Ken Kesey
SKRZYNKA DEMONA
Przełożyła Magdalena Spalińska


BRUDNY GALAHAD... tak nazwał go sędzia na procesie - zapisane później podczas 
ucieczki, już w Meksyku: Od grubego portfela do paru miedziaków, Od ptasiego mleka do 
nędznych ochłapów, Od człowieka sukcesu do handlarza prochów, Z gładkiego chodnika 
między kolce krzaków.

Ten, do którego przyszłość śmiała się zalotnie, 
Ten, w którego uczciwość nigdy nie wątpiono, 
Teraz zaszczuty prawem z krajów ucieka samotnie 
Skazany nosić imię: Brudny Galahad.
Brudny Galahadzie - twój miecz przeżarty rdzą. 
Brudny Galahadzie - twe inne imiona dawno zapomniane! 
Biegnij, póki możesz, lecz w końcu cię złapią 
I zamkną, byś przeżuwał winy swe i wstyd.

OTWARCIE KRAT


W zarządzie więzienia melduję się w swoim zwykłym ubraniu: skórzanej kurtce, 
prążkowanych spodniach, mokasynach i ze srebrnym gwizdkiem na szyi. Tutaj klawisze 
pozwalają nosić ciuchy takie same jak na ulicy. Faceci z więzienia okręgowego nie cierpią 
przepisów. Porucznik Gerder podnosi oczy znad maszyny do pisania, zauważa mój strój, a 
jego i tak zimne spojrzenie staje się teraz lodowate.
- W porządku, Deboree. Oddawaj wszystko.
- Wszystko? - Więźniowie z obozu honorowego nie przechodzą zwykle tej procedury. 
Jest im darowana w przekonaniu, że i tak oddadzą swoje zegarki, noże i tym podobne.
- Wszystko. Nie życzę sobie w środku nocy słyszeć tego gwizdka.
- W takim razie proszę o formularz własności.
Twarz za siatką pozostaje nieporuszona. Mężczyzna sięga do segregatora, wyjmuje 
trzyczęściowy formularz i wkręca go do maszyny.
- Gwizdek: jedna sztuka - oświadczam, przekładając łańcuszek przez głowę. - Ze 
srebrnym, przylutowanym krzyżykiem.
Nie pisze.
- Jedna harmonijka, tonacja bemolowa.
Wciąż patrzy na mnie znad klawiatury.
- O co ci chodzi, Gerder? Ty żądasz wszystkiego, a ja życzą sobie formularza. Od 
gwizdka po harmonijkę.
Obydwaj wiemy, że najbardziej zależy mi na dwóch notesach, wypełnionych 
spostrzeżeniami z obozu honorowego.
- Podaj rzeczy przez okienko - odzywa się Gerder. - Poza tym chciałbym, żebyś 
wyskoczył z tego kostiumu Davy’ego Crocketta, palancie. Ściągaj to.
Wynurza się zza siatki, gdy ja tymczasem zdejmuję kurtkę z frędzlami, którą Behema 
uszyła mi ze skóry łosia, przejechanego przez Houlihana podczas powrotu z Przełęczy 
Siedmiu Diabłów w przeddzień Wszystkich Świętych. Hamulce nie działały, światła 
mieliśmy wybite.
- Wszystko zdać do okienka. A teraz ręce na ścianę, stopy obok siebie. Rozkrok. - Kopie 
mnie w kostkę. - Rhack, proszę mnie osłaniać podczas przeszukiwania więźnia.
Wyłuskują mnie do cna. Gerder zabiera cały alkohol, latarkę, inne rzeczy... Bierze 
okulary słoneczne, chustkę do nosa, nożyczki do paznokci, długopisy i czego tam jeszcze nie 
znajdą. Także moje notatniki, zawinięte w pożegnalny rysunek, wykonany przez Fastinaux na 
kawałku papieru po mięsie. Gerder rozrywa paczkę, papier zaś wrzuca do kosza. Notesy 
umieszcza na wierzchu skonfiskowanych rzeczy.
- Muszę dostać zaświadczenie na te przedmioty, Gerder. Takie są przepisy.
- Kiedy siedzisz w mojej puszce - uświadamia mi porucznik Gerder - postępujesz zgodnie 
z moimi przepisami.
Żadnej złośliwości w jego głosie. Żadnej irytacji. Jedynie informacja.
- Rozumiem. - Zabieram notatniki z okienka i podnoszę je w górę. - Proszę tu popatrzeć! - 
Pokazuję je Rhackowi i reszcie facetów z pokoju. - Wszyscy widzą dwa notesy.
Potem pokazuję je Gerderowi. Ten przechodzi z nimi do swojej klatki i kładzie obok 
maszyny do pisania. Wali w klawisze, kompletnie ignorując wypełniający pomieszczenie 
szum podniesionych głosów. Rhack nie jest tak opanowany, wielu z oczekujących tu facetów 
dostanie się do jego oddziału. A on sam jest tam czymś w rodzaju strażnika bez karabinu. Z 
początku próbuje się przypodobać, mrugając porozumiewawczo w naszym kierunku, w końcu 
zwraca się do mnie z przesympatycznym konfidencjonalnym uśmiechem:
- Co, Devlin... myślisz, że z naszych wspólnych sześciu miesięcy zrobisz niezłą książkę?
- Tak myślę.
- Sądzisz, że ukaże się najpierw w cotygodniowych odcinkach w „Chronicie”?
- Mam nadzieję, że nie. - Głupia decyzja dać trzy strony notatek temu reporterowi z 
dodatku niedzielnego; zdradziłem swoje zamiary. - Nie, to będzie samodzielna książka.
- Pewnie będziesz musiał wiele pozmieniać... Na przykład nazwiska.
- Możemy się założyć, że tego nie zrobię. Sierżant RHACK. Porucznik GERDER. Skąd u 
licha wytrzasnę lepsze imiona?
Zanim Rhack znajduje odpowiedź, Gerder wyszarpuje kartki z maszyny i kładzie je na 
blacie okienka.
- Podpiszcie wszystkie trzy, sierżancie.
Rhack musi użyć jednego z moich długopisów. Gerder zabiera podpisane formularze, 
zaczyna zgarniać drobne przedmioty z blatu i wsypuje je do tekturowego pudełka z numerem 
na wieku. Na wierzch rzuca zwiniętą kurtkę.
- Dobrze, Deboree. - Odwraca się w kierunku tablicy z przyciskami. - Wciągnij majtki i 
maszeruj do bramy.
- Co z notatnikami?
- Można kupić w każdym papierniczym. Następny.
Kiedy przechodzę, Rhack oddaje mi długopis. Gerder ma rację: papier dostanę wszędzie. 
Sixo ciągle tu jest. Zapuszkowali go już ponad tydzień temu. Cały na niebiesko w miejsce 
niedawnych krzyczących kolorów spodni i kurtki, ciągle próbuje grać luźnego faceta, 
zachowując resztki zjełczałego splendoru i klnąc przy lada okazji: „Ja pierdolę! Nowa 
dostawa ciot!”
Jeden po drugim pojawiają się przywiezieni przez Rhacka chłopcy. Gerder dał im chyba 
tę samą szkołę, zabierając papierosy, gazety i wszystko inne.
- Przykro mi - powtarzam każdemu.
- Omijajcie Deboree - ostrzega ich Sixo. - Kłopoty to jego specjalność.
Rozlega się brzęk kluczy.
- Deboree, Duggs chce cię widzieć.
Drzwi się otwierają, idę za klawiszem wzdłuż szeregu cel aż do pokoju z biurkiem. Siedzi 
za nim kurator Duggs. Leżą przed nim moje dwa notatniki,  oraz akta pobytu. Duggs podnosi 
głowę znad papierów.
- Widzę, że udało ci się wywinąć bez dodatkowych kar za złe sprawowanie - mówi.
- Byłem w porządku.
Duggs zamyka teczkę.
- Oczywiście ktoś przyjedzie cię o północy odebrać?
- Prawdopodobnie ktoś z rodziny.
- Aż z Oregonu?
- Mam nadzieję.
- Co za rodzina! - Patrzy na mnie wzrokiem pracownika społecznego; bezwarunkowa 
uczciwość i współczucie. - Przykro mi z powodu raportu o twoim ojcu.
- Nie szkodzi.
- Wiedziałeś, że to dlatego sędzia Rilling skrócił czas kary?
- Tak.
Przez chwilę poucza mnie o niebezpieczeństwach: bla, bla, bla. Pozwalam mu się 
wygadać. W końcu wstaje, wychodzi zza biurka, wyciąga rękę.
- W porządku, zwykły Lekki Przypadku. Nie zapomnij tylko o poniedziałkowym 
przesłuchaniu dziesiąta trzydzieści, inaczej znów nie będzie można pisać do ciebie na Oregon.
- Stawię się.
- Odprowadzę cię.
Po drodze pyta o moją książkę więzienną: kiedy się ukaże? Jak będzie gotowa, 
odpowiadam. A kiedy to będzie? Gdy przestanę ją pisać. Czy dzisiejsza rozmowa też się tam 
znajdzie? Tak... dzisiejsza, poniedziałkowa, zeszłotygodniowa, wszystko tam będzie.
- Deboree! - Sixo drze się przez kraty. - Wsadź do tej cholernej książki: facet - to ja - 
przez pięć pieprzonych miesięcy omija każdy kłopot, rżnie w karty z jakimś klawiszem - pięć 
i pół miesiąca! Kiedy wraca do paki, jednemu ze strażników brakuje paczki Winstonów. 
Dzwoni więc do drugiego gnojka na dół i pyta: „Jakie papierosy Sixo oddał do depozytu? 
Winstony? Dawaj go tu!” A ja się pytam, co tu jest grane, człowieku? Co to za wypieprzone 
świństwo? Ale, co tam; Sixo przetrzyma! - ryczy. - Angelo Sixo Prze i Trzyma!
Kilku chłopców żałośnie pociąga nosami, co brzmi zupełnie jak krakanie wron.
Zamykają mnie, a Duggs odchodzi. Sixo siada. Dostał podwójny termin: Doraźny.’ 
Przypadek połączony z oczekiwaniem. Mogą nawet wlepić i potrójny termin. Dodają wtedy 
czas stracony i to już jest winą. Taki, który czeka na wypuszczenie, nazywany jest Lekkim 
Przypadkiem. Lekki Przypadek bardzo często może skończyć się Ciężkim Wypadkiem. Wielu 
Lekkich dostaje świra, rozklejają się albo próbują ucieczki. Lekki jest często gorszy niż 
Poważny.
Najlepszy jest Zwykły Przypadek. O tym właśnie mówią moje notesy.
Wprowadzani są kolejni do odsiadki. Tylko na weekend. Puszkarze. Jakiś wariat drze 
siew ciemności:
- Litości, panie zastępco Dawg... Gdzie tu ich pan ładuje? Tu jeden wszarz siedzi na 
drugim wszarzu.

Od stłoczonych sukinsynów 
Szwy pękają w dziurze tej.
Wchodzą szybciej, niż wychodzą, 
Czasu mnóstwo i miejsca mniej.

Stół sam z sobą gra w domino, 
W kości grają u sąsiadów. 
Połam kości - lecz Czerwoną 
Śmiercią  skleja je bez śladu.

Minął już mój termin wyjścia,
Chcę zadzwonić; nie przynieśli soku znów...
Zło plus zło to więcej zła zaledwie,
A więc puśćcie sukinsynów.

Czy klawisze zrobią nalot w mojej celi? 
Czy wypuszczą mnie przed Gwiazdką? 
Krew wysysają w zbożnym celu? 
Czy po prostu trzewia wyrwą?

Ktoś podwędził mi kolację, 
Wtyka, wierci dziurę w murze. 
Namierzyli nam plantację, 
Już ostatnią przy tej górze.

Resztę proszku mi zabrali wraz z ostatnim łachem, 
Na nic zda się harda mina. 
Resocjalizacja działa... czasem, 
Puśćcie tego sukinsyna.

Głupiej rybie darujcie
Smak wędki - wędkarze w togach,
Siebie samych zaś zwolnijcie 
Od roli Surowego Boga.

Wara, pacyfiści; wara, panie Johnson, 
Nie ruszajcie Wietnamu, zostaw nam wendetty. 
Wypuśćcie wapniaków, wypuśćcie hippisów, 
Wypuśćcie gołębie, wypuśćcie rakiety.

Ty z palcem na spuście, 
Ty, co splatasz pętle znów, 
Trzymasz klucz od naszej wolności... 
Wypuść wszystkich sukinsynów.

O jedenastej czterdzieści zabierają mnie, oddają ubrania, gwizdek, harmonijkę, zostawiają 
w pokoju z ławką, razem z innym czarnym jak mahoń Lekkim Przypadkiem, podstarzałym 
gościem około sześćdziesiątki.
- Och, jestem Ready Freddy. Niech mnie kule biją!
Krąży po pomieszczeniu podnosząc, odstawiając i znów podnosząc klapę jednego z tych 
staroświeckich, błyszczących segregatorów, pełnych fiszek z danymi. Ma na sobie znoszony 
czarny garnitur, wiśniowy krawat i białą koszulę. Buty rzucają zabójczy odblask.
- Za co cię wsadzili? - pyta.
- Trawa. A ciebie?
- Ja z nożem na szwagra, stara dzwoni na gliny. Tak właściwie to wcale nie było żadnej 
awantury. Ale... Co mnie to obchodzi? Niech ja tylko spotkam tę starą!
Odstawiając segregator, sącząc kawę, podnosząc klapę:
- Tak jest, już idę!
- Powodzenia! - rzucam za nim.
- Wzajemnie. Och, nic mnie to nie obchodzi. Nawet zrzuciłem tu kilka kilogramów. 
Spotkałem paru niezłych kumpli...
Młody czarny chłopak zatrzymuje go i wręcza pasek papieru z numerem telefonu.
- Tylko pisz tak, żebym mógł przeczytać! - ostrzega stary.
- Nie ma strachu, ojczulku. Tylko nie zapomnij! Zadzwoń, jak tylko zobaczysz budkę 
telefoniczną. Powiedz, że jej Piesek jeszcze będzie szczekał.
- A żebyś wiedział, że to zrobię! Pewnie, że to zrobię!
- Dzięki, staruszku. Trzymaj się.
Kiedy chłopak znika, stary gniecie papier i spuszcza do klozetu.
- Zbzikowany gówniarz. Jak widzisz, spotkałem tu i paru pomyleńców. - Odstawia 
segregator na bok, więc z kolei zaciera nerwowo dłonie i zaczyna krążyć po pokoju. - Z 
powrotem w miasto! Szaleństwo sobotniej nocy! Żebym tylko złapał autobus! Która godzina?
- U mnie dokładnie dwunasta. Prawdopodobnie ktoś z rodziny mnie odbierze. Możemy 
cię podrzucić.
- Stokrotne dzięki. Punkt dwunasta, mówisz? Co mnie to obchodzi? Nie mamy nic z 
wyjątkiem czasu, gdziekolwiek byśmy nie byli. To za co cię wsadzili?
- Posiadanie oraz uprawę.
- Czy to nie hańba - wsadzać ludzi z powodu tego, co podarował Pan Bóg? Gdyby chciał, 
nigdy nie stworzyłby nasion. Ile ci wlepili?
- Sześć miesięcy, pięćset dolców grzywny, trzy lata ograniczenia praw.
- Czy to nie jedno wielkie gówno?
- Stało się.
- Ja myślę. Nie... Tylko czas - popija łyk zimnej kawy, przystaje - tylko... Tak. Jestem 
gotów!
Odstawia filiżankę, znowu podnosi segregator.
- Franklin! - słyszymy głos. - William O.
- Do przodu, szefie. W drogę!
Zostaję sam na ławce, spijając kawę z jego filiżanki, łyżeczka sterczy z boku. Plastikowa 
torba po jego garniturze zwisa smętnie na drucie; ubranie więzienne jest wciąż tam, gdzie je 
porzucił - na podłodze. Ubranie ducha. Ja też jestem gotów. Opowieść dobiega końca.
- Deboree! Devlin E.
- Gotów!

JOON-CZARUŚ, TO BYŁO JEJ


przezwisko na bigbitowej scenie. Spadła tu dziś rano razem ze swoim facetem. Szybko 
okazało się, że siedziałem z nim w więzieniu. Nazywa się Hub, a znany był z zamiany dwóch 
na dwa: dwa miesiące odsiadki za zwykłą awanturę rozciągnął do dwóch lat za chrzanienie 
każdego przepisu. Dumny z reputacji, podobno diametralnie odmienił swoje życie - nigdy 
więcej czerwonego mięsa, czerwonego wina i białych tabletek.
Joon przywiozła go aż z Kalifornii, licząc na zbawienny wpływ życia na farmie. Ich nova 
zepsuła się tuż przed wjazdem na naszą drogę. Poinformowali nas o tym zaaferowanymi 
głosami, Joon czerwieniąc się, Hub sczepiając wytatuowane dłonie tak, że przypominały 
cielska dwóch walczących mastyfów.
Wymieniliśmy kilka uwag na temat mrozu, zielonych pomidorów, że niby to niektóre z 
nich mogłyby dojrzeć w świetle, leżąc za szybą.
Powiedziałem, że mogą - jeśli chcą doholować tutaj swoje auto - skorzystać z mojego 
samochodu i akumulatora. Odchodzą, Joon pierwsza, torebka obija jej kolana. Zaczynam 
myśleć o Steinbecku, latach trzydziestych i nabazgranych informacjach na wszystkich 
okienkach bankowych w okolicy: „Czeki realizowane tylko do wysokości zakupu”.
Pierwszy autobus szkolny zwalnia i przystaje obok srebrnej od szronu kukurydzy. Kaleb 
wysiada dokładnie w miejscu, gdzie Hub próbuje uruchomić swoją piekielną machinę. 
Dzieciaki za oknami autobusu przesyłają znaki; to chyba przez ten dziwaczny kolor płaszcza 
Joon.
Jeden z sąsiadów trąbi, przejeżdżając obok - elegancki sąsiad, ten co ma bogatych 
krewnych i „ranczo” zamiast farmy. Tkwi pewnie za kierownicą nowego stalowobłękitnego 
mustanga.
Wygląda na to, że silnik znów spełnia swą powinność; słyszę, jak samochód wjeżdża na 
drogę.
Kaleb przynosi pocztę-rachunki, ulotki i sztywno oprawiony tom pt. „Pokochaj to 
miejsce” autorstwa bardzo świętego człowieka, o którym nigdy nie słyszałem. Nie można 
nauczyć się kochać żadnego miejsca ani od tych na górze, ani na dole. Tak mi się zdaje.
Pełno roboty, walenia, stukania, brzękania, a słońce przesiąka przez mglisty wrzesień. 
Gdzieś niedaleko przelatuje samolot, kukurydza staje się coraz bardziej złota.
Drugi większy autobus z dzieciakami. Wysiadają Quiston i Sherree. Kaleb idzie przez 
łany, aby ich powitać. Wokół czoła zawiązuje sobie kłos.
- Hej! Nie uwierzycie: przyjechała Joon i jej Rabuś!

DZIEŃ MATKI 1969

SPRAWOZDANIE QUISTONA

Już jej chyba nic nie grozi i myślę, że możemy jej nadać jakieś imię.
Tatuś się zastanawia.
- Dobrze byłoby nazwać ją Feline.
Sherree mówi: taak...
Sherree, Kaleb i ja jesteśmy w ogrodzie i dajemy jej ciepłą wodę z butelki. Nie możemy 
być w domu, bo tatuś pisze sprawozdanie. Cały czas przesuwa trójnóg i zamartwia się o cień. 
Według mnie jest po prostu cudowna, skacze wokoło wśród miękkich, żółtych źdźbeł 
gorczycy, cała w słońcu. Tak sobie myślę o miękkości, o tym, jak czas ucieka i jak będzie 
rosła z nami, z krówkami i pieskami, i kaczkami, i gęsiami, i gołąbkami, i pawiami, i kotkami, 
i konikami, i kurczakami, i pszczółkami, z papugą Rumiocho i Basilem krukiem, oślicą Jenny 
i ze wszystkimi ludźmi. Bierzemy kamerę. Tatuś kręci, jak karmimy ją razem z Kalebem i jak 
Sherree zakłada jej na szyję girlandę z kwiatów: księżniczka Feline. Potem Dobbs przywozi 
na wywrotce wszystkie dzieciaki i tę mieszankę kompostową, którą zamówiła mama.
Przesiąknięci okropnym zapachem przenosimy się wszyscy do ogrodu, gdzie tatuś filmuje 
nas, jak uprzątamy to świństwo i jak później stoimy z szuflami i miotłami na ramionach. 
Udaje nam się złapać rząd kurczaków, pięknie ustawionych jak do rodzinnej fotografii, i 
Stewarta zaczepiającego psa Dobbsa, Kilroya. Chce dokończyć film i idzie na łąkę, gdzie 
pasą się konie.
- Quiston - mówi. - Zamknij w domu te przeklęte psy. Mogą wystraszyć jelonka.
Kiedy psy są zamknięte, wspinamy się z powrotem na wywrotkę, która od czasu, gdy 
Dobbs wziął się za jej naprawianie, ciągle szwankuje z powodu drobnych defektów. Jedziemy 
na pastwisko! Ja, Kaleb i wszystkie dzieciaki Dobbsa oraz Sherree z nosem zmarszczonym z 
powodu zapachu. Kiedy mijamy ogród, mała jest nadal tam, gdzie ją ułożyliśmy: za traktorem 
o sflaczałych oponach, wśród wysokiej gorczycy. Głowę trzyma wysoko jak prawdziwa 
księżniczka, ukazując swój naszyjnik ze stokrotek i pączków róż.
Konie są strasznie podniecone widokiem gości. Tatuś filmuje je, drepczące nerwowo po 
zielonym dywanie, tłuste i zadowolone. Chodzi z kamerą, dopóki nie kończy mu się rolka, a 
później odkłada wszystko do pokrowca i bierze wiadro z odrobiną ziarna na dnie. Potrząsa 
nim, aby konie usłyszały, że coś jest w środku, i zaczyna iść w kierunku bocznej bramy. Chce 
wywabić je z głównego pastwiska, żeby trawa mogła odrosnąć. Ale konie nie mają zamiaru 
wychodzić. Dwa źrebaki, Dzikus i Johnny, szczypią i wpadają na siebie wzajemnie. Szaleją 
jak dzieciaki w zamkniętym pokoju, tak mówi Tatuś. Dzikus to młody ogier, rasy Appaloosa, 
odrzucony przez handlarzy, którzy przechodzili tędy ostatniej jesieni. Jak się będę nim dobrze 
opiekował - będzie mój.
Białooka - nakrapiana klacz, jego matka, trzyma się z daleka i obserwuje. Patrzy na 
swojego malucha, na swojego wariata, mówi Dobbs. Potem przechodzi przez bramę, za którą 
tatuś potrząsa kubłem. Dzikus postępuje za nią, później oślica Jenny. Wałach o imieniu 
Johnny decyduje się jako ostatni - ma taki krótki wzrok i na dodatek jest uparty. Ganiamy za 
nim w kółko, aż w końcu udaje mu się dojrzeć pozostałe konie, zajadające ziarno z kubła. W 
pełnym galopie przebiega w końcu przez bramę.
Tatuś mówi, że Johnny to taki siwowłosy strzelec z pogranicza Texasu: zawsze dostaje 
swojego faceta, nigdy nie bierze łapówki, ale i on się starzeje, musi w końcu przejść na 
łaskawy chleb.
Jenny podchodzi bokiem do wysypanego ziarna, tyłem do przodu. Dobbs stwierdza, że 
Jenny przypomina mu dziwkę Juareza... robi to, co musi zrobić.
Sherree wraca do domu. Kaleb i dzieciaki Dobbsa straszą węże w koniczynie. Ja jadę do 
domu, siedząc pomiędzy tatusiem i Dobbsem. Widzimy, że Joon stoi wewnątrz ogrodzenia 
dla bydła. Jest w samej tylko nocnej koszuli. Obok niej ustawił się nasz byczek, Abdul. 
Wzrok obydwojga błądzi od krańca do krańca pastwiska; pilnują, czy wszystko idzie dobrym 
torem.
Takie barbarzyństwo, Hubercie, odzywa się Tatuś, udając Joon mówiącą do swojego 
chłopaka Huba: jakby to on stał obok, a nie jakiś prozaiczny byk. Krwiożercze 
barbarzyństwo!
Wprost przyprawia mnie o dreszcze.
Włącza się Dobbs, wiem, co masz na myśli, Joon najmilsza - wciela się w rolę byka w 
roli Huba - ale to jedyna dostępna gratisowa rzecz w tym krwiożerczym kraju.
Tatuś się śmieje. Rezydenci zawsze go śmieszą. Wjeżdżamy na podwórko, ja zamykam 
bramę. Joon weszła na dolną belkę ogrodzenia. To daje jej możliwość gromienia spojrzeniem 
biednego Johnny’ego, kręcącego siew pobliżu miejsca, gdzie Dzikus atakuje Jenny od tyłu. 
Jenny broni się i wyrywa. Moi drodzy, woła tatuś, nie wiem, co on sobie wyobraża!
Mocujemy gumowy przewód, włączamy pompę i zawracamy przez ogród, mijając szeregi 
uli. Przywieziony wczoraj rój ciągle wisi na drzewie. Wygląda to jak przerośnięta kiść 
gruszek; bzyczy i uwija się w ostatnich rozbłyskach światła. Słońce skryło się już prawie za 
gładkim podbródkiem starego Nebo. Tatuś stoi na szczycie ciężarówki i wrzeszczy, żeby 
wszyscy wracali już z pola: za niecałą godzinę u wuja Bena rozpoczyna się „Star Trek”.
Mama odkrzykuje z ogrodu, gdzie właśnie pieliła chwasty: za godzinę? Zostało mniej niż 
pół godziny!
Dobbs idzie znaleźć trochę bali na tył siedzenia. Sherree idzie pokazać babci i dziadkowi 
pracę domową, którą przygotowała na jutro. Kaleb, Luiza i May biegną spuścić psy. Ja 
wyrywam się przed tatusiem do ogrodu; chcemy zabrać ją na noc do domu.
Coś się stało. Leży dokładnie tam, gdzieśmy ją zostawili, ale jej główka jest jakoś 
dziwnie przekrzywiona. Girlanda spadła na ziemię. Jej pyszczek jest okropnie smutny. To 
wcale nie senność i nie brak płynów spowodowany rozwolnieniem, jak to było dwa dni temu. 
Próbuję ją podnieść, główka opada bezwładnie. Tatusiu! - Przybiega natychmiast.
- Cholera! Ten przeklęty pies ją dostał!
- Zamknąłem psy w domu.
- Może to był pies sąsiada. Do diabła!
- Ona chyba... och, Tato, ona ma złamany kręgosłup! Myślisz, że ją napadł, gdy 
pojechaliśmy na pastwisko?
- Nie sądzę - kręci głową tatuś. - Widziałem ją, kiedy przejeżdżaliśmy obok. Wszystko 
było w porządku.
- Wszystko przez to słońce! Mama nas ostrzegała. Za dużo słońca!
- Nie... coś ty! Wcale nie była tak długo na słońcu. Nie wydaje mi się... poważnie...
Miał rację. Tatuś wziął ją na ręce i wyniósł z ogrodu do betonowego magazynu na ziarno, 
wprost za stodołą. A zrobił to nie dlatego, że mieszkała tam Joon z Hubem, ale ponieważ było 
to najchłodniejsze miejsce na farmie.
Pomieszczenie było strasznie zagracone, dziesięć razy bardziej niż wtedy, gdy całą 
rodziną w nim mieszkaliśmy. A było nas sześcioro! Tatuś wysprzątał jakiś kącik, rozścielił w 
nim mocno sfatygowany materac i położył na nim małą. Wszyscy zaczęli się schodzić, więc 
wspiąłem się na betonową półkę, która kiedyś służyła mi za łóżko. Ludzie tłoczyli się wokół 
Feline i gadali, gadali...
Traciła oddech, chwyciły ją drgawki... Zaczęły się od plamistego ogonka, wkrótce 
ogarnęły cały kręgosłup, łopatki i pierś. Mama podała jej trochę mleka, które zachowała od 
czasu, gdy zdechł cielak Floozie. Chciałem się pomodlić, ale przez cały czas widziałem tylko 
życie dobijające się z wnętrza małego ciałka i domagające się uwolnienia.
Hub właśnie wrócił z pracy; zaklął, widząc, co się dzieje. W rzeczywistości należała do 
niego. To on znalazł ją w czasie ścinania drzew. Matki nie było w pobliżu. Pomyślał sobie: 
biedne maleństwo opuszczone przez wyrodną rodzicielkę. Kiedy ujrzał ją na gumowym 
materacu, krzyknął i cisnął o ścianę swoim plastikowym pojemnikiem na drugie śniadanie. 
Osunął się na kolana. Jego olbrzymie łapy tarły nerwowo o uda, klął cicho pod nosem. 
Trudno to było znieść. Hub dotknął grzbietu Feline. Przyjęła jego rękę z rozpaczliwą ochotą, 
potem opadła na bok. Klął, klął i klął.
Było z nią coraz gorzej. Oddychała z coraz większym trudem. Nawet wysoko na mojej 
półce słyszałem wyraźnie, jak coś gotuje się w jej piersi. Mama powiedziała, że to chyba 
koniec. Zastoje w płucach. Pneumonia.
Tatuś i Hub zmieniali się, przytrzymując jej główkę najniżej jak mogli i próbując 
wydostać płyn z wnętrza. Galaretowata, srebrnoszara masa, płynąca z nozdrzy. Świetlisty 
promyk gasł w jej oczach, drżała coraz słabiej. W pewnej chwili wygięła grzbiet i wydała 
dźwięk wysoki i słaby. Przypominał odgłos gwizdka, którego dziadek używa o zmierzchu, 
gdy chce zwabić lisa, kaguara albo rysia. Albo przynajmniej tak mówi.
Mimo że Hub nie przestawał ssać, Feline zaczynała już puchnąć. Tatuś pozwolił mu 
próbować jeszcze jakiś czas, aż wreszcie powiedział: daj spokój, Hub. Ona nie żyje. Wtedy 
Hub przestał, a tatuś ułożył ją spokojnie na materacu. Powietrze wychodzące z płuc wydało 
dźwięk - wcale nie zwierzęcy. Zabrzmiał jak groteskowy klakson, taki jaki Kaleb dostał dużo, 
dużo później.
Sherree i Joon napełniły skrzynkę po jabłkach płatkami róż i kwiatem koniczyny. Mama 
odkryła gdzieś kawałek chińskiego jedwabiu. Wokół pompy zgromadziły się ciekawskie 
zwierzęta. Na wierzch położyliśmy płaski kamień, ten wspaniały okaz, który mama znalazła 
w rzece Row. Zanim się urodziliśmy, jak twierdzi. Tatuś grał na flecie. Dobbs na harmonijce, 
zaś Joon brzdąkała na ksylofonie „Fisher-Price” (tym samym, który Babcia Whittier 
podarowała mi pewnego dnia i który ciągle świetnie się spisuje). Hub zagrał na źdźble trawy - 
znów ten słabiutki dźwięk - i pogrzeb był skończony.
Tak więc przepuściliśmy „Star Trek” u Buddy’ego, niedzielną kolację, wizytę u babci i 
dziadka i wszystko inne. Za to tatuś obciął nam włosy. Poszliśmy wcześnie do łóżek. 
Następnego ranka gęsta jak mleko mgła, słyszymy szczekanie od strony stawu. Mama mówi, 
dzieciaki nigdy nie potrafią spokojnie zjeść śniadania i porządnie przygotować się do szkoły. 
Sama pójdzie i sprawdzi, co się stało. Wychodzi z kuchni i znika we mgle. Hub wstaje z 
krzesła i obserwuje to, sącząc kawę. Szczekanie ustaje. Hub wraca do stołu. Joon wręcza mu 
drugie śniadanie, a on tylko mruczy gniewnie. Przez moment myślę, że znowu zacznie kląć. 
Na szczęście wraca mama; Stewart i Lance skaczą wokół jej nóg. Mama niesie nasze sieci do 
łapania piskorzy. Unosi je wysoko w obawie przed apetytem psów i jest różowa z 
podniecenia.
Najpierw myślałam, że to żaba, żaba olbrzym, którą poturbowała jakaś czapla, woła 
mama. Ale kiedy podeszłam bliżej, zobaczyłam, że to coś jest całe włochate. Pływało w 
stawie dokładnie w miejscu, gdzie ujadał Stewart. Biegał jak wariat wśród zarośli. Mówię 
mu: Nie! Zostaw to! Cicho! Kiedy przestał się awanturować, przysięgam, to coś ruszyło na 
nas! Nakryłam to wiadrem, zanim zdążyłam się zorientować, że to... suseł.
Wielki, stary i olbrzymi suseł o zbójeckim wyglądzie! Jego przednie zęby są przerażające, 
jak dwa przyrdzewiałe ostrza noży. Stoi na dnie na tylnych łapach, próbując capnąć nasze 
zawieszone nad krawędzią twarze. Hub bierze wiadro i uśmiecha się szeroko. Jego uzębienie 
jest również dość przerażające. Przekomarza się ze zwierzakiem przez jaką minutę, potem 
otwiera swój pojemnik na drugie śniadanie... i wkłada doń susła. Dokładnie obok termosu, 
jabłka, selera oraz kanapek. Zatrzaskuje wieko.
Wypuszczę go w lesie, mówi, obdarzając Joon uroczo-żółtawym uśmiechem.
Uważaj, mówi Joon, też uśmiechnięta, nie pomyl się i nie zjedz susła zamiast kanapek z 
serem. O rany, wzdycha Sherree, kto by pomyślał. Mama znowu, już jedzie autobus, Quiston, 
nie zapomnij o pracy domowej, Kaleb, gdzie podziałeś buty, Hub przyrzeka, że będzie 
ostrożny, dzięki za śniadanie, do zobaczenia wieczorem...
Nie wiem, o czym mówić dzisiaj w szkole - zadali nam temat: „Opowiedz, co zrobiłeś dla 
mamy w Dniu Matki”.

ROZBITEK ZA GRANICĄ


PLAC
Kwiaty hibiskusa opadają z ciężkim pogłosem, leżą rozciągnięte na rozgrzanych 
trotuarach i cementowych ławkach niczym spasieni meksykańscy generałowie: szkarłat i 
zieleń paradnych uniformów, lenistwo i ciężkie krople, zbyt wyczerpane, aby wzlecieć z 
powrotem na gałęzie drzew. Może później... Teraz sjesta...
- Niedobrze! - wrzeszczy szaro odziany Amerykanin z Portland: pięćdziesiąt pięć lat, 
twarz zlana potem, nowy dodge polaro przytroczony z tyłu ciężarówki holującej wprost na 
Larga Distancia Oficina. - Nie uświadczysz nawet trzech miast w promieniu pięciu tysięcy 
kilometrów.
Pomstuje więc w Puerto Sancto (Meksyk) na Tucson (Arizona), gdzie ostatnio naprawiali 
mu samochód. Było to zaraz po tym, jak coś trzasnęło w Oroville (Kalifornia). Za pierwszym 
razem zapłacił bez większych narzekań, gdyż ostatecznie jest możliwe, że silnik wysiądzie po 
przejechaniu tylu kilometrów. Ale kolejna wpadka w Tucson? Znowu tutaj, niecały tydzień 
później? Trzeci niewypał?
- Niedobrze, powtarzam! Słuchajcie, chłopcy. Mam zamiar wysłać wam tę kupę złomu 
pierwszym pociągiem, jaki się tutaj nawinie. Oczekuję od was równie błyskawicznej akcji, 
zrozumiano? Chcę tu mieć nowy samochód tak szybko, abyśmy mogli jeszcze zdążyć na 
festiwal w Guadalajarze - za osiem dni! Nie ma wytłumaczenia dla waszego podejścia do 
sprawy!
O jednej tylko rzeczy zapomniał poinformować chłopców z Tucson: jego samochód 
ciągnął siedmiometrową przyczepę.
- Jestem wierny Dodge’owi od dziesięciu lat. Przykro byłoby zrywać tak długi romans 
przez jedną złośliwość losu, prawda?
Odłożył słuchawkę i spojrzał na mnie. Drugi w kolejce, mimowolnie stałem się 
świadkiem jego wystąpienia.
- To da kopa tym paru gorylom wygrzewającym siew Tucson, nieprawda, Red? - Pochylił 
się ku mnie, jakbyśmy byli od wieków najlepszymi przyjaciółmi. - To niezła banda. Prawdę 
mówiąc, bardzo bym sobie życzył znaleźć tutaj choć jednego mechanika z ułamkiem tego, 
czego potrafią dokonać chłopcy z Arizony.
Potwierdzenie jankeskiej supremacji przydało mu takich rumieńców, że wolał spuścić 
wzrok.
- Jak się właściwie nazywasz, Red? Gdyby nie ten zarost, byłbyś bardzo podobny do 
mojego najstarszego chłopaka.
- Deboree - odpowiedziałem, przyjmując jego dłoń. - Devlin Deboree.
- Co cię przygnało do tej dziury, Dev? Niech zgadnę... Fotografujesz przyrodę! 
Widziałem, jak biegałeś z aparatem na szyi.
- Pudło - odpowiedziałem. - To wcale nie mój aparat. Przysłał go ojciec. Byliśmy w 
Sancto w zeszłym roku razem z moim bratem i żałował, że nie przywiózł pewnej rzeczy.
- A więc ojczulek przysłał cię, abyś zebrał pogubione wspomnienia. To miejsce wywarło 
chyba na nim lepsze wrażenie niż na mnie.
- Znowu pudło. Przysłał mnie po skaczącą fasolę.
- Skaczącą fasolę?
- Meksykańską skaczącą fasolę. Rok temu spotkaliśmy tu mechanika, który także 
uprawiał skaczącą fasolę. Ojciec wywalił aż sto dolców, żeby kupić część tegorocznych 
zbiorów.
- Skaczącej fasoli!?
- Dwadzieścia litrów. Ojciec zamierza dodawać jedno ziarno gratis do każdej porcji 
lodów. Taka akcja reklamowa. Ale nie nazwiemy tego „Skaczącą Fasolą” tylko „Pifia 
Colada”. Prowadzimy lodziarnię.
- Zalewasz - mrugnął żartobliwie. - Bujasz. Naprawdę chcesz, żebym ci uwierzył?
Odpowiedziałem, że jestem najpoważniejszym facetem na całej planecie. Roześmiał się.
- Mój Boże, ale ty mi przypominasz mojego dzieciaka! Jak tylko skończysz rozmawiać, 
wpadnij do baru do hotelu Soi. Sprawdzimy, czy i ja przypominam ci twojego staruszka.
Znowu mrugnął i odszedł, łobuzersko uchylając czapeczkę w kierunku reszty turystów 
oczekujących na połączenie z gniazdem rodzinnym.
Znalazłem go pod parasolem obok basenu. Jego pewność siebie nie była już tak wyraźna. 
Powtarzał właśnie, czy nie lepiej było wziąć ze sobą dobrego, amerykańskiego mechanika - 
zapłacić mu z góry, a resztę załatwić później z ludźmi od Dodge’a. Wtrąciłem, że niektórzy 
Meksykanie są też całkiem nieźli. Zgodził się, że muszą być dobrzy, skoro udaje im się 
utrzymać na chodzie te zużyte graty.
- Tylko co oni wiedzą o nowoczesnych maszynach? - Zdjął ciemne okulary, tym samym 
ponownie wciągając mnie w dość gwałtowną konfidencję. - Weź najlepszego specjalistę od 
gaźników w tym kraju i każ mu radzić sobie z jakąkolwiek inną rzeczą, a zapewniam cię, że 
wynikną same kłopoty. Uwierz mi, wyłącznie kłopoty.
Ta głęboka prawda i szklaneczka w ręku sprawiły, że poczuł się lepiej. Do czasu, gdy 
skończył drugą porcję seagramu z seven-up, na jego twarz powrócił uśmiech, a po chropawej 
nucie paniki w jego głosie nie było śladu. Pod koniec trzeciej szklanki gotów był popuścić 
sobie cugli i objaśnić mi wszelkie niebezpieczeństwa, na jakie narażony jest człowiek, 
podróżujący po wyboistej ścieżce życia. Niedogodności te spowodowane są głównie przez 
niekompetentnych ignorantów, grasujących w dziedzinach, o których nie mają najmniejszego 
pojęcia. Liczne kłopoty! Aby przerwać tę tyradę, zadałem jak najbardziej niewinne, jak mi się 
zdawało, pytanie: ile sztuk miał ze sobą? Jedno oko zwęziło się dziwacznie i prześlizgnęło po 
mojej twarzy. Głosem pełnym najwyższej rezerwy poinformował mnie, że towarzyszy mu 
żona, ale co to ma do rzeczy.
Zamarłem, zdziwiony. Facet uznał, że szukałem guza, mając na myśli jego żonę albo 
jeszcze jakieś inne drańskie insynuacje na temat jego rodziny! W żadnym wypadku, 
pomyślałem sobie, i - aby go uspokoić - stwierdziłem, że bardzo żałuję, że nie ma tutaj mojej 
żony i dzieciaków. Ciągle podejrzliwy zapytał, ile dzieci i w jakim wieku. Odpowiedziałem. 
Spytał, gdzie teraz są. W szkole...
- Ale jeśli okaże się, że muszę jeszcze długo czekać na dostawę fasoli, mam zamiar ich tu 
ściągnąć. Czasem trzeba odpuścić sobie kilka lekcji, aby nabyć prawdziwej edukacji, prawda?
- Absolutnie! - znów się rozjaśnił. - Czy to ja nie chciałbym, żeby moja kobieta zdawała 
sobie z tego sprawę, kiedy jeszcze nasze dzieciaki były dzieciakami?! „Kiedy będą miały 
wakacje... „- to było jej motto. Jasne, Mamuśka, oczywiście.
Myślałem, że znów pogrąży się w melancholii, ale on tylko nachylił się i stuknął swoją 
szklanką w moją.
- Ładnie, że ty i twój brat wzięliście swojego staruszka na wycieczkę, Red. - Był diabelnie 
zadowolony, że nie okazałem się stukniętym hippisem, ale porządnym amerykańskim 
chłopcem, co to dba o swojego ojca. Kręcił się w fotelu, aż wreszcie poprosił kelnera o 
jeszcze uno mas, muy przeklęty, pronto.
- Jeśli nie mają cię za twardziela - zdradził, opierając się wygodnie i mrugając 
porozumiewawczo okiem - nabiorą cię przy rachunku.
Roześmiał się, otwierając oko - ale na jedną jedyną sekundę oko to nie było w stanie 
upodobnić się do swojego bliźniaka.
- Nabierają cię! - powtórzył, zmuszając źrenicę do powrotu na miejsce.
Kiedy przybyły drinki, tik był już opanowany, a mój kompan wyglądał znów pewnie i 
zawadiacko. Na chwilę jednak zajrzałem przecież w głąb krateru. Zobaczyłem prawdę ukrytą 
za powierzchowną maską i, mój Boże, czaił się tam strach. Przed czym? Trudno dokładnie 
określić. Na pewno nie przede mną. Nie podejrzewam, aby bał się też owych licznych 
niebezpieczeństw, czyhających na wyboistej ścieżce życia. Ani awarii gaźnika na środku 
pustej szosy w sercu kraju ogarniętego anarchią.
Tak sobie myślę, moi drodzy, kiedy oglądam zdjęcia i wspominam raz jeszcze tę 
króciutką wycieczkę w głąb jego prywatnej otchłani - że ten facet bał się Apokalipsy.

JEGO ŻONA
Żona rozbitka jest młodsza od swojego męża. Nie za wiele - ona w pierwszej, on w 
ostatniej klasie szkoły średniej; niepokonany gracz w futbol, najlepsze lata życia.
Ona nigdy nie przeżywała najlepszych lat życia, chociaż wcale sobie tym nie zaprząta 
głowy. Jest rozważną osobą, która nigdy o niczym nie myśli.
Spaceruje boso brzegiem kamienistej plaży, czarne szpilki trzyma za paski i kołysze nimi 
miarowo w takt własnych kroków. Wcale nie uważa, że pije za dużo rumu z colą. Nie 
rozmyśla o ortopedzie ani o swoich płasko kłapiących po piasku stopach.
Przystaje na brzegu Rio Sancto i obserwuje iskry skaczące po falach, biegnące 
nieubłaganie w kierunku morza. Kilkanaście metrów w górę rzeki znajduje się grupa kobiet. 
Piorą bieliznę wśród wielkich głazów, potem wieszają ją na krzakach, aby obeschła. Patrzy na 
schylające się i prostujące ciała, ubrane w mokre sukienki, skaczące z kamienia na kamień z 
zawiniątkami mokrej bielizny na głowach, kryształowe krople rozpryskują się wokół ich stóp. 
Ale i wtedy nie zaczyna myśleć. Jesteśmy tacy zdeformowani i zarażeni, że musimy pić 
więcej, niż jest to nam potrzebne do nabrania odwagi, aby mijać się na ulicy. Jeszcze nie. Jest 
w mieście zaledwie od czasu, gdy ich przyholowano dziś rano. Wcale nie pyta siebie: Gdzież 
zgubiłam swoją szansą na harmonię? Czy wtedy, kiedy zakradłam się do lodówki, tak jak 
ojciec, zabierając więcej, niż siedmiolatek mógł unieść? Czy może po skończeniu szkoły, kiedy 
moje krzywe (ale zdrowe) kły wymienili na koronki? Czemu przystałam do mechanicznych 
trędowatych?
Jej kostki dają znać o odległości, którą przebyła. Ból w kręgosłupie murowany. Patrzy w 
dół, a jej stopy przypominają martwe istoty, utopione i wyrzucone na brzeg. Z trudem podnosi 
wzrok i znowu spogląda na piorące kobiety - dość długo, ale w niewymuszony sposób. Potem 
odwraca się i rusza z powrotem, rozmyślając. Och, do tej pory już na pewno zdążył 
zadzwonić. Albo też, jak go znam, odwołał wszystko.
Ale ona wcale o tym nie myśli. Po prostu kroczy z wysoko uniesioną głową, na lekkim 
rauszu, wzdłuż złotej granicy. I tak widzieli: Wiedzą, że jesteśmy niedotykalni. Pozwolono 
nam wejść pomiędzy normalnych ludzi, ponieważ ci uodpornili się przeciwko takim jak my!
„Jeżeli nie będzie gotowy, pójdę rzucić okiem na ten drugi hotel. ”- Ma na myśli bar. - 
”Zobaczymy, kto tam przesiaduje.”
Ma na myśli innych Amerykanów.

JEGO PIES
Rozbitek jest zmuszony wspiąć się na rozżarzone wysokie i strome wzgórze. Wally Blum 
twierdzi, że można znaleźć tam człowieka, który prawdopodobnie pracuje w ten weekend i 
może podholować samochód. Rozbitek zabiera psa. Pies ma na imię Chief i jest starożytnym 
dalmatyńczykiem, chorym na lumbago. Nie można zostawiać go w pokoju hotelowym. Jakiś 
składnik meksykańskiego powietrza miał taki sam wpływ na pęcherz dalmatyńczyka i oko 
jego właściciela. Odruchy niekontrolowane. Podróżując w przyczepie, Chief był równie 
cywilizowany w załatwianiu swoich potrzeb jak w domu rodzinnym. Niestety, kiedy tylko 
przenieśli się do hotelu, stare psisko nie umiało pohamować swych zapędów i podnosiło łapę 
po każdych trzech krokach. Krzyki pogarszają tylko sytuację.
- Biedny psina jest odrobinę nerwowy - po tym, jak Chief zmoczył dwie pińatas, które 
jego żona kupiła tego ranka dla ukochanych wnuczków.
- Nie powinniśmy go byli zabierać - oświadczyła. - Albo trzeba go było oddać do 
schroniska.
- Powtarzam ci - protestuje Rozbitek - dzieciaki nie mogą go przechować, a ja nie oddam 
psa obcym!
Tak więc Chief wspina się za swoim panem.

ROZŻARZONE WYSOKIE I STROME
Mapa, którą nabazgrał Wally Blum, prowadzi Rozbitka i jego przyjaciela wzdłuż wąskich 
ulic, brukowanych kocimi łbami, po których jeżdżą ryczące ciężarówki, co i raz wpadające w 
dziury w nie najlepszej nawierzchni... wzdłuż krzywych ulic, brukowanych kocimi łbami, tak 
wąskich, że tylko rowery są w stanie się przecisnąć... wzdłuż maksymalnie krzywych i 
wąskich ulic, brukowanych kocimi łbami, zbyt stromych dla jakichkolwiek przechodniów.
Burrowie przepychają się z porcjami piasku i cementu dla placów budowlanych, 
oblepiających wzgórze niczym mrówki. Robotnicy śpią głową w górę zbocza i jeśli leżeliby 
na boku, niechybnie by się stoczyli.
Zanim docierają na oznaczone miejsce, Rozbitkowi robi się ciemno przed oczami, a jego 
pies opróżnia pęcherz do cna. Mężczyzna wyciera pot spod wędkarskiej czapeczki i wchodzi 
na cieniste podwórze: osłaniają je czarne kawały materii spięte razem i przymocowane na 
szczytach paki.

EL MECANICO FANTASTICO
W centrum pięciometrowego kręgu prosiąt rezyduje ogromna maciora, wielka jak 
fontanna na placu. Karmi liczbę prosiąt dokładnie odpowiadającą jej rozmiarom. Odwraca 
łeb, aby przyjrzeć się gościom, pochrząkuje. Chief warczy i zajmuje pozycję pomiędzy świnią 
a swoim mrużącym oczy panem.
Za niskimi oplecionymi winoroślą drzwiami daje się wyczuć jakiś ruch. Dom jest tak 
mały, że zmieściłby się w przyczepie Rozbitka i jeszcze zostałoby trochę miejsca dla maciory. 
Na progu ukazuje się mężczyzna, wachlujący się suchą tortillą. Jest o połowę niższy od 
Amerykanina, ale i o połowę młodszy, może nawet więcej. Przez moment skrywa twarz przed 
słońcem i przykłada do czoła tortillę, aby przesłonić blask.
- Tardes - mówi.
- Buenas tardes - odpowiada Rozbitek, marszcząc twarz. - Gorąco. Mucho color.
- Trochę mówiem twój język - oświadcza El Mecanico Fantastico.
Rozbitek przypomina sobie jak przez mgłę, że czytał kiedyś o mechanizmie powstawania 
nowych dźwięków na końcu wyrazów.
- Dzięki Bogu i za to - mówi i rozpoczyna opis swojej męki. Mechanik słucha zza osłony 
tortilli. Maciora spogląda na Chiefa z bezbrzeżną pogardą. Burrowie przesuwają się ulicami 
obok podwórza. Pojawiają się małe dzieci, wypełzające z wnętrza mieszkania El Mecanico 
Fantastico; przyklejają się do nogi ojca, kiedy ten wysłuchuje opowieści Rozbitka o zdradzie 
mechaników.
Kiedy historia dobiega końca, El Mecanico Fantastico pyta:
- Co mam robić?
- Zejść na dół do tego wielkiego warsztatu, gdzie stoi mój samochód i odholować go 
stamtąd, tak abym mógł wysłać go do Tucson.
- Zrozumiałem - drapie się w głowę mechanik. - Dlaczego tamci nie mogą panu pomóc?
- Robiliby to aż do poniedziałku.
- A pan się śpieszy i nie może tak długo czekać?
- Już zawiadomiłem Tucson, że będą mieli mój wóz na poniedziałek. Lubię kuć żelazo 
póki gorące. Tak to jest.
- Taak. Rozumiem - odpowiada tamten, wachlując się tortillą. - Hokay. Będem tam 
mariana i wyholujem go.
- Nie można by teraz? Chcę być pewny, że zdążę na pociąg.
- Rozumiem - mówi Meksykanin. - Hokay. Biorem narzędzia, a pan wynajmie burra.
- Burra?
- Od Ernesta Diaza. Do niesienia moich narzędzi w żelaznej skrzynce.
- Aha - sapie Rozbitek, myśląc intensywnie, jak tu ułożyć rozsądną cenę za pracę, 
narzędzia i burra.
Nagle rozlega się rozpaczliwy pisk i kwik. Czerwono nakrapiany narzeczony maciory 
właśnie wpadł ją odwiedzić i złapał Chiefa in flagranti. Gdy udaje się ich rozdzielić, Chief ma 
poszarpane ucho i brakuje mu dwóch zębów straconych w kontakcie z grubą skórą wieprza.
To nie jest jeszcze najgorsze. W ferworze walki coś trzasnęło w krzyżu starego 
dalmatyńczyka. Podróżuje więc na dół przywiązany do karku drugiego burra. Ta jazda 
powoduje, że uszkodzenie naprawia się samo, tak że Chief jest w stanie znowu chodzić o 
własnych siłach. Nigdy już jednak nie potrafi podnieść nogi bez przewrócenia się na bok.

ON I JEGO ŻONA PO RAZ DRUGI
Są tu już od tygodnia. Ich wynajęta toyota ma sflaczałe opony, ale mimo to jeżdżą nią na 
plażę i z powrotem. Lewy tylny błotnik odpadł tysiące kilometrów wcześniej. Nie ma 
zapasowego. Spod kratki wiekowego radiatora wydostają się kłęby pary, które 
uniemożliwiają obserwację drogi przed sobą.
W końcu żona pyta:
- Zamierzasz po prostu prowadzić ten samochód?
- Zamierzam poprowadzić skurczybyka do lego skurczybyka, co mi skurczybyka 
wypożyczył i powiedzieć mu, żeby go sobie wsadził dokładnie w ten swój bezcenny tyłek.
- W takim razie najpierw podrzuć mnie i psa do Bluma, a później, jeśli chcesz... To 
znaczy, jeśli w ogóle tam dotrzemy.
Nie powiedziała: „To znaczy, jeśli zamierzasz mi robić awanturę”. Było wystarczająco 
dużo łoskotu i buchającej pary.

JEGO PRZYJACIELE
Rozbitek przegapił przedpołudniową pocztę i przysiągł sobie, że skończy list do siostry i 
zostawi go w okienku, kiedy otworzą urząd po sjeście. Jest teraz w wynajętej willi Bluma. 
Chief starcza mu za całe towarzystwo. Pies leży rozciągnięty na plecionej macie, język na 
wierzchu, oczy otwarte. Wally Blum pływa obecnie na desce surfingowej. Rozbitek nie wie, 
gdzie podziała się Betty Blum oraz jego własna żona.
Hacjenda Blumów nie stoi w osiedlu gringo, ale w centrum miasta. Podwórko chaty po 
drugiej stronie ulicy-kanionu znajduje się akurat na wysokości jego okien. Przez wąziutką 
przepaść trzy małe dziewczynki przesyłają mu uśmiechy. Wołają: „Halo psze-pa-naa” i stale 
chichocząc, chowają się błyskawicznie pod osłonę liści mango.
Mangowiec ów jest towarzyskim centrum okolicy. W jego cieniu bawią się dzieci. Ptaki 
siadają i odlatują z jego gałęzi. Dwie świnie i chmara kurczaków przerzuca liście 
nagromadzone u jego stóp. Wszelkie rodzaje kurczaków - łyse i grzebieniaste, przezorne i 
czupurne. Jedyna rzecz, jaką kurczaki mają wspólną, to wolność i bezwartościowość.
Rozbitek ogląda kury z przyjazną pogardą. Co z nich za pożytek: zbyt chore, aby się 
nieść, zbyt chude, aby trafić na talerz. Co za pożytek? Zainspirowany niemożnością, bierze 
się do pisania listu:
„Kochana Siostrzyczko: Chryste, co za kraj! Jest za biedny, aby zdać sobie sprawę z 
własnej ignorancji i zbyt ignorancki, aby pojąć swoją biedę. Wiesz, co bym zrobił, gdybym 
był Meksykaninem? Zaatakowałbym Stany Zjednoczone - tylko po to, aby otrzymać 
zagraniczną pomoc po klęsce, jaką byśmy im łupnęli (ha, ha). Ale poważnie: nie na to 
liczyłem, jestem stuprocentowo pewny.”
Zielone gałęzie mangowca odsuwają z okna siatkę. Chichot narasta. Rozbitek wzdycha, 
czytając ostatnie zdanie, i odkłada długopis. Tak bardzo bym chciał, żebyś tu była, Sissy, z 
całego serca. Osusza butelkę seven-and-seven i ogarnia go uczucie cudownej depresji. 
Załamanie.
W jednym z mieszkań ktoś wygrywa na akordeonie znajomą nutę - piosenkę popularną w 
domu kilka dobrych lat temu. Co to było? Coś jak la la la laa, la la i ciągle bez zwycięstwa... 
Właśnie! To byty dni, kolego; to były dni...
Załamanie przechodzi w melancholię, potem z krótkim przystankiem na sentyment 
przeistacza siew nostalgię. Zatrzymuje się o krok od łzawości. Rozbitek wzdycha ponownie, 
podnosi długopis i pisze dalej.
„Bardzo często myślę o tobie, droga przyjaciółko. Czy pamiętasz rok, w którym ojciec 
zabrał nas do Parku Yellowstone i jaką nam tym zrobił frajdę? Jak pięknie wszystko 
wyglądało? Jak czuliśmy się dumni? Byliśmy pierwszymi dzieciakami po latach Wielkiego 
Kryzysu, których ojciec mógł pozwolić sobie na rodzinną wycieczkę. To chyba prawda, że 
rzeczy już nie są tak piękne jak kiedyś - i mała nadzieja, że się takie staną. Np. weźmy taką 
wizytę u Darolda w „Berserkly.” To wyjaśnia wszystko. Nie uwierzyłabyś, w jakim stanie 
znajduje się obecnie to miłe miasteczko uniwersyteckie. W niczym nie przypomina widoku, 
jaki zastaliśmy w sześćdziesiątym drugim podczas rosyjsko-amerykańskiego spotk...”
Znów przerywa. Dochodzi go dziwny, gdaczący odgłos: „Que? Que?” Przez okno 
dostrzega starszą kobietę. Porusza się wzdłuż rozwieszonej bielizny, jakby płynęła w 
powietrzu. Jej twarz i bezzębne dziąsła, puste spojrzenie. Jest jak przybysz z innego świata, 
jak fatamorgana nie zważająca na prawa Newtona, powtarzająca: „Que? Que?” Dociera w 
końcu do białej płachty prześcieradła. Zbiera je ze sznura i zawraca do domu. „Que? Que? 
Que? Que?”
- Ślepa - szepcze Rozbitek i wstaje, aby przejrzeć szalkę Wally ‘ego. Chce znaleźć coś dla 
podtrzymania efektu, gdy seven-and-seven wyparuje z jego ciała. Coś mocniejszego, jeśli to 
możliwe: osiemdziesiąt osiem... dziewięćdziesiąt dziewięć! Rozbija się po cudzej kuchni, cały 
zlany potem, wytrącony z kursu na skutek widoku niewidomej staruchy. Pędzi na oślep w 
kierunku ostrych skał.

PIERWSZA RYSA
Żona Rozbitka i Betty Blum przyjeżdżają pół godziny później. Betty prowadzi małego 
volkswagena-dżipa produkcji meksykańskiej. Samochód wyładowany jest prezentami dla 
krewnych i znajomych w kraju. Żona rozbitka otwiera usta, aby wyrazić, jak wdzięczna jest 
Betty Blum za podwiezienie i cudowne towarzystwo, kiedy czuje szarpnięcie za łokieć i 
słyszy wymyślania, że niby to odeszła, nie fatygując się nawet zabrać listów do wysłania. To 
takie niesprawiedliwe! Świat nagle milknie wokół niej, ulice wstrzymują oddech, kury nie 
gdaczą, dzieciaki urywają paplaninę w pół słowa, muzyk zdejmuje palce z guzików 
akordeonu... nawet rzeka o kilometr dalej nie obmywa już głazów ze srebrzystym pogłosem. 
Piorące kobiety powstają z kolan i nasłuchują: jak gringa seńora zniesie to samcze 
zarozumialstwo?
- Zrozumiałaś? - podsumowuje Rozbitek. – Sabe!
Wieczór zasiada na swym tronie. Betty Blum bierze winę na siebie i wyrzuca dziesiątki 
usprawiedliwień dobrze znanym, świergotliwym tonem pomiatanej żony, przychodzącej w 
niedoli z pomocą swojej przyjaciółce. Niewidoczna publiczność wzdycha, kompletnie 
rozczarowana. Lecz zanim Rozbitek udzieli łaskawego rozgrzeszenia, jego żona, starannie 
wymawiając każdą sylabę, mówi, aby puścił jej rękę, przestał krzyczeć i nigdy więcej nie 
traktował jej jak płatnej służącej - niech nigdy nie zwraca się do niej niczym do jednej z tych 
jego zepsutych maszyn.
- Jeśli to się powtórzy, przysięgam, że cię zabiję, a potem Donalda, jeżeli zdołam, a 
potem Terry’ego, jeżeli mnie przedtem nie złapią, a potem wszystkie wnuki i na końcu siebie 
samą. Przyrzekam na Boga!!!
Zarówno Betty, jak i Rozbitek są wstrząśnięci tym wybuchem. Po chwili wymieniają 
krótkie spojrzenie: można się było tego spodziewać... w tym wieku... za dużo rumu z colą. 
Żona Rozbitka nie zwraca na nich uwagi. Dobrze wie, że osiągnęła oczekiwany efekt. Przez 
ułamek sekundy ma wrażenie, że ten tryumf spali ją na proch, że jej ciało stopi się i odpadnie 
od kości.
Puls ulicy wraca do normy. Podniecone dzieciaki przekazują sobie wrażenia. Stado kur 
gromadzi się w cieniu mangowca. Tylko akordeonista nie powraca do swoich nut, ale żona 
Rozbitka czuje, że jest to wyraz uznania - jednego muzyka względem drugiego muzyka - nie 
zaś oznaka krytycyzmu.

NASTĘPSTWA
Rozbitek wraca do wnętrza hacjendy. Betty Blum odwiezie jego żonę do Hotelu del Sol. 
Kiedy wraca, trzyma pod pachą butelkę seagram, karton seven-up, a na jej twarzy rozkwita 
ciepły uśmiech dający do zrozumienia, że potrafi być równie troskliwa w stosunku do 
nieszczęśliwych mężów, jak i pomiatanych żon.
Pojawia się Wally, niosąc dwa dorsze. Rozbitek przyjmuje zaproszenie na kolację. Po 
rybie i winie pożycza od Wally’ego parę spodni. Miłosierna Betty daje mu agrafkę, aby 
spodnie nie zsunęły się z jego chudego tyłka. Wszyscy gotowi są na nocną kąpiel w morzu. 
Po powrocie znowu coś popijają. Rozbitek opowiada Wally’emu, że dzieciaki zawsze spajają 
małżeństwo - ale patrz na dzisiejsze dzieci! Czy to warto? Później zwierza się Betty, która 
ciągle ma na sobie bikini i wygląda cholernie pociągająco jak na kobietę w jej wieku - że w 
jednym dzisiejsza młodzież ma rację. Chodzi mu mianowicie o odrzucenie wszelkich 
przestarzałych poglądów na seks, jako zło konieczne. Seks jest naturalny! Betty jest tego 
samego zdania.
Dochodzi do wniosku, że żona została wystarczająco ukarana jego przedłużającą się 
nieobecnością. Pożycza więc samochód Blumów i odjeżdża ze starym Chiefem do hotelu.
- Założę się, że ją tam znajdę.
Nie myli się. Śpi na wersalce. To jego ostatnia wygrana w tego typu zakładzie.

SEN ROZBITKA
Przedmiotom można zaufać. Przedmioty nie zawodzą. Przedmioty nie zdradzają. 
Łańcuszki od lampek nocnych nie są produkowane, aby urywać się tylko po to, by wymusić 
na głupim naiwniaku wystawne dinero to niesprawiedliwe.

JEGO MĘSKOŚĆ
- Dziesięć pesos za rum z colą. Dwie przecznice stąd płaciłem pięć!
Całe popołudnie spędzili, pijąc w hotelu.
- Tutaj zaczyna się plaża - przypomniała mu żona. - Poza tym tutaj doliczają za słomki.
Kelner nagradza jej domyślność ekspozycją swego nienagannego uzębienia. Betty i Wally 
składają zamówienie. Kelner przynosi drinki. Betty delektuje się margaritą: niczym pszczoła, 
która odkryła orchideę w morzu koniczyny.
- Niezłe - mówi. - Nie oszałamiające, ale niezłe.
- Kocham twój akcent z Miami, Betty. - Rozbitek jest pijany. - Właściwie kocham 
wszystkie kobiety. Od najmłodszych z cyckami jak papaje, do najstarszych z 
doświadczeniem! - Otwiera ramiona. - Kocham wszystkich ludzi: od tych...
Urywa. Zobaczył coś, co zabija jego zapał. Żona Rozbitka wędruje za jego wzrokiem, aby 
zobaczyć, co przecięło jego deklaracje. Przez plażę dostrzega ową przyczynę, stojącą w cieniu 
parasola nad wózkiem z lodami, zielono-cytrynowa spódniczka ledwie zakrywa jej krocze. 
Pobudza pragnienie niczym lody na patyku. Rozbitek nie kończy już swojej wypowiedzi. 
Wbija uparty wzrok w meksykańskie wydanie „Time’a”, które Wally kupił u gazeciarza. Na 
okładce znajduje się zdjęcie Clifforda Irvinga. Poruszając bezgłośnie ustami, czyta przez 
ramię Wally’ego.
Jego żona przygląda się kociakowi przy wózku. Nie jest zazdrosna, chociaż wie, że Betty 
Blum tak pewnie uważa. Jest w niej rodzaj słodkiego zdziwienia, które odczuwa się, widząc 
kwiat zasuszony między kartkami zakurzonego annału. Jak to było, kiedy jeszcze żył? Jak się 
tu znalazł? Przeczuwając, że za chwilę odpowiedź spłynie na nią jak kaskada, podnosi się i 
zaczyna iść w stronę morza. Straciła ochotę na koktajl z ostryg.
Zapada cisza. Rozbitek czuje się w obowiązku zmarszczyć czoło za odchodzącą. Kiedy 
odwraca się do Betty, jej brązowe oczy patrzące znad pokrytego solą brzegu kieliszka 
przesyłają mu wyrazy współczucia. Nie pozwól jej się zwariować!
- „Time” - oświadcza Wally Blum - jest jedną z rzeczy, którym można ufać. Dokładnie 
wiadomo, jaką przyjąć poprawkę na jego polityczne uprzedzenia.
Rozbitek odzyskuje werwę głośnym „tak” i zaczyna wypytywać - przepraszam, ale kim 
jest Clifford Irving, kim jest Howard Hughes?
Następnie cała trójka kieruje się do hotelowej restauracji i zamawia specjał z ostryg; do 
dziesiątej wieczorem zajmują się wyłącznie rozłupywaniem muszli. W końcu Rozbitek ziewa, 
że jest strasznie senny i prosi o wybaczenie. Jednocześnie mruga łotrowsko dając im do 
zrozumienia, że snu prawdziwych mężczyzn nie są w stanie zniszczyć żadne fochy 
przejrzałych piękności. Mimo protestów Wally’ego wyciąga z portfela dwieście peso i kładzie 
banknot obok talerza. Na prośbę Betty, aby zabrał ze sobą butelkę szampana, stwierdza, że 
byłby szczęśliwy mogąc pójść za jej radą. Niestety, jutro ma odebrać samochód, który 
przesyłają mu ze Stanów, a on lubi kuć żelazo póki gorące. Innym razem. Ściska dłoń Betty, 
odwraca się i wchodzi po schodach, trzymając się tak prosto, na ile pozwala mu jego stan.

CIEMNOŚCI PUERTO SANCTO
Znów to samo: zamieszanie, chaos, awantury, krzyki - psy szczekające w nocy - hałas 
ruszający przed świtem z południowych wzgórz i rozlewający się po całym mieście. I to 
właśnie wtedy, gdy myślisz, że złapiesz kilka godzin snu.
Stary Chief popiskuje. Rozbitek wsadza głowę pod poduszkę, klnąc psy, nieprzespane 
noce, miasto, żonę (to przecież ona miała pomysł wyjazdu w te odludne chaszcze, niech ją 
piekło pochłonie!). Czemu tutaj, wypytuje ciemności, a nie do Yosemite albo Marineland czy 
chociażby na festiwal Szekspirowski do Ashland? Czemu w środek tej przeklętej anarchii 
kolców i cieni?
Słuszne pytanie. Sam je sobie kiedyś zadawałem. Widzicie, pewnego dnia - niedługo po 
tym, jak Betsy oznajmiła, że między nami koniec - wszyscy domyśliliśmy się, że ojciec 
wkrótce umrze (Rozbitek rzeczywiście mi go przypomina - nie jego osoba jako taka, ale 
raczej pewne szczegóły charakterystyczne dla tego typu Amerykanina: wyprostowana 
sylwetka, mrugnięcia okiem, styl Johna Wayne’a, którym przemawiał do maszyn i 
robotników... wiele rzeczy). Lekarze już od wieków naznaczali nam krytyczne terminy, ale 
ojciec z uporem je przekraczał. Buddy i ja zaczęliśmy podejrzewać, że nasz uparty teksaski 
ojczulek nie podda się żadnej sile nieprzyjacielskiej, z wyjątkiem starości. Jego ręce i nogi 
skurczyły się, a głowa chwiała na „przeklętym pniaku szyi”, my zaś ciągle oczekiwaliśmy 
dobrego czarodzieja, który pewnego dnia spłynie do naszej chatki.
Ojciec też na niego czekał.
- Te ich badania... Myślę, że dadzą sobie z tym spokój. Spójrzcie na moje mięśnie grające 
pod skórą...
Podwijał nogawkę i uśmiechał się litościwie na widok suchej, pomarszczonej skóry.
- ...jak szczury w pustej ładowni.
Jasne, to już wkrótce, zgodziliśmy się. Wkrótce potem, pewnego wrześniowego dnia 
byliśmy na łące, poprawiając celowniki naszych strzelb i ustalając, dokąd pojedziemy 
polować tej jesieni. Ojciec odłożył swoją broń i popatrzył na nas.
- Chłopcy, ta cholerna strzelba trzęsie się jak pies srający pod gruszą. Może 
zorganizujemy jakąś inną wycieczkę...
...i od razu wiedzieliśmy, że będzie to nasza ostatnia. Obgadaliśmy to z bratem w nocy. 
Dobrze wiedziałem, dokąd chcę jechać. Buddy nie był pewien, czy to dobry pomysł, ale 
ustąpił mi jako starszemu. Następnego dnia nad skwierczącym rożnem w ogrodzie nasz plan 
został przedstawiony ojcu.
- Nie mam nic przeciwko podróży na południe, ale dlaczego do Puerto Sancto? Dlaczego 
pchać się aż na takie odludzie?
- Dev twierdzi, że jest to wyjątkowe miejsce - odrzekł Buddy.
- Chce się pochwalić, w jakiej to dziurze ukrywał się przez sześć miesięcy - stwierdził 
ojciec. - Czy nie to chodzi ci po głowie?
- Częściowo - przyznałem. - Wiecie, że od lat próbowałem się tam z nim wybrać. Ale to 
nie wszystko, co chcę wam pokazać - jest jeszcze jakaś pierwotność, archaizm...
- Dokładnie to, czego brak człowiekowi w jego stanie - skwitowała matka. - Odrobiny 
pierwotności.
- Może polecielibyśmy znowu do naszego miejsca na Jukonie - rozważał ojciec. - Ryby 
takie, że nie chce się wierzyć.
- Nie, do cholery! - zaprotestowałem. - Przez całe życie wlokę się tam, gdzie ty sobie 
życzysz. Teraz moja kolej.
- Jazda przez pół Meksyku wykończy go - powiedziała matka. - Czy nie pamiętasz, że 
ledwo zniósł wyprawę do Rose Parade w Portland?
- Och, nie... Dam sobie radę - odrzekł ojciec. - To żaden problem.
- Boże Miłosierny! Setki kilometrów na meksykańskich wybojach w twoim pożałowania 
godnym stanie...
- Powiedziałem, że dam sobie radę - przerwał, podając jej hamburgera. Odwrócił się i zza 
zasłony dymu zmierzył mnie wzrokiem. - Chcę tylko wiedzieć, po pierwsze: dlaczego Puerto 
Sancto? I po drugie: co jeszcze szykujesz?
Nie odpowiedziałem. I tak wszyscy wiedzieli, co jeszcze szykuję.
- Ani się waż! - Matka przybiła mnie wzrokiem. - Jeżeli sądzisz, że go gdzieś wywieziesz 
i znowu nafaszerujesz tym świństwem...
- Kobieto! Od jakiegoś czasu jestem już pełnoletni. Byłbym wdzięczny, gdybyś przestała 
podejmować za mnie decyzje dotyczące tego, dokąd jadę i jakim świństwem się faszeruję.
O wiele wcześniej, na początku lat sześćdziesiątych, próbowaliśmy z Buddym uprawiać 
psylocybinowe grzyby na pożywce serowej. Kolonię umieściliśmy w starej lodziarni, którą 
ojciec oddał Buddy’emu. Bud zorganizował trochę oficjalnych papierów do korespondencji i 
wysłał list do Departamentu Rolnictwa z prośbą o udostępnienie kilku kultur nasiennych wraz 
z najnowszymi informacjami na temat uprawy mycelium w sposób hydroponiczny. Następnie 
doprowadziliśmy do wylęgarni rury wentylacyjne, zmieszaliśmy wymagane nawozy, 
dodaliśmy zarodniki i obserwowaliśmy rozwój przez mikroskop. Szczytem naszych marzeń 
była produkcja moszczu psylocybinowego i jego winna fermentacja. Wierzyliśmy, że udałoby 
się nam rozprowadzać płyn pod nazwą „Mleko Bogów”. Wszystko, co osiągnęliśmy, 
ograniczyło się do wielkiego, zainfekowanego drożdżami bałaganu.
Do przesyłki z zarodnikami dołączono jednak próbę ekstraktu aktywnego składnika - 
prawdopodobnie, abyśmy mogli porównać z nim nasze wyniki, jeżeli kiedykolwiek ujrzałyby 
światło dzienne. To właśnie ojciec przyniósł z poczty rzeczoną przesyłkę. Był nad wyraz 
sceptyczny.
- To wielkie nic. - Na dnie buteleczki mniejszej niż ogryzek ołówka znajdował się 
milimetr białego proszku. - Tyle zamieszania wokół eksperymentu i oto co otrzymujecie?
Wsypałem proszek do butelki wody sodowej. Trochę zaszumiało.
- Mam nadzieję, że przysłali nam dość silną dawkę. - Rozlewałem wodę do szklanek. - 
Może nawet trochę za dużą.
- Raz się żyje - powiedział ojciec. - Dawajcie tu szklankę, muszę tego spróbować.
Było nas pięciu: Buddy, ja, Mickey Write i brat Betsy, Gil - wszyscy z pewnym 
doświadczeniem na tym polu - i mój ojciec: Samotny Strzelec, który na żadnej wycieczce na 
ryby nie mógł dokończyć butelki najsłabszego piwa. Wypiliśmy zawartość naszych szklanek, 
a w butelce pozostało jeszcze kilka centymetrów płynu. Tata bez wahania nalał sobie kolejną 
porcję.
- Chcę nareszcie poznać smak zakazanego owocu. Mam dość słuchania opowieści.
Przeszliśmy do salonu. Kobiety wyszły po zakupy. Nadchodził wieczór. Pamiętam, że w 
telewizji pokazywali ostatnią walkę Fullmer-Basilio. Samochód wrócił z miasta i matka 
weszła do pokoju, pytając:
- Kto wygrywa?
Tata odchylił się do tyłu.
- A kto walczy?
I uśmiechnął się jak idiota.
W przeciągu godziny po uśmiechu nie było śladu. Krążył po pokoju jak przerażone 
zwierzę, za każdym krokiem strząsając ręce, jak gdyby były mokre.
- Przeklęty proszek! Ależ mnie wzięło! - Czy mogło to wpłynąć na późniejszy rozwój 
choroby? Zawsze się nad tym zastanawialiśmy, prawda?
Szczęśliwie pod koniec tej piekielnej nocy ojciec zaklinał się:
- Jeżeli spróbujesz produkować to draństwo... zaczołgam się do samego Waszyngtonu i 
zażądam delegalizacji.
Jak później przyznał, próba nie przebiegła pomyślnie, ale niech go licho, jeżeli ją ponowi.
- Nigdy! - wołał. - Dopóki nie jestem na łożu śmierci, u końca ślepej uliczki, z plecami 
opartymi o mur.
Co spełniło się pod koniec września.
Polecieliśmy we trzech do Phoenix, wynajęliśmy tam winnebago i ruszyliśmy na podbój 
Meksyku. Zwykle Buddy prowadził, kiedy tata i ja kłóciliśmy się zajadle o dobór kaset. Ray 
Charles nie wzbudzał kontrowersji, ale Bob Dappa i Frank Zylan byli sygnałami nieuchronnej 
burzy mózgów.
Im dalej na południe, tym upał stawał się coraz bardziej nie do zniesienia. Napięcie 
między nami rosło wprost proporcjonalnie do temperatury. Tysiące razy byliśmy 
wydziedziczani. Tysiące razy żądał, abyśmy zostawili go na najbliższym lotnisku, aby mógł 
wreszcie wyrwać się z tego chlewu i wrócić do cywilizowanego świata. Przechodziło mu, gdy 
zatrzymywaliśmy się na noc. Polubił nawet meksykańskie piwo.
- Ale swoją trawę trzymajcie dla siebie - ostrzegał. - Moje mięśnie mogą już nie być tak 
twarde jak dawniej, ale na szczęście mózg pracuje na pełnych obrotach.
Nim dojechaliśmy do Puerto Sancto, ojciec wyrzucił wszystkie kasety, a Buddy załatwił 
trochę amfetaminy. Wszyscy czuliśmy się świetnie. Chciałem przejąć kierownicę i prowadzić 
na ostatnim odcinku trasy. Wjeżdżam na pierwsze brukowane ulice na przestrzeni setek 
kilometrów. W sekundę potem wjeżdżam na róg jednej z tych meksykańskich pokryw od 
studzienek ulicznych. Jedna strona kwadratu podskakuje do góry i dziurawi nam miskę 
olejową. Moglibyśmy doprowadzić auto do hotelu, ale ojciec się nie zgadza. Mówi, że 
zaopiekuje się nim, kiedy my pójdziemy wynająć pokoje.
- Zostawcie mi trochę tych waszych czarodziejskich pigułek - mówi. - Chcę mieć 
odwagę, kiedy będę gadał z tymi bękartami.
Wziął ritalinę. Dopchnęliśmy samochód do największego warsztatu i zostawiliśmy przy 
nim ojca. Buddy i ja przeszliśmy boso przez rzekę do miasta, gdzie wynajęliśmy 
czteropiętrowy dom z widokiem na morze. Potem pomaszerowaliśmy na plażę i straciliśmy 
czterdzieści dolców, bezskutecznie próbując kupić najlepszą trawę, jaką w życiu paliłem. Od 
hippiski, która nie miała nic prócz opalenizny i obietnic.
Czekaliśmy równe trzy godziny. Pokonani człapaliśmy przez przedmieścia. Wzrok nasz 
padł na stację napełniania butli gazowych. Znałem na tyle hiszpański, a Buddy był na tyle 
reprezentacyjny, że wyciągnęliśmy od nich trochę podtlenku azotu. Załatwiliśmy wszystko w 
kępie krzaków i ruszyliśmy dalej. W warsztacie wszystko było już zrobione: miska olejowa 
załatana, ojciec znał imiona, wiek i historie rodzinne wszystkich pracujących tam facetów, z 
których każdy mówił tak po angielsku, jak ojciec po hiszpańsku. Załatwił nawet umowę na 
skaczącą fasolę.
- Wspaniałe chłopy - oświadczył, opadając na tylne siedzenie winnebago - wcale nie 
leniwi. Po prostu na luzie. Co jest w tym niebieskim pojemniku?
- Podtlenek azotu - odpowiedział Bud.
- Mam nadzieję, że dotrwam do chwili, gdy położę się do łóżka. Jestem zupełnie 
wykończony.
Przespaliśmy prawie cały następny dzień. Umyci i ogoleni, zażywający rozkoszy obsługi 
hotelowej, serwującej śniadanie na chłodnym tarasie, patrzyliśmy na słońce, zanurzające się 
w wodach zatoki. Wyglądało jak jeden z meksykańskich precli. Ojciec przeciągnął się i 
ziewnął.
- Dobra... Co macie?
Zaprezentowałem mój arsenał.
- Trawa, haszysz i DMT. Wszystkie się pali i szybko zapomina.
- Nigdy więcej przejść z Carmen Basilio, co? Nie ciągnie mnie do palenia od czasu, gdy 
Biała Sowa zmusiła mnie do rzygania na kolana rodzonego dziadka. Co jest w tym 
pojemniku, Bud?
- Gaz rozweselający - rzekł Buddy.
Dla człowieka z trzydziestopięcioletnim stażem w zamrażalnictwie przynajmniej ten mały 
pojemnik nie wyglądał obco.
- Kręcić w prawo czy w lewo?
Podstawiłem mu zawór, ale nie miał siły ruszyć go z miejsca. Sam musiałem się tym 
zająć - najpierw dla ojca, potem Buda i na końcu dla siebie. Powtórzyłem operację trzy razy i 
usiadłem. Potem odpłynęliśmy, stary facet i jego dwóch dorosłych synów, wszyscy razem. 
Czasami się to zdarza. Efekt nie był zbyt silny, ale podniecający, jak tylko można sobie 
zamarzyć... Pod koniec podróży, na krawędzi naszego kontynentu, gdy zaszło słońce, wiatr 
ustał, a pies szczekał gdzieś daleko na plaży... Trzy zabłąkane serca, które w Meksyku 
dotknęły tego, czego zabroniono im w kraju gringo. Na chwilę. Ojciec ziewnął przeciągając 
się i wyraził przypuszczenie, że strzelanie do rzutek rozpocznie się mimo wszystko, gdyż 
wiatr ustał.
- A teraz wycofam się w objęcia Morfeusza, wybaczcie. Mam dosyć. Za dużo odskoków 
od normy może rzeczywiście doprowadzić do szaleństwa.
Wstał i pomaszerował do łóżka: ojcowska reputacja pozostała nienaruszona. To, co od 
niego usłyszeliśmy, to nie było błogosławieństwo - dał nam sygnał, że cokolwiek planujemy, 
on się nie nadaje; on lub jego konserwatywne pokolenie. Nie zamierzał już jednak czołgać się 
do Waszyngtonu, aby wszczynać akcję prewencyjną.
Zanurzył się w ciemność pokoju za ażurowymi drzwiami. Po chwili wystawił głowę.
- Lepiej nie przeholujcie z wrzucaniem trzeciego biegu - mówił tonem, jakiego nigdy nie 
używał w stosunku do mnie lub Buddy’ego czy kogokolwiek z rodziny. Być może, że mógłby 
zwracać się w ten sposób do, powiedzmy, Edwarda Tellera - bo to się może kiepsko 
skończyć. Jak wpadniecie w poślizg, może być koniec gry.
To właśnie przypomina mi o przedstawieniu z Rozbitkiem w roli głównej. Tak jak ojciec 
wiedział, że może się ono kiepsko skończyć. Ale nie zważał na niebezpieczeństwo śmierci. 
Albo nie potrafił. Za długo ciągnął za sobą bagaż pewnych nierozwiązanych spraw. Nie mógł 
się uwolnić i pożeglować samotnie na nieznane morze. W takiej sytuacji trzeba mieć jakiś 
zapasowy balast, bo inaczej ląduje się w szpitalu dla umysłowych.
- Doprowadzi cię do ruiny!
Tak mówi Rozbitek, gdy spotykam go na poczcie. Wpadłem, aby sprawdzić, czy są jakieś 
wieści na temat fasoli. Znajduję zaś Rozbitka, opalonego i zaskoczonego, w obydwu rękach 
dzierży po kawałku papieru. Gdy tylko mnie widzi, wręcza mi obydwa skrawki, jakbym był 
jego księgowym.
- Tak, cieszę się, że wyjechała, zanim oboje dostaliśmy szału. Ta dżungla przywiodła ją 
na skraj przepaści, ja to wiem. Sama nalegała, żebyśmy tu przyjechali! Teraz już wiesz, Red - 
wzrusza filozoficznie ramionami. - Stara kobieta się ulotniła, ale za to przyjechał nowy wóz.
Widzę, że pierwsza notatka przyszła z estacion de camiones i informuje, że przybyła 
przesyłka z Arizony. Druga napisana była również na stacji autobusowej, papier firmowy 
Hotelu del Sol.
„Kiedy przeczytasz te słowa, ja będę daleko. Nasze drogi się rozchodzą. Twoja kochająca 
żona.”
Słowo „kochająca” zostało przekreślone. Mówię, że mi bardzo przykro. On zaś:
- Nie przejmuj się... nic się nie stało. Już wcześniej próbowała takich numerów. Sama się 
uspokoi. Chodź ze mną do magazynu kolejowego i pomóż mi przy samochodzie, to postawię 
ci śniadanie. Chief?
Starowina wypełzła zza stolika recepcji i drepcze za nami na zalaną słońcem ulicę.
- Już próbowała tych sztuczek... ale nigdy w obcym kraju. To mnie niepokoi.

OSTATNIE SPOJRZENIE NA ŻONĘ ROZBITKA
Robił okropne rzeczy - wcale nie bezmyślne czy niedbałe: okropne - jak na przykład to, że 
rzucił we mnie otwartą butelką piwa, kiedy sprzątałam w komórce, zgrzana do 
nieprzytomności. Co to za ból? Nie byłoby wielkiej straty, gdybym ją upuściła. A jeżelibym 
złapała? To było coś więcej niż zwykła butelka piwa. Czemu nagle przestał być okropny, aby 
stać się niedbały? Co przyciągnęło jego uwagę i zrobiło z niego sztywnego manekina? Kto 
zniszczył całe wyposażenie?
... myśli żona Rozbitka w drodze do Konsulatu Amerykańskiego w Guadalajarze, gdzie 
spróbuje zrealizować czek.

OSTATNIE SPOJRZENIE NA ROZBITKA
Nie wpuściliby mnie do samolotu z pięcioma galonami skaczącej fasoli. Musiałem jechać 
autobusem. Na stacji niedaleko Tepic dostrzegłem Rozbitka siedzącego w polaro z 
przytroczoną z tyłu przyczepą. Czekał na Chiefa, sikającego w rowie obok przystanku. Jasne, 
wracał do domu. Do starych, dobrych Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.
- Wiesz, co zamyślam, Red? Przekroczę granicę w Tijuana. Tam można się nieźle 
zabawić.
Mruga najdziwniejszym ze sposobów. Co z samochodem? Jakoś się wlecze. A z żoną? 
Nie daje znaku życia. Jak podobał mu się pobyt w malowniczym Puerto Sancto?
- W sumie było w porządku, tylko... - Zarzuca mi rękę na szyję i przyciąga do siebie, aby 
powierzyć najściślej strzeżoną tajemnicę. - Gdyby Disney je zaprojektował, nie byłoby tak 
wielu ćpunów.

ABDUL I EBENEZER

Posłuchaj tego ujadania.
Musi to być coś nadzwyczajnego - wzbudzić takie zamieszanie, kazać mi iść tak wcześnie 
tak daleko, na pastwisko całe mokre od rosy.
Robi się cicho. Ale to jeszcze nie koniec, to tylko moment przyczajenia. Mój Boże, to 
Stewart z czymś walczy! Jeee! Bierz go, Stewart, bierz go! Jeee! Zjeżdżaj stąd, ty duchu, 
czymkolwiek jesteś. - Nie potrafię stwierdzić, czy to lis, wilk czy też wściekły opos.
Hau! Hau! Hau! Ujadanie, warkot i walenie mojego serca, kiedy każdy włosek w 
promieniu kilku akrów wypręża się w nerwowym oczekiwaniu. Stewart? Dyszenie, dyszenie, 
dyszenie... Dobrze Stewball. Kto to był? Co z twoją łapą? Na pewno lis, aha, jakaś młoda 
sztuka szukająca szczęścia o północy. Chyba nawet ten sam, który czasem podejdzie pod 
drzwi mojej pracowni w płytkiej, napełnionej odgłosami ciemności nocy, aby nagłym 
krzykiem wyrzucić mnie metr w górę z fotela i zniknąć bezszelestnie, setnie ubawiwszy 
swoim żartem.
Cicho, Stewart, uspokój się... Co tam jest, w tej księżycowej mgle przed nami? Ten wielki 
czarny kształt? Pewno Ebenezer, znów w tym samym miejscu, przy uszkodzonej rurze 
wodnej. A więc po tak długim czasie dramat toczy się dalej. Ponad tydzień minął od porodu, 
dobre dwa dni od uboju - a ona wciąż tkwi przy rurze. Cóż, to dobry dramat i zasługuje na 
wiele wystawień. Nie posiada zapewne trzymającej w napięciu akcji czy pouczającego 
morału. Mogę jednak stwierdzić, że jest to dramat z prawdziwego zdarzenia.
Posiada on walecznego bohatera i wierną heroinę. Mimo męskiego imienia Ebenezer jest 
krową. Otrzymała to mylące miano w pewien bożonarodzeniowy wieczór naszej komuny, 
zanim jeszcze członkowie stowarzyszenia zgłębili tajemnicę odróżniania płci u niższych form 
życia.
Ebenezer była jednym z pierwszych osieroconych cieląt, sprowadzonych w rok po moim 
wyjściu z więzienia i wyjeździe z Kalifornii - z powrotem do Oregonu i starej farmy Mt 
Nebo. Betsy przeniosła się tutaj z dziećmi podczas mojego pobytu w więzieniu, wraz z nią 
zwaliła się też cała banda przyjaciół. W tak zwany pierwszy zakręcony rok farma pękała w 
szwach od różnych świrusów, próbujących troszczyć się o obejście, a uzbrojonych jedynie w 
optymizm i trochę trawy. Jednego spontanicznego popołudnia pojechaliśmy na aukcję bydła 
w Creswell i dokonaliśmy szczęśliwego zakupu odstawionych cielaków. Taki „odstawiony” 
to dwu, trzy lub czterodniowy cielak, odseparowany od matki, ponieważ właściciel woli 
zabierać mleko krowy niż hodować małego. Sprzedaje go więc tanio, gdyż, jak dane nam się 
było przekonać po przywiezieniu całej czeredy do domu, cielakom takim rzadko udaje się 
przeżyć.
Pierwszy z nich odszedł do Krainy Wiecznych Łowów przed świtem. Następny kolejnej 
nocy. Ich chude ciała nadawały się tylko do użyźniania gleby, miały oczy tępe z odwodnienia. 
Pod koniec trzeciej nocy pozostała szóstka przedstawiała rozpaczliwy widok. Na pewno nie 
przeżyłyby tygodnia, gdyby nie jogurt acidofilowy, którym mój brat Buddy zaczął poić je z 
butelek. Zgodnie z przewidywaniami Buda, jogurt wzmocnił ich bezbronne żołądki przy 
pomocy przyjaznych przeciwciał i enzymów na tyle, że całej szóstce udało się przeżyć.
Cicho, Stewart! To Ebenezer. Nie widzę jej w ciemności, ale dostrzegam nasz znak: białe 
serce z literą X w środku, zawieszone nad ziemią niczym upiór. Znaczymy zwierzęta 
używając lodu, a nie rozpalonego żelaza. W ten sposób zamiast tradycyjnego lamentu cieląt 
oraz zapachu palonej sierści i skóry nasz znak własności odbijamy przy akompaniamencie 
syczącego zamrożonego gazu. Ciężki kawał miedzi przymocowany do drewnianej rękojeści 
spoczywa zanurzony w izolowanym wiadrze, pełnym suchego lodu i alkoholu metylowego. 
My tymczasem przewracamy cielę na ziemię. Golimy sierść na boku, przykładamy tam 
zamrożone żelazo i liczymy do sześćdziesięciu. Jeśli wszystko idzie dobrze, w miejscu 
wypalenia odrosną białe włosy. A czemu przekreślone serce? Był to kiedyś symbol Acid Test, 
znak mówiący o duchowej uczciwości, z ręką na sercu itd...
Na skórze Ebenezer udał się najlepiej. Może żelazo było chłodniejsze, może skóra lepiej 
wystrzyżona. A może dlatego, że pochodzi z rasy Angus i białe piętno lepiej odbija się od 
głębokiej czerni. Jej serce jest trzy razy większe niż przed laty, gdy zostało wypalone, a mimo 
to nadal świeci ostro i wspaniale. Ten herb nadaje jej władczy wygląd. I rzeczywiście, 
Ebenezer przewodzi stadu od momentu, gdy zorientowała się, że jest najsprytniejszą sztuką 
na całym pastwisku. I najodważniejszą na dodatek. Jeżeli ktokolwiek miał wyrazić zażalenia 
dotyczące zasad wypasu, to tylko ona. Kiedy jest problem, Ebenezer staje się rzecznikiem 
całych osiemdziesięciu akrów przeżuwaczy - krów, cieląt, wołów, byków, owiec, koni, kóz, 
osłów i ogółu czworonożnych wegetarian.
Korona przywództwa wcale nie jest lekka. Słono zapłaciła za lata spędzone na 
barykadach i zimowych marszach protestacyjnych. Obwieszano ją deprymującymi 
dzwonkami, przykuwano łańcuchami, okulawiano, wkładano na szyję jarzmo, złożone z 
dwóch prętów w kształcie litery Y, aby kawałki sterczące metr pod i nad jej szyją 
uniemożliwiały wciśnięcie się między druty kolczaste (powstrzymywało ją to oczywiście 
tylko do chwili, gdy rzeczywiście nabierała rezonu; każdy z płotów w ciągu tych pierwszych 
kilku lat był minimalnym utrudnieniem dla półtonowych lokatorów). Jej skóra znosiła liczne 
uderzenia grud ziemi, pocisków z gliny, tyczek grochowych, narzędzi ogrodniczych, zużytych 
puszek po konserwach, podpórek do namiotu, a nawet, jednej tragicznej deszczowej nocy, tuż 
po kłótni granicznej - zapalonych petard.
Teraz jej występy są coraz rzadsze. Poznała cenę protestu, a ja nauczyłem się stawiać 
mocniejsze płoty i dawać lepszą paszę. Mimo to oboje zdajemy sobie sprawę, że nie padło 
jeszcze ostatnie słowo. Mamy na farmie takie powiedzenie: „Znasz staruszkę Ebenezer... 
zawsze zrobi, co jej się podoba”.
Cześć, Ebenezer. Ciągle tu przy uszkodzonej rurze. Ech, filozofujesz z dala od innych? 
Widzę, że żadne lisie podchody nie są w stanie zakłócić twoich nocnych rozmyślań...
Miała już innych towarzyszy. Pierwszym był Hamburger, olbrzym rasy Guernsey, z nisko 
osadzonymi brwiami i ciężkim spojrzeniem. Był tak nienasycony, że kiedyś próbował nawet 
zabawy z harleyem tylko dlatego, że krowa w rui otarła się o tylne koło. Podczas aukcji 
sprzedawca przyznał, że być może Hamburger nie jest okazem piękna, ale za to 
gwarantowanym kochankiem o niewyczerpanym zapale. Jak tylko byk zszedł po równi z 
ciężarówki i wkroczył do stodoły, wiedzieliśmy, że facet nie kłamał. Już wtedy jego męskie 
atrybuty naprężyły się do akcji. Od tego czasu, prawie o każdej porze dnia, widząc 
Hamburgera, można było z łatwością pomyśleć, że w każdej chwili gotów jest spełniać swoje 
obowiązki.
Niewyczerpany zapał nie ma również żadnych ograniczeń. Hamburger nie był 
rewelacyjnym przywódcą jak Ebenezer, ale równie bezlitośnie traktował moje płoty. Pewnego 
ranka nie znalazłem go na pastwisku. W płocie była dziura, ale ani śladu uciekiniera. Butch, 
syn mojego sąsiada Olafa, przyniósł nam po pewnym czasie wiadomość, że jego ojciec kazał 
przykuć Hamburgera w swojej szopie. Kiedy poszedłem go odebrać, Olaf mówi do mnie:
- Wejdź do domu. Żona da nam kawę. Mam sprawę do obgadania.
Ufam Olafowi. Jak większość farmerów z okolicy musiał pracować poza gospodarstwem, 
aby móc się utrzymać. Kiedy tylko wraca z lasu, pędzi natychmiast na pole. Nie ma nawet 
czasu zmienić butów.
Pierwszą filiżankę przegadaliśmy o niczym. Po drugiej Olaf mówi:
- Ten byk stał się zawalidrogą - jest niebezpieczny. Byki Guernsey takie są, aż pewnego 
dnia decydują się na wiariactwo. Ten twój już się zdecydował. Od tej pory przejdzie każdy 
płot, bramę czy cokolwiek, co stanie między nim a jego kaprysem. Wreszcie zwróci się 
przeciwko człowiekowi. Może nie mężczyźnie, ale przeciw dzieciakowi albo kobiecie, co 
będzie chciała go okiełznać. Załóż się, o ile chcesz. On ma to we krwi.
Poszliśmy do szopy i spojrzeliśmy przez barierkę. Nie było sensu się oszukiwać: co 
kiedyś było tylko twarde i pożądliwe, przerodziło się w ogień świeżej nienawiści dla 
ludzkiego agresora.
- Jutro oddam go do rzeźni - odezwałem się.
- Nie rób tego. Nie chcesz chyba jeść nienawiści. Ciągle jest młody i może się stawiać. 
Poza tym ma całe to niszczenie i pieprzenie głęboko pod skórą. Mięso będzie do wyrzucenia. 
Moja rada - musisz go trzymać w zamknięciu i tuczyć przez około czterdzieści dni. Spróbuj 
wybić mu z głowy te jego gonitwy za gorącymi krowami.
Tuczarnię zbudowaliśmy ze słupów telefonicznych. Cały czas miałem wątpliwości, czy 
uda się zmienić charakter Hamburgera. Nie tylko był wciąż napalony - w nocy krowy 
schodziły się ze wszystkich stron i wołały: Hamburger... Hamburger, złotko, ale złość w jego 
oczach płonęła z każdym dniem coraz jaśniejszym ogniem. Dni samotności nie zrobiły go ani 
trochę dojrzalszym, a nawet sprawiały, że coraz wścieklej atakował ogrodzenie, zaś jego ryki 
rozlegały siew nocy z pomrukiem grożącego eksplozją wulkanu spermy. Postanowiliśmy 
więc na koniec, że do codziennej porcji mieszanki wsypiemy odpowiedni specyfik, w nadziei 
na podniesienie jego morale - jeśli nie do Wysokości Chwalebnego i Wszystko 
przenikającego Miłosierdzia, Które Przynosi Objawienie, to chociaż do wysokości jego 
krocza.
Nasz wywar wywołał w nim więcej agresji niż opamiętania. Przez kilka minut wlepiał 
oczy w pusty kubeł. Drżał na całym ciele. Potem pierdnął potężnie i rzucił się do ataku. W 
sekundę zwalił wątłe ogrodzenie (musiał być faktycznie diablo silny; oceniliśmy, że ważył 
tyle co sześciu mężczyzn i zaserwowaliśmy odpowiednio dużą dawkę). Kiedy rozbił 
ogrodzenie, rzuciliśmy się do panicznej ucieczki, wpadając jedni na drugich ze świadomością, 
że oto sami jesteśmy sobie winni. Hormony były najwyraźniej silniejsze niż nienawiść; 
porzucając prześladowców, pognał prosto ku zaniedbanej trzodzie. Do północy dochodziły 
nas odgłosy rozpusty.
Betsy zadzwoniła do rzeźni Sama. Mała ciężarowa chłodnia przybyła już o świcie. John, 
syn Sama, wysiadł z samochodu i wyciągnął zza siedzenia strzelbę kalibru dwadzieścia dwa. 
Sam już dawno nie zabijał zwierząt. Był zupełnie szczęśliwy, mogąc pozostać w sklepie i 
wykłócać się z myśliwymi, podczas gdy syn odwalał robotę w terenie. John miał wtedy około 
osiemnastu lat. Mimo że nie był licencjonowanym rzeźnikiem, lata pracy u boku ojca 
nauczyły go sporo na lemat śmierci i wybierania odpowiedniego na nią momentu. Wiedział, 
że należy przybyć o świcie, podejść skazanego, zanim ten zdoła się rozbudzić (machnięcie 
dłoni, krzyk - „Hej! Tutaj!” - ostry strzał...) i położyć go za pierwszym razem.
Następująca potem fala przerażenia, rozlewająca się po całej farmie, w żadnym wypadku 
nie może dotrzeć do świadomości ofiary - lub mięsa. Nikt przecież nie chce jeść strachu. Jeśli 
chodzi o Johna, mnie i krowy, to uważamy, że jest to pierwotne znaczenie słowa „koszerny”.

Po Hamburgerze mieliśmy kilka wpadek z bykami - przypadkowe okazy z trzeciej ligi, 
które z uporem próbowały wchodzić w swoje własne matki, co wróżyło im bardzo krótką 
karierę. Po kilku sezonach bez byka z prawdziwego zdarzenia oraz szybko zbliżając się do 
punktu bez wołowiny, ubiliśmy z moim ojcem, bratem oraz Mickey’em Write interes na 
sprowadzenie nowej krwi na farmę. Mickey trzymał na moich pastwiskach kilka kucyków, 
ojciec mój zaś znał pewnego producenta mleka, dysponującego młodym buhajem do 
wymiany. Mickey załadował kucyki na ciężarówkę do transportu koni, którą pożyczył od 
swojej dziewczyny, i zawiózł je do producenta. W kilka godzin później był z powrotem razem 
z towarem. Zgromadziliśmy się na pszczołobrzęczącym polu i z uwagą obserwowaliśmy 
debiutanckie wyjście roczniaka rasy Aberdeen, równie spokojnego jak środek nocy. Oto był 
Abdul, Byk nad Bykami.
Będąc ledwie młodzieniaszkiem, zszedł z rampy tak zawstydzony, że wyglądał jak 
dzieciak dopiero co przybyły na nowe podwórko. Cudowny nowy dzieciak. Prawie 
filigranowy. Miał długie rzęsy i boki, nie miał zupełnie rogów. Rzucił jedno analityczne 
spojrzenie na zgromadzenie krów, gapiących się na niego w rządku. Ich ogony drżały, a oczy 
błyszczały po dwóch latach posuchy. On zaś odwrócił się i ruszył na południe ku 
łagodniejszym klimatom San Francisco, tratując nasze ogrodzenie, ogrodzenie sąsiada i 
ogrodzenie sąsiada naszego sąsiada, zanim byliśmy w stanie go powstrzymać.
Gdy wreszcie sprowadziliśmy go z powrotem, popatrzył na krowy i tym razem pognał w 
kierunku Wiktorii. Gonitwa zabrała nam dwa pełne dni. Powyciągaliśmy sznury, kamienie, 
kusiliśmy go lucerną i owsem - a wszystko po to, aby przyprowadzić go spokojnego, 
pewnego siebie lub co najmniej zrezygnowanego do miejsca, które było obecnie jego nowym 
domem. Pozostał, ale przez resztę lata i jesieni trzymał się jak najdalej od tej zgrai kokietek, 
czyhających na jego ciało.
- Co to za Ferdynanda sprowadziłeś mi na kark? - zapytałem ojca.
- Nowa eksperymentalna rasa - zapewnił mnie. - Chyba nazwali je Pedałnisami, znanymi 
z łagodności!
Kiedy nadeszła zima, młody Abdul zabrał się wreszcie do nawiązywania bliższych 
kontaktów ze stadem. Jego celem, jak się wydawało, były jednak wyłącznie posiłki i ogrzanie 
się. Gdy kończył się przydział siana, stawał osobno i przeżuwał w świętej samotności. Ze 
swoim zawstydzonym pyskiem i iście cherubinowymi loczkami wyglądał bardziej na 
dojrzewającego ministranta, rozważającego zalety klasztornego życia, niż na wielkiego lorda 
steków.
Na scenę wkracza teraz jedna z pomniejszych krów - potomstwo Hamburgera - o imieniu 
Floozie. Zezowata krzyżówka Jersey i Guernsey - mała, niepozorna i niczym ojciec 
pozbawiona wdzięku - jednak ta szara myszka miała przyczynić się do oczyszczenia Abdula z 
zarzutów o otwartą Ferdynandyzację. Betsy powiedziała, że jedna z krów wygląda na 
ciężarną, ale nie chciało mi się wierzyć. Mój sceptycyzm pogłębił się, gdy oświadczyła, iż 
ową szczęśliwą istotą jest poczciwa Floozie.
- Zbliża się czas rozwiązania - stwierdziła Betsy. - Floozie produkuje wydzielinę, 
poszerzyły się jej biodra i posłuchaj, jak ryczy.
- Kupiliśmy go zaledwie dziewięć miesięcy temu - przypomniałem - a przez pierwsze 
dwa skakał tylko przez płoty. Ryczy, bo pogoda jest do chrzanu. Wszyscy narzekają.
To była najgorsza zima w pisanej historii Oregonu. Minus dwadzieścia stopni poniżej 
zera w Eugene! Mróz nie puścił po kilku dniach, jak to zwykle u nas bywa. Cały stan zastygł 
na cały solidny tydzień. Woda zamarzała w rurach, jeśli ktoś na kilka minut zostawiał 
odkręcony kurek, podwodne pompy przestawały pracować na głębokości dwudziestu metrów; 
pękały kaloryfery, pękały drzewa, nawet benzyna zamarzała w przewodach poruszających się 
samochodów. Po tygodniu nadeszła krótka odwilż i lód roztopił się w przeciągu jednego dnia. 
Potem znów chwycił mróz. Nowy rekord! Śnieg! A wiatr ostry jak brzytwa. Mroziło, padało i 
wiało całymi tygodniami: w lutym, marcu, nawet na początku kwietnia. Do Świąt 
Wielkanocnych zrobiło się nieco cieplej. Zapowiadano nadejście ładnej pogody. Śnieg 
prószył, ale za to częste kwietniowe ulewy stały się prawdziwym utrapieniem.
Sam śnieg ma w sobie trochę czaru, ale w połączeniu z deszczem to już katastrofa. To, co 
nachlapało w dzień, zamarzało w nocy. Wszyscy dobrzy obywatele pogrążeni byli w depresji, 
równie głęboko, jak ich bydło. Zwierzęta nie mają kalendarzy, żadnych Przesileń ze 
Stonehenge ani ceremonialnych gałązek ostrokrzewu, które przypominałyby o nieuchronnych 
zmianach. Krowy mają ogromne zasoby cierpliwości, ale i ona nie jest wieczna. I kiedy się w 
końcu wyczerpie, po miesiącach pluchy i bez teologii, która mogłaby podtrzymać je na 
duchu, nawet owe spokojne stworzenia mogą popaść w desperację. Moje krowy zaczęły 
stawać zadem do wiatru i patrzeć idiotycznie w ciemne horyzonty przyszłości, bez żadnego 
odgłosu i żadnego ruchu przez wiele godzin. Nie ożywiały się nawet na widok lucerny.
Wtedy właśnie, pewnego chmurnego poranka, Betsy powiedziała, że Floozie zaczyna 
rodzić. Jest w tej chwili na mokradłach i potrzebuje natychmiastowej pomocy. Zanim się 
pozbierałem i razem z Betsy dotarliśmy na miejsce, cielę było już urodzone: kruczoczarne 
odbicie ojczulka Abdula. Miał identycznie zakręcone rzęsy, miękkie spojrzenie i na tle 
pluskającego deszczu wydawał się rzeczywiście silny jak byk. Floozie była w gorszym stanie. 
Dyszała i zwijała się w częstych kurczach i nie było większej nadziei na to, by przeżyła 
połóg. Postanowiliśmy przerzucić ich na trawę obok domu i tam mieć na nich oko. Ja niosłem 
cielę, a Betsy poganiała Floozie. Wszyscy wtulaliśmy głowy w ramiona, chroniąc je przed 
lodowatymi igiełkami deszczu. Ja kląłem, Betsy sapała, a Floozie porykiwała bezradnie na 
trudy swojej egzystencji. Tylko cielę leżało milczące w moich ramionach: szeroko otwartymi 
oczami pożerało wszystkie te nowe rzeczy, nie miało więc czasu na skargę.
Deszcz stał się jeszcze zimniejszy. Weszliśmy z Betsy do domu i wyjrzeliśmy przez 
okno. Cielę leżało pod osłoną ścian magazynku i oczekiwało na nadejście nowych cudów 
tego świata. Floozie miała się coraz gorzej. Łożysko wisiało jej z tyłu jak kiść owoców. 
Kawałek wreszcie oderwał się i upadł w zamarznięte błoto. Pozostała część zaczęła znikać we 
wnętrzu jej ciała. Betsy powiedziała, że trzeba wyjść i wyciągnąć je ze środka. Orzekłem, że 
krowy rodzą cielęta od tysięcy lat i jakoś dają sobie radę bez mojej pomocy. Wsadzić rękę w 
przepastne krowie ying. Nie chciałem - że tak powiem - w to wchodzić.
Tego popołudnia straciliśmy całą nadzieję. Ciągle nie wydaliła łożyska, pojawiła się 
gorączka. Co kilka oddechów z jej płuc wydobywał się gwizd, przypominający zawodzenie 
wiatru. Cielę stało spokojnie, delikatnie trącając matkę miękkim pyskiem. Ta zaś nie 
reagowała. Betsy stwierdziła, że jeśli chcemy ją uratować, potrzebujemy antybiotyków. 
Pojechałem do Springfield, gdyż tylko tam sprzedawano tego typu leki. Kupiłem półlitrową 
butelkę oxytetracykliny połączoną długą gumową tubą z wielką strzykawką dla bydła. 
Zakończenie strzykawki było tak długie jak gwóźdź za dwadzieścia centów. Czekając na 
skrzyżowaniu w Mt Nebo, miałem trochę czasu, aby przeczytać ulotkę ze wskazówkami do 
wykonywania iniekcji. Był tam rysunek krowy ze strzałką wskazującą odpowiednią żyłę na 
szyi. Nie wspomnieli, gdzie należy przewiązać.
Przez resztę drogi do domu obmyślałem różne węzły. Na szlauchu najlepiej zawiązać 
węzeł prosty... lecz zanim zdążyłem wjechać na podwórko, pojąłem, że nie będę miał tej 
szansy, nie dzisiaj. Maluch ciągle stał obok parującego ciała, ale nie był już taki spokojny, 
krzyczał tak przeraźliwie, jakby jego serce miało za chwilę pęknąć.
Resztę tego szaroburego dnia spędziłem na kopaniu i rozmyślaniu o tym, że gdybym dziś 
rano wsadził tam rękę, to teraz nie musiałbym kopać tego przeklętego dołu. Ja walczyłem z 
łopatą, cielak wrzeszczał nie opodal, a reszta krów zaczęła podchodzić do płotu i wlepiać 
wzrok w toczące się przedstawienie. Nie patrzyły wcale na martwą siostrę, która była dla nich 
obecnie tyle warta co glina, która oblepiała jej zwłoki, lecz na cudowne maleństwo. Gdy tak 
patrzyły, widać było, że coś przedziera się z trudem przez ciemny tunel zimowych 
wspomnień. Ten żałosny głos cielęcia szarpał wymiona ich pamięci, przynosząc mleczne 
wspomnienia jaśniejszych czasów, dłuższych dni, dostatku koniczyny, słońca i ciepła, 
narodzin i życia.
Zanim ponury dzień pokrył się na dobre ciemnością, moje krowy zaczęły rodzić we 
wszelkich nieoczekiwanych miejscach - bynajmniej nie osłabione czarną rozpaczą, ale z nową 
siłą jakiejś radosnej pewności. Ebenezer ocieliła się tak szybko, że była pewna, iż coś jeszcze 
musi się urodzić. Dzięki temu mogliśmy podrzucić jej osieroconego malucha. W swym 
matczynym zachwycie Ebenezer nigdy nie wątpiła, że urodziła bliźnięta. Następnego ranka 
nie potrafiłem rozróżnić sieroty od jego przybranego brata ani żadnego innego z długorzęsych 
cieląt, które nie przestawały pojawiać się na tym świecie w jednostajnym, czarnym szeregu.
Podczas tego macierzyńskiego wybuchu szczęśliwy ojciec nie schodził z pola. Gdy 
ocieliła się ostatnia krowa, poszedłem do niego na pastwisko. Stał gdzieś daleko, przy płocie 
sąsiada. Dotarłem do niego, kiedy słońce przedarło się przez ciężką pokrywę chmur. W 
zakłopotaniu słuchał moich przeprosin i gratulacji, a potem odwrócił się ode mnie, aby 
rozkoszować się wiązką lucerny, którą przygotowałem na tę okazję. Usłyszałem krzyki 
radości - dwie krowy mojego sąsiada kroczyły dumnie ze swoimi czarnymi potomkami. Na 
polu sąsiada mojego sąsiada ujrzałem następne produkty Abdulowej aktywności, beztrosko 
skaczące niczym grupka świerszczy.
- Abdul! Na Boga, prawdziwy z ciebie byczy król!
Nie zaprzeczył, przeżuwając z niewinnym wyrazem oczu; ale nie rzucał przechwałek. To 
nie było w jego stylu.

Czas upływał. Stado wkrótce się podwoiło i rosło nadal. Odizolowaliśmy młode byczki, 
zjedliśmy utuczone woły i zatrzymaliśmy najmłodsze pokolenie krów. Moja wizja farmy 
mlecznej zaczęła nabierać realnych kształtów. Liczba czarnych potomków rosła. Więcej niż 
dwie trzecie całego stada były w trzech czwartych czarne. Zacierały się gdzieś cechy 
Guernsey, Jersey i Oregon Mongol. Abdul przytył i stracił swój delikatny wygląd - ale ciągle 
zachowaniem przypominał skromnego ministranta. Nigdy nie zmuszał krów do niczego z ową 
typową brutalnością, jaka kojarzy się z natarczywością buhaja.
Nikt nigdy nie widział go kryjącego krowę; noc była domeną jego zalotów. Jeśli jego 
zabawy o północy czasami kazały mu połamać kilka płotów, to zawsze wracał do domu przed 
świtem. Kiedy nie wracał - nigdy nie wściekał się na tego, kto szedł, aby go przyprowadzić. 
Poddawał się zawsze z podziwu godnym posłuszeństwem. Jeden jedyny raz widziałem go 
zirytowanego. Jego złość skierowana była nie na człowieka, ale na byka, starego Hereforda, 
obsługującego stado Tory’ego po drugiej stronie drogi. Trudno się było dziwić. Gdy tylko (w 
pełnym blasku dnia!) zszedł triumfalnie z jakiejś sennej krowy, ten bezwzględny bandyta miał 
zwyczaj paradować w tę i z powrotem wzdłuż ogrodzenia i rzucać pogardliwe spojrzenia na 
naszego Angusa. Kiedy tylko tamten zaczynał, Abdul nie reagował i odchodził w stronę 
mokradeł.
Po pewnym czasie Betsy zaczęła martwić się wielkością stada i rozmiarami niektórych 
córek Abdula. Zaczęły powoli osiągać „ten wiek” (i lubieżny byk z sąsiedztwa patrzył ze 
smakiem, ilekroć któraś z dziewiczych cór Abdula pasła się w pobliżu) - pojawiło się więc 
niebezpieczeństwo rozpłodu wsobnego. Osobiście nie uważałem, aby Abdul mógł zniżyć się 
do kazirodztwa, ale czy można zaufać kupie wołowiny?
- Co robimy? - zapytałem Betsy. Spacerowaliśmy wzdłuż płotu, szukając rozsądnych 
pomysłów. Po przeciwnej stronie drogi byk Tory’ego chodził za nami krok w krok, nerwowo 
wypuszczając powietrze nozdrzami.
- Możemy go utuczyć i wystawić na aukcję, sprzedać albo... Urwała, gdyż jej głos i tak 
zagubiłby się w przeraźliwym ryku towarzysza zza płotu. Kiedy ten skończył, podjąłem dalej:
- Albo?
- Zjeść go.
- Zjeść Abdula? Nie mógłbym. To tak, jakbyś przyrządziła na obiad Stewarta.
- Trzeba więc go zamknąć w tuczami. Tak właśnie postępuje się z bykami rozpłodowymi.
- Nie dałbym takiej satysfakcji tej bestii od Tory’ego.
- Pozostaje sprzedaż albo wymiana. Dam ogłoszenie do gazet.
Okazało się, że jedynymi rzeczami, które nam zaoferowano, były strzelby na jelenie albo 
motocykle. Inne propozycje nadeszły nie od przyjaznych hodowców bydła, lecz od 
okolicznych rzeźni, poszukujących mięsa na kotlety.
Po miesiącu oczekiwania na sensowne oferty i po nocy, gdy pomagałem naszemu 
sąsiadowi o nazwisku Hock w oderwaniu Abdula od tuzina nowo nabytych carolais - 
postanowiłem zamknąć go w osobnym kojcu.
Wznieśliśmy na nowo ogrodzenie, umocowaliśmy barierki. Kojec stał pusty od czasu, 
gdy mieszkał w nim Hamburger. Teraz wkroczył tam potulny Abdul. Ku mojemu zdziwieniu 
z trudem przecisnął się przez bramę, którą Hamburger pokonywał z łatwością.
- Abdul, kochany staruszku, jesteś na tyle duży, aby zrozumieć twarde reguły naszej 
egzystencji - pocieszyłem go, zamykając bramę. - Koniec beztroski, koniec wolnej miłości.
Abdul nie skomentował mego wystąpienia. Wyjadał z kubła zielone jabłka, których 
użyłem, aby zwabić go do zamknięcia. Obserwując to zza drogi, byk Tory’ego miał wiele do 
powiedzenia na temat upadku swego wroga. Zachowywał się okropnie. Przez całe popołudnie 
atakował Abdula przy pomocy krzywdzących pomówień i seksualnych aluzji. Do wieczora 
Hereford doszedł do etapu obelg na tle rasowym. Obiecałem sobie, że wkrótce pogadam z 
Torym na temat jego bestii.
Staruszek Tory okazał się szybszy. Zjawił się u mnie o świcie, sękatą dłonią łomocąc w 
szybę drzwi wejściowych.
- Twój byk?! Twój przeklęty czarnuch?!
Był bez koszuli i trząsł się zarówno z zimna, jak i z nagromadzonej złości.
- Sprzedałeś go czy ciągle go masz? Gadaj no!
Tory jest bezzębnym weteranem dobrych osiemdziesięciu lat pracy na roli, z twarzą nie 
większą od pyska łasicy. Podobno zaczepił kiedyś dwóch Kalifornijczyków polujących na 
ptaki, którzy weszli na jego terytorium w pogoni za stadem dzikich kaczorów. Tory ruszył na 
nich z taką wściekłością, że jeden z myśliwych dostał zapaści. Teraz, kiedy ten wulkan pluł 
ogniem na moich schodach, bezzębny i wychudzony jak szkielet w długim fartuchu, bez 
koszuli, bałem się, że ciśnienie jego krwi grozi eksplozją. Uspokajającym tonem 
stwierdziłem, że ależ oczywiście Abdul ciągle jest z nami.
- Jeśli chcesz go obejrzeć, to proszę bardzo: jest w kojcu.
- Do diabła, jeśli jest! Od świtu przewala się po moim polu, tratuje płoty, bramy i co tam 
jeszcze zobaczy. A teraz napadł na mojego buhaja. Na śmierć i życie!
Zapewniłem, że w tej chwili wyruszam za buntownikiem. Muszę tylko wdziać coś na 
grzbiet i zabrać dzieciaki do pomocy. Przeprosiłem za kłopot i staruszek ochłonął nieco.
- Sam bym ich rozdzielił - zamruczał, kuśtykając w dół po schodach - ale nie jadłem 
jeszcze śniadania.
Przywołałem całą rodzinę i wsiedliśmy do nowego samochodu terenowego, kabrioletu 
marki mercedes. Nie musieliśmy jechać aż do bramy Tory’ego. Dziura w ogrodzeniu 
wyglądała jak przebita przez czołg. Przepchnąłem wóz przez połamane deski i kawałki drutu i 
skierowałem się ku widocznej z dala chmurze piachu. Jechałem wzdłuż świeżo zaoranego, 
znaczącego pole walki śladu. Gdy znaleźliśmy się bliżej, bez trudu stwierdziliśmy, który z 
przeciwników był górą. Zgodnie ze zwyczajem, Hereford ustawił się pomiędzy nacierającym 
a swoją trzodą, lecz Abdul konsekwentnie spychał go do tyłu, teraz było to już około 
siedmiuset metrów. Gdy dotarliśmy do teatru działań wojennych, Hereford znajdował się na 
krawędzi rowu. Z boku pyska sączyła mu się krew z przygryzionego języka, a jego oczy 
latały w popłochu od Abdula, stojącego niczym posąg kilka kroków przed nim, do przepaści, 
rozciągającej się kilka metrów za nim.
Obydwaj odwrócili łby na odgłos zajeżdżającego i trąbiącego samochodu. Wyskoczyłem 
z wnętrza.
- Abdul! - wrzasnąłem. - Zostaw go! Do domu!
Obrzucił mnie przepraszającym wzrokiem i przez chwilę pomyślałem, że będzie 
posłuszny jak pies. Ale nieprzyjaciel postanowił wykorzystać ten moment nieuwagi i rzucił 
się do ataku na odwrócony łeb Abdula. Buch! Abdul zachwiał się. Odzyskał równowagę, 
odsuwając się trochę do tyłu, a następnie schylił łeb w sam raz, aby odeprzeć kolejne 
uderzenie: buch! Dwie twarde czaszki walnęły o siebie z zadziwiającą siłą. Tysiące 
kilogramów skłóconej energii popłynęło wzdłuż ich grzbietów i łbów w dół, do ziemi. Można 
było czuć ją pod stopami, brzdęk! I znowu: bum! Abdul odzyskał teren stracony przez nasze 
wkroczenie.
Cóż za spektakl! Zderzali się, napierali, mocowali, gryźli aż do kompletnego 
wyczerpania. Potem stali dysząc. Czasem składali swoje łby jeden obok drugiego, bez 
objawów agresji, prawie czule. Zbierali siły do kolejnego wysiłku. Czasem też kiwali 
głowami na prawo i lewo, a potem walili nimi o siebie przed rozpoczęciem przepychanki. 
Niezależnie jednak od taktyki, centymetr po centymetrze zmuszał Abdul swego 
wymęczonego przeciwnika do bezwarunkowej kapitulacji. Gdyby nawet Hereford nie stracił 
gruntu pod nogami i nie wystawił podbrzusza na bezlitosny przemarsz Abdula, to i tak 
musiałby walczyć w dole zbocza. Przy jego wadze byłaby to rozstrzygająca niedogodność.
Nie miałem zamiaru płacić Tory’emu bajońskich sum za zamordowanie buhaja czystej 
rasy. Wskoczyłem więc za kierownicę i ruszyłem na walczących. Zderzak dosięgnął Abdula 
w momencie, gdy jego łeb spychał Hereforda do tyłu. Ani drgnął. Cofnąłem się jeszcze dalej i 
znowu natarłem. I znowu bez rezultatu, z wyjątkiem zwinięcia chłodnicy w karbowaną 
harmonijkę. Hałas, który po tym nastąpił, rozkojarzył Abdula °a tyle, że Herefordowi udało 
się zbiec z pola walki. Przez sekundę wydawało się, że rozsądek zwycięży rycerskość, ale 
damy jego serca podniosły na to taki wrzask, że chcąc nie chcąc, musiał kontynuować walkę 
do ostatniej kropli krwi. W przeciwnym razie nie zaznałby spokoju do końca swoich dni.
Niepewnie rozstawił nogi w przygotowaniu na końcowe starcie. Próbowałem 
wyprowadzić samochód na pozycję do kolejnego bocznego ataku, ale silnik zaczynał już 
dymić. Abdul pogardliwie wyrzucił w powietrze kilka kępek trawy i spuścił głowę, 
napełniony żądzą krwi. W tym samym momencie cała nasza grupka drgnęła, słysząc głośne: 
trach! trach! Z rowu wynurzył się staruszek Tory. Na kombinezon nałożył białą, czystą 
koszulę i miał już sztuczną szczękę. Wokół ust poprzyklejały mu się okruchy grzanek z 
dżemem owocowym. W ręku dzierżył mały, zielony pejcz ze skóry, taki, jakie sprzedaje się 
jako pamiątki z rodeo.
- Dobry Jezu, jeszczeście nie rozłączyli skurczybyków?!
Powiedziałem, że wolałem poczekać, aż trochę się zmęczą.
Będą wówczas mniej groźne.
- Groźne? Groźne? Zejdź mi z drogi, na Boga Najwyższego! Ja tam się nie boję!
I wszedł między byki, strzelając pejczem i kłapiąc sztuczną szczęką. Hereford zaliczył 
dwa ciosy w nos i ku mojemu zdumieniu, wycofał się, piszcząc jak kociak. Abdul skoczył za 
nim, ale na drodze stanęła mu znowu ta magiczna zielona jaszczurka i skórzany pejcz 
trzaskający jak bateria sztucznych ogni. Abdul przystanął niezdecydowany. Patrzył na białe 
stado krów galopujących do szopy, potem znowu na bat sypiący zielone iskry. Zadecydował 
wreszcie, że jeśli Stary Cwaniak jest aż tak przerażony, to znaczy, że nie warto ryzykować. 
Odwrócił się i poczłapał w stronę domu ze zmarszczonymi brwiami.
- Widzisz? - Tory końcem pejcza wskazał na swojego buhaja. - Kiedy skurczybyk był 
cielakiem, moje wnuki przywiązywały go do wózka i waliły po grzbiecie, aż ich nie pociągnął 
- waliły go tym właśnie batem! Nigdy nie zapomniał, co?
Podwieźliśmy energicznego staruszka z powrotem do jego domu. Obiecałem, że naprawię 
mu płot. Odpowiedział, że spodziewa się czegoś więcej: teraz, kiedy Abdul zwyciężył 
jednego byka, nie spocznie, póki nie zwycięży całej reszty.
- Pewnie i tego będzie mu mało, nie? Tylko jedno ci pozostało i jeżeli ty tego nie zrobisz, 
to przysięgam, że sam się tym zajmę.
Wieczorem zawiadomiliśmy Sama i następnego ranka, zanim jeszcze wypiłem kawę, 
pojawił się John. Zaprowadziłem go na miejsce, gdzie znajdowało się stado, leżące w zielonej 
koniczynie tuż przy głównej rurze irygacyjnej. Ebenezer podniosła natychmiastowy alarm, 
jak to miała w zwyczaju, widząc srebrzysty rydwan śmierci, ale było już za późno. John 
zmierzał prosto do celu, który mu wskazałem. U uwagi na wielkość ofiary, tym razem musiał 
użyć kalibru 30 zamiast zwykłego 22. Abdul ledwo otworzył zaspane ślepia, kiedy w jego 
mózgu eksplodował strzał. Cicho opadł na rurę.
Stado ryczało przerażone, John zaś okręcił tylne nogi Abdula drutem i odholował ciało 
około pięćdziesiąt metrów dalej. Nalegałem, aby odciągnął je zupełnie z pola, poza zasięg 
widzenia, aby krowy nie musiały oglądać obdzierania ze skóry i patroszenia ich pobratymca. 
John oświadczył, że nie jest to potrzebne. Reszta nigdy nie idzie za ciałem - zbierają się 
wokół miejsca, gdzie nastąpiła śmierć. Nic ich stamtąd nie oderwie, chociaż zwłoki leżą o 
kilka metrów obok. Wraz z upływem czasu krąg się rozluźnia. Gdyby ktoś co godzinę 
fotografował stado z lotu ptaka, jestem pewien, że otrzymałby obraz rozchodzącego się pola 
energetycznego martwego zwierzęcia.
Abdul był największą sztuką, jaką kiedykolwiek zabiliśmy, a więc żałoba trwała dłużej. 
Raz po raz, pomiędzy wypasami, stado powracało do wgniecionej rury i stało smutno w 
kręgu, który pierwszego dnia miał trzy metry średnicy, następnego cztery, w kolejnym dniu 
sześć. Rozpacz trwała przez tydzień, proporcjonalnie do znaczenia zmarłego: był kochanym 
skarbem i wydawało się w pełni uzasadnione, że pogrzeb trwał, dopóki krąg nie został 
przerwany. Równie jednak naturalnym był fakt, iż po odpowiednim okresie uszanowania 
obraz ofiary zaczął się rozmywać, gdy tylko Natura uprzątnęła scenę dla kolejnych występów. 
Lecz w tym momencie na estradę wpada chochlik.

