Robert Louis Stevenson
BAGAŻ NIE Z TEJ ZIEMI


Rozdział pierwszy 
w którym Morris podejrzewa 
     
     Co może wiedzieć o trudach pisarza, o niebezpieczeństwach, które na niego 
czyhają, miłośnik powieści rozparty w fotelu i z uśmiechem na ustach przerzucający 
stronice książki! Jakże niewiele myśli on wtedy o długich godzinach ciężkiej pracy, o 
poradach zasięganych u wybitnych specjalistów, o żmudnej korespondencji z 
uczonymi — jednym słowem o tym olbrzymim rusztowaniu, które trzeba wpierw 
wznieść, a potem rozebrać, tylko po to, by jemu, czytelnikowi, szybko minęła 
godzinka w pociągu. Mógłbym więc zacząć tę opowieść od biografii Tontiego — 
miejsca jego urodzenia, rodziny, talentów odziedziczonych bodaj' po matce, oznak 
geniuszu już we wczesnej młodości przejawianych i tak dalej — wreszcie od 
wyczerpującej rozprawy o systemie, któremu przekazał swe nazwisko. Mam pod ręką 
wszystkie materiały, leżą uporządkowane i posegregowane, obce mi są jednak 
wszelkie przechwałki. Tonti nie żyje i nie zdarzyło 'mi się spotkać człowieka, który 
nawet w przystępie obłudy wyraziłby żal z tego powodu. Jeśli zaś idzie o jego system, 
dla potrzeb naszej' opowieści starczy jedno słowo.
Kilku żwawych młodzieńców (im większa ich liczba, tym zabawniej) wpłaca pewną 
sumę do wspólnej puli, która następnie zostaje oddana w powiernictwo. Po upływie 
mniej więcej stu lat pulę zgarnia, dosłownie już na chwilę, ostatni pozostały przy życiu 
depozytariusz, w tym czasie osobnik zapewne głuchy jak pień, do którego ledwie 
dociera wieść o sukcesie i który jest już tak bliski śmierci, że właściwie sprawa nie ma 
dla niego znaczenia. Oto w całej krasie poezja i humor pomysłu, który nikomu 
żadnych korzyści nie przynosi; szczególnie jednak szlachetne i sportowe walory tej 
zabawy upodobali sobie nasi dziadkowie.
Józef Finsbury i jego brat Masterman byli jeszcze chłopczykami w krótkich 
spodenkach, kiedy ich ojciec, zamożny kupiec z Cheapside, zapisał ich do nielicznej, 
lecz obfitej tontiny liczącej trzydziestu siedmiu udziałowców. Wysokość udziału 
wynosiła tysiąc funtów. Do dziś pamięta Józef Finsbury wizytę u adwokata, na która 
stawili się wszyscy partnerzy tontiny — dzieci, jak i on sam — i jak po kolei siadali w 
dużym fotelu i kładli swe podpisy z pomocą miłego, starszego pana w okularach i 
kamaszkach. Pamięta również, że bawił się potem z dziećmi na trawniku za domem 
adwokata, oraz wspaniałą bójkę z bratem - tontińczykiern, który go kopnął w kostkę. 
Odgłosy bitewne sprowadziły adwokata, który w swym gabinecie podejmował 
ciastkami i winem rodziców, walczące strony rozdzielono, a starszy pan pocieszał 
Józefa (mniejszego z walczących) zaklinając się, że w jego wieku był tak jak on mały. 
Józef w skrytości ducha zastanawiał się, czy starszy pan nosił wówczas małe 
kamaszki, czy miał małą łysą główkę, a przed zaśnięciem puszczał wodze wyobraźni, 
przebierał się w myślach w strój starszego pana i podejmował chłopczyków i 
dziewczynki ciastkami i winem.
W roku 1840 wszystkich trzydziestu siedmiu członków tontiny jeszcze żyło; w 1850 
ubyło sześciu; w łatach 1856 i 57 sprawy się ożywiły, bowiem Wojna Krymska i 
rewolta w Indiach uszczupliły liczbę udziałowców o co najmniej siedmiu. W 1870 
roku już tylko pięciu partnerów założycieli było przy życiu, w chwili zaś gdy moja 
opowieść się zaczyna, pozostało zaledwie trzech, w tym dwóch braci Finsbury.
Masterman    liczył   podówczas    lat    siedemdziesiąt dwa; od dawna uskarżał się na 
dolegliwości podeszłego    wieku,    dawno    też    wycofał    się    z    interesów i 
mieszkał w całkowitym odosobnieniu pod jednym dachem ze swym synem Michałem, 
właścicielem znanej   firmy  prawniczej.  Józef  natomiast trzymał się krzepko,   a   
jego   niezbyt   czcigodną  sylwetkę   wciąż jeszcze widywano na ulicach, po których 
lubił krążyć. Stan   rzeczy   tym   bardziej   godny   pożałowania,   że Masterman  miał 
za  sobą  wzorowy  (do najdrobniejszych   szczegółów)   żywot   Brytyjczyka.   
Pracowitość, systematyczność, powaga i przezorna ostrożność w lokowaniu  kapitałów  
uchodzą  powszechnie  za  fundamenty pogodnej starości. Wszystkie te zalety posiadał 
Masterman w stopniu celującym, i oto był w siedemdziesiątym   trzecim   roku życia   
ab   agendo,   podczas gdy   młodszy   od   niego   zaledwie   o   dwa  lata  Józef 
przetrwał w znakomitej kondycji fizycznej, mimo że prowadził naganny tryb życia 
próżniaka i dziwaka. Zajął  się  początkowo   handlem  skórami,  szybko  jednak 
znudziły mu się interesy, do których nie miał podobno większych skłonności. Wkrótce 
nie opanowane w porę zamiłowanie do gromadzenia wiadomości w ogóle zaczęło 
pochłaniać jego energię. Nie ma namiętności bardziej obezwładniającej umysł; 
groźniejsza   jest   być   może   tylko   potrzeba   przemawiania publicznego, 
zazwyczaj towarzysząca tamtej pasji lub przez   nią  zrodzona.   W  przypadku  Józefa   
obie   namiętności   występowały   równolegle,   a   w   niedługim czasie podwójna 
choroba osiągnęła ostry stan zapalny, kiedy to pacjent wygłasza bezpłatne  wykłady.  
Nie minęło kilka lat i gotów był przebyć trzydzieści mil, byleby przemówić do dzieci 
w szkole. Nie był erudytą;   wiedze   swą   czerpał   z   podręczników  szkolnych i 
gazet; jego ambicje nie sięgały nawet encyklopedii; życie, jak twierdził, jest krynicą 
mądrości. Wyjaśniał, że wykładów nie przeznacza dla profesorów, że zwraca   się   
bezpośrednio   do   „serc   ludu"   i   widocznie w   sercach   ludu   więcej   kryje   się   
zrozumienia   niż w umysłach, skoro dywagacje Józefa przyjmowane były życzliwie. 
Wśród bezrobotnych sensację wywołał wykład o tym, „Jak zachować pogodę ducha 
mając czterdzieści funtów rocznego dochodu". Szacunek głupców zyskał dzięki 
prelekcji zatytułowanej: „Oświata: jej cele, zadania i potrzeba". Słynny jego elaborat o 
„Ubezpieczeniach na życie, rozważanych z punktu widzenia ich przydatności dla 
mas", wygłoszony w Stowarzyszeniu Krzewienia Wiedzy na Wyspie Psów, przyjęty 
został „dosłownie owacją" przez niezbyt rozgarniętych słuchaczy obojga płci i tak 
olbrzymie wywarł wrażenie, że w roku następnym prelegenta wybrano prezesem tej 
instytucji. Nie dość jednak, że była to godność honorowa, zwyczaj nakazywał, by 
piastujący ją człowiek wpłacał pewną sumę za cele stowarzyszenia; niemniej Józef był 
zadowolony, ponieważ stanowisko schlebiało jego próżności.
Tak oto Józef zdobywał sławę w bardziej wykształconych kręgach warstw nie 
oświeconych, gdy niespodziewanie na jego życiu osobistym zaciążyło poja-wienie się 
sierot. Po śmierci młodszego brata Jakuba obarczony został opieką nad jego dwoma 
synami, Morrisem i Johnem, i w tym samym jeszcze roku rodzina powiększyła się o 
małą dziewczynkę, córkę pana Johna Henryka Hazeltine'a, dżentelmena posiadającego 
niewiele pieniędzy i jeszcze mniej przyjaciół. Raz tylko w życiu spotkał Józefa 
słuchając jego prelekcji w Holloway; było to jednak dla pana Hazeltine'a wydarzenie 
przełomowe: po powrocie do domu zmienił testament, pozostawiając córkę i jej 
skromny mająteczek prelegentowi. Józef, choć człowiek z natury uczynny, z pewnymi 
oporami podjął się tego nowego obowiązku, dał ogłoszenie, że poszukuje niani dla 
dziecka, i kupił używany wózek dziecinny. Bardziej ochoczo powitał Morrisa i Johna, 
nie tyle ze względu na więzy pokrewieństwa, ile mając na uwadze swój handel 
skórami (w który pośpiesznie zainwestował kapitał braci wynoszący trzydzieści 
tysięcy funtów), ostatnio z niezrozumiałych powodów zdradzający objawy chylenia 
się ku upadkowi. Znaleziono młodego, lecz zdolnego Szkota, który zajął się firmą, i od 
tej chwili Józef Pinsbury .przestał zaprzątać sobie głowę interesami. Pozostawiwszy 
swych podopiecznych w rękach przedsiębiorczego Szkota (i jego małżonki) Józef 
rozpoczął swe rozległe podróże ' po Europie i Bliskim Wschodzie.
Z wielojęzyczną biblią w jednej ręce i rozmówkami obcojęzycznymi w drugiej krążył 
między ludźmi władającymi jedenastoma językami europejskimi. Pierwsza z tych 
pomocy niełatwo da się wykorzystać dla potrzeb podróżnika - filozofa, ale i druga 
przeznaczona jest raczej dla turysty niż dla eksperta -zgłębiającego tajemnice życia. 
Józef dał sobie jednak radę, korzystając z usług tłumaczy — gdy tylko udawało mu się 
ich zdobyć — d w ten czy inny sposób zdołał zapełnić wiele notesów wynikami . 
swych badań.
Spędził wiele lat na tych wędrówkach i powrócił do Anglii dopiero wtedy, gdy wiek 
podopiecznych wymagał, by się nimi zajął osobiście. Dwaj chłopcy ukończyli dobre i 
niezbyt drogie szkoły, w których otrzymali przyzwoite wykształcenie handlowe, co 
zresztą było faktem trochę niewygodnym, bowiem handel skórami bynajmniej nie był 
w stanie, który zadowoliłby kontrolę ksiąg. W rzeczy samej, kiedy Józef przejrzał 
rachunki przed zwrotem powierzonych jego pieczy sum, stwierdził z przerażeniem, że 
fortuna jego brata bynajmniej nie powiększyła się pod jego opieką. Nawet gdyby 
oddał swym dwóm podopiecznym ostatni własny grosz, wciąż jeszcze pozostałby 
deficyt w wysokości siedmiu tysięcy ośmiuset funtów. Kiedy w obecności adwokata 
fakt ten zakomunikowano obu braciom, Morris Finsbury zagroził wujowi 
wyciągnięciem wszystkich straszliwych konsekwencji prawnych i tylko porada 
mecenasa powstrzymała go od podjęcia tak krańcowych kroków,  — Krwi z kamienia 
pan nie utoczy — stwierdził adwokat.
Morris zrozumiał myśl zawartą w sentencji i ułożył się ze swoim wujern. Józef 
przekazywał bratankowi cały swój majątek oraz udział w tontinie, już wówczas niezłe 
się zapowiadający, Morris natomiast zgodził się utrzymywać wuja i pannę Hazeltine 
(która, jak i pozostali podopieczni, znalazła się w tarapatach) i wypłacać obojgu po 
jednym funcie miesięcznie kieszonkowego. Suma była aż nader wystarczająca dla 
starszego pana; trudno natomiast wyobrazić sobie, jakim cudem panna Hazeltine 
potrafiła się ubrać za te pieniądze, faktem jednak jest, że potrafiła, i co więcej, nigdy 
nie słyszano od niej słowa skargi. W rzeczy sarnej była szczerze przywiązana do 
swego nieudolnego opiekuna. Nigdy nie zachował się wobec niej nieuprzejmie, jego 
podeszły wiek usprawiedliwiał wiele i coś wzruszającego było w tym namiętnym 
poszukiwaniu wiedzy i niewinnej przyjemności, jaka sprawiała mu najmniejsza 
oznaka podziwu. I chociaż adwokat przestrzegał Julię, że przypada jej rola kozła 
ofiarnego, wzbraniała się stanowczo przysparzać kłopotów wujowi Józefowi.
Cała czwórka mieszkała razem w dużym, ponurym domu na John Street w dzielnicy 
Błoomsbury. Z pozoru stanowili rodzinę, w rzeczywistości byli spółką finansową. 
Naturalnie Julia i wuj Józef byli niewolnikami; John, jako dżentelmen z zamiłowaniem 
do banjo, music hallu, knajpy oraz gazet sportowych, w każdej sytuacji byłby postacią 
drugoplanową; na Morrisa spadały więc wszystkie troski i radości imperium. 
Twierdzenie o przeplataniu się radości z troskami należy do repertuaru banałów, 
którymi każdy przypochlebny eseista pociesza niezdolnych i zapoznanych, w 
przypadku jednak Morrisa goryczy musiało być znacznie więcej niż słodyczy. Nie 
żałował sobie kłopotów, nie oszczędzał ich innym; rano wzywał do siebie służbę, 
własnoręcznie wydawał wiktuały, zaznaczał na butelce, ile zostało wina, liczył nie 
zjedzone biskwity. Tygodniowe rachunki wywoływały drastyczne sceny, kucharka raz 
po raz była stawiana w stan oskarżenia, a w bawialni sklepikarze staczali z nim boje o 
każde trzy grosze. Ludzie powierzchowni zbywali go określeniem „skąpiec", ale on 
uważał siebie po prostu za człowieka oszukanego. Świat był mu winien siedem tysięcy 
osiemset funtów; postanowił, że świat mu te pieniądze zwróci.
W całej jednak okazałości cechy charakteru Morrisa występowały w jego stosunkach z 
Józefem. Wuj był czymś w rodzaju bardzo ryzykownych akcji, w które zainwestował 
dużo pieniędzy, nic więc dziwnego, że dbał 'troskliwie o te swoje papiery 
wartościowe. Co miesiąc odwiedzał starca lekarz, nawet jeśli Józef na nic się nie 
uskarżał. Jego odżywianie, strój, wycieczki do Brighton i Bournemouth cechowała 
regularność i staranność diety dla niemowląt. Gdy pogoda się psuła, musiał siedzieć w 
domu. Przy dobrej pogodzie już o wpół do dziesiątej miał czekać w hallu. Morris 
sprawdzał, czy ma rękawiczki i czy buciki są całe, po czym panowie trzymając się pod 
ramie wyruszali do firmy. Spacer był zapewne niewesoły, jako że żadna ze stron 
nawet nie starała się udawać życzliwości. Morris •wypominał swemu opiekunowi 
sprzeniewierzone pieniądze i powtarzał nieustannie, że panna Hazeltine jest dla niego 
ciężarem, Józef zaś, chociaż był z natury człowiekiem łagodnym, patrzył na swego 
bratanka z uczuciem bardzo bliskim nienawiści. Niczym jednak była droga do firmy w 
porównaniu z powrotem do domu, sam bowiem widok siedziby interesów, podobnie 
jak i każdy szczegół odbywających się tam czynności starczył, by zatruć życie 
każdemu z Finsburych.
Na drzwiach wciąż jeszcze figurowało imię Józefa. On też nadal podpisywał czeki; ale 
była to tylko taktyka Morrisa, mająca na celu zgnębienie pozostałych udziałowców 
tontiny. W rzeczywistości interes należał do niego bez reszty, a okazał się 
dziedzictwem tragicznym. Morris próbował sprzedać firmę, lecz   oferty, jakie 
otrzymał, były wręcz śmieszne. Próbował ją rozbudować — udało mu się tylko 
zwiększyć zadłużenie; próbował ją ograniczyć i ograniczył tylko zyski. Na tym 
interesie jeszcze nikt nie zrobił pieniędzy, poza owym obrotnym Szkotem, który 
wyniósł się (po zwolnieniu go ze stanowiska) w okolice Banff i ze zgarniętych zysków 
wybudował sobie zamek. Pamięć tego przewrotnego Kaledończyka lżył Morris 
codziennie siedząc w swym gabinecie i przeglądając pocztę. Obok, przy innym biurku, 
urzędował stary Józef, z posępną miną wyczekując rozkazów lub wściekłymi 
pociągnięciami pióra kładąc swój podpis na papierach, których treści nie rozurffiał. A 
kiedy świeżo^upieczony szkocki ziemianin przysyłał zawiadomienie o swym drugim 
małżeństwie (z Dawida, najstarszą córką wielebnego Aleksandra McCrawa), wszyscy 
bali się nie na żarty, że Morrisa szlag trafi.
Godziny urzędowania w firmie Finsburych były radykalnie ograniczone; nawet 
poczucie obowiązku, którym szczycił się Morris, nie było na tyle silne, by mógł długo 
wytrzymać w tych murach, nad którymi zawisło widmo bankructwa. Wreszcie 
następowała chwila, kiedy główny prokurent i urzędnicy mogli odetchnąć z ulgą i 
przystąpić do odkładania spraw na dzień następny. Pośpiech Niekorzystny jest bratem 
przyrodnim Zwłoki; nie ulega jednak wątpliwości, że Nawyki Handlowe są jej 
wujami. A tymczasem nasz handlowiec odprowadzał z powrotem na John Street swą 
żywą inwestycję jak szczeniaka na lince i po dostawieniu go do przystani hallu 
wybierał się na połów sygnetów, jedynej jego namiętności. Próżność Józefa 
przerastała miarę przeciętności, była to próżność prelegenta. Przyznawał się do winy, 
mimo iż więcej popełniono grzechów przeciw niemu (chociażby ów obrotny Szkot) 
niż on ich sam popełnił; ale nawet mając ręce ztarukane krwią, nie zasłużyłby sobie na 
to, by młody człowiek wlókł go za swym rydwanem,. by tkwił jak niewolnik w 
pomieszczeniach swej własnej firmy, by musiał wysłuchiwać dotkliwych.
uwag na temat całej jego drogi życiowej, by sprawdzano jego strój, kontrolowano, czy 
ma rękawiczki, czy kołnierz jest postawiony, by wyprowadzano go na spacer i 
przyprowadzano z powrotem do domu jak niemowlę w towarzystwie niańki. Kiedy 
myślał 0  tym, serce jego napełniało się goryczą, pośpiesznie odkładał kapelusz, 
płaszcz i znienawidzone szydełkowe rękawiczki i pośpiesznie wymykał się na górę do 
Julii i swych notesów. Bawialnia była na szczęście terenem zakazanym dla Morrisa, 
należała do starego pana i Julii; tutaj szyła ona swe sukienki, tu on plamił  atramentem  
swe  okulary spisując fakty pozbawione   związku  i   prowadząc   statystyki  
pozbawione znaczenia.
Tu uskarżał się niekiedy na swój udział w tonti-nie.
-  Gdyby nie ta nieszczęsna tontina — żalił się pewnego   popołudnia  —  nie   
zajmowałby   się   mną. Byłbym wolnym  człowiekiem, Julio.  A przecież bez trudu   
zarobiłbym   na   utrzymanie   wygłaszając  prelekcje.
-  Oczywiście, wuju — odpowiedziała. — A to, że pozbawił wuja tej przyjemności, 
uważam za dowód jego   podłego   charakteru.   Przecież   ci   mili   ludzie z Wyspy 
Kotów,  czy  się nie mylę? pisali do  wuja 1  prosili  uprzejmie  o  prelekcję.  Moim  
zdaniem  powinien był wuja puścić na tę Wyspę Kotów.
-  Ten   człowiek   pozbawiony   jest   krzty   inteligencji   —  perorował   Józef.   —  
Wokół  niego   życie dosłownie pulsuje, a jego nic to nie obchodzi, z równym   
powodzeniem   mógłby  zamieszkać   w  trumnie. Pomyśl tylko, jakie wspaniałe ma 
możliwości! Inny młodzieniec oszalałby ze szczęścia mając taką okazję. Te  wszystkie 
wiadomości,  które mógłbym mu przekazać, gdyby tylko chciał słuchać! Julio, wprost 
brak mi słów!
Wszystko jedno, wuju kochany, ale proszę się iie denerwować. Przecież wuj wie, że 
natychmiast wezwą lekarza, jeśli wuj będzie źle wyglądał.
—  Prawda, święta prawda — pokornie potwierdził starzec. — Zajmę się nieco moimi 
studiami i to mnie uspokoi. — Zaczął wertować swą kolekcję notesów, po czym 
ciągnął dalej: — Tak sobie myślę, tak sobie myślę, masz przecież ręce zajęte, że być 
może zaciekawiłoby cię...
—  Ale oczywiście! — zawołała Julia. — Proszę mi przeczytać  jedną  z  tych  
ślicznych  historyjek   wuja, bardzo proszę!
W mgnieniu oka ściągnął z półki wolumen i z takim pośpiechem wsadził okulary na 
nos, jakby chciał uprzedzić możliwość jej rejterady.
—  A   więc   mam   zamiar   przeczytać   ci —   mówił przerzucając kartki — notatki 
z niezwykle doniosłej rozmowy z holenderskim kurierem noszącym nazwisko Dawid 
Abbas, co po łacinie znaczy opat. Opłaciły mi się koszty tej  rozmowy.  Abbas 
bowiem zdradzał początkowo pewną  niecierpliwość,   co  skłoniło  mnie do, jak to się 
dziwacznie mawia, postawienia mu winka. Jest tego tylko dwadzieścia pięć stron. O, 
znalazłem to miejsce. — Odchrząknął i zaczął czytać.
Pan Finsbury (zgodnie z własną jego relacją) wniósł do tej rozmowy czterysta 
dziewięćdziesiąt dziewięć i pięć setnych wkładu, a od Abbasa dowiedział się tyle co 
nic. Dla Julii, która słuchać nie musiała, była to nuda, dla holenderskiego kuriera 
musiał to być koszmar. Wygląda na to, że pocieszał się często pociągając z butelki; są 
nawet podstawy, by przypuszczać, że pod koniec przestał polegać na oszczędnej 
hojności Józefa i zamówił butelkę na własny rachunek. W każdym razie w notatkach 
pojawiła się nuta łagodniejsza: Abbas niespodziewanie zaczął słuchać z własnej i 
nieprzymuszonej woli i nawet zdradził pewne tajemnice. Julia uniosła oczy znad 
szycia, a na jej twarzy odmalowało się coś w rodzaju uśmiechu, gdy wtem Morris 
wpadł do domu, wzywając natarczywie swego wuja i wymachując wieczorną gazetą.
Zaiste ważne wiadomości miał do zakomunikowa nią. Gazeta donosiła o śmierci 
generała porucznika sir Glasgowa Biggara, odznaczonego wieloma wysokimi 
odznaczeniami. Od tej chwili los tontiny był w rękach Józefa i Mastermana 
Fihsburych. Nareszcie zaświtała dla Morrisa nadzieja. Co prawda braci nigdy nie 
łączyły serdeczne stosunki. Gdy nadeszła wiadomość o tym, że Józef powędrował na 
Bliski Wschód, Masterman dał^wyraz swej irytacji. „To jest już wręcz nieprzyzwoite" 
— oświadczył. — „Zapamiętajcie sobie moje słowa, następna wiadomość o nim 
będzie z bieguna północnego". Tę przyprawioną goryczą uwagę powtórzono 
podróżnikowi po powrocie. Co gorsze, Masterman odmówił przybycia na prelekcję o 
„Oświacie, jej celach, zadaniach i potrzebie", chociaż miał zająć miejsce w prezydium. 
Od tego czasu bracia przestali się widywać. Ale też nigdy nie doszło między nimi do 
jawnego zerwania: Józef (na rozkaz Morrisa) gotów był zrezygnować z przywilejów, 
jakie mu dawał młodszy wiek, Masterman zaś przez całe życie cieszył się sławą 
człowieka prawego, któremu obca była chciwość. Tak więc -zaistniały wszelkie 
przesłanki dla kompromisu. Morris, przed którym niespodzianie otworzyła się 
perspektywa odzyskania siedmiu tysięcy ośmiuset funtów i pozbycia się niefortunnej 
firmy skórzanej, pośpieszył następnego ranka do biura swego kuzyna Michała.
Michał cieszył się nieco szczególną reputacją. Zajął się prawem w bardzo młodym 
wieku, a ponieważ nie miał protekcji, wyspecjalizował się w podejrzanych aferach. 
Znany był jako obrońca w sprawach beznadziejnych; wiadomo było, że potrafi 
wydusić zeznania z kamienia i zyski z kopalni złota; nic wiec dziwnego, że biuro jego 
oblegali ludzie, którzy niewiele mieli do stracenia i znaleźli się na krawędzi przepaści, 
•którzy zawarli niepożądane znajomości, zgubili kompromitujący list albo byli 
szantażowani przez własnych lokajów. W życiu prywatnym Michał uchodził za 
człowieka nie gardzącego przyjemnościami, powszechnie jednak przypuszczano, że 
twarde doświad czenia zawodowe ochłodziły jego temperament, i wiadomo było, że 
(jeśli idzie o inwestowanie kapitałów) solidność stawia wyżej niż efektowne pozory. 
Co więcej, a jest to dla nas sprawa istotna, przez całe życie drwił uporczywie z tontiny.
Z niemałymi więc obawami co do wyników swej misji stawił się Morris u swego 
kuzyna i zaczął mu gorączkowo tłumaczyć swój plan. Przez kwadrans niemal adwokat 
nie przeszkadzał mu w roztaczaniu wizji niewątpliwych korzyści wypływających z 
tego planu, po czym .Michał wstał i dzwoniąc na swego kancelistę wypowiedział 
jedno jedyne zdanie:
—  Nic z tego, Morrisie.
Na próżno właściciel handlu, skórami błagał i przekonywał, wracał dzień po dniu, by 
prosić i przemawiać do rozsądku. Na próżno ofiarował premię w wysokości tysiąca 
funtów, dwóch tysięcy, trzech tysięcy. Na próżno w imieniu Józefa deklarował, że 
zadowoli się tylko jedną trzecią sumy. Odpowiedź brzmiała niezmiennie:
•— Nic z tego.
—  Nie pojmuję ciebie — rzekł w końcu Morris. — Nie  odpowiadasz  na  moje  
argumenty,  nie  masz  mi nic do zakomunikowania. Uważam, że jest to czysta 
złośliwość.
—  Jednego     możesz     być     pewny    •—.   prawnik uśmiechnął się do niego 
łaskawie. — W żadnym, ale to absolutnie w żadnym wypadku nie zaspokoję twojej  
ciekawości. Jak widzisz, dziś jestem trochę bardziej rozmowny, ponieważ jest to nasza 
ostatnia rozmowa na ten temat.
— Ostatnia! — zawołał Morris.
—  Strzemienna,   drogi   kuzynie   —   odpowiedział Michał.  — Nie  mogę  sobie  
pozwolić  na to,  by mi przeszkadzano w godzinach pracy. A skoro już o tym mowa: 
czy ty nie masz żadnych interesów? Czy taki zastój w handlu skórami?
—  Uważam, że jest to czysta złośliwość — powtó-
 rzył Morrłs.. — Zawsze mnie nienawidziłeś, zawsze mną gardziłeś, od dzieciństwa.
__ Ależ nie, o nienawiści mowy być nie może —
pocieszał go Michał. — Nawet w jafeiś sposób cię lun bię; masz w sobie coś 
zaskakującego, z daleka wyglądasz tak przystojnie i posępnie. Czy wiesz, że ktoś, kto 
cię nie zna, mógłby nawet pomyśleć, że jesteś postacią romantyczną, człowiekiem, 
jaik to się iriówij, z przeszłością? W rzeczy samej-2 tego, co słyszę, wy-nika, że w 
handlu skórami ciągle są niespodziana ki.
—  Tak — odrzekł Morris nie zwracając uwagi na słowa swego kuzyna. — Nie mam 
po co tu przycho-dzić. Zobaczę się z twoim ojcem.
—  Ach nie. To ci się nie uda. Nikt nie zobaczy się" z moim ojcem.
—  Chciałbym wiedzieć dlaczego.
—  Nie robię z tego tajemnicy — odpowiedział ad-< wokat. — Jest za bardzo chory.
—  Jeśli naprawdę jest tak chory, jak utrzymujesz, tym  bardziej   powinieneś  przyjąć  
moją  propozycję* Ale ja się z nim zobaczę.
—  Czyżby? — Michał wstał i zadzwonił po kancelistę.
Nadeszła pora, by zgodnie z zaleceniami śir Fara-* daya Bonda, nobilitowanego 
medyka, którego nazwisko tak często pojawia się w biuletynach o stanie zdrowia 
możnych tego świata, Józef został przeniesiony w regiony czystszego powietrza w 
Bournemoutli I oto rodzinka, otrząsając kurz Bloomsbury ze swycłi stóp, wyruszyła w 
ową niezbadaną puszczę willowych rezydencji. Julia zachwycona, bo czasami 
zawierała jakieś znajomości w BournemOuth; John zrozpaczony, bo stanowczo 
przekładał pobyt w mieście nad wiejskie wywczasy; Józef obojętny, bo było mu 
wszystka' jedno, gdzie przebywa, byleby miał do dyspozycji pióro, atrament i 
dzienniki i byleby mógł uniknąć tortur biurowych; sam zaś Morris może nawet i 
trochę zadowola^^p^§^ii-ed.erwania się od interesów ~ Bagaż,  i ze spokoju, który 
pozwoli mu snuć plany. Gotów był na każde poświęcenie; pragnął jedynie odzyskać 
swe pieniądze i uciec raz na zawsze od skór. Zaiste byłoby rzeczą dziwną, biorąc pod 
uwagę skromność jego wymagań i to, że pula wynosiła już ponad sto szesnaście 
tysięcy funtów, gdyby nie udało mu się przekonać Michała. „Żebym tylko wiedział, 
czym się kieruje" — powtarzał. Kiedy nocami przewracał się na łóżku, kiedy 
spacerował po lasku Branksome, kiedy w czasie posiłków zapominał o jedzeniu, a w 
kabinie kąpielowej o tym, że ma się ubrać, dręczył go jeden tylko problem: dlaczego 
Michał odmówił?
Wreszcie pewnej nocy wpadł do pokoju brata i zbudził go.
—  Co się stało? — zapytał John.
—  Julia wyjeżdża jutro — odpowiedział Morris. — Musi pojechać do miasta, 
przygotować dom na nasz powrót i nająć służbę. W trzy dni później pojedziemy za 
nią.
—  Braaaawo!  — zawołał John.  —  Ale   dlaczego?
—  Wiem już — odpowiedział czule braciszek.
—  Wiesz? Co wiesz?
—  Wiem, dlaczego Michał nie chce się zgodzić na kompromis. Nie może. Nie może, 
bo Masterman nie żyje, on zaś stara się to ukryć.
—  Do diaska! — zaklął łatwowierny John. — Ale po co to robi? Jaki może mieć w 
tym cel?
—  Chce zagarnąć tontinę.
—  Nie uda mu się. Na to potrzeba zaświadczenia od lekarza.
—  Nie    słyszałeś    nigdy    o    przekupnych    lekarzach?! — wrzasnął Morris. — 
Roi się od nich jak od mrówek. Kupisz takiego za trzy funty.
—  Nie  zgodziłbym  się  na  mniej   niż  pięćdziesiąt, gdybym był konowałem — 
wtrącił John.
—  A Michał — ciągnął dalej Morris — tkwi w tym wszystkim  po  uszy.  Wszyscy  
jego  klienci  to  ludzie w tarapatach. Cały jego interes śmierdzi. On jest jedyny do 
takich rzeczy. I możesz mi wierzyć, przygo tował sobie dokładnie cały plan. I plan na 
pewno iest dobry, bo spryciarz z niego piekielny. Ale ja też • stem sprytny i nie mam 
nic do stracenia. Straciłem siedem tysięcy osiemset funtów jako sierotka, jeszcze Nie 
nudź — przerwał mu John. — Straciłeś już znacznie więcej próbując te pieniądze 
odzyskać.

Rozdział drugi 
w którym Morris przystępuje do działania 
     
     W kilka dni później, zgodnie z zapowiedzią, trzecH mężczyzn, członków tej 
ponurej rodzinki, odjeżdżało z Dworca Wschodniego w Bournemouth. Pogoda nie 
była sprzyjająca i na domiar złego zmienna. Nic więc dziwnego, że Józef był 
oporządzony zgodnie z zaleceniami sir Faradaya Bonda, którego przepisy odnośnie 
stroju były nie mniej surowe od nakazów dietetycznych. Niewielu znajdzie się 
łagodnych cierpiętników, którzy by nie żyli bądź nie starali się żyć zgodnie ze 
wskazaniami tego pedantycznego lekarza. „Proszę unikać herbaty — czytelnik 
niewątpliwie słyszał już tego rodzaju przestrogi — a więc proszę unikać herbaty, 
smażonej wątróbki, wina zawierającego antymon i świeżego chleba. Proszę kłaść się o 
10.45; łaskawie nosić tylko flanelę higieniczną. A jako okrycie wierzchnie zalecane 
jest futro kunie. Proszę nie zapominać o sprawieniu sobie pary obuwia ortopedycznego 
firmy »Dall i Crumbie«". Po czym prawdopodobnie zawezwał was z powrotem, 
chociaż uiściliście już honorarium, by tubalnym głosem dodać z naciskiem: 
„Zapomniałem o jeszcze jednym ostrzeżeniu: proszę unikać jak złego ducha śledzi 
wędzonych!" Nieszczęsny Józef do ostatniego guzika odziany był zgodnie z nakazami 
sir Faradaya. Miał na sobie buciki ortopedyczne, ubranie było z prawdziwego 
przewiewnego sukna, koszula z flaneli higienicznej, materiału nieco obskurnego, no i 
oczy i,vi'ście niezbędne futro kunie. Nawet bagażowi na Dworcu w Bournemouth 
(ulubionego uzdrowiska pana doktora) poznawali w starym dżentelmenie twór sir 
Faradaya. Jeden tylko ślad gustów osobistych pana Józefa był widoczny: furażerka z 
daszkiem, z którą żadna siła nie mogła go rozłączyć od chwili, gdy uciekał przed 
zdychającym szakalem na równinach Efezu i przeżył borę nad Adriatykiem.
Ledwie trzej panowie Finsbury ulokowali się w przedziale, a już zaczęli się kłócić. 
Rzecz sama przez się niezbyt przyzwoita, a wielce niepomyślna dla Morrisa. Gdyby 
chwilę dłużej postał przy oknie, niniejsza opowieść nigdy nie zostałaby napisana. 
Mógłby bowiem wówczas zaobserwować (a nie omieszkali tego uczynić bagażowi) 
pojawienie się drugiego pasażera w uniformie sir Faradaya Bonda. Morris miał jednak 
głowę zaprzątniętą mnymi sprawami, które (Bóg jeden wie, jak błędnie) uważał za 
ważniejsze.
—  W życiu o niczym podobnym nie słyszałem! — zawołał wznawiając spór, który 
nie ustawał ani na chwilę przez całe przedpołudnie. — Czek nie należy do wuja; czek 
należy do mnie.
—  Jest wystawiony na moje nazwisko —• replikował stary pan z zaciekłym uporem. 
— Moja własność i zrobię z nią, co mi się spodoba.
Czek na osiemset funtów przedstawiono Józefowi rano do podpisu, on jednak schował 
go po prostu do kieszeni.
—  Johnny, posłuchaj tylko, co on mówi! — krzyczał Morris. — Jego własność! 
Przecież ubranie, które ma na sobie, należy do mnie!
—  Daj mu spokój — perswadował John. — Mam was obu po uszy.                       „
—  Jak   ty  mówisz   do   swego   wuja?!   —   zawołał Józef. — Nie ścierpię takiego 
braku respektu. Jesteście obaj bezczelnymi, pełnymi tupetu głupimi smarkaczami,   a   
ja   postanowiłem  raz   na  zawsze  z  tym skończyć.
— Bzdury! — powiedział wytworny John. Ale Morris bynajmniej nie był tak 
spokojny. Już ten niezwykły akt niesubordynacji speszył go, a teraz buntownicze 
słowa zabrzmiały groźnie. Patrzał zaniepokojony na starego pana. Pewnego razu przed 
wielu laty, gdy Józef wygłaszał jedną ze swych prelekcji, publiczność zbuntowała się. 
Doszedłszy do wniosku, że rozrywka jest nieco nudna, słuchacze postanowili sami 
zorganizować sobie zabawą.- I oto prelegent (wraz z nauczycielem, duchownym 
baptystów i członkiem prezydium, osobami stanowiącymi jego ochronę osobistą) 
został w końcu przepędzony z podium. Morris nie był świadkiem tego drastycznego 
zdarzenia; gdyby był, rozpoznałby pewien wojowniczy błysk w oku wuja, pewien 
przeżuwający ruch jego warg, jako dobrze znane symptomy. Ale nawet nie znając ich, 
wyczuwał, że szykuje się coś niebezpiecznego.
— Dobrze, bardzo proszę — powiedział. — Nie mam zamiaru niepokoić wuja aż do 
Londynu.
Józef nie raczył nawet spojrzeć na niego. Drżącymi rękami wydobył numer 
„Brytyjskiego Mechanika" i ostentacyjnie skrył się za rozłożoną płachtą gazety. Skąd 
też wzięła się w nim taka kłótliwość? — zastanawiał się bratanek — to mi się bardzo 
nie podoba. — I pełen wątpliwości podrapał się w nos.
Pociąg przemierzał przestrzeń unosząc jak zwykle ładunek anonimowych pasażerów, a 
wraz z nimi wuja Józefa, który udawał, że jest zagłębiony w lekturze, Johna 
drzemiącego nad brukowym romansem i Morrisa rozważającego w myślach dziesiątki 
pretensji, podejrzeń i strachów. Pociąg minął nadmorskie miejscowości, łasy sosnowe, 
wijącą się rzekę. Był nieco spóźniony, ale zdążył na południowo-zachodni kurier, 
który już czekał w środku Nowego Lasu, na stacji, której prawdziwą nazwę (na 
wypadek, gdyby  kolej żelazna chciała zgłosić jakieś prawne pretensje) ukryję pod 
pseudonimem Browndean.
Wielu pasażerów wychyliło się przez okna, a był między nimi pewien starszy pan, na 
którym tym chętniej teraz się zatrzymam, że już w tej chwili niemal całkiem przestał 
mnie interesować. Nazwisko jego nie ma znaczenia, ważne natomiast są jego nawyki. 
Spędził swe życie podróżując w tweedowym ubraniu po Europie, a kiedy wreszcie po 
latach lektury „GalignanTs Messenger" zepsuł mu się wzrok, przypomniał sobie 
niespodzianie brzegi ojczyste i przybył do Londynu, by zasięgnąć rady okulisty. Od 
okulisty do dentysty, od jednego do drugiego lekarza i gdy w końcu wpadł w ręce sir 
Faradaya Bonda, został odziany w przewiewne ubranie i wysłany do Bournernouth. 
Teraz właśnie wracał do swego utytułowanego lekarza (jedynego przyjaciela w kraju 
rodzinnym), by poddać się oględzinom. Osobliwe są losy tych przybranych w tweedy 
podróżników. Widzieliśmy ich, jak zasiadają przy tabłe-d'hóte (w Spezzii, Graetzu lub 
Wenecji) otoczeni lekka aurą melancholii, z minami ludzi, którzy byli w Indiach, lecz 
którym się nie powiodło. W recepcjach setek hoteli znani są z nazwiska, a mimo to, 
gdyby nagle cała ta podróżująca kohorta miała jutro zniknąć z powierzchni ziemi, nikt 
nie zauważyłby ich nieobecności. Tym bardziej, gdyby miał zniknąć tylko jeden — 
powiedzmy ten właśnie w przewiewnym ubraniu. Zapłacił rachunki hotelowe w 
Bournernouth; wszystkie jego doczesne pożytki znajdowały się w dwóch walizkach, 
które po właściwym czasie zostaną sprzedane Żydowi; lokaj sir Faradaya będzie na 
koniec roku uboższy o dwa szylingi, a mniej więcej w tym samym czasie hotelarze 
europejscy ze smutkiem stwierdzą małe, lecz zauważalne zmniejszenie się zysków. I 
na tym koniec. Być może podobne myśli przychodziły do głowy staremu panu, bo 
miał minę dość melancholijną, kiedy swą siwą głowę cofał do przedziału, a pociąg 
wyrzucając pod mostem kłęby  dymu i nabierając szybkości mknął przez wrzosowiska 
i bory Nowego Lasu.
Kilkaset jardów za Browndean ku zdenerwowaniu wszystkich podróżników 
zazgrzytały nagle hamulce. Pociąg zatrzymał się brutalnie. Do świadomości Morrisa 
dotarły jakieś podniesione głosy; skoczył do okna. Kobiety krzyczały, mężczyźni 
wyskakiwali z okien wagonów na tory, służba kolejowa wołała, żeby pozostawać na 
miejscu, i równocześnie pociąg .wolno zaczai cofać się ku Browndean. W chwilą 
później wszystkie te odgłosy zagłuszył apokaliptyczny gwizd i łoskot pędzącego 
ekspresu.
Zderzenia Morris nie słyszał. Być może zemdlał. Przyśnił mu sią koszmarny sen, w 
którym wagon zgiął sią we dwoje i rozsypał jak domek z kart. !W rzeczywistości, 
kiedy odzyskał przytomność, leżał na gołej ziemi pod otwartym niebem. Głowa bolała 
go straszliwie, uniósł dłoń do czoła i bynajmniej nie był zaskoczony, kiedy zobaczył, 
że cała ręka jest we krwi. Powietrze rozdzierał straszliwy pulsujący ryk. Morris 
myślał, że ryk ten ustanie wraz z nawrotem świadomości, miast tego zdawało mu się, 
że przybiera na sile, jeszcze okrutniej wiercąc mu w uszach. Był to wściekły łoskot jak 
w kuźni parowej.
Zaczęła się w Morrisie budzić ciekawość. Usiadł i rozejrzał się wokół. Tory w tym 
miejscu biegły półkoliście po zalesionym pagórku; stok pagórka po strpnie Morrisa 
zasypany był szczątkami pociągu z Bournemouth; szczątki ekspresu w znacznej 
mierze krył las, a tuż za zakrętem, pod obłokami buchającej pary i kopcami żarzącego 
się węgla, leżały resztki dwóch parowozów. Po pasie wrzosowiska obok torów biegali 
tam i z powrotem krzyczący ludzie, wielu innych leżało bez ruchu jak włóczędzy 
pogrążeni we śnie...
Morris nagle zrozumiał, co oznacza widok roztaczający się przed jego oczami. 
Katastrofa! — pomyślał uradowany swą przenikliwością. Niemal w tej samej chwili 
oko jego spoczęło na Johnie, który leżał obok, biały jak papier. Biedny, kochany John! 
— pomyślał i z dziecinną czułością ujął rękę brata. Być może to dotknięcie 
przebudziło Johna, w każdym razie otworzył oczy, usiadł i po kilku chwilach 
poruszania wargami bez skutku wydobył wreszcie z siebie jakiś dźwięk.
—  Co to za awantura? — zapytał głosem upiora. Hałas piekielnej kuźni nie ustawał.
—  Uciekajmy!   —  krzyknął  Morris   wskazując  na obłoki pary wciąż jeszcze 
wydobywające się z rozbitych lokomotyw. Jeden drugiemu pomógł wstać, po czym 
chwiejąc się na nogach obejrzeli roztaczający się przed nimi obraz zagłady.
W tej właśnie chwili podeszła do nich grupa mężczyzn, którzy przystąpili do 
udzielania pierwszej pomocy.
—• Czy panowie są ranni? — zainteresował się młody człewiek, któremu pot spływał 
na bladą twarz, i który, jak można było wywnioskować ze sposobu, w jaki się do niego 
zwracano, był lekarzem.
Morris pokręcił głową, a młodzieniec z ponurą miną podał mu butelkę jakiegoś 
alkoholu.
—  Proszę się napić — powiedział. — Z miny pańskiego przyjaciela widać, że bardzo 
mu się to przyda. Potrzebujemy ludzi do pomocy — dodał. — Czeka nas straszliwa 
robota i nikt nie powinien się wymigiwać. Pomóżcie przynajmniej z noszami, jeśli na 
nic więcej was nie stać.
Ledwie lekarz się oddalił, gdy Morris ożywiony łykiem wódki odzyskał zmysły.
—  O Boże! — krzyknął. — Wuj Józef!
—  Właśnie — powiedział John. — Gdzież on mógł się podziać?  Mam nadzieję,  że 
staruszek nie-został uszkodzony.
—  Pomóż mi go szukać. — U Morrisa pojawiła się groźna stanowczość w niczym nie 
przypominająca jego normalnej postawy. Przez chwilę nie panował nad sobą. — Jeśli 
on nie żyje! — pięścią zaczął wygrażać niebu.
Bracia rzucili się pośpiesznie oglądać twarze rannych, przewracali zmarłych na plecy. 
Obejrzeli już chyba ze czterdzieści osób i wciąż jeszcze ani śladu wuja Józefa. 
Poszukiwania sprowadziły ich wreszcie blisko miejsca, w którym nastąpiło zderzenie, 
gdzie kotły wciąż jeszcze wyrzucały z siebie parę z ogłuszającym hukiem. Była to 
część pola, do której nie dotarli jeszcze ratownicy. Teren na skraju lasu pełen był 
nierówności — tu dół, tu znów wzgórek z krzakiem jałowca na szczycie. W tym 
miejscu mogło być wiele ciał ukrytych; szukali więc dokładnie jak teriery na tropie 
zwierzyny. Nagle Morris, który dowodził ekspedycją, stanął i tragicznym gestem 
wyciągnął przed siebie palec wskazujący. John popatrzał w kierunku wskazanym 
przez brata.
Na dnie piaszczystego dołu leżało coś, co niegdyś było kształtem ludzkim: twarzy 
uszkodzonej nikt by nie rozpoznał. Śnieżnobiałe włosy, płaszcz podbity kunami, 
przewiewne sukno, higieniczna flanela — wszystko, po buty zdrowotne z firmy „Dali i 
Crum-bie", wskazywało na to, że mają przed sobą zwłoki wuja Józefa. Tylko 
furażerka musiała się gdzieś zawieruszyć w bałaganie, zmarły bowiem, nie miał 
przykrycia głowy.
—  Biedny staruszek — odezwał się John, zdradzając   cień  ludzkich   uczuć.   —  
Dałbym  teraz   dziesięć funtów za to, by odrobić te wszystkie przykrości, na które 
naraziliśmy go w pociągu.
Żadnych jednak uczuć nie zdradzała twarz Morrisa, gdy wpatrywał się w 
nieboszczyka. Obgryzając paznokcie, z zamyślonym wzrokiem, z miną tragicznego 
oburzenia i tragicznego wysiłku umysłowego, stał w milczeniu. Oto ostatnia krzywda. 
Został ograbiony jako sierotka w szkole, przykuty do chylącego się ku upadkowi 
interesu, obarczono go panną Hazeltine, jego kuzyn odbierał mu podstępem tontinę, a 
on wszystko to znosił, można by wręcz powiedzieć, z godnością i jeszcze teraz zabili 
mu wuja!
—  Ruszaj! — odezwał się nagle. —• Bierz go za nogi,  musimy go zanieść do lasu. 
Nie pozwolę, by go znaleziono.
—  Bzdura! — odrzekł John. — I na co to wszystko?
—  Rób. jak każę — warknął Morris chwytając nieboszczyka za barki. —• Sam go 
mam zanieść?
Byli blisko skraju lasu. Od kryjówki dzieliło ich dziesięć lub dwanaście kroków. 
Weszli trochę głębiej i na piaszczystej polance złożyli swój ciężar, po czym stanęli i 
spojrzeli na trupa z odrazą.
-  l co dalej? — zapytał szeptem John.
—  Pochowamy   go   rzecz   jasna!   —   odpowiedział Morris i zaczął gorączkowo 
dłubać w ziemi scyzorykiem.
—  Tym nie dasz rady — sprzeciwił się John.
-  Jeśli nie masz zamiaru mi pomóc, ty przeklęty tchórzu — wrzasnął Morris — to 
możesz sobie iść do diabła!
—  Obłędna bzdura — zareplikował John — ale nie pozwolę, by rnnie nazywano 
tchórzem — i niechętnie zaczął pomagać bratu.
Grunt był piaszczysty i sypki, ale poprzerastany korzeniami pobliskich sosen. Jałowiec 
ranił im ręce, a piasek, który wydobywali dłońmi z dołu, plamiła krew. Minęła 
godzina natężonego wysiłku Morrisa, niezbyt gorliwej pomocy Johna, a dół wciąż 
jeszcze miał nie więcej niż trzy cale głębokości. Mimo to wrzucili ciało brutalnie i 
zasypali piaskiem, ale chociaż obłożyli mogiłę gałązkami jałowca, w jednym miejscu 
nadal wystawały końce nóg w wyczyszczonych, błyszczących bucikach. Obu braciom 
nerwy przestały dopisywać. Nawet Morris miał już dość tej ponurej zabawy; jak 
zwierzęta skryli się w największej gęstwinie pobliskiego zagajnika.
—  Więcej już nic nie da się zrobić — powiedział Morris siadając na ziemi.
—  A może — zapytał John — zechcesz mi teraz uprzejmie powiedzieć, o co ci 
właściwie chodzi?
—  Niech mnie kule biją! — zawołał Morris. — Jeśli  sani nie pojąłeś, to nie wierzę, 
żebym umiał ci to wytłumaczyć.
—  Z   pewnością   znowu   jakaś   bzdura   związana z tontiną. Ależ to czysty 
nonsens. Przegraliśmy, i na tym koniec.
—  Powtarzam ci, wuj Masterman nie żyje. Jestem tego pewny. Jakiś głos mi to mówi.
—• No dobrze, ale wuj Józef też nie żyje.
—  Nie umrze, póki ja tak nie postanowię — oznajmił Morris.
—  A jeśli już o to idzie — odpowiedział John — jeśli ty masz rację i wuj Masterman 
od tak" dawna nie żyje, to wystarczy, jeśli powiemy prawdę i zdemaskujemy Michała.
—  Wygląda mi na to, że ty uważasz Michała za głupca — zadrwił Morris. — Czy ty 
nie rozumiesz, że on już od lat przygotowuje to oszustwo? Wszystko już przygotował: 
pielęgniarkę, lekarza, przedsiębiorcę pogrzebowgeo.    Wszystkich    przekupił.    
Świadectwo zgonu leży gotowe, trzeba tylko wstawić datę! Niechby tylko zwietrzył 
sprawę, a wuj Masterman umrze za dwa dni i za tydzień będzie pochowany. Zrozum 
jednak, Johnny, na co stać Michała, stać i mnie. Jeśli on bluffuje, to i ja potrafię 
bluffować. Jeśli jego ojciec ma żyć wiecznie, to na Boga,  żyć wiecznie będzie mój 
wujek.
—  Ale to chyba jest nielegalne? — zapytał John.
—  Człowiek musi umieć zdobyć się na odrobinę odwagi moralnej  — odpowiedział 
Morris z godnością.
—  A  jeśli się okaże,  że byłeś  w błędzie:  że  wuj Masterman żyje i 'czuje się 
znakomicie.
—  I w takim wypadku ii'asza sytuacja się.nie pogorszy  — wyjaśnił  spiskowiec.  —  
Przeciwnie,   polepszy  się.   W   końcu  wuj   Masterman   musi  kiedyś umrzeć;   jak   
długo   żył   wuj   Józef,   mógł   umrzeć w każdej chwili, ale teraz nic już nie stoi na 
przeszkodzie. Gra, którą zamierzam prowadzić, może się toczyć do końca świata.
—  Chciałbym  wiedzieć,  jak ty  się  do  tego weź-
 — westchnął John. — Wiesz przecież, że partaczysz wszystko, czego się tylko 
dotkniesz.
—  Co ja takiego spartaczyłem? — krzyknął Morris. —• Mam najlepszą kolekcję 
sygnetów w Londynie.
—. Jest jeszcze firma skórzana — podsunął brat. — Ludzie uważają, że bałagan 
panuje tam nielichy.
Morris dowiódł szczególnego opanowania nie wybuchając i nie replikując i nawet nie 
okazując niezadowolenia.
—  Wracając jednak do sprawy, którą mamy teraz załatwić •— powiedział — jeśli 
tylko uda nam się przewieźć go do Bloomsbury, wszystko będzie w porządku. 
Pochowamy go w piwnicy; nasza piwnica jest jakby do tego stworzona, a potem będę 
tylko musiał znaleźć przekupnego lekarza.
—• Dlaczego nie możemy go tu zostawić? — spytał John.
—  Bo  nie  znamy  okolicy.  A  może ten  lasek  jest ulubionym miejscem schadzek 
zakochanych par? Myśl teraz o prawdziwych trudnościach. Jak przewieźć go do 
Bloomsbury?
Rozmaite pomysły snuto i odrzucano. Stacja kolejowa w Browndean oczywiście nie 
wchodziła w rachubę, będzie ona bowiem teraz ośrodkiem zainteresowania i plotek i 
nie mogło być mowy o wysłaniu stamtąd zwłok bez zwrócenia uwagi. John nieśmiało 
zaproponował, by zdobyć beczkę po piwie i wysłać w niej zwłoki, ale tak wiele 
przemawiało przeciw pomysłowi, że Morris nie raczył nawet odpowiedzieć. Równie 
beznadziejnie przedstawiała się możliwość kupienia skrzyni, po cóż bowiem miałoby 
dwóch dżentelmenów bez bagażu kupować skrzynię? Bardziej naturalne byłoby, 
gdyby kupowali świeżą bieliznę.
—  Idziemy po fałszywym tropie — zawołał wreszcie Morris. — Zastanówmy się 
uważnie nad całą sytuacją   —   ciągnął   podniecony   wyrzucając   z   siebie urywane 
słowa, jakby myślał głośno —• przypuśćmy,  że" wynajmiemy na miesiąc jakiś 
domek. Właściciel domku może kupić skrzynię, nie zwracając niczyjej uwagi. 
Załóżmy, że dziś jeszcze znajdziemy odpowiedni obiekt, wieczorem kupimy skrzynię, 
a jutro wynajmiemy powóz albo jeszcze lepiej zwyczajna wóz, którym sami możemy 
powozić, i zabierzemy skrzynię względnie to, co dostaniemy, do Rmgwood lub 
Lyndhurst albo jeszcze gdzie indziej; na skrzyni można napisać: „Próbki bez 
wartości", rozumiesz? Johnny, zdaje mi się, że wreszcie wpadłem na dobry pomysł!
—  To brzmi całkiem realnie — przyznał John.
—  Oczywiście musimy występować pod fałszywymi nazwiskami — ciągnął Morris. 
— Bez sensu byłoby   występować   pod   własnymi.   Jak   ci   się   podoba nazwisko   
„Masterman"?   Brzmi   spokojnie   i   czcigodnie.
—  W żadnym wypadku nie będę występował pod nazwiskiem Masterman;  możesz  
je  sobie  zatrzymać, jeśli ci się podoba. Ja nazwę siebie Vance'em, Wielkim 
Vance'em. To ma swój wydźwięk.
—  Vance! — zawołał Morris. — Cóż ty sobie wyobrażasz, że to zabawa i że 
występujemy w komedii muzycznej? Nie zdarzyło mi się jeszcze spotkać człowieka o 
tym nazwisku, który by się okazał komediantem z musłc-hallu.
—  O   to   właśnie   chodzi   —   oświadczył   John.   — Z miejsca zdobywa się 
pewien autorytet. Możesz do końca życia nosić takie imię jak Fortescue i nic to nikogo 
nie  obchodzi;   ale Vance  dodaje  człowiekowi wrodzonej szlachetności.
—  Ależ  są  jeszcze  inne  teatralne  nazwiska:  Ley-bourne, Irying, Brough, Toole...
—  Bo   diabła,    nie   wezmę   żadnego  z   tych   nazwisk! — oświadczył John. — Ja 
też chce się trochę zabawić.
—  Proszę cię bardzo — Morris zrozumiał, że w tej, sprawie John mu nie ustąpi. — 
Wobec tego ja będę Robert Yance.
— A ja George Yance — zawołał John — jedyny prawdziwy George Yance! Wszyscy 
pod sztandary prawdziwego Vance'a!
Doprowadziwszy swoje ubrania do względnie przyzwoitego stanu bracia Finsbury 
powrócili okrężną drogą do Browndean w poszukiwaniu posiłku i odpowiadającego 
ich celom domku. Niełatwa to sprawa znaleźć umeblowane pomieszczenie w 
miejscowości leżącej na ustroniu, z dala od głównych szlaków, ale los zaprowadził 
naszych poszukiwaczy przygód do głuchego stolarza, dysponującego większą ilością" 
domków, takich właśnie, jakie im były potrzebne, który zdradzał niekłamaną ochotę 
zaspokojenia ich potrzeb. Druga z kolei posesja, którą oglądali, była oddalona o 
półtorej mili od najbliższego sąsiedztwa. Powitali ją wymieniając spojrzenia pełne 
nadziei. Przy bliższej inspekcji okazało się, że ma ona pewne przygnębiające braki. 
Domek stał w bagnistym łęku wrzosowiska; wysokie drzewa przesłaniały widok, z 
okien, strzecha gniła na krokwiach, a ściany pokryte były nieprzyjemnymi zielonymi 
plamami. Pokoje małe, sufity niskie, umeblowanie prawie żadne. W kuchni panował 
jakiś dziwny chłód i n-iezbyt zachęcająca wilgoć, a w sypialni stało tylko jedno łóżko.
Morris zwrócił uwagę na te wszystkie defekty, mając nadzieję, że w ten sposób uda 
mu się obniżyć cenę.
—  No cóż — odpowiedział stolarz. — Jeśli nie możecie spać we dwójkę w jednym 
łóżku, to poszukajcie sobie willi.
—  A poza tym — dodał Morris — nie ma tu wody. Skąd się bierze wodę?
—  Ze źródła — odrzekł gospodarz i wskazując na dużą beczkę przy drzwiach dodał: 
— Napełnia się ją wodą ze źródła, które nie jest wcale tak bardzo daleko; wodę można 
bez trudu przynieść wiadrem, a tu oto jest wiadro.
Oglądając zbiornik na wodę Morris porozumiewaw  czo trącił brata łokciem. Beczka 
była nowa, solidna, bardzo mocna. To przeważyło szalę. Wszelkie inne względy nie 
miały znaczenia. Z miejsca ubito interes. Czynsz za miesiąc z góry został wypłacony 
natychmiast i po godzinie można było zobaczyć braci Fins-bury, którzy wracali do 
zmurszałego domku z kluczem, symbolem ich dzierżawy, oraz lampką spirytusową, na 
której mieli rzetelny zamiar gotować sobie posiłki. Zaopatrzyli się ponadto w pieróg 
wieprzowy odpowiednich rozmiarów i litrową butlę najgorszej whisky w całym 
Hampshire. Dokonali jednak więcej: utrzymując, że trudnią się malowaniem pejzaży, 
wynajęli dwukółkę, którą miano im dostawić następnego dnia o świcie, kiedy więc 
weszli do domu w nowych swych postaciach, mogli sobie powiedzieć, że sprawa jest 
na dobrej drodze.
John zabrał się do parzenia herbaty, Morris natomiast buszując po domu odnalazł ku 
swej radości na półce w kuchni pokrywę beczki. Mieli wiec doskonałe opakowanie dla 
swej przesyłki. Ponieważ nie było nigdzie pod ręką słomy, postanowił, że trupa 
zawinie w kołdry, które znakomicie się do tego nadawały, gdyż on — przynajmniej —
• do żadnego innego celu nie miał zamiaru ich używać. W miarę jak ustępowały 
trudności, poprawiał się humor Morrisa, przechodząc niemal w stan uniesienia. 
Pozostawał jednak jeszcze kłopot, od którego zależało powodzenie całego 
przedsięwzięcia. Czy John zgodzi się pozostać sam w domku? Nie śmiał go o to 
zapytać.
W znakomitym więc usposobieniu zasiedli bracia do stołu i zabrali się do 
pałaszowania pieroga. Morris oznajmił o znalezieniu pokrywy, a Wielki Vance 
wyrażał swe zadowolenie uderzając widelcem o stół, jak przystało na najbardziej 
autentycznego aktora music--hallu.
—• Właśnie — oznajmił głośno John. — Zawsze mówiłem, że do naszych celów 
najlepiej nadaje się beczka!
— Oczywiście — podchwycił Morris, orientując się  w mig, że jest to 
najodpowiedniejsza chwila, by przygotować brata. — Oczywiście musisz tu pozostać 
do chwili, gdy dam znak. Będę rozpowiadał, że wuj przebywa na wakacjach w 
Nowym Lesie. Nie możemy obaj zjawić się w Londynie, bo ludzie natychmiast 
zauważyliby nieobecność staruszka. Johnowi opadła szczęka.
—  Się gadaj głupstw! — zawołał. — Sam możesz zostać w tej dziurze. Ja nie zostanę.
Morris spurpurowiał. Zrozumiał, że za wszelką cenę musi przekonać brata.
—  Pamiętaj,   drogi  Johnny,   o  wysokości  tontiny. Jeśli mi się powiedzie, każdy z 
nas otrzyma po pięćdziesiąt tysięcy, więcej, prawie po sześćdziesiąt.
_ — A jeśli się nie uda? — zareplikował John. — Co wtedy? Jak będzie wtedy 
wyglądało nasze konto bankowe?
—  Płacę koszty — powiedział Morris walcząc ze sobą — nic na tym nie stracisz.
—• No cóż — roześmiał się John — skoro ty płacisz koszty, a połowa zysków jest 
moja, nie mam nic przeciw temu, by posiedzieć tu kilka dni.
—  Kilka dni! — zawołał Morris, z trudem panując nad swoim gniewem. — Potrafisz, 
więcej czasu zmarnować próbując wygrać pięć funtów na wyścigach!
—  Może i więcej — odrzekł Wielki Yance. — Taki już mam artystyczny 
temperament.
—  Potworne! — Morris nie mógł już dłużej  powstrzymać wybuchu. — Biorę na 
siebie całe ryzyko, płacę koszty, dzielę się zyskiem, a ty nie chcesz nawet palcem 
kiwnąć/ by mi pomóc! To jest nłaprzy-zwoitość, nieuczciwość, to jest wręcz 
nieuprzejmość.
—  Załóżmy jednak — oponował John, na którym żywa reakcja brata zrobiła pewne 
wrażenie — załóżmy jednak, że wuj Masterman żyje i będzie jeszcze żył lat dziesięć.  
Czyż mam tu gnić przez ten cały czas?
—• 0czywiście, że nie — odpowiedział Morris bardziej ugodowo. — Nie żądam od 
ciebie więcej niż 3 - Bagaż...
miesiąca.  Jeśli  wuj   Masterman   do  tego  czasu  nie umrze, możesz sobie pojechać 
za granicę.
—  Za   granicę?   —   powtórzył   John    z   entuzjazmem. — A dlaczego nie 
miałbym wyjechać od razu? Mógłbyś opowiadać, że wuj Józef i ja bawimy w Paryżu.
—  Nonsens.
—  Ale zastanów się — nalegał John. — Przecież to zwyczajny chlew. I wilgotny na 
domiar złego. Sam mówiłeś, że tu jest wilgoć.
—  Tylko do stolarza — zaznaczył Morris — i tylko po to, by obniżył czynsz. Ale 
prawdę mówiąc, skoro już tu jesteśmy, widziałem gorsze domy.
—  I co ja tu będę robił? — skarżył się nieszczęsny John. — Przecież nie mogę tu 
zaprosić przyjaciół?
—  Drogi Johnny, jeśli uważasz, że nie warto trochę potrudzić  się  dla  tontiny,   to  
powiedz   nie  owijając w bawełnę, ja zaś przestanę się zajmować całą sprawą.
—  Mam nadzieję,  że  dobrze obliczyłeś sumę.  No cóż — westchnął głęboko John — 
przysyłaj mi regularnie  wszystkie pisma ilustrowane.  Stawimy  czoło trudnościom!
W miarę jak zbliżał się wieczór, coraz bardziej dawały się we znaki moczary 
otaczające domek. Przenikliwy chłód wkradał się do izb, kominek dymił, a deszcz 
skoszony wiatrem pobrzękiwał o szyby. Chwilami, gdy ponury nastrój graniczył z 
rozpaczą, Morris wyciągał butlę whisky. John początkowo witał ją przychylnie, lecz 
nie trwało to długo. Wspomnieliśmy już, że była to najgorsza whisky w całym 
Hampshire, lecz tylko ci, którzy znają to hrabstwo, są w stanie docenić całą wymowę 
tego superlatywu. W końcu nawet Wielki Vance (który bynajmniej nie był wytrawnym 
znawcą alkoholów) odmawiał poczęstunku. Nadejście zmroku, którego nie mogła 
rozproszyć jedyna w domu świeca, pogłębiło tragiczny nastrój. John przestał gwizdać 
na palcach — jedyna  rozrywka, jaka mu pozostała — i gorzko żalił się na poczynione 
ustępstwa.
— Nie mogę tu zostać przez cały miesiąc. Nikt by nie został. Przecież to bzdura. 
Nawet więźniowie Ba-styłii zbuntowaliby się przeciwko czemuś takiemu.
Udając w podziwu godny sposób obojętność, Morris zaproponował bratu grę w kości. 
Na jakie ustępstwa nie pójdzie dyplomata! Była to ulubiona gra Johna, a właściwie 
jedyna, którą uznawał, inne bowiem uważał za zbyt wielki wysiłek intelektualny, i grał 
w nią z równym talentem co szczęściem. Morris natomiast uważał ową grę za 
obrzydliwe zajęcie. .Fatalnie rzucał kości, nie miał szczęścia i cierpiał straszliwie 
przegrywając. Ale John był w niebezpiecznym usposobieniu, a brat jego gotów był na 
wszelkie poświęcenia.
Do godziny siódmej Morris mecząc się jak potępieniec zdążył przegrać kilkanaście 
szylingów. Nawet z perspektywą tontiny przed oczami nie wytrzymał dłużej. 
Zapowiadając więc, że odegra się innym razem, zaproponował kolację i grog.
Po skończonym posiłku trzeba było zabrać się do roboty. Z beczki wyczerpano wiadro 
wody, opróżniono ją do reszty, zatoczono przed kominek, by wyschła, po czym obaj 
bracia wyruszyli, rozpoczynając swą przygodę pod niebem, na którym nie świeciła ani 
jedna gwiazda.

