GEORGE HERBERT WELLS

OPOWIEŚCI FANTASTYCZNE

NIEWIDZIALNY CZŁOWIEK
ROZDZIAŁ I 
PRZYBYCIE DZIWNEGO CZŁOWIEKA
Na początku lutego, w dzień wietrzny i śnieżny, zjawił się jakiś nieznajomy 
człowiek. 
Przyszedł pieszo ze stacji Bramblehurst, niosąc niewielki kuferek. Był owinięty 
od stóp do 
głów, miał bardzo ciepłe rękawiczki, a duży pilśniowy kapelusz osłaniał mu twarz 
tak 
szczelnie, że widać było jedynie koniec błyszczącego nosa. Śnieg osiadł grubą 
warstwą na 
jego ramionach i piersiach, osłaniając białym pokrowcem także i kuferek.
Na wpół żywy dowlókł się do gospody „Pod Dyliżansem” i rzucił walizkę przed 
ladą.
— Pokój i ognia! — zawołał. — Dajcie ogrzany pokój, prędzej, na miłość boską!
Otrząsnął śnieg i udał się za gospodynią, panią Hall, do bawialni, aby się z nią 
umówić o 
mieszkanie. Dzięki paru suwerenom rzuconym na stół porozumienie było szybkie. 
Zakwaterował się od razu w gospodzie.
Pani Hall rozpaliła ogień na kominku i pozostawiła go samego na chwilę, 
odchodząc dla 
przygotowania wieczerzy własnymi rękoma.
Gość przybywający w porze zimowej na stałe do Iping był niesłychaną gratką dla 
oberżystki, pani Hall; postanowiła więc dowieść, że zasługuje na takie wyjątkowe 
szczęście.
Skoro tylko słonina zaczęła parskać na patelni, a ślamazarna posługaczka, 
Millie, została 
zagrzana do
pośpiechu paru dosadnymi zachętami, pani Hall zaniosła obrus, talerze i szklanki 
do 
bawialni i nakryła do stołu z wielkim szykiem.
Choć ogień palił się jasno w kominie, ku swemu zdziwieniu zobaczyła, że gość 
stoi w 
kapeluszu na głowie i w płaszczu i odwrócony do niej plecami patrzy przez okno 
na zasypane 
śniegiem podwórze.
Ręce trzymał skrzyżowane z tyłu. Zauważyła, że nie zdjął rękawiczek. Spostrzegła 
również, że śnieg, niedostatecznie strzepnięty z płaszcza, topniejąc w ciepłym 
pokoju spływa 
strugami na posadzkę.
— Czy mogę zabrać pański płaszcz i kapelusz i wysuszyć je w kuchni? — spytała.
— Nie — mruknął pod nosem.
Sadząc, że nie dosłyszał jej pytania, zamierzała je powtórzyć.
Odwrócił się i spojrzał na nią przez ramię.
— Wolę zatrzymać i jedno, i drugie — rzekł z naciskiem.
Spostrzegła, że ma szafirowe okulary i pod kołnierzem płaszcza bujne faworyty, 
które 
zasłaniają mu zupełnie policzki.
— Jak pan sobie życzy — rzekła z niezadowoleniem. — Za chwilę będzie zupełnie 
ciepło 
w pokoju — dodała.
Nic na to nie powiedział i znowu zwrócił się twarzą ku oknu. Pani Hall czując, 
że nie 
wciągnie go do gawędy, postawiła resztę naczynia na stole, czyniąc to w tempie 
staccatowym, 
po czym wysunęła się z bawialni.
Gdy powróciła za chwilę, stał jeszcze przy oknie, jak gdyby skamieniał, w 
płaszczu z 
podniesionym kołnierzem i w kapeluszu ze spuszczonym rondem.
Postawiła jaja i słoninę zamaszyście, z hałasem. i zawołała na całe gardło:
— Śniadanie podane!
— Dziękuję — odparł i ani drgnął, dopóki nie zamknęła drzwi za sobą. Wtedy 
odwrócił 
się i przystąpił do stołu z widocznym pośpiechem.
Idąc do kuchni zacna matrona słyszała szczęk łyżki obracanej w rondelku.
— Nieznośna dziewucha! — mruknęła. — Ona się z tym do jutra nie upora.
Wzięła z rąk posługaczki musztardę, w mgnieniu oka zaprawiła nią sos, nie 
omieszkując 
wyła jąć Millie za jej powolność. Wszak ona, pani Hall, zdążyła usmażyć jaja ze 
słoniną, 
nakryć stół, podać śniadanie, a ta „babra się” jeszcze z głupią musztardą. I to 
dla nowego 
gościa, takiego, co chce zamieszkać na dłużej! Istne utrapienie z tą służbą!
Napełniła sosjerkę i postawiwszy uroczyście na złoto–czarnej tacy zaniosła do 
bawialni. 
Gdy otwierała drzwi, gość szybko się poruszył; zdążyła jednak dostrzec, że jakiś 
biały 
przedmiot zniknął pod stołem.
Wyglądało na to, że gość nachyla się, aby coś podnieść z ziemi. Postawiła 
sosjerkę na stole 
i teraz dopiero zauważyła, że płaszcz i kapelusz leżą na krześle przed ogniem. 
Para mokrych, 
ociekających wodą butów groziła rdzą lśniącej blasze przed kominkiem.
Śmiało podeszła do krzesła.
— Mogę chyba wziąć i te rzeczy do wysuszenia? — spytała tonem nie dozwalającym 
sprzeciwu.
— Proszę zostawić kapelusz — rzekł gość cicho i niewyraźnie, przy czym podniósł 
głowę 
i bystro na nią spojrzał.
Przez chwilę stała wpatrzona w niego i tak zdziwiona, że słowa zamarły jej na 
ustach.
Dolną część twarzy gościa osłaniała serweta — jego własna — usta i szczęki zaś 
były 
zupełnie zakryte. Dlatego też mówił głosem przytłumionym.
Ale nie zdziwiło to pani Hall, natomiast wprowadził ją w zdumienie fakt, że całe 
czoło nad 
niebieskimi okularami było osłonięte białym bandażem, że drugi bandaż zakrywał 
oczy, 
pozostawiając odkryty tylko spiczasty i bardzo czerwony nos, ani odrobiny nie 
pobladły od 
ciepła, błyszczący tak jak przedtem.
Gość miał na sobie aksamitną kurtkę brunatnego koloru z wysokim czarnym, 
zakrywającym szyję kołnierzem. Czarne, szczeciniaste włosy przezierały kępkami 
spod 
bandaży, nadając mu tym bardziej cudaczny wygląd, zaś głowa owinięta była czymś 
tak 
niezwykłym, że pani Hall stanęła jak wryta.
Gość nie odejmował serwety, podtrzymując ją ręką ubraną w ciemnobrązową 
rękawiczkę, 
i wpatrywał się w panią Hall przez nieprzeniknione ciemne okulary.
— Proszę zostawić kapelusz… — powtórzył niewyraźnie przez serwetę.
Pani Hall zaczęła właśnie powracać do siebie, ochłonąwszy z wrażenia. Położyła 
kapelusz 
na krześle przy ogniu.
— Nie wiedziałam… nie sadziłam… — tłumaczyła się lękliwie i urwała zafrasowana.
— Dziękuję — rzekł chłodno, przenosząc wzrok z jej twarzy na drzwi, a potem z 
drzwi na 
nią.
— Wysuszę należycie…— rzekła zabierając ubranie i wynosząc je z pokoju.
W drzwiach spojrzała raz jeszcze na jego twarz osłoniętą bandażami i serwetą. 
Dreszcz ją 
przebiegł mimo woli, gdy zamykała za sobą drzwi, a na twarzy jej —malowało się 
zdumienie.
— W życiu moim… nigdy jeszcze… — mruczała idąc cichym krokiem do kuchni, a była 
tak zajęta swoimi myślami, że zapomniała nawet spytać Millie, czy długo będzie 
się jeszcze 
grzebała przy kominie.
Gość siedział i nasłuchiwał, dopóki odgłos jej kroków nie umilkł, po czym 
spojrzał w okno 
i dopiero wtedy zdjął serwetę i zabrał się do jedzenia.
Wziął do ust jeden kęs, spojrzał podejrzliwie w okno, wziął drugi kęs, następnie 
wstał i z 
serwetą w ręku przeszedł się po pokoju, wreszcie zasunął w oknie firankę 
pogrążając pokój w 
półcieniu.
Spokojniejszym już krokiem powrócił do stołu i do swego śniadania.
„Biedak, miał jakiś wypadek, operacje czy coś podobnego…” — myślała pani Hall 
dokładając węgla pod płytę. Przystawiła krzesło i rozpięła na nim ubranie swego 
gościa. 
„Podobniejszy do upiora niż do żywego człowieka… A jeszcze zakrywa się tą 
serwetą… 
Może ma usta skaleczone?”
Odwróciła się nagle, bo przypomniała sobie ważniejsze sprawy.
— Cóż u licha! — zawołała grzmiącym głosem na Millie. — Długo będziesz ty mi 
stała 
jak gapa? Roboty huk, a ona się nie ruszy do niczego!
A kiedy poszła sprzątnąć po śniadaniu, utwierdziła się jeszcze w swoich 
domysłach, że 
gość ma usta zranione albo że został oszpecony w jakimś wypadku; dolną część 
twarzy 
osłonił bowiem fularem, który mu zakrywał całe usta. Siedział w rogu, tyłem do 
okna; 
najedzony i rozgrzany przemawiał teraz uprzejmie i był skłonniejszy do rozmowy. 
Odbłysk 
ognia na kominku dodawał jego okularom blasku i jakby wyrazu.
— Mam trochę pakunków — powiedział — zostawiłem je na stacji Bramblehurst. Kiedy 
mógłbym je tu sprowadzić?
Odpowiedziała mu, że nie prędzej niż jutro.
— Jutro? — podchwycił. — Czy nie można by wcześniej?
— Nie.
— Czy za dobre pieniądze nie poszedłby kto z taczkami na kolej?
Pani Hall, rada ze sposobności, zaczęła się rozgadywać.
— Droga górzysta… — mówiła. — Mieliśmy tutaj taczki, ale służba połamała. Już to 
zdać 
się na ich ręce! Nie ma dla nich nic świętego! W zeszłym roku na tej drodze 
wywrócił się 
powóz… stangret i pan zabici na miejscu… Tak, tak, proszę pana, o wypadek łatwo 
w każdej 
chwili…
Ale gość nie dał się zbić z tropu.
— Zapewne… — odparł spoglądając na nią przez swoje nieprzeniknione szkła.
— Łatwiej nabić guza, niż się z niego wyleczyć… — trzepała dalej wymowna 
jejmość. — 
Syn mojej siostry, Tom, kosząc trawę zranił sobie rękę kosą. Stało się to w 
jednej chwili, a 
potem trzy miesiące nosił rękę na temblaku. Nie mógł nic robić, a co się przy 
tym nacierpiał! 
Boże odpuść! Pan nie uwierzy, ale od tego czasu nie mogę patrzeć na kosę.
— Rozumiem to — przyznał gość.
— Baliśmy się, że trzeba będzie robić operację… tak z nim było źle.
Gość zaśmiał się nagle, a śmiech ten był podobny do szczekania, i urwał.
— Tak z nim było źle? — powtórzył.
— Tak. To nie były żarty. Musiałam go opatrywać własnymi rękoma, bo siostra 
zajęta 
małymi. Trzeba było owijać i odwijać bandaże… toteż mogę śmiało powiedzieć, że 
nabrałam 
wprawy. Umiem się obchodzić z ranami jak cyrulik… i gdybym tak śmiała spytać…
— Proszę podać zapałki. Zgasła mi fajeczka… — przerwał jej nagle nieznajomy.
Stropiło to panią Hall. „Ale brutal… Za jej dobre chęci, za jej serce… Jestże tu 
sprawiedliwość na świecie?” Spojrzała na niego pragnąc mu wyrazić swoją pogardę, 
ale nagle 
przypomniała sobie dwa suwereny i poszła po zapałki.
— Dziękuję — rzekł chłodno. Odwrócił się do niej plecami i wyjrzał przez okno.
Pewnie nie lubił słuchać o operacjach i bandażach. Trudno. Każdy człowiek ma 
swoją 
słabą stronę.
Nie śmiała już o nic pytać, jednak mrukliwość i nie—grzeczność gościa 
rozdrażniły ją w 
najwyższym stopniu i biedna Millie miała się tego dnia z pyszna.
Nieznajomy pozostał w bawialni do czwartej nie dając pani Hall najmniejszego 
pretekstu 
do wejścia. Siedział i palił fajkę przy kominku… a może po prostu drzemał…
Kilka razy ciekawe ucho przyłożone do dziurki od klucza słyszeć mogło jakieś 
mruczenie, 
to znowu odgłos kroków. Nieznajomy widocznie lubił mówić głośno do siebie, choć 
niechętnie rozmawiał z ludźmi.
ROZDZIAŁ II 
PIERWSZE WRAŻENIA PANA TEDDY HENFREYA
O czwartej po południu, gdy mrok już zapadał, a pani Hall wybierała się wejść do 
bawialni 
i zapytać gościa, czy nie napije się herbaty, w tej właśnie chwili do gospody 
wkroczył 
zegarmistrz, Teddy Henfrey.
— Psi czas! — zawołał od progu, przytupując nogami.
Na dworze śnieg padał coraz obficiej.
Pani Hall przyznała, że pogoda okropna, i zauważyła, że Teddy ma ze sobą pudełko 
z 
przyrządami.
— Skoro pan tu przyszedłeś — rzekła — może byś rzucił okiem na zegar w bawialni. 
Co 
prawda idzie i dobrze bije, ale wskazówka wskazująca godziny nie chce się 
poruszać i stoi 
wciąż na szóstej.
Zaprowadziła go przed drzwi bawialni, zapukała i weszła.
Otwierając drzwi spostrzegła, że gość siedzi w fotelu przed kominkiem i 
najpewniej 
drzemie, bo zabandażowana głowa zwieszała się w jedną stronę.
Pokój oświetlały jedynie czerwone odblaski głowni. Kąty były ciemne, niewyraźne, 
a 
ciemności wydawały się pani Hall jeszcze większe, bo przed chwilą zapaliła lampę 
w izbie 
szynkowej i była oślepiona światłem.
Zdało jej się, że gość ma usta szeroko otwarte i tak ogromne, że sięgają uszu.
Było to wrażenie chwilowe, ale straszne, a ta obwiązana głowa i otwarta paszcza 
mogły się 
przyśnić i dręczyć jak zmora. Nieznajomy odwrócił się, wstał i podniósł rękę do 
twarzy.
Pani Hall otworzyła drzwi na oścież, aby wpuścić jak najwięcej światła, i 
zobaczyła gościa 
wyraźniej: trzymał przy ustach fular zasłaniając się nim tak, jak poprzednio 
serwetą. 
Gospodyni pomyślała, że jej się przywidziało.
— Czy pan pozwoli? Przyszedł tu zegarmistrz. Chce obejrzeć zegar… — rzekła 
opanowując chwilowy przestrach.
— Obejrzeć zegar? — powtórzył nieznajomy rozglądając się dokoła jak człowiek 
zbudzony ze snu. — Niech ogląda — mówił z zasłoniętymi ustami.
Pani Hall wyszła po lampę. Gość wstał i przeciągnął się leniwie. Wniesiono 
światło. Teddy 
Henfrey przestąpił próg pokoju i znalazł się naprzeciw obandażowanej postaci. 
Potem 
opowiadał, jak „ciarki go przeszły” na ten widok.
— Dobry wieczór! — rzekł nieznajomy patrząc na niego przez ciemne okulary, 
które, 
wedle słów pani Hall, czyniły go podobnym do kraba.
— Sądzę, że panu nie przeszkadzam? — spytał pan Henfrey.
— Bynajmniej — odparł nieznajomy — choć sądziłem — tu zwrócił się do pani Hall — 
że 
pokój ten jest mi oddany do wyłącznego użytku.
— Zdawało mi się, że pan będzie wolał mieć zegar naprawiony — bąknęła pani Hall.
— Zapewne… zapewne… — mruknął gość — ale ja przede wszystkim lubię być sam i nie 
znoszę, żeby mi przeszkadzano.
Odwrócił się plecami do kominka i wsunął ręce w kieszenie.
— Jak się uporacie z tym zegarem, poproszę o herbatę, ale nie pierwej, aż się 
skończy 
reperacja.
Pani Hall zamierzała właśnie wyjść z pokoju — tym razem nie wszczynała rozmowy 
nie 
chcąc w obecności Henfreya narażać się na impertynencje gościa — gdy ten zapytał 
ją, czy 
posłała już po jego pakunki na dworzec Bramblehurst. Odpowiedziała krótko, że 
poczciarz 
obiecał je wziąć na swój wózek i że je przywiezie nazajutrz.
— Czy nie można by wcześniej? — zapytał nieznajomy.
Z wielką godnością i spokojem upewniła go, że to jest niemożliwe.
— Muszę wyjaśnić — dodał — że zajmuję się badaniami przyrody. Nie mogłem zrobić 
tego wcześniej, bo byłem głodny i zziębnięty.
— Tak? — zawołała pani Hall ze zdziwieniem, choć niezupełnie rozumiała, co to 
znaczy.
— W moich kufrach są rozmaite przyrządy naukowe.
— Są one zapewne panu potrzebne?
— Dlatego też chciałbym je mieć jak najprędzej, żeby rozpocząć dalsze badania.
— Ma się rozumieć.
— Przyjechałem tutaj do Iping po to tylko, żeby mieć spokój i pracować w 
samotności — 
mówił kładąc nacisk na te słowa. — Nie znoszę, żeby mi przeszkadzano w robocie. 
Przy tym 
miałem wypadek…
„Byłam tego pewna…” — pomyślała pani Hall.
— Zmusza mnie to także do trzymania się z dala od ludzi. Mam słaby wzrok, a 
chwilami 
tak mnie oczy bolą, że muszę siedzieć po ciemku i zamykać się w pokoju. Zdarza 
się to od 
czasu do czasu… Nie teraz, na szczęście. Wtedy lada szelest, wejście obcej osoby 
do pokoju 
drażni mnie okropnie. Chce, żeby o tym pamiętano.
— Dobrze — odpowiedziała pani Hall. — Jeśli wolno zapytać…
— Sądzę, że nie ma już nic więcej do powiedzenia — odrzekł nieznajomy z właściwą 
sobie stanowczością.
Pani Piali zachowała swoje pytania i dowody współczucia do lepszej sposobności.
Po jej wyjściu nieznajomy stanął przy kominku przyglądając się, jak twierdził 
potem pan 
Henfrey, naprawie zegara.
Pan Henfrey pracował pod samą lampą; blask jej oświecał jego ręce, kółka i 
sprężyny, 
pozostawiając w cieniu resztę pokoju, a kiedy spojrzał przed siebie, w oczach 
migały mu 
różnokolorowe plamy.
Ponieważ był z natury ciekawy, rozebrał więc maszynerię zegara tylko dlatego, 
żeby 
dłużej zabawić i nawiązać rozmowę z nieznajomym. Ale ten stał milczący i 
chłodny, tak 
chłodny, że to aż drażniło pana Henfreya.
Miał on chwilami takie uczucie, jak gdyby był sam w pokoju; spoglądał przed 
siebie i 
widział w gęstwinie zielonych plamek obandażowaną głowę i ciemne okulary. Raz 
spojrzał 
ciekawie: para oczu i para okularów skrzyżowały się z sobą; Henfrey nie mógł 
wytrzymać 
„spojrzenia” tych szkieł i spuścił oczy.
Było mu nieraźno. Chciałby pogadać… Od czego tu zacząć! Powie, że zima niezwykle 
ostra w tym roku. Miał to być próbny strzał. Wycelował.
— Pogoda…— bąknął.
— Czemu pan nie kończysz i nie odejdziesz sobie? — zagadnął go nieznajomy ze źle 
tłumioną wściekłością. — Masz pan nastawić wskazówkę. Chwilka roboty, a pan się 
z tym 
guzdrzesz i udajesz zajętego. To po prostu szarlataneria!
— Zaraz skończę… za minutkę. Zdawało mi się… Pan Henfrey zaraz też skończył 
robotę i 
odszedł, ale był bardzo niezadowolony.
— Tam do licha. Trzeba czasem, przecież naprawić zegar! To nie człowiek, ale 
jakieś 
licho! Nie pozwala patrzeć na siebie… A jest też na co! — myślał brodząc po 
śniegu. — 
Gdyby cię poszukiwała policja, to i wtedy nie mógłbyś się szczelniej owinąć i 
zabandażować…
Na rogu spotkał Halla, który ożenił się był niedawno z właścicielką oberży „Pod 
Dyliżansem”. Trudnił się więc teraz dostawą towarów z Iping do stacji węzłowej w 
Sidderbridge. Stamtąd też właśnie powracał, zabawiwszy trochę w drodze.
— Jak się masz, Teddy? — rzekł do pana Henfreya.
— Zastaniesz ładną niespodziankę w domu! — odparł Teddy.
— Cóż tam nowego? — spytał Hall zaciekawiony.
— Nowy gość do was zawitał. Winszuję!
Tu począł opisywać nieznajomego w wymownych słowach.
— Wygląda, jak gdyby się przebrał albo jakby chciał się ukrywać. Ja, co prawda, 
na 
waszym miejscu chciałbym widzieć też twarz człowieka, którego przyjmuje pod mój 
dach, 
ale kobiety nie zastanawiają się nad niczym, zwłaszcza jeśli chodzi o 
nieznajomych. 
Rozgościł się już u was, a nie powiedział nawet swojego nazwiska.
— Co też ty mówisz? — zawołał Hall, który niezwykle powoli pojmował, o co 
chodzi.
— Mówię szczerą prawdę — ciągnął dalej Teddy. — Wziął pokój na tydzień. Nie 
będziesz 
mógł pozbyć się go przed tygodniem, choćby to był nawet diabeł we własnej 
osobie. A jutro 
nadejdą jego pakunki. Ma ich podobno sporo. Daj Boże, żeby w pakach było coś 
więcej 
oprócz kamieni. Życzę ci tego, Hall.
Opowiedział przy tej sposobności, jak jego ciotkę w Hastings jakiś nieznajomy 
oszukał za 
pomocą pustych kuferków.
Hall był zaniepokojony i pełen podejrzeń.
— Do widzenia! — rzekł. — Muszę ja w to wniknąć.
Teddy poszedł dalej; było mu znacznie lżej na sercu.
Zamiast jednak .,w to wniknąć”, Hall został porządnie złajany przez żonę, że za 
długo 
bawił w Sidderbridge; na jego nieśmiałe pytania o gościa odburkiwała niechętnie 
i 
wymijająco.
Ale ziarno podejrzenia, które Teddy zasiał w umyśle pana Halla, kiełkowało w 
cichości 
mimo strachu przed żona.
Toteż gdy nieznajomy poszedł spać, co nastąpiło o pół do dziesiątej, pan Hall 
śmiało 
wszedł do bawialni, obejrzał meble żony, ażeby pokazać, że on jest tu panem, nie 
zaś ów 
nieznajomy, i ze szczerą pogardą popatrzał na jakieś równanie matematyczne 
skreślone na 
kartce papieru. Idąc na spoczynek zalecił pani Hall, aby się dobrze przyjrzała 
pakunkom 
gościa, gdy nazajutrz przyjdą ze stacji.
— Pilnuj własnego nosa, a do mnie się nie wtrącaj! — odpowiedziała mu na te rady 
pani 
Hall.
Była tym opryskliwsza dla męża, iż w głębi duszy czuła, że ten obcy człowiek 
jest jednak 
bardzo dziwny, i sama bała go się po trosze.
Wśród nocy obudziła się nagle. Śniły jej się duże. białe głowy w kształcie rzepy 
lub 
brukwi, osadzone na patykach i błyskające czarnymi jak węgiel oczyma. Te głowy 
goniły ją i 
ziały siarką. Ale że pani Hall była osobą rozsądną, więc opanowała strach, 
przewróciła się na 
drugi bok i zasnęła w najlepsze.
ROZDZIAŁ III 
TYSIĄC I JEDNA FLASZKA
W taki sposób dwudziestego dziewiątego lutego, z pierwszą odwilżą, dziwna ta 
osobistość 
spłynęła z mgieł nieskończoności do Iping.
Nazajutrz przywieziono pakunki nieznajomego, a były to niezwykle pakunki: 
najprzód 
para kuferków, jakie mógłby mieć każdy rozsądny człowiek, potem paczka z 
ogromnymi 
grubymi książkami, były też między innymi pisane dziwnym pismem manuskrypty, 
dalej 
skrzynki, paczki i walizek co niemiara, a we wszystkich jakieś przedmioty 
owinięte w słomę. 
Hall dowodził, że to nic innego, tylko butelki.
Nieznajomy wyszedł przed dom w płaszczu, w kapeluszu i rękawiczkach, aby powitać 
swoje bagaże, które Fearenside przywiózł z kolei.
— Nareszcie przyszły! Tak długo czekałem — rzekł podchodząc do wózka.
Zdjął najmniejszą skrzynkę. Wtem pies Fearenside’a zaczął ujadać i w chwili gdy 
nieznajomy ze swoim pakunkiem wstępował na schody, rzucił się na niego z 
wyszczerzonymi 
zębami.
Hall, który stał także w drzwiach gawędząc z Fearenside’em, odskoczył na bok 
przestraszony.
— Do nogi! — krzyknął Fearenside i podniósł batog.
Widzieli obaj, że zęby psa chwyciły rękawiczkę, widzieli, że pies podskoczył do 
góry i 
złapał za spodnie; ale w tej chwili bicz Fearenside’a powstrzymał jego złowrogie 
zamiary. 
Pies podwinął ogon pod siebie i schował się między koła wózka.
Stało się to w mgnieniu oka. Nieznajomy spojrzał na swoje rękawiczki i spodnie, 
po czym 
wszedł do gospody. Słyszeli, że od razu udał się do swego sypialnego pokoju na 
górę.
— Ty gałganie, bestio przeklęta! — mruczał Fearenside gramoląc się na wózek z 
biczem 
w ręku. Pies ukrył się jeszcze głębiej między koła.
— Chodź no tu, chodź, sprawię ci lanie. Hall przypatrywał się temu.
— Ukąsił go — rzekł wreszcie. — Trzeba by pójść zobaczyć.
I podążył za nieznajomym. W sieni spotkał żonę.
— Pies Fearenside’a pokąsał gościa — nie omieszkał jej oznajmić.
Poszedł wprost na górę, a ponieważ drzwi od pokoju nieznajomego były otwarte, 
więc 
wszedł bez ceremonii, będąc z natury skłonnym do serdecznych z ludźmi stosunków.
Zasłony były spuszczone i w pokoju panował półmrok. Hall zobaczył coś jakby 
rękaw bez 
ręki i twarz z trzema niewyraźnymi plamami na białym tle, twarz przypominającą 
biały kwiat 
bratka.
Potem otrzymał silne uderzenie w piersi, krzyknął, upadł, drzwi zatrzasnęły się 
za nim i 
zostały zamknięte na klucz. Stało się to tak nagle, że nie miał czasu 
zmiarkować, jak się to 
stało. Przed oczyma mignęły mu jakieś niewyraźne kształty, potem uczuł ból i 
pchnięcie. I oto 
teraz stał na schodach zastanawiając się, co też to być mogło i co on takiego 
widział…
Po chwili wrócił do gromadki, która się utworzyła przed gospodą. Fearenside po 
raz trzeci 
opowiadał, jak pies rzucił się na nieznajomego; pani Hall czyniła mu wymówki 
dowodząc, że 
jego pies nie ma prawa znęcać się nad jej gośćmi.
Huxter, kupiec korzenny, wypytywał ciągle, jak to było, a Sandy Wadgers, kowal, 
wydał 
sąd o tej sprawie; kobiety i dzieci plotły tymczasem od rzeczy: że nie powinno 
się trzymać 
takich psów, co kąsają; zastanawiały się, dlaczego on chciał kąsać, i dowodziły, 
że na 
dobrego człowieka by się nie rzucił.
Pan Hall stanął na progu i słuchał, i sam sobie wierzyć nie chciał, że tak 
dziwne rzeczy 
zdarzyły się na górze. Zresztą słownik jego był za ubogi dla opisania tych 
silnych wrażeń.
— Gość nie chce opatrunku… — odpowiedział na pytania żony. — Ot, lepiej zaniosę 
jego 
rzeczy na górę.
— Trzeba mu natychmiast wypalić rany — radził Huxter — szczególnie jeśli są 
nabrzmiałe.
— Naturalnie, to pierwsza rzecz —— wtórowała jakaś dama spośród grupy słuchaczy.
Nagle pies warknął.
Na progu ukazał się nieznajomy, osłonięty szczelnie jak przed chwilą; miał 
kołnierz 
podniesiony do góry, a kapelusz spuszczony na oczy.
— Chciałbym mieć moje pakunki jak najprędzej — rzekł niecierpliwie.
Jeden z obecnych zauważył, że ma inne rękawiczki i spodnie.
— Czy pana pokąsał? — pytał Fearenside. — Przepraszam… Bardzo mi przykro…
— Nic mi nie jest. Nie zadrapał nawet skóry — brzmiała odpowiedź. — Spieszcie 
się z 
tymi rzeczami.
Pani Hall zapewnia, że zaklął pod nosem.
Skoro wedle jego wskazówek wniesiono pierwszą skrzynkę do bawialni, nieznajomy 
przypadł do niej skwapliwie i zaczął ją odpakowywać rozrzucając słomę po 
podłodze z 
widocznym lekceważeniem posadzki pani Hall; wydobywał pękate flaszki napełnione 
jakimś 
proszkiem i małe, wąskie, zawierające biały płyn, dalej niebieskie flaszki z 
napisem: trucizna, 
okrągłe flaszki z długimi, wysmukłymi szyjkami, buteleczki ze szklanymi, 
drewnianymi, 
porcelanowymi korkami, butelki owinięte w skórę, butelki od wina, buteleczki od 
oliwy. 
Ustawiał je rzędem na kominku, na serwantce, na podłodze, na półkach od książek, 
na oknie, 
wszędzie gdzie tylko było miejsce.
Apteka w Bramblehurst nie mogła się poszczycić połową tych flaszek. Było na co 
spojrzeć!
Opróżniała się skrzynka za skrzynką, wydając coraz nowe szwadrony butelek, aż 
wreszcie 
wszystkie skrzynki opustoszały, a podłoga i stół pokryły się słomą. Oprócz 
butelek jedynymi 
przedmiotami, które się z tych skrzyń wyłoniły, były retorty i starannie 
opakowana waga.
Skoro tylko wydobyto zawartość skrzynek, nieznajomy zbliżył się do okna i zabrał 
się do 
roboty nie zważając na rozrzuconą słomę, nie dbając, iż ogień wygasł na kominku, 
i nie 
myśląc o książkach, które pozostały jeszcze w pakach w sieni, ani też o 
walizkach 
wniesionych do jego pokoju na górę.
Gdy pani Hall przyniosła mu obiad, był już tak zajęty wlewaniem płynów z flaszek 
do 
retorty, że wcale nie słyszał jej wejścia; ocknął się dopiero, gdy postawiła 
tacę na stole, a 
uczyniła to głośniej, niż należało, pragnąc okazać swe niezadowolenie z 
zarzuconej słomą 
podłogi.
Wówczas odwrócił głowę, ale natychmiast zwrócił ją znowu ku oknu; zdążyła jednak 
spostrzec, że nie miał okularów. Leżały one przy nim na stole. Spostrzegła 
również, że ma 
wpadnięte oczy, które robią takie wrażenie, jak gdyby wydrążono z nich źrenice. 
Włożył 
natychmiast okulary i zwrócił się wprost do niej. Chciała ubolewać nad 
nieporządkiem w 
pokoju, lecz uprzedził ją odzywając się głosem gniewnym, rozdrażnionym :
— Wymawiam sobie, żeby pani wchodziła bez pukania.
— Pukałam, ale pan…
— Być może. Jestem zajęty badaniami… bardzo ważnymi… Najmniejsza przeszkoda, 
byle skrzypnięcie drzwiami… Zmuszony jestem panią prosić…
— Naturalnie, może się pan zamykać od środka, skoro potrzeba koniecznie takiego 
spokoju.
— Dobra myśl! — podchwycił nieznajomy.
— Jeżeli mi wolno się odezwać…
— Nie trzeba. Słoma zawadza? Wpisz ją pani do rachunku.
Mruknął coś pod nosem. Brzmiało to jak przekleństwo.
Wyglądał strasznie z butelką w jednej ręce, z retortą w drugiej, rozsierdzony, 
zaczepny. 
Pani Hall struchlała, ale że była z natury niewiastą rezolutną, wiec nadrabiała 
miną.
— Chciałabym wiedzieć, ile pan uważa…’
— Dopisz pani szylinga. Wszak to dosyć?
— Niech i tak będzie — odparła pani Hall nakrywając stół obrusem.
Odwrócił się i usiadł do niej tyłem.
Przez całe popołudnie pracował przy drzwiach zamkniętych, jak to stwierdziła 
gospodyni, 
przeważnie w milczeniu.
Raz jednak dał się słyszeć brzęk szkła, jak gdyby ktoś podniósł nagle stół i 
flaszeczki 
pospadały na ziemię. Potem słychać było kroki przebiegające pokój. Bojąc się, 
czy nie stało 
się jakieś nieszczęście, pani Hall podeszła do drzwi i nasłuchiwała.
— Nie mogę… — mruczał nieznajomy — nie mogę… Trzykroć sto tysięcy! Czterykroć 
sto tysięcy! Wszystko na nic! Cierpliwości! Cierpliwości! Szaleńcze!
Do uszu pani Piali doleciał brzęk pensów; musiała biec do izby szynkowej i ku 
wielkiemu 
swojemu żalowi nie dosłuchała reszty monologu.
Gdy powróciła pod drzwi, w pokoju było już cicho; kiedy niekiedy rozlegał się 
tylko 
chrzęst szkła lub posunięcie krzesła po podłodze. Nieznajomy zasiadł znowu do 
pracy.
Wieczorem przyniosła mu herbatę; przy tej sposobności zobaczyła potłuczone szkło 
na 
posadzce i plamy, jakby od roztopionego złota. Zwróciła mu na to uwagę.
— Proszę wpisać do rachunku… — odburknął nieznajomy. — Niechże ja wreszcie mam 
spokój! Wpisujcie sobie do rachunku, co chcecie…
— Ja coś panu powiem..: — mówił tajemniczo Fearenside. Było to wieczorem; 
siedzieli 
sobie właśnie w piwiarni.
— Cóż takiego? — pytał Teddy Henfrey zaciekawiony.
— Ten drab, co to go mój pies pokąsał… jest czarny! Dojrzałem przez dziurę w 
rękawiczkach i w spodniach… Powiadam, że czarny jak mój kapelusz…
— To niepodobna! — zaprzeczył Henfrey. — Nos ma przecież czerwony…
— Prawda… — przyznał Fearenside. — Ale nogi i ręce ma czarne. Ot co powiem: ten 
człowiek jest łaciaty. Pół Murzyna… Czarna krew nie zmieszała się dobrze z naszą 
i porobiły 
się łaty… Takie wypadki zdarzają się nie tylko pomiędzy końmi, ale i wśród 
ludzi…
ROZDZIAŁ IV 
PAN CUSS BADA NIEZNAJOMEGO
Opowiedziałem szczegółowo, w jakich okolicznościach nieznajomy przybył do Iping, 
a 
uczyniłem to chcąc wytłumaczyć, dlaczego wzbudził tak wielką ciekawość.
Lecz z wyjątkiem paru drobnych wypadków pominę milczeniem pierwsze chwile jego 
pobytu.
Nieznajomy gość miewał nieraz z panią Hall drobne zatargi o porządek, lecz 
zawsze 
przekonywał gospodynię dodatkową zapłatą. Trwało tak do końca kwietnia, kiedy to 
zaczęły 
się objawiać pierwsze braki pieniężne.
Hall nie znosił nieznajomego; przy każdej sposobności radził go się. pozbyć i 
wykazywał 
korzyści takiego kroku; ale jego niechęć była bierna i ograniczała się do 
unikania gościa.
— Poczekam do lata… — przedkładała mu energiczna małżonka. — Jak artyści zaczną 
się 
zjeżdżać, wtedy pogadamy. Zanadto wymagający, to prawda, ale płaci akuratnie i 
do 
rachunków nie zagląda.
Gość nie chodził nigdy do kościoła i nie robił żadnej różnicy pomiędzy niedzielą 
a dniem 
powszednim. Pani Hall zauważyła, że nie pracuje tak jak inni, statecznie, 
porządnie.
Raz schodził do bawialni wcześnie i był zajęty przez cały dzień do późnego 
wieczora. To 
znowu wstawał późno, przechadzał się po pokoju, całymi godzinami próżnował, 
palił 
fajeczkę albo drzemał w fotelu. Nie utrzymywał żadnych stosunków ze światem.
Humor miał także dziwny: był zawsze rozdrażniony, gniewny, przychodziły też na 
niego 
jakieś napady, wówczas tłukł, druzgotał, co mu wpadło w rękę, nie pytając, szkło 
nie szkło, 
meble nie meble. Miał zwyczaj mówienia ciągle do siebie, ale choć pani Hall 
nadstawiała 
dobrze uszu nakrywając do stołu, a nieraz też i podsłuchiwała pod drzwiami, to, 
co słyszała, 
było dla niej zupełnie niezrozumiałe, jakkolwiek wypowiadano w rodzimym języku.
Rzadko bardzo wychodził we dnie, ale za to o zmroku, bez względu na deszcz, 
chłód i 
wszelką niepogodę zwykł był wyruszać na spacery owinięty tak szczelnie, że mu 
zaledwie 
nos było widać; wybierał zwykle do przechadzek miejsca ustronne, odległe i 
ocienione gęsto 
drzewami. Wracający do domu wieśniacy i rzemieślnicy przestraszali się, gdy 
nagle spoza 
krzaków ukazywała im się głowa obandażowana, osłonięta kapeluszem, i postać 
długa, jakby 
drewniana.
Któregoś wieczoru Teddy Henfrey, wychodząc około dziewiątej z szynku „Pod 
Czerwoną 
Różą”, zobaczył nagle przed sobą czaszkę białą, jakby trupią, wetkniętą w ciemny 
fałdzisty 
płaszcz. To gość pani Hall przechadzał się z kapeluszem w ręku. Dzieci widząc go 
o zmroku 
pierzchały przerażone, a potem w nocy miały niespokojne sny i krzyczały ze 
strachu przed 
widziadłem.
Nie wiadomo, kto kogo bardziej nie cierpiał: on dzieci czy też dzieci jego, lecz 
to pewne, 
że pomiędzy obu stronami istniała wyraźna antypatia.
Ma się rozumieć, że człowiek tak cudaczny musiał być przedmiotem częstych rozmów 
w 
takiej zapadłej wiosce, jak Iping.
Co do przedmiotu jego zajęć i zakresu jego pracy zdania były podzielone.
Pani Hall zapytywana o to odpowiadała niezmiennie, że jej gość jest „badaczem 
robiącym 
doświadczenia”; mówiąc te słowa każdą sylabę wymawiała z osobna, ostrożnie, jak 
gdyby się 
bała którąś połknąć.
Jeśli ją pytano, co robi taki badacz, podnosiła zwykle głowę do góry i z pewną 
wyższością 
odpowiadała, że każdy człowiek wykształcony powinien sam o tym wiedzieć, dając 
do 
zrozumienia, że jej gość robi „ważne odkrycia”. Napomykała, że podczas 
doświadczeń 
zdarzył mu się wypadek, dlatego skórę na twarzy i na rękach ma zupełnie 
bezbarwną, jakby 
martwą, i nie lubi, gdy mu się przyglądają.
Poza jej plecami wyrażano przypuszczenia, że nieznajomy jest po prostu 
zbrodniarzem 
pragnącym się ukryć przed policją i że to jedynie skłania go do osłaniania 
twarzy.
Ta myśl wyszła z mądrej głowy znanego już nam pana Teddy Henfreya. Ale nie 
słyszano, 
aby jakaś głośniejsza zbrodnia zdarzyła się w połowie lub w końcu lutego.
Taka hipoteza, przeszedłszy przez alembik światłego umysłu pana Gould, 
nauczyciela 
szkółki ludowej, zabarwiła się innym odcieniem. Pan Gould twierdził, że 
nieznajomy jest 
anarchistą i że wyrabia jakieś straszne materiały wybuchowe; postanowił przeto 
zwrócić na 
niego baczniejszą uwagę wyręczając w tyra opieszałą policję. Toteż ilekroć go 
spotkał, 
patrzał na niego badawczym wzrokiem. Wstępował też często do pani Hall i 
zręcznie ją 
wypytywał, ale ta walka potajemna nie przynosiła żadnych owoców.
Inne przekonania żywił pan Fearenside. Ten stanowczo dowodził, że to „diabelski 
mieszaniec” i że jest „łaciaty”. Słuchając tego Silas Durgan przedkładał, że 
nieznajomy, 
zamiast robić wynalazki, powinien się pokazywać na jarmarkach, a z pewnością 
zebrałby 
więcej pieniędzy.
Inni wreszcie dowodzili, że to jest po prostu nieszkodliwy wariat. To 
wyjaśnienie 
tłumaczyło najlepiej różne cudactwa nieznajomego i trafiało do przekonania 
większości 
obywateli Iping. Mieszkańcy Sussex mają umysły trzeźwe, nieskłonne do przesądów 
i wiary 
w nadprzyrodzone siły, toteż dopiero po wypadkach wynikłych na początku kwietnia 
po raz 
pierwszy zaczęto widzieć w tym wszystkim działanie złego ducha; ale wówczas 
dawały temu 
posłuch jedynie kobiety.
Bez względu jednak na swe zapatrywania i przypuszczenia wszyscy mieszkańcy Iping 
zgodnie nie cierpieli gościa pani Hall. Jego ciągłe rozdrażnienie mogło być 
zrozumiałe dla 
człowieka pracującego umysłowo i żyjącego w mieście, było zaś rzeczą niepojętą 
dla 
prostych wieśniaków w Sussex.
Bo i któż w tej zapadłej wiosce mógł zrozumieć błąkanie się po nocy, lęk przed 
ludzką 
ciekawością, zamykanie okiennic, gaszenie świec i lampy, jadanie zawsze w 
samotności; kto 
mógł pochwalać takie dziwne postępki?
Gdy nieznajomy przechodził ulicami wioski, usuwano mu się z drogi, a gdy już 
przeszedł, 
młodzi chłopcy ze zwykłą u młodzieży skłonnością do drwin i naśladownictwa 
podnosili 
kołnierze i szli za nim przedrzeźniając jego chód i ruchy. Krążyła też w owym 
czasie 
piosenka ludowa pod tytułem Czlowiek–upiór. Panna Satchell zaśpiewała ją kiedyś 
na 
wiejskim koncercie przy świetle kościelnych kandelabrów. Odtąd, skoro tylko 
nieznajomy 
ukazał się z dala, wiejskie łobuzy biegły za nim wołając: „Człowiek–upiór! 
Człowiek–upiór!”
Felczer Cuss pożerany był ciekawością. Bandaże budziły w nim profesjonalne 
zainteresowanie, a wieść o tysiącu i jednej flaszce przejmowała go zawistnym 
szacunkiem.
Przez cały kwiecień i maj czyhał tylko na sposobność, aby porozmawiać z 
nieznajomym; 
wreszcie około Zielonych Świątek skorzystał z okazji i podczas zbierania składek 
na 
sprowadzenie do wsi pielęgniarki poszedł z listą do pani Hall.
Zdziwił się wielce słysząc, że ta zacna matrona nie zna nazwiska swego gościa.
— Podał mi jakieś — mówiła —— ale nie dosłyszałam…
Cuss wszedł do bawialni bez pukania:
W głębi pokoju piskliwy głos zaklął siarczyście:
— . Przepraszam za moją śmiałość… — rzekł Cuss.
Drzwi zamknęły się i pani Hall nie mogła słyszeć dalszej rozmowy. Przez następne 
dziesięć minut dolatywały ją tylko szepty, petem usłyszała okrzyk zdziwienia, 
szastanie 
nogami, odgłos padającego krzesła, wybuch śmiechu i szybkie kroki na schodach.
Do sieni wbiegł Cuss, blady, z błędnymi oczyma: Pozostawił drzwi otwarte i nie 
zwracając 
najmniejszej uwagi na gospodynię przeleciał przez sień i wybiegł na dwór; 
słyszała jego 
przyśpieszone kroki na gościńcu. Biegł z kapeluszem w ręku.
Pani Hall stała spoglądając na otwarte drzwi bawialni, potem do uszu jej 
doleciał 
stłumiony śmiech nieznajomego. Ze swego punktu obserwacyjnego nie mogła dojrzeć 
jego 
twarzy. Drzwi od bawialni zamknęły się znowu i dom ogarnęła cisza.
Cuss poszedł wprost do pastora, pana Bunting.
— Czy ja oszalałem? — zawołał wchodząc w skromne progi duchownego. — Czy ja 
wyglądam na wariata?
— Co się stało? — rzekł pastor odkładając zeszyt z przyszłym kazaniem.
— Ten człowiek z oberży…
— No i cóż?
— Dajcie mi się czegoś napić! — wołał Cuss padając na krzesło.
Gdy uspokoił nerwy kieliszkiem taniego sherry — był to jedyny trunek odpowiedni 
do 
środków pastora — opowiedział mu swoją rozmowę z nieznajomym.
— Wszedłem — mówił nie mogąc jeszcze złapać tchu — i przedstawiłem mu listę ze 
składkami na pielęgniarkę. Schował ręce w kieszenie i usiadł na krześle. 
Pociągał nosem. 
Widać, że ma okropny katar. Powiedziałem mu, że doszło do moich uszu, jakoby 
zajmował 
się sprawami naukowymi. Odparł: „Tak” i kichnął. Nic dziwnego, że jest 
zakatarzony: tak się 
opatula. Zawinięty od stóp do głów. Wygląda na mumię. Przedłożyłem mu projekt 
utworzenia 
funduszu na stałą pielęgniarkę chorych w naszej wiosce, a mówiąc rozglądałem się 
dokoła. 
Wszędzie butelki, flaszeczki, retorty, wagi; w pokoju unosił się dziwny zapach. 
Zapytałem, 
czy podpisze. Odpowiedział, że się namyśli. Spytałem go prosto z mostu, nad czym 
pracuje, 
czy zajęty jest badaniami. Odpowiedział: „Tak”. Czy to są badania długie? 
Mozolne? — Na 
to pytanie już się zniecierpliwił. „Diablo mozolne!” — rzekł takim głosem, jak 
gdyby mnie 
odsyłał do diabła. — Tak? — podchwyciłem. Ten wykrzyknik, nie wiem dlaczego, 
doprowadził go do wściekłości. Już pierwej kipiał, a teraz wybuchł jak wrzący 
kocioł, kiedy 
nie może pary z siebie wydobyć. „Co panu do mnie?” — zawołał. — „Co pan tu nos 
wścibia?” — Przeprosiłem go grzecznie. Zakaszlał i kichnął. Potem już spokojniej 
mówił, że 
zajęty był sporządzaniem pewnego przepisu. Wchodziło tam pięć ingrediencji. 
Wsypał je do 
retorty, odwrócił się na chwilę. Okno było otwarte, wiatr uniósł papier z 
przepisem. Właśnie 
paliło się na kominku. Papier frunął i wpadł w ogień. On rzucił się za nim, ot 
tak, i wydobył z 
płonących głowni. W chwili tej, dla pokazania mi, jak to było, wyciągnął ramię…
— No i cóż?
— W rękawie nie było ręki… — Ha? — pomyślałem, — Spalił sobie rękę… Ma zapewne 
korkową, ale teraz ją wyjął. Potem jednak zastanowiłem się, że to dziwne. Jeżeli 
on nie ma 
ręki, to cóż porusza się w rękawie? A powiadam panu, że rękaw był pusty, 
przynajmniej do 
łokcia. Widziałem to przez dziurę w ubraniu. — Wielki Boże! — krzyknąłem. On 
spojrzał na 
mnie tymi strasznymi szklanymi oczyma, potem rzucił okiem na swój rękaw…
— I cóż dalej?
— Umilkł, popatrzył na mnie i włożył rękaw do kieszeni. — „Mówiłem — ciągnął 
dalej 
— że przepis palił się. Prawda?” — Zakaszlał pytająco. — Jakim sposobem. — 
rzekłem — 
możesz pan poruszać pustym rękawem? — „Pustym rękawem?” — zagadnął. — Tak, 
pustym 
rękawem — powtórzyłem. — „To jest pusty rękaw? Czyś pan widział, że to pusty 
rękaw?” 
Wyprostował się jak struna. I ja się podniosłem. Postąpił trzy kroki i stanął 
tuż obok mnie. 
Kichnął znowu. Ja ani drgnąłem, choć ta owinięta głowa i te szklane ślepia mogą 
najodważniejszego przestraszyć. — „Powiedziałeś pan, że to jest pusty rękaw?” — 
rzekł. — 
—Naturalnie — powtórzyłem. Milczał przez chwilę, potem wyjął rękaw z kieszeni i 
wzniósł 
rękę, jak gdyby chciał mi ją znowu pokazać. Spojrzałem… Zimny pot wystąpił mi na 
czoło. 
— Rękaw jest pusty — rzekłem odchrząknąwszy dla dodania sobie odwagi. Chciał coś 
powiedzieć. Strach mnie porwał. Wyciągnął rękaw w moją stronę powoli, bardzo 
powoli, ot 
tak; miałem go sześć cali przed oczyma. Ciarki mnie przeszły, gdym widział, jak 
ten pusty 
rękaw się zbliża. A potem…
— No i cóż?
— Potem jakieś dwa palce chwyciły mnie za nos..:
Bunting roześmiał się.
— Dobrze się panu śmiać — zawołał Cuss — ale ja przestraszyłem, się okropnie. 
Porwałem go za rękaw, potrząsnąłem nim i wybiegłem z pokoju jak oparzony.
Cuss umilkł. Nie można było wątpić w szczerość jego strachu. Obracał się na 
krześle, był 
bardzo wzburzony; wypił drugi kieliszek lichego wina, którym go poczęstował 
pastor.
— Kiedym go wziął za rękaw — mówił dalej Cuss — to poczułem pod palcami ciało i 
kości…
— Więc rękaw nie był pusty?
Pan Bunting spojrzał na Cussa podejrzliwie.
— To dziwna historia… — rzekł — to istotnie bardzo dziwna historia! — powtórzył 
z 
naciskiem.
ROZDZIAŁ V 
KRADZIEŻ NA PROBOSTWIE
O kradzieży na probostwie dowiedziano się od pastora i jego żony. Zdarzyło się 
to nad 
ranem w drugi dzień Zielonych Świątek, w dniu dorocznych zabaw w I ping.
Pani pastorowa obudziła się nagle przed świtaniem, co jej się wydało, że ktoś 
otworzył, a 
potem zamknął drzwi od sypialnego pokoju. Nie obudziła męża. lecz usiadła na 
łóżku i 
nasłuchiwała. Doleciał ją wyraźny tupot bosych nóg; dreptały po sąsiedniej 
bawialni, 
wreszcie oddaliły się dążąc przez sień ku schodom.
Teraz dopiero pani Bunting obudziła męża, cichutko, ostrożnie. Włożył okulary, 
szlafrok i 
pantofle, wyszedł po ciemku na schody i nadstawił ucha. Słyszał wyraźnie 
chodzenie po 
swoim gabinecie na dole, otwieranie biurka, a wreszcie silne kichnięcie.
Powrócił do pokoju, sypialnego, uzbroił się w najgroźniejszy oręż, jaki miał pod 
ręką… w 
pogrzebacz i zszedł ze schodów, jak mógł najciszej. Pani Bunting wyglądała przez 
uchylone 
drzwi.
Było około czwartej po północy; ciemności już się przerzedziły. W sieni 
zarysowywały się 
ściany i sprzęty, drzwi do gabinetu tworzyły czarną plamę.
Dokoła panowała cisza przerywana tylko skrzypieniem schodów pod nogami pana 
Buntinga i szelestem dolatującym z gabinetu.
Nagle coś brzękło, potem słychać było otwieranie szuflady i szelest papierów, 
następnie 
rozległo się półgłośne przekleństwo i potarcie zapałki. Żółty błysk oświetlił 
pracownię.
Pan Bunting zszedł już był i przez szparę w drzwiach mógł widzieć pulpit, 
otwartą 
szufladę oraz płonącą na pulpicie świecę, ale złodzieja nie widział…
Stał namyślając się, co robić; pani Bunting, blada i przerażona, zstępowała 
powoli ze 
schodów idąc na odsiecz mężowi. Jedno tylko podtrzymywało pastora na duchu, 
mianowicie 
pewność, że złodziej był miejscowy, osiadły we wsi.
Oboje małżonkowie słyszeli brzęk pieniędzy, co świadczyło, że rabuś odszukał ich 
krwawe oszczędności: dwa funty szterlingi w złotej monecie po pół suwerena.
Dźwięk ten pobudził odwagę pana Buntinga. Chwycił pogrzebacz i wpadł do pokoju, 
a 
żona za nim.
— Poddaj się! — zawołał groźnie pastor. Wtem umilkł przerażony. W pokoju nie 
było 
nikogo…
Jednak przed chwilą słyszeli kroki i brzęk pieniędzy. Słuch przecież ich nie 
mylił… Stali 
oszołomieni, wreszcie pani Bunting zajrzała pod biurko, mąż jej podniósł serwetę 
zakrywającą stolik do kart, potem pani pastorowa zaglądała za firanki, a pan 
pastor grzebał w 
popiołach kominka; pani pastorowa przerzucała papiery w koszu, a pan pastor 
zazierał do 
koszyka z węglem. Potem oboje stanęli na środku i patrzyli na siebie w niemym 
zdziwieniu.
— Byłbym przysiągł! — szepnął pan Bunting.
— Świeca! — odszepnęła pani Bunting. — Kto zapalił świecę?
— Świeca! palił świecę?
— Szuflada otwarta, pieniędzy nie ma… — mówił pastor.
Pani pastorowa podbiegła do drzwi.
— To niepojęte, to niesłychane! — wołała.
W sieni rozległo się kichnięcie. Wybiegli oboje; w chwili tej drzwi od kuchni 
stanęły 
otworem.
— Bierz świecę! — krzyknął pan Bunting. Słyszeli oboje odsuwanie rygla. Pastor 
widział
otwierające się drzwi na podwórze. Nikt przez te uchylone drzwi nie wyszedł; 
otworzyły 
się i zamknęły same…
W chwili tej zgasła świeca przyniesiona przez panią Bunting z gabinetu. Stali 
oboje na 
progu obawiając się wejść do kuchni.
Izba była pusta. Zamknęli znowu i zaryglowali drzwi prowadzące na podwórze, 
zajrzeli we 
wszystkie kąty, nawet do stągiewki z woda, i wreszcie zeszli do piwnicy.
W całym domu nie znaleźli żywej duszy, pomimo najściślejszych poszukiwań.
Było już dobrze widno, a oni jeszcze ze świecą lustrowali każdy pokój z osobna.
— To niesłychane! — powtarzał pastor po raz dwudziesty może.
— Patrz… Zuzia schodzi z poddasza — szepnęła pani pastorowa. — Schowaj się za 
drzwi, 
a jak wejdzie do kuchni, wracaj na górę.
ROZDZIAŁ VI 
MEBLE OSZALAŁY!
Tego samego dnia, drugiego Zielonych Świątek, skore świt, zanim jeszcze 
utrapiona Millie 
wstała do swych codziennych obowiązków, małżonkowie Hall, obudziwszy się 
wcześniej niż 
zwykle, zeszli do piwnicy. Wiodły ich tam tajemnicze sprawy będące w ścisłym 
związku z 
piwem sprzedawanym w gospodzie.
Zaledwie znaleźli się w piwnicy, gdy pani Hall przypomniała sobie, że zostawiła 
w pokoju 
sypialnym butelkę z salsaparillą.
Ponieważ była ekspertem i główną sprawczynią zmian w składzie chemicznym piwa, 
zatem Hall został wyprawiony na górę po butelkę.
Przechodząc przez sień zdziwił się, że drzwi od pokoju gościa są otwarte. Wszedł 
do 
sypialni, znalazł butelkę. Wracając zdumiał się widząc, że drzwi wchodowe są 
zamknięte 
tylko na klamkę, choć zostały wieczorem zaryglowane.
Nie był z natury domyślny, jednak od razu zestawił ten fakt z drugim, a 
mianowicie z 
otwartymi drzwiami pokoju gościa, i dostrzegł pomiędzy obu faktami pewien 
związek. 
Przypomniały mu się też ostrzeżenia pana Henfreya.
Wczoraj wieczorem sam przyświecał żonie, gdy zamykała drzwi na rygiel… Stał 
chwile, 
przyglądał się od ryglowanym, drzwiom, wreszcie, nie rozstając się z butelką, 
powrócił na 
górę.
Zapukał do drzwi nieznajomego. Nie było odpowiedzi. Zapukał znowu, popchnął 
drzwi i 
wszedł.
Przypuszczenia jego sprawdziły się. Łóżko było puste, pokój również, a co 
dziwniejsza, 
zastanowiło to nawet niebystrego wcale pana Halla, na krześle leżało ubranie, 
jedyny garnitur 
nieznajomego, i bandaże, którymi miał owiniętą głowę. Nawet kapelusz o szerokim 
rondzie 
pozostał na łóżku.
Hall wszystko to rozważał, powoli wyprowadzając wnioski. Rozmyślania te przerwał 
mu 
groźny głos żony dochodzący z piwnicznych czeluści.
— Czegóż się bawisz? — krzyczała pani Hall. Pobiegł do niej co tchu.
— Joasiu… — szeptał pędząc po schodach. — To co mówił Henfrey, jest widać 
prawdą. 
Jego w pokoju nie ma, a drzwi otwarte…
Pani Hall nie mogła w pierwszej chwili zrozumieć, a gdy wreszcie pojęła, o co 
chodzi, nie 
ufając jak zwykle mężowi zapragnęła przekonać się na własne oczy i zobaczyć 
pusty pokój.
Hall, wciąż z butelką w ręku, szedł naprzód.
— Jego nie ma, a ubranie jest… — mówił. — Jak on mógł wyjść bez ubrania? To 
dziwne!
Gdy wychodzili z piwnicy do sieni, widzieli wyraźnie, że drzwi wchodowe 
otworzyły się, 
a potem zamknęły same. Pani Hall wysunęła się naprzód i pobiegła na górę.
W sieni ktoś kichnął. Hall idący o parę kroków za żoną słyszał to kichniecie; 
ona usłyszała 
je także, ale była pewna, że to mąż kicha. Wbiegła, otworzyła drzwi do pokoju 
gościa i 
rozejrzała się.
— To dziwne! — rzekła półgłosem.
Tuż za plecami usłyszała znowu kichnięcie; odwróciła się i ku wielkiemu swojemu 
zdziwieniu spostrzegła, że Hall jest jeszcze na schodach. Po chwili jednak był 
już przy niej. 
Nachyliła się, powiodła ręką po ubraniu i po pościeli.
— Chłodna… — oświadczyła. — Wyszedł co najmniej przed godziną…
Nagłe zdarzyło się coś dziwnego. Kołdra podskoczyła w górę, potem opadła, tak 
zupełnie, 
jak gdyby jakaś niewidzialna ręka odsłoniła łóżko i zakryła je zaraz. W tejże 
chwili leżący na 
łóżku kapelusz nieznajomego podskoczył i uderzył panią Hall; potem skoczyła 
gąbka, 
następnie krzesło z ubraniem nieznajomego zawirowało w powietrzu; ubranie spadło 
na 
ziemie, cztery drewniane nogi zawisły groźnie nad głowa pani Hall.
Gospodyni krzyknęła, krzesło uderzyło ją w plecy i wypchnęło za drzwi, w ten sam 
sposób 
obszedłszy się z jej małżonkiem.
Wylecieli oboje. Za nimi trzasnęły drzwi; ktoś zamknął je na klucz od wewnątrz… 
Potem 
słychać było piekielny harmider, jak gdyby triumfalny taniec łóżka ze stołkami, 
wreszcie 
zapanowała cisza.
Pani Hall zemdlała wpadając w otwarte ramiona swego małżonka.
Przy pomocy Millie, obudzonej tym hałasem, zdołał on znieść tłustą jejmość na 
dół i 
zastosować zwykłe środki używane dla przywracania zmysłów damom.
— To duchy! Nic innego, tylko duchy! — mówiła ocucona pani Hall. — Czytałam o 
tym 
w gazetach… Wiem… stoły i krzesła podskakują i chodzą w powietrzu !
— Napij się jeszcze trochę, Joasiu, to cię pokrzepi… — namawiał Hall dolewając 
jej ginu.
— Zamknij go! — krzyknęła nagle. — Niech on mi się nie pokazuje na oczy! 
Powinnam 
była domyślić się. Takie straszne oczy i głowa owinięta… i nigdy nie chodził do 
kościoła… I 
te flaszki… tyle flaszek… Na co to porządnemu człowiekowi? Po wpuszczał duchy w 
moje 
meble! Takie porządne, wysłużone meble! Moja matka siadywała na tym krześle, jak 
byłam 
jeszcze dzieckiem… I pomyśleć, że to samo krzesło zamierzało się na mnie i 
podnosiło nogi!
— Jeszcze kropelkę, Joasiu, dla uspokojenia nerwów…
Posiali służącą po pana Sandy Wadgersa, kowala.
— Pan Hall kłania się — mówiła — a meble na górze stają dęba… Może pan do nas 
zajdzie?
Pan Wadgers był człowiekiem bywałym i wielce pomysłowym. Zmiarkował od razu, co 
się święci.
— To są czary… — oświadczył. — Nic nie pomoże, tylko trzeba zawiesić na sznurku 
podkowę…
Małżonkowie chcieli, żeby poszedł na górę; ale jemu nie było pilno. Wolał 
wypytywać: 
jak to właściwie było?
Do rozmowy przyłączył się obudzony wrzawą pan Huxter, właściciel sklepu z 
tytoniem z 
przeciwka. Anglosaski zmysł parlamentarny ujawnił się tu w pełni: było dużo 
bezowocnej 
gadaniny.
— Rozważmy naprzód fakty… — mówił pan Sandy Wadgers. — Zastanówmy się, czy 
mamy prawo otwierać drzwi przemocą…
Nagle drzwi pokoju na górze otworzyły się same. Zebrani na naradę zobaczyli 
schodzącą 
ze schodów postać w płaszczu, kapeluszu i ciemnych okularach.
Nieznajomy przeszedł przez sień i stanął.
— Patrzcie!… — rzekł.
Oczy zgromadzonych powędrowały za jego wyciągniętym palcem i ujrzały butelkę 
salsaparilli stojącą przy drzwiach od piwnicy.
Wymówiszy to słowo nieznajomy wszedł do bawialni i zaniknął im drzwi przed 
nosem, 
bezlitośnie i złośliwie. Milczeli, dopóki nie przebrzmiał zgrzyt klucza.
— Nie… to przechodzi ludzkie pojęcie! — odezwał się wreszcie pan Wadgers. — 
Wejdź 
pan, zażądaj wyjaśnienia… — rzekł do pana Halla.
Mąż oberżystki nie od razu zrozumiał, co ma zrobić, a gdy mu to przełożono 
wyraźniej, 
namyślał się. Dopiero popchnięty przez żonę otworzył drzwi i zaczął:
— Przepraszam…
— Idź pan do diabła i zamknij drzwi za sobą!… — huknął nieznajomy grzmiącym 
głosem.
Tak się skończyła ta krótka rozmowa.
ROZDZIAŁ VII 
NIEZNAJOMY PRZEDSTAWIA SIĘ POD INNĄ POSTACIĄ
Nieznajomy wszedł do bawialni około pół do szóstej i pozostał w niej do 
południa, przy 
zamkniętych drzwiach i okiennicach. Nikt, po przygodzie, jaka spotkała Halla, 
nie śmiał się 
zbliżyć do drzwi.
Przez cały ten czas nieznajomy był na czczo. Dzwonił trzy razy, za każdym razem 
silniej i 
niecierpliwiej, ale nikt nie przychodził na wezwanie.
— Niechaj mu diabeł służy, skoro innych do diabła wysyła!… — mruczała pani Hall.
Tymczasem rozeszła się wieść o kradzieży na probostwie i zaczęto wysnuwać 
wnioski i 
zestawiać fakty.
Hall, wziąwszy sobie na pomoc kowala Wadgersa, udał się do sędziego śledczego, 
pana 
Shucklewortha, aby zasięgnąć jego rady.
Co przez ten czas robił gość — nie wiadomo. Chwilami chodził po pokoju, to znowu 
dolatywały z bawialni groźne pomruki i przekleństwa, tłuczenie butelek, szelest 
papierów 
rozdzieranych niecierpliwą ręką.
Zbiorowisko przed gospodą zwiększało się z każdą chwilą. Nadeszła pani Huxter, 
przybyli 
młodzieńcy wystrojeni w nowe kurtki i białe papierowe kołnierzyki. Pytania i 
odpowiedzi 
krzyżowały się napełniając wrzawą powietrze.
Dzień był śliczny. Mieszkańcy Iping stroili ulice we flagi, nadając im 
świąteczny wygląd; 
przed kuźnią roztasowalo się kilka wózków czekoladowej barwy: przywiozły one 
wędrownych sztukmistrzów i komediantów.
Nieznajomy miotał się w zaciemnionej bawialni, nie mogąc się doczekać przyjścia 
oberżystki.
Około południa otworzył nagle drzwi. Kilka osób stało przy ladzie.
— Pani Hall! — zawołał.
Ktoś z obecnych pobiegł po gospodynię. Ukazała się po chwili z groźnym obliczem. 
Weszła niosąc na tacy nie zapłacony rachunek i spytała:
— Pan zapewne chciał płacić?
— Dlaczego nie dostałem śniadania? Dlaczego pani nie przychodzi, gdy dzwonię?
— Dlaczego mój rachunek nie zapłacony? — odpowiedziała mu pytaniem pani Hall. — 
Chciałabym, się wpierw o tym dowiedzieć…
— Mówiłem pani przed trzema dniami, że oczekuje przekazu.
— Możesz pan poczekać kilka godzin na śniadanie, jeżeli ja czekam kilka dni na 
moją 
należność. Prawda?
Nieznajomy zaklął krótko, ale siarczyście.
— Prosiłabym pana, abyś schował swoje przekleństwa dla siebie… — rzekła pani 
Hall z 
godnością.
Nieznajomy był rozwścieczony. Wszyscy obecni widzieli, że pani Hall odnosi nad 
nim 
przewagę. Sam dal tego dowód przemawiając innym tonem.
— Moja dobra pani… — zaczął.
— Proszę mi nie wyjeżdżać z „dobrymi paniami’’. Ja jestem sobie pani, bez 
dobroci…
— Chociaż mój przekaz jeszcze nie nadszedł… — Nie zawracaj pan głowy przekazami!
— Znalazłem jednak w kieszeni…
— Mówiłeś mi pan przed trzema dniami, że masz przy sobie tylko drobniejszą 
monetę…
— Znalazłem więcej.
— Doprawdy? — zawołała pani Hall drwiąco.
To rozdrażniło nieznajomego.
— Co znaczą te drwiny? — krzyknął.
— Zanim panu dam śniadanie — odparła — zanim wezmę pieniądze, musisz mi pan 
wpierw wyjaśnić parę rzeczy, których ja nie rozumiem i nikt zrozumieć nie może, 
a wszyscy 
by chcieli. Więc naprzód: co pan zrobił moim krzesłom na górze i dlaczego pański 
pokój był 
pusty, a także jakim sposobem wszedłeś pan do niego? Moi goście zwykli wchodzić 
przez 
drzwi, a kto wchodzi inaczej, ten powinien się wytłumaczyć. Chce i muszę 
wiedzieć, jak się 
pan tutaj dostał. A chcę także dowiedzieć się…
Nieznajomy tupnął nogą i zawołał: „Milczeć”, takim „losem, że wszyscy się 
przelękli.
— Nie wiecie, kto ja jestem i czym jestem!… — mówił. — Ja wam zaraz pokażę…
Powiódł ręką po twarzy i cofnął dłoń. Ukazała się czarna pustka…
— Patrzcie… — rzekł.
Wystąpił naprzód i podał pani Hall jakiś przedmiot, który ona wzięła 
automatycznie. Ale 
zobaczywszy, co to jest, wypuściła z rąk i krzyknęła przeraźliwie.
To był nos nieznajomego, nos czerwony, lśniący. Potoczył się na ziemię z takim 
szelestem 
jak tektura.
Potem nieznajomy zdjął okulary. Wszyscy osłupieli. Zdjął kapelusz, zdarł 
faworyty i 
bandaże. Przez chwilę zalegało milczenie, brzemienne grozą.
— Jezu Chryste! — krzyknął ktoś wreszcie.
Zapanował popłoch; pani Hall rzuciła się do drzwi, inni za nią. Spodziewali się 
zobaczyć 
okropne rany, szpetotę, słowem — coś strasznego, a tymczasem nie ujrzeli nic.
Jeden uciekał przed drugim, potrącano się wzajem, przeskakiwano przez nos i 
faworyty, 
żeby nie dotknąć czarów.
Przed nimi stała bezgłowa postać wymachująca pustymi rękawami i miotająca 
przekleństwa, które nie wiadomo skąd wychodziły.
Ludzie we wsi usłyszeli krzyki i pędząc w ich kierunku ujrzeli dziwne rzeczy. 
Pani Hall 
wybiegła z domu jak opętana, Teddy Henfrey wypadł za nią, ale się przewrócił na 
progu. 
Wszyscy wylatywali z izby szynkowej. Wywabiona z kuchni hałasem wpadła Millie, a 
widząc nieznajomego bez głowy wrzasnęła wniebogłosy.
Kto żył we wsi, biegł ku oberży, a więc sklepikarka z synem, golibroda, szewc, 
krawiec, 
wiejscy eleganci, młode dziewczęta, poważne matrony, starcy, sztukmistrze i 
komedianci z 
czekoladowych bud. Ze czterdzieści osób zebrało się przed gospoda,. Utworzyła 
się istna 
wieża Babel, bo wszyscy mówili jednocześnie.
Paru mężczyzn podtrzymywało panią Hall, która po raz wtóry w dniu owym 
postradała 
zmysły.
Naoczni świadkowie zdumiewającego wypadku wrzeszczeli głośniej od innych, 
znajdując, 
i słusznie, że warto ich posłuchać.
— Co on teraz robi? — wołano;
— Porwał nóż, chciał zamordować Millie! — wrzeszczał ślusarz.
— A ja wam powiadam, że to czarownik. Trzeba go ze wsi wyświęcić… — domagał się 
felczer.
Ciekawi zaglądali przez okna do izby. Jeden, stojący najbliżej, opowiadał:
— Biegnie za dziewczyną… Powrócił… z nożem w ręku… Wziął chleb… On pewno chce 
zabić Millie…
Zrobił się znowu popłoch. Objaśniający młodzieniec został odepchnięty od okna. 
Ustępowano miejsca nowym przybyszom.
Pan Hall powracał wiodąc ze sobą konstabla, pana Bobby Jaffersa, zbrojnego w 
rozkaz 
aresztowania; za nimi szedł z godnością kowal Wadgers.
Pan Hall wstąpił na schody; zmierzał prosto do drzwi. Ujrzał je otwarte.
— Konstablu — rzekł — czyń twoją powinność. Jaffers wszedł do bawialni, Hall za 
nim, 
Wadgers na końcu. Zobaczyli naprzeciw siebie bezgłową postać, w jednej ręce 
osłoniętej 
rękawiczką postać ta trzymała chleb, w drugiej — kawał sera.
— To on! — zawołał Hall.
— Cóż to za licho? — odezwał się nad kołnierzem płaszcza piskliwy głos.
— Nie miałem jeszcze do czynienia z takimi ptaszkami — rzekł pan Jaffers 
jowialnie — 
ale skoro kazali aresztować, to aresztuję pana, z głową lub bez, mnie wszystko 
jedno.
— Precz ode mnie! — wrzasnęła czarna postać odrzucając chleb i ser i podbiegając 
do 
stołu z widocznym zamiarem chwycenia noża — ale Hall uprzedził ten zamiar.
Jaffers chwycił ręce i ścisnął niewidzialne gardło.
Dostał czymś niewidzialnym po twarzy, ale nie zwolnił uścisku. Hall podał nóż 
Wadgersowi, który stanął przy drzwiach w charakterze więziennego dozorcy. 
Jaffers borykał 
się v/ciąż z nieznajomym.
— Chwytaj za nogi! — krzyknął do pana Halla. Ten chciał spełnić rozkaz, ale 
został 
kopnięty tak mocno, że odskoczył w bok. Wadgers widząc, że bezgłowy człowiek 
obala 
konstabla na ziemię, począł wzywać ratunku. Nadbiegli Huxter i Siddebridge, 
powroźnik. W 
tejże chwili kilka butelek zawirowało w powietrzu i rozbiło się o ich głowy, 
napełniając pokój 
strasznym wyziewem.
— Poddam się! — zawołał nieznajomy, choć trzymał już kolano na piersi konstabla; 
zerwał się przerażający, bezgłowy, bezręki, bo zerwano mu w bójce obie 
rękawiczki 
osłaniające puste powietrze. — Na nic się to nie zda… — mówił nie mogąc 
widocznie złapać 
oddechu.
Dziwnie było słyszeć głos wychodzący z próżni, ale wieśniacy z hrabstwa Sussex 
to 
najtrzeźwiejsi ludzie pod słońcem. Jaffers podniósł się, wyjął z kieszeni parą 
kajdanków.
— Nie wiem, doprawdy, jak je nałożyć… — mówił zafrasowany.
Nieznajomy opróżnił rękawy palta, nachylił się, zdjął buty i skarpetki.
— Do stu piorunów! — huknął Wadgers. — To nie człowiek. To puste ubranie! 
Patrzcie… 
Można wsunąć rękę w kołnierz — nic tam nie ma…
Dotknął czegoś niewidzialnego.
— Mógłbyś pan nie pakować mi palców w oczy — zapiszczał głos wychodzący z 
pustki. 
— Ja tu jestem cały: z głową, rękoma, nogami, choć nikt mnie dojrzeć nie może. 
Sytuacja 
niezbyt miła dla mnie, ale to jeszcze nie powód, żeby lada dudek w Iping deptał 
mi po nogach 
i szarpał mnie na kawałki.
Ubranie, zupełnie już rozpięte, wisiało w powietrzu. Do pokoju weszło jeszcze 
kilka osób.
— Niewidzialny? Co? — drwił Huxter. — Kto słyszał kiedy o takim cudzie?
— To rzecz dziwna, ale nie zbrodnia. Po co było wzywać policję? — wołał piskliwy 
głos.
— Robię, co mi kazali — oświadczył chłodno Jaffers. — Mam w kieszeni rozkaz 
aresztowania i aresztuję. Chodzi tu nie o niewidzialność, ale o kradzież z 
włamaniem. Dziś w 
nocy okradziono probostwo.
— I cóż z tego? — zapytał niewidzialny głos.
— Poszlaki świadczą…
— Wszelakie poszlaki są głupstwem — zapiszczał nieznajomy. — Zresztą gotów 
jestem 
pójść z panem. Tylko bez kajdanków.
— Inaczej nie można.
— Powiadam: bez kajdanków.
— Przepraszam, ale…
Postać usiadła; zanim obecni zmiarkowali, co się dzieje, buty, skarpetki i 
spodnie zostały 
rzucone pod stół.
— Trzymaj, łapaj! — huknął Jaffers miarkując, co z tego wyniknie. Chwycił palto; 
szarpało się zawzięcie. Wypadła z niego koszula, wreszcie palto pozostało w ręku 
konstabla 
— puste!
— Trzymajcie! — wołał. — Jak się rozbierze, to go już nie zobaczymy!
— Trzymajcie! — krzyczeli wszyscy.
Rękawy od koszuli wymachiwały w powietrzu i nagle uderzyły Halla tak silnie, że 
jego 
rozstawione ręce opadły, potem koszula podniosła się w górę, jak gdyby ją ktoś 
zdejmował 
przez głowę. Jaffers pochwycił ją. Dostał w twarz tak, że się w całym pokoju 
rozległo, choć 
nie było widać ręki, która mu wymierzyła policzek.
— Trzymaj, łapaj! — wołali wszyscy i biegali po pokoju, ale nic złapać nie 
mogli.
— Zamknijcie drzwi! — ktoś krzyknął. — Nie należy go stąd wypuszczać!
— Ja coś schwyciłem! To on! — zawołał Wadgers triumfalnie.
W tejże chwili dostał pięścią w nos — zalał się krwią. Każdy coś oberwał: 
Henfrey miał 
ząb wybity, Huxter — guz na czole, Jaffers otrzymał silne uderzenie w plecy. 
Uczuł nagie, że 
coś stanęło pomiędzy nim. a Huxterem i nie pozwala im się zbliżyć. Namacał 
ramiona.
— Mam go! — krzyknął borykając się z niewidzialnym przeciwnikiem, aż mu żyły 
wezbrały na skroniach. Nieznajomy popychał go ku drzwiom. Konstabl zmagając się 
z nim i 
przechylając się to w prawo, to w lewo wpadł do izby szynkowej. Chciał wtłoczyć 
niewidzialną postać z powrotem do bawialni, ale ona wypchnęła go za drzwi 
wejściowe. 
Spadł z kilku schodów na ulicę…
Nieznajomy wysunął się za nim.
Na ulicy, przed domem Huxtera, ktoś potrącił przechodzącą kobietę.
To był ostatni znak życia dany przez Niewidzialnego Człowieka. Zniknął bez 
śladu.
Przez chwile zbiorowisko stało spłoszone, potem panika rozegnała wszystkich, jak 
wiatr 
rozpędza suche liście. Tylko Jaffers leżał na wznak, z nogami na schodach, a 
głową niżej.
ROZDZIAŁ VIII 
W PRZELOCIE
Ósmy rozdział jest króciutki i opowiada, jak Gibbins, naturalista, leżący na 
pobliskim 
pagórku w tym mniemaniu, że nie ma żywej duszy dokoła, usłyszał nagłe kaszel, 
potem 
kichanie, a wreszcie srogie przekleństwa.
Podniósł głowę i — nic nie zobaczył. A jednak glos był wyraźny; klął 
siarczyście, dobór 
przekleństw był tak różnorodny, iż świadczył o dużym wykształceniu owej 
rozdrażnionej a 
niewidzialnej osoby. Była chwila, w której głos brzmiał najsilniej, potem 
stopniowo słabł i 
oddalał się, wreszcie umilkł zupełnie, oddalił w stronę Adderdean. Raz jeszcze 
rozległo się 
kichnięcie i zapanowała znowu cisza.
Gibbins nic nie wiedział o zajściach, które dnia tego zdarzyły się w Iping, lecz 
to, co 
słyszał na własne uszy, było tak dziwne, iż go wyprowadziło z filozoficznej 
równowagi. 
Wstał, zbiegł co tchu z pagórka i podążył do domu.
ROZDZIAŁ IX 
PAN TOMASZ MARVEL
Macie sobie wyobrazić pana Tomasza Marvela jako tłustego, przysadzistego 
jegomościa. 
Jegomość ten miał twarz okrągłą, nos pałkowaty, czerwony, usta grube, zarost 
bardzo rzadki i 
widoczną skłonność do tuszy. Ubranie jego dosyć niedbałe, brak guzików przy 
kurtce, 
wytarty kapelusz oraz inne ślady zaniedbania świadczyły, że był kawalerem.
Pan Tomasz Marvel siedział sobie na drodze do Adderdean, spuścił do rowu stopy w 
skarpetkach wątpliwej czystości i całości i przymierzał parę butów. Dawno już 
nie miał tak 
dobrych i całych, ale za to były o wiele za duże; te, które zdjął, pasowały 
lepiej, lecz miały za 
cienkie podeszwy i przepuszczały wilgoć.
Otóż pan Marvel nie znosił dużych butów, ale nie znosił też wilgoci. Nigdy 
jeszcze się nie 
zastanawiał, co mu było przykrzejsze, bo nie lubił w ogóle myśleć. Postawił obie 
pary przy 
sobie na drodze i przyglądał im się apatycznie; uważał, że obie są bardzo 
brzydkie. Nagle 
jakiś Głos odezwał się za jego plecami:
— No, mam przynajmniej buty!…
— To są buty z Dobroczynności, a która para brzydsza, tego i diabeł nie pozna — 
odparł 
pan Tomasz Marvel nie odwracając głowy.
— Hm! — mruknął Głos.
— Ha! Nosiłem już gorsze, nie nosiłem i żadnych — ubolewał pan Marvel. — Całe, 
to 
prawda, ale dżentelmen, któremu życie schodzi na włóczędze, ma wciąż swoje buty 
przed 
oczyma i chciałby patrzeć na coś porządnego. Nie mogłem to lepszych dostać? Już 
takie moje 
szczęście, bo przecież ten powiat słynie z dobrych butów. Schodziłem go wszerz i 
wzdłuż. 
Dziesięć lat biorę stąd buty… i oto jakie mi dają po tak długiej znajomości.
— To przeklęty powiat: prosięta i osły, a nie ludzie — odezwał się znowu Głos.
— Prawda? — podchwycił pan Marvel. — Takie buty dać człowiekowi! Niech im tego 
Bóg nie pamięta!
Odwrócił głowę, żeby spojrzeć na buty interlokutora i porównać je ze swoimi, 
lecz w 
miejscu gdzie powinny były stać, nie było ani nóg, ani butów…
Wielkie zdumienie ogarnęło pana Marvela.
— Gdzież pan jesteś? — zapytał podnosząc się na czworakach i rozglądając dokoła.
Pustka. Nic oprócz gościńca, przydrożnej trawy i krzaków.
— Czy ja jestem pijany? — mruknął pan Marvel. — Czy mi się przesłyszało? A może 
mówiłem sam do siebie?
— Nie bój się… — rzekł Głos.
— Jakiś brzuchomówca… — pomyślał Marvel zrywając się na równe nogi. —— Gdzie 
pan jesteś, u licha? — zawołał. — Ja tam się niczego nie boję.
— Nie bój się… — powtórzył Głos.
— Ty mi się przelękniesz, poczekaj — zawołał pan Marvel. — Gdzie jesteś? Ukryłeś 
się 
pod ziemią? Mów.
Nie było odpowiedzi, Pan Tomasz Marvel stał zdumiony. Zaczynał się bać po 
trosze.
— Pójdźcie żąć! — zapiszczał Głos naśladując przepiórkę.
— To nie czas na udawanie i żarty! — krzyknął pan Marvel.
Nad drogą rozścielało się jasne, pogodne niebo, a droga biegła pusta i równa, 
nie było 
słychać żadnego szelestu oprócz ćwierkania.
— Upiłem się, nic innego — pomyślał pan Marvel podnosząc kołnierz. — To wódka 
przeze mnie gada… — szepnął.
— Nie wódka! — zaprzeczył mu piskliwy głos. — Jesteś zupełnie trzeźwy, ale radzę 
ci nie 
poddawać się strachowi.
— To wódka! — powtórzył jeszcze pan Marvel, ale zaczął się już bać i między 
fioletowymi cętkami twarz mu pobladła. Obejrzał się. raz jeszcze, ale ostrożnie, 
lękliwie.
— Mógłbym przysiąc, że słyszałem jakiś głos… — szepnął.
— Naturalnie, że słyszałeś.
— Znowu! — zawołał pan Marvel zamykając oczy i osłaniając je rękoma.
Nagle został schwycony za kołnierz i wstrząśnięty silnie.
— Słuchaj! — mówił Głos.
— Słucham… — jęknął pan Marvel i uczuł, że go ktoś dotyka ręką.
— Myślisz, że ja jestem złudzeniem? — pytał.
— Czymże innym być możesz? — odparł pan Marvel nie otwierając oczu.
— Dobrze… — zawołał Głos. — Będę ciskał w ciebie kamykami, dopóki nie zmienisz 
poglądu.
— Ale gdzież ty jesteś?
Głos nic na to nie odpowiedział. W powietrzu świsnął kamień, który przeleciał 
ponad 
głową pana Marvela.
Włóczęga odwrócił się i zobaczył drugi kamyk unoszący się w powietrzu; ten 
skaleczył 
mu nogę.
Pan Tomasz Marvel zerwał się i wrzasnął wniebogłosy. Chciał uciekać, ale się 
przewrócił 
na niewidzialnej przeszkodzie i znalazł znowu w pozycji siedzącej.
— No, teraz nie powiesz, że jestem przywidzeniem — rzekł Głos godząc znowu we 
włóczęgę.
Pan Marvel zamiast odpowiedzi próbował wstać, ale upadł na ziemię potknąwszy się 
o coś 
niewidzialnego.
— Jeżeli będziesz się opierał, to ci rozwalę głowę kamieniem! — zawołał Głos.
— Łatwo ci to przyjdzie… — mówił pan Marvel siadając na ziemi i opatrując sobie 
nogę. 
— Nie rozumiem, doprawdy… — mruczał. — Kamienie latają same w powietrzu… 
Kamienie gadają…
W tej chwili padł trzeci pocisk.
— To jednak łatwo zrozumieć — odezwał się Głos. — Ja jestem Niewidzialnym 
Człowiekiem.
— Czyż to możliwe? — pytał pan Marvel nie mogąc jeszcze przyjść do siebie.
— Widać, że możliwe, skoro tak jest.
— Jakim sposobem ukryłeś się?
— Ja się nie ukryłem; ja jestem po prostu niewidzialny. Chcę, abyś zrozumiał 
jedno…
— Ale gdzie ty jesteś?
— Tutaj, o sześć kroków przed tobą.
— Wolne żarty! Przecież mam oczy. Chcesz wmówić we mnie, że jesteś powietrzem?
— Jestem przezroczysty jak powietrze. Widzisz przeze mnie. A jednak mam ciało i 
kości, 
potrzebuję pić i jeść, potrzebuję także się odziać. Ale widzialny nie jestem.
— Doprawdy? No to podaj mi rękę. Chryste Panie! — wrzasnął nagle pan Marvel. — 
Toś 
mnie przestraszył! Chwyciłeś mnie jak w kleszcze…
Namacał rękę, która go dotknęła, potem ostrożnie, lękliwie przesunął dłoń w 
górę, poczuł 
ramię, piersi i obrośniętą twarz.
Nie wierzył dotykowi własnych palców.
— To niepojęte… zdumiewające… — mruczał. — Widzę przez ciebie zająca biegnącego 
po polu, ale ciebie nie widzę… tylko…
Przyjrzał się bliżej pustej na pozór przestrzeni.
— Czy nie jadłeś czasami chleba z serem? — zapytał trzymając wciąż niewidzialną 
rękę.
— Istotnie, jadłem; jeszcze nie strawiłem, więc je widać.
— To dziwne! — zdumiał się pan Marvel.
— Nie takie dziwne, jak ci się zdaje.
— Wytłumaczże mi, w jaki sposób zrobiłeś się niewidzialny.
— To za długa historia. Zresztą nie o to chodzi. Rad jestem, że cię spotkałem. 
Byłem nagi, 
bezbronny, wściekły, gotów mordować i palić po drodze…
— Wielki Boże! — krzyknął pan Marvel.
— Nagłe ujrzałem ciebie. Podszedłem z tyłu… wahałem się…
Zimny pot oblał pana Marvela.
— Pomyślałem sobie: — mówił dalej Głos — oto jakiś wyrzutek społeczeństwa. 
Takiego 
mi właśnie potrzeba. Więc zbliżyłem się i…
— Czymże ja, biedak, mogę ci się przysłużyć?
— Pomożesz mi zdobyć ubranie, mieszkanie i wiele innych rzeczy. Gdybyś nie 
chciał… 
Ale ty musisz chcieć…
— Zlituj się! — jęknął pan Marvel. — Widzisz, ja jestem biedak, obdartus… Nie 
zabijaj 
mnie! Pozwól mi odejść spokojnie. W głowie mi się już mąci… Myślę, że oszalałem 
albo 
co… Dokoła pustka… Niebo, ziemia, krzaki, nic więcej… I nagle jakiś Głos 
wychodzi z 
powietrza… Potem kamienie podskakują same… Co to wszystko znaczy?
— Choćbyś łamał sobie głowę przez resztę życia, to tego nie zrozumiesz. Ot, 
lepiej 
słuchaj, co ci powiem.
Pan Marvel wytrzeszczył oczy.
— Wybrałem ciebie właśnie — mówił Głos. — Ty jeden, oprócz tamtych osłów we wsi, 
wiesz, że istnieje Niewidzialny Człowiek. Będziesz moim pomocnikiem. Nie 
pożałujesz tego. 
Dokonamy wielkich rzeczy. Dam ci niezwykłą moc. Ty nie wiesz, jaką potęgą jest 
niewidzialność…
Głos umilkł na chwilę. W powietrzu rozległo się kichniecie.
— Ale jeżeli mnie zdradzisz — mówił — jeżeli nic będziesz wykonywał tego, co ci 
rozkażę…
Silna ręka spadła na ramię pana Marvela. Ten krzyknął ze strachu i skulił się.
— Nie zdradzę! Nie posądzaj mnie o złe zamiary! — prosił. — Powiedz, co mam 
zrobić… 
zrobię wszystko… wszystko, co rozkażesz… Boże! zlituj się!
ROZDZIAŁ X 
ODWIEDZINY PANA MARVELA W IPING
Gdy pierwszy strach minął, mieszkańcy Iping odzyskali mowę, a nawet wymowę. 
Poczęło 
się objawiać zwątpienie, z początku trochę lękliwe, ale niemniej wypełzały 
wątpliwości co do 
istnienia tego zdumiewającego zjawiska.
Łatwiej jest nie wierzyć w Niewidzialnego Człowieka, niż wierzyć w niego choćby 
na 
podstawie niezbitych dowodów.
Ci, którzy widzieli na własne oczy, jak się rozpuszczał w powietrzu, ci, którzy 
czuli na 
sobie dotknięcie jego niewidzialnej ręki, mogli być policzeni na palcach. A 
jeden z tych 
nielicznych świadków, Wadgers, skrył się za żelazne sztaby swego sklepu, zaś 
Jaffers leżał 
nieprzytomny w gospodzie pani Hall.
Wielkie odkrycia, zdumiewające doświadczenia wywierają mniejszy wpływ na umysły 
niż 
fakty małej wagi.
Iping przyzwyczaiło się od lat wielu świętować i bawić się w drugi dzień 
Zielonych Świat. 
Ludzie cieszyli się na to parę miesięcy z góry, więc nawet ci, którzy wierzyli w 
istnienie 
Niewidzialnego Człowieka, starali się o nim zapomnieć i używać całym sercem 
rozrywek na 
ten dzień zgotowanych. Wszyscy byli pewni, że już się rozpłynął we mgle i nie da 
nigdy 
więcej znaku życia.
Na łące rozpięty był namiot, w którym pani pastorowa i inne damy nalewały 
herbatę; 
dzieci z wiejskiej szkółki pod opieką nauczycielki ludowej bawiły się w różne 
hałaśliwe gry.
Przyznać muszę, że w głębi niejednego serca czaił się pewien niepokój; ale 
wszyscy 
ukrywali to starannie, trzymając wyobraźnię na wodzy.
Wesołość była ogólna. Katarynki skrzypiały zawodząc czułe melodie, wędrowni 
komedianci pokazywali sztuki, młodzież wiejska przybrana w jasne tużurki i pstre 
krawaty 
zalecała się do panien wystrojonych jak na wesele.
Około czwartej jakiś nieznajomy wszedł do wioski od strony Adderdean. Był to 
jegomość 
krępy, niedbały w ubraniu i okropnie zadyszany; szedł jakby po rozżarzonych 
węglach i 
wciąż oglądał się za siebie. Zwrócił swe kroki ku oberży „Pod Dyliżansem”.
Między innymi dostrzegł go i stary powroźnik Fletcher. Opowiadał potem, że „od 
razu nie 
miał przekonania do tego człowieka”. Pan Huxter spostrzegł, że nieznajomy mówi 
do siebie 
półgłosem.
Stanął przed gospodą i, wedle upewnień pana Huxtera, toczył walkę ze sobą, nim 
przemógł 
się, żeby wejść.
Pan Huxter widział, jak minął izbę szynkową i wszedł prosto do bawialni. Potem 
tenże pan 
Huxter słyszał, jak pan Hall objaśniał przybyłego, że ten pokój nie jest do 
użytku gości.
Nieznajomy zamknął drzwi i pozostał w izbie szynkowej.
Po paru minutach ukazał się znowu na ulicy; ocierał usta ręką, oglądał się 
dokoła; potem 
pan Huxter widział go zakradającego się ku bramie podwórza, na które wychodziły 
okna 
bawialni.
Nieznajomy po chwili wahania wyjął z kieszeni glinianą fajeczkę i naładował ją 
tytoniem. 
Palce mu drżały. Zapalił fajeczkę, ale był widocznie niespokojny i wciąż oglądał 
się na 
podwórko.
Wszystko to pan Huxter widział przez okno swego sklepu i dziwne zachowanie się 
obcego 
człowieka zaostrzyło jego czujność.
Nagle nieznajomy wytrząsnął popiół z fajki, schował ja do kieszeni i wsunął się 
na 
podwórko. Pan Huxter, pewien, że jest świadkiem kradzieży, wybiegł ze swego 
sklepu i 
stanął na drodze, aby zatrzymać złodzieja.
Po chwili obcy ukazał się znowu: w jednej ręce niósł zawiniątko w niebieskim 
obrusie, w 
drugiej — trzy duże książki obwiązane, jak się potem okazało, szelkami pana 
pastora. 
Ujrzawszy pana Huxtera rzucił się w bok i chciał uciekać.
— Złodziej! Łapcie! — zawołał pan Huxter.
Ale nagle został podrzucony w górę jak piłka. Tysiące świeczek stanęło mu przed 
oczyma, 
a co się dalej działo, nie pamięta. Stracił przytomność.
ROZDZIAŁ XI 
„POD DYLIŻANSEM”
Aby zrozumieć, co się stało w oberży, należy cofnąć się do chwili, gdy pan 
Marvel ukazał 
się po raz pierwszy oczom pana Huxtera.
Pan Cuss i pan Bunting siedzieli właśnie w bawialni gospody rozmawiając o 
dziennych 
zdarzeniach i za pozwoleniem pana Hall przeglądali rzeczy pozostałe po 
Niewidzialnym 
Człowieku.
Konstabl Jaffers oprzytomniał już; paru przyjaciół odprowadziło go do domu. Pani 
Hall 
pozbierała rozrzuconą odzież nieznajomego i uprzątnęła pokój.
Na stole pod oknem leżały trzy duże księgi z napisem: Dziennik. Cuss rzucił się 
na nie 
skwapliwie.
— Dziennik! — zawołał. — Nareszcie dowiemy się czegoś!
Zasiadł przy stole, otworzył pierwszą księgę.
— Hm! Nie ma nazwiska na pierwszej karcie… Same cyfry i jakieś znaki… — mówił 
pan 
Cuss.
Pastor podszedł do stołu i zajrzał mu przez ramie.
— Czy nie ma żadnych objaśnień? — Jakiegoś klucza? — zapytał.
— Może pan odczyta — rzekł Cuss. — Są to figury matematyczne i jakieś słowa 
pisane 
dziwnymi literami… zapewne po grecku… a pan umie po grecku. Prawda?
— Ma się rozumieć — potwierdził pan Bunting przecierając okulary z wielkim 
zafrasowaniem, bo w pamięci została mu taka okruszyna greczyzny, że nie było o 
czym 
mówić. — Tak, naturalnie, język grecki może nam dostarczyć wskazówek — dodał.
— Usiądź pan. wygodnie.
— Przerzucę naprzód pierwszą księgę… — wykręcał się pan Bunting. — Trzeba przede 
wszystkim powziąć ogólne wrażenie, a wtedy dopiero badać szczegóły. Rozumiesz, 
Cuss?
Włożył okulary, utwierdził je na nosie, odkaszlnął i wzywał w duchu jakiejś 
przeszkody, 
która by odwróciła uwagę Cussa od tej przeklętej greczyzny. Życzenie pastora 
spełniło się. 
Przeszkoda wynikła. Drzwi otworzyły się raptem.
Obaj podnieśli głowy, spojrzeli i zobaczyli rumiana twarz pod dużym pilśniowym 
kapeluszem.
— Czy można dostać piwa? — spytał właściciel rumianej twarzy.
— Nie — odparli obaj dżentelmeni jednogłośnie.
— W pierwszej sali — objaśnił pan Bunting.
— I proszę zamknąć drzwi — dodał Cuss niecierpliwie.
— Dobrze — odparł intruz głosem cichszym, odmiennym od tego, w którym postawił 
pierwsze pytanie.
— To pewnie jakiś marynarz… — rzekł pan Bunting, gdy drzwi się zamknęły.
— Być może — odparł Cuss. — Ale kto słyszał tak wchodzić obcesem! Aż 
podskoczyłem 
na krześle.
Pan Bunting uśmiechnął się drwiąco, jak gdyby sam nie był także podskoczył.
— A teraz trzeba się zabrać do tych książek… — rzekł z tłumionym westchnieniem.
— Chwilkę jeszcze… — rzekł Cuss. Podszedł do drzwi i zamknął je na klucz. — 
Teraz 
jesteśmy zabezpieczeni od natrętów — oświadczył.
W tej chwili ktoś kichnął.
— Jedno nie ulega wątpliwości — mówił pan Bunting przysuwając się bliżej do 
Cussa — 
to, że w ciągu ostatnich paru dni działy się w Iping rzeczy dziwne… bardzo 
dziwne… 
Naturalnie ja nie wierzę w tę niewidzialność.
— To bajka — przyznał Cuss. — Faktem jest wszelako, że zajrzałem w jego rękaw i 
że 
tam była próżnia…
— Czyś pan tego zupełnie pewien? To było może złudzenie wzroku… halucynacja… 
Zdarza się..
— Nie będę znowu dowodził… Już raz przekonałem, pana — rzekł Cuss z widoczną 
urazą. — Chodzi teraz o te książki. Tak, to są litery greckie.
Wskazał na środek pierwszej kartki. Pan Bunting poczerwieniał i przysunął twarz 
bliżej, 
jak gdyby nie mógł dojrzeć liter pomimo okularów.
Jego wiadomości w zakresie języka greckiego były prawie żadne, ale poczciwy 
pastor 
wyobrażał sobie, że wszyscy jego parafianie i znajomi przypuszczają, iż czytuje 
greckich i 
hebrajskich autorów w oryginale.
No i trzeba takiego zdarzenia! Przyznać się? Czy też udawać dalej? Nie tak to 
łatwo!
Nagle ktoś schwycił go za kark. Jakaś silna ręka przyciskała mu brodę do stołu.
— Nie ruszajcie się, poczciwcy — szepnął jakiś Głos — a nie, to wam łby 
porozbijam!
Pastor spojrzał na Cussa i w oczach jego zobaczył odbicie własnego strachu.
— Przykro mi, że muszę się z wami obejść brutalnie — mówił Głos — ale inaczej 
nie 
mogę. Odkądże to przywłaszczyliście sobie prawo zaglądania do zeszytów i notatek 
Judzi 
uczonych?
Dwie brody stuknęły jednocześnie o stół, dwie szczęki zgrzytnęły.
— Odkądże to — mówił dalej Głos — pozwalacie sobie wchodzić do cudzego pokoju i 
plądrować w cudzych rzeczach? Gdzieżeście podziali moje ubranie? Słuchajcie! 
Okna są 
zamknięte, a ja wyjąłem klucz z zamka. Jestem silny, przy tym niewidzialny, co 
także jest siłą 
nie lada, i mam pod ręką młotek. Mogę was zabić na miejscu… Jeżeli chcecie, 
żebym was 
wypuścił, to musicie mi przyrzec, że będziecie trzymali języki za zębami i że 
zrobicie, co 
wam każę.
Pastor i felczer spojrzeli po sobie.
— Dobrze… — szepnął pan Bunting;
— Dobrze… — zawtórował pan Cuss. Niewidzialna ręka przestała ich ściskać za 
karki.
Obaj podnieśli głowy i chcieli wstać.
— Proszę siedzieć na miejscu — rzekł Niewidzialny Człowiek.
Podsunął młotek pod nos jednemu i drugiemu.
— Kiedym wchodził do tego pokoju, sądziłem, że jest nie zajęty. Spodziewałem się 
oprócz 
książek i zapisków znaleźć tu jeszcze moje ubranie — mówił. — Gdzież się 
podziało? 
Potrzebuję koniecznie odzieży. Dni są ciepłe, ale wieczory i noce chłodne. 
Zabieram także 
moje książki…
ROZDZIAŁ XII 
NIEWIDZIALNY CZŁOWIEK MIOTA SIĘ
Opowiadanie musi być przerwane w tym miejscu, a dlaczego, zaraz się dowiemy.
Gdy w bawialni działy się dziwne rzeczy, a pan Huxter przyglądał się panu 
Marvelowi 
palącemu fajeczkę przy bramie od podwórza, w izbie szynkowej pan Hall i Teddy 
Henfrey 
rozprawiali o tym, co zajmowało żywo całą wioskę.
Nagle zatrzęsły się drzwi od bawialni.
— Hola! — zawołał Henfrey.
— Hola! — odpowiedziano z wewnątrz.
Pan Hall miał umysł bardzo powolny, jednak zauważył, że coś się tam musiało 
stać.
Obaj z Teddy m podeszli do drzwi. Henfrey przyłożył ucho.
— Coś niedobrego… — szepnął Hall.
Henfrey kiwnął głową. Doleciał ich odgłos rozmowy prowadzonej po cichu.
— Co się stało? — spytał Hall, dobijając się do drzwi.
Rozmowa nagle ucichła, potem rozległy się znowu szepty, wreszcie krzyk: „Nie! 
nie!” 
Słychać było borykanie się i przewracanie stołków. Wreszcie zapanowała cisza.
— Co tam, u licha? — rzekł Henfrey półgłosem.
— Co się z wami dzieje? — pytał Hall.
— Wszystko dobrze… Proszę nie przeszkadzać… — odpowiedział pastor, ale jakimś 
zmienionym głosem.
— Dziwne! — szepnął Henfrey.
— Dziwne! — powtórzył Hall.
— Powiedział: „Nie przeszkadzać”. — Nie słyszałem.
— I kichnął — rzekł Henfrey.
Umilkli. Rozmowa za drzwiami była cicha i urywana.
— Nie mogę… — mówił pan Bunting. — Powiadam panu, że tego nie zrobię…
— Co on mówi? — spytał Henfrey.
— Powiada, że czegoś nie zrobi — odparł Hall. —” Nie wiem tylko, czy to 
powiedział do 
nas.
— To wstyd! — oburzał się za drzwiami pan Bunting.
— „Wstyd”! — podchwycił pan Henfrey — słyszałem wyraźnie.
— Kto teraz mówi? — pytał Hall. — Czy słychać?
— Zdaje się, że Cuss… — odparł Henfrey.
W bawialni głosy umilkły, ale szamotanie nie ustało.
— Zdaje się, że zdejmują ze stołu serwetę — oznajmił Teddy.
Wtem za szynkwasem ukazała się pani Hall. Mąż dawał jej znaki, żeby się nie 
ruszała. Ma 
się rozumieć, wywołało to skutek przeciwny.
— Co tam podsłuchujesz? — spytała głośno męża. — Nie masz nic lepszego do 
roboty?
Hall starał się nakazać jej milczenie wymownymi gestami, ale żona była uparta. 
Podniosła 
głos jeszcze bardziej.
Hall i Henfrey przydreptali na palcach do szynkwasu, aby objaśnić gospodyni, o 
co chodzi.
W pierwszej chwili nie chciała w tym upatrywać nic dziwnego. Następnie kazała 
milczeć 
mężowi. Henfrey opowiadał. Wysłuchawszy go dowodziła, że pewnie pastor z 
felczerem 
przysunęli krzesła do stołu, żeby odczytać księgi.
— Słyszałem, jak mówił „wstyd”. Słyszałem! — wołał Hall.
— I ja także! — przytwierdził Henfrey.
— Cicho! — szepnął Hall. — Otwierają okno!
— Jakie okno? — spytała żona.
— Okno w bawialni — rzekł Henfrey.
Wszyscy troje nadstawili uszu. Pani Hall patrząc przez okno izby szynkowej 
widziała 
naprzeciwko sklep Huxtera. Nagle drzwi od sklepu otworzyły się, wyleciał przez 
nie sam 
Huxter i wymachując rękoma wołał:
— Trzymajcie! Łapcie! Złodziej! Pędził w stronę podwórza.
Jednocześnie z bawialni doleciał hałas i trzask zamykanego okna.
Hall i Henfrey wybiegli na ulicę. Ktoś im mignął na zakręcie drogi, uciekając w 
stronę 
gościńca, a po chwili pan Huxter zawisł w powietrzu, wywrócił koziołka i padł 
twarzą na 
ziemię.
Zbiegło się mnóstwo ludzi i patrzyli ciekawie na to widowisko. Pan Huxter był 
oszołomiony. Hall i paru wieśniaków nie zważając na te karkołomne sztuki pędzili 
za 
uciekającą postacią. Krzyczeli wniebogłosy, ale na nic im się to wszystko zdało: 
pan Marvel 
zniknął za murem opasującym kościółek. Byli pewni, że to Niewidzialny Człowiek 
przybrał 
znowu postać dostrzegalną dla ludzkiego oka, więc tym zawzięciej rzucili się za 
nim w 
pogoń.
Hall ubiegł nie więcej jak trzydzieści kroków, gdy raptem krzyknął, uskoczył w 
bok i runął 
jak długi na ziemię czepiając się jednego z wieśniaków i pociągając go za sobą. 
Dostał jakby 
obuchem w piersi. Drugi wieśniak rozciągnął się także jak długi. Chciał się 
podnieść, ale coś 
go dusiło za ramiona i wtłaczało w piasek.
Właściciel sklepiku galanteryjnego wybiegł przed dom i zdziwił się niepomiernie 
widząc 
trzech ludzi leżących na drodze. Czyżby się popili?
Oberżystka została na stanowisku przy ladzie; długie doświadczenie nauczyło ją 
bowiem, 
że ciekawość ciekawością, a interes interesem.
Po chwili drzwi od bawialni otworzyły się i pan Cuss nie zwracając uwagi na 
gospodynię 
wybiegi na ulicę.
— Trzymajcie go! — wołał — odbierzcie mu zawiniątko !
Nie wiedział wcale o istnieniu pana Marvela, któremu Niewidzialny Człowiek podał 
przez 
okno książki i węzełek.
Twarz pana Cussa wyrażała gniew i stanowczość, ale jego strój szwankował… od 
dołu.
— Zabrał moje spodnie, a pastorowi całe ubranie!
Biegnąc tak i wrzeszcząc felczer potknął się o leżącego na ziemi Huxtera. Chciał 
skręcić 
na gościniec, ale ktoś mu nastąpił na nogę. Pan Cuss syknął z bólu. Raptem upadł 
na ręce, tak 
że znalazł się na czworakach. Podniósł się natychmiast, próbował jeszcze gonić 
swe spodnie, 
ale został pociągnięty za włosy tak, że stracił ochotę do dalszej walki z 
niewidzialnym 
przeciwnikiem.
Skręcił ku gospodzie. Zawróciło też kilkunastu ludzi spłoszonych widokiem 
towarzyszy, 
którzy padali na ziemię jak ulęgałki. Wtem do uszu pana Cussa doleciał okrzyk 
wściekłości 
unoszący się ponad ogólną wrzawą. Felczer poznał głos Niewidzialnego Człowieka. 
Potem 
usłyszał jęk. Wpadł do bawialni.
— On wraca! Bunting, chowaj się! — krzyknął zdyszany.
Pan Bunting stał przy oknie i próbował owinąć się w gazetę.
— Kto wraca? — zapytał.
— Niewidzialny Człowiek… — odparł Cuss biegnąc do okna. — Uciekajmy! — szepnął. 
— Znowu nas poturbuje…
Za chwilę był już na łące.
Pastor usłyszawszy, że się biją w izbie szynkowej, wybrał jedną z dwu przykrych 
ostateczności. Przeskoczył przez okno, owinął się gazetą od stóp do głów i biegł 
przez wieś, 
jak mógł najszybciej.
*
Od chwili gdy Niewidzialny Człowiek wyciął okrzyk wściekłości, a pan Bunting 
dokonał 
swojej słynnej ucieczki przez okno, niepodobna opisać, co się działo w Iping.
Niewidzialny Człowiek chciał może pierwotnie osłonić ucieczkę pana Marvela z 
książkami i odzieniem, ale wśród szamotania się poniósł szwank na niewidzialnym 
ciele i to 
go tak rozwścieczyło, że pastwił się po prostu nad biednymi obywatelami Iping: 
kąsał ich, 
kopał, przewracał, deptał po nich nogami, znęcał się bezkarnie.
Ulica zabrzmiała piskiem, jękiem; chowano się do domów, zatrzaskiwano drzwi za 
sobą. 
Niebawem wszystko ucichło. Na placu boju nie pozostało żywej duszy oprócz 
Niewidzialnego Człowieka, jeśli ten notabene miał duszę.
Zabawiał się naprzód wybijaniem, okien w oberży, a gdy tego dokonał, zdjął ze 
słupa 
latarnię i cisnął ją w okno pana Huxtera. On też zapewne poprzecinał druty 
telegraficzne 
utrzymujące komunikację z Adderdean.
Po dokonaniu tych wielkich czynów zniknął bez śladu; odtąd nie dał się już nigdy 
we 
znaki mieszkańcom Iping.
Upłynęły dobre dwie godziny, zanim nabrali otuchy i ośmielili się wyjrzeć ze 
swoich 
kryjówek.
ROZDZIAŁ XIII 
PAN MARVEL PRÓBUJE SIĘ WYZWOLIĆ
Podczas gdy z nadejściem, zmroku mieszkańcy Iping powrócili do przerwanej 
zabawy, po 
drodze do Bramblehurst ciężkim krokiem szedł człowiek w pomiętym pilśniowym 
kapeluszu, 
niosąc na plecach węzełek, a pod pachą trzy grube książki obwiązane szeroka 
gumą.
Twarz pucołowata i czerwona wyrażała zmęczenie; wędrowiec szedł krokiem 
przyśpieszonym, niespokojnym, co chwila przysiadał i kurczył się, jak gdyby go 
przygniatała 
niewidzialna ręka. Towarzyszył mu Głos.
— Jeżeli raz jeszcze spróbujesz mi się wymknąć! — groził.
— Litości! — jęczał pan Marvel. — Mam już całe ramię w sińcach…
— Jeżeli znowu spróbujesz mi się wymknąć — zagrzmiał Głos — to cię zabiję na 
miejscu!
— Nie próbowałem uciekać… — tłumaczył się pan Marvel. — Słowo daję, że nie 
próbowałem… Puść mnie na chwilę…
— Niegłupim! Uciekniesz… Dość już i tak biedy. Tamci odkryli moją tajemnicę. 
Dotychczas nikt się nie domyślał, że jestem niewidzialny. Co ja teraz pocznę?
— Co ja teraz pocznę? — zawtórował mu pan Marveł z rozpaczą.
— Tajemnica wyjdzie na jaw. Ogłoszą ją w dziennikach. Zaczną mnie szukać i 
wypatrywać. Wszyscy się będą mieli na baczności.
Tu Głos począł kląć obrzydliwie. Twarz pana Marvela wyrażała czarna rozpacz.
— Nie zwalniaj kroku! — zawołał Glos gniewnie. — A nie upuść mi moich książek. — 
Pamiętaj, że musisz mnie słuchać we wszystkim. Jesteś ślepym narzędziem w moim 
ręku. 
Głupie to narzędzie, ale skoro innego nie ma…
— Tak, jestem głupim narzędziem — potwierdził pan Marvel z desperacją.
— Jesteś! — huknął Głos.
— Nie mogłeś znaleźć głupszego. Sił mi brak.
— Doprawdy?
— A przy tym brak mi odwagi. Nie jestem stworzony do takiej roboty…
— Ja ci dodam bodźca.
— To się na nic nie zda. Nie potrafię ci dopomóc. Moja wrodzona głupota zawsze 
pokpi 
sprawę.
— Sam na tym wyjdziesz najgorzej…
— Chciałbym już leżeć w grobie.
— Tymczasem śpiesz się; a nie, to dostaniesz po łbie.
— Ciężko mi! — jęczał pan Marvel.
Ale utyskiwania na nic się nie zdały. Spróbował z innego tonu.
— Co ja na tym zyskam? — spytał zuchwale.
— Co ty zyskasz, mało mnie obchodzi; wiem tylko, co oberwiesz, jeżeli mi się 
zechcesz 
sprzeciwić.
— Powiadani ci, że nie będziesz miał ze mnie pociechy.
— To już moja rzecz. Postaram się, żebyś mi się przydał, a w jaki sposób, 
zobaczymy.
W chwili tej poza drzewami zarysowała się wieżyczka świątyni.
— Będę trzymał rękę na twoim ramieniu — mówił Głos. — Idź prosto przed siebie i 
nie 
próbuj uciekać. Sam na tym wyszedłbyś najgorzej.
— Wiem, wiem, niestety… — westchnął pan Marvel. Wędrowiec w pomiętym kapeluszu 
minął wioskę i zapuścił się w ciemną już dal gościńca.
ROZDZIAŁ XIV 
W PORT–STOWE
Nazajutrz o dziesiątej z rana pan Marvel, nie umyty, nie uczesany, ze śladami 
zmęczenia 
na twarzy, siedział przed małą szynkownią na przedmieściu Port–Stowe.
Przy nim na ławce leżały książki obwiązane już nie szelkami pastora, lecz 
sznurkiem. 
Zawiniątko pozostało w lasku sosnowym za Bramblehurst, a to skutkiem zmiany 
planów 
Niewidzialnego Człowieka.
Choć nikt nie zwracał wcale uwagi na pana Marvela, był on jednak bardzo 
niespokojny. 
Co chwila zanurzał ręce w kieszenie.
Przesiedział z dobrą godzinę. Wreszcie z gospody wyszedł stary marynarz z gazetą 
w ręku 
i usiadł przy nim.
— Ładny dzień… — zagadnął.
Pan Marvel obejrzał się wylękniony.
— Pogoda odpowiednia do pory roku… — rzekł znowu po chwili marynarz.
— Istotnie… — potwierdził pan Marvel.
Majtek spojrzał na stare i zakurzone buty, na brudną twarz, potem rzucił okiem 
na książki 
leżące przy oberwańcu.
W chwili gdy zbliżał się do pana Marvela, usłyszał brzęk złota chowanego 
pośpiesznie do 
kieszeni. Zdziwiła go sprzeczność pomiędzy wyglądem tego człowieka a jego 
zamożnością. 
Był z natury ciekawy, więc postanowił tę rzecz zbadać.
— To pańskie książki? — spytał sądząc, że tu znajdzie klucz do zagadki.
Pan Marvel spojrzał na niego ze strachem.
— Tak — odpowiedział.
— Czasami w książkach bywają dziwy — oświadczył marynarz.
— Zdarza się… — mruknął pan Marvel.
— Aż takich książek wychodzą potem rzeczy niesłychane.
— To prawda — przyznał pan Marvel i obejrzał się z trwogą.
— I w gazetach można wyczytać nadzwyczajności… — mówił marynarz.
— I to się trafia.
— Na przykład w tym dzienniku — rzekł majtek.
— Taak? — zdziwił się pan Marvel.
— Jest tutaj jedna niebywała historia… — mówił marynarz wpatrując się badawczo w 
swego interlokutora. — Opowiadają tutaj o jakimś Niewidzialnym Człowieku…
— Alboż to można wierzyć? — wtrącił pan Marvel. — Gdzież to się stało? W 
Hameryce?
— Nie, tutaj… — rzekł majtek z naciskiem.
— Jezu Chryste! — krzyknął włóczęga.
— Jeżeli powiadam: tutaj — ciągnął dalej marynarz — to nie znaczy, żeby w Port–
Stowe. Zdarzyło się to w okolicy.
Te słowa sprawiły widoczną ulgę panu Marvelowi.
— Niewidzialny Człowiek! Cóż on zrobił?
— Okropności! — mówił majtek przypatrując się towarzyszowi spod oka. — 
Okropności, 
powiadam.
— Już od czterech dni nic czytam gazet… — rzekł pan Marvel.
— Pokazał się niedaleko stąd, w Iping — ciągnął dalej majtek.
— Doprawdy? — dziwił się pan Marvel.
— Tam się pokazał, ale skąd przyszedł, nie wiadomo. Ot, widzisz pan, tutaj 
właśnie piszą: 
„Niezwykłe zdarzenie w Iping”. Podobno są dowody, i to nie byle jakie.
— Boże! — krzyknął pan Marvel.
— Dziwna to historia. Że prawdziwa, świadczy o tym duchowny i felczer: obaj 
widzieli go 
na własne oczy, to jest nie widzieli właśnie. Zamieszkał w oberży „Pod 
Dyliżansem” i nikt się 
nie domyślał, jaki on jest, aż dopiero pobili go w szynku i bandaże mu z głowy 
pospadały. 
Wtedy wszyscy zobaczyli, że nie widać głowy… Zaraz chcieli go schwytać, ale on 
zrzucił 
ubranie — tak tutaj piszą — i umknął, ale wpierw borykał się ze wszystkimi i 
wiele osób 
poturbował, między innymi konstabla, pana Jaffersa. Ładna historia? Co? Są 
nazwiska i 
wszystkie szczegóły.
— Boże wielki! — zawołał pan Marvel oglądając się niespokojnie i macając 
pieniądze w 
kieszeni. — To doprawdy dziwne!
Przyszła mu nowa myśl.
— Dawniej nie słyszało się o niczym podobnym… — mówił majtek. — Świat zaczyna 
chodzić do góry nogami. Coraz gorzej! Coraz gorzej!
— Cóż zrobił więcej? — spytał pan Marvel.
— Jeszcze panu nie dosyć? — zawołał majtek.
— A czy nie wrócił? Może zniknął bez śladu? — pytał włóczęga.
— Umknął bez wieści — przytwierdził marynarz. — Czy nie miał broni przy sobie? — 
badał pan Marvel z widocznym niepokojem.
— Nic o tym nie piszą, ale pewno nie miał. Tego by tylko brakowało! Ciarki mnie 
przechodzą, jak sobie pomyślę, że grasuje po okolicy. Piszą tutaj, że uciekł w 
stronę Port–
Stowe. Pomyśleć, ile może nabroić! Kto mu przeszkodzi? Może sobie spokojnie 
kraść, 
mordować, może przemknąć się przez cały kordon policji tak łatwo, jak pan możesz 
uciec 
przed ślepcem. Łatwiej nawet, bo ślepcy to sprytne chłopy, mają dobry węch! Co 
tu gadać! 
Taki może się nawet darmo upijać…
— To pewna, że nie byle kto potrafi sobie z nim poradzić… — przyznał pan Marvel.
Oglądał się co chwila, nasłuchiwał łowiąc uchem każdy szelest. Widoczne było, że 
się 
namyśla, że jest na drodze do powzięcia ważnego postanowienia.
Obejrzał się raz jeszcze, nastawił ucha, wreszcie nachylił się i szepnął:
— Ja coś wiem o tym Niewidzialnym Człowieku… Wiem z pewnego źródła…
— Doprawdy? — zawołał majtek.
— Słowo najświętsze! — zaklął się pan Marvel.
— Czy możesz mi pan opowiedzieć?
— To są rzeczy straszne! Posłuchaj pan!
Nagle pan Marvel zmienił się na twarzy.
— Ojej! — krzyknął zrywając się na równe nogi.
— Co panu jest? — pytał zaciekawiony majtek.
— Ząb mnie zabolał! — rzekł pan Marvel i przyłożył rękę do ucha, po czym wziął 
książki. 
— Trzeba ruszać dalej — oświadczył.
— Miałeś mi pan właśnie opowiedzieć o tym Niewidzialnym Człowieku — dopominał 
się 
marynarz.
Pan Marvel wahał się widocznie.
— To bajka! — szepnął jakiś Głos.
— To bajka… — powtórzył pan Marvel.
— Przecież stoi w gazecie! — oburzył się majtek.
— Mało to kłamstw piszą? — dowodził pan Marvel. — Wiem nawet, kto tę bajkę 
wymyślił, i mogę pana upewnić, że takiego Niewidzialnego Człowieka nie było i 
nie ma.
— A jednak piszą o nim w gazecie…
— Powiadam panu, że kłamią.
Marynarz kiwał głową.
— Czemuż, u licha, mówiłeś pan przed chwilą, że to prawda i że możesz mi coś 
powiedzieć o tym Niewidzialnym Człowieku? To były kpiny? Co? Ja nie pozwolę 
drwić z 
siebie!
Pan Marvel skrzywił się okropnie, a potem skurczył, jak gdyby go ktoś 
przygniatał.
— Nauczę ja pana szacunku dla porządnych ludzi! — krzyczał majtek. — Patrzcie 
go! Jaki 
dowcipniś!
— Proszę mi nie ubliżać! — wołał pan Marveł.
— Ja ci jeszcze lepiej ubliżę! — krzyknął majtek grożąc pięścią.
— Chodź! — szepnął znowu jakiś Głos i w tejże chwili pan Marvel zerwał się z 
ławki, jak 
gdyby go podrzucono w górę, i oddalił się spiesznym krokiem.
— Chciałeś mnie na dudka wystrychnąć! — wołał marynarz biegnąc za nim. — Ja ci 
pokażę, co to żarty ze mną! Uciekaj, uciekaj… Potrafię cię dogonić!
Nie zdołał jednak.
Pan Marvel zniknął mu na rogu ulicy. Marynarz stał chwilę, wygrażał pięścią, 
wreszcie 
zawrócił do szynku.
— Nastraszyłem go! — mruczał. — Odechce mu się kpinek. Stało przecież wyraźnie w 
gazecie!
Nagle oczom majtka przedstawił się niezwykły widok. Wzdłuż muru sunęła garść 
pełna 
pieniędzy. Chciał porwać pieniądze, ale dostał kułakiem w piersi i przewrócił 
się jak długi. 
Gdy się podniósł, ręka z pieniędzmi już znikła.
Nasz marynarz był łatwowierny, jak mieliśmy sposobność się przekonać, jednakże 
oczom 
własnym wierzyć nie chciał.
Tymczasem nie było to wcale złudzenie zmysłów. Widzieli tę garść z pieniędzmi 
wszyscy 
po drodze, nawet ludzie tak trzeźwi, jak urzędnicy banku, właściciele sklepów, 
restauracji. 
Drzwi były wszędzie pootwierane z powodu pięknej pogody, a w każdych drzwiach 
stał 
przynajmniej jeden człowiek. Przed oczyma wszystkich migało to złoto ściskane w 
garści. 
Ten i ów próbował wytrącić je z ręki zawieszonej w powietrzu. Każda taka próba 
kończyła 
się… rozbiciem nosa o bruk uliczny.
Pieniądze, choć tego nikt nie widział, zostały wreszcie przelane do kieszeni 
owego 
jegomościa w przydeptanych butach i w wytartym pilśniowym kapeluszu.
Dopiero w dziesięć dni potem, słysząc o wypadkach w Burdock, marynarz sprzed 
oberży 
zrozumiał, że Niewidzialny Człowiek otarł się wtedy o niego…
ROZDZIAŁ XV 
CZŁOWIEK UCIEKAJĄCY PRZED NIEWIDZIALNĄ POGONIĄ
Wczesnym wieczorem doktor Kemp siedział sobie w swojej pracowni. Był to miły 
pokój o 
trzech oknach wychodzących na północ, na zachód i południe; ściany pokryte były 
od dołu do 
sufitu niemal książkami na półkach i w szafach. Przy oknie zachodnim stało 
ogromne biurko, 
przy północnym — mikroskop, luneta i słoiki z preparatami w spirytusie.
Doktor pracował przy lampie, chociaż na dworze było jeszcze jasno, ale okna 
pozostawił 
otwarte. Kemp był młodzieńcem wysokim, blondynem, z wąsikiem tak jasnym, że 
niemal 
białym; pisał właśnie dzieło, za które miał uzyskać dyplom członka Królewskiej 
Akademii 
Nauk.
Oderwał wzrok od papieru i patrzał przez okno podziwiając zachodzące słońce. 
Nagle 
uwagę jego zwrócił czarno odziany mężczyzna zbiegający z pagórka, na którym stał 
dom 
doktora.
— — Jeszcze jeden osioł… — pomyślał Kemp. — Gotów wbiec tutaj jak tamten, aby z 
wrzaskiem i strachem oznajmić, że Niewidzialny Człowiek się zbliża. Doprawdy, 
można by 
przypuścić, że żyjemy w trzynastym wieku.
Doktor podszedł do okna.
— A to mu dopiero pilno! — myślał patrząc na uciekającego. — Śpieszy się, a 
zaledwie 
może nogami przebierać, jak gdyby miał pełne kieszenie ołowiu…
Po chwili mieszkańcy innych domków stojących na tymże pagórku ujrzeli także ową 
postać. Ukazywała się doktorowi trzykrotnie pomiędzy sztachetami, wreszcie 
zakrył ją 
wyższy parkan.
— Jakiś wariat! — szepnął doktor Kemp wracając do swego biurka.
Na twarzy uciekającego malował się nie obłęd, lecz strach; biegł spocony, 
zziajany, a 
biegnąc brzęczał jak sakiewka pełna złota. Nie patrzał ani na prawo, ani na 
lewo, tylko prosto 
przed siebie, w stronę ulicy, gdzie zapalano już lampy.
Każdy, kto go mijał, oglądał się niespokojnie podejrzewając w nim złodzieja.
Nagle przebiegający drogą pies podwinął ogon pod siebie, zaskomlił, zawył i 
uciekł na 
pobliski dziedziniec, a jednocześnie rozległo się sapanie; i to niewidzialne 
sapanie wraz z 
tętentem kroków, również niewidzialnych, pędziło z góry płosząc wszystkich, 
którzy je 
napotkali.
Zamykano domy, zaryglowywano drzwi wołając:
— Niewidzialny Człowiek! Niewidzialny Człowiek!
Pan Marvel — on to bowiem był owym zbiegiem zziajanym i brzęczącym jak sakiewka 
— 
usłyszał te krzyki za sobą i struchlał. Był właśnie w połowie pagórka.
Wieść o zjawieniu się Niewidzialnego Człowieka lotem strzały biegła po mieście, 
a na tę 
wieść zamykały się wszystkie drzwi, okna i okiennice — zaległa pustka.
ROZDZIAŁ XVI 
„POD WESOŁYM CYKLISTĄ”
Oberża ,,Pod Wesołym Cyklistą” otwiera swe gościnne podwoje u stóp wzgórza, tam, 
gdzie zaczyna się tor tramwajowy. Oberżysta rozprawiał .żywo o koniach z bladym 
dorożkarzem; opodal czarny, brodaty mężczyzna zajadał chleb z serem i popijał 
liche wino, 
wiodąc nie mniej żywą rozmowę z policjantem.
— Co to za krzyki?… — rzekł nagle dorożkarz uchylając brudnej firanki, aby 
zobaczyć, 
co się dzieje.
Ktoś pędził z góry.
— Zapewne pożar!… — zawołał wylękniony oberżysta.
Kroki zbliżały się, wtem ktoś pchnął drzwi i do oberży wpadł pan Marvel, 
spłakany, 
rozczochrany, bez kapelusza, z oddartym kołnierzem od kurtki. Próbował zaniknąć 
drzwi od 
środka, ale nie mógł ich dociągnąć.
— Goni mnie!… — wołał. — Goni mnie Niewidzialny Człowiek… Na miłość boską, 
ratujcie!…
— Zamknąć drzwi!… — krzyknął policjant. — Kto goni?… Co loża hałasy?…
Zbliżył się do drzwi, przyciągnął je; stawiały opór, jak gdyby ktoś chciał je 
otworzyć z 
zewnątrz. Brodaty jegomość przyszedł mu na pomoc. Drzwi zostały zamknięte i 
zaryglowane.
— Nie puszczajcie go, na miłość boską!… — błagał pan Marvel ocierając zapłakane 
oczy 
jedną ręką, a trzymając książki w drugiej. — Nie puszczajcie go!… Zamknijcie 
mnie gdzieś 
na cztery spusty… On mnie ściga… Uciekłem przed nim… Mówił, że mnie zabije, i z 
pewnością zabije!…
— Jesteś pan tutaj bezpieczny… — uspokajał go brodacz. — Widziałeś, że zamknąłem 
drzwi i zasunąłem rygiel. Czego się pan boisz?
W chwili tej ktoś zaczął się dobijać do drzwi.
— Kto tam?… — krzyknął policjant. Pan Marvel trząsł się jak w febrze.
— On mnie zabije!… — bełkotał. — Ma nóż… Na miłość boską, ratujcie!…
— Chodź pan tutaj… — rzekł oberżysta i podniósł klapę szynkwasu.
Pan Marvel zastawił się tą przegrodą.
— Nie otwierajcie… — prosił. — Zlitujcie się, nie otwierajcie!… Gdzie ja się 
ukryję?!…
— A więc to Niewidzialny Człowiek?… — pytał brodacz. — Słyszeliśmy już o nim.
Nagle okno prysnęło, rozbite na drobne kawałki. Z ulicy doleciały krzyki i 
odgłos 
przyśpieszonych kroków. Ludzie uciekali przed tym nieproszonym gościem. 
Policjant stał 
przy drzwiach, oberżysta za ladą, pan Marvel był już zamknięty w pokoju za 
szynkownią.
Po chwili uspokoiło się zupełnie. Policjant chciał otworzyć drzwi.
— Nie trzeba się z tym śpieszyć… — odradzał blady dorożkarz. — Jak się tu 
zakradnie, to 
go już nie wykurzymy…
— Gdyby się zakradł, znajdzie odpowiednie powitanie… — mówił brodacz wyjmując 
rewolwer z kieszeni. — U nas, w Ameryce, nikt nie chodzi bez rewolweru.
— A my jesteśmy w Anglii i do ludzi strzelać nie wolno… — zapowiedział 
policjant.
— Będę mierzył w dół, między nogi — oświadczył brodaty Jankes.
Na zewnątrz panowała cisza. Po kwadransie ktoś znowu poruszył klamką z zewnątrz, 
ale 
za drzwiami rozbrzmiewał głos znanego dorożkarza. Wpuszczono go do izby. W 
drzwiach za 
szynkwasem ukazała się rozczochrana głowa.
— Czy wszystkie drzwi zamknięte? — pytał szeptem pan Marvel. — On z pewnością 
krąży wokół domu i czatuje, żeby się tu wśliznąć. Chytry jest jak wąż. Z nim 
trudna rada…
— Trzeba pozamykać wszystkie drzwi! — zawołał oberżysta i wybiegł.
Po chwili wrócił z nożem w ręku.
— Drzwi od podwórza były otwarte! — oznajmił ze strachem.
— Może się już zakradł do domu… — szepnął blady dorożkarz.
— W kuchni go nic ma — mówił oberżysta. — Siedzą tam dwie służące. Dźgałem 
wszędzie tym oto nożem… Kobiety mówią, że nie słyszały żadnego szelestu.
Wśród ogólnego strachu po wejściu drugiego dorożkarza zapomniano zaryglować 
drzwi od 
izby szynkowej.
Nagle otworzyły się z hałasem. Marvel, stojący za ladą, przykucnął na ziemi. 
Brodaty 
Jankes chwycił rewolwer, wystrzelił — zwierciadło rozbryznęło się w drobne 
kawałki.
Pan Marvel szamotał się z niewidzialnym zapaśnikiem przy drzwiach prowadzących 
do 
kuchni, wreszcie wpadł do niej głową naprzód. Policjant i blady dorożkarz 
podążyli mu na 
pomoc.
— Złapałem go! — krzyknął nagle ten ostatni. Oberżysta podbiegł i tłustymi 
palcami 
namacał jakieś ramiona.
— Tutaj! Tutaj! — wołał.
Pan Marvel, korzystając z odsieczy, zdołał się wysunąć z rąk swego prześladowcy 
i 
próbował wyśliznąć się pod nogami walczących. Bójka toczyła się już w kuchni, 
przy 
drzwiach na podwórze.
Po raz pierwszy dał się słyszeć głos Niewidzialnego Człowieka. Syknął, gdyż 
policjant 
nastąpił mu na nogę. W tejże chwili uczuł siłę jego pięści. Tymczasem drzwi do 
bawialni 
uchyliły się cichutko i pan Marvel znalazł za nimi schronienie.
Zapaśnicy pozostali w kuchni; zmiarkowali, że już nikt nie stawia im oporu.
— Zniknął… — dziwił się brodacz. — Którędy mógł wyjść?
— Tędy… — objaśnił policjant wysuwając głowę na podwórko.
Świsnął mu nad głową kamień, ale go nie dosiegnął, W kierunku rzuconego pocisku 
padła 
jedna kula, potem druga, trzecia i czwarta z rewolweru Jankesa.
— Niech kto wyjdzie z latarnią i obszuka podwórko. On tam z pewnością leży… — 
rzekł 
brodacz wystrzeliwszy ostatni nabój.
ROZDZIAŁ XVII 
GOŚĆ DOKTORA KEMPA
Doktor Kemp pracował spokojnie. Nagle drgnął. Doleciał go odgłos strzałów.
— Co tam te osły wyprawiają? Że też nie można mieć spokoju!
Zbliżył się do okna wychodzącego na południe i wyjrzał. Ludzie gromadzili się 
dokoła 
oberży „Pod Wesołym Cyklistą”.
Patrzał chwilę, wreszcie przeniósł wzrok na miasteczko; poza nim, na morzu, jak 
gwiazdy 
świeciły latarnie okrętów. Kemp puścił wodze myślom nie mającym nic wspólnego z 
wypadkami rozgrywającymi się w Burdock. Wreszcie otrząsając się z zadumy 
powrócił do 
pracy.
Pisał z godzinę, a może i więcej, gdy nagle rozległ się dzwonek u drzwi 
wejściowych. 
Kemp nadstawił ucha. Słyszał, jak służąca otwierała drzwi, i spodziewał się. że 
wejdzie 
oznajmiając gościa, ale nie ukazała się wcale.
— Ciekaw też jestem, kto dzwonił?… — pomyślał Kemp.
Chciał się znowu zabrać do roboty, ale nie mógł. Wyszedł na schody i 
przechylając się 
przez poręcz zobaczył w sieni służącą.
— Czy to był list? — spytał.
— Nie, proszę pana — odparła. — Dzwonił zapewne jakiś łobuz, bo jak poszłam 
otworzyć, to już nikogo nie było.
— Jestem dziś niezwykle rozstrojony… — myślał Kemp. Wrócił do pracowni, począł 
pisać i niebawem pogrążył się zupełnie w swej robocie. Ciszę przerywało tylko 
tykanie 
dużego ściennego zegara.
Była już druga, gdy Kemp wstał od biurka. Ziewnął, przeciągnął się i poszedł do 
swego 
sypialnego pokoju na górę. Zdjął już był surdut i kamizelkę; nagle zachciało mu 
się pić. Wziął 
świecę i zszedł do jadalnego pokoju po syfon z wodą sodową i butelkę koniaku. 
Badania 
naukowe zaostrzyły w doktorze zmysł spostrzegawczy; wracając na górę zauważył 
ciemną 
plamę u stóp schodów. Zaciekawiony nachylił się i dotknął owej plamy. Była to 
krew, już 
skrzepła. Szedł na górę przypatrując się stopniom schodów. Czekało go nowe 
zdziwienie. 
Klamka u drzwi sypialnego pokoju była także zabrudzona krwią.
Obejrzał swoje ręce. Były czyste. Teraz dopiero przypomniał sobie, że wchodząc 
po raz 
pierwszy do sypialni zastał drzwi otwarte, tak że wcale klamki nie dotykał. 
Wszedł krokiem 
stanowczym, pewnym, gotów w razie potrzeby stawić czoło wszystkiemu, co go mogło 
spotkać za tymi drzwiami.
Dywanik przed łóżkiem był także obryzgany krwią, a kołdra uchylona. Doktor nie 
spostrzegł tego za pierwszym razem, bo wtedy podszedł do toalety, nie zaś do 
łóżka. Teraz 
odsłonił kołdrę: na materacu były wklęśnięcia, jak gdyby ktoś na nim siedział.
Wtem zdało mu się, że słyszy przyciszony głos.
— Toż to Kemp!… — zawołał ów Głos.
Ale doktor nie wierzył w duchy ani w niewidzialne głosy. Rozejrzał się. po 
pokoju, nie 
spostrzegł jednak nic oprócz tego, co już był zauważył.
Wtem usłyszał kroki zmierzające do umywalni.
Najuczeńsi ludzie w głębokich zakątkach duszy ukrywają pewne przesądy. Kemp 
zamknął 
drzwi, postawił syfon i butelkę na nocnym stoliku. Nagle zobaczył okrwawioną 
szmatę 
wiszącą w powietrzu. Chciał zbliżyć się, dotknąć jej, bo oczom, własnym nie 
wierzył, lecz w 
tejże chwili usłyszał nad uchem przyciszony głos.
— Kemp!… — mówił ten Głos.
Doktor ze zdziwienia otworzył usta.
— Nie bój się… szeptał Głos — ja jestem niewidzialny.
Kemp milczał; nie mógł oderwać oczu od bandaża.
— Niewidzialny Człowiek?… —— powtórzył. Przypomniał sobie historię, która mu się 
wydawała tak śmieszna.
— Sądziłem, że to kłamstwo… — rzekł. — Czy jesteś obwiązany bandażem?
— Tak — odpowiedział Głos.
— To chyba żarty… — zawołał Kemp przysuwając się do okrwawionej szmaty. Jego 
ręka 
dotknęła niewidzialnych pleców. Drgnął i zbladł.
— Nie bój się, Kemp, na miłość boską… Zachowaj zimną krew. Stój!
Ręka chwyciła go za ramię. Uderzył ją z całych sił.
— Kemp! — zawołał Głos — Kemp, nie trać zimnej krwi!
Ręka trzymała go coraz mocniej.
Kemp chciał się oswobodzić z uścisku, ale został obalony na łóżko. Otwierał 
usta, aby 
wezwać pomocy, lecz zatkano mu je prześcieradłem. Miał jeszcze wolne ręce — bił 
nimi na 
oślep.
— Radzę ci leżeć spokojnie — mówił Niewidzialny Człowiek.
Kemp borykał się, wreszcie zaniechał walki.
— Nie krzycz, bo będę musiał cię zakneblować — ostrzegł go przeciwnik. — Ja 
jestem 
naprawdę niewidzialny — mówił — i potrzebuję twojej pomocy. Nie chcę ci robić 
krzywdy, 
ale gdybyś mnie nie słuchał, będę zmuszony cię poturbować. Czy mnie nie 
pamiętasz? Ja 
jestem Griffin, z uniwersytetu…
— Pozwól mi usiąść. Obiecuję, że będę siedział spokojnie — szepnął Kemp.
Tej prośbie stało się zadość.
— Jestem Griffin, z uniwersytetu… — ciągnął dalej Głos. — Uczyniłem się 
niewidzialnym.
— Griffin? — podchwycił Kemp.
— Tak, Griffin — odpowiedział Głos. — Byłem młodszy od ciebie… Pamiętasz: 
albinos, 
sześć stóp wysokości, barczysty, twarz biała, rumiana, oczy czerwone; ten, co 
dostał złoty 
medal za chemię…
— W głowie mi się mąci… Nie rozumiem, co ty możesz mieć wspólnego z Griffinem?
— Ja jestem Griffin.
Kemp zastanowił się.
— To okropne! — rzekł. — Jakimiż czarami doprowadziłeś się do niewidzialności?
— Żadnymi czarami; za pomocą procesu dość jasnego i zrozumiałego.
— To okropne! — powtórzył Kemp.
— Istotnie, w tej chwili to okropne dla mnie. Jestem ranny, zmęczony… Kemp, 
zlituj się. 
Daj mi jeść i pić.
Kemp patrzał na bandaż idący przez pokój, potem taboret zawisł w powietrzu, 
stanął przy 
łóżku; siedzenie z kilimka osunęło się o pół cala. Doktor przetarł oczy.
— To coś lepszego od duchów… — rzekł.
— Widzę, że nabierasz rozsądku… — odparł Głos.
— Albo tracę rozum… — wtrącił Kemp.
— Daj mi trochę koniaku. Upadam ze zmęczenia…”
— Gdzież ty jesteś? Boję się nastąpić ci na nogę; Tutaj? Dobrze. Chcesz koniaku? 
Jak ci 
mam podać? — pytał doktor.
Niewidzialna ręka odebrała mu z rąk kieliszek. Zawisnął w powietrzu. Kemp 
patrzał na to 
z niepokojem, a może i ze strachem.
— To niewątpliwie hipnotyzm… — szepnął. — Wmówiłeś we mnie, żeś jest 
niewidzialny…
— Głupstwo… Posłuchaj mnie…
— Dziś rano właśnie udowodniłem, że niewidzialność…
— Mniejsza o to, coś udowodnił… Ja tu umieram z głodu i jestem zziębnięty jak 
pies. Czy 
masz jakiś szlafrok?
Kemp zaklął z cicha, ale poszedł do szafy i wyjął z niej stary pasowy szlafrok.
— Czy dobry? — zapytał.
Szlafrok został mu wyrwany z rąk, wisiał przez chwilę w powietrzu, potem 
zaokrąglił się, 
wypełnił, zapiął i usiadł na krześle.
— A teraz daj mi skarpetki, pantofle i coś do zjedzenia.
— Co tylko chcesz; przyznaje, że w życiu nie byłem jeszcze w tak głupiej 
sytuacji…
Wyjął z szuflady żądane przedmioty, po czym zszedł na dół po jedzenie. Wrócił 
niebawem 
niosąc chleb i krokiety na zimno; postawił talerz na stole przed swym gościem.
.— Mniejsza o nóż i widelec — rzekł tenże.
Kotlet uniósł się w powietrze.
— To dziwne… — mruczał Kemp.
— Tak, dziwne, że trafiłem właśnie do twego— domu. Pierwszy raz dopisało mi 
szczęście… Przenocuje tutaj. Nie wypędzisz mnie przecież… Jestem tu od trzech 
godzin.
— Wytłumaczże mi, jakim sposobem doprowadziłeś się do… takiego stanu. Pojąć nie 
mogę…
— A jednak to zupełnie zrozumiałe.
Nalał sobie znowu kieliszek koniaku. Doktor przyglądał się temu nie wierząc 
własnym 
oczom.
— Kto cię ranił i dlaczego? — zapytał.
— To głupia sprawa… Prowadzę ze sobą włóczęgę, oberwańca… Pomaga mi w drodze… 
Otóż okradł mnie z pieniędzy…
— Czy i on jest niewidzialny?
— Nie. Ale daj mi coś do zjedzenia; potem ci wszystko opowiem.
— Czy to ty strzelałeś? — spytał Kemp.
— Nie ja — odparł intruz — tylko jakiś wariat. Wszyscy się na mnie sprzysięgli… 
Ale o 
tym potem… Daj jeść, Kemp…
— Pójdę po resztki obiadu.
Gość złożył dowód olbrzymiego apetytu: najadłszy się, poprosił o cygaro. Odgryzł 
koniec, 
zanim Kemp zdążył mu podać scyzoryk. Podczas gdy palił, usta, gardło i przełyk 
stały się 
widzialne jakby przez mgłę. Zabawnie było na to patrzeć!
— Co to za rozkosz zaciągać się dymem! — rzekł, puszczając kłęby. — Cieszę się, 
że 
trafiłem na ciebie właśnie, Kemp. Musisz mi dopomóc. Jestem w opałach, ale 
wybrnę, jeśli ty 
mi podasz rękę. Przeszedłem okropne chwile! Wszystko ci opowiem. Posłuchaj.
Nalał sobie znowu koniaku.
— Nie zmieniłeś się, Kemp — mówił — choć to już dwanaście lat, jakeśmy się 
widzieli po 
raz ostatni. Jesteś zawsze chłodny, systematyczny… Tego mi właśnie braknie… 
Będziemy 
pracowali razem.
— Wytłumacz mi naprzód, jakim sposobem osiągnąłeś niewidzialność.
— Pozwól mi jeszcze odpocząć i zapalić drugie cygaro, potem ci wszystko opowiem.
Kemp nie zaspokoił jednak swej ciekawości. Skaleczone ramię Niewidzialnego 
Człowieka 
spuchło i bolało go coraz bardziej. Nie mógł myśleć o niczym innym, jak o 
przygodach, które 
go w dniu tym spotkały. Zaczynał swoją opowieść, ale ciągle odstępował od 
przedmiotu. 
Oburzał się na pana Marvela.
— Ten gałgan skorzystał z pierwszej sposobności i uciekł. Że też ja tego nie 
przewidziałem! — ubolewał. — Niech on mi się teraz nawinie pod rękę! Zabrał mi 
tyle 
pieniędzy!
— Skądże ty miałeś pieniądze? — spytał Kemp. Niewidzialny Człowiek milczał 
długo, 
wreszcie rzekł:
— Tego dziś wytłumaczyć ci nie mogę. Zlituj się, ja już nie spałem od trzech 
nocy. Muszę 
się wyspać.
— Połóż się tu… w moim pokoju.
— Nie powinienem się kłaść, bo on tymczasem ucieknie, ale trudna rada… Upadam ze 
zmęczenia.
— Czy jesteś ciężko ranny?
— Nie; kula drasnęła mnie zaledwie. Chciałbym usnąć, ale się boję…
— Czego?
Niewidzialny Człowiek przyglądał się bystro doktorowi Kempowi.
— Boję się, żeby mnie nie schwytano we śnie — rzekł z naciskiem.
Kemp drgnął.
— Głupiec ze mnie! — zawołał Niewidzialny Człowiek. — Sam ci poddałem tę myśl…
ROZDZIAŁ XVIII 
NIEWIDZIALNY CZŁOWIEK USYPIA
Pomimo strasznego zmęczenia, pomimo rany Niewidzialny Człowiek nie ufając słowu 
Kempa, że uszanuje jego swobodę, obejrzał okna i drzwi, potem klucze od pokoju 
sypialnego 
i od „ubieralni. Uspokojony tą lustracją ziewnął głośno.