Podłoga w łazience zaczyna gnić. Buddy i nasz kuzyn Davy przywożą nowe deski na 
samochodzie z lodziarni. Całą noc zbijamy gwoździe. Gdy odjeżdżają rano, zainteresowanie 
Buddy’ego wzbudzają dochodzące z pola odgłosy. To Ebenezer. Do jej obowiązków należy 
zawiadamiać nas, kiedy któraś z krów zaczyna się cielić. Buddy dostrzega rodzącą, zawraca i 
wjeżdża na podwórko z krzykiem i trąbieniem.
- Krowa się cieli! - wrzeszczy mi prosto w twarz. Betsy wskakuje na siedzenie obok 
niego, ja zaś otwieram bramę. Pędzimy w stronę, skąd dochodzi sygnał Ebenezer.
- Dokładnie tam, gdzie w zeszłym tygodniu ubiliśmy Abdula - mówię Buddy’emu. - 
Koczują tu każdej nocy.
- Posłuchaj Ebenezer - woła Betsy. - O matko! Ona chyba nie myśli, że...
Za późno. Ebenezer ułożyła wszystkie fakty: wcześnie rano, nadjeżdżająca ciężarówka, 
strzały jeszcze głośno brzmiące w jej pamięci... To, co było wezwaniem o pomoc, stało się 
ostrzegawczym krzykiem. Ebenezer zasłoniła sobą rodzącą siostrę i zaryczała:
- To pojazd śmierci! Do lasu, kochanie! Spróbuję ich powstrzymać!
Przez resztę poranka przeczesywaliśmy mokradła, bezskutecznie poszukując krowy. 
Wreszcie zlokalizowaliśmy kryjówkę, słysząc wydobywający się z niej ciężki oddech.
Krowa leżała na boku, pod zasłoną z jeżyn. Sądząc po rozmiarach przednich nóg cielęcia, 
które wystawały na zewnątrz, stwierdziliśmy, że to prawdziwy olbrzym, o wiele za duży jak 
na tak młodą jałówkę. Gdyby pozostała na polu, być może zdołałaby go wypchnąć, ale 
fałszywy alarm Ebenezer kazał jej rzucić się do wyczerpującego biegu. Zdecydowanie 
potrzebowała pomocy.
Próbowałem złapać ją na lasso, ale była równie przebiegła, co ja niezdarny. Całe 
popołudnie uganialiśmy się za nią od jednego krzaka do drugiego. Nie było nigdy 
odpowiedniego momentu na zarzucenie pętli. Krótko mówiąc, zamieniłem lasso na stary hełm 
zapaśniczy i wspiąłem się na gałąź dębu. Kiedy Betsy z dzieciakami przeganiały ją pode mną, 
rzuciłem się w dół i obaliłem jałówkę na ziemię. Przytrzymałem ją do chwili, gdy Quiston 
zawiązał pętlę wokół tylnej nogi, a Betsy następną wokół krowiej szyi. Po zaciśnięciu węzła 
wokół drugiej tylnej nogi przywiązaliśmy sznury do trzech drzew. Quis przyciskał jej głowę, 
aby nie mogła się cofać. Ja sam owinąłem kopyta cielaka sznurkiem od bielizny i zacząłem 
ciągnąć. Betsy masowała jej żołądek, Kaleb zaś rozmawiał z nią i gładził szyję. Gdy 
rozpoczynał się skurcz, opierałem stopy o krowi zad i zaczynałem ciągnąć. Gdy sznurek pękł, 
złożyłem go na pół - kiedy ten się przerwał, zrobiłem to ponownie i ciągnąłem jak sto 
diabłów.
Słońce zaszło, Sherree przyniosła z domu latarkę i mokre ręczniki do ocierania twarzy: z 
krwi, błota, potu i kału. W końcu przy potężnym sapaniu, ciągnięciu i rozszerzaniu 
naturalnych otworów ciała, wydostaliśmy toto na zewnątrz. Mały, śliczny byczek, cały czarny 
z plamką w rogu pyszczka, jak gdyby napił się mleka i ulało mu się z mordki. Nie oddychał. 
Betsy wtłoczyła trochę powietrza w jego płuca, a te zaczęły samodzielnie pracować.
Pozwoliliśmy krowie wstać, ale nie zdejmowaliśmy postronka z jej szyi, aby nie pognała 
gdzieś w szaleństwie wyczerpania, jeszcze przed rozpoznaniem swojego dziecka. Sherree 
dała jej wody i kiedy zwierzę piło, my stanęliśmy z boku i w świetle latarki przyglądaliśmy 
się małemu. Uspokojona po ugaszeniu pragnienia jałówka podeszła obwąchać swoje dziecko. 
Zgasiłem latarkę.
Na niebie pojawił się księżyc. Jego światło sączyło się pomiędzy liśćmi dębów. Krowa 
zaczęła lizać cielę. Chciałem zdjąć sznur z jej szyi, aby przypadkowo nie zaplątał siew 
krzakach, ale nie pozwalała zbliżyć się do siebie. Wyjąłem więc nóż myśliwski, podkradłem 
się blisko i zacząłem delikatnie przecinać linkę zaraz przy jej szyi. Mruczałem przy tym 
uspokajająco. Patrzyła raz na mnie, raz na swoje cielę. Znów nabierała zaufania.
Najwyraźniej jednak w tym miejscu wyskoczył drugi chochlik. Gdy przeciąłem ostatnie 
włókna sznura, nadjechał jakiś warczący samochód i zahamował przy skrzynce na listy. 
Cofnął, wjechał na nasze podwórko i wyłączył silnik. Gdy warkot ustał, rozległ się strzał z 
rury wydechowej, a przestraszona jałówka, rzucając się do ucieczki, stratowała cielę.
Betsy i dzieciaki pognali za krową, ja zaś poszedłem do samochodu. Wysypała się z niego 
jakaś głośna banda i szczekający pies. Cała załoga składała się ze studentów mleczarstwa ze 
stanu Oregon, którzy wypili kilka piw po zajęciach i zdecydowali wyruszyć z Corvallis, aby 
przekonać się, jak tam prosperuje słynna komuna. Pies był pieprzonym owczarkiem 
niemieckim, rozgłaszającym, ile to on podusi kurczaków, jak tylko trafi się taka okazja. 
Szybko wysłałem ich dalej na północ. Byli wściekli, wymyślali mi i odgrażali się na 
pożegnanie:
- Ty łysy gnoju! - Ale ja już wracałem na mokradła.
Krowa była znów przy cielęciu, liżąc je i pojękując cicho.
Betsy wyszeptała, że chyba wszystko wraca do normy. Wróciliśmy do domu, gdzie 
zażyliśmy porządnej kąpieli. Betsy przed snem jeszcze raz poszła odwiedzić młodą matkę.
- Ciągle są razem. Ale on wciąż nie wstaje.
- Najwyraźniej jest zmęczony. Tak jak ja. Wskakujmy pod kołdrę, zanim coś jeszcze się 
wydarzy.
Następnego dnia cielę było wciąż w miejscu, gdzie je zostawiliśmy. Martwe. Zabierając 
ciało od płaczącej matki wyczułem, że miało połamane żebra. Kto wie, dlaczego? Z powodu 
trudnego porodu czy też wystrzału, który kazał matce przebiec po ciele swego własnego 
miotu? Z powodu niepotrzebnego ostrzeżenia Ebenezer? Prowokującego zachowania byka od 
Tory’ego? Ułożenia gwiazd, planet, kości rzuconych przez los?
Zakopałem byczka obok jego ciotecznej babki Floozie. Został po nim mały wzgórek, tuż 
obok większego, całego w błękicie i żółci krokusów, które posadziliśmy zeszłej jesieni. Nie 
wiem jeszcze, co zasadzimy na jego grobie. Pierwiosnki byłyby akurat.
Chodźmy, Stewart. Ta rosa zmroziła mi stopy. Cześć, Ebenezer. Kładź się spać i uspokój 
towarzyszki. To tylko lis, powiedz im, jakiś nocny przybłęda.

DZIEŃ PO ŚMIERCI SUPERMANA


Naćpany i drżący krążył, bezradnie po zagraconym pokoju nad szopą, przeglądając sterty 
książek i stosy butelek, kożuchy pajęczyn i zaimpregnowane brudem sieci, próbując 
przypomnieć sobie, gdzie do licha podział okulary.
Okulary jedyne w swoim rodzaju. Potrzebował ich. Od południa odkładał przechadzkę 
wzdłuż rowu na łące tylko dlatego, że w powietrzu pełno było gryzącego w oczy dymu. Od 
samego brzasku - zanim zaczął się ten piekielny ból w oczach i przeklęte łupanie w skroniach, 
a nawet przed awanturą z autostopowiczami na podwórku - od razu wiedział, że ten dzień 
zapowiada się jak najgorzej. Okulary! One na pewno złagodziłyby cierpienie!
Kiedy mijał okno, usłyszał rozdzierający głos owcy, od nowa zaczynającej swój koncert: 
dźwięk był zamazany, ale natarczywy, zniekształcony wskutek rozpalonej odległości. 
Odsunął zasłonę i osłaniając oczy od blasku, wyjrzał na podwórze i dalej na pole. Nie mógł 
dojrzeć baranka z powodu ostów i dzikiego kopru, ale trzy kruki nadal unosiły się nad tym 
miejscem. Zawisły nad rowem, już w powietrzu zaczynając kłótnie o najlepsze kąski. Trochę 
dalej, w zagajniku, płakała owca ze sznurkiem na szyi, a jeszcze dalej, za ogrodzeniem, 
migały plecy dwóch autostopowiczów. Poza tym niewiele było widać. Po Mt Nebo została 
tylko rozmyta linia zawieszona w gęstym dymie (Zwyczajna sugestia. Przypomniało mu to o 
japońskich akwarelach: zarys samotnej góry, położony delikatnie na szary papier przy 
pomocy trochę bardziej szarego atramentu).
Oregońska farma była nadzwyczaj cicha jak na tę porę dnia. Zwykłe popołudniowe 
dźwięki wydawały się zakrzepłe w paraliżującym milczeniu, które zwykle zmusza prawie do 
krzyku. Kiedyś w Sylwestra hałasowały przez pół minuty, zanim wystrzelił korek szampana. 
W zeszłym tygodniu zaś podniosły alarm dosłownie na kilka sekund przed fleszem 
błyskawicy, która rozniosła niebo w ogłuszającym grzmocie.
„Burza byłaby ukojeniem” - pomyślał Deboree. Nawet krzyki pawi byłyby pożądane. 
Tutaj zaś tylko tykanie zegara na stoliku. Pomyślał, że nastawił radio na wiadomości, ale teraz 
śpiewała Barbara Streisand - ”W jasny dzień, etc...”
- Cudownie - przemknęło mu przez głowę.
Ponad muzyką i przeciągłą skargą owcy usłyszał coś jeszcze: wysoki, przenikliwy pisk. 
Żadne ukojenie, cokolwiek to było. Po chwili namysłu rozpoznał źródło. Mrużąc oczy, 
popatrzył w stronę autostrady i dojrzał mały, różowy i pędzący na złamanie karku samochód. 
Jeden z tych najnowszych modeli o niemożliwej do zapamiętania nazwie. Coś związanego z 
fauną - kobra, kuna, puma - imię jakiegoś szybkiego zwierzaka. Pisk opon na zakręcie koło 
farmy Olsona i przy willi Bircha - a potem już tylko jednostajny, przeszywający łomot i jazda 
tak pełna dziwnych skrętów i zawijasów, że autostopowicze tchórzliwie zdezerterowali z 
pobocza. Blondyn podniósł cynicznie w górę środkowy palec, a czarna broda rzuciła grube 
przekleństwo. Samochód przemknął obok szopy, zniknął z pola widzenia i rozpoczął na nowo 
swoją bezcelową wędrówkę.
- Jestem pewien, że gdzieś tu są - rzucił bez przekonania.
Wzrok Deboree padł na pudełko haszu. Zdjął je z półki. Popatrzył na ziarna i łodygi: 
może coś by się wykroiło na ten jeden raz, ale w żadnym wypadku nie na teraz i jeszcze 
później. „Lepiej odłóż to na potem. Będziesz potrzebował więcej. I równie silnie jak w tej 
chwili” - myślał, trzymając pudełko w dłoniach. Małe brązowe ziarenka walały się po całym 
pokoju. Dreszcze po ostatniej dawce były jeszcze zbyt silne, aby próbować następnej porcji. 
Odkładając pudełko, wspomniał stare powiedzenie swego ojca:
- Trzęsie się jak pies srający pod gruszą.
Był tu dwóch dni, przetrząsając, ponaglając i trując narkotykami archiwa swojego mózgu 
(a może od trzech?). Była to odpowiedź na żądanie agenta, aby dostarczył wydawcy trochę 
świeżego materiału, który obiecał mu już wieki temu. Nie bez wpływu były też nagabywania 
żony o spłacenie przedawnionych procentów od pożyczki. Ogólnie rzecz biorąc - siedział już 
od czwartku, kiedy to otrzymał list od Larry’ego McMurtry.
Larry był starym kumplem po piórze. Pochodził z Teksasu. Spotkali się na literackim 
seminarium w Stanford i z miejsca poróżnili siew kwestii większości kluczowych obecnie 
zagadnień: beatników, polityki, etyki i, najważniejsze, psychodelii. Prawdę mówiąc, nie 
zgadzali się w niczym, z wyjątkiem wzajemnej sympatii i szacunku dla pisarstwa i siebie 
nawzajem. Była to przyjaźń, która rozkwitła podczas wielogodzinnych nocnych debat nad 
kieliszkiem burbona i książką, kiedy ani prawa, ani lewa strona nie zdołała przeważyć szali. 
Przez te wszystkie lata po Stanfordzie próbowali kontynuować dyskusję drogą 
korespondencyjną - Larry bronił tradycji, a Deboree wychwalał radykalizm - ale bez 
obecności burbona częstotliwość listów wyraźnie spadła. Czwartkowa wiadomość była 
pierwszym sygnałem od Larry’ego w przeciągu ostatniego roku. Mimo to bez skrupułów 
uderzała w jądro problemu, głosząc wyższość konserwatyzmu, wyliczając zwycięstwa 
prawego skrzydła i wspominając liczne ustępstwa i błędy popełnione przez pewnych 
lewicowych luminarzy, w szczególności Charlesa Mansona, którego Deboree znał 
powierzchownie. List kończył się pytaniem: „A więc, co porabia ostatnio Stara Dobra 
Rewolucja?”
Dochodzenie Deboree w tej sprawie nie przyniosło zadowalającej odpowiedzi: po paru 
godzinach męki nad maszyną do pisania zdołał sprokurować jedną jedyną stronniczkę tekstu.
Zwycięstwa, które opisywał, należałoby jednak nazwać wątpliwymi osiągnięciami: 
„Dobbs i Blanche mają następne dziecko... Minął mój trzyletni okres próbny... „Z pewnością 
nie był to imponujący wykaz tryumfów lewicy. Ale były to jedyne sprawy, które sobie 
przypomniał. Jedna wypocona stronniczka, która kosztowała go czterdzieści godzin 
poszukiwań w pustych archiwach czegoś, co zwało się „Ruchem”. Czterdzieści godzin 
myślenia, picia i sikania do pustej butelki po mleku bez żadnej przerwy, z wyjątkiem 
dziesięciominutowej wycieczki w dół schodów, aby pozbyć się tych podróżujących 
szajbusów. Teraz, znowu na górze i znowu cały roztrzęsiony, widzi, że nawet ta biedna 
stronniczka gdzieś zniknęła. Zapisana żółta kartka papieru wyparowała tak samo jak i 
okulary.
- Niech będą przeklęci - jęknął, trąc pięściami oczy - zarówno podpalacze na polach, 
zatruwający powietrze dla brudnych zysków, jak i przemienione w chwasty kalifornijskie 
dzieci-kwiaty.

Tarł oczy, dopóki nie zobaczył przed sobą błyszczących punkcików. Opuścił ręce i 
przycisnął je mocno do boków. Chciał się uspokoić, stojąc w wyprężonej pozie i miarowo 
oddychając. W piersi nadal czuł ciężar adrenaliny. Te przeklęte kalifornijskie klowny, 
obydwaj zalatujący olejkiem z paczuli, tanim czerwonym winem i nieposkromioną otwartą 
mściwością. Na milę śmierdzieli zagrożeniem. Starszy z nich - czarnobrody - uciszył 
ujadające charty M’Kehli jednym tylko słowem.
- Milczeć! - zasyczał kątem ust. Dwa psy natychmiast podkurczyły ogony i zrejterowały 
do autobusu.
Kiedy tylko Deboree zobaczył, jak wchodzą na jego podwórko, nie chciał z nimi gadać. 
Długie włosy, brudne i połatane dżinsy stanowiły całą ich osobowość. Betsy przebywała z 
dziećmi w Fall Creek, więc jedynym sposobem, aby nie wtoczyli się do domu, było zejść na 
dół i samotnie stawić im czoła.
Kiedy wyszedł na podwórze, zaczęli tytułować go bratem - familiarność, która zawsze 
kazała mu uważać na swój portfel.
Młodszy zapalił trociczkę i robiąc tło ich opowieści machał nią na wszystkie strony. Byli 
braćmi słońca, w drodze powrotnej do Haight, prosto z serca wydarzeń - z Woodstock. 
Postanowili odwiedzić słynnego Devlina Deboree, zanim znowu ruszą na południe.
- Odpocząć chwilę, pogadać chwilkę, może popić chwilę... Wiesz, o czym mówię, bracie?
Deboree kiwał głową, wokół niego dreptał Stewart, trzymając w pysku złamaną tyczkę 
fasolową.
- Apropos, nie rzucaj tylko tyczki Stewartowi - zwrócił się do młodszego z pary, 
jasnowłosego chłopca z błyszczącym, mlecznobiałym uśmiechem, szczęśliwego posiadacza 
nowych butów dojazdy motorem. - Stewart to nałogowiec, jeśli chodzi o tę tyczkę. Im więcej 
mu rzucać, tym bardziej się podnieca.
Pies spuścił patyk między nowe buty i patrzył wyczekująco w twarz chłopca.
- Od lat próbuję go z tego wyciągnąć, ale nie umie nad sobą zapanować, szczególnie gdy 
widzi obcych. Na koniec zrozumiałem, że łatwiej przemówić do rzucających niż do 
aportujących. Po prostu go ignoruj, dobrze? Niedługo sobie pójdzie.
- Jasne - uśmiechnął się chłopak. - Słyszałeś, Stewart? Nic z tego.
Chłopak kopnął tyczkę, ale pies chwycił ją w locie i ponownie ułożył troskliwie 
pomiędzy butami. Ich właściciel uczciwie próbował to zignorować. Kontynuował opis 
wielkiej sceny w Woodstock, marzycielskim tonem wspominając uroki częstych odlotów i 
zapewniając, że wszyscy pytali o Devlina Deboree.
- Żałuj, że cię tam nie było. Zabawa pierwsza klasa.
Pies stracił cierpliwość i przeniósł się do drugiego faceta, który leżał w wysokiej trawie 
oparty na łokciu.
- Każ mu się wynosić - Deboree zwrócił się do widocznej połowy ludzkiej głowy. - 
Uciekaj, Stewart. Nie nagabuj turystów.
Mężczyzna uśmiechnął się do psa. Jego czarna broda odznaczała się imponującą 
długością i gęstością, choć białe nitki siwizny prześwitywały gdzieniegdzie wokół ust i uszu. 
Twarz rozciągnęła się w uśmiechu, podczas którego Deboree nie mógł powstrzymać się od 
obserwowania dwóch długich kłów, wyrastających z ciemnej otchłani ust. Reszta zębów była 
tak żółta i połamana, jak nienaganna u jego towarzysza.
„Ten facet - przypomniał sobie Deboree - nie patrzył w oczy, kiedy ściskał moją rękę.” - 
Rozważał, czy było to wynikiem nieświeżego oddechu, co często zdarzało się ludziom o 
zepsutych zębach.
- A tak właściwie, to co się dzieje, człowieku? Coś się szykuje? - Blondyn rozglądał się 
po zabudowaniach. - Ależ tobie się żyje: ogród, drzewa, wszystko na swoim miejscu. My też 
we dwóch planujemy kupić takie małe miejsce, zaraz za Petalumą, jak tylko umrze mamusia 
obecnego tu Boba. Dobrze to zrobi duszy, chociaż praca nielekka, prawda? To pojenie, 
karmienie i opiekowanie się całym kramem?
- Pozwala zabić czas - ostrożnie powiedział Deboree.
- Wszystko jedno - trajkotał dalej chłopak. - Trzeba było pojechać do Woodstock. Prima, 
to jedyne określenie. Hektary gołych cycków, dobrej trawy i odjazdowych facetów, masz 
pojęcie?
- Słyszałem - przyznał Deboree, uprzejmie kiwając głową. Nie mógł przegnać z myśli 
tego drugiego faceta. Czarnobrody przerzucił ciężar na drugie biodro, jego ruchy były 
powolne i oszczędne. Pewnie uważał, aby nie poruszyć spoczywającego na nim kurzu. Twarz 
pokrywała ciemna opalenizna, włosy zebrane z tyłu w gruby węzeł tak, że widać było mięśnie 
szyi, drgające za każdym poruszeniem śledzącej psa głowy. Był nagi od pasa w górę, co nie 
znaczy, że cierpiał na brak ozdób. Miał naszyjnik z owoców eukaliptusa i skórzaną bransoletę 
na każdej ręce. Jego lewą dłoń pokrywał więzienny tatuaż - Deboree rozpoznał, że wykonano 
go przy pomocy dwu igieł do szycia, umocowanych na końcu cienkiego patyczka, które 
następnie zanurzano w atramencie. Dzieło to przedstawiało błękitnoczarnego pająka, którego 
długachne odnóża sięgały aż do paznokci każdego z pięciu palców. Przy boku mężczyzny 
wisiał nóż myśliwski o rogowej rękojeści, wetknięty do wyszywanej paciorkami pochwy. W 
poprzek brzucha biegła w dół blizna i niknęła za paskiem spodni. Facet z uśmiechem 
obserwował nerwowe podskoki Stewarta, który wciąż trzymał w pysku metrowej długości 
tyczkę do fasoli.
- Idź stąd, Stewart - rozkazał Deboree. - Zostaw go w spokoju!
- Stewart mi nie przeszkadza - głos wypłynął z jednej strony ust. - Każdy musi mieć 
swoją rozrywkę.
Ośmielony miękkim tonem mężczyzny Stewart usiadł wyczekując. Ta para 
motocyklowych butów była stara i pomarszczona. W odróżnieniu od poprzednich, te buty 
widziały wiele w swoim życiu. Ale nawet teraz, spokojne i zakurzone, miały ochotę 
wymierzać mocne kopniaki. Ta chęć wisiała w powietrzu jak niewyartykułowany krzyk pawi.
Blondyn z miejsca wyczuł narastające napięcie. Uśmiechnął się, złamał trociczkę i 
odrzucił dymiącą połówkę w krzaki.
- Tak czy inaczej, powinieneś był tego spróbować - powtórzył. - Pół miliona świrów i ta 
muzyka! - Raz zwracał się do jednego, raz do drugiego rozmówcy. Od Deboree do swojego 
kolegi i nawet do skaczącego Stewarta, któremu groził w otwarty pysk ułamanym kawałkiem 
trociczki. - Pół miliona pięknych ludzi...
Wszyscy przeczuwali zbliżającą się katastrofę. Deboree uczynił ostatni wysiłek, aby 
odwrócić bieg wypadków.
- Nie zwracaj na niego uwagi. To nałogowiec fasolowych tyczek...
Nie zabrzmiało to przekonująco. Ledwo Stewart upuścił tyczkę, a leżący mężczyzna 
sięgnął po nią i wyrzucił przed siebie szerokim łukiem. Stewart pognał w ślad za patykiem.
- Daj spokój, człowieku - poprosił Deboree. - Nie rzucaj mu nic. Zawsze wpakuje się w 
ciernie i chwasty i wraca cały poszarpany.
- Wszystko co powiesz, królu - odrzekł czarnobrody z twarzą odwróconą w kierunku 
Stewarta, radośnie niosącego w pysku odnaleziony kawałek drewna - wszystko jest słuszne.
Kiedy tylko Stewart położył tyczkę, ten natychmiast znów ją rzucił. Jego ruch był 
błyskawiczny: trudno było odróżnić moment podnoszenia od samego zamachu. Patyk 
poszybował tak gładko, że Deboree zaczął się zastanawiać, czy facet nie był kiedyś 
profesjonalnym sportowcem. Baseball, może boks?
Tym razem tyczka wylądowała za ogrodzeniem świń. Stewart przeleciał pomiędzy 
dwoma górnymi rzędami drutu kolczastego i chwycił patyk, zanim ten opadł na ziemię. Był 
zbyt długi, aby pies mógł wyskoczyć przez ogrodzenie w ten sam sposób, jak się tam dostał. 
Okrążył stadko świń wylegujących się w cieniu chlewu i przeskoczył przez drewnianą bramę 
po drugiej stronie zagrody.
- Jak wspomniałem, każdy musi mieć jakąś rozrywkę. Prawda?
Deboree nie odpowiedział. Czuł, jak adrenalina pali go w gardle. Poza tym nie było nic 
do dodania. Czarnobrody wstał, blondyn podszedł bliżej niego i szepnął coś we włochate 
ucho. Wszystko, co dotarło do Devlina, to:
- Uspokój się, Bob. Pamiętasz, do czego doszło w Boise, Bob...
- Wszystko ma prawo do życia - stwierdził czarnobrody - i wszystko musi żyć.
Stewart zamarł czujnie na ścieżce. Czarnobrody chwycił koniec patyka, zanim jeszcze 
pies wypuścił go z zębów, i wyrwał go brutalnie z mordy zwierzęcia. Tym razem Deboree, 
działając z największą szybkością, na jaką pozwalała mu osiadła w mięśniach adrenalina, 
stanął naprzeciw mężczyzny i złapał za koniec palika, zanim ten został wyrzucony.
- Powiedziałem, nie rzucaj.
Nie starał się już odwracać oczu. Mężczyzna patrzył prosto w jego twarz. Deboree nie 
mylił się co do oddechu: wydostawał się z uchylonych ust niczym zgniły podmuch wiatru.
- Słyszałem już ten tekst, staruszku.
Patrzyli na siebie ponad tyczką, której końce obydwaj ściskali w dłoniach. Deboree 
zmusił się, aby na kpiący grymas tamtego odpowiedzieć pewnym uśmiechem. Wiedział 
jednocześnie, że pewność ta jest tylko chwilowa. Nie był w dostatecznej formie, aby sprostać 
zawodnikowi tego kalibru. W oczach przeciwnika błyszczało gniewne oskarżenie, 
niesprecyzowane, nieukierunkowane, lecz tak pełne furii, że Deboree się przed nim ugiął. 
Czuł, że furia, za pośrednictwem trzymanego kawałka drewna, atakuje każdą komórkę jego 
ciała. W swoim ręku dzierżył przekaźnik wysokiego napięcia.
- Każdy musi spróbować - rzucił przez wygięte w grymasie usta, zaciskając na kijku 
drugą dłoń. - I każdy musi...
Nie dokończył. Nagle i mocno Deboree opuścił swoją wolną pięść na kawałek drewna, 
który ich łączył, łamiąc go na pół. Następnie, zanim tamten zdążył zareagować, odwrócił się 
do niego plecami i uderzył Stewarta w tyłek. Pies pisnął zdziwiony i ukrył się za szopą.
Był to dramatyczny, lecz w pełni zwycięski manewr. Obaj autostopowicze stali zdumieni. 
Zanim zdążyli się otrząsnąć, Deboree końcem tyczki wskazał im wyjście i poinformował:
- Tam jest droga na Haight Ashbury, chłopcy.
- Chodź, Bob - poprosił blondyn. - Daj sobie spokój. Zostaw go. On się rozkłada. Jak 
Leary i Lennon. Wszyscy ci pieprzeni ćpuni są zarażeni. Co pięć minut nowa dawka.
Czarnobrody patrzył na swój kawałek. Był o kilka centymetrów krótszy niż część, którą 
miał Deboree. Wreszcie zamruczał:
- Jak chcesz. -1 obrócił się na pięcie.
Kiedy niespiesznie kroczył ku bramie, jego ręka sięgnęła po nóż. Blondyn błyskawicznie 
znalazł się u jego boku, szepcząc i śmiejąc się na głos. Czarnobrody odłupywał nożem 
kawałki drewna z tyczki. Opadały miękko jak pióra, znacząc za nim drogę.
Devlin stał z rękoma na biodrach, patrząc na spadające drzazgi. Nie spuszczał oka z 
mężczyzn, dopóki wystarczająco nie oddalili się od zagrody. Wtedy popędził z powrotem na 
górę, aby podjąć przerwane poszukiwanie okularów.
Znowu słyszał żałosny bek, powracający, coraz głośniejszy. Otworzył oczy, podszedł do 
okna i odsunął zasłony. Różowy samochód znów się zbliżał. Jak zaczarowany obserwował 
jego przejazd, tyle że obecnie auto zahamowało, wykręciło i ruszyło w kierunku jego domu. 
Podskakując na wybojach, zbliżało się coraz bardziej. Deboree otrząsnął się, zasunął zasłony i 
usiadł ciężko na bujanym fotelu.
Samochód zatrzymał się gwałtownie na ścieżce i litościwie zgasił silnik. Devlin nie ruszył 
się. Ktoś wysiadł i zawołał głosem z dalekiej przeszłości:
- Dev? - Za późno zaciągnął zasłonę. - Devlinnn? - rozlegało się. - Hej, to ty, Devlin 
Deboree? - Dźwięk na wpół histeryczny, na wpół komiczny. Taki sam, jaki wydawała 
meksykańska kwoka po stracie piskląt, jak Sandy Pawku. - Dev? Mam wiadomość. Na temat 
Houlihana. Złą wiadomość. On nie żyje. Houlihan nie żyje.
Przechylił się na fotelu w tył i zamknął oczy. Nie kwestionował samego oświadczenia. 
Owa strata wydała mu się naturalna, biorąc pod uwagę porę roku i sytuację, wygodna nawet i 
pomyślał sobie: „Tak! Szczerze mówiąc, to właśnie ostatnio porabia nasza rewolucja - 
umiera.”
- Dev, jesteś tam? To ja, Sandy...
Wstał, pomaszerował do okna i odsunął zasłonę. Przetarł oczy i wysadził głowę na 
popołudniowy blask. Wszystko drżało, słońce było ostrzejsze niż zazwyczaj, bardziej 
niemiłosierne. Lakier samochodowy błyszczał krwiożerczo. Jak ostrze noża.
- Houlihan - powtórzył, zaciskając oczy, kurz wzniesiony przez samochód dosięgnął 
właśnie szopy. Czuł, że przynosi on ze sobą rzeczywisty dreszcz. - Houlihan nie żyje? - 
zwrócił się do różowej twarzy uniesionej w jego kierunku.
- Zamarzł - rzucił głos.
- Kiedy? Niedawno?
- Wczoraj. Słyszałam tylko. Dziś rano byłam na lotnisku w Oakland. Wpadłam tam na 
jedną małą hippiskę, która znała mnie z Mountain View. Podeszła do baru i rzuciła, że wielki 
Houlihan jest obecnie nieodżałowanym wielkim. Tak, to było wczoraj. Ta mała właśnie 
wysiadła z samolotu z Puerto Sancto, gdzie Houlihan zadekował się z nią i paczką innych 
przyjaciół. W willi obok drogi, tam gdzie i my mieszkaliśmy. Najwyraźniej biedny wariat 
zapijał się i czadował na całego, całe noce łaził samotnie po jakichś zakazanych miejscach. 
Wykończył się na torach kolejowych między Sancto a Manzanillo. Po prostu zamarzł na 
śmierć. Przecież ty najlepiej wiesz, Dev, jak tam jest zimno po zachodzie słońca.
To była Sandy Pawku, ale jakaś zmieniona! Jej niegdyś długie, brązowe włosy zostały 
ścięte i pofarbowane, miały teraz rdzawy połysk starego błotnika, twarz pokrywały tony 
tuszu, szminki i różu, a i ona sama ważyła pewnie drugą tonę.
- Nie żyje, nasz bohater lat sześćdziesiątych umarł, Devy, mój drogi. Umarł, umarł, 
umarł. Narkotyki, wódka i zimna rosa. O, Hooly, Hooly, Hooly, ty zboczeńcu. Ty świrze. Jak 
nazwał go Kerouac w swojej książce? Świętym świrem?
- Nie. Dupkiem Świętym.
- Wybierałam się do mojej ciotki w Seattle na malutkie BiB. Byczenie i bazgranie, 
kapujesz? Wtedy ta wiadomość w Oakland i myślę sobie: „Ciekawe, czy Dev i Folwark 
Zwierzęcy już wiedzą? Chyba nie”. Tak więc, kiedy samolot wylądował w Eugene, 
przypomniałam sobie tę komunę, w której byliście razem. Zdecydowałam: „Sandy, Staruszek 
Deboree chciałby wiedzieć”. Więc Sandy odwołuje dalszy lot, wynajmuje pojazd i zjawia się 
we własnej osobie oraz dzięki panom Mastercharde, Hughes i Avis. Powiedz no, czy tę 
maszynę należy nastawić na Cl, Cl czy to chyba jak jest jasno, a Cl, Cl jak ciemno?
- A więc przez całą drogę od lotniska jechałaś na pierwszym biegu?
- To prawdopodobne - roześmiała się, poklepując cieniutką maskę samochodu dłonią 
ciężką od złotych pierścieni. - W środku tłumu ciężarówek i osiemnastokołowców, a mój 
mikrus warczy głośniej od nich wszystkich.
- Założę się.
- Kiedy zaczął dymić, poszłam na kompromis i wcisnęłam Cl. Do diabła z nimi - miałam 
na myśli producentów. Człowiek musi się nagłówkować. Prawdopodobnie go wykończyłam, 
co? Powiedzieć prawdę? Bądź szczera, Sandy... Bóg świadkiem, że mogłabyś być bardziej 
uczciwa. - Potarła kark i odwróciła od niego wzrok, patrząc tam, skąd przyjechała. - O Boże, 
co się dzieje? Houlihan martwy. Pigpen wykorkował na wątrobę. Terry Tramp dawno w 
piachu. Stara Sandy sama dziesiątki razy bliska śmierci. - Zaczęła nerwowo przechadzać się 
w tę i z powrotem po ścieżce.
- Człowieku, ja się kręcę w kółko, wiesz, co to znaczy? Pieprzone gówno. Słuchaj: przed 
chwilą przejechałam psa.
Wiedział, że musi coś wyksztusić: „O?” lub „Naprawdę?” czy coś w tym rodzaju, bo 
przez cały czas tylko ona mówiła.
- To była stara suka z kompanią szczeniaków. Ależ ją trzasnęło!
Sandy przeszła obok maski samochodu i otworzyła prawe drzwiczki. Odsunęła przednie 
różowe siedzenie i z tylnego zaczęła ściągać bagaż tej samej barwy. Ustawiała walizy na 
ścieżce, cały czas trajkocząc, jak to wyskoczyła zza zakrętu prosto na psa śpiącego na środku 
drogi! Śpiącego! Na drodze! Zwabiona hałasem żona farmera wybiegła z domu i zabrała 
poturbowane zwierzę z pobocza, gdzie jęcząc boleśnie, zdołało się doczołgać. Kobieta 
pomacała kręgosłup suki i postanowiła skrócić jej męki. Na jej parokrotne żądanie kilkuletni 
syn przyniósł w końcu z wnętrza domu strzelbę.
- Chłopak tak płakał, że dwukrotnie nie mógł trafić. Wreszcie wypalił z obu luf 
równocześnie. Kawałki suki walały się po całym trawniku. Zażądali jedynie siedemdziesiąt 
pięć centów za każdy nabój. Spytałam, czy przyjmują karty kredytowe. - Wybuchnęła 
śmiechem. - Kiedy wyjeżdżałam, daję słowo, że szczeniaki bawiły się kawałkami.
Znów się roześmiała. Tak, pamiętał odgłosy wystrzałów. Znał i rodzinę, i psa, głuchego 
spaniela, ale nic nie powiedział.
Osłaniając oczy przed słońcem spoglądał na powiększoną wersję dawnej chudej Sandy, 
krzątającą się ze śmiechem wokół bagaży. Nawet jej oddech zdawał się cięższy, z trudem 
wydobywając się z piersi. Opuchlizna; jej kark, w miejscu, gdzie go potarła, jej przeguby, 
plecy, wszystko było spuchnięte. Ciężar spoczywał jednak na niej bez wysiłku, wyzywająco 
nawet, jak świetlista zbroja na rycerzu.
„W tych kolorowych butach, szerokich spodniach i jedwabnej hawajskiej bluzce 
okrywającej wystający brzuch wygląda jak prawdziwa królowa fal na Laguna Beach, 
triumfalnie wstępująca w szranki - myślał. - Wygląda na podminowaną.” Było tak, jak z 
autostopowiczami: kłótnia wisiała w powietrzu. Robiło mu się słabo na myśl o kolejnej 
konfrontacji.
Dogi M’Kehli natknęły się na nią w podwórzu i zbliżały się, szczerząc kły. Sandy 
machnęła na nie różową reklamówką.
- Tylko z daleka ode mnie, gnojki. Czujecie ścierwo na moim zderzaku? Mam was tak 
samo potraktować? O rany, ale są ogromne! Zabierz je stąd, dobra?
- Tylko ich wygląd jest straszny - odrzekł i krzyknął na psy, aby wracały do autobusu. Nie 
zwróciły na to najmniejszej uwagi.
- Co jest, Deboree? Nie panujesz nad swoimi zwierzakami?
- One nie są moje - wyjaśnił przekrzykując ją. - M’Kehla zostawił je tutaj, kiedy wraz z 
innymi pojechał wyszumieć się w Woodstock.
- Pieprzone gnoje, jazda stąd! - zaryczała Sandy. Psy zawahały się, a ona wrzasnęła 
jeszcze głośniej: - Precz! Precz! Jazda stąd!
Cofnęły się przestraszone. Sandy zawyła triumfalnie i zaczęła rzucać kamykami w ślad za 
uciekającymi do momentu, aż nie zniknęły we wnętrzu autobusu.
Znowu się pojawiły kruki. Słońce z trudem przebijało się przez zasłonę pyłu. W środku 
The Beach Boys grali „Good Vibrations”. Sandy, zajęta na podwórku bagażem, 
podśpiewywała pod nosem. Zwycięstwo nad psami i uleczyło nieco jej histerię. Znalazła 
długo poszukiwaną torbę - najmniejszą z całego składu i wyglądającą na zupełnie nową. 
Sięgnęła do środka i wyjęła buteleczkę pigułek. Deboree zauważył, że wysypała na rękę 
dobry tuzin. Wrzuciła je wszystkie do ust i zaczęła grzebać w torebce, aby znaleźć coś do 
popicia.
- O! Sandy pyła f fielu miejscach i fiele fidziała ot czasu Meksyku. - Najwyraźniej 
próbowała utrzymać w ustach wszystkie pigułki, nie przerywając jednocześnie potoku słów. 
Poinformowała go, że wiele wody upłynęło, może zbyt wiele. Niektóre mosty się zawaliły, 
czasami kiedy ona nimi przechodziła. To było bolesne. Nawet ją zamknęli. Jakoś się 
wygrzebała z pomocą eleganckich doktorów i bogatego tatusia. Wylądowała jako 
właścicielka połowy baru w San Juan Capistrano, następnie zaczęła pić, ćpać, 
nieprofesjonalnie śpiewać bluesa, odnalazła Jezusa, miłość i nowego męża - „Pastora 
Wszechnarotowego Kościoła Tni Przetostatnich” - później miała wpadkę i skrobankę, została 
wydziedziczona przez rodzinę, rozwiodła się; wpadła w depresję, jak łatwo można zgadnąć; 
trochę przytyła, jak łatwo można zauważyć, a w końcu w niedzielę, teraz - szuka przystani, do 
której mogłaby zawinąć.
- Miejsce, apy poczytać, pobaskrać i połknąć trochę parpituranów. Uspokoić się nieco - 
wymamrotała z pełnymi ustami.
- Trochę! - wykrzyknął, wspominając jej stare nawyki. - To nie jest „trochę”. - Myśl, że 
będzie miał wkrótce dwa trupy do uprzątnięcia, zmusiła go do żywego protestu. - Do licha, 
Sandy, jeżeli padniesz z przedawkowania, to daję słowo, że...
Podniosła uroczyście dłoń.
- Na mur beton, przysięgam.
Przekopując się przez góry bielizny, natrafiła w końcu na srebrną flaszkę, której tak 
uparcie poszukiwała. Odkręciła korek i odrzuciła głowę. Patrzył, jak jej przełyk kurczy się i 
rozkurcza, gdy popijała pigułki. Otarła usta dłonią i zaśmiała się.
- Nie martw się, dziadku - parsknęła. - Tylko porcja niewinnych witamin. Nawet malutka. 
Głupiutka Sandy sprzed lat nigdy nie pożerała tylu sztuk na raz. Cóż, przyszłość przed nami. 
Wszystko się może jeszcze zdarzyć. Kto jest w stanie przewidzieć, co się z nami stanie tego 
roku? Poczekamy, zobaczymy. - Odłożyła butelkę do walizki i zatrzasnęła wieko. Jedwab i 
bistor zwisały na zewnątrz jak kawałki nie odciętego ciasta na brzegu blachy.
- No już. Gdzie pozwolisz Sandy zrobić siusiu i umyć zęby?
Wskazał dłonią. Sandy ruszyła w kierunku szopy. Wielkie psy podeszły do drzwi 
autobusu i zawarczały. Deboree widział, jak przechodzi pod sznurkiem na bieliznę i znika za 
rogiem. Usłyszał trzask zamykanych drzwi.

Stał obok okna, czekając na dalsze objawienie. Wokół czuło się napięcie. Pranie wisiało 
rozpięte w zadymionej atmosferze, niczym płaty suszonego mięsa. Paw, którego dumny ogon 
był już tylko wspomnieniem zmienionym w żałosną pałkę, wychynął zza krzaków, gdzie 
składał wizytę swojej partnerce. Podfrunął i usiadł na jednej z tyczek podtrzymujących sznury 
od bielizny. Deboree pomyślał, że gdy tylko ptak usadowi się na górze, wyda swój odgłos, ale 
nic nie nastąpiło. Paw siedział na szczycie i przechylał głowę raz w jedną, raz w drugą stronę, 
jak gdyby oceniając ten stan zawieszenia. Deboree popatrzył jeszcze przez chwilę, potem 
zasunął zasłonę i podszedł do biurka. Odkrył, że on także byłby zadowolony, gdyby mógł 
zostawić rzeczy ich własnemu biegowi.
Przez radio The Doors żądali przejścia na drugą stronę. Czy Morrison żyje? Nie potrafił 
sobie przypomnieć. Był jedynie pewien, że jest rok 1969, a dolinę wypełnia po brzegi dym z 
wypalonych trzystu tysięcy akrów słomy, palonej w tym celu, aby nabywcy trawy z Kalifornii 
nie musieli kłopotać się o żadną konkurencję na swoich terenach.
Oszałamiające.
Trzasnęły drzwi od łazienki. Usłyszał w dole stukot plastykowych obcasów. Jeden z psów 
akompaniował swoim warczeniem. Pies towarzyszył krokom skręcającym za róg, cały czas 
wydając ściszony i wysoce cywilizowany odgłos. Deboree rozpoznał, że to suka. Z 
rodowodem. Zeszłej nocy też szczekała. Na polu. Betsy wstała z łóżka i ze szczytu schodów 
wołała do niego, aby sprawdził, co się dzieje. Nie ruszył się. Czy to właśnie wykończyło 
jagnię? Jeden z psów M’Kehli? Lubił tak myśleć. Denerwowało go to w bardzo przyjemny 
sposób. Szczyt swobodnego zachowania: będąc obarczonym dwoma gigantycznymi dogami, 
wyjechać sobie beztrosko, zostawiając je na pastwę losu. Zgubna pasja podróży. Należałoby 
pójść na dół, porządnie skopać tyłki tych rodowodowych dzikusów. Pozostał jednak w fotelu, 
szukając ochrony za biurkiem, nastawiając muzykę na cały regulator, aby zagłuszyć hałas. 
Usłyszał pojedynczy skowyt, kiedy Sandy posyłała sukę z powrotem do autobusu. 
Momentami wiatr podwiewał zasłonę. Devlin mógł dojrzeć pawia siedzącego na tyczce, w 
milczeniu ruszającego głową. Wreszcie usłyszał powracające kroki, wchodzące do szopy i 
stukające na schodach. Pokonały szybko stopnie i przecięły półpiętro. Sandy bez pukania 
otworzyła sobie drzwi.
- Co to za cudowne miejsce, Dev! - powiedziała. - Trochę wariackie, ale mimo wszystko 
cudowne! Sandy zrobiła obchód. Masz pomieszczenie na wszystko! Dla świń i kur, innego 
tałatajstwa! Jest gdzie zrobić siusiu, zjeść i napisać list.
Głos przechodził w tryl, a Deboree nie znalazł dość siły, aby temu przeszkodzić.
- Słuchaj, wynajmując tę różową panterę przepuściłam wszystko, co mi dali na bilet do 
Seattle, ponieważ wiedziałam, że chciałbyś, aby Sandy przyniosła ci smutną wieść. Nie, nie 
ma o czym mówić, daruj sobie podziękowania. Nie trzeba. Ona sama jednakowoż potrzebuje 
kawałka dachu nad głową, aby napisać parę listów. Poważnie, Dev, koło stawu masz małą 
chatkę z papierem, kopertami i innymi rupieciami. Co byś powiedział, gdyby Sandy się tam 
wprowadziła na dzień lub dwa? Skrobnęła liścik do kochanej mamuśki, kochanego kuratora i 
kochanego et cetera. Może podgoniła trochę z dziennikiem?
Hej! Wiesz, że piszę dla jednego pisma muzycznego o naszej meksykańskiej kompanii? 
Masz pojęcie?
Próbował wyjaśnić, że chata obok stawu jest kaplicą medytacji, a nie jakimś Camp David 
dla zużytych weteranów smażących pamiętniki. Poza tym ma zamiar skorzystać z niej dziś 
wieczorem. Roześmiała się i powiedziała, aby się nie martwił.
- Znajdę sobie coś innego na dziś wieczór. Potem zobaczymy.
Został za biurkiem. Gadając bez wytchnienia, Sandy przeczesywała jego pracownię, 
dopóki nie odnalazła pudełka od butów i nie dobrała się do resztek znajdującej się w środku 
trawy. Nadal nie miał ochoty nic palić, nie przed uprzątnięciem martwego jagnięcia. Kiedy 
odmówił skręta, Sandy wzruszyła ramionami i sama się zaczęła zaciągać, wyjaśniając przy 
tym ze szczegółami, w jaki sposób jego pudełko napełni się po brzegi towarem, który 
zaklepała na mieście dziś po południu. Dostawcą tego i tego jest taki-to-a-taki, którego 
spotkała tutaj-i-tutaj. Nie mógł nadążyć. Czuł się zmiażdżony jej niewyczerpaną energią. 
Nawet kiedy tlącego się peta wyrzuciła przez okno, zdobył się jedynie na słaby objaw 
protestu.
- Obawiasz się pożaru w szopie? - zapiszczała, pochylając się nad nim. - Panie Deboree, 
chyba nie zamierza pan zachowywać się jak przewrażliwiony stary farmer? - Potoczyła się ku 
drzwiom i otworzyła je. - No, Sandy jedzie na zakupy. Potrzebujesz czegoś? Nowa maszyna 
do pisania? Lepsze radio - jak można słuchać dobrej muzyki na tym japońskim gruchocie? 
Gwardia szwajcarska? Ho ho, dziś robię za Świętego Mikołaja. Czego sobie życzysz?
Czekała w otwartych drzwiach. On bujał siew fotelu, wbijając wzrok w tłusty uśmiech na 
jej twarzy. Wiedział, czego ona oczekuje. Tego pytania. Wolałby go nie zadawać. Wolałby o 
tym nie mówić, aby nie zachęcać do pogłębienia ich wzajemnego stosunku przez okazanie 
własnej ciekawości. Tylko że on był ciekawy, zaś ona czekała, uśmiechnięta, więc w końcu 
musiał to zrobić.
- Czy on, hmmmm, powiedział coś, Sandy? - Głos zamierał mu w gardle.
Czarne oczy błysnęły ku niemu spod drzwi.
- Masz na myśli: czy były jakieś „ostatnie słowa”? Jakieś „zdania dla potomnych”, 
„życiowe mądrości”? No cóż, rzeczywiście - były. W szpitalu, zanim na dobre zapadł w 
śpiączkę, miał taką chwilę przebłysku... Zaraz, zaraz...
Triumfowała. Pytanie obnażyło całą jego desperację. Uśmiechnęła się. Oto siedzi, 
Deboree, Guru Gung Ho, z błagającym wzrokiem, żebrzący o pochodnię, którą będzie mógł 
nieść do końca życia. O pocieszenie w USA umierającego Starego Dupka Św. Houlihana, 
kołderkę chroniącą przed chłodem nadchodzącego chaosu.
- Tak, tak... Nasza mała hippiska faktycznie wspominała o jakichś słowach 
wypowiedzianych przed śmiercią na meksykańskim materacyku - zaczęła. - Czy to nie ironia 
losu? W tej samej cuchnącej klinice w Puerto Sancto, gdzie Behema urodziła dzieciaka, a 
Mickey’owi składali złamaną nogę! Tam właśnie umarło się drogiemu Hooly: zapalenie płuc, 
przechłodzenie i prochy. No co, nie uważasz, że to cholerna ironia losu?
- Co powiedział?
Jej oczy zalśniły. Uśmieszek wypłynął na powierzchnię tłuszczu.
- O ile pamięć Sandy nie zawodzi, było to... To znaczy, myślę, że było to: „sześćdziesiąt 
cztery tysiące dziewięćset dwadzieścia osiem”. Niezła spuścizna, nie sądzisz? Cyfra, tylko 
cyfra! - Zachichotała, uderzając siew biodro. - 64928. 64928! Sama esencja kompletnie 
zeszmaconego, metamfinowego świra! 64928! Huu-łooł-łoołoł!
Wyszła, nie zamykając za sobą drzwi, wciąż rycząc ze śmiechu, waląc obcasami po 
schodach i ścieżce. Przeforsowana maszyna zawyła niemiłosiernie, kiedy Sandy znowu 
zmusiła ją do biegu.
Wróćmy więc do niego, po długich, wyżej opisanych przygotowaniach (zajęły mu ze trzy 
dni i zanosiło się na cztery noce), ostatecznie zbierający siły do wypełnienia swego 
obowiązku na polu: Staruszek Deboree, przerażony i załamany, z oczami nie osłoniętymi 
przed dymem i słońcem, kroczący po twardej ziemi tuż za czerwonymi taczkami. Twarz 
zwrócona w dół patrzy na trawę przesuwającą się pod jego butami, na nic więcej. Ufa, że 
taczki same zawiodą go do punktu przeznaczenia.
Tak jak szyja Sandy, Deboree czuje, że puchnie od bliżej niesprecyzowanej złości: 
ciężkiej winy, która tylko czeka, aby wystrzelić oślepiającym fajerwerkiem. Żeby tylko 
znaleźć jakiegoś kozła ofiarnego! W poszukiwaniu odpowiednio dużego obiektu, na który 
można by po raz kolejny bezkarnie zwalić całą winę, natyka się na Kalifornię. Źródło 
wszelkiego zła, wyrokuje. Te dwa dziwaczne szajbusy, Sandy Pawku i mała hippiska z 
Oakland, należąca pewnie do tej nafaszerowanej prochami zgrai, która w zeszłym miesiącu 
zwabiła Houlihana do Meksyku. Wszyscy z Kalifornii. Zaczęło siew Kalifornii, rozlało się po 
Kalifornii, a teraz przerzuca się z Kalifornii jak złośliwy guz, atakujący cały kontynent. 
Woodstock. Świetna zabawa. Szaleństwo rodzące otłuszczenie. Szaleństwo rozwijające się, 
prosperujące, żadnej spuścizny poza szyfrem idioty! Nawet dogi - z Kalifornii!
Taczki osiągają skraj rowu. Unosi głowę. Nadal nie dostrzega ciała. Zjeżdża w dół, 
kierując się tam, gdzie widzi kruki odlatujące i wylatujące z kępy wysokich chwastów.
- Dzień dobry, panowie. Przepraszam, że przeszkadzam.
Ptaki krążą, pomstując na jego widok. Dostrzega szczątki dopiero wówczas, kiedy prawie 
na nie najeżdża. Jest zaskoczony elegancją tego, co widzi: bogate przybranie ani trochę nie 
sczerniałe, raczej brązowe niczym kawałek murzynka. Małe ciasteczko z jagnięcia, 
przyrządzone z okazji urodzin księcia, podane na szkarłatnej tacy, ozdobione listkami 
koniczyny i wytwornymi zawijasami czerwonych mrówczych szlaków, całe obsypane żółtymi 
cielskami much, błyszczących jak świece. Odgania je jednym machnięciem kapelusza. Trzy 
kruki zajmują dogodną pozycję obserwacyjną na pobliskim płocie. Rozkładają czarne 
skrzydła i gapią się, jak Deborce strząsa mrówki i pochyla się nad zwłokami.
- Co go dopadło, panowie? Jakieś pomysły?
Betsy miała rację: nawet śladu zębów. Może goniły go psy, a on stoczył się do rowu i 
skręcił kark.
- Zbyt zdrowo wygląda, aby mógł tak po prostu zdechnąć. Co myślą szanowne ptaszyska?
Kruki przestępują z nogi na nogę i nie prezentują żadnych teorii. Są na niego tak święcie 
oburzone, że Deboree musi przesłać im promienny uśmiech. Rozważa możliwość 
pozostawienia ciała ku uciesze kruków, much, mrówek i całej reszty naturalnych grabarzy. Z 
zagajnika słyszy jednak żałosny krzyk matki.
- Raczej nie. Żadnego cierpienia w imię ekologii. Zamierzam go pochować, chłopcy, aby 
jego mama o nim zapomniała. Współczucie mile widziane.
Nie ma mowy - dają do zrozumienia kruki, kiedy tylko widzą ich prawną własność 
układaną na taczki. Biją powietrze skrzydłami i kracząc, podrywają się z ogrodzenia. Skupiają 
się w zwartą formację i krzyczą w idealnej kadencji przez cały czas drogi poprzez pastwisko, 
aż do mokradeł po przeciwnej stronie liczącego siedemdziesiąt akrów terenu. Czasami 
wznoszą się wyżej niż wierzchołki drzew, więc nieprzerwany deszcz obelg brzmi niemal jak 
odległa muzyka. Innym razem znów podlatują tak blisko, że Deboree mógłby dotknąć ich 
szpadlem.
Wybiera cienisty zakątek pod osłoną dębów i wbija łopatę w grunt. To glina: błoto w 
zimie, latem zaś czysty beton. Łatwiej byłoby kopać obok stawu, ale tutaj jest przyjemniej. 
Miejsce jest chłodne i osłonięte. Gałęzie starego dębu są ceremonialną szatą, z dodatkiem 
długich pędów hiszpańskiego mchu.
Nieruchome liście dębu są suche i pomarszczone. Kruki zrezygnowały ze swoich 
hałaśliwych protestów i ograniczają się do niemej obserwacji z konarów najbliższego drzewa.
Deboree wiesza kapelusz na dębowym sęku i z determinacją rozpoczyna pracę. Atakuje 
pokrywę gliny i korzeni, aż zaczyna mu świszczeć w płucach, a kurz spływa po twarzy razem 
ze strużkami potu. Na koniec ociera oczy połą koszuli i staje obok czarnego dołka.
- Powinien być głębszy, jeśli nie chcemy, żeby lisy się dobrały do zawartości. - Spogląda 
na dno jamy, dysząc i drżąc tak mocno, że musi podeprzeć się na drzewcu szpadla. - Ale z 
drugiej strony jest wystarczająco głęboki na takiego nieboszczyka - decyduje ostatecznie i 
wrzuca jagnię do dołu. Żeby się zmieściło, musi przycisnąć jego przednie nogi do klatki 
piersiowej, a tylne złożyć razem. „Wygląda bardzo przyzwoicie - myśli sobie - jak puchowa 
zabawka. Prawie nie używana. Wystarczy tylko przyszyć dwa guziczki na oczy i będzie jak 
nowa.”
Dreszcze stają się coraz nieznośniejsze. „Oni wszyscy tak zaczynają” - przebiega mu 
przez głowę. Świry. Ćpuny. Wyrzutki. W końcu ich zamykają i skreślają z listy. Jeszcze tylko 
przykrycie.
Wsypuje ziemię z powrotem do dołu. Grudy piachu padają na futro zwierzęcia. Na 
dłoniach pojawiają się pęcherze. Żałuje, że zapomniało rękawicach. Żałuje, że Sandy wypaliła 
ostatniego skręta. Żałuje, że nie ma okularów. Jego gardło płonie. Niedaleko stoi woda w 
pojemniku dla zwierząt, ale woda tu nie wystarczy. Ten ogień płonie nie tylko w gardle. 
Żadnej nadziei w domu. Czemu przed akcją nie zaopatrzył się w monopolowym w Creswell? 
Zawsze bezpieczniej ze spadochronem. Nigdy nie wiadomo, kiedy można wpaść w jakiś 
niebezpieczny prąd, który nawet najlepszego pilota wtrąci w figurę zwaną korkociągiem. 
Żadnej trawy, środków na uspokojenie, nawet kawałeczka pigułki przeciwbólowej. Cały 
asortyment zagrabiony przez regiment stacjonujący obecnie w Woodstock. W domu nie 
znajdzie się nawet butelki wina, Betsy ciągle nieobecna, razem z jedyną maszyną na chodzie.
Krótko mówiąc, żadnych spadochronów w zasięgu ręki.
Nie kontroluje już ogarniających go dreszczy, dzwoni zębami. Boi się, że to może atak 
albo wylew. Wszystko się zgadza, zdarzały siew rodzinie. Wuj Nathan Whitter dostał ataku, 
karmiąc wieprza w Arkansas, wpadł do koryta i wieprze go zjadły. Tu nie ma wieprzy, tylko 
te kruki na gałęziach i dęby, a tam w górze, u nasady złamanej gałęzi, w przydymionym 
blasku słońca, na litość Boską, pięciolitrowa butla czerwonego wina? Burgunda? Butelka 
burgunda zesłana przez niebiosa?
Rzuca łopatę i przedziera się przez pędy i gałęzie mchu, aż wreszcie chwyta butelkę w 
dłonie. To jest butelka wina - taniutkiego Galio, nawiasem mówiąc - ale nadal na wpół 
napełniona i schowana w cieniu liści. Odkręca korek, przechyla butelkę i pije długimi łykami 
do momentu, kiedy traci równowagę i musi zniżyć głowę. Odwraca się i przysiada na pniaku, 
czekając, aż powróci poczucie równowagi, po czym ponownie sięga po butelkę. Pije, dopóki 
płuca nie każą mu przestać. Po jego nieprzerwanej orgii zostało już mniej niż jedna czwarta 
zawartości. Płyn oczyszcza wszystkie zatkane naczynia jego ciała, przynosi upragnioną ulgę.
Dopiero wówczas zauważa, że nie jest to w końcu dwunastoprocentowy burgund, lecz 
gęste jak syrop osiemnastoprocentowe porto z bukietem zapachów, jakie kilka godzin temu 
wionęły na niego z ust ciemnobrodego. Rozgląda się wokół, widzi dwie mocno zniszczone 
maty do spania, torbę z czasów pierwszej wojny światowej i pozostałości niewielkiego 
ogniska. Jest tu również mała sterta komiksów, spoczywająca obok jednej z mat, a także 
kieszonkowe wydanie „W drodze”. Przy drugim posłaniu leżą przybory do palenia i parę 
drzazg, z których niektóre są tak cienkie jak liście.
- To dlatego przyszli drogą od tej strony, a nie od strony autostrady, jak wszyscy inni 
pielgrzymi. Pieprzone gnoje...
Przekleństwo to wcale nie brzmi groźnie. Deboree znowu podnosi butelkę, tym razem 
nieco ostrożniej i z pewnym zaciekawieniem. Może to jednak coś więcej niż gnoje.
- Koledzy - zwraca się do kruków - myślę, że powinniśmy założyć gdzieś tu wieżę 
obserwacyjną.
Ptaki nie zgłaszają sprzeciwu. Wygląda na to, że same podjęły się już nadzoru, 
przysiadając nisko na łapach, a łby wtulając głęboko w pierzaste piersi. Deboree podnosi 
książkę i plik komiksów, wycofuje się w miejsce, gdzie zostawił taczki. Nie zapomina też 
zabrać ze sobą flaszki. Wybiera gąszcz jeżyn około dwadzieścia metrów od obozowiska i 
forsuje sobie drogę do środka, używając taczek jako spychacza, a łopaty jako maczety. W 
końcu mości sobie wygodny punkt obserwacyjny w samym środku zarośli. Opiera taczki i 
maskuje je hiszpańskim mchem, gęsto porastającym sąsiednie dęby, do momentu, gdy 
przeobrażają się one w komfortowy miękki fotel. Siada wygodnie, układając liście naprzeciw 
twarzy w ten sposób, aby móc obserwować, będąc zabezpieczonym przed cierniami. Pociąga 
kolejny łyk czerwonego wina.
Cienie pomału wspinają się na pnie drzew. Kruki odlatują na zasłużony odpoczynek po 
pełnym rozczarowań dniu. Niebo przybiera czerwony odcień, ponieważ słońce, spadając za 
horyzont, z coraz większym trudem przebija się przez dym. Wino krąży w jego ciele. Przed 
oczami przesuwa się: Kraciasty Demon, Mr Natural i bractwo Zwariowanych Futrzaków. W 
końcu zostaje tylko kilka centymetrów i książka. Czytał ją już trzy razy. Dawno temu. Zanim 
pojechał do Kalifornii. Chcąc jakoś zaistnieć, przyłączył się do beztroskiej kawalkady, jak 
tysiące innych ochotników zainspirowanych tą samą powieścią i jej wizją oraz - rzecz jasna - 
jej niezrównanym bohaterem.
Jak wielu innych kandydatów na beatników, poznał od podszewki wszystkie kluby w 
North Beach: City Lights, The Place, The Coffee Gallery, The Bagel Shop. Pragnął zrozumieć 
duszę tej złotoustej postaci, której Kerouac nadał imię Dean Moriarty, a którą John Cellon 
Holmes zwał Hartem Kennedy w powieści „Idź”. Może nawet pragnął być świadkiem 
jednego z wysokooktanowych hipalogów albo stać się pasażerem jednej z jego 
zaczarowanych podróży do magicznych portów San Francisco. Nigdy jednak nie wyobrażał 
sobie niczego ponad to, z pewnością nie liczył na zalew skojarzeń, które pchały się do mózgu: 
odlotów, awantur, nieuniknionych katastrof i - co gorsza - iluzji sukcesu, która o mały włos 
nie wypchnęła Houlihana na szczyt. Houlihan to Lenny Bruce, Jonathan Winters i Lord 
Buckley razem wzięci. Był skazany na przegraną. Wielkość na miarę nocnych klubów 
zadusiłaby jego niezależny umysł. Tak naprawdę, to żadna scena na świecie nie pomieściłaby 
jego sztuki - pędzącego, rozhuśtanego, piszczącego na zakrętach komentarza na temat 
kosmosu - z wyjątkiem sceny, którą stwarzał, siadając za kierownicą dobrego samochodu: im 
większy, bardziej amerykański, tym lepszy. Blask karoserii był niczym światła rampy, światła 
nadjeżdżającego auta niczym reflektory sceniczne. A teraz, a teraz, a teraz to już koniec. 
Nigdy więcej ryczący teatr nie przemknie z ogłuszającym dźwiękiem rhythm and bluesa i 
Houlihan hop za kierownicę, i na pełnym gazie, i plany, i walące serca.
Bo teraz, teraz, teraz ten skurczybyk nie żyje.
Z butelką oddającą salut, przełykając ostatnią kroplę wina, Deboree zaczyna szlochać. 
Jego żal nie ma w sobie słodyczy, jest gorzki i gryzący. Próbuje się opanować. Otwiera 
dobrze znajomą książkę Kerouaca, szuka akapitu, który zabierze ten piekący ból. Litery 
rozmywają się w łzach. Robi się ciemno. Zamyka więc oczy i książkę i na powrót wkracza do 
archiwum pamięci pod literę H, gdzie jest Houlihan: Heros, Hetman hałaśliwych Hamulców, 
Hipotetyczny Humorysta, Hipnotyczny Hochsztapler, Latający Holender? Albo nie! Jest tylko 
uczniem, szukającym i spodziewającym się odegnać, przy pomocy jakiegoś stracha na 
wróble, krążących wysłanników galanta wypchanego słomianymi wspomnieniami, 
ukazującymi, kim był Houlihan, co znaczyło jego burzliwe życie, o co walczył, za co umarł. 
Pragnie zagłuszyć kpinę bezsensownej śmierci swego idola, próbując uzbroić się przeciwko 
goryczy bólu. Zaczyna więc kartkować kolekcję inspirujących aforyzmów Houlihana (64928: 
dzieła zebrane kolejnego z Największych Umysłów Naszej Generacji), anegdot, 
czegokolwiek!
Ale ten rozdział jest pusty. Półka z literą H została ogołocona, wszystkie pisma wycofane, 
druki spalone i skonfiskowane jako niegodne zaufania w świetle Najnowszych Badań. 
Deboree wybucha śmiechem na tę archiwalną metaforę i odkrywa, że zaschło mu w gardle. 
Wysącza ostatnie krople wina, jak gdyby walczył z wewnętrznym pożarem.
- Rok ćpuna - rzuca sentencjonalnie, przez splątane chaszcze spoglądając na ostatnie 
błyski rdzawoczerwonego słońca, znikające z wierzchołków drzew. Patrzy, dopóki resztki 
światła nie rozpłyną się w zmroku, a wino nie poniesie go z powrotem między zakurzone 
półki wspomnień. Tym razem wynajduje cieńszy tom - nie pod H, ale pod L - w którym 
znajduje opis, jak to Houlihan, słynny Najszybszy z żyjących, spotkał Siłacza ze Stanfordu, 
Larsa Dolfa i jak to przegrał z owym Dolfem bitwę o charyzmatyczne przywództwo. Pod L, 
jak lanie.
Pod koniec lat pięćdziesiątych i na początku sześćdziesiątych ci dwaj giganci górowali 
nad rodzącym się ruchem rewolucjonistów z Bay Area. Obydwaj byli tytanami swoich 
własnych niepowtarzalnych filozofii życiowych. Dzięki temu, że postać Houlihana przewijała 
się w wielu powieściach o zasięgu ogólnokrajowym, jego reputacja była nieporównywalnie 
lepsza, przynosiła rozgłos. Lecz na swoim polu Lars Dolf niczym Houlihanowi nie ustępował. 
Każdy, kto choć trochę zasmakował hippisowskiego stylu życia na półwyspie, znał Larsa. 
Choćby ze słyszenia. Wielu też zetknęło się z nim osobiście, gdyż znany był jego zapał w 
głoszeniu buddyjskiej dobrej nowiny. Wielu też zaczarował magią swojego cichego głosu.
Podczas pewnej wiosennej prywatki Lars Dolf wpadł do domu Deboree, który to budynek 
stał akurat po przeciwnej stronie Stanfordzkich pól golfowych. Dolf utrzymywał, że słyszał o 
Devlinie i postanowił poznać go osobiście. Nadmienił, że otwarty jest na wszelkie 
propozycje, szczególnie te dotyczące wina. Deboree momentalnie zauważył, że z tym facetem 
można się łatwo pokłócić - wskazywał na to sposób, w jaki Lars stawiał stopy - i podał mu 
butelkę. Zaczęło się od sztuki. Lars był nieznanym malarzem, zaś o Deboree można było 
powiedzieć to samo na polu literatury. Potem przyszła kolej na filozofię. Lars był siwiejącym, 
podniszczonym przez wino przywódcą beatników spod znaku Zen. Devlin zaś był 
psychodelicznym młodym gniewnym z ambicjami wybiegającymi daleko poza alkoholowe 
uniesienia. I na koniec, oczywiście, nieśmiertelna kwestia siły fizycznej. Tak się złożyło, że w 
tej kategorii Devlin był wtedy mistrzem. Trzy razy w tygodniu jeździł do Klubu 
Olimpijskiego w San Francisco, mając nadzieję na miejsce w zapaśniczej reprezentacji USA 
na zbliżającą się olimpiadę w Rzymie.
O Larsie krążyło wiele opowieści. Najbardziej pamiętną i najczęściej powtarzaną była 
historia, w której Lars wskoczył na ciężarówkę pełną meksykańskich zbieraczy karczochów, 
którzy w Dzień Kolumba wybrali się na piknik do Pascadero. Pogonił facetów aż do ich 
własnej narodowej platformy, przygotowanej na paradę. Kiedy policja przerwała bójkę, a 
lekarz zbadał Larsa, pomiędzy jego wielkimi łopatkami tkwiły trzy nadłamane ostrza 
tajwańskich sprężynowców.
Deboree nie pamiętał, kto rozpoczął sprawdzian sił na Larsie. Prawdopodobnie on sam, 
prezentując jeden ze zręcznościowych numerów swojego ojca. Przechodził pod kijem od 
szczotki z takim mistrzostwem, że Lars nawet nie podniósł się, aby spróbować. Następnie, o 
ile dobrze pamięta, jego brat Bud przejął pałeczkę. Przyjechał właśnie z Oregonu, aby łyknąć 
trochę kultury. Teraz zaś przeszedł pod kijem zarówno przodem, jak i tyłem, czego Devlin 
nigdy nie był w stanie dokonać. To on także rzucił hasło indiańskich zapasów.
Stojąc dłoń w dłoń, stopa w stopę, Buddy załatwiał po kolei wszystkich niezdarnych 
absolwentów, a robił to z taką łatwością, że wydawał się zawstydzony tymi jednostronnymi 
zwycięstwami. Miał właśnie oddać ring Deboree (który nie chciał go wyzywać; kwestia 
indiańskich zapasów została między braćmi od dawna uzgodniona: Devlin był cięższy, 
starszy i miał większe pole zasięgu), kiedy Lars przemówił z pełnej zadumy nad kieliszkiem 
wina w pozycji lotosu.
- Prze-praszam. Mogę... spró... bować?
Pamiętał, że Lars mówił powoli i z namaszczeniem. Zawsze zwracał się do rozmówcy 
dziwnym, śpiewnym głosem, który mógłby sprawiać słabe wrażenie, gdyby nie iskierki, które 
płonęły w oczach Dolfa, oraz fakt, że przed opuszczeniem Farmy Lelanda Slanforda Juniora i 
przyjazdem do North Beach był najlepszy z matematyki.
Popatrzmy - Buddy i Budda stają pośrodku ringu beztroskich piwoszy roku 1962. Zwróć 
uwagę na Buddy’ego, rumianego i uśmiechniętego, dumnego ze swojej zręczności nie dla 
zaspokojenia żądzy wygrywania, ale dla samej radości gry. Bawi się, tak jak cała ich rodzina, 
wychowana, aby czerpać radość z gry: zwyciężyć, przegrać albo poddać się bez walki. A 
teraz spójrz na przeciwnika kompletnie odmiennego chowu, prawie że innej rasy, w 
rzeczywistości mającego w sobie więcej z maszyny niż zwierzęcia. Nogi podobne rurom z 
ołowiu, klatka piersiowa jak drzwi pancerne, krótko ostrzyżona głowa niczym różowa kula 
armatnia zaopatrzona w dwie stalowo błyszczące żarówki, stopy ustawione tuż obok stóp 
Buddy’ego. Dziecięco różowa dłoń unosi się do góry.
- Spró-bujemy... się?
Buddy przyjmuje dłoń. Stoją złączeni przez moment, wedle niepisanego zwyczaju. Potem 
Buddy naciera. Tamten ani drgnie. Buddy pcha w drugą stronę - ciągle żadnej reakcji. Buddy 
wciąga powietrze przed kolejną próbą, ale zamiast tego leci przez cały pokój i ląduje na 
ścianie, pozostawiając na tekturowej płycie odciski swojej głowy i ramion.
Wydawało się, że Dolf nawet nie drgnął. Stał uśmiechnięty, tak samo nieporuszony oraz 
skupiony i - na przekór wyrazowi okrągłej twarzy - tak samo ponury jak noc. Buddy podniósł 
się, trzęsąc głową.
- Rany! - mruknął z podziwem. - To było coś.
- Chcesz znów spróbować?
I znowu jego brat poszybował na ścianę, i znowu, i znowu, za każdym razem wstając i 
powracając. Po raz kolejny brał w dłoń różową rączkę. Robił to bez żadnego gniewu, 
rozczarowania czy urażonej dumy, ale ze swą zwykłą dziecinną ciekawością. Każdy cud 
świata fizycznego bardzo go interesował, a ten przysadzisty okaz, rzucający nim po całym 
pokoju, po prostu go zafascynował.
- Rany. Jeszcze raz. Pozwól mi znów spróbować.
Deboree nie wyczuwał tu żadnej tajemnicy. Przysadzisty czy nie, Dolf prawdopodobnie 
miał nad Buddym przewagę jakichś czterdziestu kilogramów.
- Buddy, on ma jak dla ciebie za dużo mięśni - rzucił Deboree poirytowanym tonem. Nie 
podobało mu się takie rzucanie własnym bratem.
- Nie chodzi o wagę - Buddy dysząc ustawiał się ponownie naprzeciw Dolfa. -1 
niezupełnie też o mięśnie.
- Ważne jest... skąd pochodzi myśl - wyjaśnił Dolf, szczerząc zęby do Buddy’ego. Nie 
emanowała z niego żadna nienawiść, żadne okrucieństwo. Mimo do Deboree chciał, aby już 
skończyli.
- Kiedy myśl wydobywa się... stąd - niespodziewanie szybko różowa dłoń wystrzeliła w 
jego kierunku niczym pocisk jeden ze swoich palców. Atak zatrzymał się mniej niż centymetr 
od czoła Budda - zamiast... stąd - druga ręka unosi się znad biodra i ciężka pięść wędruje w 
kierunku sprzączki paska. Tym razem zbliża się jeszcze bardziej i otwiera niczym kwiat nad 
splotem słonecznym Buddy’ego - brak równowagi. Jak butelce coca-coli, balansującej na 
drugiej butelce. Za duży ciężar w górze... i w dole... Żadnego połączenia pośrodku. 
Rozumiecie? Człowiek musi mieć równowagę, jak haiku.
To brzmiało zbyt pompatycznie, aby Deboree mógł to znieść.
- Tak patrzę i widzę, że to wcale nie poezja, ale czterdzieści kilo ma tutaj decydujący 
głos.
- Ty go popróbuj - rzucił Buddy. - Jestem ciekawy, jak dasz sobie radę. Brakuje ci tylko 
jednej trzeciej tego co mnie.
W momencie, gdy ujął dłoń Larsa, pojął ciekawość swojego brata. Był w pełni świadomy, 
że ten mały krągły okaz ma nadal przewagę około dziesięciu kilogramów, ale od razu 
zrozumiał, ze nie ta różnica jest najważniejsza. Nie chodziło też o szybkość; podczas trzech 
ostatnich sezonów w drużynie Oregonu Deboree był w stanie w ciągu pierwszych kilku 
sekund określić, kiedy przeciwnik zaatakuje. Reakcje tego faceta okazały się jednak 
nieporównywalnie szybsze niż tamtych zapaśników.
Najważniejsza była obecność jakiejś nieboskiej siły. Gdy Dolf poderwał go z ziemi i 
posłał w powietrze, w tłum porażonych widzów, pomyślał sobie, że czuje się, jakby miał za 
przeciwnika ponad stukilogramową mrówkę.
Zupełnie jak jego brat, Deboree wstał i kontynuował pojedynek, bez żadnego uczucia 
wstydu. Wziąć rękę, być ponownie odrzuconym, znowu próbować, więcej z podziwu i 
ciekawości niż poczucia męskiej bojowości.
- Zaczynasz rozumieć, że to kwestia myślenia, prawda? Oko, poszukujące lotosu... nigdy 
go nie znajduje... Znajduje jedynie swoje poszukiwanie. Oko, które nie szuka... napotyka... na 
ogród w rozkwicie. Żądza umysłu pozostawia pustkę w centrum... wytrąca cię... ach! - rzucił 
Deboree o tekturową ścianę, poznaczoną rosnącą liczbą wgłębień i kraterów - z równowagi.
Kiedy Lars Dolf wyszedł tego wieczora, zabrał ze sobą do miasta trzech studentów - 
dwóch z psychologii i jednego, który jeszcze nie zdecydował się na kierunek edukacji. Jechał 
zapisać ich do buddyjskiego seminarium na Jackson Street, mimo że semestr w Stanford 
kończył się już za dwa tygodnie. Nawet Deboree był pod takim wrażeniem, że na pół serio 
zaczął myśleć o podobnych przenosinach. Zrezygnował, kiedy Lars poinformował go, że 
zajęcia sutry rozpoczynają się o czwartej rano sześć razy w tygodniu. Pozostał przy 
seminarium literackim, które odbywało się tylko trzy razy w tygodniu nad kawą i ciastkami, o 
trzeciej po południu. Jednak i on, i cała reszta z jego bratem na czele byli pod wrażeniem. I 
tak bezdyskusyjny fenomen Larsa Dolfa przykuwał ich uwagę aż do następnej jesieni, kiedy 
to dżip Willy, nadszarpnięty przez zbyt daleką, zbyt szybką i zbyt ostrą jazdę, przywiózł nam 
Houlihana.
Słynnego Houlihana. Z jego irlandzko-kościstą twarzą, tańczącą bezustannie i 
jednocześnie w tysiącu min, z bladobłękitnymi oczami, błyszczącymi spod długich rzęs, z 
nieustającym hałasem wokół jego osoby, był Houlihan niewątpliwą sensacją całego 
stanfordzkiego świata. Jawił się osobowością równie charyzmatyczną jak Lars Dolf. Nie 
zatruwał jednak zabawy ciężkimi kawałkami z filozofii Wschodu i to dawało mu 
niekwestionowaną przewagę.
Gdyby się dobrze przyjrzeć, nie znalazłoby się między tymi dwoma żadnych 
podobieństw. Porównań jednak nie dało się uniknąć. Równie szybki jak Dolf flegmatyczny, 
nerwowy i ożywiony jak tamten statyczny i ciężki, biedaczysko Houlihan stanął oko w oko z 
Buddyjskim Bykiem, zanim jeszcze uświadomił sobie istnienie przeciwnika. Do połowy 
semestru jesiennego wszystkie rozmowy w kafeteriach Palo Alto krążyły wokół najnowszego 
fajerwerku Houlihana. Podczas odczytu Allena Ginsberga w Dinkelspiel Auditorium wspiął 
się na podium zupełnie bez koszuli i butów, w jednym ręku dzierżąc latarkę, w drugim łapkę 
na niewidoczne muchy.
- Może i tak, Ginsy, ale ja widziałem, jak najlepsze myszy mojej generacji wykańczane są 
przez stare, dobre amerykańskie cechy narodowe: oto jeden przykład, ty gryzoniu, wy tylko 
przestrzeliliście im skrzydła, ale i tak nic z tego nie wyszło. Co mówisz? Nie przerywaj!
Innym razem przekonał zastępcę szeryfa w San Mateo, aby nie dawał mu mandatu za 
przekroczenie szybkości, ale żeby w zamian za to naładował jeszcze akumulator jego 
przeforsowanego sedana. Gadka Houlihana była tak ogłupiająca, że policjant podarował mu 
na dokładkę trochę kabli. Mówiono także o tym, jak uwiódł specjalistkę od psychiatrii, która 
przysłana została przez załamaną i obrzydliwie bogatą mamusię z Alheston, której córa zeszła 
na manowce mieszkając przez pięć dni z rzeczonym maniakiem. Następnie uwiódł samą 
mamuśkę oraz opiekunkę wynajętą dla ochrony cnoty zagrożonej córki. Zwykle owe 
kawiarniane opowieści o heroicznych czynach Houlihana kończyły się próbami przewidzenia 
kolejnych jego wyskoków oraz scenariuszami spotkania dwóch tytanów.
- Nie wiem, czy Houlihan podoła inteligencji Larsa Dolfa. Czy w ogóle powinno dojść do 
starcia...?
Deboree był świadkiem tej historycznej konfrontacji. Miała °na miejsce na drodze obok 
mieszkania wysokiego, ciemnobrewego studenta prawa. Nazywał się Felix Rommel i 
twierdził, że jest wnukiem słynnego niemieckiego generała. Nikt nie zwracał specjalnej uwagi 
na te zapewnienia, aż do chwili, gdy Rommel otrzymał ogromną przesyłkę z Frankfurtu. Felix 
oświadczył, że zawiera ona mercedesa, który należał kiedyś do jego dziadka. Lars Dolf dostał 
telefon z zaproszeniem do obejrzenia tego klasycznego reliktu z kraju ojców. Niezwłocznie 
przybył też na rowerze. Felix na wielkim trawniku w San Mateo urządził przyjęcie z 
szampanem, podczas którego dokonano ceremonialnego odsłonięcia samochodu. Następnie w 
świetle zielonych lamp wprowadzono go do garażu. Lars obejrzał maszynę dokładnie, 
uśmiechając się na widok dwugłowego orła, wciąż tkwiącego na przodzie, oraz kilku map i 
odręcznych notatek Lisa Pustyni, które Felix odnalazł w przegródce na rękawiczki.
- To cacko – mówił wszystkim.
Samochód był świetnie zachowany. Jedyne wgniecenie na prawym przednim błotniku 
powstało zapewne podczas transportu. Felix zapalił silnik przy pomocy iskry z akumulatora 
Deboree. Wszyscy sączyli szampana na trawniku, podczas gdy silnik pohukiwał z cicha w 
garażu. Felix spytał, czy Dolf miałby ochotę poprowadzić, kiedy zderzak zostanie 
wyprostowany, ponieważ jak tylko zda egzaminy, będzie musiał znaleźć kogoś na stanowisko 
prywatnego szofera. Felix wytłumaczył, że sam nie będzie mógł prowadzić przez następne 
dziewięć miesięcy z powodu mandatu, a jego żona dlatego, że jest Żydówką.
- Stąd kogoś mi potrzeba.
Dolf uprzejmie podziękował za ofertę, stwierdzając, że pozostanie przy swoim starym 
schwinnie.
- Na mój niemiecki pojazd! - wydusił, gdy przed dom zajechał w obłokach pary 
podskakujący chewy rocznik 53, z obłędnym rykiem klaksonu i jeszcze bardziej szalonym 
kierowcą, krzyczącym zza kierownicy. Houlihan zatrzasnął za sobą drzwiczki i wpadł w sam 
środek zgromadzenia jeszcze przed tym, jak sygnał z wyłączanego startera miał szansę 
dotrzeć do biednego silnika. Bez koszuli, spocony, rozgadany, biegnący, by otworzyć drugie 
drzwiczki dla grupki oszołomionych pasażerów, których zawsze miał przy sobie, 
przedstawiając wszystkich wszystkim, wpadając w dygresje na temat ostatnich wydarzeń 
dnia, wyprawie za miasto, złych błotnikach, dobrych oponach, braku benzyny, trawy i dupy 
oraz oczywiście - o potrzebie szybkości.
- Kto? Kto? Ze słynnymi odurzaczami? Benzedrynka? Dexedrynka? Chociażby mała 
Preludynka? O? Coś nie tak?
Narzekając na swoje naganne maniery i hektyczne zwyczaje, chwaląc dziedziczny sprzęt 
Felixa, kopiąc opony, trzaskając piętami w salucie dla dwugłowego ornamentu, zaczynając od 
nowa, przedstawiając swoją wymiętoszoną ekipę, tym razem jednak wymieniając zupełnie 
inne imiona... Typowe wejście Houlihana, które mogłoby trwać nie zakłócone aż do jego 
odjazdu, za kilka minut lub godzin. Tym razem Felix rozproszył spokój Houlihana, 
wyciągając z zanadrza ogromną faję, jakby specjalnie zachowaną na tę okazję. Kiedy 
Houlihan wtłaczał do płuc pierwszy łyk dymu, Felix wziął go za łokieć i podprowadził do 
małej betonowej ławki w cieniu akacji, gdzie w pozycji lotosu siedział schowany Lars Dolf i 
czynił obserwacje.
Bez słowa Dolf powoli rozsupłał nogi i wstał, aby przyjąć dłoń Houlihana. Ten nie 
przerywał potoku wymowy, słowa płynęły niepohamowane jak dym z fajki.
- Dolf? Dolf? Czy aby nie... Tak! Słyszałem o takim facecie! Podobno skonfiskował 
wszystkie sprężynowce w całym Ensenada - czy w Juarez? Nazywał się Lars Dolf, znany 
także jako „Grubas”. Grubas Dolf.
To komentatorzy sportowi nadali mu przezwisko Grubasa Dolfa. Było to jeszcze za 
czasów jego działalności w drużynie futbolowej na pozycji kogoś-tam z defensywy czegoś-
tam. Rzucił sport dla medytacji co, poprawcie mnie, jeśli się mylę, jest po prostu zamianą 
jednego trenera i jego filozofii na drugiego z innym planem gry. Gra pozostaje ta sama - dwa 
skrzydła zastępuje jedno - a praktyka medytacji jest prawdopodobnie równie korzystna jak 
frontalnego ataku. Raczej odrzucające, jeśli chcecie znać moje zdanie, jeśli dla celów 
duchowych mamy rozważać...
Itd. itd. w niemożliwym do podrobienia stylu do czasu, kiedy okrągła, uśmiechnięta gęba 
i dziwnie błyszczące oczy zaczęły działać na Houlihana w sposób dotychczas nie notowany. 
W obliczu nieporuszonej ciszy Dolfa Houlihan zaczął się potykać. Jego jazgot chwilami 
zamierał, by potem rzucić się szaleńczo naprzód. Wreszcie, pokonany przez tę samą 
tajemnicę, której Buddy i Deboree dotknęli podczas indiańskich zapasów, Houlihan utknął 
zupełnie. Dolf nie przestawał się uśmiechać, trzymał dłoń Houlihana w swojej dłoni, patrząc 
na jego upokorzenie w nieoczekiwanej obojętności. Nikt nie przerywał milczenia, chwila 
tryumfu i klęski była przyjmowana formalną minutą ciszy.
Kiedy zwycięzca stwierdził, że jego sukces został wystarczająco podkreślony, puścił dłoń 
Houlihana i powiedział miękko:
- To pan... tak to... widzi, panie Houlihan.
Houlihan nie mógł wydusić słowa. Był skołowany. Około dwudziestu widzów śmiało się 
w duszy i dziękowało Bogu za możliwość obserwowania ostatecznego rozstrzygnięcia owego 
historycznego pojedynku. Już dawno przewidzieli jego finał. Kiedy przychodzi co do czego, 
wymowa nic nie wskóra przeciwko mięśniom. Houlihan odwrócił się od uśmiechniętej 
zagadki w poszukiwaniu drogi ucieczki. Jego wzrok padł ponownie na mercedesa.
- Z drugiej strony, Felix, co powiesz na małą przejażdżkę? - Otwierał już prawie 
drzwiczki i opadał na fotel za kierownicą. - Tylko kilka ulic...
- Obawiam się, że to niemożliwe - swobodnie odrzekł Felix. Z rękami w kieszeniach 
okrążył samochód, podszedł do Houlihana i wyciągnął go z wnętrza mercedesa. Brodą 
wskazał na wygięty błotnik. - Dopóki tego nie naprawią, można będzie jeździć tylko w kółko.
- Skurwysynu - wycedził Houlihan, patrząc na ściśniętą oponę. Po raz pierwszy Deboree 
usłyszał w jego ustach przekleństwo. Houlihan był znany ze swojej wręcz nietolerancji dla 
brukowego języka. Twierdził, że duchowym lenistwem jest zniżanie się do obsceny. Tym 
razem nie było to jednak lenistwo. Dla Deboree brzmiało to raczej jak desperacja.
- Skurwysynu - powtórzył i zaczął odchodzić. Dolfowi było jednak wciąż mało.
- Nie musisz... jeździć... w kółko. - Dolf przeszedł obok grilla i skierował się do garażu. 
Na ustach igrał mu wciąż ten sam bezlitosny uśmieszek Zen. - Trzeba być... silnym... aby 
rozwiązać problem.
Wszystkie oczy skierowały się w jego stronę. Małe, tłuste rączki sięgnęły w dół i 
schwyciły błotnik z dwu stron. Plecy wyprężyły się pod zniszczonym swetrem i Dolf gładko, 
bez widocznego wysiłku, jak gdyby był hydraulicznym narzędziem specjalnie do tego 
przeznaczonym, oderwał ciężki metal od opony i ustawił na swoim miejscu. Houlihanowi 
opadła szczęka. Nie mógł już nawet kląć. Odszedł, mrucząc, że za chwilę coś zniszczy. Być 
może pojechał do mieszkania swojej byłej żony w Santa Clara albo w inne miejsce, gdzie 
mógłby być sam. Jego świta pozostała smętnie na trawniku.
Przez następne lata ich przyjaźni, gdy zostali bliskimi towarzyszami w przygodzie, 
podróży i rewolucji (tak, do cholery, rewolucji! tak jak Fidel, Che, przeciw tej samej tyranii 
niemożności, w partyzanckiej walce toczonej, jak mówi Burroughs, „w komórkach naszego 
ciała”) Deboree często widział, jak Houlihanowi brakuje słów. Dokładniej rzecz biorąc, była 
to pustota słów po całych dniach szaleńczej jazdy i gadania nonstop, która nadawała 
dźwięcznemu irlandzkiemu głosowi posmak surowości i bólu, zaś zadziornemu i 
niezależnemu intelektowi przydawała egzaltacji. Nic jednak nie potrafiło wypalić jego ducha. 
Przynajmniej nie do końca. Houlihan znał sposób na wypełnienie ciszy przez nagromadzenie 
absurdów.
- Hej, pamiętasz wtedy tę małą zalaną laleczkę, wciskającą nam te 4577 kilogramów kitu 
na rogu Grant i Green, a może to było 87? - itd., do momentu, kiedy jego strumień 
świadomości wykonał pełne koło i wracał do punktu wyjścia. Bezsensowne numery 
wypełniające ciszę. To brzmiało aż nazbyt wyraźnie, ale nikt ze słuchaczy nigdy nie widział 
w tym oznaki klęski. Był to po prostu hałas, aby nie zagubić rytmu, kilka dodatkowych 
taktów pomocnych w znalezieniu odpowiedniej nuty.
- Nie ustawaj, a w końcu zawsze odnajdziesz swoją tonację.
Ta wiara, która przeprowadziła go przez momenty zwątpienia, stała się religią 
wszystkich, którzy go znali, potężnym mostem ponad ich własnymi przepaściami. Teraz most 
się zawalił. Teraz w końcu zgubił Houlihan swoją drogę na dobre, w ostatecznym nonsensie i 
bezcelowym, nic nie znaczącym numerze oznaczającym nicość. Na zawsze.
Gorzej! Wszystko to było trickiem. Houlihan nie znał żadnego celu, cała jego wściekłość 
i wrzask, błyskotliwe numery i mistrzowskie popisy były tylko śmieciem, brzęczeniem 
owadów na pustyniach Eliota, nic nie znaczące.
Na wieki wieków, amen.
No i tak. Rozciągnięty w ciemności, załamany i na lekkim rauszu, Deboree budzi się w 
gąszczu mchu, na taczkach w środku krzaków jeżyn. W mroku odzywa się coś, jakby 
przeciąganie drutu kolczastego, kiedy głowa bydlęcia próbuje otworzyć barierę w miejscu, 
gdzie jest to niemożliwe. Odgłosowi towarzyszy przekleństwo, chóralny chichot i trzask 
łamanych gałęzi. Deboree pochyla się naprzód i widzi światło latarki, migocące w 
ciemnościach między drzewami, które oddzielają jego mokradła od pastwiska sąsiada, 
niejakiego Hocka. Przy akompaniamencie kolejnych trzasków i przekleństw światło zbliża się 
niepewnie, aż w końcu dociera do plamki przy pniaku i ktoś zawiesza je na gałęzi. To 
obładowani jak muły dwaj autostopowicze. Razem z nimi jest też Sandy Pawku. Sandy 
dźwiga ogromnego, wypchanego misia. Zataczając się klnie tak głośno, że blondyn odkłada 
swoje pakunki i odwraca się, by ją uciszyć.
- Ciszej, co? Chcesz, żeby ten wariat przyleciał tu ze swoim psem?
- Nie potrzebuję wcale ani tego wariata, ani jego psa - odpowiada Sandy. - Wy dwaj 
wystarczycie dla Sandy... i jej misia.
Jak zaczarowany Deboree obserwuje zza krzaków, jak Sandy zaczyna krążyć tanecznym 
krokiem z misiem w ramionach. Potem odstawia go obok pniaka i siada nie opodal.
- Proszę o pomoc - sięga, aby rozpiąć kołnierzyk - i coś do picia.
Czarna broda wyciąga z torby dwulitrową butelkę wina. Otwiera ją i zaczyna pić pod 
delikatnie kołyszącą się lampką, oczy ma utkwione w tłustą kobietę i jej maskotkę. Odejmuje 
butelkę od ust, z drugiej torby wyjmuje wielką kiełbasę i zaczyna zębami odgryzać 
plastykową otoczkę. Blondyn przyklęka obok chichoczącej Sandy i pomaga jej rozpiąć 
bluzkę. Czarnobrody patrzy na to, Deboree także. Pociąg dziesiąta dziesięć przejeżdża obok 
stacji Nebo. Cień się pogłębia. Drżące palce ściągają materiał z jednego ramienia, kiedy nagle 
głowa Sandy leci do tyłu i rozlega się przeraźliwe chrapanie. Blondyn śmieje się gębą pełną 
cudownie białych zębów, przesuwając w dół i w górę pasek od biustonosza.
- Za jaką kartę kredytową je kupiłaś, mamusiu?
Sandy chrapie jeszcze głośniej. Chłopiec próbuje sięgnąć za jej plecy, aby rozpiąć zamek. 
Czarnobrody przeszukuje torbę kobiety. Znajduje małe radio tranzystorowe i włącza je. Żując 
kiełbasę, stoi oparty o pień dębu i patrzy, jak jego towarzysz walczy z damską bielizną. W 
pewnej chwili Deboree musi zamknąć oczy i zatrzaskuje się nad nim ciemność. Słyszy, jak 
gałka radia wędruje po wszystkich stacjach, aż znajduje przebój Beach Boysów. Harmonia 
dźwięków tłumi nieco chrapanie Sandy i rozpływa się nad gąszczem jeżyn. Deboree ledwie 
zwraca na to uwagę. Nuty płyną z bardzo daleka, poprzez splątany liściasty tunel. Tunel już 
ma się skręcić na dobre, kiedy rozlega się głos czarnobrodego.
- Co on niby według niej robił na torach? Liczył?
- Deski podkładów. Między Puerto Sancto a następną wioską. Dobrych pięćdziesiąt 
kilometrów. Liczył cholerne deski. Nabuzowali go i rzucili wyzwanie, a on poszedł liczyć, 
cha, cha!
- Houlihan - głos czarnobrodego był jakby miękki. - Wielki Houlihan. Wykończony przez 
ćpunów i głupi zakład. - Czarnobrody był wyraźnie zasmucony i Deboree odkrył gwałtowną 
sympatię do tego człowieka. - Nie chce się wierzyć...
- Nie przejmuj się, bracie. Facet był skończony, kapujesz? Gangrena. Podejdź tu i zobacz. 
Założę się, że to cię naprawdę weźmie.
Deboree chce otworzyć oczy, ale tunel zamyka się wokół niego z coraz większą 
szybkością. Niech tak zostanie, mówi do siebie. Kto się boi ciemności? Houlihan nie gadał 
bez sensu. On liczył. Wszyscy liczyliśmy.
Ciemna przestrzeń wokół niego zapełnia się nagle twarzami zbliżającymi się i 
znikającymi. Deboree patrzy na ten taniec, czując ciepło i radość, jednakowo przyjaźnie 
witając każdą ze zjaw. Te bliskie, te dalekie, te znane, te nigdy nie spotkane, te martwe i te 
wiecznie żyjące. Jak się macie? Wracajcie. Wracajcie wszystkie, nawet LBJ z teksaskimi 
policzkami zoranymi przez kompromis, wróć tutaj. Chruszczow, nieustraszony ponad 
chłopską ignorancję, zdrowo wyglądający przy Eisenhowerze, wróćcie tu obaj. Jankes Dean, 
cały rozbity na części i Tab Hunter, cały ładnie poskładany. Michael Rennie w srebrnym 
garniturze w dniu, gdy cała ziemia zamarła w oczekiwaniu pokoju. Wracajcie wszyscy.
A teraz zostawcie mnie w spokoju.
A teraz powróćcie.
Vaughn Monroe, Ethel Waters, Krazy Kat, Lou Costello, Harpo Marx, Adlai Stevenson, 
Ernest Hemingway, Herbert Hoover, Harry Belafonte, Timothy Leary, Ron Boise, Jerry Lee 
Lewis, Lee Harvey Oswald, Czu-En-lai, Ludwig Erchard, sir Alec Douglas-Home i Mandy 
Rice-Davies, generał Curtis Le-May i Gordon Cooper, John O’Hara i Liz Taylor, Estes 
Kefauver i gubernator Scranton, Niewidzialny Człowiek i Samotny Tłum, Prawdziwy 
Wyznawca i Powstające Narody, Węgierscy Bojownicy o Wolność, Elsa Maxwell, Dinah 
Washington, Jean Cocteau, William Edward Burghardt Du Bois, Jimmy Hatlo, Aldous 
Huxley, Edith Piaf, Zasu Pitts, Seymour Glass, Big Daddy Nord, Babcia Whitter, Dziadek 
Deboree, Piękny Floyd, Duży Williams, Boyo Behan, Mickey Rooney, Mickey Mantle, 
Mickey McGee, Myszka Miki, wróć, odejdź, znowu wróć.
Letnio-słodkie Frisco z kwiatami w twych włosach - wracaj. I odejdź.
Cleaver, wracaj! Abbie, wracaj! I wszyscy, którzy nigdy nie odeszliście, powróćcie także, 
Joan Baez, Bob Kaufmann, Lawrence Ferlinghetti, Gordon Lish, Gordon Fraser, Gregory 
Corso, Ira Sandperl, Fritz Perls... perły przed wieprze i ty też, czarnuchu Charlie Mansonie. 
Lepiej wracaj do Tennessee, Jed, przyjdź tutaj i wróć na nowo.
Przyzywają nas. Zostaniemy ułaskawieni, a nie wyrzuceni na śmietnik. On nie blagował, 
on liczył. Ukaż się i zeznawaj.
Młody Cassius Clay.
Młody Mailer.
Młody Miller.
Młody Jack Kerouac przed porzuceniem kariery w drużynie futbolowej w Columbii i 
obnażeniem swej przepukliny w „Esquire”. Młoda Sandy bez karty kredytowej na wierzchu. 
Młody Devlin, Młody Dylan. Młody Lennon. Młodzi zakochani na wszystkich kontynentach. 
Powróćcie, zapamiętajcie, odejdźcie i powróćcie.
Obecność obowiązkowa, lecz nie wymagana.


W POSZUKIWANIU SEKRETNEJ PIRAMIDY


I: SAFARI (na fali)

26 września 1974. Yom Kippur, Dzień Pojednania. Przestrzegajcie, mówi Bóg, postu w 
owym dniu - od wschodu do zachodu słońca, po wieczne czasy. Pomyślny dzień rozpoczęcia 
pielgrzymki do piramid.

28 września, sobota. Paul Krassner spił się jak bela. Pytam go, czy przestrzegał postu 
Yom Kippur. Odpowiedział, że zrobiłby to, gdyby nie był tak zajęty jedzeniem.

29 września, niedziela. Siedemnasta niedziela po Święcie Tygodni. Krassner spakowany i 
gotowy do drogi. Ma zamiar odwiedzić piramidy ze mną jako częścią składową jego sekretnej 
wyprawy badawczej, coś o użyciu kąta Wielkiej Galerii w celu bezspornego udowodnienia, 
że kula, która zabiła Kennedy’ego, w żaden sposób nie mogła pochodzić z broni Jacka 
Ruby’ego.

30 września, poniedziałek. Jack Cherry z „Rolling Stone” odwozi mnie i Krassnera na 
lotnisko, skąd mamy się udać do Dayton w stanie Ohio. Tam właśnie umówiliśmy się na 
rozmowę z wielkim ekspertem od podziemnych piramid, Snochem z Ohio. Jej przedmiotem 
będzie Wielka Podziemna Piramida. Cherry ma potem lecieć do Nowego Yorku na spotkanie 
safari. Zna świetnie egipski.
1 października, wtorek. Sukkot, Święto Kuczek. Enoch z Ohio prowadzi zakład tatuażu. 
Specjalizuje siew tatuowaniu kobiet i przekłuwaniu sutek. Ściany jego przybytku zapełnione 
są fotografiami zadowolonych klientów. Gdy wchodzimy, pracuje właśnie nad wizerunkiem 
„Wypędzenia z Raju”. Za podłoże służy rozlewający się brzuch czterdziestoletniej kury 
domowej z Columbus. Co kilka sekund Enoch ściera spływającą mieszankę atramentu i krwi. 
Krassner gapi się tylko, kiedy ja wypytuję artystę.
Ponad bzyczeniem igły i pojękiwaniem kobiety Enoch opowiada nam wszystko, co wie 
na temat podziemnej świątyni. Enoch z Ohio jest słynnym Podróżnikiem Astralnym i 
odrzucając zbędny balast ciała, często odwiedza Dolinę Królów. Jest niezgłębionym źródłem 
informacji i przepowiedni. Oczy rozświetlają mi się w miarę, jak opowiada, a spod igły 
wychodzi więcej mistrzowskich linii i krwi. Kura domowa nie przestaje jęczeć i krzywić 
twarz, tak że w końcu ledwie słyszymy cenne słowa proroctwa.
- Okay, maleńka. Na dzisiaj koniec. Bledziuchno wyglądasz.
Idę za nim na zaplecze, gdzie obmywa ręce ze śladów swej profesji, nie przerywając 
wykładu na temat starożytnego i przyszłego Egiptu. Zdławiony okrzyk i łomot upadku każą 
nam pobiec do sąsiedniego pokoju. Kura domowa ma się świetnie. Krassner zemdlał.

2 października, środa. Wyrzucam Lu, Wędrowca i jestem gotów do drogi. Niestety, 
Krassner ma dość.
- Na pewno mnie przeszukają i odkryją, że jestem obrzezany - mówi i leci z powrotem do 
San Francisco.
Od pewnego projektanta mebli kupuję kremowy kabriolet pontiaca i kieruję się wprost do 
Wendella Berry w Port Royal, Kentucky, aby i jego wciągnąć do przedsięwzięcia. Przez radio 
dowiaduję się, że najwcześniejszy od pięćdziesięciu lat mróz zniszczył zbiory tytoniu w 
Kentucky. Pola po obu stronach drogi pełne są zwiędłych liści i zwarzonych farmerów.
Mimo że nie cierpię papierosów, nie mogę nie współczuć tym bezradnym sylwetkom w 
kombinezonach i baseballowych czapkach. Jest coś ponadczasowego i uniwersalnego w 
postaci farmera, rozpaczającego nad stratą zbiorów. Mógłby powstać z niej hieroglif, symbol 
na kawałku papirusa, opisujący tę nieśmiertelną frazę bezowocnej rozpaczy: „Przepadło!”

3października, czwartek. Urodziny św. Teresy. Następna rekordowo zimna noc. Po 
sucharach z jajkami Wendell i ja zaprzęgamy do wozu dwie wielkie belgijskie klacze i gnamy 
w zimny poranek, by sprawdzić, czy aby sorgo nie zmarzło na kość. Liście są ciemne i 
zwinięte, lecz łodyżki trzymają się dzielnie. Obcinamy kilka próbek i jedziemy wysłuchać 
opinii dwóch znajomych braciszków.
- Bliźniaki Tidwell będą wiedziały - rzuca pewnie Wendell. - Uprawiają tę ziemię od 
początku świata.
Wóz turkocze w kamienistych, wijących się koleinach, przedziera się przez kolczaste 
chaszcze i zagajniki klonów i dereni. Znajdujemy braci pracujących na wysoko położonej 
łące, dużo ponad pozostałymi polami. Uczucie rozpaczy nie maluje się na twarzach 
bliźniaków. Ich tytoń został zebrany i zmagazynowany na długo przed nadejściem mrozów. 
Wyprostowani, czujni, zbliżający się do osiemdziesiątki - postacie owych dwóch Starych 
Dobrych Chłopców mogłyby posłużyć za wzór następnego hieroglifu: „Nic nie przepadło!”
Analizują wygląd łodyg sorgo i zapewniają Wendella, że podstawa nie została 
uszkodzona, a tylko to właśnie zabija zbiory.
- Nie wpuszczaj tam krów! - ostrzegają. - Taki mróz wytwarza kwasy w pędach sorgo. 
Zwierzęta mogą chorować.
Słuchając tych dwóch amerykańskich alchemików trudno się dziwić, czemu Wendell 
Berry, absolwent Stanfordu i profesor University of Kentucky, z zajęciami dwa razy w 
tygodniu, przez resztę czasu wypruwa sobie żyły uprawiając ziemię przy pomocy 
przedpotopowych metod. Mądrość tkwi w naszej przeszłości, do której nie zbliżysz się 
inaczej, jak tylko z jej sposobem myślenia. Chociażby Schliemann, który odkrywał Troję idąc 
śladami Homera.
W drodze powrotnej opowiadam Wendellowi o grupie naukowców z Berkeley, którzy 
próbowali badać piramidy przy pomocy nowo odkrytych promieni kosmicznych w nadziei na 
zlokalizowanie sekretnych komnat.
- Dowiedzieli się jedynie, że jest w piramidzie coś, co kpi z najbardziej zaawansowanych 
cudów techniki. Dziesięć ton oprzyrządowania zdołało jedynie śmiertelnie porazić szczura, 
który chciał uwić sobie gniazdo wśród przewodów.
- Zabili szczura? - pyta Wendell, wciskając hamulec, aby nie najechać wozem na klacze, 
gdy zjeżdżamy w dół zbocza. - To dobry początek dla naukowców z Berkeley.

4października, piątek Pisane w Paryżu (w stanie Kentucky, rzecz jasna).
Szukając Biblii w szafkach staromodnego pokoju hotelowego, znajduję nieoczekiwanie 
numer telefonu, nabazgrany ołówkiem na dnie szuflady: ciemny numer wykaligrafowany 
głęboko i pewnie, a zaraz za nim, jeszcze pewniej, entuzjastyczny komentarz:

EPICKI SKURWIEL!
Telefon jest na stoliku obok szuflady i muszę przyznać, że mieszkam ze spartańską 
skromnością podróżującego komiwojażera. Ponownie patrzę na numer, a trochę głębiej w 
szufladzie widzę Biblię. W końcu umawiałem się na artykuł, a nie na epickie dzieło.
Fragment, którego szukam, to Izajasz, rozdział 19, werset 19 - 20. To kluczowy cytat w 
pierwszej części czterotomowego dzieła o piramidologii, które to nabyłem w zamroczeniu 
alkoholowym. Dałem sześćdziesiąt dolarów. Autor z pełną premedytacją podał rzeczony 
fragment w języku hebrajskim, aby przeciętny czytelnik musiał zwrócić się do Biblii, żeby 
przeczytać tłumaczenie. Jedyną rzeczą, jaką można wyczytać z cytatu, jest to, że zawiera on 
trzydzieści słów i sto dwadzieścia cztery hebrajskie litery, co po dodaniu liczbowej wartości 
owych starożytnych słów i liter w procesie zwanym gematrią, daje wartość ogólną równą 
5.449, czyli wysokość Wielkiej Piramidy w calach piramidowych.
Cal piramidowy jest wielkością zbliżoną do cala angielskiego (25 cali piramidowych = 
25,0265 cali angielskich = 63,567 centymetrów) i od tej pory będę go nazywał po prostu 
calem. 5.449 jest także wagą piramidy w tonach razy sto. Porównania ciągną się w 
nieskończoność. W czarodziejskiej dokładności kątów i proporcji Wielkiej Piramidy 
zamknięte zostały najprawdopodobniej wszelkie formuły i odległości naszego systemu 
słonecznego. Oto jeden z powodów, dlaczego nie chcemy przerzucić się na system 
metryczny. Byłoby to jednak obcinanie sobie stóp w celu otrzymania protez Birkenstocka.
Książka otwiera się na psalmie 91: „Kto mieszka pod osłoną Najwyższego, kto przebywa 
w cieniu Wszechmocnego” .
Wg „Księgi Uranii” jest to jeden z egipskich wersetów napisany przez owego wielkiego 
nauczyciela monoteizmu, króla Akhnotena, który, według Enocha, był uczniem samego 
Melchizedeka, który, według Caycego bla bla bla, i tak dalej w tym guście. Ścieżka ku 
piramidzie może prowadzić w głąb nie kończącej się alei rozmyślań. Aż do końca.

Mam już - rozdział 19, podkreślony tym samym czarnym ołówkiem, którego użyto do 
zapisania numeru na dnie szuflady.
19. „W owym dniu stanie w ziemi egipskiej ołtarz Pana i słup pamiątkowy Pana na jego 
granicach.”
20. „I będzie znakiem i świadkiem Pana Zastępów w ziemi egipskiej, gdy będą wołać do 
Pana z powodu gnębicieli, wtedy pośle im wybawiciela; on ujmie się za nimi i wyratuje ich.”
Chwileczkę! Ta droga prowadzi ku umięśnionym szaleńcom, których fanatyzm błyszczy 
do dzisiaj w izometrycznych oczach niektórych obrońców Chrystusowych. A ja nie chcę 
zagłębiać się w te okolice. Nie potrzebuję kursu dynamizmu duchowego napięcia. Wkładam 
dar Gideonów do szuflady i zamykam go razem z tajemną gematrią Epickiego Skurwiela. 
Wszystko bardzo ładnie - ale ja wysiadam. Wychowany w solidnych zasadach baptyzmu, 
nadal uważam się za osobę wierzącą. Poza tym wyprawa do wielkiej Piramidy w celu 
odnalezienia Boga jest według mnie kamieniem obrazy dla wszystkich świątyń, które 
widziałem przez wszystkie lata, obelgą dla przesłania nauczycieli duchowych w rodzaju 
Świętego Houlihana i Świętego Laocy i Świętej Doroty, która chyba najlepiej podsumowuje 
całą sprawę: „Jeśli nie potrafisz odnaleźć Boga na własnym podwórku w Kansas, najpewniej 
nie spotkasz Go też w Wielkiej Piramidzie w Egipcie”.
Prawdę mówiąc (teraz mogę już uchylić rąbka tajemnicy) ekspedycja nasza nie ma celu 
obejrzenia ani Wielkiej Piramidy w Gizie, ani żadnej innej z dziesiątków przebadanych i do 
cna wyeksploatowanych świątyń, leżących za zachodnim brzegu boskiego Nilu. Chodzi o 
inny cud, dotąd nie odkryty i mający zamykać w swych korytarzach wytłumaczenie dla 
wszystkich zagadek przeszłości.
Na przykład: w jaki sposób cięto tak twardy kamień i jak transportowano go, aby potem 
tak dokładnie spajać poszczególne bloki? I co to była za rzecz, która koronowała szczyt 
piramidy Cheopsa i której echo znajdujemy nawet na wizerunku amerykańskiego dolara? 
Skąd pochodzili budowniczowie?
Skąd my pochodzimy i - co najważniejsze, w czasie gdy naród nasz traci swą moc, a 
tryby zegara przeskakują ze znaku Ryb w znak Wodnika w obietnicy biegu nowych zmian - 
dokąd zmierzamy?
Ekspedycja ta próbować będzie odnaleźć miejsce, zwane przez Jana Apostoła Nowym 
Jeruzalem, a przez Enocha z Ohio Sekretną Świątynią Sekretów, a przez Edgara Cayce, w 
jego licznych przepowiedniach odkrycia tego cudu między rokiem 1958 a 1998, Komnatą 
Zapisów.
Kolejny przystanek: Biblioteka SBO - Stowarzyszenia dla Badań i Oświecenia w Virginia 
Beach. W stanie Virginia.

5, 6, 7, 8 października. Poszukiwania Edgara Cayce w Bibliotece SBO.
Gdy monstrualny pochód oskarżeń wkroczył do porewolucyjnej Francji, w oczekiwaniu 
na cios gilotyny ustawiały się długie kolejki chętnych. Było ich zbyt dużo, aby ta zmyślna 
maszyna mogła dać sobie z nimi radę, szerokie zastępy pomniejszych arystokratów były więc 
zmuszone umierać przy nieco mniejszym nakładzie kosztów. Gdy nadchodził czas, 
wyprowadzano ich po prostu na pole, gdzie burkliwy niezrzeszony kat podnosił w górę 
zwykły miecz.
Aby rozwiać nudę rutynowego obcinania głów, obsługa gilotyny wymyśliła sobie 
niewinną rozrywkę: gdy ostrze już-już opadało na szyję biedaka, którego trzymali zgiętego do 
przodu, syczeli do jego ucha: „Jesteś wolny, mon ami, uciekaj” i puszczali jego ręce. 
Widzowie zakładali się, ile kroków zdoła przebiec bezgłowy korpus, zanim padnie bez życia. 
Siedem zdarzało się bardzo często, dwanaście było osiągnięciem tylko najbardziej żywotnych 
okazów. Rekord ustanowiony został przez kobietę - dwadzieścia cztery kroki bez śladu 
wahania, aż do chwili, gdy ślepe ciało napotkało opór wozu z trupami.
Niektórzy zajdą dalej od innych.
- Żywotna kobietka, nie można powiedzieć...
Ten sam zapał otacza biały budynek SBO. Mieści on 49.135 stron wykładni poglądów 
niepozornego człowieczka znanego jako Śpiący Prorok.
Jedyną rzeczą, jaką odkryłem po czterodniowych poszukiwaniach, było to, że setki ludzi 
wyprzedziło mnie w tej pogoni za Sekretną Piramidą Caycego. Najbardziej godnym podziwu 
był niejaki Muldoon Greggor. Profesor Greggor napisał książkę na rzeczony temat i 
zatytułował ją: „Ukryty zapis”. Obecnie przebywa on w Kairze, gdzie według informacji jego 
brata kontynuuje badania. Czy odkopie coś nowego?
- Jest na uniwersytecie. - Brat profesora podnosi wzrok znad swoich naukowych notatek. 
- Dlaczego nie zapyta go pan o to osobiście. Ja zajmuję się wyłącznie migdałami.

9 października, środa. NYC. Jestem w tym stugębnym Babilonie zaledwie od pół 
godziny, a już ktoś odholował mój samochód. Poświęcam resztę dnia i siedemdziesiąt pięć 
dolarów, aby go odzyskać. Mała dziewczynka, czekająca w rozwrzeszczanej kolejce razem ze 
swoim tatą, mówi mi, że ich samochód także został skradziony i że na pewno płacze z tego 
powodu.
- Oni ciągną je za tylną nogę, wie pan?

10, 11 października. Następne muzea i biblioteki. Chyba mam już tę cząstkę, której 
brakowało mi do pełnego obrazu. Z początku miałem zamiar napisać krótkie streszczenie 
mojej wiedzy na interesujący nas temat jeszcze przed przybyciem Jacka Cherry - ale to miasto 
jest zbyt absorbujące. Odpychające i zniewalające. To tutaj odpływ naszej mocy jest 
najbardziej wyraźny, bezustanny syk uchodzącej pary. Kiedy stanie się koło rozgałęzienia na 
New Jersey, można poczuć potężny wiatr protein wiejący z całego kraju w kierunku Long 
Island i dalej do oceanu, aby osiąść tam w dwudziestokilometrowym kwadracie pływającego 
śmiecia.
Przyjechał Jack. Jutro lecimy do Kairu. Następny zapis - już z drugiej hemisfery.

