Jerzy Mellibruda TAJ EMNICE ETOH czyli alkohol i nasze życie PAŃSTWOWA AGENCJA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH WARSZAWA 1993 TAJEMNICZA SUBSTANCJA Od niepamiętnych lat i codziennie Napoje zawierające alkohol towarzyszą nam prawie od początku naszego istnienia. Były obecne gdy powstała nasza cywilizacja - już człowiek ery neolitycznej używał napojów alkoholowych przy okazji obrzędów rytualnych, a w najstarszych zapisach historycznych można znaleźć wiele informacji o warzeniu i piciu piwa 5000 lat temu w Mezopotamii. Pojawiają się obok nas już w pierwszych dniach naszego życia -ponieważ świętowanie naszych narodzin odbywa się wśród toastów i brzęku kieliszków. Gdy skończymy nasze życie prawdopodobnie alkohol będzie spożywany dla uczczenia naszej pamięci przez bliskie nam osoby przy okazji stypy. A między tymi dwoma momentami będzie tysiące sytuacji, w których kufle piwa, lampki wina lub kieliszki wódki wywołują nastroje, wzruszenia, poczucie lekkości, rozluźnienie ekscytacji, uśmierzenie cierpień, rozweselenie rozczarowania, irytacje, gniew, ból, rozpacz, wstręt, lęk. Są wśród tych sytuacji noworoczne toasty, nastrojowe randki, parapetowe przyjęcia w nowym mieszkaniu, oblewanie awansu, wspólne śpiewy przy imieninowym stole, nocne męskie rozmowy, celebrowanie poważnych uroczystości i świąt, są przyjęcia dyplomatyczne czy wodowanie nowych statków. Ale są również domowe noce pełne grozy i płaczu dzieci, rozpacz zdradzonych i bitych żon, śmiertelne wypadki samochodowe, poran- 3 c i delirium pełne lęku i halucynacji, samobójstwa i wątroby nie atowania. st więc oczywiste, że ten rodzaj płynów pełni szczególną rolę w m życiu i wywiera istotny wpływ na wielu ludzi. Dlatego warto ić tajemnice działania substancji, która nadaje tym płynom moc iującą o ich potężnym działaniu, a także uzyskać wiedzę, jak ź sobie z problemami pojawiającymi się, gdy ta substancja staje >yt ważna dla człowieka. my piwo, wino, wódki — poznajmy tajemnice ETOH iwo, wino, likiery, koniaki i wódki mają różne atrakcyjne smaki achy, ale nie te walory spowodowały, że napoje alkoholowe yły tak duże znaczenie w życiu człowieka. Wyjątkowa ich rola ka z faktu, że mimo różnic w smaku, zapachu i wyglądzie, każdy ;h zawiera tę samą substancję chemiczną o szczególnych :iwościach. Chemicy i medycy nazy wająjąalkoholemetylowym, rocie ETOH. ;j znak chemiczny to C2H5OH. Ta substancja chemiczna posiada tkową moc - w bardzo krótkim czasie po zażyciu może zmienić psychiczny człowieka. V swej czystej postaci jest to bezbarwny płyn o ostrym i piekącym chu, który dość szybko się utlenia i może zapłonąć błękitnym 2m. Jaj większe stężenie ETOH występuje w spirytusie, zawierającym alkoholu etylowego. iTOH stanowi około 5% zawartości każdego kufla piwa, 12% irtości każdej lampki wina i 40% każdego kieliszka wódki, acza to, że gdy wypijasz małe piwo (250g), lampkę wina (lOOg) nały kieliszek wódki (25g), to za każdym razem zażywasz tę samą alkoholu etylowego - lOg ETOH. To właśnie te lOg ETOH powoduje 100 g wina 10gETOH "leciutki szmerek", "miły zawrocik głowy", "przyjemne rozluźnienie" itd. Znane nam dobrze efekty psychologiczne picia alkoholu są wywoływane chemicznym oddziaływaniem ETOH na te miejsca w naszym mózgu, które sterują naszymi uczuciami. Większość ludzi stosunkowo wcześnie odkrywa możliwość dokonywania szybkich zmian w samopoczuciu przy pomocy alkoholu. ETOH powstaje dzięki dwóm procesom - fermentacji i destylacji. Piwo otrzymuje się przez fermentację wywaru z odpowiednio przygotowanego słodu jęczmiennego czyli kiełkujących ziaren zboża, a następnie uzupełnianego dodatkiem substancji smakowej produkowanej z chmielu. Wina powstają z fermentacji owoców i jagód dokonującej się dzięki komórkom drożdżowym. W procesie destylacji, po skropleniu par wydzielanych przez sfermentowane zaciery, uzyskuje się znaczne zagęszczenie alkoholu. Wódki powstają gdy rozcieńczymy wodą spirytus pochodzący z destylacji zacierów żytniowych lub ziemniaczanych. Winiaki i koniaki to destylaty z wina. Podstawowa natura działania ETOH Cząsteczki ETOH zawarte w piwie, winie czy wódce nie wymagają trawienia tak jak pozostała zawartość tych napojów. Są bardzo małe i zostają w bezpośredni sposób wchłonięte przez organizm. Za pośrednictwem krwioobiegu trafiają szybko do mózgu, a tam dzięki I 5 yficznym właściwościom chemicznym wywołują odpowiednie ty psychologiczne - wzbudzają różne reakcje uczuciowe. ^TOH jest usypiaczem i znieczulaczem. Działa na mózg tak, jak zk usypiający, jak np. eter czy chloroform. Jednak usypianie gu jest stopniowe i zaczyna się od ośrodków sprawujących rolę nad różnymi czynnościami. Osłabienie tej kontroli powoduje iłowe wyzwolenie niektórych zahamowań i dlatego wypicie wszych kieliszków przeżywane jest jako stan ożywienia, idzenia i ekscytacji. )opiero trochę później ujawnia się nam prawdziwa natura ETOH /adząca do uśpienia i zatrzymywania kolejnych czynności mózgu, 3 stanu utraty równowagi i koordynacji, śpiączki, a w końcu do :ymania procesów niezbędnych do życia. )o oceny ilościowego wpływu ETOH na człowieka posługujemy iwoma podstawowymi miarami. Pierwsza, to ilość alkoholu iwego zawarta w wypitych napojach alkoholowych. Druga, to inie alkoholu we krwi po wypiciu, decydujące o wpływie alkoholu asze myślenie i postępowanie scność alkoholu we krwi iiła z jaką ETOH wpływa na nasze postępowanie zależy przede ystkim od aktualnego poziomu alkoholu we krwi, ponieważ to inie razem z krwią dostaje się on do każdego miejsca w naszym 2. Poziom alkoholu we krwi jest również prawną miarą zeźwości. Określa się go w promilach, obliczając ile gramów )H znajduje się w jednym litrze krwi. Istnieją dwie formuły vnc określające kolejne progi nietrzeźwości. Pierwszy to tzw. I) po użyciu alkoholu", który zachodzi w przypadku 0,2 promila holu we krwi. Drugi, to "stan nietrzeźwości", gdy stężenie 'holu osiąga poziom 0,5 promila. Prowadzenie samochodu po kroczeniu granicy 0,2 promila jest zabronione i karane. Około 3 promili stanowi dla zdrowego nawet człowieka zagrożenie jego życia. Typowe zatrucia śmiertelne są powodowane przez stężenie 4 promi li. Im większe stężenie alkoholu we krwi tym większe są rozmiary zaburzeń reagowania, myślenia i zachowania, które upośledzają sprawność człowieka i zdolność do racjonalnego postępowania. Stężenie alkoholu we krwi zależy od: • ilości i rodzaju konsumowanych napojów alkoholowych • innych czynników takich jak: waga, płeć, budowa ciała osoby pijącej • czasu konsumpcji ETOH jest eliminowany z organizmu głównie poprzez spalanie w komórkach wątroby. Szybkość tej eliminacji jest w zasadzie stała i wynosi około 10-12 miligramów na godzinę u mężczyzn i 8 do 10 miligramów u kobiet. Jest to dość wolny proces, który nie ulega przyspieszeniu, a wtedy gdy człowiek dalej pije ulega spowolnieniu. Dla przykładu - obliczamy zawartość ETOH we krwi mężczyzny o wadze 70 kg, który na przyjęciu imieninowym wypił szybko, przed północą, cztery pięćdziesiątki wódki wyborowej albo cztery duże piwa. W obu przypadkach oznacza to, że wprowadził do swego organizmu około lOOg czystego alkoholu etylowego. Stężenie alkoholu w jego krwi obliczamy następująco: 70% jego 100g ETOH 2,O%o 2,4%o (60% z 70 kg = 42 kg, krwi). wagi stanowią płyny ustrojowe, co oznacza 49 kg. Następnie 100 g ETOH dzielimy przez 49 i otrzymujemy około 2 gramy ETOH na kilogram płynu - czyli 2 promille. Następnego dnia rano o godzinie 8 w jego krwi będzie nadal ponad 20 mg ETOH, czyli nadal będzie niezdolny do prowadzenia samochodu. Dopiero koło południa alkohol będzie zupełnie wyeliminowany z organizmu, oczywiście pod warunkiem, że osoba ta w międzyczasie nie będzie więcej piła. Należy jednak pamiętać, że u kobiety o tej samej wadze stężenie alkoholu we krwi po wypiciu tej samej ilości alkoholu będzie większe, ponieważ ilość płynów ustrojowych wynosi tylko 60% wagi ciała. lOOg ETOH: 42 = 2,4 promila ETOH ł zwiększa wpływ ETOH na człowieka? Końcowy efekt spożycia napojów alkoholowych zależy nie tylko