Alina i Czesław Centkiewiczowie

Człowiek o którego upomniało się morze

CZĘSC PIERWSZA
LODOWY CHRZEST U BRZEGÓW ANTARKTYDY
W TYM DOMU WSZYSTKO ZACZYNA SIĘ OD MORZA I NA MORZU 
KOŃCZY
— ...Lecieliśmy na łeb, na szyję, ze zrefowanynii żaglami. Cztery doby gnał nas 
ten wściekły północny wiatr. Całe góry wody, jak lawina, zwartą ścianą przelewały się 
przez „Bjorna" od dziobu po rufę, zerwały szalupy, rozbiły je w drzazgi, zmiotły za 
burtę gdzieś daleko w morze, strzaskały bok sterówki. Falconem naszym bosmanem, 
tak prasnęło o deski, że się ledwie pozbierał. Mało brakowało, i mnie by zmyło z 
pokładu. A huczało! Bębenki pękały w uszach. Nie, takiego morza jeszcze nie 
widziałem. Kotłowało się jak wrzące mleko w garnku. Strach było patrzeć. 
Rozwścieczone, groźne, białe od piany aż po horyzont. — Ręka marynarza o 
energicznej, ogorzałej twarzy zatoczyła w powietrzu szeroki krąg. Urwał i, jakby 
wciąż jeszcze oślepiony sztormem, nie widzącymi oczyma powiódł po zasłuchanych 
twarzach.
Policzki Roalda pałały. Nie zauważony przez nikogo wśliznął się cicho do 
pokoju, przysiadł na brzegu krzesła przy drzwiach i wsłuchiwał się w każde słowo 
najstarszego brata. Antonius powrócił do domu z łowieckiej wyprawy, która w ciągu 
kilku miesięcy w pogoni za fokami krążyła przy wschodnich brzegach Grenlandii.
„Ten ma przynajmniej co opowiadać. Kiedyż wreszcie i na mnie przyjdzie 
kolej?" — pomyślał z zazdrością. Na domiar złego dwaj pozostali bracia, marynarze 
jak Antonius, korzystali z chwili ciszy.
— Rok temu na Oceanie Indyjskim wpadliśmy niespodziewanie w samo oko 
tajfunu. W jednej chwili poszło całe ożaglowanie i maszt. Śmierć zajrzała mi w oczy 
— wyrzucił z siebie pośpiesznie Gustaw.
— ...Mnie lepiej zapytajcie, jak pod awaryjnym takielunkiem przeżyłem sztorm 
na Morzu Karaibskim... — zaczął chełpliwie Leon, ale przerwało mu mocne 
stuknięcie fajką o stół.
— Spokój! Dajcie Antoniusowi skończyć! — uciszył synów głos nie znoszący 
sprzeciwu, głos kapitana nawykłego do dawania rozkazów.
Widząc, że ojciec podnosi do ust wygasłą fajkę, Gustaw zerwał się z miejsca i 
podał mu ogień. Był rosły jak Antonius i Leon. Granatowa marynarska kurtka ciasno 
opinała szeroką pierś. Gdyby podniósł ramię, dotknąłby chyba belek sufitu.
Ciszę, jaka zapadła, przerwał znów głos Antoniusa. Jasny krąg naftowej lampy 
wiszącej nad stołem, przy którym zebrała się cała rodzina kapitana Jensa 
Amundsena, rzucał łagodne światło na zasłuchane twarze. Roald jak urzeczony 
chłonął dalej chciwie opowieść o sztormie na Morzu Grenlandzkim, o fali, co w 
jednym mgnieniu oka pokrywała olinowania i deski pokładu szkliwem lodu, o atakach 
pól lodowych na burty, o białych zaporach icebergów, wyłaniających się 
niespodziewanie z mgły tuż przed dziobem myśliwca, o skośnookich Eskimosach, co 
na wąskich łupinkach kajaków jak nikt potrafili przemykać się w gąszczu odłamków 
kry. Wydawało mu się przez moment, że frędzle abażuru zabłysły jak lodowe sople, 
zadrgały niespokojnie, jakby przeciągnął po nich sztormowy podmuch. Skulił się 
odruchowo. Zastawiony półmiskami stół, nakryty starannie białą serwetą, zamienił się 
naraz w jego wyobraźni w nie heblowane skrzynie zarzucone skórami białego 
niedźwiedzia. Czerwieniły się na nich płaty surowego mrożonego mięsa. Twarze ojca 
i braci, tak podobne do siebie jak krople wody, znikły pod puszystą sierścią 
futrzanych kapturów, ich niebieskie oczy zalśniły wąskimi, czarnymi szparkami. 
Przysiągłby, że za każdym oddechem z ust unoszą się w powietrze strużki pary. 
Niespokojnie spojrzał na matkę, zerwał się z krzesła.
— Roald, czemuś taki blady? Kiedyś wrócił? Usiądź przy mnie. — Piękna twarz 
Hanny Henrikke rozjaśniła się na widok najmłodszego syna. Jej łagodny głos 
przywrócił go do przytomności. Szybko wsunął się na swe zwykłe miejsce między 
matką a ojcem.
— Znów się spóźniłeś, chłopcze, gdzie byłeś? Pewnie w bibliotece? Poproszę 
chyba fru Oleson, żeby ci już nie pożyczała książek — kapitan Jens Amundsen 
usiłował nadać swemu głosowi surowy ton, ale wzrok jego z czułością spoczął na 
drobnej postaci Roalda. — Nie, nie bój się, żartuję tylko — dorzucił widząc jego 
zaniepokojenie. — Czytaj, chłopcze, czytaj, ucz się jak najwięcej. Ja w twoim wieku o 
tym nie myślałem. Cały dzień u szkutnika z toporem i dłutem w ręku, wieczorem szło 
się trochę potańczyć czy pogadać z przyjaciółmi przy kuflu piwa. Potem włóczęga po 
morzach, na naukę czasu nie było ani ochoty. Młody byłem, głupi. Dziś gorzko żałuję, 
że stroniłem od książki, życie przeleciało raz-dwa, a teraz za późno. Wy za to, 
chłopcy, musicie być ode mnie mądrzejsi.
— Nie wiem, jak będzie ze mną, z Antoniusem i Gustawem, ale z Roalda na 
pewno będziesz mieć pociechę, ojcze. To mól książkowy — roześmiał się z nutką 
złośliwości w głosie Leon. — Jak nie w szkole, to w bibliotece, jak nie w bibliotece, to 
w porcie. Godzinami gapi się na statki, co z całego świata ściągają do naszej 
Kristianii, zaczepia marynarzy różnych narodowości, wypytuje ich Bóg wie o co, 
wraca do domu i zapisuje, co usłyszał. Sam widziałem jego notatki. Nie wiem, jak 
wytrzyma bez tych rozmów i bez tych bazgrot na wakacjach w Borge.
— Tam, w stoczni, też się nie znudzi — wtrącił Gustaw.
— Nic się nie martw, Leon, już on wie, co robi — rzucił niecierpliwie kapitan 
Jens. — Niech chodzi do portu, niech przygląda się pracy szkutników w Borge. 
Spokojniej umrę, jeśli będę wiedzieć, że on obejmie po mnie stocznię. Nie będę 
musiał już dopraszać się u obcych inżynierów o projekty statków. Żaden z nich nie 
zna się tak jak ja na budowie, żaden lepiej nie potrafi wybrać drewna na każdą część 
szkunera, ale sam nie potrafię nowego zaprojektować. Jestem od nich zależny. 
Roald mnie wyręczy, będzie mózgiem naszej stoczni w Borge. Zobaczysz, synku, 
czego razem dokonamy, na cały świat rozsławimy Amundsenów... — urwał naraz na 
widok niezadowolenia malującego się na twarzy żony. — Hanno Henrikke, jeśli Roald 
będzie wolał zostać lekarzem czy adwokatem, nie będę mu bronił — dorzucił 
pojednawczo. — Szkoda twego trudu, ojcze, Roald i tak pójdzie na statek, jak my — 
roześmiał się hałaśliwie Leon i umilkł widząc, że kapitan Jens ruchem głowy 
wskazuje znacząco na matkę.
Hanna Henrikke wzruszyła bezradnie ramionami. Jak zawsze w domu 
Amundsenów, rozmowa musiała zejść na morze, na szyprów, kapitanów, statki, 
stocznie. Jakby nic poza tym nie istniało na świecie. Przygarnęła do siebie mocno 
Roalda. On jeden, wątły, delikatny, niepodobny był do braci. I po raz nie wiadomo 
który poprzysięgła sobie w duchu, że najmłodszego syna nie odda morzu.
SVEND NIECHĘTNIE ZDRADZA TAJEMNICĘ HANNY HENRIKKE
Rok szkolny dobiegał końca. Na kilka tygodni przed wyjazdem na wakacje do 
Borge Roald długo w nocy leżał z otwartymi oczyma, wyobrażając sobie, co będzie 
robić w ojcowskiej stoczni. Rozpoczynał wielkie przygotowania, gromadząc sznury, 
stare bloki, małe kotwice; tam wszystko mogło się przydać. Zasypiając czuł w ustach 
słony smak morskiej wody. Ostatnie dni wlokły się wolno, bardzo wolno. Trudno było 
wprost znaleźć sobie miejsce. W szkole nie uważał, z zazdrością goniąc wzrokiem 
sunące po niebie obłoki — do złudzenia przypominały mu żagle. Zatopiony w 
marzeniach, nie słyszał nawet, kiedy na lekcji łaciny nauczyciel wyrwał go do tablicy. 
Nie wiedział, o co chodzi, i ze wstydem musiał wysłuchiwać ostrych słów nagany.
Każda godzina była teraz wyczekiwaniem na tę następną, która miała go 
przybliżyć do upragnionego wyjazdu. Tak było co roku. Kochał Borge, ten prosty 
drewniany dom na kamiennym podmurowaniu i jego ciemne ściany oplecione dzikim 
winem, i ten wyrwany lasowi ogródek, i tę rozsiadłą szeroko na brzegu fiordu 
stocznię, z daleka huczącą stukotem siekier, zgrzytem pił, pełną zawsze ruchu i 
gwaru. Najbardziej jednak cieszył się na spotkanie ze swym przyjacielem, cieślą 
okrętowym Svendem.
— Roald, trwaga, ojciec idzie! — mruknął ostrzegawczo cieśla, nie przestając 
mocnymi uderzeniami topora ociosywać wielkiego bala sosny kanadyjskiej, na 
którym siedział okrakiem.
Nie odwrócił się słysząc, jak w wielkiej stercie wiórów tuż za nim coś się 
gwałtownie zakotłowało, podniósł głowę dopiero w chwili, gdy na złotawą 
powierzchnię obnażonego z kory drzewa padł cień nadchodzącego kapitana. — 
Dzień dobry, Svend! Jak myślisz, kiedy skończysz tę stępkę? Żebra już mamy 
gotowe. — Kapitan Jens Amundsen przysiadł na pniu i wyjął z kieszeni wypchany 
skórzany kapciuch.
Szkutnik wbił w drzewo błyszczące w słońcu ostrze topora, powoli, z 
namaszczeniem wyciągnął wielką glinianą fajkę, sięgnął po kapciuch, ułożył na dłoni 
garstkę tytoniu, splunął, zmiął ją dokładnie w kulkę i wcisnął do fajki. Jens poszedł za 
jego przykładem. Długą chwilę obaj milczeli zapatrzeni leniwie w siwe krążki dymu 
unoszącego się wysoko w chłodnym powietrzu. Podobni byli do siebie jak bracia: 
ogorzałe twarze, wydatne nosy, pod jednakowymi kraciastymi koszulami szerokie 
bary pozwalały odgadnąć mocne, stwardniałe od długoletniej pracy mięśnie, spod 
krzaczastych brwi patrzyły śmiało oczy jakby wyblakłe od długiego wpatrywania się w 
morze. Piękną twarz kapitana Jensa szpeciła tylko szeroka, długa szrama; biegła po 
policzku od szczęki po samą skroń i ginęła w bujnej czuprynie, gęsto przyprószonej 
srebrnymi pasmami. — Dopiero tu, w Borge, oddycha się morzem — westchnął. — 
Obaj z Roaldem dni liczyliśmy do wyjazdu z Kristianii. Nie wiesz, Svend, gdzie on się 
zawieruszył? Matka kazała mi synalka odnaleźć.
— Widziałem go niedawno, strzępi gdzieś pewnie język na brzegu. Nasi ludzie 
przepadają za nim, nie mogli się doczekać, kiedy wreszcie przyjedzie. — Cieśla 
szybko przeszedł na inny temat: — Stępkę chciałbym położyć jutro, za tydzień 
najpóźniej zamocujemy wręgi. Ewald przygotował już deski poszycia. Możesz być 
spokojny, Jens, kuter będzie gotów na czas, stocznia Amundsenów jak zawsze 
dotrzyma terminu!
Kapitan kiwnął z zadowoleniem głową i nie bez dumy rozejrzał się wokół. Na 
trzech pochylniach wokół szkunerów uwijali się ludzie, ze wszystkich stron dobiegał 
rytmiczny stukot toporów i młotków, w dużej szopie pod brzeziną metalicznym tonem 
grały piły głusząc piskliwy jazgot mew. Słony zapach morza mieszał się z mdłą wonią 
drewna, bijącą od stert ułożonych równo beli i desek, spod których tu i ówdzie 
przebijały modre plamki pierwszych przylaszczek. Na wilgotnej korze brzozy — która 
wyciągnęła nad wodą fiordu wiotkie gałęzie, obsypane lepkimi jeszcze listkami — 
odbijało się wiosenne słońce.
— O statki z naszej stoczni ludziska się dobijają, nie wykonamy chyba tych 
wszystkich zamówień, jakie dostajesz, Jens. Flotylla twoich żaglowców bez przerwy 
pracuje na morzach. Niejeden ci zazdrości.
Kapitan Amundsen przytaknął w milczeniu, pociągnął z fajki i ciężko westchnął. 
Wzrok jego zatrzymał się na wysmukłych masztach stojącego przy brzegu kutra. 
Szybko, jakby z żalem, odwrócił głowę.
— Takiś ty, bracie — zaśmiał się hałaśliwie cieśla. — Na morze cię ciągnie, co? 
Chciałbyś nie . tylko budować statki, ale i na nich pływać. A może Hanna Henrikke 
zgodzi się wreszcie kiedyś? Tyle już przecież lat upłynęło, może zapomniała? 
Pogadaj z nią, Jens.
— Nic z tego, nie zapomni, kobiety długo pamiętają, znienawidziła morze, nie 
chce o nim słyszeć. Nawet tutaj, do Borge nie lubi przyjeżdżać, wolałaby mnie 
widzieć w jakimś kantorze, przy biurku. Żebyś ty wiedział, co wycierpiała, kiedy 
Antonius poszedł na morze, potem Gustaw, znów na statek. — Umilkł na chwilę, 
zaciągnął się i patrzył, jak smużki sinego dymu płyną swobodnie w powietrzu, nim się 
rozchwieją. — A wreszcie trzeci, Leon. Myślałem, że tego nie przeżyje, ale to święta 
kobieta, pogodziła się jakoś z losem. „Każdy musi dźwigać swój krzyż" — 
powiedziała. Ale Roalda nie puści za żadne skarby. Ma chyba rację, za wątły na 
morze, ale w stoczni mógłby wiele zrobić — mówił kapitan nie zwracając uwagi na 
cieślę, który raz i drugi poruszył się niespokojnie, zakasłał, jakby chciał mu przerwać. 
— Cóż ja poradzę, że moi synowie kochają morze — ciągnął dalej, jakby sam sobie 
odpowiadając na jakieś pytanie. — Nie darmo w nasz ch żyłach płynie krew 
marynarzy i rybaków, dobra krew, to wina dziada i pradziada, że osiedlili się pięćset 
mil morskich od Kristianii, na Hvalęr, że rodzili się na tych wysepkach, z mlekiem 
matek wysysali smak morskiej wody, tam żyli, tam kochali, rzadko który z nich 
umierał w swoim łóżku...
— Jens, spójrz, co te wariaty wyprawiają! Wszystko krzywo ułożą! — przerwał 
mu nagle szkutnik.
Kapitan sprężyście zerwał się z kłody i wielkimi krokami popędził na trzecią 
pochylnię.
Svend wyczekał chwilę i obejrzał się za siebie.
— Roald, możesz już wyjść!
Sterta wiórów naraz ożyła. Powoli, ostrożnie wychynęła z niej głowa, jasne, 
wielkie oczy uważnie zbadały horyzont, po chwili chłopak stanął koło cieśli. W 
zmierzwionych włosach tkwiły jeszcze pasma wiórów, pokryte nimi było całe ubranie.
— Wyglądasz jak strach na wróble... — próbował żartować cieśla, ale 
rozpalone policzki chłopca i jego roziskrzone oczy mówiły za siebie. Musiał słyszeć 
wszystko, o czym nie powinien był wiedzieć.
— Svend, wytłumacz mi, czemu matka nie zechce puścić ojca na morze? Ani 
mnie?
— Daj mi święty spokój! Ja nie powiedziałem ojcu, żeś się schował w wiórach, a 
ty... Kto cię uczył podsłuchiwać starszych?
— Svend, ja muszę wiedzieć, już dawno zauważyłem, że matka nie może 
słuchać o morzu, nie znosi opowiadań o podróżach. Kiedyś skrzyczała mnie, gdy 
zapytałem ją o nasz dom w Chinach, a przecież tam się urodził Antonius.
— W Chinach! — przeraził się cieśla. — Nigdy przy matce nie waż się 
wspomnieć o tym kraju. Nie chce o nim słyszeć, to jej rzecz, rozumiesz? Jak 
będziesz starszy, sama ci opowie.
— Nie jestem dzieckiem — żachnął się Roald. — Sven, powiedz, ja umiem 
milczeć.
— Po co ci to? — spytał niepewnie cieśla.
— Dobrze, zapytam Olava, on także wie, sam kiedyś zaczął... — w głosie 
chłopca zabrzmiała nuta uporu.
Ogorzała twarz Svena spurpurowiała po koniuszki włosów, ręka z toporkiem 
zawisła w powietrzu.
— Co? Z tym starym plotkarzem chcesz mówić, z tym zatraconym pijaczyną, co 
z nóg się wali po trzech kuflach piwa? — wykrzyknął z oburzeniem. — Tego się po 
tobie nie spodziewałem...
— Nie gniewaj się, Svend. Proszę cię, powiedz, nie pisnę ani słówkiem nikomu.
— Jak chcesz. I tak się kiedyś dowiesz.
Tego wieczora Roald szybciej niż zwykle pobiegł do swego pokoju, przekręcił 
klucz w zamku, chciał być sam. Rozumiał już teraz lęk Hanny Henrikke na 
wspomnienie o Chinach, jej niechęć do morza. Wiedział wreszcie, czemu ojciec 
wyrzekł się dalekich rejsów, pojął, że na przeszkodzie jego własnych marzeń o 
podróżach stanie serce matki, która nie może zapomnieć. Daremnie wtulał głowę w 
poduszki; pod przymknięte powieki wciąż natarczywie wciskały się obrazy, jakie 
podsuwała wyobraźnia rozbudzona opowiadaniem Svenda.
...Trójmasztowy szkuner „Constantin", najpiękniejszy z całej flotylli kapitana 
Amundsena, płynie pod pełnymi żaglami po wodach Pacyfiku. W błękitnawej mgiełce 
dawno już znikły zarysy chińskich wybrzeży. Na mostku sterówki — kapitan Jens, w 
granatowym mundurze suto obszytym złotymi galonami, w dłoni długa luneta, przez 
którą bada pusty horyzont. Od czasu do czasu zerka na górny pokład, po którym 
przechadza się jego ukochana Hanna Henrikke, młoda i piękna, jak na tym portrecie, 
co wisi nad kominkiem w salonie. Szkuner płynie kursem na Hawanę. Już od trzech 
lat krąży bez przerwy na tej trasie, przewożąc kulisów chińskich na plantacje trzciny 
cukrowej i kawy. Ameryka nieustannie potrzebują na Kubie taniej siły roboczej, a 
statki norweskie i norweskie załogi od wieków cieszą się dobrą sławą na całym 
świecie. Pod pokładem i teraz „Constantin" wiezie co najmniej trzystu kulisów. 
Wychudli, wynędzniali — z długimi czarnymi warkoczami na plecach, w porwanych 
kimonach — budź, litość. W zatłoczonych ładowniach duszno jest i ciasno. I chociaż 
regulamin tego nie wymaga, kapitan Amundsen każe ich raz dziennie niewielkimi 
grupami wypuszczać na krótki spacer po pokładzie, żeby mogli odetchnąć świeżym 
powietrzem.
Owego pamiętnego dnia upał jest nie do wytrzymania; osłonięta barwną 
chińską parasolką, wsparta o reling Hanna Henrikke z niecierpliwością czeka, kiedy 
mąż wreszcie znajdzie dla niej chwilę czasu.
Godzina spaceru kulisów. Na pokład wysypuje się ciżba skośnookich ludzi. 
Jeden z nich niepostrzeżenie wymyka się z tłumu, wdrapuje na pomost sterówki, 
bezszelestnym krokiem skrada się od tyłu do kapitana, prawą dłoń skrytą ma pod 
kimonem, jest tuż, tuż, błyskawicznym gestem podnosi w górę topór... Hanna 
Henrikke chce krzyknąć, ostrzec męża, ale głos więźnie jej w gardle, strach 
paraliżuje ruchy. Jakby czując niebezpieczeństwo, kapitan Jens odwraca się 
raptownie, odskakuje w tył. Za późno. Stalowe ostrze wcina mu się w twarz, zalany 
krwią pada na deski pokładu. Kobiecy głos przeszywa powietrze, z ładowni szeroką 
falą wylewają się kulisi uzbrojeni w noże, sztylety, toporki, obezwładniają paru 
marynarzy, krzyczą wniebogłosy. Jak spod ziemi przy leżącym bezwładnie kapitanie 
wyrasta pierwszy oficer; w obu jego dłoniach lśni stal rewolwerów, raz po raz błyska z 
nich ogień. Na poimoc nadbiegają uzbrojeni marynarze, salwy górują nad wrzaskiem 
tłumu. Powoli, opornie załoga spycha kulisów pod pokład. Hanna Henrikke klęczy już 
przy mężu, ostrożnie unosi zalaną krwią głowę. Niewiele brakowało, a cios byłby 
śmiertelny. Na szczęście czaszka nie naruszona, krawędź ostrza ześliznęła się tylko 
po twarzy.
...Bunt na statku nie wygasa. Nikt nie wie, kiedy i jak rozszalali kulisi zdołali 
podpalić trap prowadzący do ładowni. Walka toczy się dalej, płomienie ognia liżą 
suche drewno.
— Zagłuszyć wszystkie luki! Zakryć brezentami odwietrzniki! — padają rozkazy.
Kulisi pobici zostali własną bronią: kłęby dymu dławią, oślepiają, zmuszają ich 
wreszcie do poddania.
Odzyskawszy przytomność kapitan Amundsen wysłuchuje meldunku 
pierwszego oficera:
— Na szkuner razem z kulisami przedostała się szajka piratów. Chcieli 
zawładnąć naszym statkiem, obiecując wielkie zarobki, namówili łatwowiernych do 
wszczęcia buntu. W rzeczywistości mieli zamiar sprzedać ich w pierwszym 
amerykańskim porcie. Przywódcy buntu są już pod kluczem, zostaną oddani w ręce 
policji natychmiast po dobiciu do brzegu...
NICZEGO NIE PRAGNĘ TAK, JAK TWEGO SZCZĘŚCIA
Ledwie kwadrat okna wypełnił się pierwszym brzaskiem, Roald wypadł na dwór 
i z rozkoszą wciągnął w płuca chłodne powietrze. Obmyte nocną ulewą delikatne 
listki pozieleniały, pnie brzóz wydawały się jeszcze bielsze w świetle poranka. Słońce 
przygrzewało, daleko odpędzając nocne koszmary. W oczach znikały kałuże, nad 
dymiącym jeszcze poranną mgłą fiordem chmara ptactwa wiodła codzienny bój. I 
zaraz siedmioma barwami jak olbrzymia podkowa zajaśniała tęcza, jednym końcem 
wparta w siwą powierzchnię wody, drugim w ciemną linię sosnowego lasu za 
domem. Południowo-wschodni wiatr wzburzył spokojną taflę Glomme, pomarszczył ją 
tak, jak na oceanie, białymi grzywami fal, wpychając w górę rzeki masy słonej 
morskiej wody. Roald stanął niezdecydowany. Umówił się ze Svendem na drugim 
brzegu, ale taki widok mógł przerazić nawet doświadczonego marynarza. Wahał się 
krótko.
Mocnym ruchem zepchnął łódkę i co sił w ramionach wparł się w wiosła. W 
mgnieniu oka prąd porwał ją jak łupinkę i wyniósł na środek rzeki. Jedna fala, druga 
przetoczyły się przez niską burtę, zalały dno. Wydawało się, że krzyż pęknie od 
wysiłku napiętych mięśni, wiosła gięły się w rękach jak patyki, woda stawiała opór 
niczym skała, wypełniała szybko łódź, dochodziła do kolan. Nie sposób było dłużej 
czekać. — Opuścić statek! — krzyknął jak kapitan, który wydaje rozkaz załodze, i 
jednym podrzutem ciała skoczył w spieniony nurt.
Nigdy później nie umiał sobie przypomnieć, jak długo walczył ze wzburzoną 
falą. Minuty, kwadranse, godziny? Całą siłą woli zmuszał się do spokoju. Wypluwał 
zmętniała wodę zalewającą mu ust, nie mógł rozewrzeć powiek, starał się, żeby 
ruchy ramion i nóg były miarowe i silne, jak najsilniejsze. Nie wiedział, kiedy stracił 
przytomność ani czyje ręce wyciągnęły go wreszcie na brzeg. Svend uniósł chłopca 
lekko jak piórko, zaniósł do suszarni, rozebrał i mocno nacierał szmatami skostniałe 
ciało.
— Dobrześ się spisał, nie ma co mówić. Jens byłby z ciebie dumny, ale wiesz, 
lepiej nic mu nie powiemy, gotów jeszcze się wygadać, a wtedy Hanna Henrikke raz 
na zawsze zabroni ci kąpieli. No co, już cieplej? Aleś ty sobie mięśnie wyrobił, 
chłopcze, trudno wprost uwierzyć. Dawniej, jak brałem za ramiona, to mi się serce z 
żalu ściskało, takie patyki, a teraz?! Jakeś do tego doszedł? — Staram się, jak mogę, 
już mi obrzydło, że każdy mi od chuchra wymyśla — Roald rad był z pochwały.
— Ale co za licho cię podkusiło, żeby wypłynąć na taką falę.
— umówiliśmy się, że przepłynę na drugą stronę rzeki, że ci pomogę...
— Takiś słowny? — cieśla z uwagą popatrzył na bladą jeszcze twarz chłopca.
— Jestem i będę zawsze — upewnił go poważnie Roald.
Chłodna kąpiel, która mogła skończyć się tragicznie, nie zniechęciła Roalda. 
Korzystał z każdej sposobności, żeby niepostrzeżenie wymknąć się na rzekę. Pływał 
długo, póki nie omdlały ramiona, póki nie odmówiły posłuszeństwa mięśnie nóg, nie 
zsiniały wargi. Coraz szybciej i sprawniej pokonywał Glomme, coraz mniej się 
męczył; nie mógł sobie także odmówić radości nurkowania. Im głębiej — tym 
chłodniej, tym trudniej, a nic nie jest przecież bardziej pasjonujące niż 
przezwyciężanie przeszkód.
Kiedy wracał do domu na kolację po całym dniu biegania, krzątaniny w stoczni 
— podrapany, pokaleczony, nieraz w podartym ubraniu — serce Hanny Henrikke 
napełniało się niepokojem, ale na widok ogorzałych policzków syna, jego 
rozjaśnionych oczu milkła nie chcąc mu psuć radosnych chwil.
Szybko upłynęło lato, jak co roku zbliżała się chwila powrotu do Kristianii. Nie 
huczały już na niebie letnie grzmoty, ptaki prześpiewały wszystkie swoje pieśni i 
niektóre szykowały się do odlotu, tylko mewy kłóciły się wciąż tym samym, 
świdrującym uszy, jazgotliwym krzykiem.
Smutek rozstania ze Svendem, ze stocznią, ze swobodą łagodziła myśl o 
pełnym różnojęzycznego gwaru porcie w Kristianii, o nowych książkach w bibliotece, 
o dziennikach okrętowych tych szczęśliwców, którzy poznali dalekie morza.
Mijały beztroskie lata dzieciństwa. Jeden rok, drugi, trzeci. Roald coraz chętniej 
przysłuchiwał się rozmowom ojca z cieślą, razem z nimi cieszył się projektem 
rozbudowy Borge, przywykał powoli do myśli, że stanie kiedyś do pomocy ojcu. 
Stocznia to nie ciasna klitka kancelarii adwokackiej, nie gabinet lekarski, to 
marynarze, to szeroko rozwarte okno na świat. Ale los chciał inaczej. Zaniedbane 
podczas jesiennych słot zapalenie płuc w błyskawicznym tempie zmogło silny 
organizm kapitana Jensa. Nagła śmierć ojca jak grom poraziła Roalda. Rozpacz 
matki kazała mu się opanować. Był teraz jej jedynym opiekunem; bracia pływali na 
dalekich morzach, Svend od chwili pogrzebu kapitana Jensa zamilkł i postarzał, jakby 
mu naraz kilka dziesiątków lat zwaliło się na barki. Roald nie spodziewał się, jak 
szybko spadną na niego nowe ciosy: sprzedaż stoczni, której nie miał teraz kto 
prowadzić, sprzedaż domu w Borge, rozstanie z cieślą, starym, oddanym 
przyjacielem dziecinnych lat... Z ciężkim sercem poszedł popatrzeć ostatni raz na 
wybrzeże, na fiord, na rzekę.
„Już nigdy więcej" — kołatała w mózgu natrętna myśl. Była nie do zniesienia. 
Nie mógł słuchać szumu morza, patrzeć dłużej na fiord. Rzucił się w las, roztrącając 
po drodze stadko owiec skubiących pożółkłe źdźbła trawy. Pod smukłymi sosnami 
nie dochodził szum fali, mroczno było i cicho, powietrze pachniało igliwiem namokłym 
mgłą. Jesienny podmuch strącał z buków i brzóz ostatnie liście i zmiatał je w złote, 
szeleszczące pod stopami sterty.
W dali rozległ się nagle cienki dyszkant syreny. Jakby morze przyzywało 
Roalda, jakby mu nie dawało o sobie zapomnieć. I naraz zrozumiał, że rozstanie ze 
stocznią w Borge nic w jego życiu nie zmieni, że i tak wypłynie kiedyś w daleki świat, 
za którym do ostatniego tchu tęsknił kapitan Jens.
Syrena huczała wciąż bliżej i bliżej, tłumiona podnoszącym się nad wodami 
fiordu oparem mgły. Cienkim, monotonnym głosikiem wtórowała jej przybrzeżna boja, 
poruszana falą. Chłodny podmuch niósł w ciszę lasu słone kropelki.
— Teraz mam już tylko ciebie, ty jeden mi pozostałeś — usłyszał Roald 
przekraczając próg tonącego w półmroku pokoju.
Widział, że matka z trudem stara się uśmiechnąć, ale słowa jej zabrzmiały jak 
szloch.
— Przyrzeknij, synku, że ty przynajmniej nigdy mnie nie opuścisz. Niedługo 
skończysz szkołę... posłuchaj mnie, idź na medycynę. Wiesz, jak o tym marzę od 
dawna. Wyjedziemy gdzieś na prowincję, ot, choćby do Sarpsborg. Ożenisz się, 
będę tam niańczyć wnuki, wyrosną wśród starych przyjaciół rodziny Amundsenów. 
Będziesz, jak nasz zacny Svenson, leczyć ludzi, przynosić im ulgę w cierpieniach. 
Otoczą cię za to szacunkiem, wdzięcznością — mówiła chaotycznie, jednym tchem, 
jakby chciała zrzucić z serca wielki ciężar. Jej oczy patrzyły błagalnie na pochyloną 
głowę syna.
— Spójrz na mnie, Eoald, powiedz, że mnie rozumiesz, że się zgadzasz. 
Błagam cię, zrób to dla mnie! Jednego tylko w życiu pragnę: twojego szczęścia. I 
jestem pewna, że osiągniesz je na tej drodze.
Wargi Hanny Henrikke drżały, głos łamał się, jakby za chwilę miała wybuchnąć 
płaczem.
— Dobrze, mamo, zrobię, jak sobie życzysz — usłyszała po dłuższej chwili 
bezbarwny, dziwnie obcy głos.
Uszczęśliwiona przytuliła syna. W milczeniu schylił się nad jej ręką. Cóż mógł 
matce powiedzieć? Jak wyznać ciężko dotkniętej śmiercią męża, osamotnionej w tym 
pustym domu, że nic mu nie jest bardziej obce niż zawód prowincjonalnego lekarza? 
Pragnąc jego szczęścia Hanna Henrikke nie potrafiła zrozumieć, że przekreśla 
wszystkie plany syna, kładzie kres marzeniom całego dzieciństwa, zamyka wrota 
dalekiego świata i życia na morzu.
Teraz już tylko ukradkiem, najczęściej po nocach, czytał, co tylko mógł znaleźć 
w bibliotece o polarnych wyprawach. Zamęczał bibliotekarkę prośbami o książki 
podróżnicze, „o rejsach po arktycznych morzach" — powtarzał jej za każdym razem. 
Gdy zabrakło norweskich, duńskich i szwedzkich, sięgnął po angielskie. Z niemałym 
mozołem, zaglądając raz po raz do słownika, wertował dokładnie stronę po stronie, 
pragnąc wszystko zrozumieć.
Młodzieńczą wyobraźnią wstrząsnęły tragiczne losy uczestników amerykańskiej 
ekspedycji, wysłanej na zachodnie wybrzeża Grenlandii w związku z pracami 
Pierwszego Międzynarodowego Roku Polarnego. Do „czarnej karty historii 
arktycznej", jak nazywano tę ekspedycję na łamach prasy, powracał Roald 
wielokrotnie. Znając z książek jak mało kto w Norwegii Daleką Północ, długo nie mógł 
pojąć, czemu dowódcą wyprawy podbiegunowej zamianowano beztrosko w 
Waszyngtonie porucznika kawalerii, którego „ktoś komuś polecił". A że młody 
wojskowy nie miał zamiłowań badawczych i niewiele wiedział o Arktyce, do pomocy 
dodano mu znanego podróżnika, który sporo lat spędził w krajach... tropikalnych. Na 
domiar złego niedoświadczonemu dowódcy przydzielono nie naukowców czy 
przyzwyczajonych do trudów mórz polarnych marynarzy, lecz żołnierzy piechoty. 
Zamiast do jakiegoś spokojnego garnizonowego miasteczka, w którym życie 
płynęłoby beztrosko, odkomenderowano ich ot tak, po prostu, pod osiemdziesiąty 
drugi stopień szerokości północnej.
W zeszycie Roald zapisywał kolejno wydarzenia, jakie rozgrywały się podczas 
wielu koszmarnych miesięcy tej wyprawy, notował daty i trasy marszów, temperatury 
powietrza, pragnął zrozumieć, jakie błędy popełniali ci ludzie, co należało uczynić, 
żeby uniknąć podobnego losu.
Wieczorami, zamykając książkę, długo nie mógł zasnąć. W ciemności 
zalegającej pokój prócz żółtawego migotu gazowej latarni ulicznej oczyma wyobraźni 
widział nad głową barwne wstęgi zorzy i polarnej, jedynego światła, które przez 
długie trzy zimowania towarzyszyło uczestnikom wyprawy Greely'ego.
KIEDY DOWÓDCA TRACI WIARĘ
— To oni! — wrzasnął nagle marynarz na widok wyblakłych strzępów 
gwiaździstego sztandaru, który ledwie widoczny powiewał wśród skał.
— Greely! Greely! — krzyczeli inni biegnąc w kierunku wtulonego w ziemię 
namiotu.
Odpowiedziała im cisza.
— Wymarli chyba wszyscy — wyszeptał któryś przerażony, potknąwszy się o 
zesztywniałe zwłoki.
Nie opodal leżały drugie i trzecie, przykryte śniegiem. Jeden z marynarzy 
wybuchnął płaczem, inni gorączkowo cięli nożami zmarznięty, sztywny niczym blacha 
brezent milczącego namiotu.