— Żałuję bardzo — mówił — że nie mogę ci opowiedzieć moich dzisiejszych przygód, 
ale 
jestem zupełnie wyczerpany. Dziwnie to brzmi. Prawda? Uwierzyłeś już, że można 
być 
niewidzialnym? Odkryłem na to sposób. Chciałem go zachować dla siebie. Widzę, że 
to 
niepodobna. Potrzebny mi jest sojusznik. Tyś jakby do tego stworzony… We dwóch 
dokonamy wielkich rzeczy. Ale jutro… Dziś muszę się przespać… inaczej będzie po 
mnie…
Kemp stał na środku pokoju przyglądając się bezgłowemu szlafrokowi.
— Więc zostawiam cię… — rzekł. — To niepojęte… Czy ja tracę zmysły? Czy to sen? 
Ale nie, to rzeczywistość nieprawdopodobniejsza od bajki. Potrzebujesz czegoś 
jeszcze?
— Nie, tylko żebyś sobie poszedł.
— Dobranoc! — rzekł Kemp ściskając niewidzialną rękę.
Skierował swe kroki ku drzwiom. Nagle szlafrok zbliżył się do niego. — Pamiętaj 
— rzekł 
Głos. — Nie spętasz mnie we śnie? Nie oddasz w ręce policji? Doktor zbladł.
— Wszak dałem ci słowo — rzekł.
Wyszedł i zamknął drzwi. Natychmiast klucz został przekręcony w zamku od środka, 
potem słychać było klapanie pantofli i znowu zgrzyt klucza. Niewidzialny 
Człowiek zamknął 
drzwi od ubieralni.
Kemp stał oszołomiony, pocierał ręką czoło.
— Czy świat oszalał, czy to ja utraciłem zmysły? — szeptał. — Jakieś opętanie 
wypędziło 
mnie z mojej własnej sypialni!
Raz jeszcze spojrzał na zamknięte drzwi.
— A jednak to rzeczywistość… Fakt niezbity… Będę miał pewno na karku sińce od 
jego 
palców…
Pochylił bezradnie głowę, odwrócił się i zszedł na dół. Zapalił lampę w jadalnym 
pokoju, 
wyjął cygaro i chodził po pokoju.
— Niewidzialny? — mówił. — Czy jest jaka istota niewidzialna? W morzu — tak. 
Tysiące 
milionów. Wszystkie larwy, wszystkie drobnoustroje… W morzu jest więcej 
niewidzialnych 
stworzeń niż widzialnych… Roi się od nich i w wodzie słodkiej… Nigdym się 
jeszcze nad 
tym nie zastanawiał… Może i w powietrzu… Kto to wie… Gdyby człowiek zrobiony był 
ze 
szkła, to i wówczas jeszcze byłoby go widać…
Popadł w głęboką zadumę. Trzy cygara zasypały dywan popiołem. Wreszcie wyszedł z 
jadalni do gabinetu i zapalił tam gaz.
Był to pokoik niewielki, gdyż Kemp nie utrzymywał się z praktyki. Dzienniki 
poranne 
leżały jeszcze nie przejrzane. Wziął jeden i od razu wpadła mu w oczy opowieść 
„O 
niezwykłym zdarzeniu w Iping”.
„Ciekaw też jestem, w jaki .sposób doszedł do tego stanu…” — myślał biorąc 
londyńską 
„St. James’ Gazette”.
Zawierała długi artykuł pod tytułem: „Cała wieś w Sussex oszalała”. Było to 
przedrukowane sprawozdanie z wypadków w Iping. Przeczytał je raz jeszcze i 
dowiedział się, 
że:
Jaffers, konstabl, padł nieprzytomny, Sklepikarz Huxter, mocno 
poturbowany, nie może jeszcze dać świadectwa temu, co Widział i 
doświadczył. Pastor w kłopotliwym, położeniu. Dwie kobiety 
zachorowały ze strachu. Wszystkie okna potłuczone. Cała ta 
niewiarygodna historia zapewne wymyślona. Drukujemy z 
zastrzeżeniem.
Odłożył dziennik.
„Dlaczego on uganiał się za tym włóczęgą? Jest niewidzialny i szalony w dodatku… 
a 
może jest nawet zabójcą…”
Blask świtu połączył się z dymem cygara i ze światłem gazu. Kemp to siadał, to 
wstawał i 
chodził po pokoju. Był zanadto rozdrażniony, aby móc usnąć.
Służąca zszedłszy ze swego pokoju zastała go na nogach. Kazał jej nakryć na dwie 
osoby 
w pracowni, a potem wrócić na dół i nie przeszkadzać. Chodził po jadalni, dopóki 
nie 
przyniesiono porannych dzienników. Kemp dowiedział się o zajściach ..Pod Wesołym 
Cyklistą”, o panu Marvelu i o przecięciu drutów telegraficznych. Nie można było 
jednak 
zrozumieć, dlaczego Niewidzialny Człowiek wodzi za sobą pana Marvela. gdyż ten 
nie 
wspomniał o trzech książkach ani o pieniądzach, którymi napchane miał kieszenie.
Kemp odczytał uważnie każda wzmiankę reporterską, posłał służąca po wszystkie 
dzienniki poranne i la także przejrzał skwapliwie.
— Jest niewidzialny — myślał. — Przy swoim usposobieniu może być bardzo 
szkodliwy. 
Trzeba mu odjąć sposobność do złego. Czy to będzie złamaniem słowa? Nie.
Usiadł przy stole i zaczął pisać. Podarł jeden arkusz, skreślił drugi. 
Przeczytał go, 
zastanowił się. Potem wziął kopertę i zaadresował ją do pułkownika Adye w Port 
Burdock.
W tym samym czasie Niewidzialny Człowiek obudził się najwyraźniej w złym 
humorze. 
Słychać było jego kroki na górze, potem stuk krzesła ciśniętego o ziemią i brzęk 
tłuczonego 
szkła.
Doktor pobiegł na górę i zapukał.
ROZDZIAŁ XIX 
WYJAŚNIENIA
Co się stało? — spytał Kemp, gdy Niewidzialny Człowiek otworzył mu drzwi.
— Nic — brzmiała odpowiedź.
— Słyszałem hałasy.
— To był objaw złego humoru…
— Czy jesteś zwykle tak gwałtowny?
— Zawsze.
Kemp zbierał kawałki szkła.
— Wszystko cię potępia… — mówił. — Czytałem w gazetach o twoich sprawkach w 
Iping i tutaj. Świat dowiedział się już o istnieniu swego niewidzialnego 
obywatela… Nie zna 
cię tylko z nazwiska…
Niewidzialny Człowiek zaklął.
— Twoja tajemnica wyszła na jaw — mówił doktor. — Nie wiem, na czym polega; 
gotów 
jestem jednak ci dopomóc…
Niewidzialny Człowiek usiadł na łóżku.
— Chodź na śniadanie — rzekł gospodarz.
Zaprowadził go do swej sypialni.
— Zanim cokolwiek postanowimy — rzekł — muszę wpierw zrozumieć, dlaczego jesteś 
niewidzialny.
Spojrzał przez okno; usiadł i patrzał na gościa. Bezgłowy i bezręki szlafrok 
zasłonił się 
serwetą; przygotowana zakąska znikała szybko ze stołu. Kemp, który chwilami 
powątpiewał 
jeszcze we własną poczytalność, przekonywał się znowu, że to prawda, nie zaś 
ułuda chorego 
mózgu.
— Wszystko to bardzo proste i jasne — powiedział Griffin odkładając wreszcie 
serwetę.
— Dla ciebie zapewne… — wtrącił Kemp.
— I mnie z początku wydawało się to dziwne… Ale teraz… My dwaj razem dokonamy 
wielkich rzeczy… Ta myśl błysnęła mi po raz pierwszy w Chesilstowe.
— Chesilstowe?
— Osiadłem, tam po wyjeździe z Londynu. Wiesz, żem przeszedł z medycyny na 
fizykę. 
Pociągało mnie światło.
— Taak?
— Optyczna gęstość. To cała sieć zagadek — sieć, w której łatwo się zaplątać i 
zbłądzić. 
Ponieważ miałem lat dwadzieścia dwa i dużo zapału, więc rzekłem sobie: „Poświęcę 
temu 
życie, bo i warto”. Wiesz, jakimi jesteśmy szaleńcami mając dwadzieścia parę 
lat…
— Nie wiadomo: czy wtedy, czy potem… — wtrącił Kemp.
— Jak gdyby nauka dawała człowiekowi szczęście. W każdym razie jednak zabrałem 
się 
do pracy i pracowałem jak murzyn. Odkryłem, nowe właściwości światła, formułę 
geometryczną obejmującą cztery wymiary. Głupcy, ludzie zwyczajni, a nawet i 
matematycy 
nie mają pojęcia, co znaczą pewne matematyczne formuły dla badacza fizyki 
molekularnej. 
Moje księgi, te, które mi ukradł ów włóczęga, zawierają prawdziwe cuda. Ale nie 
była to 
jeszcze metoda, tylko myśl mogąca doprowadzić da metody, dzięki której dałoby 
się bez 
przemian zasadniczych — z wyjątkiem zmian w zabarwieniu — zamienić daną 
substancję na 
doskonale przezroczystą.
— Phi! To ciekawe, ale ja tego nie rozumiem — rzekł doktor Kemp.
— Zastanów się tylko. Widzialność, ciał zależy od ich reagowania na światło. 
Pozwól mi 
przedstawić sobie elementarne zasady tak, jak gdybyś ich wcale nie znał. To 
wyjaśni moją 
metodę. Wiesz przecie równie dobrze jak i ja, że każde ciało pochłania światło, 
odbija je albo 
robi jedno i drugie. Gdyby nie pochłaniało i nie odbijało światła, nie byłoby 
widzialne. 
Widzisz nieprzezroczyste czerwone pudełko, albowiem ta barwa odbija czerwone 
promienie i 
pochłania inne. Gdyby nie pochłaniała żadnych promieni, lecz wszystko odbijała, 
byłaby 
lśniącym białym pudełkiem. Srebrem. Tymczasem szklana kostka, która odbija 
bardzo mało 
światła, a bardzo wiele go przepuszcza, jest przezroczysta, czyli prawie 
niewidzialna. Gdy zaś 
włożysz kawałek zwyczajnego szkła do wody albo lepiej do płynu przezroczystego i 
gęstszego od wody, szkło zniknie prawie, albowiem światło przechodząc z wody do 
szkła 
odbija się od jego powierzchni w bardzo nieznacznej ilości i staje się ono tak 
niewidzialne, 
jak kwas węglowy albo wodór w powietrzu.
— Tak, to jest zrozumiałe — odparł Kemp. — Byle sztubak wie już dziś o tym 
wszystkim.
— Oto jeszcze jeden fakt, wiadomy byle sztubakowi. Jeśli stłuczemy kawałek szkła 
i 
utrzemy go na proszek, przybiera on biały kolor i staje się widzialny w 
powietrzu, a to 
dlatego, że sproszkowanie pomnaża powierzchnię szkła, od której odbijają się 
promienie 
światła. Jeśli jednak wsypiemy biały szklany proszek do wody, znika on 
natychmiast; 
sproszkowane szkło bowiem i woda mają mniej więcej ten sam współczynnik 
załamania 
światła. Szkło zatem staje się niewidzialne, jeśli zanurzymy je w płynie mającym 
ten sam 
współczynnik załamania światła. I w ogóle przedmiot przezroczysty staje się 
niewidzialny, 
jeśli znajdzie się w ośrodku mającym ten sam mniej więcej współczynnik 
załamania. Gdy się 
chwilkę zastanowisz, to zrozumiesz, że nawet szkło sproszkowane może zniknąć w 
powietrzu, jeśli jego współczynnik załamania światła będzie taki sam, jak 
współczynnik 
powietrza. Wtedy bowiem światło przechodząc ze szkła w powietrze nie będzie się 
ani 
załamywać, ani odbijać.
— Istotnie, istotnie —potwierdził Kemp — ale człowiek nie jest sproszkowanym 
szkłem…
— Ależ nie — odparł Griffin. — Człowiek jest naprawdę przezroczystszy aniżeli 
sproszkowane szkło.
— Bzdury!
— I to powiada lekarz! Więc w ciągu lat dziesięciu zapomniałeś już fizykę? 
Przypomnij 
sobie wszystkie ciała, które są przezroczyste, a nie wydają się takimi. Papier, 
na przykład, 
wyrabiany jest z przezroczystych włókien, a staje się biały i nieprzezroczysty 
dla tych samych 
przyczyn, dla których szkło sproszkowane jest nieprzezroczyste i białe. Posmaruj 
biały papier 
oliwą, a stanie się tak przezroczysty, jak szkło. I nie tylko papier, lecz 
bawełna, wełna, 
włókna drzewne i kości, i ciało, i włosy, i paznokcie, i nerwy; cały organizm 
człowieka z 
wyjątkiem czerwonych ciałek krwi i ciemnego barwnika włosów, wszystko składa się 
z 
przezroczystych tkanek. Dzięki temu bardzo niewiele potrzeba, aby uczynić 
człowieka 
niewidzialnym dla ludzkich oczu. Po większej części tkanki istoty żywej nie są 
mniej 
przezroczyste od wody.
— Naturalnie — zawołał Kemp. — Wczoraj jeszcze myślałem o galaretowatych 
morskich 
żyjątkach.
— A więc zrozumiałeś, na czym polega moja metoda. Wszystko to przemyślałem i 
doszedłem do tych wniosków w rok po wyjeździe z Londynu, to jest przed sześciu 
laty. Ale 
zachowałem to dla siebie. Musiałem dokonywać prób w warunkach bardzo 
niekorzystnych. 
Mój profesor, Hobbema, był naukowym rabusiem, złodziejem pomysłów: wciąż 
wietrzył, 
kogo by ograbić. Znasz rozbój panujący w świecie uczonych. Nie chciałem ogłaszać 
mojego 
odkrycia, aby nie dzielić z nim sławy. Pracowałem zawzięcie, byłem coraz bliższy 
urzeczywistnienia mej teorii. Nie mówiłem o tym nikomu, chciałem od razu olśnić 
świat 
moim wynalazkiem i wsławić się jak nikt dotąd. Przypadkowo zupełnie, przy 
doświadczeniach z dziedziny fizyki, zrobiłem odkrycie z zakresu fizjologii.
— Doprawdy?
— Wiesz, czerwone ciałka krwi mogą być zamienione na białe, bezbarwne, a pomimo 
to 
zachować swoje stałe właściwości…
Kemp wydał okrzyk niedowierzania. Niewidzialny Człowiek wstał i zaczął chodzić 
po 
pokoju.
— Że się dziwisz — mówił — to rzecz naturalna. Ja też byłem, zdumiony. Pamiętam 
tę 
noc. Było bardzo późno… We dnie przeszkadzali mi studenci swoją natrętną 
ciekawością, 
więc pracowałem nocami. To odkrycie objawiło mi się nagle i niespodziewanie. 
Byłem sam. 
W laboratorium panowała cisza.
„Można by uczynić zwierzę, ba, i człowieka, przezroczystym i niewidzialnym, 
gdyby nie 
włosy. I ja mógłbym się stać niewidzialny” — pomyślałem. I nagle zrozumiałem, 
jaką mogę 
osiągnąć korzyść z tego, iż jestem, albinosem…
Ta świadomość oszołomiła mnie po prostu. Zerwałem się i podszedłem do okna.
— Mógłbym się stać niewidzialny… — powtarzałem sobie. — Dokazać czegoś 
podobnego to czarodziejstwo. I w umyśle moim przedstawiły się wszystkie 
korzyści. Być 
niewidzialnym — to znaczy mieć nieograniczoną potęgę. Nie dostrzegałem żadnych 
stron 
ujemnych. Nie dziw, że mi się w głowie przewróciło. Ja, ubogi profesor 
kształcący osłów w 
prowincjonalnym kolegium, mógłbym od razu stać się — potentatem. Ciekaw jestem, 
czy i 
ty, Kemp, nie byłbyś stracił głowy… Każdy na moim miejscu oddałby się tym 
badaniom, 
duszą i ciałem. Poświęciłem im trzy lata niezmordowanej pracy; zaledwie 
wzniosłem się 
mozolnie na jeden szczyt, już piętrzyła się nowa góra trudności. Trzeba było 
opracować 
tysiące szczegółów. Zniechęcałem się nieraz, opadały mi ręce, ale nie na długo. 
A przy tym 
musiałem wystrzegać się profesora. Ten śledził mnie z wytrwałością szpiega.
— Kiedyż pan ogłosisz swój wynalazek? — pytał mnie co dzień.
A ci studenci ze swoją ciekawą głupotą! Trzy lata podobnych utrapień! A po 
trzech latach 
przekonałem się, że urzeczywistnienie teorii jest niemożliwe… niemożliwe. .— Jak 
to? 
Dlaczego? — spytał Kenip.
— Nie miałem pieniędzy… — odparł Niewidzialny Człowiek i zbliżył się znowu do 
okna.
Nagle odwrócił się.
— Okradłem starego… Okradłem ojca… — szepnął. — Z pieniędzy, które nie były 
jego. 
Zastrzelił się.
Te słowa wypadły z niewidzialnych ust jak straszny zgrzyt.
ROZDZIAŁ XX 
W DOMU PRZY ULICY GREAT PORTLAND
Przez chwilę Kemp siedział w milczeniu wpatrując się w bezgłową postać. Nagle 
zerwał 
się, chwycił Niewidzialnego Człowieka za rękę i odciągnął go od okna.
— Jesteś zmęczony — rzekł. — Ja się rozsiadłem, a ty chodzisz. Usiądź na moim 
krześle.
Stanął pomiędzy Griffinem a najbliższym oknem. Griffin usiadł, milczał chwilę, 
potem 
ciągnął dalej:
— Stało się to po wyjeździe z Chesilstowe College. W grudniu zeszłego roku. 
Wynająłem 
w Londynie duży, nie umeblowany pokój w lichym pensjonacie w pobliżu ulicy Great 
Portland. Pokój był zapełniony przyrządami, które kupiłem za pieniądze ojca. 
Robota szła 
dobrze, zbliżała się do końca. Byłem jak człowiek, który budzi się ze snu czy 
też z 
odrętwienia, aby wziąć udział w tragedii.
Pojechałem na pogrzeb ojca. Miałem głowę wciąż zaprzątniętą owym odkryciem, więc 
nie 
próbowałem nawet oczyścić z hańby jego dobrego imienia. Pamiętam pogrzeb, 
karawan 
szóstej klasy, mały orszak, drogę wiodącą na cmentarz; kondukt prowadził jego 
stary 
przyjaciel, mały, kichający pastorzyna.
Pamiętam, jak wracałem do pustego domu ulicami, które niegdyś przerzynały 
skromną 
wioskę, a przy których wznosiły się teraz brzydkie i pretensjonalne kamienice. 
Czułem się 
tam zupełnie obcy.
Nie było mi żal nieboszczyka. Uważałem, że padł ofiarą własnego płytkiego 
sentymentalizmu. Zwyczaje przyjęte wśród ludzi zmusiły mnie do przybycia na jego 
pogrzeb, 
lecz nic mnie to zupełnie nie obchodziło.
Jednak gdym wracał do domu, w którym, czekała mnie pustka, ogarnęły mnie dawne 
wspomnienia. Spotkałem też dziewczynę dobrze mi znaną przed laty dziesięciu. 
Nasze oczy 
pobiegły ku sobie… Coś mnie tknęło, żeby się zbliżyć do niej i przemówić. 
Okazała się 
bardzo ograniczona i pospolita.
Rozumiałem, że jestem zupełnie samotny na świecie, alem tego nie odczuwał. 
Miejsce, w 
którym upłynęło moje dzieciństwo, nie budziło we mnie żadnego żalu za 
przeszłością ani za 
zmarłym.
Wróciwszy do mego pokoju w Londynie, doznałem prawdziwej ulgi. Tu był mój świat, 
wszystko, co kochałem. Tu czekały na mnie retorty, doświadczenia. Główne 
trudności były 
już pokonane, zostawały tylko uzupełnienia, szczegóły.
Opowiem ci kiedyś cały ten skomplikowany proceder, ale teraz nie ma na to czasu. 
Wszystkie moje doświadczenia zapisane są cyframi w księgach, które ten łotr mi 
zabrał. 
Musimy go odszukać. Musimy te książki odebrać.
Najważniejsze, ażeby przedmiot, który chcemy zrobić przezroczystym, został 
poddany 
działaniu fal eteru.
Te moje nowe fale nie są bynajmniej podobne do roentgenowskich, nie zostały 
jeszcze 
zbadane, pomimo że są bardzo wyraźne. Do wywołania ich wystarczały mi dwa 
niewielkie 
dynama, które wprowadzałem w ruch przy pomocy taniego motoru gazowego…
Pierwsze doświadczenie zrobiłem na kawałku białej wełnianej materii. Rozpuszczał 
się jak 
kłąb dymu i niebawem zniknął mi z oczu.
Dotknąłem palcem pustego miejsca i pomacałem wełnę w jej pierwotnej postaci.
Kiedyś zrobiłem inną, ciekawszą jeszcze próbę. Poza moimi plecami usłyszałem 
miauczenie. Odwróciłem się i zobaczyłem białego brudnego kota na parapecie za 
szybą.
Błysnęła mi szczęśliwa myśl: „Masz gotowy materiał pod ręką”.
Zbliżyłem się do okna, otworzyłem je i nawoływałem po cichu. Kot wskoczył do 
pokoju. 
Był zagłodzony. Dałem mu trochę mleka i chleba z masłem dla zachęty. Umyłem go i 
położyłem na mojej poduszce.
— I poddałeś go próbie?
— Tak. Uśpiłem go sporą dozą opium i razem z poduszką położyłem na aparacie. 
Krew 
jego straciła barwę, sierść również, cały kot stał się niewidzialny z wyjątkiem 
oczu.
— To dziwne…
— Nie potrafię ci tego wytłumaczyć. Był, ma się rozumieć, obandażowany i 
przywiązany 
do poduszki, więc nie potrzebowałem się obawiać, że mi ucieknie, ale obudził się 
za wcześnie 
i zaczął przeraźliwie miauczeć.
Zapukano do drzwi. Dobijała się stara wiedźma z dołu, która oprócz tego kota nie 
miała 
nikogo na świecie. Słysząc miauczenie domyśliła się, że droczą jej faworyta, 
więc przyszła 
się o niego upomnieć.
— Wszak tu jest mój kot? — spytała przez drzwi. Skropiłem znowu chustkę 
chloroformem, przykryłem nią kota i otworzyłem drzwi.
— Nie ma tu żadnego żywego stworzenia oprócz mnie — odparłem.
Zajrzała do pokoju; zdziwił ją zapewne widok pustych ścian, okien bez firanek i 
warczącej 
maszyny, przy tym doleciał ją mdły zapach. Stała chwilę na progu, wreszcie 
cofnęła się.
— Jak długo poddawałeś kota tej próbie? — pytał Kemp.
— Ze trzy do czterech godzin. Najtrudniej było nadać przezroczystość tłuszczowi, 
kościom i kolorowemu barwnikowi sierści. Tylko tęczówki nie dały się zamienić na 
niewidzialne.
Noc zapadła, zanim skończyłem moją robotę; widać już było tylko świecące ślepia 
i 
pazury. Zatrzymałem maszynę, zacząłem głaskać odrętwiałe stworzenie. Było 
jeszcze 
nieprzytomne; odwiązałem bandaże i, będąc sam zmęczony, pozostawiłem kota na 
niewidzialnej poduszce i położyłem się spać.
Trudno mi było jednak usnąć. Leżałem z otwartymi oczyma, nie mogłem zebrać 
myśli; 
przypominałem sobie szczegóły doświadczenia lub marzyłem gorączkowo o przyszłych 
próbach; wreszcie utraciłem świadomość. Zapadłem w sen ciężki, bardziej męczący 
od 
bezsenności.
Około drugiej kot zaczął przeraźliwie miauczeć; próbowałem go uspokoić, a 
widząc, że mi 
się to nie udaje, postanowiłem się go pozbyć. Pamiętam, jak się przeraziłem, gdy 
potarłem 
zapałkę i ujrzałem parę oczu świecących w powietrzu, a dokoła nich próżnię.
Byłbym dał mojej ofierze mleka, ale nic już nie miałem. Kot przykucnął przy 
drzwiach i 
zawodził żałośnie. Chciałem go złapać i wyrzucić przez okno, ale mi uciekał spod 
rąk i 
miauczał w rozmaitych kątach pokoju Wreszcie otworzyłem okno. Zdaje mi się, że 
wyskoczył przez nie, bo zrobiło się znowu cicho.
Nie wiem sam dlaczego, zacząłem myśleć o pogrzebie mojego ojca i przypomniałem 
sobie 
wszystkie szczegóły. Spać już w żaden sposób nie mogłem. Skoro świt wstałem i 
zamknąwszy drzwi na klucz, wyszedłem się przejść.
— A zatem twierdzisz, że po świecie krąży Niewidzialny Kot? — zagadnął Kemp.
— Jeżeli go dotychczas nic zabili, to krąży. Ale sądzę, że został zabity. Wiem, 
że żył 
jeszcze kilka dni i błąkał się po rynnie na ulicy Great Tichfiele, bo 
przechodząc tam słyszałem 
miauczenie i widziałem tłum, zastanawiający się, skąd to miauczenie dochodzi.
Umilkł i siedział przez chwilę ze zwieszoną głową.
— Pamiętam — mówił dalej — każdy szczegół tego poranku, ostatniego przed moim 
przeobrażeniem.
Chodziłem po Great Portland, przyglądałem się barakom w Albany i koniom pojonym 
u 
studni; wreszcie znalazłem się na szczycie wzgórza Primrose. Byłem zmęczony, 
chory. 
Usiadłem i wygrzewałem się na słońcu.
Był to dzień styczniowy, jasny, ale mroźny. Próbowałem w skołatanej głowie 
ułożyć 
dalszy plan działania, ale myśli nie były mi posłuszne. Cztery lata 
niezmordowanej pracy 
wyczerpały moje siły, pozbawiły mnie zdolności odczuwania wrażeń.
Byłem apatyczny i na próżno usiłowałem odzyskać dawny zapał do nauki, dawną 
żądzę 
wzbogacenia wiedzy nowymi wynalazkami, żądzę, która mnie popchnęła do zbrodni, 
okryła 
hańbą siwe włosy mego ojca.
W danej chwili byłem obojętny na wszystko, nawet na sławę. Wiedziałem, że to 
stan 
przejściowy spowodowany nadmiarem pracy i brakiem snu i że odpoczynek lub środki 
lekarskie przywrócą mi dawną energię.
Czułem, że doprowadzę mój zamiar do skutku. Zdawałem sobie sprawę, że muszę 
dokonać 
tego prędko, bo moje fundusze były już na wyczerpaniu. Myślałem też o wszystkich 
korzyściach wypływających z niewidzialności.
Po paru godzinach odrętwienia wstałem, powlokłem się do domu, zjadłem obiad, 
zażyłem 
dużą dawkę strychniny i położyłem się spać w ubraniu na nie posłanym łóżku.
Strychnina jest doskonałym środkiem. Zalecam ci ją, Kemp. Nic tak nie pokrzepia. 
Obudziłem się rzeźwy, pełen energii…
W chwili tej ktoś zapukał do drzwi. Wszedł mój gospodarz, polski Żyd, w szarym 
chałacie 
i przydeptanych pantoflach.
Stara wiedźma narobiła plotek. Wiedziano już, że męczyłem kota w nocy. Prawa 
przeciwko wiwisekcji były srogie. Gospodarz mógł być pociągnięty do 
odpowiedzialności, 
wiec nie żałował mi gróźb ani pytań. Chciał wiedzieć, jak było. Zaparłem się 
wszystkiego. 
Powiedział na to, że w całym domu słychać było warczenie maszyny gazowej. Temu 
zaprzeczyć nie mogłem. Krążył po pokoju, zaglądał wszędzie poprzez srebrne 
okulary; bałem 
się, aby nie podpatrzył mojej tajemnicy.
Starałem się zawsze stawać pomiędzy nim a moimi przyrządami, co wzmacniało 
jeszcze 
bardziej jego ciekawość.
Pytał, dlaczego jestem zawsze samotny i tajemniczy. Czy moje doświadczenia są 
legalne. 
Czy niebezpieczne. Płaciłem jak zwykły lokator. Powinienem płacić drożej, jak 
każdy 
procederzysta… Jego dom był zawsze spokojny, renomowany, jeden jedyny na całej 
ulicy. 
Cierpliwość ma się wyczerpała. Powiedziałem mu, żeby się wyniósł za drzwi. 
Dowodził, że 
ma prawo zaglądać do swoich lokatorów.
Wtedy chwyciłem go za kołnierz. Zleciał ze swoich własnych schodów. Zamknąłem 
drzwi 
na klucz i usiadłem, cały drżący z gniewu.
Powrócił. Krzyczał, odgrażał się, tłukł pięściami w drzwi, ale nie zwracałem na 
to uwagi. 
Wreszcie odszedł.
Zajście zmusiło mnie jednak do szybkiego działania. Nie wiedziałem, co teraz 
uczyni 
gospodarz, nie miałem, nawet pojęcia, co ma prawo ze mną zrobić. Mogłem, 
wprawdzie 
przeprowadzić się do innego mieszkania, ale pozostało mi już tylko dwadzieścia 
fantów, 
umieszczonych w znacznej części w banku. Gdybym, uciekł, zrobiono by tutaj 
rewizję i 
tajemnica wyszłaby na jaw. Sama myśl, że moja praca narażona jest na 
niebezpieczeństwo, 
zagrzała mnie do czynu. Wziąłem książeczkę czekową i moje trzy księgi, poszedłem 
do 
najbliższej stacji pocztowej i wyprawiłem je do biura przy ulicy Portland, 
przechowującego 
pakiety i listy.
Wracając spotkałem na schodach mojego gospodarza.
Ujrzawszy mnie nagle przed sobą, odskoczył jak oparzony. Minąłem go szybko, 
wbiegłem 
do mojego pokoju i zatrzasnąłem drzwi.
Słyszałem, że stał chwilę, jak gdyby się wahał lub namyślał, wreszcie zszedł na 
dół 
ciężkim krokiem.
Zabrałem się od razu do pracy.
Skończyłem ją w ciągu nocy. Gdym jeszcze siedział odurzony wyziewami płynów 
odbarwiających krew, zapukano do moich drzwi.
Nie dawałem znaku życia. Pukanie ustało, słychać było oddalające się kroki, 
potem 
wróciły znowu i znowu zapukano.
Słyszałem szelest za drzwiami. Złość mnie wzięła, zerwałem się i otworzyłem 
drzwi na 
oścież.
— Co tam znowu? — rzekłem gniewnie.
Przede mną stał gospodarz; chciał mi wręczyć sądowe wezwanie do opuszczenia 
lokalu. 
Gdy mi je podawał, spostrzegł dziwny kolor moich rąk i podniósł oczy. na moją 
twarz.
Stał przez chwile jakby wrosły w ziemię, potem krzyknął przeraźliwie, wypuścił z 
rąk 
świecę oraz papier i zbiegł po ciemku ze schodów.
Zamknąłem drzwi na klucz i stanąłem przed lustrem. Wtedy dopiero zrozumiałem 
jego 
strach. Moja twarz była biała, ale to biała jak kreda.
Wyglądałem strasznie, ale nie dość na tym; skóra mnie piekła, a całe ciało było 
jak w 
ogniu.
Rozumiałem teraz, dlaczego kot miauczał, zanim usnął pod chloroformem. 
Cierpienie było 
straszne, ale siła woli większa. Nie krzyknąłem ani razu, ale gryzłem poduszkę, 
jęczałem po 
cichu, mówiłem głośno zachęcając sam siebie do cierpliwości. Wreszcie 
zdrętwiałem czy też 
zasnąłem — tego już nie wiem.
Gdym się ocknął, było zupełnie ciemno, ból już ustał. Nie zapomnę nigdy świtu i 
mego 
przerażenia, gdy z pierwszym brzaskiem zobaczyłem, że moje ręce mają barwę szkła 
i stają 
się coraz bledsze i przezroczystsze. Mogłem przez nie widzieć, a choć spuściłem 
powieki, 
widziałem także, bo i powieki były przezroczyste.
Kości i arterie już znikły, nerwy stały się także niewidzialne. Każda przemiana 
sprawiała 
mi okropny ból, ale zaciskałem zęby i milczałem. Wreszcie widać już było tylko 
paznokcie i 
plamy od jakiegoś kwasu na palcach prawej ręki.
W pierwszej chwili byłem tak słaby, jak niemowie; stąpałem, ostrożnie 
niewidzialnymi 
nogami. Dokuczał mi głód. Spojrzałem w lusterko, nie widząc przed sobą nic, 
tylko maleńki 
punkcik w źrenicy, ale i ten zbladł i rozpłynął się w powietrzu. Musiałem 
dotykać czoła, 
ramion i piersi, żeby się przekonać, że żyję jeszcze, choć siebie widzieć nie 
mogę.
Użyłem nadludzkiego wysiłku woli, aby znowu przystąpić do aparatu i dokończyć 
procesu.
Przez cały ranek spałem twardo, zakrywszy się z głową. W południe obudziło mnie 
pukanie do drzwi. Podniosłem się na łóżku. Wróciły mi już siły. Siadłem 
nasłuchując. 
Doleciał mnie szept.
Zerwałem się na równe nogi i zacząłem spiesznie rozśrubowywać i rozbierać na 
części 
moją maszynę; rozrzucałem je po podłodze, aby nikt nie mógł złożyć jej na 
powrót.
Pukanie ponowiło się. Wołano mnie. Odpowiadałem, chcąc zyskać na czasie. 
Dobijali się 
coraz zawzięciej, próbowali wyrwać zamek, ale ten nie ustępował.
Usiłowania te doprowadziły mnie do wściekłości. Drżącymi rękami rzucałem na 
podłogę 
kawałki papieru, słomę, bibułę, co tylko znalazło się pod ręką, a drzwi trzęsły 
się od silnych 
pięści.
Nie mogłem odnaleźć zapałek. Otworzyłem okno. wysunąłem się przez nie i usiadłem 
na 
blaszanym parapecie bardzo mocnym i tak szerokim, że mogłem przykucnąć 
bezpiecznie. 
Wiedziałem, że mnie nie mogą dostrzec, a jednak dygotałem ze strachu.
Drzwi trzeszczały pod naporem z zewnątrz, wreszcie jedna deska pękła, po chwili 
zaś 
wyskoczył zamek.
Na progu stanął mój gospodarz z dwoma synami, rosłymi jak dęby, spoza ich pleców 
wychylała się stara wiedźma, właścicielka kota.
Możesz sobie wyobrazić ich zdziwienie, gdy znaleźli pusty pokój.
Jeden z synów przyskoczył do okna i wyjrzał przez nie. Jego obrosła twarz 
musnęła prawie 
moją. Zacisnąłem pięść i podniosłem rękę, ale się wstrzymałem.
Stary podszedł do łóżka, obmacał je, nachylił się i zajrzał pod nie, potem 
wszyscy rzucili 
się do szafy. Szwargotali i kłócili się ze sobą. Synowie dowodzili, że się 
odzywałem, stary im 
przeczył; wreszcie wobec tego, że mnie w pokoju nie było, zgodzili się ze 
starym. Tylko 
wiedźma kiwała głową; w twarzy jej czytałem, że posądza mnie o konszachty ze 
złym 
duchem i pewna jest, że to on mnie ukrył.
Stary dowodził, że jestem wiwisekcjonistą, że znęcam się nad zwierzętami. Jeden 
z synów 
przyglądał się szczątkom maszyny i utrzymywał, że jestem elektrotechnikiem. 
Wszyscy byli 
strwożeni. Stara zaglądała pod umywalkę, pod łóżko a nawet pod szafę. Weszli moi 
sąsiedzi, 
ślusarz i rzeźnik, wynajmujący pokój obok.
Przyszło mi nagle na myśl, że może się znaleźć ktoś bardziej wykształcony, kto 
potrafi 
moją maszynę ustawić lub bodaj zrozumieć jej konstrukcje, wiec wskoczyłem przez 
okno do 
pokoju, odepchnąłem starą wiedźmę i strąciłem maszynę na ziemię. Rozbiła się na 
kawałki.
Wszyscy spojrzeli na siebie ze strachem, nie pojmując, jak się to stało.
Ja tymczasem wysunąłem się z pokoju i na palcach zszedłem na dół. Wbiegłem do 
bawialni i czekałem. Oni tam jeszcze przeglądali kąty, wreszcie usłyszałem ich 
kroki na 
schodach. Mówili szeptem, obawiając się „okropności” i czarów. Weszli do 
jadalnego pokoju. 
Wtedy wysunąłem się cichaczem i wziąwszy zapałki, wróciłem do mego pokoju, 
podpaliłem 
stos papierów, dorzuciłem do nich pościel, kołdry i odkręciłem gaz…
— Krótko mówiąc, podpaliłeś dom… — zawołał Kemp.
— Tak. To był jedyny sposób zabezpieczenia praw mojego wynalazku… Zresztą pewny 
jestem, że dom był asekurowany.
Odryglowałern po cichu drzwi wyjściowe i wyszedłem na ulicę.
Byłem niewidzialny i teraz dopiero zacząłem rozumieć, jakie mi to zapewnia 
korzyści.
Snułem różne plany; niewidzialność miała mi ułatwić wykonanie najśmielszych 
nawet 
pomysłów.
ROZDZIAŁ XXI 
NA ULICY OKSFORD
Zstępując po raz pierwszy ze schodów jako istota niewidzialna potknąłem się parę 
razy i 
mało nie spadłem, a to dlatego, że nie mogłem dojrzeć własnych nóg.
Nie chciałem się zastanawiać nad niedogodnościami; pragnąłem, widzieć same tylko 
dodatnie strony mojego położenia. Doznawałem takiego uczucia, jak człowiek 
widzący na 
obydwoje oczu, gdy się znajdzie wśród niewidomych i stąpając cicho może 
przesuwać się 
niepostrzeżenie bez zwracania niczyjej uwagi. Miałem ochotę śmiać się, płatać 
ludziom figle, 
klepać ich po ramieniu i zrzucać im z głów kapelusze.
Zaledwie jednak zszedłem na ulicę, uczułem ból w plecach. Odwróciłem się i 
spostrzegłem 
człowieka niosącego skrzynkę z syfonami sodowej wody. Nie widząc mnie uderzył 
kantem 
skrzynki o moje plecy. Odwróciłem się i parsknąłem mu w nos śmiechem.
— Diabeł siedzi w tej skrzynce! — zawołałem wyrywając mu ją z ręki. Uciekł, a ja 
podniosłem syfony do góry.
Jakiś dorożkarz, wychodzący właśnie z sąsiedniego szynku, próbując uchwycić 
skrzynkę 
zadrasnął mnie w ucho. Rzuciłem mu cały ciężar na głowę. Krzyknął przeraźliwie, 
a szkło 
padając tłukło się z takim, brzękiem, że aż ludzie powybiegali ze sklepów. Teraz 
dopiero 
pojąłem, jakiej sobie samemu narobiłem biedy. Klnąc moją głupotę próbowałem 
prześliznąć 
się przez tłum. Potrąciłem chłopca od rzeźnika, który, na szczęście, nie 
odwrócił się i nie 
zauważył, że go usuwa z drogi niewidzialna ręka. Wsunąłem się pomiędzy koła 
stojącej 
dorożki i przeszedłem na drugą stronę ulicy. Nie wiem, jak tam załatwili sprawę. 
Wbiegłem 
na ulicę Oksford.
Chciałem wmieszać się w tłum, ale był tak zwarty, że ktoś nastąpił mi na nogę. 
Zszedłem 
więc z chodnika na bruk, po czym, widząc pustą dorożkę, wsiadłem w nią i 
przejechałem aż 
do Tottenham Road. Trzęsłem się z zimna, bo byłem nagi, a powietrze, choć 
niezbyt ostre jak 
na styczeń, było jednak dla mnie za chłodne. Zrobiłem głupstwo, że nie 
pomyślałem, iż mimo 
przezroczystości pozostanę wrażliwy na temperaturę. Zrozumiałem to za późno, 
doświadczywszy tego na własnej skórze. Nagle dorożkę moją poczęła przyzywać 
jejmość 
niosąca sześć grubych książek. Wyskoczyłem w porę, zanim mnie przygniotła 
własnym 
ciężarem i przenośną biblioteką. Niewiele brakowało, aby mnie przejechał 
tramwaj.
Zwróciłem moje kroki w stronę Bloomsburry Square z zamiarem dostania się na 
mniej 
ludne ulice.
Byłem skostniały z zimna; kichałem zawzięcie, a w dodatku czułem się tak 
rozstrojony 
moim dziwnym położeniem, że musiałem się wstrzymywać od płaczu.
Z narożnej apteki wybiegł pies i w tejże chwili zaczął mnie obwąchiwać.
Nie zastanawiałem się jeszcze nad tym poprzednio, że węch jest dla psiego umysłu 
tym, 
czym oczy dla człowieka. Psy widzą zapach, tak jak ludzie widzą kształty.
To nieznośne stworzenie szczekało, rzucało sio na mnie, aż nazbyt wyraźnie dając 
mi do 
zrozumienia, że mnie wyczuwa. Wszedłem w ulicę Montague, nie wiedząc sam, gdzie 
idę i 
po co.
Nagle usłyszałem muzykę i ujrzałem tłum kroczący od Russell Square ze sztandarem 
Armii Zbawienia na czele.
Jak się tu przedostać przez tę ciżbę? Aby uniknąć zetknięcia się z nią, wbiegłem 
na 
zewnętrzne schody gmachu stojącego naprzeciw muzeum i stałem tu, dopóki tłum nie 
odpłynął. Szczęściem pies, spłoszony wrzaskiem orkiestry, zawrócił do domu.
Tłum jak na ironię zawodził hymn zaczynający się od słów: „Kiedyż ujrzymy 
oblicze 
Twoje?”
Bębny huczały, flagi powiewały w jasnym powietrzu, a śpiew płynął daleko.
Wpatrzony w ten dziwaczny tłum nie spostrzegłem dwu łobuzów, którzy stanęli u 
stóp 
schodów.
— Patrz, jakie ślady! Ktoś tutaj wchodził bosymi nogami! — zawołał jeden.
Istotnie, zostawiłem odbicie moich zabłoconych stóp na czysto wymytych schodach.
Przechodnie zaczęli się przyglądać moim śladom.
— Tak, jakiś człowiek wszedł tutaj na bosaka, jeśli się nie mylę… — zauważył 
ktoś.
— A miał zakrwawione nogi… — dodał inny.
„Bum! Bum! Kiedyż ujrzymy Twe oblicze?
„Bum! Bum!… Twe oblicze?”
Zawodziła i bębniła Armia Zbawienia.
— Patrz, Ted — zawołał malec ze zdziwieniem, wskazując moje nogi.
Spojrzałem i ja na swe stopy i zobaczyłem, że błoto i krew przywarły do nich i 
znaczyły 
ich kontury.
— To cień nogi! — zawołał towarzysz Teda i próbował ją uchwycić. Przechodnie 
patrzyli 
ciekawie. Już łapał mnie za nogę, ale zbiegłem ze schodów i wpadłem do bramy 
sąsiedniego 
domu.
Mniejszy chłopak rzucił się za mną w pogoń.
— Nogi biegną same! Biegną same — wołał.
Za nim pędził jego towarzysz i jakiś wyrostek. Inni przechodnie wpatrywali się w 
Armię 
Zbawienia.
Dzięki temu, potrąciwszy paru gapiów, obiegłem dokoła Russell Square. Ścigało 
mnie już 
siedmiu.
Pędziłem prosto przed siebie, potem skręciłem w pierwszą ulicę, a gdy 
wyprzedziłem 
znacznie moich prześladowców, starłem z moich nóg ślady krwi. i błota i w ten 
sposób 
odzyskałem zupełną niewidzialność.
Biegnąc rozgrzałem się trochę i pełen nowej otuchy szedłem dalej, choć bolała 
mnie noga, 
bo się skaleczyłem o kamień. Spotkałem niewidomego i usunąłem mu się z drogi 
obawiając 
się jego instynktu. Kilkakrotnie wpadali na mnie przechodnie, a słysząc 
przekleństwa 
unoszące się w pustym powietrzu oglądali się ze zdziwieniem.
Zaczął padać śnieg. Dostałem kataru i nie mogłem się powstrzymać od kichania, co 
także 
zdumiewało gapiów. Każdy pies, biegnący przez ulicę, przejmował mnie strachem.
Nagle powstał gwar i zamęt; ludzie biegli, nawoływali się nawzajem. Z ich 
okrzyków 
dowiedziałem, się, że opodal wybuchł pożar. Zobaczyłem gęste kłęby dymu unoszące 
się nad 
dachami i drutami telefonów.
Byłem pewien, że paliło się moje mieszkania. Pozostały w nim moje rzeczy, 
książki, 
maszyna, wszystko, co posiadałem na świecie, oprócz książeczki czekowej i trzech 
tomów 
notatek złożonych w biurze przy ulicy Portland.
Spaliłem sam własne buty po to tylko, aby móc chodzić boso. Tego nie zrobił 
chyba 
jeszcze nikt zdrowy na umyśle.
Niewidzialny Człowiek umilkł, zaś doktor Kemp spojrzał przez okno.
— Mów dalej.. — rzekł.
ROZDZIAŁ XXII 
W HALI TARGOWEJ
Rozpocząłem to nowe życie w styczniu bieżącego roku, a stało się to wśród mrozu 
i 
śniegu. Pierwszymi wrażeniami, jakich doznałem pod nową postacią, był chłód, ból 
i 
zmęczenie. Nie miałem dachu nad głową, żadnej ucieczki, żadnej żywej istoty, 
której bym 
mógł zaufać. Gdybym, wyznał moją tajemnicę, stałbym się osobliwością, 
wzbudziłbym 
ciekawość, a nie wyciągnął żadnej korzyści dla siebie.
Chciałem już zaczepić jakiegoś przechodnia i zdać się na jego łaskę lub 
niełaskę, ale 
czułem, że tymi wyznaniami wzbudzę tylko strach lub wzniecę okrucieństwo, więc 
po chwili 
zaniechałem tego zamiaru.
Jedynym moim marzeniem było schronić się przed śnieżycą, odziać się i rozgrzać. 
Ale 
nawet dla mnie, Niewidzialnego Człowieka, domy stały zamknięte, zaryglowane i 
niedostępne.
Nagle przyszła mi do głowy znakomita myśl. Z Gower Street skręciłem na Tottenham 
Court Road i znalazłem się przed olbrzymią halą targową, gdzie można dostać 
wszystko: 
mięso, towary kolonialne, bieliznę, meble i obrazy. Znasz: ten sklep, a 
właściwie składy, 
zwane „Omnium”.
Sądziłem, że drzwi będą otwarte, ale się zawiodłem. Musiałem stać chwilkę przed 
podjazdem, wreszcie szwajcar otworzył drzwi jakiejś damie. Wsunąłem się za, nią 
do 
oddziału, w którym sprzedawano wstążki, rękawiczki, pończochy i tym podobne 
przedmioty; 
stamtąd przeszedłem do obszernej sali, gdzie znajdowały się koszyki i wyplatane 
meble.
Nie czułem się tu jednak bezpieczny. Ludzie krążyli bezustannie, błądziłem za 
nimi, aż 
wreszcie dotarłem do sali na wyższym piętrze, zastawionej łóżkami. Wgramoliłem 
się na 
jedno z nich, pomiędzy stosy materaców i poduszek.
Gaz już się palił, było ciepło i miło. Postanowiłem leżeć spokojnie aż do 
chwili, gdy 
zamkną sklep. Wtedy spodziewałem się najeść do syta i zaopatrzyć w odzienie.
Był to niezły plan. Miałem nadzieję, że zdołam się tak ubrać i osłonić, iż nikt 
mojej 
przezroczystości nie dostrzeże. Potem zabiorę dużo pieniędzy z kasy, wyjdę 
wmieszawszy się 
w tłum kupujących, odzyskam moje książki, wynajmę mieszkanie i będę pracował nad 
osiągnięciem dalszych korzyści z mojej niewidzialności.
W owym czasie sądziłem jeszcze, że daje mi ona przewagę nad innymi ludźmi.
W godzinę po mym ukryciu się między materacami zamknięto sklepy. Subiekci i 
panny z 
wielką szybkością i wprawą składali porozrzucane towary.
Wysunąłem się z mojej kryjówki. Chodziłem na palcach od sali do sali; sprzątano 
nie tylko 
materie łokciowe, wstążki, galanterię, koronki, ale i pudełka z konserwami i z 
cukierkami. 
Chowano je w duże puszki i zamykano na kłódki. Przedmioty, które nie dały się 
schować, 
ponakrywano grubymi zasłonami. Wreszcie wszystkie krzesła zostały przysunięte do 
kontuarów. Panienki sklepowe i subiekci wychodzili szybko, opuszczając te progi 
z widoczną 
radością.
Potem przyszli zamiatacze ze szczotkami i ścierkami. Musiałem usuwać się, cofać; 
jeden 
uderzył mnie szczotką w nogę.
Przez pewien czas błądziłem po przyciemnionych salach słysząc tylko zamiatanie i 
odkurzanie; wreszcie, w godzinę co najmniej po wyjściu subiektów, zapuszczono 
żelazne 
okiennice.
Zostałem sam w olbrzymim gmachu.
Udałem się naprzód do salonu zawierającego skarpetki i rękawiczki. Było tam 
zupełnie 
ciemno. Błądziłem szukając zapałek, wreszcie znalazłem je przy kasie. Zapaliłem 
stojącą na 
niej świecę.
Wybrałem, co mi było potrzeba, i poszedłem do działu ubrań; dostarczył mi on 
spodni, 
długiego surduta i kapelusza z szerokim rondem.
Uczułem się znowu człowiekiem i teraz dopiero pomyślałem o zaspokojeniu głodu.
Na górze był dział spożywczy. Zjadłem zimnego mięsiwa, w maszynce zostało 
jeszcze 
trochę kawy; odgrzałem ją na gazie. Znalazłem też czekoladę w tabliczkach i 
smażone owoce. 
Popiłem te przysmaki czerwonym winem. Byłem już zupełnie nasycony.
Przeszedłem do drugiego salonu. Zawierał dziecinne zabawki. Błysnęła mi wyborna 
myśl. 
Znalazłem sztuczny nos. Chciałem jeszcze dobrać sobie okulary, ale nie było tam 
działu 
optycznego. Cieszyło mnie zdobycie sztucznego nosa. Gdyby nie on, musiałbym 
chyba 
pomalować swój własny. Skoro mi się tak z jednym udało, zapragnąłem dostać 
perukę i 
maskę. Nie znalazłszy ich, położyłem się spać na stosie kołder.
Moje myśli przed zaśnięciem były bardzo miłe. Pokrzepiony na ciele, uczyniłem 
się 
spokojny na duszy. Wszystko wydawało mi się łatwe i nie wątpiłem, że nazajutrz 
rano 
wysunę się niepostrzeżenie w zdobytej odzieży, z twarzą osłoniętą białym 
szalikiem i że 
dzięki ukradzionym pieniądzom będę mógł kupić okulary i uzupełnić nimi swój 
strój.
Śniły mi się rozmaite dziwy na tle ostatnich wypadków. Słyszałem wrzaski Żyda i 
okrzyki 
zdziwienia jego synów; widziałem starą wiedźmę, właścicielkę kota. Wtem opadło 
ze mnie 
ubranie i znalazłem się nagi przy otwartym grobie mojego ojca. Pastor mruczał: 
„Glina do 
gliny, popiół do popiołu, proch do prochu”…
— I ty także — zawołał groźny głos i silna ręka popchnęła mnie w otwarty grób.
Broniłem się, próbowałem krzyczeć, wezwać pomocy grabarzy, ale mnie nie 
słyszeli. 
Stary pastor kichał i odmawiał modlitwy.
Przypomniałem sobie nagle, że jestem niewidzialny. Na nic się zdały okrzyki 
rozpaczy. Ta 
sama silna ręka wepchnęła mnie do grobu. Padłem na trumnę z wielkim łoskotem, 
przysypano 
mnie ziemią…Nikt mnie nie bronił, nikt nie wiedział, że ja tam leżę. Szamotałem 
się 
okropnie, aż obudziłem się wśród tych wysiłków.
Świtał już szary dzień londyński. W pierwszej chwili nie mogłem sobie 
przypomnieć, 
gdzie jestem, co znaczą nagromadzone towary i sklepowe lady. Usłyszałem głosy.
Odsłonięto już okna w przyległej sali. Dwu ludzi zbliżało się ku mnie. Wstałem 
oglądając 
się, gdzie by uciec, ale usłyszeli szelest.
— Kto tam? — zawołał jeden podbiegając. Ujrzałem przed sobą wyrostka lat 
piętnastu. 
Ten, widząc postać bez głowy, wrzasnął.
Przeleciałem obok niego, ukryłem się za filarem. Przyszło mi na nagle na myśl, 
żeby 
położyć się pod kontuarem.
Widziałem nogi pędzące za mną, słyszałem, jak wołano:
— Nie wypuszczać nikogo!
Naradzano się, jak mnie schwytać.
Leżałem na podłodze wystraszony. Dziwne, że nie przyszło mi nawet do głowy zdjąć 
z 
siebie ubranie, co by mi zapewniło niewidzialność. Powiedziałem sobie, że wyjdę 
ubrany i 
upierałem się przy tym.
— Tutaj! Patrzcie, tutaj! — padł okrzyk.
Wyskoczyłem, porwałem krzesło przysunięte do kontuaru, zakręciłem nim nad głową 
chłopca, który mnie znalazł, przewróciłem go i wbiegłem na schody. Ale on 
podniósł się 
szybko i pobiegł za mną.
Po obu stronach schodów stały majolikowe wazony. Wziąłem jeden i rozbiłem go na 
głowie tego dudka. Inne wazony, strącane nogą, spadały tłukąc się na drobne 
kawałki. Ludzie 
zaczęli się zbiegać.
Uciekłem do działu spożywczego, ale tu stał kucharz w białym fartuchu. I on 
także puścił 
się za mną w pogoń.
Wpadłem pomiędzy lampy i żelastwo, schowałem się za kontuar, a gdy kucharz 
chciał się 
do mnie zbliżyć, natarłem na niego z lampą w ręku.
Cofnął się. Wtedy dopiero ukrywszy się za ladą począłem zdejmować z siebie 
ubranie, jak 
mogłem najszybciej. Łatwo mi przyszło pozbyć się kurtki, spodni, skarpetek i 
trzewików; 
najtrudniej było z flanelową koszulą, trochę za obcisłą; przywarła do mnie jak 
własna skóra.
Słyszałem zbliżające się kroki; kucharz leżał po drugiej stronie kontuaru z 
rozbitą głowa.
— Tędy, panie policjancie… — zawołał ktoś. Wymknąłem się niepostrzeżenie i 
wpadłem 
znowu do oddziału pościeli. Pod osłoną materaców oswobodziłem się z flanelowej 
koszuli. 
Stałem się już niewidzialny w chwili, gdy policjant z trzema subiektami weszli 
do tego 
pokoju powiewając kurtką i spodniami.
— Sieje odzież po drodze… Musi być tutaj! — mówił jeden z subiektów.
Nie znaleźli mnie jednak.
Stałem przyglądając się tej pogoni i przeklinając wypadek pozbawiający mnie 
znowu 
odzieży.
Wreszcie poszedłem do sali z produktami spożywczymi, wypiłem trochę mleka; 
usiadłem 
przy kominku i zastanawiałem się nad moim położeniem.
Po chwili weszło dwóch subiektów. Mówili o tym dziwnym wypadku, a mówili jak 
głupcy, nie mogąc zrozumieć, gdzie się podziałem.
Trzeba było uciekać stąd jak najprędzej, bo wszyscy się przeciw mnie 
sprzysięgli.
Około jedenastej, widząc przez okno, że śnieg już nie pada, wysunąłem się 
stamtąd za 
klientami. Znalazłem się znowu na ulicy nagi i bezbronny. Nie miałem jeszcze 
żadnego planu 
w głowie…
ROZDZIAŁ XXIII 
NA DRURY LANE
Teraz dopiero zaczynasz spostrzegać wszystkie ujemne strony mego położenia — 
mówił 
Niewidzialny Człowiek. — Nie miałem oto mieszkania ani odzieży, ani pieniędzy, 
które by 
mogły mi dostarczyć jednego i drugiego. Musiałem pościć, bo gdybym zjadł 
cokolwiek, 
zanim bym to strawił, stałbym się widzialny. Deszcz i mgła pokrywając 
powierzchnię ciała 
uczyniły mnie podobnym do wielkiej bańki powietrza.
Wyszedłszy na ulicę znowu zabłociłem nogi; kurz i sadza osiadły na mojej skórze, 
przewidywałem, że stanę się znowu dostrzegalny. Szedłem ku ulicy Portland i 
znalazłem się 
przed moim dawnym mieszkaniem. Oczom mym przedstawił się szkielet spalonego 
domu. A 
więc poszedł z dymem. Ja sam go spaliłem…
Trzeba było przede wszystkim pomyśleć o odzieży. W jednym ze sklepów z 
przyborami 
karnawałowymi ujrzałem cały szereg nosów i masek. To mi przypomniało mój projekt 
powzięty w składach „Omnium”.
Znalem podobny sklep na Strandzie i tam postanowiłem zaopatrzyć się w potrzebne 
rekwizyty.
Pragnąc uniknąć tłumu szedłem bocznymi uliczkami. Dzień był chłodny, od północy 
dął 
wiatr. Każde przejście na drugą stronę ulicy przedstawiało niebezpieczeństwo, 
każdy 
przechodzień mógł mnie potrącić i obalić na ziemię. Należało więc baczyć pilnie 
i mieć na 
wszystko oko.
Na .rogu ulicy Bedford jakiś dżentelmen wypadł na mnie zza węgła i rzucił mnie 
na bruk, 
pod koła przejeżdżającej dorożki. Potłukłem się srodze. Chwyciła mnie złość. 
Chcąc się 
uspokoić poszedłem na rynek Covent Garden. Usiadłem cały drżący przy straganie 
ze 
świeżymi fiołkami. Wśród tych przygód dostałem kataru i musiałem się wstrzymywać 
od 
kichania, boby zwróciło to na mnie uwagę.
Odpocząwszy, dotarłem do celu mojej wędrówki. Był to brudny mały sklepik w 
pobliżu 
Drury Lane; w oknie wystawione były sztuczne klejnoty, suknie, peruki, pantofle, 
domina i 
fotografie teatralne. Sklepik był staroświecki, ciemny, niski, mieścił się w 
czteropiętrowym 
domu.
Zajrzałem przez okno, a nie widząc nikogo, wszedłem. Drzwi otwierając się 
wprawiły w 
ruch dzwonek. Pozostawiłem je otwarte i szedłem prosto ku szaragom zawieszonym 
odzieżą. 
Przez chwilę nikt się nie zjawiał. Wreszcie usłyszałem ciężkie kroki i we 
drzwiach do 
drugiego pokoju stanął niemłody mężczyzna.
Miałem już ułożony plan. Zamierzałem wsunąć się do pokoju za sklepem i 
poczekawszy 
na sposobność wybrać perukę, maskę, okulary i ubranie, potem wyjść pod postacią 
śmieszną 
może, lecz podobną do ludzkiej. Miałem nadzieję, że uda mi się okraść kasę.
Człowiek, który wszedł do sklepu, był niewielki, kulawy, ręce miał nadmiernie 
długie, a 
bardzo krótkie nogi. Widocznie przerwałem mu jedzenie. Rozglądał się po sklepie 
upatrując 
klienta, a gdy zobaczył, że nie ma nikogo, wpadł w złość i zawołał:
— Te przeklęte chłopaki…
Wyjrzał przez drzwi na ulicę. Przed sklepem nie było nikogo. Poruszyłem się. 
Stanął 
zdumiony. I ja się zdziwiłem bystrością jego słuchu. Wrócił do pokoju za sklepem 
i zamknął 
mi drzwi przed nosem.
Nie wiedziałem, co teraz począć. Po chwili przydreptał znowu, rozglądał się po 
sklepie, 
szukał pod kontuarem. Drzwi pozostawił otwarte. Wsunąłem się przez nie do 
małego, licho 
umeblowanego pokoiku. Na podłodze porozrzucane były maski, na stole resztki 
jedzenia.
Po chwili wrócił i zasiadł znowu do przerwanego obiadu. Było dla mnie torturą 
patrzeć, 
jak pochłania befsztyk i popija piwem. Głód szarpał moje wnętrzności.
W pokoiku było troje drzwi: jedne prowadziły do sklepu, drugie na wyższe piętro, 
trzecie 
do piwnicy; wszystkie były zamknięte. Nie mogłem wyjść, dopóki on tu siedział. 
Nie 
śmiałem się poruszyć, wstrzymywałem się, żeby nie kichnąć.
Zgłodniały i zziębnięty, musiałem się przyglądać człowiekowi odzianemu 
przyzwoicie i 
napełniającemu sobie żołądek. Wreszcie skończył tę czynność, wziął talerz i 
wyniósł go. 
Mając obie ręce zajęte, nie mógł zamknąć drzwi. Skorzystałem z tego i zszedłem 
za nim do 
brudnej kuchni. Pozmywał talerze. Nie miałem tu co robić. Podłoga była kamienna, 
zmarzły 
mi nogi. Po cichutku wróciłem na górę i zasiadłem w jego krześle przy kominku.
Ogień już dogasał; chcąc go podsycić dorzuciłem parę węgli. On zaraz to usłyszał 
i wbiegł 
do pokoju, zaglądał we wszystkie kąty i o mało co mnie nie dotknął. Zanim zszedł 
znowu na 
dół, stanął na progu i ogarnął okiem cały pokój.
Pozostałem sam. Długo czekałem, zanim wrócił. Poszedł na górę, a ja za nim 
tłumiąc 
odgłos kroków.
Na schodach zatrzymał się nagle; omal nie wpadłem na niego. Obejrzał się i 
nasłuchiwał.
— Byłbym przysiągł… — mruknął. Popatrzył na dół, w górę i szedł dalej.
Trzymał już rękę na klamce, lecz zatrzymał się nagle. Czuł moją obecność, choć 
jej nie 
mógł dostrzec. Ten człowiek miał diabelnie bystry słuch!
— Jeżeli tu ktoś jest… — zawołał wsuwając rękę w kieszeń; nie znalazł, czego 
szukał, i 
zbiegł ze schodów. Usiadłem na najwyższym stopniu i czekałem.
Wrócił po chwili, wciąż pomrukując. Otworzył drzwi od pokoju na górze i zanim 
zdążyłem wśliznąć się, zamknął mi je przed nosem.
Postanowiłem zlustrować mieszkanie; robiłem to, jak mogłem najciszej. Dom był 
stary, 
wilgotny, tapety od—stawały od ścian, pełno było wszędzie myszy, a może nawet i 
szczurów. 
Wszystkie klamki były popsute, bałem się ich dotknąć, aby nie narobić hałasu. 
Kilka pokojów 
stało pustych, w innych leżały stosy teatralnych gratów nabytych z drugiej ręki, 
sądząc z ich 
zniszczonego wyglądu.
Znalazłem też starą odzież i począłem ją przerzucać zapominając o bystrości jego 
słuchu.
Wtem doleciał mnie odgłos cichego stąpania. W samą porę podniosłem głowę. Stał z 
rewolwerem w ręku, rozglądając się podejrzliwie.
— To ona… Nikt, tylko ona… — szepnął. Zamknął drzwi po cichu i przekręcił klucz 
w 
zamku.
Usłyszałem oddalające się kroki. Przez chwilę nie wiedziałem, co począć. 
Chodziłem 
zafrasowany od drzwi do okna. Postanowiłem przede wszystkim przejrzeć odzież. 
Zdjąłem z 
półki cały jej pęk. Szelest sprowadził go znowu. Wbiegł groźniejszy jeszcze niż 
przed chwilą. 
Jego wysunięta ręka dotknęła moich pleców. Odskoczył przerażony. Stał chwilę na 
środku 
pokoju z otwartymi ustami.
— To szczur… — szepnął.
Wysunąłem się przez uchylone drzwi, ale podłoga zaskrzypiała pod moimi nogami.
Stary potwór chodził po całym domu z rewolwerem w garści, zamykał na klucz jedne 
drzwi po drugich i klucze chował do kieszeni.
Doprowadziło mnie to do wściekłości, lecz przekonało zarazem, że jest sam w 
domu. 
Ośmielony tym, w chwili gdy schodził ze schodów, zamierzyłem się krzesłem i 
strąciłem go 
na dół. Spadł jak para butów.
— Nie masz chyba żadnych ludzkich uczuć… — przerwał Kemp.
— To dobre dla zwyczajnych śmiertelników. Musiałem przede wszystkim myśleć o 
wydostaniu się z tego przeklętego domu, musiałem wyjść ubrany, tak żeby on mnie 
nie 
widział. Zarzuciłem mu na głowę kamizelkę i owinąłem go całego w kołdrę.
— Spętałeś go i zakneblowałeś?
— Tak. Myśl była niezła, sam przyznaj. Nie mógł się sam z tych pęt wyzwolić. Mój 
drogi, 
nie patrz na mnie tak, jak gdybym popełnił morderstwo… Wszak miał przy sobie 
rewolwer. 
Mógł się bronić. A gdyby mnie był zobaczył, podałby mój rysopis…
— Jednak… w dzisiejszych czasach… w Anglii… to niesłychane. On był w swoim domu, 
a ty… po prostu chciałeś go ograbić.
— Ograbić! Co za patos! Brakuje tylko, żebyś powiedział o mnie, że jestem 
złodziejem. 
Więc i ty, Kemp, cwałujesz na starych przesądach. Czyż nie rozumiesz, w jakim 
byłem 
położeniu?
— Jego położenie było jeszcze gorsze…
— Co chcesz przez to powiedzieć? — zawołał Niewidzialny człowiek.
Twarz doktora wyrażała pogardę, ale zapanował nad sobą i rzekł spokojnie, innym 
zupełnie głosem niż przed chwila:
— Ha! Byłeś istotnie w trudnej sytuacji. Jednak…
— Sytuacja była okropna… Przy tym on mnie ścigał po całym domu z rewolwerem, 
zamykał drzwi na klucz… Był nieznośny… Czy mnie potępiasz? Powiedz.
— Nie potępiam nigdy nikogo — odparł Kemp. — To już wyszło z mody. Cóżeś zrobił 
potem?
— Byłem głodny. Znalazłem w kuchni bochenek chleba i trochę sera, napiłem się 
wody z 
wódką, potem odsunąwszy nogą zaimprowizowany tłumek poszedłem do pokoju ze starą 
odzieżą. Okna wychodziły na ulicę i były zasłonięte brudnymi firankami. 
Wyjrzałem. Dzień 
był jasny, a wydawał mi się jeszcze jaśniejszy przez kontrast z ciemnym 
mieszkaniem.
Na ulicy panował ruch. Widziałem przejeżdżające wózki z jarzynami, z rybami i 
parę 
dorożek. W pokoju unosił się mdły zapach benzyny zużytej zapewne do czyszczenia 
odzieży.
Zacząłem przeszukiwać wszystkie kąty; znalazłem, czego mi było potrzeba, a nadto 
róż, 
bielidło i plastry angielskie.
Chciałem pomalować sobie twarz i ręce, aby się uczynić widzialnym, lecz 
przypomniałem 
sobie, że gdyby mi było potrzeba zniknąć sprzed oczu ludzkich, musiałbym użyć 
terpentyny, 
która nie zawsze mogła być pod ręką, i że zajęłoby mi to sporo czasu. Odstąpiłem 
więc od 
tego zamiaru.
Wybrałem w końcu sztuczny nos (trochę śmieszny, nie śmieszniejszy jednak od 
wielu 
prawdziwych), dalej szafirowe okulary, siwe bokobrody i perukę. Nie mogłem 
znaleźć 
bielizny; liczyłem jednak, że dostanę ją potem za zdobyte pieniądze; tymczasem 
włożyłem 
pod spód perkalowe domino i kaszmirowe spodenki. Nie było też skarpetek, ale 
dopasowałem 
sobie buty robione jakby na moją nogę; to mi wystarczyło. Zarzuciłem pierwszy 
lepszy 
płaszcz na ramiona i okryłem głowę kapeluszem o szerokim rondzie.
W szufladzie kantorka znalazły się trzy suwereny i trzydzieści szylingów w 
drobnej 
srebrnej monecie. Wybiłem zamek w szafce, gdzie było osiem funtów w złocie.
Mogłem już wyruszyć w świat z takim zapasem.
Ale ogarnęła mnie obawa. Czy podobna przedstawić się oczom ludzkim pod taką 
postacią?… Przyjrzałem się sobie w małym lusterku. Musiałem przyznać, że chociaż 
wyglądam śmiesznie, teatralnie, nie jestem przecież „fizyczną niemożliwością”.
Nabrałem otuchy, otworzyłem okiennice i przypatrzyłem się jeszcze sobie w dużym, 
stojącym w rogu zwierciadle.
Wreszcie otworzyłem drzwi i wyszedłem na ulicę pozostawiając właściciela 
sklepiku 
związanego jak cielę w worku.
Na ulicy nie zwracałem niczyjej uwagi, choć spotykałem przechodniów. A więc 
ostatnia 
przeszkoda została zwyciężona.
Umilkł.
— I nie zatroszczyłeś się o tamtego biedaka? — spytał Kemp.
— Bynajmniej — odparł Niewidzialny Człowiek. — Nie wiem nawet, co się z nim 
stało. 
Sądzę, że zdołał się wyzwolić z pęt albo się udusił, bo węzeł był mocno 
zawiązany.
Niewidzialny Człowiek wyjrzał przez okno.
— Cóż dalej ? — pytał Kemp.
— Czekał mnie nowy zawód, a już myślałem, że wszystko pójdzie gładko. Zdawało mi 
się, 
że zdobyłem bezkarność, że w razie niebezpieczeństwa dość mi będzie zrzucić z 
siebie 
odzież, a zniknę ludziom sprzed oczu, że będę mógł brać pieniędzy, ile zechcę i 
gdzie mi się 
spodoba.
Postanowiłem sprawić sobie wspaniały festyn, potem zamieszkać w pierwszorzędnym 
hotelu i zdobyć lepsze ubranie. Byłem bardzo pewny siebie.
Wszedłem do wytwornej restauracji i kazałem sobie podać śniadanie; nagle 
przyszło mi na 
myśl, że nie mogę jeść przy ludziach, bo zobaczyliby, że nie mam twarzy. Już po 
wybraniu 
potraw oświadczyłem kelnerowi, że wrócę za chwilę, i wyszedłem. Nie wiem, czy 
zdarzyło ci 
się kiedy spłatać figla własnemu apetytowi?
— Nigdy — odparł Kemp — ale wyobrażam sobie, że nie jest to miłe.
— Byłbym gryzł ludzi ze złości. Trzeba było szukać drugiej restauracji. 
Znalazłem ją 
wreszcie. Wszedłem i zażądałem osobnego pokoju.
Spojrzeli na mnie ze zdziwieniem.
— Jestem szkaradnie oszpecony!… — wyjaśniłem.
Patrzyli na mnie z ciekawością; ma się rozumieć, zastosowali się do mego 
życzenia. 
Mogłem wreszcie zaspokoić głód. Potem zapaliłem cygaro i zacząłem obmyślać 
dalsze plany. 
Na dworze znowu szalała śnieżyca.
Coraz jaśniej zdawałem sobie sprawę, że istnienie Niewidzialnego Człowieka w 
klimacie 
chłodnym i dżdżystym, w mieście ludnym i cywilizowanym jest po prostu 
niemożliwe. Przed 
tą śmiałą przemianą widziałem same jej korzyści. W rzeczywistości czekały mnie 
same 
zawody.
Sądziłem, że na tej drodze zdobędę wszystko, czego zapragnę. Chociaż jednak 
niewidzialność mogła mi wszystko zapewnić, ale jednocześnie uniemożliwiała 
używanie 
wszelkich zdobyczy. Na cóż się zda ambicja, na co się zda żądza sławy, skoro nie 
można nią 
opromienić bezcielesnego czoła? Na co się zda miłość kobiety, skoro imieniem 
każdej musi 
być: Dalila, zdrada?… Nie mam żadnego zamiłowania do polityki, do filantropii, 
do sportu. 
Cóż mi więc pozostawało? Czy warto było zatem zamieniać żywą tajemnicę na 
obandażowaną karykaturę człowieka?… — Umilkł i spojrzał znowu przez okno.
— Jakimże sposobem dostałeś się do Iping? — spytał Kemp pragnąc zająć gościa 
opowiadaniem.
— Udałem się tam dla robienia dalszych eksperymentów. Nie miałem już wielkiej 
nadziei, 
ale w moim umyśle świtały nowe projekty. Dziś już dojrzały. Szukam sposobu 
odzyskania 
tego, com utracił. I w tym właśnie celu pragnę porozumieć się z tobą.
— Czy pojechałeś wprost do Iping?
— Tak. Zabrałem moje trzy tomy notatek, książkę czekową, mnóstwo chemikaliów i 
potrzebnych przyborów. Była to męcząca podróż. Padał śnieg. Idąc ze stacji 
kolejowej do 
wioski musiałem wciąż myśleć o tym, żeby mój tekturowy nos nie przemókł…
— Zdemaskowali cię dopiero onegdaj… Broniąc się…
— Zabiłem, zdaje się, konstabla?…
— Nie. Piszą, że jego stan nie budzi obaw.
— Szkoda, że nie przypłacił życiem swego zuchwalstwa. Bo i po co się do mnie 
wtrącał? 
Czy ja im przeszkadzałem?
— Pastorowi trochę, skoro zabrałeś mu jego oszczędności…
— Kemp, ty nie masz nerwów, nie rozumiesz, co to znaczy pracować lata całe i 
nagle 
rozbić się o brak pieniędzy, o ludzką głupotę. Można wpaść we wściekłość… Można 
kraść i 
zabijać… Pomyśl: te osły tropiły mnie jak dzikiego zwierza…
ROZDZIAŁ XXIV 
PLAN CHYBIA
— Ale co zrobimy teraz? —” rzekł Kemp rzucając ukradkiem spojrzenie w okno.
Zbliżył się do gościa, aby zasłonić przed jego oczyma trzech ludzi wchodzących 
właśnie 
na pagórek. Szli bardzo wolno, tak się przynajmniej zdawało doktorowi.
— Cóż zamierzałeś uczynić udając się do Port Burdock? Czy miałeś gotowy plan? — 
pytał.
— Chciałem opuścić ten kraj — odparł Niewidzialny Człowiek. — Korzystając z 
ciepłej 
pogody zamierzałem udać się na południc, skąd odchodzą parowce do Francji. 
Projektowałem 
dostać się niepostrzeżenie na okręt i odbyć tę podróż. Z Francji mogłem łatwo 
pojechać do 
Hiszpanii lub Algierii. Tam, choć s Q jest niewidzialnym, można sobie żyć w 
spokoju, nie 
doświadczać chłodu ani głodu. W Anglii czujność jest już obudzona. Poszukują po 
całym 
kraju obandażowanego i szczelnie osłaniającego się człowieka. Wziąłem włóczęgę 
Marveła, 
aby mi służył w podróży jako szkatułka na pieniądze i nosił moje tłumoki z 
odzieżą i 
książkami aż do chwili, gdy obmyślę sposób przesyłania pieniędzy i rzeczy za 
sobą… No i 
ten łotr mnie okradł. Schował moje książki… moje książki, Kemp.
— Ale gdzie on jest?
— Na własne żądanie został zamknięty na odwachu policyjnym… Trzeba mu odebrać 
książki… Pamiętaj.
— Naturalnie — rzekł Kemp i z widocznym niepokojem łowił odgłos kroków za 
drzwiami. — Sadze — mówił — że odda mi te księgi, jeśli się nie domyśli, że 
biorę je dla 
ciebie.
— Zapewne… — odrzekł Niewidzialny Człowiek i zamyślił się.
Kemp wyszukiwał nowy temat do rozmowy, ale Niewidzialny Człowiek zaczął mówić 
sam z własnej woli:
— Z chwilą gdy przypadkowo odnalazłem ciebie, moje plany uległy zupełnej 
zmianie. Ty 
mnie zrozumiesz. Ty mnie wyratujesz. Choć utraciłem moje książki, choć ludzie 
już wiedzą o 
moim istnieniu, mogę jeszcze… możemy… Wszak nie mówiłeś nikomu, że jestem tutaj 
? — 
spytał nagle.
Kemp zawahał się.
— To było zastrzeżone z góry — odparł.
— Nikomu zgoła? — dopytywał się Griffin.
— Ani żywej duszy — brzmiała odpowiedź.
— Słuchaj: popełniłem wielką omyłkę podejmując to zadanie sam, bez niczyjej 
pomocy — 
mówił Niewidzialny Człowiek chodząc dużymi krokami po pokoju. — Strwoniłem siły, 
czas i 
pominąłem niejedna dobrą sposobność. To dziwne, jak człowiek sam jeden mało 
potrafi 
dokazać! Może trochę ukraść, trochę łudzi poturbować… Ot i wszystko. Pragnę 
zdobyć 
spokojny kąt, gdzie bym mógł spać, jeść i wypoczywać. Muszę mieć i pomocnika, i 
wspólnika. We dwóch dokażemy wielkich rzeczy. Możemy rozważyć wszystkie doda 
lnie 
strony niewidzialności, zastanowić się, co ona zapewnia. Wygodna jest właściwie 
tylko w 
dwu wypadkach: przy ucieczce i przy zbliżaniu się, a więc sprzyja morderstwu. 
Mogę 
bowiem okrążyć człowieka, mogę wybrać, gdzie go ugodzę, ugodziwszy mogę uciec 
bezkarnie. Kemp drgnął. Zdało mu się, że słyszy kroki na dole.
— Musimy zabijać… — oświadczył Griffin.
— Musimy zabijać — powtórzył doktor. — Słucham cię, ale nie zgadzam się na twój 
plan. 
Po co zabijać?
— To nie będą bezmyślne morderstwa. Ludzie wiedzą już o istnieniu Niewidzialnego 
Człowieka. Ten Niewidzialny Człowiek musi zaprowadzić terror. Musi zdobyć jakieś 
miasto, 
bodaj Port Burdock, i szerzyć w nim postrach, wydawać rozkazy. Może to uczynić w 
najrozmaitszy sposób — wsuwając bodaj pod drzwi skrawki papieru z 
rozporządzeniami. A 
kto by się tym rozporządzeniom sprzeciwił, zginie z jego ręki; zginą tak samo ci 
wszyscy, 
którzy zechcą popierać buntownika.
Kemp nie słyszał już groźnych słów Griffina. Do jego uszu doleciał odgłos 
otwierania 
wejściowych drzwi.
— Widzę — rzekł dla ukrycia swoich wrażeń — widzę, że twój wspólnik byłby w 
trudnym położeniu…
— Nikt by nie wiedział, że jest moim wspólnikiem — zawołał Niewidzialny 
Człowiek.
Nagle drgnął.
— Co to? — spytał. — Słyszę jakiś hałas na dole…
— To nic — odparł Kemp i zaczął mówić bardzo głośno i prędko: — Nie zgadzam się 
z 
tobą — prawił. — Rozumiesz? Nie zgadzam się. Po co rodzajowi ludzkiemu wytaczać 
walkę? 
Czy ci to zapewni szczęście? Nie bądźże wilkiem, nie bądź samolubem. Ogłoś 
rezultat swoich 
badań, wzbogać swój kraj takim wynalazkiem. Wtenczas zdobędziesz nie jednego, 
lecz 
miliony pomocników. Griffin mu przerwał.
— Słyszę kroki na dole… — rzekł wyciągając rękę.
— Zdaje ci się — zaprzeczył doktor.
— Sam się przekonam… — szepnął Griffin zdążając ku drzwiom.
Ale Kemp zastąpił mu drogę.
— Zdrajca! — krzyknął Niewidzialny Człowiek i w tejże chwili zsunął się na 
ziemię 
szlafrok, potem pantofle, wreszcie skarpetki.
Doktor podbiegł do drzwi. Griffin, już niewidzialny, rzucił się także ku nim.
Kemp otworzył drzwi. Z dołu doleciały głosy. Szybkim ruchem doktor odtrącił 
Niewidzialnego Człowieka, wepchnął go do pokoju i zamknął drzwi. Klucz był 
wetknięty z 
zewnątrz.
Za chwilę Griffin znalazłby się uwięziony w pracowni, ale sprzyjało mu 
szczęście. W 
chwili gdy Kemp chciał zamknąć drzwi, klucz wyskoczył z dziurki i upadł na 
ziemię.
Doktor zbladł. Chwycił klamkę oburącz i przyciskał drzwi kolanem. Przez chwilę 
stawiały 
opór, ale wreszcie uchyliły się nie szerzej jak na jakie sześć cali. 
Niewidzialne palce 
schwyciły doktora za gardło i odrzuciły w bok.
Na schody wstępował już pułkownik Adye, naczelnik miejscowej policji, wezwany na 
pomoc. Patrzył ze zdziwieniem na Kempa, który borykał sin z pustym powietrzem i 
nagle 
odskoczył, jakby go ktoś odepchnął.
Wtern sam pułkownik otrzymał silne uderzenie. Niewidzialne ręce dusiły go za 
gardło i 
strącały gwałtem ze schodów. W końcu upadł, potem uczuł nogę na swych plecach i 
usłyszał 
krzyki dwu towarzyszących mu policjantów. Widział Kempa zbiegającego co tchu ze 
schodów z rozczochranymi włosami, w pomiętym ubraniu, z zakrwawionym czołem.
— Na nic się zdało! Uciekł! — wołał Kemp z rozpacza.
ROZDZIAŁ XXV 
POGOŃ ZA NIEWIDZIALNYM CZŁOWIEKIEM
Przez chwilę Kemp nie mógł złapać tchu, by wytłumaczyć pułkownikowi, co się 
stało. 
Lecz Adye zaczynał się sam domyślać.
— To potwór, nie człowiek… — rzekł wreszcie doktor. — Myśli tylko o mordach, o 
swoich własnych korzyściach, o swoim bezpieczeństwie… Wysłuchałem strasznych 
zwierzeń… Kaleczył ludzi, rabował… Chce zabijać na prawo i lewo. Pragnie siać 
postrach. 
Nic go nie powstrzyma… Jest rozwścieczony.
— Musimy go złapać! — oświadczył Adye.
— Ale w jaki sposób? — zawołał Kemp. Wtem błysnęła mu nowa myśl. — Trzeba 
wszystkich zaprząc do roboty — mówił — trzeba mu przeszkodzić w ucieczce. Jeśli 
tylko 
zdoła się wymknąć, zaprowadzi terror. To jego marzenie. Musisz pan porozstawiać 
straże na 
kolei, na ulicach, na przystani, wezwać wojsko. Trzeba to zrobić natychmiast. 
Zatrzymuje go 
tu nadzieja odzyskania książek z notatkami… Na odwachu policyjnym macie 
niejakiego 
Marvela… Prawda?
— Wiem, to włóczęga…
— Powiada, że nie ma tych książek, ale to nieprawda. Trzeba pilnować, żeby 
Niewidzialny 
Człowiek nie mógł ani jeść, ani spać. W dzień i w nocy musi być zachowana 
nieustanna 
czujność. Niech wszystkie produkty spożywcze zostaną zamknięte, wszystkie domy 
zaryglowane. Oby tylko przyszły deszcze lub chłodne noce! Trzeba postawić na 
nogi całe 
miasto i okolicę. Kto żyw, niech go ściga. Powiadani panu, że to okropny 
człowiek, to klęska 
dla nas wszystkich. Strach pomyśleć, co on może nabroić!
— Trzeba temu zapobiec — zawołał Adye. — Zorganizuję natychmiast pościg. Pan mi 
pomoże, prawda? Musimy zwołać radę wojenna. Nie ma chwili do stracenia. Chodź 
pan ze 
mną. Opowiesz mi wszystko po drodze.
Wyszli. Za drzwiami wejściowymi otwartymi na oścież ujrzeli stojących 
policjantów.
— Trzeba naprzód pojechać na dworzec — rzeki Adye i wyprawił jednego z 
policjantów 
po dorożkę.
— Musimy wziąć kilka wyżłów — wtrącił Kemp. — One go zwietrzą. Postaraj się pan 
o 
psy.
— Dobrze. Cóż więcej?
— Pamiętaj pan, że zanim strawi jedzenie, to je widać. Musi się zatem ukrywać po 
każdym 
posiłku. Trzeba pochować cała broń, wszystko, co mu może służyć za oręż.
— Nie wymknie się nam przez palce.
— Trzeba na ulicach i drogach… tak, nie ma innej rady… Trzeba rozsypać tłuczone 
szkło 
— mówił doktor z widocznym wahaniem. — To okrucieństwo, ale konieczne, w 
interesie 
obrony mieszkańców.
— Przykro mi będzie zastosować taki środek, ale skoro trzeba…
— Koniecznie — dowodził doktor Kemp. — To potwór. Należy z nim walczyć jak z 
dzikim zwierzem, bo jeśli on odniesie nad nami zwycięstwo, to zapanują rządy 
trwogi i grozy. 
To nie bliźni, ale kat. Niechże krew spadnie na jego własną głowę.
ROZDZAŁ XXVI 
ZAMURDOWANIE WICKSTEADA
Niewidzialny Człowiek wybiegł z domu Kempa. Nagle małe dziecko bawiące się 
opodal 
zostało podrzucone w górę i spadając złamało nóżkę. Przez parę następnych godzin 
Griffin 
nie dawał znaku życia.
Nikt nie wie, co przez ten czas robił i gdzie przebywał. Łatwo się domyślić, że 
błąkał się 
po wzgórzu i na równinach za Port Burdock, że przeklinał swój niefortunny los i 
ludzką 
głupotę. Prawdopodobnie ukrył sio przed promieniami palącego czerwcowego słońca 
w lasku 
Hintandeau. Tu bowiem, około drugiej po południu, w sposób tragiczny zaznaczył 
swą 
obecność.
W jakim był stanie umysłu i jakie tworzył plany — nikt nie wie. Zapewne zdrada 
Kempa 
doprowadziła go do ostateczności, a choć rozumiemy pobudki, które skłoniły 
doktora do owej 
zdrady, możemy także pojąć, a nawet usprawiedliwić oburzenie Griffina.
Liczył on na współudział dawnego kolegi w swoich planach mających na celu 
sterroryzowanie świata, więc zawód był tym boleśniejszy.
W każdym razie Griffin zniknął w południe i nikt nie wie, co robił do drugiej. 
Ludzkość 
dobrze na tym wyszła, ale on przeklinał zapewne swą przymusową bezczynność.
Przez ten czas wśród mieszkańców Port Burdoćk szerzyła się trwoga. W rannych 
godzinach Niewidzialny Człowiek był jeszcze postacią legendarną; w południe, 
skutkiem 
odezwy rozpisanej przez doktora Kampa, stał się rzeczywistym wrogiem. Należało 
go 
schwytać i uwięzić. Przygotowano się zatem do walki.
Przed drugą mógł był jeszcze opuścić tę okolicę wyruszając koleją lub statkiem; 
ale już po 
drugiej było to niemożliwe, wszyscy bowiem pasażerowie pomiędzy Southampton, 
Winchester, Brighton i Horsham jecHall w wagonach zamkniętych na klucz, 
komunikacja 
towarowa była przerwana.
W promieniu dwudziestu mil od Burdoćk ludzie zbrojni w strzelby i pistolety, z 
psami u 
nogi, czatowali na gościńcach i polach.
Policjanci jeździli konno od wioski do wioski zatrzymując się przed każda chatą 
i 
zalecając, aby zamykano wszystkie szczelnie i aby nikt nie wychodził bez broni.
O trzeciej rozpuszczono uczniów ze wszystkich wiejskich szkółek. Dzieci zbite w 
gromadki biegły do domu ze strachem.
Odezwa Kempa, podpisana przez pułkownika Adye, już między czwartą a piątą 
rozlepiona 
została we wszystkich okolicznych gminach. Wskazywała konieczność walki i 
pozbawienia 
Niewidzialnego Człowieka dachu i żywności.
Ludzie stosowali się do tego ściśle, tak iż nad wieczorem na przestrzeni paruset 
mil 
kwadratowych panował stan wojenny. Wieść o Niewidzialnym Człowieku szła z ust do 
ust po 
całym kraju.
Jeśli, wedle naszych przypuszczeń, schronił się w lasku Hintandeau, to faktem 
jest, że go 
opuścił po południu i udał się na poszukiwanie broni.
Nie wiemy, jakie miał zamiary, lecz to pewne, że gdy spotkał Wicksteada, musiał 
już być 
uzbrojony w żelazny pręt.
Nie znamy, ma się rozumieć, szczegółów tej walki. Rozegrała się przy leśnej 
ścieżce?, nie 
dalej jak o dwieście łokci od bramy pałacu lorda Burdocka.
Wszystko świadczy, że była zawzięta: podeptana trawa, liczne rany na ciele pana 
Wicksteada, jego połamana laska, ale nie wiadomo, dlaczego doszło do utarczki.
Może Griffin dokonał tego morderstwa w przystępie obłędu?
Pan Wickstead miał lat czterdzieści pięć, pełnił obowiązki marszałka dworu u 
lorda 
Burdocka. Był z natury łagodny i spokojny, sam więc z pewnością bójki nie 
wywołał.
Niewidzialny Człowiek zaczepił go pewnie, gdy Wickstead szedł z domu do pałacu, 
powalił go na ziemię, złamał mu rękę i roztrzaskał głowę żelaznym prętem, który 
znalazł, nim 
spotkał swa ofiarę, i trzymał stale w ręku. ścieżka nie prowadziła prosto z domu 
pana 
Wicksteada do pałacu, lecz biegła o paręset metrów w bok od drogi. Mała 
dziewczynka idąc 
po południu do szkoły widziała, jak pan Wickstead „dreptał” przez pola dążąc ku 
leśnej 
ścieżce. Dziewczynka naśladowała jego ruchy. Świadczyły one, że szedł prędko 
wymachując 
laską, jak gdyby coś gonił. Dziewczynka owa była ostatnią osobą, która widziała 
go przy 
życiu.
Zapewne Griffin nie popełnił tego morderstwa bezcelowo. Podjął z ziemi kawał 
żelaza bez 
krwiożerczych zamiarów. Potem zjawił się Wickstead i spostrzegł to żelazo 
zawieszone w 
powietrzu. Może nie wiedząc o Niewidzialnym Człowieku — gdyż ów lasek odległy 
jest o 
dziesięć mil od Port Burdock — puścił się w pogoń za tym dziwnym zjawiskiem. 
Niewidzialny Człowiek w obawie, aby nie domyślono się jego obecności w okolicy, 
umykał 
co tchu; Wickstead coraz bardziej zaciekawiony podążał za nim, wreszcie uchwycił 
może ten 
żelazny pręt.
W zwykłych warunkach Griffin byłby niewątpliwie prześcignął starszego o wiele 
Wicksteada, lecz sądząc z miejsca, w którym znaleziono ciało tego ostatniego, 
można 
przypuszczać, że marszałek dworu lorda Burdocka na swoje nieszczęście wepchnął 
przeciwnika między pokrzywy bukowego lasku. Łatwo się domyślić reszty znając 
niecierpliwość i bezwzględne okrucieństwo Niewidzialnego Człowieka.
Ale to są gołosłowne przypuszczenia. Dzieci wymyślają nieraz niebywałe bajki.
Jedynym niezbitym faktem jest to. że odnaleziono wśród pokrzyw zwłoki Wicksteada 
i 
gruby żelazny pręt. Griffin porzucił swój oręż na widok ofiary, pierwszej, która 
położył 
trupem. Widocznie stracił głowę i zapomniał zupełnie o pręcie, zapomniał o celu, 
w którym 
go był podjął, bo musiał mieć w tym jakiś cel.
A chociaż był samolubem i okrutnikiem, musiały sio jednak w nim obudzić w owej 
chwili 
wyrzuty sumienia. Po tym morderstwie próbował uciekać polami. Kilku wieśniaków w 
pobliżu Fern Botlom słyszało jakiś głos. Głos śmiał się, mruczał, szlochał, to 
znowu krzyczał, 
a biegł polami i ucichł za wzgórzem.
Przez ten czas Niewidzialny Człowiek musiał się zapewne dowiedzieć, w jaki 
sposób 
Kemp nadużył jego zaufania. Musiał po drodze spotykać zabarykadowane domy; 
błąkał się 
zapewne po dworcach kolejowych i dokoła szynków, odczytał porozlepiane odezwy i 
domyślił się, że wytoczono mu zawziętą walkę.
Z nadejściem nocy wszystkie drogi zostały odcięte przez gromadki zbrojnych 
ludzi; za 
każdą gromadką szedł pies.
Niewidzialny Człowiek zdołał jednak prześlizgiwać się niepostrzeżenie.
Musiał pałać gniewem, i to tym większym, że sam przez swą łatwowierność 
dostarczył 
wskazówek, których używano przeciw niemu.
Przez całą dobę ścigano go i tropiono jak dzikie zwierzę; jednak nazajutrz rano 
był rzeźwy, 
pełen energii i gotów wytoczyć ostatni bój znienawidzonemu światu.
ROZDZIAŁ XXVII 
OBLĘŻENIE DOMU KEMPA
Kemp otrzymał taki list, skreślony ołówkiem na brudnym papierze:
Wykazałeś zdumiewający spryt i energię, choć nic rozumiem, jaki masz w tym cel. 
Wystąpiłeś przeciwko mnie. Przez cały dzień kazałeś mnie ścigać, pozbawiłeś mnie 
nocnego 
spoczynku, ale pomimo to zdobyłem sobie pożywienie, wyspałem się na przekór 
twoim 
knowaniom.
Walka pomiędzy nami dopiero się zaczyna. Nie ma innej rady, jak zaprowadzić 
terror. 
Powiedz twojemu pułkownikowi policji, że od. dziś Port Burdock nie jest już pod 
berłem 
królowej, tylko pod rządami terroru. Jest to pierwszy rok nowej epoki — epoki 
Niewidzialnego Człowieka. Jam Pierwszy Niewidzialny Człowiek i w pierwszym dniu 
moich 
rządów dla przykładu odbędzie się egzekucja niejakiego Kempa. To ostatni dzień 
jego życia. 
Choćby się zamknął, choćby się nie wiem gdzie schował, choćby się otoczył 
strażą, choćby się 
uzbroił od stóp do głów, Niewidzialna Śmierć zbliża się do niego.
Może on przedsięwziąć środki ostrożności. I owszem. To zrobi pożądane wrażenie 
na 
ludziach. Przejmie ich strachem. Z chwilą gdy listonosz wrzuci to pismo do twej 
skrzynki, 
zacznie się między nami gra. Śmierć zrobi pierwszy krok ku tobie. Nikt jej nie 
powstrzyma. 
Dziś Kemp umrze.
Po odczytaniu tego listu doktor powiedział sobie:
— To nie są czcze pogróżki…
Odwrócił zapisaną kartkę i zobaczył na stronie adresu stempel z Hintandeau i 
prozaiczny 
napis: Do zapłacenia 2 pensy.
Wstał, nie dojadł śniadania — było to o pierwszej po południu — i poszedł do 
pracowni. 
Zadzwonił na gospodynię i kazał jej obejść dom dokoła, obejrzeć wszystkie drzwi, 
okna i 
zamknąć okiennice. Z szuflady biurka wyjął rewolwer i wsunął go do kieszeni 
żakietu. 
Napisał kilka listów, w tym jeden do pułkownika Adye; wręczył go służącej, 
wskazując, jaką 
ma iść drogą.
— Nie ma zresztą niebezpieczeństwa… — rzekł, dodając w duchu: „dla ciebie”.
Chodził po pokoju, namyślał się, wreszcie zasiadł do stygnącego śniadania. Jadł 
machinalnie. Wtem uderzył pięścią w stół.
— Złapiemy go! — krzyknął. — Musi nam wpaść w ręce! Słuszność jest po mojej 
stronie.
Poszedł do pracowni zamykając wszystkie drzwi za sobą.
„Gra niebezpieczna… — myślał — ale przewaga po mojej stronie, pomimo twej 
niewidzialności, panie Griffin… Ciekaw też jestem, czyś doprawdy znalazł 
pożywienie, czyś 
doprawdy się wyspał? Jaka szkoda, że teraz upały! Gdyby to choć deszcz lunął!”
Kemp zbliżył się do okna. Coś zaszeleściło pod ścianą. Odskoczył przerażony.
,,Robię się nerwowy… — pomyślał. — To był wróbel!”
Wtem usłyszał dzwonek u drzwi wejściowych; zbiegi na dół. Otworzył drzwi z 
klucza, 
odryglował je i uchylił nie spuszczając łańcuszka.
Za drzwiami rozległ się znany mu głos pułkownika Adye.
— Napadł pańską służącą… — mówił przez drzwi. — Wyrwał jej list z ręki. Jest w 
pobliżu… Wpuść mnie pan.
Kemp zdjął łańcuch, Adye wszedł przez tak małą szparę, że zaledwie mógł się 
przecisnąć. 
Doktor zamknął znowu drzwi na klucz i założył je łańcuchem.
Pułkownik dostrzegł lufę rewolweru wystającą z kieszeni Kempa.
— Wyrwał jej z rąk list — mówił Adye — poturbował ją. Ona zaczęła spazmować… 
Cóżeś pan pisał?
— To dopiero głupiec ze mnie! Że też tego nie przewidziałem! Z Hintandeau 
godzina 
drogi… On już tu grasuje.
— Co się stało? — spytał Adye.
Kemp podał mu list Niewidzialnego Człowieka. Adye przeczytał go. — Cóż pan na 
to? — 
rzekł.
— Zastawiłem na niego pułapkę. Pisałem o tym do pana. List wpadł w jego ręce. 
Dobrze 
mi tak, bom osioł.
— On umknie, jak zobaczy, co tu się dzieje.
— Bardzo wątpię; to go tylko podnieci do walki. Z góry doleciał odgłos 
tłuczonego szkła.
— To okno w pracowni — objaśnił Kemp.
Byli już na schodach, gdy brzęknęło znowu. Wszedłszy do pracowni ujrzeli dwa 
okna 
potłuczone, pokój zasypany szkłem.
Wtem trzecie okno rozbryznęło się w drobne kawałki.
— Co to znaczy? — pytał Adye.
— To jest początek.
— Czy nie można dostać się tu z zewnątrz?
— Nawet kot nie zdoła tego dokazać.
— Nie ma okiennic?
— Nie ma. Tylko w pokojach na dole. Doleciał ich nowy brzęk.
— To w pokoju sypialnym — objaśnił Kemp. — On mi wytłucze wszystkie szyby. 
Głupi! 
Na dole okiennice zamknięte są od środka i szkło będzie padało na ulicę; nogi mu 
skaleczy.
Znowu jedno okno obwieściło o swym rozbiciu.
— Wiem już, co zrobię — zawołał pułkownik Adye. — Daj mi pan jaką grubą laskę. 
Pójdę na posterunek policji i każę wypuścić wszystkie brytany. One potrafią go 
uspokoić.
I znowu jedno okno wypadło z brzękiem.
— Czy masz pan rewolwer? — pytał Adye.
Kemp dotknął kieszeni żakietu.
— Nie — rzekł — nie mam zbywającego — dodał.
— Odniosę go, a pan tutaj jesteś bezpieczny.
Kemp zawstydził się swojego niezręcznego kłamstwa.
Zeszli do sieni. Druga szyba brzęknęła w pokoju sypialnym. Doktor podszedł do 
drzwi, jak 
mógł najciszej. Był bledszy niż zwykle.
— Wysuń się pan szybko — rzekł.
Adye był już za drzwiami, które natychmiast zostały zaryglowane i zabezpieczone 
łańcuchem. Wahał się chwilę, czuł się bezpieczniejszy mając drzwi za plecami, 
ale opanował 
swą obawę. Minął podwórze i znalazł się przy furtce. Po trawie przebiegł niby 
wiaterek; coś 
się poruszyło.
— Stój! — rzekł niewidzialny Głos. Adye stanął, zacisnął pięść z rewolwerem.
— Czego chcesz? — zapytał blady, wzburzony.
— Zrób mi tę przyjemność i wróć się… —— rzekł Głos rozkazująco.
— Przykro mi odmówić… — odparł Adye siląc się na spokój.
Zrobiło mu się sucho w gardle; musiał zwilżyć usta. Głos był po jego lewej ręce 
— a 
nużby spróbować szczęścia?
— Gdzie idziesz i po co? — pytał Głos.
W kieszeni pułkownika mignęła stal.
— Gdzie idę, to moja rzecz… — odparł Adye:
Nie dokończył tych słów, gdyż niewidzialna ręka chwyciła go za kark, uczuł 
kolano na 
swych plecach, ale nie wypuścił rewolweru. Strzelił niebacznie, na chybił–
trafił, potem dostał 
pięścią w usta, zachwiał się, rewolwer wysunął mu się z ręki, pułkownik upadł na 
ziemię.
— Tam do licha… — mruknął.
Głos roześmiał się.
— Zabiłbym cię na miejscu — rzekł — ale mi szkoda naboju.
Adye ujrzał rewolwer wiszący w powietrzu nad swymi piersiami. — Czego żądasz? — 
spytał.
— Wstań — zakomenderował Głos. Adye wstał.
— Bez żadnych figlów… — mówił Głos tonem rozkazującym. — Pamiętaj, że ja ciebie 
widzę, a ty mnie dojrzeć nie możesz. Wracaj do tego domu.
— On mnie nie wpuści.
— Ha! Szkoda. Nie chciałbym z tobą zadzierać.
W tych słowach była straszna groźba.
Adye zwilżył znowu usta językiem, odwrócił się od lufy rewolweru, przeniósł 
wzrok na 
morze lśniące jak stal w promieniach południowego słońca, spojrzał na miasto 
rodzinne i 
nagle pomyślał, że jednak życie jest miłe. Wzrok jego po tej wędrówce spoczął 
znowu na 
lufie.
— Co mam robić? — szepnął Adye.
— Nic, tylko wejść do tego domu.
— Spróbuję. Gdyby nie chciał mnie wpuścić, postaram się wejść przemocą.
— Z tobą nie chcę zadzierać — powtórzył Głos.
Wypuściwszy pułkownika doktor poszedł na górę i teraz wyglądał przez potłuczone 
okno 
pracowni słysząc, że Adye konferuje z Niewidzialnym Człowiekiem.
„Czemu nie strzeli?” — myślał Kemp. Nagle błysnął rewolwer.
Doktor osłonił oczy od słońca i zobaczył swoją broń zawieszoną w powietrzu.
„Ten głupiec Adye dał sobie wyrwać rewolwer!”
— Przyrzeknij — mówił Adye — że nie będziesz popychał drzwi, że nie wśliźniesz 
się za 
mną.
— Nic nie obiecuję.
Adye powziął nagłe postanowienie. Zmierzał ku domowi, szedł powoli, z rękoma 
założonymi na plecy. Rewolwer sunął za nim w powietrzu. Nagle Adye odwrócił się, 
wyciągnął rękę, chciał go uchwycić, ale w tejże chwili runął twarzą na ziemię, a 
w powietrzu 
uniósł się błękitnawy dym. Kemp usłyszał wystrzał. Pułkownik próbował dźwignąć 
się, ale 
znowu upadł i już leżał spokojnie.
Dzień był bardzo gorący. Dokoła panowała cisza przerywana jedynie brzęczeniem 
much i 
szelestem skrzydeł motylich.
Adye leżał pod krzakiem bzu. Okiennice wszystkich okolicznych will były 
zamknięte, 
tylko w jednym domku przy oknie widać było drzemiącego staruszka. Kemp spojrzał 
uważniej dokoła, ale postać znikła.
Wtem u drzwi odezwał się dzwonek, po chwili zaczęto się do nich dobijać. Służba 
stosując 
się do poleceń Kempa siedziała w suterenie. Znowu zaległa cisza.
Kemp czekał chwilę, wreszcie wyjrzał przez jedno okno, potem przez drugie i 
trzecie. 
Zszedł do sieni i nasłuchiwał. Wszedł do pokoju sypialnego, wziął pogrzebacz i 
poszedł 
obejrzeć okna parterowe. Wrócił do pracowni. Zobaczył, że Adye leży wciąż jak 
martwy; 
zobaczył też swoją służącą, która zmierzała ku domowi prowadząc dwu policjantów. 
Szli 
bardzo wolno.
Wtem doktor usłyszał jakiś dziwny trzask. Zbiegł na dół do kuchni. Ktoś rąbał 
siekierą w 
ramę okna; od tych uderzeń rozpadły się okiennice, ale ramy były okute. Rąbanie 
ustało 
nagle.
Kemp wyjrzał przez potłuczone okno w kuchni i zobaczył rewolwer leżący na 
trawniku. 
Nagle broń zawisła w powietrzu i zwróciła się ku niemu. Doktor odskoczył, kula 
utkwiła w 
ścianie.
Znów odezwał się. dzwonek u drzwi wejściowych. Kemp cichutko, na palcach zszedł 
do 
sieni i spuścił łańcuch, ale służąca musiała mu się opowiedzieć przez drzwi. Za 
nią wsunęli 
się policjanci.
— Niewidzialny Człowiek ma rewolwer — objaśniał doktor szeptem. — Zostały mu 
jeszcze dwa naboje. Zabił pułkownika… Nie widzieliście go na podwórzu? Leży tam 
jak 
martwy.
— Kto? — spytał policjant.
— Adye — odparł Kemp.
— Nie spostrzegliśmy trupa… — mówił drugi policjant. — Co to za hałasy?
— On dobija się do drzwi kuchennych. Nie wiadomo, skąd dostał siekierę.
Uderzenia jej stawały się coraz głośniejsze. Służąca biegła tam, ale zatrzymała 
się w 
jadalnym pokoju, bo nagle drzwi od kuchni pękły.
— Tutaj! — krzyknął Kemp stawiając jednego policjanta w drzwiach korytarzyka 
wiodącego od kuchni do jadalni, a drugiego przy drzwiach jadalni. Uzbroił 
jednego w tasak, 
który leżał na stole kuchennym, drugiemu dał swój pogrzebacz, ale w tejże chwili 
wytrąciła 
mu go z rąk siekiera; rozległ się wystrzał. Policjant tymczasem podniósł 
pogrzebacz z ziemi i 
z całych sił uderzył nim po rewolwerze zawieszonym w powietrzu i zrzucił go na 
podłogę.
Służąca otworzyła okiennice, chciała pewnie wymknąć się przez potłuczoną szybę. 
Wtem 
nad głowami policjantów zawisła siekiera.
— Z drogi! — zawołał niewidzialny Głos. — Nic wam nie zrobię. Chcę tylko 
załatwić się 
z Kempem.
— My chcemy załatwić się z tobą! — rzekł policjant zamierzając się tasakiem, 
lecz 
siekiera opadła na jego hełm; silne jej uderzenie powaliło go na ziemie.
Drugi policjant zamierzył się pogrzebaczem na siekierę; padł okrzyk bólu, 
siekiera 
potoczyła się na ziemię. Policjant przydeptał ją nogą i zamierzył się znowu 
pogrzebaczem.
Uciszyło się na chwilę. Potem usłyszeli kroki w jadalni i otwierające się tam 
okno. 
Obalony policjant próbował się podnieść. Krew spływała mu po twarzy.
— Gdzie Niewidzialny Człowiek? — zapytał.
— Zdaje się, że go raniłem — odparł towarzysz. — Wysunął się przez drzwi… Jest 
teraz 
w jadalni. Panie doktorze! Panie doktorze! — zawołał znowu.
Tymczasem ranny policjant podniósł się. Obaj weszli do jadalni.
— Doktorze Kemp! — zawołał pierwszy.
— Ależ z doktora Kempa bohater! — zaśmiał się drugi.
Okno było otwarte. Kemp i służąca uciekli przez nie. Pierwszy policjant wydał o 
doktorze 
sąd ostrzejszy, choć mniej ironiczny od zdania kolegi.
ROZDZIAŁ XXVIII 
ZE ŚCIGAJĄCEGO — ŚCIGANY
Pan Heelas, najbliższy sąsiad doktora Kempa, drzemał w swojej willi, gdy zaczęło 
się 
oblężenie domu doktora.
Pan Heelas należał do tej znacznej większości, która nie chciała uwierzyć w 
takie 
„bzdurstwa”, jak legenda o Niewidzialnym Człowieku. Żona jego wszelako dawała 
zupełną 
wiarę tym posłuchom.
Staruszek na przekór innym nie zamknął się w swym domu, lecz chodził po ogródku, 
a o 
zwykłej porze usiadł w fotelu przy oknie i zdrzemnął się. Nagle obudził go 
hałas. Staruszek 
spojrzał na dom Kempa stojący po drugiej stronie ulicy, przetarł oczy i 
popatrzył znowu. 
Dom tak wyglądał, jakby opustoszał od dawna, i to po gwałtownej bójce. Wszystkie 
okiennice były pozamykane oprócz pracowni.
— Zdaje mi się, że pół godziny temu wszystko było tam w porządku — myślał pan 
Heelas.
Wtem usłyszał brzęk szkła, a potem zobaczył rzecz bardzo dziwną. Okiennice w 
pokoju 
jadalnym otworzyły się raptownie i pokojówka w kapeluszu i pelerynce szarpała i 
potrząsała 
ramę okna; pomagał jej w tym jakiś mężczyzna — doktor Kemp, jak się okazało.
Okno otworzyło się, dziewczyna wyskoczyła i zniknęła wśród krzaków. Pan Heelas 
wstał 
zdumiony. Po chwili ujrzał wyskakującego przez okno doktora Kempa. Dostawszy się 
na 
ulicę biegł co tchu, kryjąc się pomiędzy krzaki, jak gdyby się przed kimś 
chował. Zmierzał ku 
willi pana Heelasa.
— Wielki Boże! — zawołał staruszek uderzony nagłą myślą. — Ucieka zapewne przed 
Niewidzialnym Człowiekiem. A więc mówili prawdę.
Pan Heelas pozbywając się od razu swego niedowiarstwa zadzwonił na kucharkę.
— Zamykaj drzwi, okna! Zamykaj wszystko! — krzyczał. — Biegnie do nas 
Niewidzialny 
Człowiek!…
W całym domu zawrzało jak w ulu. Staruszek pobiegł sam do bawialni i zamknął 
weneckie okno wychodzące na werandę. W chwili tej właśnie nad parkanem ogrodowym 
zawisło kolano, a potem głowa i ramiona doktora Kempa. Przesadził parkan i jak 
kula wpadł 
do szparagarni, a stamtąd przez plac tenisowy biegł ku domowi.
— Nie mogę pana wpuścić — oświadczył pan Heelas zamykając mu okno przed nosem. 
— Nie mogę pana wpuście, gdyż ściga pana Niewidzialny Człowiek.
Kemp dobijał się do weneckiego okna, stukał w szyby, a widząc, że jego wysiłki 
są 
daremne, przebiegł przez werandę i począł się dobijać do bocznych drzwi. Ale i 
tu nic nie 
wskórał, więc zawrócił i wybiegł przez furtkę na drogę.
Pan Heelas, patrząc wciąż przez okno, ku swemu nieopisanemu zdumieniu zobaczył 
po 
chwili, że szparagi jego uginają się i łamią, jak gdyby ktoś po nich deptał. Pan 
Heelas uciekł 
czym prędzej na piętro i nie widział już, co się działo dalej. Słyszał tylko, że 
ktoś zatrzasnął 
furtkę.
Wybiegłszy na drogę doktor Kemp zlatywał ze wzgórza, tak jak przed czterema 
dniami 
pan Marvel, któremu tenże doktor Kemp przypatrywał się przez okno swej pracowni.
Biegł szybko, choć nie miał wprawy w tego rodzaju ćwiczeniach fizycznych, był 
spocony, 
zziajany, nie tracił jednak przytomności umysłu. Wymijał zręcznie miejsca 
posypane szkłem i 
po raz pierwszy w swym życiu spostrzegł, że pagórek, na którym wznosi się jego 
dom, jest 
bardzo wyniosły, za mało zabudowany i zbyt odległy od miasta.
Wszystkie wille były szczelnie zamknięte, i to zamknięte z jego rozkazu. Ta myśl 
doprowadzała go do wściekłości. Że też nikt. bodaj przez ciekawość nie wyziera 
przez szpary 
i serca w okiennicach, że też nikt nie widzi, iż to on szuka przytułku, nie zaś 
Niewidzialny 
Człowiek!
Miasto zaczynało się budzić z poobiedniej drzemki, tramwaj przejeżdżał właśnie 
ulicą u 
stóp pagórka. W pobliżu był posterunek policji.
Doktor Kemp słyszał coraz wyraźniej tupot bosych nóg za sobą.
Ludzie patrzyli na niego ze zdziwieniem; biednemu doktorowi brakło tchu. 
Zamknięto 
hałaśliwie szynk „Pod Wesołym Cyklistą”. Poza torem tramwajowym piętrzyły się 
stosy 
ziemi wykopanej przy robotach kanalizacyjnych. Kemp chciał wskoczyć do tramwaju 
i 
zasunąć drzwi za sobą, ale po szybkim namyśle zdecydował się podążyć na 
posterunek 
policji.
Minął szynk „Pod Wesołym Cyklistą” i pędził dalej, a za nim coraz większa liczba 
gapiów. 
Konduktor zatrzymał tramwaj widząc, że Kemp chce wskoczyć, i nie mógł zrozumieć, 
dlaczego doktor tego nie uczynił. Z portu nadbiegli majtkowie i przypatrywali 
się temu 
wszystkiemu ze zdziwieniem. Doktor zwolnił biegu, ale po krótkiej chwili puścił 
się znowu 
pędem słysząc poza sobą kroki swego prześladowcy.
— Niewidzialny Człowiek! — krzyknął Kemp do marynarzy, wskazując palcem za 
siebie.
Cały rząd majtków zasłonił go przed pogonią. Doktor zaniechał myśli wstąpienia 
do 
cyrkułu, wpadł w boczną uliczkę, zawahał się chwilkę przed sklepikiem korzennym, 
wreszcie 
skręcił w aleje prowadzącą na wzgórze.
Przebiegł znowu przez tor tramwajowy. Kilkoro dzieci bawiło się u stóp wzgórza: 
ujrzawszy go podniosły wrzask. Otwierano drzwi i okna, matki wciągały dzieciaki 
do domów. 
Wtem doktor usłyszał krzyki za sobą.
Odwrócił się, O jakieś dwanaście kroków poza nim biegł majtek wymachując szpadą; 
konduktor tramwajowy wygrażał pięścią. Kobiety i mężczyźni zbiegali ze wzgórza 
pędząc ku 
miastu; z pobliskiego sklepiku wypadł jakiś człowiek uzbrojony w potężną laskę.
— Z drogi! Z drogi! — krzyczano.
Kemp zauważył od razu, że pogoń ma już zupełnie inny charakter. Rozejrzał się 
dokoła.
— On musi być w pobliżu — zawołał. — Ustawcie się szeregiem!
Nie dokończył. Dostał tak silny policzek, że aż się zachwiał na nogach; potem 
gwałtownie 
pchnięty w bok runął na ziemię. Niewidzialne kolano przytłoczyło mu klatkę 
piersiową, 
niewidzialne ręce dusiły go za gardło.
Nagle doktor usłyszał jęk bólu wychodzący z pustego powietrza. Szpada majtka 
ugodziła 
w niewidzialne ciało. Czerwona kropla spadła na twarz Kempa. Ręce ściskające mu 
gardło 
rozluźniły uścisk. Doktor podniósł się z trudnością, namacał niewidzialne ramię.
— Mam go! — krzyknął. — Upadł na ziemię. Przytrzymajcie mu nogi!
Po tym okrzyku zapanowała groźna cisza, przerywana tylko zziajanymi oddechami i 
odgłosami wymierzanych razów.
Niewidzialny Człowiek zdołał strząsnąć z siebie swoich napastników, zerwał się i 
chciał 
uciekać. Kemp zastąpił mu jednak drogę, dwanaście rąk podniosło się na 
przeciwnika. 
Konduktor chwycił go za gardło. I znowu kilkunastu ludzi zwaliło się na 
Niewidzialnego 
Człowieka. Kopali go, tłukli pięściami. Wtem padł rozpaczliwy okrzyk:
— Litości! Litości!
— Odstąpcie! — zakomenderował Kemp. — Jest ranny…
Usunięto się natychmiast. Doktor przykląkł, ręka jego zawisła o parę cali nad 
ziemią — 
badał pracę serca.
— Udaje! — zawołał majtek z grubiańskim śmiechem.
— Nie, umiera… — oświadczył Kemp.
— Nie oddycha… — rzekł po chwili.
Tłum zwiększał się coraz bardziej. Jakaś staruszka zajrzała przez ramię doktora.
— Patrzcie! — wrzasnęła przestraszona.
Oczy wszystkich pobiegły w kierunku jej wyciągniętego palca. Ujrzeli 
przezroczystą rękę: 
kości, żyły, arterie i nerwy były widoczne.
— Widzicie? Noga! — krzyknął policjant.
I tak powoli, stopniowo przed oczyma zdumionego tłumu dopełniała się przemiana 
materii, ciało wracało do swej pierwotnej postaci. Było to jakby powolne 
działanie trucizny. 
Naprzód wystąpiły żyły, potem kości, potem tętnice, wreszcie ukazały się mięśnie 
i skóra, 
początkowo przezroczyste, zamglone, później coraz wyraźniejsze. Ujrzano na 
koniec zapadłą 
klatkę piersiową, ramiona i trupią twarz.
Na ziemi leżało złamane, martwe ciało trzydziestoletniego człowieka.
Brwi i rzęsy miał białe — nie siwe ze starości, ale białe jak u albinosów, oczy 
zaś 
czerwone jak granaty. — Zakryjcie tę twarz! — ktoś zawołał. — Na miłość boską, 
zakryjcie!
Przyniesiono prześcieradło z oberży „Pod Wesołym Cyklistą” i osłoniwszy 
nieboszczyka, 
wniesiono go tam. I oto na nędznym łożu w karczmie, otoczony tłumem 
nieokrzesanych 
gapiów, nie żałowany przez nikogo, spoczywał snem wiecznym ów Griffin, który 
pierwszy na 
świecie zdołał uzyskać niewidzialność — Griffin, genialny przyrodnik i 
wynalazca.
Taki był kres dziwnego i okrutnego żywota.
EPILOG
Na tym kończy się historia zdumiewających przygód Niewidzialnego Człowieka.
Kto chce dowiedzieć się o nim czegoś więcej, musi odbyć podróż do małej oberży w 
pobliżu Port–Stowe i zacząć gawędę z oberżystą. Na szyldzie tej oberży u góry 
wymalowano 
kapelusz, u dołu buty, a pod nogami napis stanowiący tytuł niniejszego 
opowiadania.
Oberżysta jest gruby, ma nos wydatny, włosy zwichrzone i twarz chronicznie 
czerwoną. 
Chcąc pozyskać jego „względy należy pić, ile się zmieści; on w nagrodę opowie 
wszystko, co 
mu się zdarzyło w owym czasie i jak adwokaci próbowali odebrać pieniądze, które 
przy nim 
znaleziono.
— Ale ponieważ nie mogli mi udowodnić, co było moje, a co tamtego, więc mi dali 
spokój… — powiada. — Ja przecież nie wyglądam na złodzieja… Pewien 
przedsiębiorca 
teatralny dawał mi nawet gwineę, żebym w tutejszym klubie cyklistów moimi 
własnymi 
słowami opowiedział, jak to wszystko było.
Jeżeli ktoś chce przerwać potok jego wymowy, niech go tylko zapyta, czy nie 
słyszał o 
trzech księgach z notatkami.
Pan Marvel przyznaje, że takie księgi istniały; wie, że go posądzają o 
przechowywanie 
tych rękopisów, ale mówi, że to nieprawda i oszczerstwo. On ich nie wziął, on 
ich nie ma.
— Niewidzialny Człowiek odebrał mi książki, zanim mu się wymknąłem i uciekłem do 
Port–Stowe. To doktor Kemp rozgłasza, że ja chowam te księgi.
Pan Marvel po tych słowach przygląda się bacznie swojemu interlokutorowi, 
ustawia 
szklanki na bufecie i wreszcie pod pierwszym lepszym pozorem cofa się do izby za 
szynkwasem.
Pozostał dotychczas kawalerem; nigdy nie lubił kobiet i nie ma ani jednej 
służącej w 
swoim zakładzie. Prowadzi interes uczciwie, nie odznacza się wielką 
przedsiębiorczością, w 
ogóle jest powolny, ale myśli dużo i głęboko. Słynie też z rozumu, a jego 
znajomość 
wszystkich dróg bitych w Anglii zdumiewa nawet cyklistów.
Co niedziela, jak rok okrągły, pan Marvel jest niewidzialny dla swoich 
współobywateli; co 
wieczór po dziesiątej idzie do swego sypialnego pokoju ze szklaneczką ginu 
rozcieńczonego 
paru kroplami wody, stawia szklaneczkę na stole, zamyka drzwi i okiennice, 
zagląda nawet 
pod stół.
Wreszcie przekonawszy się, że jest sam, otwiera komodę. Z tej komody wyciąga 
szkatułkę, a ze szkatułki —. trzy tomy oprawne w brunatną skórę i kładzie je 
uroczyście na 
stole.
Okładki ksiąg są wytarte i spleśniałe, bo przez długi czas leżały one w rowie.
Oberżysta zasiada w fotelu, ładuje sobie glinianą fajeczkę nie spuszczając 
książek z oka. 
Wreszcie przysuwa jedną, przewraca kartki, marszczy brwi, porusza ustami.
— Cóż to była za głowa! — mruczy. — Co za rozum! — I zapatrzony w dal przygląda 
się 
rzeczom niewidzialnym dla innych oczu.
— Pełne tajemnic… — szepce uderzając dłonią po księgach. — Pełne tajemnic… 
Gdybym 
ja to wszystko odgadł… no, no… Wiem, co bym zrobił; nie to, co on.
Pan Marvel puszcza znowu kłęby dymu i wodze marzeniom, jedynym, nieprześnionym 
marzeniom swego życia.
A choć doktor Kemp poluje bez ustanku na te księgi, nikt oprócz pana Marvela nie 
wie, że 
ta komoda zawiera tajemnicę niewidzialności i wiele innych, dotąd nie 
zgłębionych.
I nikt nie pozna tych tajemnic, chyba po śmierci pana Marvela.
WEHIKUŁ CZASU
ROZDZIAŁ I
Podróżnik w Czasie (tak bowiem wypada go nazwać) wyjaśniał nam oto pewien 
niezwykły 
problem. Jego szare lśniące oczy błyszczały, a twarz, blada zazwyczaj, ożywiła 
się jasnym 
rumieńcem. Ogień na kominku palił się jasno, a łagodne światło srebrnych lamp w 
kształcie 
lilii odbijało się w perełkach napoju musującego w szklankach. Fotele wykonane 
według 
projektu gospodarza, miast stanowić po prostu wygodne siedzenie, obejmowały nas 
i tuliły. 
Panowała tu atmosfera poobiedniego błogostanu, kiedy to myśli biegną z pewnym 
wdziękiem, wolne od więzów ścisłości. Tak też biegły i jego myśli w ciągu 
wykładu, którego 
kolejne punkty podkreśla! niejako cienkim wskazującym palcem, podczas gdyśmy 
siedzieli i 
niedbale podziwiali jego gorące przejęcie się tym, jakeśmy sądzili, nowym 
paradoksem i 
niezwykłe bogactwo jego umysłu.
— Zważcie dobrze — mówił. — Zmuszony bowiem będę przeciwstawić się pewnym 
powszechnie uznanym pojęciom. Geometria, na przykład, której uczyliście się w 
szkołach, 
jest oparta na błędnym założeniu.
Czy nie jest to zagadnienie zbyt poważne, abyśmy się tutaj nim zajmowali? — 
zapytał 
rudowłosy Filby, człowiek wygadany co się zowie.
— Ani myślę żądać od was, byście przyjmowali cokolwiek bez dowodów. Wkrótce 
zgodzicie się ze mną, przynajmniej o tyle, o ile jest mi to potrzebne. Wiecie z 
pewnością, że 
linia matematyczna, linia o wymiarach zero, nie istnieje w rzeczywistości. 
Uczyliście się 
przecież tego? Nie istnieje płaszczyzna matematyczna. Są to pojęcia 
abstrakcyjne.
— Wszystko to prawda — rzekł Psycholog.
— Nie istnieje także realnie sześcian o wymiarach długości, szerokości i 
grubości, czyli 
wysokości.
— Z tym się już nie zgodzę — powiedział Filby. — Wszak bryła może istnieć? 
Wszystkie 
ciała materialne…
— Takie jest powszechne mniemanie. Ale poczekaj chwilkę. Czy może istnieć 
sześcian 
momentalny?
— Nie rozumiem — rzekł Filby.
— Czy może istnieć sześcian, który nie trwałby ani jednej chwili?
Filby zamyślił się.
— Oczywiście — ciągnął dalej Podróżnik w Czasie — każde materialne ciało 
rozciągać 
się musi w czterech kierunkach i posiadać długość, szerokość, grubość i trwanie. 
Jednakże 
przyrodzona nieudolność naszego ciała, którą wam zaraz wyjaśnię, skłania nas do 
przeoczenia 
tego faktu. W rzeczywistości istnieją cztery wymiary: trzy, które nazywamy 
trzema 
płaszczyznami przestrzeni, i czwarty — czas. Istnieje jednak tendencja do 
stawiania 
nieuzasadnionej granicy pomiędzy trzema poprzednimi wymiarami a ostatnim, 
ponieważ tak 
się dzieje, że nasza świadomość biegnie z przerwami w jednym kierunku, po linii 
tego 
właśnie ostatniego wymiaru, od początku do końca naszego życia.
— Jest to… — odezwał się pewien Bardzo Młody Człowiek, usiłując rozpaczliwie 
zapalić 
nad lampą cygaro — jest to… najzupełniej jasne.
— Otóż jest to szczególnie zadziwiające, że się tak powszechnie lekceważy ten 
fakt — 
ciągnął dalej Podróżnik z odcieniem lekkiej wesołości. — Oto, według mnie, 
istota czwartego 
wymiaru, natomiast wielu ludzi prawi o czwartym wymiarze nie wiedząc, co to 
znaczy. A 
tymczasem jest to tylko odmienny sposób patrzenia na czas.
Nie ma bowiem żadnej różnicy pomiędzy czasem a którymkolwiek z trzech 
wymiarów przestrzeni oprócz tej, że nasza świadomość dąży po 
linii tego właśnie czwartego wymiaru. Sporo jednak głupców błędnie sobie to 
pojęcie tłumaczy. Słyszeliście wszyscy, co oni wygadują o czwartym wymiarze…
Ja nie słyszałem — rzekł Burmistrz z prowincji.
— Rzecz się ma po prostu tak. Przestrzeń, jak utrzymują nasi matematycy, ma 
jakoby trzy 
wymiary, które można by nazwać długością, szerokością i grubością, i daje się 
zawsze 
określić stosunkiem do trzech płaszczyzn, z których każda leży pod kątem prostym 
do 
pozostałych. Lecz pewni zajmujący się filozofią ludzie zapytali: dlaczego tylko 
trzy wymiary, 
dlaczego nie jeden jeszcze kierunek pod kątem prostym do trzech pozostałych? — i 
starali się 
nawet stworzyć geometrię czterowymiarową. Przed miesiącem profesor Szymon 
Newcomb 
miał o tym wykład w Nowojorskim Towarzystwie Matematycznym. Wiecie, jak na 
płaskiej 
powierzchni, która ma tylko dwa wymiary, przedstawiamy rysunek bryły 
trójwymiarowej. 
Otóż niektórzy sądzą, że za pomocą modeli trójwymiarowych będą mogli 
analogicznie 
przedstawić ciała czterowymiarowe — jeżeli tylko owładną perspektywą przedmiotu. 
Czy 
pojmujecie?
— Tak sądzę — mruknął Burmistrz z prowincji i zmarszczywszy brwi pogrążył się w 
zamyśleniu poruszając wargami, jak gdyby wymawiał tajemnicze słowa. — Tak, zdaje 
mi się, 
że teraz już rozumiem — powiedział po niejakim czasie z twarzą najwyraźniej 
wypogodzoną.
— No, dobrze! Nie przypominam sobie, czy mówiłem już wam, że przez pewien czas 
zajmowałem się geometrią czterowymiarową. Niektóre z moich wyników są 
zadziwiające. 
Weźmy na przykład portret tego samego człowieka w ósmym roku życia, w 
piętnastym, w 
siedemnastym, w trzydziestym trzecim i tak dalej. Wszystko to są jakby 
przekroje, jakby 
trójwymiarowe wyobrażenia istoty czterowymiarowej, która jest tworem stałym i 
niezmiennym.
Uczeni — mówił dalej Podróżnik po namyśle potrzebnym dla lepszego sprecyzowania 
przedmiotu — wiedzą dobrze, że czas jest tylko rodzajem przestrzeni. Oto znany 
powszechnie wykres —zapis pogody. Krzywa, którą pokazuję, ma wskazywać wahania 
barometru. Wczoraj rtęć stała wysoko, w ciągu nocy opadła, dziś z rana podniosła 
się znowu i 
podnosi się nadal aż do obecnej chwili. Z pewnością rtęć nie kreśli tej krzywej 
w żadnym z 
wymiarów przestrzeni znanych powszechnie, natomiast kreśli niewątpliwie taką 
krzywą, 
która, jak możemy wnioskować, przebiega wzdłuż wymiaru czasu.
Jeśli jednak — odezwał się Lekarz patrząc uporczywie na płonące węgle czas jest 
rzeczywiście czwartym wymiarem przestrzeni, to dlaczego jest i był uważany za 
coś zupełnie 
odrębnego? I dlaczego nie możemy się poruszać w czasie tak, jak się poruszamy w 
każdym 
innym wymiarze przestrzeni?
Podróżnik w Czasie uśmiechnął się.
— Czy jest pan tak bardzo pewien, że możemy swobodnie poruszać się w 
przestrzeni? 
Możemy poruszać się do woli na prawo i lewo, w tył i w przód, i tak ludzie 
poruszali się 
zawsze. Przypuszczam, że mamy swobodę ruchów w dwóch wymiarach. Ale jak poruszać 
się 
w górę i w dół? Tu krępuje nas ciążenie.
— Niezupełnie — rzekł Lekarz. — Mamy przecież balony.
— Ale przed wynalezieniem balonów, jeżeli pominiemy wymagające wysiłku podskoki 
oraz nierówności gruntu, człowiek nie mógł swobodnie poruszać się w kierunku 
pionowym.
— Zawsze jednak mógł poruszać się cokolwiek w górę i w dół — rzekł Lekarz.
— Łatwiej, daleko łatwiej w dół niż w górę.
— Ale nie jest pan w stanie poruszać się w czasie, wyjść z chwili obecnej…
— I tu właśnie pan się myli, kochany panie. Cały świat ma mylne wyobrażenie pod 
tym 
względem. Ustawicznie uciekamy od chwili bieżącej. Nasz byt umysłowy, który jest 
niematerialny i nie ma wymiarów, porusza się w wymiarze czasu z jednostajną 
szybkością od 
kolebki do grobu, zupełnie tak jakbyśmy nieustannie schodzili w dół, 
rozpocząwszy nasze 
istnienie na wysokości pięćdziesięciu mil nad ziemią.
— Największa jednak trudność w tym — przerwał Psycholog — że mogąc się poruszać 
w 
każdym kierunku przestrzeni, nie jest pan w stanie poruszać się w czasie.
— To jest właśnie sedno mego wielkiego odkrycia. Nie ma pan jednak racji mówiąc, 
że 
nie możemy poruszać się w czasie. Jeżeli na przykład żywo przypominam sobie 
jakiś 
wypadek, to wracam myślą do chwili, w której się wydarzył: staję się wówczas 
nieobecny, 
robię na chwilę skok wstecz. Nie możemy, zapewne, zatrzymywać się w czasie na 
dłużej, 
podobnie jak człowiek dziki lub zwierzę nie może się utrzymać na wysokości 
sześciu stóp 
nad ziemią. Ale człowiek cywilizowany stoi pod tym względem wyżej od dzikiego. 
Wbrew 
sile ciążenia może wznieść się w górę; balonem; dlaczegóż więc nie miałby mieć 
nadziei, że 
zdoła wreszcie zatrzymywać lub przyśpieszać swój bieg w czasie, lub nawet 
zawracać i 
puszczać się w inną drogę?
— O, co do tego… — zaczął Filby — to jest już…
— Dlaczego nie? — przerwał mii Podróżnik w Czasie.
— Sprzeciwia się to rozumowi — rzekł Filby…
— Jakiemu rozumowi? — zagadnął Podróżnik.
— Argumentami możesz pan dowieść nawet, że czarne jest białym i odwrotnie — 
rzekł 
Filby — lecz przekonać mnie pan nie zdołasz.
— Być może — rzekł Podróżnik. — Zaczynacie już jednak spostrzegać teraz cel 
moich 
dociekań w geometrii czterowymiarowej ? Od dawna już świtał mi pomysł machiny…
— Do podróżowania w czasie?! — wykrzyknął Bardzo Młody Człowiek.
— Tak, do odbywania podróży w każdym kierunku czasu i przestrzeni, w jakim tylko 
jadący udać się zechce…
Filby zaczął się śmiać.
— Robiłem już eksperymenty — rzekł Podróżnik.
— O, jakżeby się taka machina przydała historykowi! — zauważył Psycholog. — 
Niejeden 
mógłby cofnąć się daleko w przeszłość i sprawdzić powszechnie przyjętą historię 
bitwy pod 
Hastings!*
— Czy nie sądzisz, że zwróciłbyś na siebie uwagę? — rzekł Lekarz. — Nasi 
przodkowie 
niezbyt chętnie tolerowali anachronizmy.
— Można by się uczyć greki z ust samego Homera lub Platona — zauważył Bardzo 
Młody 
Człowiek.
— I bez wątpienia zatrzymano by cię przy pierwszym egzaminie, bo przecież uczeni 
niemieccy tak udoskonalili już grekę!
— W każdym razie na tej drodze jest przyszłość — powiedział Bardzo Młody 
Człowiek. 
— Dobra myśl! Można by oddać kapitały na procent i puścić się na złamanie karku!
— Na poszukiwanie społeczeństwa — zauważyłem — zbudowanego na zasadach 
komunistycznych.
— Co za szalone dziwactwa! — zaczął Psycholog.
— I mnie się tak zdawało. Toteż postanowiłem nikomu nic nie mówić, zanim…
— Nie sprawdzę za pomocą doświadczenia… — podchwyciłem. — Więc istotnie 
zamierzasz próbować tego?
— Eksperyment! — krzyknął Fiłby, któremu zaczęło się już mącić w głowie.
— W każdym razie obejrzyjmy ten eksperyment — powiedział Psycholog — chociaż to 
i 
tak wszystko są bzdury.
Podróżnik w Czasie uśmiechnął się do nas. Z uśmiechem też włożył ręce do 
kieszeni 
spodni i wyszedł z wolna z pokoju.
Słyszeliśmy, jak człapią jego pantofle w długim korytarzu, który prowadził do 
laboratorium.
Psycholog spojrzał na obecnych. — Ciekaw jestem, co też zmajstrował?
— Jakąś kuglarską sztuczkę lub coś podobnego — rzekł Lekarz, a Filby zaczął 
opowieść o 
magiku, którego widział w Burslem*, lecz nim skończył wstęp do opowieści, 
Podróżnik w 
Czasie wrócił i nic nie wyszło z anegdoty Filby’ego. Podróżnik w Czasie trzymał 
w, ręku 
połyskujący przedmiot. Był to mechanizm metalowy niewiele większy od małego 
zegarka, a 
wykonany bardzo misternie, z kości słoniowej i jakiejś przezroczystej 
krystalicznej 
substancji. Zmuszony teraz będę opowiadać jasno i zwięźle o tym, co nastąpiło, 
zanim 
Podróżnik nie udzieli swych wyjaśnień, gdyż wszystko to było doprawdy 
niewiarygodne.
Podróżnik wziął jeden ze znajdujących się w pokoju ośmiokątnych stolików i 
umieścił go 
blisko ognia, oparłszy obie jego nogi na dywanie przed kominkiem. Na stoliku 
postawił 
mechanizm, przysunął krzesło i usiadł.
Na stole, oprócz machiny, stała tylko niewielka lampa z abażurem; jasne jej 
światło 
oświecało przyrząd. W pokoju paliło się jeszcze nadto około dwunastu świec, z 
tych dwie w 
brązowych lichtarzach na kominku, inne zaś w srebrnych kandelabrach, tak iż 
oświetlenie 
było rzęsiste.
Siedziałem w niskim fotelu, jak najbliżej ognia, i wysunąłem się teraz naprzód, 
aby 
znaleźć się pomiędzy kominkiem, a Podróżnikiem w Czasie. Za nim siedział Filby 
patrząc mu 
przez ramię. Lekarz i Burmistrz z prowincji zajęli miejsca z prawej strony, 
Psycholog z lewej. 
Bardzo Młody Człowiek stał za Psychologiem. Wszyscy uważaliśmy bacznie. Wydawało 
się, 
że w tych warunkach niemożliwa jest jakakolwiek sztuczka, choćby najsubtelniej 
obmyślona i 
wykonana najzręczniej.
Podróżnik w Czasie popatrzył kolejno na nas i na mechanizm.
— No i cóż? — spytał Psycholog.
— Ten mały przyrząd — rzekł Podróżnik w Czasie opierając łokcie na stoliku i 
ujmując 
aparat w ręce — jest tylko modelem, pomysłem machiny do podróżowania w czasie. 
Widzicie, że wygląda dość dziwacznie. Ten drążek — wskazał palcem daną cześć — 
ma 
dziwnie migoczącą powierzchnię jak coś, co nie ma bytu realnego. Tu znowu jest 
biała 
niewielka dźwignia, tam druga…
Lekarz podniósł się z krzesła i spojrzał na przedmiot.
— Jak to ślicznie wykonane! — zawołał.
— Zabrało mi to dwa lata pracy — odparł Podróżnik w Czasie, a gdy wszyscy 
poszliśmy 
za przykładem Lekarza, mówił dalej:
Teraz chciałbym, abyście pojęli jasno, że gdy naciśniemy tę dźwignię, machina 
zostaje 
wprawiona w ruch postępujący w przyszłość. Druga dźwignia nadaje ruch w kierunku 
odwrotnym. Siodełko stanowi siedzenie podróżnika w czasie. Teraz nacisnę 
sprężynę i 
maszyna pójdzie naprzód; zniknie, przeniesie się w przyszłość i stanie się 
niewidzialna. 
Patrzcie uważnie na przyrząd. Patrzcie również na stolik; zapewniam was. że tu 
nie ma 
żadnych sztuczek. Nie mam ochoty pozbywać się tego modelu, a potem uchodzić za 
szarlatana.
Przez chwilę panowało milczenie. Zdawało się, że Psycholog chciał coś mi 
powiedzieć, 
lecz zmienił zamiar. Podróżnik w Czasie wyciągnął palec w kierunku dźwigni.
— Nie — rzekł. — Daj rękę — i zwracając się do Psychologa wziął jego rękę w 
swoją i 
kazał mu wystawić wskazujący palec. I tak oto Psycholog sam puścił machinę w 
nieskończoną podróż. Ujrzeliśmy wszyscy obrót dźwigni. Uczuliśmy powiew wiatru, 
a 
płomień lampy buchnął w górę. Na kominku zgasła świeca, a niewielka machina 
zaczęła 
nagle wirować, stała się niewyraźna, jak zjawa, jak wir połyskującego z lekka 
brązu i kości 
słoniowej, aż wreszcie przepadła — znikła! Na stole nie było nic prócz lampy.
Wszyscy oniemieli na chwilę. Filby pierwszy uznał się za zwyciężonego.
Psycholog ochłonąwszy ze zdumienia spojrzał nagle pod stół. Wówczas Podróżnik w 
Czasie roześmiał się wesoło.
— No i cóż ? — zapytał powtarzając słowa Psychologa. Następnie podniósł się, 
podszedł 
do pudełka z tytoniem na kominku i, odwrócony tyłem, zaczął nabijać fajkę.
Patrzyliśmy w osłupieniu jedni na drugich.
— Słuchaj — rzekł Lekarz — czy mówisz serio? Czy naprawdę sądzisz, że maszyna 
rozpoczęła już podróż w czasie?
— Z pewnością — odpowiedział Podróżnik, nachylając się dla zapalenia fajki. 
Następnie 
odwrócił się i spojrzał w twarz Psychologowi.
(Psycholog dla okazania, że się nie czuje wcale wytrącony z równowagi, szukał 
ratunku w 
cygarze i miał już je zapalić, ale zapomniał je przedtem obciąć.)
— Co więcej, mam dużą machinę na ukończeniu tam — wskazał w stronę laboratorium. 
— Gdy ją złożę w całość, sądzę, że będę mógł już odbyć podróż sam we własnej 
osobie.
— Sądzisz pan, że machina powędrowała w przyszłość? — spytał Filby.
— W przyszłość lub przeszłość — nie wiem na pewno, w jakim kierunku.
Po chwili Psycholog wpadł na nowy pomysł.
— Musiała powędrować w przeszłość, jeżeli w ogóle dokądkolwiek poszła — rzekł.
— Dlaczego? — zagadnął Podróżnik w Czasie.
— Gdyż, przypuszczam, nie poruszyła się w przestrzeni, bo jeśli powędrowała w 
przyszłość, to byłaby jeszcze tutaj, gdyż musiałaby przejść chwilę obecną.
— Jednak — rzekłem — gdyby pomknęła w przeszłość, musiałaby być widoczna wtedy, 
gdy po raz pierwszy weszliśmy do tego pokoju, i w ostatni czwartek, gdyśmy tu 
byli, i jeszcze 
wcześniej!
— Poważne zarzuty — zauważył obiektywnie Burmistrz z prowincji, zwracając się do 
Podróżnika w Czasie.
— Ależ nie — odparł Podróżnik, a następnie, zwróciwszy się do Psychologa, dodał: 
— 
Niech pan się zastanowi. Pan bowiem może to objaśnić, gdyż jest to zjawisko 
leżące poniżej 
progu spostrzegania. Zjawisko nie najzupełniej jasne, nieprawdaż?
— Jest to istotnie — objaśnił Psycholog — kwestia prosta w psychologii. 
Powinienem był 
o tym pomyśleć. To wystarcza i znakomicie podtrzymuje paradoks. Nie możemy 
widzieć, nie 
możemy dostrzec machiny, zarówno jak nie możemy zauważyć szprychy kręcącego się 
koła 
lub pocisku przebiegającego powietrze. Jeżeli machina ta przebiega czas 
pięćdziesiąt lub sto 
razy szybciej niż my, jeżeli w „naszą” sekundę przebywa minutę, to wrażenie, 
jakie może 
wywołać, będzie z pewnością jedną pięćdziesiątą lub jedną setną tego, jakie by 
wywołała, 
gdyby nie przebiegała czasu. Czy to jasne?
Przesunął ręką w miejscu, gdzie przedtem stała machina.
— Czy pojmujecie? — zapytał uśmiechając się. Siedzieliśmy może minutę, patrząc 
na 
pusty stół, po czym
Podróżnik zapytał nas, co o tym wszystkim myślimy.
— Łatwo uwierzyć w to wieczorem — powiedział Lekarz — ale poczekajmy do rana. 
Poczekajmy na trzeźwy osąd poranku.
— A czy nie zechcielibyście obejrzeć machiny czasu? — zapytał Podróżnik. 
Następnie, 
wziąwszy do rąk lampę, poprowadził nas długim ciemnym korytarzem do swego 
laboratorium. Żywo przypominam sobie drżące światło, zarys jego niezwykłej, 
dużej głowy, 
tańczące na ścianach cienie. Pamiętam, jak szliśmy za nim, zakłopotani, pełni 
nieufności, i jak 
w laboratorium ujrzeliśmy w powiększeniu ten sam mechanizm wehikułu czasu, który 
rozwiał się nam był w oczach. Jedne części wykonane zostały z niklu, inne z 
kości słoniowej, 
inne znowu niezawodnie wyciosane z górskiego kryształu. Machina była już prawie 
gotowa, 
tylko kryształowe pałeczki leżały jeszcze nie wykończone na ławce obok kilku 
rysunków; 
wziąłem jedną z nich do rąk, aby się lepiej przyjrzeć. Zdawało mi się, że był to 
kwarc.
— Słuchaj — rzekł Lekarz czy to wszystko jest na serio? Czy też jest to jedynie 
sztuczka, 
podobna do tej z duchem, którą nam pokazałeś w czasie świąt Bożego Narodzenia?
Na tym wehikule — rzekł Podróżnik podnosząc do góry lampę — zamierzam przebyć 
czas. Rozumiecie? Nigdy w życiu nie mówiłem bardziej poważnie.
Nikt z nas nie wiedział, co o tym myśleć.
Poprzez ramie Lekarza pochwyciłem spojrzenie Filby’ego, który mrugnął do mnie 
znacząco.
ROZDZIAŁ II
Sądzę, że nikt z nas wówczas nie wierzył w zupełności w machinę Podróżnika. Zbyt 
przekornym był on bowiem człowiekiem, by mu można było wierzyć. Nigdy się go nie 
było 
pewnym, a pod pozorami szczerej otwartości czuło się zawsze niewielki dystans i 
pewną 
ukrytą skłonność do kpin.
Gdyby na przykład Filby pokazał nam model i objaśnił rzecz słowami Podróżnika, 
okazalibyśmy mniej sceptycyzmu; z łatwością bowiem zdołalibyśmy przeniknąć jego 
pobudki. Nawet prosty rzeźni k byłby w stanie zrozumieć Filby’ego. Natomiast w 
naturze 
Podróżnika dostrzegaliśmy coś więcej niż objawy dziwactwa i dlatego nie 
dowierzaliśmy mu. 