II RAMADAN - „ONI GROMADZĄ SIĘ NOCĄ”

13 października, dziewiętnasta niedziela po Święcie Tygodni. Nasz 747 schodzi w dół 
przez chmury i osiada na płycie lotniska w Amsterdamie - miękko jak prosię wpadające do 
koryta.
Trzy pokaźnych rozmiarów ciężarówki czekają, aby go obsłużyć i zadbać o jego wygodę. 
W zamian za to ten rozpieszczony kawał wieprzowiny nie szczędzi zabiegów, by zapewnić 
komfort swoim klientom. Jesteśmy nim przygnieceni. Napoje orzeźwiające serwowane są bez 
chwili przerwy przez uśmiechniętą drużynę zręcznych nimf. Dla rozprężenia posłuchać 
można muzyki w stereo, obejrzeć film, wziąć darmowy magazyn. Pasażerów zachęca się do 
zabierania tego bezwartościowego śmiecia do domu. Oczywiście. Ostatni trend sanitarny: 
wszystko, co wchodzi w styczność z człowiekiem, podlega destrukcji na samym końcu.
Cóż za różnica, gdy docieramy do Ankary! Pakujemy się do rozklekotanego DC-8, który 
niesie nas do Kairu. W samolocie cuchnie niczym w wagonie metra. Pokład zatłoczony do 
kresu wytrzymałości różnego typu poganami o ciężkich powiekach.
- Nic dziwnego, że odprawa tyle trwała - szepcze Jacky. - Wszyscy wyglądają na 
terrorystów.
Donosi następnie, że rozpoznaje język turecki, serbski, kurdyjski, arabski, berberyjski i, 
jak mu się zdaje - burdyjski. Wszyscy oni lecą ku uwieńczeniu całomiesięcznego religijnego 
oczekiwania, pocą się przy tym, śpiewają i krzyczą donośnie w swoich pierwotnych 
dialektach i językach, które brzmią, według określenia lingwisty-smakosza Jacka „jak 
kukurydza strzelająca na patelni”.
Więcej niż połowa wysiada w Stambule. Paradoksalnie, samolot staje się jeszcze bardziej 
głośny i cuchnący. Pozostali pasażerowie patrzą na mnie i Jacka z rosnącym poważaniem.
- Wy? Wy lecicie do Kairu?
Mówimy, że tak, my lecimy do Kairu. Wznoszą oczy do góry.
- Ya latif! Ya latif!
Gdy znowu jesteśmy w powietrzu, pytani Jacka, co to znaczy.
- „Ya latif” to po arabsku „Daleko”. Dla wierzącego oznacza to „Kochany Allah zsyłający 
coraz to nowe niespodzianki”.
Nad Suezem kończą się chmury i zaczyna noc. Odgromniki za oknem stoją niczym 
znudzeni wartownicy. Ramiona ich wygniecionych mundurów obszyte sznurami gwiazd. 
Bawią się kulkami wyładowań cieplnych: w tę i z powrotem, byle nie zasnąć. Ruchem ręki 
przesuwają nas do wyjścia.

Niedziela o północy. Kair. Zamieszanie na lotnisku jest nieprawdopodobne, buchające - 
to odpowiednie słowo, buchające falą pielgrzymów, przybywających i odjeżdżających, oraz 
tłumu przybywających i odjeżdżających kuzynów, oczekujących na owych pielgrzymów. 
Bagażowi czatują na pasażerów, obszarpani kulisi czatują na bagażowych. Urzędnicy celni i 
żołnierze w starych zakurzonych mundurach przechadzają się i ziewają. Upychacze wszelkich 
maści wypadają na ciebie z najbardziej nieoczekiwanych miejsc. Jack ratuje się ucieczką.
- Rok na Bliskim Wschodzie - mówi. - Znam wszystkie sztuczki.
Przedzieramy się ku wyjściu, po drodze wypełniając jakiś druczek i otrzymując setki 
pieczęci. Nasze bagaże przechodzą przez łańcuch rąk - facet podaje rzeczy swojemu 
współpracownikowi, który zawozi je do kolejnego faceta, który je rozładowuje przy biurku 
jeszcze następnego faceta - wszyscy oczekują napiwków - aż w końcu docieramy do wyjścia, 
gdzie z ulgą oddychamy przyjaznym pustynnym wiatrem.
Pewien bagażowy od kulisa od upychacza przyczepił się do nas, biegnie po taksówkę i 
upycha nas w środku. Mówi: „Nie martwcie się, to cudowny kierowca” i zostawia nas na 
pastwę przeraźliwie trzęsącego wehikułu, pędzącego z oszałamiającą prędkością w dół nie 
oświetlonej czteropasmówki, zapchanej od krawężnika do krawężnika bicyklami, trycyklami, 
motocyklami, taksówkami, skuterami, motorowerami, obwieszonymi ludźmi autobusami, 
ciężarówkami, wozami konnymi, wózkami inwalidzkimi, karawanami, taczkami, karetkami, 
wózkami ręcznymi, samochodami wojskowymi (w których gładko wystrzyżeni chłopcy ze 
śmiechem celują w kolegów karabinami...) rykszami, dorożkami, taksówkami o napędzie 
konnym, wielbłądzim i ludzkim, jadącymi na i pchającymi osły, zaprzęgami wołów, wózków 
na owoce, beznogich żebraków na kółkach, praczkami z tobołami na głowach, jasnoczarnymi 
wieśniakami w połatanych koszulach, pędzącymi byki o jądrach rekordowych rozmiarów (do 
miasta o północy? - po co? - do rzeźni? - przehandlować za fasolę?) plus trąbiącym 
mnóstwem innych taksówek. A wszystkie podskakują na wybojach, nie oświetlone, z 
wyjątkiem tych momentów, gdy sygnał dźwiękowy nie wystarcza, by ukazać tej kotłującej się 
masie, że Ósmy Cylinder Allaha, Wielki Kierowca - nadjeżdża!
Cudem jakimś udało się nam przecisnąć do zatkanego centrum, przebyć Nil i dotrzeć do 
naszego hotelu „Omar Khayyam”. Hotel ten utracił już nieco z dawnego splendoru, kiedy to 
wszystkie rzeźby miały nosy i sutki na miejscu, a zamożni posiadacze, pułkownicy i zarządcy 
pili za imperium, nad którym oby nigdy nie wzeszło słońce!
Zajmujemy pokój i rozpakowujemy walizy. Jest druga nad ranem, ale nieopisany wrzask 
zza rzeki każe nam co i raz wyglądać przez okno. Gdy spacerujemy po zrujnowanej dzielnicy 
z czasów kolonialnych, Jack oświeca mnie w kwestii innych wspaniałych rzeczy, które 
Brytyjczycy zrobili dla Egipcjan.
- Podsunęli władzom Egiptu pomysł kupowania na kredyt. W wyniku tego Egipt 
natychmiast pogrążył się w olbrzymich długach i Brytyjczycy poczuli siew obowiązku 
łaskawie przybyć i uporządkować finansowy bałagan. Zajęło to siedemdziesiąt lat.
Ich celem było cofnięcie Egiptu do dawnego systemu ekonomicznego, który bazował na 
eksporcie jednego tylko rodzaju materiału - bawełny. Aby to osiągnąć, zaczęli stawiać zapory 
na Nilu. Martwiło to ich szczerze, że kraj co roku jest tak okrutnie zatapiany.
Bez corocznej powodzi, która użyźniała egipskie ziemie, rolnictwo stało się uzależnione 
od nawozów. Skoro nie trzeba już martwić się o te piekielne powodzie, Brytyjczycy nie 
widzieli sensu otrzymywania zbioru tylko raz do roku. Czemu nie dwa, może nawet trzy! 
Przedstawiciele władzy, z których żaden nie pochodził z Egiptu i nie mówił po arabsku, 
uznali to za genialny pomysł. Albariczycy, tak myślę, i wszyscy inni wyrzucali garście 
pieniędzy, budując meczety w stylu wiktoriańskim, importując i płacąc europejskim 
wierzycielom absurdalne odsetki.
Kiedy zbiory pojawiły się trzy razy do roku, rolnicy musieli spędzać więcej czasu, stojąc 
w rowach melioracyjnych. Nastąpił wzrost liczby zachorowań na bilharzię. To taki pasożyt, 
przenoszony przez żyjątka wodne, który zaczyna u stóp, że tak powiem, drabiny i wspina się 
aż do oczu. Przyniosło to Egiptowi najwyższy wskaźnik ślepoty na świecie. W pewnym 
momencie osiągnął on wartość siedemdziesięciu procent.
Dziwnym trafem, mimo całej tej modernizacji, jaką dawali Egiptowi, Anglicy nigdy nie 
wpadli na pomysł budowania szpitali. Wskaźnik śmiertelności dzieci do piątego roku życia 
wynosił około pięćdziesięciu procent. Mają tutaj przysłowie: „Wytrzymałość jest najlepszą z 
rzeczy”. Brytyjczycy pomogli to potwierdzić.
Przechodzimy na drugi brzeg Nilu, gdzie historie z przeszłości wypierane są przez dzień 
dzisiejszy tego intensywnie żyjącego miasta. Nigdy nie widziano takiej rzeczy! To miasto ma 
własny aromat. Połącz w myśli głęboki, przeszywający ryk fali przypływu z przenikliwym 
wrzaskiem nastolatków podczas meczu futbolowego; zawiń w powiew klimatyzacji, 
przyprósz nawoływaniem ulicznych sprzedawców i gwizdkami policjantów. Wlej wszystko 
do wąskich uliczek grubo wysmarowanych ludźmi zajadającymi sezamki pieczone w oliwie z 
oliwek, palącymi ogromne wodne fajki, siorbiącymi kawę po turecku, grającymi w chińczyka 
tak głośno, na ile pozwala wytrzymałość małych kostek, rzucanych z całej siły na stół; tysiące 
ludzi kaszlących, plujących, gadających do siebie na ocienionych stosach śmieci tuż obok 
budynków mieszkalnych, śpiewających, stojących, zamiatających ziemię długimi, 
przybrudzonymi dżelabami, kłócącymi się w barkach ulicznych - miliony! I wszyscy zdrowo 
napasieni kofeiną. Dusić wszystkie składniki w temperaturze dwudziestu stopni nad ranem - a 
otrzymasz posmak kairskiej kakofonii.
Mijamy wiele przecznic, a objawy aktywności nie zamierają. Zawracamy. Jesteśmy 
zmęczeni. Szesnaście tysięcy kilometrów. Na moście podchodzi do Jacka ospowaty 
mężczyzna z tamburynem i orangutanem o czerwonym tyłku.
- Pieniądze! - krzyczy facet, stawiając tamburyno i odciągając małpę w tył przy pomocy 
sznurka przewleczonego przez jej dolną wargę. - Pieniądze! Dla małpy, psze pana 
szanownego, dla małpy!
Jack potrząsa głową.
- Nie. Ana mish awez. Nie chcę, żeby małpa tańczyła.
- Małpa nie tańczyć, psze pana szanowego, nie tańczyć - przekrzykuje ruch uliczny; 
orangutan reaguje na krzyk przeciągłym skowytem i odsłonięciem swoich długich, złotych 
kłów. Człowiek uderza skrzeczące zwierzę w ucho końcem tamburyna. - Małpa zachorować! 
Wściekła! Pieniądze. - Uderza zwierzę ponownie. - Żeby naprawić małpę.
Orangutan zachowuje się, jakbyśmy to my byli sprawcami jego cierpień. Skacze w naszą 
stronę, otwierając groźny pysk, próbując dosięgnąć naszych rąk. Jego paznokcie pomalowane 
są na czerwono. Jego tyłek zaś przypomina guz mózgu umieszczony w niewłaściwym 
miejscu.
- Pieniądze dla małpy! Szybko!
Odchodzimy ubożsi o pięćdziesiąt piastrów. Jack musi przyznać, że Kair wzbogacił się o 
kilka nowych numerów od czasu, gdy był tu dziesięć lat temu.
Kiedy wychodzimy za miasto, natykamy się na zakłopotanego młodego strażnika, 
załatwiającego naturalną potrzebę w pewnym oddaleniu od posterunku. Krztusząc się ze 
wstydu, zasłania rozpięty rozporek połami płaszcza.
- Wi-tajcie - mówi, prezentując broń. - Witajcie w Kairze. Hokay?

14października, poniedziałek rano. Wychodzimy z Jackiem bardzo wcześnie, aby 
odnaleźć niejakiego dra Ragara, do którego wysłał mnie Enoch z Ohio. Znajdujemy go w 
końcu, tkwiącego niczym kamień w plecionym fotelu obok swojego sklepu jubilerskiego. Jest 
to cierpiący na reumatyzm egipski biznesmen, ubrany w nienaganny wełniany garnitur i 
czarny krawat. Próbujemy wytłumaczyć mu cel naszego przybycia, ale wydaje się, że 
stosunkowo mniej interesują go poszukiwania zaginionej świątyni niż popisywanie się 
szerokim asortymentem rzeczy odkrytych. Zamyka drzwi potężnej szafki wystawowej.
- Śmieci. Ja, dr Ragar, nie kłamię. Większość śmiecie! Dla turystów, co nic nie wie, nic 
nie szanuje. Ale dla tych, co szanować Egipt - a ja to widzieć! - ja ukażę Egipt, co ja szanuję. 
Tak. Z jakiej części Ameryki pochodzisz, przyjacielu?
Odpowiadam, że z Oregonu. Koło Kalifornii.
- Tak, znam. Więc, z jakiej części Oregonu?
Mówię, że z miasta Mt Nebo.
- Tak, znam Mt Nebo. W tym roku odwiedzam twój stan. Jako członek Rotary Club. 
Widzisz flagę?
To prawda, pomiędzy innymi chorągwiami stłoczonymi na ścianie dostrzegam 
frędzlowany sztandar Międzynarodowego Zlotu Rotary Club w Portland w stanie Oregon z 
1974 roku.
- Znam twój cały stan. Jestem doktorem. Archeologiem. Podróżuję wokoło twojego 
pięknego stanu. Więc. W jakiej części miasta mieszkasz? Wschodnie Mt Nebo czy Zachodnie 
Mt Nebo?
- Tak raczej w środku - wyjaśniam. Mt Nebo jest małym punktem na uboczu drogi, 
wiodącej do głównej autostrady. - I trochę na północ.
- Tak. Północne Mt Nebo. Bardzo dobrze znam tę partię twego miasta. Północne Mt 
Nebo. Więc pokażę wam coś więcej.
Rozgląda się na boki, po czym wyciąga portfel z sekretnej wewnętrznej kieszeni. W 
środku dostrzegamy kartę z wyrysowanym starożytnym symbolem ezoterycznym.
- Widzicie? Jestem także Bratem trzydziestego drugiego stopnia. Słyszeliście o 
masonerii?
Mówię mu, że już o tym wiem - Enoch z Ohio dowiedział się o jego istnieniu właśnie 
przez gazetę tego bractwa - i dodaję, że mój ojciec jest również masonem tego samego 
stopnia, teraz już nieaktywnym.
- Bracie! - ujmuje mnie za rękę i spogląda głęboko w moją duszę. Jego spojrzenie jest 
niczym widzialny nieświeży oddech. - Syn brata jest bratem. Chodźcie. Nie będę wam 
pokazywał tego śmiecia. Chodźcie dalej, do mego domu, na gorącą herbatę. Więcej spokoju. 
Lubicie egipską herbatę, bracia? Egipskie esencje? Nie delikatesowe perfumy, ale prawdziwą 
esencję, znacie? Z kwiatu lotosu? Jaśminu? Chodźcie. Z uwagi na ojca, oddam ci przysługę, 
dam ci skarabeusza, którego wybrałeś.
Znowu chwyta moją dłoń i wpycha weń podarunek. Mówię, że to niepotrzebne, lecz on 
tylko potrząsa głową.
- Ani słowa. Bracie. Któregoś dnia ty zrobisz coś dla mnie. „Kamień po kamieniu”, jak 
mawiają masoni.
Trzyma mnie za rękę, wyczuwam niebezpieczny przypływ szczerości. Zastanawiam się, 
czy istnieje jakiś rodzaj spłuczki bezpieczeństwa dla tego typu przypadków. Próbuję zwrócić 
rozmowę na bezpieczne wody archeologii.
- Wracając do kamieni, doktorze, zna pan legendę o brakującym zwieńczeniu piramidy w 
Gizie? Gdzie podobno ukryta jest Świątynia Zapisów?
Wybucha mrocznym śmiechem.
- A kto wiedziałby lepiej ode mnie? - pyta, ciągnąc mnie za sobą wzdłuż chodnika. - Ale 
najpierw chodźcie do mnie odświeżyć się odrobinę.
Jack idzie za nami, ale nie daje się tak łatwo zagadać.
- A więc słyszał pan o tym miejscu? Tej ukrytej świątyni?
- Doktor Ragar? Archeolog, mason? Słyszał o Ukrytej Świątyni Zapisów? - Znowu 
wybucha śmiechem. Jak we fladze z Portland, w śmiechu tym jest jakaś mroczna imputacja, 
która każe mieć się na baczności.
- Każdy usłyszał o Ukrytej Świątyni. Słyszał to i tamto... ale co jest Prawdą? Kto zna 
Prawdę?
Zatrzymuje się i pokazuje mi, nie Jackowi, swój masoński pierścień.
- My w Bractwie znamy Prawdę, której przysięgaliśmy nie ujawniać niezrzeszonym. Ale 
ty, mój bracie synu-brata, tobie może ukazałbym trochę światła zakazanego innym, co?
Przytakuję bez słowa, a on kiwa w odpowiedzi głową i ciągnie mnie po stopniach do 
wąskich drzwi wejściowych.
- Po pierwsze, wejdziemy do mojej fabryki na pierwszorzędną, mocną herbatę... z cukrem 
- przepraszam, że się nie przyłączę, ale jesteśmy w okresie postu - potem porozmawiamy. 
Ibrahim! - krzyczy, otwierając ciężkie drzwi. - Herbata dla przyjaciół z Ameryki.
Wkraczamy do małej, bardziej wymuskanej wersji poprzedniego sklepu. Pokój 
obwieszony jest od dołu do wiszącego na suficie wentylatora przeróżnymi makatami i 
ściennymi dywanami. Tłumią one nieco hałas przedmieść Kairu. Ale, na Boga, panuje w nim 
przeraźliwy zaduch. Doktor włącza wentylator, ale ten ledwie porusza zastałe powietrze.
- Więc. Gdy czekamy na mego kuzyna z herbatą, powąchajcie sobie prawdziwej esencji 
nilowego lotosu, któremu nie oprze się żadna kobieta.
Kończy się tym, że Jacky nakupuje perfum za pięćdziesiąt dolarów, aby podarować je 
dziewczynom z redakcji „Rolling Stone’a”. Wszystko, co udaje mi się wyciągnąć od doktora 
poza darmowym skarabeuszem, to możliwość skorzystania z telefonu, aby połączyć się z 
Amerykańskim Uniwersytetem w Kairze. Zostawiam wiadomości dla pana Muldoona 
Greggora z prośbą, aby skontaktował się ze mną w hotelu „Omar Khayyam”. Po południu 
spędzonym w fabryce zapachów nabieram przekonania, że chcąc w Kairze uzyskać konkretną 
informację, należy zgłosić się do Amerykanina.
Wracając do hotelu przechodzimy obok ulicznej wystawy wojny 1973 roku - kampanii, w 
której Egipt przekroczył Suez i skopał żydowski tyłek bez żadnych przykrych dla siebie 
konsekwencji. Pośrodku wystawy stoi dwupiętrowa cementowa stopa, miażdżąca gwiazdę 
Dawida. Chcę zrobić zdjęcie, ale wlepione spojrzenia sprawiają, że czuję się niepewnie z tym 
wielkim polaroidem na szyi.
Rozgadany młody weteran wojenny osobiście oprowadza nas po wystawie, wskazując 
palcem miejsca bitew i fortyfikacji, ukazane na dużym piaskowym modelu jego własnej 
produkcji. Jest zapalonym patriotą. Wskazuje odłamek bazooki, wbity w piach, który 
przedstawiać ma Bar-Lec, izraelską wersję Linii Maginota.
- Ta głowica? Z Ameryki. Ta zdobyczna broń? Także amerykańska.
Gdy wypowiada te słowa, jego spojrzenie staje się twarde, ale nie ma w nim nienawiści. 
Nawet gdy mówi o Żydach (wskazując ich twarze na fotografiach, abym nie pomylił 
izraelskich obszarpańców z egipskimi pokrytymi kurzem bohaterami), nie obwinia ich o nic. 
Opowiada o żydowskich żołnierzach tak, jak gracz z jednej drużyny mówi o rywalach zza 
rzeki - z uszanowaniem. Tak bardzo bliskich rywalach, uświadamiam sobie, patrząc na 
odległość, w jakiej Los i Narody Zjednoczone ustawiły ich państwa - dla rakiety to sekunda 
drogi. Nie dziwią militarne popisy na każdej ulicy.
Przechodząc przez most, znowu dostrzegam znajomego żołnierza, stojącego niedbale na 
posterunku obok swojego namiotu i porozrzucanej sterty tobołków. Obydwaj salutujemy, a ja 
maszerując w stronę hotelu, czuję, że zaczynam oswajać się z tutejszą sytuacją polityczną.

15 października, wtorek. Wciąż nie mogę zacząć artykułu. Włóczę się po mieście. 
Napotykam przykre obrazki, które wystawiają na próbę mój umysł, przyzwyczajony do 
widoków wygodnego życia: wymęczone matki, wiodące swoje obdarte rodziny obok 
straganów z warzywami, idące ku nadgniłym stosom taniej żywności zalegającej na 
zapleczach; psy, wyłysiałe wskutek jakiejś choroby, bijące się o kawałek kości; tajemniczy 
czarny kształt pośrodku chodnika, rozmiarem przypominający siedmioletnie dziecko, 
szczelnie zawinięty ciemnymi kocami, z których wystaje jedynie prosząca dłoń na końcu 
zwiędłego przedramienia; całe rodziny żyjące we wrakach packardów, buicków i cadillaców 
porzuconych po prostu na ulicy.
- Jacky, to miasto potrzebuje szwadronu nowojorskich policjantów do odholowania tych 
gratów. Kair jest prawdziwym rajem dla włóczęgów.
Wszechobecny zapach moczu, kał ukryty we wszystkich kątach. Jeżeli Kair posiada 
jedyny w swoim rodzaju przepis na dźwięk, to ma również i swój charakterystyczny odór.
Tak czy inaczej, głupio byłoby przed tym wszystkim uciekać. Dźwigam specjalnie 
zakupiony w Nowym Jorku polaroid. Jak dotąd jednak, jestem zbyt tchórzliwy, aby 
wycelować obiektyw w cudzą prywatność. Pamiętam spór, jaki miałem z Annie Liebovitz:
- Słuchaj, Annie. Nie chcę żadnych zdjęć, kiedy się golę, wypróżniam czy śpię.
Tak samo nie życzyłbym sobie zdjęć moich przegniłych zębów, zaropiałych oczu, 
powykręcanych kończyn...

Wtorek w nocy albo środa rano. Dzisiaj jest ostatni dzień ramadanu. Boże Narodzenie w 
Kairze. Zupełnie jak w Nowym Jorku, siła tego miasta jest przytłaczająca. Żywiołowość, 
której nie sposób się oprzeć. W odróżnieniu od Nowego Jorku, moc tkwiąca w Kairze nie jest 
wyłącznie rezultatem codziennego przepływu kapitałów poprzez turbiny machiny 
ekonomicznej. Głównym jej źródłem jest przeszłość, bogactwo życia, które kierują się w 
nieznane - siła o przytłaczającej mocy. To miasto stanowiło potęgę już wtedy, gdy Nowy Jork 
był kawałkiem niezamieszkałej ziemi, miało długą historię, zanim jeszcze ktokolwiek zaczął 
pisać Stary Testament. Gdzieś pomiędzy twardym, pozbawionym sentymentów 
nacjonalizmem młodego patrioty w parku i mieszczańskim mistycyzmem Oświeconego w 
wełnianym garniturze rodzi się nowa jakość.
Nawet teraz słychać wystrzały armatnie na powitanie ostatniego dnia ramadanu. Cichnie 
kocia muzyka ulicznego ruchu. Z minaretów rozchodzi się zawodzący głos mułłów.
Robi się ciszej. W ciemnościach nocy usłyszeć można chóralne odpowiedzi wiernych, 
modlitwy wznoszące się z meczetów i chodników. Dzisiaj ujrzałem zamiatacza ulic, 
rozciągniętego obok kupki śmieci i odpowiadającego na wezwanie z Mekki, obok jego 
pobożnego ciała przemykały samochody.
Słuchajcie, o bogowie! Hałas się wzmaga. Wypuśćcie mnie z tego zamkniętego pokoju. 
Biorę pióro i aparat i idę stawić czoła wielkiemu zadaniu - teraz, kiedy rosa jeszcze nie 
obeschła.
Przemykam obok trzeciorzędnego Tezeusza i jego gipsowych legionów, przez wysoki 
korytarz, gdzie kandelabry zwieszają się z sufitów ozdobionych pozłacanymi Kupidynami, 
obok modlącego się stróża - i wychodzę na ulicę. Dochodzę do niskiego, cmentarnego 
obmurowania nad brzegami Nilu.
Kładę na nim notes. Modlitwa wciąż jeszcze trwa, ale biznes nie czyni już dla niej 
żadnych ustępstw. Silniki pracują, piszczą hamulce, odzywają się klaksony, tu i ówdzie 
błyskają światła samochodów. Długie warkocze kolorowych świateł ciągną się wzdłuż ulic, 
mijają eleganckie neony kafeterii i prymitywne ogniska do pieczenia kebabu na chodniku. 
Prowadzący modlitwy przekrzykują szum miasta i siebie nawzajem. Tysiące innych głosów 
próbuje robić to samo.
Pogoda jest wietrzna, od wieków wiatr dmucha tu pod prąd rzeki, co pozwala żeglarzom 
płynąć ku jej źródłom na południe i poddając się prądowi wracać na północ. Z pokładu 
przepływającego stateczku szczeka pies. Z wnętrza namiotu wychodzi żołnierz. Dostrzega, że 
piszę coś w notesie. Podnosi kołnierz płaszcza i podchodzi do mnie z latarką. Trzyma ją za 
świecący koniec, więc wygląda to jak anielska poświata. Z tej odległości mogę zauważyć, że 
jego bagnet jest zardzewiały i pogięty.
Hałas zza rzeki wzmaga się wraz z nadejściem świtu. Odwracamy siew kierunku miasta 
akurat, aby zobaczyć najpierw migocące światła po przeciwnej stronie mostu, potem 
mocniejsze reflektory na drugim brzegu. Wówczas wybuchają wszystkie światła w Kairze - 
bum! Chwała Allahowi! Patrzymy na siebie z podniesionymi brwiami. On gwiżdże z 
podziwem „Ya latif”. Potwierdzam kiwnięciem głowy.
Głośniki meczetów ucichły z przegrzania, ale ludzie na ulicach wciąż szepczą słowa 
modlitwy. Szept ten wzmaga się do nieprzewidzianej wysokości. Bezprzewodowa cześć. Głos 
przędący się z włókien mocnych niczym sławna egipska bawełna - najdłuższe kłącza na 
świecie - wydobywających się z miliona gardeł, splatanych w nici, sznury, wszystkie 
skierowane na wschód ku ciemnemu meteorowi, który łączy je wszystkie jak wielkie ucho 
igielne lub czarna dziura.
Żołnierz obserwuje mnie, piszącego w notesie. Uprzejmie oświetla mi stronę.
- Tisma, ya khawaga - odzywa się. - Anglik?
Odpowiadam nie, nie Anglik. Amerykanin.
- Dobrze - kiwa głową. - Merykanin.
Gardło mi wyschło od wiatru. Otwieram manierkę i pociągam kilka łyków. Częstuję 
żołnierza. Po wypiciu jednego łyka wyraża swoje uznanie dla manierki.
- Z Armii Merykańskiej?
- Tak. Nadmiar. - Mój przyjaciel Frank Dobbs, który służył kiedyś w piechocie morskiej, 
pomógł mi ją wyszukać razem z butami na pustynię i korkowym hełmem. - Nadmiar 
zaopatrzenia Armii Stanów Zjednoczonych.
Oddaje manierkę i salutuje. Odpowiadam tym samym. Pytającym gestem wskazuje na 
notes. Gestykulując odpowiadam, że chodzi mi o głosy za rzeką, przykładam dłoń do ucha. 
Wciągam powietrze niosące zapach Nilu, potem piszę kilka słów. Na koniec zakreślam ręką 
koło, które obejmuje rzekę, niebo, świętą noc. Kiwa głową podekscytowany i kładzie pięść na 
sercu.
- Egipt? - pyta.
- Tak - potwierdzam, powtarzając jego gest. - Egipt.
Powracają wszystkie światła Kairu.
Znowu spoglądamy po sobie z podniesionymi brwiami. Wzmacniacze zaczynają huczeć, 
światła i silniki samochodów przerywają chwilowe zawieszenie ognia. Gdy rozluźniamy 
pięści, być może pojawiają się nawet łzy. Wyobrażam sobie, że jestem świadkiem odrodzenia 
Egiptu, napełnionego zarówno nową dumą jak i starą magią, rozciągniętego niewinnie i 
mądrze na tle starodawnych meczetów i nowoczesnych drapaczy chmur - całość łamigłówki. 
Muszę zrobić zdjęcie! Kiedy próbuję wygrzebać z torby polaroid, moją twarz oślepia latarka.
- Nie - macha światłem na prawo i lewo. - Nie zdjęcie.
Myślę sobie, że chodzi o jakieś religijne tabu: niektórzy Indianie strzegą w ten sposób 
swych dusz. Ja tak samo strzegłem siebie przed Annie Liebovitz.
- Rozumiem. Ale chcę tylko sfotografować wschód słońca.
- Nie zdjęcie!
- Hej, nie chcę tobie robić zdjęcia! - Cofam się wzdłuż nabrzeża. - Mogę się trochę 
odsunąć, jeśli się tak...
- Nie zdjęcie!
Powoli odsuwam oko od aparatu. Latarka leży na obmurówce, aby obie ręce były wolne 
dla karabinu. Zbyt późno pojmuję, że on nie o duszę się obawia, ale o most.
Przepraszam i odkładam aparat. Stoi obok, patrząc na mnie wciąż podejrzliwy i obrażony. 
Nie ma nic do dodania, nawet gdybyśmy mówili jednym językiem. Wreszcie, aby 
podreperować zniszczone porozumienie, żołnierz przykłada palec do ust i pyta:
- Pierosy?
Odpowiadam, że nie palę. Wydaje mu się, że kłamię, wciąż zagniewany o zdjęcie. Nie 
mamy nic do powiedzenia. Wzdycham. Jedna z zagadek Kairu odchodzi i staje na posterunku 
- z podniesionym kołnierzem, odwrócona plecami.
Światło szybko przebija się przez mgłę. Wiatr ustaje na moment i do moich nozdrzy 
dociera fala smrodu. Patrzę w dół i widzę, że stoję w kałuży uryny.

16października. Święto ramadanu. Dzwoni pierwszorzędny egiptolog Muldoon Greggor i 
zaprasza nas do siebie; dziś wieczorem, gdy skończy zajęcia, pójdzie z nami do piramid.
- Wynoście się natychmiast z tej trupiarni! - krzyczy do słuchawki. - Mam dla was 
miejsce w Mena House.
Opuszczamy więc tę walącą się pozostałość snów o potędze Rudyarda Kiplinga. 
Przepychamy się świątecznymi ulicami, pokonujemy sześć pięter i jesteśmy na miejscu. 
Wstydliwa pannica wpuszcza nas do apartamentu na szczycie. Spędzamy z Jackym miłe 
popołudnie, spijając zimne piwo naszego gospodarza i obserwując tłumy, maszerujące 
poniżej w ich najlepszych ramadanowych ciuchach. Cienie wydłużają się, a Greggor wciąż 
nie przychodzi. Nareszcie wpada z arsenałem ksiąg pod pachą. Ledwo udaje się nam uścisnąć 
dłonie, kiedy już wpychani jesteśmy przemocą do taksówki.
- Mena House, Pyramid Rood. Chcemy być tam przed zmrokiem.
W końcu widzę ją po raz pierwszy - w świetle zakurzonego zachodu słońca. Najpierw zza 
szyby taksówki, potem bliżej, zza rogu hotelu, następnie między palmami daktylowymi, 
wędrując na wzgórze; potem - Mocny Boże w Niebie Jakickolwiek Nosisz Imię! - jest tuż 
przede mną; najpotężniejszy klin ludzkości, odcinający się doskonale od gwiaździstego nieba 
- Wielka Piramida w Gizie.

III. WE WNĘTRZU TRONU
Wyobraźmy sobie przeciętnego turystę na skraju inicjacji: oddycha z ulgą po opuszczeniu 
samolotu i lotniska, jest trochę przerażony jazdą przez szalone kairskie ulice, lecz nadal 
odpowiednio chroniony przez hartowaną stal nowoczesnego pojazdu, wybucha śmiechem i 
wytyka palcem co śmieszniejsze elementy krajobrazu przedmieść Gizy - osły ciągnące 
zepsute fiaty, gliniane chaty przyklejone niczym jaskółcze gniazda do najnowocześniejszych 
biurowców.
- Patetyczne, ale musisz przyznać, Cynthio, bardzo malownicze. - Bawi się aparatem, 
potem odchyla sennie na fotelu. Wtem, nieoczekiwanie: pisk hamulców, ryk otwieranych 
drzwi! Turysta wyrzucony zostaje z klimatycznej muszli wprost w bezlitosną paszczę 
parkingu u stóp Wzgórza Piramid.
Z hałasem naciera głodna chmara jego pierwszych prawdziwych Egipcjan: woźnice, 
poganiacze wielbłądów i dostawcy najpiękniejszych arabskich wierzchowców. A 
przewodnicy? Boże, przewodnicy! Wszelkich maści i odmian.
- Witamy, panie, witamy. Jak zdrowie?
Uścisk dłoni, mrugnięcie okiem. Zgłodniałe, pachnące kminkiem jazgotanie.
- Lubi pan Kair, tak? Lubi pan Egipt? Lubi pan Egipcjan? Chce pan zobaczyć autentyczną 
ukrytą mumię króla Ku-Fu? Ja jestem przewodnikiem!
Albo jeszcze gorzej. Nie-Przewodnicy.
- Och, przepraszam pana, jeśli mogę w czymś pomóc, bo widzę, że jest pan nagabywany 
przez tych upartych fellahów! Proszę zrozumieć - nie jestem żadnym przewodnikiem, jestem 
oficjalnym strażnikiem, pracownikiem Departamentu Zabytków w Kairze. Proszę ze mną. Ja 
nie pozwolę, by te przybłędy zepsuły panu wakacje. Jestem Nie-Przewodnikiem.
Naraz biedny pielgrzym przebija się przez tłuszczę. Jego celem jest aouda (rozległy 
wapienny plac u stóp północnej ściany piramidy, zatłoczony mniej więcej w tym samym 
stopniu), przepycha się do kupy kamiennych bloków, na których rozlokowali się kolejni 
przewodnicy i Nie-Przewodnicy, uśmiechnięci niczym Gorgony. Turysta płaci za bilet, który 
uprawnia go i jego zdegustowaną małżonkę do popełznięcia przez duszny korytarz aż do 
pomieszczenia, rozmiarami przypominającego męską toaletę na przystanku w kraju 
rodzinnym (tylko że tutaj cuchnie). Następnie wycofuje się i z ulgą opada na fotel.
- Bądźmy szczerzy, Cyn, czy to nie jest niewiarygodnie wielkie? Jak nic, co dotąd 
widziałaś. Nie mogę się wprost doczekać slajdów, które będzie można wyświetlać w domu.
Niewiarygodnie wielkie nie znosi zbliżeń. Jest niewyobrażalnie wielkie, tak wielkie, że aż 
brutalnie naruszające spokój niebios. Gdyby przyjść po godzinach szczytu i dotrzeć tu nie 
zaczepianym, można być świadkiem zdarzenia tak wielkiego jak sama piramida. Po przejściu 
przez wapienny plac ogromny trójkąt zaczyna rozciągać się na boki - spłaszczać. Rozciąga się 
linia podstawy, ukośne boki ulegają wydłużeniu i zaostrzające się kąty - północno-zachodni, 
który dostrzeżesz kątem prawego oka, północno-wschodni zaś lewym okiem - zaczynają cię 
oplatać.
Jednocześnie zmniejsza się wysokość, kąt wierzchołkowy staje się płaski; gdy w końcu 
dociera się do głazów podstawy i unosi oczy na pięćdziesięciostopniową ścianę, znika nawet i 
dwuwymiarowy trójkąt. Jego powierzchnia kurczy się tak doskonale, że trudno odbierać ją 
już jako powierzchnię. W czasie, gdy głazy były jeszcze gładkie i nowe, efekt musiał 
przerastać możliwości ludzkich zmysłów; musiała to być biała nieprzerwana linia - przybysz 
z pierwszego wymiaru.
Nawet w obecnym stanie zniszczenia iluzja jest niesłychanie sugestywna. Można sobie 
tłumaczyć:
- Hej, może i nie widziałem pozostałych ścian, ale z pewnością widziałem tę, więc 
przynajmniej musi to być powierzchnia.
Z powierzchnią kojarzymy sobie zazwyczaj płyty lotnisk albo parkingów - a więc rzeczy 
poziome. I ta również sprawia wrażenie, jak gdyby można było po niej chodzić, gdyby tylko 
troszeczkę odchylić się do tyłu i osiągnąć pion. Oooch... Można dostać zawrotu głowy.
Aby powstrzymać mdłości, oparłem się o jeden z kamieni. Gładko dotykał mego 
policzka, był chłodny i napełnił mnie odrobiną melancholii.
- To smutne, prawda? - spytał Muldoon. - Widzieć zabytki w takim opłakanym stanie.
Muldoon Greggor nie był bynajmniej nobliwym egiptologiem, jakiegośmy się 
spodziewali. Miał trochę ponad dwudziestkę, połatane dżinsy, podkoszulkę i wzrok trochę 
błędny od jakiegoś psychodelicznego ziela, które dawno już zaklinał się rzucić.
- Piramida została o wiele bardziej zniszczona przez sześć wieków arabskiego panowania 
niż przez czterdzieści wieków przed nim - jeśli przyjąć poglądy zapoznanych egiptologów - 
albo przez sto siedemdziesiąt wieków - jeśli wierzyć z kolei Caycemu.
- Smutne - przyznałem. - Jak mogli to zrobić?
- Doszli do wniosku, że jej potrzebują. - Jacky stanął w obronie minionych pokoleń 
Arabów. - Dla Allaha.
- Więcej niż smutne - kontynuowałem. - To obelżywe. Dla wszystkich, którzy wykuli ten 
kamienny list i pofatygowali się go do nas wysłać.
Jacky mówił o zatopieniu przez Nassera skarbów architektury, które poświęcono dla 
budowy zapory hydroelektrycznej. W imieniu milionowych rzesz biedaków z Kairu 
zmuszony byłem przyznać, że zrobiłbym to samo.
- Usuwanie kamieni z piramidy to nie to samo – zauważył Muldoon. - To jak zbrodnia z 
premedytacją popełniona przed wydaniem odpowiednich rozporządzeń. Budowniczowie tej 
góry próbowali przekazać informacje ważne dla ludzkości. Jak rozwiązać kwadraturę koła 
albo znaleźć Złoty Trójkąt. Żadna inna piramida tego nie zawiera. Ich przesłanie jest dość 
egoistyczne, coś w rodzaju: „Pamiętaj o Przeszłości! Przypominam ci, że król Jakiśtamuton 
był Największym Przywódcą, Wojownikiem, Myślicielem i Animatorem Dech Zapierających 
Osiągnięć, z których kilka opisanych jest na tych oto ścianach. Jego żona też była niezła”. 
Niczego takiego nie znajdziesz w Wielkiej Piramidzie. Żadnych pochwalnych hieroglifów. 
Mamy tu do czynienia z przesłaniem uniwersalnym.
- I może - odezwał się Jacky - ono wcale nie jest zagubione. Może w ciągu wieków 
ludzkość zapomniała, jak należy je odczytać.
- A może to po prostu fałszywa przynęta - stwierdziłem - dla Arabów. Może przesłania 
nigdy tu nie było.
Zawsze pojawia się nowe „może”.
Naszą uwagę przyciąga stukanie kamyków. Z tunelu wejściowego wysunęła się mała 
sylwetka i zaczęła zbliżać się, aby zawracać nam głowę.
- Chodźmy - powiedział Muldoon. - Jest tu takie miejsce za południową ścianą, gdzie nikt 
nas nie odnajdzie.
Jacky i ja dajemy się poprowadzić na północno-wschodni róg i dalej, wzdłuż zachodniej 
podstawy na tył piramidy. Było tu ciemniej, światła Kairu zostały zasłonięte przez ogromną 
budowlę. Muldoon poprowadził nas ostrożnie przez ruiny pomniejszej świątyni, położonej 
między tyłem wschodnim Wielkiej Piramidy a wschodnią ścianą jej gigantycznej sąsiadki - 
piramidy Chefrena.
- Widzicie tę ciemną kulę w dole?
Muldoon wskazywał w dół zbocza w kierunku wsi Giza. Z trudem dostrzegłem podłużny 
kształt, oddalony o jakieś pięćset metrów.
- To tył głowy Sfinksa. - Znalazł sobie miejsce, z którego mógł obserwować złowróżbną 
sylwetkę. Jacky wybrał punkt, z którego mógł tęsknie spoglądać na Kair po godzinach 
szczytu. Ja usiadłem na skale z oparciem, skąd roztaczał się widok na wszystkie trzy 
piramidy, zwane w przewodnikach „Grupą z Gizy”. Porównaj obrazek na paczce cameli.
Daleko na zachód jest mały Mekerinos. Chefren nieco bliżej. Ten ostatni posiada ciągle 
koronę wieńczących głazów na szczycie, wielkością zaś prawie dorównuje swemu słynnemu 
bratu. W rzeczywistości zbudowany został kilka metrów nad poziomem morza, a więc nieco 
wyżej niż Wielka Piramida. Wygląda równie przytłaczająco. Ale - tak jak wspomniał 
Muldoon, mówiąc o innych ruinach i budynkach - Chefren nie posiada chutzpah. Niewielka 
kamienna korona, która zmyliła Arabów, ma w sobie coś nieodparcie komicznego, 
wymyślonego jakby dla potrzeb Disneyowskiej kreskówki. Oczywiście, ta piramida Chefrena 
jest także niebywale potężna. Człowiek nie może wyjść z podziwu nad dawnym murarskim 
kunsztem i jest szczerze zadowolony, że kamienne zwieńczenie wciąż jest na swoim miejscu. 
Mimo to czuje się jakąś pustkę. Wzrok powraca, przyciągany niezrozumiałą siłą, do tej 
najsłynniejszej...
- Co to za ciemny otwór? - pytam Muldoona. - Czy to tylne wejście do Wielkiej 
Piramidy?
- Tak myślał pułkownik Howard-Vyse około roku 1840. To ten facet, który wysadził 
drogę do pomieszczeń nad Królewską Komnatą i odnalazł przeklętą wolutę Chufu.
To właśnie imię Chufu, wydrapane na ścianach górnej attyki, nie pasuje do przewidywań 
Caycego.
- Pułkownik znany był z zamiłowania do prochu. Pracował dla niego Arab o imieniu 
Dued, który żył ze sprzedaży prochu i haszyszu. Lata pracy przy tych dwóch łatwopalnych 
materiałach pozbawiły Dueda słuchu, ale nauczyły kilku rzeczy na temat wykopalisk. 
Podzielał teorię pułkownika, że istnieje tylne wejście i wierzył, że przy odpowiednim 
połączeniu ulubionych dwu składników jest w stanie je odnaleźć.
Wiatr ustał i zrobiło się przeraźliwie cicho. Przez moment wydawało mi się, że od strony 
południowo-zachodniego rogu coś się ku nam zbliża, ale wszystko pokryła ciemność.
- Jeden z ładunków w górnych komnatach za wcześnie eksplodował i Vyse sądził, że 
utracił swoją maskotkę od prochu. Jednak po kilku dniach Dued obudził się z wizją, że 
istniało tylne wyjście, usytuowane dokładnie naprzeciwko przedniego wejścia. Prostota tego 
wyjaśnienia zainteresowała dobrodusznego pułkownika.
Zauważyłem, że wszystkie psy w pobliskiej wiosce przestały szczekać.
- Żadna z piramid nie posiada wejścia od strony południowej, ale Howard-Vyse 
postanowił, tak na wszelki wypadek, zerknąć na tył i sprawdzić... przy pomocy kilku baryłek 
bezcennego środka.
- Znalazł coś? - chciał wiedzieć Jacky.
- Tylko kamienie. Nazywa się to Niecelnym Strzałem Vyse’a.
- Coś takiego - powiedział Jacky.
- Wyrzucił więc Dueda i przeniósł się na Mykerinos, gdzie odnalazł sarkofag, w którym, 
jak utrzymywał, spoczywała mumia faraona! Szczęście czy też zły los zatopiły statek 
transportujący ją do Anglii i Howard-Vyse utracił trofeum. Wszystko, czym mógł pochwalić 
się po pięciu latach poszukiwań, to ta wysadzona dynamitem dziura i te przeklęte górne 
komnaty. Jedna z nich wypełniona była zagadkowym czarnym kurzem.
- Tak? Co to było?
- Gdy nauka osiągnęła stadium wystarczające na jego analizę, okazało się, że są to ciała 
milionów martwych żuków.
- Wspaniałe. - Jacky wstał i poprawił krawat. - Czuję natchnienie i natychmiast wracam 
do hotelu, by pozabijać kilka moskitów. Dajcie mi znać, jak natkniecie się na coś 
sensacyjnego.
Gdy Jacky zniknął z pola widzenia, Muldoon przedstawił mi wycinek swej własnej 
historii. Wychowany przez pobożnych i zafascynowanych Caycem rodziców, Muldoon 
wyrósł na młodzieńca zblazowanego wszelkiego autoramentu teoriami. Enoch z Ohio był 
pierwszym objawieniem.
- Przyjechał do miasta i rozłożył swój namiot. W dzień robił tatuaże i horoskopy, a w 
nocy prowadził te spotkania. Wpadł w trans i odpowiadał na pytania jako „Rey-Torl”. 
ReyTorl był szewcem w Mu; całe miasto chodziło w jego butach. Potem interes się zepsuł, 
więc przeniósł się na Atlantydę i został niedyplomowanym chirurgiem genetycznym. Na 
koniec wypędzono go z miasta, skąd dotarł do Egiptu i pomagał Rata w budowie piramidy.
- Boskie. Czy Rey wcisnął ci coś konkretnego?
- Nie. Powtórzył to samo, co mówił Cayce i inni interpretatorzy proroctw: że Era Ryb 
sunie do końcowej cezury dwóch tysięcy lat i że zbliża się Wielki Finał, który będzie miał 
miejsce w ostatniej ćwierci tego wieku. Rey-Torl nazywał to Apodosis, Enoch zaś Burzą 
Gówna.
- Ostatnia ćwiartka?
- Dodaj lub odejmij parę lat. W każdym razie - niedługo. Dlatego wyznawcy Caycego 
przykładają tak wielką wagę do odnalezienia sekretnej komnaty. Ma ona przecież zawierać 
opisy poprzednich burz wraz z pomocnymi wskazówkami, jak można je przetrzymać. 
Jednakże...
Miałem dziwne uczucie, że nie są to rzeczy, o jakich Muldoon dyskutuje ze swoimi 
studentami egiptologii na uniwersytecie.
- Zanim ktoś dotrze do celu, wszystko musi się dokładnie ułożyć: osoba, czas, pozycja 
Ziemi, łapa tego przeklętego kota...
Patrząc w stronę masywnej sylwetki Sfinksa, zacytował najsłynniejsze z proroctw 
Caycego:
„Oto leży tam, kiedy słońce unosi się nad wodą, linia cienia (lub światła) i pada miedzy 
łapy Sfinksa, którego ustanowiono później szyldwachem lub strażnikiem, i której nie można 
przekroczyć od połączonych komnat do łapy (prawej) Sfinksa, aż nie nadejdzie odpowiedni 
czas, gdy nastąpią aktywne zmiany w tej sferze ludzkiego doświadczenia. A więc pomiędzy 
Sfinksem a rzeką „.
Była to ta sama przepowiednia, która popchnęła mnie ku piramidom, drogą przez Virginia 
Beach. Wszyscy w bibliotece Caycego znali te słowa. Gdy tylko wspomniałem, że wybieram 
się do Egiptu, zwykłą reakcją niebieskowłosych staruszek jak i długowłosych ex-hippisów 
było:
- Szukać Komnaty Zapisów, co?
- Sfinks nie jest jedynym strażnikiem - mówi dalej Muldoon. - Teksty wspominają całe 
szwadrony „szyldwachów”, „wartowników” lub „stróży” rozrzuconych wokół ukrytej 
komnaty. Wszędzie wokół nas. Cały płaskowyż jest geodezyjnym zjawiskiem chronionym 
przez zastępy skrzatów do zadań specjalnych.
Zadrżałem z zimna. Muldoon wstał.
- Jeżeli chcę stawić się jutro o ósmej rano w pracy, to muszę już wracać do Kairu. - 
Zasunął kurtkę i popatrzył na Sfinksa. - Pewna kobieta z SBO też tutaj próbowała, wiesz? Po 
licznych próbach i podchodach pozwolili jej wywiercić dziurę z przodu prawej łapy.
- Znalazła coś?
- Nic. Nigdy nie wyjaśniła, czemu wybrała właśnie to miejsce między łapą a rzeką. I tak 
nie było tam nic, z wyjątkiem litej skały. Była bardzo zawiedziona.
- Co ze strażnikami? Nie ukarali jej?
- To też nie zostało wyjaśnione. Wyszła jednak za mąż za czechosłowackiego 
ambasadora.
Muldoon odchodzi z rękami w kieszeniach, na pożegnanie obiecując, że spotkamy się 
bukrafi’1 misz-misz. W Kairze często słyszy się takie słowa.
- To arabska wersja mańana - tłumaczył mi kiedyś Jacky - tylko że jeszcze mniej 
znacząca. Oznacza „jutro, gdy nadejdzie sezon na ananasy”.
Pozostawiony samemu sobie postanowiłem przypomnieć sobie wszystko, co wiem na 
temat zjawisk geodezyjnych. Byłem kiedyś w Stonehenge, patrząc, jak słońce zimowego 
przesilenia wznosi się w otworze między dwoma blokami dokładnie naprzeciw mnie - 
wiedząc, że za pół roku wschodzić będzie między blokami na prawo. Przeżycie takie zmusza 
do ponownej analizy problemu własnego położenia, z wzięciem pod uwagę odchylenia osi, 
obrotu orbity wokół Słońca, położenia Ziemi i owego kręgu prehistorycznych skał - 
doświadczenie to zmusza do docenienia faktu, że znajdujesz się w jedynym miejscu na Ziemi, 
gdzie te dwa słońca wschodzą właśnie w wyżej opisany sposób.
Wiem, że piramida wybudowana została w takim miejscu - akupunkturowym punkcie 
ciała naszej planety. Mimo moich wysiłków nie potrafiłem wytworzyć w sobie tej kosmicznej 
orientacji, jaką daje Stonehenge.
Z jednej strony byłem wciąż skołowany owym uczuciem zmniejszających się wymiarów - 
wszystko wydawało się takie płaskie, nawet tył głowy Sfinksa. Po drugie - czułem czyjąś 
obecność, jakieś ciało schowane w mroku i wciąż podchodzące bliżej. Dwieście funtów 
egipskich w mojej kieszeni zaczęło nagle wysyłać sygnały alarmowe, a ja próbowałem 
rozglądać się za jakąś bronią. Wtedy w dole wzgórza cała głowa Sfinksa rozświetla się 
gwałtownie i oświadcza głosem Orsona Wellesa:
- Ja... jestem... Sfinks. Jestem... bardzo stary.
Słowom tym towarzyszą takty „Aidy” Verdiego. Chefren tonie w najpiękniejszej zieleni, 
mały Mykerinos zanurza się w błękicie, a Wielka Piramida błyszczy złotem. Był to pokaz 
widowiska „Światło i dźwięk”, prezentowany widowni zgromadzonej u stóp wzgórza. Ukryte 
za grobowcami reflektory oświetlały piramidy, powoli zmieniając odcienie, Sfinks zaś 
dostarczał komentarza w nienagannej angielszczyźnie. Przez przypadek natrafiłem na noc 
angielską. Inne pokazy są po francusku, niemiecku, rosyjsku i arabsku.
W złotej poświacie dostrzegłem nagle niepozorną figurę, której obecność czułem już 
wcześniej. Stała oparta o wapienny blok położony około pięćdziesięciu metrów od miejsca, w 
którym siedziałem, i nie odrywała ode mnie wzroku. Korzystając ze światła zerwałem się i 
pognałem z powrotem ku wejściu do Wielkiej Piramidy. Nie oglądałem się za siebie, póki nie 
znalazłem się na drodze.
Był tuż za moimi plecami.
- Dobry wieczór, przyjacielu. Ładny wieczór, co?
Przyśpieszył kroku i zrównał się ze mną. Ubrany był w żółtą dźelabiję i podniszczone 
skórzane pantofle. Nie miał skarpetek.
- Nazywam się Marag.
Dopiero później dowiedziałem się, że tak pisze się jego imię. Wymawia sieje z miękkim 
„g” na końcu, tak że rymuje się ze słowem „collage”, tylko że z akcentem na pierwszą sylabę: 
Ma - raż.
- Przepraszam, ale słyszałem, że chce pan kupić haszysz? Pięć funtów za tyle.
Zrobił kółko z kciuka i palca wskazującego i uśmiechnął się przez nie. Jego twarz była 
jak wypolerowany tek, napięta i kanciasta, z eleganckim czarnym wąsem ponad małymi, 
białymi zębami. Jego oczy rzucały iskry znad sieci wesołych zmarszczek. Nienowe to 
rozbawienie. Oceniłem, że ma co najmniej czterdziestkę, a może siedemdziesiątkę. Wzrostem 
dorównywał mojemu trzynastoletniemu synowi. Drepcząc przy mnie sprawiał wrażenie 
płynącego w powietrzu ducha. Gdy w końcu wyciągnąłem pięć funtów i uścisnąłem jego 
dłoń, by dobić interesu, jego palce przesypały siew mojej ręce jak ziarenka piasku.
Siedziałem w małej restauracji na otwartym powietrzu, którą otworzyli na rogu aoudy, 
popijając turecką kawę i patrząc na zmieniające się kolory piramidy. Gdy światła zgasły i 
Sfinks skończył swój monolog, zapłaciłem i wyszedłem. Czekałem, prawie godzinę. 
Powiedział dwadzieścia minut. Znałem zasady gry, są międzynarodowe: czy jesteś w 
Tangerze, czy Tijuana, North Beach, czy Novato, nie możesz wstać od posiłku, zanim nie 
przyniosą ci rachunku. Dwadzieścia minut... w sezonie ananasów.
Kiedy tylko opuściłem restaurację, zauważyłem małą błękitną sylwetkę sunącą od strony 
wioski. Dysząc i spływając potem, wcisnął w moją dłoń pięć paczek. Każda miała wielkość 
naboju do 45-tki i owinięta była papierem. Zacząłem paznokciem grzebać w jednej z nich.
- Musiałem iść dalej, niż myślałem - tłumaczył się. - Co? Dobry? Pięć sztuk. Pięć funtów?
Zrozumiałem, że transakcja kosztowała go dokładnie pięć funtów, czyli nic nie zostało za 
fatygę. Jego twarz zwróciła się ku mojej. Sięgałem po portfel i wtedy zaświtało mi, że równie 
dobrze mógł przynieść mi pięć kozich bobków.
Zauważył moje wahanie.
- Jak pan chce - wzruszył ramionami.
Dałem mu dwa dolary amerykańskie, na czarnym rynku warte około półtora funta. Po 
zbadaniu dwóch zielonych świstków uśmiechnął się w uznaniu dla mej logiki, jeśli nie 
hojności.
- Każdej nocy, ten róg. Pytać o Maraga. Każdy wie, gdzie znaleźć Maraga. - Znowu 
przesunął dłoń przez moją i spojrzał mi w oczy. - A twoje imię?
Powiedziałem, ciągle pełen podejrzliwości, nie wiedząc, czy chce na mnie donieść, czy 
wykończyć, a może i to, i to - jak robią handlarze w Tijuana.
- D’bree? D’bree? - wypróbowywanie akcentu na każdej sylabie wprowadziło go w dobry 
nastrój. - Dobranoc panu, panie D’bree.
I rozpłynął się w mroku.
W pokoju hotelowym przekonałem się, że małe paczuszki powiązane są tak mocno, że 
aby je otworzyć, musiałem użyć noża. W końcu wyłuskałem niewielką brązową kulkę 
najdelikatniejszego, najgładszego i najsłodszego haszyszu, jakiego kiedykolwiek 
próbowałem. A pewnie już nie spróbuję, patrząc na to, co wyrabia siew Libanie.
W tym punkcie powracam do pisania dziennika.

17 października, czwartek Pierwszy dzień w Mena House. Wspaniałe miejsce. Po obfitym 
śniadaniu suto zaprawionym czarną kawą wyruszamy ponownie na wzgórze. Zgromadził się 
tam już świąteczny tłum, niczym żarłoczna zgraja mrówek atakujący pagórek ze wszystkich 
stron. Nie od razu na szczyt. Przejdą kilkanaście metrów, siadają na kamieniach i zajadają 
pikle i owoce albo też włóczą się wkoło aoudy, czekając Bóg wie na co. Lecą do nas jak 
pszczoły do miodu.
Niemożliwością staje się zrobienie zdjęcia albo zapisanie czegoś w notatniku. Uwielbiają 
przyglądać się, jak wyciągam notes i jak ciągnę piórem po papierze, podczas gdy oni muszą je 
pchać z trudem jak po glinie, pisząc od prawej do lewej.
Jacky i ja wspinamy się do niewysokiej niszy i patrzymy na przewalający się w dole 
różnobarwny tłum.
- Dziesięć lat temu byłem tu po ramadanie - dziwi się Jacky - i nie widziałem niczego 
takiego. To z powodu zeszłorocznego zwycięstwa nad Izraelem. Czują się na tyle dumni, że 
są w stanie przyjść i stawić czoła temu gigantowi.
Nadchodzi ubrany na biało policjant. W ręku trzyma pas, żeby przegonić dzieci, które 
wspięły się na głazy, aby nas podglądać. Uciekają, piszcząc z uciechy. Policjant zatrzymuje 
się, ciężko dysząc. Jacky pyta, czemu tyle zamieszania z powodu dzieciaków. Ten wyjaśnia 
po arabsku, potem odchodzi pogonić następną grupę, wspinającą się na piramidę. Skórzany 
pas świszczę w powietrzu.
- Mówi, że jeden dzieciak spadł wczoraj i się zabił. Dzisiaj dziesięciu gliniarzy patroluje 
każdą ze ścian.
- Nie rozumiem, dlaczego to takie niebezpieczne. Tamten dzieciak chyba przeholował.
- Nie. On mówi, że od trzydziestu lat podczas ramadanu jedno dziecko traci życie na 
piramidzie. W zeszłym roku zginęło dziewięcioro. Z całym szacunkiem nalega, byśmy zeszli 
na dół lub schowali się głębiej, zanim spowodujemy kolejne nieszczęście.
Bilet do „dziury” kosztuje pięćdziesiąt piastrów. Jest to tunel zwany El-Mamoun. 
Przesuwamy się aż do granitowych kołków i czekamy, aż schody oczyszczą się z tłumów 
spoconych pielgrzymów, z dzikim wzrokiem spływających na dół. Trzeba pamiętać: to 
wszystko są Egipcjanie, nie turyści, a na zewnątrz jest ze trzydzieści pięć stopni, gdy 
wewnątrz panuje zawsze temperatura nie wyższa niż dwadzieścia. Nikt na zewnątrz nie jest 
spocony.
Z pomiarów wiadomo, że tunel wznosi się pod kątem 26°17’, a jego przekrój stanowi 
mniej niż pół metra kwadratowego. Trudno zauważyć, że jest on stromy i ciasny, aż do 
momentu, gdy schodząca grupa nie zacznie przeciskać się obok. Nie dziwią już dzikie 
spojrzenia i spocone twarze. Zbyt małe to miejsce dla tak wielkiej ilości ludzi. Nie wystarcza 
tlenu, nie ma kierownictwa i każdy o tym wie. W sumie wygląda to jak pierwsze koncerty 
rocka - każdy sobie panem.
Pchając swoją histerię naprzód, docierasz w końcu do przestrzennej Wielkiej Galerii. Z 
tyłu naciera zadyszany tłum. Ty jednak wiesz, że trzeba przejść jeszcze kilka kroków przez 
poziomy tunel boczny do Komnaty Królowej. Tam powietrze jest świeższe. Żaden z tubylców 
nie wydaje się tego świadom.
- Ach!... - oddycha Jacky. - Nie mogę w to uwierzyć. Żadna inna piramida nie ma 
wentylacji?
- Nie. Dlatego podejrzewa się, że ta właśnie służyć miała za coś więcej niż grobowiec.
- Słusznie. Truposze nie potrzebują wentylacji.
- Uważam, że było to kolejne ważne osiągnięcie Vyse’a. Znalazł otwory wentylacyjne w 
leżącej powyżej Komnacie Królów i pomyślał, że może coś podobnego znajdzie się i w 
Komnacie Królowej. Obliczył, gdzie powinny się znajdować, dał solidnego kopa i... odnalazł 
je!
- Dziwne.
- Lecz nie najdziwniejsze. Spójrz. - Przesuwam dłonią po ścianie, jak gdybym 
oprowadzał znajomego po rodzinnym stryszku.- Ten nalot na ścianach i suficie... To sól. 
Wyłącznie w korytarzach i Komnacie Królowej. Skrystalizowana sól morska.
- Jak tłumaczą to egiptolodzy?
- Nie znajdują odpowiedzi. Nic można tego zrobić. Jedynym ich przypuszczeniem jest to, 
że całe to pomieszczenie wypełnione było kiedyś wodą morską... z bliżej nie ustalonych 
powodów. Zrobił to albo człowiek, albo fala przypływu.
- Chodźmy. - Jacky ma dość. - Chodźmy do hotelu na kufel porządnego piwa.
- Jeszcze tylko jeden przystanek - zapewniam, gdy opuszczamy Komnatę Królowej.
Docieramy do Wielkiej Galerii i wspinamy się dalej. Ciągle jest tak samo stromo, ale 
przynajmniej nie czujemy się już przytłoczeni. Coraz bardziej przekonuję się, że były to 
„drogi inicjacyjne”; Wielka Galeria w świetle pochodni, nie zaś tych okropnych świetlówek, 
wydawałaby się zawieszoną nad głową Wiecznością.
Zanim wchodzimy do Komnaty Króla, chcę, aby Jacky przystanął i dotknął wystającego 
Kamienia Przywódcy. Wiem, że jest właśnie tutaj, w ciemnej jamie o wielkości budki 
telefonicznej.
- W razie, gdyby Biuro Jakości trafił szlag, tutaj znaleźć można prawdziwy wzorzec cala.
Przekraczamy próg Komnaty Króla. Jest tu już grupa śmiejących się i pokrzykujących 
turystów. Zachowują się jak żaby na konkursie zespołów amatorskich. Mijamy ich i zbliżamy 
się do grobowca.
- Rzeźbiony w czerwonym granicie. Jego kąty są tak dokładne, a wymiary tak 
uniwersalne, że gdyby wszystko inne zmieść z powierzchni Ziemi, to i tak, studiując ten 
właśnie blok granitu, jakiś sprytny jaskiniowiec z matematycznym zacięciem byłby w stanie 
odtworzyć wszystko, co wiemy dzisiaj z geometrii płaskiej i bryłowej.
Patrzymy w głąb kamiennej niecki, tłum zaś wykrzykuje swoje bum, buum, BUM, cha, 
cha, chi, mieszając śmiech, rytm i arabski nieład, aż pomieszczenie kołysze się jak dzielnica 
rozrywek o północy.
- Zdaje się, że złapali bakcyla Kairu - kręci głową Jacky. - Łącznie z jego odorem.
Kiedy nasze oczy przyzwyczajają się do półmroku tego pustego grobowca, obydwaj 
zauważamy, że dno sarkofagu wypełnia kilka dobrych centymetrów szczyn. Bum, buum, 
BUM, cha, cha, chi... Aby nie wpaść w szał, wyciągam hohnera. Turyści, zaskoczeni 
dźwiękiem niemieckiej harmonijki, cichną gwałtownie. Jacky ciągnie mnie za rękaw, aleja 
dmucham nadal. Gapią się i gapią, a ja dostaję już zawrotów głowy, wypełniając kamienną 
kryptę starymi dobrymi dźwiękami G, C i F. Pokażę wam, zacofane flejtuchy, jak jankeski 
pielgrzym zagra i zabumbumuje. Zdaję sobie sprawę z tego, co śpiewam, dopiero gdy 
dochodzę do refrenu:
- „Zgromadzimy się nad rzeką, piękną, piękną, piękną rzeką...”
Co się tak gapicie? Co to za piękna rzeka, jak myślicie? Wy muzułmanie, metodyści, 
pożeracze Biblii, Missisipi? Kongo? Ohio?
- „Tak, zgromadzimy się nad rzeką...”
Amazonka? Wołga? Jangcy? Ze starożytnym obrazem na waszym dolarze i niedawnym 
zyskiem z giełdy - jak myślicie, o jaką rzekę chodzi?
- „Która płynie pod tronem Boga.”
Jacky wypycha mnie za drzwi tuż przed rozpoczęciem kazania, jakie myślałem wygłosić. 
Zawrót głowy przechodzi mi dopiero w Wielkiej Galerii, ale wnętrzności wciąż przewracają 
się we mnie jak baptyści w czeluściach piekielnych.
- Źle wyglądasz - mówi Jacky.
- Bo źle się czuję.
Wychodzimy na powietrze. Ku uciesze całego stada wyrzucam z siebie śniadanie z Mena 
House.

18października. Śmiertelnie chory. Przekleństwo Faraonów przykuło mnie do 
przepoconego łoża boleści. Czytam jakieś teorie zagłady, śnię o holocauście całej ludzkości.

19 października. Próbuję wspinać się na piramidę i znów ogarnia mnie gorączka. Czytam 
i mam koszmary. Prorocze. O.K., powiedzmy, że zbliża się Burza Gówna. Powiedzmy, że 
naukowcy są tego pewni jak w „Kolizji Światów”. Ludzie na całej Ziemi posypują głowy 
popiołem, biegają bez sensu w kółko, żądają podjęcia decyzji. Jakich decyzji? Posłania w 
kosmos banku wyselekcjonowanej spermy, jak proponuje dr Leary w „Terra II”, aby w ten 
sposób dać umierającemu zastrzyk bezsensownej nadziei?
Pogodzić się z tym, jako Wolą Allaha, i dać się zdmuchnąć niczym trawkę?
Spróbować przetrwać?
Chwileczkę! Nikt nie powiedział, że aby ocalić gatunek, potrzebujemy łodzi ratunkowej. 
Burza Gówna szalała już wielokrotnie, a homo sapiens jakoś ciągle sobie egzystuje. W 
niebezpieczeństwie nie znajdują się nasze ciała czy dusze, ale cywilizacja.
Wyobraźmy sobie. Po gwałtownej i prawie że totalnej zagładzie (znajdowano przecież 
mastodonty ze świeżym kwieciem w pyskach - tak gwałtownej) niewiele jest miejsc, w 
których przetrwali ludzie. Jak moglibyśmy na przykład zachować umiejętność pasteryzacji? 
Trudno jest wytłumaczyć zasady bakteriologii w klasie złożonej z jaskiniowców drugiej 
generacji - nawet mając do dyspozycji nieco ocalałych bibliotek. Należałoby dać 
pierwszeństwo rytuałowi.
- Pamiętaj, do wrzenia to mleko, do wrzenia!
- Zrobi się, o Przemądry Panie. Zagotować mleko! - Nucą przymleczną pieśń. - „Do 
wrzenia mleko, uśmierć bakcyla, co niewidzialny, ale fatalny”.
Nienaruszone biblioteki! W rytuałach zamknięta cała ich mądrość. Stare pieśni! 
Komnaty! Mapy!
W tym momencie moje gorączkowe majaki przerywa Jack Cherry.
- Muldoon jest tu. Mówi, że znalazł kogoś, kto wie, gdzie to jest. Dziś w nocy idziemy!
- Co wie? - Otrząsam się nieco z otępienia. - Kto?
- Lokalny wizjoner. Miał wizję, że trzech Amerykanów poszukuje sekretnego 
przedsionka i naszkicował mapę.
- Mapę?
- Do podziemnej komnaty! Ten facet musi być kimś wyjątkowym, skoro wie o naszych 
poszukiwaniach. Co o tym sądzisz?
Sądzę, że Jacky trochę się miota po otrzymaniu ponaglenia ze swojego biura. Mimo to 
ubieram się i wychodzę chwiejnym krokiem. Na ulicy Muldoon rozmawia z niskim 
mężczyzną w żółtej dżellabie.
To Marag.

IV: TOMBY TAURUS A
„Posucha na jego wody, aby wyschły, gdyż jest to kraj bałwanów i przez owe straszydła 
zgłupieli. „- (Jr 50,30)

Ciągle 19 października. Sobota po południu, po kilku ciężkich jak ołów sekundach.
- Dzień dobry, przyjacielu. - Marag wyciąga dłoń z przepaścistych rękawów. - Ładny 
mamy poranek, prawda?
Odpowiadam, że niebrzydki jak na drugą po południu i ściskam jego dłoń. Po raz 
pierwszy widzimy się w świetle dziennym. Jest starszy, niż myślałem, siwiejący. Jego oczy są 
jednak równie młodzieńcze i czarne jak jego zęby śnieżnobiałe.
Z uśmiechem czeka, co zrobię. Nawet na rozgrzanym chodniku obowiązuje pewien 
protokół: przyznanie, że jest to mój zaopatrzeniowiec, mogłoby kosztować utratę dobrego 
źródła i być poza tym poważnym faux pas; z drugiej strony dyskrecja byłaby lekceważeniem, 
itd...
Muldoon przecina ten dylemat, przedstawiając mi go jako Marvina, nie Maraga. 
Odpowiadam, że mam na imię Devlin. Muldoon oświadcza, że Marvin ma mapę. Zwinne 
dłonie wydobywają papierowy rulon. Jakieś znaki nabazgrane wyraźnie na kartce z zeszytu 
do rachunków przebijają liczby. Pochylamy się ciekawie, on zaś zwija papier niczym żaluzję.
- Marvin twierdzi, że jest to mapa do Sekretnej Komnaty Historii Świętej.
- Sekretnego Tunelu - poprawia Marag - Historii Anielskiej. Niedaleko. Mam samochód i 
kierowca zawiezie was tam bez wątpienia. Hut! Bratanku! Moi przyjaciele z Ameryki! Hut 
hut hut!
Macha do faceta rozwalonego na masce samochodu, zaparkowanego przy krawężniku. 
Człowiek ma około dwudziestu lat, nosi poliestrowe spodnie i koszulkę polo z rękawami 
podwiniętymi w celu wyeksponowania bicepsów. Obrzuca nas taksującym spojrzeniem. 
Ułożenie szczęki i uniesienie brwi zdaje się mówić: „Tutaj stoi ktoś luźny, lecz i 
niebezpieczny”. Kiwnięciem głowy odpowiada na wezwanie Maraga, wypisz, wymaluj obraz 
groźnego wojownika, nie zakłócony bynajmniej takimi cechami jak: krzywe nogi, duży tyłek 
i zgarbione ramiona.
- Nie za wiele edukacji - wyznaje Marag - ale wymarzony kierowca.
- Powiedz, Marvin, skąd wytrzasnąłeś tę mapę? - Nie przypominam sobie, bym 
cokolwiek wspominał mu tamtego wieczoru o Komnacie Zapisów.
- Słyszę, trzech Amerykanów, jeden łysy, szuka Sekretnego Tunelu. Narysowałem ją 
zeszłej nocy.
- Narysowałeś?
- Mój syn ją opisał. Mapa godna zaufania. Moja rodzina od setek lat żyje w Nazlet el-
Samman. Wszystko przekazywane jest z pokolenia na pokolenie.
Muldoon dodaje, że wszystko, czego żąda Marag, to przekazać mu dziesięć funtów.
- Dziesięć funtów! - krzyczymy z Jackym zgodnym chórem.
- Tylko pięć jest dla mnie - spiesznie dodaje Marag. - Reszta dla bratanka. - Zauważa 
nasze wahanie i wzrusza beztrosko ramionami. - Jak chcecie, przyjaciele. Nie dziwię się 
waszej ostrożności. Na razie pięć za samochód i benzynę - a moje pięć za mapę, gdy 
zadowoleni. Jest dobrze? Teraz pięć?
Ta piątka zdaje się wciąż powracać. Marag nie przestaje się do mnie uśmiechać.
- Możemy się zgodzić - decyduję w końcu. Wyciągam 5 portfela pięć funtów. Wysuwa 
się dłoń i banknot niknie natychmiast w fałdach dżelaby. Oko bratanka jest jeszcze szybsze - 
kierowca pojawia się błyskawicznie obok nas i obydwaj toczą cudowną kłótnię we 
wrzaskliwym egipskim.
Mimo swego nikłego wzrostu bratanek jest i tak o kilka centymetrów wyższy od swego 
stryja i widać efekty jego niewątpliwego treningu. Żaden to pojedynek. Malutki mężczyzna) 
błyszczącym spojrzeniu padłby trupem w ewentualnej konfrontacji.
- Mój bratanek to wariat na pieniądze - wyjaśnia, prowadząc nas do pogruchotanego fiata. 
- Ale bardzo dobry kierowa, możecie być ubezpieczeni.
Gdy krząta się, wpychając nas po kolei do wozu, zaczynam rozumieć, że wcale nie 
zamierza z nami jechać.
- Również bardzo usłużny. Na imię ma Teppak.
- Trzepak? - wołamy w momencie zbiorowego olśnienia. - Trzepak?
Gruby brązowy paluch przekręca kluczyk startera i uwalnia silnika ryk tryumfu. 
Nacierając na pedał, Trzepak bierze zakręt i przesyła nam zadowolony uśmiech. W jego dłoni 
tkwi pamiętna mapa.
- Nie widziałem nigdy podobnego uśmiechu - zauważa Jacky - od czasu, gdy Sal Mineo 
zdobył Oskara za „Młodego Mussoliniego”.
Trzepak poprawia lusterko tak, by podziwiać w nim swoje odbicie. Odsuwa z czoła 
naoliwiony lok i - myślę, że „hamuje jak wariat” jest tu odpowiednim określeniem. Na 
asfalcie zakrętu koło Mena House zostawia długi, czarny ślad zdartych opon, niemalże 
wbijając pedał hamulca w podłogę.
Zbyt późno zdajemy sobie sprawę, że oto znaleźliśmy się w szponach Nierozumnej 
Poczciwości. Jeśli Las Vegas wypreparowało Zachodni Materializm aż do jego najczystszej 
formy, to Trzepak jest zasymilowaną esencją egipskiej motoromanii. Pędzi, nie patrząc na 
boki, bez przerwy migając światłami i naciskając na klakson. Nieustraszony Beduin, Dziki 
Derwisz pędzi osiemdziesiątką w kierunku ogona wlokącego się sznurka samochodów. Nie 
dotykając hamulca, bez cienia strachu wchodzi bokiem na prawo od małego volkswagena, 
przemyka między dwoma motocyklami i wpada na lewy pas, aby wyprzedzić autobus 
turystyczny. Pasażerowie patrzą za nami w szczerym przerażeniu, my zaś wracamy na nasz 
pas akurat w ostatnim momencie przed śmiercią. Z prawej tym razem strony wymijamy 
ogromną, sześciokołową ciężarówkę wojskową. Na jej szczycie siedzi dwóch żołnierzy z 
armatką. Lewą czy prawą stroną, znów, znów, za każdym razem o włos od tragedii - 
wyjeżdżamy wreszcie na czoło powolnej grupy i oddychamy z ulgą, licząc na chwilę relaksu. 
Mała poprawka - przed nami pojawia się korek spowodowany prawdopodobnie wypadkiem. 
Około trzydziestu samochodów!... Pędzimy na nie z szybkością światła...
- Trzepak!
Rozlega się straszny pisk hamulców, domagających się natychmiastowej interwencji 
mechaników. Potem szarpnięcie hamulca bezpieczeństwa, przekleństwa, znowu trzask 
metalu.
Nareszcie opatrznościowy poślizg. Boczne drzwi znajdują się centymetr od tyłu 
przyczepy pełnej indyków.
- Jacky, na miłość Boską, powiedz mu coś! Ja mam żonę i dzieci, powiedz mu, Muldoon!
Nic to nie daje. Obydwaj tłumacze są w stanie szoku. Trzepak i tak nic nie słyszy: trąbi 
bez ustanku, głowę zaś wysadził za okno, domagając się wyjaśnień, co to za kupa złomu śmie 
nas zatrzymywać. W końcu rusza. Mijamy dwa małe fiaty, zupełnie takie jak nasz, 
zgruchotane po zderzeniu czołowym. Wyglądają jak dwa zmięte razem opakowania po 
gumie. Żadnej policji, żadnych ambulansów ani tłumu gapiów - jedynie wychudzony szakal 
w poszukiwaniu łupu. Facet, który najwyraźniej jest ocalałym kierowcą, stoi niepewnie na 
linii środkowej i gdy jedną ręką przyciska zieloną chustkę do skrwawionego ucha, drugą 
macha na przejeżdżające samochody.
Trzepak wrzeszczy, aż otrzymuje zadowalającą odpowiedź. Wsadza głowę do środka i 
przekazuje informację głosem tak spokojnym, że Jacky zostaje wyrwany z transu i zaczyna 
tłumaczyć.
- Mówi, że to kuzyn ze strony matki. Martwy taksiarz to także kuzyn. Był dobrym 
wujciem, ale słabym kierowcą - nie amin, niegodnym zaufania.
- Powiedz mu, że moje serce jest równie niegodne zaufania.
Za późno: Trzepak dostrzegł coś, co wygląda jak niepewna szansa. Omija kierowcę - 
rywala. Zielona chustka wisi nieprzytrzymywana u rannego ucha, kiedy obie pięści wygrażają 
za nami w świętym oburzeniu - Trzepak nie zwraca uwagi - wszystko pod kontrolą - opierając 
zmiętoszoną mapę o przednią szybę tak, by mocją analizować, obserwując jednocześnie 
drogę, podziwiając swoją twarz w lusterku, trąbiąc, jadąc nieprzepisową stroną drogi prosto 
na wielkiego pieprzonego doge’a nadjeżdżającego z ładunkiem mebli, sięgającym aż po lach, 
miedziane rurki łóżka, a na jego szczycie jeszcze i kiedy frzepak... (Tutaj kartka dziennika 
staje się nieczytelna.)
20października. Dwudziesta niedziela po Święcie Tygodni, tuż po wschodzie słońca i 
przed śniadaniem, z powrotem w mojej klitce, rozciągnięty na leżaku.
Jacky zrobił wczoraj dausza na recepcji za to, że nie łączą jego rozmów do Jann Wenner i 
że nie dano nam jeszcze oddzielnych pokoi. Był tak efektywny, że natychmiast zabrano nam 
pokój i wsadzono do dwóch kabanas nad brzegiem basenu. Są to ciasne cementowe cele, 
zaprojektowane być może dla przebierających siew kostiumy kąpielowe, lecz w żadnym 
wypadku nie dla gości. Brak ciepłej wody, twarde łóżko, brak okien, a cena każdego z nich 
równa jest cenie poprzedniego pokoju. Ale Jacky dostawał świra od tych moich ciągłych 
nocnych wędrówek po pokoju - rezultat nadmiaru tureckiej kawy i pakistańskiego haszu...
Znad basenu przyciągnąłem leżak. Siedzę sobie i patrzę na Wielką Piramidę, której 
kształt rysuje się ponad hotelem. Poranne niebo jest nieopisanie piękne, powietrze zaś tak 
nieruchome, że dochodzi mnie głos kruków krążących nad szczytem piramidy; tuzin czarnych 
punktów, walczących o miejsce na królewskiej grzędzie, czyli długim, drewnianym kiju, 
oznaczającym punkt, gdzie powinien znajdować się szczyt, gdyby wieńczący kamień był 
wciąż na miejscu. Bawią się świetnie, krążąc i piszcząc. To lepsze niż kawa po turecku. 
Kirlianowskie fotografie małych modeli piramid ukazują pola sił, wytryskujące wprost z 
wierzchołków niczym czysta energia, wystrzeliwana z wulkanów.
Wiele jest opowieści o zagadkowych zjawiskach, objawiających się na szczycie Wielkiej 
Piramidy: wariujące kompasy, trzeszczące iskry strzelające z bolas z winem, farba radowa, 
samoistnie łuszcząca się z tarcz zegarków, aby przechodzić wewnątrz w zielony piasek. 
Muszę się przekonać przed wyjazdem.
Wczoraj był pierwszy dzień od czasu przybycia do Kairu spędzony z daleka od piramid. 
Podjąłem decyzję, że mój czas poświęcę tylko okolicom Gizy i nie poddam się turystycznej 
żądzy „obejrzenia wszystkiego”.
Niestety, wczoraj zostaliśmy porwani, aby rzucić okiem na jedno z tego „wszystkiego” - 
na przekór mojemu postanowieniu i na zgubę nas wszystkich. Trzepak okazał się mniej 
więcej tak godny zaufania i usłużny jak mapa Maraga, tylko o wiele bardziej nieprzyjemny.
Gdy tylko znaleźliśmy się dość daleko od Mena House, osobnik ten zatracił wszelką 
umiejętność rozumienia języka angielskiego, a kiedy zobaczył, że Jacky i Muldoon nie dają 
łatwo za wygraną i krzyczą do niego po arabsku, zaprezentował tak niewyraźną wymowę, że 
nawet oni nie byli w stanie nic pojąć. Każda prośba o zwolnienie tempa kwitowana była 
słowami:
- Miszfahim abadan.
- Co to znaczy?
- „Nic nie rozumiem” - zawył Jacky. - Ale w rzeczywistości to oznacza, że skurczybyk 
czuje się obrażony. Właściwie można to nazwać porwaniem.
Trzepak skręcił gwałtownie w prawo i zjechał z zatłoczonego Bulwaru Piramid wprost w 
wąską uliczkę, biegnącą pomiędzy rzędami wysokich, cienistych drzew kauczukowych po 
prawej i głębokim kanałem irygacyjnym pełnym na wpół zatopionych krów i szczątków 
samochodów po lewej. Trzepak, uwolniony szczęśliwie od irytującego ruchu, mógł wreszcie 
dryfować swobodnie po puściuteńkich drogach, jeśli nie liczyć tak nieistotnych obiektów jak 
kury, dzieci, osły i tym podobne.
- Trzepak! - Próbowałem kontaktu na bardziej uniwersalnych długościach fal. - Ty 
pokurczona kupo zaskorupiałego wielbłądziego gówna! Jedziesz za szybko!
- I za daleko - podrapał się w głowę Muldoon. - Myślę, że jedziemy do Sakkary, do 
Piramidy Schodkowej.
- Ten przeklęty Marag mnie oszukał.
- Masz na myśli Marvina? - siedzący na przednim siedzeniu Jacky zdołał chwycić kartkę 
papieru. - Może i nie. Patrzcie, ta mapa nie pokazuje drogi do Zoser, ale do jakiegoś obszaru 
w jego pobliżu, miejsca nazwanego Tunelem Serapeum. Widzicie? Pewnie miał na myśli 
seraphim, czyli anioły.
Zrezygnowaliśmy z apelów do rozsądku Trzepaka. Jacky stwierdził, że nasze krzyki 
tylko pogarszają sprawę, zaś Muldoon dodał, że obejrzenie Sakkary to też niezły pomysł. 
Gwoli wstępu: Piramida Schodkowa jest przez wszystkie obozy (z wyjątkiem stronnictwa 
Caycego) uznawana za najstarszą ze wszystkich istniejących. Warto ją zobaczyć, ma w sobie 
coś intrygującego.
- Widziałeś ten Tunel Aniołów czy coś takiego?
- Serapeum? Byłem tam ze studentami. To rzecz, że się tak wyrażę, z jajami.
Po trzydziestu kilometrach jazdy wzdłuż wspomnianego kanału ponownie skręcamy w 
prawo. Kierujemy się na zachód, oddalając się od wąskiej doliny Nilu i zbliżając ku 
kolejnemu wapiennemu płaskowyżowi. Gdy dostajemy się na szczyt, Grupa z Gizy błyszczy 
w oddali niczym ślady kanałów na słońcu. W przeciwnym kierunku, o wiele bliżej, dostrzec 
można środkową strukturę króla Zosera.
- Nadgryziona zębem czasu - odzywa się Muldoon. - Jeden z facetów na uniwersytecie 
ma taki popisowy numer pt. „Tennesse Egipt”. Śpiewa piosenkę o tej właśnie piramidzie, 
zwanej „Starą Łachmaniarą”.
Trzepak był tak podniecony swoją bezkonkurencyjną jazdą, że odzyskał zdolności 
językowe. Muldoon namówił go do podjechania bliżej budowli. Przeszliśmy za Muldoonem 
przez zrekonstruowaną bramę świątyni i skierowaliśmy się ku zrujnowanej budowli.
- Wybudowana na rozkaz króla Zosera przez genialnego, jak mówią, architekta Imhotepa. 
Egiptolodzy twierdzą, że stało się to na pięćdziesiąt lat przed wzniesieniem Wielkiej 
Piramidy.
Trudno było myśleć o tej prymitywnej konstrukcji jako starszej jedynie o pięćdziesiąt lat 
od cudu z Gizy. Jeszcze trudniej pojąć, że była ona pięć tysięcy lat młodsza niż wynikało to z 
obliczeń Caycego.
Muldoon zabrał nas do zwalonej kamiennej skrzyni, usytuowanej na tyłach piramidy. 
Można tam wspiąć się i zerknąć do wnętrza przez pięciocentymetrowy otwór. Kamienna 
budowla opiera się na tylnym module, przechylona w tym samym stopniu, co i skrzynia, co 
nadaje jej wygląd astronauty szykującego się do lotu w kosmos.
Muldoon klaruje teorię mówiącą o tym, że piramida ta powstała przez kolejne dodawanie 
nowych skrzydeł do wewnętrznego bloku grobowca. Otrzymano w ten sposób schodowo 
zwężającą się ku górze konstrukcję.
- Zobaczyli to jacyś ludzie Chufu i, wedle teorii, pomyśleli co następuje: „Hej! Gdyby 
wypełnić te schodki, to otrzyma się wielką piramidę. Zbudujemy taką dla Szefa”.
Muldoon wprowadził nas do pięknych komnat z alabastru, o sufitach wymalowywanych 
w sceny z życia codziennego Egiptu sprzed pięciu tysięcy lat. Rolnik, który orze, sieje, zbiera 
plony; widzimy drogę złodzieja od momentu zbrodni do chwili procesu; rybacy zarzucają 
sieci z łodzi na powierzchnię jeziora, gdy poniżej reliefy z wielką precyzją oddają bogactwo 
podwodnego świata: pewne formy wydają się znajome, inne pewno wymarłe.
Trzepak dreptał za nami, tracąc powoli cierpliwość nad naszym zainteresowaniem 
obiektami nieruchomymi. Ostatecznie zdecydował się zatrzymać i tkwić z założonymi 
rękami, lecz ustami pełnymi gróźb.
- Przeżywa kolejny atak - przetłumaczył Jacky. - Mówił,  że jeśli nie wrócimy do 
taksówki, to on jedzie bez nas.
Nawet po umoszczeniu się za kierownicą Trzepak wciąż był podminowany. Przez resztę 
drogi do Serapeum wyzywał nas od najgorszych, głównie za marnowanie drogocennego 
czasu dla paru cholernych grobów! Próbowaliśmy go oswoić, oferując gumę i prosząc, by 
poszedł z nami do grobowców Serapen. Wpełzać do dziury jak jakaś jaszczurka? Za żadne 
skarby! Pozostawiliśmy go więc przy wyjącym silniku, a sami pomaszerowaliśmy po piachu. 
Nie mieliśmy kłopotów ze znalezieniem śladu w postaci podartych biletów, bezbłędnie 
oznaczających drogę do wejścia świątyni. Wejście stanowiło szerokie, pochyłe rozcięcie w 
wapiennej skale, sięgające w dół aż do wysokich, kwadratowych drzwi. Wyglądało to jak 
stromy wjazd do podziemnego garażu dla pustynnych ciężarówek.
W dole zapłaciliśmy za wstęp uzbrojonemu Arabowi, który wydał nam trzy połówki z 
pokaźnej kupki podartych biletów. Przeszliśmy przez wysokie drzwi i skręciliśmy w lewo, w 
stronę przestronnego korytarza. Inny strażnik zażądał kolejnej opłaty, zabrał nasze połówki i 
ponownie je przedarł. Z wielkim namaszczeniem podał połówki połówek, a swoje części 
odłożył na kupkę, która była o połowę mniejsza od kolekcji poprzednika (składając się 
jedynie z ćwiartek) i kazał iść dalej. Stawało się coraz ciemniej. Kolejny zakręt, w lewo czy w 
prawo (już nie pamiętam), znowu wysokie drzwi, za którymi znajdował się tunel główny.
Jest to prosty, samotny korytarz, przebity w litej skale, o nierównych ścianach, wysokim 
suficie i płaskiej podłodze. Jest wystarczająco duży, by pomieścić kompletny system kolejki 
podziemnej: mogłyby się w nim minąć dwa pociągi, a jeszcze zostałoby sporo miejsca na 
maszyny z gumą do żucia i małe fontanny. Tu jest jednak zupełnie pusto. Tunel biegnie 
gładko naprzód i ginie w mroku.
Oświetlony jest pośrednio. Światło dochodzi, jak w końcu zauważamy, z dużych wnęk 
położonych na przemian co dwadzieścia kroków po obu stronach korytarza. Są to regularne 
sześciany o grubo ciosanych ścianach, mniej więcej jednakowych rozmiarów: długość boku 
wynosi chyba dwanaście metrów, nieco więcej niż sufit tunelu. Dlatego, gdyby stanąć w 
takiej wnęce, człowiek musiałby zejść nieco poniżej poziomu podłogi w tunelu głównym i 
opierając się o barierkę, mógłby dojrzeć jedyne wyposażenie komnaty. W każdej z nich jest 
ono jednakowe: ogromna skrzynia z granitu wraz z odsuniętą nieco na bok płytą, pozwalającą 
spojrzeć w czarne wnętrze. Poza różnymi wykutymi napisami, wszystkie skrzynie są 
identyczne. Każda wykonana jest z pojedynczego bloku ciemnoczerwonego granitu, każda 
mocna, mroczna i przeraźliwie wielka. W sam raz na opakowanie dla taksówki Trzepaka.
Pokój za pokojem, wzdłuż całego tunelu... Jest zawsze tak samo: jeden na lewo, potem, 
po kilkunastu krokach, następny na prawo, każdy z łukowatym wejściem, każdy z pojedynczą 
granitową trumną, podobną do następnej chyba nawet co do kąta odsunięcia 
dziesięciotonowej przykrywy, zapraszającej do sięgnięcia po ukryte w głębi skarby.
- Przeznaczone były dla martwych byków - objaśnia Mulldoon. - Byków ofiarnych. Co 
roku jeden i tak przez tysiące lat.
Zeszliśmy stromymi schodami do jednego z grobów i stanęliśmy obok olbrzymiej 
skrzyni. Mogłem dotknąć pokrywy. Muldoon dotąd przeglądał znaki wyryte na bokach, aż 
znalazł obraz rytualnej ofiary.
- Byk musiał wyglądać w ten sposób, musiał mieć dokładnie ten wzór na zadzie plus dwa 
białe włosy w ogonie oraz znamię w kształcie skarabeusza pod językiem. Tutaj, popatrzcie na 
ten bok.
Granitowe ściany pustego olbrzyma były gładkie jak powierzchnia jeziora.
- A jednak archeolodzy nie zgadzają się na nic więcej jak na miedź! Bo tylko takie 
narzędzia zostały odkopane. Nasz nowoczesny szybkoobrotowy świder diamentowy 
potrzebowałby tygodnia, aby przewiercić mały otwór przez tego typu materiał, ale 
archeolodzy nadal twierdzą, że wykluczone jest cokolwiek, za wyjątkiem miedzi!
Ogólny efekt był makabryczny, zbijający z tropu: nowoczesna precyzja w zderzeniu z 
zamierzchłą starożytnością, Jack z podziwem chodził wokół gigantycznej kamiennej zagadki.
- Co, do diabła, takiego mieli? Nie chodzi mi o przeklęte narzędzia; nawet jeżeli 
posiadaliby laser Goldfingera i mądrość Salomona, to nadal musieliby się nieźle natrudzić.
- Nie wiadomo także, dlaczego to robili. Być może z początku chodziło o rodzaj 
symbolicznego pogrzebu Ery Taurusa, który z czasem kontynuowany był siłą rozpędu. 
Pewności jednak nie ma.
Jacky Cherry nie mógł przejść nad tym do porządku.
- Jest w tym coś z gruntu perwersyjnego, wiecie? Coś...
- Byczego - zakończył Muldoon. - Co przypomina mi o waszym kierowcy. Sprawdzimy, 
czy jest godny zaufania. I czy nadal wiernie czeka.
Znaleźliśmy Trzepaka w wielce burzliwym nastroju. Nie chciało mu się nawet na nas 
patrzeć, nie mówiąc o wiezieniu do domu. Ze wzrokiem wbitym w niewyraźne zarysy Kairu 
wykrzykiwał, że obrabowaliśmy go z całego popołudnia jego egzystencji, nie wspominając 
napiwków i innych rzeczy. Zaklinał się, że ma zamiar usiąść i słuchać radia, dopóki nie 
pojawią się jacyś turyści w swoich wielbłądzich taksówkach z Gizy. Po próbie takiej 
rozkosznej jazdy na karku cuchnącego okrętu pustyni wielu z nich będzie zapewne 
szczęśliwych, mogąc rozsiąść się wygodnie we wnętrzu jego luksusowego krążownika szos. 
Ma więc nadzieję na szczodrą zapłatę, aby wynagrodzić sobie straty, na jakie narazili go tacy 
walnięci goście jak my.
Łgał w żywe oczy. Do jutra nie pojawiłaby się żadna karawana i on o tym wiedział. Był 
mimo to zdecydowany wydoić swoje groźne przepowiednie co do piastra. Co gorsza, zdałem 
sobie sprawę, że jego głównym celem jest, abyśmy czołgali się przed nim ze strachu.
W czasie jazdy powrotnej Trzepak przez cały czas chrząkał znacząco w ciszę. Gdy dotarł 
do Pyramid Boulevard, zmuszał się do jazdy tak powolnej, że stało się to prawie równie 
nieznośne jak poprzednie zawrotne tempo. Kiedy dotarliśmy do hotelu, każdy z nas drżał, zaś 
ręce Trzepaka trzęsły się tak mocno, że ledwo był w stanie przekręcić kluczyk. Wszystko się 
w nim burzyło. Twarz przybrała popielaty odcień na skutek przebytej dopiero co agonii 
nienaturalnej powolności, narzuconej przez jego własny okropny upór.
- Co ze zdjęciem? - zapytał żałośnie. Obiecałem mu je wcześniej.
- Idę założyć film - odpowiedziałem. - W pokoju. - Nie odważyłem się zabierać ze sobą 
aparatu. Chyba przejechałby rzeź środek basenu, aby tylko znaleźć się bliżej pożądanego udu 
techniki.
- Wracaj szybko i strzelaj to zdjęcie - zawołał Jack Cherry zanim on sam się zastrzeli.
Gdy Trzepak zobaczył, że wracam, o mało co się nie rozpłakał. Założyłem kliszę, a ręce 
drżały mi pod uważnym wzrokiem spragnionego modela. Jacky ustawił go do zdjęcia z 
piramidą w tle:
- Dla efektu dramatycznego.
Stał na krawężniku. Około minuty zabrało mu uspokojenie nerwów i przyjęcie 
odpowiedniej pozy. Wreszcie kiwnął głową, że jest gotów.
- Teraz!
Wyrwał mi zdjęcie, zanim byłem w stanie je utrwalić. Wrażenie było piorunujące. Gdy 
obserwował swój obraz pojawiający się na małym kwadracie papieru, mogliśmy patrzeć, jak 
zmienia się jego twarz. Zacisnął szczęki i zgarbił ramiona. Na naszych oczach przeistaczał się 
znowu w gotowego do skoku kota. Jego oddech uległ zwolnieniu. Kolory powróciły na twarz. 
Kiedy wszystko było już w porządku, jak to mówią - niech mnie kule biją, jeśli bęcwał nie 
zażąda pięciu funtów. Następna potężna awantura. Trzepak śmiał się do rozpuku umowy z 
wujem Maragiem. Kto to jest Marag? Gdzie on jest, on Marag, wraz z pięcioma funtami 
przyrzeczonymi za wynajęcie samochodu? Dlaczego go tutaj nie ma, by sfinalizować 
transakcję?
- Okay, okay - wzdycha Jack i wręcza mu banknot.
Ależ nie! To tylko zwykła stawka! (Trzepak dla pewności zerknął na fotografię - tak, 
ciągle tam był); on mówi o następnych pięciu funtach, za ten czas, który kazaliśmy mu 
czekać.
Stawało się to męczące. Powiedziałem: dobra, oto pięć funtów. Ale oddawaj zdjęcie.
Stracił dech.
Czy nie tak się umawialiśmy? Zdjęcie w zamian za spokojną jazdę i żadnych dopłat? 
Zamrugał nerwowo oczami, rozglądając się dokoła. Nie był sam. Kilku innych taksówkarzy i 
poganiaczy przyczłapało, aby zobaczyć, co się dzieje. Wszyscy mieli uśmiechy na ustach. Ich 
uczucia były jednoznaczne. Trzepak znalazł się w potrzasku.
Aby uratować twarz, musiał oddać twarz.
Wyrwał mi z ręki banknot, rzucił zdjęcie na chodnik (twarzą do góry) i odjechał w siną 
dal. Głowę miał podniesioną wysoko, ramiona wyprostowane, brzuch wciągnięty. Niemalże 
byłem z niego dumny.
Później jednak moc fotografii musiała odżyć na nowo. Wieczorem zastukał bowiem do 
drzwi mojej klitki. W ręku dzierżył jedno z metalowych pudełek, które wyrzuca się po 
zużyciu kliszy. Małe, kruche czarne pudełko. Znalazł je pod siedzeniem, gdzie je wsunąłem, 
mając torbę pełną wszelkiego polaroidowego oprzyrządowania.
Z tryumfującym uśmiechem podniósł pudełko w górę.
Objaśnił mi, że pragnie wymienić ten niezbędny element fotograficznego sprzętu na 
zdjęcie, które jest dla mnie bezwartościowe. Czekał, szczerząc zęby w uśmiechu. Jak 
zdołałbym mu wytłumaczyć, że jego wizerunek nigdy nie został pokryty utrwalaczem i że 
zdjęcia ze specjalnego pozytywowo-negatywowego polaroidu bez utrwalenia znikają w 
przeciągu kilku minut? Poza tym warunki umowy były inne. Tak więc odmówiłem 
kategorycznie, pozwoliłem mu zatrzymać cenny element i oświadczyłem, że nie oddam mu 
zdjęcia, nota bene nie istniejącego.
- Nic z tego? - zawołał. - To znaczy, nie zamieniamy się?
- Nie zamieniamy się, czyli nic z tego. Nie ma zdjęcia. Nie ma interesu.
Zatkało go. Patrzył na mnie z nowym szacunkiem: oto drugi taki byczy chłop jak i on. 
Przez chwilę przeklinał mnie i straszył po arabsku i angielsku oraz w trzech czy czterech 
innych międzynarodowych językach. Cały czas wymachiwał pudełkiem, równie próżnym jak 
jego groźby.
Gdy w końcu odszedł - zdumiony i nieźle wkurzony - zanotowałem w pamięci, by na 
drugi raz, wędrując po egipskich ziemiach, mieć się na baczności.
Po kolacji kończę wywoływanie negatywów w małym pojemniku z chemikaliami, które 
trzeba nosić ze sobą dla tego rodzaju klisz polaroidowych. Dużo hałasu i masa kłopotu.
Zdecydowałem się na kupno tego całego kramu z uwagi na tych wszystkich fotografów, 
którzy przez wiele lat próbowali uwieczniać moją podobiznę - zasłaniając mi widok, 
wytrącając mnie z równowagi, sprawiając, że potykałem się w miejscach, w których do tej 
pory sunąłem gładko jak po stole, obiecując nieodmiennie: „Wiem, że to kłopot, ale przyślę 
panu odbitki!” - tylko po to, by zniknąć bez śladu w swoich pracowniach.
Liczyłem, że cała ta maszyneria będzie sprawiedliwym rozwiązaniem; obiekty dostaną 
swoje odbitki, ja zaś zatrzymam negatywy. Ale do diabła z tym. Za dużo zachodu.

V: WEWNĄTRZ KAMIENNEGO SERCA
Albowiem nic, co ukryte, takim nie pozostanie, wszystko, co schowane, będzie ujawnione. 
- Jezus

- Kiedy nie masz nic do powiedzenia - poradził mi kiedyś stryjek Dicker w pewnej odzie 
do optymizmu - nie bój się powiedz to! To tak, jakbyś nie miał nic na kolację z wyjątkiem, 
powiedzmy, gara wody i odrobiny soli. Może się zdarzyć, że jak już zagotujesz i posolisz 
wodę, jakiś fagas w swoim gruchocie przez przypadek rozjedzie jedną z twoich najlepszych 
kur... poświęcających tobie swoje młode życie.
Pozostałem wierny owej radzie, gotując hektolitry zbędnych stów, aby w ostatniej 
sekundzie otrzymać wyśmienitą potrawę.
- Nigdy, przenigdy - stryj sprostował - nie spraszaj tłumów, licząc na ten cud. Pomoc 
niebieska jest doskonale nieprzewidywalna.
Zdaje się, że zapomniałem o tej poprawce, gdyż z uporem próbuję pisać w Egipcie, przy 
stole pełnym zaproszonych czytelników, brzuchy burczą, kocioł kipi, a żadnego znaku 
zbawiennej Jemimy lub jej ziemniaków.
Prawdę mówiąc, po pomyłce z Maragiem zaprzestałem wyczekiwania na drodze obok 
kurnika. Żałuję, że nie mogę wysadzić tej całej kuchni w powietrze. Niech Jann Wenner 
poczyni odpowiednie zmiany w menu.
- Wykreśl z karty rosół z kury, Jacky, i otwórz okno. Cała jadalnia jest zaparowana.
Przechwalone Tajemne Sanktuarium? Byłem bliższy wdarcia się tam w Dayton w stanie 
Ohio, niż tkwiąc teraz w Gizie i patrząc na ssącą pestki pokojówkę. Nie umiem nawet zacząć 
rozmowy. „Gorąco dziś” - to wszystko, co jestem w stanie z siebie wydusić, chociaż wiem, że 
ma na imię Kafoozalum i że sok owocowy ścieka jej po brodzie. Jej oczy, gdy patrzy na mnie, 
są tak okrągłe jak guziki jej uniformu z Mena House - czekają na otwarcie.
Wiem, że zna angielski. Wiele razy słyszałem, jak trajkotała w innych pokojach, pchając 
wózek pełen białej pościeli, jej mundur jest pełen dojrzałego, brązowego miąższu. Nigdy nie 
powiedziałem więcej niż „dzień dobry” czy „dziękuję”, nawet kiedy przesyłała mi swój 
najcenniejszy uśmiech (kły z czternastokaratowego złota). Aż do tego południa...
Pędziłem do hotelu z fantastycznym znaleziskiem. W mojej kieszeni spoczywała 
najlepsza rzecz, jaką zdobyłem od czasu pontiaka rocznik 66: wspaniała stara rzymska 
moneta. A może grecka. Ze szlachetnym profilem wciąż odcinającym się ze zniszczonego tła 
z brązu.
Przepełniony entuzjazmem, że znalazłem coś starożytnego, pędziłem na złamanie karku 
do Jacka Cherry. Zamiast nadkładać drogi przechodząc przez główną bramę, wszedłem do 
budynku tylnymi drzwiami. Wpadłem wprost między rozłożone brązowe kolana Kafoozalum, 
siedzącej na małym, kwadratowym obrusie.
Myślałem, że je obiad. Chwiejąc się, aby nie wdepnąć w jej groch lub kolana, wykonałem 
dość zabawny taniec, aż wreszcie odzyskałem równowagę i odskoczyłem. Wtedy 
zobaczyłem, że na obrusie nie ma jedzenia, ale karty, które wyglądały na rodzaj egipskiego 
tarota. Ostrożnie zebrała je z mojej drogi, spoglądając na mnie wzrokiem równie ciekawym, 
co zachwycającym.
Przeprosiłem i opowiedziałem o monecie, dodając, że nie miałem na myśli nic złego, tak 
nieoczekiwanie na nią wchodząc.
- To znaczy na twoje karty. Mogę je zobaczyć?
- Czemu nie? - błysnęła uśmiechem swoich złotych kłów. - Oczywiście!
Gdy rozsiadłem się na worku cementu, ona rozprostowała płótno i zaczęła rozkładać 
karty. To nie był tarot, ale jej osobista kolekcja owych przesłodzonych „zdjęć pozowanych”, 
które można kupić w każdym kiosku. Z tym, że jej karty nie były przeznaczone dla turystów. 
Przedstawiały egipskie modelki i modeli w sztywnych, wystudiowanych pozach. Głównie 
sceny małżeńskie i narzeczeńskie. Na przykład zamiast głównego elementu takiego jak 
„Kochankowie” mamy tutaj „Przystojna Młoda Para na Progu Domu Dziewczyny, żegnająca 
się Smutnymi Oczami” lub „Samotna Narzeczona Patrząca Załzawionym Wzrokiem na 
Skrzynkę Pocztową z Listem od Ukochanego”. Wszystko przyprawione najnowszymi 
kairskimi fryzurami i szmatkami, wszystko to piękne, kochające i promieniejące.
W skrócie - rzygać się chce. Byłem jednak pod wrażeniem jej prezentacji.
Powoli odkryła ostatni, swój ulubiony obrazek („Piękna Młoda Para Wciąż w Ślubnych 
Strojach Samotnie po Raz Pierwszy lub Tak Im Się Tylko Wydaje, gdyż Widzimy w Oknie za 
Nimi, że Goście Weselni Patrzą, Jak On Unosi Jej Welon, Delikatnie, i Jak Ona Dotyka Jego 
Wąsów, Prowokująco) i podniosła na mnie wzrok, pytając w każdym języku świata: „Na co 
czekasz, głuptasie?” Odpowiedziałem, żeby wpadła do mnie, gdy będzie miała trochę czasu, a 
pokażę jej negatywy z mojego nowego polaroidu...
Teraz jest w mojej celi, z rękami pełnymi świeżo uprasowanych ściereczek. Drzwi 
zamykają się z hukiem. Rytuał wstępny mamy już za sobą: wymieniliśmy zdjęcia, ona 
zwolniła się z wieczornych obowiązków. Nie pozostaje nic innego, jak rzucić kilka 
rutynowych zdań i otworzyć drzwi rozkoszy. A wszystko, co potrafię powiedzieć, to: „Gorąco 
dzisiaj”.
- Co piszesz? - Zagląda do mojego notesu.
- Nic. Notatki, aby pamiętać, co się zdarzyło.
Wszystko to z braku odwagi, z obawy przed międzynarodowym faux pas. Siedzę, 
zagryzając wargi, dopóki ona litościwie nie rozładowuje sytuacji.
- Ya Salam!
Zdjęcia wymienione, owoce zjedzone, trzeba tylko spojrzeć na zegarek i zdziwić się, jak 
ten czas leci. Dziękuje mi spiesznie, zbiera porzucone ścierki, rozgląda siew obie strony przed 
wyjściem z pokoju i podbiega do swojego wózka, cały czas ssąc pestkę. Po zamianie czystej 
bielizny na brudną powraca przed moje drzwi i pyta:
- Czy dziś też panu gorąco?
Mówię, że też. Prosi, bym jeszcze trochę wytrzymał, wiatr zmieni się lada dzień.
- Wszystko przeminie - uśmiecha się. - Nawet rozwolnienie.
I odjeżdża dalej, pozostawiając mnie niemego, jak wiejskiego głupka. Cóż za cios z ręki 
pokojówki! Tak czy inaczej, lepiej daj małej suty napiwek przy wyjeździe. Jak suty? Bardzo 
suty. To dlatego potrzebujący na całym świecie najbardziej lubią Amerykanów. Zawsze 
można liczyć, że damy więcej, ponieważ nigdy nie jesteśmy w stanie zrobić tego, czego się 
od nas oczekuje.

23 października, środa. Moskity i skarabeusze przyszpiliły Jacka do ściany jego celi. 
Również Yasir Arafat dostaje od Konwencji Muzułmańskiej w Kairze forsę na wycieczkę do 
piramid. Podobno widziano go jedzącego obiad w prywatnej jadalni. Wkoło stoją rozsiane 
ciemne figury złowróżbnie wyglądających facetów z ochrony, dbających o to, by żaden z 
uczestników wyprawy do Ziemi Świętej nie wpadł na jakiś głupi pomysł. Jacky czuje się 
nieszczęśliwy z tego powodu. Łapie autobus numer 900 do Kairu, aby znaleźć mieszkanie z 
mniejszą ilością robaków.
Wspinam się na wzgórze. Po drodze kupuję w sklepiku dawno wypatrzoną fajkę wodną. 
Sklep ten jest przyzwoicie wyglądającą przybudówką domu z napisem: „Szpital dla biednych 
dzieci”. Pytam właściciela, jak udało mu się zdobyć miejsce tak blisko piramid. Odpowiada, 
że część zysków oddaje na rzecz szpitala. Chcę wiedzieć, jakie choroby leczy się w tym 
przybytku u stóp Wielkiej Piramidy. Przez chwilę próbuje znaleźć nazwę dla owej choroby, 
lecz w końcu wskazuje palcem w stronę miasta.
- Pre-sja... miasta Kair. Tu się leczyć. Rozumie?
Biorę fajkę, kiwam głową na pożegnanie i wychodzę w poszukiwaniu własnego 
lekarstwa. Zamierzałem bowiem znaleźć jakieś ustronne miejsce gdzieś koło piramidy, ale 
napotykam tylko mrowie turystów. Wspinam się na trzecią warstwę, siadam na kamieniu i 
gapię się na poganiaczy, spadających lawiną na coraz to nowe dostawy ludzkiego towaru. Są 
bezlitośni, pewna kobieta zaczyna nawet płakać.
- Siedem lat oszczędzałam, aby tu przyjechać! Na miłość Boską, zostawcie mnie w 
spokoju!
Zwinny właściciel wielbłądów wycofuje się spiesznie w obawie wywołania ataku serca, 
zaplątuje się w linkę swego zwierzaka i pada na kupę świeżego wielbłądziego łajna. Patrzy w 
takim osłupieniu na zbrukane szaty, że mam wrażenie, iż za chwilę sam wybuchnie płaczem.
Zastanawiam się, czy w Kairze jest szpital dla ofiar presji, wywieranej przez piramidy...

24 października, czwartek, dość późno. Wlokłem się właśnie z baru, kiedy w końcu 
wszedłem w kontakt z moimi współmieszkańcami, naukowcami od promieni kosmicznych. 
Wszyscy (z wyjątkiem egipskich studentów) okazali się bardzo uczeni i tak samo bardzo 
pijani.
Mena Longue to przerażający, pretensjonalny i drogi lokal. Wkroczyłem doń w 
angielskich szortach i hełmie korkowym na głowie (strasznie się kurzyło tego dnia). Gwoli 
tradycji zamówiłem jeden z cennych ginów z tonikiem. Pewien prawdziwy Anglik z porcją 
baraniny i szklanką ascot w ręce ruszył na mnie od swojego stolika, ustawionego po drugiej 
stronie plastykowej arabeski.
- Pi-wo proszę - oświadczył - i trochę orzeszków - głosem tak dystyngowanym, że od tej 
pory nie dziwi mnie, czemu wykopano ich z dawnych kolonii.
Skwaszony Egipcjanin za ladą przygryzł tylko wargi i usłuchał. Powiedziałem Anglikowi, 
aby lepiej nie używał tego tonu wobec barmana w Oregonie.
- Niezbyt możliwe, aby się kiedykolwiek tam pojechało - odrzekł, wbijając we mnie oczy. 
- Spójrzmy na strój! Dynastia Montych, czyż nie tak? Kampania Rommla? Na rany 
Chrystusa, należałoby zgodzić się z profesorem: to żałosne, obskurne śmietnisko zasługuje na 
to, by mieścić w sobie okazy z każdego okresu.
Wskazano mi go wcześniej jako jednego z ekspertów od promieniowania, który 
przyjechał tu z nową komorą iskrową, skonstruowaną specjalnie dla potrzeb badań nad 
piramidami. Przyznałem, że również przybyłem na to śmietnisko w poszukiwaniu 
zaginionych komnat.
- Myślałem, że to odpowiedni strój.
- Nonsens, jeżeli chcesz wysłuchać opinii fachowca w stanie upojenia alkoholowego. Z 
drugiej strony, jeśli potrzebujesz bardziej trzeźwego spojrzenia, pójdź za mną...
Zabrał swoje piwo i orzeszki i chwycił mnie pod ramię, by doholować do swego stolika. 
Przedstawił mnie tam jako renomowanego piramidiotę, pana Ukrycjusza Komnat-Śmieć.
- Precz z korkowymi hełmami, panie Ukrycjuszu; spójrz na tych chamów swoim pełnym 
archeologicznego zapału wzrokiem.
Było ich razem pięciu. Prawdziwy Anglik, krępy czarnobrody Amerykanin mniej więcej 
w moim wieku, gładki starszawy Niemiec w przydymionych okularach i białym płóciennym 
garniturze i dwóch asystentów z Uniwersytetu Kairskiego. Chamy ledwie raczyły mnie 
zauważyć, mimo całego mojego zapału. Natychmiast powrócili do przerwanej rozmowy, 
poruszającej głębokie i poważne socjopolityczne, teologiczne i religijne aspekty nadchodzącej 
walki o mistrzostwo wagi ciężkiej w Zairze.
- Nie obchodzi mnie, czy Ali pobiera lekcje tybetańskiej jogi, czy uczy się lewitacji - 
oświadczył uroczyście Amerykanin. - Foreman i tak go położy. Nokaut gwarantowany.
Miał bardzo męską budowę i sposób poruszania, muskularne ramiona i szyję wciśniętą w 
koszulkę z krótkim rękawem. Napis biegnący wzdłuż jego piersi obwieszczał, że jest 
członkiem „Stanfordzkiej Grupy Linearnych Akcelerowanych Komputerów Wojen 
Gwiezdnych”, ich motto: „Nigdy nie mów hiper!”
- Jasne, Ali był wielki, przeklęty świętoszek. Ale to nie wiara uczyniła go świętym. Po 
pierwsze: jego szybkość – która teraz poważnie zmalała - a po drugie: jego zdolność do 
wkurzania przeciwnika. Jeśli cokolwiek ezoterycznego daje mu siły, to właśnie ta zdolność. 
Prawda, panowie? 
- Dokładnie - potwierdził Prawdziwy Anglik. - Jego wkurzająca czarna gęba...
- Tylko że to za mało na tego faceta. „Padniesz w dziewiątej, ty posiniaczony flaku!” - to 
o wiele za mało. Nie na Wielkiego George’a. To nie żaden wujcio Liston! To nie żaden 
zbzikowany harcerzyk jak Floyd Patterson! To bona fide promiennooki, uparty (o Jezu!) 
wariat, który za grosz nie dba, co myśli o nim tłum czarnuchów.
Mówił to w kierunku dwóch studentów, ale odniosłem wrażenie, że słowa skierowane są 
do starszego mężczyzny.
- Więc jeśli Ali nie wykończy go psychicznie, to do czego sprowadzi się owa walka? Do 
przewagi fizycznej, prędkości, rozmiarów i siły. A Foreman jest szybszy, większy i młodszy. 
Nie obchodzi mnie, dla jakiego kraju walczy.
- Otóż to - zgodził się Anglik. - Nowoczesna taktyka ponad zacofanie i przesąd. 
Gwarantowane K.O.
To sprowokowało do włączenia się niemieckiego profesora.
- Otóż to? - Roześmiał się cicho i pokręcił głową nad Anglikiem. - Tak jak wasza 
nowoczesna taktyka brytyjska znokautowała zacofanego Nassera?
- To niesprawiedliwe! - wybuchnął oburzony Anglik.-Ale przydałoby się to temu 
przeklętemu Eisenhowerowi.
- Po raz kolejny przypominam drogim panom: bitwa odbędzie się o trzeciej nad ranem w 
sercu kontynentu afrykańskiego, w pełnym blasku księżyca, będącego w znaku Skorpiona.
Amerykanin powiedział staremu, że czytał za dużo książek Conrada.
- Kilka lat temu Ali może i byłby w stanie rozkwasić Foremana, ale mamy rok 1974. 
Wiele się zmieniło, jak się o tym wkrótce przekona staruszek Ali. To, że przeciwnik jest 
czarny, nie oznacza wcale, że afrykański czar ma spętać mu ręce.
- Wyznanie chrześcijańskie nie jest także gwarancją K.O. - przypomniał z uśmiechem 
profesor. - Jak udowodniła nam niemiecka historia.
- Od dawna mnie to zastanawiało, aż w końcu pojawił się ten temat. - Prawdziwy Anglik 
grzebał w torebce z orzeszkami. - To do niego niepodobne, mieszać siew te sprawy.
- Niepodobne do Alego? Nic podobnego, jeśli prześledzić jego karierę. Styl Alego...
- Nie Alego, ty jankeski wodogłowcu - warknął Anglik. - Eisenhowera!
Sprowokowało to taki wybuch radości, że Amerykanin zgiął się nad szklanką i włączył do 
ogólnego śmiechu. Odchylając się w tył, by uniknąć rozlania płynu, zwalił się z hukiem na 
podłogę. Studenci pomogli mu wstać i wciąż śmiejącego się usadzili na krześle. Niemiec 
popatrzył na niego karcącym wzrokiem. Śmiech natychmiast umilkł. Niemiec zdjął płaszcz i 
złożył go na kolanach. Nad zebranymi zapadła śmiertelna cisza. Ba! Cały salon milczał! 
Ludzie przy sąsiednim stoliku popijali spokojnie z kieliszków, muzułmanie zaś poruszali 
ustami, dziękując Allahowi za zakaz spożywania alkoholu.
Prawdą jest, że wszyscy zebrani naukowcy zalani byli aż do wysokości ich dumnych 
tytułów, ale to nie wyjaśniało napięcia. Po minucie zapytałem, jak przebiegają kosmiczne 
eksperymenty.
- Bardzo zadowalające - odrzekł Amerykanin. - Na Chefrenie i Mykerinosie, bardzo 
zadowalające!
Pociągnął łyk dżinu z tonikiem i zatoczył się nad stołem, aby uwolnić się od kłującego 
wzroku Niemca. Przyznał, że nie znaleźli w nich nic rewelacyjnego, ale obiecują sobie wiele 
po Wielkiej Piramidzie.
- Tym razem zaatakujemy ją od wewnątrz. Odbiornik zainstalujemy w środku Komnaty 
Królowej. Świąteczne tłumy powinny się nieco przerzedzić, więc założymy wszystko do 
jutra, najwyżej pojutrza!
Prawdziwy Anglik zaprotestował:
- Sprzęt wart ponad milion funtów szterlingów? Dopuścić, by grzebał w nim jakiś 
poganiacz wielbłądów? Ci ludzie to dzikusy! Nieobliczalni!
Spytałem, jakie są ich nadzieje - w najlepszym przypadku. Amerykanin odrzekł, że jego 
marzeniem jest komnata z nieprzyzwoitymi hieroglifami. Niemiec wtrącił, że także chciałby 
odnaleźć komnatę, ale zawierającą odwieczny sen każdego egiptologa: nie obrabowaną 
trumnę. Studenci powtórzyli to samo. Anglik, odzyskując nieco werwy, stwierdził, że 
spodziewa się zakończenia tego bajzlu raz a dobrze.
- Najprawdopodobniej wszystko, co wyciągniemy z tej uświęconej góry grochu, 
ograniczy się do kilku rzeźbionych zabawek wartych około trzech lub sześciu szylingów na 
rynku zabawkarskim. Ale przynajmniej wszystko to się skończy.
- Czemu więc ryzykować sprzęt o wartości miliona funtów szterlingów? Co 
usprawiedliwia tak wielką inwestycję?
- Ostrożnie. - Niemiec smagnął mnie uśmiechem niby rzemiennym biczem. - W terenie 
nie powinno się zadawać takich pytań.
- Racja - przyznał Amerykanin. - Pytanie to zadane będzie wielokrotnie po przybyciu do 
biura w kraju. Za forsę wywaloną na mój przyjazd tutaj Stanford mógłby sam wybudować 
piramidę!
- O to chodzi! Na co liczy więc biuro w kraju? Dlaczego...
Nie skończyłem. Płócienna marynarka Niemca zsunęła się z jego kolan, odkrywając 
tajemnicę dziwnych zawirowań personalnych wokół stolika: w jego dłoni o długich 
paznokciach spoczywała nie tylko potężna łapa Amerykanina. Trzymał także rękę siedzącego 
obok egipskiego studenta. Wszystkie oczy odwróciły się dyplomatycznie od tego pokazu 
splecionych dłoni i powędrowały ku napojom, orzeszkom etc. Anglik czym prędzej powrócił 
do mnie i mego pytania.
- Zastanawiasz się, czy to się opłaca, gdzie tu sens? Dobrze.
Wyłóżmy karty na stół. - Oczyścił blat. - Po pierwsze wymienię kilka Znanych Aktywów: 
to wielowymiarowe biuro standardów, wielojęzyczne i uniwersalne, skonstruowane w celu 
wyrażenia i głoszenia takich absolutów jak ów nieśmiertelny cal (wygodna liczba dziesięciu 
milionów daje nam długość ziemskiej osi polarnej) oraz nasz przeklęty obwód, wagę, nie 
tylko długość roku słonecznego i gwiezdnego, ale i poprawki, czyli rok przestępny. Nie 
mówiąc o długości obiegu Ziemi wokół Słońca czy błędzie obrotu, który powoduje 
zakłócenia w punkcie polarnym, który z kolei daje nam 26.920-krotny cykl zrównania dnia i 
nocy. To jest właśnie początek ery Wodnika.
Kopiąc głębiej w naszym kamiennym sejfie znajdujemy takie kwiatki jak podstawy 
geometrii płaszczyzny i przestrzeni, początki trygonometrii i - z pewnością cenniejsze niż te 
wszystkie nudne kierunki, odległości i wagi razem wzięte - trzy najpotężniejsze zdobycze 
matematyczne. Pierwszą z nich jest oczywiście pi, ów stały a najwyraźniej nieskończony 
klucz do tajemnicy koła. Po drugie - fi: otwarte wrota Złotego Prostokąta, pozwalające nam 
przenosić się harmonijnie i wiecznie bez przekładania biegów tak długo, jak dwa do trzech 
jest tyle, co trzy do pięciu jest tyle, co pięć do ośmiu jest tyle, co osiem do trzynastu. Pojąłeś? 
I po trzecie: prawo Pitagorasa, które w rzeczywistości jest jedynie cwanym podsumowaniem 
dwóch poprzednich tricków i zawdzięczamy je w równym stopniu Pitagorasowi co muzykę 
Ericowi Claptonowi.
- Brawo! - wykrzyknął Niemiec, lecz Anglik był już w transie i nic nie mogłoby mu teraz 
przeszkodzić.
- Jeżeli chodzi o Aktywa Prawdopodobne, dywidendy są równie zachęcające. Bazując na 
uznaniu faktu, że do tej pory byliśmy w stanie zrozumieć i docenić informacje piramid w 
stopniu dla nas dostępnym, musimy zadać sobie pytanie, ile jeszcze musi być ukryte w tym 
pięciościennym pudle, a czego na razie nie potrafimy dostrzec? Czy naród, który wie, jak 
zbierać i utylizować promienie i refleksy Słońca - nawet chwilowe rozjaśnienia i ich efekty - 
byłby skłonny podzielić się z nami swymi wiadomościami na temat siły słonecznej? Ha! 
Dawaj tu ministra energii! A czy astronomia na takim stopniu zaawansowania, by 
zaprojektować kamienny tunel, biegnący równolegle do osi Ziemi, czy wyznaczyć promień ze 
środka naszej planety przez wierzchołek tego kamiennego wskaźnika, który celowałby 
dokładnie w gwiazdę w konstelacji Plejad - którą setki rysunków z różnych wieków 
wyróżniają jako gwiazdę centralną, wokół której obraca się sieć pozostałych Plejad, a może i 
samo Słońce! - nie podsunęłaby kilku dobrych pomysłów? Wybierz sam - biuro w kraju, 
ONZ, Pentagon. Cóż znaczy dla Pentagonu kilka bilionów na badania, jeśli w rezultacie 
mógłby położyć łapę na promieniach tak precyzyjnych, że cięłyby granit z zegarmistrzowską 
precyzją, na tyle potężnych, by znieść z powierzchni Ziemi cały kontynent, aby pokrył się 
błotem i rdzą mitologii?
- To równie prawdopodobne jak produkcja bomby fuzyjnej - zachęcał Amerykanin.
- Mówmy szczerze, koledzy. Wszystko, co do tej pory powiedziałem, to tylko nieistotny 
dodatek, cholerne draństwo uknute przez zaborczych biurokratów. Prawdziwy skarb, z czego 
wszyscy piramidioci zdają sobie po cichu sprawę, choć nie zawsze się do tego głośno 
przyznają, leży w Żywych Aktywach.
Wizja owej upragnionej nagrody poderwała go na równe (acz chwiejne) nogi. Kiwał się 
przez chwilę, podbródek mu drżał, wreszcie rozłożył ręce, jak gdyby zwracał się do całego 
stworzenia.
- Jesteśmy coś komuś winni. Zapis długu jest wyraźnie widoczny w miejscu, gdzie ktoś 
chciał go wymazać z akt. Zostaliśmy rozmienieni na drobne, a książki stały się przedmiotem 
żonglerki. To jasne nawet dla najbardziej tępego widza, że próbują zatuszować nasz upadek. 
Cała długa kolumna została wytarta do czysta i zapisana na nowo, naukowo, pracowicie 
zawoalowana przez sprytnych księgowych od Herodota po Arnolda Toynbee. Mimo całego 
ich kunsztu dług jest wciąż widoczny: te cholerne, brzęczące osiemnaście i pół minuty, w 
których miało miejsce coś ważnego - nie, coś niezbędnego! Do tego sprowadzają się analizy 
stanu naszego konta. Jak wiele nam zrabowano, koledzy? Z naszych umysłów, z naszych 
dusz? Jak to możliwe, że ten sam gatunek ludzki, który wzniósł świątynie takie jak ta, 
zarządza obecnie turystycznym bajzlem, oferując cienkie piwko i niezrównoważony tłumek 
facetów, przewalających się za moimi oknami razem z ich czarnymi okularami i rewolwerami 
za pasem?
Znowu odnalazł wdzięczny temat. Jego głos dźwięczał niczym u Oliviera w 
Szekspirowskiej tyradzie.
- Żądam wyjaśnienia! Jako istota ludzka mam prawo do uczciwego rachunku. Na Boga, 
domagam się uczciwej komisji skrutacyjnej!
Był to krzyk w imieniu wszystkich rozmienionych na drobne na całym świecie, w imieniu 
kipiącego społecznego oburzenia, kosmicznej inspiracji i cienkiego piwka. Nie obdarzył nas 
już ani jednym spojrzeniem. Odwrócił się na pięcie i opuścił salę najbardziej dumnym 
krokiem, jaki mógł zaprezentować w stanie alkoholowego upojenia. Rozległy się oklaski.
Kiedy ucichły komentarze na temat mowy Anglika, próbowałem wypytać o wyniki 
badań. Niestety, wywołanie tematu uzbrojonych gości Mena House sprowadziło dyskusję na 
Arafata. Niezbyt go kochali, o ile zdołałem się zorientować. Nawet muzułmańscy studenci źle 
wyrażali się o palestyńskim przywódcy partyzantów. Niemiec zaś był bezlitosny.
- To facet jakby żywcem przeniesiony z SA. Zasmarkany terrorysta w limuzynie. - Zdjął 
okulary i pocierał sobie nos. - Byłem na olimpiadzie w Monachium, kiedy zamordowano tych 
cudownych, młodych zapaśników izraelskich. To przerażające! Zwierzę się wam wszystkim: 
gdybym mógł, wsypałbym do jego kawy tłuczone szkło i postawił kubek na wózku ze 
śniadaniem.
Amerykanin użyłby raczej LSD.
- Byłaby to świetna zabawa, zobaczyć Yasira na haju. Środek przeczyszczający dla jego 
karmy, he, he, he... Gdybyśmy tylko wiedzieli, skąd wytrzasnąć działkę.
Przeprosiłem i odszedłem kupić piwo. Zaniosłem je do pokoju. Przypuszczam, że 
mogłem podarować im moją butelkę muriny - i tak jej nie używałem. Ale jestem przeciwko 
podawaniu narkotyków. Nie mamy po prostu prawa porządkować cudzego życia, jakkolwiek 
brudne by ono nie było. A ci gangsterzy pustyni? Kto wie, jak reagowaliby, gdyby 
nafaszerować ich trawą? Kiedy tak patrzę na nich, kręcących się z rewolwerami za pasem, 
czuję szczerą wdzięczność do Proroka, który zabronił im picia wódki. Na trzeźwo są 
wystarczająco dzicy. Jak to określił Anglik? Nieobliczalni.