„...Byli tu ludzie, ale żaden z nich się nawet nie poruszył, nie drgnął — 
opowiadał później dowódca grupy ratowniczej ze statku «Tbetis». — Jeden, o 
szklistych, nieprzytomnych oczach i opadniętej jak u trupa szczęce, wydawał się 
martwy. Drugi leżał niby kłoda, okaleczony, bez stóp, bez dłoni, do przegubu prawej 
ręki miał przywiązaną łyżkę. W kącie tuliły się jakieś cztery wynędzniałe postacie. 
Ktoś w brudnych strzępach, z długą, zmierzwioną brodą, bardziej do szkieletu 
podobny niż do żywego człowieka, nie mogąc utrzymać się na opuchniętych nogach, 
przyczołgał się do mnie na czworakach.
— Porucznik Greely? — rzuciłem, sam sobie nie dowierzając.
— Tak, to ja — wymamrotał z wysiłkiem, jakimś głuchym, drewnianym głosem. 
— Zostało nas tylko siedmiu, umieramy, zrobiliśmy wszystko, co było w naszej mocy. 
Sami zaświadczycie.
I wyczerpany zwalił się na ziemię."
Widząc, w jak strasznym stanie znajdują się na wpół obłąkani z głodu 
uczestnicy wyprawy, marynarze „Thetis" czym prędzej przynieśli coś do jedzenia. Z 
Greelym musieli stoczyć walkę, żeby wyrwać mu z rąk puszkę konserw mięsnych, 
rzucił się na nią jak wygłodniałe zwierzę.
Z dwudziestu czterech ludzi przy życiu zostało zaledwie siedmiu. Siedem 
ludzkich szkieletów.
„...Głód skręcał nam kiszki. Kiedy otworzyliśmy beczkę z zepsutymi sucharami 
dla psów — wspominał później któryś z uratowanych — w mgnieniu oka 
rozszarpaliśmy zbutwiałe, zielone od pleśni okruchy... wydrapywaliśmy je ze śniegu."
Wstrząśnięci głęboko, przerażeni tym, co zobaczyli, uczestnicy wyprawy 
ratowniczej stopniowo, dzień po dniu, godzina po godzinie dowiadywali się o losach 
nieszczęsnej ekspedycji, która była jednym splotem tragicznych nieporozumień.
Na Daleką Północ wyprawę amerykańską dowiózł statek „Proteus" wiosną 1881 
roku.
Początkowo wszystko zapowiadało się jak najlepiej. Po upływie miesiąca w 
Zatoce Lady Franklin na Ziemi Ellesmere'a wznosiły się już drewniane baraki stacji 
„Fort Conger". Arktyczna zima nie przeraziła nikogo; pełni zapału żołnierze chwalili 
sobie Grenlandię.
— Wcale nie jest taka straszna ta Daleka Północ — stwierdzali jedni z pewnym 
zawodem, gdyż spodziewali się egzotycznych przeżyć, inni z wyraźną ulgą.
Pierwsze wiosenne wyprawy w teren przyniosły im jednak pierwsze przykre 
niespodzianki. Ze zgrozą przekonali się, czym jest naprawdę Arktyka. Nękały ich 
czterdziestostopniowe mrozy i burze śnieżne. Huraganowy wiatr nieraz porywał sanie 
załadowane żywnością i rzucał je w szczeliny lodowe.
Niedoświadczeni Amerykanie, zaskakiwani w drodze zadymką, z trudem 
wznosili domki śnieżne, niczym nie przypominające szczelnego, ciepłego 
eskimoskiego igloo. Do rozpalenia ogniska z przemarzniętego drzewa zużyli kiedyś 
nadaremnie ostatnie pudełko zapałek. Dygotali z zimna. Gdybyż tak kawałek 
papieru...
Ociągając się jeden z żołnierzy wyciąga wreszcie z portfela największy swój 
skarb, list od narzeczonej, pożegnalny, pełen ciepłych słów — od chwili wyjazdu nosił 
go na sercu niby relikwię — i ogień bucha jasnym płomieniem.
„...Myślę, że nikt nie przeszedł tego, co myśmy tu wycierpieli" — notuje naiwnie, 
nie przeczuwając, co los im jeszcze zgotuje.
Miesiąc mijał za miesiącem na wyczekiwaniu „Proteusa". Statek miał przywieźć 
latem do „Fort Conger" nową załogę, zapasy żywności, a zimowników zabrać do 
kraju. Daremnie jednak niecierpliwe spojrzenia wypatrywały na horyzoncie żagli. 
Greely żelazną dyscypliną wojskową i rygorami starał się zapobiec narastającemu 
rozgoryczeniu. Gorszej drogi nie mógł wybrać. Poróżniwszy się ze swym zastępcą 
już w pierwszych miesiącach zimowania, przestał z nim rozmawiać, ograniczając się 
do wydawania poleceń na piśmie. Faworyzował jednych, utrącał innych, nie łagodził 
niesnasek i swarów, jakie wybuchały z lada powodu. Bogu ducha winni żołnierze nie 
wiedzieli, czemu się męczą, co ich czeka, dowódca nie zadał sobie trudu, żeby im 
wytłumaczyć, jaki cel mają uciążliwe obserwacje i pomiary, które musieli nieustannie 
przeprowadzać, żeby wypełnić zadania związane z Międzynarodowym Rokiem 
Polarnym. Pracy mieli niewiele, czasu na niewesołe rozmyślania dużo, liczyli więc 
dalej dni, ale tygodnie mijały za tygodniami, a widnokrąg wciąż był pusty.
Lato zbliżało się ku końcowi, nad pustkowiem Ziemi Ellesmera zakłębiło się 
morze mgły, wodę przy brzegach zaciągnęło cienkie szkliwo młodego lodu, tylko 
patrzeć, jak zamarznie w twardą skorupę. Co wtedy?
Nikt już nie mógł łudzić się dłużej. Statek nie zdąży przypłynąć przed zimą. 
Każda doba przynosiła potwierdzenie tej strasznej prawdy. Dowódca stracił nadzieję, 
ze zgrozą myślał o drugim zimowaniu. Rozpacz była mu złym doradcą. Coraz 
surowiej, coraz bezwzględniej odnosił się do swych żołnierzy. Byle drobiazg urastał 
teraz w „Fort Conger" do olbrzymich rozmiarów, wyprowadzał z równowagi, drażnił. 
Każde odezwanie brzmiało jak warknięcie, a milczenie pełne było goryczy. Porucznik 
Greely nie umiał stanąć na wysokości zadania, które mu nieopatrznie powierzono. 
Zamiast podnosić na duchu załamanych, podejść do nich po przyjacielsku, wynaleźć 
jakąś pracę, wykrzesać atmosferę zrozumienia we wspólnym nieszczęściu, uciekał 
się do systemu coraz cięższych kar. Sytuacja z dnia na dzień stawała się coraz 
bardziej trudna. Tym trudniejsza, że nad „Fort Conger" zawisło widmo głodu. Na 
bezkresnych pustkowiach Ziemi Ellesmera nieczęsto udawało się Amerykanom coś 
upolować, a surowo racjonowane resztki zabranych z kraju zapasów żywności, 
obliczonych na jedno tylko zimowanie, były już na ukończeniu.
U kresu ciężkiej i trudnej do przetrzymania drugiej nocy polarnej każdy żył tylko 
nadzieją, że nadejście statku położy kres cierpieniom. Ale i tego lata daremnie 
wypatrywano „Proteusa". Zrozpaczony dowódca postanowił wreszcie opuścić „Fort 
Conger" i wycofać się bardziej na południe, do miejsca, w którym kapitan miał 
założyć pomocniczy skład żywności, w przypadku gdyby lód nie przepuścił statku do 
stacji.
W niewielkim kutrze parowym z trudem pomieściła się cała załoga. Porucznik 
Greely wydał rozkaz pozostawienia na brzegu trzech łodzi, psów i części zapasów. 
Był tak pewny, iż dotrze łatwo do dobrze zaopatrzonego składu, że nie zdawał sobie 
sprawy z własnej lekkomyślności.
Po przepłynięciu zawalonego krą kanału wokół kutra zamknęły się lodowe pola. 
Walka z zastygłym morzem pochłonęła resztki sił rozgoryczonych i wygłodniałych 
ludzi. Dowódca postanowił zejść na ląd i iść dalej pieszo. Marsz był niezwykle ciężki, 
a zakończenie tragiczne.
Ze składu wiała pustka... Gdzieś w kącie poniewierało się parę zaledwie 
worków z żywnością, zostawionych jak na pośmiewisko, i list kapitana, wyjaśniający 
tę straszną tajemnicę. „Proteus" przed rokiem został zmiażdżony przez lód o 
dwieście kilometrów od Zatoki Lady Franklin. Jakiś przypadkowo napotkany 
wielorybnik uratował wprawdzie rozbitków, ale przerażeni katastrofą, szczęśliwi, że 
uchodzą z życiem z białego piekła, nie zatroszczyli się o los Greely'ego. „... Nie 
traćcie nadziei, zachowajcie odwagę" — zakończył list kapitan. Łatwo mu przyszło 
rzucić na wiatr te słowa...
Cóż pozostawało Amerykanom? Iść dalej, jak najdalej na południe.
Po strasznej pieszej wędrówce wyprawa dotarła wreszcie do Przylądka Sabiny 
nad Cieśniną Smitha. Może tu prędzej niż gdzie indziej przedostanie się wiosną jakaś 
pomoc — zdecydował porucznik Greely.
„...Czemu nie wysłano innego statku na ratunek? Czy już zapomniano o nas w 
kraju, czyżby wykreślono nas z listy żywych?" — zapytywał się w duchu każdy z 
uczestników wyprawy, nikt jednak tych gorzkich pytań nie ośmielił się wypowiedzieć 
głośno. I tak nie było na nie odpowiedzi.
Dowódca popełnił jeszcze jeden błąd. Nie zdecydował się zawezwać na pomoc 
łowców eskimoskich z osady leżącej o sześćdziesiąt zaledwie kilometrów od 
Przylądka Sabiny. Nie lubił Eskimosów, drażnili go swym prostactwem, brudem, 
nieokrzesaniem. Przesądy rasowe nie pozwalały mu — jak sam później pisał — na 
„utratę twarzy". „To dzikusy, nie są zdolni pojąć wielkich celów badawczych, jakie 
nam przyświecają, byliby mi tylko zawadą" — tłumaczył wcześniej, nie chcąc przyjąć 
eskimoskich przewodników. A .kiedy wreszcie w obliczu trzeciego przymusowego 
zimowania ugiął się i postanowił wysłać do osiedla dwóch zwiadowców — było już za 
późno. Bariery lodowe stanęły im na przeszkodzie. Zapas żywności, którym 
rozporządzali Amerykanie w przededniu trzeciego zimowania, mógł wystarczyć 
zaledwie na dni czterdzieści, a dni tych było przed nimi jeszcze dwieście 
pięćdziesiąt...
Przed zapadnięciem trzeciej nocy polarnej zapomniani przez Boga i ludzi 
uczestnicy wyprawy Greely'ego zdążyli sklecić lepiankę z brył skalnych. Zapanowały 
w niej wkrótce głód i rozpacz i one dyktowały ludziom swe nieubłagane prawa.
Po zakończeniu Pierwszego Roku Polarnego czterdzieści osiem stacji objętych 
międzynarodowym programem zakończyło swe prace, uczestnicy wypraw powrócili 
do krajów, rozpoczęto opracowywać wyniki dokonywanych przez cały rok obserwacji. 
Brak było tylko wieści o ekspedycji Greely'ego. Tragiczne losy podróżników 
amerykańskich, Haysa, Kane'a — którzy przed kilku laty próbowali dotrzeć do 
bieguna północnego zaślepieni wiarą w istnienie „wolnego od lodów morza" — 
uświadomiły nagle opinii publicznej w Stanach Zjednoczonych niebezpieczeństwo, w 
jakim mógł znaleźć się Greely. Nie zapomniano jeszcze katastrofy amerykańskiego 
statku „Jeannette", zmiażdżonego przez lód przy syberyjskich wybrzeżach, i 
tragicznego losu jego dowódcy, porucznika de Longa. Prasa amerykańska wielkim 
głosem zaczęła domagać się akcji ratowniczej dla ekspedycji porucznika Greely'ego. 
Pod naciskiem opinii publicznej władze zdecydowały się wreszcie wysłać pomoc 
spóźnioną o dwa lata.
W 1883 roku załoga „Thetis" długo przeszukiwała pustynne, dzikie wybrzeża, 
nigdzie nie natrafiając na ślad ludzi. Marynarze postanowili płynąć dalej na północ i 
tam próbować jeszcze szczęścia. I wtedy któryś z nich, przypadkiem, w ostatniej 
chwili spostrzegł gwiaździsty sztandar.
W parę lat później o dniach głodu i śmierci, tej czarnej karcie arktycznych 
kronik, napisał sam Greely, mianowany już generałem.
Ostatnie stronice dziennika wyprawy mówiły więcej niż jakiekolwiek 
komentarze. I jak przestroga zapadły w pamięć Roalda.
„6 kwietnia 1883 r. Od dwudziestego piątego lutego Lockwood czuje się 
znacznie gorzej. To nie szkorbut — to osłabienie głodem. Przydzielam mu 
dodatkową porcję, cztery uncje surowego ptasiego mięsa.
8 kwietnia... Lockwood ma zapaść, nie wiem już, którą z kolei, potem występują 
oznaki zaburzenia umysłowego.
9 kwietnia... O czwartej nad ranem traci przytomność, w dwanaście godzin 
później umiera.
20 maja... Chcąc ratować Izraela, daję mu cztery uncje ptasiego mięsa, 
ostatnie, jakie nam pozostały. Nie pomaga.
23 maja... Umiera Ralston, na chwilę przed śmiercią Izraela wysuwa się ze 
śpiwora martwy... Leżę kostniejąc z zimna, jakie wieje od zwłok. Straszna noc. Przy 
życiu trzyma chyba tylko wola przetrwania. Zostało nas już tylko czternastu. Jeśli nie 
uda się zapolować lub pomoc nie nadejdzie w czas, zginiemy wszyscy.
4 czerwca... Brak sil, żeby pochować zmarłych.
6 czerwca... Szeregowiec Henry przyznał się, że na poprzednim postoju ukradł 
skóry foki, z których gotujemy zupę. Skazałem go na śmierć przez rozstrzelanie. 
Wyrok wykonano. ...Benden zmarł dzisiaj po południu. Przypuszczam, że to 
rozstrzelanie Henry'ego przyspieszyło jego śmierć. Doktor Parry zażył cały zapas 
morfiny, jaki miał w apteczce podręcznej. Zmarł o szóstej po południu.
8 czerwca... Spokojny, jasny dzień. W ciągu pięciu godzin zdołałem uzbierać 
kilka garści porostów... Po południu zjedliśmy gulasz z ostatnich kawałków rzemieni, 
wymieszanych z porostami i mchem.
9 czerwca... Nowe objawy szkorbutu. Cornellowi krwawią dziąsła, Schneiderowi 
puchną i sztywnieją kolana... zaczyna bredzić. Na kolację odrobina porostów, 
herbata i rękawice z foczej skóry. Ostatnie.
12 czerwca... Gardiner zmarł zagłodzony."
Z MORZEM NIE WOLNO BEZKARNIE ŻARTOWAĆ
— Jestem doprawdy szczęśliwa, fru Borchgrevink, że mój Roald, choć taki 
odludek, zaprzyjaźnił się z pani synem. Carsten jest wprawdzie znacznie starszy, ale 
przylgnęli do siebie jak bracia. Kiedy są razem, usta im się nie zamykają, jeden mówi 
przez drugiego. Roald nie miał dotychczas wielu przyjaciół w szkole, skryty jest, 
małomówny. A od śmierci ojca, gdy nie ma już stoczni, zdziwaczał po prostu, nic 
tylko książki i książki, to przecież w życiu nie wystarcza. — Drobne rysy twarzy fru 
Amundsen wyrażały troskę, ale kiedy uśmiechnęła się do swej sąsiadki, można by 
powiedzieć, że cały świat pragnęła przycisnąć do serca.
Biedna Hanna Henrikke... Jeżeli mogłaby domyślić się, co było tą nierozerwalną 
nicią sympatii między obu chłopcami, na pewno nie przyjmowałaby tak gościnnie 
Carstena Borchgrevinka w domu przy Uranienborgveien. Łączyła ich bowiem 
wspólna pasja do tajemniczego obszaru lodu, do białych plam na mapach świata. 
Jak magnes przyciągały młodzieńczą wyobraźnię, rozpalały pasję poznania 
nieznanego, budziły podziw dla tych, co walczyli, cierpieli i ginęli niejednokrotnie, a 
wtedy na ich miejsce przychodziły zastępy innych. Roald i Carsten, pomagając sobie 
nawzajem, zdobywali wszystko, co tylko ukazało się w druku o polarnych krainach, 
po norwesku, po duńsku, po szwedzku, po niemiecku czy po angielsku. „Wiem 
przynajmniej, po co się uczę obcych języków" — notował w tym czasie Roald.
Zeszyty z jego zapiskami pęczniały. Nie ufając swej fenomenalnej pamięci, nie 
żałując czasu i trudu, sumiennie od lat prowadził notatki z przeczytanych książek, 
układał wykazy polarnych ekspedycji i nazw statków. Na starannie szkicowane mapki 
nanosił trasy morskich i pieszych szlaków, jakie człowiek przemierzył lub przemierzyć 
usiłował.
„Może mi się to kiedyś przydać, nigdy nie wiadomo" — myślał mrużąc 
zmęczone czytaniem oczy. Trzeba solidnie pracować nad sobą, Carsten ma rację. 
„Polarnik musi być odporny na chłód, to pierwsza zasada, będę się więc hartować" 
— postanowił. I jak zwykle, szybko przechodząc od zamierzeń do czynów, późnym 
wieczorem otworzył na roścież okno. Do pokoju wtargnęła fala mroźnego powietrza. 
Roald odruchowo naciągnął kołdrę na głowę i podkulił nogi. Nie na wiele się to 
przydało, chłód przenikał do szpiku kości, mięśnie sztywniały, ząb zaczął uderzać o 
ząb.
— Czyś ty oszalał, Roald? Zapalenie płuc pewne, Boże, co ja mam z tobą! — 
Hanna Henrikke wpadła do pokoju i z trzaskiem zamknęła okno. — Całe mieszkanie 
wyziębiłeś. Obudziło mnie zimno, trzęsłam się pod pierzyną, nie wiedząc, dlaczego. 
Co cię napadło, chłopcze? — spytała łagodniej. — Może ci zagrzać herbaty? 
Zapomniałeś pewnie zamknąć i zasnąłeś, prawda? Wszystko przez to czytanie po 
nocach. Nakryję cię kocem, szybciej się ogrzejesz.
— Dziękuję, mamo, uciekaj, bo się przeziębisz — powiedział głośno Roald, a w 
duchu pomyślał: „Zapomniałem o szparze, polarnik o wszystkim musi pamiętać". 
Ledwie drzwi zamknęły się za matką, znów uchylił okno, jak mógł najciszej, zwinął w 
rulon wełniany dywanik sprzed łóżka i szczelnie zatkał nim szparę. „Matka nie 
potrzebuje polarnej zaprawy, po cóż ma marznąć; ja muszę wytrwać." Na wszelki 
wypadek drzwi zasłonił jeszcze kocem i kołdrą, a sam przykrył się zimowym 
płaszczem.
Wybieg niewiele pomógł. Skoro świt, przybiegła usłużna sąsiadka.
— Okno w pokoju Roalda było całą noc otwarte. Czy to za pani wiedzą, fru 
Amundsen?
— Mamo, zrozum, nie mogę spać w zaduchu, to doprawdy niezdrowo, duszę 
się, potrzebne mi świeże powietrze — tłumaczył gorąco Roald. — Nie będę otwierał 
okna, jeśli nie pozwolisz, uchylę je tylko na noc, zostawię małą, ot taką malutką 
szparkę — głos chłopca był przymilny, oczy patrzyły błagalnie.
— Dobrze, niech będzie. I tak cię sąsiedzi uważają za dziwaka, żadna matka 
nie odda ci pewnie córki za żonę, a ja bym chciała przecież wychować twoje dzieci. 
Zgadzam się, ale pod jednym warunkiem: dam ci pierzynę, żebyś mi nie zamarzł.
Uszczęśliwiona swym pomysłem fru Amundsen uśmiechnęła się pogodnie do 
syna. Roald musnął jak co dzień wargami jej policzek, wdzięczny matce za 
troskliwość; czuł, że jego zadaniem jest wypełnić jej samotność, wynagrodzić 
wszystkie ciosy, ale czyż mógł zerwać z tym wszystkim, o czym marzył? Jeżeli po 
pewnym czasie przekona się, że jej wątły syn jest silny, zdrów, zahartowany, że nie 
cherla jak dotychczas, będzie szczęśliwa — pocieszał się. Okno nadal otwierał, a 
pierzyna przydała mu się znakomicie, żeby niemal hermetycznie uszczelnij drzwi.
Tego roku zima w Kristianii była wyjątkowo surowa. Pierwsze polarne próby 
zakończyły się dla Roalda sromotną porażką.
— Niech się pani nie przejmuje wysoką gorączką, Hanno Henrikke, na 
szczęście to nie płuca, może najwyżej wywiązać się jakieś zapalenie oskrzeli, ale i 
tego, da Bóg, unikniemy stosując w porę właściwe środki. — Doktor spojrzał z troską 
w zalęknione oczy fru Amundsen.
— Czy pan czego nie ukrywa przede mną, doktorze? Więcej potrafię znieść, niż 
się panu wydaje.
— Ależ nie, proszę być najzupełniej spokojną — zniecierpliwił się lekarz — ten 
zastrzyk trzeba zrobić możliwie szybko, gorączka powinna opaść jutro rano, za 
tydzień Roald zapomni o chorobie, ale pani? Proszę nie czuwać przy nim w nocy, to 
zbędne, jutro mógłbym w tym domu mieć dwóch pacjentów zamiast jednego.
— To wszystko skutki tego nieszczęsnego otwierania okna — jęknęła Hanna 
Henrikke opowiadając lekarzowi, jak wbrew jej zakazom syn postanowił się hartować. 
— Nie może pogodzić się, doktorze, ze swym słabym zdrowiem, za wszelką cenę 
chciałby być silny, wytrzymały jak jego bracia. Nie rozumie, biedak, ile go to może 
kosztować.
— Istne piekło... Lód napiera na burty... Dzień i noc olbrzymie zwaliska 
gromadzą się, piętrzą, łamią z hukiem, zasypują pokład błyszczącymi bryłami... 
Każda chwila wydaje się nam ostatnią — rozległ się od strony łóżka przejmujący 
szept. — Trzecie zimowanie bez zapasów, w strzępach ubrań, z resztkami amunicji... 
Mróz siarczysty, pięćdziesiąt cztery stopnie, racje żywności zmniejszone do trzystu 
gramów sucharów... grozi głód. Trzech ludzi dostaje pomieszania zmysłów. Jeśli tak 
dalej pójdzie, reszta...
— Co on bredzi? — zmarszczył brwi doktor. Fru Amundsen wzruszyła 
bezradnie ramionami.
— A bo ja wiem? Cytuje całymi stronicami którąś z tych książek — z niechęcią 
wskazała grzbiety starannie poukładanych na półce tomów: „Saga o Eryku 
Rudobrodym", „Historia odkryć arktycznych", „Dzieje ekspedycji sir Johna Franklina 
w świetle nowych odkryć", „Tragedia wyprawy Greely'ego". Zna je wszystkie chyba 
na pamięć, marzą mu się widać jakieś dalekie rejsy, nieodrodny syn swego ojca, a 
już myślałam, że te dziecinady wywietrzały mu z głowy — pieszczotliwym ruchem 
przesunęła po rozpalonym czole Roalda. — Każdy, doktorze, dźwiga w życiu swój 
krzyż — dodała po chwili.
Lekarz popatrzył na nią z nie ukrywanym współczuciem.
— Przejdzie mu to, minie bez śladu jak ta gorączka, będzie pani jeszcze miała z 
niego, pociechę, wszystko ułoży się po pani myśli, proszę mi wierzyć, a teraz, Hanno 
Henrikke, proszę pójść do swego pokoju i starać się zasnąć, musi pani mieć dużo sił. 
Dla Roalda.
Zapalenie oskrzeli minęło, jak to przepowiedział doktor Svenson, a Iru 
Amundsen łatwo przebaczyła synowi, uszczęśliwiona jego skruchą i szybkim 
powrotem do zdrowia.
Walcząc nadal konsekwentnie z wątłym organizmem, szesnastoletni chłopak 
nie zdawał sobie nawet sprawy, że jednocześnie wyrabia w sobie cierpliwość, silną 
wolę i odporność. „Najlepiej uczyć się na własnych błędach" — zapisywał 
wielokrotnie na kartkach zeszytów. Sypiał teraz na dywaniku obok łóżka, przykryty 
tylko paltem lub po prostu gazetami. Marzł, ale nie rezygnował. Polarną zaprawę 
przeprowadzał jednak rozsądniej niż dotąd.
Hanna Henrikke nie mogła go namówić na szkolne wieczorki.
— Nie mam nic wspólnego z tymi dziewczętami, nie interesują się tym, o czym 
ja im opowiadam, a mnie nie obchodzą plotki. Głupie gąski, umieją tylko oczami 
przewracać! Szkoda czasu.
— A Margarett? Miła, ładna, gospodarna i lubi cię bardzo.
— Margarett ujdzie, ale wolę ją spotykać na nartach czy na ślizgawce.
Na powodzenie u koleżanek Roald istotnie nie mógł w owym czasie liczyć: 
tańczył źle, mówił mało, do żadnej się nie zalecał i nie ukrywał, że go nudzą. Dla 
Margarett czynił wyjątek pod warunkiem, że słuchała cierpliwie, co jej mówił. 
Zaszczycona jego względami, z zapałem uczyła się na pamięć trudnych terminów 
żeglarskich.
Wiedziała już, czym bejdewind różni się od fordewindu, co to jest ścieg 
bosmański, i jak odbywa się likowanie żagla likliną. Nieraz wanty, sztangi, bukszpryty 
tańczyły jej w głowie jakiś piekielny taniec, ale nie poddawała się i czytała posłusznie 
to, co doradził. Pojąć nie mogła tylko, czemu polarnicy skazują się dobrowolnie na 
straszne, pełne wyrzeczeń życie, nigdy jednak nie ośmieliłaby się zapytać o to 
Roalda. Wpatrzona w jego ożywioną twarz, z trudem tłumiła ziewanie, przysięgając 
sobie w duchu, że wybije mu kiedyś z głowy te niedorzeczne zainteresowania, że 
doprowadzi w przyszłości do tego, by o nich zapomniał, widział tylko ją i jej tylko 
patrzył w oczy.
ARKTYCZNE MARZENIA I SMUTNA RZECZYWISTOŚĆ
— Czytałaś już o Nansenie, mamo? Fantastyczna wyprawa, genialny człowiek! 
— rozgorączkowany Roald z daleka wymachiwał wielką płachtą „Aftenposten".
Hanna Henrikke zmęczonym ruchem złożyła robotę szydełkową na kolanach.
— Ależ, synku, przecież wszyscy mówią, że to wariat. Jak śmie narażać siebie i 
innych? Nikt rozumny nie zechce pójść z nim na pewną śmierć! — oburzyła się 
szczerze, patrząc z niepokojem na pałające policzki syna, na jego rozpalone 
entuzjazmem oczy.
— Nie wierzysz, mój drogi? — dodała po chwili. — Spójrz tylko, co piszą o tym 
twoim wspaniałym Nansenie. Sam przeczytaj. Ten szaleniec chce być podobno 
mądrzejszy nawet od profesora Nordenskjólda, uważa, że uda mu się wedrzeć w 
głąb Grenlandii, dalej niż doszedł ten doświadczony, okryty światową sławą szwedzki 
naukowiec. Jajko mądrzejsze od kury! Widzisz tę karykaturę w „Morgenbladet"? 
Przypatrz się jej dobrze: narciarz przeskakuje przepaść w lodzie z zamkniętymi 
oczami, to właśnie on, ten twój niedowarzony bohater, posłuchaj, jaki dowcipny 
podpis: „Młody, zaledwie dwudziestoośmioletni laborant Fridtjof Nansen z Muzeum 
Przyrodniczego w Bergen zamierza tego lata zorganizować niezwykłe zaiste 
przedstawienie — bieg na nartach po lodzie Grenlandii. Miejsca dla publiczności 
rezerwuje się w rozpadlinach lodowych. Wykupywanie biletów powrotnych zgoła 
bezcelowe..." I cóż ty na to?
— Nansen zwycięży! Poszedłbym z nim bez chwili namysłu, wszystko 
oddałbym, żeby wziąć udział w takiej wyprawie!
— A jeśli zginie?
— Będzie przynajmniej wiedział, dlaczego. Czyż może być piękniejsza śmierć? 
— krzyknął z tak głębokim przekonaniem, aż Hanna Henrikke zadrżała, przesunęła 
ręką po oczach, jakby chciała z nich zdjąć pajęczynę dręczących wspomnień, 
zdawało się jej, że słyszy głos męża. Nieodrodny syn swego ojca. Ile łez wylała, nim 
wreszcie Jens ustąpił...
Roald już dawno wypadł za próg, a ona wciąż jeszcze siedziała bez ruchu.
— Co ten szalony chłopak znów sobie wymyślił? Ostatnimi laty nie wspominał 
już nawet o dziecinnych mrzonkach, czyżby miały dziś odżyć na nowo? Może to tylko 
jakiś młodzieńczy zryw, słomiany ogień? — usiłowała się pocieszyć, ale jej matczyne 
serce ściskał niepokój.
Roald wierzył gorąco w powodzenie wyprawy Nansena. Imponowała mu 
śmiałość pomysłu, logika rozumowania. Żałował, że Carsten Borchgrevink studiował 
teraz biologię w Anglii na uniwersytecie, że nie było z kim mówić o polarnych 
sprawach, nikt się na nich nie znał.
Brak jakichkolwiek wiadomości o losach wyprawy Nansena — który postawił 
sobie za cel przejść nieznany, tajemniczy ląd Grenlandii — nie położył kresu 
szyderstwom i drwinom. Prasa stolicy przypominała niedawną, sprzed paru lat 
zaledwie tragedię amerykańskiej wyprawy Greely'ego przy zachodnich wybrzeżach 
wyspy, lubowała się w opisach okropności i wróżyła ekspedycji Nansena podobny 
los.
— Nie przejmuj się, postaraj się zapomnieć, już od trzech miesięcy nie ma 
wiadomości i nie będzie. Nie czekaj dłużej, trudno, zaryzykował i przegrał. Od 
początku wszyscy to przepowiadali — tłumaczyła synowi Hanna Henrikke.
Mijały dni pełne oczekiwania, mijały miesiące. Roald milczał uparcie. Wciąż 
jeszcze nie tracił nadziei. Któregoś dnia jak huragan wpadł do domu, wymachując 
triumfalnie gazetą.
„...Zwycięstwo! Nasz rodak okrył całą ojczyznę chwałą! — krzyczały tłuste 
czcionki tytułu na pierwszej stronie. — Doktor Fridtjof Nansen i jego czterej 
towarzysze cali, zdrowi, pierwsi w historii przeszli na przełaj Grenlandię. Nie zdążyli 
niestety na ostatni statek odpływający do Europy, zostaną całą zimę w osiedlu 
eskimoskim Godthaab na zachodnich wybrzeżach wyspy."
„...Wnętrze Grenlandii — donosi w swym krótkim raporcie Fridtjof Nansen — 
pokryte jest potężnym pancerzem lodu. Lód, lód i nic prócz lodu, żadnych lasów, 
żadnych śladów roślinności, jak dotychczas przypuszczali uczeni całego świata... 
Wyprawa nasza poruszała się w najcięższych, jakie znają uczeni, warunkach 
klimatycznych. W lipcu i sierpniu temperatura spadała do minus czterdziestu 
stopni..." — czytał głośno matce Roald rozkoszując się każdym słowem.
Przejęty sensacyjnymi odkryciami Nansena gromadził wytrwale wycinki 
wszystkich artykułów. Gazety rozpisywały się teraz na wyścigi o różnych, 
najdrobniejszych nawet wydarzeniach z jego dzieciństwa, wczesnej młodości, 
zamieszczały fotografie, przytaczały wywiady z tymi, co mieli zaszczyt dawniej znać 
wielkiego Fridtjof a.
„...Od dzieciństwa pływał, hartował się, trenował... mistrz jazdy na łyżwach, 
wielokrotnie zdobywał tytuł mistrza narciarskiego Norwegii... — czytał Roald. — ...Od 
najmłodszych lat chodził w góry, po pierwszym rejsie arktycznym na myśliwskim 
statku »Jason« jako młody biolog postanowił poświęcić się polarnym badaniom..."
„A więc może i ja kiedyś?" — powtarzał sobie młody Amundsen.
W dniu 30 maja 1889 roku cała Kristiania wyległa na spotkanie powracającego 
z grenlandzkiej wyprawy Nansena. Saluty armat ze starego fortu Akershuus raz po 
raz wstrząsały murami, wielokrotnym echem odbijały się od okolicznych wzgórz; 
miasto, jak wiosenny bukiet, zakwitło gąszczem flag. Stolica witała swego wielkiego 
syna honorami, jakie przystoją królewskim głowom. Na statkach, kutrach, na 
barkach, wypełniających szczelnie port, różnymi tonami huczały syreny.
Wielotysięczny tłum na brzegu wiwatował bez końca, w górę leciały kapelusze, 
czapki, nad morzem głów powiewały białe chustki na znak powitania. Najgłośniej 
chyba jednak krzyczał nieprzytomny z radości Roald. Przybiegł do portu wczesnym 
rankiem, jeden z pierwszych, cierpliwie czekał wiele godzin, żeby na własne oczy 
zobaczyć Fridtjofa Nansena, żeby z jego twarzy wyczytać, co trzeba uczynić, aby 
stać się do niego podobnym, nieulęknionym i wytrwałym, aby jak on dokonać w życiu 
czegoś wielkiego.
I w tej pamiętnej chwili poprzysiągł sobie pójść w ślady swego bohatera.
— Nie potrzebuję mówić, z jak wielkim zawsze uznaniem jesteśmy dla pani, fru 
Amundsen, jak żywa jest dla nas pamięć nieodżałowanego kapitana Jensa, ale... — 
oczy dyrektora błysnęły spod okularów — nie mogę Roalda dopuścić do egzaminu 
dojrzałości. Ma opinię wyjątkowo inteligentnego, zdolnego i pracowitego — dodał 
szybko na widok zmienionej twarzy kobiety — daje sobie doskonale radę wyłącznie z 
tymi przedmiotami, które go ciekawią: z geografią, historią, matematyką, z językami 
nowożytnymi. Jego łacina i greka pozostawiają natomiast wiele do życzenia. Fru 
Amundsen, czy nie ma jakiegoś sposobu, żeby chłopca podciągnąć? Może 
dopomógłby mu korepetytor, może popracuje z nim przez lato? Tak jak obecnie stoją 
sprawy, nie chciałbym, co mówię, nie mógłbym dopuścić go do matury, gotów wstyd 
przynieść naszej powszechnie znanej i szanowanej szkole. Nigdy jeszcze nie 
ukończył jej uczeń, który ma tak niskie, jak Roald, stopnie z tych dwu przedmiotów. 
Wolałem drogą panią uprzedzić, przykro mi bardzo, proszę mnie jednak zrozumieć, 
postawić się w moim położeniu.
Tego wieczoru Hanna Henrikke nie mogła doczekać się powrotu Roalda. 
Obawa o przyszłość syna walczyła w jej sercu z tkliwością. Długo nie odrywała oczu 
od fotografii, która stała zawsze na jej sekretarzy ku. Naiwne, ufne spojrzenie 
paroletniego malca, okrągła dziecinna buzia, na której nie znać jeszcze uporu, 
uśmiechała się beztrosko do życia, a dziś?
Łagodne zazwyczaj oczy Hanny Henrikke rzucały gniewne błyski, kiedy 
powtarzała synowi, słowo w słowo, co powiedział dyrektor.