Rozdział trzeci 
Prelegent na wolności 
     
     Trudno powiedzieć, czy ludzie naprawdę lubią być szczęśliwi. Nie mija 
miesiąc, by jakiś ukochany syn nie uciekł z domu do marynarki handlowej lub jakiś 
szanowany powszechnie małżonek nie zwiał do Teksasu z pokojówką. Zdarzało się, że 
duchowni uciekali od swych parafian, i nawet znane są przykłady sędziów 
dobrowolnie odchodzących na emeryturę. Umysł nie uprzedzony będzie uważał, że (w 
zasadzie) nie ina nic dziwnego w tym, iż Józef Finsbury w końcu zaczął rozmyślać o 
ucieczce. Los, który mu przypadł w udziale, nie był (możemy to chyba śmiało 
powiedzieć) szczęśliwy. Mój przyjaciel, pan Morris, z którym dwa lub trzy razy 
tygodniowo dojeżdżam E Snaresbrook Park do Londynu, cieszy się moim 
niewątpliwym szacunkiem, ale z pewnością nie był ideałem bratanka. John jest 
oczywiście znakomitym kumplem, gdyby jednak miał stanowić jedyne ogniwo 
wiążące nas z domem, sądzę, że większość z nas wybrałaby podróż za granicę. W 
przypadku wuja Józefa John (jeśli w ogóle można go było uważać za ogniwo) nie był 
ogniwem jedynym, istniały inne, serdeczne, które starego pana wiązały z Bloomsbury, 
i nie omam tu wcale na myśli panny Julii Hazeltine (którą niemniej bardzo lubił), lecz 
zbiór notatników, w których zawarł całe życie. Decyzja rozstania się z tym zbiorem, 
ruszenia w świat z tymi tylko zasobami, które pamięć jego zachowała, jest sama przez 
sią tragiczna i nie świadczy zbyt dobrze o mądrości jego bratanków.
Pomysł czy pokusa zrodziły się przed kilkoma miesiącami. A gdy nagle w rękach 
Józefa znalazł się czek na osiemset funtów, sprawa dojrzała. Zatrzymał czek, który dla 
człowieka tak skąpego oznaczał majątek i postanowił rozpłynąć sią wśród tłumów na 
dworcu Waterloo lub (jeśli to się okaże niemożliwe) wymknąć się chyłkiem z domu 
pewnego wieczora i zniknąć jak sen wśród milionów londyńczyków. Interwencja 
Opatrzności i bałagan na kolei pozwoliły mu przyspieszyć realizację pomysłu.
Był jednym z pierwszych, którzy wrócili do siebie i stanęli na nogach po katastrofie 
pod Browndean, a gdy tylko dostrzegł swych bratanków leżących bez zmysłów, pojął, 
że okazja się nadarzyła, i uciekł. Pan po siedemdziesiątce, w chwili po katastrofie 
kolejowej, objuczony pełnym uniformem sir Faradaya Bonda, nie ucieknie zbyt 
daleko, ale pobliski las obiecywał chwilowe przynajmniej schronienie. Tak więc 
ruszył stary dżentelmen nadspodziewanie rączo, ale ponieważ zaraz się zasapał, no i 
przeżył wielki wstrząs, położył się w zacisznym zagajniku i po chwili zmógł go sen. 
Patrzącym z boku zrządzenia losu często wydają się zabawne; (niewątpliwie miłą 
okolicznością było to, że podczas gdy Morris i John .grzebali się w piasku pragnąc 
ukryć zwłoki zupełnie im obcego człowieka, ich wuj spał snem niezakłóconym 0 kilka 
jardów dalej, w głębi lasku.
Obudziły go radosne tony trąbki dochodzące z pobliskiego gościńca, po którym toczył 
się jakiś szara-ban pocztowy ze spóźnionymi podróżnikami. Dźwięk trąbki nie tylko 
podniósł staruszka na duchu, lecz co więcej, skierował jego kroki we właściwą stronę i 
już wkrótce Józef stał na gościńcu rozglądając się w lewo 1  w prawo spod daszka 
swej furażerki i rozważając trudna kwestię, co czynić dalej. Z oddali doszedł go 
odgłos  kół,  po  czym  ukazał  się  nadciągający  wóz, załadowany   po   brzegi   
paczkami,   powożony   przez  człowieka o dobrodusznej minie i zaopatrzony w wy-
wieszkę z napisem: „I. Chandler, woźnica". W haniebnie prozaicznym umyśle pana 
Finsbury'ego pozostały jeszcze pewne elementy poezji; niegdyś zawiodły go one jako 
trzpiotowatego, czterdziestoletniego młodzieńca na Bliski Wschód, a teraz w 
pierwszych godzinach odzyskanej wolności podsunęły mu myśl kontynuowania 
ucieczki na wozie pana Chandlera. Będzie niedrogo, a jeśli zabrać się do1 rzeczy, jak 
należy, to może i obejdzie się bez zapłaty, po latach zaś wełnianych rękawiczek i 
higienicznej flaneli serce mu żywiej zaczęło bić na myśl o tym, że się przewietrzy.
Pan Chandler był może nieco zaskoczony widokiem tak starego dżentelmena w tak 
dziwnym stroju, proszącego o podwiezienie na tak odludnym gościńcu, ale jako 
człowiek dobry, chętnie śpieszący z pomocą bliźnim, zabrał nieznajomego. Ponieważ 
miał własne pojecie o uprzejmości, o nic nie pytał. W rzeczy samej milczenie 
całkowicie odpowiadało panu Chandlerowi, ledwie jednak wóz ruszył z miejsca, a już 
został wciągnięty do jednostronnej konwersacji.
—  Jak widzę — zaczai pan Finsbury — z rozmaitości paczek i skrzynek znajdujących  
się na pańskim wozie, z adresów, które na nich figurują, i z dobrej flamandzkiej 
kobyły, którą pan powozi, zajmuje pan stanowisko woźnicy w znakomitym angielskim 
systemie transportu, który mimo wszystkich swych wad jest chlubą naszego kraju.
—  Tak,   proszę   pana   —   odpowiedział  niewiążąco pan Chandler, nie wiedział 
bowiem, jakiej odpowiedzi  po  nim  oczekiwano.   —  Te  przesyłki  pocztowe 
sprawiły nam, woźnicom, wiele kłopotów.
—  Nie  mam  żadnych  uprzedzeń  — ciągnął  dalej Józef Finsbury — w młodości 
podróżowałem wiele. Nie było rzeczy zbyt małej lub zbyt błahej, żebym się nią nie 
zainteresował. Na morzu studiowałem sztukę żeglowania, poznałem skomplikowane 
węzły stosowane  przez  marynarzy  i nauczyłem  się  terminów  te chnicznych. W 
Neapolu posiadłem sztukę robienia makaronu, w Nicei zasady wyrobu owoców 
kandyzowanych. Wybierając się do opery, zawsze pamiętałem o tym, by wpierw się 
2aopatrzyć w partyturę i zaznajomić z głównymi ariami,- wygrywając je jednym 
palcem na fortepianie.
—  Musiał pan dużo widzieć — zauważył woźnica poganiając konia. — Żałuję, że nie 
miałem pańskich możliwości.
—  A czy pan wie, ile razy występuje słowo „foat" w Starym Testamencie? — ciągnął 
stary pan. — Sto i (jeśli dobrze pamiętam) czterdzieści siedem razy.
—  Naprawdę,  proszę  pana?  —  odpowiedział  pan Chandler. — Nigdy by mi to do 
głowy nie przyszło.
—  Biblia zawiera trzy miliony pięćset jeden tysięcy dwieście czterdzieści dziewięć 
liter. Wersetów ma, o ile mi wiadomo, pomad osiemnaście tysięcy. Było wiele wydań 
Biblii; w Anglii pierwszy upowszechnił ją  Wyclif,  około  roku   1300.   „Biblia  
Paragrafowa", taką bowiem nosi nazwę, jest edycją popularną i zwie się   tak,   
ponieważ   podzielona   jest   na   paragrafy. „Biblia Breeches" jest innym popularnym 
wydaniem, a nazwę swą wywodzi bądź to od nazwiska drukarza, niejakiego 
Breechesa, bądź też od nazwy miejscowości, gdzie drukowana była.
Woźnica zauważył oschle, że wydaje mu się to całkiem oczywiste, po czym uwagę 
swą skupił na bardziej stosownym zajęciu, a mianowicie na wymijaniu wozu z sianem, 
co nastręczało pewne trudności, jako że droga była wąsika, a po obu jej stronach 
ciągnęły się rowy.
—  Spostrzegłem — zaczął pan Finsbury, gdy pomyślnie wyminęli wóz — że trzyma 
pan lejce w jednej   ręce,   a   powinien   pan   użyć   do   tego   dwóch rąk.
—  No proszę, to ciekawe! — zawołał pogardliwie woźnica. — A dlaczego?
—  Pan  mnie  nie   rozumie  —   ciągnął  pan  Finsbury. — To, co panu mówię, jest 
faktem naukowym ~  opartym na teorii dźwigni, stanowiącej gałąź mechaniki. Istnieją 
z tej dziedziny wiedzy bardzo ciekawe książeczki, po szylingu, które moim zdaniem 
człowiek pańskiego stanu powinien przeczytać z przyjemnością. Obawiam się jednak, 
że nie pielęgnował pan kunsztu postrzegania. W każdym razie jedziemy razem od 
pewnego czasu i nie przypominam sobie, by wzbogacił pan naszą rozmowę o jeden 
choćby fakt. Jest to bardzo niesłuszna postawa, mój dobry człowieku. Tak na przykład 
nie wiem, czy pan zauważył, że (wymijając wóz z sianem) zjechał pan na lewą stronę?
—  Pewnie, że zjechałem! — odpowiedział woźnica podnosząc   głos,   bo   był   w   
wojowniczym   nastroju — gdybym tego nie zrobił, ściągnąłby mi na głowę policją.
—  Otóż we Francji — wznowił swój dyskurs stary pan — a również, jak sądzę, w 
Stanach Zjednoczonych Ameryki zjechałby pan na prawo.
—  Nigdy bym tego nie zrobił! — zawołał z oburzeniem gan Chandler, —Zjechałbym 
na lewo.
—• Stwierdzam — znów do głosu doszedł pan Fins-bury, nie zwracając uwagi na 
otrzymaną przed chwilą odpowiedź — że łata pan uszkodzone części uprzęży 
sznurkiem. Zawsze potępiałem niedbałość i niechlujstwo angielskiej biedoty. W 
prelekcji, którą w swoim czasie wygłosiłem przed publicznością wdzięczną...
—  To nie żaden sznur — woźnica poczuł się urażony — a szpagat.
—  Potępiałem zawsze — ciągnął dalej pan Józef —! to, że w swym życiu osobistym i 
rodzinnym, jak też w swej  pracy zarobkowej   warstwy niższe naszego kraju   
wykazują   brak   umiejętności   przewidywania i oszczędzania, że są rozrzutne. Grosz. 
do...
—  I   któż   tu,    do    diabła,   należy   do   niższych warstw? — zawołał woźnica. — 
Sam pan jesteś niższa warstwa! Gdybym uważał pana za cholernego arystokratę, nigdy 
bym pana nie podwiózł.
Słowa zostały wypowiedziane z nieskrywaną niechęcią; 'było całkowicie jasne, że się 
nie dogadają, i dalsza rozmowa, nawet dla człowieka tak gadatliwego jak pan 
Finsbury, okazała się niemożliwa. Giniew-nym więc ruchem ręki ściągnął na oczy 
daszek swej furażerki i wyjąwszy notes oraz niebieski ołówek z jednej z najgłębszych 
swych -kieszeni pogrążył się po chwili w swoich obliczeniach.
Woźnica ze swej strony z zapałem zabrał się do gwizdania, raz po raz zerkając okiem 
na swego towarzysza podróży z mieszanymi uczuciami triumfu i strachu. Triumfu, 
ponieważ udało mu się zatrzymać potoki wymowy; strachu, by broń Boże nie 
popłynęły od nowa. Nawet ulewny deszcz, który ich zmoczył, przecierpieli w 
milczeniu. W głuchym milczeniu dotarli też do Southampton.
Zapadł zmrok; wystawy sklepowe rzucały nikłe światło na ulice starego portu. W 
domach zapalono lampy do wieczerzy, a pan Finsbury zaczął w spokoju ducha myśleć 
o noclegu. Odłożył swe papiery, odchrząknął i niepewnie spojrzał na pana Chandlera.
—  Czy będzie pan tak uprzejmy — odezwał się — by polecić-mi jakiś zajazd?
—  No cóż — odpowiedział pan Chandler po chwili namysłu. — Może „Tregonwell 
Arms"?
—  Zupełnie będzie mi to odpowiadało, jeśli tylko pokoje  są  czyste  i  tanie,   a  
ludzie  dobrze  wychowani.
—  Nie tyle zastanawiałem się nad tym, czy to będzie panu odpowiadało, ile nad tym, 
czy to będzie odpowiadało   memu   przyjacielowi   Wattsowi   —   o-świadczył pan 
Chandler wciąż jeszcze się namyślając ^- który ten zajazd prowadzi. Widzi pan, on 
jest moim przyjacielem i w ubiegłym roku pomógł mi, gdy miałem kłopoty. I 
zastanawiam się właśnie, czy to uczciwie zwalić na głowę Wattsowi takiego staruszka, 
który może go zamordować swoimi informacjami. Czy to nie zaszkodzi reputacji 
zajazdu — dodal pan. Chandler z rozbrajająco szczerą miną.

—  Mój   panie  —  zawołał   energicznie   starzec.   — Bardzo  to  uprzejmie,   że 
mnie pan tu dowiózł,  nie daje to jednak panu prawa zwracać się do mnie w ten 
sposób. Oto, proszę, szyling za fatygę, a jeśli nie ma pan zamiaru  dowieźć  mnie  do  
„Tregonwełl  Arms", sam drogę znajdę.
Chandler zdumiał się trochę i przestraszył. Mrucząc pod nosem jakieś przeprosiny 
zwrócił szylinga, w milczeniu minął szereg krętych zaułków i wąskich uliczek, 
wreszcie stanął przed jasno oświetlonymi oknami jakiegoś zajazdu i głośno zawołał na 
pana Wattsa.
—  To ty, Jem? — rozległ się kordialny głos ze stajni. — Wejdźże do środka i ogrzej 
się.
—  Zatrzymałem   się   tu   tylko,   by   wysadzić   tego starszego  pana,  który szuka 
posiłku i  noclegu.  Ale pamiętaj,  ostrzegam  cię przed nim;  jest gorszy od prelegenta 
towarzystwa wstrzemięźliwości.
Pan Finsbury z trudem wygramolił się, ścierpł był bowiem po długiej jeździe i 
wstrząsie odniesionym w czasie katastrofy. Przyjazny pan Watts mimo niezbyt 
zachęcającej rekomendacji woźnicy przyjął starego pana z niezwykłą grzecznością i 
zaprowadził do pokoju, w którym na kominku płonął duży ogień. Po chwili w tym 
samym pokoju nakryto do stołu, a pana Józefa zaproszono, by zasiadł do gotowanej 
kury — nieco już napoczętej — oraz -potężnego kufla ciemnego piwa z beczki.
Powstał od wieczerzy wspaniale pokrzepiany i iprzesiadłszy się na fotel bliżej 
kominka zaczął przyglądać się pozostałym gościom, mając już na widoku rozkosze 
oratorskie. Było ich kilkunastu, wszyscy płci męskiej i (jak Józef stwierdził z radością) 
wszyscy byli ludźmi pracy. Nieraz już owo zamiłowanie do wysłuchiwania dziwnych 
opowieści i prowadzenia nie kończących się dyskusji, którym tak wyjątkowo ebda-
rzeni są ludzie trudniący się pracą fizyczna, było źródłem radości dla paina Jósefa. Ale 
nawet o wzglę-
 <ły tego rodzaju publiczności trzeba się ubiegać. Na szczęście w tym kunszcie Józef 
Finsbury miał niewielu równych sobie. Włożył na nos okulary, wyciągnął z kieszeni 
zwitek papierów i rozłożył je przed sobą na stole. Pomiął je, wygładził, po czym 
przebiegł je wzrokiem z miną najwidoczniej zadowoloną, a teraz z kolei ściągnąwszy 
brwi, stukając ołówkiem, starał się robić wrażenie człowieka rozważającego w 
skupieniu jakiś szczegół. Ukradkiem spojrzał po zebranych i upewnił się, że jego 
manewry zostały uwieńczone powodzeniem: wszystkie oczy zwrócone były na niego, 
usta się rozwarły, fajki zwisły bezwładnie. Hipnoza działała. W tej samej chwili 
pojawienie się pana Wattsa dostarczyło upragnionego pretekstu.
— Jak widzę — zwrócił się do gospodarza, równocześnie jednak zachęcającym 
spojrzeniem zapraszając całą izbę do słuchania — jak widzę, niektórzy z obecnych tu 
dżentelmenów patrzą na mnie z ciekawością. Zaiste nie jest to rzecz powszechna 
oglądać człowieka pogrążonego w trudach literackich i naukowych w publicznym 
pomieszczeniu. Mam tu kilka dokonanych dziś przed południem obliczeń odnośnie 
kosztów utrzymania u nas i w kilku innych krajach — temat, który, zbyteczne 
dodawać, interesuje ludzi pracy. Obliczyłem skalę kosztów utrzymania dla grup ludzi 
zarabiających osiemdziesiąt, sto sześćdziesiąt, dwieście i dwieście czterdzieści funtów 
rocznie. Muszę przyznać, że dochód w wysokości osiemdziesięciu funtów nastręczył 
mi nieco trudności, a obliczenia w innych kategoriach też dalekie są od ścisłości, którą 
pragnąłbym osiągnąć; pranie bowiem kosztuje rozmaicie w rozmaitych krajach, 
zdumiewająco również wahają się ceny różnych gatunków koksu, węgla i drzewa 
opałowego. Przeczytam państwu moje kalkulacje i mam nadzieję, że bez 
najmniejszych skrupułów wskażecie mi pewne drobne błędy, jakich mogłem się 
dopuścić bądź to na skutek przeoczenia, bądź też w wyniku niewiedzy. Zacznę więc, 
panowie,  od dochodu w wysokości osiemdziesięciu funtów rocznie.
Po czym stary pan, okazując mniej litości niż miałby dla nierozumnych zwierząt, zajął 
się zapamiętale swoimi kalkulacjami. Jako że podawał od czasu do czasu aż dziewięć 
wersji kosztów utrzymania dla jednej grupy zarobkowej, umieszczając swoje imagi-
nacyjne postacie w Londynie, Paryżu, Bagdadzie, na Spitzbergenie, w Basrze, 
Helgolandzie, na Wyspach Scyllijskich, w Brighton, Cincinnati i w Niżnym 
Nowgorodzie, uzupełniając swe dane wyczerpującymi informacjami o każdej z tych 
jednostek geograficznych, słuchacze — i nic w tym dziwnego — zapamiętali ów 
wieczór jako jeden z najnudniejszych w ich życiu.
Na długo zanim bohater pana Finsbury'ego zara-j biający obecnie sto sześćdziesiąt 
funtów rocznie dotarł do Niżnego'Nowgorodu, towarzystwo przerzedziło się i w izbie 
pozostało tylko kilku wytrwałych amatorów kieliszka oraz znudzony i uprzejmy pan 
Watts. Co prawda bez przerwy wchodzili z ulicy nowi klienci, lecz wychyliwszy swój 
kieliszek jak naj-śpieszniej zmieniali lokal.
Kiedy młody człowiek, zarabiający dwieście funtów, zaczynał swą wegetację na 
Wyspach Scyllijskich, pan Watts był już sam na sam z ekonomistą; ledwie zaś 
imaginacyjna postać zamieszkała w Brighton i on, ostatni z tropiących jej przemiany, 
zrezygnował z pościgu.
Po licznych 'i różnorodnych trudach dnia pan Józef spał mocno. Wstał późno i po 
sutym śniadaniu poprosił o rachunek. Dokonał wówczas odkrycia, którego już przed 
nim wielu dokonało, że co innego jest prosić o rachunek, a co innego rachunek 
uregulować. Poszczególne pozycje były umiarkowane, a suma (co nie zawsze z 
powyższego wynika) drobna, lecz po najskrupulatniejszyrn przeszukaniu wszystkich 
kieszeni okazało się, że stary pan dysponuje wszystkiego  kapitałem w wysokości 
szylinga i dziewięciu pensów, Wezwał więc pana Wattsa.
.__ Oto czek na osiemset funtów wystawiony na bank londyński — powiedział z 
godnością pan Fins-kury. — Obawiam się niestety, że ma pan do wyboru albo 
samemu czek zainkasować, albo poczekać dzień--dwa, zanim ja go zrealizuję.
Pan Watts obejrzał czek, obejrzał stronę odwrotną, pomacał papierek.
__ Dzień-dwa? — powtórzył za gościem. — Nie ma pan przy sobie żadnej gotówki?
—  Tylko trochę drobnych — odpowiedział Józef.
—  Wobec  tego   może  mi  pan  należność  przesłać pocztą; z całą przyjemnością 
zaufam panu.
—  Prawdę mówiąc — odpowiedział stary pan — to mam zamiar się tu zatrzymać. 
Potrzebna mi jest gotówka.
—  Jeśli dziesięć szylingów pana urządza, służę pożyczką — gorliwie zapewnił Watts.
—  Nie, raczej zostanę i zainkasuję czek.
—  W moim domu pan nie zostanie! — zawołał pan Watts. — Po raz ostatni otrzymał 
pan nocleg w „Tre-gonwell Arms".
—  Oświadczam panu,   że zostanę —  odrzekł pan Finsbury.  —  Zostanę   na   mocy  
ustawy   uchwalonej przez parlament; proszę, niech mnie pan wyrzuci, jeśli starcza 
panu odwagi.
—  Wobec tego proszę zapłacić rachunek.
—  Proszę! —' zawołał pan Józef rzucając Wattsowi czek.
•— To nie jest moneta obiegowa — odpowiedział pan Watts. — Musi pan 
natychmiast opuścić mój dom.
—  Nie jest pan w stanie wyobrazić sobie pogardy, jaką dla pana czuję, panie Watts — 
oświadczył Józef, poddając się konieczności. — Ale w jeden przynajmniej sposób 
dam ją panu odczuć: nie zapłacę rachunku.
—  Nie dbam o  rachunek — odpowiedział gospo darz.   —  Mnie   chodzi  tylko   o   
to,   by   się   pan  wyniósł.
—  Pańskiemu życzeniu stanie się zadość — odrzekł Józef,  wciskając na głowę  swą  
furażerkę.  — Może jednak starczy panu manier, by poinformować mnie, o której 
godzinie odjeżdża najbliższy pociąg do Londynu?
—  Za trzy kwadranse — pośpieszył z odpowiedzią właściciel zajazdu. — Zdąży pan 
bez trudu.
Sytuacja Józefa była bardzo trudna. Z jednej stro-j ny należałoby unikać 
bezpośredniego połączenia kolejowego, jako że według wszelkiego 
prawdopodobieństwa tam właśnie czyhać na niego będą jego bratankowie, z drugiej 
jednak strony było rzeczą wielce pożądaną, a nawet konieczną, zainkasowanie czeku, 
zanim Morris zgłosi zastrzeżenie uniemożliwiające podjęcie pieniędzy. Do Londynu 
więc postanowił ruszyć pierwszym nadarzającym się pociągiem.] Pozostał tylko 
jeszcze jeden problem do rozwiązania:; •czym mianowicie zapłacić za bilet.
Józef nigdy nie miał zbyt czystych paznokci, a przyj jedzeniu posługiwał się niemal 
wyłącznie nożem. Jest rzeczą raczej wątpliwą, czy w oczach czytelnika zasłużyłby 
sobie ina nazwę dżentelmena, miał jednak zaletę przewyższająca wszystkie te wady: 
rys praw-! dziwej godności osobistej. Czy zawdzięczał to pobytowi na Bliskim 
Wschodzie, czy też może jakiej domieszce w krwi Finsburych, której domyślali się 
niekiedy jego Mienoi? Tak czy inaczej, kiedy stawił się przed naczelnikiem stacji, 
powitał go z orientalną wylewnością. W ciasnym biurze wyrosły palmy, powiał 
samum i zaśpiewały perskie słowiki — resztę opisu pozostawiam wyobraźni osób 
lepiej znających Wschód. Poza tym przemawiała za nim jego po wierzchowność; 
uniform sir Faradaya, choć mewy godny i zwracający uwagę, w każdym razie nie by 
strojem, 'którym posługiwałby się oszust, a wido: ikosztownego zegarka i czeku na 
osiemset funtó dopełnił wrażenia. Po piętnastu minutach, gdy pociąg podjechał, pan 
Finsbury został sprezentowany konduktorowi i usadowiony w przedziale pierwszej 
klasy przez uśmiechniętego naczelnika, który wziął na siebie całą odpowiedzialność za 
pasażera.
Czekając na chwilę odjazdu stary pan był świadkiem dziwnego incydentu związanego 
z losami jego rodziny. Kilkunastu . uginających się pod ciężarem tragarzy dźwigało 
wzdłuż peronu pakę zawierającą iakiś przedmiot cyklopowych rozmiarów i ku radości 
zgromadzonego tłumu wywindowało ją do wagonu bagażowego. Historykowi często 
przypada w udziale przyjemne zadanie zwracania uwagi na plany i (mówimy to z 
całym należnym szacunkiem) podstępy Opatrzności. W wagonie bagażowym pociągu, 
który unosił Józefa z Southampton Wschodniego do Londynu, spoczywało jeszcze (że 
tak powiem) nie kiełkujące ziarno jego przygody. Napis na olbrzymiej pace 
informował, że' ma ona „Leżeć na stacji Waterloo, póki nie zostanie odebrana", 
adresowana zaś była do niejakiego Williama Denta Pitmana. W kącie tego samego 
wagonu znajdowała się jeszcze beczka, której adresatem był „M. Finsbury, 16 John 
Street, Bloomsbury. Porto opłacone". Oba bagaże razem stanowiły ładunek prochu 
czekający jedynie na przygodną rękę, która przyłoży doń ogień.

Rozdział czwarty 
Sędzia pokoju w wagonie bagażowym 
     
     Miasto Winchester słynie ż katedry, biskupa — zabił się niestety przed kilkoma 
laty podczas jazdy konnej — szkoły prywatnej, dużego garnizonu wojskowego i 
niespiesznie przejeżdżających tamtędy pociągów kolei londyńskiej i południowo-
zachodniej. Takie i tym podobne asocjacje niewątpliwie pojawiłyby siej w umyśle 
Józefa Finsbury'ego, lecz duch jego opuścił' w tym czasie przedział kolejowy i 
przebywał w niebie wypełnionym salami wykładowymi, słuchaczami; i nie 
kończącymi się prelekcjami. Ciało jego natomiast spoczywało zwinięte w kłębek na 
poduszkach: przedziału. Furażerka była zawadiacko zsunięta na tył głowy, biedna 
stara twarz zażywała spokoju, ręce zaś przyciskały do serca czasopismo „Lloyd's 
Weekly Newspaper", Do  przedziału,  w  którym przebywał pozbawiony świadomości 
pan Józef, weszło dwóch podróżników, po to tylko, by przedział natychmiast opuścić. 
Zdążyli na pociąg w ostatniej chwili. Tandem zmuszony do maksymalnej szybkości, 
atak, graniczący ze zbrojnym  napadem,   na  kasę  biletową  i  szaleńczy  bieg 
sprowadziły ich na peron w chwili, gdy parowóz wydawał  pożegnalne   chrapnięcie.   
W   ich   zasięgu   był tylko jeden wagon. Wskoczyli do środka i przywódca, a 
zarazem starszy partner ledwie stanął na progu, gdy dostrzegł pana Finsbury'ego.
.— Święty Boże! — krzyknął. — Wuj Józef! Straszne!
I wycofał się omal nie przewracając swego towarzysza, po czym zamknął drzwi, 
pozostawiając w środku śpiącego patriarchę. W chwilę potem po-. drożni przeskoczyli 
do wagonu bagażowego.
—  Czego się tak przeraziłeś wuja Józefa? — spytał młodszy podróżnik ocierając pot z 
czoła. — Nie pozwala palić?
—  Zapewniam cię,  mój  drogi — brzmiała odpowiedź — że wuj Józef nie jest byle 
kim! Bardzo szanowny stary pan, działa w branży skórzanej, był na Bliskim 
Wschodzie; nie ma rodziny, nie ma majątku, ale ma za to język, drogi Wiokhamie, 
język ostrzejszy niż ząb węża.
—  Staruszek jest kłótliwy?
—  Ani trochę; po prostu wyjątkowy nudziarz. Byłby może zabawny na wyspie 
bezludnej, lecz w podróży koleją nie do zniesienia. Gdybyś tylko słyszał, jak on 
opowiada o Tontim, o tym ośle, co wymyślił tontinę! Niewiarygodne, jak on potrafi na 
ten. temat mówić!
—  Psiakość! — zawołał rozmówca. — A więc ty jesteś jednym z tych tontińskich 
Finsburych? Pojęcia nie miałem.
—  Ha! A czy wiesz, że ten staruszek wart jest dla mnie sto tysięcy funtów?  Spał 
sobie tam samotny, nikogo więcej  w wagonie. Ale  oszczędziłem go,  bo jestem w 
polityce konserwatystą.    .
Pan Wickham zadowolony, że znalazł się w wagonie bagażowym, latał po nim jak 
motylek.
—  Do licha! — zawołał — jest tu przesyłka dla ciebie!   „M.  Finsbury,   16  John  
Street,  Bloomsbury, London". M — to znaczy Michał. Aleś ty spryciarz, masz dwa 
mieszkania?
—  Skądże, to dla Morrisa — odpowiedział Michał z drugiego końca wagonu, gdzie 
znalazł sobie wygodne miejsce na workach. To mój kuzynek. Lubię go, fco się mnie 
boi. Jest jedną z ozdób Bloomsbury i ma 4 —Bagaż...                                                                                              
jakieś zbiory, ptasie jaja czy coś podobnie ciekawego. Założę się, że to nie może 
zainteresować moich klientów.
—  Cóż to byłby za kawał, gdybyśmy pozamieniali nalepki z adresami! — zachichotał 
pan Wickham. — Spójrz no tylko, tu jest młotek! Możemy wszystkie te paczki 
rozesłać pod zupełnie inne adresy!
W tej chwili konduktor zaskoczony głosami wydobywającymi się z wagonu otworzył 
drzwi swego małego przedziału.
—  Lepiej   będzie,   jeśli   panowie   przejdą   tu   do mnie — powiedział, 
wysłuchawszy ich opowieści.
—  Idziemy, Wickham? — zapytał Michał.
—- Mowy nie ma; chcę podróżować wśród bagaży.
Na tym rozmowa się skończyła. Resztę podróży odbył pan Wickham po tej stronie 
drzwi, zabawiając się w wiadomy sposób, po drugiej zaś Michał z konduktorem 
gawędzili przyjacielsko.
- Mogę znaleźć panu przedział — zauważył konduktor, gdy pociąg zaczai zwalniać 
przed stacją Bishopstoke. — Pan łaskawie wyjdzie tymi drzwiami, a przyjaciela 
przyprowadzę.
Pan Wickham, którego zostawiliśmy w chwili, gdy (jak zapewne domyśla się 
czytelnik) zaczął zabawiać się zamienianiem adresów na przesyłkach, był 
młodzieńcem bardzo zamożnym, o przyjemnej, lecz nijakiej powierzchowności i 
umyśle bardzo tępym. Przed paru miesiącami udało mu się zaplątać w aferę, na skutek 
czego był szantażowany przez rodzinę hospodara Wallachii przebywającego chwilowo 
na emigracji w Paryżu. Wspólny przyjaciel (któremu zwierzył się ze swych tarapatów) 
polecił go Michałowi, a nasz adwokat, gdy tylko zaznajomił się z faktami, przeszedł 
do ofensywy, uderzył na wołoskie flanki i po upływie trzech dni rozbił nieprzyjaciela, 
zmuszając go do ucieczki za Dunaj. Nie naszą sprawą jest towarzyszyć im w tej 
rejteradzie, której patronowała policja. Pan Wickham wyzwolony od tego, co chętnie 
nazywał wołoskim okrucieństwem, powrócił  do Londynu pełen tyleż głębokiej, co 
kłopotliwej wdzięczności oraz podziwu dla swego zbawcy, nie tylko podobnych uczuć 
wobec pana Wickhama nie żywiącego, lecz co więcej, wstydzącego się trochę 
przyjaźni z nowym klientem. Trzeba było ponawianych stale zaproszeń, by Michał 
wybrał się do majątku Wickhamów; w końcu jednak przystał i teraz właśnie z tej 
wizyty wracał. Pewien myśliciel głęboki stwierdził już dawno, że Opatrzność zawsze 
posługuje się narzędziami, choćby najskromniejszymi. Nawet najmniej rozgarnięty 
człowiek widzi teraz jasno, że pan Wickham i hospodar wołoski byli gliną i formą w 
ręku przeznaczenia.
Pałając żądzą zdobycia uznania w oczach Michała i pragnąc dowieść, że jest 
człowiekiem o szczególnym poczuciu humoru i dowcipie, młody dżentelmen (który w 
swym rodzinnym hrabstwie piastował raczej symboliczne godności), gdy tylko został 
sam w wagonie, zabrał się do adresów z zapałem reformatora, a kiedy wrócił do 
towarzystwa prawnika na stacji w Bishopstoke, twarz miał purpurową od wysiłku, 
cygaro zaś, które zdążyło już zgasnąć, było niemal przegryzione wpół.
—  Psiakość! Ale to będzie kawał! — zawołał. — Pomieszałem adresy wszystkich 
paczek w Anglii.  Ci twoi kuzyni dostaną pakę wielkości domu. Tak to poplątałem, że 
jak się wyda, to mnie zlinczują.
Trudno było zachować powagę przy panu Wickha-mie.
—  Opanuj się — powiedział mu jednak Michał. — Twoje nie kończące się tarapaty' 
zaczynają mnie nudzić i co więcej, psują mi reputacje.
—  Śladu   nie   będzie   po   twojej   reputacji,   zanim jeszcze się mnie pozbędziesz 
— odpowiedział mu towarzysz   z   uśmiechem.   —   Wstaw   to   do   rachunku, 
kochany.  „Za  całkowitą  utratę  reputacji:  sześć szylingów   osiem   pensów".   Ale   
—   ciągnął   dalej   pan Wickham już poważniej — czy mogę przez to stracić mój 
urząd? Wiem, że jest niski, ale lubię być sędzią 4«
 pokoju. Powiedz mi jako fachowiec, czy to mi czymś grozi?
—  Przecież to nie ma żadnego znaczenia; wcześniej czy później muszę cię usunąć. 
Nie przypominasz w niczym dobrego sędziego pokoju.
—  Gdybym tylko był adwokatem — odpowiedział młodzieniec — miast biednym 
ziemianinem! A może zorganizujemy   tontinę?   Ja  wpłacę  pięćset   funtów, a twój 
udział będzie polegał na zabezpieczaniu mnia przed wszelkimi nieszczęściami poza 
chorobą lub małżeństwem.
—  Dochodzę do wniosku — nasz prawnik uśmiech-chnął się w zamyśleniu i zapalił 
cygaro — a nawet nabieram pewności, że jesteś prawdziwym skaranie boskim dla 
naszego biednego kraju.
- Naprawdę tak sądzisz? — zapytał sędzia pokój siadając wygodnie i zachwycając się 
komplementem. — Może i jestem skaraniem boskim, lecz nie zapominaj, mój drogi, 
że jestem w tym kraju finansów zaangażowany. O tym, kochany, nie zapominaj!