27 października, niedziela. Jacky popada z dnia na dzień w coraz gorszą depresję. Dziś 
rano zobaczyliśmy, że wokół Sfinksa wzniesiono ogrodzenie.
- To trochę jak zamykać drzwi - zauważył Jacky - kiedy najazdy Turków odłupały już 
Sfinksowi kawał nosa.
Wielki kot zignorował tę metaforę i nadal spoglądał ponad naszymi głowami, ponad 
bałaganem Nozlet el-Samman, w kierunku Nilu.
Po południu Jacky spojrzał na świat nieco optymistyczniej. Zapoznał się z Kefoozalon i 
nawet zamówił do pokoju dwie szklanki rumu z colą.
- Ona nie jest muzułmanką, ale koptyjką. Koptowie są sektą egipskich chrześcijan, 
tolerowanych z uwagi na niewielką liczebność i długą historię. Twierdzą, że są pierwszymi 
chrześcijanami - ludźmi, którzy opiekowali się Józefem, Marią i Dzieciątkiem podczas ich 
pobytu w Egipcie po ucieczce przed Herodem. Niektórzy utrzymują, że są ostatnimi 
esseńczykami, w ten sposób wyprzedzając w chrześcijaństwie samego Chrystusa, dzięki serii 
objawień, znaków i wizji, które jakoby stanowią nieodłączną część ich wiary.
- To tłumaczyłoby jej niepokojące spojrzenie - zastanawiałem się; tradycyjnej 
muzułmance nie wolno patrzeć w oczy żadnemu mężczyźnie, z wyjątkiem ojca, brata i męża. 
- Takie otwarte i śmiałe.
- Możliwe - przyznał Jacky. - Co niedzielę przyjeżdża autobusem do Kairu na 
nabożeństwo. Odbywa się ono w tym samym kościele, który, jak mi tłumaczyła, dwadzieścia 
wieków temu był schronieniem świętej rodziny. Cudowne miejsce. Zaledwie kilka lat temu 
robotnik dojrzał na dachu kobietę. Wszedł do środka i zawołał koptyjskiego księdza, który 
wyszedł i kazał jej zejść na dół. Wówczas, wedle stów Kefoozalum, zauważył dziwią jasność 
bijącą z postaci na dachu. „Święta Mario, Matko Boża – zawołał - To Dziewica!”, czy coś w 
tym guście.
Tak czy inaczej, zebrała się cała kongregacja. Następnej niedzieli powtórzyło się to samo. 
W kolejnym tygodniu zgromadziły się tłumy - muzułmanów, chrześcijan, agnostyków - i 
wszyscy zobaczyli! Ciągnęło się to przez dwa miesiące. Tysiące było świadkami jej 
cotygodniowych odwiedzin.
Jacky uśmiechnął się i uniósł brwi.
- Zebrało się w końcu tylu ciekawskich, że rząd egipski kazał ogrodzić miejsce i pobierał 
dwadzieścia pięć piastrów za wejście. Wówczas kobieta przestała się ukazywać.
- O wiele za mało! - podsumowałem. Ja również bym tego nie zniósł. Za oglądanie 
pustych trumien na wołowinę żądają pięćdziesięciu piastrów!

28 października, poniedziałek Jacky znajduje wreszcie pokój w Kairze. Idziemy razem do 
biura KLM. Jedyne samoloty startują w czwartek rano lub poniedziałek wieczorem, 4 
listopada. Oświadczam wyondulowanej Holenderce, żeby wciągnęła mnie na lot na czwartek 
rano.
Teraz, kiedy powrócił na łono miejskiej cywilizacji, Jacky chce zostać jeszcze tydzień.
- Mógłbyś wynająć pokój w Kairze. Zaczekalibyśmy i złapali lot 4 listopada, zobaczyli 
taniec brzucha i spędzili święto Halloween w starożytnym grobowcu.
Odpowiadam, że wolę spędzić ten dzień z dzieciakami w Oregonie, rozdając prażoną 
kukurydzę przebierańcom w gumowych maskach. Wzrusza ramionami.
- Jak sobie życzysz. Czy sądzisz jednak, że do czwartku znajdziesz... dokończysz swoją 
pisaninę?
Byłem wdzięczny za naniesienie owej drobnej poprawki. Musiałem wówczas przyznać, 
że „znalezienie tego” do czwartku jest zupełnie wykluczone. Czy nawet i do poniedziałku, 
jeżeli mam być szczery. Im uważniej się przypatrywałem, tym więcej moich teorii karlało w 
obliczu bezlitosnej obecności zagadki.
Nie zaczepiany spaceruję wśród ruin wokół Gizy. Nauczyłem się pewnego tricku. Gdy 
tylko zauważam zbliżającego się obdartusa, natychmiast pochylam się i podnoszę jakiś 
kamień. Następnie oglądam go przez soczewki mego inżynierskiego kompasu i z radością w 
duszy dostrzegam, jak natręt cofa się z szacunkiem.
- Ciii... Popatrz. Jankeski doktor znalazł wskazówkę. Spójrz, jak uczenie drapie się po 
swej łysej czaszce.
Co oni wiedzą! Unoszę się z prądem. Peter OToole, jadący przez pustynię na swym 
wiernym wielbłądzie i gapiący się na swój cień podskakujący hipnotycznie na piachu. 
Wyprzedza go Omar Sharif i smaga batem po plecach. No co?
- Dryfowałeś.
- Ależ skąd! Myślałem. Ja...
- Dryfowałeś.
Po samotnej kolacji wycofuję się do pokoju. Nie mogę ani wypoczywać, ani pisać. Po 
czym wypoczywać? O czym pisać? Mam obecnie mniej pomysłów niż miesiąc temu, gdy 
opuszczałem Oregon. Partia dobiega końca, karty były albo znaczone, albo nic nie warte - jak 
ten Marag i jego autentycznie podrobiona mapa za pięć funtów.
A mój as z rękawa? Butelka muriny, którą obiecałem sobie użyć, gdyby wszystko inne 
zawiodło. Wykluczone. Jak to ujął Muldoon Greggor: „Nie próbowałbym osłabiać zaklęcia 
przy pomocy kwasu. Gdy opadnie czarodziejska zbroja, wszystkie męty i oszuści oblezą cię 
jak robactwo. Nie pozostawią nawet nitki”.
Mam jeszcze jedną paczuszkę haszyszu. Dla pewności. Gdybym tylko znalazł jakieś 
odludne miejsce na tyłach grobowców... Pod gwiaździstym niebem, w polu widzenia Sfinksa. 
Może spłynęłoby na mnie objawienie, którego nie ma co oczekiwać w tej obskurnej celi. 
Zbieram wszystkie specyfiki i wyruszam w mroki nocy.
Jest późno. Żadnych taksówek. Strażnicy pozdrawiają mnie kiwnięciem głowy. 
Reflektory i głośniki po wieczornym pokazie „Światła i dźwięku” są już dawno schowane i 
zamknięte na klucz, a mimo to nie można narzekać na brak iluminacji: księżyc, którego 
przyjście obwieszczały armaty ramadanu, zbliża się do pełni; z braku innych ciekawszych 
zajęć Wielka Piramida błyszczy grobowo w jego promieniach.
Na zalanym światłem zboczu znajduję miejsce, w którym byliśmy z Muldoonem 
pierwszej nocy. Wiatr jest mocniejszy, niż się spodziewałem. Wyrywam kartkę z notesu i 
podpalam zapałką. Rozpala się krótkim płomieniem, gdyż nie skręciłem jej dość mocno, 
jestem jednak tak zdeterminowany, by zaliczyć dziś jedną sztukę i tak wsysam się w ustnik 
fajki, że nie zdaję obie sprawy z towarzystwa.
- Dobry wieczór, panie D’bree.
Jego twarz świeci się tak blisko mojej, że w pierwszej chwili myślę, iż jest on samym 
płomieniem. Wokoło fruwają iskry haszu.
- Ma pan kłopot z fajeczką?
Mówię, że nie, już nie. W ostatnim błysku obydwaj zauważamy, że fajka jest pusta. 
Wysypuję popiół. Stwierdza, że jest mu bardzo przykro, ale przecież mogę z nim pójść i 
dostać coś o wiele lepszego.
Skręta? Ten cały hasz i fajeczka to wcale niezły pomysł, ale dobry papieros...
Marag prowadzi mnie do jednego z grobowców u stóp wzgórza, gdzie wapienny 
płaskowyż zaczyna opadać w dół w kierunku wioski. Przy drzwiach zatrzymuje nas ciche 
syknięcie. Zanim podejdę zbyt blisko, Marag zatrzymuje mnie swoją delikatną dłonią.
- To mój przyjaciel - szepce. - Młody chłopiec z pustyni, a już jest strażnikiem w tym 
rogu. Bardzo korzystna pozycja! Czuje się trochę niepewnie, to nie jego dom. Masz haszysz?
- Chcesz zmieszać z tytoniem? Nie palę, po papierosach jest mi niedobrze.
- Nie! Dobry papieros. Dobry towar, z Finlandii. Zobaczysz.
Dociera do drzwi grobowca akurat w chwili, gdy wynurza się zeń pozbawiona twarzy, 
uzbrojona sylwetka, wysłana zapewne, aby sprawdzić ten podejrzany hałas. Księżyc wysuwa 
się zza chmury, oni zaś stoją, rozmawiając w jego świetle. Nasz pustynny chłopiec nosi 
maskę ciemności. Nie odzywa się. Turban, którym zasłania twarz, jest mocno sfatygowany, 
ale oceniam, że właściciel nie ma wiele ponad dwadzieścia lat. To nie chłopiec, może nigdy 
nim nie był.
Wzbudzam pewne zaufanie zjawy bez oblicza, gdyż opuszcza karabin i wyciąga dywanik. 
Rozwija go na piasku i zaprasza, abym usiadł. Z kieszeni nowych szarawarów wyjmuje 
blaszane pudełko i otwiera je. Marag chce zabrać mój haszysz, a ja ustępuję niechętnie.
Zjawa siada ostrożnie i wsypuje haszysz do pudełka. Nikt się nie odzywa. Jest bardzo 
pedantyczny i zwinięcie trzech papierosów zajmuje mu niewiarygodnie dużo czasu. Z 
powodzeniem moglibyśmy wypalić pierwszy, gdy on zwijał kolejne, ale milczeliśmy. 
Wreszcie zapala skręta i podaje mi.
- To tytoń!
- Ale nie papierosowy - śpieszy z wyjaśnieniem Marag. - Tytoń fajkowy. Fiński.
Żona mężczyzny schodzi ze schodów, wiodących do grobowca. Niesie miedzianą tacę i 
trzy szklanki. Zgodnie z tradycją jest bosa i w ciąży, a ten ostatni fakt przydaje jej 
wstydliwości. Można wyczuć, jak się czerwieni, ustawiając tacę na piasku. Marag wypowiada 
parę arabskich słów na temat obwodu jej pasa. Kobieta oddala się prędko.
Herbata jest nieprzyzwoicie wprost mocna i słodka, ale po skończeniu pierwszej rundy 
muszę przyznać, że fiński tytoń nie jest wcale taki zły. Gdy mąż zapala kolejnego skręta, żona 
przynosi garnek, napełnia ponownie nasze szklanki i znowu znika, wszystko w przeciągu 
kilku chwil. Tym razem herbata jest słabsza i wyczuwam, że kończy im się cukier. Dokładnie 
na początku trzeciej rundy kobieta znowu przychodzi i teraz delektujemy się już niczym 
innym jak gorącą wodą. Tym razem pozostaje na zewnątrz, daje tym samym do zrozumienia, 
że towar się skończył. Gdyby ktoś chciał więcej, skazałby ją na dreptanie na bosaka do 
wioski. Mimo zaokrąglonych kształtów wydaje się unosić w powietrzu. Mąż kończy swoją 
filiżankę i odstawia na tacę, kręcąc głową: „Nie. Już wystarczy”.
Kobieta schyla się, aby podnieść tacę. Tym razem młody mąż czule dotyka jej nagiej 
stopy. Marag krzywi się na ten niemuzułmański gest.
- Jest tak, jak mówią - rzuca w przestrzeń. - Młodzież bierze się do narkotyków i 
zapomina, jak powinna się zachowywać.
Domyślam się, że miała to być ironia, ale nie jestem pewien, po ostatniej rundzie światło 
w grobowcu gaśnie, pozostawiając nas jedynie przy lampie księżyca. Siedzimy bardzo długo, 
parzymy na gwiazdy i słuchamy ujadania psów w pobliskiej wiosce. Gdy nadchodzi czas 
pożegnania, wstajemy wszyscy równocześnie. Mężczyzna chowa swoje blaszane pudełko do 
kieszeni i zwija dywan. Cień kiwa mi głową na dobranoc i ulatnia się w ślad za towarzyszem.
Ani słowa. Ani na chwilę policzek czy broda nie wystawiła się na światło dalekiego 
księżyca. Osoba bez oblicza pozostawiła po sobie jedynie ślad na piachu, fascynujący niczym 
wielkość Arabii.
Złazimy w dół do wioski, gdzie Marag ma postarać się dla mnie o następny towar. Jestem 
naćpany jak głupi szczeniak. Sfinks rozłożył się koło drogi niczym wielki, mruczący kociak, 
otoczony fiatami i wielbłądami.
- Mój przyjaciel Beduin jest z dala od swego domu. - Marag czuje, że musi się 
wytłumaczyć. - Załatwiłem mu tę robotę. Rodzina. Ja także opuściłem tę wioskę jako 
chłopiec. Jego kuzyn dał mi pracę.
Schodził w dół wzgórza odwrócony tyłem, aby obserwować moją twarz.
- Ten mały, on chyba nie posiedzi tu długo. Na czas porodu wróci na pustynię. Kiedy 
przyjedzie z powrotem, załatwię mu coś innego. To dobrze, prawda? Mieć rodzinę obok 
piramid?
Nie potrafię zgadnąć, w co tym razem chce mnie wpakować. Może powinienem wyjaśnić, 
że bogatym globtroterem to ja nie jestem. Zanim powrócę, mogą upłynąć lata, dekady całe... 
Powinien zachować tę gadkę dla bardziej tłustego kapłona.
Wyjaśnia, że nie mogę mu towarzyszyć. Muszę zaczekać u niego w domu. Kroczę za nim 
po kamiennych ścieżkach, które stają się coraz szersze i równiejsze, aż przemieniają się w 
miniaturowe uliczki, krzyżujące się w labiryncie mikroskopijnych domków. Ulice tu są zbyt 
wąskie dla samochodów, ale ruch i tak jest ożywiony. Nocne Marki wylęgają na powietrze, 
zarówno mężczyźni jak i kobiety, kozy i dzieci. Znajomi, przykucnięci pod ścianą, mrugają i 
śmieją się do Maraga, który przemyka obok z wielką, białą zdobyczą na haku.
W strumieniu światła przed jednym z pozbawionych drzwi domostw widzę bandę 
dzieciaków grających w kulki, ulepione własnoręcznie z gliny. Mały chłopiec odrywa się od 
zabawy i zaczyna iść za nami. Wygląda na jakieś siedem lat, co, jeżeli wziąć poprawkę na 
niedostatek białka, wskazuje, że ma około jedenastu. Marag udaje, że go nie zauważył, potem 
wykonuje niecierpliwy ruch ręką, jakby chciał dać mu klapsa. Chłopiec odskakuje ze 
śmiechem i Marag bierze go za rękę.
- To jest Sami - wyjaśnia zachmurzony. - Mój najstarszy syn. Sami, przywitaj się z moim 
przyjacielem, panem Deb-ree.
- Dobry wieczór, panie Deb-ree - mówi chłopiec. - Ładny wieczór? - Jego uścisk jest 
równie słaby jak ojca.
Przechodzimy przez wspólne podwórko, wciśnięte pomiędzy gliniane chaty i wchodzimy 
do domu Maraga. Jedyna wieszająca się z sufitu przydymiona żarówka powoli rozświetla 
ciemności pokoju. Jest on niewiele większy od grobowca strażnika. Znajdują się tu dwie 
ogromne szafy, jeden dywan mata, obszerne łóżko i piętrowa prycza. Nie ma ani krzeseł, ani 
szafek i stołów. Dla dekoracji na ścianie przypięto kilim, na którym wiszą próbki sztuki 
dziecięcej. W rogu zaś leży długa wiązka trzciny cukrowej, obwiązana radosną, czerwoną 
wstęgą.
Marag przedstawia mi swoją żonę, drobną kobietę z wystraszonymi oczami, tak często 
spotykanymi wśród egipskiej biedoty. Poznaję też panów: Ahmeda i Fu-Fu oraz pannę Szerę - 
wszystkich młodszych od Samiego.
Marag bierze z łóżka poduszkę i kładzie ją na podłogę pod ścianą. Prosi, abym usiadł. 
Dzieci kucają wokół mnie i patrzą, co robię. Marag pomaga żonie rozpalić ogień. Gram 
dzieciakom na harmonijce i pozwalam bawić się moim kompasem. Żona tymczasem 
przygotowuje herbatę w małym miedzianym garnku.
Pytam Samiego, skąd ma tę szramę na czole. Szczerząc zęby, macha w kierunku piramid i 
na migi pokazuje, że spadł.
- To był poważny wypadek - dodaje Marag. - Ale może przekona go to, że duchy chcą, by 
był człowiekiem wykształconym, a nie kozicą, co skacze po piramidach. Potrafi już czytać, 
liczyć i rysować. - Spogląda na chłopca z nieukrywanym podziwem. - Potrafi pisać.
Spod materaca górnego łóżka Marag wyciąga zeszyt: ten sam, którego kartka służyła za 
materiał do tajemnej mapy. Z dumą wskazuje na słowa i rysunki.
- Pan Deb-ree jest artystą i doktorem, Sami. Może narysuje dla ciebie obrazek, kiedy ja 
wyjdę z domu.
Po odejściu Maraga z moim pięciofuntowym banknotem Sani i ja wymieniamy się 
rysunkami. Ja pracuję nad Myszką Miki, a on nad piramidami. Mówię mu, że ściany są zbyt 
strome, a on pokazuje mi koniec zeszytu - zieleni się tam dolar amerykański, zwrócony do 
widza tą stroną, gdzie jest Wielka Pieczęć. Znajdują się pod nią dwa napisy, jeden po arabsku, 
drugi po angielsku, wykaligrafowane starannie przez cierpliwą i dokładną rękę nauczyciela. 
Są to tłumaczenia dwóch łacińskich haseł: „Nowy Porządek Wieków” i „Allah Naszym 
Stwórcą”.
- Czy twój tata dał ci to zeszłej nocy?
- Tak - przytakuje, marszcząc czoło, by przypomnieć sobie, co jeszcze mówił nauczyciel. 
- To dolar jankeski, amerykański zielony.
Marag wciąż nie przychodzi. Jego żona kładzie pannę Szerę i pana Ahmeda do łóżka. 
Musi być już po północy, oni są jednak wciąż podnieceni i pełni energii. Patrzą na mnie ze 
swoich łóżek.
Kobieta bierze małego pana Fu-Fu, siada na brzegu łóżka i obnaża jedno ramię. W 
niewyraźnym świetle wydaje się zniszczona ponad miarę swoich lat. Jednakże wszystkie 
dzieciaki są zdrowe i lepiej odżywione niż większość tych, które miałem okazję oglądać 
wcześniej. Może dlatego właśnie jest tak zniszczona.
Fu-Fu zaczyna ssać. Matka przymyka oczy i kiwa się delikatnie na krawędzi łóżka, nucąc 
monotonną, nosową kołysankę. Fu-Fu obserwuje mnie bez mrugnięcia okiem.
Na progu staje młody, chuderlawy indyk. Sami wygania go na podwórko, gdzie w kącie 
siedzi kobieta, dojąca kozę. Śmieje się do Samiego, kiedy ten płoszy indyka i woła coś po 
arabsku.
- Matka ojca - wyjaśnia. - Dobrze?
- Mówimy babka. Babka Samiego.
Po skończonej pracy naciera skórzane naczynie olejkiem ze słoika i przynosi w nim 
mleko. Zdaje się mnie w ogóle nie zauważać. Połowę mleka przelewa do miedzianego 
garnka, stojącego na zimnej kuchence, resztę zaś odstawia, przykrywając wierzch naczynia 
ścierką. Wyciąga z wiązki jedną laskę trzciny i odchodzi. Kijek zawadza o żarówkę i nasze 
cienie zaczynają wariacko skakać w przód i w tył po całym pokoju. Kołysanka nie ustaje, 
małe oczy są nadal szeroko otwarte w nierzeczywistym, rozklekotanym świetle: patrzą na 
mnie... Nawet kwadratowe źrenice kozy na podwórku błyszczą żółtym blaskiem, kiedy 
zwierzę zabiera się do wiązki siana.
Wracam do hotelu. Zasnąłem na podłodze w domu Maraga i przyśniło mi się, że nad 
wioską rozszalała się burza piaskowa. Nic nie widziałem. Chciałem krzyknąć w przerażeniu, 
ale piasek zatykał mi gardło. Jedynym głosem, który do mnie docierał, by rosnący hałas 
niecierpliwych klaksonów.
Gdy Marag mnie obudził, dyszałem ciężko; byłem cały oblany potem. Oto on, we własnej 
osobie, po powrocie z wyprawy. Tym razem jednak po czterogodzinnym wysiłku zdobył 
tylko jedną paczuszkę. Wręczył mi ją, mrucząc słowa przeprosin. Leżała tak w mojej 
wyciągniętej dłoni w niewyraźnym świetle żarówki. Obaj byliśmy smutni.
Gdy prowadził mnie przez wąskie uliczki, wiodące do Sphinx Street, ani na chwilę nie 
przestawał mnie przepraszać, obiecywał poprawę. Zapewniałem go, że wszystko jest w 
porządku i prosiłem, by przestał się martwić. To tylko taka mała wpadka.
- Nic nie jest w porządku! - upierał się. - To okropna wpadka. Dziś wieczór przyniosę 
resztę, o ósmej w Mena House. Gwarantowane!
Wciąż powracał do tego samego. Chcąc zmienić temat, powiedziałem, że ma bardzo miłą 
rodzinę.
- Bardzo mi przyjemnie, że to mówisz. A co z Samim, podoba ci się Sami? Cwany jest 
ten mój Sami?
Odrzekłem, że tak, podoba mi się, to mały spryciarz.
- Sprytny na tyle, aby utrzymać się w jednej z waszych nowoczesnych szkół?
- Jasne. To zdolny chłopak. Otwarty, ciekawy i rozgarnięty - jak jego ojciec. Sądzę, że w 
kilka tygodni dogoniłby resztę dzieci.
- Jestem pewien - przyznał pełen dumy.
Rozstaliśmy się koło Sfinksa. Dotarłem już niemal do hotelu, kiedy wreszcie 
zrozumiałem tę grę. Marag nie chciał nic dla siebie - lecz dla Samiego. Jego marzenie jest 
identyczne jak marzenia innych ojców: że jakiś dżentelmen zabiera jego synka do Kraju 
Możliwości, wychowuje w nowoczesnym domu, posyła do nowoczesnej amerykańskiej 
szkoły. Dzieciak zdobywa szansę na wejście w XXI wiek, dżentelmen zaś zyskuje 
nierozerwalną więź z przeszłością... „Dozgonny przyjaciel pod piramidami” - niezły tekst. 
Nic dziwnego, że tak się zdenerwowałeś przez ten haszysz: liczyłeś na większy zysk. Mimo 
całej twej elegancji i gładkich słówek, Marag, jesteś najwyraźniej poganiaczem kamieni.

29października. Dwudziesta pierwsza niedziela po Święcie Tygodni, dzień trzechsetny. 
Spałem przez całą dobę, aż Jacky i Muldoon obudzili mnie w sam raz, abym obejrzał zachód 
słońca. Wpychają mnie pod prysznic i każą chłopcu z basenu skoczyć po kubek kawy. Jacky 
umówił się w Auberge na spotkanie z Zizi Mustafą, najsłynniejszym tancerzem tej części 
świata, zaś Muldoon przynosi nowiny na temat najnowszych odkryć archeologicznych w 
Etiopii.
- Tors, który znajdzie pomieszczenie w Luwrze - obiecuje Jacky.
- Ludzka czaszka, która przesuwa granicę miliony lat wstecz, dalej, niż ustanowił to 
Leakey! - obwieszcza Muldoon. - Żaden małpi interes: kości należą do człowieka! Darwin to 
idiota!
- Być może - mówi Jacky, zawsze nieco niechętny, by zmieniać swoje zapatrywania. - Z 
drugiej strony teoria ewolucji może być słuszna, tylko zajęło nam to więcej czasu.
- Nie o to chodzi, Jacky. - Wynurzam się spod zimnego prysznica i wchodzę w środek 
gorącej dyskusji. - Pytanie brzmi: nastąpił czy też nie nastąpił upadek?
Gdy przechodzimy korytarzem, przypominam sobie nagle spotkanie, na które umówiłem 
się z Maragiem punkt ósma.
- Ósma po egipsku oznacza coś między dziewiątą a północą - tłumaczy Jacky. - Jeśli facet 
w ogóle się pojawi.
Zostawiam w recepcji wiadomość, aby - gdyby mnie długo nie było - wpuszczono 
Maraga do mojego pokoju. Na wszelki wypadek wracam i otwieram drzwi. Fajkę 
pozostawiam na wierzchu, na nocnym stoliku.
Po zjedzeniu wyrafinowanej kolacji w Auberge dowiadujemy się, że tancerz przybędzie 
dopiero o dziewiątej. O dziesiątej poprawiają się na dwunastą. Muldoon stwierdza, że jest w 
samym środku sesji i nie może już dłużej czekać. Namawiam Jacky’ego na wypad do Mena 
House; możemy sprawdzić Maraga i wrócić do tancerza. Łapiemy taksówkę, podrzucamy 
Muldoona do jego mieszkania i jedziemy z powrotem do Gizy. Kiedy stajemy w Mena 
House, jest po jedenastej, ani śladu Maraga. Drzwi mojej klitki są szeroko otwarte, ale żadna 
przesyłka nie czeka na stoliku. Wychodzimy na ulicę, a Jacky ryczy na mnie arabskimi 
mądrościami tyczącymi naiwności. Odźwierny kiwa na taksówkę, potem pyta, przywołując 
jakieś niewyraźne wspomnienie.
- Przepraszam bardzo, czy pan Deb-ree?
Odpowiadam, że tak mnie niektórzy nazywają.
- Aha, w takim razie czekała na pana osoba. Ale poszła.
Kiedy? Ach, kilka minut temu, proszę pana; czekał bardzo długo. Gdzie? W hallu 
głównym, proszę pana, zupełnie nie zauważony. Czy przekazano tej osobie, aby zaczekała w 
moim pokoju? Och, nie, proszę pana; tego nie możemy robić. Osoby takie przeszkadzałyby 
naszym gościom, takie osoby... Osoby! Kim ty właściwie jesteś? Oficjalnym odźwiernym, 
proszę pana. Jak długo ten człowiek na mnie czekał? Och, tego nie umiem powiedzieć. Osoba 
siedziała i czekała, kiedy przyszedłem na dyżur o pół do ósmej.
- Ale kiedy wychodził - mówi, wyjmując rękę z kieszeni - dał mi dla pana paczkę.
I wręcza mi moją czerwoną chustkę. Wewnątrz odkrywam pozostałe cztery papierowe 
paczuszki i moje uniwersyteckie pióro.

30października, środa. Ostatni dzień w Egipcie.
Czuję się podle po tej historii z Maragiem. Bezskutecznie próbowałem zlokalizować jego 
dom w labiryncie tamtej wioski. Poszedłem też do grobowca młodego beduińskiego 
małżeństwa. Wyjechali w nocy - tak powiedział nowy strażnik. Czy zna Maraga? Każdy zna 
Maraga. Rekordzista świata we wspinaczce na piramidę, Marag. Gdzie mieszka? Gdzieś we 
wsi. Czy przychodzi na dyżury? Czasem w nocy, czasem rano, czasem wcale... Och, ten 
Marag to człowiek o nieprzewidzianych nastrojach, a wiele z nich jest czarnych.
Paczkę opróżniamy w Kairze, wspólnie z Jackym i Muldoonem. Daję po jednej działce 
każdemu z nich, aby być czystym, gdy wsiądę do samolotu. Dorzucam Muldoonowi 
czterotomową „Piramidologię” Rutherforda. Mamroczemy słowa pożegnania, ja pośpiesznie 
wracam do Gizy. Marag nie pojawia się na aoudzie. Samolot mam dopiero o dziesiątej, ale 
mówię w recepcji, by obudzili mnie o szóstej.

31 października, Halloween. Na nogach przed świtem. Ponownie sprawdzam walizki 
(trzy dziewczyny z Oregonu odsiadują właśnie w Turcji dożywocie za przewóz narkotyków, 
mój samolot ma tam międzylądowanie). Ostatni nabój haszyszu i butelka muriny. Hasz mogę 
łykać na lotnisku, ale co z tym drugim fantem? Spuścić do toalety? To tak, jak przez całą 
bitwę mieć przy sobie klucz do zamku, gdzie za ciężkimi drzwiami siedzi uwięziona 
księżniczka, stchórzyć w ostatnim momencie w obawie, że okaże się ona beznadziejną heterą 
i wyrzucić klucz do fosy.
Muszę spróbować. Inna okazja się nie nadarzy. Niewiele czasu zostało na wypicie - 
odlecę, zanim odleci mój samolot. Ale gdybym dał sobie w żyłę...?
Tak więc znowu drapię się na wzgórze dla ostatniej, desperackiej próby. Butelka dzwoni 
w mojej torbie, zestaw insulinowy w kieszeni. Drżę cały, stając na kamieniach aoudy. 
Opieram się o kamienie, aby utwierdzić siew postanowieniu, ale dreszcze nie ustają. Jest 
zimno i szaro. Wiatr zamiata pusty plac, zbierając fanatyczną kongregację śmieci. Kręci siew 
koło, jak duch nowego mesjasza, inspirujący łupiny kukurydzy, opakowania po papierosach, 
pestki dyni... unosząc strzępy gazet, papierki po gumach, papiery toaletowe, wysoko, jeszcze 
wyżej. Cóż za wzięcie! Wówczas duch się ulatnia, a wiatr uspokaja. Zeloci opadają na ziemię.
- Dzień dobry, panie Deb-ree... ładny poranek?
- Dzień dobry, Marag. - Planowałem przeprosić go za niewypał w hotelu, teraz jednak 
zdaję sobie sprawę, że nie ma o czym mówić. - Nienajgorszy poranek. Trochę zimny!
- Pora roku się zmienia. Wiatr będzie teraz wiał z pustyni, zimniejszy i pełny piachu.
- Turyści przestaną przyjeżdżać.
Wzrusza ramionami.
- Dopóki stoi Chufu, dotąd będą i turyści. - W jego oczach zapala się chęć wykorzystania 
tego spotkania. - Może mój przyjaciel Deb-ree chce przewodnika na szczyt piramidy? 
Godnego zaufania? Wiesz ile?
- Pięć funtów. - Sięgam po portfel. - Chodźmy.
Marag podwija dżelabę za pasek szortów i wspina się po kamieniach niczym jaszczurka. 
Bardzo przypomina to wspinaczkę na szczyt kloców wielkości dużej kuchni każdy. Jeden po 
drugim. Trzy razy wołam, aby się zatrzymał. Jego małe oczka patrzą radośnie, jak próbuję 
złapać oddech.
- Panie Deb-ree, pan niezdrów? Źle pana żywią w kraju?
- Podziwiam tylko okolicę, Marag. Idź dalej. Dobijamy wreszcie do szczytu i płoszymy 
siedzące tam kruki. Krążą groźnie nad naszymi głowami i obrzucają masą obelg, aż nareszcie 
odlatują w przejrzysty poranek ku żywym polom w dole. Co za dolina. Co za rzeka, która ją 
stworzyła!
- Chodź, przyjacielu - Marag wzywa mnie do drewnianej tyczki, tkwiącej pośrodku 
kamiennego doku na szczycie budowli. - Marag pokaże małą sztuczkę.
Każe mi dosięgnąć tyczki najwyżej jak potrafię i naznaczyć to miejsce kawałkiem ostrego 
kamienia. Na różnych wysokościach zauważam już podobne zadrapania.
- Teraz siadaj i powdychaj tutejsze powietrze. Jest na szczycie piramidy zaczarowane. 
Zobaczysz.
Siedzę pod drewnianym palikiem, zadowolony z chwili wytchnienia.
- Jak ono działa, to twoje magiczne powietrze?
- Kurczysz się - śmieje się Marag. - Oddychaj głęboko. Zobaczysz.
Gdy o tym wspomniał, przypomina mi się, że większość czyścicieli piramid to faktycznie 
ludzie niskiego wzrostu. Oddycham głęboko, podziwiając słońce, próbujące przebić się przez 
podszyty chmurami korytarz. Po minucie każe mi wstać i wykonać kolejne nacięcie. Trudno 
być pewnym, szczególnie, gdy wokół pełno znaków moich poprzedników, ale zdaje mi się, że 
sięgam dokładnie przy pierwszym nacięciu. Otwieram usta, by zauważyć, że ten numer mu 
nie wyszedł, kiedy nogi uginają się pode mną.
Stary podstęp. Sam go stosowałem, żeby przegonić publiczność. Mówię im, by wciągnęli 
piętnaście głębokich oddechów, zatrzymali ostatni w płucach i wstali. Wszyscy słabną. 
Hiperwentylacja. Każdy szczeniak z podstawówki o tym wie. Jedynie ta gadka o magicznym 
powietrzu i znaku trochę mnie zmyliła i nie połączyłem tego w całość, nawet gdy poczułem 
zbliżającą się znaną słabość.
Zaskoczony, łapię tyczkę. Marag stoi przede mną, ręce na biodrach, uśmiech skierowany 
w niebo. Robił to już setki razy. Jego szaty łopoczą na wietrze, potem podmuch zamiera. 
Podążam za jego wzrokiem wbitym w mleczne niebo i już wiem, na co czeka: palec Boży. 
Widzę, jak ten materializuje się wśród chmur i dotyka głowy Maraga, zginając go jak talię 
kart, aż jego twarz pęka i ujawnia drugą, ukrytą w głębi. Twarze pękają jedna po drugiej, 
jedna po drugiej i unoszą się w górę w spiesznej procesji. Niektóre z nich są mi znajome: z 
wioski, z aoudy, niektóre sławne (pamiętam wyraźnie dwóch zapoznanych muzyków, których 
nazwisk nie wymienię), lecz przeważnie były tam twarze zupełnie mi obce. Kobiety i 
mężczyźni, czarni, brązowi, czerwoni i inni, większość z nich wyglądająca na więcej niż 
pięćdziesiąt lat życia na tej pięknej planecie. Każde oblicze było inne, indywidualne-otępiałe, 
cierpliwe, złośliwe, surowe - istniał jednak pewien szczegół, który je łączył: wszystkie były 
serdeczne, całkowicie, głęboko i niezachwianie życzliwe. Pochód unosi się w górę niczym 
talia kart w zakończeniu „Alicji w Krainie Czarów” Disneya, za chwilę sięgnie chmur. Z 
daleka te dwa połączone trójkąty wyglądałyby jak gigantyczna klepsydra, wypełniona w dole 
ziarenkami piasku, na górze zaś ludzkimi twarzami.
W końcu w niebo wzlatują już tylko nie zapisane oblicza, wakujące pozycje dla chętnych 
i wykwalifikowanych. Gdy od-fruwa ostatnia karta, pozostaje po niej jedynie puste miejsce na 
ramionach wątłego Maraga. Dostrzegam dzięki temu Sfinksa, a u jego stóp: skupiska domów, 
w których mieszkają owi wierni strażnicy, którzy od tysięcy lat strzegą skarbu wszystkich 
naszych wzlotów i upadków. Ten skarb nie jest wcale zakopany gdzieś głęboko. Ukryty jest 
na powierzchni, wśród rozstań i powrotów, w dzieleniu się kozim mlekiem i trzciną cukrową, 
w odwiecznym ponaglaniu przez miłosierdzie, dzięki któremu udało się przetrwać temu 
starożytnemu społeczeństwu. Od tysięcy lat ludzie ci strzegą swego niepowtarzalnego skarbu 
i jego świątyni, mając do dyspozycji nie wiele więcej niż żywotność i pełne pęcherze.
Jak długo w Królewskiej Trumnie będą szczyny, tak długo nad aoudą nie pojawią się 
znajome łuki McDonalda.
- No i co? - Marag ląduje obok mnie. - Czy nie dobra sztuczka?
- Bardzo dobra, Marag. Najlepsza.

Gdy schodzimy, wręczam mu upominki dla rodziny. Chustki i inne tego typu drobiazgi. 
Harmonijka dla Samiego. Pogadam z żoną, czy chłopak nie mógłby przyjechać na rok do 
szkoły w Oregonie. Ofiarowuję Maragowi moją manierkę, kompas i kartkę z notesu z 
napisem: „Ten człowiek, Marag, jest pracownikiem, na którym można polegać” - z moim 
własnoręcznym podpisem. Zanurzyłem papier w utrwalaczu od polaroidu, aby się mniej 
niszczył. Po raz ostatni ściskamy sobie ręce. Potem ja biegnę do hotelu zabrać rzeczy.
Drzwi mojej celi są otwarte. Na łóżku siedzi sobie dr Ragar.
- Bracie! Przyniosłem ci mapę Ukrytej Komnaty. To wyłączna tajemnica masonów 
wyższych stopni.
Zaczynam się śmiać. Bawi mnie to, że znowu go widzę. Czy jego twarz była dzisiaj 
pośród innych? Nie mogę sobie przypomnieć.
- Przepraszam, doktorze, ale ja już widziałem Tajemną Komnatę. Co pan jeszcze oferuje?
Ragar nie rozumie mojego rozbawienia. Podejrzewa, że się z niego naśmiewam. 
Przybiera pozę skrzywdzonego psa i patrzy na mnie urażonym wzrokiem.
- Ja, doktor Ragar, posiadam przepis - jego głos wskazuje, jak bardzo czuje się dotknięty - 
na mieszankę uzdrowicielskich olejków. Dawna własność esseńczyków, jak mówią, dla 
smarowania stóp Jezusa. Zwykła cena za tę receptę wynosi pięć funtów, lecz dla ciebie, mój 
bracie...
- Pięć funtów brzmi zachęcająco. Biorę!
Pomaga mi przy wynoszeniu walizek i towarzyszy mi w taksówce do samego Kairu. 
Niechętnie się ze mną rozstaje. Wie, że może uzyskać ode mnie coś więcej niż pieniądze, ale 
nie wic co. Smaruje mnie od stóp do głów tym swoim zjełczałym spojrzeniem. Kiedy 
wysiadamy i ściskamy sobie dłonie, wsuwam mu do ręki butelkę muriny.
- Za wszystko, co dla mnie zrobiłeś, bracie Ragar, proszę, przyjmij ten rzadki 
amerykański eliksir. Jedna kropla w każde oko, a świat przestanie mieć przed tobą tajemnice; 
dwie krople otworzą oko trzecie; trzy, jeśli chcesz ujrzeć Boga takim, jakim ukazał się w 
1965 roku w San Francisco. Za żadne skarby nie pozbywałbym się tej potężnej mikstury, ale 
jako że mój ojciec był masonem... Myślę, że chciałby, abym to uczynił. Bądź więc tak dobry, 
bracie...
Ragar pewnie właśnie się zastanawia, czy jestem pijany już o dziewiątej rano. Bierze 
jednak butelkę.
- Dziękuję - odpowiada, niepewnie spoglądając na upominek.
- Kamień po kamieniu - przypominam.

Epilog. 
Na zegarku taksówkarza jest za szesnaście dziesiąta. Facet przeciska się przez tłum 
samochodów z wielką precyzją i zacięciem, ale to na nic. Trzeba zarezerwować co najmniej 
godzinę na przejście przez kairską kontrolę celną. Boże! Co za tłum! Kłębią się jak szczury w 
tonącym okręcie. Dziewiąta pięćdziesiąt. Nikomu się nie uda.
Samolot się opóźnia, ponieważ jakiś stary pielgrzym dostał ataku serca i musieli go 
odstawić do szpitala. Mówi o tym człowiek, za którym stoję w kolejce.
- Pan Bóg go dotknął, gdy facet chciał położyć swoją torbę z aparatem na górnej półce. 
Cały czas to się zdarza podczas tych spędów do Ziemi Świętej.
Facet jest kaznodzieją z Pensylwanii i przewodnikiem grupy turystów. Bardzo, bardzo 
zmęczony.
- Nie byłem częścią tej grupy, a mimo to mam dość. Widzi pan, było w niej zbyt wielu 
Szanownych Obywateli, staruszków, którzy oszczędzali pieniądze, aby pojechać do Ziemi 
Świętej, nawet jeżeliby miała to być ostatnia rzecz w ich życiu.
Silniki zaczynają pracować. Wiozą nas do samolotu. Na pokładzie atmosfera jest już 
mniej napięta. Ludzie padają, a przed startem ktoś krzyczy:
- Hej, kto zwyciężył wczoraj w nocy?
- Co za walka? - ktoś pyta.
- Pomiędzy Niewiernym a Poganinem.
Wszyscy wybuchają śmiechem, nawet Turki i Burki. Nikt jednak nie wie, kto wygrał. 
Stewardessa przyrzeka, że spyta kapitana. Startujemy. Gdy jesteśmy w powietrzu, odzywa się 
kaznodzieja z Pensylwanii:
- Na pewno nie Foreman. Nie obchodzi mnie, co on powie.
Myślałem, że śpi.
- Słucham? - A on powtarza, nie otwierając oczu:
- Powiedziałem, że Foreman i tak nie wygrał, niezależnie od rezultatu. - Nie próbuje 
tłumaczyć, co ma na myśli. Odwracam się do okna.
Jesteśmy nad samym Kairem. Widzę most na Nilu, prowadzący do hotelu „Omar 
Khayyam”. Tam zaś Statua Przebudzonej Izis, podnoszącej swój welon, aby pożegnać nas 
spojrzeniem. Pyramid Boulevard... Mena House... Giza... ale nie widzę... czy mogłem 
przeoczyć? Nie! Nic dziwnego; nawet z tej wysokości trudno ją dostrzec, gdyż instynktownie 
szukasz czegoś mniejszego. Jej nie można nie zauważyć. Niemożliwe. Jedynie przeuważyć.
- A wiesz dlaczego? - Kaznodzieja wykręca ku mnie głowę. - Bo on jest żyjącym 
paradoksem, oto dlaczego! Jak można być dobrym chrześcijaninem i okładać ludzi za 
pieniądze!
Taksuje mnie spojrzeniem oczu w czerwonych obwódkach, zmęczonych od ciągłego 
wypatrywania swej trzódki.
- To jest sedno sprawy, rzecz, która naprawdę wkurza ludzi na Ziemi Świętej. Nie wiek, 
nie serce. Paradoks.
Przymyka oczy. Jego szczęka opada. Odwracam się do okna. Cień samolotu przesuwa się 
po złotych wydmach Sahary. Lecimy bardzo gładko. Włącza się głośnik i słychać głos pilota, 
zwracającego się do nas w starannej, amsterdamskiej angielszczyźnie:
- Mówi kapitan Simon Vinkenoog. Wygląda na to, że musimy zmienić trasę naszego lotu 
do Stambułu, która przebiegać miała wzdłuż zachodniego brzegu Nilu. Zmiana ta konieczna 
jest z powodów... politycznych. Nie przewidujemy dużego opóźnienia. Proszę się nie 
denerwować. W Stambule jest chłodno, lecz pogodnie. Raport z Zairu z wczorajszej nocy: 
przed dziesięciotysięczną publicznością Muhammad Ali znokautował w ósmej rundzie 
George’a Foremana, odzyskując tym samym tytuł mistrza świata wagi ciężkiej. Życzę 
przyjemnego lotu.

BZIK


W kamiennym mieście, gdzie Tamizę Także spętano pośród krat, Na każdej ludzkiej 
twarzy widzę Słabości i cierpienia znak.  
- William Blake

Bzik - jednooki kozioł - staje dęba na tylnych nogach, wysoki jak mężczyzna, podnosi 
przednie kopyta aż do swej falującej brody Wuja Sama, zgina szyję, nastawiając jeden róg i 
wbijając swe upiorne oko w plecy M’Kehli, i rusza z kopyta naprzód.
- M’Kehla, uważaj!
M’Kehla nawet się nie odwrócił, aby sprawdzić. Używając płotu jak gimnastycznego 
konia, przeskoczył momentalnie za osłonę desek. „Zadziwiająca zwinność, jak na człowieka 
jego rozmiarów - pomyślałem z podziwem - nie wspominając całonocnej jazdy”.
Róg zwierzęcia przejechał po jego udzie, potem z taką siłą uderzył w kołek, że niedawno 
nałożony nań drut przeniósł żałosny dźwięk aż do drugiego słupka na rogu kurnika. Drób 
zakrzyczał oburzony, zaś gołębie gniewnie gruchocząc poderwały się z dachu. Nienawidziły 
kozła w równym stopniu co M’Kehla.
- Odczep się ode mnie, ty parszywy śmierdzielu! - M’Kehla wymierzył solidnego 
kopniaka w ślepą stronę rozchwianej głowy Bzika. - Zarobisz tak, że cię rodzona matka nie 
pozna. - Dwa następne ciosy spadły na szczękę zwierzęcia, zanim zdołało wyswobodzić się z 
pułapki.
- Daj spokój, chłopie. To nie jest... - musiałem chwilę pomyśleć, by znaleźć odpowiednie 
słowo - ...osobista uraza. Poważnie, on tak do wszystkich.
Była to tylko część prawdy. Faktem jest, że w swojej karierze Bzik atakował prawie 
wszystkich ludzi z farmy - mnie, Betsy, dzieci, kiedy próbowały wejść na jego pole, zamiast 
obejść je półkolem. Lecz wydawało się, że kozioł specjalnie upodobał sobie M’Kehle. I to od 
momentu, gdy ten pojawił się po raz pierwszy.
Było to bardzo wczesnym rankiem. Wszyscy leżeli jeszcze w łóżkach. Na obrzeżach snu 
usłyszałem coś, jakby zajeżdżający przed dom samochód, ale pomyślałem, że to na pewno 
mój brat w jego ciężarówce z ludźmi. Czasem zdarzało mu się zrywać wcześnie i jechać na 
obchód. Przewróciłem się na drugi bok, zdecydowany wykorzystać tyle snu, ile tylko 
możliwe. Zbliżały się przecież jeszcze huczne obchody. Kilka sekund później rozdzierający 
ryk bólu i wściekłości poderwał mnie na równe nogi. Rozległ się następny, znów następny, 
później zaś karabinowa seria przekleństw tak grubych, jak gdyby tuczono je dla 
ceremonialnego zarżnięcia.
Betsy także zerwała się z łóżka.
- Kto to, u licha?
- Nie Buddy - oświadczyłem wskakując w spodnie. - To jedno jest pewne.
Z rozpiętym rozporkiem rzuciłem się ku drzwiom. Przez otwarte okno dojrzałem 
błyszczący czarny autobus, zaparkowany na naszym podjeździe, z wciąż jeszcze włączonym 
silnikiem. Usłyszałem kolejny krzyk i popłynął kolejny strumień przekleństw. Wtedy 
zobaczyłem postawnego brązowego faceta w skąpej przepasce biodrowej, wyłaniającego się 
zza dymów z rury wydechowej. Na jednej stopie miał meksykańskie huarachi i skacząc 
zakładał sobie drugie. Obejrzał się, przerażony, podbiegł do drzwi autobusu i zaczął walić w 
nie sandałem.
- Otwórz drzwi, przeklęty draniu, otwórz te drzwi!
- To M’Kehla - zawołałem w stronę sypialni. - M’Kehla ścigany przez Bzika.
Kozioł wyłonił się zza samochodu i zatrzymał się gwałtownie na ścieżce. Rozglądał się 
bacznie na wszystkie strony. Jedyne oko było tak rozpalone, że miał kłopoty z widzeniem. 
Dyszał ciężko, a z pyska leciała mu piana. Gdy tak rzucał spojrzenia na prawo i lewo, 
wyglądał bardziej na animowane niż rzeczywiste zwierzę, niemalże słychać było, jak mruczy 
w swoją animowaną bródkę.
M’Kehla wciąż walił i krzyczał na kogoś wewnątrz autobusu. W okienku mignęła mi 
jakaś twarz, ale drzwi pozostały zamknięte. Walenie zostało nagle ucięte przez głośny bek 
tryumfu. Bzik odnalazł swój cel. Pochylił łeb i kopytami odgarnął piach, przygotowując się 
do ataku. M’Kehla cisnął sandałem w nacierające zwierzę, potem klnąc w żywy kamień rzucił 
się do ucieczki za przedni zderzak. Można było usłyszeć, jak po drugiej stronie autobusu 
wścieka się na łaknącego jego krwi brodatego demona, skurczybyka za drzwiami, nawet na 
kamienie pod stopami! Gdy znowu pojawił się z tyłu samochodu, otworzyłem na oścież 
drzwi.
- Wskakuj!
Ostrożnie pobiegł te dwadzieścia metrów wzdłuż naszej drogi. Bzik przybliżał się z każdą 
sekundą. Zatrzasnąłem drzwi akurat w chwili, gdy kozioł wskoczył na ganek i wbił róg w 
futrynę. Zatrząsł się cały dom. M’Kehla podniósł z wdzięcznością oczy.
- Prawdziwy horror, szefie - wyrzucił w końcu z siebie zdyszanym głosem. - Skąd 
wytrzasnąłeś takiego wściekłego psa łańcuchowego? Z Selma Alibama?
- Little Rock. Orville hodował tę rasę dla pilnowania pól melonów.
- Orville Faubus? - zapiał znowu, wznosząc oczy do góry i schylając się bez przyczyn. - 
Orville to był dopiero twardziel!
Uśmiechnąłem się i czekałem. Betsy zawołała z sypialni: - Wszystko w porządku? - On 
zaś natychmiast porzucił swój nienaturalny ton i wyprostował się do pełnej długości metra 
osiemdziesięciu z kawałkiem.
- Dzień dobry znów w domu - powiedział zwykłym głosem, wyciągając rękę. - Cieszę się, 
że znów cię widzę.
- Ja też, chłopie. Dawno cię nie było. - Przyłożyłem dłoń do jego dłoni i spletliśmy 
kciuki. - Co u ciebie?
- Do przodu - stwierdził, nie puszczając mojej ręki. Patrzyliśmy sobie w twarze.
Od czasu naszego ostatniego spotkania zmarnowałem głupio dziesięć miesięcy, bawiąc 
się w uchodźcę w Meksyku, potem kolejnych sześć za kratkami. On stracił jednego 
młodszego brata w Laosie i drugiego w strzelaninie z policją w Oakland, oraz słabowitą 
matkę, co było rezultatem poprzednich dwóch nieszczęść. Wystarczy, by przybić każdego 
człowieka. Mimo to jego rysy były wciąż tak niewzruszone jak u wschodniego idola, z tym 
samym stanowczym spojrzeniem.
- ...ciągle działam, ciągle się spalam i ciągle o jeden krok przed innymi.
Pamiętałem, że za tym diamentowym, twardym spojrzeniem zawsze czaiła się jakaś 
niewytłumaczalna siła. Wówczas jego twarz zmieniała się, jak gdyby czytał w moich 
myślach. Oczy stały się łagodne, usta rozpłynęły się w uśmiechu i, zanim pomyślałem o 
obronie, M’Kehla przygarnął mnie do siebie i pocałował prosto w usta. Był cały spocony po 
tych gonitwach na podwórku.
- Nie wspominając, że ciągle cuchniesz i ociekasz potem. - Uwolniłem się z jego objęć. - 
Nic dziwnego, że Charity nie wpuściła cię do samochodu.
- Nie Charity, Dev. Ona wyrzuciła mnie w zeszłym miesiącu. Nie pojmuję czemu...
Zaprezentował spojrzenie skrzywdzonej niewinności i mówił dalej:
- Powiedziałem tylko: „Rusz się i daj mi śniadanie, ty suko. Mam gdzieś czy jesteś w 
ciąży”. Ona na to: „Nie, to ty się rusz, rusz się i już nie wracaj”. Tak po prostu. A więc nie 
wróciłem.
Wskazał na autobus.
- To szczeniak Heliotrope, Percy - rzekł. - Moja cała załoga: chłopiec do posług, 
nawigator i strzelec pokładowy. - Nachylił się i wrzasnął przez otwarte okno. - I niech on 
lepiej przestanie się ze mną bawić, jeśli chce jeszcze kiedy ujrzeć swoją mamusię.
Twarz w okienku nie zareagowała: pewnie inne rzeczy były o wiele groźniejsze. Bzik 
powrócił pod drzwi samochodu i dłubał rogiem między zawiasami. Cały autobus chybotał się 
jak łódź. M’Kehla wysadził głowę z okna i zaśmiał się zadowolony.
- Miły to widok, kozioł wpychający swój róg między Percy’ego a jego owsiankę, he, he, 
he.
Heliotrope była paraplegicznym farmakologiem z Berkeley. Była też piękna i 
inteligentna, zaś po godzinach parała się nielegalną produkcją przeróżnych specyfików. Kiedy 
M’Kehla kłócił się z żoną lub kiedy brakowało mu jakichś środków, wówczas bez pudła 
można go było znaleźć u stóp Heliotrope. Percy miał dziesięć lat i w okolicach San Francisco 
nazywany był Psychodelicznym Urwisem. Czasem nas odwiedzał, pomieszkał tydzień, 
miesiąc, aż w końcu przyjeżdżali po niego rodzice. Miał rudą czuprynę, błyskotliwą 
inteligencję, a mimo to był praktycznie analfabetą i zawsze mówił o sobie „on”, co było 
jednocześnie zabawne i irytujące.
- Teraz mówi na siebie Percival Groźny, czy taki, co zawsze przyciska gaz do dechy.
- Cześć, Montgomery. - Betsy wyszła z sypialni, zawiązując pasek szlafroka. - Fajnie 
znów cię widzieć.
Wcale to tak fajnie nie zabrzmiało. Zbyt wiele razy widziała, jak pakujemy się razem w 
jakieś głupstwo. Pozwoliła mu na lekki uścisk.
- Co mówiłeś o Charity? Że wyrzuciła cię, zamiast przynieść śniadanie? Brawo! Że jest w 
ciąży? Powinna cię wykastrować, jeśli chcesz znać moje zdanie.
- Ależ, Betsy! Charity nie zniosłaby rzeczy tak permanentnej. Wracając do kwestii 
śniadania... - Wyminął ją, kierując się bezbłędnie w stronę kuchni, klapiąc po linoleum swoim 
jedynym huarachi. - Czy moi dobrzy bracia przytaskali już kosz świeżych jajek?
- Kurnik jest tam - wskazała Betsy. - Idzie się obok kozła.
- Mm, rozumiem. Cóż, w takim razie... gdzie trzymacie płatki kukurydziane?
Betsy mieliła kawę, zaś my poszliśmy zamknąć kozła, aby dostać się do kurnika. Percy 
bawił się setnie. Jego piegowate oblicze sunęło od jednego do drugiego okienka, obserwując 
nasze popisy w zaganianiu Bzika z powrotem na pastwisko. Gdy zatrzaskiwaliśmy bramę, 
M’Kehla przyjął jeszcze pożegnalnego kopniaka w piszczel. Ja śmiałem się z tańczącego i 
przeklinającego delikwenta, Percy zaś trąbił i przedrzeźniał go z głębi samochodu. Nawet 
pawie i kurczaki przyłączyły się do chóru.
W kurniku M’Kehla opowiadał mi swą historię.
- Nie wiem, czy chodziło o moje powiązania z Czarnymi Panterami, czy białym 
proszkiem. Charity po prostu wyrzuciła mnie za drzwi, abym dał jej chwilę wytchnienia. 
Mówię: już mnie nie ma, kochanie. Oczywiście dzwonię do Heliotrope. Zamiejscowa. Przez 
ostatni rok była w Kanadzie ze starszym bratem Percy’ego, Vancem, który uchyla się od 
służby. I z całą bandą innych szczeniaków tego samego pokroju. Heliotrope namówiła mnie, 
bym wykradł Percy’ego od mieszkającego w Marin tatusia i przywiózł go do niej... jako 
pomoc w budowaniu misji.
Wszystkie kury były już nakarmione i uciszone. Jajka pozostawione nam po uczcie 
szczurów ułożyliśmy starannie w koszyku. Staliśmy w drzwiach kurnika, spoglądając na 
słońce ciężko sunące ku południu dnia czwartego lipca roku 1970.
- Misja? W Kanadzie?
- Tak... - M’Kehla patrzył na swój autobus; otworzyły się czarne drzwi i z wnętrza 
wysunęła się głowa Percy’ego, który sprawdzał, czy okolica jest już bezpieczna. - Rodzaj 
nowoczesnej kolejki podziemnej.
- To znaczy chcesz opuścić Stany?
- Heliotrope ma dużą siłę przekonywania - odrzekł. - A kto może przewidzieć, jak wielkie 
będzie jeszcze to wietnamskie gówno?
- M’Kehla, przekroczyłeś już wiek poborowego!
- Ale nie przekroczyłem wieku, w którym potrafię rozróżnić draństwo, kiedy mam je tuż 
przed oczyma. Postoisz obok takiego gówna, to i do ciebie się przyklei, wiem to nie od dziś.
- Słuchaj, kiedy się ukrywałem, poznałem wielu amerykańskich ekspatriantów. Wiem, co 
mieli ze sobą wspólnego, szczególnie mężczyźni.
Nie odpowiedział. Wyjął z koszyka jajko i obracał je w swych długich palcach magika.
- Byli wszyscy cholernie, obrzydliwie przepraszający, oto co mieli wspólnego.
- Przepraszający? Za co?
- Za to, że uciekli z domu, w którym zostało tyle brudu do uprzątnięcia! A poza tym - co z 
Percym? On też nie jest w wieku poborowym.
- W pewnym sensie jest. Jego stuknięty tatko wciąż zmusza go do przyjęcia jarzma. 
Nauczyciele wiecznie nudzą: obiecaj posłuszeństwo, obetnij włosy, uważaj co mówisz...
Przerwał. Percy wyśliznął się z samochodu i przemykał przez podwórko.
- Pewne kołki nigdy nie wejdą do kwadratowej dziury. Choćby nie wiem ile siły użyto.
- Można tę dziurę zmienić - przypomniałem mu.
- Można? - M’Kehla ostrożnie odłożył jajko do koszyka i spojrzał mi w oczy. - Naprawdę 
można?
Tym razem to ja nie odpowiedziałem. Ten temat zbyt długo piętrzył się między nami, aby 
zbyć go teraz jednym słowem. W ciągu dekady naszej przyjaźni byliśmy wyznawcami jednej 
wizji lub sprawy, jak kto woli. Byliśmy towarzyszami w owej elitarnej, choć czasem 
niejednoznacznej kompanii przeciw kontrolowaniu mózgów. Marzyliśmy o przemianie 
ludzkiego umysłu w celu otwarcia drogi dla wyższej świadomości. Jedynie, twierdziliśmy, 
osiągając ten szczytowy punkt, ludzkość wyrwałaby się z błędnego koła nieszczęść i upadków 
i zrealizowała szlachetną ideę Jednego Świata. Świata Sytego, Traktowanego z Godnością, 
Spokojnego, Przyłączonego i Zgranego z Uniwersalną Harmonią Sfer i Wiecznie Zmieniającą 
się Dharmą w... w... Tak czy inaczej, Jednego Cudownego Świata.
Nigdy nie twierdziliśmy, że wiemy, kiedy nastąpią narodziny nowej świadomości lub w 
jakim stosunku należałoby zmieszać składniki, aby rozpocząć reakcję. Co do miejsca 
narodzin, nie mieliśmy wątpliwości, że nastąpią one tutaj, jako wynik pełnego bólu 
amerykańskiego połogu.
Europa była na to za sztywna, Afryka zbyt prymitywna, Chiny zbyt ubogie. Rosjanie 
wierzyli, że już wszystko osiągnęli. Ale Kanada? Kanady nigdy nie braliśmy pod uwagę - aż 
do niedawna, gdy nasze marzenia zaczęły walić się w gruzy. Nie mogłem ścierpieć ich 
odjazdów, wielkiego odwrotu wizjonerów takich jak błyskotliwa i złamana Heliotrope i story 
druh M’Kehla. Piegowaci Huckelberry Finnowie.
Po zjedzeniu drugiej porcji jajek Percy zaczął ziewać i Betsy zabrała go do łóżka 
Quistona. M’Kehla był ożywiony jak nigdy dotąd. Dokończył kawę i oświadczył, że jest 
gotów do akcji. Opisałem plan dnia. Mieliśmy kilka cieląt do oznaczenia i kilku przyjaciół, 
którzy przyjdą pomagać. Będziemy wypalać piętna, piec hamburgery, pływać i pić piwo. 
Zakończymy wszystko wieczorem na pokazie sztucznych ogni w Eugene.
- Musimy się przygotować. Rozsypać trociny, kupić piwo, umocnić ogrodzenie, aby 
cielęta nie mogły uciec na zewnątrz.
- A kozioł do wewnątrz - dodała Betsy.
M’Kehla stał już przy drzwiach.
- No to zaczynamy.
Uruchomiliśmy traktor, wzięliśmy świder i wywierciliśmy otwory dla nowych kołków. Ja 
je ustawiłem, M’Kehla zaś wkładał kamienie na dno dołków i przynosił kolejne z rowu. 
Ledwie za nim nadążałem. Kiedy pojawił się pierwszy gość, szczerze ucieszyłem się na tę 
wymówkę do przerwania pracy.
Był to mój kuzyn Davy, eks-bokser. Miał czerwony nos i jeszcze czerwieńsze oczy. 
Spytałem go, co porabia tak wcześnie. Odparł, że właściwie jest późno; przyszedł, ponieważ 
w czasie swych nocnych wędrówek wszedł w posiadanie rzeczy, która, jak sądził, może mnie 
zainteresować.
- Z okazji Święta Niepodległości.
Z tylnego siedzenia swego pokiereszowanego falcona wyciągnął piękną, obrębioną 
złotem flagę amerykańską. Miała z pięć metrów długości. Davy twierdził, że wygrał ją w 
nocy w jakimś konkursie. Nie pamiętał już, co to za konkurs, jedynie to, że odniósł miażdżące 
zwycięstwo. Zapewniłem go, że zdobycz jest imponująca, szkoda, że nie mamy masztu. Davy 
obrócił się powoli i zauważył młodą sekwoję, którą tej zimy zabił mróz.
- Cóż rzekniesz o owym stojącym tu maszcie? - zapytał z namaszczeniem, a następnie 
wskazał na ostatni wolny otwór, który pozostawiliśmy z M’Kehla. - I owym dołku?
Tak więc zaczęliśmy obrywać martwe gałęzie sekwoi. Davy próbował zeskrobywać korę 
przy pomocy kozika, ale po paru: minutach dał spokój. Ja z M’Kehla pogłębialiśmy 
tymczasem dołek rękoma, aż stał się dostatecznie duży, aby wytrzymać wysoką tykę. Przy 
użyciu haków udało nam się ustawić maszt na miejsce. W tym momencie przyjechał Collin 
Dobbs z resztą i bandy, usadzoną w jego autobusie. Śpieszyliśmy się, by wciągnąć flagę na 
ich powitanie, ale przez to nie osadziliśmy porządnie tyczki w kamiennym pokładzie. 
Obiecaliśmy sobie naprawić to później. Dobbs otwierał drzwi, a ja wciągałem na maszt 
dumną banderę. Zasalutowali sztywno razem z Davym. Tak fałszywie zaintonowali „Marine 
Hymm”, że poczułem się: w obowiązku przyłączyć.
M’Kehla nie brał udziału w ceremoniach. Odwrócił się plecami do tego szaleństwa i zajął 
się płotem. Przybijał ostatnie i metry drutu.
Wtedy właśnie Bzik dokonał owej podstępnej napaści, która otworzyła rozdział wojny, 
werwy i nerwów (oraz ich utraty). Opowieść o starych przyjaciołach i dziwnych 
stworzeniach. Jak trafił do mnie ten okropny kozioł? Mniej więcej w ten: sam sposób co inne 
zwierzęta: jako podarunek od miłośników; zwierząt, którzy mieli za mało miejsca lub 
cierpliwości. Pawie na przykład pozostawiła u nas grupa wyznawców Kriszny, których aśram 
uległ likwidacji; konie dostaliśmy od przyjaciółek gwiazd rocka, które nie potrafiły zapewnić 
zwierzętom pastwiska i opieki. Osły bez kopalni złota, owce bez golarzy, papugi i bez 
drążków - wszystkie te stworzenia znalazły bezpieczną i przystań na naszej farmie.
Co do Stewarta, to ten po prostu przybłąkał się pewnego dnia - taki wyrośnięty szczeniak, 
chętny przystać do naszej załogi. Mieszkał wtedy koło mokradeł w starym wojskowym 
namiocie pewien złośliwy chłopak. Postanowił przejąć na siebie obowiązki oficera 
wprowadzającego. Przywołał szczeniaka do namiotu i poczęstował go końską dawką 
metadryny. Nowy rekrut przez wiele godzin trenował aportowanie i ganianie ptaków, aż 
wreszcie zrobiło się ciemno i trener się znudził. Wymęczony pies ułożył się do snu, lecz 
oczywiście mógł tylko gapić się i zastanawiać. Myślenie sprawia psom ogromne trudności i 
nie jest bynajmniej zdrowe, ale Stewart jakoś to przeżył (choć już nigdy nie utracił tego 
napiętego spojrzenia) i stał się bardzo przykładnym psem. Wreszcie wyrzucono złośliwego 
chłopaka z naszej okolicy za tę i inne zbrodnie przeciw niewinności.
Bzik przybył z bardziej konwencjonalnych rejonów. Był maskotką naszej drużyny 
szkolnej, zwanej Nebo Hill Billies. Naszym herbem był atakujący kozioł. Przez dziesięć 
sezonów Bzik tkwił przywiązany do ławki naszego zespołu futbolowego, gdzie był obiektem 
zaczepek członków przeciwnych zespołów. Jego praca polegała na paradowaniu wzdłuż 
boiska i znoszeniu kpin ze strony innych symboli. Takich jak aksamitne misie i orły z papier-
mache. Dosyć, by rozwścieczyć każde zwierzę.
Im stawał się groźniejszy, tym bardziej na niego nacierano. Oko stracił na własnym 
boisku podczas meczu baseballowego, róg zaś na skutek silnego uderzenia piłki, kiedy to 
nawet zabrał go ambulans. Gdy zobaczył migające światło wjeżdżające na pole, Bzik zaplątał 
się w swój własny sznurek. Upadły bohater podniesiony został z ziemi, ambulans zaś włączył 
syrenę. To było za dużo jak na biednego Bzika. Ku uciesze tłumów kozioł zerwał pęta i rzucił 
się głową do przodu przeciw swemu wrogowi. Fani, którzy byli świadkami tego słynnego 
ataku, wspominali później z podziwem i czułością.
- Nie tylko wybił światło i wyłączył sygnał, ale na dodatek zaplątał się gdzieś pod 
przednim zawieszeniem. Minęło dobre pół godziny, zanim go stamtąd wydostali i zabrali z 
pola.
Podziw trwał, ale czułość przeminęła, gdy Bzik powrócił do formy. Weterynarz 
stwierdził, że skok pod karetkę uszkodził torebki piżmowe, położone po obu stronach odbytu 
- Bzik nie mógł już więcej rozszerzać ich i zwężać. Cały czas pozostawały otwarte. 
Weterynarz orzekł, że jedynym wyjściem byłaby kastracja, która odcięłaby dopływ 
testosteronu, stymulującego piżmo. Spece od reklamy przemyśleli sprawę i stwierdzili, że 
zamiast pozbawionego jąder kozła wolą zrobić maskotkę z papier-mache. W ten sposób Bzika 
wylali z roboty.
Kiedy w szkole pytano, kto dysponuje miejscem dla biednej, emerytowanej maskotki, 
mój najstarszy syn Quiston (spod znaku Barana) zgłosił naszą farmę.
Trzech osób trzeba było, aby rozdzielić człowieka i kozła. Dobbs i ja przytrzymywaliśmy 
zwierzaka, a Davy walczył z M’Kehla. To był błąd. O mały włos mój kuzyn i M’Kehla nie 
zaczęli nowej bójki. Ktoś w zamieszaniu rzucił jakieś słowo i Davy z M’Kehla odskoczyli od 
siebie ze wściekłymi spojrzeniami. Zanim zdołaliśmy zareagować, stali już, jeden w pozycji 
do karate, drugi do boksu.
Dobbs uspokoił Davy’ego za pomocą zimnej Oly, ja natomiast przekonałem M’Kehle, 
aby przeszedł się ze mną nad staw odsapnąć trochę i uspokoić stargane nerwy. Po pierwszym 
zanurzeniu śmiał się z całego zajścia i zapewnił, że to się już nie powtórzy. Może jednak 
powinien usunąć samochód ze zbzikowanego terytorium. Mógłby zaparkować go w cieniu 
jesionów nad stawem, od strony mokradeł.
Stałem w otwartej klatce schodowej i dawałem mu wskazówki, jak jechać. Hałas silnika 
obudził Percy’ego, który natychmiast wybiegł przed dom.
- Patrz, jakiego ma pietra - śmiał się M’Kehla. - Już myślał, że odjeżdżam bez niego.
Zaparkował w miejscu, gdzie było trochę cienia i skąd miał dobry widok na staw. Wstał z 
fotela i poszedł na tył swojego salonu na kółkach.
- Chodźmy. Zażyjmy coś mocnego i pogadajmy o sytuacji la świecie. - Rozciągnął się na 
swoim pręgowanym jak zebra wodnym materacu. Wyglądał jak etiopski nabab.
Był środek dnia. Zwisający hiszpański mech, poruszany powiewami wiatru gładził dach 
samochodu. Dzieciaki razem z Percym chlapały się w stawie; ich śmiech i krzyki docierały do 
nas przez falujące pęki dzikiej marchwi i stokroci. Popijaliśmy z M’Kehla Dos Equis i 
kłóciliśmy się zawzięcie. Weszliśmy właśnie na temat Trzeciego Świata i czwartego piwa, 
kiedy ktoś zapukał do drzwi autobusu.
M’Kehla otworzył. Mój syn Quiston, cały mokry i z wytrzeszczonymi oczyma, zajrzał do 
środka.
- Tatusiu! - zakrzyczał. - Percy znalazł w stawie potwora!
- Co to za potwór, Quis?
- Wielki... siedzi na dnie obok pompy.
- Przekaż mu, że zaraz przyjdę i go złapię - powiedziałem Quistonowi.
- W porządku - pobiegł z powrotem nad wodę, aby przekazać wieści. Jego białe włosy 
falowały wśród chwastów. - Tatuś go złapie, Percy! Mój tatuś go złapie!
Patrzyłem za nim i czułem przypływ ojcowskich uczuć. M’Kehla podszedł i stanął obok 
mnie.
- Nie martwi cię to, tato? Ta bezgraniczna wiara?
- Nie, nie mnie... wprost przeciwnie. - Czułem się wspaniale. Moi przyjaciele i krewni 
zjeżdżali się na farmę. Słyszałem wydobywające się z głośników piski, kiedy Dobbs 
podłączał kable, aby obwieścić wielkie znakowanie bydła. Widziałem nowe kołki cedrowe 
wokół zagrody i gołębie spacerujące po nowym drucie. Stara Chwała zlała się na okolicę.
- Wierzę w ich wiarę - podjąłem.
- Naprawdę? - zdziwił się. - Mówisz poważnie?
Tym razem nie ociągałem się z odpowiedzią.
- Tak, naprawdę.
Popijaliśmy piwo i cieszyliśmy się z naszych potyczek słownych. Gromadziło się coraz 
więcej ludzi. Rampage ze swoimi dziećmi, Buddy ze swoimi, Mikkelsensowie, 
Butkovitchowie... Kobiety odnosiły talerze do kuchni; dzieci poszły nad staw, mężczyźni 
przyłączyli się do nas. Bucko przytaskał pakę serdelków. Po godzinie małego piwa i polityki 
Dobbs wyrzucił za okno na wpół opróżnioną butelkę.
- No, koniec z tą mętną cieczą - oświadczył patrząc na M’Kehle. - Wyjmujcie coś 
cięższego!
Jako człowiek interesu, M’Kehla zawsze dysponował najlepszym towarem. Zwlókł się ze 
swojej prążkowanej kozetki i poczłapał na przód samochodu. Zza siedzenia kierowcy 
wyciągnął efektownym gestem metalowe pudełko. Była to skrzyneczka dla wędkarzy, 
zaopatrzona w tacki, które rozchylały się po otwarciu wieczka, prezentując imponujący 
zestaw możliwości. Tacki układały się w schodki, każdy z nich podzielony na cząstki, które 
zostały pracowicie wypełnione i oznaczone. Z przegródki oznaczonej jako „Królewski 
Woźnica” wyjął małą, czarną kulkę wielkości piłki golfowej.
- Afgański - pochwalił się, przesuwając kulę w palcach, tak jak wcześniej robił to z 
jajkiem.
Odkroił spory kawałek i podgrzał go nad palnikiem butanowym. Gdy stał się 
wystarczająco miękki, pokruszył go, wsadził do kamiennego cybucha swej indiańskiej fajki 
pokoju i podpalił. Na pierwszy, aromatyczny wężyk dymu pojawił się Percy, skradający się 
po schodach niczym pies gończy. Wyczuł sprawę aż nad stawem.
- Ha! - zawołał, zacierając ręce. - W samą porę!
Jako ochronę przed dalszym spaleniem nosa i szyi miał na głowie wielki kowbojski 
kapelusz Quistona, zaś pod brodą zawiązaną żółtą apaszkę, z tkwiącą weń spinką od krawata. 
Wyglądał jak poganiacz krów z krainy skrzatów.
Opadł na poduszki i założył ręce za głowę, zupełnie jak jeden z chłopców z ferajny. 
Kiedy fajka wróciła do M’Kehli, ten podał ją Percy’emu. Chłopak pociągnął ogromny haust 
dymu.
Davy nie chciał się przyłączyć.
- To robi z człowieka potulne cielę - stwierdził, otwierając kolejne piwo. - A czasy nie są 
spokojne.
- Dlatego zwijamy z Percym manatki i wynosimy się.
- Do Kanady, jak słyszałem? - spytał Dobbs.
- Tak. - M’Kehla napełniał fajkę po raz drugi. - Zakładamy sanktuarium.
- Sanktuarium dla bumelantów - mruknął Davy.
- No cóż, Dave - odezwał się Dobbs, dyplomatycznie wzruszając ramionami. - Patrioci i 
zapaleńcy zwykle nie potrzebują sanktuarium, musisz to przyznać.
Dawno temu F.C. Dobbs był cząstką naszej niesławnej „akcji policyjnej”. Służył jako 
pilot dużego helikoptera typu Huey i latał nad mikroskopijnymi gniazdami szerszeni Congu. 
Po czterech latach został zwolniony z walizką medali, dyplomów, stopniem kapitana i całą 
furą birmańskiej forsy. Był jedynym weteranem pośród nas, a planowana ucieczka nie 
oburzała go ani trochę. Wpłynął pewnie na to niezrównany haszysz przyszłego uciekiniera. 
Co do Davy’ego, to coraz mniej podobały mu się zamiary M’Kehli. Było to jasne, patrząc na 
sposób, w jaki wbijał wzrok w butelkę piwa. A kiedy przywędrowała do niego fajka pokoju, 
odepchnął ją ze złością.
- Pozostanę przy wodzie ognistej Wielkiego Białego Brata - rzucił. - Człowiek może 
usnąć przy tym interesie z flower power.
- Przez całą noc prowadziłem wóz-zauważył miękko M’Kehla, biorąc do ręki swą fajkę. - 
Czy wyglądam na sennego?
- Pewnie łykałeś i wąchałeś prochy przez całą drogę - mruknął Davy. - Znam ten typ z sal 
gimnastycznych.
- Żadnych pigułek i żadnego wąchania. Owszem, jedno pociągnięcie pewnego nowego 
specyfiku. Jeden malutki raz. Założę się jednak, że żaden z obecnych tu wielkich białych 
braci z jajami nie spróbuje nawet połowy tego, co ja zaraz łyknę.
- Ja! - wrzasnął Percy.
- Ty siedź cicho - rozkazał Davy, odpychając chłopca i nasuwając kapelusz głęboko na 
oczy. - Ty niedokołysany gnoju!
Zerwałem się i wkroczyłem pomiędzy Davy’ego i M’Kehle:
- Ja chciałbym trochę spróbować. Co to jest, nowy rodzaj tytoniu?
M’Kehla odwrócił się bez słowa. Sięgnął na dolną półkę po gliniany samowar i otworzył 
go. Ze środka wyjął garść ususzonych zielonych liści.
- To niewiele - uśmiechnął się. - Tylko odrobina herbatki miętowej...
Wcisnął liście do cybucha, następnie ze swojej skrzynki wyjął jakąś małą stojącą w 
przegródce buteleczkę, Ostrożnie odkręcił korek.
- Trochę STP.
- O rany! - westchnął Buddy.
Dobbs nie oponował.
- Faktycznie o rany.
Nikt z nas nigdy tego nie próbował, choć wszyscy o tym słyszeliśmy: specjalnie 
zaprojektowany środek, produkowany przez armię dla zapoznanego celu wprowadzania 
zamieszania w szeregach przeciwnika. Podobno zarzucono eksperymenty po tym, jak 
doświadczalne świnki morskie nie tylko nie popadały w ogłupienie, ale wykazywały 
zwiększoną koncentrację. Kilku szczęśliwców opowiadało, iż narkotyk wyostrzył ich zmysły, 
podwoił energię oraz skutecznie pozbawił wszelkich iluzji.
Nie było to pożądane dla armii, nawet w przypadku własnych żołnierzy.
Widok butelki ucieszył wszystkich obecnych. Ustało nawet stukanie pnączy o dach. 
Każdy patrzył, jak M’Kehla wyjął ze swych włosów długi, kościany nożyk o cienkim ostrzu. 
Wbił jego koniec w buteleczkę i trzykrotnie posypał liście, leżące w cybuchu.
- Uważajcie - powiedział i podniósł fajkę do ust.
Z zapalniczką sięgającą swym drugim, błękitnym płomieniem do wnętrza cybucha, 
M’Kehla wciągnął głęboko oddech i trzymał fajkę nieruchomo. Oczy miał zamknięte. Po 
kilku sekundach otworzył je szeroko, potem znowu zwęził, świecące nowym, mrocznym i 
ostrym blaskiem. Odetchnął (my zrobiliśmy to samo) i wyciągnął fajkę do mego kuzyna. 
Davy spuścił wzrok i pokręcił głową.
- Z tego rezygnuję - odpowiedział cicho.
- Ja mógłbym chyba spróbować mały łyk - zaryzykowałem, czując się jak ktoś, kto broni 
honoru rodziny. - Dla dobra nauki.
Obserwowaliśmy, jak M’Kehla powtórnie napełnia fajkę. Kiwał się na boki i śpiewał coś 
słodkim, niezrozumiałym szeptem. Jego dłonie tańczyły, wykonywały dziwne gesty. Gdy 
uniósł fiolkę, zakurzony promień słońca wpadł przez okno i oświetlił zielone szkło. Włosy na 
rękach zjeżyły mi się ze strachu. Wstałem, odchrząknąłem i popatrzyłem na brata.
- Chcesz się przyłączyć i spróbować tego superśrodka?
- Nawet nie próbowałem go w moim samochodzie. Przygotuję lód do znaczenia bydła. 
Chodź, Percy, nauczysz się czegoś.
Buddy wstał i zaczął iść w kierunku drzwi, popychając przed sobą Percy’ego. Spojrzałem 
na Dobbsa. On również się podniósł.
- Trzeba jeszcze wyregulować te głośniki, szefie.
Rampage musiał odebrać beczułkę od Lucky’ego, a Bucko załatać jakąś dziurę. Jeden po 
drugim wymawiali się i wychodzili z samochodu. Zostałem tylko ja i M’Kehla.
I fajka. Skończyłem piwo i odstawiłem butelkę pod krzesło:
- Cóż... jak to się mówi - zaczynajmy przedstawienie.
M’Kehla wręcza mi fajkę i przypala błękitnym płomieniem.
Znad cybucha podnosi się szary dym. Czuję w gardle smak mięty...chłodny, mentolowy 
drapiący dym Kools drapiący dym...
Wszystko się zatrzymuje. Zielone płaty wirują mi przed oczyma, kurz zakrywa płomień 
słońca. Jedynie M’Kehla wpływa w pole mego widzenia. Ma takie radosne oczy. Pyta, jak się 
czuję. Mówię, że czuję się. On na to, nie denerwuj się, zawsze przy tym śpiewaj, nie daj się 
zwariować. Nie denerwuj się. Dobra, i nie ruszaj się, jeśli nie musisz. Nie ruszaj się, szefie. 
Jaki tym razem teren? Teren, szefie? Tak, Dom, teren... Jak on teraz wygląda? Wygląda, on 
teraz wygląda, wygląda na to, masz rację wygląda jak przyszłość!
M’Kehla uśmiechnął się i pokiwał głową. Zerwałem się na nogi.
- Chodźmy do krów! - wrzasnąłem.
- Ja-huu! - zawył M’Kehla.
Wyszliśmy w południe dnia czwartego lipca. Dobbs nastawił James Browna i Fomus 
Flames z ich przebojem „Z jasnego nieba”. Wiał wiatr, liście tańczyły, białe gołębie unosiły 
się jak elektryczne lilie.
Byłem nowym człowiekiem na nowe czasy.
Na pastwisku poruszaliśmy się z niezwykłą pewnością dobrze przeszkolonej armii. 
M’Kehla był przywódcą prawego, a ja lewego skrzydła. Betsy z tyłu spokojnie przekazywała 
instrukcje, a szybkonogie dzieciaki wypełniały wszystkie puste miejsca. Gdyby stado chciało 
uciec na prawo - do akcji wkraczałby M’Kehla. W przypadku niebezpiecznego ruchu na lewo 
miałyby do czynienia z moimi żołnierzami. Okrążyliśmy całe stado tak, że żaden renegat nie 
miał szans ucieczki.
Znaczenie było jeszcze bardziej efektywne. Dzieci odłączały od stada nie naznaczoną 
sztukę i zaganiały do rogu zagrody, gdzie ruszałem z M’Kehla i obalałem ją na ziemię. 
Podczas gdy Buddy zanurzał metalowy pręt w kuble suchego lodu i alkoholu metylowego, 
Betsy goliła sierść zwierzęcia przy pomocy nożyc dla owiec. Następnie wszyscy zaciskali 
kciuki, a Buddy na dwadzieścia sekund przykładał lodowate żelazo do wygolonego miejsca. 
Jeśli skóra była wystarczająco gładko wystrzyżona, żelazo zimne, a zwierzę spokojne - sierść, 
która odrośnie, będzie biała w miejscu, gdzie pręt dotknął ciała. Nic nie drgnęło, zawyło czy 
zaryczało podczas tej świętej minuty. Słychać było tylko odliczanie Buddy’ego i ciężkie 
sapanie cielaka. Nawet matka w sąsiedniej zagrodzie wstrzymywała swe zmartwione 
zawodzenie.
Buddy mówił „sześćdziesiąt” i wszyscy wydawaliśmy okrzyki radości. Oznaczony 
maluch wstawał na nogi i uciekał przez bramę, zaś nasza armia szykowała się do kolejnego 
starcia.
Jeżeli przedtem podziwiałem siłę i wytrzymałość M’Kehli, tak teraz zaskoczony byłem 
moją własną. Z łatwością łapaliśmy i obalaliśmy zwierzęta, choć niektóre z nich ważyły i sto 
kilogramów. A wszystko dzięki malutkiej szczypcie proszku! Oświeciło mnie, czemu 
nazwano go od domieszki stosowanej w silnikach samochodów wyścigowych; byłem teraz 
nie tylko świeżo upudrowany, ale i nasmarowany, funkcjonowałem bez tarcia, bez 
zastanowienia. Żadnych debat nad pozytywami czy negatywami, złymi i dobrymi stronami, 
które mogłyby opóźnić akcję fizyczną. Tak naprawdę-nie było nawet decyzji. To jakby 
zjechać po stromym zboczu albo unosić się na zbyt wysokiej fali: na pełnym gazie.
A kobiety nie rozpoznały nawet, że braliśmy narkotyki.
Davy stał przy beczułce, popijał piwo i spoglądał wzrokiem pokonanego. Nie ruszył się, 
żeby nam pomóc. Uśmiechnął się tylko raz - kiedy Percy zaproponował sposób na uniknięcie 
zbędnej roboty.
- Wiecie co? Mam pomysł, co powinniśmy zrobić: skrzyżować cielaki z tamtymi 
cholernymi gołębiami. - Kciuki miał założone za pas jak bydlęcy baron z Hollywood. - 
Otrzymałoby się rasę krów pocztowych.
Pomimo odliczania wszyscy się roześmiali. Percy podskoczył, uderzył się ręką w udo i 
trącił łokciem Quistona:
- Co ty na to, Quizzer? Krowy pocztowe?
- Niezły pomysł! - zgodził się Quiston. - Krowy pocztowe! - Jak zawsze wielbiciel stylu 
bycia starszych chłopców, Quiston wsadził kciuki za pasek i zawołał: - Wiecie, co 
powinniśmy zrobić... Powinniśmy pójść nad staw i wyciągnąć jedną rzecz. Tata obiecał.
- Co za rzecz?
- Potwora.
- Hej, masz rację, Quiz - przypomniał sobie Percy. - I to szybko, zanim zrobi się ciemno. 
Wyciągnąć go i naznaczyć.
- Przy pompie, mówisz? To głęboko.
- Ja tam nurkowałem.
- Tak, tato. Percy nurkował.
Wstałem i spojrzałem dokoła. Byłem wielki jak wieża. Wszystko było pod kontrolą. 
Bukolicznie wiejski obrazek. Świeże wióry cedrowe świecące w słońcu jak złote monety. 
Wszystkie cielęta oznakowane i spokojne. Wielka flaga nie tyle poruszana, co poruszająca 
wiatrem, niczym ogromna, leniwa ręka odgarniająca muchy.
Buddy włożył oszroniony pręt do dymiącego naczynia. Obserwował mnie spod oka.
- Ile jeszcze? - zapytałem.
- Tylko trzy - odparł. - Te dwa potulne Angusy i tamten uparty łaciaty Mongoł.
Zdjąłem jedną rękawicę i otarłem rozpalone czoło. Poczułem, że jestem zlany potem. 
Buddy nie spuszczał ze mnie oczu.
- Mamy tu aż za dużo rąk do pomocy. Czemu nie mielibyście pójść i odsapnąć trochę? 
Trzeba złapać smoka. Zabrać ich, by nie plątali się pod nogami.
Wszyscy patrzyli. Zdjąłem drugą rękawicę i wręczyłem Buddy’emu razem z lassem.
- Świetnie, pójdziemy się ochłodzić. Dopadniemy tę krwiożerczą Gorgone.
- Ja-huu, wujku Dev! - ucieszył się Percy.
Quiston powtórzył:
- Ja-huu, tato!
Poszedłem za chłopcami, mijając rozłożysty klon, pod którym Dobbs szalał przy sprzęcie 
nagłaśniającym. W jednej dłoni trzymał zimne piwo, w drugiej - włączony mikrofon. Był 
szczęśliwy jak kaczor z Disneylandu.
- Haloo! - powitał nas przez mikrofon. - Oto nasi gladiatorzy, fani rodeo! Poprosimy tu na 
słówko. Powiedz, bracie, co nowego na arenie? Stąd wygląda na to, że dość bezwzględnie 
traktujesz biedne cielątka.
- Zamroziliśmy te bestie - odrzekł za mnie Percy, przyciągając mikrofon do siebie. - 
Pozwalamy drugiej zmianie dokończyć niedobitki.
- Tak, Dobbs - dumnie wtrącił Quiston. - A teraz idziemy do tej rzeczy, zatopionej na 
dnie stawu.
- Słyszeliście to, fani? Z bydlęcej zagrody wprost na czarną lagunę. Brawa dla naszych 
dzielnych wojowników!
Kobiety, przygotowujące na trawniku sałatkę ziemniaczaną, krzyknęły coś w ramach 
aplauzu. Dobbs założył nową płytę.
- Specjalnie dla nich, drodzy przyjaciele i sąsiedzi! Bob Nolan i Synowie Pionierów w 
swym nieśmiertelnym przeboju „Zimna woda”. Trochę czadu, Bob!
Wyłączył mikrofon i przysunął się bliżej:
- Dobrze się czujesz, stary?
Oczywiście, lepiej niż dobrze. Super. Idę po to, przynoszę tamto, posprzątam przed 
obiadem, pachnie wprost cudownie, lepiej jak złapię te dzieciaki.
Rzeczywiście, zapach mięsa opiekanego na rożnie spowodował, że ślina napłynęła mi do 
ust. Nie czułem jednak potrzeby jakiegokolwiek posiłku. Każda komórka mojego ciała pękała 
od nadmiaru energii, która mogłaby wystarczyć na całe dziesięciolecia.
Woda drżała w słońcu. Chłopcy rzucali już swoje ubrania na dywan stokrotek. Gdzieś z 
tyłu, na wzniesieniu, usłyszałem okrzyk, kiedy ktoś wreszcie złapał upatrzonego Mongoła. 
Pijacki głos Dobbsa przyłączył się do chóru Synów Pionierów, wyśpiewując, że nie jest 
człowiekiem, lecz diabłem, że polewa wodą płonący piasek.
- ...zimną, jasną wodą.
Wiedziałem, że będzie zimna, ale bynajmniej nie czysta. Nawet kiedy nie błyszczała, 
wszelkiego rodzaju podwodne rośliny uniemożliwiały zobaczenie czegokolwiek głębiej niż 
dwa metry pod powierzchnią. Usiadłem i zacząłem rozwiązywać buty.
- Okay, chłopcy. Gdzie ten mroczny idiota?
- Pokażę ci dokładnie - obiecał Percy i przystawił drabinę do ściany budynku 
mieszczącego pompy. - Zanurkuję i odnajdę go. Wtedy puszczę bańki, a ty go wydostaniesz.
- Dlaczego ty go nie wyciągniesz?
- Bo jest dla mnie za duży, wujku. Jest za duży dla każdego, z wyjątkiem mężczyzny.
Założył maskę do nurkowania i obdarzył mnie uśmiechem złośliwego wodorosta. 
Wciągnął powietrze i skoczył w górę, wrzeszcząc „Ja-huu” aż do momentu, gdy zniknął pod 
wodą. Jego skok rozproszył blask na powierzchni i przez moment widzieliśmy go płynącego 
w dół. Potem lustro wody zamknęło się nad nim. Quiston podszedł i stanął obok mnie. 
Zdjąłem buty i spodnie i wrzuciłem je do domku. Osłoniłem oczy przed słońcem i 
wpatrywałem się w wodę. Nie było nic - tylko miałkie migotanie.
Po upływie minuty Percy wynurzył się parskając. Podpłynął do brzegu, gdzie pomogłem 
mu wyjść z wody.
- Nie znalazłem go - dyszał z rękami na kolanach. W końcu popatrzył na mnie. - Ale go 
znajdę!
Wszedł na drabinę i powtórnie zanurkował. Bez tryumfalnego wrzasku. Znów woda 
zakryła go przed naszym wzrokiem. Quiston chwycił mnie za rękę.
- Percy mówił, że to ma zęby jak rekin, a skórę jak nosorożec - przypomniał sobie. - Ale 
na pewno kłamał.
- Percy nigdy nie miał opinii prawdomównego.
Wypatrywaliśmy sygnału. Nic, tylko chromowe falowanie.
Quiston ścisnął mnie za rękę. Percy wynurzył się ponownie.
- Musi być głębiej... niż myślałem - prychał, płynąc do brzegu.
- To głęboki staw, Percy.
- Wiedziałem, że kłamiesz - oświadczył uspokojony Quiston.
Percy zaczerwienił się i podstawił pięść pod nos Quistona.
- Słuchaj, wiesz, czym to pachnie? Zacznij z Percym, a odwiozą cię do domu na taczkach.
- Spokojnie, Percy. Nie przejmuj się. Może pójdziecie we dwójkę na płyciznę i nałapiecie 
trochę kijanek?
- Tak! - Quiston nigdy nie przepadał za ciemnymi głębinami koło pompy, nawet bez 
nowo odkrytych potworów. - Kijanki z ogonami!
- Nie lubię kijanek - odrzekł Percy i wszedł na drabinę. Zdjął maskę i odrzucił ją, jak 
gdyby to ona była źródłem niepowodzeń. Napełnił płuca powietrzem i zanurkował.
Woda się otworzyła, rozkołysała, uspokoiła i zamarła. Zacząłem się martwić. Wspiąłem 
się na drabinę w nadziei na zmniejszenie kąta widzenia. Woda była nieprzenikniona jak 
walcowana stal, Quiston zawołał:
- Tato?
Przyglądałem się powierzchni stawu. Percy nie wypływał. Zamierzałem właśnie 
wskoczyć w ślad za nim, kiedy jego twarz przebiła lustro wody.
Położył się na plecach i odpoczywał przez długą chwilę, a następnie wyszedł na piasek.
- Nic nie szkodzi, Percy - krzyknął Quiston. - Wierzę ci. Wierzymy ci obaj, prawda, tato?
- Pewnie. To mogło być cokolwiek: zatopiona gałąź, krzesło, które Kaleb wyrzucił zeszłej 
jesieni...
Percy nie przyjął wyciągniętej dłoni Quistona i sam wciągnął się na błotnisty brzeg. 
Usiadł na trawie.
- To nie gałąź ani krzesło. Może to i nie był żaden potwór, ale i nie jakiś tam pieprzony 
mebel, więc spadajcie obydwaj!
Objął ramionami kolana, a jego ciałem wstrząsały dreszcze. Quiston spojrzał na mnie, 
wciąż stojącego na dachu domku.
- Okay, skoczę i sprawdzę, co tam jest - westchnąłem, a obaj chłopcy podskoczyli z 
radości.
Odpiąłem zegarek i rzuciłem Quistonowi. Stanąłem na skraju dachu i zacząłem oddychać. 
Czułem, jak moja krew pęcznieje od zapasów tlenu. Stary podstęp, o którym dzieciaki nie 
mają pojęcia. Percy także skakał zbyt daleko i uderzał zbyt płasko. Ja skoczę prosto w dół... 
Jeszcze trzy oddechy, przykucnięcie, skoczyć jak najwyżej i ciąć w dół.
W połowie skoku zmieniłem jednak zamysł.
Nie jestem nurkiem. Jedyny czas, spędzony w bliskim sąsiedztwie platformy dla nurków 
to okres, kiedy byliśmy w Boyes Hot Springs. Mój ojciec wysłany został wówczas na Mare 
Island. Buddy i ja byliśmy mniej więcej w wieku Quistona i Percy’ego. Emerytowany 
bosman, przyjaciel mego ojca, poświęcił wiele popołudni, aby nauczyć nas prawidłowego 
skoku z platformy. Buddy zdołał opanować jeden i pół obrotu. Największym zaś moim 
osiągnięciem był skok tyłem, w którym należy odbić się wysoko w górę, wyrzucić stopy 
naprzód i „położyć się” na powietrzu, brzuchem przechodząc tuż obok deski. Nie jest to tak 
niebezpieczne, jakby się wydawało.
Należy tylko odpowiednio daleko wyskoczyć.
Zaś kiedy odbiłem się od dachu, wiedziałem, że lecę bardzo daleko. Byłem tak 
podniecony odległością i wysokością, na którą wyrzuciły mnie moje cudowne mięśnie, że nie 
potrafiłem powstrzymać się od myśli, że przyszłość jest teraz. Wykonałem mój wyuczony 
skok.
Po raz pierwszy od ponad dwudziestu lat. Jednakże wszystko kręciło się w tak wolnym 
tempie, że miałem dość czasu, aby przypomnieć sobie wszystkie ruchy i poprawnie je 
wykonać. Odchyliłem się z leniwą gracją, ręce rozpostarte niczym łabędź, pierś i brzuch 
wygięte ku zachwyconemu niebu. To było cudowne. Widziałem krążące nade mną gołębie, 
które gruchały z podziwem. Słyszałem Synów Pionierów, rozpoczynających następną balladę: 
„Stary kowboj, na swoim starym koniu...” Czułem wiatr na szyi i pod pachą, słońce na udach, 
dobiegający zapach pieczonego mięsa - a wszystko to z niewymuszoną obojętnością, po 
prostu w zawieszeniu. Wtedy, gdzieś pod tymi wszystkimi ziemskimi bodźcami albo poza 
nimi, odległy a jednocześnie niepokojąco bliski, usłyszałem pierwszy z owych dźwięków, 
które miały nasilać się przez resztę tego straszliwego popołudnia oraz wieczoru. Nie 
przypominało to znajomego zawodzenia ściętych hrujos, które często odzywa się po peyotlu. 
Nie wyglądało to też na chóralną kłótnię aniołów, którą wywołuje LSD. Obecny hałas był po 
prostu nieziemski. Te głosy były niematerialne: przyprawiający o dreszcze ryk uciekającej 
energii, żałobne skrzypienie pustego wszechświata, ocierającego się o drugi - tak, jak skrzypi 
balon. Nie daj się zwariować, tak mi mówił. Nie denerwuj się, śpiewaj. Więc zaśpiewałem: 
„O! Posłuchaj tego syku entropii...”
Spadłem z nieba.
Leciałem tyłem w dół, przemykając obok ściany domku i wpadając w nieporuszone wody 
stawu. Moje ciało było bez skazy, prawie nierzeczywiste w swej doskonałości: jak Tarzan w 
niedzielnej kreskówce, z każdym pracowicie wyrysowanym mięśniem i ścięgnem; jak Doc 
Savage po czterdziestu latach zaciętego treningu fizycznego. Woda także śpiewała wokół m-
nie, stawała się coraz zimniejsza i ciemniejsza. Nie byłem zaniepokojony. Nie byłem też 
zaskoczony, że zanurzam się bez najmniejszego wysiłku z mojej strony - prawo tarcia 
zdawało się nie istnieć. Nie czułem przerażenia, kiedy moje wyciągnięte dłonie dotknęły w 
końcu owej postrzępionej, tajemniczej rzeczy na dnie stawu. Uważałem to za coś 
najzwyklejszego pod słońcem, że trafiłem na potwora z dokładnością wskazującej biegun igły 
w kompasie.
- Witaj, Straszliwości. Przepraszam, że nie mogę cię tu zostawić, ale jakieś pomniejsze 
stworzenie mogłoby ponieść krzywdę.
...złapałem rzecz za dolną szczękę i wykręciłem ku powierzchni. Wiedziałem, co to jest. 
Był to pięćdziesięciolitrowy gar, który zapodzialiśmy gdzieś z M’Kehla, jakieś pół tuzina 
psychodelicznych lat temu. Używaliśmy go do pieczenia azotanu amonu, odprowadzając gaz 
przez rurę pod powierzchnię cieczy, abyśmy mogli łapać bańki w plastykowe torebki. 
Usiłowaliśmy produkować podtlenek azotu. Nastąpił potężny wybuch, ale mieliśmy na tyle 
szczęścia, że cała załoga - ja, M’Kehla, rura, gaz i piec Colemana - wpadła do stawu z 
ogromnym hukiem i pluskiem.
Ocaliliśmy piec, tylko pokrywa odpadła. Garnek zaś poszedł na dno, zanim zdążyliśmy 
go złapać. Musiał wylądować jakoś nierówno, do góry nogami. Ponieważ w rogu ciągle 
pozostawała porcja powietrza, gar musiał stoczyć się na dno, zatrzymując się pod 
dziwacznym kątem, jak gdyby na pośladkach - to, za co chwyciłem, było zardzewiałą 
krawędzią poniżej owego wypełnionego powietrzem rogu.
Odbiłem się od dna, wykonując jedną ręką pływackie ruchy w mojej podróży ku 
zielonemu sklepieniu wody. Czułem, że garnek coraz bardziej odrywa się od mułu, kiedy jego 
inercja zwyciężona zostaje przez silne szarpnięcie w górę. Czułem jego tępe oburzenie na to 
bezceremonialne wykurzenie go z wieloletniej siedziby. Jego przyszłość jako potwora 
zniszczona została przez dzielne serce Tarzana i prawą rękę Savage’a. W pewnym momencie 
gar stał się jeszcze cięższy, gdyż przechylił się i wypuścił z gardła protestacyjny bąbel 
powietrza. O wiele cięższy. Moje pobudzone mięśnie nie ustawały. Uderzenie po uderzeniu 
wynosiłem przeklęty przedmiot ku światłu. Dalej i dalej.
Do czasu, gdy dzielne serce zaczęło walić w panice, a prawa ręka Savage’a nie trzymała 
już rzeczy: to rzecz trzymała rękę.
Pozbycie się przez garnek pęcherza pławnego spowodowało, że jego zardzewiałe zęby 
wbiły się głęboko w moją dłoń. Gdybym chciał się od nich uwolnić, musiałbym wypuścić 
cały ładunek. Nie przestawałem więc płynąć do góry i wsłuchiwać się w narastający gdzieś 
we mnie alarmujący łoskot.
Moje ciało znalazło się nagle na skraju wytrzymałości. Uszy wyłapywały głos zbliżającej 
się paniki. Oczy widziały błogosławioną powierzchnię, oddaloną tylko o kilka metrów - tylko 
kilka! - lecz płonące członki apelowały do serca, serce poradziło się głowy, głowa zaś oceniła 
odległość jako niemożliwą do przebycia i to coraz mniej możliwą z każdą sekundą.
Gdy wiadomość ta dotarła do płuc, włączyły się syreny. Nerwy przeniosły sygnał do 
gruczołów. Gruczoły rzuciły swoje rezerwy do krwi, wywołując na pomoc resztki adrenaliny 
i dając prawej ręce desperacką odwagę, by rozluźnić uścisk na przeklętym przedmiocie. 
Poczułem, jak przesuwa się on do koniuszków mych palców i opada jeszcze niżej, kołując w 
zimnej wodzie w pogardliwym tańcu, który ustać miał dopiero w jego starej siedzibie.
Dysząc wystrzeliłem w powietrze. Oczy wyszły mi na wierzch, dusiłem się.
Gładząc srebrną powierzchnię moją okaleczoną ręką, podpłynąłem do brzegu. Quiston 
wyglądał dokładnie na tak przerażonego, jakim ja się czułem. Chwycił moje ramię, aby 
pomóc mi wyjść na stromiznę.
- Och, tata. Myśleliśmy, że widzimy twój oddech. Byłem cały żółty... Percy pobiegł po 
pomoc. Myślałem, że coś cię złapało.
Jego twarz była równie biała jak czupryna. Oczy miał dzikie, latające od strachu o mnie. 
Łzy zaczęły się dopiero, gdy ujrzał moją rękę.
- Tato! Jesteś ranny!
Patrzyłem jak płacze, a on patrzył jak ja krwawię i nie robiliśmy nic, aby sobie pomóc. 
Woda błyszczała, Synowie Pionierów ganiali po niebie Jeźdźców Duchów, a w oddali, gdzieś 
poza M’Kehla, Dobbsem i Buddym biegnącymi od strony zagrody, w oddali ujrzałem flagę 
chylącą się coraz niżej i niżej, chociaż słońce nie ruszyło się z miejsca.

Gdy Betsy przemywała i bandażowała moją dłoń, zmuszałem się do zachowywania 
pozorów spokoju. Miałem obowiązki wobec domu i swojej przyszłości, nie mówiąc o własnej 
reputacji. Udawać potrafił pierwszy lepszy głupiec, lecz ja nie widziałem, jak długo będzie 
mnie na to stać.
Próbowałem rozwiać obawy Quistona, zapewniając go, że była to jedynie stara, 
zardzewiała baryłka. Jednocześnie chciałem zabawić Buddy’ego, Dobbsa i resztę gangu, 
dodając:
- ...i cieszę się, że to nie była młoda zardzewiała baryłka.
Quiston powtarzał, że on od początku był pewien, że na dnie nie ma żadnego potwora. 
Percy powiedział to samo o sobie. Wszyscy śmiali się z mojego żartu. W głośnym śmiechu 
nie było jednak ani krzty prawdziwego rozbawienia. Wszyscy pragnęli podnieść mnie na 
duchu, nawet mój syn. A ja to widziałem.
W związku z tym nie brałem zbyt aktywnego udziału w następnych wydarzeniach dnia. 
Założyłem ciemne okulary, przykleiłem do twarzy uśmiech i schodziłem wszystkim z drogi, 
poraził mnie strach tak głęboki i wszechobejmujący, że w końcu przestałem się nawet bać. 
Byłem zrezygnowany i ta rezygnacja stanowiła jedyną mocną rzecz, której mogłem się 
przytrzymać. Mocniejszą niż strach - wiarą mocniejszą niż sam Bóg była owa skała 
rezygnacji. Lśniła przede mną niczym kosztowny kamień. Wszystko, co miało miejsce przez 
resztę tego pogruchotanego dnia, oglądałem poprzez soczewkę jego ciemnych faset. 
Ponieważ była to rocznica narodzin naszego kraju, soczewki te nastawione zostały głównie na 
naród amerykański, oglądałem z bliska jego rozkład i liczne choroby, zupełnie jak pochylony 
nad mikroskopem patolog.
Poprzednio ukryte wady leżały teraz obnażone jak ostrza szpad. Widziałem słabości i 
znak cierpienia we wszystkich miejscach, gdzie zwróciłem swój wzrok. Wewnątrz i na 
zewnątrz. Ujrzałem je w lubieżnych, samczych uśmiechach mężczyzn i wyrachowanych, 
zielonych oczach kobiet. Ujrzałem je na pół wyrośniętej łapczywości przy rożnie, kiedy 
dzieci walczą o najlepsze kąski tylko po to, aby potem zostawić je nie jedzone w piachu. 
Ujrzałem je również w pożałowania godnych żartach wokół beczki z piwem oraz w 
nieszczerym wyśpiewywaniu starych przebojów przy akompaniamencie gitary.
Zobaczyłem je w irytującej przepychance w korku ulicznym, w drodze na pokaz ogni 
sztucznych na stadionie futbolowym - każde naciśnięcie klaksonu i zapuszczenie silnika 
nowoczesnej maszynerii brzmiało jak wyrok na barbarzyński Rzym - ale w największym 
stopniu dostrzegłem je podczas wydarzenia, które miało miejsce, gdy wracaliśmy wieczorem 
z pokazu.
Ów pokaz był dla nas wszystkich męczarnią. Zbyt wiele ludzi, za mało miejsca do 
parkowania. Oprócz tego wejście na stadion zostało zatarasowane przez cały garnizon 
żołnierzy, którzy wrócili z Wietnamu. Uzbrojeni byli w pacyfistyczne plakaty i rogi byka. 4 
lipca 1970 roku uniwersytecki stadion futbolowy nie jest najlepszym miejscem do obnoszenia 
się z antyamerykańskimi hasłami i wykrzykiwania maoistowskich sloganów. W związku z 
tym groźna ta grupa prowokowała zrozumiałe ataki ze strony swych prawicowo nastawionych 
odpowiedników.
Grupa konserwatystów składała się z tak wielu bigotów i tępaków, jak liczni byli 
długowłosi i beztroscy w poprzedniej. Kłótnia o róg szybko przerodziła się w awanturę, 
awantura w bójkę, bójka przyciągnęła gliny. Nasza grupa odwróciła się na pięcie i 
pomaszerowała do wozu Dobbsa, aby stamtąd obserwować obchody.
Kobiety i dzieci usiadły w otwartych tylnych drzwiach, skąd mogły swobodnie widzieć 
całe niebo. Mężczyźni pozostali w środku, podziwiając skrzynkę M’Kehli i kontynuując 
niedawną dyskusję. M’Kehla unikał mego wzroku. Wszystko, na co było mnie stać, to 
siedzieć z rozdygotanymi dłońmi i mózgiem jak przepalony bezpiecznik.
W czasie przedstawienia przybywało coraz to więcej samochodów policyjnych. Zabierały 
pijaków i demonstrantów. Davy twierdził, że cały ten interes jest ciemną plamą na sumieniu 
Ameryki. M’Kehla utrzymywał, iż zamieszanie to jest jedynie kroplą w morzu, zapowiedzią o 
wiele tragiczniejszych wydarzeń w Stanach Zjednoczonych. Dobbs nie mógł zgodzić się z 
żadnym z nich, oznajmiając pewnym głosem, że demonstracja demonstruje jedynie, jak wolne 
i otwarte jest nasze społeczeństwo, wpleciona zaś w strukturę naszej zbiorowej świadomości 
zdolność samokorekcji udowadnia wciąż i na nowo aktualność mitu amerykańskiego 
marzenia. M’Kehla wybuchnął śmiechem.
- Aktualność? Gdzie ona jest? - I zażądał przykładów z konkretnego miejsca, tylko 
jednego miejsca, w którym mit ten wciąż funkcjonował.
- Ależ chociażby tutaj - odpowiedział przyjaźnie Dobbs. - Chociażby w sferze równości.
- Masz mnie za głupka? - gwizdnął M’Kehla. - Rów-ności?
- Popatrz tylko - Dobbs wyciągnął długie ręce. - Jesteśmy na przodzie autobusu, tak?
Wszyscy się roześmiali, nawet M’Kehla. Mimo swej bezsensowności, uwaga ta w porę 
ucięła dyskusję. W oddali orkiestra kończyła właśnie „Yankee Doodle”. Ostatnie ognie 
sztuczne wypełniały niebo. Zadowolony ze swego dyplomatycznego wyczucia Dobbs 
odwrócił się do nas tyłem na fotelu kierowcy, włączył silnik i unoszony przez tłum ruszył w 
kierunku bramy. M’Kehla rozparł się na siedzeniu, kiwając głową i starając się robić dobrą 
minę w imię przyjaźni. Jednak, gdy opuszczaliśmy parking, Dobbs otarł bok nowego białego 
malibu, zupełnie jakby ciemny brylant zarezerwował sobie ostatnie słowo. Nic poważnego. 
Dobbs wysiadł, aby obejrzeć samochód i przeprosić kierowcę. Poszliśmy razem z nim. 
Obtarcie było nieznaczne, facet bardzo przyjazny, choć jego żona jakby przerażona widokiem 
tylu obcych ludzi. Kuliła się w sobie, jak gdybyśmy byli bandą Jeźdźców z Piekła Rodem.
Dobbs nie miał przy sobie ani prawa jazdy, ani żadnych innych dokumentów. M’Kehla 
zaofiarował więc swoje wraz banknotem studolarowym. Facet popatrzył na niewielkie 
zadrapanie na błotniku, potem na muskularne ramiona i gołą klatkę piersiową M’Kehli i 
powiedział:
- Ach, nieważne. Zapomnijmy o tym. Każdemu może się darzyć. Jestem ubezpieczony.
Uścisnął dłoń M’Kehli i odmówił wzięcia pieniędzy.
Ostatnia, pełna chwały eskadra rakiet wybuchła nad naszymi głowami. Wielotysięczne 
westchnienie uniosło się ponad stadionem. Właśnie życzyliśmy sobie nawzajem dobrej nocy i 
wskakiwaliśmy do samochodów, kiedy kobieta zawołała nagle „Och!” i zesztywniała - i 
zanim ktokolwiek zdążył ją przytrzymać, w konwulsjach upadła na chodnik.
- O mój Boże, nie! - krzyknął jej mąż, rzucając się na pomoc. - Kolejny atak!
Jej wygięte w tył ciało złożyło się prawie na pół. Mężczyzna trzymał ją w ramionach, 
drżąc niczym drzewo w czas huraganu. Potrząsał nią histerycznie.
- Od lat tego nie miała. To przez eksplozje i te przeklęte światła policyjne. Ratunku! 
Ratunku!
Żona wymknęła mu się z rąk. Kobieta uderzyła głową o asfalt, charcząc i zgrzytając 
zębami, jak gdyby chciała odgryźć kawałek ziemi.
M’Kehla ukląkł, aby pomóc.
- Nie wolno dopuścić, aby pogryzła sobie język - powiedział. Przypomniało mi się, że 
Heliotrope także cierpiała na epilepsję, sam M’Kehla kiedyś objawiał takie skłonności. Ujął 
głowę kobiety w swe duże dłonie i wsadził palec między jej zęby:
- Trzeba ją trochę zatkać, potem...
Nie mógł wejść dość głęboko. Chora ugryzła go w rękę i M’Kehla wycofał ją z 
odruchowym syknięciem:
- Suka!
Facet natychmiast zgłupiał, jeszcze bardziej niż jego żona. Z rykiem zabrał kobietę z 
kolan M’Kehli i poderwał się, gotów do bójki z niefortunnym ratownikiem.
- Uważaj, co mówisz, czarnuchu!
Słowo dźwięczy głośniej niż rogi albo wybuchy rozrywanych ogni. Wszyscy wokół 
autobusu byli absolutnie oszołomieni. Zabiegani nieznajomi w promieniu pięćdziesięciu 
metrów odwrócili głowy jak na komendę, sparaliżowani mocą grzmiącego głosu. Kobieta na 
chodniku przezwyciężyła atak i odetchnęła z ulgą, jakby opuścił ją jakiś demon.
Demon wstąpił teraz w jej męża. Szalał nadal, sztywną ręką kłując M’Kehle w pierś.
- Co ty sobie myślisz, dupku? Hę? Wsadzić ten brudny paluch do ust mojej żony! Co to 
ma znaczyć?
M’Kehla nie odpowiadał. Odwrócił się do nas i obdarzył wzruszeniem ramion, 
oznaczającym: „Co tu można jeszcze dodać?” Nasze oczy spotkały się. Uciekłem wzrokiem 
na bok. Zauważyłem Quistona i Percy’ego, wychylających się zza samochodu. Quiston znów 
był przestraszony i niepewny. Oczy Percy’ego błyszczały takim samym jak u M’Kehli 
autentycznym rozbawieniem.
Dopiero przed północą znaleźliśmy się z powrotem na podjeździe do farmy. Mężczyźni 
mieli posępne miny, dzieci płakały, kobiety zaś czuły po całej awanturze niesmak. Koło 
pierwszej goście odjechali do domów. Betsy i dzieci poszły spać. M’Kehla i ja usiedliśmy w 
jego autobusie i prawie do rana słuchaliśmy nagrań Bessie Smith. Percy chrapał na skórze 
zebry. Świerszcze i sfery niebieskie szeptały i trzaskały jak suche łożyska.
Pierwsze promienie zaczęły przeświecać przez jesionowe listki. M’Kehla wstał i 
przeciągnął się. Od pewnego czasu już nie rozmawialiśmy. Nie było o czym. Wyłączył 
wzmacniacz i oświadczył, że czas w drogę.
Przypomniałem, że przecież nie zmrużył oka przez ostatnie czterdzieści osiem godzin. 
Czy nie powinien się przespać? Wiedziałem, że nie mógłby. Zastanawiałem się, czy 
którykolwiek z nas będzie jeszcze w stanie cieszyć się tym błogosławionym momentem 
wytchnienia w rozsupływaniu poplątanego motka opieki.
- Nie bój się. Ja i Percy znikamy, zanim pętla zdoła się zacisnąć. Ty też chcesz?
Unikając jego wzroku odparłem, że nie jestem jeszcze gotów postawić wszystkiego na 
jedną kartę, że możemy być w kontakcie. Wspiąłem się na zbocze i otworzyłem bramę 
wjazdową. Wysiadł, objęliśmy się i wsiadł z powrotem. Stałem i patrzyłem na oddalający się 
autobus. Przez chwilę wydało mi się, że w tylnej szybie pojawiła się twarz Percy’ego. 
Pomachałem.
Żadnej odpowiedzi.
Farma była śmiertelnie cicha i wilgotna od rosy. Panował okropny nieporządek: 
papierowe talerze i kubki walały się we wszelkich możliwych miejscach. Rożno zostało 
przewrócone i węgiel drzewny wypalił wielką, czarną dziurę w trawniku. Tyczki grochowe 
Betsy były poprzewracane; ktoś w ferworze zabawy musiał przejść przez środek sznurków.
Flaga przedstawiała najżałośniejszy widok. Maszt pochylał się coraz bardziej i bardziej, 
aż wreszcie złoty galon znalazł się między trocinami i gnojem. Podchodząc do chorągwi 
dostrzegłem kuzyna Davy’ego, wychodzącego z wnętrza swojego czarnego samochodu. 
Próbowałem przywołać go, aby pomógł mi odpiąć i zwinąć ją, ale on tylko szczelniej owinął 
się w śpiwór. Zrezygnowałem więc i wspiąłem się na płot, aby zrobić to samemu i oto 
następuje ostatnia scena opowieści.
Leżałem na kolanach i łokciach u stóp masztu, klnąc na węzeł przymocowujący flagę.
- Boże, błogosław ten przeklęty supeł!
Moje palce były zbyt grube, aby dać sobie radę z cienkim sznurkiem, a poza tym 
myślałem o zaproszeniu M’Kehli, o Percym... Wtem niebo wybuchło eksplozją 
zachwycających nowych gwiazd.
Zrozumiałem, że przekleństwo stało się modlitwą. Gwiazdy mają obwieszczać odpowiedź 
niebios. Supeł był błogosławiony, nawet jeśli był przeklęty! Rozległy się dźwięki trąb, 
dzwonków i harf. Osunąłem się na ziemię, pewien, że oto wywołano mój numer.
W posłuszeństwie moim poczułem spływające na mnie światło Boże. Ach! Wyrzekłem 
się mego zaprzeczenia. Do Kanady? Nigdy! Nigdy, nigdy i uniżony sługa, czysty jak łza, 
tylko wybacz mi, dobrze? Usłyszałem w odpowiedzi grzmot i odwróciłem się, akurat by 
zobaczyć Jego ostateczny atak, Jego przerażającą brew, Jego słynną brodę, pełną łopoczących 
bursztynów ziarna, Jego oko świecące jak ogień z armat za Potomakiem.
Davy zdołał wreszcie mi go odebrać przy pomocy kawałka tyczki grochowej. Wziął mnie 
pod rękę i podprowadził do niecki na wodę. Była pusta. Zapomnieliśmy ją napełnić. 
Wszystkie spragnione krowy zgromadziły się razem. Davy znalazł kurek i odkręcił go. 
Patrzyłem na szkarłatne iskry wody, odbijające się od zardzewiałego dna.
Krowy kręciły się niecierpliwie. Za nimi cielęta, ostrożne, każde z łysym miejscem na 
boku. Pawie wrzeszczały. Nadleciały gołębie i usiadły w trocinach.
Mój kuzyn usiadł na zniszczonej krawędzi niecki. Wręczył mi mokrą chusteczkę, którą 
przyłożyłem do pulsującego guza - pamiątki po zderzeniu z masztem. Sól szczypała w 
zadrapania na moich policzkach i brodzie. Davy odwrócił się i obserwował walne 
zgromadzenie ptaków i ssaków.
- Krowy pocztowe - przypomniał sobie. - Niezły pomysł, jak na nie opierzonego pisklaka.