— Jak mogłeś mnie tak narazić, czy nie pomyślałeś choćby przez chwilę, jaki to 
byłby cios dla twego ojca? Wszystko przez tego Nansena, przez te polarne wyprawy 
— dodała w końcu z nie ukrywanym wyrzutem. Tyle rozpaczy było w jej głosie, że 
serce chłopca ścisnęło się żalem.
Rozmowa była krótka. Roald opanował się szybko i solennie przyrzekł matce, 
że egzaminy maturalne zda na jesieni jako ekstern. Hanna Henrikke czuła, że może 
mu wierzyć. Był poważny jak nigdy.
— Błagam cię, zrób dla mnie ten wysiłek. A zresztą i tak łacina będzie ci 
potrzebna już na pierwszym roku medycyny — przypomniała mu jeszcze, nie zdając 
sobie sprawy, że i tak syn dosyć cierpi.
Roald dotrzymał słowa. Całe lato przesiedział nad łaciną i greką, z głową nabitą 
trudnymi tekstami, które były mu obce; nie opuszczał prawie swego pokoju. Zamykał 
okiennice, żeby nie widzieć, jak swobodnie po niebie wędrują obłoki, zaniechał 
odwiedzin w porcie i wreszcie dopiął celu. Jesienią 1890 roku zdał maturę jako 
ekstern i wstąpił na wydział medycyny Uniwersytetu w Kristianii.
Nim minęło kilka miesięcy, uświadomił sobie, że medycyna gorsza jest jeszcze 
niż łacina i greka. Długie godziny spędzał nad książkami, starając się wbić sobie do 
głowy zawiłe terminy anatomii.
— Nie zamęczaj się, Roald, żal na ciebie spojrzeć — perswadowała mu 
poczciwa żona Svenda. Po śmierci cieśli, który jak wierny przyjaciel poszedł śladem 
kapitana Jensa, Betty była częstym gościem w domu przy Uranienborgveien.
— Zrozum, muszą, przyrzekłem matce. Pragnie, żebym został lekarzem.
— To prawda, Hanna Henrikke jest szczęśliwa, wierzy, że będziesz znany, 
szanowany, że będziesz miał dużą praktykę jak nasz domowy doktor.
— Może będę, ale żebyś wiedziała, Betty, jakie to nudne, tyle lat muszę się 
jeszcze męczyć. Nie idzie mi wcale do głowy to, co wkuwam — w głosie Roalda 
brzmiała rezygnacja.
Betty myliła się. Hanna Henrikke nie była szczęśliwa. Martwił ją mizerny wygląd 
syna, jego zgaszone spojrzenie, przymuszony uśmiech. Przy wspólnych posiłkach 
rozprawiał z nią wprawdzie z ożywieniem, ale nie zmylił tak łatwo matczynego serca.
— Co ci dolega, synku? Przecież medycyna cię interesuje, sam mówiłeś, że 
jesteś szczęśliwy — powtarzała bezradnie i niezmiennie słyszała tę samą odpowiedź:
— Z tobą, mamo, zawsze!
Tkliwy pocałunek nie dopuszczał do dalszych pytań, kładąc kres niebezpiecznej 
rozmowie.
Trudności w przyswajaniu suchej wiedzy medycznej były dla Roalda 
zapowiedzią porażki.
— ...Kłykcie potyliczne, condyli accipitales, do połączenia z powierzchniami 
stawowymi górnymi kręgu szczytowego — czytał na głos — mają kształt owalny i 
pokryte są chrząstką w kierunku strzałkowym i poprzecznym, .są wypukłe...
„Nigdy przez to nie przebrnę" — myślał zrozpaczony i znów uparcie wlepiał 
wzrok w podręcznik.
„Co mnie to wszystko obchodzi?" — powtarzał wygrażając czaszce, którą kupił 
od starszego kolegi, żeby łatwiej i szybciej przyswoić sobie tajniki anatomii.
W odpowiedzi drwiąco szczerzyła do niego zęby, chwilami nie mógł znieść jej 
widoku. Dniem i nocą zastanawiał się, męczył, czy nie wyznać Hannie Henrikke 
prawdy, nie powiedzieć, że nawet jeśli ukończy medycynę, nigdy nie będzie dobrym 
lekarzem. „Nie waż się, udawaj dalej! — wydawały się mówić puste oczodoły czaszki. 
— Pomęcz się jeszcze, nie ty pierwszy i nie ty ostatni."
Zdecydował wreszcie ukończyć studia, jak tego pragnęła matka, uzyskać 
dyplom lekarza wtedy dopiero wyznać jej, o czym marzy, błagać, żeby pozwoliła mu 
odejść na polarne morza.
Przeglądając kiedyś świeżo nabytą książkę medyczną, Roald natrafił na tytuł 
rozdziału: „Wpływ chłodu na organizm ludzki". „Nareszcie coś ciekawego" — 
przemknęło mu przez głowę. Kiedy skończył, oczy błyszczały mu zapałem, świat 
odzyskał barwy. A więc można studiować medycynę i nie zostać prowincjonalnym 
lekarzem, raz na zawsze przykutym do jednego miejsca. Studia medyczne dadzą się 
może pogodzić z dalekimi rejsami, z badaniami podbiegunowych obszarów. „To 
zupełnie zmienia postać rzeczy" — pomyślał z entuzjazmem. I widział już siebie na 
pokładzie statku, przedzierającego się wśród ławic lodowych, jako lekarza 
okrętowego. Wiatr gwizdał w olinowaniach żaglowca odwieczną, monotonną pieśń, 
chłostał twarz zerwaną z grzbietów fal pianą, wydmuchiwał śnieg z najmniejszej 
szczeliny w deskach. Życie znów było piękne.
Tej zimy, uszczęśliwiona zmianą, jaka się dokonała w Roaldzie, Hanna 
Hanrikke nie dziwiła się, że co niedziela i każdego wolnego od zajęć dnia jej syn 
wyruszał na długie narciarskie wycieczki po lasach Nordmarku.
— To mu świetnie zrobi, oderwie się trochę od książki, zasłużył sobie na to — 
powtarzała w rozmowach z sąsiadkami, które obecnie nie miały już wiele okazji do 
plotek o Roaldzie.
Nie wiedziała biedaczka, że każdą z takich wycieczek jej syn traktował jako 
zaprawę do wymarzonych polarnych ekspedycji, że uczył się, jak stawiać czoło 
arktycznej przyrodzie.
Uśmiechała się radośnie na widok powracającego do domu; Roald nie powinien 
był nigdy dowiedzieć się, ile kosztował ją każdy taki uśmiech. Hanna Henrikke źle się 
czuła, z każdym rokiem była słabsza, ale krzątała się po domu, zawsze czynna, 
ruchliwa. Chwilami tylko, sądząc, że nikt jej nie widzi, chwytała się za serce — 
dokuczało jej ostatnio bardziej niż kiedykolwiek. Nikomu nie mówiła jednak o swych 
cierpieniach, nie wzywała doktora. Któregoś wieczora Roald spieszył do domu 
uszczęśliwiony. Zdał świetnie ciężki egzamin, do którego długo się przygotowywał, i 
cieszył się na myśl, jaką radość sprawi tym matce. Otworzyła mu Betty, ze 
spuchniętymi od płaczu oczyma; położyła palec na ustach, wskazując otwarte drzwi 
sypialni. Wychodził stamtąd ze zgnębioną twarzą domowy lekarz. Na widok młodego 
Amundsena rozłożył ręce.
— Nie cierpiała wcale. Niech to ci będzie pociechą! — szepnął bezradnie.
DROGA BYŁA TYLKO JEDNA — PROWADZIŁA MORZEM
Hanna Henrikke już nigdy nie powita syna na progu, nigdy się do niego nie 
uśmiechnie, nie zapyta: „Przemarzłeś?", „Głodny może jesteś?". Nigdy nie przyjdzie 
nocą zgasić lampy, żeby nie męczył sobie oczu. Z trudem oswajał się z myślą, że jest 
sam. Nie mógł znaleźć sobie miejsca w okrytym żałobą, opustoszałym domu. Na 
każdym kroku wszystko przypominało mu matkę. Ciężko było decydować samemu o 
własnym losie, chociaż tak bardzo o tym dawniej marzył. Po śmierci Hanny Henrikke 
los ten przestał kogokolwiek obchodzić. Roald gorzko wyrzucał sobie teraz, że nie 
zawsze słuchał matczynych rad z głębi serca płynących, że nieraz odpowiadał jakimś 
szorstkim słowem, a te ciepłe, najczulsze, których nie zdążył wypowiedzieć, dziś 
same cisnęły mu się na usta. Dziś, kiedy już było za późno.
Po długich namysłach postanowił rzucić medycynę i poświęcić się w przyszłości 
całkowicie, jak Nansen, badaniom obszarów podbiegunowych.
Przed wprowadzeniem w życie tych planów czekała go jeszcze służba 
wojskowa. Nie myślał o niej z niechęcią jak większość jego kolegów, wprost 
przeciwnie, wojskowy rygor traktował jako jeszcze jedną niezbędną zaprawę przed 
życiem pełnym trudów. Był zapewne jedynym pośród kilkudziesięciu młodych ludzi 
czekających na komisję poborową, który drżał na myśl, że lekarze mogą uznać go za 
niezdolnego do służby czynnej. Lękał się orzeczenia lekarskiego, a zwłaszcza 
wyroku okulisty. Lata ślęczenia nad książkami, nocy nie przespanych nad notatkami, 
lata nie noszenia okularów, przepisanych mu ód dawna przez lekarza, lata uporu, 
żeby ukryć przed ludźmi tę jedyną słabość, jakiej nie mógł zwalczyć, dziś mogły się 
na nim zemścić. Postanowił, że wyrok lekarzy zadecyduje o jego dalszych losach. 
Jeśli komisja orzeknie „niezdolny" porzuci marzenia o polarnych wyprawach.
Nie mógł doczekać się swej kolejki.
Starszy mężczyzna o nieprzystępnej twarzy długo mierzył go przenikliwym 
spojrzeniem od stóp do głów. Czyżby odgadł? Wciąż nic nie mówiąc podszedł do 
Roalda, dotknął ramion, nóg i gwizdnął z uznaniem.
— Co za wspaniałe muskuły, twarde jak stal, brawo, młodzieńcze! Jakieś do 
tego doszedł?
— Piłka nożna, gimnastyka, narty, forsowne marsze, pływam od dziecka, 
wiosłuję — wyliczał pospiesznie Roald.
I rozentuzjazmowany doktor zapomniał o zbadaniu wzroku. Taki okaz zdrowia 
musi mieć oczy orła — pomyślał zapewne.
— Zdolny do służby liniowej — oświadczył nie wiedząc, że zadecydował tym 
samym o przyszłości Roalda.
W garnizonie Moen rekrut Roald Amundsen był przykładem karności i rzadko 
spotykanej wytrzymałości fizycznej. Wszystkie rozkazy sierżanta wypełniał bez 
zmrużenia powiek. Do niczego nie można się było przyczepić, wielogodzinne 
„padnij", „powstań", czołganie się w błocie i forsowne marsze z obciążeniem nie 
potrafiły wytrącić go z równowagi ani zmęczyć.
— Jedno tylko mógłbym mu zarzucić — wyznał kiedyś koledze podoficer, który 
wszystkich „sztuczek" próbował bez powodzenia na Roaldzie — za dużo czyta. Co 
dzień kupuje kilka gazet, wertuje je od deski do deski, jakby czegoś tam szukał.
— To jego sprawa, nie czepiaj się — usłyszał w odpowiedzi.
Sierżant się mylił. Roald pochłaniał gorączkowo tylko te artykuły, które mówiły o 
przygotowaniach do nowej wyprawy Nansena. Na specjalnie dla niego zbudowanym 
łamaczu lodu wielki Fridtjof wyruszyć miał na podbój białej plamy na mapach Arktyki, 
owego tajemniczego punktu astronomicznego, który nazwano geograficznym 
biegunem północnym. Jak ćmy do światła dążyli do niego od wieków ludzie i jak ćmy 
z opalonymi skrzydłami ginęli nie osiągając celu. Jedni zawracali z drogi z niczym, 
inni pozostawali na zawsze na dnie Północnego Oceanu Lodowatego, a na ich 
miejsce ciągnęły nowe zastępy śmiałków. Nansen jednak nie uląkł się losu 
poprzedników.
„... Zamiast jak dotąd walczyć z siłami przyrody — pisał — postaramy się je 
dobrze poznać, zgłębić ich zagadki i wykorzystać te siły dla naszych celów. Lód, 
który moi poprzednicy uważali za największą przeszkodę w dotarciu do bieguna 
północnego, stanie się moim sprzymierzeńcem. Ja nie będę się sam przez te zapory 
przedzierać, zaniesie mnie tam ten potężny prąd morski, co szerokim strumieniem 
gna krę od brzegów Syberii poprzez biegun ku brzegom Grenlandii. Pozwolę statkowi 
memu wmarznąć w pole lodowe i wraz z nim będę dryfować do celu..."
Pomysł był zbyt śmiały, zbyt oryginalny, aby przyjęto go bez zastrzeżeń.
Marynarze polarni, wielcy badacze różnych narodowości pomysł Nansena 
nazywali „szaleńczym", przepowiadając wyprawie tragiczny koniec. Norwegia nie 
zapomniała jednak, że ci sami ludzie wyśmiewali Fridtjofa przed jego ekspedycją na 
Grenlandię. Cały kraj ufał teraz ślepo swemu narodowemu bohaterowi, wierzył, że 
wyprawa przyniesie nowe zwycięstwo.
Rekrut Amundsen palił się z niecierpliwości. Resztę życia oddałby, żeby 
popłynąć z Nansenem. Na domiar złego koledzy dopytywali się nieraz, czy Anton 
Amundsen, który brał udział w ekspedycji, to jego krewny. A więc był na pokładzie 
jakiś Amundsen, czemuż nie Roald? Jeszcze jedna próba, jeszcze jedna zaprawa, 
żeby zdobyć tę cechę, jaką szczycić się musi każdy polamik z prawdziwego 
zdarzenia — cierpliwość. Nansen także musiał być cierpliwy, swą niezwykłą wyprawę 
przygotowywał przez długie lata.
„Fram" — bo tak nazwał trójmasztowy szkuner, o wyporności ponad czterystu 
ton — nie był pięknym, smukłym żaglowcem, jakie dotąd wypływały na polarne 
morza. Krótki, znacznie krótszy od innych, liczył trzydzieści pięć metrów długości i 
dziesięć szerokości. Na pierwszy rzut oka bardziej przypominał balię niż jacht 
pełnomorski. Nigdzie ostrych załamań, tylko łagodne, miękkie łuki, żeby lód podczas 
ataku na statek nie mógł znaleźć punktu oparcia. Zaokrąglona, jajowata forma 
kadłuba, wielka nowość na ówczesne czasy, i brak kila groziły kiwaniem na otwartym 
morzu, ale w lodzie stanowiły nie lada zaletę. Zbudowany solidnie „Fram" był tak 
mocny, jakby go wykonano z jednego kawałka drzewa. Nansen wszystko 
przewidział, nawet ożaglowanie „Frama" było inne niż na statkach wielorybniczych i 
myśliwskich, pływających dotychczas po wodach polarnych. Wyposażył go również w 
maszynę parową, o potrójnym rozprężaniu, o mocy dwustu dwudziestu koni 
mechanicznych.
Po powrocie do domu, w którym dzwoniła pustka. Roald stanął przed 
poważnym zagadnieniem: jak najszybciej osiągnąć cel swego życia, jak stać się 
badaczem polarnym? Droga do pustych plam na mapie świata była tylko jedna — 
prowadziła morzem. Dokładna analiza historii dziesiątek wypraw polarnych odkryła 
przed nim tajemnicę wielu niepowodzeń — podział władzy pomiędzy dowódcę 
wyprawy i kapitana statku. Nieporozumienia, zawiści do niejednej doprowadziły już 
katastrofy...
„W moich wyprawach muszę być panem mego losu, jedynym dowódcą, a więc 
kapitanem żeglugi wielkiej — postanowił. — Szkoła Marynarki Handlowej to strata 
kilku lat. Nie mam na nią czasu. Żadna szkoła nie da mi zresztą tego doświadczenia, 
jakie zdobyć mogę i zdobędę na morzu" — zapisał w swym pamiętniku.
Niełatwa to była droga i niekrótka, ale potomek rybaków i marynarzy zdawał 
sobie sprawę, że ona jedynie zaprowadzi go do celu. I jak zawsze, raz powziętą 
decyzję szybko wprowadził w czyn.
Wielu ludzi morza w Norwegii pamiętało jeszcze dobrze kapitana Jensa 
Amundsena, wielu przypominało sobie także chłopaka o płonących ciekawością 
oczach, który zanudzał ich pytaniami w porcie Kristianii. Bez wielkich trudności Roald 
zaokrętował się na norweski szkuner myśliwski „Magdalena", wyruszający na połów 
fok.
— Będziesz chłopcem do wszystkiego — uprzedził go lojalnie szyper. — Każdy 
będzie ci rozkazywał, czy to cię nie zraża? Maturę masz, dwa lata brak ci tylko do 
dyplomu lekarza, pomyśl dobrze, zastanów się, nim powiesz „tak".
— Z góry zgadzam się na wszystko — przerwał mu Roald.
Pragnął z całego serca płynąć na tym statku, gdyż „Magdalena" wyruszała do 
północnych wybrzeży Sipitsbergenu.
— Zamieć kubryk!
— Obierz kartofle!
— Kambuz brudny, chodź tu z miotłą! Biegiem! A wyszoruj porządnie podłogę, 
żeby błyszczała jak lustro! — słyszał wciąż Roald i zwijał się, żeby podołać 
rozkazom, każdy wykonać jak najlepiej.
— Wszystkie ręce na pokład! Do żagli!
— Wybierać fały i szoty! Ty, nowy, mocniej, nie żałuj i krzyża!
— Na maszt, zwijać żagle!
Tak było na początku. Już po kilku dniach „nowemu" wyznaczono psie wachty 
przy sterze, wtedy kiedy marynarze i myśliwi, zmęczeni całodzienną pracą, walili się 
na koje. Wykorzystując przyjazne nastawienie szypra, Roald całe godziny spędzał w 
małej klitce, szumnie nazywanej kabiną nawigacyjną. Szybko uczył się sztuki 
obliczania kursu, w jego stwardniałych od codziennej pracy dłoniach cyrkiel 
odmierzający przebytą drogę obracał się nie mniej precyzyjnie niż w rękach 
zawodowego rysownika. Kreślone lekko ołówkiem linie były czyste. „Przydaje mi się 
wprawa nabyta w prosektorium i na uniwersytecie" — podśmiewał się sam z siebie i 
zimno robiło mu się na myśl, że mógłby tam jeszcze dłużej pozostać.
Lubił pełne ruchu życie na kutrze, chciwie chłonął wszystko, co się wokół działo, 
każdy dzień, każda niemal godzina przynosiły jakieś nowe spostrzeżenia. Ani szkoła, 
ani najlepszy wykładowca nie nauczyłby go tak szybko oceniać grubość lodu, według 
odcienia białych tafli rozpoznawać, gdzie uderzyć dziobem kutra, żeby je najłatwiej 
połamać, wchodzić bezpiecznie w głąb przybrzeżnych ławic, kiedy na otwartym 
morzu szaleje sztorm. Trudno było odgadnąć, kiedy „nowy" sypiał, kiedy odpoczywał, 
bo zebrane w ciągu dnia wiadomości notował w swym dzienniku podczas nocnej 
ciszy, mąconej tylko monotonnym dźwiękiem dzwonu wybijającego „szklanki". 
Słuchał chętnie opowiadań marynarzy, z których każdy miał za sobą kilkanaście lat 
żeglugi po oceanach świata. Jednym pytaniem, jednym zdaniem umiał wciągnąć ich 
w nie kończące się opowiadania, wspomnienia, wynurzenia. Mówili chętnie, widząc, z 
jakim zaciekawieniem ich wysłuchuje. Szybko pęczniały grube zeszyty notatek.
„Nigdy nie wiadomo, co kiedy może się przydać" — powtarzał sobie Roald i nie 
żałował trudu.
Kiedy „Magdalena" po zakończonym sezonie myśliwskim wracała do 
macierzystego portu Tornsborg, wiedział — czasu nie stracił.
Powitanie z braćmi było serdeczne, chociaż z trudem znajdowali wspólny język. 
Antonius i Leon nie myśleli już o morzu, jeden i drugi znaleźli sobie pracę na lądzie, 
pozakładali rodziny. Tylko Gustaw jeszcze pływał, nie mogąc się rozstać z zawodem 
marynarza.
— Czy nie czas, żebyś i ty węszcie pomyślał poważnie o przyszłości? — pytali 
najmłodszego brat Antoriius i Leon. — Masz już dwadzieścia trzy lata, niewiele 
zwojujesz zaczynając w tym wieku pracę od chłopaka pokładowego, długa to droga i 
ciężka.
Najchętniej Roald rozmawiał z Leonem, bo jakkolwiek starszy brat także uważał 
go w duchu za dziwaka, nie okazywał mu tego. Tryskające ongiś rumieńcem policzki 
wiernej Betty zbladły, błękitne oczy przyblakły, ale ona jedna przyjęła Roalda z 
otwartymi ramionami. Dla niej pozostał małym chłopcem, przyjacielem Svenda, 
sierotą pozbawioną matczynej opieki. Z tajemniczą miną zdążyła mu szepnąć:
— Margarett wciąż się o ciebie dopytuje. No wiesz, ta twoja sympatia. Nie 
krzyw się, to porządna dziewczyna, pracowita. Czy nie znalazłbyś jakiejś chwilki, 
żeby się z nią zobaczyć?
Ale Roald nie miał czasu myśleć o Margarett. „... Życie jest jednym wielkim 
wyścigiem — notował w pamiętniku. — Nansen osiągnął już brzegi Azji i od Wysp 
Nowosyberyjskich wolnym od lodu morzem skręcił na północ. Kiedyż na mnie 
przyjdzie wreszcie kolej? Muszę jak najszybciej nauczyć się prowadzić statek i 
wyruszyć na wyprawę, póki na mapach świata są jeszcze jakieś białe plamy."
Dwa lata minęły, o wyprawie Nansena wszelki słuch zaginął. W pismach raz po 
raz zaczynały ukazywać się przedruki z artykułów najwybitniejszych specjalistów 
polarnych świata, tych, co wróżyli Nansenowi porażkę. Jak stado kruków krążących 
nad padliną, coraz śmielej, coraz natarczywiej dziennikarze przypominali złowróżbne 
przepowiednie, jakby pragnąc zawczasu przygotować opinię publiczną na najgorsze.
„...Żaden statek zbudowany ludzkimi rękami nie oprze się niezmierzonej 
potędze lodów Dalekiej Północy" — pisali jedni.
„...Szaleńcza wyprawa doktora Nansena musi się skończyć tragicznie" — 
podtrzymywali ich drudzy.
Coraz częściej na łamach prasy pojawiał .się przymiotnik „szaleńczy".
Przypomniano wypowiedź słynnego polarnika angielskiego Mac Clintocka: 
„...Na podstawie własnego wieloletniego doświadczenia stwierdzam, że ryzykowanie 
życiem całej załogi uważam co najmniej za karygodną lekkomyślność".
Gazety Norwegii przedrukowały także słowa angielskiego admirała Naresa: „... 
Doktor Nansen nie był pierwszym, który marzył o dotarciu do bieguna północnego. 
Wielu z nas próbowało daremnie marzenie to wprowadzić w czyn, wielu przypłaciło je 
życiem. Wiem sam, co znaczy przymusowy dryf statku skutego lodem, wiem, co 
znaczą dwa przymusowe zimowania. Przeżyłem je, szczęśliwy, że udało mi się 
wyratować i zawrócić spod osiemdziesiątego trzeciego stopnia szerokości północnej. 
To jest piekło".
Powołano się również na wypowiedzi austriackiego uczonego Weyprechta po 
powrocie z arktycznej ekspedycji.
„...Należy zabronić wszelkich wypraw na biegun do chwili, w której bezsilne na 
Północnym Oceanie Lodowatym statki morskie będzie można zastąpić statkami 
powietrznymi."
Nie brak było i teraz w Kristianii ludzi, którzy powtarzali: „Wiadomo, my z góry 
przewidywaliśmy, że tak będzie, nie chcieliśmy tylko krakać, podczas kiedy wy 
wszyscy z takim przesadnym entuzjazmem..." I tak dalej. Byli jednak nieliczni, co 
uparcie bronili Fridtjofa i uzbrajali się w cierpliwość, nie tracąc nadziei. Do nich 
należał Roald. Wciąż pływał pod różnymi banderami, chcąc lepiej poznać morze i 
nauczyć się obcych języków. „Człowiek nigdy nie umie zbyt wiele, a każda nowa 
umiejętność może mu się zawsze przydać" — powtarzał chętnie.
Brzozy pokryły się znów delikatnym wiosennym listowiem, pierwsze źdźbła 
trawy wychylały się spod zbutwiałych liści, okoliczne lasy pobłękitniały od 
przylaszczek, kiedy młody Amundsen zaciągnął się w kolejny rejs. Tym razem wybrał 
angielski statek myśliwski „Wathorg". Było na nim wolne tylko jedno miejsce — 
piekarza. Roald nie miał wprawdzie najmniejszego pojęcia o tej trudnej sztuce ani 
żadnego zainteresowania dla niej, ale pomyślał po swojemu: „wszystko może się 
przydać".
Zła pogoda unieruchomiła statek na dłuższy czas w niewielkim porcie Grimsby 
niedaleko Hull. Jeden tylko członek załogi nie przeżywał tam męki nudy, na którą 
cierpieli wszyscy. W niewielkiej antykwarni portowej młody Amundsen kupił komplet 
książek o słynnych wyprawach Franklina i tych ratowniczych, które pośpieszyły na 
pomoc zaginionej w lodach angielskiej wyprawie.
Co wieczór, kto tylko mógł, schodził ze statku na ląd. Marynarzy ciągnęły 
gwarne szynki portowe i pełne ruchu ulice. Jeden tylko Roald pozostawał w 
opustoszałym kubryku. W mdłym świetle lampki pochłaniał stronicę za stronicą.
— Czemuś z nami nie poszedł? Whisky wspaniała, palce lizać, a tania jak woda 
— wyrzucali mu kiedyś powracając późną nocą na pokład koledzy.
— Dziewczyny tańczą tu jak nigdzie, przystępne, miłe...
Roald niechętnie podniósł wzrok znad kartek, nie rozumiał, czego od niego 
chcą, skąd się tu wzięli.
— Mieliśmy ciężką rozprawę z Jankecami. O mało nie stłukli nas na kwaśne 
jabłko. Przydałyby się tam twoje żelazne pięści — usłyszał i bezmyślnie spojrzał na 
swe zaciśnięte na książce dłonie. Wyraźnie czuł jeszcze na nich ukąszenie mrozu, 
zdrętwiały mu przecież z zimna. Wciąż jeszcze przeżywał ciężkie chwile z 
bohaterami czytanej książki. Wydawało mu się, że jest jednym z tych, co ginęli na 
statku zmiażdżonym atakiem lodów, że razem z nimi patrzy chciwie na ostatni 
suchar, jaki pozostał jeszcze do podziału, czuł, jak głód skręca mu kiszki.
— Roald, oprzytomnij, rzuć te przeklęte szpargały, rozum przez nie stracisz!
— A możeś ty sobie pociągnął do lustra? Oczy masz mocno niewyraźne...
— W następnym porcie zabieram cię, bracie, choćby siłą na ląd, książka nie 
zając, nie ucieknie — obiecywał mu któryś.
— Sam jeszcze pożałujesz, żeś się nie zabawił, kiedy będziemy miesiącami na 
otwartym morzu — podchwycił inny.
— Zgaś wreszcie tego kopciucha, jutro, skoro świt, rzucamy cumy! — 
wykrzykiwali rozochoceni alkoholem marynarze ściągając buty.
Roald, jak automat, bez słowa sprzeciwu zdmuchnął światło, chwycił lampę 
sztormową, uciekł z kubryku na pokład i ukryty za lukiem ładowni powrócił do stronic, 
od których wiało chłodem.
Następnego dnia o brzasku statek odbił od angielskich wybrzeży. Roald przy 
sterze trzymał wprawdzie dokładnie kurs, ale szary pusty horyzont przed nim 
zaludniali wciąż „tamci" ludzie, z książki, na rozkołysanej fali kołysały się „tamte" 
statki.
Rozczytując się w opisach pięćdziesięciu ośmiu wypraw, które w ciągu 
ostatniego półwiecza próbowały nadaremnie zdobyć przejście z Atlantyku na Pacyfik 
wzdłuż wybrzeży kanadyjskich przez północny dach świata, odkrywał przyczyny 
niepowodzeń, wydawało mu się, że zrozumiał błędy, jakie popełniali dowódcy, błędy 
łatwe do uniknięcia, i powoli, mozolnie wypracowywał Własny plan......Po co zabierali 
ogromne statki z licznymi załogami, które trzeba było nakarmić? — notował. — 
Między setkami, tysiącami wysepek i skalistych mielizn kanadyjskiego archipelagu 
przemknąć się może szkuner o jak najmniejszym zanurzeniu, z nieliczną garstką 
ludzi i dużym, na parę lat obliczonym zapasem żywności..."
— Roald, wpakujesz nas jeszcze na jakąś skałę, wal do koi, znów chyba całą 
noc prześlepiłeś nad książką? — usłyszał naraz gderliwy głos szypra i zawstydzony 
oddał mu ster.
PIERWSZA WYPRAWA, JESZCZE NIE POLARNA
„...Znów dwaj młodzi narciarze zaginęli w górach. Ta już trzeci wypadek tej 
zimy. Co przyniosą następne miesiące?" — zapytywały wybite grubymi czcionkami 
tytuły na pierwszych stronach „Morgenbladet" w połowie stycznia 1896 roku.
„...Dwaj młodzi ludzie, Leon i Roald Amundsen, wyruszyli z domu w dniu 
Bożego Narodzenia z zamiarem przejścia płaskowyżu Hardanger. Widziano ich 
ostatnio w fermie Mogen na wybrzeżu jeziora Mos, skąd mimo ostrzeżeń gospodarzy 
skierowali się do Garen na zachodniej krawędzi płaskowyżu. Bezdroży tej pustyni, 
poprzecinanej wąwozami i szczytami, nikt nigdy dotąd nie próbował przejść zimą. 
Teren jest zupełnie bezludny. Niepokojem napełnia fakt — donosili dalej dziennikarze 
— że od chwili opuszczenia Mogen, to jest od dwóch tygodni, młodzi narciarze nie 
dotarli jeszcze do Garen. Na poszukiwanie zaginionych mają w najbliższych 
godzinach wyruszyć ekipy ratownicze..."
Przez dwadzieścia dwa dni nazwisko Amundsenów nie schodziło ze szpalt 
pism.
Na ryzykowną wycieczkę zimową namówił Leona niespokojny duch rodziny, 
Roald. Miała to być pierwsza próba prawdziwej wyprawy polarnej. Przygotowywali się 
do niej długo. Młody Amundsen starannie wzorował ekwipunek na wyposażeniu 
ekspedycji Nansena. Jesionowe narty z uchwytami z rzemienia, obszerne buty nie 
krępujące stóp, wełniana bielizna, skarpety, wiatrówki, spodnie pokryte brezentem, 
anoraki z kapturami, pod które na wełniane mycki nakładało się futrzane czapki. Dwie 
pary rękawic, wełnianych i futrzanych, chroniły ręce. Śpiwory kazał uszyć ze skór 
reniferów; suchary, parę tabliczek czekolady, niewielką ilość masła, kilkanaście 
kostek maggi, zupę grochową w proszku i kilka paczek suszonych owoców umieścił 
w dwóch brezentowych nieprzemakalnych workach. Reszty ekwipunku dopełniały 
kompasy, aneroid, termometr i szczegółowa mapa terenu.
Roald obrał oczywiście szlak najtrudniejszy i nieuczęszczany, wiodący do stóp 
płaskowyżu Hardanger poprzez wysokie, zawalone śniegiem przełęcze gór 
Telemarku. Dopiero po czternastu dniach wędrówki, późnym wieczorem, bracia 
zastukali do okna niewielkiej samotne, chatynki. Gospodarz przez zaryglowane drzwi 
długo kazał im się tłumaczyć, kim są, skąd, po co i dokąd idą tym pustkowiem — a 
gdy wreszcie zdecydował się otworzyć, zobaczyli brodatego mężczyznę, z twarzą 
pełną nieufności, ze strzelbą w ręku.
— Napędziliście mi porządnego strachu — powiedział wysłuchawszy narciarzy 
— byłem pewien, że to jacyś włóczykije, co nas wszystkich, mnie i moją rodzinę, 
wymordują, albo może samobójcy, bo trzeba chyba chcieć ze sobą skończyć, żeby 
pchać się dobrowolnie o tej porze roku na nasze pustkowie. Zimą jeszcze nigdy nikt 
tędy nie przeszedł.
— Właśnie dlatego! — krzyknął zapalczywie Roald. — Cóż znaczy dla dobrego 
narciarza sto kilometrów, przejdziemy je w dwa dni. To wspaniała zaprawa.
— Jak sobie chcecie, ostrzegałem was, pamiętajcie. Jeśli się upieracie, 
przenocujcie razem z nami, ciasno jest, ale dla gości miejsce zawsze się znajdzie; ot 
tam, koło komina będzie wam najcieplej.
Na znak gospodarza jedna synowa zrobiła braciom miejsce i sięgnęła po placek 
owsiany, druga już nalewała do wielkich cynowych mis grzanego piwa.
W nocy rozszalała się śnieżyca. Dziewięć dni i dziewięć nocy chatynka 
trzeszczała i jęczała pod jej uderzeniami, jakby za chwilę miała się rozpaść. 
Gospodarz nieraz jeszcze usiłował odwieść młodych sympatycznych narciarzy od 
szaleńczego zamiaru. Leon najchętniej zawróciłby od razu do Kristianii, ale Roalda 
nic nie mogło przekonać.
— Cóż wart jest człowiek, który łatwo się zniechęca, ustępuje? Trzeba w sobie 
zwalczyć lęk, to świetna próba silnej woli — odpowiadał uparcie na nieśmiałe prośby 
Leona.
— Uważajcie na siebie! — pożegnał ich wreszcie gospodarz, kiedy ustała 
zadymka. — Ludzie mówią, że tu złe nocą hula. Szkoda by was było!
— Nie wierzymy w duchy — uśmiechnął się pobłażliwie Roald dziękując za 
gościnę.
Szli cały dzień. Pod wieczór zaczęły gromadzić się ciężkie nawisy chmur, 
gasząc blask gwiazd na niebie. Nim bracia spostrzegli się, niespokojne, zrazu 
pojedyncze podmuchy przeszły w jednostajne wycie. Wiatr rzucał im w twarz kłęby 
zbitego śniegu.
„... Duma nasza z odnalezienia w tej zawierusze szałasu pasterskiego była 
krótkotrwała. Żeby się tam dostać, musieliśmy odwalić wielką zaspę śniegu, 
używając nart jako łopaty, a potem gołymi rękami odrywać deski przybite wielkimi 
gwoździami do drzwi... W szałasie było trochę porąbanego suchego drzewa, ale 
sporo czasu minęło, nim zdołaliśmy rozpalić ogień, trzeba było przedtem wdrapać się 
na oślizły dach i zrzucić ciężką deską przykrywającą otwór komina" — pisał później 
Roald:
„...Szczękając z zimna zębami, w kłębach gryzącego oczy dymu, patrzyli obaj z 
rozpaczą na leniwe płomyczki maszynki spirytusowej i menażkę, w której powoli tajał 
śnieg na wodę do picia.
„... Zadymka trzymała nas dwie doby w niegościnnym szałasie. W kącie 
znaleźliśmy na szczęście worek żytniej mąki, przydała się bardzo, bo nie przewidując 
takiego przymusowego postoju, za mało zabraliśmy żywności. Mączna polewka, ani 
smaczna, ani pożywna, rozgrzewała jednak żołądek."
Zmarznięty Leon długo przewracał się w nocy z boku na bok, nim odważył się 
szepnąć:
— A może by tak jeszcze zawrócić? Do Mogen niedaleko.
Pytanie brata Roald zbył jednak pogardliwym milczeniem. Śnieżyca ustała 
równie gwałtownie, jak przyszła. „... W dalszej drodze do Garen musieliśmy 
dokładnie wytyczyć kierunek marszu, gdyż po stronie zachodniej płaskowyżu były 
tylko dwa zejścia w dolinę. Nim zdążyliśmy odejść od szałasu, znów sypnęło 
śniegiem. Wielkie mokre płatki zamieniły szybko cienki papier mapy w mokre strzępy. 