Rozdział piąty 
Pan Gideon Forsyth i gigantyczna skrzynia 

     Wspominaliśmy już, że panna Julia zawierała niekiedy w Bournemouth 
znajomości; to prawda, że trwały krótko, bo drzwi domu na John Street znowu 
zamykały się za więźniami, ale ta chwila bywała niekiedy radosna, żal zaś, który po 
niej następował, miarkowała nadzieja. Do spotkanych w ten sposób przed rokiem osób 
należał między innymi młody adwokat, pan Gideon Forsyth.
Około godziny trzeciej pamiętnego dnia, w którym sędzia pokoju pofiglował sobie z 
adresami, pan Forsyth spacerując w zamyśleniu i nie najlepszym humorze zawędrował 
na róg John Street; mniej więcej w tym samym czasie dwukrotne, donośne jak grzmot 
pukanie przywołało do drzwi domu pod numerem 16 pannę Hazeltine.
Pan Gideon Forsyth był w miarę szczęśliwym młodzieńcem. Byłby jeszcze 
szczęśliwszy, gdyby miał więcej pieniędzy i mniej wujka. Wszystkie jego zasoby 
finansowe ograniczały się do stu dwudziestu funtów rocznie, lecz wuj jego, pan 
Edward Hugh Bloomfield, uzupełniał tę sumę hojną pensją i obfitością rad ujętych w 
słowa, które prawdopodobnie uchodziłyby za nieskromne na pokładzie statku 
pirackiego. Pan Bloomfield był postacią dość osobliwą jak na Anglie czasów 
Gladstone'a; z braku odpowiedniego terminu nazwiemy go ziemiańskim radykałem. Z 
czasem, gdy przybyło mu lat, ale nie doświadczenia, wniósł   do   polityki   radykałów   
owe   hałaśliwe   namiętności,   które przywykliśmy przypasywać  konserwatystom   w   
ich   najbardziej   skrajnych   i   sklero-tycznych   wcieleniach.   W   rzeczy   samej    
sylwetkę intelektualną  pana  Bradlaugha *   wzbogacił   o   charakter i zamiłowania 
owego wymarłego okazu ludzkiego, jakim jest pan dziedzic. Przepadał za boksem, 
nosił przy sobie tęgą dębową laskę, pilnie chodził do kościoła i trudno było odgadnąć, 
co łatwiej wprawia go w diabelną pasję — osoba broniąca urzędowego kościoła   
anglikańskiego  czy  taka,   która  zaniedbała uczestniczenia w jego uroczystościach. 
Miał też kilka powiedzonek, przy pomocy których podciągał wszyst-j k o   pod   jeden   
strychulec   i   przed   którymi   rodzina j drżała nie bez powodu. Najsurowszą naganą 
w jego] ustach   było   nazwanie  czyjegoś   postępowania   „niegodnym Anglika"; 
lżejszą (lecz nie mniej skuteczną)! było   określenie:   „niepraktyczne".   Tą   właśnie   
łago-J dniejszą  ekskomuniką  obłożył  Gideona  oznajmiając,] że podejście 
młodzieńca do studiów prawniczych jestl niepraktyczne.  W  rozmowie  bardzo   
głośnej,   akcentowanej dębową laską, zakomunikowano Gideonowi, że albo weźmie 
się do pracy i zdobędzie jakąś sprawę sadową, albo będzie musiał ograniczyć swój 
budżet do własnych funduszów.
Nic wiec dziwnego, że Gideon był w kiepskim na-1 stroju. Nie uśmiechała mu się 
zmiana dotychczasowego trybu życia, wiedział jednak, że jeśli wuj wstrzyma pensje, 
zmiany, które zajdą, będą jeszcze bardziej rewolucyjne. Nie miał najmniejszej ochoty 
na zawarcie bliższej znajomości z prawem; próbował się nim zainteresować, lecz nie 
spotkał się z wzajemnością. Niemniej gotów był ustąpić, co więcej, zgodziłby się z 
wszystkimi poglądami swego wuja,1 ziemiańskiego radykała, pozostawał jednak 
problem, (na który nie miał żadnego wpływu: skąd mianowicie •Charles. Bradlaugh  
(1833—91)  — głośny działacz i pu-| blicysta radykalny.
wytrzasnąć klienta? Chociaż na tym się nie kończyło. Załóżmy bowiem, że sprawę 
dostanie, ale czy z tego Cynika, że ją wygra?
Niespodziewanie drogę zatarasował mu tłum. Przy chodniku stał jaskrawo 
pomalowany wóz meblowy, z którego wystawała — częściowo opierając się o jezdnię, 
częściowo zaś spoczywając na lśniących od potu barach atletów — największa 
skrzynia w całym hrabstwie Middlesex. Na schodach domu tęgi woźnica wiódł spór z 
wysmukłą panną.
—  To nie jest dla nas — mówiła panna. — Proszę to zabrać. Nawet gdyby udało się 
panu zdjąć to z wozu,  w żaden sposób nie da się tego wnieść do domu.
—  Zostawię więc na chodniku, a pan Finsbury może sprawę załatwić, jak zechce.
—  Ależ ja nie jestem panem Finsbury — opierała się panna.
—  To nie ma żadnego znaczenia, kim pani jest —• upierał się woźnica.
—  Panno Hazeltine, pozwoli pani, że jej pomogę — wtrącił się Gideon podając jej 
rękę.
—  O, pan Forsyth! — Julia wydała okrzyk radości. — Tak się cieszę, że pana widzę; 
musimy tę potworną rzecz, która tylko przez pomyłkę mogła tu się znaleźć, zabrać do 
domu. Ten człowiek mówi, że trzeba będzie wyjąć drzwi albo rozbić ścianę, w innym 
bowiem wypadku poczta czy też Urząd  Celny wymierzy nam karę za pozostawienie 
paczki na chodniku.
Mężczyźni zdołali tymczasem zdjąć pakę z wozu, umieścić ją na ziemi i teraz stali 
oparci o nią patrząc na drzwi domu pod numerem 16 z widocznym zmęczeniem i 
zakłopotaniem. Jak za skinieniem różdżki czarodziejskiej we wszystkich oknach ulicy 
pojawiły się oblicza zaciekawionych i rozbawionych gapiów.
Z. pełnym powagi i naukowej skrupulatności wyrazem twarzy, na jaki tylko było go 
stać, Gideon wymierzył za pomocą swej laski szerokość drzwi, Ju lia zaś zapisywała 
jego obserwacje w notesie. Po czym zmierzył skrzynię i porównawszy dane stwierdził, 
że miejsca jest w sam raz tyle, by skrzynia przeszła. Zrzucił następnie marynarkę i 
kamizelkę i pomógł ludziom zdjąć drzwi z zawiasów. W końcu, zagoniwszy 
wszytkich przypatrujących się do pracy, zdołali udźwignąć skrzynię i przepchnąć ją do 
hallu tarasując go niemal całkowicie. Gdy kurz opadł, zwycięzcy spojrzeli po sobie z 
uśmiechem. To prawda, że rozbili popiersie Apollina i porysowali ścianę, ale udało im 
się położyć kres widowisku.
—  Zapewniam   szanownego   pana   —   oświadczył woźnica — że taka robota 
zdarza mi się po raz pierwszy.
Gideon   wymownie   przyznał   racją   wciskając  md w dłoń kilka suwerenów.
—  Dodaj pan jeszcze jednego, postawię piwo wszystkim obecnym! — A kiedy 
prośbie zadośćuczyniono, cała kompania tragarzy-ochotników wlazła do 'wozu, który  
ruszył  w  kierunku najbliższego, przyzwoitego szynku.  Gdy znikli,  Gideon zamknął 
drzwi i stanął przed Julią. Oczy ich się spotkały;  oboje opanował niepohamowany 
śmiech, którego echo rozległo się po całym domu. W Julii obudziła się ciekawość, 
podeszła do skrzyni, by przyjrzeć się jej uważniej, a szczególnie kartce z adresem.
—  To jest najdziwniejsza rzecz, jaka mi się kiedykolwiek zdarzyła — powiedziała 
ponownie wybucha jąć śmiechem. — Adres jest z całą pewnością napisany ręką 
Morrisa, a nie dalej jak dziś rano otrzymałam od niego list, w którym pisze, że mam 
spodziewać   się   beczki.   Czy   sądzi  pan,   że   jeszcze  będzie beczka?
—  „Rzeźba. Ostrożnie" — przeczytał głośno Gideon napis  wymalowany  na  skrzyni.  
—  Nic   więc  pani o tym nie wiadomo?
—  Nie. Ach, panie Forsyth, a może zobaczymy, cq jest w środku?
 .— Oczywiście! — zawołał Gideon. — Proszę mi tylko podać młotek.
—  Proszę pójść za mną, pokażę, gdzie leży. Półka jest dla mnie za wysoka — i 
otwierając drzwi wiodące na schody kuchenne poprowadziła Gideona. Znaleźli młot i 
piłkę i Gideon ze zdumieniem stwierdził, że nie ma śladu służby. Dokonał również 
odkrycia, że panna Hazeltine ma bardzo zgrabną nóżkę, a odkrycie to wprawiło go w 
tak wielkie zakłopotanie, że z radością zabrał się do roboty, pozwalającej mu ukryć 
zaambarasowaną minę.
Pracował ciężko i rzetelnie wymierzając uderzenia młotkiem z precyzją kowala. Julia 
przez ten czas stała obok i przypatrywała się bardziej robotnikowi niż robocie. 
Pomyślała sobie, że jest przystojny; nigdy dotąd, nie widziała tak pięknych ramion. A 
Gideon nagle, jakby dosłyszał jej myśl, odwrócił się i obdarzył ją uśmiechem. 
Odwzajemniła mu go, zarumieniła się, z Oaym tak było jej do twarzy, że Gideon 
zapomniał odwrócić oczy i zamachnąwszy się energicznie młotkiem spuścił go z całej 
siły na swe palce.. Z pochwały godną przytomnością umysłu zdławił w sobie 
przekleństwo zastępując je niewinną uwagą „ślamazara"! Ale ból był dotkliwy. 
Zdenerwował się i po daremnych próbach stwierdził, że -musi przerwać dalsze 
zabiegi.
Julia wybiegła niezwłocznie. Po chwili była już z powrotem z miednicą pełną wody i 
gąbką zaczęła obmywać zranioną rękę.
—  Tak mi przykro — tłumaczył się Gideon. — Gdybym był lepiej  wychowany, 
otworzyłbym najpierw skrzynię, a dopiero potem potłukł sobie rękę. Już czuję się 
lepiej — dodał — zapewniam panią, że już jest mi znacznie lepiej.
—  A teraz uważam, że wrócił pan na tyle do sił, by móc pokierować działaniami — 
powiedziała panna Julia, — Proszę, mi powiedzieć, co mam robić, i ja będą pełniła 
funkcję robotnika.
—  Prześliczny robotnik — stwierdził Gideon, za pominając się trochę. Odwróciła się 
i spojrzała na niego prawie marszcząc brwi, pozbawiony zaś taktu młody człowiek był 
zadowolony, że może odwrócić jej uwagę od swojej osoby i skierować ją na skrzynię. 
Byli już blisko celu, Julia pokonała ostatnią przeszkodę i odkryła warstwę słomy. Po 
chwili klęczeli oboje koło siebie, zajęci pracą przypominającą zbieranie siana. Jeszcze 
chwila i ze słomy wyłoniło się coś białego i polerowanego. Wreszcie nie było już 
żadnej wątpliwości: mieli przed sobą nogę z marmuru.
—  Trzeba przyznać, że jest to osoba niewątpliwie bardzo atletyeznej budowy — 
stwierdziła Julia.
—  Nic podobnego nie widziałem w życiu; te mięśnie są jak buły.
Wkrótce odnalazła się druga noga, po czym coś, co przypominało trzecią. Okazało się 
jednak, że jest to sękata pałka oparta o postument.
—  Herkules!  —  zawołał  Gideon.  —  Powinienem był się domyślić po  łydce.  Co 
prawda  uchodzę za miłośnika  rzeźby,  gdy  jednak  idzie  o  Herkulesów, uważam, że 
policja powinna wkroczyć i zakazać produkowania tych statui. Co więcej — dodał, 
patrząc 2 dezaprobatą na potężną nogę — jest to chyba największy i najpaskudniejszy 
Herkules w całej Europie. Jakim cudem on się tu znalazł?
—  Prawdopodobnie  nikt  inny  nie  dał się  skusić tym prezentem — powiedziała 
Julia. — I wydaje mi się, że nam ten potwór też do niczego nie jest potrzebny.
—  Ach, proszę tak nie mówić — oburzył się Gideon. — To było jedno z 
najzabawniejszych przeżyć w moim życiu.
—  I nieprędko pan je zapomni — dodała Julia. — Ręka będzie panu przypominała.
—  No cóż, na mnie czas — ociągając się powiedział Gideon.
—  Ależ nie — powstrzymała go Julia. — Dlaczego? Proszę zostać na herbatę.
—  Gdybym   był   przekonany,   że   pani   naprawdę  chce, bym został — mówił 
Gideon wbijając wzrok w swój kapelusz — przyjąłbym zaproszenie z rozkoszą.
—  Czyżby uważał pan, że jestem tak niepoważna? Oczywiście, że zapraszam pana; 
poza tym mam chęć na ciastka do herbaty, a nie mam kogo po nie posłać, proszę, oto 
klucz.
Gideon skwapliwie włożył kapelusz na głowę, rzucił jedno spojrzenie pannie Julii, 
drugie Herkulesowi, otworzył z rozmachem drzwi i ruszył po sprawunki.
Wrócił z dużą torbą wypełnioną najwyborniejszymi i najsmaczniejszymi ciasteczkami 
i torcikami, zastając Julię przy nakrywaniu małego stolika w hallu..
—• W pokojach jest taki nieporządek! — zawołała. — Pomyślałam sobie, że będzie 
nam wygodniej i przytulniej w hallu.
—  Znakomicie!  — entuzjastycznie  przyznał  Gideon.
—  Ach,  jakie  cudowne ciasteczka z  kremem!  — Julia zajrzała do torby — i te 
cudowne torciki z czereśniami.  No, proszę,  wszystkie  czereśnie wysypały się do 
kremu!
—  Właśnie! — Gideon  starał się ukryć zmieszanie. — Wiedziałem, że to będzie 
znakomite połączenie. Sprzedawczyni tak mi powiedziała.
—  A teraz — zaczęła Julia, gdy zasiedli do swej skromnej uczty — pokażę panu list 
od Morrisa. Proszę   to   przeczytać   na   głos,   może   coś   uszło   mojej uwadze.
Gideon wziął do ręki list, rozłożył go na kolanach i przeczytał, co następuje:
„Droga Julio!
Piszę do ciebie z Browndean, gdzie zatrzymaliśmy się na kilka dni. Wuj był bardzo 
wstrząśnięty straszliwym wypadkiem, o którym wiesz już zapewne z gazet. Jutro 
zostawię go tu z Johnem i przyjadę do Londynu, ale przedtem zapewne otrzymasz 
beczkę z próbkami przeznaczonymi dla jednego z moich  przyjaciół. Pod żadnym 
pretekstem nie otwieraj becz ki, zostaw ją w hallu do mego przyjazdu. Wybacz p 
śpiech, pozdrawiam.
M. Finsb.ur PS   Bardzo   cię   proszę,   żebyś   beczkę   postawiła w hallu".
—  Nie — powiedział  Gideon,  wskazując  ruchem głowy marmurowe nogi — nie ma 
tu ani jednego słowa o statui. Panno Hazeltine — dodał — czy po-> zwoli pani, że 
postawię jej kilka pytań?
—  Bardzo proszę. Jeśli tylko potrafi pan wytłumaczyć, dlaczego Morris przysłał 
statuę Herkulesa zamiast beczki z próbkami dla przyjaciela, będę panU wdzięczna   do   
śmierci.   A   co   to   właściwie   znaczy „Próbki dla przyjaciela"?
—  Pojęcia nie mam — przyznał Gideon. — Próbki bywają zazwyczaj  mniejszych 
rozmiarów niż nasza miła statua. Ale nie o to chodzi; czy jest pani całkiem sama w 
tym dużym domu?
—  Tak.    Na    razie    przynajmniej.    Przyjechałam pierwsza, by zrobić porządek i 
przyjąć nową służącą, Ale dotąd nie znalazłam odpowiedniej osoby.
—  Jest więc pani całkiem sama. — Gideon był zdu miony. — I nie boi się pani?
—  Nie — odpowiedziała Julia stanowczo. — Nii rozumiem, dlaczego miałabym, się 
bać samotności bardziej niż pan. Jestem oczywiście słabsza, -ale gdy zorientowałam 
się, że w nocy będę sama, kupiłam sobie rewolwer i poprosiłam sprzedawcę, by mnie 
nauczył, jak się należy z nim obchodzić.
—  A więc, jak będzie się pani z nim obchodzić? zapytał Gideon, którego ubawiła jej 
odwaga.
—  To proste — uśmiechnęła się Julia. — Pociąga się za mały cyngiel u góry, potem 
celując ba«lzo nisko, ponieważ rewolwer podskakuje przy odpalaniu, pociąga się  
mały  cyngiel  pod  spodem  i  rewolwer strzela tak samo, jak w rękach mężczyzny.
—  Często zdarzało się pani strzelać?
—  Dotąd nie miałam jeszcze okazji — -stwierdziła  panna z całą powagą ••— ale 
wiem, jak to się robi, co bardzo dodaje mi odwagi; szczególnie jeśli zabarykaduję 
drzwi komodą.
.— Cieszę się, że pani opiekunowie .już wkrótce wracają. Cała ta sytuacja wydaje mi 
się wielce niebezpieczna. Gdyby miała potrwać dłużej, mógłbym przysłać pani moją 
ciotkę albo gospodynię.
—  Pożyczyć mi ciotkę! — zawołała Julia. — Cóż za wspaniałomyślność! Zaczynam 
podejrzewać, że to pan przysłał tego Herkulesa.
—  Ależ, panno Julio! — zaklinał się młodzieniec. — Zbyt wielkim darzę panią 
podziwem, by posyłać jej takie szkaradne dzieło sztuki.
Julia miała już na ustach odpowiedź, gdy oboje zaskoczyło pukanie do drzwi.
—  Ach!
—  Proszę się nie obawiać, kochana panno Julio! — Gideon czułe położył rękę na jej 
ramieniu.
—  To z pewnością policja. Przychodzą w sprawie statui.
Pukanie do drzwi powtórzyło się, tym razem głośniejsze i bardziej niecierpliwe.
—  Morris! — zawołała Julia ze zdumieniem i pobiegła otworzyć drzwi.
I naprawdę stał przed minii Morris. Niepodobny do siebie, o twarzy dzikiej, bladej i 
wychudzonej pod dwudniowym zarostem, z oczami nabiegłymi krwią.
—  Beczka! — zawołał. — Gdzie jest beczka, która nadeszła dziś rano? — krzyczał 
rozglądając się po hallu, a gdy wzrok jego spoczął na Herkulesie, oczy niemal 
dosłownie wyskoczyły mu z głowy. — Co to? — wrzasnął. — Co to za figura, 
idiotko? Co to? Gdzie jest beczułka?
—  Nie otrzymałam żadnej beczki. Morris — odpowiedziała   chłodno   Julia.   —   
Właśnie   to   dziś   nadeszło.
—  To?! — zawył nieszczęsny człowiek. — Pojęcia nie mam, co to jest!
 •— Przyszło zaadresowane twoją własną ręką. Omal domu nie musieliśmy rozwalić, 
by wnieść to do środka, i nic więcej nie mam ci do powiedzenia.
Morris wpatrywał się w Julię oniemiały ze zdumienia. Otarł czoło dłonią, oparł się o 
ścianę, jakby miał za chwilę zemdleć, po czym odzyskał mowę i obrzucił pannę 
lawiną obraźliwych słów. Nikt by nie podejrzewał Morrisa o taki temperament, taką 
obcesowość, taki dobór słów nie przystających dżentelmenowi. Panna drżała i kuliła 
sią z przerażenia.
—  Proszę w ten sposób nie zwracać się do panny Hazeltine — powiedział surowo 
Gideon. — Ja na to nie pozwolę.
—  Będę do niej mówił, jak mi się spodoba — za-replikował  Morris  w  nowym   
ataku   wściekłości.  — Będę mówił do tej ladaco, tak jak na to zasługuje.
—  Panie, ani jednego słowa więcej, ostrzegam pana! — krzyknął Gideon. —• Panno 
Hazeltine — zwrócił się do Julii — ani chwili dłużej  nie może pani pozostawać  pod  
jednym  dachem  z  tym  pozbawionym manier człowiekiem. Służę moim ramieniem. 
Pozwoli pani, że ją zabiorę do  domu, w którym nie będzie pani narażona na obraźliwe 
słowa.
—  Panie Forsyłh — odpowiedziała Julia — ma pan całkowitą rację. Nie mogę tu 
dłużej pozostawać i jestem przekonana, że oddaje się pod opiekę szlachetnego 
dżentelmena.
Blady i stanowczy Gideon podał jej swe ramię, po czym para zeszła po schodach, 
ścigana przez Morrisa dopominającego się o klucz.
Ledwie zdążyła Julia wręczyć Morrisowi klucz, gdy pod dom zajechała z fasonem 
pusta dorożka. Obaj mężczyźni ruszyli ku niej, a gdy woźnica zatrzymał swego 
niespokojnego konia, Morris dopadł powozu.
—  Sześć pensów ponad taryfę — zawołał lekkomyślnie. — Stacja Waterloo, co koń 
skoczy. Sześć pensów dla ciebie!
 —  Szyling,   dobrodzieju   —   powiedział   dorożkarz z uśmiechem — tamci byli 
pierwsi.
—  Niech   więc   będzie   szyling   —   rzucił   Morris i w tej samej chwili zaświtała 
mu w głowie myśl, nad   którą   miał   zastanowić   się   dopiero   na   stacji. Woźnica   
zaciął   konia   i   dorożka   zniknęła   za   węgłem.

Rozdział szósty 
Utrapień Morrisa część pierwsza 

     Siedząc w dorożce toczącej się przez ulice Londyn' Morrfe usiłował zebrać 
myśli. Beczka z nieboszczykiem zaginęła i za wszelką cenę należy ją odzyskać. To 
było jasne. A jeśli jakimś szczęśliwym zbiegiem okoliczności jest ona jeszcze na 
stacji, wszystko może się dobrze skończyć. Jeśli jednak została wysłana dalej, jeśli 
znajdowała się już w posiadaniu jakiejś niewłaściwej osoby, sprawa wyglądała 
groźniej. Ludzie, którzy otrzymują niespodziewane przesyłki, zazwyczaj pośpiesznie 
sprawdzają ich zawartość; świadczył o tym  dowodnie  przykład  panny  Hazeltine   
(którą znów w duchu zwymyślał). Jeśli zaś ktoś otworzył baryłkę.,.
—  O   Boże!   —   zawołał  Morris  na  myśl   o   tymi 1  uniósł -ręce do spoconego 
czoła. Łamanie prawa, rozważane w skrytości ducha, może wydawać się znakomitym 
pomysłem, zamiar bowiem (póki jeszcze nie; urzeczywistniony) rysuje się przed 
oczami w barwach ponętnych i śmiałych. Ale zupełnie inaczej to wygląda, gdy 
przestępca po fakcie zaczyna myśleć o policji. Tego   użytecznego   narzędzia   
porządku   publicznego (Morris zaczynał sobie uświadamiać) nie wziął w dostatecznej 
mierze pod uwagę zabierając się do dzieła. Trzeba teraz zachować dłabelną ostrożność 
— pomyślał   sobie   i   poczuł   niepokojący   chłód   w   okolicy krzyża.
—  Stacja główna czy podmiejska? — zapytał dorożkarz.
—  Główna — odpowiedział Morris postanawiając w myślach dać szylinga. Byłoby 
obłędem zwracać na siebie uwagę. Ale co to wszystko będzie kosztowało! Co za 
koszmarne wydatki mnie czekają!
Minął kasy i zrozpaczony zaczął krążyć po peronie. Była właśnie chwila przerwy w 
ruchu; na peronie ludzi znajdowało się niewiele. Przeważnie siedzieli spokojnie na 
ławkach. Nikt nie zdawał się zwracać uwagi na Morrisa, co było rzeczą dobrą, ale 
równocześnie nie czynił żadnych postępów w swoich poszukiwaniach. Coś trzeba 
zrobić, jakieś ryzyko jest konieczne; niebezpieczeństwo rosło z każdą chwilą. 
Mobi31ztijąc całą swą odwagę, wezwał jednego z bagażowych i zapytał, czy nie 
widział przypadkowo beczki, która nadejść miała porannym pociągiem; bardzo 
zależało mu na jakiejś wiadomości, beczka ta bowiem była własnością przyjaciela.
—  Sprawa jest pilna — dodał. — Beczka zawierała próbki.
—  Nie byłem tu dziś rano, proszę pana — odpowiedział bez entuzjazmu bagażowy   
— ale zapytam Billa. Bili, nie przypominasz sobie, czy nie przyszła dziś rano jakaś 
beczka z próbkami z Bournemouth?
—• O żadnych próbkach nie wiem — odpowiedział Bili — ale odbiorca beczki zrobił 
nam .straszliwą awanturę.
—  A to dlaczego? — zawołał Morris i zapominając się wcisnął bagażowemu pensa w 
dłoń.
—  B0    widzi    pan    szanowny,    beczka    przyszła o pierwszej trzydzieści i nikt się 
po nią nie zgłaszał do trzeciej, a wtedy jakiś mały człowieczek {chyba duchowny),   
wyglądał   nietęgo,   przychodzi   i   pyta: „Czy macie tu jakąś przesyłkę na nazwisko 
Pitman" lub William Dent Pitman, już dobrze nie pamiętam. „Nie potrafię panu 
powiedzieć z pewnością", mówią, „ale coś mi się zdaje, że jest beczułka z takim 
adtresa-tem". Maleńki człowieczek podszedł do beczki i wyglądało na to, że naprawdę 
zapomniał języka w gębie, kiedy zobaczył adres, a potem zaczął na nas wrzeszczeć, że 
nie dostarczyliśmy tego, na co on czeka. Powiedziałem mu: „A skąd do diabła mam 
wiedzieć, na l co pan czeka, ale jeśli pan jest William Bent Pitman, l to ta beczka jest 
pańska".
—  No i co, zabrał ją? — krzyknął Morris z trudem  chwytając oddech.
—  Okazuje   się,   proszę   szanownego   pana, że   oni czekał na jakąś, skrzynię. 
Skrzynia nadeszła;  co  dój tego  nie  mam  wątpliwości,  bo  była  to  największa! 
skrzynia,   jaką   kiedykolwiek   oczy   moje   widziały.! A ten Pitman wydawał się 
cholernie wściekły, kazał! zawołać naczelnika, potem razem przywołali woźnicę! od 
wozu z przesyłkami, bo on odwoził skrzynię. Alei muszę panu dobrodziejowi 
powiedzieć — twarz Billal rozjaśnił uśmiech — że nie widziałem jeszcze faceta! w 
takim stanie. Poza ksńmi całe towarzystwo  było, kompletnie zalane. Jacyś panowie 
(tyle zrozumiałem) dali  woźnicy  suwerena;  no i  stąd  wszystkie  kłoipo-j ty—  Ale  
co  powiedział  woźnica?  —  dopytywał siej Morris.
—  O   ile   mi   wiadomo,   niewiele,   proszę   panaj Oświadczył tylko, że za kufel 
piwa gotów jest pobić tego Pitmana. Zgubił też gdzieś swą księgę ł pokwi-j towania, a 
jego pomocnicy byli tak samo zalani jakj on. Wszyscy byli zalani — Bili przerwał 
szukając odJ powiedniego porównania — jak lordowie! Naczelnik, wyrzucił ich z 
'miejsca.
—  No, no — Morris odetchnął z ulga — to jeszcza nie jest tak źle. A więc nie potrafił 
powiedzieć, gdzie jest skrzynia?
—  Słowa rozumnego nie mógł z siebie wydobyć —l wyjaśnił Bili.
—  A co... co zrobił Pitman? — zapytał Morris.
—  Zabrał beczułkę wozem -cały roztrzęsiony. Obal wiam się, że to słabowity 
jegomość.
—  A więc beczka przepadła — powiedział Morris na wpół do siebie.
—  Tego może pan być pewny — wtrącił bagażowy. — Ale na wszelki wypadek niech 
pan pomówi z naczelnikiem.
—  Nie warto. To nie ma żadnego znaczenia. Tam były tylko próbki — po czym 
Morris oddalił się pośpiesznie.
Siedząc ponownie w dorożce zaczął analizować swą sytuację. Przypuśćmy — 
pomyślał — że trzeba będzie pogodzić się z klęską i natychmiast podać do 
wiadomości, że wuj nie żyje. Straci wówczas tontinę, a wraz z nią ostatnią szansę 
odzyskania swych siedmiu tysięcy ośmiuset funtów. Ale od chwili gdy zapłacił 
szylinga   dorożkarzowi,   zaczął   sobie   uświadamiać,   że przestępstwo jest rzeczą 
kosztowną, od momentu zaś gdy stracił beczkę, stało się dla niego rzeczą jasną, że   
następstw   wykroczenia   przeciw   prawu   przewidzieć nie można. Początkowo 
spokojnie, potem z coraz większym   zapałem   zaczął   obliczać   korzyści,   jakie 
przyniesie  mu   wycofanie   się  z   całej   imprezy.   Nie obejdzie się bez strat; ale 
jeśli się zastanowić, straty nie   będą   tak   wielkie;   tylko   tontina,   która   i   tak 
zawsze była kwestią przypadku d na którą w głębi duszy -nigdy nie liczył. Wszystkie 
te argumety przypominał sobie z zapałem; gratulował sobie, że zawsze zachowywał 
umiar. Nigdy naprawdę nie liczył na to, że   tontina  mu  przypadnie;   nawet  prawdę  
mówiąc, nigdy  nie  był  całkiem  przekonany,  że  uda  mu się odzyskać siedem 
tysięcy osiemset funtów. Wplątał się w   tę cała   aferę,   poruszony   jawną   
nieuczciwością Michała. Tak, lepiej zrobi wycofując się z tego ryzykownego .-
przedsięwzięcia i ograniczając się do interesów skórzanych...
—: O Boże! — krzyknął podskakując nagle. — Nie tylko nie zdobyłem tontiny, lecz 
na domiar straciłem mój handel skórami!
Był to fakt straszliwy, ale nie ulegający żadnej wątpliwości. Nie miał prawa podpisu; 
nie mógł zain-kasować czeku nawet na trzydzieści szylingów, póki nie dostarczy 
prawnych dokumentów potwierdzaj ą-
s*                                                                                                       cych zgon wuja. Był 
nędzarzem bez grosza, z chwilą j zaś gdy dokumenty takie przedstawi, straci natych- J 
miast tontinę! Morris niezwłocznie podjął decyzję: j rzuci tontinę jak rozpalone żelazo, 
skoncentruje i wszystkie wysiłki na ratowaniu handlu skórami j i reszty prawnie 
należnego mu dziedzictwa. Postano- l wienie zapadło w mgnieniu oka. Ale już w 
następnej j chwili rozmiary klęski objawiły mu się w całej j okazałości. Podać do 
wiadomości, że wuj Józef nie żyje? Nie może! Z chwilą gdy zwłoki zginęły, wuj Józef 
stał się (z punktu widzenia prawa) nieiśmier- J łelny.
Na świecie nie było wehikułu dość dużego, by mógł pomieścić Morrisa i jego żale. 
Zapłacił za jazdę i ru- i szył przed siebie piechotą, nie wiedząc, doką& idzie, j Zbyt 
pochopnie zabrałem się do tego interesu —• j skonstatował   z   bolesnym   
westchnieniem.   —   Zbyt skomplikowane jest ono jak na człowieka o moich 
możliwościach umysłowych.
Wtem przemknęła mu przez głowę uwaga wuja:! „Jeśli chcesz trzeźwo sprawę 
przemyśleć, napisz to na papierze". Coś tam jednak staruszek rozumiał —j powiedział 
do  siebie Morris. — Trzeba spróbować, czy znajdzie się jednak taki papier, na którym 
potrafi sobie to wszystko jasno ułożyć.
Wszedł do pierwszej lepszej gospody, kazał podać] sobie chleba, sera, papieru i 
przyborów do pisania,] po czym zasiadł nad tym wszystkim ponuro. Spró-j foował 
pióra; było świetne, ale co pisać?
— Wiem już! — zawołał. — Robinson Kruzoej i dwie rubryki! — Zgodnie z 
klasycznym wzorem przygotował arkusz papieru i zaczął, co następuje:
Źle Dobrze 1. Zgubiłem zwłoki niego      1. Ale odnalazł je Pitmanl wuja, — Zaraz, 
chwileczkę — powiedział do siebie Morl ris. — Wymyślam antytezy. Zacznijmy od 
początkuj Źle Dobrze 1.   Zgubiłem zwłoki  wu-     1.   Wobec tego nie muszę ja.                                       
go chować.
2.   Straciłem tontinę.           2.   Mogę  ją   jeszcze  uratować, jeśli Pitman pochowa 
zwłoki, a ja znajdę medyka pozbawionego wszelkich skrupułów.
3.   Straciłem handel skó-     3.   Nie, jeśli Pitman odda rami  i   resztę  spadku         
zwłoki na policję.
po wuju.
Ależ w takim razie pójdę do więzienia, o tym zapomniałem — pomyślał Morris. — 
Właściwie nie wiem, czy warto zajmować się dłużej tą hipotezą. Łatwo powiedzieć: 
trzeba się liczyć z najgorszym, ale w takim wypadku pierwszym obowiązkiem 
człowieka jest zachowanie spokoju. Czy w punkcie trzecim istnieje jakieś wyjście? 
Jakie mogą być dobre strony tak 'diabelnie pokpionej sprawy? Oczywiście muszą 
jakieś być, inaczej ta cała buchalteria nie miałaby sensu. Mam! Do pioruna! Takie 
samo wyjście jak w poprzednim punkcie! Po czym pośpiesznie napisał od nowa:
Źle 3. Straciłem handel skórami i resztę spadku po wuju.
Dobrze 3. Nie stracę, jeśli uda mi się znaleźć medyka pozbawionego skrupułów.
Ten przekupny lekarz chyba jest niezbędny — rozmyślał, — Najpierw musi rni wydać 
zaświadczenie, że wuj nie żyje; w ten sposób obejmę handel skórami. A następnie -
zaświadczenie, że żyje — ale tu znowu stoimy w obliczu sprzecznych interesów.
Po czym wrócił do swych rubryk:
 Źle 4.   Jestem    prawie    bez grosza.
5.   To   prawda,   ale   nie mogę     pieniędzy     z banku wydostać.
6.   W kieszeni wuja Józefa zostawiłem czek na osiemset funtów.
7.   Jeśli   jednak   Pitman okaże     się     człowiekiem   nieuczciwym   i znajdzie czek, 
będzie wiedział,     kim     jest wuj    Józef,    i   może mnie szantażować.
8.   Ale nie mogę szantażować   Michała   (nie mówiąc już o tym, że jest   to   bardzo   
niebezpieczne), póki nie będę wiedział z pewnością.
9.   Wkrótce będę potrzebował   pieniędzy   na bieżące    wydatki    w sklepie,    a    
przecież nie mam grosza.
10.   Tak,   ale   to   jedyny okręt, jaki posiadam.
11.   John wkrótce zażąda pieniędzy,   a   ja   ich nie mam.
5.
Dobrze 4.   Ale    w    banku    jest ; mnóstwo pieniędzy. Lecz...   niestety,   jest to, jak 
się zdaje, fakt niezaprzeczalny. Jeśli    jednak    okaże j się,   że   Pitman   jest 
człowiekiem    nieucz- : ciwym,      odnalazłszy czek      zechce      całą sprawę      
zataić,      a zwłoki    wrzucić    do rzeki.
Tak, ale jeśli moje wnioski odnośnie wuja Mastermana są słuszne, mogę szantażować 
Michała.
8.   Tym gorzej!
7.
9. Ale ten handel skó-j rami jest tonącym okrętem.
10. Fakt niewątpliwy. 11.
12.   Przekupny lekarz ze-     12. chce, by mu zapłacić z góry.
13.   A   jeśli   Pitman   jest     13. nieuczciwy i nie każe   mnie   aresztować, zażąda     
straszliwych pieniędzy.
Cała ta metoda okazuje się zupełnie jednostronna — pomyślał Morris — wcale nie ma 
tych zalet, jakich się po niej spodziewałem. — Zmiął papier i rzucił go na ziemię, po 
chwili jednak podniósł i wygładził. — Wygląda na to, że finanse są meim najsłabszym 
punktem. Czyżby nie było żadnej możliwości wytrzaśnięcia skądś forsy? To wydaje 
się nieprawdopodobne w tak olbrzymim mieście, w którym wszystkie zasoby 
cywilizowanego świata są na podorędziu! Nie bądźmy zbyt pochopni! Czy nie maffi 
nic do sprzedania? Moja kolekcja sygnetów... — Ale na myśl o roztrwonieniu 
ukochanych skarbów Morris oblał się pąsem.
— Raczej zginę! — zawołał, po czym wcisnąwszy kapelusz na głowę ruszył na 
miasto.
Muszę wytrzasnąć pieniądze — rozważał w myślach — z chwilą śmierci wuja 
pieniądze w itoanku są moje, względnie byłyby moje, gdyby nie ta przeklęta 
niesprawiedliwość prześladująca mnie od dzieciństwa, kiedy jako sierotka chodziłem 
jeszcze do szkoły handlowej. Wiem, co zrobiłby kto inny na. moim miejscu: uciekłby 
się do fałszerstwa, chociaż nie wiem, czy słusznie nazywam to fałszerstwem, skoro 
wuj Józef nie żyje, a pieniądze są moje. Kiedy sobie pomyślę, że wuj jest zimnym 
trupem, a nie mogę tego udowodnić, żółć się we mnie przelewa na myśl o tej 
krzywdzie, jaka mi się dzieje. Dawniej bywałem rozgoryczony z powodu tych siedmiu 
tysięcy ośmiuset funtów; teraz wydaje mi się to drobiazgiem! O Boże,  jeszcze  
przedwczoraj   byłem  względnie  szczęśliwym człowiekiem!
Zatrzymując się na chodniku Morris westchnął za- j łośaie.
I jeszcze jedna sprawa: czy mi wolno? Czy potrafię? j Dlaczego nie ćwiczyłem się w- 
różnych charakterach l pisma w młodości?  Gdy człowiek dorośnie, zaczynaj żałować 
tych straconych okazji. Ale jedna w tym po- j ciecha: taki uczynek nie jest naganny z 
punktu wi-J dzenia  moralności.   Mogę   spróbować   i   nawet   jeśli ] spra-wa 
wyjdzie na jaw, to mam przynajmniej czyste sumienie. A jeśli mi się uda, Pitman zaś 
okaże się człowiekiem upartym, nie pozostanie mi nic innego,] jak znaleźć 
przekupnego  lekarza; o to powinno byćl stosunkowo łatwo w tak dużym mieście jak 
Londyn.] Nie ułega wątpliwości, że roi się tu ©d takich. Oczywiście aie miałoby sensu 
dawać ogłoszenia, że poszu-1 kuję sprzedajnego  lekarza,   to  byłoby nieroztropnej 
Trzeba po prostu znaleźć odpowiednią wywieszkę na bramie, wejść do środka i... i... 
postawić sprawę jasno. Chociaż jpst to przedsięwzięcie delikatne...
Chodził   długo   po   ulicach,    aż   skręcił   wreszcie w John Street i znalazł się koło 
domu. Gdy wkładał klucz  w  zamek,  nowa  bolesna myśl przeszyła  mul serce.
—  Nawet ten dom nie należy do mnie, póki nią udsw&dnię, że on nie żyje — warknął 
i zatrzasnął! za  sobą drzwi z  taką siłą,  że wszystkie okna  za-' drżały.
Dawno już zapadł zmrok, od dawna już wzdłuż nią kończących się ulic migotały 
światła wystaw sklepo-j wyeh. W hallu panowała zupełna ciemność i — znowuj 
diabelska sztuczka — Morris potknął się o .piedestał? Herkułesa i rozciągnął się jak 
długi. Ból był dotkli-j wy, nerwy miał napięte do ostateczności, a do tegoj pech chciał, 
że ręka jego wylądowała na młotku.; W porywie dziecinnego gniewu zerwał się i 
uderzył nienawistna statuę. Rozległ się straszliwy trzask.
—  O Boże! Cóż -ja znowu zrobiłem? — zaszlochal  Morris i w ciemności zaczął 
szukać świecy. — No tak — stwierdził stojąc z zapaloną świecą w ręce i oglądając 
uszkodzoną nogę, z której odbił około funta mięśni. — No tak, zniszczyłem 
autentyczny antyk, który może kosztować tysiące! — W tej chwili w sercu jego 
zrodziła się jakaś gniewna nadzieja. Zastanówmy się — pomyślał — pozbyłem się 
Julii. Nie ma żadnego śladu jakichkolwiek powiązań między mną a tym bydlakiem 
Forsy them. Tragarze byli pijani i (co jeszcze pomyślniej sze) wszyscy zostali 
wyrzuceni z pracy. Oto nowa okazja udowodnienia, że main odwagę moralną! Gdyby 
mnie pytano, powiem, że o niczym nie wiem.
Po chwili stał znowu przed Herkulesem z zaciśniętymi wargami, z łomem i toporem 
rzeźniczym pod pachą. Rzucił się na skrzynię, która była już bardzo naruszona 
działaniami Gideona. Wystarczyło kilka trafnych uderzeń i — skrzypiąc rozwarła się. 
Jeszcze kilka i rozpadła się zasypując Morrisa inajpierw nawałnicą desek, następnie 
zaś słomy.
Teraz dopiero mógł kupiec skórzany w pełni Soce-nić rozmiary czekającej go pracy, a 
na ten widok ogarnęły go wątpliwości. -Zaiste, nie stał przed ambitniejszym zadaniem 
de Lesseps ze wszystkimi swoimi robotnikami i końmi, gdy szturmował góry Panamy, 
niż ów samotny, wątły młodzieniec, który nigdy nie pracował w kamieniołomach, 
stojący przed opasłym potworem na piedestale. Niemniej byli godnymi siebie 
przeciwnikami: z jednej strony masa, z drugiej — prawdziwie bohaterski zapał.
— Zostaniesz zwalony, ohydny olbrzymie! — głośno zawołał Morris w uniesieniu, 
mającym w sobie-coś z owej pasji, która rzuciła motłoch paryski na. mury Bastylii. — 
Zostaniesz zwalony jeszcze dziś wieczór. Nie ma dla ciebie miejsca w moim domu!
Zapał naszego obrazoburcy szczególnie podniecał nieprzyzwoity wyraz twarzy statui^ 
i od twarzy dzieło zniszczenia zostało rozpoczęte. Wstępna przeszkodą była znaczna 
wysokość półboga,x miał prawie trzy me try bez butów, ale już teraz, w pierwszych 
potyczkach bitwy, rozum zaczął brać górę nad materią. Dzięki drabinie bibliotecznej 
obrażony właściciel domu zyskał przewagę i przystąpił do ścinania głowy 
zamaszystymi uderzeniami topora.
W dwie godziny później z tego, co jeszcze niedawno było kempłetnym wizerunkiem 
gigantycznego węglarza, który jakimś cudem się wybielił, pozostała bezładna kupa 
członków. Tors czterdziestolatka leżący obok piedestału, lubieżne oblicze łypiące 
okiem ze schodów kuchennych, nogi, ramiona, ręce, a nawet palce porazrzucane 
bezładnie po podłodze hallu. Jesz-] cze pół godziny — i gruzy zostały skrupulatnie 
wymiecione do kuchni, a Morris z uczuciem triumfu rozglądał się po polu bitwy. Tak, 
teraz mógł zaprzeczyć, jakeby wiedział cokolwiek o statui; w hallu — tyle tylko, że 
nieco zrujnowanym •— nie było śladu Hertkulesa. Morris doczołgał się do łóżka bez 
sił. Bolały go plecy i ramiona, dłonie paliły od szorstkich pocałunków łomu, a jeden 
zraniony palec nieustannie wędrował ku ustom. Sen długo opóźniał swe przybycie do 
łoża naszego bohatera znajdującego się w opłakanym stanie i z pierwszym 
przebłyskiem dnia opuścił go ponownie.
Jakby w zmowie ze wszystkimi niepowodzeniami zaświtał poranek okrutny. Po 
ulicach hulał wschodni wiatr; strugi deszczu biły wściekle o szyby, a gdy Morris 
ubierał się, chłodny przeciąg z kominka żywoj baraszkował wokół jego nóg.
Me mógł się oprzeć gorzkiej refleksji: biorąc pocj uwagę, te wszystkie przykrości, 
które się na mnia zwaliły, pogoda mogłaby przynajmniej być łaskawsza.
W domu nie było chleba. Panna Hazeltine bowiem (jak wszystkie kobiety, gdy są 
same) żywiła się wy-l łączinie ciastkami. Znalazł w końcu jakieś okruchy ciasta i one 
(wraz ze szklanką kryształowej, jak mówiła poeci, zimnej wody) złożyły się na coś w 
ro l dzaju porannego posiłku. Po czym nieustraszony zasiadł do swych trudów.
Studiowanie podpisów jest zajęciem nadzwyczaj ciekawym. Dla profana każdy podpis 
jest inny; inaczej podpisuje się człowiek przed posiłkiem, inaczej po posiłku. Inaczej, 
gdy cierpi na obstrukcję, inaczej zaś, gdy jest w stanie nietrzeźwym; gdy drży o 
zdrowie swego dziecka lub gdy wrócił właśnie z wygraną na wyścigach; gdy 
podpisuje się w biurze notariusza lub kładzie swój podpis pod czułym okiem 
ukochanej. Ale dla eksperta, urzędnika bankowego lub litografa podpisy są 
wartościami niezmiennymi, równie rozpoznawalnymi jak dla marynarza na wachcie 
rozpoznawalną jest Gwiazda Polarna.
Morris o tym wszystkim wiedział. Teorię pięknej sztuki, do której zastosowania 
zabierał się właśnie, znał nasz dzielny kupiec skórzany bezbłędnie. Na szczęście 
jednak fałszowanie podpisów jest sprawa praktyki. Siedział więc Morris otoczony 
wzorami podpisów swego wuja i dowodami własnej nieudolności, ponure zaś myśli 
podstępnie odbierały mu otuchę. Od czasu do czasu wicher wył w kominku za 
plecami, od czasu do czasu szkwai tak mroczny przelatywał przez Błoomsbury, że 
Morris musiał wstawać i zapalać lampę gazowa; wokół panował chłód i obrzydliwy 
nieporządek domu nie zamieszkanego — podłogi gołe, na kanapie stosy książek i 
rachunków okrytych brudnym obrusem, pióra zardzewiałe, papiery pokryte grubą 
warstwą kurzu, a przecież były to tylko rekwizyty jego niedoli, prawdziwe zaś 
korzenie jego przygnębienia leżały przed nim na stole w postaci nieudanych 
fałszerstw.
To chyba jest jedna z najdziwniejszych rzeczy, jakie zdarzyło mi się spotkać —'żalił 
się w myślach. — Wygląda wręcz na to, że praca ta wymaga talentu, którego nie 
posiadam. Raz jeszcze skrupulatnie przyjrzał się próbkom. Kancelista wyśmiałby je po 
prostu. No cóż, nie pozostaje nic innego, jak skopiować podpis.
Poczekał, aż minął kolejny szkwał i ukazał się prze-. błysk posępnego światła 
dziennego, po czym podszedł do okna i na widoku całej John Street skopiował podpis 
wuja Józefa. Nawet przy najlepszej woli trudno byłoby określić osiągnięte wyniki 
inaczej niż jako1 mierne. Lepiej nie potrafię — powiedział do siebie patrząc żałośnie 
na swe dzieło. — Tak czy inaczej, on nie żyje. Po czym wystawił czek na kilkaset 
funtów i ruszył w kierunku Banku Anglo-Patagoń-skiego.
Na miejscu, przy okienku, przy którym zwykle za-j łatwiał swe sprawy, starając się 
zachować możliwie najobojętniejszą postawę, Morris przedłożył sfałszo-: wany czek 
kasjerowi, dużemu Szkotowi z czerwoną brodą. Kasjer zdawał się oglądać czek ze 
zdumieniem, j Obracał go w rękach, a nawet badał podpis za poJ mocą szkła 
powiększającego, jego zaś zdumienie zda-> wało się przemieniać w niechęć. 
Przeprosiwszy klien-j ta na chwilę udał się do najdalszych zakamarków; banku, by po 
długiej chwili wrócić. Wracał nie sami lecz pogrążony w rozmowie ze swym 
przełożonym,] starszym, łysawym, bardzo statecznie wyglądającymi panem.
—  Czy mam przyjemność z panem Morrisem Fins-j bury? — zapytał ów dżentelmen 
patrząc na MorrisaJ przez podwójne okulary.
—  Tak jest w rzeczy samej — odpowiedział Morrisl drżąc. — Czyżby coś było nie w 
porządku?
•— No cóż, panie Finsbury, jesteśmy raczej zasko-l czeni tym... — odezwał się 
urzędnik powiewając cze-ł kiem. — Ale nie ma pokrycia.
—  Nie ma pokrycia?! — zawołał Morris. — Jak to J przecież wiem doskonale, że na 
koncie musi być dwąl tysiące osiemset funtów co do grosza.
—  Dwa tysiące  osiemset -sześćdziesiąt cztery,  jaki sądzę — odpowiedział stateczny 
pan — ale suma tal została podjęta wczoraj.
—  Podjęta?! — krzyknął Morris.
—  Osobiście   przez   pańskiego   wuja   —   ciągnął|
 pierwszy. — I nie tylko to, lecz zdyskontowaliśmy również dla niego czek w 
wysokości, niech no sobie przypomnę... na ile to było, panie Bell?
—  ©siemset funtów, panie Judkin — odpowiedział kasjer.
—  Dent Pitman! — krzyknął Morris zachwiawszy się na nogach.
—  Jak, proszę pana? — zapytał pan Judkin.
—  To tylko takie porzekadło —odrzekł Morris.
—  Mam nadzieję, że nic złego się nie stało, panie Finsbury? — troskliwie dopytywał 
się pan Bell.
—  Mogę panom tylko powiedzieć — odrzekł Morris śmiejąc się cierpko — że to jest 
po prostu niemożliwe. Mój   wuj   jest  w   Bournemouth   i  nie   może   wstać z łóżka.
- Czyżby? — zdziwił się pan Bell biorąc czek od pana Judkina. — Ależ ten czek 
datowany jest w Londynie, i to w dniu dzisiejszym. Jak pan to "wytłumaczy?
—  Ach, to była pomyłka — odpowiedział Morris, a głęboki rumieniec pokrył jego 
twarz i szyję.
—  Niewątpliwie, niewątpliwie — wtrącił pan Judkin przyglądając się jednak 
badawczo swemu klientowi.
—  I... i... — zaczął znowu Morris —• jeśli nawet nie ma pokrycia,  to przecież chodzi 
tu o sumą bardzo drobną...   nasza   firma.„   nazwisko   Finsbury...   niewątpliwie   
gwarantuje   takie   drobne   przekroczenie konta.
—  Niewątpliwie,  panie Finsbury —  odpowiedział pan Judkin — i jeśli .panu zależy, 
wezmę to pod uwagę.  Ale nie wydaje mi się... krótko mówiąc, panie Finsbury, gdyby 
nawet nie było innych wątpliwości, to podpis ten pozostawia wiele do życzenia.
—  Błahostka — Morris odpowiedział nerwowo. — Poproszę wuja, by podpisał inny 
czek. Prawdę mó>-wiąc — ciągnął dalej zdobywając się na odwagę — wuj czuje się 
teraz tak fatalnie, że nie był w stanie  złożyć podpisu bez mojej pomocy, i obawiam 
się. że stąd panów zastrzeżenia.
Pan Judkin spojrzał przenikliwie w twarz Morrisa, po czym odwrócił się i popatrzał na 
pana Bella.
—  Zdaje   mi   się,   że   padliśmy   ofiara   oszustwa. Proszę zawiadomić pana 
Finsbury'ego, że natychmiast wyślemy detektywów. Jeśli zaś idzie o pański czek, to z 
przykrością muszę stwierdzić, że nasz bank niestety nie może go uważać za 
dokument... jak by to powiedzieć...  pełnowartościowy — po  czym  położył czek na 
ladzie.
Morris mechanicznie zabrał czek; myślał teraz O czymś innym.
—  To  znaczy — zaczął — że  to my  ponieśliśmy stratę, czyli mój wuj i ja.
—  Niekoniecznie   —   odpowiedział   pan   Bell.   — Bank ponosi odpowiedzialność 
i bank albo odzyska pieniądze,   albo   je   zwróci,   może   pan   na   nas   polegać.
Morrisowi mina zrzedła, ale zaświtał mu nowy promień nadziei.
—  Wiecie panowie  co  — rzekł — proszę  sprawę zostawić mnie. Ja się tym zajmę. 
Mam pewną myśl, a poza tym — ciągnął błagalnym tonem — detektywi są tak 
kosztowni.
—  Bank nie chce o tym słyszeć — odpowiedział pan Judkin. — Grozi nam strata od 
dwóch do trzech tysięcy funtów. W razie potrzeby gotowi jesteśmy wydać znacznie 
więcej.  Fałszerz nie  ujęty jest stałym niebezpieczeństwem.   Wyjaśnimy   sprawę   do   
końca, może pan być spokojny.
-— Wobec tego biorę stratę na siebie — śmiało orzekł Morris. —: Polecam panom 
zaprzestać poszukiwań. — Stanowczo pragnął uniknąć wszelkich dochodzeń.
—  Bardzo pana przepraszamy — odpowiedział pan Judkin •— ale my w tej sprawie 
nie możemy rozmawiać z panem. Proszę to przedyskutować ze swoim wujem. Jeśli on 
dojdzie do takiego wniosku i albo sam się tu zjawi,  albo pozwoli mi przybyć do łoża 
boleści...
—- To jest absolutnie niemożliwe! — krzyknął Morris.
—  Sam  więc  pan  widzi,   że  mam związane  ręce. Musimy    natychmiast   
przekazać    całą    sprawę   policji.
Morris mechanicznie złożył czek i schował go do kieszeni.
—  Do widzenia! — zawołał, jakimś cudem wydostając się z banku.
Pojęcia nie mam, co oni podejrzewają — rozważał w myślach. — Nie mogę ich 
rozgryźć, całe ich zachowanie było bardzo osobliwe. Ale to nie ma znaczenia: 
wszystko jest skończone. Pieniądze zostały wypłacone, policja jest na tropie; za dwie 
godziny ten idiota Pitman zostanie aresztowany... i historia z trupem znajdzie się w 
wieczornych gazetach.
Gdyby mógł usłyszeć rozmowę, która toczyła się w banku po jego odejściu, byłby 
mniej niespokajny, chociaż może miałby więcej powodów do zmartwienia.
—  Dziwna sprawa, panie Bell — powiedział pan Judkin.
—  Zaiste,  proszę pana,  ale  zdaje się,  że napędziliśmy mu strachu.
—  Ach, nigdy już więcej nie zobaczymy pana Morrisa Finsbury — odpowiedział 
pierwszy. — To była pierwsza próba; firma nasza od tak dawna miała z nimi interesy, 
że zależało mi na tym,  by postępować łagodnie.   Zakładam  jednak,   panie  Bell,   że  
wczoraj nie zaszła żadna pomyłka?   Czy to był rzeczywiście stary pan Finsbury?
—  Nie mam co do tego najmniejszej wątpliwości — zachichotał pan Bell. — Objaśnił 
mi zasady bankowości.
—  Proszę,  proszę .—• zdumiał się pan Judkin.  — Gdy przyjdzie następnym razem, 
proszę mu powiedzieć, by zaszedł do mnie. Należy go ostrzec.