Rzeczy, które zapewniłyby sławę mniej zdolnemu człowiekowi, w jego ręku wydawały 
się 
sztuczkami. Zbyt łatwe osiągnięcia nie wzbudzają bowiem ufności. Ludzie poważni, 
którzy i 
jego też brali poważnie, nigdy nie byli zupełnie pewni jego postępowania, zdając 
sobie do 
pewnego stopnia sprawę, że obdarzanie go swym zaufaniem byłoby niczym innym jak 
przyozdabianiem pokoju dziecinnego misterną porcelaną chińską.
Nie sądzę przeto, żeby którykolwiek z nas przez ten tydzień od ostatniego 
czwartku bardzo 
się w rozmowach zajmował podróżą po Krainie Czasu, jakkolwiek wielu z nas bez 
wątpienia 
nurtowała myśl o niezwykłych jej właściwościach, o pozornej realności tego 
pomysłu i 
trudności urzeczywistnienia go w praktyce, o ciekawej możliwości anachronizmu i 
o 
szczególnym zamieszaniu, jakie by ów wynalazek wywołał.
Co się tyczy mej osoby, ciekawiła mnie przede wszystkim sztuczka z modelem. 
Pamiętam, 
że rozprawiałem o tym z Lekarzem, którego w piątek spotkałem w Muzeum 
Linneusza*. 
Powiedział mi, że w Tybindze* widział już coś takiego, i przywiązywał dużą wagę 
do faktu 
zgaszenia świecy. Nie umiał jednakże objaśnić, w jaki sposób zrobiony był ten 
figielek. W 
następny czwartek znowu udałem się na ulicę Richmond. Sądzę, że byłem jednym ze 
stałych 
gości Podróżnika w Czasie. Przybywszy dosyć późno, zastałem już cztery czy pięć 
osób 
zgromadzonych w salonie. Lekarz stał przed kominkiem trzymając w jednej ręce 
jakiś papier, 
w drugiej zegarek. Obejrzałem się dokoła szukając Podróżnika.
— Jest wpół do ósmej — powiedział Lekarz. — Sądzę, że możemy już zasiąść do 
obiadu.
— A gdzie on? — zapytałem o gospodarza.
— Ach, pan dopiero teraz przyszedł? Dziwna rzecz, doprawdy… Coś go 
nieoczekiwanie 
zatrzymało. W tej oto kartce prosi mnie, aby zasiąść do obiadu o siódmej, jeżeli 
nie wróci. 
Mówi, że wytłumaczy wszystko po powrocie.
— W istocie, nie warto sobie psuć obiadu — rzeki Redaktor znanego dziennika, 
toteż 
Doktor pociągnął za dzwonek.
Oprócz Psychologa, Doktora i mnie nikt z obecnych nie uczestniczył w poprzednim 
obiedzie. Z nowych gości był Blank, wyżej wspomniany Redaktor, pewien 
Dziennikarz i 
jeszcze jeden gość, jakiś spokojny, nieśmiały, nie znany mi brodacz, który, o 
ile mi się zdaje, 
ani razu nie otworzył ust w ciągu wieczora. Przy obiedzie czyniono różne 
przypuszczenia co 
do nieobecności gospodarza, ja zaś pół żartem podsunąłem myśl podróży po Krainie 
Czasu. 
Redaktor poprosił o wyjaśnienia. Psycholog zaczął bezbarwnie opowiadać o 
„dowcipnym 
paradoksie i sztuczce”, której byliśmy świadkami przed tygodniem. Był już w 
środku 
opowieści, gdy drzwi korytarza otworzyły się z wolna, bez skrzypnięcia. 
Siedziałem na 
wprost i pierwszy zauważyłem, że ktoś wchodzi. — Ach — zawołałem — nareszcie!
Drzwi otworzyły się szerzej i Podróżnik w Czasie stanął przed nami. Wydałem 
okrzyk 
zdumienia.
— Na miłość boską! Człowiecze, co się z tobą stało? —krzyknął Lekarz, który go z 
kolei 
zobaczył. A reszta siedzących przy stole także zwróciła się ku drzwiom.
Podróżnik w Czasie przedstawiał widok niezwykły. Surdut jego był zakurzony, 
brudny, 
wzdłuż rękawów powalany czymś zielonym; włosy w nieładzie wydawały się 
przyprószone 
siwizną — nie wiadomo, czy od pyłu, czy też wskutek rzeczywistej zmiany koloru. 
Blady był 
jak widmo, na podbródku miał ciemną szramę, na wpół zabliźnioną, wyraz twarzy 
błędny i 
jakby zmęczony długotrwałym cierpieniem. Zawahał się na progu, zdaje się, 
oślepiony 
światłem, po czym wszedł do środka kulejąc, najwidoczniej z powodu okaleczonych 
nóg. W 
milczeniu spoglądaliśmy nań czekając, co powie.
Nie wyrzekł ani słowa, zbliżył się jedynie z trudnością do stołu i wskazał na 
wino. 
Redaktor napełnił kieliszek szampanem i przysunął mu go. Podróżnik wychylił i 
widocznie 
zrobiło mu to dobrze, bo rozejrzał się dokoła stołu, a na twarzy zajaśniał mu 
cień 
dawniejszego jego uśmiechu.
— Gdzieżeś był, na Boga, człowiecze? — zapytał Doktor.
Zdawało się, że Podróżnik w Czasie nie słyszał tych słów.
— Nie przeszkadzajcie sobie — rzekł niepewnym głosem. — Nic mi nie jest.
Zatrzymał się, znowu podsunął kieliszek i znowu wychylił go duszkiem. — Teraz 
już 
dobrze — powiedział. Oczy mu zaświeciły silniej, a lekki rumieniec ukazał się na 
policzkach. 
Wzrok jego ślizgał się po nas z wyrazem niewytłumaczonego zadowolenia, a 
następnie 
powędrował po ciepłym i wykwintnym pokoju.
Pójdę przemówił znowu, jakby ciągle dobierając słowa — … umyć się i ubrać… Wrócę 
i 
opowiem wam… Zostawcie dla mnie kawałek tej baraniny… Dosłownie umieram z głodu.
Spostrzegłszy nagle Redaktora, który był rzadkim gościem, uprzejmie go 
przywitał. 
Redaktor chciał go o coś zapytać.
— Odpowiem za chwilę — rzekł Podróżnik. — Czuję się nieco… śmieszny! Będę gotów 
za minutę.
Postawił kieliszek i skierował się ku drzwiom. Znowu zauważyłem, że utyka i 
powłóczy 
nogami po podłodze. Uniósłszy się trochę z miejsca przyjrzałem się jego nogom, 
gdy 
wychodził. Okrywały je jedynie podarte i pokrwawione skarpetki. Wreszcie drzwi 
zamknęły 
się za wychodzącym.
Z początku chciałem iść za nim, ale przypomniałem sobie, jak nie lubi, żeby się 
nim 
zajmować. Przez chwilę mój umysł pracował nad zagadką. Później usłyszałem, jak 
Redaktor 
powiedział: — Dziwne Zachowanie Się Znakomitego Uczonego! — według zwyczaju 
swego 
bowiem myślał nagłówkami artykułów. Słowa te ściągnęły na powrót .moją uwagę na 
oświetlony stół.
— Co to znaczy? — rzekł Dziennikarz. — Czyżby on z amatorstwa zajmował się 
włóczęgostwem? Nic nie rozumiem. — Wzrok mój spotkał się z oczyma Psychologa i 
wyczytałem w nich własne tłumaczenie zagadki. Pomyślałem o tym, z jaką 
trudnością nasz 
Podróżnik musi się gramolić na schody. Nie sądzę, żeby ktoś więcej jeszcze 
oprócz mnie 
zauważył, że kuleje.
Pierwszym, który ochłonął ze zdziwienia, był Lekarz. Zadzwonił, by przyniesiono 
dodatkowe nakrycie, gdyż Podróżnik nie lubił, aby podczas obiadu służba 
znajdowała się w 
pokoju.
W tej chwili Redaktor z namaszczeniem powrócił do jedzenia, a za jego przykładem 
poszedł i Milczący Gość. Obiad się kończył. Przez chwilę rozmowa składała się z 
wykrzykników i małych przerw niemego podziwu, a Redaktor usychał z ciekawości :
— Czy nasz przyjaciel nie zwiększa czasem swych dochodów zamiataniem ulic? — 
pytał 
zaciekawiony. — A może ulega napadom jak Nabuchodonozor?*
— Jestem pewny, że to sprawa wehikułu czasu — rzekłem i podjąłem opowiadanie 
Psychologa od miejsca, w którym był je przerwał.
Nowi goście wyrażali jawne niedowierzanie. Redaktor wystąpił z zarzutami.
— Czymże właściwie jest owo podróżowanie w czasie? —mówił.
— Czy człowiek może tak się zakurzyć, zanurzywszy się w paradoksie? Czyż to 
możliwe? 
— Następnie, jakby oswojony z ową ideą, zapytał: — Czy w przyszłości nie ma 
szczotek do 
czyszczenia ubrania?
Dziennikarz również nie chciał wierzyć za żadną cenę i przyłączył się do 
Redaktora w 
łatwym zresztą zadaniu ośmieszenia całej sprawy. Obaj byli dziennikarzami w 
nowym stylu: 
ludźmi młodymi, bardzo wesołymi i nie uznającymi autorytetów.
— Nasz specjalny korespondent, którego wysłaliśmy w przyszły tydzień, donosi… — 
powiedział Dziennikarz, a raczej wykrzyknął z humorem, gdy Podróżnik już 
powracał do 
jadalni.
I wszedł on istotnie. Był ubrany w zwykły wieczorowy garnitur i nic prócz 
błędnego 
wzroku nie przypominało zmiany, która mnie od razu tak w nim uderzyła.
— Powiedz, czy to prawda — rzekł Redaktor wesoło — co mówią o tobie, iż 
podróżowałeś w środek przyszłego tygodnia? Jeżeli łaska, opowiedz nam wszystko o 
najbliższych zamierzeniach rządu. Jakie chcesz honorarium?
Podróżnik w Czasie zasiadł na swoim miejscu nie mówiąc ani słowa. Podług dawnego 
zwyczaju uśmiechał się spokojnie. — Gdzie moja baranina? — zapytał. — Jaka to 
przyjemność zagłębić widelec w mięsie!
— Mów! — krzyknął Redaktor.
— Pal diabli gadanie! — rzekł Podróżnik. — Musze coś zjeść. Ani słowa nie 
powiem, 
dopóki do mych tętnic nie dostanie się trochę peptonu*. Dziękuję. A teraz, soli.
— Słówko — rzekłem. — Czy podróżowałeś w czasie?
— Tak — odpowiedział Podróżnik, mając usta pełne pieczeni, i skinął przy tym 
głową.
— Dam szylinga za wiersz opowiadania — rzekł Redaktor.
Podróżnik w Czasie posunął swój kieliszek w stronę Milczącego Gościa i trącił go 
końcem 
palca; w odpowiedzi na to Milczący Gość, ciągle wpatrzony w jego twarz, poruszył 
się 
gwałtownie i nalał mu wina. Reszta obiadu przeszła wśród ogólnego milczenia.
Co do mnie, wiele pytań zawisło mi na ustach i muszę powiedzieć, że to samo było 
i z 
innymi. Dziennikarz usiłował przerwać ogólne skrępowanie opowiadając zabawne 
anegdoty.
Podróżnik całą uwagę skupił na obiedzie i okazywał apetyt godny włóczęgi. Lekarz 
ćmił 
papierosa i spod brwi spoglądał na gospodarza. Milczący Gość wydawał się 
bardziej jeszcze 
niezdarny niż zazwyczaj: pił szampana w prawidłowych odstępach czasu z 
wynikającym ze 
zdenerwowania zdecydowaniem.
Wreszcie Podróżnik odsunął talerz i rozejrzał się wkoło. — Proszę mi wybaczyć — 
powiedział. — Niemal umierałem z głodu. Przeżyłem bardzo dziwne chwile. — 
Wyciągnął 
rękę po cygaro, obciął je i zapalił.
— Przejdźmy jednak do palarni. Zbyt to długa historia, aby ją opowiadać wśród 
nakryć 
jadalni.
Nacisnąwszy po drodze dzwonek, poprowadził nas do sąsiedniego pokoju.
— Czy mówiłeś o machinie Blankowi, Dashowi i Josemu? — spytał mnie sadowiąc się 
w 
bujaku.
— Ależ cała ta sprawa to przecież żart! — zawołał Redaktor.
— Nie będę się dziś wdawał w dowodzenia. Nie mam zamiaru prawić wam bajek, lecz 
nie 
mogę też i wytaczać dowodów. Pragnę tylko — ciągnął dalej — opowiedzieć wam. co 
mi się 
wydarzyło, jeżeli zechcecie posłuchać, lecz nie przerywajcie mi. Muszę wam to 
opowiedzieć. 
Wiem, że źle na tym wyjdę: większa część tego, co powiem, wyda się wam 
kłamstwem. Ale 
niech i tak będzie! Jest to przecież prawda, każde słowo, wszystko co do słowa.
— Byłem w laboratorium jeszcze o czwartej, a od tego czasu… przeżyłem osiem dni 
takich… takich, jakich dotąd nie przeżyła żadna istota ludzka! Jestem diabelnie 
znużony, lecz 
na pewno nie zasnę, dopóki nie opowiem wam wszystkiego. Wtedy dopiero pójdę do 
łóżka. 
Ale nie przerywajcie! — zgoda?
— Zgoda — rzekł Redaktor, a pozostali powtórzyli chórem: — Zgoda!
Wówczas Podróżnik w Czasie zaczął opowiadać swe przygody.
Z początku siedział w fotelu i mówił jak człowiek zmęczony; potem się ożywił. 
Spisując tę 
oto historię czuję, że zbyt marne jest pióro i atrament i zbyt wielka ma 
nieudolność, bym 
mógł opowieść jego oddać w całej pełni. Przypuszczam jednak, że przeczytacie z 
uwagą; 
szkoda tylko, iż nie możecie widzieć bladej, szczerej twarzy mówcy w jasnym 
świetle małej 
larnpy i nie możecie słyszeć jego głosu. Nie będziecie też mieli pojęcia o 
wyrazie jego twarzy 
odbijającej koleje przygód. Większość słuchaczy pogrążona była w cieniu, bo nie 
zapalono 
świec, i tylko twarz Dziennikarza i nogi Milczącego Gościa od kolan do stóp 
znajdowały się 
w oświetleniu. Z początku spoglądaliśmy na siebie. Po pewnym czasie przestaliśmy 
patrzeć 
jeden na drugiego i wpatrywaliśmy się już tylko w twarz Podróżnika przybyłego z 
Krainy 
Czasu.
ROZDZIAŁ III
W ubiegły czwartek mówiłem niektórym z was o zasadzie, na jakiej zbudowałem 
wehikuł 
czasu. Pokazałem w swej pracowni machinę, jeszcze wówczas nie wykończoną. Stoi 
ona tam 
na powrót, trochę zniszczona w podróży. Jeden z prętów z kości słoniowej pękł. 
jeden drążek 
brązowy się wygiął, lecz pozostałe części są w dość dobrym stanie. Spodziewałem 
się, że 
skończę ją w piątek, lecz tego właśnie dnia, gdym już prawie kończył śniadanie, 
spostrzegłem, że jeden pręt niklowy jest o cal* za krótki, i musiałem to 
naprawić. Machina 
była wiec gotowa dopiero dziś rano. Dopiero więc dzisiaj o dziesiątej pierwszy 
wehikuł czasu 
rozpoczął swą czynność. Obejrzałem go po raz ostatni, jeszcze raz sprawdziłem 
wszystkie 
śruby, wpuściłem jedną kroplę więcej oliwy na kwarcowy czop i zasiadłem na 
siodełku. 
Przypuszczam, że samobójca, który przykłada pistolet do czaszki, doznaje takiego 
uczucia, 
jakiego ja doznawałem wówczas wyruszając w podróż po Krainie Czasu. Jedną ręką 
ująłem 
dźwignię wprawiającą przyrząd w ruch. drugą ręką zaś hamulec. Nacisnąłem 
pierwszą 
dźwignię i niemal natychmiast — hamulec. W tejże chwili doznałem takiego 
wrażenia, jak 
gdybym się wywracał; uczucie padania dręczyło mnie niby zmora nocna. Rozejrzałem 
się 
dokoła; zobaczyłem tę samą co przedtem pracownię. Cóż więc się stało? Przez 
chwilę 
podejrzewałem, że łudzą mnie własne zmysły. Później spojrzałem na zegarek. Przed 
chwilą 
była może minuta po dziesiątej; teraz już prawie po wpół do czwartej!
Odetchnąłem, zacisnąłem zęby, ująłem oburącz dźwignię ruchową i szybko ruszyłem. 
Laboratorium ogarniał coraz głębszy mrok. Pani Watchett, widocznie nie 
spostrzegłszy mnie, 
przeszła przez pokój ku drzwiom ogrodu. Przypuszczam, że potrzebowała około 
minuty na 
przebycie tej przestrzeni, lecz mnie wydawało się, że przeleciała przez pokój 
jak rakieta. 
Przesunąłem dźwignię do ostatniej podziałki: zapadła noc, jakby ktoś zgasił 
lampę. Upłynęła 
chwila, a po nocy znowu nagle zaczął się dzień. Mrok stopniowo wypełniał 
pracownię. I 
przemknęła następna czarna noc, później znowu dzień, znowu noc i dzień, i tak 
dalej, w coraz 
to mniejszych odstępach czasu. Uszy moje napełniły się szmerem jakiegoś wiru, a 
na umysł 
spadła dziwna, ciężka pomroka. Nie wiem, czy zdołam wyrazić należycie szczególne 
wrażenia z podróży w czasie, wrażenia bardzo nieprzyjemne. Czułem się jak 
człowiek 
wyrzucony z procy i spadający głową w dół. Gdym przyspieszył bieg, noc 
następowała za 
dniem niczym ruchy czarnego skrzydła. Niewyraźny, mroczny obraz laboratorium 
niknął mi z 
oczu i na powrót widziałem słońce, które biegło szybko po sklepieniu niebios, 
przeskakiwało 
je w ciągu minuty, a każda minuta oznaczała dzień. Zdawało mi się, że 
laboratorium gdzieś 
już przepadło, a ja dostałem się na otwartą przestrzeń. Odnosiłem wrażenie, że 
wznoszę się po 
stopniach w górę, ale poruszałem się zbyt szybko, bym mógł zdać sobie sprawę z 
jakiegokolwiek ruchu wokół mnie. Najpowolniejszy ślimak, jaki pełzał 
kiedykolwiek, dla 
mnie przebiegał jeszcze zbyt szybko. Zmieniające się kolejno ciemności i światła 
były 
niezmiernie uciążliwe dla oczu. W chwilach ciemności widziałem księżyc mknący 
szybko od 
pierwszej kwadry do pełni i spostrzegałem słabe migotanie gwiazd krążących po 
niebie. 
Teraz, przy ciągle wzrastającej szybkości, drgania nocy i dnia zlały się w 
jednostajną szarość; 
sklepienie nieba miało kolor błękitu o cudnej głębokości, oświetlonego wspaniale 
poranną 
jakby zorzą. Żarzące się słońce wyglądało jak ognista smuga, jeden łuk świetlany 
w 
przestrzeni, a księżyc zmienił się we wstęgę falującego światła. Nie widziałem 
już gwiazd; 
widziałem tylko tu i ówdzie wirujące jasne koła na błękicie.
Krajobraz był mglisty i niejasny. Znajdowałem się ciągle jeszcze na stoku 
wzgórza, na 
którym stoi obecnie nasz dom; przede mną wznosił się szary, ciemny szczyt. 
Widziałem 
drzewa wyrastające i znikające jak opary, to zielone, to szare; rosły, puszczały 
konary i 
rozpadały się. Widziałem wyrastające olbrzymie budowle, piękne, lecz jakby za 
mgłą i 
znikające jak we śnie. Zdawało mi się, że cała powierzchnia ziemi zmienia się, 
topnieje i 
zlewa w mych oczach. Małe wskazówki na tarczach zegarowych, które pokazywały 
szybkość 
lotu, krążyły coraz szybciej i szybciej. Zauważyłem teraz, że słoneczna wstęga 
przesuwa się 
ciągle to w górę, to w dół, od jednego punktu przesilenia do drugiego w ciągu 
kilkudziesięciu 
sekund, jeszcze prędzej, coraz prędzej, że zatem więcej niż rok przebiegam w 
jednej minucie. 
Co minuta biały śnieg zasypywał świat i znowu znikał ustępując miejsca jasnej i 
tak samo 
szybko przemijającej zieloności wiosny.
Nieprzyjemne wrażenie towarzyszące początkowi podróży mniej dawało się we znaki 
i w 
końcu ustąpiło miejsca histerycznemu podnieceniu. Spostrzegłem, iż machina 
chwieje się 
niezgrabnie, ale przyczyny tego nie umiałem sobie wytłumaczyć. Umysł mój był 
zanadto 
wstrząśnięty, aby się skupić, rzuciłem się więc w przyszłość jakby ogarnięty 
szałem. Z 
początku nie przyszło mi na myśl zatrzymać się, nie myślałem zgoła o niczym, 
doznawałem 
tylko ciągle nowych wrażeń. Nieoczekiwanie jednak zbudziły się we mnie nowe 
uczucia, 
pewna ciekawość, a następnie strach, które wreszcie owładnęły mną zupełnie.
Co za dziwny rozwój ludzkości! Jakiż niesłychany postęp w naszej, ledwie 
zapoczątkowanej, cywilizacji może się z czasem dokonać — myślałem wpatrując się 
bliżej w 
ten ciemny, mknący świat, który sunął i falował przed mymi oczyma. Widziałem, 
jak wyrasta 
dokoła mnie ogromna i wspaniała architektura, dająca nieskończenie wyższe 
wrażenie potęgi 
niż wszystkie budowle naszych czasów, a jednak na pozór budowane z blasku tylko 
i mgły. 
Widziałem, jak na pochyłości wzgórza rozkrzewia się o wiele bogatsza zieloność, 
nic z 
bujności swej nie tracąc w zimowej porze. Ziemia wydawała mi się piękniejsza 
nawet 
poprzez tę jakby mgłę oszołomienia. Zapragnąłem wreszcie zatrzymać się.
Szczególnym niebezpieczeństwem grozić mogło to, że w przestrzeni zajmowanej 
przeze 
mnie lub przez machinę mogła się znaleźć jakaś materialna substancja. Dopóki 
podróżowałem w czasie z wielką szybkością, nie miało to znaczenia; byłem, że się 
tak 
wyrażę, bezcielesny, przeciskałem się jak para przez odległości dzielące 
cząsteczki materii. 
Lecz przy zatrzymaniu się groziło mi niebezpieczeństwo uwięźnięcia w 
przestworzu, 
pochwycenia każdej mojej drobiny przez materię spotykaną na mej drodze; moje 
atomy 
mogłyby wejść w tak bliski kontakt z atomami przeszkody, iż w rezultacie 
dokonałaby się 
głęboka przemiana chemiczna — być może nawet daleko sięgający wybuch, który by i 
mnie, 
i mój aparat wyrzucił przez wszystkie możliwe wymiary, aż do dziedziny tego, co 
nazywamy 
Nieznanym. Możliwość czegoś podobnego ustawicznie przychodziła mi na myśl, gdy 
budowałem machinę; lecz wówczas przyjmowałem to pogodnie jako nie dające się 
pominąć 
ryzyko — jedno z tych, na jakie człowiek zawsze musi się odważyć. Teraz, gdy 
niebezpieczeństwo było rzeczą nieuniknioną, nie widziałem go w tak różowym 
świetle. W 
istocie, szczególnie dziwne położenie, w jakim się znalazłem, dręczące 
brzęczenie i 
podskakiwanie machiny, a nade wszystko uczucie drugiego spadania w przestrzeń 
wyczerpało 
zupełnie moje nerwy. Powiedziałem sobie, że nigdy już chyba nie będę mógł się 
zatrzymać, i 
w nagłym porywie złości postanowiłem zatrzymać się natychmiast. Jak niecierpliwy 
obłąkaniec szarpnąłem gwałtownie hamulec; w jednej chwili machina zatrzęsła się, 
a ja 
poleciałem w przestwór głową naprzód.
W moich uszach rozległ się huk piorunu. Byłem przez chwilę ogłuszony. Dokoła 
mnie 
szumiał bez litości grad, ja zaś siedziałem na miękkiej trawie przed wywróconą 
machiną. 
Wszystko wydawało mi się szare, lecz zauważyłem już, że ustał szum w mych 
uszach. 
Rozejrzałem się. Byłem, jak się zdaje, w ogrodzie, na małym trawniku otoczonym 
krzewami 
rododendronów, i zauważyłem, że ich fioletowe i pąsowe kwiaty sypały się jak 
deszcz pod 
ciosami gradu. Spadający i odskakujący grad otaczał machinę jakby mgłą, a nad 
ziemią 
rozpościerał się niczym dym. W jednej chwili przemokłem do nitki.
— Piękna gościnność — zawołałem — okazana człowiekowi, który podróżował 
niezliczone lata, żeby tu się dostać!
Wówczas zdałem sobie sprawę, jakim szaleństwem było wystawienie siebie na 
zmokniecie. Stałem i rozglądałem się dokoła. Poprzez ciemny strumień wody 
majaczył 
niewyraźnie olbrzymi jakiś kształt na tle rododendronów; była to postać wykuta z 
białego 
kamienia. Nic innego zresztą na świecie całym nie widziałem. Wrażenia trudno mi 
opisać. 
Gdy smugi gradu ścieniały, zobaczyłem wyraźniej ową białą figurę. Była ogromnej 
wielkości, 
bo do jej ramion sięgały górne gałęzie srebrnej brzozy. Marmurowy posąg miał 
kształt jakby 
skrzydlatego sfinksa; skrzydła jednak nie były osadzone pionowo po bokach, lecz 
rozpostarte 
do lotu. Piedestał, jak mi się zdawało, z brązu, pokrywała gruba warstwa 
śniedzi. Oblicze 
zwrócone było ku mnie, niewidzące oczy zdawały się mnie bacznie śledzić, a na 
ustach igrał 
lekki uśmiech. Twarz silnie zmieniona przez wpływy atmosferyczne miała 
nieprzyjemny, 
chorobliwy wygląd. Stałem tak patrząc na olbrzyma czas pewien — pół minuty, a 
może pół 
godziny. Doznawałem złudzenia, jakby olbrzym przesuwał się i odsuwał, zależnie 
od tego, 
czy padał gęstszy, czy rzadszy grad. W końcu oderwałem na chwilę od niego oczy i 
zauważyłem, że zasłona gradowa nabiera przejrzystości, niebo się rozjaśnia, a 
słońce zaczyna 
się przebijać przez chmury. Znów spojrzałem na kurczący się biały kształt i 
nagle stanęło 
przede mną jasno okropne zuchwalstwo mojej podróży.
„Co będzie — myślałem — co ujrzę, gdy mglista zasłona zniknie już zupełnie? 
Czego już 
ludzie nie przeżyli? Co będzie, jeżeli okrucieństwo stało się powszechną 
namiętnością? Co 
będzie, jeżeli w ciągu tego czasu rasa zatraciła swe człowieczeństwo i wyrodziła 
się w coś 
nieludzkiego, wyzutego z uczuć, a niebywale potężnego? Może ujrzę dzikie zwierzę 
z 
dawnego świata, tylko jeszcze straszniejsze i budzące odrazę przez swe 
podobieństwo do 
człowieka, wstrętnego stwora, którego należałoby zabić bez wahania”?
Rozróżniałem już teraz inne wielkie kształty, olbrzymie budynki z krętymi 
balkonami i 
smukłymi kolumnami; obok nich porosłe lasem zbocza wysuwały się, jakby pełzły ku 
mnie. 
Burza ustawała.
Ogarnął mnie paniczny strach. W szale skoczyłem do wehikułu czasu i starałem się 
szybko 
doprowadzić go do porządku. Podczas tej czynności promienie słońca przedarły się 
przez 
nawałnicę. Szara zasłona z deszczu rozwiała się jak powłóczysta szata ducha. 
Nade mną. na 
ciemnym błękicie letniego nieba, niewielkie resztki burych chmur kłębiły się 
znikając powoli. 
Wokoło stały jasno i wyraźnie olbrzymie budynki błyszczące od wody deszczowej, 
upstrzone 
biało ziarnami tu i ówdzie leżącego kupkami gradu, który jeszcze nie zdołał 
stopnieć. Czułem 
się bezbronny pośród tego dziwnego świata. Czułem niejako to, co może odczuwać 
ptak w 
czystym przestworzu, który wie, że nad nim krąży sokół i ma się nań rzucić. Lęk 
mój 
przemieniał się w szał. Wstrzymałem oddech, zacisnąłem zęby i znowu pięścią i 
kolanami 
nacisnąłem dźwignię. Poddała się rozpaczliwemu wysiłkowi i obróciła, uderzając 
mnie silnie 
w podbródek. Stałem cały drżący, z jedną ręką na siodle a drugą na kierownicy, 
gotów wzbić 
się na nowo.
Wraz z możliwością szybkiego odwrotu wróciła mi także odwaga. Patrzyłem teraz z 
większą ciekawością, a mniejszą trwogą na ów świat dalekiej przyszłości. W 
okrągławym 
otworze umieszczonym wysoko w murze najbliższego domu ujrzałem grupę osób 
ubranych w 
kosztowne, jedwabiste szaty. Zobaczywszy mnie, zwróciły ku mnie swe twarze.
Wtedy usłyszałem zbliżające się głosy. W zaroślach około białego sfinksa ukazały 
się 
ramiona i głowy biegnących ludzi, a jeden z nich pojawił się na ścieżce wiodącej 
prosto na 
trawnik, gdzie stałem wraz z machiną. Był mały, wątły, na cztery może stopy* 
wysoki, 
odziany w pąsową tunikę, przepasaną skórzanym pasem. Na nogach miał sandały czy 
trzewiki — nie mogłem dobrze rozpoznać, łydki obnażone aż do kolan i szedł z 
gołą głową. 
Dostrzegłszy to zauważyłem też po raz pierwszy, jak bardzo ciepłe jest 
powietrze.
Zaskoczony byłem urodą i wdziękiem zbliżającej się istoty, jak i niezwykle 
wątłym jej 
wyglądem. Rumiana twarz przywodziła na myśl urodę gruźlików — ową piękność 
wynikającą z gorączki i wyczerpania, o której tak wiele się słyszy. Na widok 
nadchodzącej 
istoty nagle odzyskałem ufność. Odjąłem ręce od machiny.
ROZDZIAŁ IV
Po chwili staliśmy naprzeciw siebie: ja i wątła istota przyszłości. On podszedł 
prosto do 
mnie i roześmiał mi się w twarz —zdumiał mnie w nim brak wszelkich oznak lęku — 
następnie zwróciwszy się do dwóch towarzyszy, którzy szli za nim, przemówił do 
nich 
dziwnym językiem, bardzo miłym i płynnym.
Podeszło ich więcej i w końcu zebrała się koło mnie niewielka grupa złożona z 
ośmiu czy 
dziesięciu pięknych istot. Jeden z przybyłych zaczął coś do mnie mówić. Mnie zaś 
przyszła 
do głowy dziwaczna myśl, że głos mój wydać się im może zbyt twardy i gruby. 
Potrząsnąłem 
wiec głową i pokazując na uszy potrząsnąłem nią po raz drugi. On tymczasem 
zrobił krok 
naprzód, zawahał się, wreszcie dotknął mej ręki. Niebawem uczułem inne lekkie 
dotknięcia 
na karku i ramionach. Chcieli upewnić się, że jestem człowiekiem. W tym 
wszystkim nie było 
niczego, co mogłoby budzić obawę. Drobny i piękny lud miał w sobie coś budzącego 
zaufanie: szlachetność pełną wdzięku i dziecinną swobodę. Zresztą wyglądali tak 
delikatnie, 
że wydało mi się, iż mógłbym od jednego zamachu cały tuzin ich powalić jak 
kręgle. 
Zrobiłem jednak nagły ruch dla ostrzeżenia ich, gdym spostrzegł, że drobne ręce 
zebranych 
dotykają wehikułu czasu. Na szczęście w porę przypomniałem sobie o 
niebezpieczeństwie, o 
którym nie pomyślałem dotychczas: zbliżywszy się do machiny odśrubowałem małe 
dźwignie, co ją wprawiały w ruch, i schowałem je do kieszeni. I ponownie 
zwróciłem się do 
owych mieszkańców nowego świata, by spróbować porozumieć się z nimi.
Przyglądając się bliżej ich rysom dostrzegłem dalsze jeszcze szczegóły 
składające się na 
typ piękności przypominający figurki z saskiej porcelany. Ich kędzierzawe włosy 
kończyły 
się nagle nad uszami i karkiem; najmniejszego śladu zarostu nie. było na twarzy, 
uszy zaś 
mieli prawdziwie maleńkie. Usta także małe, ciemnoczerwone, z wąskimi raczej 
wargami; 
małe podbródki kończyły się ostro. Oczy zaś mieli duże i łagodne. Zdawało mi się 
— ale 
może to jest tylko pewien egoizm z mej strony — że nie dostrzegłem w nich 
takiego 
zaciekawienia, jakiego mogłem przecież oczekiwać.
Widząc, że nie pragną wcale porozumieć się ze mną, lecz tylko stoją dookoła 
uśmiechając 
się i mówiąc do siebie miękkimi, gruchającymi dźwiękami, sam rozpocząłem 
rozmowę. 
Wskazałem na wehikuł czasu i na siebie. Następnie, po pewnym wahaniu, jak 
wyrazić czas, 
podniosłem rękę ku słońcu. W tej chwili dość piękna mała figurka, ubrana w 
pąsowo—białą 
szatę, bacznie śledząc ruchy, które wykonywałem, zadziwiła mnie naśladując huk 
piorunu.
Zawahałem się na chwilę, jakkolwiek znaczenie tego było dosyć jasne. Nagle 
przyszła mi 
do głowy myśl, że są to może wariaci. Nie macie pojęcia, jak mnie to zaskoczyło. 
Wszak 
wiecie, żem zawsze sądził, iż ludzie z roku osiemset dwutysięcznego przewyższają 
nas 
niewspółmiernie pod względem wiedzy, sztuk, wszystkiego. I oto nagle jeden z 
nich zadał mi 
pytanie, które wskazywało, że pytający stoi na tym samym poziomie, co nasze 
pięcioletnie 
dzieci; spytał mnie bowiem, czym spadł ze słońca z uderzeniem piorunu! Osłabiło 
to w 
znacznym stopniu sąd, jaki o nich wytworzyłem był sobie na podstawie ich 
ubrania, 
delikatności ciała i rysów. Przemknęło mi przez myśl, że nie warto było budować 
wehikułu 
czasu. Kiwnąłem głową, wskazałem na słońce i dałem im tak żywe naśladowanie 
piorunowego huku, żem ich aż przeraził. Cofnęli się o parę kroków i złożyli 
ukłon. Następnie 
jeden z nich zbliżył się do mnie z uśmiechem, przyniósł girlandę pięknych 
kwiatów,
zupełnie mi nie znanych, i włożył ją na mą szyję. Pomysł ten znalazł uznanie 
ogółu; 
wszyscy rozbiegli się po kwiaty i wśród ciągłego śmiechu zaczęli mnie obsypywać 
nimi, aż 
wkrótce byłem zupełnie zasypany. Trudno wam wyobrazić sobie, jakie misterne i 
cudne 
kwiaty wytworzyła natura w ciągu niezliczonych lat.
Któryś z nich przypomniał o widowisku mającym się odbyć w pobliskim budynku. 
Zaprowadzono mnie więc tam mimo marmurowego sfinksa, który przez cały ten czas 
spoglądał na mnie z uśmiechem, szydząc jakby z mego zdumienia. Stanęliśmy przed 
wielką 
szarą budowlą z ciosanego kamienia. Gdy wchodziłem tam razem z nimi, ogarnęła 
mnie 
niepowstrzymana wesołość na wspomnienie mej głębokiej wiary w rozumną i wielce 
poważną potomność.
Budynek miał olbrzymie wejście i kolosalne rozmiary. Byłem, oczywiście, 
niezmiernie 
zaciekawiony rojącym się tłumem małych istot i ciemną, tajemniczą czeluścią 
rozwartej 
przede mną bramy. Cały świat wokoło, gdym tak patrzył ponad ich głowami, wydawał 
mi się 
skłębioną masą wspaniałych krzewów i kwiatów, niczym ogród od lat nie 
pielęgnowany, ale 
też i nie zarosły chwastami. Widziałem mnogość dziwnych białych kwiatów na 
smukłych 
łodygach, których płatki były jakby z wosku, a kielichy miały około stopy 
średnicy. Rosły 
one tu i ówdzie, jakby w stanie dzikim, pomiędzy krzewami o pręgowanych 
liściach; lecz nie 
przyglądałem im się wówczas bliżej. Wehikuł czasu pozostawiłem na łące, pomiędzy 
rododendronami.
Łuk bramy był bogato rzeźbiony. Nie mogłem, rzecz prosta, bliżej się przyglądać 
rzeźbom, 
jednakże rzuciło mi się w oczy, gdym tamtędy przechodził, pewne podobieństwo do 
ornamentów starofenickich; zdumiało mnie zarazem i to, że były strasznie 
odrapane i 
skruszałe od słońca i słoty. W bramie spotkałem wielu jeszcze jaskrawo ubranych 
ludzi i tak 
weszliśmy razem: ja w ciemnym dziewiętnastowiecznym ubiorze, wyglądający dosyć 
śmiesznie w wieńcu z kwiatów, i otaczający mnie wirujący tłum jasnych, 
jaskrawych szat i 
oślepiająco białych nóg i rąk, w melodyjnym zgiełku śmiechu i hałaśliwych 
rozmów.
Wielka brama prowadziła do równie wielkiej sali obitej ciemną materią. Sufit 
tonął w 
ciemności; okna. po części kolorowe, po części nie oszklone, sączyły łagodne 
światło. 
Podłoga była z ogromnych brył białego twardego metalu, z brył, nie z płyt. 
Powydeptywały ją 
zmarłe pokolenia, sądząc z głębokich bruzd, które wytwarzały się w miejscach 
bardziej 
uczęszczanych. Wzdłuż sali stały niezliczone stoły zrobione z bloków 
polerowanego 
kamienia, wzniesione około stopy nad podłogę, a na nich stosy owoców. Niektóre z 
nich 
przypominały mi swym wyglądem olbrzymich rozmiarów pomarańcze i maliny, lecz 
większości zgoła nie znałem.
Pomiędzy stołami leżały wielkie ilości poduszek. Rozsiedli się tam moi 
przewodnicy dając 
mi znak, abym uczynił to samo. Bez ceremonii, ale i nie bez wdzięku zaczęli jeść 
owoce, 
wrzucając skórki i korzonki w szerokie otwory z boku stołów. Poszedłem za ich 
przykładem, 
bo czułem głód i pragnienie. Jednocześnie do woli przypatrywałem się sali.
Najbardziej może zaskoczyło mnie jej zniszczenie. Ułożone w geometryczne figury 
ramy 
zakurzonych okien były połamane w wielu miejscach, a na firankach osłaniających 
dolną ich 
część leżały grube pokłady kurzu, Zwróciło moją uwagę również to, że róg stołu 
marmurowego obok mnie był obtłuczony. Niemniej jednak widok ogólny sprawiał 
wrażenie 
zróżnicowania i malowniczości. W sali biesiadowało paręset osób; większość, 
która usiadła, 
jak mogła najbliżej, spoglądała na mnie z ciekawością, a małe ich oczy żywo 
błyszczały 
sponad owoców, które spożywali. Wszyscy byli odziani w tę samą miękką, lecz 
mocną 
jedwabną materie.
Mimochodem muszę zauważyć, że owoce były ich jedynym pokarmem. Ten lud dalekiej 
przyszłości hołdował ścisłemu wegetarianizmowi. Dopóki byłem z nimi, wbrew 
ochocie na 
mięso musiałem również być owocożercą. I rzeczywiście, przekonałem się później, 
że konie, 
bydło, owce, psy za ichtiozaurem przeszły do niebytu. Ale owoce były doskonałe. 
Szczególnie jeden, dojrzewający prawdopodobnie w tym czasie, mączysty trójkątny 
owoc — 
był wyjątkowo dobry i stał się mym przysmakiem. Z początku te dziwne owoce 
wprawiały 
mnie w kłopotliwy podziw; to samo było z osobliwymi kwiatami, jakie tam 
widziałem; 
później jednak zacząłem pojmować rację ich bytu… Mówię atoli o mym obiedzie z 
owoców 
w dalekiej dopiero przyszłości… Skoro więc tylko zaspokoiłem trochę apetyt, 
postanowiłem 
nieodwołalnie starać się o poznanie języka tych nowych ludzi.
Była to, naturalnie, pierwsza rzecz do zrobienia. Owoce wydawały mi się 
właściwym 
tematem na początek nauki, trzymając więc jeden z nich w ręku, zacząłem wydawać 
z siebie 
cały szereg pytających dźwięków i gestów. Miałem niemałą trudność w wyrażaniu 
swych 
myśli. W pierwszej chwili usiłowania moje spotykały się z wejrzeniem pełnym 
zdumienia lub 
nie—wysłowienie wdzięcznym śmiechem. Zawsze jednak mała jakaś osóbka o jasnych 
włosach po chwili odgadywała mój zamiar i wymawiała żądaną nazwę. Naradzali się 
i 
rozprawiali na ten temat między sobą, zaś pierwsze moje próby naśladowania 
drobnych 
dźwięków ich mowy wywoływały jedynie ogromną wesołość. Ja jednak, zachowując się 
tak, 
jak bakałarz pośród dzieci, wytrwałem w postanowieniu i wkrótce już miałem do 
rozporządzenia około dwudziestu rzeczowników; następnie przeszedłem do zaimków 
wskazujących i nawet do czasownika ..jeść”. Lecz była to praca powolna i mały 
ludek 
wkrótce znudził się, i starał się unikać moich zapytań, tak iż z konieczności 
przystałem na to, 
że będą mi dawali lekcje w małych dozach, kiedy sami będą mieli na to ochotę. 
Ale 
przekonałem się niebawem, że nauka języka w takich dozach przeciągnie się w 
nieskończoność, bo nigdy nie spotkałem ludu gnuśniejszego i łatwiej ulegającego 
zmęczeniu.
Rychło odkryłem w moich małych gospodarzach rzecz zadziwiającą: zupełny brak 
ciekawości. Przychodzili do mnie z głośnymi okrzykami podziwu jak dzieci, lecz 
również jak 
dzieci szybko przestawali się mną zajmować i szli dalej poszukując nowej 
zabawki. Gdy 
skończył się obiad i moja pierwsza lekcja konwersacji, zauważyłem po raz 
pierwszy, że 
odeszli prawie wszyscy, którzy pierwej mnie otaczali. Dziwna rzecz, jak szybko 
przestałem 
być zajmujący dla tego małego ludu! Wyszedłem znowu przez bramę na światło 
dzienne, jak 
tylko zaspokoiłem głód. Idąc spotykałem coraz to więcej ludzi przyszłości, 
którzy szli za mną 
w niewielkiej odległości paplając i śmiejąc się ze mnie. a potem, uśmiechnąwszy 
się i 
zrobiwszy parę serdecznych gestów, pozostawiali mnie własnemu przemysłowi.
Na świecie zapadał już cichy wieczór, a gdy wyszedłem z wielkiej sali, widnokrąg 
był 
oświetlony ciepłym blaskiem zachodzącego słońca. Z początku wszystko mnie 
dziwiło, tak 
różne było to od świata, który znałem — nawet kwiaty. Wielki szary budynek 
zbudowany był 
na zboczu szerokiej doliny rzecznej. Tamiza bowiem oddaliła się była chyba na 
milę* i od 
swego położenia dzisiejszego. Postanowiłem wejść na wzgórze, oddalone o półtorej 
może 
mili, skąd mógłbym mieć rozleglejszy widok na naszą planetę Anno Domini* 802701. 
Bo 
muszę zaznaczyć, że taką datę wskazywała mała tarcza w mojej machinie.
Chodząc zwracałem uwagę na każdy szczegół, który by mógł mi wyjaśnić ową ruinę 
świetności, jaką wydał mi się świat przyszłości, gdyż istotnie były to tylko 
ruiny. Wchodząc 
na pagórek spostrzegłem, na przykład, ogromną masę brył granitowych zlepionych z 
sobą za 
pomocą aluminium; wielki labirynt stromych urwisk i potrzaskanych złomów, pośród 
których 
pieniły się kępy gęstych krzewów — być może pokrzyw — lecz o pięknych, brunatno 
nakrapianych liściach, które nie parzyły. Widocznie były to zwaliska jakiegoś 
kolosalnego 
budynku; przeznaczenia jego w żaden sposób dojść nie mogłem. W tym miejscu 
sądzone mi 
było uczynić pierwszy krok do bardzo dziwnego odkrycia — lecz o tym powiem we 
właściwym czasie.
Rozglądając się dookoła z wzniesienia, gdziem się dla odpoczynku zatrzymał, 
stwierdziłem nagle, że nie widać tu zgoła małych budynków. Prawdopodobnie dom 
pojedynczy już się dawno rozpłynął we mgle, a może nawet i pojedyncza rodzina. 
Tu i 
ówdzie ponad zielonością wznosiły się budynki podobne do pałaców, lecz dom i 
zagroda 
wiejska, które stanowią tak charakterystyczny rys w krajobrazie angielskim, już 
znikły. —
Komunizm! — rzekłem sobie.
Ale myśl tę zaraz spłoszyła inna. Patrzałem na pół tuzina drobnych postaci, 
które szły 
moim śladem. Nagle dostrzegłem, że wszyscy mają jednakowy krój szat, takie same 
słodkie 
twarze bez zarostu, taką samą dziewczęcą krągłość nóg. Może się to wydać dziwne, 
że nie 
zauważyłem tego poprzednio. Lecz wszystko tutaj było tak niezwykłe!
Teraz stwierdziłem ten fakt w zupełności. Odmienności w ubiorze, różnic w 
budowie i 
zachowaniu się, które dziś wyodrębniają jedną płeć od drugiej, ów lud 
przyszłości nie znał 
wcale; dzieci zaś, w moich oczach, były tylko miniaturowym odbiciem rodziców. 
Doszedłem 
do wniosku, że młode pokolenie przyszłości odznacza się przedwczesnym rozwojem, 
przynajmniej pod względem fizycznym, a późniejsze spostrzeżenia utwierdziły mnie 
w tym 
przekonaniu.
Widząc dobrobyt i bezpieczeństwo, w którym żył ten lud, zrozumiałem, że 
podobieństwo 
płci będzie ostatecznie tym, czego należy oczekiwać, bowiem siła mężczyzny i 
miękkość 
kobiety, instytucja rodziny i różnica zawodów są tylko konieczną potrzebą 
wojowniczego 
wieku siły fizycznej. Gdy przyrost ludności jest wyrównany i liczebnie obfity, 
wysoka liczba 
urodzeń staje się raczej klęską niż błogosławieństwem państwa. Kiedy klęski są 
rzadkością, a 
potomstwo żyje bezpiecznie, mniej potrzebna, a nawet zupełnie niepotrzebna staje 
się liczna 
rodzina. Znika też wśród obojga płci podział funkcji w związku z wychowaniem 
dzieci. 
Początki tego widzimy już nawet w naszych czasach, a w owych przyszłych wiekach 
taki stan 
rzeczy zupełnie się już ustali. Tak wówczas, powiadam wam. myślałem sobie. 
Później 
dopiero przekonałem się. jak dalece mijało się !o z rzeczywistością.
Podczas tych rozmyślań uwagę moją zwrócił ładny budynek podobny do studni 
osłoniętej 
kopułą. Przemknęła mi przez głowę myśl. iż istnienie studni w przyszłości jest 
co najmniej 
dziwaczne, i zacząłem dalej snuć swe przypuszczenia. Nie było większych budynków 
na 
wierzchołku wzgórza, a ponieważ widocznie mam nogi nadzwyczaj uzdolnione do 
marszu, 
nieoczekiwanie znalazłem się po raz pierwszy sam. Tęskniąc już do swobody i 
przygody 
puściłem się na wierzchołek wzgórza.
Tam znalazłem ławkę z jakiegoś żółtego, nieokreślonego metalu, tu i ówdzie 
nadżartego 
czerwoną rdzą i na wpół obrosłego miękkimi mchami; poręcze miały kształt głów 
gryfów. 
Usiadłem na niej i patrzałem na rozległy widok starego świata o zmroku tego 
długiego dnia. 
Widok był miły i piękny, taki, jakiego nigdy w życiu nie widziałem. Słońce 
schowało się już 
było pod widnokrąg, a zachód oblał się świecącym złotem, które przecinało kilka 
poziomo 
idących pasów czerwieni i purpury. Poniżej była dolina Tamizy, a w niej leżała 
rzeka jak 
wstęga polerowanej stali.
Mówiłem już o olbrzymich pałacach rozrzuconych wśród bogatej zieloności, o 
pałacach 
zarówno rozsypujących się w gruzy, jak i ciągle jeszcze1 zamieszkiwanych. 
Gdzieniegdzie w 
tym olbrzymim niby–ogrodzie wznosiły się białe i srebrzyste posągi; tu i ówdzie 
odcinała się 
ostra linia kopuły lub obelisku. Nie było płotów, nie było znaków prawa 
własności, nie było 
śladów rolnictwa: cała ziemia stała się jednym ogrodem. Tak rozmyślając, 
pragnąłem ustalić 
swój pogląd na rzeczy, które oglądałem, a pogląd ten — tak przynajmniej 
kształtował się on 
w mym umyśle owego wieczora — byt mniej więcej taki. jaki tu wyłożę. (Później 
przekonałem się, że odkryłem tylko połowę prawdy, a raczej, że dostrzegłem 
przebłysk jednej 
tylko płaszczyzny brylantu.)
Mniemałem wówczas, żem się natknął na ludzkość bliską już upadku. Czerwony 
zachód 
słońca przywiódł mi na myśl zachodzące słońce ludzkości. Po raz pierwszy zdałem 
sobie 
sprawę ze straszliwych skutków społecznych reform, jakich obecnie dokonujemy. 
Owa 
teraźniejszość pomyślałem — jest jedynie logicznym następstwem przeszłości. Siła 
może być 
tylko dziedzictwem potrzeby; bezpieczeństwo daje w nagrodę niemoc. Praca nad 
ulepszeniem 
warunków życia prawdziwa działalność cywilizacyjna, która czyni życie coraz to 
bezpieczniejszym wznosiła się ustawicznie przez wieki na coraz wyższe szczeble. 
Jeden 
triumf zjednoczonej ludzkości nad przyrodą następował po drugim. To co jest 
obecnie 
marzeniem, stało się projektem rozważnie ułożonym i wykonanym. A plonem było to 
właśnie, co ja ujrzałem.
Mimo wszystko higiena publiczna i rolnictwo doby obecnej znajdują się dopiero w 
stanie 
zaczątkowym. Wiedza naszej doby dotknęła tylko małej części z rozległej 
dziedziny chorób 
ludzkich; choć, co prawda, nawet w tym stanie rozszerza swą działalność 
ustawicznie i 
wytrwale, Nasze rolnictwo i ogrodnictwo tu i ówdzie tępi chwasty i uprawia 
zaledwie około 
dwudziestu roślin użytecznych, pozostawiając reszcie roślin walkę o zachowanie 
równowagi, 
o ile zachować ją zdołają. Ulepszamy wybrane rośliny i zwierzęta — jakże 
niewiele ich jest 
— stopniowo przez dobór: dziś nowy i lepszy gatunek brzoskwini, to znowu 
winogrono bez 
pestek, kwiat silniej pachnący i większy lub odpowiedniejsza rasa bydła. 
Ulepszamy 
stopniowo, bowiem ideały nasze są równie nieokreślone, jak kuszące, a nasza 
wiedza bardzo 
ograniczona; bo wreszcie przyroda jest lękliwa i oporna w naszych niezgrabnych 
rękach. 
Kiedyś będzie to organizowane lepiej i coraz lepiej. W tym kierunku bowiem dążyć 
będzie 
wszystko mimo przeciwności. Świat cały stanie się inteligentny, wykształcony i 
współdziałający; wszystko dążyć będzie coraz szybciej i szybciej do podbicia 
przyrody. W 
końcu, rozumnie i ostrożnie, przystosujemy równowagę życia zwierzęcego i 
roślinnego do 
ludzkich potrzeb.
Sądzę też, że cel ów osiągnięto z pomyślnym skutkiem w czasie, który 
przeskoczyła moja 
machina.
Powietrze było wolne od komarów, ziemia — od chwastów i grzybów; wszędzie były 
owoce i wonne, piękne kwiaty; tu i ówdzie fruwały wspaniale motyle. Udoskonalono 
medycynę zapobiegawczą, wygnano chorobę. Podczas mojego pobytu nie widziałem 
zgoła 
oznak jakichkolwiek chorób zakaźnych. A opowiem wam później, jak głębokim 
przeobrażeniom wskutek przemiany cywilizacji uległ nawet proces gnicia i 
rozkładu.
Odniesiono też i triumfy społeczne. Widziałem ludzkość zamieszkującą wspaniałe 
siedziby, pysznie odzianą, i od pierwszej chwili pobytu w krainie przyszłości 
nie dostrzegłem 
jeszcze wcale ludzi pracujących. Nie było śladów walki, zarówno społecznej, jak 
i 
ekonomicznej. Do przeszłości już należały sklep, reklama, ruch miejski, cała ta 
handlowość, 
która stanowi ciało naszego świata…
Nic więc dziwnego, że w ciszy złotego wieczora aż podskoczyłem na samą myśl o 
raju 
społecznym. Przypuszczałem, iż poradzono sobie z tą przeszkodą, jaką jest 
przyrost ludności, 
i ludność też wzrastać przestała.
Lecz wraz ze zmianą warunków przychodzi też i nieuchronne przystosowanie się do 
zmiany. Jeżeli wiedza biologiczna nie jest jedynie stekiem błędów, co zatem 
pobudza 
inteligencję i energię człowieka? Trudy i wolność: oto warunki, pośród których 
człowiek 
czynny, silny i rozważny ostaje się, a słabszy ginie, i które wynagradzają 
współdziałanie ludzi 
zdolnych, wynagradzają opanowanie, stanowczość i cierpliwość. A instytucja 
rodziny i 
wszystkie te uczucia, które w niej i z niej powstają, dzika zazdrość, troska o 
potomstwo, 
poświęcenie rodziców — wszystko to znajdowało usprawiedliwienie i poparcie w 
związku z 
niebezpieczeństwami grożącymi młodemu pokoleniu. Gdzie są obecnie owe grożące 
niebezpieczeństwa? Powstaje oto i rośnie ciągle nowy prąd: przeciwko zazdrości 
małżeńskiej, 
przeciwko wybujałemu macierzyństwu, przeciwko namiętności wszelkiego rodzaju. 
Wszystkie te rzeczy są już teraz sprzeczne z potrzebami wygodnego życia jako 
przeżytki 
barbarzyńskiej epoki, zgrzyty w bycie wykwintnym i przyjemnym.
Pomyślałem sobie o wątłych istotach przyszłości, o ich słabej inteligencji, o 
ogromnych, a 
tak licznych ruinach i przypomnienie to potwierdziło tylko moją wiarę w 
doskonałe podbicie 
przyrody przez człowieka przyszłości. Po walce bowiem następuje pokój. Ludzkość 
była 
dawniej silna, energiczna, inteligentna i użyła swej bujnej żywotności do 
zmieniania 
warunków, w których żyła. I teraz nastąpiło oto oddziaływanie owych zmienionych 
warunków, bowiem wśród doskonałej wygody i bezpieczeństwa niestrudzona energia, 
która 
w nas jest siłą, staje się słabością.
Nawet w naszych czasach pewne dążności i pragnienia, niegdyś konieczne do życia, 
mogą 
być źródłem niepowodzeń. Odwaga fizyczna i umiłowanie walki, na przykład, 
niewielką są 
dziś pomocą; mogą nawet okazać się przeszkodą dla człowieka cywilizowanego, zaś 
w stanie 
absolutnego bezpieczeństwa i równowagi fizycznej umysłowe, jak i fizyczne zalety 
będą 
najzupełniej zbyteczne. Od niezliczonych już lat — myślałem sobie — nie było tu 
ani grozy 
wojny, ani gwałtu jednostki; nie było też niebezpieczeństwa ze strony dzikich 
zwierząt; nie 
było epidemii oszczędzającej jedynie silne fizycznie jednostki ani wreszcie 
potrzeby pracy. 
Do takiego życia ci, których nazywamy słabymi, są równie dobrze przystosowani 
jak silni; 
słabi już nie są w istocie słabi — co więcej, daleko bardziej przystosowują się 
oni do 
warunków życia, gdy tymczasem silnych pożera energia, dla której nie znajdują 
ujścia. Bez 
wątpienia, wyszukana piękność budynków, na które patrzyłem, była wynikiem 
ostatnich 
wysiłków bezcelowej już energii ludzkiej, bujnym rozkwitem poprzedzającym erę 
wiecznego 
pokoju, w którym ludzkość doszła do idealnie harmonijnego zespolenia się z 
warunkami, w 
jakich żyła. Taki los spotykał zawsze energię w bezpieczeństwie: zwracała się 
ona do sztuki i 
erotyzmu, a po nich znowu zawsze przychodziła słabość i rozkład.
W czasach, na które patrzyłem, ów pęd do sztuki wygasł już był zupełnie. Ustroić 
się w 
kwiaty, potańczyć, pośpiewać w świetle słonecznym: tyle tylko pozostało z 
artystycznych 
zamiłowań — nic więcej. A i to nawet zaniknie wśród radosnej bezczynności. My, 
ludzie, 
ostrzymy się na kamieniu szlifierskim bólu i konieczności, a tutaj doznałem 
właśnie wrażenia, 
jak gdyby ów nienawistny kamień nareszcie został skruszony.
Gdy tak stałem przy zapadającym coraz bardziej zmierzchu, zdawało mi się, żem w 
tym 
prostym objaśnieniu ujął zagadkę świata — całą tajemnicę tego rozkosznie 
żyjącego ludu. 
Prawdopodobnie środki, jakich użyli przeciw przyrostowi ludności, były aż nadto 
skuteczne i 
zaludnienie raczej się zmniejszało, niż utrzymywało w mierze. To tłumaczyło 
istnienie 
opuszczonych ruin. — Bardzo proste było moje objaśnienie i chyba łatwe do 
przyjęcia, jak to 
się dzieje z większością teorii opartych na błędzie.
ROZDZIAŁ V
Gdy tak stałem rozmyślając o tym nazbyt doskonałym triumfie człowieka, księżyc w 
pełni, 
żółty i wypukły, wzeszedł na północo–wschodzie w powodzi srebrzystego światła. 
Jasne, 
drobne figurki przestały się uwijać. Przeleciała milcząca sowa. Chłód nocy 
przejmował mnie 
dreszczem. Postanowiłem zejść i poszukać miejsca na nocleg.
Spojrzałem na znany mi już budynek, po czym wzrok mój powędrował ku postaci 
białego 
sfinksa na brązowym piedestale; posąg stawał się coraz wyraźniejszy, w miarę jak 
rozjaśniało 
się światło wschodzącego księżyca. Widziałem srebrna brzozę obok niego. 
Spostrzegłem 
kępę rododendronów, ciemniejącą w bladym świetle, i mały trawnik, na który 
jeszcze raz się 
obejrzałem. Dziwny niepokój zmroził pogodę mego umysłu. — Nie — powiedziałem 
sobie 
śmiało — to nie jest ten trawnik.
A jednak to był ten sam trawnik! Biała, trędowata twarz sfinksa zwrócona była ku 
niemu. 
Czy wystawicie sobie wrażenie, jakiego naraz doznałem? Nie. nie zdołacie sobie 
wyobrazić. 
— Mój wehikuł czasu zniknął!
Nagle, niczym cios w twarz, uderzyła mnie myśl, iż na zawsze może utraciłem mój 
świat, 
który zostawiłem, i bez ratunku już pozostanę tu w nowym, tak dziwnym, 
tajemniczym 
świecie… Sama myśl o tym sprawiała mi najprawdziwszy fizyczny ból. Czułem, że 
chwyta 
mnie on za gardło i dusi. Po chwili ogarnął mnie paniczny strach, w podskokach 
biegłem 
wielkimi susami po pochyłości. Raz upadłem jak długi, podrapałem sobie twarz, 
pokaleczyłem się, ale nie traciłem czasu na tamowanie krwi. Skakałem i biegłem, 
wciąż 
czując ciepłą strugę na twarzy i podbródku. Przez cały czas mówiłem sobie: — 
Odsunęli go 
cokolwiek, zepchnęli w krzaki na ścieżkę.
Biec jednak nie przestawałem i pędziłem, co sił w nogach. A jednak przez cały 
ten czas 
byłem przekonany, że nastąpi coś strasznego; wiedziałem, że owo pocieszanie się 
nadzieją 
jest niedorzeczne. Instynktownie czułem, że raz na zawsze utraciłem moją 
machinę. 
Oddychałem z trudnością. Przypuszczam, że całą odległość od wierzchołka do 
trawnika, 
jakieś dwie mile angielskie, przebiegłem może w dziesięć minut; a przecież nie 
jestem już 
młody. Biegnąc kląłem głośno mą szaloną lekkomyślność i traciłem oddech od 
krzyku. 
Krzyczałem głośno, lecz nikt nie odpowiadał. Żadna żywa istota nie zaszemrała 
nawet w tym 
świecie oświetlonym przez księżyc.
Gdy dobiegłem do trawnika, ziściły się moje najgorsze obawy. Machiny — ani 
śladu! 
Zrobiło mi się słabo i zimno, gdy spojrzałem na pustą przestrzeń wśród ciemnych 
rododendronów. Z wściekłością biegałem dookoła, szukając machiny w czarnej 
gęstwinie 
krzaków, albo też przystawałem nagle, w szale rwąc włosy. Nade mną wznosił się 
sfinks na 
brązowym piedestale, biały, jaśniejący, trędowaty w urocznym świetle księżyca; 
wyglądał 
tak, jakby się uśmiechał szydząc z mojego nieszczęścia.
Mogłem się był pocieszyć tym, że to mali ludzie schowali gdzieś może machinę, 
gdybym 
nie był przekonany o ich nieudolności fizycznej i umysłowej. I oto zaczęła 
nurtować mnie 
świadomość istnienia jakiejś nie znanej mi potęgi, która pozbawiła mnie 
wehikułu! Jednego 
tylko byłem pewny, że choćby na tym tu świecie zrobiono dokładną kopię machiny, 
to nie 
będzie ona mogła poruszać się sama w czasie. Sposób przymocowania dźwigni — 
który 
pokażę wam później — uniemożliwiał puszczenie jej w ruch po odjęciu dźwigni. 
Zabrano ją 
jednak z miejsca i ukryto… tylko gdzie, gdzie?
Sądzę, żem musiał wpaść w szał. Pamiętam, że biegałem gwałtownie w jedną i drugą 
stronę dookoła sfinksa pomiędzy drzewami oświetlonymi przez księżyc i spłoszyłem 
jakieś 
białe zwierzę, które w ciemnościach wziąłem za małego jelonka lub sarnę. 
Pamiętam również, 
że podczas tej nocy waliłem w krzaki zaciśniętymi pięściami, aż podrapałem 
dłonie do krwi 
— istotnie, krwawiły od łamanych gałęzi.
Po tym wszystkim łkając i szlochając z rozpaczy dopadłem do dużego budynku z 
kamienia.
Wielka sala była ciemna, cicha i opuszczona. Pośliznąłem się na nierównej 
podłodze i 
upadłem na malachitowy stół, silnie tłukąc sobie udo. Zapaliłem zapałkę. Szedłem 
dalej, aż 
znalazłem się za ową zakurzoną zasłoną, o której już mówiłem poprzednio.
Stamtąd wszedłem do drugiej wielkiej sali zasłanej poduszkami, na których spało 
około 
dwudziestu może małych istot. Nie ulegało żadnej wątpliwości, że moje powtórne 
zjawienie 
się przejęło ich zdumieniem, nagle bowiem pozrywali się wydając bezmyślne głosy, 
dziwiąc 
się przy tym trzaskowi i światłu zapałki; zapomnieli już bowiem o zapałkach.
— Gdzie mój wehikuł czasu? — wrzeszczałem jak rozzłoszczone dziecko szarpiąc ich 
i 
potrząsając jednego po drugim. Musieli patrzeć na mnie jak na wariata. Niektórzy 
śmiali się. 
inni spoglądali z bolesnym przerażeniem. Otoczyli mnie kołem. Wpatrywałem się w 
nich już 
teraz spokojniej; wróciła mi rozwaga. Zrozumiałem, że postępuję jak głupiec, jak 
tylko można 
najgorzej w danych warunkach, starając się obudzić w nich uczucie strachu. 
Powinienem był 
wiedzieć, wnioskując z ich zachowania w ciągu dnia, że przecież musieli już 
zapomnieć, co to 
strach.
Nagle rzuciłem zapałkę i potrącając jednego z nich w biegu wpadłem na oślep z 
powrotem 
do jadalni i wybiegłem na światło księżyca. Usłyszałem za sobą przerażone głosy 
i szybkie 
stąpanie drobnych nóżek. Biegali bezładnie i potykali się. Nie przypominam sobie 
już, co 
robiłem, gdy tymczasem księżyc wzbił się wysoko na niebie. Przypuszczam, że 
nieprzewidziana struta — strata jedyna w swym rodzaju — doprowadziła mnie do 
szaleństwa. 
Czułem, że jestem bez nadziei odcięty od mego świata, w którym żyłem, że jestem 
dziwnym 
zwierzęciem w nieznanym kraju. Miotałem się ustawicznie, krzycząc i wyrzekając 
głośno na 
Boga i los. Pozostało mi wspomnienie strasznego znużenia po długiej nocy 
spędzonej w 
rozpaczy; pamiętam żywo. jak patrzyłem to w jedną, to w drugą stronę, jak 
pełzałem wśród 
ruin oświetlonych przez księżyc natykając się na dziwne jakieś istoty w czarnym 
cieniu. 
Wreszcie, gdy położyłem się na trawie niedaleko sfinksa, zapłakałem w skrajnej 
rozpaczy.
Nic mi też nie pozostało, prócz rozpaczy.
Potem usnąłem, a gdym się przebudził, dzień już był jasny i para wróbli 
podskakiwała na 
trawie koło mnie. Mogłem ich dosięgnąć ręką.
Podniosłem się czując świeżość poranku, starając się przypomnieć sobie, jak się 
tu 
dostałem i dlaczego odczuwam tak wielkie opuszczenie i rozpacz. Naraz rozjaśniło 
mi się w 
głowie. W pełnym, otrzeźwiającym świetle dnia mogłem już odważnie rozejrzeć się 
w mym 
położeniu. Spostrzegłem szalony nierozum, jaki wykazałem ubiegłej nocy, i byłem 
już teraz 
w stanie wszystko sobie rozważyć. Przypuśćmy, że stało się najgorsze — 
powiedziałem — 
przypuśćmy, że machina przepadła, może została zniszczona. Wypada być spokojnym, 
cierpliwym, obeznać się ze zwyczajami ludu, dowiedzieć się, w jaki sposób 
poniosłem stratę, 
przekonać się, czy nie mógłbym dostać potrzebnych materiałów i narzędzi dla 
zrobienia w 
ostateczności nowej zupełnie machiny. Niechże to będzie moja jedyna nadzieja. 
Licha to 
nadzieja, co prawda, ale w każdym razie lepsza od rozpaczy. A poza tym obcy 
.świat wokół 
mnie był piękny i ciekawy.
Prawdopodobnie jednak machina była tylko gdzieś schowana. Powinienem być 
spokojny i 
cierpliwy, odnaleźć miejsce jej ukrycia i odzyskać ją siłą lub podstępem.
Z tą myślą podniosłem się i zacząłem upatrywać miejsca.
gdzie mógłbym się wykąpać. Czułem się zmęczony, odrętwiały, zabrudzony po 
podróży. 
Świeżość poranku wzbudziła we mnie chęć odświeżenia się. Wzburzenie moje minęło. 
Rzeczywiście, gdym się lepiej zastanowił, sam dziwiłem się swemu niezwykłemu 
podnieceniu owej nocy. Starannie zbadałem grunt koło trawnika. Straciłem trochę 
czasu na 
próżne zapytania, z którymi się zwracałem, o ile mogłem, do przechodzących 
drobnych ludzi. 
Nie rozumieli mojej mimiki; niektórzy po prostu milczeli; inni sądzili, że to 
żart, i śmiali się 
ze mnie. Miałem jedno z najtrudniejszych na świecie zadań: musiałem 
powstrzymywać me 
ręce. rwące się do ich ślicznych, uśmiechniętych twarzyczek. Był to jakiś 
wariacki szał; lecz 
licho zrodzone ze ślepego strachu i gniewu z trudnością daje się okiełznać, 
ciągle gotowe 
skorzystać z miotającego mną niepokoju.
Lepsze wskazówki dała mi darń. Znalazłem na niej bruzdę między piedestałem 
sfinksa, a 
śladami mych stóp w miejscu, gdzie zaraz po przybyciu mocowałem się z wywróconym 
wehikułem. Były inne jeszcze ślady usunięcia przyrządu: dziwnie wąskie, drobne 
odciski 
stóp, podobne do tych, jakie mógłby pozostawić po sobie chyba leniwiec — on to 
bowiem 
przyszedł mi na myśl. Skierowało to moją uwagę na piedestał.
Zdaje mi się, iż wam mówiłem, że piedestał był z brązu. Nie była to naga tylko 
bryła, ze 
wszystkich bowiem stron zdobiły go kunsztownie rzeźbione płyty. Podszedłem 
bliżej i 
uderzyłem w jedną z płyt; piedestał był wewnątrz pusty. Przyglądając się uważnie 
płytom 
przekonałem się, że nie tworzą całości z obramowaniem. Nie było w nich rączek 
ani dziurek 
od kluczy i jeżeli tablice te istotnie były drzwiczkami, mogły się otwierać 
tylko od wewnątrz. 
Jedno już teraz było dla mnie dostatecznie jasne: nie musiałem się zbytnio 
zastanawiać, by się 
domyślić, iż mój wehikuł czasu znajduje się wewnątrz piedestału. Inna sprawa: 
jak się tam 
dostał?
Spostrzegłem głowy dwóch ludzi ubranych na pomarańczowo, którzy szli ku mnie 
przez 
zarośla pod okrytymi kwieciem jabłoniami. Zwróciłem się z uśmiechem i kiwnąłem 
na nich; 
podeszli. Wskazując piedestał, starałem się wyłożyć im swe żądanie, aby mi go 
otworzyli. 
Lecz ludzie owi po pierwszym moim ruchu zachowali się w prawdziwie dziwny 
sposób. Nie 
wiem, jakim wyrazem mam określić ich miny. Przypuśćcie, że uczyniliście wysoce 
nieprzyzwoity gest wobec subtelnej kobiety, a będziecie mieli to, na co ja 
patrzałem. Odeszli, 
jakby ich spotkała najwyższa obraza. Zupełnie z takim samym skutkiem zapytałem 
później 
miłego jakiegoś chłopczyka w białym stroju. Widząc jego zachowanie zacząłem, do 
pewnego 
stopnia, wstydzić się, za siebie. Lecz, jak wiecie, musiałem odzyskać koniecznie 
wehikuł 
czasu; spróbowałem raz jeszcze go zapytać. Gdy się odwrócił jak inni, straciłem 
cierpliwość. 
W trzech susach znalazłem się koło niego, chwyciłem go za kark i zacząłem 
ciągnąć do 
sfinksa. Spojrzałem mu w twarz: było na niej przerażenie i odraza. Puściłem go 
wolno.
Nie uznałem się jednak za pobitego. Waliłem pięściami w brązową tablicę. Zdawało 
mi 
się, że słyszę wewnątrz jakiś szmer —dokładnie mówiąc — sądziłem, że słyszę 
dźwięki 
podobne do chichotu. Ale musiałem się mylić. Wziąłem duży kamień znad rzeki, 
wróciłem i 
dopóty kułem nim w podstawę, dopóki nie spłaszczyłem wypukłego obramowania. 
Śniedź z 
tablicy odpadała małymi płatkami. Drobny ludek musiał słyszeć w odległości dwóch 
mil 
angielskich dokoła, jak kułem uderzając gwałtownie, lecz nikt nie nadchodził. 
Całą gromadę 
ich widziałem na pochyłości pagórka; spoglądali na mnie lękliwie, ukradkiem. 
Wreszcie 
zmęczony, zziajany usiadłem, zamierzając pilnować tego miejsca. Nie byłem jednak 
w stanie 
czuwać długo, bo się bardzo niepokoiłem. Zbyt wiele jest we mnie cech człowieka 
Zachodu, 
abym mógł czekać bezczynnie. Mogę lata pracować nad jednym zagadnieniem, ale co 
innego 
czekać dwadzieścia cztery godziny bezczynnie.
Po pewnym czasie odszedłem i zacząłem bez celu przechadzać się po zaroślach w 
okolicy 
pagórka.
— Cierpliwości — mówiłem do siebie. — Jeżeli chcesz odzyskać machinę, powinieneś 
zostawić sfinksa w spokoju. Jeżeli zamierzają ci ją wydrzeć, nic dobrego nie 
przyjdzie z 
psucia brązowych tablic; jeżeli zaś nie mają takiego zamiaru, to ci ją zwrócą, 
jak tylko 
będziesz umiał się o nią zapytać. Nie ma sensu dociekać wszystkich tych tajemnic 
i zagadek, 
bo to prosta droga do obłędu. Staraj się zrozumieć ten świat. Poznaj jego 
obyczaje, rozglądaj 
się bacznie, wystrzegaj się zbyt pochopnych wniosków. W końcu znajdziesz klucz 
do 
wszystkiego.
Myśl o latach, jakie spędziłem na badaniach i pracy, by znaleźć się kiedyś w 
przyszłości, i 
gwałtowne pragnienie, by się z niej teraz wydostać, ukazały mi całą śmieszność 
mego 
położenia. Sporządziłem na siebie najbardziej skomplikowaną i beznadziejną 
pułapkę, jaką 
kiedykolwiek człowiek wymyślił. A chociaż sam wszystko zrobiłem, sam już nic 
odrobić nie 
zdołam. I zacząłem się śmiać na całe gardło.
Przechodząc przez ogromny pałac zauważyłem, że mały ludek mnie unika. Może tak 
mi 
się tylko zdawało, a może miało to pewien związek z moim szturmowaniem do 
brązowych 
wrót. W każdym razie byłem pewny, że mnie unikają. Starałem się jednak nie 
zwracać na to 
uwagi i w ciągu dnia lub dwóch wszystko powróciło do dawnego stanu. Czyniłem 
takie 
postępy w ich mowie, na jakie tylko stać mnie było, a nadto prowadziłem tu i 
ówdzie badania. 
Co się tyczy nauki języka, możliwe jest. że nie pojąłem jego subtelności, a może 
też język ten 
odznaczał się nadmierną prostotą — składał się on bowiem prawie wyłącznie z 
rzeczowników 
i czasowników. Prawdopodobnie mało w nim było — jeżeli w ogóle były — pojęć 
oderwanych. Również rzadko używano przenośni. Mowa ich składała się zasadniczo 
ze zdań 
prostych, z dwóch nawet wyrazów złożonych, i nie udawało mi się wyrazić ani też 
pojąć nic 
prócz najprostszych myśli. Postanowiłem sprawę wehikułu i tajemnicę drzwi 
brązowych pod 
sfinksem ukryć w najdalszym zakątku pamięci, dopóki pogłębiająca się znajomość 
języka nie 
doprowadzi mnie na powrót do nich w sposób już naturalny.
Pewne jednakże uczucia, jak pojmujecie, trzymały mnie wciąż na uwięzi w 
promieniu paru 
mil od miejsca, gdzie wylądowałem.
O ile mogłem zauważyć, wszędzie panował taki sam bujny rozkwit jak w dolinie 
Tamizy. 
Z każdego pagórka, na jaki wszedłem, widziałem mnogość wspaniałych budowli 
urozmaiconych w nieskończoność pod względem stylu i materiału. Takie same kępy 
drzew 
wiecznie zielonych, takie same drzewa obciążone kwieciem i olbrzymie niczym 
drzewa 
paprocie. Tu i ówdzie błyszczała woda jak srebro, a dalej ląd podnosił się w 
faliste 
niebieskawe pagórki i gdzieś daleko zlewał się z błękitem nieba.
Niezwykłym szczegółem, który mnie teraz przed innymi zaciekawiał, byty 
osobliwego 
rodzaju okrągłe studnie; niektóre z nich, jak mi się zdawało, sięgały znacznej 
głębokości. 
Jedna znajdowała się przy ścieżce wiodącej na wzgórze, tej samej, którą szedłem 
w pierwszej 
mojej wędrówce. Studnia ta podobnie jak inne była okuta brązem, misternie 
wykończona i 
osłonięta niewielką kopułą od deszczu. Siedząc przy takiej studni i patrząc w 
czarną otchłań 
nie dostrzegłem wcale odblasku wody, nie mogłem też spostrzec odbijającego się 
światła 
zapałki. Lecz we wszystkich słyszałem jakiś łoskot, jakby odgłos wielkiej 
machiny. Po 
płomieniu zaś zapałki poznałem, że w te szyby wpływał stały prąd powietrza. 
Później w 
gardziel jednej studni rzuciłem skrawek papieru; nie spadł powoli na dół, lecz 
zniknął szybko 
porwany przez wlatujący w głąb pęd powietrza.
Po niejakim czasie zauważyłem pewien związek między owymi studniami a wysokimi 
wieżami, które tu i ówdzie stały na pochyłościach wzgórz. Powietrze drgało nad 
nimi w 
ciągłym falowaniu, podobnie jak drga nad rozprażonym w słońcu przybrzeżnym 
piaskiem w 
upalny dzień. Zestawiając te dwie okoliczności wyprowadziłem poważny wniosek o 
rozległym systemie wentylacji podziemnej, której prawdziwego znaczenia wszakże 
trudno się 
było domyślić. Z początku gotów byłem widzieć w tym pewien związek z 
urządzeniami 
sanitarnymi tego ludu. Wniosek taki nasuwał się sam, był jednak najzupełniej 
mylny.
Muszę tu przyznać, że niewiele dowiedziałem się o kanałach, rurach podziemnych i 
środkach komunikacji, oraz innych udogodnieniach w ciągu mego pobytu w krainie 
przyszłości. W niektórych wizjach utopii, w widzeniach przyszłych czasów, które 
czytałem, 
jest sporo szczegółów o budowlach, instytucjach społecznych itp. Nietrudno o 
nie, gdy się ma 
świat cały w swojej wyobraźni; ale są one wręcz nieprzystępne dla rzeczywistego 
podróżnika 
pośród takiej rzeczywistości, jąkają tutaj spotkałem. Wyobraźmy sobie opowieść o 
Londynie, 
jaką powiezie do swego plemienia Murzyn świeżo przybyły z Afryki Środkowej! 
Czego on 
się dowie o towarzystwach kolei żelaznych, o ruchach społecznych, o telefonach i 
telegrafach, 
o towarzystwach sprzedaży parcel na raty, o urządzeniu poczt itp., jeżeli nawet 
nie zabraknie 
nam dobrej woli do wytłumaczenia mu tego wszystkiego. A czyż z tego, co 
rzeczywiście 
poznał, dużo się nauczą odeń lub czy mu uwierzą jego przyjaciele i ziomkowie, 
którzy 
podróży z nim razem nie odbyli? Pomyślcie teraz, jak wąska jest granica 
oddzielająca 
Murzyna od białego w czasach obecnych i jak szeroka była przepaść pomiędzy mną a 
ludźmi 
Złotego Wieku!
Zdawałem sobie sprawę z istnienia wielu niewidzialnych urządzeń służących mej 
wygodzie, lecz poza ogólnym wrażeniem zautomatyzowanej organizacji, obawiam się, 
że 
bardzo niewiele będę wam mógł o tym powiedzieć.
Na przykład — co do kwestii grzebania zmarłych — nie dostrzegłem zupełnie 
żadnego 
śladu krematoriów ani też czegoś podobnego do grobów. Wpadłem na myśl, że może 
cmentarze (lub krematoria) są gdzieś poza obrębem moich poszukiwań. Pytanie to 
zadawałem 
sobie z całą rozwagą, a ciekawość moja w pierwszej chwili doznała zupełnej 
porażki. Sprawa 
ta wprawiła mnie w podziw i byłem zmuszony uczynić dalsze spostrzeżenie, które 
mnie 
zdziwiło jeszcze bardziej: mianowicie że wśród tego ludu nie było starców, kalek 
ani chorych.
Muszę przyznać, że niedługo się zadowalałem najpierwszą mą teorią o 
zautomatyzowanej 
cywilizacji i upadającej ludzkości; a jednak nie byłem zdolny myśleć inaczej. 
Pozwólcie mi tu 
wyłożyć napotkane trudności.
Kilka większych pałaców, które poznałem, było tylko mieszkaniami, wielkimi 
jadalniami i 
sypialniami. Ani warsztatów, ani urządzeń jakiego bądź rodzaju nie dostrzegłem. 
A przecież 
ludzie ci ubierali się w ładne tkaniny, które co pewien czas musiały być 
sprawiane na nowo, 
sandały ich zaś, jakkolwiek pozbawione ozdób, były misternymi okazami wyrobów 
metalowych. Gdzieś te rzeczy musiały być przecież robione, a małe istoty nie 
objawiały 
cienia dążności wytwórczych; nie było ani sklepów, ani warsztatów, ani też 
urządzeń, które 
by wskazywały na .dowóz z zewnątrz. Cały czas spędzali ci ludzie na miłej 
zabawie, na 
kąpaniu się w rzece, na półswawolnych romansach, na spożywaniu owoców i — 
spaniu. Nie 
mogłem zgoła dopatrzeć się, jak dalece zajmowały ich sprawy ekonomiczne.
A teraz co się tyczy wehikułu czasu; został on, przez nie wiadomo kogo 
umieszczony we 
wnętrzu białego sfinksa. Po co? Nie dojdę tego nawet za cenę życia. Poza tym te 
puste 
studnie… te dziwne kolumny… Czułem, że tracę wątek. Czułem… jak by to wyrazić?… 
Przypuśćcie, że znaleźliście napis, w którym tu i ówdzie są zdania w wybornej 
angielszczyżnie, a wśród nich umieszczone inne, składające się z wyrazów, z 
liter nawet 
zupełnie wam nie znanych. Tak mi się tedy przedstawiał świat z roku 802 701, w 
trzecim dniu 
mego tam pobytu.
Tego dnia przypadkowo pozyskałem także osobliwego rodzaju przyjaciela. Zdarzyło 
się, iż 
przypatrywałem się małym istotom podczas kąpieli na mieliźnie, gdy jedna z nich 
dostała 
skurczów i prąd rzeki porwał ją i uniósł dalej. Prąd był szybki, lecz niezbyt 
silny, nawet dla 
średniej miary pływaka. Da wam to pojęcie o szczególnym niedołęstwie tych ludzi, 
gdy 
powiem wam. że nikt nie zrobił najmniejszego wysiłku dla ratowania drobnej 
istoty, która 
tonęła na ich oczach. Spostrzegłszy to, szybko zrzuciłem ubranie, przebiegłem w 
bród do 
pewnego punktu poniżej prądu, pochwyciłem biedną kruszynę i bezpiecznie 
wyniosłem ja na 
lad. Rozcieranie ciała, które nawet nie trwało długo, szybko przywróciło jej 
przytomność i z 
zadowoleniem zobaczyłem, iż przyszła do siebie jeszcze przed moim odejściem. 
Miałem o 
nich wszystkich tak niepochlebne wyobrażenie, że nawet wcale nie spodziewałem 
się 
wdzięczności. Pod tym względem wszakże omyliłem się.
Wypadek wydarzył się rano. Po południu, jak przypominam sobie, znowu spotkałem 
małą 
kobietkę, gdy wracałem z wyprawy rozpoznawczej do głównej swej kwatery. Powitała 
mnie 
okrzykami radości i obdarzyła dużą girlandą kwiatów — widocznie zrobioną dla 
mnie. 
Pobudziło to moją wyobraźnię. Być może czułem się w istocie bardzo osamotniony. 
Zrobiłem 
w każdym razie wszystko, co można, aby okazać, ile sobie cenię jej podarek. 
Niedługo potem 
siedzieliśmy razem na małej ławeczce kamiennej, zajęci rozmową składającą się 
głównie z 
uśmiechów. Wyrażała ona swą przyjaźń tak. jak uczucia swe może wyrażać dziecko. 
Dawaliśmy sobie wzajemnie kwiaty, a ona całowała mi ręce. Ja robiłem to samo z 
jej rękami. 
Następnie próbowałem rozmawiać i dowiedziałem się. że ma na imię „Weena”*. imię, 
które 
wydało mi się dla niej stosowne, chociaż nie wiedziałem, co znaczy. Taki był 
początek 
dziwnej przyjaźni, która trwała tydzień, a jak się zakończyła — opowiem! Była 
zupełnie 
dziecinna. Wszędzie chciała być—razem ze mną. wszędzie za mną chodzić; a gdy 
podczas 
pierwszej naszej wycieczki chciałem ją, zmęczoną chodzeniem, pozostawić na 
drodze, 
wówczas, wyczerpana, wołała za mną żałośnie. Należało jednakże raz już opanować 
zagadki 
tego nieznanego świata. Powiedziałem sobie, że nie po to dostałem się w 
przyszłość, aby 
prowadzić miniaturowy flirt.
Wielki był jednakże jej smutek, ilekroć ją porzucałem na drodze. Niekiedy nawet 
z 
rozpaczą wyrażała mi swój żal przy pożegnaniu, tak iż miałem tyleż niepokoju, co 
zadowolenia z jej przywiązania. Niemniej jednak była mi prawdziwie wielkim 
pokrzepieniem. Dopiero poniewczasie poznałem, jaką przykrość sprawiałem jej 
każdym 
rozstaniem. Dopiero wtedy pojąłem jasno, czym jest dla mnie, gdy już było za 
późno. 
Okazując mi bowiem na swój sposób troskę o mnie, mała laleczka sprawiała swym 
przywiązaniem to, że gdym wracał w okolice białego sfinksa, doznawałem takiego 
uczucia, 
jakbym powracał do domu. Zaledwie zszedłem z pagórka, wyczekiwałem już jej 
drobnej 
postaci przyodzianej w biel i złoto.
Od niej także dowiedziałem się, że przestrach nie porzucił jeszcze tego świata 
przyszłości. 
Była dość odważna we dnie i pokładała we mnie zadziwiającą ufność. Pewnego razu 
gdym w 
chwili zniecierpliwienia zrobił groźną minę, ona roześmiała mi się w twarz. 
Obawiała się 
natomiast ciemności, mroku, rzeczy czarnych. Ciemność była dla niej jedynym 
źródłem 
strachu. Ów szczególnie silny lęk zniewolił mnie do rozmyślań i spostrzeżeń. 
Poznałem, 
między innymi, że mały ten lud po zmroku zbiera się w dużych domach i śpi 
gromadnie. Gdy 
wchodziło się tam bez światła, wtrącało się ich w zamęt i przerażenie. Po zmroku 
nigdy nie 
spotkałem nikogo; nikt nie chodził po dworze, nie spał przed domem. Zawsze 
jednak byłem 
tak nierozsądny, że zapominałem o tej lekcji strachu i upierałem się na przekór 
zgryzotom 
Weeny, aby spoczywać z dala od tego rozespanego tłumu. Martwiło ją to bardzo, 
lecz w 
końcu dziwne przywiązanie do mnie wzięło górę i w ciągu pięciu nocy naszej 
znajomości, 
wliczając w to ostatnią noc, spała oparłszy głowę na mym ramieniu.
Muszę jednak przerwać opowiadanie o niej, własne moje dzieje bowiem dopominają 
się 
już opowieści.
Obudziłem się o świcie niespokojny. Miałem bardzo przykre sny. Śniło mi się, że 
tonę i że 
anemony morskie chodzą mi po twarzy, obmacując miękkimi czułkami. Zerwałem się z 
dziwnym wrażeniem, że jakieś szarawe zwierzę wybiegło z pokoju. Próbowałem 
zasnąć na 
nowo, lecz czułem niepokój i udręczenie. Była to godzina brzasku, kiedy różne 
rzeczy 
wypełzają z mroku. kiedy wszystko jest bezbarwne i zarysowane ostro, a jednak 
nierzeczywiste. Wstałem i wstąpiłem w progi wielkiej sali, a następnie wyszedłem 
na 
kamienny taras przed pałacem. Przyszła mi myśl. żeby stać się cnotliwym z 
konieczności i 
zobaczyć wschód słońca.
Księżyc zachodził, a zamierające jego światło i pierwsza bladość brzasku 
mieszały się w 
ponury półmrok. Krzewy były czarne jak atrament, taka ciemnoszara, a niebo 
bezbarwne i 
smutne. I zdało mi się, że na pagórku widzę duchy. Po trzykroć, gdy się 
wpatrywałem w 
pochyłość pagórka, widziałem białe postacie. Dwukrotnie dostrzegłem pojedynczą 
białą 
istotę, podobną do małpy, jak szybko biegła na wierzchołek wzgórza, a raz koło 
siebie 
ujrzałem kilka ich w gromadzie, jak niosły ciemne jakieś ciało. Oddaliły się z 
pośpiechem. 
Nie wiedziałem, co się z nimi stało; prawdopodobnie znikły w krzakach. 
Pamiętajcie, że 
dopiero się rozwidniało. Ogarnął mnie dojmujący chłód — owo nieokreślone uczucie 
wczesnego poranku, które musicie znać dobrze. Oczom własnym nie wierzyłem.
Gdy niebo na wschodzie się rozjaśniło, gdy powróciło światło dnia i świat 
odzyskał na 
powrót żywe swe barwy, przyjrzałem się bacznie okolicy. Nie spostrzegłem ani 
śladu białych 
postaci. Były widać istotami półmroku.
„Jeśli to były duchy — rzekłem do siebie — to ciekaw jestem, z którego wieku 
pochodzą”. 
Przyszedł mi do głowy dziwny pomysł Granta Allena*, który mnie rozbawił. Allen 
dowodził, 
że jeżeli każde pokolenie umierając zostawia po sobie swe duchy, to w końcu 
przepełnią one 
świat. Podług tej teorii przybyła ich nieskończona ilość od przeszło ośmiuset 
tysięcy lat, nic 
przeto dziwnego, że zobaczyłem je aż cztery naraz. Nie zadowoliłem się jednak 
tym żartem i 
myślałem o tajemniczych postaciach całe rano. dopóki nadejście Weeny nie usunęło 
ich z mej 
myśli. Kojarzyły mi się one. nie wiedzieć czemu. z owym białym zwierzęciem, 
które 
spłoszyłem był podczas pierwszego gwałtownego poszukiwania wehikułu czasu. Weena 
była 
miłym darem otrzymanym w zamian za to, com utracił. Istotom owym przeznaczone 
było 
wkrótce straszliwiej zawładnąć moim umysłem.
Zdaje się, że już mówiłem, iż w Złotym Wieku było o wiele cieplej niż obecnie, 
ale nie 
umiem sobie wytłumaczyć, dlaczego. Być może Słońce było gorętsze lub Ziemia 
krążyła 
bliżej Słońca. Mniema się powszechnie, że Słońce będzie stale coraz bardziej 
wystygało. 
Ludzie nie obznajomieni z tego rodzaju teoriami, na przykład Darwin młodszy*, 
zapominają 
jednak, że planety muszą wreszcie jedna po drugiej spadać na macierzyste ciała 
niebieskie. 
Gdy się zdarzy taka katastrofa. Słońce zacznie świecić ze zdwojoną energią; 
możliwe więc. że 
któraś z planet wewnętrznych uległa już temu losowi przed mym przybyciem do 
świata 
przyszłości. W każdym razie Słońce było daleko gorętsze niż obecnie.
I oto podczas gorącego poranku — piątego dnia, jak sądzę — kiedy szukałem osłony 
przed 
żarem i upałem w ogromnych ruinach koło wielkiego domu, w którym jadałem i 
sypiałem, 
stała się rzecz straszna. Gdym się wdrapywał na spiętrzone rumowiska, 
spostrzegłem wąski 
korytarz, którego tylne i boczne okna były zasypane gruzem. W porównaniu z 
panującą na 
zewnątrz jasnością korytarz wydał mi się z początku niezwykle ciemny. Wszedłem 
ostrożnie, 
krok za krokiem, bo wskutek przejścia ze światła do ciemności przed oczyma 
migały mi 
barwne plamy. Nagle stanąłem jak wryty. Para oczu lśniących od odblasku światła 
dziennego 
goniła mnie w ciemnościach.
Uległem starej, instynktownej trwodze, jaką przejmują nas dzikie zwierzęta. 
Zacisnąłem 
pięści i patrzałem prosto w iskrzące się ślepia. Bałem się obrócić. Następnie 
przyszła mi do 
głowy myśl o owym zupełnym bezpieczeństwie, w jakim zdawała się żyć ludzkość. 
Przypomniałem sobie wówczas dziwny lęk przed ciemnością, jaki lud ten odczuwał. 
Zapanowawszy do pewnego stopnia nad strachem, postąpiłem krok naprzód i 
przemówiłem. 
Przypuszczam, że głos mój był twardy i niepewny. Wyciągnąłem rękę i dotknąłem 
czegoś 
miękkiego. W tej chwili oczy moje zwróciły się w bok i znowu coś białego 
przebiegło obok. 
Obróciłem się z duszą na ramieniu i ujrzałem, jak dziwna, podobna do małpy 
postać z 
dziwacznie zwróconą na dół głową przebiegła za mną przez kawałek oświetlonej 
drogi. 
Potknęła się o złom granitu, zatoczyła i po chwili znikła w czarnym cieniu poza 
urwiskiem 
rozwalonego muru.
Wrażenie moje nie jest z pewnością dokładne. Wiem tylko, że była barwy 
brudnobiałej. o 
dziwnych oczach, dużych, szarawo–czerwonych; wiem również, że miała konopiaste 
włosy 
na głowie i karku. Lecz. jak powiadam, znikła zbyt nagle, bym mógł się jej 
przyjrzeć. Nie 
zdołam nawet powiedzieć, czy biegła na czworakach, czy też tylko ramiona 
opuściła bardzo 
nisko, cala podana ku przodowi. Podążyłem za nią do drugiego rumowiska. Z 
początku nie 
mogłem jej znaleźć, ale po pewnym czasie dotarłem w głębokiej ciemności do 
jednego z 
okrągłych otworów podobnych do studni, o których już upominałem, zasłoniętego 
powaloną 
kolumną. Zaświtała mi nagle myśl, czy nie znikła w otchłani studni? Zaświeciłem 
zapałkę i 
patrząc w dół ujrzałem małą białą postać z tymi samymi dużymi, jasnymi oczami 
które 
patrzyły na mnie bez przerw y podczas owego odwrotu. Dreszcz mną wstrząsnął. 
Było to 
stworzenie podobne do pająka o ludzkich kształtach1 Czepiając się ścian 
schodziło w dół 
studni. Teraz dopiero po raz pierwszy ujrzałem długi szereg metalowych szczebli 
i rączek, 
które tworzyły coś w rodzaju schodków prowadzących na dół. Zapałka poparzyła mi 
palce i 
wypadła z rąk. a gdym zapalił drugą, małego potworka już nie było.
Nie wiem, jak długo siedziałem patrząc w głąb studni. Dopiero po upływie pewnego 
czasu 
zdołałem dojść do przekonania, że istota, którą widziałem, była ludzką istotą. I 
tak stopniowo 
objawiła mi się prawda, że człowiek nie pozostał gatunkiem jednolitym, lecz 
zróżnicował się 
na dwa odmienne typy zwierzęce; że piękne dzieci ziemskiego świata nie były 
jedynymi 
potomkami naszego pokolenia, lecz że te wybladłe, wstrętne stwory mroku, które 
uciekały 
przede mną. miały również prawo do dziedzictwa wieków.
Myślałem ó zagadkowych kolumnach i mojej teorii wentylacji podziemnej. 
Zaczynałem 
już rozumieć, do czego właściwie służą, i zapytywałem sam siebie: czym mogą być 
te lemury 
w mym schemacie doskonale zrównoważonej organizacji? W jakim stosunku pozostają 
do 
leniwej błogości pięknych ludzi na ziemi? Co się ukrywa tam w dole, na dnie tego 
szybu? 
Siedziałem na brzegu studni i mówiłem sobie, że bądź co bądź, nie mam się czego 
lękać i 
muszę zejść na dół dla rozwiązania zagadki. Jednocześnie bardzo się tego bałem.
Gdym się tak wahał, dwoje pięknych istot przebiegło ze słonecznego świata w 
cień. 
Mężczyzna ścigał kobietę w igraszce miłosnej i ciskał w nią kwiatami podczas 
gonitwy. 
Widząc mnie opartego o wywróconą kolumnę i wpatrującego się w głąb studni 
okazali 
przykre zakłopotanie. Widocznie źle widziane było przez nich, gdy ktoś zwracał 
uwagę na te 
głębiny, bo kiedy wskazałem na studnię i chciałem w ich języku zapytać, co by 
znaczyła, 
zmieszali się jeszcze bardziej i odwrócili ode mnie. Zajęły ich natomiast moje 
zapałki; 
zapaliłem jeszcze kilka, jedynie po to tylko, aby ich ubawić. Znowu zagadnąłem o 
studnię i 
znowu nie udało mi się otrzymać odpowiedzi.
Pozostawiłem ich samych sobie, aby powrócić do Weeny i zobaczyć, czy się od niej 
czego 
nie dowiem. Różne myśli cisnęły mi się do głowy; domysły i spostrzeżenia 
układały się i 
prowadziły do nowych teorii. Miałem już teraz klucz do poznania funkcji tych 
studzien i wież 
wentylacyjnych, do zbadania tajemnicy duchów, pomijając już wskazówkę co do 
znaczenia 
drzwi brązowych i losów wehikułu czasu! W mglistych zarysach nasuwał mi się już 
pomysł 
rozwiązania zagadki ekonomicznej, która mnie tak żywo zajmowała.
Wyjaśniła się oto zagadka. Oczywiste było. że drugi rodzaj ludzki jest 
mieszkańcem 
podziemi. Trzy szczególnie okoliczności zmuszały mnie do mniemania, że rzadkie 
ukazywanie się tego gatunku na powierzchni było następstwem długotrwałego życia 
pod 
ziemią: po pierwsze, bladość właściwa stworzeniom żyjącym głównie pod ziemią — 
jak na 
przykład białe ryby w grotach Kentucky*; następnie oczy duże. obdarzone 
zdolnością 
odbijania światła, a będące wspólnym znamieniem stworzeń nocnych — czego dowodem 
sowa i kot. Wreszcie ten rzucający się w oczy niepokój na widok światła 
słonecznego, to 
pośpieszne i ociężałe chronienie się w cień, osobliwe trzymanie głowy na świetle 
— wszystko 
to potwierdzało teorię o niezmiernej wrażliwości siatkówki oka.
Ziemia pod moimi stopami musiała być zapewne podziurawiona niezliczonymi 
tunelami 
będącymi siedliskiem nowej rasy ludzkiej; obecność zaś szybów wentylacyjnych i 
studzien 
wzdłuż pochyłości wzgórz, wszędzie z wyjątkiem doliny rzecznej, wskazywała, jak 
powszechne są ich rozgałęzienia. Cóż naturalniejszego nad przypuszczenie, że 
prace 
niezbędne dla dogodnego życia rasy podsłonecznej są wykonywane w tym sztucznym 
świetle 
podziemnym? Przypuszczenie to wydało mi się tak nęcące, że przyjąłem je od razu 
i zacząłem 
się zastanawiać, dlaczego rodzaj ludzki rozszczepił się na dwie części. Sądzę, 
że już 
chwytacie zarys tej teorii, jakkolwiek ja sam wkrótce przekonałem się, jak 
daleka jest ona od 
prawdy.
Patrząc na to z punktu widzenia problemów naszego wieku uznałem za całkiem 
jasne, że 
obecne stopniowe, lecz ograniczone jednak czasem zwiększanie się społecznej 
różnicy 
pomiędzy kapitalistą a robotnikiem jest kluczem do całego systemu. Zapewne wyda 
się to 
wam śmieszne, szalone i zupełnie nie do wiary, że istnieją już teraz pewne 
dowody na to. iż 
myśl ludzka dąży obecnie w tym kierunku. Już dzisiaj spostrzegamy tendencję do 
spożytkowania przestrzeni podziemnych dla mniej estetycznych celów cywilizacji. 
Istnieje na 
przykład w Londynie kolej podziemna, powstają nowe jej rozgałęzienia, tunele, 
podziemne 
pracownie i restauracje, a wszystko to mnoży się i rośnie. Dążność powyższa, jak 
sądzę, 
wzrastała ustawicznie, aż wreszcie przemysł stracił stopniowo przyrodzone prawo 
do światła 
dziennego. Sądzę więc, że schodzono coraz głębiej i głębiej, tworzono coraz 
większe i 
większe fabryki i spędzano w nich coraz więcej czasu, aż w końcu… A czyż dzisiaj 
robotnik 
z East Endu* nie żyje już w tak sztucznych warunkach, że odcięty jest faktycznie 
od 
naturalnej powierzchni ziemi? Nieustanny pęd bogaczy do wykwintu, przy stale się 
pogłębiającej różnicy między nimi a rzeszą nieokrzesanych biedaków, sprawia, że 
bogacze 
dążą nieustannie do zagarnięcia we własnym interesie znacznych obszarów na 
terenie kraju. 
Wokół Londynu na przykład prawie połowa ładniejszych okolic jest już 
niedostępna.
I właśnie owa stale pogłębiająca się przepaść, powstała na skutek stale się 
powiększającego wykwintu życia bogaczy i poziomu ich wykształcenia, udaremniać 
będzie 
coraz bardziej przenikanie ludzi z jednej warstwy do drugiej, uniemożliwiać 
awans społeczny 
przez za warcie małżeńskich związków, co opóźnia jeszcze w chwili obecnej proces 
rozdziału 
społeczności na dwie odrębne warstwy. W końcu na powierzchni ziemi pozostaną 
posiadacze, 
których celem życia będzie przyjemność, wygoda i piękno, a pod powierzchnią 
ziemi 
pracujący lud, przy czym ludzie pracujący będą się przystosowywali coraz 
bardziej do 
warunków pracy. A gdy już raz to uczynią, bez wątpienia będą potem musieli 
płacić czynsz, 
głównie za samą tylko wentylację swych jaskiń. Jeżeli zaś odmówią, zostaną 
zagłodzeni i 
uduszeni w podziemiach. Ci spośród nich, których sama natura urobi na 
nieszczęśliwych i 
buntujących się. wymrą, aż w końcu zapanuje równowaga: ci. co przetrwają, będą 
już tak 
dobrze przystosowani do warunków życia pod ziemią i tak szczęśliwi w swoim 
położeniu, jak 
lud na powierzchni ziemi w swoim. Podług mego zdania, zarówno wykwintną 
piękność, jak i 
chorobliwą bladość przyniósł wyłącznie naturalny rozwój stosunków.
Wielki triumf ludzkości, o którym marzyłem, w odmiennym mi się już teraz 
przedstawiał 
świetle. Takiego rozkwitu wychowania moralnego i współdziałania powszechnego, 
jaki sobie 
wyobrażałem, nigdy nie było. Zamiast tego dostrzegłem prawdziwa arystokrację 
uzbrojoną w 
udoskonaloną wiedzę i rozwijającą logicznie dalej system przemysłowy doby 
obecnej. W jej 
triumfie było nie samo tylko proste opanowanie przyrody, lecz owładnięcie 
zarazem przyrodą 
i bliźnim. Taka w owym czasie była. uprzedzam, moja teoria. Nie miałem bowiem 
odpowiedniego przewodnika po idealnych obrazach książek utopijnych.
Przypuszczenie może być zupełnie mylne, utrzymuję jednak, iż jest najbardziej 
prawdopodobne. Lecz nawet i w tym przypuszczeniu cywilizacja zrównoważona, którą 
w 
końcu osiągnięto, dawno już musiała minąć swój zenit i obecnie nieuchronnie 
chyliła się ku 
upadkowi. Zbyt doskonałe bezpieczeństwo Podsłonecznych zawiodło ich na powolną 
drogę 
degeneracji, doprowadziło ich do ogólnego skarłowacenia pod względem wzrostu 
siły i 
inteligencji. Teraz widziałem to już dostatecznie jasno. Nie wiedziałem jeszcze, 
jaki los 
spotkał Podziemnych, lecz z wyglądu Morloków — taką, nawiasem mówiąc, mieli oni 
osobliwą nazwę — których spotkałem, wnieść mogłem, że jako ludzie głębszej 
jeszcze ulegli 
przemianie niż Eloje, owa piękna rasa, którą naprzód poznałem.
Ogarnęły mnie później niepokojące wątpliwości. Po co Morlokowie zabrali moją 
machinę? 
Miałem bowiem już pewność, że to oni ją wzięli. Dlaczego zresztą Eloje, jeżeli 
to oni byli 
panami, nie mogą mi jej zwrócić? I dlaczego tak straszliwie obawiają się 
ciemności?
Wróciwszy, zacząłem wypytywać Weenę o ten świat podziemny; lecz tu znowu 
spotkało 
mnie rozczarowanie. Z początku nie rozumiała moich pytań, później stanowczo 
odmówiła 
odpowiedzi. Drżała tak, jak gdyby temat ten był dla niej nie do zniesienia, gdy 
zaś wywarłem 
na nią presję, może cokolwiek zbyt brutalnie, rozpłakała się. Były to jedyne 
łzy. prócz mych 
własnych, jakie widziałem w tym Złotym Wieku. Na ich widok przestałem od razu 
zadręczać 
się Morlokami i starałem się już tylko spędzić owe dowody dziedziczności 
ludzkiej z oczu 
miłego stworzenia. Wkrótce potem uśmiechała się już i klaskała w ręce, gdy 
uroczyście 
zapalałem zapałkę.
ROZDZIAŁ VI
Może się to wam wyda dziwne, lecz dopiero po upływie dwu dni mogłem pójść po 
nowo 
znalezionej nici przewodniej w kierunku jedynie właściwej drogi. Czułem 
szczególną odrazę 
do tych białych ciał, które istotnie miały półspłowiałą barwę robaków tudzież 
innych rzeczy 
przechowywanych w spirytusie w muzeum zoologicznym i były odrażająco zimne w 
dotknięciu. Na odrazie mej zaciążył, być może, w znacznym stopniu wpływ uroczych 
Elojów, 
których wstręt do Morloków zaczynałem już teraz rozumieć.
Następnej nocy źle spałem. Prawdopodobnie zdrowie moje było cokolwiek 
nadwerężone. 
Ogarnęły mnie troska i zwątpienie. Raz czy dwa uczułem silny strach, bez 
dostatecznego 
powodu. Pamiętam, że po cichu wsunąłem się do wielkiej sali, gdzie w świetle 
księżyca spali 
mali ludzie — tej nocy Weena była razem z nimi — i czułem się uspokojony ich 
obecnością. 
W ciągu kilku ostatnich dni księżyc przebył właśnie ostatnią kwadrę, noce były 
coraz 
ciemniejsze i zaraz też owe brzydkie twory podziemi, te białe lemury, to nowe 
robactwo 
ukazywało się tłumniej. Przez owe dni czułem się jak ktoś, kto usiłuje wymknąć 
się 
nieuniknionemu obowiązkowi. Czułem, że wehikuł czasu odzyskać można tylko przez 
odważne wkroczenie do tych tajemniczych podziemi; a jednak tajemnicom tym nie 
śmiałem 
zajrzeć w oczy! Byłoby inaczej, gdybym miał towarzysza. Czułem się bowiem tak 
straszliwie 
osamotniony, iż przestraszało mnie nawet zejście na dół, w ciemności studni. Nie 
opuszczała 
mnie. zechciejcie to zrozumieć, świadomość nieustannie grożącego mi 
niebezpieczeństwa.
Lecz właśnie ów niepokój i niepewność pchały mnie coraz dalej w moich 
poszukiwaniach. 
Idąc na południowy zachód ku wsi. którą teraz nazywają Combe Wood, zauważyłem w 
oddali, w kierunku dziewiętnastowiecznego Banstead, duży zielony budynek 
różniący się 
znacznie od wszystkich dotąd widzianych. Był on największy z oglądanych przeze 
mnie 
pałaców lub ruin; fasadę miał w stylu wschodnim, a połyskliwa jego. bladozielona 
powierzchnia miała zielononiebieski odcień, właściwy pewnemu gatunkowi chińskiej 
porcelany. Owa odmienność w wyglądzie zewnętrznym budynku nasunęła mi myśl o 
odmiennym charakterze jego użyteczności; postanowiłem dotrzeć doń i zbadać. Ale 
że dzień 
chylił się już ku końcowi, a do celu doszedłbym dopiero po długiej i męczącej 
wędrówce, 
odłożyłem wyprawę na dzień następny i powróciłem do radosnych powitań i 
pieszczot małej 
Weeny. Nazajutrz wiedziałem już. że moja ciekawość poznania pałacu była tylko 
próbą 
oszukania samego siebie, próbą uniknięcia wyprawy, której się lękałem. Wreszcie 
powiedziałem sobie, że zejdę w podziemia bez dalszego już odkładania na później, 
i 
wczesnym rankiem udałem się do studni u pobliżu granitowych ruin.
Mała Weena biegła ze mną. Pląsała przy mym boku aż do studni, lecz gdy ujrzała, 
że 
nachylam się nad zrębem i spoglądam, w dół, okazała dziwny niepokój.
Do widzenia, mała Weeno, powiedziałem całując ją, i stanąwszy przy samej studni 
zacząłem macać po ścianie, szukając szczebli do schodzenia. Muszę przyznać, że 
robiłem to 
spiesznie, w obawie, aby mnie nie opuściła odwaga!
Weena z początku patrzyła zdziwiona. Potem krzyknęła żałośnie, rzuciła się ku 
mnie i 
zaczęła swymi drobnymi rączętami ciągnąć mnie w górę. Sądzę, że jej opór raczej 
pobudzał 
mnie do wytrwania w postanowieniu. Odepchnąłem ją. może zbyt brutalnie, i po 
chwili byłem 
już w gardzieli studni. Ujrzałem jej twarz wyrażającą śmiertelne przerażenie i 
uśmiechnąłem 
się. aby jej dodać otuchy, po czym spojrzałem w dół na wątłe szczeble, po 
których miałem 
zejść…
Aby dostać się w głąb studni, musiałem przebyć około dwustu jardów*. Schodziłem 
po 
prętach metalowych, osadzonych w ścianach studni, a ponieważ były one obliczone 
na ciężar 
istot mniejszych i lżejszych niż ja, szybko więc zdrętwiałem cały i zmęczyłem 
się 
schodzeniem. I nie tylko się zmęczyłem! Jeden z prętów nagle zgiął się pod moim 
ciężarem i 
zawisłem nad ciemną otchłanią. Przez chwilę wisiałem na jednej ręce. Przygoda ta 
odebrała 
mi zupełnie chęć spoczynku. Jakkolwiek czułem silny ból w rękach i krzyżu, 
spuszczałem się 
na dół bez chwili przerwy, chwytając się wciąż haków jak najszybszymi ruchami. 
Spoglądając ku górze widziałem otwór studni — niewielki błękitny krążek — a w 
nim jedną 
samotną gwiazdkę. Głowa Weeny zaznaczała się okrągłym ciemnym punktem. Stuk i 
łoskot 
machiny stał się w dole głośniejszy i coraz bardziej ogłuszał. Wszystko prócz 
małego krążka 
w górze tonęło w czarnych ciemnościach, a gdym spojrzał w górę, Weeny już nie 
było.
Uczułem przygnębiający smutek. Pomyślałem, czyby nie rzucić tego podziemnego 
świata i 
nie powrócić na górę. Ale nawet kiedym tak myślał, nie przestawałem schodzić na 
dół. 
Wreszcie, z wyraźnym zadowoleniem, ujrzałem w ciemnościach po prawej ręce, w 
odległości 
stopy, niewielki otwór w ścianie. Gdym weń wpełznął, poznałem, że jest to otwór 
wąskiego 
poziomego tunelu, w którym mógłbym się położyć i odpocząć. Czas już było o tym 
pomyśleć. 
Bolały mnie ręce, czułem kurcz w krzyżu i drżałem wskutek długotrwałej obawy 
przed 
upadkiem. Oprócz tego nieprzeniknione ciemności przykro oddziaływały na mój 
wzrok… 
Wciąż słychać było łoskot machiny pompującej powietrze.
Nie wiem, jak długo leżałem. Obudziła mnie ręka łagodnie głaszcząca po twarzy. 
Zrywając się w ciemnościach schwyciłem zapałki i, zapaliwszy jedną z nich 
pośpiesznie, 
ujrzałem trzy białe istoty pochylające się nade mną, a podobne do tej. jaką 
widziałem był na 
ziemi koło ruin. Wszystkie uskoczyły szybko przed światłem. Ponieważ 
prawdopodobnie 
żyły zawsze w nieprzejrzanym mroku, oczy ich miały nienormalną wielkość i 
wrażliwość tak 
jak źrenice ryb głębinowych i w taki sam sposób odbijały światło. Nie wątpię, że 
widziały 
mnie w tej bezbrzeżnej ciemności i. jak sądzę, nie mnie bynajmniej lękały się, 
lecz światła. 
Skoro potarłem zapałkę, aby im się przyjrzeć, uciekły natychmiast w ciemne 
kanały i tunele, z 
których oczy ich błyskały dziwacznie ku mnie.
Chciałem zawołać na uciekających, lecz język ich był widocznie różny od języka 
ludu z 
powierzchni ziemi, tak iż pozostawiony samemu sobie jeszcze raz pomyślałem, że 
najlepiej 
będzie dać spokój wszystkiemu. Powiedziałem sobie jednak po chwili: „Musisz 
teraz zbadać 
to wszystko”, i poszedłem wzdłuż tunelu w stronę skąd dochodził rosnący wciąż 
odgłos 
machiny. Tym razem ściany jakby się rozstąpiły przede mną i znalazłem się na 
dużej otwartej 
przestrzeni. Zapaliwszy zapałkę dostrzegłem, iż znajduję się w sklepionej 
grocie, której głąb 
nurzała się w ciemnościach. Widok, jaki mogłem ogarnąć wzrokiem, sięgał tak 
daleko, jak 
daleko rozpraszało mrok światło z płomienia zapałki.
Wspomnienia moje będą z konieczności bardzo mgliste. Pamiętam jednak, że z 
ciemności 
tej wyrastały olbrzymie kształty, podobne do wielkich machin, i rzucały dziwne 
czarne cienie, 
w których ukrywali się przed światłem podobni do duchów Morlokowie. Ciężkie 
powietrze 
przepełniał mdły zapach świeżej krwi. W głębi stał niewielki stół z białego 
metalu, a na nim 
leżało coś podobnego „do mięsa. Morlokowie byli mięsożerni! Pamiętam, że nawet w 
tamtej 
chwili zastanawiałem się, które to z wielkich zwierząt mogło jeszcze dochować 
się do owych 
czasów i dostarczyć krwawej masy, na którą patrzyłem? Wszystko kłębiło się w mym 
umyśle: 
ciężki zapach, olbrzymie, niejasne kształty, wstrętne postacie przyczajone w 
cieniu i 
czekające na zapadnięcie ciemności, aby na nowo dobrać się do mnie.
W tej chwili zapałka się dopaliła parząc mi palce i upadła znacząc się czerwoną 
plamką w 
ciemności.
Pomyślałem teraz, jak źle zaopatrzyłem się na podobną wyprawę. Gdy puszczałem 
się w 
podróż na wehikule czasu, jechałem w tym nierozsądnym przekonaniu, że ludzie 
przyszłości 
będą bez wątpienia stali nieskończenie wyżej od nas pod każdym względem. 
Pojechałem bez 
broni, bez lekarstw, bez papierosów — do których chwilami tęskniłem straszliwie 
— nawet 
bez zapałek. Gdybym przynajmniej pomyślał o aparacie fotograficznym! Podczas tej 
wycieczki mógłbym sobie w jednej sekundzie zaświecić, zdjąć obraz świata 
podziemnego i 
potem już przyglądać mu się do woli. Niestety — nic już nie mogłem zmienić i 
stałem tam 
jedynie z taką bronią i taką siłą, jakimi obdarzyła mnie przyroda: rękoma, 
nogami i zębami. 
Do tego miałem jeszcze cztery zapałki: oto wszystko, co mi zostało, lękałem się 
jednak 
chodzić po ciemku wśród tych wszystkich machin. A kiedym ostatnio zapalał 
zapałkę, 
przekonałem się też, że zapas mój jest na wyczerpaniu. Nie przyszło mi na myśl 
aż do tej 
chwili, że trzeba oszczędzać światło, i zmarnowałem prawie pół pudełka dla 
wprawienia w 
podziw owych Podsłonecznych. dla których ogień był nowością. Teraz, jak mówię, 
zostały mi 
tylko cztery zapałki.
Gdy tak stałem w ciemnościach, jakaś ręka dotknęła mojej, chude palce zaczęły 
przesuwać 
się po mojej twarzy i poczułem nadzwyczaj nieprzyjemną woń. Zdawało mi się, że 
słyszę 
dookoła oddech całego tłumu tych strasznych istot. Czułem, jak jedni delikatnie 
usiłują 
wyciągnąć mi z rąk pudełko, jak inni znowu z tyłu szperają w odzieży. Dotknięcia 
niewidzialnych stworzeń, usiłujących rozpoznać tajemniczą istotę, sprawiały mi 
niezmierną 
przykrość. Nagle w ciemności zdałem sobie sprawę, że nie znam wcale sposobu ich 
myślenia 
i działania. Krzyknąłem więc. jak tylko mogłem najsilniej. Odskoczyli, ale 
wkrótce 
spostrzegłem, że znowu się zbliżają. Teraz już przystąpili śmielej, dziwacznie 
coś szepcząc do 
siebie. Otrząsnąłem się gwałtownie, krzyknąłem ochrypłym już głosem. Tym razem 
nie 
bardzo się nastraszyli, a gdy zbliżali się do mnie znowu, usłyszałem dziwne ich 
chichoty. 
Przyznam się, że ogarnęła mnie straszliwa trwoga. Postanowiłem zaświecić zapałkę 
i 
wymknąć się pod osłoną jej blasku. Tak też uczyniłem, a przedłużając blask 
płomienia przez 
zapalenie kawałka papieru wyjętego z kieszeni dostałem się szczęśliwie do 
wąskiego tunelu. 
Zaledwie się tam wcisnąłem, światło zgasło. W ciemnościach słyszałem szmer 
ścigających 
mnie Morloków. jakby szum liści na wietrze; słyszalem ich dreptanie, jakby 
odgłos 
padającego deszczu.
W jednej chwili pochwyciło mnie mnóstwo rąk; nie ulegało wątpliwości, zechcieli 
mnie 
wciągnąć na powrót. Znowu zaświeciłem zapałkę i migałem nią przed ich 
oślepionymi 
oczami. Nie wystawicie sobie, jak odrażająco i nieludzko wyglądali: blade twarze 
bez 
podbródków, wielkie, bez powiek, czerwono–szare oczy. Oślepli i zdziczali 
wpatrywali się 
we mnie. Nie po to jednak zatrzymałem się, aby im się przyglądać. Cofnąłem się 
więc znowu, 
a gdy mi zgasła druga zapałka, zapaliłem trzecią. Płonęła przez cały czas. póki 
nie dotarłem 
do otworu studni. Położyłem się na brzegu, bo od ogłuszającego łoskotu wielkiej 
pompy na 
dole dostałem zawrotu głowy. Następnie po omacku poszukałem wystających haków, 
gdy 
tymczasem niewidzialne ręce pochwyciły mnie za nogi… i gwałtownie pociągnęły w 
tył. 
Zapaliłem ostatnią zapałkę: i ta prędko zgasła. Lecz teraz już trzymałem się 
mocno szczebla 
osadzonego w ścianie; gwałtownym kopnięciem uwolniłem się ze straszliwych 
szponów i 
zacząłem szybko wspinać się do góry. Stali patrząc i mrugając — wszyscy z 
wyjątkiem 
jednego łotra, który ścigał mnie przez czas jakiś i najbezczelniej w świecie 
ściągnął mi but 
jako łup wojenny.
Wydawało mi się. gdym się wspinał, że szczeble ciągną się w nieskończoność. Na 
ostatnim dwudziestym czy trzydziestym szczeblu dostałem straszliwych mdłości. Z 
największym już tylko trudem mogłem się był utrzymać. Kilka jardów nieludzko 
walczyłem z 
omdleniem, kilka razy zakręciło mi się w głowie.
Wydostałem się jakoś z czeluści studni i wywlokłem poza obręb zwalisk na 
oślepiające 
słońce. Upadłem na twarz. Nawet ziemia miała zapach przyjemny i czysty. Potem… 
zapamiętałem Weenę całującą mi ręce i głosy stojących nade mną Elojów. Czas 
jakiś byłem 
nieprzytomny.
ROZDZIAŁ VII
Znalazłem się obecnie w gorszym położeniu niż poprzednio. Dotychczas, z 
wyjątkiem 
udręki, jaką odczuwałem nocami z powodu straty wehikułu, podtrzymywała mnie 
stale 
nadzieja opuszczenia w końcu tego świata przyszłości; lecz wskutek nowych odkryć 
ta 
właśnie nadzieja zaczęła mnie opuszczać. Dotychczas sądziłem, że w odzyskaniu 
wehikułu 
przeszkadza mi jedynie dziecinna prostota małego ludu. jakieś siły nieznane, 
które wystarczy 
tylko poznać, aby nad nimi zapanować. Ale teraz już wiedziałem, że zwyrodniali 
Morlokowie 
są poza tym okrutni i złośliwi. Nienawidziłem ich instynktownie. Przedtem czułem 
się jak 
człowiek, który wpadł w dół; myślałem o dole i o tym. jak by się z niego 
wydostać; teraz 
czułem się jak zwierz w sidłach, po którego wkrótce przyjdzie nieprzyjaciel. 
Zadziwi was, 
jakiego to nieprzyjaciela się obawiałem: ciemności na nowiu. Przyczyniła się do 
tego Weena 
swoimi niezrozumiałymi z początku uwagami o ciemnych nocach. Nie było już teraz 
trudno 
domyślić się, jakie to miało znaczenie. Księżyc był wtedy w ostatniej kwadrze i 
ciemność 
wzrastała z każdą nocą. Teraz zrozumiałem, przynajmniej do pewnego stopnia, 
dlaczego mały 
lud tak się lękał ciemności. Snułem mgliste przypuszczenia, jakich to niecnych 
zbrodni 
dopuszczać się muszą Morlokowie na nowiu. Teraz już byłem prawie pewny, że moja 
druga 
hipoteza jest mylna. Lud na powierzchni ziemi mógł być niegdyś uprzywilejowaną 
arystokracją, a Morlokowie jej sługami spełniającymi mechaniczne czynności, ale 
było to 
dawno temu. Dwa gatunki, które rasa ludzka stworzyła w swym rozwoju, staczały 
się wciąż 
niżej, aż każdy z nich znalazł się w końcu
W zupełnie odmiennych warunkach. Eloje jak Karlowingowie* zwyrodnieli w piękne, 
ale 
czcze marnoty. Zawsze przecież jeszcze władali na powierzchni ziemi, gdy 
tymczasem 
Morlokowie, lud od wielu pokoleń żyjący pod ziemią, doszli w końcu do tego. że 
nie mogą 
już żyć na powierzchni ziemi. Przypuszczałem, że robią odzież dla tamtych i 
zaspokajają inne 
potrzeby ich życia — prawdopodobnie na zasadzie odwiecznego nawyku służenia. 
Czynią to 
tak jak koń. który nawet gdy stoi, bije kopytem, lub jak człowiek, który się 
bawi zabijaniem 
zwierząt dla sportu, ponieważ konieczność, niegdyś rzeczywista, dziś już nie 
istniejąca, 
zakorzeniła się głęboko u jego naturze. Było więc jasne, że stary porządek 
rzeczy odwrócił 
się. Ku zniewieściałym Elojom szybko zbliżała się zaczajona Nemezis*. Przed 
wiekami, przed 
tysiącami pokoleń pozbawiono bliźniego spokoju i słonecznego światła, a teraz 
bliźni ten 
powracał, ale jakże zmieniony! I oto z kolei Eloje zaczęli uczyć się starej 
lekcji; poznali na 
nowo — strach.
Przypomniało mi się nagle mięso, które widziałem w podziemnym świecie. W dziwny 
sposób pojawił się ów obraz przede mną: nie nadpłynął w potoku myśli, lecz 
wcisnął się z 
zewnątrz, jak czyjeś pytanie. Usiłowałem uprzytomnić sobie coś mgliście mi 
znajomego, lecz 
nie byłem w stanie określić, co to wówczas było.
Mały lud był bezbronny wobec grozy strachu, natomiast ja inaczej nań reagowałem. 
Przybyłem tu z naszej epoki. w której ród ludzki wkroczył w dojrzałość, kiedy 
strach już nie 
paraliżuje sił, a tajemnica straciła swą grozę. Mogłem był w końcu pomyśleć o 
obronie. 
Postanowiłem bezzwłocznie zrobić sobie broń i zbudować fortecę, gdzie mógłbym 
sypiać. 
Gdy urządzę schronienie, będę mógł spojrzeć na ten dziwny świat z otuchą, którą 
utraciłem 
dowiedziawszy się. na jakie niebezpieczeństwo byłem wystawiony co noc. Czułem, 
że nie 
będę mógł zasnąć, dopóki snu swego nie zabezpieczę przed Morlokami. Drżałem z 
odrazy na 
myśl. że już nieraz, gdym spał. musieli się we mnie wpatrywać.
Po południu wędrowałem po dolinie Tamizy, lecz nie dostrzegłem nic takiego, co 
by mi się 
wydało zabezpieczające od napaści. Wszystkie budynki i drzewa były łatwo 
dostępne dla 
Morloków, wprawnie — o ile sądzić mogłem z urządzenia ich szybów wspinających 
się w 
górę. Wówczas przyszły mi na myśl wysokie szczyty Pałacu z Zielonej Porcelany i 
blask 
wypolerowanych jego ścian. Wziąwszy zatem wieczorem Weenę na ręce jak dziecko, 
udałem 
się ku wzgórzom w kierunku południowo–zachodnim. Podług mego obliczenia 
odległość 
wynosiła siedem lub osiem mil. lecz rzeczywiście było około osiemnastu. Po raz 
pierwszy 
widziałem był tę miejscowość w czasie dżdżystego popołudnia, gdy odległości 
zwodniczo się 
zmniejszają. Na dobitkę odpadł mi obcas od jedynego buta i gwóźdź tak wbił mi 
się w 
podeszwę (wyruszyłem bowiem w podróż w wygodnych starych butach, które nosiłem 
po 
domu), iż kulałem. Było już po zachodzie słońca, gdy ujrzałem sylwetkę pałacu na 
bladożółtym niebie.
Weena była bardzo zadowolona, gdy ją zacząłem nieść, lecz po pewnym czasie 
zażądała, 
abym ją puścił na ziemię, i odtąd już biegła obok mnie, często zbaczając z 
drogi, aby zrywać 
kwiaty, którymi napychała mi kieszenie. Moje kieszenie zawsze ją intrygowały, 
lecz w końcu 
doszła do przekonania, że są to osobliwszego rodzaju wazony do kwiatów: taki 
przynajmniej 
czyniła z nich użytek. Ach, przypomniałem sobie! Zmieniając żakiet znalazłem…
Tu Podróżnik w Czasie umilkł, sięgnął ręką do kieszeni i położył na stoliku dwa 
zwiędłe 
kwiaty, podobne do bardzo dużych białych malw. Następnie ciągnął dalej opowieść:
— Gdy ziemię zaległa wieczorna cisza i gdyśmy doszli szczytem pagórków do 
dzisiejszego Wimbledonu*. Weena zmęczyła się i chciała powrócić do domu z 
szarego 
kamienia. Lecz ja wskazałem na odległe szczyty Pałacu z Zielonej Porcelany i 
starałem się jej 
dać do zrozumienia, że tam znajdziemy właśnie ucieczkę przed strachem, który ją 
dręczył.
Znacie tę wielką ciszę, jaka spada na wszystko przed zmrokiem? Nawet wiatr 
cichnie 
wtedy w drzewach. Wówczas doznaję zawsze uczucia, jak gdybym czegoś wyczekiwał. 
Niebo było jasne, wspaniałe, bez obłoków, z wyjątkiem kilku poziomych smug nisko 
na 
zachodzie. Tej nocy moje wyczekiwanie przyjęło barwę moich obaw. W ciemniejącej 
ciszy 
zmysły moje były jakby ponad miarę wyostrzone. Zdawało mi się. że wyczuwam 
próżnię w 
gruncie pod swymi stopami, że widzę Morloków. ich mrówczą krzątaninę i 
wyczekiwanie 
ciemności. W podnieceniu swym wyobrażałem sobie wówczas, że najście moje będą 
uważali 
za wypowiedzenie wojny. Po co więc porwali mój wehikuł czasu?
Tak szliśmy w milczeniu. Zmrok przeszedł powoli w noc. Zbladł jasny błękit na 
dalekim 
horyzoncie, gwiazdy zaczęły się ukazywać jedna po drugiej. Ziemię otulił mrok. w 
którym 
zaledwie majaczyły czarne sylwetki drzew. Weena uległa trwodze i zmęczeniu. 
Wziąłem ją w 
objęcia, przemawiałem i pieściłem. Gdy ciemności się wzmogły, objęła moją szyję 
i 
przymknąwszy oczy przycisnęła silnie twarz do mojego ramienia. Tak zeszliśmy po 
pochyłości y dolinę i dotarliśmy do małej rzeczki. Przebyłem ją w bród i 
znalazłem się po 
drugiej stronie doliny. Minąłem wiele domów do spania, minąłem posąg, który mógł 
przedstawiać fauna bez głowy lub coś podobnego. Rosły tu nadto wysokie akacje. 
Nie 
widziałem Morloków, lecz noc była jeszcze dosyć wczesna i nadchodziła dopiero 
godzina 
ciemności poprzedzająca wschód księżyca w ostatniej kwadrze.
Z wierzchołka najwyższego pagórka ujrzałem gęsty las rozciągający się szeroko; 
czerniał 
teraz przede mną. Zawahałem się. Na prawo, na lewo nie .widziałem końca. Czułem 
się 
zmęczony; szczególnie bolały mnie nogi. Delikatnie zsunąłem Weenę z ramion i 
usiadłem na 
trawie. Straciłem z oczu Pałac z Zielonej Porcelany i wahałem się, w którym mam 
iść 
kierunku. Patrząc w gęstwinę lasu myślałem, co też w nim się może ukrywać… 
Poprzez gęste 
sploty gałęzi nie przenikał blask gwiazd. Gdyby nawet nie było innych 
niebezpieczeństw — 
nie pozwalałem bowiem swej wyobraźni zatrzymywać się nad niebezpieczeństwami — 
były 
przecież korzenie, o które można się potknąć, były pnie drzew, o które można się 
uderzyć, a 
na domiar bardzo byłem zmęczony wzruszeniami tego dnia; postanowiłem więc nie 
narażać 
się na niebezpieczeństwa i spędzić noc na otwartym wzgórzu.
Z zadowoleniem patrzałem na uśpioną Weenę. Okryłem ją starannie żakietem i 
usiadłem 
obok niej oczekując wschodu księżyca. Na zboczu było spokojnie i pusto, lecz z 
mroków 
leśnych dolatywał chwilami szmer żywych istot. Nade mną świeciły gwiazdy, noc 
była 
bardzo pogodna. W ich migotaniu dostrzegłem jakby przyjazne współczucie. 
Wszystkie stare 
konstelacje poznikały już były z nieba; powolny ruch, nie dający się dostrzec w 
ciągu jednej 
setki pokoleń ludzkich, od dawna już poukładał je w nie znane mi zupełnie obce 
grupy. Lecz 
Droga Mleczna była, jak mi się zdawało, ciągle jeszcze takim samym spienionym 
strumieniem rozpalonych gwiazd jak niegdyś. W południowej, jak przypuszczałem, 
stronie 
nieba jaśniała bardzo silnie jakaś nie znana mi czerwona gwiazda; była nawet 
świetniejsza od 
naszego zielonego Syriusza. Wśród tych iskrzących się punktów światła jedna 
tylko jasna 
planeta lśniła przyjaźnie a wiernie, jak twarz starego przyjaciela.
Gdym tak spoglądał na gwiaździste niebo, szybko pierzchały wszystkie moje 
niepokoje, 
wszystkie troski ziemskiego życia. Myślałem o niezmierzonej odległości tych 
gwiazd i o ich 
powolnym, lecz niepowstrzymanym biegu z nieznanej przeszłości w nieznaną 
przyszłość. 
Pomyślałem o wielkim cyklu, jaki zakreśla biegun Ziemi. Zaledwie czterdzieści 
razy spełnił 
się ten cichy obrót w ciągu lat. które przeżyłem. A wszelka działalność, 
wszelkie tradycje, 
wszystkie narody, języki, literatury, dążności, nawet pamięć o człowieku takim, 
jakiego ja 
znałem, zmiecione zostały z powierzchni ziemi. Miejsce to zajęły jedynie drobne 
istoty, które 
zapomniały już o swym wysokim pochodzeniu, i owe białe stwory, które przejmowały 
mnie 
trwogą. Pomyślałem o Wielkim Strachu, jaki rozdzielał oba gatunki ludzkie, i 
zadrżawszy 
uświadomiłem sobie po raz pierwszy z całą dokładnością, jakie to mięso mogłem 
widzieć 
wówczas w podziemiu. Było to już zbyt okropne! Spojrzałem na małą Weenę, która 
spała 
obok mnie, na jej białą twarz — jak gwiazdę wśród gwiazd — i szybko odpędziłem 
złe myśli.
W ciągu długiej nocy starałem się. o ile mogłem, nie myśleć o Morlokach i dla 
zabicia 
czasu zacząłem z chaosu nowych gwiazd na niebie wybraźnią wydobywać dawne 
konstelacje. 
Całe niebo było bardzo jasne, z wyjątkiem jednego może ciemnego obłoczka. Z 
pewnością 
też zdrzemnąłem się raz i drugi. Ale w końcu moje czuwanie w ciemnościach 
skończyło się. 
Na wschodzie zjawiła się mną niby blask jakiegoś bezbarwnego ognia i wzeszedł 
księżyc w 
ostatniej fazie — cienki, ostry, biały. A niebawem zaćmiwszy księżycowe światło, 
podniósł 
się brzask, z początku blady, później coraz różowszy i cieplejszy. Nie zbliżył 
się do nas ani 
jeden Morlok. Istotnie, tej nocy nie widziałem żadnego z nich na pagórku. I w 
ufności, jaką 
przejęło mnie przebudzenie się dnia, zacząłem już uważać swe obawy za 
najzupełniej 
bezzasadne. Wstałem i uczułem ból w pięcie; noga spuchła mi w kostce (skutek 
chodzenia w 
bucie bez obcasa); usiadłem znowu, zdjąłem trzewik i odrzuciłem go od siebie. 
Obudziłem 
Weenę. Weszliśmy do lasu. teraz już zielonego i miłego, tak jak poprzednio był 
czarny i 
zastraszający. Znaleźliśmy owoce, mogliśmy się więc posilić. Wkrótce potem 
ujrzeliśmy miły 
ludek, śmiejący się i tańczący w świetle słońca, jak gdyby wcale nie było nocy w 
przyrodzie. 
I wtedy znowu pomyślałem o owym mięsie w podziemiach. Wiedziałem niezawodnie, co 
to 
było za mięso, i żal ścisnął mi serce nad tym ostatnim strumyczkiem pozostałym z 
wielkiego 
potoku ludzkości… Widocznie w długim łańcuchu wieków, gdy ród ludzki zaczął 
upadać, 
wyczerpały się Morlokom zapasy żywności. Żywili się prawdopodobnie szczurami lub 
podobnym plugastwem. Nawet obecnie człowiek jest mniej wybredny i wyłączny w 
swym 
pokarmie, niż był niegdyś, jeszcze mniej niż małpa. Odraza do mięsa ludzkiego 
widać nie jest 
wcale tak głęboko zakorzenionym instynktem. O. ci nieludzcy dziedzice ludzkości!
Starałem się spojrzeć na rzecz ze stanowiska naukowego. Byli oni. w każdym 
razie, 
bardziej od nas oddaleni i mniej ludzcy niż nasi przodkowie — ludożercy sprzed 
trzech czy 
czterech tysięcy lat. Zanikła przy tym inteligencja, która budziłaby odrazę do 
takiego stanu 
rzeczy. Czemuż więc się tak martwię? Owi Eloje to wręcz tylko bydło tuczone, 
hodowane 
przez mrówczoskrzętnych Morloków, którzy później na nie polują, oszczędzając 
młode 
potomstwo. Ale przecież obok mnie pląsała Weena!
Starałem się nie ulegać przerażeniu, jakie mnie ogarniało na myśl, że taki stan 
rzeczy jest 
surową karą za samolubstwo ludzkie. Człowiek zadowolił się życiem w wygodzie i 
dostatkach kosztem pracy bliźnich, przyjął Konieczność za hasło i wymówkę, ale z 
biegiem 
czasu Konieczność zwróciła się przeciwko niemu… Próbowałem wzbudzić w sobie 
carlyle’owską* wzgardę dla arystokracji chylącej się ku upadkowi. Było to jednak 
niemożliwe: Eloje, przy całym swoim umysłowym niedorozwoju, zachowali jednak 
zbyt 
wiele cech człowieczeństwa, aby nie mieli prawa do mego współczucia. To, na co 
patrzałem, 
nie zdołało współczucia tego zniweczyć, ale nie mogłem przecież uczestniczyć w 
ich 
poniżeniu ani w ich strachu.
Nie zdawałem sobie jasno sprawy z tego, co powinienem zrobić. Pierwszą moją 
myślą 
było zapewnić sobie bezpieczne schronienie i broń z metalu lub kamienia, jaką 
tylko udałoby 
mi się zdobyć. To była konieczność nie cierpiąca zwłoki. Spodziewałem się 
znaleźć środki do 
rozpalania ognia, by mieć jako oręż pochodnię w ręku, gdyż wiedziałem, że nic 
nie działa 
skuteczniej na Morloków. Następnie chciałem zbudować przyrząd do rozbicia 
brązowych 
drzwi pod białym sfinksem. Snuła mi się po głowie myśl o taranie. Miałem 
pewność, że 
gdybym mógł tylko dostać się tymi drzwiami do środka i nieść przed sobą zapaloną 
pochodnię, zdołałbym odszukać wehikuł czasu i umknąć z tego świata przyszłości. 
Nie 
sądziłem, aby Morlokowie mieli dość siły. by daleko uprowadzić machinę. Weenę 
postanowiłem zabrać ze sobą na ten nasz dzisiejszy świat. I snując takie zamysły 
zbliżałem 
się coraz bardziej do budynku, który obrałem w myśli na wspólne nasze 
mieszkanie.
ROZDZIAŁ VIII
Pałac z Zielonej Porcelany, do którego dotarliśmy około południa, był opuszczony 
i 
zrujnowany. W oknach pozostały tylko kawałki potłuczonych szyb. a duże tafie 
zielonej 
licówki* powypadały z zardzewiałych ram. Stal bardzo wysoko nad łąką, a gdy 
przed 
wejściem doń rzuciłem był okiem na północny wschód, ujrzałem ze zdziwieniem 
szeroko 
rozlane wody tworzące jakby zatokę w miejscu, gdzie niegdyś, jak mniemałem, 
leżało 
dzisiejsze Wandsworth lub Battersea*. Pomyślałem wtedy — nie doprowadzając 
jednak tej 
myśli do końca — co się stać mogło, co się stało z istotami żyjącymi w morzu?
Po bliższym przyjrzeniu przekonałem się. że materiał, z którego zbudowano pałac, 
był 
rzeczywiście porcelaną: na fasadzie pałacu dostrzegłem napis, złożony z nie 
znanych mi 
znaków. Pomyślałem sobie, co prawda bez wielkiego zastanowienia, że Weena pomoże 
mi go 
odczytać, lecz dowiedziałem się tylko, że nie miała najmniejszego pojęcia o 
czytaniu. Zawsze 
wydawała mi się więcej człowiekiem, niż była w istocie — może dlatego właśnie, 
że 
przywiązała się do mnie tak po człowieczemu. Za wielkimi podwojami, które były 
potrzaskane i stały przed nami otworem, ujrzeliśmy, zamiast zwykłej sali, długą 
galerię 
oświetloną za pomocą licznych okien bocznych. Pierwszy rzut oka nasunął mi myśl 
o 
muzeum. Ceglana podłoga była grubo pokryta kurzem, który podobnie zalegał szarą 
powłoką 
dziwaczny szereg najrozmaitszych przedmiotów. Pośrodku sali stało coś osobliwie 
chudego; 
była to dolna część dużego szkieletu. Poznałem po krzywych nogach, że jest to 
stworzenie 
wymarłe, podobne do Megatherium*. Czaszka i kości górnej części leżały obok w 
grubym 
pyle, a w jednym miejscu, gdzie woda deszczowa sączyła się przez otwór w dachu, 
szkielet 
był mocno podniszczony. Dalej w galerii stał znów olbrzymi baryłkowaty szkielet 
brontozaura*. Potwierdziło się zatem moje przypuszczenie, że było to muzeum. 
Odszedłszy 
na bok znalazłem pochyłe jakby półki, a starłszy grubą warstwę pyłu odkryłem 
dobrze znane 
gablotki naszych czasów. Większość z nich pewno była hermetycznie zamknięta, 
sądząc z 
doskonałego stanu przechowywanej zawartości.
Widocznie staliśmy wśród ruin jakiegoś South Kensingtonu* ostatnich czasów. Tu 
niewątpliwie znajdował się oddział paleontologiczny*, a ów zbiór wykopalisk 
musiał być 
niegdyś wspaniały. Nieunikniony proces rozkładu wszystkich tych skarbów spełniał 
się 
wprawdzie z nadzwyczajną powolnością i z nieodwołalną skutecznością, zupełne 
wyginięcie 
bakterii i grzybów odjęło mu jednak dziewięćdziesiąt dziewięć setnych jego siły 
powstrzymując zarazem na pewien czas sam proces rozkładu. Tu i ówdzie 
napotykałem 
rzadkie skamieniałości potłuczone na kawałki lub ponawlekane na trzcinki jak 
paciorki, co 
świadczyło, że mały lud zajmował się zbiorami. Niektóre gablotki zostały 
opróżnione, jak 
sądzę, przez Morloków.
Panowała wielka cisza. Gruby pył głuszył nasze kroki. Weena, która toczyła 
morskiego 
jeża po pochyłym szkle gablotki, naraz podeszła ku mnie. gdy się rozglądałem 
dookoła, 
najspokojniej wzięła mnie za rękę i odtąd już nie odstępowała ani na krok.
Z początku byłem tak zdziwiony tym starożytnym pomnikiem epoki rozumu, że nie 
pomyślałem wcale, co też mogę w nim znaleźć. Nawet myśl, która mnie gwałtownie 
zajmowała, myśl o wehikule czasu, opuściła mnie zupełnie.
Sądząc z rozmiarów. Pałac z Zielonej Porcelany zawierać musiał poza galerią 
paleontologiczną znacznie więcej zbiorów; być może galerie historyczne, a może 
nawet 
bibliotekę! Byłoby to dla mnie z uwagi na me położenie daleko ciekawsze niż ów 
widok 
prastarych, rozkładających się już okazów geologicznych. Przy dalszym badaniu 
znalazłem 
inną. krótszą, biegnącą prostopadle do pierwszej galerię, która była 
najwyraźniej poświęcona 
mineralogii, a widok bryły siarki przywiódł mi na myśl proch. Nie mogłem jednak 
znaleźć 
saletry ani też azotanów: bez wątpienia przed wiekami jeszcze uległy one 
zupełnemu 
spłukaniu. Jednakże siarka utkwiła mi w pamięci i nadała kierunek myślom. 
Niewiele mnie 
zajmowała pozostała część galerii, jakkolwiek zachowała się w najlepszym stanie 
w 
porównaniu z tym, com widział. Nie znam się na mineralogii, przeszedłem więc do 
bardzo 
zrujnowanego skrzydła, równoległego do sali, do której uszedłem był najpierw. 
Oddział ten 
był widocznie poświęcony historii naturalnej, lecz z tego, co się tu znajdowało, 
od dawna już 
chyba nic zupełnie nie dawało się rozpoznać. Pewna ilość pokurczonych i 
sczerniałych 
szczątków wypchanych zwierząt, pozsychane mumie w słojach, gdzie niegdyś był 
spirytus, 
bury proch z rozpadłych roślin: oto wszystko! Smuciło mnie to. bo bardzo byłbym 
rad poznać 
żmudne wysiłki, dzięki którym ujarzmiono przyrodę.
Następnie doszliśmy do galerii wręcz kolosalnych rozmiarów, lecz szczególnie źle 
oświetlonej; podłoga spadała tu pochyło pod niewielkim kątem w stronę 
przeciwległą do 
wejścia. W pewnych odstępach z sufitu zwieszały się białe banie, niektóre 
potłuczone lub 
rozbite. Widać sala z początku była oświetlona sztucznie. Tu czułem się już 
bardziej na 
swoim gruncie. Po obu stronach piętrzyły się olbrzymie kształty wielkich machin; 
wszystkie 
były już bardzo zardzewiałe, jedne pogruchotane, niektóre jednak prawie 
nietknięte. Jak 
wiecie, mam pewną słabość do wszelkich mechanizmów; brała mnie też chętka 
pozostać 
wśród nich dłużej, tym bardziej że większość była dla mnie zagadką i mogłem 
tylko snuć 
dalekie domysły na temat ich użyteczności. Wyobrażałem sobie, że jeżeli odgadnę 
ich 
przeznaczenie, pozyskam zaraz siłę. której będę mógł użyć przeciwko Morlokom.