Kierowaliśmy się więc tylko według kompasu i w końcu już sami nie wiedzieliśmy, 
gdzie jesteśmy.
Niewiele brakowało, a następna noc spędzona pod gołym niebem skończyłaby 
się katastrofą. Przed wpełznięciem do futrzanych śpiworów oba worki z żywnością 
umieściliśmy w nogach, wbijając tuż obok narty i kijki. Zwilgotniałe wnętrze śpiwora 
niewiele dawało ciepła, a temperatura zaczęła znów gwałtownie spadać. Obudziłem 
się w nocy, na wpół zamarznięty, wypełzłem, żeby rozruszać skostniałe nogi i dla 
rozgrzewki napić się trochę spirytusu z maszynki. Szukałem długo w ciemności, 
macałem na oślep, nim natrafiłem wreszcie na kijek. Plecaka z żywnością ani śladu. 
Daremnie przewracaliśmy sterty śniegu wespół z przerażonym Leonem. Narty i kijki 
były na miejscu, jedzenie znikło. W ciągu trzech długich godzin rozgrzebywaliśmy 
rękami wokół śnieg, wszystko na próżno. Do dzisiaj — opowiadał po wielu latach 
Roald — nie potrafię sobie wytłumaczyć, gdzie zapodziały się worki z prowiantem. 
Przecież nie duchy, a jednak?
Sytuacja nasza z ciężkiej stała się od razu katastrofalna. Za wszelką cenę 
trzeba było jak najszybciej przedrzeć się do najbliższego osiedla, groziły nam 
zamarznięcie i głód. Co sił ruszyliśmy na zachód w nadziei, że przed nocą dotrzemy 
do krawędzi płaskowyżu Hardanger. Ale i tym razem szczęście nam nie dopisało. 
Sypnęło znów śniegiem, o parę kroków nic nie było widać..."
— Ten stary miał rację, jakieś złe moce chyba się w to wdały — pojękiwał Leon.
— Nie pleć bzdur! — krzyknął Roald, ale po chwili zrezygnowany dorzucił: — 
Nie ma rady, musimy zawracać do Mogen. Nie ciesz się, głupi! Dla mnie to ciężka 
porażka.
..... Noc postanowiliśmy spędzić pod jakimś załomem skalnym. Ubrania były na 
wskroś przemoknięte, śpiwory reniferowe także nie zdążyły przeschnąć. Mieliśmy 
jednak nadzieję, że odpoczniemy trochę. Nauczony doświadczeniem poprzedniej 
nocy, postanowiłem jednak wprowadzić pewne ulepszenie. Wykopałem głęboką 
pieczarę w śniegu i wpełznąłem do niej, wciągając za sobą śpiwór. Zacisznie tu było, 
cicho, ani jeden podmuch nie przedostawał się do wnętrza. Obudziłem się w środku, 
nocy; leżałem na plecach, dłonią zakrywając oczy. Było mi niewygodnie, chciałem się 
przekręcić na bok; ani mowy, nie mogłem się poruszyć, byłem żywcem pogrzebany. 
Włosy zjeżyły mi się na głowie. Musiał widać chwycić większy mróz. Naniesiony u 
wejścia do pieczary, wilgotny śnieg stwardniał, a ja wmarzłem w moją jamę. Nie 
pomogły rozpaczliwe krzyki ani szamotania. Nie mogłem opanować przerażenia. 
«Leon jest na pewno w takiej samej sytuacji!» — pomyślałem zrozpaczony. Krzyczeć 
szybko przestałem, bo nie miałem czym oddychać. Robiłem rozpaczliwe wysiłki, żeby 
uspokoić się, opanować. Nie wiem w końcu — czy z braku powietrza, czy też z 
jakiejś innej przyczyny — straciłem przytomność..."
Ocknąwszy się wreszcie z omdlenia, Roald usłyszał nad sobą jakiś chrobot. 
Może to Leon go szuka? Czy znajdzie? Z bijącym sercem nasłuchiwał. Nie śmiał 
pomyśleć, czy brat zdąży, powietrza było coraz mniej, oddychać coraz trudniej.
„Byłem tak zmordowany, że nie miałem sił wykopać sobie jak Roald jamy 
śnieżnej. Na szczęście! — opowiedział później Leon. — Zbudziły mnie i dokuczliwy 
głód, i zimno, wypełzłem ze śpiwora. Ani śladu Roalda, ani śladu jamy, którą sobie 
wykopał, wszystko zasypane śniegiem. Ciarki przeszły mi po plecach. Jednej nocy 
zginęła żywność, drugiej brat. Zacząłem krzyczeć, biegać tu i tam. Wokół było cicho, 
pusto, martwo. W szarym świetle dostrzegłem wreszcie przypadkiem kilka 
sterczących spod śniegu włosków renifera. Śpiwór Roalda! Nie przestając krzyczeć, 
zacząłem odwalać nartą twardy, zlodowaciały śnieg, ryłem go rękami, 
nasłuchiwałem, czy brat się nie odezwie, ale wciąż było głucho. Tych trzech godzin, 
póki życia, nie zapomnę. Upłynęły bowiem trzy długie jak wiek godziny, nim 
wyciągnąłem Roalda, wyszarpałem go z tego grobu..."
A Roald dalej tak pisał: „...Jakkolwiek obaj ledwie trzymaliśmy się na nogach, 
postanowiliśmy od razu, nie odpoczywając, uciekać z tego przeklętego miejsca. 
Wlekliśmy się w milczeniu, z trudem ciągnąc za sobą nogi. Kierunek wskazywały 
nam blednące aa niebie gwiazdy. Raptem Leon znikł mi z oczu, jakby go pochłonęła 
ziemia. Rzuciłem się na śnieg. Uświadomiłem sobie od razu, że mógł wpaść w 
lodową szczelinę, ale długa chwila minęła, nim usłyszałem jego rozpaczliwy krzyk: 
«Stój! Przepaść!» Biedaczysko zleciał z wysokości prawie trzeciego piętra, ale 
wyszedł cało, gdyż przytroczony do plecaka śpiwór osłabił siłę uderzenia.
Cztery doby już nie mieliśmy nic w ustach. Byliśmy u kresu sił. Leon osłabł, 
uparcie powtarzał mi, że nie ruszy się ani kroku dalej, nalegał, żebym go zostawił i 
szedł sam szukać pomocy. Oczywiście, odmówiłem. Nad wieczorem trafiliśmy do 
jakiegoś szałasu pasterskiego. Głęboko zakopani w sianie, zasnęliśmy jak zabici. 
Skoro świt, zerwałem się pierwszy na nogi, chciałem zbadać okolicę, miałem 
nadzieję, że uda mi się natrafić na jakieś osiedle. Brat był tak wyczerpany, że 
pozostawiłem go śpiącego. Po paru godzinach daleko przed sobą spostrzegłem 
jakiegoś człowieka na nartach. Zacząłem krzyczeć. Obejrzał się i co sił w nogach 
rzucił się do ucieczki. Nie mogłem go dogonić, krzyczałem, błagałem, żeby się 
zatrzymał. Z głosu mego przebijało widać tyle rozpaczy, że w końcu powoli, nieufnie 
podjechał w moją stronę, zatrzymał się z daleka, przerażony, jakby spotkał ducha.
Dowiedziałem się, że znajdujemy się zaledwie o parę godzin marszu od Mogen.
Dotarliśmy tam wreszcie. Czekała nas przykra niespodzianka. Ci sami ludzie, 
co nas niedawno tak życzliwie gościli, tym razem byli zimni jak głaz. Nie mogłem 
pojąć przyczyny tej zmiany, zrozumieć, dlaczego tak się stało, co zawiniliśmy. 
Przypadkowe spojrzenie w lusterko wyjaśniło mi wszystko. Wyglądaliśmy obaj 
potwornie. Wychudzone, pokryte gęstym zarostem twarze niewiele miały ludzkiego. 
Głęboko zapadnięte oczy błyszczały gorączką. W niczym nie przypominaliśmy dwóch 
młodych, sympatycznych ludzi, którzy przed ośmiu dniami opuścili ich gościnne 
progi..."
Brodaty gospodarz, z troską patrząc na obu braci, nie mógł powstrzymać się od 
cierpkiej uwagi:
— Mam nadzieję, że ta nauczka posłuży wam na przyszłość.
— Może pan być spokojny, już nigdy w życiu nie popełnię takiego szaleństwa 
— zapewnił gorąco Leon.
— Ma pan słuszność, to była nauczka. Na drugi raz lepiej się przygotuję — 
odpowiedział z uporem Roald.
Nieraz, po latach trudów i zwycięstw, wspominał lę pierwszą wyprawę, jeszcze 
nie polarną. Nauczyła go trudnej sztuki opanowania gorączkowego pośpiechu. 
Zrozumiał także, że niczego nie wolno pozostawić przypadkowi, o niczym 
zapomnieć, lecz przygotować wszystko w najdrobniejszych szczegółach i wszystko 
zawczasu przewidzieć.
TAK ROZPOCZĘŁA SIĘ WIELKA PRZYGODA
„...Nansen żyje, zdrów, cały, razem z Johansenem wylądowali już w Vardó!” — 
sensacyjna wieść lotem błyskawicy obiegła Norwegię, a wkrótce potem cały świat.
Powitaniom nie było końca. I opowiadaniom, i wywiadom w prasie. Roald 
chodził dumny, tak jakby sam brał udział w tych wspaniałych czynach. Inni, ci, co 
Fridtjofowi przed wyprawą rzucali kamienie pod nogi, dziś przyznawali mu rację i 
wychwalali pod niebo.
..... Dzięki badaniom doktora Nansena na obszary podbiegunowe padło nowe 
światło. Zagadnienie powstawania lodów polarnych przedstawia się zupełnie inaczej, 
niż dotąd sądziliśmy. Dryf statku »Fram« i piesza wyprawa Nansena z Johansenem, 
która tak daleko, jak żadna na świecie, dotarła na północ Ziemi, są bez precedensu w 
historii poznania naszej planety. Doktora Nansena można by porównać tylko chyba... 
z nim samym!"
Roald chciwie pochłaniał wszystko, co pisał wielki Fridtjof.
„Po osiemnastu miesiącach dryf u zdałem sobie sprawę, że kapryśny prąd 
morski nie przeniesie »Frama« przez biegun północny, jak to sobie wymarzyłem — 
czytał w jednym z wywiadów. — Czy znaczyło to, że mam zrezygnować z badań na 
tych obszarach?... Biegun ciągnął jak magnes, był zbyt blisko, o kilka zaledwie stopni 
geograficznych. Pomyślałem sobie, że jeżeli nie dopłynie tam statek, niesiony 
lodowym potokiem, to może dotrze pieszo człowiek. Postanowiłem wyjść biegunowi 
naprzeciw. Zabrałem ze sobą Johansena i psi zaprzęg, jakkolwiek towarzyszyć mi 
chciała cała załoga. Dowództwo »Frama« złożyłem w niezawodne ręce starego 
druha Sverdrupa. W drogę wziąłem trzy pary lekkich sań własnego pomysłu, 
wykonanych na »Framie«, dwadzieścia osiem najsilniejszych psów i zapas żywności 
na sto dni. Obliczałem, że w tym czasie przejedziemy sześćset pięćdziesiąt 
kilometrów, jakie dzieliły nas jeszcze od bieguna, i z powrotem około tysiąca do 
wybrzeży Ziemi Franciszka Józefa. Na statek nasz zdany na łaskę i niełaskę prądów 
morskich Północnego Oceanu Lodowatego nie mogliśmy niestety powrócić.
Już po kilku pierwszych dniach marszu zrozumiałem, że droga będzie trudna, 
znacznie trudniejsza, niż przewidywałem patrząc z pokładu »Frama« na 
powierzchnię lodu. Szliśmy na północ, do bieguna, ale prąd morski spychał nas 
uparcie z krą na południe. Walka nierówna. Niełatwo było także prześlizgiwać się 
między zwaliskami torosów, które co krok zagradzały drogę, a cóż dopiero 
przeciągać między nimi ciężko załadowane sanie. Nieraz w ciągu dnia musieliśmy 
zdejmować z nich skrzynię po skrzyni, wór po worze i przenosić po śliskich, gładkich 
jak szkło, spiętrzonych bryłach, układać wszystko z powrotem, żeby po przejściu 
zaledwie kilkuset kroków rozpoczynać od nowa.
Z zazdrością patrzyliśmy na nasze psy. Po dwunastogodzinnym marszu padały 
jak martwe na lód i zwinięte w kłębek zasypiały od razu kamiennym snem. My także 
z Johansenem waliliśmy się z nóg, ale co dnia trzeba było rozbijać namiot, wyciągać 
śpiwory, rozpalać maszynkę i wytapiać lód. Czekając, aż zagotuje się zupa z 
pemikanu, zapadaliśmy w drzemkę, nieraz budząc się dopiero w chwili, kiedy na dnie 
garnka bulgotały już tylko resztki jedzenia. I wszystko trzeba było rozpoczynać od 
nowa.
Wystarczało rozejrzeć się wokół, a opuszczała nas wszelka nadzieja. W 
lodowym chaosie, jaki ciągnął się przed nami, wszystko było skotłowane: i łańcuchy 
wzgórz, i głębokie wyrwy, i rozpadliny, i potrzaskana kra, i wielkie pojedyncze bryły, 
splątane w jedną masę, piętrzyły się, pięły jedne na drugie. Wyglądały jak wzburzony 
ocean, ścięty naraz tęgim mrozem. Chwilami myślałem, że bez skrzydeł nigdy nie 
zdołamy przebić się przez te przeszkody. Tęsknym okiem goniłem przelatujące nad 
głowami mewy. Gdybyż to mieć ich skrzydła! Zniechęcenie trwało jednak krótko, 
odnajdowaliśmy w końcu zawsze jakąś szczelinę, i znów otucha wstępowała w 
serca.
Po dwudziestu czterech dniach marszu, 8 kwietnia 1895 roku, kolejny pomiar 
astronomiczny wykazał, że doszliśmy do osiemdziesiątego szóstego stopnia Nord. 
Tak daleko na północ — -nikt dotąd nie dotarł — to prawda, ale do bieguna 
pozostawało jeszcze czterysta pięćdziesiąt kilometrów. Kilometrów nie do przebycia!
Mróz zelżał do 38° C, ale jak okiem sięgnąć, po horyzont piętrzyły się torosy... 
Nie starczyłoby żywności na resztę drogi i powrót.
Przeżyłem straszną rozterkę. Pierwszą w życiu ciężką porażkę. Niełatwo było 
stawić jej czoło. Musiałem wybierać: zwycięstwo i śmierć czy odwrót? Przeważył 
rozsądek. Iść tak dalej nie sposób, to czyste szaleństwo. »Zawracamy!« — 
zanotowałem tego dnia, z ciężkim sercem, w dzienniku podróży.
Każdy odwrót jest cięższy niż marsz naprzód... Po trzech miesiącach trudnej, 
pełnej niespodzianek i przeszkód wędrówki po polach lodowych i krze dotarliśmy 
wreszcie do skalnych brzegów jakiejś nieznanej wysepki. Na domiar złego stanęły 
nam chronometry, nie mogłem obliczyć współrzędnych geograficznych, nie 
wiedziałem, gdzie się znajdujemy... Kres wędrówki w nieznane położyła noc polarna. 
Dalej iść nie było sposobu, musieliśmy próbować jakoś ją przetrwać.
... Naszego zimowania nie można przyrównać do żadnego z tych, jakie 
dotychczas znała historia podboju Arktyki. Ci, co się tu znaleźli, jeśli byli rozbitkami, 
mieli jakieś zapasy żywności ze zmiażdżonych lub opuszczonych statków, jakieś 
deski czy belki na sklecenie domu. My nie mieliśmy nic. Jedne jedyne sanie, 
podziurawione niczym sito kajaki, ubrania w strzępach, śpiwór sporządzony z resztek 
wełnianego koca, połatany namiot... Czasem udawało się wyłowić z morza jakieś 
kłody dryfującego drzewa. Zapasy żywności zabrane z »Frama« skończyły się 
dawno. Wszystko musieliśmy sami zdobyć. I to szybko, jak najszybciej, nim zapadnie 
ciemność, nim chwycą pierwsze siarczyste mrozy. Każdy dzień był cenny. Każda 
niemal godzina. Wiedziałem, że żadna wyprawa ratownicza nie będzie nas szukać 
wśród labiryntu wysepek tego niedostępnego archipelagu. Broniłem się przed myślą, 
że nasza sytuacja przypominała najbardziej położenie nieszczęsnego de Longa po 
wylądowaniu na pustynnych syberyjskich wybrzeżach. Ale nawet i on był w lepszej 
sytuacji. Szedł szukając ludzkich osiedli i wierzył, że do nich dotrze. Tutaj było rzeczą 
wiadomą, że wokół nas ciągnęła się bezludna pustynia.
...Gołymi rękami wyrywaliśmy z lodu bryły skalne, żeby z nich wznieść rodzaj 
lepianki nakrytej z góry wielką skórą morsa. Mięso i tłuszcz białych niedźwiedzi, 
morsów i fok żywiły nas, ogrzewały i służyły do oświetlania podczas tej 
niewiarygodnie długiej nocy polarnej.
Na wiosnę ruszyliśmy dalej na południe.
...Pewnego wieczoru, ledwie żywi ze zmęczenia, dobiliśmy do krawędzi 
lodowego pola. Związane jak zawsze kajaki przymocowaliśmy rzemienną liną do 
lodowej bryły przy brzegu, a sami zaczęliśmy wspinać się na jakiś toros, by 
zobaczyć, jak daleko jeszcze ciągną się otwarte wody. Odwróciłem się przypadkiem i 
spostrzegłem, że lina pękła, a wiatr odgania kajaki na pełne morze. Nim zdążyliśmy 
dobiec do krawędzi lodowego pola — były już daleko. Z każdą chwilą coraz dalej. 
Katastrofa!
Niewiele myśląc zdarłem z siebie część ubrania, buty i rzuciłem się do wody. 
Przemoczona, ciężka odzież utrudniała mi ruchy. Nie chciałem pozbywać się jej w 
obawie przed skurczem. Wiatr gonił wciąż kajaki.
Nie marzyłem już sam, że uda mi się je pochwycić.
Gdyby dopłynęły, stracilibyśmy wszystko, co niezbędne do życia. To byłby nasz 
koniec. Przy sobie nie mieliśmy nawet noży. Było mi już wszystko jedno, czy utonę, 
czy też powrócę na brzeg z pustymi rękami. Wytężyłem wszystkie siły, poczułem 
naraz, że słabnę, przewróciłem się na plecy. Johansen krążył niespokojnie po 
brzegu. Co ten biedak musiał wycierpieć wiedząc, że nie może mi dopomóc? Stracił 
chyba nadzieję, że powrócę. Opowiadał mi później, że te chwile bezsilnego 
wyczekiwania były najcięższymi, jakie kiedykolwiek przeżył.
Po krótkim wypoczynku, a wydawał mi się wiecznością, popłynąłem znów dalej. 
Kajaki widziałem jakby bliżej. Odwaga wstąpiła mi w serce, zdwoiłem wysiłki. 
Zacząłem kostnieć. Zrozumiałem, że jeszcze chwila, a nie będę w stanie poruszać 
ani ręką, ani nogą. Płynąłem dalej. Uderzenia rąk o wodę stawały się coraz słabsze, 
wolniejsze. Odległość między mną a kajakami wciąż malała. To dodało mi znów 
otuchy. Jeszcze trochę, jeszcze jeden wysiłek! — powtarzałem sobie w myśli. Udało 
mi się wreszcie schwycić za nartę leżącą z tyłu kajaka. To już było coś. Po chwili 
nogą zaczepiłem o wystające poza burtę sanie. Do wnętrza wciągnąłem się goniąc 
resztkami sił. Nie mogłem utrzymać wiosła w zgrabiałych rękach, zimno pozbawiło 
mnie czucia. Miałem wrażenie, że wiatr chłoszcze mnie po nagim ciele, dygotałem, 
szczękałem zębami. Rozgrzać się, rozgrzać, za wszelką cenę! Czułem, że w 
przeciwnym razie zginę..."
Przypadkowe spotkanie na półwyspie Flora w archipelagu Ziemi Franciszka 
Józefa z ekspedycją angielską, jedno z tych niewiarygodnych, a jednak prawdziwych 
spotkań, położyło wreszcie kres piętnastomiesięcznej walce dwóch samotnych ludzi 
z krą, z okrutnym morzem, z widmem głodowej śmierci.
„Co by było, gdyby Nansen nie spotkał Anglików?" — zadawał sobie pytanie 
Roald.
W tej wyprawie, jak zresztą i w innych, decydowały nie tylko sprawność i 
wytrzymałość fizyczna. Jeszcze ważniejsze były: znajomość warunków życia na tych 
obszarach, szybka decyzja i wielki zasób wiedzy. Już nie zastanawiał się, czy dobrze 
zrobił. Wiedział, że jego wybór był trafny, że pływając wśród lodów zdobył potrzebne 
doświadczenie. Marzył teraz o wyprawie polarnej, jeszcze nie własnej, czuł, że wiele 
się musi przedtem nauczyć. Rozpytywał więc, gdzie mógł, czy się coś nie szykuje.
— Płyń z de Gerlache'em. Wspaniała okazja! Belg zakupił właśnie w Norwegii 
stary trójmasztowiec myśliwski „Patria" dla swej wyprawy badawczej na wodach 
Antarktyki — powiedział mu któryś z przyjaciół. — Najlepiej poradzi ci Jacobsen, 
statek stoi w doku jego stoczni w Sandefiord. Wiem tylko, że po zmianie bandery 
otrzymał nową nazwę „Belgica".
— Drogi chłopcze — uspokajał rozgorączkowanego Roalda stary przyjaciel 
kapitana Jensa, Jacobsen — chętnie bym ci pomógł, wiem, z kim mam do czynienia, 
ale werbunkiem załogi zajmuje się dowódca. Znasz francuski, najlepiej sam się z nim 
dogadasz. Mogę ci dać list polecający.
Roald pływał wówczas na parowcu „Huldra", gdzie brat jego Gustaw był 
pierwszym oficerem.
— Pojedź ze mną do Gerlache'a, we dwóch będzie nam raźniej — poprosił.
Wieczorem, bez bagażu, z Antwerpii, gdzie „Huldra" zakotwiczyła na parę dni, 
pojechali obaj do Brukseli. Roald poprowadził brata do eleganckiego hotelu, 
pierwszego, jaki zobaczył nie opodal dworca. „Nie mam czasu szukać tańszego" — 
odpowiedział zdziwionemu Gustawowi.
— Proszę o pokój dwuosobowy na jedną noc.
Portier o wielkich bokobrodach, w obszytym złotem mundurze, jakiego nie 
powstydziłby się admirał, jednym spojrzeniem ocenił skromny wygląd młodych ludzi i 
bez słowa obrócił się do nich plecami.
— Pokój dla pani dobrodziejki, proszę bardzo, ten sam co zwykle, oczywiście, 
pamiętam. Jakżebym śmiał zapomnieć — zgiął się w głębokim ukłonie na widok 
szeleszczącej jedwabiem, eleganckiej damy, która rozsiewała wokół silny zapach 
najlepszych perfum.
— Dla pana hrabiego? Zawsze się coś znajdzie — pełen uśmiechów zajął się 
znów jakimś nowym klientem.
— Prosiłem o pokój — zniecierpliwił się Roald nie zważając na Gustawa, który, 
onieśmielony, ciągnął go za rękaw.
— Chwileczkę, pokój nie zając, nie ucieknie — zamruczał lekceważąco przez 
ramię „admirał" obsługując innego, dobrze ubranego klienta z pięknymi, 
błyszczącymi od nalepek walizkami.
Z dworca napływali wciąż nowi goście.
— Błagam cię, chodźmy stąd — denerwował się do głębi urażony Gustaw.
— Nie, tu się właśnie zatrzymamy — brzmiała sucha odpowiedź.
— Proszę numer czterysta siedemnaście, nie mam już innego pokoju — zwrócił 
się w końcu do braci „admirał" podając im od niechcenia klucz. — Ale trzeba się 
przedtem wpisać do rejestru, o tu.
Gwałtownym gestem Roald wyrwał bratu z ręki pióro, szybko skreślił nazwiska, 
narodowość i zdecydowanym, pańskim gestem oddał księgę portierowi. Ten spojrzał, 
włożył zwisające na jedwabnym sznurku okulary, jakby jeszcze nie dowierzał 
własnym oczom, i — niby za pociśnięciem tajemniczej sprężynki — wyskoczył zza 
lady, gnąc grzbiet w głębokich ukłonach. Chwycił klucz z rąk oszołomionego tą 
niespodziewaną zmianą Gustawa i wręczył mu inny.
— Boy, odnieś na górę teczkę wielce szanownych panów — krzyknął 
rozkazująco — pokój numer sto jeden, szybko.
Gustaw, zdumiony, spojrzał na Roalda, ale ten z niewzruszonym spokojem 
kroczył tuż za chłopcem hotelowym. Pochód zamykał „admirał", który odprowadził 
„wielce szanownych panów" do samych drzwi pokoju, słodkim głosem zapewniając, 
że dyrekcja hotelu „Metropol" potrafi docenić wielki zaszczyt goszczenia tak 
znakomitych ludzi w swoich skromnych progach.
— Coś mu powiedział, Roald? Nic nie rozumiem. Wytłumaczże mi wreszcie, co 
się stało?
— Co powiedziałem? Nic, po prostu wpisałem do hotelowego rejestru, że 
zatrzymali się tu na jedną noc Fridtjof Nansen i Otto Sverdrup z Norwegii — zaśmiał 
się Roald, a po chwili dodał: — Obrzydzenie bierze mnie na myśl, że ludzie są tak 
obłudni, że trzeba im koniecznie imponować. Widziałeś, jak ten orangutan w 
admiralskim mundurze zmienił się w jednym oka mgnieniu?
Roald nie przeczuwał jeszcze wtedy, że nim minie lat kilka, nie będzie musiał 
podszywać się pod cudze nazwisko, że jego własne na rozcież otworzy mu podwoje 
wszystkich królewskich pałaców.
Rozmowa z de Gerlacheem nie przyniosła zawodu. Przystojny, 
trzydziestoparoletni, pewny siebie mężczyzna powitał życzliwie obu braci. Propozycję 
Roalda przyjął, pod warunkiem jednak, że przed zaciągnięciem się na „Belgikę" 
młody Norweg uzyska dyplom sternika.
— Ma pan dużo czasu, moja wyprawa nie wyruszy przed rokiem, muszę 
jeszcze zdobyć pieniądze, wiele pieniędzy. Uprzedzam, że wynagrodzenie mogę 
zaofiarować panu niskie, śmiesznie niskie, może nawet żadnego.
— To nieważne — usłyszał w odpowiedzi.
Po wyjściu na ulicę Roald był gotów wszystkich przechodniów przycisnąć do 
serca, zerkał zaczepnie na zgrabne, młode dziewczyny, co mu się rzadko zdarzało, 
odpowiadał uśmiechem na ich zalotne minki — nie posiadał się z radości.
— Pożegnamy się wkrótce — oświadczył bratu beztrosko po wejściu na pokład 
— opuszczam twoją łajbę. Podczas rozmowy z de Gerlache'em zdałem sobie 
sprawę, że mój francuski jest jeszcze trochę chropawy, muszę go wygładzić na 
jakimś francuskim statku.
Jak powiedział, tak zrobił. Na parowcu „Rhóne" popłynął wzdłuż zachodnich 
wybrzeży Afryki, ale Czarny Ląd szybko mu obrzydł. Tropik zamienił wkrótce znów na 
Arktykę i ze wzruszeniem wszedł na pokład myśliwskiego szkunera „Jason", na 
którym ongiś Nansen dopłynął do wschodnich wybrzeży Grenlandii.
Egzamin na sternika w Szkole Morskiej w Kristianii zdał celująco. Zadziwiał 
profesorów świetną znajomością arkanów morskich. Nie sposób było zaskoczyć go 
jakimś podstępnym pytaniem. Na każde znajdował szybko trafną odpowiedź. 
Natychmiast po egzaminie zaokrętował się na „Belgikę", która wciąż jeszcze stała w 
Sandefiord. Pewnego dnia na pokładzie statku pojawili się niezwykli goście: Nanseni 
Sverdrup. Ściskając dłoń niepozornego sternika o dziwnie jasnych oczach, Fridtjof 
nie wiedział, jak mocno biło serce młodego człowieka. Roald pożerał wzrokiem 
swego bohatera. Podziwiał jego uprzejme zachowanie, mądre spojrzenie, dobrotliwy 
uśmiech, czar osobisty, celowość uwag. Onieśmielała go wielkość Nansena. „Ileż 
pragnąłbym mu powiedzieć, zapytać, poradzić się, ale czy kiedykolwiek się odważę? 
Jeszcze nie czas. Muszę wpierw być kimś, czegoś dokonać, nie mogę iść do niego z 
pustymi rękami" — zanotował.
POD ZNAKIEM KRZYŻA POŁUDNIA
— Sprzęt i ekwipunek wyładować na brzeg! Ubrania, sanie, narty, czekany, 
instrumenty naukowe, wszystko!" — komenderował de Gerlache.
— Na brzeg, a potem z powrotem do ładowni? Po co ta podwójna robota? — 
nie mógł powstrzymać zdziwienia Roald.
— Zdecydowałem się zrobić wystawę. Płatne bilety wstępu jak do jarmarcznej 
budy — westchnął z goryczą Belg. — Wyprawa polarna to moloch. Brak mi wciąż 
pieniędzy. Muszę zdobywać je, jak mogę, wszystkimi dostępnymi sposobami.
..... I biegać po mecenasach, bankierach, fabrykantach, kupcach, 
dziennikarzach; organizować komitety do zbierania skąpo kapiących składek — pisał 
w książce „Wyprawy Polarne" Antoni Bolesław Dobrowolski, jeden z 
najwybitniejszych, jak przyszłość pokazała, uczestników belgijskiej wyprawy — 
...tłumaczyć swoje plany ludziom, którym sprawy nauki w ogóle, a sprawa polarna w 
szczególności, były zupełnie obce; szukać poparcia u osobistości wpływowych w 
zarządach miast, w ministeriach, w parlamencie, u dworu... zaiste, ciężka to była 
praca."
Tej odwrotnej strony medalu wypraw polarnych Amundsen jeszcze nie znał. Nie 
sądził nigdy, że organizator i dowódca musi walczyć z podobnymi trudnościami i tak 
się poniżać.
Czyż mógł przypuszczać, że sam w przyszłości z tegoż powodu przeżyje 
niejedną gorzką chwilę i niejedno zniesie upokorzenie?
— Do żagli!
— Kurs Sud-West! — usłyszał nareszcie porucznik Amundsen, w połowie 
sierpnia 1897 roku. — Płyniemy na Południową Amerykę, pierwszy postój w Rio de 
Janeiro.
— Wybierać fały! Wybierać szoty! — krzyknął po francusku, a po chwili 
powtórzył komendę po norwesku.
Żałował wtenczas, że nie znał flamandzkiego, rumuńskiego, polskiego i 
serbskiego, bo sześć różnych języków rozbrzmiewało na pokładzie „Belgiki". 
Dowódca i część marynarzy byli Belgami, kapitan statku, Lecointe — Francuzem. 
Amundsen i kilku marynarzy — to Norwegowie, magnetolog wyprawy, Danko — 
Dalmatyńczyk, przyrodnik Rakowitza — Rumun i wreszcie Polacy: chemik Henryk 
Arctowski oraz student geologii, pełniący zarazem obowiązki meteorologa, Antoni 
Bolesław Dobrowolski. Istna pływająca wieża Babel! W Rio de Janeiro przyłączył się 
do niej jeszcze lekarz Amerykanin, Frederick Cook, który brał już udział w jednej z 
polarnych ekspedycji Peary'ego. Pojawienie się Cooka na pokładzie załoga powitała 
entuzjastycznie, gdyż poprzedni lekarz przeląkł się trudów rejsu w nieznane i w 
ostatniej chwili odmówił wzięcia udziału w wyprawie.
„Belgica" płynęła powoli. Po sześciu miesiącach od chwili wyjścia z portu 
Antwerpii w południowej części horyzontu błękit nieba pojaśniał i dziwnie wyblakł. 
Tylko Cook i Amundsen — ci, co znali Arktykę — wiedzieli, że to odblask bieli lodów, 
zapowiedź polarnych obszarów, tylko oni zdawali sobie także sprawę, że zbyt późno 
dotarli na kraniec półkuli południowej. Żegnając wody Oceanu Atlantyckiego, obaj 
zżymali się bezradnie, widząc, że de Gerlache beztrosko na przeciąg miesiąca 
zatrzymał „Belgikę" przy brzegach Ziemi Ognistej, zamiast pełną szybkością płynąć 
do brzegów Antarktydy, gdzie w okolicy bieguna magnetycznego na Ziemi Królowej 
Wiktorii miało pozostać na zimę czterech ludzi, a wśród nich Amundsen. I przerazili 
się słysząc niespodziewanie rozkaz:
— Kierunek: Ziemia Grahama!
A więc nowe, nie przewidziane opóźnienie!... Amundsen pocieszał się, że tu czy 
tam zdobędzie jednak to doświadczenie polarne, po które popłynął z de 
Gerlache'em, ale coś buntowało się w nim na myśl, że nie znając niebezpieczeństw 
pułapki lodowej, dowódca igra z ogniem. Obaj z Cookiem odetchnęli, kiedy wreszcie 
po zbadaniu paru wysepek i odkryciu cieśniny, nazwanej imieniem de Gerlache'a, 
statek skierował się wreszcie na wschód. Pora roku była późna, a droga do Ziemi 
Królowej Wiktorii jeszcze bardzo daleka.
Coraz częściej nad „Belgiką" przetaczały się sztormy, zwiastuny antarktycznej 
zimy, targały olinowaniem, wydymały oblodzone, twarde jak stalowa blacha żagle. 
Raz po raz potężne lodowe odłamki o ostrych jak brzytwy krawędziach, pędzone falą, 
napierały na burty statku. Nie sposób było między nimi lawirować, każde zderzenie 
mogło grozić katastrofą. Lecointe nie schodził z mostku kapitańskiego, nie krył jednak 
swego zaskoczenia, bezsilności i lęku.
„Gdzieżeś ty, bracie, dotąd pływał, że lodu się boisz? To nie włoskie jeziora!" — 
kpił w duchu Roald ze swego zwierzchnika, chociaż i jemu nieraz przebiegały po 
grzbiecie ciarki.
Na widok ciemnej wstęgi kanału wodnego prowadzącego na południe, podczas 
burzy, która zwaliła się na statek huraganowym wiatrem, de Gerlache przerażony 
zakomenderował:
— Ster na burtę! Kurs Sud!
Roald struchlał, nie dowierzał własnym uszom. Kurs Sud! W tych warunkach? 
To czyste szaleństwo! Jedynym ratunkiem dla „Belgiki" byłby obecnie przeciwny 
kierunek, kurs Nord. Trzeba uciekać stąd jak najdalej, jak najszybciej na pełny ocean, 
wyrwać się, póki czas, z lodowej pułapki. Biała zapora podpełzała coraz bliżej, 
wieńcem brył opasując statek. Doświadczenie polarne Amundsena, jego instynkt 
potomka Wikingów buntowały się przeciw lekkomyślnej decyzji de Gerlache'a. 
Rozkaz ten był karygodnym błędem, za który życiem mogła zapłacić cała załoga. 
Dyscyplina okrętowa zabrania udzielać rad zwierzchnikowi, ale w końcu młody 
porucznik nie wytrzymał:
— — Płynąc dalej na południe, utkniemy na dobre w lodzie, panie kapitanie.
Lecointe wlepił w niego ciężkie spojrzenie, w którym kryła się uraza.
— Poruczniku, pan zapomina, że tu ja wydaję rozkazy. Proszę zachować swoje 
uwagi dla siebie.
— Tak jest, panie kapitanie.
„Mam nauczkę — pomyślał z goryczą Amundsen. — Niech będzie, jak chce, da 
Bóg, że i tak się jakoś wygrzebiemy."
Gnana prądem morskim, popychana sztormem „Belgica" zapędzała się coraz 
głębiej, coraz dalej między lodowe pola.