stężenia alkoholu we krwi, ale i od innych czynników, które mogą acznie potęgować jego działanie. Należą do nich m.in.: • Zmęczenie - człowiek zmęczony staje się bardziej podatny na iałanie alkoholu i łatwo może ulegać złudzeniu, że poczucie . ożywienia po wypiciu oznacza likwidację zmęczenia fizycznego. Tymczasem alkohol nie usuwa zmęczenia, tylko działa znieczulająco. • Napięcie wewnętrzne i okoliczności stresowe - nawet niewielkie ilości alkoholu mogą przekształcić zwyczajną niecierpliwość w irytację, rozdrażnienie w agresywne zachowania itd. • Choroba i zażywanie lekarstw - stany chorobowe i niektóre lekarstwa zmieniają stan organizmu czyniąc go bardziej podatnym na zakłócający wpływ małych dawek alkoholu. Może to powodować zupełnie nieoczekiwane reakcje, szczególnie groźne dla kierowców. • Palenie papierosów i picie kawy - konsumpcja tych używek działa pobudzająco, ale może wyczerpywać zasoby energetyczne organizmu. Picie kawy połączone z paleniem opóźnia procesy spalania alkoholu w wątrobie co przedłuża stan nietrzeźwości. Dlaczego ludzie piją napoje alkoholowe? Są dwa podstawowe powody, dla których napoje alkoholowe stały się tak bardzo popularne. Pierwszy, to wpływ obyczajów - wspólne picie stanowi bardzo popularny sposób nawiązywania i umacniania kontaktów między ludźmi. Od wczesnych lat uczymy się, patrząc na dorosłych, oglądając filmy i czytając książki, że wspólna konsumpcja napojów alkoholowych jest czymś atrakcyjnym. Następnie uczestnicząc w życiu towarzyskim sami odkrywamy uroki towarzyskiego picia, które dla 9 wielu staje się źródłem radości, I ^ ' \ JmW' ułatwia zbliżanie się ludzi do \( 'A^' /Y V siebie, tworzy okazje do spot- ł K^ - y I \ Y-&ń, ułatwia zabawę i załat- wianie interesów. Drugi powód, to pragnienie szybkiego poprawienia nastroju. Próby polepszenia samopoczucia przy pomocy ETOH często okazują się bardzo atrakcyjne. Dają obietnicę kontrolowania stanu własnych uczuć niezależnie od sytuacji, w której człowiek się znajduje. Dotyczy to szczególnie tych chwil, gdy człowiek źle się czuje, gdy jest smutny, zdenerwowany, gdy się czegoś obawia lub gdy spotka go jakieś niepowodzenie lub strata. Wprawdzie jedna piąta dorosłych ludzi to abstynenci, co pokazuje, że można żyć przyjemnie i dobrze współżyć z ludźmi bez pomocy ETOH, jednak większość ludzi nie chce z niego rezygnować. Używanie ETOH jest grą, ale ETOH oszukuje Korzystanie z usług ETOH jest jednak związane z ryzykiem. Z badań przeprowadzonych w różnych krajach i w różnych środowiskach wynika, że co piąty konsument napojów alkoholowych przegrywa-doznaje poważnych szkód osobistych i znajduje coś przeciwnego niż lo, czego poszukiwał. Oczywiście dorośli ludzie robią także inne rzeczy, które związane są z ryzykiem - palą papierosy, jeżdżą samochodami, używają piecyków gazowych i uprawiają seks. Sztuka życia wymaga umiejętności czuwania by nie przekraczać granic niebezpieczeństwa bez naprawdę ważnych powodów. Są wprawdzie ludzie, dla których igranie z niebezpieczeństwem % , „,, stanowi specjalną pokusę, ale nie > , « i^ są oni w większości. Znacznie "" _^J . 5 więcej ludzi miewa kłopoty, po- f, ¦,'" nieważ nie umieją• w porę dos- k%iif>',> trzegać zagrożeń i nie wiedzą jak --ill zapobiegać problemom. •-".-•¦¦a iii..... ""* i i Alkohol może być źródłem —.."Jś/ przyjemności, ale potrafi znakomicie manipulować naszym umysłem i naszymi uczuciami. Dlatego zresztą korzystamy z jego usług. Często używamy ETOH właśnie do samooszukiwania się. W różnych sytuacjach mamy realne powody do smutku, niezadowolenia lub obaw - ale dzięki wypiciu kilku kieliszków lub kufli, a więc w sztuczny sposób i bez usuwania tych powodów, udaje się nam na chwilę rozweselić, zapomnieć o kłopotach i nie myśleć o zagrożeniach. Lecz gdy się gra z oszustem trzeba się dobrze przygotować do tego, co będzie się działo. Za chwilowe zyski można bowiem zapłać ić wysoką cenę. Co więcej, bardzo często, tę cenę płaci nie tylko ten, który grał i pił, ale i osoby, które wprawdzie nie piją, ale blisko z nim współżyją. Można się trochę poduczyć, jak nie przegrywać tej gry. Wprawdzie ETOH jest bardzo skutecznym graczem, ale nie musi zawsze wygrywać. Możesz nauczyć się czegoś o tej grze, nauczyć jak unikać pułapek i jak z nich się wydostawać. 11 CZEGO LUDZIE SZUKAJĄ W KRAINIE ETOH? ETOH często jest używany jako znieczulacz - uniwersalne lekarstwo na dolegliwości ciała i duszy. Pijemy, gdy jest nam smutno, gdy coś nas boli, gdy chcemy złagodzić napięcie, lęk, gniew, zmęczenie, rozproszyć nudę itd. • Sąnimjbjr^^ l^fonna^i^niL Pijemy napoje alkoholowe po to, by o czymś nie myśleć, zapomnieć, nie czuć się za coś odpowiedzialnym, winnym czy skrzywdzonym, by zobaczyć siebie i świat w innych kolorach. • ^!^^^^^_j^^^^njch zahamowań i obaw. Przy pomocy ETOH często próbujemy uwalniać się od istniejących w nas hamulców i obaw, zakazów i nakazów wewnętrznych, które krępują nasze postępowanie. Pijemy po to, by powiedzieć prawdę i po to, by skłamać, po to, by zrobić komuś awanturę i po to, by się do kogoś przytulić. Gdy codzienna rzeczywistość wydaje się zbyt szara i monotonna, rośnie potrzeba, by choć przez chwilę przeżywać coś odmiennego i specjalnego, by doznać stanu uniesienia lub oszołomienia, by poczuć się kimś innym itd. • yiMwJgJLL*^ z innymi ludźmi. Picie alkoholu jest częścią obyczaju, kultury i rytuałów, które są cenione przez ludzi. Często pijemy, by zmniejszyć dystans jaki nas dzieli od innych, by nadać specjalne znaczenie wzajemnym kontaktom, by coś uczcić lub by stworzyć okoliczności do wspólnej zabawy i wypoczynku. KIEDY ETOH SZKODZI? Książeczka ta nie głosi walki z alkoholem. Alkohol jest dla zdrowych i dorosłych osób. Około 80% ludzi, którzy są konsumentami napojów alkoholowych nie doznaje z tego powodu istotnych szkód. Ale pozostałych 20% popada w kłopoty i często są to poważne kłopoty. Używanie staje się nadużywaniem. Każdy z nas może się znaleźć w tej grupie. Kiedy pojawiają się kłopoty? Gdy zaczynamy pić za wcześnie Alkohol jest dla zdrowych i dorosłych osób. Większość ludzi przed ukończeniem 13-15 lat ma już za sobą pierwsze kontakty z alkoholem. Nie ma jednak wątpliwości, że z używaniem alkoholu należy poczekać do pełnoletności. Na całym świecie prawo zabrania sprzedaży napojów alkoholowych osobom przed ukończeniem 18 roku życia, a w niektórych krajach 21 roku życia. Zdaniem lekarzy i psychologów istnieją bardzo poważne uzasadnienia dla tych ograniczeń. Nawet niewielkie ilości alkoholu, niegroźne dla dorosłych, mogą uszkadzać procesy rozwojowe dzieci i młodzieży. Dotyczy to nie tylko rozwoju biologicznego, ale również procesów związanych z uczeniem się i zapamiętywaniem oraz z rozwojem uczuciowym. Gdy człowiek ma kilkanaście lat budują się fundamenty jego umysłu i osobowości. Metaforycznie można powiedzieć, że ETOH wypłukuje cement z tych fundamentów. W młodości powstaje podstawowa mapa orientacyjna dla dalszej drogi życia- oszołomienie 13 alkoholem dostarcza fałszywych informacji i drogowskazów. Jest to czas, gdy człowiek odkrywa różne barwy uczuć - alkohol zamazuje różnorodność i bogactwo tęczy autentycznych przeżyć. Młody człowiek uczy się wiązać swoje przyjemne stany emocjonalne z alkoholem, a nie z konkretnymi wydarzeniami życiowymi i w ten sposób oddala się od rzeczywistości. Niestety, w ostatnich latach coraz więcej dzieci i młodzieży pije napoje alkoholowe, a dorośli nie tylko im ten alkohol sprzedają, ale prawie przestali zwracać na to uwagę. Młodzi ludzie mają znacznie niższą tolerancję na alkohol i znacznie szybciej się uzależniają. Zamiast odkrywać prawdę o sobie i o życiu w naturalnych i autentycznych doświadczeniach osobistych, uczą się pospiesznego i złudnego manipulowania własnymi uczuciami i umysłem. Gdy pijemy za dużo i za często To jest najbardziej oczy wista przyczyna szkód alkoholowych. Ale co to znaczy ZA DUŻO? Odpowiedź na to pytanie wymaga zwrócenia uwagi nie tylko na ilość i moc wypijanych napojów, ale również na bezpośrednie skutki konsumpcji. Wypić za dużo to