OLEO

BREWE SZATANA
I PRZYŚPIEWKI NARKOMANA

SENKALEBA
Dzikie wilki, pantery i niedźwiedzie wałęsały się wtedy wzdłuż i wszerz lasów 
Wisconsin. Czasami Laura się bała. Mimo to Pa Ingalls lubił, gdy najbliższy sąsiad mieszkał 
dziesiątki kilometrów dalej. Zbudował na prerii solidną, małą chatę dla Ma i swoich córek, 
Mary, Carrie i Laury. I syna Kaleba.
Przez całą zimę Pa podtrzymywał ogień, aby odgonić mróz. Uczył Laurę i Kala, jak 
należy postępować na dzikiej granicy.
Laura Ingalls... Laura Ingalls Wilder.
Pa polował, wędrował i uprawiał. Ma wiedziała, jak robi się ser i cukier. W nocy wiatr 
zawodził przeraźliwie, lecz Pa tylko poprawiał ogień, grał na skrzypcach i śpiewał dla swych 
dzieci, Laury i Mary, małej Carrie i małego Kaleba. Kaleb był bardziej nieznośny niż 
wszystkie jego siostry. Niż wilki i pantery. Kaleb Ingalls Wilder był bardziej nieznośny niż 
cała reszta.
Jednakże, jeśli tylko poznasz Kala bliżej, od razu przekonasz się, że wcale nie jest takim 
zawadiaką. Zrozumiesz jego rozczarowanie, kiedy dowiedział się, że zamiast otrzymać rolę 
Czyścioszka w szkolnym przedstawieniu, obsadzony został jako Smieciuch. Zrozumiesz, jak 
czuje się zawstydzony, gdy zdaje sobie sprawę, że boi się wsiąść na diabelski młyn w 
wesołym miasteczku na targu w Lane County. Zbiera mu się na płacz, kiedy prawie nikt nie 
głosuje na niego jako przewodniczącego klasy.
Kal zaczyna uważać, że jest do niczego i często zatapia się w smutnych rozważaniach na 
ten temat, zwłaszcza podczas zajęć ze studiów o społeczeństwie. Na co przydadzą się studia o 
społeczeństwie? Studia o społeczeństwie nie naprawią świata. Studia o społeczeństwie nie 
odpędzą mrozu.
W ten sposób zrozumiesz, czemu wrzucił do kosza kartonik zapałek.

„ZMARZNIĘTA SHERREE”
Gdy mróz chwyci twoje dłonie 
I lód skuje cały dom, 
Czas najwyższy wyjąć kożuch 
I odłożyć smutek w kąt.

Upieczemy wielkie ciasto, 
Zapach niech napełni dom, 
Niech podniesie temperaturę 
I ten mróz przegoni stąd!

BĄDŹ MIŁY DLA SWYCH PIERWOTNYCH PRZYJACIÓŁ
- gdyż matka może się szarogęsić.
Czerwcowe, niedzielne letnie przesilenie na piętrze, kiedy moja słodka Jaskółka na 
Drucie podfruwa aby zobaczyć, czy piszę, a robak brzęczy pracowicie w ścianie.
Cały Boży dzień łowiliśmy ryby. Pułkownik Weinstein przyjechał wczoraj wieczornym 
pociągiem. Jako niespodziankę przywiózł ze sobą syna z pierwszego małżeństwa. Chłopak 
jest akurat w wieku Kaleba. Dziś rano cała nasza czwórka wybrała się do Willamette, potem 
w górę Salmon Creek. Wywąchałem tam jeden z ulubionych łowieckich rewirów ojca - 
zatrzymać się na szczycie wzniesienia, zjechać na dół poprzez kolce i zarośla aż do miejsca, 
gdzie Salmon odbija od stromego, omszałego klifu. Chłodny, zielonkawy błękit najgłębiej 
zamyka wirujący potencjał drogiego stołu bilardowego. Każdy strzał jest możliwy.
Kaleb i chłopak Weinsteina wyciągają haczyki na ryby, gdy tymczasem my z 
pułkownikiem osuszamy butelkę caberneta i rozmawiamy o Hemingwayu. Zwierzam mu się z 
mojego postanowienia: przez sześć miesięcy koniec z seksem i telewizją.
- Spodziewam się, że na zimowe przesilenie zarówno górne jak i dolne partie mego ciała 
będą już oczyszczone.
- A co ze środkowymi?
- Zbyt skomplikowane jak na mnie. Spójrz! Twój Sam znowu coś złapał. Świetnie sobie 
poczyna jak na pierwszy raz.
- Kaleb jest doskonałym nauczycielem. Mówiąc o rzeczach skomplikowanych: czy wiesz, 
czego potrzeba, by obrzezać wieloryba?
- Nie.
- Czterech nurków obrzeżnych.
Prawie trzydzieści pstrągów. Wracamy do domu, aby je zamrozić. Pułkownik i jego syn 
będą mieli co wziąć ze sobą w drogę powrotną na południe, jeszcze dziś pod wieczór. 
Wracam ze stacji, aby znaleźć Dorothy James, znaną jako Micro Dotty, z powodu 
pomalowanego volkswagena, którym zawsze kieruje. Przyjechała z zapasem białego proszku 
i rudowłosą, nad wiek rozkwitłą córą w szortach gimnastycznych, męskiej koszuli z krótkim 
rękawem - kołnierz obowiązkowo postawiony na sztorc. Dziewczyna opiera się o samochód, 
jej matka zaś wchodzi do mojego gabinetu, żując gumę.
Dotty wręcza mi na górze kilka skrętów, po czym proponuję, że oprowadzę ją po 
zabudowaniach. Gdy jesteśmy w drodze do stawu, przyłącza się jej córka. Koszulę zdążyła 
zmienić na obcisłą błękitną bluzkę. Idzie w milczeniu obok mnie, gdy ja tymczasem 
opowiadam matce o farmie. Kątem oka widzę, jak dziewczyna wyciska się ze swej 
tubkowatej bluzki niczym porcja piegowatej pasty do zębów.
Nad stawem przedstawiam je Quistonowi. Łowi okonie, wciąż nie mogąc zapomnieć 
porażki nad Salmon Creek. Widok kaskady rudych włosów i obciśniętej skóry natychmiast 
wymazuje z jego pamięci wszelkie przykre wspomnienia, że w trzcinach ukrywa się Wielka 
Sztuka, jeśli tylko ona jest zainteresowana. Nie racząc odpowiedzieć, rozkwitły pączek 
odpływa wolno w kierunku pół tuzina smutnych kur, odrzuceniem włosów dając jasno do 
zrozumienia, że nie interesują jej ani chłopcy w tym wieku, ani jakieś tam ryby.
- Jest raczej przerośnięta - wyjaśnia szeptem Micro Dotty. - Tak naprawdę, to już od roku 
jest na pigułce.
Quis odchodzi do okoni, Dotty idzie pomęczyć Betsy w ogrodzie, ja wracam na górę. Z 
drutu spogląda na mnie jaskółka. Przez pole idą Quiston i Kaleb, żeby spotkać się z synem 
Olafa, Butchem. Towarzyszy im Stewart. Słońce dochodzi do końca najdłuższej drogi, jaką 
przebywa w ciągu roku.
Dziewczyna powraca do mikrobusu i wyciąga śpiwór i kieszonkowe wydanie Anais Nin. 
Podnosi głowę i uśmiecha się do mnie.
- Nie będzie ci przeszkadzało, jeśli położę się gdzieś nad stawem? Lubię spać pod 
gwiazdami, a poza tym może przydałaby mi się mała kąpiel o zachodzie słońca. Wiesz, o co 
chodzi?
- Wiem doskonale - odpowiadam. Połóż sięgdzieś nad stawem, pływaj o zachodzie słońca 
litości tak. - Mnie to nie przeszkadza.
Jaskółka zrywa się do lotu. Robak przerywa buczenie. Betsy i Dot wchodzą do domu, aby 
ugotować fasolę. Słońce przechyla się nad Mt Nebo. Postanawiam zrobić mały obchód, 
nakarmić kaczki, sprawdzić staw: nie potrzebuję żadnych tragedii w blasku zachodzącego 
słońca.
Siedzi na brzegu, kropkowane ręce złączyła wokół kolan. Obserwuje i jest obserwowana 
przez kaczki. Uśmiecha się.
Wrzucam do stawu kawałki chleba. Kaczki podpływają bliżej, aby załapać się na ucztę.
- Pszenny?
- Ryżowy - mówię. - Mamy jeszcze dwa worki pozostawione przez pewnych 
makrobiotyków, którzy u nas mieszkali. Jedli jedynie to.
- Och... Smakowało im?
- Nie sądzę. Było ich kiedyś dwanaście. To znaczy mam na myśli kaczki, nie 
makrobiotyków. Coś pożarło sześć kaczorów. Najpewniej lis.
- To niedobrze.
- Przyroda. Krew na kłach i pazurach.
- Mimo to żal pozostaje. Biedne małe kaczątka...
- Taak...
Niebo zrobiło się złote. Przez długi jeszcze czas patrzyliśmy w milczeniu na ptaki. 
Czułem się dobry, cnotliwy, prawie szlachetny: pierwszy dzień dobiegał końca, a mój 
podwójny post nadal funkcjonował. Nie zbliżyłem się do telewizora i nie miałem ochoty 
pieprzyć żadnej z kaczuszek.

„GAŁĄZKI JEŻYN”
Gałązki jeżyn i ładne dziewczyny, 
One mnie zwiodły, wpuściły w maliny. 
Chciałem jeść wiśnie, dostałem cytryny, 
Gałązki jeżyn i ładne dziewczyny.

Samotność była jej jak mąż 
(Tu wierność jest przewiną), 
Goryczy kielich piła wciąż, 
Udając, że to wino, 
Przesłodkie stare wino. 
Gardło zwilżała samotnością, 
Udając, że to wino.

W schedzie po ojcu żyznej ziemi 
Kawałek spory miała, 
Lecz uprawiała go modłami, 
A snami podlewała.

Jej plon to ciąg wędrówek długich, 
Motyką wichru oczyszczony, 
Jej ziarno wymłóciły gromy, 
Jej sad to węży gąszcz skłębiony, 
To węży gąszcz skłębiony. 
Jej ziarno wymłóciły gromy, 
Jej sad to gąszcz skłębiony.

Ludzie cierpliwie jej radzili, 
Jak postępować z glebą, z sobą, 
Lecz przyjmowała to milczeniem, 
Ufała tylko swym sposobom.

Była żywiołem mocnym w sobie,
W gonitwie lat trwającym.
Była jak chleb kryjący zdrowie,
Była jak wywar wzmacniający,
Jak wywar wzmacniający.
Była jak w chlebie gorzkie zdrowie,
Była jak wywar wzmacniający.

„LALECZKA Z DOLINY ŚMIERCI”
Bar w Barstow, jej nogi w dół stołka - spotkanie 
W Kingman wyciszam, wytulam w niej lęk 
Phoenix - fiksuję dla niej, 
By w niepamięć odeszła, w dźwięk – 
O Molly, Dolinę Śmierci to boli, 
Jej laleczka odchodzi, cholera,
Przed kojocim słońcem uchodząc przede mną ucieka,
Mój szalony mały sokół szlak przeciera.

Oprócz makaronu w Needles nic nie było, 
Jadłem, z gersą z No-gers na moim kolanie, 
Ale w bójce w Brawley jednak do mnie strzeliła, 
Potem skok w skwaśniałe morza szemranie.

O, Molly, Dolinę Śmierci to boli, 
Jej laleczka umiera, cholera, 
W dół ku kryjówce skorpiona 
Jak zbieg z wiatrem puszczona 
W dół, tak muł i woda cię zawiera.

„ZIELONA RUT”
Zielona Rut jak ostry krzew 
Straszyła czarnym cieniem, 
Dokoła domu rutę siała, 
Też jako ostrzeżenie.

A kiedy minął czas łagodny,
Wyschnięta ziemia popękała,
Rut przygarnęła wszystkich głodnych 
I wszystkich dokarmiała.

Pług pod jej dłonią nie ruszał w tan, 
Broną też ziemi nie głaskała, 
A jednak złotych kłosów łan 
Wyrastał gdzie stąpała. 
Tam, gdzie stąpała,
Złotych kłosów łan 
Wyrastał, gdzie stąpała.

W rozkołysaniu sam jej chód 
Kwiatem zapładniał drzewo, 
A zgięty badyl, dawno wyschły, 
Prostował się zielenią.

Susza stopiła się z przepaścią, 
Do ziemi z wycieńczenia starej 
Powrócił deszcz wraz z pomyślnością 
Dla kiełkujących nowych ziaren.

Goście z radami, manatkami 
Udali się do siebie. 
A Rut - ze śmiercią zatańczyła, 
Komornik wziął jej ziemię, 
Zielona Rut zniknęła w tańcu, 
Komornik wziął jej ziemię.

„PACZKA ORZECHÓW”
Czworo dzieci i sklepik Lou miała, 
Niedołężnym starcem był jej mąż, 
Przerabiane sukienki cały dzień sprzedawała, 
Że musztruje żołnierzy, takie sny miała wciąż.

Daj mi paczkę orzechów, mój Boże,
Biblię daj, bym nauczać z niej mógł.
Niechaj świecę na pustych, brudnych slumsów ugorze,
Wskażę czarnym, gdzie szukać Twych dróg.

Przy pianinie znaleźli muzyka, 
Prochy winem popijał, to fakt.
Obok pustej butelki wciąż metronom mu tykał. 
Niepotrzebnie poddawał już takt.

Daj mi paczkę orzechów, mój Boże,
Biblię daj, bym nauczać z niej mógł.
Jak latarnia niech morska świecę nad slumsów morzem,
Wskażę czarnym, gdzie szukać Twych dróg.

Annie Greengums warzywa jadała, 
Nic innego nie mogła wręcz znieść, 
Buty ortopedyczne wciąż te same wkładała, 
Wygrzebała w śmietniku je gdzieś.

Daj mi, Boże mój, paczkę orzechów,
Biblię daj, bym nauczać z niej mógł,
Niechaj w slumsach rozjaśnię jak pochodnia mrok grzechu,
Wskażę czarnym, gdzie szukać Twych dróg.

Mała Lupę feministkę wciąż grała,
Albo może lesbijkę lub nie,
Lecz na męża frajera z niezłą forsą dorwała,
Który w inny garnitur co dzień przebiera się.

Daj mi paczkę orzechów, mój Boże,
Biblię daj, bym nauczać z niej mógł.
Chcę jak światło pochodzić, w mrokach slumsów rozgorzeć,
Wskazać czarnym, gdzie szukać Twych dróg.

Oprócz paczki orzechów, mój Boże, 
Biblię daj i nauczaj nas z niej, 
Światła zapal na slumsów ugorze. 
Nam, czarnuchom, objawić się chciej.

W POSZUKIWANIU DOKTORA FUNGA

- Och, a przy okazji... - Tak brzmiał zwykły wstęp do tego pytania. Oczywiście, jeżeli 
tylko napotkałem osobę wystarczająco dobrze znającą angielski. - Czy posiada pan jakieś 
informacje dotyczące losu lub miejsca przebywania słynnego filozofa pańskiego narodu, 
doktora Fung Yu-lana?
Przeważnie otrzymywałem tę samą odpowiedź:
- Fung Yu - kogo?
To z kolei prowokowało jednego z moich trzech amerykańskich towarzyszy do różnego 
typu gier słownych, takich jak:
- Fung Yu-Kogo? Misia Yogo?
Owe Trio - wydawca naszego magazynu, fotograf sportowy i Bling, urodzony w Pekinie, 
wychowany w Pittsburgu student chińskiego prawa - wieki temu - bezsprzecznie orzekło, że 
przedmiot moich poszukiwań dawno rozwiał się we mgle przebrzmiałej chińskiej chwały. 
Albo co najmniej umieszczony został w gabinecie osobliwości pana Czasu - jak gigant z 
Cardiff albo D.B. Cooper. Moja misja przydała naszej wyprawie posmaku typu „Stanley-w-
poszukiwaniu-Livingstone’a”, tak więc cała trójka bynajmniej nie skarżyła się na moje 
wywiadowcze zapędy.
Ja również nie dałem się zniechęcić tym wszystkim pustym spojrzeniom, którym 
obrzucali mnie zapytani. Sam zaledwie kilka tygodni temu dowiedziałem się o zaginionym 
doktorze, w czasie podróży z Oregonu. Zamiast polecieć, zdecydowałem się pojechać 
samochodem do San Francisco, by tam wsiąść na statek do Chin. Miałem przy sobie trochę 
numerów naszego skromnego magazynu literackiego pod nazwą „Splunięcie w Ocean”. 
Liczyłem na pozbycie się ich w okolicach Bay Area. Szczerze mówiąc, była tego pełna 
skrzynka i tylne siedzenie tonęło w zalewie gazet. Mój przeciążony mustang charczał i 
warczał pod tym ładunkiem, w związku z tym postanowiłem opuścić Mt Nebo dobre dwa dni 
przed odlotem, biorąc poprawkę na prawdopodobne zwolnienie tempa. Ku mojemu 
zaskoczeniu stara szkapa prawie bez chwili odpoczynku pokonała tysiąc kilometrów ciemnej 
autostrady, zupełnie jak ognisty ogier. Gdy w polu widzenia pojawił się zamglony łuk Bay 
Bridge, nadal miałem w zapasie ponad półtora dnia. Skoczyłem więc do Berkeley, aby 
odwiedzić pewnego starego kumpla - duchownego, którego nie widziałem od czasów 
Altamont.
Zlokalizowanie jego kościoła okazało się trudniejsze, niż oczekiwałem. Odnalazłem 
odpowiednią, jak mi się wydawało, ulicę i jej róg, ale stał tam zupełnie inny budynek. A może 
zdewastowany młyn, który od zawsze wydawał się specjalnie dopasowany do nieporządnego 
stadka pod przewodnictwem mego przyjaciela, został kompletnie odmieniony. Zamiast 
obskurnego betonowego bloku moim oczom ukazał się schludny kościółek z czerwonej cegły. 
Odrutowane fabrycznie okna zastąpione zostały przepięknymi witrażami. Tam, gdzie kiedyś 
wznosił się przyczerniały komin, lśniła teraz w słońcu miedziana wieża. Nie miałem 
pewności, czy trafiłem pod właściwy adres, aż do chwili, gdy zaszedłem na tyły budynku: 
garaż z ołowianym dachem, który służył za plebanię, był tak samo zrujnowany jak pięć lat 
temu.
Oplecione bluszczem drzwi zastałem otwarte. Wszedłem do środka. Kiedy moje oczy 
przyzwyczaiły się do nieporządnego i szarego wnętrza, zobaczyłem człowieka śpiącego nago 
na materacu wodnym. Ów wielki plastikowy pęcherz był tak jak i reszta pokoju zarzucony 
różnego rodzaju śmieciem Było to Morze Sargassowe nieładu, z moim przyjacielem 
unoszącym się spokojnie pomiędzy innymi dryfującymi rozbitkami. Walnąłem ręką w nagą 
powierzchnię szarego plastyku, co wywołało małą burzę na owym oceanie. Świadomość 
powoli powracała na brodate oblicze. Na koniec uniósł się niepewnie na łokciu, co wprawiło 
książki, butelki, puszki piwa, pudełka po pizzy i karty tarota w stan lekkiego falowania. 
Zmrużył oczy, które po nocnej zabawie były o wiele bardziej zaczerwienione aniżeli moje po 
długiej podróży. Mruknął do mnie „cześć”, schylił się i otarł czoło rękawem swetra. 
Przysunąłem sobie najbliższą skrzynkę po pomarańczach i zacząłem oświecać go w materii 
najnowszych oregońskich plotek. Żadna z nich nie zrobiła na nim większego wrażenia, aż do 
chwili, gdy wspomniałem, jaki jest powód mojej obecności. Zareagował jak czuły sejsmograf.
- Jedziesz dokąd pisać o czym?
- Do Pekinu. Pisać o Chińskim Maratonie Międzynarodowym.
- Do Pekinu? W Chinach? Boże Miłosierny. Człowieku, ty możesz sprawdzić, co się stało 
z Fung Yu-lanem!
- Z kim?
- Doktorem Fung Yu-lanem! - wykrzyknął duchowny. - Mistrzem Fung Yu-lanem! Jest 
on jednym z najbardziej poważanych filozofów nowoczesnego świata! A raczej był...
Odczekał chwilę, aż uspokoi się fala zaskoczenia i rozpoczął:
- Nie przesadzam. Jeszcze dwadzieścia pięć lat temu Fung uznawany był za najjaśniejszą 
gwiazdę na filozoficznym firmamencie Wschodu, światło przewodnie dla 
panfenomenalistycznych podróżników, przez ponad pół wieku! I wtedy, pewnego dnia, nagle 
- puf! - i nie ma. Najmniejszego śladu. Wszelkie dowody na jego istnienie są wymazane, 
pogrzebane w głębiach przez ów walec zwany Rewolucją Kulturalną.
Przypomniałem mu, że w Chinach będę się zajmował się relacjonowaniem wyścigu, nie 
zaś odkopywaniem starożytnych skamieniałości.
- A przynajmniej tego spodziewają się po mnie pewni producenci butów, którzy są 
właścicielami wysyłającego mnie do Chin magazynu sportowego. Lepiej być posłusznym. Jak 
to się mówi: oni płacą rachunki.
- Co nie oznacza, że musisz poświęcać im każdą minutę swego życia, prawda? - upierał 
się. - Możesz pracować nad artykułem, a trochę zajęć nadobowiązkowych jeszcze nikomu nie 
zaszkodziło. Jeśli jednak będą się stawiać, powiedz tym kapłanom, że mogą sobie poodgryzać 
języki. Powiedz im, aby zjedli swoje podeszwy. Odszukanie Funga jest ważniejsze niż 
wszelkie burżuazyjne derby. Ten człowiek to nie pierwsza lepsza skamieniałość, to rzadki 
okaz. Ha, to jest - zaczekaj! Pokażę ci, czym on jest.
Pastor puścił moją dłoń i wszedł na materac. Przebrnął przez galerię i dotarł do 
przeciwległej ściany, gdzie ustawiono skrzynki po pomarańczach, odgrywające rolę półek i 
szuflad. Zaczął szukać czegoś między książkami, setkami książek, sprawdzając tytuły, 
odrzucając je i ani na chwilę nie przerywając gadaniny.
- Sześćdziesiąt kilka lat temu młody filozof Fung zauważył, że wszyscy jego koledzy po 
fachu są gorącymi wyznawcami wschodniej albo zachodniej doktryny. Te zaś nigdy sienie 
spotkają, tak? Transcendentalizm kontra egzystencjalizm. Bodhisatwa dłubiący sobie w pępku 
pod drzewem bo kontra bolszewik budujący bomby w piwnicy. Wrogość między tymi 
obozami istniała od wieków, to tak jak z dwoma wściekłymi buhajami, które w ferworze 
walki zakleszczyły się rogami, tracąc energię aż do końcowej, wspólnej śmierci głodowej. 
Nasz bohater zdecydował, że to nie jego para kaloszy. Albo klapek - chinek, wszystko jedno. 
Czy była jednak jakaś alternatywa? Albo Wschód, kochany, albo Zachód. I wówczas, 
pewnego pięknego dnia, uchwycił ulotny błysk trzeciej możliwości, radykalnej nowej 
możliwości, prawdopodobnie tylko dla intelektualnie zuchwałych. Tak radykalnej, że nawet 
młodziutki Fung nie pobiegł rozgadać jej na akademiach, wschodnich czy zachodnich. 
Postanowił uznawać aż dwa klasyczne strumienie myślenia, lecz nigdy nie stać się wyznawcą 
żadnego z nich. Zamiast tego poświęcił się temu, co ja nazywam „Metodą mostu”. Był to 
koncept empiryczny, który spinał dwa przeciwległe brzegi ludzkiego doświadczenia! Dość 
skomplikowane zadanie inżynierskie, prawda? Ten facet to Frank Lloyd Wright, Dag 
Hammarskjóld i Marco Polo razem wzięci. Teraz rozumiesz?
Nie za dobrze, ale mimo to skinąłem głowę pod wrażeniem fachowych, jak zawsze, 
wywodów mego przyjaciela.
- Od tego czasu pracował wyłącznie nad szczegółami swego mostu. Zapamiętaj: nazwisko 
„Fung” oznacza „Siła na przebycie dzikiego potoku”. Chodzi o mityczną rzekę 
barbarzyńskiego plemienia Mandżurów. Jego imiona zaś oznaczają „Wybrany przyjaciel”. 
Gdy złożymy to wszystko do kupy, otrzymamy: „Wybrany przyjaciel przekraczający potoki”. 
Jasne? Jego życie potwierdziło trafność przydomku. Przez pół wieku ten człowiek, który 
chciał połączyć dwa brzegi, podróżował naokoło świata, dając odczyty, publikując i 
nauczając. I ucząc się samemu. Pod koniec lat trzydziestych za darmo wykładał przez rok na 
Harvardzie, twierdząc, że zależy mu na sposobności poznania naszej nowoczesnej muzyki 
jankeskiej. Jedynym wynagrodzeniem, które zabrał z powrotem do Chin, była waliza pełna 
płyt, podarowanych mu przez studentów. Ach! Oto i on...
Odnalazł w końcu pożądany tom. Zszedł z materaca, z każdym krokiem wzbijając kurz ze 
skórzanej powłoki. Już na podłodze otworzył książkę i pochylił się nad wybraną losowo 
kartką. Przez chwilę studiował ją w nabożnym skupieniu, nieświadomy śmieszności swojej 
pozycji, która jako żywo przypominała statuy aktów Rodina. Następnie z westchnieniem 
zamknął książkę i podniósł na mnie oczy.
- To dla mnie rzecz najważniejsza, chłopie, abyś wciągnął się w tę sprawę. Z tego 
powodu mam zamiar złamać jedną ze swoich podstawowych zasad i pożyczyć książkę w 
sztywnych okładkach.
Po raz ostatni pozwolił palcom popieścić twardą powierzchnię, potem podał mi książkę. 
Podszedłem z nią do skrzynki obok brudnego okna, aby odczytać to, co pozostało ze złotych 
liter na grzbiecie: „Duch chińskiej filozofii”. Na pierwszej stronie przeczytałem, że praca 
przetłumaczona została przez E.R. Hughesa z Oxfordu i wydana przez Routledge and Kegan 
Paul Ltd. w Londynie, w roku 1947. Stempel na karcie tytułowej informował, że pozycja jest 
własnością Oddziału Druków Rzadkich Biblioteki Uniwersytetu Kalifornijskiego, zaś kartka 
przyklejona z tyłu wskazywała, że książka przetrzymana jest prawie szesnaście lat. Kiedy 
kartkowałem pożółkłe strony, mój przyjaciel poszukiwał po pokoju pogubionych części 
garderoby, nie przestając ani na chwilę mówić.
- W ręku trzymasz trzeci tom czterotomowej „Historii chińskiej filozofii”, pracy, która 
nadal uważana jest za wiodącą w tej dziedzinie. Niedoścignioną. Rewolucyjną. Ponieważ 
zamiast używać napuszonej prozy idiomów elitarnego języka mandarynów, Fung pisał 
językiem potocznym, otwierając tym samym drogę do zapoznania zwykłego obywatela z 
najwyższymi osiągnięciami długiej historii chińskich poszukiwań intelektualnych. 
Bezczelność, której przez długi czas nie potrafili wybaczyć mu mandżurscy oficjałowie. Ale 
jakimś dziwnym i szczęśliwym trafem Fung nie dał się zniszczyć i zdołał utrzymać swoją 
pozycję na uniwersytecie. Pracował też dalej nad dziełem życia.
Potem, dokładnie w środku tomu czwartego, do Pekinu wkraczają Japończycy. Rzecz 
jasna, stary lis wykładający Menciusa i słuchający Glenna Millera traktowany jest jako 
potencjalne zagrożenie dla Imperium Wschodzącego Słońca. Pewnej nocy, po zakończeniu 
zajęć, Fung dowiaduje się, że ponownie stał się niewygodny - tym razem dla Japończyków. 
Wybiega z gabinetu. Stukot podkutych butów od strony głównego korytarza. Strażnicy na 
tyłach. Otoczony! Myśląc szybciej niż pan Moto, Fung pożycza chustkę i miotłę woźnej i 
umyka przez oczka zarzuconej nań nippońskiej sieci. Ucieka z miasteczka uniwersyteckiego i 
ukrywa się w górach, gdzie przyłącza się do Czang Kai-szeka i jego grup bojowników o 
wolność.
Gdy kończy się druga wojna światowa, jest tak wysoce ceniony przez generalissimusa 
Czanga i nacjonalistów, że mianowany zostaje szefem Wydziału Filozofii Uniwersytetu 
Pekińskiego - po wsze czasy. W końcu, jak mu się zdaje, między nim a potężną pieśnią 
państwa zapanowała harmonia. I wówczas, nie wiadomo skąd, na podium dyrygenckie 
zaczyna przepychać się Mao Tse-tung. Następuje upadek Czanga i Fung odkrywa, że znów 
nie dotrzymuje kroku, a co gorsza, na łeb, na szyję leci w przepaść. Łączyły go bowiem z 
nacjonalistami nie tylko mocne więzi, ale publikował także różnego typu artykuły, które 
wydają się pochwalać feudalną przeszłość Chin. W oczach nowego reżimu jest to cios 
wymierzony prosto w jego serce. Co gorsza, Fung pochodzi „z klasy kułaków” i posiada 
„elitarną edukację mandaryńską”. Cios numer dwa i trzy. Widział, że o wiele błahsze powody 
były przyczyną zesłania do wiejskich komun. Tak więc znów szybko myśląc Fung decyduje 
się na ruch, zanim straci szansę na jego wykonanie. Pisze osobiście do Mao. Wyznaje swe 
burżuazyjne pochodzenie, kaja się bezwstydnie i błaga Szlachetnego Przywódcę, aby przyjął 
jego rezygnację: „Czuję, że leży to w interesie naszego potężnego państwa i niezwyciężonej 
rewolucji - i tak dalej, i tak dalej, abym zrezygnował z zajmowanego na uniwersytecie 
stanowiska i rozpoczął pracę w wiejskiej komunie, co dałoby mi możliwość lepszego 
zaznajomienia się z chwalebnymi korzeniami socjalizmu”. Nie mówiłem ci, że był - ojej! 
uważaj, to upadnie - przebiegły jak lis?
Podniosłem oczy znad książki akurat, aby złapać stolik, który potrącił mój przyjaciel, 
próbując wskoczyć w przyciasne dżinsy. Długopisy, ołówki i kawałki kartek rozsypały się 
między łupiny orzechów i papierowe kubki na podłodze. Ale mój przyjaciel bynajmniej nie 
przerywał swoich skoków oraz wywodów.
- Jak wiesz, ten rodzaj czołobitnej postawy zapewnił wkrótce Fungowi powrót na jego 
uniwersyteckie stanowisko. Mógł kontynuować nauczanie o swoich nowych osiągnięciach i 
jednocześnie odżegnywać się od dawnych poglądów, które opisywał jako błędy zwiedzionego 
umysłu. Ogólnie rzecz biorąc, próbował pozostać w cieniu i nie zbliżać się do tego domu 
wariatów. Wiesz, o co chodzi?
I znów skinąłem głową. Rzeczywiście, zaczynałem sobie rysować sylwetkę człowieka, 
kryjącą się w całej tej szaleńczej historii. Obraz był zamazany, lecz fascynujący.
- Potem stary maestro, Papa Mao, zaczyna tracić kontrolę nad orkiestrą. Powoli, lecz 
cierpliwie Mama Mao i jej kwartet przejmują batutę. Boże kochany, ten ton, który nadają! 
Jest tak szalony, niespójny i do gruntu okrutny, że nawet Stary Lis Fung nie ma pojęcia, jak 
zareagować. Ogłusza go kaskada wrzasków i zamieszanie na wszystkich szczeblach życia, 
trująca, czarna chmura aż wrzącą od nadmiaru władzy, przelanej krwi i krzyków agonii, 
rosnąca coraz bardziej aż do chwili, gdy całe Chiny giną w jej cieniu. Ginie sztuka, muzyka i 
nowoczesna nauka. Ginie przeszłość i przyszłość. I doktor Fung Yu-lan.
Kaznodzieja wygłosił kazanie, balansując na jednej nodze i próbując nasadzić na drugą 
sandał o gumowej podeszwie. Teraz, zrezygnowany, stał już spokojnie i boso. Sandał trzymał 
w ręce, a jego głowa była opuszczona i dziwnie zmęczona.
- Tak czy inaczej, od piętnastu lat nikt nie słyszał już o starym nauczycielu. Żadnych 
publikacji, żadnej okolicznościowej pocztówki. Puf! Nawet nekrologu. Puf i nada. 
Intrygujące, co?
- Czy ktoś ma jeszcze nadzieję, że on żyje?
- Nikt na Wydziale Filozofii w Kalifornii, tego jestem pewien! Zostałjuż jakiś czas temu 
wygodnie skatalogowany i odsunięty na półkę drugoligowców, obok innych niedoszłych 
gwiazd filozofii. Wszyscy uważają, że zabito go całe wieki temu. A nawet, jeśli nie przepadł 
w pierwszej wielkiej czystce intelektualistów - teraz dowiadujemy się, że zginęły w niej 
miliony - może to nie więcej niż dokonania Hitlera, ale coś obok facetów w stylu staruszka 
Joe Stalina - oblicza się, że szansę człowieka w jego wieku były w tych burzliwych czasach 
bardzo niewielkie...
- Ile miałby teraz lat?
- Nie wiem. - Podniósł nogę i nałożył sandał. - Dużo. W książce powinna być biografia.
Znalazłem ją we wstępie.
- Urodzony w Kantonie podczas wojny chińsko-japońskiej w 1894 roku. To oznaczałoby, 
że ma... 87 lat! Niewielkie? Żadne, biorąc pod uwagę, że mówimy o kraju z najniższą średnią 
życia na świecie.
- Och nie, przestań! Niezależnie od różnych kłopotów, które sprawiły, reformy Mao 
podwoiły praktycznie średnią długość życia obywateli Chin. Tak więc doktorek Fung może 
być jeszcze wśród żyjących, ciągle dyskutując, ciągle próbując pogodzić niezaprzeczalną 
logikę dialektyki marksistowskiej z nieuchwytnością wolnego ducha.
- Ciągle w Chinach poza nawiasem?
- Z pewnością poza nawiasem. Do tej pory został już na pewno napiętnowany przez nowy 
gang jako obrzydliwy lizus.
- Rozumiem - powiedziałem, przed oczami mając dokładniejszy portret tego wschodniego 
lisa. - Tak, to intrygujące, ale nie widzę, jak mam połączyć to z moją sportową pisaniną. 
Gdzie koneksja? Gdzie znaczenie? Morał?
- Hej, tego to ja nie wiem - odpowiedział z wnętrza swetra, który właśnie zakładał przez 
głowę. Jego twarz, ciągle nosząca na sobie cień zmęczenia i porażki, wynurzyła się z 
wycięcia. Westchnął ciężko. - Może oznacza to, że „Kto Przechytrzy Obie Strony, Ten Nie 
Będzie Przechytrzony”. Może to jest morał. Ale co tam, chłopie, ja sam nie wiem, co to 
wszystko znaczy. Dlatego chcę, żebyś znalazł starego Funga. Wtedy będziesz mógł go 
zapytać. Udzielanie odpowiedzi to jego zawód.
Ze zwieszoną głową szedł w stronę drzwi.
- Chodźmy stąd. Potrzebuję piwa. Znam też paru bibliofili, którzy na pewno posiadają 
nieco świeższe informacje.
Chcąc go pocieszyć, pochwaliłem nowy wygląd kościoła. Nie odwrócił nawet głowy.
- Nienawidzę tego wysztafirowanego gówna - mruknął. - Wygląda jak coś w rodzaju 
kaplicznego butiku. Bez ducha, ani odrobiny ducha. Młyn nie miał może tej cholernej 
dziwacznej wieży, ale za to miał duszę. Pamiętasz? Dużo działo się w naszym starym młynie. 
Marsze, posiedzenia. Ale nic więcej. Nic więcej. - Wsadził ręce do kieszeni i przyspieszył 
kroku. - Lubiłem stary wygląd: zwariowany, lecz nieobojętny.
- Wobec tego dlaczego przebudowałeś?
- Ja? To moi przełożeni, Rada Ekumeniczna Kalifornii i tak dalej. Czy wiesz, że kilka lat 
temu przyznano mi nagrodę przewodniczącego? Za program pomocy dla młodzieży 
uciekającej z domów. Wtedy się zaczęło. Fotografowali nasze dzieciaki na tyłach kościoła. 
Kiedy ojczulkowie z diecezji zobaczyli, jakie monstrum reprezentuje ich wiarę w Berkeley, 
zarzucili nas cegłami. Niektóre z nich faktycznie są teraz częścią fasady. Gdyby zauważyli 
mój ukryty domek, to podejrzewam, że rzuciliby następną porcję i kazali przebudować. 
Wszystko to jest częścią planowej polityki rady, a ma ona na celu upiększenie Berkeley. 
Przykryć wszelki brud. Nie uleczy to rany, ale przynajmniej ropy nie będzie widać. To hasło 
ich polityki. Zobaczysz jeszcze, o co mi chodzi.
Faktycznie zobaczyłem: kiedy tylko dotarliśmy do dzielnicy zwanej Telegraph. 
Znajdowało się tam tak wielu ludzi w połatanych portkach, jak zazwyczaj. Portki były jednak 
czyściej-sze, łaty zaś sprawiały bardziej wrażenie efektu określonej mody aniżeli ubóstwa. 
Kawiarnie, rozbrzmiewające kiedyś pro-test-songami tak uroczymi i gorzkimi jak podawana 
tam kawa, oferowały teraz słodkie ziołowe herbatki i gitarę klasyczną. Dojrzałem żebraków 
kupujących wodę Perrier i wyznawców Kriszny, ubranych w zabawne kostiumy i peruki w 
celu wydobycia kolejnych datków. Zakazane bramy, w których niegdyś nielegalni handlarze 
w głęboko nasuniętych kapturach szeptali: „Haszysz? Hera?”, obecnie udekorowane były 
wszelkimi rodzajami absurdalnych aparatów, handlarze natomiast, owszem, zachwalali swój 
towar, ale chodziło o świeże bułeczki.
- Bang, bang, bang! Komu, komu, bo idę do domu! Kupuj u mnie towar, zapłacisz 
połowę!
Zniknęły nawet głośne grupki muzykujących na ulicach młodziaków. Ich członkowie 
włączyli się w krwioobieg ulicy. Rozpoznać można ich było jedynie po wielkich, 
chromowanych magnetofonach, które odtwarzały muzykę z kaset. Pokręciłem głową.
- Tak, widzę, o co chodzi.
Przyjaciel zmusił się do uśmiechu.
- Kalafiory i gruszki, potwory i wróżki - zaśpiewał smutno. - Agresja i histeria. 
Oczekiwanie na cud. Słyszałem, że znowu narodził się Cleawer? I że planują zmianę nazwy 
„Park Ludów Ziemi” na „Park Homoseksualistów”? Och, co zostało z Nowego Wspaniałego 
Berserkeley z przeszłości, towarzyszu?
Nie mogłem zgadnąć. Ludzie z Telegraph nie wiedzieli więcej o losach filozofa Funga niż 
ja o Walecznym Berkeley. Natomiast osoby z Pekinu okazały się być trochę bardziej 
pomocne. Od czasu przylotu do Chin, co było już ponad tydzień temu, rzuciłem się na 
każdego, kto mówił po angielsku, lecz nazwisko, które wymieniałem, nie wywoływało żadnej 
reakcji. Nasz uśmiechnięty przewodnik, najwierniejszy, najsmutniejszy i najbardziej 
niepokojący pan Mude zaprzeczył, że kiedykolwiek nawet słyszał o obywatelu z takim 
śmiesznym nazwiskiem.
Jak na ironię, to właśnie pan Mude rzucił pierwszy promień nadziei. Zrozpaczony moimi 
ciągłymi pytaniami, Mude stał w drzwiach naszego małego autobusu wycieczkowego. Za 
chwilę miał wypuścić nas na zewnątrz, abyśmy mogli obejrzeć Wydział Sportu na 
Uniwersytecie Pekińskim. Ze zmarszczonym czołem oświadczył, że byłoby lepiej, aby tego 
typu pytania nie pojawiały się już podczas naszego dalszego pobytu w Republice Ludowej. 
Lepiej dla wszystkich zainteresowanych. I śmiejąc się dodał:
- Ponieważ nie opłaca się spotykać z panem Fung Yu-lanem... Och... nawet jeżeli ktoś 
taki istnieje.
Zrozumiałem więc, że ktoś taki musi być nadal w niełasce. Ale w jakiej dziurze, w której 
prowincji? Prawdopodobnie Mude wie. Zanim zdołałem jednak zagłębić się w temat, 
przewodnik zrejterował ku innym nieodgadnionym obowiązkom. Jednakże, jeśli on wiedział - 
inni też wiedzą. Kto? Oczywista odpowiedź na to pytanie spłynęła na mnie, kiedy 
opuściliśmy małą, zagęszczoną salę gimnastyczną i podążaliśmy za Blin-giem przez kampus.
- Hej, Bling! Co powiesz na krótkie odwiedziny na Wydziale Filozofii?
- Wypytać o skamieniałego jajogłowca? - roześmiał się Bling. - Kochany, spędziłem tu 
całe tygodnie, próbując wydobyć dowody, o których istnieniu jestem przekonany. Pytałem 
wszystkich. Biurokraci z Pekinu niewiedzą, nie chcą wiedzieć, a nawet gdyby wiedzieli, to i 
tak by się z tym nie zdradzili.
Jednak pierwsza kobieta za pierwszym biurkiem, do którego podeszliśmy w owym 
starym, ponurym gmachu, wyraźnie ucieszyła się po usłyszeniu pytania przetłumaczonego 
przez Blinga. Po wysłuchaniu jej trajkolania Bling odwrócił się ku nam. Jego oczy wyrażały 
zaskoczenie.
- Mówi, że tak, na Boga, facet ma się dobrze, ciągle tu pracuje i mieszka dwa domy stąd, 
praktycznie tuż obok sali gimnastycznej, z której właśnie wyszliśmy. Co więcej, ona chce 
wiedzieć, czy ma zatelefonować i spytać go, czy przyjmie u siebie kilku pielgrzymów z 
zagranicy.
W ten sposób wraz z trzema towarzyszami stanąłem w końcu przed drzwiami małego 
domku, stojącego w cieniu olbrzymich drzew gumowych. Czekaliśmy, aż mała dziewczynka 
z kucykami powie dziadkowi, że przyszli goście. Ustawiliśmy się w rządku, nasza jankeska 
pewność siebie została zwyciężona widokiem małego, czystego podwórka i bliskością 
człowieka, w którego realność ledwie wierzyliśmy, a którego mieliśmy za moment ujrzeć. W 
powietrzu wisiała popołudniowa zawiesina zanieczyszczeń. Jedynym odgłosem 
przebijającym przez śmiertelny, bagienny bezruch był dźwięk fonografu, słaby i dziwnie 
znajomy.
- Słuchajcie, czy to nie solówka Goodmana? - wyszeptał fotograf. - Benny Goodman i 
orkiestra Dorseya?
Zanim mieliśmy czas na zastanowienie, odchyliła się kotara, którą przytrzymywała ręka 
dziewczynki. Przez długi moment nic się nie działo; potem w drzwiach stanął staruszek w 
szarej maodzieży Sun Yat-sena i szarych pantoflach domowych. Był tak widmowy i 
niewyraźny, jak nalot na skórce zeszłomie-sięcznego owocu.
Tylko te oczy i uśmiech! Oczy taksowały nas zza szkieł drucianych okularów, tnące 
niczym dwa szmaragdowe ostrza. W uśmiechu zaś czaiła się nuta tajemnicy i szaleństwa - coś 
na pograniczu Mony Lizy i Morka z Ork. Przez kilka chwil stary człowiek ślizgał się 
rozbawionym spojrzeniem po nowych twarzach. Nic nie mówił. Potem podniósł ku mnie, 
jako stojącemu najbliżej, swą dłoń obsypaną plamami wątrobianymi. Można było oczekiwać, 
że trzymać w niej będzie kamień i powie:
- A więc, Świerszczu... Nareszcie przyszedłeś. Zamiast tego powiedział w 
angielszczyźnie tak przykurzonej, jak kartki tej starej księgi, którą zostawiłem w hotelu:
- Proszę panów uprzejmie... Czy zechcecie wejść?
Uścisnąłem jego dłoń. Powinienem był chyba odpowiedzieć
„Doktor Fung, jak przypuszczam”, ale zamiast tego wykrztusiłem zaledwie:
- Tak, będziemy szczęśliwi, panie Ju-lian... i dumni...
Dziecko trzymało drzwi szeroko otwarte i skłaniało się przed nami, gdy po kolei 
przechodziliśmy, prowadzeni w głąb domu przez jego dziadka. Przez mały przedsionek 
dostaliśmy się do pokoju, który najwyraźniej pełnił rolę gabinetu, potem zaś do salonu. Szyby 
prawie całkowicie zostały przykryte przez gęste, szarozielone listowie drzew gumowych, ale 
mimo to pokój nie był wcale ciemny. Powietrze wydawało się nawet lżejsze niż na zewnątrz. 
Światło jakby sączyło się ze starych mebli niczym żar z dogasającego ogniska. Przenikało 
przez wiekową gipsową zaprawę i odbijało się od misternej sieci spękań na skórzanych 
obiciach. Również ciemne drzewo drzwi kuchennych i półek z książkami emitowało dziwny 
blask, wypolerowany przez lata odkurzania ściereczką.
Ściany nie miały ozdób, z wyjątkiem długiego kalendarza poznaczonego długopisem i 
fotografii w ramce, przedstawiającej studenta, pozującego w czarno-białej przeszłości. Na 
wy-froterowanej podłodze stała jedna lampa, jedna pusta urna i trzy inne sztuki umeblowania 
- skórzana sofa, dwuosobowa kozetka i obite suknem krzesło, które pasowałoby doskonale do 
każdego salonu centralnych Stanów w latach dwudziestych. Najwyraźniej należało ono do 
doktora. Stał obok niego, uśmiechał się, skinięciem głowy zapraszając wydawcę i Blinga do 
zajęcia miejsc na sofie, zaś tłustego fotografa do skorzystania z kozetki. Mnie zaś, niczym 
studentowi przywołanemu do gabinetu profesora na małe tete a tete, przeznaczył ceramiczną 
urnę.
Kiedy już usadowiliśmy się ku jego zadowoleniu, Fung Yu-lan pochylił się na swym 
krześle, złożył ręce na kolanach i czekał, uśmiechając się do mnie. Czułem, jak krew 
przypływa mi do twarzy, w głowie miałem kompletną pustkę. Zacząłem niezręcznie 
prezentację, wyjaśnienia i inne lanie wody. Nie sądzę, abym zapamiętał cokolwiek z rzeczy, 
które zostały wypowiedziane w tym pokoju, gdybym nagle nie wsadził rąk do kieszeni i nie 
natrafił na magnetofon Blinga. Zachowałem na tyle dziennikarskiej przytomności umysłu, 
aby włączyć go niepostrzeżenie.
Teraz zaś, kilka tygodni później i kilka tysięcy kilometrów dalej, próbuję przepisać na 
maszynie słowa nagrane podczas tego spotkania. W zaciszu swojego gabinetu pragnę 
wyłowić choć małą próbkę mądrości Orientu, aby wysłać ją memu duchownemu w 
podupadłym Berkeley - i ciągle wymiana ta wydaje mi się zbyt wstydliwa, aby ją ujawniać.
Spotkanie z Fungiem - Pekin, kampus. Na dzień przed maratonem.
Dr Fung: Czy panowie życzą sobie herbaty?
Amerykanie: Och, tak, tak. Oczywiście, prosimy.
Fung: Tak też uczynię. Proszę o wybaczenie.
Polecenie wydane jest po chińsku. Słychać tupanie trepów dziewczynki na podłodze, 
dźwięczą zawiasy drzwi kuchennych. Przez chwilę, kiedy drzwi się huśtają, dochodzą nas 
takty swinga, przedzierające się przez jazzową klasykę „Sitig, Sing, Sing”.
Fung: Proszę powiedzieć, co sprowadza panów do Chin?
Bling: Ja tu mieszkam... jestem studentem tej właśnie instytucji.
F: Tak? Studentem jakiego kierunku, jeśli wolno spytać?
B: Prawa chińskiego oraz kultury fizycznej.
F: Bardzo dobrze. A reszta panów?
Deboree: Reszta to dziennikarze.
F: Proszę? Lata przyprawiły mnie o lekką głuchotę.
D: Reszta to dziennikarze! Piszemy o wyścigu! Pekińskim Maratonie Międzynarodowym. 
Jutro jest jego początek. Paul jest wydawcą magazynu, Brian to fotograf. Ja jestem pisarzem.
F: Ach, pisarzem sportowym...
D: Niezupełnie. Beletrystycznym. Opowiadania, powieści. Prawdę mówiąc, w Ameryce 
jestem cenionym pisarzem.
To wywołuje ciche parsknięcia po stronie jankeskiej: O matko, słyszeliście? Ceniony 
pisarz!
D: Jestem także wielkim miłośnikiem „I Ching”, chińskiej Księgi Przemian. Od ponad 
dziesięciu lat nabożnie konsultuję wyrocznię Ching, rzucając manety każdego dnia.
Kolejne parsknięcia: Patrzcie, patrzcie, także ceniony miotacz Ching!
D: Głównie jednak przyjechałem do Chin, żeby odnaleźć pana, doktorze. Być może nie 
zdaje sobie pan z tego sprawy, ale od lat naukowcy i filozofowie w naszym kraju łamią sobie 
głowy: „Co też stało się z doktorem Fung Yu-lanem? Co porabia teraz doktor Fung Yu-lan?” 
To znaczy ci, którzy są pod poważnym wpływem pańskich prac... łamali sobie głowy...
Wywód ten litościwie zostaje przerwany odgłosem otwieranych drzwi i stukaniem serwisu 
do herbaty.
Amerykanie: Dziękujemy. To bardzo miłe. Serio. Właśnie tego było nam trzeba.
F: Bardzo proszę.
Wiercenie się. Siorbanie. Trzask porcelany. Rodzaj cierpliwego a milczącego 
rozbawienia.
D: Więc tak... Na czym to stanęliśmy? Jak się pan miewa, doktorze? To znaczy, co pan 
robił przez ten cały czas?
F: Pracowałem.
D: Nauczał pan?
F: Nie. Pisałem książkę.
D: Dobrze. Jaką książkę?
Ponownie delikatny moment rozbawionej ciszy.
F: Pracowałem nad moją „Historią chińskiej filozofii”. Jak zawsze. Nad czym innym 
mógłbym pracować?
D: Ależ oczywiście. Miałem na myśli: nad jakim jej aspektem. Rewizja? Dla nowego 
wydania?
F: Nie. Nie rewizja. Kontynuacja. Tom piąty. Próba oceny Rewolucji Kulturalnej, 
zadanie, które, obawiam się, przerasta moje skromne siły. Twierdzę jednak, że owe piętnaście 
lat musi być dokładnie zbadane i zrozumiane.
D: Ostatnie piętnaście lat? W pełni się z panem zgadzam. Na Boga, nie możemy się 
doczekać przeczytania tej pracy! To cudowne. Czy to nie cudowne, chłopcy?
Ogólne potwierdzenie. Głośniejsze siorbanie i trzaskanie filiżanek o spodki. Cisza.
D: Ta herbata jest bardzo dobra. Co to za gatunek?
F: Chińska.
No i co? Żenujące. Niepokojące, nawet przed wysłuchaniem taśmy. Wieczorem po 
powrocie do hotelu. Ceniony pisarz nie Potrafi zapomnieć o tym upokarzającym spotkaniu. 
Niezdolny do zaśnięcia, z dna swego bagażu wydobył pożyczoną książkę. Otworzył ją w 
świetle nocnej lampki i natychmiast znalazł się w fascynującym kręgu jej jasnego, 
prozatorskiego stylu, był on tak czysty jak podwórko autora...
Dwie godziny później ceniony pisarz odkłada książkę i opuszcza głowę, powoli znajdując 
niewyraźną wskazówkę co do stanu umysłów w tym odległym miejscu.
Dowiedział się na przykład, że filozof Fung wyróżnił spojrzenia istoty ludzkiej jako 
kamienie milowe do prześledzenia stopni rozwoju stycznej świadomości człowieka. Te cztery 
spojrzenia lub „dziedziny”, jak nazywa je Fung, to: (1) nieświadomość siebie, czyli 
„naturalna” dziedzina, (2) świadoma siebie, czyli „utylitarna” dziedzina; (3) świadoma 
innych, czyli „moralna” dziedzina, (4) wszechświadoma, czyli „uniwersalna” dziedzina.
Według Funga dwie pierwsze dziedziny są „darami natury”, podczas gdy dwie ostatnie są 
„kreacjami ducha”. Stary doktor uważał za pewnik fakt, że owe dwie strony muszą od czasu 
do czasu wchodzić w nieunikniony konflikt. Twierdzenie, że którakolwiek z nich ma szansę 
na jednoznaczne zwycięstwo, uważał za wysoce niebezpieczne lub wręcz głupie.
Pisarz uniósł głowę znad zamkniętej książki i wrócił myślą do swojej przechadzki po 
ruinach dawnego Berkeley oraz pytania co do znaczenia staruszka Funga. Oto i odpowiedź 
tego nękanego tikami Chińczyka: odpowiedź dana zarówno Tele-graphowi, jak i idealizmowi 
ostatnich czasów. Czy nie próbował on rozwiązać dylematu, o jaki rozbiła się cała dekada lat 
sześćdziesiątych? Problemu, jak włączyć siew święty strumień nie tracąc jednocześnie z oczu 
własnego interesu? Jasne, możesz być uczciwy wobec własnych instynktów i uwolnić 
parkingi od świń, ale jak zabezpieczysz je przed przybyciem następnej wieprzowiny bez 
przemienienia się w coś w rodzaju policjanta? Oto zapora, która zatrzymała potężny strumień. 
Fung Yu-lan zaś ma znaczenie jako ten, który próbował oświecić owo zdarzenie przy pomocy 
swego intelektu, bez uprzedzeń, ze wszystkich stron. I próbuje nadal równie błyskotliwie jak 
niegdyś. Jak on tego dokonuje w tym swoim ciemnym rogu? Jak podtrzymuje wiarę i 
jednocześnie uchodzi od ciosu katowskiego miecza? Przez tyle lat?
Cwany Stary Lis odpowiedziałby na te wszystkie znaczące pytania, gdyby tylko temat ten 
został poruszony, ale wszystko co przychodziło do głowy naszemu cenionemu pisarzowi to: 
„Jaki gatunek herbaty?” Żenujące...
Pod koniec kasety jednakże, gdy goście dosiorbali się do końca wizyty i panowie znaleźli 
się w ruchliwym blasku chińskiego wieczoru, zdołał zadać pytanie, które było odległe bliskie:
D: Jeszcze jedno, doktorze. Jest kilka nieprzyjemnych... To znaczy, słyszałem mnóstwo 
opowieści i sprawozdań o tym, jak wielu intelektualistów i nauczycieli zostało... To znaczy, 
jak udało się panu przetrwać ten straszny czas zamętu?
F: (wzruszając ramionami): Od ponad siedemdziesięciu pięciu lat jestem studentem 
filozofii. Dlatego więc... (znowu wzrusza ramionami, rzucając tak zadowolony i beztroski 
uśmiech, jakby chciał powiedzieć: „To dziecinnie proste”. Pod wesołością tą kryje się jednak 
jakaś surowość, która sugeruje, że ostrożny lis jest nie tylko zdolny pogryźć i przełknąć każdy 
czas zamętu, każdy okres przemian czy upadku, spowodowany wolą dyktatora czy 
jakiejkolwiek Bandy Przemocy z ich tandetą kulturalną czy przerażającą rewolucją - ale, że 
może na niej skorzystać! Jak gdyby zamęt był nie tylko bułką z masłem, z łatwością 
przełkniętą i strawioną, ale jak gdyby był on największym jego przysmakiem)...stałem się 
człowiekiem o bardzo szerokich horyzontach.

BIEG DO WIELKIEGO MURU

Niżej przytoczone wersety pochodzą z „Tao-te-cing” autorstwa Lao-cy. Żyjący w czasach 
Konfucjusza, choć odrobinę od niego starszy (551 - 749 p.n.e.), Lao-cy był chińskim 
historykiem, odpowiedzialnym za archiwa dworu królewskiego pod panowaniem dynastii 
Czou. Nie pisał niczego sam, gdyż nauczał przy użyciu przykładów i przypowieści. Gdy ów 
słynny mędrzec opuszczał kraj i wyruszał w podróż w góry, aby wydać tam ostatnie 
tchnienie, zatrzymał go strażnik przełęczy:
- Mistrzu! Z powodu licznych obowiązków, jakie nakłada na mnie pilnowanie tego 
oddalonego miejsca, nigdy nie byłem w stanie uczestniczyć w żadnym z twych wykładów. 
Ponieważ bliski jest dzień, w którym opuścisz ten świat, czy nie zechciałbyś zostawić mi 
kilku słów pouczenia?
Lao-cy usiadł i w małych książeczkach zapisał 81 krótkich wierszy, mniej niż pięć tysięcy 
znaków, i odjechał. Od tej pory słuch po nim zaginął.

Jest to rzecz stworzona w zamieszaniu,
Zrodzona przed niebem i ziemią,
Cicha i pusta,
Samotna i niezmienna,
Obraca się bezustannie.
Mogłaby zrodzić świat.
Nie znam jej imienia,
A więc nazywam ją „drogą”.
Człowiek naśladuje ziemię,
Ziemia - niebo,
Niebo - drogę.
Droga zaś wzoruje się na tym, co jest po prostu.

Ciemność właśnie zaczynała opadać ze wschodniego nieba, kiedy Yang skręcił z głównej 
drogi i rozpoczął końcowy sprint wzdłuż kanału. Sto trzydzieści metrów dalej, na samym 
końcu szeregu domów z glinianej cegły, przykucniętych po obu stronach brudnej uliczki, stał 
dom jego wuja. To ocienione koronami dwóch wielkich akacji domostwo wydawało się 
królewską siedzibą w porównaniu z pozostałymi chatami, które wraz z podwórkiem 
zajmowały zwykle powierzchnię dziesięć na dziesięć metrów. Dom wuja mieścił sklep z 
materiałami dentystycznymi, zakład naprawczy oraz: ciotkę, czworo dzieci, ojca wuja, który 
był dla Yanga dziadkiem i niezłomnym palaczem fajki, chwalipiętą i wesołkiem. Mieszkała 
tam również matka Yanga, jej ptaszek, trzy siostry Yanga i zwykle klient lub dwóch, którzy 
nocowali na jednej z cienkich plecionych mat, oczekując na naprawę swych trzonowców.
Biegnąc w kierunku pochylonych akacji, Yang nie dostrzegał jeszcze domu, ale z 
łatwością potrafił odtworzyć go sobie w wyobraźni. Światło będzie już zabrane z jadalni do 
kuchni, aby można było umyć naczynia. Cała rodzina wyjdzie do sklepiku na telewizję, 
polując na najlepsze miejsca między skrzynkami po różnego rodzaju ekwipunku 
dentystycznym. Za jedyne oświetlenie pozostanie im drżący ekran telewizora, odbijający siew 
ciemności niczym skrzydła czarno-białej ćmy.
Yang wiedział, jak będą wyglądali. Wujek odchylony do tyłu w fotelu dentystycznym, w 
rozpiętej koszuli i z papierosem w tłustej rączce. Jego żona na niskim stołeczku 
pielęgniarskim jak kura na grzędzie. Na podłodze, w pozycji półlotosu, siedział będzie 
dziadek, chichocząc pochyli się do przodu, fajka zaledwie o kilka centymetrów od ekranu. 
Trochę z tyłu, między lekarskimi specyfikami, ulokuje sięjego czterech kuzynów i dwie 
młodsze siostry, którzy rozpaczliwie będą się starać przybrać miny najwyższego 
zainteresowania rozważaniami o tym, jak powódź w rejonie Jangcy wpłynęłaby na zbiory 
ryżu. Pod ścianą z tyłu najstarsza jego siostra przygotowywać będzie dzieci do snu, opatulając 
je szczelnie i układając jedno po drugim do łóżeczka. Klatka z ptakiem zawieszona jest 
zapewne obok drzwi i przykryta kawałkiem materiału w obawie przed wieczornym chłodem.
W pokoju obok matka będzie się starała myć talerze najciszej jak to tylko możliwe.
Wujek znowu będzie niezadowolony ze spóźnienia Yanga. Nie padnie jednak żadna 
uwaga. Lekkie zmarszczenie brwi na wejście. Milczenie. Wszyscy wiedzą, gdzie był. 
Jedynym flirtem, na jaki mógł sobie pozwolić, był związek z biblioteką publiczną. Za półtora 
fena można było siedzieć przez dwie godziny przy drewnianym biurku i rozkoszować się 
intymnością, jaką tworzy tylko biblioteka. Efekt ten nie znika nawet wtedy, gdy pokój 
zapchany jest po brzegi czytelnikami.
Yang liczył na to, że uda mu się wypożyczyć jedno z niedawno dopuszczonych do druku 
dzieł Konfucjusza. Słyszał, że miejscowa biblioteka pierwsza otrzymała przesyłkę, aby uczcić 
miasto narodzin wielkiego filozofa. Wszystkie książki zostały już jednak wypożyczone. 
Zamiast tego Yang zmuszony został do zadowolenia się czymś bardziej znajomym - 
„Romansem Zachodniej Komnaty” Wang Szy-fu. Była to powieść, którą jego ojciec 
analizował ze swymi uczniami nawet w okresie najostrzejszej krytyki „klasyki niewolnictwa”.
Ostatnia data wypożyczenia pochodziła sprzed pięciu lat. Tym czytelnikiem był jego 
ojciec.
Nie zwalniając kroku, Yang wcisnął książkę za pasek spodni i zapiął kurtkę. Nie chodziło 
o to, by wujek nie zauważył, że Yang ma przy sobie książkę. Nie ma szansy. Yang powiedział 
sobie, że w związku z tym nie można nazwać tego ukrywaniem. Umieścił ją w tym miejscu, 
aby mieć obie ręce wolne. Dla równowagi.
Dla sprintu.
Z zaciśniętymi pięściami biegł przez zapadający zmierzch. Ufał, że jego stopy same 
ominą kamienie i koleiny na ciemnej ścieżce. Właściwie mógłby biec z zamkniętymi oczami, 
kierując się jedynie dźwiękiem i zapachem. Po lewej piła Gao Dżi-jana; szereg wózków na 
szambo, należących do Xionga i synów, stojące w cuchnącym porządku, gotowe do 
jutrzejszej pracy; głupkowaty Wi pokwikujący do swych świń. Przyspieszył.
Jak na swoje dziewiętnaście lat wyglądał niepozornie, miał wąskie ramiona i cienkie 
kostki. Za to jego uda były mocne a ręce umięśnione, dzięki treningom zapaśniczym. Pod 
książką Jego brzuch trwał sztywno niczym rzeźbiony dębowy blat. Był w dobrej formie. Od 
czterech lat każdego wieczora biegał ze szkoły do domu.
Przed finiszem zwiększył prędkość i jak strzała wpadł pod osłonę akacji i na podwórko. O 
mało co nie upadł z wrażenia. Wszystko tonęło w świetle, cały dom! Paliła się nawet żarówka 
nad sztucznymi szczękami. Coś stało się z jego matką! Albo z jedną z sióstr!
Nie podchodził do bramy, ale przeskoczył gliniany płot i popędził przez stos cegieł. 
Przebiegł przez drzwi, pusty pokój i zatrzymał się przed kuchenną zasłoną. Drżąc ze 
zdenerwowania odsunął przykurzony batik i wsadził głowę do środka. Wszyscy siedzieli 
wokół stołu. Najlepsze kościane pałeczki leżały obok najlepszych talerzy z zastawy, warzywa 
i ryż dymiły wciąż na półmiskach. Uśmiechnięte twarze zwrócone były w jego kierunku.
Jego wujek powstał, w obu rękach trzymając po małej szklance jakiegoś płynu. Jedną z 
nich podał Yangowi, drugą zaś uniósł do toastu.
- Za naszego małego Yanga - rzekł, błyskając porcelanowym uzębieniem. - Ganbei!
- Za Yanga! - Ciotka, siostry i kuzyni poderwali się z miejsc, wznosząc szklanice. - 
Ganbei!
Wypili wszystko jednym haustem. Yang ani drgnął. Był tylko w stanie patrzeć i ciężko 
oddychać. Zza stołu podeszła do niego rozradowana matka.
- Yang, synu, wybacz nam. Otworzyliśmy twój list. Wręczyła mu pracowicie 
zaadresowaną kopertę. Na dole ujrzał oficjalną pieczęć Chińskiej Republiki Ludowej.
- To zaproszenie na wyścig w Pekinie. Będziesz konkurował z biegaczami z całego 
świata!
Zanim Yang zdołał obejrzeć swój list, jego wuj powtórnie stukał się z nim szklankami.
- Bieg pokazywać będą w telewizjach całego świata. Ganbei, Yang. Pij.
Yang zaczął pić, a następnie spytał:
- Co to za wyścig?
- Najwspanialszy. Najdłuższy...
Yang odgadł, że chodzi zapewne o maraton. Tym razem za jednym zamachem połknął 
porcję mao tai. Czuł, jak mocny płyn z ryżu przepala sobie drogę do żołądka. Maraton? Nigdy 
nie biegł w maratonie, nawet w półmaratonie. Czemu go wybrali? Yang nie potrafił tego 
pojąć.
- Jesteśmy tacy dumni - powiedziała matka.
- Na całym świecie-powtarzał wuj. - Zobaczą cię miliony. Miliony!
- Twój ojciec byłby z ciebie dumny - dodała matka.
I wtedy zrozumiał. Przewodniczący prowincji do spraw sportu był kiedyś przyjacielem 
ojca: dobrym przyjacielem oraz człowiekiem honoru i wielkiej lojalności, choć niezbyt 
wielkiej odwagi. To on z pewnością zarekomendował Yanga. Szlachetny gest 
zadośćuczynienia. Za rzeczy, które dawno przeminęły.
- Poszedłby na plac, grał na skrzypcach i śpiewał. Byłby z ciebie tak dumny.
Yang nie wyraził tego głośno, ale uważał, że aby odpokutować za pewne sprawy, 
potrzeba czegoś więcej nad szlachetny gest czy międzynarodowy maraton.

Kiedy najlepszy uczeń dowiaduje się o drodze,
Ćwiczy się z zapałem.
Kiedy przeciętny uczeń dowiaduje się o drodze,
Potrafi dostrzec ją tutaj, a przeoczyć tam;
Kiedy najgorszy uczeń dowiaduje się o drodze,
Śmieje się kpiąco.
Gdyby się nie śmiał,
Nie warto byłoby być drogą.

Amerykańscy dziennikarze popijali darmowe alkohole, siedząc wygodnie w fotelach 
Panamerykańskiego Klubu Żeglarskiego. Był to ekskluzywny salon, położony nad 
pomieszczeniami dla pomniejszych klientów międzynarodowego terminalu lotniska w San 
Francisco.
W samej rzeczy - ekskluzywnego. Nie tylko należało wiedzieć o jego bezcennej 
egzystencji i położeniu, ale także przed przekroczeniem progów rzeczonego salonu 
przedstawić dowody odpowiednio wysokiego prestiżu. Dziennikarze niezupełnie zaliczali się 
do gości pierwszej klasy, lecz na szczęście byli w towarzystwie takowych. To wystarczyło, 
aby dopuszczono ich do sekretnych bram, odźwiernego i darmowych napojów wyskokowych.
- Jak to sobie przedstawiasz? - upierał się klubowy spijacz. - Co zrobić z tym fantem? 
Czy to po prostu kolejny beznadziejny wyścig?
Spijacz był wysokim urzędnikiem w kompanii sponsorującej magazyn, który z kolei 
płacił za dziennikarską wycieczkę do Chin. W związku z tym wszyscy uznawali jego prawo 
do potrójnego zawracania głowy.
- Haczyk, o którym ja myślę - odparł jeden z dziennikarzy, duży, brodaty facet, który był 
wydawcą rzeczonego magazynu, jak i pomysłodawcą wyprawy - to hasło: „Sport jako 
detente ”. Pamiętajmy, że to wcale nie Nixon czy Kissinger pierwsi przedostali się za 
bambusową kurtynę; zrobiła to piłeczka pingpongowa. Ten wyścig jest pierwszym 
wydarzeniem sportowym w Chinach od czasów zakończenia drugiej wojny światowej. 
Według mnie to bardzo znaczący fakt.
Znaczący fakt. Facet wcale nie miał pojęcia, co to za haczyk.
Drugi dziennikarz, łysy, bez brody, większy i starszy od pierwszego, zmarszczył brew 
niczym Marlon Brando, co oznaczać miało najgłębsze zadumanie.
- Niech pomyślę - poprosił. Odwrócił się ku trzeciemu dziennikarzowi, prawdziwemu 
gigantowi o błękitnych oczach, z ogromnym aparatem fotograficznym, który kiwał się na jego 
brzuchu. - Co ty sądzisz, Brian? Na co zamierzasz się nastawić?
- Ja nie nastawiam aparatu, dopóki facet od tekstu nie napisze, na co mam go nastawić. 
Logiczne? - W ten sprytny sposób trzeci dziennikarz ominął tę trudną kwestię.
Oczy znowu zwróciły się na drugiego dziennikarza, wyraz najwyższego skupienia na jego 
twarzy pozwalał się domyślać, że jest już o krok od znalezienia właściwej odpowiedzi.
- Jedną z głównych cech - zaczął - bambusowej kurtyny jest... jej niewiarygodna grubość. 
Jedyną rzeczą, którą można dojrzeć, jest polityka. Przez lata całe żadne wpływy, zjawiska 
wyjątkowe, żadna osobowość nie mogła przedostać się na drugą stronę.
- Aż do dziś? - zapytał wydawca, dumny, że jego człowiek tak gładko urwał się z tego 
haczyka.
- Oczywiście. Aż do dziś. Teraz rząd sponsoruje ten wielki maraton z udziałem 
najlepszych zawodników świata, choć świadom jest, że najlepszy chiński maratończyk nie 
może mierzyć się z przeciętniakiem z reszty świata. Prawdopodobnie jest to szczelina w 
chińskim murze, przez którą uda się nam przedostać do wnętrza.
- Świetnie! - wykrzyknąłwysoko postawiony. - Przypomina to zimowe wędkowanie w 
Minnesocie: trzeba coś chwycić na haczyk, zanim zamarznie przerębel. - Podniósł kieliszek 
martini. - A więc, moi rybacy: wypijmy za pomyślność wyprawy. Przywieźcie jakąś tłustą 
sztukę...
- ...waga...łonkowie...lubu...glarskiego - zahuczał głośnik za barem. - Wasz samolot 
gotów jest do odlotu. Szczęśliwej podróży.

Człowiek cnotliwy
Idzie zawsze drogą i tylko drogą.
Droga jest ciemna i niewyraźna,
Niewyraźna i ciemna,
A jednak zamyka w sobie obraz;
Ciemna i niewyraźna,
A jednak zamyka w sobie substancją;
Zamglona i mroczna,
A jednak zamyka w sobie esencję,
I to jest coś, co można sprawdzić.
Od teraźniejszości do starożytności
Nosi zawsze jednakie imię.
Jest pomocą w odnalezieniu ojców milionów.
Skąd wiem, jak wyglądają ojcowie milionów?
Dzięki niej.

Obok jednej z ośmiu tysięcy tanzańskich wiosek wysoki i przystojny Magapius Dasong 
(najlepszy czas dwie godziny dwadzieścia minut czterdzieści sześć sekund) siedział na 
walizce na poboczu drogi. Czekał na autobus, który zawiezie go do centralnej stacji w Dar-es-
Salaam. Miał się tam spotkać ze swym trenerem i ruszyć dalej na lotnisko. Lokalny autobus 
ekspresowy o nazwie „Świt” był już spóźniony czterdzieści minut, a Magapius nie zdziwiłby 
się, gdyby musiał czekać jeszcze dwa razy tyle. W tym wypadku dwaj trenerzy oraz trzej 
opiekunowie wyruszyliby do Chin bez swego sportowca.
- Jakie to podobne do wszystkiego, co ostatnio dzieje się w Tanzanii - pomyślał. - 
Wszyscy biorą udział w wyścigu, za wyjątkiem biegacza. Nieefektywność. Biurokracja. 
Biedna, przeciążona Tanzania! Zatacza się jak pijana. Nawet najzagorzalsi poplecznicy 
socjalistycznych reform prezydenta Nyerere zaczynali przyznawać, iż opłakana sytuacja 
ekonomiczna kraju była wynikiem czegoś więcej niż tylko podwyżek cen ropy, skutków 
suszy i powodzi. Ceny ropy wzrosły dla wszystkich krajów, susza i powodzie były i będą. A 
jeśli zdecydowanie socjalistyczne reformy w ciągu jednej dekady podniosły średnią długość 
życia o dwadzieścia procent, to i na pewno podniosły stopień niezadowolenia społecznego o 
trzydzieści procent. Więcej złodziei i coraz mniej do ukradzenia. Coraz więcej planów, coraz 
mniej z nich wykonanych.
Najbardziej martwiła Magapiusa utrata szacunku dla czasu. Jego rodacy szczycili się 
kiedyś punktualnością. Jeśli ptak miał być schwytany, sieciarz zarzucał sieć, kiedy ptak 
przelatywał obok. Był to termin, którego należało dotrzymać, pakt między sieciarzem a 
ptakiem. Kurtuazja. Jakąż radość dawało dłuższe życie, kiedy ów plemienny respekt dla czasu 
stawał się tak rzadki jak stare, wprowadzające w trans tańce?
Z równym napięciem jak maratonu, oczekiwał Magapius wizyty w Ludowej Republice 
rewolucyjnych Chin. Jeżeli marzenie ma przetrwać, to właśnie tam należy poszukać 
potwierdzenia: w najmocniejszej twierdzy wielkiego kontynentu. Każdy wiedział, że Rosja 
straciła wszystkie soki żywotne, straciła Kunda, jak mawia szczep Bantu. Nie mają baraka, 
według określenia Arabów. Poza tym łodzie pełne rozhisteryzowanych obywateli, pragnących 
uciec z Kuby i Haiti na kapitalistyczne brzegi Florydy, również nie świadczyły dobrze o 
kolektywnej idei Castro. Ale Chiny - ach, Chiny... przetrwały szaleństwo Mao i ataki 
Breżniewa. Wielkie Chiny. Jeżeli Chinom się nie uda, być może nie uda się nikomu.
Usłyszał silnik i wstał, aby pomachać do zbliżających się świateł. To nie był autobus, 
tylko załadowana sizalem ciężarówka, która o wiele mil wcześniej wyprzedziła oczekiwany 
autobus. Utknął swym wielkim cielskiem na małym skrzyżowaniu dróg - przednie koła w 
jednym rowie, tylne w drugim. Kierowca próbował bowiem wykręcić, aby zabrać paczkę ze-
szłotygodniowej poczty, o której jak zwykle zapomniał.
Jeden z trzech kierowców ciężarówki wrzucił bagaż Maga-piusa na szczyt ładunku 
włókien i zaprosił go do jazdy w stronę miasta. Nie mógł on jednak zająć miejsca w szoferce. 
Nie było miejsca. W narodowej walce przeciwko szalejącemu bezrobociu w każdym 
wehikule transportowym siedzieć miało teraz trzech kierowców - niezależnie od tego, czy 
umieli prowadzić, czy też nie.
Magapius podziękował i wspiął się na górę sizalu. Jakże bardzo tanzańskie: trzech 
mężczyzn w czystej szoferce, ubranych w powalane fartuchy robocze; i jeden na szczycie 
przyczepy, siedzący na kupie białego puchu w jedynym garniturze, jaki posiadała rodzina. 
Czarnym.

W ciasnej kuchni swego wuja Yang studiował matematykę. Do wyjazdu pozostał już 
mniej niż tydzień, a instruktorzy szkolni postanowili, że najlepiej przygotuje się, pozostając w 
domu i ucząc się na własną rękę. Z sąsiedniego pokoju dochodził gwizd maszyny, za pomocą 
której wnuk usuwał codzienną porcję próchnicy. Było to bardzo pomysłowe urządzenie. 
Ustawione na nóżce od roweru, tylne koło obracało się lekko na drewnianej szpuli, która z 
kolei zmuszała do pracy mechanizm napędowy zasilający przewody świdra. Obroty wiertła 
regulowane były przekładnią roweru. Hałas maszynerii zagłuszał okazjonalne jęki pacjentów, 
które wyrywały się z gardeł pomimo serii an estetycznych igieł, powbijanych w szyje i 
ramiona nieszczęśliwców.
Yang siedział obok okna. Gdyby na zewnątrz świeciło słońce, jego promienie padałyby 
na twarz i nagie ramiona. Od kilku tygodni słońce było jednak przysłonięte. Zaczęło się to już 
przed powodzią.
Z podwórka przybiegła jego siostra, dźwigając patelnię pełną zielonych liści, które 
następnie wrzuciła do garnka z zimną wodą. Śpiewała przy tym piosenkę-słowa Yang 
rozpoznał bez trudu. Pochodziła ze skeczu, który klasa jego siostry przygotowała przed laty 
na Święto Narodowe. Dziewczynki nauczyły się tej piosenki ze sztuki, rozesłanej kiedyś do 
wszystkich szkół podstawowych. Było to krótkie przedstawienie muzyczne, podkreślające 
wagę wczesnego wykrywania oraz leczenia raka żołądka: mordercy numer jeden w Chinach. 
Po ukończeniu tamtego roku siostra przestała chodzić do szkoły, twierdząc, że zamierza 
wstąpić do Ludowej Armii Wyzwoleńczej. Teraz zaś płukała liście sałaty i układała je obok 
rzeczy przygotowanych przez ciotkę - delikatnie, jak gdyby miała do czynienia z cennym 
jedwabiem - cały czas śpiewając:

Rak ezofagiczny musi być zwyciężony,
Banda Czworga musi stracić władzę.
Grunt to profilaktyka!
A więc przeciwdziałamy i leczymy raka rewolucji.

Jakie to piękne - zgodził się Yang, nie podnosząc głowy znad podręcznika. - I jakie 
pouczające. Wytłumacz mi, proszę, jak można postępować zgodnie z zasadami profilaktyki, 
mając do czynienia z chorobami samej rewolucji? Czy lekarstwo nie byłoby niebezpiecznie 
kontrrewolucyjne?
Zaznaczył stronę kciukiem, zamknął książkę i odwrócił się, aby obserwować siostrę. 
Skończyła już piętnaście lat i zaokrąglała się w szybkim tempie. Za kilka miesięcy ktoś 
będzie musiał pójść z nią do sklepu komunalnego po wkładki higienicz-le. Za kilka lat Yang 
nie będzie w stanie odróżnić jej od dzie-iiątek dziewcząt w jej wieku - ta sama biała koszula, 
te same;zarne spodnie, te same warkoczyki. Może dlatego chciała vstąpićdo Ludowej Armii 
Wyzwoleńczej - mundurki wojskowe były niedopasowane i workowate, ale przynajmniej w 
ten sposób czymś różniły się od mundurków pozostałych równolatek.
Obecnie siostra śpiewała i kołysała się w słodkiej niewinności młodego patriotyzmu. 
Yang wyczuwał jej podniecenie - dreszcz przynależności do czegoś wielkiego i 
ekscytującego. Pamiętał to uczucie, gdy serce bije równym rytmem wraz ze wszystkimi 
sercami w wiosce, tworząc jedną zgodną kadencję. Przypominał sobie także, że kiedy miał 
dziewięć lat, kraj nawiedziła potężna plaga much. Aby rozwiązać ten problem, Wielki 
Przewodniczący uczynił genialny w swej prostocie krok. Mao wydał edykt, w którym 
stwierdzał, że nie jest to obowiązkiem, aczkolwiek byłoby to bardzo mile widziane, aby 
wszyscy uczniowie szkół w kraju przynosili swym nauczycielom martwe muchy. Yang 
przystąpił do zadania z pełną pasją służącego swemu panu wojownika.
Całymi popołudniami przy pomocy gazety polował na znienawidzonego wroga. Schodził 
z posterunku dopiero około godziny dziesiątej. Setki poległych przesypywane były każdego 
ranka z jego papierowej torebki na tacę nauczyciela. Jak kraj długi i szeroki dzieci złączyły 
się w morderczym wysiłku. W przeciągu miesiąca muchy wyginęły. W całych Chinach każda 
klasa otrzymała oficjalny proporzec do powieszenia w oknie. Czerwony kawałek jedwabiu 
napełnił Yanga dumą, która znalazła ujście we wspólnej narodowej pieśni.
Potem dowiedział się od nauczyciela biologii, że rok poprzedzający Wielkie Polowanie 
na Muchy był rokiem Wielkiego Polowania na Wróble. Wtedy to zwrócono uwagę Mao na 
duże ilości dzikiego ptactwa w Chinach. Podczas swego krótkiego życia każdy ptaszek zjadał 
tyle a tyle ziarna. Co w sumie daje całe mnóstwo. Mao wydał więc rozporządzenie, aby 
wszystkie dzieci poszły pod drzewa, na których gnieździły się ptaki i przez całą noc stukały 
kołatkami aż do chwili, gdy ptaki nie będą się już tam gnieździły. Po trzech nocach wszystkie 
ptaki zdechły z wyczerpania nerwowego. W całych Chinach! Godne podziwu i najwyższej 
pochwały. Tylko że po sezonie bez ptaków wylęgły się wszystkie te przeklęte muchy.
Nie, pieśni masowe nie działały już na Yanga. Ciągle lubił ich słuchać z uwagi na głos 
siostry, ale obawiał się, że jego uniesienie odeszło gdzieś na zawsze.
Ciekawość pozostała, stwierdzał to z zadowoleniem. Na przykład: co ci wszyscy 
nauczyciele ze wszystkich zakątków Chin zrobili ze zdechłymi muchami?

Czyż wyroków nieba nie można 
Porównać do naciągania tuku? 
Strąca tych, co na górze. 
Wywyższa tych, co na dole. 
Odbiera, gdzie nadmiar. 
Daje, gdzie brak

Zbliżający się Maraton Pekiński i jego międzynarodowa transmisja spowodowały 
rozluźnienie niektórych nakazów i przywrócenie pewnych dawno zapomnianych ceremonii. 
W salonach go kelnerki ubrane były w tradycyjne stroje służących i z wyszukanym 
posłuszeństwem przeszłości nalewały lerbatę graczom, pochylonym nad trzaskającymi 
planszami. Dzieci, sprzedające na rynku rożki z orzechami, mogły zachować zyski dla siebie, 
pod warunkiem jednak, że orzeszki zostały zebrane własnoręcznie.
W Kufu, małym miasteczku niedaleko wioski Yanga w prowincji Sangong, grupa ludzi 
opuszczała cmentarz. Pomimo powagi sytuacji dawało się wyczuć jakiś powiew zwycięstwa, 
radość z ziemi odzyskanej. Wielu żałobników niosło odsłonięte klatki z ptakami, rzecz do 
niedawna surowo wzbronioną, zaś kilka kobiet ustrojonych było w spadkowe brokaty, wciąż 
zakurzone przez lata ukrycia. Tak, zwycięstwo! Ponieważ także zwłoki ukochanego 
człowieka, za życia tak przywiązanego do tradycji, nie zostały jak zwykle przemienione w 
szarożółty proch i dym. Pochowany został w prawdziwym grobie, a świeży kopczyk ziemi 
tkwił chwalebnie niczym pomnik.
Pogrzeb ten miał szczególną wymowę. Kufu było miejscem urodzenia Konfucjusza. 
Mieszkańcy od wieków z dumą wskazywali na napisy tablic nagrobnych, które jasno dawały 
do zrozumienia, iż byli oni bezpośrednimi potomkami słynnego filozofa. Potem jednak, w 
1970 roku, przez miasto przemaszerował regiment Czerwonej Gwardii. Weszli na teren 
cmentarza i zwalili wszystkie tablice. Wycofując się, pozostawili nad kamienną bramą 
ogromną, czerwono-białą flagę. Słowa na niej napisane nie pozostawiały żadnych 
wątpliwości co do stosunku Przewodniczącego do kultu przodków:

NIE MARNUJMY WIĘCEJ ZIEMI DLA BEZUŻYTECZNYCH TRUPÓW. 
KREMACJA!!!

Sam Konfucjusz zesłany został do czyśćca upadłych gwiazd. Znalazł się tam w 
towarzystwie niezliczonych poetów i krytyków, przez wieki inspirowanych jego dziełem. 
Nauczyciele, którzy, jak ojciec Yanga, nie przestawali mówić o Konfucjuszu, pozbawiani byli 
pracy, potem ubrań, a następnie piętnowani na placach jako „wrogowie świadomości 
zbiorowej”. Wielu zesłanych zostało do farm korekcyjnych i w miejsce kultywacji młodych 
umysłów skazanych na kultywację sałaty i porów.
Dziwne jest to, że współczesny Konfucjuszowi Lao-cy nie został nigdy oficjalnie 
ekskomunikowany. Prawdopodobnie dlatego, że jego prace są nieliczne i niezrozumiałe. 
Może też dlatego, ponieważ historycy nigdy nie określili jego tożsamości, a nawet nie było 
pewności, czy ktoś taki w ogóle istniał. Jawił się postacią zbyt mitologiczną, aby można ją 
było wygodnie skazać na zapomnienie.
Procesja zatrzymała się na zboczu obok cmentarza. Zaczęła się rozmowa ze starymi 
przyjaciółmi i znajomymi oraz ogólne okrzyki podziwu nad ptakami. Jeden z profesorów 
wskazał na dół wzgórza. Grupka biegaczy skręcała z głównej drogi na boczną i zakurzoną 
ścieżynkę.
- Oto nasi młodzi wojownicy! - zakrzyknął. - Za Pekin! Tych dwóch. Są w mojej klasie. 
Tych dwóch na przedzie!
Krzyczał tak i pokazywał, choć wszyscy dobrze wiedzieli, o kogo mu chodzi. Ich nowe 
kostiumy lśniły jak odłamki nieba na tle smutnych, szarych ubrań kolegów z zespołu.
Gdy dwaj wiodący biegacze znaleźli się u stóp wzgórza, podniecony nauczyciel zawołał:
- Chi oh, chłopcy; chi oh! - uczniowskie wyrażenie, które udało mu się usłyszeć, a które 
oznaczało „gaz do dechy”.
Pozostali przyklasnęli i powtórzyli okrzyk, aż wreszcie nagły wybuch lokalnej dumy 
zmusił kobiety do zatkania uszu, ptaki zaś zaczęły obijać się w panice o bambusowe pręty 
klatek.

Ten, kto nie zna strachu w odwadze,
Spotka śmierć własną.
Ten, kto nie zna strachu w łagodności,
Pozostanie przy życiu.
Z dwóch rozwiązań jedno prowadzi
Do dobra, drugie - do krzywdy.
Niebo nienawidzi czego nienawidzi.
Kto zna tego przyczynę?

To będzie ostatni trening Yanga. Trener poradził mu, aby oszczędzał siły, którymi zwykle 
tak hojnie szafuje. Jak zawsze jednak, gdy dobiegał do ubogiego poletka bawełny z 
dziewięcioma trawiastymi piramidami, Yang odłączył się od grupy i zaczął przeskakiwać 
przez rowy. Biegł do najwyższej kupki. Nie znał nazwy wielkiego wybrzuszenia, wiedział 
tylko, że jest ofeng, jeden z wielu fałszywych grobowców, wybudowanych wieki temu przez 
sprytnych cesarzy chcących wyprowadzić w pole rabusi grobów.
Nie patrzył za siebie. Wiedział, że reszta drużyny jest daleko w tyle, niektórzy pewnie 
wciąż na głównej drodze, uciekając przed nadjeżdżającymi autobusami i rowerami.
Jedynym zawodnikiem, który go wyprzedził, był przyjaciel Zoa Czeng-czun. Zoa i Yang 
szybko oddalili się od reszty, biegnącej obok cmentarza. Kiedy Yang usłyszał krzyki i ujrzał 
wiwatujący tłum na wzgórzu, postanowił zwolnić tempo i pozwolić Zoa objąć prowadzenie.
- Chi oh! – rzucił do przyjaciela, udając, że dyszy z wyczerpania. - Gaz do dechy.
Pozostać na prowadzeniu oznaczałoby brak szacunku. Zoa był o cztery lata starszy i 
należał do akademii. Był także miejscowym bohaterem i tryumfatorem prowincjonalnego 
maratonu. Jego czas wynosił dwie godziny dziewiętnaście i ustępował jedynie wynikowi dwie 
godziny trzynaście, który należał do chińskiego rekordzisty Xu Lianga. Yang czuł, że jeszcze 
przez wiele kilometrów mógłby dotrzymać Zoa kroku, ale nie chciał okazać się gburem. 
Pozwolił mu biec.
Poza tym Yang lubił, aby tę część treningu pozostawiono jemu. Gdy zbiegł z drogi, 
usłyszał w tyle okrzyki grupki na wzgórzu, która kibicowała reszcie pozostałych w tyle 
zawodników.
Przebiegł obok dziewcząt, próbujących ocalić resztki zniszczonej przez deszcze bawełny, 
później koło grobli na rowie irygacyjnym. Bez zwalniania kroku przeskoczył płytki, kawowo-
brązowy strumień. Zamachał stopami w powietrzu. Lądując wystraszył zająca z nadbrzeżnych 
zarośli. Yang zawołał za umykającym zwierzęciem:
- Ty też, długouchy! Chi oh!
Rozległ się śmiech dziewcząt.
Zwolnił nieco, dotarłszy do stromej ścieżki na rogu fengu. Tego ranka siąpił 
nieprzyjemny deszczyk i wydeptany muł mógł być śliski. Ostatnią rzeczą, na jaką miał ochotę 
przed jutrzejszą podróżą, było przejechanie się po czerwonym błocku. Zabrudzenie pięknych, 
błękitnych ocieplaczy, przysłanych z Pekinu, równałoby się zdradzie.
Na skutek wspinaczki usłyszał łomot własnego serca, a na dolnej wardze pojawiła się 
odrobina potu. To dobrze. Niełatwo się pocił - nawet w tym francuskim kostiumie z włókna 
sztucznego - a chciał wypocić z siebie wszystkie trucizny i w ten sposób oczyścić umysł. 
Przyspieszył.
Gdy wreszcie znalazł się na płaskim szczycie piramidy, był cały zlany potem i wcale nie 
musiał udawać zadyszki. Po raz pierwszy wszedł tu z ojcem, jako malutkie dziecko, które 
trzeba nieść na barana. Pamiętał, że bawił się zawsze główkami dmuchawców, rosnących na 
skraju płaskiego kwadratu, ojciec zaś i dziadek toczyli pojedynki na drewniane miecze lub 
bambusowe piki, przyozdobione z dwóch stron kolorowymi wstążkami, aby łatwiej można 
było zauważyć skręt i obrót każdego sztychu. Dziadek nadal czasem tu przychodził, ale już 
bez broni. Ćwiczenia, jakie wykonywał, były bardzo proste - ot, takie, jakie ujrzeć można w 
każdym parku czy na podwórku.
Yang z miejsca rozpoczął ćwiczenia tai chi quan. Wykonał wszystkie podstawowe ruchy 
plus kilka stworzonych przez ojca: „Przygotuj Się By Kopnąć Małpę” i „Nakarm Złego Psa”. 
Następnie przeszedł do serii narodowej, którą wprowadzono po upadku Bandy Czworga. Coś 
jakby futbolowa rozgrzewka - pajacyki, skłony, skręty szyi. Po tych ćwiczeniach skakał w 
kucki wokół placyku, tocząc wyimaginowaną walkę zapaśniczą z cieniem.
Był dobrym zapaśnikiem. Zeszłego lata zajął trzecie miejsce na Festiwalu Pochodni w 
swojej grupie wagowo-wiekowej. Przez chwilę trener szkolny radził mu, aby skoncentrował 
się na tej właśnie dyscyplinie i pozostawił biegi długodystansowe tym, którzy mają dłuższe 
nogi. Nie zdecydował się na to, ale nadal utrzymywał figurę zapaśnika. Kiedy w wiosce 
odbywało się jakieś wesele, rodzina narzeczonej wzywała go zawsze na tradycyjny pojedynek 
ze stronnikami narzeczonego. Rodziny wiedziały, że na jego tle pozostali zalotnicy wypadną 
bardzo blado, a co ważniejsze, postawiony obok narzeczonego Yang zawsze odda mu palmę 
pierwszeństwa.
Rozłożył ręcznik i zakończył ćwiczenia czterdziestoma pompkami na kciukach oraz 
czterdziestoma skłonami na mięśnie brzucha, który następnie uderzał mocno pięściami.
Gdy tak atakował własne ciało, zmuszał jednocześnie do spokoju umysł. Zapomnij o 
wiwatujących ludziach. O co tu się martwić? Nikt nie oczekuje zwycięstwa. Tylko 
uczestnictwa: biegnij stąd tu i z powrotem, nieważne, jak długo ci to zajmie.
Jego pięści zlikwidowały zator krwi i Yang upadł, zapominając o czystym kostiumie, 
posyłając swój oddech w jasne niebo. Było całe w jednym kolorze. Przez okrągły dzień ani 
promyczka słońca. Od miesięcy szare niebo odgradzało ich od jasności niczym cynowa 
przykrywka na płytkim słoju.
Przekręcił się na bok i popatrzył ponad szachownicą pól bawełny i sałaty w tym kierunku, 
skąd - jak mówił Zoa - odlecą jutro do Pekinu. Tysiące kilometrów. Yang nie mógł sobie 
wyobrazić ogromu tego dystansu, tak samo jak potęgi masywów górskich i przerażających 
wąwozów, w których - jak twierdził Zoa - nikt nie mieszkał. Nie było tam zielonych pól, 
pełnych oddziałów pracowniczych, niby mszyc na kawałku liścia, nie było też skupisk 
dymiących chatek, ani dróg, rowerów, ani w ogóle ludzi. Tylko obszar bez życia, tak czysty, 
jak to bywa w niektóre zimowe poranki, kiedy mróz przegania chmury na południe i kiedy 
drugie skrzydło nocy między jego łóżkiem a gwiazdami leży zupełnie nagie.
Znowu usłyszał śmiech dziewcząt i wyciągnął się, aby popatrzeć ponad mleczami. 
Nareszcie drogą nadciągali pozostali biegacze. Mijał ich Zoa, który biegł w przeciwną stronę 
po wykonanym już zakręcie. Dziewczyny śmiały się, gdyż członkowie peletonu łapali Zoe za 
brzuch, chcąc aby się roześmiał. Wszyscy lubili żartować z Zoem, a więc i teraz zobaczyli 
jego uśmiech. A był to zaiste uśmiech niezrównany. Chłopiec został obdarzony przez naturę 
dodatkowym zębem w kształcie diamentu, tkwiącym akurat pomiędzy przednimi jedynkami. 
„Piękny i zdrowy” - taka była ocena wuja dotycząca tego niecodziennego zjawiska. Yang 
widział jego błysk nawet teraz, ze swego odległego stanowiska.
Radość została nagle przerwana, uleciał uśmiech Zoe. Patrząc dalej na drogę Yang 
dostrzegł trzech młodych mężczyzn, dźwigających karabiny i dokładnie przyglądających się 
śladom na ścieżce, udając, że tropią biegnącą grupę. Był to oczywisty żart, ale nie śmiał się 
nikt z wyjątkiem nich samych.
Nie byli to zwykli myśliwi. Ich nieuczesane włosy i głośne zachowanie świadczyło, że 
byli robotnikami oraz częścią rosnącej kadry półprzestępców, którzy zrezygnowali z edukacji 
na rzecz fabryk i klitek w spółdzielczych mieszkaniach. Powszechnie był znany ich stosunek 
do pieszczonych studenci-ków, a w szczególności studentów wychowania fizycznego. Często 
miały miejsce potyczki i chuligani obiecywali ciąg dalszy. Obecność nieprzydatnych 
pieszczochów to według nich ciężka obraza dla Ruchu Prawdziwej Rewolucji, jeszcze jedna 
oznaka zachodniej dekadencji: czołganie się zamienić na bieganie! Niechaj spragnieni 
ćwiczeń towarzysze biorą się za murowanie domów! Przewodniczący na pewno by się z tym 
zgodził.
Dopiero kilka lat temu rywalizacja została zaakceptowana i oficjalnie uznana. Było to jak 
coś w rodzaju ptaków, które znowu mogły śpiewać w odsłoniętych klatkach. Dziś rano zaś 
siostra Yanga powiedziała mu, że w hotelu „Przyjaźń” zobaczyła kobietę z kotem. Wciąż nie 
można było kupować zwierząt, ale w tym przypadku okazało się, że to prezent, przysłany 
arzez niedawnego gościa z Londynu.
- Możesz sobie wyobrazić? - dziwiła się siostra. - Z zagranicy? Kot?
Z największym trudem - myślał Yang, próbując pogodzić ze sobą takie przeciwieństwa 
jak agresywni reakcjoniści, wolne koty i fałszywe grobowce. Na przykład zawsze wydawało 
mu się ironią losu, że fengi, wymuszony wysiłek tysięcy niewolników sprzed tysięcy lat, 
dawały mu najpiękniejsze poczucie wolnosci, jakie kiedykolwiek znał (z wyjątkiem 
biegania). Jeśli przebiegło się wystarczająco daleko, można było na jedną chwilkę poczuć się 
wolnym człowiekiem. Prawdziwie wolnym. Inna ironia. Wyglądało na to, że wolność 
stanowiła wynik wymuszonego wysiłku, jak gdyby mózg potrzebował sług w postaci nóg, 
płuc i serca, aby wybudować dla nich samotność separacji.
Wtem rozmyślania te przerwał huk wybuchu, potem kolejne dwa, potem cała eksplozja. 
Poderwał się na nogi, przeczesując wzrokiem rowy u dołu wzgórza. Przedwczesne wystrzały 
z okazji Dnia Narodu? A może to rura wydechowa przepracowanego traktora?
Ujrzał trzech myśliwych biegnących u podstawy jego fengu. Śmiali się, krzyczeli i 
wymachiwali strzelbami. Przywódca, najstarszy, z najdłuższymi włosami i największą bronią, 
schylił się nad rządkiem bawełny i wyciągnął swą zdobycz za uszy. Kończyny dolne były 
odstrzelone, ale zwierzę nadal żyło, wydając długie, cienkie gwizdy i przebierając przednimi 
łapkami ku uciesze młodszych myśliwych. Dziewczęta odwróciły się z odrazą i przerażeniem, 
natomiast Yang usiadł tyłem, czekając, aż mężczyźni odejdą. Złapał się za żołądek i zadrżał.
Bardzo trudno było się z tym pogodzić.

W terminalu celnym lotniska w Pekinie amerykańscy dziennikarze przerzucali nerwowo 
stosy formularzy i czekali na przeszukiwanie toreb. Poczuli nagle z całą wyrazistością to, co 
jankesi zwykle czują po pierwszym kroku w kraju komunistycznym: „Mogą cię złapać i 
trzymać”. Martwili się o włożone między koszulkami numery „Energii Orientu”, o złote 
monety i korbki wśród przyborów toaletowych... Ni stąd, ni zowąd przyszedł im jednak z 
pomocą złowieszczo wyglądający chiński kowboj o gwiazdorskim uśmiechu i portfelu 
pełnym wizytówek. Przedstawił się jako Wun Mude z Chińskiego Serwisu Sportowego. 
Następnie sztywno uścisnął wszystkim ręce i podał teczkę z oficjalnymi papierami. 
Zaświergotał coś do czerwonogwardzistów w brązowych mundurach, co miało taki efekt, że 
torby zostały zapięte i trzej dziennikarze mogli spokojnie przejść obok długiej kolejki oraz 
urzędnika imigracyjnego - i wyjść na zewnątrz.
- Dobrze jest mieć znajomości w urzędzie miejskim - zauważył wydawca. Mude tylko się 
uśmiechnął i ruchem ręki zaprosił do samochodu.
Przez wiele dni sportowcy przybywali z różnych stron. Zależało to od stanu budżetu ich 
krajów. Biedniejsi przylatywali i natychmiast wracali. Lepiej wyposażeni mieli w zapasie 
kilka dni na aklimatyzację.
Zawodnicy amerykańscy byli w Pekinie od tygodnia, żałując, że ich budżet jest aż tak 
dobrze uposażony. Orientalne jedzenie powodowało rozwolnienie, zaś powietrze zatykało 
płuca.
- Jeśli mamy biec do Wielkiego Muru w takim miejscu - zauważył Chuck Hattersly z 
Eugene w stanie Oregon, dysząc i plując po powrocie z lekkiej przebieżki - będziemy mogli 
zobaczyć, z czego jest to zrobione.
Amerykanie zostali zakwaterowani w nowoczesnym hotelu „Wielki Mur”, wyposażonym 
w muzykę sączącą się w windzie oraz bieżącą, zimną i ciepłą obsługę chłopców hotelowych, 
przydzieloną do każdego pokoju. Pozostali goście ze Wschodu, tzn. Japończycy i 
Koreańczycy, mieszkali w Hiltonie, między nimi rozrzlicono Europejczyków. Chińczycy 
zajmowali wielki hotel-sypialnię, który dzielili z przybyszami z Trzeciego Świata. Na dzień 
przed zawodami wszyscy byli w komplecie, z wyjątkiem Magapiusa Dasonga z Tanzanii.
W swym malutkim dwuosobowym pokoiku leżał wyczerpany i nie mogący zasnąć Yang. 
Cały wczorajszy dzień spędził w starym rosyjskim samolocie turbinowym. Nie była to 
wspaniała, podniebna podróż, której oczekiwał. Jego pierwszy lot nad ziemią. Stary aeroplan 
był głośny i nękany przeciągami, siedzenia ciasne, a okna zbyt małe. Z początku zachwycił go 
widok potężnych pasm górskich, tak stromych i groźnie wyglądających, ale kiedy obejrzał 
stoki przez lornetkę, podsuniętą przez kolegę ojca, przekonał się, że dzikie zbocza skały 
zostały obłaskawione. Wieki upartej pracowitości wyrzeźbiły je w schody, tysiące 
opadających w dół teras rolniczych.
Przewracając się z boku na bok żałował, że w ogóle to widział. Za każdym razem, gdy 
zamykał oczy, próbując zasnąć, pojawiał się obraz teras: kilka metrów oddzielającej skały i 
kilkanaście centymetrów gleby. Wysiłek wielu pokoleń, aby zdobyć następną kosztowną tonę 
ziarna, następną ciężarówkę sałaty.

W dole rzeki znajduje się wielkie
państwo,
Miejsce, gdzie łączą się strumienie
ziemi.
W świecie bez podziałów
Otwarty umysł zdobywa siłę
przez spokój.
Będąc spokojnym schodzi na
dół.
Tak więc wielkie państwo,
schodząc na dół wchłania
mniejsze państwo,
A mniejsze państwo, schodząc na dół
wchłania wielkie państwo.

Jego własne imię zawsze wydawało się Blingowi cokolwiek dziwne. Ojciec mówił na 
niego Ling Wu, po swoim ojcu - murarzu. Matka natomiast wołała go Bili, po swoim ojcu - 
misjonarzu. Tak więc w rzeczywistości nie miał na imię William.
Jednak od pierwszego dnia w szkole w Pittsburgu jego nauczyciel nazywał go 
Williamem. Przez kolegów - szóstoklasistów - zwany był Willy Wu. Wymawiali to jako jeden 
wyraz, indiańskiego pochodzenia być może, na pewno nie półirlandzkiego i półchińskiego - 
Willawoo - nieznany wiatr czerwonoskórych.
Gdy zmęczyły go toczone za granicą jankeskie wojny oraz lewicowe popisy w kraju, 
przeniósł się z Pittsburga na uniwersytet w Pekinie. Tutaj profesorowie mówili na niego Bee. 
Bee Ling Wu. Dlatego, że w dokumentach użył litery „B” przed swym nazwiskiem. Z kolei to 
imię zmieniło się dzięki członkom jego drużyny sportowej na Bee Wing Lou. Duży wpływ 
miała na to jedyna (prócz niego) osoba, mówiąca po angielsku - dziewczyna z Sydney.
- Bee Wing Louie, jesteś takim pięknym czarnookim robaczkiem - wyjaśniła z typowym 
dla Australijczyków zamiłowaniem do gry słów, gdzie „bee” oznaczało pszczołę, „wing” zaś 
skrzydło.
- Bardziej niż biegi długodystansowe interesują cię skoki z kwiatka na kwiatek. Nie mylę 
się? - dodawała po chwili.
Prawdą było, że w pittsburskiej drużynie zajmował setną pozycję, dwusetną zaś w całym 
okręgu. Żaden z niego rekordzista świata. Przerzucił się na długie dystanse, kiedy z bieżni 
wypędziły go wiek i zakłopotanie. W Chinach odnalazł nowy zapał. Nowoczesne jankeskie 
metody w postaci witamin, obuwia i technik trenerskich uczyniły z niego lidera całej 
prowincji wschodniej w biegach na 1500 metrów. Wyniki, które byłyby zaledwie 
przeciętnymi w Stanach, w Chinach przynosiły mu szacunek i medale. Od wszystkich z 
wyjątkiem złośliwej Aussie.
- Naprzód! - wołała do niego na ostatnim zakręcie, wymachując stoperem. - Za chwilę 
pobijesz rekord Mary Decker, naprzód!
Teraz zaś amerykańscy dziennikarze, kiedy przedstawiono go jako B. Linga, zwracali się 
do niego per Bling. Bling Clawsby.
- Spadamy - oświadczył - zanim zadenuncjuję was jako agentów KGB.
Fotograf potrząsnął głową.
- Nikt w to nie uwierzy, Bling. Pan Mude zapewnił, że mamy nieomylny wygląd 
amerykańskich kapitalistów.
Mude był tłumaczem, zatrudnionym przez prasę amerykańską na czas nadchodzącej 
imprezy. Miał czterdzieści lat i przeróżne kaprysy. Fryzura i ubranie były w nieskazitelnie 
zachodnim stylu. Z tych samych powodów, dla których w dzień wyścigów zdjęto słynne 
portrety Marksa i Engelsa, ostrzeżono Mudego, że byłoby bardziej pożądane, aby założył coś 
mniej irytującego dla przybyszów z Ameryki niż jego codzienny szary strój Czerwonego 
Zagrożenia. Coś zachodniego. Pan Mude zamówił więc u krawca niebieski garnitur z 
guzikami z masy perłowej oraz wyszywanymi głowami byków. Spod błękitnych mankietów 
spodni błyszczały tajwańskie buty kowbojskie. Spinka w kształcie sześciostrzałowego kolta 
solidnie przytrzymywała krawatkę. Doskonały strój do Hee Haw.
Na pekińskim lotnisku jego wygląd bynajmniej nie pobudzał do śmiechu. Wręcz 
przeciwnie - czynił go jeszcze bardziej złowieszczym, szczególnie, gdy otworzył przed nimi 
bramy terminalu celnego jednym czarodziejskim słowem: „Dyplomatyczny”.
Od razu dawało się wyczuć, że nie lubi angielskiego. Ponieważ język ten został mu 
przydzielony, pewne testy musiały stwierdzić zdolności w tym kierunku. Musi więc mieć 
kwalifikacje. W związku z tym Mude pokonał i tego przeciwnika.
Potrafił tłumaczyć - szło mu to dosyć sztywno - lecz nie rozmawiać. Nici z towarzyskiej 
pogawędki czy żartów. Stać go było wyłącznie na uśmiech i stwierdzenia „Nie” lub „Nie 
wolno”, lub „Przykro mi, ale to niemożliwe”.
Tak więc dziennikarze szczerze ucieszyli się, wpadając w holu hotelowym na Blinga. 
Czytał komiks ze Spidermanem i słuchał malutkiego magnetofonu z nagraniem Devo 
„Trzaśnij z bicza”. Dziennikarze stanęli jak wryci. Oto młody Chińczyk w niebieskich 
okularach, sportowych spodniach i ze zwykłą tutaj fryzurą na jeżyka, która w tym wypadku 
była jeżykiem o bardzo długich i nieporządnie sterczących kolcach. Dziennikarze nie mogli 
wyjść z podziwu.
- Czyż to nie cudowna niespodzianka? - zawołali. - Pekiński punk.
- Pudło - odpowiedział Bili. - Sfora jankeskich psów, które uciekły z moczarów. 
Zajmijcie miejsca. Widzę, że macie ochotę kupić chińskiemu studentowi szklaneczkę czegoś 
mocniejszego.
Po kilku kolejkach dżinu i ideologicznych sporów zatrudnili go jako pośrednika z 
wynagrodzeniem jednej pary butów sportowych i zastrzeżeniem, by w niniejszym 
opowiadaniu nie wyjawiać jego prawdziwej tożsamości.
- Nie ma strachu - zapewnili go. - Nikt się nie dowie, że Bling Clawsby zdradził nas na 
rzecz Orientu.
Umowa została zawarta i Bling od tej pory ich nie odstępował. Mude nie zwracał uwagi 
na ten nowofalowy dodatek do świty, ale i tak próbował ten fakt wykorzystać. W pewnym 
sensie Bling stał się dla niego pretekstem do jeszcze bardziej nie-odgadnionego zachowania. 
Odkrył, że trudniejsze pytania mogą być z powodzeniem przerzucone na barki Blinga. Kiedy 
ktoś pytał: „Jak akademia sportowa wybiera swych studentów?”, „Czy istnieje w Chinach 
prawo regresu, jeśli załóżmy, że ten szalony kierowca autobusu przejedzie rowerzystę?” albo 
„Dlaczego właściwie Chiny organizują te zawody?”, wówczas Mude z kurtuazją odsuwał od 
siebie owe zagadnienia.
- Pan Bee Ling to lepiej wyjaśni.
- Niech więc pan to wyjaśni, Bling - upierał się pisarz. - Jeśli Chiny chcą się nam pokazać 
z jak najlepszej strony, to czemu właśnie w maratonie? Przecież dostaną potężne manto.
Bling pochylił się nad przejściem pośrodku podskakującego autobusu, aby w ten sposób 
Mude nie mógł dosłyszeć jego stów.
- Musicie zrozumieć, że paradoks jest czymś innym dla marksistów i dla was, głuptasów. 
Lenin uważał, że „dialektyka to analiza paradoksu w istocie wszystkich rzeczy”. Engels 
powiedział: „Ruch sam w sobie jest paradoksem”. Mao zaś utrzymywał, że rewolucja i postęp 
wyrastają z paradoksu. Tradycyjna filozofia: „Niebo jest niezmienne, jako i Tao jest 
niezmienne”, była według niego narzędziem w rękach klas panujących, które to narzędzie 
usprawiedliwiało tradycyjny stan rzeczy. Tak zwana „droga” była zatem formą tego, co zwał 
Materiałem Mechanicznym lub Parweniuszowskim Ewolucjonizmem i którą uważał za 
paradoks tkwiący w samym jądrze transcendentalno-metafizycznego taoizmu przeszłości. 
Jasne? To prawdziwe osiągnięcie początków jego działalności. Mao nie oceniał starych 
metod, on tylko wskazywał na tkwiące w nich sprzeczności.
- Zabezpieczenie na przyszłość?
- W pewnym sensie. Z drugiej strony dał początek łańcuchowi rozważań, które 
doprowadziły do jego klęski. Paradoks może zrodzić rewolucję, lecz kiedy rewolucjonista 
przejmuje władzę, stara się wyeliminować tę rzecz, która mu władzę dała: opozycję, 
niezadowolenie, nieufność wobec rządu. Rewolucja jest smokiem, który osiąga szczyt przez 
pożarcie swego ojca. Tak więc smok rewolucji w sposób naturalny nie może ufać sam sobie - 
tak? - jak i innym ognistym braciom błąkającym się po poletkach ryżowych.
- Wygląda na to, że tego smoka połknęła jego własna żonka - zauważył fotograf. Śledził 
ostatnie doniesienia w gazetach z tłumaczeniem na angielski.
- Masz na myśli wdowę po Mao z jej kwartetem? Nie, to tylko niedołężna staruszka, 
której trafiły się lejce wózka. Brakowało jej odwagi lub zwykłego sprytu, aby definitywnie 
odsunąć Mao od władzy. Nawet gdy był stary i zgrzybiały. Nie. To co się naprawdę liczy, to 
fakt, że będąc na szczycie Mao odważył się dotknąć kilka naprawdę grubych ryb. Wyobraźcie 
sobie demony jego prywatnego piekła: wszyscy ludzie, których kazał zabić, aby wprowadzić 
w życie plany Rewolucji Kulturalnej, wszyscy towarzysze, koledzy, profesorowie, poeci...
- Myślałem, że z powodu Mao opuściłeś Pittsburg, Bling. Teraz przemawiasz jak 
wyznawca totalitaryzmu.
- Paradoks - odrzekł Bling, odwracając się do okna, za którym przesuwała się 
nieskończona procesja czarnych rowerów - stał się dla wielu z nas nową drogą.
- Skoro tak, to czemu słuchasz Devo? - spytał pisarz. Myślał, że Bling ze swoim 
śmiesznym jeżem i porozciąganym podkoszulkiem przyłączył się do Nowej Fali. Bling posłał 
mu zdziczałe spojrzenie.
- Nie lubię Devo. A słucham go z tego samego powodu, dla którego biegam. Aby 
pobudzić wydzielanie endorfiny. - Poklepał się po kieszeniach w poszukiwaniu grzebienia. - 
Biegam, ponieważ to sprawia ból.
Początkowo spotkanie miało się odbyć, aby lekarze i prasa mogli obejrzeć ponad 
siedemdziesięciu zawodników, którzy startować będą w jutrzejszych zawodach. Co jednak 
więcej może lekarz wiedzieć o sportowcach niż sam zainteresowany? Co może powiedzieć 
kardiolog na temat trzydziestopięcioletniego fanatyka ćwiczeń z tętnem 35 uderzeń na minutę 
i piętami grubymi jak podeszwy butów?
Tak więc przegląd lekarski został odwołany, a w jego miejsce pojawiły się pełne obaw 
ostrzeżenia. Woda była w nich sprawą najwyższej wagi.
- Nie wolno ssać gąbek. Napoje od organizatorów ustawione będą na białych stolikach. 
Od osób prywatnych na czerwonych. Można brać, kiedy przyjdzie ochota. Prywatne napoje 
muszą zostać dzisiaj dostarczone do analizy.
Chuck Hattersly nachylił się i szepnął:
- Rozumiem! Chcą ukraść naszą receptę na Gatorade.
- Proszę nie osłabiać sił poprzez stres. Apeluję o spokój. Aby nie zatrzymywać widowni i 
ruchu ulicznego, będziemy jednak obcinać punkty za powolne...
Szmer w sali urwał się nagle. Obcinanie punktów? Nikt o czymś takim nie słyszał od 
początków istnienia maratonu. Dopóki byłeś zdolny zrobić krok, mogłeś pozostać w 
konkurencji.
- Ci, którzy nie przebiegną 25 kilometrów w czasie niższym niż godzina czterdzieści, 
zostaną usunięci z dalszej części zawodów.
Siedzący między sześćdziesięcioma innymi biegaczami chińskimi Yang poczuł, że coś 
ściska go w żołądku. Nie miał pojęcia o swoim czasie na 25 kilometrów, nie mówiąc o tym, 
że nie wiedział, ile to jest dwadzieścia pięć kilometrów. Z wioski do szkoły? Połowę tego? 
Dwa razy tyle?
- Ci, którzy przebiegną 35 kilometrów w czasie niższym niż dwie godziny dwadzieścia, 
zostaną usunięci.
Przez moment Yang był sparaliżowany strachem. Przypomniał sobie tłum wiwatujący 
koło cmentarza. Gdyby go zdyskwalifikowano, nie mógłby już nigdy wrócić do domu. O 
wiele lepiej byłoby w ogóle nie startować! Wtedy zaświtało mu, że jedyną rzeczą, którą musi 
zrobić, jest przebiec 35 kilometrów w dwie godziny i dwadzieścia minut. Przez resztę drogi 
może się nawet czołgać.
- Sugeruje się też dobrowolną rezygnację w przypadku złego samopoczucia.
- Złego samopoczucia? - mruknął zahartowany w bojach weteran z Nowej Zelandii. - Nie 
denerwować się? On myśli, że po co my, do diabła, biegniemy?
- Jeszcze jedna istotna sprawa. Woda w gąbkach służy do ocierania twarzy. Nie do picia. 
Napoje znajdować się będą na stołach. Naszym najgłębszym życzeniem jest, aby zawodnicy 
nie pili wody z gąbek. Kończąc chciałbym życzyć wszystkim szczęścia. Przypominam o 
dzisiejszym bankiecie w Wielkim Holu. Dziękuję za uwagę.
Całe to wydarzenie było trochę i długie, i niezręczne. Nawet jeśli jego cel, mówiąc 
delikatnie, był do końca jasny, nikt nie chciał przedłużać go pytaniami. Kiedy zawodnicy 
zaczęli tłoczyć się do autobusów, pisarz - uzbrojony w notes i pióro - przyparł do muru 
Chucka Hattersly i próbował wybadać jego opinie na temat głównego przesłania konferencji.
- Nie ssać wody z gąbek - podsumował Hattersly bez chwili wahania.

Gdy droga drogi wiedzie w dół,
Powstaje z kolan doktryna prawości.
Gdy ukazuje się wiedza i mądrość,
Podnosi czoło hipokryzja.
Gdy sześć stosunków rodzinnych jest
w dysharmonii,
Rezultatem jest synowska troska i głęboka
miłość dzieci.
Gdy państwo podupada,
Wznoszą się hymny pochwalne na cześć
ministrów.