Nagle podbiegła do mnie Weena — tak nagle, że aż się przestraszyłem. Gdyby nie 
ona, nie 
zauważyłbym chyba owego pochylenia podłogi*. Kraniec sali, gdzie było wejście, 
znajdował 
się bowiem nad poziomem ziemi i był oświetlony za pomocą nielicznych wąskich 
okien, 
podobnych do szpar w murze. A im dalej się szło w dół, podnoszący się poziom 
gruntu 
zasłaniał stopniowo okna i w końcu idący znajdował się w piwnicy zwanej 
„londyńskim 
podwórzem”, gdzie światło docierało już tylko przez wąski otwór u góry. Z wolna 
posuwałem 
się naprzód, dziwiąc się machinom. Byłem zanadto nimi zajęty, aby dostrzec, że 
robi się 
coraz ciemniej, i dopiero wzrastający niepokój Weeny zwrócił moją uwagę. 
Spostrzegłem 
wtedy, że galeria niknie w głębi w zupełnym mroku. Zawahałem się. po czym 
rozejrzawszy 
się dookoła zauważyłem, że na podłodze mniej jest pyłu i powierzchnia jej nie 
jest już tak 
gładka i równa jak tam wyżej. Im dalej w głąb ciemnej czeluści, tym więcej 
drobnych śladów 
stóp. W tejże chwili odniosłem wrażenie, że obecni są tu Morlokowie, ja zaś 
tracę czas na to 
akademickie badanie machin. Zdałem sobie sprawę, że jest już dobrze po południu 
i że nie 
mam dotąd ani „broni, ani schronienia, ani żadnych środków do rozniecenia” 
ognia. Przy tym 
z głębokich mroków galerii dolatywało szczególne dreptanie i takie same dziwne 
szmery, 
jakie już raz słyszałem podówczas w głębi studni.
Schwyciłem Weenę za rękę. Naraz błysnęła mi myśl i puściwszy rękę Weeny 
poszedłem 
do machiny, z której sterczał drążek czy też dźwignia podobnie jak przy 
zwrotnicach. 
Wdrapawszy się na podium i uchwyciwszy drążek oburącz, nacisnąłem go z całej 
siły. Nagle 
Weena, pozostawiona sama w środkowej części hali, zaczęła płakać. Udało mi się 
ocenić 
wytrzymałość drążka od jednego rzutu oka, bo złamał się po jednominutowym 
naciskaniu, i 
do płaczącej pośpieszyłem już z maczugą w ręku, nadto wystarczającą do rozbicia 
łba 
każdemu Morlokowi. którego bym napotkał. Gorąco pragnąłem zabijać! Myślicie 
sobie 
pewno, że to nieludzkie zabijać swych potomków. Ale ja wówczas w żaden sposób 
nie 
mogłem nic człowieczego znaleźć w tych istotach. Tylko wzgląd na Weenę, której 
nie 
chciałem opuszczać, oraz przekonanie, że jeżeli zechcę pragnienie swe zaspokoić, 
może na 
tym ucierpieć wehikuł czasu, powstrzymały mnie od zapuszczenia się w głąb 
galerii i 
zabijania tych bestii, których głosy już mnie dochodziły.
Z maczugą w jednej ręce, drugą prowadząc Weenę przeszedłem więc z tej galerii do 
innej, 
jeszcze większej, która na pierwszy rzut oka przypomniała mi kaplicę wojskową 
obwieszoną 
postrzępionymi sztandarami. Zorientowałem się jednak, że szare poszarpane 
łachmany, które 
zwisały z jednej i z drugiej strony galerii, są butwiejącymi szczątkami książek. 
Od dawna to 
wszystko gniło, rozłaziło się, rozsypywało i nie znać było już na tym żadnych 
śladów druku. 
Lecz tu i ówdzie spaczone okładki i popękane okucia metalowe dość wymownie 
opowiadały 
dzieje tego przybytku. Gdybym był literatem, metalizowałbym może na temat 
marności 
wszelkich ambicji; lecz w danych okolicznościach uderzył mnie tylko z gwałtowną 
mocą 
ogrom zmarnowanej pracy, o jakiej świadczyła ciemna otchłań butwiejącego 
papieru. Muszę 
przyznać, że w owym czasie myślałem głównie o «Spekulacjach Filozoficznych»* i o 
moich 
własnych siedemnastu pracach z optyki fizycznej.
Następnie po szerokich schodach weszliśmy do czegoś, co mogło być niegdyś 
galerią 
chemii technicznej. Tutaj miałem niemałą nadzieję poczynić użyteczne odkrycia. Z 
wyjątkiem miejsca, gdzie zapadł się był dach, galeria zachowana była w dobrym 
stanie. 
Chciwie przeglądałem każdą nie uszkodzoną gablotkę; wreszcie w jednej, 
hermetycznie 
zamkniętej, znalazłem pudełko zapałek. Skwapliwie potarłem jedną na próbę: były 
zupełnie 
dobre; nawet nie zwilgły.
— Tańcz! — krzyknąłem do Weeny w jej języku, teraz bowiem miałem już broń 
przeciwko tym strasznym istotom, których oboje takeśmy się lękali! I w tym 
opuszczonym 
muzeum, na grubym dywanie kurzu, ku wielkiemu zachwytowi Weeny uroczyście 
wykonałem coś w rodzaju wielce złożonego tańca, gwiżdżąc, o ile mogłem, wesołą 
piosenkę. 
Był to częściowo skromny kankan i taniec posuwisty, i pląsy z przysiadami (o ile 
na to 
pozwalały moje poły), i wreszcie coś własnego pomysłu — jak wiecie bowiem, 
jestem 
urodzonym wynalazcą. I myślę sobie teraz, że jak dla owego pudełka zapałek 
wymknięcie się 
zagładzie czasu w ciągu niepamiętnych lat było w najwyższym stopniu 
zadziwiające, tak dla 
mnie znowu stało się to szczęściem niewymownym. Co więcej — to już prawdziwy cud 
— 
znalazłem też coś daleko jeszcze osobliwszego, mianowicie — kamforę. Znajdowała 
się w 
zapieczętowanym słoiku, który przypadkowo, jak sądzę, był rzeczywiście 
hermetycznie 
zamknięty. Z początku sądziłem, że jest to wosk parafinowy, i rozbiłem szkło. 
Lecz zapach 
kamfory nie dopuszczał pomyłki. Wśród powszechnego zniszczenia udało się materii 
lotnej 
przetrwać może całe tysiące wieków. Przypomniało mi to widziane niegdyś 
malowidło sepią* 
z belemnitu* kopalnego, który chyba jeszcze przed milionem lat musiał zamrzeć, 
aby się 
ostatecznie zamienić w skamielinę kopalną. Już miałem kamforę porzucić, gdy 
przypomniałem sobie, że jest to łatwo palne ciało, które płonie dobrym, jasnym 
płomieniem i 
jest zatem wyborną świecą. Włożyłem więc kamforę do kieszeni. Nie znajdowałem 
jednak 
materiałów wybuchowych ani żadnych środków do wyłamania brązowych drzwi. 
Dotychczas 
ów stalowy drąg był najużyteczniejszym przedmiotem, jaki znalazłem. Niemniej 
jednak 
opuściłem galerię pokrzepiony na duchu.
Nie zdołam wam opowiedzieć wszystkiego, co mi się wydarzyło w ciągu tego 
długiego 
popołudnia. Trzeba by dużego wysiłku pamięci, aby przypomnieć sobie kolejno to. 
co się 
widziało i przeżyło. Pamiętam długą galerię zardzewiałej broni; pamiętam, jak 
wahałem się 
pomiędzy drążkiem, który już miałem, a siekiera czy też mieczem. Nie mogłem 
jednak zabrać 
obojga, a mój drążek żelazny wydawał mi się najlepszy na owe drzwi z brązu. Była 
również 
w muzeum wielka liczba dział, pistoletów i strzelb. Większość zmieniła się już w 
kupę rdzy. 
lecz niektóre były z jakiegoś nowego metalu i wydawały dobry dźwięk. Natomiast 
naboje i 
proch, jakie mogły tu być niegdyś, dawno już obróciły się w pył.
Jeden róg sali był zrujnowany: być może wskutek wybuchu wśród nagromadzonych 
okazów. W innym miejscu stały rzędem bożki: polinezyjskie. meksykańskie, 
greckie, fenickie 
— z każdego, jak myślę, zakątka ziemi. Tutaj, ulegając niepowstrzymanemu 
popędowi, 
napisałem swe nazwisko na nosie steatytowego* potwora z Ameryki Południowej, 
który 
szczególnie mnie zajął.
Im bliżej wieczora, tym bardziej słabło moje zainteresowanie zbiorami. 
Przechodziłem z 
jednych galerii do drugich, zakurzonych, cichych, w części zrujnowanych. Okazy w 
nich były 
już tylko kupami rdzy i lignitu*; rzadko napotykałem trochę lepiej zachowane 
eksponaty. W 
jednym miejscu znalazłem się nagle obok małego modelu kopalni i przez prosty 
przypadek 
dostrzegłem w hermetycznie zamkniętym pudełku dwa dynamitowe naboje! 
Wykrzyknąłem 
„Eureka!” i z radością rozbiłem pudełko. Potem dopiero przyszło zwątpienie. 
Zawahałem się. 
Wybrawszy następnie na przeprowadzenie doświadczenia niewielką boczną galerię, 
zrobiłem 
próbę. Nigdy nie czułem podobnego rozczarowania jak wówczas, gdym pięć, 
dziesięć, 
piętnaście minut czekał na wybuch, który nie nadchodził. Z pewnością były to 
tylko modele. 
Jestem przekonany, że gdyby było inaczej, zniszczyłbym i wysadził w sfery 
niebytu i białego 
sfinksa, i brązowe drzwi i, jak się okazało, jedyne me widoki odnalezienia 
wehikułu czasu.
Potem dopiero, jak sądzę, przeszliśmy na niewielkie wewnętrzne podwórze pałacu, 
które 
było trawnikiem, a rosły na nim trzy owocowe drzewa. Odpoczęliśmy i pokrzepili 
się. Przed 
zachodem słońca zacząłem się rozglądać w położeniu. Noc już nadciągała, a dotąd 
jeszcze nie 
znalazłem nieprzystępnego schronienia. Mało mnie to jednak niepokoiło. Miałem w 
posiadaniu swym przedmiot, który był może najlepszą bronią przeciwko Morlokom — 
zapałki! Miałem nadto w kieszeni kamforę, na wypadek gdybym potrzebował 
płomienia. 
Zdawało mi się, że najlepiej będzie spędzić noc na otwartym powietrzu pod osłoną 
ognia. Z 
rana urządzi się wyprawę po wehikuł czasu. Dotychczas jako jedyne narzędzie do 
tego celu 
miałem stalową maczugę. Obecnie jednak, w miarę zdobywania doświadczenia, 
inaczej już 
podchodziłem do owych drzwi z brązu. Dotychczas powstrzymywałem się od wyłamania 
ich 
głównie przez wzgląd na tajemnicze wnętrze. Drzwi te nie sprawiały wrażenia 
przeszkody 
bardzo silnej i spodziewałem się, że mój żelazny drąg zupełnie się nada do tego 
celu.
ROZDZIAŁ IX
Gdy wychodziliśmy z pałacu, słońce znajdowało się jeszcze nieco nad horyzontem. 
Postanowiłem dotrzeć do białego sfinksa wczesnym rankiem, a przed zmrokiem 
jeszcze 
chciałem przedrzeć się przez lasy, które mnie zatrzymały, poprzedniego dnia. 
Postanowiłem 
zajść tej nocy jak można najdalej, a roznieciwszy ogień przespać się pod jego 
osłoną. Dlatego 
też po drodze zbierałem wszelkiego rodzaju gałązki i suche trawy i zgromadziłem 
już pełne 
naręcze tego paliwa. Przy takim obciążeniu posuwałem się wolniej, niż chciałem, 
a nadto 
Weena była zmęczona. Mnie również ogarniała senność i do lasu doszliśmy dopiero 
koło 
północy. Na zboczu pagórka pokrytego zaroślami Weena chciała się zatrzymać bojąc 
się 
ciemności, lecz szczególne uczucie grożącego niebezpieczeństwa, które powinienem 
był 
uważać za znak ostrzegawczy, pognało mnie naprzód. Przez całą jedną noc i dwa 
dni wcale 
nie spałem, byłem więc rozgorączkowany i podniecony; ogarniała mnie coraz 
większa 
senność, a wraz z nią przybliżali się Morlokowie.
Gdy wahaliśmy się, czyby istotnie się nie zatrzymać, ujrzałem za sobą, na 
ciemnym tle 
krzaków, trzy pełzające postacie. Byliśmy w gęstwinie leśnej, w wysokiej trawie, 
tak iż nie 
czułem się zabezpieczony od zdradzieckiego podejścia. Na oko las nie zajmował 
nawet całej 
mili angielskiej. Gdybyśmy mogli dojść do obnażonego pagórka, pozyskalibyśmy 
bezpieczne 
stanowisko. Sądziłem, że zapałkami i kamforą będę mógł oświecać sobie drogę 
przez las. 
Oczywiście, chcąc korzystać z zapałek, musiałem wypuścić z rąk ów zdobyty opał; 
dosyć też 
niechętnie złożyłem go na ziemi. Wtedy przyszło mi do głowy, że jeżeli podpalę 
chrust, 
wprawie w ogromne zdziwienie naszych nieprzyjaciół. Później przekonałem się, jak 
straszne 
szaleństwo było w tym zamyśle; na razie wydało mi się to jednak znakomitą 
taktyką dla 
zasłonięcia odwrotu.
Nie wiem, czy pomyśleliście kiedy, jaką rzadkością jest pożar w umiarkowanym 
klimacie 
bez współudziału człowieka. Ciepło słoneczne rzadko kiedy bywa tam tak silne, 
aby mogło 
zapalić, nawet jeżeli jest zogniskowane przez krople rosy, co się niekiedy 
zdarza w stepach 
podzwrotnikowych. Piorun może opalić i zwęglić, lecz rzadko kiedy wznieca pożar 
szerzący 
płomienie. Butwiejące rośliny niekiedy rozgrzewają się od ciepła fermentacji, 
lecz również 
rzadko kiedy zajmują się płomieniem. A nadto w owej epoce upadku zapomniano już 
na 
ziemi sztuki rozniecania ognia. Czerwone języki, które zaczęły lizać naręcze 
mojego drzewa, 
były nowym przedmiotem podziwu dla Weeny.
Podbiegła do ognia, aby się nim bawić. Przypuszczam, że rzuciłaby się w 
płomienie, 
gdybym jej nie powstrzymał, ale schwyciłem ją wpół i pomimo jej oporu śmiało 
zapuściłem 
się w las. Na niewielkiej przestrzeni blask płomienia oświecał drogę. 
Obejrzawszy się za 
siebie, zauważyłem wśród krzyżujących się konarów, że od —mojego stosu płomień 
przeskoczył do przyległych krzaków i po trawie pełza już wężowata linia 
płomienia. 
Uśmiechnąłem się i skierowałem ku leśnej gęstwinie, którą miałem przed sobą. 
Było bardzo 
ciemno. Weena przytuliła się do mnie konwulsyjnie, wokół jednak panowała cisza, 
a że oczy 
moje przywykły do ciemności, widziałem dość dobrze, aby omijać gałęzie. Nad 
głowami 
mieliśmy nieprzeniknioną ciemność z wyjątkiem rzadkich szczelin, przez które 
przeświecały 
plamy błękitnego nieba. Nie zapalałem zapałek, bo nie miałem wolnych rąk. Na 
lewym 
ramieniu niosłem moją małą, w prawej ręce trzymałem stalowy drąg.
Przez pewien czas nie słyszałem nic prócz chrzęstu gałęzi pod nogami, słabego 
szmeru 
wiatru nad głową, własnego oddechu i tętna w uszach. Później usłyszałem około 
siebie 
dreptanie. Rozzłoszczony posuwałem się naprzód. Dreptanie stawało się coraz 
wyraźniejsze. 
Rozróżniałem już teraz te same dziwne dźwięki i głosy, które słyszałem już tam, 
w 
podziemnym świecie: widocznie Morlokowie usiłowali mnie osaczyć. Istotnie, 
uczułem 
nagle, że ktoś ciągnie mnie za surdut, a później za rękę. Weena zadrżała 
gwałtownie; po 
chwili ucichła zupełnie.
Był najwyższy czas, by zapalić zapałkę; lecz dla wykonania tego musiałem ciężar 
mój 
złożyć na ziemi; tak też uczyniłem, a gdy szukałem w kieszeni, u kolan moich w 
ciemności 
wywiązała się walka przy zupełnym milczeniu Weeny i osobliwszym jakby gruchaniu 
Morloków. Miękkie, drobne ręce pełzały po mym tułowiu i grzbiecie, dotykały 
nawet szyi. 
Zapałka błysła z trzaskiem. Trzymałem ją w ręku; ujrzałem białe grzbiety 
Morloków 
uciekających pomiędzy drzewami. Czym prędzej porwałem z kieszeni kawał kamfory, 
gotów 
zapalić go natychmiast, gdy już zapałka będzie się dopalać.
Spojrzałem na Weenę: leżała bez ruchu, uczepiwszy się moich nóg, z twarzą 
zwróconą ku 
ziemi. W nagłym przestrachu pochyliłem się nad nią. Zdawało się, iż ledwie 
oddycha. 
Zapaliłem kawał kamfory i cisnąłem go na ziemię, a gdy pękając palił się 
odpędzając 
Morloków i cienie, ukląkłem i podniosłem ją. Las za mną był pełen szmeru i 
zgiełku licznego 
tłumu.
Weena robiła wrażenie zemdlonej. Wziąłem ją łagodnie na ręce i podniosłem się, 
aby iść 
dalej. Wtedy poznałem straszliwą prawdę. Podczas manipulacji z zapałkami i 
Weeną, ciągle 
się obracając, utraciłem kierunek drogi i najmniejszego już nie miałem pojęcia, 
w którą stronę 
należy iść. Wiedziałem tylko, że za sobą mam Pałac z Zielonej Porcelany. Zimny 
pot mnie 
oblewał. Musiałem prędko obmyślić, co robić. Postanowiłem rozniecić ogień i 
obozować w 
tym miejscu, gdzie przystanęliśmy. Złożyłem na murawie Weenę, wciąż jeszcze 
jakby 
martwą, i pośpiesznie — jako że pierwszy kawałek kamfory już się dopalał — 
zacząłem 
zbierać gałęzie oraz suche liście. Tu i ówdzie świeciły dokoła mnie oczy 
Morloków jak 
karbunkuły.*
Kamfora zasyczała i zgasła. Potarłem zapałkę i spostrzegłem, że dwie białe 
postacie, które 
zbliżały się już do Weeny; szybko umknęły. Jedną ogień tak oślepił, że pędziła 
prosto na 
mnie; czułem, jak kości jej zachrzęściły pod uderzeniem mojej pięści. Usłyszałem 
żałosny jęk 
i upadek. Zapaliłem drugi kawałek kamfory i zacząłem zbierać paliwo. Zauważyłem 
nadzwyczajną suchość gałęzi rosnących na wzgórzu. Od czasu mego przyjazdu na 
wehikule 
czasu, czyli od tygodnia, deszcz nie padał ani razu. Zamiast przeto zbierać 
pośród drzew 
gałęzie już opadłe, zacząłem podskakiwać w górę i ściągać na dół jeszcze— żywe 
konary z 
drzew. Bardzo prędko roznieciłem dymiący ogień z zielonych gałęzi i suchego 
chrustu i 
mogłem sobie w ten sposób oszczędzić kamfory.
Wróciłem do Weeny. która leżała koło mojej stalowej maczugi. Nie żałowałem 
wysiłków, 
aby ją ocucić, lecz ona wciąż była jak martwa. Nie mogłem nawet dla własnego 
spokoju 
przekonać się, czy jeszcze oddycha.
Teraz dym szedł prosto na mnie. Pod działaniem jego ociężałem i zacząłem tracić 
siły. Na 
domiar złego powietrze było przesycone kamforą. Ognia nie potrzebowałem wcale 
zasilać 
przez jakąś godzinę. Czułem się bardzo zmęczony po trudach i usiadłem. A las 
wciąż był 
pełen usypiającego szumu, którego nie rozumiałem. Zdawało mi się, że się tylko 
co 
zdrzemnąłem, i otworzyłem oczy…
Dokoła ciemność… Morlokowie wyciągają ręce, sięgają po mnie… Odtrącając ruchliwe 
ich palce sięgnąłem do kieszeni po zapałki: przepadły! Wtedy obskoczyli mnie po 
raz drugi. 
Od razu zrozumiałem, co się stało. Spałem, ogień zgasł….
Wielka gorycz śmierci ogarnęła moją duszę. Las pełen był dymu z płonących drzew. 
Pochwycony za szyję, za włosy i ręce, staczałem się w dół. Było to niesłychanie 
okropne czuć 
na sobie w ciemności miękkie, oślizgłe dotknięcia tych istot. Czułem się jakby 
uwikłany w 
ogromną pajęczynę. Byłem zmożony: upadłem. Czułem drobne ząbki kąsające mnie w 
szyję. 
Gdy się przewróciłem, ręka moja, kiedym padał, dotknęła stalowego drąga. To mi 
dodało siły. 
Podjąłem walkę na nowo: strącałem z siebie te ludzkie szczury i, silnie ująwszy 
żelazo, 
waliłem tam, gdzie, sądziłem, znajdują się ich łby. Czułem, jak ciała i kości 
ustępują pod 
moimi ciosami. W ciągu minuty byłem już oswobodzony.
Opanowało mnie dziwne podniecenie, jakie często towarzyszy zaciętej bitwie. 
Widziałem, 
że oboje z Weeną jesteśmy zgubieni, lecz powiedziałem sobie, że Morlokowie muszą 
drogo 
zapłacić za mięso. Oparłem się o drzewo i wywijałem przed sobą stalowym drągiem. 
Cały las 
był pełen szmerów i krzyków. Upłynęła minuta. Głosy ich podnosiły się w 
najwyższym 
podnieceniu, a ruchy stawały się szybsze. Naraz nie było już żadnego wkoło mnie 
na 
odległość ramienia. Stałem wpatrując się w mrok. Wróciła mi nadzieja. Czyżby się 
przestraszyli? W jednym momencie stała się rzecz dziwna. Ciemność wyraźnie 
ustępowała. 
Niejasno zacząłem rozróżniać koło siebie białe postacie — trzech podbiegło mi 
pod nogi — i 
z niewypowiedzianym zdziwieniem spostrzegłem, że i inni biegli, płynęli 
nieustannym 
potokiem, ile rozpoznać mogłem, z tej części lasu, którą miałem już za sobą, do 
tej, która 
mnie jeszcze czekała. Plecy ich wydawały się nie białe, lecz czerwone. Gdy tak 
stałem z 
otwartymi ustami, ujrzałem małą czerwoną iskierkę. Przeleciała przez kawałek 
gwiaździstego 
nieba wśród gałęzi i znikła. Wówczas właśnie poczułem woń palącego się drzewa, 
usłyszałem 
usypiający szmer, który teraz wzrastał w głośny gwar, i zrozumiałem, skąd 
pochodziło 
czerwone światełko i dlaczego Morlokowie uciekają.
Odstąpiwszy od drzewa i spoglądając za siebie ujrzałem płomienie palącego się 
lasu za 
ciemną ścianą najbliższych drzew. Było to moje najpierwsze ognisko, które teraz 
szło za mną. 
Jednocześnie obejrzałem się szukając Weeny, ale jej już nie było. Syczenie i 
trzask poza mną. 
łoskot pękających drzew, które ogarniał płomień, pozostawiały mi mało czasu do 
namysłu. A 
mój stalowy drąg wciąż jeszcze bił, uderzał. Puściłem się za Morlokami. Nędzna 
to była rasa! 
Raz płomienie przemknęły tak szybko na prawo ode mnie, że już mnie oskrzydlały, 
musiałem 
rzucić się w lewo. W końcu jednak wydostałem się na niewielką polanę leśną i w 
tej chwili 
jakiś Morlok biegnąc na oślep natknął się na mnie, odbił się i wpadł w ogień.
Wówczas uderzył mnie widok jeszcze dzikszy, najstraszniejszy, jak sądzę, ze 
wszystkiego, 
co przeżyłem w tej przyszłej epoce świata. Cały przestwór był jasny od blasku 
ognia jak we 
dnie. Pośrodku wznosiła się wyżyna czy też pagórek pokryty kolącym głogiem. 
Dalej 
ciągnęła się odnoga płonącego lasu z wijącymi się po niej żółtymi językami, 
okalając 
przestrzeń jakby ognistym parkanem. Na pagórku stało ze trzystu czy czterystu 
Morloków, 
oślepłych od światła i żaru, biegających tu i ówdzie, wpadających na siebie. Z 
początku nie 
zdawałem sobie sprawy z ich ślepoty i w szale strachu waliłem wściekle, gdy 
zbliżali się do 
mnie, zabijając i kalecząc niejednego. Lecz gdy przyjrzałem się ruchom któregoś 
z nich, co 
pełzał pod cierniami, gdy usłyszałem ich jęki — byłem już pewny zupełnej ich 
bezradności 
wobec ognia i niedoli i na żadnego więcej ręki nie podniosłem. Chwilami któryś z 
nich 
wpadał wprost na mnie wzbudzając odrazę, która zmuszała mnie do usunięcia się na 
bok. 
Naraz płomienie przygasły i zacząłem się już obawiać, żeby mnie te nędzne istoty 
nie 
dostrzegły. Już myślałem rozpocząć walkę, aby ich pozabijać z osobna, lecz ogień 
ponownie 
zapłonął jasno, więc powstrzymałem się. Chodziłem po pagórku, na którym się 
roili; 
wymijając ich szukałem jakiegokolwiek śladu Weeny. Ale Weena znikła.
W końcu usiadłem na wierzchołku pagórka i zacząłem się przyglądać temu nie do 
uwierzenia dziwnemu tłumowi oślepłych stworzeń, które roiły się teraz w różnych 
kierunkach 
wydając dzikie krzyki, ilekroć sparzył je ogień. Kłębiące się słupy dymu 
wzbijały się w niebo, 
a na rzadkich skrawkach czerwonego sklepienia niebios, dalekich, jakby należały 
do innego 
świata, błyszczały małe gwiazdki. Dwóch lub trzech oślepionych Morloków wpadło 
na mnie; 
z dreszczem wstrętu odpędziłem ich pięściami.
Przez większą część nocy miałem wrażenie, że to, co działo się ze mną, jest 
tylko nocną 
zmorą. W złości biłem samego siebie i krzyczałem głośno, pragnąc się obudzić. 
Rzuciłem się 
na ziemię waląc w nią rękami, zrywałem się, siadałem, biegałem na wszystkie 
strony i znowu 
padałem na ziemię. Tarłem oczy błagając Boga, aby mnie rozbudził. Po trzykroć 
widziałem 
Morloków pochylających głowy jakby w agonii i wpadających w ogień. Lecz w końcu 
ponad 
nieustającą czerwienią ognia, ponad masami czarnego dymu, ponad bielejącymi i 
czerniejącymi pniami drzew, ponad zmniejszającą się wciąż liczbą tych mglistych 
postaci — 
zabłysło białe światło dnia.
Znowu zacząłem szukać śladów Weeny, lecz nic nie odnalazłem. Jasne się stało, iż 
biedne, 
drobne jej ciałko pozostawili w lesie. Nie zdołam wam opisać, jaką ulgę sprawiła 
mi myśl, że 
uniknęła złowrogiego losu, jaki ją czekał. Myśląc o tym poczułem znowu chęć 
mordowania 
tego wstrętnego a na zagładę już wydanego robactwa, które mnie opadło, lecz 
powstrzymałem się. Pagórek, jak wspominałem, był rodzajem wyspy w lesie. Z 
wierzchołka 
jego zdołałem przez mgłę dymu dostrzec Pałac z Zielonej Porcelany, a stamtąd już 
mogłem 
posłać wzrok w stronę białego sfinksa. Omijając niedobitki tych przeklętych 
stworów, które 
błąkały się jeszcze tu i ówdzie i wskutek wzmagającej się jasności dziennej 
jęczały ze strachu, 
owinąłem sobie nogi trawą i przeskakiwałem przez dymiące zgliszcza i czarne 
pnie. które 
jeszcze buchały ogniem z wnętrza, zdążając do miejsca, w którym Morlokowie 
schowali byli 
wehikuł czasu. Posuwałem się z wolna, gdyż byłem śmiertelnie znużony: kulałem, 
czułem 
przy tym wielki żal z powodu okrutnej śmierci małej Weeny. Odczuwałem ją jak 
nieszczęście, które mnie przytłaczało bezlitośnie.
Tu, w tym pokoju, do którego tak przywykłem, wydaje mi się to raczej smutnym 
snem niż 
rzeczywistą stratą. Lecz owego poranku zniknienie Weeny osamotniło mnie zupełnie 
— 
uczułem się straszliwie opuszczony. Pomyślałem o swoim domu, o tym ognisku, o 
niektórych 
z was, a wraz z tymi myślami przyszła tęsknota granicząca z bólem.
W tej wędrówce przez dymiące popioły pod jasnym niebem poranku uczyniłem był 
odkrycie. W kieszeniach spodni znalazłem jeszcze kilka zapałek bez pudełka: 
musiało 
pęknąć, zanim je zgubiłem.
ROZDZIAŁ X
Około ósmej lub dziewiątej z rana doszedłem do tej samej ławki z żółtego metalu, 
z której 
rozglądałem się był po świecie w wieczór mojego przybycia. Myślałem o pochopnych 
mych 
wnioskach tego wieczora i nie mogłem powstrzymać się od gorzkiego śmiechu ze 
swej 
łatwowierności.
Krajobraz był tak samo piękny, taka sama bujna roślinność, te same wspaniałe 
pałace i 
okazałe, dumnie, piętrzące się ruiny, ta sama srebrna rzeka płynąca wśród dwóch 
żyznych 
brzegów. Wśród drzew tu i ówdzie migały mi przed oczyma wesołe szaty pięknego 
ludu. 
Niektórzy kąpali się w tym samym miejscu, gdzie uratowałem był Weenę, i nagle 
silny ból 
odezwał się w mej duszy. Jak plamy na krajobrazie wznosiły się kopuły nad 
wejściami do 
świata podziemnego: wiedziałem już teraz, co się ukrywa pod pięknem świata 
oświecanego 
przez słońce. Ludzie pędzili dnie tak mile. jak miłe są dnie bydła w polu: jak 
bydlęta nie mieli 
nieprzyjaciół i nie dbali o żadne potrzeby; lecz czekał ich też taki sam koniec 
jak i bydlęta.
Gnębiła mnie myśl, że tak krótkotrwałe było marzenie ludzkiego rozumu, który sam 
działał na swą zgubę. Dopóty dążył bez wytchnienia do wykwintu i wygody, do 
równowagi 
społecznej, mając za cel trwałe bezpieczeństwo, aż osiągnął swe dążenie, ale 
tylko po to, aby 
w końcu ludzie doszli do tego, co ja ujrzałem! Musiał być jednak moment, kiedy 
życie i 
własność osiągnęły to absolutne bezpieczeństwo! Bogacz był spokojny o swe 
bogactwa i 
wygody, pracownik — o życie i zatrudnienie. Bez wątpienia, w tym doskonałym 
świecie nie 
było już sił nie zużytych, nie było me rozwiązanych kwestii społecznych. I oto 
nastąpił wielki 
spokój ludzkości.
Ciągła zmienność, niebezpieczeństwa i trudy wyrabiają sprężystość umysłu. Jest 
to jedno z 
praw przyrody, na które nie zwracamy uwagi. Zwierzę doskonale przystosowane do 
otoczenia 
jest też i doskonałym mechanizmem. Przyroda ucieka się do inteligencji dopiero 
wtedy, kiedy 
nawyk i instynkt już nie wystarczają. Nie ma inteligencji, gdy nie ma zmiany i 
potrzeby 
zmiany. Inteligencja bywa udziałem tylko takich zwierząt, które napotykają 
ogromną 
rozmaitość niebezpieczeństw i potrzeb.
Jak już zauważyłem, człowiek podsłoneczny stał się wątłą piękną istotą, zaś 
podziemny 
mieszkaniec jedynie uosobieniem mechanicznej pracowitości. W owej epoce idealnej 
mechanizacji zabrakło jednakże równie idealnej ciągłości, która podtrzymywałaby 
trwale ten 
stan absolutnej mechanizacji. Widocznie z biegiem czasu w owym podziemnym 
świecie 
wyczerpały się dostarczane w jakiś sposób środki żywności. Matka–Potrzeba, 
stojąca na 
uboczu przez kilka tysięcy lat, wtargnęła znowu w podziemne regiony.
Morlokówie, pozostający w ciągłej styczności z machinami wymagającymi mimo 
wszystko trochę inteligencji prócz zwykłej rutyny, zachowali w odróżnieniu od 
podsłonecznych istot prawdopodobnie więcej przedsiębiorczości niż 
człowieczeństwa.
Kiedy więc zabrakło im pożywienia, poszli za głosem pierwotnego instynktu. Taki 
był mój 
ostateczny pogląd na świat z roku 802 701. Teoria moja może być błędna, ze 
względu na 
ograniczenie „ludzkiego rozumu, ale tak się owe rzeczy przedstawiały, i tak je z 
kolei wam 
przedstawiam.
Po znojach, wzruszeniach i okropnościach minionych dni, mimo smutku, jaki 
odczuwałem, 
owo miejsce, spokojny widok i ciepłe światło słoneczne prawdziwie mi się 
uśmiechały. 
Byłem bardzo zmęczony i senny i wkrótce moje teoretyzowanie przemieniło się w 
drzemkę. 
Schwytawszy już raz siebie na spaniu, uległem senności i położywszy się na 
murawie, 
zażyłem snu długiego i pokrzepiającego.
Przebudziłem się na krótko przed zachodem słońca. Czułem już teraz, że nie dam 
się 
pochwycić Morlokom we śnie; wstałem, przeciągnąłem się i poszedłem ku białemu 
sfinksowi. W jednej ręce miałem maczugę, drugą trzymałem na zapałkach w 
kieszeni.
Teraz spotkała mnie rzecz najmniej oczekiwana. Gdym zbliżał się do piedestału 
sfinksa, 
dostrzegłem, że wejście do niego stoi otworem. Brązowe klapy zostały opuszczone 
i weszły w 
swoje rowki.
Zatrzymałem się na chwilę, wahając się, czy wejść do środka. Wewnątrz znajdowało 
się 
małe pomieszczenie, a w kącie, na wzniesieniu, stał mój wehikuł czasu. Dźwignię 
miałem w 
kieszeni. Tak więc po wszystkich moich planach oblegania białego sfinksa, 
obmyślanych z 
takim wysiłkiem — nastąpiła oto dobrowolna kapitulacja! Odrzuciłem odłamany 
kawał stali 
żałując, że na nic mi się już nie przyda.
A kiedym znalazł się u wejścia, przyszła mi do głowy nagła myśl. Przejrzałem 
bowiem 
nagle zamiary Morloków! Powstrzymując uśmiech radości wszedłem przez brązową 
ramę do 
wnętrza i stanąłem przy wehikule czasu. Z podziwem zobaczyłem, że był 
wyczyszczony i 
nasmarowany oliwą. Przypuszczałem przedtem, że Morlokówie rozebrali go na części 
starając się na chybił trafił poznać jego przeznaczenie. Gdy tak stałem i 
oglądałem wehikuł 
znajdując przyjemność w samym już dotykaniu machiny, stało się to, co 
przewidywałem. 
Brązowe tablice zasunęły się nagle i zamknęły z łoskotem wyjście z piedestału. 
Znalazłem się 
w ciemnościach — złapany w zasadzkę. Był to podstęp Morloków. Uśmiechnąłem się 
tylko 
wesoło. Posłyszałem ich szmery i śmiechy… już się do mnie zbliżali. Z zupełnym 
spokojem 
spróbowałem zapalić zapałkę. Wystarczyło tylko przymocować dźwignię i mogłem już 
zniknąć jak duch. Lecz nie zwróciłem uwagi na jedno, że był to obrzydliwy rodzaj 
zapałek, 
które zapalają się tylko przy potarciu o pudełko. Możecie więc wyobrazić sobie, 
jak prędko 
prysnął mój spokój. Małe bestie były tuż obok; oto jeden już mnie dotknął. 
Zacząłem machać 
dźwigniami na oślep i podczas tej operacji właziłem na siodło. Uczułem na sobie 
jedną rękę, 
potem drugą. Musiałem bronić dźwigni przed uporczywymi palcami i namacać zarazem 
miejsca, gdzie miałem je dopasować. W pewnej chwili omal nie wypadły mi z rąk. 
Gdy mi się 
jedna wysunęła na podłogę, musiałem walić na oślep głową w ciemnościach — 
słyszałem, jak 
zatrzeszczał łeb Morloka — by ją odzyskać. W porównaniu z walką w lesie byłem w 
dużo 
krytyczniejszym położeniu podczas tej ostatniej szarpaniny.
Wreszcie osadziłem ową dźwignię i wprawiłem machinę w ruch. Ręce, które mnie 
chwytały, nagle opadły. Ciemność zniknęła mi sprzed oczu. Znalazłem się w tym 
samym 
szarym świetle i w tym samym zgiełku, które opisałem poprzednio.
ROZDZIAŁ XI
Mówiłem wam już o odurzeniu i mdłościach, jakie towarzyszą podróży w czasie. W 
drodze powrotnej nie siedziałem już w siodle jak należy, tylko przycupnąłem 
niepewnie na 
boku. Przez czas, którego określić nie zdołam, byłem jakby przykuty do machiny, 
która 
chwiała się i wirowała w biegu. Było mi wszystko jedno, dokąd jadę, a gdy 
nareszcie 
przemogłem się. by spojrzeć na tarcze zegarów, zdziwiłem się, że tak już daleko 
zajechałem. 
Jedna tarcza pokazuje dnie, inna tysiące dni, inna miliony i wreszcie tysiące 
milionów. I oto, 
zamiast przesunąć dźwignie w odwrotnym kierunku, posunąłem je naprzód, a gdy 
spojrzałem 
na wskazówki, zauważyłem, że ta, która pokazuje tysiące, biegnie w przyszłość 
tak szybko, 
jak wskazówka sekundnika w zegarku.
Gdy się tak posuwałem naprzód, szczególna zmiana zapanowała wśród otaczających 
mnie 
zjawisk. Falująca szarzyzna ściemniała i chociaż pędziłem dalej jak szalony, 
świadczące o 
malejącej szybkości migotanie przemijających dni i nocy stawało się z wolna 
coraz 
wyraźniejsze. Z początku wprawiło mnie to w duży kłopot. Zmiany kolejne dnia i 
nocy 
przechodziły coraz powolniej, podobnie też zwalniał się bieg słońca po 
sklepieniu niebios, w 
końcu zdawało się to trwać wieki i nad ziemią zapanował półmrok przerywany 
niekiedy 
blaskiem lecącej komety. Pręga światła wskazująca bieg słońca znikła już dawno, 
słońce 
bowiem przestało zachodzić: podnosiło się tylko i opadało na zachodzie, a z 
każdym 
opadnięciem stawało się większe i czerwieńsze. Zniknął też księżyc. Gwiazdy 
sunęły coraz 
powolniej, zamieniając się w płonące punkty światła. Wreszcie, na chwilę przed 
moim 
zatrzymaniem się, słońce, czerwone i ogromne, stanęło na poziomie bez ruchu, 
zdrętwiałe, jak 
wielka kopuła grzejąca tylko posępnym żarem, chwilami—na wet zupełnie już 
gasnąca. 
Zdarzało się, że na moment rozbłysło świetnie, lecz potem znowu przybrało 
posępną 
purpurową barwę. Z owego zaniku wschodów i zachodów słońca wysnułem wniosek, że 
skończył się już na zawsze ruch Ziemi wokół swej osi. Zwróciwszy się jedną 
stroną ku 
Słońcu Ziemia zastygła w spokoju, podobnie jak dziś zwrócony jest ku niej 
Księżyc. Bardzo 
ostrożnie, pamiętając, jakem się wywrócił, zacząłem hamować ruch. Wskazówki 
zwalniały 
biegu; wskazówka tysięcy stanęła, a dzienna przestała być mgiełką na tarczy. 
Poruszała się 
coraz wolniej i zobaczyłem oto zarysy opustoszałego wybrzeża.
Zatrzymałem się spokojnie, usiadłem na machinie i rozejrzałem się dokoła. Niebo 
utraciło 
barwę błękitną. Północny wschód był atramentowe czarny, a w czerni tej świeciły 
jednostajnie jasne, blade gwiazdy. Nad sobą miałem ciemnoczerwone bezgwiezdne 
niebo, 
jaśniejsze na południowym wschodzie od skrzącego się szkarłatu; legła tam bowiem 
przecięta 
przez horyzont olbrzymia kula słońca, czerwona i nieruchoma. Skały wokół mnie 
miały kolor 
ciemnoczerwony, a jedynym śladem życia, jaki mogłem dostrzec, była ciemna 
zieloność 
pokrywająca zbocza od południowego wschodu. Była to ta sama posępna barwa, jaką 
mają 
leśne mchy lub porosty w grotach, słowem, rośliny, które rosną w stałym 
półmroku.
Machina zatrzymała się na pochyłym brzegu. Morze rozciągało się na południowy 
zachód 
aż ku krańcom jaskrawo oświetlonej części widnokręgu, pod bladym sklepieniem 
niebios. Nie 
było grzywaczy ani fal, bo nie powiewał najlżejszy nawet wietrzyk. Słabe tylko, 
ociężale 
tętno, podobne do delikatnego oddechu, wzdymało oleistą taflę świadcząc, że 
wieczyste 
morze jeszcze porusza się i żyje. Wzdłuż obmywanego przez wodę brzegu ciągnęła 
się gruba 
warstwa soli — różowa na tle ciemnego nieba. Czułem ucisk w głowie; zauważyłem, 
że 
oddycham znacznie szybciej. Przypomniało mi to moją jedyną wycieczkę górską, z 
czego 
wnoszę, że powietrze było bardziej rozrzedzone niż obecnie.
Ponad pustym brzegiem usłyszałem rozdzierający krzyk i zobaczyłem coś na kształt 
białego dużego motyla, krążącego po niebie i znikającego za niewysokimi 
wzgórzami. Krzyk 
tego stworzenia był tak smutny, że mimo woli zadrżałem i silnie chwyciłem się 
machiny. 
Rozglądając się wkoło zauważyłem, że to, co brałem za czerwoną skałę, zbliża się 
z wolna ku 
mnie. Wtedy spostrzegłem, że był to ohydny stwór, podobny do kraba. Wyobraźcie 
sobie 
kraba tej wielkości, co tamten stół, z licznymi nogami poruszającymi się z wolna 
i niepewnie, 
z olbrzymimi kleszczami w ustawicznym ruchu, z długimi wąsami podobnymi do 
biczów, 
drgającymi wciąż i macającymi, i wreszcie z oczyma na słupkach, iskrzącymi się 
po obu 
stronach metalowego czoła! Grzbiet miał pomarszczony i sfałdowany, a zdobiły go 
nierówne 
garby, tu i ówdzie upstrzone zielonawą inkrustacją. Widziałem, jak macki potwora 
— 
wystające z przedziwnej paszczy — poruszały się podczas ruchu i dotykały ziemi. 
Wpatrzony 
w przerażające zjawisko, które sunęło ku mnie. uczułem naraz swędzenie na 
policzku, jak 
gdyby usiadła na nim mucha. Odpędziłem natręta ruchem ręki. lecz po chwili 
powrócił on 
jednak, gdyż natychmiast uczułem znowu dotkniecie na uchu. Sięgnąłem ręką i 
pochwyciłem 
coś podobnego do nitki, co szybko wyrwało mi się z dłoni. Odwróciłem się w 
strasznym 
udręczeniu i spostrzegłem, że pochwyciłem wąs innego kolosalnego kraba, który 
był tuż za 
mną. Jego złośliwe oczy poruszały się na słupkach, paszcza otwierała się z 
apetytem, a 
podniesione w górę olbrzymie kleszcze, pokryte śluzem roślinnym, już mnie 
chwytały. W 
jednej chwili oparłem rękę na dźwigni i pomiędzy tymi stworami a sobą zostawiłem 
miesiące. 
Znalazłem się jednak znowu na tym samym brzegu i ujrzałem znowu te same kraby, 
jak tylko 
zatrzymałem wehikuł. Pełzały już teraz całymi tuzinami, w mrocznym świetle, po 
zielonych 
płachtach roślinności.
Nie zdołam opisać owego widoku straszliwego spustoszenia, jakie zawisło nad 
światem. 
Czerwone niebo na wschodzie, ciemność na północy, martwe słone morze, skalisty 
brzeg 
rojący się od strasznych pełzających potworów, jednostajna, jadowita zieleń 
roślin podobnych 
do porostów, rozrzedzone powietrze, które drażniło płuca — wszystko to składało 
się na 
przerażającą całość. Przesunąłem się o tysiące lat i ciągle jeszcze widziałem to 
samo 
czerwone słońce — trochę tylko większe, trochę ciemniejsze — to samo umierające 
morze, to 
samo chłodne powietrze, ten sam rój skorupiaków pełzających wśród zielonych 
porostów i 
czerwonych skał. A na niebie zachodnim ujrzałem blady łuk, podobny do sierpa 
księżyca.
Tak podróżowałem, zatrzymując się w wielkich odstępach czasu, przeskakując po 
tysiąc i 
więcej lat, pchany naprzód żądzą zbadania tajemniczego losu Ziemi, wpatrując się 
ze 
szczególnym oczarowaniem, jak na zachodzie rośnie coraz większe i posępniejsze 
Słońce — 
jak na starej Ziemi opada fala życia. Wreszcie, w więcej niż trzydzieści 
milionów lat od 
dzisiejszych czasów, ogromna, do czerwoności rozżarzona kopuła Słońca zajmowała 
już 
blisko dziesiątą część nieba. Zatrzymałem się raz jeszcze, bo znikła już była 
rojąca się masa 
krabów, a czerwony brzeg wyglądał jakby zupełnie wymarły z wyjątkiem 
bladozielonych 
mchów i porostów. Teraz były na nim tylko białe plamy. Przejęło mnie ostre 
zimno. Rzadkie 
zrazu białe płatki spadały bez przerwy na ziemię. Na północnym wschodzie w 
świetle gwiazd 
błyszczały pod ciemnym niebem śniegi, a falująca linia pagórków miała barwę 
różową. Samo 
wybrzeże skute było lodem, który gromadził się tu masami, ale właściwy obszar 
słonego, 
krwawo zabarwionego oceanu w wiecznym zachodzie słońca był ciągle jeszcze wolny 
od 
lodu.
Rozglądałem się dokoła, szukając śladów życia zwierzęcego — jakaś nieokreślona 
trwoga 
ciągle trzymała mnie na siodle machiny — lecz ani na ziemi i niebie, ani na 
morzu nie 
dostrzegłem nic, co by choć drgnęło. Jedynie zielona opona skał świadczyła, że 
życie jeszcze 
nie wygasło. Na morzu pokazała się oto mielizna, a woda cofnęła od brzegu. 
Zdawało mi się, 
że widzę jakiś ciemny przedmiot pełzający po ławicy, ale kiedy zacząłem mu się 
przyglądać, 
przestał się poruszać. Myślałem, że mylą mnie oczy, czarny zaś przedmiot jest 
tylko skałą. 
Gwiazdy na niebie błyszczały bardzo silnie i zdawało się, że z lekka na mnie 
mrugają.
Nagle zauważyłem, że od zachodu kulisty zrąb słońca uległ zmianie — a na 
wypukłości 
tworzy się jakby ciemna zatoka, która rośnie w mych oczach. Przez minutę 
wpatrywałem się 
w ciemność, zachodzącą na światło dzienne, i doszedłem do wniosku, że albo 
zaczyna się 
zaćmienie Księżyca, albo też planeta Merkury przechodzi przez słoneczną tarczę. 
Z początku 
wziąłem oczywiście zasłaniające ciało za Księżyc; lecz wiele powodów przemawia 
za tym, że 
zjawisko, na które patrzyłem, było przejściem jakiejś planety poruszającej się 
bardzo blisko 
Ziemi.
Zapadała szybko ciemność, od wschodu zaczął dąć w gwałtownych podmuchach zimny 
wiatr, a w powietrzu było coraz więcej białych płatków. Od brzegu po przejściu 
słabej fali 
dolatywał szmer. Pomijając te dźwięki, nie drgające już wcale życiem, świat był 
cichy. 
Cichy? Trudno byłoby jednak opisać tę ciszę. Głosy ludzkie, ryk bydła, wrzaski 
ptaków, 
brzęczenie owadów, szmery, które składają się na tło naszego życia — wszystko to 
już dawno 
przeminęło. Teraz, gdy ciemności się zwiększyły, wirujące płatki zaczęły spadać 
w większej 
ilości, tańcząc mi przed oczyma, a zimne już powietrze oziębiło się jeszcze 
bardziej. W końcu 
białe szczyty dalekich wzgórz zaczęły kolejno znikać w mroku. Powiew idący od 
morza 
przemienił się w wyjącą wichurę. Widziałem, jak czarny, środkowy cień zaćmienia 
pędzi na 
mnie. W chwile później patrzyłem już tylko w blade gwiazdy, wszystko skryło się 
w 
bezdennym mroku. Niebo było już zupełnie czarne.
Przeraziła mnie ta ciemność. Uczułem przejmujący mnie do szpiku kości chłód. 
Oddychanie sprawiało ból. Drżałem cały i czułem, jak mnie ogarniają śmiertelne 
mdłości. Jak 
czerwony łuk na niebie pokazał się wreszcie brzeg słońca. Zszedłem z machiny, 
aby 
odpocząć. W głowie mi się kręciło, byłem niezdolny do podróży z powrotem.
Gdy stałem tak odurzony i słaby, dostrzegłem ruch na mieliźnie. Teraz już nie 
można było 
się pomylić: coś poruszało się wśród czerwonych wód morza. Jakiś okrągły 
kształt, wielkości 
piłki, może nieco większy. Czułki potwora zwisały na dół; barwę miał 
najwyraźniej czarną na 
tle krwistej wody i podskakiwał co chwila. Czułem, że mdleję. Lecz straszna 
obawa na samą 
myśl, iż mogę lec bez pomocy w tym dalekim, złowrogim zmierzchu, użyczyła mi sił 
do 
wdrapania się na siodło.
ROZDZIAŁ XII
I tak oto powróciłem. Przez dłuższy czas tkwiłem w siodle bez czucia. Znowu 
nastąpiła 
błyskająca kolejność dni i nocy. znowu słońce przybrało barwę żółtą, a niebo — 
błękitną. 
Oddychałem swobodniej. Zmienne zarysy lądów podnosiły się i opadały. Wskazówki 
na 
tarczach obracały się wstecz. Wreszcie ujrzałem znów owe mroczne cienie domów, 
znamiona 
chylącej się ku upadkowi ludzkości. I one uległy zmianom, znikły, a po nich 
nastąpiły nowe. 
Gdy wskazówka milionowa stanęła na zerze, zwolniłem bieg. Zacząłem rozpoznawać 
nasz 
styl w budownictwie, znany i swojski. Wskazówka tysięczna zatrzymała się; dnie i 
noce 
następowały po sobie coraz wolniej. W końcu wynurzyły się stare mury 
laboratorium. Z 
wolna, całkiem wolno zatrzymywałem mechanizm.
Zauważyłem pewien szczegół, który wydał mi się dziwny. Mówiłem wam, zdaje się, 
że 
gdym już wystartował w przyszłość, zanim jeszcze ruch nabrał szybkości, pani 
Watchett 
przeleciała przez pokój jak piłka. Powracając, znowu znalazłem się w tej chwili, 
kiedy 
przechodziła przez laboratorium; lecz teraz ruchy jej miały kierunek odwrotny, 
bo kiedy 
drzwi otworzyły się spokojnie, wsunęła się do laboratorium, zwrócona plecami, i 
znikła w 
tych samych drzwiach, którymi weszła była poprzednio. Na chwile przedtem zdawało 
mi się, 
że widzę Hillyera, ale przemknął on jak błyskawica.
Wówczas zatrzymałem machinę i spostrzegłem stare, ukochane me laboratorium, 
narzędzia, sprzęty — wszystko tak, jak zostawiłem. Chwiejąc się zszedłem z 
machiny i 
usiadłem na kanapce. Przez kilka minut drżałem gwałtownie.
Niebawem przyszło uspokojenie. Dokoła mnie była znowu tak jak dawniej moja 
pracownia. A może spałem tylko cały ten czas. a podróż ta była tylko snem. A 
jednak — nie! 
Wehikuł wyruszył z południowo–wschodniego kąta laboratorium, wrócił zaś na 
północny 
zachód i stanął na wprost ściany, przy której widzieliście go wtedy. To wam 
ukaże dokładną 
odległość między murawą a piedestałem białego sfinksa, w którym Morlokowie 
schowali 
machinę.
Przez czas jakiś nie mogłem zebrać myśli. Wszedłem oto przez korytarz na górę, 
kulejąc, 
bo mnie ciągle bolała pięta. Czułem, żem jest straszliwie brudny. Spostrzegłem 
«Pall Mall 
Gazette» na stoliku przy drzwiach. Znalazłem tam dzisiejszą datę, a spojrzawszy 
na regulator 
ujrzałem, że wskazuje ósmą. Słyszałem wasze głosy i brzęk talerzy. Zawahałem 
się, gdyż 
czułem się bardzo obolały i słaby. Później doleciał mnie nęcący zapach mięsa. 
Otworzyłem 
drzwi do was. Resztę już wiecie. Umyłem się, dokończyłem obiadu i teraz oto 
opowiadam 
wam moje dzieje.
— Wiem — rzekł po małej pauzie — że to wszystko wyda się wam zupełnie 
nieprawdopodobne, chociaż doprawdy jedyną niewiarygodną rzeczą jest to, że dziś 
wieczór 
znajduję się w znanym mi dobrze pokoju, że patrzę na wasze przyjazne twarze ~i 
opowiadam 
te oto dziwne przygody.
Spojrzał na Lekarza.
— Nie. Nie spodziewam się, że mi uwierzycie. Traktujcie to jako fantazję lub 
wizję 
przyszłości. Przypuśćcie, że wszystko to przyśniło mi się w pracowni, i sądźcie, 
że 
rozmyślając nad przeznaczeniem ludzkości spłodziłem w końcu tę fikcję. Bierzcie 
moje 
zapewnienia, że jest ona prawdziwa, za sztuczkę aktorską użytą dla spotęgowania 
wrażenia. 
Traktując moją wyprawę jak fantazję, co jednak o niej sądzicie?
Wziął fajkę i zaczął swoim zwyczajem uderzać nią nerwowo o żelazne pręty 
kominka. 
Nastąpiła chwila ciszy. Zatrzeszczały krzesła, zaszurały buty po dywanie. 
Odwróciłem wzrok 
od twarzy Podróżnika i rozejrzałem się po jego słuchaczach. Wszystkie twarze 
tonęły w 
ciemności, przed każdą błyszczał tylko maleńki jarzący się punkt. Lekarz 
wyglądał tak, jakby 
się wpatrywał w gospodarza. Wydawca patrzał na koniec swego cygara, szóstego z 
rzędu. 
Dziennikarz obracał w ręku zegarek. Inni, o ile pamiętam, siedzieli nieruchomo.
Wydawca wstał z westchnieniem. — Co za szkoda, że nie jest pan 
powieściopisarzem! — 
rzekł kładąc rękę na ramieniu Podróżnika w Czasie.
— Nie wierzy więc pan?
— No cóż…
— Nie spodziewałem się…
Podróżnik w Czasie zwrócił się do nas:
— Gdzie są zapałki? — spytał. Zapalił fajkę i pykając z niej mówił: — Prawdę 
rzekłszy… 
Ja sam ledwo w to wierzę… A zresztą.
W niemym pytaniu utkwił badawczy wzrok w zwiędłych białych kwiatach na stoliku, 
po 
czym odwróciwszy rękę, którą trzymał był fajkę, przyglądał się — jak zauważyłem 
— ledwo 
zagojonym bliznom na stawach palców.
Lekarz wstał, podszedł do lampy i przyjrzał się kwiatom.
— Słupkowe nieparzyste — powiedział.
Psycholog pochylił się, aby je zobaczyć z bliska, i wyciągnął rękę po kwiatek.
— Niech mnie powieszą, jeżeli nie jest już kwadrans na pierwszą! — krzyknął 
Dziennikarz. — Jak się dostaniemy do domu?
— Jest mnóstwo dorożek na stacji — rzekł Psycholog.
— Ciekawa rzecz — mówił Lekarz — nie wiem jednak dokładnie, do jakiego rzędu 
należą 
te kwiaty. Czy mogę je wziąć?
Podróżnik zawahał się, a później nagle rzekł:
— Nie.
— Skąd je masz naprawdę? — zapytał Lekarz.
Podróżnik w Czasie przyłożył rękę do głowy i mówił jak ktoś, co się stara 
powstrzymać 
uciekającą myśl.
— Włożyła mi je do kieszeni Weena, gdy podróżowałem w czasie. — Rozejrzał się po 
pokoju. — Niech mnie diabli porwą, jeżeli się to wszystko nie zdarzyło naprawdę! 
Ten pokój, 
wy i atmosfera codzienności: to za wiele na mą głowę. Czyż istotnie zbudowałem 
był wehikuł 
czasu lub choćby jego model? A może to jest tylko sen? Mówią, że życie jest 
snem. marnym 
snem niekiedy; ale tu innego stanowiska zająć niepodobna. To szaleństwo. A skąd 
biorą się 
sny? Muszę spojrzeć na machinę, jeżeli ona jeszcze jest.
Chwycił spiesznie lampę i poniósł ją przez drzwi na korytarz, oświecając drogę 
przed 
sobą. Poszliśmy za nim. W drżącym świetle lampy stała oto najwyraźniej machina, 
ciężka, 
duża, o dziwnych kształtach, zrobiona z brązu, hebanu, kości słoniowej i 
przezroczystego 
kwarcu. Była solidnie zrobiona — dotykałem bowiem prętów — na kości słoniowej 
widniały 
plamy, na dolnych częściach machiny tkwiły kawałki trawy i mchu; a jeden z 
prętów wygięty 
był zupełnie.
Podróżnik w Czasie postawił lampę na ławce i przesunął ręką po uszkodzonym 
pręcie. — 
Tak jest, w porządku — rzekł. — Opowieść, którą słyszeliście, jest prawdziwa. 
Przepraszam, 
że przyprowadziłem was tutaj, na to zimno.
Wziął lampę i w zupełnym milczeniu powróciliśmy do palarni.
Wyszedł z nami do hallu i pomógł Redaktorowi włożyć palto. Lekarz spojrzał w 
twarz 
Podróżnika i stwierdzi po pewnym wahaniu, że zapewne jest on chory wskutek 
przepracowania, na co ten roześmiał się na cały głos. Pamiętam, jak stojąc w 
otwartych 
drzwiach zawołał: — Dobranoc.
Wsiadłem do jednej dorożki z Redaktorem. Towarzysz mój mniemał, że całe 
opowiadanie 
jest tylko wspaniałą Wagą. Ja zaś nie wiedziałem zgoła, co mam o tym sądzić… 
Przygody 
były tak fantastyczne i nieprawdopodobne, opowiadanie natomiast proste i 
wzbudzające 
wiarę! Oka w nocy nie zmrużyłem myśląc wciąż o tym. Postanowiłem przyjść 
nazajutrz i 
zobaczyć się znowu z Podróżnikiem. Powiedziano mi, że jest w laboratorium, a 
ponieważ 
byłem tam jak u siebie, udałem się wprost do niego. Ale laboratorium było puste. 
Czas jakiś 
przyglądałem się wehikułowi czasu, sięgnąłem ręką i dotknąłem dźwigni. W tej 
chwili 
potężna, ociężale wyglądająca machina podskoczyła jak gałąź wstrząśnięta 
wiatrem. 
Ogromnie mnie zdziwiła jej niestatyczność i naraz przypomniałem sobie czasy 
dzieciństwa, 
kiedy mi zabraniano ruszać wielu rzeczy. Wróciłem na korytarz. Podróżnik w 
Czasie spotkał 
mnie w palarni. Wracał ze swego pokoju. Pod jedną pachą miał niewielki aparat 
fotograficzny, w drugiej trzymał tłumoczek. Uśmiechnął się, gdy mnie ujrzał, i 
podał mi 
łokieć zamiast ręki.
— Jestem strasznie zajęty — rzekł.
— Nie jestże to czasem jakaś mistyfikacja? — zapytałem. — Czyżbyś rzeczywiście 
podróżował w czasie?
— Rzeczywiście i naprawdę podróżuję — rzekł zaglądając mi szczerze w oczy. 
Zawahał 
się. Wzrok jego obiegł pokój.
— Potrzeba mi tylko pół godziny — powiedział. — Wiem, po co przyszedłeś, i 
bardzo to 
ładnie z twojej strony. Oto kilka miesięczników. Jeżeli zostaniesz na śniadaniu, 
złożę ci 
dowody tej podróży w postaci wszelkich prób i okazów. Darujesz, że cię teraz 
zostawię 
samego?
Przystałem, niezupełnie pojmując znaczenie jego słów. a on skinął tylko głową i 
wyszedł 
na korytarz.
Słyszałem, jak zatrzasnął drzwi laboratorium, rozsiadłem się w fotelu i wziąłem 
do rąk 
gazetę. ..Co on jeszcze zamierza uczynić przed śniadaniem?”
Nagle przypomniałem sobie, że mam się spotkać o tej porze z wydawcą 
Richardsonem. 
Spojrzałem na zegarek i stwierdziłem, że ledwie zdążę stawić się na czas. 
Wstałem i 
pobiegłem na korytarz, aby powiedzieć o tym Podróżnikowi. Gdy ujmowałem klamkę, 
usłyszałem dziwnie urwany okrzyk, a także szczęk i łoskot. Kiedy otworzyłem 
drzwi, owionął 
mnie wiatr i usłyszałem brzęk szkła spadającego na podłogę. Podróżnika nie było. 
Przez 
chwilę widziałem tylko mglistą, niewyraźną postać. Siedziała wśród wirującej 
masy, ciemnej, 
a błyszczącej jak metal. Postać ta była tak przejrzysta, że można było widzieć 
poprzez nią 
ławkę z arkuszami rysunków. Lecz gdy przetarłem oczy, zjawa zniknęła; wehikułu 
czasu 
nigdzie nie dostrzegłem. W głębi laboratorium poza tumanem wirującego kurzu nic 
więcej nie 
było, a w oknie pozostał pusty otwór po wybitej tylko co szybie.
Ogarnęło mnie niepojęte zdumienie. Wiedziałem, że stało się coś niezwykłego, 
przez 
chwilę jednak nie byłem w stanie pojąć, co też to być mogło. Gdy tak stałem 
zapatrzony, 
otworzyły się drzwi wiodące do ogrodu i ukazał się w nich służący.
Spojrzeliśmy po sobie. Zaczęły nam świtać jakieś myśli.
— Pan wyszedł tędy? — zapytałem.
— Nie, panie. Nikt tędy nie wychodził. Spodziewałem się, że go .tu zastanę.
Teraz pojąłem wszystko. Pozostałem tam jednak, narażając się na niechęć 
Richardsona, i 
czekałem na Podróżnika, na nowe opowiadanie, być może jeszcze dziwniejsze, na 
okazy i 
fotografie, jakie miał z sobą przywieźć. Sądzę jednak obecnie, że musiałbym 
chyba czekać 
tak całe życie. Podróżnik w Czasie zniknął przed trzema laty i, jak wszyscy już 
wiemy, 
dotychczas jeszcze nie wrócił.
EPILOG
Można snuć najdziwniejsze domysły. Czy on kiedykolwiek powróci? Być może dostał 
się 
w przeszłość i wpadł pomiędzy krwiożerczych, włosem porosłych dzikusów z epoki 
kamienia 
łupanego*, może się dostał w otchłanie morza epoki kredowej* lub znalazł wśród 
dziwacznych gadów, olbrzymich bestii ziemnowodnych z okresu jurajskiego*. Być 
może, iż 
teraz — jeżeli tak można powiedzieć — przechadza się po paleolitycznej* rafie 
koralowej 
nawiedzanej przez plezjozaury* lub nad samotnymi słonymi jeziorami okresu 
triasowego*… 
A może też rzucił się naprzód, w któryś z wieków najbliższych, kiedy ludzie będą 
jeszcze 
ludźmi, lecz zagadnienia naszych czasów będą już rozwiązane, a na dręczące nas 
pytania 
znajdą się odpowiedzi… Może sięgnął okresu dojrzałości rasy ludzkiej, ja bowiem 
sądzę, że 
niepodobna przypuścić, aby doba obecna, doba ostrożnych doświadczeń, 
niekompletnych 
teorii i powszechnego rozdźwięku była istotnie punktem kulminacyjnym rozwoju 
ludzkości.”
Tak przynajmniej ja sądzę. On, o ile wiem — rozprawialiśmy bowiem o tym długo 
przed 
wykończeniem wehikułu czasu — czynił mniej pocieszające przypuszczenia o 
postępie 
ludzkości i we wznoszeniu się „cywilizacji widział tylko rosnącą górę głupstw i 
błędów, która 
musi kiedyś runąć miażdżąc tych, co ją wznosili. Jeżeli nawet tak jest istotnie, 
to powinniśmy 
jednakże żyć tak, jak gdyby było inaczej. Dla mnie przyszłość jest jeszcze 
mroczna i pusta, 
jest wielką niewiadomą, na którą miejscami tylko rzuca światło niniejsza 
opowieść 
Podróżnika. Na pociechę jednak pozostały mi te dwa dziwne białe kwiaty — zeschłe 
już, 
sczerniałe, zmięte i rozsypujące się w proch; świadczą one, że nawet wtedy, 
kiedy rozum i 
siła już znikły, uczucia wdzięczności i tkliwości wzajemnej pozostały w sercu 
człowieka.
HISTORIA PANA ELVESHAMA
Spisuję mą historię, choć nie spodziewam się znaleźć wiary u czytających; 
chciałbym 
jednak przestrzec następną ofiarę, jeśli to w ogóle możliwe. Nie jest 
wykluczone, że jakiś 
inny młodzieniec odniesie korzyść z mojego nieszczęścia. Bo dla mnie — wiem 
dobrze! — 
nie ma już nadziei, a nawet w pewnym sensie gotów jestem przyjąć to, co ma 
nastąpić.
Nazywam się Edward Jerzy Eden. Urodziłem się w Trentham, w hrabstwie Stafford. 
Mój 
ojciec był ogrodnikiem. Jako trzyletnie dziecko straciłem matkę, ojca zaś — gdy 
miałem lat 
pięć. Adoptował mnie wuj, Jerzy Eden. Ten dobrze znany w Birmingham rzutki 
dziennikarz 
był kawalerem i samoukiem. Nie skąpił pieniędzy na moje wykształcenie, pobudzał 
we mnie 
ambitną chęć zdobycia pozycji w świecie, a w chwili śmierci — przed czterema 
laty — 
pozostawił mi cały swój majątek, wynoszący — po odliczeniu wszystkich podatków i 
kosztów — około pięciuset funtów. Miałem wtedy lat osiemnaście. W testamencie 
wuj radził 
mi przeznaczyć te pieniądze na dalszą naukę. Już poprzednio postanowiłem obrać 
zawód 
lekarza i dzięki hojności zmarłego oraz szczęściu przy ubieganiu się o 
stypendium zostałem 
studentem medycyny na Uniwersytecie Londyńskim. W czasie gdy rozpoczyna się moja 
opowieść, mieszkałem przy University Street, pod numerem 11a, w pokoiku na 
poddaszu, 
nędznie umeblowanym i pełnym przeciągów, z oknami wychodzącymi na tyły zabudowań 
Shoolbreda. Pokój ten służył mi zarówno do pracy, jak do nocnego spoczynku, nie 
mogłem 
bowiem wydać ani jednego szylinga bez koniecznej potrzeby.
Odnosiłem właśnie podarte buty do szewca, kiedy po raz pierwszy spotkałem się z 
niewysokim starcem o pożółkłej twarzy, z którym tak nierozerwalnie sprzęgły się 
moje losy.
W chwili, gdy otwierałem drzwi, stał na skraju chodnika, wpatrując się niepewnie 
w numer 
mego domu. Jego oczy — szare oczy bez blasku w obwódce zaczerwienionych powiek — 
spoczęły na mojej twarzy i natychmiast zmarszczki na obliczu starca ułożyły się 
w przyjazny 
uśmiech.
— Zjawia się pan w samą porę — rzekł. — Zapomniałem numeru pańskiego mieszkania. 
Jak się pan miewa, panie Eden?
Zaskoczył mnie jego poufały ton, gdyż nigdy przedtem, nie widziałem tego 
człowieka. 
Było mi trochę nieprzyjemnie, że mnie przyłapał z butami pod pachą. Dostrzegł 
moje 
zakłopotanie.
— Zastanawia się pan, kim, u licha, jestem? Przyjacielem, proszę mi wierzyć. 
Widywałem 
już pana nieraz, choć pan mnie nie zauważał. Czy moglibyśmy tu gdzieś 
porozmawiać ?
Zawahałem się. Mój nędzny pokoik na poddaszu nie każdemu należało prezentować.
— Przejdźmy się kawałek — zaproponowałem. — Okoliczności, niestety… — i 
uczyniłem ręką gest, który wyjaśnił rzecz całą, nim zacząłem o niej mówić.
— Ach, tak — rzekł starzec rozglądając się w prawo i lewo. — Pospacerować? Dokąd 
pójdziemy? — Cisnąłem buty na korytarz. — Niech pan posłucha — rzucił nagle. — 
Proszę 
zjeść ze mną obiad, panie Eden. Jestem już stary, bardzo stary, nie umiem mówić 
jasno, a 
wśród hałasu ulicznego mój słaby głos…
Tak perswadując położył mi na ramieniu kościstą i nieco drżącą dłoń. Byłem 
jeszcze tak 
młody, że wypadało przyjąć zaproszenie od starszego pana. Jednakże nie sprawiło 
mi ono 
przyjemności.
— Wolałbym… — zacząłem.
— Ale ja wolałbym… — podchwycił — a ze względu na moje siwe włosy z pewnością 
należy mi się trochę uprzejmości.
Uległem więc i poszedłem z nim. Zabrał mnie do eleganckiej restauracji; szedłem 
wolno, 
dostosowując się do jego kroków. Podczas obiadu — tak wykwintnego, że podobnego 
nigdy 
nie jadłem — nie zdołałem dowiedzieć się, dlaczego tu przyszliśmy, ale za to 
miałem 
możność lepiej mu się przyjrzeć. Starannie ogolona twarz staruszka była chuda i 
pomarszczona, zwiędłe wargi odsłaniały sztuczne zęby, głowę zaś porastały z 
rzadka siwe i 
nieco zbyt długie włosy. Wydawał rai się niski — ale prawdę mówiąc, wszyscy 
ludzie na ogół 
wydawali mi się niscy. Ramiona miał spadziste, pochylone do przodu. Gdy się w 
niego 
bacznie wpatrywałem, nie mogło ujść mojej uwagi, że i on mnie obserwuje: oczy 
jego 
mierzyły mnie z łakomym jakimś błyskiem, przebiegając od szerokich ramion do 
opalonych 
dłoni i z powrotem — aż do pełnej piegów twarzy.
— A teraz — odezwał się, gdy zapaliliśmy papierosy — pora przystąpić do 
interesu. 
Muszę wyznać panu, że jestem starym, bardzo już starym człowiekiem — tu przerwał 
na 
chwilę. — Tak się złożyło, że posiadam pieniądze i wkrótce nie będą mi już 
potrzebne, a nie 
mam dziecka, któremu mógłbym je pozostawić.
Pomyślałem sobie, że może próbuje zdobyć podstępem moje zaufanie, i postanowiłem 
mieć się na baczności, by nie stracić tego, co jeszcze pozostało z pięciuset 
funtów. Począł się 
rozwodzić na temat swej samotności i kłopotów, jakie ma ze znalezieniem 
właściwego 
przeznaczenia dla swych pieniędzy.
— Rozważałem już różne projekty, myślałem o dobroczynności, rozmaitych 
instytucjach, 
stypendiach, bibliotekach i w końcu doszedłem do wniosku — wpił we mnie wzrok — 
że 
wyszukam jakiegoś ambitnego, uczciwego a biednego młodzieńca o zdrowym ciele i 
zdrowej 
duszy i, krótko mówiąc, uczynię go swym dziedzicem, oddam mu wszystko, co 
posiadam… 
Oddam mu wszystko, co posiadam — powtórzył. — W jednej więc chwili wzniesie się 
on 
ponad troski i walki, wśród których rozwijał dotychczas swe zamiłowania; uzyska 
wolność, 
otworzą się przed nim szerokie możliwości.
Starałem się zachować obojętność. Z oczywistą obłudą rzekłem:
— I aby znaleźć tę osobę, potrzebuje pan mojej pomocy?
Uśmiechnął się i rzucił mi spojrzenie sponad papierosa, a ja roześmiałem się 
widząc, że nie 
zwiodą go pozory.
— Cóż za przyszłość czeka tego młodzieńca! — mówił. — Żal mnie ogarnia na myśl, 
że ja 
zbierałem, aby kto inny mógł wydawać. Ale są, naturalnie, pewne warunki, pewne 
zobowiązania. Mój wybraniec będzie na przykład musiał przyjąć moje nazwisko. Nie 
można 
przecież oczekiwać, że otrzyma się wszystko i nie da nic w zamian. Nim go 
uczynię 
spadkobiercą, chcę szczegółowo poznać jego życie. Musi być zdrów. Chcę wiedzieć, 
co 
pozostawili mu w spadku przodkowie, na co zmarli jego rodzice, muszę dokładnie 
poznać 
jego obyczaje.
Te słowa ochłodziły nieco gratulacje, jakie już sobie w cichości ducha 
składałem.
— Czy mam to rozumieć — odezwałem się — że ja?…
— Tak — odparł gwałtownie. — Tak. Pan.
Nie odrzekłem nic. Imaginacja moja rozigrała się. a wrodzony sceptycyzm nie 
zdołał 
pohamować jej wzlotów. Nie czułem jednak wcale wdzięczności. Nie wiedziałem, co 
powiedzieć i jak powiedzieć.
— Ale dlaczego właśnie ja? — spytałem w końcu.
Wyjaśnił, że chce pozostawić swe pieniądze człowiekowi, co do którego mógłby 
mieć 
zupełną pewność — o ile w ogóle można mieć taką pewność! — że jest zdrów i 
kieruje się 
zasadami honoru, a profesor Hashar postawił mnie kiedyś za wzór młodzieńca 
zdrowego pod 
względem fizycznym, moralnym i umysłowym.
Tak wyglądało moje pierwsze spotkanie ze starcem: Otaczał się wielką tajemnicą. 
Oznajmił, że nie wyjawi mi na razie swego nazwiska, a gdy odpowiedziałem na 
kilka jego 
pytań, rozstał się ze mną u drzwi restauracji. Zauważyłem, że płacąc za obiad 
wyciągnął z 
kieszeni garść złotych monet. Zdumiewało mnie, że taki nacisk kładzie na kwestię 
mego 
zdrowia. Stosując się do umowy z nim, tego samego dnia złożyłem podanie do 
Towarzystwa 
Ubezpieczeń o ubezpieczenie mego życia na wysoką stawkę i w ciągu następnego 
tygodnia 
zostałem gruntownie przebadany przez lekarzy będących rzeczoznawcami tego 
Towarzystwa. 
Nie zadowolił się tym jednak i zażądał jeszcze opinii sławnego doktora 
Hendersona. Dopiero 
przed. samymi Zielonymi Świątkami, w piątek, starzec zdobył się na decyzję. 
Wieczorem 
tego dnia — dochodziła już dziewiąta, a ja wkuwałem właśnie wzory chemiczne 
przygotowując się do wstępnych egzaminów — zawołał mnie. Stał w korytarzu, pod 
rzucającą słaby blask lampą gazową, a twarz jego była jakąś dziwną grą cieni. 
Odniosłem 
wrażenie, że przygarbił się jeszcze od czasu naszej pierwszej rozmowy i policzki 
jego 
bardziej się zapadły. Głos mu drżał ze „wzruszenia.
— Wszystko w porządku, panie Eden — powiedział. — Wszystko w zupełnym porządku. 
W tym wielkim dniu musi pan zjeść ze mną kolację, aby uczcić swój sukces — tu 
przerwał 
mu kaszel. — Nie będzie pan nawet musiał długo czekać — dodał i jedną kościstą 
ręką 
przesunął chusteczką po wargach, a drugą chwycił moją dłoń. — Na pewno nie 
będzie pan 
musiał długo czekać.
Wyszliśmy z domu i wsiedli do dorożki. Żywo staje mi w wyobraźni każdy szczegół 
przejażdżki, kontrast gazowych, naftowych i elektrycznych świateł, tłumy ludzi 
na ulicach, 
restauracja przy Regent Street, do której weszliśmy, wspaniały obiad, jaki nam 
podano. Z 
początku byłem nieco onieśmielony spojrzeniami, jakie eleganccy kelnerzy rzucali 
na mój 
ubogi strój, a zażenowanie moje powiększyły jeszcze kłopoty z pestkami oliwek. 
Później 
jednak, pod wpływem szampana krew poczęła mi żywiej krążyć i wróciła pewność 
siebie. 
Starzec mówił najpierw o sobie. Już w dorożce wyjawił mi swoje nazwisko. Miałem 
przed 
sobą Egberta Elveshama, uczonego, o którym słyszałem w szkole od najmłodszych 
lat. 
Wydawało mi się wprost nie do pojęcia, że mędrzec, którego intelekt od tak dawna 
kształtował moje myśli, ów ideał, sława i siedzący przede mną zgrzybiały, 
niepozorny starzec 
— to jedno! Przekonany jestem, że podobnego uczucia zawodu doznaje każdy 
młodzieniec, 
znalazłszy się niespodzianie wśród sławnych ludzi. Starzec mówił o tym, jak 
wspaniała 
przyszłość odsłoni się przede mną, gdy zgaśnie wątły płomyk jego życia. Mówił o 
swych 
domach, prawach na książki, inwestycjach. Nigdy nie przypuszczałem, że uczeni 
mogą być aż 
tak bogaci. Z zazdrością przyglądał się, jak jadłem i piłem.
— Cóż to za rozmach życiowy — zauważył, a potem dodał z westchnieniem, które 
wydało 
mi się westchnieniem ulgi: — Już niedługo.
— No tak — mówiłem, a w głowie szumiało mi wino — mam przyszłość przed sobą, 
całkiem, zdaje się, nęcącą dzięki panu. Zostaję zaszczycony pańskim nazwiskiem. 
Ale pan ma 
za sobą przeszłość, a taka przeszłość warta jest całej mojej przyszłości.
Potrząsnął głową i uśmiechnął się ze smutną nieco wdzięcznością za tak pochlebne 
słowa.
— Pańskiej przyszłości? — powtórzył. — Czyż doprawdy zgodziłby się pan na taką 
zamianę?
Zbliżył się kelner z trunkami.
— Nie oponował pan przeciw przyjęciu mego nazwiska, zajęciu mojej pozycji, ale 
czy 
doprawdy przyjąłby pan dobrowolnie moje lata?
— Wraz z pana osiągnięciami — odpowiedziałem rycersko.
Uśmiechnął się ponownie.
— Likier dla nas obu — powiedział kelnerowi i poświęcił swą uwagę małej 
papierowej 
paczuszce wyjętej z kieszeni. — Ta godzina — rzekł — ta poobiednia godzina to 
czas mało 
ważnych spraw. Oto źdźbło mojej nie opublikowanej mądrości. — Trzęsącymi się, 
pożółkłymi palcami rozwinął pakiecik i pokazał znajdującą się w papierku 
odrobinę 
różowego proszku. — To… — powiedział. — Niechaj pan sam zgadnie, co to jest. Ale 
jeśli 
dosypać bodaj szczyptę tego proszku do likieru, otrzyma się boski napój.
Wielkie szare oczy starca wpatrywały się we mnie z niepojętym jakimś wyrazem.
Doznałem niemałego wstrząsu widząc, że sławny profesor zaprząta mój umysł troską 
o 
smak trunku. Jednakże udawałem zainteresowanie dla jego słabostki, byłem bowiem 
tak 
pijany, że nietrudno mi przyszło zdobyć się na pochlebstwo.
Wsypał po połowie proszku do dwu małych kieliszków, po czym podniósł się z 
krzesła z 
nieoczekiwaną godnością i wyciągnął ku mnie rękę z likierem. Poszedłem za jego 
przykładem. Zabrzęczało szkło.
— Oby pan szybko objął swe dziedzictwo! — powiedział podnosząc kieliszek do ust.
— O nie! — zawołałem spiesznie. — Nie za to pijemy.
Zatrzymał rękę niemal już przy wargach. Jego spojrzenie paliło mnie.
— Długich lat! — rzekłem. Zawahał się.
— Długich lat! — powiedział i zaśmiał się krótko, gwałtownie.
Jego oczy patrzyły wprost w moje, a gdy wychylałem kieliszek, doznałem dziwnego, 
przejmującego wrażenia. Ledwo napój zwilżył mi usta, w głowie powstał straszliwy 
zamęt. 
Czułem, namacalnie czułem, jak mi się coś przesuwa w mózgu. Jazgotliwe 
brzęczenie 
rozległo się w uszach. Nie zauważyłem smaku ani aromatu napoju. Szare palące 
spojrzenie 
wypełniło moją świadomość. Wydawało się, że trwa to bez końca: przełknięcie 
likieru, zamęt 
i szum w głowie. Z podświadomości wynurzały się mgliste, dziwne obrazy 
wpółzapomnianych przeżyć i tłocząc się w nieprzytomnym wirze zapadały w 
niepamięć. 
Wreszcie starzec przerwał zaklęcie. Z nagłym, głośnym westchnieniem postawił 
kieliszek na 
stoliku.
— No i cóż? — spytał.
— Wspaniale — odrzekłem, choć nie poczułem smaku trunku. Głowa mi pękała. 
Usiadłem. Chaos ogarnął umysł. A potem widziałem wszystko jasno, w jakimś 
zmniejszeniu, 
jak gdybym oglądał świat przez wklęsłe okulary. Towarzysz mój zdradzał 
zdenerwowanie. 
Począł się śpieszyć. Wyciągnął z kieszeni zegarek i skrzywił się.
— Siedem minut po jedenastej. A jeszcze dziś wieczorem muszę… Siedem… 
dwadzieścia 
pięć… Waterloo! Muszę już iść!
Zażądał rachunku. Nie mógł dać sobie rady z paltem. Usłużni kelnerzy nadbiegli z 
pomocą. W chwilę później żegnałem się z nim stojąc przy dorożce i doznając 
dziwnego 
wrażenia, jak gdybym… jakże to wyrazić? Jak gdybym nie tylko widział, ale i czuł 
— przez 
odwróconą lornetkę.
— Ten proszek! — powiedział starzec. Dotknął dłonią ust. — Nie powinienem był 
dawać 
go panu. Będzie pan miał straszny ból głowy jutro. Chwileczkę! — Oto jest — 
wręczył mi 
coś małego i płaskiego jak papierek z gorzkimi solami. — Trzeba to zażyć z wodą, 
przed 
snem. Tamten proszek to był narkotyk. Ale dopiero przed snem, proszę pamiętać. 
Rozjaśni to 
panu w głowie. To wszystko. No, jeszcze raz uściśnijmy sobie dłonie. Futurus!
Ścisnąłem jego pomarszczoną rękę.
— Do widzenia — powiedział. Widząc jego opadające powieki odniosłem wrażenie, że 
i 
na nim również pozostawił wpływ ów skręcający mózg kordiał.
Nagle przypomniał sobie jeszcze o czymś i aż drgnął, pomacał się po kieszeni i 
wyciągnął 
drugą paczuszkę, tym razem rulonik kształtu i wielkości mydła do golenia.
— Proszę — rzekł. — Byłbym zapomniał. Niech pan tego nie otwiera, aż jutro, gdy 
przyjdę, ale proszę wziąć to już teraz.
Pakiecik był tak ciężki, że omal go nie upuściłem. — Dobrze — odrzekłem. Woźnica 
zaciął konia, a przez szybkę pojazdu ujrzałem wykrzywioną w uśmiechu twarz 
starca. W ręku 
miałem białą paczuszkę z czerwonymi pieczęciami na końcach i po brzegach.
— Jeśli to nie pieniądze — powiedziałem — to platyna lub ołów.
Starannie wcisnąłem paczuszkę do kieszeni. Kręciło mi się w głowie, gdy wracając 
do 
domu mijałem zapóźnionych włóczęgów na Regent Street i szedłem przez ciemne 
ulice na 
tyłach Portland Road. Z całą wyrazistością uprzytamniam sobie uczucia, jakich 
doświadczałem, choć były one bardzo osobliwe. Tak dalece pozostałem jeszcze 
sobą, że 
spostrzegłem dziwny stan mego umysłu i zastanawiałem się, czy ów proszek to było 
opium, 
narkotyk, którego dotychczas nie znałem. Trudno jest mi teraz opisać istotę i 
przejawy mojej 
umysłowej odmiany — można by ją w przybliżeniu określić jako rozdwojenie jaźni. 
Gdy 
szedłem w górę Regent Street, w umyśle moim kołatało się zdumiewające 
przeświadczenie, 
że jest to stacja Waterloo, i brała mnie chętka, by wsiąść do politechniki, tak 
jak się wsiada do 
pociągu. Przetarłem dłonią oczy — i znowu znalazłem się na Regent Street. Jak by 
to rzec? 
Widzicie przed sobą zręcznego aktora, który patrzy na was spokojnie, potem nagle 
wykrzywia się — i spójrzcie! Oto zupełnie kto inny! Czy byłoby zbyt absurdalne, 
gdybym 
oświadczył, że w moim pojęciu w owej chwili właśnie uczyniła to Regent Street? 
Następnie, 
odzyskawszy poczucie, że znajduję się na Regent Street, dręczony byłem 
zdumiewającymi 
wspomnieniami, które wyrastały jak spod ziemi. „Przed trzydziestu laty — 
myślałem — tutaj 
poróżniłem się z moim bratem”. Nagle, ku zdziwieniu i zachęcie nocnych 
włóczęgów, 
wybuchnąłem śmiechem. Przed trzydziestu laty nie było mnie na świecie, a nigdy w 
życiu nie 
mogłem się pochwalić, że mam brata. Uznałem to za skutek oszałamiającego trunku, 
gdyż 
gorzkie uczucie żalu za straconym bratem gnębiło mnie nadal. Gdy mijałem 
Portland Road, 
szaleństwo przybrało inną formę. Zacząłem sobie przypominać nie istniejące już 
sklepy i 
porównywać ulicę z tym, czym była dawniej. Niespokojny, zmącony proces myślenia 
po 
wypiciu to rzecz zupełnie zrozumiała, ale zaskoczony byłem pojawieniem się 
przedziwnie 
wyrazistych, choć urojonych wspomnień. Zdumiewał mnie nie tylko charakter 
obrazów, które 
zakradły się do mojego umysłu, ale również charakter tych, których brak mnie 
męczył. 
Zatrzymałem się naprzeciwko sklepu Stevensa, przyrodnika, i łamałem sobie głowę 
nad tym, 
co on ma ze mną wspólnego. Przejechał omnibus, a mnie wydało się, że słyszę 
dudnienie 
pociągu. Zanurzyłem się niejako w mroczną otchłań, chcąc odnaleźć to 
wspomnienie. — No, 
naturalnie — rzekłem w końcu — przecież obiecał mi dać jutro trzy żaby. Że też 
mogłem o 
tym zapomnieć.
Czy nadal jeszcze pokazują dzieciom obrazki z latarni magicznej? Gdy ja je 
oglądałem, 
każdy z obrazów zwykł wynurzać się mgliście jak duch, potem stawał się coraz 
wyraźniejszy, 
aż wreszcie przesłaniał sobą poprzedni. Wydało mi się, że w ten właśnie sposób 
upiorny 
korowód nie znanych mi wzruszeń pojawiał się w miejsce zwykłych moich przeżyć.
Oszołomiony i trochę przestraszony szedłem Euston Road ku Tottenham Court i 
zaledwie 
zdawałem sobie sprawę z tego, że idę inaczej niż zazwyczaj, na ogół bowiem 
skracałem sobie 
drogę poprzez plątaninę bocznych przejść na zapleczu tej ulicy. Skręciłem na 
University 
Street i nagle zorientowałem się, że nie pamiętam numeru mego domu. Najwyższym 
wysiłkiem przywołałem z niepamięci cyfrę 11a, odniosłem jednak wrażenie, że ktoś 
mi to 
powiedział, ale nie wiedziałem, kto. Starałem się odzyskać równowagę umysłu, 
przywodząc 
na myśl wszelkie okoliczności towarzyszące obiadowi. W żaden sposób nie mogłem 
wyobrazić sobie twarzy fundatora tej uczty; widziałem ją tylko jako niewyraźny 
cień, 
podobnie jak każdy z nas widzi własną twarz odbitą w szybie, przez którą patrzy. 
Zamiast 
niego natomiast, w dziwny jakiś sposób, zupełnie jakbym patrzył cudzymi oczami, 
malował 
się w wyobraźni obraz mnie samego, siedzącego u stołu, rozmownego, z płonącymi 
policzkami i błyszczącymi oczami.
— Muszę zażyć ten drugi proszek — rzekłem. — To już staje się nie do 
wytrzymania.
Szukałem świecy i zapałek w niewłaściwym końcu korytarza i nie byłem pewny, na 
którym piętrze znajduje się mój pokój.
— Upiłem się — szepnąłem. — To nie ulega wątpliwości. — I, jak gdyby dla 
poparcia 
tego twierdzenia, tłukłem się na klatce schodowej.
Na pierwszy rzut oka pokój wydał mi się obcy. — Cóż u licha! — szepnąłem. 
Rozejrzałem 
się dokoła. Zdawało mi się, że zdobywszy się na ten wysiłek, wróciłem do 
przytomności i 
urojona obcość pokooju ustąpiła konkretnym, znanym kształtom. Oto stare lustro, 
moje 
notatki przypięte do ramy, mój codzienny garnitur. A jednak to wszystko w 
gruncie rzeczy 
nie było całkiem realne. Do umysłu mego wdarło się idiotyczne przekonanie, że 
znajduję się 
w przedziale pociągu, który właśnie staje, i spoglądam na nieznaną stację. By 
odzyskać 
poczucie rzeczywistości, silnie chwyciłem za poręcz łóżka.
— Może to chorobliwe jasnowidzenie — szepnąłem. — Muszę napisać do Towarzystwa 
Wiedzy Psychicznej.
Położyłem rulonik na nocnym stoliku, usiadłem na łóżku i zacząłem zdejmować 
buty. 
Wydało mi się, że poprzez obraz moich obecnych przeżyć zaczyna coraz wyraźniej 
przeświecać jakiś inny obraz znajdujący się pod nim.
— Do licha! — krzyknąłem. — Zmysły tracę czy jestem jednocześnie w dwóch 
miejscach?
Wpółrozebrany, wsypałem proszek do szklanki i wypiłem. Napój musował, miał kolor 
świecącego bursztynu. Nim zdążyłem się położyć, w umyśle mym zapanował spokój. 
Poczułem chłód poduszki pod policzkiem i w tym samym chyba momencie zasnąłem.
Zbudziłem się nagle ze snu o dziwnych zwierzętach. Leżałem na plecach. Każdemu 
chyba 
znane są te okropne, wstrząsające sny, z których ucieka się w jawę z niepojętym 
uczuciem 
lęku. Czułem jakiś osobliwy smak w ustach, znużenie w całym ciele, doznawałem 
przykrego 
wrażenia, jakbym się nie mieścił we własnej skórze. Starałem się nie poruszyć 
nawet głową, 
w nadziei, że poczucie obcości i lęku minie i zdołam znów zasnąć. Lecz sen nie 
przychodził, 
pogłębiał się natomiast nastrój niesamowitości. Początkowo jednak nie 
dostrzegałem nic, co 
by mnie mogło napawać lękiem. W pokoju panował półmrok, niewiele różniący się od 
zupełnej ciemności, i na jego tle słabo rysowały się niewyraźne kontury mebli, 
plamy 
absolutnej czerni. Nie podnosząc głowy z poduszki, wytężyłem wzrok.
Przyszło mi na myśl, że ktoś zakradł się do pokoju, aby mi zabrać pieniądze, 
więc przez 
chwilę leżałem cicho i oddychałem głęboko, udając śpiącego. Zdałem sobie 
wreszcie sprawę, 
że uległem złudzeniu. Mimo to jednak nie opuszczało mnie dręczące poczucie, że 
stało się 
coś złego. Zdobyłem, się na wysiłek, uniosłem głowę i próbowałem przeniknąć 
otaczające 
mnie ciemności. Nie mogłem zrozumieć, o co chodzi. Wpatrywałem się w ciemne 
kształty, 
które mnie otaczały, w mniejsze i większe plamy czerni, kryjące story, kominek, 
stół, półki na 
książki i inne przedmioty. Nagle ich formy wydały mi się obce. Czyżby ktoś 
przesunął łóżko? 
W tym miejscu powinny być półki, a widzę tam coś na kształt białego całunu, coś, 
co w 
żadnym razie, z którejkolwiek by strony spojrzeć, nie wygląda na półki. Nie 
przypomina też 
wiszącej na krześle koszuli, gdyż jest na to o wiele za duże.
Walcząc z godnym dziecka przerażeniem, zrzucam z siebie kołdrę i próbuję wysunąć 
nogi 
z łóżka. Lecz zamiast dotknąć podłogi, stopy moje sięgają zaledwie brzegu 
materaca. 
Posuwam się niejako o krok dalej i siadam na skraju łóżka. Obok łóżka powinna 
być ściana, a 
na złamanym krześle — zapałki. Wyciągnięta ręka nic jednak nie znajduje. Macham 
nią w 
ciemnościach i dotykam czegoś miękkiego i grubego, co zwisa ciężko i szeleści mi 
w palcach. 
Chwytam to i ciągnę — okazuje się, że to zasłona, wisząca w głowach łóżka.
Wytrzeźwiałem zupełnie i zrozumiałem, że znajduję się w obcym pokoju. Zdumiałem 
się. 
Próbowałem przypomnieć sobie, co zdarzyło się wieczorem, i o dziwo, stanęło mi 
to zupełnie 
wyraźnie w pamięci: kolacja, przyjęcie małych paczuszek, obawa, czy się nie 
upiłem, 
powolne rozbieranie się, chłód poduszki na moim rozpalonym, policzku. Nagle 
zbudziły się 
podejrzenia. Czy było to tej nocy, czy poprzedniej ? W każdym, razie ten pokój 
wydawał mi 
się obcy i nie mogłem pojąć, jak się tu dostałem. Blada, matowa plama stawała 
się coraz 
bardziej biała. Zrozumiałem wreszcie, że to okno, dojrzałem ciemny zarys 
owalnego lustra 
toalety na tle słabo przeświecającego przez kotarę przedświtu. Wstałem i 
ogarnęło mnie 
zdziwienie, gdy poczułem, że nie mam sił, że nogi uginają się pode mną. 
Wyciągnąwszy 
drżącą rękę posuwałem się wolno ku oknu i minio tej ostrożności nabiłem sobie 
guza na 
kolanie, uderzywszy po drodze o krzesło. Macałem ręką koło lustra, chcąc znaleźć 
sznur od 
story. Przekonałem się, że lustro było duże, miało mosiężne lichtarze, ale nie 
mogłem natrafić 
na sznur. Przypadkowo ująłem w rękę jakiś pomponik, bzyknęła sprężyna i zasłona 
się 
podniosła.
Ujrzałem teraz zupełnie mi nie znany widok. Chmury zasnuwały niebo i przez ich 
puszystą 
szarość przesączał się słaby blask świtu. Na horyzoncie firmament obrzeżała 
krwista 
czerwień. W dole panował mrok, majaczyły niewyraźne jakieś kształty, mgliste 
pagórki w 
oddali, ciemna masa budynków strzelających w górę wieżyczkami, a pod oknem 
rysowała się 
koronka czarnych krzaków i popielatych dróżek. Widok ten był mi tak zupełnie 
obcy, że 
przez chwilę uważałem go za sen. Począłem macać ręką toaletkę, zrobioną, zdaje 
się, z 
politurowanego drewna, i odniosłem wrażenie, że właściciel dbał o to, by ją 
odpowiednio 
zastawić. Wyczułem palcami kilka buteleczek z rżniętego szkła i jakiś dziwny 
przedmiot o 
kształcie podkowy, spoczywający na talerzyku. Nie mogłem znaleźć zapałek ani 
lichtarza ze 
świecą. Ponownie skierowałem wzrok na pokój. Teraz, gdy stora nie zasłaniała 
okna, z 
ciemności wynurzyły się upiorne, niewyraźne zarysy mebli. W głębi stało ogromne 
łóżko z 
firankami, tuż przy nim bielał kominek wyłożony kamieniem o marmurowym połysku.
Wsparłem się o toaletkę, zamknąłem oczy i otworzyłem je ponownie, próbując 
zebrać 
myśli. Wszystko to było zbyt realne, bym mógł przypuścić, że śnię.
Przyszło mi na myśl, że na skutek wypicia owego oszałamiającego trunku w pamięci 
mojej 
powstała luka. Może dostałem spadek i na wiadomość o swym wielkim szczęściu 
straciłem 
pamięć? Jeśli trochę poczekam, zapewne znowu wszystko stanie się dla mnie jasne. 
A jednak 
wspomnienie obiadu z Elveshamem było żywe i świeże: szampan, obserwujący nas 
kelnerzy, 
proszek, napoje — dałbym głowę, że działo się to zaledwie przed kilku godzinami.
A potem nastąpiło pewne wydarzenie, drobne, ale straszliwe, że drżę wspominając 
tę 
chwilę. Odezwałem się głośno. Powiedziałem: — Jakże się tu, u diaska, dostałem? 
— i 
usłyszałem cudzy głos!
To nie był mój głos, to był głos cienki, bełkotliwy, głos, któremu inny układ 
kości 
policzkowych nadał odmienne brzmienie. Aby się upewnić, dotknąłem jedną dłonią 
drugiej i 
namacałem luźne fałdy skóry, kościstość i wiotkość starości. — Na pewno — 
powiedziałem 
tym straszliwym głosem, który jakimś trafem usadowił się w mym gardle — na pewno 
to 
wszystko jest snem! — Momentalnym, bezwiednym ruchem wsadziłem palce do ust. 
Zęby 
zniknęły. Koniuszki palców przesuwały się po miękkiej, równej powierzchni 
pomarszczonych 
dziąseł. Zrobiło mi się słabo z obrzydzenia i grozy.
Gwałtownie zapragnąłem zobaczyć siebie, zdać sobie od razu i w pełni sprawę z 
potwornej 
przemiany, jaka się we mnie dokonała. Pokuśtykałem do kominka i macałem po nim 
szukając 
zapałek. Gdy byłem tym zajęty, wydarł mi się z gardła głuchy kaszel i otuliłem 
się grubą 
flanelową piżamą, w którą byłem ubrany. Nie znalazłem zapałek, lecz nagle 
uczułem zimno 
w rękach i nogach. Pociągając nosem, kaszląc i zapewne jęcząc z cicha, powlokłem 
się z 
powrotem do łóżka. — To na pewno sen — skowyczałem gramoląc się na posłanie. — 
To na 
pewno sen. — Powtarzałem wciąż to samo, zwyczajem starców. Naciągnąłem pościel 
na 
ramiona, na uszy, wsunąłem wyschłą rękę pod poduszkę, zdecydowany uspokoić się i 
zasnąć. 
To sen, oczywiście. Do rana się prześni, zbudzę się młody, pełen sił i energii i 
będę dalej 
studiować. Zamknąłem oczy, oddychałem równomiernie, a gdy mimo to nie ogarniała 
mnie 
senność, począłem powoli podnosić cyfry do trzeciej potęgi.
Lecz pragnienie moje nie miało się spełnić. Nie mogłem usnąć. Coraz silniej 
opanowywało 
mnie przeświadczenie, że naprawdę dokonała się przemiana, że jest nieodwracalną 
rzeczywistością. Po chwili, zapomniawszy o trzeciej potędze, leżałem z szeroko 
otwartymi 
oczami, a me kościste palce dotykały pomarszczonych dziąseł. Tak więc nagle, 
niespodziewanie stałem się starcem… W jakiś niepojęty sposób przeskoczyłem 
młodość i 
wiek dojrzały i znalazłem się w późnej starości. W jakiś niepojęty sposób 
wydarto mi 
wszystko najlepsze z życia: miłość, walkę, siły, nadzieje. Ukryłem twarz w 
poduszce i 
starałem się przekonać samego siebie, że najpewniej ulegam halucynacji. 
Niepostrzeżenie, z 
wolna rozwidniało się.
W końcu, wiedząc, że już nie zdołam zasnąć, usiadłem na łóżku i rozejrzałem się 
dokoła. 
W zimnym półświetle widać było wyraźnie pokój. Był duży, dobrze umeblowany, 
lepiej 
umeblowany niż jakikolwiek pokój, w którym zdarzyło mi się nocować. We wnęce na 
małej 
podstawce wynurzał się z półcienia lichtarz ze świecą i zapałki. Zrzuciłem 
kołdrę i drżąc z 
zimna o tym wczesnym poranku, chociaż było to lato, wstałem z łóżka i zapaliłem 
świecę. A 
potem, dygocąc tak okropnie, że gaśnik od świecy dzwonił na podstawce, 
podreptałem do 
lustra i ujrzałem w nim… twarz Elveshama!
Była to straszliwa chwila. Właśnie tego niejasno się obawiałem, lecz lęk ów nie 
osłabił 
wrażenia. Elvesham zawsze wydawał mi się słaby i godny litości, lecz teraz, 
okryty jedynie 
zwykłą flanelową piżamą rozchylającą się na piersi i ukazującą żylastą szyję — 
teraz, gdy 
patrzałem na jego ciało jako na moje własne — wydał mi się tak nędzny i 
zgrzybiały, że 
zbrakłoby chyba słów, by to opisać. Zapadłe policzki, rozczochrane i brudne siwe 
włosy, 
kaprawe, załzawione oczy, drżące, pomarszczone wargi, a zwłaszcza warga dolna, z 
wywiniętym na zewnątrz różowym brzegiem, odsłaniająca te straszliwe, ciemne 
dziąsła! O ty, 
który czytasz te słowa — twoje ciało i duch starzeją się równomiernie, zgodnie z 
prawami 
natury, więc pojąć nie zdołasz, czym było dla mnie to przeklęte więzienie!
Być młodym, pełnym pragnień i sił młodości i zostać nagle zamkniętym, wtłoczonym 
w to 
chylące się do upadku ciało, i czekać na śmierć…
Ale odbiegam od mojej opowieści. Przez pewien czas byłem jak ogłuszony 
przemianą, 
która się we mnie dokonała. Nadszedł biały dzień, nim opanowałem się na tyle, by 
móc 
zebrać myśli. W jakiś niewytłumaczalny sposób odmieniono mnie, choć nie potrafię 
powiedzieć, jak tego dokonano, jeżeli nie za pomocą magii. Gdy myślałem o tym, 
uprzytomniłem sobie diabelską pomysłowość Elveshama. Było jasne, że skoro ja 
znajduję się 
w jego ciele, to on musi znajdować się w moim, musi posiadać moje siły, mieć 
przed sobą 
moją przyszłość. Ale jak się o tym przekonać? Gdy tak rozmyślałem, wydało mi się 
to 
wszystko tak nieprawdopodobne, że zamęt ogarnął mój umysł, musiałem się 
uszczypnąć, 
pomacać bezzębne dziąsła, popatrzeć w lustro na swe odbicie, dotknąć 
otaczających mnie 
przedmiotów, aby odzyskać panowanie nad sobą i spojrzeć trzeźwo na 
rzeczywistość. Czyż 
całe życie jest przywidzeniem? C/y ja naprawdę stałem się Elveshamem, a on mną? 
Czyżbym 
wczoraj tylko śnił o Edenie? Czy Eden w ogóle istnieje? Ale jeśli ja jestem 
Elveshamem, 
powinienem pamiętać, gdzie byłem poprzedniego rana, powinienem wiedzieć, jak 
nazywa się 
miasto, w którym mieszkam, co zdarzyło się, nim zacząłem śnić. Targały mną 
sprzeczne 
myśli. Przypomniałem sobie dziwaczne rozdwojenie wspomnień, jakie przeżywałem 
ubiegłej 
nocy. Lecz teraz w umyśle mym panował ład. Nie mogłem przywołać śladu innych 
wspomnień, prócz wspomnień należących do Edena.
— To doprowadzi mnie do obłędu! —zawołałem piskliwym głosem. Zerwałem się na 
nogi, przywlokłem swe słabe, ociężałe ciało do umywalni, zanurzyłem siwą głowę w 
miednicy z zimną wodą. Wytarłem włosy ręcznikiem i znów wytężyłem pamięć, ale 
znów bez 
skutku. Czułem ponad wszelką wątpliwość, że jestem Edenem, nie Elveshamem. Ale 
Edenem 
w ciele Elveshama.
Gdybym żył w innej epoce, byłbym się poddał losowi, uznawszy, że zostałem, 
zaczarowany. Ale w tych pełnych sceptycyzmu czasach nie zdarzają się cuda. To 
był jakiś 
trik psychologiczny. To co wywołał narkotyk i silny wzrok, potrafi z pewnością 
usunąć 
narkotyk i silny wzrok albo podobny zabieg. Ludzie i dawniej tracili pamięć. Ale 
żeby 
wymienić swoje wspomnienia, tak jak wymienia się parasolki! Zaśmiałem się. 
Niestety! Nie 
był to zdrowy śmiech, ale zduszony, starczy chichot. Wyobraziłem sobie, jak 
stary Elvesham 
szydzi z mojej niedoli, i wszystkie moje uczucia zmroził poryw bezsilnej złości, 
nie znanej mi 
dawniej. Począłem spiesznie kłaść na siebie ubranie, rozrzucone po podłodze, i 
dopiero gdy 
się ubrałem, zorientowałem się, że włożyłem strój wieczorowy. Otworzyłem szafę i 
znalazłem codzienne ubranie: kraciaste spodnie i staroświecki surdut. Czcigodną 
moją 
czaszkę nakryłem czapeczką i pokasłując z wysiłku wyszedłem na klatkę schodową.
Było zapewne przed szóstą, nie odsłonięto jeszcze okien, w całym domu panowała 
cisza. Z 
przestronnej klatki schodowej biegły w dół do mrocznego holu szerokie, pokryte 
ciemnym 
dywanem schody. Przez uchylone drzwi, tuż przed sobą, ujrzałem biurko, obrotową 
szafę na 
książki, tył gabinetowego krzesła, bogaty zbiór oprawnych książek na półkach.
— To mój gabinet — wybełkotałem i przeszedłem przez klatkę schodową. Dźwięk mego 
głosu obudził we mnie pewną myśl, wróciłem do sypialni i założyłem sztuczne 
szczęki. 
Wsunęły się lekko na dziąsła, świadcząc, że były używane od dawna.
— Tak jest lepiej — powiedziałem i zwarłem mocno szczęki, a potem wróciłem do 
gabinetu.
Szuflady biurka były zamknięte. Zamknięty był również zasuwany wierzch. Nie 
mogłem 
dostrzec żadnych wskazówek, gdzie są klucze, nie znalazłem ich również w 
kieszeniach 
spodni. Poczłapałem znów do sypialni, przeszukałem garnitur wizytowy i 
przetrząsnąłem 
kieszenie wszystkich garniturów, jakie mogłem znaleźć. Oddawałem się temu 
zajęciu z 
wielką gorliwością i kiedy skończyłem, pokój wyglądał tak, że można by wyobrazić 
sobie, iż 
grasowali tu włamywacze. Nie znalazłem jednak kluczy ani żadnej monety, żadnego 
skrawka 
papieru, poza rachunkiem za wczorajszą kolację.
Ogarnęło mnie dziwne znużenie. Usiadłem i patrzyłem na porozrzucane tu i tam 
ubrania z 
powywracanymi na wierzch kieszeniami. Wypalił się już mój niedawny szał. Z każdą 
chwilą 
coraz lepiej zdawałem sobie sprawę z ogromnej inteligencji wroga i coraz jaśniej 
widziałem 
beznadziejność sytuacji.
Podniosłem się z wysiłkiem i pośpieszyłem do gabinetu. Na klatce schodowej 
pokojówka 
odsłaniała okna. Żachnęła się na mój widok, zdumiona, jak myślę, wyrazem mojej 
twarzy. 
Zamknąłem za sobą drzwi do gabinetu i chwyciwszy pogrzebacz rzuciłem się z nim 
na 
biurko. Na tym właśnie mnie przyłapano. Blat biurka pękł, zamek odleciał, pokój 
zasłały 
listy, wyrzucone ze skrytek. W napadzie starczej wściekłości ciskałem w prawo i 
lewo 
ołówkami, piórami i podobnymi drobiazgami. Przewróciłem kałamarz. Co więcej, 
stłukłem 
wazon stojący na kominku — nie wiem, w jaki sposób. Nie znalazłem książeczki 
czekowej 
ani pieniędzy, ani niczego, co by choć w najmniejszym stopniu dopomóc mi mogło w 
odzyskaniu mego ciała. Waliłem wściekle w szuflady, kiedy dopadł mnie lokaj w 
asyście 
dwóch służących.
*
Taka jest historia mojej przemiany. Nikt nie uwierzy moim najbardziej żarliwym 
zapewnieniom. Traktują mnie jak szaleńca i trzymają w zamknięciu, w tej chwili 
również. 
Lecz jestem człowiekiem normalnym, najzupełniej normalnym i aby to udowodnić, 
postanowiłem opisać tę historię trzymając się z drobiazgową ścisłością faktów. 
Niechaj 
czytelnik sam osądzi, czy w jej stylu lub sposobie przedstawienia wydarzeń widać 
choć ślad 
szaleństwa. Jestem młodzieńcem zamkniętym w ciele starca. Ale nikt nie może 
uwierzyć w 
ten nie ulegający wątpliwości fakt. Naturalnie, muszę się wydać obłąkany tym, co 
nie wierzą 
w moją historię. Naturalnie, nie mogę znać nazwisk moich sekretarzy, 
odwiedzających mnie 
doktorów, moich służących czy sąsiadów, ani też wiedzieć, w jakim mieście się. 
znajduję. 
Naturalnie, błądzę po moim własnym mieszkaniu i co krok napotykam jakieś 
trudności. 
Naturalnie, zadaję najbardziej zdumiewające pytania, płaczę, krzyczę i miewam 
napady 
rozpaczy. Nie posiadam pieniędzy ani książeczki czekowej. Bank nie uznał mego 
podpisu, 
gdyż, jak przypuszczam, zachowałem charakter pisma Edena, trochę tylko zmieniony 
na 
skutek osłabienia mięśni. Ci ludzie, którzy mnie otaczają, nie pozwalają, bym 
sam udał się do 
banku. Wydaje mi się, że w tym mieście nie istnieje żaden bank, a ja posiadani 
konto gdzieś 
w Londynie. Mam wrażenie, że Elvesham ukrywał przed domownikami nazwisko swego 
plenipotenta. Nie mogę dowiedzieć się niczego. Elvesham, oczywiście, studiował 
gorliwie 
nauki psychologiczne i wszystkie moje oświadczenia dotyczące przebiegu mej 
przemiany 
stanowią dla słuchających tylko potwierdzenie teorii, że źródłem mego szaleństwa 
jest 
zbytnie zagłębianie się w tajniki tej wiedzy. Ach, te sny o nierozerwalnej 
osobowości 
człowieka! Przed dwoma dniami byłem młodzieńcem tryskającym zdrowiem i życie 
stało 
przede mną otworem. Dziś jestem wpadającym w furię starcem, zaniedbanym, 
zrozpaczonym, nieszczęsnym, i błąkam się po wspaniałym, obcym mi domu, a 
mieszkańcy 
jego śledzą mnie, lękają się, uciekają jak przed obłąkańcem. A w Londynie 
Elvesham zaczyna 
życie od nowa, mając pełne sił ciało oraz doświadczenie, wiedzę i mądrość, które 
zdobywał 
przez siedemdziesiąt lat. Skradł mi moje życie!
Nie wiem właściwie, co się stało. W gabinecie znajdują się tomy odręcznych 
notatek 
odnoszących się głównie do filozofii pamięci, a niektóre ich partie są jakimiś 
kalkulacjami 
czy obliczeniami wyrażonymi w zupełnie mi nie znanych symbolach. Pewne ustępy 
wskazują 
na to, że zajmowała go również filozofia matematyki. Przypuszczam, że przeniósł 
całość 
swoich wspomnień — których nagromadzenie tworzy osobowość człowieka — ze swego 
starego zwiędłego mózgu do mego, i podobnie przeniósł moje wspomnienia do swej 
zeschłej 
powłoki. To znaczy, wymienił ciała. Ale jakim cudem wymiana taka okazała się 
możliwa, to 
już nie mieści się w granicach mojej filozofii. Odkąd zacząłem myśleć, byłem 
materialistą, 
ale tu przecież mamy zdumiewający, lecz oczywisty przykład, że osobowość 
człowieka 
można odłączyć od materii.
Chcę dokonać jednej rozpaczliwej próby. Właśnie przed przystąpieniem do tego 
spisuję 
mą historię. Dzisiejszego rana udało mi się, za pomocą noża, który zabrałem 
ukradkiem 
podczas śniadania, wyłamać bardzo starannie ukrytą szufladkę tego przeklętego 
biurka. Nie 
znalazłem w niej nic prócz zielonej fiolki zawierającej biały proszek. Na 
etykiecie 
przylepionej wokół szyjki napisano jedno słowo. „Wyzwolenie”. To może być… 
najprawdopodobniej jest, trucizna. Gdyby Elvesham podsunął mi truciznę, 
uwierzyłbym, że 
istotnie zamierzał pozbyć się jedynego świadka przeciwko sobie. Fiolka ta jednak 
była tak 
schowana, że wydało mi się to niemożliwe. Człowiek ten rozwiązał w praktyce 
problem 
nieśmiertelności. Jeśli przypadek nie stanie mu na drodze, będzie żyć w moim 
ciele, aż 
zestarzeje się, a wtedy znowu odrzuci próchniejącą skorupę i innej ofierze 
wydrze młodość i 
siły. Kiedy przywoła się na pamięć jego okrucieństwo, przeraża myśl o tym wciąż 
wzrastającym doświadczeniu, które… Jak długo będzie tak przeskakiwać z ciała do 
ciała?
Ale znużyło mnie pisanie. Okazuje się, że proszek rozpuszcza się w wodzie. Smak 
nie jest 
przykry…
*
Tutaj kończy się opowiadanie, znalezione na biurku pana Elveshama. Jego martwe 
ciało 
leżało między krzesłem a biurkiem. Krzesło zostało odsunięte w tył, pewno w 
czasie jego 
śmiertelnych konwulsji. Historię tę spisał ołówkiem, a nierówny kształt liter 
zupełnie nie 
przypomina jego zwykłego, dokładnego pisma. Należy jeszcze tylko zanotować dwa 
dziwne 
fakty. Bez wątpienia istniał pewien związek między Edenem a Elveshamem, gdyż 
cały 
majątek starca został zapisany młodzieńcowi. Lecz on nigdy nie został jego 
właścicielem. 
Kiedy Elvesham popełniał samobójstwo, Eden, dziwnym zbiegiem okoliczności, już 
nie żył. 
Dwadzieścia cztery godziny przedtem, na ruchliwym skrzyżowaniu Gover Street i 
Euston 
Road, przewrócił go pojazd. Poniósł śmierć na miejscu. Tak więc ostatniego 
człowieka, który 
mógłby rzucić pewne światło na tę tajemniczą opowieść, nie dosięgną już nasze 
pytania.
KUSZENIE HARRINGAYA
Niepodobna jest stwierdzić, czy naprawdę tak się zdarzyło. Rękojmię prawdziwości 
stanowi jedynie słowo R. M. Harringaya, a on jest artystą.
Punkt wyjściowy opowiadania — jeśli przyjmiemy wersję R. M. Harringaya — stanowi 
moment, gdy malarz wszedł do swej pracowni, coś koło dziesiątej rano, aby 
zastanowić się, 
kogo właściwie mogłaby przedstawiać głowa, nad którą pracował cały poprzedni 
dzień. Była 
to głowa kataryniarza Włocha i Harringay przypuszczał, choć nie zdecydował się 
jeszcze 
całkowicie, że da obrazowi tytuł Wigilia. Te słowa są z pewnością szczere i do 
tego miejsca 
relacja nosi znamiona prawdy. Wyczytał z twarzy owego człowieka, że pragnie 
zdobyć trochę 
pieniędzy, i z szybkością decyzji znamionującą geniusz natychmiast sprowadził go 
do siebie.
— Proszę klęknąć! Proszę patrzeć na tę podpórkę — mówił Harringay. — Jak gdyby 
pan 
spodziewał się otrzymać pieniądze.
— Niech się pan nie uśmiecha — dodał. — Nie chcę malować pańskich dziąseł. Chcę, 
żeby pan wyglądał na człowieka nieszczęśliwego.
Teraz, po nocnym wypoczynku, obraz wydał mu się zupełnie niezadowalający. — To 
niezła robota — rzekł. — Ten kawałek karku… Jednak…
Chodził wzdłuż i wszerz pracowni i przyglądał się obrazowi to z tej, to z tamtej 
strony. A 
potem powiedział brzydkie słowo. (W wersji oryginalnej zachowało się ono).
— Malowidło — mówił (jak sam powiada). — Namalowany na płótnie kataryniarz. 
Portret 
i tylko portret. Nie miałbym nic przeciw temu, żeby to był żywy kataryniarz. Ale 
jakoś nigdy 
moje obrazy nie ożywają. Czyżby to była wina mojej wyobraźni? — (Te słowa 
również noszą 
piętno prawdy. To jest wina jego wyobraźni). — Ach, jedno twórcze dotknięcie 
pędzla! 
Wziąć płótno, farbę i stworzyć człowieka… tak jak Adama stworzono z czerwonej 
gliny! Ale 
to… Gdyby nawet ta postać szła ulicą, to i tak każdy wiedziałby, że powstała w 
pracowni 
malarskiej, a mali chłopcy skierowaliby ją do firmy „Gamonie i złocone ramy”. 
Ach, takie 
jedno dotknięcie pędzla… No, cóż, tak jak jest w tej chwili, to na nic.
Podszedł do okna i począł spuszczać zasłony. Były zrobione z niebieskiego 
holenderskiego 
płótna i miały wałki na dole, więc spuszczało się je chcąc mieć więcej światła. 
Wziął ze stołu 
paletę, pędzle, pałeczkę. Zbliżył się do obrazu i położył odrobinę brązu w 
kącikach ust. Potem 
przyjrzał się uważnie źrenicy oka. Następnie zadecydował, że broda zdradza zbyt 
wiele 
niecierpliwości, jak na czuwanie.
Po chwili odłożył swe impedimenta i zapaliwszy fajkę przyglądał się robocie.
— Niechaj mnie powieszą, jeśli ten obraz nie śmieje się ze mnie — rzekł (do dziś 
jest 
przekonany, że śmiał się istotnie).
Malowana postać ożywiła się niewątpliwie, ale jakoś inaczej, niżby sobie życzył. 
Pewne 
było, że śmieje się szyderczo.
— Wigilia niewierzącego — powiedział Harringay. — To wnikliwe i dowcipne! Ale 
lewa 
brew nie dość jest cyniczna.
Podszedł do obrazu i musnął pędzlem brwi, a potem powiększył muszlę ucha, aby 
zasugerować materializm. Znowu zastanowił się.
— Koniec z Wigilią, zdaje się — rzekł. — A dlaczego nie miałby to być 
Mefistofeles? To 
zbyt pospolite. Przyjaciel doży? Nie w takich łachmanach. Zbroja też nie 
nadawałaby się. To 
przypominałoby legendę o królu Arturze. A gdyby tak dać mu szkarłatną szalę i 
nazwać go 
Członek Świętego Kolegium! Byłby w tym humor i uznanie dla włoskiego 
średniowiecza. 
Można by Benvenuta Celliniego, gdyby tak zaznaczyć w rogu złoty puchar. Ale nie 
pasowałoby to do jego cery.
Harringay opowiadał, że rozprawiał w ten sposób, chcąc zagłuszyć niezrozumiałe i 
dokuczliwe uczucie lęku.
Wyraz twarzy malowanej postaci stawał się niewątpliwie coraz bardziej 
nieprzyjemny. 
Lecz równie niewątpliwie twarz ta nabierała coraz więcej życia, stawała się 
najbardziej żywa, 
choć zarazem może i najbardziej złowieszcza ze wszystkich, jakie dotychczas 
namalował.
— Nazwijmy to — mówił dalej — Portret Dżentelmena. Pewien Dżentelmen.
— Nie, to byłoby niestosowne — ciągnął zbierając na odwagę. To właśnie nazywają 
brakiem gustu. Ten szyderczy uśmiech musi zniknąć, a wtedy, jeśli dodamy jeszcze 
trochę 
ognia jego źrenicom… nie zauważyłem przedtem, ile ciepła jest w jego oku… Będzie 
on… 
kim? A może Namiętnym Pielgrzymem? Ach, ale nie z twarzą takiego diablika… 
przynajmniej po tej stronie kanału La Manche. A wina tkwi w pewnej drobnej 
niedokładności. Zdaje się, że brwi są zbyt skośne — mówiąc to opuścił jeszcze 
niżej zasłony, 
by mieć lepsze światło, i znów wziął do ręki farbę i pędzle. Wydawało się, że 
twarz na 
obrazie goreje własnym życiem. Nie potrafił wykryć, co nadawało jej ów 
sataniczny wyraz. 
Musiał próbować. Brwi? Chyba niemożliwe, aby to sprawiały brwi. Jednak je 
zmienił. Och, 
nie, wcale nie jest lepiej, kto wie nawet, czy twarz nie stała się jeszcze 
odrobinę bardziej 
diaboliczna. Kąciki ust? Pac! Szyderczy uśmiech zarysował się wyraźniej… a 
teraz, 
poprawiony ponownie, jest po prostu złowieszczy! Zatem oczy? Och, nieszczęście! 
Zanurzył 
pędzel w cynobrze, a nie w brązie! A tak był pewien, że to brąz! Portret 
wywrócił gałkami 
oczu i utkwił w malarzu wzrok z płomienia. W porywie wściekłości, nieledwie z 
odwagą 
desperata, Harringay machnął pędzlem z czerwoną farbą przez twarz obrazu, a 
wtedy 
zdarzyła się rzecz dziwna, bardzo doprawdy dziwna, jeżeli, oczywiście, zdarzyła 
się istotnie. 
Diaboliczny Włoch zamknął oczy, zacisnął wargi i zmazał ręką farbę z twarzy.
Potem czerwone oko znów się otwarło, wargi rozchyliły się z lekkim cmoknięciem i 
twarz 
uśmiechnęła się.
— Trochę to nierozważnie z pańskiej strony — odezwał się portret.
Harringay twierdzi, że od tej chwili, gdy już zdarzyło się najgorsze, odzyskał 
panowanie 
nad sobą. Otuchy dodawało mu przekonanie, że diabły są rozsądnymi istotami.
— Dlaczego pan się tak bez przerwy rusza — spytał — robi grymasy, zezuje i 
śmieje się 
szyderczo, gdy ja pana maluję?
— Wcale tego nie robię — odparł obraz.
— Ależ tak!
— To pan to wszystko robi!
— Ja? Skądże!
— Tak, to pan. Proszę nie chlapać na mnie farbą, bo to prawda. Cały ranek 
próbował pan, 
czy nie uda się przypadkiem wpaść na to, jaki wyraz należałoby nadać mojej 
twarzy. Słowo 
daję, nie wie pan, jak powinny wyglądać pańskie obrazy.
— Ależ wiem — rzekł Harringay.
— Nie — sprzeciwił się obraz. — Nic pan nie wie. Zawsze pan zaczyna malować 
mając 
zaledwie słabe pojęcie o tym, co chce pan przedstawić. To ma być coś pięknego, 
tego pan jest 
pewien, coś wzniosłego lub może tragicznego, ale poza tym wszystko jest tylko 
eksperymentem i szczęśliwym trafem. Drogi panie, czyż pan myśli, że można w ten 
sposób 
namalować obraz?
Musimy pamiętać, że to, co teraz będzie powiedziane, pochodzi z ust Harringaya.
— Będę malować obrazy tak, jak mi się spodoba — odparł spokojnie Harringay.
Zdaje się, że portret speszył się trochę na te słowa.’
— Nie można przecież malować nie mając pomysłu. — Ale ja miałem pomysł takiego 
właśnie obrazu.
— Pomysł! — szydziła sardoniczna postać. — Widok kataryniarza patrzącego w okno 
zbudził w panu natchnienie! Wigilia l Ha, ha, ha! Po prostu zaczął pan malować 
licząc, że coś 
z tego wyjdzie! Tak „właśnie pan robił! Kiedy to zauważyłem, przyszedłem. Chcę z 
panem 
porozmawiać.
— Kiepsko się przedstawia pańska sztuka — ciągnął obraz. — Marnuje pan czas. Nie 
rozumiem, czemu tak jest, ale jakoś nie potrafi pan przelać duszy w swe dzieła. 
Za dużo pan 
wie, to pana hamuje. W porywie największego entuzjazmu zadaje sobie pan nagle 
pytanie, 
czy nie namalowano już kiedyś czegoś podobnego. Wtedy…
— Słuchaj — rzekł Harringay, który oczekiwał po diable raczej wszystkiego innego 
niż 
krytyki swego rzemiosła. — Czy będziesz tu rozprawiać ze mną na temat metod 
malarskich?
Umoczył gruby pędzel w czerwonej farbie.
— Prawdziwy artysta — mówił obraz — jest zawsze ignorantem. Artysta, który 
teoretyzuje na temat swej pracy, nie jest już artystą, tylko krytykiem. Wagner… 
Co widzę! Na 
co ta czerwona farba?
— Mam zamiar cię zamalować — odparł Harringay. — Nie mam ochoty słuchać tej 
gadaniny. Jeżeli wyobrażasz sobie, że będę dyskutować z tobą na temat malarstwa, 
dlatego 
tylko że jestem zawodowym malarzem, to grubo się mylisz.
— Minutkę — rzekł obraz, najwidoczniej przestraszony. — Chcę ci przedłożyć pewną 
propozycję. Uczciwą propozycję. Mam rację w tym, co powiedziałem. Tobie brak 
natchnienia. Dobrze. Bez wątpienia musiałeś słyszeć o katedrze w Kolonii, o 
diabelskim 
moście i…
— Bzdury — rzekł Harringay. — Czyż myślisz, że zechcę iść na potępienie, byle 
tylko 
mieć przyjemność namalowania dobrego obrazu i wywołania zjadliwej krytyki?! A 
masz!
Krew w nim zawrzała. Niebezpieczeństwo pobudzało go tylko do działania — tak 
twierdzi. Pacnął diabła czerwoną farbą w usta. Włoch, straszliwie zdziwiony, 
wypluł i zmazał 
czerwień. I wtedy — jak opowiada Harringay — rozpoczęła się osobliwa walka. 
Malarz 
chlustał na obraz farbą, a portret wił się i skręcał, i w jednej chwili wycierał 
cynober.
— Dwa arcydzieła — jęknął demon. — Dwa niewątpliwe arcydzieła za duszę artysty z 
Chelsea! Zgoda?
Odpowiedział mu pędzel Harringaya.
Przez kilka minut słychać było tylko, jak posuwa się po płótnie pędzel, jak 
Włoch złości 
się, jęczy i pluje. Niejeden raz farba padała na jego wyciągnięte ramię i dłoń, 
chociaż często 
udawało się malarzowi zmylić jego czujność. Po chwili zbrakło farby na palecie i 
dwaj 
antagoniści stali bez tchu, wpatrzeni w siebie. Włoch był do tego stopnia 
umazany czerwoną 
farbą, jak gdyby tarzał się po podłodze w rzeźni. Nie mógł złapać oddechu, a 
wilgotna farba 
spływała mu po karku, co wcale nie było przyjemne. Jednakże wychodził z 
pierwszej rundy 
zwycięsko.
— Pomyśl — rzekł trwając mężnie na swym stanowisku — dwa wspaniałe arcydzieła, i 
to 
w dwu odmiennych stylach. Każde z nich o nie mniejszej wartości niż katedra…
— Wiem — odpadł Harringay, wypadł z pracowni i pomknął korytarzem ku buduarowi 
żony. W chwilę później był już z powrotem z pędzlem i dużą tubą farby. Na ten 
widok 
szatański mecenas sztuki o czerwonych oczach zaczął krzyczeć ze strachu.
— Trzy arcydzieła — wołał — trzy niezrównane arcydzieła!
Plarringay nabrał farby, a następnie zdzielił go pędzlem w oko. Dały się słyszeć 
niewyraźne, głucho brzmiące słowa: — Cztery arcydzieła — i odgłos plucia.
Ale Harringay był teraz górą i nie zamierzał wyrzekać się zwycięstwa. Szybkimi, 
śmiałymi 
ruchami zamalowywał drgające płótno, aż w końcu pozostała jednolita płaszczyzna 
błyszczącej farby. Raz wynurzyły się usta i nim je wypełnił farbą, zdołały 
powiedzieć: — 
Pięć arcy… — a później otwarło się czerwone oko i popatrzyło z oburzeniem na 
malarza. 
Lecz w końcu nie pozostało już nic, tylko połyskliwa tafla schnącej farby. Przez 
chwilę farba 
wzdymała się lekko, tu i tam, jak gdyby coś pod nią drgało, ale potem i ten ruch 
zamarł i 
wszystko ogarnął spokój.
A wtedy Harringay — Harringay nam tak opowiadał — zapalił fajkę, usiadł, 
wpatrzył się 
w płótno i usiłował zdać sobie jasno sprawę z tego, co zaszło. Potem podszedł do 
obrazu, 
stanął za nim. aby się przekonać, czy z tyłu nie odkryje czegoś godnego uwagi. 
Potem zaczął 
żałować, że nie sfotografował diabła, nim go zamalował.
Tak opowiada Harringay — nie ja. Na dowód pokazuje niewielkie płótno (24 na 20 
cali) 
pokryte seledynem i składa uroczyste zapewnienia, że to wszystko prawda.
Prawdą jest również, że nie udało mu się dotychczas stworzyć arcydzieła i — 
jeśli mamy 
wierzyć sławom jego serdecznych przyjaciół — nigdy zapewne arcydzieła nie 
stworzy.
PRAWDA O PYECRAFCIE
Siedzi o kilkanaście jardów ode mnie. Jeśli spojrzę przez ramię, mogę go 
zobaczyć. A jeśli 
napotkam jego wzrok… zwykle napotykam jego wzrok… patrzy na mnie z wyrazem…
Jest to przede wszystkim wyraz błagania… a jednak czai się w nim podejrzenie! 
Ach, do 
licha z tymi podejrzeniami! Gdybym chciał o nim rozpowiadać, zrobiłbym to już 
dawno. Ale 
nie rozpowiadam, nie rozpowiadam, powinien więc czuć się swobodnie. Jeśli w 
ogóle jest 
możliwe, aby taki tłuścioch jak on mógł czuć się swobodnie! Któż by mi zresztą 
uwierzył, 
gdybym nawet zaczął opowiadać!
Biedaczysko ten Pyecraft! Olbrzymia galaretowata, niespokojna substancja! 
Najgrubszy 
londyńczyk należący do klubu!
Siedzi przy małym klubowym stoliczku w wielkiej wnęce przy kominku i zajada. Cóż 
tak 
zajada? Rzucam na niego baczne spojrzenie i łapię go na tym, jak nadgryza 
ciastko, a oczy 
ma wlepione we mnie. Do licha! Oczy ma wlepione we mnie… To rozstrzyga sprawę. 
Pyecraft, ponieważ jesteś i będziesz zawsze taki uniżony, ponieważ zachowujesz 
się i 
będziesz zachowywać tak, jak gdybym nie był człowiekiem honoru, dlatego tutaj, 
wprost 
przed twymi zatopionymi w tłuszczu oczkami, opiszę całą sprawę — szczerą prawdę 
o 
Pyecrafcie. O człowieku, któremu pomogłem, którego osłaniałem, a który swym 
niemym 
błaganiem, nieustannym „nie mów nikomu” swych spojrzeń, obrzydził mi pobyt w 
klubie. A 
poza tym, dlaczego on tak ciągle je?
Zaraz poznacie całą prawdę, najprawdziwszą prawdę i nic więcej prócz prawdy!
Pyecraft… Poznałem się z nim w tym właśnie pokoju. Byłem wówczas młody i jako 
świeżo upieczony członek klubu okazywałem z tego powodu niejakie zdenerwowanie. 
Siedziałem sam żałując, że za mało znam tu osób, gdy nagle podszedł do mnie — 
olbrzymia, 
tocząca się masa, podbródki i brzuch — chrząknął, usiadł na krześle tuż przy 
mnie, sapał 
chwilę, chwilę pocierał zapałkę, zapalił cygaro i zwrócił się do mnie. Nie 
pamiętam, co 
powiedział… ach, coś na temat zapałek, które nie chcą się zapalać. Potem, w 
czasie rozmowy 
ze mną, zatrzymywał każdego przechodzącego kelnera i wciąż im coś prawił o tych 
zapałkach 
swoim cienkim głosem przypominającym dźwięk fletu. W taki oto sposób zaczęła się 
nasza 
rozmowa.
Mówił o różnych rzeczach, ze sportu przeszedł do mojej figury i cery.
— Pan na pewno dobrze gra w krykieta — powiedział. Wiem, że jestem szczupły, tak 
szczupły, że niektórzy nazywają mnie chudym, no i wiem, że cerę mam raczej 
ciemną, 
jednak… (Nie wstydzę się wcale mojej prababki, która była Hinduską, ale mimo to 
wcale nie 
pragnę, aby obcy człowiek patrząc na mnie od razu się jej doszukiwał).
Toteż od samego początku Pyecraft wzbudził we mnie niechęć, a wspomniał o mnie 
dlatego tylko, aby móc mówić o sobie.
— Myślę — rzekł — że pan nie gimnastykuje się więcej niż ja, a je zapewne (jak 
wszyscy 
nazbyt otyli wyobrażał sobie, że prawie nic nie je) niewiele mniej ode mnie. A 
jednak — 
ciągnął z krzywym uśmiechem — różnimy się.
Potem zaczął rozprawiać o swojej otyłości i ględzić o swojej otyłości, o tym, co 
już zrobił i 
co ma zamiar robić, aby się jej pozbyć, i o tym, jakie mu rady dawano przeciw 
otyłości i co 
inni ludzie stosowali przeciw podobnej otyłości. — A priori — rzekł — należałoby 
przypuszczać, że odpowiednia dieta rozwiąże problem odżywiania, a lekarstwa 
problem 
trawienia.
Dławiłem się. Ta mowa była niestrawna jak ciężki tłusty pudding. Czułem, że 
pęcznieję 
słuchając go.
Można w klubie znieść coś takiego raz, po jakimś czasie pomyślałem jednak sobie, 
że 
znoszę to już za długo. Za bardzo się do mnie przyzwyczaił.
Gdy tylko wchodziłem do palarni, już toczył się ku mnie, a zdarzało się nieraz, 
że 
przychodził, gdy jadłem lunch, i miałem go tuż przy sobie, nad sobą, wokół 
siebie — 
delektującego się jedzeniem. Czasami odnosiłem wrażenie, że przyrósł do mnie. 
Był 
nudziarzem, nie tak okropnym nudziarzem, by miał ograniczyć się jedynie do mnie, 
od 
początku jednak wyczuwałem w jego zachowaniu coś, co zdawało się mówić, że on 
zapewne 
wie i zapewne dotarł już do tej prawdy, że ja mógłbym… że otwieram przed nim 
pewne 
możliwości, których nie da mu nikt inny.
— Oddałbym wszystko, żeby tyle nie ważyć — mawiał. — Wszystko — i sapiąc 
wpatrywał się we mnie małymi oczkami, zagubionymi wśród olbrzymich policzków.
Biedaczysko! Dzwoni właśnie na pewno, by zamówić jeszcze jedno ciastko! Jednego 
dnia 
przeszedł do sedna sprawy.
— Nasza farmakopea — powiedział — nasza zachodnia farmakopea daleka jest od 
ostatnich zdobyczy wiedzy medycznej. Mówiono mi, że na wschodzie…
Urwał i wlepił we mnie oczy. Czułem się, jakbym siedział w akwarium. Nagle 
ogarnął 
mnie gniew.
— Proszę pana — rzekłem — od kogo się pan dowiedział o receptach mojej prababki?
— Ależ… — bronił się.
— Już od tygodnia, za każdym razem gdy się spotykamy… a spotykamy się często… 
robi 
pan zupełnie wyraźne aluzje do mojego sekretu!
— Tak — odparł — skoro już wyszło szydło z worka, muszę przyznać, że to prawda. 
Dowiedziałem się tego…
— Od Pattisona?
— Tak, ale nie bezpośrednio — powiedział, co uznałem za kłamstwo.
— Pattison — oświadczyłem — przyjmował te lekarstwa na własną odpowiedzialność.
Wydął usta i skłonił się.
— Recepty te — powiedziałem — nie są znów takie bezpieczne — rzekłem. — Ojciec 
usiłował niemal wymusić na mnie obietnicę…
— Ale nie wymusił?
— Nie. Jednakże ostrzegał mnie. Sam kiedyś wypróbował jedną z nich.
— Ach! Czy pan nie sądzi…? Przypuśćmy, przypuśćmy, że znalazłaby się tam może…
— Dziwne są te zapiski… — odparłem. — Już sam ich zapach… Ach, nie!
Ale doszedłszy do tego punktu, Pyecraft nie chciał ustąpić. Zawsze się trochę 
obawiałem, 
że jeśli straci cierpliwość, rzuci się nagle na mnie i zadusi. Przyznaję, to 
była słabość z mej 
strony. Doprowadzał mnie jednak do wściekłości. Żywiłem dla Pyecrafta tego 
rodzaju 
uczucia, że chętnie powiedziałbym: „Dobrze, zaryzykuj!” Historia z Pattisonem, o 
której 
wspominałem, to zupełnie co innego, a choć nie interesuje nas ona w tej chwili, 
dodam, że nie 
miałem żadnych wątpliwości co do udzielonej mu recepty. Natomiast o pozostałych 
nie 
wiedziałem zbyt wiele i zasadniczo skłonny byłem uważać je za niebezpieczne.
No, ale jeśli nawet Pyecraft się otruje… Muszę przyznać, że otrucie Pyecrafta 
wydało mi 
się nagle sprawą niezmiernej wagi.
Wieczorem wyjąłem z sejfu dziwaczne, osobliwie pachnące pudełko z drzewa 
sandałowego i przerzucałem szeleszczące kawałki pergaminu. Komuś, kto te recepty 
pisał dla 
mojej prababki, sprawiało widać przyjemność używanie różnego rodzaju pergaminu. 
Pismo 
miał w najwyższym stopniu niewyraźne i niektórych recept zupełnie nie mogłem 
odczytać, 
chociaż w rodzinie mojej — tak silnie poprzez sprawowany urząd związanej z 
Indiami — 
przekazywano znajomość hindustani z ojca na syna. Przepisy zaś wydały mi się 
skomplikowane i niejasne. Wkrótce jednak znalazłem poszukiwaną receptę, usiadłem 
na 
podłodze koło sejfu i przeglądałem ją chwilę.
— Niech pan spojrzy — rzekłem nazajutrz do Pyecrafta, wyrywając niemal zwitek 
pergaminu z jego łapczywych rąk. — O ile dobrze zrozumiałem, to jest recepta na 
utratę 
wagi. (Aa? — westchnął Pyecraft.) Nie mam całkowitej pewności, lecz sądzę, że to 
właśnie ta 
recepta. Radziłbym jednak panu jej nie stosować. Ponieważ, wie pan… dla dobra 
pana 
zmuszony jestem oczernić własną rodzinę… ponieważ moi przodkowie z tej linii 
byli, o ile 
mi wiadomo, wielce dziwaczni.
— Spróbuję jednak — rzekł Pyecraft.
Zasiadłem głęboko w krześle. Moja wyobraźnia porwała się do lotu, ale opadła ze 
złamanymi skrzydłami.
— Na Boga, Pyecrafcie — spytałem. — Czy wyobraża pan sobie siebie po 
schudnięciu?
Był głuchy na głos rozsądku. Wymusiłem na nim przyrzeczenie, że nigdy, bez 
względu na 
to, co się stanie, nie powie już do mnie słowa na temat tej swojej wstrętnej 
otyłości, i dopiero 
wtedy wręczyłem mu skrawek pergaminu.
— To obrzydliwość — rzekłem.
— Nic nie szkodzi — powiedział. Wziął receptę i wlepił w nią oczy. Ależ… — 
wyjąkał 
widząc, że nie jest pisana po angielsku.
— Przetłumaczę ją panu — rzekłem — jak tylko potrafię najlepiej.
Zrobiłem, co mogłem. A potem nie rozmawialiśmy przez dwa tygodnie. Ilekroć 
zbliżał się 
do mnie, marszczyłem się i dawałem mu ręką znak, aby nie podchodził, a on 
szanował naszą 
umowę. Jednakże po dwu tygodniach był nadal gruby jak poprzednio. W końcu jednak 
zwrócił się do mnie.
— Muszę coś panu powiedzieć — rzekł. — To nie jest w porządku. To jakaś pomyłka. 
Wcale mi nie pomogło. Wyrządza pan krzywdę swojej prababce…
— Gdzież recepta?
Wyciągnął ją ostrożnie z portfela. Przebiegłem po niej wzrokiem. — Czy jajko 
było 
nieświeże? — spytałem.
— Nie. A czy miało być nieświeże?
— Jest to samo przez się zrozumiałe, jeśli chodzi o recepty mej babki. Jeśli nie 
określa 
bliżej rodzaju lub jakości składników, (należy wówczas brać najpośledniejszy ich 
gatunek. 
Lubiła środki radykalne…. Jeśli zaś chodzi o pozostałe składniki, mamy tu parę 
możliwości. 
Czy dostał pan świeży jad grzechotnika?
— Kupiłem węża u Jamracha. Kosztował… Kosztował…
— To już pańska sprawa. Ostatni składnik…
— Znam kogoś, kto…
— No tak. Hm… Wypiszę panu jakiś zastępczy składnik. Ortografia tej recepty jest 
straszliwa, o ile ja znam ten język. Nawiasem mówiąc, pies oznacza tu zapewne 
najnędzniejszego z psów.
Przez miesiąc potem stale widywałem Pyecrafta w klubie. Był równie tłusty i 
niespokojny 
jak zawsze. Dotrzymywał naszej umowy, ale czasami gwałcił jej ducha potrząsając 
posępnie 
głową. Jednego dnia w szatni powiedział:
— Pańska prababka…
— Ani słowa o niej! — przerwałem. Umilkł. Przypuszczałem już, że zaniechał swych 
zamiarów.
Jednego dnia słyszałem nawet, jak rozmawiał z trzema nowymi członkami klubu o 
swej 
otyłości, jak gdyby poszukiwał innych recept. A potem, zupełnie nieoczekiwanie, 
otrzymałem 
telegram.
— Pan Formalyn! — krzyknął mi nad samym uchem posłaniec. Wziąłem telegram i 
otworzyłem go od razu:
Na miłość boską przyjeżdżaj Pyecraft
— Hm — mruknąłem. Mówiąc szczerze byłem tak zadowolony z rehabilitacji dobrego 
imienia mej prababki, którą ten telegram zapowiadał, że zjadłem wyśmienity 
obiad. Od 
odźwiernego dowiedziałem się adresu Pyecrafta. Zajmował górną połowę domu w 
Bloomsbury i udałem się tam, skoro tylko wypiłem kawę i likier. Nie wypaliłem 
nawet 
papierosa.
— Czy zastałem pana Pyecrafta? — zapytałem stanąwszy u frontowych drzwi.
Posłyszałem, że zapewne choruje. Nie wychodził bowiem od dwu dni.
— Właśnie mnie oczekuje — rzekłem. Wpuszczono mnie na górę.
Zadzwoniłem do zasłoniętych firanką drzwi na piętrze.
— Nie powinien był tego próbować — mówiłem sobie. — Jeśli ktoś je jak prosię, 
powinien wyglądać jak prosię.
Jakaś zacna kobiecina, z zatroskaną twarzą i beztrosko przekrzywionym czepkiem, 
podeszła i przyglądała mi się przez firankę.
Wymieniłem swe nazwisko. Z pewnym wahaniem otworzyła drzwi.
— No i co? — spytałem, gdy stanęliśmy oboje na klatce schodowej Pyecrafta.
— Kazał pana wpuścić, gdy pan przyjdzie — rzekła przypatrując mi się. Ale nie 
ruszyła 
się z miejsca. A potem dodała poufnym tonem: — Zamknął się w pokoju, proszę 
pana.
— Zamknął się?
— Wczoraj rano. Nikomu nie pozwolił wejść do siebie od tego czasu, proszę pana. 
I ciągle 
klnie. Och, jej! Spojrzałem na drzwi, które wskazała wzrokiem.
— Tutaj? — spytałem.
— Tak, proszę pana.
— Co się stało?
Smutnie potrząsnęła głową.
— Ciągle woła o jedzenie. Chce ciężkiego jedzenia. Daję mu, co mogę. 
Wieprzowina, 
pudding, kiełbasa, razowiec. Takie jedzenie. Niech pan tu stanie pod drzwiami, a 
ja odejdę. 
Je, proszę pana, do obrzydliwości.
Zza drzwi dał się słyszeć piskliwy głos:
— To pan, panie Formalyn?
— To pan, panie Pyecraft? — krzyknąłem, zbliżyłem się i uderzyłem w drzwi.
— Powiedz jej, żeby odeszła stąd.