znaczy m.in.: • zachowywać się w sposób, który narusza wartości i normy postępowania, jest krytykowany przez otoczenie • spowodować dolegliwości fizyczne po wypiciu • wywołać negatywne stany psychiczne u siebie lub u innych • stworzyć zagrożenie bezpieczeństwa własnego lub innych ludzi • zaniedbywać obowiązki i zadania osobiste • ryzykować zaburzenia zdrowia Różni ludzie reagują w różny sposób na te same ilości alkoholu. Jednak na podstawie badań stwierdzono, że niebezpiecznym przekraczaniem granic ryzyka jest zażywanie tygodniowo, przez kobiety więcej niż 120 do 140 gramów ETOH, a przez mężczyzn więcej niż 200 do 220 gramów ETOH. Za ryzykowne uważa się również jednorazowe zażywanie w ciągu jednego dnia więcej niż 100 gramów ETOH. 20 gramów ETOH zawiera każdy półlitrowy kufel piwa, albo dwie lampki wina, albo każdy średni kieliszek wódki ("pięćdziesiątka"). Innym przykładem ryzykownego picia alkoholu jest picie codzienne nawet niezbyt dużych ilości, szczególnie gdy prowadzi to do stopniowego zwiększania dawki. Znamiennym sygnałem będzie tu poczucie rozdrażnienia, gdy z jakichś zewnętrznych powodów regularny rytm konsumpcji zostanie przerwany na kilka dni. Gdy pijemy w nieodpowiednich okolicznościach Szkody mogą pojawiać się także wtedy, gdy pijemy napoje alkoholowe w okolicznościach wymagających całkowitej trzeźwości. Dotyczy to w szczególności: • picia w czasie ciąży — nawet nieduże ilości ETOH mogą uszkadzać nienarodzone dziecko i powodować ciężkie wady rozwojowe /¦/ 15 • picia w czasie zażywania różnych leków - należy zawsze zapytać lekarza zapisującego leki o ewentualne powikłania związane z alkoholem • picia przed lub w czasie prowadzenia pojazdów lub obsługi urządzeń mechanicznych • picia w trakcie wykonywania pracy JAK ETOH WPŁYWA NA ORGANIZM? Jest oczywiste, że intensywne poszukiwanie przyjemności, ulgi i bliskości przy pomocy ETOH uszkadza organizm. Części zapasowe do organizmu i pobyt w zakładach naprawczych są teraz bardzo drogie. Picie za dużo i zbyt często uszkadza różne części organizmu. MÓZG Uszkodzenia naczyń SERCE Arytmia, nadciśnienie, niewydolność krążenia, uszkodzenia mięśnia sercowego oraz przeszkody w dojrzewaniu krwinek czerwonych, niezbędnych do odżywiania organizmu \ tlenem. krwionośnych prowadzące do wylewów. Niszczenie komórek nerwowych w korze mózgowej prowadzące do obniżenia sprawności umysłowej i zaburzeń psychicznych. WĄTROBA Stłuszczenie i stany zapalne wątroby, mar-skość wątroby, uszkodzenie regulacji poziomu cukru we krwi. i PRZEWÓD i POKARMOWY I Nieżyty przełyku, o-wrzodzenia żołądka i dwunastnicy. Stany zapalne trzustki. Uszkodzenia wchłaniania pokarmu w jelitach. ETOH z nikotyną powoduje raka wargi, języka, gardła. INNE SYSTEMY BIOLOGICZNE Uszkodzenie zdolności obronnych wobec chorób - zwiększona podatność na choroby. Niedożywienie i deficyt witamin. Obniżenie potencji męskiej, bezpłodność lub uszkodzenia płodu. 17 JAK ETOH ZMIENIA__________ PSYCHIKĘ? ETOH wciąga nasz umysł w pułapki Umysł każdego człowieka ma część racjonalną utrzymującą bliski kontakt z rzeczywistością i z logiką oraz część irracjonalno-magiczną, zanurzoną w świecie fantazji, marzeń i pragnień. Alkohol zdecydowanie pobudza tę drugą stronę umysłu. Rozwija myślenie magiczne i życzeniowe, w którym nasze pragnienia i zamiary mylą się nam z realnymi faktami. Coraz łatwiej jest wtedy wierzyć, że wystarczy tylko mocno chcieć, żeby coś mieć. Człowiek ulega złudzeniu, że wystarczy nie myśleć o kłopotach, żeby zniknęły z życia. Gdy więc pojawiają się szkody alkoholowe w realnym życiu, w umyśle niemal automatycznie występują zniekształcenia, które likwidują informacje o szkodliwości picia przy zachowaniu pozorów wolności i logicznego myślenia. W sposób nieświadomy rozwija się uległość umysłu wobec ETOH. W przypadku długotrwałego nadużywania alkoholu, w umyśle człowieka powstaje specyficzny mechanizm chorobowy, nazywany systemem iluzji i zaprzeczania, który podtrzymuje uzależnienie od alkoholu i odcina człowieka od rzeczywistości. Utrudnia to racjonalne myślenie, utrudnia zobaczenie szkód powodowanych przez alkohol oraz uniemożliwia skuteczne powstrzymywanie się od picia. Alkohol oszukuje. ETOH wyjaławia i rozregulowuje życie uczuciowe Na początku alkohol jest źródłem ciekawych i przyjemnych pr/.eżyć, które ubarwiają codzienne życie. Jednak z upływem czasu może tworzyć coraz silniejszą pokusę do częstego i szybkiego is poprawiania stanu uczuć. Jeżeli przy pomocy kilku kieliszków można usunąć poczucie zmartwienia i samemu sobie dostarczać przyjemności, realne źródła naszych smutków i radości zaczynają się wydawać mniej ważne. Maleje więc motywacja do tego, by coś zmieniać na lepsze w realiach swego życia. Chemiczne wzbudzenie uczuć uszkadza naturalne zdolności doreagowaniauczuciowego. Sztuczne pobudzanie się lub uspokajanie utrudnia radzenie sobie z prawdziwymi przyczynami naszych trudności osobistych. Gdy ktoś dużo i często pije zaczyna przyzwyczajać się do nałogowego regulowania swoich uczuć. Ponieważ alkohol jest środkiem uśmierzającym, najmocniej działa gdy łagodzi przykre stany. Chemiczne uśmierzanie przykrych uczuć tworzy uzależnienie i obniża odporność na cierpienie. Człowiek uczy się, że można przy pomocy alkoholu cierpienie przekształcać w specyficzny rodzaj stanu przyjemnej ulgi. Dlatego dolegliwości fizyczne i psychiczne zamiast odstręczać go od alkoholu skłaniają go do dalszego picia. ^!IPJ^L?I9ł!^*5Jl??.?C zachowanie i życie Po wypiciu piwa, wina lub wódki ludzie zachowują się inaczej niż normalnie. Nieraz są to zmiany, które się podobają im samym i ich otoczeniu. Osoby zahamowane stają się bardziej rozluźnione, smutni robiąsię przez jakiś czas weselsi, nieśmiali zamieniają się w odważnych, cisi w hałaśliwych itd. Niektórzy ludzie nieraz piją właśnie po to, by poczuć się kimś innym niż na co dzień. Jednak, gdy człowiek pije często i dużo, zaczyna robić rzeczy, których z pewnością unikałby na trzeźwo. Popełnia błędy i szkodzi innym. Niszczy nawet to, co jest dla niego cenne-rodzinę, pracę, wartości duchowe. Ponieważ ETOH uśmierza przykre przeżycia pojawiające się przy okazji niepowodzeń, porażek i trudności, osoba nadmiernie korzystająca z jego usług jest mniej 19 JAK ETOH OSZUKUJE? Nie ulega wątpliwości, że ETOH jest oszustem i dostarcza ludziom fałszywych wskazówek na swój temat. Na ten temat oszukują także różni ludzie - ci, którzy sami zostali oszukani oraz ci, którzy na oszukiwaniu robią jakieś interesy (handlują alkoholem, uwodzą lub manipulują innymi prtyjpomocy alkoholu). Przeczytaj poniższe opinie i zastanów się, które są prawdziwe: 1. Ci, którzy mają mocną głowę mogą pić spokojniej Ktoś twierdzi, że skutecznym zabezpieczeniem przed nadużywaniem alkoholu jest posiadanie tzw. mocnej głowy - zdolności do wypijania jednorazowo dużych ilości alkoholu. PRAWDA? NIEPRAWDA? 2. Piwo i wino to nie jest prawdziwy alkohol Ktoś twierdzi, że piwo, wino i szampan nie powinny być właściwie zaliczane do alkoholi, ponieważ ich picie nie stwarza poważnych zagrożeń i może być szeroko propagowane. Niektórzy twierdzą np., że propagowanie piwa to najlepsza forma walki z alkoholizmem! PRAWDA? NIEPRAWDA? 3. Kierowca może się trochę napić Ktoś twierdzi, że nie należy przesadzać z postulatem absolutnej trzeźwości kierowców. Można się przecież zabezpieczyć przed upiciem, dbając o obfite jedzenie oraz przyspieszać wytrzeźwienie przez wypicie mocnej kawy, spacer na świeżym powietrzu, zimny prysznic. PRAWDA? NIEPRAWDA? 21 motywowana do uczenia się umiejętności potrzebnych w życiu, słabiej rozwija swe umiejętności osobiste. Człowiek zaczyna dopasowywać swoje życie do okoliczności tworzonych przez ETOH. Alkohol oszukuje. 20 4. Problemy mają tylko prymitywni ludzie ze złych środowisk Ktoś twierdzi, że poważnych kłopotów z alkoholem nie mają na ogół ludzie wykształceni i dobrze wychowani - potrafią utrzymywać picie w bezpiecznych granicach. PRAWDA? NIEPRAWDA? 