Rozdział siódmy 
w którym William Dent Pitman zasięga porady prawnej 

     Norfolk Street — zwana żartobliwie przez fólcato-rów parna Pitmana wyspą 
Norfolk — nie jest ani długą, ani ładną, ani przyjemną arterią. Pojawiają się na niej 
brudne, niedorodne dziewuchy, czekające, by im kto postawił kufel piwa, lub 
nasłuchujące głosów miłości. Dwa razy dziennie przechodzi nią człowiek skupujący 
koty. Niekiedy trafia tu kataryniarz, lecz szybko oddala się zniechęcony. W dni 
świąteezrae ulica jest areną dla okolicznych młodzieńców, a mieszkańcy domów mają 
okazję zaznajomienia się z męską sztuką samoobrony. Pod jednym przynajmniej 
względem Norfolk Street ma. prawo rościć sobie pretensje do nazwy ulicy 
przyzwoitej, nie ma tu miaaewieie żadnych sklepów, jeśli nie liczyć szynku, który 
właściwie znajduje się już przy King's Road.
Na drzwiach pod numerem siódmym widniała tabliczka mosiężna z napisem: ,,W. D. 
Pitman. Artysta". Nie była to szczególnie czysta tabliczka mosiężna, a sam numer 
siódmy nie był szczególnie zachęcającym do zamieszkania budynkiem. Niemniej dom 
miał swój charakter, i to tego rodzaju, który może pobudzić ciekawość czytelnika. Był 
on bowiem siedzibą artysty — artysty wybitnego, wielce wyróżniającego się swym 
brakiem powodzenia — który nigdy nie był przedmiotem artykułu w żadnym pi- i 
śmie ilustrowanym. Nigdzie jeszcze nie ukazały się : ryciny przedstawiające „Kąt w 
bawialni" lub „Ko minek  w pracowni"  domu pod numerem  siódmym; ani jedna 
młoda pisarka nie zamieściła swych uwag 0    „pozbawionej    afektacji   prostocie",   z   
jaką   pan Pitman   przyjął   ją   wśród   swych   „skarbów".   Chętnie naprawiłbym to 
przeoczenie, lecz nas interesują   przede   wszystkim   tyły   tego   artystycznego   
domostwa.
Był tu ogródek pyszniący się nieczynną fontanną z karzełkiem, kilkoma oblepionymi 
brudem donicami z kwieciem i dwoma lub trzema świeżo zasadzonymi drzewkami, na 
których odwiedziny wiosny nie pozostawiły widocznego śladu. Były tam jeszcze dwie 
lub trzy rzeźby naśladujące starożytność i przedstawiające satyrów oraz nimfy w 
najgorszym możliwym stylu. Z jednej strony ogród osłonięty był 'dwiema 
pracowniami, najmowanymi zazwyczaj przez bar&iej zapoznanych i młodzieńczych 
adeptów sztuki. Po stronie przeciwnej nieco wyższa i staranniej wykończona 
przybudówka, połączona z domem i posiadająca drzwi wychodzące na trawnik, kryła 
owoce wielostronnej działalności pana Pitmana. To prawda, że przez cały dzień trudził 
się on na niwie oświaty w szkole dla panienek, ale wieczory, które przeciągały się do 
późnej nocy, należały do niego i spędzał je nad olejnym „Pejzażem z wodospadem" 
bądź też nad „popiersiem w marmurze" (jak stwierdzał skromnie, lecz z dumą) jakiejś 
osobistości czy wreszcie — jeśli się w ogóle zniżał do takiej pracy — nad jakąś 
zwyczajną nimfą (mającą zdobić kinkiet gazowy na klatce schodowej) lub naturalnej 
wielkości „Samuelem w niemowlęctwie" dla jakiegoś zakonnego przedszkola. Pan 
Pitman studiował w Paryżu, a także 1  w Rzymie, subsydiowany przez kochającego 
rodzica, który  potem  zbankrutował  na  skutek   zmniejszenia się popytu na gorsety, i 
chociaż nikt nigdy nie podejrzewał go o najdrobniejszy nawet ślad talentu, był taki  
czas,  kiedy uważano,  że przynajmniej   wyuczył się  swego zawodu.  Wystarczyło  
osiemnastu lat tak zwanego „nauczania", by wyzbył się wszelkiej nie6 — Bagaż...
bezpiecznej wiedzy. Jego lokatorzy artyści starali się czasem wytłumaczyć mu, że nie 
można malować przy świetle gazowym lub rzeźbić nimfy naturalnej wielkości bez 
modelki.
— Wiem o tym — odpowiadał. — Na całej Norfolk Street nikt o tym nie wie lepiej 
ode mnie. Gdybym był bogaty, z pewnością zatrudniałbym najlepsze modelki 
Londynu, ale że jestem człowiekiem ubogim, nauczyłem się obchodzić bez nich. 
Model przypadkowy jedynie zakłóciłby moją idealną wizję figury, co niewątpliwie 
zaszkodziłoby mojej karierze. Jeśli natomiast idzie o malowanie przy sztucznym 
świetle, to wpadłem na ten pomysł zmuszony koniecznością, ponieważ dzień mam 
zajęty nauczaniem.
W chwili gdy musimy go przedstawić naszym czytelnikom, pan Pitman znajdował się 
sam w swej pracowni, w gasnącym świetle październikowego dnia. Siedział (jak 
nietrudno się domyślić „bez pozy i z niewymuszoną prostotą") w fotelu, a obok 
spoczywał jego czarny kapelusz. Śniady, słaby, nieszkodliwy, żałosny człowieczek, w 
ubraniu z materiału w" ciemnych kolorach, w żakiecie dłuższym nieco niż zazwyczaj 
noszą ludzie świeccy, w kołnierzyku wysokim i okrągłym, w plastronie o 
stonowanych kolorach, zawiązanym niewymyślnie. Powierzchowność nieco 
przypominająca osobę duchowną, gdyby nie spiczasta bródka. Włosy na szczycie 
głowy miał Pitman przerzedzane, srebrne na skroniach. Biedny człowiek nie był już 
młody; lata zaś, ubóstwo i zawiedzione skromne ambicje nie są bynajmniej 
pocieszeniem.
Przed nim, w kącie pokoju, przy drzwiach, stała pokaźna beczka. Obojętne, w którą 
stronę odwracał oczy, beczka nieustannie przyciągała jego wzrok i wciąż wracały te 
same myśli.
Czy ją otworzyć? Czy ją odesłać? Czy natychmiast porozumieć się z panem 
Semitopolisem? — rozważał. — Nie — zdecydował w końcu. — Nie zrobię nic bez 
porady pana Finsbury'ego. — Wstał i chwycił zniszczoną skórzaną teczkę. Wyjął z 
niej gruby kre mowego koloru papier listowy, na którym zazwyczaj pisał do 
kierowników szkół i do rodziców swych uczniów. Teczkę położył przy oknie, zasiadł 
do biurka i zdjąwszy z kominka butelkę atramentu starannie skomponował list 
następującej treści:
„Szanowny Panie Finsbury — pisał. — Mam nadzieję, że nie nadużyję pańskiej 
uprzejmości prosząc, by mnie pan odwiedził w moim domu dziś wieczór. Sprawa, w 
której potrzebna jest mi pańska cenna pomoc, nie jest bynajmniej błaha; wystarczy, 
jeśli powiem, że dotyczy ona losów statui Herkulesa pana Semitopolisa. Piszę do pana 
wielce zdenerwowany, po zasięgnięciu bowiem wszelkich informacji zaczynam się 
obawiać, że to znakomite dzieło starożytnej sztuki zaginęło. Uginam się ponadto pod 
brzemieniem innej zagadki, w pewnym sensie związanej z poprzednią, Proszę mi 
wybaczyć niezbyt wytworny charakter pisma i proszę przyjąć wyrazy mego szacunku, 
w pośpiechu, William D. Pitman".
Wyposażony w to pismo zadzwonił do drzwi domu pod numerem 233 przy King's 
Koad, prywatnej rezydencji pana Michała Finsbury'ego. Poznał był prawnika podczas 
jakiejś hucznej uroczystości publicznej w Chelsea. Michał miał poczucie humoru i 
odznaczał się beztroską życzliwością, znajomość więc podtrzymał, a gdy się okazała 
zabawna, pozwolił, by przerodziła się w swoista przyjaźń, nacechowaną lekką 
pogardą. Obecnie, w cztery lata po pierwszym spotkaniu, Pitman kręcił się przy 
Michale jak wierny pies.
—  Pana   Michała   jeszcze   nie   ma   —   powiedziała starszawa    gospodyni,    
która    otworzyła    Pitmanowi drzwi.  —  Ale   pan   bardzo  źle  wygląda,  panie  
Pitman  —  dodała.   —  Niech   pan   wstąpi  na  kieliszek sherry, to pana podniesie na 
duchu.
—  Bardzo   pani   dziękuję    —    odpowiedział   artysta.   —  Jest   pani  -bardzo   
uprzejma,   ale   naprawdę w tym stanie  ducha  nie mogę przyjąć zaproszenia. Proszę  
tylko  oddać panu Finsbury'emu ten  oto  list 6»
 i proszę mu powiedzieć, by zaszedł od tyłu, od strony ogródka; będę przez cały 
wieczór w pracowni.
Po czym ruszył powolnym krokiem ku domowi. Oko jego padło na wystawę zakładu 
fryzjerskiego, na której królowała wytworna, dumna dama woskowa w wieczorowej 
sukni. Stanął przed nią w długiej i głę&okiej zadumie. Mimo trapiących go zmartwień 
obudził się w nim artysta.
Łatwo wyśmiewać się z ludzi robiących te rzeczy — j pomyślał — ale jest w tym coś 
wzniosłego, nieokre-' słonego. To właśnie, co starałem się uchwycić w mojej 
„Cesarzowej Eugenii" — westchnął.
Wracając do domu nadal rozmyślał o tych walorach. Tego nie uczą w Paryżu. Takie 
bezpośrednie podejście jest typowo brytyjskie. Dość. Zasypiam, muszę się obudzić, 
muszę dążyć wyżej, mierzyć wyżej! — zawołał nasz maleńki artysta do siebie. Przez 
cały podwieczorek i potem, gdy dawał lekcję gry na skrzypcach swemu najstarszemu 
synowi, nie pamiętał już o swych tarapatach, myśli jego uleciały do piękniejszych 
krain. I gdy tylko się uwolnił, z praw-! dziwym animuszem pośpieszył do swej 
pracowni.
Nawet widok beczułki nie wywołał w nim przy-'. gnębienia. Rzucił się z rosnącym 
zapałem do roboty: popiersie   pana   Gladstone'a   z   fotografii.   Pokonał (z   
niezwykłym   powodzeniem)   trudności,   jakie   nastręczało modelowanie tyłu głowy, 
do czego nie miał żadnej dokumentacji, poza niejasnym wspomnieniem z jakiegoś 
publicznego zebrania, z zachwytem spój-' rżał na swe ujęcie kołnierzyka 
portretowanego męża stanu i dopiero pukanie do drzwi przypomniało mul doczesne 
troski.
—  Czy stało się coś złego? — zapytał Michał podchodząc do kominka, na którym pan 
Pitman, pamiętając o tym, jak jego przyjaciel lubi ciepło, rozpalił potężny ogień. — 
Wydaje mi się, że trapią pana jakieś kłopoty.
—  Te słowa nie oddają całej  powagi sytuacji —Ą rzekł artysta. — Statua pana 
Semitopolisa nie została  doręczona i obawiam się, że będę musiał za nią zapłacić; ale 
tym się nie przejmuję, obawiam się natomiast, drogi panie Finsbury, obawiam się 
rzeczy strasznej — zdemaskowania. Herkules miał być przemycony z Italii; rzecz 
niewątpliwie występna, rzecz, do której człowiek z moimi zasadami i z moim 
odpowiedzialnym stanowiskiem nigdy nie powinien był przykładać ręki, co sobie 
teraz, zbyt • późno, uświadomiłem.
—  Sprawa wygląda bardzo poważnie — oznajmił prawnik — będzie wymagała 
większej ilości alkoholu.
—  Pozwoliłem sobie... krótko mówiąc,  pozwoliłem sobie przygotować się na pańską 
wizytę — odpowiedział  artysta wskazując na  dzbanek,  butelkę dżinu, cytrynę i 
szklanki.
Michał przyrządził sobie grogu i poczęstował artystę cygarem.
—  O  nie,   dziękuję — usłyszał w  odpowiedzi.  — Zdarzało  mi  się  dawniej  
miewać  słabość  do  cygar, ale   pozostaje   po   nich   taki   nieprzyjemny   zapach w 
ubraniu.
—  Nie szkodzi — oświadczył prawnik. — Czuję się teraz dobrze. Proszę, niech pan 
snuje swą opowieść.
Pitman wyłożył swe kłopoty dość wyczerpująco. Udał się dziś na stację Waterloo 
spodziewając się, że odbierze ogromnego Herkulesa, miast tego otrzymał beczkę, w 
której nie zmieściłby się nawet Dyskobol; jednakowoż beczka adresowana była ręką 
(zna doskonale ten charakter pisma) jego rzymskiego korespondenta. Rzecz jeszcze 
dziwniejsza, że tym samym pociągiem nadeszła skrzynia dostatecznie duża i ciężka, 
by jej zawartością mógł być Herkules. Skrzynia ta została odesłana pod adres, którego 
nie można ustalić.
—  Woźnica, przykro mi o tym mówić, zdążył był wypić — ciągnął pan Pitman — 
używał zaś języka, którego nie śmiałbym powtórzyć.  Z miejsca  został wyrzucony z 
pracy przez naczelnika stacji, który zachowywał się przez cały czas jak najbardziej 
właści wie i obiecał zasięgnąć informacji w Southampton. A co ja mam tymczasem 
począć? Pozostawiłem mój adres, beczkę zabrałem do domu, ale pamiętając stare 
przysłowie postanowiłem, że otworzę ją tylko w obecności mego adwokata.
—  To wszystko? — zapytał Michał. — Nie widzę żadnego   powodu   do   zmartwień.   
Herkules   utkwił gdzieś  po   drodze,   przyniosą   go   jutro   lub  pojutrze. Jeśli zaś 
idzie  o  beczułkę,  może pan być  spokojny, to na pewno dowód wdzięczności od 
jednej z pańskich uczennic i zawiera ostrygi.
—  Ach, proszę tak głośno nie mówić! — zawołał artysta. — Straciłbym  posadę,  
gdyby ktoś  usłyszał, że tak bez szacunku wyrażamy się o tych młodych panienkach, a 
poza tym ostrygi z Włoch? I dlaczego miałyby być adresowane ręką pana Ricardi?
—  No tak, rzućmy ria to okiem — powiedział Michał. — Niech no pan ją potoczy 
bliżej światła.
Mężczyźni wytoczyli beczkę z kata i ustawili ją przed kominkiem.
—  Sądząc z ciężaru, może zawierać ostrygi — zauważył rozsądnie Michał.
,_— Czy przystąpimy natychmiast do otwierania? — zapytał artysta, któremu 
towarzystwo i dżin zdecydowanie poprawiły humor. I nie czekając na odpowiedź 
zaczai się rozbierać jak do zapasów. Rzucił swój pastorski kołnierz do kosza na 
papiery, pastorski surdut zawiesił na gwoździu i z dłutem w jednej ręce, a młotkiem w 
drugiej wymierzył pierwszy cios.
—  Znakomicie,   mój   Williamie  —  zawołał  prawnik   —   oto   temperament!   A   
może   to   romantyczne odwiedziny   jednej    z    młodych   panienek?    Pomysł w   
stylu   Kleopatry?   Uważaj   pan   i  nie   wybij   pan Kleopatrze dziury w głowie.
Ale zapał Pitmana był zaraźliwy. Prawnik nie mógł już dłużej usiedzieć. Wrzucił 
cygaro do ognia, wyrwał narzędzia z rak opierającego się artysty, po czym sam zabrał 
się do dzieła. Niedługo trwało, a na jego pięknym, jasnym czole ukazały się krople 
potu.
Eleganckie spodnie zabrudziła rdza, stan zaś dłuta świadczył o złym zastosowaniu 
energii.
Otwieranie beczki nie jest zadaniem łatwym, nawet gdy się przystępuje do tego w 
sposób właściwy. Przy niewłaściwym podejściu cała konstrukcja może rozpaść się na 
elementy. Tą właśnie droga poszli zarówno prawnik, jak i artysta. Wreszcie ostatnia 
obręcz została usunięta. Kilka dzielnych uderzeń — i klepki posypały się na podłogę, 
a to, co niegdyś było beczką, okazało się bezładnym stosem połamanych i 
wypaczonych desek.
Jakaś ponura, opatulona w koce postać pozostawała przez chwilę w pozycji stojącej, 
po czym pochyliła się w jedną stronę i głucho opadła przed kominek. W tym samym 
momencie znalazł się na podłodze mo-nokl, który potoczył się ku krzyczącemu 
przejmująco Pitrnanowi.
—  Zamknij   pan  buzię!   —  powiedział  Michał,  po czym pobiegł do drzwi i 
przekręcił klucz w zamku. Z   bladą   twarzą,   zagryzając   wargi   podszedł   bliżej, 
uniósł róg koca i cofnął się drżąc.
W pracowni zapanowała długa chwila ciszy.
—  Niech mi pan powie szczerze — odezwał się Michał zniżając głos i wskazując na 
trupa. — Czy pan ma z tym coś wspólnego?
Artysta zdobył się tylko na urywane i nieartykułowane odgłosy.
—  Niech pan to wypije! — rozkazał Michał. — Proszę  się mnie nie bać. Jestem 
pańskim przyjacielem i nie opuszczę pana w trudnej sytuacji.
Pitman odstawił nie tkniętą szklankę.
—  Bóg mi świadkiem — oznajmił — że jest to dla mnie nowa tajemnica. W 
najgorszych snach nic podobnego   mi   się   nie   przywidziało.   Przecież   ja  nie 
skrzywdziłbym muchy.
—  W porządku — powiedział Michał oddychając z ulgą. — Wierzę ci, przyjacielu 
.— dodał ściskając serdecznie dłoń artysty. — Przez chwilę myślałem — ciągnął  
dalej  z  upiornym  uśmiechem — myślałem   przez  chwilę,  że być  może  pozbył się 
pan Semito-polisa.
—  Gdyby tak nawet było, to co za różnica — jęczał Pitman. — Dla mnie wszystko 
już skończone. Widzę zbliżający się koniec.
—  Przede wszystkim — stwierdził Michał — musimy pozbyć się nieboszczyka; 
mówiąc bowiem całkiem szczerze, nie podoba mi się jego wygląd. — Adwokat 
poczuł, że go przechodzą ciarki. — Gdzie można by go umieścić?
—  Może go pan wstawić do tej szafy... jeśli zdobędzie się pan na to, by go dotknąć.
—  Ktoś musi się zdobyć, mój drogi — odpowiedział prawnik — i wygląda na to, że 
ta rola mnie przypadnie. Przejdź pan na drugi koniec pokoju, Gsteyróć się plecami i 
nalej mi grogu; to będzie sprawiedliwy podział pracy.
Po chwili rozległ się odgłos zamykanej szafy.
—  W porządku — stwierdził Michał — tepaz jest przyjemniej. Już może się pan 
odwrócić, blady Pit-manie.  Gdzie jest grog? Niech pana niebiosa mają w swej opiece, 
przecież to lemoniada!
—  Ależ,   panie   Finsbury,   co   my  z   nim   poczniemy?! — zawodził artysta 
czepiając się ręki prawnika.
—  Poczniemy? — powtórzył Michał. — Pochowamy go w jednym z pańskich 
klombów i postawimy jedną z pańskich rzeźb jako nagrobek. Pomyśl pan tylko, jak 
piekielnie romantycznie będziemy wyglądali grzebiąc faceta w bladej księżycowej 
poświacie. Proszę mi dolać trochę dżinu!
—  Błagam pana,  drogi Finsbury, niech pan sobie nie   żartuje  z   mojego   
nieszczęścia!   —  zawołał  Pitman. — Ma pan przed sobą człowieka,  który przez całe 
życie, nie zawaham się użyć tych słów, zachowywał się jak najprzykładniej. Nawet w 
tym uroczystym momencie mogę na to przysiąc nie rumieniąc się., Poza tą drobną 
sprawką z przemycaniem Herkulesa, ale tego też żałuję, nie mam nic do ukrycia. 
Nigdy  nie  obawiałem  się   opinii  publicznej,   a  teraz...   teraz.,..
— ©łowa do góry, mój drogi, zapewniam pana, że w nas^^rn biurze tego rodzaju 
niefortunne historie uchodzą za drobiazgi; może się to przytrafić każdemu, a jeśli pan 
rzeczywiście ręki do tego nie przykładał.,, —  Jakich słów mam użyć... — zaczął 
Pitman.^
—  Tym już ja się zajmę, pan nie ma w tej dziedzinie doświadczenia. Chodzi jednak o 
to: jeśli — a raczej skoro — pan nic nie wie o zbrodni i strona znajdująca sią w  szafie  
nie  jest pana  bratem ani swatem, pańskim dłużnikiem ani szwagrem, ani też, jak to 
się mówi, zdradzonym małżonkiem...
—  Ależ, drogi panie! — przerwał przerażony Pitman.
—  Skoro, krótko mówiąc —• ciągnął adwokat — nic nie przemawia za tym, by 
zbrodnia ta leżała w pańskim   interesie,   wobec   tego   sprawa   jest   zupełnie prosta 
i me ryzykujemy niczego. W rzeczy samej, cała ta historia jest nawet zabawna; nad 
podobnym problemem głowiłem sią już z innej okazji. Nareszcie mam konkretny 
przypadek. Już ja pana wyciągną. Pr.<3szę się nie martwić. Wyciągnę. Zastanówmy 
sią więą co dalej. Dawno już nie miałem tak zwanych prawdziwych wakacji. Jutro 
zawiadomię biuro. Musimy sift pośpieszyć — dodał znacząco — by nie ułatwić 
sprawy drugiej stronie.
—  D czym pan mówi? — zapytał Pitman. — Jaka druga- strona? Inspektor policji?
—  Bo diabła z inspektorem policji! Jeśli nie chce pan skorzystać z najprostszego 
wyjścia i pochować trupa w swoim ogródku, to musimy znaleźć kogoś, kto go 
pochowa u siebie. Krótko mówiąc, trzeba złożyć całą sprawę w ręce człowieka, który 
ma mniej skrupułów i więcej pomysłowości.
—  Może prywatny detektyw? — zaproponował Pitman.
—  Chwilami budzi pan we mnie litość — zauwa żył adwokat. — A propos — ciągnął 
w innym tonie — zawsze byłem zdania, że powinien pan mieć fortepian w tej swojej 
dziurze. Nawet jeśli pan sam nie gra, to przecież mogliby pańscy przyjaciele rozerwać 
się muzyką podczas pańskiej dłubaniny.
—  Mogę panu zagrać, jeśli pan sobie tego życzy — nerwowo  wtrącił  Pitman,   
pragnąc  za  wszelka  cenę zadowolić   swego   przyjaciela.   —   Gram   trochę   na 
skrzypcach.
—  Wiem, że pan gra na skrzypcach — odpowiedział Michał. — Ale jaka korzyść ze 
skrzypek?  Szczególnie gdy się gra na nich tak jak pan. Przydałaby się muzyka  
polifoniczna.   Coś  panu powiem:  skoro  jest już za późno na kupienie fortepianu, 
podaruję panu swój.
—  Dziękuję panu — odpowiedział zakłopotany artysta. — Chce pan mi dać swój  
fortepian?  To niewątpliwie bardzo pięknie z pana strony.
—  Tak,   dam  panu  mój   fortepian  —  ciągnął  Michał — po to, by mógł na nirn 
grać inspektor policji, gdy jego ludzie będą rozkopywali ogródek.
Pitman patrzył z wyrazem bolesnego zdumienia.
—  Nie, nie straciłem zmysłów — podjął Michał. — . Żałuję,  ale mówię do  rzeczy.  
Niechże pan  wreszcie zrozumie, o czym mówię; proszę słuchać uważnie .przez pół 
minuty. Chcę skorzystać z tego faktu, że jesteśmy wszyscy rzeczywiście i szczerze 
niewinni; nic nas nie łączy ze zbrodnią, poza... tym. Jeśli się tego pozbędziemy, bez 
względu na to, jakim sposobem, zniknie wszelki ślad prowadzący do nas. A wiec 
podaruję panu mój fortepian; przywieziemy go ,tu jeszcze dzisiaj wieczorem. Jutro 
usuniemy wszystko ze środka, umieścimy tam... naszego przyjaciela, załadujemy 
fortepian na wóz i odeślemy do mieszkania pewnego młodego dżentelmena, którego 
znam z widzenia.
—  Kogo pan zna z widzenia?
—  I  co  więcej  — nie  dawał  sobie  przerwać  Michał — którego rozkład pokojów 
znam lepiej niż on  sam. Przyjaciel mój, który przebywa obecnie w De-merarze, i to 
najprawdopodobniej w więzieniu, zajmował uprzednio to mieszkanie. Broniłem go 
przed sądem i udało mi się go wyciągnąć, ratując wszystko poza honorem. Nie miał 
żadnych zasobów finansowych, ale podarował mi cały swój dobytek i na dodatek 
klucze od mieszkania. Tam właśnie mam zamiar pozostawić fortepian z... no... 
nazwijmy to Kleopatra w środku.
—  Pomysł   wydaje   mi   się   bardzo   osobliwy   — orzekł Pitman. — A co stanie się 
z biednym młodym dżentelmenem, którego pan zna z widzenia?
—  "Wejdzie mu to tylko na dobre — oświadczył pogodnie Michał. — Właśnie tego 
trzeba, by się trochę ustatkował.
—  Ależ,   drogi   panie,   on   może   zostać   oskarżony o morderstwo!
- Znajdzie się wiec w takiej sytuacji, w jakiej obecnie my się znajdujemy — 
zareplikował prawnik. — Niechże pan zrozumie: on jest niewinny, a ludzi, mój drogi 
panie, wiesza się tylko w następstwie tej niefortunnej okoliczności, że są winni.
—  Zaiste jednak — starał się uprosić swego rozmówcę Pitman — cały ten pomysł 
wydaje mi się bardzo dziwny. Czy nie byłoby -bezpieczniej wezwać po prostu policję?
—  l wywołać skandal? — zapytał Michał. — „Tajemnica Chelsea; Pitman podobno 
niewinny". Jak to przyjmą w szkole?
—  Oznaczałoby to zwolnienie z pracy :— przyznał nauczyciel rysunków. — Nie 
ulega żadnej wątpliwości.
—  A poza tym nie mam zamiaru zajmować się taką sprawą, jeśli nie mogę nawet się 
zabawić za swoje pieniądze.
—  Ależ,   kochany  panie,   czyż  to  wypada?  —  zawołał Pitman.
—  Chciałem tylko trochę poprawić pana humor — odpowiedział niespeszony Michał. 
— Nic lepszego nad  odrobinę rozważnej lekkomyślności. Niepotrzebnie jednak nad 
tym dyskutujemy. Jeśli ma pan zamiar usłuchać mojej rady, to, proszę, jedziemy 
natychmiast po fortepian. Jeśli nie, proszę mnie zawiadomić i za-, łatwi pan wszystko, 
tak jak pan będzie uważał za stosowne.
—  Wie pan doskonale, że polegam na panu bez zastrzeżeń — odrzekł Pitman. — Ale, 
och! Cóż to będzie za noc z tym okropieństwem w pracowni! Oka nie zmrużę myśląc 
o tym.
—  No cóż, będzie tu także mój  fortepian; to się wyrówna.
W godzinę później przed dom zajechał wóz i fortepian adwokata, olbrzymi 
koncertowy instrument, został przeniesiony do pracowni pana Pitmana.