Według słów pana Mude po obiedzie oczekiwało ich zwiedzanie całego wachlarza 
pałaców i pagód, które ogólnie uważane były za elementy obowiązkowej jazdy każdego, kto 
po raz pierwszy odwiedzał Pekin. Dziennikarze chcieli wiedzieć, czy zamiast tego nie 
mogliby odwiedzić hotelu chińskich biegaczy. Mude stwierdził surowo, że popołudnie 
przeznaczają oni wyłącznie na wypoczynek. Następnie zapragnęli obejrzeć Mur Demokracji. 
Mude wyjaśnił, że nic takiego już nie istnieje. Pierzastogłowy wolnomyśliciel Bee Wing 
Bling, czując się rozluźnionym w towarzystwie swych półrodaków, sprostował, że mur co 
prawda istnieje, lecz pokryty jest ogłoszeniami obywateli poszukujących lodówek z 
przegródkami na jajka. Żadnych więcej plakatów oporu i protestu. Mude czuł się w 
obowiązku poinformować, że głupie te napisy były źródłem zamieszania.
- Jeśli ktoś chce wyrazić swój komentarz, może napisać bezpośrednio do biur rządowych.
- Zgadza się - potwierdził Bili. - Lepiej wprowadzić zamieszanie wśród biurokratów. Są 
do tego przyzwyczajeni.
- Ach! - Mude uśmiechnął się do dziennikarzy. - Zapewne będziecie chcieli zatrzymać się 
przy Magazynie Przyjaźni przed wyprawą do Zakazanego Miasta. Mają Coca-Colę.
Dziennikarze o wiele bardziej woleliby powłóczyć się na własną rękę. Zaczęli już jednak 
grać na pozytywnych uczuciach Mudego, aby ten załatwił im pozwolenie śledzenia peletonu z 
jadącej za zawodnikami taksówki. Postanowili go więc nie drażnić. Wszystko można znieść, 
aby tylko nie siedzieć przez dwie godziny na linii startu-finiszu wraz z resztą obsługi 
prasowej.
Jeśliby Mude nie posiadał uczuć pozytywnych, należało przynajmniej trzymać sięz daleka 
od jego uczuć negatywnych.
Dawało się wyczuć, że pod powłoczką zachodniego stylu i wschodniej cierpliwości 
zaczyna się zbierać para irytacji. Mimo że pan Mude nigdy tego nie powiedział, było 
oczywiste, że resztki sympatii dla Blinga zaczęły niknąć w zastraszającym tempie. Kiedy 
kupował bilety do jakiegoś wartego obejrzenia miejsca, nigdy nie dołączał osoby niedbałego 
studenta. Bling musiał więc odwołać się do osobistych funduszy, jeśli chciał wejść do 
Zakazanych Miast czy Pałaców Letnich. Gdy wreszcie fundusze te uległy wyczerpaniu, 
dziennikarze płacili za niego. Wprawiło to pana Mude w stan ogólnego zaniepokojenia. 
Wycieczka przybrała niewygodny dla pana Mude obrót: za wiele jankeskich wybuchów 
śmiechu z sardonicznych komentarzy Blinga na temat pekińskiej recesji, zbyt dużo rozmów, z 
których czuł się wykluczony, szczególnie jeśli chodzi o zagadnienia sportowe.
- Czy pan także biega, panie Wu?
Wychodzili właśnie z parku Beihai, słynnego ze swej kopuły i tłumów kolorowo 
ubranych uczniów, porozrzucanych tu i tam na trawie niczym zagubione kwiaty. Mude 
opowiadał im o wielowiekowej reputacji parku jako przybytku cichego piękna. Bling udzielał 
nieco świeższych informacji. Podobno jeszcze dwa lata temu park zamknięty był dla szerokiej 
publiczności, cudowny spokój jeziora nie zakłócony kursami wypożyczanych łodzi, a 
masywne bramy zatrzaśnięte i pilnie strzeżone. Nikogo nie wpuszczano do środka, z 
wyjątkiem żony Mao i jej osobistych gości.
Bling mówił też, jakie to było wielkie wydarzenie, gdy po latach biegania obok 
zakazanego raju, ni stąd, ni zowąd otworzyły się drzwi i od tej pory można już było trenować 
w środku. Wtedy właśnie Mude przerwał mu swoim pytaniem o bieganie.
- Jasne, że biegam - odpowiedział Bling. - Jeden z bohaterów miasta, trzeci rok 
koślawienia fizycznego na Uniwersytecie Pekińskim. Niech pan nas odwiedzi, panie Mude, 
bardzo proszę.
- Biegacz długodystansowy?
- Piątki i dziesiątki. Jestem rekordzistą szkoły na 1500 metrów.
- W takim razie będziemy mogli jutro podziwiać pańskie występy?
- Przykro mi. Jutrzejsi bohaterowie będą musieli obejść się bez swego niezrównanego 
towarzysza.
- Z pewnością zgłosił pan swoją kandydaturę? Taki miejscowy entuzjasta biegów jak 
pan?
- Zapomniał pan, że otrzymuje się zaproszenie?
- Ach, prawda - przyznał Mude. - Zapomniałem. Tym gorzej dla pana, panie Wu.
Bling opuścił niebieskie okulary, aby przyjrzeć się twarzy Mudego. Nie sposób było 
stwierdzić, czy umysł za tą opanowaną twarzą był pełen pobłażania, protekcjonalny, czy jaki 
tam, u diabła.
- Namówcie ich na 1500 metrów wokół Tien An Men, coś jakby maraton w Nowym 
Jorku, a zobaczycie, jak będę wypruwał z siebie moje żółte żyły.
- Byłby to bardzo przyjemny widok.
Aby uwolnić Blinga od dalszych tortur, wydawca spytał, czy możemy pojechać na teren 
uniwersytetu i zorientować się, co nowego na tamtejszej scenie sportowej. Lekka praktyka na 
torze niewykluczona. Tym razem Bling okazał się wielce niechętny, Mude zaś 
nieoczekiwanie przychylny. Przyznał wprawdzie, że obowiązkiem jego jest teraz pomagać w 
przygotowaniach do bankietu, lecz nie ma nic przeciwko temu, byśmy podrzucili go w pewne 
miejsce, sami zaś towarzyszyli panu Wu w zaprawie sportowej. Wszyscy stali oniemiali w 
obliczu takiej propozycji. Byli też lekko zbici z tropu. Gdy Mude wysiadł obok wskazanego 
przez siebie budynku z czerwonej cegły, Bling stał się podwójnie niespokojny.
- To było Biuro Spraw Imigracyjnych!
- Ciekawe, o kogo mu chodzi? - głośno myślał fotograf.
- Nie ręczę za to, ale założę się - stwierdził nieszczęśliwiec Bling - że ktoś chce mnie 
zamudować.
Nikt nie przyjął zakładu. Droga do uniwersytetu upłynęła w smutnym milczeniu.
Mimo radosnego gwaru studentów budynki uniwersyteckie były tak tragicznie szare, jak 
ołowiane niebo ponad nimi. Zwykle w takich miejscach znajdują się trawniki, ale tutaj leżała 
taka sama jak i w innych okolicach miasta rozgrzebana ziemia, tylko bardziej zaśmiecona.
Szeregi zszarzałych drzew gumowych rzucały cień na wszystkie rzeczy wokół, 
wytwarzając atmosferę jakby dna morskiego. Obrazu dopełniały posępne twarze robotników. 
Bling wyjaśnił, że istnieje stan wojny między studentami a pracownikami fizycznymi, którzy 
również mieszkają w miasteczku akademickim. Pękają opony rowerów i zdarzają się gwałty, 
także bójki pomiędzy gangami robotników, którzy uważają studentów za arogantów i leni, a 
gangami studentów, którzy myślą to samo o robotnikach, tylko dodają jeszcze słówko 
„nieuki”. Bez ochrony policji studenci znaleźliby się w prawdziwie opłakanym położeniu.
- Spomiędzy czterdziestu tysięcy mieszkańców miasteczka akademickiego mniej niż 
osiem tysięcy to studenci.
- Wygląda na to, że ludzie od młota są o wiele liczniejsi niż inteligencja.
- W Chinach zawsze tak było - stwierdził Bling.
Z powodu jutrzejszych wyścigów na stadionie nie odbywał się żaden trening. Pomimo to 
trzech chińskich studentów i dziewczyna z Australii włóczyli się po betonowym budynku sali 
gimnastycznej w poszukiwaniu kogoś, kto mógłby dać im klucz do przebieralni. Bling 
objaśnił, jak obejść się bez klucza i stwierdził, że dzisiaj daruje sobie trening. Wydawca mimo 
to chciał zostać i zrobić kilka zdjęć. Bling niechętnie sprowadził ich po ciemnych betonowych 
schodach do popękanych drewnianych drzwi w piwnicy. Dziewczyna grzebała pałeczkami w 
dziurce od klucza. Bling przejął owe cenne instrumenty, otworzył drzwi i zapalił światło. 
Było to cementowe pomieszczenie, kompletnie pozbawione okien, zjedna leżanką i malutkim 
biurkiem. Żelazny pręt umocowany z drugiej strony drzwi wypełniały dziesiątki 
podniszczonych dresów.
- Nasza przebieralnia - stwierdził Bling. - Wykwintne mieszkanko, co? A tutaj... - spod 
łóżka wyciągnął kartonowe pudło - nasz magazyn sprzętu.
W pudle leżały rozwalające się buty nie do pary, cztery bambusowe pałeczki sztafetowe 
oraz jeden pistolet i jeden dysk.
- Oszczep służy do wieszania widocznych tu słodko pachnących kostiumów sportowych - 
wskazała dziewczyna.
Gdy wyszli z budynku, Bling założył na nos swe błękitne okulary i zaczął iść w kierunku, 
z którego przybyli.
- To chyba pomaga zrozumieć, dlaczego Chiny nie wypuszczają lekkoatletycznych 
geniuszy?
Gdy znaleźli się pod główną bramą, stwierdzili, że ich autobus zniknął. Na jego miejscu 
znajdowała się jedna z tych olbrzymich, czarnych rosyjskich limuzyn, zwanych Czerwonymi 
Flagami. Wyglądało to jak skrzyżowanie modelu Packarda i czołgu. Z wnętrza wysiadł 
kierowca, skłonił się w pas i wręczył im cztery zaproszenia.
- To od Mudego. Mówi, że autobus potrzebny był do innych celów i w związku z tym do 
hotelu odwiezie nas limuzyna. Tam będziemy mogli się przebrać. Następnie 
przetransportowani zostaniemy na bankiet. Czwarte zaproszenie przeznaczone jest dla pana 
Wu i pan Mude sugeruje, abyśmy przekazali panu Wu, że miejsce zostało już dla niego 
zarezerwowane.
- O cholera - gwizdnął Bling. - O cholera.

Trzydzieści szprych otacza piastę, aby stworzyć koło,
Ale to obręcz jest źródłem jego użyteczności.
Naczynie lepi się z gliny, Ale jego użyteczność zależy od pustki w środku.
Pokój posiada okna i drzwi, Ale to podłoga czyni go użytecznym. 
Dlatego zamieniaj istnienia na swoją korzyść, 
Nieistnienie zaś czyń pożytecznym.

Był to chyba najpiękniejszy salon świata, z pewnością zaś największy. Spokojnie można 
byłoby rozegrać tam mecz kanadyjskiego futbolu, a po bokach i tak zostałoby miejsce na 
siedzenia dla publiczności i na łazienki.
Za dnia na zewnątrz zawsze znajduje się garstka ludzi, gapiących się na wspaniałą 
monumentalność Wielkiego Holu. W ten wieczór jednak tłum był bardzo gęsty, ponieważ 
odbywały się aż dwa przyjęcia: bankiet Maratonu Pekińskiego i oficjalne przyjęcie na cześć 
prezydenta Gnassingbe Eyademy z Togo. W kraju bez serialu „M.A.S.H.” i gier wideo - było 
to coś wartego zobaczenia.
Tłum, unosząc się na palcach, oczekiwał, że dojrzy coś niespotykanego - słynnego 
sportowca, może błysk w oku afrykańskiego potentata. Sznur limuzyn. Z pewnością pierwszy 
pasażer wielkiego czarnego sedana musiał rozczarować - kolczasto-głowy Chińczyk w 
zwyczajnej brązowej marynarce. Następny gość był już lepszy - wielki wschodni przybysz z 
brodą. Po nim przyjechał jeszcze lepszy i większy. Ostatnie zjawisko, które wynurzyło się ze 
środka rosyjskiej limuzyny - do diaska! - ten zdolny był zmusić każdego ciekawskiego do 
żyrafiego wyciągania szyi. Facet miał niespotykane rozmiary, a prócz tego niósł na sobie 
arsenał optyczny o bardzo przekonywających propozycjach, poprzypinany wzdłuż szarfy: 
wyglądało to jak bandoliery na zbójnickim herszcie z przeszłości. Wielu gapiów odeszło 
wówczas do domów w najwyższym zadowoleniu.
Czwarty gość się spóźniał. Przyjęcie zostało rozpoczęte. Hałas było słychać we 
wszystkich marmurowych korytarzach, ogłuszający niczym zwodniczy huk wodospadu. Gdy 
dotarli do dwóch pięciometrowych waz przy drzwiach, gdzie przepuścili ich uzbrojeni 
strażnicy, ulegli zadziwieniu równemu olśnieniu tłumów na zewnątrz. Pokój wielki jak 
lotniczy hangar, wypełniony tysiącami ludzi przy setkach okrągłych stolików, a każdy ze 
stolików oblegany przez tuziny kręcących się kelnerów, wymieniających talerze, 
przynoszących nowe dania, napełniających kieliszki zda się wyczarowane wprost z 
powietrza.,
Zaprowadzono ich do zarezerwowanego stolika, przy którym siedziało już ośmioro 
współbiesiadników, czekając uprzejmie na ich przybycie. Dwóch Afrykańczyków w średnim 
wieku, w żałobnie wyglądających garniturach i o równie żałobnych minach, dwóch 
niechlujnych Chińczyków w ubrankach Sun Yat-Sena, jakaś orientalna piękność i dwóch 
chińskich biegaczy wraz z trenerem. Wszyscy wstali na ich widok i zaczęło się ogólne 
ściskanie rąk. Kobieta zaś tłumaczyła.
Afrykańczycy przyjechali z Tanzanii - trener i szkoleniowiec. Ich żałosne miny brały się z 
tego, że ich sportowiec) najwyraźniej nie opuścił Tanzanii i nie weźmie udziału w zawodach. 
Czuli się w obowiązku przyjść na przyjęcie, gdyż posiadali rezerwację miejsc. Postanowili 
jednak opuścić Pekin jutro rano, zbyt zrozpaczeni brakiem zawodnika, aby być w stanie 
obserwować wyścig. Niechlujna para pracowała dla „China Sports”, pozbawionego animuszu, 
lecz nie najgorszego brukowca, wydawanego po angielsku. Dwaj młodzi lekkoatleci 
pochodzili z wioski w odległej prowincji. Ich twarze subtelnie (różniły się od twarzy 
mieszkańców Pekinu, były bardziej płaskie, ciemniejsze, z pewnymi cygańskimi pobłyskami. 
Wyższy i starszy z nich odpowiadał na wzajemne prezentacje ukazując w uśmiechu fenomen 
dentystyczny, który walczył o lepsze i z pozostałymi atrakcjami wieczoru: miał dodatkowy 
ząb, na samym środku szczęki, i wcale nie czuł się tym skrępowany. Mniejszy zawodnik był 
tak nieśmiały, jak jego kolega rezolutny. Często opuszczał długie rzęsy na swe czarne oczy 
oraz nerwowo zapinał i odpinał guziki płaszcza. Trener był niedosiężny.
Po początkowym ganbei wszyscy usiedli do pierwszego dania, które okazało się samo w 
sobie niezłym maratonem. Gdy dźgali pałeczkami w dziwaczne przystawki, na stole z przodu 
sali zaprezentowano nagrody dla jutrzejszych zwycięzców - dziesięć ceramicznych waz, jedna 
większa od drugiej, oraz srebrne trofeum, które co roku powracać będzie do Pekinu, aby trafić 
do kolejnego zwycięzcy. Jak sala długa i szeroka rozlegały się głośne mlaśnięcia głodnego 
zachwytu. Cóż za świetne nagrody!
Kolejnym punktem programu były przemówienia, dziennikarze dostrzegli Mudego, 
usadowionego obok podium. Zmienił wcielenie z zachodnio-zachodniego na wschodnio-
zachod-ni: oksfordzką ciemnoniebieską marynarkę z wyszytymi na kieszonce herbami. Padło 
jego nazwisko i Mude podniósł się z krzesła. Fotograf wziął z torby Blinga mały magnetofon, 
wcisnął klawisz zapisu i postawił go na stole. Wkrótce stało się jasne, że ani Chińczycy, ani 
Okrągłoocy nie rozumieli ani słowa z przemówienia Mudego. Tysiącznoustny pogłos 
pogawędek znów podniósł się znad stolików. Mude jakby tego nie zauważał.
Amerykański wydawca wdał się w rozmowę ze swymi chińskimi kolegami po fachu oraz 
trenerem. Pisarz robił notatki. Fotograf zajmował się uwiecznianiem egzotycznych potraw w 
kolejności ich przybywania, szepcząc do magnetofonu opisy każdej z nich. Gdyby maraton 
nie wypalił, powstałaby niezła książka kucharska.

WIELKI HOL - NOC PRZED ZAWODAMI
(hałasy stołowe; niewyraźne przemówienia w tle)
Szept obok mikrofonu: Malutkie marynowane pomidory ułożone w delikatny wachlarz, 
węgorz w imbirze, korzeń lotosu w sosie marżowym, szyjka kaczki, rzodkiewki wycięte w 
kształcie róż...
Wydawca: Czyim pomysłem są jutrzejsze zawody? (chińskie tłumaczenie w obydwie 
strony)
Kobiecy Głos: On mówi, że pomysł pochodzi od mas. W Nowych Chinach wszystkie 
propozycje wychodzą od mas.
Wydawca: Dlaczego nie mają lepszych rezultatów? Spytaj go.
Kobiecy Głos: Mówi, że czas najszybszego zawodnika wynosi dwie godziny i trzynaście 
minut. Spotkacie go dzisiaj. Pochodzi z mniejszości Prowincji Związkowej.
Wydawca: Co to za mniejszości?
Kobiecy Głos: Wiele ich w Chinach! Ci dwaj chłopcy też pochodzą z mniejszości. Z 
innych prowincji, mówią innymi językami.
Młody Głos Męski (Bling): Na fladze chińskiej znajdują się gwiazdy. Każda z nich 
przedstawia jedną mniejszość.
Szept: Gotowane jajka, marynowane jajka, jajka nasączone herbatą i po jednej 
tysiącletniej skamielinie jajka na każdy stół, jak złowróżbna czarna galareta z jeszcze 
czarniejszym żółtkiem.
Wydawca: Mogłabyś spytać, czy Chiny gotowe są uczynić wysiłek w celu przyłączenia 
się do czołówki światowej?
Kobiecy Głos: Mówi, że bez wątpienia.
Wydawca: Czy sam zajmował się sportem?
Kobiecy Głos: Gdy miał dwadzieścia lat, jego wielkim marzeniem był wyjazd na 
olimpiadę. To było trzydzieści lat temu, w czasie wielkiego zamieszania w Chinach.
Szept:...groch, orzechy włoskie, marynowane orzechy laskowe, żołądki ryb i flambe z 
selera...
Męski Głos Chiński: Ganbei!
Kobiecy Głos: On mówi: „Za zdrowie waszego kraju”!
Wszyscy: Ganbei!
Wydawca: Jeżeli ktoś wykazuje wyjątkowy talent sportowy, to czy przyznawane są mu 
specjalne fundusze rządowe?
Kobiecy Głos: Mówi, że tak.
Bling: Tak, tak, po trzykroć tak!
Kobiecy Głos: Mówi, że osoba szczególnie utalentowana dostanie lepsze jedzenie.
Bling: Dlatego drużyna koszykówki wyrosła na gigantów. Jeden trzymetrowy dupek 
zwany Mongolską Wieżą! To naprawdę dużo.
Wydawca: Czy jest filozofia... To znaczy, czy istnieją partyjne wytyczne, dotyczące 
sprawności fizycznej?
Głos Kobiecy: Mówi, że partyjne wytyczne to po pierwsze zdrowie, potem przyjaźń, a 
potem rywalizacja.
Wydawca: Wiedziałem, że muszą mieć wytyczne. Spytaj, dlaczego nigdy wcześniej nie 
poruszali tej kwestii, gdyż...
Bling: Poruszali. Mao zrobił z tego wielką aferę. Sam był zdrów jak rydz.
Wydawca: Chciałem powiedzieć, czy Mao świadomy był zdrowia narodu?
(długie narady w języku chińskim)
Kobiecy Głos: W 1953 roku Przewodniczący Mao zauważył, że stan zdrowia narodu nie 
jest dobry... zpowodu choroby ubóstwa. Tak więc po wyzwoleniu, w 1953 roku, 
Przewodniczący Mao zdecydował, aby poświęcić tej sprawie szczególną uwagę.
Szept:...marynowane wiśnie, prasowana kaczka, szatkowa-na szynka, mielone mięczaki, 
pierogi z krowy morskiej, gęś ganbejowana...
Męski Głos Chiński: Ganbei!
Głos Kobiecy: Mówi: „Za sportowców Chin i Stanów Zjednoczonych”.
Wszyscy: Ganbei!
Wydawca: Spytaj, co podaje się kontuzjowanemu sportowcowi, czy stosuje się 
akupunkturę?
Głos Kobiety: Mówi: „Tak”.
Wydawca: Czy może powiedzieć cośbliższego na ten temat?
Głos Kobiety: Tylko na podstawie osobistych doświadczeń. Doznał jednej kontuzji i 
został uleczony akupunkturą.
Bling: Wiecie, na co wskazują ostatnie badania? Oto zdradzę warn, na co wskazują 
ostatnie badania: że akupunktura działa w zależności od wykształcenia pacjenta. Im bardziej 
wykształcony, tym mniejsze szansę ozdrowienia. Ganbei za ignorantów!
Pisarz: Lepiej uważaj, Bling.
Bling: Wiecie, czemu nazywają to Mao-tai? Powiem warn, czemu nazywają to Mao-tai. 
Kiedy Mao nie mógł dostać dobrego mai tai - po prostu kazał to wymyślić.
Pisarz: Bling przysposabia się do złożenia Mudemu serdecznego podziękowania za całą 
jego troskę. Dobry Boże, spójrzcie, co znalazłem w zupie. Kurzą głowę!
Bling: Lepiej ją zachowaj. To jedyna głowa, jaką zobaczysz w Chinach.
Pisarz: Zobaczymy, co jeszcze...
Szept: On znowu wchodzi, chłopcy. Uwaga!
Pisarz: Spójrz na tę kość!
Szept: On się zbliża, chłopcy.
Pisarz: Ciągnij, Biały Kle, pomyśl sobie życzenie.
Głos Kobiecy: Nie będzie o tym wiedział. Nie będzie, z południowego zachodu...
Bling: Ona ma rację. Tylko w Pittsburgu widziałem, jak ktoś wyciąga mostek z kurczaka.
Pisarz: O co ci chodzi? Słuchaj. Jego kumpel to zna. Okay, ty ciągnij.
Fotograf: Muszę to sfotografować!
Wszyscy: On wygrywa.
Pisarz: Pewnie. Spytaj jeszcze raz, jak ma na imię.
Głos Kobiecy: Mówi, że Yang.
Wydawca: A jaki ma czas?
Głos Kobiecy: Och, on jest bardzo zażenowany, czerwieni się, bo... nie ma żadnego 
czasu.
Wydawca: Żadnego? Nigdy przedtem nie biegał w maratonie?
Głos Kobiecy: Nie. Starszy mówi jednak, że to bardzo dobry biegacz.
Wydawca: Czemu został zaproszony?
Głos Kobiecy: Jego przyjaciel stwierdził, że Yang miał świetne wyniki na pięć tysięcy 
metrów.
Bling: Jaki miał więc wynik na pięć tysięcy?
Głos Kobiecy: On nie zna jego wyników. Nikt nie mierzył czasu.
Pisarz: Zapytaj... zapytaj o rodzinę.
Głos Kobiecy: Odpowiada, że mieszka z wujem i ciotką w okolicach Kufu. I z matką. 
Ojciec nie żyje.
Pisarz: Sierota! Oto czego szukamy! Osierocony kopciu-szek-maratończyk! Pochodzi z 
mniejszości narodowej, nieśmiały, mongolskie rysy twarzy, wyprzedza wszystkich i sięga po 
złoto. Spełniają się nasze marzenia...
Wydawca: To on wygrał życzenie.
Męski Głos chiński: (cośpo chińsku) Ganbei!
Głos Kobiecy: Za Długi Marsz!
Wszyscy: Ganbei!
Wydawca: Za Długi Bieg!
Wszyscy: Ganbei!
Bling: Za rakiety MX!
Wszyscy: Ganbei!
Pisarz: Uwaga, Bling! Nadchodzi nasz bohater Mude.
Głos Kobiecy: Jeden z dziennikarzy mówi, że nadchodzi pan Xu Liang i pan Mude. Nasz 
najlepszy zawodnik. Dwie godziny trzynaście minut i kawałek.
Wydawca: Dwa trzynaście! To nie żarty!
Mude: Dobry wieczór. Chciałbym przedstawić wszystkim naszego chińskiego mistrza, 
pana Xu Lianga.
Wszyscy: Ganbei!
Pisarz: Widzę, że mistrz nie wylewa dziś za kołnierz.
Bling: I nie wygląda to na jego pierwszy przystanek. Hej, Xu Liang! Za „Piratów” z 
Pittsburga!
Wszyscy: Ganbei!
Mude: Ach, dopóki pamiętam, panie Wu. Mam coś dla pana. Jeśli będzie pan tak 
uprzejmy.
Bling: Co to?
Mude: Pańskie dokumenty: przepustki, legitymacja i numer. Został pan zaproszony do 
wzięcia udziału w maratonie.
Bling: Cholera.
Wydawca: Bling? Ty masz jutro biec?
Męski Głos Chiński: Ganbei!
Wszyscy: Ganbei!
Mude: Panowie i panie, muszę zaprowadzić pana Xu Lianga do innych stołów.
Wydawca: Do widzenia!
Wszyscy: Ganbei!
Bling: Oooch, cholera...
Szept:...a teraz desery: makaron migdałowy w słodkim syropie pomarańczowym, jabłka 
polewane karmelem, które wrzuca się do zimnej wody dla zastygnięcia polewy; brak ciastek 
fortuny - chińskie ciastka fortuny nie pojawiają się na chińskich stołach.

Dobrze po północy na lotnisko w Pekinie przybywa, walcząc z przeciwnym wiatrem, 
trzeszczący DC-3. Przyleciał z Korei Północnej, zaś na pokładzie ma tonę aralii oraz jednego 
pasażera, który złapał ostatni czarter z Tanzanii.
Magapius obudził się na wietrznej płycie lotniska. Robotnicy ładujący kwiaty na 
ciężarówki nie odezwali się ani słowem. On sam czuł, że bezcelowym byłoby zaczynać z 
nimi rozmowę. Stał obok walizki i patrzył. Ogarniała go coraz większa melancholia. Gdy 
wszystkie skrzynki znalazły się na ciężarówce, podszedł bliżej i spytał:
- Pekin?
Robotnicy patrzyli tak, jak gdyby ujrzeli ducha.
- Biegnę - wyjaśnił, wykonując odpowiednią pantomimę. Pekin.
Jeden z robotników uśmiechnął się i wydał z siebie nieartykułowany dźwięk. Reszta 
zrobiła to samo. Załadowali jego torbę na tył samochodu. Magapius chciał wczołgać się za 
nią, ale robotnicy nie pozwolili na to. Zaprosili go do szoferki, sami zaś usiedli na przyczepie.
W chińskim hoteliku Yang podniósł się z łóżka, na palcach okrążył chrapiących 
współtowarzyszy i zamknął okno. To nie wiatr go obudził. I tak nie spał.
Spojrzał na zamglone ulice pod oknami wspólnego pokoju. Start na placu Tien An Men, 
około dziesięciu kilometrów w prawo, powrót około dwudziestu kilometrów po lewej. Nie 
myślał o mecie, jedynie o dwóch punktach, na których mógł zostać wykluczony. Musi 
trzymać sięblisko Zoa, który biegał już dystansy 20 kilometrów, następnie musi w tym 
samym tempie osiągnąć punkt trzydziestu pięciu kilometrów, nawet jeśli miałby upaść 
dziesięć kroków po jego przekroczeniu. Wtedy wstanie z ziemi i dalej będzie już szedł 
krokiem spacerowym. Jeśli tak wypadnie, dotrze do placu wiele godzin po zwycięzcach. Jeśli 
cała widownia będzie w domach - tym lepiej dla niego.

Dobrze zatrzaśnięte drzwi nie potrzebują zasuwy
I nikt ich nie otworzy.
Dobrze związany węzeł nie potrzebuje liny
I nikt go nie rozwiąże.
Dobry biegacz nie pozostawia śladu.

27 września 1981 roku. PlacTien An Men w Pekinie, Chiny. Planowe rozpoczęcie 
wyścigu: jedenasta zero pięć.
Dziesiąta zero zero. Jasne, czyste, błękitne niebo. Słodkie, rześkie powietrze. Mimo to 
wszędzie roi się od policji i członków PLA.
Dziesiąta piętnaście. W pogotowiu czeka eskorta motocyklowa. Piękny to widok - ich 
dumne białe tuniki i błękitne spodnie, alabastrowe hełmy i śnieżnobiałe hondy.
Dziesiąta dwadzieścia pięć. Ostatnie samochody wpuszczone do wnętrza. Autobusy 
wypełnione oczekującym tłumem, trąbiące taksówki.
Dziesiąta dwadzieścia sześć. Wszystko zamiera. Cisza. Takie milczenie przy tylu 
tysiącach obecnych? Cóż za uwaga! Cóż za siła! I cóż za koląca niepewność w obliczu owej 
właśnie siły. Kaszlący i spluwający mężczyźni. Kobiety z chustkami przyciśniętymi do ust.
Dziesiąta dwadzieścia osiem. Uczestnicy przebiegają przez plac w kierunku linii startu. 
Nerwowi i wielobarwni w swych różnorodnych kostiumach, podobni latawcom kołysanym 
przedpołudniową bryzą.
Dziesiąta trzydzieści pięć. Dwukrotnie przechodzi obok regiment PLA (nie lubią, aby 
nazywać ich Czerwoną Gwardią), którego członkowie przypominają wybrakowane manekiny.
Dziesiąta pięćdziesiąt cztery. W górę wystrzela pęk balonów chorągiewek, i opada, 
trzepoce na wietrze, znowu próbuje, unosząc za sobą czerwony ogon powitania.
Jedenasta zero zero. Wokół jeżdżą samochody zaopatrzone w głośniki i doradzają 
zgromadzonym zachowanie spokoju ciszy oraz nieprzekraczanie linii.
Jedenasta zero pięć. Dokładnie co do sekundy - strzał! Wysartowali! Żadnych okrzyków i 
oklasków. Jeden tylko odważny dżip koloru khaki z napisem „PRCC” podąża za biegaczami. 
Porusza się wzdłuż krawężnika, trąbiąc i torując swą drogę wśród tłumu. Pisarz amerykański 
wybiera sobie odpowiednie miejsce obserwacyjne i rozkłada krzesełko. Oto i oni, prowadzi 
Koreańczyk, ośrodku placu balony nareszcie wzbijają się w powietrze.
Chińczycy biegną na samym końcu. Młody Yang jest ostatni. Pisarz podnosi zgięty palec, 
by przypomnieć chłopcu o wspólnej kości. Yang odpowiada na pozdrowienie.
Po następnym zakręcie Yang wychodzi na prowadzenie w grupie chińskiej i tym razem 
malutki Bling znajduje się na szarym końcu. Wygląda tak samo nieporządnie jak zwykle 
podczas treningów szkolnych. Numer na jego plecach przyczepiony jest do góry nogami.
- Ile jeszcze? - sapie.
- Około czterdziestu kilometrów - odkrzykują ludzie.
20 kilometrów do zachodniej części Alei Fu Xing, gdzie znosi się pręgierz Gu Czeng Hu i 
20 kilometrów z powrotem, potem runda wokół placu i finisz. Trasa wyścigu wiedzie obok 
wielu interesujących obiektów - Zakazanego Miasta, Wojskowego Muzeum Rewolucji, 
Krematorium Ludowego z jego złowróżbnym piórem żółtego dymu... i milionów, milionów 
ludzi. To właśnie będzie dominujący widok, twarz przy twarzy, z których każda przesyłać 
będzie swój niepowtarzalny sygnał, niczym taśmy na konsolecie, kiedy każdy sygnał składa 
się w jakąś pieśń, twarze zaś zmywają w jedną. Wszyscy sportowcy na zawsze zachowają w 
pamięci ów jeden falujący, czarnooki obraz: Twarz Chin. Nikomu innemu nie będzie on 
dozwolony.
Twarz tę przebiega skurcz, kiedy głośniki informują, że ich mistrz i faworyt Xu Liang nie 
występuje w dzisiejszym maratonie. Zachorował zaraz po bankiecie i wycofał się z zawodów. 
Rezygnacja Xu była źródłem wielkiego rozczarowania wśród zawodników chińskich i 
zarazem powodem wielkiej zmiany w przyjacielu Yanga. Zoa jest wicemistrzem Chin. 
Wszyscy oczekują, że przejmie rolę, która należała do Xu. Ta odpowiedzialność ciąży na nim 
bardzo silnie. Yang widzi to wyraźnie, obserwując brak koncentracji i nierówne tempo 
przyjaciela. Zoa rusza nerwowo głową i ramionami. To błąd... błąd...
Gdy lekkoatleci nikną z pola widzenia, tłumy zaczynają przyglądać się dziennikarzom i 
vice versa. Pomimo wysiłku włożonego w ugłaskanie pana Mude nie pozwolono im jechać za 
peletonem. Zostali poinformowani, że mogą bardzo wygodnie obserwować wyścig na 
ekranach telewizorów w autobusie prasowym, tak jak i reszta dziennikarzy.
Autobus nabity jest aż po dach. Amerykański wydawca wdaje się w sprzeczkę. Fotograf 
wypada z furią ze środka. Pisarz włóczy się po placu z krzesełkiem pod pachą. Czeka na 
przypływ inspiracji. Zamiast tego natyka się na grupkę Chińczyków oglądających tekturowe 
pudło, ustawione na składanym stoliczku. W środku pudła znajduje się kolorowy telewizor ze 
skaczącym obrazem czołówki maratonu. Rozkłada krzesełko i przyłącza się do grupy. 
Nadchodzi piękna kobieta z wczorajszego bankietu i tłumaczy słowa chińskiego komentatora. 
Pisarz wyciąga z torby termos dżinu z tonikiem i nalewa do filiżanki. Nieźle! Brak tylko 
odrobiny inspiracji.
Jedenasta trzydzieści piąć. Widać Mike’a Pinocci ze Stanów, za nim biegnie Bobby 
Hodge, Inge Simonsen i Magapius Dasong. Mike łapie butelkę ze stolika, wypija połowę, a 
resztę oddaje wysokiemu Tanzańczykowi.
W środku chińskiej grupy Yang patrzy na krok swego przyjaciela. Zbyt sztywny, zbyt 
napięty... Biedny Zoa...
20 kilometrów. Pinocci, Simonsen, Tanzańczyk.
25 kilometrów. Pinocci w świetnej formie. Z tyłu wysoki, ciemny Magapius Dasong 
wygląda równie dobrze. Amerykański trener próbuje wcisnąć Pinocciemu kubek Gatorade, 
ale spóźnia się o ułamek sekundy. Przechwytuje go Tanzańczyk. Po wypiciu jednego łyka 
podbiega do Pinocciego i wręcza mu kubek. Sportowcy uśmiechają się do siebie przyjaźnie.
28 kilometrów. Pinocci i Dasong obok siebie. Potem niepewnie walczący Simonsen, za 
nimi wynurzający się z peletonu niezgrabny Szwed Erikstahl.
W okolicach trzydziestego kilometra wybiega policjant, aby przepędzić z drogi 
rozentuzjazmowanego widza. Magapius skręca, by ominąć policyjny rower i podstawia 
Pinocciemu nogę. Amerykanin potyka się, przetacza przez biodro i ramię, podnosi i biegnie 
dalej. Jest już jednak trzeci za Tanzańczykiem i Koreańczykiem Go Czu Senem. Pozostaje w 
czołówce, lecz rozszerzone oczy zdradzają, że utracił całą koncentrację.
Magapius daje się wyprzedzić Koreańczykowi. Rzuca Pinocciemu przepraszające 
spojrzenie i puszcza go przodem.
Odcinek nierównej drogi powoduje jakieś usterki w pracy kamery. Przez kilka 
kilometrów sportowcy stają się rozmytymi plamkami na ekranie.
Widownia zebrana na placu zaczyna w końcu przejawiać oznaki zdenerwowania. Odzywa 
się bębnienie - pięści tłuką o pusty metal bez rytmu, bez wytchnienia. Przez tłum przebija się 
pojazd wojskowy, aby sprawdzić, czy wszystko w porządku.
Wiatr próbuje zabawić zebranych podrywając w górę kawałki papieru, zalegające pusty 
plac. Powraca samochód z nowymi pasażerami w postaci kilku młodzików w kajdanach, w 
tym jednego z zakrwawionym uchem. Wszyscy na pokładzie patrzą przed siebie stoickim 
wzrokiem - zarówno złapani, jak i łapiący.
Trzydziesty piąty kilometr. Kamera działa już normalnie. Obraz staje się wyraźny. Pinocci 
trzyma się za biodro i spada z pozycji na pozycję. Magapius wciąż pewnie w czołówce, 
zostawiając Simonsena, Koreańczyka i Erikstahla na ścisłym prowadzeniu. Yang uświadamia 
sobie, że minął krytyczny punkt 35 kilometrów. Będzie mógł ukończyć bieg. Czuje się 
świetnie. Zaczyna przyśpieszać. Czemu nie? Gdy wyprzedza Zoa, jego wymęczony przyjaciel 
zachęca go do walki, chi oh.
Daleko, daleko z tyłu Bling dyszy „Och, cholera, cholera...” Widzi, że nie zdoła zapobiec 
wykluczeniu przed 35 kilometrem. Ten skurczybyk Mude! Będzie wprost zachwycony, że 
pan Dupek Wu nie dotarł nawet do mety.
Japońscy kamerzyści zawiedzeni są zachowaniem tłumu. Ci Chińczycy są sztywni i 
martwi jak kloce drewna! Pewien mężczyzna wychodzi na środek ulicy i próbuje rozruszać 
widownię. Z początku zebrani ludzie są zbici z tropu. Krzyczeć? Nie mają nic do 
pokrzyczenia.
Pierwsza dwadzieścia jeden. Kjell Erikstahl przecina taśmę. Dwie godziny piętnaście 
minut i dwadzieścia sekund. Niezbyt zachwycający wynik, ale biorąc pod uwagę miejsce, 
rygory, powietrze - nie jest najgorzej. Zaraz za nim plasuje się Norweg Simonsen (dwie 
piętnaście pięćdziesiąt jeden), trzeci zaś przybiega Jong Hyon Li z Koreańskiej Republiki 
Ludowo-Demo-kratycznej (dwie godziny piętnaście pięćdziesiąt dwa). Następny jest rodak 
Li, Go Czu Sen. Chuck Hattersly jest piąty - jedyny jankes, który otrzyma wazę. Kulejący 
Amerykanin i wysoki Tanzańczyk wpadają równocześnie na metę, co daje im dziesiątą 
pozycję. Na linii końcowej padają sobie w ramiona.
Na finałowej rundzie wokół ogromnego placu Yang zaczyna nagle wyprzedzać coraz to 
kolejnych rywali. Tłum jest zachwycony. Teraz mają już powód do wznoszenia okrzyków. 
Japończyk z magnetofonem zagrzewa ich do czynu - Chi oh! Chi oh! - co przywabia grupkę 
niespokojnych i zmartwionych policjantów. Widzowie powinni zachowywać spokój. Gdy 
Yang wyprzedza dwóch Włochów i dwóch Japończyków, ludzie nareszcie pojmują w czym 
rzecz:
- CHI! OH! CHI! OH! CHI! OH!
Yang nie jest pierwszym Chińczykiem na mecie. Szybszy był Peng Dżiasheng, z 
wynikiem dwa dwadzieścia sześć zero trzy. Ale Peng jest kompletnie wyczerpany i nie potrafi 
złapać oddechu. Yang finiszuje pełnym sprintem, wymachując miarowo rękoma, w świetnej 
formie, z błyskiem w cygańskich oczach. Tłum przerywa linię i unosi go za ramiona.
W Pekinie bohaterowie niekoniecznie finiszują pierwsi.
Trochę później, na krytycznym punkcie trzydziestu pięciu kilometrów trzech urzędników 
wbiega na trasę, powiewając pokaźnych rozmiarów czerwoną flagą. Chcą zatrzymać Blinga. 
Ten jednak przyspiesza.
- Z drogi, żółte świnie!
Przebiega między nimi i przyspiesza jeszcze bardziej. Ku wielkiemu zadowoleniu 
widzów urzędnicy rzucają się w pogoń. Tłum wiwatuje na cześć wykluczonego 
spóźnialskiego. Maprawdę Chi oh. Bling przejmuje ich entuzjazm i wrzeszczy do goniących 
urzędników:
- Nigdy nie weźmiecie Bee Wing Lou żywcem!
Na szczęście pościg wkrótce ustaje i Bling dociera do mety. Po zakończeniu imprezy 
Bling przeprosił wszystkich zainteresowanych, zaklinał się, że żałuje za wstrzymanie ruchu 
ulicznego na przeszło godzinę i, nie, naprawdę nie wie, dlaczego to zrobił.
- Może czerwona flaga tak na mnie podziałała.

Następny dzień poświęcony został na odpoczynek dla sportowców i kolejną 
obowiązkową wycieczkę dla dziennikarzy.
Tym razem podziwiać mieli krajobraz wiejski oraz jeszcze bardziej starożytne cuda.
Mały autokar zatrzymał się na drodze do grobowca dynastii Ming. Była ona z obu stron 
ozdobiona rzeźbami i fotograf pragnął uwiecznić to na kliszy. Pisarz również wysiadł z 
samochodu: chciał wybadać nieoficjalne plotki na temat Żółtego Zagrożenia. Przeszedł przez 
drogę i znalazł siew złożonym z pięciu rządków sadzie gruszkowym. Musiał wysłuchać racji 
swej kiszki stolcowej.
Przykucnięty pomiędzy opadniętymi gruszkami i falującymi chwastami pisarz próbował 
myśleć o swej pracy. Mieli zarówno dużo zdjęć jak i informacji, ale brak było myśli 
przewodniej, aby stworzyć z tego historię. To jest właśnie problem z Nową Polityką Otwarcia 
Bambusowej Kurtyny - jest zbyt wiele malutkich kawałków, aby można je zebrać w rozsądną 
całość. Potrzebny był stary, dobry haczyk w stylu scenariusza Pearla Bucka albo świeża 
inspiracja. Spojrzał bliżej na garść liści, które zerwał z rosnących wokoło chwastów. „Święte 
ziele!” Otaczało go ze wszystkich stron, całe akry kołysane delikatnym powiewiem. Ming-a-
wanna!
Do autobusu powrócił tryskając energią. Ledwie mógł doczekać się opuszczenia 
ciemnych grobowców i nieprzyjemnych świątyń i powrotu do pokoju hotelowego. Jego 
kieszenie płonęły, jakby wypełnione gotową do wydania forsą. W Pekinie nie handluje się 
narkotykami, ale jest mnóstwo sklepów z fajkami, które sprzedawane są jako memento wojny 
opiumowej.
Gdy znalazł się w hotelu, pokruszył gałązki, wrzucił je do glinianego naczynia i podpalił. 
Napełnił płuca zbawiennym dymem. Do czasu, gdy towarzysze zapukali do jego pokoju, aby 
powiedzieć, że zajechał autobus, mający zawieźć ich na ceremonię pożegnania w hotelu 
„Pekin”, miał już w głowie gotowy plan. Był nieźle przemyślany i teraz pozostawało już tylko 
wprowadzić go w życie.
Bling i reszta ekipy okazali daleko idącą, aczkolwiek zrozumiałą rezerwę.
- Jesteś szalony. Co gorsza, jesteś naćpany. Co ty sobie myślisz? Że oni tak po prostu 
pozwolą nam odlecieć z nim w roli turystycznego suweniru?
- Mówię poważnie. Weź pod uwagę ogromny rozgłos. I te nagłówki: „Kompania 
obuwnicza przemyca mistrza z Czerwonych Chin”. Powtarzam: tylko o tym pomyśl. Po kilku 
latach w Oregonie, pracując pod opieką dobrego trenera, ten chłopak wygra Maraton 
Bostoński. Sprzeda miliony pieprzonych butów. Widziałem statystykę. Z dwa zero sześć na 
trzydziestym piątym kilometrze doszedł do dwa dwadzieścia dziewięć na finiszu. To daje 
cztery pięćdziesiąt trzy na dwa kilometry na ostatnim odcinku maratonu. Rekord świata! Ten 
dzieciak to skarb, oświadczam, diament, który potrzebuje szlifierza. Pomyślcie o tym. W 
najlepszym interesie tego chłopca.
Wydawca skinął głową. Najwyraźniej rozważył sprawę. Szczególnie milion butów i 
otwierający się rynek wschodni. Fotograf wciąż miał wątpliwości.
- Nawet jeżeli chłopak się zgodzi, to jak go stąd wydostaniemy? Widzieliście papierkową 
robotę na lotnisku. Jaki paszport mu zapewnimy?
- Paszport Blinga.
- No, przepraszam bardzo!
- Z paszportem Blinga i szalikiem wokół szyi - biedny chłopiec nie może mówić, 
towarzysze, taki długi bieg: laryngitis - może mu się powieść.
- Ja jeszcze raz cholernie przepraszam, ale skąd ci u licha przyszło do głowy, że mały 
Bling da swój paszport?
- Ponieważ magazyn zapłaci mu za milczenie i za wskoczenie w piękne, błękitne 
ocieplacze oraz powrót na rodzinną mieizę w Kufu czy Bóg wie gdzie.
- Ile? - domagał się Bling.
- Powiedzmy, że tysiąc dolarów pokryje koszty lotu i kłopotu.
Teraz wydawca zaczyna cholernie przepraszać. Bling zaczął już połykać przynętę.
- Powiedzmy dodatkowe pięćset za lot powrotny.
Fotograf układał w myśli fotoreportaż dla „Sports Illustrated”: zdjęcie chłopaka 
wysiadającego z samochodu w Eugene, spotkanie z Bowermanem na boisku w Hayard, uścisk 
dłoni w ratuszu miejskim, błysk złotego pioniera w tle...
- Rzućmy okiem na zdjęcie w twoim paszporcie, Bling.
- Nie mniej niż trzy tysiące chińskich juanów. To rozsądny kompromis, trochę więcej niż 
tysiąc dolarów!
- Chiński komunistyczny Shylock z Pittsburga.
- W jaki sposób mu o tym powiemy? Najpierw trzeba będzie odłączyć go od trenerów.
- Zaprosimy go na nasząjutrzejsząwycieczkędo Wielkiego Muru! - wykrzyknął fotograf, 
dodając kolejne zdjęcie do planowanego reportażu. - Co pan o tym sądzi, kochany wydawco?
- Na początek, Bling w niczym nie przypomina tamtego chłopaka - zauważył wydawca. - 
Mają inne oczy, nosy. Dajcie mi tu zdjęcie, bo sądzę, że nawet po ucharakteryzowaniu 
tamtego faceta, urzędnik tylko spojrzy i...
Urwał, wlepiając wzrok w otwarty paszport.
- Na Boga, Bling! W jaki sposób pozwolono ci na używanie zdjęcia w tych groteskowych 
okularkach?
- Polecenie lekarskie - wyjaśnił Bling.

Kiedy na przyjęciu ujrzeli swego niedoszłego zakładnika, rzucili siędo jego stolika i 
zaczęli ponownie składać gratulacje. Każdy wymieniał z nim uścisk dłoni z nadzieją, że 
obudzi w nim zaufanie. Bling przetłumaczył ich zaproszenie na wycieczkę do Wielkiego 
Muru. Chłopiec zamrugał oczami, zaczerwienił się i wzrokiem poprosił o radę trenera. Ten 
zaś wyjaśnił, że nie będzie to możliwe. Wszyscy zawodnicy chińscy odwiedzają jutro 
Centrum Narodowej Wystawy Rolniczej. Dziękujemy za pamięć.
Przed dotarciem do ich stolika, Bling z pisarzem obmyślili serię alternatywnych spotkań, 
w czasie których w spokoju mogliby porozmawiać z chłopcem. Bling mógłby pójść za nim do 
łazienki. Bling powiedziałby, że jest do niego telefon... spełnienie ich marzeń nadeszło jednak 
z najmniej oczekiwanej strony - od mistrza niespodzianek - pana Mude.
- Trener wspomniał o waszym uprzejmym zaproszeniu dla naszego małego przyjaciela - 
zagaił Mude, stając obok ich stolika. Dziś wieczorem miał na sobie bardzo niezobowiązującą 
marynarkę, był też bez krawata. - Odbyłem naradę na ten temat z panem Wenlao i panem 
Quisan. Doszliśmy do wniosku, że to polepszyłoby stosunki między naszymi narodami. Po 
drugie, nasz kochany Yang nigdy jeszcze nie widział Wielkiego Muru. Chiny winne są mu tę 
wycieczkę, prawda?
Skinęli energicznie głowami. Mude spytał o postępy w ich pracy dziennikarskiej. Coraz 
lepiej, odpowiedział pisarz. Mude pogadał jeszcze chwilę, potem przeprosił i odszedł.
- Wybaczcie, ale czy to nie ten Tanzańczyk, który podstawił nogę Amerykaninowi? 
Muszę mu pogratulować. Co do naszego przyjaciela, sam zajmę się załatwieniem szczegółów. 
Dobranoc.
- O, cholera - mruknął wydawca po jego odejściu. - O, choera...
Następnego dnia pan Mude był nadal w dobrym nastroju, choć ubrał się nieco sztywniej 
niż poprzedniego wieczoru - w kurtkę i dżinsy. Na każdą prośbę fotografa zatrzymywał 
autobus. Śmiał się z uszczypliwych uwag Blinga o stanie dróg w Chinach. Tryskał dobrocią. 
Wiedział, że doskonale wywiązał się ze swojej misji. Żadnych przykrych incydentów, a w 
dodatku nauczył się wiele na temat jankeskich zwyczajów. Jak to się mówi, zaczynał 
kontaktować. Tak więc, gdy po przechadzce do Wielkiego Muru Bling spytał, czy mógłby 
zrobić z panem Yangiem małą przebieżkę przed odjazdem - tak sobie, aby rozruszać kości” - 
Mude odpowiedział z czarującym uśmiechem, używając wyrażenia, które specjalnie zachował 
na tego typu okazję:
- W porządku, chłopaki. Walcie śmiało. - Kiedy znikali z Yangiem za rogiem, Bling 
ciągle nie mógł powstrzymać się od śmiechu.
Dziennikarze bawili się z dzieciakami na parkingu, Mude zaś palił papierosa w 
towarzystwie kierowcy. Napływali turyści. Wielki Mur rozciągał swe cielsko niczym 
ogromny, kamienny smok, większy niż czerwie Diuny i cięższy niż Wielka Piramida w Gizie.
Nie był jednak potężniejszy. Co to, to nie. Jako cud klasy światowej, Wielki Mur jest 
bardziej przytłaczający niż podnoszący na duchu. Łatwo wyczuć, że do zbudowania cielska 
tego węża potrzeba paranoicznego umysłu nadzorującego przedsięwzięcie, którego 
zakończenie trwało trzydzieści wieków i które sięgnęło długości pięciu tysięcy kilometrów. 
Wielka Piramida głosi: „Wznoszę się ku niebiosom”. Wielki Mur mówi: „Trzymam się z dala 
od prostaków”. Chiny krzyczą: „Wpuśćmy dwudziesty wiek!” Mur twierdzi: „Prostacy 
rozprzestrzenia się wszędzie - filmując reklamówki piwa, kupując coca-colę, rozsiewając 
wkoło swoje obrzydliwe produkty”. Dwudziesty wiek odpowiada: „Oto nadchodzę: razem z 
prostakami i nie powstrzymają m-nie takie mury... Nadchodzę, ponieważ Czas nie może ot, 
tak sobie przejść obojętnie obok czwartej części ludzi tej planety”.
Mur milczy.
Dwaj biegacze ukazali siew polu widzenia dopiero po dwu godzinach. Szli powoli, a 
Bling wcale się nie śmiał. Kiedy jego oczy napotkały wzrok pisarza, skinął i powiedział 
bezgłośnie: „Zgodził się”. Bez żadnego entuzjazmu. Z jakiegoś powodu konspiratorzy stracili 
zapał. Bling nałożył swe błękitne okulary, wszedł do autobusu i zaczął gapić się przez okno. 
Yang usiadł w drugim końcu autobusu i wpatrywał siew przeciwną stronę drogi.
Mude wywnioskował, że jazda powrotna dlatego upłynęła w milczeniu, gdyż wszystkim 
żal było opuszczać gościnne Chiny. Gdy trzeba opuścić Pekin zaledwie po kilku tygodniach 
pobytu, serca muszą okryć się żałobą. Kiedy na parkingu hotelowym opuszczał ich na dobre, 
przycisnął każdego po kolei do piersi. Dodał też, że gdyby kiedykolwiek poczuli, że chcą 
uwolnić się od kapitalistycznej, wielkopańskiej mentalności, zawsze mogą zwrócić się o 
pomoc do przyjaciela Wun Mude w Pekinie. On zadba, aby Chiny przyjęły ich na swe łono.
Bling milczał. W windzie dziennikarze w końcu zapytali chóralnie:
- No i co?
- Mam zabrać go do taksówki podczas jutrzejszego porannego treningu. Dokumenty 
będzie miał przy sobie.
- Dobrze. Królewicz i żebrak z Pekinu.
- Co odpowiedział? Kiedy spytałeś...?
- Opowiedział mi historię. O śmierci swego ojca.
- No więc...?
- Kilka lat temu był tutaj ruch - właściwie dziwna moda - zainicjowany przez członków 
inteligencji, którzy nie potrafili już wytrzymać tej sytuacji. Lekarze, prawnicy, nauczyciele... 
Także dziennikarze. Gdy udowodniono im jakąś zbrodnię przeciwko Rewolucji Kulturalnej, 
przeganiano ich wokół miasta kompletnie nagich, z wyjątkiem powieszonego na szyi paska 
papieru. Na nim zapisywano rodzaj przewinienia. Ludzie - sąsiedzi, nawet własne rodziny - 
ubliżali ofiarom i ciskali w nie błotem, oddawali na nie mocz. My, Chińczycy, jesteśmy 
pieprzonymi barbarzyńcami, wiecie? Nie ma w nas ani krzty dyscypliny. Nigdy nie byliśmy 
wolni! Gdybyśmy nagle mogli pójść i, jak w Stanach, w pierwszym lepszym sklepie kupić 
sobie broń... Rany! Świst ołowiu i krew na każdej ulicy!
- Bling! Co z chłopakiem?
- Tutaj w Pekinie łapali doktorów. Za usługiwanie elementom wyzyskującym, pomoc 
przy burżujskich atakach serca i tak dalej. Na koniec dwudziestu najlepszych lekarzy, 
śmietanka narodowej medycyny, otruło się, aby zaprotestować przeciwko tym wydarzeniom.
- Niezły protest.
- Tak... Cóż, w prowincji Yanga padło na nauczycieli. Ojciec chłopaka był profesorem 
poezji. Skazano go za analizę twórczości tego czy innego wyklętego faceta. Po solidnej porcji 
zniewag, w towarzystwie kilkunastu innych kolegów, wszedł do sali sportowej 
prowincjonalnego uniwersytetu w samym środku turnieju pingpongowego. Tak więc cała 
grupa weszła na salę, wyciągnęła miecze i zaprotestowała.
- Jak kostki domina.
Bling przytaknął.
- Człowiek na końcu kolejki miał do wykonania podwójne zadanie: najpierw dźgnąć 
swego towarzysza, potem popełnić samobójstwo. Próbowano nie dopuścić tego do publicznej 
wiadomości, ale istniały zdjęcia. O takich rzeczach mówi się nawet w Chinach.
- Jezu.
- Ten facet na końcu był ojcem Yanga.
- Dlatego chłopak się zgodził?
- Myślę, że stypendium w wysokości trzech tysięcy huyenów... też mogło mieć pewien 
wpływ.

Następnego ranka tak długo oczekiwali na królewicza i żebraka, jak to było możliwe. 
Fotograf nerwowo obracał pokrowiec aparatu. Pisarz przeszukiwał kieszenie, aby upewnić 
się, że nie ma już w nich liści dzikiego ziela. Wydawca zapłacił rachunek telefoniczny.
W końcu zamówili taksówkę.
- Zaczynam podejrzewać, że nigdy nie ujrzymy ani Blinga, ani Yanga, nie mówiąc o 
tysiącu zielonych.
Wydawca przytaknął ze smutkiem.
- Zastanawiam się, czy chłopak też dostanie swoją dolę.
- Zastanawiam się, czy chłopak w ogóle wie o naszych planach. Bling mógł nas 
wszystkich wystawić do wiatru. Z nimi niczego nie można być pewnym.
Samolot miał dwie godziny opóźnienia - niespodziewana praca na rzecz ofiar powodzi. W 
barze obok popijali sobie właśnie chińskie piwo, kiedy zobaczyli taksówkę.
- Hej, patrzcie! Na Boga, to on!
- To on, na Boga, we własnej osobie - przyznał wydawca, wcale nie uradowany tym 
faktem.
- I na Boga, w tych okularach i czapce wygląda zupełnie jak Bling.
Fotograf odstawił od oczu lornetkę.
- Bo to jest Bling.
Do momentu startu nie mogli nic od niego wyciągnąć.
- Co zrobiłeś z pieniędzmi?
- Słyszeliście. Trzy chińskie tysiączki poszły na fundusz, który sfinansuje przyszłoroczną 
podróż Yanga na Maraton Nike w Eugen.
- Poczekaj na reakcję księgowego.
- Nie załamuj się. Jest szansa na wykradzenie go, gdy przyleci do Oregonu.
- Co z tobą, Bling? Z twoją edukacją, twoją karierą?
- Kiedy wczoraj wieczorem wróciłem do akademika, odkryłem, że już tam nie mieszkam. 
Wszystko zniknęło, moje świerszczyki i tak dalej. Wiecie, kto zwinął się na moim łóżku, jak 
jaki obrzydliwy wąż? Ten przeklęty Tanzańczyk. Mude polubił chyba jego styl. 
Postanowiłem więc zrobić sobie mały prezent. Wyjechać w podróż.
- Słuchaj, Bling. Bądźmy szczerzy. Czy ty w ogóle zapytałeś Yanga, czy chce z nami 
lecieć, czy to był jeden wielki żart?
- Ja nie mam wyrzutów sumienia - pociągnął nosem Bling. Wcisnął guzik i wygodnie 
rozparł się w fotelu z rękami splecionymi na karku. - Poza tym, nie straciliście waszych 
pieniędzy.
- Tysiąc dolarów w zamian za trzydziestoletniego punka z Pekinu? Z wynikami, które 
osiągają dziewczyny w szkole średniej?
- Ach... Cóż za brzydki chłopiec!
Yang nie czekał na autobus z lotniska w Kufu. Swoją torbę i płaszcz pozostawił z Zoem. 
Mógł odebrać je później w szkole.
Wyruszył z płyty lotniska, kierując się na wschód, tam, gdzie leżała jego wioska. Czuł się 
szczęśliwy, że jest znów w domu. Zamiatacze ulic przesyłali mu uśmiechy. Robotnicy na 
polach machali dłońmi. Tutaj tkwiła różnica: w Pekinie nikt się nie uśmiechał i nie 
pozdrawiał na ulicach. Ludzie przechodzili obok siebie obojętnie, z oczami wbitymi w pustkę, 
aby uniknąć kontaktu. Może była to zwyczajnie różnica między życiem na wsi i w mieście, 
nie zaś pomiędzy rządami, nacjami czy rasami. Może są tylko dwa rodzaje ludzi: z miasta i ze 
wsi.
Przebiegł po drewnianym moście spinającym brzegi kanału i wskoczył w zarośla. Przez 
wilgotne powietrze ujrzał fengi, odcinające się od wieczornego nieba, oraz swego dziadka na 
szczycie jednego z nich. Jego sylwetka przypominała ciemną literę chińskiego alfabetu, 
skręcona w jednym ze starożytnych ćwiczeń.

Wysoka pozycja jest, niczym ciało,
źródłem wielkich kłopotów.
Ciało jest sprawcą wszystkich nieszczęść.
Gdy ciało umrze, czy będziemy się o coś martwić?
Tak więc ten, kto dba o swe ciało bardziej niż
o władzę w imperium,
Otrzyma imperium w posiadanie.
Ten zaś, który kocha swe ciało bardziej niż
władzę w imperium,
Otrzyma celę w więzieniu.
- Lao-cy
„Tao Te Ching” lub

Nie idź za przywódcami,
Pilnuj liczników na parkingach...
- Bob Dylan
„Subterranean Homesick Blues”

CWANY WIEWIOR
KONTRA ROZWŚCIECZONY
NIEDŹWIEDŹ
- opowiedziane przez babcię Whittier

Czy to możliwe, że jesteście jedynymi dzieciakami, które nigdy nie słyszały opowieści o 
tym, jak to do Topples Bottom przybył niedźwiedź? Był to wielki wyżynny niedźwiedź, i nie 
tylko wielki, ale wstrętnie wielki. I włochaty, i zły, i głodny. Prawie doszczętnie pożarł całe 
Bottom, aż w końcu Cwaniak pokazał mu, gdzie raki zimują. Tylko posłuchajcie i zobaczcie, 
czy tak nie było.
Wstał piękny jesienny poranek, wczesny, zimny i słodki jak jabłecznik. Jedyną osobą, 
która nie spała, był stary Tatuś Słońce, a i on tylko ledwo-ledwo. Na niższych gałązkach 
drzew wisiały resztki porannej mgły zwane przez niektórych „anielskimi włosami”. Poranna 
zmiana ociągała się z objęciem posterunku, świerszcze nie odłożyły jeszcze swoich skrzypiec, 
pająki nie strząsnęły rosy z sieci. Ptaki niezupełnie się rozbudziły, zaś nietoperze miały ciągle 
kłopoty z zaśnięciem. Wszystko trwało w bezruchu, z wyjątkiem samotnego słonecznego 
palca, gładzącego szorstką korę orzechowca. Był to jeden z najładniejszych dni w roku i 
wszyscy mieszkańcy Bottom pozwolili mu nadejść cicho, powoli i aromatycznie.
Cwany Wiewiór już nie spał, ale nie chciało mu się wstawać.
Wylegiwał siew najwyższej dziupli swojej topoli z nosem wystawionym spod poduszki 
puszystego ogona, marząc o lataniu. Co jakiś czas otwierał jedno oko i przez gąszcz rudych 
włosów spoglądał, czy aby orzechy na sąsiednich drzewach nie są już gotowe do zbiorów. 
Musiał przyznać, że bardzo szybko dochodziły do pożądanego stanu. Wczoraj cały dzień 
obserwował, jak robiły się coraz bardziej brązowe i o zachodzie słońca utwierdził się w 
przekonaniu, że do doskonałości potrzeba im tylko jednego dnia.
- Co znaczy, że jeśli nie zerwę ich dzisiaj, jutro będą trochę mniej doskonałe.
Obiecywał sobie:
- Jak tylko promień padnie na pierwszy orzech, biorę się do dzieła. - Potem, po kilku 
spojrzeniach. - Kiedy dotknie drugiego orzecha, skaczę natychmiast z workiem na plecach i 
przystępuję do pracy... -1 tak dalej, zasypiając i budząc się, wdychając nieruchome, słodkie 
powietrze. Orzechy stawały się coraz bardziej brązowe. Promień słońca przesuwa się po cichu 
po piętnastym! Szesnastym! Lecz poranek jest po prostu tak uroczy, zaś powietrze tak 
marzycielsko spokojne, że grzechem byłoby zakłócać ten stan harmonii.
No cóż, palce dotykają dwudziestego siódmego orzecha i wtedy... piekielny, nieboski ryk 
przewala się po całym Bottom, jak diabelski pociąg towarowy albo przynajmniej pojazd 
prowadzony przez równie nieczystego krewnego.
Och, cóż za ryk! Och, och, och! Nie tylko głośny i drugi, ale wysoki i niski, rozpalony i 
mrożący za jednym zamachem. Anielskie włosy i sieci pajęcze sztywnieją ze strachu - tak 
zmroził je podmuch tego krzyku! Natomiast strumienie wyschły, a dzikie jabłka sczerniały od 
piekielnego żaru. Nawet liście na wysokości mieszkania Cwaniaka zrobiły się brązowe i 
wyglądały, jak gdyby miały spaść z gałęzi: całe tygodnie przed terminem! Co więcej, ryk ten 
wytrącił Cwaniaka z jego słodkiej drzemki i podrzucił go do góry, gdzie zamarł zawieszony 
między podłogą a sufitem. Wisiał tak, skamieniały, zaczarowany i sztywny, z oczami 
wielkimi jak spodki i włosami sterczącymi jak u jeżozwierza.
- Na sześćdziesiąt cyklonów, co to było? - pyta sam siebie drętwym głosem. - Sen, który 
przerodził się w koszmar?
Szczypie się w nos, aby sprawdzić, czy nie śni. Czar pryska i Cwaniak wali się na 
podłogę: bum!
- Hmm - zastanawia się, pocierając nos i kolana - to chyba sen z małą szczyptą koszmaru 
dla smaku; taki zwykły, poczciwy sen o lataniu... Tylko że kiedy nabijasz sobie prawdziwe 
sińce, możesz być pewien, że spadasz na prawdziwą podłogę.
A tu znów się rozległo - WRRAAA! - i topola zatrzęsła się od korzeni po koronę tak, że 
nasz bohater o mało co się nie przewrócił. Cwaniak ostrożnie czołga się po podłodze na 
swych poobijanych kolanach i bardzo ostrożnie wystawia nos na dwór, i bardzo, bardzo 
ostrożnie przechyla się, by spojrzeć w dół...
- Powtarzam: WRRAAA!
Na ten dźwięk Cwaniakowi krew przestaje krążyć, uszy - dzwonić, zaś to, co zobaczył, 
każe mu się powtórnie zastanowić, czy mimo sińców po upadku nie śni.
- Xestem Rozwścieczony Niedźwiedź z wysokich przełęczy i jestem WŚCIEKLE ZŁY I 
WŚCIEKLE GŁODNY! WRRAAA!
To był niedźwiedź tak wielki, włochaty i przerażający, że wyglądał, jak gdyby dwa 
największe i najgorsze niedźwiedzie w Ozark złączyły się w jedną postać.
- Powtarzam, że jestem GŁODNY. I nie jest to malutki, kanapkowy, nieistotny głodzik, 
ale ogromny, przerażający, wszechpochłaniający głód. Żyję w wielkim stylu i śpię w wielkim 
stylu. Dzisiaj kładę się do łóżka i nie obudzę się na śniadanie przed upływem sześciu 
miesięcy. Kolacja więc musi dorównywać długości drzemki. Potrzebuję napełnić bak 
paliwem i odłożyć niezłą warstwę tłuszczu, aby podtrzymywać ogień w mym piecu przez 
okrągłe sześć miesięcy. WRRAAA!
Kiedy niedźwiedź otworzył paszczę, jego zęby wyglądały jak stalaktyty w jaskini. Gdy 
potrząsał głową, jego oczy były jak dwururka wycelowana prosto w twoje serce.
- Wyżarłem góry do nagiej kości i doliny co do jednego kęsa! Teraz zjem całe Bottom i 
WSZYSTKICH jego mieszkańców!
I znowu wydaje z siebie ogłuszający ryk. Unosi łapę ponad głową, rozciąga wszystkie 
pazury i pac, opuszcza szpony w dół na trawę. Wrzeszcząc na całe gardło, rozrywa ziemię, 
jakby był to jedynie papier na jego urodzinowym prezencie.
W ten sposób zrywa dach z wygodnego mieszkanka Karola Lolka Świstaka, przecina na 
pół jego sypialnię i przewraca łóżko. Niefortunny lokator kuli się, przyciskając pościel do 
brody.
- Hej, ty - Lolek odzywa się najbardziej nieugiętym tonem, na jaki stać tak małego gościa. 
- To jest moja jama! Co ma znaczyć ten napad na prywatne mieszkanie?
- Jestem Rozwścieczony Niedźwiedź z Wysokiego Dzikiego Rykowiska! - warczy 
napastnik. - I ładuję pod skórę tłuszcz na jedną z moich WŚCIEKLE DŁUGICH 
ZIMOWYCH DRZEMEK!
- No to idź i ładuj gdzie indziej, ty krzykaczu z wysokich gór - odcina się Lolek. - To nie 
twoje terytorium.
- Synu, gdy jestem GŁODNY, to moje terytorium jest WSZĘDZIE! A teraz jestem 
GŁODNY. Zjadłem wzgórza na surowo, a doliny ogryzłem do kości! A teraz ZJEM CIEBIE!
- Będę biegł - mówi świstak, rzucając wyzywające spojrzenie.
- Ja też umiem biegać - odpowiada niedźwiedź, gromiąc Lolka wściekłymi ślepiami. 
Lolek przez kilka sekund wytrzymuje to spalające spojrzenie, potem wyskakuje spod kołdry i 
dalej przez rozwalony dach. Uszy po sobie, ogon zadarty, małe łapki uwijają się z prędkością 
66 kroków na sekundę... To ci dopiero pęd!
Stary niedźwiedź zaś stawia tylko raz, dwa, trzy wielkie, długie kroki, dogania Lolka i 
połyka go w całości.
Wysoko w swej dziupli Cwaniak nie może otrząsnąć się z szoku.
- Taak... - musi przyznać. - Ten stary naprawdę umie biegać.
Niedźwiedź schodzi teraz w dół, do potężnego granitowego głazu nad potokiem, gdzie 
mieszka Długonogi Królik. Przez moment nasłuchuje z głową przytkniętą do kamienia, potem 
unosi go w powietrze na wysokość dwudziestu metrów, tak wysoko, jak tylko pozwalają jego 
wściekle długie kończyny. Unosi skałę niczym olbrzymi kafar i jednym uderzeniem zamienia 
ją w proch i pył, który rozsypuje się po stoliku, przy którym królik jadł właśnie śniadanie.
- Ty ozarski gnojku! - piszczy Długonogi, próbując za pomocą pasternaku oczyścić z 
piachu swoje długie uszy. - To moje śniadanie, nie twoje. Co za bezczelność, przyłazić tu do 
Bottom i rozwalać cudzą własność, zakłócając spokój, i to kiedy się nawet nie jest na swoim 
terenie.
- Przykro mi to mówić, bracie, ale zwą mnie Rozwścieczony i dlatego mój teren jest 
wszędzie tam, gdzie akurat jestem. Wzgórza ogryzłem do kości, a doliny sprzątnąłem jednym 
kłapnięciem. Zjadłem biegnącego świstaka, a teraz zjem CIEBIE!
- Będę biegł - mówi królik.
- Ja też umiem biegać.
- Będę skakać.
- Ja też umiem skakać - odpowiada niedźwiedź, śmiejąc się, wbijając wzrok w królika i 
podkręcając wąsa. Długonogi także przez chwilę gładzi wąsiki, a potem hyc, ucieka z nory, 
wznosząc piętami chmury kurzu, jakby był motorowerem, podskakującym na piaszczystej 
drodze. Niedźwiedź jest tuż, tuż za nim, niczym potworna ciężarówka pędząca w dół 
wzniesienia. Długonogi jest już prawie przy żywopłocie na skraju łąki, kiedy stula uszy i 
łokcie i nieoczekiwanie uskakuje w bok, wznosząc się wysoko w powietrze. A jest tak szybki, 
jak stado wzbijających się w niebo przepiórek... szybko, daleko! Stary wielki niedźwiedź na 
starych wielkich nogach mknie za nim jak bateria wystrzelonych rakiet, chwyta królika 
zawieszonego w połowie skoku, otwiera paszczę i połyka razem z uszami, łokciami i 
wszystkim.
- Ten przeklęty włóczęga rzeczywiście potrafi skakać - przyznaje Cwaniak, który z 
wytrzeszczonymi oczami ogląda całą scenę.
Teraz zaś niedźwiedź idzie tam, gdzie szumi potok Whittie-rów. Chwyta go i jednym 
ruchem otrząsa niby zakurzoną kołdrę. Jaskółka Sally Igiełka wyrzucona zostaje ze swego 
błotnego buduaru, co przerywa jej lakierowanie pazurków. Sally wykonuje koziołka w 
powietrzu i ciężko ląduje w osuszonym dnie strumyka, obok zdezorientowanych piskorzy 
oraz mieszkańców błot.
- Ty ciemny brutalu! - syczy Sally. - Ty przebrzydły płazińcu! Co przygnało cię z gór, 
aby zabierać nasze rzeki? To nie jest twój kawałek podłogi!
- Ależ, proszę pani, moje nazwisko brzmi Rozwścieczony i każda podłoga, na której 
stoję, należy do mnie. Zjadłem góry na surowo i obgryzłem doliny do kości. Pożarłem 
świstaka i królika. A teraz ZJEM... CIEBIE!
- Będę biegła-broni się jaskółka.
- Ja też umiem biegać.
- Będę skakała.
- Ja też umiem skakać.
- Będę się wspinać.
- Ja też umiem się wspinać - mówi niedźwiedź, prezentując wielkie, żółte kły w 
wyzywającym uśmiechu. Sally przez chwilę odwdzięcza się ukazaniem ostrych, malutkich 
siekaczy, a potem wiuu! - wystrzela jak pocisk z karabinu. A zaraz za nią jak kula armatnia 
toczy się niedźwiedź. Sally odbija się od koryta rzeki jak srebrnołuski łosoś. Niedźwiedź 
skacze za nią jak żądny krwi rekin. Sally dociera do pnia topoli i wspina się nań jak 
elektryczne, zawieszone na druciku jojo. Tylko że niedźwiedź za nią jak odrzutowa winda... 
Dogania ją, chwyta i połyka z jej zębami, pazurkami i wszystkim.
I wtedy właśnie, siedząc na drzewie i oblizując się obleśnie, niedźwiedź dostrzega to! Tuż 
pod jego nosem tkwi mała dziupla, która jest niczym innym jak sypialnią Cwanego Wiewióra.
- Nie da się ukryć. - Cwaniak musi być uczciwy. - Wspinać się to ty też potrafisz.
- KIM JESTEŚ? - ryczy niedźwiedź.
- Jestem Cwany Wiewiór, widziałem wszystko. Muszę szczerze przyznać: jestem pod 
wrażeniem. Być może w Departamencie Rozumu potraktowano cię po macoszemu, ale jeśli 
chodzi o biegi, skoki i wspinaczkę to otrzymałeś więcej niż przeciętni śmiertelnicy.
- Jeść! - zawołał niedźwiedź. - Jestem Rozwścieczonym Niedźwiedziem i pożarłem...
- Wiem, wiem - uspokaja go Cwaniak, zatykając uszy. - Wzgórza na surowo, a doliny w 
całości. To też już słyszałem.
- A teraz ZJEM...
- A teraz zjesz mnie. Wiem - mruczy Cwaniak. - Ale najpierw muszę się przebiec, co?
- I ja też - stwierdza niedźwiedź.
- Potem muszę poskakać.
- I ja też.
- Potem wypiję trochę mleka.
- I ja też wypiję mleko - mówi niedźwiedź.
- Potem będę się wspinał - dorzuca Cwaniak.
- Ja też będę się wspinał - powtarza niedźwiedź.
- A następnie - Cwaniak uśmiecha się, skubiąc wąsa niczym szuler z kolekcją asów w 
rękawie - będę latał!
To kompletnie zatyka niedźwiedzia. Przez moment marszczy z wysiłkiem brew. Wszyscy 
jednak wiedzą - nawet niedokołysane niedźwiedzie zwane Rozwścieczonymi - że wiewiórki 
nie latają. Nawet rude wiewiórki zwące się Cwaniakami.
- W porządku - rzuca niedźwiedź, uśmiechając się, mrugając okiem i gładząc jednego ze 
swych najdłuższych i najbielszych wąsów. Jeśli ty umiesz latać, to i ja będę latał.
- Przekonamy się - odpowiada Cwaniak i, nie tracąc więcej czasu, schyla się i wyrywa 
niedźwiedziowi wąsiska.
- ...Uch, WRRAA! - krzyczy niedźwiedź i macha łapą. Cwaniaka nie ma już jednak w 
dziupli, spada w dół po pniu topoli jak ponaddźwiękowa błyskawica, gdyż niedźwiedź pędzi 
tuż za nim - bardziej szalony i zły niż kiedykolwiek. Cwaniak przecina Bottom i kieruje się w 
stronę farmy Topple’a. Gdy dociera do pomieszczenia, gdzie farmer Topple chłodzi 
wyprodukowany nabiał, wskakuje przez okno do środka. Niedźwiedź za nim. Cwaniak 
przysiada na krawędzi litrowego skopka i zaczyna łapczywie chłeptać zimne, tłuste mleko, 
jak gdyby przez miesiąc nie wypił kropli płynu.
Niedźwiedź strąca go łapą, podnosi całe naczynie i wlewa do gardła jego zawartość, 
jakby przeżywał czas siedmioletniej posuchy.
Cwaniak przypada z kolei do pięciolitrowej bańki i znowu zaczyna pić.
Lecz niedźwiedź znów go odsuwa, podnosi bańkę i wysusza zawartość.
Cwaniak nawet nie zadaje sobie trudu, aby podejść do dzie-sięciolitrowej dzieży. Stoi 
sobie spokojnie, gdy niedźwiedź unosi naczynie, przystawia do mordy i wypija co do 
kropelki.
Niedźwiedź nie ma już nic więcej do połknięcia, ociera więc mordę i wrzeszczy:
- Jestem Rozwścieczony Niedźwiedź. Pożarłem wzgórza...
- Tak, tak - krzywi się Cwaniak. - Darujmy sobie tę część i przystąpmy do aktu 
ostatniego. Biegnę, skaczę, piję mleko, a potem wspinam się.
- Ja też... uff - odbija się niedźwiedziowi.
- Potem mam latać - dodaje Cwaniak.
- Ja też., aj - czka niedźwiedź.
Cwaniak wyskakuje z mleczarni i pędzi z powrotem do topoli, wzniecając za sobą kłęby 
kurzu. Gna jak sam wcielony diabeł, a niedźwiedź dyszy za jego plecami jak tornado. Wie-
wiór skacze - siup! - na pień, a niedźwiedź grzmi jak wulkan. Wyżej i wyżej, gdy oddech 
niedźwiedzia staje się coraz bardziej gorący, coraz bliższy. Wznosząc się tak wysoko, że już 
wyżej nie można... Cwaniak skacze w delikatne powietrze jesieni i leci niczym czerwony liść, 
unoszony przez wiatr.
Zanim niedźwiedź ma czas, aby lepiej się zorientować - sam wyskakuje w górę jak 
wyrzucona w przepaść dziesięciotono-wa ciężarówka.
- Zapomniałem dodać - woła Cwaniak ze szczytu orzechowca, który dziś jako pierwszy 
przyjął na siebie promienie słońca - że potrafię także nabijać w butelkę!
- Achrrr-charczę jego prześladowca, lecącwdół. - Achrr! -1 z plaśnięciem dojrzałego 
melona wali się na ziemię.
Gdy kurz opada, spośród szczątków wynurza się Sally i woła:
- Jestem z powrotem!
Potem wyskakuje Karol Lolek Świstak i oświadcza:
- Jestem z powrotem!
- A ja - śpiewa Cwaniak, kołysząc się na gałęzi pełnej doskonale dojrzałych orzechów - 
nie byłem nigdy tam, aby teraz być z powrotem.
I wszyscy się śmiali, orzechy dojrzewały, mleko spływało... w dół... wzgórza.

WIELKI PIĄTEK
- opowiedziane przez babcię Whiłłier

Najdroższy Panie Jezu Chryste miej litość nad tą biedną zagubioną niespokojną i 
zwyczajnie przerażoną starą duszyczką klęczącą w ciemności po raz pierwszy od Bóg wie jak 
dawna i błagającą pobłogosław mnie i wybacz ale szczerze mówiąc Panie to zawsze sobie 
myślałam że masz i tak dużo wróbli do wykarmienia ale z drugiej już wiele dałeś temu 
staremu ptaszysku kiedy tatuś i wujek dicker topple i brat wzięli nas jeszcze małe dzieciaki na 
targ z początku wieku na little rock i zobaczyłam dzikusa z borneo wierzgającego w klatce był 
cały czarny i na pół nagi z włosami sterczącymi na pół metra wydającego te szalone niskie i 
smutne dźwięki z głębi swej duszy kiedy gonił białego kurczaka i wreszcie go złapał w miejscu 
gdzie tłum przycisnął mnie do krat i dlatego ujrzałam jego żółte zębiska przegryzające na 
połówkę ptasią szyję a potem ukucnął i gapił się prosto w moje oczy żując mlaszcząc i czy 
uwierzycie śmiejąc się aż nie mogłam się powstrzymać i zwymiotowałam wprost na niego co 
go tak zdenerwowało że wydał okrzyk straszliwej wściekłości i wyciągnął łapę przez kraty z 
dzikim kwikiem aż przyszedł treser z batem i stołkiem i odpędził go piszczącego w drugi róg 
obrzydliwej klatki ale przedtem i tak dzikus zdarł mój kapelusik i tak przestraszył że tata 
zostawił resztę dzieci z wujem dickerem i zabrał mnie do domu w dreszczach luk silnych że od 
tej nocy przez wakacje nie można mnie było zostawić w pokoju bez zapalonej lampy a nawet 
wówczas sny moje nawiedzał ten koszmarny dzikus nie murzyn ale prymitywny czarny 
mężczyzna którego chwytają i uwożą daleko od domu i rodziny i dlatego on wariuje z 
niepohamowanej tęsknoty i nienawiści i poniżenia chce rozwalić swoją klatkę zabić m-nie bo 
na niego zwymiotowałam a pewnego jesiennego popołudnia właśnie odprowadziłam do domu 
małego emersona ponieważ robiło się ciemno i idąc od strony domu whittierów w kierunku 
topples bottom ujrzałam falujące trzciny przez które coś się przedzierało wydając zduszone 
odgłosy zawodzenia tak przejmującego że poczułam dreszcz biegnący w dół kręgosłupa a to 
coś zbliżało się dobry Panie był jak wielka czarna włochata kula i te jego usta i kurczak 
trzepoczący się w jego łapie wychynął z trzcin wprost na mnie a ja oczywiście w nogi i drę się 
jak opętana morderca morderca pędzę drogą pędzę przez zarośla i w niewyraźnym przelatuję 
świetle nad krawędzią doliny i toczę się w dół na łeb na szyję prosto w kupę zużytej rolniczej 
maszynerii którą brat tutaj zgromadził i leżę tak na plecach pogrążona w śpiączce czyli jestem 
świadoma mogę słyszeć i widzieć ale nie potrafią się poruszyć aby nie krzyczeć na pomoc 
kiedy przez krzaki przedziera się ku mnie dziki czarny potwór mój Jezu jak gdybym nie była 
już tak przerażona aby stopnieć jak płatek śniegu bo on nie tylko chciał mnie dopaść ale i 
zabić w sposób jak najprzemyślniejszy więc modliłam się Panie modliłam się w myśli jak 
nigdy dotąd aż do tej chwili żeby tylko pozwolono mi umrzeć spokojnie i aby mnie nie 
torturowano a nie będę już o nic więcej prosić w moim życiu więc pomóż Wszechmocny Boże 
wtedy zobaczyłam że to wcale nie dzikus z borneo tylko czarny niedorozwinięty niemowa 
jeden z parobków whittierów który zwyczajem niektórych kolorowych w tamtych czasach 
ukradł półrocznego kurczaka z farmy whittierów a dźwięki które usłyszałam były mieszaniną 
jego nieartykułowanych jęków gdakania kurczaka i ujadania goniącego psa whittierów 
któremu pogoń ta nie szła zbyt składnie gdyż pan whittier trzymał zwierzę przykute łańcuchem 
do trzy-kilogramowej kuli armatniej z czasów służby w marynarce wojennej i którą pies 
ciągnął za sobą myślałam och matko modliłam się o zgon jeżeli będę leżeć tu sparaliżowana i 
wykrwawię się na śmierć czy coś takiego ale uniknę chociaż tortur i wtedy niemowa zauważył 
mnie na dnie rozpadliny rzucił kurczaka wprost na nadbiegającego psa zszedł i wyniósł mnie 
na drogę akurat wtedy kiedy przejeżdżał mój brat zobaczył mnie umęczoną przez czarnego 
skrzeczącego idiotę i uderzył go trzcinową laską i zatłukłby go na śmierć gdyby nie jego córka 
a moja bratanica sara która przybiegła do ojca i kazała mu wsadzić mnie na wóz wuja 
dickersa gdzie tak bardzo kręciło mi się w głowie chociaż oczy miałam wciąż szeroko otwarte 
z tyłu przywiązali sznurem chłopaka patrzącego na mnie i wydającego odgłosy w świetle 
latarni czekając aż im wszystko wytłumaczę lecz ja nie mogłam mówić tak samo jak i on 
podczas gdy tato brat i inni mężczyźni którzy sie przyłączyli rozprawiali że powiesić 
znaczyłoby wyświadczyć zbyt wielką przysługę temu chuliganowi powinien zostać spalony 
albo gorzej aż donieśli mnie do domu doktora ogilivie rozebrali umyli opatrzyli rany a doktor 
potrząsnął głową nad tatą mamą płaczącymi siostrami ja cały czas widziałam latarnie 
przesuwające się po ganku braci i mężczyzn zastanawiających się co zrobić z chłopakiem w 
razie gdybym nie przetrzymała a na to właśnie wygląda i wtedy zamknęłam oczy wydałam 
ostatnie tchnienie i umarłam.

Najdziwniejsza rzecz. Wypłynęłam z mego ciała, a doktor Ogilivie powiedział:
- Przykro mi, Topple. Ona nie żyje.
Pożeglowałam nad pogrążonym w ciemności miastem i dostałam się do Nieba. Ulice 
oświetlone były tu szczerym złotem, aniołowie grali na harfach, a mole nie miały wstępu. 
Niebo. Gdy przekraczałam bramę, przepisowo wysadzaną macicą perłową, odzywa się do 
mnie taki olbrzymi anioł z ogromną księgą w dłoni:
- Chwileczkę, dziewczynko! Jak się nazywasz?
Na to mówię, że Becky Topple, a on na to:
- Becky Topple? Rebeka Topple? Tak myślałem, Becky; zostałaś naznaczona Krwią 
Baranka Bożego i nie oczekujemy cię tutaj przed upływem siedemdziesięciu siedmiu lat! Syn 
Człowieczy przeznaczył ci nie mniej niż wiek ziemskiej służby. Będziesz Świętą, Rebeko, 
wiedziałaś o tym? Przykro mi, kochanie, ale musisz wracać.
Wysłał mnie znowu w dół poprzez chmury do Arkansas, Pine Bluff i domu doktora 
Ogilivie, gdzie na ganku uwijało się mnóstwo ludzi z pochodniami. Wleciałam do pokoju 
przez komin. Przysięgam, to było najdziwaczniejsze uczucie, tak ujrzeć na środku moje 
własne ciało, otoczone płaczącą rodziną i przyjaciółmi, a także małego Emersona T. 
wyrywającego się z objęć ojca, aby podejść do mnie krzycząc „Becky żyje, musi żyć”. Ja zaś 
po prostu wsunęłam się z powrotem w moje ciało niczym dym, który wessany jest czasem 
przez kominek, wzięłam oddech, otworzyłam oczy, usiadłam i oświadczyłam, że niemowa 
mnie nie skrzywdził. Nie. Wręcz przeciwnie. Że włóczyłam się koło rozpadliny i wpadłam do 
środka. Wtedy on mnie uratował, dzięki Bogu (skrzyżowałam palce i jeszcze raz, po cichu 
Mu podziękowałam) i od tej pory nie nagabywałam Cię, Jezu, moimi prośbami. Tak jak 
przysięgałam. O co mogłabym zresztą prosić? Nigdy nie zwątpiłam w anioła z księgą i ani 
przez moment, aż do tej chwili, nie stałam w obliczu śmiertelnego niebezpieczeństwa i nie 
myślałam, że kiedykolwiek się to stanie - przynajmniej nie przed ukończeniem 
dziewięćdziesiątego ósmego roku życia, czy coś koło tego. A do tej pory będę już więcej niż 
zmęczona moją cielesną powłoką iprzemienię się w starą, okropną babę. Przyrzekam więc 
uroczyście Tobie, Bogu i wysokiemu aniołowi, że nie trzęsę się ze strachu, klęcząc tu w 
ciemności i trzymając się kurczowo życia jak stary kutwa ściskający sakiewkę z nędznymi 
grosikami. Wcale nie. Proszę jedynie o jakiś mały znak, Panie, nie o przedłużenie terminu. 
Nie boję się upływu czasu, a nie potrafię nadać nazwy rzeczy, której się obawiam. Dopiero 
dzisiaj napotkałam ją, jak nagle znajduje się dziwaczny wybryk natury. Nie byt to jednak 
strach przed śmiercią. Co więcej, nie jestem pewna, czy źródłem mojej obawy jest zagrożenie 
McCoy a, czy też nie. Może wysługa lat położyła straszne piętno na mym steranym umyśle, tak 
jak stało się to z biedną panną Lawn i szalonym panem Firestone, który widzi komunistę 
przyczajonego za każdym krzaczkiem... I z wieloma innymi mieszkańcami Wieżycy, o których 
wiem, że są o wiele młodsi ode mnie. Być może coś pękło w mojej głowie i wszystkie te 
strachy, humory, nieprzyjaciele za każdym krzakiem i cała ta menażeria, która rzuciła się na 
mnie z wściekłością, są niczym innym jak kolejną, dziką, czarną pomyłką z Borneo, którą 
znowu popełnia ta głupia, biała kura...O to się modlę, Panie Jezu, tego znaku od Ciebie 
oczekuję.
Przerwałam, słysząc coś w oddali. Och, to tylko pociąg z ładunkiem drewna, wtaczający 
się na węzeł kolejowy Nebo. Cotygodniowa porcja z Blister Creek. Chyba że zmienili rozkład 
jazdy, w którym stukot ten oznaczał zbliżanie się dwunastej w nocy. Wielki Piątek ma szansę 
przemienić się w to, co ja nazywam Nędzną Sobotą. Wcale nie czuję, że mamy Wielkanoc. 
Zbyt ciepło. Po raz pierwszy Wielkanoc przypada w kwietniu wystarczająco późno, aby moje 
urodziny miały miejsce w Wielki Piątek. Pierwszy raz od czasów, gdy wyszłam za 
Emery’ego. Ta wiosna w Oregonie! Wtedy też było ciepło i jakoś tak dziwnie. Może się 
trochę ochłodzi, spadnie porządny deszcz... Mimo to, jadąc dziś z Eugene, widziałam, że 
wielu farmerów nawadnia pola. W nocy powietrze jest suche jak pieprz. Trochę dziwne.
Zagryzłam wargi i przywołałam się do porządku. Nic w tym dziwnego, stara wariatko. 
Wszystko to znasz od niepamiętnych czasów, jeszcze z Emerym. Ale tutaj wtrąca się drugi 
głos: To dlaczego wszystko się tak cholernie pozmieniało? No cóż, tak musi być, skoro jest 
pierwsza od lat noc z dala od Wieżycy Staruszków. Nie, to nie o to chodzi. Boże Narodzenie i 
Nowy Rok spędziłam u Leny i wszystko było w normie. Poza tym czułam to już, zanim 
wyszłam z pokoju. Gdy tylko mój wnuk zadzwonił tego ranka, od razu oświadczyłam mu, że 
nie jadę. Mówię:
- Ależ, cóż znowu, mój chłopcze! Dziś wieczór świątobliwy doktor W.W. Poll odprawia 
na dole nabożeństwo inspiracji! Nie mogę tego opuścić.
Ponieważ był obecny na kilku tego typu nabożeństwach, dokładnie wie, że przynoszą tyle 
inspiracji, co gliniany płot. Słyszę jego stłumiony jęk.
- Kochanie, pomyśl o tym z medycznego punktu widzenia - przekonuję go. - Kazania 
świątobliwego Polla są równie skuteczne jak pigułki nasenne - mówię, próbując go 
rozśmieszyć.
Wtedy tak uważałam. Ale on nie ustępował. Jest zupełnie jak jego dziadek - gdy czuje, że 
może pomóc drugiej osobie, upiera się przy swoim. Podniosłam telefon i poszłam przykręcić 
w TV „Tajemniczy sztorm”, wynajdując po drodze coraz to nowe usprawiedliwienia. Aż w 
końcu słyszę jego westchnienie. Mówi, że będzie musiał wyjawić mi sekret.
- Tak naprawdę, babciu, to urządzamy przyjęcie urodzinowe. Przyjęcie-niespodziankę. 
Ale widzę, że chyba twój upór zepsuje całą zabawę.
- Kochanie, dziękuję za pamięć, ale kiedy ktoś już dawno przeszedł osiemdziesiątkę, 
przyjęcie urodzinowe cieszy mniej więcej tak, jak nowy pryszcz.
On zaś mówi, że nie byłam u nich już prawie od roku („Czyżbyś nas unikała?”) i że 
chciałby, abym zobaczyła, jak „odnowili swoje mieszkanie”. Czeka na pochwałę - 
pomyślałam. Wykapany dziadek. Odparłam, że przykro mi, ale nie zamierzam rozsierdzać 
mego kręgosłupa, co łatwo by nastąpiło, gdybym pojechała do tej zapomnianej przez Boga 
kopalni soli (chociaż lekarz mówi, że to właściwie nie kręgosłup, a woreczek żółciowy, który 
nie znosi, gdy siedzę, szczególnie w samochodzie).
- To właśnie dzięki czterdziestu latom, które tam spędziłam, jestem obecnie w tak 
opłakanym stanie.
- Bzdura - śmieje się. - Poza tym dzieciaki upiekły już wspaniałe ciasto urodzinowe i 
udekorowały je specjalnie z okazji twego święta. Czy chcesz złamać ich serduszka?
Odpowiadam, że może przyprowadzić je tutaj, do mego pokoju. Razem ze złamanymi 
serduszkami. Napijemy się Annie Green Springs i pogapimy na ludzi na parkingu. „O rany” - 
to wszystko, co od niego słyszę. Nienawidzi Wieżycy. Twierdzi, że nasz oszczędny, 
dwudziestopiętrowy, ultranowoczesny budynek jest niczym innym jak wielkim, 
klimatyzowanym plastykowym grobowcem, gdzie umieszcza się ciała w kolejce na pogrzeb. 
W sumie, nie mogę zaprzeczyć, ma rację. Plastyk czy nie, przy mojej emeryturze i dochodach 
z kopalni gazowniczej jestem w stanie sama się utrzymać, jeżeli tylko korzystam z domu dla 
uboższych starców. Sama się utrzymać.
- Miło mi z powodu zaproszenia, mój drogi, ale nie mogłabym chyba rozczarować 
świątobliwego W. W. Polla. Nie wtedy, kiedy mam do wyboru zjazd windą albo przeklętą 
jazdę samochodem. Przywieźcie ciasto tutaj. Widok dzieci poprawi morale wszystkich 
wapniaków.
On stwierdza, że ciasto jest za duże, aby je gdziekolwiek ruszać. A ja na to:
- Za duże?
Informuje zatem, że mają zamiar urządzić nie tylko przyjęcie, ale całodniową fetę z 
muzyką dla rozerwania siebie i tabunów gości. Coś w rodzaju zabawy świątecznej.
- A także - mówi to tonem, który zawsze zmuszał mnie do kapitulacji - zaprosiliśmy 
Sounding Brass.
Wnuki pierworodne są najgorsze, znają twoje słabostki lepiej niż własne dzieci.
- Nie żartuj, maleńki. Tylko nie Sounding Brass.
Przyrzeka na wszystkie świętości. Podobno niecałe trzy godziny temu spotkał ich na 
przystanku autobusowym wraz ze smokingami., krzywymi zębami i całym wyposażeniem. 
Ohiocali wykonać specjalny numer na moje urodziny, choć zwykle nie dedykują nikomu 
swoich piosenek i nie robili tego od lat.
- Założę się, że nie wiesz, co to ma być za numer - słyszę jego tryumfalny głos. Słowa 
dobiera staranniej niż zwykle. Ja nie odpowiadam. I wówczas słyszę: - Zaśpiewają twoją 
ulubioną wersję „Czy tam byłeś”?
- Ty pamiętasz? Na Boga, słuchałam tej płyty ze dwadzieścia lat temu.
- Więcej niż trzydzieści - poprawia mnie, dodając, że jeśli chodzi o transport, to załatwił 
specjalny autobus z rozkładanym łóżkiem, który to stawi się po mnie dokładnie o czwartej. - 
Twoje plecy nic ci już nie pomogą. Ten dzień musisz poświęcić na rozrywkę.
W tym momencie do pewnego stopnia zrozumiałam, o co chodziło. Był z nim ktoś 
jeszcze, stojący po drugiej stronie drutu. Starał się więc nie tylko ze względu na swoją babcię. 
To nie była Betsy, nie Buddy. Ktoś inny.
- Mogłabyś właściwie poświęcić także i noc. Weź ze sobą trochę rzeczy.
Gdy skończyliśmy rozmowę, zaczęłam zastanawiać się, kim mógł być ten tajemniczy 
ktoś po drugiej stronie. Włączyłam telewizor, ale zobaczyłam tylko przeklętą 
reklamęwykałaczek, na której podstarzała babcia zajada orzeszki. Wyłączyłam te bzdury, 
podeszłam do okna i zaczęłam obserwować gęstniejący ruch na ulicach Eugene. Brum, brum, 
brum, bezmyślna banda robaków. Wieżyca jest najwyższym budynkiem w Eugene, jeśli nie 
liczyć tego pozbawionego okien i drzwi cementowego monstrum, postawionego na szczycie 
Skinners Butte. To pewnie jakaś budka transmisyjna czy coś takiego. Stała tam już wtedy, 
kiedy z Emersonem T. pojechaliśmy po raz pierwszy na szczyt tego wzgórza. O ile sobie 
dobrze przypominam, jechaliśmy boskim, nowiuteńkim zielonkawym sedanem terraplane, 
rocznik 1935. Emerson kupił go za zyski z rocznej uprawy lucerny. Eugene nie było wtedy 
niczym więcej niż dużą ulicą, wokół której ustawiło się kilka sklepików, budynek sądu i sklep 
żelazny Quackenbusha. Teraz miasto rozpełzło się we wszystkich kierunkach, jak absurdalna 
gra w „Monopol”, która wymknęła się spod kontroli. Jedyną rzeczą, która przetrwała 
niezmieniona, jest ta betonowa buda, nie wiadomo co mieszcząca.
Zabrałam z parapetu lornetkę Emersona i włożyłam do skórzanego pokrowca. To lornetka 
wojskowa, choć Emery wcale w armii nie był: gdy odmówili mu stanowiska kapelana, 
przedzierzgnął się w zadeklarowanego pacyfistę. Lornetkę wygrał w bingo. Lubię patrzeć 
przez nią na poniedziałkowe pociągi nocne. Piątki po południu są nudne, nie ma na co 
patrzeć. Tylko ten nowy liść koniczyny i och, czemu odpowiedziałam mu „tak”? Nawet teraz 
czuję, jak pulsowały mi skronie, gdy usłyszałam jego słowa. Przyłożyłam soczewki do oczu 
drugą stroną i przez moment patrzyłam na świat, aby uspokoić serce (nie, to nie była ani 
Betsy, ani Buddy, ani nikt ze zwykłej paczki). Wtedy właśnie bezceremonialnie, jak to tylko 
ona potrafi, tuż przy moim boku, ssąc moje landryny i wlepiając we mnie te swoje anemiczne 
ślepia - moja błogosławiona panna Lawn!
- Ależ, pani Whittier...
Podskoczyłam jak oparzona. Głównie przez jej oczy. Przekrwione. Czasami przed 
obiadem obciąga więcej niż pół litra. Sama mi powiedziała.
- ...czy nie zdaje sobie pani sprawy, że znowu patrzy pani przez niewłaściwą stronę?
Człapie w swoich chodakach na gumowej podeszwie i zionie oddechem, na który 
zjeżyłaby się szczecina najgrubszego zwierza. Trajkocze dalej.
- Usłyszałam, że telewizor u pani przestał grać i wcale się nie włączał, więc pomyślałam, 
że może coś nie w porządku...
Nosi to na nogach właśnie w tym celu - aby w-chodzić. Wiem na pewno, że gdy tylko 
usłyszy u mnie szum spuszczanej wody albo grzechot butelki z pigułkami, wchodzi 
natychmiast do swojej łazienki, aby sprawdzić, czy moja szafka z lekarstwami nie jest 
przypadkiem otwarta. Nasze łazienki sąsiadują ze sobą i cienki otwór na odpadki przy jej 
szafce pokrywa się dokładnie z moim otworem na odpadki i jeżeli to babsko nie przestanie 
wsadzać nosa w nie swoje sprawy, to wezmę kiedyś pilnik do paznokci i wydłubię jedno z 
tych przekrwionych oczek. Wcale nie. Tak naprawdę to jesteśmy starymi znajomymi. 
Przyjaciółkami. Starymi pannami i wdowami, ulepionymi z jednej gliny. Mówię, że jeśli 
koniecznie musi wiedzieć, to wyłączyłam telewizor, aby porozmawiać przez telefon.
- Tak myślałam - odpowiada. - Zastanawiałam się, czy to nie Bob Dobra Księga nagabuje 
panią znowu dla paru dolarów.
Kiedyś zadzwonili z KHVN i spytali, kto powiedział „Mój ból jest głębszy niż mój 
lament”. Wiedziałam, że Hiob, ponieważ Księga Hioba była jedyną księgą Biblii, którą wuj 
Dicker kiedykolwiek mi czytał (twierdził, że chciał, abym pogodziła się z moją deformacją, 
ale ja podejrzewam, że chodziło bardziej o jego cierpienia, spowodowane przepukliną). Tak 
więc odpowiedziałam prawidłowo i wygrałam czterdzieści dolarów, zaś nieugięta madonna, 
panna Lawn, nigdy mi tego nie wybaczyła. Jeśli byłam w wannie albo drzemałam na sofie, 
zaś telefon zadzwonił więcej niż raz, pędziła jak szalona ze swego pokoju i podnosiła 
słuchawkę przy trzecim sygnale, na wypadek, gdyby to znowu był jakiś konkurs. Taką ma o 
mnie opinię, a wyrażają najlepiej w powiedzonku o moim „życiu na czterolistnej koniczynie”. 
Czasami nawet wchodzi i czeka, aż zadzwoni telefon. Przysięga, że chyba mam kłopoty ze 
słuchem, gdyż ona zawsze puka, zanim otworzy drzwi. Ja wyrażam jedynie przypuszczenie, 
że jej ręka musi być chyba z gumy.
- Nie, to nie był Bob Dobra Księga - zapewniam ją - ale mój wnuczek.
- Ten sławny?
Kiwam tylko głową i zamykam lornetkę w pokrowcu.
- Przyjeżdża dziś po południu specjalnym autobusem, aby zabrać swoją babcię na 
przyjęcie-niespodziankę, które wszyscy urządzili z okazji jej urodzin. - Przyznaję, że lekko 
przeciągałam strunę, ale przysięgam, że ona potrafi wkurzyć człowieka. - Prawdopodobnie 
nie będzie mnie przez cały wieczór - dodaję.
- A specjalne nabożeństwo świątobliwego Polla? Pączki? Trio Zachodzącego Słońca? 
Pani Whittier, pani jest w gorączce!
Odparłam, że będę uczestniczyć w innym nabożeństwie, a zamiast tych niewypieczonych 
pączków najem się fantastycznego ciasta! Nie miałam sumienia mówić jej o występie 
Sounding Brass. Jej oczy i tak przechodziły z barwy czerwonej w zieloną, jak światła na 
skrzyżowaniu. Przez ostatnie półtora roku mieszka biedaczka w pokoju obok, a jej jedynymi 
wizytami z zewnątrz są nagabywania świadków Jehowy. Mówię więc, że tak, droga panno 
Lawn, mam gorączkę i chcę teraz porządnie wymoczyć się w wodzie, gdyż czuję, że ta 
gorączka mnie zabije. Więc jeśli zechciałaby mi wybaczyć... i wkraczam do łazienki, nie 
wypowiadając ani słówka więcej.
Ja dosyć lubię pannę Lawn. Przez lata chodziłyśmy do tego samego kościoła i wspaniale 
się rozumiałyśmy, chociaż ona bywała czasem nieznośna. Tłumaczyłam to sobie jej 
pochodzeniem z odgałęzienia San i Graver rodziny Lawnów. Była to bardzo stara i bogata 
rodzina z Oregonu, wysoko notowana w towarzystwie Eugene. Dopiero Odrodzenie 
Urbanizacyjne zmusiło ją do podążenia w me ślady do Wieżycy. Wówczas zdałam sobie 
sprawę z jej samotności. I zazdrości... Nie może znieść sposobu, w jaki odnoszą się do mnie 
ludzie. Uważa, że traktują mnie, jakbym była jedynym mieszkańcem tego budynku. Zawsze 
jej mówię:
- Ach, naprawdę? Cieszę się, że ludzie mnie lubią. Nic im nie zrobiłam, aby mieli mnie 
nienawidzieć. Po prostu próbuję być dla nich miła.
- Tak, ale pani jest dla nich zbyt miła - ona na to. - Tryskająca! Niezależnie, czy to 
dobrzy, czy źli ludzie. Jeśli miałabym w ten sposób zdobywać przyjaciół, to wolałabym wcale 
ich nie mieć. Prawdę mówiąc, jestem dość oschła w stosunku do innych.
- Jeżeli chce się mieć przyjaciół, to tylko przez miłość do bliźniego, a nie poprzez 
ocenianie go we wszystkim, co robi. Poza tym nigdy nie spotkałam człowieka, o którym 
mogłabym stwierdzić, że jest zły. Wystarczy zajrzeć nieco głębiej.
- Gdyby miała pani tyle doświadczenia, co ja - zauważa panna Lawn - na pewno 
mówiłaby pani inaczej. Pewnego dnia coś się stanie i wówczas zobaczy pani całą zgniliznę 
istot ludzkich! Wtedy przekonamy się, co zostanie z tej gadki o miłości bliźniego.
Zadęta żaba. Czego mogła się spodziewać z takim spojrzeniem na świat? Tata lubił 
powtarzać: „Chodzi o to, jaką gębę pokazujesz ludziom”. A co mi tam, nic nie wiem. Chwilę 
potem zadzwoniłam, aby jej powiedzieć, że mam w lodówce butelkę wina.
Napełniłam wannę wodą tak gorącą, jaką tylko zdołałam wytrzymać. Sounding Brass! 
Ostatni i, rzecz jasna, jedyny raz, kiedy miałam szczęście ich słuchać, był po tym, jak Lena 
opuściła dom, aby poślubić Daniela. Byłam tak smutna, że Emerson zawiózł mnie do 
Arkansas na rodzinne spotkanie. W drodze powrotnej przez Kolorado wziął mnie na 
Nabożeństwo Wschodu Słońca w Ogrodzie Bogów, gdzie rodzina Brassów absolutnie podbiła 
wszystkie serca. Później Emery został diakonem Emersonem Thoreau Whittierem i 
podróżował po wielu hecach religijnych. Zwykle wymawiałam się od towarzyszenia mu. 
Tłumaczyłam, że ktoś przecież musi pilnować porządku na farmie. Gdy spalił się nasz dom i 
przeprowadziliśmy się do miasta, wynajdywałam inne usprawiedliwienia. Że sposób, w jaki 
Emerson prowadzi, przyprawia mnie o ataki czkawki. I tak było. Ale nie tylko to, nie tylko 
samochody. Wszystko, co biega na wszystkie strony, tu i tam: pociągi, autobusy, samoloty i te 
inne. Mój adwokat mówi mi na przykład, że tracę sześćdziesiąt pięć dolarów miesięcznie na 
rachunku za gaz tylko przez to, że nie chcę pojechać do Little Rock i podpisać jakichś 
papierzysków. Nie wiem. Pomyślmy o liliach. One nie pracują - myślę sobie i wtedy dociera 
do mych uszu odgłos zatrzaskiwanych drzwi lodówki, potem brzęk pokrywki naczynia ze 
słodyczami i dudnienie włączonego telewizora. Biedna stara żaba. Gdy w końcu wychodzę z 
łazienki, telewizor wciąż ryczy. Panny Lawn nie ma w pokoju, jak i większej części słodyczy, 
które chciałam zawieźć dzieciakom na farmę. Nie znajduję też ani kropli w butelce po Annie 
Green Springs.

Rozpoznałam swój środek lokomocji, kiedy tylko ujrzałam go na zakręcie parkingu. Z 
wysokości osiemnastu pięter i bez pomocy lornetki - nie mogło być mowy o pomyłce. Duży 
autobus, cały błyszczący chromem i świecący bielą, z pięcioma purpurowymi punktami 
namalowanymi na boku w formacji lecącego krzyża. Gdy nastawiłam ostrość, zobaczyłam, że 
są to ptaki - piękne, purpurowe ptaki. Samochód zakręcił i zaparkował w części dla 
autobusów. Otworzyły się drzwi i wyszedł ktoś, w kim natychmiast rozpoznałam mego 
wnuka. Zdradzało go duże, błyszczące czoło: następna rzecz odziedziczona po dziadku.
Za nim, odbijając się od drzwi, wychynął ten wielkousty gnojek z Los Angeles, zwany 
Otisem Kone. Otis to coś w rodzaju wyrośniętej panienki. Facet, który najlepiej z całej paczki 
grał na moich nerwach. Weźmy na przykład sposób, w jaki stał tam na dole i gapił się w 
Wieżycę, jakby zamierzał ją kupić. Na głowie miał czarną czapeczkę, a wokół bioder pas z 
przytroczonym mieczem w pochwie. Wyciągnął go i zaczął machać ostrzem nad głową, żeby 
wszyscy podziwiali, jaki to z niego bohater. Jedyną pozytywną rzeczą, jaką mogę o nim 
powiedzieć, jest to, że kiedy tylko u nas rozpoczynają się jesienne opady, on zawsze wraca do 
Południowej Kalifornii. Siedzi tam, aż deszcze się nie skończą, co oznacza, że jest nieobecny 
przez większą część roku, dzięki Bogu. Obserwując jego paradne ruchy wokoło Devlina, 
pomyślałam sobie:
- To on był tym łotrem po drugiej stronie drutu!
Potem wynurza się następny facet. Duży, od stóp do głów ubrany na biało, jak jaki Arab. 
Coś takiego! Nastawiłam soczewki, aby sprawdzić, czy znam jego twarz, ale obraz był 
zamazany. Wyglądało to tak, jakby wkoło jego osoby unosiła się lekka mgiełka. Wysiadł z 
autobusu i zaczął posuwać się szybko i wolno jednocześnie, zawisając w powietrzu, aby 
poczekać na kogoś jeszcze, później znów się obracając i otwierając niczym kwiat w 
momencie, gdy stopą dotknął asfaltu. Zobaczyłam, że towarzyszy mu dziecko, które również 
ubrane było na biało, w krótkie spodenki, koszulkę, z gołą głową. Obydwaj mieli czarną 
skórę. Mężczyzna usadził sobie chłopca na ramionach i podążył w ślad za uzbrojonym 
Otisem oraz łysogłowym De-vlinem do wnętrza budynku. Grupka zniknęła z pola widzenia, 
ale mogłam sobie wyobrazić ciąg dalszy: siostra Prosper i recepcjonistka spozierające zza 
„Organicznych Ogrodów”, reszta korytarzowych nierobów unosząca głowy znad gier 
planszowych i tak dalej... Można słyszeć przelatującą muchę.
Ledwo zdążyłam zdjąć z włosów ostatnią spinkę, a tu już słyszę dwa szybkie stuknięcia 
do drzwi, następnie jedno i znowu dwa.
- Wpuść szybko, Waruszka! Są tuż za nami. Musimy zniszczyć klisze!
To oczywiście ten głupek Otis. Drżę na myśl, co mogłoby się stać, gdyby przez pomyłkę 
zapukali do drzwi Firestone’a. Otworzyłam na szerokość, na jaką pozwolił mi łańcuch u 
drzwi, i zobaczyłam przed sobą drewniany miecz pomalowany na srebrny kolor i służący 
zapewne jako rekwizyt w teatrze. Jego właściciel miał na sobie jakieś połatane, obwisłe 
spodnie. Nie zasunął nawet rozporka.
- Przykro mi - mówię przez drzwi. - Wszystkie szmaty oddałam na misję. - I robię ruch, 
jakbym miała zamknąć drzwi przed nosem. Wtedy rzucam przepraszające „Ojej” i wszyscy 
się śmieją.
- Wszystkiego najlepszego - przytula mnie Devlin. - Pamiętasz Otisa Kone?
Podaję dłoń Otisowi.
- Jasne. - Ściskam najmocniej, jak potrafię. - Jasne, że pamiętam Otisa Kone. Otis 
przyjeżdża co roku z Kaliforni, aby podrażnić się z moim kozłem. Na to Otis odpowiada.
- Moim celem nie jest wcale twój kozioł, babciu. - Podnosi do głowy broń i próbuje 
chwycić mnie wpół. Ścisnęłam spinką jego paluchy i zrobiłam to o wiele mocniej, niż 
zamierzałam. Otis zawył i zaczął utykać wzdłuż i wszerz korytarza, zupełnie jak Groucho. 
Powiedziałam, żeby lepiej wszedł do środka, zanim ktoś zadzwoni do szpitala wariatów. 
Natychmiast zaczął się skradać na palcach, że wbrew sobie zaczęłam się śmiać. Co z niego za 
klaun! Otworzyłam usta, aby przeprosić za sprawienie mu bólu i wtedy pojawił się trzeci 
facet.
- Babciu, oto mój wieloletni przyjaciel M’Kehla - przedstawia go Devlin. - A to jego syn 
Toby.
- Pani...?
Mówię mu, że nazywam się Whittier, on zaś kłania się i wyjaśnia:
- Ja zaś nazywam się Montgomery Keller-Brown. Przydomek M’Kehla był jedynie... jak 
to powiedzieć, Dev, fazą? - Uśmiecha się do mnie i wyciąga rękę. - Wszyscy opowiadali mi o 
prababci. Czuję się zaszczycony.
Był większy, niż zdawało mi się, gdy patrzyłam przez lornetkę. Wysoki, wyprostowany, o 
twarzy jakby wyrzeźbionej w twardym drewnie z odległych krain (chociaż po głosie 
poznałam, że tak jak i ja pochodzi z prowincjonalnego południa). Przede wszystkim jednak 
zahipnotyzował mnie głębokim, mrocznym spojrzeniem, jakiego nie spotkałam dotąd u 
żadnej istoty ludzkiej. Przyłapałam się na tym, że nerwowo kręcę guziki od kołnierzyka i 
bełkoczę coś jak mała dziewczynka.
- A ten mały mężczyzna - odzywa się M’Kehla - to October.
Z ulgą puszczam jego dłoń i spoglądam na chłopca. Ma około pięciu lat i jest śliczny jak 
obrazek. Zerka na mnie zza sukni swego taty. Pochylam się nad nim.
- Urodziłeś się w październiku?
Dziecko nie rusza się nawet o włos. Przyzwyczajona jestem do dziwnych reakcji dzieci na 
mój wygląd, ale odzywa się jego ojciec.
- Odpowiedz pani Whittier.
- Nic nie szkodzi - rzucam prędko. - October nie wie, czy ta okropna kobieta jest dobrą 
wróżką, która poczęstuje go landrynką, czy złą wiedźmą, która pożre go na obiad. -1 
wyszczerzam na niego moją sztuczną szczękę. To zwykle działa. October puszcza ubranie 
ojca. Nie uśmiechnął się, ale otworzył oczy wystarczająco szeroko, abym mogła przekonać 
się, dlaczego od obydwu biła ta dziwna jasność.
- Lubię, gdy mówi się na mnie Toby - odzywa się.
- Dobrze, Toby. Weźmy sobie trochę słodyczy, zanim Otis je wszystkie pochłonie.
Wchodzimy do pokoju, a ja przygotowuję coś zimnego do picia. Mężczyźni zaczęli 
natychmiast rozmowę o moim pokoju oraz roztrząsanie kwestii niskonakładowego 
budownictwa mieszkaniowego. Później zeszli na temat, który właściwie ich tu sprowadził, 
czyli zabawę świąteczną. Pozwoliłam Toby’emu popatrzeć przez lornetkę, podczas gdy mój 
wnuk objaśniał mi program imprezy. Zapowiadało się to na bardzo przyjemną uroczystość. 
Otis zagłębiłrękęw jednej ze swych przepastnych kieszeni i wyciągnął ulotkę własnej 
produkcji, z napisem: „Czy jesteś gotów?” oraz jego zdjęciem w sukni zakonnika. Patrzył w 
niebo przez rolkę papieru toaletowego, a z jego ust wychodziła chmurka: „Zbliża się druciany 
spadochron”. Wiedziałam, że jest to kolejny z absurdalnych chwytów Otisa, ale mimo to 
złożyłam papier starannie, wsadziłam do torebki i stwierdziłam, że jestem zawsze gotowa. I 
widzę, że on także - i sięgam do jego rozporka, jak gdybym chciała go zasunąć. Odwraca się, 
aby zrobić to samemu. Jego uszy są czerwone jak raki.
- Ktoś musi uczyć te miastowe dzieciaki - mówię do pana Keller-Browna, a on śmieje się 
głośno. Mój wnuk podnosi moją torbę i jęczy:
- Uch... kogo wynajmujesz do noszenia bagaży?
- Nie pytaj kobiety o jej podstawowy sprzęt. A gdybyś osłabł przypadkiem w czasie 
dźwigania, założę się, że Toby z powodzeniem cię zastąpi.
Chłopiec odstawił szklankę i natychmiast podszedł do mojej torby.
- Czy to nie najlepszy w świecie pomocnik? - zapytałam.
Pan Keller-Brown tylko się uśmiechnął i mówi:
- Staramy się zawsze być pomocni, co, Toby?
Mały kiwa głową:
- Tak, tato.
Nie mogłam powstrzymać słów zachwytu.
- Cóż za wspaniała postawa w porównaniu do tych dzisiejszych urwisów, którzy błąkają 
się bez celu i opieki. Prawdziwie budująca zmiana.
Główna winda była wciąż w użyciu, gdyż zatrzymano ją w akcji oczyszczenia pokoju 
biednego pana Fry ze złomu, który tam znaleziono. Musieliśmy czekać na następną. Głośno 
wyraziłam nadzieję, że nie spóźnimy się na rodzinę Brassów. Devlin stwierdził, że mamy 
mnóstwo czasu i spytał, czy wiem, że pan Keller-Brown jest także członkiem chóru 
gospelowego. Ach tak? Pod jaką nazwą? Może słyszałam was w KHVN. Pan Keller-Brown 
odparł, że nazywają się „Ptaki Modlitwy”, ale wątpi, że mogłam ich słyszeć, a już na pewno 
nie w radiu.
Winda przybyła wraz z panią Kennicut spod dziewiętnastki oraz dwiema siostrami 
Birwell. Będąc pod eskortą postawnego czarnego Araba, powiedziałam im grzecznie dzień 
dobry. Oczy o mało nie wyskoczyły im z orbit. Otis wręczył im swoje ulotki. Nikt się nie 
odzywa. Zjechaliśmy kilka pięter i dołączył do nas facet z obsługi, niosąc ze sobą wielki łom. 
Na twarzy pani Kennicut maluje się ulga. Facet też nie otwiera ust, tylko przykłada łom do 
ramienia, jak gdyby dzierżył pałkę. Otis nie ma innego wyboru, jak tylko zrobić to samo ze 
swym drewnianym mieczem.
Spływaliśmy w dół stłoczeni jak sardynki. Myślałam tylko: „Boże, czy to będzie się za 
mną ciągnąć przez najbliższe miesiące?”, a wtedy, z dołu, czuję jak malutka rączka wsuwa się 
w moją i odzywa się cieniutki głosik:
- Straszny tłok, babciu. Weź mnie na ręce.
Podniosłam go do góry i trzymałam aż do końca jazdy, potem przeniosłam przez 
korytarz: wraz z jego czarnymi lokami, brązową skórą i niebieskimi oczami.
W swoim życiu widziałam trochę zbzikowanych aut - przebudowanych ciężarówek, 
eleganckich bud hippisowskich i co tam jeszcze - ale nigdy nie widziałam pojazdu na kołach, 
który zakasowałby samochód pana Keller-Browna.
- Zgrabny - powiedziałam i była to szczera prawda. Od purpurowych ptaków do 
chromowanego ornamentu na masce. A w środku! Przysięgam, że był to prawdziwy salon w 
pałacu na kółkach: obicia, kafelki, nawet mały, kamienny kominek. Mogłam jedynie stać i 
podziwiać.
- Ja włożyłem w to niewiele pracy - wyjaśnił. - To zasługa mojej żony.
Stwierdziłam, że musi mieć rzeczywiście niezłą żonę. Otis wtrąca, że Montgomery 
Keller-Brown faktycznie ma niezłą żonę, zaś żona ma niezłego tatusia, który z kolei ma 
zupełnie niezłe konto w banku... co także trochę znaczy. Chciałam się przekonać, jak pan 
Keller-Brown to zniesie. Poślubienie białej kobiety musi być wystarczającym powodem do 
drażliwości dla czarnego mężczyzny, ale gdy ta żona jest na dokładkę bogata... Lecz on się 
tylko roześmiał i poprowadził mnie na tył pojazdu.
- Devlin mówił mi o pani plecach. Mam tutaj krzesło i sądzę, że będzie się ono pani 
podobało. Terapeutyczne. - Odsunął duży skórzany fotel. - Oto pani łóżko. - Pogładził dłonią 
ciemnopurpurową narzutę królewskiego zaiste łoża.
- Cóż znowu - wołam. - Mam nadzieję, że nigdy nie dojdzie do tego, bym nie mogła jak 
wszyscy usiedzieć na krześle. Będę siedzieć, a jak mi się znudzi, to się położę.
Wziął mnie pod rękę i pomógł usadowić się na fotelu. Moja twarz płonęła. Obciągnęłam 
sukienkę na kolana i spytałam, na co u licha czekają. Kiedy wyjeżdżaliśmy z parkingu, 
wyczuwałam obecność przyklejonych do okien na dwudziestu piętrach pomarszczonych 
nosów.
Pogadaliśmy trochę z wnukiem na temat ostatnich wydarzeń rodzinnych, szczególnie o 
Buddym, który wpadał z jednego kłopotu w dwa, rozpoczynając ten interes z przetworami 
mlecznymi. Na przodzie Otis wygrzebał z kieszeni butelkę alkoholu i usłużnie częstował nim 
siedzącego za kierownicą pana Kellera-Browna. Gdy Devlin to zauważył, stwierdził, że lepiej 
pójdzie i upewni się, czy ten wariat nie wywiezie nas na Alaskę, czy w inne równie 
fascynujące miejsce.
- Co tam! - zaśmiałam się. - Wypijcie całą butlę i wszyscy trzej wypadnijcie za drzwi. 
Toby i ja damy sobie radę.
Devlin dołączył do reszty i wkrótce cała trójka trajkotała jak najęta.
Chłopiec miał biurko, na którym bawił się kredkami. Kiedy Devlin odszedł, włożył 
kredki do szuflady i podszedł do mnie. Wziął z półki „National Geographic” i zaczął czytać 
go na podłodze przy moim krześle. Czekałam uśmiechnięta. Wkrótce jego błękitne oczy 
powędrowały znad gazety ku mnie. Bez słowa odłożył ją na bok i wskoczył na moje kolana.
- Czy Jezus zrobił to z twoją twarzą?
- Nie wmówisz mi, że nigdy nie słyszałeś, co Cwany Wiewiór powiedział Ropuchowi?
Opowiadam mu historię o tym, jak to Pan Ropuch był w młodości bardzo przystojnym 
mężczyzną, z twarzyczką błyszczącą jak szmaragd, lecz te wszystkie robaczki, na które chciał 
zapolować, zauważały go z łatwością.
- Umarłby z głodu, gdyby Cwaniak nie poradził mu, aby do kamuflażu używał swych 
brodawek i wyrostków.
Skinął głową, poważny lecz zadowolony, i poprosił o następną historyjkę. Zaczęłam tę o 
Cwaniaku i Niedźwiedziu, w środku której mały zasnął z jedną ręką w mojej dłoni, drugą zaś 
wiszącą na moim naszyjniku. Nie miało to większego znaczenia, gdyż krzesło terapeutyczne i 
bez tego mnie zabijało. Odpięłam złoty zamek i uwolniłam się od chłopca i naszyjnika.
Wycofałam się do łóżka i zanurzyłam w purpurowym morzu, znikając prawie z pola 
widzenia. Był to materac wodny, a ja ugrzęzłam w nim jak w bagnie. Tylko stopy wystawały 
do góry. Bardzo to nieeleganckie. Wiercąc się i kręcąc, nie potrafiłam się jednak 
wyswobodzić. Za każdym razem, gdy unosiłam się na łokciu, autobus właśnie skręcał, a ja 
opadałam bezwładnie do poprzedniej pozycji. Przypomniała mi się gruba owca, którą kiedyś 
mieliśmy. Pasąc się na zboczu, straciła równowagę i stoczyła się w dół. Leżała tak, machając 
nogami w powietrzu, aż wreszcie ktoś przekręcił ją do właściwej pozycji. Zrezygnowałam z 
walki i pozwoliłam wodzie przelewać się pode mną, gdy sama tymczasem oglądałam sobie 
kolekcję książek na półkach pana Keller-Browna. Książek na każdy zwariowany temat, jaki 
tylko można sobie wyobrazić: religie i piramidy, mesmeryzmy i tym podobne, dziesiątki 
tytułów w obcych językach. Patrząc na ten zbiór, poczułam się lepiej. Po prostu świetnie. 
Mogłabym reklamować te materace w telewizji: „Dwadzieścia lat znika w oka mgnieniu! 
Poczuj się nową kobietą!” Musiałam się roześmiać. Kierowca mógł spojrzeć w lusterko i 
zobaczyć nylonowe odnóża Nowej Kobiety sterczące bezradnie w powietrzu jak kończyny 
powalonej owcy.
Przyrzekam, że dokładnie wtedy, gdy o tym myślałam, poczułam, że spoczął na mnie 
ciężki, mroczny wzrok... Był jak dotknięcie, Panie, jak rzeczywista fizyczna obecność.