5. Siła woli jest najważniejsza Ktoś twierdzi, że w celu poradzenia sobie z nadmiernym i szkodliwym piciem najważniejsze jest korzystanie z silnej woli. PRAWDA? NIEPRAWDA? 6. Alkohol może być dobrym lekarstwem na dolegliwości Ktoś twierdzi, że wódeczka z miodem jest dobra na przeziębienie, koniaczek wyleczy twoje sfatygowane serduszko, pieprzóweczka pomoże, gdy boli cię brzuch, a grzane piwo pomoże rozluźnić się w pierwszych miesiącach ciąży. PRAWDA? NIEPRAWDA? PRAWIDŁOWE ODPOWIEDZI "Ci, którzy mają mocną głowę mogą pić spokojniej" NIEPRAWDA Posiadanie mocnej głowy zwiększa ryzyko uzależnienia, ponieważ sprzyja wypijaniu większych ilości alkoholu uszkadzających organizm i psychikę. To jedno ze szczególnie groźnych fałszywych przekonań. Ci, którzy mogąduzo wypić bez wymiotów i przewracania się, są szczególnie narażeni i powinni bardzo uważać, gdy piją. "Piwo i wino to nie jest prawdziwy alkohol" NIEPRAWDA Alkohol etylowy w piwie i winie jest taki sam jak w wódce. W różnych krajach ponad połowa osób uzależnionych piła przede wszystkim piwo. Upijanie się przy pomocy piwa i wina trwa dłużej, ale jest bardziej zwodnicze i łatwiej wciąga nowych konsumentów -młodzież i kobiety. Częste używanie piwa jako napoju chłodzącego jest pułapką, a w przypadku picia dla orzeźwienia przez osoby zmęczone w czasie pracy fizycznej jest szczególnie niebezpieczne. Piwo nie usuwa zmęczenia i nie rozluźnia mięśni, jedynie działa znieczulająco na samopoczucie. "Kierowca może się trochę napić" NIEPRAWDA Nie trzeba się upijać, by tworzyć zagrożenie na drogach. Nawet niewielka ilość ETOH zmniejsza szybkość reagowania oraz upośledza zdolność do oceny szybkości pojazdu i sytuacji na drodze. Kawa nie przyspiesza trzeźwienia, tylko daje złudne i chwilowe uczucie świeżości-lepiej zasnąć przed jazdąniż zaufać temu poczuciu. "Problemy mają tylko prymitywni ludzie ze złych środowisk" NIEPRAWDA Dobre wychowanie i wykształcenie nie zabezpiecza przed uzależnieniem od alkoholu. Rodzice i wychowawcy na ogół nie przygotowują wychowanków do bezpiecznych kontaktów z alkoholem. Uzależnienie jest chorobą dostępną dla każdego, kto używa ETOH. Możesz jednak ustrzec się przed nią jeżeli zrozumiesz tajemnice ETOH, będziesz rozważnie postępować oraz dostrzegać wczesne sygnały ostrzegawcze o zagrożeniu. 23 "Siła woli jest najważniejsza" NIEPRAWDA Intensywne picie alkoholu w pierwszej kolejności uszkadza tzw. silną wolę dlatego liczenie na nią, gdy pojawiły się już kłopoty jest zawodne i naiwne. Zamiast tego, jeżeli ktoś ma zamiar pić mniej, powinien: • uzyskać wiedzę o alkoholu i problemach alkoholowych • nauczyć się dokładnie liczyć ilość konsumowanego ETOH • trafnie rozpoznawać okoliczności własnego picia • zaplanować konkretne działania ograniczające ilość alkoholu z określeniem czasu i miejsca zamierzonych kroków 9 znaleźć towarzysza zmiany - osobę, z którą można porozmawiać o sukcesach i trudnościach w zmienianiu własnego sposobu picia • zacząć dzisiaj realizować swój plan zmniejszania ilości ETOH w swoim życiu. "Alkohol może być dobrym lekarstwem na dolegliwości" NIEPRAWDA Opowieści ludowe o leczniczych właściwościach napojów alkoholowych pochodzą z zamierzchłych czasów. Alkohol działa znieczulająco, dlatego ulegamy złudzeniu, że usunął dolegliwości. Jednak nie usuwa przyczyn złego samopoczucia, a jego uśmierzające działanie opóźnia właściwą interwencję medyczną. Jest więc zwodniczym i niebezpiecznym "lekarstwem". Apteki pełne są dobrych leków na różne choroby, nie eksperymentuj z alkoholem. Jeżeli chcesz się napić dla przyjemności, nazywaj tę potrzebę po imieniu, bez poszukiwania fałszywego usprawiedliwienia. JAK POMAGAĆ DZIECIOM, ŻEBY NIE PIŁY? Picie napojów alkoholowych przez \ dorosłych jest specyficznym rodzajem | gry, obarczonej pewnym stopniem ryzyka. Ale picie przez dzieci i młodzież jest prawdziwym nieszczęściem. Tymczasem coraz więcej nastolatków pije, nie tylko piwo i wino, ale również wódkę. Alkohol często bywa środkiem oszałamiającym, który toruje drogę silniejszym narkotykom. Niestety dorośli zbyt mało się tym interesują, a poza tym sami nie dostarczają dobrego przykładu. Nie jest łatwo w tej sprawie podejmować działania wychowawcze. Nastolatki nieraz sięgają po alkohol właśnie dlatego, by zamanifestować swoją niezależność lub wyrazić bunt wobec dorosłych. Są także mało odporni na presję rówieśników i zdolni do robienia bardzo ryzykownych rzeczy po to, by zaimponować kolegom. Istnieją jednak sposoby, żeby pomóc dziecku nie pić. Można przeczytać więcej o nich w książce Alicji Pacewicz pt. "Jak pomóc dziecku nie pić". Aoto kilka jej rad dla rodziców i wychowawców: D Rozmawiaj z dzieckiem o alkoholu i narkotykach. Sprawdź czy rozumie niebezpieczeństwa i pułapki, ale powstrzymuj się od moralizowania i nadmiernego straszenia. Przekaż dziecku rzeczowe informacje o tajemnicach ETOH oraz wyjaśnij wszystkie wątpliwości. 25 a Naucz się uważnie słu-ać dziecka. Niewystarczy samemu mó-wić, trzeba umieć słuchać i rozumieć. Gdy będzie mówić o swoich sprawach - staraj się przyjąć jego perspektywę widzenia ś.wiata, nie zaczynaj od razu pouczać. Bądź uważny w momentach, gdy wydaje Ci się, że dziecko ma jakieś kłopoty. Okazanie zrozumienia i wsparcia w takich momentach liczy się więcej niż sto mądrych pogadanek i pouczeń. ri Pomóż dziecku dobrze czuć się ze sobą. NastoTiM'sąliizęs^^ dla nich, gdy wiedzą, że rodzice im ufają, wierzą w ich wartość. W odpowiednich momentach okazuj dziecku swoją akceptację i aprobatę oraz licz się z jego zdaniem. rj Pomóż dziecku wykształcić jasny system wartości. Jaśne~pocż^ samodzielnych decyzji i obronę przed negatywnym wpływem otoczenia. Można również pomóc w zrozumieniu, które z wartości są najczęściej zagrożone przez nadużywanie alkoholu. rj Pomóż dziecku radzić sobie z DTTl^ Tomne^Tru3nbś DzTecTmlewaj^ ogTomne^Tru3nbści w opieraniu się naciskom kolegów namawiających do picia i palenia. Szczególnie trudno jest odmawiać dzieciom, dla których rówieśnicy są podstawowym punktem oparcia i odniesienia. D Ustal jasno zasady dotyczące alkoholu i najrikojyków^ Powiedz wyraźnie dzieciom, że nie wolno im pić, palić, zażywać narkotyków. Niech znają też dobrze konsekwencje łamania zasad, które powinny jednak być dopasowane do wieku i indywidualności dziecka. D Zachęcaj dzieci do zajęć zdrowych i twórczych. Czy twoje dzieci mają dużo propozycji robienia czegoś ciekawego, przyjemnego i rozwijającego? Najlepiej, jeśli czasem będziesz także w takich zajęciach uczestniczyć. D dzieci. Wszyscy mają te same problemy co Ty. Pogadaj z sąsiadami, rodzicami innych dzieci ze swego otoczenia. Gdy Twoje dziecko wybiera się na prywatkę, upewnij się, że będzie tam jakaś "przyzwoitka" (dotyczy to dzieci młodszych) i że nie będzie żadnego alkoholu. D Przygotuj się do sytuacji, w której dzięckjLwyjpije. To może się zdarzyć. Naucz się rozpoznawać oznaki wskazujące, że dziecko zaczęło eksperymentować z alkoholem. Czy wiesz na co dziecko wydaje pieniądze? Wiadomo, że dzieci, które dostają za dużo pieniędzy często wydają je na alkohol i papierosy. Stwórz okazję do tego, by mogło o tym powiedzieć i bądź rozważny przy ustalaniu sankcji. Jeżeli to się powtarza, poszukaj pomocy. M ^9l?II?!l przykładem. Dzieci dobrze znają obyczaje i postawy rodziców wobec alkoholu. Nie można ich oszukać głosząc zasady, których samemu się nie przestrzega. Pamiętaj, że jeśli rodzic nadużywa alkoholu jego dziecko ma większe szansę na kłopoty z alkoholem niż inni rówieśnicy. Spróbuj więc być uważny w zabawie z ETOH oraz: 27 LISTA SYGNAŁÓW OSTRZEGAWCZYCH • nie wyśmiewaj się z niepijących i nie nakłaniaj innych do picia • nie pij przed jazdą samochodem, przed pływaniem w wodzie m nie chwal się przed dziećmi, że masz lub miałeś silną głowę, nie podziwiaj za to innych • nie bagatelizuj przypadków upijania się innych ludzi • nie opowiadaj przy dzieciach zabawnych historyjek o pijaństwie • nigdy nie proś dziecka by kupowało lub przyrządzało alkohol I .'