— Sami wchodzimy im w szpony, tylko patrzeć, jak się na nas zacisną — 
powtarzał Cookowi Amundsen, ale obaj wiedzieli, że muszą milczeć.
Nieświadoma tego, co jej grozi, załoga była uszczęśliwiona, że pokładem 
nareszcie nie kiwało, że mroźne podmuchy osłabły. Tylko porucznik i lekarz chodzili 
wciąż posępni i milczeli nie odpowiadając na pytania.
— Zawracamy! Kurs Nord! — padła wreszcie komenda.
Padła, jak przewidywał Amundsen, zbyt późno. „Belgica" stała jak wmurowana 
w lód. I de Gerlache, i kapitan Lecointe teraz dopiero zrozumieli, że żadna siła nie 
wyzwoli ich statku przed wiosną. Norweg miał rację.
Przymusowe zimowanie jak grom z jasnego nieba spadło na załogę. Wszyscy 
chodzili przybici. Z niejednych oczu wyzierało przerażenie. Nie na to się godzili 
marynarze, nie tego oczekiwali, za parę miesięcy mieli wszyscy powrócić do kraju. 
De Gerlache całe godziny spędzał teraz w bocianim gnieździe, pilnie przeszukując 
wzrokiem horyzont, ale w szkłach lornety iskrzyła się tylko biel, nic prócz 
jednostajnej, martwej bieli, ani skrawka wolnego od lodu morza. Nie o tym marzył 
ambitny Belg wypływając z Europy, nie tak wyobrażał sobie polarną wyprawę. 
Ekwipunek przygotował tylko dla czterech osób, które miały zimować. Przymusowe 
zimowanie — straszną treść kryły te proste słowa. Nikt nigdy dotąd nie ośmielił się 
zimować przy brzegach tajemniczej Antarktydy. Co kryła przyszłość, jaki los mogła 
mu zgotować?
— Żywności mamy dość, zabrałem zapas na dwa lata, głód nam nie grozi — 
pocieszał ludzi, nie wiedząc, że Cook wymienia porozumiewawcze spojrzenia z 
Amundsenem. Żywności? Cóż za ironia! Konserwy w nie najlepszym gatunku, wciąż 
te same, nie urozmaicone, za kilka miesięcy obrzydną wszystkim, nikt nie będzie 
chciał na nie patrzeć, nie uchronią organizmu przed szkorbutem. Brak było jarzyn, 
owoców, brak świeżego mięsa.
— O jarzynach i owocach musimy zapomnieć, ale mięsa mamy w bród, i to 
surowego, takiego, co najlepiej zwalcza szkorbut — Roald wskazał płowe cielska 
wielkich, sennych fok, wypełzających na lód z przerębli, i zbite w gromadkę pingwiny.
— Szkoda, że to nie Arktyka! — odpowiedział mu Cook. — Tam kilka białych 
niedźwiedzi wystarczyło na długie tygodnie. Nie mów o szkorbucie. Nie wolno nam 
do niego dopuścić, to ciężka choroba, znam ją. Zimno mi się robi, jak sobie 
przypomnę to straszne osłabienie, te piekielne bóle mięśni i stawów, opuchnięte 
dziąsła, które krwawią bez przerwy, krew cieknie z nosa, rany nie chcą się goić. 
Człowiek marzy wtedy tylko o jednym — żeby umrzeć. I to jak najprędzej.
— Dość, doktorze. Szkorbutu unikniemy! Od jutra zaczynamy robić zapasy. 
Tylko patrzeć, jak foki zejdą pod lód, a pingwiny odpłyną na pełny ocean — głos 
Roalda brzmiał energicznie.
Przyciągając z trudem, mozolnie na statek ubitą zwierzynę, nie wiedzieli obaj, 
co ich czeka. De Gerlache wpadł w szał, kiedy po raz pierwszy Amundsen, dumny ze 
swego pomysłu, zaproponował mu pieczyste z foki.
— Nie będę jadł ścierwa! Żeby mi nikt na statku nie śmiał wziąć do ust tej 
śmierdzącej padliny. Zabraniam!
Rozkaz dowódcy przeciął jakąkolwiek rozmowę na ten temat. Ale Roald nie 
uznał się za pokonanego.
— Polowania nie zabronił — stwierdził spokojnie, czyszcząc strzelbę.
Cook był tego samego zdania. I dalej, póki foki nie pochowały się przed zimą, 
każdą swobodną chwilę obaj wykorzystywali na gromadzenie zapasów mięsa.
Szary mrok nocy polarnej coraz gęstszą zasłoną spowijał biały ląd. Słupek rtęci 
w termometrze kurczył się gwałtownie, opadał, już ledwie można było dojrzeć 
srebrzystą kreskę na samym dole skali. Wiatr wył w olinowaniach masztów bez chwili 
przerwy, monotonna symfonia jęków niepokoiła, targała napięte jak struny nerwy. 
Kadłub statku drgał, trzeszczał w spojeniach, postękiwał żałośnie dzień i noc. Nie 
sposób było ani na chwilę zapomnieć, że lód wokół „Belgiki" żyje nieznanym, 
utajonym życiem. To napierał na burty, to z metalicznym chrzęstem się odsuwał, by 
za moment znów mocniej zacisnąć twardą obręcz. Ani chwili spokoju, ani chwili 
ciszy.
Czas dłużył się nieznośnie. Chcąc odpędzić czarne myśli, naukowcy zabrali się 
do prac badawczych. Dobrowolski co trzy godziny niezmordowanie przeprowadzał 
obserwacje meteorologiczne, razem z Arctowskim badał śnieg i lód, Rakowitza z 
pasją wyciągał z przerębli siatkę z planktonem, jak traper w Klondyke przesiewający 
przez sito złotodajny piasek. Wspomagany przez Amundsena kapitan Lecointe robił 
regularne pomiary astronomiczne, gdyż uwięziona „Belgica" dryfowała bez przerwy z 
lodem, zmieniając nieustannie kierunek. Doktor Cook wespół z Roaldem obmyślali 
coraz to nową robotę dla marynarzy. Obaj zdawali sobie dokładnie sprawę, że tylko 
praca, tylko zajęcie umysłu i mięśni może uchronić przygnębionych ludzi od 
całkowitego załamania. Nie było to jednak proste. Załoga nie mogła pracować na 
pokładzie bez ciepłych ubrań. Żaden z marynarzy nie miał nawet wełnianej bielizny. 
Marzli zresztą i pod pokładem, gdyż niewielki zapas węgla oszczędzano na czarne 
godziny.
Czas upływał powoli, każda doba ciągnęła się w nieskończoność. W połowie 
maja słońce zapadło pod horyzont, mróz stężał, noc polarna spowiła statek. Ciemno 
było także pod pokładem, nie było lamp, nie było nafty. Brak przezorności ze strony 
dowódcy mścił się na każdym kroku. De Gerlache przy lada okazji wyładowywał zły 
humor na załodze, co pogarszało jeszcze napiętą sytuację.
— Jak daleko stąd do Szetlandów? — Roald spojrzał zdziwiony na zatroskaną 
twarz Cooka, zadającego to pytanie.
— Około tysiąca mil, niewiele więcej, dlaczego pytasz?
— Podsłuchałem dziś, mimo woli zresztą, rozmowę w kubryku. Przeraziła mnie 
nie na żarty. Marynarze rozprawiali między sobą, mówili po norwesku, nie wszystko 
zrozumiałem, ale i to mi wystarczyło. Zastanawiali się po prostu nad tym, co będzie, 
jeśli lód w końcu natrze mocniej i zmiażdży statek. Rozmawiali spokojnie, rozważali 
raczej szansę. Knut, ten wysoki dryblas, opowiadał, że już dwa razy w życiu uciekał 
ze zmiażdżonego naporem lodu statku. Ale to było na Morzu Białym, do brzegów 
mieli blisko. „Z dziesięć dni wlekliśmy się pchając przed sobą szalupę, ciężko było" 
— mówił. Chciałbym cię spytać, czy twoim zdaniem istnieje dla nas jakaś, choćby 
najmniejsza, szansa ocalenia?
— Jedna na sto, nie więcej — brzmiała krótka odpowiedź. — Musielibyśmy iść 
po krze, a potem długo jeszcze płynąć po oceanie do brzegu Południowej Georgii, to 
szmat drogi. Na tych otwartych wodach sztormy zimą muszą być straszne. Powiedz 
lepiej, jak się ma Danko?
— Danko? — w głosie doktora zabrzmiała troska. —
Dalmacja, jego słoneczna ojczyzna, byłaby zapewne jedynym ratunkiem. 
Niestety, nieosiągalnym. Jest ciężko chory, płuca, serce, do tego depresja nerwowa. 
Nie ma na to lekarstwa.
Wiatr zawodził jękliwie, targał ubraniem, ciskał bezlitośnie kłębami śniegu w 
twarze, w odkryte mimo mrozu głowy. Gwałtowny podmuch raz po raz wyszarpywał z 
ręki marynarza sztormową lampę, której mętny blask niespokojnymi smugami kładł 
się na pobladłej twarzy de Gerlache'a i białych kartkach otwartej Biblii. Gwałtowne 
podmuchy porywały słowa dowódcy i niosły daleko w ciemność nocy.
Dwóch marynarzy podniosło obszyte w płótno żaglowe zwłoki zmarłego 
towarzysza i opuszczało je powoli do wykutej w lodzie przerębli.
Przygnębieni wyczekiwali chwili, w której obciążony bryłami węgla wór zniknie 
wreszcie w morzu. ;
— Temu już dobrze, nie będzie się męczył! — westchnął ktoś, z czyjejś piersi 
wyrwał się urywany szloch. Mroźny wicher ścinał łzy na wychudłych, zarośniętych 
twarzach.
Pochyleni nad przeręblą, cofnęli się naraz stłoczeni. Zaszyte w płótno zwłoki do 
pół ciała nieruchomo utkwiły w przerębli, jakby Danko nie chciał opuścić towarzyszy, 
jakby wzbraniał się zejść w głębinę.
Zdjęci zabobonnym lękiem, nie mieli odwagi ruszyć się z miejsca, zanim powoli, 
bardzo powoli, wór znikł w końcu pod lodem.
„... Przez wiele dni nie mogliśmy odpędzić od siebie koszmarnej myśli, że zwłoki 
zmarłego płyną wciąż w pozycji stojącej, tak jak nas opuścił, pod zamarzniętą 
powierzchnią lodu, kto wie, może nawet pod kilem »Belgiki«?" — notował de 
Gerlache w pamiętnikach.
Milczący, zamknięci w sobie ludzie jak cienie krążyli po statku, unikając się 
wzajemnie. Każde spojrzenie było wrogie, każde odezwanie nieprzyjazne. Napięte 
do granic wytrzymałości nerwy coraz częściej odmawiały posłuszeństwa. Ogromna 
antarktyczna cisza ciążyła każdemu, ale najdrobniejszy niespodziewany dźwięk 
także drażnił.
Jednego z marynarzy doktor schwycił za ramię w chwili, kiedy przesadzał 
reling. Chciał uciekać, prosto przed siebie, do Antwerpii, do rodziny! Byle stąd jak 
najszybciej!
— Dziś on postradał zmysły. A ilu będzie takich jutro czy pojutrze? — skarżył 
.się Cook Amundsenowi.
Niedługo czekał. Już po paru dniach znalazł się następny. Wielkie, silne 
chłopisko — ni stąd, ni zowąd zaczął wymachiwać siekierą.
— Skrócę cię o głowę! — wrzasnął wreszcie do Roalda i podniósł ramię do 
ciosu.
Cook podskoczył błyskawicznie i schwycił go za rękę.
— Co ja widzę, jakieś pęcherze na dłoniach? Czekaj, muszę obejrzeć, dam ci 
na to maść — powiedział spokojnie, nie rozluźniając mocnego uchwytu.
Zaskoczony marynarz otworzył usta, spojrzał nieprzytomnie na doktora i 
wybuchnął histerycznym śmiechem; zawtórował mu głośno Roald, po chwili wszyscy 
trzej przyjaźnie poklepywali się po ramionach.
— Gdybyś go nie obezwładnił, byłoby po mnie! — dziękował doktorowi Roald, 
kiedy zostali sami.
Od paru tygodni obaj z niepokojem śledzili postępy szkorbutu wśród załogi. 
Puchły nogi, chwiały się zęby, bielały wargi i dziąsła, powoli goiły się rany, rosła 
wrażliwość na mróz, a co gorsza, pogłębiało się rozgoryczenie, na które nie było 
lekarstwa.
De Gerlache, zobojętniały na wszystko, zamykał się w swej kabinie osowiały. 
Coraz częściej zapadał w długotrwałe otępienie, z którego nie mógł, a może i nie 
chciał się już wyrwać. Los doświadczył go ciężko: zamiast sławy polarnego odkrywcy 
w salonach Antwerpii czy Brukseli, zesłał mu udrękę nocy polarnej na martwym, 
zapomnianym przez Boga i ludzi krańcu świata.
Własna bezsilność drażniła go, apatia załogi doprowadzała do rozpaczy.
Któregoś wieczora z niewesołych rozmyślań wyrwał go szybki tupot nóg po 
trapie i ciężkie kroki. Czyżby znowu jakieś nieszczęście? Wypadł na pokład. Przy 
lewej burcie dostrzegł zbitą grupkę marynarzy. Milczeli wszyscy, wpatrzeni w jeden 
punkt, jakby wzrokiem chcieli przebić czerń polarnej nocy. Spojrzał i serce zabiło mu 
mocniej. Daleko przed nimi, na polu lodowym migotało jakieś dziwne błękitnawe 
światełko, drgało, falowało jak błędny ognik nad bagniskiem, sunęło wolno w stronę 
statku, nierzeczywiste jakieś, przerażające. Kapitan Lecointe nerwowymi gestami 
nastawiał morską lornetę.
— Kto to może być? — rzucił niespokojnie de Gerlache.
— Żaden z naszych — odpowiedział szeptem kapitan — sprawdziłem. Wszyscy 
na pokładzie.
— Może jakiś Eskimos antarktyczny? — De Gerlache starał się nadać swemu 
głosowi naturalne brzmienie, ale wargi mu drżały. — Albo jakieś nieznane zwierzę?
— To człowiek, z latarnią sztormową.
— Skądże! Z pochodnią! — rozległy się szepty.
— Brednie, skąd człowiek w tym pustkowiu?
— Żadna wyprawa poza moją nie wypłynęła w te strony — w głosie de 
Gerlache'a brzmiał lęk. — Może... może któryś z was wyszedłby mu na spotkanie?
Pytanie zawisło w powietrzu. Marynarze powoli przysuwali się jeden do 
drugiego, ramię do ramienia, jak pingwiny przed śnieżną zadymką zbili się w ciasną 
gromadkę. Za nic żaden nie oderwałby stóp od desek pokładu.
Nagle ktoś gwałtownym ruchem porwał z haka sztormówkę, jednym skokiem 
przesadził reling i zsuwał się na lód.
— Co pan robi, poruczniku? — przeraził się dowódca.
— Idę zobaczyć, kto to — odparł Amundsen po prostu.
Szedł długim krokiem narciarza, wymachiwał lampą, jakby chciał sobie dodać 
odwagi. Lód ożył. Żółtawe światło sztormówki zapalało na chropowatej powierzchni 
jakieś dziwne błyski, wydłużało niesamowicie cienie.
— Patrzcie, tamten idzie wprost na porucznika, o Boże! — rozległ się trwożny 
szept i jakiś marynarz pospiesznym ruchem nakreślił znak krzyża na piersi.
Nad pokładem wisiała cisza, każdy nasłuchiwał, każdy śledził oba płomyki: 
lampy Amundsena i ten drugi, tajemniczy. Przybliżały się, płonęły naprzeciw siebie, 
dziwne w tej czerni nocy, niesamowite w tej ciszy, budziły grozę. I naraz zwarły się 
jak w uścisku.
— Patrzcie, biją się!
— Żeby tylko nasz porucznik...
— Sztormówka na wierzchu!
— Nie, ten drugi!
Zabłysło wreszcie światełko. Jedno jedyne, ale które?
— Na ratunek! Trzeba porucznikowi iść na ratunek! — rozległ się wreszcie 
histeryczny szept.
De Gerlache milczał. Zdawało mu się, że stracił już tego, co jedyny spośród 
całej załogi odważył się wyjść naprzeciw niebezpieczeństwu. Czy miał dopuścić, 
żeby teraz zginął następny?...
W ciemności jaśniała już tylko jedna drgająca świetlna plama. Sunęła wyraźnie 
w stronę statku.
— Porucznik? — szepnął z nadzieją w głosie któryś z marynarzy. — Czemu nie 
woła?
— Amundsen! — krzyknął nie wytrzymując napięcia de Gerlache. Czekał chwilę 
na odpowiedź, złożył w tubę ręce. — A-m-u-n-d-s-e-n!
Odpowiedziała mu cisza.
— Żółte światło! Naszego porucznika, na pewno! Bogu niech będą dzięki!
— Nieprawda, niebieskie, tamtego!
Świetlna plama była już niedaleko. Na czoło de Gerlache wystąpiły krople potu.
Światło tańczyło w czerni coraz bliżej i bliżej, niespokojnymi błyskami złociło 
lodową grudę.
— Amundsen! — wrzasnęli wreszcie wszyscy jak na komendę. Kilka par rąk 
wyciągnęło się do przeskakującego reling porucznika.
— Kto to był? Co pan z nim zrobił?
— Z kim? Te tylko odłam lodu obrośnięty świecącymi wodorostami! Dryfuje po 
wąskim kanale wodnym, dlatego się porusza.
— Proszę usiąść, poruczniku — głos de Gerlache'a brzmiał cicho.
Twarz Belga zmieniona była nie do poznania, zapadnięte głęboko oczy 
błyszczały niezdrowym blaskiem, wychudłe ziemiste policzki pokrywała szczecina 
zarostu, obrzmiałe, spękane wargi zsiniały. Spojrzenie jego niechętnie prześliznęło 
się po starannie wygolonej twarzy Amundsena. Wyciągnął rękę, żeby rozjaśnić 
płomień naftowej lampki. Ręka ta była wychudła, prawie przezroczysta.
— Czuję się źle, bardzo źle. Kapitan Lecointe także w nie najlepszym stanie. 
Obawiam się, że ani on, ani ja zimy nie przetrzymamy...
— Ależ...
De Gerlache ruchem ręki nakazał milczenie.
— Musimy być przygotowani na najgorsze. Gdybym ja... Jeśliby i mnie, i 
kapitana zabrakło, mianuję pana, poruczniku, dowódcą wyprawy i statku. W tej 
kopercie znajdzie pan moją ostatnią wolę. Proszę przekazać ją mojej rodzinie 
natychmiast po powrocie do Europy — ciągnął dalej z wysiłkiem, wciąż nie patrząc 
na Roalda. — Statek doprowadzi pan do Rio. Tam, w porozumieniu z posłem 
Królestwa Belgii zwolni pan załogę. W kasie, tu są klucze, znajdzie pan pieniądze na 
wypłatę gaży.
De Gerlache umilkł. Przymknął obrzmiałe powieki.
— To byłoby wszystko. Może pan odejść... Poruczniku — zawołał jeszcze, 
kiedy Amundsen stał już w progu — dowódcą wyprawy jest pan od tej chwili, 
oczywiście tylko na czas mojej choroby.
STRACIĆ NADZIEJĘ TO UMRZEĆ ZA ŻYCIA
— Wszystkie ręce na pokład!
Takiego rozkazu dawno już nie słyszała załoga „Belgiki". Marynarze spoglądali 
jeden na drugiego, jakby sami sobie nie dowierzali, ale dźwięki bosmańskiego 
gwizdka, natrętnie, bez przerwy wśrubowywały się w uszy. Ci, których szkorbut nie 
zwalił jeszcze z nóg, wygrzebywali się z koi, osłabieni, niechętni, wypełzali powoli na 
pokład i nie przyzwyczajeni do świeżego powietrza kulili się pod pierwszym mroźnym 
podmuchem.
— Nie bójcie się! Nic wam nie będzie. Trochę ruchu dobrze wszystkim zrobi. 
Chodźcie! Sami się przekonacie! Niech każdy weźmie jakiś kilof, oskard czy łopatę 
— zachęcał marynarzy Amundsen i prowadził niewielką gromadkę pod prawą burtę, 
skąd widać było wielki śnieżny pagórek, przy którym stał Cook.
— Kopcie tam! Nie pożałujecie! To nasza spiżarnia. Ten i ów niechętnie 
wzruszył ramionami.
— Że też wam nie wstyd! Zamordować nas chcecie. Pozwólcie umrzeć 
spokojnie — rzucił niechętnie któryś z marynarzy.
— Tam jest mięso fok i pingwinów, najlepsze lekarstwo na szkorbut, kopcie, 
mówię wam! Koniec z konserwami!
— Ani mi się śni, do ust tego świństwa nie wezmę, choćbym miał zdechnąć z 
głodu. Sam dowódca zabronił — buntował się jeden z Belgów.
— Zwariował nasz porucznik. A ten amerykański doktor chce chyba na nas 
jakieś próby robić — mamrotali inni pod nosem.
— Dowódcą teraz jestem ja — zabrzmiał stanowczy głos Amundsena. — To 
rozkaz!
— Czy nie dość tej mordęgi? Gdyby to nie pan mówił, poruczniku, to, jak Boga 
kocham, nie usłuchałbym — zgodził się na koniec któryś z Norwegów.
Niechętnie, opieszale ten i ów zabrał się wreszcie do pracy. Po kilkunastu 
uderzeniach łopatą zadyszani ustali. Tylko Amundsen i Cook, chcąc dać dobry 
przykład, nie porzucili kilofów; jednostajnymi, wprawnymi ruchami kruszyli lodową 
powłokę, nie zwracając pozornie uwagi na resztę załogi. Sposób okazał się dobry, 
niektórzy ludzie powrócili do roboty. Rozluźniły się mięśnie, oddech stawał się 
głębszy, ruchy rozgrzewały zziębnięte ciała. Nim upłynęło pół godziny, wszyscy 
poszli ich śladem.
Amundsen błogosławił teraz swoje kucharskie umiejętności. Nikt tak jak on nie 
potrafił poćwiartować i przyrządzić mięsa.
„Miałem rację mówiąc, że każda umiejętność w życiu się przyda" — myślał.
— Musimy być silni, inaczej zginiemy. Kto nam tu dopomoże, jeśli sami sobie 
nie poradzimy? — powtarzał załodze.
I nikt nawet się nie spostrzegł, kiedy po mrocznym wyziębniętym statku 
rozszedł się smakowity zapach gotowanego jadła. W kotle zakipiała tłusta zupa, 
czerwone połacie mięsa spiętrzyły się na jednej patelni, na drugiej skwierczał foczy 
tłuszcz. Kok pociągnął nosem.
— Pachnie nieźle — mruknął sam do siebie. — Ale i tak ja tego Staremu nie 
zaniosę. Jeszcze mi życie miłe, nawet takie parszywe jak nasze.
— Sam to zrobię, bądź spokojny, odstaw tylko patelnię, bo przypalisz skwarki 
— komenderował Roald, w swoim żywiole. — Odsuń tamten garnek, to mięso na 
gulasz, musi się długo dusić na wolnym ogniu. Ten kawał pieczeni włóż do menażki, 
polej sosem. Więcej, jeszcze trochę, nie bój się! Może uda mi się Starego przekonać. 
Próbować zawsze trzeba.
— Niech pan uważa, poruczniku, żeby nie rzucił panu tej foczyny w twarz.
Dawno zapomniane smakowite zapachy zrobiły swoje — do kambuza cisnęli 
się teraz wszyscy. Przyciągnęły nawet opornych, co jak de Gerlache przysięgali, że 
„nigdy, przenigdy do ust tej padliny nie wezmą".
Początkowo z obrzydzeniem, potem z coraz większym smakiem Belgowie, 
Polacy i Rumuni poszli śladem Norwegów. Ci ostatni niejedną już mrożoną fokę zjedli 
w swoim życiu i wiedzieli, jak Roald, że to prawdziwa „spiżarnia witamin". Chwalili 
także, dumni ze swego ziomka, sposób, w jaki przyrządzał niesmaczne, łykowate 
mięso pingwinów cesarskich, których smaku dotąd nikt nie znał.
— Da się zjeść, jak Boga kocham!
— Z początku w gardle mi stało, ale teraz jakoś lepiej idzie.
— Panie poruczniku, proszę mnie nauczyć, jak pan to robi, może mi się kiedyś 
przyda.
— Nie ma go. Poszedł Staremu zanieść pieczeń z foki.
— Długo jakoś nie wraca — zaśmiał się kok.
Doktor z niepokojem raz po raz zerkał na drzwi kambuza. Na widok 
wchodzącego zamilkł. Menażka była pusta.
— Nałóż jeszcze taką samą porcję — powiedział spokojnie Roald do koka, a 
kąciki ust drgały mu od tłumionego śmiechu.
— Co, wszystko zżarł? — kucharz otworzył szeroko oczy.
— A tyś co myślał? I jeszcze się oblizywał! Poślij no tam którego, żeby odrąbał 
porządny kawał foki. I lodu niech mi przyciągnie do wytopienia na zupę.
— A nie zabraknie tych waszych zapasów, poruczniku, jak będziemy tak jeść 
bez ograniczeń? — zaniepokoił się kok. .
— Na dwa zimowania starczy! — rzucił Amundsen rad, że życie tak szybko 
pokazało, kto miał rację.
— Zamęczy się nasz porucznik, jak będzie ciągle stał przy kuchni — mruknął 
ktoś z dezaprobatą. — Niech go który wyręczy, ja mogę najwyżej węgla przynieść, 
nic innego nie potrafię.
— A kto przyrządzi to paskudztwo tak jak on? Nie każdy potrafi, niech porucznik 
robi, co chce — odpowiedział drugi.
— Nic mu nie będzie, jest szczęśliwy, że wszystkim smakuje to, co ugotuje i 
usmaży — poparł go doktor. — Popatrzcie tylko, jak mu oczy błyszczą.
Nikt tak jak Cook nie rozumiał, że przyrządzanie posiłków stało się dla Roalda 
ujściem tej nieposkromionej energii, jaka się w nim nagromadziła, a każda, skąpa 
choćby pochwała była mu najlepszą nagrodą.
— Żeby jeszcze nie to przeraźliwe zimno w kubryku! — skarżył się któryś 
marynarz, z ustami pełnymi foczyny.
— Musicie się więcej ruszać. Nikomu nie wolno leżeć w dzień na koi do góry 
brzuchem! — głos Roalda był twardy. — Bierzcie przykład ze mnie — dorzucił po 
chwili. — Czy któryś widział, żebym się wylegiwał! A chorymi zajmie się doktor.
Następnego dnia w messie wokół rozpalonego do czerwoności piecyka zebrał 
się dziwny krąg. Nadzy, wynędzniali, wychudli ludzie z trudem utrzymywali się na 
opuchniętych nogach. Policzki, od długich tygodni nie tknięte brzytwą, były 
chorobliwie nabrzmiałe, włosy zmierzwione, długie brody spadały w brudnych 
strąkach na piersi.
— Raz, dwa, trzy! — komenderował energicznie Cook i razem z Amundsenem 
pokazywał, jak należy się gimnastykować.
— Przysiad, rozkrok, ramiona w górę — powtarzał. — I skłon. Jeszcze raz!
Niektórzy chorzy zżymali się, każdy ruch sprawiał im nieznośny ból, ale doktor 
był nieubłagany, udawał, że nie słyszy skarg.
— Po co nas tak męczycie? Dalibyście spokój!
— I tak nic z tego nie będzie — sarkali marynarze.
— Będzie dobrze, zobaczycie — podtrzymywał Amundsen lekarza. — Musimy 
was rozruszać. Stracić nadzieję to umrzeć za życia. Obiecuję wam, chłopcy, że to 
pomoże. A teraz uwaga, przysiad, głębiej, jeszcze głębiej! Zaraz dam wam coś 
przegryźć w nagrodę.
— Może te pierożki nadziane foką, co pan nam obiecywał, poruczniku?
— Oczywiście, jak obiecałem, to święte. No, jeszcze trochę. Raz, dwa, trzy, 
przysiad, rozkrok, skłon! Spocznij!
Korzystając ze swych nowych uprawnień, Roald zrobił generalny (przegląd 
magazynów „Belgiki".
— Wszystkie koce na górę! Wszystkie, co do jednego! — zakomenderował 
wzburzony, wybiegając na pokład.
Cook spojrzał na niego ze zdumieniem.
— Nasi ludzie marzną, nie mają co na grzbiet włożyć, a tu patrz, co znajduję. 
Dotknij tylko, miękka, puszysta szetlandzka wełna. Zapakowane, schowane na 
samym dnie! Skandal!
— Uspokój się! Może de Gerlache zapomniał po prostu o tych kocach?
— Albo schował, bo uważał, że za dobre dla takiej jak my hołoty. Po cóż ja ręce 
urabiam po łokcie, gotując, piekąc, smażąc całymi dniami? Mróz i tak wyssie z ludzi 
tę odrobinę życia, jaka się w nich jeszcze kołacze, jeśli nie będą ciepło ubrani — 
zżymał się dalej Amundsen. — Uszyjemy z tych koców wspaniały przyodziewek, 
zobaczysz. Ani słowa o tym nikomu. De Gerlache dowie się, jak wszystko będzie 
gotowe, nie wcześniej.
I w ciągu kilku dni różowe, bladoniebieskie, seledynowe pledy z najlepszej 
wełny zamieniły się w polarne ubrania, szyte przez żaglomistrza według wskazówek 
Amundsena. On sam kierował krojem i sam nieraz chwytał za igłę. Z każdego koca 
powstawał obszerny, pozwalający na swobodę ruchów, długi anorak i szerokie, 
zaciskane w kostce spodnie, takie, jakie zalecał Nansen. Marynarze „Belgiki", 
ubawieni, chętnie przebierali się w ciepłą odzież. Przypominali bandę klownów z 
jakiegoś prowincjonalnego cyrku i patrząc na siebie nawzajem, zaśmiewali się do łez. 
Zwabione niezwykłymi na tej pustyni lodowej dźwiękami, całym stadem nadciągnęły 
cesarskie pingwiny. Zatrzymały się o parę kroków od burt, ciekawie popatrując na 
pokład. W swoich długich czarnych frakach, od których odbijała oślepiająca biel 
sztywnych, jakby nakrochmalonych gorsów, wyglądały dostojnie.
— Patrzcie, pierwsze rzędy zapełnione, jak w teatrze na galowym 
przedstawieniu. Rozpoczynamy spektakl, zaśpiewamy im coś, chłopcy! — krzyknął 
Amundsen i pierwszy zaintonował starą piosenkę, którą niejeden z marynarzy nucił w 
portowej tawernie po paru kuflach piwa.
Dobry humor jest zaraźliwy. Ludzie podchwycili ochoczo melodię i ryknęli 
niezbyt składnie, ale za to głośno. Pingwiny, jak na komendę, wyciągnęły długie 
szyje, zakołysały się w takt melodii i nie chcąc widać być dłużne, zagęgały donośnie.
— Głośniej, chłopcy, głośniej! Nie dajmy się im przekrzyczeć! — zachęcał 
Amundsen, a marynarze, ci sami, co jeszcze przed kilku dniami snuli się po statku 
rzucając sobie spode łba ponure spojrzenia, zaśmiewali się teraz do łez.
Nim minął tydzień, lekarz wyprawy mógł zameldować nowemu dowódcy:
— Wszyscy na nogach, objawy szkorbutu cofają się wyraźnie, samopoczucie 
lepsze. Trudno wprost uwierzyć, że tak niedawno jeszcze mieliśmy ciężko chorych.
— Rad jestem, że lekarstwo okazało się skuteczne.
— Dokonałeś, mój drogi, czegoś więcej niż zwykły doktor. Ja w apteczce 
okrętowej nie miałem środków na wyrwanie ludzi z tej ciężkiej choroby. Czyś ty nigdy 
nie myślał o medycynie? Byłbyś świetnym lekarzem.
— Tylko nie to! — żachnął się Amundsen, gdyż przypominały mu się puste 
oczodoły czaszki ze studenckich czasów.
De Gerlache coraz częściej zwlekał się z łóżka i powoli podobnie jak inni, 
odzyskiwał siły. Nie przeszkadzał jednak Amundsenowi w jego rządach na statku. 
Zbyt wygodny był ten tryskający energią i pomysłami młody Norweg. — Zresztą — po 
co? Załoga nie wyglądała już jak gromadka straceńców, marynarze poruszali się 
żwawiej, naukowcy powrócili każdy do swoich zajęć. Ale nie trwało to długo.
W pełni antarktycznego lata, w przededniu Świąt Bożego Narodzenia, 
Amundsen zakasał znów rękawy i długie godziny spędzał w kambuzie przy kuchni i 
piekarniku. Czuł, że ludzi trzeba czymś rozerwać, rozweselić, bo znów ogarniało ich 
przygnębienie, nieodstępny towarzysz przymusowego zimowania. Świadomość, że 
był tym, który mógł im pomóc — dodawała mu sił. Wynajdował więc coraz nowe 
zajęcia dla załogi. Z okazji świąt postanowił, że każdy musi się przyczynić do 
uświetnienia uroczystej kolacji. Nawet de Gerlache milczał na widok 
najprzedniejszych win, jakie porucznik ośmielił się wyciągnąć z kapitańskiej spiżarni. 
„Szklanka szlachetnego trunku dobrze wszystkim zrobi, będą za nią kiedyś chwalić 
wielkodusznego dowódcę, zapomną o tym młokosie, któremu oddałem rządy" — 
myślał zrezygnowany.
Słońce chowało się już tylko na krótkie godziny pod horyzont, lód prawie całą 
dobę tonął w jasnym świetle dnia polarnego, ale wciąż spoisty był i twardy, jak zimą.
Na statku zapanował niewesoły nastrój.
— Nie puści nas!
— Tylko patrzeć, jak minie lato, a co dalej?
— Drugie zimowanie? Któż je przetrzyma?
— Nikt nie przeżyje! — zaczęły się znów utyskiwania. Przygnębienie, 
rezygnacja to najwięksi wrogowie polarnika. Nie darmo Roald przeczytał dziesiątki 
pamiętników z wypraw. Jak dopomóc załodze? Jak zająć ludzi, żeby nie pogrążali się 
w czarnych myślach?
— Znalazłem wielką skrzynię! — krzyknął któregoś dnia z takim zapałem, jakby 
wołał: „Przed nami Antwerpia" — Niedaleko, zaledwie kilometr stąd!
— No to co? — rzucił niecierpliwie de Gerlache.
— Jak to co? Przebijemy kanał od tej wolnej od lodu wody i wyswobodzimy 
statek!
— Czym? Łopatami? — De Gerlache spojrzał na niego jak na wariata, kapitan 
Lecointe wzruszył tylko pogardliwie ramionami.
— Łopatą się nie poradzi, lód trzeba piłować jak grube bele w stoczni mego 
ojca — tłumaczył spokojnie Roald, nie przejmując się tym brakiem zaufania.
— Nie przesadzaj! Jak pociągniesz piłą od dołu? — spytał rzeczowo Cook.
Jemu jednemu od razu trafił do przekonania śmiały projekt Norwega.
— Zwyczajnie — wzruszył ramionami Roald — jeden będzie trzymać za rączkę, 
a drugi, stojąc obok, za linkę przymocowaną do zanurzonego w wodzie końca piły.
Nie darmo mówi się, że potrzeba jest matką wynalazków. Ludzie rzucili się do 
pił i nie żałując trudu cięli wielkie pola na trójkąty, odciągając każdy na pobliskie 
jeziorko. Praca posuwała się jednak wolno, bardzo wolno, a radość z wyrąbania z 
takim trudem kanału okazała się przedwczesna.
„..Dynamit zawiódł nas zupełnie: najstraszniejsze bomby podkładane pod lód 
wybijały tylko przeręble, cała siła wybuchu szła w górę, w kierunku najmniejszego 
oporu. Wzięliśmy się do pił — pisał Dobrowolski. — Wybraliśmy naturalnie drogę 
najkrótszą. Napotkaliśmy jednak ośmiometrowy lód. Stracony tydzień pracy! Po tym 
niepowodzeniu staliśmy się systematyczni i przezorni. Za pomocą przyrządu 
wiertniczego zmierzyliśmy grubość lodu w rozmaitych punktach między statkiem a 
szczelinami. Wytknęliśmy drogę najmniejszej grubości, nie przekraczającej dwu 
metrów, drogę krętą, długą, bo aż siedemsetmetrową, ale pewną... Zafalował, kanał! 