Spełniłem jego życzenie. Posłyszałem znajome postękiwania oraz jakieś dziwne 
bębnienie 
palcami o drzwi, zupełnie jakby ktoś szukał po omacku klamki.
— W porządku — rzekłem. — Odeszła. — Ale przez dłuższą chwilę drzwi pozostawały 
zamknięte. Wreszcie posłyszałem zgrzyt klucza i głos Pyecrafta, mówiący: — 
Proszę wejść.
Nacisnąłem klamkę i otworzyłem drzwi. Oczywiście spodziewałem się zobaczyć 
Pyecrafta.
Wyobraźcie sobie, że go tam nie było! W życiu całym nie przeżyłem takiego 
wstrząsu. Oto 
stoję w jego gabinecie, panuje w nim bałagan, talerze i półmiski leżą między 
książkami i 
przyborami do pisania, kilka krzeseł poprzewracano, ale Pyecrafta…
— W porządku, niech pan zamknie drzwi — powiedział Pyecraft i wtedy go 
zobaczyłem. 
Wisiał tuż przy gzymsie w rogu pokoju, jakby go ktoś przykleił do sufitu. Twarz 
miał 
zmartwioną i gniewną. — Niech pan zamknie drzwi — rzekł. — Jeśli tej kobiecie 
uda się…
Zamknąłem drzwi, wszedłem do pokoju, stanąłem z daleka od niego i patrzyłem.
— Jeśli coś się zerwie i pan spadnie, Pyecrafcie — rzekłem — skręci pan kark.
— Och, gdybym tylko mógł — wysapał.
— Żeby człowieka w pańskim wieku i o pańskiej tuszy trzymały się takie dziecinne 
figle…
— Cicho — rzekł z udręczonym wyrazem twarzy. — Pańska przeklęta prababka…
— Niech pan uważa… — ostrzegłem go.
— Powiem panu… — zaczął i wykonał ruch ręką,
— Czegóż, u diaska, pan się trzyma? — spytałem.
I nagle zorientowałem się, że niczego się nie trzyma, że po prostu unosi się w 
powietrzu… 
tak samo jak unosiłby się wypełniony gazem pęcherz. Począł się szamotać, aby 
oderwać się 
od sufitu i opierając się o ścianę zejść do mnie.
— To ta recepta — dyszał. — Pańska pra…
— Nie! — zawołałem.
W czasie tej rozmowy uchwycił się ramy obrazu, która ustąpiła pod naporem i 
spadła na 
sofę. Pyecraft uniósł się znów do góry i grzmotnął o sufit, a ja zrozumiałem, 
dlaczego jest taki 
ubielony na wszystkich wypukłych i bardziej wystających częściach swej figury. 
Rozpoczął 
pracę na nowo, bardziej ostrożnie, wspierając się o kominek.
To był doprawdy zupełnie niezwykły widok, gdy ten wielki, gruby mężczyzna o 
apoplektycznej twarzy wisiał głową na dół i próbował dostać się z sufitu na 
podłogę.
— Ta recepta… — powtórzył. — Za bardzo skuteczna.
— Jak to?
— Niemal zupełna utrata wagi. Wreszcie, nareszcie zrozumiałem.
— Na Jowisza! Pyecrafcie — rzekłem — panu potrzebne było lekarstwo na otyłość. 
Ale 
pan zawsze nazywał to wagą. Zawsze pan to nazywał wagą.
Nie wiadomo czemu sprawiało mi to jakąś ogromną przyjemność. Całkiem lubiłem 
Pyecrafta w tej chwili. — Pomogę panu — powiedziałem, wziąłem go za rękę i 
ściągnąłem na 
dół. Wierzgał nogami, usiłując utrzymać się na podłodze. Zdawało mi się, że 
niosę flagę 
podczas wichury.
— Ten stół — rzekł i pokazał palcem — jest z solidnego mahoniu i bardzo ciężki. 
Niech 
mnie pan pod niego wepchnie.
Zrobiłem, jak chciał. Podskakiwał pod blatem niczym wieziony balon, a ja stałem 
na 
dywanie obok kominka i prowadziłem z nim rozmowę. Zapaliłem papierosa.
— Niech mi pan opowie — zachęcałem — jak się to właściwie stało?
— Zażyłem lekarstwo — odparł.
— Jaki miało smak?
— Ach, obrzydliwość!
— No, wyobrażam sobie. Wszystkie te lekarstwa są takie. Czy brało się pod uwagę 
poszczególny składnik, czy całość leku albo też jego skutki, prawie wszystkie 
lekarstwa mojej 
prababki wydawały mi się co najmniej nie zachęcające… Co do mnie…
— Najpierw wziąłem odrobinę…
— I co?
— A ponieważ po godzinie było mi jakoś lepiej i poczułem się lżejszy, 
postanowiłem więc 
zażyć cały łyk.
— Mój drogi Pyecrafcie!
— Byłem zbyt pewny siebie — wyjaśnił. — A potem stawałem się coraz lżejszy i 
lżejszy… i coraz bardziej bezradny, jak pan widzi. — Wpadł nagle we wściekłość. 
— I cóż, u 
licha, mam począć? — pytał.
— Wiadome jest tylko to — odparłem — czego pan nie powinien robić. Jeżeli 
wyjdzie pan 
na dwór, będzie się pan wznosił coraz wyżej i wyżej — wykonałem odpowiedni ruch 
ręką. — 
Trzeba będzie posłać za panem Santos–Dumonta*, aby pana ściągnąć na dół.
— Myślę, że to z czasem przejdzie?
Potrząsnąłem głową. — Nie sądzę, aby można było na to liczyć — odparłem.
Wtedy po raz drugi wpadł we wściekłość, kopał pobliskie krzesła i walił w 
podłogę. 
Zachowanie się jego było takie, jakiego można się było spodziewać po 
korpulentnym, 
dogadzającym sobie mężczyźnie, który znalazł się nagle w trudnej sytuacji — to 
znaczy 
okropnej! O mnie i mojej prababce wyrażał się z najwyższym brakiem szacunku.
— Wcale pana nie prosiłem o zażywanie tego leku — rzekłem.
I wspaniałomyślnie puszczając płazem obelgi, którymi mnie zasypywał, zasiadłem w 
fotelu i począłem doń przemawiać rozsądnie, po przyjacielsku.
Wykazałem mu, że wpadł w tarapaty z własnej winy i że rezultaty tego noszą na 
sobie 
piętno jakiejś poetyckiej sprawiedliwości. Jadł za dużo. Zaprotestował i przez 
chwilę 
dyskutowaliśmy na ten temat.
Stał się krzykliwy i rozdrażniony, więc poniechałem tej lekcji. — A poza tym — 
rzekłem 
— zawinił pan, nie nazywając rzeczy po imieniu. Nie mówił pan o nadmiernej 
tuszy, co 
byłoby słuszne, choć mało pochlebne, ale o nadmiernej wadze. Pan…
Przerwał mi, mówiąc, że zgadza się z tym wszystkim. Ale co ma teraz robić?
Odpowiedziałem, że powinien się jakoś przystosować do okoliczności. Zaczęliśmy 
więc 
rozsądniej traktować całą sprawę. Rzuciłem myśl, że zapewne nie byłoby mu trudno 
nauczyć 
się chodzić rękami po suficie…
— Nie mogę spać — poskarżył się.
Odrzekłem, że z tym nie będzie większych trudności. Można przecież — tłumaczyłem 
— 
zrobić posłanie pod siatką łóżka, przymocować je tasiemkami, a prześcieradło, 
koc, poduszkę 
przypinać na guziki. Będzie jednak musiał wtajemniczyć swoją gospodynię, 
twierdziłem, na 
co się po krótkiej sprzeczce zgodził. (Przyjemnie zresztą było patrzeć, jak ta 
poczciwa 
kobiecina ze spokojem i rozsądkiem przyjmuje to zdumiewające odwrócenie zwykłego 
porządku rzeczy). Każe się też wnieść do pokoju drabinę biblioteczną, a posiłki 
będzie się 
stawiać na najwyższej półce na książki. Wpadliśmy też na świetny pomysł, 
pozwalający mu 
w każdej chwili zejść na podłogę. Umieści się mianowicie na najwyższej półce 
Encyklopedią 
Brytyjską (dziesiąte wydanie). Pyecraft weźmie w rękę parę tomów i od razu 
zjedzie na dół. 
Zgodziliśmy się też, że trzeba będzie powbijać żelazne uchwyty w ściany, by mógł 
się ich 
trzymać, jeśli zechce poruszać się po pokoju na niższym poziomie.
W miarę jak coraz szczegółowiej rozpatrywaliśmy to zagadnienie, zaczynało mnie 
ono 
pasjonować. To ja zawołałem gospodynię i wyjawiłem jej tajemnicę, ja też przede 
wszystkim 
zająłem się ustawianiem odwróconego łóżka. Szczerze mówiąc, spędziłem dwa dni w 
jego 
mieszkaniu. Jestem uczynnym człowiekiem i nie brak mi zręczności do różnych 
robót, toteż 
wprowadziłem wiele pomysłowych innowacji: poumieszczałem dzwonki tak, by miał do 
nich 
łatwy dostęp, skierowałem światła elektryczne do góry itd. I cała ta sprawa 
wydawała mi się 
wielce zabawna i interesująca. Z rozkoszą wyobrażałem sobie, jak to Pyecraft, 
podobny do 
olbrzymiej muchy, będzie pełzać po suficie i przełazić przez górną część drzwi z 
jednego 
pokoju do drugiego i nigdy, nigdy już więcej nie zjawi się w klubie.
Lecz nagle — zostałem pokonany przez moją własną pomysłowość. Siedziałem przy 
kominku popijając whisky, a Pyecraft w swoim ulubionym kąciku przy gzymsie 
zajęty był 
przybijaniem do sufitu tureckiego dywanu, gdy przyszła mi do głowy myśl. — Na 
Jowisza, 
Pyecrafcie — zawołałem — przecież to wszystko jest niepotrzebne!
I wygadałem się od razu, nie przemyślawszy dokładnie skutków. — Ołowiana 
bielizna — 
rzekłem.
Oto stało się.
Pyecraft przyjął moje słowa niemal ze łzami. — Będę znowu normalnym człowiekiem 
— 
rzekł.
Przedstawiłem mu swój pogląd ze szczegółami, nim zorientowałem się, do czego 
mnie to 
doprowadza. — Niech pan kupi ołowianą blachę, potnie ją na krążki, naszyje na 
bieliznę w 
dostatecznej ilości. Każe zrobić buty z ołowianymi podeszwami i nosi przy sobie 
woreczek z 
ołowiem. Wszystko będzie w porządku. Zamiast siedzieć tu jak więzień, będzie 
mógł pan 
znowu wyjść. Pyecraft! Będzie pan mógł podróżować.
Przyszła mi jeszcze wspaniała myśl do głowy. — Nie będzie pan musiał obawiać się 
rozbicia okrętu. Zrzuci pan z siebie coś z ubrania, weźmie w rękę odpowiednią 
ilość bagażu i 
popłynie w powietrzu.
Z wrażenia upuścił młotek, który spadł o cal od mojej głowy. — Na Jowisza! — 
zawołał. 
— Będę mógł znowu przyjść do klubu.
Te słowa zmroziły mnie. — Na Jowisza! — powiedziałem cicho. — Tak. Oczywiście. 
Przyjdzie pan…
I przyszedł. Przychodzi. Oto siedzi za mną wpychając w siebie — nie kłamię! — 
trzecią 
porcję ciasta! I nikt na całym świecie, poza mną i jego gospodynią, nie wie, że 
praktycznie 
biorąc nie waży nic, że jest to po prostu obłok w ubraniu, balon nudy i 
łakomstwa, niente, 
nefas i najbardziej nieuprzejmy z ludzi. Oto siedzi czekając, aż skończę 
pisanie. Wtedy, jeśli 
zdoła, przytoczy się do mnie…
Będzie znów wałkował wszystko od początku. Opowie, jak się czuje i jak się nie 
czuje. I 
że mu się niekiedy wydaje, że to trochę przechodzi. A zawsze w czasie tej 
rozwlekłej, nużącej 
rozmowy doda: „Dochowa pan sekretu, prawda? Gdyby ktokolwiek się dowiedział, 
byłby to 
dla mnie taki wstyd… Tak by to głupio wyglądało, pan rozumie… Łażenie po suficie 
i te 
wszystkie historie…”
A teraz trzeba wyminąć Pyecrafta, choć ten zajął wspaniałą pozycję strategiczną 
między 
mną a drzwiami.
MAGICZNY SKLEP
Nieraz widziałem ów sklep z daleka. Kilkakrotnie przechodziłem obok niego. Na 
zastawionej wystawie przyciągały wzrok różne drobne przedmioty: magiczne kulki, 
cudowne 
kurczęta, czarodziejskie stożki, mówiące lalki, przybory do sztuki z koszykiem, 
talie kart 
niczym się nie różniące od zwykłych i wiele innych rzeczy. Nigdy jednak nie 
myślałem o 
wejściu do sklepu, aż pewnego dnia Gip bez słowa przyciągnął mnie za palec 
prosto do 
wystawy i zachował się tak, że nie mogłem nic innego uczynić, jak wejść z nim do 
środka. 
Prawdę mówiąc, nie byłem pewny, czy to właśnie jest tu, na Regent Street, między 
sklepem z 
obrazami a miejscem, gdzie kurczaki wylatują prosto z patentowanych inkubatorów. 
A jednak 
tu był właśnie. Sądziłem, że znajduje się bliżej placu albo za rogiem na 
Oksfordzkiej ulicy, 
lub nawet w Holborn, zawsze nie po drodze, zawsze trochę niedostępny i 
nierealny. Teraz 
jednak znajdował się, z całą pewnością tutaj oto i Gip pulchnym koniuszkiem 
palca bębnił 
głośno po szybie.
— Gdybym był bogaty — rzekł wskazując na Znikające Jajko — kupiłbym sobie to… i 
to… — pokazał Płaczące Niemowlę — i to…
Owa tajemnicza rzecz nazywała się, jak stwierdzała schludna karteczka: „Kup, a 
Zadziwisz 
Swych Przyjaciół”.
— Wszystko — powiedział — potrafi zniknąć pod takim stożkiem. Czytałem o tym w 
książce. A tu, tatusiu, jest Znikający Grosz, tylko oni tak go umieścili. że nie 
możemy 
zobaczyć, jak to się robi.
Gip, kochany chłopak, odziedziczył po matce dobre maniery i nie proponował 
wejścia do 
sklepu ani mnie nie męczył, tyle że, wiecie, całkiem nieświadomie ciągnął mój 
palec ku 
drzwiom i wyraźnie okazywał swoje zainteresowanie.
— To — powiedział i wskazał na Magiczną Butelkę.
— A gdybyś ją miał? — spytałem.
W odpowiedzi na to pełne obietnic pytanie podniósł na mnie nagle rozpromienione 
spojrzenie.
— Mógłbym pokazać Jessie — odparł, myśląc jak zawsze o innych.
— Twoje urodziny, Gibbles, będą za niecałe sto dni — powiedziałem kładąc rękę na 
klamce. Gip nie rzekł nic, mocniej tylko ścisnął mój palec i tak weszliśmy do 
sklepu.
Nie był to zwykły sklep. Był to sklep czarodziejski i Gipa opuściła cała odważna 
pewność 
siebie, jaką by wykazał, gdyby chodziło o zwykłe zabawki. Cały ciężar 
prowadzenia 
rozmowy pozostawił więc mnie.
Sklep był mały, wąski, słabo oświetlony. Dzwonek zajęczał płaczliwie, gdy 
zamykaliśmy 
drzwi za sobą. Przez chwilę byliśmy tu sami i mogliśmy rozejrzeć się dokoła. Na 
szklanej 
płycie, która — pokrywała niski kontuar, stał tygrys z masy papierowej, poważny 
tygrys o 
łagodnych oczach, kiwający miarowo głową, kilka kryształowych kuł, porcelanowa 
ręka 
trzymająca karty, sporo rozmaitych czarodziejskich akwariów i bezczelny magiczny 
kapelusz, 
bezwstydnie ukazujący swe sprężyny. Na podłodze stały magiczne lustra; jedno 
czyniło 
człowieka długim i wąskim, a drugie krótkim i grubym jak baryłka. Gdyśmy bawili 
się 
patrzeniem w lustra, wszedł prawdopodobnie sprzedawca. W każdym razie za 
kontuarem stał 
teraz dziwny, żółtawy człowiek o ciemnych włosach, z jednym uchem większym od 
drugiego 
i podbródkiem przypominającym nosek buta.
— Czym mogę służyć? — zapytał rozpościerając magiczne palce na szklanej szybie, 
a my 
drgnęliśmy uświadamiając sobie jego obecność.
— Chciałbym — rzekłem — kupić synkowi jakieś proste zabawki…
— Kuglarskie? — zapytał. — Mechaniczne? Domowe?
— Jakieś zajmujące — odparłem.
— Hm — powiedział sprzedawca i podrapał się w głowę jak gdyby w zamyśleniu, po 
czym, całkiem wyraźnie, wyciągnął z niej szklaną kulkę.
— Czy coś w tym rodzaju? — spytał wyciągając rękę z kulką.
Czynność ta była zupełnie nieoczekiwana. Widziałem niejednokrotnie ową sztuczkę 
w 
czasie pokazów — stanowiła stałą część repertuaru magików — lecz nie 
spodziewałem się jej 
tutaj.
— To wyśmienite — powiedziałem śmiejąc się.
— Nieprawdaż? — spytał sprzedawca.
Gip wyciągnął wolną rękę, by chwycić kulkę, lecz natrafił tylko na samą dłoń.
— Jest u ciebie w kieszeni! — rzekł sprzedawca. I rzeczywiście tam była!
— Ile to kosztuje? — zapytałem.
— Nie pobieramy opłat za szklane kulki — rzekł uprzejmie. — Zdobywamy je — 
mówiąc 
to wyciągnął jeszcze jedną kulkę z łokcia — bezpłatnie.
Wyjął drugą z karku i położył obok poprzedniej na kontuarze. Gip spojrzał 
roztropnie na 
swą szklaną kulkę, następnie skierował pytające spojrzenie na dwie pozostałe 
leżące na 
ladzie, po czym zwrócił swe szeroko otwarte, dociekliwe oczy na sprzedawcę, 
który 
uśmiechnął się.
— Możesz dostać te dwie także — powiedział — a jeśli nie masz nic przeciwko 
temu, 
jeszcze jedną z mych ust. O tak!
Gip poradził się mnie spojrzeniem, a potem milcząc schował wszystkie cztery 
kulki, 
uchwycił się mego opiekuńczego palca i przygotował się na to, co nastąpi.
— W ten sposób zdobywamy wszystkie nasze drobne magiczne zabawki — stwierdził 
sprzedawca.
Roześmiałem się biorąc to za żart.
— Zamiast iść do hurtowni — rzekłem — to przecież wypada taniej.
— Częściowo — odparł sprzedawca. — Chociaż płacimy za to w końcu, ale nie tyle, 
co 
ludzie sądzą. Nasze większe zabawki i jednodniowy zapas towarów oraz wszystkie 
potrzebne 
nam rzeczy wyjmujemy z tego kapelusza. Pan wie przecież, proszę mi wybaczyć, że 
o tym 
wspominam, iż nie ma hurtowych składów dla Prawdziwych Magicznych Towarów. Nie 
wiem, czy zauważył pan nasz szyld: Prawdziwy Magiczny Sklep? — Wyciągnął 
wizytówkę z 
policzka i podał mi ją. — Prawdziwy — rzekł wskazując palcem na to słowo. — Nie 
ma tu 
żadnego oszustwa, proszę pana!
Pomyślałem, że jest w swych żartach bardzo konsekwentny.
Sprzedawca zwrócił się nadzwyczaj uprzejmie do Gipa.
— Czy ty wiesz, że jesteś Chłopcem Jak Należy? — (Byłem zdziwiony, że o tym 
wiedział, 
bowiem ze względów wychowawczych trzymamy to w tajemnicy, nawet w domu. Gip 
jednak 
wysłuchał słów sprzedawcy nie przerywając milczenia i patrząc na niego uparcie).
— Bo tylko Chłopiec Jak Należy może wejść przez te drzwi…
Jakby na potwierdzenie tych słów usłyszeliśmy stukanie do drzwi i skrzeczący 
głosik:
— Niee! Bliżej. Ja chcę tu wejść, tata! Ja chcę tu wejść. Niee! — a potem głos 
styranizowanego ojca pocieszający i błagalny: — Zamknięte, Edwardzie.
— Ale przecież one są zamknięte — zauważyłem.
— Są, proszę pana — rzekł sprzedawca. — Zawsze. Dla tego rodzaju dzieci. — A gdy 
to 
mówił, ujrzeliśmy owego chłopca o drobnej twarzy przybladłej od nadmiaru 
słodyczy i 
dobrego pożywienia, wykrzywionej przez złe namiętności, bezwzględnego małego 
egoistę 
drapiącego w zaczarowaną szybę.
— To na nic, proszę pana — powiedział sprzedawca, gdy ze zwykłą sobie 
uczynnością 
podszedłem do drzwi.
Niebawem też ojciec odciągnął rozpuszczone, wrzeszczące dziecko.
— Jak pan to robi? — spytałem oddychając swobodniej.
— Magia — odparł sprzedawca z niedbałym ruchem ręki i nagle z jego palców 
trysnęły 
kolorowe iskry i znikły w cieniu sklepu.
— Mówiłeś — rzekł zwracając się do Gipa — zanim tu wszedłeś, że chciałbyś kupić 
jedno 
z naszych pudełek „Kup, a Zadziwisz Swych Przyjaciół”.
Gip z wysiłkiem odpowiedział:
— Tak.
— Jest w twojej kieszeni.
I przechyliwszy się przez kontuar, a miał naprawdę niezwykle długie ciało, 
zadziwiający 
ów człowiek magicznym ruchem wyciągnął pudełko.
— Papier! — rzekł i wyjął arkusz papieru z pustego kapelusza ze sprężynami. — 
Sznurek! 
— i usta jego stały się pudłem na sznurki, z którego wyciągał nie kończącą się 
nić. Gdy 
zawiązał paczkę, odgryzł sznurek i, jak mi się zdawało, połknął szpulę. Potem 
zapalił 
świeczkę o nos jednej z mówiących lalek, wsadził palec, który stał się czerwony 
jak lak, do 
ognia i w ten sposób zapieczętował paczkę.
— Chciałeś jeszcze Znikające Jajko — zauważył. Wyciągnął je z zanadrza mego 
palta i 
zapakował. — A także Płaczące Niemowlę.
Oddawałem gotowe paczki Gipowi, który tulił je do piersi. Mówił mało, za to jego 
oczy i 
przyciśnięcie ramion bardzo były wymowne. Przenikały go niewypowiedziane 
uczucia. To 
była prawdziwa magia!
Wtem drgnąłem, uświadomiwszy sobie, że coś rusza się w mym kapeluszu, coś 
miękkiego 
i skaczącego. Potrząsnąłem nim i oto pomarszczony gołąb, niewątpliwie wspólnik 
magika, 
wyskoczył z kapelusza, pobiegł po kontuarze i wszedł, jak sądzę, do tekturowego 
pudła za 
tygrysem z masy papierowej.
— Cyt, cyt — rzekł sprzedawca zręcznie odbierając mi kapelusz — co za 
nieostrożny ptak 
i, jako żywo, wysiaduje jaja!
Potrząsnął kapeluszem i wysypał na rękę dwa lub trzy jajka, dużą marmurową kulę, 
około 
pół tuzina nieodzownych szklanych kulek i zmięty pomarszczony papier w coraz 
większych 
ilościach. Przez cały czas mówił tylko o tym, jak to ludzie zapominają oczyścić 
swe 
kapelusze w środku czyszcząc je z zewnątrz. Słowa były uprzejme, ale kryły 
wyraźną aluzję. 
— Wszystkie takie rzeczy — mówił — gromadzą się, proszę pana… Nie chodzi tu 
specjalnie 
o pana… Prawie każdy klient… Zadziwiające, co klienci noszą z sobą…
Zmięty papier rósł w oczach i kłębił się na kontuarze, aż sprzedawca począł 
niknąć nam z 
oczu i niebawem znikł już zupełnie. Tylko głos jego brzmiał dalej.
— Nikt z nas, proszę pana, nie wie, co kryje w sobie piękna cielesna powłoka 
człowieka. 
Czyżbyśmy byli jedynie pobielanymi grobami?
Głos jego umilkł, zupełnie tak, jak gramofon sąsiada trafiony celnym kamieniem. 
Zapadła 
natychmiastowa cisza. Ucichł szelest papieru i wszystko ucichło.
— Czy skończył już pan z mym kapeluszem? — spytałem po chwili. Nie było 
odpowiedzi.
Popatrzyłem na Gipa, Gip popatrzył na mnie, a w magicznych lustrach widać było 
nasze 
wykrzywione postacie, dziwaczne, poważne i spokojne.
— Myślę, że już pójdziemy — rzekłem. — Czy może mi pan powiedzieć, ile to 
wszystko 
wynosi?
— Mówię — powiedziałem głośniejszym nieco tonem — że chciałbym prosić o rachunek 
i 
o kapelusz.
Zza sterty papieru wydobył się odgłos przypominający parsknięcie.
— Spójrzmy za ladę, Gip! On się z nas wyśmiewa.
Poprowadziłem Gipa wokół kiwającego głowa tygrysa i, jak myślicie, cóż 
znajdowało się 
za ladą? Nie było tam nikogo! Tylko mój kapelusz spoczywał na podłodze i zwykły 
królik z 
opadającymi uszami, jakiego używają magicy, siedział pogrążony w rozmyślaniach. 
Był tak 
skurczony i głupi, jak tylko może być królik magika.
Podniosłem kapelusz, a królik leniwie zrobił parę susów w przeciwnym kierunku.
— Tatusiu — szepnął Gip.
— Co takiego, Gip? — spytałem.
— Ten sklep mi się naprawdę podoba, tatusiu. „Mnie też by się podobał — 
pomyślałem — 
gdyby kontuar nie rozciągał się tak nagle, odgradzając człowieka od drzwi”. Nie 
powiedziałem jednak ani słowa o tym Gipowi.
— Trusia — powiedział malec wyciągając rękę do królika, który podskakiwał koło 
nas. — 
Trusia, zrób sztuczkę magiczną dla Gipa — i wodził oczyma za królikiem, kiedy 
ten 
przeciskał się przez drzwi, których z pewnością nie widziałem przed chwilą. 
Drzwi te 
otworzyły się szerzej i znowu pojawił się człowiek z jednym uchem większym od 
drugiego. 
Uśmiechał się nadal, lecz oczy jego napotkawszy moje wyrażały zarazem 
zadowolenie i 
wyzwanie.
— Pan chciałby zobaczyć nasz magazyn? — rzekł z niewinną słodyczą. Gip pociągnął 
mnie za palec. Zaczynałem myśleć, że cała ta magia jest trochę zbyt prawdziwa.
— Nie mamy tak dużo czasu i… — zanim to powiedziałem, w nie wiedzieć jaki sposób 
znaleźliśmy się w magazynie.
— Wszystko jest w tym samym gatunku — powiedział sprzedawca zacierając swe 
giętkie 
ręce — to znaczy w najlepszym. Wszystko, co tu się znajduje, jest prawdziwie 
magiczne z 
gwarancją pełnej dziwaczności. Przepraszam pana!
Uczułem, że pociągnął za coś, co zwisało u mego rękawa, i zobaczyłem, że trzymał 
za 
ogonek małego, wijącego się, czerwonego diablika. Maleństwo kąsało, wyrywało się 
i 
usiłowało ugryźć go w rękę. Rzucił je po chwili niedbale za ladę. Był to 
niewątpliwie kawałek 
powyginanej gumy, ale w pierwszej chwili… Przy tym ruch sprzedawcy przypominał 
do 
złudzenia ruch człowieka trzymającego w ręku jakiegoś małego gryzącego robaka.
Zerknąłem na Gipa, lecz on wpatrywał się w magicznego konia na biegunach. 
Ucieszyłem 
się, że tego nie widział. Wskazując oczyma na Gipa i na czerwonego diabełka 
spytałem 
zniżonym głosem:
— Chyba nie macie tu wielu rzeczy w tym rodzaju?
— To nie nasz! Prawdopodobnie przyniósł pan z sobą — odpowiedział sprzedawca 
także 
przyciszonym głosem i z jeszcze bardziej czarującym uśmiechem. — Zadziwiające 
doprawdy, co ludzie noszą z sobą nie zdając sobie z tego sprawy. — A potem 
zwracając się 
do Gipa rzekł:
— Czy jest tu coś, co ci się podoba?
Było tu dużo rzeczy, które się podobały Gipowi.
— Czy to jest magiczny miecz? — zwrócił się do sprzedawcy z mieszaniną zaufania 
i 
szacunku.
— Magiczny miecz do zabawy. Nie gnie się, nie łamie, nie tnie palców. Czyni 
właściciela 
niezwyciężonym w walce z każdym przeciwnikiem poniżej lat osiemnastu. Od pół 
korony do 
siedmiu szylingów i sześciu pensów, zależnie od wielkości. Te tekturowe zbroje 
przeznaczone są dla młodocianych błędnych rycerzy. Bardzo praktyczne. Tarcza 
bezpieczeństwa, sandały szybkochody i hełm–niewidka.
— Och, tato! — wyszeptał Gip.
Usiłowałem dowiedzieć się, ile one kosztują, ale sprzedawca nie zwracał na mnie 
uwagi. 
Udało mu się pozyskać sobie Gipa d odciągnąć go od mego palca. Pokazywał mu swój 
diabelski towar i nic nie mogło go powstrzymać. Niebawem ujrzałem w przypływie 
nieufności i czegoś bardzo podobnego do zazdrości, że Gip schwycił tego 
człowieka za palec, 
tak jak zwykle chwytał mnie. „Jest to z pewnością interesujący człowiek — 
pomyślałem — i 
ma ciekawe zabawki, ale…”
Szedłem za nimi, mówiąc mało i bacznie obserwując sztukmistrza,
Gip natomiast bawił się doskonale. Z pewnością, kiedy pora będzie iść, wyjdziemy 
stąd 
bez przeszkód. Magazyn był długi i niekształtny, galeria zaś przerywana 
stoiskami, budkami i 
kolumnami, z zaskakującymi lustrami i zasłonami, ze sklepionymi korytarzami 
prowadzącymi do innych działów, po których kręcili się i gapili bez celu 
przedziwnie 
wyglądający pomocnicy. Lustra i zasłony były tak niezwykłe, że niebawem nie 
mogłem 
rozpoznać drzwi, którymi weszliśmy.
Sprzedawca pokazywał Gipowi magiczne pociągi jadące bez pary i maszynerii, gdy 
nastawiało się sygnały, a następnie kilka bardzo, bardzo cennych pudełek z 
żołnierzami, 
którzy nabierali życia, kiedy zdejmowało się pokrywkę i mówiło… Nie mam dobrego 
słuchu, 
a był to dźwięk, na którym można było skręcić język, lecz Gip — odziedziczywszy 
słuch po 
matce — powtórzył go od razu.
— Brawo — rzekł sprzedawca kładąc bez ceremonii żołnierzy z powrotem do pudełka 
i 
podając je Gipowi.
— Teraz ty — powiedział i po chwili Gip ożywił ich na powrót.
— Chcesz wziąć to pudełko? — spytał sprzedawca.
— Weźmiemy je — powiedziałem — jeśli policzy pan mniej, niż są warte. Inaczej 
trzeba 
by chyba milionowej fortuny…
— Ależ drogi panie! Skądże! — i wrzucił żołnierzyków z powrotem do pudełka, 
zamknął 
wieczko, potrząsnął pudełkiem w powietrzu i oto ukazało się ono naszym oczom 
zapakowane 
w brązowy papier, przewiązane sznurkiem… z pełnym imieniem, nazwiskiem i adresem 
Gipa 
wypisanym na papierze.
Sprzedawca roześmiał się z mego zdziwienia.
— To jest prawdziwa magia — powiedział. — Autentyczna.
— Zbyt autentyczna jak na mój gust — powiedziałem.
Następnie sprzedawca zaczął pokazywać Gipowi sztuczki. Dziwne to były sztuczki, 
a 
jeszcze dziwniejszy był sposób, w jaki je wykonywał. Objaśniał przy tym i 
pokazywał ich 
mechanizm, a mój kochany malec kiwał w zamyśleniu główką.
Nie poświęcałem temu takiej uwagi, jaką należałoby poświęcić.
— Hej, presto! — wykrzykiwał sprzedawca, a potem rozlegało się jasne i cichsze 
„Hej, 
presto” chłopca. Lecz uwagę moją pochłonęły inne sprawy. Uświadomiłem sobie 
nagle, jak 
niesamowite jest to miejsce; było ono, że tak powiem, nasycone dziwnością, 
wszystko tu 
wydawało się jakieś niezwykłe, nawet sufit, podłoga i byle jak rozstawione 
krzesła. 
Doznawałem dziwnego uczucia, że jeśli nie patrzę na nie, zaczynają ruszać się i 
urządzać 
gonitwy za mymi plecami. Gzyms ozdobiony był dziwnym ornamentem z masek — 
stanowczo zbyt wyrazistych jak na zwykły tynk.
Nagle uwagę moją przykuł jeden z dziwacznie wyglądających pomocników. Stał 
niedaleko 
i najwidoczniej nie zdawał sobie sprawy z mej obecności. Widziałem jego postać w 
jakichś 
trzech czwartych ponad stertą zabawek. Opierał się leniwie o kolumnę 
wykrzywiając twarz w 
najbardziej potworny sposób.
Szczególnie okropne rzeczy wyczyniał ze swym nosem. Wyglądało na to, że się 
nudzi i 
pragnie się zabawić. Z początku był to nos krótki jak kartofel; potem wysunął 
się nagle jak 
rożki; potem robił się coraz dłuższy i cieńszy, aż upodobnił się do długiego, 
giętkiego bicza. 
Zupełnie jak w sennym majaczeniu! Pomocnik machał nim i rzucał przed siebie 
niczym linkę.
Pomyślałem od razu, że Gip nie powinien tego widzieć. Odwróciłem się i ujrzałem 
malca 
najspokojniej zajętego sprzedawcą. Szeptali coś do siebie spoglądając na mnie… 
Gip stał na 
stołku, a sprzedawca trzymał w ręku coś w rodzaju wielkiego bębna.
— Bawimy się w chowanego, tata! — zawołał Gip. — Ty szukasz.
I zanim zdążyłem temu zapobiec, sprzedawca nakrył go wielkim bębnem. Ogarnęły 
mnie 
niedobre przeczucia.
— Niech pan to zostawi! — krzyknąłem. — W tej chwili! Przestraszy pan chłopca! 
Niech 
pan to zabierze!
Sprzedawca z nierównymi uszami usłuchał bez słowa i pokazał mi bęben, abym 
zobaczył, 
że jest pusty. I stołek był także pusty! Mój chłopiec zniknął!
Znacie chyba owo złowrogie uczucie, co niczym tajemnicza raka ściska wam serce. 
I nagle 
człowiek się zmienia, staje się czujny i rozważny, ani zbyt powolny, ani zbyt 
szybki, ani 
gniewny, ani przerażony. Tak też było ze mną. Podszedłem do uśmiechającego się 
sprzedawcy i kopnąłem jego stołek.
— Skończ pan z tymi głupstwami! — powiedziałem. — Gdzie jest mój syn?
— Widzi pan — odparł ukazując nadal pusty bęben — nie ma tu żadnego oszustwa!
Wyciągnąłem rękę, aby go schwytać, lecz uchylił się zręcznie. Sięgnąłem znowu, 
lecz on 
odwrócił się i pchnął drzwi, aby uciec.
— Stać! — wykrzyknąłem, ale on wycofał się ze śmiechem. Skoczyłem za nim w 
ciemność. Bums!
— Na Boga! Nie zauważyłem pana!
Znajdowałem się na Regent Street zderzywszy się z przyzwoicie wyglądającym 
robotnikiem, a w odległości może pół jarda ode mnie niesłychanie zaskoczony stał 
sobie Gip. 
Wyjąkałem jakieś słowa przeproszenia, a Gip odwrócił się i podszedł do mnie z 
radosnym 
uśmiechem, jak gdyby tylko na chwilę stracił mnie z oczu. W ręku trzymał cztery 
paczki. 
Natychmiast schwycił mnie za palec.
Przez chwilę byłem dość zaskoczony. Rozejrzałem się bacznie dokoła szukając 
drzwi 
magicznego sklepu, lecz ich nie znalazłem. Nie było ani drzwi, ani sklepu, tylko 
zwykły filar 
oddzielający sklep z obrazami od wystawy wylęgarni kurcząt. Wśród nawału myśli 
byłem w 
stanie uczynić tylko jedno. Podszedłem do krawędzi chodnika i parasolem 
przywołałem 
dorożkę.
— Dolozka — rzekł Gip w najwyższym zachwycie.
Pomogłem mu wsiąść, przypomniałem sobie z pewnym wysiłkiem swój adres, po czym 
wsiadłem także. W kieszeni mej marynarki wyczułem coś niezwykłego. Sięgnąłem 
ręką i 
znalazłem szklaną kulkę. Rzuciłem ją ze złością na ulicę. Gip milczał.
— Tata — rzekł w końcu — to był prawdziwy sklep!
Uwaga Gipa wzbudziła we mnie ciekawość, jak ta sprawa wyglądała w oczach malca. 
Jak 
dotychczas wydawał się, dzięki Bogu, zupełnie zdrowy, nie był ani wystraszony, 
ani 
wytrącony z równowagi, tylko po prostu niezmiernie zadowolony z popołudniowej 
wyprawy, 
a w ramionach trzymał cztery paczki. „Do diaska! Co też w nich może być?”
— Hm — rzekłem. — Mali chłopcy nie mogą codziennie chodzić do takich sklepów.
Przyjął to z właściwym sobie spokojem i żałowałem przez chwilę, że jestem jego 
ojcem, a 
nie matką i że nie mogę nagle, na oczach wszystkich, pocałować go w dorożce. 
„Ostatecznie 
— pomyślałem — cała historia nie jest znów taka straszna!”
Jednak dopiero wtedy, gdyśmy otworzyli paczki, zacząłem się uspokajać. Trzy z 
nich 
zawierały pudełka z żołnierzami, ale w tak dobrym gatunku, że Gip mógłby 
zapomnieć, iż 
pudełka te były kiedykolwiek zabawkami magicznymi, prawdziwie czarodziejskimi. W 
czwartej paczce był kotek, mały biały żywy kotek, cieszący się doskonałym 
zdrowiem, 
apetytem i usposobieniem. Przyglądałem się rozpakowywaniu z uczuciem chwilowej 
ulgi i 
pozostałem w pokoju Gipa przez dłuższy czas.
Wszystko to zdarzyło się pół roku temu. Teraz zaczynam wierzyć, że wszystko jest 
w 
porządku. Kotek posiada w sobie tyle tylko magii, ile posiadają wszystkie kotki, 
a żołnierze 
stoją tak sztywno wyprężeni, jak tylko pułkownik może sobie życzyć. A Gip?
Każdy inteligentny ojciec zrozumie, że muszę postępować z Gipem ostrożnie. 
Posunąłem 
się jednak tak daleko, że pewnego dnia zapytałem:
— Gip, czy chciałbyś, aby twoi żołnierze ożyli i poruszali się?
— Oni się ruszają. Muszę tylko powiedzieć jedno takie słowo, zanim podniosę 
pokrywkę. 
I wtedy chodzą sami. Och, tak, tatusiu, nie podobaliby mi się, gdyby tego nie 
robili.
Nie okazałem żadnego zdziwienia, gdyż byłoby nie na miejscu. Od tego czasu 
spróbowałem wpaść do niego raz czy dwa, gdy bawił się żołnierzami, lecz jak 
dotąd nie 
zauważyłem, by zachowywali się w jakikolwiek niezwykły sposób. Chociaż… trudno 
powiedzieć…
Istnieje tylko nadal pewna kwestia… finansowa. Mam nieuleczalny zwyczaj płacenia 
rachunków. Przeszedłem po Regent Street kilka razy, tam i z powrotem, szukając 
owego 
sklepu. Skłonny jestem jednak przypuszczać, że uczciwości stało się zadość. 
Skoro bowiem 
ludzie ci znają nazwisko i adres Gipa, mogę więc chyba pozostawić im, kimkolwiek 
są, 
przysłanie rachunku, kiedy im się będzie podobało.
ZDOBYWCY PRZESTWORZY
Latającą maszynę Monsona można było zobaczyć albo z okien pociągów kursujących 
na 
głównej linii Południe— Zachód lub na trasie Wimbledon–Worcester Park. Ściślej 
mówiąc, 
widziało się jedynie potężne rusztowania, w których obrębie poruszał się aparat. 
Wznosiły się 
one ponad wierzchołki drzew, tworząc masywną aleję z żelaza i drzewa tudzież 
olbrzymią 
pajęczynę lin i bloków ciągnącą się prawie na dwie mile. Od strony Leatherhead 
perspektywa 
alei ginęła częściowo za wzgórzem pokrytym willami, za to od strony głównej 
linii kolejowej 
można było oglądać boczną jej stronę, która stanowiła plątaninę belek i 
zakrzywionych 
prętów, sprawiając duże wrażenie na turystach z Portsmouth, Southampton i z 
zachodniej 
Anglii.
Monson zaczął pracę od momentu, do którego doprowadził ją Maxim. Z początku 
zabrał 
się do dzieła lekceważąc zupełnie dowcipy i ignorancję dziennikarzy, które tak 
irytowały oraz 
utrudniały pracę jego poprzednikowi. Jak mówiono, roztrwonił ponad połowę swej 
olbrzymiej fortuny na doświadczenia. Niecierpliwym ludziom tego pokolenia 
rezultaty jego 
pracy wydały się mierne. Po upływie około pięciu lat od zbudowania kolosalnego 
gaju z 
żelaza w Worcester Park, kiedy to Monsonowi ciągle jeszcze nie udało się 
przelecieć 
skrzydlatą maszyną nad Trafalgar Square, nawet turyści z wyspy Wight zaczęli 
pozwalać 
sobie na ironiczny uśmiech. Ci zaś z inteligentnych ludzi, którzy nie uważali 
Monsona za 
wariata ogarniętego manią wynalazków, zaczęli traktować go, bez żadnego powodu, 
jako 
reklamującego się szarlatana.
Jednakże posiadacze stałych biletów kolejowych widzieli od czasu do czasu z 
okien 
pociągu białego potwora, który pędził na łeb na szyję poprzez zwiewne ozdoby 
prowadnic i 
żerdzi, słyszeli też, jak końcowe liny, siatki, amortyzatory gięły się, 
skrzypiały i jęczały pod 
siłą ciosów. Wówczas z wagonów wykwitał rząd śniadych twarzy w okularach o 
czarnej 
oprawie, zaś poranne gazety szły w kąt na rzecz ożywionej dyskusji o możliwości 
latania, 
podczas której nikomu jeszcze nie zdarzyło się powiedzieć czegoś nowego. Trwało 
tak aż do 
przyjazdu pociągu na stację Waterloo, skąd pasażerowie rozchodzili się po 
Londynie.
Niekiedy też w przepełnionym turystami pociągu wyczerpani ojcowie i matki 
wracając z 
jednodniowego pobytu nad morzem odkrywali, że ciemne rusztowanie rysujące się na 
tle 
wieczornego nieba doskonale nadaje się do odwrócenia uwagi rozkapryszonego 
dziecka, i 
ukazywali mu przesuwający się szybko wielki, czarny, skrzydlaty kształt, który 
dążył ku 
górze obijając się o prowadnice. Była to bez wątpienia rzecz wielka oraz ważna i 
wspaniale 
nadawała się na temat do rozmowy. Mimo wszystko były to zaledwie niezdarne próby 
i 
większość ludzi, którzy mieli możność przyglądać się temu, nie mogła uważać tych 
prób za 
prawdziwy lot. Dla nich, zwykłych szarych ludzi, były to tylko daremne wysiłki.
Monson, jak mówiłem, nie przejmował się z początku opinią prasy. Możliwe jednak, 
że 
nie zdawał sobie sprawy, ile czasu upłynie, zanim opanuje technikę latania, 
zanim wielka 
fruwająca maszyna dostosuje się szybko i pewnie do każdego podmuchu, do każdego 
ruchu 
powietrza. Nie przewidział również, ile pieniędzy będzie go kosztować ta 
długotrwała walka 
z siłą ciążenia.
Nie był on jednak tak gruboskórny, jak się wydawało. W sekrecie kazał sobie 
przesyłać 
przez Romeike’a stosy wycinków z gazet, bankier jego także dawał regularnie znać 
o sobie, A 
jeśli z początku Monson nie przejmował się żartami i nieufnością, to w miarę jak 
upływały 
miesiące, rosło w nim poczucie osamotnienia, kurczyły się też zasoby pieniężne. 
Był czas, 
kiedy Monson potrafił odprawić z niczym przedsiębiorczego dziennikarza, chciwego 
nowin 
dla gazety. Kiedy natomiast przedsiębiorczy dziennikarz przestał być natrętny, 
Monson daleki 
był w głębi duszy od zadowolenia.
Praca posuwała się jednak z dnia na dzień i malała stopniowo liczba trudności 
związanych 
ze sterowaniem. Dzień za dniem zmniejszały się także zasoby pieniężne, aż 
rachunek 
Monsona w banku skurczył się z setek do dziesiątków tysięcy.
Monson siedząc w małej kreślarni spojrzał nagle na datę w kalendarzyku 
Woodhouse’a.
— Dzisiaj upływa pięć lat od chwili, gdy zaczęliśmy — powiedział niespodzianie.
— Czyżby? — zdziwił się Woodhouse.
— To te ciągłe zmiany tak nam utrudniają pracę — rzekł Monson gryząc spinacz do 
papieru. Przed nim na stole leżały rysunki nowych motylków do tylnej śruby. 
Wrzuciwszy 
popsuty spinacz do kosza począł bębnić palcami po stole. — Ach, te zmiany! Czy 
matematycy zmądrzeją kiedykolwiek na tyle, by zaoszczędzić nam tego klecenia i 
eksperymentowania? Pięć lat metodą liczenia na palcach, kiedy można było to 
wszystko 
wyliczyć z góry! A ile to kosztowało! Za tę cenę mógłbym wynająć na całe życie 
trzech 
zwycięzców konkursu matematycznego z Cambridge… Ale ci znowu potrafiliby tylko 
rozwijać jakieś piękne i bezużyteczne teoryjki. A ileż to czasu, Woodhouse!
— Te odlewy po specjalnych cenach zajmą nam trzy tygodnie — powiedział 
Woodhouse.
— Trzy tygodnie? — wykrzyknął Monson nie przestając bębnić po stole.
— Z pewnością trzy tygodnie — potwierdził Woodhouse, świetny inżynier, ale 
kiepski 
pocieszyciel. Przysunął arkusze do siebie i zabrał się do cieniowania jednej z 
belek.
Monson przestał bębnić i zaczął obgryzać paznokcie, patrząc nieruchomo przez 
cały czas 
na głowę Woodhouse’a.
— Od jak dawna nazywają to „szaleństwem Monsona”? — zapytał nagle.
— Och, coś z rok — odparł niedbale Woodhouse nie podnosząc głowy.
Monson wciągnął powietrze między zaciśnięte zęby i podszedł do okna. Grube 
żelazne 
kolumny podtrzymujące w górze szyny, z których startował aparat, znajdowały się 
tuż za 
oknem. Maszyna zaś znajdowała się ponad górną jego krawędzią. Poprzez las 
żelaznych 
kolumn pomalowanych na czerwono i zdobnych rzędami śrub rozciągał się piękny 
widok na 
okolicę. W połowie krajobrazu posuwał się bezszelestnie pociąg, którego turkot 
ginął wśród 
uderzeń młotów pracujących w górze robotników. Monson uzmysłowił sobie śmiejące 
się 
twarze w oknach wagonów. Zaklął strasznie pod wąsem i uderzył ze złością palcem 
w muchę, 
która znienacka poczęła bzykać na szybie.
— Co się stało? — spytał Woodhouse, ze zdziwieniem patrząc na swego chlebodawcę.
— Mam już tego powyżej uszu.
Woodhouse podrapał się w policzek. — Och — powiedział po chwili przerwy 
potrzebnej 
do oswojenia się z sytuacją, po czym odsunął rysunek.
— A to głupcy! Staram się zdobyć nowy element, uczynić coś, co zrewolucjonizuje 
całe 
życie człowieka, a oni tymczasem zamiast okazać zainteresowanie śmieją się, 
robią głupie 
żarty i przezywają mnie i moje metody.
— Osły — rzekł Woodhouse i spuścił oczy na rysunek.
Epitet ten poruszył Monsona. — W każdym razie mam tego dość, Woodhouse — rzekł 
po 
chwili. Woodhouse wzruszył ramionami.
— Przypuszczam, że jedyna na to rada to cierpliwość — powiedział Monson 
wkładając 
ręce do kieszeni. — Skoro już zacząłem, to działać będę do końca i wydam co do 
grosza 
wszystko, co posiadam i co będę mógł pożyczyć. Ale mówię panu, mam już tego 
diablo dość. 
Gdybym wyłożył jedną dziesiątą pieniędzy na pokrycie wydatków jakiegoś 
przekupnego 
polityka, byłbym już dawno baronem.
Monson zamilkł, a Woodhouse patrzył przed siebie z bezmyślnym wyrazem twarzy, 
który 
zawsze przybierał dla wyrażenia współczucia, i uderzał piórnikiem w stół. Monson 
wlepił w 
niego spojrzenie.
— Do diabła! — powiedział nagle i szybko wybiegł z pokoju.
Woodhouse jeszcze przez jakieś pół minuty zachował swój współczujący wyraz 
twarzy. 
Potem westchnął i powrócił do cieniowania rysunków. Najwyraźniej coś wytrąciło 
Monsona 
z równowagi. Miły chłop i wielkoduszny, ale trudny we współżyciu. Tak było 
zawsze z 
każdym amatorem, który zabierał się do inżynierii: chciałby, żeby wszystko był 
od razu 
gotowe. Ale Monson okazywał dotąd cierpliwość fachowca. Dziwne, że tak się teraz 
zirytował. Jak ładnie wypadł ten metalowy pręt! Woodhouse odrzuciwszy głowę do 
tyłu 
przechylał ją z boku na bok, by lepiej ocenić rezultaty cieniowania.
— Panie Woodhouse! — powiedział majster Hooper wsuwając głowę przez drzwi.
— No, co nowego? — spytał Woodhouse nie odwracając się.
— Czy się coś stało, proszę pana? — spytał Hooper.
— Stało? — zdziwił się Woodhouse.
— Stary był przed chwilą na górze i klął jak wściekły…
— Och — powiedział Woodhouse.
— To do niego niepodobne, proszę pana!
— Nie?
— Więc pomyślałem sobie, że może…
— Lepiej będzie, jeśli przestanie pan myśleć — rzekł Woodhouse nie przestając 
podziwiać 
rysunków.
Hooper znał dobrze Woodhouse’a, trzasnął więc ze złością drzwiami. Woodhouse 
siedział 
jeszcze parę minut z kamiennym wyrazem twarzy, a potem usiłował bezskutecznie 
użyć 
ołówka jako wykałaczki. Wreszcie rzucił nieoczekiwanie w kąt pokoju ołówek, 
który był 
starym wypróbowanym jego przyjacielem, wstał, przeciągnął się i wyszedł za 
Hooperem.
Wyglądał na poirytowanego. Każdy robotnik, który go spotkał, widział to 
wyraźnie. Kiedy 
milioner, który wydawał tysiące na eksperymenty wymagające pracy całej małej 
armii 
pracowników, okazuje nagle, że ma powyżej uszu całego przedsięwzięcia, niemal 
zawsze 
panujący w szeregach zatrudnianej przez niego armii porządek ulega wówczas 
zakłóceniu. 
Jeszcze zanim milioner wyjawi swe zamiary, już rodzą się domysły, szepty, 
obserwacje i 
wróżenie z rąk. Nim dzień się skończył, setki ludzi wiedziały już, że Monson był 
poirytowany, że Woodhouse był poirytowany i że Hooper był poirytowany. Żona 
jednego z 
robotników na przykład, której Monson nigdy nie widzial na oczy, zdecydowała, że 
pozostawi pieniądze w banku zamiast kupić welwetową suknię. Jakże dalekie w 
skutkach są 
przypadkowe nawet przekleństwa milionera !
Monson odczuł pewną satysfakcję chodząc po warsztatach i zachowując się 
nieuprzejmie 
wobec większości ludzi. Ale po jakimś czasie nawet to mu obrzydło, odjechał więc 
przez łąki 
na południo–wschód ku ogólnemu zadowoleniu wszystkich pracujących, a ku 
utrapieniu 
zarządcy jego domu w Cheam.
Bezpośrednią zaś przyczyną tego wszystkiego, powodem niezadowolenia z 
tyloletniej 
pracy, kroplą, która przepełniła czarę, stały się — jak to drobnostki wpływają 
na nasze 
wielkie decyzje! — lekkomyślne słowa wypowiedziane przez pewną śliczną i ładnie 
ubraną 
dziewczynę o pięknym głosie i o łagodnych szarych, więcej niż ładnych oczach, a 
w 
szczególności określenie: „Szaleństwo Monsona”. Dziewczyna uważała, że była dla 
niego 
czarująca. Wspominała nawet nazajutrz, jak wyjątkowo ładnie wyglądała, i byłaby 
najbardziej 
zdumiona, gdyby się dowiedziała o wszystkim. Przypuszczam zresztą, uwzględniając 
fakty, 
że to pozostało tajemnicą.
— Co słychać z pańską latającą maszyną? — spytała go wówczas. („Ciekawe, czy 
spotkam kiedyś człowieka dość rozsądnego, aby się o to nie pytał” — pomyślał 
Monson). — 
To będzie chyba z początku bardzo niebezpieczne. — („Sądzi, że się boję”.) — 
Zaraz będzie 
grał Jorgon. Czy pan już go kiedyś słyszał? — („Wracamy do rozsądnej1 rozmowy”.) 
Potem 
zaczęła się paplanina na temat Jorgona i rozmowa dobiegła końca. — Musi mnie pan 
zawiadomić — rzekła na ostatek dziewczyna — kiedy pańska maszyna będzie gotowa, 
a 
wtedy zastanowię się, czy warto kupić bilet. — („Można by pomyśleć, że jestem 
jakimś 
domorosłym wynalazcą”.)
Ale najbardziej gorzka z jej uwag nie była przeznaczona dla uszu Monsona, lecz 
Phloxa, 
pisarza, wobec którego starała się zawsze być dowcipna i błyskotliwa. — Mówiłam 
właśnie z 
Monsonem — powiedziała. — On nie jest w stanie myśleć o czymkolwiek poza swą 
latającą 
maszyną. Czy pan wie, że wszyscy robotnicy nazywają jego warsztaty „szaleństwem 
Monsona”? On jest zupełnie niemożliwy. To naprawdę bardzo smutne. Ja osobiście 
zawsze 
patrzę na niego, wie pan, jak na zatopiony skarb. „Zaginiony milioner”.
Dziewczyna była piękna, wykształcona, napisała nawet epigramatyczną powiastkę, 
lecz 
niestety nie różniła się niczym od ogółu ludzi. Streściła po prostu to, co świat 
sądził o 
człowieku, który rozsądnie, uparcie i pewnie pracował nad wynalazkiem będącym 
rewolucją 
w historii cywilizacji, najbardziej dalekosiężną przemianą w rozwoju ludzkości, 
jakiej 
dokonano od zarania dziejów. Ludzie nie brali go poważnie. Jeszcze trochę, a 
stałby się 
przysłowiowy.
— Muszę pofrunąć teraz — powiedział sobie z uczuciem zupełnej klęski w drodze do 
domu. — Muszę pofrunąć jak najszybciej. Jeśli to nie ruszy szybko, na Boga!, 
zwariuję 
chyba!
Powiedział to, zanim jeszcze przejrzał swą książkę czekową i ową stertę 
papierów. I 
chociaż przyczyna może się wydawać błaha, głos dziewczyny i wyraz jej oczu 
powiększył 
jego niezadowolenie, zaś odkrycie, że nie pozostało mu nawet sto tysięcy funtów, 
które 
mógłby zrealizować, było trucizną, co zadaną mu ranę uczyniła śmiertelną.
Następnego dnia po tym odkryciu uniósł się na Woodhouse’a i na robotników i 
przez 
następne trzy tygodnie chodził stale ponury. Niepokój zapanował w Cheam, Malden, 
Morden, 
Worcester Park i okolicach, które prosperowały dzięki jego eksperymentom.
W miesiąc po tym wydarzeniu Monson stał z Woodhouse’em przed zrekonstruowaną 
maszyną. Leżała ona w poprzek podniesionych szyn, dzięki którym osiągała 
szybkość 
wyjściową. Nowe śmigło odcinało się swą bielą od reszty maszyny, a malarz 
posłuszny 
kaprysowi Monsona pokrywał złotą farbą aluminiowe drążki. Wzdłuż długiej alei 
pomiędzy 
linami (złocącymi się w zachodzie słońca) widać było czerwone sygnały, a w 
odległości 
dwóch mil mrowisko robotników, którzy zamieniali ostatnie nierówności terenu na 
pagórek.
— Polecę — rzekł Woodhouse — oczywiście, że polecę. Ale mówię panu, że to czyn 
szaleńca. Gdyby pan zechciał poczekać chociaż rok…
— Mówię panu, że nie. Maszyna dobrze pracuje. Czekałem już dość długo.
— Nie chodzi o to — odparł Woodhouse. — Maszyna jest w porządku. Ale urządzenie 
sterujące…
— Czyż nie latałem dzień i noc tam i z powrotem w tej szczyglej klatce? Jeśli 
ster działa 
dobrze tutaj, będzie działał dobrze nad całą Anglią. To tylko strachy, mówię 
panu, 
Woodhouse. Mogliśmy polecieć już rok temu. A poza tym…
— Poza tym? — spytał Woodhouse.
— Pieniądze — burknął Monson przez ramię.
— Niech to diabli! — rzekł Woodhouse. — Zapomniałem zupełnie o pieniądzach! — A 
potem, całkiem już innym tonem, dorzucił: — Polecę. Może mi pan zaufać.
Monson odwrócił się szybko i ujrzał na oświetlonej słońcem twarzy Woodhouse’a 
wszystko to, czego tamten nie umiał wypowiedzieć. Patrzał przez chwilę, potem 
impulsywnie 
wyciągnął rękę. — Dziękuję! — powiedział.
— W porządku! — powtórzył Woodhouse ściskając mu dłoń i rysy jego dziwnie 
złagodniały. — Proszę mi zaufać.
Obaj mężczyźni znów zwrócili oczy na olbrzymią maszynę, która z rozpostartymi 
płaskimi 
skrzydłami spoczywała na podwoziu, i przyglądali się jej w zamyśleniu.
Monson, prawdopodobnie pod wpływem fotograficznej analizy lotu ptaków oraz metod 
Lilienthala*, stopniowo odszedł od form Maxima, wracając z powrotem do kształtów 
ptasich, 
z tym jednak, że maszyna poruszała się za pomocą olbrzymiej śruby mieszczącej 
się z tyłu w 
miejscu ogona. W ten sposób lot ślizgowy, który wymaga, by płaski ogon ustawiony 
był 
prostopadle, stawał się rzeczą niemożliwą. Kadłub maszyny był mały, cylindryczny 
i 
zaostrzony. Z przodu i z tyłu na wydłużonych końcach umieszczone były dwa 
silniki na ropę 
poruszające śrubę. Miejsce dla pilotów znajdowało się głęboko w łódkowatym 
wgłębieniu; 
pierwszy z nich, sternik, chroniony był niską szklaną ścianką od oślepiającego 
pędu 
powietrza. Po obu stronach rozciągały się olbrzymie płaskie skrzydła, 
zaokrąglone z przodu, 
które mogły być nastawiane tak, że albo spoczywały poziomo, albo przesuwały się 
w górę lub 
w dół. Skrzydła te poruszały się jednocześnie, można też było odkręcając wtyczkę 
nachylić 
jedno z nich pod niedużym kątem. Przedni brzeg każdego skrzydła można było 
przesuwać do 
tyłu celem zmniejszenia jego powierzchni o jedną szóstą. Maszyna nie tylko nie 
mogła 
ślizgać się w powietrzu przy zatrzymanym motorze, ale nawet trzepotać 
skrzydłami. 
Zamiarem Monsona było wylecieć w przestworza początkowym zrywem aparatu, a potem 
utrzymując szybkość za pomocą śruby i steru posuwać się w powietrzu tak, jak się 
posuwa 
kartę do gry na stoliku. Wrony i mewy przelatują w ten sposób ogromne 
przestrzenie nie 
poruszając prawie skrzydłami. Ptak posuwa się wtedy właściwie dzięki 
powietrznemu 
systemowi hamulców. Ześlizguje się ukośnie przez jakiś czas, a potem zmieniając 
nachylenie 
skrzydeł wznosi się w górę prawie na początkową wysokość. Wie o tym każdy 
mieszkaniec 
Londynu, jeśli obserwował kiedyś ptaki w ptaszarni w Regent’s Park.
Ale ptak ćwiczy się w tej sztuce od chwili opuszczenia gniazda. Posiada nie 
tylko 
doskonały aparat, ale także doskonały instynkt, którym się posługuje. Człowiek 
poruszając się 
nie na własnych nogach z trudem utrzymuje równowagę. Zwykłe nawet opanowanie 
jazdy na 
rowerze kosztuje go wiele godzin ćwiczeń. Błyskawiczne ruchy skrzydeł, szybka 
reakcja na 
każdy podmuch, prędki powrót do równowagi, ruchy falowe, które wymagają 
doskonałej 
precyzji — wszystkiego tego człowiek musi się nauczyć z olbrzymim wysiłkiem, 
narażając 
stale swe życie, jeśli kiedykolwiek zechce zdobyć powietrze. Latająca maszyna, 
która 
pewnego dnia wzbije się w przestworza, poruszana zgrabnymi dźwigniami, z 
przyjemnym, 
otwartym jak na statku pokładem, obładowana bombami i armatami, jest dziwnym 
wymysłem 
literata. Zdobycie powietrza może bowiem pochłonąć więcej istnień ludzkich i 
pieniędzy niż 
podbój mórz przez człowieka. Z pewnością będzie ono kosztowniejsze od 
największej wojny, 
jaka kiedykolwiek pustoszyła świat. Nikt nie wiedział tego lepiej niż ci dwaj 
eksperymentujący ludzie. Wiedzieli oni, że są czołówką Armii Przyszłości, bo 
nadzieja jest 
nawet tam, gdzie jej być nie może. Ludzie giną przecież czasami daleko na 
tyłach, podczas 
gdy inni, uważani za zabitych i pozostawieni w najniebezpieczniejszym zakątku, 
wydostają 
się stamtąd i pozostają przy życiu.
— Jeśli nie natrafimy na łąki… — rzekł nagle Woodhouse w swój zwykły spokojny 
sposób.
— Mój drogi przyjacielu — odparł Monson, którego humor poprawił się niezwykle w 
ciągu ostatnich kilku dni. — Mamy ćwierć mili kwadratowej, aby dobrze wycelować. 
Płoty 
zostały usunięte, a rowy wyrównane. Wylądujemy doskonale, niech pan będzie 
pewny. A 
jeśli nie…
— Ach! — powtórzył Woodhouse. — Jeśli nie…
Dziennikarze dowiedzieli się o zmianach w północnej części rusztowania dopiero w 
przeddzień startu. Monson pokrzepiony został zmianą w komentarzach dostarczonych 
mu 
przez Romeike’a.
— Pewnego dnia wystartuje — mówili między sobą posiadacze stałych biletów 
kolejowych na linii Południe— Zachód, turyści znad morza, niedzielni turyści z 
Sussex i 
Hampshire. Wszyscy oni widząc wyłaniające się znajome rusztowania mówili z 
zapałem: — 
Pewnego dnia wystartuje!
I rzeczywiście pewnego pięknego poranka o 10.10 na oczach zdumionych pasażerów 
pociągu z Basingstoke latająca maszyna Monsona wyruszyła w drogę.
Pasażerowie zobaczyli, jak podwozie ruszyło po szynach i jak biało–złota śruba 
pruła 
powietrze. Usłyszeli szybki turkot kół i głuche uderzenie podwozia o zderzaki na 
końcu 
wybiegu. Następnie latająca maszyna z brzękiem wleciała do siatki. Wszystko to 
widziało i 
słyszało wiele osób. Aparat zniżył lot, podniósł się do góry i wtedy wszyscy 
widzowie 
stosownie do swego usposobienia zaczęli mówić ciszej lub głośniej, a nawet 
wznosić okrzyki. 
Gdyż zamiast zwykłego uderzenia i zahamowania latająca maszyna wyłoniła się z 
klatki, w 
której przebywała od lat pięciu. Pofrunęła jak strzała wypuszczona z łuku; 
wzbiła się ukośnie 
w niebo, skręciła ponad szynami i popłynęła w kierunku łąk wimbledońskich.
Patrzącym wydawało się, że skrzydlaty ptak zawisł przez chwilę w powietrzu, 
zaczął 
maleć, a potem nurkując zniknął nad niebieską kępą drzew na wschód od Coombe 
Hill. Długo 
jeszcze ludzie stali i patrzyli z otwartymi ustami.
To wszystko widzieli pasażerowie pociągu z Basingstoke. Gdyby przeciągnąć linię 
przez 
środek pociągu, od lokomotywy do wagonu konduktorskiego, nie znalazłoby się 
żywej duszy 
po tej stronie pociągu, z której nie widać było aparatu. Maszynista i jego 
pomocnik zagapili 
się do tego stopnia, że nie zauważyli nawet, jak przejechali Coombe, Malden i 
Raynes Park, 
aż oprzytomniawszy, stwierdzili, iż z niesłychaną szybkością wjeżdżają na stację 
w 
Wimbledon.
Od chwili gdy Monson z okrzykiem „gotowe” puścił w ruch podwozie, ani on, ani 
Woodhouse nie wyrzekli słowa. Siedzieli obaj z zaciśniętymi zębami. Monson wziął 
zbyt 
ostry zakręt nad linią kolejową i Woodhouse poruszył białymi wargami, lecz żaden 
z nich nie 
przemówił słowa. Jedynie Woodhouse uchwycił się kurczowo siedzenia i oddychał 
ciężko 
przez zęby obserwując, jak niebiesko zabarwiona ziemia na zachodzie ulatuje w 
dół do tyłu. 
Monson klęczał na przodzie maszyny, a ręce jego drżały obracając szprychowe 
koło, które 
poruszało skrzydłami. Nie widział przed sobą nic prócz masy białych chmur na 
niebie.
Maszyna podniosła się ukośnie do góry. Poruszała się jeszcze niezwykle szybko, 
ale pęd 
jej malał z każdą chwilą. Ziemia pod nimi uciekała z mniejszą szybkością.
— Gotowe — rzekł w końcu Woodhouse i Monson gwałtownie przekręcił koło 
zmieniając 
kąt nachylenia skrzydeł. Maszyna jakby zawisła przez moment nieruchomo w 
powietrzu, po 
czym Monson ujrzał nagle przed oczyma niebieskie, zamglone, pokryte domami 
pagórki 
Kilburn i Hampshire, które rosły bez przerwy, aż w szybie pojawiła się oblana 
słońcem 
kopuła Albert Hallu. Przez chwilą nie mógł zrozumieć tego nagłego podniesienia 
się 
horyzontu, lecz widząc zbliżające się coraz bardziej domy pojął, co uczynił. 
Przekręcił zbyt 
mocno skrzydła i oto z ostrym spadkiem lecieli w dół nad Tamizę.
Myśl, pytanie i objaśnienie były tylko kwestią sekundy. — Za ostro — wyszeptał 
Woodhouse. Monson ostrym szarpnięciem cofnął do połowy koło i brzegi Kilburn 
oraz 
Hampstead opadły znów do dolnej krawędzi okien. Znajdowali się tysiąc stóp ponad 
Coombe 
i stacją Malden. W pół minuty później przelecieli ze straszną szybkością z 
jakieś 
osiemdziesiąt stóp nad stacją East Putney, ku przerażeniu stojących na peronie 
ludzi. Monson 
zwrócił skrzydła pod wiatr i wznieśli się znów ostro w górą nad Fulham; ale zbyt 
ostro! 
Autobusy jechały zygzakiem po Fulham Road, ludzie krzyczeli. Potem znów 
polecieli w dół, 
i znów za ostro.
Dalekie drzewa koło Primrose Hill przesunęły się nagle koło okna Monsona, a 
potem 
niespodziewanie zobaczył przed sobą trawniki Ogrodu Kensingtońskiego. Spadali 
prosto na 
South Kensington.
Smukłe wieżyczki Muzeum Historii Naturalnej wyskoczyły do góry przed oczyma 
Monsona. Potem zaś przyszła jedna fatalna chwila szybkiego namysłu i moment 
wahania. 
Czy powinien spróbować przelecieć ponad wieżami, czy też zboczyć na wschód?
Uczynił niepewny wysiłek w celu uwolnienia prawego skrzydła, pozostawił na wpół 
wyciągniętą wtyczkę i kurczowo uchwycił się kierownicy. Wydało mu się, że przód 
maszyny 
podskoczył do góry. Kierownica ze straszliwą siłą ugniatała jego dłoń i 
wyszarpnęła się teraz 
z jego uchwytu. Woodhouse, który siedział skurczony we dwoje, wydał ochrypły 
okrzyk i 
doskoczył do Monsona. — Za daleko! — krzyknął uchwyciwszy się instynktownie 
brzegu 
maszyny. Monson został wyrzucony z siedzenia i runął do tyłu na swego 
towarzysza.
Wszystko zdarzyło się tak szybko, że zaledwie jedna czwarta ludzi spacerujących 
po Hyde 
Parku, Brompton Road i Exhibition Road zdołała zauważyć jakieś szczegóły 
powietrznej 
katastrofy. Wysoko w górze, nad grupami domów na południu pojawił się skrzydlaty 
kształt, 
zniżył się, znów się wzbił i rosnąc w oczach począł szybko opadać nad 
Instytutem; widać 
było przy tym szeroko rozpostarte skrzydła. Potem uczynił ćwierć obrotu, 
popędził na wschód 
i znienacka wzbił się prostopadle w górę. Jakiś ciemny przedmiot wypadł z niego 
i spadał 
obracając się w powietrzu. Człowiek! Nie! Dwóch ludzi splecionych razem. Spadli 
wirując 
nieustannie, rozłączyli się uderzając o dach Klubu Studentów i znikli w 
zielonych krzakach 
po południowej stronie budynku.
Przez jakieś pół minuty wydłużony korpus wielkiej maszyny sterczał jeszcze 
prostopadle 
w górę, a śruba obracała się rozpaczliwie. Przez jeden krótki moment, który 
patrzącym 
wydawał się wiekiem, aparat zawisł nieruchomo w powietrzu. Potem żółty język 
ognia 
wyskoczył z motoru, przeleciał wzdłuż korpusu. Maszyna zaczęła szybko, coraz 
szybciej, 
paląc się jak rakieta, spadać prosto na olbrzymi budynek, w którym uprzednio 
mieściła się 
Królewska Akademia Nauk. Wielka biało–złota śruba dotknęła brzegu dachu i 
skurczyła się 
jak kawałek płótna. Potem uległ zmniejszeniu wrzecionowaty gorejący korpus 
rozbijając się o 
północno— zachodni róg budynku, krusząc i rozwalając mur.
Trzask, płomień gorejącej parafiny, który wystrzelił w górę z rozbitych motorów, 
okropnie 
roztrzaskane ciała, które znaleziono w ogrodzie za Klubem Studentów, zwały 
żółtej bariery z 
dachu i czerwonej cegły, jakie spadły w dół na szosę, ludzie biegający tam i z 
powrotem jak 
mrówki w zniszczonym mrowisku, pędzące wozy strażackie i gromadzące się tłumy — 
wszystko to nie należy już do niniejszej opowieści, która została napisana 
jedynie po to, by 
opowiedzieć o tym, jak pierwsza udana latająca maszyna wzbiła się w powietrze.
A chociaż Monson przegrał, i to przegrał straszliwie, pamięć o jego dziele 
pozostanie jako 
godny pomnik, wskazujący drogę następnym z gromady śmiałych konstruktorów, 
którzy 
prędzej czy później opanują wielki problem latania. A pomiędzy Worcester Park i 
Malden 
ciągle jeszcze stoi złowieszcza żelazna aleja, zardzewiała teraz i miejscami 
grożąca 
zawaleniem. Stoi jako świadectwo pierwszej rozpaczliwej walki o prawo człowieka 
do 
przestworzy.
FILMER
Prawdę mówiąc opanowanie sztuki latania było dziełem wielu ludzi: ten wpadł na 
pomysł, 
ów poczynił próby, aż wreszcie wystarczył jeden energiczny wysiłek umysłowy, by 
dokończyć dzieła. Jednakże bezlitosna niesprawiedliwość opinii ogółu sprawia, że 
spośród 
licznych ludzi tylko jednego człowieka — i to właśnie tego, który nigdy nie 
latał — uważa się 
ogólnie za wynalazcę, tak jak Watta uważa się za odkrywcę prężności pary, a 
Stephensona za 
twórcę maszyny parowej. Ze wszystkich jednak słynnych nazwisk żadne nie przeszło 
do 
historii w tak groteskowy i tragiczny sposób, jak nazwisko biedaka Filmera, 
skromnego 
człowieka nauki. Rozwiązał on problem, który od wielu pokoleń nie dawał spokoju 
ludzkości, 
a nawet przejmował ją lękiem. Za jednym naciśnięciem guzika Filmer zmienił 
niemal 
zupełnie warunki bytu i szczęścia ludzkiego, pokoju i wojny. Nigdy dotąd ciągle 
powtarzający się cud małości uczonego wobec wielkości jego nauki nie znalazł aż 
tak 
zadziwiającego przykładu. Większość szczegółów dotyczących Filmera okrywa i musi 
okrywać tajemnica — Filmerowie nie budzą bowiem zapału drobiazgowych biografów — 
znane są jednak dobrze główne zdarzenia jego życia i ostatni akt dramatu, 
ponadto istnieją 
listy, notatki i przypadkowe uwagi, które pozwalają odtworzyć całość. 
Zestawiając je 
otrzymamy taką oto historię życia i śmierci Filmera.
Pierwszy autentyczny ślad na stronach historii dotyczącej Filmera to dokument, w 
którym 
ubiega się on o płatną praktykę fizyka w państwowym laboratorium w South 
Kensington. 
Pisze o sobie, że jest synem „wioskowego szewca” (mówiąc po prostu „łaciarza”) z 
Dover, i 
cytuje swoje zdumiewająco dobre wyniki egzaminów z chemii i matematyki. 
Podkreślając 
swą biedę i niedostatek usiłuje, z pewnego rodzaju brakiem ambicji, podnieść 
rangę tych 
osiągnięć. Pracę w laboratorium, określa jako „cel swych dążeń” i w ten sposób 
napomyka i 
podkreśla, że ma zamiar poświęcić się wyłącznie naukom ścisłym. Dopisek na 
dokumencie 
świadczy, że Filmerowi udało się osiągnąć upragniony cel ale jak dotąd nic nie 
świadczy o 
tym, by jego praca w instytucji państwowej przyniosła jakieś korzyści.
Teraz już wiemy, że mimo głoszonego zapału do pracy badawczej Filmer nie 
przesiedział 
w laboratorium nawet roku i że dla skromnego zwiększenia dochodów porzucił je i 
objął, za 
dziewięć pensów na godzinę, posadę kalkulatora u słynnego uczonego, który w 
swych 
obszernych badaniach zajmował się także zagadnieniami fizyki solarnej — 
zagadnieniami, 
które ciągle przysparzają kłopotu astronomom. Co się działo z Filmerem przez 
następnych 
siedem lat — nie wiemy nic prócz tego, że jego nazwisko można znaleźć na listach 
egzaminacyjnych uniwersytetu, gdzie wolno wspinał się do tytułu magistra, nauk z 
dyplomem 
pierwszego stopnia z dwóch przedmiotów: matematyki i chemii. Nikt nie wie, gdzie 
mieszkał 
ł jak żył, należy jednak przypuszczać, że w czasie studiów potrzebnych do 
uzyskania 
wspomnianego tytułu utrzymywał się z korepetycji. A potem rzecz dość dziwna, bo 
wspomina o nim w listach swych Artur Hicks, poeta: Pamiętasz Filmera? — pisze 
Hicks do 
swego przyjaciela, Vanca. — Nie zmienił się ani na jotę. To samo nieprzyjazne 
mamrotanie, 
taki sam niechlujny podbródek (jak może człowiek nie golić się po trzy dni?) i 
skryty wzrok 
unikający cudzego spojrzenia. Nawet marynarka i wytarty kołnierz nic się nie 
zmieniły z 
latami. Pisał coś w bibliotece. Z litości przysiadłem się do niego, on zaś 
rozmyślnie mnie 
uraził, zasłaniając swe notatki. Wyglądało na to, że pracuje nad jakimś 
wspaniałym 
odkryciem i coś podejrzewa, ja zaś — z katalogiem w raku, który mi drukuje w tej 
chwili tak 
szacowna firma, jak Bodley — zamierzam właśnie wykraść mu tajemnicę. 
Zachłystując się 
jakby z obawy, że mu przerwę, nim skończy, wyrecytował mi wszystkie zaszczyty, 
jakie go 
spotkały na uniwersytecie, i mówił o czekającym go tytule doktora, tak jak się 
mówi o 
czekającej dorożce. Z akcentem pobłażania w głosie zapytał mnie, co robię, a 
jego ręka 
stanowczym i obronnym ruchem zasłaniała papier, który krył jego bezcenny pomysł 
— jego 
własny, wiele rokujący pomysł. „Poezja — powiedział — poezja… A cóż zamierzasz 
opiewać?” Odpowiedziałem: „Historię prowincjonalnego profesorka u szczytu jego 
kariery i 
z głębi serca chcę podziękować Bogu, że nie pozbawił mnie cennego daru 
indolencji, bo 
gdyby nie to, taką samą drogą mógłbym zdążać do tytułu doktora i do zguby…”
Myślę, że chyba jakaś mało ciekawa winietka musiała natchnąć Filmera ideą 
wynalazku.
Hicks nie doceniał Filmera wróżąc mu profesurę na prowincji. Niebawem ujrzymy 
bowiem Filmera w roli prelegenta dyskutującego na temat: „Guma i materiały 
zastępcze”, na 
zebraniu Towarzystwa Miłośników Sztuki. Był on już wówczas dyrektorem wielkiej 
fabryki 
wyrobów plastycznych, a nadto, jak już wiadomo, członkiem Towarzystwa 
Aeronautycznego, 
choć nie wniósł doń żadnego wkładu. Wolał zapewne, by jego wspaniały pomysł 
dojrzał bez 
obcej pomocy. W ciągu dwóch lat od swego odczytu zarejestrował w popłochu sporo 
patentów i w dość niesmaczny sposób ogłosił, że udało mu się oto pogodzić pewne 
sprzeczne 
zagadnienia, dzięki czemu mógł zakończyć pracę nad latającą maszyną. Pierwsza 
wzmianka o 
tym ukazała się w tanim wieczornym dzienniku, a zamieścił ją człowiek, który 
mieszkał w 
jednym domu z Filmerem. Gorączkowy pośpiech Filmera po tak długim, cierpliwym i 
pracowitym milczeniu należy chyba przypisać niepotrzebnej i panicznej obawie 
wywołanej 
tym, że Bootle, znany amerykański szarlatan, opublikował był coś, z czego Filmer 
błędnie 
wywnioskował, że go ktoś ubiegł w jego wynalazku.
O cóż Filmerowi chodziło? O rzecz najprostszą. Przed nim aeronauci szli dwiema 
rozbieżnymi drogami: konstruowali albo balony — wielkie machiny lżejsze od 
powietrza, 
łatwo wznoszące się i stosunkowo bezpieczne przy lądowaniu, zdane jednakże na 
łaskę 
wiatru; lub też maszyny latające, ale tylko w teorii, płaskie i cięższe od 
powietrza, 
utrzymywane i poruszane w locie za pomocą silnych motorów; rozbijały się one 
przeważnie 
przy pierwszym lądowaniu. Pomijając fakt, że końcowa katastrofa czyniła je 
bezużytecznymi, 
miały ten teoretyczny plus, że mogły lecieć pod wiatr, co jest przecież 
koniecznym 
warunkiem, jeżeli latanie ma mieć wartość praktyczną. Zasługa Filmera polegała 
na tym, że 
pogodził on w jednym aparacie zalety balonów i ciężkich machin latających, 
aparat mógł być 
raz cięższy, raz lżejszy od powietrza. Myśl taką podsunęły mu kurczące się 
pęcherze ryb i 
pneumatyczne kośćce ptaków. Obmyślił urządzenie z elastycznych, szczelnych 
balonów, 
które po wypełnieniu ich powietrzem łatwo unosiły latającą maszynę, ale gdy się 
je skurczyło 
za pomocą skomplikowanej „muskulatury” oplecionej wokół nich, niemal całkiem 
kryły się w 
jej wnętrzu. Z pustych sztywnych rur zbudował wielki szkielet maszyny, którą 
balony 
utrzymywały w powietrzu. Dzięki sprytnemu pomysłowi, gdy aparat miał wylądować, 
powietrze automatycznie wypompowywało się z rur, które tak długo pozostawały 
próżne, jak 
długo chciał aeronauta. Aparat nie miał ani skrzydeł, ani śmigieł jak poprzednie 
aeroplany, a 
jedynym potrzebnym motorem był mały, silny mechanizm służący do kurczenia 
balonów. 
Filmer uważał, że aparat jego pomysłu z opróżnionymi rurami i nadętymi balonami 
zdoła się 
wznieść na dużą wysokość, a po skurczeniu balonów aeronauta wpuści powietrze do 
rur i 
odpowiednio manipulując ciężarem maszyny ześliźnie się w pożądanym kierunku. 
Opadając 
maszyna nabierze szybkości i w tym samym czasie stanie się lżejsza, a impet 
nabyty przy 
spadku, dzięki odpowiedniej zmianie wagi, posłuży do ponownego wzlotu przy znów 
napełnionych balonach. Ta koncepcja, która wciąż pozostaje stałą zasadą 
konstrukcji 
wszystkich udanych latających maszyn, wymagała jednak żmudnej i długiej pracy 
nad 
szczegółami, zanim wreszcie cały pomysł można było wcielić w życie. Filmer 
zapewniał, 
powtarzając raz po raz tłumom reporterów, którzy nie dawali mu spokoju, gdy był 
u szczytu 
sławy, że wiele włożył pracy w swe dzieło „nie szczędząc sił i energii”. 
Najwięcej trudu 
przysporzyła mu elastyczna powłoka balonów. Doszedł do wniosku, że potrzebny mu 
będzie 
zupełnie nowy materiał, którego wynalezienie i produkcja, jak to podkreślał 
dziennikarzom w 
każdym wywiadzie, „wymagały o wiele więcej ciężkiej pracy, niż wymagał na pozór 
ów cały, 
znacznie donioślejszy wynalazek”.
Bylibyśmy w błędzie, myśląc, że wywiady te sypnęły się od razu, gdy Filmer 
ogłosił swój 
wynalazek. Niemal przez pięć lat pracował skromnie w swej fabryce gumy (zdaje 
się, że w 
tym okresie był skazany na mizerne dochody z tego tylko źródła), daremnie i 
bezskutecznie 
starając się przekonać zupełnie obojętny ogół, że naprawdę wynalazł to, co 
wynalazł. 
Większą część wolnego czasu poświęcał pisaniu listów do codziennej i naukowej 
prasy oraz 
różnych innych podobnych instytucji. Dokładnie przedstawiał swój wynalazek oraz 
osiągnięte 
wyniki i domagał się jednocześnie finansowej pomocy. Już tylko to jedno zupełnie 
wystarczyło, by listy te nie odniosły żadnego skutku. Wszystkie wolne od pracy 
dni upływały 
mu na daremnych dysputach z portierami czołowych londyńskich dzienników, którzy 
bronili 
dostępu do redakcji (nie potrafił pozyskać zaufania portierów!). Udało mu się 
jedynie 
zainteresować Ministerstwo Spraw Wojskowych. Pozostał oto poufny list generała–
majora 
Volleyfire do hrabiego Frogsa. Ten człowiek to wariat i w dodatku cham — pisał 
generał–
major treściwym, żołnierskim stylem. (W ten sposób zresztą umożliwił Japończykom 
— 
którzy nie omieszkali z tego skorzystać — zdobycie przewagi w tej dziedzinie 
strategii, 
przewagi, którą, ku naszemu wielkiemu zaniepokojeniu, wciąż utrzymują).
I nagle szczęśliwym zrządzeniem losu błona, którą Filmer wynalazł dla swoich 
balonów, 
okazała się przydatna do pomp nowego silnika spalinowego, co dało Filmerowi 
konieczne 
środki dla wykonania prototypu swego wynalazku. Porzucił więc pracę w fabryce, 
zrezygnował z dalszego pisania listów i z tajemniczością charakterystyczną dla 
wszystkich 
jego poczynań zabrał się do pracy nad swoim aparatem. Kierował wykonywaniem 
poszczególnych części, gromadził większość z nich w pewnym pokoju w Shoreditch, 
ale 
całość złożył w Dymchurch, w Kent. Aparat był za mały, by unieść człowieka, ale 
Filmer 
potrafił umiejętnie wykorzystać to, co nazywano wówczas promieniami Marconiego, 
dla 
kierowania lotem z ziemi. Pierwszy próbny lot tej pierwszej realnej maszyny 
latającej odbył 
się nad polami w pobliżu Burford Bridge tuż przy Hythe, w hrabstwie Kent, a 
Filmer kierował 
aparatem jadąc za nim na specjalnym motorowym trzykołowym welocypedzie.
Lot, zważywszy wszystkie okoliczności, można nazwać nadzwyczaj udanym. Aparat 
przywieziony wozem z Dymchurch do Burford Bridge wzniósł się na wysokość bez 
mała 
trzystu stóp, ześliznął się prawie nad Dymchurch, znów się wzniósł, zatoczył 
koło i w końcu 
wylądował nie uszkodzony na polu za oberżą w Burford Bridge. Temu lądowaniu 
towarzyszyło ciekawe wydarzenie. Filmer bowiem zeskoczywszy z welocypedu 
przełazi 
przecinający mu drogę rów, przebiegł ze dwadzieścia jardów ku obiektowi swej 
dumy, 
wyciągnął ręce w jakimś dziwacznym geście i upadł zemdlony. Dopiero to 
wydarzenie 
przypomniało ludziom — o czym by inaczej nie pamiętali — jak bardzo denerwował 
się w 
czasie próby i jak strasznie był blady. Później, już w oberży, Filmer dostał 
ataku histerii.
Przy tej pierwszej próbie asystowało najwyżej dwudziestu świadków, a większość z 
nich 
to byli ludzie prości. Lekarz z New Romney widział tylko start, ale nie widział 
lądowania. 
Jego koń zląkł się elektrycznego motoru przy welocypedzie Filmera i zrzucił 
jeźdźca z siodła, 
który boleśnie się przy tym potłukł. Dwóch miejscowych policjantów w czasie 
wolnym od 
służby przyglądających się lotowi z wozu, kupiec korzenny, idący po zamówienie i 
dwie 
damy cyklistki zamykają listę wszystkich prawie wykształconych świadków tej 
próby. Było 
też dwóch reporterów — jeden z gazety w Folkstone, drugi czwartorzędny 
specjalista od 
wywiadów, bynajmniej nie samodzielny mistrz słowa pisanego — którym Filmer, jak 
zawsze 
dbały o reklamę (i teraz nareszcie rozumiejący, jak się ją robi), opłacił 
wszystkie koszty. 
Ostatni z tych reporterów należał do owych dziennikarzy, co najbardziej 
oczywistym rzeczom 
potrafią nadać pozory przekonywającej blagi. Jego na pół żartobliwe sprawozdanie 
z owego 
lotu ukazało się na stronach popularnego czasopisma. Jednakże, na szczęście dla 
Filmera, 
język tego pana był bardziej sugestywny od jego pióra. Zaproponował on bowiem 
swe dalsze 
wypociny na ten temat Banghurstowi, właścicielowi „New Paper”, jednemu z 
najzręczniejszych i najbardziej pozbawionych skrupułów londyńskich wydawców, 
który 
natychmiast wykorzystał okazję. Reporter znikł z horyzontu niewątpliwie dość 
miernie 
wynagrodzony, a Banghurst, sam Banghurst o podwójnym podbródku, w szarym, 
serżowym 
ubraniu, z brzuchem, głosem, gestami i całą resztą zjawił się w Dymchurch 
kierując się swym 
wielkim, bezkonkurencyjnym nosem. Od pierwszego rzutu oka objął całe 
zagadnienie, jak się 
ono przedstawiało naprawdę, i czym rzeczywiście być mogło.
Ledwie wziął się do rzeczy — ciche dotąd badania Filmera nabrały szumnego 
rozgłosu. 
Jak na skinienie magicznej różdżki Filmer stał się wielką sławą. Kiedy przegląda 
się pliki 
dzienników z roku 1907, trudno wprost pojąć, z jak oszałamiającą szybkością 
można było w 
owym czasie wyróść na sławę. Gazety z lipca nic jeszcze nie wiedzą o lataniu, 
nic w nim nie 
widzą i wymownym milczeniem stwierdzają, że człowiek nie może, nigdy nie będzie 
i nie 
powinien latać, a już w sierpniu — latanie i Filmer, latanie i spadochrony, 
taktyka lotnicza i 
rząd japoński, Filmer i znów loty spychają wojnę w Junanie i kopalnie złota w 
górnej 
Grenlandii z pierwszych stron dzienników. Oto: Banghurst dał dziesięć tysięcy, 
nieco dalej: 
Banghurst dał pięć tysięcy, Banghurst oddał swoje słynne, wspaniale wyposażone 
laboratorium (jak dotąd niczym się ono nie wyróżniło!) oraz wiele akrów pola 
przy swej 
prywatnej rezydencji w górach Surrey po to, by natychmiast, cala parą — styl 
Banghursta — 
zbudować maszynę latającą w pełnych wymiarach.
Nadto za murami ogrodu miejskiej siedziby Banghursta w Fulham na cotygodniowych 
przyjęciach wystawiano na pokaz — tylko dla uprzywilejowanych — Filmera 
demonstrującego prototyp swojej maszyny. Z nakładem kolosalnych kosztów, ale i z 
końcową 
korzyścią dla siebie „New Paper” ofiarował swym czytelnikom piękne pamiątkowe 
fotografie 
z tego pierwszego przyjęcia.
Tu znów pomoże nam nieco korespondencja Artura Hicksa z jego przyjacielem, 
Vance’em.
Widziałem Filmera w blasku sławy — pisze z nutką zazdrości zrozumiałą u poety o 
przebrzmiałej sławie. — Gość jest wyszczotkowany, ogolony i ubrany uroczyście 
niby 
prelegent jakiegoś wielce godnego towarzystwa naukowego na popołudniowy odczyt: 
w żakiet 
najnowszego kroju i lakierowane buciki. Powiedziałbym, że sprawia wrażenie 
czegoś 
pośredniego między nadętym eleganckim panem a zalęknionym, speszonym i 
nieśmiałym 
prostakiem, którego bezlitośnie wystawiono na widok publiczny. Twarz blada, bez 
kropli krwi, 
głowa podana do przodu, a małe, podejrzliwe, ciemnopiwne oczka ukradkiem 
rozglądają się 
wkoło wypatrując przejawów uznania. Ubranie ma dobrze skrojone, a jednak leży na 
nim, 
jakby je kupił gotowe. Po dawnemu mamrocze pod nosem i czuje się, że to, co 
mówi, mówi dla 
przekonania samego siebie. Instynktownie cofa się na tyły, gdy Banghurst na 
chwilę opuszcza 
linię frontu, a kiedy idzie przez trawnik Banghursta, widać, że brak mu tchu, 
stąpa niepewnie 
i zaciska wątłe białe dłonie. Żyje w stanie napięcia — strasznego napięcia. A 
jest przecież 
Największym Wynalazcą Tego, a może i Wszystkich Wieków. Ale najbardziej uderza w 
nim to, 
że się tych licznych zaszczytów wcale nie spodziewał albo przynajmniej nie w 
takich 
rozmiarach. Banghurst jest wszędzie, energiczny mistrz ceremonii swego wielkiego 
szwindelku, i przysięgam, że zanim jeszcze skończy z tą maszyną, będzie miał 
wszystkie grube 
ryby na swym gazonie. Wczoraj ułowił premiera i — niech go Bóg ma w swej pieczy! 
— wcale 
nie wygląda, że mu to zaimponowało. Pojmujesz! Filmer! Nasz obskurny, nie domyty 
Fttmer 
sławą brytyjskiej nauki! Otaczają go księżne, urocze, pewne siebie żony parów — 
czyś 
zauważył, jak bardzo wścibskie są dzisiejsze wielkie damy? Pytają swymi 
pięknymi, czystymi, 
dźwięcznymi głosami: „Och, panie Filmer, jak pan tego dokonał?” Zwykły 
śmiertelnik tak 
przyparty do muru zapomina języka w gębie. Ale można sobie wyobrazić i taką 
odpowiedź: 
„Ciężki trud, bezgraniczna praca i może… czy ja wiem… trochę talentu”.
Tyle Hicks — a dodatek ilustrowany do „New Paper” jest z nim w zupełnej zgodzie. 
Na 
jednej fotografii maszyna łagodnie zniża się nad rzekę, a pod nią, między 
wiązami, widać 
wieżę kościoła w Fulham. Na drugiej Filmer otoczony możnymi tego świata siedzi 
przy 
aparacie kierującym lotem, a masywna postać Banghursta skromnie, ale stanowczo 
króluje na 
tylnym planie. Cała grupa jest zadziwiająco udana. Przed Banghurstem stoi lady 
Mary 
Elkinghorn — wciąż piękna mimo swych trzydziestu ośmiu lat i szeptem 
powtarzanych o niej 
plotek — i zamyślonym, badawczym wzrokiem przygląda się Filmerowi. Jest jedyną 
osobą, 
której twarz nie ułożyła się do fotografii.
Tyle o zewnętrznej stronie faktów tej historii, które mimo wszystko są bardzo 
powierzchowne. Gdy zaś chodzi o samo sedno sprawy — to z konieczności wiele 
rzeczy 
okrywa cień. Co czuł Filmer w tym czasie? Ile przykrych przeczuć kryło się pod 
nowym, 
eleganckim żakietem? O Filmerze wszystkie gazety pisały w jednakowym tonie: te 
za pół 
pensa, za pensa, za sześć pensów i droższe. Cały świat uważał go za 
„Największego 
Wynalazcę Tego, a może Wszystkich Wieków”. Wynalazł maszynę latającą i teraz, 
wśród 
wzgórz Surrey, z każdym dniem przybierała ona, w naturalnej wielkości, coraz 
realniejszą 
formę. Gdy już będzie gotowa, Filmer, jej wynalazca i twórca — nikt w to nie 
wątpił i pod 
tym względem wszyscy byli zupełnie zgodni — z dumą, radośnie wzniesie się na 
niej i poleci 
w przestworza.
Ale wiemy zupełnie dobrze, że zwykła duma i radość z takiego czynu nie licowały 
z 
Filmerem. Wtedy nikt o tym nie pomyślał, ale tak było w istocie. Dziś możemy już 
być 
pewni, że przez większą część dnia — a z krótkiego liściku do doktora, któremu 
Filmer 
uskarżał się na bezsenność, wolno nam wnosić, że i po nocach — dręczyła go myśl 
o 
strasznym i groźnym, mimo teoretycznego bezpieczeństwa, szybowaniu w próżni, 
tysiąc stóp 
nad ziemią. Już na początku okresu, kiedy go uznano za Największego Wynalazcę 
Tego, a 
może i Wszystkich Wieków, musiała go męczyć wizja lotu w przestworzach. Może 
kiedyś w 
młodości rzucił spojrzenie w dół skądś z wysoka, może upadł i potłukł się albo 
sypiał na złym 
boku i to przyczyniło się do tych nocnych, znanych nam koszmarów i prze— j poiło 
go 
lękiem; ale dziś wiemy już, że musiało to być niezwykle silne uczucie.
Najwidoczniej na początku swych badań Filmer nigdy nie przypuszczał, że będzie 
musiał 
latać. Maszyna była jego celem, ale teraz sprawy wyszły poza cel. Zwłaszcza to 
nieznośne 
szybowanie w powietrzu. Filmer był, i to wyłącznie, wynalazcą, i nie uważał się 
za aeronautę, 
ale pojął nagle, że wszyscy spodziewają się po nim, iż poleci. Lecz choć ta myśl 
go dręczyła, 
nie zdradzał się z nią do ostatka. A tymczasem jeździł i do wspaniałego 
laboratorium 
Banghursta, udzielał j wywiadów, był honorowany, nosił eleganckie ubrania, 
dobrze jadł, 
mieszkał w cudownych apartamentach i pławił się w przepychu dobrej, taniej, 
korzystnej 
sławy, jak może się pławić człowiek, który tak jak on całe życie tego łaknął.
Po pewnym czasie cotygodniowe festyny w Fulhani skończyły się. Któregoś dnia czy 
to 
model maszyny Filmera odmówił posłuszeństwa, czy też komplement arcybiskupa 
odwrócił 
uwagę Filmera od lotu, dość że właśnie w chwili kiedy arcybiskup porał się z 
jakimś 
łacińskim cytatem, model trochę za ostro zadarł dziób i spadł na Fulham Road o 
trzy jardy 
przed koniem, zaprzężonym do omnibusu. Może przez sekundę stał zdziwiony własną 
pozycją i zarazem budzący zdziwienie swym zachowaniem, a potem przewrócił się, 
rozleciał 
w kawałki i przypadkiem zabił konia.
Filmer nie dosłuchał do końca komplementu arcybiskupa. Stał i patrzył, jak jego 
wynalazek wymyka się spod jego władzy i wzroku. Długą białą rękę zacisnął na 
bezużytecznym już aparacie. Arcybiskup śledził jego spojrzenie skierowane w górę 
ze 
współczuciem zupełnie nieprzystojnym arcybiskupowi.
A potem z drogi doleciał trzask, krzyki i gwar, które przywróciły przytomność 
Filmerowi. 
„Mój Boże” — westchnął i usiadł.
Inni starali się dojrzeć, gdzie znikł model, lub szukali schronienia w domu.
Wypadek ten przyśpieszył prace przy wykańczaniu dużej maszyny. Filmer kierował 
nimi, 
jak zawsze trochę powolny, ostrożny, coraz bardziej zatroskany. Zadziwiająco 
dbał o mocną 
budowę aparatu. Wystarczyło najmniejsze podejrzenie, a już wstrzymywał pracę, 
dopóki 
wątpliwej części nie zastąpiono inną. Wilkinson, jego starszy asystent, burzył 
się przeciw 
niektórym z tych zwłok, bo uważał je przeważnie za niepotrzebne. Banghurst pod 
niebiosa 
wynosił w „New Paper” spokojną cierpliwość Filmera, ale gorzko wyrzekał na nią 
przed 
żoną. MacAndrew natomiast, drugi asystent Filmera, zgadzał się z jego rozsądnym 
postępowaniem. „Człowieku — mówił — nie chcemy klapy. On ma rację”.
Przy każdej okazji Filmer szczegółowo tłumaczył swym asystentom, jak działa 
każda 
część maszyny i jak należy kierować całością, tak że w gruncie rzeczy 
potrafiliby oni równie 
dobrze, a może nawet lepiej, manewrować nią w locie, gdy przyjdzie na to czas.
Sądzę, że gdyby w tym okresie Filmer zdecydował się wyjawić swe obawy i zająć 
zdecydowaną postawę wobec przyszłego lotu, łatwo uniknąłby bolesnej próby. Gdyby 
sobie 
jasno zdał z tego sprawę, mógłby zrobić wiele rzeczy. Jakiś specjalista bez 
trudu, na poparcie 
jego słów, stwierdziłby u niego chorobę serca, coś z płucami czy żołądkiem — 
dziwię się, 
czemu Filmer nie wybrał tej drogi — albo, gdyby miał dość cywilnej odwagi, mógł 
przecież 
powiedzieć szczerze i stanowczo, że nie ma zamiaru latać. Faktem jest jednak, że 
choć trapił 
go lęk, nie mógł się na nic zdecydować. Jak przypuszczam, wmawiał w siebie cały 
czas, że 
zdobędzie się na odwagę, gdy dojdzie do lotu. Był jak człowiek zaatakowany 
ciężką chorobą, 
który przyznaje, że mu coś dolega, ale uważa, iż lada dzień będzie mu lepiej. 
Tymczasem 
zwlekał z wykończeniem maszyny i pozwalał ludziom nabierać coraz większego 
przekonania, 
że ją sam wypróbuje. Chętnie słuchał nawet przedwczesnych komplementów na ten 
temat. I 
kryjąc się z tą tajemniczą niechęcią upajał się pochwałami, wyróżnieniami i 
całym hałasem 
wokół swojej osoby.
Lady Mary Elkinghorn jeszcze bardziej skomplikowała jego sytuację. Początek 
„tego” był 
dla Hicksa tematem nie kończących się domysłów. Pewnie na początku znajomości 
lady 
Mary była „miła” dla Filmera w swój obojętnie nieobojętny sposób. Być może w 
Filmerze, 
gdy stał na uboczu i z dala kierował swoją tajemniczą maszyną, widziała coś 
więcej, niż 
chciał widzieć Hicks. Oboje musieli znaleźć jakąś chwilę samotności — a Wielki 
Wynalazca 
chwilę dostatecznej odwagi, w której zdołał napomknąć lub wymamrotać coś o 
osobistych 
uczuciach. Nie wiadomo, jak się zaczęło, ale faktem jest, że się zaczęło, a 
świat 
przyzwyczajony do plotkowania na temat lady Mary Elkinghorn dojrzał to zupełnie 
wyraźnie. 
Zagadnienie skomplikowało się, bo miłość w tak dziewiczym umyśle Filmera, jeśli 
już nie 
całkowicie, to znacznie osłabiała jego swobodę działania wobec 
niebezpieczeństwa, którego 
się bał, i uniemożliwiała mu wycofanie się z tego, co w innych warunkach byłoby 
może 
zupełnie naturalne.
Można snuć najrozmaitsze domysły o tym, co lady Mary czuła dla Filmera i co o 
nim 
sądziła. W trzydziestym ósmym roku życia można zdobyć wiele mądrości i wcale nie 
być 
mądrym, a imaginacja pracuje jeszcze dość żywo, by niemożliwe wyglądało na 
możliwe i by 
zwykłą rzecz przybrać w aureolę. Lady Mary ujrzała Filmera w pełnym blasku sławy 
— a to 
zawsze gra rolę — gdy Filmer opanował, jak się wydawało, przestworza. Sukces 
modelu 
latającego nosił posmak czegoś czarnoksięskiego, a kobiety zawsze wykazywały 
nieuzasadnioną tendencję wyobrażania sobie, że człowiek, który ma władzę, musi 
też być 
władcą. W tych warunkach braki w manierach i wyglądzie jeszcze dodawały 
Filmerowi — 
uroku. Był skromny, wolał trzymać się w cieniu, ale gdy potrzebne będą prawdziwe 
walory, wtedy… wtedy się okaże!
Nieżyjąca już dziś pani Bampton uważała za stosowne podzielić się z lady Mary 
swym 
zdaniem, że, zważywszy wszystko, uważa Filmera raczej za „prostaka”. Z pewnością 
należy 
do tego gatunku ludzi, jakich dotąd nie spotykałam — odparła lady Mary z 
niezmąconą 
pogodą. A pani Bampton, spojrzawszy spod oka na jej pogodną twarz, pomyślała 
sobie, że — 
jeśli w ogóle warto było mówić na ten temat z lady Mary — powiedziała, co do 
niej należało. 
Ale o wiele więcej powiedziała jednak innym ludziom.
Wreszcie bez niepotrzebnego pośpiechu i gwałtu zaświtał dzień, wielki dzień, w 
którym — 
jak Banghurst przyrzekł czytelnikom, a właściwie światu — latanie stanie się 
faktem. Filmer 
przyglądał się temu świtowi, wpatrywał się nawet w poprzedzającą go ciemność, 
patrzał na 
gasnące gwiazdy, szary, potem perlistoróżowy brzask ustępujący przed błękitem 
nieba 
pogodnego, słonecznego dnia. Przyglądał mu się z okna swej sypialni w świeżo 
wybudowanym skrzydle domu Banghursta, domu w stylu Tudorów. A w miarę jak bladły 
gwiazdy i wszystko wkoło wyraźniej wyłaniało się z bezkształtnego mroku, musiał 
coraz 
jaśniej widzieć uroczyste przygotowania za kępami buków przy zielonym pawilonie 
w głębi 
parku: trzy trybuny dla uprzywilejowanej publiczności, surowe, nowe ogrodzenie, 
hangary i 
warsztaty, barwne maszty i flagi, które Banghurst uważał za niezbędne akcesoria 
uroczystości, ciemne i obwisłe w bezwietrznym ranku, a między tym wszystkim — 
wielki 
kształt okryty brezentem. Dla ludzkości kształt ten był zwiastunem czegoś 
dziwnego i 
strasznego, zarodkiem, który niebawem rozrośnie się, rozszerzy, zmieni wszystko 
i zapanuje 
nad sprawami ludzkości. Ale Filmer widział go tylko w czysto osobistym, wąskim 
świetle. 
Wiele osób słyszało — w obszernym domu bowiem pełno było gości — jak Filmer 
późną 
nocą przechadzał się po pokoju. A koło piątej, jeśli nie wcześniej, wyszedł i 
przez śpiący dom 
przeszedł do parku ożywionego o tej porze jedynie wczesnym słonecznym blaskiem, 
śpiewem 
ptaków, skokami wiewiórek i saren. MacAndrew, który był również rannym 
ptaszkiem, 
spotkał Filmera przy maszynie i obaj obejrzeli ją raz jeszcze.
Należy wątpić, czy Filmer mimo nalegań Banghursta zjadł śniadanie. Gdy tylko 
goście 
zaczęli się schodzić, wycofał się do swego pokoju. Dopiero koło dziesiątej 
zszedł do jednego 
ze szpalerów w parku, i pewnie tylko dlatego, że ujrzał w nim lady Mary 
Elkinghorn. 
Przechadzała się zajęta rozmową ze swą dawną szkolną przyjaciółką, panią Brewis–
Craven. 
Filmer, choć tamtej nie znał, jednakże przyłączył się do pań i przez jakiś czas 
spacerował z 
nimi. Mimo całego towarzyskiego wyrobienia lady Mary dość często zapadało 
milczenie. 
Sytuacja była trudna, a pani Brewis— Craven nie mogła zrozumieć, na czym ta 
trudność 
polega. „Zastanowiło mnie w Filmerze — mówiła potem, sama sobie przecząc 
pogodnie — 
że wyglądał na bardzo nieszczęśliwego człowieka, który ma zamiar coś powiedzieć 
i 
chciałby, żeby mu w tym dopomóc. Ale jak można było mu pomóc, kiedy nie wiadomo 
było, 
o co chodzi?”
O pół do dwunastej zapełniły się miejsca dla publiczności w głębi parku. Powozy 
nieprzerwanym sznurem toczyły się wokół ogrodzenia, a prywatni goście Banghursta 
rozproszyli się po trawniku, alejach, kątach i po całym rozległym parku. 
Świetnymi, 
eleganckimi grupkami ruszyli ku latającej maszynie. Filmer szedł z Banghurstcm 
promieniejącym jawnym szczęściem i z sir Thcodorem Hickle, prezesem Towarzystwa 
Aeronautycznego. Pani Banghurst szła tuż za nimi w towarzystwie lady Mary 
Elkinghorn i 
dziekana ze Stays. Banghurstowi nie zamykały się usta, a jeśli zdarzały mu się 
jakieś przerwy, 
wypełniał je Hickle komplementami pod adresem Filmera. Filmer zaś szedł między 
nimi i 
ograniczał się do koniecznych odpowiedzi. Postępująca za nimi pani Banghurst 
przysłuchiwała się gładkim, wielce układnym wypowiedziom arcybiskupa z pokornym 
respektem, jaki wzbudzali w niej duchowni, respektem, którego, mimo zdobytej 
pozycji 
towarzyskiej, dotąd jeszcze przemóc w sobie nie zdołała. Lady Mary, będąc 
niewątpliwie 
zupełnie pewna, że świat się myli, patrzyła na zgarbione plecy człowieka z tego 
gatunku 
ludzi, jakich dotąd nie spotykała.
Kiedy honorowi goście ukazali się wewnątrz zagrodzenia, powitano ich wiwatami, 
które 
nie były jednak ani bardzo zgodne, ani podnoszące na duchu. O jakieś 
pięćdziesiąt stóp od 
aparatu Filmer rzucił szybkie spojrzenie za siebie, by zobaczyć, jak daleko są 
panie, i 
zdecydował się na pierwszą uwagę, z którą nosił się od chwili wyjścia z domu. 
Głosem trochę 
ochrypłym w pół zdania przerwał Banghurstowi wywody na temat postępu.
— Niech pan posłucha — powiedział i zaciął się.
— Co? — zapytał Banghurst.
— Chciałbym… — Filmer zwilżył wargi językiem. — Nie czuję się dobrze.
Banghurst stanął jak wryty.
— Coo? — wykrzyknął.
— Jakoś mi dziwnie… — Filmer ruszył z miejsca, ale Banghurst nawet nie drgnął. — 
Nie 
wiem, co mi jest, może za chwilę mi przejdzie. Jeżeli nie, to może by… 
MacAndrew…
— Pan się źle czuje? — zapytał Banghurst przyglądając się pobladłej twarzy 
Filmera.
— Moja droga — powiedział, kiedy pani Banghurst podeszła do nich — Filmer mówi, 
że 
się źle czuje.
— Jakoś niewyraźnie… — wykrzyknął Filmer unikając wzroku lady Mary. — Może mi to 
przejdzie…
Zapanowało milczenie.
Filmerowi zdawało się, że jest najbardziej samotnym człowiekiem na świecie.
— W każdym razie — rzekł Banghurst — lot musi się odbyć. Może jeśli pan przez 
chwile, 
odpocznie gdzieś na uboczu…
— Myślę, że to z powodu tych tłumów — powiedział Filmer.
Znów sekunda milczenia. Banghurst badawczo przyglądał się Filmer owi, potem jego 
wzrok przesunął się po wybranych gościach w ogrodzonej części parku.
— To fatalne — rzekł sir Theodore Hickle. — Jednak… myślę… że pański asystent… 
oczywiście, jeżeli pan się źle czuje i nie chce pan…
— Nawet przez moment nie przypuszczam, że się pan Filmer na to zgodzi — wtrąciła 
się 
lady Mary.
— Ale jeśli go nerwy zawodzą… to mogłoby być nawet niebezpieczne… — Hickle 
zakaszlał.
— Właśnie dlatego, że jest niebezpieczne — zaczęła lady Mary i pomyślała, że 
dość jasno 
wyraziła punkt widzenia swój i Filmera.
A Filmerem targały sprzeczne uczucia.
— Jednakże powinienem polecieć — powiedział patrząc w ziemię. Uniósł wzrok i 
spotkał 
się ze spojrzeniem lady Mary. — Chcę lecieć — dodał i uśmiechnął się do niej 
blado. Potem 
zwrócił się do Banghursta mówiąc: — Gdybym tylko mógł gdzieś spocząć na chwilę, 
z dala 
od tłumu i słońca…
Banghurst nareszcie począł pojmować, o co chodzi.
— Pójdziemy do mojego pokoiku w zielonym pawilonie — powiedział. — Tam jest 
chłodno — i ujął Filmera pod ramię.
Filmer znów odwrócił się ku lady Mary Elkinghorn.
— To przejdzie za pięć minut — powiedział. — Strasznie mi przykro…
Lady Mary Elkinghorn uśmiechnęła się do niego.
— Nie przypuszczałem… — powiedział Filmer do Hickle’a. I uległ naciskowi 
ramienia 
Banghursta.
Całe towarzystwo patrzyło na odchodzących.
— Jest taki delikatny — rzekła lady Mary.
— Niezwykle nerwowy — powiedział dziekan, który zwykł był uważać cały świat, z 
wyjątkiem obarczonych liczną rodziną duchownych, za „neurotyków”.
— Przecież wcale nie musi latać z tego tylko powodu, że wynalazł maszynę — 
wtrącił 
Hickle.
— Jakże by mógł tego się wyrzec? — zapytała lady Mary z lekkim odcieniem 
pogardy.
— To byłoby bardzo niefortunne, gdyby się teraz rozchorował — rzekła pani 
Banghurst 
dość poważnym tonem.
— Nie zachoruje — odparła lady Mary i na pewno spotkała się w tym momencie ze 
spojrzeniem Filmera.
— Pan będzie zdrów — mówił Banghurst do Filmera, gdy szli w stronę pawilonu. — 
Potrzeba panu tylko dobrego łyka wódki. Pan chyba rozumie, że to pan musi 
lecieć. Pan się… 
przykro panu będzie, jeśli ktoś inny…
— O, ja chcę lecieć — rzekł Filmer. — Zaraz mi to minie. W gruncie rzeczy już 
teraz 
jestem prawie gotów… nie, przedtem łyknę trochę wódki.
Banghurst; wprowadził Filmera do pokoiku i wyciągnął karafkę. Była pusta. Musiał 
więc 
wyjść, by ją napełnić. Nie było go z pięć minut.
Nie odtworzymy sobie historii tych pięciu minut. Czasami publiczności na 
najodleglejszym krańcu wschodnich trybun mignęła za szybą twarz Filmera 
patrzącego przez 
okno, ale zaraz cofała się i nikła. Banghurst coś pokrzykując skrył się ?A 
główną trybuną, a 
za chwilę ujrzano lokaja podążającego z tacą ku pawilonowi.
Pokój, w którym Filmer się znalazł, by powziąć ostatnią w życiu decyzję, był 
miłym 
apartamencikiem z niewyszukanymi zielonymi mebelkami i staroświeckim biurkiem 
(bo 
Banghurst w prywatnym życiu był człowiekiem prostym). W pokoju stała też półka z 
książkami, a na ścianach wisiały reprodukcje obrazów Morlanda. Tak się złożyło, 
że 
Banghurst zostawił na stole małokalibrową strzelbę, którą się czasami zabawiał, 
a na gzymsie 
kominka stało blaszane pudełko z paroma nabojami. Gdy Filmer borykając się z 
soba 
przechadzał się po pokoju, wzrok jego napotykał najprzód ładniutką strzelbę 
leżącą w 
poprzek bibularza, a potem zgrabny, czerwony szyldzik „kaliber 22”. Myśl ta 
chyba od razu 
wpadła mu do głowy.
Nikt nie przypomina sobie huku wystrzału, choć w zamkniętym lokalu musiał on 
brzmieć 
donośnie, a obok, w bilardowym pokoju za cienką przegródką, pełno było ludzi.
Lokaj — jak to sam mówił — ledwie otworzył drzwi i poczuł zapach prochu, pojął, 
co się 
stało. Bo w domu Banghursta kto jak kto, ale służba domyślała się wewnętrznych 
szamotań 
Filmera.
Banghurst całe to koszmarne popołudnie zachowywał się tak, jak jego zdaniem 
winien 
zachowywać się mężczyzna w obliczu katastrofy, a gościom w dużym stopniu udało 
się ukryć 
— choć niezupełnie było to możliwe — wrażenie, że zmarły umiejętnie podszedł i 
oszukał 
Banghursta. Hicks opowiadał mi, że publiczność w ogrodzeniu rozbiegła się „jakby 
w pogoni 
za złodziejem”, a w londyńskim pociągu ani jedna osoba nie wierzyła, że latanie 
jest rzeczą 
możliwą. „Ale mógł chociaż spróbować — powiedział ktoś — skoro już tyle zrobił”.
Wieczorem, kiedy wszyscy się już rozjechali, Banghurst zupełnie się załamał. 
Mówiono 
mi, że płakał. Musiał to być wstrząsający widok. Twierdził z całym przekonaniem, 
że Filmer 
zrujnował mu życie. Aparat sprzedał za parę szylingów panu MacAndrew.
— Myślałem… — powiedział MacAndrew po ubiciu tego targu i umilkł.
Nazajutrz rano gazety na całym świecie po raz pierwszy więcej pisały o Filmerze 
niż „New 
Paper”. Pozostali mentorzy świata na różne tony, odpowiednio do godności i 
nasilenia 
konkurencyjnej walki z „New Paper”, głosili Całkowite fiasko nowej latającej 
maszyny i 
samobójstwo oszusta. Jednakże w północnej części Surrey pewien niezwykły 
lotniczy 
fenomen znacznie osłabił wrażliwość czytelników na te artykuły. Z wieczora 
Wilkinson i 
MacAndrew mocno się pokłócili o powód samobójstwa ich szefa.
— Na pewno był marnym tchórzem, ale w żadnym wypadku nie był oszustem w swojej 
dziedzinie wiedzy — mówił MacAndrew. — I gotów jestem tego dowieść, jeśli nas 
pozostawią w spokoju, panie Wilkinson. Nie mam zaufania do hałaśliwych 
eksperymentów.
I dlatego gdy cały świat zaczytywał się zupełnie pewnymi wiadomościami o fiasku 
nowej 
maszyny latającej, MacAndrew dumnie szybował, unosił się i opadał na Epsom i 
Wimblcdon. 
A Banghurst znów ożywiony nadzieją i rozpierany energią, obojętny na 
bezpieczeństwo ludzi 
i odpowiedzialność przed władzami, dostrzegłszy przy porannym otwieraniu 
okiennic w 
sypialni startującego pana MacAndrew, ubrany w piżamę pognał przez pola w 
automobilu 
śledząc ewolucje maszyny i gestami starał się ściągnąć uwagę aeronauty.
Zdążył nadto uzbroić się między innymi w kamerę filmową, która zresztą zacięła 
się, jak to 
później wyszło na jaw. A Filmer leżał na stole bilardowym w zielonym pawilonie, 
okryty 
całunem.
W GŁĘBINIE
Porucznik stał przed stalową kulą i gryzł sosnową trzaskę. — Co pan, panie 
Steevens, o 
tym myśli? — zapytał.
— Ciekawy pomysł — odparł Steevens takim tonem, jakim mówi człowiek o szerokich 
horyzontach umysłowych.
— Chyba spłaszczy się… na placek — rzekł porucznik.
— Musiał dobrze wykalkulować — powiedział Steevens wciąż beznamiętnym głosem.
— Niech pan pomyśli o ciśnieniu. Na powierzchni wody wynosi ono czternaście 
funtów na 
cal, o trzydzieści stóp głębiej podwaja się, przy sześćdziesięciu — potraja, a 
przy 
dziewięćdziesięciu wzrasta czterokrotnie. Na głębokości dziewięciuset stóp 
wynosi aż 
czterdzieści razy tyle, przy pięciu tysiącach — trzysta razy, to znaczy, że przy 
jednej mili 
dochodzi do liczby równej dwieście czterdzieści razy po czternaście funtów, co 
daje… 
chwileczkę… trzydzieści cetnarów, czyli półtorej tony. Steevens! Półtorej tony 
na cal 
kwadratowy. A ocean ma tu pięć mil głębokości. To wynosi siedem i pół…
— Nie byle co — rzekł Steevens. — Ale stal wygląda na mocną.
Porucznik nie odpowiedział. Znów zabrał się do gryzienia sosnowej trzaski.
Mówili o wielkiej stalowej kuli, której zewnętrzna średnica wynosiła mniej 
więcej 
dziewięć stóp. Wyglądała jak kula gigantycznej armaty. Pieczołowicie złożona, 
spoczywała 
na potężnym rusztowaniu wbudowanym w kadłub okrętu, a olbrzymie belki, po 
których za 
chwilę miała ześliznąć się za burtę, nadawały rufie wygląd tak cudaczny, że 
zdumiałby 
każdego chyba prawdziwego marynarza od londyńskiego portu aż po zwrotnik 
Koziorożca. 
W stalowej powłoce kuli umieszczono w dwóch miejscach, jedno nad drugim, dwa 
okrągłe 
okienka o bardzo grubych szybach. Jedno z nich, osadzone w masywnej stalowej 
ramie, było 
teraz nieco odśrubowane. Obaj rozmówcy dopiero dziś rano zobaczyli po raz 
pierwszy 
wnętrze kuli. Wyłożono je starannie miękkimi, pneumatycznymi poduszkami, wśród 
których, 
w głębi, widać było przyciski niewyszukanego mechanizmu. Wszystko było miękko 
wymoszczone; nawet aparat Myersa, który miał pochłaniać kwas węglowy, a 
dostarczać tlenu 
potrzebnego płucom badacza, gdy przez główne okno wpełznie on do środka i 
zaśrubują je na 
dobre. W tak pieczołowicie wyłożonej kuli można by nawet zupełnie bezpiecznie 
wystrzelić 
człowieka z działa. Ostrożność była tu konieczna, za chwilę bowiem ktoś miał się 
wczołgać 
do kuli i mocno zamknięty opuścić się za burtę w głąb oceanu, aż do głębokości 
pięciu mil, 
jak powiedział porucznik, któremu myśl ta nie dawała spokoju. Zanudzał 
wszystkich w mesie, 
aż na szczęście los zesłał mu na okręt nowicjusza Steevensa, z którym bez końca 
mógł mówić 
o tym, co go trapiło.
— Myślą — zaczął ponownie — że szkło po prostu się wygnie, wgniecie i rozpryśnie 
pod 
takim ciśnieniem. Daubree pod wysokim ciśnieniem upłynnił skałę… i zapamięta pan 
sobie 
moje słowa…
— Jeśli szkło pęknie — rzekł Steevens — co wtedy?
— Woda wedrze się do środka jak strumień roztopionego żelaza. Czuł pan kiedy 
uderzenie 
wody wypchniętej silnym ciśnieniem? Bije jak kula. Rozdusi go, spłaszczy. Wedrze 
mu się 
do gardła, do płuc, w uszy.
— Ależ pan ma bujną fantazję! — bronił się Steevens przed tą straszną wizją.
— Stwierdzam tylko fakt — odparł porucznik.
— A kula?
— Puści kilka bąbli i będzie wygodnie leżeć do sądnego dnia w mule i glinie z 
biednym 
Elsteadem rozsmarowanym na podartych poduszkach jak masło na chlebie… — I 
powtórzył z 
lubością ostatnie zdanie:
— Jak masło na chlebie.
— Ładna zabawka, co? — rozległ się głos Elsteada. Stał za nimi ubrany jak z 
igły, od stóp 
do głów w bieli, z papierosem w ustach i roześmianymi oczami widocznymi w cieniu 
szerokiego ronda kapelusza.
— Co pan tam mówił, poruczniku Weybridge, o maśle i chlebie? Narzekał pan jak 
zwykle 
na niedostateczne uposażenie oficerów marynarki? Jutro już się zanurzę. Dziś 
musimy 
przygotować wszystko do spuszczenia kuli. Czyste niebo i łagodna fala sprzyjają 
zatopieniu 
kilkunastu ton ołowiu i żelaza, co?
— Fala nie przeszkadza — rzekł Weybridge.
— Nie. Na głębokości siedemdziesięciu, osiemdziesięciu stóp — a będę tam w parę 
sekund — woda jest spokojna, choćby na powierzchni nawet szalał wicher, a fale 
sięgały pod 
niebiosa. Tam w głębi — podszedł do burty, a Weybridge i Steevens poszli za nim; 
oparli się 
łokciami o nadburcie i spojrzeli na żółtawo— zieloną wodę pod sobą — panuje 
spokój — 
głośno dokończył myśl Elstead.
— Jest pan zupełnie pewien mechanizmu zegarowego? — zapytał po chwili Weybridge.
— Nie zawiódł podczas trzydziestu pięciu prób — odparł Elstead. — Musi działać.
— Ale jeżeli zawiedzie?
— Czemu miałby zawieść?
— Nie opuściłbym się w tej przeklętej bani nawet za dwadzieścia tysięcy funtów — 
rzekł 
Weybridge.
— Wesoły z pana człowiek — powiedział Elstead i dobrodusznie splunął w spienioną 
wodę.
— Nie rozumiem jednak, jak to się odbędzie — wtrącił się Steevens.
— Przede wszystkim zaśrubują mnie w kuli — zaczął Elstead. — A kiedy trzy razy 
zaświecę światło na znak, że już można, żuraw wyniesie mnie za rufę z ołowianym 
balastem 
zawieszonym pode mną. Pierwszy z tych ciężarów ma na sobie bęben z nawiniętą nań 
mocną, 
sześciusetstopową liną, łączącą balast z kulą, nie licząc oczywiście lin przy 
żurawiu, które się 
odetnie po opuszczeniu całego urządzenia na wodę. Zastosowaliśmy tu zwykłą linę 
zamiast 
stalowej, bo daje się łatwiej przeciąć, a poza tym pływa, co jest, jak się 
panowie przekonacie, 
niezmiernie ważne.
Proszę zwrócić uwagę, że wszystkie ciężary mają dziury, przez które przechodzi 
żelazny 
pręt wystający u dołu na sześć stóp. Uderzony od spodu, naciśnie lewar i włączy 
mechanizm 
zegarowy przy bębnie z liną.
I gdy całe urządzenie łagodnie spocznie na wodzie, przetnie się liny łączące 
kulę z 
żurawiem. Kula napełniona powietrzem i lżejsza od v/ody pływa tymczasem po 
powierzchni, 
ale balast opada prostopadle, a lina się rozwija z bębna. Kiedy się już zupełnie 
rozwinie, 
balast pociągnie kulę w głąb.
— Ale po co lina? — zapytał Steevens. — Czemu nie przywiązać balastu wprost do 
kuli?
— By się nie rozbiła o dno. Całe urządzenie popędzi w dół na łeb, na szyję, mila 
za milą. 
Rozbiłoby się o dno, gdyby nie lina. Ale gdy balast dotknie dna, w grę wejdzie 
waga kuli. 
Lżejsza od wody, zwolni biegu, przystanie ł na koniec pójdzie znowu w górę.
Teraz ruszy mechanizm zegarowy. Ledwie balast uderzy w dno, wepchnięty pręt 
naciśnie 
lewar, lina pocznie się nawijać na bęben i przyciągnie mnie do dna. Tu pozostanę 
pół 
godziny, włączę reflektor i będę się mógł dobrze rozejrzeć wokoło. Potem 
mechanizm 
zegarowy zwolni nóż, który przetnie linę, a ja wyskoczę na powierzchnię jak 
bąbel z wody 
sodowej. Lina mi w tym pomoże.
— A jeśli wpadnie pan pod jakiś statek? — zapytał Weybridge.
— Będę pędził tak szybko, że go przebiję na wylot jak armatni pocisk — rzekł 
Elstead. — 
Niech się pan o to nie boi.
— A przypuśćmy, że jakiś żwawy skorupiak wlezie w mechanizm zegarowy?
— Będzie to nieodparte zaproszenie do pozostania na dnie — odparł Elstead 
odwracając 
się. tyłem do wody i patrząc na kulę.
*
Elsteada opuszczono za burtę koło jedenastej. Dzień był jasny, pogodny, horyzont 
lekko 
zamglony. Elektryczne światełko w górnym, malutkim przedziale kuli wesoło 
mignęło trzy 
razy. Ostrożnie spuszczono więc Elsteada na wodę, a marynarz uwieszony na 
rufowym 
łańcuchu czekał, by przeciąć linę wielokrążków, które przytrzymywały kulę z 
balastem. Kula, 
taka wielka na pokładzie, pod rufą wydawała się maleńka. Za— kołysała się na 
wodzie, a jej 
dwa ciemne okna zwrócone ku górze wyglądały jak oczy patrzące ze zdumieniem na 
tłum 
ludzi przy nadburchi. Ktoś zastanawiał się głośno, jak też Elstead znosi 
kołysanie kuli.
— Gotów? — śpiewnie zapytał komandor.
— Tak, panie.
— To jazda!
Lina napięła się i ustąpiła pod ostrzem noża. Kula bezradnie, groteskowo 
zatańczyła w 
wodnym wirze. Ktoś machnął chustką, ktoś spróbował krzyknąć na wiwat, miczman 
liczył 
wolno: „osiem, dziewięć, dziesięć”! Kula zakołysała się raz jeszcze, poruszyła i 
stanęła.
Na chwilę zamarła, potem poczęła maleć i zniknęła pod falami. Widać ją jeszcze 
było tuż 
pod powierzchnią, ciemną i dużo większą w załamujących się promieniach światła. 
Zniknęła 
jednak z oczu, zanim ktokolwiek doliczył do trzech. W głębi zamigotało białe 
światło, 
zmniejszyło się do małego punkciku i zgasło. A potem pozostała już tylko 
przechodząca w 
czerń toń oceanu, w której pływał rekin.
Nagle ruszyły śruby okrętu. Woda spieniła się, rekin znikł w kipieli, a biała 
piana przecięła 
przezroczystą toń, która wchłonęła Elsteada.
— Co się stało? — zapytał jeden marynarz drugiego.
— Odpływamy na kilka mil, by nas nie przedziurawił, gdy się wynurzy.
Okręt powoli odchodził na nowe miejsce. Niemal wszyscy wolni od zajęć ludzie 
zostali na 
pokładzie i patrzyli na rozkołysaną wodę, gdzie znikła kula. Przez pół godziny 
mówiono 
prawie wyłącznie o Elsteadzie. Grudniowe słońce stało wysoko na niebie i upał 
dawał się we 
znaki.
— Zmarznie tam w dole — powiedział Weybridge. — Podobno temperatura wody 
morskiej na pewnej głębokości bliska jest zera.
— W którym miejscu się wynurzy? — zapytał Steevens. — Straciłem orientację.
— O, tam — rzekł komandor, który zawsze chciał uchodzić za wyrocznię. Palcem 
wskazał 
z wielką pewnością siebie na południo–wschód. — Myślę, że już nawet pora — 
dodał. — 
Siedzi pod wodą od trzydziestu pięciu minut.
— Ile czasu trzeba, żeby dotrzeć do dna oceanu? — zapytał Steevens.
— Przy głębokości pięciu mil i przyspieszeniu dwóch stóp na sekundę — według 
naszych 
obliczeń — zajmie to trzy ćwierci minuty w obie strony.
— A więc spóźnia się… — powiedział Weybridge.
— Tak jakby — rzekł komandor — ale myślę, że trzeba doliczyć trochej czasu na 
nawinięcie się liny.
— Zapomniałem o tym — z ulgą stwierdził Weybridge.
Zaczęło się denerwujące oczekiwanie. Wolno minęła minuta, a kula nie wypływała. 
Minęła druga i nic nie przecięło lekko zmarszczonych, oleistych wód oceanu. 
Marynarze 
pocieszali się nawzajem słowami komandora. Olinowanie masztów upstrzone było 
wyczekującymi twarzami. „Wyłaź, Elstead!” — niecierpliwie krzyknął jakiś wilk 
morski z 
owłosioną piersią. Inni podchwycili ten okrzyk i darli się, jakby czekali na 
podniesienie 
kurtyny w teatrze.
Komandor zniecierpliwionym wzrokiem spojrzał na nich.
— Jeżeli przyśpieszenie jest mniejsze niż dwie stopy — powiedział — musi to 
potrwać 
dłużej. Nie możemy być pewni wyliczeń. Ja cyfrom nie ufam ślepo.
Steevens zgodził się bez słowa. Przez parę minut na górnym pokładzie panowała 
cisza. 
Potem sucho szczęknęło wieczko od zegarka Steevensa.
Kiedy w dwadzieścia jeden minut później słońce stanęło w zenicie, wszyscy na 
pokładzie 
wciąż jeszcze czekali na wynurzenie się kuli i nikt nie miał odwagi szepnąć, że 
nie ma już 
żadnej nadziei. Wreszcie Weybridge zdobył się na śmiałość i przemówił, nim 
przebrzmiało 
osiem klangów.
— Zawsze się bałem o to okienko — rzekł niespodzianie do Steevensa.
— Święty Boże! Sądzi pan, że…
— Sądzę… — odparł Weybridge pozostawiając resztę zdania domysłom.
— Osobiście nie ufam cyfrom — z powątpiewaniem w głosie rzekł komandor — nie 
tracę 
więc nadziei.
O północy kanonierka wolno zataczała spiralne koła w miejscu, gdzie zanurzyła 
się kula, a 
biały promień reflektora przesuwał się, stawał i znów niechętnie wybiegał 
naprzód na rozległe 
przestrzenie fosforyzujących wód w świetle malutkich gwiazd.
— Jeżeli szyba nie pękła i ciśnienie go nie zgniotło — powiedział Weybridge — to 
jeszcze 
gorzej, zawiódł bowiem mechanizm zegarowy. Siedzi pięć mil pod nami w zimnie i 
mroku, 
zakotwiczony w swej bańce tam, gdzie od dnia stworzenia tych wód nie dotarł 
nigdy jeszcze 
najmniejszy promyk światła i nie żyła jakakolwiek ludzka istota. Bez jedzenia, 
głodny, 
spragniony i potłuczony rozmyśla pewnie, czy się udusi, czy umrze z głodu. I 
rzeczywiście, 
jakaż inna śmierć go czeka? Aparat Myersa już się pewnie wyczerpał. Na jak długo 
starcza? 
Wielki Boże! Czymże jesteśmy? Pyłem! Czelnymi diablętami! Pod nami całe mile 
wody i 
wodna pustka wkoło, a nad nami niebo. Same otchłanie!
Wyciągnął przed siebie ręce i w tej chwili mały biały promyczek cicho przesunął 
się po 
niebie. Zwolnił, przystanął, zamarł i zamienił się w nieruchomy punkcik, jak 
gdyby zabłysła 
na niebie nowa gwiazda. Potem znów opadł i znikł w migotaniu gwiazd i w bladej 
poświacie 
fosforyzującego morza.
Na ten widok Weybridge stanął z wyciągniętą ręką i szeroko otwartymi ustami. 
Zamknął 
je, znów otworzył i gorączkowo począł machać rękami. Potem zawrócił, wrzasnął 
coś do 
oficera pierwszej wachty i co sił w nogach pobiegł do Lindleya i do reflektora.
— Widziałem go — krzyczał. — Z prawej burty, tam! Włączył światło i wyskoczył z 
wody. Obróć reflektorem. Zobaczymy go, gdy fala wyniesie kulę.
Ale dopiero o świcie znaleźli Elsteada. Omal na niego nie wpadli. Wysunęli ramię 
żurawia, zaś marynarze przyczepili z łodzi łańcuch do kuli. A gdy już ją 
wyciągnęli na pokład 
i odśrubowali właz, zajrzeli do ciemnego jak noc wnętrza (przedział z lampą miał 
oświecać 
wodę wokół kuli i był oddzielony od reszty pomieszczenia).
Powietrze w środku było bardzo gorące, a guma uszczelniająca właz zmiękła 
zupełnie. 
Żaden głos z kuli nie odpowiadał na wołania i cicho w niej było jak w grobie. 
Elstead leżał 
nieruchomy, skurczony na dnie.
Lekarz okrętowy wczołgał się do środka i podał go marynarzom. Przez chwilę nie 
wiedziano, czy Elstead żyje, czy umarł. W żółtawym blasku lamp twarz mu 
błyszczała od 
potu. Zniesiono go do kabiny.
Żył wprawdzie, ale był wyczerpany nerwowo i bardzo potłuczony. Kilka dni musiał 
leżeć 
bez ruchu. Dopiero po tygodniu mógł opowiedzieć o swych przygodach.
Zaczął od tego, że musi znów opuścić się na dno i że kulę trzeba trochę zmienić, 
tak by w 
razie potrzeby mógł odrzucić linę, tylko tyle. Miał nadzwyczaj ciekawe przygody.
— Sądziliście, że zobaczę tylko muł — mówił. — Śmialiście się ze mnie, a ja 
odkryłem 
całkiem nowy świat! — Opowiadał chaotycznie, bez ładu i składu, trudno więc 
dosłownie 
powtórzyć, co mówił. A oto treść jego opowieści.
Zaczęło się, powiedział, bardzo przykro. Nim się lina rozwinęła, kula skakała po 
falach. 
Czuł się jak żaba w futbolowej piłce. Widział tylko żuraw okrętowy i niebo nad 
sobą. Od 
czasu do czasu wpadał mu w oczy tłum marynarzy w olinowaniu. Nie mógł 
przewidzieć, jaki 
ruch wykona kula: nogi nagle uciekały mu w górę, a gdy próbował zrobić krok — 
znów leciał 
na łeb, na szyję, uderzając o miękkie poszycie. Kulista komora nie była 
najwygodniejsza, 
jednakże tylko ten kształt mógł wytrzymać potężne ciśnienie największej głębiny.
— Nagle kołysanie ustało: kula wyprostowała się, a gdy Elstead stanął wreszcie 
na 
nogach, ujrzał wokół siebie zielonkawoniebieską wodę, rozproszone światło 
padające z góry i 
mknące obok, jak mu się zdawało, ku światłu, ławice jakichś małych, lekkich, 
przedmiotów. 
Stopniowo robiło się coraz mroczniej i mroczniej, aż wreszcie woda nad nim stała 
się ciemna 
jak niebo o północy i chociaż miała odcień zielony, pod spodem była czarna. 
Małe, 
przezroczyste przedmioty w jej głębi poczęły słabo świecić i przemykały obok jak 
ledwie 
widoczne, zielonkawe smużki światła.
A to uczucie opadania! Zupełnie jak w windzie, kiedy rusza, tylko że trwało to 
bez końca. 
Nadto jaszcze ciągłe mdłości! Dopiero wtedy Elstead pożałował swego 
przedsięwzięcia. 
Zupełnie innymi oczami spojrzał na trudności, które się przeciw niemu 
sprzysięgły. 
Przypomniał sobie, co ludzie opowiadają o głowonogach żyjących na średnich 
głębokościach. 
Zdarzało się, że znajdowano je na wpół strawione w trzewiach wielorybów lub na 
wodzie 
martwe, gnijące, nadżarte przez ryby. Przypuśćmy, że złapie go mątwa i nie 
puści? A jeśli 
zawiedzie mechanizm zegarowy? Lecz teraz nie miał już wyboru. W pięćdziesiąt 
sekund 
wszystko wkoło stało się tak czarne jak noc nad oceanem, z wyjątkiem miejsc, 
gdzie promień 
reflektora przedzierając się przez wodę wyłapywał jakąś rybę czy tonący 
przedmiot. Ale 
wszystko przemykało tak szybko, że w ogóle nie mógł rozpoznać, co by to być 
mogło. Raz 
zdawało mu się, że minął rekina. I nagle kula zaczęła rozgrzewać się od tarcia o 
wodę. Nie 
doceniono należycie tego zjawiska.
Naprzód Elstead zauważył, że się poci, a potem usłyszał coraz głośniejszy syk 
pod nogami. 
Ujrzał za oknem moc małych, bardzo małych pęcherzyków mknących na kształt 
wachlarza ku 
górze. Para! Dotknął szyby, była gorąca. Włączył małą lampkę oświetlającą 
wnętrze, spojrzał 
na zegar w wojłokowym gniaEdku tuż obok przycisków i stwierdził, że opada już 
dwie 
minuty. Przyszło mu do głowy, że szkło w oknie może pęknąć pod wpływem różnicy 
temperatur, bo wiedział, iż woda na dnie jest lodowata. Nagle poczuł, że podłoga 
kuli ciśnie 
mu na stopy, pęcherzyki za oknem zwolniły biegu, a syk pary zmalał. Kula 
zakołysała się 
lekko. Szyba nie pękła, nic się też nie zgięło i Elstead zrozumiał, że w każdym 
razie nie grozi 
mu w tej chwili zatonięcie. Za minutę powinien dotknąć dna głębiny. Pomyślał 
wówczas o 
Steevensie, Weybridge’u i reszcie przyjaciół o pięć mil w górze ponad nim — to 
znaczy 
wyżej od jakiejkolwiek chmury nad nami — którzy wolno krążą teraz w pobliżu, 
wpatrują się 
w wodę i starają odgadnąć, co się z nim dzieje.
Spojrzał przez okno. Bąbelki już znikły, a syczenie ucichło. Za szybą panowały 
nieprzeniknione ciemności — tak czarne jak czarny aksamit i tylko tam gdzie 
przez pustą 
wodę przenikało światło, mieniła się ona żółtozielonym kolorem. A potem jeden za 
drugim 
przepłynęły koło okna jakieś trzy stwory podobne z kształtu do płomienia. Nie 
mógł jednak 
powiedzieć, czy były małe i blisko, czy duże i daleko.
Każdą otaczało niebieskawe, jakby dymiące światło, niemal tak jasne jak światło 
rybackiej 
barki w czas połowu, a wzdłuż ich boków świeciły takież kropeczki podobne do 
jasnych 
iluminatorów statku. Ten fosforyczny blask przygasł w świetle reflektora i wtedy 
Elstead 
przekonał się, że są to małe dziwaczne rybki z. olbrzymimi łbami, wielkimi 
oczami, 
zdegenerowanym korpusem i ogonem. Zwróciły ku niemu łby i szły najwidoczniej za 
nim w 
głębinę. Sądził, że zwabiło je światło. Po chwili nadpłynęły dalsze podobne do 
nich ryby.
Gdy kula szła na dno, Elstead zauważył, że kolor wody zbladł i że jakieś małe 
pyłki 
migoczą w świetle reflektora niczym owady w promieniach słońca. Musiały to być 
tumany 
mułu, które balast poruszył na dnie.
Gdy balast przyciągnął kulę, Elstead znalazł się w gęstej białej mgle, którą 
światło 
elektryczne przebijało tylko na kilka jardów. Dopiero po paru minutach ta 
zasłona z mułu 
nieco opadła. Wtedy w świetle reflektora i przelotnym fosforycznym blasku 
odległego stada 
ryb Elstead dojrzał pod czarną warstwą wody pofałdowaną powierzchnię 
szarobiałego mułu, 
tu i tam przeciętą kępami splątanych wodorostów, wysuwających w górę ruchome, 
żarłoczne 
macki.
Dostrzegł też w pobliżu wdzięczny zarys przezroczystego złoża gigantycznych 
gąbek. 
Zobaczył również gęsto rozsiane na dnie płaskie, purpurowoczarne kępy czegoś, co 
wydało 
mu się odmianą morskich jeży, i małe, wielkookie albo ślepe stworzonka, z 
których jedne 
dziwnie przypominały stonogi, a inne znów kraby. Pełzły wolno przez promień 
światła i znów 
ginęły w mroku ryjąc ślad w mule.
Nagle bujający w wodzie rój rybek nadciągnął niby stado szpaków i przemknął obok 
jak 
tuman fosforyzującego śniegu, a wówczas Elstead ujrzał za nimi jakieś wielkie 
stworzenie 
zbliżające się do kuli.
Z początku widział tylko niewyraźny, poruszający się kształt podobny z dala do 
idącego 
człowieka, który gdy znalazł się w kręgu światła, oślepiony blaskiem zamknął 
oczy, Elstead 
zaś patrzał skamieniały ze zdziwienia.
Było to zwierzę kręgowe. Ciemnopurpurowa głowa przypominała łeb kameleona, ale 
żaden z dotychczas znanych gadów nie miał tak wysokiego czoła i tak wielkiej 
czaszki. 
Pionowo osadzona głowa czyniła owo stworzenie niezwykle podobnym do człowieka.
Miało ono parę wielkich wyłupiastych oczu kameleona i szerokie jak u gada usta o 
zrogowaciałych wargach pod małymi nozdrzami. Zamiast uszu — olbrzymie skrzela, z 
których wyrastały i chwiały się w wodzie rozgałęzione koralowe nici, podobne do 
skrzełi 
młodych płaszczek lub rekinów.
Jednakże podobieństwo do ludzkiej twarzy nie było najdziwniejszą cechą tego 
stworzenia: 
było ono poza tym dwunożne. Kulisty bowiem korpus spoczywał na trójnogu z dwóch 
żabich 
łap i długiego grubego ogona. Duże przednie łapy, przypominające jakby ludzkie 
ręce 
(widujemy podobne u żab), trzymały długą kościaną włócznię z miedzianym ostrzem. 
Stworzenie nie miało jednolitego koloru: głowa, ręce i nogi były purpurowe, 
natomiast skóra 
na ciele, zwisająca luźno jak za szerokie ubranie, fosforyzowała szarym 
blaskiem. Stało teraz 
przed kulą oślepione światłem.
Niebawem jednak nieznany ów stwór głębinowy błysnął oczami, przysłonił je wolną 
ręką, 
otworzył usta i krzyknął przeraźliwie, zupełnie ludzkim głosem, a ten krzyk 
przedarł się przez 
stalową powłokę kuli i miękkie poduszki. (Elstead nie umiał wyjaśnić, jak można 
krzyczeć 
nie mając płuc). Potem wycofał się z kręgu światła i skrył w tajemniczej 
ciemności 
otaczającej kulę; Elstead czuł raczej, niż widział, że zbliża się do niego. 
Myśląc, że światło 
przyciąga go, przekręcił kontakt. I w tejże chwili coś miękko uderzyło w stal i 
kula się 
zakołysała.
Krzyk się powtórzył, a Elsteadowi wydało się, że słyszy dalekie echo odpowiedzi. 
Powtórzyły się też uderzenia, kula się rozkołysała i poczęła bić dnem o bęben z 
liną. Elstead 
stał w ciemności i patrzył w odwieczny mrok głębiny. I nagle bardzo słabo i 
gdzieś daleko 
ujrzał inne fosforyzujące, podobne do ludzi postacie biegnące ku niemu.
Bezwiednie począł macać rękami po ścianach chwiejącego się więzienia, by znaleźć 
kontakt reflektora, i niechcący nacisnął włącznik małej, wewnętrznej lampki. 