.V Wielu dorosłych ludzi mogłoby uniknąć kłopotów wyni-" kających z nadużywania alkoholu gdyby nauczyli się dostrzegać odpowiednio wcześnie sygnały wskazujące, że gra z ETOH staje y się zbyt ważną i niebezpieczną sprawą w życiu. Na jakie sygnały warto zwracać szczególną uwagę? • Gdy ktoś pije pomimo szkód spowodowanych przez picie. • Gdy ktoś jednorazowo wypija większe ilości płynów zawierających powyżej 100 gramów ETOH (5 dużych piw lub jeden litr wina, lub ćwierć litra wódki) • Gdy ktoś regularnie codziennie wypija więcej niż 20 gramów ETOH (2 piwa lub dwie lampki wina lub kieliszek 50g wódki) lub gdy zaczyna dzień od picia alkoholu (np. poranne piwo). • Gdy ktoś "klinuje", czyli używa alkoholu do usuwania przykrych skutków poprzedniego picia, a więc sięga po alkohol z samego rana po intensywnym piciu wieczorem. • Gdy ktoś pije alkohol w samotności oraz w sytuacjach, gdy odczuwa zmęczenie, dolegliwości fizyczne, smutek i cierpienie. • Gdy ktoś zaniedbuje obowiązki i zadania z powodu picia. • Gdy ktoś ma trudności w przypominaniu sobie co się działo poprzedniego dnia w sytuacjach związanych z piciem. • Gdy ktoś uśmierza przy pomocy alkoholu poczucie winy i wyrzuty sumienia z powodu czynów popełnionych pod wpływem alkoholu. • Gdy ktoś kieruje samochodem pod wpływem alkoholu. • Gdy ktoś reaguje napięciem i rozdrażnieniem w sytuacjach 29 utrudniających kontakt z alkoholem lub wobec postulatów ograniczenia picia zaprzecza, że ma problemy z alkoholem. Gdy ktoś dostaje od innych ludzi sygnały sugerujące ograniczenie ilości lub powstrzymanie się od picia. Jeżeli w ciągu ostatniego pół roku dwa razy zdarzyły się dwie z powyżej opisanych okoliczności, istnieje poważne ryzyko rozwijania się niebezpiecznej choroby. Może nie jest jeszcze za późno? Jeżeli próby ograniczenia picia po zauważeniu sygnałów ostrzegawczych się nie powiodły i człowiek mimo szkód pije nadal, należy sądzić, że jest już uzależniony. Wtedy powinien zwrócić się o pomoc do placówki odwykowej i do grup wzajemnej pomocy osób uzależnionych. Obecnie to już nie jest wstyd - z pomocy tej korzysta w naszym kraju ponad sto tysięcy osób. ?*?¦ ALKOHOLIZM - CZYLI UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU Uzależnienie od alkoholu, czyli alkoholizm, jest chorobą, która zaczyna się i rozwija podstępnie, bez świadomości zainteresowanej osoby. Polega na niekontrolowanym piciu napojów alkoholowych i może doprowadzić do przedwczesnej śmierci. Objawy tej choroby to przede wszystkim takie zjawiska, jak: Zmiana tolerancji na alkohol Podwyższenie tolerancji ujawnia się, gdy wypicie tej samej ilości co kiedyś powoduje słabsze niż poprzednio efekty - żeby uzyskać ten sam efekt co poprzednio trzeba wypijać więcej niż kiedyś. Obniżenie tolerancji ujawnia się, gdy przy dawkach alkoholu mniejszych niż poprzednio pojawiają się podobne efekty nietrzeźwości. Objawy abstynencyjne Gdy człowiek przerywa dłuższe picie lub zmniejsza ilość wypijanego alkoholu pojawiają się bardzo przykre objawy - niepokój i drażliwość, dreszcze i drżenie kończyn, skurcze mięśniowe, poty, nudności, a nawet zaburzenia świadomości i majaczenia. Osoba uzależniona stara się szybko usunąć te cierpienia przy pomocy alkoholu. Subiektywne poczucie łaknienia alkoholu W miarę upływu czasu bez alkoholu pojawiają się nieprzyjemne doznania podobne do głodu i wewnętrznego przymusu wypicia, połączonego z poczuciem paniki i obawą, że się nie wytrzyma długo bez alkoholu. Koncentracja życia wokół picia Obecność alkoholu w życiu codziennym staje się czymś bardzo ważnym, dużo uwagi i zabiegów jest skoncentrowanych wokół okazji 31 do wypicia i dostępności alkoholu. Utrata kontroli nad piciem Po wypiciu pierwszej porcji alkoholu ujawnia się niemożność skutecznego decydowania o ilości wypijanego alkoholu i o momencie przerwania picia. Zaburzenia pamięci i świado-jności___________________ Po wypiciu pojawiają się "dziury pamięciowe", całe fragmenty wydarzeńznikajązpamięci, mimo próby obrony pozorów rozumności i ciągłości postępowania coraz więcej rzeczy dzieje się poza świadomością osoby uzależnionej. Nawroty picia po próbach utrzymywania okresowej abjjtynen_cjji______________________________________ Od czasu do czasu człowiek dostrzega, że picie wymyka się spod jego kontroli i próbuje udowodnić sobie lub innym, że potrafi nad tym zapanować, jednak próby te przynoszą niepowodzenie. POMAGANIE OSOBOM UZALEŻNIONYM ¦ Uzależnienie od alkoholu, czyli alkoholizm jest chroniczną, postępującą i potencjalnie śmiertelną chorobą. Może jednak być powstrzymywana, jeżeli osoba uzależniona podejmie systematyczną terapię w placówce odwykowej. Cenną pomoc można również znaleźć w środowiskach wzajemnej pomocy, takich jak wspólnota Anonimowych Alkoholików lub Klub Abstynenta. Niestety mechanizmy tej choroby powodują, że zdecydowana większość osób uzależnionych nie chce się leczyć. Tylko presja cierpienia i zagrożenia lub zewnętrznych okoliczności może, choć z trudem, torować alkoholikowi drogę do ocalenia. JEDYNY SPOSÓB NA URATOWANIE ŻYCIA ALKOHOLIKA TO ABSTYNENCJA I NAUKA ZAPOBIEGANIA NAWROTOM PICIA. Uzależnienie jest chorobą, która uszkadza cztery podstawowe sfery życia - fizyczną, psychiczną, społeczną i duchową. Dlatego w procesie terapii pacjenci muszą pracować nad czterema głównymi zadaniami: Trzeba uzdrowić organizm Konieczne jest nie tylko odtrucie organizmu, ale także leczenie różnego rodzaju schorzeń spowodowanych chronicznym zatruciem, niedożywieniem, deficytem witamin i innych substancji potrzebnych do zdrowia i niszczonych przez ETOH. Konieczne są zmiany psychologiczne Osoby uzależnione uczą się rozumienia siebie, swojego życia i swojej choroby, porządkują swoje życie uczuciowe i uczą się kon- 33 UZALEŻNIENIE ZAGRAŻA CAŁEJ RODZINIE struktywnych sposobów zaspokajania swych potrzeb, uczą się pozytywnego stosunku do samego siebie oraz umiejętności potrzebnych do trzeźwego życia. Trzeba naprawić kontakty z innymi ludźmi Pacjenci przygotowują się do odbudowy swych związków z bliskimi osobami, niszczonych przez poprzednie lata, oraz wywiązywania się z zaniedbywanych zadań społecznych i zawodowych. Konieczna jest przemiana duchowa Trzeźwiejący alkoholicy odkrywają podstawowe wartości, które poprzednio lekceważyli i niszczyli, oraz starają się znajdować w swoim nowym życiu miejsce na realizację tych wartości, odkrywają i akceptują obecność Siły Wyższej w swoim życiu. W zdecydowanej większości przypadków, bez fachowej pomocy osoba uzależniona nie potrafi się uratować. Nie oznacza jednak, że powinna być zwolnioną od odpowiedzialności za swoje postępowanie. Jeżeli ktoś po pijanemu narusza prawo, zasady moralne, krzywdzi innych i powoduje straty materialne, powinien za to ponosić odpowiedzialność, tak jak wszyscy ludzie. Jeżeli ktoś z członków rodziny pije w sposób chorobliwy, to cała rodzina doznaje szkody. Często można spotkać opinię, że alkoholizm jest chorobą całej rodziny i wszyscy zostają wciągnięci w bolesny, uszkadzający wir powstający wokół tego, który pije. Życie rodzinne może być poważnie zaburzone przez ETOH także wtedy, gdy ktoś z członków rodziny jest dopiero na drodze do uzależnienia się - upija się okresowo, ale nie występują u niego jeszcze w pełni objawy choroby. Szacuje się, że w Polsce około 4 do 5 milionów ludzi żyje w rodzinach alkoholowych. Jakie obszary życia rodzinnego podlegają szczególnym zagrożeniom z powodu systematycznego nadużywania alkoholu? rj Niszczenie życia uczuciowego. Zamiast poczucia bezpieczeństwa, zaufania i miłości, rodzina przeżywa lęk i zagrożenie, gniew i wstyd, poczucie krzywdy i poczucie winy. rj Brak źródeł oparcia i wzajemnej pomocy. Życie rodzinne zamiast dostarczać oparcia staje się największym obciążeniem i źródłem problemów. r-j Utrata kontaktu i zrozumienia. Zamiast otwartości i prawdy pojawia się coraz więcej kłamstw, manipulacji i udawania. q Izolacja od świata zewnętrznego. Rodzina staje się zamknięta w swojej tragedii i cierpieniu, odizolowuje się od innych. rj Wyczerpanie zasobów materialnych. Bardzo często nadmierne picie staje się źródłem trudności finansowych i ograniczania perspektyw bytowych całej