O ile pamiętam, następnie dojechaliśmy do Nebo. Devlin ścisnął moją stopę.
- Przez minutkę myślałem, że zeszłaś - zażartował.
Chwycił mnie za rękę i pomógł wygrzebać się z łóżka. Odpowiedziałam, że mnie też się 
tak przez chwilę wydawało, dopóki nie zobaczyłam starych zabudowań Nebo. Wtedy już 
wiedziałam, że nie jestem w raju.
Autobus zahamował. Usiadłam i założyłam buty. Podszedł pan Keller-Brown i spytał, czy 
dobrze mi się spało.
- W życiu nie zeznałam tak odprężającej jazdy - stwierdziłam. - Devlin, wstaw taki 
materac do jednego z twoich kabrioletów, a pojadę z tobą na koniec świata!
- W takim razie - odezwał się pan Keller-Brown - będę szczęśliwy, jeśli zgodzi się pani 
pojechać z nami w niedzielę rano na koncert do Los Angeles.
Ja zaś stwierdziłam, że jeśli nic nie stanie na przeszkodzie, z przyjemnością dotrzymam 
im towarzystwa.
- Tak! Tak, babciu! Pojedź z nami! - krzyczy Toby.
Przyrzekłam, że zastanowię się nad tym. Pan Keller-Brown podniósł Toby’ego z 
terapeutycznego krzesła. Mały ciągle trzymał w ręku mój naszyjnik.
- A to co? - pyta pan Keller-Brown. Siłą wyciąga go z rąk syna. - Lepiej oddajmy to pani 
Whittier, Toby. - Podaje mi naszyjnik, ale ja podchodzę do biurka i wrzucam go do szuflady.
- Należy do Toby’ego. Nie do mnie - oświadczam. Objaśniam im, że gdy Toby spał, z 
nieba zszedł anioł i podarował mu ten naszyjnik. Toby przytakuje, niezupełnie jeszcze 
rozbudzony i dodaje:
- Tak, tato, anioł. Bo na kamei ma wyrzeźbioną twarz, to dlatego... Biały anioł.
Otis wrzeszczy:
- Wyłaźcie, na rany Chrystusa!
Czynimy więc zadość jego miłemu zaproszeniu.
Samochód zostawiliśmy właściwie na drodze, gdyż cały parking (który kiedyś był 
najlepszym pastwiskiem Emersona T.) był straszliwie zatłoczony autobusami, przyczepami i 
innymi pojazdami wszelkich rodzajów. Zabawa świąteczna wyglądała jak cyrk z trzema 
arenami. Kręciło się tu mnóstwo ludzi: jedni siedzieli, inni spacerowali, kłócili się, śpiewali. 
Długowłosy chudzielec bez butów i koszuli wkładał ulotki pod każdą wycieraczkę na 
parkingu. Za nim następował inny długowłosy i przyklejał do zderzaków plakietki z napisem 
„To Chrystus!!!” i wyciągał ulotki, kiedy pierwszy facet patrzył w drugą stronę. Pierwszy 
przyłapał drugiego i rozpoczęła się bardzo gorąca debata wyznaniowa. Wmieszał się Otis ze 
swoim mieczem, aby wyjaśnić owo nieporozumienie. Oraz wcisnąć kilka swoich karteczek.
Z drugiej strony ogrodu wybudowana została scena. Za fundament posłużyły resztki 
naszego starego domu. Dziewczyna przy mikrofonie grała na cytrze i nerwowym głosem 
wyśpiewywała fragmenty Pisma Świętego. Devlin spytał, czy znam strofy, które grał i 
śpiewał. Odrzekłam, że strofowałabym bardziej śpiew niż grę, ale i tak wszystko jest do kitu.
Za sceną znaleźliśmy Betsy z dzieciakami. Dzieci chciały od razu wręczyć mi prezenty, 
ale Betsy kazała im poczekać do momentu podania ciasta. Mężczyźni odeszli, aby 
przygotować do występu następnego delikwenta, ja zaś poszłam z Betsy i dziećmi obejrzeć 
ogród. Kaleb prowadził Toby’ego na przedzie i krzyczał:
- Chodź, Toby! Pokażę ci coś, czego na pewno nie masz w swoim ogrodzie! - Betsy 
wytłumaczyła mi, że chodzi o kotkę syjamską, która założyła gniazdo w rabarbarze.
- Ma tylko jednego kociaka. Było ich razem sześć, schowanych w sianie w stodole, ale 
Devlin wycofywał traktor i pięć z nich zginęło. Kotka przyniosła ostatniego do ogrodu. Jest 
już za duży na ssanie mleka, ale ona wciąż ani na krok nie pozwala mu się ruszyć z gniazda.
Spacerowałyśmy, patrząc na wysoki groch i oceniając, jak rośliny dwuletnie zniosły 
mróz. Gdy dotarłyśmy do rabarbaru, Toby już tam był, przytulając kociaka i uśmiechając się 
sielankowo.
- Po raz pierwszy widzę jego uśmiech - szepnęłam do Betsy.
- Toby nie zabierze naszego kotka, prawda, mamo? – pyta Kaleb. Betsy mówi, że jeśli 
chodzi o nią, to zgadza się na wszystko. Ja natomiast perswaduję, że przy takim zamieszaniu 
najlepiej byłoby zostawić malucha na miejscu i poczekać, aż Toby zapyta swoją mamę. 
Uśmiech zniknął, ale Toby nie drgnął. Stał, patrząc na nas błagającym, smutnym wzrokiem. 
Betsy pozwoliła mu nosić kodaka, ale tylko, jeśli będzie bardzo ostrożny.
- Spytajmy M’Kehle-dodaje.
Przez resztą popołudnia Toby nie odrywał się od swego puszystego podopiecznego. Z 
jednej strony przypatrywał się zmartwiony Kaleb, z drugiej - zaniepokojona kotka.
Sherree pokazała mi nowe zasłony i potem wszyscy piliśmy herbatę z mięty. Ze sceny 
dochodziły nas coraz to bardziej wymęczone odgłosy. Wróciliśmy akurat na koniec popisów 
chłopięcego chóru z Utah. Było sporo ludzi, ale dzieci już wcześniej przygotowały mi cieniste 
miejsce z kocem i kilkoma poduszkami.
Nie widziałam ani Devlina, ani pana Keller-Brow, tylko tego przeklętego Otisa. Ten 
człowiek był wszechobecny. Latał jak opętany przed sceną, robiąc z siebie nieprzeciętny 
spektakl, potykając się o miecz, który wpadał mu między nogi, wrzesząc „Alleluja”, „Amen” 
i „Zapamiętajcie Pearl Harbour”. Ktoś napisał z tyłu jego workowatych spodni „Drugi 
policzek”. Powiedziałam, żeby lepiej nie próbować nastawić tego drugiego policzka do mnie, 
bo przekona się, czym może być prawdziwe nieszczęście.
Konferansjerem był jeden z lokalnych duchownych. Po zejściu chóru poprosił o spokój i 
odrobinę powagi - rzucił to prosto do Otisa - „Trochę poważania dla jednej z największych 
grup gospelowych wszechczasów: The Sounding Brass!” Dobrze, w samą porę. Usiadłam na 
poduszce.
Zaczęło się dokładnie jak w Colorado Springs: za kulisami rozległ się gong, najpierw 
miękki i powolny, potem coraz szybszy i głośniejszy... Bardzo efektywny. Nawet Olisa 
przytłumiło. Dźwięk rósł w siłę i miałam wrażenie, że za chwilę otworzy się niebo, a kiedy 
myślałam, że już dłużej tego nie wytrzymam, rozległo się uderzenie finałowe. Cały zespół 
wybiegł na scenę i rozpoczął „Dzwońcie dzwony”. Światowej sławy Sounding Brass.
Z początku myślałam, że to jakiś niesmaczny żart. The Sounding Brass? Tych pięć 
groteskowych figurek? Przecież Sounding Brass są wysocy i szczupli, z burzą błyszczących 
jak aureola rudych włosów. Nie! Nie te żałosne kukiełki! Czterej mężczyźni nie mieli razem i 
stu włosów na głowach. Kobieta nosiła perukę, która wyglądała na zardzewiałą plątaninę 
przewodów elektrycznych. Niech mnie kule, jeśli nie miała na sobie sukienki mini! Z 
odległości dwudziestu metrów widziałam dokładnie wszystkie jej żyły.
Niestety, musiałam przyznać, że to byli oni. Ruchy i gesty były te same, jakie pamiętałam 
z Colorado Springs. Z tą różnicą, że obecnie wyglądali jak maszyny, które ktoś wprawił w 
ruch, ale zapomniał naoliwić! A głosy! Przerażające! Nie mówię, że stare - jest wiele 
starszych grup, które potrafią śpiewać - ale cienkie, płytkie, jak gdyby ktoś wyjął wnętrza i 
pozostawił pięć pustych skorup. Przypominałam sobie jakieś artykuły, które mówiły o 
problemach podatkowych rodziny Brass - może to był powód? Z pewnością brzmieli 
cholernie patetycznie. Wykonali kilka piosenek i ludzie poklaskali bez entuzjazmu, raczej z 
litości. Jacob Brass podszedł do mikrofonu.
- Dziękujemy, niech was Bóg błogosławi - zaczął. - Kolejny numer... Cóż, 
dowiedzieliśmy się z zaufanych źródeł, że jest to ulubiona piosenka pewnej damy, która w ten 
piękny, wiosenny dzień obchodzi urodziny. Osiemdziesiąte siódme. Chwalmy Boga w ów 
Wielki Piątek i zadedykujmy naszą pieśń Pani Wielkiego Piątku, Rebece Whittier!
Chciałam zapaść się pod ziemię ze wstydu. Trzeba dodać, że jeśli przedtem brzmieli źle, 
to teraz stało się to boleśnie żałosne. Co gorsza, ocknął się znowu Otis. Gdy śpiewali: „Czy 
byłeś... gdy przybijali Go do krzyża?” - Otis odpowiadał: „Nie ja, dziadkowie. Byłem u 
Tarzana, pijąc Smoki Pomarańczowe i mogę to udowodnić”. Publiczność zaczęła chichotać. 
Co, rzecz jasna, tylko dodawało mu odwagi.
- Gdy przebili Mu bok? Ech, też mnie nie było. Nie chodzę nawet na wyścigi.
Rodzina Brass była wściekła. Ku uciesze wszystkich zgromadzonych po odśpiewaniu 
dwóch chórków zespół zszedł ze sceny.
Betsy stwierdziła, że przykro jej z powodu mojej ulubionej pieśni, a ja dodałam, że mnie 
również. Toby powiedział poważnie, że wszystko będzie dobrze, bo teraz wychodzą jego 
ulubieńcy. Widownia zanosiła się od wiwatów. „Ptaki Modlitwy” były przeciwieństwem 
rodziny Brassów. Wybiegli na scenę ubrani w purpurę: pan Keller-Brown i drugi duży, czarny 
facet z brodą oraz trzy ładne Murzynki. Brodacz grał na organach i śpiewał basem, a pan 
Keller-Brown bił w wielkie, tradycyjne bębny i przyłączał się do chóru w niektórych 
momentach, pokrzykiwał... Trzy dziewczyny śpiewały, grały na gitarach i potrząsały 
tamburynem. Po Sounding Brass byli jak świeży podmuch wiatru. Mój wnuk przedarł się 
przez tłum, tańcząc w rytm muzyki.
- Jak podobała ci się dedykacja - pyta, siadając na poduszce obok i sięgając po jajko. 
Odpowiadam, że w porządku, ale i tak nic w porównaniu do dzieciaków, które śpiewają teraz. 
Uśmiecha się ustami umazanymi musztardą.
- „Ptaki” podobają ci się bardziej niż Brass?
- Stawiam wszystko, że są lepsi niż wszystko, co do tej pory słyszałam w KHVN. Ktoś 
mówił, że żona pana Keller-Browna jest w zespole?
- Tak - potwierdza Devlin. - Ta z lewej strony.
Zanim zdążyłam się zastanowić, już wypalam:
- A co z naszym małym... - pauza-niebieskookim...-Ale i tak powiedziałam za dużo. Mój 
wnuk wzrusza ramionami, Betsy kładzie palec na ustach, wskazując wzrokiem na chłopca, 
siedzącego obok i pieszczącego kotka.
Trzeba było odgryźć sobie ten głupi język.
Następne wydarzenie miało miejsce po zachodzie słońca. Gdy większa część tłumu 
odjechała lub rozeszła się do domów, nasza grupka poszła do zagajnika, aby uraczyć się 
urodzinowym ciastem. Pan Keller-Brown przyprowadził tam autobus, a dzieci zastawiły stół. 
Śpiewali „Wszystkiego najlepszego, droga babciu”. Quiston natomiast chodził z zapałkami i 
próbował zapalić wszystkie świeczki.
- Halo - wołam. - Dzieciaki, pomóżcie babci je zdmuchnąć, zanim cały las stanie w 
ogniu!
Trójka Devlina: Quiston, Sherree i Kalcb, Kumquat May Behemy, Denny i Denise od 
Buddy’ego i zwykła kolekcja dzieciaków Dobbsa, czujnych, aby jako pierwsi dopaść do tortu. 
Spory tłum. Toby stał na zewnątrz kręgu podnieconych twarzy. Ciągle trzymał kota.
- Wpuść tutaj Toby’ego, Quiston. Potrzeba nam każdego, kto pomoże zdmuchnąć tyle 
świec. Wszyscy gotowi? Raz... dwa... - Wszyscy nabierają powietrza, z wyjątkiem stojącego 
na uboczu Toby’ego. Podbródek ułożył na główce kotka. Obydwaj patrzą wprost na mnie, z 
takim samym wyrazem oczu - ...trzy!
Gdy spojrzałam ponownie, na miejscu Toby’ego stał już pan Keller-Brown z latarnią w 
dłoni. Zamiast purpurowego garnituru miał na sobie najbardziej imponujący strój, w jakim 
tylko mógł wystąpić.
- O rany! Cóż z pana za mężczyzna! Jest pan prawie tak piękny jak to ciasto!
W rzeczywistości ciasto wyglądało jak puchowa pierzyna, zaś jego ubranie było 
absolutnym cudem świata. Purpurowy aksamit ze złotym szamerunkiem, marszczony przód i 
tył oraz najpiękniejszy haft, jaki widziałam - smoki, orły, byki, wszystkie jak żywe. 
Podziękował mi za komplement i obrócił się dokoła, podnosząc latarnię w górę.
- Chyba zamknął pan żonę w domu na pół roku i kazał wyszywać - zauważam. Wypiłam 
przedtem kieliszek sherry i czułam się trochę zawiana.
- Skądże. - Rozdaje dzieciakom papierowe kubki z napojami. - Zajęło to jedynie trzy 
miesiące. I sam nad tym pracowałem.
- Coś takiego - wciąż nie dowierzałam. - Nigdy nie pomyślałabym, że mężczyzna potrafi 
stworzyć rzecz tak delikatną.
Dzieciaki wybuchają śmiechem, ale chyba nie zabrzmiało to tak, jak oczekiwałam, gdyż 
wesołość nagle się ucisza. Zamiast odpowiedzi powrócił do rozdawania kubków. Próbując 
zatuszować moje niemądre uwagi, odezwałam się znowu:
- Założę się, że żona jednak pewnie choć trochę pomagała. - Miały to być przeprosiny. 
Zanim jednak zdążył je przyjąć, na scenę wydarzeń wpadł Otis, aby dostać kubek z napojem.
- Och, co do żony M’Kehli... ona nic nie robi.-Otis wlewa do kubka trochę brandy i 
dodaje. - Już nie.
Milczenie stało się jeszcze głębsze. Bałam się, że czarne oczy wypalą w głowie Otisa 
dwie śmiertelne dziury. Otis jednak wąchał swój koktail i nic nie zauważał.
- Moja Pierwsza Komunia z południowego pucharu - mruczy. - Jakież to swojskie. 
Podczas bar micwy piliśmy przynajmniej z czystego plastyku.
Po sukcesie w małpowaniu Brassów, Otis brnął coraz dalej i dalej, śpiewając, recytując i 
wszczynając awantury. Wszyscy przyjmowali to jako żart. Devlin powiedział mi kiedyś, że 
Otis jest jaki jest, ponieważ po urodzeniu podano mu za dużo tlenu. Dlatego nikt nie obraża 
się za jego dowcipy. Teraz jednak widać było, że pan Keller-Brown jest nieźle wkurzony, 
niezależnie od ilości tlenu czy czegoś tam innego. Wyrwał kubek z rąk Otisa i wrzucił go do 
ognia.
- To pańska Pierwsza Komunia, panie Konc? Zaraz postaramy się o coś bardziej 
odpowiedniego na tę okazję.
Zauważyłam, że po drugiej stronie ogniska podnosi się siostra jego żony. Rozmawiała 
tam z moimi dwoma wnukami i Frankiem Dobbsem.
Pan Keller-Brown odwraca się od Otisa i wręcza mi łyżkę wazową.
- Proszę mnie zastąpić, pani Whittier. Zobaczymy, czy znajdzie się dla pana Kone 
bardziej odpowiednie naczynie.
Wtedy nadbiega siostra:
- Ja się tym zajmę, Montgomery...
- Nie - odpowiada stanowczo. - Ja to zrobię.
Otis sięga po następny kubek, mamrocząc coś, żeby się nie kłopotać, a tamten, że nie, to 
nie kłopot i ręka Otisa zatrzymuje siew pół drogi. Jeszcze nie spojrzał w oczy pana Keller-
Browna.
Dzieci zaczynają się niepokoić, więc mówię:
- Jeżeli pan Kone dostał szklankę, to czy mi też się nie należy? Co pan na to, panie 
Keller-Brown?
Mała Sherree, która jest spod znaku Wagi i potrafi godzić zwaśnione strony, przyłącza się 
do nas i woła:
- Tak! To przecież urodziny prababci! - A inne dzieciaki powtarzają: „Tak, tak! Dajcie 
prababci pić!” Oczy odrywają się od Otisa i przenoszą na mnie.
- Oczywiście. - Próbuję uśmiechem odpędzić zdenerwowanie. - Proszę mi wybaczyć, pani 
Whittier. - Mruga do mnie i kciukiem wskazuje na Otisa, jakby chcąc się usprawiedliwić. 
Odpowiadam mrugnięciem i kiwam głową na znak, że podzielam jego opinię, że był czas, 
gdy sama chciałam ukręcić łeb temu skurczybykowi.
Wszedł do autobusu, a dzieci powróciły do ciasta i lodów. Nigdy nie znosiłam ludzi 
walczących w mojej obecności. Zawsze starałam się ich godzić. Jak wtedy, gdy mieszkałam z 
Leną: Devlin i Buddy kłócili się jak dwa diabły o to, czyja kolej na koszenie trawnika. Gdy 
tak wrzeszczeli, szłam przed dom, włączałam kosiarkę i robiłam wszystko sama do momentu, 
gdy skruszeni przychodzili przejąć robotę (zawsze starałam się bardziej, niż deklarowałam). 
Gdy pan Keller-Brown wyszedł z trzema zakurzonymi szklankami i nalał sobie trochę brandy 
Otisa, myślałam, że burza została zażegnana. Zdmuchnęłam kurz i napełniłam mój kieliszek 
napojem dzieciaków, stuknęliśmy się i wszyscy wznieśli urodzinowy toast. Otis dodał, że 
potrafi wczuć się w moją sytuację, gdyż sam już wielokrotnie kończył osiemdziesiąt siedem 
lat. Rozległ się śmiech i Otis znów był sobą. Piętnaście minut później wygadywał to samo, co 
zwykle.
Otworzyłam prezenty od dzieci i uściskałam wszystkich w podzięce. Buddy przyniósł 
pniaki i ustawił je wokół ogniska. Usiedliśmy i pośpiewaliśmy trochę, podczas gdy dzieci 
piekły malwę. Frank Dobbs chodził wokoło i grał na harmonijce ustnej, kiedy ten drugi 
brodaty facet uderzał w bębny pana Keller-Browna. Devlin męczył swoją gitarę (zawsze grał 
okropnie), ogień się palił, a księżyc przeświecał między młodymi liśćmi jesionów. Betsy i 
żona Buddy’ego zabrały swoje dzieci do domu. Pan Keller-Brown wziął Toby’ego do 
autobusu - mały wciąż tulił do siebie kotka - potem wyjął słoiczek pełen malutkich kuleczek, 
którymi posypał popiół dogasającego ogniska. Podobno była to prawdziwa mirra, prosto z 
Libanu. Pachniała świeżo i ostro, jak smoła cedrowa w ciepłym, jesiennym powietrzu, nie 
miała w sobie tej mdlącej słodyczy innych aromatów. Później wyniósł kilka poduszek i 
mężczyźni usiedli, aby dyskutować naturę świata. Wiedziałam, że czas już spać.
- Gdzie jest moja torba-gigant? - szepnęłam do wnuka.
- W domu. Betsy przygotowała ci łóżko. Odprowadzę cię.
Mówię, żeby się nie wygłupiał, księżyc świeci jasno, ja zaś mogę chodzić po tym terenie 
z zawiązanymi oczami, dobranoc. I poszłam.
Świerszcze cykały na gałęziach drzew, szczęśliwe z nadejścia lata. Minęłam starą bronę 
Emersona, ktoś próbował zamienić ją w skrzynkę pocztową, lecz jego wysiłki najwyraźniej 
spełzły na niczym. Pozostawił ją tak, rdzewiejącą wśród chwastów: pół bronę, pół skrzynkę 
pocztową. Ogarnął mnie smutek i zauważyłam, że świerszcze także ucichły. Nie spiesząc się, 
podeszłam prawie do płotu... i wtedy on wyrósł przede mną - jak wielka, czarna i sycząca na 
mnie piramida w blasku księżyca.
- Włamywacz! Nigdy nie wkraczaj w sprawy moje albo mojego chłopaka, zrozumiano? 
Nigdy! Zrozumiałaś?
Oczywiście skamieniałam z przerażenia. Patrząc wstecz, muszę przyznać, że nie byłam 
znowu tak bardzo zdziwiona. Od razu wiedziałam, kim była ta wielka piramida, do kogo 
należał ten syczący głos. Wiedziałam też, co mu się mogło nie podobać.
- Ten przeklęty naszyjnik! Niech tam, odpuściłem ten numer. Mówię sobie: „Jest stara. Po 
prostu stara. Nic nie wie”. Ale powtórzyć to samo z kotem... To włamanie!
Dwie wielkie dłonie chwyciły moją głowę z dwóch stron i zmusiły do spojrzenia w jego 
twarz. Palce zacisnęły się na moich ustach. Nie byłam już w stanie krzyknąć ani nawet 
mrugnąć.
- Biały anioł, biały matczyny anioł, cholera! Zaraz ci pokażę białego anioła!
Wtedy, o dobry Jezu, jakby podciągnął ciemną bluzę swojej twarzy. Jego piersi zbliżały 
się coraz bardziej, aż czarne sutki dotknęły moich gałek ocznych... ssąc... przekazując 
mojemu mózgowi takie myśli i obrazy, że ten wiedział od razu, że musi przestać zarówno 
myśleć jak i patrzeć. Niech przeminą, powtarzałam, niech prze-miną... Starałam się 
wytworzyć obraz deszczu padającego na kaczkę. Ta kaczka taplająca się w błocie musiała być 
dlań sporym szokiem, ponieważ zamrugał oczami. Niewidzialne ręce puściły moją głowę i 
wiedziałam, że za mną nikogo nie ma.
- Nie daj się złapać...
Kaczka wyciągnęła szyję i zakwakała. Znów zamrugał oczami i niepewnie przestąpił z 
nogi na nogę.
- Chcę tylko powiedzieć, abyś nie próbowała już więcej wpływać na mego syna. Tak? 
Mężczyzna, ojciec powinien pilnować tego, co do niego należy. Zrozumiałaś?
I zniknął w krzakach, zanim nabrałam powietrza, aby odpowiedzieć. Pośpieszyłam do 
pokoju, układając w głowie plany riposty. Bez zwolnienia tempa opuściłam żaluzję, 
połknęłam dwie żółte pigułki, weszłam do łóżka i założyłam kołdrę na głowę. Nie miałam 
odwagi myśleć. Powtarzałam tylko wszystkie fragmenty Biblii, które pamiętałam, oraz słowa: 
„Kraju mój, to dla ciebie” i „Powiedz, czy widzisz”. Zanim proszki podziałały, doszłam do 
przepisów na chleb.
Lubię się o coś modlić, Panie. Nie lubię brać pigułek nasennych, chyba że są absolutnie 
konieczne. W nocy bardzo często leżałam słuchając, jak windy jeżdżą w górę i na dół 
Wieżycy. Wolałam to niż przełknięcie jednego proszku. Zawsze potem śpię za długo i przez 
cały dzień chodzę jak nieprzytomna. One nawet nie pozwalają na sny. Tym razem jednak 
ujrzałam pożar. To jeden z tych obrazów, które mi przekazał. A więc nie uwolniłam się. 
Leżały tam, ukryte jak żar pod kupą popiołu. Teraz zerwały się do życia niczym lodowaty 
ogień, ukazując zupełnie inną wersję życia, śmierci, nieba... Przeważnie była tam jakaś 
mroczna rzecz - czasem aligator, czasem pantera albo wilk - biegnąca przez mój świat i 
odrywająca jego kawały. Pozbawiała mnie wszystkich najdelikatniejszych cząstek, jak na 
przykład rąk Devlina, nieporadnie przebierających po strunach gitary. Albo nogi Franka 
Dobbsa, gdy chodził dziś wokół ogniska. Albo mojego języka, bredzącego coś o godzeniu 
stron. Pani Lawn wyrwana została w całości, także Emerson. I większość mojej przeszłości. 
Potem potwór ruszył dalej, ciemny, przygarbiony cień, przedzierający się przez moje życie, 
aż wgryzł się w samą kość przyszłości. Stała ona naga, bez paplaniny, tortów i prezentów. Na 
zawsze. Tkwiąc samotnie. A z tego nagiego kształtu ulatnia się wszelkie ciepło, aż ziemia 
staje się zimna jak stopy białego kościotrupa, a wiatr jest unoszony jak jego oddech. To coś 
ciągle istniało, gdyż było prawdziwe, choć nie stanowiło nic więcej niż skała czy wiatr. Rzecz 
mogła tylko stać i patrzeć w nieskończoność, czekać, aż Bóg zechce jej powtórnie użyć. Jak 
stary muł albo duch muła, pozbawiony sensu, pozbawiony nasienia... gdyż jest to tylko żart 
Boga, bezpłodny muł.
Przejęło mnie to smutkiem. Zdawało mi się, że słyszę ten rozpaczliwy głos nieskończonej 
samotności. Płakałam i chciałam coś powiedzieć, ale czym pocieszyć tragiczny żart Boga? 
Zawodzenie stawało się głośniejsze. Nie takie posępne i nie takie odległe. Otworzyłam oczy i 
usiadłam na łóżku. Przez okno dojrzałam wyjącego do księżyca Otisa. Biegał w kółko. Devlin 
i inni próbowali go złapać, ale on wciąż machał swoim drewnianym mieczem.
- Nie zbliżać się. To nie ja! On nie miał prawa! Devlin? Dobbsy? Pomocy, chłopaki; on 
zamroził waszą starą... Nie ma na to wytłumaczenia. On chce mnie zniszczyć!
Najpierw błagał o pomoc, potem atakował, gdy podeszli bliżej. Wrzeszczał, jakby miał 
przed sobą stado smoków.
- Nie widzicie, że on mnie kroi na kawałki? Mnie, który nigdy... Nie miał prawa, ten 
czarnuch, ja tylko żartowałem!
I w zapamiętaniu znowu zaczął przeraźliwie wrzeszczeć i rzucił się wprost na ogrodzenie 
dla kur. Odbił się od niego, odepchnął mężczyzn i znowu ruszył na siatkę. Kury zaczęły 
gdakać, mężczyźni krzyczeć, a Otis odchodził do zmysłów. „To nie jest zwykła głupota - 
pomyślałam. - To najczystszej wody szaleństwo. Trzeba mu pomóc. Zadzwonić do kogoś”. A 
jednak wszystko, na co się mogłam zdobyć, to stać i patrzeć, jakby była to dalsza część 
mojego mroźnego snu, przeniesionego w światło księżyca i pomiędzy stado kurczaków. W 
końcu miecz Otisa utkwił w oczkach siatki, a jego samego dopadli mężczyźni.
Przenieśli go wyrywającego się i szlochającego do domu. Gdy zniknęli mi z oczu, 
wyskoczyłam z łóżka. Bez chwili wahania włożyłam szlafrok i kapcie i ruszyłam w kierunku 
zagajnika. Wcale nie byłam przerażona. Powiedziałabym - wytrącona z równowagi. Ziemia 
drżała z każdym moim krokiem.
Drzewa pełne były twarzy. Każda historia o oszustwach i znachorach, którą kiedykolwiek 
słyszałam, wylazła z kątów mego ozarskiego dzieciństwa, aby dotrzymać mi towarzystwa. 
Ciągle się nie bałam. Jeśli pozwolę sobie na strach, wkrótce będę w gorszym stanie niż Otis 
pod klątwą Keller-Browna.
Nie wbijał szpilek w lalki. Siedział spokojnie na terapeutycznym krześle i w świetle 
lampki czytał jedną ze swych książek. Na głowie miał słuchawki. Przez drzwi autobusu 
słyszałam, że na kasecie czy płycie został nagrany chór mężczyzn, zawodzących w jakimś 
nieznanym języku. Jego usta bezgłośnie wymawiały słowa pieśni, które zapisane były w 
księdze. Uderzyłam w drzwi.
- Halo? Czy mogę na minutę?
- Pani Whittier? - Podchodzi do drzwi. - Oczywiście, proszę. Jestem zaszczycony. 
Poważnie.
Podaje mi rękę i wydaje się rzeczywiście szczęśliwy z moich odwiedzin. Zaczynam 
wyjaśniać, że przemyślałam sobie kilka spraw i, żeby nie było nieporozumień, chciałam 
przyjść pierwsza... Ale on przerywa i przeprasza, że rzecz, którą zrobił, była obrzydliwa i 
godna podardy. Zawiesza głos. Proszę. Następnie podnosi dłoń i odwraca się, aby wyłączyć 
adapter. Głośniki przestały pracować, ale płyta wciąż się obracała. Wciąż dochodził mnie głos 
chóru, który rozlegał się w porzuconych na krześle słuchawkach. Ra. Ra ri ran. Coś takiego.
- Cieszę się, że pani tu jest - odezwał się. - Bardzo żałowałem swego zachowania. Nie 
znajduję wytłumaczenia i proszę o wybaczenie. Proszę wejść.
Odrzekłam, że w pełni rozumiem jego zachowanie i dlatego właśnie przyszłam. Zaczęłam 
tłumaczyć, że nigdy nie pozwoliłam chłopcu zatrzymać kotka bez zezwolenia matki. 
Spojrzałam na materac. Nie było jej tam, ale chłopiec owszem. Leżał wyciągnięty sztywno 
jak zabawka brzuchomówcy, z oczami wbitymi w szklane kulki, wiszące u sufitu. Na uszach 
miał własną parę słuchawek, zaś kulki krążyły, zmieniały położenie...
- Chcę pana przeprosić. Tylko dlatego przyszłam. - Dodałam, że miał zupełną rację i nie 
powinnam opowiadać dziecku takich historii. Zasłużyłam na naganę. Piosenka przeszła w coś 
w rodzaju: Ra. Ra. Tat ni kum. Keller-Brown mówi, że nic nie szkodzi, wymieniliśmy 
przeprosiny. Między nami pokój? Tak, odpowiadam. Ra. Ra. Tat ni aj sis ra kum. RA. 
Obracające się kulki i ta maź na podtrzymującym je sznurku. Mówi, że ma nadzieję, że 
pojadę z nimi do Los Angeles. Będą zaszczyceni. Ja na to: szkoda, że nie do Arkansas. Muszę 
tam jechać, mam tam do załatwienia pewien prawny interes. On odpowiada, że po Oklahoma 
City jadą do St. Louis, a to niedaleko Arkansas. Ach, nie wiem, jak będę się jutro czuła. To 
był taki męczący dzień. Mówimy sobie dobranoc i on pomaga mi zejść ze schodów. Dziękuję.
Z jego twarzy w szybie samochodu nie mogę wyczytać, czy mi uwierzył. Wszystko nagle 
zrobiło się dziesięć razy jaśniejsze, poczułam, że uwolnił mnie od przerażającego cienia; 
kazał mu wrócić do jego nory. Zapomnij o tym, próbuję sobie wmówić i wyobrażam sobie, że 
deszcz przestaje padać, a kaczka odlatuje.
Spacerowałam w świetle księżyca przez skraj jesionowego zagajnika. Rzeczy znów 
przybrały swój zwykły wygląd. Na drzewach mieszkały świerszcze, nic innego. Ziemia była 
płaska jak stół, noc pełna spokoju. Właśnie zdołałam się przekonać, że wszystko się 
skończyło, że było to tylko koszmarne przywidzenie starej kobiety. I nic ponadto, nic 
gorszego. Wtedy usłyszałam miauczenie syjamskiej kotki. Kociak został wsadzony pod 
korzenie jesionu i przywalony kamieniami. Odsunęłam je z największym wysiłkiem.
- Miałaś rację - pogłaskałam kotkę. - Powinien był zostać w rabarbarze.
Nie odstępowała mnie na krok, gdy niosłam jej dziecko do domu. Cały czas mówiłam do 
niej, palcami zaś gładziłam sztywniejące ciałko, aby sprawdzić, czy nie ma ran albo złamań. 
Kiedy znalazłam to na mięciutkim gardle, przypomniał mi się czas, kiedy zbierałam 
wieczorem gruszki w Penrose. Byłam wtedy małą dziewczynką. Sięgnęłam po coś, co wydało 
mi się śmieszną, włochatą gruszką, która nagle rozwinęła się, zapiszczała i odleciała. Ja zaś 
spadłam z drabiny z ręką pokrytą ukąszeniami nietoperza. O tym myślałam, wyczuwając swój 
naszyjnik. O Boże! Co ja tu robię? Wrzuciłam to pod ganek, nie próbując nawet rozerwać 
łańcucha. Weszłam do środka, wyjęłam z torby następny proszek i uklęknęłam w 
oczekiwaniu na znak.
Właśnie zapiał stary i głuchy kogut. Dobrze. Niech tak będzie. Jeśli nie znak, Panie Jezu, 
aby dać mi pewność, to chociaż silę, aby działać tak jak trzeba, bo wygląda na to, że nie mam 
wyboru, jak tylko iść naprzód ku fortecy lub przystani. Amen, Panie, amen...
(ciąg dalszy nastąpi)

ILE DZIUR TRZEBA ŚCIĄGNĄĆ Z CHMUR, ABY ALBERT HALL NAPEŁNIŁ SIĘ 
MGŁĄ

Pod koniec 1968 roku, z pewnych niejasnych powodów, które po tak długim czasie stały 
się zupełnie nieczytelne, grupa pomysłodawców z Dead Center doszła do porozumienia z 
Beatlesami w Apple, że prześlą im do Londynu próbkę psychodeli-ków.
Rodzaj wymiany kulturalnej, ręka wyciągnięta przez Atlantyk i tym podobne.
Było nas trzynastu - hippisów, świrusów i harpii, Anioły Piekła ze swoimi machinami, 
kilku poważnych managerów z masą pomysłów i propozycji... plus jeden obibok bez żadnych 
planów.
Opuszczałem Stany bez żalu. Właśnie ukazała się książka o mnie i o kolesiach z Kool 
Aid. Poczułem na sobie palące spojrzenie opinii publicznej. Napięcie wytworzone przez tę 
uwagę trochę mnie przestraszyło, ale i mile połechtało. Potrzebowałem oddechu, zanim 
wpadłbym w nałóg lub został ofiarą całego tego zamieszania. Stój w świetle reflektorów, 
poczuj taksujące spojrzenie. Nigdy tego nie zapomnisz. Jesteś nagle zmieniony, wyniesiony, 
wybrany, wyróżniony i jedyny, ponad troskami zwykłych śmiertelników, tremą i dziecinnymi 
skrupułami. Zmieszanie i niepewność topią się w żarze promienia. Ich miejsce zajmuje wdzięk 
i siła. Zaczynasz poruszać się z szybkością dźwięku. Senność przemienia się nagle w 
dokładność Bruce’a Lee - wejście smoka. I w tym sęk, prawda? Jeśli przejdziesz na drugą 
stronę tej lunety i popatrzysz przez nią na wywyższoną gwiazdę, ujrzysz, że ów teleskop 
uwielbienia ma wbudowany celownik i serię nacięć po wykończonych luminarzach: 
Kennedy... King... Joplin... Hemingway...
Tak czy inaczej, lecieliśmy do Londynu. Sami też odbywaliśmy niezgorsze loty na haju. 
Gdy DC-8 wszedł z warkotem w gęstą, londyńską mgłę, wszyscy zdali sobie sprawę, że po 
transatlantyckiej zabawie nieubłaganie zbliża się kontrola celna. Co nie mogło być 
spuszczone, musiało zostać połknięte.
Podpłynęliśmy do zapchanego biurka brytyjskiego celnika. Nieszczęśliwa amerykańska 
trzynastka z oczami wychodzącymi z orbit, ubrana w skórę, futro, kowbojskie kapelusze i tym 
podobne cacka. Zmęczony urzędnik westchnął smutnie na nasz widok, następnie grzecznie 
przeszukiwał nas przez bite trzy godziny. Nie wybaczył nawet cylindrom dwóch harley-
david-sonów. Było już nieźle po południu, kiedy pozwolono nam odpłynąć armadą taksówek 
w kierunku Londynu. Przedzierając się przez sznury samochodów jadących nieprawidłową 
stroną drogi, eskortowani byliśmy przez Anioły Piekła: Starego Berta i Gładkiego Sama, na 
ich ogromnych maszynach. Gdy dotarliśmy do Apple, zapadał już szary, wilgotny zmierzch.
Przed drzwiami stała gromadka wiernych, czekających z tą promienną nadzieją 
pobożnych pielgrzymów. Frisco Fran, wysoka blondynka lat około trzydzieści pięć, mająca 
słabość do Starego Berta i jego nowego harleya, ubrana w futro z norek za sześć tysięcy 
dolarów, podkoszulkę i brudne dżinsy, popatrzyła na grupkę fanów na schodach Savile Row, 
następnie śnieżnobiały budynek biura i stwierdziła:
- Czuję się, jakbym miała zobaczyć papieża.
W głównym korytarzu na dole pulchna recepcjonistka przywitała mężczyzn uroczym 
uśmiechem, wszystkim zaś wręczyła tłoczone zaproszenia. Wyglądała jak Lulu w „Wyrazach 
miłości”. Po potwierdzającym telefonie na górę wpuściła nas do przedsionka numer dwa, w 
którym witał się tłum impresariów, jankesów i Angolów, a nawet przyjezdny Żabojad. 
Obejmowali się, poklepywali i pokrzykiwali w rock-and-rollowym żargonie. W ten sposób 
przeszliśmy przez drzwi do purpurowego przedsionka numer trzy. Tutaj wreszcie spotkaliśmy 
George’a Harrisona, który uścisnął nam dłonie i powiódł do samego jądra organizacji Apple: 
nie kończących się pokoi biurowych, długich korytarzy ze złotymi płytami na ścianach, 
olbrzymiego studia w podziemiach... Studio to wyglądało, jakby wyszło spod igły Disneya 
specjalnie dla kapitana Nemo, dekoracje zaś był dziełem Hugha Hefnera. W końcu przez 
klatkę schodową dotarliśmy na górę, do dużego pokoju, przeznaczonego na naszą kwaterę. 
Powiedziano nam, że będziemy zajmować go w czasie całego pobytu w Londynie. Z wrażenia 
opadły nam szczęki. Pokój pełen był jedzenia: pieczone prosięta z jabłkami w pyskach, indyki 
z rożna, sery, chleby, skrzynki szampana i piwa poustawiane aż do sufitu... Nadchodzi 
zabawa Bożonarodzeniowa w Apple, jak nam wytłumaczono. Stary Bert natychmiast wrzucił 
swój podniszczony śpiwór pod stół zastawiony faszerowanymi gęsiami w polewie.
- Czuję się jak w domu - wykrzyknął radośnie.
Ringo wpadł na „‘lutką ‘wileczkę”, aby się zanim przywitać. W drugim końcu korytarza 
w pewnym momencie ktoś zauważył Paula. Inni twierdzili, że to wcale nie był Paul i że Paul 
jest w Nowym Jorku, gdzie ma się zaręczyć. Tamten facet był jednak czarujący, słodkooki i 
bosy, co wskazywałoby na Paula. Był też niski.
- Oni są tak... tak... - Spider, wysoki ex-gwiazdor bieżni UCLA, który przemienił się we 
włochatego trzydziestoletniego hippisa, szukał właściwego określenia - ...zdrobniali.
- Wszyscy są rozmiarów, jakie przypisywałem Ringo - dodał Gładki Sam.
- Wiem! - powiedziała mamuśka w norkach, ze wzrokiem błyszczącym troską. - 
Chciałabym rozłożyć nad nimi parasol czy coś takiego.
Johna poznaliśmy dopiero później, podczas słynnej Bożonarodzeniowej katastrofy w 
Apple. Wydarzenia tamtej nocy opisywano w dziesiątkach książek, zarówno pro - jak i anty-
amerykańskich, a więc nie potrzeba znowu do tego wracać. Chcę warn jedynie przedstawić 
scenografię na wejście Lenno-na, gwoli pogłębienia efektu dramatycznego.
Dzień zbliżał się ku swemu ekscytującemu zakończeniu, my zaś oddaliliśmy się od 
naszego składu żywności, aby pospacerować nieco ulicami Londynu, napić się piwa w 
świątecznie udekorowanych pubach i nabrać apetytu przed zbliżającą się ucztą. Kiedy wolno 
szliśmy z powortem ku Savile Row numer trzy, minęliśmy tłum pulchnych fanek, które 
okupowały schody z notesikami na autografy w dłoniach (wszystkie wyglądały jak Lulu). 
Gdy przeszliśmy przez przedsionki, odkryliśmy, że na purpurowym dywanie trzeciego z nich 
rozbiła obóz jakaś nowa grupa jankesów. Nie mam pojęcia, jak udało im się wgryźć tak 
głęboko do wnętrza Apple. Z pewnością wyglądali na jeszcze większych obdartusów niż my. 
Było tam pół tuzina wielkich, brodatych gości o wyzywających uśmiechach, banda gołych, 
rozwrzeszczanych dzieciaków oraz jedna kobieta - chudy, trzydziestoletni rudzielec w 
wyblakłej, niebieskiej sukience z ręcznie tkanego materiału i z farmerskim, ostrym głosem.
- Jesteśmy rodziną Fredog - poinformowała nas. - Przyjechaliśmy tu aż z Fort Smith w 
Arkansas, aby zobaczyć Beatlesów. Przyśniło mi się, że biegłam z Johnem przez elektrycznie 
błękitne wody Karaibów i on spojrzał na mnie i powiedział: „Chodźmy razem”. Grali „Ticket 
to Ride”. Byliśmy nadzy. Naćpani. Wzbiliśmy się prosto w niebo. A ja nazywam się Lucy 
Diamond. Dzieci, śpiewamy!
Dzieciaki przestały rozrabiać, usiadły posłusznie w kręgu i zaintonowały:
- John i Yo-ko Rin-gooo. John i Yo-ko Ringooo...
Kobieta tańczyła w rytm, wywijając łokciami, podnosząc kolana, wyginając piegowate 
ciało...
- Wiemy, że oni są w budynku. Jedno z dzieci biegło korytarzem i zobaczyło któregoś z 
nich z wielką, czerwoną torbą. Ta pieśń nas połączy.
Jej oczy przymknęły się w kontemplacji tej boskiej możliwości, przestała tańczyć i 
spojrzała na nas wzrokiem tak samo wyblakłym, jak jej sukienka.
- Wiecie, chłopcy, że Beatlesi to najbardziej błogosławieni ludzie na ziemi? To fakt. Na 
przykład, ile razy byłeś smutny i słysząc Beatlesów w radiu, mówiłeś do siebie: „Niech Bóg 
błogosławi The Beatles”! Dokładnie to sobie pomyślałam, kiedy zobaczyłam „Żółtą łódź 
podwodną” po mojej pierwszej aborcji. „Niech Bóg błogosławi The Beatles”. A ilu innych na 
całym świecie zrobiło mniej więcej to samo, pobłogosławiło Beatlesów? No to widzicie - to 
święci. Błogosławieni święci. No, może powiecie mi, kogo na tej przeklętej ziemi, tu i teraz, 
błogosławiono częściej niż Beatlesów?
Zatkało nas. Byliśmy głodni i zmęczeni i nie mieliśmy ochoty na przerzucanie się 
nazwiskami świętych. Wreszcie drzwi się otworzyły i wyszliśmy z trzeciego przedsionka. Za 
naszymi plecami dzieciaki wciąż śpiewały: „John i Yo-ko Ring-gooo”, kobieta kiwała się, a 
brodacze poruszali w rytm głowami. Bez słowa weszliśmy do pokoju. Nasze żołądki 
domagały się napełnienia, ale o znalezieniu jedzenia nie było nawet co marzyć. Został tylko 
zapach. Jak niewyraźne wspomnienie. Stary Bert wyciągnął wściekle śpiwór spod pustego 
stołu.
- Godzę się na obsypywanie ich błogosławieństwami, ale chyba nie trzeba robić tego w 
ich obecności.
- Masz rację - zgodziła się Frisco Fran. - Ale dość na tym.
Na dole w głównym sanktuarium zbierali się goście - pachnący drzewem sandałowym 
eleganci w wełnianych spodniach, laleczki w błyszczących koliach i koafiurach od Vidal Sas-
soona oraz wysocy urzędnicy w kolorowych koszulach typu Nehru. Szampan lał się 
strumieniami. Stary Bert zdecydował, że przed wyjazdem dobrze zrobi mu małe co nieco. 
Jego nos mówił mu, że żarcie jest w pobliżu. Idąc tym tropem, Bert stanął przed drzwiami, 
których strażnikiem był jakiś odsztywnia-czony młodzian.
- Co powiesz, bracie - Bert bardzo pragnął zbliżyć się do języka zwykłego człowieka - jak 
wpadnę na chwilę do środka i chwycę parę kęsów na drogę?
- To chyba niemożliwe - nerwowo odrzekł tamten. - Mam zachować na później. Dla 
gości. Rozumie pan: na później.
- My też jesteśmy zaproszeni, staruszku. - Bert wyciągnął dowód rzeczowy. -1 może 
wcale nie chcemy zostać aż tak długo. Poza tym - postukał się kciukiem w ramię, wskazując, 
że mówi o przeszłości - nie jadłem nic od lotniska.
Chłopiec spojrzał na kciuk, wciąż brudny od olejów i sadzy po rozkładaniu motocykla. 
Potem na nabijaną ćwiekami bransoletę i wielką żylastą łapę, wytatuowaną w groźnie 
wyglądające noże i wisielcze pętle. Przyszło mi do głowy, że za chwilę opór chłopca zwali się 
w proch i pył. W ustach czułem już smak indyka... Lecz właśnie w tej chwili napatoczył się 
jeden z tych wyżej postawionych facetów. Stawiał długie, bocianie susy i uśmiechał się 
złośliwie. Na dodatek obżerał się ciastkami.
- Nic im nie dawaj, Clayburn - ostrzegł z ustami pełnymi żarcia. - Nie zwracaj uwagi na 
ich zaklęcia. - Potem dodał ni z tego, ni z owego: - To tylko banda pijawek i obiboków.
- O co chodzi, bracie? - uśmiechnął się szeroko Bert, powoli odwracając się od indyka w 
kierunku tego, co zapowiadało się na jeszcze bardziej soczysty kąsek. - Co powiedziałeś?
- Powtarzam: pijawki i obiboki.
Bum! Urzędnik wylądował na ścianie, po której wolniutko spłynął na podłogę, gdzie 
zwinął się na kształt rolmopsa. Pokój nagle wypełnił się ludźmi. W patriotycznej manifestacji 
brytyjskiej solidarności Anglicy obskoczyli swego znokautowanego rodaka. Amerykanie 
stanęli po drugiej stronie.
- Czy ktoś jeszcze - Bert zwrócił się do grupki, obserwującej nas z przeciwnego końca 
pokoju - uważa nas za pijawki i obiboków?
Wyzwanie było tak wyraźne, że wszyscy zdawali sobie sprawę, że nie może pozostać bez 
odpowiedzi, w przeciwnym bowiem razie drużyna gospodarzy nie będzie w stanie ze 
spokojnym sumieniem spojrzeć w stalowe oczy statule admirała Nelsona. Zdjąłem zegarek i 
włożyłem do kieszeni. Muzyka urwała się. Dwie armie gotowały się do decydującego starcia.
John Lennon wkroczył w sam środek tej przejmującej sceny, w sam raz pomiędzy dwie 
szykujące się do boju siły. Miał na sobie strój Świętego Mikołaja i sztuczną białą brodę.
- Dobrze - powiedział niezbyt głośnym, ale czystym głosem. Nie uśmiechał się, jego 
szczupła twarz okularnika była blada, lecz biła od niej intensywna jasność; twarz bardziej 
wypolerowana przez wzrok palącego promienia niż inne twarze, jakie zdarzyło mi się 
oglądać. Szczupłe dłonie wysunęły się z rękawów na dwie strony pokoju, jaku Mojżesza 
rozsuwającego spienione morskie fale. - Wystarczy.
Wystarczyło. Wulkan nie eksplodował. Powstrzymał eru-pcję, ot, tak sobie. Stary Bert 
był pod takim wrażeniem, że aż przeprosił wszystkich zebranych, nawet schylił się, aby 
pomóc obalonemu urzędnikowi otrzepać okruchy ciastek. Wszyscy się śmiali. Strzelił korek. 
Ponownie rozległa się muzyka. Zza Joh-na wysunęła się Yoko, jakby klon jego świątecznego 
image’u, z taką samą brodą i kostiumem Świętego Mikołaja. Przez ramię miała przerzucony 
czerwony wór. Zaczęła rozdawać prezenty. Mamuśka Fran zdecydowała się zdjąć norki i 
pozostać jeszcze chwilę. Spider namyślał się, którą Lulu by tutaj zaatakować. Kelnerzy 
roznosili tace wędlin i jabłek. Zabawa zaczęła się rozkręcać.
Obladi...
Po Nowym Roku z całą rodziną powróciłem do Londynu. Wynajęliśmy mieszkanie na 
Hampstead. Codziennie dojeżdżałem metrem do Apple, aby pracować nad zapisem słownym, 
który miał zwać się „Zapisem taniej edycji”. Nigdy się to nie stało. Rozeszło się po kościach. 
Trudności administracyjne. Wcale się nie przejąłem. To była świetna zabawa; być cząstką 
Apple w czasach, kiedy mit wyglądał na wciąż nieskażony.
Od tamtego wieczoru widywałem Lennona od czasu do czasu - na dachu, patrzącego w 
niebo, w korytarzach, grającego w studio na frotepianie, w Albert Hali podczas 
przereklamowanych „Alchemicznych zaślubin”, kiedy wraz z Yoko wpełzł do wielkiego 
śpiwora na czterdzieści minut niezręcznego, publicznego wielbłądziego garbu. Widzowie 
tymczasem gwizdali i krzyczeli rzeczy w stylu: „Jak posuwa się rewolucja, John?” Nigdy już 
jednak nie zobaczyłem czegoś tak czystego i pięknego, jak jego wkroczenie między dwie 
strony świątecznego konfliktu.
Był kimś.
Gdy powiedział: „Pokój”, słuchały go nawet walczące anioły.
Nie chcę malować laurki zmarłej gwiazdy. Opowiadanie to jest nie tyle o Johnie 
Lennonie, co o przeróżnych wydarzeniach przewalających się przez naszą farmę, 
pierwiastkach rzeczy minionych oraz przyszłych, dotykalnych, chimerycznych... Głównie zaś 
o trzech wizytach, które przyjąłem w tygodniu, gdy został zabity, niczym trzy duchy z 
„Opowieści Wigilijnej”.
Pierwszy nawiedził mnie w przeddzień zamachu, w niedzielę wieczorem, gdy 
czekaliśmy, aż moja matka i babcia Whittier przybędą na kolację. Ta zjawa okazała się 
najłatwiejsza do zrozumienia i spławienia. W istocie cel jego wizyty był dziecinnie 
oczywisty: od dawien dawna różne odmiany tych upiorów błąkają się po świecie. Jego 
brodate oblicze rozlewało się w uśmiechu. W prawej ręce trzymał butelkę kapslowanego to-
kaja, w lewej - zdezelowany bucior. W oczach miał błysk, który mógłby zostać zalany 
parafiną i wystawiony w Biurze Standardów jako „Nieomylny Błysk Żebrzącego Włóczęgi”.
- Pozdrowienia dla całego domu! - krzyknął przez kurtynę flegmy. - Oto Bili Biblia, stary 
Bili Biblia, przychodzę w imię Najwyższego Zbawiciela, chwała Jego imieniu. Czy ktoś tu 
jest?
Bez namysłu odparłem:
- Nie.
- Dev? Brat Deboree? Pozdrawiam cię, bracie! - Wyciągnął Dobrą Księgę i złe wino. - 
Pozdrowienia od Billa Biblii. - Oto...
- Nie - powtórzyłem, odsuwając przyniesione dary. Jedną rękę położyłem na jego piersi, a 
drugą starałem się zatrzasnąć drzwi. Za jego plecami, w ciemności, zdołałem dojrzeć gromadę 
drżących nastolatków, smaganych grudniowym wiatrem. Bili także nie był zachwycony 
perspektywą powrotu na jego zimne podmuchy.
- Dev, cholera, nie bądź taki! Przyrzekłem tym dzieciakom...
- Nie-pchałem dalej.
- Przestań, człowieku - rzucił do niego jeden z dzieciaków. - Nie widzisz, że facet cię tu 
nie chce?
- Ależ, kochani...
- Skończ z tym „ależ” - przyłączył się kolejny głos. - Chodźmy.
Ja pchałem, oni ciągnęli i wspólnymi siłami zdołaliśmy jakoś odholować go do toyoty, 
którą tu przyjechali. Wrzeszczał cały czas:
- Kuzyni! Bracia! Towarzysze!
A ja wrzeszczałem w odpowiedzi:
- Nie! Nie! Nie!
Druga wizyta to nieco bardziej skomplikowany przypadek. Po pierwsze - facet był 
sympatyczny. Przyjechał następnego dnia rano, kiedy byliśmy z Dobbsem na polu, zajęci 
naprawą ogrodzenia, które krowy zwaliły w ciągu nocy. Kiedy robi się zimno, Ebenezer lubi 
prowadzić swą trzódkę do ataku na stodołę, w nadziei na przedostanie się do magazynów 
siana (bardziej ze złości i dla wygody niż z prawdziwego zimna). Tej nocy zaś chwycił silny 
mróz. Ziemia poorana ich kopytami stała się twarda jak żelazo. Obaj z Dobbsem mieliśmy na 
sobie ubrania robocze, rękawice i ciepłe buty, a mimo to było nam tak diabelnie zimno, że nie 
byliśmy w stanie porządnie wbić kołków. Po półgodzinie pracy w ramach rozgrzewki 
wycofaliśmy się do domu na szklaneczkę dżinu z tonikiem. Za trzecim razem 
przeciągnęliśmy drut kolczasty i wróciliśmy na dobre w ciepłe pielesze.
Stał przy naszym piecu, nachylony nad otwartymi drzwiczkami, zgrabiałe ręce 
przesuwając nad ogniem w taki sposób, w jaki robią to ci, których dłonie zmarznięte są na 
kamień i którzy boją się, że zbyt szybko powróci im czucie. Zostawiłem go w spokoju. 
Zdjąłem kombinezon i buty, potem przygotowałem dwie szklanki dżinu. Facet ani drgnął. 
Betsy zeszła na dół i wyjaśniła, że wpuściła naszego gościa, gdyż w przeciwnym razie 
zamarzłby na śmierć. Dodała też, że wcale nie przejmował się tą smutną perspektywą.
- Mówi, że ma coś dla ciebie.
- Mam nadzieję - odrzekłem i podszedłem, aby się z nim rozmówić. Jego dłoń była tak 
twarda, jak się spodziewałem. Nieczuła łapa, lekko zaczerwieniona od ciepła. Reszta jego 
ciała też zaczynała nabierać tej samej barwy, a na twarzy pojawił się radosny uśmiech.
Miał około trzydziestu pięciu, czterdziestu lat - tak jak Billy Biblia - z ciężką przeszłością 
zapisaną w spojrzeniu i rzadkim włosem na brodzie. Włosy te miały barwę owoców na 
gałązce ostrokrzewu, oczy zaś były ostre i zielone jak jego pełne animuszu liście. Nazywali 
go - nie kłamię! - John Paczka i podobno spotkaliśmy się piętnaście lat temu na jakimś 
festiwalu, gdzie dostał ode mnie pewną rzecz.
- Zmieniłem się na lepsze - wyznał, potrząsając muskularnymi ramionami - bo pewnie 
nigdy nie mogłem na dłużej pozostać taki sam.
Spytałem, co robi na dalekiej północy w czas Świąt Bożego Narodzenia, nie mając na 
sobie nic z wyjątkiem trampek, dziurawych spodni i różowej koszuli Sunset Ship z perłowymi 
guzikami. Roześmiał się, wzruszył beztrosko ramionami i wyjaśnił, że zaraz za Los Angeles 
w okolicach Grapevine załapał się na jazdę z pewnym hippisem. Facet stwierdził, że jedzie do 
Eugene w Oregonie, a John na to: „Co mi tam... Nigdy nie byłem w Oregonie. Czy to nie tam 
staruszek Deboree wiesza swój kapelusz? Zajrzę, co u niego. No wiesz, spotkałem go raz nad 
tabletką, ho ho”.
- A poza tym - dodał, starając się ukryć czerwoną rękę w kieszeni spodni - mam coś, co 
cię zainteresuje.
Odsunąłem się o dwa kroki. Nie obchodziło mnie jego szczere spojrzenie ani beztroskie 
potrząsanie ramionami. Jeśli czegokolwiek nauczyłem się w Egipcie, to na pewno tego, aby 
nie brać nic za darmo. A już na pewno nie od życzliwych typków, zasuwających teksty w 
rodzaju: „Proszę cię, przyjacielu, przyjmij ten bezcenny podarek, mój naród daje go twojemu, 
gratis” - i wciskających w dłoń tandetnego skarabeusza wyrzeźbionego w kozim bobku. Taki 
mały haczyk, przy pomocy którego sprytny naciągacz przyczepi się do ciebie na wieki. Im 
bardziej wymawiasz się od przyjęcia przeklętego prezentu, tym bardziej wzrasta jego 
przywiązanie.
- Mam tutaj - dumnie oświadczył John, wyciągając kartkę papieru - numer telefonu Cheta 
Helma.
Odrzekłem, że nie potrzebuję numeru telefonu Cheta Helma, że nigdy go nie 
potrzebowałem, nawet podczas promocji Family Dog w San Francisco, a co najważniejsze, 
nie widziałem Cheta od dziesięciu lat.
John Paczka podszedł bliżej.
- To nie jest sekretarka Cheta, bracie - tłumaczył cierpliwie, delikatnie wyciągając ku 
mnie świstek, jak gdyby był to ósmy cud świata. - To numer domowy Cheta Helma.
- Nie - powtórzyłem, podnosząc ręce w górę i jak najdalej od oferowanego mi kąska, 
którego pragnąłem mniej więcej tak, jak koziego bobka albo butelczyny starego Billa. - Nie.
John wzruszył ramionami i położył papier na stole.
- W razie, gdybyś się namyślił. - Spojrzał na mnie.
- Nie. - Włożyłem kartkę z powrotem w dłoń Johna i zacisnąłem wokół niej jego 
piegowate palce. - Nie, nie, nie. Teraz ci powiem, jaka jest moja propozycja: dam ci coś do 
jedzenia i łóżko w domku nad stawem, z daleka od wszystkich. Jutro dam ci też płaszcz i 
kapelusz. Następnie odstawię cię na drogę 1-5, na pas biegnący na południe i w ten sposób 
uwolnię się od ciebie. - Zmierzyłem go najsurowszym spojrzeniem. - Mój Boże, cóż to za 
maniery. Przyjechać sobie do człowieka, bez zaproszenia, bez śpiwora, nawet bez pary 
cholernych skarpetek. To niezbyt grzeczne! Wiem, że to niegościnność z mojej strony, ot tak 
wyrzucać podróżnego, ale, na Boga, to nie do pomyślenia, aby zwalać się komuś na głowę w 
takim stanie!
Śmiejąc się przyznał mi rację.
- Jak mówiłem, nigdy nie potrafiłem się zmienić pod tym jednym względem: nigdy nie 
rezygnuję z podróży. Inni co prawda rezygnują ze mnie, ho ho hi.
- Nie chcę o tym słyszeć. Chcę, żebyś wiedział, że zapewniam ci ciepło, utrzymanie i 
powrót do Venice Beach... Ale tylko wtedy, jeśli przestaniesz wciskać mi swoje 
przemyślenia, dobrze?
Włożył kartkę do kieszeni.
- Rozumiem jak skurczybyk, chłopie. Wskaż mi jedynie tę chatkę na uboczu.
Tak jak mówiłem - sympatyczny. Po prostu solidne, poczciwe, nie-ma-tego-złego-co-by-
na-dobre-nie-wyszło, Dziecię-Kwiat, które zagubiło swą drogę. Pewnie nie ma towaru, 
którego by nie spróbował i na który jeszcze nie miałby ochoty. Zostawiłem go opatulonego w 
dwie krowie skóry, przerzucającego karty „Cudownej Maciory”, podczas gdy płomień skakał 
na sosnowych drwach, napełniając pokój takim trzaskiem, jakby w piecu uwięziony był 
perski demon ognia.
Po zmierzchu znowu przyszedł do nas do domu. Skończyliśmy właśnie kolację i 
siedzieliśmy po przeciwnej stronie pokoju, oglądając poniedziałkowe wiadomości sportowe. 
Nie odwracałem się, lecz zauważyłem w lustrze, jak Betsy wskazała mu miejsce. 
Poprzedniego dnia Kaleb z Quistonem wybrali się na kaczki, więc tego wieczoru na kolację 
były dwie krzyżówki i jeden świstun, nadziewane ryżem i orzechami laskowymi. Została 
jedna krzyżówka i dwa na wpół ogryzione szkielety. John zjadł wszyściutko, tak że nawet 
czerwone mrówki nie zawracałyby sobie głowy szukaniem resztek. Do tego bochenek chleba, 
misę ryżu, wystarczająco wielką dla rodziny kambo-dżańskich przesiedleńców, oraz większą 
część półkilowej kostki masła. Jadł powoli i z zaciętą determinacją, nie jak żarłoki, lecz jak 
kojot, który nigdy nie wie, kiedy trafi się kolejna uczta, więc na wszelki wypadek połyka 
wszystko, co mu się zmieści w żołądku. Przez cały czas wbijałem wzrok w ekran, nie chcąc 
krępować go otwartą obserwacją.
Delfiny grały przeciw Patriotom, czwarta część. Był to ważny mecz dla obu drużyn, gdyż 
walczyły o pozostanie w lidze. Niespodziewanie Howard Cosell przerwał swój barwny 
komentarz i powiedział coś śmiesznego, coś zupełnie nie w jego stylu:
- Chociaż w chwili obecnej porażka wydaje się czymś potwornym, nie możemy 
zapominać, że jest to tylko mecz futbolowy.
„Co mu jest”, tak sobie pomyślałem i nastawiłem głośniej telewizor. Po kilku chwilach 
ciszy, ponad pułapką off-sajdową, Howard poinformował, że John Lennon został zastrzelony 
przed swoim mieszkaniem w Nowym Jorku.
Odwróciłem się, aby sprawdzić, czy John usłyszał wiadomość. Usłyszał. Siedział 
skręcony na krześle, z otwartymi uta-mi, kęs kaczki zatrzymany w pół drogi nad stołem. 
Spojrzeliśmy sobie w oczy i naraz maski opadły. Koniec z narzekającym gospodarzem i 
potulnym włóczęgą. Po prostu starzy sprzymierzeńcy, zjednoczeni bólem po stracie 
wspólnego bohatera.
Mogliśmy wówczas objąć się i zapłakać.
Tej nocy nastąpiła zmiana pogody. Przez chwilę popadało, potem przyszło przejaśnienie. 
Po śniadaniu pokrywę chmur przebiły pierwsze promienie słońca, trochę zakłopotane swoim 
lenistwem sprzed zimowego zrównania. Betsy opatuliła Johna i wręczyła mu wełnianą 
czapkę, ja natomiast podwiozłem go do autostrady. Wysiadł obok rampy Creswell. 
Uścisnąłem mu dłoń i życzyłem szczęścia. Kazał się nie martwić, stwierdził, że na pewno coś 
złapie. Dzisiaj. Zanim zjechałem w boczną drogę, już ktoś się obok niego zatrzymał. W 
drodze powrotnej wysłuchałem programu „Switchboardu”, naszej lokalnej rozgłośni, o tym, 
że nie ma potrzeby zachęcania kierowców do zabierania autostopowiczów. Sami to chętnie 
robią. Dzisiaj.
Przyjechałem do domu i zaraz zadzwonił telefon. Unitariań-ski pastor z San Francisco 
próbował zorganizować coś w rodzaju uroczystości pożegnalnej dla Lennona w Golden Gate 
Park. Potrzebował pomocy. Sądziłem, że poprosi mnie o wygłoszenie przemowy czy coś w 
tym rodzaju. Jakiś hymn pochwalny... Już zacząłem się wymawiać, że szalenie mi przykro, 
bardzo bym pragnął, lecz niestety muszę naprawić płot, obejrzeć szkolne przedstawienie 
moich dzieci i tak dalej. On jednak wyjaśnił, że nie takiej pomocy oczekuje.
- Czego więc pan oczekuje? - zapytałem.
- Pomocy organizacyjnej - odrzekł. - Nie mam doświadczenia z tego typu 
przedsięwzięciami. Muszę pozałatwiać jakieś pozwolenia, coś tam jeszcze... Zastanawiałem 
się, czy nie wie pan, jak mogę skontaktować się z Chetem Hełmem? Facetem od wielkich 
imprez? Czy nie ma pan przypadkiem jego numeru telefonu?

Wiele tego typu pamiętnych wydarzeń ostatnich piętnastu lat naszej epickiej opowieści 
zostało utrwalonych w muzyce Beatlesów. „With a Little Help from My Friends” było tłem 
pewnej straszliwej nocy, gdy Frank Dobbs, Houlihan i Buddy podtrzymywali życie w moim 
zatrutym prochami organizmie. Podczas mego półrocznego pobytu w odległych rejonach 
kalifornijskiego wymiaru sprawiedliwości jedna z płyt Beatlesów była moją mantrą. Litanią, 
która przeprowadziła mnie przez Morze Niebezpieczeństw. Ta płyta to „All You Need is 
Love”. Słuchałem jej tak często, że w końcu zacząłem liczyć w nagraniu ilość powtórzeń 
słowa „love”. 128, jeśli sobie dobrze przypominam.
Obecnie, przebiegając wzrokiem po trzech wysłannikach Bożego Narodzenia roku 1980, 
szukając mądrości lub przesłania, nie potrafię traktować ich inaczej, jak tylko jako 
akompaniamentu do nauk guru Lennona.
Lekcja Billego Biblii była prosta. Opanowałem ją dużo wcześniej: nie prowokuj 
włóczęgów. Uwaga jest dla nich jak kokaina - im więcej dostają, tym więcej jej pragną.
Epifania odwiedzin Johna jest tylko z pozoru łatwa do odgadnięcia: nie zapominaj 
magicznego lata miłości w czasie mroźnej zimy Reagana. Pewnie i Angol John zgodziłby się 
na tę interpretację.
Lekcję tę komplikuje jednak pojawienie się trzeciego upiora.
Trzeci gość pozostaje do dziś dla mnie tajemnicą. Wiedziałem jak postąpić z Billem. 
Wiem, jak powinienem był postąpić z Johnem. Ciągle nie wiem, co myśleć o trzeciej zjawie: 
Duchu - obawiam się - Świąt Przyszłości. O Patryku Punku.
Zobaczyłem go na drodze obok pastwiska. Zdecydowanym krokiem maszerował w 
kombinezonie wojskowym i z torbą khaki zarzuconą na ramię. Jechałem właśnie do miasta, 
aby kupić trochę drutu i wymienić kasety wideo. Gdy go ujrzałem, nie miałem cienia 
wątpliwości, że idzie do mego domu. Zatrzymałem samochód i odsunąłem szybę.
- Pan Deboree? - zapytał.
- Wsiadaj.
Torbę rzucił na tylne siedzenie i z westchnieniem usiadł obok mnie.
- Pieprzone zimno. Nie wiedziałem, czy tu dotrę. Na imię mi Patryk.
- Cześć, Patryk. Skąd przychodzisz?
- Aż ze stanu Nowy Jork, całą drogę spędziłem w pieprzonym autobusie. Nie mam grosza 
przy duszy. Pieprzę to, wiesz? Musiałem stamtąd prysnąć. Wschodnie Wybrzeże to jedno 
wielkie gówno. Tylko czekają, aby cię napieprzyć i wypompować. To koniec. Jestem bez 
grosza, głodny i od trzech dni nie spałem przez to cholerne zapalenie.
Miał około dwudziestki, miękkie, nieruchome spojrzenie i szary cień pierwszego zarostu 
na brodzie. Prawą stronę twarzy pokrywał biały pył.
- Jak to się stało?
- Biegłem przez las, uciekając przed pewną morderczą suką w Utah czy Idaho. - 
Wyciągnął camela z nowej paczki i wsadził do napuchłych ust. - Myślała, że chcę zwędzić jej 
pieprzony samochód.
- A tak było?
- Byłem chwilowo wykończony jazdą tym pieprzonym autobusem. Kto usnąłby przy 
ciągłym hamowaniu i ruszaniu? Włóczęgi i wariaci, ale nie ja.
Wciąż nie ruszałem z miejsca. Stwierdziłem, że nie wiem, co z nim począć. Nie chciałem 
mieć go w moim samochodzie - śmierdział lekarstwami, nikotyną i kwaśną, zastaną 
adrenaliną, śmierdział nienawiścią. Nie życzyłem sobie także, aby wszedł do mego domu.
- Przyjechałem cię odwiedzić, Deboree - powiedział, nawet na mnie nie patrząc. Był 
jakby w stanie szoku. Papieros zwisał mu z ust.
- Po co, do diabła? Nawet mnie nie znasz.
- Słyszałem, że pomagasz ludziom. Jestem napieprzony i wypompowany przez bandę 
wampirów. Potrzebuję pomocy.
Ruszyłem, kierując się jak najdalej od farmy.
- Nigdy nie czytałem „Czasem nad kukułczym gniazdem ”, ale widziałem film. Wiem, co 
napisałeś na temat chrześcijańskiego miłosierdzia w „Ziemskim katalogu”. Osobiście jestem 
antagnostykiem, ale twierdzę, że każdy ma prawo, aby wierzyć w miłosierdzie. Sam go 
potrzebuję. Cholernie potrzebuję! Nie jestem żadnym zwariowanym włóczęgą. Jestem 
inteligentny. Mam talent. Byłem liderem zespołu country and western. Szło nam zupełnie 
nieźle, ale wtedy rzuciły się na nas te wampiry... Człowieku, czy ty wiesz, co one mogą...
- Nieważne. Nie chcę wiedzieć. To mnie tylko załamie. Jeśli oszczędzisz mi tragicznej 
historii swego życia, postawię ci w mieście obiad.
- Nie o obiad mi chodziło.
- A o co właściwie?
- Jestem artystą, nie żebrakiem. Doświadczonym wokalistą-tekściarzem. Potrzebuję pracy 
w dobrej grupie country and western.
„O dobry Boże - pomyślałem. - Tak jak gdybym znał setki takich zespołów albo jakby 
choć jeden z nich zgodził się przyjąć tego bladego upiora”. Pozwoliłem mu narzekać na 
upadek świata, pieprzone psychodeliczne wyprzedaże i krwiożercze harpie feminizmu, na 
drążących mózg lekarzy i gwałcących własne matki gnojków, rządzących tą przeklętą planetą.
Działo się to około tygodnia po śmierci Lennona, dzień przed zimowym przesileniem, 
więc starałem się powstrzymać od komentarzy. Był dla mnie rodzajem barometru, 
objawieniem pogrążonego w mroku ducha narodu. Wiedziałem również, że pomimo 
panowania ciemności, nadejdzie znowu zwycięstwo Nowego Świata. Wszystko wróci do 
normy. Powiedziałem mu o tym. Nie spojrzał na mnie, ale zauważyłem, że część jego twarzy 
skurczyła siew lekkim uśmieszku politowania. Było to nieprzyjemne, wyglądał jak ostryga 
podnosząca kąciki galaretowatych ust, ale jako pierwsze uzewnętrznienie uczuć wydawało mi 
się to zrazu dobrym znakiem. Myliłem się.
- Wróci do normy? Kiedy siedemdziesiąt procent narodu głosuje na drugorzędnego, 
zgrzybiałego aktorzynę, który twierdzi, że każdy, kto jest na zasiłku, powinien być 
wykastrowany? Do diabła, ja byłem na zasiłku. Dostawałem kupony na żywność. To jedyny 
sposób na przeżycie dla prawdziwego artysty, który nie chce sprzedać siew niewolę 
wampirom. Jezusie drogi, gdybyś ty wiedział, przez jakie gówno ja musiałem przejść z tym 
bękartem kierowcą, tą wściekłą suką w Idaho, a teraz z zapaleniem.
- Słuchaj, kolego - odezwałem się grzecznie. Rozumowałem bowiem, że każdy, kto nie 
ma nic lepszego do roboty, jak tylko tłuc się przez siedem tysięcy kilometrów, żeby zmusić 
starego łysego pisarza (którego książek nie czytał), aby ten załatwił mu miejsce wokalisty w 
zespole country and western, taki ktoś musi być autentycznie w sytuacji bez wyjścia. 
Postanowiłem więc uraczyć go próbką swojej podręcznej mądrości. - Według mnie musisz 
zmienić sposób myślenia. Czy dla ciebie jutro musi być zawsze gorsze niż dzień dzisiejszy? A 
następny tydzień gorszy od obecnego? Kolejny rok gorszy od poprzedniego? Zaś następne 
życie, jeśli takowe otrzymasz, gorsze niż to, które masz? Aż do chwili, gdy po prostu 
ostatecznie zrezygnujesz ze wszystkiego?
Pochylił się i przez szybę patrzył na mijane oregońskie kałuże.
- Pieprzę to - odpowiedział.
Dałem mu trzy dolary i wysadziłem przy barze. Kazałem mu coś zjeść, gdy tymczasem ja 
porobię zakupy. Po raz pierwszy spojrzał mi w oczy. Miały barwę ołowiu, były szeroko 
otwarte, z białkiem oka przebijającym się w tęczówce. Według niektórych wschodnich 
zielarzy oznacza to, że człowiek jest sanpa-ku: „ciało pozbawione równowagi i skazane na 
klęskę”. Doszedłem do wniosku, że oczy Patryka były przypadkiem arcy-sanpaku: skazanego 
na coś więcej niż zwykłą klęskę.
- Wrócisz tu po mnie, prawda?
Klęska i niebezpieczeństwo.
- Nie wiem - wyznałem. - Zastanowię się.
I wręczyłem mu torbę. Gdy podawałem ją przez drzwi, wyczułem jakiś twardy i 
złowieszczy kształt. To kazało mi się zatrzymać.
- Hej, może potrzebujesz więcej niż trzy dolary? - Czułem się w obowiązku zapytać. 
Patryk właśnie odchodził.
Po kształcie i rozmiarach rozpoznałem wojskową 45-kę. Chryste, nie byłem przecież do 
końca pewien. Nie kupiłem zbyt dużo drutu. Nie mogłem zdecydować, czy zostawić faceta w 
barze, zadzwonić po policję, a może coś jeszcze innego. Wyszedłem ze sklepu elektrycznego 
i pomaszerowałem do wypożyczalni, aby wymienić koncert Beatlesów na Stadionie Shea. 
Potem wróciłem do baru. Był na krawężniku, siedział na torbie. Biała papierowa torebka 
zwisała mu pod brodą, jakby umieszczona tam pod kolor białej maści na policzku.
- Wskakuj!
Wracając na farmę, Patryk znowu rozkręcił się na temat bezlitosnych mieszkańców 
Wschodniego Wybrzeża. Jak to nikt nie chciał mu pomóc, choć on sam był zawsze chętny do 
pomocy.
- Podaj przykład - rzuciłem tonem wyzwania.
- Co?
Po namyśle odrzekł.
- Na ten przykład, była taka jedna panienka w New Jersey. Naprawdę ostra, ale poza 
zasięgiem. Przeze mnie rzuciła całą bandę hipokrytów, między którymi obracała się w swym 
prywatnym liceum, i nawróciła się na prawdziwą drogę życia.
Znowu mnie wkurzył. Zawróciłem i odstawiłem gnojka do autostrady. Wieczorem 
odwiozłem córkę na trening koszykówki i wracałem do domu. Już tam był, wlókł się wzdłuż 
drogi z torbą na ramieniu, idąc bez wątpienia w kierunku farmy.
- Wsiadaj - otworzyłem drzwiczki.
- Wcale do ciebie nie szedłem. Szukam tylko miejsca na przenocowanie.
- Wsiadaj. Wolałbym, abyś był tam, gdzie mogę mieć na ciebie oko.
Zjadł kolację i poszedł do chatki nad stawem. Nie chciał, bym rozpalił ogień. Ciepło 
drażniło jego wysypkę, światło natomiast raziło oczy. Przekręciłem kontakt i zostawiłem go 
leżącego w ciemności. Oglądając wideo, nie potrafiłem wygnać go z moich myśli. 
Wyobrażałem sobie, jak leży wyciągnięty w mrocznym i obcym pokoju, oczy szeroko 
otwarte, nie pisząc, nie myśląc nawet - po prostu leżąc.
Film, który wypożyczyłem, nazywał się „Obcy”.
Następnego dnia załadowaliśmy z Dobbsem ciężarówkę i mieliśmy zamiar jechać do 
wysypiska w Creswell. Przedtem jednak pobiegłem do Patryka.
- Zabieraj torbę - powiedziałem. Znowu spojrzał na mnie, jak na jednego z hordy 
wampirów, podniósł torbę z podłogi i zarzucił na ramię. Ciężki, prostokątny przedmiot nie 
rysował się już pod materiałem.
Był tak oburzony moim postępowaniem, że ledwie się odzywał. Gdy dotarliśmy do 
wysypiska, wysiadł z samochodu i za nic nie chciał wleźć z powrotem.
- Ej, podwieziemy cię do autostrady - zaproponowałem.
- Wolę się przejść.
- Jak chcesz.
Wykręciłem ciężarówkę. Patryk stał po kostki w błocie, kamieniach, pieluchach, 
butelkach po winie i starych magazynach, z torbą przy boku, i patrzył, jak odjeżdżamy. Nawet 
nie mrugnął.
Wyjeżdżając z terenu wysypiska czułem, że na tyle mojej czaszki ustawia się celownik.
Zadzwonił nazajutrz. Był na parkingu ciężarówek, tuż obok naszej drogi. Stwierdził, że 
stan zapalny się pogorszył i że srodze się na mnie zawiódł, lecz postanowił dać mi jeszcze 
jedną szansę. Odłożyłem słuchawkę.
Wieczorem moja córka powiedziała, że widziała go przez okno szkolnego autobusu. 
Siedział w krzakach na skrzyżowaniu Jasper Road i Valley. Jadł marchewkę, a całą twarz 
pomalowaną miał na biało.
Nie mam pojęcia, co robić. On jest gdzieś w pobliżu i rośnie w siłę.
Tego popołudnia Dobbs i ja pojechaliśmy odwiedzić starego Huntera S. Thompsona, 
który na życzenie Instytutu Dziennikarstwa Uniwersytetu w Oregonie prezentował tam swoje 
szalone wykłady. Zatrzymaliśmy się obok Klubu Weterana, aby pomóc mu w oliwieniu 
gardła przed kolejnym wykładem - jego „uczonym bełkotem”, jak mówił - i rozpoczęliśmy 
rozmowę o Lennonie, Patryku Punku i nowych hordach rozczarowanych łebków. Thompson 
zastanawiał się, dlaczego takie elementy wybierają na ofiary ludzi w rodzaju Lennona, a nie 
facetów takich jak on.
- No cóż, w moim życiu wkurzyłem paru obywateli - poinformował nas dobry doktor.
- Ale nigdy ich nie rozczarowałeś - odparłem. - Nie obiecywałeś Światowego Pokoju i 
Wszechobecnej Miłości, prawda?
Przyznał, że faktycznie nie. Następnie wszyscy stwierdziliśmy, że już od dawna nikt nie 
przyrzeka gwiazdki z nieba.
- W dzisiejszych czasach - twierdził Hunter - mędrcy są zbyt sprytni, aby pakować się w 
takie ślepe uliczki.
- A może zbyt tchórzliwi? - rzucił Dobbs.
Zamówiliśmy jeszcze kolejkę i milcząc myśleliśmy o tym, co każdy z nas powiedział - 
samodzielnie, sącząc wino - i pewnie zastanawialiśmy się, czy przypadkiem nie pora, aby 
zapragnąć tej gwiazdki z nieba. Pomimo niebezpieczeństwa zabrnięcia w ślepą uliczkę i 
dostania kulki w tył głowy.
Jak inaczej będziemy w stanie spojrzeć w twarz temu okularnikowi z Liverpoolu, gdy 
cała rewolucyjna paczka powołana zostanie przez świętego Piotra?

SKRZYNKA DEMONA: SZKIC


„Twoim błędem jest to... - ostrzegał mój wielki tatko, kiedy prąd ciekawości groził mi 
wyrzuceniem na manowce tajemnych mórz, które oblewają SEKRETY ZATOPIONEGO MU 
albo PRAWDZIWE ZAKLĘCIA Z WYSP WOODOO, albo w podobne niedosiężne okolice, 
które znaleźć można jedynie na mapach science fiction lub książek fantasy. - ...że próbujesz 
dociec niedocieczonego”.
Wiele lat później inny luminarz podobnej postury wyraził zupełnie przeciwstawne 
ostrzeżenie. Oto słowa doktora Klausa Woofnera:
- Twoim błędem, mój drogi Devlinie, jest to, że nie pozwalasz swoim marzeniom z 
niedzielnej szkółki wyjść na światło dzienne. Tak? Ten śmieszny balonik, ta bańka 
metafizycznego gazu, w której anioły tańczą na główce od szpilki? Czemu się temu nie 
poddasz? Pustka. Jeśli chcesz odnaleźć anioły, to nie szukaj ich na główce szpilki, nie. One 
tańczą tylko w marzeniach prawdziwego świętego szaleńca.
Stary doktor czekał, aż słuchacze skończą chichotać.
- Wolniej i wolniej - kontynuował. - Nawet tam. Zmęczyły się nasze tańczące złudy i 
jeżeli o nie nie zadbamy, umrą z niedożywienia. Jak wszystko na tej ziemi. Głód musi w 
końcu dopaść nas wszystkich, tak? Anioła i głupca, fantazję i rzeczywistość. Czy ktoś 
rozumie, o czym mówię? Bezimienny Głód Iz-zy Newtona?
Doktor Woofner rzucał pytania, patrząc wprost na mnie. Uniósł czarne brwi, cały ogień 
kierując na moją osobę („jak latarka policyjna” - ktoś tak powiedział o jego spojrzeniu 
analityka). Wyobraziłem sobie, że pojąłem sens jego wypowiedzi, mimo że nie wiedziałem, 
jakie temu nadać miano. Po chwili Woofner skinął głową i wyjaśnił poszukiwane przeze mnie 
imię.
- Głód ten nazywamy entropią. No? Nic nie dzwoni? Ach, wy Amerykanie. Entropia jest 
terminem zaczerpniętym z fizyki teoretycznej. To wyrok bezlitosnego drugiego prawa 
termodynamiki. Mówiąc językiem technicznym, jest to „niedostępność energii w zamkniętym 
systemie termodynamicznym”. No? Możecie objąć to zjawisko, moje jankeskie móżdżki! 
Niedostępność energii?
Nikt nie odważył się udzielić mu odpowiedzi. Uśmiechnął się.
- Używając przykładu z mechaniki: samochód nie produkuje benzyny. Jeśli nie 
dostarczymy mu paliwa, stanie na środku drogi i dalej ani rusz. Trup. Zupełnie jak i my, co? 
Bez przypływu energii z zewnątrz nasze ciała, umysły, nasze sny nawet... muszą w końcu 
ustać i zamrzeć.
- Mocne - zauważyła Behema. - I trochę lodowate.
Doktor zmrużył oczy za zasłoną papierosowego dymu. Z jego szpiczastej bródki w stylu 
Van Dyka zwisał zawsze camel bez filtra. Nawet w takiej sytuacji, jaką mieliśmy tamtego 
wieczora: gdy leżał po brodę zanurzony w wannie z gorącą wodą z nagą pisarką sądową na 
kolanach. Pomarszczoną dłoń podniósł nad powierzchnię wody, jakby chciał rozwiać dym.
- Mocne? Być może. Ale być może tego właśnie potrzeba, aby rozbudzić świętego 
szaleńca, przywrócić mu zmysły: tutaj!
Zamiast machać, uderzył dłonią w czarną powierzchnię wody - trach! Koło nachylonych 
twarzy odskoczyło jak spłoszone żaby.
- Jesteśmy tylko tu i teraz, w wannie. Gorąca woda przestaje płynąć. Nasza wanna staje 
się zimna i sucha. Opowieść z dreszczykiem, prawda? Ale czy istnieje inna droga zbadania, 
co zostanie w naczyniu, niż konfrontacja jego nieuniknionego dna? Nie sądzę.
Około tuzina moich przyjaciół i członków rodziny zgromadziło się w łaźni, aby 
wysłuchać tego egzystencjalnego wyzwania. Podróżowaliśmy wzdłuż wybrzeża, aby oderwać 
się na chwilę od trudności, jakimi wydział policji w San Mateo zasypywał naszą komunę La 
Honda. Jechaliśmy do Santa Barbara na farmę awokado, należącą do ojca Franka Dobbsa. 
Tuż za Montgomery ktoś przypomniał, że zbliżamy się właśnie do Instytutu Wyższego 
Światła i że doktor Klaus Woofner został tam zatrudniony na stanowisku rezydującego guru. 
Byłem jedyną osobą z naszej paczki, która brała udział w jego seminarium. Zbliżając się do 
instytutu, uraczyłem więc mych towarzyszy podróży kilkoma wspomnieniami na ten temat. 
Szczególny nacisk położyłem na kąpiele mineralne, oddziałujące zarówno na jakże otwarte 
umysły, jak i na rozebrane ciała. Gdy skręcaliśmy do bramy wjazdowej, wszyscy palili się, 
aby wypróbować działanie wód.
Wszyscy z wyjątkiem kierowcy. Niezadowolony z bezsensownej podróży Houlihan 
postanowił pozostać w autobusie.
- Szefie, zgłaszam sprzeciw. Moje oczy bardziej potrzebują odpoczynku, niż moja dusza 
oczyszczenia. Te cholerne zakręty, rozumiesz, nie mówiąc o przepaściach. Wy sobie nie 
przeszkadzajcie: zróbcie trochę zdjęć, złóżcie hołdy. Ja pilnuję dobytku i zostaję z Kalebem 
na wypadek, gdyby się obudził. Hej! Oto i on.
Na brzmienie swojego imienia główka dziecka podskoczyła i pojawiła się za kratkami 
łóżeczka. Betsy ruszyła z powrotem.
- O nie, królowo Beth, nie musisz rezygnować ze świętej pielgrzymki. Hrabia Houlihan 
utrzyma zamek w spokoju i bezpieczeństwie. Widzisz? Mały książę już zasypia. Co o tym 
myślisz, szefie? Trzydzieści minut na dzień dobry i małą kąpiel.
Do czterdziestu pięciu, nie więcej. Potem jazda przez niknące ognie zachodzącego słońca.
Był zdecydowanie niepoprawnym optymistą. Chłopiec wcale nie usypiał. Stał 
wyprostowany w łóżeczku, wielkimi oczami przyglądając się odchodzącej w kierunku 
nieznanej Mekki załodze. Poza tym, gdy przywitaliśmy się i ruszyliśmy do łaźni, zaczęło już 
zachodzić słońce. Zwykli klienci wyszli dopiero po północy i tylko wówczas mogliśmy 
zebrać się w głównej wannie, gdzie udzielał audiencji król nowoczesnej psychiatrii.
Wszyscy nadzy w wielkiej wannie - to Woofner lubił najbardziej. Studenci wracali z jego 
seminariów jak z jakiejś staromodnej pralni: oczyszczeni wewnętrznie i zewnętrznie. Jego 
metoda grupowych ablucji znana była jako „Woofnerowskie Pranie Mózgów”. Doktor wolał 
nazywać ją Realizacją Gestalt. Tak czy owak, od ponad dziesięciu lat uznawano to za 
najbardziej fascynującą terapię w Bay Area. Prowokowała rozważania, artykuły, książki. Nie 
posiadamy pisemnych przekazów owych legendarnych nocnych przepierek, ale kilka z nich 
zostało nagranych i przeniesionych na papier. Jedna z najsłynniejszych sesji zarejestrowana 
została podczas pierwszego weekendu, który tam spędziłem. Oto dobra próbka:
Doktor Woofner: Dzień dobry. Czy wszyscy siedzą wygodnie? Bardzo dobrze. Poddajcie 
się temu jeszcze przez chwilę, bo nic nie jest wieczne.
(Grupa rozkłada się na oblanym słońcem trawniku. Ponad nimi acetylenowe niebo. W 
dole, za spadającymi w dół klifami, burzy się spieniony Pacyfik. Na przedzie, pod ocienionym 
stolikiem z pustym krzesłem naprzeciwko, siedzi mężczyzna lat około sześćdziesięciu. Jego 
mała łysinka łuszczy się od słońca, a kozia bródka jest w zupełnym nieładzie. Z ust zwisa 
papieros, na nosie tkwią przekrzywione ciemne okulary.
Zdejmuje szkła. Jego oczy przesuwają się po twarzach zebranych, aż ci zaczynają się 
niepewnie kręcić na swoich miejscach: wtedy zaczyna mówić. Głos jest pełen 
arystokratycznego poloru, lecz pod każdym słowem kryje się wyraźna nuta pogardy, niczym 
szczęk schowanej pod wytwornym płaszczem szabli.)
Dr W.: Zanim spytam, czy znajdzie się ochotnik, pragnący spróbować swoich sił w 
dyskusji ze mną, chciałbym wyjaśnić swoją propozycję. Po pierwsze, zapomnijcie o całej 
gadaninie o „Super doktorku”, „Charyzmatycznym Manipulatorze” i „Czarującym Starym 
Rozpustniku”. Jestem tylko katalizatorem. To wszystko. Nie jestem waszym lekarzem, nie 
jestem waszym zbawicielem. Sędzią, rabinem czy kuratorem. Nie odpowiadam za nikogo z 
wyjątkiem siebie: a może i to nie. Od dziecka ludzie powtarzają: Klaus, jesteś genialny! 
Zaakceptowałem to zaledwie kilka lat temu. Na jedną minutę. Później zrozumiałem, że nie 
zależy mi na odpowiedzialności, nakładanej na geniuszy. Wolę pozostać „Czarującym Starym 
Rozpustnikiem”.
(Grupa chichocze. Mężczyzna czeka, aż śmiech ustanie.)
Dr. W.: Więc. Nie jestem Genialnym Tatuśkiem, choć mogę grać jego rolę. Albo Tatuśka 
Boga, albo Mamę Boga, albo zgoła Boga Ściany Płaczu. Podejmuję się tego dla dobra terapii.
Moja terapia jest dość prosta: próbuję obudzić waszą świadomość istnienia tu i teraz. 
Chcę, abyście poczuli frustrację, która pozwoli warn uwolnić się z sieci.
Używam do tego czterech narzędzi. Pierwszym jest moja wiedza i doświadczenie... mój 
wiek. Drugie, to stojące tutaj puste krzesło, Gorący Fotel. Ci, którzy pragną współpracy, są na 
tym miejscu bardzo mile widziani. Trzecim środkiem jest mój papieros - prawdopodobnie 
irytujący dla niektórych z was, lecz ja jestem szamanem, a to jest moja fajka.
W końcu numer cztery - to ktoś, kto chce ze mną pracować, tu i teraz, analizując kilka 
słów. No? Kto chce naprawdę popracować ze starym doktorkiem, a nie tylko poprzestać na 
paru wygłupach?
Bill: Okay, ja spróbuję. (Wstaje z trawnika i siada na krześle. Przedstawia się w 
błazeńskim stylu.) Nazywam się William S. Lawton, kapitan William S. Lawton dla ścisłości, 
z Ochotniczej Straży Pożarnej w Bolinas (Długa pauza, dziesięć lub piętnaście sekund) 
Dobrze... po prostu Bili.
W: Jak się masz, Bili. Nie, nie zmieniaj pozycji. Co powiecie o jego pozycji?
Wszyscy: Nerwowa... Dość napięta.
W: Tak, Bili ma na sobie dość kunsztowną, ceremonialną zbroję. Odłóż broń, Bili. 
Rozluźnij się. Tak, już lepiej. Jak się teraz czujesz?
B: Stremowany.
W: Przechodzimy od scenicznej zbroi do scenicznej tremy. Stajemy się podnieconym 
uczniakiem, który rozkłada skrzydła do lotu. Przepaść między skrzydlatym „Tam” a „tutaj” 
jest często wypełniana dławioną energią, odczuwaną jako podniecenie. W porządku, Bili, 
odpręż się. Masz dla nas sen? Dobrze. Niedawny czy powracający?
B: Powracający. Ze dwa razy w miesiącu śni mi się ten straszny wąż, który pełznie po 
moim ciele. Tak, wiem, że to trywialne i freudowskie, ale...
W: Nic nie szkodzi. Wyobraź sobie, że ja jestem Billem, a ty wężem. W jaki sposób na 
mnie wpełzasz?
B: Po nodze. Tylko że ja nie chcę być wężem.
W: To twój sen, ty go stworzyłeś.
B: No, trudno. Będę wężem. Pełznę. Na mojej drodze znajduje się stopa. Wchodzę na nią.
W: Stopa?
B: Coś, to nie ma znaczenia. Może kamień. Nieistotne.
W: Nieistotne?
B: W takim razie nieczujące. Wpełzanie na przedmioty pozbawione czucia nie ma 
znaczenia.
W: Powiedz to grupie.
B: Nie czuję tego w stosunku do grupy.
W: Ale czujesz w stosunku do stopy.
B: To nieja, to wąż.
W: Co? To ty nie jesteś wężem?
B: Nie.
W: Powiedz wszystkim, czym nie jesteś. „Nie jestem wężem, nie jestem...?”
B: Nie jestem... wstrętny. Nie jestem jadowity. Nie jestem zimnokrwisty.
W: A teraz to samo o Billu.
B: Bili nie jest jadowity, zimnokrwisty...
W: Zmiana ról, mów do węża.
B: Czemu na mnie wpełzasz, wężu?
W: Znowu zmiana. I tak dalej.
B: Bo jesteś nieważny, nieistotny.
- Jestem istotny!
- Ach tak? Kto tak powiedział?
- Wszyscy. Jestem ważny dla społeczeństwa (śmiechy, afektowany głos ciągnie dalej).
W: Ach tak? To czemu twoja stopa jest taka zimna? (śmiech)
B: Bo jest daleko od głowy (znowu śmiechy). Wiem, o co chodzi, doktorze. Oczywiście 
moja stopa jest ważna. To cały ja...
W: Niech wąż to powie.
B. Hę? Stopa jest ważna.
W: Teraz zmień rolę i doceń węża. Czy on nie jest istotny?
B: Chyba jesteś istotny, panie Wężu? Gdzieś na Wielkiej Drabinie Natury władasz 
szkodnikami, myszami, owadami i... stworzeniami niższymi.
W: Niech wąż zrewanżuje się komplementem w stosunku do kapitana Billa.
B: Ty też jesteś ważny. Potrafię to dostrzec.
W: W jaki sposób?
B: Ja... bo sam mi powiedziałeś.
W: To wszystko? Czy kapitan Bili włada istotami niższymi z wysokości swojej drabiny?
B: Ktoś przecież musi kierować.
W: Nimi?
B: Kręcą mi się w bezładzie przy pompach. Sikawki, dym i inne sprawy...
W: Rozumiem. A jak istoty niższe rozpoznają cię w całym bezładzie i dymie, kapitanie? 
Skąd wiedzą, co mają robić?
B: Dzięki... po hełmie i ubraniu. Kapitan używa specjalnego munduru z widocznymi 
pasami na kurtce i butach. Boskie! A na hełmie są insygnia tarczy i...
W: Mamy go! Widzicie? Ta sama zbroja, w której wmasze-rował na scenę: tarcza, hełm, 
buty. Kompletna garderoba faszysty! Panie Wężu, kapitan Bili musi zmienić skórę, prawda? 
Naucz go, jak to się robi.
B: Więc, ja... ty... rośniesz. Skóra staje się coraz ciaśniejsza, aż w końcu pęka wzdłuż 
kręgosłupa. Potem trzeba się z niej wysunąć. To boli. Boli, lecz trzeba to zrobić, aby... 
Moment! Jest, mam! Urosnąć! Wiem, o co chodzi, doktorze. Wyrosnąć ze zbroi nawet za 
cenę bólu. Jasne. Potrafię to znieść.
W: Kto zniesie odrobinę bólu?
B: Bili! Chyba jestem na tyle silny, aby wytrzymać lekcję pokory. Zawsze 
utrzymywałem, że ten, kto ma naprawdę silne „Ja”, potrafi...
W: Oj-oj-oj! Nie plotkuj o osobach nieobecnych, szczególnie jeśli mówisz o sobie. A 
także pisząc słówko „ja”, używaj raczej małej litery. Duże „J” wyszło z mody razem z mitami 
o perpetuum mobile. Na koniec jeszcze jedna sprawa, Bili. Jeśli mógłbyś nam wyjawić, co 
jest tam tak ciekawego...
(podnosi palec, aby zakreślić niesprecyzowane miejsce w powietrzu, gdzie Bili wbijał 
uparcie spojrzenie)
- ...co powstrzymuje cię od patrzenia tu?
(dotyka miejsca pod swym słalowobłękitnym okiem, obciągając skórę, aż orbita wychyla 
się z jego twarzy niczym nieskorum-powany staruszek-urzędnik, zgięty na swej czcigodnej 
ławce)
B: Przepraszam.
W: Jesteś z powrotem? Cieszę się. Czujesz różnicę? Pieczenie, tak? To, co czujesz, 
Martin Buber nazwał „Thou”, zaś Chung Tzu określił mianem „Tao”. Kiedy próbujesz się w 
ten sposób wymknąć, coś w tobie pęka, jak w „Podzielonym Człowieku” Kierkegaarda albo 
Beatlesowskim „Człowieku z Nikąd” Jesteś nikim, absolutnym zerem, niezależnie od 
noszonego munduru i nie próbuj mi już więcej cytować tych bzdetów o społeczeństwie. 
Wstawaj z krzesła. Twój czas się skończył.

Niektórzy uważali ton Woofnera za zbyt sarkastyczny, zbyt ostry. Po zajęciach, gdy w 
łaźni spotykał się z zaawansowanymi studentami, jego głos nabierał jeszcze większej 
surowości. Podczas polowań ma pływające magazyny tranu pogarda służyła mu za harpun, a 
sarkazm za zbójecki nóż.
- Więc? - Stary zanurzył się głębiej pod dziewczynę i pod wodę. Na powierzchni 
pozostała tylko dolna warga. - Der Kinder zdają się zafascynowane owym prawem 
butelkowanej dynamiki? - Jego ostre spojrzenie cięło twarz za twarzą, lecz czułem, że ostrze 
skierowane jest we mnie. - W takim razie będziecie równie zachwyceni malutkim 
chochlikiem, który zamieszkuje to naczynie. Szatan Maxwella. Przepraszam, kochanie...
Zrzucił pisarkę z kolan. Gdy wynurzyła się, prychając i dysząc, poklepał ją po ojcowsku.
- ...podaj moje spodnie, jeśli możesz?
Usłuchała bez słowa, tak jak kilka godzin temu, gdy kazał jej z sobą zostać, a nie 
wychodzić z obrońcą publicznym z Omaha, z którym była umówiona. Doktor wytarł dłoń w 
nogawkę spodni, następnie sięgnął do kieszeni. Wyjął z niej długopis i książeczkę czekową. 
Mrucząc, posuwał się po śliskich płytkach, aż doszedł do najjaśniejszej świecy.
- Około stu lat temu żył angielski fizyk, który nazywał się James Clark Maxwell. Jego 
także fascynowała entropia. Jako fizyk czuł wielką słabość do cudów naszego fizycznego 
wszechświata i uważał za okrutne, że wszystkie ruchome zjawiska tego świata, wszystkie 
niezrównane, obracające się, burżące, tykające, oddychające twory skazane są na zagładę. 
Czy nie znalazłoby się remedium? Ten problem go prześladował, zaś on, jak to Brytyjczycy, 
postanowił mu odpłacić pięknym za nadobne. Zdawało mu się, że znalazł rozwiązanie, 
nieopatrznie w jednym z najbardziej bezlitosnych praw. Wynalazł mianowicie to...
Przytrzymując ostrożnie książeczkę czekową w dole płomienia świecy tak, aby wszyscy 
mogli zobaczyć, na odwrotnej stronie czeku rysować zaczął nieskomplikowane, prostokątne 
pudełko.
- Profesor Maxwell postulował: „Wyobraźmy sobie skrzynkę: zalakowaną, pełną 
zwykłego asortymentu molekuł, fruwających swobodnie w ciemności... a we wnętrzu 
skrzynki ściankę działową, w której znajdują się drzwi...
Na dole przegrody narysował drzwi z malutkimi zawiasami i klamką.
- Obok drzwi stoi... demon!
Naszkicował niezgrabnego patyczaka, który chudą ręką sięgał do klamki.
- A teraz wyobraźcie sobie, że nasz demon został wyszkolony, aby otwierać i zamykać 
drzwi dla fruwających molekuł. Gdy widzi nadlatującą gorącą cząsteczkę, pozwala jej 
przedostać się na tę stronę - w prawej połowie skrzynki narysował dużą literę G - a kiedy 
widzi zimną, powolną cząsteczkę, nasz posłuszny demon zamyka drzwi i pozostawiają po 
zimnej stronie pudełka.
Jak zaczarowani śledziliśmy, jak pomarańczowa dłoń kreśli literę Z.
- Czyż skutek nie powinien być taki, że gdy jedna strona będzie stygnąć, druga zacznie 
się rozpalać? Tak w każdym razie myślał Maxwell. Rozpali się tak, że będzie w stanie 
wytwarzać parę i poruszać turbinę? Oczywiście małą turbinę, lecz teoretycznie zdolną do 
generowania energii? Samoistnie i w ramach zamkniętego systemu. Podważając w ten sposób 
drugie prawo termodynamiki, prawda?
Dobbs musiał przyznać, że pomysł brzmi sensownie. Stwierdził, że napotkał takie 
demony, które miałyby dość siły, aby tego dokonać.
- Ach, dokładnie: siły. Więc. W przeciągu następnych kilku dziesięcioleci inny 
nawiedzony fizyk ogłosił artykuł, w którym przekonywał, a nawet dowodził, że system taki 
można wcielić w życie. Twierdził, że demon-niewolnik zmuszony zostanie do darmowego 
wykonywania czarnej roboty. Ale przecież istnienie takiego chochlika oznaczałoby pewne 
wydatki! Potrzebowałby siły, aby poruszać drzwiami i utrzymać się w formie. Krótko 
mówiąc, potrzebowałby jedzenia.
Upłynęło jeszcze kilkadziesiąt lat. Inny pesymista teoretyzu-je, że demon musiałby 
również używać światła, aby dojrzeć molekuły. Kolejny wydatek energii, który odliczyć 
należy od zysku. Wiek dwudziesty przyniósł jeszcze bardziej pesymistyczne teorie. Dowodzą 
one, że mały demon Maxwella potrzebował będzie nie tylko światła i pożywienia, ale i 
podstaw edukacji, dzięki której odróżni szybko poruszające się molekuły od tych, które 
należałoby zaliczyć do zimnych i powolnych. Pan Demon musi zapisać się na specjalne 
kursy. To oznacza czesne, transport na zajęcia, podręczniki, niewykluczone, że okulary... 
Wydatki rosną. Rezultat? Po stu latach analizy teoretycznej świat fizyki doszedł do bardzo 
niepokojących wniosków: że mechanizm Maxwella nie tylko pochłonie więcej energii, niż 
zdoła wyprodukować, ale że będzie robił to w zawrotnym tempie! Cośwam świta, dzieci?
- Przypomina mi to - powiedział mój brat Buddy - elektrownię jądrową, którą budują koło 
Waszyngtonu.
- Prawie, prawie, tylko jeszcze gorzej. Słuchajcie. Wyobraźcie sobie raz jeszcze, że 
skrzynka ta - znowu pochylił się nad swym obrazkiem, zmieniając G na D - przedstawia 
proces poznawczy nowoczesnej cywilizacji. I że ta strona reprezentuje, powiedzmy, „Dobro”. 
Druga część to „Zło”.
Pozostawił Z, powiększając je nieco, po czym przez gęstą zasłonę pary pomachał ku nam 
kartką.
- Nasz podzielony umysł! W całej swej przeklętej chwale! W środku zaś kuli się 
średniowieczna pokojówka, której nakazano przedrzeć się przez szalejącą zamieć 
doświadczenia i oddzielić ziarno od plew. Musi wziąć wszystko pod uwagę. I co z tego ma? 
Rzekomo działa w imię postępu, co? Buduje schody do przyszłości, funduje, doktorat, 
dostarcza szczebli do drabiny szamba. Jeśli nasz niewolnik uzbiera dużo gratów w pokoju 
oznaczonym „D”, podobno oczekuje nas chwalebna nagroda. Sęk w tym, że musi tego 
dokonać, zanim wszyscy zbankrutujemy. Całe to myślenie rozbudziło jego głód. Potrzeba mu 
więcej energii. Cóż za apetyt!
Dłoń opada i gładzi powierzchnię wody, książeczka czekowa wciąż tkwi między 
kciukiem a palcem wskazującym.
- Zaczynamy popadać w długi. Zaciągamy kredyty u pani Przyszłości. Siedząc za 
kierownicą, czujemy, że coś jest nie tak. Gubimy drogę! Trzeba odnaleźć kurs albo poświęcić 
ster. Walimy w drzwi siłowni: „Palacz! Więcej gorących cząstek, cholera! Zbaczamy z 
kursu!” Ale walenie tylko go denerwuje. W końcu wszystko staje się jasne: musimy wyrzucić 
tego wyrzutka!
Obserwowaliśmy rękę. Wciąż dzierżąc książeczkę, zanurzała się powoli w ciemnych 
odmętach.
- W ciągu ostatniego wieku palacze zdołali jednak zorganizować dosyć silny związek 
zawodowy. Mają żelazny kontrakt wiążący każdego z nich z resztą załogi na pokładzie. Jeżeli 
palacz odchodzi, wszyscy odchodzą: od nawigatora po chłopca pokładowego. Możemy 
dryfować na skały, ale jedyne, co nam pozostaje, to stać bezradnie przy sterze i czekać, aż 
łódź... zatonie.
Przeciągnął samogłoskę, obniżając ton jak najlepsze skrzypce.
- Och, moi dzielni żeglarze! Smutne to, ale prawdziwe: wasza nowa, wspaniała łódź 
tonie. Każdego dnia coraz więcej ludzi pogrąża się w depresji lub dryfuje bez celu po morzu 
środków uspokajających. Inni chwytają się brzytwy zwanej psychodramą albo katharsis 
regresyjnym. Ba! Problemem nie są nasze fantazje z przeszłości. Ten błąd czai się w naszym 
teraźniejszym oprogramowaniu. I on doprowadzi nas do katastrofy!
Książeczka uległa destrukcji. Nie pozostał nawet ślad. Pisarka sądowa przerwała hipnozę 
swoim płaskim, pełnym ziaren kukurydzy głosem.
- Co nam radzisz, doktorze? Ty już coś wynalazłeś, a teraz tylko tak podpuszczasz.
Głos był jedyną płaską rzeczą, jaką przywiozła z Nebraski. Woofner ogarnął ją 
spojrzeniem, jego twarz ociekała wodą, jak u Pana z głębin morskich; westchnął i podniósł w 
górę książeczkę czekową. Pozwolił jej obcieknąć.
- Przykro mi, kochanie. Doktor niczego nie wynalazł. Może, któregoś dnia. Do tej chwili 
radzę wam żyć z waszym szatanem w takiej zgodzie, jaka tylko jest możliwa. Żądać mniej i 
zadowolić się miernymi rezultatami. A przede wszystkim, drodzy moi, bez ustanku walczyć o 
bycie tutaj!
Mokra książeczka plasnęła do wody. Znów podskoczyliśmy niczym przerażone żaby. 
Woofner roześmiał się i wstał gwałtownie, blady i spuchnięty jak Moby Dick.
- Koniec zajęć. Panno Omaha? Studentka o tak wyraźnie dobrej kondycji nie powinna 
odmawiać staremu nauczycielowi pomocy w dotarciu do łóżka, co?
- Czy mogę się przyłączyć? - musiałem zapytać. - Pora, bym sprawdził autobus.
- Oczywście, Devlin - uśmiechnąłsię. - Wspaniała kondycja i głęboka fascynacja. Możesz 
ponieść wino.
Ubraliśmy się. Wraz z dziewczyną odprowadziliśmy doktora do jego domku. 
Wspinaliśmy się gęsiego po stromej ścieżce, dziewczyna w środku. Byłem nadal spocony po 
pobycie w łaźni i gorącej dyskusji. Próbowałem podtrzymać temat, lecz doktor nie wydawał 
się zainteresowany. Zamiast tego wypytywał o mój status prawny. Śledził wydarzenia za 
pośrednietwem gazet - czy rzeczywiście byłem zamieszany w te wszystkie eksperymenty 
chemiczne, czy raczej powinien uznać to za bzdury „Kroniki San Francisco”? Przeważnie 
bzdury, odpowiedziałem. Pochlebiało mi jego pytanie.
Woofner mieszkał w domku rektora, najlepszym w całym miasteczku i położonym 
najwyżej na zboczu. Gdy pisarka sądowa odłączyła się, aby zabrać walizkę, doktor i ja 
kontynuowaliśmy w milczeniu wspinaczkę. Powietrze było nieruchome i słodkie. Od 
dwunastej w nocy trochę popadywało, lecz wkrótce pogoda się polepszyła. Tu i tam blade 
gwiazdy żeglowały w kałużach. Zza gór na wschodzie wychylił się właśnie poranek, niczym 
złota trąbka wygrywająca w oddaleniu swoje trele. Kolor odbijał się od poskakującej przede 
mną łysej głowy. Odchrząknąłem.
- Miał pan rację, doktorze - zacząłem. - Jestem zafascynowany.
- Widzę. - Nawet się nie odwrócił. - Czemu jednak aż tak? Czy chcesz wykraść sekret 
starego doktora i rywalizować z nim w leczeniu szajbusów?
- Raczej nie - zaśmiałem się. - Wystarczą mi wspomnienia z pracy w szpitalu stanowym.
- O ile wiem, napisałeś o tym książkę? - Słowa wylatujące znad ramienia pachniały jak 
wnętrze popielniczki.
- Tam odnalazłem moich zwariowanych bohaterów. Byłem nocnym pomocnikiem na 
oddziale dla niezrównoważonych. Kiedy miałem gotową pierwszą wersję powieści, puściłem 
kantem tę robotę. Fascynacja pozostała.
- Twoja książka musiała przynieść sporo nagród - zauważył. - Być może czujesz się coś 
winny tym wszystkim wariatom i nazywasz to fascynacją?
Przyznałem, że to możliwe.
- Ale sądzę - odparłem - że bardziej niż ludzie pociąga mnie zagadka: co jest 
szaleństwem? Co zmusza ich do przychodzenia do szpitala? To wiąże sięz pańską metaforą, 
że (o ile dobrze zrozumiałem) angst nowoczesnej cywilizacji jest najpierw mechaniczny, 
później zaś intelektualny?
- Nie angst-zaprotestował. - Strach. Przed pustką. Od czasów Rewolucji Francuskiej 
cywilizacja coraz bardziej obawia się wyczerpania.
Ciężko dyszał, lecz wiedziałem, że nie zatrzyma się, aby odpocząć. Mieliśmy jeszcze do 
przejścia kilkanaście metrów.
- I że ten strach - nie dawałem za wygraną - kazał nam wymyślić maklera, którego można 
by zainstalować w mózgu, aby powiększał konto przychodów przez...
- Umysły - sapnął. - By zmienił nasz sposób myślenia.
- ...umysły... aby sprawdzał przychody i robił sprytne inwestycje? Tylko że on nie może 
być sprytniejszy od nas. To my go stworzyliśmy. I to on jest wężem, który sprawia, że ludzie 
pogrążają się w szaleństwie, a nie całe to psychologiczne zawracanie głowy.
- Cała ta psychologia to... tak jak w „Kronice”... głównie bzdury.
Czekałem w milczeniu. Świszczący oddech przeszedł w chichot.
- Taak... to moja metafora. Masz rację. To on jest wężem.
- Nie da rady się go pozbyć? - Potrząsnął głową. - A jak on właściwie się tu znalazł? Co 
by się stało, gdybyś kogoś zahipnotyzował i oświadczył mu, że makler odszedł na zawsze? Że 
dowiedział się o zbliżaniu komisji i popełnił samobójstwo?
- Bank by się załamał - roześmiał się. - Panika, upadek. Nasz marzyciel zainwestował 
zbyt wiele.
Byliśmy tuż obok jego domku. Nie wiedziałem, o co jeszcze zapytać.
- Jesteśmy w fazie eksperymentów - ciągnął. - Pracujemy nad pewnymi hybrydalnymi 
technikami, używając niektórych rewidentów Hubbarda. Nazywają się „Czyścicielami”. 
Robimy to we współpracy z Sensoryczną Pustką Johna Lilly. Odosobnienie pozbawia 
badanych poczucia konturu. Jego skrzyńka. Rewident umieszcza demona i zmienia jego 
oprogramowanie: „oczyszcza” go, jak mówi teoria.
- Czy pan kogoś oczyszcza?
Wzruszył ramionami.
- Kto dojdzie do ładu z tymi naukowymi szwulamil A ty? Nasz pokoik odosobnienia 
czeka na chętnych przez cały następny tydzień. Jak wielka jest twoja fascynacja?
Zaproszenie kompletnie mnie zaskoczyło. Naukowcy i pokoje odosobnienia? Z drugiej 
strony, chwila wytchnienia od awantur w autobusie i walk z gliniarzami była rzeczą godną 
uwagi. Zanim zdążyłem odpowiedzieć, doktor nagle podniósł w górę rękę i zatrzymał się. 
Nastawił uszu.
- Słyszysz odgłosy kłótni?
Skupiłem uwagę. Gdy ucichł jego oddech, rzeczywiście coś usłyszałem. Głosy 
dochodziły gdzieś zza otaczającego domki żywopłotu. Brzmiały jak krzyki awanturujących 
się ludzi, plutonu żartujących żołnierzy albo drużyny piłkarskiej. Wiedziałem, co to jest. 
Nawet zanim podszedłem z doktorem do otworu w żywopłocie. Oczywiście Houlihan. Jeden 
jedyny.
Na tle purpurowego poranka w Big Sur nasz autobusu wyglądał na tak krzykliwy, że aż 
zdawał się być w ruchu. Jakby ciągle połykał kilometry, choć silnik nie pracował. Houlihana 
nie było za kierownicą, stał na parkingu w towarzystwie świetlistych kałuż. Wygrzebał skądś 
resztki amfetaminy i trzykilo-wy młotek. Następnie wybrał sobie milutkie miejsce z tyłu 
autobusu, gdzie mógł swobodnie poszaleć, rzucić młotem i zarówno siebie jak i gwiazdy 
raczyć wysokogatunkową pustą gadaniną.
- Nie do wiary, ale wszyscy byliście świadkami tego poruszenia! Jedna trzydziesta 
sekundy, może szybciej! Co wy na to, sceptyczne osły? Na ścięgna i synapsy mistrza świata! 
Co? Jeszcze raz? Czy mistrz nigdy nie ma dość! Przymierza się do podwójnego chwytu z tyłu 
i nowego rekordu! Trzy, cztery... Proszę liczyć obroty! Pięć, sześć... Który koniec pierwszy? 
W której ręce? W której ręce? Osiem, dziewięć... W obu rękach, Houlihan, bez 
zastanowienia. Jedenaście, dwanaście, trzynaście kafłamp jeee...
Niezgrabnie przerzucał narzędzie przez ramię za plecy, między nogami, chwytał je w 
ostatnim ułamku za koniuszek mokrej od rosy rękojeści. Albo i nie łapał, co wtrącało go w 
dziwaczny taniec prześmiewczej frustracji. Klął wówczas na swą nieudolność, śliską rękojeść 
i nawet gwiazdy, za ich destrukcyjny wpływ.
- Pudło! Coś nie wypaliło? Czy aplauz obnażył próżne wnętrze bohatera? Żywioły 
wtargną przez najsłabsze flanki. A może opadł z sił pod spojrzeniem niebiańskich gwiazd?
Schylił się i podniósł młotek z kałuży, żeby znów wyrzucić go w powietrze w chmurze 
rozpryskjących się kropel. - Nie, chłopie! Nie światowej sławy Mokra... Rękojeść! Proszę nie 
fotografować, oto akt poświęcenia...
Widziałem ten akt setki razy, pozwoliłem więc sobie obserwować doktora. Stary 
przypatrywał się zjawisku przez gałęzie żywopłotu. Robił to jak uczniak, przyglądający się 
anormalnemu zachowaniu. W miarę jak Houlihan prezentował swe umiejętności, dystans 
doktora ustąpił na rzecz wyrazu największego podziwu.
- To szatan - wyszeptał. - Uwolniony ze skrzynki!
Odsunął się od żywopłotu, podnosząc brwi.
- A więc to niezupełnie bzdura z „Kroniki”, co, panie Deboree? Eksmisja z rozkazu 
chemii? Imponujące. Jak groźne mogą być skutki uboczne? - Położył rękę na moim ramieniu i 
spojrzał mi prosto w oczy. - Czy silna dawka jest w stanie zamienić człowieka w szatana, 
którego pragnie się pozbyć? Och, nie rób takiej miny! Żartuję, przyjacielu. Swawolę. 
Eksperymenty, które przeprowadzasz wraz ze swoją autobusową familią, są godne uwagi, 
poważnie...
Jego wzrok błądził jednak ponad moim ramieniem. Nadchodziła pisarka sądowa z małą 
zieloną walizką i różową poduszką w ręce.
- ...lecz innym razem.
Ścisnął mnie na dobranoc i przyrzekł, że przy następnej okazji poszukamy rozwiązania 
zagadki. W łaźni dziś wieczorem? Skinąłem głową, mile połechtany i podniecony 
perspektywą. Poprosił, abym pomyślał nad jego propozycją. Potem odszedł i dołączył do 
dziewczyny.
Przecisnąłem się przez dziurę w żywopłocie i pomaszerowałem na środek parkingu w 
nadziei, że uspokoję Houlihana na tyle, abym mógł przespać się choć przez kilka minut. 
Marne szansę. Gdy tylko mnie dostrzegł, zawył jak klient domu dla obłąkanych.
- Szefie! Jesteś na chodzie, Bogu niech będą dzięki. Wszyscy na kolana!
Natychmiast wlazł przez okno i usadowił się za kierownicą. Zapuścił silnik, nim jeszcze 
dotarłem do drzwi. Próbowałem powiedzieć mu o umówionym spotkaniu z doktorem, lecz 
Houlihan nie przestawał trajkotać i naciskać klaksonu, zwołując całą naszą paczkę. Zbyt 
wiele rzeczy zaniedbałem wcześniej. Wszyscy spływali powoli, jak zaśmiecona deszczówka 
dążąca do kanału, narzekając, że nie są gotowi na opuszczenie tego wygodnego wodopoju i że 
trzeba poczekać na śniadanie.
- Zaraz wrócimy-zapewnił ich Houlihan.-Bez wątpienia! Wpadniemy tylko kupić troszkę 
oleju hamulcowego. Sprawdziłem, że nam brakuje. To kawałek drogi. Latający Czerwony 
Koń, o ile mnie pamięć nie myli. Wisiał na odwrocie psztoooł! Wcale nie kłamię, tylko trochę 
przeciągam strunę...
Powiózł nas pierwszorzędną zakurzoną drogą, której nawet lamowie by się wystrzegali. 
Byliśmy tysiące lat świetlnych od najbliższej autostrady, lecz przez przypadek w pobliżu 
chaty przyjaciela Houlihana jeszcze z czasów beatników, który to facet trudnił się wyrobem 
metylu. Odziany w skórę przypominał starego jaszczura; obdarował nas kopą zbawiennych 
rad oraz winem własnej produkcji. Pokazał nam również swoją łaźnię chemiczną. Było to na 
dzień przed powrotem Buddy’ego i pożyczeniem mu narzędzi. Tydzień przed tym, jak 
dotarliśmy do zjazdu na Monterey, gdzie wreszcie byliśmy w stanie docenić gładkość 
cywilizowanej drogi.
Działo się to dziesięć lat przed kolejnym spotkaniem z doktorem Klausem Woofnerem, 
wiosną 1974, w Disney World.