Kula zakręciła 
się i Elstead upadł. Usłyszał krzyk, jakby zdumienia, a gdy wstał, zobaczył 
światło lampy i 
dwie pary wyłupiastych oczu patrzących przez dolne okno. W następnej chwili 
uderzenia jak 
grad posypały się na kulę. Usłyszał dźwięk, który przejął go śmiertelną trwogą: 
były to 
gwałtowne ciosy w metalową obudowę mechanizmu zegarowego. Serce podeszło mu pod 
gardło, bo gdyby tym dziwnym stworzeniom udało się zatrzymać mechanizm, byłby 
zgubiony. Ledwie o tym pomyślał, kula zachwiała się silnie, a podłoga zaczęła 
stawiać opór 
stopom. Wtedy zgasił wewnętrzne światło, włączył reflektor umieszczony w 
oddzielnym 
przedziale i oświecił morze. Dno i stwory podobne do ludzi znikły, a para 
goniących się ryb 
przemknęła w dół za oknem.
Elsteadowi od razu przyszło na myśl, że ci dziwaczni mieszkańcy głębiny 
przerwali linę i 
udało mu się ujść cało. Wznosił się coraz szybciej i szybciej, aż kula 
przystanęła nagle z 
takim szarpnięciem, że uderzył głową o wyściełany strop swego więzienia. Z pół 
minuty nie 
mógł pozbierać myśli.
Poczuł niebawem, że kula obraca się wolno, kołysze i że coś ciągnie ją jakby 
przez wodę. 
Przycisnął się do okna i ciężarem ciała zdołał obrócić kulę szybą w dół, ale 
widział tylko 
blade światło reflektora daremnie walczące z mrokiem. Wtedy przyszło mu do 
głowy, że 
może zobaczyć więcej, jeśli wyłączy światło i przyzwyczai wzrok do ciemności.
To było mądre. Po paru minutach aksamitna czerń nabrała mglistej 
przezroczystości i 
wówczas daleko i tak słabo jak zodiakalne światło w letni angielski wieczór 
ujrzał jakieś 
cienie ruszające się w dole. Zrozumiał, że zagadkowe stworzenia odłączyły linę i 
ciągną go 
wzdłuż dna.
A potem gdzieś daleko na pofałdowanej podmorskiej równinie dostrzegł ledwie 
widoczną 
bladą zorzę na całym horyzoncie, której nie zdołał nawet objąć wzrokiem ze swego 
okienka. 
Ciągnięto go w tamtym kierunku, jak ludzie ciągną balon z pola do miasta. Wolno, 
bardzo 
wolno zbliżał się do celu i wolno też to niejasne światło przybierało 
wyraźniejszą postać.
Było koło piątej po południu, kiedy Elstead znalazł się nad oświetloną 
przestrzenią i 
dopiero wtedy zdołał rozpoznać coś w rodzaju zbiorowiska ulic i domów skupionych 
wokół 
rozległego, pozbawionego dachu budynku, który groteskowo przypominał ruiny 
starego 
opactwa. Ten dziwny krajobraz leżał jak jakaś mapa u stóp Elsteada. Domy nie 
miały 
dachów, a ich mury — zobaczył to dopiero później — były z fosforyzujących kości, 
co 
sprawiało wrażenie, że je zbudowano z zatopionego w morzu blasku księżyca.
We wgłębieniach tego dziwacznego miejsca olbrzymie kołyszące się drzewa 
liliowców 
rozpościerały swe macki, a wysokie, smukłe, szkliste gąbki niby promieniejące 
światłem 
minarety i lilie utkane ze świetlanej przędzy odbijały blask miasta. Na 
otwartych placach 
Ełstead dojrzał niespokojny ruch, jakby mrowiącego się tłumu, ale był zbyt 
wysoko nad nim, 
by rozpoznać pojedyncze postacie.
A potem poczęto ściągać go w dół i w miarę jak się opuszczał, powoli zaczął 
dostrzegać 
szczegóły. Zobaczył, że ciąg mglistych budynków wytycza linie jakby z nanizanych 
paciorków, i ujrzał, że w wielu miejscach pod nim, na szerokich, otwartych 
przestrzeniach 
leży coś, co przypomina zamulone okrqty. Wolno, lecz bezustannie kula szła w 
dół, a 
wszystko pod nią stawało się jaśniejsze, przejrzystsze, bardziej wyraźne. 
Elstead zauważył, że 
wloką go ku wielkiemu budynkowi w środku miasta i raz po raz mógł dostrzec tłum 
ciągnący 
za linę. Zdziwił się widząc, że w olinowaniu jednego z okrętów, które były aż 
tak 
charakterystyczną cechą tego miejsca, roi się od żywo gestykulujących i 
patrzących na niego 
postaci. A potem mury wielkiego budynku cicho wyrosły wokół niego i zakryły mu 
widok 
miasta.
Mury te składały sio. z nasiąkniętego wodą drewna, skręconych stalowych lin, 
żelaznych 
belek, kawałków miedzi, ludzkich kości i czaszek. Czaszki biegły zygzakami i 
tworzyły 
fantastyczne desenie na ścianach budynku, a w ich oczodołach, jak i wszędzie, 
czaiły się i 
igrały roje srebrzystych małych rybek. Nagle do uszu Elsteada doszły stłumione 
okrzyki i 
hałasy przypominające dźwięk rogów, które przeszły w dziwaczny śpiew. Kula 
ściągana w 
dół minęła strzeliste łuki okien, przez które dojrzał niewyraźny, wielki, 
patrzący na niego 
tłum owych zagadkowych widmowych postaci. Wreszcie kula stanęła pośrodku budynku 
na 
czymś w rodzaju ołtarza.
Teraz Elstead był już tak nisko, że mógł raz jeszcze dobrze przyjrzeć się 
mieszkańcom 
głębiny. Ku swemu zdziwieniu zauważył, że padli przed nim na twarz prócz 
jednego, który 
ubrany w strój z płaskich łusek, w promiennym diademie na głowie stał i raz po 
raz otwierał 
żabią paszczę, jakby przewodził chóralnym modłom.
Odruchowo Elstead włączył światło wewnątrz kuli, tak że stworzenia głębinowe 
mogły go 
zobaczyć, choć sam, oślepiony blaskiem, przestał je widzieć. Gdy go ujrzano tak 
nagle, 
zerwały się radosne krzyki, które zupełnie zagłuszyły śpiew. Wtedy Elstead chcąc 
zobaczyć, 
co się dzieje, raz jeszcze zgasił światło i znikł z oczu swym czcicielom. Ale 
był zbyt 
oślepiony i nic nie widział, a kiedy się oswoił z ciemnością, zobaczył, że znów 
klęczą przed 
kulą. I tak oddawali mu cześć przez trzy godziny z rzędu, bez najmniejszej 
przerwy.
Elstead bardzo szczegółowo opowiadał o tym zadziwiającym mieście i jego 
mieszkańcach 
— mieszkańcach wiecznego mroku — którzy nigdy nie widzieli słońca, księżyca i 
gwiazd, 
zielonej roślinności czy żywego, oddychającego powietrzem stworzenia, nie znali 
ognia i 
światła, lecz tylko fosforyczny blask morskich żyjątek.
Ta historia budzi zdziwienie, lecz jeszcze większe zdziwienie budzi fakt, że 
wierzą w nią 
takie sławy naukowe, jak Adams i Jenkins. Mówili mi, że nie rozumieją, c/emu 
myślące, 
oddychające w wodzie kręgowce, nawykłe do niskiej temperatury i olbrzymiego 
ciśnienia, tak 
ciężkie, że żywe czy martwe nigdy nie wypływają, i, jak my, pochodzące od 
wielkich gadów 
ssakokształtnych z okresu nowego czerwonego piaskowca, nie miałyby żyć na dnie 
mórz.
Nas jednak muszą one znać, ale tylko pod dziwną postacią meteorów, które zwykły 
spadać 
martwe ku nim z tajemniczej ciemności ich wodnego nieba. Znają nie tylko nas, 
ale i nasze 
statki, metale i różne rzeczy codziennego użytku, które jak deszcz padają na 
nich z mroku 
nocy. Czasem niosą im nieszczęście: miażdżą ich, ranią, jakby to była kara 
jakiejś 
wszechpotężnej nieznanej istoty gdzieś w górze. Czasem zaś sypią się ku nim 
niezmiernie 
rzadkie lub użyteczne przedmioty czy twory, z których mogą czerpać cenne 
pomysły. Można 
zrozumieć ich zachowanie na widok żywego człowieka, który do nich zstąpił, gdy 
się 
pomyśli, jak zachowaliby się barbarzyńcy ujrzawszy nagle schodzącą ku nim z 
nieba 
świetlaną postać w blasku aureoli.
Elatead zapewne tylko urywkami opowiedział oficerom „Ptarmigana” szczegóły swego 
przedziwnego dwunastogodzinnego pobytu w głębinie. Na pewno też zamierzał 
dokładnie 
opisać swe przygody, ale nigdy tego nie zrobił, musimy więc niestety ze 
wspomnień 
komandora Simmonsa, Wyebridge’a, Steevensa, Lindleya i innych zbierać chaotyczne 
urywki 
w jedną całość.
A zatem widzimy tylko niejasno, fragmentarycznie wielki widmowy budynek, tłum 
istot o 
ciemnych głowach kameleonów, w fosforyzujących ubiorach, bijący pokłony i 
śpiewający 
jakiś hymn, i Elsteada w blasku lampy daremnie próbującego gestami powiedzieć 
im, żeby 
przecięli linę, która więzi kulę. Minuta ucieka za minutą i Elstead patrząc na 
zegarek z 
przerażeniem onyśli, że wystarczy mu tlenu jeszcze tylko na cztery godziny. A 
chóralny 
śpiew tymczasem nieubłaganie płynie dalej, jakby miał być marszem pogrzebowym,
Elstead nie wie, w jaki sposób ocalał, ale sądząc z końca sznura wiszącego u 
kuli, przetarł 
się on o brzeg ołtarza. Kula przekręciła się gwałtownie i pomknęła w górę, a 
Elstead uleciał 
ze świata podwodnych istot, jak eteryczna postać zamknięta w próżni uleciałaby z 
naszej 
atmosfery w rodzinny eter. Zniknął im z oczu, jak bańka wodoru ulatuje w naszej 
atmosferze. 
Musiało się to im wydać cudownym wniebowzięciem. Kula mknęła teraz szybciej, niż 
opadała pod ciężarem balastu, i zrobiło się bardzo gorąco. Szła oknami w górę i 
Elstead 
przypomina sobie istny strumień bąbelków szorujących po szybach. Myślał, że 
szkło pęknie 
lada chwila. Nagle jakby jakieś potężne koło obróciło mu się w głowie, miękkie 
ściany 
zawirowały mu przed oczami i zemdlał. Następnym wspomnieniem była już jego 
własna 
kabina i głos lekarza.
Taka jest treść tej niezwykłej przygody, którą Elstead urywkami opowiedział 
oficerom 
„Ptarmigana”. Obiecał, że później opisze wszystko dokładnie. Teraz całkowicie 
zajmowała go 
myśl, jak ulepszyć swoją kulę. Zrobiono to w Rio.
Pozostaje tylko dodać, że 2 lutego 1896 roku Elstead po raz drugi opuścił się w 
głębinę, w 
kuli udoskonalonej tak, jak podyktowało mu zdobyte doświadczenie. Pewnie nigdy 
nic 
dowiemy się, co się stało. Elstead nie wrócił. „Ptarmigan” daremnie krążył przez 
trzynaście 
dni nad głębiną, w którą zapadła kula. Potem wrócił do Rio i smutną wiadomość 
przctclegrafowa— no przyjaciołom Elsteada. Tak rzecz wygląda w tej chwili. 
Niewątpliwie 
jednak będą podjęte próby sprawdzenia jego dziwnej opowieści o nieznanych 
miastach w 
morskiej głębinie.
WYSPA AEPYORNISA
Człowiek ze szramą na twarzy nachylił się nad stołem i przyjrzał memu 
zawiniątku.
— To orchidee? — zapytał.
— Niedużo ich tu — odpowiedziałem.
— Cypripedium? — rzekł.
— Przeważnie — odpowiedziałem.
— Nic nowego? Zresztą nie przypuszczam. Przeszukałem te wyspy przed dwudziestu 
pięciu, dwudziestu siedmiu laty. Jeżeli znajdzie pan tam coś nowego — to już 
nowość jak z 
igiełki. Niewiele uszło mej uwagi…
— Nie jestem zbieraczem — powiedziałem.
— Byłem wtedy młody — ciągnął. — Wielkie nieba! Jakżeż się ja wtedy uwijałem. — 
Zmierzył mnie od stóp do głów. — Spędziłem w Indiach dwa lata, a w Brazylii 
siedem. 
Potem wybrałem się na Madagaskar.
— Znam z nazwiska kilku badaczy — uprzedziłem go celowo spodziewając się, że 
zacznie 
pleść brednie. — Dla kogo pan zbierał?
— Dla firmy Dawson. Ciekaw jestem, czy obiło się panu kiedy o uszy nazwisko 
Butcher?
— Butcher… Butcher? — Nazwisko to wydało mi się dość znajome i nagle 
przypomniałem sobie sprawę Butcher przeciwko Dawson. — Czyżby? — powiedziałem. — 
Pan jest tym, który ich skarżył o wynagrodzenie za cztery lata? To pan był tym 
rozbitkiem na 
bezludnej wyspie?
— Do usług — rzekł człowiek ze szramą, schylony w ukłonie. — Zdumiewający 
wypadek, 
nieprawdaż? Tkwiłem tam i zbijałem fortunę na wyspie nic w zamian nie robiąc, a 
oni nie 
mieli najmniejszej możności wymówienia mi posady. Często zabawiałem się tą myślą 
podczas mej tam bytności. Wypisywałem rachunki — i to słone — ozdobnymi cyframi 
wokoło owego zatraconego atolu.
— Jakże się to stało? — spytałem. — Nie przypominam sobie dobrze tej sprawy.
— Hm… Słyszał pan o aepyornisie?
— Coś niecoś. Andrews opowiadał mi o nowym gatunku, nad którym prowadził badania 
jeszcze miesiąc temu lub więcej. Przed samym moim wyruszeniem w rejs. Wpadła im 
do rąk, 
zdaje się, kość udowa niemal na jard długa. Musiał to być potwór.
— Zgadzam się z panem — rzekł człowiek ze szramą. — To był potwór. To właśnie ów 
legendarny Ptak Rok Sindbada. Kiedyż znaleźli te kości?
— Trzy czy cztery lata temu… zdaje się, że w tysiąc osiemset dziewięćdziesiątym 
pierwszym. A dlaczego pan pyta?
— Dlaczego? Bo to ja je odkryłem… Na Boga! A było to prawie przed dwudziestu 
laty. 
Gdyby Dawsonowie nie palnęli głupstwa z tym wynagrodzeniem, zrobiliby na nich 
kokosy… 
Nic nie mogłem poradzić, że ta przeklęta łódź zdryfowała. — Zamilkł na chwilę. — 
Przypuszczam, że się to stało w tym samym miejscu. Rodzaj trzęsawiska, o jakieś 
dziewięćdziesiąt mil na północ od Antananarivo… Nie widział go pan czasem? 
Musiał pan 
jechać łodzią wzdłuż wybrzeża. Może pan sobie przypomina?
— Nie. Zdaje mi się, że Andrews mówił coś o trzęsawisku.
— To musi być to samo trzęsawisko. Znajduje się na wschodnim wybrzeżu. W każdym 
razie jest tam coś w wodzie, co zabezpiecza wszystko przed gniciem. Czuć to 
kreozotem. 
Przypomniał mi się wówczas Trynidad. Czy zdobyli trochę jaj? Niektóre znalezione 
przeze 
mnie jaja miały półtorej stopy długości. Trzęsawisko, trzeba panu wiedzieć, 
ciągnie się 
dookoła i miejsce to jest najzupełniej odcięte, a przy tym zawiera niezmiernie 
dużo soli. 
Użyłem więc… jak pies w studni. Czysty przypadek, że je znalazłem. Wybrałem się 
właśnie z 
dwoma krajowcami po jaja, w owych cudacznych kanoe mocno ze sobą związanych, a 
znaleźliśmy jednocześnie kości. Mieliśmy namiot i prowiant na cztery dni i 
obozowaliśmy na 
skrawku pewniejszego gruntu. Dziś jeszcze wracając tam myślą czuję ów osobliwy 
zaduch 
smołowca. Komiczna robota. Sonduje się, wie pan, błoto żelaznymi prętami. Z 
reguły jajo 
ulega rozbiciu. Ciekaw jestem, kiedy naprawdę żyły aepyornisy. Misjonarze mówią, 
że 
krajowcy zachowali legendy o tych czasach, lecz ja osobiście nigdy nie słyszałem 
takiego 
opowiadania*. Nie ulega jednak wątpliwości, że jaja tam zdobyte były tak świeże, 
jakby 
złożono je dopiero wczoraj. Świeże! Znosząc je do łodzi któryś z moich Negrów 
upuścił 
jedno na głaz i rozbił je. Jakżeż złoiłem tego szelmę! Jajo było jednak świeże, 
jakby niedawno 
złożone przez samicę, w rzeczywistości nieżyjącą prawie od jakichś czterystu 
lat. Babranie 
się w szlamie i wydobywanie jaj w całości zajęło nam prawie cały dzień. Byliśmy 
od stóp do 
głów pokryci diabelską czarną mazią, ja zaś, rzecz prosta, poirytowany. O ile mi 
wiadomo, 
były to jedyne całe, bez najmniejszego pęknięcia jaja, jakie kiedykolwiek 
wykryto. Później 
poszedłem obejrzeć te, które są w londyńskim Muzeum Historii Naturalnej, 
wszystkie były 
popękane i posklejane niczym mozaiki, z brakującymi tu i ówdzie kawałkami. Moje 
były bez 
skazy i zamierzałem je wydmuchać po powrocie. Zły byłem naturalnie na głupiego 
tępaka, 
który upuścił to, co kosztowało trzy godziny pracy, jedynie z powodu stonogi. 
Porządnie go 
stłukłem za to.
Człowiek ze szramą dobył glinianą fajkę. Położyłem przed nim mój kapciuch. Nabił 
ją z 
roztargnieniem.
— Co się stało z pozostałymi? Czy zabrał je pan do kraju? Nie przypominam sobie…
— To niezwykła część historii. Zostały mi trzy jaja. Zupełnie świeże. 
Ulokowaliśmy je 
więc w łodzi, a potem poszedłem do namiotu, aby przyrządzić sobie trochę kawy, 
zostawiwszy moich dwóch pogan na pobrzeżu. Jeden z nich wyprawiał błazeństwa 
kurując 
swe ukąszenie, a drugi mu w tym pomagał. Anim przez chwilę nie przypuścił, że 
szelma 
skorzysta z sytuacji, w jakiej się znajdowałem, aby wszcząć awanturę. Sadzę, że 
to zatrucie 
jadem i otrzymane ode mnie solidne cięgi pomieszały mu w głowie — był zawsze 
krnąbrny 
— i podbechtał drugiego.
Pamiętam, że siedziałem paląc fajkę i gotowałem wodę na maszynce spirytusowej, 
którą 
zawsze zabierałem na wyprawę. Przy okazji podziwiałem bajoro w świetle 
zachodzącego 
słońca. Całe było czarne i w mocno czerwone smugi. Cóż za piękny widok! Za 
bajorem szary 
i zasnuty mgłami teren wznosił się aż ku górom rysującym się na tle czerwonego 
nieba niby 
palenisko hutniczego pieca. O pięćdziesiąt zaś jardów za sobą miałem tych 
przeklętych pogan 
— kompletnie nieczułych na panujący w naturze spokój — którzy spiskowali 
tymczasem 
zamierzając uciec łodzią i zostawić mnie samego z prowiantem na trzy dni i 
namiotem 
płóciennym, bez czegokolwiek do picia, prócz małej baryłki wody. Usłyszałem coś 
w rodzaju 
szczekania za sobą, patrzę, a oni są w tym cudactwie zwanym kanoe — bo ściśle 
mówiąc, to 
nie jest łódź — już o dwadzieścia jardów od brzegu. W mgnieniu oka pojąłem, co 
się święci. 
Moja strzelba była w namiocie, w dodatku nie miałem kul — tylko naboje ze 
śrutem, o czym 
oni wiedzieli. Miałem jednak w kieszeni mały rewolwer, wyciągnąłem go więc i 
pobiegłem 
ku brzegowi. — Zawracać! — wołam wymachując bronią. Zapaplali coś, a ten, co 
rozbił 
jajko, poczęstował mnie szyderstwem. Wycelowałem do drugiego, który był zdrów i 
trzymał 
wiosło w ręce, ale chybiłem. Zaśmiali się. Ale ja się nie dałem. Wiedziałem, że 
muszę 
zachować zimną krew; wziąłem go znów na cel. Aż podskoczył, gdy go drasnęło. Tym 
razem 
się nie śmiał. Za trzecim razem trafiłem go w głowę i wypadł za burtę, a z nim 
poszła łopatka. 
Był to wyjątkowo celny strzał, jako że strzelałem z rewolweru na odległość, 
sądzę, około 
pięćdziesięciu jardów. Poszedł pod wodę jak kamień. Nie wiem, czy go 
zastrzeliłem, czy też 
tylko ogłuszyłem, wskutek czego utonął. Zacząłem wówczas krzyczeć na drugiego, 
by 
wracał, lecz on płynął dalej bez słowa. Więc wystrzelałem do niego cały 
magazynek, ale ani 
jedna kula doń nic doleciała.
Czułem się bardzo głupio, mogę pana zapewnić. Tkwiłem na czarnym zgniłym brzegu, 
za 
mną było gładkie bajoro, dookoluteńka zaś tafla morza, chłód zapadającego 
wieczoru, a hen, 
tam czarne kanoe dryfujące bez ustanku na pełne morze. Powiadam panu, kląłem 
wtedy 
Dawsonów i Jamrachów, i muzea, i całą resztę w żywe kamienie. Ryczałem na 
Murzyna, 
żeby wracał, aż krzyk mój zmienił się w skowyt.
Nie pozostawało mi nic innego, jak popłynąć za nim narażając się na spotkanie z 
rekinami. 
Otworzyłem więc nóż i wziąłem go w zęby, ściągnąłem odzież i pobrnąłem w morze. 
Gdy 
znalazłem się w wodzie, straciłem z oczu kanoe, popłynąłem jednakże w wybranym 
kierunku 
sądząc, że przetnę drogę łodzi. Miałem nadzieję, że Murzyn zbyt jest chory, aby 
nią kierować, 
będzie więc dryfowała wciąż w tym samym kierunku. Niebawem wynurzyła się znowu 
na 
horyzoncie skręcając na południo–zachód. Gasły ostatnie blaski zachodzącego 
słońca i mrok 
wieczoru zasnuwał niebo, ukazały się gwiazdy. Płynąłem jak zawodnik, jednakże po 
niedługim czasie zaczęły mnie boleć nogi i ręce.
Dopłynąłem jednak do niego, gdy gwiazdy co do jednej zabłysły na niebie. Kiedy 
zapadł 
mrok, wszystko w wodzie zaczęło się jarzyć, wie pan — fosforesccncja. Od czasu 
do czasu 
doznawałem zawrotu głowy. I połapać się nie mogłem, gdzie gwiazdy, a gdzie 
fosforescencja, 
i czy płynę głową do góry, czy na dół. Kanoe było czarne jak smoła, a szczerba 
fali pod jego 
dziobem niczym płynny ogień. Naturalnie przez ostrożność nie kwapiłem się z 
włażeniem do 
łodzi. Najpierw chciałem zobaczyć, w jakim stanie jest Murzyn. Leżał zwinięty w 
kłębek na 
dziobie, cała zaś rufa wystawała z wody.
Dryfujące kanoe obracało się w koło — niczym w walcu. Podpłynąłem do rufy i 
ściągnąłem ją w dół oczekując, że Murzyn się ocknie. Potem zacząłem wpełzać na 
rufę z 
nożem w ręku gotując się do skoku. Ale on nie poruszył się nawet. Usiadłem w 
końcu na rufie 
kanoe dryfując po cichym fosforyzującym morzu z całym zastępem gwiazd nad głową.
Długi czas upłynął, zanim zawołałem doń po imieniu. Nie odpowiedział. Byłem zbyt 
zmęczony, by pozwolić sobie na ryzykowne zbliżenie się do leżącego, tkwiliśmy 
więc na 
swych miejscach. Zdrzemnąłem się bodaj raz czy dwa. Kiedy zaczęło świtać, 
spostrzegłem, 
że jest martwy jak kłoda, cały rozdęty i purpurowy. Trzy jaja i kości leżały 
pośrodku łodzi. U 
jego nóg znajdowała się baryłka z wodą, trochę kawy i sucharów owiniętych w 
kapsztadzkiego „Argusa”, a pod nim blaszanka ze spirytusem do palenia. Nie było 
łopatki do 
wiosłowania ani też niczego, czym mógłbym ją zastąpić, prócz blaszanki od 
spirytusu, więc 
usadowiłem się gotów dryfować, póki mnie nic wyłowią. Zbadałem go i 
wywnioskowałem, 
że zmarł ukąszony przez węża, skorpiona lub innego gada. Wyrzuciłem więc trupa 
za burtę.
Napiłem się wody, zjadłem parę sucharów i rozejrzałem dokoła. Wzrok człowieka 
tak 
osłabionego, jak ja byłem wówczas, nie sięga pewnie daleko, w każdym razie 
Madagaskar 
znikł już z oczu zupełnie i nie było wokół ani skrawka lądu. Spostrzegłem żagiel 
idący na 
południo–zachód, żaglowiec przypominał szkuner, lecz kadłub jego ani razu się 
nie ukazał. 
Wkrótce słońce wspięło się wysoko na niebo i jęło prażyć mnie z góry. O Boże! 
Mózg niemal 
mi się gotował. Próbowałem zanurzać głowę w wodzie, lecz niebawem spojrzenie me 
padło 
na kapsztadzkiego „Argusa”, ułożyłem się w łodzi jak długi i rozciągnąłem papier 
nad sobą. 
Jakąż cudowną rzeczą są gazety! Nigdy dotąd nie przeczytałem jeszcze żadnej z 
nich od deski 
do deski, lecz do osobliwych rzeczy dochodzi człowiek będąc samiuteńki jak ja. 
Pewnie ze 
dwadzieścia razy przeczytałem ten zatracony stary :numer „Argusa” z Kapsztadu. 
Smoła w 
kanoe dymiła wprost od żaru i wzdymała się wielkimi bąblami.
Dryfowałem dziesięć dni — rzekł człowiek ze szramą. — Bagatelka, gdy się o tym 
opowiada. Nieprawdaż? Każdy nowy dzień podobny był do minionego. Słońce tak było 
oślepiające, że dopiero rano i wieczorem mogłem rozejrzeć się wokoło. W ciągu 
trzech 
najbliższych dni nie dostrzegłem już ani jednego żaglowca, a te, które 
widziałem, mnie z 
kolei nie dostrzegły. Szóstej nocy duży statek przeszedł zaledwie o pół mili. 
Jasno 
oświetlony, z otwartymi iluminatorami wyglądał jak wielki świetlik. Grała na nim 
orkiestra. 
Wstałem, krzyczałem i darłem się do niego. Na drugi dzień napocząłem jedno z jaj 
aepyornisa. Zacząłem odłupywać po kawałku skorupkę na czubku. Spróbowałem je i 
ucieszyłem się, że zdatne jest do jedzenia. Trochę było je czuć, ale nie był to 
zapach 
odrażający, zaś w smaku przypominało kacze jaja. Po jednej stronie żółtka 
znajdowała się 
kolista jakby plama o średnicy sześciu cali, z krwawymi smugami i dziwnym białym 
znakiem 
podobnym do drabinki. Nie domyślałem się jednak wtedy, co to być może, i nie 
byłem tak 
bardzo wybredny. Jajko wystarczyło mi na trzy dni. Jadłem je z sucharami i 
popijałem wodą. 
Żułem też owoce kawowca — środek krzepiący. Na ósmy bodaj dzień otworzyłem 
drugie jajo 
i przeraziłem się… — Człowiek ze szramą urwał. — Tak — rzekł — zalęgło się. 
Śmiem 
twierdzić, że nie może pan w to od razu uwierzyć. Ja uwierzyłem, bo miałem całą 
tę rzecz 
przed oczyma: jajo zatopiono trzysta lat temu w zimnym czarnym błocie, co do 
tego nie 
mogło być wątpliwości. A w jajku cóż? — embrion z dużą głową i wygiętym 
grzbietem, serce 
mu biło pod gardłem i żółtko się marszczyło, a wielkie błony rozpościerały się 
wewnątrz 
skorupy i wkoło żółtka. W małym kanoe na środku Oceanu Indyjskiego ja zajęty 
wykuwaniem największego z wszystkich istniejących ptaków. Gdybyż to widział 
stary 
Dawson! Warte to było doprawdy czteroletniej pensji. Jak pan sądzi?
Jednakże nim wypatrzyłem rafę, musiałem wyjeść cenną zawartość do dna, a 
niektóre jej 
kęski były obrzydliwe. Trzeciego jaja nie naruszyłem. Oglądałem je pod światło, 
lecz skorupa 
była za gruba, bym mógł wybadać, co się wewnątrz dzieje. Wprawdzie zdawało mi 
się, że 
słyszę pulsowanie krwi, ale mógł to być szum w mych własnych uszach na 
podobieństwo 
szumu w muszli.
Potem ukazał się atol. Wynurzył się pod zachodzącym właśnie słońcem, i to 
raptem, blisko 
mnie. Dryfowałem prosto ku niemu i byłem już o jakieś pół mili od brzegu, nie 
więcej, gdy 
prąd skręcił. Musiałem więc z całych sił wiosłować rękoma i skorupkami jaja 
aepyornisa, by 
dotrzeć do brzegu. Był to najzwyklejszy atol mający ze cztery mile w obwodzie, z 
kilkoma 
drzewami i źródłem w jednym miejscu oraz laguną pełną papuzich ryb. Zabrałem 
jajko na 
brzeg i ulokowałem je w słońcu poza linią przypływu, zapewniając mu jak 
najlepsze w tej 
sytuacji warunki. Potem wciągnąłem kanoe wysoko na brzeg i wałęsałem się 
zwiedzając 
wyspę. Aż dziw, jak nudny może być atol! Z chwilą gdy znalazłem źródło, cała 
ciekawość 
mnie odeszła. Myślałem będąc chłopcem, że nie może być nic wspanialszego i 
bardziej 
awanturniczego nad życie Robinsona Kruzoe. Miejsce to było jednak monotonne jak 
zbiór 
kazań. Krążyłem szukając pożywienia i rozmyślając nad wszystkim, ale, powiadam 
panu, 
owładnęła mną śmiertelna nuda, nim jeszcze pierwszy dzień upłynął. Miałem jednak 
szczęście, bo tego samego dnia, w którym wylądowałem, nastąpiła zmiana pogody. 
Burza z 
piorunami przechodząc mimo na północ załopotała skrzydłem nad wyspą, w nocy 
lunęło jak z 
cebra, a wicher dopadł nas z wyciem. Niewiele trzeba, pojmuje pan, żeby 
przewrócić kanoe.
Spałem pod łodzią, a jajo znajdowało się na szczęście w piasku wyżej i pierwsza 
rzecz, 
jaką pamiętam — to jakby dudnienie setek kamyków o łódź i strumień wody, który 
mnie zalał 
od stóp do głów. Śniło mi się właśnie Antananarivo… Usiadłszy zawołałem Intoshi 
pytając, 
co się stało, i szukałem po omacku krzesła, na którym zwykle leżały zapałki. 
Potem 
przypomniałem sobie, gdzie jestem. Fosforyzujące fale piętrzyły się właśnie, 
jakby mnie 
chciały pożreć, a noc dookoła czarna, choć oko wykol. Powietrze było jednym 
rykiem. 
Zdawało się, że chmury zwisają tuż nad głową, lało, jakby niebo tonęło i 
wychlustywało 
wodę wysoko w przestworza. Sunął oto ku mnie wielki wał na kształt płomiennego 
węża… 
Drapnąłem. Potem przypomniałem sobie o kanoe i zbiegłem poń, gdy woda z sykiem 
się 
cofała, ale łódki już nie znalazłem. Przypomniałem sobie wówczas o jajku i po 
omacku 
dobrnąłem do niego. Nic mu się nie stało, znajdowało się bowiem daleko poza 
zasięgiem 
najwścieklejszych fal, usiadłem więc przy nim i objąłem je dla towarzystwa. Na 
Boga! Cóż to 
była za noc!
Sztorm minął, nim zaczął się ranek. O świcie nie było strzępu chmury na niebie, 
a po 
całym obrzeżu leżały porozrzucane kawałki desek — stanowiących, że się tak 
wyrażę, 
rozczłonkowany szkielet mojego kanoe. Miałem jednakże dzięki temu coś do roboty. 
Wykorzystując parę rosnących blisko siebie drzew skleciłem tam z tych szczątków 
coś w 
rodzaju osłony przed burzą. Tego dnia wylęgło się też pisklę.
Wylęgło się, mój panie, kiedy leżałem z głową opartą na jaju niczym na poduszce 
i 
spałem. Usłyszałem pacnięcie, poczułem jakiś ruch i siadłem. Koniuszek jaja 
został rozbity i 
cudaczna brunatna głowa wyglądała z niego obrócona ku mnie. — Na Boga! — 
rzekłem. — 
Witajże mi! — I bez szczególnego wysiłku pisklę wydobyło się ze skorupy.
Był to z początku miły, przyjacielski malec, rozmiarów mniej więcej niewielkiej 
kury — 
bardzo podobny do przeciętnego pisklęcia, tylko że większy. Puch na nim był 
najpierw 
brudnobrązowy z jakimiś szarymi strupkami, które bardzo prędko zeń odpadły, poza 
tym miał 
trochę piór wyglądających jak zmierzwione włosy. Nie sposób wyrazić, jak mnie 
ucieszył 
jego widok. Mówię panu, nawet Robinson Kruzoe nie cieszył się bardziej w swej 
samotności. 
Przybył mi bowiem interesujący towarzysz. Zerknął na mnie i łypnął okiem jak 
kura, 
zaćwierkał do mnie i zaczął dziobać natychmiast dookoła, jakby trzechsetletnie 
spóźnienie 
było bagatelką.
— Miło mi cię poznać, Piętaszku — odezwałem się, bo jeszcze gdym to jajko 
oglądał w 
łódce, zdecydowałem już, że, jeśli się tylko wykluje, nazwę go Piętaszkiem. 
Byłem trochę 
niespokojny o pokarm dla niego, więc zaraz na początku podałem mu kawałek 
papuziej ryby. 
Połknął i otworzył dziób po dalsze kąski. Przyjąłem to z satysfakcją, bo w tych 
warunkach, 
gdyby się okazał trochę kapryśny, musiałbym w końcu zjeść i jego.
Nie ma pan pojęcia, co za interesujący ptak był z tego aepyornisowego pisklęcia. 
Chodził 
za mną trop w trop od samego początku. Stawał zwykle przy mnie i przyglądał się, 
gdy 
łowiłem ryby w lagunie, przypadał mu bowiem udział w każdym moim połowie. A jaki 
był 
rozsądny! Leżały tam na plaży zwykle jakieś zielone paskudztwa podobne do 
korniszonów. 
Raz spróbował jednego z nich i cofnął się z odrazą. Odtąd nie spojrzał nawet na 
nie.
A rósł! Niemal w oczach! Nie przepadałem nigdy za towarzystwem ludzi, więc jego 
spokojne, przyjacielskie zachowanie bardzo mi odpowiadało. Prawie przez dwa lata 
byliśmy 
tak szczęśliwi, jak to było możliwe na tej wyspie. Nie frasowałem się o zarobki, 
bo 
wiedziałem, że wynagrodzenie gromadzi mi się w firmie Dawson. Od czasu do czasu 
widywaliśmy żagiel, lecz nigdy nie zbliżył się do nas. Zabawiałem się również 
ozdabianiem 
wyspy rysunkami z jeży morskich i osobliwych muszli wszelkiego rodzaju. Bardzo 
udatnie 
wypadł mi napis: Wyspa Aepyornisa, złożony z wielkich liter na podobieństwo 
napisów z 
różnobarwnych kamieni widywanych na stacjach kolejowych w ojczystym kraju. Prócz 
tego 
znajdowały się tam matematyczne wyliczenia i przeróżne rysunki. Lubiłem leżeć 
obserwując 
cudacznego ptaka kroczącego godnie dookoła i rosnącego nieustannie. Nieraz 
myślałem, że 
gdyby mnie kiedykolwiek wyratowano, mógłbym sobie żyć w dostatku obwożąc go w 
klatce. 
Najpierw wyleniał, ale znów zaczął ładnieć i świetnie wyglądał z tym 
grzebieniem, 
niebieskim podgardlem i pękiem zielonych piór na kuprze. Potem zacząłem się 
zastanawiać, 
czy firma Dawson może, czy też nie może rościć sobie do niego prawa. W czasie 
burz i słoty 
leżeliśmy wygodnie w schronisku, które zrobiłem z łódki, i ja opowiadałem mu 
zwykle 
zmyślone historie o znajomych w kraju. A w pogodny czas obchodziliśmy razem 
wyspę, aby 
zobaczyć, czy coś nie przypłynęło. Po prostu idylla, prawda? Brakowało mi tylko 
trochę 
tytoniu, bym się czuł niczym w raju.
Sprawy zaczęły się psuć pod koniec drugiego roku. Piętaszek miał wtedy około 
czternastu 
stóp wysokości, mierząc od dzioba, dużą, szeroką i ostrą na końcach niczym kilof 
głowę, parę 
ogromnych brązowych oczu z żółtymi obwódkami, osadzonych blisko jedno drugiego 
jak u 
człowieka, a nie po bokach, jak u ptaków. Upierzenie jego było piękne, 
przypominało raczej 
kolorowe upierzenie kazuara niż żałobny styl naszych strusiów. I wtedy to zaczął 
stroszyć na 
mnie grzebień, puszyć się i zdradzać swój zły charakter…
Zdarzyło się, że mi się nie wiodło przy połowach. Zaczął wtenczas szwendać się 
koło mnie 
z podejrzaną miną, jakby coś knuł. Pomyślałem sobie, że najadł się chyba 
tepangów czy 
czegoś innego. Były to jednak najzwyklejsze oznaki niezadowolenia. Ja też byłem 
głodny, a 
kiedy wreszcie wyciągnąłem rybę, chciałem ją mieć dla siebie. Obaj byliśmy źli 
tego ranka. A 
kiedy dziobnął i porwał rybę, trzepnąłem go po głowie, by ją puścił. Wtedy to 
rzucił się na 
mnie. O, Boże!
Zrobił mi to na twarzy. — Butcher wskazał na szramę. — Potem mnie kopnął niczym 
rozwierzgany koń. Wstałem widząc, że nie koniec na tym, i pobiegłem co sił 
osłaniając twarz 
ramionami. Lecz on na swych niezgrabnych nogach biegł prędzej od wyścigowca, 
częstując 
mnie nadal kopniakami i jak kowalskim młotem kując z góry swym kilofem w mą 
głowę. 
Biegłem do laguny i wlazłem po szyję w wodę. Zatrzymał się na brzegu, bo nie 
lubił maczać 
sobie nóg, i wydawał wrzaski podobne trochę do krzyku pawia, bardziej tylko 
chrypliwe. 
Zaczął paradować po plaży w górę i w dół. Wyznaję, że wstyd mnie palił, gdym 
patrzył na 
panoszenie się kopalnego ptaka. A głowę i twarz miałem zakrwawione, ba, cały 
byłem 
posiniaczony i potłuczony solidnie.
Postanowiłem przepłynąć na drugą stronę laguny i zostawić go samego, aż swary 
przygasną. Wdrapałem się na najwyższą palmę i siedziałem na niej rozmyślając nad 
tym 
wszystkim. Nigdy dotąd bodaj nie czułem się tak dotknięty do żywego jak wówczas. 
Oburzała mnie brutalna jego niewdzięczność. Wyhodowałem go, uczyłem… Wielki, 
niezdarny, przestarzały stwór! Ja, istota ludzka… dziedzic epok i tak dalej…
Sądziłem, że po pewnym czasie uzna słuszność mego postępowania i pożałuje nieco 
swego 
postępku. Uda mi się może złowić coś dobrego — myślałem — podejdę do niego, 
jakby 
nigdy nic, podam mu od niechcenia jakiś smaczny kąsek ryby, to z pewnością 
zacznie 
zachowywać się rozsądnie. Sporo jednak upłynęło czasu, nim się przekonałem, jaki 
niewdzięcznik i nicpoń z tego kopalnego stwora. Co za złośliwiec z niego!
Nie będę panu opowiadał o wszystkich marnych sztuczkach, jakich się chwytałem, 
żeby 
pozyskać sobie na powrót to ptaszysko. Po prostu język odmawia mi posłuszeństwa. 
Dziś 
jeszcze palę się ze wstydu na myśl, jak mną pomiatał ów stwór. Próbowałem. 
Ciskałem 
kawałkami koralowca z przyzwoitej odległości, ale on je tylko połykał. Rzuciłem 
w niego 
otwartym nożem i o mały włos postradałbym go, choć był za duży, by go ptaszysko 
mogło 
połknąć. Próbowałem wygłodzić go i przestałem łowić ryby. Zaczął więc zbierać 
robaki 
wzdłuż plaży w czasie odpływu i żywił się nimi. Połowę czasu spędzałem zanurzony 
w 
lagunie po szyję, a resztę wysoko na palmach. Jedna z nich nie była wysoka i gdy 
mnie na 
niej złapał, dopiero użył sobie na mych łydkach. Sytuacja stała się nie do 
zniesienia. Co za 
hańba w dodatku! Wałęsało się to kopalne ptaszysko po mojej wyspie niczym pełen 
fanaberii 
książę, a mnie nie pozwalało oprzeć na ziemi zmęczonej stopy. Płakałem ze 
zmęczenia i 
złości. Powiedziałem mu w oczy, że ani mi się śni znosić, żeby jakiś przeklęty 
anachronizm 
ścigał mnie po bezludnej wyspie. Powiedziałem, żeby sobie poszedł i dziobał 
żeglarza ze 
swych własnych czasów. Ale on tylko kłapnął na mnie dziobem. Wielkie, brzydkie 
ptaszysko, 
co składa się z nóg i szyi!
Niemiło mi wspominać, że razem wziąwszy tak długo trwał ten stan rzeczy. 
Zabiłbym go 
wcześniej, gdybym wiedział, jak to zrobić. W końcu jednak wpadłem na sposób. 
Była to 
pewna południowoamerykańska sztuczka. Splotłem w jeden wszystkie moje sznurki od 
wędek wraz z łodygami wodorostów, zrobiłem mocny sznur, na dwanaście jardów, i 
umocowałem u końców po kawałku koralowca. To zajęło mi trochę czasu, bo co 
chwila 
musiałem uciekać do laguny lub na drzewo, tylko to mając do wyboru. Zakręciłem 
nim nad 
głową i puściłem na ptaka. Za pierwszym razem chybiłem, lecz za drugim powiodło 
mi się; 
sznur owinął się wkoło nóg ptaka parę razy. Uszedł kilka kroków. Szarpnąłem 
sznur stojąc po 
pas w wodzie, a ledwie upadł, podbiegłem doń i odpiłowałem mu nożem szyję.
Dzisiaj jeszcze nie lubię o tym wspominać. Zabijając go czułem się jak morderca, 
choć 
jednocześnie wściekły byłem na niego. Kiedym stał i patrzył, jak krew spływa na 
biały 
piasek, a jego piękne długie nogi wiją się w śmiertelnych konwulsjach… Brr!
Po tej tragedii samotność ciążyła mi jak klątwa. Wielki Boże! Nie wyobraża pan 
sobie, jak 
mi brakowało tego ptaka. Siedziałem nad trupem, płakałem po nim drżąc cały i 
patrzyłem na 
pustą, cicha rafę. Przypominałem sobie, jakim był zabawnym pisklęciem, gdy się 
wykluł, 
przychodziły mi na myśl niezliczone miłe psoty, jakie płatał, nim zszedł na złą 
drogę. 
Wystarczyłoby — myślałem — tylko zranić go, a potem wyleczyć, opamiętałby się 
może. 
Pochowałbym go, gdybym miał czym drążyć koralową skałę. Miałem go za bliską mi 
ludzką 
istotę. Nie przyszło mi na myśl, by go zjeść, zaciągnąłem więc trupa do laguny, 
a małe ryby 
obrały go do czysta. Nie zachowałem nawet jego piór.
Potem pewnego dnia krążący w pobliżu w jachcie człowiek zapragnął nagle 
sprawdzić, 
czy mój atol jeszcze istnieje.
Przybył w ostatniej chwili, bo byłem już tak zdesperowany otaczającą mnie 
pustką, że 
namyślałem się tylko: czy wejść w morze i w ten sposób położyć temu kres, czy 
też, jak 
zamierzałem pierwotnie, spróbować tego zielonego paskudztwa…
Sprzedałem kości niejakiemu Winslowowi, co miał sklep blisko Muzeum 
Brytyjskiego. On 
zaś powiada, że odsprzedał je staremu Haversowi. Havers, zdaje się, nie wpadł na 
to, że są 
one niezwykle duże, i dopiero po jego śmierci zwrócono na nie uwagę. Nazwali je 
aepyornis. 
A co to było?
— Aepyornis vastus — odparłem. — Osobliwe, że o tym właśnie mi wspominał mój 
przyjaciel. Kiedy odkryli aepyornisa z udem na jard długim, sądzili, że to 
największy okaz, i 
nazwali go Aepyornis maximus. Potem ktoś znalazł kość udową mającą cztery i pół 
stopy 
długości i nazwano to Aepyornis titan. Po śmierci zaś Haversa w jego kolekcji 
odnaleziono 
pańskiego vastusa, a później pojawił się vastissimus.
— To samo mówił mi Winslow — rzekł człowiek ze szramą. — Gdyby zdobyli więcej 
aepyornisów, powiada, świat naukowy dostałby palpitacji i szlag by go trafił. Aż 
dziw, 
prawda, że się taka rzecz przydarzyła człowiekowi?
WYTWÓRCA DIAMENTÓW
Interesy zatrzymały mnie na Chancery Lianę aż do dziewiątej wieczór, a potem 
rozbolała 
mnie głowa, więc ani na rozrywki nie miałem ochoty, ani do dalszej pracy. 
Pogodną noc 
znamionowało tyle nieba, ile go dostrzec można było między wysokimi zboczami tej 
wąskiej 
niczym kanion arterii. Postanowiłem tedy przejść się w dół, ku Tamizie, i 
przyglądając się 
grze świateł na rzece, dać wypocząć oczom i ochłonąć głowie. Wieczorem jest tu 
bez 
wątpienia najładniej. Dzięki litościwym ciemnościom nie widać, jak brudna jest 
woda, zaś 
czerwonopomarańczowe światła lamp gazowych i białe światła lamp elektrycznych 
owej 
przejściowej epoki tworzą mgliste punkty ocienione mrokiem o 
najróżnorodniejszych 
odcieniach szarości i purpury. Poprzez łuki Mostu Waterloo setki plam świetlnych 
znaczą 
wartki nurt Tamizy, ponad którą na tle gwiezdnego nieba piętrzą się popielate 
wieże 
Westminsteru. Czarna rzeka płynie dalej, przerywając rzadko kiedy swe milczenie, 
i 
marszczy odbicia świateł ślizgające się po jej powierzchni. — Ciepła noc — 
powiedział ktoś 
przy mnie. Zwróciłem głowę i zobaczyłem z profilu człowieka, opartego o 
balustradę tuż koło 
mnie. Twarz miał subtelną, niebrzydką, choć wyniszczoną i nieco blada, a 
podniesiony i 
zapięty pod szyję kołnierz marynarki charakteryzował pozycję życiową tego 
człowieka 
dobitnie, niczym mundur. Wiedziałem, że odezwawszy się, będę musiał pokryć koszt 
jego 
noclegu i śniadania.
Przyjrzałem mu się z zaciekawieniem. Czy zamierza mi opowiedzieć coś 
zasługującego na 
opłacenie, czy też jest najprzeciętniejszym umysłem i nie potrafiłby nawet 
opowiedzieć 
swego własnego życia? Czoło i oczy zdradzały jednak inteligencję, zauważyłem u 
niego 
szczególne drżenie dolnej wargi i to wpłynęło na moją decyzję.
— Bardzo ciepła — odpowiedziałem — ale nam tu nie jest za ciepło.
— Nie — rzekł, patrząc wciąż na przeciwny brzeg — chociaż jest — tu dość 
przyjemnie… 
Właśnie teraz…
— Miło — podjął po chwili — znaleźć tak spokojne miejsce w Londynie. Gdy się 
dzień 
cały miało wypełniony robieniem interesów, krzątaniną, ryzykownymi posunięciami 
i 
wywiązywaniem się z obowiązków…
— Nie wiem, jak poradziłby sobie człowiek, gdyby nie było tak spokojnych 
zakątków — 
mówił z dłuższymi przestankami między zdaniami. — I panu znane być muszą trudy 
życia, 
bo inaczej nie znalazłby się pan tutaj. Nie sądzę jednak, by pan był tak 
wyczerpany 
umysłowo, jak ja, i tak znużony. Ba! Nieraz wydaje mi się, że gra nie warta 
świeczki. Mam 
ochotę machnąć ręką na wszystko: sławę, bogactwo i stanowisko, wziąć się do 
jakiegoś 
skromnego zawodu. Wiem jednak, że jeślibym wyrzekł się mych ambicji — chociaż 
tak mi 
one ciążą — nic prócz żalu. nie pozostałoby mi do końca moich dni.
Zamilkł. Spojrzałem na niego ze zdumieniem. Jeszcze nie zdarzyło mi się spotkać 
kogoś w 
bardziej beznadziejnym położeniu niż ów człowiek, którego miałem przed sobą. I 
nagle ten 
obszarpany, brudny, nie ogolony, rozczochrany człowiek, który wyglądał, jakby od 
„tygodnia 
siedział w skrzyni na śmiecie, mówi o trudzie prowadzenia wielkich interesów. O 
mały włos, 
a roześmiałbym mu się w oczy. Albo wariat, albo drwił boleśnie z własnej nędzy.
— Ambitne cele i wysokie stanowiska — powiedziałem — wymagają wprawdzie 
wytężonej pracy i przysparzają trosk, ale też i przynoszą niejakie korzyści… 
Znaczenie, 
możność czynienia dobrego, pomagania słabszym i uboższym od siebie, a w tym 
znaleźć 
można nawet pewną satysfakcję…
W tych warunkach szyderstwo z mej strony byłoby niegodziwością. Mówiłem pod 
wrażeniem kontrastu między jego wyglądem a słowami. Mówiąc to, już pożałowałem 
swoich 
słów.
Zwrócił ku mnie wynędzniałą, lecz wielce spokojną twarz i powiedział: — 
Zagalopowałem się. Naturalnie nie mógł mnie pan zrozumieć. — Mierzył mnie chwilę 
wzrokiem. — Z pewnością wygląda to na absurd. Nie uwierzy pan, gdy powiem, a 
więc mogę 
panu powiedzieć bez najmniejszego ryzyka. I ulży mi to nieco. Rzeczywiście 
zaangażowałem 
się w wielki interes, w bardzo wielki interes. Ale teraz właśnie jestem w 
kłopotach. Otóż… 
robię diamenty.
— Przypuszczalnie — rzekłem — jest pan teraz bezrobotny.
— Przejadło mi się ludzkie niedowierzanie — odezwał się niecierpliwie i, 
rozpiąwszy 
raptem swą nędzną marynarkę, wyciągnął mały płócienny woreczek, zawieszony na 
sznurku 
u szyi. Wyłowił stamtąd brązowy kamyk. — Ciekaw jestem, czy zdoła się pan na tym 
poznać? — I podał mi kamyk.
Trzeba wiedzieć, że z rok temu wykorzystywałem mój wolny czas na przygotowywanie 
się 
do egzaminu dyplomowego na londyńskim uniwersytecie, zetknąłem się więc z 
naukami 
przyrodniczymi i mineralogią. Kamyk ten zdradzał pewne podobieństwo do nie 
szlifowanego 
diamentu z gatunku ciemniejszych, lecz był o wiele za duży, niemal jak czubek 
mego 
wielkiego palca. Wziąłem go do ręki i zobaczyłem, że jest to foremny ośmiościan 
o 
nierównych płaszczyznach posiadający kształt najcenniejszego z minerałów. 
Wyjąłem 
scyzoryk i próbowałem go porysować — nadaremnie. Wychylając się pod światło 
latarni 
gazowej, wypróbowałem kamień ma szkiełku mego zegarka, na którym narysowałem z 
największą łatwością białą linię.
Patrzyłem na on ego rozmówcę z coraz większym zainteresowaniem. — To 
rzeczywiście 
wygląda na diament i jeśli nim jest, to Lewiatan wśród diamentów. Skąd go pan 
wziął?
— Mówię panu, że go wyprodukowałem — rzekł. — Proszę mi go oddać.
Ukrył go spiesznie i zapiął na sobie marynarkę.
— Sprzedam go panu za sto funtów — wyszeptał nagle z uniesieniem. Wzbudziło to 
na 
powrót moje podejrzenia. Mógł to być z powodzeniem kawałek równie twardej jak 
diament 
substancji — korundu, z kształtu przypadkowo podobny do diamentu. A jeżeli był 
to diament, 
to jak się dostał w jego ręce i czemu miałby ofiarować mi go za sto funtów?
Spojrzeliśmy sobie w oczy. Robił wrażenie człowieka zainteresowanego w 
sprzedaży, lecz 
najszczerzej uczciwego. Od tej chwili zacząłem wierzyć, że to, co chciał 
sprzedać, jest 
diamentem. Jestem jednak niezamożny, wydanie zaś stu funtów wytworzyłoby znaczną 
lukę 
w mym kapitale, a żaden rozsądny człowiek nie kupowałby diamentu przy świetle 
gazowym 
od obszarpanego łazika, opierając się tylko na jego osobistym zapewnieniu. Z 
drugiej jednak 
strony diament tej wielkości wyczarowywał przed oczyma wiele tysięcy funtów. 
Pomyślałem 
jednak, że niemożliwe jest, by istniał diament tej wielkości i nie był 
wymieniony w żadnej 
książce o precjozach. Ożyły na powrót w mej pamięci pogłoski o kontrabandzie i 
zręcznych 
Kafirach z Kapsztadu. Odsunąłem więc kwestię kupna na dalszy plan.
— Skąd go pan wziął? — spytałem.
— Wyprodukowałem go.
Słyszałem o Moissanie, lecz wiadomo mi było, że jego diamenty są bardzo małe. 
Potrząsnąłem głową.
— Pan zdaje się wiedzieć coś niecoś o tych rzeczach. Opowiem więc panu trochę o 
sobie. 
Wtedy może nabędzie pan ochoty do kupna. — Odwrócił się — tyłem do rzeki, ręce 
wsunął 
do kieszeni i westchnął. — Wiem z góry, że pan mi nie uwierzy.
— Diamenty — rozpoczął, a w miarę mówienia przechodził z gwary włóczęgi do 
swobodnego wysławiania się człowieka wykształconego — wytwarza się przez 
redukcję 
węgla z jego związków we właściwym roztopię i pod odpowiednim ciśnieniem. Węgiel 
wykrystalizowuje się wówczas nie w postaci grafitu lub proszku węgla drzewnego, 
lecz 
drobnych diamentów. Tyle wiadomo było chemikom od lat, lecz ani jeden nie 
natrafił 
dotychczas na właściwy roztop, w którym należy roztwarzać węgiel, ani na ściśle 
właściwe 
ciśnienie prowadzące do najlepszych wyników. W rezultacie diamenty produkcji 
chemików 
są małe i ciemne i bezwartościowe jako klejnoty. Otóż ja, trzeba panu wiedzieć, 
poświęciłem 
całe życie na rozwiązanie tego problemu, całe swe życie.
Zacząłem pracować nad produkcją diamentów, mając lat siedemnaście, a teraz mam 
trzydzieści dwa. Wydawało mi się, że pochłonie to bez reszty umysł i energię 
człowieka na 
przeciąg dziesięciu lub dwudziestu lat, lecz nawet w tym wypadku sprawa warta 
byłaby 
zachodu. Zakładając, że ktoś w końcu wpadłby na właściwy chwyt, to nim sekret by 
się 
wydał, nim diamenty stałyby się tak pospolite jak węgiel kamienny, mógłby on 
zrealizować 
miliony. Miliony!
Urwał i spojrzał na mnie, spodziewając się z mej strony sympatii. Oczy mu 
zabłysły z 
upragnienia. — I pomyśleć tylko — rzekł — że jestem o krok od tego wszystkiego, 
a oto co!
— Miałem — ciągnął — około tysiąca funtów po dojściu do pełnoletności, które, 
jak 
sądziłem, przy jednoczesnym dorabianiu nauczaniem, umożliwią mi przeprowadzenie 
badań. 
Rok czy dwa spędziłem na studiach, przeważnie w Berlinie, a potem kontynuowałem 
je na 
własną rękę. Trudność polegała na zachowaniu ich w sekrecie. Widzi pan, gdybym 
raz 
wygadał, co robię, mógłbym mą wiarą w ziszczalność pomysłu dodać bodźca innym, a 
nie 
mam się za takiego geniusza, żeby być pewnym, że będę pierwszy w tym wyścigu. 
Rozumie 
pan, jak ważne było dla mnie, by się nie dowiedziano, na wypadek gdyby mi się 
poszczęściło, 
że istnieje sposób umożliwiający produkcję diamentów na tony. Musiałem więc 
pracować 
sam jeden. Najpierw miałem małe laboratorium, lecz gdy środki zaczęły się 
wyczerpywać, 
byłem zmuszony wykonywać me doświadczenia w nędznym nie umeblowanym pokoju na 
Kontish Town, gdzie w końcu sypiałem na sienniku rozłożonym na podłodze między 
całą 
moją aparaturą. Pieniądze po prostu szły jak woda. Na wszystko skąpiłem sobie, 
ale nie na 
sprzęt naukowy. Usiłowałem kontynuować pracę, pomagając sobie dawaniem lekcji, 
lecz nie 
najlepszym jestem nauczycielem i nie mam stopnia naukowego ani też wielkiej 
wiedzy, prócz 
znajomości chemii, i przekonałem się, że wiele czasu i pracy oddaję za bardzo 
małe 
pieniądze. Lecz byłem wciąż bliżej i bliżej odkrycia. Przed trzema laty 
otrzymałem skład 
roztopu i zrobiłem pierwszy krok w dziedzinie ciśnienia. Włożyłem mój roztop i 
pewien 
związek węgla do zaszpuntowanej lufy karabinowej, dopełniłem ją wodą, zamknąłem 
szczelnie i podgrzewałem. Urwał.
— Dość ryzykowne — powiedziałem.
— Tak. Rozleciała się, wybiła mi wszystkie szyby i zniszczyła mnóstwo aparatów, 
niemniej otrzymałem rodzaj proszku diamentowego. Badając działanie wysokiego 
ciśnienia 
na stopioną mieszaninę, z której miały się te rzeczy wykrystalizować, natknąłem 
się na pewne 
eksperymenty Daubrego, dokonane w paryskim Laboratoire des Poudres et Salpetres. 
W 
szczelnie zakręconym walcu stalowym, wystarczająco odpornym na eksplozję, 
wywoływał on 
wybuch dynamitu. Dowiedziałem się, że potrafił skruszyć na miazgę skałę, nie 
różniącą się 
wiele od południowoafrykańskich złoży, w których znajdują diamenty. Strasznie 
nadszarpnąłem kieszeń, lecz nabyłem walec stalowy wykonany na podstawie jego 
modelu, 
następnie włożyłem tam wszystkie moje substancje i materiały wybuchowe, 
rozpaliłem wielki 
ogień w piecu, wpakowałem do środka cały kram i — wyszedłem na spacer.
Rozśmieszył mnie jego postępek. — Czy nie przyszło panu na myśl — spytałem — że 
dom mógłby wylecieć w powietrze? Mieszkał w nim jeszcze kto?
— Robiłem to w imię nauki — wyrzekł wreszcie. — Na parterze mieszkała rodzina 
przekupnia, za moim pokojem — pisarz podań i dwie kwiaciarki na górnym piętrze. 
Było to 
może trochę lekkomyślne. Ale możliwe, że nie wszyscy znajdowali się w domu. 
Kiedy 
wróciłem, aparat był w tym samym miejscu, gdzie go zostawiłem, wśród 
rozżarzonych do 
białości węgli. Materiał wybuchowy nie rozerwał naczynia. I wówczas stanąłem 
wobec 
problemu. Wiadomo panu, że czas odgrywa ważną rolę przy krystalizacji. Gdy się 
ten proces 
przyśpiesza, kryształy są małe — tylko przy długotrwałej krystalizacji dochodzą 
do pewnej 
wielkości. Postanowiłem dać aparatowi stygnąć dwa lata, obniżając w tym czasie 
stopniowo 
temperaturę. Pieniądze wyczerpały mi się już wtedy kompletnie. Musiałem 
podtrzymywać 
mocny ogień, opłacać pokój, zaspokajać głód, a byłem nieomal bez gronia przy 
duszy.
Trudno mi panu opowiedzieć o wszystkich sposobach zarobkowania, jakich musiałem 
się 
chwytać w czasie produkowania diamentów. Sprzedawałem gazety, przytrzymywałem 
konie, 
otwierałem drzwiczki fiakrów. Wiele tygodni z rzędu adresowałem koperty. Będąc 
pomocnikiem przekupnia, nawoływałem po jednej stronie ulicy, gdy on z wózkiem 
nawoływał po przeciwnej. Przez tydzień byłem zupełnie bez zajęcia i żebrałem. 
Cóż to był za 
tydzień! Jednego dnia ogień wygasł, ja zaś cały dzień nic nie miałem w ustach i 
jakiś facet 
spacerujący ze swą dziewczyną dał mi sześć pensów — żeby się pokazać. Niech Bogu 
będą 
dzięki za próżność ludzką! Jak rozkosznie zalatywało od straganów rybnych. Lecz 
odszedłem 
i wydałem na węgiel wszystko co do pensa, rozpaliłem do czerwoności piec na 
nowo, a 
potem… Ba, głód odbiera człowiekowi rozum.
Wreszcie, trzy tygodnie temu dałem piecowi wygasnąć. Wziąłem walec i odkręciłem, 
gdy 
był jeszcze tak gorący, że parzył mi ręce, wyskrobałem dłutem kruszącą się, 
podobną do lawy 
masę, a na płycie żelaznej rozdrobiłem ją młotkiem na proszek. I znalazłem, trzy 
duże i pięć 
małych diamentów. Kiedy siedziałem na podłodze, kując młotkiem, otworzyły się 
drzwi 
mego pokoju i wszedł sąsiad, pisarz podań — pijany jak zwykle. — Toś ty 
anarchista — 
mówi do mnie.
— Zalany jesteś — ja na to.
— Wywrotowiec? — mówi dalej.
— Idź do twego fatra — mówię ja, mając na myśli ojca wszelkich łgarstw.
— Pilnuj swego nosa — powiada on. Chytrze łypnął okiem, czknął i, oparty plecami 
o 
drzwi, zezując drugim na futrynę, wybełkotał, że szperał w moim pokoju i że rano 
poszedł na 
policję, i że tam „zapisali wszystko, co miałem do powiedzenia… Jakbym był 
dżentelmenem” 
— dodał.
Wtedy zaraz zaświtało mi w głowie, że wpadłem. Albo musiałbym policajom wydać 
mój 
sekret i dopuścić do wyjawienia całej tej historii, albo zostałbym przymknięty 
jako anarchista. 
Wstałem więc, chwyciłem mego sąsiada za kołnierz, dałem mu niezły wycisk, a 
potem 
zabrałem moje diamenty i zwiałem. Wieczorne gazety nazwały moją norę — fabryką 
bomb. I 
nie mogę oto rozstać się z tymi skarbami w żaden sposób.
— Gdy wchodzę do szanujących się jubilerów, każą mi poczekać, a sami odchodzą i 
szepczą subiektowi, żeby sprowadził policjanta, ja zaś mówię, że czekać nie 
mogę. I 
wyszukałem pasera. Ale on przywłaszczył sobie po prostu to, co mu dałem, i 
powiedział, 
żebym go ścigał sądownie, jeśli chcę to odzyskać. Włóczę się teraz z diamentowym 
kapitałem 
na piersi przekraczającym setki tysięcy, nie mając co do ust włożyć, ani dachu 
nad głową. Jest 
pan pierwszy, któremu się zwierzyłem. Lecz pańska twarz mi się podoba, a ja 
jestem i tak 
przyparty do muru. Zajrzał mi w oczy.
— Byłoby szaleństwem z mojej strony — rzekłem — kupować w tych okolicznościach 
diament. Poza tym nie noszę setek funtów w kieszeni. Jednakże wierzę w 
prawdziwość 
pańskiej historii bardziej niż pół na pół. Więc jeśli pan chce, zrobimy tak: 
niech pan przyjdzie 
do mego biura jutro…
— Pan myśli, że jestem złodziejem — rzucił gwałtownie. — Zawiadomi pan policję. 
Nie 
pójdę w pułapkę!
— Z tych czy innych względów jestem przekonany, że nie jest pan złodziejem. Tu 
ma pan 
moją wizytówkę. Niech pan to weźmie na wszelki wypadek. Nie wymagam, by pan 
przychodził w umówionym czasie. Niech pan przyjdzie, kiedy pan chce.
Wziął mój bilet wizytowy i zadatek dowodzący mej dobrej woli.
— Niech się pan namyśli i przyjdzie — powiedziałem.
Potrząsnął głową z powątpiewaniem. — Kiedyś panu zwrócę te dwa i pół szylinga z 
procentem — z takimi procentami, że będzie pan zdumiony — powiedział. — Myślę, 
że 
zachowa pan to wszystko w sekrecie? I proszę, niech pan nie idzie za mną.
Przeszedł na drugą stronę i skierował się w mrok ku schodkom pasażu wiodącego na 
ulicę 
Essex, ja zaś dałem mu odejść. I więcej nie widziałem go w życiu.
Później dostałem od niego dwa listy z prośbą o przesłanie mu banknotów — nie 
czeków 
— pod wskazane adresy. Wziąłem to pod rozwagę i obrałem sposób postępowania moim 
zdaniem najrozsądniejszy. Raz, pod moją nieobecność, odwiedził mnie. Goniec mój 
opisał mi 
go jako bardzo chudego, brudnego i obszarpanego człowieka, zanoszącego się 
okropnym 
kaszlem. Nie zostawił wiadomości. Więcej już o nim nie słyszałem, i taki był 
koniec tej 
przygody. Niekiedy suszę sobie głowę, co też z nim mogło się stać. Czy był to 
uzdolniony 
maniak, czy handlujący kamykami szalbierz? A może naprawdę był wytwórcą 
diamentów, 
jak to utrzymywał? Za tym ostatnim przypuszczeniem przemawia tyle 
prawdopodobieństwa, 
że nieraz zapatruję się na to jako na zmarnowanie najświetniejszej z mych szans 
życiowych. 
Być może człowiek ten już teraz nie żyje, a jego diamenty porzucono z 
lekceważeniem. 
Powtarzam więc, że jeden z nich był wielkości mego kciuka. A może wciąż jeszcze 
wałęsa się 
próbując je sprzedać? Nie jest też wykluczone, że wypłynie na szczyty społeczne 
i, 
przecinając mój firmament na majestatycznych wysokościach przysługujących 
wyłącznie 
bogatym i głośnym, milcząco będzie mi wytykał brak przedsiębiorczości. Nieraz 
przychodzi 
mi na myśl, że już co najmniej pięć funtów należało zaryzykować…
KRAINA ŚLEPCÓW
O trzy tysiące mil od Chimborazo, o sto mil od śniegów Cotopaxi, w najdzikszym 
łańcuchu podzwrotnikowych Andów leży odcięta od reszty świata tajemnicza dolina 
— 
Kraina Ślepców. Niegdyś dolina owa dostępna była dla ludzi; po przezwyciężeniu 
straszliwych grani i lodowej przełęczy można było dotrzeć do odległych hal. I 
istotnie dotarło 
tam kilka rodzin peruwiańskich Metysów, uciekając przed okrucieństwem i tyranią 
hiszpańskiego władcy. Wkrótce potem nastąpił tu przerażający wybuch Mindobamby, 
który 
na siedemnaście dni pogrążył Quito w ciemnościach; woda wrzała w Yaguachi, a 
ryby 
pływały martwe aż po Guayaquil. Na całym zboczu górskim od strony Oceanu 
Spokojnego 
waliły się skały, obrywały lawiny, wylewały rzeki i strumienie, a zbocze starej 
Araucai 
obsunęło się i runęło z hukiem tysiąca piorunów odcinając Krainę Ślepców od 
świata.
Podczas tego straszliwego wstrząsu jeden z pierwszych osadników doliny znajdował 
się 
właśnie po tej stronie górskiej gardzieli. Nie mogąc odnaleźć zawalonego 
przejścia, zmuszony 
zapomnieć o żonie, dzieciach, przyjaciołach i dobrach, które posiadał po tamtej 
stronie, 
rozpoczął nowe życie na nizinie. Po pewnym jednak czasie począł chorować i 
ślepnąć. 
Zesłany został do kopalni i tam umarł samotnie. Historia jego dała początek 
legendzie, która 
przetrwała na przestrzeni Kordylierów i Andów do dnia dzisiejszego.
Opowiadał on, czemu porzucił bezpieczne schronienie i kraj, dokąd przybył 
dzieckiem w 
węzełku łachmanów na grzbiecie lamy. Dolina, jak mówił, posiadała wszystko, o 
czym 
można było zamarzyć: słodką wodę, pastwiska, łagodny klimat, zbocza o żyznej 
brunatnej 
glebie porosłe krzewami, które rodziły doskonałe owoce. Wielki sosnowy las 
chronił z jednej 
strony dolinę od lawin. Z trzech innych stron otaczały ją potężne zwały 
szarozielonych skał 
pokrytych wiecznym śniegiem. Wody z lodowca spływały z dala innymi zboczami, 
czasem 
tylko wielkie zwały lodów obsuwały się po zboczu chroniącym dolinę. Nie padał 
tam nigdy 
deszcz ani śnieg; tylko liczne strumienie zasilały bujne zielone pastwiska 
nawadniając całą 
przestrzeń doliny. Osadnikom było tam świetnie. Bydło chowało się i mnożyło. 
Jedna tylko 
troska mąciła szczęście gospodarzy. Wystarczała zresztą, aby popsuć wszystko. 
Nawiedziła 
ich bowiem dziwna choroba, która przyprawiała o ślepotę wszystkie dzieci nowo 
narodzone, 
a nawet niektóre starsze. Właśnie dla zwalczenia tej plagi, zdobycia jakiegoś 
leku albo czaru 
trudził się ów przybyły i narażał swe życie przedostając się przez górską 
gardziel. W tych 
czasach ludzie nie — wiedzieli nic o bakteriach ani o infekcjach. Zdawało się 
im, że kalectwo 
to wynikło z winy pierwszych imigrantów, którzy przybyli tu bez księdza i nie 
postawili 
ołtarza w dolinie. Wysłannik ów pragnął więc zdobyć ołtarz, piękny, wspaniały, 
ale nie 
nazbyt drogi, i wznieść go w dolinie. Zdobył też relikwie i inne wszechmocne 
symbole wiary: 
poświęcane przedmioty, cudowne medaliki i modlitwy. Miał ze sobą w sakwie sztabę 
srebra, 
którego pochodzenia nie chciał wyjaśnić; z uporem niedoświadczonego kłamcy 
twierdził, że 
metalu tego nie ma w dolinie. Wszyscy mieszkańcy stopili swoje pieniądze i 
ozdoby — 
powiadał — gdyż tam, w górach, nie były im one potrzebne, i dali mu, ażeby 
zakupił święte 
leki przeciwko strasznej chorobie. Wyobrażam sobie tego młodego, nie znającego 
obyczajów 
nizinnych górala, o zaćmionym już wzroku, ogorzałego, pełnego niepokoju, 
przestępującego 
z nogi na nogę, jak kręcąc czapkę w rękach opowiadał bystrookiemu, uważnemu 
księdzu całą 
tę historię. Wyobrażam go sobie, jak obładowany świętymi i niezawodnymi lekami 
chce 
wracać do rodzinnych stron i przygląda się z niewypowiedzianą rozpaczą chaosowi 
spiętrzonych złomów w miejscu, w którym ongiś było ujście gardzieli skalnej. Nie 
wiem nic 
więcej o dalszych nieszczęściach przybysza, słyszałem tylko o jego nędznej 
śmierci. Biedny 
zbłąkaniec umarł po kilku latach, z dala od swoich!
Gorączkowe opowiadania biedaka dały początek legendzie o rasie ślepych ludzi. 
Można tę 
baśń usłyszeć i dzisiaj.
Wśród zapomnianej i odciętej od świata ludności straszliwa choroba szerzyła się 
nieustannie. Starym wzrok tak osłabł, że ruszali się po omacku, młodzi widzieli, 
ale mętnie, 
dzieci były zupełnie ślepe. Życie w tej otoczonej śniegami kotlinie górskiej 
było jednak łatwe, 
bez cierni i głogów, bez jadowitych owadów i drapieżnych zwierząt, pośród 
łagodnych lam 
sprowadzonych tu ongiś łożyskami potoków przez pierwszych osadników. Ci, którzy 
widzieli, ślepli tak powoli, że ledwo sobie zdawali sprawę z tego nieszczęścia. 
Służyli oni za 
przewodników pozbawionym wzroku dzieciom, które w ten sposób poznawały doskonale 
całą 
dolinę. W końcu utracili zupełnie zdolność widzenia. Mieli jednak dość czasu, 
aby 
przywyknąć do obchodzenia się na ślepo z ogniem, który podtrzymywali starannie w 
piecach 
z kamienia. Byli to prości ludzie, analfabeci, którzy zetknęli się nieco z 
kulturą hiszpańską, 
ale zachowali nadal tradycje staroperuwiańskiej sztuki i kultury. Pokolenia 
przemijały za 
pokoleniami. Wielu rzeczy zapomniano, wiele nowych wynaleziono. Wspomnienie o 
wielkim 
świecie, z którego przybyli, zatarło się i nabrało cech mitu. We wszystkich 
pracach nie 
wymagających wzroku byli ci ludzie wytrwali i zdolni, a przypadek rządzący 
dziedzicznością 
sprawił, że narodził się pośród nich człowiek obdarzony nieprzeciętnym umysłem, 
darem 
wymowy i perswazji, po nim zaś inny. Ci dwaj przeminęli, ale pamięć po nich 
pozostała. 
Małe społeczeństwo wzrastało i stawało się coraz liczniejsze i 
inteligentniejsze. Zaczęto też 
rozwiązywać zagadnienia społeczne i ekonomiczne. Pokolenia przemijały za 
pokoleniami. I 
oto piętnaste pokolenie wywodzące się od owego przodka, który wywędrował z 
doliny ze 
sztabą srebra w poszukiwaniu boskiej pomocy i więcej nie wrócił — doczekało się 
już 
potomstwa. W tym to czasie właśnie do małej społeczności przybył człowiek z 
dalekiego 
świata. Opowiadanie to dotyczyć będzie owego właśnie człowieka.
Był to góral z okolic Quito. W życiu swoim widział kawał świata, dotarł aż do 
morza, 
czytywał książki i słynął z przenikliwego umysłu i wielkiej przedsiębiorczości. 
Wyprawa 
Anglików przybyła do Ekwadoru, aby zbadać niektóre szczyty Andów, zabrała go ze 
sobą 
jako przewodnika w miejsce jednego z trzech szwajcarskich przewodników, który 
zachorował 
po drodze. Poczęli wdrapywać się razem na góry, tu i tam, aż — wreszcie 
postanowili wejść 
na szczyt Parascotopetlu, Matterhornu andyjskiego. W czasie tej właśnie wyprawy 
przewodnik ów dostał się do innego świata. Wypadek ten opisywano ze dwanaście 
razy. 
Relacja Pointera okazała się najlepsza. Opowiada on, jak po przebyciu wielce 
niebezpiecznej 
drogi stanęli na krawędzi ostatniej, najgłębszej przepaści, jak zbudowali na noc 
schronisko ze 
śniegu w kolebie górskiej, i wreszcie opisuje tragiczną chwilę, kiedy nagle 
spostrzegli, że 
Nu?ez znikł. Poczęli nawoływać — nie było odpowiedzi. Nawoływali i gwizdali 
przez resztę 
nocy, która minęła bezsennie.
O świcie trafili na ślady. Zrozumieli wreszcie, czemu Nu?ez nie odpowiadał na 
ich 
wołania. Okazało się, że ześliznąwszy się po wschodnim, nie zbadanym dotychczas 
zboczu 
poleciał w dół wraz z lawiną po śnieżnym upłazie, gdzie wyżłobił swym ciałem 
głęboką 
bruzdę. Ślad Nu?eza ginął na krawędzi straszliwej przepaści, a dalej nic już nie 
było widać. 
Daleko, daleko w dole majaczyły we mgle jak gdyby zarysy drzew w zamkniętej, 
wąskiej 
dolinie. Ale turyści nie wiedzieli, że to jest właśnie zapomniana przez świat 
Kraina Ślepców, 
niczym się nie różniąca zresztą z tej odległości od każdej innej doliny. 
Przygnębieni 
nieszczęściem wyrzekli się tego popołudnia dalszego zdobywania szczytów. Pointer 
zaś, 
wezwany do wojska, zrezygnować musiał z dalszych prób. Do dziś dnia 
Parascotopetl wznosi 
dumnie swój niezwyciężony szczyt, zaś schronisko Pointera nie odwiedzane przez 
nikogo 
niweczeje wśród śniegów.
A człowiek, który spadł do przepaści, uszedł cało. Obsunął się po zboczu z 
wysokości 
tysiąca stóp i otoczony chmurą śniegu leciał po stromej pochyłości. Toczył się 
ogłuszony i 
nieprzytomny, ale z całymi kośćmi, znalazł się wreszcie na łagodnej płaszczyźnie 
i zatrzymał 
tu, otoczony zwałami śniegu, który uratował mu życie. Kiedy odzyskał 
przytomność, począł 
wygrzebywać się ze śniegu i wreszcie zobaczył gwiazdy. Przez pewien czas leżał 
na brzuchu 
zastanawiając się, gdzie jest i co się z nim stało. Zbadał całość swoich 
członków i stwierdził, 
że postradał większość guzików, a kurtka owinęła mu się dokoła głowy. Nóż wypadł 
z 
kieszeni, a kapelusz zaginął bez wieści, choć związał go był pod brodą. 
Przypomniał sobie, iż 
w chwilę przed wypadkiem szukał kamieni dla podparcia schroniska. Zgubił też 
gdzieś swój 
czekan.
Zrozumiał wreszcie, że spadł z góry, i podnosząc głowę przyjrzał się 
przestrzeni, którą 
przeleciał — wydawała się jeszcze bardziej olbrzymia w bladym świetle księżyca. 
Rozszerzonymi oczyma badał wyłaniającą się z ciemności straszliwą białą skalę. 
Jej 
tajemnicze i fantastyczne piękno oczarowało go na chwilę. Nagle wstrząsnął nim 
paroksyzm 
śmiechu i łkania…
Po dłuższej chwili zdał sobie sprawę, że leży na krawędzi śniegowego pola. W 
dole, 
poniżej łagodnego zbocza oświetlonego jasno księżycem, zauważył ciemne, rozsiane 
plamy 
pastwisk. Powstał z wysiłkiem, obolały na całym ciele, zsunął się ostrożnie ze 
śniegu i 
podążył w kierunku łąk. Tam zwalił się pod skałą, napił z butelki, którą znalazł 
w kieszeni, i 
zasnął natychmiast.
Obudził go śpiew ptaków.
Usiadł i począł się rozglądać. Był na niewielkiej półce na dnie rozległej 
przepaści 
otoczonej zwałami kamieni, po których stoczył się wczoraj wraz z lawiną. Przed 
nim wznosił 
się aż do nieba mur skalny. Gardziel górska ciągnęła się między owymi skałami z 
zachodu na 
wschód; w tej chwili pełna była blasku wschodzącego słońca, które oświecało 
zwały kamieni 
zamykające ujście do doliny. Przed Nu?ezem widniało w dole urwisko i przepaść 
przecinająca gardziel skalną. Jedna z rozpadlin tworzyła komin o ścianach 
ociekających 
roztajałym śniegiem, którędy z wielką trudnością można się było spuścić w dół. 
Zejście 
okazało się łatwiejsze, niż przypuszczał, i wkrótce stanął na niższej, równie 
pustej półce 
skalnej, zjechał w dół po piargach i stanął na zboczu porośniętym drzewami. 
Zastanowiwszy 
się chwilę zwrócił się ku ujściu skalnej rozpadliny, gdyż z daleka dojrzał wśród 
łąk przedmiot 
niezwykłego kształtu.
Chwilami posuwał się naprzód niezmiernie powoli. Wkrótce słońce przestało 
oświecać 
dolinę, ptaki ucichły, powietrze ochłodło i zapadł zmrok. Dzięki temu widać było 
jeszcze 
jaśniej i wyraźniej odległą dolinę i domostwa ludzkie. Nu?ez znajdował się wciąż 
na 
pochyłości, ale pomiędzy skałami zauważył — był to człowiek spostrzegawczy — nie 
znany 
mu dotychczas rodzaj paproci wychylającej z rozpadlin liście na kształt chciwych 
zielonych 
rąk. Wyrwał kilka łodyg, zżuł — i to go wzmocniło.
Koło południa wydostał się wreszcie ze skalnej gardzieli na słońce i otwartą 
przestrzeń. 
Był wyczerpany i spragniony. Siadł więc w cieniu skały, napełnił manierkę wodą 
ze 
strumienia i pił z niej do dna. Odpoczywał przez dłuższy czas, zanim ruszył w 
drogę ku 
domostwom.
Wydawały mu się one bardzo dziwne, a kiedy się baczniej im przyjrzał, 
spostrzegł, że cała 
dolina wygląda bardziej jeszcze niezwykle i dziwnie Pokryta była wspaniałymi 
łąkami o 
przepięknych kwiatach. Łąki te, umiejętnie nawodnione, nosiły ślady 
systematycznego 
koszenia. Dookoła doliny biegł kanał, a z niego wypływały kanaliki zasilające 
wodą łąki. 
Wyżej, na zboczach, pasły się spokojnie stada lam. Na polach stały tu i ówdzie 
szopy, 
najwidoczniej służące za szałasy dla bydła. Wszystkie strumienie wpadały do 
szerokiego 
kanału płynącego środkiem doliny 1 osłoniętego murem na metr wysokim. Wszystko 
to 
nadawało osadzie charakter dziwnie miejski, tym bardziej że przecinało ją 
mnóstwo dróg 
wyłożonych czarnymi i białymi kamieniami. Drogi te, obramowane dziwnym 
krawężnikiem, 
biegły w równych odstępach i krzyżowały się regularnie. Układ domów nie 
przypominał w 
niczym nieporządnych, nagromadzonych bezładnie chałup w wioskach andyjskich. 
Stały one 
nieprzerwanym szeregiem z obu stron zdumiewająco czystej głównej ulicy. Na tle 
różnokolorowych fasad widniały tu i ówdzie drzwi, ale ani jedno okno nie 
przerywało 
monotonii ścian. Fronty domów pokryte były w dziwaczny sposób różnokolorowym 
tynkiem, 
czasem brunatnym, to znów czarnym, czasem też widniały na domach ceglaste albo 
szarawe 
plamy. I od razu na widok tych dziwacznych ozdób góral pomyślał sobie: „ślepi”.
„Zuch, który to wszystko uczynił — rozważał przy tym — musiał być ślepy jak 
kret!” 
Zbiegł po pochyłości i zatrzymał się w niewielkim oddaleniu od ściany i kanału 
okrążającego 
dolinę, tam gdzie nadmiar wody spływał ku skalnej gardzieli małym krętym 
strumyczkiem. 
Spostrzegł teraz gromadę ludzi spoczywających na sianie rozrzuconym po łąkach, a 
bliżej wsi 
— leżące na trawie dzieci.
Nie opodal miejsca, gdzie stał Nu?ez, trzech mężczyzn z wiadrami uczepionymi do 
nosideł 
zmierzało drogą prowadzącą od muru w kierunku odpoczywających ludzi. Byli oni 
odziani w 
sukno z sierści lam, buty i pasy mieli ze skóry, a czapki — opatrzone 
nausznikami. Szli 
gęsiego, powoli, ziewając, jak gdyby byli niewyspani. Wygląd ich budził zaufanie 
i szacunek, 
widać było, że są zamożni, więc po chwili wahania Nu?ez stanął na skale w 
najbardziej 
widocznym miejscu i krzyknął głośno, aż echo odpowiedziało z krańców doliny.
Trzej idący zatrzymali się i poruszyli głowami, jak gdyby rozglądając się 
dookoła. 
Zwracali twarze w różne strony, a tymczasem Nu?ez machał rękami co sił. Oni 
jednak 
zdawali się nie dostrzegać jego gestów i po chwili, zwróciwszy się w przeciwnym 
kierunku, 
wykrzyknęli tylko coś w odpowiedzi. Nu?ez począł znowu krzyczeć i widząc, że 
jego gesty 
nie odnoszą skutku, po raz drugi pomyślał: „ślepi”.
— Ci głupcy są chyba ślepi — powiedział do siebie.
Kiedy wreszcie Nu?ez nakrzyczawszy się i nazłościwszy przeszedł przez kanał po 
mostku 
prowadzącym do furty w murze i podszedł do trzech tubylców, spostrzegł, że 
istotnie są ślepi. 
Wtedy zyskał pewność, że znajduje się w Krainie Ślepców, o której mówiła 
legenda. 
Przekonanie to wzbudziło w nim radosne poczucie niezwykłej i godnej 
pozazdroszczenia 
przygody.
Trzej ludzie, stojąc przy sobie, nie patrzyli w stronę, skąd nadchodził, ale 
natężali słuch i 
widać było, że zdają sobie sprawę z odgłosu nieznajomych im kroków. Przysuwali 
się do 
siebie jakby w przestrachu, a Nu?ez obserwował ich zapadnięte powieki, pod 
którymi 
zapewne zanikły już gałki oczne. Twarze ślepców wyrażały niepokój.
— Człowiek — rzekł jeden z nich w języku, który trochę przypominał hiszpański. — 
To 
jest, człowiek… człowiek albo duch przychodzący ze skał…
Nu?ez podszedł do nich ufnym krokiem wstępującej w życie młodości. Przypomniały 
mu 
się wszystkie stare historie o Krainie Ślepców, a w myślach jego zadźwięczało na 
kształt 
natrętnego refrenu przysłowie: „Pośród ślepców jednooki jest królem… Pośród 
ślepców 
jednooki jest królem…”
Ukłonił się bardzo uprzejmie. Począł mówić patrząc na nich bystro.
— Skąd on przyszedł, bracie Pedro? — zapytał jeden z nich.
— Z góry, ze skał.
— Przychodzę z tamtej strony gór — powiedział Nu?ez — z kraju, gdzie ludzie 
widzą na 
oczy. Z okolic Bogoty, która liczy sto tysięcy mieszkańców; z miasta, którego 
nie można 
ogarnąć wzrokiem.
— Wzrokiem? — zamruczał Pedro. — Wzrokiem?
— On przyszedł ze skał — powiedział drugi. Nu?ez przyglądał się dziwnemu krojowi 
ich 
ubrań.
Ślepcy wyciągnęli nagle ręce i poczęli gwałtownie wymachiwać nimi przed 
przybyszem. 
Nu?ez cofnął się przed ich zachłannymi palcami.
— Chodź tutaj — rozkazał trzeci ślepiec podchodząc blisko.
Wszyscy trzej pochwycili Nu?eza i zaczęli go dotykać nie mówiąc słowa.
— Ostrożnie! — zawołał Nu?ez, kiedy mu wpakowali palec do oka, gdyż z pewnością 
organ ten z ruchomymi powiekami wydał im się czymś niepojętym. I znów poczęli 
dotykać 
oczu Nu?eza biegającymi palcami.
— Dziwne to stworzenie, Correa! — zadecydował ten, który na imię miał Pedro. — 
Czujesz, jak twarde są jego włosy? Jak sierść lamy.
— Jest szorstki niczym kamienie, z których pochodzi — odpowiedział Correa 
badając nie 
golony podbródek Nu?eza miękką i trochę wilgotną ręką. — Być może kiedyś 
wysubtelnieje.
Nu?ez chciał się już wyswobodzić z ich rąk, ale przytrzymali go siłą.
— Ostrożnie! — powiedział znowu.
— Mówi — zauważył trzeci. — To jest na pewno człowiek.
— Ach! — mruknął Pedro dotykając szorstkiej kurtki Nu?eza. — Więc przybyłeś na 
świat?
— Przyszedłem ze świata. Zza gór i lodowców. Byłem na szczycie, w pół drogi do 
słońca. 
Przychodzę z szerokiego świata, z którego jest jeszcze dwanaście dni drogi do 
morza.
Zdawali się go nie słuchać.
— Ojcowie nam mówili, że ludzi tworzy siła przyrody — powiedział Correa. — 
Ciepło, 
wilgoć i rozkład — gnicie…
— Zaprowadzimy go do starszyzny — poradził Pedro.
— Krzyczcie najpierw — zauważył Correa — żeby dzieci się nie wystraszyły. To 
jest 
niezwykły wypadek.
Krzyknęli też parę razy, po czym Pedro poszedł pierwszy w kierunku domów 
prowadząc 
Nu?eza za rękę.
Góral usunął swoją dłoń:
— Ależ ja widzę — powiedział.
— Widzisz? — zapytał Correa.
— No tak, widzę — potwierdził Nu?ez obracając się i potknął się o wiadro Pedra.
— Jego zmysły są niedoskonałe — rzekł trzeci ślepiec. — Potyka się i mówi 
niezrozumiałe słowa. Weź go za rękę.
— Jak chcecie — zgodził się Nu?ez ze śmiechem. Było jasne, że ci ludzie nie 
rozumieją 
zupełnie, co to jest wzrok. Ale on im to wytłumaczy, kiedy przyjdzie na to pora.
Słyszał ze wszystkich stron nawoływania i widział liczne gromady mieszkańców 
zbierające się na głównej ulicy.
Nerwy i cierpliwość Nu?eza zostały wystawione na cięższą, niż się tego 
spodziewał, 
próbę, zetknąwszy się z pierwszymi mieszkańcami Krainy Ślepców. Osada wydawała 
mu się 
coraz większa, w miarę jak się do niej zbliżali, a dziwne ozdoby na ścianach 
coraz bardziej 
cudaczne. Otoczył go tłum mężczyzn, kobiet i dzieci; Nu?ez zauważył z 
przyjemnością, że 
kobiety mimo zamkniętych powiek i pustych oczodołów — mają miłe twarze; wąchali 
go, 
dotykali miękkimi, czułymi dłońmi, przysłuchując się każdemu jego słowu. Część 
dziewcząt i 
dzieci trzymała się jednak z dala; głos jego wydawał się istotnie gruby i 
chropawy w 
porównaniu z ich łagodną i śpiewną mową. Dotykano go ze wszystkich stron. Trzej 
przewodnicy trzymali się blisko uważając przybysza za swą własność i powtarzali:
— Dziki człowiek ze skał…
— Z Bogoty — powiedział Nu?ez. — Bogota! Z drugiej strony gór.
— Dziki człowiek używa dzikich słów — wyjaśnił Pedro. — Słyszycie? Bogota! Jego 
umysł jest bardzo prymitywny. To są zaczątki mowy ludzkiej.
Jakiś chłopczyk uszczypnął rękę Nu?eza.
— Bogota! — zawołał ze śmiechem.
— O, Bogota to miasto w porównaniu z waszą osadą! Przychodzę z wielkiego świata, 
gdzie ludzie mają oczy i widzą.
— Bogota mu na imię — orzekli.
— Potknął się! — zawołał Correa. — Potknął się dwa razy, nim tutaj przyszliśmy.
— Zaprowadźcie go przed starszyznę! Wepchnęli Nu?eza nagle w drzwi prowadzące do 
izby ciemnej jak piwnica, mimo że w głębi płonął słaby ogień. Za nim weszła cała 
gromada 
zasłaniając zupełnie światło dnia. Góral, popychany przez nich, przewrócił się 
jak długi, 
potknąwszy się o nogi jakiegoś siedzącego człowieka. Uderzył przy tym ramieniem 
w twarz 
innego; usłyszał jakiś gniewny głos, po czym chwilę szarpał się pośród setek 
rąk, które go 
zewsząd pochwyciły. Walka była nierówna. Nu?ez zdał sobie sprawę z sytuacji i 
stanął 
spokojnie.
— Upadłem — objaśnił. — Nic nie widzę w tych dzikich ciemnościach.
Uczyniła się cisza, jakby wszyscy niewidzialni w mroku ludzie chcieli zrozumieć 
sens tych 
słów. Potem rozległ się głos Correa:
— To jest istota niedokształcona. Chwieje się chodząc, a gdy mówi, używa 
niezrozumiałych słów.
Zaczęto coś mówić na jego temat, lecz niewiele z tego zrozumiał.
— Czy mogę usiąść? — zapytał po chwili. — Nie będę więcej z wami walczył.
Naradzili się i pozwolili mu usiąść.
Głos jakiegoś starca począł zadawać pytania ł Nu?ez objaśnił starszyźnie Kraju 
Ślepców, z 
jakiego to świata przyszedł. Mówił o niebie, górach, o wzroku i innych cudach. 
Ale oni nie 
rozumieli i nie wierzyli niczemu, przechodziło to bowiem ich pojecie. Nie 
rozumieli także 
wielu słów, których używał. Od czternastu pokoleń lud ten był ślepy i odcięty od 
widzialnego 
świata, nazwy rzeczy widzialnych straciły lub zmieniły swe znaczenie, zaś 
historie o 
szerokim świecie przeszły do rzędu dziecinnych bajeczek. Mieszkańcy doliny 
przestali się 
zajmować wszystkim, co leżało poza ścianami skał otaczających dolinę. Narodzili 
się wśród 
nich ślepi geniusze, odrzucili, jako bezwartościowe fantazje, strzępy dawnych 
wierzeń i 
tradycji sięgające czasów, kiedy przodkowie posługiwali się jeszcze wzrokiem, i 
zastąpili je 
nowymi, zdrowszymi poglądami. Wraz z utratą wzroku wygasła niemal w ślepcach 
wyobraźnia, zastąpiona szeregiem nowych pojęć opartych na słuchu i dotyku. I tak 
Nu?ez 
pojął w końcu, że jego pochodzenie, dar wzroku, znajomość cudów świata nie 
zjednają mu 
wcale szczególnego uznania. A gdy jego nieudolne próby objaśnienia funkcji 
wzroku 
potraktowano jako mętną gadaninę niedokształconej istoty ludzkiej usiłującej 
nieudolnie 
opisać swoje indywidualne odczucia — Nu?ez zrezygnował trochę speszony i począł 
z kolei 
słuchać wykładu ich nauki. Najstarszy ze ślepców zapoznał go z ich poglądami na 
życie, 
religią i filozofią. Wyjaśnił mu — mając na myśli jedynie Krainę Ślepców — że 
świat był 
ongiś pustym zagłębieniem w skałach, że zjawiły się w nim początkowo przedmioty 
nieożywione, którym brakło zmysłu dotyku, a potem — lamy i inne stworzenia, 
które 
posiadają dopiero zaczątki inteligencji, wreszcie — ludzie, a w końcu — anioły, 
które się 
poznaje po śpiewie i szeleście skrzydeł, gdyż nie dają się nikomu dotknąć. 
Intrygowało to 
Nu?eza, póki nie pomyślał o ptakach.
Starzec opowiedział przybyszowi, że czas dzieli się na dwie pory: ciepło i zimno 
— tak 
bowiem odróżniali oni dzień od nocy — i że jest dobrze spać, gdy jest ciepło, a 
pracować w 
zimnie, i że obecnie, gdyby nie jego przybycie, cała ludność byłaby pogrążona we 
śnie. 
Wyraził na koniec przekonanie, że Nu?ez został specjalnie stworzony po to, ażeby 
posiąść 
mądrość nagromadzoną przez przodków tutejszych mieszkańców. Nie powinien się 
więc 
zniechęcać z powodu chwiejnego kroku oraz niedoskonałości swego umysłu, lecz 
starać się 
kształcić i poznawać miejscowe obyczaje. Zebrany tłum niejasnym pomrukiem 
wyraził 
słowom tym uznanie. Na zakończenie starzec zaznaczył, że pora jest spóźniona — 
bo ślepi 
nazywają dzień nocą — i że należy iść spać. Zapytał jeszcze Nu?eza, czy potrafi 
spać, na co 
Nu?ez dał twierdzącą odpowiedź, ale wyraził chęć zjedzenia czegoś przed snem.
Przyniesiono mu pożywienie: mleko lamy w kubku i czerstwy solony chleb; 
zaprowadzono go w ustronne miejsce, żeby nie słyszeć jego mlaskania i by mógł 
spać 
spokojnie, póki chłód zstępujący z gór nie obudzi mieszkańców do pracy. Ale 
Nu?ez nie 
mógł zasnąć.
Usiadł na miejscu, gdzie go ślepcy pozostawili, i odpoczywając rozpamiętywał 
dziwne 
przygody, których tu zaznał.
Co pewien czas wybuchał śmiechem, rozbawiony lub zagniewany.
— Niedokształcony umysł! — powtarzał. — Nie— wysubtelnione zmysły! Te kaleki nie 
zdają sobie sprawy, że obrażają swego władcę i pana zesłanego im z nieba. Widzę, 
że będę 
musiał nauczyć ich rozumu. Muszę się nad tym zastanowić… zastanowić…
Zastanawiał się jeszcze, gdy już zaszło słońce.
Był wrażliwy na piękno, więc przyglądał się z zachwytem grze świateł na polach 
śnieżnych i lodowcach otaczających dolinę jako najpiękniejszemu widokowi na 
świecie. Oczy 
jego przeniosły się z tych niedostępnych, wspaniałych szczytów na osadę ślepców 
i 
nawodnione pola, gdzie zstępował mrok, i nagle poczuł gwałtowne wzruszenie. 
Począł 
dziękować Bogu z całego serca za to, że zachował mu wzrok.
Usłyszał nagle głos nawołujący go od strony wioski:
— Hop, hop! Bogota! Chodź tutaj!
Powstał uśmiechając się do siebie. Chciał pokazać wreszcie tym ludziom, jakie 
przysługi 
oddaje wzrok. Będą go szukali, ale nie znajdą.
— Czy nie masz zamiaru ruszyć się z miejsca, Bogota? — zapytał głos.
Nu?ez zaśmiał się skrycie i zszedł z drogi na czubkach palców.
— Nie depcz trawy, Bogota! Nie wolno!
Nu?ez nie słyszał szmeru własnych kroków. Zatrzymał się zdumiony.
Właściciel głosu biegł do niego po dziwacznym bruku.
Nu?ez wszedł znowu na chodnik.
— Jestem — powiedział.
— Dlaczegoś nie przyszedł, kiedy cię wołałem? — zapytał ślepy. — Czy trzeba cię 
prowadzić jak dziecko? Czy nie słyszysz chodnika, kiedy chodzisz?
Nu?ez roześmiał się.
— Ależ ja go widzę — odpowiedział.
— Nie ma takiego słowa: „widzę” — rzekł ślepy po namyśle. — Daj spokój tym 
głupstwom i chodź za mną tam, gdzie będziesz słyszał moje kroki.
Nu?ez poszedł za nim trochę zagniewany.
„Mój czas nadejdzie…” — pomyślał.
— Nauczysz się wszystkiego — zapewnił go ślepiec — trzeba się wielu rzeczy 
nauczyć na 
świecie.
— Czy nikt wam dotychczas nie powiedział, że w kraju ślepych — jednooki jest 
królem?
— Co to znaczy: „ślepych”? — zapytał tubylec niedbale, przez ramię.
Minęły cztery dni, a piątego król ślepców żył nadal incognito pośród swoich 
poddanych 
jako niepożądany przybysz.
Obwołanie się królem okazało się sprawą znacznie trudniejszą, niż Nu?ez 
przypuszczał. 
Robił więc, co mu kazano, i uczył się zwyczajów i obyczajów Krainy Ślepców 
planując 
nieustannie zamach, stanu. Uważał, że chodzenie i praca po nocy jest pomysłem 
ogromnie 
niewygodnym, i zadecydował, że zniesie najpierw ten właśnie zwyczaj.
Ślepcy wiedli życie proste, pracowite, pełne cnót i bardzo szczęśliwe. Pracowali 
z 
najczystszej ochoty; mieli dość żywności i ubrania, jak na swoje potrzeby; 
ustanowili dni i 
okresy dla wypoczynku; wiele śpiewali i grali; kochali się i mieli dzieci.
Z niepojętą zręcznością i precyzją poruszali się w swoim zorganizowanym świecie. 
Wszystko tam było przystosowane do ich potrzeb: drogi przecinały się zawsze pod 
tym 
samym kątem i różniły się między sobą specjalnymi rowkami w chodnikach; 
wszystkie 
nierówności i przeszkody na polach i łąkach zostały od dawna usunięte. Obyczaje 
i sposób 
życia mieszkańców łączyły się ściśle z ich potrzebami. Zmysły ich wydoskonaliły 
się 
niezwykle, tak że słyszeli z odległości dwunastu kroków najmniejszy ruch innego 
człowieka 
— słyszeli nawet bicie jego serca. Intonacja głosu zastąpiła mimikę, a dotyk — 
gesty. 
Posługiwali się motyką, łopatą czy grabiami jak najbardziej doświadczeni 
ogrodnicy. 
Powonienie mieli niezwykle wrażliwe i odróżniali różnice w zapachach z łatwością 
psa. 
Hodowali stada lam, które pasły się między skałami i podchodziły aż do muru 
otaczającego 
osadę, gdzie je karmiono i zamykano w szałasach.
Chcąc wykorzystać przewagę swego wzroku, Nu?ez przekonał się w końcu, jak dalece 
pewne i nie podlegające wahaniu są ruchy tych ślepców.
Zbuntował się jednak, gdy spostrzegł, że perswazje jego nie odnoszą skutku.
Próbował początkowo opowiadać im o darze wzroku.
— Słuchajcie, ludzie! — mawiał. — Są we mnie pewne rzeczy, których wy nie 
możecie 
zrozumieć.
Zdarzało się czasem, że ślepcy zwracali uwagę na jego słowa i siedząc ze 
spuszczonymi 
głowami nadstawiali bacznie uszu, on natomiast starał się, jak tylko mógł, 
objaśnić, co to jest 
wzrok. Szczególnie usiłował przekonać pewną młodą dziewczynę, której powieki 
były mniej 
czerwone i zapadnięte niż u innych, tak iż czasem zdawać by się mogło, że tylko 
kryje swe 
spojrzenie. Nu?ez opowiadał o pięknych widokach gór, nieba i wschodzącego 
słońca, a 
słuchacze uśmiechali się, najpierw niedowierzająco, a potem z niechęcią. 
Odpowiadali, że nie 
ma w ogóle żadnych gór, że za skałami, gdzie pasą się lamy, kończy się świat; że 
tam właśnie 
opierają się krawędzie wklęsłego dachu wszechświata, z którego pada deszcz i 
suną lawiny. A 
kiedy Nu?ez twierdził gorąco, że wszechświat nie posiada ani granic, ani dachu, 
słuchacze 
oznajmiali, że poglądy jego są bezbożne. Niebo, chmury, gwiazdy, które im 
opisywał, 
wydawały im się okropną pustką, straszliwą nicością w miejscu, gdzie powinno być 
gładkie 
sklepienie — był to bowiem jeden z dogmatów ich wiary, że wklęsły sufit 
wszechświata jest 
gładki i przedziwnie miękki w dotknięciu. Nu?ez zrozumiał, że słowa jego gorszą 
ich, i 
zaprzestał dyskusji. Usiłował już tylko udowodnić im praktyczną wartość wzroku. 
Pewnego 
ranka ujrzał Pedra nadbiegającego od wsi drogą siedemnastą, w nazbyt wielkiej 
jeszcze 
odległości, aby mogli go słyszeć.
— Za parę chwil będzie tutaj Pedro — przepowiedział Nu?ez.
Jeden ze starców oznajmił, że Pedro nie ma nic do roboty na siedemnastej drodze, 
i 
rzeczywiście, jakby na potwierdzenie tych słów, Pedro skręcił w lewo i pobiegł 
na ukos drogą 
dziesiątą, kierując się w stronę muru. Śmiano się z Nu?eza, kiedy się okazało, 
że Pedro nie 
nadchodzi. Tegoż dnia Nu?ez zapytał Pedra, jak to było, ażeby wyjaśnić sprawę. 
Ślepiec 
wyparł się i zaprzeczył wszystkiemu — i od tego czasu nie odnosił się przyjaźnie 
do Nu?eza.
Wreszcie Nu?ez namówił ślepców, aby mu pozwolili wraz z jakimś towarzyszem 
stanąć 
na jednej z wyższych hal w pobliżu granicznego muru, a on im opowie, co się 
będzie działo 
we wsi. Widział stamtąd ludzi przychodzących do wsi i odchodzących, ale to, co 
dla ślepców 
miało istotne znaczenie, działo się wewnątrz domów pozbawionych okien — poza 
zasięgiem 
wzroku Nu?eza. Dopiero kiedy ta ostatnia próba nie udała się, a ślepcy poczęli 
szydzić z 
niego, Nu?ez zdecydował się użyć siły. Postanowił uzbroić się w łopatę, palnąć 
nią 
niespodziewanie, kogo się zdarzy, i w ten sposób namacalnie przekonać ślepców o 
swojej 
przewadze. Pochwycił już nawet narzędzie, ale w tejże chwili poczuł, że nie 
zdobędzie się 
nigdy na uderzenie z zimną krwią ślepego człowieka.
Zawahał się i spostrzegł nagle, że obecni zdają sobie sprawę z jego gestu. 
Zaniepokojeni, z 
pochylonymi głowami natężali słuch, trwając w pogotowiu.
— Połóż tę łopatę — powiedział jeden ze starców, a Nu?ez poczuł się bezradny i 
przerażony. O mało nie posłuchał.
Opamiętał się jednak, pchnął jednego ze ślepców na ścianę pobliskiego domu, a 
sam uciekł 
z wioski co sił.
Pobiegł przez łąki zostawiając za sobą bruzdę zdeptanej trawy, ale po pewnym 
czasie siadł 
na skraju drogi. Był podniecony jak człowiek gotujący się do walki, lecz 
jednocześnie nie 
wolny od wahań. Pojął, że trudno jest walczyć z istotami o tak odrębnej 
umysłowości. 
Spostrzegł z daleka grupą ludzi wychodzących z głównej ulicy, uzbrojonych w 
łopaty i kije, 
którzy zdążali ku niemu różnymi drogami. Posuwali się wolno, nawołując się, i co 
pewien 
czas cały sznur ludzki stawał, węszył i nadsłuchiwał.
Kiedy ich tak Nu?ez zobaczył, z nosami wyciągniętymi pod wiatr — wybuchnął 
śmiechem. Ale po pewnym czasie sytuacja wydała mu się mniej zabawna.
Jeden ze ślepców znalazł ślad jego na trawie i począł iść ku niemu pochylając 
się i badając 
grunt.
W ciągu pięciu minut Nu?ez przyglądał się taktyce wroga i nagle żądza działania 
buchnęła 
w nim gwałtownym porywem. Wstał, zbliżył się do granicznego muru, zawrócił i 
poszedł, by 
ich spotkać. Ślepcy stanęli półkolem nieruchomi, nadsłuchujący.
Nu?ez stał też bez ruchu, ściskając łopatę w rękach.
Atakować?
Krew pulsowała mu w skroniach rytmicznie, w takt starego przysłowia: „W kraju 
ślepców 
— jednooki jest królem”.
Atakować?
Spojrzał na wysoki gładki mur pokryty lśniącą polewą, niemożliwy do przebycia, 
mimo iż 
widniało w nim mnóstwo drobnych drzwiczek; spojrzał na zbliżających się wrogów. 
Z tyłu, 
od domostw, przybywały już posiłki.
Atakować?
— Bogota! — zawołał ktoś — Bogota, gdzie jesteś?
Ścisnął mocniej rękojeść łopaty i postąpił parę kroków naprzód po łące, a w tej 
samej 
chwili ślepcy ruszyli z miejsca.
— Jeżeli dotkną mnie, będę walił! — poprzysiągł sobie. — Będę walił, jak mi Bóg 
miły!
Zawołał:
— Słuchajcie, chcę robić w tej dolinie, co mi się podoba! Rozumiecie? Będę 
chodził, gdzie 
zechcę, i żył, jak uważam!
Ślepcy ruszyli ku niemu ławą, bardzo szybko, z wyciągniętymi rękami. Była to 
jakby 
zabawa w ciuciubabkę, tylko że szukano właśnie tego, który widział.
— Łapcie go! — zawołał któryś.
W jednej chwili obskoczyli go. Nu?ez poczuł, że musi zdobyć się na najwyższą 
energię i 
decyzję.
— Nie rozumiecie mnie! — krzyknął łamiącym się głosem, usiłując na próżno mówić 
pewnie i zdecydowanie. — Jesteście ślepi, a ja widzę! Zostawcie mnie p spokoju!
— Bogota! Połóż łopatę i nie chodź po trawie!
Rozkaz ten śmiesznie poufały doprowadził Nu?eza do wściekłości.
— Zbiję was, potłukę! — wołał łkając z przejęcia. — Będę walił! Dajcie mi 
spokój!
Począł biec nie wiedząc dokąd ani po co. Uciekał od najbliższego ślepca, gdyż 
wstręt go 
przejął na myśl, że może uderzyć człowieka, który nie widzi. Zatrzymał się, 
zdecydowany 
przebić sobą zwarte szeregi. Rzucił się w stronę dość dużego rozstępu między 
ludźmi, ale 
ślepcy usłyszawszy jego ruch i kroki zwarli się gęsto. Nu?ez skoczył naprzód, 
ale widząc, że 
go pochwycą, podniósł łopatę i ciął na oślep. Poczuł pod narzędziem miękkie 
ramię i rękę… 
ktoś zwalił się na ziemię, a Nu?ez przebił krąg swoich prześladowców. Wyrwał 
się!
Popędził ku głównej ulicy, a ślepcy potrząsając kijami i narzędziami biegli za 
nim z 
metodycznym pośpiechem.
Usłyszał tuż za sobą kroki i w ostatniej chwili stawił czoła barczystemu 
człowiekowi, 
który go prawie doganiał. Nu?ez stracił panowanie nad sobą, zakręcił łopatą w 
powietrzu, 
cisnął nią we wroga i zaczął uciekać krzycząc dziko, gdy kogoś mijał. Ogarnął go 
paniczny 
strach. Pędził wściekle to tu, to tam, na oślep, zbaczając niepotrzebnie z drogi 
i rozglądając 
się na wszystkie strony. Naraz potknął się i upadł. Ślepcy usłyszeli odgłos jego 
upadku. 
Nuńez ujrzał nagle w murze granicznym małe otwarte drzwiczki, które wydały mu 
się 
wrotami raju; zerwał się i skierował tam w szalonym pędzie. Nie obejrzał się już 
ani razu na 
swych prześladowców. Wybiegł za mur, potknął się na moście, skoczył między skały 
przeraziwszy młodą lamę i padł na ziemię bez tchu.
Tak skończył się jego zamach stanu.
Dwa dni i dwie noce przebywał Nu?ez poza murami doliny ślepców, bez pożywienia i 
dachu nad głową, zastanawiając się wciąż nad niepojętym wydarzeniem. W myśli 
powtarzał 
nieustannie, z gorzką ironią, kłamliwe przysłowie: „W kraju ślepych — jednooki 
jest 
królem”. Rozważał przede wszystkim sposoby pokonania i zwyciężenia tego ludu, 
ale coraz 
jaśniej widział, że temu nie podoła. Nie posiadał broni, a teraz trudno będzie 
się o nią 
wystarać.
Zaraza cywilizacji dotarła do Bogoty. Nu?ez nie mógł zdobyć się na zamordowanie 
ślepego człowieka. Oczywiście, gdyby się na to zdecydował, mógłby dyktować 
ślepcom 
warunki pod grozą rzezi. Tylko że — wcześniej czy później — musiałby zasnąć, a 
wtedy…
Próbował znaleźć jakieś pożywienie w sosnowym lesie, sklecić schronienie przed 
nocnym 
chłodem. Żywił też słabą nadzieję, że uda mu się zwabić podstępem lamę, rozbić 
jej łeb 
kamieniem i tak zaopatrzyć się w mięso. Ale lamy nie miały doń zaufania, 
spoglądały 
nieufnie brązowymi oczyma i uciekały, kiedy się zbliżał. Drugiego dnia poczuł 
gorączkę i 
dreszcze. Wreszcie zszedł w dół do muru otaczającej Krainę Ślepców dla 
rozpoczęcia 
pertraktacji. Dążył wzdłuż kanału nawołując. W końcu dwóch ślepców podeszło do 
bramy i 
zagadało do niego.
— Byłem szalony — powiedział Nu?ez. — Jestem jeszcze bardzo młody! — Zgodzono 
się 
na tych warunkach prowadzić z nim pertraktacje. Nu?ez dodał, że będzie teraz 
mądrzejszy i 
że żałuje swoich postępków. I tu nie panując nad sobą rozpłakał się, gdyż był 
bardzo chory i 
wyczerpany. Płacz jego uznano za dobry znak. Ślepcy zapytali jeszcze Nu?eza, gzy 
dalej 
obstaje przy tym, że „widzi”.
— Nie! — odpowiedział. — To było szaleństwo. Słowo „widzi” nic nie znaczy, mniej 
niż 
nic. _, Zapytano go jeszcze, co znajduje się w górze, ponad ludźmi.
— Nad światem, na dziesięciokrotnej wysokości człowieka, rozpięty jest dach… 
dach ze 
skały… bardzo, bardzo gładki… — Wybuchnął histerycznym płaczem. — Ale nim 
będziecie 
dalej pytali, dajcie mi coś do zjedzenia, bo skonam.
Oczekiwał najsroższej kary, ale ślepy lud był łagodny. Potraktowano bunt 
przybysza jako 
jeszcze jeden dowód jego idiotyzmu i niższości umysłowej. Wychłostano go i 
przydzielono 
do najprostszych i najcięższych robót. Nu?ez nie widząc innego wyjścia wypełniał 
wszystko z 
rezygnacją. Chorował przez kilka dni, a ślepcy pielęgnowali go troskliwie. 
Uczyniło mu to 
niewolę łatwiejszą. Nalegali jednak, aby pracował w ciemnościach, co było dlań 
niewypowiedzianie ciężkie. Ślepi filozofowie karcili go za niewybaczalną 
płochość umysłu i 
za wątpliwości dotyczące sklepienia skalnego, które osłaniało ich dolinę. Nu?ez 
wreszcie 
począł pytać sam siebie, czy nie pada ofiarą halucynacji widząc pustkę ponad 
głową.
Tak został obywatelem Krainy Ślepców i tubylcy przestali stanowić dlań jednolity 
tłum. Z 
wieloma ludźmi zaznajomił się bliżej. Świat z tamtej strony gór wydawał mu się 
coraz 
bardziej nierealny. Poznał bliżej Jakuba, swego pana, który, gdy się nie 
złościł, był dobrym 
człowiekiem. Siostrzeńcem Jakuba był Pedro; najmłodsza zaś córka Jakuba miała na 
imię 
Medina–Sarote. Nie bardzo ją ceniono w dolinie, gdyż miała wyraziste rysy; tylko 
gładka, 
płaska twarz uchodziła wśród ślepców za ideał urody kobiecej. Medina Nu?ezowi 
wydała się 
piękna, najpiękniejsza na świecie. Jej zamknięte powieki nie były ani czerwone, 
ani 
zapadnięte i wyglądały, jakby je miała za chwilę otworzyć. Posiadała długie 
rzęsy, co było 
ogólnie uważane za poważną usterkę. Jej głos był donośny i niemiły dla 
delikatnego słuchu 
młodzieńców z doliny. Z tych też powodów nikt się do niej nie zalecał.
Nadszedł czas, kiedy Nu?ez pomyślał, że jeżeli udar mu się uleczyć Medinę, 
chętnie 
pozostanie wśród ślepców do końca swego życia. Czatował więc na nią, szukał 
sposobności, 
by świadczyć jej drobne przysługi, i wreszcie zwrócił na siebie jej uwagę.
Pewnej świątecznej nocy siedzieli blisko w świetle! gwiazd słuchając słodkiej 
muzyki. Ich 
ręce się zbliżyły i Nu?ez odważył się uścisnąć smukłe palce. Delikatnie i czule 
oddała mu 
uścisk. Kiedy indziej, gdy spożywali posiłek w ciemnościach, dotknęła znów 
miękko jego 
ręki, a że ogień zapłonął w tej chwili żywiej, zobaczył bezgraniczną czułość na 
jej twarzy.
Postanowił wyjawić dziewczynie swe uczucia.
Podszedł do niej pewnej letniej nocy, gdy przędła w świetle księżyca. W słabym 
blasku 
jaśniała jak tajemniczy posąg ze srebra. Siadł u jej stóp i począł opowiadać, 
jak piękna mu się 
wydaje, jak ją kocha. Miał głos pieszczotliwy, mówił z czułym szacunkiem, 
bliskim lęku, a 
dotąd nikt jej jeszcze nie otoczył taką adoracją. Nie dała mu ostatecznej 
odpowiedzi, ale 
widać było, że słowa Nu?eza trafiły do jej serca.
Odtąd rozmawiał z nią przy każdym spotkaniu. Dolina stała się światem dla 
Nu?eza, świat 
zaś poza górami, gdzie ludzie żyją w świetle słońca, zdawaj mu się fantastyczną 
tylko bajką. 
Nieśmiało i z wahaniem zaczął kiedyś mówić ukochanej o wzroku.
Dziewczynie jego słowa wydały się najpoetyczniejszą z fantazji. Słuchała opisów 
gwiazd i 
gór, i swej własnej słodkiej, bladej urody z łagodną wyrozumiałością graniczącą 
z poczuciem 
winy. Nie wierzyła niczemu, nie rozumiała połowy, ale dziwnie ją te powieści 
zachwycały, a 
góralowi zdawało się, że ukochana pojmuje go całą duszą.
Z czasem Nu?ez stał się śmielszy, a miłość jego — mniej bojaźliwa. Postanowił 
prosić. 
Jakuba i starszyznę o rękę dziewczyny, ale ona zlękła się tego i odwlekała 
decyzję. Dopiero 
jedna ze starszych sióstr powiedziała Jakubowi o miłości Mediny–Sarote i Nu?eza.
Z początku sprzeciwiano się bardzo temu małżeństwu, nie dlatego, żeby ślepcy 
specjalnie 
cenili dziewczynę, ale uważali oni Nu?eza za kretyna i za stworzenie stojące na 
poziomie 
niższym niż jakakolwiek ludzka istota. Siostry Mediny–Sarote najostrzej się temu 
sprzeciwiały, gdyż to małżeństwo zdyskredytowałoby je w oczach młodzieży. Stary 
Jakub 
zaś, choć w gruncie rzeczy przywiązany do swego uległego, posłusznego sługi, 
potrząsnął 
głową i powiedział, że nic z tego nie będzie. Młodzież doliny oburzyła się na 
myśl o 
podobnym zepsuciu rasy, a jeden z nich zwymyślał i nawet uderzył Nu?eza. Ten nie 
pozostał 
mu dłużny. W taki sposób, po raz pierwszy, Nu?ez wykazał przewagę, jaką daje 
wzrok nawet 
w półmroku. Po tym wydarzeniu nikt więcej nie odważył się podnieść na przybysza 
ręki. Ale 
małżeństwo wydawało się wszystkim niemożliwe.
Stary Jakub kochał bardzo swoją najmłodszą córeczkę i martwił się niezmiernie, 
gdy 
przychodziła płakać na jego ramieniu.
— Widzisz, kochanie, to jest kretyn. Ma halucynacje. Niczego nie potrafi dobrze 
zrobić.
— Wiem — płakała Medina–Sarote. — Ale idzie mu lepiej niż z początku. I stał się 
rozsądniejszy. I jest silny, tatusiu, i miły, silniejszy i milszy niż ktokolwiek 
inny. I kocha 
mnie, i, ojcze, ja go kocham…
Stary Jakub martwił się coraz bardziej widząc, że córka jest niepocieszona, tym 
bardziej że 
sam — na nieszczęście — lubił Nu?eza. Pewnego więc dnia udał się do pozbawionej 
okien 
sali, gdzie radziła starszyzna, i podczas ogólnej rozmowy wtrącił w odpowiednim 
momencie 
słowo o Nu?ezie.
— Stan jego się polepsza. Miejmy nadzieję, że przyjdzie czas, kiedy będzie 
równie zdrów 
jak my wszyscy.
Po pewnym czasie jednemu ze starców, który umiał myśleć głęboko, przyszedł 
pewien 
pomysł do głowy. Był on wielkim doktorem wśród tego ludu, największym lekarzem, 
miał 
umysł wynalazcy i filozofa. Możliwość uleczenia Nu?eza z jego przypadłości 
szczególnie 
pociągała mędrca. Pewnego dnia w obecności Jakuba skierował rozmowę na temat 
Nu?eza:
— Zbadałem Bogotę — oświadczył — i rozumiem, co mu dolega. Przypuszczam, że 
potrafię go wyleczyć.
— Spodziewałem się tego! — zawołał stary Jakub.
— On ma zajęty mózg — oświadczył ślepy doktor. Wśród starców rozległ się szept 
aprobaty.
— Co też jest przyczyną choroby… — ciągnął filozof.
— Co takiego? — zawołał Jakub.
— Wywołują ją mianowicie — odpowiedział doktor — owe dziwne miejsca zwane 
oczami, które istnieją jedynie po to, aby tworzyć miłe dołki na twarzy, 
natomiast u Bogoty są 
one chore i uciskają mózg. Nienormalnie nabrzmiałe, otoczone włosami, o 
ruchliwych 
powiekach, podrażniają nieustannie jego mózg i szkodzą mu.
— Ach, więc to tak? — pytał Jakub. — Więc tak?
— Sądzę z całą pewnością, iż można wyleczyć Bogotę; trzeba tylko, by poddał się 
drobnej 
i łatwej operacji. Należy usunąć te drażniące narośle.
— I wtedy będzie zdrowy?
— Wtedy będzie zupełnie zdrów i stanie się wzorowym obywatelem.
— Dzięki Bogu, że dał nam naukę! — rzekł stary Jakub i poszedł wprost do Nu?eza, 
ażeby 
zapowiedzieć mu tę radosną nadzieję.
Ale sposób, w jaki Nu?ez przyjął nowinę, wydał mu się chłodny i napełnił go 
rozczarowaniem.
— Można by wnosić — powiedział — z twojego tonu, że mało ci zależy na mojej 
córce.
Medina–Sarote poczęła gorąco namawiać Nu?eza, aby poddał się operacji.
— Ty?! — zawołał Nu?ez. — I ty chcesz, abym wyrzekł się oczu?
Skinęła głową.
— Wzrok jest moim światem!
Głowa jej pochyliła się niżej.
— Tyle jest pięknych rzeczy — kwiaty, drzewa, połysk futra; dalekie niebo 
ocienione 
puszkiem chmur; zachody słońca, gwiazdy! I jesteś ty! Dla ciebie samej dobrze 
jest mieć 
wzrok. Widzieć twoją słodką, pogodną twarz, twoje śliczne usta, twoje kochane, 
piękne ręce 
splecione na kolanach. Oczarowałaś właśnie moje oczy, moje oczy prowadzą mnie do 
ciebie 
— a ci idioci chcą mi je zabrać. Odtąd musiałbym dotykać cię, słuchać i nigdy 
nie oglądać. 
Będę musiał wejść pod to sklepienie ze skał, kamieni i ciemności, pod ten 
okropny sufit, 
który przygniata waszą wyobraźnię. Nie! Ty przecież nie chcesz zmusić mnie do 
tego?
Zdjęła go przykra niepewność. Zamilkł po tym pytaniu.
— Chciałabym — powiedziała — czasem… Urwała.
— Czegóż to? — zapytał trochę natarczywie.
— Chciałabym czasem… żebyś nie mówił w ten sposób.
— Jak?
— Wiem, że to, co mówisz, jest śliczne. Twoja wyobraźnia. Kocham ją, ale…
Zimny dreszcz go przeniknął.
— Ale? — zapytał zduszonym głosem. Milczała.
— Sądzisz… myślisz… że byłoby lepiej…
Zrozumiał. Poczuł nagły gniew, protest przeciwko głupiemu fatum, a jednocześnie 
czułość 
dla tej, która go nie zrozumiała — czułość graniczącą niemal z litością.
— Najdroższa! — powiedział i patrząc na jej bladość zrozumiał, jak bardzo ciąża 
jej 
słowa, których wypowiedzieć nie była w stanie. Objął ją ramieniem, pocałował z 
lekka i 
siedzieli tak czas jakiś w milczeniu.
— A jeżeli się zgodzę? — zapytał w końcu łagodnie. Zarzuciła mu ręce na szyję, 
płacząc 
gwałtownie.
— Och, gdybyś chciał! — zapłakała. — Gdybyś tylko chciał!
W ciągu tygodnia poprzedzającego operację, która go miała dźwignąć ze stanu 
zależności i 
służalstwa do rzędu wolnych obywateli Krainy Ślepców, Nu?ez nie zaznał snu.
Podczas gorących, słonecznych godzin, gdy wszyscy spali bez troski, siedział 
rozmyślając 
albo włóczył się bez celu ważąc w myślach okropny dylemat. Dał już odpowiedź, 
wyraził 
zgodę, a jednak dalej nie był zdecydowany! Upłynęła wreszcie ostatnia noc pracy, 
słońce 
wypłynęło, wspaniałe, ponad złote wierzchołki gór i dla Nu?eza był to ostatni 
widok, który 
miał oglądać.
Rozmawiał parę chwil z Mediną–Sarote, nim udała się na spoczynek.
— Jutro — powiedział — nie będę już więcej widział.
— Najdroższy! — odrzekła ściskając go mocno za ręce. — Nie będziesz prawie wcale 
cierpiał — dodała. — Zniesiesz to, wytrzymasz dla mnie, najukochańszy. Jeżeli 
serce i życie 
kobiety mogą wynagrodzić poświęcenie, ja ci twoje wynagrodzę. Mój najmilszy, ja 
ci to 
wynagrodzę.
Pełen był litości dla niej i dla siebie. Pochwycił dziewczynę w ramiona, 
pocałował w usta i 
ostatni raz patrzył na jej słodką twarzyczkę. — Żegnaj! — wyszeptał na ten drogi 
widok. — 
Żegnaj! — Potem w milczeniu odwrócił się od Mediny.
Słyszała jego oddalające się kroki, a było coś w ich rytmie, co pobudziło ją do 
gorzkiego 
płaczu.
Nu?ez chciał pójść gdzieś daleko, gdzie mógłby popatrzeć na bujne łąki, całe w 
narcyzach, 
i pozostać tam, nim zbliży się godzina ofiary. Idąc tak przed siebie uniósł 
wzrok i zobaczył 
poranek, poranek schodzący z gór jak anioł w złotej zbroi…
W obliczu tej światłości wydało mu się, że on sam i miłość jego, i świat ślepców 
w dolinie 
— są tylko okropnym snem.
Nie zszedł na łąki, jak zamierzał. Zdążał wciąż w górą. Przeszedł poza granicę 
muru i 
stanął na górskim zboczu. Patrzył na błyszczące w słońcu śniegi i lody.
Widział ich nieskończone piękno, a wyobraźnia poniosła go ku wszystkiemu, z czym 
zdecydował się zerwać na zawsze.
Myślał o wielkim, wolnym świecie, z którego przyszedł, do którego należał, i 
oczyma 
wyobraźni ujrzał dalsze zbocza, dalekie przestrzenie, Bogotę–miasto, co jest jak 
jasność 
wspaniała za dnia, jak tajemnica pełna świateł w nocy. Miasto pałaców i fontann, 
posągów i 
białych domków rozrzuconych w niewielkich odstępach. Zastanowił się, czy nie 
udałoby mu 
się po jednym albo dwóch dniach wspinaczki, po przebyciu paru przełęczy — 
zbliżyć do 
ruchliwych placów i ulic Bogoty. Pomyślał o podróży z biegiem rzeki, hen, do 
świata 
większego jeszcze od Bogoty. Płynąć tak wartką wodą poprzez miasta i wsie, lasy 
i pustki, aż 
do chwili kiedy brzegi się rozstąpią, łodzie zanurzą w spienionych falach i 
wypłyną na morze 
— bezkresne, z tysiącem, tysiącem wysp i z okrętami dążącymi w mglistą dal, we 
wszystkie 
strony szerokiego świata. Tam widzi się niebo nie ścieśnione górami; niebo, nie 
zaś pokrywkę 
jak tutaj. Arka niezmierzonego błękitu, najprzepaścistsza przepaść, gdzie 
gwiazdy płyną po 
swych drogach.
Oczy Nu?eza z rosnącym zainteresowaniem badać poczęły kotarę gór dzielącą go od 
świata.
Gdyby tak, na przykład, wspiął się tędy, po tych piargach, aż do tamtego komina 
górskiego, wyszedłby wówczas poza linię omszałych sosen, a gdyby wspiął się 
jeszcze wyżej 
i wyżej, wydostałby się ponad gardziel skalną. A potem? To zbocze nie byłoby 
nazbyt trudne. 
Stamtąd, kto wie, może by dało się pokonać ścianę otaczającą przepaść i wydostać 
wyżej. A 
potem? Potem będzie już na złocistych śniegach, na połowie drogi do szczytu tej 
wyniosłej 
pustyni.
Obejrzał się na wioskę i patrzył długo.
Myślał o Medinie–Sarote i stawała się dlań ona coraz mniejsza i bardziej daleka.
Zwrócił się znowu w stronę górskiej ściany, którą oświetlał wschodzący dzień.
I bardzo ostrożnie począł się wspinać ku górze. Pod wieczór zaprzestał 
wspinaczki, był już 
bowiem daleko, wysoko. Mógłby być jeszcze wyżej, ale i tak osiągnął już dużą 
wysokość. 
Ubranie jego wisiało w strzępach, ciało miał zakrwawione i potłuczone, ale leżał 
szczęśliwy, 
a na twarzy jego jaśniał uśmiech.
Dolina zdawała się wówczas daleką, głęboką mogiłą. Pełna była mgły i cieni, a 
szczyty 
górskie stały całe w blasku i płomieniu. Najdrobniejsze załamania skał w pobliżu 
odcinały się 
z subtelną pięknością. Żyła zielonego kamienia wiła się na szarej skale, 
kryształki górskie 
błyskały tu i ówdzie, a głowa Nu?eza spoczywała na drobnych, prześlicznych, 
pomarańczowych mchach. Mroczne, tajemnicze cienie czaiły się w skalnej 
gardzieli. Błękit 
przechodził w purpurę, a purpura przemieniała się w połyskliwą ciemność. W górze 
rozpościerało się bezkresne niebo.
Ale Nu?ez tego nie widział. Leżał nieruchomo, uśmiechnięty, ciesząc się jak 
gdyby z 
samej już ucieczki z Krainy Ślepców, której ongiś zamierzał zostać królem.
Blaski zachodu znikły, nadeszła noc. Nu?ez spoczywał w chłodnym blasku gwiazd.
KRÓLESTWO MRÓWEK
ROZDZIAŁ I
Kiedy kapitan Gerilleau otrzymał rozkaz poprowadzenia kanonierki „Beniamin 
Constant” 
do Badamy leżącej nad Batemo, dopływem Quaramadema, ażeby dopomóc mieszkańcom 
nawiedzonym przez plagę mrówek — posądził władze o kpiny. Awansował dotychczas w 
sposób romantyczny i nieprzewidziany. Dużą rolę odgrywały tu jego marzące oczy i 
miłość 
pewnej eleganckiej brazylijskiej damy, o czym donosiły już „Diaro” i „O Futuro” 
w przykrej 
formie, nie szczędząc ironicznych komentarzy. Kapitan obawiał się więc, że i tym 
razem da 
znów powód do kpin i zniewag.
Był Kreolem, poglądy zaś jego na etykietę i dyscyplinę były iście portugalskie. 
Otwierał 
swoje serce jedynie przed Holroydem, inżynierem z Lancashire, który przybył 
niedawno z 
Anglii. Zwierzenia swoje traktował w znacznej mierze jako ćwiczenia w języku 
angielskim, 
wymowa jego bowiem nie była jeszcze zadowalająca.
— Niewątpliwie — powtarzał — chcą mnie ośmieszyć. Jaka może być rada na mrówki? 
Przyszły, to i pójdą.
— Kiedy właśnie — odrzekł Holroyd — te mrówki nie chcą się wynieść, Ów chłopak, 
który, jak pan mówił, jest Sambo…
— Zambor. To rodzaj mieszańca.
— Otóż Sambo powiada, że to nie mrówki i że ludzie zaczynają uciekać…
Kapitan palił nerwowo papierosa.
— I to się zdarza — odpowiedział wreszcie. — Co to w takim razie jest wielkiego? 
Plaga 
mrówek czy inne licho. Zdarzyła się już taka plaga w Trynidadzie: malutkie 
mrówki, co 
objadały liście drzew. Zniszczyły wszystkie pomarańcze i mangowce. A czy to co 
szkodzi? 
Czasami się zdarza, że całe takie armie napadają na dom. Trzeba wtedy dom 
opuścić. Kiedy 
się wraca — dom jest czyściutki, jak nowy. Skorpionów, karaluchów, pcheł — ani 
na 
lekarstwo!
— Ten Sambo powiada — odparł Holroyd — że to jest jakiś nowy gatunek mrówek.
Kapitan wzruszył ramionami i rozgniewany skupił cała uwagę na papierosie. W 
końcu 
powrócił jednak do przerwanej rozmowy.
— Mój drogi Holroydzie — rzekł — cóż ja mogę poradzić na te diabelskie mrówki? — 
Zastanowił się chwilę. — Ależ to śmieszne! — zadecydował.
Po południu ubrał się starannie i zszedł na brzeg, po czym na statek przybyły 
butle i 
skrzynka, a po nich zjawił się też i kapitan. Holroyd siedział na pokładzie w 
chłodzie 
wieczoru, palił namiętnie i podziwiał brazylijski pejzaż. Od sześciu już dni 
płynęli w górę 
Amazonki, oddaleni o kilkaset mil od oceanu. Od zachodu i wschodu rozpościerał 
się przed 
nimi obszar pusty jak morze, zaś od południowej strony widniały piaszczyste 
brzegi jedynej 
ławicy usianej kępami zarośli. Woda płynęła wartko jak ze śluzy, mętna i 
spieniona, roiła się 
od krokodyli i ptactwa wodnego i niosła na swych falach zwalone pnie drzewne. 
Owa pustka, 
niezmierzona pustka, przepełniała, zda się, duszę. Miasteczko Alemquer z krytymi 
słomą 
domkami, nędznym kościółkiem, ze zrujnowanymi zabytkami lepszych czasów — 
zdawało 
się nic nie znaczącym punktem w tym rozpasaniu dzikiej przyrody, drobną monetą 
zgubioną 
na Saharze. Holroyd był młodym człowiekiem i po raz pierwszy oglądał na własne 
oczy 
podzwrotnikowy kraj. Przyjechał wprost z Anglii, gdzie drogi, kanały i płoty 
doprowadziły 
przyrodę do stanu zupełnej uległości. Tutaj zrozumiał nagle, jak niewiele znaczy 
człowiek. 
Od sześciu dni płynęli w górę rzeki mało uczęszczanymi szlakami, gdzie człowieka 
widziało 
się równie rzadko, jak motyla. Jednego dnia można było zobaczyć łódkę, innego — 
daleki 
posterunek, kiedy indziej zaś ani śladu żywej duszy. Zdawało się już Holroydowi, 
że 
człowiek jest naprawdę rzadkim zwierzęciem odgrywającym nieznaczną rolę we 
wszechświecie. Z biegiem czasu jeszcze bardziej się w tym przekonaniu umocnił 
odbywając 
ową zawiłą podróż do Batemo w towarzystwie tego dziwnego kapitana, który wiózł 
na 
pokładzie wielką armatę, choć jednocześnie zabroniono mu marnować naboje. 
Holroyd pilnie 
uczył się hiszpańskiego, ale ciągle jeszcze posługiwał się czasem teraźniejszym 
i pierwszym 
przypadkiem. Jedyną jeszcze osobą na statku, która znała, i to zresztą bardzo 
słabo, kilka słów 
po angielsku, był szofer–Murzyn. Pomocnik kapitana de Cunha władał francuskim, 
który 
jednak różnił się zupełnie od francuszczyzny, jakiej Holroyd nauczył się w 
Southporcie, 
musieli więc poprzestawać na wzajemnej wymianie uprzejmości i krótkich rozmowach 
o 
pogodzie, ale nawet pogoda w tym zastanawiającym nowym świecie była nieludzka: w 
dzień 
upał, w nocy upał, w powietrzu pełno pary, zamiast wiatru podmuchy gorącej pary 
nasycone 
zapachem rozkładającej się roślinności. Aligatory, dziwaczne ptaki, owady 
wszelkiego 
rodzaju i najrozmaitszej wielkości, żuki i mrówki, węże i małpy zdawały się być 
zdziwione 
obecnością człowieka w tym kraju, gdzie upalny dzień nie daje radości, a noc 
ochłody. 
Ubranie stawało się tu nieznośnym ciężarem, chroniło jednak w dzień przed 
usmażeniem się 
na słońcu, nocą zaś — przed moskitami. Na pokładzie ślepło się od słońca, a w 
kajucie można 
się było udusić. W ciągu dnia nawiedzały okręt małe muszki, natrętne i jadowite, 
tnące 
zawsze w okolicę kostki lub dłoni.
Kapitan Gerilleau, jedyna osłoda Holroyda wśród łych mąk fizycznych, wiercił mu 
dziurę 
w brzuchu opowiadając dzień w dzień jak pacierz wciąż te same nieskomplikowane 
miłosne 
przygody z anonimową kolekcją kobiet. Czasem proponował polowanie, więc 
strzelali do 
aligatorów; w rzadkich odstępach czasu zawijali do ocienionych drzewami siedzib 
ludzkich. 
Zatrzymywali się na dzień, dwa, siedzieli i pili. Pewnej nocy tańczyli z 
Kreolkami, które 
uznały nędzną hiszpańszczyznę Holroyda za zupełnie wystarczającą na ich 
potrzeby. Ale to 
były tylko jasne przebłyski w szeregu szarych dni podróży po bystrej rzece, 
wśród miarowego 
stukotu motoru. Jedyną pociecha było pewne przychylne pogańskie bóstwo, które 
pod 
postacią butli roztaczało pokusy na rufie, a być może i na dziobie okrętu.
Gerilleau podczas postojów dowiadywał się coraz to nowych rzeczy o mrówkach, 
począł 
więc interesować się swą misją.
— To chyba jakiś nowy gatunek — zadecydował. — Zostaniemy, zdaje się, jak to się 
nazywa… entomologami. Są olbrzymie, pięciocentymetrowe! Nawet większe! Bardzo to 
zabawne! Będziemy zmuszeni iskać się jak małpy! Tylko że one ogałacają po prostu 
okolice.
Raptem wybuchnął gniewem. — Przypuśćmy, że powstaje nagle zatarg w Europie! A ja 
będę musiał tkwić tutaj (wkrótce będziemy powyżej Rio Negro), gdzie moja armata 
śniedzieje 
nieużytecznie… — I kiwając miarowo nogą pogrążył się w zamyślenia.
— Tam, gdzieśmy tańczyli, zwiali już wszyscy co do nogi. Porzucili cały dobytek. 
Mrówki 
napady na ich domy i wszyscy musieli się wynieść. Wiadomo, kiedy nadchodzą 
mrówki, 
trzeba brać nogi za pas i zostawić dom na łasce bożej. Gdyby kto został, 
pożarłyby go jak nic. 
Niech pan słucha! Potem oni wrócili mówiąc: „Mrówki przeszły”. Ale mrówki nie 
przeszły. 
Spróbowali wejść do domu. Syn poszedł pierwszy. Mrówki zaatakowały go…
— Oblazły go?
— Pogryzły. Wypadł więc pędem z domu i krzyczał. Popędził prosto do rzeki. 
Rozumie 
pan? Skoczył do rzeki i zatopił mrówki. Tak… Tejże nocy umarł, zupełnie jakby go 
ugryzł 
wąż…
— To ich jad go zataił?
— Kto wie? — wzruszył ramionami Gerilleau. — Możliwe, że go za bardzo pogryzły. 
Wstąpiłem do marynarki po to, żeby walczyć z ludźmi. Takie mrówki to sobie 
przychodzą i 
odchodzą. To nie jest zajęcie dla mnie.
Przez całą podróż chętnie jednak rozprawiał z Holroydem o mrówkach. Za każdym 
razem, 
kiedy zdarzyło im się wśród bezmiarów wody, słońca i lasów spotkać jakąś istotę 
ludzką, 
Holroyd, lepiej obznajmiony z miejscowym narzeczem, coraz częściej słyszał słowo 
Saüba 
dominujące nad każdą rozmową.
Uznał, że sprawa mrówek zaczyna się przedstawiać coraz bardziej interesująco, i 
w miarę 
jak się przybliżali do celu podróży, ciekawość jego rosła. Gerilleau porzucił 
nieoczekiwanie 
ulubiony swój temat, a teraz do rozmowy przyłączał się oficer portugalski. Znał 
on obyczaje 
mrówek tnących liście i dzielił się swą wiedzą. Gerilleau od czasu do czasu 
tłumaczył jego 
słowa Holroydowi. Oficer opowiadał o drobnych rojnych robotnicach, których 
zadaniem jest 
wojna, i o większych, które rządzą i wydają rozkazy, a walcząc z człowiekiem 
wpełzają mu 
na kark i gryzą aż do krwi. Opowiadał, jak tną liście i tworzą z nich gąbczaste 
koryta, i 
zapewniał, że ich mrowiska ciągną się w Caracas na przestrzeni setek jardów. 
Przez dwa dni 
trzej towarzysze dyskutowali na temat, czy mrówki posiadają oczy. Drugiego 
popołudnia 
pokłócili się o to na dobre i dopiero Holroyd uratował sytuację udając się łódką 
na brzeg dla 
stwierdzenia prawdy. Udało mu się złapać kilka gatunków. Niektóre miały oczy, a 
niektóre — 
nie. Wobec tego zaczęły się debaty, czy mrówki kłują, czy gryzą.
— Te nasze mrówki — oznajmił Gerilleau po zebraniu informacji w jednym z osiedli 
— 
mają wielkie oczy. Nie biegają na oślep jak większość innych mrówek. Nie! Kryją 
się po 
kątach i patrzą, co się dzieje.
— I kłują? — zapytał Holroyd.
— Tak, Kłują. Mają w żądłach jad. — Pomyślał chwilę. — Nie pojmuję, jaka może 
być na 
nie rada. Chyba pójdą sobie, jak przyszły.
— Ba, kiedy one właśnie nie odchodzą.
— Pójdą sobie — odpowiedział Gerilleau.
Poza Tamandu ciągnie się nie zamieszkane przez ludzi, długie na osiemdziesiąt 
mil 
wybrzeże. Dalej Amazonka łącząc się z Batemo tworzy razem olbrzymie jezioro, 
potem na 
samym brzegu wyrasta las i staje oto zwartą ścianą wzdłuż łożyska; zmienia się 
także koryto 
rzeki. Płyną po nim zwały pni.
„Beniamin Constant” zarzucił — tego wieczora kotwicę w cieniu nadbrzeżnych 
drzew. Po 
raz pierwszy od wielu dni podróżni zaznali nieco chłodu. Holroyd i Gerilleau 
siedzieli do 
późnej nocy paląc cygara i rozkoszując się rzeźwym powietrzem. Myśli Gerilleau 
były 
przepełnione mrówkami i tym wszystkim, czego się po nich należało spodziewać. W 
końcu 
postanowił zasnąć i leżąc już na materacu umieszczonym na pokładzie powiedział 
po raz 
setny z niepokojem, a nawet z rozpaczą:
— Jaka jest rada na mrówki? Wszystko to nie ma ani odrobiny sensu.
I Holroyd pozostał sam, pogrążony w myślach, drapiąc pogryzione, swędzące 
dłonie. 
Usiadł na burcie i przysłuchiwał się coraz równiejszemu oddechowi Gerilleau, 
póki ten nie 
zasnął. Plusk wody przykuł jego uwagę i znów powróciła świadomość otaczającego 
zewsząd 
bezmiaru, olbrzymiejącego nieustannie od chwili wyjazdu z Para w podróż w górę 
rzeki. 
Jedno jedyne światło błyszczało na statku i słychać było głosy na dziobie 
okrętu. A potem — 
cisza. Oczy Holroyda przeniosły się z ciemnych zarysów kanonierki na brzeg słabo 
widniejący w ciemnościach, w kierunku czarnej, oszałamiającej tajemnicy lasu, 
gdzie 
migotało czasami światełko luccioli i słychać było szmer i szelest tysiąca 
istnień.
Nieludzki ogrom tego kraju zdumiewał go i przytłaczał. Wiedział, że niebo jest 
puste, że 
gwiazdy są jedynie punktami w nieskończonej przestrzeni. Rozumiał, że ocean jest 
olbrzymi i 
niepokonany, ale żyjąc zawsze w Anglii uważał, że ziemia należy do ludzi. W 
Anglii bowiem 
należy ona istotnie do ludzi; dzikie zwierzęta żyją tam dzięki przyzwoleniu 
człowieka, 
rozmnażając się na mocy kontraktu, zaś drogi i płoty zapewniają mieszkańcom 
zupełne 
bezpieczeństwo. Na mapie ziemia także należy do człowieka i tereny opanowane 
przez niego 
są określonym kolorem — w jaskrawym przeciwieństwie do gładkiego, niepokonanego 
błękitu mórz. Wierzył też Holroyd, że nadejdzie dzień, kiedy na całej kuli 
ziemskiej zapanuje 
kultura, pługi, tramwaje i bite gościńce, bezpieczeństwo i organizacja. Ale 
teraz — zwątpił w 
to.