rodziny. Członkowie rodziny próbują przystosować się do zagrażających sytuacji tworzonych przez pijącą osobę. Takie przystosowanie pozwala na przetrwanie w trudnych i bolesnych okolicznościach. Staje się jednak pułapką, w której zostają zamknięte pragnienia normalnego i bezpiecznego życiarodzinnego. Małżonkowie i dzieci osoby uzależnionej albo rozpaczliwie próbują powstrzymać jej picie albo rezygnują z nadziei na lepsze życie. Oznacza to często głębokie uwikłanie w chorobę alkoholową małżonka lub rodzica, które lekarze i psycholodzy nazywają współuzależnieniem. U osób współuzależnionych występują często takie zjawiska, jak: • Uporczywa koncentracja myśli, uczuć i postępowania wokół picia współmałżonka. • Poczucie konieczności kontrolowania jego postępowania i odciągania od alkoholu oraz odpowiedzialności za niewłaściwe jego postępowanie po wypiciu. • Próby ochraniania go przed konsekwencjami picia, rezygnacja z własnych potrzeb i pragnień oraz gotowość do poświęcenia siebie. • Lęk przed porzuceniem i negowanie własnej wartości oraz obsesyjne zamartwianie się o przyszłe wydarzenia. • "Huśtawka emocjonalna" (rozpacz i utrata nadziei, rozczarowania i złudzenia, naiwna wiara w przyrzeczenia poprawy i poczucie skrzywdzenia). • Próby dominacji i przejmowanie wszystkich obowiązków związanych z domem. • Problemy seksualne i niechęć do współżycia. • Złość i kłótnie wybuchające z byle powodu oraz zapadanie w stany letargu, z poczuciem beznadziejności i użalaniem się nad sobą. Bardzo trudno wyrwać się z takiego stanu. Ale jest to możliwe, nawet wtedy, gdy on (lub ona) będą pili dalej. Można ratować siebie i swoje dzieci, budować i chronić własne terytorium życiowe i psychiczne. Nie trzeba rezygnować ze wszystkiego. 37 DZIECI W RODZINACH ALKOHOLOWYCH Dzieci, które wychowują się w rodzinach, w których ktoś nadużywa napojów alkoholowych, żyją z poczuciem zagrożenia, cierpią i uczą się szczególnych sposobów postępowania, które im utrudniają życie. Są często ofiarami przemocy psychicznej i fizycznej, a nieraz stają się również ofiarami nadużyć seksualnych. Jest ich w Polsce więcej niż dwa miliony. • Wiele dzieci stara się utrzymywać w tajemnicy picie rodziców, wstydzą się, mają poczucie, że są gorsze, ale starają się chronić dobre imię rodziny, boj ą się i maj ą zaburzenia emocjonalne związane z lękiem. • Ukrywają i tłumią swoje uczucia, czują się osamotnione, próbują za wszelką cenę poradzić sobie ze swoją rozpaczą i bezradnością, częściej zapadają na różne choroby, bo ich odporność jest wyczerpywana przez nieustanny stres. • Wcześnie uczą się, że nie mogą polegać na swoim rodzicu i przestają ufać innym ludziom, otaczający świat wydaje się im wrogi i obcy. • Niektóre dzieci biorą na siebie nadmierną odpowiedzialność za problemy rodzinne i przejmują obowiązki dorosłych, bardzo się starają naprawiać swoje błędy i zaniedbania, bardzo się starają by zadowolić innych. Nie umieją się a bawić. • Niektóre dzieci starają się przystosować za wszelką cenę do nienormalnego i zagrażającego środowiska rodzinnego, wchłaniają w siebie destrukcję i chaos. • Inne źle się zachowują i pragną w ten sposób zwrócić uwagę na siebie; mają złe stopnie, piją alkohol i zażywają narkotyki, popełniają drobne wykroczenia. • Niektóre dzieci, mimo swego cierpienia starają się być opiekuńcze i przyjazne dla innych, są gotowe do poświęcania się, wkładają wiele wysiłku w pomaganie tym, którzy cierpią i są zagubieni. Zbyt mało ludzi w Polsce reaguje na krzywdę w rodzinach alkoholowych i staje w ich obronie. Zbyt wielu dorosłych nie zdaje sobie sprawy, jak ich zachowania w stanie nietrzeźwości są krzywdzące dla ich dzieci. Dzieciom z rodzin alkoholowych trzeba pomagać nie tylko przez chronienie ich przed bezpośrednimi skutkami nadużywania alkoholu w rodzinie. Można im również pomagać w tym, żeby: [] uczyły się rozumieć, że ich rodzic jest osobą chorą, że dziecko nie jest zdolne do wyleczenia go z tej choroby i nie jest za nią odpowiedzialne, \2 uczyły się pozytywnego stosunku do samego siebie, zadbania o siebie, umiejętności odpoczywania i zabawy, ? zaczęły wyrażać swoje uczucia i potrzeby, umiały prosić o pomoc i przyjmować ją od innych, dzieliły się z innymi swymi problemami i uczyły się zaufania. 39 JAK RODZINA MOŻE SOBIE POMÓC? Sprawą decydującą i najtrudniejszą jest zrozumienie i zaakceptowanie swojej bezsilności wobec picia "swojego" alkoholika. Trzeba zrozumieć, że to jest choroba i powiedzieć sobie, że nie jestem w stanie wyleczyć go z tej choroby oraz, że mam prawo ratować siebie i swoje własne życie. Trzeba pozwolić, by alkoholik spotkał się bezpośrednio z wszystkimi skutkami swego picia i ewentualnie wskazać drogę do placówki odwykowej. Trzeba również pozwolić sobie na zwrócenie się z prośbą o pomoc w sprawie swojego cierpienia i zagubienia. Współuzależnienie jest trochę podobne do stanu zapalnego stopy ranionej przez gwóźdź tkwiący miesiącami w bucie, a trochę do stanu zahipnotyzowania przez złego czarownika, który zasugerował, że tego gwoździa nie można wyciągnąć. Wychodzenie z tego stanu to proces zdrowienia w sferze uczuć, myślenia i zachowania.Taką pomoc można już znaleźć w większości placówek odwykowych, które prowadzą nie tylko terapię odwykową dla alkoholików, ale również programy pomocy psychologicznej dla. członków rodzin alkoholowych. Przy poradniach działają również grupy wzajemnej pomocy członków rodzin tzw. Al-anon. Członkowie rodziny alkoholowej mogą podejmować różne działania po to, by pomóc sobie w tej trudnej sytuacji, mogą również próbować wpływać na alkoholika, by zaczął się leczyć. Oto krótkie przestrogi i zalecenia: 40 PRZESTROGI: Nie próbuj samodzielnie wyleczyć alkoholika- spróbuj raczej: ? Nie karać, nie grozić. ? Nie ukrywać butelek, nie wylewać alkoholu. [] Nie brać odpowiedzialności za alkoholika. ? Nie osłaniać alkoholika, nie ukrywać szkód i wybryków. ? Nie pić alkoholu razem z alkoholikiem. ? Nie domagać się i nie akceptować nierealistycznych obietnic dotyczących zaprzestania lub ograniczenia picia. 0 Nie posługiwać się dziećmi do wywierania wpływu na alkoholika. CO MOŻNA ROBIĆ: • Spojrzeć prawdzie w oczy Tak! To jest ciężka choroba, nie ma co się oszukiwać; wszyscy, nawet dzieci, powinny mieć świadomość co naprawdę dzieje się w rodzinie. • Zdobywać wiedzę o alkoholizmie Uważnie przeczytać tę broszurkę, zwrócić się po więcej informacji do najbliższej poradni odwykowej. » Zrozumieć swoje uczucia ¦¦•; Przygnębienie, gniew, poczucie krzywdy i żal, rozpacz i bezsilność są bardzo częstymi reakcjami uczuciowymi wśród członków rodzin alkoholowych. Trafne rozpoznawanie swych przeżyć będzie pomocne w uwolnieniu się z pułapki. 41 Dobrze traktować siebie Alkoholicy często próbują obwiniać innych za swoje problemy. To nie jest prawdą. Pamiętaj, że nie Ty jesteś przyczyną jego choroby. Nikt nie będzie miał pożytku z tego, że będziesz źle o sobie myśleć. Dbać o bliskie związki Nawet wtedy, gdy w domu dzieją się okropności, gdy wszystko wydaje się beznadziejne, warto pielęgnować przyjazne stosunki z dziećmi, z innymi członkami rodziny i przyjaciółmi, nie izolować się i nie zamykać w kręgu swego nieszczęścia. Korzystać z wszelkiej dostępnej pomocy Zachęcając "Twojego" alkoholika do tego, by się leczył pamiętaj, że Ty też masz prawo korzystać z pomocy. To jest w porządku, masz szansę ratować siebie - korzystając z pomocy nie poniżasz się i nie świadczy to źle o Tobie. Mieć cierpliwość i nie rezygnować mimo powtarzających się niepowodzeń Alkoholizm rozwijał się przez wiele lat i nie uda się dokonać tu zmian w pośpiechu, jednak spróbuj, czy potrafisz określić jakie są granice Twojego godzenia się na taki sposób życia, ile jeszcze możesz wytrzymać nie zmieniając swojej sytuacji. Przygotować się do decyzji i działań Straszenie i kłótnie nie przynoszą pożytku, porozmawiaj z osobami, do których masz zaufanie i podejmij decyzje w sprawie swego przyszłego postępowania. Jeżeli alkoholik odrzuci możliwość leczenia możesz rozważać opuszczenie go lub zażądać, by on