Rozdział ósmy 
w którym Michał Finsbury spędza przyjemnie wakacje 

     Punktualnie o godzinie ósmej rano (zgodnie z umową) adwokat zapukał do 
drzwi pracowni. Artysta wyglądał żałośnie, znacznie gorzej niż dnia poprzedniego. 
Posiwiał, oczy mu nabiegły krwią, a policzki zbielały. Był zdenerwowany, a jego dziki 
wzrok wciąż wędrował w kierunku szafy. Ale nauczyciel rysunków też był zdziwiony 
wyglądem swego przyjaciela. Michał ubierał się zazwyczaj według ostatniej mody, z 
niejaką kupiecką elegancją. Należałoby powiedzieć, że ubierał się szykownie, i 
właściwie nie można by mu niczego zarzucić poza tym, że jak na dżentelmena trochę 
za bardzo przypominał gościa weselnego. W dniu dzisiejszym stoczył się z tych 
wyżyn. Miał na sobie wypłowiałą kraciastą koszulę flanelową i ubranie z czerwonego 
tweedu, w kolorze, który krawiecka terminologia określa jako „wrzosowy", na szyi 
czarny krawat luźno zawiązany w marynarski węzeł. Wszystkie te wspaniałości 
osłaniał rdzawego Koloru płaszcz. Na nogi włożył solidne turystyczne buciki, całość 
zaś wieńczył miękki filcowy kapelusz, fetśrym ukłonił się zamaszyście wchodząc do 
pracowni.
— Oto jestem, Williamie Dent! — zawołał i wyciągnął z 'kieszeni dwa małe kosmyki 
czerwonawych włosów, przyłożył je do policzków na podobieństwo bokobrodów i 
zaczął tańczyć po pracowni z gracją baletnicy. Pitman uśmiechnął się smutno.
— Nigdy nie poznałbym pana.
— Taka właśnie była moja intencja — odpowiedział Michał, chowając sztuczne 
bokobrody do kieszeni. — A teraz musimy pana i pańską garderobę zmienić, przebrać 
pana od stóp do głów.
—  Przebrać!  — zawołał  artysta. —  Czyżbym naprawdę musiał się przebierać? 
Czyżby już do tego doszło?
—  Mój    dobry    człowieku   —    odrzekł    jego    towarzysz. — Przebieranie się 
dodaje życiu pikanterii. Czymże jest życie, jak to niegdyś stwierdził z przekonaniem 
wielki francuski filozof, bez przyjemności przebierania   się?   Nie   twierdzę,   że   jest   
to   zawsze w dobrym guście, i wiem, że nie zawsze wypada, lecz czy  mamy  na   to   
radę,   mój   zgnębiony nauczycielu rysunków?    Tak    być    musi.    Musimy    
wprowadzić w błąd wiele ludzi, a w szczególności pana Gideona Forsytha, młodego 
dżentelmena, którego znam z widzenia, jeśli na przykład będzie tak źle wychowany, 
by znajdować się w tym czasie u siebie w domu.
—  Jeśli będzie u siebie w domu? — głos  artysty się załamał. — To -byłaby 
katastrofa.
— Nie będzie to miało najmniejszego znaczenia — odpowiedział Michał beztrosko. 
— Niech więc obejrzę pańską garderobę, a w mgnieniu oka zrobię z pana nowego 
człowieka.
W sypialni, dokąd natychmiast go zaprowadzono, rozbawiony Michał dokonał 
przeglądu ubogiej garderoby Pitmafiia, po czym wybrał krótką kurtkę alpa-kową, 
dodał do niej parę letnich spodni, które nie wiadomo dlaczego wydały mu się 
osobliwe. Następnie z tym kompletem w ręku przypatrzył się bacznie artyście.
—  Nie   podoba   mi   się   pański   duchowny   kołnierzyk —- stwierdził. — Nie ma 
pan czegoś innego?
Po chwili namysłu twarz profesora rysunków się rozjaśniła.
—  Mam  kilka koszul  z  miękkimi  kołnierzykami,  które nosiłem w Paryżu jako  
student. Są nieco jaskrawe.
—  O  to   właśnie   chodzi!   —  krzyknął   uradowany Michał. — Będzie pan 
wyglądał absolutnie koszmarnie.   A   tu   są   jeszcze   kamasze  —   dodał   wyjmując 
z  szafy parę nieszczęsnych  getrów.  —  Kamasze  są konieczne! Wskocz pan szybko 
w ten strój i zagwiżdż pan pod oknem za, powiedzmy, trzy kwadranse. Po czym może 
mi pan towarzyszyć na polu chwały.
Powiedziawszy to Michał wrócił do pracowni. Tego ranka dął wschodni wiatr. Wicher 
wył między statuami w ogródku, a strugi deszczu siekły świetlik w suficie pracowni. 
Mniej więcej w tym samym czasie, gdy Morris kreślił setną wersję podpisu swego 
wuja, Michał w Chelsea zaczął wyszarpywać struny z fortepianu.
Kiedy w trzy kwadranse później Pitman wszedł do pracowni, drzwi pustej szafy były 
otwarte, a fortepian dyskretnie zamknięty.
—  Zdumiewająco   ciężki   jest   ten   instrument   — stwierdził  Michał,  po  czym 
zajął się przebieraniem przyjaciela. — Musi pan zgolić brodę! — oświadczył.
—  Moją brodę?! — zawołał Pitman. — Nie mogę jej  zgolić. Nie mogę nic zrobić z 
moją powierzchownością. Moje władze szkolne byłyby z tego niezadowolone. Mają 
bardzo określony pogląd na to, jak powinien   wyglądać   profesor;   młode   panny   są   
tak romantyczne. Moja broda wywołała wielkie poruszenie,  gdy  się  zjawiłem  w  
szkole  —  ciągnął  artysta rumieniąc się — uważano, że jest niestosowna.
—  Zapuści ją pan od nowa —.odrzekł adwokat — a poza tym będzie pan -bez niej tak 
brzydki, że podniosą panu pobory.
—  Ale ja bynajmniej nie chcę brzydko wyglądać.
•— Upiera się pan jak osioł. — Michał nie cierpiał bród i był zachwycony tym, że uda 
mu się jedną przynajmniej zlikwidować. — Jazda, bądź pan mężczyzną!
—  Skoro pan nalega — westchnął Pitman, po czym  przyniósł ciepłą wodę z kuchni i 
postawiwszy szklankę na sztalugach wpierw 'ostrzygł brodę nożycami, a następnie 
ogolił podbródek. Oglądając wyniki, sam musiał przyznać, że ostatnie jego roszczenia 
do męskości zostały złożone w ofierze, ale Michał zdawał się l być zadowolony.
—  Stówo  daję, nowy człowiek!  Gdy jeszcze dam panu grube okulary, które mam w 
kieszeni, będzie pan ideałem francuskiego komiwojażera.
Pitraan nie odpowiedział, lecz z niepocieszoną miną nadal studiował swój wizerunek 
w lustrze.
—  A wie pan,  co gubernator Północnej  Karoliny powiedział   do   gubernatora   
Południowej   Karoliny? „Dawno już niczego nie piliśmy", oświadczył ów znakomity 
myśliciel, i jeśli sięgnie pan do górnej kieszeni mego   palta,   znajdzie   pan   tam   
butelkę   koniaku. Dzięteaję, panie Pitman — dodał napełniając szklanki.'
Artysta sięgnął po karafkę z wodą, lecz Michał powstrzymał go.
- Mowy nie ma, nawet gdyby pan błagał na kolanach. To jest najwspanialszy koniak w 
Wielkiej Brytanii.
'Pitman dotknął napoju wargami, po czym odstawił kieliszek z westchnieniem.
—  Musze powiedzieć, że jest pan najgorszym kompanem na wakacje! — zawołał 
Michał. — Skoro tak dalece nie zna się pan na koniaku, więcej pan go nie dostanie. 
Nim poradzę sobie z butelką, może pan się zabrać do dzieła. Teraz przyszło mi 
właśnie na myśl, że popełniłem straszliwy błąd. Powinien był pan zamówić wóz, nim 
się pan przebrał. Pitman, nie mam z pana żadnego pożytku. Dlaczego mi pan o tym nie 
przypomniał?
—  Me    wiedziałem   nawet,    że   trzeba   zamówić wóz — tłumaczył się artysta. — 
Ale mogę natychmiast zdjąć kostium.
—  Miałby pan pewne kłopoty z założeniem brody z powrotem. Nie, to był krok 
fałszywy i ludzie często  takie pomyłki przypłacają głową — ciągnął prawnik nie 
skrywając dobrego humoru i popijając koniak — a teraz już tego nie można naprawić. 
Jazda po platformę.- Zabierze fortepian na stację Yictoria, a stamtąd instrument 
pojedzie koleją na Cannon Street, gdzie pozostanie, póki po odbiór nie zgłosi się 
Fortune de Boisgobey.
—  Czy to nie jest zbyt dziwne nazwisko? — dopra-szał się łaski Pitman.
—  Zbyt dziwne?! Do diabła, obaj moglibyśmy za to zawisnąć na szubienicy! Brown 
jest bezpieczniejsze i prostsze. Niech więc będzie Brown.
—  Wolałbym już, żeby paoi tak często nie wspominał o szubienicy — stwierdził 
Pitman.
—  Byleby  tylko   ograniczyło  się  to  wszystko   do wspominania, mój drogi! Ale 
teraz bierz pan kapelusz i w drogę. I niech pan nie zapomina płacić za wszystko z 
góry.
Pozostawiony w samotności prawnik przez pewien czas całą swą uwagę skupił na 
koniaku. Humor jego, wcale niezły przez cały ranek, teraz poprawił się znakomicie. W 
końcu stanął przed lustrem i zabrał się do przymocowywania bokobrodów. — 
Diabelnie obfite! — skonstatował, przyglądając się swemu odbiciu — wyglądam jak 
pomocnik płatnika na statku. — W tej chwili przypomniał sobie o grubych okularach, 
które miał zamiar dać Pitmanowi. Nałożył je i nie mógł oderwać oczu od swego 
wizerunku. — Tego właśnie było mi trzeba. Ciekaw jestem, kogo teraz przypominam. 
Chyba -autora humorystycznych powieści... — po czym zaczął ćwiczyć różne style 
chodzenia, charakteryzując je po kolei. — Tak. chodzi autor powieści 
humorystycznych, ale do tego potrzebny jest jeszcze parasol. Krok marynarza. Krok 
australijskiego kolonisty odwiedzającego kraj lat dziecinnych. Krok pułkownika 
sipajów, idem, idem. — I gdy właśnie przemierzał pracownię krokiem pułkownika z 
Indii (pomysł znakomity, chociaż niezbyt zgodny ze stylem charakteryzacji), wzrok 
jego spoczął 7 - Bagaż...
na fortepianie. Instrument posiadał dwa zamki, jeden zamykający pudło oraz drugi 
zamykający klawiaturę. Klucz do tego ostatniego gdzieś się zapodział, Michał 
otworzył wieko i przebiegł palcami po niemych klawiszach.
—  Piękny instrument — rzekł sam do siebie. — Głęboki, piękny ton — i przysunął 
sobie krzesło.
Gdy pan Pitman wrócił do pracowni, z przerażeniem zobaczył swego przewodnika, 
filozofa i przyjaciela grającego z wirtuozerią na niemym fortepianie koncertowym.
O nieba!  Upił się — pomyślał sobie  człowieczek i głośno powiedział:
—  Panie Finsbury!
Michał nie wstając z krzesła zwrócił ku niemu swe nieco zarumienione oblicze, 
opatrzone w rude bokobrody i grube okulary.
•— „Kaprys h-moll na odjazd przyjaciela" — powiedział nie przerywając swych 
wyczynów.
Serce pana Pitmana zapłonęło oburzeniem.
—  To miały być moje okulary! — zawołał. — Są niezbędną częścią mego przebrania.
—  Postanowiłem, że sam je będę nosił — odpowiedział Michał i dodał nie bez racji: 
— Gdybyśmy obaj nosili okulary, wzbudziłoby to diabelne podejrzenia.
—  Trudno — przystał Pitman. — Liczyłem -na nie, skoro jednak pan nalega... Wóz 
stoi przed domem.
Gdy najęci ludzie przenosili instrument, Michał siedział w szafie wśród szczątków 
beczki i strun fortepianu. Ledwie droga była wolna, przyjaciele ruszyli pośpiesznie 
uliczką, wskoczyli na King's Road do dorożki i podążyli do miasta. Wciąż jeszcze 
było zimno, mokro i dął porywisty wiatr, który ciął ich boleśnie po twarzy, lecz 
Michał nie pozwalał opuścić szyby. Niespodziewanie zamienił się w przewodnika 
pokazującego i objaśniającego widoki Londynu.
—  Jak widzę, drogi panie — mówił — nie zna pan zupełnie swego ojczystego miasta. 
A może zwiedzimy Tower? Nie? No cóż, rzeczywiście nie jest po drodze.
Ale oto proszę — i zawołał do dorożkarza — niech pan objedzie dokoła Trafalgar 
Sąuare! — Zażądał, by zatrzymali się na tym historycznym polu bitwy, wygłosił 
szereg krytycznych uwag pod adresem pomników i opowiedział artyście wiele 
szczegółów (całkiem dotąd nie znanych) z życia słynnych osobistości, którym były 
one poświęcone.
Trudno oddać w słowach cierpienia, które przeżywał Pitman w dorożce. Zimno, 
wilgoć, potężny strach, niepokojący brak zaufania do przewodnika, przekonanie, że 
wygląda nieprzyzwoicie w miękkim kołnierzyku,   i   wreszcie   gorycz   upadku  po   
wyzbyciu   się brody,   wszystko   to   razem   było   straszliwą   torturą. Z ulga powitał 
restaurację, do której dotarli okrężnymi   drogami.   Z   jeszcze   większą   ulgą   
usłyszał,   że Michał zamawia  osobny gabinet.  Prowadzony,  wraz z Michałem, po 
schodach przez niezrozumiale wyrażającego   się   cudzoziemca,   nie   omieszkał   
stwierdzić z wdzięcznością, że w restauracji ludzi jest niewiele, a już prawdziwą 
pociechą był fakt, iż w większości byli to wygnańcy z ziemi francuskiej. Cóż to za 
szczęście, że żaden z nich nie rnógł mieć jakichkolwiek powiązań ze szkołą, w której 
uczył, bo nawet nauczyciel   francuskiego,    choć   niewątpliwie   papista,   nie 
wpadłby   na   pomysł   odwiedzenia   tak   rozpustnego lokalu.
Cudzoziemiec wprowadził ich do małego pustego pokoju, którego umeblowanie 
składało się ze stołu i kanapy. Na kominku płonął nędzny ogień. Michał natychmiast 
kazał dorzucić węgla i podać kilka koniaków oraz wodę sodową.
—  Ależ nie! — zawołał Pitman. —• Przecież nie będziemy już więcej pili.
—  Nie wiem, co pan zamierza robić — sprostował Michał — ale coś robić musimy, 
palić zaś przed jedzeniem niewskazane. To chyba oczywiste. Pan, jak się zdaje, 
pojęcia nie ma o higienicznym trybie życia.  — Po  czym porównał czas  na swoim 
zegarku z zegarem na kominku.
7»
 Pitman pogrążył się w gorzkich rozmyślaniach. Oto znalazł się śmiesznie ostrzyżony, 
bezsensownie przebrany w towarzystwie pijanego człowieka w okularach w 
restauracji do przesady zagranicznej i czeka na obiad z szampanem. Co pomyśleliby o 
nim jego pryncypałowie, gdyby go tu zobaczyli? Gdyby wiedzieli o jego tragicznych i 
oszukańczych przedsięwzięciach?
Z zamyślenia wyrwało go pojawienie się cudzoziemca z koniakiem i wodą sodową. 
Michał wziął jedną szklaneczkę i kazał podać drugą przyjacielowi.
Pitman odmówił skinieniem ręki.
—• Niech mi pan pozwoli zachować trochę godności.
—  Czego się nie robi dla przyjaciela. Nie mam jednak  zamiaru  pić  sam.  Proszę —  
podał  szklaneczkę kelnerowi — pan to wypije. — Po czym trącając się z nim 
szklaneczkami dodał: — Zdrowie pana Gideona Forsy tha!
—  Peena  Gideona  Borsyta — powtórzył za  nim kelner i jednym haustem wychylił 
trunek.
—  Jeszcze jeden? — .zapytał Michał z nieskrywanym   zainteresowaniem.   —   Nie   
widziałem   jeszcze człowieka, klóry potrafiłby pić szybciej od pana. To mi przywraca 
wiarę w ludzi.
Kelner jednak przeprosił uprzejmie, tłumacząc, że musi wrócić do pracy, i razem z 
pomocnikiem, który stał pod drzwiami, zaczął wnosić obiad.
Michał zajadał smakowicie, popijając świetnym wytrawnym szampanem Heidsiecka. 
Artysta natomiast zbyt był zdenerwowany, by cokolwiek przełknąć, jego zaś 
towarzysz odmawiał mu szampana właśnie dlatego, że nie j adł.
—  Jeden z nas musi być trzeźwy — stwierdził adwokat — i śnie dostanie pan 
szampana po udku kuropatwy.   Muszę   zachować   ostrożność   —   dodał.   — Jeden 
pijany, znakomicie. Dwóch pijanych — katastrofa.
Gdy podano kawę i kelner się oddalił, Michał pró-
 foował przybrać ipoważną minę. Spojrzał przyjacielowi w oczy (być może jedno oko 
patrzyło trochę w bok) i przemówił do niego głosem trochę bełkotliwym, lecz za to 
surowym.
—  Dosyć tego błaznowania — zaczął nie bardzo do rzeczy. — Pomówmy poważnie. 
Proszę pilnie słuchać. Jestem Australijczykiem. Nazywam się John Dickson, chociaż 
nie mógłby się pan  tego domyślić z mego skromnego wyglądu. Zapewne z 
przyjemnością przyjmie pan do wiadomości, że jestem bogaty, straszliwie bogaty. W 
tych sprawach, Pitman, trzeba być bardzo dokładnym, cała tajemnica leży we 
właściwym przygotowaniu.  Przygotowałem sobie moją biografię  od początku i 
mógłbym ją panu opowiedzieć, gdyby nie to, że ją zapomniałem.
—  Może jestem głupi... — zaczął Pitman.
—  Otóż to! — zawołał Michał. — Jest pan bardzo głupi;  ale przy tym bogaty, 
znacznie bogatszy ode mnie. Pomyślałem sobie, że to się panu spodoba; więc tarza się 
pan w pieniądzach. Ale jest pan niestety tylko Amerykaninem, i do tego fabrykantem 
kaloszy. A co najgorsze, i nie ma powodu, bym to przed panem ukrywał, nazywa się 
pan Ezra Thomas. A teraz — zwrócił się do niego 'Michał z groźną miną — proszę mi 
powiedzieć, kim pan jest.
Nieszczęsny człowieczek był tak długo poddawany krzyżowemu ogniowi pytań, aż 
znał wszystkie dane na pamięć.
•—• Świetnie! Nasz plan jest gotowy. I co najważniejsze, nie ma w nim żadnych 
niekonsekwencji.
—  Ale ja nic nie rozumiem! — protestował Pitman.
—  Zrozumie   pan   doskonale   we   właściwym   czasie — powiedział Michał 
wstając od stołu.
—  Jak dotąd nie widzę żadnego wątku — narzekał artysta.
—  Wymyślimy go po drodze.
—  Ale ja nie potrafię nic wymyślić, przez całe życie nie umiałem nic wymyślić.
—  Będzie pan musiał,  mój  drogi, jak  to się już  wkrótce okaże. — Po czym Michał 
wezwał kelnera, j z  którym natychmiast wznowił błyskotliwą  rozmowę.
Mały człowieczek przysłuchiwał się zgnębiony. Nie- 1 wątpliwie on jest bardzo 
sprytny, ale czy w takim stanie mogę mu zaufać? — zapytywał siebie w duchu. • A 
gdy znaleźli się ponownie w dorożce, Pitman zebrał się na odwagę.
—  Czy nie  sądzi pan — spróbował łamiącym - się l głosem — że biorąc pod uwagę 
okoliczności należałoby całą sprawę odłożyć?
—  Odłożyć  do jutra to,  co  może być załatwione dziś? — zawołał oburzony Michał. 
— Co za brednie! Głowa do góry! Wszystko jest w porządku. Naprzód do 
zwycięstwa! Gdzież jest lwie serce Pitrnana?
Na Cannon Street zapytali o fortepian pana Bro-wna i dowiedziawszy się, że przesyłka 
dotarła szczęśliwie, udali się po wóz. Czekając na przygotowanie wozu schronili się w 
izbie, w której przechowywano uprzęże, i usiedli przy piecu. Adwokat po chwili za- • 
snął oparty o ścianę, a biedny Pitman, zdany na własne talenty, znalazł się między 
kilkoma gapiącymi się próżniakami, jakich nigdy nie brak w pobliżu przedsiębiorstw 
zajmujących się transportem.
—  Kiepska pogoda, proszę pana — zwrócił się do Pitmana jeden z osobników. — 
Daleko się pan wybiera?
—  Tak, hm, pogoda hm, nie.najlepsza — odpowiedział artysta. Po czym czując, że 
musi zmienić temat rozmowy, dodał: — Mój przyjaciel jest Australijczykiem. Bardzo 
porywczy człowiek.
•— Australijczyk? — odezwał się inny. — Mam brata w Melbourne. Czy pański 
przyjaciel pochodzi z tamtych stron?
—  Nie, nie całkiem — odpowiedział artysta, którego   wyobrażenia   o   geografii   
odległego   kontynentu były raczej mgliste. — Mieszka daleko w głębi lądu i jest 
straszliwie bogaty.
Próżniacy z wielkim szacunkiem przypatrywali się drzemiącemu koloniście.
—  Tak, tak — zauważył drugi rozmówca — to ci niemały kraj ta Australia. Pan też z 
tych stron?
—  Nie, nie jestem stamtąd — odpowiedział Pitman i dodał zirytowanym tonem — i 
nie mam najmniejszej   na  to   ochoty.  —  Po  czym  pragnąc  odwrócić uwagę od 
swej osoby, zaczął tarmosić Michała.
—  Co znowu? — zapytał prawnik.
—  Wóz jest już prawie gotowy —• oznajmił surowo Pitman. — Proszę nie spać.
—  No już dobrze, niech się pan nie gniewa, przyjacielu — odpowiedział Michał 
ziewając. — Odrobina snu jeszcze nikomu nie zaszkodziła. Czuję się teraz względnie 
trzeźwy. Ale po co ten pośpiech? — dodał rozglądając się. — Nie widzę wozu i nie 
pamiętam, gdzie zostawiliśmy fortepian.
Do dziś Pitman z drżeniem zastanawia się nad tym, co jeszcze gotów był powiedzieć 
adwokat w chwili szczerości, na szczęście jednak ktoś wszedł do izby i oznajmił, że 
wóz jest gotów. Michał musiał teraz zająć się skomplikowanym problemem 
intelektualnym, jakim stało się wstanie z miejsca.
—  Oczywiście  pan   będzie  powoził  —  oświadczył swemu towarzyszowi, gramoląc 
się na wóz.
—  Ja mam powozić?! Nigdy w życiu tego nie robiłem. Nie umiem powozić.
—  Dobrze, już dobrze — odpowiedział Michał z całym spokojem — ja też nie 
umiem. Ale niech będzie tak, jak pan sobie życzy. Czego się nie robi dla przyjaciela.
Rzut oka na posępniejąca twarz stajennego zaważył na decyzji Pitmana.
•— A więc dobrze — powiedział z rozpaczą — niech pan powozi. Powiem panu, 
dokąd jechać.
Jako że nie zamierzamy pisać powieści przygodowej, nie będziemy opisywali 
szczegółowo Michała w roli woźnicy. Pitman, fetory siedział hamując porywy swego 
przyjaciela i zamierającym głosem udzie lał m« rad, nie wiedział, co bardziej 
podziwiać: odwagę woźnicy czy jego nie zasłużone szczęście. W-końcu jednak dotarli 
na Cannon Street bez szwanku. Fortepian pana Browna został załadowany szybko i 
sprawnie.
—  Muszę powiedzieć — zauważył główny tragarz, przeKozając w myślach garść 
srebrnych monet — że to śmiertelnie ciężki fortepian.
—  To sprawa bogactwa tonu — odrzekł Michał odjeżdżając.
Do mieszkania pana Gideona Forsytha niedaleka była droga; deszcz padał teraz gęsto i 
cicho. Michał zatrzymał konie na pustej ulicy, dał wodze do potrzymania nicponiowi 
pucybutowi, po czym obaj podrśżni zleźli z wozu, na którym tworzyli taką osobliwą 
parę, i na piechotę udali się do miejsca, w którym miał się rozegrać decydujący epizod 
ich przygo"-dy. Pb raz pierwszy Michał zaczął zdradzać lekki brak pewności siebie.
—  Gzy moje bokobrody są w porządku? — zapytał. — To dopiero byłaby piekielna 
afera, gdyby mnie rozpoznano.
—  Wyglądają znakomicie — uspokajał Pitman, nawet nie oglądając się. — Ale czy 
moje przebranie jest naprawdę udane? Istnieje wszelkie prawdopodobieństwo,   że   
spotkam   tam   jednego   z   mych   chlebodawców.
— "Ależ nikt pana nie pozna bez brody. Niech pan tylko nie zapomina o tym, by 
rnówić powoli; przez nos już i tak pan mówi.
—  Liczę   tylko   na   to,   że   młodzieńca   nie   będzie w domu — westchnął Pitman.
—  A ja mam nadzieję, że będzie sam — odjpowiedział prawnik — oszczędzi nam to 
mnóstwa wykrętów.
W rzeczy samej Gideon osobiście wprowadził ich 'do pokoju, ogrzanego skromnym 
ogniem na kominku. Ściany po sufit obstawione były dziełami związanymi z 
działalnością brytyjskiej Temidy. Cały wygląd  pokoju, z jednym tylko wyjątkiem, 
świadczył wymownie o prawniczej gorliwości właściciela, a tym wyjątkiem był 
właśnie kominek, »a którym stała obfita kolekcja fajek, tytoniów, pudeł z cygarami i 
francuskich powieści w żółtych okładkach, —  Czy mam przyjemność z panem 
Forsythem? — rozpoczął potyczkę Michał. — Przybyliśmy do pana w pewnym 
interesie. Obawiam się, że jest to niezbyt zgodne z zawodowymi zasadami...
—  Sądzę, panowie, że musicie zwrócić się za pośrednictwem firmy prawniczej  — 
odpowiedział Gideon.
—  No cóż, no cóż,  wskaże nam pan swoją firmę i jutro można będzie całą sprawę 
omawiać w bardziej właściwy sposób — Michał usiadł na krześle i pokazał ręką 
Pitmanowi, by uczynił to samo. — Ale tak się składa, że nie znamy żadnych firm 
adwokackich, dowiedzieliśmy się o panu, czasu zaś mamy mało.
—  Czy mogliby mi panowie powiedzieć, komu zawdzięczam skierowanie panów do 
mnie? —, zapytał Gideon.
—  Pytać pan może — odpowiedział adwokat śmiejąc  się  błazeńsko  —  ale  
proszono,   bym  panu  nie mówił... póki sprawa nie zostanie zakończona.
Z pewnością wuj ich przysłał — doszedł do wniosku Gideon.
—  Nazywam się John Dickson — ciągnął Michał. — Nazwisko moje jest dobrze 
znane w Ballarat. Obecny tu mój przyjaciel, pan Ezra Thomas ze Stanów 
Zjednoczonych, jest bogatym f abryikantem kaloszy.
—  Proszę się wstrzymać chwileczkę, zanotuję sobie —  powiedział   Gideon  z  miną   
doświadczonego prawnika.
—  Czy nie będzie pan miał śnie przeciw temu, że zapalę cygaro? — zapytał Michał. 
Wchodząc do mieszkania trochę otrzeźwiał, ale teraz poczuł, że umysł jego znowu 
zaczynają mącić .opary alkoholu i senności; miał nadzieję, podobnie jak wiele ludzi w 
jego  sytuacji,   że   cygaro   pozwoli   mu   zachować   przytomność.
—  Ależ   oczywiście  —  zawołał  uprzejmie   gospodarz. — Może pan spróbuje 
moich.cygar? Śmiało je panu polecam — dodał podając klientowi pudło.
—  Wyznam szczerze — mówił Australijczyk — że wracam właśnie z obiadu i być 
może nie wysławiam się dość jasno, ale to może się zdarzyć każdemu.
- Oczywiście, oczywiście — powiedział uprzejmie młody prawnik. — Proszę się nie 
krępować czasem,   j Mogę panu poświęcić — spojrzał z namysłem na zegarek — no 
tak, mogę panu poświęcić całe popołu- j dnie.
•—- Sprawa, która mnie do pana sprowadza — cią- i gnał z zapałem Australijczyk — 
jest diabelnie dęli- | katna. Mój przyjaciel, pan Thomas, jako Amerykanin -
portugalskiego pochodzenia, nie zna naszych obycza- l jów i będąc równocześnie 
bogatym fabrykantem fortepianów koncertowych marki Broadwood...
—  Fortepianów    koncertowych    Broadwood?     — przerwał   Gideon   nieco   
zaskoczony.   —   Czyżby   to oznaczało, że pan Thomas jest wspólnikiem tej fu>jj 
my?
—  Ach nie. To są Broadwoody imitowane — odrzekł Michał. — Mój przyjaciel 
produkuje amerykan-,f skie Broadwoody.
—  Ale    pan    zdaje    się    powiedział, tak też ponad wszelką wątpliwość zapisałem,  
że pański przyjaciel produkuje kalosze?
—  Początkowo może się to panu wydawać niezrozumiałe — tłumaczył Australijczyk 
uśmiechając siei promiennie — ale on... co tu dużo mówić, interesuje się dwiema 
branżami i jeszcze wieloma innymi, wieloma,   wieloma   innymi  —  powtarzał   pan   
Dickson z pijacką powagą. — Przędzalnie pana Thomasa należą   do   największych   
w   Tallahassee,   wytwórnie tytoniu pana Thomasa są chlubą Richmondu, krótko 
mówiąc, pan Thomas jest moim starym przyjacielem  i pozwalam sobie, panie 
Forsyth, prosić pana gorąco o zajęcie się jego sprawą.
Młody adwokat spojrzał na pana Thomasa i był mile ujęty jego szczerym, choć nieco 
niespokojnym wyrazem twarzy, prostotą i skromnością manier. Cóż to za ludzie ci 
Amerykanie — rozważał w myślach. — Spojrzeć tylko na tego nerwowego, 
cherlawego, prostego faceta w miękkim kołnierzyku i pomyśleć, że kieruje interesami 
tak rozległymi i tak różnorodnymi!
—  Czy  nie  będzie  jednak lepiej —  dodał  już  na głos — jeśli zajmiemy się 
faktami?
—  Poznaję     człowieka     interesu!     —     stwierdził Australijczyk. — Przystąpmy 
więc do faktów. Chodzi mianowicie o złamanie obietnicy.
Nieszczęśliwy artysta tak był zaskoczony opisem swego położenia, że nie mógł 
powstrzymać się od okrzyku.
—  Mój Boże — zareagował żywo Gideon. — To są zazwyczaj bardzo kłopotliwe 
sprawy. Proszę mi powiedzieć   wszystko   dokładnie  •—  dodał   łagodnie  — a skoro 
pragnie pan mojej pomocy, proszę niczego nie zataić.
—  Pan mu opowiedz — rzekł Michał, czując widocznie, że zrobił już wszystko,  co 
do niego należy. — Mój przyjaciel opowie panu — zwrócił się ziewając do Gideona. 
— Wybaczy mi pan, że na chwilę przymknę  oczy.   Czuwałem całą noc przy chorym 
przyjacielu.
Pitman rozglądał się z tępą miną po pokoju. W jego niewinnej duszy szalały 
wściekłość i rozpacz; przychodziły mu do głowy myśli o ucieczce, a nawet o 
samobójstwie, prawnik zaś czekał cierpliwie, podczas gdy artysta na próżno szukał 
słów, choćby nic nie znaczących.
—  Chodzi o złamanie przyrzeczenia... — wydobył w końcu z siebie cicho. — Grozi 
mi sprawa o złamanie przyrzeczenia. — W tym miejscu zdesperowany sięgnął ręką do 
brody, ale palce jego spoczęły na —
 jakże obcej — gładkości wygolonego podbródka. Nadzieja i odwaga (jeśli coś takiego 
w ogóle wchodziło w grę w przypadku Pitmana) opuściły go zupełnie. Zaczął 
brutalnie tarmosić Michała.
—  Zbudź się pan! — w jego głosie było szczere zdenerwowanie. — Nie potrafię! 
Przecież pan wie, że nie potrafię!
—  Musi pan wybaczyć  mojemu przyjacielowi — tłumaczył Michał. — Nie odznacza 
się talentem nar-ratorskim.   Sprawa jest prosta.  Mój   przyjaciel  jest człowiekiem    
pożeranym    wielkimi    namiętnościami i nawykłym do prostego, patriarchalnego 
życia. Proszę na to spojrzeć z tego właśnie punktu widzenia: niefortunna podróż do 
Europy i niefortunna znajomość z oszustem, udającym zagranicznego hrabiego, który 
rna piękną córkę. Pan Thomas dał się ponieść uczuciom. Oświadczył się, oświadczyny 
przyjęto, napisał... napisał w stylu, którego, jestem tego pewien, dziś żałuje. Gdyby te 
listy trafiły na stół sędziego, opinia pana Thoonasa byłaby zrujnowana.
—  Czy mam przez to rozumieć... — zaczął Gideon.
—  Drogi panie — ciągnął z naciskiem Australijczyk — nie można tego zrozumieć nie 
zobaczywszy listów.
—  Cóż to za przykra sytuacja — Gideon .z litością spojrzał na winowajcą, a 
dostrzegłszy na jego twarzy oznaki zakłopotania, odwrócił oczy.
—  To byłby drobiazg — ciągnął pan Dickson surowo. — Pragnąłbym, pragnąłbym z 
całego serca móc powiedzieć, że pan Thomas ma czyste ręce. Nie ma on jednaik nic 
na swoje usprawiedliwienie; był bowiem w tym czasie i nadal jest zaręczony z najpię-
ikniejszą panną w Konstantynopolu w stanie Ga. Mój przyjaciel zachował się jak 
niegodne bydlę.
—  Ga? — wyraził zdumienie Gideon.
—  To tylko powszechnie używany skrót; Ga oznacza Georgię, podobnie jak „sp." 
oznacza spółkę.
—  Byłem  świadom  tego,  że  niekiedy  używa  się  owego skrótu w piśmie, nie 
wiedziałem jednak, że to się tak wymawia.
— Zapewniam pana, że tak właśnie. Jak więc pan sam widzi, nieszczęsna ta istota 
może być uratowana tylko przy pomocy jakiejś diabelnie sprytnej sztuczki. Pieniądze 
są i nie ma potrzeby liczyć się z nimi. Pan Thomas może jutro wystawić czek na sto 
tysięcy. Mamy jednak, panie Forsyth, lepsze argumenty niż pieniądze. Otóż ten 
zagraniczny hrabia •— zwie siebie hrabią Tarnów — był dawniej właścicielem trafiki 
w Bayswater, gdzie występował pod swym skromnym, lecz jakże znamiennym 
nazwiskiem Schmidt; jego córka — jeśli w ogóle jest jego córką, na co proszę zwrócić 
uwagę, panie Forsyth — w tym czasie usługiwała w sklepie, a teraz ma zamiar 
poślubić tak wybitną osobistość, jaką jest pan Thomas! Rozumie pan więc, o co nam 
chodzi? Chcemy uprzedzić ich następne posunięcie. Proszę pojechać do Hampton 
Court, gdzie oni mieszkają, i groźbą lub przekupstwem, względnie jednym i drugim, 
wydobyć od nich listy. Jeśli to się panu nie uda, no cóż, niech Bóg ma nas w swej 
opiece... pan Thomas zostanie skompromitowany. Przynajmniej się go pozbędę... — 
dodał niezbyt rycerski przyjaciel.
—- Wydaje mi się, że istnieją pewne przesłanki pozwalające wierzyć w powodzenie 
naszej sprawy — stwierdził Gideon. — Czy Schmidt był kiedykolwiek notowany 
przez policję?
—  Mamy taką nadzieję — powiedział Michał. —• Mamy wszelkie podstawy, by tak 
myśleć. Niech pan tylko zwróci uwagę na dzielnicę: Bayswater! Czy nie wydaje się to 
panu bardzo znamienne?
Po raz szósty bodaj w toku tej niezwykłej rozmowy Gideon zastanawiał się, czy jego 
iklient jest przy zdrowych zmysłach. Może dlatego tak dziwnie mówi, że jest po 
obiedzie z alkoholem? — pomyślał, po czym dodał na głos:
—  Do jakiej sumy mogę się posunąć?
—  Powiedzmy na dziś wystarczy pięć tysięcy —- od rzekł Michał. —• A teraz nie 
chcemy pana zatrzymywać. Popołudnie mija, do Hampton Court jest wiele pociągów i 
nie potrzebuję panu opisywać niecierpliwości mego przyjaciela. Oto pięć funtów na 
bieżące wydatki oraz nasz adres. — Michał zaczął pisać, podarł kartkę i schował 
skrawki papieru do kieszeni. — Podyktuję panu. Piszę tak niewyraźnie.
Gideon zanotował adres: „Hrabia Tarnów, Willa Kurnaul, Hampton Court". Po czym 
dopisał kilka słów na kartce papieru.
—  Mówił pan, że nie zdecydowaliście się jeszcze na żadną firmę prawniczą. W takim 
razie pozwalam sobie panom polecić najlepszego  specjalistę w Londynie — i wręczył 
kartkę Michałowi.
—  Dobre nieba! — zawołał Michał odczytując swój własny adres.
—  Ach, być może spotkał się pan z tym nazwiskiem w związku z niezbyt 
przyjemnymi historiami — tłumaczył Gideon. — Lecz  zapewniam pana, że jest to 
człowiek absolutnie uczciwy i powszechnie ceniony. A teraz, panowie, pozostaje mi 
tylko zapytać, w jaki sposób 'mogę się z wami skomunikować.
—  Hotel Langham, oczywiście — odpowiedział Michał. — A więc do wieczora.
—  Do wieczora — powtórzył Gideon uśmiechając się. — Przypuszczam, że wolno mi 
będzie wstąpić do panów nawet o późnej godzinie.
—  O każdej porze, o każdej — potwierdził wycofując się adwokat. A gdy znaleźli się 
na ulicy, powiedział  do  Pitmana:  —  Oto   młodzieniec  z  głowa  na karku.
Można było usłyszeć, jak Pitman mruczy do siebie pod nosem.
—  Kompletny dureń.
—  Nic podobnego. Wie, kto jest najlepszym adwokatem  w Londynie,   a  taką  
znajomością  rzeczy  nie każdy może  się  pochwalić.  Niech  mi  pan  przyzna: dobrze 
to wszystko wykoncypowałem, co?
Pitman nie odpowiedział.
•— O! — zawołał przystając adwokat. — Coś się nie podoba udręczonemu 
Pitmanowi.
—  Nie miał pan prawa mówić o mnie w ten sposób — wybuchnął artysta. — Pańskie 
sformułowania były niczym nie uzasadnione; zranił mnie pan głęboko.
-— Nie powiedziałem o panu ani słowa —- wzbraniał się Michał. — Mówiłem o 
Ezrze Thomasie i racz pan zapamiętać, że taka osoba nie istnieje.
—  Ale trudno to znieść.
Rozmawiając w ten sposób dotarli do rogu ulicy, gdzie czekał na nich wierny pucybut 
czuwający godnie przy koniach i wyglądający żałośnie fortepian obmywany strugami 
deszczu spływającymi po jego elegancko lakierowanych nogach.
Pucybuta wysłano z misją znalezienia kilku mocnych facetów w pobliskim szynku, po 
czym zaczęła się ostatnia bitwa tej kampanii. Zanim pan Gideon Forsyth usadowił się 
w pociągu zmierzającym do Hampton Court, Michał zdążył otworzyć drzwi jego 
miesakania i tragarze stękając ustawili na środku pokoju wielki fortepian koncertowy.
—  A teraz — orzekł adwokat odprawiwszy robotników — jeszcze jeden środek 
ostrożności. Musimy zostawić mu klucz do fortepianu, i to w takim miejscu, by go 
znalazł. Pomyślmy... — Po czym wybudował na fortepianie wieżę z cygar, a w niej 
umieścił klucz.
—  Biedny  młodzieniec  —  westchnął  artysta,  gdy schodzili na ulicę.
—  Jest w piekielnej sytuacji —• przyznał niewzruszony Michał. — To mu doda 
energii.
—  A skoro już o tym mowa — przypomniał sobie wielki Pitman — to obawiam się, 
że zachowałem się bardzo niegrzecznie. Przyznaję, że nie miałem prawa czuć się 
dotknięty określeniami, jakkolwiek bolesnymi, które nie >były skierowane...
—  Ani słowa  więcej,  Pitman! —• zawołał Michał włażąc na wóz. — Ani słowa. 
Zachował się pan bardzo  właściwie;   żaden  szanujący  się człowiek  nie  może 
słuchać, jak obrażają osobę, za którą się podaje.
Deszcz już ustał. Michał w miarę otrzeźwiał. Trup został sprzątnięty i przyjaciele się 
pogodzili. Wracali więc (w porównaniu z • wcześniejszymi przygodami tego dnia) 
zupełnie jak z wycieczki. A kiedy zdołali już oddać wóz do wozowni, gdzie nikt ich o 
nic nie podejrzewał i o -nic nie pytał, z piersi pana Pitmana wyrwało się głębokie 
westchnienie ulgi.
—  Możemy teraz wracać do domu — powiedział.
—  Pitman! — zawołał adwokat przystając. — Pańska lekkomyślność bardzo mnie 
niepokoi. Mokliśmy przez  cały  dzień,  a  pan  z  zimną  krwią  proponuje,. • żeby   
pójść   do   domu!   Nie,   mój   panie   —   gorąca whisky!
I biorąc swego przyjaciela pod ramię, poprowadził ' go energicznie do najbliższej 
gospody. Z żalem też wyznaję, że Pitman nie stawiał większego oporu. Teraz, gdy 
pokój został przywrócony, a nieboszczyk usunięty, w sposobie bycia artysty 
zaznaczyła się pewna .niewinna swawolność. I kiedy stuknęli się z Michałem 
szklankami, nad którymi unosiły się obłoczki pary, Pitman zachichotał ,na głos jak 
beztroska pensjonarka na pikniku.

Rozdział dziewiąty 
Wspaniałe zakończenie wycieczki Michała Finsbury'ego 

     Znam Michała Finsbury'ego osobiście. Moje interesy — wiem doskonałe, jak 
kłopotliwe jest przyznawanie się do powierzania interesów takiemu adwokatowi, ale 
istnieje coś takiego, jak wdzięczność, a poza tym to dawna sprawa — krótko mówiąc, 
moje interesy prawne, chociaż obecnie (chwała Bogu) zupełnie niewinnej natury, 
spoczywają w rękach Michała. Kłopot jednak, że nie mam pamięci do adresów. 
Pamiętam tylko po jednym adresie 'każdego znajomego. Przy zawieraniu znajomości 
podaje mi człowiek swój adres, potem zmienia miejsce zamieszkania i przyjaciel jest 
dla mnie stracony, ponieważ pamięć nie chce iść w ślad za nim. Tak więc się składa, 
że do Michała zawsze .pisuję na aetees jego kancelarii, nie pamiętam natomiast 
numeru, pod którym mieszka przy Kiag's Road. Bywałem oczywiście u niego na 
kolacjach. Ostatnio, od .czasu kiedy zbił majątek i zaczął mniej gorliwie zajmować się 
interesami, został wybrany do klubu i tego rodzaju skromne uroczystości stały się dość 
częste. Zbiera kilku znajomych w palarni klubu — muszą to być ludzie o attyckim 
dowcipie, jak ja na przykład — i oto można zaobserwować sznur dorożek toczących 
się wesoło przez park Św. Jakuba. W kwadrans potem towarzystwo zasiada wokół 
jednego z najlepszych stołów Londynu.
W tym czasie, który w mej opowieści opisuję, dom przy King's Road (uważajmy, że 
pod numerem 233) był jeszcze bardzo cichy. Przyjaciół swych podejmował Michał w 
salach Nicola lub Yerreya, zamykając przed nimi podwoje swej prywatnej rezydencji. 
Pierwsze piętro, które miało pokoje słoneczne, zarezerwowane było dla jego ojca. 
Salonu nigdy nie otwierano. Michał zamieszkiwał pokój jadalny. W tym właśnie 
przyjemnym pomieszczeniu, chronionym przed ciekawością przechodniów King's 
Road żelaznymi żaluzjami, pełnym ksiąg prawniczych, tomów poezji i opisów 
procesów kryminalnych, zastajemy go przy kolacji po wycieczce z Pitmanem. 
Usługuje prawnikowi szczupła starsza dama o bardzo bystrych oczach i zaciśniętych 
ustach. Każdy szczegół jej postaci zdradza, że jest starym domownikiem. Każde słowo 
padające z jej ust dumnie przypomina jej znakomite szkockie pochodzenie, a strach, 
jakir połączenie tych wszystkich cech napełnia nawet najśmielszego człowieka, nie był 
obcy sercu naszego przyjaciela. W/ruszający to był widok, kiedy pa domu 
podochocony porcją gorącej whisky starał się miarkować swe zachowanie pod 
wpływem spo j rżenia sługi. A gdy odezwał się wreszcie:
—  Wiesz, Tina, miałbym ochotę na koniak z woda, sodową — słowa te wypowiedział 
jak człowiek nie zbyt pewny siły swej wymowy i jeszcze mniej pewny, że prośba jego 
będzie wysłuchana.
—  Mowy nie ma, panie Michale — padła natychmiastowa odpowiedź —czerwone 
wino z wodą.
—  Znakomicie,   świetnie.   Oczywiście   masz   rację. Miałem dziś bardzo ciężki 
dzień w biurze.
—- Co? Przecież pan nie był nawet w pobliżu biura.
—  Ależ tak, kilka razy byłem na Fleet Street.
—  Łajdaczył   się   pan  przez   cały  dzień  —   padła szybka i uszczypliwa 
odpowiedź. — Niech pan uważa! Stłucze pan kryształy! — zawołała Tina. gdy 
adwokat omal nie strącił kieliszka ze stołu.
—  A jak on się czuje? — zapytał Michał.
—  Jak zwykle, panie Michale, i tak już będzie dój samego końca się czuł. Czcigodny 
człowiek. Ale pan nie jest pierwszy, który dziś o to pyta.
—  Nie? Któż jeszcze?
—  Będzie się pan  śmiał — powiedziała Tina ponuro. — Pański przyjaciel, pan 
Morris.
—  Morris! Co ten łobuz tu robił? — dopytywał się Michał.
—  Co robił? Chciał się z nim zobaczyć — gospodyni znacząco wskazała palcem na 
piętro. — Tak przynajmniej   twierdził,   ale   ja  mam   o   tym   swoje  zdanie. Chciał   
mnie   przekupić,   proszę   pana!   Mnie!   Przekupić! — powtórzyła z bezgraniczna 
pogardą. — Tak się nie zachowuje młody dżentelmen.
- Naprawdę?   —   powiedział   Michał.   -   -   Jestem pewny, że nie proponował dużo.
—  Jakby pan zgadł. — I żadne dalsze wypytywanie nie mogło jej skłonić do 
wymienienia sumy, którą skąpiec chciał ją przekupić. — Ale mu powiedziałam, żeby 
nie wsadzał nosa w nie swoje sprawy — dodała wojowniczo —• prędko już tu się -nie 
pojawi.
—  Wiesz, że nie wolno, by widział się z moim ojcem — przypomniał Michał. — Nie 
mam najmniejszego   zamiaru   robić   przedstawienia   dla   tego   bydlaka.
—  O to niech się pan nie martwi — odpowiedziała zaufana osoba. — Ale dowcip 
polega na tym, proszę pana — wylewa pan sos, to jest świeży obrus — że on myśli, iż 
pański ojciec nie żyje i że pan to ukrywa.
Michał zagwizdał.
—  Na złodzieju czapka gore.
—  Słowo w słowo to samo mu powiedziałam! — zawołała zachwycona dama.
—  Już on mi za to zapłaci.
—  A nie można by go w jakiś sposób zaskarżyć do sądu? — podsunęła zaczepnie 
Tina.
—  Nie, nie myślę, a zresztą nie marn najmniejszej ochoty. Ale wiesz, Tina, wydaje mi 
się, że czerwone wino  nie  bardzo  mi  służy.   Ta  butelka   chyba  jest   jakaś nie 
najlepsza. Bądź taka miła i daj mi kieliszek (koniaku. — Tina była nieugięta. — W 
takim razie — powiedział zirytowany adwokat — nie będę już więcej jadł.
—  Niech pan robi, co pan uważa za stosowne — odrzekła i spokojnie zaczęła zbierać 
ze stołu.
—  Jaka szkoda, że Tina jest tak wierną sługą! — westchnął Michał wychodząc na 
ulicę.
Deszcz ustał zupełnie, wiatr jeszcze nie, ale był już tylko przyjemnie odświeżający. 
Miasto w czystej ciemności wieczoru iskrzyło się lampami ulicznymi i lśniło 
kałużami. No, trochę lepiej — pomyślał sobie adwokat zmierzając ku centrum i z 
przyjemnością przysłuchując się turkotowi kół i echom milionów kroków 
przemierzających ulice.
Przed rogiem King's Road przypomniał sobie o koniaku i wstąpił do jarzącego się 
światłami szynku. Klientów było wielu: woźnica z pobliskiego postoju dorożek, kilku 
chronicznie bezrobotnych facetów, dżentelmen (w kącie) usiłujący sprzedać 
fotografie, chyłkiem wyciągane ze skórzanej teczki, drugiemu bardzo młodocianemu 
dżentelmenowi z żółtawą bródką oraz (w drugim kącie) para zakochanych debatująca 
nad czymś zapamiętale. Całą jednak uwagę skupiał na sobie drobny staruszek w 
czarnym surducie, który musiał być tu świeżym nabytkiem. Przed nim na 
marmurowym blacie stolika, obok sandwicza i szklanki piwa, spoczywała zniszczona 
furażerka. Uniósł właśnie rękę w oratorskim geście i głosem piskliwym z natury, a 
nastawionym obecnie na tonację sali odczytowej, czarował szynkarkę, przewoźnika d 
czterech bezrobotnych.
—  Dokonałem   inspekcji   wszystkich   teatrów  londyńskich — mówił staruszek — i 
wymierzywszy krokami główne wejścia ustaliłem, że są one śmiesznie 
nieproporcjonalne do wymogów publiczności.  Drzwi otwierają   się   w   niewłaściwą   
stronę,   zapomniałem w tej chwili, w którą, ale mam to zapisane w domu. Często są 
zamknięte na klucz w czasie przedstawienia, gdy widownia jest dosłownie nabita 
publicznością. Nie mieliście zapewne moich możliwości dokonania porównań z 
krajami obcymi, lecz mogę was zapewnić, że to właśnie od dawna już uchodzi za 
znamię rządów arystokratycznych. Czy sądzicie, że w kraju naprawdę samorządnym 
mogłyby przetrwać takie nadużycia władzy? Wasza własna inteligencja, choć nie 
kształcona, podpowiada wam, że nie. Weźmy dla przykładu Australię, kraj bodaj że 
bardziej jeszcze zniewolony niż Anglia. Rozmawiałem osobiście z jedną z ofiar pożaru 
w teatrze na Ringu i chociaż człowiek ten mówił po niemiecku niezbyt biegle, udało 
mi się uzyskać dość dokładne wyobrażenie o tym, co on w tej sprawie myśli. Zapewne 
jednak znacznie bardziej zainteresuje was ten oto wycinek z wiedeńskiej gazety 
omawiający ten sam problem, który przeczytam wam obecnie tłumacząc na żywo. Jak 
sami możecie zobaczyć, drukowany jest gotykiem — przy tych słowach pokazał swym 
słuchaczon wycinek, by mogli przekonać się na własne oczy, a zrobił to ruchem 
magika pokazującego pierwszym rzędom sztuczną pomarańczę.
—  Witam starszego pana! Co za spotkanie! — zawołał Michał kładąc rękę na plecach 
mówcy.
Mówca odwrócił się wystraszony i oto ukazało się oblicze pana Józefa Finsbury'ego.
—  To ty, Michał? Sam jesteś? Nikogo z tobą nie ma?
—  Sam  —  odpowiedział  Michał  zamawiając  koniak — nikogo ze mną nie ma. A 
kogo wuj się spodziewał?
—  Miałem na myśli Morrisa lub Johna. — Wyjaśnił z widoczną ulgą stary 
dżentelmen.
—  A na cóż mi do szczęścia Morris lut) John? — zapytał bratanek.
—  Jest w tym pewna racja — przyznał Józef. — Mam nadzieję, że mogę ci zaufać. 
Wierzę, że mi pomożesz.
—  Nie rozumiem, o co wujowi chodzi — oświadczył   prawnik — ale jeśli potrzebuje 
wuj pieniędzy, to zawiadamiam, że jestem spłukany.
—  Ależ nie o to chodzi, drogi chłopcze — powiedział wuj ściskając mu dłoń — 
później ci powiem.
:— W porządku. Ja stawiam, co wuj zamawia?
—  W takim razie zamówię jeszcze jednego sandwi-cza. Przypuszczam, że jesteś 
zaskoczony zastając mnie w   szynku,   ale   w   rzeczy, samej   postępuję   zgodnie z 
pewną moja osobistą, lecz mało znaną zasadą...
•— Lepiej jest znana, niż wuj przypuszcza — przerwał mu Michał pociągając koniak. 
— Sam zawsze na tej zasadzie działam, gdy rnam ochotę czegoś się napić.
Stary pan, który chciał dobrze usposobić do siebie Michała, odpowiedział niewesołym 
uśmiechem.
—  Zawsze jesteś taki dowcipny — rzekł — i przyznam .się, że często mnie to bawi. 
Ale co do zasady, o której miałem zamiar ci opowiedzieć: otóż polega ona na 
dostosowywaniu się do obyczajów panujących w danym kraju (chociażby 
najuboższym), w którym człowiek  się  znajduje.  We  Francji na  ten  przykład każdy   
chodzi   do   kawiarni   spożywać   swe   posiłki; w Ameryce do tak zwanych barów 
samoobsługowych; w Anglii poszukujący pokrzepienia udaje się do takich   instytucji   
jak   niniejsza.   Ograniczając   się   do sandwiczów,  herbaty  i  od  czasu   do   czasu  
szklanki gorzkiego piwa, człowiek może żyć luksusowo w Lon-djniie za  czternaście 
funtów i  dwanaście  szylingów rocznie.
—  Wiem o tym •— odpowiedział Michał — nie li-'ćząc ubrania, prania i butów. 
Wszystko razem, włącznie z cygarami i bibkami od czasu do czasu, kosztuje mnie 
ponad siedemset rocznie.
Ostatni raz udało się Michałowi przerwać potok wymowy starszego pana. Odtąd 
słuchał w pogodnym usposobieniu reszty wykładu wuja, który pośpiesznie przerzucił 
się na reformy polityczne, z nich na teorię barometru, która zilustrował relacją o 
wietrze bór a na Adriatyku, po czym na najlepszy sposób uczenia  głuchoniemych 
arytmetyki. W chwilę później dwójka ruszyła na King's Road.
—  Michale — rzekł wuj — powodem, dla którego się tu znalazłem, jest to, że nie 
mogę dłużej znieść moich bratanków. Są nie do wytrzymania.
—  Rozumiem wuja — przyznał Michał. — Sam ich nigdy nie mogłem ścłerpieć 
nawet przez chwilę.
—  Nie pozwalali mi mówić — ciągnął rozgoryczony stary pan. — Z miejsca 
zamykali mnie,  dorzucając jakąś   impertynencką   uwagę.   Wyliczali   mi   ołówki, 
gdy ja musiałem robić pasjonujące notatki; dzienniki chowali przede mną jak 
niemowlę przed dziką bestią. Otóż znasz mnie, Michale. Żyję moimi obliczeniami, 
żyję moimi różnorodnymi i zmieniającymi się poglądami na świat. Pióro, papier i 
prasa są dla mnie nie mniej ważne niż jedzenie i picie. Życie stawało się już zupełnie 
nie  do zniesienia,  gdy  w zamieszaniu  wynikłym na skutek katastrofy kolejowej pod 
Brown-dean udało mi się uciec. Oni na pewno sądzą, że zginąłem,   i  próbują   
oszukać   ludzi,   by  zagarnąć   ton-tinę.
- A jak się przedstawia finansowa sytuacja wuja? — zapytał uprzejmie Michał.
—  Z  finansowego  punktu   widzenia  jestem  bogaty — odpowiedział radośnie 
staruszek. — W chwili obecnej moje wydatki są na skalę stu funtów rocznie. Mam 
nieograniczoną ilość piór i ołówków do dyspozycji.  Mam  Muzeum  Brytyjskie,  
gdzie  mogę  czytać książki;   mam   wszystkie   gazety,   jafeich   tylko   zapragnę.   
Rzecz   to   jednak   niezwykła,   jak   niewiele potrzebuje sobie zawracać głowę 
'książkami człowiek w wieku zaawansowanym.  W  dziennikach  znajduję wszystkie 
konkluzje.
—  Coś   wujowi   zaproponuję:   proszę   zamieszkać u mnie.
—  Michale, bardzo to ładnie z twojej strony,  ale chyba nie orientujesz się dobrze w 
mojej szczególnej sytuacji. Istnieją pewne drobne komplikacje finansowe. W roli 
opiekuna nie spisałem się najszczęśliwiej  i   nie   wchodząc   w  szczegóły   powiem   
ci   tylko,   że jestem całkowicie we władzy tego łotra Morrisa.
—  Przebiorę wuja! — zawołał z entuzjazmem Michał. — Pożyczę wujowi grube 
okulary i rude bokobrody.
—  Myśl tę już nawet rozważałem — odpowiedział stary pan — ale obawiałem się, że 
zwrócę na siebie uwagę   w   moim   skromnym   miejscu   zamieszkania. 
Arystokracja, jak o tym wiesz doskonale...
—  Ale — przerwał Michał — jakim  cudem  wuj w  ogóle  ma  pieniądze?  Proszę  
mnie  nie  traktować jak obcego człowieka. Wiem, wszystko o powiernictwie, o tym, 
jaki bigos wuj z tego zrobił, i o przekazaniu wszystkiego Morrisowi.
Józef   opowiedział  bratankowi  o   swych poczynaniach z bankiem.
—  Ależ to jest niedopuszczalne! — zawołał adwo- . kat. — Przecież wuj nie miał 
prawa tego robić.
—  Wszystko należy do mnie — protestował pan Józef. — Michale, to ja założyłem 
interes i ja się nim zajmowałem,   więc   do   mnie   on   przede   wszystkim należy.
—  To bardzo piękne,  ale wuj podpisał dokument • przekazujący, nadto wuj  był do 
tego zmuszony, bo już wtedy pozycja wuja była beznadziejna. Obecnie zaś oznacza to 
wiezienie.
—  Niemożliwe?! — zawołał biedny pan Józef. — Prawo nie może być aż tak bardzo 
niesprawiedliwe!
—  A najśmieszniejsze w tym wszystkim — przerwał Michał — jest to, .że wuj tym 
razem utopił ten skórzany interes na dobre! Wuj ma osobliwe wyobrażenie o 
przepisach prawnych, ale muszę powiedzieć, że podoba mi się wuja poczucie humoru!
—  Nic w tym nie widzę śmiesznego — cierpko zauważył pan Józef.
—  Skoro już o tym mowa, czy Morris ma prawo podpisu w firmie?
—  Nikt poza mną.
—  Biedaezysko   Morris!   Biedaczysko!   —   zawołał zachwycony adwokat. — A 
przy tym cały czas gra komedię, że wuj jest w domu! Ach, Morrisie, los cię wydał w 
moje ręce! Proszę mi powiedzieć, wuju, ile wart fest cały ten interes skórzany?
—  Wart był sto tysięcy — powiedział z goryczą pan Józef — gdy był w moich 
rękach. Ale potem zjawił się Szkot, podobno miał pewne zdolności wyłącznie w 
dziedzinie buchalterii. Ani jeden buchalter w całym Londynie nie mógł zorientować 
się, jak on te księgi  prowadził.   Potem  zastąpił  go  Morris,   który pojęcia o handlu 
nie ma. A teraz interes wart jest bardzo mało. Morris próbował firmę sprzedać i 
oferowano mu tylko cztery tysiące.
—  Muszę  zainteresować  się   skórą  —   oświadczył stanowczo Michał.
—  Ty? — zdziwił się wuj Józef. — Nie radzę ci, W całym handlu nie ma nic bardziej 
zdumiewającego niż fluktuacje na rynku skórzanym. Można by wręcz powiedzieć, że 
jest to chorobliwie czuły rynek.
—  A co wuj zrobił z tymi pieniędzmi?
—  Wpłaciłem je do banku i podjąłem dwadzieścia funtów   —   odpowiedział   
niezwłocznie   pan    Fins-bury. — Dlaczego pytasz?
—  Znakomicie —  odrzekł Michał.  — Jutro  poślę tam kancelistę z  czekiem na sto 
funtów,  wycofam tamtą sumę i zwrócę Anglo-Patagońsklemu Bankowi z jakimś 
wytłumaczeniem, które spróbuję dla wuja wymyślić.   To  przynajmniej  oczyści  
wuja,  a  Morris i  tak  nie  może  ruszyć  grosza  nie  uciekając  się  do fałszowania 
podpisu,  co  nie zaszkodzi mojej   małej intrydze.
—  Ale co ja mam począć? — spytał wuj Józef. — Nie mogę przecież żyć bez 
pieniędzy.
—  Czy wuj nie rozumie? Poślę czek na sto funtów, z  czego  wujowi zostanie 
osiemdziesiąt.  A kiedy  się skończą, proszę się do mnie zwrócić.
—  Wolałbym  jednak  nie  być  zależny  od  twojej szczodrości — Józef gryzł swój 
biały wąs. — Wolałbym żyć z własnych pieniędzy,  skoro je posiadam.
 •— Czy wuj w żaden sposób nie może zrozumieć —• Michał chwycił pana Józefa za 
ramię — że próbuję go uratować przed więzieniem?
Poważny ton Michała zaskoczył starca. •— Muszę zająć się prawem -— oświadczył 
— będzie to dla mnie nowa dziedzina. Orientuję się oczywiście w ogólnych jego 
zasadach, dotąd jednak nie poświęcałem większej uwagi szczegółom i tak na przykład 
twój pogląd na obecną sprawę jest dla mnie zaskoczeniem. Być może jednak masz 
racje, a w moim wieku — nie jestem już bowiem młodzieniaszkiem — dłuższy pobyt 
w więzieniu mógłby się okazać wielce szkodliwy. Niemniej, drogi bratanku, nie masz 
wobec mnie żadnych obowiązków, żadnego powodu, by mnie utrzymywać.
— Tym proszę się nie przejmować. Prawdopodobnie odbiję to sobie na handlu 
skórami. — I po zapisaniu sobie adresu starego Michał zostawił go na rogu ulicy.
Cóż za wspaniały stary bałaganiarz i jak zdumiewające bywa życie! Los widocznie 
wyznaczył mi role narzędzia Opatrzności. Zastanówmy się chwilę: czego dziś 
dokonałem? Pozbyłem się trupa, uratowałem wuja Józefa, podniosłem na duchu 
Forsytha i wypiłem diablo dużo bardzo pośledniego alkoholu. Zakończmy więc dzień 
odwiedzinami u mego kuzyna i wtedy naprawdę stanę się narzędziem Opatrzności. 
Jutro mogę zająć się skórą, dziś wieczór ożywię tylko ten interes w przyjacielskim 
duchu.
Mniej więcej w kwadrans po tych rozmyślaniach, gdy zegar wybijał godzinę 
jedenasta, narzędzie Opatrzności opuszczało dorożkę i każąc woźnicy czekać zapukało 
do drzwi pod numerem 16 przy John Street.
Otworzył je natychmiast Morris. — Ach, to ty, Michale — powitał kuzyna przezornie 
tarasując wąskie przejście. — Późna godzina.
Michał bez słowa p_odał mu rękę i tak ciepło uścisnął dłoń kuzyna, że naburmuszony 
pan domu cofnął się. Korzystając z tego adwokat wdarł się do hallu, po czym ruszył 
ku jadalni z Morrisem depczącym imu po piętach.
—  Gdzież jest mój wuj Józef? — zapytał siadając w najwygodniejszym fotelu.
—  ©statnio    nie    czuł    się    najlepiej.    Jest    teraz w Browndean. John się nim 
opiekuje, ja zaś, jak widzisz, jestem sam.
Michał uśmiechnął się pod wąsem.
—  Chciałem się z nim zobaczyć w pewnej szczególnej sprawie.
—  Nie żądaj ode mnie pozwolenia na widzenie się z moim wujem, skoro nie chcesz 
mi pokazać swego ojca.
—  Bzdury —• powiedział Michał. —• Mój ojciec jest moim ojcem, ale Józef jest tak 
samo moim wujem, jak twoim i nie masz żadnego prawa sekwestrować jego oseby.
—- Nic podobnego nie robię —• uparcie powtarzał Morris. — Źle się czuje, jest 
bardzo chory i nie może nikogo przyjmować.
—  Wobec tego powiem ci coś bez owijania w bawełnę.   Przyszedłem  zaproponować  
pewien   kompromis.
Biedny Morris zbladł jak trup, po czym rumieniec oburzenia na krzywdę ludzką 
pokrył jego twarz po nasadę włosów.
—  O czym ty mówisz?! — zawołał. — Nie wierzę ci, nie wierzę ani jednemu słowu. 
— A gdy Michał zapewnił go, że mówi całkiem poważnie, zawołał pokrywając się 
nowym rumieńcem: — Nie zgadzam się. Wypchaj się swoim kompromisem.
—  ©ho! — rzekł Michał dziwnym tonem. — Twierdzisz, że wuj jest ciężko chory, i 
nie chcesz pójść na kompromis? To mi się wydaje podejrzane.
—  0 czym mówisz? — zapytał Morris ochryple.
—  Mówię tylko, że to mi się wydaje podejrzane, czyli węszę tu coś podejrzanego.
 —  Czyżbyś mi coś insynuował? — groźnie zapytał Morris próbując innego tonu.
—  Insynuował?  Nie uciekajmy się do takich' nieprzyjemnych wyrażeń! Wiesz co, 
utopimy nasze nieporozumienia  w  kieliszku,   jak  przystało  na   dwóch czułych 
krewniaków.  „Dwóch czułych krewniaków", sztuka przypisywana niekiedy 
Szekspirowi.
Umysł Morrisa pracował gorączkowo. Czyżby coś podejrzewał? A może tylko strzela 
w ciemno? Wziąć go pod włos czy wsiąść na niego z góry? Wziąć pod włos — 
doszedł do wniosku. — W ten sposób zyskam na czasie, —  No cóż — powiedział 
głośno z pewnym wysiłkiem udając serdeczność — dawno już nie spędziliśmy   razem  
wieczoru,   Michale.   I   chociaż   wiesz,   że stronie od alkoholu, mogę raz zrobić 
wyjątek. Wybacz mi    na    chwilę,    skoczę    do   piwnicy    po    butelkę whisky.
—  Ja whisky nie pijam — rzekł Michał. — Dla mnie trochę starego szampana albo 
nic.
Morris przez chwilę stał niezdecydowany, wino bowiem było kosztowne; w chwilę 
później wyszedł z pokoju bez słowa. Szybko dostrzegł kryjące się w tym korzyści. 
Dopominając się o najcenniejszy trunek piwnicy Michał szedł mu na rękę. Jedna 
butelka... — pomyślał Morris. — Psiakość, dwie mv1 dam! Nie pora na oszczędzanie. 
Gdy tylko bydlę się upije, niechybnie wyciągnę z niego tajemnicę.
Powrócił z dwiema butelkami. Pojawiły się szklanki, które Morris gościnnym gestem 
napełnił.
—  Piję twoje zdrowie, kuzynie! — zawołał radośnie. — W moim domu nie krępuj 
się]
Michał wypił swoją szklankę z poważną miną stojąc przy stole, gdy została ponownie 
napełniona, wrócił z nią do swego fotela, zabierając przy okazji butelkę.
—  Łupy wojenne — tłumaczył się. — Słabi trzymają się muru.  Tako  rzecze nauka. 
— Morris nie wiedział,   co   aaa   to   odpowiedzieć,   i   przez   dłuższą chwilę 
panowało milczenie. Ale dwie szklanki szampana dokonały widocznej zmiany na 
Michale.
—  Brak ci wigoru, Morrisie — stwierdził. — Jesteś może człowiekiem myślącym, ale 
niech mnie piorun trzaśnie, jeśli można cię nazwać energicznym.
—• Dlaczego uważasz, że jestem człowiekiem myślącym? — dopytywał się Morris z 
miną zadowolonej skromności.
—  Ponieważ nie  chcesz  iść na  kompromis.   Spryciarz   z   ciebie,   Morris,   
spryciarz  •—   ciągnął   adwokat. — A winko naprawdę dobre. Jedyna rzecz godna 
szacunku   w   rodzinie   Finsburych   to   właśnie   wino; trudniej je zdobyć niż tytuł, 
znacznie trudniej. Nie mogę zrozumieć,  dlaczego  człowiek,  który ma  takie wino   w   
piwnicy,   nie   chce   się   zgodzić   na   kompromis.
—  Kiedy ja proponowałem, ty się nie chciałeś zgodzić — wyjaśnił z uśmiechem 
Morris. —.Fortuna kołem się toczy.
—  Nie mogę zrozumieć, dlaczego nie chciałem-. Nie mogę zrozumieć, dlaczego ty 
nie chcesz... — zastanawiał   się   głośno   Michał.   —   Ciekawy   to   problem, 
ciekkkawy — dodał z widoczną dumą triumfując nad opornym językiem. — Ciekaw 
jestem, co każdy z nas myśli, a ty nie?
—  Jak sadzisz, czym się kierowałem?  — zapytał podstępnie Morris.
—  Co za tupet! — Michał spojrzał na niego i przymrużył oko. — Jeszcze chwila, a 
będziesz prosił, bym cię wydobył z tarapatów. Wiem, że jestem wysłańcem 
Opatrzności, ale nie tego rodzaju! Sam się wydobądź jak Ezop i ten drugi facet. To 
muszą być straszne kłopoty dla sierotki czterdziestoletniej — cały ten interes skórzany 
i reszta.
—  Pojęcia nie mam,  o  czym mówisz — oznajmił Morris.
—  Sam nie bardzo wiem — wyjaśnił Michał. — Znakomity rocznik, szanowny panie, 
znakomity- Nie należy gardzić kieliszkiem. Ale mamy kłopot: cenny   wujaszek znikł. 
Chciałbym tylko wiedzieć, gdzie jest ' bezcenny wujaszek.
—  Powiedziałem    ci,    w    Browndean    —•    Morris ukradkiem ocierał czoło,  
albowiem te powtarzające J się aluzje zaczęły dokuczać mu okrutnie.
—  Łatwo    powiedzieć    Brown...    Browndes...    nie, wcale nie tak łatwo! — 
męczył się Michał. — Łatwo mówić; wszystko łatwo mówić, kiedy możesz wymówić. 
Co mi się podoba, to całkowite zniknięcie wujasz-ka. Nierozsądnie! — pokręcił 
głową.
—  Sprawa jest całkiem prosta — Morris z trudem panował nad  sobą. — Nie  ma w  
tym żadnej   tajemnicy. Przebywa w Browndean po wstrząsie, jakiego doznał w 
katastrofie.
—  Ach — przyznał Michał — to cholerny wstrząs!
—  Jak ty się wyrażasz? — ostrzejszym tonem zareagował Morris.
—  Wiem o tym z najlepszych źródeł. Sam mi powiedział — wyznał adwokat. — Jeśli 
jednak powiesz ' mi   coś   wręcz  przeciwnego,   będę  oczywiście  musiał wybrać 
między jedną relacją a drugą. Chodzi o to... o,   przewróciłem   butelkę...   ale   
szampan   znakomicie robi dywanom... chodzi o to, czy bezcenny wujaszek jest 
martwy i... w... grobie?
Morris zerwał się z fotela.
—  O   czym   ty   mówisz?   —   zawołał,   gwałtownie wciągając oddech.
—  Mówię, że dywan to wspppaniała rzecz. Znakomita rzecz na  skórę.  Wszystko 
jedno.  Pozdrów ode mnie wuja Szampana... — Michał podniósł się.
—  Nie odchodzisz jeszcze? —- zapytał Morris.
—  Strasznie  mi  przykro,   przyjacielu.  Muszę  czuwać przy  chorym  — 
odpowiedział  słaniając  się  na nogach Michał.
—- Nie pójdziesz nigdzie, póki nie wytłumaczysz swoich aluzji — oznajmił z ogniem 
Morris. — O co ci chodzi? Co cię tu sprowadza?
•— Chyba się nie gniewasz — odpowiedział adwokat już przy drzwiach. — 
Przyszedłem w roli emisariusza Opatrzności. — Opierając się ręką o ścianę dotarł do 
drzwi frontowych, z pewnym trudem je otworzył i zeszedł po schodach do dorożki. 
Zmęczony woźnica spojrzał na niego i zapytał, dokąd ma jechać.
Michał zauważył, że Morris szedł w ślad za nim; olśniła go wspaniała myśl: trzeba go 
pomęczyć...
—  Do Szkotland Jardu — powiedział głośno, trzymając się koła, by nie stracić 
równowagi. — Jedź do Szkotland Jardu, coś mi dziwnie podejrzany jest ten mój   
kuzynek.   Trzeba   to   wyjaśnić!   Do   Szkotland Jardu!
—  Nie mówi  pan  tego  poważnie —  odezwał  się woźnica   z   tą   sympatią,   jaką   
zawsze   prości   ludzie darzą dżentelmena. — Lepiej zawiozę pana do domu; jutro 
pojedzie pan do Scotland Yardu.
—  Czy mi pan radzi nie jechać do Szkotlan Jadu dziś   wieczór   jako   przyjaciel   czy   
jako   radca   prawny? — starał się wyjaśnić Michał. —- Dobra jes zapomnij o 
Shokotla, jadziem do baru „Radość".
—  „Radość" już zamknięta.
—  No to do domu — równie radośnie nakazał Michał.
—  Ale dokąd, proszę pana?
—  Chyba nie pamiętam — stwierdził Michał wsiadając do dorożki. — Jedź do 
Shkotlan Jardu i się dowiemy.
—  Ale musi pan mieć przy sobie bilet wizytowy -— przypomniał woźnica — proszę 
mi dać swój bilet.
—  Zdumiewająca inteligencja u sałaty! — zawołał adwokat podając mu swoją 
wizytówkę.
Woźnica odczytał adres przy świetle lampy: — Michał Finsbury. 233 King's Road, 
Chelsea. Czy to tak, proszę pana?
—  Zgadłeś. No i jazda, jeśli tylko widzisz drogę.