Wiele rzeczy uległo przez ten czas zmianie. Wypędzony wyrokiem sądowym z okręgu 
San Mateo wróciłem do Oregonu, na starą farmę w Nebo i do mojej rodziny. Tej rodziny, 
która nosiła takie samo nazwisko, nie zaś do rodziny autokarowej. Tamci byli rozproszeni i 
zajęci swoimi sprawami. Behema mieszka w komunie w Martin. Buddy przejął w Eugene 
lodziarnię po ojcu. Dobbs i Blanche wyłudzili gospodarstwo tuż obok mego domu i 
wychowywali dzieci na kredyt. Autobus rdzewiał na pastwisku dla owiec: ofiara kampanii 
Woodstock. Fatum na meksykańskiej drodze pozostawiło z Houlihana tylko mit i kupkę 
popiołu. Ojciec był zaledwie cieniem giganta, którego pamiętałem z młodości, zasuszony 
przez rzecz, której nazwę zna tylko medycyna.
Poza tym, horyzonty jakby się przejaśniały. Odsiedziałem wyrok, przetrzymałem czas 
zawieszenia i moje konto znów było czyste. Odzyskałem prawo głosu. Hollywood 
zdecydował się na sfilmowanie mojej powieści o wariatach. Chcieli kręcić w tym samym 
szpitalu, w którym rozgrywa się akcja książki. Byli nawet zainteresowani napisaniem przeze 
mnie scenariusza.
Aby potwierdzić tę fantazję, zawieziono mnie luksusową limuzyną do Portland. 
Producent załatwił mi spotkanie z ordynatorem, superintendentem Malachi Mortimerem. 
Doktor Mortimer był tatusiowatym Żydem około pięćdziesiątki, z szarą pompadurką i 
jowialnym, śpiewnym głosem. Zachowywał się jak przewodnik wycieczki, oprowadzając 
mnie i stadko tytanów Hollywood po swoim szpitalu. Lepiej brzmiałaby „sfora brytanów”.
Gdy przemierzałem zaniedbane sale, ogarnęła mnie fala wspomnień o dawnych czasach - 
wywołana klekotem ciężkiego łańcucha u drzwi, zapachem proszku sosnowego, mającego 
zabić odór moczu, szczególnie zaś widokiem twarzy. Spojrzenia rzucane w korytarzach i 
otwartych drzwiach wyzwoliły we mnie bardzo dziwne uczucie. Nie było to właściwie 
wspomnienie, ale coś innego, bliskiego i znajomego. Był to rodzaj kłującego podniecenia, 
które odczuwa się, gdy ktoś czegoś od ciebie żąda, a ty nie masz pojęcia, czego. Co gorsza, ta 
druga osoba podziela twą niewiedzę. Może chodzi tylko o informację? Dziesiątki razy 
odchodziłem od grupy zwiedzających, przyciągany wzrokiem tak zgłodniałym wiedzy o tym, 
co się tu właściwie dzieje, że czułem się w obowiązku przystanąć i rzucić nieco światła. I 
twarze się rozjaśniały, wcale nie denerwowała ich myśl, że ich pożałowania godna sytuacja 
może zostać wykorzystana jako scenografia do hollywoodzkiej produkcji. Jeśli jest to decyzja 
pana Mortimera, to oni nie widzą przeciwwskazań.
Byłem wzruszony ich ufnością i oczarowany Mortimerem. Lubili go wszyscy 
podopieczni. On zaś podziwiał moją książkę i cieszył się ze zmian, jakie zainicjowała. 
Producenci byli zadowoleni z naszego przyjaznego stosunku i zanim dzień dobiegł końca, 
wszystko zostało uzgodnione: doktor Mortimer udostępni wnętrze szpitala, jeśli filmowcy 
podpiszą czek na wielce pożądaną sumę, p’acjenci zostaną płatnymi statystami, ja napiszę 
scenariusz, zaś sfora tytanów zgarnie kolekcję Oskarów. Wszyscy będą nasyceni i szczęśliwi.
- Ten dzieciak urodził się pod gwiazdką zwiastującą ogromną kasę! - Jak określił to jeden 
z rozentuzjazmowanych asystentów czegoś tam.
Wracając wieczorem do Eugene, trudno mi było podzielać ten zapał. To palące uczucie 
wciąż mnie atakowało, zwracając myśli ku upiornemu obrazowi szpitala. Czułem się jak ryba 
na wędce nierzeczywistego rybaka. Lata całe nie patrzyłem w tę twarz. I nie chciałem. Kto 
tego pragnie?jUczymy się odwracać oczy za każdym razem, gdy wyczuwamy tnące ostrze 
noża - czy to w lepkim spojrzeniu włóczęgi, najściu ulicznego żebraka, czy też w ustach 
handlarza z ciemnej bramy. Oto profil przegranego, ta strona twarzy, którą społeczeństwo 
zawsze stara się ukryćj Może dlatego przedstawiony przeze mnie scenariusz nie przypadł do 
gustu tytanom - wyczuwają przegranego, gdyż odwracają ode mnie głowy.
Mijały tygodnie, a ja nie potrafiłem zagłuszyć tego bełkotliwego narzekania. Przysiadłem 
porządnie nad pracą adaptacyjną. Zamiana powieści na scenariusz to głównie kwestia cięć i 
skrótów, a mimo to czułem się zmuszony do powiedzenia więcej i, co ważniejsze, na inne 
tematy. Moja pierwsza próba nie została ukończona w terminie. Odrzuciłem ofertę 
producentów wynajęcia mi mieszkania blisko szpitala po to, bym przechadzając się po 
oddziałach, mógł odnaleźć zaginioną muzę. Moja muza towarzyszyła mi od pierwszej wizyty 
w tym miejscu. Nie byłem gotów na przyjęcie kolejnej: cokolwiek złapało mnie w sidła - 
wabiło nadal. Jeśli wpadłbym jeszcze głębiej, to obawiam się, że nie znalazłbym wyjścia.
Z drugiej strony, to coś było zaraźliwe jak wirus, który przeskakiwał z oka do oka. 
Zaczynałem dostrzegać go w twarzach przyjaciół i rodziny: w ich przerażonych spojrzeniach, 
iskrach załamania, skaczących z pękniętego oblicza, szczególnie zaś w twarzy mego ojca. 
Jakby bakcyl przyniesiony ze szpitala znalazł sobie w nim wygodne pomieszczenie. Znane są 
przecież przypadki, że strach jeźdźca przenosi się na konia. Trudno było uwierzyć, że 
doświadczony stary mustang, wychowany na równinach Teksasu, może rozwinąć w sobie 
obawę pustki. Zawsze był z niego za duży twardziel. Czy nie przerósł wszystkich oczekiwań 
lekarzy o całe pięć lat - bardziej przez upór niż dzięki udzielonej mu pomocy medycznej? I 
nagle cały ten upór zniknął bez śladu, zaś sztywny kołnierz, który trzymał prosto jego głowę, 
przestał wykonywać swą powinność.
- Co takiego zrobił ten cały Lou Gehrig? - pytał zwykle. - Nieważne, ile razy obiegniesz 
wszystkie cztery bazy. I tak jesteś tam, skąd wystartowałeś: w piachu. To żadne osiągnięcie.
Zrzucił z kolan magazyn sportowy i ruszył przez trawnik, obnażając zwiędłe resztki nóg. 
Poszedłem za nim i znalazłem go siedzącego na ganku w szortach, przeglądającego gazetę.
- Mam dość tkwienia w jednym miejscu! Czuję się jak roślina doniczkowa.
- Cóż, nie jesteś już młodym bluszczem - stwierdziła matka. Przyniosła nam następny 
dzbanek kawy. - Bez przerwy marudzi, aby kupić tę używaną przyczepę na końcu ulicy. 
Żebym mogła zawieźć go na spęd bydła w Pendleton.
- A może chce znów odwiedzić Meksyk? - wyraziłem przypuszczenie. Kilka lat temu z 
Buddym wypożyczyliśmy winnebago i porwaliśmy go na upajającą wyprawę za granicę. 
Chciałem, aby choć raz zasmakował uroku niezaplanowanej wycieczki, przed którymi tak 
mnie ostrzegał. Wrócił twierdząc, że jedyną uzyskaną przezeń rzeczą jest skacząca fasola i 
płynące gówno.
- Może chciałby wybrać się do dżungli na poszukiwanie diamentów - mrugnąłem do 
matki. - Jak Willy Loman.
- U-chuuu - mruknął ojciec. Nagły podmuch wiatru poderwał płachtę gazety, którą ojciec 
zaczął wygładzać. - A jak się nie wybierze?
- Jeszcze filiżankę błotka? - spytała matka, aby zmienić temat.
Pokręciłem głową.
- Jedna wystarczy. Mam sporo pracy dziś wieczorem.
- Jak ci idzie? - chciał wiedzieć ojciec.
- Powoli. Trudno jest rozruszać tę maszynę.
- Szczególnie, gdy lata całe stała odłogiem. - Jego głowa była na tyle unieruchomiona, że 
mógł wypróbować na mnie swoje przeszywające spojrzenie. - Jeśli chcesz znać moje zdanie, 
to lepiej wrzuć trzeci bieg, jeśli myślisz mieć ten film zrobiony na czas.
Dobiło mnie dopiero spojrzenie, które nastąpiło w sekundę później: gdy minęła 
sztywność. Skończyłem kawę i wstałem.
- Mam to zamiar teraz zrobić. Iść i wrzucić trzeci bieg.
- Lepiej nie odjeżdżaj za daleko. - Przekręcił stronę gazety.
- Bo być może, kiedy wrócisz, już mnie tu nie spotkasz. Mama odprowadziła mnie do 
samochodu.
- W sobotę mają mu znowu założyć te szpunty na kręgosłup - powiedziała. - On ich 
nienawidzi, a ja jestem nimi wprost przerażona.
- Kręgosłup to nic groźnego, mamo. Wielu ludzi ma to samo, co ojciec.
- Czy nie przyszło ci do głowy, że on chce, abyś przy nim był, ty głupcze?
- Spokojnie, mamo. Będę w pobliżu - przyrzekłem. - Dzięki za błotko.
Gdy więc w następny czwartek doktor Mortimer zadzwonił, aby zaprosić mnie na 
coroczną konferencję ordynatorów psychiatrycznych, odpowiedziałem, że wolałbym zostać w 
domu i pracować nad scenariuszem.
- W tym roku spotykamy się na Florydzie - wyjaśnił. - W hotelu „Disney World”. 
Filmowcy załatwią transport.
I tym razem odmówiłem. Nie wspomniałem ani słowem o ojcu.
- Utknąłem trochę z moją adaptacją - oświadczyłem.
- Oni twierdzą, że ta wycieczka pomoże w odzyskaniu formy pisarskiej. Tegoroczną 
atrakcją jest Bellevue Revue. Widziałem ich dwa lata temu w Atlantic City. Można się 
ubawić. Założę się, że mógłbyś złapać trochę świeżych pomysłów od naszych Władców 
Szaleństwa. Jest także główny mówca! Odkopali gdzieś autora biblii beatników, „Bądź sobą”. 
Chyba o nim słyszałeś? Doktor Klaus Woofner?
Powiedziałem, że tak. Byłbym zachwycony, mogąc słyszeć, o czym mówi w tych 
czasach.
- Ale nie teraz - dodałem.
- Twój bilet do Orlando czeka na lotnisku w Portland. Na wpół do czwartej. - Mortimer 
był podniecony jak dzieciak. - Darmowy przejazd do Disney World, ty szczęściarzu. Pomyśl 
tylko!
Przyrzekłem, że to uczynię. Miałem dwadzieścia cztery godziny na podjęcie decyzji.
- Zadzwonię jutro rano i dam znać, co postanowiłem.
- Jestem pewien, że się setnie ubawimy - kusił. - Naprawdę spróbuj się wyrwać.
Odpowiedziałem, że jestem tak samo pewien jak i on. Chciałem spróbować, choć nie 
miałem ochoty tłuc się dwieście pięćdziesiąt kilometrów do Portland, potem lecieć na Florydę 
i w końcu nie zobaczyć nawet czubka nosa starego Woofnera.
Następnego ranka wcale nie byłem taki pewny. Przez noc moje myśli zmieniły kierunek i 
pozostawiły mnie w stanie niezdecydowania. Wyrzuciłem większą część starego szkicu i 
zacząłem go od nowa, ale i ten tekst od początku wyglądał starożytnie. Perspektywa 
oderwania się od pasma niepowodzeń wyglądała kusząco. Z drugiej strony jazda do Portland 
w moim niepewnym stanie byłaby męką. Czas upływał i w końcu nadeszła chwila, kiedy 
musiałem zadzwonić do Mortimera i dać mu wiążącą odpowiedź. Tymczasem dylemat 
pozostawał wciąż nie rozwiązany. Zdecydowałem, że zasięgnę rady u I Ching, wyrocznia 
pomagała mi w podejmowaniu o wiele ważniejszych decyzji. Właśnie szedłem z książką do 
kuchennego stolika, kiedy psy obwieściły przybycie samochodu. Betsy otworzyła drzwi, za 
którymi tkwił dobrze ubrany młody mężczyzna o monotonnym głosie.
- Dzień dobry, pani Deboree. Jestem doktor Joseph Gola. Doktor Mortimer przysłał mnie 
ze szpitala, abym zabrał pani męża.
- Zabrał mojego męża?
- I odwiózł go do Portland. Doktor Mortimer bał się, że mogą wyniknąć kłopoty z 
benzyną.
W tym tygodniu przeżywaliśmy szczyt arabskiego embarga na ropę. Gubernator McCall 
wydał nakaz, że zmotoryzowani kupować mogą benzynę w dni parzyste lub nieparzyste, 
zależnie od ostatniej cyfry na tablicy rejestracyjnej. Nadal napływały wieści o szaleństwie 
przy pompach.
- Pacjenci mówią mi Joe - przedstawił się. - Joe Go.
Joe Go był młodym Włocho-Irlandczykiem o pełnym nadziei wejrzeniu i szpilce w 
krawacie, która przywodziła na myśl świętego Judę. Był bardzo dobrze wychowany. Po 
zajęciu miejsca i otrzymaniu filiżanki kawy wstydliwie zapytał o kolorową księgę, leżącą na 
stoliku.
- To tylko I Ching - wyjaśniłem. - Okładka pokryta jest fotograficznym collage’em. 
Właśnie miałem się poradzić co do mego wyjazdu. Potem ty się pojawiłeś. Chyba zapakuję 
garnitur.
- I książkę! - dorzucił z uśmiechem. - Gdybyśmy potrzebowali rady w sprawie powrotu.
Betsy została kompletnie podbita jego iście anielską niewinnością. Gdy ja się pakowałem, 
ona znosiła mu kawę, bułeczki z powidłami jagodowymi oraz szerokimi uśmiechami. Tylko 
dzieciaki marszczyły nosy. W końcu one nigdy nie były w Disney World, nigdy nie widziały 
nawet Disneylandu w Anaheim. Jeśli na Florydzie istniało zapotrzebowanie na niewinne 
młodociane towarzystwo, to czy jedno z nich nie nadawałoby się w zamian za tego doktorka? 
Kilkakrotnie wysuwały swoje racje, potem wycofały się, dotknięte do żywego odmową. 
Wszystkie, z wyjątkiem Kaleba. Dziesięciolatek pozostał przy stoliku w swojej koszulinie i z 
wyrazem tęsknoty na buzi. Jechać pragnął równie mocno jak bracia i siostry, ale nie w jego 
stylu było opuszczać towarzystwo i, być może, stracić inną okazję. Był też jedynym, który 
wyszedł przed dom, aby nas pożegnać.
- Pamiętaj, żeby nam coś przywieźć z Disney World, tato! - wołał odważnie z ganku. - 
Coś ładnego, dobrze?
- Dobrze - odkrzyknąłem i wsiadłem do samochodu. Machałem, ale Kaleb nie odpowiadał 
na mój gest. Nie mógł mnie dojrzeć za przyciemnionymi szybami lincolna. To był prawdziwy 
krążownik szos. Poradziłem doktorowi Joe, aby raczej wyjechał tyłem i nie próbował 
wykręcać pomiędzy krzakami jeżyn, one by tego nie przetrzymały.
Jechaliśmy jakiś czas tyłem. Joe starał się omijać głębsze wyrwy w nawierzchni. 
Zapiąłem pasy i podskakiwałem na wybojach. Po nocy, która doprowadziła mnie donikąd, 
polubiłem świadomość tego, że zostałem porwany i wywieziony. Odchyliłem się do tyłu, aby 
oprzeć na miękkim zagłówku, kiedy, nie wiadomo skąd, coś kazało mi usiąść sztywno, z 
wytrzeszczonymi oczami... Coś głębszego niż dziury na drodze.
Znów to samo kłujące uczucie, tyle że dziesięciokrotnie spotęgowane, wciąż 
enigmatyczne, choć już tak dobrze znane: niczym sen tak pełen znaczeń, że aż budzisz się w 
środku nocy, lecz nie pamiętasz jego treści. Wrażenie trwało zaledwie jedną czy dwie 
sekundy, po czym rozwiało się, pozostawiając mnie w stanie kompletnego ogłuszenia. Co to 
jest, do licha? Myśl, że znowu wracam do szpitala, aby na nowo skonfrontować tę twarz? 
Przerwane zawieszenie ognia w dawno toczonej wojnie?
- W jaki sposób najlepiej stąd wrócić?
Potrzebowałem chwili, aby zrozumieć, że młody doktor pytał o najlepszą drogę z 
powrotem do Portland. Dojechał do końca naszej małej drogi.
- Jeśli się spieszę, jadę tędy. - Wskazałem na czubek wzgórza. - Albo w dół, przez Nebo i 
Bronsville, jeżeli mamy czas na spokojną przejażdżkę.
Wykręcił i skierował się w dół.
- Mamy mnóstwo czasu - odezwał się i pochylił, aby otworzyć skórzaną torbę, która 
leżała między naszymi siedzeniami. Wyglądała trochę jak staromodny lekarski sakwojaż na 
leki. Starannie poukładana w przegródkach znajdowała się tu okazała kolekcja małych 
buteleczek alkoholu. Całe tuziny.
- Wygląda na to, że od czasu, gdy byłem związany ze służbą zdrowia, wiele rzeczy uległo 
zmianie - zauważyłem.
- I tak, i nie - odrzekł, wybierając miniaturowego Johny Walkera. - Mniej ograniczeń, 
więcej leczenia. Ciągle żadnych rezultatów. Częstuj się.
Rozmowa się nie kleiła. Młody człowiek wyglądał bardziej na samotnika niż urodzonego 
mówcę. Ja zaś byłem zadowolony z ciszy, pozwalającej mi wrócić do tajemnicy owej rzeczy, 
która spadła na mnie wśród jeżyn, albo też dającej możliwość zaśnięcia. Jednak dzięki długiej 
podróży i zawartości torby powoli zaczynaliśmy się z doktorem poznawać. Joe przeszedł na 
stronę psychologii po porzuceniu swego prawdziwego pola zainteresowań: genetyki. Zarówno 
łacińskie jak i galijskie odgałęzienia jego rodu naznaczone zostały przypadkami chorób 
umysłowych, nie mówiąc o tłumach szalonych poetów i księży. Joe stwierdził, że 
odziedziczył mnóstwo złego smaku w sztuce, ślepej wiary i niełatwych pytań. Dodał, że 
jedzie na konwencję z tego samego powodu, co i ja - aby zobaczyć doktora Klausa Woofnera. 
Był jego fanem od czasów studiów w Queens.
- Czytałem każdą najdrobniejszą rzecz jego autorstwa plus kopy bzdur o nim samym. 
Nadawano mu najprzeróżniejsze przydomki: od Dużego Złego Wilka do Świętego Miklausa.
Obrzucił mnie spojrzeniem, w którym ciekawość mieszała się z nadzieją. Byliśmy na 
odcinku dwupasmówki, biegnącym przez szerokie pastwiska w okolicach Salem, licznik 
wskazywał senne siedemdziesiąt kilometrów na godzinę.
- Stary musiał być czymś w rodzaju bohatera, co? Dać początek całemu wielkiemu 
zamieszaniu?
- Tak - powiedziałem. - Coś w rodzaju bohatera. - Zamknąłem oczy. Czy stary nie 
mógłby dokończyć tego, na co czekałem?
Obudził mnie klakson lincolna. Wpadliśmy w sam środek nieprawdopodobnego korka 
samochodów próbujących zatankować przed weekendowym szczytem. Szpital znajdował się 
nie dalej niż dwa kilometry stąd, lecz nie byliśmy w stanie przedrzeć się przez zatkane 
skrzyżowanie, przy którym znajdowały się stacje benzynowe. Zderzak przy zderzaku sznury 
samochodów czekały na swoją kolej. Na koniec Joe wykręcił i postanowił objechać korek, 
nadkładając przy tym sporo drogi. Kiedy dotarliśmy do bram szpitala, zegar wskazywał pół 
godziny do odlotu. Co więcej - wjazd do budynku został zablokowany przez wóz policyjny, 
częściowo stojący na krawężniku. Nie mogliśmy go wyminąć.
- Zabieraj torby! - Joe wyskoczył z samochodu. - Może Mortimer jest jeszcze na 
oddziale!
Wystartował jak gwiazda sprintu. Porwałem torbę i walizkę i niezgrabnie podążyłem za 
nim, niechętnie opuszczając przytulne wnętrze samochodu. Poranna niespodzianka nad I 
Ching powinna była mnie ostrzec: nie zanosi się na wyluzowaną przejażdżkę. Gdy znalazłem 
się obok wozu policyjnego, natknąłem się na widoczek, który kazał mi się zatrzymać.
Samochód miał włączony silnik, wszystkie czworo drzwi szeroko otwarte. Z tyłu 
postawny stanowy gwardzista oraz dwóch otyłych policjantów próbowało złapać 
Niezidentyfikowany Obiekt Latający. Był dla nich o wiele za szybki, prawdziwy szatan 
hałasu i ruchu, obracający się w oparach z rury wydechowej, syczący, skrzypiący i 
furkoczący. Trąbił wniebogłosy przy pomocy klaksonu osadzonego na czymś w rodzaju 
dzidy. Zarówno hałas, jak i kłująca pika trzymały mundurowych w odpowiedniej odległości.
Na pomoc przybiegło dwóch krzepkich sanitariuszy, dzierżących za rogi prześcieradło 
niczym ogromną sieć. Wzmocniona ich przybyciem sfora zaatakowała raz jeszcze. UFO 
przygniecione zostało półtonowym ładunkiem mięsa. Następnie rozległ się wysoki, ostry syk, 
po którym usłyszałem rozdzierający ryk bólu i obiekt wyrwał się na wolność. Przefrunął 
dokładnie między nogami napastników i do tylnych drzwi furgonetki. Natychmiast też 
wypadł drugimi drzwiami, sypiąc przekleństwami w języku z wymiaru prędkości 
ponaddzwiękowych. Zanim prześladowcom udało się okrążyć samochód, uciekinier mknął 
już drogą w kierunku otwartej bramy. Sfora wyraźnie opadła z sił-było jasne, że nic na ziemi 
nie zdoła dognać ich ofiary - kiedy, ku ogólnemu zaskoczeniu, rozpędzona strzała nie trafiła 
w wielki otwór bramy i uderzyła z całej siły w ogrodzenie dobre dwa metry obok. Odbiła się, 
zakręciła bezsensownie w miejscu, upadła na trawnik i po raz drugi znalazła się pod stertą 
umundurowanych ciał. Rozległ się finałowy żałosny pisk, a potem słychać już było tylko 
świszczące oddechy.
- Chodź! - Joe wrócił i rozbudził mnie. - Nie martw się. Temu małemu cyklonowi nie da 
rady nawet pięćdziesiąt ogrodzeń.
Poprowadził mnie przez lobby pełne stolarzy, obok windy i w górę długiego korytarza, 
odbijającego echem nasze kroki. W ten sposób doszliśmy do metalowych drzwi, które Joe 
otworzył, i znaleźliśmy się z powrotem na oddziale doktora Morti-mera, w samym środku 
hollywoodzkiego remontu. W korytarzach zwalony był stary i nowy sprzęt. Mortimera nie 
zastaliśmy w jego biurze. Sekretarki także nie było. Przed oczami zdziwionych pacjentów 
przebiegliśmy do dyżurki siostry oddziałowej. Znaleźliśmy ją tam, siedzącą razem z 
sekretarką i zajadającą krakersy.
- O Boże! - zawołała oddziałowa, domyślając się wszystkiego - doktor Mortimer właśnie 
wyjechał.
- Dokąd?
- Na parking, chyba na lotnisko.
- Joanno! Dzwoń w tej chwili do głównej bramy.
- Tak, doktorze Gola. - Sekretarka popędziła do biura.
- Panno Beal, proszę spróbować CB w lobby, w razie gdyby ciągle był na terenie 
szpitalnym. Ja lecę na parking.
Oddziałowa odeszła. W kieszeni jej fartucha szeleściło opakowanie krakersów. Joe 
pobiegł tą samą drogą, którą się tu dostaliśmy, pozostawiając mnie samego we fluoryzującym 
świetle żarówki.
No, niezupełnie samego, za oknami i uchylonymi drzwiami dyżurki przesuwała się 
publiczność w szlafrokach, rzucając na mnie uważne spojrzenia. Odwróciłem się do nich 
plecami i usiadłem na stoliku, udając głębokie zainteresowanie okładką magazynu „Omni”. Z 
upływem czasu poczułem, że spojrzenia wbijają się w mój kark. Zamieniłem „Omni” na 
numer „Przeglądu Krajowego” i zacząłem przerzucać wielkie stronice. Ponad szelestem 
papieru narastało bzyczenie, które zawisło nad gazetą niczym lodowa pokrywa. Urok rzucony 
przez jeżyny. UFO na trawniku. A teraz to. Już nie mam siły. Nagle pokrywa została 
strzaskana przez łoskot otwieranych drzwi.
- ...faszystowskie, zasmarkane świnie! Nie wiecie, że kto dzierży Diamentowy Miecz 
ACHALI, ten dzierży płonącą sprawiedliwość? Gdzie jest moja laska, zasrańcy? I nie 
mamrotać, żebym się uspokoiła! Powstrzymała krzyk! Co? Oświadczam, że te machlojki z 
sakramentem krwi w imię rewolucji muszą się, cholera, skończyć!
Wysoki, przerywany syk zwolnił trochę tempa, ale nadal był ostry jak brzytwa. Słowa 
cięły naładowane powietrze niczym rąbiąca lód siekiera.
- Precz z dyletantami, co karmią nas sloganami i blokują drogę zmianiom! Aby wasze 
cielska przepołowiło diamentowe ostrze Pana Mądrości ACHALI, z którego ust wystają 
zakrwawione kły, a z szyi zwisa girlanda odciętych głów. Który Wściekłość zamienia w 
Dzieło, którego ciało pokrywa proch, lodowiec i lawa, który ratuje szczerze umęczone dusze 
z paszczy obrzydłych duchów faszystowskich świń! Przeklinam was w Jego imię: NAMAH 
SAMANTA WAJRANAM CZANGA!
Brzmiało to jak sopran bohaterski Gary Snyder, smagający siłą swej wymowy grupkę 
małomiasteczkowych górników. Dołączyłem do innych idących do głównego holu. Chciałem 
sprawdzić, kto zacz mógł wyrzucać z siebie tak wściekłe i jednocześnie poetyckie słowa.
- MAHROSZANA SZATA JA HUM TRAKA HAM MAM!
Była to dziewczyna, której wciąż brakowało kilku wiosen i centymetrów do pełnoletności 
oraz przeciętnego wzrostu, koścista i cała w kolorze kości: skóra, włosy, oczy, ubranie...
Wszystko. Na czole miała odciśnięty wzór krat, co stanowiło pamiątkę po zderzeniu z 
ogrodzeniem. Żadnych skaleczeń, żadnych sińców. Jedyny żywy kolor tej kompozycji 
stanowiła zieleń plamy na boku jej krótko ostrzyżonej główki - zapewne od upadku na 
trawnik. Przez chwilę, niczym jakaś jaskiniowa jaszczurka, badała rękoma powietrze, a potem 
zagrzmiała:
- Dawaj moją laskę, ty pedale!
- Nie, Lissy. - Największy z sanitariuszy trzymał ją poza zasięgiem dziewczyny. - Może 
stać się bronią w nieprzychylnej dłoni.
Zrozumiałem, że dzida była w rzeczywistości lekkim kijkiem używanym przez 
niewidomych. Biała farba dawno złusz-czyła się z porysowanego aluminium. Całą laskę 
pokrywały pióra i koraliki, co nadawało jej wygląd indiańskiej włóczni. Na rączce 
przymocowano główny fetysz - gumową, piszczącą główkę Kaczora Donalda z zawadiacko 
wysuniętym dziobem i gumową czapeczką w zasięgu kciuka. To dlatego dziewczyna mogła 
zarówno młócić laską, jak i wydawać te dziwne odgłosy.
- Daj, daj, daj! - wrzasnęła.
- Nie, nie, nie - przedrzeźniał ją sanitariusz, paradując jak spasiony tamburmajor z batutą. 
Dziewczyna zmrużyła oczy, wycelowała i kopnęła. Spudłowała tak samo, jak wcześniej przy 
bramie. Upadłaby, gdyby policjant nie przytrzymał jej za ramiona.
- W takim razie, co z moimi okularami? Czy mając okulary, prześwietlę kogoś 
wzrokiem? Jestem ślepa, ty gówniarzu! Jeżeli ktoś w tej chwili nie przyniesie moich 
okularów, to jakbyście sobie sami nakładali pętlę na szyję. Cała moja rodzina to prawnicy!
Ta groźba zrobiła większe wrażenie niż wszystkie przekleństwa razem wzięte. 
Tamburmajor stanął jak wryty. Sanitariusz, który zniknął w poszukiwaniu wyższych instancji, 
wrócił teraz zdyszany z wiadomością, że na oddziale nie ma najwyraźniej ani doktora, ani 
oddziałowej. Po szeptanej naradzie postanowili wydać okulary. Stanowy gwardzista wyjął je 
z koperty i wręczył dziewczynie. Policjanci rozluźnili swój uścisk, aby mogła założyć je na 
nos. Soczewki wyglądały jak dna od butelek. Gdy tylko nałożyła okulary, odwróciła się z 
wściekłością. Z całej zbieraniny gapiów wybrała właśnie mnie.
- A ty na co wytrzeszczasz gały, łysoniu? Nigdy wcześniej nie widziałeś człowieka na 
gigancie?
Chciałem odpowiedzieć, że jeśli chodzi o ścisłość, to widziałem, sam to kiedyś robiłem - 
ale drzwi główne znowu stanęły otworem i do środka wpadł Joe, oddziałowa i doktor 
Mortimer. Siostra dźwigała CB radio. Ujrzała zamieszanie w korytarzu i wkroczyła z miejsca 
do akcji, roztrącając wszystkich anteną. Zatrzymała się obok dziewczyny.
- Tak szybko z powrotem, panno Urchardt? Musiała pani tęsknić.
- Tęskniłam za eleganckim wyposażeniem, panno Beal - oświadczyła tamta. - Ścianami 
od ściany do ściany. Wannami, w których można się utopić. - Wiele przykrych rzeczy padło z 
jej ust.
- Nie odkładajmy więc przyjemności skorzystania z nich. Doktorze Mortimer, czy 
mógłby pan zadzwonić do ojca pani Urchardt, gdy tymczasem ja wpiszę ją do księgi? Resztę 
proszę o powrót do swoich zajęć.
W swoim biurze doktor Mortimer obciążył tym zadaniem sekretarkę i popędził Joego 
oraz mnie do metalowych drzwi. Zanim je zamknęliśmy, usłyszeliśmy dzwonek telefonu. 
Wsadził z powrotem głowę.
- To prawdopodobnie senator, Joanno - zawołał. - Jeżeli będzie chciał rozmawiać z córką, 
powiedz, że jest w łaźni dla nowoprzyjętych. Jeśli chciał mówić ze mną, poinformuj, że 
znajdzie mnie w Orlando. Hotel „Disney World”. Pytać o Goofy’ego.
Po czym zatrzasnął drzwi. Przez całą drogę w dół korytarza echo odbijało tubalny śmiech.
- Pytaj o Goofy’ego, senatorze. Pytaj o Goofy’ego.
Z pomocą agencji biletowej załapaliśmy się na późniejszy i dłuższy lot. Po nocnej 
podróży ujrzeliśmy wreszcie palące słońce Florydy. Wypożyczenie samochodu kosztowało 
nas podwójnie z powodu, jak nam powiedziano, braków benzynowych. Za to za trzyosobowy 
pokój w monstrualnej piramidzie Disneya zapłaciliśmy połowę normalnej stawki - z tego 
samego powodu. Żująca gumę recepcjonistka stwierdziła, że jesteśmy szczęściarze, gdyż 
trójki są zwykle wykupywane miesiące naprzód.
Zapytałem, czy przyjechał już niejaki doktor Klaus Woof-ner. Spojrzała do książki i 
odpowiedziała, że nie. Zostawiłem więc nazwisko wraz z prośbą, aby, jak tylko przybędzie, 
niezwłocznie zadzwonił do naszego pokoju.
- Lub zostawił wiadomość, gdyby nas nie zastał - dodał Mortimer, poganiając nas na 
górę, żebyśmy zostawili torby. - Czas ucieka, chłopcy. Mam zamiar wszystko zobaczyć.
W wagoniku wiozącej nas do parku kolejki jednoszynowej doktor Mortimer rozdzielił 
paczkę darmowych biletów, które otrzymaliśmy od producentów. Z minuty na minutę 
podniecał się coraz bardziej. Naprawdę zamierzał obejrzeć wszystko. Zrozumieliśmy to, gdy 
przez kilka godzin przeganiał nas z Jo-em z miejsca na miejsce. W Smali World podniosłem 
bunt.
- Chcę zadzwonić do hotelu i sprawdzić, czy są już jakieś wieści na temat Woofnera.
- A ja - pospieszył Joe - chcę kupić jeden z tych wysadzanych koralikami worków.
Na „Przejażdżce po Mississippi” widzieliśmy grupkę zorganizowanych marynarzy, 
pijących wino ze skórzanych bukłaków i Joe do tej pory nie mógł dojść do siebie.
- Podejrzewam, że tu nie można ich dostać, Joe - powiedział doktor. - Nie możemy się 
rozdzielać...
- Joe może się wypytać, kiedy ja będę dzwonił. Zgłosimy się z powrotem powiedzmy za 
pół godziny... koło budki z biletami na „Podniebną podróż”.
- Może być - śpiewnie zgodził się doktor i natychmiast dorzucił. - W końcu świat jest taki 
mały. -1 pospieszył tam, skąd dochodziła muzyka.
Joe pytał przechodniów, a ja telefonowałem. Nie zlokalizowaliśmy ani Woofnera, ani 
bukłaków. W odosobnieniu plastykowej kabiny „Podniebnej podróży” delektowaliśmy się 
próbkami zabranymi przez Joego. Gdy zakończyliśmy jazdę, odkryliśmy, że kioski z biletami 
znajdują się przy obydwu wejściach. Przy pierwszym z nich doktora nie było. Nie pozostało 
nam nic innego, jak wsiąść znowu do kolejki i przejechać na drugą stronę. W ten sposób 
zeszła nam większa część popołudnia, w czasie którego nie zobaczyliśmy ani kawałeczka 
doktora Mortimera. Chociaż w pewnej chwili Joemu zdawało się, że widzi doktora Woofnera.
- Facet z pielęgniarką? - Joe wymierzył buteleczkę Tanqueray w wagonik, który 
przejeżdżał obo nas. - Czy to mógłby być nasz bohater? Wygląda wystarczająco staro i łyso.
Wychyliłem się, aby popatrzeć. Po przeciwnych stronach składanego wózka 
inwalidzkiego siedzieli stary człowiek i kobieta o jasnych włosach. On nosił ciemne okulary i 
za duży kapelusz typu panama. Przez chwilę ja kiś szczegół w jego wyglądzie faktycznie 
przekonał mnie, że mam przed sobą doktora Woofnera. Surowe pochylenie ramion i 
znamionujące siłę zgarbienie kazały mi się zastanowić, czy rzeczywiście pragnę spotkać 
dostojnego starego gza. Wtedy wiatr zerwał mu z głowy kapelusz. Człowiek ten był stary i 
łysy - tak jak sięspodzie-wałem. Lecz rozmiarami przypominał dziecko. Zacząłem się śmiać.
- Pod warunkiem, że stał się mongoidalnym idiotą - zauważyłem. - Te karłowate 
butelczyny musiały wpłynąć na twój wzrok.
Po ukończonej jeździe zadzwoniłem jednak do hotelu. Nie pojawił się żaden doktor o tym 
nazwisku. Była jednakże wiadomość od innego, który nazywa się Mortimer. Powrócił 
krańcowo wyczerpany i chciałby zobaczyć się z nami przed wieczorną imprezą.
Podniebne podróże wyczerpały także Joego. Resztę popołudnia spędziliśmy więc na 
nieco niższych poziomach. Wyglądało tu tak samo jak w Disneylandzie w Anaheim, z 
wyjątkiem jednej ważnej rzeczy: Szczęśliwych Hipopotamów. Tak nazywał się czasowo 
wystawiony eksponat, znajdujący siew „Krainie przygód”, obok przystani kongijskich łódek. 
Na zewnątrz namiotu wzniesiono płotek, w środku zaś para pokaźnych hipopotamów pluskała 
siew sztucznej kałuży.
Okazy te były dwakroć większe niż mechaniczne robotamy w disneyowskiej 
„Przejażdżce po dzikiej dżungli”, wzbudzające grozę tony mięsa, wyrwane świeżo z serca 
natury. Mimo to drzemały w kałuży pod straszliwym wprost gradem przekleństw, potulne jak 
baranki. Dzieci obrzucały je kostkami lodu i pogniecionymi kubkami po coli. Nastolatki 
wyśmiewały się głośno: „Hej, Ospały! Zapomniałeś pały?”. Dziewczyna z organizacji 
skautowskiej dźgała oklapłe ucho za pomocą gumowej strzałki, aż w końcu strażnik kazał jej 
przestać. Wyglądało na to, że każdy przechodzień musiał koniecznie przystanąć i wyrazić swą 
pogardę dla tej pary wylegujących się olbrzymów. Nawet łysy karzeł z „Podniebnej podróży” 
przyłączył się do zabawy: nabrał pełne usta Pepto-Bismolu, a następnie kazał swojej 
opiekunce dopchnąć go bliżej ogrodzenia, aby mógł opluć zwierzaki różowym płynem.
W namiocie wyświetlano film wyprodukowany przez UNESCO i sponsorowany przez 
Laboratoria Szaabo, a przedstawiany na trzech specjalnych ekranach, które były darem Du 
Ponta. Gdy boczne ekrany prezentowały widoczki dotkniętej suszą Afryki, na płachcie w 
centrum pojawiły się wyschnięte hipopotamy, wyciągane z zakrzepłego 
czerwonopomarańczo-wego mułu ich odwiecznej siedziby. Siedziba ta chyliła się ku 
upadkowi - informował narrator - w rezultacie długiego okresu suszy oraz budowy zapór na 
rzekach w celu dostarczania energii elektrycznej dla budzącego się Trzeciego Świata.
Po udanym wyciągnięciu zwierzaka z błota zaaplikuje mu się specjalny zastrzyk, załaduje 
na ciężarówkę i przetransportuje setki kilometrów dalej, do miejsca, gdzie inne bezdomne 
hipopotamy oczekują nowych przydziałów mieszkaniowych. „Hotel” ten wydaje się równie 
spustoszony jak ich rodzinne strony. Królują w nim muchy i gruby, pomarańczowy kurz.
- Przez kilka początkowych tygodni akcji - ciągnął narrator - hipopotamy próbowały 
niszczyć ogrodzenie swojej nowej siedziby. Często im się to udawało, lecz jeszcze częściej 
kończyło się jedynie na stłuczeniach i zadrapaniach. Wreszcie zdołaliśmy wyeliminować i ten 
kłopot, przez podanie zwierzętom specjalnego środka, dodawanego do wody pitnej. To 
przemieniło je w nieporównywalnie szczęśliwe hipopotamy.
- Nieporównywalnie względem czego? - usłyszałem komentarz Joego. - Siebie samych?
Gdy opuszczaliśmy salę projekcyjną, cienie zaczęły się już wydłużać, a słońce zachodziło 
za wieże zamku Kopciuszka. Utraciłem zainteresowanie zjazdem, lecz Joe uznał, że musi się 
pokazać. Wsiedliśmy więc w staromodną kolejkę jadącą do głównego wyjścia, tam zaś 
załadowaliśmy się do nowoczesnej jednotorówki.
Musieliśmy czekać, aż motorniczy wypali na zewnątrz papierosa. Pasażerowie zaczęli 
okazywać zniecierpliwienie. Rozlegał się szum ukrytej maszynerii. Ludzie kręcili się na 
chromowoplastykowych siedzeniach. Za otwartymi drzwiami wagonika niebo Florydy 
błyszczało bogactwem purpurowych chmur, w sam raz jak na zamówienie wuja Walta. 
Niewyraźne odgłosy z parku falowały wraz z powiewami wieczornej bryzy. Najlepiej słychać 
było życzenia Annette Funicello, odtwarzane z taśmy obok bramy głównej.
- Hej, tam! Cześć warn! - pokrzykiwała niczym kibic futbolowy. - Jesteśmy 
najszczęśliwsi, że jesteście dzisiaj z nami... hip hip hu-ra!
Nikt z oczekujących pasażerów nie okazywał chęci przyłączenia się do tych 
entuzjastycznych okrzyków. Naprzeciw nas ulokowała się sześcioosobowa rodzina. Mąż 
siedział samotnie, odwrócony plecami w naszą stronę, muskularne ramiona rozciągnął na 
plastykowym oparciu czerwonego fotela. Po drugiej stronie, twarzami do nas, kręciła się i 
pokrzykiwała reszta rodziny. Żona miała ciemne kręgi pod oczami i pachami. Na jej kolanach 
kwilił malutki berbeć, obok popiskiwał pierwszoklasista, z drugiej ssał kciuk szóstoklasista. 
W pewnym oddaleniu rozwalała się na ławce nastoletnia latorośl.
- Dzieci w szkole nie uwierzą, że nie poszliśmy na „Piratów Karaibów”!.
- Cicho, kochanie - szepnęła matka zmęczonym głosem. - Przecież wiesz, że skończyły 
się nam bilety.
- Mogliśmy kupić więcej - utrzymywał nastolatek. Reszta dzieciaków poparła go 
zgodnym wyciem.
- Taak! Mogliśmy kupić więcej!
- Pieniądze też się nam skończyły - odrzekła matka.
- Nie popatrzyliśmy nawet na „Zaczarowane ptaszki Tiki”. Dzieci w szkole po prostu w 
to nie uwierzą!
- Że skończyły się nam pieniądze? Cóż, lepiej niech uwierzą. A wy przestańcie, jeżeli 
wiecie, co jest dla was dobre. Dla was wszystkich.
Przez cały czas ojciec nie otworzył ust i nie poruszył się. Tylko mięśnie przedramion i 
wielkich robociarskich dłoni ściskały oparcie siedzenia. Zauważyłem, że zdołał na tę okazję 
wymyć swe przeguby i dłonie, lecz za paznokciami wciąż widać było węgiel: niezmywalne 
piętno pięćdziesięciu jeden tygodni pracy przy obrabiarce w Detroit lub przy wymianie opon 
w Muncie albo wydobyciu węgla w Monongahela.
- Według ostatnich wyników światowych sondaży - głos Annette był teraz nieco 
poważniejszy - Disney World chciałoby odwiedzić dwa razy tyle ludzi, co jakąkolwiek inną 
atrakcję na naszej planecie. To imponujące, nieprawdaż?
Nikt nie skinął głową, nawet dzieci. Nie dane było nam usłyszeć więcej rewelacji, gdyż 
kierowca powrócił na stanowisko, drzwi zostały zamknięte i wielki wagon ruszył w kierunku 
hotelu. Ręce zaciskały się i rozluźniały z tyłu oparcia, starając się nie pokazać, jak trudno jest 
to zrobić, utrzymać uścisk.
Wymieniliśmy z Joem spojrzenia. Biedny facet. Czyż nie zrobił wszystkiego, co trzeba? 
Ciężko pracował. Założył rodzinę. Wychowywał dzieci. A nawet zaoszczędził na te 
najbardziej pożądane ze wszystkich wakacje. Coś było przecież nie tak. Jakiś element nie 
pasował i z biegiem czasu sytuacja stawała się coraz bardziej beznadziejna.
Nigdy nie ujrzeliśmy jego twarzy. Wysiedli przed nami. Gdy zniknęli za rogiem, Joe 
pokiwał głową.
- To tylko wierzchołek potężnej góry lodowej - westchnął - zbliżającej się ku 
tytanicznemu przemysłowi.
Nie miałem pojęcia, jak tytanicznemu, do czasu, gdy przedstawiono mi dowód rzeczowy. 
Joe pognał, aby pokazać się na przyjęciach pełnych ludzi z jego branży, ja zaś włóczyłem się 
po zatłoczonym holu wystawowym, zdziwiony najnowszymi środkami i miksturami 
wymyślonymi w celu kontrolowania nadciągającej tłuszczy, która nie jest w stanie sama 
siebie kontrolować. Za przewodników po skomplikowanym labiryncie wystaw służyły 
nastolatki wypożyczone z lokalnych szkół średnich. Demonstrowały one wężowate rury, 
które były w stanie zapewnić pożywienie pacjentowi o najbardziej nawet nie-drożnym 
przełyku. Pokazywały, w jaki sposób nowe pasy typu Velcro mogły unieruchomić wielkiego 
zapaśnika, jak również opisywały sposób działania starych dobrych kajdanek. Zachęcały do 
wypróbowania moczoodpornych materaców, wskazując na bezzatyczkowe wejścia: „żeby 
wariaci nie zjedli zatyczek”.
Były też niedrące się piżamy z przyszywanymi mitynkami, które uniemożliwiały 
szaleńcowi wydłubanie cudzego oka; czapeczki ochronne dla niezgrabiaszy, jednorazowe 
krążki doustne dla epileptyków, pieluchy maxi dla nie powstrzymujących wydalania i 
niezliczone bzyczki do przypominania o porze zażywania medykamentów.
Ogromną większość stoisk sponsorowały laboratoria farmaceutyczne pod specjalną 
kuratelą branży. Dużej części wystaw brakowało wizualnej atrakcyjności pokazów cięższego 
sprzętu. Tabletki i ulotki nie stanowią żadnej konkurencji wobec widoku krzeseł 
bezpieczeństwa z wbudowanymi szufladami, zawierającymi automatyczne gruszki do 
lewatywy. Zupełnie wyjątkowy był pokaz Szaabo, przyciągający największe rzesze 
publiczności. Projektanci tej kompanii wybudowali atrapę ko-ktail-baru, wyposażoną w 
plastykowe rośliny, darmowe orzeszki i kelnerki w minispódniczkach. Ponad kontuarem 
umieszczono wielki ekran telewizyjny, który przezentował reklamy prokuktów 
przedsiębiorstwa. Goście zjazdu mogli objadać się orzeszkami, pić i pokrzykiwać niczym fani 
„Sportowej niedzieli”, obserwując, jak potężne, agresywne draby na ekranie powalane są na 
ziemię i przy pomocy jednego zastrzyku zamieniane w potulne owieczki. Zastanawiałem się, 
czy projektanci wystawy czerpali pomysły z hipopotamów, czy vice versa.
Problem w tym, że jeśli już dostałeś się do obleganego baru Szaabo, nie miałeś prawie 
szans, aby przedrzeć się z powrotem do wyjścia. Trudniej niż chwycić jeden z bezpłatnych 
koktajli. Odbijałem się tam i tu wśród zadymionego jazgotu, aż znalazłem się w pobliżu 
drzwi. Wisiała nad nimi notatka: „Wyjście bezpieczeństwa”. Uznałem, że moje piekące oczy i 
płonące gardło upoważniają mnie do użycia tej drogi ucieczki, nacisnąłem więc klamkę i 
wyjrzałem na drugą stronę. Kamień spadł mi z serca, gdy odkryłem, że nie tylko natknąłem 
się na prywatny balon ze świeżym powietrzem i widokiem zachodu słońca, ale i tacą 
bezpańskiego martini.
Przecisnąłem się tam i ponad hałasem usłyszałem odgłos zatrzaskujących się za mną 
drzwi. Chwyciłem za skobel, ale było już za późno.
- A niech tam - zdecydowałem, rezygnując z walki. - Jeśli ominie mnie bankiet, zawsze 
mogę przeżyć na tych oliwkach.
Oliwki ponadziewane były na zgrabne szpikulce w kształcie litery S. Zapewne 
przypominać miały znak firmowy Szaabo. Został on również namalowany na kieliszkach z 
martini. Utrzymany w kolorach żółci i czerwieni wyglądał niczym emblemat na piersi 
Supermana. Mniej więcej w połowie tacy wzniosłem toast za Laboratoria Szaabo, które 
znosiły owe mikroskopijne, błękitne jajeczka oświecenia. Pamiętasz, Szaabo, jak sądziliśmy, 
że z każdego jajka wykluje się cherubin, który zamieszka w umyśle człowieka? I że pisklak 
zamieni się w odważną Wizję wzbijającą się wyżej niż cokolwiek w historii ludzkości? Ty 
zrobisz, my kupimy - tak daleko, jak Wizja sięgnie okiem. Kto będzie teraz chciał nosić herby 
naszej krucjaty? Gdzie podziała się nasza flaga, błękitna jak jajko drozda? Flaga Wizji 
Człowieczej? W rękach pewnej dziewczyny, oto gdzie. Tego małego, płaskiego jak deska 
cudu natury, który nie widzi dalej niż sika - i to właśnie ona została schwytana, a teraz zaś 
najprawdopodobniej naszprycowana jednym z twoich najnowszych środków, który 
przybliżają do Szczęśliwych Dni i jednocześnie czyni nieporównywalnie szczęśliwą.
Ale, jak mówi Joe, nieporównywalnie wobec czego?
W czasie, gdy kończyłem martini oraz oliwki, hałas za drzwiami zaczął opadać. Na 
pamiątkę włożyłem do torby jedną ze szklanek, którą umieściłem obok I Ching i 
niewykorzystanych biletów. Podszedłem do drzwi. Zwróciłem na szczęście uwagę jednej z 
kelnerek, gdyż wpadłem na pomysł walenia tacą o metalowy skobel. Wypuściła mnie do 
środka, przepraszając, że wcześniej nie usłyszała sygnału, było tu po prostu cholernie głośno. 
Wręczyłem jej tacę, dziesięć szklanek i powiedziałem, żeby się nie martwiła - i tak nie 
pukałem wcześniej.
Zarówno bar Szaabo jak i hol były prawie puste. Wszyscy poszli przebrać się na 
najważniejszą atrakcję wieczoru. Jeszcze raz pofatygowałem się do recepcji i stwierdziłem, że 
wiadomość, którą pozostawiłem dla Woofnera, wciąż tkwi w tej samej przegródce. Nowa 
panienka za kontuarem stwierdziła, że pytało już tak wielu facetów, że sama jest ciekawa, co 
stało się z nieobecnym doktorem.
Doktor Mortimer próbował znaleźć odpowiedź na to samo pytanie. Gdy wszedłem do 
pokoju, nerwowo przechadzał się obok stolika z telefonem. Miał na sobie wymiętoszony 
smoking i nie zawiązany krawat; mówił do słuchawki śpiewnym niemieckim. Zorientowałem 
się, że jest trochę wstawiony. Kiedy mnie zauważył, zasłonił ręką mikrofon i pokręcił głową 
w rozpaczy.
Joe był gotów do wyjścia; jeszcze bardziej pomięty niż jego szef, a na pewno o wiele 
bardziej pijany. Wygięty w tył siedział na koszu na śmieci.
- Jesteś czerwony jak burak. - Popatrzył na mnie. Zaoferował mi buteleczkę Beefeatera, z 
której właśnie pociągał. - Od tego rozjaśni ci się w głowie. Najlepsze byłoby białe wino, ale 
dżin też nie jest zły.
Odmówiłem, wyjaśniając, że do dżinu jem oliwki. Joe dokończył butelkę i spuścił ją 
między nogami do kosza. Usłyszałem, jak uderza o inne flaszki. Popatrzył na szefa, 
drepczącego bez celu z telefonem w ręku i zaczął śpiewać „Kto się boi wielkiego wilka, złego 
wilka...”
Mortimer uzyskał w końcu co chciał, i odłożył słuchawkę.
- Wiem, że jesteście obaj rozczarowani - westchnął - ale może to i lepiej. Jeden z mych 
przyjaciół stwierdził, że nasze wilczysko już dawno straciło kły. A kto chce słuchać bełkotu 
bezzębnego starca? Nawet bez niego program zapowiada się znakomicie. Mamy Bellevue 
Revue, a doktor Bailey Toocter z Jamajki zgłosił się, aby rozerwać nas grą na... Jak to on 
powiedział, Joe?
- Harfa Terapeutycznego Kciuka - odrzekł Joe. - Oswaja dzikie bestie.
Było mi wszystko jedno. Podczas samotnego zamknięcia na balkonie zrozumiałem, że 
śniłem na jawie. Tylko niepoprawny marzyciel mógłby liczyć na odnalezienie 
nieposkromionego, kudłatego Big Sura w środku apatii Florydy. Ominąłem nogi Joego i 
podszedłem do szafy po szary garnitur.
Kolacja odbywała siew eleganckim holu w kształcie klina, którego czubek stanowiło 
wysokie podium. Doktor Mortimer siedział przy głównym stoliku pomiędzy właścicielem 
kwadratowej szczęki Dudleyem DuRightem, który miał być mistrzem ceremonii wieczoru, i 
czarnoskórym mężczyzną o szalonej fryzurze oraz w koralowym smokingu. Obsłużeni w 
pierwszej kolejności, skończyli właśnie posiłek. Dudley był trzeźwy, bardzo poważnie 
traktował swoje dzisiejsze obowiązki. Wciąż chodził za kulisy, czytał ogłoszenia, przeglądał 
notatki... Czarny mężczyzna i Mortimer szeptali i chichotali jak pensjonarki. Na środku ich 
stołu znajdowała się drewnina szkatułka inkrustowana macicą perłową, wyciętą w kształt 
motyli. Domyśliłem się, że w środku spoczywa terapeutyczna harfa.
Joe i ja siedzieliśmy jakieś trzy stoliki z tyłu. Ciągle zajęci byliśmy konsumpcją małży, 
ale już przy trzeciej butelce Johannesburg Riesling przyznałem Joemu rację: zimne wino 
rzeczywiście przynosiło ulgę mojej rozpalonej głowie - zarówno zewnętrznie jak i w środku. 
Nie wspomniałem o najważniejszym uczuciu ulgi - że mimo wszystko nie będę musiał stawić 
czoła memu staremu mentorowi. Nie byłem rozczarowany. Raczej zadowolony. 
Potraktowałem to jako znaczący krok naprzód. Gdy nikt nie jest twoim dłużnikiem, ty 
również nie czujesz się winien. Odchyliłem się z kieliszkiem chłodnego Ries-linga w ręku, z 
nowo odkrytą mądrością, przygotowany cieszyć się spokojem, którego nie zaznałem od 
miesięcy. Pieprzę wariatów i do diabła z bohaterami. Jeśli chodziło o mnie, terapeutyczna 
harfa była wprost doskonałym panaceum.
Dudley wstał i podszedł do mikrofonu. Kiedy z wielką elokwencją rozpoczął prezentację 
wielkiego człowieka, który za moment do nas przemówi, zacząłem się dziwić, że nikt nie 
powiedział mi o małej zmianie w programie.
- Legenda! - mówił. - Gwiazda, wielkością swą dorównująca Zygmuntowi Freudowi, 
blaskiem Wilhelmowi Reichowi, a historyczną błyskotliwością mogąca zaćmić Karla Junga.
Ship ognia płonący przed urodzeniem większości tu obecnych, a jednak ciągle obecny w 
księdze „Who is who” magazynu „Psychologia dziś”! Ciągle uznawany za giganta na tym 
polu. Giganta!
Nie wyglądało to na opis wystraszonego doktora Tooctera: terapeutycznego harfisty, 
który w zadziwieniu marszczył czoło, słuchając mistrza ceremonii. Gwoli ścisłości, wszyscy 
zebrani za główny stołem patrzyli na mówiącego w najwyższym osłupieniu. Nie było ono 
jednak równe mojemu. Gdy gość wysupłał się ze skrzydeł kotary, skonstatowałem, że stoi 
przed nami łysy karzeł z „Podniebnej podróży”.
Wysoka blondynka zamieniła swój pielęgniarski mundur na beżową suknię wieczorową, 
leczjej pacjent wciąż nosił te same ciemne okulary, pogniecioną koszulę i spodnie, jak gdyby 
nigdy nie opuszczał fotela. Wśród niepewnych oklasków kobieta pchała wózek w kierunku 
podium. Gdy tam dotarli, pomogła mu wstać i gdy upewniła się, że mocno chwycił blat 
mównicy, odprowadziła wózek na bok, pozostawiając swego podopiecznego kiwającego się i 
trzęsącego głową w świetle reflektorów.
Był nie tylko łysy, ale i częściowo pozbawiony twarzy. Brakowało mu kącika górnej i 
dużego kawałka dolnej wargi, szrama po operacji biegła aż do podstawy brody. Bliznę 
pokrywał pudrem cielistego koloru. Cały wieczór nie mogłem pozbyć się kojarzenia go z 
pacjentami cierpiącymi na zespół Downa. Był bez kapelusza, a jego bezwłosa czaszka 
wyglądała na jeszcze bardziej spaloną słońcem niż moja. Z wyjątkiem wypudrowa-nej blizny 
stanowił jedną wielką plamę purpury. Blizna ta miała wielkość męskiej dłoni i wyglądała jak 
jedyna wyspa naturalnego ciała na morzu syntetycznej skóry, co było chyba efektem 
przeciwnym do zamierzonego. Oklaski trwały jeszcze długą minutę, po czym mówca 
odchrząknął i przystąpił do rzeczy.
- „Who is who”. Kto jest kim - burknął, potrząsając głową. - Das ist mir scheissegal, kto 
jest kim. - Jego głos wzniósł się o oktawę. - Oto rzecz, która was naprawdę interesuje, co? 
Kto był, kto jest, kto będzie kim na nowej liście rankingowej?
Akcent był wyraźniejszy, ton głosu nie znoszący sprzeciwu. Nie nazwałbym go pięknym 
instrumentem z przeszłości, lecz ciągle pobrzmiewała w nim mocna nuta.
- Proponuję zastanowić się, kto ma rację. Der Zigi Freud? Jego ciekawe teorie? O tym, że 
wstrzymywanie stolca staje się przyzwyczajeniem i wiedzie do pewnego rodzaju bloku, który 
nazywa on skamienieniem? Und w jaki sposób blok ten mógłby zostać usunięty przy 
odpowiedniej ilości analizy, tak jak przy wystarczającej dawce środka na przeczyszenie? 
Proszę, koledzy, porozmawiajmy szczerze, jak lekarz z lekarzem. Wszyscy byliśmy 
świadkami wprowadzania tych teorii w życie. Jakkolwiek interesujące by one nie były, 
wiemy jednak wszyscy, że w praktyce szpitalnej są on zupełnie bezużyteczne. Lepszy byłby 
środek przeczyszczający, zaś Zygmunt uczyniłby więcej dobra, zarabiając na życie pisaniem 
romansów. Romantyczne ideały przydają siew świecie powieści, nigdy zaś na polu 
medycyny. Und my wszyscy służymy medycynie, tak? Musimy więc odróżnić medycynę od 
literatury, wiedzieć, czym są psychologiczne rezultaty, a czym psychologiczne filmidło dla 
kucharek. Niezależnie od tego, jak nudna wydaje się pierwsza z dróg, a jak fascynująca druga. 
Wiecie tak samo jak ja, kto jest kim i co jest czym. Sądzę więc, że przeczuwaliście słowa, 
które zamierzam tu wypowiedzieć: że Zygmund Freud był neurotykiem, romantykiem, 
narkomanem i znachorem.
Uderzył dłonią w blat stolika. Wrażenie, jakie wystąpienie jego wywarło na słuchaczach, 
nie mogło być większe - nawet gdyby oświadczył, że Albert Schweitzer jest faszystą, a 
następnie wystrzelił z Lugera w sufit. Czekając, aż szum ustanie, powiódł wzrokiem po 
słuchaczach.
- Stary nauczyciel Karl Jung z jego cukrowaną mandalą? Willy Reich uczący orgazmu na 
cyfrach? Wszystko znachorstwo. Taak, wszyscy byli dobrymi pisarzami, bardzo ciekawymi. 
Tylko że jeśli ktoś jest, powiedzmy, drwalem i kupuje sobie piłę, czy obchodzą go literackie 
talenty producenta? Jeśli piła nie może porządnie ciąć, wyrzucają. Jako drwale powinniście 
wykryć oszustwo: to narzędzie nie utnie prosto! Odnieście je więc do wytwórcy albo 
namalujcie na nim zachód słońca, albo wrzućcie do rzeki. Nie sprzedawajcie krzywo 
pociętego drzewa waszym klientom!
Przerwał i schylił się po serwetkę doktora Tooctera. Pochylił głowę i otarł pot, który 
zaczął zbierać się na jego karku. Poczekał, aż oddech wróci do normy i dopiero wówczas 
podniósł wzrok.
- Jesteście kiepskimi drwalami. Nie tylko dlatego, że wydajecie pieniądze na buble, ale 
ponieważ boicie się wejść do lasu. Wolelibyście raczej wynaleźć drzewo, które pasowałoby 
do waszej teorii i ścinali wytwory własnej fantazji. Nie jesteście w stanie dotknąć 
prawdziwych korzeni szaleństwa waszego świata. Świetnie zauważacie ranę, lecz nie 
potraficie jej uleczyć: jedynie uśmierzyć ból, tak, lecz nie zapobiegacie infekcji. Nie możecie 
nawet odnaleźć ciernia. Und tutaj - podniósł wzgardliwie ramiona - znajduje się powód mego 
przybycia, nawet do tego miejsca, w sam środek ropiejącego amerykańskiego marzenia. 
Chciałem bowiem wskazać ów cierń. Panno Nichswander?
Właśnie wynurzyła się zza tablicy. Gdy ustawiła ją z tyłu mównicy, sięgnęła do 
wysadzanej drogimi kamieniami torebki i wyjęła kawałek kredy, który wręczyła szefowi. On 
zaś poczekał, aż kobieta zniknie za kotarą, po czym odwrócił siew naszą stronę.
- Okay, proszę o odrobinę koncentracji. - Jego ręka zaczęła kreślić prostokąt.
- Wytłumaczę to tylko raz.
Był to wykład sprzed dziesięciu lat, podany jednak z o wiele większą precyzją i 
kunsztem. Uśmiechnąłem się, myśląc o tych, którzy spodziewali się bezzębnego mamrotania 
podczas dzisiejszego wieczoru. Stary wilk był ranny i wyłysiały, lecz zęby wciąż cięły ostro. 
Historia Jamesa Clarka Maxwella i praw termodynamiki była teraz o wiele bardziej 
wyczerpująca. Demon zaopatrzony został w różki i wyzywający uśmieszek. Nici intrygi 
wiązały się tak genialnie, że mógł posuwać metaforę w dowolnym kierunku: od maszyny do 
nowoczesnego umysłu, gorącego i zimnego, ku dobru i złu, pewny siebie niczym magik w 
cyrku.
- Problem nieosiągalności zrozumiało niewielu współczesnych Maxwella: William 
Thomson, Lord Kelvin, Emanuel Klausius. Klausius pojął ją chyba najlepiej ze wszystkich i 
napisał, że choć energia jest stała, entropia ciągle rośnie. Garstka najbardziej rozgarniętych. 
Dzisiaj zaś każdy analfabeta z samochodem zaczyna łapać, o co chodzi. Za każdym razem, 
gdy rośnie cena benzyny, widzi, że świat staje się trochę bardziej pusty i pogrążony w 
szaleństwie. Wy, ludzie wykształceni, powinniście także to zauważać. To wy musicie 
dostrzegać symptomy. Spójrzcie na księgi pacjentów: zwiększa się niedobór energii, a liczba 
zarejestrowanych dotrzymuje mu kroku? Jak wyglądają najnowsze statystyki? Jeden na pięciu 
Amerykanów w czasie swego życia będzie leczony z powodu zaburzeń psychicznych. 
Wydaje mi się, że niedawno ktoś twierdził, że jeden na czterech? Ach, czy jesteście ślepi? 
Przestaliście być osobliwymi lekarzami w dziwacznej instytucji pomagającej znikomej liczbie 
szaleńców. Jesteście murem obronnym dla milionów. Za dziesięć lat stosunek będzie wynosił 
jeden do trzech, za trzydzieści... jeden na jeden. Miliony milionów. Runą wszelkie mury 
obronne.
Urwał powtórnie dla złapania oddechu. Ledwo trzymał się na nogach. Zauważyłem, że 
Joe także się kiwa, jak ptak zaczarowany przez kobrę.
- Mimo to jesteście wierni swemu powołaniu. Trzymacie straż z podniesionym czołem i 
dyplomem wyeksponowanym na widok publiczny. W głębi duszy zdajecie sobie sprawę, że 
jeśli tłum przypuści atak na twierdzę, ten kawałek papieru stanie się równie bezwartościowy 
jak teorie Freuda. Stoicie na murach z jedyną zahartowaną w ogniu bronią. Czy ktoś wie, co 
mam na myśli? Hę? Jakieś pomysły? Podpowiem warn: kto płaci za sierpniowy zjazd?
Nikt się nie zgłosił. Cała klasa zamarła. W końcu staruszek prychnął pogardliwie i 
rozwinął serwetkę: naokoło wyhaftowane były znaki firmowe sponsorów zjazdu. Wyglądały 
jak rejestr stempli do znaczenia bydła.
- Oto kto! - oświadczył. - Kompanie farmaceutyczne. W ich laboratoriach produkowana 
jest wasza broń: leki. Oni wytwarzają amunicję, wy zaś jej używacie. Ten zjazd jest dla nich 
wielkim bazarem. Każda z wystaw na dole została zaprojektowana, aby jak najlepiej 
zaspokoić wasze potrzeby w obronie przyczółka, aby przekonać was, że właśnie ich 
laboratoria są w stanie dostarczyć najnowocześniejszej technologii! Ostatniego odkrycia w 
dziedzinie tabletek uspokajających! Przeciwbólowych! Relaksujących! Rozprężających! 
Psychodelicznych!
Ta ostatnia kategoria mogła być wymierzona przeciw naszemu stolikowi, ale ciemne 
okulary na jego twarzy uniemożliwiały sprawdzenie hipotezy.
- To wszystko, co składujecie w swych arsenałach - mówił miękko. - Jedyna broń, która 
jest skuteczna zarówno w stosunku do demona, jak i jego gospodarza: kilka chemikaliów 
(chociaż gospodarzy mamy już całe hordy, a imię demona brzmi: legion). Trochę słabiutkich 
oszczepów i strzał zanurzonych w truciźnie doraźnych rozwiązań, na które hordy wkrótce 
staną się odporne. Panno Nichswander?
Blondynka szła już w kierunku mównicy, aby zabrać tablicę. Zrobiła to bez słowa. 
Zasłona odgrodziła ją przed naszym wzrokiem, pozostawiając Woofnera w zamyśleniu 
ssącego kawałek kredy. Był to jedyny odgłos w całej sali - żadnych szu-rań, kaszlu czy 
skrzypienia.
- Przepraszam - przemówił wreszcie. - Wiem, że w tym punkcie programu publiczność 
oczekuje, aby po diagnozie danej choroby nastąpiła prognoza wyleczenia. Przykro mi, że was 
rozczaruję. Nie znam leku na wasze problemy, a nie obchodzą mnie rozwiązania tymczasowe. 
Powinienem był od razu ostrzec, że nie przynoszę zbawienia. Mogę jedynie przywrócić warn 
zdrowy rozsądek, teraz, w tej chwili. Und, jeśli uważacie, że presja chwili obecnej jest dla 
was zbyt wielka, ach, wówczas...? - Pokiwał głową z politowaniem. - Wówczas pozostaje coś 
bardzo prostego: przeleźć przez płot i dołączyć do szczęśliwych hipopotamów.
Nawet jeśli metafora ta pozostała niezrozumiała dla większości słuchaczy, dała mi ona 
pewność: ostatni strzał wymierzono wprost we mnie. Podczas przemówienia zapewne 
rozpoznał mnie przy stoliku, tak samo jak i wcześniej przy ogrodzeniu z hipopotamami. Kto 
wie, może i nawet na „Podniebnej podróży”. Zgarbił się i wciągnął głęboki, świszczący 
oddech. Pochylił się tak nisko, że gwizd ten rozlegał się głośno przez mikrofon. Całe ciało 
drżało z wysiłku jak święta budowla, ulegająca naporowi wichury. Wówczas zdjął ciemne 
okulary; niespodziewany promień, który wytrysnął z jego oczu, był dla wszystkich szokiem. 
Dach świątyni mógł się zapadać, lecz na ołtarzu wciąż płonął ogień błękitny niczym iskra 
palnika i tak samo boleśnie jasny. „Jeśli spojrzy na ciebie, nie odwracaj oczu - powtarzałem w 
myśli. - Spróbuj wytrzymać”. Jasne. Popatrz w oczy Kali z girlandą czaszek na szyi. Po 
pierwszym palącym dotknięciu pochyliłem się i zacząłem podziwiać roztopione wokół 
skorupy małży masło, w nadziei, że zastąpi mi ono maść na oparzenia.
- Tak? A więc to tak? To wszystko, jak sądzę. Dziękuję za uwagę. Guten Abend und auf 
wiedersehen! Panno Nichswan-der?
Gdy podniosłem wzrok, znikał właśnie za aksamitną kurtyną.

Belleuve Revue nie potrafili zrozumieć, dlaczego ich absurdalne żarty wywołały o wiele 
mniej śmiechu, niż na to zasługiwały - to znaczy tragicznie mało. Resztki małży na moim 
talerzu były o wiele zabawniejsze od nich: żałowałem, kiedy kelner sprzątnął je ze stołu. 
Jednak gdy bankiet rozkręcił się na dobre, uczestnicy zjazdu przystąpili do rozpędzania 
czarnego nastroju, próbując żartować z tego, co usłyszeli. Przez resztę wieczoru pili i 
wysłuchiwali dowcipów na temat przemówienia Woofnera. Jego silny akcent sprawiał, że 
łatwo go było sparodiować. Wybuchy śmiechu rozbrzmiewały tak potężną wrogością w 
wynajętej przez Laboratoria La Bouche sali, że dobrotliwy doktor Mortimer obawiał się, iż 
staruszek może je usłyszeć.
- Ten cały śmiech i drwiny... A co, jeśli biedak będzie akurat przechodził obok? Dla 
kogoś w jego stanie byłby to poważny cios.
- To nie śmiech - odparł Joe. - To gwizdanie na cmentarzu.
Było już dobrze po północy, kiedy Mortimer zdołał uciszyć wesołków i zapowiedzieć 
występ doktora Tooctera. To okazało się cudownym środkiem nasennym. W kilka minut 
później wszyscy ziewali sobie dobranoc i odchodzili powoli w kierunku swoich pokoi.
Biorąc pod uwagę ilość wypitego alkoholu, uważałem, że zasnę natychmiast po złożeniu 
głowy na poduszce. Byłem w błędzie. Powietrze w pokoju wydawało się zbyt ciężkie, 
ciemność wypełniał hałas. Klimatyzacja buczała przeciągle, Mortimer zaś chrapał. Czułem się 
tak zmęczony i odwodniony, że ledwo zbierałem myśli - nawet dotyczące Woofnera. Jutro się 
zastanowię. Rano rzucę szybkie dzień dobry, potem wsiądę do pierwszego samolotu w 
kierunku zachodnim. Dzisiaj zaś potrzeba mi odrobiny snu i dużej ilości płynu.
Podczas jednej z wypraw do łazienki (w celu napełnienia szklanki) spotkałem Joego, 
wracającego z podobnej wycieczki. Zmarszczył czoło.
- Chryste, człowieku, z tobą naprawdę aż tak źle?
- Niezupełnie - odparłem. - Ale wkrótce będzie.
Joe wziął mnie pod ramię, wepchnął do łazienki i zamknął drzwi. Wyciągnął z apteczki 
różową tabletkę i kazał połknąć.
- Najważniejsze to połknąć, zanim cokolwiek się poczuje.
Zrobiłem to, nie zadając żadnych pytań.
Wstawałem jeszcze tylko raz, aby napełnić szklankę. Pokój był nadal ciemny, lecz 
nareszcie spokojny. Złamany wiatraczek uległ samonaprawie. Łóżko Mortimera zrobiło się 
ciche jak wnętrze kościoła. Zaledwie położyłem się spać, już szarpał mnie za ramię i 
powtarzał, że już niedziela.
- Niedziela? - Zmrużyłem oczy od blasku. W głowie mi łupało. - A co się stało z sobotą?
- Byłeś tak wyczerpany, że zdecydowaliśmy dać ci wypocząć - wytłumaczył Joe, 
odsuwając zasłony. W nielitościwym świetle dnia moi współlokatorzy także wyglądali na 
nieźle wyczerpanych. Mortimer powiedział, że pewnie jestem głodny, ale że będzie na to czas 
przed odlotem. Teraz trzeba się pośpieszyć.
Nie czułem się ani głodny, ani wypoczęty. Na lotnisku wypiłem trochę kawy, kupiłem 
paczkę aspiryny i wsadziłem ją do torby: spodziewałem się, że łomot w mojej głowie może 
stać się głośniejszy. Wsiadając na pokład, wyznałem Joemu, że cokolwiek połknąłem wtedy 
w nocy, mój organizm domaga się kolejnej dawki. Okazał masę współczucia, ale stwierdził, 
że była to jego ostatnia tabletka. Pozwolił mi jednak zajrzeć do swego niezrównanego 
neseserka: od jednej z kubańskich pokojowych udało mu się kupić litr czarnego rumu.
- Rada numer dwa: jeśli nie możesz tego połknąć, staraj się trzymać z daleka.
Nawet w towarzystwie rumu był to długi i trzeźwy lot. Podczas gdy Mortimer spał, ja i 
Joe popijaliśmy niespiesznie, starając się trzymać z dala od innych rzeczy. Skończyliśmy 
butelkę, zanim jeszcze dotarliśmy do Denver.
Joe żałośnie popatrzył na pustą flaszkę.
- Cóżeś uczynił owej butli, Hickey - zamruczał językiem proroków. - Cóżeś ty uczynił?
Zwracał się do mnie, lecz przy okazji wytrącił z drzemki Mortimera.
- O co chodzi, Joe?
- Nic, doktorze. - Joe usunął butelkę z pola widzenia. - Przypomniała mi się linijka z „Na 
pewno przyjdzie” O’Neilla. W ostatnim akcie, kiedy Hickey pozostawił już swoje 
„przesłanie” i jeden z pijaków mówi coś w rodzaju: „Wódka straciła swoją moc, Hickey. 
Cóżeś uczynił tej butelce?”
- Rozumiem - odpowiedział Mortimer i wtulił się w małą poduszkę. Zrozumiał pewnie 
tyle, co i wszyscy inni.

Z pomocą aspiryny i serwowanych w samolocie potępieńczo drogich koktajli byłem 
wciąż przed zderzeniem z tą rzeczą. Gdy wylądowaliśmy w Portland, poczułem jednak, że 
katastrofa zbliża się bardzo szybko. Oznajmiało ją walenie w środku czaszki, głośne jak 
dzwon ogłaszający nadciągającą burzę. Mortimer zadzwonił z lotniska do żony, aby 
przekazać, że spotkają się na stacji tuż obok terenu szpitala. Stwierdził, że po prostu nie czuje 
się na siłach, aby odwiedzić swój oddział. Joe zaproponował, że zrobi to za niego. Doktor 
Mortimer uśmiechnął się z wdzięcznością, lecz dodał, że skoro wariaci dawali sobie radę 
przez dwa dni, to zapewne jeszcze jedna noc nie zrobi im większej różnicy.
- Poza tym, nasz gość musi zostać odwieziony do domu - dodał. - Chyba, że 
przenocowałbyś u nas, Devlin? Pozwoliłoby ci to obejrzeć szkice przysłane przez 
producentów.
- Taak, czemu nie? - wtrącił Joe. - Mógłbyś obejrzeć moją kolekcję niedobrej sztuki 
religijnej z Irlandii.
Potrząsnąłem głową.
- Przyrzekłem, że szybko wrócę. Mój ojciec miał dzisiaj zabieg. Chciałem zadzwonić już 
z Denver - powiedziałem - ale wiecie, jak to jest.
Obydwaj skinęli głowami i więcej nie poruszaliśmy tego tematu.
Doktor Mortimer wysiadł przy stacji benzynowej. Żony nie było w pobliżu, ale przecież 
mogliśmy jej nie zauważyć. Kłębił się tam wciąż tłum samochodów. Gdy tylko dojrzeliśmy 
zarysy budynku szpitalnego, Joe zaczął narzekać.
- Sądzę, że mimo wszystko powinniśmy tam wpaść i zrobić mały obchód. W tym czasie 
obsługa parkingu napełni bak samochodu.
Zahamował, aby wykręcić. Strażnik przy bramie przywołał nas skinieniem ręki. Joe 
podjechał do krawężnika z zakazem zatrzymywania i zawołał sanitariusza, zamiatającego 
główne lobby.
- Pan Gonzales? Mógłby pan odprowadzić tę bombę i napełnić jej bak?
Gonzales mógł. Zadowolony z uśmiechu szczęścia oddał Joemu szczotkę i odebrał 
kierownicę. Joe założył ją na ramię i otworzył moje drzwiczki.
- Idziemy - rzucił. - Jeśli ja to zniosę, to i ty potrafisz. - Dorzucił nawet kusząco: - Może 
wyczaruję kolejną różową pigułkę.
Widziałem, że potrzebował towarzystwa; w jego oczach nie palił się już promień nadziei, 
pozostawała w nich jedynie pustka. Chwyciłem za pasek torby i z mocnym postanowieniem 
dzielnego zachowywania się poszedłem za nim do budynku.
Lobby było puste i kompletnie zmienione. Renowacja dobiegała końca i robotnicy 
wyjechali na weekend. Na podłodze śniły nowe kafelki, ściany raziły bielą świeżej farby. 
Wysłużony komplet zielonkawych wersalek został usunięty, na ich miejsce czekał już 
zdyscyplinowany szereg rekrutów, wciąż w plastikowych torbach transportowych. Wszystkie 
żaluzje zostały zdjęte, drewniane framugi zastąpiono chromowymi, które błyszczały w 
surowym świetle, wlewającym się przez wielkie okna.
Nie zmieniła się tylko jedna rzecz: jarzeniówki. Wciąż buczały i migały nawet w 
otwartym blasku dnia. Kazały mi pomyśleć o oddziale piętro wyżej. To zaś sprawiło, że moje 
postanowienie zaczęło migotać niczym te straszne świetlówki. Gdy otworzyły się drzwi 
windy, dałem krok do tyłu.
- Zaczekam tutaj - odezwałem się. - Może dokończę ten fragment I Ching, który 
przerwałeś mi tamtego ranka.
- Dobrze - westchnął Joe. - Wtedy dowiesz się, czy jechać, czy nie jechać na Florydę. - 
Wręczył mi szczotkę. - Spytaj też o mnie, co?
Winda zabrała go na górę, ja zaś pozostałem ze świadomością, że go zawiodłem. Oparłem 
szczotkę o ścianę i podszedłem do małej fontanny z wodą pitną, aby wypluć resztki aspiryny. 
Chciałem wypłukać jej smak, ale nie dało to żadnego efektu. Czułem się tak, jak gdybym 
trzymał w ustach monety albo elektrycznie naładowaną błyskawicę. Podszedłem do 
opuszczonej recepcji. Na tablicy rozdzielczej migotały dwie lampki. Gdy zacząłem się na nie 
gapić, natychmiast przestały. Na czas renowacji wezwania były zapewne przesyłane do innej 
tablicy.
Zdołałem dostać się na linię międzymiastową i wykręciłem numer telefonu rodziców. 
Wsłuchiwałem siew sygnał po drugiej stronie. Może byli ciągle w szpitalu. Może coś się 
stało. Trzeba było zadzwonić wcześniej. Skłamałem na temat Denver. Wcale nie myślałem, 
żeby stamtąd zadzwonić.
Przez chwilę próbowałem połączyć się z informacją, aby uzyskać numer kliniki, ale nie 
potrafiłem zorientować się w skomplikowanym systemie tablicy rozdzielczej. 
Zrezygnowałem więc i podszedłem do wersalek. Usiadłem na jednej z nich, stojącej w 
pierwszym rzędzie tuż obok okna. W pobliżu leżały nowe żaluzje. Słońce wpadało do środka 
równym jak ostrzał artyleryjski strumieniem.
Wstałem i przeszedłem na siedzenie z tyłu. Znajdowałem się nadal w słońcu, ale 
zdołałem przesunąć mebel w zacienione miejsce w okolicy ściany. Opadłem na poduszki i 
zamknąłem oczy.
Nieobecność Joego przedłużała się. Słońce wędrowało bez ustanku. Aby pozostawać w 
cieniu, musiałem ciągle zmieniać położenie. Oparłem się wygodnie i skrzyżowałem ramiona 
w nadziei, że w razie gdyby przechodził strażnik, moja osoba wyda mu się odprężona i pełna 
spokoju. Zacząłem właśnie panować nad nieregularnym oddechem, kiedy przeraźliwy łomot 
u stóp kazał mi podskoczyć ze zjeżonym włosem. Kręcąc się na wersalce, zrzuciłem na 
podłogę torbę - łomot był efektem upadku I Ching oraz brzęku tłuczonego kieliszka, który 
zarekwirowałem od Szaabo.
Próbowałem stroić sobie z tego żarty; co ty na to, jeden z facetów w białym kitlu z siatką 
na motyle w łapie? Schyliłem się, by pozbierać rozrzucone rzeczy, kiedy ujrzałem coś, co 
podziałało gorzej niż jakakolwiek siatka. Na okładce książki jedno ze zdjęć wykonanych kilka 
lat temu: mały chłopiec w pidżamie, patrzący ponad kratkami łóżeczka we wnętrzu 
zagraconego autobusu. Boże drogi, czy tylko o to chodzi? Jedynie czar deja vu? 
Najzwyklejsze zdarzenie, wywołane widokiem Kale-ba, stojącego w pidżamie na ganku? To 
było proste: obraz na ganku połączył się z fotografią z czasów, kiedy włóczyłem się za 
uwielbianym doktorem. Zawsze jedno z moich ulubionych zdjęć. Dlatego w collage’u 
umieściłem go pośrodku przedniej okładki. Dzwonek z przeszłości, który znalazł siostrzaną 
nutę w teraźniejszości. To tłumaczyłoby wszystkie atakujące mnie upiory. Odbicia. Odbicia 
wspomnień z domu wariatów. Powtórka z Woofnera. Niezależne fale w tym samym jeziorze, 
lecz ich kręgi się przecinają. Odbicia fal - oto proste i jasne wytłumaczenie.
A jednak...
Musi być coś więcej niż fale. Spójrz, w jakim jesteś stanie. To sięga zbyt głęboko, 
nadchodzi z tak daleka. Aby pokonać taki dystans, dwie rzeczy muszą mieć wspólnego coś 
więcej. Pierwotną przyczynę? Siłę, która oderwie je od dna i zmusi dwa momenty w czasie, 
aby połączyły siew jedność trwającą dłużej niż każda z części składowych, podwójny 
moment, który może toczyć się przez przestrzeń lat i jednocześnie pozostać nieruchomym, 
niezmiennie tkwiącym w czasoodpornym sejfie pamięci, gdzie chłopiec na zawsze 
pozostanie, patrząc tęsknym wzrokiem na kliszy Kodaka, we flanelowej pidżamie i koszuli 
nocnej jednocześnie, na ganku i w łóżeczku, we wnętrzu autobusu, ze wzrokiem na wieki 
lśniącym we wnętrzu tego ciemnego i niezrozumiałego korytarza...
A jednak...
To nie tęsknota. Nie odwaga. To zaufanie. Jeśli ojciec porzuca swoje demony i wraca do 
dziecka, postępek ten jest dobry, tak? Jeśli twierdzi, że wizyta w Disney World to wyprawa 
ludzi wielkiego biznesu, to na tym koniec. Zaufanie nie ulatnia się jak powietrze z nadętych 
ust braciszka Quistona, nie jest bałamutne jak May albo Sherree, ale oczekuje czegoś w 
zamian. Oczekuje znaku pamięci, jeśli jest dość głębokie i wierne, jak twarze tu w szpitalu. 
Po wykonaniu swojej pracy spodziewa się otrzymać coś więcej niż talerz ochłapów. Na to 
właśnie czeka, gdyż takie rzeczy mają swoje znaczenie. Oto, co ci dolega.
Szczególnie, jeżeli to ty nadajesz rzeczom znaczenie.
Tak więc odkrycie, że przeszedłem właśnie deja vu, nie przyniosło mi żadnej ulgi. 
Ukazało jedynie ostrze, które wbijało się we mnie czymś o wiele bardziej bolesnym: 
poczuciem winy. Kiedy zamknąłem oczy, żeby nie patrzeć na twarz chłopca z okładki, 
odkryłem, że wewnątrz mojej głowy tłoczy się setka innych twarzy, czekających na swoją 
kolej. Co powie moja matka? Czemu nie zadzwoniłem? Czemu po tym wszystkim, co robił 
dla mnie przez ostatnie dwa dni, nie udzieliłem biednemu Joe odrobiny wsparcia? Dlaczego 
boję się tamtych twarzy na górze? Nie, to nie strach. To ponura i bezdenna skała porażki, 
wynurzająca się z czarnego morza. To właśnie do tej skały jestem przykuty. Wody wokoło 
przelewają się niby wcielona wina. Powietrze jest ciężkie od złamanych obietnic, które spadły 
na głowę kłamcy, uderzając skrzydłami i z krzykiem płacąc mi tym samym, co dane było 
Prometeuszowi... Gorzej, ponieważ ja częściej niż on żeglowałem po zakazanych rewirach: 
tak często, jak tylko byłem w stanie. Lecz zamiast pochodni przywiozłem pusty kieliszek 
martini, a i on mi się potłukł.
Zacisnąłem powieki w nadziei wyciśnięcia kilku kropel żalu, ale byłem suchy jak egipska 
mumia. Nie potrafiłem płakać i nie było na to żadnej rady. Nie byłem w stanie zmienić 
niczego - tak należałoby to podsumować. Mogłem jedynie siedzieć samotny jak palec na 
mojej przeklętej rafie porażki, zaciskając powieki i zgrzytając zębami w morderczym 
samooskarżeniu. I to właśnie robiłem, kiedy poczułem, że wcale nie jestem sam.
- Piii!!!
Nachyliła się ponad oparciem mojej wersalki, jej dwa teleskopy zaledwie o kilka 
centymetrów od mojej twrazy. Gdy się odwróciłem, odsunęła się daleko, marszcząc nos.
- Powiedz mi, chłopie: czy twoja mina ma pasować do oddechu, czy też naprawdę jesteś 
taki podłamany?
Gdy się otrząsnąłem, odpowiedziałem, że nie ma w tym krzty udawania.
- Dobrze - stwierdziła. - Nie cierpię taniego aktorstwa. Mogę się przyłączyć? Jestem 
nawet gotowa posłuchać o twoich problemach.
Podeszła, nie czekając na odpowiedź, stukając laską w poszukiwaniu przejścia.
- No więc.. Jak wytłumaczysz tę skwaszoną minę?
- Wypiłem więcej piwa, niż zniesie mój żołądek. To wszystko - odrzekłem. Sądziłem, że 
ten krótkowzroczny wybryk natury nie zrozumie więcej, nawet po obszernych wyjaśnieniach.
- Tylko nie próbuj mnie nabierać - ostrzegła. Pochyliła się, aby lepiej przyjrzeć sięmojej 
twarzy. - Wiesz co, jakbym skądś cię znała. Jak cię zwą, oprócz „brzydala”? - Wyciągnęła 
dłoń-szkielet. - Próż-Niola. Nazywają mnie tak, gdyż przeważnie orbituję w kosmosie.
Uścisnąłem rękę. Była ciepła, szczupła i wcale nie należała do kościotrupa.
- Jestem Deja-Wuj.
Wydała dwięk brzęczyka alarmowego z nową baterią. Domyśliłem się, że miał to być 
śmiech.
- Dobrze, chłopie. Dlatego wydajesz się taki znajomy, nieprawdaż? Sprytne. Co to za 
zdjęcia poprzyklejane na tej książce? Wspomienia ze słynnych podróży w przeszłość?
- W pewnym sensie. Pochodzą z wyprawy autobusowej, na którą wybrałem się z paczką 
znajomych. Książka zaś to chińskie dzieło zatytułowane „Księga Przemian”.
- Tak? Z tłumaczeniem? Richarda Wilhelma? Jak to się mówi: daj mi rzucić okiem.
Podałem jej książkę. Dziewczyna przycisnęła ją blisko do oczu. Zacząłem podejrzewać, 
że ten wybryk natury rozumie więcej, niż się spodziewałem.
- Wydanie angielskie. Gdy zaczęłam rzucać IChing, rozpoczęłam właśnie od niego. 
Potem pomyślałam, że spróbuję z oryginalną niemiecką wersją Wilhelma. Chciałam się 
przekonać o różnicy w partiach poetyckich. Różnica była tak wielka, że pomyślałam: 
„Cholera, jeżeli tekst traci tyle w przekładzie z niemieckiego na angielski, to ile musiało 
przepaść z tłumaczenia ze starożytnej chińszczyzny na niemiecki?” Do cholery z tym. Ostatni 
raz rzuciłam I Ching w mojego psa, który przewrócił kosz na śmieci w poszukiwaniu 
tamponów. Skurczybyk myślał, że sobie żartuję. Chwycił książkę i wybiegł z pokoju. Gdy go 
złapałam, zdążył pożreć wszystkie kartki. To był niemiecki pies pasterski. Kiedy znalazł 
stroniczkę zapisaną w języku jego przodków, po prostu nie umiał odejść w spokoju. Co to za 
szkło na podłodze? Upuściłeś coś, czy też spóźniłam się na żydowskie wesele? Mam w nosie 
psy, ale uwielbiam śluby! Dają dorosłym wymówkę, aby się kompletnie zalać i przystąpić do 
publicznego prania brudów. Skąd pochodzi twój kwaśny oddech? Z hucznego wesela?
- Możesz mi nie wierzyć, ale wiozę go aż z Disney World.
- Wierzę. Przyrzekam na Czerwone Oczy Lumpów. Hej, lepiej schowaj swoją książeczkę, 
zanim pokaże się tu jakiś pies!
Gdy próbowałem sięgnąć ponad nią po torbę, zawadziłem o laskę dziewczyny. Upadła, 
zanim zdążyłem ją przytrzymać.
- Uważaj! - zawołała. - Pakujesz moje trzecie oko w odłamki tłuczonego szkła!
Podniosła kijek i postawiła z tyłu wersalki, z dala od niebez-pieczeństwa. Znów się 
przysunęła i obrzuciła mnie chmurnym spojrzeniem.
- To ty rozbiłeś szkło, prawda? Nic dziwnego, że masz taki wyglad, przeklęta natura 
ludzka.
Mimo jej zmarszczonego czoła nie mogłem powstrzymać uśmiechu. Nie była tak ostra, na 
jaką wyglądała. Naprawdę. Mogła nie zdawać sobie sprawy ze swej groźnej miny. Nie 
sprawiała wrażenia tak beznadziejnie swojskiej, jak wydawało mi się przy pierwszym 
spotkaniu. Ani tak płaskiej.
- Mówiąc o przekleństwach - zacząłem - jak brzmiało to, którego użyłaś kilka dni temu? 
Było niezrównane.
- Ach, to - powiedziała. Chmura zniknęła bezpowrotnie, podciągnęła kolana pod brodę i 
chwyciła się za kostki. - Nie wymyśliłam go - wyznała. - Autorem jest Gary Snyder. Wiersz 
Zaklęcie przeciw demonom”. Wiesz, czemu nauczyłam siego na pamięć? Bo raz 
wymalowałam sprayem cały tekst. Na boisku. Pamiętasz wielką imprezę, którą Billy Graham 
zorganizował kilka lat temu na stadionie w Multnomah?
- To ty napisałaś!
- Od jednej do drugiej bramki. Zużyłam dziewiętnaście puszek i większość nocy. Niektóre 
słowa były długie na dziesięć metrów.
- A więc to ty jesteś słynnym, nieuchwytnym pisarzem boiskowym? Nie do wiary. W 
gazetach podali, że pismo było kompletnie nieczytelne.
- Było ciemno. Ręka mi się trzęsła.
- Kilka dni temu byłaś doskonale czytelna - rzuciłem. Nie chciałem, aby przestała mówić. 
Jej policzki zaróżowiły się od komplementu. Ściskając kolana, kołysała siew przód i w tył.
- Zostałam wkurzona. Poza tym recytacja idzie mi lepiej niż pisanie.
Przez chwilę kiwała się zamyślona, marszcząc brwi w pustą przestrzeń. Słońce zniknęło z 
pola widzenia i ukryło się za wierzchołkami gór po drugiej stronie rzeki. Światło w pokoju 
stało się nieco łagodniejsze. Chromowane ramy nabrały koloru masła. Nagle dziewczyna 
klasnęła w dłonie.
- Teraz sobie przypominam! - Wycelowała we mnie palec. - Skąd znam tę melancholijną 
twarzyczkę: z okładki twojej cholernej powieści. Nie do wiary, także jeśli chodzi o ciebie!
Znowu zaczęła się kiwać. Nie zdziwiłbym się, gdyby wsadziła palec do buzi.
- Ja także trochę piszę - poinformowała. - Kiedy nie robię innych rzeczy. Obecnie jestem 
podróżnikiem astralnym, podczas krótkiego postoju. Ale i tak zbyt długiego: dwa dni w 
pensjonacie panny Beal.
Powiedziałem, że nie wyglądała nawet na w połowie tak zastałą, jak reszta towarzystwa 
w szpitalu. Znów się zaczerwieniła.
- Nie przyjmuję środków uspokajających - wyznała. - Nigdy nie połykam tych świństw. 
Popatrz...
Macała wokół swych podartych tenisówek, aż znalazła duży, ostry kawałek szkła. 
Wrzuciła go do ust i połknęła. Pokazała mi tylko język i zęby, lecz za moment wypluła 
odłamek, który z głośnym brzękiem upadł na kafelki.
- Wiesz, czemu mnie tu zamknęli? Bo zaczęłam łazić wokół rotundy w mieście 
stołecznym Waszyngton. Co mi odbiło? Chciałam uczcić ukończenie powieści. Chcesz znać 
tytuł?
Odparłem, że w samej rzeczy chciałbym poznać tytuł dzieła. Nie mogłem uwolnić się od 
wrażenia, że ktoś się świetnie bawi, ale wcale mnie to nie obchodziło. Byłem zafascynowany.
- „Nastoletnia dziewczyna-geniusz podbija świat!” Niezłe, co?
Przyznałem, że słyszałem gorsze. Szczególnie jeśli chodzi o pierwszą powieść.
- Pierwszą, trzymajcie mnie! To moja trzecia. Pierwsza nosiła tytuł „Biusty i zapusty”, 
druga „Tam gdzie Tęcza Jajnika”. Przyznaję, że obydwie były gówno warte. Młodzieńcza 
papka.
Ale „Dziewczyna-geniusz” ma w sobie iskrę Bożą. Hej, zadam ci pytanie. Mój wydawca 
chce wznowić dwie pierwsze i wydrukować całą trójkę jako serię. Ale ja nie mogę się 
zdecydować. Co o tym sądzisz? Jak pisarz pisarzowi?
Nie miałem zielonego pojęcia. Była w stadium kłamstw czy szaleństwa? Mówiła 
śmiertelnie poważnym tonem, ale mogło z tym być jak z groźnym spojrzeniem. Czułem, że 
ktoś stroi sobie żarty. Odpowiedziałem pytaniem.
- Kto jest twoim wydawcą?
- Bin fords i Mort.
Gdyby wymieniła jakieś znane nowojorskie wydawnictwo, jak na przykład Knopf lub 
Doubleday, wiedziałbym, że kłamie jak z nut. Ale Binfords i Mort? Wydawnictwo wysokiej 
klasy książek z dziedziny historii, mało znane poza Północnym Zachodem. Czy wybrałaby 
ich na obiekt swych żartów? Ale z drugiej strony, czy oni wybraliby ją?
- Myślę, że są gorsze rzeczy, niż skorzystanie z rady Binfordsa i Morta - oświadczyłem, 
próbując wybadać jej oczy. Nie mogłem przebić się przez grube szkło. Trzeba by spróbować 
innego testu. - Dobrze, genialna dziewczyno. Mam coś dla ciebie.
- Tylko szybko, chłopie. Mój rydwan już zajechał.
Rzeczywiście: koło zakazu parkowania zatrzymał się właśnie czarny sedan. Musiała go 
usłyszeć. Z wnętrza wyszedł młody facet o ambitnej twarzy i wyglądzie prawnika. Szedł w 
kierunku drzwi.
- Będzie szybko - przyrzekłem. - Chciałbym wiedzieć, co sądzisz (i oczekuję najbardziej 
inteligentnej odpowiedzi, na jaką cię stać) na temat drugiego prawa termodynamiki?
Jeśli oczekiwałem zaskoczenia, to pomyliłem się srodze. Podniosła się z wersalki i stanęła 
naprzeciw mnie. Pochyliła głowę, prawie dotykając mojej. Cienkie usta zaczynały rozchylać 
się w uśmiechu. Tuż za nami rozległy się kroki młodego mężczyzny, lecz żadne z nas nie 
odwróciło głowy.
- Melissa? - Usłyszałem jego głos. - Wszystko w porządku, kochanie. Twój ojciec chce, 
abyśmy pojechali do „Pochyłej Wieży” i zamówili coś specjalnego... Dla niego pepperoni. 
Przyłączy się do nas, kiedy tylko pozbędzie się tej przeklętej delegacji przetwórców rybnych 
z Florencji: ciągle narzekają na nasze reguły przerobu łososia. Co z kanadyjskim bekonem? 
Wędzony...?
Soczewki nie odrywały się od mojej twarzy. Usta rozchylały się szerzej i szerzej, aż 
zdawało się, że głowa przepołowiona zostanie przez ten szczery uśmiech. Policzki i szyja 
pokryły się rumieńcem, oczy błyszczały we wnętrzu szklanych klatek niczym zielone, 
zwariowane papugi. Złożyła dłonie, osłaniając nas przed wzrokiem kierowcy. - Entropia - 
szeptała za kurtyną rąk, niczym tajny agent tuż pod nosem nieprzyjaciela przekazujący poufną 
informację - jest problemem jedynie w systemach zamkniętych. - Wyprostowała się i 
powiedziała głośno: - Co więcej, śpiewający rybak z Florencji podoba mi się bardziej niż 
podsmażana świnia z Kanady. A tobie, chłopie?
- O wiele bardziej - zgodziłem się.
Skinęła tylko głową. Chmura znowu napłynęła na jej czoło. Bez słowa odwróciła się na 
pięcie i bez niczyjej pomocy przeszła obok czekającego pachołka, wzdłuż lobby i przez 
drzwi, kierując się wprost do sedana. Kroczyła majestatycznie lub tak majestatycznie, jak 
możliwe jest to w przypadku niezgrabnej, pół szalonej, pół zielonowłosej, prawie ślepej 
dziewczyny z innego wymiaru.
- Jeśli kiedyś zawitasz do Nebo - krzyknąłem za nią - to znajdziesz moje nazwisko w 
książce telefonicznej.
Nie zatrzymywała się. Młody mężczyzna podskoczył z pomocą, lecz został zignorowany. 
O mało co nie spadła z krawężnika, ale zdołała uchwycić się tyłu wozu. Na dotyk znalazła 
klamkę samochodu i wsiadła do środka. Dopiero wówczas zauważyłem, że w swym pokazie 
majestatu zapomniała zabrać ze sobą laski.
Gdy wybiegłem, tamci już odjeżdżali. Machałem pierzastym kijkiem, lecz oczywiście nie 
zauważyli mnie. Przyszło mi do głowy, żeby zatrąbić Kaczorem Donaldem, ale byli już przy 
bramie, a warkot silników innych samochodów i tak zagłuszyłby wszystko.
Poza tym - była to rzecz, którą należało zachować na pamiątkę. Absolutnie w sam raz. 
Kaleb będzie zachwycony. Weźmie ją do szkoły, pokaże wszystkim, będzie wywijał, kręcił i 
piszczał. Koledzy będą wniebowzięci, zazdrośni i podnieceni. W czasie kolejnej wyprawy do 
Magicznego Królestwa rozglądać się będą po wszystkich sklepach z pamiątkami na głównej 
ulicy, wypytywać po wszystkich malutkich stoiskach...

Wtedy, jednego jasnego, przejrzystego poranka - cud popytu i podaży! - znajdą to, czego 
szukali.

OSTATNI RAZ, GDY PRZYFRUNĘŁY ANIOŁY

- Jestem cholernie dumny, że mogę tu być - wrzeszczy Mofo.
Była to pierwsza rzecz, którą usłyszałem trzy dni temu, po powrocie z Florydy. Byli na 
miejscu. Od tej pory słyszałem jego krzyki przy każdej okazji, tylko akcent zmieniał miejsce. 
„Jestem cholernie dumny, że mogę tu być” albo „Jestem cholernie dumny, że mogę tu być”...
- Ja też - zgadza się mały, zwany Dużym Lou. - I będę równie dumny, gdy odjadę. A jeśli 
skończy się upał, to będę zarówno dumny, jak i usatysfakcjonowany.
W stanie Oregon nie wolno prowadzić motorów bez kasku na głowie. W związku z tym 
od samej granicy Kalifornii zaczepiały ich dziesiątki rozjuszonych gliniarzy.
- Co za parszywe dranie - mówi Mały Lou, sto pięćdziesiąt kilogramów żywej wagi. - 
Mam dość wysłuchiwania pretensji tych umundurowanych zboczeńców. Szczególnie, jeżeli 
taki jeden jedyny próbuje rozkazywać trzydziestu tak porządnym obywatelom jak my. Czy to 
sprawiedliwe?
- Gdzie tam! - odpowiada Duży Lou.
- Dowiedziałem się, że wielebny Bili Graham twierdzi, że siła znaczy prawo. A siła leży 
po naszej stronie, nie tak? Trzydziestu na jednego?
- Brzmi sensownie - rzuca Mały Lou, leżący na brzuchu pośrodku podwórka, dwa metry i 
dwie tony zakurzonego mięsa i garbowanej skóry. - Jedyna rzecz, jakiej jestem pewien, to że 
od San Francisco są tylko kilometry kilometrów bardzo ciepłych swetrów.
Potem, chwilę później, ten kontrolowany śmiech. Unosi się znad podwórka i betonowego 
podjazdu obok sklepu, gdzie liczne rumaki marki Harley przechodzą przeróżne naprawy. Nie 
wiem, czy śmieją się z rymów Dużego Lou, czy też z komentarza na mój temat, że tak siedzę 
na górze i stukam w klawisze...
- Słuchajcie, co mam - odzywa się ciężki głos, którego właścicielem, jak rozpoznaję, jest 
Straszny Harry.-Chryste Panie! Tu są hamulce, o czym nie miałem najmniejszego pojęcia!
Potem włącza silnik, jazgocze na całe miasto i hamuje, wzniecając przy tym tabuny 
kurzu. Musi udowodnić istnienie dopiero co odkrytej części.
- Widzicie? Hamulce! Rano wracam od mechanika i widzę tę laleczkę, co łapie okazje. I 
wtedy je wykończyłem. Do licha, wykończyłem je na dobre! Zatrzymuję się i oglądam, a tam 
czarny ślad opon aż do miejsca, gdzie stoi tamta panienka. Prawda, kurczątko?
Kurczątko milczy, ale Rumiocho wtrąca się ze swoim „szczera prawda”.
- Słyszycie - ciągnie Harry - „szczera prawda”. Ta mała was zahipnotyzowała, tumany. 
Ej, żabciu? Przyłożyłbym ci w dupę, gdybyś nie była częścią rodziny, cha, cha, cha...
Chociaż Straszny Harry nie jest największy z całej paczki, jest najprawdopodobniej 
najgorszy. Powiedział mi, że pięć dni w tygodniu pracuje jako goryl, dbając o porządek na 
handlowej promenadzie Marin County. Dlatego też w weekendy w ramach anielskiej 
rekompensaty potrzebuje pięć razy więcej szaleństwa. Nie jest wysoki, ale ciężki i mocny. 
Gdy idzie, jego obfity brzuch kołysze się w takt kroków z groźnym ostrzeżeniem zapaśnika 
sumo. Podczas rozmowy odchodzi zwykle pokonany, choć jego oczy zdradzają złośliwy 
rodzaj inteligencji.
Refleksu. W chwilach szczerości przyznaje, że przez dwa trymestry był - dosyć kiepskim 
- studentem Uniwersytetu Kalifornijskiego... Podobno rzucił to, gdyż tempo okazało się dla 
niego zbyt powolne. Gdy wysuwam głowę przez okno, odzywa się kpiąco:
- Nie potrafisz szybciej pisać na tej maszynie?
Podjeżdża Mickey Write, ocenia sytuację i odjeżdża.
Z lotniska dzwoni reporterka „Crawdaddy”. Już przyjechała, za chwilę tu będzie. 
Kompletnie zapomniałem. Mówi, że przybędzie, jak tylko wypożyczy samochód. Potem 
przystąpimy do naszego poważnego wywiadu. Oświadczam, że to niemożliwe, wyjaśniam 
sytuację i ostrzegam, czego może oczekiwać. Och, świetnie, ona to uwielbia, nie może się 
doczekać, ma nadzieję, że się z nimi nie rozminie. Wyobrażam ją sobie po tonie głosu, 
modelowanie dźwięku na telefonicznych łączach, nastroszona jak kura, drżąca z podniecenia. 
Opisuję, jak dostać się do Mt Nebo. Odfruwa na grzędę dodając, bym uważał i nie ruszał się, 
dopóki nie przyjedzie.
W pewnym sensie jestem w stanie zrobić obydwie te rzeczy. Potrafię odmalować sobie 
scenę, nie ruszając się z krzesła, analizując jedynie dźwięki: majstrowanie przy motorze, 
warczenie na kijek... Mama-kwoka wiodąca potomstwo przez podwórko, aby pokazać im 
hippiskie kurczątko, które leży pod jabłonią, opierając na gołym brzuchu swój przenośny 
adapter. Brzuch to był ów prowokujący element kurczątka, który wczoraj przyciągnął uwagę 
Harry’ego i spowodował, że mój napalony i skacowany partner z więzienia, Rampage, 
oberwał po nosie od wyżej wzmiankowanego pięciodniowego goryla.
Płyta się kończy, lecz igła wraca do początku 45-tki. Janis Joplin skrzeczy „Kawałek 
mego serca”. Tysięczny raz w przeciągu siedemdziesięciu dwóch godzin.
Ich czarny samochód jedzie po wyboistej drodze, omija nasz dom, hamuje, cofa się i 
wjeżdża na podwórko.
Pamiętaj: Psalm 73; śnięte kaczory, wrota szeroko otwarte, szalone krowy w kępie jagód, 
Ebenezer nacierająca na harleya; zakręcony opalizujący róg; Dobbs i Rampage przybywają na 
pomoc i ukradkiem ewakuują kobiety i dzieci...
Pod kurtyną Straszny Harry siedzi na trawniku obok dziewczyny. Opiera się godnie o 
pień drzewa, może więc skoncentrować się na wielkiej kolekcji magazynów „Świr”, które 
przywiózł osobiście w jednym ze swych juków. Pamiętam, Stary Bert wspominał, że Harry 
studiował antropologię.
Kury i kurczaki, grzebiące i dziobiące naokoło.
Opony plują żużlem, czarna furgonetka wraca do miasta po przyczepę, którą zdecydowali 
się wypożyczyć. Kurz wywołuje kanonadę kaszlu i charczenia... Kury szukają schronienia. 
Harry dostrzega mnie, macha gazetą i zaczyna wstawać z trawnika. Chowam się z powrotem. 
Dźwięk maszyny do pisania jest niezawodną formułą odstraszania...
- Hej, Lucyfer! - Stary Bert wyrwany zostaje z drzemki i krzyczy do najmłodszego 
członka grupy. - Zbierz wszystkich do drogi. Od trzech dni zawracamy dupę tym cholernym 
ludziom. Czas zwijać żagle.
Nagi brzuszek zmienił nareszcie płytę. Tym razem są to elektryczni Beatlesi, 
wykrzykujący, że Magiczna Podróż Tajemnicy zabierze nas daleko stąd. Gdy następuje 
koniec, nic się nie dzieje. Tylko Błazen na szczycie przewraca oczami.
Buciory na ścieżce. Wysoki, zgrabny mężczyzna z bandażem na nodze chwiejnym 
krokiem podchodzi do toalety.
Nóż do papieru na moim biurku wygląda jak broń.
Ten kontrolowany śmiech, zawsze tej samej długości, trwający dokładnie tyle, ile 
potrzeba na wbicie gwoździa za dziesięć centów w suchą sosnową deskę.
Z najwyższej gałęzi jabłoni spogląda troje Oczu Boga, które Quiston i Kaleb upletli z 
włókna w Camp Nebo. Oczy nawet nie mrugną w gęstym, gorącym powietrzu, ale widzą 
świat równie dobrze jak każdy Błazen.
Okazuje się, że nie mogą jeszcze wyruszyć. Muszą czekać na powrót furgonetki z 
przyczepą. Dlaczego? Jakaś niepewna historyjka o facecie, któremu chcą podholować motor, 
rozwalony przy schodzeniu z autostrady. Przewodniczy Pirat Drogowy. Powrót do Frisco. 
Jest ranny w głowę i ma zamiar jechać dalej. Długa seria przekleństw i pyskówka na ten 
temat.
- Jechać dalej, tralala? Pocałuj mnie w dupę, tere-fere... Mam to gdzieś, niech sobie 
będzie przewodniczącym.
Brzęczące odgłosy. Chaotyczne pokrzykiwania przez zasłonę upału: „Obowiązek 
wzywa!” „Amen”, „Rzucę się na tę sukę, jeżeli nie każesz się jej ubrać!”... Głosy z 
naładowanego czasem boiska, dzieciaki nigdy nie słyszały dzwonka kończącego wakacje. A 
teraz są wszystkie wyrośnięte, brodate i skacowane.
- Na ciężarówkę! Hasło dnia: „Na ciężarówkę!”
Pomysł z furgonetką nie wypalił - zbyt wiele zachodu, aby zamocować wózek 
holowniczy do tylnego zderzaka. Teraz zamierzają wykorzystać kartę kredytową Joe Blowa w 
celu wypożyczenia samochodu-zamrażarki i przewiezienia nadliczbowych motorów do domu. 
Dlaczego zamrażarkę? Jedyne, co przychodzi mi do głowy, to to, aby uchronić wymęczone 
maszyny przez nielitościwymi promieniami słońca. Ale to przecież nie ma sensu.
Młody narybek zwany Wyrzutkiem wsadza głowę do mojego pokoju.
- Widziałeś Starego Berta? - pyta.
Odpowiadam, że od dłuższego czasu już nie. Odchodzi, głośno puszczając gazy. 
Wczorajsze chili.
- Jestem cholernie dumny! Że jestem tu! Dzisiaj! - A potem ostry, prześmiewczy chichot, 
brzmiący teraz bardziej jak heblowanie niż wbijanie gwoździ. Oczami wyobraźni widzę, jak 
sosnowe wióry opadają obok ciężkich buciorów.
Ktoś uderza w nasz wielki dzwon. Krzyczę przez okno:
- To jest dzwon alarmowy, a nie zabawka! W razie pożaru.
- Dla nas - odkrzykuje Harry - wszystko jest zabawką.
Głośne brzdęk! Nóż myśliwski wbija siew ścianę pompowni.
Z dołu dochodzi mnie głos Dobbsa. Czyta z wielkiej Biblii babci Whittier o masie 
kłopotów, jakie dwadzieścia wieków temu Paweł miał z Koryntianami. Na jego miejscu 
ściszyłbym głos, pamiętając o kłopotach, jakie Rampage miał zaledwie wczoraj.
Jeden z harleyów wraca do życia. Ryczy i szaleje, maszyna w samym środku sezonu 
godowego. Silnik czarnego samochodu zwiększa obroty, trąbi dwa razy i odjeżdża. Budzi się 
kolejny motor.
- Hej, ludzie! Zabawa się rozkręca!
Wszyscy: Wrum! Wrum! Wrum!
Jenneke - nasza piękna przyjaciółka z Danii - wstała właśnie z łóżka i stoi półnaga w 
kuchennych drzwiach. Ma taki przeraźliwy ból zęba, że nikt nie śmie do niej podejść. 
Rozgląda się wokół, kiwając z politowaniem głową - w Kopenhadze nigdy nie widziała 
takiego barbarzyństwa.
Wysoki facet z bandażem wlecze się z powrotem, poprawiając pas. Dobbs ryczy z 
wnętrza domu.
- Hej, opowiedz nam historię twojego wypadku!
Nie przystając nawet, odpowiada:
- Draśnięcie. Zgniecenie. Rana. Szpital.
Janneke decyduje się nałożyć krótkie kimono i wychodzi na podwórze nakarmić kaczki.
- Jestem cholernie dumny... że mogę tu być...
Coraz więcej motorów odpala silniki. Duża ich część rzęzi, zawodzi i kaszle - 
„Chodźmyyy!” Nagle wszystkie milkną. To Straszny Harry jest powodem. W końcu to on ma 
hamulce. Kompletnie zapieprzone.
Furgonetka wróciła razem z przyczepą. Co za samochód-zamrażarka? Nikt im nie 
wspominał o żadnej zamrażarce!
Na górę do mego pokoju człapie Dobbs. Z dezaprobatą kręci głową na serię fałszywych 
startów za oknem.
- Są jak zespół rockowy, przygotowujący się do koncertu: stroją instrumenty i pogrywają 
to i tamto, próbując wejść na właściwą tonację, przez czas tak długi, że czasami brzmi to jak 
prawdziwa muzyka.
- Nigdy nie są blisko ideału - protestuję, lecz muszę zrobić jedno myślowe zastrzeżenie: 
nie ulega wątpliwości, że naprawdę się starają. Może i są na tropie właściwego tonu. 
Zardzewiałe wrota mogły być otwarte, a cały ten huk spowodował, że to przegapiliśmy...
Pojawia się furgonetka. Bez przyczepy.
- Co za bzdety mi chcesz wcisnąć? Nie mam hamulców i cały przód jest spieprzony, a ty 
wciskasz mi te bzdury? Odwal się, chłopie!
- A myślisz, że to nie było gówno warte, kiedy zeszłej Wielkanocy w samym środku 
pieprzonej zadymki pchałem się do Reno razem z moją złamaną łapą i mnie nikt nie wiózł do 
domu samochodem. Więc i ty się odwal!
Po wybuchu następuje cisza, potem nieśmiałe odgłosy metalicznego stukotu, następnie 
dźwięk noża, wbijanego w ścianę pompowni.
Popołudnie ciągnie się jak guma. Oczy Boga kołyszą się na wietrze. Facet, który, jak 
sądzę, jest przywódcą grupy, siedzi pod drzewem z głową wtuloną między ramiona.
Niezrozumiałe, czyste wołanie skowronka. Chrapliwe głosy z betonowego podjazdu.
- Hej, wiesz, co?
- Hej, wiesz, co, mam to w dupie co!
- Hej, wiesz, co?
- Tak, wiem, co... Mam ochotę na mały proszeczek.
- Kto ma prochy? Kto?
- A kto zbiera wszystkie śmieci?
- Hej, wiesz, co? Jestem cholernie dumny...
- Wpadłem w poślizg na lodzie, wyrzuciło mnie na drugi pas i o mało co nie zderzyłem 
się z dieslem!
- ...że mogę tu...
- Kto ma nembutai? Nembu-nembu?
- ...być!
Pojawia się dziennikarka. Jej sylwetka wyraźnie zdradza osobę ze Wschodniego 
Wybrzeża, co prowokuje koncert wycia i gwizdów.
- Zdejmuj te jedwabne gacie!
Nóż rzucany w ścianę pompowni. Nie wbija się zbyt często.
- Hej, a gdzie nasz Złośliwy Chłopak? Chodźmy podrażnić Starego Kompana!
- Właśnie, gdzie ten mały?
- Na niego! Na niego!
- Spóźniliście się - woła Dobbs z wnętrza domu. - Dziś rano, korzystając z waszej 
nieuwagi, wyruszył na wzgórza: z łukiem, kołczanem i innymi rekwizytami.
- Ach... - Wzdychają.
Nóż w ścianę.
- Hej, Lucyfer! Biegnij do sklepu i kup nam coś! My zaczekamy.
- Tak, jakiegoś kociaka...
- No! Hej, ty, w czerwonych spodniach! - Nuda przemienia się w wulgarną napastliwość. 
- Zrób ze mną wywiad!
- Startuj, startuj, psino!
Wyrzutek masturbuje Stewarta. Wytrysk nagrodzony jest burzą braw.
- Hej, wiesz, co? Umiem coś lepszego.
- Dawaj, Mały Lou. Zaczynaj!
- Startuj, startuj, psino!
- Ja wygrałem!
- Akurat! Wyrzutek siknął z pół litra więcej od ciebie.
- To co? Liczy się ilość czy jakość? Mój strzelił aż do tamtego pniaka. Jeśli chodzi o 
jakość, to potrafiłbym obrysować kółka wokół ciebie i tego przeklętego Wyrzutka.
- Lucyfer! Przynieś trochę wody!
- Hej, Lucyfer!
- Gdzie on się do diabła podział? Chcę umyć ręce.
- Pije z Bertem piwo. Wyrzutek, spróbuj poszukać węża do pompy.
- Wiem! Posadźmy tę cizię z bolącym zębem i zobaczmy, czy Stewart strzeli jej do ust.
- Dobre! Dawaj!
Znowu czarna furgonetka, jak goniec-niewolnik, w tę i z powrotem.
Jenneke schyla się, by sprawdzić temperaturę wody w stawie. Nawet z odległości 
sześćdziesięciu metrów jej pośladki błyszczą przez cienkie kimono.
Dalsze rozważania wyjazdu i zagrożenia ze strony policji. Wyciągnęli skądś kask i Harry 
ma go obecnie na głowie. Wskoczył do zagrody i na czworakach próbuje drażnić Bzika. Jako 
przyjaciółka zwierząt Jenneke czuje siew obowiązku podejść i z rękami na biodrach wymyśla 
mu zarumieniona.
- Mm... Chłopie! Może innym razem - sugeruje jakiś głos. Biust Jenneke robi swoje.
- Mmm... Chłopie! Lepiej nie. Nie jestem żadnym chirurgiem od ust.
- Hej, gdzie jest Stary Bert? Za chwilę zjeżdżamy, czy ktoś widział Berta?
Idąc do ubikacji, znajduję Berta z przyjaciółką Harry’ego, suszących się po kąpieli. 
Adapter wisi na suszarce - „Weź... weź następny kawałek mego se-e-erca”.
Bert przesyła mi uśmiech.
- Za minutkę znikamy - zapewnia w zakłopotaniu. Bert jest jedynym, który pozostał przy 
zdrowych zmysłach. Wszyscy inni skończyli w szpitalu, więzieniu albo na odwyku. Bert był 
kiedyś przywódcą. Teraz chce tylko jechać i nie martwić się o resztę. - Skończymy się tylko 
wycierać.
Z powrotem w mojej pracowni. Ryk zapuszczanych silników. Przez podwórze kroczy 
Harry: nagi brzuch, ręce pracują szeroko, jak gdyby miał połamane żebra. Może Bzik go 
poturbował.
Teraz i Bert wskakuje na swoją maszynę. Tę samą, którą przed laty zabrał do Londynu. 
Dziewczyna wkłada adapter do furgonetki i niepewnie przechadza się wokół. Straszny Harry 
wyprowadza z garażu swój wielki, luksusowy pojazd i stwierdza, że znowu ma hamulce. 
Dziewczyna patrzy od gruchota o wąskim siodełku, który należy do Berta, do elektrycznego 
odrzutowca Harry’ego, który posiada cudowne skórzane poduszki i oparcie. Harry kręci 
głową:
- O nie, suko. On cię ładuje, on cię holuje.
Dziewczyna siada za Bertem i opasuje go swymi opalonymi ramionami. Bert uśmiecha 
się do mnie.
Ryk i grzmot narasta. Rury wydechowe wypluwają niebieski dym, koła wzniecają 
brązowy kurz... Jeden blokuje drogę drugiemu. Wtedy, jak za dotknięciem czarodziejskiej 
różdżki, zaczynają wyjeżdżać, w huku silników, tocząc się niby potężna lala wylewająca się 
na drogę, na zachód, rap-bap w kierunku Mt Nebo, w końcu giną z pola widzenia, na 
południe, i tylko echo odbija dowody ich pobytu.
- Przepadli! - piszczy Rumiocho, gdy ostatni niknie w oddali.
Na farmę powraca oddech cywilizacji. Osiada jak wzniecony przed momentem kurz. 
Cisza jest jak kompres na zbolałą ranę.

A ja? Zrzucę te buciory i znowu założę mokasyny.
  Nigdy nie odzyskałem tych notatników.
  Czerwona śmierć - tzw. porcja galaretki truskawkowej nadjeżdżająca w towarzystwie porannej kawy i 
grzanki. Składniki na dość przyzwoity klajster.
  Tłum. Komisja Przekładu Pisma Świętego; Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, Warszawa 
1975.
  Przekład: Zygmunt Kubiak, „William Blake”, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1991.
  Tu: odprężenie (przyp. red.). 
  Kompilacja dwóch tytułów powieści Kena Keseya: One Flew Over the Cuckoo’s Nest i Sometimes a 
Great Notion, (przyp. red.)