się wyprowadził. Człowiek ma prawo wycofać się z miejsca, które go niszczy. Pamiętaj, jeżeli alkoholizm jest problemem w Twoim domu nie musisz już dłużej borykać się z nim w samotności. Poszukaj pomocy w poradniach odwykowych, w Klubach Abstynenta, w grupach Anonimowych Alkoholików, w grupach Al-anon. 43 POLSKIE PROBLEMY ALKOHOLOWE Obecność ETOH w naszym życiu dotyczy nie tylko losu pojedynczych osób. Wywiera również istotny wpływ na życie i problemy całego narodu. Straty ekonomiczne spowodowane nadużywaniem alkoholu szacuje się w wysokości ponad 150 bilionów złotych (koszty leczenia, wypadki, śmiertelność, straty produkcyjne, interwencje instytucjonalne itd.). Nie można jednak przeliczyć na złotówki większości szkód zdrowotnych, emocjonalnych, społecznych i moralnych. Szczególnie groźne zjawiska w latach 1992/1993 Badania pokazują ogromny wzrost spożycia alkoholu. Globalną ilość 100% alkoholu etylowego na głowę mieszkańca szacuje się aktualnie na około 11 litrów. Oznacza to wzrost spożycia o co najmniej 40% w stosunku do roku 1989. Społeczne rozmiary problemów alkoholowych są wprost proporcjonalne do wielkości średniego spożycia w całej populacji. Znacznie zmalała ilość abstynentów, trzykrotnie wzrosło spożycie piwa, ale nastąpił również wzrost spożycia wódki przy zmniejszeniu proporcji jej udziału w globalnej konsumpcji, dwukrotnie wzrosła ilość pijących i wódkę i piwo. Ogromnie wzrosło spożycie alkoholu wśród młodzieży. W końcu lat osiemdziesiątych odsetek niepi-jącej młodzieży w wieku 15-17 lat oceniono na 70%. W końcu 1991 roku tylko 19% chłopców i 23% (291 dziewcząt w tym samym wieku nie "io ii ii 93 piło alkoholu w ciągu ostatnich 12 10 1100% ETOH sześciu miesięcy. Obniża się wiek inicjacji alkoholowej, natomiast zwiększa ilość pijących dziewcząt i kobiet. Na rynku pojawiła się duża ilość alkoholu sprzedawanego poza kontrolą państwa i po obniżonych cenach. Pochodzi on z przemytu oraz z niekontrolowanej wytwórczości polskich producentów. Oznacza to bilionowe straty dla budżetu. Cena wódki obniżyła się wyraźnie w relacji do średniego wynagrodzenia. Alkohol jest sprzedawany praktycznie bez żadnych ograniczeń. Ostatnie zmiany ustawodawstwa przekazały decyzje o ilości i usytuowaniu punktów sprzedaży w ręce samorządów gminnych. W niektórych gminach ilość tych punktów od razu wzrosła trzy, a nawet pięciokrotnie. Na dużą skalę naruszane są przepisy ustawy dotyczące sprzedaży alkoholu osobom nieletnim i nietrzeźwym, ograniczające ilość i lokalizacje punktów sprzedaży oraz zabraniające sprzedaży bez zezwolenia. Coraz częstsze są przypadki łamania zakazu reklamy alkoholu. Instytucje i służby zobowiązane do egzekwowania tych naruszeń prawa prawie zupełnie zaniechały interwencji. Armia bezrobotnych coraz bardziej nasyca się osobami uzależnionymi. Utrudnia to zarówno ich leczenie jak i poszukiwanie pracy oraz poważnie zmniej sza efekty programów pomocy społecznej i aktywizacji zawodowej. Podejmowane są centralnie próby przeciwdziałania tym zj aw i skom. Ministerstwo Zdrowia przygotowało duży i nowoczesny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Jednak to dopiero początek drogi i prace te nie dotarły jeszcze do większości miejsc w Polsce. Piszę te słowa z nadzieją, że może niektórzy z Czytelników interesują się działalnością publiczną na szczeblu swojej gminy lub osiedla. Od czerwca 1993 obowiązujące ustawy nakazują każdej gminie utworzenie własnego Programu Profilaktyki i Rozwiązy- 45 wania Problemów Alkoholowych. W większości gmin nic takiego nie istnieje. W naszym interesie jest inicjowanie takich działań. Być może ktoś z Czytelników będzie miał okazję przyczynić się do powstania takiego programu i do jego realizacji. Dlatego na zakończenie tej książeczki przedstawiam trochę informacji i wskazówek, które mogą okazać się pomocne. Trzeba zacząć od ogólnej mapy, a więc określenia najważniejszych rodzajów problemów związanych z nadużywaniem alkoholu. Problemy te występują w skali całego kraju, ale są również obecne w życiu każdego miasteczka i każdej wsi, tylko na ogół nie znamy ich rozmiarów. Są to przede wszystkim: Szkody występujące u osób pijących: • Samoniszczenie ponad miliona osób uzależnionych od alkoholu. #Uszkodzenia zdrowia u 3 milionów dorosłych osób nadmiernie pijących jeszcze bez klinicznych objawów uzależnienia. • Uszkodzenia rozwoju psychofizycznego i kariery edukacyjnej u ćwierć miliona upijających się nastolatków. 46 -------- II-------- Szkody występujące u członków rodzin alkoholowych. Schorzenia somatyczne spowodowane chronicznym stresem, zaburzenia emocjonalne i demoralizacja oraz zubożenie. Podstawowe grupy osób poszkodowanych to: • dorośli współmałżonkowie, rodzeństwo i rodzice alkoholików (2-2,5 min osób); • dzieci aktualnie wychowujące się w tych rodzinach (2-2,5 min); ® dorosłe dzieci alkoholików, u których występują zaburzenia somatyczne i emocjonalne spowodowane wychowaniem się w przeszłości w tych rodzinach. .." III = Alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy. • Absencja i wypadki. • Obniżenie wydajności pracy. ©Alkoholowa pato-logizacja populacji bezrobotnych. IV Naruszenia prawa i porządku przez osoby nietrzeźwe. •Przestępczość osób nietrzeźwych. •Prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości. •Alkoholowe zaburzenia zachowania. Przestępstwa i wykroczenia związane z obrotem alkoholem. • Nielegalny import, produkcja i sprzedaż napojów alkoholowych. ©Sprzedaż alkoholu osobom nieletnim i nietrzeźwym. ©Reklama handlowa i propagowanie napojów alkoholowych. 47 POSZUKIWANIE ROZWIĄZAŃ Jest oczywiste, ze nie można zlikwidować obecności alkoholu w naszym życiu, a kłopoty związane z jego nadużywaniem będą występowały. Jednak rozmiary tych problemów mogą być zmniejszane, a przede wszystkim można nauczyć się lepiej sobie z nimi radzić. Rozwiązywanie tych problemów i zapobieganie im to zadanie dla wszystkich, a w szczególności dla lokalnych społeczności na szczeblu gmin, wsi i osiedli. W jakich kierunkach należy podejmować działania? Zmniejszać spożycie alkoholu u młodychjudzi przez: • ograniczenie możliwości zakupu i spożycia przez niepełnoletnich oraz likwidowanie działań promujących picie młodzieży, • uczenie postaw i umiejętności służących trzeźwemu życiu. Zmniejszać ilość nowych przypadków alkoholizmu przez: • uczenie wczesnego rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych wskazujących na rozwijanie się procesu uzależniania się, t< uczenie osobistych umiejętności rozpoznawania i kontrolowania rozmiarów i wzorów picia. ; Ograniczać samozniszczenie osób już uzależnionych przez: zwiększenie dostępności i poprawę skuteczności profesjonalnej terapii uzależnień i innych usług leczniczych (psychiatrycznych, internistycznych, detoksykacji), • wspieranie działalności środowisk wzajemnej pomocy. Ograniczać uszkodzenia zdrowia spowodowane piciem alkoholu przez osoby nieuzależnione przez: © wczesne diagnozowanie zagrożeń zdrowotnych związanych z piciem oraz podejmowanie interwencji w zakładach podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej, a także w instytucjach oświatowych i szkoleniowych, • edukację społeczną na temat sytuacji i czynników ryzyka oraz sposobów zapobiegania zagrożeniom alkoholowym. Zmniejszać rozmiary alkoholowych zaburzeń życia rodzinnego (przemocy i zaniedbań) przez: • zwiększenie skuteczności interwencji prawno-administracyjnych wobec przemocy i innych zaburzeń funkcjonowania rodziny powodowanych przez picie alkoholu, 9 zwiększenie dostępności i skuteczności profesjonalnej pomocy psychologicznej i społecznej dla członków tych rodzin, wspieranie stowarzyszeń obrony i samoobrony społecznej przed przemocą. 