Ten nieskończony las był niepokonany, a człowiek na jego tle wydawał się 
intruzem 
zdanym na łaskę i niełaską wszechwładnej przyrody. Płynęło się całymi milami 
pośród 
milczącej walki drzew–olbrzymów, zdradliwych lian i kwiatów. Wszędzie zaś 
aligatory, 
żółwie, nieskończone mnóstwo ptaków i owadów żyło jak u siebie, na swym własnym 
terenie, a człowiek — człowiek mógł, co najwyżej, przeniknąć do zdradliwych 
polan, walcząc 
z roślinnością, ze zwierzem i owadami, ażeby osiągnąć wątpliwe, kruche 
zwycięstwo i czekać 
w każdej chwili śmierci od węża, owada, drapieżnika i gorączki. W wielu 
miejscach wzdłuż 
rzeki człowiek został wypędzony; porzucona przystań, ocalałe szczątki tego, co 
niegdyś 
zwało się „miastem”, tu i ówdzie zrujnowane białe ściany czy zwalona wieża — 
świadczyły 
aż nadto wymownie o tym, co się tu działo. Puma, jaguar były tu panami.
Ale kto naprawdę sprawował tu władzę?
O kilka mil dalej w tym oto lesie było pewno więcej mrówek niż ludzi na całym 
świecie!
Holroyd ujrzał sprawę tę w całkiem nowym świetle. W ciągu kilku tysięcy lat 
człowiek 
przeszedł z epoki barbarzyństwa do epoki cywilizacji, która pozwoliła mu uważać 
się za pana 
przyszłości i władcę globu. Cóż stoi na przeszkodzie podobnej ewolucji u mrówek? 
Te, 
któreśmy znali dotychczas, żyją w niewielkich społeczeństwach i nie czynią 
żadnego wysiłku, 
aby podbić świat. A przecież mają swój język, są obdarzone inteligencją. 
Przypuśćmy teraz, 
że mrówki zaczęły robić użytek ze swojej wiedzy o świecie, jak to czynili ludzie 
przy pomocy 
książek i dokumentów, że posiadają broń, tworzą wielkie państwa, wypowiadają 
światu 
planową i zorganizowaną wojnę.
Przypomniało się Holroydowi, co Gerilleau opowiadał o mrówkach, z którymi mieli 
właśnie walczyć. Posiadały jad na podobieństwo węży. Miały mądrzejszych 
przywódców niż 
mrówki tnące liście. Były mięsożerne i nie porzucały miejsc, do których raz 
przybyły.
Las był cichy. Woda chlupała o kadłub okrętu. Dokoła zawieszonej u góry latarni 
wirowały ćmy.
Gerilleau poruszył się w ciemnościach i westchnął.
— Cóż można na to poradzić? — zamruczał i przewrócił się na drugi bok.
Natrętny brzęk moskita obudził Holroyda z zamyślenia, które stawało się coraz 
bardziej 
ponure.
ROZDZIAŁ II
Następnego ranka Holroyd dowiedział się, że od Badamy dzieli ich już tylko 
czterdzieści 
kilometrów. Począł więc z rosnącym zainteresowaniem przypatrywać się brzegom. Co 
chwila 
wychodził na pokład i przyglądał się okolicy. Nie widać jednak było nigdzie 
śladów ludzkich 
z wyjątkiem ruin jakiegoś domu i zzieleniałej fasady dawno opuszczonego 
klasztoru w Moj?; 
z otwartego okna klasztornego wyzierały gałęzie drzewa, a kręte liany wiły się 
dokoła 
pustych drzwi. Tego też ranka pokazały się całe gromady dziwacznych żółtych 
motyli o 
półprzeźroczystych skrzydłach. Wiele z nich opadło na pokład i można je było 
łapać rękami. 
Około południa „Beniamin Constant” napotkał opuszczoną kubertę.
Nie wydawała się zresztą pusta na pierwszy rzut oka. Oba jej żagle wisiały luźno 
w 
spokojnym popołudniowym powietrzu, na pokładzie zaś widniała postać siedzącego 
człowieka, drugi człowiek zdawał się spać z głową opartą o długi pomost biegnący 
przez 
środek łodzi.
Na widok chwiejącego się steru i łodzi dążącej bezwładnie z prądem rzeki, który 
spychał 
ją wprost na kanonierkę, marynarze zrozumieli, że dzieje się tam coś niedobrego. 
Gerilleau 
przyglądał się jej przez lornetkę i uwagę jego zwróciła dziwnie ciemna twarz 
siedzącego 
człowieka: czerwona, bez nosa, a postać skurczona raczej niż siedząca. Im dłużej 
kapitan 
patrzył, tym trudniejszy do zniesienia był dla niego ten widok, nie był jednak w 
stanie 
oderwać lornetki od oczu.
Uczynił to wreszcie, po czym postąpił parę kroków wołając Holroyda. Następnie 
zawrócił, 
aby przyholować łódź. Holował ją tak długo, aż przybliżyła się zupełnie. Widać 
było 
dokładnie jej nazwę: „Santa Rosa”.
Kiedy podpłynęła już całkiem blisko, zachwiała się nieco i wtedy siedzący w niej 
człowiek 
runął bezwładnie. Kapelusz zleciał mu z głowy odsłaniając ohydną twarz, zaś 
ciało osunęło 
się i potoczyło za burtę.
— Caramba! — wrzasnął Gerilleau i pobiegł ku Holroydowi.
Anglik wchodził właśnie w górę po schodach.
— Widział pan? — zawołał kapitan.
— Trup — odrzekł Holroyd. — To jasne. Dobrze by było posłać łódź dla zbadania 
sytuacji. Coś tam jest nie w porządku…
— Czy pan… na miłość boską… widział jego twarz?
— A cóż takiego?
— To była twarz, ach! nie znajduję słów. Kapitan nagle odwrócił się od Holroyda 
i począł 
energicznie wydawać rozkazy.
Kanonierka zawróciła i poczęła płynąć równolegle do barki. Spuszczono szalupę z 
porucznikiem da Cunha i z trzema ludźmi. Ciekawość skłoniła kapitana do 
przysunięcia się 
jak najbliżej do barki, na którą właśnie wchodził porucznik, tak że Holroyd mógł 
widzieć całą 
„Santa Rosę” od pokładu aż po dno.
Najwidoczniej załoga składała się tylko z tych dwóch zmarłych ludzi i choć 
trudno było 
dostrzec ich twarze, zaciśnięte i pogryzione ręce świadczyły, że ulegli 
procesowi jakiegoś 
szczególnego rozkładu. Dwa bezwładne, zagadkowe tołuby w brudnych ubraniach 
przyciągnęły na chwilę uwagę Holroyda, po czym wzrok jego skierował się na dno 
barki 
napełnione spiętrzonymi kuframi i paczkami i zatrzymał się wreszcie na małej 
otwartej 
kabinie spustoszonej w niewytłumaczony sposób. Nagle spostrzegł, że na deskach 
pokładu 
roją się czarne ruchliwe plamki.
Te plamki pochłonęły całą jego uwagę. Poruszały się one w promieniu leżącego 
ciała na 
kształt — to porównanie nagle zjawiło się w myślach Holroyda — tłumu 
rozproszonego 
dokoła areny po skończonej walce byków.
Spostrzegł, że stoi przy nim Gerilleau.
— Kapitanie — rzekł. — Czy ma pan lornetkę? Czy może ją pan nastawić tak, żeby 
barkę 
widać było równie dobrze, jak tę tu podłogę?
Gerilleau nastawił szkła, zamruczał coś i podał mu lornetkę.
Nastąpiła chwila skupionego badania.
— To są mrówki — powiedział Anglik i oddał lornetkę kapitanowi Gerilleau.
Zdawało mu się, że widzi masę wielkich czarnych mrówek różniących się od 
zwykłych 
tylko wielkością. Największe z nich były jak gdyby przyodziane w coś szarego. 
Holroyd 
jednak przyglądał się mrówkom nazbyt krótko, aby zauważyć szczegóły. Głowa 
porucznika 
da Cunha pokazała się oto zza burty stateczku. Wywiązała się krótka rozmowa.
— Musi pan wejść na barkę! — zawołał Gerilleau.
Porucznik zaoponował mówiąc, że barka pełna jest mrówek.
— Ma pan przecież wysokie buty! — odrzekł kapitan.
Porucznik zmienił temat rozmowy. — A ci ludzie w jaki sposób zginęli? — zapytał.
Kapitan Gerilleau zaczął mu coś dowodzić, czego Holroyd nie mógł już zrozumieć, 
i dwaj 
oficerowie z rosnącą gwałtownością rozpoczęli dysputę. Holroyd podniósł znów do 
oczu 
lornetkę i upewnił się w swych spostrzeżeniach dotyczących w pierwszym rzędzie 
mrówek, a 
w drugim — zmarłego człowieka w barce.
Opisał mi później owe mrówki bardzo szczegółowo.
Powiadał, że były większe od wszystkich znanych mu dotychczas — czarne, o 
szybkich i 
zdecydowanych ruchach, różnych zupełnie od mechanicznego miotania się zwykłych 
mrówek. Na każde dwadzieścia, mniej więcej, przypadała jedna znacznie większa ze 
szczególnie wydatną głową. Były podobne do tych, które dowodzą mrówkami tnącymi 
liście, 
i podobnie jak tamte dowodziły jakby i kierowały całym tłumem. W szczególny 
sposób 
odrzucały w tył odwłoki, jakby chcąc łatwiej posługiwać się przednimi łapkami. 
Holroyd miał 
dziwne wrażenie — z tej odległości jednak trudno było sprawdzić — że większość 
mrówek 
przyodziana w szczególny sposób miała jakieś przedmiociki przyczepione do ciała 
za pomocą 
błyszczących nici czy drutu.
Opuścił gwałtownie szkła spostrzegłszy, że spór o dyscyplinę pomiędzy kapitanem 
i jego 
podwładnym zaostrza się niezwykle.
— To pański obowiązek! — wykrzykiwał kapitan. — Proszę wejść na ten statek! Taki 
jest 
mój rozkaz.
Było widoczne, że porucznik zamierza odmówić. Głowa jednego z marynarzy, Mulata, 
wyłoniła się w pobliżu.
— Sądzę, że tych ludzi zabiły mrówki — rzekł gwałtownie Holroyd po angielsku.
Kapitan wybuchnął gniewem. Nie odpowiedział nawet Holroydowi.
— Rozkazałem panu wejść natychmiast na pokład barki — wrzasnął Gerilleau po 
portugalsku do swego podwładnego. — Jeżeli pan tego natychmiast nie zrobi, będę 
uważał to 
za bunt. Za bunt i za tchórzostwo! Gdzie jest odwaga, której dowody powinniśmy 
składać 
nieustannie?! Zakuję pana w kajdany! Rozstrzelam jak psa!
Bluznął potokiem przekleństw, wymyślał, miotał się tu i tam. Potrząsał 
pięściami, szarpał 
się jak w ataku wścieklizny, a porucznik stał nieruchomo i patrzył blady i 
milczący. Cała 
załoga zebrała się na dziobie okrętu. Na twarzach wszystkich malowało się 
zdumienie.
Nagle, gdy kapitan zamilkł na chwilę, porucznik, jakby zdobywszy się na 
bohaterskie 
postanowienie, zasalutował, wyciągnął się i stanął na pokładzie „Santa Rosy”.
— Ach! — zawołał Gerilleau i usta jego zamknęły się nagle jak potrzask.
Holroyd ujrzał mrówki uciekające przed butami da Cunha. Portugalczyk podszedł 
wolno 
do leżącego człowieka, zawahał się, pochwycił go za kurtkę i odwrócił. Czarny 
potok 
mrówek wypełznął z ubrania; da Cunha odskoczył gwałtownie w tył. Zaczął tupać i 
deptać 
owady.
Holroyd pochwycił lornetkę. Dostrzegł mrówki rozproszone dookoła stóp intruza, 
zachowujące się w sposób zupełnie inny, niż to widział zazwyczaj. Ich ruchy nie 
miały nic ze 
ślepego miotania się zwykłych mrówek. Patrzyły na porucznika, jak zorganizowana 
grupa 
ludzi mogłaby patrzeć na atakującego ich potwora.
— Dlaczego umarł?! — krzyknął kapitan. Portugalczyk wyjaśnił, iż ciało jest 
nazbyt 
przeżarte, aby można było cokolwiek stwierdzić.
— A co się dzieje na dziobie? — zapytał Gerilleau.
Porucznik postąpił parę kroków i począł odpowiadać po portugalsku. Nagle 
zatrzymał się i 
strząsnął coś gwałtownie z nogi. Wykonał kilka szczególnych ruchów, jakby 
usiłował zdeptać 
coś niewidzialnego, i podbiegł prędko do burty. Opanował się, zawrócił i wszedł 
z 
determinacją na dno statku, po czym wdrapał się na przedni pokład, gdzie były 
przymocowane wiosła, zatrzymał się na chwilę przed drugim trupem, jęknął głośno 
i poszedł 
w stronę kabiny dziwacznym, sztywnym krokiem. Zaczął rozmowę z kapitanem, zimną, 
pełną 
przesadnego szacunku — kontrastującą żywo z niedawną wściekłością i obelgami 
Gerilleau. 
Holroyd zrozumiał rozmowę tylko częściowo.
Przyłożył znów lornetkę do oczu i ze zdziwieniem stwierdził, że mrówki znikły z 
widocznych części pokładu. Spojrzał w kierunku cienia na dnie okrętu i wydało mu 
się, że 
jest on pełen bacznych oczu.
Zadecydowano, że „Santa Rosa”, choć pusta, nazbyt pełna jest mrówek, aby mogli 
na niej 
zamieszkać marynarze z kanonierki. Należało więc barkę zatopić. Porucznik stanął 
na 
przodzie, aby pochwycić i umocować linę. a marynarze w szalupie mieli mu 
pomagać. 
Holroyd z lornetką w ręku przyglądał się temu.
Coraz większe wrażenie wywierała na nim szybka, wzmożona, choć niedostrzegalna 
działalność owadów. Widział wyraźnie, że większość olbrzymich mrówek — długości 
dwóch 
a nawet trzech cali — ciągnęła dziwaczne przedmioty o nieznanym kształcie i 
niepojętym 
użytku. Posuwały się one drobnymi skokami trzymając się w cieniu. Na miejscach 
odsłoniętych nie ustawiały się w kolumny, tylko stały przerywanymi liniami, 
które w 
dziwaczny sposób przypominały formowanie się kawalerii podczas otwartego ognia. 
Cześć 
owadów kryła się pod odzieżą trupa, ale roje całe zebrały się przy burcie, przez 
którą miał 
przejść za chwilę da Cunha.
Holroyd nie widział, kiedy napadły one na porucznika, ale miał pewność, że był 
to atak 
zorganizowany… Nagle bowiem porucznik począł krzyczeć, kląć, tupać nogami.
— Ugryzły mnie! — wrzasnął zwracając twarz o wyrazie nienawiści i oskarżenia w 
stronę 
Gerilleau.
Przeskoczył przez burtę, wyskoczył z łodzi i rzucił się zaraz do rzeki. Holroyd 
usłyszał 
plusk wody.
Trzej marynarze wciągnęli oficera do szalupy i odwieźli na statek. Tejże nocy 
umarł.
ROZDZIAŁ III
Holroyd i kapitan wyszli z kabiny, gdzie spoczywało spuchnięte, poskręcane ciało 
porucznika, i stanęli pod latarnią patrząc na ponurą barkę.
Noc była ciemna i nieprzenikniona; rozjaśniały ją tylko widmowe światła 
błyskawic.
„Santa Rosa” — niewyraźny, czarny trójkąt — płynęła bruzdą wodną śladem 
kanonierki, a 
opuszczone jej żagle trzepotały w powietrzu, zaś czarny, skrzący iskrami dym z 
kominów 
parowca osnuwał jej chwiejące się maszty.
Myśli Gerilleau powracały co chwila do słów, które wykrzykiwał porucznik w 
straszliwej 
gorączce.
— Powiedział, że go zamordowałem — protestował. — To absurd. Ktoś przecież 
musiał 
wejść na barkę. Czy mieliśmy uciekać przed tymi przeklętymi mrówkami, jak tylko 
się 
pokazały?
Holroyd nic nie odpowiedział. Przypomniał sobie zorganizowany atak tych drobnych 
czarnych stworzeń wyłaniających się z zalanych słońcem szpar w deskach pokładu.
— Jego obowiązkiem było tam pójść — dowodził Gerilleau. — Umarł pełniąc swoja 
powinność. Jakiż miał powód do skarg? Zamordowany! Ależ ten biedak był zupełnie, 
jakże 
to?… pomylony. Nie był już przy zdrowych zmysłach. To trucizna tak nań 
podziałała… Hm!
Nastąpiło długie milczenie.
— Trzeba zatopić to czółno… spalić!
— A co potem?
Pytanie to rozgniewało Gerilleau. Wzruszył ramionami i wyrzucił przed siebie 
ręce. — 
Cóż można na to poradzić? — głos jego zadźwięczał gniewnym dyszkantem. — W 
każdym 
razie — dodał mściwie — mrówki z tej barki zginą! Spalę je żywcem!
Holroyd nie miał chęci do rozmowy. Dalekie pohukiwania wyjców wypełniały noc 
złowieszczymi odgłosami, a kiedy kanonierka przybliżyła się do czarnych, 
tajemniczych 
ławic — rozległo się przygnębiające rechotanie żab.
— Cóż można na to poradzić? — powtórzył kapitan po dłuższej przerwie i nagle w 
przypływie energii postanowił natychmiast spalić „Santa Rosę” bez dalszego 
gadania. Cała 
załoga była zachwycona tą decyzją. Wszyscy prześcigali się w gorliwości: 
przecięto linę, 
spuszczono szalupę i poczęto rzucać do barki pęki kłaków nasyconych naftą. 
Niebawem 
rozległy się trzaski i ogień buchnął wesołym płomieniem pośród bezmiaru 
tropikalnej nocy. 
Holroyd patrzył na żółte języki ognia walczące z ciemnością i na blade 
błyskawice 
oświetlające szczyty leśnych drzew.
Mulat poruszony aż do głębi rozwinął swe lingwistyczne umiejętności.
— ”Santa” robić trak, trak! huhaha! — krzyknął i zarżał donośnym śmiechem.
Holroyd tymczasem myślał o stworzeniach na krytej barce, o stworzeniach 
posiadających 
oczy i mózgi.
Cała ta sprawa wydawała mu się nieprawdopodobna, pomylona i błędna, ale — co 
robić? 
Zagadnienie to stało się bardziej jeszcze palące następnego dnia, kiedy 
kanonierka zawinęła 
wreszcie do Badamy.
Okolica — z krytymi zeschłym listowiem domami i oborami, z młynem do mielenia 
trzciny cukrowej spowitym pnącą się roślinnością, z małą zatoczką otoczoną 
krzewami i 
trzciną — drzemała sobie spokojnie w porannym upale. Nie widać było ani śladu 
człowieka, 
zaś mrówki — za małe były, aby można było wypatrzeć je z tej odległości.
— Cała ludność zwiała — oświadczył Gerilleau — ale weźmy się do roboty. Puść pan 
syrenę, niech gwiżdże! — I Holroyd puścił w ruch syrenę.
Tymczasem kapitana ogarnęły najgorszego rodzaju wątpliwości.
— Możemy robić tylko jedno — powiedział wreszcie.
— Cóż takiego? — zapytał Holroyd.
— Nawoływać i gwizdać dalej. Tak też i uczynili.
Gerilleau chodził po pokładzie i gestykulował. Widać było, że myśli tłoczą mu 
się w 
głowie. Z warg jego wyrywały się nie powiązane słowa. Zdawał się wygłaszać mowę 
przed 
jakimś urojonym trybunałem hiszpańskim czy portugalskim. Wprawniejsze obecnie 
ucho 
Holroyda pochwyciło jakieś uwagi na temat amunicji. Nagle kapitan zaczął 
wypowiadać 
swoje wątpliwości po angielsku.
— Mój drogi Holroydzie… — powiedział i urwał. — Co można w ogóle na to 
poradzić?…
Wsiedli do szalupy, zabrali lornetki i pojechali zbadać rzecz na miejscu. 
Ujrzeli wielkie 
mrówki, które najspokojniej przyglądały im się z prymitywnej przystani w zatoce. 
Gerilleau 
strzelił do nich kilkakrotnie z pistoletu — bezskutecznie. Holroydowi zdawało 
się, że 
odróżnia szczególnego kształtu rowy biegmące od domu do domu; niewątpliwe dzieło 
owadów władających obecnie ludzkimi siedzibami. Podróżni minęli zatokę i ujrzeli 
z daleka 
szkielet ludzki z przepaską na biodrach, szkielet gładki, czysty, błyszczący. 
Zatrzymali się 
chwilę patrząc uważnie.
— Odpowiadam przecież za życie wszystkich tych ludzi — powiedział nagle 
Gerilleau.
Holroyd odwrócił się i popatrzył na kapitana. Dopiero po chwili zrozumiał, że 
ten miał na 
myśli załogę kanonierki.
— Posłać oddział na ląd? To niemożliwe… niemożliwe… Zatrują się, zaczną puchnąć, 
wymyślać mi… i umierać. To absolutnie niemożliwe! Jeżeli mamy lądować, muszę 
wylądować sam, sam, w grubych butach i nie dbając o życie. Może mi się uda. 
Albo… nie 
lądować. Nie wiem. Nie wiem…
Holroyd pomyślał, że kapitan jednak chyba wie…— Ale nie rzekł słowa.
— Całą tę aferę — powiedział nagle Gerilleau — przedsięwzięto tylko po to, żeby 
mnie 
ośmieszyć.
Opłynęli brzeg przyglądając się białemu szkieletowi ze wszystkich stron, po czym 
wrócili 
na statek.
Niezdecydowanie Gerilleau wzrastało z minuty na minutę. Puszczono parę i po 
południu 
kanonierka popłynęła w górę rzeki, jak gdyby chciała kogoś o coś zapytać. O 
zachodzie 
powróciła i zarzuciła kotwicę w tym samym miejscu. Nadeszła wściekła burza, a po 
niej noc 
rozkosznie chłodna i cicha. Wszyscy spali na pokładzie. Wszyscy prócz Gerilleau, 
który 
przewracał się i mamrotał.
O świcie obudził Holroyda.
— Boże! Co się stało?
— Zdecydowałem się — powiedział kapitan.
— Co?… lądować? — zapytał Holroyd zrywając się radośnie.
— Nie — odrzekł kapitan z nagłą rezerwą. — Zdecydowałem się… — powtórzył, a 
Holroyd nie mógł powstrzymać gestu zniecierpliwienia.
— Że… tak! — powiedział nareszcie kapitan. — Będę strzelał z wielkiej armaty!
Tak też uczynił. Bóg raczy wiedzieć, co myślały sobie o tym mrówki, ale uczynił, 
jak 
mówił. Dwa razy zakomenderował: „Ognia!”, z wielką powagą i namaszczeniem. 
Załoga 
zatkała sobie uszy watą. Wszystko wyglądało bardzo uroczyście, tylko od 
pierwszego 
wystrzału zawalił się stary młyn, a od drugiego — opuszczony skład za przystanią 
rozpadł się 
w kawałki. Wtedy Gerilleau przyszedł do nieuniknionego wniosku:
— To na nic! — powiedział Holroydowi. — Zupełnie na nic. Nie ma co tu robić. Nic 
się tu 
nie poradzi! Trzeba wracać po instrukcje. Zrobi się z tego wszystkiego diabelny 
gwałt z 
powodu amunicji, ale to diabelny! Nie ma pan nawet pojęcia! — Stał przez chwilę 
patrząc 
przed siebie w rozterce. — Ale cóż innego można było zrobić? — zawołał.
Po południu kanonierka popłynęła z prądem, a wieczorem oddział marynarzy 
pochował 
ciało porucznika przy brzegu, w miejscu dokąd jeszcze nie dotarły mrówki.
Całą tę historię usłyszałem częściowo od Holroyda przed trzema tygodniami. Nowy 
gatunek mrówek całkowicie zaprzątał mu głowę. Powrócił on do Anglii z ideą, że 
należy 
„przestrzec ludzi, nim będzie za późno”. Twierdził, że mrówki poczynają zagrażać 
Gujanie, 
która znajduje się nie więcej niż o tysiąc mil od terenu ich obecnej 
działalności, i że 
Ministerium Kolonii powinno zająć się tą sprawą. Powtarzał namiętnie:
— To są mrówki obdarzone inteligencją! Zrozumcie, co to znaczy!
Istotnie plaga przybierała na sile i rząd brazylijski postąpił rozsądnie 
wyznaczając nagrodę 
w kwocie pięciuset franków za niezawodną metodę zwalczania tej klęski. Pewne 
jest bowiem, 
że mrówki pojawiły się po raz pierwszy na wzgórzach w pobliżu Badamy i w ciągu 
trzech lat 
dokonały niesłychanych podbojów. Całe południowe pobrzeże rzeki Batemo ciągnące 
się na 
przestrzeni sześćdziesięciu mil znalazło się w ich wyłącznym władaniu. Usunęły 
wszystkich 
ludzi, zajęły plantacje i osady, napadły wreszcie i owładnęły jednym ze statków. 
Powiadają 
też, że w niepojęty sposób przekroczyły odnogę Capuarany i posunęły się sporo 
mil z biegiem 
Amazonki. Trochę to jednak wątpliwe, czy są rzeczywiście rozumniejsze i 
połączone w 
doskonalsze społeczeństwa niż znane nam dotychczas gatunki mrówek. Pewne jest 
tylko, że 
nie żyją rozproszone gromadami, lecz zorganizowały się i stworzyły jeden naród. 
Ich 
specyficzną i istotną wyższość stanowi sposób, w jaki posługują się jadem wobec 
wroga. 
Trucizna ich jest, zdaje się, pokrewna jadowi węży i bardzo prawdopodobne, że 
owe mrówki 
wyrabiają ją sztucznie i że większe osobniki podczas ataków na ludzi noszą jad 
przy sobie w 
formie kłujących kryształków.
Niezmiernie jednak trudno jest podać szczegółowe informacje o tych nowych 
pretendentach do władania kulą ziemską. Żaden z naocznych świadków ich 
działalności — 
poza Holroydem — nie uszedł z życiem. W rejonie górnej Amazonki krążą 
najdziwaczniejsze 
legendy o zdolnościach i sprawności owych mrówek. W miarę rozszerzania się plagi 
mrówek 
rosną one za sprawą opanowanej przez strach wyobraźni ludzkiej. Wierzę — jeżeli 
o mnie 
chodzi — że dziwne stworzonka umieją używać narzędzi, ognia i metali z wprawą 
zawodowych mechaników przerastającą nasze dotychczasowe o nich pojęcia — bo 
jednakże 
nie znamy możliwości tych Saübas, które, na przykład, w 1841 roku w pobliżu Rio 
de Janeiro 
przebiły tunel pod Parahiba, ciągnący się na przestrzeni większej od szerokości 
Tamizy pod 
Londynem. Działają one w myśl opracowanych i dokładnych metod, które są 
analogiczne do 
metod ludzkich. Dotychczas dążą nieustannie do zagarnięcia wielkich terenów 
zabijając ludzi 
lub zmuszając ich do ucieczki. Rozmnażają się z ogromną szybkością i Holroyd 
jest 
nieodparcie przekonany, że mrówki owe wytępią całkowicie ludzi na przestrzeni 
całej 
Ameryki Południowej.
Ale czemużby miały poprzestać na Ameryce Południowej?
Jak dotąd, rozszerzają tam swe podboje. Około 1911 roku mniej więcej, jeżeli 
będą się 
posuwały z dotychczasową szybkością, opanują linię kolejową Capuarany i zwrócą 
na siebie 
uwagę europejskich kapitalistów.
Około 1920 roku opanują połowę dorzecza Amazonki. Twierdzę, że w 1950, a 
najpóźniej 
w 1960 roku odkryją Europę,
KRYSZTAŁOWE JAJKO
Mniej więcej przed rokiem przy ulicy Seven Dials znajdował się mały, obskurny 
sklepik, 
nad którym widniał zniszczony przez słońce i deszcze napis: „C. Cave — 
Naturalista i 
antykwariusz”. Zawartość witryny sklepowej była niezwykle urozmaicona. Leżały 
tam kły 
słoniowe i zdekompletowane szachy, paciorki i przeróżna broń, pudełko ze 
szklanymi 
oczami, dwie tygrysie czaszki i jedna ludzka, kilka wypchanych i nadjedzonych 
przez mole 
małp (jedna z nich trzymała lampę), staroświecka szafka, jajko strusie 
popstrzone przez 
muchy, kilka wędek i niesłychanie brudne puste akwarium. A w czasie kiedy się ta 
opowieść 
zaczyna, leżał tam także kawał cudnie wypolerowanego kryształu w kształcie 
jajka.
Przed witryną stanęło właśnie dwóch mężczyzn — : długi, chudy ksiądz i 
młodzieniec z 
czarną brodą o ponurym wyglądzie i w zniszczonym ubraniu. Mówił coś gestykulując 
gwałtownie i zdawał się namawiać gorąco towarzyszącego mu księdza do kupna 
kryształu.
Kiedy tak stali, w sklepie pojawił się pan Cave żując chleb z masłem. 
Zobaczywszy dwóch 
mężczyzn i przedmiot ich uwagi, zmieszał się. Spojrzał podejrzliwie przez ramię 
i cicho 
zamknął za sobą drzwi. Był to mały człowieczek o bladej twarzy i dziwnych 
wodnistoniebieskich oczach. Miał brudnoszare włosy, nosił obszarpany, granatowy 
tużurek, 
staroświecki cylinder i przydeptane pluszowe pantofle. Przyglądał się bacznie 
rozmawiającym mężczyznom. Ksiądz sięgnął do kieszeni, zbadał zawartość swego 
portfela i 
ukazał zęby w miłym uśmiechu. Pan Cave wydawał się bardzo przygnębiony, gdy 
weszli do 
sklepu.
Ksiądz bez większych ceremonii zapytał o cenę kryształowego jajka. Pan Cave 
zerknął 
nerwowo w stronę drzwi prowadzących do jego prywatnej bawialni i powiedział: — 
Pięć 
funtów.
Ksiądz zaprotestował przeciwko tej wygórowanej cenie, zwracając się zarówno do 
pana 
Cave, jak i do swego towarzysza. Cena istotnie była o wiele wyższa od tej, którą 
niegdyś 
ustalił pan Cave. Zaczęli się więc targować. Cave podszedł do drzwi sklepowych i 
otworzył je 
na oścież.
— Moja cena jest pięć funtów — powtórzył stanowczo, jakby chcąc uniknąć nużącej 
i 
jałowej dyskusji.
Kiedy to mówił, w oszklonej części drzwi prowadzących do bawialni ukazała się 
górna 
część twarzy kobiecej zwróconej z ciekawością w stronę klientów.
— Moja cena jest pięć funtów — powtórzył pan Cave z drżeniem w głosie.
Smagły młodzieniec przyglądał się surowo panu Cave nie biorąc udziału w 
dyskusji. Nagle 
powiedział:
— Daj mu pięć funtów.
Ksiądz spojrzał na towarzysza chcąc się przekonać, czy mówi poważnie, a kiedy 
zwrócił 
wzrok znów na pana Cave, ujrzał, że twarz kupca zbladła jak płótno.
— To jest kawał grosza — rzekł ksiądz i sięgnąwszy do kieszeni zaczął liczyć swe 
kapitały.
A że miał trochę więcej niż półtora funta, zwrócił się do swego towarzysza, z 
którym 
najwidoczniej łączyła go wielka zażyłość. To pozwoliło panu Cave zebrać myśli i 
w chwilę 
potem wyjaśnić gorączkowo, że ów kryształ właściwie nie jest do sprzedania. Dwaj 
klienci 
wyrazili, oczywiście, zdumienie, że nie pomyślał o tym, nim się zaczęli 
targować. Pan Cave 
zmieszał się i zaczął wykręcać mówiąc, iż nie może w ciągu tego popołudnia 
sprzedać 
kryształu, gdyż ma się poń zgłosić pewien klient, który oglądał kryształ 
poprzednio. Dwaj 
klienci, uważając te słowa za wybieg dla podbicia ceny. udali, że chcą wyjść ze 
sklepu. W 
tejże chwili jednak otworzyły się drzwi prowadzące do bawialni i ukazała się 
zebranym 
właścicielka ciemnych włosów i małych oczu.
Była to z gruba ciosana, korpulentna kobieta, młodsza i o wiele szersza od pana 
Cave. 
Stąpała ciężko, a twarz jej płonęła.
— Ten kryształ jest do sprzedania — powiedziała — a pięć funtów jest ceną 
dostateczną. 
Nie rozumiem, co się z tobą dzieje, Cave, że nie chcesz się porozumieć z panami.
Cave, bardzo zmieszany jej nagłym pojawieniem się, rzucił żonie gniewne 
spojrzenie 
sponad okularów i niezbyt pewnym tonem zaproponował, aby pozwoliła mu załatwiać 
interesy zgodnie z jego wolą. Zaczęła się kłótnia. Dwaj klienci przyglądali się 
tej scenie z 
ciekawością i pewnym rozbawieniem, podżegając w stosownych chwilach panią Cave. 
Pan 
Cave uparcie obstawał przy swojej mglistej i nieprawdopodobnej historii o 
poprzednim 
kliencie, a jego podniecenie stawało się niemal bolesne. Opierał się jednak z 
nie słabnącą 
energią. Dopiero ów młody Azjata położył kres tej szczególnej sprzeczce. 
Zaproponował, że 
zgłosi się wraz z przyjacielem za dwa dni, ażeby pozostawić jak najwięcej szans 
wspomnianemu poprzednikowi.
— I uprzedzamy — dodał duchowny — że pięć funtów! Ani grosza więcej!
Pani Cave poczęła usprawiedliwiać męża tłumacząc, że jest „trochę pomylony”. 
Kiedy 
dwaj klienci odeszli, małżeństwo rozpoczęło zażartą wymianę zdań na temat całego 
zajścia.
Pani Cave wsiadła na męża. Biedaczysko drżąc cały ze wzruszenia, plącząc się w 
swoich 
historiach twierdził, z jednej strony, że ma innego klienta na oku, z drugiej 
zaś — że kryształ 
wart jest uczciwie dziesięć gwinei.
— Więc dlaczego zażądałeś tylko pięciu funtów? — zapytała żona.
— Pozwól mi nareszcie załatwiać sprawy po swojemu — odrzekł z gniewem mąż.
Pan Cave mieszkał z żoną, pasierbem i pasierbicą. Tegoż wieczora przy kolacji 
poruszono 
znów sprawę sprzedaży kryształowego jajka. Nikt z rodziny nie żywił przesadnych 
nadziei co 
do zdolności handlowych pana Cave, ale to, co się dziś zdarzyło, poczytano mu za 
niewybaczalne szaleństwo.
— Sądzę, że on w ogóle nie ma zamiaru sprzedać tego kryształu — powiedział 
pasierb, 
osiemnastoletni długonogi drągal.
— Ale pięć funtów! — odrzekła pasierbica, zasobna w rozsądek osoba lat 
dwudziestu 
sześciu.
Pan Cave bronił się słabo. Bąkał zaledwie mętne zapewnienia, że sam zna się 
dobrze na 
interesach. Kazano mu zresztą wkrótce oderwać się od nie dojedzonej kolacji i 
zamknąć sklep 
na noc. Poszedł więc z płonącymi uszami, a łzy rozdrażnienia zamgliły mu 
okulary. „I po cóż 
było kłaść kryształ w oknie? Wariat jestem!”
Myśl ta prześladowała go nieustannie. Zdawało mu się, że nie potrafi znaleźć 
sposobu, aby 
uniknąć sprzedaży.
Po kolacji pasierb i pasierbica wyszli docinając sobie wzajemnie, a żona udała 
się do 
sypialni, aby rozważać nad wartością handlową kryształu posilając się przy tym 
odrobiną 
ponczu. Pan Cave został w sklepie i zajął się ostentacyjnie układaniem 
malowniczych skał w 
akwarium dla złotych rybek. W rzeczywistości chodziło mu o coś innego, co 
zostanie 
niebawem wyjaśnione w dalszej części opowiadania.
Nazajutrz pani Cave spostrzegła, że jajko „wyjęte z witryny i że leży ono 
obecnie za 
kilkoma mało ważnymi książkami o rybołówstwie. Położyła więc je na powrót w 
widocznym 
miejscu. Nie udało się jej jednak przeprowadzić obszerniejszej dyskusji na ten 
temat, gdyż 
silny ból głowy zniechęcił ją do dalszych rozważań. I Cave był również bardzo 
niezadowolony. Dzień upłynął nieprzyjemnie, pan Cave zaś był bardziej niż 
zazwyczaj 
roztargniony, a przy tym niezmiernie rozdrażniony. Po południu, kiedy jego żona 
ucięła sobie 
zwykłą drzemkę, znowu zabrał jajko z witryny.
Nazajutrz musiał dostarczyć do jednego z prosektoriów szpitalnych psa morskiego, 
który 
potrzebny był do sekcji. Gdy wyszedł z domu, myśli pani Cave pobiegły znowu ku 
kryształowej kuli oraz sposobom odstąpienia jej w zamian za upatrzone pięć 
funtów. 
Przewidywała już kilka zachwycających sprawunków, między innymi zieloną jedwabną 
suknię, i przemyśliwała o wycieczce do Richmond, kiedy dzwonek przy drzwiach 
wejściowych wywołał ją do sklepu. Klientem był asystent z uniwersytetu, który 
przyszedł z 
wymówkami za niedostarczenie w określonym terminie pewnych żab do laboratorium. 
Pani 
Cave ze swej strony nie popierała tego rodzaju mężowskich interesów. 
Młodzieniec, który 
mówił z początku podniesionym głosem, stał się w końcu grzeczniejszy i wycofał 
się po 
krótkiej wymianie słów.
Pani Cave skierowała oczywiście wzrok w stronę okna, widok kryształu bowiem 
umacniał 
ją w nadziejach na pięć funtów i na spełnienie marzeń. Jakież było jej 
zdumienie, gdy się 
okazało, że kryształ znikł.
Podeszła do szafy, za którą znalazła kryształ poprzedniego dnia. Nie było go 
tam; zaczęła 
więc natychmiast skwapliwie szukać go po całym sklepie.
Kiedy pan Cave po załatwieniu sprawy powrócił z psem morskim mniej więcej przed 
drugą po południu, znalazł sklep przewrócony do góry nogami. Żona, zrozpaczona, 
klęczała 
za ladą sklepową i grzebała w utensyliach służących do wypychania zwierząt. 
Twarz jej, 
rozpalona i gniewna, wyłoniła się zza kontuaru, kiedy odgłos dzwonka oznajmił 
przybycie 
męża. Natychmiast poczęła go oskarżać, że ukrył.
— Co ukryłem? — zapytał pan Cave.
— Kryształ!
Wtedy pan Cave, jakoby ogromnie zdziwiony, rzucił się do okna.
— Nie ma go tam?! — zawołał. — Wielki Boże! Gdzież się mógł podziać?!
Właśnie wszedł do sklepu pasierb pana Cave i począł kląć bez litości. Był on 
praktykantem 
w pobliskim drugorzędnym składzie mebli, ale stołował się w domu. Rozzłościł się 
oczywiście, że obiad jeszcze nie gotów.
Ale kiedy usłyszał, że zginął kryształ, zapomniał o posiłku i przeniósł gniew z 
matki na 
ojczyma. Z miejsca oczywiście pomyślał, że to ojczym cichaczem „zwędził” jajko. 
Ale pan 
Cave energicznie zaprzeczył, jakoby cokolwiek wiedział na ten temat. Zarzekał 
się i 
przysięgał, a w końcu sam zaczął oskarżać żonę, a potem pasierba, że 
przywłaszczyli sobie 
kryształ chcąc go sprzedać na własną rękę. Rozpoczęła się szczególnie cierpka i 
burzliwa 
kłótnia. W rezultacie pani Cave dostała ataku histerii, a pasierb spóźnił się o 
pół godziny do 
swego składu mebli. Pan Cave znalazł w sklepie ucieczkę przed nadmiernymi 
wzruszeniami 
swojej żony.
Wieczorem pod przewodnictwem pasierbicy rozważyło się rzecz całą z mniejszą 
złością, a 
bardziej krytycznie. Kolacja minęła w napięciu i zakończyła się przykrą sceną. 
Pan Cave 
stracił wreszcie cierpliwość i wyszedł trzaskając gwałtownie drzwiami. Pozostali 
swobodnie 
wymienili wówczas zdania o głowie rodziny, korzystając z jej nieobecności, a 
potem 
przetrząsnęli dom od piwnic do strychu w nadziei, że wyjaśnią sprawę kryształu.
Nazajutrz zgłosili się owi dwaj klienci. Powitała ich pani Cave cała we łzach. 
Miało to 
świadczyć o tym, że nikt nie jest w stanie pojąć, co ona musiała wycierpieć w 
rozmaitych 
okresach małżeńskiego pożycia z panem Cave. Opowiedziała przy tym dokładnie o 
zniknięciu kryształowego jajka. Duchowny i Azjata uśmiechnęli się milcząco do 
siebie, 
uznali, że wszystko to jest bardzo niezwykłe, i skierowali się do wyjścia. 
Wówczas pani Cave 
okazała gotowość opowiedzenia im w całości historii swego życia. Nie tracąc 
jeszcze nadziei 
zapytała duchownego o adres, by móc natychmiast zawiadomić klientów, jeżeliby 
udało się 
jej wydobyć coś z męża. Podano jej dokładny adres, ale najwidoczniej gdzieś się 
potem 
zagubił, a pani Cave za nic nie mogła go sobie przypomnieć.
Wieczorem tego dnia rodzina Cave’ów miała już dość tej całej sprawy, więc pan 
Cave, 
który był poza domem całe popołudnie, jadł kolację w ponurym odosobnieniu 
kontrastującym 
żywo z namiętnymi kłótniami wczorajszego dnia. Jeszcze przez pewien czas potem 
stosunki 
rodzinne były napięte, lecz ani kryształ, ani klienci więcej się nie pojawili.
Teraz jednak musimy powiedzieć całą prawdę: pan Cave kłamał. Wiedział doskonale, 
gdzie się kryształ znajduje. Był on mianowicie w mieszkaniu Jakuba Wace, 
asystenta szpitala 
Św. Katarzyny, przy ulicy Westbourne. Leżał tam w kredensie, owinięty w czarny 
welwet, 
koło flaszki amerykańskiej whisky. Właśnie od pana Wace pochodzą szczegóły, na 
których 
osnute jest niniejsze opowiadanie.
Cave schował jajko do pudła, w którym spoczywał pies morski, zaniósł je do 
szpitala i 
poprosił młodego uczonego o przechowanie kryształu. Pan Wace był z początku 
nastrojony 
nieco podejrzliwie. Znajomość jego z panem Cave była zresztą znajomością 
szczególnej 
natury. Uczony żywił niezwykłe zamiłowanie do dziwaków, toteż kilkakrotnie 
zapraszał do 
siebie starego naturalistę na fajkę i kieliszek. Przysłuchiwał się jego zabawnym 
poglądom na 
życie w ogóle, a na własną żonę w szczególności. Pan Wace widywał czasem panią 
Cave, gdy 
nie zastawał jej męża w domu. Wiedział, że biedny Cave podlega nieustannej 
kontroli, i 
rozważywszy rzecz gruntownie postanowił udzielić schronienia kryształowi. Cave 
obiecał 
wytłumaczyć potem asystentowi powody, dla których tak ogromnie przywiązany jest 
do tego 
przedmiotu. Dał wyraźnie do zrozumienia, że dzięki temu miewa wizje. I tegoż 
samego 
wieczora opowiedział uczonemu o wszystkim.
Była to skomplikowana historia. Antykwariusz nabył kryształ wraz z mnóstwem 
drobiazgów na licytacji u innego handlarza starożytności i nie zdając sobie 
sprawy z wartości 
przedmiotu oznaczył nań cenę dziesięciu szylingów. Przez kilka miesięcy nie 
udało mu się go 
sprzedać nikomu, więc już chciał obniżyć cenę, gdy nagle uczynił szczególne 
odkrycie…
W tym czasie czuł się bardzo chory. Zdawał sobie sprawę na podstawie 
długoletnich 
obserwacji, że coraz bardziej podupada na zdrowiu. Żona i pasierbowie 
maltretowali go i 
lekceważyli, co wprawiało biedaka w prawdziwą rozpacz. Pani Cave była próżną, 
narwaną, 
nieczułą kobietą objawiającą coraz większą skłonność do napojów wyskokowych; 
pasierbica 
— istotą pospolitą i pełną fum; pasierb darzył ojczyma gwałtowną nienawiścią i 
nie omijał 
sposobności, aby mu ją okazać. Cały ciężar prowadzenia sklepu spoczywał tylko na 
nim (pan 
Wace przypuszczał, że biedny Cave w pewnych przejściowych okresach nie stroni od 
kieliszka). Był to człowiek wychowany w dobrobycie, wykształcony. Przez całe 
tygodnie 
cierpiał z powodu melancholii i bezsenności. Nie chcąc przeszkadzać rodzinie 
wymykał się w 
takich chwilach z małżeńskiego łoża i zwykł chodzić po mieszkaniu. i pewnej nocy 
w końcu 
sierpnia, o trzeciej nad ranem., szczęśliwy przypadek pognał go do sklepu.
W ciasnym i brudnym pomieszczeniu panowały nieprzeniknione ciemności z wyjątkiem 
jednego tylko miejsca, gdzie żarzyło się jakieś dziwne światło. Podszedłszy 
bliżej pan Cave 
dostrzegł, że jest to kryształowe jajko leżące w rogu lady sklepowej blisko 
okna. Wąski 
promień światła sączył się przez szparę w okiennicy, padał na kulę i wypełniał 
jakby cale jej 
wnętrze.
Panu Cave przyszło na myśl, że zjawisko to pozostaje w sprzeczności z prawami 
optyki, 
których niegdyś, za młodych lat, uczył się w szkole. Wiedział, że promień może 
się załamać 
w krysztale i skoncentrować w jego ognisku, ale ta rozlewność światła kłóciła 
się jaskrawo z 
jego wiedzą o fizyce. Podszedł więc blisko, zajrzał do wnętrza jajka w chwilowym 
przypływie naukowej pasji, która ongiś pokierowała nim w wyborze zawodu. Zdumiał 
się 
zobaczywszy, że światło nie było stałe, lecz drgało i wirowało wewnątrz jajka, 
jakby to była 
pusta kula napełniona jakąś fosforyzującą parą. Zaskoczony tym zjawiskiem usunął 
jajko ze 
sfery świetlnej i zaniósł do najciemniejszego kąta sklepu. Błyszczało tam 
jeszcze przez jakieś 
cztery, pięć minut, potem ciemniało z wolna i zgasło. Kiedy umieścił je w 
wąskiej smudze 
promienia, poczęło natychmiast świecić na powrót.
W tym wypadku pan Wace miał możność przekonać się o prawdziwości słów pana Cave. 
Sam kładł wielokrotnie kryształ w promieniu światła (o średnicy nie 
przekraczającej jednego 
milimetra) i w zupełnej ciemności, na podłożu z czarnego welwetu, kryształ 
niewątpliwie 
słabo fosforyzował. Blask jego posiadał szczególne własności i był niejednakowo 
widoczny 
dla wszystkich oczu. Pan Harbinger, na przykład, którego nazwisko jest znane 
czytelnikom 
pism naukowych w związku z Instytutem Pasteura, nie był w stanie ujrzeć zgoła 
żadnego 
światła. Możliwości pana Wace w tym kierunku były mniejsze niż antykwariusza. 
Zresztą 
zdolność widzenia pana Cave nie była zawsze jednakowa, bowiem im bardziej 
cierpiał z 
powodu zmęczenia i bezsenności, tym żywsza i wyraźniejsza była jego wizja.
Od początku światło kryształu wywierało na pana Cave szczególny urok. To, że nie 
opowiedział dotychczas nikomu o swoich niezwykłych obserwacjach, świadczyło 
wymowniej 
o jego osamotnieniu niż cały tom patetycznej pisaniny. Żył dotychczas w 
atmosferze tak 
drobiazgowych prześladowań, że gdyby ktokolwiek dowiedział się o tej jego 
radości, 
niechybnie by mu ją odjęto. Starzec zauważył, że kiedy nadchodził świt albo 
zwiększało się 
światło w pokoju, kryształ tracił od razu swoje właściwości. I nie mógł już pan 
Cave niczego 
w nim dojrzeć, chyba w nocy, w ciemnym kącie sklepu.
Przyszło mu kiedyś na myśl, aby użyć czarnego welwetu, na którym umieszczał 
kolekcję 
minerałów. Zarzuciwszy go na głowę i ręce mógł teraz nawet w dzień obserwować 
drgające 
światło wewnątrz kryształu. Przedsięwziął wszelkie środki ostrożności, aby go 
żona nie 
przyłapała, i oddawał się swoim obserwacjom tylko po południu, kiedy pani Cave 
spała na 
górze, a czynił to skrycie, we wnęce pod kontuarem. Pewnego dnia kręcąc jajko w 
ręku 
dojrzał coś nowego. Mignęło to jak błyskawica, pan Cave odniósł jednak wrażenie, 
jakby 
otwarł się przed nim widok na odległy, wielki i dziwny kraj. Obracając kryształ 
dalej, właśnie 
kiedy światło poczęło już przygasać, ujrzał nagle to samo po raz drugi.
Zupełnie zbędne byłoby podawanie wszystkich etapów odkrycia pana Cave. Wystarczy 
stwierdzenie, że kryształ nachylony pod kątem 137° do promienia świetlnego 
ukazywał jasny 
i trwały obraz oddalonego i osobliwego kraju. Nie miało to nic wspólnego z 
marzeniem 
sennym. Obraz wydawał się być jak najbardziej realny, a im lepsze było 
oświetlenie, tym 
stawał się rzeczywistszy i trwalszy. Był to wizerunek ruchomy, to znaczy — pewne 
przedmioty poruszały się w nim powoli i w określony sposób jak przedmioty 
normalne, a 
zależnie od zmiany kierunku światła i pola widzenia zmieniał się też i obraz. 
Przypominało to 
obraz oglądany przez owalną szybę, zmieniając zaś położenie szyby można było 
oglądać go z 
różnych stron.
Relacje pana Cave, jak mnie zapewniał asystent Wace, były bardzo szczegółowe i 
całkowicie pozbawione zabarwienia emocjonalnego, jakie charakteryzuje zazwyczaj 
halucynacje. Musimy jednak zaznaczyć, że wszelkie usiłowania pana Wace, aby 
dojrzeć coś 
podobnego w opalizującym wnętrzu kryształu — spełzały na niczym. Wrażenia obu 
patrzących różniły się wielce pod względem intensywności i można było też 
stwierdzić, że to, 
co było wyraźnym obrazem dla Cave’a, przedstawiało się panu Wace w formie 
mglistych 
plam.
Krajobraz, który widział pan Cave, był zawsze rozległą równiną. Zdawało mu się, 
że 
ogląda ją ze znacznej wysokości, jakby z wieży czy z masztu. Na wschodzie i na 
zachodzie, w 
znacznej odległości, ograniczały dolinę czerwone skały przypominające 
antykwariuszowi 
jakieś dawno widziane obrazy, ale jakie mianowicie — nie mógł pan Wace 
stwierdzić. Góry 
owe ciągnęły się z południa na północ — mógł nawet określić ich kierunek według 
gwiazd, 
które były tam widoczne w nocy — ledwo dostrzegalne i nikłe w nieograniczonej 
perspektywie i mgle oddalenia. Pan Cave widział zbocza gór od wschodniej strony, 
a że 
oglądał je w świetle dnia, dostrzegł nagle bujające w powietrzu postacie, czarne 
na tle słońca, 
blade zaś w cieniu. Cave wziął je za ptaki. Dostrzegł też rząd budynków ciągnący 
się hen, 
daleko. Patrzył na nie z góry i im bliżej były mętnej i mglistej krawędzi 
obrazu, tym bardziej 
mu się wydawały niewyraźne. Widać też było drzewa dziwnego kształtu i barwy: 
ciemną, 
mszystą zieleń i przecudną szarość wzdłuż szerokiego i połyskującego kanału. Coś 
wielkiego 
i cudnie barwnego przemknęło poprzez obraz. Z początku Cave miewał wizje 
trwające 
chwilę, moment jeden. Ręce mu drżały, głowa poruszała się z łapczywą chciwością. 
A obraz 
pojawiał się i znikał, mglisty, niewyraźny. Niezmiernie trudno było z początku 
odszukać pole 
widzenia, gdy się straciło właściwy kierunek.
Następny jasny obraz oglądał dopiero w tydzień po pierwszym. Przerwa nie 
przyniosła nic 
nowego prócz nużących przebłysków i pożytecznego doświadczenia. Tym razem ujrzał 
dolinę.
Obraz różnił się od poprzedniego, ale pan Cave żywił szczególne przeświadczenie, 
które w 
zupełności potwierdziły następne obserwacje, że ogląda dziwny ten świat z tego 
samego 
miejsca, patrząc tylko w innym kierunku. W dalszej perspektywie ujrzał fasadę 
wielkiego 
budynku, którego dach poprzednio oglądał. Rozpoznał wkrótce także i dach.
Fasada domu była ozdobiona tarasem wielkich rozmiarów i niezwykłej długości. Na 
środku tarasu wznosił się ogromny, ale smukły maszt, na którym błyszczały jakieś 
drobne 
przedmioty odbijające promienie chylącego się ku zachodowi słońca. Znaczenie 
tych 
przedmiotów wyjaśniło się dopiero później, gdy Cave opisał całą tę scenę panu 
Wace. Taras 
otaczała gęstwa przebogatej i wspaniałej roślinności, a dalej zieleniała 
rozległa łąka, na której 
spoczywały jakieś niezdarne stworzenia, podobne do chrząszczy, tylko o wiele 
większe. 
Jeszcze dalej biegł ozdobny gościniec wykładany różowym kamieniem, a z drugiej 
strony, 
zarośnięta czerwonymi szuwarami, równolegle do dalekich gór błyszczała gładka 
tafla wody. 
W powietrzu bujały stada ptaków zataczając wspaniałe łuki, a wzdłuż rzeki 
wznosił się rząd 
okazałych budynków o połyskliwych płaskorzeźbach i ozdobach z metalu. Otaczał je 
las 
drzew podobnych do mchów i porostów. Nagle coś zatrzepotało kilkakrotnie w polu 
widzenia 
niczym drogocenny wachlarz albo rozkołysane skrzydło i twarz albo raczej górna 
część 
twarzy o wielkich oczach pojawiła się jakby z drugiej strony kryształu. Cave 
wzdrygnął się. 
Był tak poruszony absolutną realnością tych oczu, że przechylił głowę, aby 
zajrzeć poza 
kryształ. Do tego stopnia pochłonięty był badaniem, że z największym zdziwieniem 
skonstatował, iż znajduje się w zimnym, mrocznym sklepie pełnym znanego zapachu 
metylu, 
zgnilizny i pleśni. Kiedy spojrzał znów, promienny kryształ zbladł i zgasł.
Takie były pierwsze najogólniejsze wrażenia pana Cave.
Opowiadanie jego jest proste i szczegółowe. Od chwili kiedy widok na dolinę 
rozbłysnął 
przed jego zdumionym wzrokiem, wyobraźnia starca była silnie pobudzona, a gdy 
począł 
rozpoznawać szczegóły obrazu, zachwyt jego wzrósł do granic namiętności. 
Załatwiał sprawy 
codzienne z roztargnieniem, nieprzytomnie; myślał bowiem tylko o chwili, kiedy 
będzie mógł 
powrócić do swych badań. W parę tygodni po pierwszym widzeniu tajemniczego 
świata 
pojawili się dwaj klienci, którzy naleganiem, swym wywołali w domu ową burzę, po 
której 
znikł tajemniczo kryształ, co zostało już opowiedziane.
Było to coś, do czego należało skradać się i podglądać, jak dziecko zagląda 
przez sztachety 
do niedostępnego ogrodu. Ale pan Wace, jako młody uczony, posiadał umysł 
przenikliwy i 
logiczny. Kiedy zobaczył jajko i usłyszał jego historię, mogąc się naocznie 
przekonać na 
zasadzie fosforescencji kryształu, że relacja pana Cave posiada pewne podstawy — 
postanowił zbadać rzecz całą systematycznie. Cave był bardzo niecierpliwy, 
bardzo 
spragniony czarodziejskich widoków, które ukazywały się jego oczom. Przychodził 
więc co 
wieczór i przesiadywał od wpół do jedenastej do wpół do dwunastej. Czasem, gdy 
pana Wace 
nie było w domu, zjawiał się też w ciągu dnia oraz w niedzielę po południu. Pan 
Wace ze 
swej strony poczynił liczne notatki i dzięki znajomości metod naukowych udało mu 
się ustalić 
zależność położenia obrazu od kierunku padania promienia świetlnego. Chowając 
kryształ do 
pudełka z prześwidrowanym otworem i zastępując skórzaną pokrywkę czarnym płótnem 
polepszył również warunki widzenia do tego stopnia, że można już było obserwować 
dolinę 
we wszystkich kierunkach równocześnie.
Po tych wyjaśnieniach możemy dać krótki opis widzianego przez kryształ świata. 
Wszystko co tu powiemy, pan Cave widział na własne oczy. Za każdym razem pan 
Cave 
niezmiennie spoglądał w kryształ i zdawał natychmiast sprawę z tego, co widzi, 
tymczasem 
zaś Wace, który, jako prawdziwy eksperymentator, znał sztukę pisania w 
ciemnościach, 
notował skwapliwie jego słowa. Kiedy kryształ gasł, układało się go we właściwej 
pozycji w 
pudełku i zapalało światło. Wówczas pan Wace wypytywał szczegółowo pana Cave o 
spostrzeżenia, celem wyjaśnienia wszelkich ciemnych punktów. Trudno doprawdy 
sobie 
wyobrazić mniej wizjonerski i bardziej rzeczowy eksperyment.
Uwaga pana Cave skierowała się przede wszystkim w stronę dziwnych, podobnych do 
ptaków stworzeń, które w tak wielkiej ilości widział uprzednio. Skorygował 
wkrótce swoje 
pierwsze wrażenia i osądził, że musi to być odmiana dziennych nietoperzy. A 
potem dowodził 
zabawnie, że to są chyba anioły. Głowy bowiem miały okrągłe i bardzo podobne do 
ludzkich. 
Oczy jednego z nich szczególnie go zdziwiły. Stworzenia te miały wielkie 
srebrzyste 
skrzydła, pokryte nie piórami, ale czymś na kształt łuski błyszczącej żywo jak u 
świeżo 
śniętej ryby, o podobnie tęczowych barwach.
Skrzydła te różniły się bardzo od skrzydeł ptaków czy nietoperzy; były rozpięte 
na 
łukowatych żebrach wychodzących promieniście z ciała. Przypominały najbardziej 
skrzydła 
motyla. Ciała tych stworzeń były drobne, a poniżej ust posiadały one kępki 
ruchomych 
macek. Trudno w to uwierzyć, wszystko jednak świadczyło za tym, że właśnie owe 
stworzenia wzniosły wielkie, podobne do ludzkich siedzib budynki.
Domy te wyróżniały się między innymi tym, że pozbawione były drzwi. Posiadały 
jedynie 
wielkie okrągłe okna otwierające się z łatwością. Przez nie to wchodziły i 
wychodziły owe 
stworzenia. Zawisały na swoich mackach, zwijały skrzydła, które stawały się 
podobne do 
prętów, i wskakiwały do środka. Żyły jeszcze w owym świecie tłumy istot o 
mniejszych 
skrzydłach, podobne do ważek i chrząszczy, a po trawnikach łaziły tu i ówdzie 
olbrzymie 
kolorowe żuki. Poza tym na gościńcach i tarasach widać było wielkogłowe 
stworzenia 
podobne do bezskrzydłych much, które skacząc krzątały się pracowicie na owych 
mackach.
Badaczy zaciekawiły także błyszczące przedmioty przymocowane do masztów 
wznoszących się z tarasu najbliższego budynku. Przyglądając się bacznie jednemu 
z masztów, 
pewnego szczególnie jasnego dnia pan Cave dostrzegł, że błyszczące przedmioty — 
to 
kryształy, zupełnie takie same jak ten, w który patrzył. Przyjrzawszy się 
dokładnie spostrzegł, 
że masztów było około dwudziestu, a na każdym tkwił kryształ.
Zdarzyło się, że któreś z owych latających stworzeń zatrzepotało się nad jednym 
z nich; 
złożyło skrzydła i uczepiwszy się masztu patrzyło uważnie w kryształ przez 
jakieś piętnaście 
minut. Cała seria obserwacji pod kierunkiem pana Wace upewniła obydwóch badaczy, 
że 
kryształ, w który patrzyli, znajdował się też i w owym wizyjnym świecie, 
umocowany na 
szczycie ostatniego masztu, i że pewnego razu jeden z mieszkańców tamtego świata 
spojrzał 
w twarz panu Cave, który w owej chwili również patrzył w kryształ.
Tyle o najważniejszych faktach tej niezwykłej historii. Jeżeli nie uznamy tego 
wszystkiego 
za dowcipny pomysł pana Wace, musimy dopuścić dwie hipotezy: albo kryształ pana 
Cave 
znajdował się naraz w dwóch rzeczywistościach i kiedy go się poruszało w jednej, 
zostawał 
mimo to nieruchomy w drugiej, co się wydaje absurdem, albo że pozostawał on w 
jakimś 
szczególnym związku z analogicznym kryształem innego świata na tej zasadzie, że 
co widział 
w jego wnętrzu jeden z obserwatorów Ziemi, było na podobnych zasadach widoczne w 
krysztale z tamtego świata i vice versa.
Jak dotychczas, trudno sobie wyobrazić, w jaki sposób oba kryształy mogły wejść 
ze sobą 
w tak ścisły związek. Ale dzisiaj już skłonni jesteśmy wierzyć, że nie jest to 
rzeczą 
niemożliwą. Pogląd, że kryształy pozostają z sobą w ścisłym związku, był 
hipotezą pana 
Wace, a i mnie wydał się zupełnie prawdopodobny.
Ale cóż to był za świat? W tym względzie bogata inteligencja pana Wace wniosła w 
to 
zagadnienie nieco światła. Po zachodzie słońca niebo w tamtym świecie ściemniało 
się 
szybko — noc zresztą trwała tam niezmiernie krótko — i pokrywało się gwiazdami. 
Pan Cave 
rozpoznał Wielką Niedźwiedzicę, Plejady, Aldebarana i Syriusza, co świadczyło, 
że świat ów 
znajdować się musiał w systemie słonecznym, i to najwyżej w odległości kilkuset 
milionów 
mil od naszego globu. Dążąc po nitce do kłębka pan Wace skonstatował, że niebo w 
owym 
kraju jest ciemniejsze niż u nas, a Słońce wydaje się nieco mniejsze. Błyszczały 
tam dwa 
małe księżyce, podobne do naszego, tylko mniejsze i obdarzone nieco innymi 
właściwościami. Jeden z nich poruszał się tak szybko, że ruch jego dawał się z 
łatwością 
zauważyć. Księżyce owe nie znajdowały się nigdy wysoko na niebie, bladły, 
podnosząc się w 
górę, a to dlatego, że krążyły zbyt blisko swojej planety.
Wszystko to odpowiadało całkowicie — choć sam pan Cave nie zdawał sobie z tego 
sprawy — stanowi rzeczy na Marsie.
Wydawało się więcej niż prawdopodobne, że zaglądając do kryształu pan Cave 
istotnie 
widział Marsa i jego mieszkańców. I jeżeli rzeczywiście tak się rzecz miała, to 
owa gwiazda 
wieczorna lśniąca promiennie na niebie tamtego tajemniczego świata była niczym 
innym, jak 
tylko naszą Ziemią.
Przez pewien czas Marsjanie — gdyż to byli Marsjanie — nie wiedzieli, że pan 
Cave ich 
obserwuje. Kilkakrotnie któryś z nich zaglądał do kryształu, ale natychmiast 
odlatywał 
spiesznie do innego masztu, jak gdyby znajdował, że obraz jest niezadowalający. 
Pan Cave 
mógł obserwować obyczaje tego skrzydlatego ludu, a relacja jego, choć z natury 
rzeczy 
fragmentaryczna i niedokładna, jest niemniej bardzo ciekawa. Wyobraźcie sobie 
pojęcie, jakie 
o ludzkości będzie miał Marsjanin obserwujący — po dłuższym okresie 
przygotowawczym 
— Londyn z dzwonnicy kościoła Św. Marcina, najwyżej przez cztery minuty za 
każdym 
razem, bardzo przy tym wytężając wzrok. Pan Cave nie potrafił określić, czy 
Marsjanie 
skrzydlaci i ci, którzy skakali po drogach i tarasach, mogli w sposobnej chwili 
rozwinąć 
skrzydła i latać. Od czasu do czasu widywał pewne niezdarne dwunogie stworzenia 
przypominające małpy, białe i częściowo przezroczyste; pasły się pomiędzy 
drzewami 
przypominającymi porosty i uciekały dostrzegłszy któregoś z krągłogłowych 
Marsjan. Kiedyś 
jeden z nich pochwycił któreś z dwunogich stworzeń swymi mackami, ale w tejże 
chwili 
obraz się zatarł i pan Cave na próżno wytężał wzrok w ciemnościach. Innym razem 
jakiś 
wielki przedmiot podobny do ogromnego owada pojawił się na gościńcu posuwając 
się 
wzdłuż kanału z ogromną szybkością. Kiedy się przybliżył, pan Cave rozpoznał, że 
jest to 
maszyna z błyszczącego metalu o niezwykle skomplikowanej konstrukcji. Po chwili 
znikła 
mu ona z oczu.
Po pewnym czasie pan Wace postanowił zwrócić uwagę Marsjan. Kiedy więc znów 
pojawiły się w krysztale dziwne oczy jednego z nich, pan Cave krzyknął i aż 
podskoczył. 
Pochylili natychmiast kryształ w stronę światła i poczęli gestykulować w celu 
porozumienia 
się. Ale kiedy pan Cave znów zajrzał do kryształu, Marsjanina już nie było.
Wszystkie te obserwacje czynione były w październiku. Później Cave zaczął już 
nosić 
kryształ przy sobie. Czując, że podejrzenia rodziny w tym względzie mocno 
osłabły, o każdej 
porze dnia i nocy sycił się widokiem, który stał się najprawdziwszą i jedynie 
realną częścią 
jego życia.
W listopadzie w związku ze zbliżającymi się egzaminami, pan Wace ogromnie był 
zapracowany, trzeba więc było — acz z niechęcią — zawiesić seanse na jakiś 
tydzień. W 
rezultacie w ciągu dziesięciu czy jedenastu dni — nie przypomina sobie tego 
dokładnie — 
młody naukowiec ani razu nie widział się z panem Cave. A że zamierzał zająć się 
opracowaniem dotychczasowych badań, kiedy uporał się z najważniejszą robotą, 
udał się 
czym prędzej na ulicę Seven Dials. Na rogu, w sklepach szewca i handlarza 
ptaków, zauważył 
spuszczone żaluzje. Sklep zaś pana Cave był zamknięty.
Zastukał. Drzwi otworzył pasierb w czarnym ubraniu. Zawołał panią Cave, która 
nadeszła 
w taniej, ale sutej sukni żałobnej bardzo majestatycznego kroju. Bez wielkiego 
zdziwienia 
dowiedział się, że Cave zmarł i już jest po pogrzebie. Pani Cave miała łzy w 
oczach i 
ochrypły od płaczu głos. Właśnie wracała z cmentarza. Umysł jej był 
najwidoczniej zajęty 
myślą o przyszłości i szczegółami ceremoniału pogrzebowego, ale pan Wace zdołał 
jednak 
dowiedzieć się czegoś dokładniejszego o śmierci Cave’a. Znaleziono go martwego w 
sklepie 
pewnego wczesnego ranka, nazajutrz po ostatniej wizycie u pana Wace. W 
zaciśniętej ręce 
trzymał mocno kryształ.
— Twarz miał uśmiechniętą — opowiadała pani Cave — a czarny welwet leżał u jego 
stóp 
na podłodze. Nie żył już zapewne od jakichś pięciu, sześciu godzin.
Wszystko to bardzo poruszyło pana Wace, który począł sobie gorzko wyrzucać, że 
nie 
zwrócił dostatecznej uwagi na tak widoczne u starego swego przyjaciela objawy 
złego stanu 
zdrowia. Jednakże pierwszą jego myślą był kryształ. Poruszył tę sprawę w sposób 
zamaskowany i delikatny, gdyż znał chciwość pani Cave. Przygnębiła go ogromnie 
wiadomość, że kryształ został sprzedany.
Gdy tylko wniesiono ciało jej męża na górę, pani Cave postanowiła natychmiast 
napisać do 
duchownego, który ongiś zaofiarował pięć funtów za kryształ, ale po gwałtownych 
poszukiwaniach, w których brała też udział i córka, stwierdziły, że adres gdzieś 
zaginął. 
Ponieważ rodzina nie miała środków na pogrzeb według uświęconego tradycją ulicy 
Seven 
Dials ceremoniału, zwróciły się więc do pewnego zaprzyjaźnionego handlarza z 
ulicy Great 
Portland. Ten, oceniwszy z całą uprzejmością część towarów ze sklepu, wziął je 
do siebie w 
komis. Zabrał między innymi i kryształowe jajko. Pan Wace wypowiedziawszy, może 
nieco 
niedbale, kilka okolicznościowych słów pociechy popędził bezzwłocznie na ulicę 
Great 
Portland. Dowiedział się tam, że kryształ już sprzedano jakiemuś wysokiemu 
czarniawemu 
panu w szarym ubraniu. I na tym się kończą fakty dotyczące tej dziwnej a, według 
mnie, 
niezmiernie interesującej historii. Kupiec z ulicy Great Portland nie wiedział, 
kim jest wysoki 
pan w szarym ubraniu, ani też nie przyjrzał mu się dostatecznie, aby móc opisać 
dokładniej 
jego powierzchowność. Nie umiał też powiedzieć, w którą stronę udał się ów 
klient 
wyszedłszy ze sklepu. Pan Wace pozostawszy w sklepie czas dłuższy wystawiał 
cierpliwość 
kupca na próbę, zamęczając go pytaniami; nie posiadał się z rozpaczy i złości. 
Wreszcie 
zrozumiawszy, że cała rzecz wymknęła mu się z rąk, rozwiała jak sen, powrócił do 
siebie i 
zdziwił się nieco ujrzawszy na biurku własne notatki, tak realne i tak 
namacalne.
Nie trzeba opisywać, jak wielka była jego rozpacz i i rozczarowanie. Zwrócił się 
ponownie 
— równie bezowocnie — do handlarza z Great Portland i umieścił parę ogłoszeń w 
gazetach 
na wypadek, gdyby kryształ dostał się w ręce któregoś z handlarzy starzyzną. 
Napisał też 
kilka artykułów do „Daily Chronicle” i „Nature”, ale obydwa pisma, podejrzewając 
oszustwo, 
poradziły mu, by je wycofał przed drukiem. I Wace zrozumiał, że tak dziwaczna 
historia, nie 
poparta, na nieszczęście, żadnymi dowodami, może zaszkodzić jego reputacji jako 
uczonego. 
Poza tym musiał powrócić do swoich własnych przerwanych prac. Tak to po jakimś 
miesiącu, 
wyjąwszy przypadkowe wizyty u różnych antykwariuszy, musiał, acz niechętnie, 
zaniechać 
poszukiwań kryształowego jajka. Dotychczas nikomu nie udało się go odnaleźć. 
Czasami 
tylko, jak mi opowiadał pan Wace — a ja mu wierzę — w okresach nawrotów dawnego 
zapału porzucał najważniejsze zajęcia i usiłował prowadzić dalsze badania.
Czy uda się kiedykolwiek odszukać jajko i zbadać jego strukturę i pochodzenie? 
To 
pytanie jest na razie bezcelowe. Jeżeli obecny właściciel jest kolekcjonerem, 
można się 
spodziewać, że echa poszukiwania pana Wace dotrą i do niego. Uczonemu bowiem 
udało się 
odszukać klientów pana Cave: duchownego i Azjatę. Nie był to nikt inny, tylko 
pastor James 
Parker i młody książę Bossotkuni z Jawy. Zawdzięczam im pewne szczegóły. Motywem 
działania księcia była zwykła ciekawość i kaprys. Zapalił się bardzo do kupna 
właśnie 
dlatego, że Cave wykręcał się od sprzedaży. Jest bardzo możliwe, że następny 
klient to 
zwykły, przypadkowy zbieracz, a nie prawdziwy kolekcjoner i że kryształowe jajko 
znajduje 
się w tej chwili może o milę ode mnie i ozdabia jakiś salon albo służy za 
przycisk, a jego 
niezwykłe własności pozostają nieznane. I muszę przyznać, że głównie w 
przewidywaniu 
takiej możliwości nadałem temu zdarzeniu formę opowiadania, by udostępnić je 
szerszym 
rzeszom czytelników.
Mój własny pogląd na tę sprawę pokrywa się całkowicie z poglądami pana Wace. 
Jestem 
pewien, że kryształ z Marsa umocowany na maszcie i kryształowe jajko pana Cave 
pozostawały wzajemnie w jakimś fizycznym, choć obecnie niewytłumaczalnym 
związku. 
Wierzymy też obaj, że ziemski kryształ musiał być wysłany na Ziemię z owej 
planety — być 
może w odległych jeszcze czasach — ażeby informować Marsjan o naszym życiu. 
Możliwe, 
że odpowiedniki kryształów z innych masztów znajdują się również na naszym 
globie. Wobec 
powyższych faktów bledną wszelkie teorie o halucynacjach.
CZŁOWIEK, KTÓRY CZYNIŁ CUDA
Pantoum prozą
Nie wiadomo, czy dar ten był mu wrodzony. Moim zdaniem, obudził się w nim 
niespodzianie. Bo przecież do trzydziestego roku życia był sceptykiem i nie 
wierzył w siły 
nadprzyrodzone. Ale nim przystąpię do rzeczy, zaznaczą na wstępie, gdyż jest to 
najodpowiedniejsza po temu chwila, że był to mały człowieczek o piwnych oczach, 
rudych i 
bardzo szczeciniastych włosach, wąsach zakręconych do góry i piegowatej twarzy. 
Nazywał 
się George McWhirter Fotheringay — nic zgoła cudownego nie kryło się w tym 
nazwisku — 
i był urzędnikiem u Gomshotta.
Żywił on wielką skłonność do kategorycznych twierdzeń. I właśnie kiedy z 
największym 
ferworem dowodził niemożliwości cudów, po raz pierwszy zeszło nań objawienie 
jego 
własnych w tej dziedzinie zdolności. Dyskusja odbywała się w barze „Pod Długim 
Smokiem”, a Toddy Beamish reprezentował opozycję, powtarzając monotonnie, lecz 
znacząco: — „Tak pan sądzi?” — co wyprowadzało pana Fotheringaya z równowagi.
W barze, poza nimi dwoma, znajdowali się jeszcze: straszliwie zakurzony 
cyklista, 
właściciel baru — Cox, oraz panna Maybridge, wielce szanowna i zażywna kelnerka. 
Myła 
ona właśnie szklanki, obrócona tyłem do pana Fotheringaya, pozostali patrzyli 
nań, mniej lub 
więcej ubawieni bezpłodnością jego dowodzeń. Podniecony kunktatorską taktyką 
pana 
Beamisha, pan Fotheringay użył w rozmowie takiego oto niezwykłego zwrotu:
— Zaraz, zaraz, panie Beamish — rzekł — należy się najpierw zastanowić, co to 
jest cud. 
Jest to coś sprzecznego z prawami natury, coś, czego się dokonywa tylko siłą 
woli, coś, czego 
nie można dokonać, jeśli się tego nie pragnie.
— Tak pan sądzi? — zapytał pan Beamish.
Pan Fotheringay zwrócił się z kolei do cyklisty, który był dotąd biernym 
słuchaczem, i 
uzyskał jego zgodę — co prawda, po krótkim wahaniu i spojrzeniu w stronę pana 
Beamisha. 
Właściciel baru wolał nie wypowiadać się w tej kwestii. Pan Fotheringay zwrócił 
się 
ponownie w stronę Beamisha, który niespodziewanie wyraził swą zgodę na taką 
definicję 
cudu.
— Weźmy na przykład — mówił dalej pan Fotheringay, nabrawszy otuchy — taki oto 
cud. 
Ta lampa, zgodnie z prawami przyrody, nie może się palić płomieniem w dół, 
prawda, panie 
Beamish?…
— Pan tak sądzi? — odrzekł Beamish.
— A pan sądzi co?! — zawołał Fotheringay.
— No, nie — przyznał niechętnie Beamish. — Nie może się tak palić…
— Doskonale! — rzekł pan Fotheringay. — A teraz wyobraźmy sobie, że ktoś, 
powiedzmy 
ja, podchodzi bliżej, staje, jak ja w tej chwili, i powiada, natężając całą siłę 
woli: „Obróć się 
do góry nogami, nie stłucz się i pal się dalej!” i… Co to?!
Powody były nadto wystarczające, by zawołać: „Co to?!” Stała się bowiem rzecz 
niemożliwa, niewiarygodna. Lampa zawisła do góry nogami w powietrzu z płomieniem 
skierowanym w dół i paliła się spokojnie. Było to tak pewne, tak niewątpliwe, 
jak samo 
istnienie owej lampy — prozaicznej, zwykłej lampy z baru „Pod Długim Smokiem”.
Fotheringay stał z wyciągniętym palcem i zmarszczonymi brwiami, w nieruchomym 
oczekiwaniu katastrofy i trzasku tłukącego się szkła. Cyklista, siedzący w 
pobliżu lampy, 
skulił się i odskoczył w bok. Każdy z obecnych podskoczył, mniej lub więcej. 
Panna 
Maybridge obejrzała się i jęknęła. W ciągu trzech sekund lampa zwisała 
nieruchomo. Z ust 
Fotheringaya jvydobył się słaby krzyk rozpaczy.
— Nie zniosę tego dłużej! — zawołał cofając się, przewrócona zaś lampa 
zamigotała, 
spadła na brzeg lady sklepowej, odskoczyła, rozbiła się w kawałki o podłogę i 
zgasła.
Szczęściem zbiornik był metalowy, inaczej wszystko stanęłoby w płomieniach.
Pierwszy przemówił pan Cox, a jego opinia, najeżona przykrymi uwagami, głosiła, 
że 
Fotheringay jest wariatem.
Fotheringay nie podjął dysputy nawet w tak zasadniczym przedmiocie. Był 
zaskoczony 
ponad wszelką miarę niesłychanym wydarzeniem. W dyskusji, która się potem 
wywiązała, 
nie usiłowano wyjaśnić postępku pana Fotheringaya, lecz gwałtownie i 
jednomyślnie poparto 
zdanie pana Coxa. Oskarżono Fotheringaya o głupie kawały i wmawiano weń, że jest 
burzycielem bezpieczeństwa i wygody ogółu. W głowie biedaka zapanował chaos. 
Zgadzał 
się ze wszystkimi, ale gdy mu zaproponowano opuszczenie lokalu, próbował stawić 
bezskuteczny opór.
Wracał do domu purpurowy i zadyszany, w zmiętoszonym kołnierzyku. Paliły go uszy 
i 
bolały oczy. Spoglądał nerwowo i podejrzliwie na każdą uliczną latarnię. Dopiero 
kiedy się 
znalazł w swojej małej sypialni na Churd Row, zebrał myśli do kupy i zapytał sam 
siebie 
poważnie:
— Co się właściwie stało?
Zrzucił marynarkę i buty, po czym usiadł na łóżku z rękoma w kieszeniach, 
powtarzając po 
raz siedemnasty:
— Ależ ja nie chciałem przewrócić tej przeklętej lampy.
I nagłe przyszło mu na myśl, że przecież wówczas, kiedy wydawał rozkaz lampie, 
skupił 
bezwiednie całą wolę i pragnienie, a później, gdy już lampa wisiała płomieniem w 
dół, czuł 
wyraźnie, że od niego tylko zależy utrzymanie jej w powietrzu, choć nie bardzo 
wiedział, jak 
ma to uczynić. Pan Fotheringay bowiem nie był obdarzony nazbyt dociekliwym 
umysłem, 
inaczej wdałby się w rozważanie na temat „bezwiednej woli”, zagłębiając się w 
najbardziej 
abstrakcyjne problemy woli i czynu. Cała więc ta niejasna dlań sprawa nie 
wzbudzała w nim 
niepokoju. I dlatego, poniechawszy wszelkich logicznych przesłanek, sięgnął po 
świadectwo 
eksperymentu.
Wyciągnął z determinacją palec w stronę świecy i skupił całą swą wolę, czując 
jednak, że 
robi głupstwo:
— Podnieś się! — powiedział.
Wszystkie jego wątpliwości rozwiały się od razu. Świeca uniosła się i zawisła w 
powietrzu 
na przeciąg paru chwil, a kiedy Fotheringay odetchnął, opadła z trzaskiem na 
toaletę, 
zostawiając go w ciemnościach, nie rozjaśnionych nawet słabym żarzeniem się 
gasnącego 
knota.
Fotheringay siedział przez chwilę spokojnie w ciemnościach.
„Nie ma gadania, stało się — pomyślał. — Ale jak to wytłumaczyć, nie mam 
pojęcia”.
Westchnął posępnie i począł szukać zapałek w kieszeniach. Nie znalazł ani 
jednej, więc, 
pomacawszy jeszcze bezskutecznie blat stolika, pomyślał: „Dobrze by było mieć 
zapałkę”.
Poszukawszy jeszcze w marynarce i nic nie znalazłszy, wpadł na myśl, że cuda są 
możliwe 
nawet z zapałkami, i powiedział:
— …Niech w mojej ręce znajdzie się zapałka!
I od razu poczuł lekki przedmiot, wpadający mu na dłoń, a palce jego pochwyciły 
żądaną 
zapałkę.
Nie udało się jednak jej zapalić; spostrzegł, że jest to zapałka fosforowa. 
Odrzucił ją, ale 
przyszło mu nagle na myśl, że mógłby ją także zapalić swoją wolą. Tak też 
uczynił i 
spostrzegł oto, że zapałka pali się w samym środku serwetki pokrywającej 
toaletkę. Zgasił ją 
ze złością. Zdawał już sobie coraz jaśniej sprawę ze swych własnych możliwości, 
kazał więc 
natychmiast świecy umieścić się w lichtarzu.
— Tak! A teraz pal się! — powiedział.
Kiedy świeca zapłonęła, w środku serwety ukazała się czarna, wypalona dziura z 
wijącą 
się jeszcze wąską smużką dymu. Przez pewien czas cudotwórca to patrzył na mały 
płomyk, to 
rozglądał się dookoła, aż wreszcie zobaczył w zwierciadle swoje własne 
wytrzeszczone oczy. 
Począł więc rozmawiać z sobą w milczeniu.
— Co tam słychać z cudami? — powiedział raptem do swego odbicia.
Dalsze rozmyślania pana Fotheringaya były dociekliwe, ale też i chaotyczne. Jak 
mu się 
zdawało, działał wyłącznie za pomocą woli. Skutki dotychczasowych doświadczeń 
raczej 
zniechęcały go do dalszych prób. Nie mógł jednak oprzeć się pokusie i podniósł w 
powietrze 
arkusz papieru, potem kazał wodzie w szklance przybrać kolor wpierw różowy, 
wreszcie 
zielony, stworzył ślimaka, którego później w czarodziejski sposób unicestwił, i 
ofiarował sam 
sobie wspaniałą szczoteczkę do zębów. Po godzinie przyszedł do wniosku, że taka 
siła woli 
musi być zjawiskiem niesłychanie rzadkim. Wiedział już o tym od dawna, nie miał 
tylko co 
do tego pewności. Przestrach i zdumienie, towarzyszące pierwszej próbie, 
zamieniły się teraz 
w dumę i niejasne jeszcze poczucie wyższości. Usłyszał nagle, że zegar kościelny 
wybił 
pierwszą, a ponieważ nie przyszło mu jeszcze na myśl, że mógłby się w cudowny 
sposób 
zwolnić z pracy u Gomshotta, postanowił rozebrać się i położyć niezwłocznie do 
łóżka.
Kiedy walczył z koszulą, która nie chciała za nic przejść mu przez głowę, 
przyszła mu 
niespodziewanie do głowy świetna myśl.
— Chcę być w łóżku… — powiedział. Tak też się stało.
— Rozebrany… — dodał, a że prześcieradła były chłodne, dorzucił gniewnie:
— I w nocnej koszuli… nie, w nowej, miękkiej, wełnianej koszuli. Ach! — zawołał 
z 
najwyższą radością. — A teraz chcę prędko zasnąć…
Obudził się o zwykłej porze i jedząc śniadanie pogrążył się w rozmyślaniach. 
Rozważał, 
czy wczorajsza przygoda nie była tylko bardzo niezwykłym snem. Postanowił znów 
poczynić 
parę ostrożnych prób. Zafundował więc sobie trzy jajka na śniadanie: dwa 
przygotowała 
uprzednio gospodyni, niezłe, ale wapienne, za to trzecie zjawiło się nagle na 
jego specjalne 
żądanie — pyszne gotowane gęsie jajo. Fotheringay pojechał do pracy w stanie 
głębokiego, 
utajonego podniecenia. Cały dzień nie mógł pracować, gdyż poczucie własnej 
bezsiły 
wytrącało go z równowagi. Nie pociągało to za sobą żadnych przykrych 
konsekwencji, gdyż 
całą robotę wykonał cudownie w ciągu ostatnich dziesięciu minut W miarę jak 
upływał dzień, 
chłonął ze zdumienia i wpadał w pychę, chociaż nie bardzo przyjemnie było 
wspominać 
szczegóły opuszczenia gospody „Pod Długim Smokiem”, tym bardziej że przesadzone 
nieco 
relacje kolegów mogły dać powód do pewnych plotek. Niewątpliwie należało być 
ostrożnym, 
gdy się miało z tak nieuchwytnymi zjawiskami do czynienia. Jednakże nowo odkryty 
talent 
ukazywał Fotheringayowi nowe i coraz wspanialsze możliwości. Między innymi, 
zamierzył 
powiększyć swój stan posiadania przy pomocy paru dyskretnych cudów. Powołał więc 
niezwłocznie do życia parę przepysznych diamentowych spinek i unicestwił je 
spiesznie, gdy 
młody Gomshott wszedł do kantoru i usiadł przy swym biurku. Przeląkł się, że 
młody 
pryncypał zapyta, skąd je wziął. Rozumiał dobrze, że tak niezwykły dar wymaga 
ostrożności i 
nieustannego baczenia, ale nie przypuszczał, aby niebezpieczeństwa mogły być 
większe niż 
ongiś w welodromie, gdy chciał zostać cyklistą. Zapewne owa analogia, zarówno 
jak 
przeświadczenie, że nie będzie mile widziany „Pod Długim Smokiem”, wygnały go po 
kolacji 
w wąską uliczkę za gazownią, gdzie postanowił przerobić sobie w spokoju kilka 
cudów.
Cuda pana Fotheringaya nie odznaczały się oryginalnością, albowiem poza 
niezwykłym 
swoim darem nie był on takim znów nadzwyczajnym umysłem. Przypomniał mu się cud 
Mojżesza, ten z laską, ale noc była ciemna i nie sprzyjałaby kontrolowaniu 
cudownych węży.
Potem przyszła mu na myśl historia Tannhausera, którą niegdyś wyczytał w 
programie 
filharmonii. Wydała mu się niezwykle pociągająca i nieszkodliwa. Wetknął więc 
swą laskę w 
trawnik i rozkazał zakwitnąć suchemu drzewu. Powietrze napełniło się zapachem 
róż i pan 
Fotheringay, zapaliwszy zapałkę, mógł sam stwierdzić, że cud spełnił się co do 
joty. Odgłos 
zbliżających się kroków położył kres jego zadowoleniu. Przerażony możliwością 
przedwczesnego ukazania światu swoich talentów, Fotheringay zawołał z 
niecierpliwością:
— Wróć!
Co miało znaczyć:
— Zniknij!
Laska cofnęła się z wielką szybkością, zaś jednocześnie rozległ się okrzyk 
gniewu i 
wymysły zbliżającego się przechodnia.
— Co to za ciskanie cierniem, głupcze? — zawołał głos. — Trafiło mnie w łydkę!
— Bardzo mi przykro, dziadku — odrzekł Fotheringay i w obawie, że zażądają od 
niego 
wyjaśnień, począł nerwowo targać wąsa. Nie było mu też wcale przyjemnie, kiedy 
ujrzał 
zbliżającego się Wincha, jednego z trzech policjantów sławetnego miasta 
Immening.
— Czego się pan rozbija? — zapytał posterunkowy. — Co jest? Ach, jesteśmy w 
domu! 
To gość, który stłukł lampę „Pod Długim Smokiem”.
— Wcale się nie rozbijam — odrzekł Fotheringay.
— To dlaczegoś mnie uderzył?
— Ależ nic podobnego!
— Tak, nic podobnego! A wiesz, żeś mnie uderzył? — Dlaczegoś to zrobił?
Przez chwilę nie umiał odpowiedzieć, po co to robił. Milczenie jego rozgniewało 
pana 
Wincha.
— Pan obraża władzę w ten sposób! Tak, panie, to jest obraza władzy!
— Ależ, panie Winch — tłumaczył się Fotheringay, zmieszany i zawstydzony. — 
Bardzo 
mi przykro. Ale chodzi o to, że…
— No?
Nie widział innego wyjścia, jak wyjawić prawdę.
— …po prostu zrobiłem cud!
Chciał mówić otwarcie, ale mu przerwano:
— Zrobił pan… Ależ zawracanie głowy! Cud zrobił, patrzcie go! Nie, koń by się 
uśmiał! 
A tam toś pan gadał, że nie wierzysz w cuda. To jest najzwyczajniej jeszcze 
jedna z pańskich 
głupich magicznych sztuczek — ot co? A teraz ja panu powiem…
Ale pan Fotheringay nigdy już nie usłyszał, co Winch chciał mu powiedzieć. Pojął 
oto, że 
wpadł i że odkrył przed światem swoją tajemnicę. Gwałtowny wybuch gniewu 
popchnął go 
do czynu. Szybkim, dzikim ruchem zwrócił się w stronę policjanta.
— Mam dosyć tego! — zawołał — dosyć! Ja ci pokażę głupie magiczne sztuczki! Idź 
do 
diabła! Rozumiesz?!
I policjant znikł.
Pan Fotheringay nie dokonał tej nocy żadnych nowych cudów ani nie zatroszczył 
się 
nawet, co się stało z jego kwitnącą laską. Powrócił do miasta przestraszony 
nieco, ale 
spokojny, a kiedy znalazł się w swojej sypialni, powiedział:
— Boże święty, to jest wielka siła — bardzo wielka siła! Nawet nie wiedziałem, 
jaka to 
potęga. Nawet mi to do głowy nie przyszło. Ciekaw jestem, jaki może być ten 
diabeł?
Usiadł na łóżku, zdejmując buty. Pod natchnieniem szczęśliwej myśli przeniósł 
policjanta 
do San Francisco i nie wtrącając się więcej do niczego, jak zwykle skromnie 
położył się do 
łóżka. W nocy śniła mu się bezsilna wściekłość Wincha.
Następnego dnia Fotheringay usłyszał dwie interesujące nowiny. Ktoś zasadził 
wspaniałą 
pnącą różę koło domu starszego pana Gomshott przy Lullaborough Eoad, a na rzece, 
aż do 
Rawling’s Mili, zarzucano sieci, aby wyłowić ciało pana Wincha.
Fotheringay był tego dnia roztargniony i zamyślony. Prócz zaopatrzenia Wincha w 
żywność i odrobienia skrupulatnie swej całodziennej pracy żadnego cudu nie 
dokonał. A cały 
ten czas myśli brzęczały w uszach jak pszczoły. Zauważono jednakże jego 
niezwykłe 
roztargnienie i brak uwagi. Posypały się docinki. Przez cały prawie czas pan 
Fotheringay 
myślał o Winchu.
W niedzielę wieczorem poszedł do kościoła i zdarzyło się przypadkiem, że pastor 
Maydig, 
interesujący się w pewnym stopniu okultyzmem, miał właśnie kazanie o „rzeczach 
nie 
podlegających prawom”. Fotheringay nie uczęszczał regularnie do kościoła, ale 
jego jawny 
sceptycyzm zachwiał się teraz bardzo znacznie. Kazanie ukazało jego własny, 
niezwykły dar 
w nowym świetle, więc też postanowił naradzić się z samym panem Maydigiem zaraz 
po 
nabożeństwie.
Powziąwszy to postanowienie, zdziwił się ogromnie, że wcześniej tego nie 
uczynił. Pastor 
był chuderlawym, porywczym człowiekiem o niezwykle długich rękach i szyi. 
Pochlebiło mu, 
że chce rozmawiać z nim człowiek, którego obojętność religijna znana była w; 
całym mieście. 
Zamieniwszy kilka słów, zaprowadził gościa do zakrystii i usadowił go wygodnie. 
Sam Zaś 
stanął przed kominkiem, na którym trzaskał wesoło ogień — cień jego nóg widniał 
na ścianie 
co najmniej niczym cień nóg olbrzyma z Rodos — i zapytał pana Fotheringaya, co 
go 
sprowadza.
Z początku gość był nieco zmieszany i nie znajdował słów dla wyjaśnienia celu 
swego 
przybycia.
— Niech mi pan wierzy, panie Maydig, sam jestem przerażony… — powtarzał przybyły 
kilkakrotnie.
Zdecydował się wreszcie i zapytał pana Maydiga, co myśli o cudach.
— Cóż?! — powiedział Maydig z rozwagą, ale pan Fotheringay przerwał mu znowu:
— Przypuszczam, że nigdy by pan nie uwierzył, że jakiś zwykły człowiek — 
powiedzmy 
ja — siedzący sobie, ot, na przykład, w tym pokoju, posiada taki dar, że może za 
pomocą 
jedynie woli robić, co zapragnie.
— Możliwe — rzekł pan Maydig. — Coś w tym rodzaju jest możliwe.
— Jeżeli pan na to pozwoli — dodał Fotheringay — mógłbym tutaj zrobić mały 
eksperymencik. Pan będzie łaskaw postawić tę skrzynkę z tytoniem na stole. 
Chciałbym 
wiedzieć, czy to, co uczynię za chwilę, jest cudem, czy nie. Chwileczka, panie 
Maydig.
Zmarszczył brwi, wskazał skrzynkę palcem i powiedział:
— Stań się wazonikiem fiołków!
I skrzynka tytoniu usłuchała natychmiast.
Pan Maydig wzdrygnął się i patrzył na przemian to na cudotwórcę, to na kwiaty. 
Milczał. 
Wreszcie pochylił się nad stołem i powąchał fiołki: były świeżo zerwane i bardzo 
piękne. 
Pastor utkwił wzrok w panu Fotheringayu.
— Jak pan to zrobił? Cudotwórca szarpał wąsa.
— Właśnie wypowiedziałem życzenie: oto się spełniło. Jestże to cud czy czarna 
magia? Co 
to jest w ogóle? I co pan myśli o mnie? Właśnie o to przyszedłem zapytać.
— Jest to po prostu niesłychane!
— Tydzień temu jeszcze nie miałem pojęcia, że potrafię coś takiego robić. 
Przyszło to 
zupełnie niespodzianie. Dziwne rzeczy, sądzę, dzieją się z moją wolą, i to jest 
wszystko, co 
mogę powiedzieć.
— Czy pan tylko to potrafi uczynić? Czy i inne rzeczy także?
Zamyślił się i przypomniał sobie nagle jedną ze sztuk magicznych, które niegdyś 
widział.
— Choćby to! — wyciągnął palec. — Zmień się w wazon z rybami… Nie, nie! Lepiej 
w… 
akwarium ze złotymi rybkami. Tak będzie lepiej! Widzi pan, panie Maydig?
— Zdumiewające! Niesłychane! Pan jest po prostu zadziwiający. Ale…
— Mogę to akwarium zamienić w co innego. W każdą rzecz na świecie. Chociażby w 
gołębia. Stań się gołębiem!
W tej samej chwili siwy gołąb fruwał już po pokoju i uciekał przed Maydigiem, 
ilekroć ten 
chciał podejść bliżej.
— Zatrzymaj się! — zawołał pan Fotheringay — i gołąb zawisł nieruchomo w 
powietrzu. 
— Mogę go zmienić z powrotem w wazon z kwiatami — po czym, ustawiwszy gołębia na 
stole, dokonał tego cudu. — Zdaje mi się, że pan zechce niebawem zapalić 
fajeczkę — dodał i 
zmienił wazonik w skrzynkę z tytoniem.
Pan Maydig przyglądał się tym operacjom w niecierpliwym milczeniu. Spojrzał na 
Fotheringaya, po czym bardzo ostrożnie sięgnął po skrzynkę, obejrzał ją i 
postawił znów na 
stole. Wyraził swoje uczucia jednym tylko słowem:
— Tak!
— No a teraz łatwiej mi będzie wytłumaczyć, po co tu przyszedłem — rzekł pan 
Fotheringay i zaczął długą, zawikłaną opowieść o swych dziwnych przygodach, 
poczynając 
od lampy „Pod Długim Smokiem” i napomykając z lekka o Winchu. Konsternacja pana 
Maydiga wprawiła go chwilowo w dumę, niebawem jednak był znowu zwykłym sobie 
panem 
Fotheringayem. Pastor słuchał uważnie, trzymając pudełko z tytoniem w ręku, a 
jego 
zachowanie zmieniało się w miarę, jak snuła się opowieść. Kiedy gość począł 
opisywać 
zjawienie się trzeciego jajka, pan Maydig przerwał, machając ręką:
— To jest możliwe! — zawołał, — Wierzę, wierzę! Zdumiewające, niewątpliwie, ale 
nie 
niemożliwe. Moc robienia cudów jest darem — szczególną właściwością, jak talent 
albo 
jasnowidzenie — który bywa udziałem tylko ludzi wyjątkowych, i to rzadko. Ale w 
tym 
wypadku… Zachwycałem się zawsze cudami Mahometa i cudami jogów, i Madame 
Bławatskiej. Tak, to jest po prostu szczególny dar. Bardzo ciekawe myśli 
wypowiedział w 
tym względzie wielki myśliciel — pan Maydig zniżył głos — Jego Wysokość Książę 
Argyll. 
Natykamy się bowiem tutaj na tajemnicze prawa, głębsze niż zwykłe prawa natury. 
Tak, tak! 
Proszę, niech pan mówi dalej, proszę.
I Fotheringay zaczął opowiadać o swej przygodzie z Winchem, a pan Maydig, już 
bez 
przerażenia i lęku, przytupywał nogami w najwyższym zdumieniu.
— To mnie właśnie najbardziej niepokoi — zaznaczył pan Fotheringay — i właśnie w 
tej 
sprawie chciałbym zasięgnąć pańskiego zdania. Policjant znajduje się zapewne w 
San 
Francisco — gdziekolwiek znajduje się to San Francisco — co jest i mnie, i jemu 
bardzo nie 
na rękę. Przecież on nigdy nie zrozumie, co się z nim stało. Założę się, że jest 
przerażony, 
zrozpaczony i chce się zemścić na mnie. Założę się. że robi wszystko, aby tu 
powrócić. Myślę 
o nim co parę godzin i odsyłam go wtedy z powrotem przy pomocy cudu. A tego to 
już on na 
pewno za nic nie zrozumie i jest mu ogromnie przykro. Poza tym kupuje pewno za 
każdym 
razem bilet i wydaje moc pieniędzy. Robię, co tylko mogę dla niego, ale jemu na 
pewno 
trudno będzie wstawić się w moje położenie. Myślę poza tym, że ubranie musi mieć 
zniszczone, skoro — jak pan wie — odesłałem go w ręce wszystkich diabłów. Może z 
tego 
powodu siedzieć w kozie w San Francisco. Zresztą… już oto sprawiłem mu nowe 
ubranie. 
Widzi pan, jak się diabelnie uwikłałem.
Pan Maydig spojrzał z powagą:
— Widzę, że się pan uwikłał. Tak, to trudna sprawa. Jak pan zamierza ją… 
zakończyć? — 
urwał z niepewnością i wahaniem. — Zostawmy jednak na chwilę Wincha i zastanówmy 
się 
nad meritum sprawy. Nie sądzę, że to jest czarna magia ani coś w tym rodzaju! 
Nie 
przypuszczam, żeby cudotwórstwo miało jakiekolwiek cechy przestępstwa, panie 
Fotheringay… chyba że ukrył pan jakieś fakty. Są to bowiem cuda! Prawdziwe cuda! 
Cuda, 
jeżeli można tak powiedzieć, najwyższego gatunku…
Pastor zerwał się, mierząc długimi krokami chodnik, przeciągnięty wzdłuż pokoju, 
i 
gestykulując gwałtownie, pan Fotheringay zaś oparł ręce na stole, a na nich 
zatroskaną głowę.
— Nie wiem, co zrobić z Winchem — powtórzył.
— Pańskie zdolności cudotwórcze — odrzekł Maydig — i to zdolności niezwykle 
potężne, 
znajdą sposób na Wincha — nie ma obawy. Drogi panie, jest pan niezwykłym 
człowiekiem, 
człowiekiem o nieprzewidzianych możliwościach. Nie ma co do tego dwóch zdań. A 
swoją 
drogą, jest pan w stanie dokonać takich rzeczy…
— Tak, już nawet myślałem o tym. Tylko że czasem niezupełnie tak wychodzi, jak 
by 
należało. Na przykład, widział pan te ryby, te pierwsze ryby? Marny wazon i 
marne ryby… I 
myślałem sobie, żeby się kogoś poradzić…
— Należy trzymać się prostej drogi — rzekł pastor — prostej drogi… przede 
wszystkim 
prostej drogi—
Zamilkł i spojrzał na pana Fotheringaya.
— Pańska moc wydaje się być nieograniczona. Sprawdzimy zaraz zasięg tej siły. 
Jeżeli 
rzeczywiście… Jeżeli doprawdy okaże się tym, czym wydaje się być…
Tak więc, choć może to wygląda nieprawdopodobnie, w gabinecie plebani należącej 
do 
kaplicy kongregacyjnej, w niedzielę, dnia 10 listopada 1896 roku wieczorem, pan 
Fotheringay 
za natchnieniem i namową pana Maydiga począł robić cuda. Czytelnik winien 
zwrócić tu 
szczególną uwagę na datę, gdyż być może uzna czy też już uznał niektóre 
szczegóły 
opowiadania za niewiarygodne, bo jeśli naprawdę miały one miejsce, pisałyby o 
tym przed 
rokiem gazety. Szczególnie trudno mu będzie pogodzić się z faktami, które podane 
zostaną za 
chwilę, gdyż może on (czy ona), pominąwszy inne wątpliwości, zaznaczyć, że gdyby 
coś 
podobnego zdarzyło się naprawdę, to on (czy ona) zginąłby (lub zginęła) przed 
rokiem w 
sposób gwałtowny i niezwykły. Ale że cud, o którym będzie mowa, istotnie się 
wydarzył, 
czytelnik (czy czytelniczka) zginęli z pewnością w sposób gwałtowny i niezwykły 
rok temu. 
W dalszym ciągu opowiadania okaże się to całkowicie jasne i wiarygodne, a każdy 
uczciwy i 
rozsądny czytelnik bez trudu zgodzi się z nami. Czynione dotychczas przez pana 
Fotheringaya cuda były drobne i nieśmiałe: — takie sobie drobiazgi z wazonem czy 
bibelotami, coś w rodzaju naiwnych teozoficznych cudów. Chociaż były błahe, 
jednak 
przejęły lękiem pana Fotheringaya, Chciał on przede wszystkim skończyć sprawę 
Wincha, ale 
pastor nie dopuścił do tego. Kiedy już przerobili z tuzin najprostszych domowych 
sztuczek, 
upoiło ich poczucie mocy, poczęli się prześcigać wzajemnie w pomysłach dając 
rosnąć swym 
ambicjom. Pierwsze większe przedsięwzięcie wydarzyło się dzięki opieszałości i 
niedbalstwu 
pani Minchin, gospodyni pastora. Posiłek, którym pan Maydig poczęstował gościa, 
był bardzo 
niesmaczny, a co się tyczy napojów — było ich o wiele za mało dla dwóch 
pracowitych 
cudotwórców. Kiedy siedli, pastor wpadł nawet nie w gniew, ale w smutek, 
rozwodząc się 
nad oszczędnościami gospodyni. Pan Fotheringay poczuł, że nadeszła oto 
sposobność.
— Niech pan nie bierze tego, panie Maydig — powiedział nieśmiało — za poufałość 
z 
mojej strony, ale…
— Mój drogi panie Fotheringay. Ależ skąd! Nic podobnego nie przyszło mi na myśl…
Pan Fotheringay wzniósł rękę.
— Co sobie zamówimy? — zapytał z szerokim, władczym gestem, i postępując w myśl 
wskazań pastora zastanowił się gruntownie nad kolacją.
— Jeżeli o mnie chodzi — dodał, oceniając wybór Maydiga — jestem za kuflem 
porteru i 
pieczenia. Zaraz je sobie zamówię. Nie przepadam bowiem za burgundem.
Nowi przyjaciele długo siedzieli za stołem, gadając ze sobą, jak równy z równym, 
o 
cudach, które należałoby uczynić. Pan Fotheringay był oczarowany i pełen 
wdzięczności dla 
pastora.
— A poza tym — dodał Fotheringay — może mógłbym panu być pomocnym w pewnych 
sprawach domowych…
— Proszę, niech pan już o tym nie mówi! — zawołał pan Maydig, wznosząc do góry 
szklankę cudownie starego burgunda.
Fotheringay nałożył sobie drugą porcję pieczeni i z pełnymi ustami powiedział:
— Miałem na myśli, hm hm, że może mógłbym, hm hm, uczynić cud z panią Minchin, 
żeby… ta… stała się dobrą kobietą.
Pastor postawił szklankę i spojrzał z powątpiewaniem:
— Ona… widzi pan, nikomu nie pozwala do niczego się wtrącać. A co się tyczy 
pańskiej 
propozycji… Już po jedenastej, gospodyni pewno leży już w łóżku i śpi. Myśli 
pan, że…
Fotheringay zastanowił się.
— Przypuszczam, że można to zrobić podczas snu. Pastor oponował przez pewien 
czas, ale 
w końcu ustąpił. Fotheringay wydał odpowiedni rozkaz, po czym obaj panowie, w 
stanie z 
lekka podnieconym, powrócili znowu do kolacji. Maydig począł rozwodzić się 
szeroko nad 
zmianami, których jutro zażąda od gospodyni. Pełen był przy tym optymizmu, który 
nawet 
jego gościowi wydał się nieco okropny i zbyt gorączkowy. Nagle wysoko nad 
sufitem rozległ 
się stłumiony hałas. Dwaj panowie spojrzeli na się pytająco, po czyni pastor 
wyszedł 
gniewnie z pokoju. W chwilę później Fotheringay usłyszał jego głos i kroki 
dążące w górę po 
schodach. Wrócił po chwili z rozpromienioną twarzą.
— Niesłychane! — zawołał. — I wzruszające! Ogromnie wzruszające!
Chodził gorączkowo po pokoju.
— Skrucha! Wzruszająca skrucha — wołał przez uchylone drzwi. — Biedna kobieta! 
Zdumiewająca przemiana! Wstała z łóżka. Zresztą musiała wstać. Wstała z łóżka, 
aby stłuc 
butelkę wódki, którą przechowywała w kuferku. Wyznała wszystko! Ależ taki fakt 
otwiera 
przed nami jak najdalsze perspektywy. Jeżeli mogliśmy w niej dokonać takiej 
przemiany…
— Tak, siła wydaje się nieograniczona — potwierdził pan Fotheringay. — A co się 
tyczy 
Wincha…
— Bezgraniczna! Nieograniczona! — I pastor, stojąc na chodniku i odsuwając 
ponownie 
sprawę Wincha, wyłożył cały szereg niezwykłych projektów, które wymyślił, 
chodząc po 
pokoju…
Wszystkie te zamierzenia nie dotyczą naszego opowiadania. Wystarczy, że zostały 
one 
powzięte w duchu jak najbardziej humanitarnym, w duchu niezmiernej pobłażliwości 
zasługującej na miano „poobiedniej”. Wystarczy też, że kwestia Wincha pozostała 
nie 
rozwiązana. Zbyteczne też byłoby opowiadać, jak daleko posunęło się wykonanie 
owych 
projektów. Dość, że miały miejsce niesłychane wprost wydarzenia.
…Po małej godzince panowie Maydig i Fotheringay wyszli na oświetlony księżycem 
pusty 
plac targowy, osiągnąwszy szczyt cudotwórczej ekstazy; pan Maydig szedł niezbyt 
pewnie i 
gestykulował; Fotheringay zaś — mały i najeżony — kroczył śmiało i pewnie. 
Wyleczyli we 
dwóch z nałogu wszystkich pijaków w okolicy, zamienili piwo i alkohol w wodę — w 
tej 
sprawie pastor przegłosował pana Fotheringaya, następnie udoskonalili ogromnie 
komunikację kolejową, osuszyli flinderskie mokradła, ulepszyli glebę w One Tree 
Hill i 
wyleczyli wikarego z brodawki. Potem pobiegli zobaczyć, czy da się coś zrobić z 
przeklętym 
filarem mostu.
— Nikt nie pozna rano tych miejsc — westchnął pan Maydig. — Jakże wszyscy będą 
zdumieni i wdzięczni!
W tej samej chwili zegar kościelny wybił trzecią.
— Zdaje się — powiedział pan Fotheringay — że to trzecia godzina. Muszę wracać 
do 
domu. Idę przecież do biura o ósmej. A poza tym pan Wimms…
— Przecież dopiero zaczęliśmy! — zawołał pastor, pełen słodkiego poczucia 
nieograniczonej władzy. — Ledwośmy zaczęli! Pomyśl pan, ile dobrego możemy 
zdziałać. 
Kiedy ludzie obudzą się…
— Tylko że… — obstawał przy swoim pan Fotheringay.
Pastor uchwycił go nagle za ramię. Oczy zaiskrzyły mu się dziko.
— Drogi chłopcze! — zawołał — nie masz się czego śpieszyć. — Patrz! — i wskazał 
palcem księżyc.
— Księżyc? — zapytał pan Fotheringay.
— Księżyc! — rzekł triumfalnie pastor. — A może by…? Zatrzymaj Księżyc!
Fotheringay spojrzał w górę.
— To nie byle co — zauważył po chwili.
— Ale czemuż by nie? — nalegał Maydig. — On się przecież nie zatrzyma. Zahamuje 
pan 
tylko ruch obrotowy Ziemi, rozumie pan? Czas stanie. Nic w tym nie będzie złego.
— Hm! Dobrze — rzekł pan Fotheringay. — Spróbuję. Więc…
Zapiął marynarkę i zwrócił się do globu ziemskiego z pełnym zaufaniem we własną 
siłę:
— A teraz dość tego kręcenia się, dobrze?! — powiedział.
W tej samej chwili pomknął w powietrze głową naprzód z szybkością dwunastu mil 
na 
minutę. Zataczając niezliczoną ilość kół na sekundę., Fotheringay myślał. Myśl 
bowiem jest 
cudownym zjawiskiem. Ciągnie się czasem jak smoła, ale czasem jest niczym 
błyskawica. 
Myślał sekundę: „…Niech spadnę żywy i zdrowy. Cokolwiek się stanie, niech spadnę 
żywy i 
zdrowy”.
Był już najwyższy czas, aby tego zażądać, gdyż ubranie cudotwórcy, rozgrzane 
szalonym 
tarciem powietrza, poczęło się palić. Spadł na świeżo usypany wał ziemny z 
wielkim 
rozpędem, nie uczyniwszy sobie nic złego. Wielka masa muru i metalu, 
przypominająca 
wieżę kościelną, spadła na ziemię i odskoczyła obok niego, rozpryskując się na 
cegły, 
kamienie i odłamki wapna jak wybuchająca bomba.
Straszliwe uderzenie rozłupało wielki blok kamienny jak jajko. Rozległ się 
trzask i 
gruchot, wobec którego wszelki hałas, jaki Fotheringay słyszał kiedykolwiek w 
życiu, był 
szelestem opadającego piórka, a po nim nastąpiła cała seria dalszych trzasków i 
gruchotów. 
Straszliwy wiatr leciał przez ziemię i niebo tak, że z wielkim trudem cudotwórcy 
udało się 
unieść głowę. Przez chwilę stracił dech i był tak zdumiony, że nie mógł się 
połapać, gdzie jest 
i co się stało. Dotknął ręką głowy, by się przekonać, czy ma wszystkie włosy. 
Był to pierwszy 
jego odruch.
— Boże! — wymówił z trudem, gdyż wiatr wtykał mu z powrotem słowa do gardła. — 
To 
ci dopiero harmider! Coś się popsuło? Burza i pioruny. A przed chwilą śliczna 
noc! To 
Maydig namówił mnie na takie głupstwo. Co za wariat! Jeżeli tak dalej potrwa, to 
z 
pewnością trzaśnie we mnie piorun! Gdzie jest Maydig?
Rozejrzał się dookoła, na ile tylko pozwoliły mu powiewające poły żakietu. Świat 
wyglądał niezwykle.
— Niebo, zdaje się, jest w porządku — stwierdził pan Fotheringay. — I wszystko 
byłoby 
w porządku, gdyby nie ten wściekły wiatr. Księżyc przecież świeci nad głową. Tak 
jak przed 
chwilą. Jasno jak w południe. Ale jeżeli chodzi o resztę… Gdzie jest miasto? 
Gdzie jest — 
gdzie jest wszystko? I skąd się wziął tu diabelski wiatr? Wcale przecież nie 
kazałem, żeby był 
wiatr.
Fotheringay stoczył bezpłodną walkę z wichurą, chcąc stanąć prosto, i 
wywróciwszy się, 
pozostał na czworakach. Przyglądał się księżycowi pod wiatr, a poły żakietu 
powiewały mu 
nad głową.
„…Coś się popsuło — myślał. — Ale co? Bóg raczy wiedzieć”.
Jak okiem sięgnąć, nic nie było widać w oślepiającym zamęcie. Wicher z rykiem 
unosił 
tumany pyłu, wirujące zwały ziemi, stosy podruzgotanych ruin. Nigdzie drzewa, 
nigdzie 
domu, nigdzie znajomego kształtu; wszędzie dziki zamęt, ginący w ciemnościach, 
wirujące 
trąby powietrzne i potoki, błyskawice i pioruny, jak podczas rozszalałej burzy. 
Koło 
Fotheringaya w bladej poświacie leżało coś, co może niegdyś było wiązem: 
skłębiona masa 
drzazg i drzewa, drżąca od szczytu do korzeni; a dalej spiętrzony stos żelaznych 
sztachet…
Otóż kiedy pan Fotheringay zatrzymał krążenie Ziemi dookoła Słońca, nie zrobił 
on, jak 
wiem, żadnych zastrzeżeń dotyczących ruchu przedmiotów na jej powierzchni. A 
Ziemia 
kręci się tak prędko, że punkt na równiku przebywa około tysiąca mil na godzinę, 
a w naszej 
szerokości geograficznej — o pół raza więcej. Wskutek tego miasteczko, jego 
mieszkańcy i 
pan Maydig, wszystko poleciało przed siebie z szybkością dziewięciu mil na 
sekundę — czyli 
o wiele prędzej, niż gdyby ich wystrzelono z armaty. I każda istota ludzka, 
każde stworzenie, 
dom i drzewo — cały znajomy nam świat leciał naprzód, rozbijał się i 
roztrzaskiwał. To 
wszystko.
Pan Fotheringay nie zdawał sobie rzeczywiście sprawy z istotnego stanu rzeczy. 
Rozumiał 
tylko, że ten cud mu się nie udał, i to go napełniło niechęcią do cudów w ogóle. 
Znajdował się 
w ciemnościach, gdyż nadciągnęły chmury i zakryły od razu księżyc, a powietrze 
było pełne 
wirujących szczątków różnych przedmiotów. Wielki szum wichru i wody napełnił 
powietrze. 
Nieszczęsny cudotwórca, osłaniając się dłonią od pyłu, śniegu i deszczu, ujrzał 
w świetle 
błyskawicy ogromny wał wodny zbliżający się ku niemu.
— Maydig! — jęknął Fotheringay wśród rozszalałych żywiołów. — Maydig! Stań! — 
zawołał do zbliżającej się wody. — Na miłość boską, zatrzymaj się! Chwileczkę — 
po czym 
zwrócił się do błyskawic i grzmotów. — Zatrzymajcie się na chwilę, póki nie 
zbiorę myśli… 
Co tu robić? Co robić? Boże! Chciałbym, żeby Maydig był ze mną. — Wiem! — 
zawołał 
nagle. — I na miłość boską, niech mi natychmiast coś przyjdzie do głowy!
Stał wciąż na czworakach walcząc z wiatrem i skrupulatnie szukając jakiejś rady.
— Ach! — zawołał. — Niech nic się nie dzieje, póki nie przyjdzie mi coś do głowy 
i póki 
nie powiem: „Już!” Boże! Czemu nie pomyślałem o tym wcześniej!
Natężał swój mały głosik pośród zawiei, krzycząc głośniej i głośniej, usiłując 
na próżno 
usłyszeć siebie samego.
— A teraz uważaj i słuchaj. Przede wszystkim, kiedy powiem wszystko, co mam do 
powiedzenia, zabierz mi tę czarodziejską siłę, i pozwól chcieć akurat tyle, ile 
chcą inni ludzie, 
i niech ustaną te wszystkie niebezpieczne cuda. Nie podobają mi się. Lepiej 
żebym ich nie 
robił. To po pierwsze. A po drugie — chcę się znaleźć przed czasem, nim się te 
cuda zaczęły. 
Niech wszystko będzie tak, jak było, nim ta przeklęta lampa przewróciła się do 
góry nogami. 
To będzie wielka robota, ale już ostatnia. Zrobione? I dosyć już cudów! Wszystko 
tak jak 
było! A ja niech się znajdę „Pod Długim Smokiem”, nimem jeszcze wypił swój 
półkwaterek. 
Tak! To wszystko!
Uderzył palcem w ziemię, zamknął oczy i powiedział:
— Już!
Zrobiła się wielka cisza… Poczuł, że stoi wyprostowany…
— Tak pan sądzi? — powiedział jakiś głos. Otworzył oczy. Był w barze „Pod Długim 
Smokiem” i rozprawiał o cudach z Toddym Beamish. Zdawało mu się, że zapomniał o 
czymś 
wielkim, co zresztą w mig zniknęło. Jasne jest chyba dla was, że skoro pan 
Fotheringay stracił 
swoje cudotwórcze zdolności, wszystko wróciło do dawnego stanu i pamięć jego 
także 
cofnęła się aż do chwili, w której rozpoczęto to opowiadanie. Nie mógł pamiętać 
niczego, o 
czym się tutaj mówiło. I w dalszym ciągu nie będzie on z pewnością wierzył w 
cuda.
— Powiadam wam, że cudów, we właściwym tego słowa znaczeniu, nie ma i być nie 
może 
— dowodził. — Mogę wam tego dowieść.
— Tak pan sądzi? — powiedział Toddy Beamish. — Niech pan udowodni, jeżeli pan 
potrafi.
— Niech pan spojrzy, panie Beamish — rzekł pan Fotheringay. — Zastanówmy się, co 
to 
jest cud. Jest to coś sprzecznego z prawami natury…
NOWY AKCELERATOR
Jeżeli komuś zdarzyło się szukając szpilki znaleźć gwineę — to niewątpliwie memu 
przyjacielowi, profesorowi Gibberne. Słyszałem już nieraz o doświadczeniach, 
których 
rezultat przekraczał wszelkie oczekiwanie, ale nigdy jeszcze nie słyszałem o 
podobnym 
fakcie. Przyjaciel mój bowiem dokonał odkrycia, które — bez najmniejszej 
przesady — 
zrewolucjonizuje zupełnie życie ludzkie. I to wtedy, kiedy szukał jedynie 
jakiegoś środka, 
który by pobudzał energię u ludzi wyczerpanych przyśpieszonym tempem 
współczesnego 
życia. Próbowałem kilkakrotnie nowego eliksiru i najlepiej uczynię opisując jego 
działanie na 
mojej własnej osobie. Kryją się w nim, jak się to okaże, zdumiewające emocje dla 
osób 
żądnych nowych v/rażeń.
Profesor Gibberne, jak wiadomo, jest w Folkestone moim sąsiadem. Jeżeli się nie 
mylę, 
„The Strand Magazine” zamieścił w końcu 1899 roku fotografie profesora z różnych 
okresów 
jego życia. Nie mogę jednak tego sprawdzić, gdyż pożyczyłem rocznik jakiemuś 
znajomemu, 
który mi go oczywiście nie oddał. Czytelnik przypomina sobie zapewne wysokie 
czoło i 
niezwykle długie czarne brwi nadające twarzy Gibberne’a iście mefistofeliczny 
wygląd.
Zajmuje on jeden z tych oddzielnych domków w stylu „mieszanym”, które wschodnią 
część miasta czynią tak interesującą. Domek jego ozdabia spiczasty flamandzki 
dach i 
mauretański portyk, jest też pokój z wykuszem i weneckimi oknami, gdzie profesor 
zwykle 
pracuje i gdzie tak często spędzaliśmy wieczory na paleniu i rozmowach. Lubi on 
bardzo 
żartować, zarówno jak opowiadać o swej pracy. Należy do ludzi, dla których 
dyskusja jest 
pomocą i bodźcem, dlatego też miałem możność śledzić od pierwszych chwil 
powstawanie 
nowego akceleratora. Niewątpliwie większości swych eksperymentów dokonał 
Gibberne nie 
w Folkestone, lecz przy ulicy Gower, w świetnym, należącym do szpitala 
laboratorium, z 
którego on pierwszy zaczął korzystać.
Jak powszechnie wiadomo, przynajmniej wśród ludzi inteligentnych, Gibberne stał 
się 
sławą naukową dzięki swym pracom badającym wpływ pewnych leków na system, 
nerwowy 
człowieka. W stosowaniu środków nasennych, znieczulających i uspokajających nie 
ma sobie 
równych. Jest też bardzo wybitnym chemikiem i przypuszczam, że w dziedzinie 
czynności 
komórek zwojowych i włókien osiowych oświetlił i odsłonił wiele z gąszcza 
tajemnic 
otaczających ową dziedzinę, co aż do chwili opublikowania jego prac nie było 
wiadome 
nikomu z żyjących.
W ostatnich latach profesor zajął się z niezwykłym zapałem sprawą podniet 
nerwowych i 
jeszcze przed odkryciem akceleratora uzyskał bardzo ciekawe rezultaty. Wiedza 
lekarska 
zawdzięcza mu co najmniej środki wzmacniające, niezwykle skuteczne. Preparat 
Gibberne’a 
zwany Syropem B uratował z pewnością więcej wyczerpanych ludzi niż łódź 
ratunkowa na 
pobrzeżu morskim.
— …Nie zadowala mnie jednak żaden z tych środków — powiedział mi przed rokiem. — 
Albo zwiększają potencjał energetyczny ośrodków nerwowych, nie wywierając wpływu 
na 
nerwy, albo też wzmagają go poprzez zmniejszenie przewodnictwa nerwowego; poza 
tym 
działanie ich jest czysto miejscowe i niejednolite.
Jeden z tych środków pobudza serce i trzewia, ale działa ogłupiająco na mózg, 
inny — 
podnieca mózg na kształt szampana, ale działa nieszczególnie na plexus solaris. 
Ja zaś pragnę 
wynaleźć — jeżeli jest jakakolwiek możliwość po temu — bodziec ogólnie 
podniecający, 
który wstrząśnie panem od głowy do czubka wielkiego palca u nogi i dwukrotnie 
lub 
trzykrotnie wzmoże pańską energię. Hm… Oto cel, do którego dążę.
— Będzie to jednak bardzo wyczerpujące dla człowieka — odrzekłem.
— Bez wątpienia. Ale będzie się też jadło dwukrotnie lub trzykrotnie więcej… 
Niech pan 
tylko pomyśli, jakie to będzie miało znaczenie! Proszę sobie wyobrazić taki 
flakon — to 
mówiąc podniósł do góry buteleczkę z zielonego szkła i począł nią poruszać w 
takt swych 
słów — a w tym flakonie możność podwojenia w danym czasie szybkości myślenia i 
poruszania się; możność wykonywania dwa razy więcej pracy niż normalnie.
— Czyż jest to możliwe?
— Tak sądzę. A jeżeli nie jest, to tracę na próżno czas od roku. Te, na 
przykład, preparaty 
hypofosfitowe świadczyłyby o czymś… Nawet gdyby chodziło o przyśpieszenie 
półtora 
raza…
— To by też wystarczyło… — odrzekłem.
— Jest pan, przypuśćmy, mężem stanu zawalonym robotą, a tu czas ucieka… Co?
— Tak! Dałbym wtedy kilka kropli osobistemu sekretarzowi…
— I zarabiał… podwójnie. Albo chce pan, przypuśćmy, skończyć książkę…
— Zazwyczaj — odrzekłem — pragnąłbym jej wcale nie zaczynać.
— Jest pan doktorem i będąc śmiertelnie znużony zmuszony jest pan postawić 
trudną 
diagnozę. Czy adwokatem, czy też zdaje pan egzamin…
— Dla tych ludzi — odrzekłem — każda kropla warta jest gwinei albo i więcej.
— A podczas pojedynku — dodał Gibberne — kiedy wszystko zależy od szybkości, z 
jaką 
naciska się cyngiel…
— Albo porusza szablą.
— ”Widzi pan — mówił Gibberne — gdybym znalazł taki ogólnie przyśpieszający 
środek 
nieszkodliwy dla zdrowia… Tyle tylko, że w bardzo nieznacznym stopniu 
przyśpieszałby on 
proces starzenia się… Tacy ludzie żyliby dwa razy szybciej w porównaniu z 
innymi.
— Obawiam się jednak — zauważyłem — czy podczas pojedynku byłoby to lojalne…
— To już jest pytanie dla sekundantów — odrzekł Gibberne.
Znów wyraziłem swe wątpliwości:
— I pan naprawdę myśli, że to jest możliwe?
— Równie możliwe — odrzekł Gibberne spojrzawszy przez okno na wehikuł 
przejeżdżający z hałasem i stukiem — jak autobus… — zamilkł, uśmiechnął się do 
mnie 
porozumiewawczo i postukał o brzeg biurka swoim zielonym flakonem. — …Mam już 
to, o 
co mi chodzi… Właśnie otrzymałem coś w tym rodzaju…
Nerwowy uśmiech na jego twarzy zdradzał jakieś wielkie odkrycie. Gibberne nie 
miał 
bowiem zwyczaju mówić o nie ukończonych jeszcze doświadczeniach, gdy nie był ich 
zupełnie pewny. — …I jest możliwe… Nie zdziwi mnie wcale, jeżeli zdołam osiągnąć 
szybkość więcej niż podwójną.
— To byłoby wielkie odkrycie!
— Tak. Przypuszczam, że byłoby to rzeczywiście wielkie odkrycie.
Nie sądzę jednak mimo wszystko, żeby zdawał sobie wówczas sprawę, jak bardzo 
wielkie 
było to odkrycie.
Pamiętam, że jeszcze kilkakrotnie rozmawialiśmy o nowym preparacie. Profesor 
nazwał 
go „nowym akceleratorem” i mówił o nim tonem coraz pewniejszym. Czasem poczynał 
rozważać nerwowo nieprzewidziane skutki, jakie środek ten może wywołać w ustroju 
ludzkim, i wówczas popadał w niepokój. Kiedy indziej znów rozpatrywał sprawę 
handlowo i 
rozprawialiśmy długo a gorąco, w jaki sposób wykorzysta się preparat pod 
względem 
pieniężnym.
— Będzie można na tym grubo zarobić — mówił Gibberne — ale to grubo zarobić! 
Daję 
światu coś, naprawdę coś, i uważam za słuszne, że świat za to zapłaci. Dobro 
nauki jest 
bardzo piękną rzeczą, ale myślę, że lepiej będzie zachować dla siebie wyłączną 
sprzedaż 
preparatu w ciągu jakichś, powiedzmy, dziesięciu lat. Nie pojmuję, dlaczego 
wszystkie 
radości życia miałyby przypaść w udziale tylko sprzedawcom wieprzowiny.
Zainteresowanie moje nowym preparatem nie zmniejszyło się z biegiem czasu. 
Posiadam 
szczególną skłonność do metafizycznych zagadnień i lubuję się w paradoksach 
dotyczących 
czasu i przestrzeni. Wydało mi się więc, że wynalazek Gibberne’a wywoła 
całkowite 
przyśpieszenie tempa życia. Wyobraźmy sobie człowieka, który systematycznie 
zażywa taki 
preparat: życie jego stanie się czynne i bogate, ale w jedenastym roku życia 
będzie już 
dorosły, w dwudziestym piątym — dojrzały, a w trzydziestym — zacznie się u niego 
uwiąd 
starczy. Zdawało mi się, że preparat Gibberne’a wytworzy w ludziach właściwości, 
którymi 
przyroda obdarzyła Żydów i narody Wschodu. Będąc mężczyznami już w piętnastym 
roku 
życia, a starcami — w pięćdziesiątym, są oni zdolni do szybszego działania i 
myślenia niż 
my. Cudowne właściwości lekarstw zawsze wywierały na mnie wielkie wrażenie, 
zwłaszcza 
gdy myślałem, że są one zdolne doprowadzić człowieka do szaleństwa albo 
uspokoić, uczynić 
go niezwykle silnym i dzielnym albo bezradnym i słabym, podnieść jakąś 
namiętność i 
złagodzić inną. A oto nowy cud dołącza się do arsenału, którym rozporządza 
lekarz. Gibberne 
jednak był nazbyt pochłonięty techniczna stroną wynalazku, aby zagłębiać się w 
tego rodzaju 
rozważania.
Siódmego czy ósmego sierpnia zakomunikował mi, że właśnie w chwili kiedy sobie 
tutaj 
rozmawiamy, odbywa się destylacja preparatu, która zadecyduje o jego sukcesie 
lub 
niepowodzeniu; a dziesiątego sierpnia oznajmił, że wszystko gotowe, zaś „nowy 
akcelerator” 
jest zjawiskiem najrealniejszym w świecie. Spotkałem profesora idąc w kierunku 
Folkestone 
— szedłem, jeżeli się nie mylę, do fryzjera, aby się ostrzyc. Nagle zobaczyłem, 
że profesor 
pędzi na moje spotkanie. Przypuszczam, że był u mnie w domu, aby mnie powiadomić 
natychmiast o swym sukcesie. Przypominam sobie, że oczy jego gorączkowo 
błyszczały, a 
twarz była purpurowa. Spostrzegłem też niezwykłą szybkość jego chodu.
— Zrobione! — krzyknął chwytając mnie za rękę. — Więcej niż zrobione! Niech pan 
idzie 
ze mną prędko do domu, to zobaczy pan…
— Naprawdę?
— Naprawdę! — wrzasnął. — Niesłychane, zdumiewające! Niech no pan idzie prędzej!
— Przyśpiesza podwójnie?
— Co tam podwójnie! Więcej, znacznie więcej! Jestem oszołomiony. Chodźmy 
prędzej! 
Spróbuje pan preparatu! Zobaczy pan! Niesłychane, zdumiewające!
Pochwycił moje ramię i począł krzycząc i gestykulując wspinać się na wzgórze tak 
prędko, 
że musiałem niemal biec za nim. Jacyś jadący autokarem wycieczkowicze 
wytrzeszczyli oczy 
jak jeden mąż, jak to zwykle czynią wycieczkowicze jadący autokarem. Dzień był 
jasny i 
gorący, jeden z tych dni tak częstych w Folkestone, kiedy to wszystkie barwy 
błyszczą 
jaskrawo, a kontury przedmiotów zarysowują się ostro. Wiał też wietrzyk, ale 
zbyt nikły, aby 
mnie w takich okolicznościach ochłodzić i osuszyć. Zawołałem łaski.
— Alboż ja tak prędko idę? — zapytał Gibberne i zwolnił kroku maszerując jednak 
bardzo 
szybko.
— Czyż pan spróbował trochę tego lekarstwa? — zapytałem ciężko dysząc.
— Nie — odrzekł — zaledwie kropelkę wody, którą wypłukałem kieliszek po moim 
eliksirze.
— Zatem działanie jest podwójne? — zapytałem podchodząc do drzwi profesorskiego 
domu, mokry od potu.
— Tysiąckrotne! Więcej niż tysiąckrotne! — wrzasnął Gibberne otwierając 
dramatycznym 
ruchem rzeźbioną dębową bramę w staroangielskim stylu.
— Niemożliwe! — zawołałem wchodząc w drzwi,
— Nawet nie wiem, ilokrotnie przyśpiesza — odrzekł z kluczem w ręku.
— I pan…
— Rzuca to zupełnie nowe światło na fizjologię układu nerwowego, przedstawia w 
nowej 
formie teorię widzenia! Bóg raczy wiedzieć, ile razy! Będziemy myśleli o tym 
później. Na 
razie chodzi o to, aby wypróbować preparat.
— Mamy go zażyci — zapytałem z przedpokoju.
— Ano tak! — odrzekł Gibberne już z laboratorium. — Oto jest w tej małej 
zielonej 
flaszeczce. Chyba że pan się boi…
Jestem z natury ostrożny, awanturniczy zaś — tylko w teorii. Bałem się. Ale z 
drugiej 
strony byłoby się czym pysznić później…
— Dobrze — bąknąłem — pan już próbował, prawda?
— Próbowałem — odrzekł — i jak pan widzi, nic mi się nie stało. Nie wyglądam 
chyba 
jak nieboszczyk, przeciwnie, czuję się…
Usiadłem.
— Niech mi pan naleje — rzekłem. — W najgorszym wypadku nie będę się musiał 
więcej 
strzyc ani golić, co jest najpotworniejszym pomysłem cywilizowanego człowieka. 
Jak się 
zażywa tę miksturę?
— Z wodą — i Gibberne postawił na stole karafkę. Siedziałem w fotelu, a on stał 
przed 
biurkiem i patrzył na mnie. Przypomniał sobie nagle, że jest lekarzem, wybitnym 
specjalistą.
— Uprzedzam pana, że to lekarstwo jest trochę dziwne.
Machnąłem ręką.
— Uprzedzam też pana, że natychmiast po zażyciu należy zamknąć oczy i otwierać 
je 
powoli, nie wcześniej niż po minucie. Widzi się nadal bez zmian. Zmysł wzroku 
zależy od 
długości fali, a nie od ilości impulsów. Jest to jednak pewien wstrząs dla 
siatkówki, przykre 
olśnienie, jeżeli ma się oczy otwarte. Niech więc pan zamknie powieki.
— Zamknąłem już!
— Dalej, niech pan siedzi cicho i nie rusza się. Mógłby się pan zrazu o coś 
uderzyć. 
Należy pamiętać, że będzie pan — wszystko: serce, płuca, mózg, mięśnie — 
funkcjonował 
kilka tysięcy razy prędzej niż zazwyczaj, toteż można się porządnie potłuc, nim 
się człowiek 
obejrzy. Poza tym nie będzie pan sobie zdawał sprawy z żadnej zmiany. Będzie się 
pan czuł 
jak w tej chwili. Tyle tylko, że wszystko na świecie będzie się poruszało kilka 
tysięcy razy 
wolniej. Dzięki temu właśnie świat wyda się tak dziwny.
— Boże święty! — zawołałem. — I pan sądzi…
— Sam pan osądzi — odrzekł i wziął kroplomierz. Potem spojrzał na biurko: — 
Szklanki… woda… jest wszystko. Nie należy zażywać zbyt wiele za pierwszym razem.
Odliczył kilka cennych kropli.
— Niech pan nie zapomina, com powiedział — rzekł wlewając zawartość kroplomierza 
do 
szklanki ruchem włoskiego kelnera odmierzającego whisky. — Należy siedzieć z 
zamkniętymi oczyma, absolutnie bez ruchu przez dwie minuty. Aż do chwili kiedy 
zacznę do 
pana mówić.
Dolał teraz wody do obydwóch szklanek.
— Ach, prawda! — dodał. — Niech pan nie stawia szklanki z powrotem na stole. 
Może ją 
pan trzymać w ręku, a łokieć oprzeć na kolanie. O tak! No, a teraz…
Podniósł szklankę.
— Za „nowy akcelerator”!
— Za „nowy akcelerator”! — zawołałem i trąciliśmy się szklankami. Wypiłem 
roztwór i 
natychmiast zamknąłem oczy.
Znacie wszak uczucie pustki i niebytu, w jakie zapada człowiek pod wpływem 
narkozy. 
Podobnie było ze mną przez jakiś nieokreślony czas. Potem usłyszałem głos 
Gibberne’a, 
który kazał mi się obudzić. Ocknąłem się więc i uniosłem powieki.
Stał jak poprzednio ze szklanką w ręku. Tyle tylko, że była pusta.
— I cóż? — powiedziałem.
— Wszystko w porządku?
— Najzupełniej. Tylko czuję się trochę tak, jakbym się wstawił. Nic więcej.
— Słyszy pan coś?
— Nic specjalnego — odrzekłem. — Ależ tak, do licha, nic nie słyszę. — Może 
tylko 
lekki plusk, łap łap, jakby deszcz padał na różne przedmioty. Co to jest?
— Dźwięki rozłożone na części składowe — odpowiedział. — Tak mi się przynajmniej 
zdaje. — Patrzył w okno. — Czy pan widział kiedyś firankę w takiej pozycji?
Spojrzałem w tę stronę: koniec firanki sterczał sztywno, nieruchomo, jakby 
wzdąwszy się 
od wiatru zawisł nagle w powietrzu.
— To dziwne — odrzekłem.
— A to? — powiedział i otworzył dłoń, w której trzymał szklankę.
Zamrugałem naturalnie oczyma oczekując, że naczynie spadnie za chwilę na ziemię 
i 
potłucze się. Nic podobnego!
Wcale nie poruszyła się z miejsca: wisiała nieruchomo w powietrzu.
— Na ogół biorąc — rzekł Gibberne — na naszej szerokości geograficznej przedmiot 
spadając przebywa szesnaście stóp w pierwszej sekundzie. I ta szklanka spada z 
szybkością 
szesnastu stóp na sekundą, tylko że, widzi pan, jeszcze nie upłynęła setna część 
sekundy. To 
panu powinno dać pojęcie o szybkości mego przyspieszacza.
Powiódł ręką dookoła, pod i nad spadającą powoli szklanką, wreszcie pochwycił ją 
za dno 
i postawił bardzo ostrożnie na stole.
— Co, hę? — odezwał się ze śmiechem.
— Pierwszorzędnie! — zadecydowałem zaczynając powolutku wstawać z krzesła. 
Czułem 
się doskonałe, bardzo lekko i przyjemnie, ponadto byłem pełen ufności w swoje 
siły. 
Organizm mój funkcjonował z ogromną szybkością. Serce, na przykład, biło tysiąc 
razy na 
sekundę, ale wcale przez to nie czułem się gorzej. Wyjrzałem przez okno. 
Nieruchomy 
cyklista z pochyloną głową tkwił w obłoku kurzu, jakby chciał dogonić rozpędzony 
omnibus, 
który nie ruszał się z miejsca.
— Gibberne! — zawołałem. — Jak długo może trwać działanie tej przeklętej 
mikstury?
— Bóg to raczy wiedzieć! — odrzekł. — Ostatnim razem, kiedym ją zażył, położyłem 
się 
do łóżka i przespałem czas działania. Nie taję, że miałem porządnego stracha. 
Minęło 
wówczas kilka minut. Mnie się wydały one godzinami. Po pewnym jednak czasie 
działanie 
gwałtownie ustaje.
Byłem bardzo dumny. Nie czułem żadnego lęku — może dlatego, że byliśmy razem.
— Może byśmy wyszli trochę? — zaproponowałem.
— Czemu nie!
— Tylko że ludzie nas zobaczą…
— Ludzie? Nie! Chwała Bogu — nie! Będziemy wszak poruszać się z szybkością 
tysiąc 
razy większą od najbłyskawiczniejszej z magicznych sztuk. Chodźmy! Którędy 
wyjdziemy? 
Drzwiami czy oknem?
Wyszliśmy oknem.
Ze wszystkich dziwnych eksperymentów, jakich dokonywałem, o jakich marzyłem albo 
czytałem, najdziwniejszy był bieg z Gibberne’em wzdłuż promenady Folkestone pod 
działaniem nowego akceleratora. Wyszliśmy za furtkę i zaczęliśmy czynić po 
drodze 
drobiazgowe spostrzeżenia nad posągową nieruchomością przejeżdżających 
wehikułów. Ruch 
nóg końskich, obrót kół przejeżdżającego omnibusu, koniec bata i szczęka 
konduktora — 
który właśnie zaczął ziewać — były w pewnym stopniu dostrzegalne, reszta jednak 
ciężkiego 
pojazdu zdawała się stać spokojnie i bezgłośnie, słyszałem jedynie słaby dźwięk 
kaszlu, który 
wstrząsał jednym z pasażerów.
Na nieruchomym pojeździe znajdowali się: konduktor, woźnica i jedenastu 
pasażerów. 
Widok ten zdawał się nam z początku niezwykle dziwaczny, potem jednak zaczął być 
przykry. Wszyscy przechodnie, tak podobni do nas, a tak różni, zamarli w 
niedbałych pozach, 
zatrzymali się w pół gestu. Zakochana para uśmiechała się do siebie skrzywionym 
uśmiechem 
trwającym w nieskończoność; kobieta w dużym kapeluszu trzymała rękę na poręczy 
balkonu 
patrząc na dom Gibberne’a nieruchomym wzrokiem wieczności; jakiś pan trzymał 
rękę przy 
wąsach jak lalka woskowa, a inny wyciągnął powolną, sztywną dłoń z 
rozcapierzonymi 
palcami po kapelusz unoszony przez wiatr. Przyglądaliśmy się im wszystkim 
śmiejąc się i 
robiąc do nich miny, ale wkrótce poczuliśmy coś w rodzaju niesmaku. Zawróciliśmy 
więc i 
przeszedłszy przez jezdnię tuż przed cyklista, skierowaliśmy się w stronę 
promenady.
— Tam do licha! — — zawołał Gibberne. — Niech no pan patrzy!
W pobliżu jego wskazującego palca obsuwała się w dół pszczoła, machając 
wolniutko 
skrzydłami. Ruszała się nie prędzej od najpowolniejszego ślimaka.
Takeśmy doszli do promenady. Tam rzeczy przedstawiły się jeszcze cudaczniej niż 
dotychczas. Na estradzie grała orkiestra, ale dźwięki jej dochodziły nas jako 
cieniutkie 
skrzypienie, trzask grzechotki, przeciągłe westchnienie albo tykanie potwornego 
zegara. 
Zastygli w pół kroku spacerowicze stali sztywno, dziwni, cisi, nadęci, 
zawieszeni. 
Przeszedłem tuż koło małego pieska, który robiąc skok zawisł w powietrzu. 
Patrzyłem na 
powolne ruchy jego łap dążących do zetknięcia się z ziemia.
— Boże! Spójrz pan tutaj! — zawołał Gibberne. Zatrzymaliśmy się na chwilę przed 
jakąś 
wspaniałą osobistością w białym flanelowym garniturze w paski, w białych 
pantoflach i 
panamie. Pan ów oglądał się robiąc oko do dwóch dam w jasnych sukniach. Tak 
zwane 
„oko”, studiowane bez pośpiechu, jakeśmy to czynili, mało jest pociągające. 
Traci pozory 
chwilowej wesołości: widać, że „oczekujące” oko nie domyka się zupełnie, a pod 
załzawioną 
powieką pojawia się dolna część tęczówki i wąska linia białka.
— Niech Bóg mnie broni! — powiedziałem. — Więcej nie będę robił oka.
— Ani uśmiechał się — dodał Gibberne badając zęby jakiejś mówiącej pani.
— Jest piekielnie gorąco — zauważyłem. — Nie chodźmy tak prędko.
— Co tam! W drogę!
Przeszliśmy pomiędzy krzesłami rozstawionymi w alejach. Większość osób 
siedzących 
tam zachowała pozy naturalne, ale powykrzywiane purpurowe twarze muzyków 
wyglądały 
wprost niepokojąco. Czerwonolicy jegomość zamarł w gwałtownej walce z wiatrem o 
gazetę. 
Wszystko świadczyło, że ta apatyczna publiczność wystawiona była na silny wiatr, 
wiatr, 
którego istnienie nie przenikało do naszej świadomości. Oddaliliśmy się trochę 
od tłumu, 
patrząc nań z daleka. Zaczynałem wierzyć w czary spoglądając na tłum zmieniony w 
„żywy 
obraz”, sztywny i nieruchomy jak grupa woskowych figur. Czułem nieokreśloną, 
radosną i 
ogromną wyższość nad tymi ludźmi — co było oczywiście nonsensem. Zważcie jednak 
na ten 
cud! Wszystko, co pomyślałem, powiedziałem, zrobiłem, od kiedy preparat począł 
działać na 
mój organizm, było dziełem jednej chwili.
— ”Nowy akcelerator”… — zacząłem, ale Gibberne przerwał mi:
— O! Jest ta stara wiedźma!
— Jaka wiedźma?!
— Moja sąsiadka. Ma psa, który ciągle szczeka. Nie! Pokusa jest nazbyt silna.
Gibberne bywa czasami dziecinny i porywczy. Nim mogłem temu zapobiec, pomknął 
jak 
strzała przed siebie, porwał nieszczęsne stworzenie i pobiegł z nim pędem w 
kierunku 
nadbrzeżnych skał. Wyglądało to niesłychanie dziwnie. Zwierzątko nie szczekało, 
nie 
wyrywało się, nie dawało w ogóle żadnego znaku życia. Zdawało się spać, choć 
Gibberne 
trzymał je za kark. Miało się wrażenie, że ten biegnący człowiek niesie 
drewnianego psa.