Rozdział dziesiąty 
Gideon Forsyth i fortepian koncertowy 

     Czytelnik zna być może znakomitą powieść „Kto cofnął wskazówki zegara?" 
pióra E.H.B., która przez kilka dał zdobiła witryny kiosków kolejowych, po; czym 
znflsmięła bez śladu z lica ziemi. Nie wiem, jak to się feieje, ale faktem jest, że książki 
stare znikają, ustępu|ąc miejsca nowym. Może to Ojciec Czas żywi się starymi 
wydaniami, a może dzieje się tak za specjalnym zrządzeniem Opatrzności czuwającej 
nad pisarzami, może wreszcie oni sami wzięli te sprawy w swe rę'ce i zawiązawszy 
spisek, posługując się hasłem, którego nie zdradzą nawet pod groźbą śmierci, noc po 
nocy i pod rozkazami energicznych przywódców ruszają na miasto, by dokonywać 
swego tajnego dzieła zniszczenia. Tak czy inaczej, stare książki znikają, czego 
dowodem niech będzie fakt istnienia tylko trzech egzemplarzy dzieła „Kto cofnął 
wskazówki zegara?" Jeden znajduje się w Muzeum Brytyjskim, ukryty bezpiecznie 
pod fałszywą sygnaturą; drugi w piwnicach (w których składa się nuty) Biblioteki 
Palestry w Edynburgu i trzeci, oprawiony w marokin — u pana Gideona Forsytha. 
Wyróżnienie, jakie spotkało ten egzemplarz, najłatwiej można by wytłumaczyć tym, 
że Gideon był zachwycony po-wieścią-. Nieco trudniej natomiast byłoby znaleźć 
powody do takiego zachwytu (w każdym razie tym, kto-; rży n-a dzieło choćby rzucili 
okiem), wystarczy jednak przypomnieć, że uczucia rodzicielskie są słabą stroną  ludzi, 
Gideon zaś (a nie jego wuj, którego inicjałami dowcipnie się posłużył) był autorem 
powieści „Kto cofnął wskazówki zegara?", jakkolwiek nigdy się do tego nie przyznał. 
Wspomniał być może tylko kilku przyjaciołom, gdy książka była jeszcze w druku. Po 
jej ukazaniu się i tragicznym niepowodzeniu skromność pisarza wzięła górę i 
tajemnica jest obecnie lepiej strzeżona niż na przykład tajemnica autorstwa „Wa-
verley".
Egzemplarz tego dzieła (cofam się w mej opowieści o jeden dzień) wciąż jeszcze 
spoczywał w zakurzonej samotności kiosku na stacji Waterloo. Gideon przechodząc 
obok, zaopatrzony w bilet do Hampton Court, uśmiechnął się pogardliwie na widok 
dziecięcia swych myśli. Jakże śmieszne były ambicje autora! Jakże niegodna jego 
osoby ta dziecinna zabawa! Oto prowadząc swoją pierwszą sprawę czuł się nareszcie 
dorosłym mężczyzną, a muza patronująca romansom policyjnym, dama 
prawdopodobnie francuskiego pochodzenia, umknęła z jego opłotków, by wrócić do 
źródeł Helikonu i tam ze swymi greckimi siostrzycami tańczyć w korowodzie.
W czasie podróży umysł młodego prawnika krzepił się zdrowymi praktycznymi 
myślami: wybierał mały domek wiejski, wysepkę wśród wiekowych dębów, w których 
uwije swe gniazdo. Im bardziej pogrążał się w marzeniach, tym więcej projektował 
ulepszeń. Tu dodał stajnie, tam kort tenisowy, gdzie indziej wreszcie przystań dla 
łódek.
Jakże niedawno jeszcze — rozmyślał — byłem beztroskim, szczeniakiem, który nie 
przejmował się niczym poza osobistą wygodą. Interesowało mnie tylko wioślarstwo i 
powieści detektywistyczne. Przechodziłem obok staroświeckiej wiejskiej rezydencji, z 
dużym ogrodem warzywnym, stajniami, przystanią, wygodnymi pokojami, nie 
zastanawiając się nawet nad kanalizacją. Jak to z wiekiem człowiek dojrzewa!
Inteligentny czytelnik domyśli się, że było to dzieło panny Hazeltine. Gideon 
zaprowadził Julię prosto do 9 — Bagaż...
domu pana Bloomfielda, a gdy szacowny dżentelmen pojął, że stoi przed nim osoba 
skrzywdzona, z właściwym sobie temperamentem stanął w jej obronie. 
Doprowadziwszy się do stanu wielkiego podniecenia, człowiek o jego usposobieniu 
musi znaleźć ulgę w działaniu.
—  Nie wiem, kto jest gorszy — wykrzykiwał — ten stary oszust czy ten wyzuty z 
honoru szczeniak. Napiszę do „Pali Mali" i postawię ich pod pręgierzem. Musimy ich 
postawić pod pręgierzem! To obowiązek społeczny.   Przecież   powiedziałeś,  że   ten   
facet   jest torysem.   Co,   wuj   jest   radykałem?   Nie   ulega   więc wątpliwości, że 
wujowi dzieje się krzywda. To oczywiście  zmienia  postać rzeczy,  niemniej  jest to  
mój społeczny obowiązek.
Znalazł więc natychmiast nowe ujście dla swej potrzeby działania. Doszedł do 
wniosku, że pannę Hazel-tine trzeba koniecznie ukryć. Jego łódź mieszkalna czeka 
gotowa; przed dwoma zaledwie dniami wróciła z kolejnej swej wyprawy. Oto idealna 
kryjówka.
Odtąd każdego ranka państwo Bloomfield z Julią wyruszali w drogę o 
nieprawdopodobnie wczesnej godzinie, stawiając czoła zimnym podmuchom 
wschodniego wiatru. Na próżno błagał Gideon, by pozwolono mu towarzyszyć w 
wyprawie.
—  Nie, Gideonku — mówił wuj. — Jesteś z pewnością śledzony i musisz trzymać się 
od nas z daleka.
Młody prawnik nawet nie usiłował rozwiać tych złudzeń, obawiał się bowiem, że z 
chwilą, gdy cała sprawa straci swą romantyczną aurę. wuj żmudzi się, lecz umiar i 
dyskrecja młodzieńca zostały nagrodzone. Ziemiański radykał, kładąc rękę na 
ramieniu bratanka, oświadczył:
—  Wiem,  o co  ci  chodzi,  Gideonku.  Jeśli  jednak chcesz zdobyć rękę tej panny, -
musisz zabrać się do pracy.
Te miłe słowa podnosiły na duchu naszego prawnika podczas całodziennych studiów 
prawniczych, towarzyszyły jego marzeniom, gdy pociąg unosił go  w kierunku 
Hampton Court i nawet na stacji, gdy zaczął przygotowywać się do trudnej rozmowy, 
głos wuja Neda i oczy Julii nie opuszczały go.
Ale teraz niespodzianki posypały się jak z rękawa. W całym Hampton Court nie było 
żadnej Willi Kur-naul, hrabiego Tarnowa i w ogóle żadnego hrabiego. Ezecz raczej 
osobliwa, biorąc jednak pod uwagę nie-składność otrzymanych informacji, miała 
pewne wytłumaczenie. Pan Dicksón był po dobrym obiedzie i mógł pomylić adres. Co 
byłoby w takiej sytuacji krokiem najwłaściwszym, męskim i rzeczowym? — zadał 
sobie w myślach pytanie Gideon i natychmiast udzielił sobie odpowiedzi: Telegram, i 
to bardzo lakoniczny. Po chwili biegł po drutach następujący tekst: „Dicksón, hotel 
Langham. Willa i osoba nie znane, prawdopodobnie adres mylny; przyjeżdżam 
następnym pociągiem Forsyth". Niedługo potem Gideon wysiadał przed hotelem z 
dorożki, a na twarzy jego malowała się dzielność i wysiłek intelektualny.
Przypuszczam, że Gideon nigdy nie zapomni hotelu Langham. To, że nie odnalazł 
hrabiego Tarnowa, było sprawą dość prostą, ale brak wszelkich śladów po Johnie 
Dicksonie i Ezrze Thomasie był czymś znacznie poważniejszym. W głowie Gideona 
krzyżowały się gorączkowe pytania: o co tu chodzi, co to wszystko ma znaczyć, co 
począć dalej? I nie znajdując odpowiedzi wsiadł z powrotem do dorożki i pośpieszył 
do swego mieszkania. Tu przynajmniej będzie mógł skryć się i pomyśleć. Wszedł po 
schodach, włożył klucz w zamek i otworzył drzwi z cieniem nadziei w sercu.
Było ciemno, Gideon znał swój pokój i wiedział, gdzie się znajdują zapałki. Śmiało 
ruszył w kierunku kominka, gdy niespodziewanie nadział się na coś dużego w miejscu, 
w którym nic takiego nie powinno było się znajdować. Gdy wychodził z domu, 
zamknął za sobą drzwi ,i po powrocie zastał je zamknięte, nikt wiec nie 'mógł wejść. 
Meble przecież same nie zmie»*                                                                          l niły 
położenia, a jednak ponad wszelką wątpliwość coś tu się znajdowało. W ciemności 
wyciągnął przed siebie ręce. Tak, stało tu coś dużego, gładkiego, zimnego.
— Niech mnie nieba mają w swej opiece — zawołał -— to chyba fortepian! — W 
tejże chwili przypomniał sobie o zapałkach, które miał w kieszeni. Zapalił jedną i 
oczom jego ukazał się rzeczywiście fortepian, wielki i drogi instrument, z zaciekami 
po dzisiejszym deszczu i rysami niewiadomego pochodzenia. Płomyk zapałki odbijał 
się w gładkich płaszczyznach jak gwiazda w stojącej wodzie, na przeciwległej zaś 
ścianie pokoju chwiał się olbrzymi cień potężnego intruza.
Zapałka spaliła się parząc Gideonowi palce i znów otoczył go mrok. Drżącymi rękami 
zaświecił lampę i podszedł bliżej. Tak, ten przedmiot był fortepianem. Stał bezczelnie 
w miejscu, w którym zgodnie z wszelkimi ludzkimi i boskimi prawami być nie 
powinien. Gideon otworzył wieko i uderzył w klawisze. Ciszy pokoju nie zakłócił 
żaden dźwięk. Czyżby mi się coś stało? — pomyślał zaniepokojony, po czym 
przysunąwszy krzesło uporczywie starał się naruszyć ciszę czy to migotliwymi, 
iskrzącymi się arpeggiami, czy też- sonatą Beethovena, która (jak to pamiętał z czasów 
szczęśliwych) należała do najgłośniejszych utworów tego kompozytora. Ale nic. 
Uderzył dwukrotnie pięścią w klawiaturę. Cisza panowała grobowa.
Młody prawnik zerwał się na nogi.
—- Oszalałem dokumentnie — zawołał — i nikt poza mną o tym nie wie. Dotknęła 
mnie najcięższa kara Opatrzności.
Palce natrafiły na łańcuszek od zegarka. Natychmiast wyrwał zegarek z kieszonki i 
przyłożył go do ucha. Słyszał, jak chodzi.
— Nie jestem głuchy — przemawiał do siebie. — Po prostu zwariowałem. 
Postradałem zmysły bezpowrotnie.
Rozejrzał się niespokojnie po pokoju i zgasłym wzrokiem zmierzył fotel, w którym 
rozsiadł się był pan Dickson. W pobliżu na parapecie leżało nadpalone cygaro.
Nie, to nie był sen — rozważał w myślach — ale Bóg mi świadkiem, że rozum mnie 
zawodzi. Na przykład feraz mi się zdaje, że jestem głodny. Ale to może być kolejna 
halucynacja. Spróbujmy. Zjem jeszcze ostatnią dobrą kolację. Pojadę do Cafe Royal i 
być może stamtąd odstawią mnie do domu wariatów.
Wychodząc z domu zastanawiał się ponuro, jakie będą pierwsze objawy jego 
strasznego stanu. Rzuci się na kelnera? Zje szklankę? A kiedy wsiadł do dorożki i 
kazał wieźć się do Nicola, zakiełkowała w nim obawa, że takiego lokalu w ogóle nie 
ma.
Jarzące się gazowymi światłami wejście do restauracji szybko rozproszyło jego 
niepokoje. Z radością dostrzegł znajomego kelnera, potrawy zamówił całkiem 
dorzecznłe, a kolacja okazała się normalnym posiłkiem, który zjadł z przyjemnością. 
Na Boga — rozmyślał. — Czyżbym mógł żywić jakieś nadzieje? Może rozumowałem 
zbyt pochopnie? Czy postępowałem tak, jak postąpiłby Robert Skill? Robert Skill (nie 
potrzebuję chyba dodawać) był bohaterem powieści „Kto cofnął wskazówki zegara?" 
W przekonaniu autora był znakomitą i żywą postacią, czytelnikom o krytycznym 
usposobieniu sylwetka Roberta wydała się mało przekonywająca. Ale są to kłopoty 
nieodłącznie związane z pisaniem romansów policyjnych: czytelnicy zawsze są 
bardziej pomysłowi od autora. Dla Gideona jednak nazwisko Roberta Skilla działało 
cuda. Myśl o nim dodawała mu otuchy i odwagi. Gideon postąpi tak, jak postąpiłby 
ten znakomity człowiek. Ludzie często dochodzą do podobnych wniosków. Generał w 
tarapatach postanawia naśladować Napoleona, zaszczuty duchowny świętego Pawła, 
pisarz, który staje przed poważnym dylematem — Szekspira. W przypadku Gideona 
jedno było pewne: Skill był człowiekiem wyjątkowo stanow czym, natychmiast 
zdecydowałby się na jakiś krok (obojętne jaki), a jedynym krokiem, o którym Gideon 
mógł w tej chwili pomyśleć, był powrót do własnego mieszkania.
Gdy już tego dokonał, opuściło go natchnienie. Stał więc patrząc żałośnie na źródło 
swych wątpliwości. Nie śmiał już więcej dotknąć klawiszy. Bez względu na to, czy w 
dalszym ciągu zachowałyby ciszę, czy też odpowiedziałyby tonami trąb wzywających 
na sąd ostateczny, jego stanowczość prysła bezpowrotnie. Może to złośliwy kawał — 
rozmyślał — chociaż byłby to kawał kosztowny i wymyślny. Ale czymże innym 
mógłby być? Na pewno jest to kawał. I wtedy właśnie dostrzegł coś, co zdawało się 
potwierdzać jego domysły: budowlę z cygar, którą ustawił Michał, nim opuścił pokój. 
Cóż to znowu? — zdziwił się Gideon. — Znów coś bez sensu. Zburzył konstrukcję. 
Klucz? Co znowu? Dlaczego tak na widoku pozostawiony? —• Obszedł dokoła 
instrument i odkrył z tyłu dziurkę. — Aha, po to więc jest ten klucz. Coraz dziwniej. 
— I wypowiedziawszy te słowa otworzył zamek i uniósł wieko.
Postąpilibyśmy bardzo nieszlachetnie, gdybyśmy w tym miejscu opisali katusze 
strachu, które Gideon przeżył tej nocy, nierozsądne postanowienia, które podejmował, 
i ataki rozpaczy.
Poranek witany trelami ptaszków gnieżdżących się pod okapami domów zastał Gideon 
w stanie zupełnego wyczerpania. Rozczochrany, z oczami nabiegłymi krwią, siedział 
w fotelu wciąż jeszcze nie wiedząc, co ma dalej począć. Wstał i niewesoło spojrzał na 
okna z zapuszczonymi storami, puste ulice i szare światło dzienne nakrapiane żółtymi 
lampami. Bywają takie ranki, kiedy toyś przysiągł, że miasto przebudziło się ze 
straszliwym bólem głowy; ten ranek do podobnych należał. Niemniej ćwierkająca 
pobudka rozbudziła w Gideonie ducha.
Dzień już nastał — rozmyślał — a ja wciąż jestem bezradny! Trzeba z tym skończyć. 
— Zamknął forte pian, schował klucz do kieszeni i ruszył na poszukiwanie kawy. Idąc 
ulicą po raz setny powtarzał litanię strachów, pretensji i żalów. Wezwać policję, 
wydać jej zwłoki, rozlepić po całym Londynie afisze opisujące Johna Dicksona i Ezrę 
Thomasa, zapełnić szpalty gazet nagłówkami: „Tajemnicza sprawa w kręgach 
prawniczych — pan Forsyth zwolniony za kaucją" — to był jeden sposób, sposób 
bezpieczny, ale im dłużej 0  nim myślał, tym mniej wydawał mu się przyjemny. Czyż 
nie nada w ten sposób rozgłosu pewnym faktom dotyczącym jego osoby? Nawet 
dziecko przejrzałoby opowieść tych łotrzyków, a on uwierzył im z rozdziawionymi  
ustami.  Szanujący  się prawnik  nigdy  nie pozwoliłby   sobie   na   rozmowę   z   
klientami,   którzy przybyli do niego w tak niezwykły sposób, on zaś ich wysłuchał. 
Ba, żeby tylko wysłuchał! Podjął się wykonania  ich  polecenia,   on,   aplikant  
adwokacki,   nie zasięgnąwszy   rady  dojrzałego  prawnika.  Podjął  się misji, jaką 
zleca się tylko prywatnemu detektywowi. I,  niestety — po  raz  setny twarz  jego  
pokryła  się rumieńcem — przyjął od nich pieniądze!
— Nie — powiedział do siebie głośno — sprawa jest jasna jak słońce. Stracę 
całkowicie reputacje. Za pięć funtów przekreśliłem swoją karierę.
Żaden inteligentny dżentelmen postawiony przed alternatywą: szubienica nie 
zawiniona czy publiczna 1   zasłużona hańba  nie  będzie  się  długo wahał. Po trzech 
łykach gorącego, wonnego i mętnego napoju, który na ulicach Londynu uchodzi za 
wywar z ziarna kawy, Gideon podjął decyzję. Obejdzie się bez policji. Musi rozważyć 
drugie wyjście i tną serio wejść w rolę Roberta Skilla. Cóż uczyniłby Robert Skill? Jak 
dżentelmen   pozbywa   się   zwłok,   w   których   posiadanie wszedł uczciwą drogą? 
Przypomniał sobie niepowtarzalną   historię   garbusa.   Po   namyśle   doszedł   do 
wniosku, że nie może się na niej wzorować. Nie udałoby mu się oprzeć trupa o ścianę 
domu na rogu Tot-tenham Court Road nie budząc niezdrowej ciekawości 
przechodniów. Umieszczenie zwłok w jakimś kominie  przedstawiało trudności nie do 
pokonania. Nie wchodziło również w rachubę wyrzucenie ciała z okna pociągu lu-b z 
dachu omnibusu. Bardziej realne byłoby wynajęcie jachtu i wyrzucenie nieboszczyka 
za burtę, ale dla człowieka posiadającego skromne zaso<by finansowe  sposób   ten   
wydawał  się zbyt  kosztowny. Samo wynajęcie jachtu nastręczało trudności,  a już nie 
do pomyślenia było utrzymanie załogi (bez czego przecieżby się nie  obeszło).  W 
tejże chwili  Gideon przypomniał sobie o łodzi swego wuja. Jakiś kompozytor 
(powiedzmy nazwiskiem Jimson) może nie znosić hałasów Londynu. Może bardzo 
śpieszyć się z oddaniem    opery,    powiedzmy   operetki   pod    tytułem 
„Pomarańczowa herbata". Muzyka Jimsona, młodego mistrza, jednego z najbardziej 
obiecujących artystów nowej szkoły angielskiej,  energiczny werbel bębnów w taktach 
wstępnych i tak dalej. W myślach rysował się już Gideonowi pełny obraz Jimsona i 
jego muzyki. Cóż   bardziej   naturalnego   jak   przybycie   Jimsona z fortepianem 
koncertowym na przystań i osiedlenie się w łodzi, gdzie dokończy partyturę 
„Pomarańczowej  herbaty".  Trudniej   co  prawda  będzie  wyjaśnić jego nagłe potem 
zniknięcie i pozostawienie pustego W środku fortepianu. Ale i to da się wytłumaczyć. 
Jimson na przykład mógł nie dając sobie rady z jakąś fugą    w   przystępie   
szaleństwa    zniszczyć   świadka swej hańby i wrzucić go w fale rzeki. Czyż nie jest to 
finał prawdopodobny jak na nowoczesnego muzyka?
— Psiakość! Tak właśnie zrobię! — zawołał Gideon. — Brak mi było właśnie 
Jimsona!

Rozdział jedenasty 
Maestro  Jimson 

     Skoro pan Edward Hugh Bloomfield oznajmił, że ma zamiar zamieszkać w 
okolicy Maidenhead, było rzeczą oczywistą, że maestro Jimson myśli swe skieruje ku 
Padwick. Zapamiętał, że niedaleko tej uroczej wioski widział na rzece starą, pokrytą 
wodorostami barkę mieszkalną przycumowaną w pobliżu, wierzbowego zagajnika. W 
tych beztroskich chwilach, kiedy płynął rzeką pod bardziej znajomym nazwiskiem, 
widok ten poruszył w nim pewne romantyczne struny. A gdy już zakończył w myślach 
układanie swej opowieści, omal nie dokonał rewizji całego pomysłu, pragnąc bardziej 
go upodobnić do przygód Roberta Skilla, na szczęście jednak pozostał przy pierwszym 
planie.
Jimson ubrany był skromnie, lecz odznaczał się miłym sposobem bycia; nie miał więc 
trudności ze znalezieniem człowieka, który dysponował ową łodzią mieszkalną, i 
jeszcze łatwiej udało mu się nakłonić go do powierzenia łodzi jego opiece. Opłata była 
prawie żadna, termin objęcia natychmiastowy, klucz został przekazany za 
odpowiednią zaliczką i JdmsoH wrócił popołudniowym pociągiem do miasta, by zająć 
się transportem fortepianu.
— Przyjadę tu jutro rano. Muszę jak najszybciej skończyć moją operę — oświadczył 
pewnym siebie głosem.
Zgodnie z zapowiedzią w południe następnego dnia można było zobaczyć Jimsona 
kroczącego drogą z Padwick do Havisham. W jednej ręce niósł koszyk z prowiantami, 
w drugiej zaś teczkę skórzaną zawierającą (jak się można domyślać) partyturę 
„Pomarańczowej herbaty". Pogoda była październikowa, kamiennoszare niebo 
przeszywały roje jaskółek, .a ołowiane zwierciadło Tamizy mieniło się jesiennym 
listowiem. Pod nogami kompozytora szeleściły liście opadłe z kasztanów. Najbardziej 
to podnosząca na duchu pora roku w Anglii i nasz kompozytor, choć nie wolny od 
zmartwień, kroczył przed siebie pogwizdując.
Nieco powyżej   wioski Padwick  rzeka  jest  bardzo opustoszała. Na przeciwległym 
brzegu widok zamykają   drzewa  prywatnego  parku,   a  nad  ich  koronami sterczą 
kominy ukrytej rezydencji. Po stronie wioski brzeg porastają   wierzby.   Wśród   nich   
zakotwiczona była   łódź   mieszkalna   tak   zaniedbana,   zrujnowana, przegniła, 
pełna insektów i szczurów,  tak  wyraźnie •wieszcząca   wszelkie  możliwe  
reumatyzmy, że  serce nawet największego śmiałka musiałoby na ten widok zadrżeć.  
Z  brzegiem łączyła ją  deska pełniąca obowiązki zwodzonego mostku i smutna to była 
dla Jimsona  chwila,   kiedy  wciągnął ją  za  sobą  na pokład j znalazł się sam w swej 
ponurej fortecy. Słyszał biegające pod pokładem i nurkujące z pluskiem szczury;   j 
klucz obrócił się w zamku skrzypiąc boleśnie, kabina pokryta była grubą warstwą 
kurzu i woniała ścieka- J mi. Nie było to miejsce wesołe nawet dla kompozytora   
pochłoniętego   pracą   nad   ukochanym    dziełem, a   cóż   dopiero0dla  młodego   
dżentelmena   ściganego strachami i czekającego na przybycie zwłok!
Usiadł, oczyścił kawałek stołu i zabrał się do śniadania, które przyniósł w koszyku. 
Jimson powinien jak najmniej się pokazywać, bo przecież istniała możliwość, że ktoś 
się nim wreszcie zainteresuje, nie pozostawało mu więc nic innego, jak siedzieć cały 
dzień w ukryciu. Przewidując to, a także pragnąc nadać swemu przedsięwzięciu cechy 
jak największego  prawdopodobieństwa, miał ze sobą w skórzanej teczce nie tylko 
przybory do pisania, lecz również ryzę papieru nutowego dużego formatu, w 
rozmiarach odpowiadających ambitnym planom kompozytora.
— A teraz do pracy — powiedział zaspokoiwszy apetyt. — Musimy pozostawić jakieś 
ślady działalności tego przeklętego faceta. — Po czym śmiało kreśląc litery napisał:
POMARAŃCZOWA HEKBATA Op.    J. B. Jimson w  opracowaniu na  głos i 
fortepian Oni prawdopodobnie nigdy w ten sposób nie zaczynają — rozmyślał Gideon 
— ale mowy nie ma, żebym próbował pisać pełną partyturę, a poza tym Jimson jest 
oryginałem. Przydałaby się dedykacja. „Poświęcam — pomyślmy chwilę — 
Williamowi Ewartowi Gladstone'owi, jego uniżony sługa, kompozytor". A teraz trochę 
nut. Lepiej pominąć uwerturę, nastręcza pewne trudności. Napiszemy arie dla tenora: 
tonacja — o, tu trzeba coś nowoczesnego, siedem krzyżyków. — Zrobił fachowo 
wyglądający znak na liniach, przerwał i przez chwilę przyglądał się w zadumie rączce 
pióra. Amatorowi, dla którego jedynym źródłem natchnienia jest czysta kartka 
papieru, nieczęsto przychodzi na myśl gotowa melodia, a tonacja z siedmioma 
krzyżykami nie jest bynajmniej prosta dla człowieka niedoświadczonego. Odsunął 
arkusz papieru — postać Jimsona stanie się w ten sposób bardziej prawdopodobna — 
po czym starał się skusić muzę znacząc różne tonacje na kolejnych arkuszach, wyniki 
jednak były wciąż tak znikome, że ogarnęło go przerażenie. Dziwne — pomyślał — 
wygląda na to, że mniej mam fantazji, niż to sobie wyobrażałem, albo mam dziś zły 
dzień, Jimson musi jednak coś po sobie zostawić — i znowu pochylił się nad swym 
dziełem.

Chłód panujący w łodzi zaczął go przenikać. Gideon przerwał swe niewdzięczne 
zajęcie i ku wyraźnemu niezadowoleniu szczurów zerwał się z miejsca i zaczął 
energicznie przemierzać tam i z powrotem kabinę. Nadal jednak było mu zimno. 
Zupełna bzdura — stwierdził. — Trudno. Zaryzykuję, ale nie mam ochoty złapać 
kataru. Muszę uciekać z tej nory.
Wyszedł na pokład i po raz pierwszy od zaokrętowania się spojrzał na rzekę. Stanął 
osłupiały. W odległości ledwie kilkuset jardów wśród wierzb stała zakotwiczona 
jeszcze jedna łódź mieszkalna. Czyściutka   i   nowiutka   jak   spod   igły.   Na   
dziobie   wisiała elegancka łódka,  okna przesłonięte były śnieżnobiałymi firankami, a 
z masztu powiewała flaga. Im dłużej    Gideon    przyglądał   się   temu    widokowi,   
tym bardziej pogarda ustępowała miejsca zdumieniu. Podobieństwo   do   łodzi   jego   
wuja   było   zaskakujące. Więcej niż podobieństwo; ta łódź była niemal identyczna i 
gdyby nie dwie okoliczności, mógłby przysiąc, że   to   ona.   Po   pierwsze   wuj   
wybrał   się   do Maidenhead; ale to można było wytłumaczyć zmiennością stanowiącą 
tak charakterystyczną cechę nader męskich   charakterów.   Po   drugie,   i   to   był   
wzgląd decydujący, nie leżało w naturze pana Bloomfielda wywieszanie   flagi   na   
miejscu   postoju,   gdyby   się jednak do tego posunął, byłyby inne 'barwy. Otóż nasz 
ziemiański  radykał,  podobnie jak  większość  osobników męskich w typie, czerpał 
wiedzę u źródeł Cam-<bridge'u, flaga zaś na łodzi mieszkalnej pyszniła się 'barwami   
owego   gniazda   konserwatyzmu,    kolebki traktarianizmu,  powierzchowności i 
zniewieściałości, jakim był Oksford.
Niemniej  jednak podobieństwo było zadziwiające.
I gdy tak Gideon patrzył i rozmyślał, otworzyły się drzwi i na pokład wyszła młoda 
dama. Nasz prawnik poczuł, ,że nogi się pod nim uginają, i uciekł do kabiny. To była 
Julia Hazeltine! Przez okno widział, jak ściąga łódeczkę, wchodzi do niej i płynie w 
jego kierunku.
—  Wszystko  skończone!  — stwierdził  i  upadł na krzesło.
—  Dzień dobry panience — rozległ się głos nad wodą. Gideon wiedział, że to 
odezwał się właściciel jego łodzi.
—  Dzień dobry — odpowiedziała Julia. — Czy ja pana znam? Ach,  tak.  Pan jest tym  
sympatycznym człowiekiem,  który mi pozwolił malować  na  starej łodzi.
Serce Gideona zadrżało.
—  Właśnie — odpowiedział głos męski. — Chciałem tylko powiedzieć, że pani już 
nie może tam malować. Bo ja, proszę pani, ją wynająłem.
—  Wynajął pan?! — zawołała Julia.
—  Na jeden miesiąc. Dziwne, co? Nie pojmuję, na co ona może się komukolwiek 
przydać.
—  Jakie to romantyczne! •—• wykrzyknęła Julia. — A kto to taki?
Julia w swej łódeczce i właściciel w swej łodzi byli blisko, tuż przy burcie, Gideon 
słyszał każde ich słowo.
—• Jakiś muzyk, a przynajmniej za takiego się podaje, panienko. Chce tu napisać 
łoperę.
—  Naprawdę?! Ależ to cudownie! Będę mogła wieczorem podpłynąć ukradkiem i 
posłuchać, jak improwizuje! Jak się nazywa?
—  Jimson.
—  Jimson — powtórzyła Julia na próżno szukając w pamięci. Zaiste jednak tylu 
adeptów ma nowa szkoła   angielska,  że- rzadko  o  nich  słyszymy,  póki  nie 
otrzymają   tytułu   szlacheckiego.   —   Czy   pan   jest pewny, że tak właśnie brzmi 
jego nazwisko?
—• Kazałem mu powiedzieć dokładnie. Jimson się nazywa, a jego łopera nazywa się... 
jak jakiś gatunek herbaty...
—  „Gatunek herbaty"! — zawołała panna. — Cóż to za dziwny tytuł opery! O czym 
może być ona? — Gideon usłyszał czarujący śmiech.  — Postaram się  poznać pana 
Jimsona, jestem pewna, że to miły człowiek.
—  No cóż, panienko, ja już musze się zabierać. Bo widzi panienka,  o tej  porze 
miałem już być  w Ha-versham.
—• Ach, nie chcę pana zatrzymywać, dobry człowieku! Do widzenia!
—  Do widzenia panience.
Gideon siedział w kabinie wydany na pastwę dręczących myśli. Oto jest przykuty do 
gnijącej łodzi i wkrótce będzie do niej jeszcze bardziej przykuty obecnością zwłok. 
Świat wokół kipi życiem, a młode panienki chcą się jego kosztem zabawić. Oznaczało 
to szafot, ale tym się w tej chwili nie przejmował. Trapiła go myśl o niewiarygodnej 
lekkomyślności Julii. Gotowa zawrzeć znajomość z pierwszym lepszym, nie zna 
powściągliwości, właściwej damom. Pospolituje się z tym prostakiem, właścicielem 
łodzi; natychmiast zainteresował ją osobnik w rodzaju Jimsona! Wyobrażał sobie, że 
gotowa jest nawet zaprosić Jimsona na herbatę. I dla takiej panny, on, Gideon... cóż za 
cios dla męskiego serca!
Przerwały mu odgłosy, które zmusiły go do natychmiastowego skrycia się za 
drzwiami. Panna Hazeltine weszła na pokład łodzi. Jej obrazek ładnie się zapowiadał;   
sądząc   po   ciszy,   uznała, że   pana   Jimsona jeszcze nie ma. Postanowiła więc 
skorzystać z okazji i  skończyć  swe  dzieło.   Usiadła  na  rufie,   otworzyła 
szkicownik i pudełko z farbami wodnymi i po chwili nuciła już nad swym (jak to 
wówczas nazywano) godnym damy zajęciem. Chwilami przerywała śpiew szukając w 
pamięci zasad obowiązujących w tej sztuce, zasad   stosowanych   w   dawnych   
dobrych   czasach. Uważa się powszechnie, że świat i jego ozdoba, młode panny, stały 
się obecnie bardziej wyrafinowane; lecz Julia studiowała chyba pod okiem Pitmana, 
trzymała się bowiem stanowczo dawnych sposobów.
A tymczasem Gideon stał za drzwiami bojąc się ruszyć, bojąc się oddychać, bojąc się 
myśleć o tym, co J  musi nastąpić, cierpiąc katusze człowieka uwięzionego, 
udręczonego nudą. Z zadowoleniem pomyślał, że to nie może trwać wiecznie; 
cokolwiek nastąpi (nawet szubienica, jak z goryczą i chyba błędnie przewidywał), 
będzie ulgą. Podnoszenie do trzeciej potęgi wydało mu się pomysłową, a nawet 
pożyteczną ucieczką od rozpaczliwych myśli i temu nudnemu zajęciu oddał się z całą 
swą męską energią.
I gdy tak obie młode osoby były zajęte — Gideon poszukiwaniem właściwej liczby, 
Julia energicznym nakładaniem kolorów na papier — Opatrzność zesłała na wody 
rzeki astmatycznie dyszący statek parowy. Wzdłuż obu wybrzeży woda wzbierała i 
opadała, trzciny szeleściły. Życie wstąpiło nagle nawet w starożytną łódź mieszkalną 
tkwiącą od niepamiętnych czasów w bezruchu. Zaczęła się kołysać w swym miejscu 
zacumowania jak statek na otwartym morzu. Fala już niemal ustąpiła, szybkie 
dyszenie statku stało się tak odległe, że ledwie słyszalne, gdy Gideona zaskoczył 
okrzyk Julii. Wyglądając ostrożnie przez okno zobaczył, że patrzy ona z rozpaczą na 
rzekę unoszącą jej łódkę. Aplikant adwokacki (któremu przecie wad nie brakło) 
wykazał tym razem bystrość umysłu godną swego bohatera Roberta Skdlla; w 
mgnieniu oka przewidział wszystkie następstwa, w mgnieniu oka znalazł się na 
podłodze i wlazł pod stół.
Julia nie w pełni jeszcze zdawała sobie sprawę ze swej sytuacji. Wiedziała, że straciła 
łódkę, i bez przyjemności myślała o czekającej ją rozmowie z panem Bloomfieldem, 
nie widziała jednak jeszcze, że została uwięziona, pamiętała bowiem o desce łączącej 
łódź z brzegiem. Obeszła więc dokoła pokład i zobaczyła, że drzwi domku na łodzi są 
otwarte, deski zaś nie ma. Jasne, że Jimson już przyszedł, i jasne, że musi być w łodzi. 
Jest zapewne bardzo nieśmiałym człowiekiem, skoro ani słowem nie zareagował na 
wdarcie się intruza do jego mieszkania. Na myśl o tym odwaga wstąpiła w jej serce. 
Teraz Jimson musi się zjawić;  już ona go wypłoszy z kryjówki, deska jest zbyt ciężka 
i sama sobie z nią nie poradzi. Zapukała do drzwi. Po czym zapukała raz jeszcze.
— Panie Jimson! — zawołała. — Panie Jimson! proszę wyjść! Musi pan wyjść 
wcześniej czy później, bo bez pana się nie wydostanę. Ach, niechże pan nie będzie tak 
głupi! Proszę pana! Bardzo proszę!
Wciąż nie było odpowiedzi.
Jeśli tu jest, to musi być obłąkany •— pomyślała nieco przestraszona. Po chwili 
przyszło jej jednak na myśl, że mógł popłynąć gdzieś łodzią. W takim razie może 
obejrzeć wnętrze barki. Uchyliła drzwi i weszła do kabiny. W ukrytym pod stołem, 
usmolonym Gi-deonie zamarło serce.
Na stole były resztki śniadania. Lubi dobrze zjeść — pomyślała Julia. — To na pewno 
przemiły człowiek. Ciekawa jestem, czy równie przystojny, jak pan Forsyth. „Pani 
Jimson"... nie brzmi to tak ładnie jak „pani Forsyth", ale Gideon to naprawdę ohydne 
imię. A tu leżą jego nuty; cudownie. „Pomarańczowa herbata" — ach, więc stąd ten 
„gatunek herbaty". — Roześmiała się dźwięczną kaskadą trelów. — Adagio molto 
espressivo, sempre legato — przeczytała. (Gideon był dobrze przygotowany, jeśli 
idzie o terminologiczną stronę komponowania muzyki.) Jakie to dziwne! Tyle 
wskazówek i tylko trzy czy cztery nuty. O, a tu jeszcze Andante patetico. — Zaczęła 
przyglądać się nutom. O Boże — pomyślała — jest chyba straszliwie nowoczesny! 
Same dysonansy. Spróbujmy melodię. O dziwo, wydaje mi się bardzo znajoma. — 
Zaczęła nucić, by po chwili przerwać ze śmiechem. -
— Ależ to jest „Tomku, przepuść wuja"! — zawołała głośno, napełniając goryczą 
serce Gideona. — Andante patetico! Przecież to zwyczajny oszust!
W tej samej chwili spod stołu dobiegł stłumiony odgłos, dźwięk dziwny, jakby 
gdakanie kury, uwieńczone gwałtownym kichnięciem. Jednocześnie głowa 
nieszczęśnika wyrżnęła w stół od spodu, czemu towarzyszył przeciągły jęk.
Julia uciekła w stronę drzwi i tu, kierowana zdrowym instynktem ludzi odważnych, 
stanęła oko w oko z niebezpieczeństwem. Ale nikt jej nie ścigał. Odgłosy nie 
ustawały, pod stołem niewyraźnie rysowała sią skulona postać, podrzucana atakiem 
kichania, I nic poza tym.
Zaiste dziwne zachowanie — pomyślała Julia. — To na pewno nie jest człowiek 
światowy.
A tymczasem konwulsje młodego prawnika wzbiły kurz gromadzący się przez lata i 
po ataku kichania nastąpił atak kaszlu.
Julia zaczęła się interesować nieborakiem.
—  Mam wrażenie, że pan jest naprawdę chory —. powiedziała podchodząc bliżej. — 
Proszę pana,  nie chcę pana krępować. Proszę wyjść spod stołu, panie Jimson. To na 
pewno panu nie służy.
Pan Jimson odpowiedział rozpaczliwym kaszlem. W chwilę potem panna była już na 
kolanach i twarze ich omal się nie zderzyły pod stołem.
—  O Boże! — krzyknęła, zrywając się na nogi. —• Pan Forsyth zwariował!
—  Nie zwariowałem — oświadczył ze skruchą młodzieniec przybierając postawę 
pionową. — Najdroższa panno  Hazeltine,  przysięgam   na  klęczkach,   że  nie 
zwariowałem! —-_ Nie zwariował pan?! — zawołała Julia z trudem łapiąc oddech.
—  Wiem, że komuś nie wtajemniczonemu moje zachowanie może wydać się 
niezwykłe.
—  Jeśli pan nie jest obłąkany, to jak wytłumaczyć pański postępek? —• Na 
policzkach panny pojawił się rumieniec   gniewu.   -—   Dowodzi   to   tylko,   że   pan 
w ogóle nie liczy się z moimi uczuciami!
—  Wiem, do diaska! Wiem i przyznaję... — zawołał Gideon siląc się na szczerość.
—  To było potworne! — stwierdziła Julia z naciskiem.
—  Wiem, że straciłem wiele w pani oczach — oświadczył. — Ale najdroższa panno 
Julio, proszę mnie  wysłuchać. Moje zachowanie, chociaż może wydawać się bardzo 
dziwne, jest wytłumaczame. W żaden sposób nie mogę się zgodzić i nie zgodzę się żyć 
bez szacunku osoby, którą admiruję, wiem, chwila jest nieodpowiednia dla takiego 
wyznania, ale powtarzam; osoby, którą admiruję.
Cień rozbawienia pojawił się na twarzy panny Hazeltine.
—  No dobrze — powiedziała. — Wyjdźmy z tego okropnie zimnego pomieszczenia i 
posiedźmy na pokładzie.
Prawnik poszedł za nią pokornie.
—  A teraz — rzekła siadając i opierając się wygodnie o nadbudówkę — proszę 
mówić. Wysłucham pana. — Po czym widząc, jak stoi przed nią tak wyraźnie nie 
zdradzając ochoty na podjęcie tematu, wybuchnę-ła   śmiechem,   Śmiech   Julii   
urzekał.   Jej   wesolutki dyszkant unosił się nad wodą swobodnie jak śpiew ptaka i 
odbity o brzeg przeciwny wydawał'się dźwiękiem  właściwym  temu  miejscu  i  
przyrodzie.   Tylko jedna   istota   słuchała   tego   śmiechu   bez   wesołości, a był nią 
jej nieszczęsny wielbiciel.
—  Panno Hazeltine — odezwał się głosem, w którym można było wyczuć nutę 
irytacji. — Zwracani się  do pani  jak  człowiek, który życzy pani  dobrze: takie 
zachowanie można nazwać jedynie lekkomyślnością.
Julia zrobiła wielkie oczy.
—  Nie cofnę moich słów. Już ta swoboda, z jaką pani gawędziła z przewoźnikiem, 
zadała mi ból. A potem   ta   gotowość   do   zawarcia   znajomości   z   Jirn-sonem...
—  Ale przecież to pan  jest Jimsonem —• broniła się panna.
—  Daleki jestem od tego, by zaprzeczyć, lecz pani o tym nie wiedziała. Cóż mógł 
znaczyć dla pani Jim-son? Kto to taki ów Jimson? Panno Hazeltine, zraniła mnie pani 
boleśnie.
— Naprawdę, tego już za dużo! Wydaje mi się to wszystko śmieszne — 
odpowiedziała Julia z powagą i stanowczością. — Zachowuje się pan w sposób 
zupełnie niezwykły, twierdzi pan, że potrafi swe zachowanie wytłumaczyć, i miast 
tego zaczyna pan mnie atakować.
—  Zdaję   sobie   z   tego   sprawę   —  oznajmił   Gi-deon. — Wyznam pani 
wszystko.  Gdy  pozna pani okoliczności, na pewno uzyskam przebaczenie.
Po czym siadając koło Julii na pokładzie opowiedział jej o swoich smutnych 
perypetiach.
—  Ach, panie Forsyth! — zawołała, gdy skończył opowieść. — Tak bardzo mi 
przykro! Tak żałuję, że się śmiałam z pana, ale był pan naprawdę tak śmieszny.  
Niemniej   żałują i  nie  śmiałabym  się,  gdybym wiedziała, o co chodzi. — 
Powiedziawszy to podała mu rękę. Gideon zatrzymał jej dłoń w swojej dłoni.
—  Ale pani o mnie z tego powodu źle nie myśli?
—  Dlatego, że był pan tak głupi i wplątał się w takie tarapaty? Ależ nie, mój biedny 
chłopcze, nie! — zawołała Julia i pod wrażeniem chwili podała mu drugą rękę — 
może pan na mnie liczyć.
—  Naprawdę? — zapytał Gideon.
—  Naprawdę, naprawdę.
—  A więc liczę i będę liczył. Przyznam, że chwila nie jest najbardziej odpowiednia, 
ale nie mam przyjaciół... przynajmniej  takich, których  mógłbym nazwać 
prawdziwymi przyjaciółmi.
—  Ja   też   nie   mam   przyjaciół   —   powiedziała Julia. — Ale czy nie sądzi pan, że 
czas zwrócić mi moje ręce?
—  Jeszcze  jedna  chwileczka!  Mam  tak  niewielu przyjaciół...
—  Zdaje mi się, że to nie najlepiej świadczy o młodym człowieku, gdy nie ma 
przyjaciół.
—  Ależ nie, mam tłumy przyjaciół! — zawołał Gideon. — Nie to miałem na myśli. 
Wiem, że chwila 10*
 nie  jest   odpowiednia,   lecz,   Julio,   gdyby  pani  zechciała zrozumieć!
—  Panie Forsyth...
—  Proszę nie zwracać się do mnie w ten przebrzydły   sposób!   —   błagał   
młodzieniec.   —   Proszę   mi mówić Gideon!
—  Ach, nigdy. Poza tym znamy się tak krótko...
—  Nic podobnego — protestował Gideon. — Poznaliśmy się w Bournemouth tak 
dawno. Nigdy już potem o pani nie zapomniałem. Proszę powiedzieć, że pani też o 
mnie pamięta. Proszę nazywać mnie Gi-deonem.
—  Czy nie będzie to zbytnia gotowość... jak w stosunku do Jimsona?
—  Wiem, że jestem durniem — wołał prawnik — ale nic mnie to nie obchodzi! 
Wiem, że jestem durniem, i może się pani śmiać ze mnie, ile tylko pani się   spodoba.   
—   A   gdy   usta   Julii   rozchyliły   się w uśmiechu,  Gideon raz jeszcze uciekł się do 
pieśni: — „W krainie szczęścia..." — śpiewał pożerając ją wzrokiem.
—  Zupełnie jak w operetce — powiedziała cicho Julia.
—  I słusznie. Czyż nie jestem Jimsonem? Dziwnym byłoby, gdyby nie stać mnie było 
na serenadę dla mej ukochanej.   T.ak,   umyślnie   to   powiedziałem,   moja Julio. Nie 
mam grosza, zbłaźniłem się potwornie, lecz mimo to mam zamiar  cię zdobyć.  Julio,  
spójrz na mnie, czy potrafisz powiedzieć mi: „Nie"?
Spojrzała na niego i cokolwiek jej oczy mu powiedziały, mamy prawo przypuszczać, 
że przyjął to z przyjemnością, czytał bowiem w jej oczach przez dłuższą chwilę.
—  A wuj Ned da nam trochę pieniędzy i będziemy mieli tymczasem z czego żyć — 
powiedział w końcu.
—  Co za czelność! — rozległ się wesoły głos u jego boku.
Gideon i Julia odskoczyli od siebie ze zdumiewającym  pośpiechem.  Mimo  że  oboje  
nie   ruszali  się  z miejsca, siedzieli bardzo blisko siebie. Oboje stanęli w pąsach przed 
panem Bloomfieldem. Ów dżentelmen pływając po rzece przechwycił zabłąkaną łódkę 
i domyśliwszy się tego, co się stało, postanowił zaskoczyć pannę Hazełtine nad jej 
szkicem. Niespodziewanie jednym strzałem upolował dwa ptaszki, a gdy patrzał na 
parę spłonionych i pozbawionych tchu winowajców, instynkty pośrednika 
małżeńskiego wzięły w inim górę.
—  Co za czelność! — powtórzył. — Jak widzę, jesteś całkiem pewny swego wuja 
Neda. Ale ja zdaje się już raz powiedziałem, że masz się trzymać z daleka?
—  Z    daleka    od    Maidenhead    —    odpowiedział Gid.  —  Jakże   mogłem  się   
spodziewać,   że  zastanę wuj a tutaj?
—  Coś w tym jest ,— przyznał pan Bloomfield. — Widzisz, pomyślałem, że lepiej, 
abyś nawet ty nie znał naszego adresu. Te łotry, bracia Finsbury, na pewno by go z 
ciebie wydusili. I po to tylko, by zmylić ślad, wywiesiłem te przebrzydłe barwy. Ale to 
nie wszystko,   Gid,   obiecałeś  mi,   że  będziesz  pracował,   a  ja zastaję cię 
błaznującego w Padwick.
—  Proszę nie  gniewać   się   na  pana  Forsytha — wstawiła się Julia. — Biedak jest 
w strasznych tarapatach.
—  Cóż to znowu, Gid? — zapytał wuj. — Biłeś się czy może masz długi?
W przekonaniu ziemiańskiego radykała były to dwa nieszczęścia, jakie mogły spotkać 
dżentelmena; oba zdarzyły mu się osobiście w jego karierze życiowej. Raz położył 
swój podpis na wekslu przyjaciela i kosztowało go to okrągły tysiączek, a przyjaciel 
chodził odtąd umierając ze strachu, czy skądś nie wyłania sią postać pana Bloomfielda 
z dębową lagą. Jeśli idzie o bójkę, to nasz ziemiański radykał zawsze był do niej 
gotów. Razu pewnego, gdy (w charakterze prezesa klubu radykałów) wyrzucił z sali 
swych  się   nawet   dalej.   Pan w, który długo leżał Sożony' chorobą, gotów był 
zeznać pod przysięgą, ze uderzony został przez tego brutala — miał na myśli pana 
Bloomfielda — i podobno, gdy wszystko wskazywało na to, że zbliża się jego koniec, 
miał złSżyć przedśmiertne oświadczenie w tym duchu. Ziemiański radykał przeżył 
chwilę radości, kiedy się dowiedział, że pan Holtum wrócił do swego browaru.
•— Znacznie gorzej — tłumaczył Gideon. — Cały splot zaiste fatalnych 
okoliczności... Wygląda na to, że jakaś banda morderców doszła do wniosku, iż 
potrafią posługując się moja osobą zmylić ślad. Jak wuj sam zobaczy, sprawa jest 
ściśle związana ze studiowaniem prawa — po czym młodzieniec, po raz drugi tego 
dnia, zaczął opisywać swe perypetie z fortepianem koncertowym.
•— Napiszę w tej sprawie do „Tdmesa"! — krzyknął pan Bloomfield.
—  Czy wuj chce, żeby mnie skreślono z listy aplikantów adwokackich?
•— Skreślono! Nie mów głupstw, niemożliwe, żeby aż do tego doszło. Mamy teraz 
przyzwoity, uczciwy rząd liberalny i na pewno coś zrobią na moją prośbę. Chwała 
Bogu, czasy torysów należą do przeszłości.
—  Wuju, nie da rady.
—  Zwariowałeś chyba, że się dalej upierasz przy tym, by samemu usunąć zwłoki! — 
wołał pan Bloomfield.
—  Nie mam innego wyjścia.
—  To jest bez sensu — oświadczył wuj — i nie chcę o tym słyszeć. Nakazuję ci 
stanowczo powstrzymać się od wszelkich kroków, które mogą cię wmieszać w tę 
kryminalną aferę.
—  A   wiec   dobrze.   Pozostawiam   sprawę   %vujowi i  wuj  może  zrobić   ze   
zwłokami,  co   mu  się   podoba.
—  Niech mnie Pan Bóg broni! — zawołał prezes  radykalnego klubu. — Nie chcę 
mieć z tym nic do czynienia!
—  W takim razie musi wuj pozwolić mi zrobić to, na co mnie stać — odpowiedział 
siostrzeniec. — Proszę mi wierzyć,  instynkt mi podpowiada,  co należy zrobić w 
takiej sytuacji.
—  Możemy podrzucić zwłoki klubowi konserwatystów, temu ognisku zarazy — 
zauważył pan Bloomfield. — To im zaszkodzi w oczach wyborców i będzie .można 
całą sprawę odpowiednio wykorzystać w prasie lokalnej.
—  Jeśli wuj widzi możliwość zbicia jakiegoś kapitału    politycznego,    pozostawiam    
nieboszczyka    do dyspozycji wuja.
—  Ależ  nie,   Gid,   skądże.   Myślałem   tylko,   że  ty mógłbyś to zrobić. Ja do tego 
ręki nie przyłożę. Co więcej, jest rzeczą wielce niepożądaną, byśmy z panną Hazeltłne  
przebywali tu dłużej.  Ktoś nas może zauważyć — stwierdził patrząc na rzekę. — Z 
uwagi zaś na moje stanowisko mogłoby to wielce zaszkodzić memu stronnictwu. Poza 
tym pora na kolacją.
—  Co?  — zdumiał  się  Gideon   sięgając  po  zegarek. — Rzeczywiście! Wielkie 
nieba!-Przecież fortepian od dawna już powinien tu być.
Pan Bloomfiełd ładował się właśnie do swej łodzi, słysząc jednak te słowa zatrzymał 
się.
—  Sam widziałem, jak dostarczono go na stację. Wynająłem nawet tragarza; miał 
jeszcze jakieś sprawy   do   załatwienia,   ale   powiedział,   że   będzie   tu najdalej  o-
czwartej — wyjaśnił młody prawnik. — Na pewno  fortepian  otworzono  i znaleziono  
zwłoki.
—' Musisz natychmiast uciekać — powiedział pan Bloomfield — jest to jedyne 
męskie wyjście.
—  Załóżmy jednak, że wszystko jest w porządku —-jęczał  Gideon.  —  Załóżmy,  że 
fortepian nadejdzie, a mnie tu nie będzie. Kto odbierze instrument? Sam się 
doprowadzę wówczas  do zguby swoim tchórzo stwem. Wuju, trzeba dowiedzieć się w 
Padwick. Oczywiście ja nie śmiem tam się zjawić, ale wuj może. Wuj pokręci się koło 
posterunku policji, dobrze?
—  Nie, Gid. Nie, mój kochany siostrzeńcze — odpowiedział paai Bloomfield głosem 
człowieka skazanego na męki. — Kocham cię najszczerzej i, chwała Bogu, jestem 
Anglikiem, i  tak dalej...  ale z policją nie chcę mieć do czynienia.
—  A więc wuj mnie opuszcza? Proszę to powiedzieć wprost.
—  Doradzam jedynie ostrożność! — oponował pan Bloomfield. — Anglik,  mój  
drogi, zawsze musi się kierować zdrowym rozsądkiem.
—  Czy pozwolicie mi coś powiedzieć? •— zapytała Julia. — Wydaje mi się,  że lepiej  
będzie,  jeśli Gi-deon opuści tę okropną łódź i poczeka tam,  wśród wierzb. Gdy 
fortepian nadejdzie, może wyjść z ukrycia i odebrać instrument; jeśli zaś zjawi się 
policja, może wśliznąć się do naszej łodzi i tam nie musi już być panem Jimsonem. 
Położy się do łóżka, my spalimy   jego   ubranie   i   wtedy   wszystko   chyba   będzie 
w porządku. Pan Bloomfield cieszy się tak wielkim szacunkiem, jest tak wybitną 
osobistością, że nikomu do  głowy  nie  przyjdzie,   by  mógł  być   zamieszany w taką 
aferę.
—  Ta młoda dama ma wiele zdrowego rozsądku — oznajmił ziemiański radykał.
—  Ach, ja wcale nie uważam się za .głupią — po-   . wiedziała Julia z przekonaniem.
—  Cóż jednak będzie, jeśli nie zjawi się fortepian ani policja? — zapytał Gideon.
—  Wówczas — powiedziała Julia — po zapadnięciu zmroku pójdzie pan do wsi. 
Mogę panu towarzyszyć  i. jestem  przekonana,   że  nikt -nas  nie  -będzie 
podejrzewał,  a jeśli nawet, powiem, że to wszystko było nieporozumienie.
—  Nie pozwolę na to. Nie pozwolę pannie Hazel-tine nigdzie iść! — zawołał pan 
Bloomfield.
—  Dlaczego? — zapytała Julia.
Pan Bloomfield nie miał najmniejszego zamiaru powiedzieć jej dlaczego, powodował 
nim bowiem zwyczajny strach, że sam zostanie zamieszany w całą sprawę. Zgodnie 
jednak z taktyką człowieka, który się wstydzi, uciekł sią do wzniosłych słów.
—  Droga panno Hazeltine, niech mnie Bóg broni, bym miał damie mówić, co 
przystoi... — zaczął.
—  Ach, tylko o to panu idzie — przerwała mu Julia. — W takim razie pójdziemy we 
trójkę.
Wpadłem — pomyślał nasz radykał.