Pozostawało tylko doprowadzić go do okrętu i odpiłować lód od burt statku. Ta robota 
była okropna, bo po kolana, a czasem aż po brzuch w wodzie lodowatej. Jednak 
dopięliśmy swego. Kosztowało to nas około dwudziestu dni pracy bez przerwy, dzień 
i noc... I oto gdy «Belgica» ma już wyruszyć, zrywa się nagle wiatr wschodni, kra 
nasza pęka na dwoje, akurat wzdłuż kanału, oba jej brzegi przyciskają się do siebie, 
z całej naszej krwawej pracy pozostaje tylko wąska szczelina. Po tygodniu kanał 
znów się rozwarł. I pierwszy raz od trzydziestu miesięcy zahuczała maszyna, 
pierwszy raz od trzydziestu miesięcy Johansen rozpromieniony chwycił za ster. 
Weszliśmy w labirynt szczelin, z busolą na północ. Szczeliny były wąskie i często ich 
sieć kończyła się ślepo. Trzeba było staczać z lodami prawdziwe bitwy. Okręt 
przeistoczył się w żywego bojownika, cofał się, nacierał na kry, miażdżył je własnym 
ciężarem, znów się cofał, znów z rozpędu rozpychał lody i tak torował sobie drogę. 
Ciało jego ściskało się, dygotało, jęczało w uściskach lodu..."
Niedługo jednak cieszyli się wolnością uczestnicy wyprawy. Przyszedł 
siarczysty mróz i lód zacisnął znów swe szpony wokół statku. „Belgica" znalazła się 
w gorszych jeszcze warunkach niż poprzednio.
..... Płaszczyzna lodowa poczęła nagle falować — wspomina dalej Dobrowolski 
— rytmicznie wzdymać się i opadać, wyginać się od widnokręgu do widnokręgu w 
potworne wzgórza i doliny, jak gdyby cielsko jakiegoś białego smoka oddychało 
miliardem piersi! A wtedy lody co dwadzieścia sekund uderzały w okręt jak taranem; 
co dwadzieścia sekund doznawał dreszczu wstrząśnięcia, kurczył się, a deski 
pokładu zginały się w pałąk. Dwa, trzy tygodnie takich wstrząśnięć wystarczy do 
zupełnego rozluzowania okrętu. Była to powolna, miarowa agonia."
Dwaj ludzie tylko nie stracili nadziei w ciężkiej, wydawałoby się, beznadziejnej 
sytuacji. Amundsen i doktor Cook znali kaprysy prądów morskich i wiatru, wiedzieli, 
że trzeba cierpliwie czekać. Czekali długo, aż wreszcie z południa zadął mocny wiatr, 
przeszedł na wschód, rozpędził lodowe pola i wypełnił żagle. Droga do wolności stała 
otworem.
W końcu marca przed „Belgiką" zaczerniały skały Cieśniny Magellana. Pierwsza 
antarktyczna wyprawa Eoalda Amundsena dobiegała końca.
DLA NIEJ JEDNEJ, JEDYNEJ WYRZEKŁEM SIĘ MARZEŃ
— Nie krępuj się, Roald, rozpakuj.
Brunatne oczy Margarett z .nie ukrywaną tkliwością patrzyły na wychudłą twarz, 
w której silnie uwydatniał się orli nos. Roald, niezdecydowany, przez chwilę obracał w 
ręku dużą, ciężką paczkę.
— Co to, już? Skąd to masz?
— Kupiłam dawno, rok temu, jak tylko ukazały się pierwsze egzemplarze — 
powiedziała jednym tchem. — Z myślą o tobie — dodała ciszej.
— „»Fram« na morzu polarnym" — odczytał głośno Roald. — Kiedy Nansen 
zdążył to napisać? — dorzucił z mimowolną zazdrością.
— To jeszcze nie wszystko. Teraz rozpoczął właśnie druk wyników naukowych 
swojej wyprawy. Pracuje u siebie w domu. Ty też, Roaldzie, napiszesz o twojej 
niezwykłej podróży, prawda? Wszyscy tutaj mówią tylko o tobie. Podobno całą 
załogę uratowałeś od śmierci głodowej? Musisz mi o tym dokładnie opowiedzieć. 
Byłeś dowódcą belgijskiej wyprawy, która pierwsza w historii zimowała przy brzegach 
Antarktydy, wiem, wszystko wiem. To wspaniałe! Pamiętasz Carstena 
Borchgrevinka? Pozazdrościł ci i popłynął na Południe, żeby zimować jak ty. Ale ty 
byłeś pierwszy. — Młoda dziewczyna mówiła pośpiesznie, jakby chciała z siebie 
wyrzucić to wszystko, co nagromadziło się w ciągu długiego rozstania.
Urwała naraz, widząc, że Roald zatopiony jest w czytaniu i wcale jej nie słucha.
— Roald, jak możesz? — powiedziała z wyrzutem. — Odłóż książkę, później 
przejrzysz. Nie było cię strasznie długo, całe dwa lata. Opowiedz coś o sobie! Czyś 
tęsknił do... Norwegii?
— Nie miałem na tęsknotę czasu. Wiele się uczyłem. Twarda szkoła, ale dobra. 
Przyda mi się bardzo w przyszłości.
— Nie myślisz chyba o następnej wyprawie? — przeraziła się Margarett. — To 
znaczy, o takiej długiej, dalekiej, w nieznane — poprawiła się zaraz. — To 
szaleństwo. Twój brat Antonius też jest marynarzem, a nie ma takich wariackich 
pomysłów. No powiedzże coś wreszcie! — W głosie dziewczyny zabrzmiało 
rozdrażnienie, rumiane policzki przybladły.
Roald spojrzał na nią zdumiony. Co jej się stało? Zawsze była taka słodka, 
cicha, uległa...
— Gdybym nie miał dalszych planów, nie zaciągnąłbym się na „Begikę" — 
rzucił szorstko.
Nie usłyszał, co Margarett odpowiedziała, bo drzwi rozwarły się z impetem. Na 
progu stanął Antonius.
— Roald, jestem z ciebie dumny! — z szeroko otwartymi ramionami podbiegł do 
brata. — Czytałeś już gazety? W porcie nie mogę przejść paru kroków spokojnie, 
wszyscy o ciebie się dopytują. Mój szef, gdy tylko przejrzał pierwszą stronę 
„Aftenposten", z miejsca zaproponował, żebym poszedł na „Andromedę" jako 
kapitan. Rozumiesz? To nie byle jaki awans, marzyłem o nim od dawna. Pytał, czy 
ciebie nie można by jakoś do nas ściągnąć. Da ci od razu największy myśliwski 
statek, jaki tylko zechcesz. Jeszcze w tym sezonie chciałby cię wyprawić na foki i 
białe niedźwiedzie do zachodnich brzegów Spitsbergenu, tam się od nich roi, 
przyniosłoby ci te nielichy zarobek!
— Roald, zgódź się. Błagam cię, zrób to dla mnie, dla twoich braci — wtrąciła 
się do rozmowy Margarett. — Zgódź się! Idź do Bjórnsona, jeszcze dziś. On cię 
ozłoci, da ci najlepsze warunki, mnóstwo pieniędzy! To największy armator Norwegii. 
Antonius, powiedz, ile on ma statków, pływają po wszystkich morzach świata... — 
Wpatrzone w Roalda brunatne oczy rozgorzały nadzieją, na policzkach znów zakwitły 
rumieńce. — Spróbuj, choćby na pewien czas. Jeśli ci to nie będzie odpowiadać, 
rzucisz. Zrób to dla mnie! Będziesz miał te swoje podróże, a powracając tutaj, własny 
dom, kochających cię ludzi... — nalegała Margarett z coraz większą energią.
„Strzeż swej wolności! Jeśli choć raz ustąpisz, jesteś stracony! Nigdy jej nie 
odzyskasz. Margarett wykorzysta to drobne na pozór zwycięstwo, by zająć na 
zawsze dogodną .pozycję!" — ostrzegał Roalda jakiś głos wewnętrzny.
Spojrzał na brata, potem na dziewczynę. Antonius zrozumiał od razu. Margarett 
nie chciała jednak tak łatwo się poddać. Złożyła ręce z wyrazem niemej prośby, ale 
zmroził ją wyraz oczu Roalda. Zacisnęła usta, brwi zbiegły się, twarz ściągnął grymas 
ścierając z niej cały urok; stała się naraz brzydka, zacięta.
— Sam sobie będziesz winien! — krzyknęła ze złością i wypadła z pokoju. Zza 
drzwi dochodził już tylko z trudem hamowany szloch.
— Czemu jesteś dla niej taki niedobry? Tonie teraz we łzach — powiedział z 
wyrzutem Antonius widząc, że brat pogrążył się znów w czytaniu. — Nie chcę się 
mieszać do twoich spraw, Roald, ale ty nie wiesz, jak ona na ciebie czekała. Nie 
pożegnałeś się z nią, ani słowa nie napisałeś z Belgii czy z Ameryki. Betty mówiła mi, 
że Margarett nie spojrzała na nikogo, czekała na ciebie. Zrozum, ona cię kocha — 
dodał widząc ruch zniecierpliwienia. — Nie dziw się jej! Jak każda kobieta marzy, 
żeby mieć swój dom, dzieci. Pomyśl tylko, znacie się już tyle lat. Wiesz, jak świetnie 
umie gotować, prowadzić gospodarstwo, jej ojciec lubi cię. Nie zapominaj, że ma 
duże udziały w niejednej stoczni. Nasz ojciec pragnął, żebyś i ty kiedyś budował 
statki... — Antonius mówił coraz wolniej. Słowa rwały mu się pod kamiennym 
spojrzeniem brata. Zamilkł wreszcie, stropiony.
Roald przełknął ślinę, nabrał w płuca powietrza, widać było, że się ze sobą 
pasuje.
— Nie przejmuj się jej płaczem. Rozczula się nad samą sobą. Łzy jej to broń 
wymierzona przeciwko mnie. Lubiłem Margarett bardziej niż inne dziewczęta, lubię ją 
nadal, życzę jej szczęścia, ale... Mam nadzieję, że przeboleje ten zawód. Zrozum, 
nie mogę wiązać się z żadną kobietą. Muszę być panem własnego losu. Żona byłaby 
mi przeszkodą. Już wiem z doświadczenia, jak krępują człowieka te miękkie kobiece 
ręce. Dla jednej poświęciłem się, dla niej wyrzekłem się najskrytszych marzeń, wiesz 
o tym najlepiej. Pięć lat straciłem poddając się jej woli. Ale to była matka. I nie żałuję, 
bo była szczęśliwa. Matka jest jedna na świecie, dla matki można zrobić wszystko, 
ale dla nikogo więcej. Ślubowałem sobie wtedy, że nie dopuszczę, ażeby kobieta — 
choćby nawet kochana — związała mi ręce, przykuła do siebie. Muszę strzec 
wolności; jeśli raz ustąpię, nie odzyskam jej nigdy. Twoja żona, Antonius, jest urocza, 
dobra, ale powiedz, czy puściłaby cię na paroletnią wyprawę w nieznane? Na pewno 
nie — i nie można by się było temu dziwić. Sam zresztą nie chciałbyś jej zostawić. 
Kobiety umieją narzucić swą wolę w ten sposób, że wydaje ci się, iż ty sam tak 
właśnie zdecydowałeś. Na tym polega ich przewrotna siła i to jest najgroźniejsze, 
tego się najbardziej obawiam. Rozumiesz mnie teraz? Jestem z tobą szczery, nigdy z 
nikim nie mówiłem o tych sprawach i gdyby nie Margarett, nie poruszałbym ich i 
dzisiaj. Pomyśl, przed pięciu laty mogłem już mieć stopień kapitana żeglugi wielkiej 
— w głosie Roalda zabrzmiał żal. — Przed pięciu laty mogłem przedsięwziąć własną 
wyprawę, jak Nansen...
— Własną wyprawę? — powtórzył, jak echo, zdumiony Antonius.
— A czemuż by nie? To moje marzenie. Nie od dzisiaj. Od dawna, od wielu lat 
przygotowuję się, żeby je urzeczywistnić. Mam prawie gotowy plan.
— Czyste szaleństwo! — wybuchnął Antonius. — Czyś ty pomyślał o 
pieniądzach? Nigdy nie umiałeś liczyć. Co też ci się roi? Porównujesz się z 
Nansenem? Trzeba mieć albo wielkie zasoby, albo taką sławę jak on, no i jego 
umiejętności. Wiesz, że ostatnio Nansen został mianowany profesorem biologii na 
naszym uniwersytecie? A czym jesteś ty, ze swoim stopniem sternika? Kto ci 
dopomoże, kto będzie chciał ryzykować?
— Złożyłem już podanie do Szkoły Morskiej, w przyszłym tygodniu zdaję 
egzamin. Będę kapitanem żeglugi wielkiej. Powiadasz, że nikt mnie nie zna. A nie 
pamiętasz już, jak to było przed wyprawą Nansena na Grenlandię? Jego też nikt nie 
znał, wszyscy tylko wydziwiali, szydzili, drwili z niego. Nie zapominaj, że mam już za 
sobą nielichą zaprawę. Niewiele brakowało, a nie wróciłbym wcale z Antarktyki. 
Nazwisko nasze jest znane w całej Norwegii. Tobie pierwszemu powiem, co 
zamierzam, o czym od lat dzień i noc myślę, tylko pamiętaj: ani słowa nikomu.
Roald wielkimi krokami przemierzał pokój. Zdumiony Antonius patrzył na brata 
jak na kogoś obcego, jakby go teraz dopiero poznał.
— Czy ty rozumiesz, w jakich czasach żyjemy? Niepowtarzalnych zapewne! 
Świat dowiedział się naraz o pustych miejscach na mapie... Świat interesuje się obu 
mroźnymi krańcami globu... To era wielkich odkryć. Peary organizuje jedną wyprawę 
za drugą, zimuje wśród Eskimosów, żeby się od nich uczyć, nie osiąga celu, zawraca 
i jeszcze raz próbuje, nic nie może go zniechęcić. Jak ćma do światła dąży do 
bieguna, na którym nikt dotąd nie był. Rozumiem go, Antonius, ten człowiek mi 
imponuje! Carsten Borchgrevink będzie zimował na Antarktydzie, on, co pierwszy w 
historii stanął przed paru laty na tym nieznanym kontynencie. Kapitan Otto Sverdrup 
na „Framie" szuka północnych granic Grenlandii. Nie mówię już o innych. Zaczyna 
być ciasno. Jeżeli tak dalej pójdzie, nie będzie już dokąd płynąć, nie znajdę białej 
plamy na globusie. Od lat przygotowuję się do wyprawy polarnej, lepiej niż inni znam 
lód pokrywający ocean, a to wcale niełatwa sprawa. Szwedzki aeronauta Andree 
chciał biegun zdobyć z powietrza, ale niewiele o lodzie wiedział i to go zgubiło, nie 
potrafił przygotować zwycięstwa. Ja zdaję sobie sprawę z niebezpieczeństw, z 
trudów, ale zrozum, po to żyję, żeby je podejmować. Nic innego dla mnie nie istnieje!
Antonius jak urzeczony wpatrywał się w zmienioną twarz Roalda Czuł, że nie 
pora przeczyć. Nigdy nie widział go w stanie podobnego podniecenia, nigdy nie 
słyszał, żeby tyle mówił, żeby dzielił się najskrytszymi myślami; żył dotąd nimi sam.
— Chcę wyruszyć wzdłuż brzegów Kanady i Alaski, z Oceanu Atlantyckiego 
przepłynąć na Ocean Spokojny, zdobyć Przejście Północno-Zachodnie — ciągnął 
dalej Roald. — Nie, nie powtarzaj mi tylko, że to szaleństwo — nie dopuszczał brata 
do głosu. — Wiem z góry, co chcesz mi powiedzieć, w ciągu czterech wieków nikomu 
się to nie udało. Znam niemal na pamięć historię każdej wyprawy, i tych ostatnich 
pięćdziesięciu ośmiu, zdaję sobie sprawę z błędów, jakie popełniali dowódcy, ja ich 
nie powtórzę, bądź spokojny. Niewielki statek, o jak najmniejszym zanurzeniu, mała 
załoga złożona z twardych, takich jak ja, na wszystko zdecydowanych ludzi, duże 
zapasy żywności — oto, co mi zapewni zwycięstwo. Jak wrócę, będziesz mi mógł 
powiedzieć: „Jestem z ciebie dumny". I bez słowa sięgnął po stojącą na jego biurku 
fotografię matki; przez chwilę patrzył na nią w milczeniu.
Antonius słuchał z zapartym oddechem. Słowa Roalda jak wzburzony potok 
górski niszczyły tamy wszelkich zastrzeżeń, wszelkich argumentów, porywały swą 
siłą. A kiedy na zakończenie usłyszał pytanie: „Dopomożesz mi?" — zerwał się z 
krzesła i mocno objął brata.
— Wspaniały jesteś! — wyrzucił z siebie jednym tchem. — Na pewno dokonasz 
tego, o czym marzysz! Wierzę w ciebie!
Egzamin na stopień kapitana żeglugi wielkiej okazał się zwykłą formalnością. 
Zasób wiedzy teoretycznej, niezwykle bogata praktyka morska Roalda przekraczała 
znacznie wymagania regulaminu. Członkowie komisji, stare wilki morskie, nie od 
dzisiaj wiedzieli, jak wspaniałą szkołą dla marynarza są wyprawy polarne, ale ten, co 
stał przed nimi, pobił wszelkie rekordy. Egzaminatorzy interesowali się bardziej jego 
doświadczeniami z rejsu i dryfu „Belgiki", z przymusowego zimowania wśród lodów 
Antartyki, niż pytaniami, jakie zwykli byli zadawać na tej sali.
Radosny był dla Roalda dzień, w którym po raz pierwszy zwrócono się do 
niego: „Panie kapitanie". Po zdaniu egzaminów odciął się całkowicie od świata. Ku 
utrapieniu Betty dnie i noce, zamknięty w swoim pokoju, spędzał nad notatkami, 
obliczeniami, stosami map, przełykając z roztargnieniem to, co mu przynosiła. 
Niecierpliwym ruchem dłoni przerywał nieśmiałe uwagi o Margarett, o tym, że tak 
zranił ją boleśnie i postanowiła wyjść za mąż za pierwszego lepszego.
— Zapomni. Życzę jej wszystkiego najlepszego, to dobra dziewczyna, ale ze 
mną nie byłaby szczęśliwa. Zresztą nie powracajmy już więcej do tej sprawy — 
powiedział kiedyś, chcąc wreszcie położyć kres naleganiom ze strony piastunki.
— A ty? — posłyszał pytanie.
Machnął niecierpliwie ręką, jakby odpędzając uprzykrzoną muchę. Kiedy 
całował serdecznie Betty w oba policzki, myślami już był daleko. Przelękłaby się 
wierna, oddana piastunka, gdyby chociaż na ułamek sekundy mogła odgadnąć, jak 
bardzo daleko.
Czuł, że nadszedł czas, aby poprosić Nansena o radę i pomoc. Pragnął tej 
chwili jak niczego na świecie i jak niczego na świecie jej się lękał. Miała być dla niego 
decydująca. Tak sobie postanowił. Dawno, od lat marzył o spotkaniu ze swym 
bohaterem, ale wielkie poczucie odpowiedzialności, jakie cechowało go od 
dzieciństwa, nie pozwalało mu stanąć przed wielkim Fridtjofem z głową nabitą 
zaledwie młodzieńczymi mrzonkami. Teraz, kiedy już zdobył stopień kapitana żeglugi 
wielkiej, kiedy miał za sobą bogactwo polarnych doświadczeń zebranych podczas 
antarktycznego zimowania, a przed sobą szczegółowo opracowany plan wyprawy na 
podbój Przejścia Północno-Zachodniego, mógł się wreszcie odważyć.
CZĘSC DRUGA
Z OCEANU NA OCEAN PRZEZ PÓŁNOCNY DACH 
ZIEMI
WZOROWAŁEM SIĘ NA PANU, PROFESORZE
Duża, wygodnie rozsiadła na zielonym wzgórzu Lysaker willa, otoczona 
starannie wypielęgnowanym parkiem, onieśmieliła w pierwszej chwili młodego 
Amundsena. Nim pociągnął za dzwonek u drzwi, z trudem opanował chęć ucieczki. 
Fertyczna pokojówka w białym fartuszku wprowadziła go do ogromnego salonu, w 
którym wszystko lśniło czystością i świeżością, tak jak te starannie przycięte trawniki 
za oknem, obmyte wiosennym deszczem.
— Kogo mam zameldować panu profesorowi? Bardzo jest dziś zajęty, nie 
wiem, czy znajdzie czas — dorzuciła, jakby chcąc uprzedzić skromnego młodego 
człowieka, z góry osłodzić mu odmowę.
Zmieszany Roald potknął się o puszysty dywan zaścielający podłogę, przysiadł 
na samym brzeżku fotela, najchętniej zapadłby się pod ziemię. Na skrzypnięcie drzwi 
zerwał się na równe nogi, serce biło mu mocno, ale zamiast wysokiej, znanej sylwetki 
w progu zobaczył małą dziewczynkę. Niebieskie oczy patrzyły na niego ciekawie.
— Proszę, niech pan spocznie — powiedziała rezolutnie i chcąc ośmielić 
gościa, sama przysiadła swobodnie na poręczy fotela. — Będzie pan musiał niestety 
poczekać, ojciec zajęty, pracuje tam, w wieży, wysoko, żeby mu nikt nie 
przeszkadzał. Nawet mnie nie pozwolił zostać w gabinecie, a przecież wie, że umiem 
siedzieć w kącie cichutko jak myszka — dodała z urazą w głosie.
— Jak oi na imię, panienko?
— Liv, Liv Nansen. Nie jestem wcale taka mała. Skończyłam już siedem lat.
Rozmowa z rezolutną dziewczynką potoczyła się beztrosko. Nieomylnym 
instynktem dziecka Liv wyczuła od razu, że ten młodzieniec, który nie bardzo 
wiedział, co począć z rękami, musi być dobrym człowiekiem, chciała mu więc jakoś 
pomóc.
— Pójdę do ojca, przypomnę, bo jak się zapracuje, to o bożym świecie nie 
pamięta — powtórzyła zasłyszane widać od matki zdanie.
Rozległ się tupot nóżek po schodach. Już po chwili, zeskakując naraz po kilka 
stopni, Liv wołała:
— Ojciec czeka, proszę za mną na górę. Ale jak pan zejdzie, to sobie jeszcze 
porozmawiamy. Pokażę panu nasz ogród.
„... Przekraczając próg gabinetu Nansena — napisał później Amundsen w 
swoich pamiętnikach — czułem się po trosze jak bohater Marka Twaina, mały 
nędzny karzeł, który ze dwa razy musiał wchodzić w drzwi, żeby go zauważono."
— Roald Amundsen, kapitan żeglugi wielkiej...
— Wiem, przypominam sobie doskonale... — szare oczy życzliwym 
spojrzeniem ogarnęły młodego człowieka.
Dziwny kontrast: nieporadne, skrępowane ruchy, krok marynarza bardziej 
nawykłego do desek pokładu niż do posadzki — i śmiałe oczy w orlej twarzy, oczy 
mocnego człowieka.
— Poznaliśmy się na pokładzie „Belgiki", był tam pan pierwszym oficerem i 
pierwszym Norwegiem, który przeżył noc polarną przy brzegach Antarktydy. Bardzo 
interesuje mnie ta wyprawa, proszę siadać, tu, w tym fotelu. Może pan mi powie, 
czemu de Gerlache dopuścił do przymusowego zimowania tak daleko od celu 
podróży?
Patrząc w życzliwą twarz siedzącego za ciężkim, zawalonym papierami 
biurkiem, Amundsen opowiadał ó pierwszym niepotrzebnym postoju na Ziemi 
Ognistej, o następnym przy Ziemi Grahama, o odkrytej cieśninie, o kłopotach i 
troskach związanych z nie przewidzianym zimowaniem, o środkach, jakie 
przedsiębrali z doktorem Cookiem, żeby sprostać przeciwnościom.
— Za pomocą jakich instrumentów prowadził Danko, a po jego śmierci 
Lecointe, pomiary pola magnetycznego ziemi? Ciekaw jestem, czy Rakowitza 
posługiwał się barometrami i jakiego systemu? A ten młody student Polak, 
Dobrowolski? Czy to prawda, że przez cały czas przeprowadzał regularne 
obserwacje meteorologiczne?
Amundsen udzielał wyczerpujących odpowiedzi na każde pytanie, nie mogąc 
się nadziwić, że Nansena interesowało wszystko.
— Co pana do mnie sprowadza? — posłyszał wreszcie dobrotliwe pytanie i 
serce zabiło mu mocniej.
Zaczął mówić, z początku nieskładnie, chaotycznie, jakby chciał z siebie 
wyrzucić to wszystko, co latami w nim się nagromadziło. Potem głos zadźwięczał 
pewniej, popłynęły słowa oszczędne, precyzyjne, pełne ukrytej pasji. Przedstawiał 
dokładnie swój plan i starannie wytyczał na mapie projektowaną trasę swej wyprawy, 
długo uzasadniając jej wybór.
Nansen przymknął oczy i słuchał uważnie, nie przerywając. Wydawało mu się 
przez moment, że widzi siebie sprzed kilkunastu lat, kiedy po raz pierwszy z bijącym 
sercem przedstawiał profesorowi Nordenskjoldowi plan swojej szaleńczej rzekomo 
przeprawy po lodowcach Grenlandii i szukał u niego słów zachęty. Spotkał go gorzki 
zawód, wielki polarnik poskąpił mu swego poparcia, zbył niczym. Ofiarował mu parę 
butów i na tym skończyła się cała pomoc, a przecież jedno jego słowo usunęłoby z 
drogi młodzieńca wszystkie przeciwności, z jakimi się borykał.
Dziś temu kapitanowi o gorącym sercu słów otuchy nie powinno zabraknąć. 
Umie myśleć, rozumie, że o powodzeniu wyprawy decydują błahe czasem na pozór 
drobiazgi; zabiera się do rzeczy niczym doświadczony polarnik, trzeba go zachęcić, 
wesprzeć — notował w myśli. Sam odważny i przedsiębiorczy, Nansen umiał ocenić 
odwagę i upór.
— Plan zuchwały, ale przemyślany. Chce pan postąpić zupełnie inaczej, niż 
dotąd postępowali wszyscy pana poprzednicy. Sądzę, że to właśnie jest 
najcenniejsze — zaczął ważąc każde słowo.
Teraz on z kolei zarzucił Amundsena pytanami, z których każde było celne, 
każde sięgało głębi zagadnienia. I na każde otrzymywał wyczerpującą odpowiedź.
— Dobrze, bardzo dobrze, niczego nie mógłbym dorzucić. Widzę, że pan 
pamięta o wszystkim, kapitanie, niczego pan nie przeoczył.
— To dla mnie największa pochwała. Wzorowałem się na panu, profesorze. — 
Oczy Amundsena pałały. Nareszcie mógł mówić z kimś, kto go rozumiał, i tym kimś 
było bożyszcze jego młodzieńczych lat.
— A pieniądze? — padło wreszcie rzeczowe pytanie. — Ta największa 
bolączka polarników?
— Mam trochę własnych, zaoszczędzonych, bracia może mi dopomogą...
— To nie wystarczy. Na poparcie nie może pan liczyć, jeżeli wyprawa nie 
będzie mieć poważnych celów naukowych.
— Oczywiście, zdaję sobie z tego sprawę, panie profesorze, zamierzam zbadać 
obecne położenie bieguna magnetycznego, ustalić, dokąd zawędrował od chwili 
odkrycia przed siedemdziesięciu laty. Sprawdzę to za pomocą bardziej precyzyjnych 
niż James Ross instrumentów. Dlatego też chciałbym zimować gdzieś tu, na 
Półwyspie Boothia — palec Amundsena wparł się w ciemne punkciki archipelagu 
wysp kanadyjskich.
— Zabiera pan magnetologa?
— Tak, ale przedtem sam muszę opanować technikę pomiarów.
— Oczywiście, dowódca musi znać się na podstawowym dla swojej wyprawy 
zagadnieniu. Najlepiej byłoby odbyć praktykę w Kew, w Anglii, to wspaniale 
wyposażone obserwatorium. Dam panu do nich list polecający. I zawsze chętnie we 
wszystkim dopomogę, proszę pamiętać.
— A więc jest pan ze mną, ta świadomość doda mi sił!
Godzina upływała za godziną, stygła kawa, dymiły fajki, wielka popielniczka na 
biurku wypełniała się popiołem. Pochyleni nad mapą, zapomnieli o czasie.
„... Dla takich chwil warto było wiele wycierpieć, wiele przetrzymać — zapisał 
Amundsen w pamiętniku, po powrocie z pamiętnej wizyty w Lysaker. — Przeżyłem 
momenty niezapomniane. Nansen, sam wielki Nansen pochwalił mój plan. Dzień ten 
uważam za początek mojej wyprawy na podbój Przejścia Północno-Zachodniego."
— Ten młody człowiek zajdzie daleko, dokaże czegoś wielkiego, wspomnisz 
moje słowa, to urodzony zdobywca, prawdziwy potomek Wikingów — powtarzał w 
zamyśleniu Fridtjof, opowiadając wieczorem żonie o wizycie Amundsena.
„Czyż nie trzeba było go jednak uprzedzić, jak twarde, nieubłagane, pełne 
wyrzeczeń i trudów życie wybiera? — pomyślał. — Powiedzieć, że raz na zawsze 
musi się wyrzec domowego ogniska, że wędrując po białych szlakach nie zapewni 
szczęścia wybranej kobiecie, skaże ją na pełne goryczy lata wyczekiwań. Nierzadko 
daremnych. Któraż się na to zgodzi? Nie każda jest Ewą."
Z tkliwością spojrzał na piękną twarz żony, oświetloną dogasającym na kominku 
płomieniem. Rozpalone do czerwoności polana brzozowe matowiały z wolna, 
popielały, jakby uchodziło z nich życie.
— No i co? Spotkał się z twoją aprobatą? — usłyszał melodyjny głos, który nie 
przestawał go nigdy zachwycać.
— Oczywiście. To trochę dziwak, pożera go pasja, rzuca się to w oczy. 
Jednocześnie trzyma ją na wodzy rozsądku, rozważa, przewiduje.
— Jak ja to dobrze skądsiś znam! — roześmiała się Ewa.
— A jaki miły, mamusiu, obiecał, że przyjdzie kiedyś, żeby ze mną 
porozmawiać. — Liv jak zwykle wtrąciła się do rozmowy dorosłych.
Odpowiedź od dyrektora słynnego obserwatorium w Kew przyszła szybko, ale 
nie taka, jakiej się Amundsen spodziewał. Grzeczna, zimna i odmowna.
„Jesteśmy przeciążeni pracą, nie możemy przyjąć nikogo na praktykę, nie jest 
pan specjalistą."
Co począć? Nie sposób z tą drobną na pozór sprawą iść znów do Nansena.
— Jedź do Hamburga do „Deutsche Seewarte", dam ci list polecający do 
profesora von Neumayera. Był przewodniczącym Pierwszego Międzynarodowego 
Roku Polarnego, może on cię przyjmie, to dziś największy autorytet w dziedzinie 
magnetyzmu ziemskiego — poradził mu ktoś.
W kilka dni później Amundsen zameldował się w Hamburgu u sekretarki 
profesora von Neumayera. Piękna, elegancka dziewczyna krótkim spojrzeniem 
oceniła skromną postać, czyste, ale podniszczone ubranie. „Jeszcze jeden z tych 
młodych ludzi, co niepotrzebnie zajmują czas szefowi" — pomyślała.
— Herr Professor jest bardzo zajęty, przygotowuje nową pracę naukową, 
obawiam się, że nie znajdzie czasu, może pan powie, o co chodzi, postaram się 
przekazać. Nie? No to proszę próbować jutro.
Następnego dnia powtórzyło się to samo.
— Herr Professor właśnie wyszedł i dziś już nie wróci.
Amundsen z urazą patrzył na wydęte pogardliwie wargi złotowłosej piękności; 
tym razem nie raczyła zaszczycić go nawet jednym spojrzeniem. Wiedział, że mówiła 
nieprawdę, za drzwiami gabinetu słyszał głosy. Był bezsilny, ale uparty. Trzeciego 
dnia powrócił i odetchnął z ulgą. W pokoju nie było nikogo. „Teraz albo nigdy!" — 
postanowił i nie namyślając się długo, wsunął list polecający przez szparę pod 
drzwiami gabinetu.
Otworzyły się, kiedy jeszcze klęczał. Starszy siwy pan, o sympatycznej, mądrej 
twarzy, z nie ukrywanym zdziwieniem patrzył na młodego człowieka podnoszącego 
się spiesznie z podłogi. W chwilę później czytał z uwagą list polecający i wysłuchał 
petenta, który w tak oryginalny sposób usiłował się do niego dostać.
— Cieszę się, że pan pragnie pogłębić swą wiedzę o magnetyzmie w naszym 
obserwatorium, ale proszę mi szczerze powiedzieć, po co to panu, kapitanie? 
Przecież nie do żeglugi? Pan nie powiedział mi wszystkiego?
Życzliwe spojrzenie zrobiło swoje, Amundsen wyznał całą prawdę, mówił o 
wszystkim, tak jak Nansenowi.
— Panie kolego! — profesor poderwał się z krzesła. — To wspaniałe! Jeżeli 
uda się panu ustalić obecne położenie bieguna magnetycznego i przeprowadzić 
dłuższą serię pomiarów, odda pan nauce nieocenione usługi, nieocenione, 
powtarzam — entuzjazmował się ściskając dłoń Amundsena. — Od dziś jest pan 
pracownikiem naszego obserwatorium, musi się pan zapoznać ze wszystkimi 
działami pracy. Ułatwię panu, co będę mógł, i chętnie zawsze dopomogę.
Profesor nie zawiódł. Otoczył niezwykłego praktykanta serdeczną opieką. Roald 
pierwszy co rano przekraczał próg obserwatorium i ostatni je opuszczał. Pracując po 
swojemu, niemal dzień i noc, w ciągu sześciu miesięcy gruntownie zaznajomił się z 
techniką pomiarów magnetycznych i zgłębił co ważniejsze tajemnice instrumentalne 
precyzyjnych przyrządów.
Po „Deutsche Seewarte", stosownie do rady profesora von Neumayera, 
przyszła kolej na praktykę w obserwatoriach: morskim w Wilhelmshaven i 
geofizycznym w Poczdamie. I tu, jak w Hamburgu, Roald wynalazł sobie tani, 
skromny pokój na poddaszu. Niewiele wydawał na jedzenie, wystarczyła mu bułka, 
szklanka mleka i parówka z musztardą. Każdy grosz był potrzebny na wymarzoną 
wyprawę. Na jednym tylko nie oszczędzał — na nafcie. Czytał tak długo, póki lampa 
przy łóżku nie zgasła sama lub świt nie przypomniał mu o następnym dniu pracy. Z 
kart pamiętnika wyprawy Johna Rossa, którą z zapałem teraz studiował, wyłaniał się 
obraz niełatwych lat, jakie przeżyli angielscy podróżnicy w poszukiwaniu punktu 
zwanego biegunem magnetycznym Ziemi.
JAK JAMES ROSS ODKRYŁ BIEGUN MAGNETYCZNY
— A więc nie zgadza się pan, sir Barrow, powierzyć mi dowództwa tej 
ekspedycji? To pana ostatnie słowo? — w głosie zabrzmiało wyzwanie. Siwy 
mężczyzna o energicznej pociągłej twarzy z trudem hamował wybuch gniewu.
W przestronnym gabinecie zapadła cisza. Rozparty za biurkiem nestor 
geografów angielskich i zarazem sekretarz admiralicji, John Barrow, rozłożył 
bezradnie ręce.
— Pan już pokazał, sir Ross, co pan potrafi, wszyscy to oceniamy — powiedział 
wreszcie z przymusem. — Zostawmy teraz pole do popisu młodszym. Oni także 
pragną wypróbować swych sił, to ludzie nieprzeciętni, ot, choćby taki Parry, Mac 
Clure czy Mac Clintock, każdemu musimy dać jakieś szansę.