— Profesorze! — zawołałem. — Niech pan zostawi psa!
Zakląłem.
— Jeżeli pan będzie biegł w ten sposób — krzyczałem — zapali się na panu 
ubranie! 
Pańskie spodnie już się tlą!
Dotknął ręką ubrania i zatrzymał się z wahaniem.
— Profesorze! — zawołałem raz jeszcze zbliżając się doń. — Niechże pan puści to 
stworzenie! Upał staje się nie do zniesienia! I jeszcze te pańskie wyścigi! Dwie 
albo trzy mile 
na sekundę! Tarcie powietrza…
— Co takiego? — zapytał patrząc na psa.
— Tarcie powietrza! — wrzasnąłem. — Tarcie powietrza. Nie można tak pędzić! Jak 
meteory czy co, u diabła. Gorąco! Kłuje mnie całe ciało i wypociłem wszystko, co 
się dało. 
Ale widać już, że ludzie zaczynają się powoli poruszać. Widocznie preparat 
przestaje działać. 
Niechże pan zostawi tego psa!
— Co? — zapytał znowu.
— Preparat przestaje działać! — powtórzyłem. — Stanowczo jest tu za gorąco i 
preparat 
przestaje działać. Jestem cały mokry.
Patrzył na mnie uparcie. A potem spojrzał na orkiestrę, której zgrzytanie 
zaczęło się 
przyśpieszać. W chwilę później cisnął z rozmachem psa, który kręcąc się, wciąż 
nieruchomy, 
zawisł nad grupą parasolek pewnego zagadanego towarzystwa. Gibberne pochwycił 
mnie za 
łokieć.
— Do licha! — zawołał. — Zdaje się, że pan ma rację. Jakby palące kłucie i… Tak! 
Ten 
człowiek porusza chusteczką. Widać już. Trzeba stąd wiać.
Aleśmy nie mogli wiać. Na szczęście zresztą. Bo gdybyśmy pobiegli, pędząc tak 
jak 
poprzednio, przypuszczam, że stanęlibyśmy niebawem w płomieniach.
Na pewno byśmy się zapalili. Żaden z nas jednak nie pomyślał, jak widzicie, o 
tym 
wcześniej… Ale nimeśmy jeszcze zaczęli biec, preparat nagle przestał działać. 
Stało się to w 
ułamku sekundy. Działanie akceleratora nagle znikło jak kurtyna w teatrze i 
rozwiało się w 
mgnieniu oka. Usłyszałem głos Gibberne a, strasznie zaniepokojony:
— Niech pan siada!
I… trrrach! Siadłem na trawniku dymiąc i tląc się. W miejscu, gdzie siedziałem, 
trawa do 
dziś jest wypalona. W tej samej chwili całe otoczenie otrząsnęło się z bezruchu: 
nieartykułowane dźwięki orkiestry przemieniły się w melodię, spacerowicze 
opuścili nogi i 
poszli dalej, papiery i chorągwie poczęły trzepotać na wietrze, uśmiechy 
przelały się w słowa, 
elegancki przechodzień skończył „oczkowanie” i podążył z zadowoloną miną swoją 
drogą, a 
cały tłum począł poruszać się i mówić.
Cały świat powrócił do życia, ożył w tym samym tempie co i my, a raczej my 
zwolniliśmy 
tempo niczym pociąg wjeżdżający na stację. Przez sekundę świat zawirował koło 
mnie, 
poczułem lekkie mdłości — i na tym koniec. A mały piesek, który zdawaj się 
wisieć w 
powietrzu, spadł na parasolkę jakiejś pani.
To nas uratowało! Wątpię, czy poza pewnym otyłym, wyciągniętym na leżaku 
starszym 
panem, który zerkał na nas podejrzliwie i wreszcie powiedział coś do swojej 
pielęgniarki, 
ktokolwiek jeszcze spostrzegł naszą obecność. Pac! Pojawiliśmy się tam zapewne w 
sposób 
nagły. Z miejsca też przestaliśmy się tlić, choć trawa pode mną wciąż jeszcze 
była 
nieprzyjemnie gorąca. Uwaga wszystkich — włączając w to orkiestrę, która po raz 
pierwszy 
w swej historii zagrała fałszywie — skupiła się na niezwykłym fakcie oraz na 
jeszcze bardziej 
niezwykłym szczekaniu i tumulcie. Bo oto nagle czcigodny, otłuszczony szpic 
śpiący 
spokojnie po zachodniej stronie estrady spadł na parasol siedzącej po stronie 
wschodniej 
damy, z tlącą się sierścią wskutek nieprawdopodobnej szybkości, z jaką leciał 
przez 
powietrze. I to w naszych absurdalnych czasach, gdy wszyscy starają się być 
„psychologiczni”, naiwni i przesądni, ile się tylko zmieści. Ludzie porwali się 
z miejsc 
popychając jedni drugich; poprzewracano krzesła. Nadbiegł policjant. Jak się 
zakończyła cała 
awantura, nie mam pojęcia — za bardzo nam zależało, żeby się stamtąd wycofać i 
uniknąć 
pytających spojrzeń starego pana. Jak tylkośmy dostatecznie ochłodli i 
oprzytomnieli po 
zawrocie głowy, mdłościach i zamroczeniu umysłu, powstaliśmy z ziemi i okrążając 
tłum 
przeszliśmy poza hotelem „Metropolle” w stronę domu Gibberne’a. Zdążyłem jeszcze 
usłyszeć wyraźnie, jak pan siedzący obok damy z podartą przez psa parasolką 
rozprawiał się 
w sposób ostry z człowiekiem wynajmującym krzesła.
— Jeżeli to nie pan rzucił tego psa — krzyczał — to któż w takim razie?
Nagły powrót znajomych ruchów i dźwięków, zrozumiały w takiej sytuacji niepokój 
— 
ubrania nasze były wciąż jeszcze rozprażone do niemożliwości, a przód spodni 
profesora 
zwęglił się zupełnie — przeszkodziły mi w zebraniu dokładniejszych obserwacji, 
chociaż 
tego pragnąłem.
Szczerze mówiąc, nie poczyniłem w powrotnej drodze żadnych spostrzeżeń, które by 
posiadały wartość naukową. Pszczoła naturalnie odleciała. Kiedyśmy powrócili na 
ulicę 
Landgate, poszukałem wzrokiem cyklisty, ale go już nie dostrzegłem, być może 
pojazdy go 
zasłoniły. Omnibus z pasażerami, żywymi i rozgadanymi, przejeżdżał sobie przez 
plac pod 
kościołem.
Zauważyliśmy poza tym, że parapet okna, przez które wyszliśmy z domu, był nieco 
osmalony, zaś ślady naszych stóp na żwirze alei głębsze niż zazwyczaj.
W ten sposób wypróbowałem na sobie po raz pierwszy działanie akceleratora. Cała 
nasza 
wyprawa, podczas której biegaliśmy, gadali i widzieli najrozmaitsze rzeczy, 
trwała nie więcej 
niż dwie sekundy. Przeżyliśmy pół godziny, podczas gdy orkiestra zagrała może 
dwa takty. 
Mieliśmy wrażenie, że świat cały się zatrzymał, aby nam dogodniej było go 
obserwować. 
Zważywszy to wszystko, a zwłaszcza nasze lekkomyślne wyjście poza dom, należy 
wnioskować, że doświadczenie to mogło się znacznie gorzej zakończyć. Dowiodło 
ono w 
każdym razie, że choć Gibberne wiele będzie musiał pracować, nim przysposobi 
zupełnie 
swój preparat do użytku, jednakże możliwość wyprodukowania takiego preparatu 
została 
dowiedziona niezbicie.
Od tej przygody profesor pracuje nad udostępnieniem preparatu świadomej kontroli 
człowieka. Wielokrotnie bez żadnych złych skutków zażywałem pod jego kierunkiem 
niewielkie dozy owego eliksiru. Muszę się jednak przyznać, że dotychczas nie 
odważyłem się 
w takim stanie wyjść poza dom. Dodam jeszcze, że całe to opowiadanie pisałem bez 
przerwy, 
po jednorazowym użyciu preparatu, odrywając się jedynie na chwilę, by odłamać 
kawałek 
czekolady. Zacząłem pisać o godzinie szóstej minut dwadzieścia pięć, a mój 
zegarek 
wskazuje obecnie minutę po wpół do siódmej. Możność wykonania dłuższej i 
wymagającej 
skupienia pracy w ciągu dnia pełnego różnorodnych zajęć jest rzeczą wprost 
bezcenną. 
Gibberne pracuje obecnie nad dozowaniem preparatu w zależności od jego działania 
na różne 
rodzaje organizmów ludzkich. Spodziewa się wynaleźć „opóźniacz” albo retardator, 
przy 
którego pomocy złagodzi nieco nadmierne efekty swego pierwszego preparatu. 
Opóźniacz 
będzie miał, oczywiście, działanie wręcz przeciwne niż przyspieszacz; da możność 
skurczenia 
kilka godzin zwykłego czasu do rozmiarów sekundy i w ten sposób pozwoli zachować 
apatyczną bezczynność, lodowaty brak ożywienia w najbardziej podnieconym czy 
rozdrażnionym otoczeniu. Oba te wynalazki wywołają niewątpliwie przewrót w całym 
dotychczasowym życiu. W ten sposób wyzwolimy się z owej „szaty czasu”, o której 
mówi 
Carlyle. Akcelerator pozwoli skupić się z niezwykłą siłą w każdym wypadku, który 
będzie 
wymagał całej naszej energii i przytomności umysłu, opóźniacz zaś pozwoli 
przetrwać 
spokojnie okresy przykre czy nudne. Jestem być może nazbyt optymistycznie 
nastrojony co 
do opóźniacza, który nie został jeszcze odkryty. Nie może być natomiast żadnych 
wątpliwości 
co do „nowego akceleratora”. Będzie go można nabyć w małych zielonych flakonach 
u 
każdego aptekarza, po cenie zapewne dość wysokiej, ale niezbyt wygórowanej, 
jeżeli się 
zważy jego niezwykłe właściwości.
Będzie się nazywał „Pobudzającym Akceleratorem Gibberne’a”. Wynalazca sądzi, iż 
uda 
mu się spreparować go w trzech roztworach o mocy: 200°, 900° i 2000°, które 
oznaczone 
będą różnymi etykietami: białą, różową i żółtą.
Nie ulega wątpliwości, że działanie preparatu pozwoli dokonać rzeczy 
niezwykłych. 
Można będzie potem z jego pomocą dopuszczać się czynów zarówno wielkich, jak i 
najbardziej zbrodniczych wślizgując się, że tak powiem, w przerwy między 
normalnym 
czasem. Będzie łatwo nadużyć akceleratora, jak to ma miejsce ze wszystkimi 
wielkimi 
odkryciami. Przedyskutowaliśmy dokładnie i tę kwestię z profesorem i 
zadecydowaliśmy, że 
podlega ona już medycynie sądowej” i nie dotyczy nas wcale. Poprzestaniemy wiec 
na 
wyrobie i sprzedaży „Akceleratora Gibberne’a”, a jakie będą konsekwencje — 
zobaczymy.
W CZWARTYM WYMIARZE
Czy historię Gotfryda Plattnera uważać można’ za wiarygodną — oto pytanie, które 
czeka 
dotąd na decydującą odpowiedź. Z jednej strony mamy zeznania siedmiu świadków — 
dla 
ścisłości trzeba podkreślić, że mamy sześć i pół pary oczu i jeden oczywisty 
fakt; z drugiej 
zaś mamy — jak by to nazwać? — uprzedzenie, zdrowy rozsądek, ciążenie opinii 
ogółu. 
Siedem wspomnianych osób zasługuje w zupełności na zaufanie; nie da się również 
zaprzeczyć, że anatomiczna budowa Gotfryda Plattnera uległa przeinaczeniu i że 
opowiadania 
świadków zakrawają na bajki. Ale najdziwniejsze z wszystkiego jest to, co mówi 
sam Plattner 
(zaliczam go do siedmiu wspomnianych osób). Boże chroń, aby bezstronny opis 
całej tej 
historii narazić mnie miał na zarzut hołdowania przesądom i przyprawić o 
zaliczenie do grona 
obrońców Eusapii Paladino*. Przyznaję otwarcie, wypadek Gotfryda Plattnera budzi 
we mnie 
pewne wątpliwości, ale równie otwarcie wyznaję, że nie umiem podać, który 
szczegół 
uważam za zmyślony. Zdziwiło mnie to tylko, że czynniki odpowiedzialne przyjęły 
historię z 
nieoczekiwanym zaufaniem. Ale najlepiej będzie, jeśli opowiem ją czytelnikowi 
bez dalszych 
komentarzy.
Gotfryd Plattner jest mimo swego nazwiska rodowitym Anglikiem. Ojcem jego był 
Alzatczyk, który przybył do Anglii w latach sześćdziesiątych, poślubił tu 
Angielkę o 
nieposzlakowanej przeszłości i umarł po dłuższym, chociaż nie obfitującym w 
przygody 
życiu (poświęconym, o ile wiem, przeważnie naprawianiu posadzek) w 1887 r. 
Gotfryd ma lat 
dwadzieścia siedem. Dzięki otrzymanemu w spuściźnie talentowi władania trzema 
językami 
jest nauczycielem języków nowożytnych w małej szkole prywatnej na południu 
Anglii. Na 
pierwszy rzut oka nie różni się on niczym od przeciętnego nauczyciela języków 
nowożytnych 
w przeciętnej małej szkole prywatnej. Ubranie jego nie jest ani drogie, ani 
modne, ale z 
drugiej strony nie jest zbyt tanie lub obszarpane; wygląd jego, równie jak 
wzrost i sposób 
bycia, nie odznacza się niczym szczególnym. Można by nadmienić, że twarz jego, 
jak zresztą 
przeważnie u ludzi, nie jest zupełnie symetryczna, że jego prawe oko jest nieco 
większe od 
lewego, a szczęka nieco grubsza po stronie prawej. Gdybyście mieli sposobność 
obnażenia 
jego piersi i posłuchania uderzeń serca, nie znaleźlibyście prawdopodobnie w 
sercu tym 
żadnych zmian wyróżniających je spośród szeregu innych serc ludzkich. Ale sąd 
specjalisty 
brzmiałby zgoła odmiennie. I gdyby zwrócono waszą uwagę na pewien 
charakterystyczny 
szczegół, stwierdzenie tego nie nastręczałoby większych trudności. Serce 
Gotfryda bije w 
istocie po prawej stronie klatki piersiowej.
W organizmie Gotfryda stwierdzić by można jednak i dalsze, jakkolwiek nie tak 
łatwo 
uchwytne dla laika, odchylenia od normy. Szczegółowe badanie dokonane przez 
jednego ze 
znanych lekarzy dowodzi, że i inne asymetryczne części jego ciała uległy 
podobnemu 
przemieszczeniu. Lewy płat jego wątroby znajduje się po stronie prawej, prawy po 
lewej; 
podobnie rzecz się ma z płucami. Co ciekawsze, że i lewa ręka Gotfryda objęła w 
ostatnim 
czasie funkcje prawej. Musimy przyjąć za pewnik — a nie ma tu mowy o żadnej 
stronniczości — że od chwili wypadku może swobodnie pisać tylko lewą ręką, i to 
od prawej 
strony ku lewej. Rzucać prawą ręką nie może, podczas obiadu używa noża i widelca 
w sposób 
nieodpowiedni, a zapatrywania jego na metody kierowania rowerem — jest bowiem 
zapalonym cyklistą — grożą poważnymi powikłaniami. A jednak nie ulega 
najmniejszej 
wątpliwości, że przed wypadkiem Gotfryd mańkutem nie był.
Nie można również pominąć milczeniem niezwykłego faktu, który zdaje się 
przemawiać 
stanowczo za prawdziwością opowiadania Gotfryda. Posiada on trzy fotografie. 
Jedna 
przedstawia go jako pięcio– czy sześcioletniego chłopca o grubych nóżkach 
wystających spod 
pstrego ubranka. Na tej fotografii prawe jego oko jest nieco mniejsze od lewego, 
a szczęka 
nieco grubsza po stronie lewej, zupełnie przeciwnie niż teraz. Fotografia 
Gotfryda w 
czternastym roku życia zdaje się przeczyć tym faktom, ale przyczyna tego leży w 
samym 
zdjęciu, które jest jedną z popularnych dawniej fotografii „na poczekaniu”, 
odbitych wprost 
na metalu i przedstawiających wszystko w odwrotnym porządku na podobieństwo 
zwierciadła. Trzecia fotografia pochodząca z czasów, kiedy był dwudziestoletnim 
młodzieńcem, potwierdza wnioski wysnute z dwóch poprzednich. Są one dowodem, że 
Gotfryd zmienił swoją lewą stronę na prawą. Trudno sobie jednak wytłumaczyć, w 
jaki 
sposób istota ludzka mogłaby ulec takiej zmianie, jeśli odrzucimy z miejsca 
działanie 
fantastycznych i cudownych czynników.
Rzecz prosta, że wspomniane fakty można by wytłumaczyć łatwo tylko w tym 
wypadku, 
gdyby się przyjęło, że Plattner celowo wprowadził w błąd otoczenie co do 
położenia swego 
serca. Fotografie mogłyby być specjalnie sfabrykowane, a mańkuctwo wyuczone. Ale 
z teorią 
nie zgadza się charakter Gotfryda, który jest człowiekiem praktycznym, 
bezpretensjonalnym i 
trzeźwym. Lubi piwo, pali mało, co dzień chodzi na spacer i ma, na szczęście, 
wielkie 
wyobrażenie o wartości tego, czego uczy. Ma ładny, ale nie wyszkolony głos 
tenorowy, a 
śpiewanie popularnych piosenek sprawia mu przyjemność. Lubi czytać romanse, 
chociaż nie 
za bardzo, sypia dobrze i rzadko miewa sny. Jest po prostu niezdolny do ułożenia 
bajki. W 
istocie, w dziedzinie fantazji niczym się nie odznaczył, jeśli pominiemy 
milczeniem to 
opowiadanie. Odpowiada na pytania z ujmującą skromnością, która rozbraja ludzi 
najpodejrzliwszych. Robi naprawdę wrażenie człowieka wstydzącego się, że przeżył 
tak 
niezwykłą przygodę.
Należy żałować, że wstręt, z jakim odnosi się Płattner do propozycji, aby dał 
się 
sekcjonować po śmierci, udaremni niezbite stwierdzenie w jego organizmie zmiany 
lewej 
strony na prawą. A od tego faktu zależy głównie uznanie historii tej za 
prawdziwą. 
Niepodobieństwem jest takie przesunięcie człowieka w „przestrzeni” — jak ją 
ludzie 
zazwyczaj rozumieją — które by doprowadziło do przemieszczenia obu połów jego 
ciała. 
Cokolwiek byśmy uczynili, prawa strona jego zostanie prawą, a lewa lewą. Rzecz 
prosta, że 
możecie to zrobić z jakimś idealnie cienkim i płaskim przedmiotem. Jeśli 
wytniecie z papieru 
figurę posiadającą prawy i lewy bok, potraficie zmienić te boki tylko przez 
podniesienie i 
odwrócenie figury. Inna sprawa, gdy chodzi o przedmiot trójwymiarowy. Teoretycy 
matematyki mówią nam, że jedynym sposobem wiodącym do zamiany prawej i lewej 
strony 
trójwymiarowego przedmiotu byłoby wyjęcie go z przestrzeni, jak ją pojmujemy — 
wyjęcie i 
obrócenie go gdzieś poza przestrzenią, poza otaczającym nas światem realnym. Bez 
wątpienia, wydaje się to trochę dziwne, ale każdy człowiek obznajomiony 
chociażby 
powierzchownie z teorią matematyki przyzna mi słuszność. Wyrażając się 
technicznie, 
niezwykłe przemieszczenie prawej i lewej strony Plattnera jest dowodem, że 
dostał się on z 
naszej przestrzeni w tzw. czwarty wymiar i wrócił z powrotem na świat. Musimy 
przyjąć to 
za pewnik, o ile nie zgodzimy się na teorię bezcelowej i dokładnie obmyślonej 
mistyfikacji. 
Tyle, jeśli chodzi o fakty. Przystępuję teraz do opisu wydarzenia, które stało 
się przyczyną 
jego czasowego zniknięcia ze świata. Zdaje się, że Plattner sprawował w 
prywatnej szkole w 
Sussex nie tylko obowiązki nauczyciela języków nowożytnych, ale uczył chemii, 
geografii, 
buchalterii, jak również stenografii, rysunku i wszelkich przedmiotów 
nadobowiązkowych, 
którymi zainteresować by się mogli kapryśni rodzice chłopców. O przedmiotach 
tych miał 
bardzo słabe lub żadne pojęcie, ale w szkołach średnich wiedza nauczyciela nie 
ma właściwie 
tak wielkiego znaczenia, jak jego charakter i ujmujące obejście. O chemii 
wiedział bardzo 
mało, jeśli nie będziemy brać pod uwagę teorii trzech gazów, cokolwiek ona 
oznacza, ale 
ponieważ jego wychowankowie w ogóle nic nie wiedzieli, a czerpali informacje 
tylko od 
niego, nie przyprawiało to Plattnera jak dotąd o wielki kłopot. Tymczasem 
wstąpił do szkoły 
chłopiec nazwiskiem Whibble, którego jakiś złośliwy krewny kształcił, jak się 
zdaje, w 
odmienny sposób — budząc w nim ciekawość. Chłopiec ten słuchał nauk Gotfryda z 
niezwykłą uwagą, a chcąc okazać swoje zainteresowanie przedmiotem przynosił mu 
od czasu 
do czasu do analizy najrozmaitsze substancje. Plattner, któremu to pochlebiało i 
który był 
przekonany o naiwności chłopca, analizował je i podawał nawet skład ich w 
ogólnych 
zarysach. W istocie wychowanek Gotfryda zachęcał go mimo woli do studiów, tak że 
Plattner 
wystarał się o książkę traktującą o chemii analitycznej i czytał ją często 
pilnując wieczornego 
odrabiania lekcji. Ku wielkiemu jego zdumieniu chemia okazała się przedmiotem 
bardzo 
interesującym.
Jak dotąd historia jest zupełnie banalna. Ale teraz pojawia się na widowni 
zielony proszek. 
Niestety trudno dociec, skąd wziął się ów zielony proszek, Whibble opowiada 
niestworzone 
rzeczy o znalezieniu go w papierowej torebce na wydmach koło starego wapiennika. 
Zapewne 
wyszłoby to na korzyść Plattnerowi, a może i rodzinie Whibble’a, gdyby ktoś 
wówczas 
przytknął był do tego proszku zapałkę. Młody dżentelmen przyniósł go jednak nie 
w torebce, 
ale w pospolitej flaszce na lekarstwa zatkanej gazetą. Dał go Plattnerowi pod 
koniec 
popołudniowych zajęć szkolnych. Czterech chłopców zostało po nauce, aby poprawić 
źle 
zrobione zadanie, a Plattner czuwał nad nimi w małej sali szkolnej, w której 
wykładał chemię. 
Nauka chemii w prywatnej szkole Sussex, jak i w innych zakładach prywatnych w 
tym kraju, 
ogranicza się do operowania najprostszymi środkami. Odczynniki mieściły się więc 
w szafce 
wielkości przeciętnego kuferka. Plattner, znudzony pilnowaniem chłopców, 
przywitał 
ofiarowanie mu proszku przez Whibble’a jako pożądane urozmaicenie i otworzywszy 
szafę 
zabrał się od razu do analizy. Whibble przyglądał mu się, na szczęście z 
przyzwoitej 
odległości. Czterech przestępców, którzy udawali, że pochłania ich wytężona 
praca, śledziło 
jego ruchy z niekłamanym zainteresowaniem. Albowiem Plattner miał, jak się 
zdaje, bardzo 
ograniczone wiadomości z dziedziny chemii praktycznej (jeżeli pominiemy teorię 
trzech 
gazów).
Wszyscy opisują zgodnie, co robił Plattner. Nasypał do probówki trochę zielonego 
proszku 
i poddał go kolejno działaniu wody, kwasu solnego, azotowego i siarkowego. Nie 
widząc 
rezultatu wysypał na talerz pół buteleczki proszku i zapalił. Flaszkę, która 
zawierała resztę 
proszku, trzymał w lewej ręce. Substancja zaczęła dymić, topić się, a potem 
eksplodowała z 
głośnym hukiem, wśród oślepiającego blasku. Pięciu chłopców, którzy spodziewali 
się 
katastrofy, schowało się, ujrzawszy światło, pod ławki i nie odniosło żadnego 
szwanku. 
Szyby w oknach rozleciały się w kawałki, a tablica spadła na ziemię. Miseczka 
rozbiła się na 
drobne kawałki. Z sufitu opadło trochę tynku, zresztą wybuch nie wyrządził 
żadnej szkody. 
Chłopcy nie widząc Plattnera byli zrazu przekonani, że runął na podłogą i leży 
za katedrą. 
Pobiegli, aby mu pomóc, ale ku wielkiemu swojemu zdumieniu nie znaleźli nikogo. 
Ogłuszeni jeszcze przez nagły wybuch pośpieszyli do otwartych drzwi i wybiegli z 
sali pod 
wrażeniem, że musiało stać mu się coś złego. Carson, który gnał pierwszy, wpadł 
w korytarzu 
na dyrektora szkoły, pana Lidgetta.
Pan Lidgett to zażywny, zawsze podniecony jednooki jegomość. Chłopcy opowiadają, 
że 
wpadł do sali z jednym z tych okrzyków, które zazwyczaj cisną się na usta 
rozgniewanych 
nauczycieli, kiedy stanie się coś złego. — Przeklęte wisusy! — rzekł. — Gdzie 
jest pan 
Plattner?
Gdzie jest pan Plattner? Pytanie to stawiano wielokrotnie w ciągu następnych 
kilku dni. 
Zdawało się w istocie, że przesadne określenie: „został rozbity na atomy”, 
urzeczywistniło się 
w tym wypadku. Plattner zniknął bez śladu; nie znaleziono ani jednej kropli 
krwi, ani jednego 
strzępka ubrania. Nie ulegało jednak wątpliwości, że zniknął w następstwie 
wybuchu.
Nie chcę się rozwodzić nad zamieszaniem, jakie wypadek ten wywołał nie tylko w 
prywatnej szkole w Sussexville, ale w całym Sussexville i wszędzie, ; gdzie o 
nim mówiono. 
Być może, że czytelnicy przypominają sobie nawet ze słyszenia szczegóły tej 
katastrofy, 
która wywarła tak wielkie wrażenie ubiegłego łata. Zdaje się jednak, że Lidgett 
uczynił 
wszystko, co mógł, aby sprawę zatuszować. Wyznaczył karę za wymawianie nazwiska 
swego 
pomocnika i oświadczył chłopcom, że jego miejsce pobytu jest mu wiadome. Lękał 
się, że 
pogłoski o możności wybuchu w czasie nauki chemii, mimo przedsięwziętych środków 
ostrożności, zaszkodzą opinii zakładu; tak samo zaszkodzić mogła i sprawa 
tajemniczego 
zniknięcia Plattnera, toteż uczynił wszystko, aby wypadek przedstawić w świetle 
jak 
najpospolitszym. W szczególności wziął na spytki pięciu naocznych świadków 
wydarzenia, a 
pytania stawiał tak umiejętnie, że ci zaczęli wątpić w to, na co patrzyli. Ale 
mimo tych 
wysiłków opowieść odpowiednio przekręcona i wyolbrzymiona budziła przez dziewięć 
dni 
zdumienie w całym okręgu, a wielu rodziców zabrało swoich synów ze szkoły pod 
najrozmaitszymi pretekstami. Niemniej ciekawym szczegółem w całej tej sprawie 
jest fakt, że 
wielu ludzi w sąsiedztwie śniło szczególnie żywo o Plattnerze w okresie 
podniecenia przed 
jego powrotem, a sny ich były do siebie łudząco podobne. Prawie we wszystkich 
snach 
widziano Plattnera, czasem samego, to znów w towarzystwie, jak błądzi w 
świetlistej mgle. 
We wszystkich wypadkach twarz jego była blada i smutna, a raz dawał jakieś znaki 
śpiącemu. 
Jednemu czy dwom spomiędzy chłopców, widocznie trapionych jakąś zmorą, wydawało 
się, 
że Plattner zbliżył się do nich z niezwykłą szybkością i spoglądał im prosto w 
oczy. Inni 
uciekali z Plattnerem przed pościgiem mglistych i niesamowitych stworzeń 
okrągłego 
kształtu. Ale o snach tych zapomniano w powodzi pytań i hipotez, kiedy we 
wtorek, w osiem 
dni po poniedziałkowej eksplozji, Plattner powrócił.
Powrót jego nastąpił w równie niezwykłych okolicznościach, jak i zniknięcie. 
Uzupełniając trochę chaotyczne sprawozdanie pana Lidgetta nieśmiałymi uwagami 
Plattnera 
możemy przyjąć, że wspomniany wyżej dyrektor szkoły znajdował się we wtorek, już 
po 
zadaniu popołudniowych lekcji, w ogrodzie zbierając i jedząc poziomki — jagody, 
które 
bardzo lubił. Jest to wielki stary ogród, leżący na uboczu i osłonięty przed 
oczyma ciekawych 
przez wysoki mur z cegieł. W chwili kiedy pochylił się nad bardzo obiecującym 
krzakiem 
poziomek, coś zagrzmiało i zanim mógł się obejrzeć, uderzyło go w plecy jakieś 
ciężkie ciało. 
Runął na twarz, gniotąc krzaczek jagód z taką siłą, że wcisnął sobie aż po oczy 
cylinder, który 
miał na głowie — pan Lidgett bowiem hołdował staroświeckiej nauczycielskiej 
modzie. Tym 
ciężkim pociskiem, który poleciał dalej i osiadł wśród poziomek na ziemi, okazał 
się nasz 
zaginiony pan Gotfryd Plattner. Był bez kołnierzyka i bez kapelusza, włosy miał 
rozczochrane, koszulę brudną i zakrwawione ręce. Pan Lidgett był tak oburzony i 
zdumiony, 
że pozostał na czworakach z kapeluszem nasuniętym na oczy żądając od Plattnera 
wytłumaczenia się z jego niegodnego i pozbawionego szacunku postępowania.
Ta zgoła nieidylliczna scena jest uzupełnieniem — powiedziałbym — zewnętrznej 
strony 
historii Plattnera. Nie chcę opisywać tutaj szczegółowo, dlaczego pan Lidgett 
wymówił mu 
posadę. Dokładne sprawozdanie, obejmujące pełne nazwiska, daty i opowiadania 
świadków, 
przedłożono Towarzystwu do Badania Zjawisk Nienormalnych. O przemieszczeniu 
lewego i 
prawego boku Plattnera dowiedziano się dopiero później, skoro zauważono, że 
pisze od 
prawej strony ku lewej. O ciekawym tym szczególe nie lubił wspominać uważając, 
że może 
wpłynąć niekorzystnie na otrzymanie przez niego nowej posady. Co do 
przemieszczenia 
serca, to wykryto je przypadkowo, kiedy poszedł do dentysty, aby dać sobie 
wyrwać ząb pod 
znieczuleniem. Później zgodził się bardzo niechętnie na dokładne zbadanie go 
przez lekarza i 
ogłoszenie wyników badania w „Journal of Anatemy”. Są to wszystko fakty 
oczywiste i teraz 
przystąpimy do rozważania szczegółów podanych przez samego Plattnera.
Ale wpierw chcę podkreślić różnicę, jaka zachodzi między pierwszą częścią tej 
historii i 
tym, co nastąpi. Wszystko to, co dotąd opowiadałem, potwierdzają dowody ściśle 
rzeczowe. 
Wszyscy świadkowie żyją dotąd; czytelnik może w każdej chwili, jeśli ma wolny 
czas, 
upolować chłopców lub nawet śmiało osaczyć Lidgetta, do woli ich przesłuchać i 
podstępnie 
badać; istnienie samego Gotfryda Plattnera, je^go przemieszczonego serca i 
trzech fotografii 
nie ulega wątpliwości. Można przyjąć za pewne, że zniknął on na dziewięć dni w 
następstwie 
wybuchu, że równie niespodziewanie wrócił, i to w okolicznościach nieprzyjemnych 
dla pana 
Lidgetta, oraz że powrócił odwrócony — jak odbicie w zwierciadle. Ten ostatni 
fakt świadczy 
niezbicie, jak już wspomniałem, że Plattner musiał przez dziewięć dni przebywać 
poza 
przestrzenią. Dowody potwierdzające powyższy fakt są, rzec można, pewniejsze od 
wielu 
innych, które przyprawiły jednak o śmierć na szubienicy niejednego mordercę. Ale 
jeśli 
chodzi o wyjaśnienie, gdzie był, oprzeć się musimy wyłącznie na słowach pana 
Gotfryda 
Plattnera i na niedokładnych i często sprzecznych z sobą szczegółach jego 
opowiadania. Nie 
chcę uchodzić za niedowiarka, ale muszę podkreślić — czego zazwyczaj nie czynią 
pisarze 
zajmujący się niewytłumaczonymi zjawiskami psychicznymi — że przechodzimy tu od 
niezbitych faktów do spraw, które każdy rozumny człowiek uważać może za prawdę 
lub 
blagę, zależnie od usposobienia. Szczegóły opisane uprzednio przemawiają na ich 
korzyść; 
niezgodność z tym, czego nas uczy doświadczenie, przechyla szalę w stronę 
przeciwną. Nie 
chcąc wpływać na sąd czytelnika, opowiem po prostu całą historię tak, jak mi ją 
Plattner 
opowiedział.
A opowiedział mi ją pewnego wieczoru w moim domu w Chislehurst i zaraz po jego 
odejściu spisałem dokładnie wszystko, co zapamiętałem. Później przeczytał sam 
pisaną na 
maszynie kopię, tak że za dokładność jej można ręczyć.
Stwierdza on, że w chwili eksplozji uważał się za zabitego. Coś porwało go i 
uniosło w tył. 
Rzecz ciekawa dla psychologów, że lecąc w tył nie stracił zdolności rozumowania 
i 
zastanawiał się przez cały czas nad tym, czy wpadnie na szafę z chemikaliami, 
czy na sztalugi 
tablicy. Czując grunt pod nogami potknął się i usiadł na czymś miękkim, ale i 
niepodatnym 
zarazem. Upadek ogłuszył go na chwilę. Poczuł zrazu zapach spalonych włosów i 
zdawało 
mu się, że słyszy głoś Lidgetta. — Łatwo pojąć, że upłynął pewien czas, zanim 
zebrał myśli. 
Z początku doznawał wrażenia, że znajduje się w sali szkolnej. Widział dobrze 
zdziwienie 
chłopców i wchodzącego pana Lidgetta. Tego jest pewny. Nie słyszał ich uwag, ale 
przypisywał to ogłuszeniu przez wybuch. Przedmioty dokoła wydawały mu się 
dziwnie 
ciemne i niewyraźne. Tłumaczył to sobie jednak — zupełnie fałszywie — obecnością 
wielkiej 
ilości czarnego dymu powstałego przy eksplozji. W półmroku postacie Lidgetta i 
chłopców 
poruszały się cicho jak duchy. Twarz Plattnera wystawiona na działanie ognia 
przy eksplozji 
paliła wciąż jeszcze. Czuł się, jak powiada, „zupełnie rozbity”. Skoro zebrał 
myśli, zaczął się 
przede wszystkim zastanawiać nad tym, co się mu przytrafiło. Myślał przez 
chwilę, że wzrok 
i słuch jego ucierpiały podczas wybuchu. Obmacał wszystkie swoje członki i 
twarz. Kiedy już 
oprzytomniał, wydało mu się dziwne, że nie widzi dobrze znajomych ławek i innych 
sprzętów 
szkolnych. W miejscu ich stały mgliste, niewyraźne cienie. A potem przytrafiło 
się coś, co 
wyrwało mu okrzyk z piersi i otrzeźwiło zupełnie. Dwóch gestykulujących chłopców 
przeszło 
jeden za drugim wprost przez niego! Żaden z nich nie zwrócił na jego osobę 
najmniejszej 
uwagi. Trudno sobie wyobrazić, co czuł w owej chwili. Przeszli przez niego, 
mówi, jakby 
przeszli przez tuman mgły.
Pierwszą myślą Plattnera było teraz, że umarł… Dziwiło go tylko, jako człowieka 
zapatrującego się trzeźwo na te sprawy, że zachował sprawność fizyczną. Drugim 
wnioskiem 
jego było, że nie umarł, ale że wszyscy inni pomarli, że wybuch zniszczył szkołę 
w 
Sussexville wraz ze znajdującymi się w niej osobami wyjąwszy jego. Ale i to 
wyjaśnienie 
wydawało się niezadowalające. Rozglądał się zdziwiony dokoła.
Otaczał go gęsty mrok, ciemności — jak się mu z początku zdawało — 
nieprzeniknione. 
W górze widział czarne sklepienie niebios. Jedynie słabe, zielonawe światło na 
horyzoncie na 
wprost niego pozwalało dostrzec zarysy czarnych pagórków w oddali. To było 
pierwsze 
wrażenie Plattnera. Skoro oczy jego przyzwyczaiły się do ciemności, zaczął 
rozróżniać 
odcienie zielonawego światła w otaczającej go nocy. Na tym tle sprzęty i 
znajdujące się w sali 
osoby robiły wrażenie przejrzystych widm. Wyciągnął rękę i bez żadnego wysiłku 
przeprowadził ją przez ścianę obok kominka.
Opisuje, że czynił usilne starania, aby zwrócić na siebie uwagę. Krzyczał do 
uszu Lidgetta 
i próbował pochwycić chodzących po sali chłopców. Zaprzestał dalszych prób 
dopiero 
wówczas, kiedy weszła do pokoju pani Lidgett, której nie znosił. Zdaniem jego, 
uczucie, że 
przebywa na świecie, ale nie jest jego cząstką, było bardzo nieprzyjemne. 
Porównuje swoje 
wrażenia z wrażeniami, jakich doznaje kot obserwujący mysz przez szybę. Ilekroć 
chciał 
dotknąć jakiegoś przedmiotu z mglistego znanego mu świata dokoła, napotykał 
niewidzialną 
przegrodę, która udaremniała jego wysiłki.
Z kolei zwrócił uwagę na to, co widział wyraźnie. W ręce trzymał jeszcze 
nienaruszoną 
flaszeczkę z resztą zielonego proszku. Włożył ją do kieszeni i zaczął macać 
dokoła siebie. 
Siedział, jak się zdawało, na pokrytym mchem głazie. Nie mógł widzieć, gdzie się 
znajduje, 
gdyż mglisty obraz sali szkolnej zasłaniał horyzont, ale miał wrażenie — czuł 
dobrze powiew 
zimnego wiatru — że siedzi na szczycie pagórka i że u stóp jego rozciąga się 
dolina. Zielona 
poświata na skraju nieboskłonu stawała się z każdą chwilą coraz wyraźniejsza. 
Wstał i 
przetarł oczy.
Zdaje się, że zrobił kilka kroków próbując zejść w dolinę, potem potknął się, o 
mało co nie 
upadł, usiadł znowu na skale i zaczął przyglądać się światłu na horyzoncie. 
Uderzyło go, że 
dokoła panowała zupełna cisza. Otaczający go świat był równie cichy, jak ciemny, 
i chociaż 
na twarzy czuł powiew zimnego wiatru, nie było słychać towarzyszącego mu poszumu 
traw i 
skrzypienia gałęzi. Wnosił zatem, że pagórek, na którym stał, był nagi i pokryty 
głazami. W 
miarę jak zieleń na horyzoncie stawała się coraz wyraźniejsza, dołączała się, do 
niej słaba, 
przezroczysta czerwień, która nie zdołała jednak rozjaśnić, czarnego nieba w 
górze i oświetlić 
tonących w ciemnościach skał dokoła. Wnoszę z tego, co nastąpiło, że czerwień 
owa była 
tylko złudzeniem optycznym. Nagle na zielonawożółtym tle niebios zatrzepotało 
coś 
czarnego, a potem z ciemnych czeluści w dole doleciał dźwięk dzwonu. W miarę 
natężenia 
światła rósł i niepokój w duszy Plattnera.
Być może, że siedział tak godzinę lub więcej, a przez ten czas niesamowite 
zielonawe 
światło rozprzestrzeniało się z wolna ku zenitowi. Równocześnie upiorna wizja 
„naszego 
świata” stawała się coraz mniej wyraźna. Prawdopodobnie wiązało się to z 
ziemskim 
zachodem słońca. W miarę zacierania się obrazu świata kilka kroków Plattnera, 
które zrobił 
zstępując po zboczu pagórka, przeniosło go przez podłogę sali szkolnej, tak że 
siedział 
obecnie, jak mu się zdawało, w powietrzu, o piętro niżej, w dobrze znajomym mu 
pokoju. 
Widział uczniów, ale już nie tak dobrze jak przedtem Lidgetta. Pisali wieczorne 
zadania. 
Plattner spostrzegł, że wielu z nich używa „bryków”, których istnienia dotąd się 
nie domyślał. 
W miarę jak czas upływał, obraz ich ginął we mgle, a zielonawe światło stawało 
się coraz 
wyraźniejsze.
Spoglądając w dolinę spostrzegł, że blade promienie ślizgają się wzdłuż skalnych 
ścian i że 
z ciemnej czeluści wyłaniają się zielonawe płomyki podobne do świętojańskich 
robaczków. 
Prawie równocześnie pojawił się nad bazaltowymi urwiskami odległych pagórków 
brzeg 
wielkiego ciała niebieskiego, którego zielone światło padało na strome nagie 
wzgórza tonące 
w czerwonawym mroku. Plattner dostrzegł szereg kulistych tworów przypominających 
z 
wyglądu pędzone wiatrem kule puchu roślinnego. Wszystkie te twory znajdowały się 
po 
drugiej stronie wąwozu. Dzwon w dole odzywał się coraz szybciej, jakby coraz 
niecierpliwiej, 
a liczne światełka poruszały się to tu, to tam. Postacie uczniów w ławkach 
zaledwie były 
widoczne.
Znikanie naszego świata w miarę występowania na niebo zielonego słońca w tym 
drugim 
świecie jest ciekawym szczegółem, który Plattner zawsze podkreśla. Kiedy na 
tamtym 
świecie zapada noc, wszelki ruch zamiera, gdyż ziemskie przedmioty występują 
zbyt 
jaskrawo na pierwszy plan. Trudno pojąć jednakże, jeśli to prawda, dlaczego my 
nigdy nie 
widzimy nic z tamtego świata. Być może, że przyczyna tego leży we względnie 
dobrym 
oświetleniu naszego świata. Plattner opisuje, że w najjaśniejsze południe nie 
jest na tamtym 
świecie widniej jak u nas w czasie pełni księżyca, noce zaś są tam zupełnie 
czarne. W 
rezultacie ta ilość światła, jaka jest nawet w ciemnym pokoju, wystarcza, aby 
przedmioty na 
tamtym świecie uczynić zupełnie niewidzialnymi w myśl zasady, że słaba 
fosforescencja 
widoczna jest tylko w zupełnej ciemności. Próbowałem kilkakrotnie od chwili 
poznania 
historii Plattnera zobaczyć coś na tamtym świecie i w tym celu przesiadywałem 
nocą 
godzinami w ciemni fotografa. W istocie, udało mi się dostrzec zarysy 
zielonawych zboczy 
skał, ale widziałem je — muszę przyznać — bardzo niewyraźnie. Może czytelnik 
będzie miał 
więcej szczęścia. Plattner mówił mi, że po swoim powrocie widział i poznawał w 
snach 
rozmaite miejsca na tamtym świecie, ale prawdopodobnie dlatego, że je zachował w 
pamięci. 
Bądź co bądź, nie jest wykluczone, że ludzie obdarzeni dobrym wzrokiem mogą od 
czasu do 
czasu spojrzeć na ten cudowny drugi świat, który nas otacza.
Ale do rzeczy. Skoro wzeszło zielone słońce, Plattner ujrzał w wąwozie, 
jakkolwiek 
niewyraźnie, długi szereg budynków i po chwili wahania zaczął schodzić w dół 
zmierzając w 
tamtą stronę. Droga była przykra i uciążliwa nie tylko dlatego, że wiodła po 
stromym zboczu, 
ale głównie ze względu na wielką ilość głazów. Odgłos jego kroków — od czasu do 
czasu 
buty Plattnera krzesały ogień z leżących na ziemi kamieni — był jedynym dowodem 
istnienia 
życia w tym świecie, gdyż dzwon już umilkł. Podszedłszy bliżej spostrzegł, że 
liczne budynki 
przypominają z wyglądu grobowce, mauzolea i pomniki, tylko że są jednostajnie 
czarne i tym 
różnią się od większości naszych budowli cmentarnych, które są zazwyczaj białe. 
A potem 
ujrzał wychodzący z największego budynku tłum bladych, okrągłych, zielonawych 
postaci. 
Postacie te dążyły w różne strony, jedne bocznymi alejami na strome wzgórza, 
inne do 
małych czarnych budynków leżących przy głównej ulicy.
Na widok zmierzających ku niemu dziwnych tworów Plattner przystanął. Nie szły 
one, 
gdyż, jak się okazało, nie miały odnóży; były to głowy ludzkie, pod którymi 
znajdował się 
drobny jak u kijanki tułów. Płynęły ku niemu niby bańki mydlane pędzone wiatrem. 
Kiedy 
najbliższa z nich znalazła się tuż przy nim, ujrzał, że była to w istocie ludzka 
głowa z szeroko 
rozwartymi oczami, w których malował się taki smutek i taka udręka, jakich nie 
widział dotąd 
u żadnego śmiertelnika. Zdziwienie Plattnera, które nie pozwalało mu się lękać 
tych 
cudacznych tworów, wzrosło, kiedy spostrzegł, że głowa nie zwracała na niego 
żadnej uwagi, 
ale goniła za jakimś niewidocznym, poruszającym się przedmiotem. Stał chwilę nie 
wiedząc, 
co to ma znaczyć, a potem przyszło mu na myśl, że twór ten śledzi swymi 
olbrzymimi 
oczyma coś, co się dzieje na świecie, który właśnie opuścił. Istota ta zbliżała 
się coraz 
bardziej i bardziej… Plattner był zbyt zdziwiony, aby krzyczeć. Poruszające się 
stworzenie, 
które skarżyło się cichym głosem, musnęło Plattnera po twarzy mijając go — 
dotknięcie jego 
było zimne jak lód — i popłynęło dalej ku wierzchołkowi pagórka.
Myśl, że głowa ta dziwnie podobna jest do głowy Lidgetta, uderzyła go. Potem 
zwrócił 
uwagę na inne głowy, które zdążały teraz tłumnie w stronę wzgórza. Żadna z nich 
go nie 
poznawała. Jedna lub dwie zbliżyły się do jego głowy i chciały jej dotknąć jak 
pierwsza, ale 
cofnął się z pośpiechem. Twarze postaci wyrażały przeważnie głęboki żal…
Słyszał również ciche skargi, które świadczyły o dręczącym je smutku. Jedna lub 
dwie 
płakały, a na obliczu tej, która sunęła szybko pod górę, malował się wściekły 
gniew. Niektóre 
twarze nie zdradzały wzruszenia, w oczach innych widać było zaciekawienie. Jedna 
wreszcie 
wydawała się niebiańsko szczęśliwa. Plattner nie przypomina sobie, aby ujrzał 
wtedy poza 
tym jednym jakieś znajome oblicze.
Przez kilka godzin przyglądał się tym dziwnym tworom dążącym na wzgórze i 
dopiero 
wówczas, kiedy czarne budynki w wąwozie opustoszały zupełnie, zaczął znowu 
schodzić w 
dół. Otoczył go mrok tak gęsty, że stąpać musiał z ogromną ostrożnością. Niebo w 
górze 
miało teraz odcień bladozielony. Nie czuł ani głodu, ani pragnienia. Później 
kiedy zachciało 
mu się pić, znalazł zimny strumień płynący środkiem wąwozu, a mech rosnący na 
głazach 
okazał się dobrym pokarmem, kiedy zrozpaczony zdecydował się w końcu na jego 
skosztowanie.
Błądził między grobowcami w dolinie szukając jakiegoś rozwiązania otaczających 
go 
zagadek. Po dłuższym czasie znalazł się u wejścia do wielkiego, podobnego do 
mauzoleum 
budynku, z którego wyszły głowy. Zobaczył tu szereg zielonych świateł płonących 
na czymś 
w rodzaju ołtarza z bazaltu, a na środku linę od dzwonu, który umieszczony był 
na wieży. Na 
ścianach widniały ogniste napisy w nieznanym języku. W chwili gdy stał zadumany 
nie 
wiedząc, co o tym sądzić, usłyszał na ulicy ciężkie kroki. Wybiegł znów w 
ciemność, ale nie 
zobaczył nikogo. Miał zamiar pociągnąć za linę od dzwonu, w końcu jednak 
postanowił 
pośpieszyć za odgłosem kroków. Ale chociaż biegł szybko, nie mógł dogonić 
nikogo, a 
wszelkie wołania na nic się nie zdały. Wąwóz zdawał się rozciągać w 
nieskończoność. Tonął 
całkowicie w mroku, gdyż upiorny zielony dzień dochodził tylko od szczytów 
odgraniczających go skalistych zrębów.
W dolinie nie było teraz żadnej głowy. Wszystkie przebywały, jak się zdawało, na 
wyżynie. Spojrzawszy w górę spostrzegł, że błądzą one w różnych kierunkach, 
zatrzymując 
się od czasu do czasu, a potem lecą dalej z wiatrem. Przypominały, jak mówi, 
„wielkie płatki 
śniegu” z tą tylko różnicą, że były czarne i bladozielone.
Według opowiadania Plattnera większa część siedmiu lub ośmiu dni zeszła mu na 
ściganiu 
ciężkich, niewidzialnych kroków, których nigdy nie mógł dogonić, na błąkaniu się 
po tym 
diabelskim wąwozie, na wspinaniu się i na schodzeniu ze stromych pagórków, na 
wędrówkach po wzgórzach i na przyglądaniu się płynącym w powietrzu twarzom. 
Stracił, jak 
mówi, rachubę czasu. Jakkolwiek raz czy dwa spostrzegł, że śledzą go jakieś 
oczy, nie 
zamienił słowa z żadną żywą istotą. Sypiał wśród skał. W wąwozie nie było widać 
przedmiotów na ziemi, gdyż z ziemskiego punktu widzenia znajdował się on pod jej 
powierzchnią. Tylko na wyżynie — gdy wstawał ziemski dzień — nasz świat stawał 
się 
widzialny. Plattner potykał się niejednokrotnie o czarne skały lub zatrzymywał 
nad głębokimi 
rozpadlinami — chociaż równocześnie widział kontury zielonych ogrodów 
Sussexville — to 
znów zdawało mu się, że spaceruje po ulicach Sussexville lub śledzi tajniki 
prywatnego życia 
jakiejś rodziny. A potem odkrył, że do każdego prawie mieszkańca naszej ziemi 
należy po 
kilka tych błądzących głów i że każdy człowiek śledzony jest ustawicznie przez 
te bezsilne 
twarze.
Kim są ci — Strażnicy Żyjących? O tym Plattner nie dowiedział się nigdy. Ale 
dwaj z 
nich, którzy niebawem odszukali go i towarzyszyli mu odtąd stale, przypominali z 
wyglądu 
jego ojca i matkę, o ile mógł polegać na wspomnieniach z dzieciństwa. Od czasu 
do czasu i 
inne twarze zwracały oczy ku niemu: oczy podobne do oczu ludzi, od których był 
zależny, 
którzy go skrzywdzili albo którzy mu kiedyś użyczyli pomocy. Ilekroć spoglądały 
na niego, 
Plattner doznawał wrażenia, że ciąży na nim jakaś odpowiedzialność. Do matki 
swej odważył 
się raz przemówić, ale ta słowa jego pozostawiła bez odpowiedzi. Robiła wrażenie 
dziwnie 
smutnej i przygnębionej.
Plattner opowiada tę historię nie próbując niczego tłumaczyć. Musimy 
rozstrzygnąć sami, 
kim są ci Strażnicy Żyjących, względnie, jeśli to rzeczywiście umarli, dlaczego 
tak bardzo 
interesuje ich świat, który na zawsze opuścili. Być może — mnie samemu wydaje 
się to 
rzeczą słuszną — po śmierci, kiedy nie marny już wyboru czynić źle lub dobrze, 
mamy 
jednakże możność obserwowania tego, co jest następstwem naszej działalności za 
życia. Jeśli 
dusze ludzi nie giną z chwilą śmierci, to na pewno nie giną i ich pragnienia. 
Ale to są moje 
osobiste zapatrywania. Plattner nie daje żadnych wyjaśnień, gdyż żadnych nie 
otrzymał. 
Czytelnik winien o tym pamiętać. Dzień za dniem błądził po tym zielonawym 
świecie poza 
światem, znękany, a później słaby i głodny. We dnia — mam na myśli nasz ziemski 
dzień — 
upiorna zjawa dobrze mu znanej scenerii Sussexville mamiła go i prześladowała. 
Nie 
wiedział, gdzie postawić nogę, a na twarzy czuł ciągle zimne dotknięcia. W nocy 
zaś 
otaczające go tłumy Strażników i narzekania ich nie pozwalały mu zebrać myśli. 
Pożerała go 
tęsknota za życiem na ziemi, które było tak bliskie, a jednak tak dalekie. 
Poczucie, że 
przebywa wśród niesamowitych jakichś istot, przyprawiało Plattnera o bezbrzeżny 
smutek. 
Stróżujące postacie męczyły go niewypowiedzianie. Wołał na nie, aby przestały go 
obserwować, wymyślał im, uciekał przed nimi. Mimo to snuły się przy nim ciągle w 
milczeniu; chociaż starał się im wymknąć wszelkimi sposobami, szły za nim 
zawsze.
Dziewiątego dnia pod wieczór usłyszał Plattner znowu zbliżające się niewidzialne 
kroki 
daleko w dolinie. Znajdował się na szczycie tego samego wzgórza, na które spadł 
przekraczając granice świata. Pośpieszył w dół po omacku, ale powstrzymał go 
widok tego, 
co się działo w mieszkaniu na bocznej ulicy w pobliżu szkoły. Znał z widzenia 
obie osoby, 
które się tam znajdowały. Okna były otwarte, story podniesione, a promienie 
zachodzącego 
słońca wpadały do wnętrza podłużnego pokoju, który na kształt latarni magicznej 
leżał na 
czarnym tle firmamentu i bladozielonej poświaty. W pokoju zapalono przed chwilą 
stoczek.
Na łożu leżał wychudły mężczyzna, którego śmiertelnie blada twarz ledwo odcinała 
się od 
poduszki. Kurczowo zaciśnięte ręce wzniósł ponad głowę. Na stoliku obok łóżka 
stało kilka 
flaszeczek z lekarstwami, bułki, woda i pusta szklanka. Wargi chudego mężczyzny 
poruszały 
się od czasu do czasu, jakby chciał coś powiedzieć. Ale kobieta nie zwracała na 
niego uwagi, 
ponieważ wyjmowała papiery ze staroświeckiego biurka w drugim kącie pokoju. Z 
początku 
obraz był bardzo wyraźny, ale w miarę jak zielona poświata w głębi zyskiwała na 
sile, stawał 
się coraz słabszy i przejrzystszy.
Kiedy kroki zaczęły się zbliżać, te kroki, których echo rozbrzmiewało tak 
donośnie na 
„drugim świecie”, a których na ziemi zupełnie nie słychać, Plattner spostrzegł 
wyłaniające się 
z mroku mnóstwo twarzy; obserwowały one dwoje ludzi w pokoju. Nigdy dotąd i nie 
widział 
tylu Strażników Żyjących. Tłum patrzył tylko na cierpiącego w pokoju i śledził z 
niewypowiedzianym smutkiem ruchy kobiety, która z chciwością w oczach 
przerzucała 
gorączkowo papiery, szukając czegoś daremnie. Twarze cisnęły się dokoła 
Plattnera, 
zasłaniały mu widok i tuliły się do jego twarzy; w powietrzu rozbrzmiewały 
nieustające 
zawodzenia. Chwilami widział wszystko wyraźnie, chwilami obraz niknął we mgle 
zielonawych refleksów. W izbie panować musiał zupełny spokój, gdyż płomień 
świecy nie 
poruszał się, ale w uszach Plattnera niewidzialne kroki rozbrzmiewały jak grom… 
A twarze! 
Zwłaszcza dwie w pobliżu kobiety: jedna blada, piękna twarz niewieścia, która 
mogła być 
kiedyś zimna i surowa, ale na której malowała się obecnie nieziemska słodycz i 
mądrość. 
Druga mogłaby być twarzą ojca kobiety. Obie pogrążone były w kontemplacji 
jakiegoś — 
zdawało się — wstrętnego czynu, któremu nie mogły zapobiec. Za nimi cisnęły się 
inne 
twarze — być może nauczycieli, których rad nie posłuchano, przyjaciół, których 
wpływy 
zawiodły. A nad mężczyzną również — mnóstwo, ale żadna, jak się zdaje, nie 
należała do 
rodziców lub nauczycieli! Twarze te mogły być kiedyś brzydkie, teraz jednak wy— 
szlachetniały w smutku. A na przedzie twarz dziewczęcia, nie gniewna lub pełna 
wyrzutu, ale 
spokojna, znużona i, jak się wydało Plattnerowi, oczekująca rychłego wypoczynku. 
Brakuje 
mu słów, kiedy chce opisać tłum tych upiornych twarzy. Zebrały się z uderzeniem 
dzwonu. 
Widział je wszystkie wyraźnie. W chwili podniecenia wyjął, zdaje się, bezwiednie 
buteleczkę 
z zielonym proszkiem, którą miał w kieszeni, i wyciągnął ją przed siebie. Ale 
tego sobie nie 
przypomina.
Nagle kroki ucichły. Czekał, ale wciąż trwało milczenie, a potem doleciał z 
oddali przykry 
w tej przejmującej ciszy głos dzwonu. Z pierwszym jego uderzeniem tłum twarzy 
ogarnął 
niepokój, a ich jęk rozbrzmiał głośniej. Kobieta nic nie słyszała; paliła teraz 
nad świecą jakieś 
papiery. Dzwon uderzył powtórnie… Zrobiło się ciemno… Podmuch zimnego jak lód 
wiatru 
zmieszał szyki stróżujących cieni, które zakołysały się porwane w wir niby garść 
zwiędłych 
liści… Z chwilą kiedy dzwon odezwał się po raz trzeci, coś wysunęło się spośród 
nich w 
stronę łóżka. Znacie wyrażenie: snop światła. To było „snopem ciemności”… 
Plattner 
spojrzał drugi raz i ujrzał upiorną dłoń i rękę.
Zielone słońce wzeszło tymczasem na czarny firmament i wizja pokoju stała się 
bardzo 
niewyraźna. Plattner spostrzegł, że biała postać na łóżku poruszyła się 
konwulsyjnie i że 
kobieta oglądnąwszy się na nią zadrżała.
Chmura Strażników poszybowała w górę jak tuman zielonego kurzu wzniesiony 
wichrem i 
popłynęła szybko w stronę świątyni w wąwozie. Plattner zrozumiał teraz, co 
znaczy upiorna 
czarna ręka, która pochwyciła swą zdobycz. Nie śmiał odwrócić się, aby ujrzeć 
cień poza nią. 
Z gwałtownym wysiłkiem, zakrywając oczy, rzucił się do ucieczki, pobiegł 
kilkanaście 
kroków, a potem potknął się o kamień i upadł. Upadł na ręce: w chwili kiedy 
dotknął ziemi, 
butelka rozbiła się i eksplodowała.
Jeszcze sekunda i znalazł się, ogłuszony i pokrwawiony, w pozycji siedzącej, 
naprzeciw 
Lidgetta w starym, otoczonym murem ogrodzie poza szkołą.
Tu kończy się historia Plattnera. Oparłem się, jak sądzę, zupełnie zrozumiałemu 
u 
powieściopisarza pragnieniu upiększenia wypadków. Opowiedziałem to, co mi mówił 
Plattner, możliwie dokładnie. Nie chodziło mi o efekt zewnętrzny. Rzecz prosta, 
że mógłbym 
bardzo łatwo przedstawić, na przykład, scenę przy łożu umierającego, tak aby 
Plattner został 
w nią wmieszany. Pominąwszy jednak fakt, że sfałszowałbym w ten sposób 
niezwykłą, ale 
prawdziwą historię, zdaje mi się, że takie banalne pomysły osłabiłyby niezwykły 
efekt tego 
mrocznego świata z jego zielonawymi refleksami i unoszącymi się w powietrzu 
Strażnikami 
Żyjących, świata, który, aczkolwiek niewidzialny i nie do osiągnięcia, leży 
jednak dokoła nas.
Pragnę dodać tylko, że na Vincent Terrace, tuż poza ogrodem szkolnym, umarł 
rzeczywiście człowiek, i to, o ile mogłem stwierdzić, w chwili powrotu 
Plattnera. Zmarły był 
ajentem towarzystwa ubezpieczeń. Wdowa po nim, znacznie od niego młodsza, wyszła 
za 
mąż w ubiegłym miesiącu za pana Whympera, weterynarza w Albeeding. Ponieważ 
część tej 
opisanej historii podawana z ust do ust krążyła w Sussexville w rozmaitej 
formie, pani ta 
upoważniła mnie do uroczystego oświadczenia, że szczegóły opowiadania Plattnera 
odnoszące się do ostatnich chwil jej małżonka nie odpowiadają prawdzie. Nie 
spaliła ona, jak 
mówi, żadnego testamentu, chociaż Plattner nigdy jej o to nie oskarżał; mąż jej 
zrobił tylko 
jeden testament, i to zaraz po ślubie. Nie ulega jednak wątpliwości, że opis 
pokoju i 
umeblowania podany przez Plattaera jest, jak na człowieka, który go nigdy nie 
widział, 
zadziwiająco dokładny.
Czuję się w obowiązku — nawet narażając się na opinię nudziarza — zwrócić 
jeszcze 
uwagę na pewną okoliczność, aby się uchronić przed zarzutem hołdowania 
przesądom. To, że 
Plattner zniknął ze świata, jest, jak sądzę, faktem dowiedzionym. Ale fakt ten 
nie przemawia 
za prawdziwością historii. Być może, że i poza przestrzenią istnieją urojenia. 
Czytelnik 
powinien o tym pamiętać.
GWIAZDA
Było to pierwszego dnia nowego roku, gdy prawie równocześnie doniesiono z trzech 
obserwatoriów, że bieg Neptuna, najodleglejszej z planet krążących dokoła 
Słońca, stał się 
ogromnie nieregularny. Ogilvy już w grudniu zwrócił uwagę na podejrzane 
zmniejszenie się 
jego szybkości. Wieści te nie zainteresowały mieszkańców świata, których 
większość nie 
wiedziała o istnieniu Neptuna, równie jak nie wywołało wrażenia poza kołami 
zajmującymi 
się astronomią odkrycie słabej, dalekiej plamki świetlnej w okolicy planety, 
która uległa 
perturbacji. Naukowcy jednak zainteresowali się tym zjawiskiem, zanim jeszcze 
rozeszła się 
wieść, że nowo odkryte ciało niebieskie rośnie gwałtownie i staje się coraz 
jaśniejsze, że bieg 
jego pod każdym względem wyróżnia się od zwykłego ruchu planet i że zmiana dróg 
Neptuna 
oraz jego satelity przybrała teraz formę nigdy nie widzianą.
Zaledwie mała garstka ludzi pozbawionych wiedzy naukowej zdaje sobie sprawę z 
niezwykłego odosobnienia słonecznego systemu. Słońce wraz z swoimi drobinami 
planet, 
pyłem planetoid i nieuchwytnymi kometami unosi się w bezmiernej próżni, której 
niepodobna 
objąć myślą. Poza orbitą Neptuna rozciąga się, jak daleko sięga ludzki wzrok, 
przestrzeń 
próżna, zimna, milcząca, czarna pustka, obejmująca dwadzieścia miliardów mil. 
Jest to 
najskromniejsze obliczenie odległości, którą trzeba przebyć, aby dotrzeć do 
najbliższej z 
gwiazd. I z wyjątkiem kilku komet, lotniejszych niż najlżejszy promień, żadne 
ciało za 
ludzkiej pamięci nie przebyło tej przepaści przestrzennej, aż do zjawienia się 
owego 
dziwnego wędrowca w pierwszych latach dwudziestego stulecia. Było to ciało o 
niepomiernej 
masie, ciężkie, pędzące bez ostrzeżenia z tajemniczych ciemni niebieskich w krąg 
słonecznego promieniowania.
Drugiego dnia dostrzec je było można przez szkła średniej mocy jako plamkę o 
ledwie 
określonej średnicy w konstelacji Lwa koło Regulusa. W krótkim czasie dostępne 
już było i 
dla lornetki teatralnej.
Trzeciego dnia nowego roku prasa obu półkul po raz pierwszy dostrzegła wielką 
wagę tego 
niezwykłego niebieskiego zjawiska.
„Zderzenie planet” — zatytułował jeden z londyńskich dzienników artykuł, w 
którym 
przytoczył zapatrywania Duchaine’a na prawdopodobną kolizję niezwykłej nowej 
planety z 
Neptunem. Najpoważniejsi pisarze rozwodzili się szeroko na ten temat. Dlatego 
też trzeciego 
stycznia w większości stolic świata oczekiwano, chociaż z pewnym 
niedowierzaniem, 
jakiegoś wydarzenia na niebie.
A kiedy na Ziemi zapadła noc, tysiące ludzi zwróciło oczy ku niebu, aby 
przyglądać się 
starym, dobrze znanym gwiazdom świecącym jak dawniej.
Aż wreszcie w Londynie zaczęło dnieć. Polluks zaszedł i gwiazdy w górze 
pobladły. Był 
to zimowy brzask, słabe przesączanie się dnia; w oknach błyszczały żółtawe 
światła świec i 
lamp gazowych wskazując, gdzie krzątali się ludzie.
Patrzał w niebo ziewający policjant, gapiły się tłumy zebrane na targu; 
robotnicy zdążający 
wczesnym rankiem do pracy, mleczarze, dorożkarze, wesołe towarzystwo, które 
wracało do 
domu zmęczone i blade, bezdomne włóczęgi, żołnierze na posterunku, po wsiach 
wyrobnicy 
ciągnący w pole, skradający się do domu kłusownicy, a na morzach wyczekujący 
dnia 
żeglarze — widzieć mogli ponad budzącą się do życia okolicą wielką białą 
gwiazdę, 
pojawiającą się z nagła na zachodzie niebios.
Była jaśniejsza niż którakolwiek z gwiazd na naszym niebie; jaśniejsza od 
gwiazdy 
wieczornej w jej pełnym blasku. Stawała się coraz bledsza i coraz większa; w 
godzinę po 
rozpoczęciu dnia była już nie iskrzącą się plamką świetlną, lecz małym, jasno 
świecącym 
krążkiem. Tam gdzie nie sięgała wiedza, gromadzili się przerażeni ludzie, 
opowiadając sobie 
o wojnach i zarazach przepowiadanych ongiś przez podobne ogniste znaki na 
niebie.
Odważni Burowie, ciemni Hotentoci, Murzyni Złotego Wybrzeża, Francuzi, 
Hiszpanie, 
Portugalczycy stali w ciepłych promieniach wschodzącego słońca czekając zajścia 
tej dziwnej 
nowej gwiazdy. W stu obserwatoriach wrzało tłumione podniecenie, które doszło do 
szczytu, 
gdy dwa dalekie ciała niebieskie zderzyły się z sobą: noc całą trwała bieganina 
z aparatami 
fotograficznymi i spektroskopem i nastawianie ich celem upamiętnienia tego 
niebywałego, 
zadziwiającego widoku — zniszczenia świata. Gdyż był to odrębny świat, 
siostrzyca naszej 
ziemskiej planety, zapewne o wiele większa od niej, która w płomieniach tak 
gwałtowną 
ginęła śmiercią. Obca planeta z nieznanych przestrzeni wpadła wprost na Neptuna, 
a ciepło 
wytworzone przy zderzeniu zmieniło bez litości oba globy w olbrzymią, rozpaloną 
do białości 
masę.
Dokoła Ziemi, na dwie godziny przed brzaskiem dnia, przesuwała się wielka jasna 
gwiazda, blednąc dopiero o swoim zachodzie, kiedy zjawiło się Słońce. Wszyscy 
ludzie 
zdumiewali się jej pięknością, lecz najbardziej zdumiewali się żeglarze, 
codzienni 
obserwatorzy gwiazd, którzy daleko na morzu nie słyszeli nic o jej przybyciu i 
widzieli ją 
teraz wschodzącą jak mały księżyc, posuwającą się do zenitu, wiszącą nad głowami 
i iskrzącą 
się na zachodzie wraz z nocą.
A kiedy w Europie znowu zapadła noc, wschodu bliskiej nowej gwiazdy wypatrywały 
tłumy ciekawych na wzgórzach, dachach i miejscach otwartych. Wzeszła otoczona 
białą 
smugą podobną do łuny bijącej od białego płomienia, a na ten widok ludzie obecni 
przy jej 
zjawieniu się ubiegłej nocy nie mogli powstrzymać okrzyku: — Jest większa! — 
wołali. — 
Jest jaśniejsza! W istocie, Księżyc w pełni chylący się ku zachodowi mimo 
rozmiarów swych 
posiadał zaledwie taką siłę świetlną, jak ów mały krążek nieznanej nowej 
gwiazdy.
— Jest jaśniejsza! — wołali ludzie, tłocząc się na ulicy. W ciemnych 
obserwatoriach 
badacze wstrzymywali oddech i spoglądali na siebie. — Jest bliższa — mówili. — 
Bliższa.
Głos za głosem powtarzał: „Jest bliższa” — a słowa te podchwycił tykający 
telegraf; 
przebiegały one po drutach telefonów i w setkach miast układali je do druku 
usmoleni 
zecerzy. „Jest bliższa”. Urzędnicy biurowi, uprzytamniając sobie dziwną nowinę 
opuszczali 
biura, ludzie gawędzący tu i tam nagle odkrywali groteskową możliwość zawartą w 
słowach: 
„Jest bliższa”. Słowa owe przebiegały wzdłuż ulic budzących się ze snu, 
rozlegały się na 
pokrytych śniegiem drogach spokojnych osiedli; ludzie, którzy czytali je wprost 
z depesz, 
stając na progu w żółtym świetle lamp podawali wiadomość przechodniom: „Jest 
bliższa”. 
Piękne kobiety, zarumienione i rozpromienione, słuchały wiadomości rzucanej 
żartobliwie 
wśród tańca i udawały głębokie zainteresowanie, którego nie czuły. — Bliższa? 
Czy być 
może? Jak bardzo, bardzo uczeni muszą być ludzie, którzy wykrywają podobne 
rzeczy!
Samotni podróżni jadący wśród nocy zimowej szeptała te słowa na własną pociechę 
z 
oczyma zwróconymi ku niebu. — Mogłaby być jeszcze bliższa, gdyż noce są 
piekielnie 
zimne. Bądź co bądź, jeśli nawet jest bliższa, nie obdarza nas wielką ilością 
ciepła.
— Na co mi nowe gwiazdy?! — wołała płacząca kobieta klęcząc obok zmarłego męża.
Uczeń wstający rano do przedegzaminowej roboty łamał sobie głowę nad wielką 
białą 
gwiazdą świecącą silnie i jasno przez zamarzłe szyby okien. — Siła odśrodkowa, 
dośrodkowa 
— mówił podpierając brodę rękoma. — Co będzie, jeśli zatrzyma w biegu jakąś 
planetę, jeśli 
pozbawi ją siły odśrodkowej? Ta spadnie na Słońce mocą swej dośrodkowej siły, a 
to…
— Czy staniemy jej na drodze? Sądzę…
Dzień minął zwyczajnie, a w późnych godzinach mroźnego wieczoru obca gwiazda 
pojawiła się znowu. Była już teraz tak jasna, że wielki Księżyc unoszący się na 
zachodzie 
wyglądał przy niej jak bladożółty duch samego siebie.
W jednym z miast południowej Afryki jakiś wielki mąż obchodził zaślubiny i na 
cześć 
młodej pary ulice były oświetlone. — Nawet w niebiosach iluminują — mówił 
pochlebca. 
Pod zwrotnikiem para kochanków–Murzynów, drwiąc sobie z dzikich zwierząt i złych 
duchów, tuliła się do siebie w namiętnym uścisku miłosnym w gęstwinie trzcin, 
między 
którymi przelatywały świetliki. — To nasza gwiazda — szeptali i czuli dziwne 
zadowolenie, 
że gwiazda ta świeci tak jasno.
Profesor matematyki siedział w swoim prywatnym mieszkaniu i przeglądał papiery. 
Ukończył już obliczenia. W małej białej fiolce została tylko reszta narkotyku, 
który pozwolił 
mu czuwać i spędzić przy pracy cztery długie noce. Każdego dnia, ze zwykłym 
spokojem, 
jasnością i cierpliwością wykładał studentom, a potem powracał do swych lotnych 
obliczeń. 
Twarz jego poważna, nieco znużona dzięki sztucznemu podnieceniu, wyglądała 
chorobliwie. 
Czas pewien zdawał się być pogrążony w rozmyślaniach. Potem podszedł do okna i z 
hałasem 
podniósł żaluzje. W połowie niebieskiej drogi, ponad powodzią dachów, kominów i 
wież 
miasta świeciła gwiazda.
Patrzał na nią, jak patrzy się w oczy odważnego wroga. — Możesz mnie zabić — 
powiedział po chwili milczenia. — Lecz ja mogę opanować cię, jak zresztą cały 
świat, potęgą 
mego skromnego mózgu. I nie pragnąłbym zamiany. Nawet teraz. — Popatrzył na małą 
fiolkę. — Nie będzie już trzeba spać — rzekł.
Następnego dnia w południe, punktualnie co do minuty, wszedł do sali wykładowej, 
złożył 
kapelusz według zwyczaju na brzegu stołu i troskliwie wybrał wielki kawałek 
kredy. Studenci 
mówili żartem, że nie potrafi wykładać nie trzymając w palcach kawałka kredy, i 
wprowadzili 
go raz w zakłopotanie ukrywszy ten pomoc niosący przedmiot.
Przyszedł, popatrzył spod szarych brwi na piętrzące się szeregi młodzieńczych, 
świeżych 
twarzy i zaczął mówić układając zdania zwyczajnym, wystudiowanym sposobem.
— Zaszły okoliczności, okoliczności nie przewidziane przeze mnie — rzekł i 
zatrzymał się 
— które nie pozwolą mi ukończyć zamierzonego kursu. Zdaje się, panowie, mówiąc 
możliwie 
jasno i zwięźle, że człowiek żył nadaremnie.
Studenci spojrzeli po sobie. Czy ich nie zawiódł słuch? Zwariował? Brwi 
marszczyły się i 
krzywiły usta, lecz jedna czy dwie pary oczu zwróciły się z uwagą na jego 
spokojną twarz, 
okoloną siwym zarostem.
— Warto — mówił — poświęcić ranek ten na możliwie dostępne dla panów wyjaśnienie 
obliczeń, które doprowadziły mnie do tego wniosku. Spróbujmy!
Zwrócił się w swój zwykły sposób do tablicy obmyślając wykres. — Co to ma 
znaczyć, że 
człowiek żył nadaremnie? — szepnął jeden ze studentów do sąsiada. — Słuchaj! — 
rzekł mu 
ten pochylając się z uwagą ku profesorowi.
Teraz zaczynali rozumieć.
Nocy tej gwiazda wzeszła później, gdyż własny jej pęd ku wschodowi przesunął ją 
poprzez 
konstelację Lwa ku Pannie, a świeciła tak mocno, że po jej wschodzie niebiosa 
stały się 
jasnobłękitne i wszystkie gwiazdy pobladły, z wyjątkiem Jowisza w pobliżu 
zenitu, Capelli, 
Aldebarana, Syriusza i gwiazd Niedźwiedzicy.
Była bardzo jasna i piękna. W wielu okolicach świata pojawiła się tej nocy w 
bladej 
aureoli. Zwiększyła się widocznie. Na czystym, odbijającym światło niebie krain 
podzwrotnikowych zdawała się wielkością dorównywać czwartej części Księżyca. Na 
ziemiach Anglii spoczywał jeszcze śnieg, lecz ziemia oświetlona była tak jasno 
jak w letnią 
księżycową noc. Można było prawie czytać normalny druk przy tym zimnym, jasnym 
świetle, 
a światło lamp po miastach zdawało się przy nim mdłe i żółte. Gdzieniegdzie tej 
nocy czuwali 
ludzie, a wokół kościołów po wsiach w mroźnym powietrzu słychać (było posępny 
pomruk 
podobny do brzęczenia pszczół w barci, szmer nieokreślony, który w miastach 
przeradzał się 
w głośny hałas.
Na wieżach i dzwonnicach setek tysięcy miast biły dzwony wzywając ludzi do 
wyrzeczenia się grzechów i zbierania się po kościołach na modlitwę. A ponad 
Ziemią 
wirującą normalnym trybem, spowitą w cienie nocy, coraz większa i coraz 
jaśniejsza 
wschodziła olśniewająca gwiazda. Ulice i domy we wszystkich miastach były 
oświetlone, w 
pełnym blasku stały okrętowe doki i wszystkie drogi wiodące na wyżyny, 
przepełnione 
tłumami przez całą długą noc. A wszędzie na morzach otaczających kraje 
cywilizowane 
okręty z ogniem pod kotłami i okręty z rozwiniętymi żaglami pełne ludzi i 
zwierząt gotowały 
się do drogi na północ, na pełne morze. Gdyż ostrzeżenie profesora matematyki 
przetelegrafowano już po całym świecie i przetłumaczono na setki języków. Neptun 
i nowa 
planeta złączone w ognistym uścisku pędziły wirując niepowstrzymanie ku Słońcu, 
wciąż 
prędzej i prędzej. Już teraz ta rozżarzona do białości masa leciała z szybkością 
stu mil na 
sekundę, a straszny jej pęd ustawicznie wzrastał. Gdyby leciała nadal z taką 
szybkością, 
musiałaby minąć Ziemię w odległości stu milionów mil ledwo trochę oddziałując na 
nią. Lecz 
w pobliżu wytkniętej dla niej drogi, która uległa nieznacznej zmianie, odbywała 
swój 
dostojny obrót wokół Słońca potężna planeta Jowisz wraz ze swymi księżycami. Z 
każdą 
chwilą rosła siła przyciągania między ognistą gwiazdą a największą z planet. A 
wynik tego 
przyciągania? Orbita Jowisza prawdopodobnie przekształci się w elipsowatą 
krzywiznę, a 
płonąca gwiazda ściągnięta jego siłą daleko ze swej drogi ku Słońcu zakreśli łuk 
i być może 
spotka się z naszą Ziemią, a w każdym razie minie ją w nieznacznej odległości. — 
Trzęsienia 
ziemi, wybuchy wulkanów, cyklony, burze morskie, powodzie i gwałtowny wzrost 
temperatury do granicy bliżej nie określonej — przepowiedział profesor 
matematyki. A nad 
głowami, jakby na potwierdzenie tych słów, samotna, zimna, trupia gwiazda 
świeciła 
oślepiająco!
Wielu ludziom przyglądającym się jej tej nocy aż do zmęczenia wydała się 
wyraźnie 
bliższa. I nocy tej nastała zmiana pogody, a śnieg pokrywający całą środkową 
Europę, 
Francję i Anglię zaczął topnieć.
Nie trzeba jednak sądzić, jakkolwiek wspominałem o ludziach modlących się po 
nocy, 
ludziach uciekających na okrętach i ludziach chroniących się w góry, że cały 
świat ogarnęła 
panika z powodu gwiazdy; w rzeczywistości żądza użycia i wyzysku wciąż jeszcze 
kierowała 
światem i z wyjątkiem rozmów w wolnych chwilach i podczas wspaniałej nocy 
dziewięć osób 
na dziesięć zajmowało się zwyczajnymi zajęciami. We wszystkich miastach, z 
małymi 
wyjątkami, sklepy otwierano i zamykano w normalnych godzinach, lekarze i 
urzędnicy 
sprawowali swoje funkcje, robotnicy zbierali się w fabrykach, żołnierze odbywali 
ćwiczenia, 
uczniowie odrabiali lekcje, kochankowie szukali się wzajem, złodzieje czaili się 
i uciekali, 
politycy układali swe plany.
Maszyny drukarskie huczały po nocach, a wielu księży nie chciało otwierać 
pustych 
świątyń na dłużej, aby nie wywoływać nieuzasadnionej paniki. Gazety zwracały 
uwagę na 
przykład z 1000 roku, kiedy to ludzie również przepowiadali koniec świata. 
Gwiazda nie była 
właściwie gwiazdą, raczej gazem, kometą; a choćby nawet była gwiazdą, zderzenie 
się jej z 
Ziemią jest niemożliwe. Nic podobnego nie przytrafiło się nigdy. Publiczność 
była wszędzie 
dobrej myśli, żartująca, lekceważąca, prawie skłonna do wrogich wystąpień 
przeciw 
bezsensownej trwodze.
Nocy tej, o siódmej minut piętnaście według obserwatorium w Greenwich, gwiazda 
miała 
znaleźć się najbliżej Jowisza. Okaże się wtedy, jaki obrót wezmą sprawy świata. 
Złowrogie 
ostrzeżenie profesora matematyki wielu traktowało po prostu jako starannie 
obmyśloną 
autoreklamę. Ostatecznie publiczność rozgorączkowana dyskusją zaznaczyła 
najlepiej swoje 
niewzruszone przekonania kładąc się do łóżka. Dzicy i barbarzyńcy, również 
znużeni 
nowością tego zjawiska, zajęli się swymi ważnymi sprawami, a świat zwierzęcy, z 
wyjątkiem 
psów wyjących tu i ówdzie, zupełnie nie troszczył się o gwiazdę. Gdy wreszcie 
obserwatorzy 
w europejskich krajach ujrzeli wschodzącą gwiazdę, co prawda w godzinę później, 
ale nie 
większą niż nocy ubiegłej, zaczęto podrwiwać z profesora matematyki i jego 
urojonego 
niebezpieczeństwa, jakby ono już minęło. Lecz wkrótce śmiech umilkł. Gwiazda 
rosła — 
rosła z przerażającą szybkością, z godziny na godzinę — z każdą godziną trochę 
większa, 
trochę bliższa zenitu i jaśniejsza, coraz jaśniejsza, aż zamieniła noc w dzień. 
Gdyby zmierzała 
ku Ziemi wprost, a nie łukiem, gdyby nie straciła na szybkości z powodu Jowisza, 
przebyłaby 
dzielącą ją od naszej planety przestrzeń w jednym dniu, tak jednak potrzebowała 
na odbycie 
tej drogi pięciu dni.
Nocy następnej wielkością dorównała trzeciej części Księżyca; nim stracono ją w 
Anglii z 
oczu, nastała tam zupełna odwilż. W Ameryce wzeszła prawie równa wielkością 
Księżycowi, 
lecz oślepiająco biała i gorąca; ze wschodem jej i w miarę ciągłego zwiększania 
się zaczął 
teraz dąć gorący wiatr, a w Wirginii, w Brazylii i w Dolinie Świętego Wawrzyńca 
gwiazda 
świeciła nieprzerwanie poprzez ruchomą przesłonę chmur niosących pioruny, 
fioletowe 
błyskawice i niebywały grad. W Manitobie zaczęła się odwilż i niszczące wylewy. 
Na 
wszystkich górach Ziemi zaczął tej nocy topnieć śnieg i lód, wszystkie rzeki 
biorące swój 
początek w wysokich górach toczyły mętne i wezbrane fale, a później — w dolnym 
biegu — 
wyrwane z korzeniami drzewa, ciała ludzi i zwierząt. Wody wzbierały gwałtownie w 
tym 
upiornym świetle, aż wreszcie wystąpiły z brzegów zalewając ludność uciekającą z 
ich dolin. 
Wzdłuż wybrzeży Argentyny i na południowym Atlantyku fale wznosiły się do 
wysokości nie 
znanej pamięci ludzkiej, a burze pędziły wody nieraz na wiele mil w głąb lądu, 
zatapiając całe 
miasta. Gwiazda zaś tak urosła w ciągu tej nocy, że wschodzące słońce zdało się 
ledwie jej 
cieniem. Rozpoczęły się coraz silniejsze trzęsienia ziemi w całej Ameryce, od 
okolic 
podbiegunowych do przylądka Horn. Osuwały się góry, otwierały rozpadliny, a domy 
i mury 
rozpadały się w gruzy. Całe zbocze Cotopaxi usunęło się w potężnym wstrząsie i 
wypłynął 
potok lawy, tak głęboki i szeroki, tak szybki i płynny, że dosięgnął morza w 
ciągu jednego 
dnia. Tak posuwała się gwiazda ponad Oceanem Spokojnym w mdłym blasku księżyca, 
wiodąc za sobą burze i grzmoty jak tren u sukni, a piętrzące się fale morskie, 
które szły za nią 
spienione i groźne, zalewały wyspę po wyspie i porywały ludzi. Za falami tymi 
nadbiegła w 
końcu w szybkim i strasznym biegu, w oślepiającym świetle, dysząca żarem ściana 
wodna, 
wysoka na pięćdziesiąt stóp, rycząca żarłocznie, i padła na szerokie wybrzeża 
Azji, 
wdzierając się do wnętrza kraju poprzez równiny Chin. Czas pewien gwiazda, 
gorętsza teraz, 
większa i jaśniejsza niż Słońce w pełni swego blasku, ukazywała w bezlitosnym 
świetle kraj 
obszerny i ludny, miasta i wioski z ich pagodami i drzewami, drogi, dalekie 
uprawne pola, 
tysiące ludzi pozbawionych snu i w bezbrzeżnej trwodze patrzących w rozpalone 
niebo; a 
potem nadbiegły z hałasem fale, szumiąc i piętrząc się. Jakże smutny był los 
milionów ludzi 
owej nocy — ucieczka w niewiadomym kierunku, gdy nogi słabły w upale i oddech 
stawał się 
krótki i nieregularny, a poza nimi biała ściana posuwająca się w szybkim pędzie 
powodzi. A 
potem śmierć.
Chiny oświetlone były jaskrawym białym światłem, lecz nad Japonią, Jawą i 
wszystkimi 
wyspami Azji Wschodniej wielka gwiazda świeciła jak kula ognista ciemnoczerwonej 
barwy 
wskutek dymu, obłoków pary i popiołu, który wyrzucały wulkany jakby witając jej 
ukazanie 
się. W górze była lawa, gorące gazy i popiół, w dole gotująca się woda, a ziemia 
kołysała się i 
drżała w gwałtownych wstrząsach.
Później stopniały odwieczne śniegi Tybetu i Himalajów i spłynęły w dół żłobiąc 
dziesięć 
milionów połączonych między sobą kanałów na równinach Birmy i Hindustanu. W 
tysiącach 
miejsc zapaliły się splątane konarami wierzchołki drzew puszcz indyjskich, a w 
dole czarne 
pnie broniły się coraz słabiej niepowstrzymanie pędzącym wodom lśniącym na tle 
czerwonych jak krew języków ognia. Tłumy mężczyzn i kobiet w bezgranicznym 
przerażeniu 
uciekały w dół szerokich rzek ku tej ostatniej ludzkiej nadziei — otwartemu 
morzu.
Gwiazda rosła teraz z przerażającą szybkością, coraz większa, gorętsza i 
jaśniejsza. Ocean 
podzwrotnikowy utracił zdolność fosforescencji, a tumany pary unosiły się w 
niesamowitych 
kłębach znad czarnych fal rozbijanych przez miotane burzą okręty.
A potem stał się cud. Tym, którzy w Europie czekali na wschód gwiazdy, zdawało 
się, że 
Ziemia przestała się obracać. Na tysiącach otwartych równin i płaszczyzn czekali 
daremnie na 
zjawienie się gwiazdy ludzie, którzy uciekli tu przed powodzią, walącymi się 
domami i 
obsuwającymi się skałami. Godzina za godziną mijała w straszliwej niepewności, a 
gwiazda 
nie wschodziła. Raz jeszcze ludzie wznieśli oczy ku starym konstelacjom, które 
już uważali 
za stracone. W Anglii panował upał i niebo było czyste, chociaż ziemia trzęsła 
się 
ustawicznie, lecz pod równikiem Syriusz, Capella i Aldebaran ukazały się za mgłą 
obłoków. 
Kiedy nareszcie wielka gwiazda zjawiła się prawie dziesięć godzin później, tuż 
za nią 
wzeszło Słońce ukazując w centrum swej białej tarczy czarny krąg.
Ponad Azją gwiazda zaczęła posuwać się ku dołowi niebios, a kiedy zjawiła się 
nad 
Indiami, światło jej nagle uległo przyćmieniu. Cała równina indyjska od ujścia 
Indusu do 
ujścia Gangesu była tej nocy jedną wielką przestrzenią lśniących wód, ponad 
którą wznosiły 
się świątynie i pałace, góry i pagórki czarne od tłumów. Każdy minaret był 
masztem rojącym 
się od ludzi, którzy spadali jeden za drugim w mętne wody obezwładnieni gorącem 
i 
strachem. Cała Ziemia była jedną skargą, kiedy w tym morzu rozpaczy błysnęła 
nagle 
nadzieja, wionął zimny wiatr i w chłodnym powietrzu zgromadziły się chmury. 
Wpółoślepieni ludzie, spoglądając w górę ku gwieździe, widzieli przesuwający się 
przez jej 
jasną tarczę czarny krąg. Był to Księżyc wchodzący między gwiazdę i Ziemię. Lecz 
ledwie 
ludzie mieli czas podziękować Bogu za tę ulgę, na wschodzie z dziwną, 
niewytłumaczoną 
szybkością podniosło się Słońce. A potem gwiazda, Słońce i Księżyc ruszyły razem 
przez 
niebo.
Obserwatorzy w Europie widzieli obecnie Słońce i gwiazdę wschodzące tuż obok 
siebie, 
wznoszące się do góry zrazu szybko, potem łagodniej, aż wreszcie gwiazda i 
Słońce zlały się 
ze sobą w jedną kulę świetlną u zenitu niebios. Księżyc nie rzucał już cienia na 
gwiazdę, lecz 
zniknął na jaskrawo oświetlonym niebie. I chociaż pozostali przy życiu ludzie 
przyglądali się 
temu przeważnie z głuchą obojętnością wywołaną głodem, znużeniem, gorącem i 
rozpaczą, 
„byli jednak tacy, którzy rozumieli znaczenie tego zjawiska. Gwiazda i Ziemia 
zbliżyły się do 
siebie, zakołysały i gwiazda przeszła. Oddalała się coraz szybciej w ostatnim 
stadium swej 
zawrotnej podróży w dół ku Słońcu. Potem zgromadziły się chmury zakrywając 
niebieską 
wizję, a grzmoty i błyskawice rozpięły sieć nad Ziemią; — wszędzie spadł deszcz, 
jakiego 
dotąd ludzie nie widzieli, a tam gdzie wulkany zionęły ogniem ku nieprzerwanej 
zasłonie 
chmur, spadły potoki szlamu. Wody spłynęły z wszystkich lądów pozostawiając 
zamulone 
gruzy i Ziemię zasłaną, jak nawiedzona przez burzę przystań, przyniesionymi 
przez fale 
przedmiotami i ciałami jej dzieci, zmarłych ludzi i zwierząt. Dnie całe woda 
ustępowała z 
lądów unosząc z sobą najrozmaitsze przedmioty, drzewa i domy zagradzające jej 
drogę, 
tworząc namuliska i żłobiąc olbrzymie wyrwy na polach.
Takie były te dnie ciemności, która nastała po zniknięciu gwiazdy i upałów. 
Trzęsienia 
ziemi trwały jeszcze długie tygodnie i miesiące. Lecz gwiazda przeszła, a 
ludzie, zgłodniali i 
powoli dopiero nabierający odwagi, zaledwie mogli się dowlec do swych 
zrujnowanych 
miast, spalonych spichrzy i pól zniszczonych żarem. Ta garstka okrętów, która 
ocalała wśród 
burz minionych dni, wróciła uszkodzona i okaleczona, ostrożnie szukając drogi 
przez nowe 
mielizny i głębiny niegdyś dobrze znanych portów. A kiedy minęły burze, ludzie 
spostrzegli, 
że dni są jednak gorętsze niż przedtem, Słońce większe, a Księżyc zredukowany do 
trzeciej 
części dawnej wielkości potrzebuje do odbycia swych przemian osiemdziesięciu 
dni. O 
nowym braterstwie, które teraz złączyło ludzi, o ocaleniu praw, książek, maszyn, 
o dziwnej 
zmianie, jakiej uległa Islandia, Grenlandia i wybrzeża zatoki Baffina, które 
przybywający tam 
obecnie żeglarze ku nadzwyczajnemu swojemu zdumieniu znaleźli pokryte radującą 
oko 
zielenią, opowiadać nie będę. Również i o posuwaniu się ludzi teraz, gdy Ziemia 
stała się 
gorętsza, ku północnemu i południowemu biegunowi. To opowiadanie zajmuje się 
tylko 
przyjściem i zniknięciem gwiazdy. Astronomowie na Marsie — gdyż są tam 
astronomowie, 
jakkolwiek różniący się znacznie od ludzi — byli przejściami tymi ogromnie 
zainteresowani. 
Patrzyli na nie, rzecz prosta, z własnego punktu widzenia.
Biorąc pod uwagę masę i temperaturę pocisku, który przebiegł do Słońca przez 
cały nasz 
system słoneczny — pisał jeden z nich — trzeba się dziwić, jak małe szkody 
odniosła Ziemia, 
do której tenże zbliżył się tak bardzo. Wszystkie znane nam kontury lądów i 
przestrzenie wód 
pozostały nie zmienione i jedyną różnicą zdaje się być zmniejszenie się białych 
pól 
(przypuszczalnie zamarzłej wody) wokół każdego z biegunów.
Dowodzi to tylko, jak małe wydawać się mogą ludzkie katastrofy z odległości 
kilku 
milionów mil.
CUDOWNY WZROK PANA DAVIDSONA
ROZDZIAŁ I
Przejściowe objawy zaburzenia umysłowego u Sidneya Davidsona stanowią już 
wystarczająco ciekawy przypadek, który staje się jeszcze ciekawszy, gdy bierze 
się pod 
uwagę wyjaśnienia Wade’a. Otóż chory miewa sny–wizje o jakichś niepojętych 
sposobach 
porozumiewania się w przyszłości, przeżyciu oderwanych pięciu minut na drugiej 
półkuli lub 
kontroli najskrytszych naszych czynów przez oczy niewidzialnych istot. Zdarzyło 
mi się 
widzieć Davidsona podczas ataku, czuję się więc obowiązany wypadek ten opisać.
Mówiąc, że byłem naocznym świadkiem owego ataku, chcę zaznaczyć, że byłem 
wówczas 
przy Davidsonie. Stało się to w Instytucie Technicznym w Harlow, tuż poza bramą 
Highgate. 
Davidson znajdował się wówczas sam w dużym laboratorium, ja zaś byłem w 
mniejszym 
pokoju, gdzie stoją wagi, i robiłem jakieś notatki. Burza ogromnie przeszkadzała 
mi w pracy. 
Po jednym z silniejszych uderzeń piorunu usłyszałem w drugim pokoju jakby brzęk 
tłuczonego szkła. Przestałem pisać i, odwróciwszy się, nadsłuchiwałem chwilę. 
Zrazu nie 
słyszałem nic. Jedynie grad bębnił jakąś diabelską pobudkę na dachu pokrytym 
cynkową 
blachą. Potem dał się słyszeć drugi brzęk i łoskot — tym razem zupełnie 
wyraźnie. Coś 
ciężkiego upadło na stół. W jednej chwili skoczyłem na równe nogi, podszedłem i 
otworzyłem drzwi wiodące do głównego laboratorium.
Byłem zdziwiony, słysząc jakiś szczególny śmiech i widząc Davidsona stojącego 
niepewnie na środku pokoju, z dziwnym wyrazem osłupienia na twarzy. W pierwszej 
chwili 
sądziłem, że jest pijany. Nie zważał na mnie. Łapał coś niewidzialnego tuż koło 
swych oczu. 
Wyciągnął z wolna rękę jakby wahając się, ale nic nie chwycił.
— Co to ma znaczyć? — rzekł i uniósł do oczu ręce z rozpostartymi palcami. — 
Wielki 
Scott! — powiedział.
Było to trzy lub cztery lata temu, kiedy to wszyscy lubili zaklinać się na tę 
osobistość. 
Niebawem zaczął niepewnie podnosić nogi, jak gdyby spodziewał się, że przyrosną 
do 
podłogi.
— Davidson! — zawołałem. — Co się z tobą dzieje?
Zwrócił się ku mnie i szukał dokoła. Patrzył w górę, na wprost mnie, w prawo i w 
lewo, 
lecz nie dawał najmniejszego znaku, że mnie spostrzega.
— Tak — rzekł — i wcale ładny okręt. Przysiągłbym, że to głos Bellowsa. Hallo! — 
krzyknął naraz z całych sił.
Myślałem, że żartuje. Potem ujrzałem u jego stóp jeden z najlepszych naszych 
woltomierzy strzaskany w kawałki.
— Co się stało, człowieku! Zbiłeś woltomierz!
— Znów głos Bellowsa! — rzekł. — Zostawiono mi przyjaciół, choć ręce diabli 
wzięli. 
Ktoś mówił o woltomierzu. Gdzie jesteś, Bellows?
Nagle zwrócił się ku mnie, stąpając niepewnie:
— Ten przeklęty grunt zapada się, jak masło — rzekł. Wpadł wprost na stół i 
odskoczył. 
— Ten przeklęty teren miękki jest jak masło! — powiedział i przystanął, chwiejąc 
się na 
nogach.
Czułem, że ogarnia mnie przestrach.
— Davidson — rzekłem — na miłość boską, co się z tobą dzieje?
Oglądał się na wszystkie strony.
— Przysiągłbym, że to głos Bellowsa. Dlaczego nie pokażesz się raz wreszcie, 
Bellows?
Przyszło mi na myśl, że musiał nagle stracić wzrok. Obszedłem stół dokoła i 
chwyciłem go 
za ramię. Nigdy w życiu nie widziałem równie przerażonego człowieka. Odskoczył 
ode mnie 
i cofnął się w postawie obronnej, z twarzą, która wyrażała dziki lęk.
— Wielki Boże! — zawołał. — Co to było?
— To ja, Bellows. Cóż u diabła, Davidson? Drgnął, kiedy odpowiedziałem, i 
spojrzał — 
jak by to wyrazić — wprost przeze mnie. Zaczął mówić, nie do mnie, lecz do 
siebie:
— Tu, w biały dzień na gładkim wybrzeżu. Nie mógłby się nigdzie schować! — 
Rozglądał 
się jak dziki zwierz. — Tu! Wezmę nogi za pas!
Zawrócił nagle i pobiegł na oślep, wprost na wielki elektromagnes, w takim 
pędzie, że, jak 
stwierdziliśmy potem, stłukł sobie bardzo boleśnie szczękę i łopatkę. Potem 
cofnął się o kilka 
kroków i zawołał prawie z płaczem:
— Na miłość boską, co mi się stało?
Stał blady ze strachu i drżący na całym ciele, prawą ręką podtrzymując lewą, w 
miejscu 
gdzie uderzył się o elektromagnes.
Wówczas zaniepokoiłem się i przeraziłem ogromnie.
— Davidson — rzekłem. — Nie bój się!
Głos mój przestraszył go, lecz nie tak bardzo jak przedtem. Powtórzyłem me 
słowa, tonem 
możliwie spokojnym i dobitnym:
— Bellows — rzekł — czy to ty?
— Czy mnie nie widzisz? Roześmiał się.
— Nie widzę i siebie nawet. Gdzie, u diabła, jesteśmy?
— Tu — rzekłem — w laboratorium.
— W laboratorium? — odpowiedział zdumiony i chwycił się za głowę. — Byłem w 
laboratorium aż do uderzenia piorunu, lecz dam się powiesić, jeśli w nim teraz 
jestem. Co to 
za okręt?
— Nie ma tu żadnego okrętu — rzekłem. — Zastanów się, stary.
— Żadnego okrętu! — powtórzył i zdawał się nie zważać odtąd na me protesty.
— Przypuszczam — rzekł spokojnie — żeśmy obaj umarli. Dziwne jednak, że doznaję 
wrażenia, jakbym miał jeszcze ciało. Widać nie można się od razu przyzwyczaić. 
Przypuszczam, że w starą machinę wyrżnął piorun. Ładna historia, Bellows, co?
— Nie mów głupstw. Żyjemy obaj nadal. Jesteś w laboratorium i rozbijasz się po 
nim. 
Stłukłeś właśnie nowy woltomierz. Nie chciałbym być w twojej skórze, gdy 
przyjdzie Boyce.
Odwrócił wzrok ode mnie ku tablicom z wykresami kriohydratów.
— Widocznie ogłuchłem — rzekł. — Wystrzelili z działa, bo widzę dym, a nie 
słyszałem 
żadnego huku.
Położyłem mu znów rękę na ramieniu i tym razem przeraził się mniej.
— Zdaje się — rzekł — że mamy jakieś niewidzialne ciała. Na Jowisza! Łódź opływa 
przylądek. Bądź co bądź przypomina to dawne życie, ale w innym klimacie.
Szarpnąłem go za rękę.
— Davidson! — zawołałem. — Zbudź się! Właśnie wszedł Boyce. Słysząc jego głos 
Davidson wykrzyknął:
— Stary Boyce! Też nieboszczyk! Ładny kawał!
Pośpieszyłem z wytłumaczeniem, że Davidson popadł w jakiś dziwny somnambuliczny 
trans. Boyce zainteresował się tym od razu. Dokładaliśmy wszelkich starań, aby 
wyprowadzić 
chłopaka z tego szczególnego stanu. Odpowiadał na pytania i pytał sam o siebie, 
uwaga jego 
była jednak jakby rozstrzelona przez wizję wybrzeża i okrętu. Wtrącał zdania 
odnoszące się 
do jakiejś łodzi, masztów i żagli, które wydymał wiatr. Doznawało się wprost 
nieprzyjemnego 
wrażenia słysząc, jak w ciemnym laboratorium rozprawia o podobnych rzeczach.
Był ślepy i bezbronny. Musieliśmy sprowadzić go na dół po schodach, trzymając z 
obu 
stron, do prywatnego mieszkania Boyce’a i kiedy Boyce zaczął bawić go rozmową, 
wyśmiewając się z jego wizji, przeszedłem przez korytarz i poprosiłem starego 
Wade’a, aby 
zszedł i zechciał go zobaczyć. Głos naszego dziekana otrzeźwił go trochę, lecz 
niewiele. 
Spytał, gdzie są jego ręce i dlaczego wprowadzono go aż po piersi w piasek.
Wade przyglądał mu się długo w zamyśleniu — wiecie, jak marszczy brwi — a potem, 
ująwszy go za ręce, kazał mu dotknąć kanapy.
— To kanapa — rzekł Wade. — Kanapa w prywatnym mieszkaniu profesora Boyce’a. 
Wypchana końskim włosiem.
Davidson macał dokoła i dziwił się, odpowiadając teraz, że istotnie ją wyczuwa, 
lecz że jej 
nie widzi.
— Co widzisz? — spytał Wade.
Davidson odrzekł, że widzi tylko piaszczyste wybrzeże i skorupy morskich muszli. 
Wade 
dał mu do ręki kilka innych przedmiotów, nazywając je po imieniu i obserwując go 
bacznie.
— Statek widać doskonale — rzekł teraz Davidson patrząc w próżnię.
— Nie myśl o okręcie — rzekł Wade. — Posłuchaj mnie, Davidson. Czy wiesz, co to 
jest 
halucynacja?
— Mniej więcej — rzekł Davidson.
— A zatem wszystko, co widzisz, jest halucynacją.
— Gadaj sobie zdrów — rzekł Davidson.
— Chciej mnie zrozumieć — rzekł Wade. — Żyjesz i jesteś w pokoju Boyce’a. Oczy 
twoje uległy jednak jakiemuś wypadkowi. Nie możesz widzieć. Możesz czuć i 
słyszeć, lecz 
nie widzieć. Czy pojmujesz mnie?
— Zdaje mi się, że widzę zupełnie dobrze — Davidson przetarł rękoma oczy. — A 
zatem? 
— rzekł.
— To wszystko. Niech cię to nie przeraża. Bellows i ja odwieziemy cię dorożką do 
domu.
— Zaczekajcie — namyślał się przez chwilę. — Pomóżcie mi usiąść — rzekł nagle — 
a 
teraz przepraszam, że was męczę, lecz zechciejcie mi to wszystko raz jeszcze 
powtórzyć.
Wade powtórzył swoje słowa z całym spokojem. Davidson przymknął oczy i wsparł 
czoło 
na rękach.
— Tak — rzekł — to prawie w porządku. Teraz gdy zamknąłem oczy, wiem, że mówicie 
prawdę. Ty, Bellows, siedzisz przy mnie na kanapie. Jestem znów w Anglii. Otacza 
nas mrok. 
— Otworzył oczy. — A teraz — rzekł — właśnie wschodzi słońce, widać okrętowe 
reje, 
wzburzone morze i kilka uciekających ptaków. Nigdy w życiu nie widziałem czegoś 
tak 
wyraźnie. Siedzę po szyję w ławicy piasku.
Pochylił się naprzód i zakrył twarz rękoma. Potem znowu otworzył oczy.
— Ciemne morze i wschód słońca! A jednak siedzę na sofie w pokoju starego 
Boyce’a! 
Boże! zmiłuj się nade mną!
ROZDZIAŁ II
Tak się to wszystko zaczęło. Przez trzy tygodnie niepojęte schorzenie oczu 
Davidsona nie 
uległo żadnej zmianie. Było to o wiele gorsze niż ślepota. Zupełnie bezradnego 
trzeba było 
karmić jak świeżo wyklute pisklę, ubierać i oprowadzać. Jeśli chciał wykonać 
jakiś ruch, 
przewracał się na meblach lub obijał o drzwi i ściany. Po dwudziestu czterech 
godzinach 
mniej więcej przyzwyczaił się do naszych głosów, choć nas nie widział, i 
uwierzył, że jest w 
domu i że twierdzenie starego Wade’a jest słuszne. Siostra moja, z którą był 
zaręczony, uparła 
się doglądać go i przesiadywała z nim co dzień godzinami, słuchając opowiadań o 
jego 
wybrzeżu. Uścisk jej ręki zdawał się sprawiać mu wielką przyjemność. Opowiedział 
też, że 
kiedy go odwoziliśmy z zakładu do domu, zdawało mu się, że przebijamy się przez 
górę 
piasku — i było tam ciemno, dopóki nie wydobył się znów na powierzchnię — a 
potem przez 
skały, drzewa i przeszkody; a gdy wprowadziliśmy go do jego własnego pokoju, 
doznał 
zawrotu głowy i prawie panicznego strachu przed upadkiem, albowiem przy 
wstępowaniu na 
schody miał wrażenie, że wznosi się trzydzieści lub czterdzieści stóp ponad 
skały urojonego 
wybrzeża. Opierał się mówiąc, że połamie sobie wszystkie kości. W końcu 
umieszczono go 
na dole, w pracowni ojca, i położono na kanapie, która tam stała.
Wyspę opisywał jako pustą płaszczyznę pozbawioną prawie zupełnie roślinności, 
pokrytą 
torfowiskami i nielicznymi nagimi skałami, które z powodu wielkiej ilości 
pingwinów bieliły 
się nieprzyjemnie. Morze falowało często niespokojnie, a kiedy pewnego razu 
zerwała się tam 
burza, leżał krzycząc ze strachu przed milczącymi piorunami. Raz czy dwa 
zawinęły do 
brzegu statki, ale to tylko w pierwszych dwóch lub trzech dniach. Mówił, że 
robiło mu się 
dziwnie głupio, gdy widział, że pingwiny przechodzą wprost przez niego i zdają 
się nie 
zwracać uwagi na jego osobę, jakkolwiek leży wśród nich.
Zaobserwowałem też rzecz szczególną, kiedy usilnie domagał się tytoniu. Daliśmy 
mu 
więc do rąk fajkę — o mało nie wybił sobie nią oka — i zapaliliśmy ją. Nie 
smakowała mu 
jednak wcale. Podobnie jest zresztą ze mną. Palenie nie sprawia mi bowiem żadnej 
przyjemności (nie wiem, czy podobnie czują wszyscy palacze), jeśli nie widzę 
dymu tytoniu.
Najciekawszych jednak wrażeń w swej wizji doznał na spacerze, na który wyprawił 
go 
Wade w ruchomym krześle. Krzesło to Davidsonowie wynajęli, a opiekę nad chorym 
powierzyli głuchemu i upartemu dependentowi, Widgery’emu. Wyobrażenia 
Widgery’ego o 
zdrowotnych spacerach były niezbyt określone. Siostra moja spotkała ich 
przypadkiem w 
okolicy King’s Cross; Widgery z zadowoloną miną wlókł się krok za krokiem, 
Davidson zaś 
czuł się najwyraźniej ogromnie nieszczęśliwy i usiłował, jak słaby ślepiec, 
zwrócić na siebie 
uwagę Widgery’ego.
Po prostu rozpłakał się, gdy siostra moja przemówiła do niego.
— Och, proszę mnie wydobyć z tej strasznej ciemności — rzekł szukając jej ręki. 
— 
Muszę się z niej wydostać lub zginę.
Nie mógł wytłumaczyć, o co mu chodzi, lecz siostra moja zadecydowała, że należy 
wrócić 
do domu, i w miarę jak wstępowali pod górę w stronę Hampstead, strach zaczął 
opuszczać 
Davidsona. Mówił, że dobrze jest widzieć znów gwiazdy nad sobą, aczkolwiek było 
właśnie 
południe.
— Zdawało mi się — opowiadał później — jakby mnie ktoś pchał ku wodzie. Zrazu 
nie 
czułem niepokoju, gdyż panowała tam wtedy, rzecz prosta, noc — urocza noc.
— Rzecz prosta? — spytałem, gdyż to mnie zdziwiło.
— Rzecz prosta — rzekł. — Gdy tu jest dzień, tam jest zawsze noc… Otóż 
wchodziliśmy 
wprost w wodę, spokojną i błyszczącą w świetle księżyca, wprost w szeroką 
zatokę, która 
zdawała się rosnąć i pogłębiać w miarę, jak w nią wstępowałem. Powierzchnia wód 
lśniła jak 
skóra — w dole musiała być wielka głębia, sądząc po tym, co później opowiem. 
Zjeżdżałem z 
pochyłości i woda bardzo powoli posuwała się ku mym oczom. Potem zanurzyłem się 
cały i 
doznałem wrażenia, jakby powierzchnia wód załamała się i złączyła nade mną z 
powrotem. 
Księżyc podskoczył na niebie i stał się zielony i ciemny, słabo fosforyzujące 
ryby krążyły 
dokoła mnie — wszystko zdawało się być zrobione z przezroczystego szkła, ja zaś 
przedzierałem się przez sploty morskich wodorostów, które świeciły niesamowitym 
światłem. 
W miarę jak pogrążałem się w morze, gwiazdy niknęły jedna za drugą, księżyc 
stawał się 
coraz bardziej zielony i ciemny, a morskie wodorosty nabierały jasnej, 
purpurowej barwy. 
Wszystko to było bardzo niewyraźne i tajemnicze i wszystko zdawało się poruszać. 
Przez 
cały ten czas słyszałem skrzyp kół mego wózka, kroki przechodniów i głos 
człowieka, który 
gdzieś w pobliżu sprzedawał nadzwyczajny dodatek do „Pali Mali”.
Pogrążałem się coraz głębiej i głębiej. Wszystko dokoła stało się teraz czarne 
jak atrament, 
żaden promień światła nie przenikał z góry w mroki głębiny, a fosforyzujące 
przedmioty 
stawały się coraz wyraźniejsze. Wężowe odgałęzienia roślin głębinowych 
błyszczały jak 
płomień spirytusowych lamp; potem nie było już żadnych roślin. Ryby płynęły ku 
mnie, 
przeze mnie i do mnie, przyglądając się nieruchomymi oczyma. Nigdy nie 
wyobrażałem 
sobie, że podobne ryby istnieją. Miały wzdłuż boków ogniste pasma, jakby 
pociągnięte 
czerwonym ołówkiem. Był tam jakiś upiorny twór płynący w tył i obdarzony 
ruchomymi 
mackami. A potem ujrzałem niewyraźna masę świetlną, która z wolna zbliżała się 
ku mnie w 
ciemności i która okazała się z bliska wielką ławicą ryb, walczących i 
pływających dokoła 
jakiegoś tonącego przedmiotu.
Płynąłem wprost ku niemu i teraz wśród tego zamętu, w świetle ryb ujrzałem 
sunące nade 
mną kawały potrzaskanych desek, ciemny tułów okrętu w górze i jakieś 
fosforyzujące 
kształty, które chwiały się i kurczyły w paszczękach ryb. Wówczas chciałem 
zwrócić na 
siebie uwagę Widgery’ego. Ogarnęła mnie groza. Uf! Zanurzyłem się wprost w te 
półzjedzone… szczątki. Gdyby nie twoja siostra! Miały takie duże dziury, 
Bellows, i… 
Szkoda słów. To było straszne!
ROZDZIAŁ III
Przez trzy tygodnie pozostawał Davidson w tym szczególnym stanie, patrząc na 
świat, 
który uważaliśmy wówczas za fikcyjny, a ślepy na wszystko, co działo się dokoła. 
A potem, 
w któryś wtorek, gdym dowiadywał się o niego, spotkałem w przejściu starego 
Davidsona.
— Widzi swój wielki palec! — rzekł w najwyższym zachwycie. Uderzył w piersi.
— Widzi swój wielki palec, Bellows! — powtórzył ze łzami w oczach. — Chłopak 
przyjdzie do siebie.
Pobiegłem do Davidsona. Trzymał przed oczyma małą książkę i, patrząc w nią, 
śmiał się z 
cicha.
— To zadziwiające — mówił — widzę jakieś plamy — wskazał palcem. — Siedzę jak 
zwykle na skałach, pingwiny kołyszą się na nogach i przewracają dokoła mnie jak 
zwykle, 
tam znów raz po raz pokazuje się wieloryb, chociaż jest zbyt ciemno, abym mógł 
go widzieć 
dokładnie. Jeśli jednak coś tu położę, widzę to! Widzę! Przedmiot taki jest 
niewyraźny i 
zniekształcony, widzę go jednak zawsze jednakowo, jakby przez mgłę. Stanowi to 
jakby lukę 
w tym przeklętym, upiornym świecie. Dotknij mą ręką twojej ręki! Nie — nie tu. 
Tak. 
Dobrze! Widzę ją. Część wielkiego palca i kawałek mankietu. Wygląda to jak widmo 
twojej 
ręki, która wysuwa się z ciemności. Tuż przy niej widzę kilka gwiazd tworzących 
krzyż.
Od tego czasu stan Davidsona poprawiał się stale. Jego opowieści o nowej 
zmianie, jak i 
cała historia widzeń, były dziwnie przekonywające. W niektórych miejscach pola 
widzenia 
urojony świat stawał się coraz mniej wyraźny, coraz przezroczystszy, zaś w 
świeżo 
wytworzonych lukach ukazywać mu się zaczął rzeczywisty, otaczający go świat. 
Miejsca te 
stawały się coraz większe i liczniejsze, zlewały się z sobą i łączyły, aż 
wreszcie tylko tu i 
ówdzie pozostały jeszcze ślepe plamy w polu widzenia. Mógł wstawać i chodzić o 
własnych 
siłach, jeść, czytać, palić i zachowywać się jak normalny człowiek.
Zrazu było mu trochę głupio patrzeć na oba obrazy nasuwające się jeden na drugi, 
jak 
światła latarń, wkrótce jednak nauczył się odróżniać rzeczywistość od złudzenia.
Z początku był nadzwyczajnie wesół i troszczył się tylko o to, jak by zakończyć 
kurację 
przez ćwiczenie i środki wzmacniające. Ale gdy owa tajemnicza wyspa zaczęła mu 
znikać 
sprzed oczu, zaczął się nią ogromnie interesować. Nade wszystko lubił zstępować 
w morskie 
głębiny i spędzał połowę czasu na wędrówkach po niżej położonych dzielnicach 
Londynu, 
próbując odszukać wypełnione wodą tonące pudło okrętu, które widział. Wkrótce 
zaczął 
wyraźnie reagować na światło dzienne, które zupełnie rozpraszało przed jego 
oczyma świat 
cieni, w nocy jednak, w ciemnym pokoju, dostrzegał jeszcze białe skały i 
niezgrabne 
pingwiny, przewracające się tu i ówdzie. Ale i te zjawiska stawały się coraz 
mniej wyraźne, 
aż wreszcie, wkrótce po ślubie z mą siostrą, zobaczył je po raz ostatni.
ROZDZIAŁ IV
A teraz chcę opowiedzieć rzecz najciekawszą. W dwa lata później jadłem obiad z 
Davidsonami, a po obiedzie złożył im wizytę niejaki Atkins. Był porucznikiem 
Królewskiej 
Marynarki, sympatyczny, rozmowny mężczyzna. Był on bardzo zaprzyjaźniony z moim 
szwagrem, a niebawem też zaprzyjaźniliśmy się i my. Okazało się, że był 
narzeczonym 
kuzynki Davidsonów i przypadkiem wyciągnął z kieszeni fotografię, aby nam 
pokazać 
najświeższą podobiznę swej ukochanej.
— A tutaj — rzekł — jest stary „Fulmar”. Davidson rzucił okiem na odbitkę i 
twarz jego 
nagle się rozjaśniła.
— Wielkie nieba! — rzekł. — Przysiągłbym…
— Co takiego? — rzekł Atkins.
— Że widziałem ten okręt już poprzednio.
— Jakże mogłeś go widzieć? Podróżował lat sześć po morzach południowych, a 
przedtem…
— Ależ tak — zaczął Davidson, a potem wykrzyknął: — Tak, to okręt, o którym 
śniłem. 
Jestem pewny, że to okręt, o którym śniłem. Stał na kotwicy u brzegów wyspy, 
która roiła się 
od pingwinów i strzelał z armaty.
— Wielki Boże! — rzekł Atkins, który dowiedział się teraz szczegółów choroby 
Davidsona. — Jak, u diabła, mogłeś o nim śnić?
Potem, stopniowo, wyszło na jaw, że tego dnia, w którym Davidson uległ atakowi, 
statek J. 
Kr. M. „Fulmar” stał rzeczywiście na kotwicy u brzegów małej skalistej wysepki, 
na południe 
od antypodów. Łódź wylądowała poprzedniego dnia, aby zabrać trochę jaj 
pingwinów, i 
zabawiła tam dłużej. Z powodu burzy załoga musiała jednak zaczekać do rana i 
wtedy 
dopiero dostała się na okręt. Atkins, który do niej należał, potwierdził 
prawdziwość opisu 
Davidsona dotyczącego łodzi i wyspy.
Nikt z nas nie ma najmniejszych wątpliwości, że Davidson rzeczywiście wszystko 
to 
widział. W jakiś niepojęty sposób, w czasie gdy sam przechadzał się po Londynie, 
wzrok jego 
błądził po owej odległej wysepce. Ale jak to się działo — pozostanie nadal nie 
wyjaśnioną 
tajemnicą.
Na tym kończyłaby się historia dotycząca oczu Davidsona. Jest to, być może, 
najlepiej 
udokumentowany przypadek widzenia na wielką odległość. Nie rozporządzamy żadnym 
wytłumaczeniem, wyjąwszy to, które podał profesor Wade. Wyjaśnienie jego 
przywołuje 
jednak do pomocy czwarty wymiar i teoretyczne rozprawy o przestrzeni. 
Opowiadanie o 
„skoku w przestrzeń” wydaje mi się prawie nonsensem, być może dlatego, że nie 
jestem 
matematykiem. Na zarzut mój, że miejsce owo oddalone jest o osiem tysięcy mil, 
odpowiedział, że dwa punkty, odległe od siebie na papierze o łokieć, mogą się 
znaleźć tuż 
przy sobie, jeśli się zegnie papier na pół. Być może czytelnika zadowoli ten 
argument, który 
— mnie jednak nie wystarcza. Wade twierdzi bowiem, że na skutek nagłej zmiany w 
polu 
magnetycznym wywołanej uderzeniem piorunu elementy siatkówki oczu Davidsona, 
który 
stał między biegunami olbrzymiego elektromagnesu, uległy jakiemuś dziwnemu 
skrzywieniu. 
W następstwie tego dowodzi, że można żyć wzrokowo w jednej części świata, 
podczas gdy 
ciałem przebywa się w drugiej. Robił nawet jakieś eksperymenty, aby poprzeć 
swoją teorię, 
jak dotąd udało mu się jednak tylko oślepić kilka psów. Jestem przekonany, że 
stanowi to 
jedyny wynik jego doświadczeń, chociaż przyznaję, nie widziałem się z nim już 
kilka 
tygodni. W ostatnim czasie tak bardzo byłem zajęty moją pracą w związku ze 
złożeniem w 
grobie św. Pankracego, że nie miałem sposobności zobaczyć się z Wade’eni. Cała 
jego teoria 
wydaje mi się jednak nieprawdopodobna. Przypadek Davidsona opiera się bowiem 
istotnie na 
zupełnie innych podstawach, ja zaś mogę tylko zaświadczyć osobiście, że wszelkie 
podane 
przeze mnie tu szczegóły zgadzają się z prawdą.
POSŁOWIE
Opowieści fantastyczne Wellsa powstawały w ciągu ostatnich lat XIX stulecia; od 
tego 
wiośnie gatunku wybitny pisarz rozpoczynał swoją trwającą lat kilkadziesiąt 
karierą 
literacką. Po okresie tworzenia fantazji naukowych zainteresowania Wellsa 
zwróciły się w 
innym kierunku — ku realistycznej powieści obyczajowej, a później ku traktatom 
polityczno–
społecznym. Dziś, w trzydzieści lat po śmierci pisarza, gatunek, który uprawiał 
we wczesnej 
młodości, a który przyniósł mu sławę i majątek, znajduje się znowu w centrum 
zainteresowania. Współczesna science fiction stopniem, skomplikowania znacznie 
przewyższa 
pomysły Wellsa, które często nie odwoływały się do naukowych uzasadnień; mimo to 
jednak 
opowieści fantastyczne nie straciły nic ze swej atrakcyjności: przyciągają wciąż 
nowych 
czytelników i przewyższają popularnością inne utwory pisarza.
Urodzony w roku 1866 w bardzo ubogiej rodzinie (był synem pokojówki i ogrodnika) 
Wells 
z trudem zdobywał wykształcenie i pozycję. Droga na uniwersytet wiodła poprzez 
terminowanie w sklepie tekstylnym, pracą u aptekarza i posadą pomocnika 
nauczyciela. Gdy 
po ukończeniu studiów postanowił poświacie się literaturze, był człowiekiem 
spragnionym 
sukcesu, zdecydowanym zdobyć sławą i pieniądze. Wybór gatunku noszącego dziś 
nazwę 
science fiction podyktowany był dwoma względami: orientacją w dziedzinie nauk 
ścisłych, 
jaką dały mu studia, i rodzajem wyobraźni, która predysponowała go do uprawiania 
tego 
właśnie gatunku, oraz sytuacją na rynku czytelniczym.
Zapotrzebowanie na literaturę fantastyczno–naukową było pod koniec XIX wieku 
ogromne. Czytelnicy zafascynowani gwałtownym rozwojem techniki i serią 
niezwykłych 
wynalazków szukali w literaturze elementów niecodziennych, a zarazem 
nawiązujących do 
wyników badań naukowych lub przynajmniej mających pozory naukowości.
Prekursorem gatunku był Jułes Verne; znacznie młodszy od niego Wells w krótkim 
czasie 
zdobył niemal równą mu sławę. Często z Verne’em porównywany, zdawał sobie 
doskonale 
sprawę z istniejących różnic wynikających z odmienności sposobów operowania 
elementami 
naukowymi i — fantastycznymi. „Nie ma literackiego podobieństwa — pisał Wells — 
między 
proroczymi wizjami wielkiego Francuza i moimi fantazjami. Verne zawsze zajmował 
się 
realnymi możliwościami wynikającymi z nowych odkryć i wynalazków”. Podobnie 
brzmiało 
zdanie Verne’a, który nie bez pewnego zgorszenia twierdził, że powieści Wellsa 
nie opierają 
się na naukowych podstawach i że jest to pisarz, który fantazjuje. Faktem jest 
jednak, że 
Wells, który w czasie studiów w londyńskiej Normal School of Science, będącej 
częścią 
Uniwersytetu Londyńskiego, słuchał wykładów takich znakomitości, jak T. H. 
Huxley, był 
doskonałe zorientowany w aktualnym stanie badań naukowych. Wiele wywodów 
zawartych w 
jego opowiadaniach brzmi przekonywająco nawet dzisiaj: wiele opowieści zawiera 
zdumiewająco trafne proroctwa: Wells opisuje walki toczone w powietrzu znacznie 
wcześniej, 
niż wystartował pierwszy samolot; jego opis badań przestrzeni kosmicznej 
wyprzedził o lat 
sześćdziesiąt lądowanie pierwszych ludzi na Księżycu; przewidziane zostało przez 
pisarza 
wynalezienie lasera („gorący promień” z Wojny światów), batysfery do badania 
głębin 
morskich oraz użycie środków dopingujących. Nietrafne na szczęście okazało się 
proroctwo 
dotyczące wybuchu wojny totalnej z użyciem bomb atomowych, którą Wells 
przepowiedział na 
rok 1958.
Zauważyć warto, że prawdopodobieństwo w sensie zgodności z ówczesnym stanem 
wiedzy 
nie odgrywało istotnej roli w percepcji przeciętnego czytelnika. Eksplozja 
wynalazków, które 
musiały wydawać się tak niezwykłe, że niemal czarodziejskie (fonograf Edisona, 
żarówka, 
radio, silnik spalinowy Daimlera Benza), spowodowała swego rodzaju naiwność i 
brak 
krytycyzmu; wielu ludzi, oszołomionych tym, co dokonywało się na ich oczach, 
było skłonnych 
uwierzyć we wszystko i skonstruowanie wehikułu czasu nie wydawało się bardziej 
nieprawdopodobne od zbudowania mówiącej maszyny. W świadomości przeciętnego 
czytelnika tego okresu granica między tym, co teoretycznie możliwe, bo 
mieszczące się w 
ramach wyznaczonych przez prawa fizyki, a czystą fantazją nie była ostra.
Wells miał niezwykłą łatwość tworzenia tego typu opowieści. W przedmowie do 
Krainy 
Ślepców pisze: „Przekonałem się, że ilekroć obierałem jakikolwiek punkt wyjścia 
i 
pozwalałem wyobraźni na swobodną grę, w nie wyjaśniony sposób pojawiał się zaraz 
w moim 
umyśle absurdalny lub barwny zalążek opowieści (…) Zaglądałem w odległy i 
tajemniczy 
świat rządzony prawami logicznymi wprawdzie, lecz odmiennymi od naszej 
normalności”.
Wyobraźnia Wellsa, pozwalająca mu konstruować opowiadania fantastyczne z 
łatwością, 
która zdumiewała samego autora, była niezwykle wielostronna. Opowiadania 
zawierają 
motywy bardzo różnorodne i zaskakują bogactwem pomysłów zaczerpniętych z różnych 
dziedzin: techniki, medycyny, biologii, astronomii, nauk społecznych. Wśród 
przedstawionych 
wydarzeń i sytuacji znajdujemy podróż w przyszłość (Wehikuł czasu), zamianę 
osobowości 
(Historia pana Elveshama), uniezależnienie się od siły grawitacji (Prawda o 
Pyecrafcie), 
kontakt z innymi światami (Kryształowe jajko), zmianę sposobu percepcji 
przestrzeni 
(Cudowny wzrok pana Davidsona). Niektóre opowiadania nie są nawet luźno związane 
z 
żadną dyscypliną naukową: są to teksty czysto poetyckie, jak Magiczny sklep i 
Kraina 
Ślepców, lub historie operujące żartem i groteską (Człowiek, który czynił cuda).
Imponująca jest nie tylko wielostronność wyobraźni i sprawność w konstruowaniu 
interesującej fabuły, lecz także złożoność przemyśleń stanowiących jej 
przesłanki i budzących 
głęboką refleksję u czytelnika. Przygody bohaterów Wellsa nie polegają jedynie 
na 
niezwykłości wydarzeń, lecz z reguły zawierają także element przygody czy 
odkrycia natury 
moralnej. Niewidzialny człowiek czy Nowy akcelerator to nie tylko historie 
fantastycznych 
wynalazków, lecz i uświadomienie odpowiedzialności uczonego i niebezpieczeństw 
płynących 
z możliwości nadużycia władzy rozumu — problem, który z taką ostrością unaocznił 
się 
kilkadziesiąt lat później. Zdumiewająca jest przenikliwość Wellsa, 
antycypującego nie tylko 
kierunki rozwoju techniki i nauki, ale i moralne konsekwencje sytuacji, które w 
końcu XIX 
wieku były jeszcze czysto hipotetyczne. W Niewidzialnym człowieku w sposób 
niezwykłe ostry 
postawiony został problem eksperymentu naukowego i związanej z nim 
odpowiedzialności. 
Działalność Griffina jest jałowa i niemoralna; eksperyment przynosi nieszczęście 
innym, a 
więc wykracza poza normy społeczne; jego twórca ponosi śmierć, która jest 
zarazem 
przywróceniem naturalnego porządku.
Pierwsza, a zarazem jedna z najlepszych opowieści fantastycznych, jakie Wells 
napisał, 
Wehikuł czasu, zawiera refleksje bardzo dla jego twórczości znamienne. Bohater 
opowiadania w skonstruowanym przez siebie pojeździe odbywa podróż w odległą 
przyszłość, 
by w zetknięciu z ludźmi przyszłości, zdegenerowanymi i okrutnymi, przekonać 
się, „jak krótki 
był sen o ludzkim rozumie”. Narrator, komentujący wydarzenia, lecz nie biorący w 
nich 
udziału, tak interpretuje doświadczenia Podróżnika w Czasie: „On, o ile wiem — 
rozprawialiśmy bowiem o tym długo przed ukończeniem wehikułu czasu — czynił 
mniej 
pocieszające przypuszczenia o postępie ludzkości i we wznoszeniu się cywilizacji 
widział tylko 
rosnącą górę głupstw i błędów, która musi kiedyś runąć miażdżąc tych, co ją 
wznosili”. 
Wniosek wyciągnięty przez narratora jest typowy dla stoicyzmu Wellsa: „Jeżeli 
nawet tak jest 
istotnie, to powinniśmy jednakże żyć tak, jak gdyby było inaczej”. Uzasadnieniem 
tej filozofii 
jest przeświadczenie zawarte w konkluzji opowiadania: „Nawet kiedy rozum i siła 
już znikły, 
uczucia wdzięczności i tkliwości wzajemnej pozostały w sercu człowieka”. Ta 
szczególna 
kombinacja pesymizmu i stoicyzmu pojawiająca się wielokrotnie w utworach Wellsa 
została 
ostatecznie podsumowana w liście z roku 1939, w którym pisał, że wszystkie jego 
książki 
podkreślają „niepewność postępu i możliwość degeneracji i zagłady rasy 
ludzkiej”. „Myślę 
— dodaje pisarz — że szansę są przeciwko człowiekowi, lecz warto z nimi 
walczyć”.
Walor twórczości Wellsa leży więc nie tylko w tym, co najłatwiej przemawia do 
czytelnika 
— czyli w warstwie fabularnej — lecz także w głębszej warstwie symbolicznej. 
Jego 
bohaterowie uwikłam w sytuacje czysto fantastyczne stają z jednej strony wobec 
trudności 
technicznych (powrót ze stanu niewidzialności czy nieważkości), z drugiej — 
wobec 
konfliktów natury moralnej, które są udziałem nas wszystkich; dręczy ich lęk, 
samotność, 
świadomość odpowiedzialności ponad siły, od wieków towarzyszące ludzkim 
poczynaniom. 
Wynalazca Filmer, który popełnia samobójstwo nie umiejąc przezwyciężyć strachu, 
Eden 
szukający wyjścia z absurdalnej sytuacji i znajdujący je ostatecznie w śmierci 
to postacie 
przejmujące i pełne aktualności, a aspekt psychologiczno–moralny tych historii 
jest bardziej 
istotny niż ich walor przygodowy, jakkolwiek istnieje między nimi ścisły 
związek. Odkrycie czy 
wynalazek wywołuje bowiem u bohatera stan tak niezwykły, że uniemożliwiający 
egzystencję. 
Owa nienormalność, która musi skończyć się tragicznie, jest katastrofą 
jednostki, lecz 
sytuację tę można uogólnić w odniesieniu do całości badań naukowych, których 
ostatecznym 
skutkiem jest zmiana środowiska człowieka. Obraz zimnej i wymarłej Ziemi w 
Wehikule czasu 
jest uzasadniony astrobiologicznymi koncepcjami przewidującymi gaśniecie gwiazd 
i ich 
wyczerpywanie energetyczne. Ziemia pozbawiona ciepła słonecznego to wizja bardzo 
odległa, 
pamiętać jednak trzeba, że całą ludzkość traktowaną jako zbiorowego bohatera 
czeka wedle 
Wellsa ten sam koniec, co jednostki w poszczególnych opowiadaniach. Przyczyny są 
identyczne — zależność od mechanizmów, których nie potrafimy zatrzymać, i 
uleganie siłom 
potężniejszym od nas. Tak giną bohaterowie opowiadań: Griffin, Filmer, Eden, 
wytwórca 
diamentów, Elstead, bez wieści przepada Podróżnik w Czasie. Losy jednostek są 
dla Wellsa 
równie tragiczne, jak losy całej ludzkości.
Tragizm swoich postaci przekazuje Wells w dwojaki sposób: poprzez pokazanie 
sytuacji, 
wobec której bohater jest bezsilny, bowiem w otaczającym go świecie lub w nim 
samym zaszły 
takie zmiany, że nie istnieje możliwość przywrócenia stanu pierwotnego 
(Królestwo mrówek, 
Cudowny wzrok pana Davidsona, Historia pana Elveshama, W czwartym wymiarze), lub 
poprzez psychologiczną analizę stanu bohatera, którego lęk lub agresja wskazuje 
pośrednio 
na nienormalność i grozę sytuacji.
Określenie opowieści Wellsa jako fantastycznych w odniesieniu do niektórych z 
nich 
straciło dziś częściowo swą aktualność. Wiele „cudownych” niegdyś pomysłów 
technicznych 
przechodzi nie zauważonych — kulę opuszczoną w głąb morza traktujemy jako coś 
bardzo 
staroświeckiego w porównaniu z batyskafem poruszającym się swobodnie na 
większych 
głębinach. Aparaty zdalnie sterowane są zabawkami dla dzieci. Bohaterowie 
opowieści 
poruszają się często w świecie bliskim naszemu; sytuacje pomyślane przez autora 
jako 
fantastyczne straciły niejednokrotnie walor niezwykłości i uwagę czytelnika 
zwracają dziś 
inne aspekty. Czasem na plan pierwszy wysuwa się realizm psychologiczny — jak w 
opowiadaniu o konstruktorze latającej maszyny, Filmerze, który odbywa próby 
stosując 
zdalne sterowanie (pomysł w czasach Wellsa zupełnie nierealny), lecz gdy 
dochodzi do 
sytuacji, w której powinien sam pilotować maszynę, popełnia samobójstwo. Dla 
dzisiejszego 
czytelnika nie jest to historia fantastyczna, lecz realistyczne opowiadanie o 
człowieku honoru, 
który do końca ukrywał swój lęk. Utwory takie, jak Wojna światów czy Wyspa 
doktora 
Moreau zyskały nową wymową i nabrały groźnej aktualności z perspektywy 
doświadczeń 
ostatniej wojny. Dla czytelników końca XIX wieku były to opowieści fantastyczne, 
my jednak 
silniej i inaczej odczuwamy ich grozę, widząc w nich znacznie mniej fantazji niż 
współcześni 
Wellsa.
W szeregu opowiadań pojawiają się rysy tradycyjnego realizmu obyczajowego; 
zawarta 
jest w nich również krytyka stosunków społecznych. Do tej kategorii należy 
Wytwórca 
diamentów — bohatera opowiadania spotykamy nad Tamizą i do końca nie wiemy 
(podobnie 
jak narrator), czy mamy do czynienia z oszustem, czy z genialnym wynalazcą. 
Przez 
społeczeństwo traktowany jest jako oszust i nie mogąc wykorzystać swego 
wynalazku — 
skazany na śmierć z głodu. Eden — bohater Historii pana Elveshama — 
przymierający 
głodem pomimo swych uzdolnień i pracowitości podporządkowuje się dziwacznemu 
życzeniu 
obcego człowieka w zamian za obietnicę zapisu na swą korzyść.
Te rysy realistyczne, które pojawiają się w opowiadaniach pierwszego okresu 
twórczości 
Wellsa, określanych niezbyt precyzyjnie jako fantastyczno–naukowe, stanowią nie 
tylko 
element silnie przemawiający do współczesnego czytelnika i pozwalający 
niejednokrotnie na 
nowe odczytanie utworu; są one wyrazem najbardziej istotnych zainteresowań 
samego 
pisarza i zyskują na sile w kolejnych etapach jego twórczości, kiedy porzucił 
całkowicie 
tematykę fantastyczną i zajął się problemami społeczno–obyczajowymi.
Twórczość Wellsa, bardzo popularna i entuzjastycznie przyjmowana przez 
czytelników, 
była też podziwiana przez pisarzy tej miary, co Conrad czy T. S. Eliot. Eliot 
podkreślał piękno 
wyobraźni i niezwykłość opisów Wellsa: Tajny agent Conrada dedykowany był 
Wellsowi; w 
liście z grudnia 1898 Conrad pisze: „Co podziwiam w twych książkach, to 
umiejętność 
oddania ludzi w szpony Niemożliwości przy zachowaniu ich człowieczeństwa — ich 
ciała i 
krwi, smutku i szaleństwa. To jest wielkim osiągnięciem!”
Choć Wells uprawiał science fiction przez krótki stosunkowo okres czasu, zajmuje 
on 
miejsce bardzo wybitne wśród tysięcy pisarzy tego gatunku, nie tylko dlatego że 
należy do 
jego prekursorów, lecz przede wszystkim dzięki swej oryginalności i 
wieloaspektowości nawet 
pozornie prostych opowiadań, pozwalającej na odnajdywanie w nich nowych znaczeń. 
Współcześni porównywali Wellsa do różnych wybitnych twórców — nazywany bywał 
drugim 
Verne’em, Dickensem, Kiplingiem, Diderotem. Jakkolwiek niektóre Z tych porównań 
są 
pochlebne, wszystkie zdają się powierzchowne i nieprawdziwe. Wells w istocie był 
zawsze 
tylko sobą — pisarzem głęboko oryginalnym i niepowtarzalnym.
Niewidzialny człowiek
The Invisible Man
Eugenia Żmijewska
Wehikuł czasu
The Time Machine
Feliks Wermiński
Historia pana Elveshama
The Story of the Late Mr. Elvesham
Aldonia Szpakowska
Kuszenie Harringaya
The Temptation of Harringay
Aldonia Szpakowska
Prawda o Pyecrafcie
The Truth about Pyecraft
Aldonia Szpakowska
Magiczny sklep
The Magic Shop
Iwona Sowińska
Zdobywcy przestworzy
The Argonauta of the Air
Iwona Sowińska
Filmer
Filmer
Tadeusz Evert
W głębinie
In the Abyss
Tadeusz Evert
Wyspa Aepyornisa
Aepyornis Island
Jerzy Rychliński
Wytwórca diamentów
The Diamond Maker
Jerzy Rychliński
Kraina Ślepców
The Country of the Blind
Irena Krzywicka
Królestwo mrówek
The Empire of the Ants
Irena Krzywicka
Kryształowe jajko
The Crystal Egg
Irena Krzywicka
Człowiek, który czynił cuda
The Man Who Could Work Miracles
Irena Krzywicka
Nowy akcelerator
The New Accelerator
Irena Krzywicka
W czwartym wymiarze
The Plattner Story
Bronisław Falk
Gwiazda
The Star
Bronisław Falk
Cudowny wzrok pana Davidsona
The Remarkable Case of Davidson’s Eyes
Bronisław Falk
* Hastings — miasto w pd–wsch. Anglii. Miejsce bitwy stoczonej 28 XI 1066 
pomiędzy Normanami pod 
wodzą Wilhelma Zdobywcy i Anglosasami dowodzonymi przez Harolda II. Wygranie 
bitwy zdecydowało o 
podboju Anglii przez Normanów.
* Burslem — miasto w północnej Anglii.
* Karol Linneusz (Carl von Linné, 1707–1778) — szwedzki przyrodnik, twórca 
nowoczesnej nomenklatury i 
opisowej systematyki organizmów.
* Tybinga (Tübingen) — miasto w pd.–zach. części RFN (Badenia–Wirtembergia).
* Nabuchodonozor H (Nebukadnezar) — władca Babilonii w latach 605—562 p.n.e. Tu 
aluzja do snu 
Nabuchodonozora (por. Biblia, Proroctwo Danielowe 2. l; 28). którego nikt nie 
potrafił wyjaśnić.
* pepton (gr.) — produkt rozkładu białka, powstający podczas działania pepsyny 
(soku żołądkowego) na 
białka.
* cal — jednostka miary długości; w W. Brytanii równa 25.39 mm.
* stopa — jednostka miary długości, w krajach anglosaskich równa ok. 30 cm.
* mila jednostka miary długości; mila lądowa angielska wynosi 1609.344 m.
* Anno Domini (łac.) roku Pańskiego.
* Weena (z ang.: wee) drobna, kruszyna.
* Grant Allen (1848–1899) — pisarz anglokanadyjski. autor prac naukowych z 
zakresu przyrodoznawstwa. 
historii, filologu klasycznej; także płodny powieściopisarz.
* Darwin mlodszy — George Howard Darwin (1845–1912). matematyk i astronom 
angielski, syn Karola 
Darwina.
* Chodzi o groty w słynnym parku narodowym Mammoth Cave National Park w stanie 
Kentucky (środk–
wsch. cześć USA).
* East End — wschodnia część Londynu, którą tworzą najuboższe dzielnice.
* jard (ang.: yard) — angielska miara długości, równa 91,44 cm.
* Karlowingowie (Karolingowie) dynastia władców frankijskich. wywodząca się od 
Arnulfa. biskupa Metzu 
(VII w.). Uwaga dotyczy okresu schyłkowego dynastii, która w XI w., po śmierci 
Ludwika Pobożnego, rozpadła 
się na kilka linii: niemiecką, włoską i francuską.
* Nemezis — w mit. gr. córka Nocy. uosobienie gniewu bogów i kary. spadającej na 
ludzi butnych.
* Wimbledon — dzielnica Londynu w południowej części miasta.
* Thomas Carlyle (1795–1881) angielski myśliciel, eseista i historyk, zwolennik 
heroistycznego pojmowania 
dziejów, którym kształt nadaje tylko działalność wybitnych jednostek.
* licówka — element kamienny lub ceramiczny używany do pokrywania ścian budowli, 
w celu nadania im 
estetycznego wyglądu lub zwiększenia ich trwałości.
* Wandsworth. Battersea — dzielnice w pd.—zach. części Londynu.
* Megatherium (Megaterium) — leniwiec naziemny epoki lodowej; osiągał wielkość 
słonia.
* brontozaur — gad roślinożerny z okresu jurajskiego (l55–130 min. lat temu), 
osiągający olbrzymie 
rozmiary i wagę (do 50 ton).
* South Kensington — wytworna dzielnica Londynu, gdzie mieści się Muzeum 
Historii Naturalnej.
* paleontologia — nauka zajmująca się badaniem kopalnych szczątków zwierząt i 
roślin z minionych epok 
geologicznych.
* Być może podłoga nie była pochyła, lecz samo muzeum zbudowane zostało na 
zboczu wzgórza (przyp. 
aut.).
* «Philosophical Transactions» — czasopismo ukazujące się w Anglii od XVII w.
* sepia — ciemnobrunatny barwnik stosowany w technice akwarelowej.
* belemnit (Belemnoidea) — kopalny głowonóg, który dał początek późniejszym 
kalmarom, mątwom, 
ośmiornicom.
* steatyt — minerał, zbita odmiana talku.
* lignit — odmiana węgla brunatnego.
* karbunkuł — dawna nazwa kamieni szlachetnych barwy czerwonej (granat, rubin). 
W XIX w. nazwa 
przyjęta na określenie rubinu.
* epoka kamienia tupanego — ok. połowy dolnego okresu starszej epoki kamienia 
(paleolitu). 600000–
180000 lat temu.
* epoka kredowa — najmłodszy okres (130–60 min lat temu) czwartej ery w dziejach 
Ziemi (mezozoicznej).
* okres jurajski — poprzedza okres kredowy. Następuje wtedy bujny rozwój gadów. 
(155–130 min lat temu).
* paleolit ~ starsza epoka kamienia (l 000 000 / 600 000–8 000 p.n.e.), pierwszy 
etap rozwoju kultury 
ludzkiej.
* plezjozaur — kopalny gad morski; pojawił się w triasie, trwał w okresie 
jurajskim.
* okres triasowy — najstarszy okres ery mezozoicznej (por. przyp. 2) trwający od 
ok. 185 do 155 min lat 
temu.
* Alberto Santos–Dumont (1873–1932) — pionier aeronautyki, konstruktor 
pierwszego silnika spalinowego 
przystosowanego do celów aeronautyki.
* Lilienthal i Maxim — ojcowie aeronautyki, wprowadzili szereg ulepszeń w 
konstrukcji pierwszych 
szybowców.
* Nikt z Europejczyków, o Ile mi wiadomo, nie widział żywego aepyornisa prócz 
Maceta, który był na 
Madagaskarze w roku 1745, a i to jest wątpliwe… (przyp. autora).
* Eusapia Paladino — słynne medium ówczesnych czasów.