Rozdział dwunasty 
Fortepian koncertowy występuje definitywnie po raz ostatni 

     Anglia uchodzi za kraj niemuzykalny; nie rozwodząc się jednak nad 
popularnością kataryniarzy, nie próbując dowodzić niczego na podstawie obfitości 
drumli w tym kraju, możemy tylko stwierdzić, że istnieje jeden instrument, który 
ponad wszelką wątpliwość można nazwać narodowym.
Wszystkim zdarzało się słyszeć ludzi ćwiczących na fortepianie, na skrzypcach, na 
kornecie, lecz młody muzyk grający na fujarce jest niewidoczny. Słyszymy go dopiero 
wtedy, gdy zna swoja sztukę. Opatrzność zaś chroni uszy ludzkie przed pierwszymi 
próbami w górnej oktawie.
Zdumiewająca zaiste rzecz działa się na zielonej łące w pobliżu Padwick. Na koźle 
wozu bagażowego siedział jasnowłosy, szczupły, skromnie wyglądający młodzieniec. 
Na kolanach jego spoczywały lejce, bat , leżał z tyłu. Koń szedł przed siebie, nie 
kierowany i nie zachęcany. Woźnica (a może pomocnik woźnicy) oderwawszy się od 
swych przyziemnych zajęć, wzniósł się w regiony wyższe, oczy wbił w niebo, a całą 
uwagę skupił na fujarce, z której usiłował wydobyć przyjemną melodię piosenki „O 
oraczu". Ktokolwiek znalazłby się przypadkiem na tej łące, nie posiadałby się z 
radości. Oto nareszcie początkujący muzyk na fujarce! Jasnowłosy młodzieniec 
(nazwiskiem Harker) biso wał bodaj już po raz-dziewiętnasty, gdy stwierdził ze 
zdumieniem, że nie jest bynajmniej sam.
— Znakomicie! — zawołał ku niemu męski głos dochodząc od strony drogi. — O 
takim właśnie wykonaniu marzyłem. Może tylko trzeba by trochę bardziej miękko — 
sugerował głos z namysłem. — Zagraj raz jeszcze!
Harker spojrzał na mówiącego speszony. Zobaczył potężnego, opalonego, gładko 
wygolonego mężczyznę łat około czterdziestu, maszerującego obok wozu krokiem 
zawodowego podoficera i wymachującego trzcin-ką w takt marszu. Ubranie jego było 
w bardzo kiepskim stanie, lecz wyglądał czysto i miał pewną siebie minę.
—  Ja   dopiero  zaczynam   się   uczyć  •—  wykrztusił Harker   oblewając    się   
rumieńcem.   —   Nie    przypuszczałem, że ktoś mnie słyszy.
—  Dobre sobie! — odpowiedział mężczyzna. — To dość późno zacząłeś. Pozwól, 
pokażę ci, jak to się robi. Posuń się, siądę koło ciebie.
W chwilę potem mężczyzna wyglądający na wojskowego siedział już na wozie z 
'instrumentem w ręce. Potrząsnął nim fachowo, włożył do ust i przez chwilę jak gdyby 
naradzał się z muzą, po czym zabrzmiała „Dziewczyna, iktóra czeka na mnie". Był 
wykonawcą raczej wielkim niż subtelnym. Brakło mu bogactwa ptasiego śpiewu; z 
pewnością nie wydobyłby całej słodyczy z „Kwiatu wiśni". Nie obawiał się ostrości 
tonu, co. więcej, zdawał się demonstracyjnie ją podkreślać, był jednak 
bezkonkurencyjny, gdy chodzi o ogień, szybkość, precyzję i płynność. Nie mówiąc o 
spojrzeniach rzucanych pod kątem oka, którymi wyrównywał niedoskonałość 
wykonania. Harker słuchał. Przy „Dziewczynie, która czeka" był zrozpaczony, przy 
„Żołnierskiej radości" opuściła go zawiść,, stać go już było tylko na entuzjazm.
— A teraz ty — powiedział marsowy towarzysz podając mu piszczałkę.
—  O nie, nie po panu! — zawołał Harker. —Pan jest zawodowym muzykiem.
—  Skądże, taki sam amator jak ty. Ja mam taki styl, ty masz inny i mnie twój styl 
podoba się bardziej.   Ale  zacząłem,   kiedy   jeszcze   byłem   szczeniakiem, kiedy 
jeszcze nie miałem wyrobionego smaku. Jak będziesz miał moje lata, będziesz na tym 
grał jak na kornecie. No, zagraj raz jeszcze tę melodię. Jakże ona idzie? — pytał, 
udając, że próbuje przypomnieć sobie melodię „Oracza".
Nieśmiała nadzieja zrodziła się w sercu Harkera. Czyżby to było możliwe? Czyżby 
rzeczywiście gra jego mogła się podobać? To prawda, że chwilami zdawało mu się, iż 
wydobywa z instrumentu bogactwo dźwięków. Czyżby był geniuszem? A tymczasem 
towarzysz próbował coraz to inną melodię.
— Nie — powiedział nieszczęśliwy Harker — to niezupełnie tak. Pan pozwoli, 
pokażę.
I wetknąwszy fujarkę w Usta przypieczętował swą zgubę. Gdy zagrał melodię, gdy 
powtórzył ją po raz drugi, potem po raz trzeci, gdy mężczyzna o wojskowej postawie 
raz jeszcze spróbował i gdy raz jeszcze mu nie wyszło, gdy Harker uświadomił sobie, 
że on, rumieniący się debiutant, daje w istocie lekcję znakomitemu fleciście — a 
flecista bynajmniej nie czyni postępów —• jakże mam opisać tę aureole chwały, która 
opromieniła jesienny pejzaż; jakże mam opisać — chyba, że czytelnik sam jest 
amatorem — wy- . żyny głupiej próżności, na które wzniósł się woźnica? Jeden fakt 
istotny niech odmaluje sytuację: odtąd grał Harker, a towarzysz słuchał i pochwalał.
Słuchając nie zapominał jednak o dobrym wojskowym nawyku ostrożności i 
.spoglądał to w przód, to w tył. Obliczał wartość ładunku na wozie, odgadywał, co jest 
w paczkach zawiniętych w brązowy papier i w solidnym koszu, klasyfikując fortepian 
koncertowy jako „trudny do pozbycia się". Na skraju zielonej łąki dostrzegł gospodę 
wiejską otoczoną krzakami  róż. Zobaczymy, co to takiego — postanowił i z miejsca 
zaproponował, by wstąpili na szklaneczkę.
—  Ale ja nie piję —• oponował Harker.
—  Posłuchaj —• przerwał mu towarzysz — powiem' ci, kto ja jestem. Otóż jestem 
chorąży Brand z pułku Blankth. I to ci powinno wyjaśnić, czy jestem człowiekiem 
pijącym, czy też nie. — Może tak, a może nie, wtrąciłby chór grecki, po czym ciągnąc 
dalej wykazałby, że te słowa bynajmniej nie wyjaśniają, dlaczego   chorąży   depce   
łąkę   wiejską   w   łachmanach; a nawet dowodziłby, że musiał swą służbę w obronie 
kraju przed pewnym czasem porzucić i że ten czas między służbą  a spotkaniem z 
Harkerem mógł spędzić   w   więzieniu.   Ale   chóru   greckiego   nie   było, 
mężczyzna zaś o wojskowym wyglądzie tłumaczył, że co innego jest pić, a co innego 
wychylić po przyjacielsku szklaneczkę.
„Pod Niebieskim Lwem", taką bowiem nazwę nosiła owa wiejska gospoda, chorąży 
zaznajomił swego nowego przyjaciela, pana Harkera, z całym szeregiem 
pomysłowych mikstur mających zapobiegać upiciu się. Jak wyjaśnił, jest to rekwizyt 
służby wojskowej, niezbędny do tego, by szanujący się oficer bywał zawsze .na 
raporcie w stanie, który nie przyczyni uszczerbku reputacji korpusu. Najskuteczniejsza 
z mikstur powstawała przez dodanie do pół kwarty lekkiego, ciemnego piwa kieliszka 
londyńskiego dżinu. Z przyjemnością przekazuję ten przepis, roztropnemu 
czytelnikowi, któremu może się on przydać nawet w cywilu; skutki bowiem 
konsumpcji tego napoju przez pana Harkera były wręcz rewolucyjne. Trzeba mu było 
pomóc wygramolić się na własny wóz, a gdy znalazł się wreszcie na koźle, ograniczył 
się do demonstrowania swego dobrego humoru i zamiłowania do muzyki, przerywając 
te demonstracje wybuchami głośnego śmiechu, którym chorąży wtórował ochoczo, 
oraz wydobywaniem bezładnych dźwięków z piszczałki. A tymczasem wojskowy 
dyskretnie wszedł w posiadanie lejc. Nie ulegało żadnej wątpli l wości że upodobał 
sobie uroki odludnego pejzażu angielskiego, wozu bowiem, którym przez pewien czas 
kierował, nie widziano na zakurzonych gościńcach. Toczył się między żywopłotami a 
rowami, najczęściej ocieniony gałęziami drzew. Poza tym widać było, że chorąży 
naprawdę dba o interesy pana Harkera, za każdym razem bowiem, gdy wóz podjeżdżał 
do jakiejś gospody (zdarzyło się to nie raz), chorąży sam złaził z wozu i 
zaopatrzywszy się w butelkę ruszał dalej w drogę.
Bez mapy tej części hrabstwa Middlesex trudno opisać skomplikowane wędrówki 
chorążego, a mój wydawca nie chce zgodzić się na takie zwiększenie kosztów książki. 
Wystarczy więc, jeśli powiem, że wkrótce po zapadnięciu zmroku wóz zatrzymał się 
na drodze prowadzącej przez las. Chorąży zdjął Harkera z wozu i delikatnie położył 
jego nieruchome ciało przy drodze.
Zdziwiłbym się, gdyby się okazało, żeś odzyskał przytomność przed świtem —• 
pomyślał sobie.
Przeszukawszy delikatnie liczne kieszenie śpiącego, znalazł w nich siedemnaście 
szylingów i osiem pensów w srebrze, po czym wróciwszy na wóz pognał przed siebie.
Byłoby nieźle, gdybym wiedział dokładnie, gdzie się znajduję — rozmyślał nasz 
podoficer — ale oto zakręt. Skręcił i znalazł się nad brzegiem rzeki. W od- i dali 
świeciły wesoło światła barki mieszkalnej, a bliżej, tak 'blisko, że trudno (było je 
przeoczyć, uka-, zały się trzy osoby — dama oraz dwóch dżentelmenów — idące w 
jego kierunku. Brand zawierzył mrokom nocy i pojechał im naprzeciw. Jeden z 
dżentelmenów, mężczyzna tęgi, kroczył środkiem drogi. Podszedłszy bliżej uniósł 
laskę nakazując woźnicy, by się zatrzymał.
— Dobry   człowieku,   czy   nie   widzieliście   gdzie wozu pocztowego?
Było ciemno, ale chorążemu zdawało się, że szczuplejszy z panów zrobił ruch ręką, 
jakby chciał prze* *""
 rwać swemu towarzyszowi, stwierdziwszy jednak, że nie zdąży, usunął się na bok. W 
innej sytuacji chorąży Brand zwróciłby na tę okoliczność uwagę, teraz jednak zajęty 
był grożącym mu niebezpieczeństwem.
—  Czy   nie   widziałem   wozu  pocztowego?   —  powtórzył  głosem  bardzo   
niepewnym.  —  Nie,   proszę pana.
—  Aha!  —  przyjął  do  wiadomości  tęgi  jegomość i zszedł z drogi, by przepuścić 
chorążego. Dama wpatrywała się w wóz z oznakami szczególnego zainteresowania; 
szczuplejszy pan wciąż trzymał się w cieniu.
Diabeł wie, co oni zamierzają — pomyślał chorąży i obejrzawszy się za siebie 
zobaczył trójkę jak gdyby naradzającą się pośrodku drogi. Nawet najodważniejsi 
bohaterowie w mundurach nie dorastają niekiedy do swej reputacji i zdarzyć się może, 
że strach zamieszka w najśmielszym sercu. Słowo „detektyw" wyrwało się bełkotliwie 
z ust chorążego, który nie szczędząc bata uciekł drogą nadbrzeżną w kierunku Great 
Haversham, zmuszając szkapę pocztową do galopu. Błysnęły i zgasły światła łodzi 
mieszkalnej i z wolna cichł tupot kopyt, aż wreszcie zamarł w oddali. Trójkę nad 
brzegiem rzeki znowu otoczyła cisza.
—  Rzecz to naprawdę niezwykła — zawołał szczuplejszy z panów —• ale to przecież 
ten  właśnie wóz!
—  A ja widziałam fortepian — oświadczyła panna. •— Tak, to niewątpliwie ten 
właśnie wóz, ale o dziwo, woźnica inny.
—  Musi być ten sam, mój Gideonie, musi — stwierdził tęgi jegomość.
—  A wiec dlaczego uciekał? — spytał Gideon.
—  Zapewne koń poniósł — powiedział ziemiański radykał.
—  Bzdura! •— opierał się Gideon — słyszałem, jak strzelił z bata. Niesłychane. To 
przekracza ludzkie pojęcie.
—  Coś  wam powiem  —  wtrąciła  się  panna.   — Skręcił za róg. A gdybyśmy tak 
poszli... jak to się mówi w książkach... po jego tropie? Może jest tam jakiś dom, może 
go ktoś widział?
—  Możemy to zrobić dla samej zabawy — poparł ją Gideon.
Zabawa polegała, jak się zdaje, po prostu na bliskości panny Hazeltine. Wuj Ned, dla 
którego przyjemności te były niedostępne, od samego początku uważał wycieczkę za 
beznadziejne przedsięwzięcie, a gdy stwierdził, że grozi mu krążenie w ciemności 
między ogrodzeniem z jednej strony a żywopłotem i rowem z drugiej, w ciemności 
bez śladu żywego człowieka, nasz radykał przystanął.
—  Zawracanie głowy, to nie ma żadnego sensu — oświadczył.
Gdy ustały odgłosy dudnienia kopyt, zatrwożył ich inny dźwięk.
—  Cóż to znowu? — zawołała Julia.
—  Pojęcia nie mam — odpowiedział Gideon. Starszy pan wyciągnął swą laskę jak 
rapier.
—  Gid! — zawołał — Gid, ja...
—  Ach, panie Forsyth! — krzyknęła panna. — Ani kroku. Przecież pan nie wie, co to 
może być. To może być coś strasznego.
—  Niechby to był sam diabeł — wyrwał się Gideon. — Muszę sprawdzić.
.—r- Gid, uważaj! — upomniał go wuj.
Młodzieniec zaczął zbliżać się do źródła dźwięków ponad wszelką wątpliwość 
złowieszczych. Zdawały się być połączeniem ryku krowy, syreny okrętowej używanej 
w czasie mgły i brzęczenia komara, a zdumiewający sposób ich wydawania 
powiększał jeszcze przerażenie. Na skraju- rowu leżało coś ciemnego, 
przypominającego ludzkie kształty.
—  To człowiek — stwierdził Gideon — to tylko człowiek. Zdaje się, że śpi, bo 
chrapie. Hola! — dodał. — Coś mu się chyba stało, bo się nie budzi.
Gideon wydobył zapałki i w ich blasku rozpoznał jasnowłosą głowę Harkera.   -
—  Przecież to nasz woźnica, pijany jak bela. Teraz już wszystko rozumiem. — I gdy 
reszta towarzystwa podeszła bliżej,  przedstawił im własną  wersję wypadków, bardzo 
zbliżoną do prawdziwej.
—  Pijane bydlę! —stwierdził wuj Ned. — Zaciągniemy go pod studnię i otrzyma 
zasłużoną karę.
—  Nic   podobnego!   —   zaprotestował   Gideon.   — Nikt  nie  powinien  nas  
widzieć   razem.   Co   więcej, jestem mu bardzo wdzięczny, bo stała sią rzecz 
najlepsza, jaka tylko mogła się zdarzyć. Wydaje mi się, wuju, na Boga, jestem pewny, 
że się go pozbyłem.
—- Kogo? — zapytał ziemiański radykał.
—  Kłopotu!   —   krzyknął   Gideon.   —   Ten   osioł ukradł wóz razem z 
nieboszczykiem. Co ma zamiar zrobić z trupem, nic mnie nie obchodzi i wiedzieć nie 
chcę. Mam rozwiązane ręce. Jimson przestaje istnieć. Precz z Jimsonem. Wuju, podaj 
mi rękę. Julio, Julio kochana, ja...
—  Gideonie! Gideonie! — przywołał go wuj do porządku.
—  Ależ wuju, przecież nic w tym zdrożnego, skoro mamy się wkrótce pobrać. Wuj 
przecież sam tak powiedział na łodzi.
—• Ja powiedziałem? — zdumiał się wuj Ned. — Jestem przekonany, że niczego 
takiego nie mówiłem.
—• Błagaj go! Powiedz mu, że powiedział, przemów do jego serca! — wołał Gideon 
do Julii. — Na nim naprawdę można polegać, jeśli go wzruszysz.
—  Kochany panie Bloomfield — zaczęła Julia. —• Jestem pewna, że Gideon będzie 
się dobrze sprawował i będzie dalej studiował prawo. Sama tego dopilnuję. I przecież 
pan wie, że to bardzo statkuje młodych ludzi, wszyscy tak twierdzą. Chociaż zdaję 
sobie sprawę, że jestem bez grosza... — zakończyła.
—  Moja droga młoda damo, jak już pani ten szubrawiec powiedział na łodzi, wuj Ned 
ma mnóstwo pieniędzy i nie może ani na chwilę zapomnieć o tym, u — Bagaż...
jak bezwstydnie została pani oszukana. Ponieważ zaś nikt nie widzi, najlepiej będzie, 
jeśli dasz całusa swemu wujowi Nedowi. Słuchaj więc łobuzie — ciągnął wuj Ned, 
gdy ceremonii stało się zadość — ta śliczna młoda dama jest twoją, chociaż wcale na 
to nie zasługujesz. Teraz wracamy do łodzi i.do miasta.
—  Cudownie! — krzyknął Gideon. — A jutro nie będzie śladu łodzi, Jimsona, wozu 
pocztowego, fortepianu. Kiedy Harker obudził się w rowie, pomyśli, że to wszystko 
mu się przyśniło.
—  Ale — powiedział wuj Ned —• jest jeszcze inny człowiek, który przebudzi się w 
innym nastroju. Ten facet na wozie przekona się, że oszukał sam  siebie.
—  Wuju Nedzie i Julio! — zawołał Gideon. — Jestem najszczęśliwszym 
człowiekiem na świecie, serce omal mi nie wyskoczy z piersi, czuje, że mam skrzydła  
u  nóg.   Wszystkie  moje  tarapaty  się  skończyły. Julia  jest  moja.   Czyż pora  teraz  
na  nieżyczliwość? Tylko dobre uczucia mają do mnie dostęp. Wznoszę okrzyk: Niech 
Bóg mu dopomoże!
—  Amen —- dodał wuj Ned.

Rozdział trzynasty 
Utrapień Morrisa część druga 

     W wieku literatury prawdziwie wytwornej nie śmiałbym powracać do kłopotów 
Morrisa, lecz nasze studium jest zgodne z duchem czasu: prezentuje moralność w 
najwyższym stopniu godną potępienia. Jeśli zaś okaże się, że powstrzymało 
szanującego się i niedoświadczonego dżentelmena od lekkomyślnego wkroczenia na 
drogę występku, choćby nawet występku politycznego, wówczas praca nad tym 
dziełem nie poszła na marne.
Wstał więc Morris rankiem, po nocy spędzonej z Michałem, z głębokiego, ciężkiego 
snu człowieka w tarapatach i stwierdził, że drży mu ręka, powieki zaczerwienione 
otwierają się z trudem, gardło jest wyschnięte, a narządy trawienia prawdopodobnie 
sparaliżowane. Bóg mi świadkiem, że nie od jedzenia — pomyślał. Ubierając się, 
rozpatrywał swą sytuację z różnych punktów widzenia. Przegląd licznych kłopotów 
uświadomił mu w pełni, na jak bardzo wzburzone morze wypłynął. Dla wygody 
czytelnika postaram się je w pełnej mierze uporządkować, lecz w umyśle naszego 
biednego bliźniego kotłowały się one jak kurz wzbudzany trąbą powietrzną. Starałem 
się również zamknąć każdy z tych kłopotów w oddzielnym punkcie i nie pozostaje 
nam nic innego, jak stwierdzić, że każdy z tych punktów starczyłby w pełni na 
powieść sensacyjną.
Pierwszy kłopot: gdzie są zwłoki?  czyli tajemnica 11*
 Denta  Pitmana.  Nie  ulegało  żadnej   wątpliwości,  że należał   on   do   
najgroźniejszych   elementów   świata przestępczego.   Uczciwy  człowiek   nie  
zainkasowałby rachunku;  osoba obdarzona ludzkimi uczuciami nie przyjęłaby   bez   
słowa   tragicznej   zawartości   beczki; osobnik moralnie czysty nie potrafiłby się jej 
pozbyć ukradkiem. Z powyższego wynikało, rzecz jasna, że Pitman jest potworem. Z 
pewnością dawno już sprzątnął zwłoki, ukrył je pod podłogą w kuchni — domyślał się 
Morris przypominając sobie jakąś dawno czytaną powieść kryminalną. Osobnik ten 
żył obecnie wystawnie za podjęte pieniądze. Jak dotąd, nie było powodu do niepokoju. 
Biorąc jednak pod uwagę rozwiązłe  obyczaje indywiduów w rodzaju Denta Pitmana 
(który na domiar złego był z pewnością garbusem), osiemset funtów •można bez trudu 
przepuścić w ciągu jednego tygodnia. A gdy się skończą pieniądze,   cóż   pocznie   
Pitman?   Piekielny   głos   w   duszy Morrisa podpowiedział: zacznie mnie 
szantażować.
Drugi kłopot: oszukańcza tontina albo: czy wuj nie żyje? Sprawa ta, z którą • Morris 
wiązał wszystkie swe nadzieje, wciąż jeszcze była nie wyjaśniona. Próbował 
zastraszyć Tinę; próbował ją przekupić — nic z tego wszystkiego nie wyszło. Miał co 
prawda swe zasady moralne, ale sprytnego prawnika nie można szantażować zasadami 
moralnymi. Poza tym od rozmowy z Michałem pomysł ten coraz mniej mu się 
podobał. Czy można szantażować Michała? I czyby potrafił? Miał poważne 
wątpliwości. Nawet nie to, żebym się go bał — na takie pocieszenie stać było jeszcze 
Morrisa — ale muszę się znaleźć na pewnym gruncie, a ja, do diabła, nie mam się 
nawet o co oprzeć. Jakże inaczej jest w życiu niż w romansach! W powieści zanim w 
ogóle zabrałbym się do dzieła, spotkałbym na Oxford Road ponurego, zgarbionego 
jegomościa, który przystąpiłby ze mną do spółki i wiedział, co zrobić; 
prawdopodobnie włamałby się nocą do domu Michała i znalazł tam tylko figurę 
woskową; potem albo szantażowałby mnie, albo zamordo wał. A w życiu mogę krążyć 
po ulicach, póki nie padnę ze zmęczenia, i żaden kryminalista nawet nie spojrzy w 
moim kierunku. Zresztą nie przesadzajmy: jest jeszcze Pitman!
Trzeci kłopot: domek w Browndean, czyli wspólnik, który nie otrzymał należnego 
wynagrodzenia. Ma przecież wspólnika, który tkwi zapomniany w wilgotnej chałupie 
w Hampshire o pustej sakiewce. Czy na to można coś zaradzić? Powinien był mu coś 
posłać; chociażby przekaz na pięć szylingów, tyle przynajmniej, by upewnić go, że o 
nim pamięta, by podtrzymać jego nadzieje, by mógł kupić sobie piwa i tytoniu. Ale co 
mam zrobić? — zastanawiał się skruszony Morris sięgając do kieszeni, w której miał 
pół korony i trochę miedziaków. Dla człowieka w jego sytuacji, skłóconego z całym 
społeczeństwem, niedoświadczonego, wmieszanego w skomplikowaną aferę, nawet ta 
suma była niedostępna. John musi sobie jakoś poradzić; nie ma dwóch zdań. Ale w 
takim razie — zapytał głos wewnętrzny — jak długo' John zechce to znosić?
Czwarty kłopot: handel skórami czy nareszcie likwidacja? W tej sprawie Morris nie 
miał żadnych nowych wiadomości. Wciąż jeszcze nie ośmielił się złożyć wizyty w 
przedsiębiorstwie, wiedział jednak, że dłużej nie powinien zwlekać, i jeśli nawet miał 
jakiekolwiek co do tego wątpliwości, aluzje Michała zeszłej nocy wciąż jeszcze 
brzmiały złowróżbnie w jego uszach. Wygląda na to, że będzie musiał tam wstąpić, ale 
co pocznie, kiedy już tam będzie? Nie miał prawa podpisu i żeby nie wiadomo jak się 
starał, nie potrafi podrobić podpisu wuja. W tej sytuacji nic nie poradzi na brak 
gotówki. A gdy nastąpi moment krytyczny, gdy wścibskie oczy zaczną zaglądać w 
każdy kąt i obserwować każdy jego ruch, wcześniej czy później padną dwa pytania, na 
które nie znajdzie odpowiedzi. Gdzie jest pan Józef Finsbury? I jak to było z wizytą w 
banku? Jakże łatwo pytać! Ale jak trudno, 'O bogowie, odpowiedzieć! Człowiek, 
któremu należało  te pytania postawić, z pewnością zasługuje na wiezie-' nie — skąd! 
— na szubienicę. Morris starał się przepędzić tę myśl z głowy i odłożył brzytwę. Oto 
mamy do czynienia ze zniknięciem bez śladu bezcennego wuja (używając wyrażenia 
Michała); oto niewytłumaczalne zachowanie bratanka, który przez całe siedem lat nie 
żywił dla niego przyjaznych uczuć. Cóż za prawdopodobieństwo sądowej pomyłki! 
Nie — rozmyślał Morris — nie mogą, nie będą śmieli przedstawić tego jako 
morderstwa. Co to, to nie.; Szczerze jednak mówiąc, nie widzę żadnej zbrodni w 
kodeksie (poza podpaleniem), której bym w taki lub inny sposób nie popełnił. A 
przecież jestem człowiekiem absolutnie uczciwym i nie pragnę nic poza tym, co mi się 
należy. Prawo to kłopotliwa rzecz.
Doszedłszy do tego wniosku Morris Finsbury nie l kończąc   golenia  zszedł   do   
hallu   domu  przy  John Street. W skrzynce był list, poznał charakter pisma. Nareszcie 
John!
Przynajmniej to mogło mi być oszczędzone — powiedział do siebie z goryczą i 
.rozerwał ikopertę.
„Drogi Morrisie — brzmiała treść listu — cóż tyj sobie do diabła wyobrażasz? Siedzę 
w tej okropnej dziurze, muszę żyć ma kredyt, a zainteresowanym wcale ten pomysł się 
nie podoba. Nie może się po-., dobać, ponieważ widać po mnie, że jestem w nędzy. 
Nie mam pościeli, pomyśl tylko, muszę mieć parę groszy, to przecież zwyczajna 
kpina. Nie ścierpię tego, nikt by tego nie ścierpiał. Wyjechałbym już dawno, ale nie 
mam pieniędzy na bilet kolejowy. Czyś ty zwariował? Chyba nie zdajesz sobie sprawy 
z mego okropnego położenia! Nawet znaczek musiałem wziąć na kredyt. Nie kłamię. 
Oddany ci brat J. Finsbury".
Nie potrafi nawet pisać przyzwoicie — skonstatował Morris, wpychając list do 
kieszeni i wychodząc z domu. — I jak ja mogę mu pomóc? Muszę wykosz-tować się 
na fryzjera, tak jestem roztrzęsiony. Skąd ja mu wezmę pieniędzy? Oczywiście, jest 
mu ciężko, ale cóż on sobie wyobraża? Że mnie pieczone gołąbki wlatują same do ust? 
Jedyne pocieszenie, że nie może uciec, musi tam siedzieć; na dobrą sprawę jest w 
takiej samej sytuacji jak nieboszczyk. Skarży się? Ale nie słyszał jeszcze o Dencie 
Pitmanie! Gdyby miał moje kłopoty, dopiero wtedy mógłby się skarżyć.
Nie były to jednak argumenty uczciwe, względnie nie całkiem uczciwe; w duszy 
Morrisa toczyła się walka. Nie mógł przecież ukryć przed sobą, że jego brat John 
przebywa w Browndean w okropnych warunkach, pozbawiony wiadomości, 
pieniędzy, pościeli, towarzystwa i rozrywek. Ogoliwszy się i przełknąwszy szybko 
śniadanie w jakiejś kawiarni Morris poszedł na pewien kompromis.
— Biedny Johnnie — powiedział do siebie — jest w straszliwej pułapce! Nie mogę 
posłać mu pieniędzy, ale wiem, co zrobię; poślę mu ilustrowane pisma, to go trochę 
podniesie na duchu. Poza tym łatwiej mu będzie zdobyć 'kredyt, gdy się okaże, że 
otrzymuje jakieś paczki.
Zgodnie z postanowieniem w drodze do biura (dokąd zgodnie z obyczajami człowieka 
oszczędnego udał się pieszo) Morris kupił jeden egzemplarz interesującego tygodnika, 
do którego po chwili skruchy dodał jeszcze kilka innych pism. Tak więc John będzie 
miał co czytać, a Morris uspokoi .swe sumienie...
W nagrodę powitały go w firmie dobre wiadomości. Napływały zamówienia; nagle 
pojawiło się zapotrzebowanie na jakieś leżące już od dawna surowce i cena ich 
podskoczyła. Morris, który już zapomniał, co to są dobre wiadomości, był bliski 
płaczu; chętnie rozszlochałby się jak małe dziecko. Omal nie przycisnął do piersi 
swego zastępcy, bladego człowieka z wiecznie uniesionymi, brwiami. Gotów był 
obdarować (drobną sumą) każdego pracownika buchalterii. Kiedy usiadł i zabrał się do 
otwierania listów, chóry anielskie rozśpiewały się w jego duszy. Ten stary interes 
może jeszcze zacząć przynosić zyski!
W tej właśnie promiennej chwili do biura wszedł niejaki pan Rodgerson, wierzyciel, 
po którym nie   spodziewał się, że będzie naciskał na spłatę długu, ponieważ od dawna 
utrzymywał z firmą regularne stosunki.
—  Ach, Finsbury — powiedział przybysz z pewnym zakłopotaniem — uważałem, że 
powinienem pana zawiadomić, rozumie pan, trochę trudno o gotówkę,   musiałem   
pewien   weksel...   wie   pan,   prawdę mówiąc, wszyscy się skarżą i krótko mówiąc...
—  Nie było nigdy naszym zwyczajem, panie Rod-gerson... — zaczął Morris blednąc 
— ale proszę mi dać trochę czasu, zobaczę, co się da zrobić, i mam nadzieję, że do 
wieczora będziemy w stanie wpłacić coś na pański rachunek.
—  No właśnie, o to chodzi... — tłumaczył się Rod-gerson. — Skusiło mnie. 
Wypuściłem weksel z ręki.
—  Wypuścił pan z ręki? — powtórzył Morris. — Niezbyt uczciwie postąpił pan 
wobec naszej  firmy.
—  Ale dostałem pełną sumę, z miejsca, co do grosza.
—  Pełną sumę?! — zawołał Morris. — Przecież to niesłychane, by ktoś odkupił 
weksel na pełną sumę! A któż to taki?
—  Nie znam człowieka — brzmiała odpowiedź. — Nazywa się Moss.
Żyd — rozmyślał Morris, gdy Rodgerson wyszedł. I na cóż mu weksel na taką sumę z 
firmy Finsbury? Wysokość zadłużenia świadczyła tylko o wierności Rodgersona — 
nawet Morris musiał to przyznać. Ale dowodziła również czegoś innego, a 
mianowicie, że Mossowi na wekslu zależało. Dlaczego? Wyglądało na to, że tajemnica 
Mossa będzie dodatkiem do tajemnicy Pitmana.
—  I właśnie w tej chwili, gdy wszystko zaczynało tak  dobrze wyglądać!  — zawołał 
Morris  uderzając pięścią w stół.  Niemal  równocześnie zapowiedziano pana Mossa.
Pan Moss był uśmiechniętym starozakonnym, o efektownej urodzie i obraźliwie 
grzecznych manierach. Prawdopodobnie ktoś go podstawił; zupełnie nie orientował się 
w okolicznościach, wiedział tylko tyle, że jego klient pragnął, by sprawa została 
uregulowana, i gotów nawet był przyjąć antydatowany czek, nawet o dwa miesiące, 
jeśli tylko pan Finsbury tego sobie będzie życzył.
—  Ale  ja nic z  tego  nie rozumiem — stwierdził Morris.  —  Dlaczego  zapłacił  pan  
za  weksel  pełną sumę?
Pan Moss nie miał pojęcia. Takie otrzymał polecenie.
—  Cała sprawa jest wysoce niezgodna z obyczajami — oświadczył Morris. — O tej 
porze roku w handlu nie ma zwyczaju spłacać zadłużeń. A co polecono panu zrobić w 
wypadku, gdybym odmówił uregulowania długu?
—  Mam się wówczas zobaczyć z panem Józefem Finsburym, szefem firmy. 
Nakazano mi domagać się tego spotkania, dano mi bowiem do zrozumienia, że pan   
właściwie   nie   reprezentuje   firmy,   to   nie   są zresztą moje słowa.
—  O zobaczeniu się z panem Józefem nie ma mowy. Jest chory.
—  W takim razie będę musiał oddać sprawę adwokatowi. Chwileczkę — pan Moss 
otworzył notes, z podejrzaną nieco szybkością odnajdując właściwe miejsce. — Tak, 
właśnie panu Michałowi Finsbury'emu. Czy może jest to pana krewny? Dałoby się 
wówczas całą isprawę załatwić bez komplikacji.
Znaleźć się w rękach Michała... nie, tego już Morris nie mógł znieść. Poddał się. Czek 
z dwumiesięcznym terminem nie ma żadnego znaczenia. Za dwa miesiące albo już nie 
będzie żył, albo znajdzie się w więzieniu. Kazał podać panu Mossowi krzesło i gazetę.
—  Pójdę do pana Finsbury'ego, który leży w domu na John Street, i poproszę go, by 
podpisał czek.
Dorożka tam i z powrotem; oto przeklęta stolica! Obliczył koszty: po załatwieniu 
sprawy z panem Mossem będzie miał przy duszy dwanaście i pół pensa. Co gorsze, 
musi teraz sprowadzić wuja do Blooms  bury. Biedny Johnny nie ma już po co 
siedzieć w Hampshire — rozmyślał. — I pojęcia nie mam, jak dalej ciągnąć te 
komedię. W Browndean było to trudne; w Bloomsbury wydaje się niemożliwe, 
chociaż przypuszczalnie coś takiego właśnie robi Michał. Ale on rna wspólników. 
Tego Szkota i całą bandę. Ach, gdybym ja miał wspólników!
Potrzeba jest matką wynalazku. Przyciśnięty nagłą koniecznością Morris sfałszował 
podpis tak zręcznie i szybko, że sam się temu dziwił, i w niespełna trzy kwadranse 
wręczył czek panu Mossowi.
—  Znakomicie — stwierdził   pan Moss. —• Polecono mi jeszcze powiedzieć,  że 
czek  nie będzie zrealizowany, ale żeby pan uważał.
Pokój zawirował przed oczami Morrisa.
—  Co? Co znowu? — zawołał chwytając się stołu. W  chwilę  potem  zdał  sobie  
nieszczęsny  sprawę,   że mówi podniesionym  głosem,   i  cała  krew   odpłynęła mu z 
policzków. — Co pan przez to rozumie? Dlaczego mam uważać? Co oznacza ta cała 
maskarada?
—  Pojęcia nie mam — odpowiedział z uśmiechem Moss.  — Te  słowa miałem panu 
przekazać. Powtarzam je dokładnie.
—  A jak się nazywa pański klient?
—  To chwilowo jest tajemnicą.
—  Ale  nie  bank?   —  ochrypłym   głosem   zapytał Morris pochylając się'ku niemu.
- Nic więcej powiedzieć nie mogę, panie Finsbury. Do widzenia panu.
Do widzenia — pomyślał Morris i w tej samej niemal chwili chwycił kapelusz i 
wybiegł jak szalony z biura. Przebiegłszy trzy ulice przystanął-jęcząc. — O Boże! 
Trzeba było pożyczyć pieniędzy od mojego zastępcy — zawołał — ale' teraz już za 
późno. Wy- • glądałoby dziwnie, gdybym teraz wrócił. Jestem bez grosza, po prostu 
bez grosza, jak bezrobotny.
Poszedł do domu, usiadł w pokoju stołowym i ukrył głowę w dłoniach. Nawet Newton 
nigdy nie rozmyślał z takim natężeniem jak ta ofiara zbiegu okoliczności,  lecz do 
żadnego jasnego wniosku dojść nie mógł. Być może zawodzi mnie moja inteligencja, 
ale — zerwał się z krzesła — dochodzę do wniosku, że padłem ofiarą nieuczciwości. 
Pech, który mnie prześladuje, jest czymś niespotykanym. A wszystko sprowadza się 
do tego, że muszę natychmiast zdobyć pieniądze. Skończyłem z zasadami moralnymi, 
to już mam za sobą. Muszę mieć pieniądze, a jedyna szansa to spotkanie z Bentem 
Pitmanem. Pitman jest zbrodniarzem i jako taki znajduje się w trudnej sytuacji. Ale 
musiało mu coś zostać z tych ośmiuset funtów. Zmuszę go, by się ze mną podzielił, a 
jeśli nawet już nie ma pieniędzy, opowiem mu o tontinie i gdy będę miał do pomocy 
człowieka tak zdecydowanego na wszystko jak on, na pewno mi się powiedzie.
Dobrze, ale skąd wytrzasnąć Pitmana? Dać ogłoszenie? Jak sformułować prośbę o 
spotkanie? Na jakiej podstawie? Gdzie? Nie na John Street, nigdy bowiem nie należy 
podawać prawdziwego adresu takiemu osobnikowi jak Pitman. Ale także nie u 
Pitmana, mieszkającego zapewne w jakiejś strasznej dzielnicy, w obskurnym domu, z 
którego człowiek może nie wyjść żywy. Oto ujemne strony naprawdę dobrego 
wspólnika — pomyślał Morris otrząsając się. Nie śniło mi się, że będę marzył o takim 
towarzystwie. Wtem wpadła mu do głowy genialna myśl. Stacja Waterloo! Miejsce 
publiczne, jednak w pewnych godzinach bezludne. Miejsce, którego wybór zaniepokoi 
Pitmana, sugerując mu, że jego tajemnica jest znana. Morris chwycił kartkę papieru i 
naszkicował sobie tekst ogłoszenia.
„WILLIAM BENT PITMAN — jeśli przypadkiem ujrzy to ogłoszenie — może 
dowiedzieć się czegoś korzystnego dla siebie na końcu głównego peronu stacji 
Waterloo, w najbliższą niedzielę między godziną 14 a 16".
Raz jeszcze przeczytał uważnie swoje dziełko. Zwięźle — pomyślał. „Coś 
korzystnego dla siebie" nie jest być może sformułowaniem całkiem ścisłym, lecz  
zachęcającym i oryginalnym. Przecież to nie zeznanie pod przysięgą. A teraz trzeba mi 
tylko paru groszy, by coś zjeść i zapłacić za ogłoszenie, i... nie, nie mogę wyrzucać 
pieniędzy na Johna, ale poślę mu jeszcze kilka czasopism. Skąd zdobyć pieniądze?
Podszedł do szafki z sygnetami i nagle obudził się w nim kolekcjoner.
- Nie, tego nie zrobię! — krzyknął. — Nic mnie nie zmusi do zniszczenia mojej 
kolekcji. Wolę kraść! — Wtargnął do bawialni i chwycił kilka drobiazgów ze zbiorów 
wuja: parę tureckich bamboszy, wachlarz smyrneński, muszkiet, podobno odebrany 
efeskiemu bandycie, oraz całą garść oryginalnych, choć nieco potłuczonych muszli 
morskich.

Rozdział czternasty 
William Dent Pitman dowiaduje się o czymś korzystnym dla siebie .