— Młodsi, młodsi, tylko to słyszę wokół siebie. Rokrocznie wysyłacie wyprawy 
odkrywcze do Arktyki, jeden po drugim wybijają się nowi, nie znani dotąd ludzie, a co 
robicie z zasłużonymi? Czy można wyrzucać ich na śmietnik? Obejdę się bez was, 
sir Barrow, nie będę dłużej zabiegać w admiralicji o powierzenie mi dowództwa — 
policzki Johna Rossa pokrywały się ciemnym rumieńcem, nie panował już nad sobą. 
— Do Arktyki i tak popłynę bez waszej łaski, odkryję nowe obszary, przywiozę 
ciekawe wyniki naukowe. Jeszcze nieraz pan o mnie posłyszy, a kiedy będzie mi pan 
wręczać ordery, proszę wspomnieć moje słowa, do zobaczenia! — powiedział 
gwałtownie i nie żegnając się wyszedł.
— John, czym ty się właściwie trapisz? Czego chcesz od tej waszej admiralicji? 
Funduszów na wyprawę? To śmieszne, dam ci tyle, ile tylko zechcesz — oświadczył 
Rossowi jego serdeczny przyjaciel Feliks Booth, amerykański król whisky i dżynu. — 
Nie, nie krępuj się, mój drogi, mnie żadną kwotą nie przerazisz. Zresztą nie stracę na 
tym, bądź spokojny, wprost przeciwnie, zarobię. To świetna reklama, trudno o lepszą. 
Moi konkurenci, fabrykanci szkockiej whisky, wściekną się chyba z zazdrości, sam 
zobaczysz!
Dwadzieścia tysięcy funtów szterlingów w złocie wystarczyło na wyekwipowanie 
solidnego, mocnego statku o szumnej nazwie „Victory". Mając na względzie przede 
wszystkim reklamę, wbrew woli marynarzy milioner zażądał, by na statku 
zainstalowano pierwszą w dziejach Arktyki maszynę parową. John Ross zabrał ze 
sobą swego bratanka, młodego kapitana żeglugi wielkiej, specjalizującego się w 
zagadnieniach magnetyzmu ziemskiego, Jamesa Rossa, który od dzieciństwa marzył 
o polarnych pustkowiach.
Od dawien dawna już zwracano uwagę na fakt, że igła kompasu 
magnetycznego nie zawsze wskazuje ten sam kierunek. W miarę posuwania się na 
północ różnica między jej wskazaniem a kierunkiem bieguna geograficznego stale 
wzrastała. Ślepą wiarę we wskazania kompasu wielu żeglarzy przypłaciło utratą 
statków, a nierzadko i życiem całych załóg. Odchylenia te z niepokojem sygnalizował 
już wielki polarnik angielski Parry, uskarżał się na nie gorzko podczas swych 
arktycznych podróży Franklin.
W sposób żmudny i wielce skomplikowany najlepsi specjaliści świata obliczyli, 
iż biegun magnetyczny Ziemi nie pokrywa się z geograficznym i leży gdzieś między 
wybrzeżami Ameryki Północnej a północnym biegunem. Ale gdzie go szukać, jak 
odnaleźć na białym pustkowiu? Odpowiedź na to pytanie miał właśnie przywieźć 
James Ross.
W lecie 1829 roku — wyekwipowany jak żaden dotąd, z zapasem żywności na 
tysiąc dni — statek o wyporności osiemdziesięciu pięciu ton wypłynął z Anglii na 
poszukiwanie słynnego Przejścia Północno-Zachodniego, z Atlantyku na Pacyfik.
Pierwsza w dziejach Arktyki maszyna parowa, w której tyle nadziei pokładał jej 
ofiarodawca, szybko dała się wszystkim we znaki, zasługując sobie wśród marynarzy 
na przydomek „piekielnej". Kiedy spróbowano ją uruchomić, kocioł zaczął 
niespodziewanie przeciekać i mimo zakładania łat woda strumieniem zalewała 
palenisko. Kiedy indziej tłoki ruszyły wprawdzie od razu, ale korbowód poturbował 
ciężko kogoś z obsługi. „Victory" pełzła z szybkością zaledwie trzech węzłów, 
przedłużając rejs w nieskończoność. Chcąc nie chcąc trzeba było powrócić do 
poczciwych, niezawodnych żagli. Z nie ukrywanym wstrętem patrzyli marynarze na 
maszynę parową, zwaną podówczas cudem techniki, spluwali z .pogardą i obchodzili 
ją z daleka. Podczas pierwszego zimowania tak długo błagali kapitana Rossa, aż 
zgodził się wyrzucić ją na brzeg.
„... Kiedy zamknął się wokół nas zimowy lód, pod 69°59' Nord — zapisał John 
Ross w dzienniku okrętowym — ja także z urazą myślałem o »piekielnej maszynie«. 
Gdyby nie ona, przypłynęlibyśmy tutaj o sześć tygodni wcześniej, można było 
jeszcze wtedy przeprowadzać wyprawy terenowe, a może, kto wie, w ciągu tego 
jeszcze roku odnaleźć wyjście na Pacyfik?"
Pierwsze zimowanie przeszło spokojnie, ale wiosna przyniosła polarnikom 
gorzki zawód. Lód nie wypuścił „Victory" z uścisku, kładąc kres ambitnym planom 
Johna Rossa. Drugą z kolei zimę kapitan wykorzystał na zapoznanie się z 
obyczajami plemienia Eskimosów, którzy rozłożyli się obozem wokół statku. Stosunki 
załogi z tymi, co nigdy jeszcze dotąd nie widzieli białych, układały się przyjaźnie, na 
zasadzie wzajemnych usług. Sir Ross zaskarbił sobie ich wdzięczność i podziw, 
każąc cieśli okrętowemu sporządzić drewnianą protezę dla beznogiego łowcy. 
„Żadne skarby świata nie zaimponowałyby im tak, jak ten kawałek drewna, który 
pozwolił myśliwemu powrócić do czynnego życia" — zapisał w pamiętniku.
Eskimosi chętnie dostarczali Anglikom świeżego mięsa karibu, wołów 
piżmowych i fok, wtajemniczali ich w arkana łowów, chętnie towarzyszyli młodemu 
Jamesowi w jego wyprawach badawczych w głąb półwyspu, nie opuszczali w 
potrzebie, wznosili igloo, jeżeli po drodze zaskakiwała go burza, zawsze pogodni, 
życzliwi, pomocni. Po wielu długich i uciążliwych wypadach, po dziesiątkach i setkach 
żmudnych pomiarów nadszedł wreszcie upragniony dzień, w którym igła 
inklłaometru, umocowana na osi poziomej, ustawiła się prostopadle do ziemi. Biegun 
magnetyczny został odnaleziony 28 maja 1831 roku pod siedemdziesiątym stopniem 
pięć minut szerokości północnej i dziewięćdziesiątym szóstym stopniem czterdzieści 
sześć iminut długości zachodniej. Na pamiątkę swego odkrycia James Ross wzniósł 
kopiec, nadając temu obszarowi nazwę Ziemi Króla Williama.
„... Trudy, zmęczenie, niebezpieczeństwa, i te minione, i te, co nas jeszcze 
oczekiwały — notował uszczęśliwiony — wszystko poszło naraz w niepamięć. Z 
podniesioną głową mógłbym teraz powrócić do kraju i nie ruszać się stamtąd do 
końca moich dni."
Wszystko wydawało się układać po jego myśli. Uwolniona wreszcie z lodowych 
więzów „Victory” z rozpostartymi żaglami wypłynęła z zatoki. Radość trwała jednak 
krótko. Morze wzburzyło się, zakotłowało pianą zmieszaną z wielkimi odłamami kry. 
Rozszalał się sztorm, kapitan przybił do brzegu. Ledwie ustała burza, ścisnął 
siarczysty mróz i scementował wodę wokół statku.
Trzecie przymusowe zimowanie — przy nieznanych pustynnych wybrzeżach, 
bez pomocy życzliwych eskimoskich przyjaciół, bez wołów piżmowych, bez karibu — 
zapowiadało się ciężko. John Ross pozostawiał przezornie na czarną godzinę 
zabrane z kraju zapasy żywności. Anglicy głodując liczyli niecierpliwie dni, ale trzecie 
z kolei lato nie przyniosło żadnych zmian na lepsze. Biała pułapka mocno trzymała 
więźniów. Byli bezsilni, rozpaczliwie bezsilni. Czwarta zima tutaj byłaby każdy z 
uczestników wyprawy to rozumiał, wyrokiem powolnej śmierci.
— Kapitanie, opuśćmy statek, spróbujmy pieszo przedrzeć się w głąb lądu, 
może spotkamy jakichś Eskimosów, jakąś zwierzynę — domagali się jednogłośnie 
marynarze.
— Zostawić „Victory" na pastwę losu? Nigdy! — brzmiała niezmiennie 
odpowiedź Rossa. W ciągu czterdziestu lat służby stary wilk morski dowodził 
trzydziestoma kilkoma statkami i ani jednego nie opuścił. Serce mu się rozdzierało, 
serce marynarza. W końcu jednak zrozumiał, że nie ma prawa skazywać załogi na 
pewną śmierć.
— W drogę! — padł wreszcie tak długo oczekiwany rozkaz. Padł za późno.
Trzy szalupy wypełnione po brzegi ludźmi popłynęły w nieznane. Lepsze od 
powolnego konania tutaj, a może i gorsze? Zdradliwe wczesne mrozy, sztorm 
goniący sztorm, zadymka za zadymką — zmusiły rychło Anglików do zejścia na ląd. 
Na czwarte zimowanie, straszniejsze od wszystkich poprzednich, bez zaplecza 
statku, bez żywności, w lepiance wzniesionej z brył kamiennych, przewianej 
mroźnymi podmuchami. Wokół nich kłębiła się głęboka ciemność polarnej nocy, 
wicher zawodził, ciął śniegiem. W żołądku pustka, w sercu gorycz. Wielu marynarzy 
zgnębionych szkorbutem nie chciało po prostu dłużej żyć. Rankiem znajdowano ich 
zesztywniałe ciała; odchodzili cisi, zrezygnowani. Tylko ci, co postanowili za wszelką 
cenę przetrwać, bronili się do upadłego, nie dopuszczali zwątpienia. Było ich jednak 
niewielu.
Nieśmiały pierwszy brzask na widnokręgu obudził znów nadzieję. „Próbujmy się 
stąd wydostać!" — postanowił Ross. Nawet chorzy pozwlekali się z barłogów, 
gorączkowo zabierali się do pracy i naprawiali łodzie błogosławiąc teraz dowódcę za 
to, że zabronił spalić je wtedy, kiedy kulili się z zimna. Byli wynędzniali, w podartym 
obuwiu, w łachmanach, niektórzy bezzębni po szkorbucie, wszyscy przedwcześnie 
posiwiali. Napinając zwiotczałe mięśnie, ustawiali żagle, chwytali za wiosła. Byle jak 
najdalej od tych przeklętych brzegów, byle przedostać się bliżej uczęszczanych 
szlaków. „Może wreszcie dopisze nam szczęście, może spotkamy jakiś statek?" — 
łudzili się nie mając odwagi głośno tego powiedzieć.
Mijały tygodnie za tygodniami, mijały miesiące. Lato miało się ku końcowi. 
Topniała resztka nadziei.
Wreszcie pewnego ranka z którejś szalupy rozległ się krzyk:
— Żagiel na horyzoncie!
Rzucili się do wioseł, rozpacz dodała im sił, wiosłowali bez chwili wytchnienia. 
Próżny trud. Statek oddalał się, malał, nikł z oczu. Czyżby tu, u celu, mieli marnie 
zginąć? Nie, na horyzoncie pojawia się drugi. Ciężki, duży wielorybnik. I znów 
powraca nadzieja. Anglicy to nastawiali żagle, to znów je zwijali, krzyczeli co sił w 
płucach, zapalali jakieś szmaty, wiosłowali bez przerwy. Na wielorybniku ktoś 
wreszcie dostrzegł rozpaczliwe sygnały, opuścił na wodę szalupę, podpłynął do 
czółna.
— Rozbitkowie? — szyper ze współczuciem patrzył na wynędzniałe, słaniające 
się, zarośnięte brudem postaci. — Z jakiego statku?
— Z „Victory" kapitana Johna Rossa.
— Co wy pleciecie? Katastrofa pomieszała wam zmysły. „Victory" dawno 
zaginęła bez wieści, jeszcze przed czterema laty. Stary Ross nie żyje, nikt z jego 
załogi nie ocalał.
Cóż odpowiedzieć na ten zaoczny wyrok śmierci, kiedy wzruszenie ściska 
gardło, odejmuje mowę?
Jeden z wielorybników od kilku chwil uporczywie wpatrywał się w wyniszczoną 
cierpieniem twarz starca z długą siwą brodą. Widać było, że przewodził rozbitkom, 
chociaż nie powiedział dotąd ani słowa. Twarz zmieniona, postarzała, ale dziwnie 
znajoma, przypominała mu kogoś. Kogo?
— Kapitan Ross! — wrzasnął naraz.
Starzec zamrugał opuchłymi powiekami, po wychudłych policzkach spłynęła łza, 
jedna jedyna... Nie wstydził się jej, poznano go, nie zapomniano, nie pogrzebano 
jeszcze. Warto było takiej chwili doczekać.
— No i cóż, sir Barrow? Jak pan widzi, słowa dotrzymałem. Przejścia Północno-
Zachodniego nie odkryłem wprawdzie, to przekracza ludzkie siły, ale odznaczyć i 
mnie, i mego bratanka jednak musieliście!
— Myślę, sir Ross, że po przebytych cierpieniach zrezygnuje pan z dalszych 
wypraw?
— Skądże znowu? Niedługo pomyślę o następnej. Żeby tylko lata nie płynęły 
tak szybko! Nim się człowiek obejrzy, już dźwiga nowy krzyżyk na grzbiecie. Ale i tak 
jeszcze popłynę. I to znów bez pomocy waszej admiralicji, drogi lordzie, dam sobie 
radę!
Czyżby John Ross przeczuwał, że mając na karku ósmy krzyżyk, sam 
poprowadzi jeszcze wyprawę ratowniczą na poszukiwanie zaginionego w Arktyce 
przyjaciela swego, Johna Franklina?
BYŁA PIĘKNA JAK ŻADNA, NAZYWAŁA SIĘ „GJOA"
— A cóż to za sędziwa łajba? Skąd on ją wyrwał?
— Podobno szykuje się na jakąś polarną wyprawę. Ale to chyba bujda.
— Najwyżej na Lofoty dopłynie tym gruchotem po śledzie, to każdy potrafi.
— Albo ze swą ukochaną do Magdalena Bay.
Spora gromadka dziewcząt i chłopców od paru dni już powracała na stos bali i 
rozsiadłszy się wygodnie, przyglądała się, jak Amundsen w roboczym kombinezonie, 
po wyciągnięciu niewielkiego starego kutra na brzeg, zabrał się do drobiazgowego 
przeglądu poszycia burt i dna.
— Wolne żarty, takie coś nie dowlecze się nawet na Spitsbergen. Wody 
nabierze zaraz po wyjściu.
— Bzika dostał, jak mamę kocham, popatrz, kładzie się na plecach, w błocie, 
dziurawi każdą deskę poszycia. Pocieszny facet!
Jednomasztowy kuter o małym zanurzeniu liczył zaledwie czterdzieści siedem 
ton wyporności, dwadzieścia dwa metry długości i sześć szerokości. Takiego właśnie 
Roald poszukiwał, taki sobie od dawna wymarzył. Wybrał go spośród wielu innych 
statków, jakie w Tromso, stolicy północnej Norwegii, pokazywali mu łowcy fok, 
wielorybnicy i rybacy. Kuter pięknością nie grzeszył, ale solidny był i niedrogi, a to 
także odgrywało ważną rolę. Oszukać młodego Amundsena było trudno, niejeden 
statek rodził się na jego oczach w ojcowskiej stoczni.
Trzydzieści lat służby na pełnym morzu pozostawiło na kutrze liczne ślady walk 
ze sztormem i lodem, ostrze noża tu i ówdzie zbyt szybko wchodziło w spróchniałe 
deski, ale wiedziony jakimś marynarskim węchem, bo nawet nie doświadczeniem, 
Roald wyczuwał, gdzie pod warstwą świeżej farby rdzewiało nie dość starannie 
pociągnięte minią żelazo, gdzie pod deską poszycia zagnieździła się wilgoć.
Nie po raz pierwszy zresztą błogosławił w duchu starego Svenda, który uczył go 
cierpliwie, jak wycinać zbutwiałe kawałki deski i na ich miejsce zręcznie wpasowywać 
nowe. Jednomasztowiec od pierwszego wejrzenia przypadł mu dziwnie do serca, a 
kiedy po wejściu na pokład rzucił okiem na tabliczkę „Rok budowy 1872" — rok jego 
własnych urodzin, nie wahał się dłużej.
Praca poszłaby znacznie szybciej, gdyby mógł przyjąć kilku doświadczonych 
szkutników, ale to kosztowało, a Roald, niczym stary chciwiec, dusił teraz każde óre. 
Mozolił się więc i biedził od wczesnego rana do późnego wieczora z jednym tylko 
pomocnikiem. W letnie jasne jak dzień noce, w pobliżu stoczni nieliczni przechodnie 
słyszeli monotonny stukot, jakby stado dzięciołów opukiwało pracowicie korę drzewa. 
Stukotem młotka dawał znać o sobie, a zarazem wzbudzał ciekawość mieszkańców 
Tromso młody armator i kapitan żeglugi wielkiej w jednej osobie. Nie odstraszała go 
ani mroźna bryza od morza, ani fale nieznośnej, upartej mżawki. Nie bardzo wiedział, 
co się wokół niego dzieje. Kiedy deszcz zaczynał padać na dobre, a od Morza 
Barentsa ciągnęło chłodem, kto mógł, uciekał z portu do ciepłych, suchych mieszkań. 
On jeden tylko pozostawał pracując nadal uparcie. Gdyby ktoś go zapytał, jaka jest 
pogoda, nie umiałby zapewne odpowiedzieć.
— Poproszę o jakieś dobre lekarstwo na przeziębienie.
— Dla pana? — padło zza lady pytanie, a spoza szkieł z sympatią spojrzały 
bystre szare oczy.
— Nie, ja jakoś szczęśliwie się trzymam, mój pomocnik przemókł wczoraj na tej 
ulewie, dziś przeziębiony kicha, kaszle.
— Tak też od razu sobie pomyślałem — uspokoił się aptekarz. Szykując 
miksturę, raz po raz zerkał ciekawie na Amundsena. Nie wytrzymał wreszcie: — Czy 
pan kapitan doprawdy na tym kutrze wybiera się na Daleką Północ? Jestem Fritz 
Zapffe, pigularz z dziada pradziada, jeśli mogę być w czymś użyteczny, służę 
chętnie, znam tu wszystkich i wszyscy mnie znają.
Rozmowa potoczyła się o sprawach codziennych: gdzie się należy zaopatrzyć 
w żywność, u kogo najlepiej zamawiać takielunek, kto najszybciej dostarczy żagli. 
Zapffe znał się na wszystkim.
— Jutro niedziela, panie kapitanie, proszę przyjść do nas na obiad, moja żona 
będzie rada, a ja od lat pasjonuję się wyprawami i niejedną żegnałem w Tromso. 
Mam piękny zbiór polarnych książek. Samemu Nansenowi uzupełniałem apteczkę na 
„Framie", kiedy w dziewięćdziesiątym trzecim roku zatrzymał się u nas płynąc do 
bieguna — mówił pośpiesznie, jakby w obawie, że spotkać go może odmowa.
A kiedy Amundsen był już na ulicy, dogonił go, z daleka potrząsając słoikiem 
brązowego smaru.
— Ciągle pan stoi w wodzie, słyszałem, proszę tym wysmarować buty, nie 
przepuszczą ani kropli wilgoci.
Mężczyźni uścisnęli sobie dłonie. Przypadkowo zawarta znajomość przerodziła 
się w prawdziwą przyjaźń, jakich niewiele było w samotnym życiu Amundsena.
W niedzielę, w schludnym parterowym domku oplecionym krzakami pnących 
róż, w domku, który Roaldowi do złudzenia przypominał rodzinny, młody kapitan 
poznał zacną fru Zapffe, pulchną, rumianą kobietę o wesołym spojrzeniu.
— Miło mi powitać pana, mąż tyle opowiadał i nie tylko on. Pan kapitan pozwoli, 
moja siostrzenica Nora, bardzo nieśmiała, uprzedzam. I małomówna.
— Znamy się chyba nie od dzisiaj z panną Norą.
Roald mocno, po męsku, uścisnął dłoń smukłej pięknej dziewczyny.
— To pani chyba codziennie w licznym gronie przesiaduje na balach tuż nad 
moim kutrem, prawda?
— Pan mnie poznał?
Twarz dziewczyny spłonęła rumieńcem po koniuszki jasnych włosów. 
Zmieszana opuściła oczy.
— Wyśmiewacie się ze mnie, drwicie, udaję tylko, że nie słyszę — 
przekomarzał się z nią dalej. — Ja, nie, nigdy! — zaprzeczyła z oburzeniem i znów 
się zarumieniła, kiedy spojrzał na nią z wdzięcznością.
— Gdzież, u diaska, zapodział się ten wasz kapitan Amundsen? Szukam go i 
szukam po całym porcie. Nie po to przejechałem te dwa tysiące kilometrów, żeby go 
nie zastać. Igłę w stogu siana łatwiej znaleźć niż tego dziwaka. Gdzież on jest? 
Naczelny redaktor łeb mi urwie, jeśli dziś jeszcze nie wyślę wywiadu dla mojej 
gazety!
Młody człowiek biegał po całym Tromso, pieklił się, rzucał, wszystko 
nadaremnie! Skądże mógł się domyślić, że na pierwszą wieść o przyjeździe 
przedstawiciela stołecznej prasy Amundsen czym prędzej zaszyje się do swej 
kryjówki — magazynku w stoczni? Czuł nieprzepartą niechęć do gazet. Nie mógł 
zapomnieć, jak bezlitośnie wyszydzały trudne początki Fridtjofa Nansena. Nie znosił 
pytań dotyczących wyprawy, jakie mu już próbowali zadawać mieszkańcy Tromso, a 
cóż dopiero jakiś pismak z Kristianii! Postanowił milczeć, zamknąć się jak ślimak w 
skorupie, nie dać z siebie wyciągnąć ani słowa. Zapomniał jednak o uporze 
dziennikarzy.
Nie zrażając się przeciwnościami, Olav Ramm, młody, energiczny człowiek, 
wywęszył wreszcie jego kryjówkę, wdrapał się po stromych jak trap schodkach i 
dopadł Amundsena w zarzuconej pakami izdebce, z której nie było ucieczki. 
Początek rozmowy zniechęciłby niejednego.
— Wyprawa pana kapitana budzi coraz większe zainteresowanie, chciałbym 
usłyszeć coś sensacyjnego — dziennikarz wyciągnął ołówek i notes.
Odpowiedziało mu milczenie.
— W ciągu jakiego czasu zamierza pan dopłynąć do Los Angeles?
— Dokąd? Może życzyłby pan sobie, żebym na dodatek opłynął wokół obie 
Ameryki, Północną i Południową? Chcę przedostać się Cieśniną Beringa na Ocean 
Spokojny.
Tylko tyle. Nikomu się to jeszcze dotąd nie udało. Pięćdziesiąt osiem wypraw 
próbowało nadaremnie przez jakieś ostatnie trzysta lat.
— Ile czasu na to trzeba, panie kapitanie? To dla mnie bardzo ważne, kiedy 
pan zamierza wrócić?
— Nie mam pojęcia, w każdym razie nieprędko.
— Jak to? — ołówek bezradnie zawisł w powietrzu.
— Na to niemądre pytanie nie umiem dać odpowiedzi, tego nikt nie wie, może 
za cztery lata, może za pięć, może nigdy? Nie wiem — odburknął niegrzecznie 
Amundsen i znów zamilkł. „Co ja mu będę tłumaczyć? Ludzie małej wyobraźni nie są 
zdolni zrozumieć, że w tym właśnie tkwi niebywały urok wyprawy" — pomyślał.
Dziennikarz wzruszył ramionami.
— Ile zabiera pan żywności? — zapytał.
— Dużo, jak najwięcej i nie tylko żywności, wszystkiego, od igły do wideł, 
tysiące, tysiące drobnych na pozór rzeczy, których brak może okazać się 
katastrofalny, o niczym nie wolno zapomnieć — wyrzucił z siebie jednym tchem.
Podobny los spotkał następne pytania. Odpowiedzi brzmiały szorstko, żadna 
nie nadawała się na pierwszą stronę „Morgenbladet".
Dziennikarz wciąż jednak nie dawał jeszcze za wygraną.
— Skąd pan ma pieniądze? Czy ma pan ich dosyć? — rzucił wreszcie.
Pytanie było celne, dotknęło najbardziej bolesnego punktu.
— Zebrałem wszystko, co tylko mogłem. Wszędzie kołatałem, wszystko muszę 
brać na kredyt — wyrwało się Roaldowi, a chociaż z jego głosu przebijała gorycz, 
młody człowiek odetchnął z ulgą, zapalił papierosa i rozsiadł się wygodnie na stołku.
— Jesteśmy w domu. Proponuję, żeby mi pan wszystko opowiedział, 
wytłumaczył szczerze, otwarcie, bez ogródek. Wiele spraw jest dla mnie samego 
niejasnych, przyznaję, kapitanie. Obiecuję napisać długi artykuł o pana zamiarach i 
trudnościach. Mam nadzieję, jestem prawie pewien, że niejeden z naszych 
czytelników zgłosi chęć pomocy. Nieraz już tak bywało. Sprawa, jak widzę, godna 
jest poparcia, zresztą niczym pan nie ryzykuje, czemu nie spróbować? Mnie pan 
wyświadczy przysługę, a kto wie, może i ja panu?
Po wielogodzinnej rozmowie rozstali się jak starzy znajomi. Zaskoczenie 
Amundsena — gdyż w głębi duszy niewiele się spodziewał — nie miało granic, kiedy 
w kilka dni zaledwie po ukazaniu się długiego wywiadu trzech czytelników, kupców z 
Halden, ofiarowało mu na cele związane z wyprawą poważną kwotę trzydziestu 
tysięcy koron.
„Nigdy nie należy z góry się uprzedzać, a taką miałem ochotę wyprawić za 
drzwi uprzykrzonego natręta — zapisał uszczęśliwiony w swym notatniku. — Pomoc 
zjawiła się w samą porę. Już jutro przyjdzie kilku cieśli. Robota od razu ruszy z 
miejsca."
— Popatrz, jaki dziś wesoły, popatruje coraz w naszą stronę, ślepia mu się 
jarzą, ładne, trzeba przyznać — szeptały między sobą dziewczęta w jasnych 
sukniach, które jak stado mew obsiadły znów stertę bali.
— Zakochał się chyba ten odludek?
— Ale w której? Która go usidliła? Ingeborga, Margarett, Nora czy Beata? 
Przyznajcie się!
Nie wiedziały biedaczki, że tej, której Roald poświęcił wszystkie swe myśli, nie 
było wśród najładniejszych panien z Tromso. Była piękna jak żadna, nazywała się 
„Gjoa". Tak nazwał ją w swych marzeniach, taki napis wymalował sam na rufie i 
dziobie przed opuszczeniem na wodę ukochanego kutra. Teraz wreszcie mógł być o 
niego spokojny, można by szpikować statek setkami noży i nigdzie nie natrafić na 
zbutwiałe deski.
Do ofiarnej pomocy kupców z Halden przybył kredyt państwowy w granicach 
czterdziestu tysięcy koron w zamian za przyszłe wyniki naukowe wyprawy. Od tej 
chwili szybko zaczęła postępować przebudowa wnętrza. Wspominając wciąż jeszcze 
ze zgrozą ponury, ociekający wilgocią kubryk na „Belgice", Amundsen chciał jak 
najwygodniej urządzić niewielkie pomieszczenie dla załogi „Gjoi". Na rufie umieścił 
silnik, maleńki naftowy „Dan" o mocy zaledwie trzynastu i pół konia. Poza napędem 
śruby przez zmyślne a proste przekładnie, mógł on obracać wszystko, co tylko na 
statku nadawało się do obracania.
W warsztatach pobliskiej stoczni przygotowano już dla Amundsena specjalne 
zbiorniki na naftę, o zaokrąglonych bokach, dopasowanych dokładnie do wygięcia 
burt statku, tak żeby nie pozostawić ani centymetra wolnego miejsca w ładowniach. 
W ten sam sposób kazał Roald wykonać niektóre drewniane skrzynie na żywność.
— Ani jednego gwoździka, ani grama żelaza, pamiętajcie, moi drodzy — 
upominał ciągle majstra — to nie są zwyczajne skrzynie, zbudujemy z nich, w 
Arktyce, ściany pawilonu magnetycznego.
Codzienna trasa Roalda w wyścigu z czasem prowadziła ze stoczni do 
warsztatów, z warsztatów na pocztę i znów do stoczni. Gdy tylko znalazł wolną 
chwilę, biegł do gościnnego domu aptekarza. Nie zastanawiał się, czemu nigdy już 
więcej nie spotkał tam Nory. Nie miał czasu o tym myśleć, wystarczyło, że widywał ją 
często w porcie czy na ulicy. Zaaferowany, z głową nabitą terminami dostaw, nie 
zapytywał się, czy to zwykły przypadek, że drogi ich krzyżują się tak często. Uważał, 
że tak być powinno, przywykł do jej obecności bardziej, niż sam się do tego 
przyznawał, do jej pośpiesznego, przelotnego uśmiechu, do gestu, jakim zwykła 
odsuwać z czoła jasny pukiel włosów, do ciepłego spojrzenia. Niczego mu nie 
narzucała, niczego nie wymagała, nie prosiła, żeby poświęcił jej więcej czasu. 
Wydawało się, że rozumie go bez słów. Sama mówiła niewiele, a jeżeli rzucała jakieś 
pytanie, to tylko o sprawy związane z „Gjoą", jakby rozumiała, wyczuwała, że to dla 
niego najważniejsze. Opowiadał z zapałem o swoich kłopotach, o troskach i 
marzeniach. Zwierzenia przynosiły mu ulgę. Nikt tak nie umiał słuchać jak Nora, był 
jej za to wdzięczny. Czasem, kiedy stawała przed nim zdyszana biegiem, 
zarumieniona, lub kiedy zasłuchana patrzyła na morze, myślał: „Jaka ona 
prześliczna!", ale przez głowę mu nawet nie przeszło, żeby jej o tym powiedzieć. 
Pewnego dnia opanowując drżenie głosu, odważyła się spytać:
— Kiedy pan wróci do nas, panie kapitanie?
— Nieprędko — mruknął niechętnie. I nachmurzony czekał wymówek. „Czyżby 
była taka sama jak Margarett? Czyżby i ona chciała mi nałożyć jakieś więzy?" — 
przebiegło mu przez myśl.
Milczała. Spojrzał na nią badawczo, ale pośpiesznie odwróciła głowę i zaczęła 
mówić o czymś obojętnym. Po chwili nieznacznie przebiegła wzrokiem po jego 
twarzy, jakby w niej czegoś szukała, jakby spodziewała się czegoś. Roald milczał. 
Pożegnała się szybciej niż zwykle i odeszła. Wzruszył nieporadnie ramionami. Czuł, 
że mimo woli sprawił Norze przykrość. Oczekiwała od niego czegoś więcej, jakiegoś 
wyznania, zawiódł ją, nie wiedział, jak wybrnąć z sytuacji. „Przeklęty brak czasu 
wszystkiemu winien — usprawiedliwiał się sam przed sobą. — Muszę znaleźć jakąś 
odpowiednią chwilę, pomówić z Norą poważnie, wtajemniczyć w moje plany, 
powiedzieć, że po powrocie pragnąłbym, aby została moją żoną. A jeżeli nie wrócę, 
jeśli zginę? Musi zrozumieć, że dziś nie wolno mi jej niczym wiązać."
— Panie kapitanie! Ten kupiec z Hammerfest już odjeżdża, grozi wstrzymaniem 
dalszych dostaw. Od godziny wszędzie pana szukam. Co mam robić? Tylko pan 
potrafi mu wytłumaczyć. Chodźmy! — Zadyszany pomocnik ciągnął go za rękę.
I tak powtarzało się stale.
— Nora, nie zawracaj sobie głowy tym mrukiem.
— Sądzisz, że o tobie myśli? Jego obchodzi tylko ta łajba. Gdyby żyli twoi 
rodzice, wybiliby ci go szybko z głowy. Nie wystarczy, że ciotka Zapffe ci tłumaczy? 
— mówiły przyjaciółki, których uwagi nie uszła zmiana w zachowaniu dziewczyny.
— Jak byś ty zresztą z nim wyglądała, pomyśl tylko. Ty wysoka, smukła, a on 
co? Szeroki w barach, ale duży nie wyrósł — nie ustępowała Beata.
— Nie każdy musi być taką tyką chmielową jak twój Nils — odcinała się Nora.
— Jakby chciał cię w parku pocałować w usta, toby musiał chyba ławeczkę 
podstawić — śmiała się bezlitośnie inna koleżanka.
— Głupie jesteście! Wielkości nie mierzy się na centymetry — obraziła się na 
dobre Nora. — A Napoleon? Coś mi mówi, że Roald to także człowiek niezwykły, 
daleko zajdzie, przekonacie się!
— Niewykluczone, ale ciebie po drodze nie zauważy, moja kochana — odcięła 
się jej najserdeczniejsza przyjaciółka Beata, która nie mogła darować młodemu 
Amundsenowi, że w ogóle nie zwraca na nią uwagi.
I biedna Nora zamilkła.
GDY WIERZYCIELE ŚPIĄ SPOKOJNIE POD PUCHOWYMI KOŁDRAMI
Ciężkie chmury od wczesnego ranka gromadziły się nad Kristianią. Opadały 
coraz niżej, czarne i groźne, jakby swym ciężarem miały całe miasto wgnieść pod 
ziemię. O północy zaczęła się ulewa. Zimne strugi zalewały wymiecione z ludzi ulice i 
jak rzeka przetaczały się po opustoszałym porcie. Niewielka gromadka skulonych 
pod parasolami ludzi stała wytrwale przy trapie przerzuconym na pokład zawalonego 
pakami, niewielkiego kutra.
Jeszcze jeden pospieszny uścisk dłoni, jeszcze jedna przyciszonym głosem 
wydana komenda, ostatnie spojrzenie.
Niemal bezszelestnie, jak spiskowcy marynarze zrzucili cumy. Naprężyła się 
lina, ciągnięty przez holownik dziób oderwał się z pluskiem od kamiennego mola. 
Stojący na rufie z odkrytą głową mężczyzna westchnął z ulgą.
— Udało się — powiedział półgłosem. — Teraz nikt mnie już nie zatrzyma!
Kilku marynarzy strzepując wodę z rybackich płaszczy schroniło się co prędzej 
pod pokład. Przy sterze pozostał tylko Amundsen, wpatrzony w ledwie widoczne 
światła pozycyjne holownika.
„Jak przestępca, jak złodziej uciekam z kraju" — odganiał od siebie gorzką 
myśl. Powracała natrętnie jak uprzykrzona mucha.
Nie żałował trudu, żeby zdobyć potrzebne dla swej wyprawy pieniądze, znosił 
niezliczone przykrości, ale niewiele brakowało, by cały plan spalił w ostatniej chwili 
na panewce: zabrakło pieniędzy. Trzeba było raz jeszcze próbować upokarzającej 
żebraniny u przedsiębiorców, kupców, bankierów. Znał już na pamięć ich piękne, 
przestronne gabinety wysłane puszystymi kobiercami, głuszącymi odgłos kroków. „Za 
jeden taki dywanik mógłbym nie czekając wyruszyć w drogę!" — myślał zawistnie. I 
te spasione brzuchy, na których trzęsły się złote breloki, i te syte, zadowolone gęby z 
podwójnymi podbródkami, i te pulchne wargi niedbale ssące hawańskie cygara. 
Słowa, które padały z ust możnych tego świata, miały smak piołunu.
— Wolne żarty, drogi kapitanie, pomówmy wreszcie poważnie. Cóż mi z tego 
przyjdzie, że jakaś głupia skalista wysepka w archipelagu kanadyjskim, gdzieś na 
samym końcu świata, będzie nosić moje imię? Cóż ja z tego będę miał? Ile mi to 
przyniesie dochodu? Rzecz jasna, nic, sam to wiem. Proszę wybaczyć, ale doprawdy 
nie mam czasu. Na te pieniądze, które pan tak lekkomyślnie chce garściami 
wyrzucać za okno, ja muszę ciężko pracować. Przykro mi doprawdy tłumaczyć, żąda 
pan jednak rzeczy niemożliwych, kapitanie, ja w pana wieku...