49 Zmniejszać ilość wypadków oraz strat ekonomicznych spowodowanych nietrzeźwością w miejscu pracy przez: • szkolenie nadzoru w zakresie wczesnego rozpoznawania i interwencji oraz kampanie edukacyjne w miejscu pracy, • ułatwianie pracownikom uzależnionym dostępu do pomocy profesjonalnych placówek odwykowych i środowisk wzajemnej pomocy. Zwiększać skuteczność interwencji wobec osób naruszających prawo i porządek publiczny z powodu nadużywania alkoholu przez: • prowadzenie nowoczesnej i skutecznej terapii osób uzależnionych w zakładach karnych, • usprawnienie działań Izb Wytrzeźwień, • zaostrzenie kontroli trzeźwości na drogach, przedłużenie okresu zatrzymania prawa jazdy nietrzeźwym kierowcom i wprowadzenie obowiązku uczestnictwa w specjalnym programie edukacyjnym jako warunku jego odzyskania. Konsekwentnie reagować na łamanie prawa przez ludzi związanych z produkcją, importem i handlem napojami alkoholowymi przez: • rejestrowanie ilości alkoholu na rynku i zaostrzenie kryteriów wydawania zezwoleń na prowadzenie handlu alkoholem, • rozszerzenie zakresu interwencji wobec nielegalnego handlu i łamania przepisów ustaw (sprzedaż nieletnim, nietrzeźwym i reklama). •io Rozwijać postawy cenne dla profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych przez: • wdrażanie do życia społecznego i gospodarczego zasady, że alkohol nie jest takim samym towarem, jak wszystkie inne przedmioty konsumpcji i wymaga innego traktowania na wolnym rynku, • propagowanie powściągliwości i samoograniczania spożycia alkoholu jako wzorów postępowania grup społecznych o wysokim prestiżu, propagowanie wartości trzeźwości i abstynencji. 51 E olowymi szczeblu jąjednak misji ds. 'rogramy h powin-ealizacja tualnych edukacyj- zawodów nów alko- socjalni, alkoho- >wane do y alkoholu olu oraz sprzedaży 'adzały do postawy oraz by z rodzin ir Terapia osób uzależnionych i współuzależnionych. W bardzo wielu miejscowościach konieczne jest zapewnienie dostępności skutecznych metod terapii dla osób uzależnionych i współuzależnionych, co często wymaga modernizacji lokalnych placówek odwykowych, tworzenia punktów konsultacyjnych i porozumień z poradniami w innych gminach. Ochrona przed przemocą i ubóstwem w rodzinach alkoholowych. Konieczne jest zwiększenie skuteczności interwencji policji i innych służb w przypadkach łamania prawa chroniącego członków rodzin alkoholowych przed przemocą i zaniedbaniem, rozszerzanie zakresu i ulepszenie działań ośrodków pomocy społecznej. Ochrona bezpieczeństwa na drogach i w wodzie. Można ocalić życie wielu ludzi przez wprowadzenie systematycznych kontroli trzeźwości kierowców i kampanii edukacyjnych oraz czuwanie nad sprzedażą alkoholu w pobliżu dróg publicznych i kąpielisk. Wspieranie nieprofesjonalnej działalności trzezwosciowej. Od kilku lat wspaniale rozwijają swą działalność środowiska wzajemnej pomocy osób z problemami alkoholowymi i można im pomagać np. przez udostępnienie lokali dla Klubów Abstynenta i na spotkania Anonimowych Alkoholików. 53 O MOGĄ ROBIĆ SAMORZĄDY LOKALNE Do lepszego radzenia sobie z problemami alkoholowymi otrzebne są zorganizowane działania prowadzone na szczeblu •iiedla, gminy czy powiatu. W wielu miejscach nie istnieją jednak awet plany działania , a działalność Terenowych Komisji ds. rzeciwdziałania Alkoholizmowi zamarła. Lokalne Programy rofilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych powin-y obejmować co najmniej siedem tematów, których realizacja toże być podejmowana stopniowo, na miarę aktualnych lożliwości. dukacja dorosłych. Należy zadbać o dostępność popularnych materiałów edukacyj- /ch oraz o przeszkolenie przedstawicieli wybranych zawodów zakresie nowoczesnych metod rozwiązywania problemów alko- ^lowych (lekarze i pielęgniarki, nauczyciele, pracownicy socjalni, alicjanci i kuratorzy sądowi). kontrola działalności gospodarczej napojami alkoho->wymi. Lokalne władze samorządowe powinny być dopingowane do suwania nad przestrzeganiem prawnych zakazów sprzedaży alkoholu ieletnim i nietrzeźwym, zakazu reklamowania alkoholu oraz >zważnie decydować o ilości i usytuowaniu punktów sprzedaży koholu. rofilaktyczne oddziaływania wobec młodzieży. Należy zachęcać lokalne władze oświatowe, by wprowadzały do skół nowoczesne programy edukacyjne kształtujące postawy umiejętności ważne dla zdrowego i trzeźwego życia, oraz by ruchamiały świetlice socjoterapeutyczne dla dzieci z rodzin Ikoholowych. Terapia osób uzależnionych i współuzależnionych. W bardzo wielu miejscowościach konieczne jest zapewnienie dostępności skutecznych metod terapii dla osób uzależnionych i współuzależnionych, co często wymaga modernizacji lokalnych placówek odwykowych, tworzenia punktów konsultacyjnych i porozumień z poradniami w innych gminach. Ochrona przed przemocą i ubóstwem w rodzinach alkoholowych. Konieczne jest zwiększenie skuteczności interwencji policji i innych służb w przypadkach łamania prawa chroniącego członków rodzin alkoholowych przed przemocą i zaniedbaniem, rozszerzanie zakresu i ulepszenie działań ośrodków pomocy społecznej. Ochrona bezpieczeństwa na drogach i w wodzie. Można ocalić życie wielu ludzi przez wprowadzenie systematycznych kontroli trzeźwości kierowców i kampanii edukacyjnych oraz czuwanie nad sprzedażą alkoholu w pobliżu dróg publicznych i kąpielisk. Wspieranie nieprofesjonalnej działalności trzeźwościowej. Od kilku lat wspaniale rozwijają swą działalność środowiska wzajemnej pomocy osób z problemami alkoholowymi i można im pomagać np. przez udostępnienie lokali dla Klubów Abstynenta i na spotkania Anonimowych Alkoholików. 53 PROPOZYCJE DLA WSZYSTKICH ? Alkohol jest dla zdrowych i dorosłych ludzi i nie trzeba z nim walczyć. Należy jedynie przeciwdziałać jego nadużywaniu i używaniu w nieodpowiednich okolicznościach. n Należy powstrzymać się od korzystania z ETOH do momentu uzyskania pełnoletności. Alkohol nawet w niewielkich ilościach poważnie zaburza proces dojrzewania fizycznego i psychicznego. [] By korzystać z alkoholu bez doznawania szkody, trzeba używać go w sposób rozsądny, umiarkowany i odpowiedzialny. Trzeba nauczyć się dostrzegać, kiedy spożywanie alkoholu przybiera rozmiary niebezpieczne i w porę ograniczyć picie. [] Gdy nie udaje się samemu utrzymywać skutecznej kontroli nad piciem należy skorzystać z fachowej pomocy. U Jeżeli alkohol rujnuje Twoje życie rodzinne, możesz się przed tym bronić. Masz prawo do lepszego życia. ? Można cieszyć się przyjemnościami życia bez korzystania z pomocy alkoholu - abstynencja rozwija sztukę życia. 54 Spis treści Tajemnicza substancja 3 Od niepamiętnych lat i codziennie Znamy piwo, wino, wódki — poznajmy tajemnice ETOH Podstawowa natura działania ETOH Obecność alkoholu we krwi Co zwiększa wpływ ETOH na człowieka? Dlaczego ludzie piją napoje alkoholowe? Używanie ETOH jest grą, ale ETOH oszukuje Czego ludzie szukają w krainie ETOH? 12 Kiedy ETOH szkodzi? 13 Gdy zaczynamy pić za wcześnie Gdy pijemy za dużo i za często Gdy pijemy w nieodpowiednich okolicznościach Jak ETOH wpływa na organizm? 17 Jak ETOH zmienia psychikę? 18 ETOH wciąga nasz umysł w pułapki ETOH wyjaławia i rozregulowuje życie uczuciowe ETOH zmienia nasze zachowanie i życie Jak ETOH oszukuje? 21 Jak pomagać dzieciom, żeby nie piły? 25 Lista sygnałów ostrzegawczych 29 Alkoholizm - czyli uzależnienie od alkoholu 31 Pomaganie osobom uzależnionym 33 Uzależnienie zagraża całej rodzinie 35 Dzieci w rodzinach alkoholowych 38 Jak rodzina może sobie pomóc? 40 Polskie problemy alkoholowe 44 Poszukiwanie rozwiązań 48 Co mogą robić samorządy lokalne 52 Propozycje dla wszystkich 54 55 Opracowanie graficzne: Agnieszka Garncarek © Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Warszawa 1993 ISBN 83-7019-084-7 Skład i łamanie: Małgorzata Gamcarek IPZiT Druk: ozet ZAKŁAD USŁUG POLIGRAFICZNYCH 05-806 KOMORÓW k/WARSZAWY UL WSCHODNIA 6 TEL./FAX: (0-22) 58-00-42 egzemplarz bezpłatny ¦ m Korzystanie z ETOH jest źródłem nie tylko przyjemności, ale i poważnych problemów. Radzenie sobie z nimi jest naszym wspólnym zadaniem - wymaga mądrze zorganizowanych działań, środków i wytrwałości. Spróbujmy więc korzystać z przesłania zawartego w tzw. „Modlitwie o pogodę ducha": Boże, użycz mi POGODY DUCHA, bym godził się z tym, czego zmienić nie mogę ODWAGI, bym zmieniał to, co mogę zmienić I MĄDROŚCI, bym umiał odróżniać pierwsze od drugiego I