     W niedzielę rano William Dent Pitman wstał o zwyczajnej porze, chociaż z 
nieco wiejkszymi niż zazwyczaj oporami. Należy wyjaśnić, że poprzedniego dnia 
przybył mu lokator. Michał Finsbury, który całą sprawę zaaranżował i płacił za gościa, 
nakreślił gospodarzowi, niewątpliwie z domieszką właściwej mu skłonności do 
żartów, ponurą sylwetkę lokatora, sugerując, że osoba ta bynajmniej nie posiada 
towarzyskich zalet. Spodziewając się więc najgorszego, ku swej radości Pitman 
stwierdził, że gości u siebie anioła. Podwieczorek okazał się nad wyraz przyjemny; do 
pierwszej nad ranem gospodarz siedział w pracowni oczarowany elokwencją gościa, 
wzbogacając niepomiernie swoją wiedzę, a teraz przy porannej toalecie, gdy 
wspominał przyjemności ubiegłego wieczoru, przyszłość malowała mu się- w 
różowych kolorach. Zaiste, pan Finsbury jest cennym nabytkiem, stwierdził w 
myślach, wchodząc zaś do małego saloniku, gdzie już czekał stół zastawiony do 
śniadania, powitał swego lokatora tak serdecznie, jakby miał przed sobą starego 
znajomego.
—  Cieszę się,  że pana widzę — tymi słowy rozpoczął Pitman swe powitanie — i 
mam nadzieję, że spał pan dobrze.
—  Przyzwyczaiłem się w ciągu tak długiego życia do nieustannych zmian — 
odpowiedział gość — i zupełnie  nie  rozumiem  ludzi  nawykłych  do  bardziej  
stacjonarnego  trybu życia,  którzy  tak narzekają  na przykrości pierwszej nocy w 
nowym łóżku.
—  Rad jestem temu — odrzekł nauczyciel rysunków — lecz jak widzę, przerwałem 
panu czytanie gazety.
—  Tygodniki   są   znamieniem   naszych   czasów   — oznajmił pan  Finsbury.  — W 
Ameryce,  jak   słyszę, zastąpiły   one   wszelką   inną   lekturę,   zaspokajając w pełni 
potrzeby czytelników. Wypełnione są ciekawymi wiadomościami z całego świata, 
donoszą o po-wodziach,   pożarach  i  rozrywkach  publicznych;   jest w nich 'kącik dla 
polityki, dla dam, kącik poświęcony szachom,   religii   i   nawet literaturze.   Kilka   
ostrych wstępnych artykułów nadaje kierunek opinii publicznej. Trudno wręcz 
przecenić znaczenie tak olbrzymiej i urozmaiconej  skarbnicy  wiedzy  dla oświaty  
ludu. Problem   ten   jest   niewątpliwie   interesujący,    lecz wspominam   o   nim   
tylko   w   charakterze   dygresji, chciałem zaś pana zapytać, czy jest pan również 
pilnym 'Czytelnikiem prasy codziennej?
—  Niewiele znajduję w gazetach spraw, które mogłyby zainteresować  artystę — 
odpowiedział Pitman.
—  W takim przypadku — ciągnął Józef — ogłoszenie,  które  od dwóch dni  ukazuje  
się w rozmaitych pismach i dziś znowu zostało powtórzone, być może uszło  pańskiej   
uwagi.   Nazwisko  z  nieznaczną  tylko odmianą bardzo przypomina pańskie. Oto tu, 
przeczytam panu.
„WILLIAM BENT PITMAN — jeśli przypadkiem ujrzy to ogłoszenie — może 
dowiedzieć się czegoś korzystnego dla siebie na końcu głównego peronu stacji 
Waterloo, dziś między godziną 14 a 16".
—  Naprawdę  tak   jest  napisane?   —•  zawołał  Pitman.  — Proszę mi pokazać!  To  
na pewno ma być Dent!   Coś   dla   mnie   korzystnego?   Panie   Finsbury, proszę mi 
wybaczyć, zdaję sobie sprawę, że panu wyda się to dziwne, lecz istniej.ą względy 
natury rodzinnej, dla których wolałbym, by cała ta sprawa pozostała między nami 
dwoma. Zapewniam, drogi panie,  nie kryje się za tym nic zdrożnego, powody są 
czysto rodzinne, wyłącznie rodzinne i mogę pana jeszcze uspokoić tym, że wszystkie 
okoliczności znane są naszemu wspólnemu przyjacielowi, a pańskiemu znakomitemu 
bratankowi, . panu Michałowi, który nie przestał mnie szanować.
—  Pańskie   słowo   mi   starczy   —   oświadczył   wuj Józef wykonując jeden ze 
swych orientalnych gestów rewerencji.
W pół godziny później nauczyciel rysunków zastał Michała w łóżku czytającego 
książkę, promieniejącego dobrym humorem i pogodą ducha.
—  Cześć,   Pitman   —   powitał   gościa   odkładając książkę.' — Co pana sprowadza 
o tak nieprzyzwoitej godzinie?  Mój   drogi,  powinien pan być  w  kościele!
—  Nie w głowie mi dziś kościół, panie Finsbury — oznajmił nauczyciel rysunków. — 
Czeka mnie nowa historia. — Po czym podał Michałowi ogłoszenie.
—  Co?  Cóż to znowu? — Michał usiadł w łóżku. Marszcząc brwi studiował 
ogłoszenie przez pół minuty. — Pitman, ten dokument bardzo mi się nie podoba.
—  Niemniej trzeba się będzie tym zająć.
—  Zdawało mi się, że pan ma już dość stacji Waterloo —  deliberował prawnik. —•  
Czyżby  obudziły się  w panu jakieś  niezdrowe  skłonności?   Od kiedy zgolił pan 
brodę, przestał pan być sobą. Gotów jestem uwierzyć,   że   w   brodzie   mieścił   się   
pański   rozsądek.
—  Panie Finsbury, przemyślałem całą sprawę i jeśli pan pozwoli, przedstawię panu 
wyniki moich rozmyślań.
—  Dawaj   pan!  —  rzekł   prawnik.   —  Ale   proszę łaskawie pamiętać, że to 
niedziela, i powstrzymać się od używania brzydkich wyrazów.
—  Mam przed  sobą  trzy  ewentualności — zaczął Pitman. — Po pierwsze sprawa 
może być związana z beczką; po drugie ze statuą pana Semitopolisa- i po trzecie z 
bratem mojej żony, który wyjechał do Au stralii. W pierwszym przypadku, co jest 
oczywiście możliwe, najlepiej będzie, jeśli o całej sprawie zapomnimy.
—  Sąd przychyla się do pańskiego zdania — oznajmił Michał.
—  W drugim — ciągnął nauczyciel — jest moim niewątpliwym   obowiązkiem   
uczynić   wszystko,    co w mej mocy, by odzyskać zaginiony antyk.
—  Drogi panie, Semitopolis sprawił nam miłą niespodziankę; pokrył straty i zostawił 
panu zyski. Czego więcej panu potrzeba?
— Pozwoli pan, że zauważę, iż szczodrość pana Se-mitopolisa  zobowiązuje  mnie   
do   jeszcze   większych starań.    Cała   sprawa   miała   przebieg   niefortunny. Była 
— nie potrzebuję tego przed panem ukrywać — od samego początku nielegalna. Tym 
bardziej powinienem  zachować   się  jak   dżentelmen  —  zakończył Pitman 
okrywając się rumieńcem.
—  Nie mam nic do powiedzenia. Nawet ja zamierzałem niekiedy zachowywać się jak 
na dżentelmena przystało,   lecz   biorąc   pod   uwagę   postawę   świata, a w 
szczególności palestry, byłoby to całkowicie jednostronne.
—  W trzecim przypadku — ciągnął Pitman — jeśli to jest wuj Tim, to rzecz jasna 
zdobyliśmy fortunę.
—  To nie jest wuj Tim —oświadczył prawnik.
—  Czy zauważył pan ów osobliwy zwrot: „coś korzystnego dla siebie"? — bystro 
zapytał Pitman.
—  Ach, mój niewinny baranku! Przecież'to najbardziej banalny zwrot w języku 
angielskim i dowodzi jedynie, że autor ogłoszenia jest osłem. Zaraz zburzę pański 
domek z kart. Czy wuj Tim pomyliłby pańskie nazwisko?
—  Nie,  to  jest  do  niego  niepodobne  — przyznał Pitman.  — Ale mogło mu się 
pomieszać w głowie w Ballarat.
—  Skoro już o tym mowa — powiedział Michał —Ą ogłoszenie to mogła zamieścić 
królowa Wiktoria, która marzy o tym, by nadać panu tytuł księcia. Proszę się. 
zastanowić, czy to jest prawdopodobne, mimo że nie sprzeczne z prawami natury. Ale 
w tej chwili rozpatrujemy sytuacje prawdopodobne i za pańskim pozwoleniem z 
miejsca eliminuję królową Wiktorię i wuja Tima. Mamy więc z kolei drugą 
możliwość, związaną z rzeźbą. Lecz kto w takim razie dał ogłoszenie? Przecież nie 
Ricardi, który zna pański adres. Ani też osoba, która otrzymała skrzynię, ta bowiem 
nie zna pańskiego nazwiska. Słyszę już, jak pan mówi, że to może być furman. Pewnie 
zapamiętał sobie pańskie nazwisko, tyle że błędnie, a nie znał pańskiego adresu; tak, to 
może być furman. Problem jednak polega na tym: czy chce pan się z nim spotkać?
—  Dlaczego nie?
—  Skoro on chce się spotkać z panem, to — proszę się zastanowić — dlatego, że 
odnalazł książkę z adresami, był w tym domu, do którego trafiła rzeźba, i — 
zapamiętaj pan moje słowa! — działa na polecenie mordercy.
—  Byłoby mi bardzo przykro, lecz nie wolno mi zapominać  o   obowiązkach   wobec   
pana  Semitopo-lisa...
—  Pitman — przerwał mu Michał — tak nie można. Proszę nie wmawiać niczego 
swemu adwokatowi. Niech pan nie udaje bohatera, bo to nie jest w pańskim  stylu.   
Czytam   w   pana   myślach.   Założę   się o dobry obiad, że panu wciąż marzy się wuj 
Tim.
—  Panie Finsbury — odpowieział nauczyciel rysunków rumieniąc się — pan nie jest 
w ciężkiej sytuacji finansowej i nie ma pan rodziny. Guendolen dorasta, jest bardzo 
dobrze zapowiadającą się panną, w tym. roku była konfirmowana i sądzę, że potrafi 
pan wczuć się w moją sytuację jako rodzica, gdy powiem panu, że wciąż jeszcze nie 
umie tańczyć. Moi synowie są w internacie. Nie mogę się dcarżyć; jestem ostatnim 
człowiekiem, który krytykowałby instytucje istniejące w moim kraju ojczystym.  Ale 
marzyłem o   tym,   by   Harold   został   zawodowym   muzykiem, a mały Odo 
wykazuje niewątpliwie powołanie do sta 12 — Bagaż...
nu duchownego. Nie jestem człowiekiem bardzo ambitnym...
—  Rozumiem, rozumiem — przerwał mu ponownie Michał — powiedz pan po 
prostu: wierzy pan, że to wuj Tim.
—  To może być wuj Tim — upierał się Pitman. — Jeśliby tak było, wówczas 
przegapiłbym okazję i jak mógłbym potem spojrzeć moim dzieciom w oczy? Nie 
mówię już o żonie...
—  Nie, pan nigdy o niej nie mówi.
—  Gdyby się jednak okazało, że to jej brat wrócił z Ballarat... — ciągnął Pitman.
—  ... z klepkami nie w porządku — wtrącił Michał.
—  ... z olbrzymią fortuną, wówczas jej zniecierpliwienie łatwiej  sobie wyobrazić niż 
wyrazić  słowami.
—  A więc dobrze — rzekł Michał — przyjmijmy, że pan ma rację. Cóż więc pan 
proponuje?
—  Udać się na stację Waterloo w przebraniu.
—  Sam pan tam pójdzie? Miejmy nadzieję, że to bezpieczne. Ale proszę mnie 
zawiadomić, gdy się pan znajdzie w celi.
—  Ach, panie Finsbury, ośmieliłem się żywić nadzieję, że być może da się pan 
nakłgnić... — głos Pit-mana się załamał.
—  Przebierać   się   w   niedzielę?!   —   zawołał   Michał. — Jakże pan nie docenia 
moich zasad!
—  Panie Finsbury, nie mam żadnego sposobu, by okazać panu moją wdzięczność; 
pozwolę sobie jednak zadać pewne pytanie. Gdybym był bardzo bogatym klientem, 
czy nie zaryzykowałby pan?
—  Czy naprawdę przypuszczał pan, że jest w rnoim zwyczaju  wędrować  z  
klientami  w  przebraniu  po Londynie?   Czy  naprawdę   sądzi  pan,   że  pieniądze 
mogłyby mnie skusić do rzucenia okiem na tę całą sprawę? Daję panu słowo honoru, 
że nie. Przyznaję jednak, że ciekaw jestem, jak pan przeprowadzi tę rozmowę. To jest 
pokusa silniejsza niż złoto. Zabawa zapowiada się niezwykła — niespodziewanie 
Michał  roześmiał się. — No cóż, Pitman, przygotuj pan kostiumy w swej pracowni. 
Jadę.
Około dwadzieścia po drugiej owego fatalnego dnia przypominający stodołę ponury 
budynek stacji Waterloo wyglądał jak cicha i opuszczona świątynia. Tu i ówdzie, przy 
jednym lub drugim peronie, odpoczywał jakiś pociąg. Czasami rozlegało się echo 
samotnych kroków; konie dorożkarskie przed budynkiem wydobywały dziwne 
odgłosy z kamieni bruku, uderzając o nie kopytami; gdzieś wśród pobliskiej 'gęstwiny 
torów kolejowych gwizdała chrapliwie lokomotywa. Główny peron pogrążony był w 
drzemce; kasy zamknięte; okładki powieści pana Haggarda, w dzień powszedni 
stanowiące jaskrawą dekorację kiosków, obecnie były dyskretnie ukryte za żaluzjami; 
z rzadka pojawiał się senny urzędnik i nawet stali goście, włóczędzy i niemłoda już 
niewiasta w płaszczu i z torebką w ręce przenieśli się w bardziej gościnne strony. 
Podobnie jak w najgłębszych zakamarkach małej wyspy tropikalnej wyczuwa się 
pulsowanie oceanu, tak i tu ledwie dochodzący szum i drgania świadczyły o tym, że 
wokół budynku rozpościera się Londyn.
Osoby znające Johna Dicksona z Ballarat i Ezrę Thomasa ze Stanów Zjednoczonych 
ucieszyłyby się widząc, jak o wspomnianej już godzinie wchodzą na peron.
—  Jakie przybieramy  nazwiska?   —  zapytał  Pitman, nerwowo poprawiając 
okulary, które tym razem pozwolono mu nałożyć.
—  Pan nie ma wyboru, mój drogi — odpowiedział Michał. — Musi się pan nazywać 
Bent Pitman. Ja zaś, jak sądzę, wyglądam tak, że mógłbym się nazywać Appleby. To 
nazwisko ma w sobie coś przyjemnie staroświeckiego,  pachnie   jabłecznikiem   z   
Devonshire, A skoro już o tym wspominam, może zwilży pan sobie gardło? 
Zapowiada się trudna rozmowa.
—  Wolę zrobić to po rozmowie — odpowiedział Pitman —; prawdę mówiąc, 
poczekam, aż cała sprawa 12*
 zostanie zakończona. Nie wiem, czy pan też ma takie uczucie, ale mnie się zdaje, że 
znajdujemy się w miejscu wyludnionym i głuchym, w którym rozlegają się bardzo 
osobliwe echa.
—  Nieprzyjemne   uczucie,   co?   W   każdej   chwili może nastąpić jakaś 
niespodzianka... Jakby w każdym z tych wagonów siedzieli policjanci, którzy tylko 
czekają na znak naczelnika londyńskiej policji ze srebrnym gwizdkiem przy ustach. 
Na złodzieju czapka gore, Pitman.
Zaniepokojeni przeszli cały niemal peron i na zachodnim jego krańcu dostrzegli 
szczupłą postać opartą o filar. Osoba ta była niewątpliwie pogrążona w głębokiej 
zadumie i zapatrzona w oświetloną promieniami słońca pustkę dworca, nie zdawała 
sobie sprawy z tego, że ktoś się zbliża. Michał przystanął.
—  Hola! — powiedział. —  Czyżby to był  autor ogłoszenia? Jeśli tak, to ja się 
zmywam — po namyśle jednak dodał nieco weselszym tonem. — Nie, nic podobnego. 
Proszę się odwrócić na chwilę. Proszę mi dać okulary.
—  Ale przecież pan się zgodził, że ja je włożę — protestował Pitman.
—  Tak, ale ten człowiek mnie zna.
—  Zna pana? Jak on się nazywa?
—  Zwierzył mi się ze swoich tajemnic — oznajmił prawnik. — Mogę panu tylko tyle 
powiedzieć, że jeśli to on dał ogłoszenie (co jest całkiem możliwe, gdyż zdaje  się  
uległ  zbrodniczej   manii  prześladowczej), może pan z czystym sumieniem robić 
swoje. Mam go w ręce.
Okulary zmieniły właściciela, Pitman poczuł się podniesiony na duchu dobrymi 
wiadomościami i para nasza podeszła bliżej do Morrisa.
—  Czy pan czeka na pana Wiłliama Benta Pitma-na? — zapytał nauczyciel rysunków. 
— To ja.
Morris uniósł głowę. Zobaczył przed sobą człowieka bardzo niepozornego, w białych 
getrach i koszuli  o nieprzyzwoicie niskim kołnierzyku. Pół kroku za nim stał drugi, 
nieco tęższy mężczyzna w płaszczu, okularach o myśliwskim kapeluszu. Decydując 
się na wywołanie diabłów z podziemnego świata Londynu Morris brał przecież pod 
uwagę możliwość ich przybycia. W pierwszej chwili doznał rozczarowania, 
przyjrzawszy się jednak dokładniej, ocenił trafniej stojące przed nim postacie. Nigdy 
w życiu nie widział podobnie ubranej pary.
—  Muszę z panem porozmawiać na osobności — powiedział Morris.
—  Proszę się nie krępować panem Appleby — odrzekł Pitman. — Wie o wszystkim.
—  O wszystkim?  Czy pam się orientuje, o czym mam zamiar z panem rozmawiać? 
— zapytał Morris. — O beczce.
Pitman zbladł, ale był to wyraz męskiego oburzenia.
—  Ach, to pan! — krzyknął. — Pan jest zbrodniarzem!
—  Czy mam mówić w jego obecności? — pytał Morris nie zwracając uwagi na 
surowe słowa.
—  Był przez cały czas obecny. On właśnie otworzył beczkę; zna już pańską występną 
tajemnicę równie dobrze jak Opatrzność i ja sam.
—  Ach talk — zareplikował Morris. — A co pan zrobił z pieniędzmi?
—  Pojęcia nie mam o żadnych pieniądzach ~ odpowiedział Pitman.
—  Niech pan nie próbuje zaprzeczać. Wytropiłem pana. Zjawił się pan na dworcu, 
świętokradczo przebrany .za duchownego, odebrał moją beczkę, ograbił trupa i podjął 
pieniądze. Byłem w banku! Śledziłem każdy pański krok i wszystkie zaprzeczenia są 
dziecinne i bez sensu.
—  Morris, nie unoś się — przemówił pan Appleby.
—  Michał! — zawołał Morris. — I ty tutaj?
—  Właśnie, i ja. Tu i wszędzie, mój drogi. Każdy twój krok jest zapisany; detektywi 
chodzą za tobą  jak cienie, co trzy kwadranse donoszą mi o tobie. Nie szczędzę 
kosztów.
Twarz Morrisa stała się brudnoszara.
—  A więc dobrze, nie dbam o nic, nie muszę się krępować — krzyczał. — Ten oto 
człowiek podjął pieniądze na mój czek. To jest kradzież i żądam zwrotu moich 
pieniędzy!
—  Sądzisz, że ja kłamałbym przed tobą? — zapytał Michał.
—  Nie wiem. Chcę pieniędzy.
—  Nikt poza mną nie dotknął zwłok — zaczął Michał.
—  Ty? Michale! — Morris cofnął się przerażony. — A więc dlaczego nie podałeś do 
wiadomości, że umarł.
—  O czym ty mówisz, do diabła? — zapytał prawnik.
—  Czy to ja zwariowałem, czy ty?! — wołał Morris.
—  Może Pitman — podsunął Michał.
Trzej mężczyźni przyglądali się sobie wzajemnie ze zdumieniem.
—  To straszne — jęczał Morris. — To straszne, nie rozumiem ani słowa z tego, co się 
do mnie mówi.
—  Przysięgam ci, że ja też nic nie rozumiem — pocieszył go Michał.
Ponownie nastąpiła chwila milczenia, w czasie której Morris z upiornym wyrazem 
twarzy wskazywał palcem na swego kuzyna.
—  Czy ja oszalałem? A skąd bokobrody?
—  Ach, to drobiazg!
Podczas kolejnej chwili ciszy Morris miał uczucie, że zawisł na trapezie, który 
najpierw uniósł, go wysoko, po czym opuścił do poziomu dworca.
—  Spróbujmy   wszystko   zreasumować   —   powiedział Michał. — Jeśli to sen, to 
chciałbym, żeby mnie Tina zbudziła i podała śniadanie. Ten oto mój przyjaciel,  pan 
Pitman. otrzymał beczkę, która  jak się okazuje, była przeznaczona dla ciebie. W 
beczce były zwłoki mężczyzny. W jaki sposób względnie dlaczego go zamordowałeś...
—  Palcem go nie  ruszyłem — protestował Morris. — Tego właśnie obawiałem się 
przez cały czas. Pomyśl, Michale! Przecież to jest do mnie niepodobne. Mogę mieć 
rozmaite wady,  ale ja bym muchy nie skrzywdził; tym bardziej że dla mnie to straszna 
strata. Zginął w tej okropnej katastrofie.
Wesołość, która nagle opanowała Michała, była tak żywiołowa i długotrwała, że obaj 
jego towarzysze u-znali, iż ponad wszelką wątpliwość musiał postradać zmysły. Na 
próżno próbował kilka razy opanować śmiech powracający falami. W całej tej 
obłąkanej rozmowie śmiech Michała był bardziej upiornym elementem. Strach zbliżył 
Pitmana i Morrisa. Patrzyli na siebie z przestrachem.
—  Morris   —   wydusił   z   siebie   prawnik,   kiedy wreszcie odzyskał mowę. — 
Poczekaj, już rozumiem. Wyjaśnię całą sprawę krótko. Po prostu do tej chwili nie   
podejrzewałem   nawet,   że   to   może   być   wuj Józef.
Te słowa sprawiły natychmiastową ulgę Morrisowi, lecz Pitman stracił ostatnią 
nadzieję. Wuj Józef, którego przed godziną zostawił na Norfolk Street naklejającego 
wycinki z gazet? Jego zwłoki? Kimże więc jest on, Pitman? Czy to jest stacja 
Waterloo, czy dom wariatów?
—  Oczywiście! — zawołał Morris. — Zwłoki były zmasakrowane. Jakiż bałwan ze 
mnie, że o tym nie pomyślałem!   W   takim   razie   wszystko   jest   jasne. I wiesz co, 
drogi Michale, jesteśmy uratowani. Obaj! Ty otrzymasz "tontinę, nie żałuję ci jej, a ja 
handel skórami,   który  zaczyna  trochę  lepiej   prosperować. Podaj natychmiast do 
wiadomości zgon, nie przejmuj się mną w ogóle, nie myśl o mnie; podaj do 
wiadomości, że wuj Józef zmarł, i wszystko będzie w porządku.
—  Ale  nie  mogą  tego  podać   do   wiadomości  — stwierdził Michał.
 —  Dlaczego?
—  Nie mogą okazać zwłok. Zgubiłem je.
—  Co? — wrzasnął kupiec skórzany. — Co mówisz? To niemożliwe. Ja zgubiłem 
zwłoki.
—  Możliwe, synu. Ja też je zgubiłem. — Michał tłumaczył łagodnie. — Nie 
rozpoznałem wuja, a obawiałem się, że sprawa jest niezupełnie legalna, wobec czego 
pozbyłem się, jak by to powiedzieć, całego bagażu.
—  Pozbyłeś się zwłok? Co cię do tego skłoniło? — jęczał Morris. — Ale możesz je 
odzyskać? Wiesz, gdzie się znajdują?
—  Ba, gdybym wiedział! Wierz mi, Morris, zrobiłbym to natychmiast, chodzi o 
drobną sumkę, ale naprawdę nie wiem.
—  O Boże! — zawodził Morris. — O Boże! Straciłem handel skórami.
Michał znowu zaczął trząść się od śmiechu.
—  Czego się śmiejesz, głupcze? Tracisz więcej ode mnie. Pokiełbasiłeś  wszystko 
gorzej  niż ja.  Gdyby tliła się w tobie iskra uczuć ludzkich, trzęsłoby tobą z 
wściekłości. Powiem ci tylko tyle: będę miał te osiemset funtów, są moje, a twój 
przyjaciel musiał sfałszować podpis,  by je podjąć. Albo dasz mi te osiemset funtów tu 
od razu, na peronie, albo idę na policję i zagram w otwarte karty.
, — Morris, pomyśl tylko — Michał położył mu dłoń na ramieniu. — To przecież nie 
my, to kto inny. Nawet nie przeszukaliśmy kieszeni nieboszczyka.
—  Kto inny? — powtórzył Morris.
—  Tak, kto inny. Wtryniliśmy wuja Józefa komuś innemu.
—  Co zrobiliście? Wtryniliście go? Dziwne wyrażenie.
—  Tak, właśnie wtryniliśmy. W fortepianie — wyjaśnił  Michał,   jakby  to  była  
najzwyklejsza  rzecz w świecie. — Zdumiewająco pełny, bogaty ton.
—  Mam gorączkę — Morris przyłożył rękę do czoła, było mokre od potu.
'1H —  To był fortepian koncertowy...
—  Nie mów już o fortepianach... — Morris drżał. — Nie poznaję siebie! Ale ten 
człowiek...  Kto to jest? Gdzie mogę go znaleźć?
—  W   tym   cały   kłopot  —   tłumaczył   Michał.   — Upragniona rta -rzecz jest już 
w jego posiadaniu... zaraz... od środy, mniej więcej około godziny czwartej, a teraz — 
szukaj wiatru w polu!
—  Michał — błagał Morris. — Bardzo źle się czuję; miej  litość nad krewniakiem.  
Powtórz  to  wszystko powoli i wyraźnie.
Michał powtórzył.
—  No, to koniec — Morris głęboko wciągnął oddech.
—  Co? — zapytał prawnik.
—  Nawet daty są bzdurnie poplątane — odpowiedział kupiec. — Czek został podjęty 
we wtorek. W całej tej historii nie ma cienia logiki.
Młodzieniec, który przechodził obok trójki mężczyzn, nagle zatrzymał się i wrócił 
kładąc ciężką rękę na ramieniu Michała.
—  Ach, więc znalazłem pana Dicksona?
Trąba wzywająca na sąd ostateczny nie mogłaby zabrzmieć groźniej w uszach Pitmana 
i prawnika. Morris potraktował to nowe nazwisko jako dalszy ciąg koszmaru sennego, 
w którym tkwił już tak długo. A kiedy Michał, ze swymi puszystymi bokobrodami, 
wyrwał się z rąk obcego i popędził przed siebie, dziwaczne zaś drobne stworzenie w 
niskim kołnierzyku wydając ptasi pisk poszło w jego ślady, obcy zaś widząc, że reszta 
zwierzyny mu ucieka, położył .ciężką łapę na ramieniu Morrisa, ten ostatni pomyślał 
jedynie: to było do przewidzenia.
—  Mam jednego bandytę — rzekł Gideon Forsyth.
—  Nie rozumiem — głos Morrisa zabrzmiał głucho.
—  Już ty mnie zrozumiesz! — ponuro odpowiedział Gideon.
—  Będę panu głęboko zobowiązany, jeśli zechce mi pan to wszystko wytłumaczyć! 
— zawołał niespodziewanie Morris w przypływie energii.
—  Ja pana nie znam osobiście — ciągnął Gideon przyglądając się swemu więźniowi, 
który nie stawiał zresztą oporu. — Nie szkodzi, znam pańskich przyjaciół. To są 
pańscy przyjaciele, co?
—  Nie rozumiem — powtórzył Morris.
—  Miał pan coś wspólnego z fortepianem? — indagował Gideon.
—  Z fortepianem?! — wykrzyknął Morris chwytając kurczowo Gideona za rękę. — A 
więc pan jest tym drugim! Gdzie one są? Gdzie są zwłoki? Pan podjął pieniądze?
—  Gdzie są zwłoki? Dziwne, bardzo dziwne — zadumał się Gideon. — Pan chce 
odzyskać nieboszczyka?
—  Czy chcę?  Cała moja fortuna od. niego zależy. Straciłem zwłoki! Gdzież one są? 
Niech mnie pan tam zaprowadzi!
—  Aha, potrzebne są panu? A ten drugi, Diokson? Jemu też są potrzebne?
—  Co za Dickson? Ach, Michał Finsbury! Oczywiście, że jemu też są potrzebne! On 
też je stracił. Gdyby je miał, zgarnąłby jutro tontinę.
—  Michał Finsbury! Adwokat? — zawołał Gideon.
—  Tak,   adwokat  •—•   odpowiedział   Morris   —   ale gdzie są zwłoki?
—  A więc dlatego powierzył mi sprawę! Jaki jest adres domowy pana Finsbury'ego?
—  King's Road, nr 233. Jaką sprawę? Dokąd pan idzie?  Gdzie są zwłoki?! — wołał 
Morris trzymając się kurczowo ręki Gideona.
— Nic już nie wiem — odpowiedział Gideon i wybiegł z dworca.

Rozdział piętnasty 
Powrót Wielkiego Vance'a 

     Ze stacji Waterloo Morris wrócił w usposobieniu nie dającym się opisać. Był 
człowiekiem skromnym; nigdy nie żywił przesadnych opinii o swej własnej osobie. 
Wiedział, że nie potrafiłby napisać -książki, zabawiać towarzystwa sztuczkami 
kuglarskimi — krótko mówiąc, opanować jakiejkolwiek z tych zdumiewających 
umiejętności, które określa się zazwyczaj jako talenty. Wiedział i przyznawał, że jest 
człowiekiem niskiego lotu, uważał jednak, że to mu z-upełnie starczy, by poradzić 
sobie w życiu. Dziś jednak wyznawał sam przed sobą, że został pokonany; życie go 
zmogło. Gdyby świat był tak urządzony, że można by go opuścić jak lokal 
rozrywkowy, Morris natychmiast zrezygnowałby ze wszystkich oczekujących go 
przyjemności i z niewysłowionym zadowoleniem przestałby istnieć. W jego sytuacji 
pozostawało mu tylko jedno wyjście: powrót do domu. Jak chory pies wczoł-guje się 
pod kanapę, tak Morris mógł jedynie zamknąć za sobą drzwi na John Street i strzec 
swej samotności.
Zmierzch już zapadał, gdy zbliżał się do swego azylu. Pierwszą rzeczą, która rzuciła 
mu się w oczy jeszcze na schodach, była sylwetka mężczyzny to pociągającego za 
dzwonek, to łomocącego w drzwi. Człowiek ten był bez kapelusza, odzienie miał w 
strasznym stanie i przypominał nędznego wyrobnika. Morris poznał w nim Johna.
18T Impuls nakazujący natychmiastową ucieczkę ustąpił głuchej rozpaczy, 
konieczności pogodzenia się ze wszystkim. Jakie to już teraz może mieć znaczenie? — 
pomyślał i wyciągając klucz z kieszeni wszedł na schody.
John odwrócił się; iia jego twarzy malowało się straszliwe zmęczenie i wściekłość, a 
gdy poznał głowę rodziny, wciągnął chrapliwie oddech i oczy mu zabłysły.
—  Otwórz te drzwi! — nakazał cofając się o krok.
—  Właśnie mam zamiar to zrobić —• odpowiedział Morris dodając w myślach: 
„wygląda, jakby miał zamiar mnie zamordować".
Bracia weszli do hallu i zamknęli za sobą drzwi. Nagle John chwycił Morrisa za 
ramiona i potrząsnął nim jak terier potrząsa szczurem.
—  Ty kundlu parszywy — wycedził przez zęby — powinienem ci łeb rozwalić! — po 
czym raz jeszcze nim potrząsnął i głową brata uderzył w ścianę.
—  Nie bij mnie, Johnny, to już nic nie pomoże.
—  Zamknij   się!   Teraz -będziesz   mnie  słuchał!  — John wszedł do stołowego, 
wsiadł w fotelu i zdejmując jeden ze swych podartych butów przez  chwilę  rozcierał 
stopę rękami. •— Jestem kulawy ,na całe życie. Co jest na kolację?
—  Nic, Johnny.
—  Nic? Co ty wygadujesz! — ryknął Wielki Van-ce. — Nie zawracaj głowy.
— Naprawdę nic — tłumaczył brat. — Nie mam nic do jedzenia i nie mam za co 
kupić. Sam dziś wypiłem  tylko  filiżankę  herbaty  i  zjadłem  sandwicza.
—  Tylko  sandwicza!  — drwił Vance.  — A  teraz tia pewno będziesz się skarżył. 
Radzę ci, uważaj: moja cierpliwość się wyczerpała. I .chcę .ci powiedzieć, że mam 
zamiar dobrze zjeść i wypić. Idź, sprzedaj swoje sygnety.
—  Dziś nie mogę, jest niedziela.
—  Powiedziałem już, że mam zamiar dobrze zjeść.
—  Ale  co  robić,   skoro  to niemożliwe?  — błagał brat.
—  Bęcwale! — krzyknął John. — Czyż nie jesteśmy właścicielami nieruchomości? 
Czyż nas nie znają w hotelu, gdzie bywał wuj Parker? Jazda i jeśli nie wrócisz w ciągu 
pół godziny, jeśli kolacja nie będzie dobra,, to najpierw stłukę cię na kwaśne jabłko, a 
potem pójdę na policję i  doniosę o  wszystkim.  Rozumiesz, Morrisie Finsbury? A 
jeśli rozumiesz — to na jednej nodze.
Pomysł przemówił nawet do nieszczęsnego, osłabłego z głodu Morrisa. Ruszył 
pośpiesznie i wróciwszy zastał Johna wciąż jeszcze rozczulającego się nad nogą.
—• Czego napiłbyś się, mój drogi? — zapytał pragr-nąc go pocieszyć.
—• Szampana! — brzmiała odpowiedź. — Tego z końca półki, potem butelkę starego 
porto, które tak lubił Michał; tylko uważaj, nie wstrząśnij butelki. No i posłuchaj, 
rozpal na kominku, zapal lampę, zaciągnij zasłony; zimno jest i robi się ciemno. 
Potern możesz nakryć do stołu. I przynieś mi jakieś ubranie!
Gdy kolacja zjawiła się na stole, w pokoju zrobiło się przytulniej. Jedzenie było dobre. 
Tęgi krupnik, filety z soli, kotlety baranie z sosem pomidorowym, krwisty rostbef z 
pieczonymi kartoflami, pudding, kawałek sera i trochę świeżych selerów — posiłek 
nienagannie brytyjski, lecz pożywny.
—  Chwała Bogu! — odezwał się John, wdychając smakowite zapachy. — Postawię 
teraz fotel plecami do ognia. Ostatnie dwie noce były mroźne i nie mogę wypędzić  
chłodu z kości. Ja tu będę siedział,  a ty, Morris, będziesz tu oto stał i pełnił rolę 
lokaja.
—  Ależ, Johnny,. ja też jestem głodny — dopra-szał się Morris.
—  Zjesz to, co zostanie. Dopiero zaczynasz spłacać rachunek, złotko. Radzę ci,  nie 
drażnij  brytyjskiego lwa! — Było coś tak groźnego w głosie i minie Wielkiego 
Vance'a, gdy wypowiadał te słowa, że Morris  ścierpł. — Jazda! dawaj szklankę 
szampana na początek — ciągnął ucztujący. — Ach! Krupnik! A ja myślałem, że ty 
nie lubisz krupniku! Czy ty wiesz, jak się tu dostałem? —- zapytał znowu wybuchając 
gniewem.
—  Nie, Jołumy, skąd mam wiedzieć?
- Przyszedłem na własnych nogach! — krzyknął John. — Na piechotę od samego 
Browndean, żebrząc! Chciałbym zobaczyć, jak byś ty żebrał! To nie takie łatwe, jak 
myślisz. Udawałem rozbitka z okrętu, marynarza z Blyth. Nie wiem, gdzie to Blyth 
leży, ale wiesz? — to już zabrzmiało łagodniej — żebrałem u takiego małego 
uczniaka, a on wyciągnął kawałek szpagatu i 'kazał mi zrobić węzeł marynarski. 
Zrobiłem tan węzeł, tak, zrobiłem. Powiedział na to, że to nie jest węzeł marynarski, 
tylko węzeł dziadunia, a ja jestem, już wiesz co, i doniesie.na mnie. Potem żebrałem u 
oficera marynarki. Ten nie zawracał mi głowy węzłami, za to poczęstował historią 
marynarki brytyjskiej! Potem żebrałem u wdowy sprzedającej lizaki, dostałem od niej 
pajdę chleba. Inny towarzysz drogi powiedział mi, że zawsze mogę zdobyć chleb —• 
wystarczy wybić szybę w sklepie i dostać się za kratki. Genialny pomysł! Podaj mi 
rostbef!
—  Dlaczego nie zostałeś w Browndean? — ośmielił się zapytać Morris.
—• Bzdury! A co miałem jeść? Pisma, które mi przysłałeś? Musiałem wyjechać z 
Browndean, musiałem, mówię ci. Dostałem kredyt w szynku i udawałem Wielkiego 
Vance'a. Też byś tak postąpił na moim miejscu, gdybyś był skazany na taką bydlęcą 
egzystencję. Facet postawił mi dużo piwa i żarcia, zaleliśmy się gadając o music-
hallach i forsie, którą zbijam, a potem kazał mi śpiewać „Jej kibić wspaniałą", po 
czym powiedział, że mowy nie ma, żebym był Vance'em, ja zaś twardo upierałem się, 
że jestem. Fakt, że śpiewałem paskudnie, ale zdawało mi się, że z nimi ten numer 
przejdzie. — John westchnął. — Ale wykończył mnie stolarz...
—  Nasz gospodarz?
—  Zgadłeś.  Zaczął węszyć,  chciał koniecznie wiedzieć, co się stało z beczką i 
pościelą. Powiedziałem, żeby poszedł do diabła; ty byś powiedział to samo na moim 
miejscu. Na to on, że ja to wszystko zastawiłem, i czy wiem, że to jest przestępstwo. 
Wtedy wpadłem na kapitalny pomysł. Przypomniałem sobie, że jest głuchy, i zacząłem 
gadać do niego cicho, same głupstwa, ale z grzeczną miną, tak cicho, że nie mógł 
zrozumieć słowa. „Nie słyszę'pana" — mówi do mnie. „Wiem, że nie słyszysz, stary 
koźle, ale o to mi właśnie chodzi" — odpowiadam uśmiechając się jak subiekt   w   
sklepie.   „Mam   kiepski   słuch"   —   ryczy. „Ładnie bym wyglądał, gdybyś słyszał" 
— .mówię do niego robiąc przy tym takie gesty, jakbym mu tłumaczył. „A więc 
dobrze" — powiada. „Szkoda, że ja jestem głuchy, ale policjant na pewno pana 
usłyszy"., On w jedne drzwi, ja w drugie. Zostawiłem lampę spirytusową, pisma 
ilustrowane i ten tygodnik, który mi przysłałeś.  Chyba byłeś pijany, kiedyś to kupił, 
nazywa się tak jak jedno z tych miejsc, w których wuj   Józef  gadał.   Same  bzdury  o  
poezji  i pożytku, z globusów. Takie rzeczy czytają chyba tylko w domach wariatów. 
O właśnie! Nazywało się „Ateneum". Co za pismo!  Zresztą jak się zwało,  tak się 
zwało, ale mnie ono nie jest do niczego potrzebne! No, teraz czuję się lepiej. Posiedzę 
sobie w fotelu przy kominku;   podaj   mi   ser,   selery   i   butelkę   wina   —   nie 
kieliszek, szklankę, więcej się zmieści. A teraz możesz sam coś zjeść: zostało trochę 
ryby, jeden kotlet i nieco szampana.   Ach!   —   westchnął   przywrócony   do * sił 
piechur. — Michał miał rację, oto wino godne swej nazwy! Lubię tego Michała: jest 
sprytny, czyta książki, nawet to „Ateneum". Ale nie jest nudziarzem, nie gada o tym 
jak inni. Skoro już mowa o Michale, nie zadam sobie nawet trudu, by cię zapytać, foo 
wiedziałem od początku. Oczywiście wszystko popsułeś?
—  Michał popsuł — stwierdził Morris, purpurowiejąc z ignie wu.
—  A co my z tym mamy wspólnego?
—  Zgubił nieboszczyka; oto co mamy z tym wspólnego! — krzyknął Morris. — 
Zapodział gdzieś trupa i teraz nie można stwierdzić zgonu.
—  Poczekaj —.przerwał mu John. — Myślałem, że tobie na tym nie zależy.
•— Człowieku, to są dawne sprawy —• odrzekł brat. — Teraz już nie chodzi o tontinę, 
chodzi o handel skórami, o naszą skórę.
—  Opowiedz wszystko od początku do końca, tylko wolniej.
Morris uczynił, jak mu kazano.
—  I co ci mówiłem? — zawołał Wielki Vance, gdy tamten skończył. — Wiem tylko 
jedno, nie pozwolę się okraść.
—  Chciałbym wiedzieć, co zamierzasz zrobić.
—  Powiem ci — odpowiedział John z wielką stanowczością. — Powierzę moje 
interesy najsprytniejszemu prawnikowi Londynu, a to, czy ty pójdziesz do paki, czy 
nie, nic mnie nie obchodzi.
—  Johnny, jesteśmy w jednakowym położeniu! — przypomniał mu Morris.
—  Czyżby? Zapewniam cię, że nie. Czy to ja sfałszowałem podpis? Czy ja kłamałem 
o wuju Józefie? Czy ja dawałem idiotyczne ogłoszenie do pism humorystycznych? 
Czy to ja rozbijałem cudze posągi? Dość tego. Za długo już zajmowałeś się moimi 
sprawami; teraz zajmie się nimi Michał. A zresztą lubię Michała; czas najwyższy, 
żebym pomyślał o sobie.
Braciom przerwał dźwięk dzwonka i Morris, który ze strachem podszedł do drzwi, 
otrzymał z rąk posłańca list adresowany ręką Michała. Treść jego brzmiała 
następująco:
„Morris Finsbury może się dowiedzieć o czymś korzystnym dla siebie w moim biurze 
na Chancery Lane jutro o dziesiątej rano Michał Finsbury".
Morris był tak zgnębiony, że nie czekając, by go o to poproszono, sam wręczył 
Johnowi list.
— Oto jak należy pisać listy! — zawołał John. — Tylko Michał tak potrafi!
A Morris nawet nie upomniał się o swe prawa autorskie, 13 — Baga*..:
Rozdział szesnasty Ostateczne rozstrzygnięcie losów handlu skórami Następnego dnia 
o godzinie dziesiątej wprowadzono braci Finsburych do gabinetu Michała. Wielki 
Yance odpoczął już trochę, ale przyszedł w jednym rannym pantoflu. Morris nie był 
może ruiną, ale wyglądał o dziesięć lat starzej od człowieka, który przed tygodniem 
wyjeżdżał z Bournemouth. Twarz miał pooraną zmarszczkami, ciemną zaś czuprynę 
gęsto przyprószoną srebrem na skroniach.
Oczekiwały ich trzy osoby siedzące za stołem: Michał pośrodku, Gideon Forsyth po 
jego prawej ręce, po lewej zaś stary dżentelmen w okularach i o siwej głowie.
- Do   diabła,   przecież   to   wuj   Józef!   —  zawołał John.
Morris podszedł do wuja z bladą twarzą i błyszczącymi oczami.
—  Wiem, co wuj zrobił! — zawołał. — Wuj uciekł!
—  Dzień dobry panu, panie Finsbury — odpowiedział wuj Józef również szorstko — 
wygląda pan na bardzo chorego człowieka.
—  Nie ma co teraz zaczynać awantury — przerwał im Michał. — Spójrzmy prawdzie 
w oczy. Twój wuj, jak widzisz, wyszedł z katastrofy bez najmniejszych obrażeń; 
człowiek o tak ludzkich uczuciach jak ty powinien się cieszyć.
—  A więc to tak! — wybuchnął Morris. — A co się stało z trupem? Nie chcesz mi 
chyba wmówić, że cały  mój w pocie czoła opracowany plan sprowadził się do tego, 
że na własnych rękach dźwigałem zwłoki zupełnie obcego człowieka?
—  Tak  daleko  się nie  posunę — powiedział Michał. — Mogłeś go był poznać 
kiedyś w klubie.
Morris opadł na krzesło.
—  Przekonałbym  się,  gdyby nieboszczyka  dostarczono do domu — jęczał. •— Ale 
dlaczego nie dostarczono? Dlaczego otrzymał go Pitman? Jakim prawem . Pitman 
otworzył beczkę?
—  Skoro już o tym mowa, to powiedz, coś ty uczynił  z   olbrzymim  Herkulesem.   
Morrisle?   —  zapytał Michał.
—  Rozbił   go   tłuczkiem   do   mięsa   •—   powiedział John. — W ogrodzie leżą 
szczątki.
—  To inna sprawa — przerwał mu Morris. '— Oto odnalazł się wuj, mój nieuczciwy 
opiekun. On w każdym razie należy do mnie. I tointina też. Zgłaszam moje  prawo  do  
tontiny,   teraz,  natychmiast.  Jestem pewny, że wuj Masterman nie żyje.
—  Muszę raz na zawsze skończyć z tą bzdurą — oświadczył Michał. — To, co 
mówisz, jest nazbyt bliskie prawdy. W pewnym sensie twój  wuj nie żyje, i to od 
dawna. Ale nie z punktu widzenia tontiny, którą może jeszcze wygrać. Wuj Józef 
widział go dziś rano; sam ci powie, że mój ojciec żyje, chociaż władze umysłowe 
odmawiają mu posłuszeństwa.
—  Nie poznał mnie — powiedział Józef i trzeba przyznać, że nie bez wzruszenia.
—  Więc  znowu  wyprowadzono   cię   w  pole,  Mor-risie — powiedział John. — 
Zbłaźniłeś się!
—  To dlatego nie chciałeś pójść na kompromis! —, zwrócił się Morris do Michała.
—  Jeśli zaś idzie o tę idiotyczną sytuację, w której ty i wuj Józef zrobiliście z siebie 
pośmiewisko — ciągnął dalej Michał — czas najwyższy, by i temu położyć kres. 
Przygotowałem pełne rozliczenie, które ty wstępnie podpiszesz.
—  Co?! — krzyknął Morris. — I stracę moje siedem 13*
 tysięcy osiemset funtów oraz handel skórami i procenty?! I nic nie otrzymam? 
Dziękuję!
—  Jakże to podobne do ciebie, ty nie znasz uczucia wdzięczności — skonstatował 
Michał.
—  Wiem, dobrze wiem, że nie warto cię o nic prosić, złośliwy diable! — zawołał 
Morris. — Ale jest tu człowiek obcy i sam nie wiem dlaczego, lecz proszę go o 
pomoc. Ograbiono mnie, sierotę, w dzieciństwie, gdy byłem jeszcze w szkole 
handlowej. Od tego czasu miałem tylko jedno pragnienie: odzyskać ukradzione mi 
pieniądze. Zapewne słyszał już pan o mnie różne złe rzeczy i nie ulega kwestii, że nie 
raz błądziłem. Ale na tym właśnie polega moja tragedia; to właśnie chciałem panu 
wyjaśnić.
—  Morris — przerwał mu Michał — pragnąłbym, . żebyś pozwolił dodać mi jedno 
słowo, gdyż to może wpłynąć na twój punkt widzenia. To też jest smutna historia, a ty, 
jak widzę, lubisz smutne historie.
—  O co chodzi? — zapytał Morris.
—  Chodzi o nazwisko jednej z osób, które mają poświadczyć twój podpis — 
odpowiedział Michał. — To nazwisko brzmi Moss.
Nastała długa cisza.
—  Mogłem się był domyślić, że to ty! — krzyknął Morris.
—  Podpiszesz więc? — spytał Michał.
—  Czy wiesz, co robisz?! Popełniasz przestępstwo!
— Doskonale,  nie popełnimy więc tego przestępstwa. Jakżeż mogłem nie doceniać 
szlachetności twego   charakteru!   Myślałem,   że  będziesz   wolał  takie wyjście.
—  Posłuchaj, Michale •— wtrącił się John. — Wszystko to pięknie i ładnie, ale co 
będzie ze mną? Morris wpadł, rozumiem. Ale ja? Przecież ja też zostałem ograbiony. 
Ja też jestem sierotą, chodziłem do tej samej przeklętej szkoły.
—.Johnny — zwrócił się do niego Michał — nie sądzisz, że lepiej będzie, jeśli mi 
zaufasz?
—  Ja ci wierzę — odpowiedział John. — Nie oszu kasz biednej sieroty. Morris, 
podpisuj  dokument, bo pożałujesz!
Niespodziewanie skwapliwie Morris wyraził zgodę. Zawołano kancelistów, 
rozliczenie podpisano i oto pan Józef był znowu wolnym człowiekiem. •
—  A teraz — powiedział Michał — posłuchajcie, co zamierzam  zrobić.  A  więc  
przede  wszystkim:  John i Morris, otrzymujecie firmę do spółki. Oceniłem jej wartość 
według najniższych wycen bankowych. Dodaję do tego czek, który wyrównuje wasze 
straty. Możesz więc, Morrisie,  zacząć od początku, jakbyś dopiero  co  skończył 
swoją  szkołę handlową.  Sam powiedziałeś,  że handel  skórami zaczyna  się  
ożywiać, mam też nadzieję, że już wkrótce będziesz się mógł ożenić.  Masz tu więc 
prezent ślubny od niejakiego pana Mossa.
Morris sięgnął po czek z płonącymi policzkami.
—  Nic z tego nie rozumiem — oznajmił John — zbyt piękne to wszystko, by było 
prawdziwe.
—• Po prostu porządkuję sprawy — wyjaśnił Michał. — Przejmuję długi wuja Józefa. 
Jeśli jemu przypadnie tc-ntina, będzie ona do mnie należała. Jeśli otrzyma ją mój 
ojciec, też będzie moja. Jestem więc tak czy inaczej w sytuacji korzystnej.
—  Mój niepoprawny Morrisie — zawołał John — zostałeś wykiwany!
—  A teraz, panie Forsyth — zwrócił się Michał do swego milczącego gościa — ma 
pan przed sobą wszystkich przestępców poza Pitmanem. Nie chciałem łamać jego 
kariery pedagogicznej, może go pan kazać aresztować w szkole, wiem, w jakich 
godzinach tam jest. Oto więc stoimy wszyscy przed panem, a widok to niezbyt piękny. 
Cóż pan zamierza?
—  Ależ  nic,  panie  Finsbury —  odpowiedział  Gi-deon. — O ile dobrze 
zrozumiałem, ten oto pan — wskazał na Morrisa — jest głównym sprawcą całej biedy 
i z tego, co słyszę, dostał już przykładne lanie. Zdaje mi się, że wywołanie skandalu 
nikomu żadnej korzyści nie przyniesie, a już    najmniej mnie. Poza  tym winienern 
panu • wdzięczność za powierzenie  mi sprawy. Michał zarumienił się.
—  Jedyne, co mogłem zrobić, to postarać się o jakąś pracę dla pana. Nie chciałbym 
jednak, żeby pain źle   myślał   o   biednym   Pitmanie,   najprzyzwoitszej istocie na 
ziemi. Pragnąłbym zaprosić pana dziś wieczór na kolację, gdzie miałby pan okazje się 
z nim spotkać. Może u Yerreya, dobrze?
—  Jestem dziś  wolny — odpowiedział  Gideon -
i przyjmuję zaproszenie z rozkoszą. Ale chciałbym usłyszeć pańskie zdanie: czy nie da 
się nic zrobić dla woźnicy? Mam wyrzuty sumienia.
—  Niestety, możemy mu jedynie współczuć.




Pisarz angielski Robert Louis Stevenson urodził się w roku 1850. Stał się sławny jako 
autor romantycznych powieści przygodowych i jako człowiek o życiu bujnym, 
obfitującym w egzotyczne podróże, które odbywał przede wszystkim w trosce o 
poprawę zdrowia, już w młodym wieku bowiem stwierdzono u niego gruźlicę płuc. 
Studiował najpierw nauki techniczne, potem prawo, obrał jednak zawód publicysty: 
pisał wspomnienia z podróży, współpracował z czasopismami londyńskimi.
Pierwszą, a zarazem najgłośniejszą powieścią Stevensona jest „Wyspa skarbów", 
napisana w latach 1883-1884. Najbardziej płodnym jednak okresem w życiu pisarza są 
lata 1886 i 1887. Powstaje wtedy wiele jego książek, między innymi znane z 
przekładów na język polski „Doktor Jekyll i pan Hyde", „Porwany za młodu", „Czarna 
strzała", „Dziedzic na Ballantrae".
W roku 1889 wychodzi książka stanowiąca pierwszy udany owoc spółki autorskiej 
Stevensona z jego pasierbem Lloydem Osbourne'em. „Bagaż nie z tej ziemi", 
porównywany przez krytyków z Dickensowskim „Klubem Pickwicka",- utrzymany 
jest w stylu tak zwanego czarnego humoru, w którym celował' autor „Dziedzica na 
Ballantrae" i „Doktora Jekylla". Perypetie dybiącego na spadek po stryju skąpca, który 
omyłkowo wysyła pocztą nie te zwłoki, zyskały w ojczyźnie autorów wielu 
czytelników.
W ostatnich latach życia wyruszył Stevenson w podróż po wyspach Oceanu 
Spokojnego. Zwiedził Tahiti, Hawaje, aż wreszcie w roku 1890 osiedlił się na jednej z 
wysp archipelagu Samoa. Tu napisał m.in. „Katrionę", która jest dalszym ciągiem 
„Porwanego za młodu". Umarł na Samoa w roku 1894.