— — To są ogromne sumy, a jakąż gwarancję będziemy mieć ja i moi 
wspólnicy, że pan tam dopłynie? Proszę mnie źle nie rozumieć, to nie brak zaufania, 
chętnie jakimiś drobnymi kwotami popieramy różne pożyteczne imprezy, kilka razy 
ofiarowywaliśmy datki na zakup chustek do nosa dla Murzynów z Zanzibaru czy na 
zeszyty dla szkoły misyjnej w Nowej Gwinei. Jak pan widzi, nie żałujemy, ale zdaje 
pan chyba sobie sprawę... W interesach trzeba myśleć rozsądnie, ważyć „za" i 
„przeciw". Jeśli się panu nie powiedzie, kto zwróci wyłożone pieniądze?...
Byli także i tacy, co nie wysłuchując nawet prośby do końca, mniej lub bardziej 
uprzejmie wskazywali drzwi, wymawiając się brakiem czasu.
Przygotowania do wyprawy — mimo nadludzkich wysiłków, żeby obniżyć 
koszty, zakupywać tylko rzeczy niezbędne, rezygnując z wielu innych — niczym 
worek bez dna pochłaniały olbrzymie kwoty. Nie wystarczyła pożyczka wiernego 
aptekarza Zapffe, Antoniusa, Gustawa i Leona ani ciotki Olavy Amundsen, która, 
wierna pamięci kapitana Jensa, oddała, co tylko miała. Wszystkiego było za mało. W 
ostatniej chwili ci, co udzielili Amundsenowi kredytów na zakup żywności, wpadli w 
panikę po przeczytaniu jakiegoś artykuliku, w którym żądny sensacji dziennikarz 
zapytywał, czy potrzebne są Norwegii, nowe szkielety na pustyniach lodowych" 
wyśmiewał przy tym „nędzną łajbę »Gjoa«" i lekkomyślnego dowódcę, który chciał na 
niej dokonać tego, co nie udawało się wytrawnym polarnikom na wielkich, wspaniale 
wyposażonych statkach.
— Daję panu dwudziestoczterogodzinny termin na zwrot pożyczki — syczał 
jeszcze w uszach Amundsena nabrzmiały złością głos zaniepokojonego dostawcy. — 
Dwadzieścia cztery godziny, ani chwili dłużej! Jeśli rachunki nie będą uregulowane 
co do grosza, zwrócę się do sądu o sprawiedliwość, nałożę sekwestr na kuter.
Amundsen zdawał sobie sprawę, że i sto dni zwłoki nic by mu nie pomogło. I tak 
nie zdołałby zebrać tych głupich kilku tysięcy koron. Czyżby marzenia tylu lat, 
wyrzeczenia i trud ostatnich miesięcy miały pójść na marne teraz, kiedy wreszcie 
zgromadził na pokładzie swego statku wszystko, co potrzebne do wyprawy? Kiedy 
wynalazł tych sześciu chętnych, co zgodzili się z nim płynąć w nieznane? Wyjście 
było, szaleńcze może, ale jedyne — uciec. Uciec nocą, kiedy wierzyciele chrapać 
będą spokojnie pod puchowymi kołdrami. Amundsen czuł ciepło wokół serca na 
myśl, że wśród paru wtajemniczonych osób znaleźli się Fridtjof i Ewa. To jej biała 
chusteczka, powiewająca w ulewie, była ostatnim sygnałem z opuszczonej 
ukradkiem Kristianii.
Parę lat upłynęło, nim dowiedział się, że wierzyciele tej nocy i następnych mogli 
spać spokojnie i nie zmartwili się zbytnio nagłym zniknięciem „Gjoi". Chcąc swemu 
młodemu przyjacielowi zaoszczędzić przykrości, Fridtjof Nansen poręczył za 
Amundsena, nic mu o tym nie mówiąc.
Wczesnym rankiem „Gjoa" zatrzymała się na krótki postój. Z kazamat fortecy 
Horten z pomocą żołnierzy załoga wniosła na pokład dwieście kilogramów 
piroksyliny, która mogła się przydać w walce z lodem. Słońce stało wysoko na 
bezchmurnym niebie, kiedy z holownika zabuczała syrena — sygnał oddania holu. 
Gruba, ciężka lina z pluskiem obsunęła się do wody. Ostatnia więź z krajem została 
zerwana...
Oswobodzona „Gjoa" na rozpostartych żaglach, jak samotna mewa na 
skrzydłach, wypłynęła na morze. Raz jeszcze Roald spojrzał za siebie. Tuż nad 
horyzontem majaczyły mgliste zarysy wysepek Hvaler, skąd wywodził się ród 
Amundsenów. Coraz dalej uciekały brzegi, siniały już tylko ciemnym pasmem, nikły, 
jakby pochłaniało je morze.
Z uwagą wsłuchiwał się przez chwilę w monotonne dudnienie silniczka, jak 
lekarz w rytm serca pacjenta. Równomierny, czysty dźwięk działał uspokajająco.
„...Jak cudownie! Żadnych zmartwień ani natrętnych wierzycieli, ani nudziarzy z 
ich głupimi przepowiedniami, z drwinkami pełnymi podejrzeń — notował 
uszczęśliwiony w dzienniku podróży. — Sami na kutrze! Siedmiu wesołych, 
uszczęśliwionych ludzi. Pełni nadziei i wiary płyniemy w nieznane. Ten świat, który 
tak długo wydawał mi się mroczny i ponury, teraz dopiero zajaśniał pełnią blasku, 
świeżości i uroku!"
— Lód przed nami, lód! — wrzasnął któregoś dnia wachtowy z bocianiego 
gniazda, a krzyk jego wzbudził taki entuzjazm, jakby zagubieni od miesiący wśród fal 
oceanu żeglarze usłyszeli .naraz: „Ziemia na horyzoncie!" W milczeniu patrzył Roald 
na jaśniejącą w dali błękitną kopułę lodową Grenlandii, pociętą ciemnymi liniami.
— Dobry z ciebie nawigator, Gotfred — poklepał po ramieniu swego zastępcę, 
porucznika. — Lepiej nie mogłeś nas wyprowadzić.
— A ja, a my? — upominali się obaj sternicy, ciężki, masywny Anton Lund i nie 
mniej pokaźny Helmer Hanssen. — Razem przecież braliśmy co dzień w południe 
namiar słońca... — Słowa ich zagłuszyło ujadanie psów.
— Słyszysz? Moi podopieczni też się domagają uznania! — zaśmiał się 
hałaśliwie Peter Ristvedt, umorusany po białka oczu, jak przystało na pierwszego 
mechanika. — Kiedy Anton i Helmer gapili się na słońce i gwiazdy, kiedy brali 
odczyty sekstansów, klnę się na brodę proroka, że co jakiś czas zerkali na moje psy, 
uważając, w którą stronę obracają pyski. One już dawno węchem, bez żadnych 
instrumentów, poczuły swoją ojczyznę.
— Peter ma rację, nieraz sam podobne rzeczy widywałem — zawtórował 
szefowi głębokim basem Juell Viik, drugi mechanik.
Nastrój na „Gjoi" panował pogodny. Nie było sztywnego podziału na załogę 
pokładową i maszynową, na oficerów i marynarzy; krto tyliko mógł, chętnie, bez 
napomnień, bez rozkazów przykładał się do pracy. „Każdy jest u nas kapitanem, a 
wszyscy uczestnikami wyprawy" — lubił powtarzać Amundsen, dumny, że dyscyplina 
panująca na „Gjoi" wynikała z wzajemnego szacunku i uznania.
Od chwili wpłynięcia na Morze Grenlandzkie Henrik Lindstrom, jedyny członek 
załogi, który był już na tych wodach ze Sverdrupem na „Framie", stał się jeszcze 
bardziej ważny, niż zazwyczaj bywa kok wyprawy polarnej. Gdy tylko zawinęli do 
Godhavn, ażeby zabrać na pokład psy, sanie, kajaki i dwadzieścia beczek paliwa, od 
razu nawiązał rozmowę z Eskimosami i powrócił na statek z wielkim naręczem 
świeżych łososi.
— Ileś zapłacił? — zaniepokoił się Amundsen w obawie o zbędną rozrzutność.
— Niedużo, targowałem się, za jednego łososia chcieli trzy, dałem im po dwie.
— Korony? — przeraził się dowódca.
— Skądże znowu, te słodkie bułki, co to nam ofiarowała przed odjazdem 
cukiernia Jorgensena, trochę czerstwe, trochę spleśniałe, ale oni za takimi właśnie 
przepadają, dobrze pamiętam. Obiad wam zrobię, palce lizać, zobaczycie!
— Zuch z ciebie, dobrze, że mówisz po eskimosku, to się nam jeszcze przyda 
— ucieszył się dowódca.
Przyjazny wiatr dął w żagiel, silniczek dudnił wciąż energicznie, ale beztroska 
pierwszych tygodni nie trwała długo. Po opuszczeniu Godhavn kuter wpadł 
niespodziewanie na płaską, wadliwie naniesioną na mapę skałę, z daleka do 
złudzenia przypominającą grzbiet wieloryba. Mało brakowało, a byłoby po „Gjoi". 
Cieszące się niedobrą zasłużoną w ciągu wieków opinią Morze Baffina i Zatoka 
Melville'a przyjęły wyprawę spokojną jak tafla jeziora, wolną od lodu wodą. 
Amundsen jednak nie ufał pozorom, zbyt wiele złego naczytał się w dzieciństwie o 
tych obszarach. „Trzeba jak najszybciej przeskoczyć dalej, ta cisza nie może trwać 
wiecznie!" — pomyślał i ku zdumieniu całej załogi zakomenderował:
— Stawiać żagle! Pełnym wiatrem! Uruchomić silnik! Kurs Przylądek York!
Najbliższe godziny pokazały, że dobrze znał obyczaje tych zdradliwych wód. 
Niespodziewanie morze spieniło się i pobielało od niespokojnie tańczących na falach 
odłamów lodu.
Siedem dni i siedem nocy trwała zacięta walka statku z krą i groźniejszym od 
kry, siwym kożuchem mgły; ósmego dnia wiatr ucichł, a niebo zajaśniało 
najczystszym błękitem. W Zatoce Dalrymphe Roch wielorybnicy szkoccy obiecali 
Amundsenowi zostawić żywność i paliwo dla „Gjoi". Czy aby nie zawiedli? Trzeba 
było przecież uzupełnić zużyte zapasy. Dowódca radośnie powitał na pokładzie kilku 
Eskimosów, którzy wypłynęli mu naprzeciw w kajakach.
— Lindstrom, zapytaj ich, czy Szkoci zostawili coś dla nas...
— Nie potrafię!
— Nie wykręcaj się, mówisz przecież po eskimosku, sam słyszałem.
— Ja? Ja gadałem do tamtych po norwesku, a oni do mnie po swojemu, 
zrozumieliśmy się jakoś, ale tam chodziło o łososie, a tutaj...
— Gadaj z tymi, jak chcesz, na migi, byle prędzej — zniecierpliwił się dowódca.
Szkoci nie zawiedli. Ogromne skrzynie, po sto osiemdziesiąt kilogramów wagi 
każda, czekały ułożone równo na brzegu. Cała osada eskimoska pospieszyła na 
pomoc Norwegom: myśliwi, kobiety, starcy, dzieci. Tam gdzie europejski robotnik 
kląłby, stękał i wyrzekał, eskimoska brać uwijała się szybko, zręcznie, żartując i 
śmiejąc się beztrosko. Po załadowaniu stu pięciu ciężkich skrzyń i beczek kuter 
osiadł głęboko w morzu i przypominali teraz raczej olbrzymi wóz meblowy niż statek, 
który miał płynąć nieprzetartym przez człowieka, groźnym szlakiem Dalekiej Północy.
Po paru dniach uciążliwej żeglugi nie bez obawy Amundsen skierował „Gjoę" do 
słynnej Cieśniny Lancaster, grobowca Franklinowskiej wyprawy. Jak daleko wzrok 
sięgał, fale dźwigały na burych grzbietach wielkie, białe bloki kry. Tu, na tym 
pustkowiu przed sześćdziesięciu z górą łaty po raz ostatni w życiu zimował bohater 
dzieciństwa Roalda, nieulękniony i lekkomyślny sir John Franklin, którego tragiczne 
dzieje wypełniały wiele kart w kronikach Dalekiej Północy. Czy marząc o polarnych 
wyprawach młody Amundsen mógł się spodziewać, że kiedyś na własne oczy ujrzy 
złowrogie wybrzeża, że sam będzie płynąć tymi wodami, które pochłonęły już tyle 
ofiar? Wyspa Beechey, słynne cmentarzysko ludzi i statków, ponura była i martwa. 
„...Wydaje się, że dziś jeszcze wisi nad nią śmierć" — zanotował. Wspomnienia 
bezsennych nocy, spędzonych nad dziennikami podróży polarników angielskich, 
cisnęły mu się do głowy.
JEGO GŁOS JAK DZWON ALARMOWY BIŁ NA TRWOGĘ
— Czy nie czas by już pomyśleć o wypoczynku? — nie bez cienia zazdrości 
pytał serdeczny druh Franklina i zarazem jego rówieśnik, sekretarz admiralicji John 
Barrow.
— Odpocznę w grobie. Nie jestem wcale taki znów stary, nie przesadzaj, mam 
lat zaledwie...
— Sześćdziesiąt — odpowiedział mu z westchnieniem Barrow.
— Skądże znowu? Zaledwie pięćdziesiąt dziewięć, nie dodawaj! — obruszył się 
siwowłosy marynarz.
Mimo ciężkich doświadczeń był tak samo pełen wiary w swe siły jak wtenczas, 
kiedy raz i drugi mało życiem nie przypłacił słynnych wypraw arktycznych w dorzeczu 
Rzeki Miedzianej. Siedem ostatnich lat, które spędził spokojnie w Tasmanii jako 
gubernator, nie przyćmiło w nim tęsknoty za polarnymi morzami. Poznał je lepiej niż 
ktokolwiek inny i nieraz w snach powracały do niego niezapomniane obrazy 
majestatycznych gór lodowych, sunących na spotkanie statku.
Entuzjazm, z jakim Anglia powitała wracające od brzegów Szóstego Kontynentu 
statki „Erebus" i „Terror", obudził we Franklinie uśpione dawno marzenia. Czyż 
wspaniałe osiągnięcia w Antarktyce nie powinny zachęcić Anglii do podjęcia wypraw 
polarnych na przeciwległym krańcu Ziemi, w Arktyce? — zapytywał wszystkich 
dookoła. Tajemnicze Przejście Północno-Zachodnie było wciąż nie zdobyte. Czemuż 
tam nie sięgniemy po palmę pierwszeństwa? Któż lepiej na świecie niż ja zna 
północne wybrzeża Ameryki i labirynt wysepek archipelagu kanadyjskiego? Na cóż 
czeka nasza admiralicja?
Po długich namysłach sztab uczonych i admirałów zdecydował się wysłać 
wyprawę na podbój przejścia z oceanu na ocean, z Atlantyku na Pacyfik, i 
dowództwo jej powierzyć Franklinowi. Na wieść o tej decyzji tłumy najlepszych 
marynarzy zaczęły oblegać gmach admiralicji. Ci, co służyli kiedyś pod rozkazami 
Johna Frankłina, uwielbiali swego dowódcę i ufali mu bezgranicznie. Stary polarnik 
nie posiadał się z radości.
— Odmowa zabiłaby chyba Johna na miejscu — oświadczyła zrezygnowana i 
pełna poświęcenia lady Franklin.
— Odmłodniał przynajmniej o dziesięć lat — stwierdzili nie bez zazdrości 
przyjaciele i znajomi.
A zazdrościć było czego! Rzadko kiedy wyprawy były tak starannie 
przygotowane i wyposażone. Stu trzydziestu czterech doborowych oficerów i 
marynarzy — kwiat żeglarskiej braci — przejętych swą misją i pełnych zapału. 
Zapasy różnorodnej żywności na przeciąg czterech lat, porcelanowe serwisy, srebrna 
zastawa stołowa, kryształowe kubki, zamiast zwykłych cynowych, dopełniały obrazu 
tej uprzywilejowanej, luksusowej ekspedycji.
— Chcemy wygodnie i radośnie spędzać czas, nim powrócimy do kraju jako 
zwycięzcy — tłumaczył wszystkim Franklin.
Instrukcja admiralicji ściśle wytyczyła trasę: — wzdłuż cieśnin Baffina i 
Lancastera. Wyspy Melville'a, wybrzeży Alaski, potem do Cieśniny Beringa, a 
stamtąd na Ocean Spokojny. Powrót z Pacyfiku do kraju przez Hawaje.
W połowie maja 1845 roku statki „Erebus" i „Terror" wypłynęły z Anglii.
— Nie niepokójcie się o nas! Jeśliby nawet przyszło zimować przymusowo parę 
lat, nic nam się złego nie przydarzy — zapewniał ufny w swą szczęśliwą gwiazdę 
John Franklin napotykane po drodze na Morzu Baffina załogi statków. — Żywności 
mamy w bród. I na pięć lat nam wystarczy.
Minął rok. Lady Franklin oczekiwała spokojnie. I tak wiedziała, że przed 
upływem dwu lat nie może spodziewać się żadnej wiadomości od męża.
Biegły miesiące za miesiącami, minęło ich pięćdziesiąt cztery. Pamiętając, jaki 
los zgotowała Arktyka jego wyprawie na statku „Victory", kapitan John Ross 
zaalarmował wreszcie admiralicję.
— Trzeba spieszyć z pomocą Franklinowi. Warn tu dobrze, siedzicie wygodnie 
przy biurkach, nie zdajecie sobie sprawy, co mogą przeżywać tamci wśród lodów. 
Wiem, znam, sam ledwie uszedłem z życiem, żądam, aby...
Z początku słuchano go niechętnie. Kłopoty, koszty... któż zresztą lepiej da 
sobie radę w tych arktycznych pustkowiach, jak nie sir John; zna je niemal jak własną 
kieszeń. Dokąd skierować ekspedycję ratowniczą? Dopiero teraz spostrzeżono, że w 
zamęcie entuzjastycznych przygotowań nikt nie pomyślał o najważniejszym, o 
ustaleniu miejsc, w których Franklin powinien był zostawić kolejne notatki, gdzie 
dotarł oraz dokąd stamtąd zmierza, jaką obrał dalszą trasę. A jeżeli „Erebus" i 
„Terror" uwięzły gdzieś w lodzie i załogi musiały schronić się na wybrzeżach — gdzie 
ich szukać?
Nad biurkami zarzuconymi wielkimi stosami map i papierów długie godziny 
spędzał sztab specjalistów admiralicji. Radzili, sprzeczali się, kręcili na wszystkie 
strony olbrzymim globusem, szeleścili sztywnymi stronicami atlasów, wytyczali 
najdogodniejsze ich zdaniem trasy obliczali przypuszczalne koszty. I chwytali się za 
głowy, rozkładając bezradnie ręce. A czas upływał. John Ross wciąż nie dawał za 
wygraną.
— Jeśli nie macie dowódcy, sam stanę na czele wyprawy ratowniczej! — unosił 
się zapominając o swych siedemdziesięciu ośmiu latach.
Chodził po urzędach, apelował do sumienia lordów i admirałów, pisywał gorące 
artykuły w prasie i wreszcie dopiął swego. Opinia publiczna przyłączyła się do tego 
głosu, jak dzwon alarmowy bijącego uparcie na trwogę.
Pragnąc przyjść Franklinowi z pomocą, John Barrow użył wreszcie najlepszego 
sposobu. W starannie przygotowanym przemówieniu zwrócił uwagę admiralicji na 
ogromne korzyści, jakie osiągnąć może Anglia wysyłając ekspedycję ratowniczą. 
Może wyprawa, która pośpieszy na pomoc zaginionym bez wieści statkom, dokona 
odkrycia Przejścia Północno-Zachodniego, czego właśnie oczekiwano od Franklina? 
Daleka podróż na nieznane obszary Arktyki z pewnością przyniesie bogate żniwo 
odkryć. Morza polarne są zresztą najlepszą szkołą charakteru. Ciężkie warunki 
pracy, konieczność stawiania czoła niebezpieczeństwu wychowują znakomitych 
ludzi, a tacy właśnie marynarce angielskiej są potrzebni.
Przemówienie sir Barrowa znalazło w końcu oddźwięk w admiralicji. Jedna po 
drugiej zaczęły wyruszać do Arktyki ekspedycje ratownicze. Pozostawiały składy 
żywności, znakowały trasy jaskrawymi napisami. Wszystko na próżno. Wysiłki 
wyprawy pod wodzą Rossa spełzły także na niczym. Daremnie kazał chwytać 
żywcem w sidła setki lisów polarnych, zakładać im na szyje metalowe obroże, na 
których wyryte były wskazówki dla zaginionych. Daremnie puszczał z wiatrem tysiące 
baloników, które pękając wysoko w powietrzu, rozsypywały po śnieżnych 
pustkowiach ulotki przeznaczone dla uczestników ekspedycji Franklina. Wczesna 
zima zmusiła Rossa do powrotu, chcąc nie chcąc musiał uznać się za pokonanego.
... Pięć lat także wytrzymamy! — oświadczył wprawdzie butnie dowódca, czy 
nie była to jednak czcza przechwałka? Może zbytnio zawierzył własnemu 
doświadczeniu? A jeżeli udało mu się przedrzeć do bieguna północnego i tam 
oczekiwał pomocy? Poruszona białą tragedią opinia publiczna tak długo domagała 
się wszczęcia nowej akcji ratowniczej, że w 1849 roku admiralicja ogłosiła olbrzymią 
na owe czasy nagrodę w wysokości dwudziestu tysięcy funtów szterlingów dla tych, 
co odnajdą zaginionych. Lady Franklin poświęcając cały swój majątek zakupiła statek 
i ofiarowała od siebie drugą nagrodę.
Słabnący zapał zniechęconych niepowodzeniami znów przybrał na sile. W 
ciągu jednego tylko roku 1850 szesnaście ekspedycji, cała armada wypłynęła na 
północne morze. Dwanaście statków skierowało się śladami Franklina, na Atlantyk, 
inne płynęły mu naprzeciw przez Cieśninę Beringa od strony Oceanu Spokojnego. 
Nikt już nie łudził się nadzieją odnalezienia żywych uczestników wyprawy. Szukano 
raczej przyczyn tragedii, jaka rozegrała się wśród lodów, ale i te trudno było 
odgadnąć z nielicznych śladów, na które natrafiały ekspedycje ratownicze. Tu 
szczątki pogruchotanego naporem lodów statku „Terror", tam zwłoki kilku ludzi pod 
śniegiem. Na wyspie Beechey kapitan wielorybnika pierwszy odkrył ślady zimowania 
— resztki namiotu, trzy groby — ale ani jednego słowa. W kilka lat później dopiero na 
Ziemi Króla Williama, marynarze odnaleźli dziwny kopiec z kamieni scementowanych 
mrozem, a w środku niewielką skrzynkę. Ostrożnie, jak największą świętość wyjęli z 
dna arkusz czerpanego papieru z wytłoczonym nadrukiem admiralicji. U dołu podpis 
„John Franklin, maj, rok 1847". Pierwszy pisany dokument dziesięć lat przeleżał 
ukryty pod lodem. Łamiącym się ze wzruszenia głosem oficer odczytał:
„... zima na wyspie Beechey upłynęła nam szczęśliwie. Wszyscy zdrowi, pełni 
sił i zapału... wiosną wyruszamy dalej..."
U dołu pożółkłego arkusza inną ręką skreślona notatka:
„... Sir John Franklin zmarł w dniu 11 czerwca 1847 r. poza tym straciliśmy 
dziewięciu oficerów i piętnastu członków załogi".
W rok później innym charakterem pisma ktoś dopisał: „Jutro, 28 kwietnia 1848 r. 
wyruszamy w kierunku Rzeki Wielkiej Ryby..."
Zapytywani przez uczestników ekspedycji ratowniczej Eskimosi z wybrzeży 
kanadyjskich przypominali sobie kilkudziesięciu białych ludzi. Wynędzniali, brnęli po 
śniegu, widać było, że gonili resztkami sił. W jakiś czas później na innych szlakach 
odnajdywano zamarznięte zwłoki. Na pytanie, czemu nie dopomogli wędrowcom, 
Eskimosi wzruszali tylko ramionami.
— Jakże można było wykarmić tylu ludzi? — odpowiadali. — Każdy poluje dla 
siebie i swoich. Zresztą na ich twarzach i tak wypisana była śmierć, a na to — mówili 
— nie ma ratunku.
Co było powodem, że Franklin wraz z częścią załogi powziął decyzję 
opuszczenia statków i marszu po lodzie? Zbyt ciężkie musieli ciągnąć bagaże, bo jak 
wskazywały ślady, pozostawiali je częściowo po drodze. Brali ze sobą wszystko, 
obok niektórych szkieletów jak na pośmiewisko poniewierały się resztki srebrnej 
zastawy, a przecież niepewni jutra, powinni byli ograniczyć się wyłącznie do zabrania 
żywności. Część puszek z konserwami mięsnymi napełniona była żwirem. 
Karygodna pomyłka, złośliwość granicząca ze zbrodnią czy po prostu nieuczciwość 
dostawcy? A może Anglicy padli ofiarą jakiejś zarazy i uciekali przed nią w popłochu? 
Nie głód był z pewnością powodem śmierci wielu, bo przy niektórych zwłokach 
znajdowano żywność i tytoń, przy innych broń oraz amunicję. Czemuż nie polowali? 
Czemu nie szli wszyscy razem, jakby w obliczu śmierci dzieliły ich jakieś niesnaski 
czy zwady? Na te pytanie czas nie przyniósł odpowiedzi. Jeszcze jedna biała 
zagadka Arktyki.
ŁATWIEJ CHYBA PRZEZ UCHO IGIELNE...
„... Cały dzień płynąc w głąb Cieśniny Barrow, starałem się zachować spokój, w 
głębi duszy jednak nurtował mnie lęk. Nie kończącym się szeregiem wychodziły mi 
na spotkanie zastępy lodowych gór ogromnych jak wyspy. Może zbyt wiele 
naczytałem się o nich złego?"
Obawy Amundsena okazały się płonne. Zapora icebergów skończyła się 
wkrótce. Lód był miejscami pokruszony, gdzie indziej pokryty siecią szerokich 
wodnych kanałów, którymi kuter mógł się łatwo prześliznąć. Kil „Gjoi" wchodził teraz 
na dziewicze wody. Nigdy dotąd w dziejach Arktyki nie płynął nimi żaden statek, nie 
widział ich żaden człowiek. Ze względu na bliskość bieguna magnetycznego igła 
kompasu zawodziła, Amundsen musiał więc żeglować według słońca i gwiazd, jak 
Wikingowie za pradawnych czasów. Gdy tylko przycichał wiatr i opadały żagle, 
maszynista Viik zabierał się do silnika, który zaczynał grzechotać pracowicie, bez 
chwili wytchnienia, jakby przecząc tym, co nie szczędzili mu drwin w Tromso. 
Czasem zakrztusił się, czasem zasapał, ale wtedy spieszyli na pomoc mechanicy i 
znów Amundsen mógł z przyjemnością wsłuchiwać się, w regularne dudnienie 
poczciwego Dana.
Silny, wstrząs — zderzenie kila ze skałą — w mgnieniu oka postawił wszystkich 
na nogi. Przeraźliwy jazgot puste wypełnił powietrze, wyły jeden przez drugiego, 
czuły śmierć. „Gjoa" weszła na mieliznę. Amundsen wypadł na pokład nie ubrany — 
skończył właśnie notatki i spokojnie szykował się da snu.
Mocny podmuch napiął płótna jak skórę na bębnie, targnął raz i drugi. Zadudniły 
ciężko skrzynie, potężny przetoczył się przez pokład od dzioba po rufie. Uwolniona z 
zasadzki „Gjoa" lekko jak ptak spłynęła na wodę.
Nim ochłonął z wrażenia, powietrze rozdarł krzyk:
— Fosu! Fsuft się!.
Z otwartgo łuku maszynowni w kłębach dymu biły pod niebo płomienne języki.
— Wada! — wrzasnął i zamarł z przerażenia, widząc, że Bgslwćlt rzucił się 
wprost w ogień.
Po chwili osmolony, ciągnął już za sobą nieprzytomnego. Yiika. Mocnym 
strumieniem wody Amundsea ugasić tlące się na nich ubrania.
— Zalać maszynownię! — krzyczał. Ktoś; już ciągnął płótno żaglowe, ktoś inny 
narzucił je na ziejący otwór i przywalił jeszcze skrzynią, żeby odciąć dopływ 
powietrza. Reszta rzuciła się do pompy. W dół! W górę, w dół! — kiwali się 
monotonnie, patrząc, jak woda chluszcze wielkim strumieniem „Nagrzane zbiorniki z 
naftą mogą lada moment wybuchnąć; i zamienić, statek w wulkan ognia, a wtedy 
nieć!" — przemknęła dowódcy przez głowę rozpaczliwa myśl. Cóż jednak miał 
począć?
Brezent pokrywający luk przestał wreszcie dymić, ludzie, z trudem łapiąc 
oddech, nie odstępowali jednak pompy, maszynownia tonęła pod wodą. Jeden rzut 
oka następnego ranka pozwolił Amundsenowi zrozumieć, komu on i cała załoga 
zawdzięczają życie.
Na parę godzin przed pożarem maszynista Viik zameldował, że jeden z 
pięciuset litrowych zbiorników nafty przecieka.
— Przepompuj paliwo do drugiego — rzucił Amundsen i powrócił do swoich 
obliczeń.
Pracowity, sumienny Viik znany był z tego, że nigdy nie odkładał żadnej roboty 
„na później", tak też zrobił i teraz. Podczas pożaru kran urwał się w zepsutym 
zbiorniku. Gdyby był pełen, pięćset litrów paliwa wyciekłoby na podłogę maszynowni. 
Czy może być coś lepszego do podsycenia ognia? Jedna chwila — i „Gjoa" 
spłonęłaby jak fajerwerk.
„... Dobrych towarzyszy sobie dobrałem, nie ma co mówić. Z takimi jak oni 
można patrzeć spokojnie w przyszłość" — zanotował Amundsen, ale spokoju na 
„Gjoi" nie było.
Przeładowany, głęboko osiadły w wodzie kuter raz po raz ocierał się o skaliste 
mielizny. Któregoś ranka, popychany mocną zachodnią bryzą, mknął pod wszystkimi 
żaglami. Amundsen przy sterze pilnie wpatrywał się w lekko rozkołysane morze, 
które wydawało się spokojne jak jezioro; raptem wyczuł, że przez kadłub przebiegło 
delikatne, ledwie wyczuwalne drżenie.
— Do licha, zawadziłem znowu kilem o skałę — zdążył mruknąć, zachwiał się i 
wparł mocno nogi w deski, z trudem utrzymując równowagę.
„Gjoa" skoczyła do przodu. Położył gwałtownie ster na burtę, żeby jak najdalej 
obejść podejrzane miejsce. Za późno. Nowy, potężny wstrząs — kuter zadrżał od 
topów masztów po kil i znieruchomiał. Śpiący spokojnie w kojach ludzie w oka 
mgnieniu znaleźli się na podłodze. Oszołomieni wyskoczyli na pokład; Amundsen był 
już w bocianim gnieździe. Tuż pod powierzchnią wody zobaczył brunatno czarne, 
skłębione pasma raf. Jak chwytliwe macki mątwy-olbrzyma rozpościerały się we 
wszystkie strony, szczerzyły ostre niby kły szpikulce, plując z sykiem płachtami piany, 
zdradliwe, przerażające.
Zawrócić? Stąd już nie było odwrotu. Jedyny ratunek to płynąć naprzód, ale jak 
zejść z rafy?
— Pemikao dla psów za burtę! — wrzasnął Amundsen.
Rozkaz wykonano błyskawicznie. Ludzie znali dowódcę, wiedzieli, że jego 
decyzje, na pozór szaleńcze, są przemyślane, nawet jeśli je podejmował w ciągu 
ułamka sekundy.
Dwadzieścia pięć ciężkich skrzyń runęło za burtę. Fala zamknęła się nad nimi, 
jakby morze przyjęło ofiarę, ale kuter ani drgnął, tkwił nadal mocno w skale, niczym 
dobry jeździec w siodle. Pozostawało tylko czekać.
Pod wieczór rozpoczął się odpływ, morze ucichło. Woda opadła o pół metra, 
odsłaniając głęboko burty. Amundsen nie schodził z pokładu. O północy zawiała 
wschodnia bryza, skłębiła nad statkiem chmury. Morze rozkołysało się znów, kil 
coraz mocniej walił o skały, jakby jakaś gniewna dłoń potrząsała „Gjoą", igrała z nią 
jak kot z myszą.
— Rzucić kotwicę! Jak najdalej do przodu!
— Rozwinąć żagle!
— Silnik trzymać w pogotowiu!
Z ciężkich, niskich chmur lunęło deszczem, olinowaniem szarpnął sztormowy 
podmuch. Fala przetaczała się za falą przez cały pokład, zatapiała ludzi i psy w 
kłębach piany.
— Stawiać żagle! Pełnym wiatrem!
— Uruchomić silnik! Kręcić windę kotwiczną! — przekrzykiwał wycie wiatru 
Amundsen.
Przerzucana ze skały na skałę „Gjoa" — kołysząc się ciężko, w podrygach, jak 
chory wieloryb — sunęła do przodu, zalewana wciąż błyskającą białymi grzywami 
falą. Podskakiwała grzmocąc raz po raz całym ciężarem o podwodne zapory, jak 
sanie na lodowych strugach. Na wzburzone, skotłowane morze wypłynęły deski 
falszkilu. Czyżby nadchodziły ostatnie chwile?
— Przygotować szalupy!
— Załadować żywność! Broń! Śpiwory!
— Kapitanie! Spróbujmy jeszcze odciążyć! — sternik nie chciał się poddać.
Jego okrzyk podziałał na Amundsena Jak smagnięcie biczem. Odciążyć? 
Wyrzucić żywność? Brak żywności to śmierć... Wahanie trwało jednak krótko, ułamek 
sekundy.
— Wszystkie skrzynie do wody! — jego głos zabrzmiał ochryple.
I dwustukilogramowe ciężary, podważane przez dwóch ludzi, lekko jak snopy 
siana zaczęły wylatywać z pokładu za burtę. Nowy wstrząs, od którego zakołysał się 
świat cały; jeden, drugi, trzeci. Dźwignięta jakąś spiętrzoną falą, wyszarpnięta z 
uwięzi „Gjoa" spłynęła spokojnie na wodę. Amundsen nie zdążył odetchnąć, gdy 
powietrze rozdarł rozpaczliwy krzyk Hanssfens:
— Ster nie działa!
Nim Roald dobiegł do ruty, następny wstrząs targnął kutrem.
— Działa! Pomogło! — darł się Hanssen.
„...Nie wierzę w cuda, nigdy w nie nie wierzyłem — opowiadał później 
Amundsen — ale to, co się stało, można chyba tylko cudem nazwać. Wśród mielizn, 
raf podwodnych, podczas sztormu i na dodatek bez steru los nasz byłby 
przesądzony. Widać jednak na krawędziach i weszły z powrotem na miejsce, kiedy w 
rufę uderzyła silniejsza siła. Gdyby bolce przesunęły się choćby o parę milimetrów 
dalej, nasz ster wylądowałby na dnie. A my..."
Burza powoli zamierała.
— Kapitanie, a może by tak rzucić kotwicę i odsapnąć trochę? — zaproponował 
nieśmiało Hanssen. — Zaraz wam coś naprędce przygotuję ciepłego.
— Masz rację, zapracowaliśmy na chwile spoczynku — zgodził się Roald. — 
Rzucić dwie cienkie, ostrożność nigdy nie zawadzi! — zarządził.
W parę chwil później nowy alarm.
— Wiatr zmienił kierunek! Spycha nas na brzeg! — krzyczał wachtowy.
— Ster na burtę! Wszyscy na pokład! — odpowiedział rozkazem Amundsen.
Na morzu szalały huraganowe uderzenia wichru. Napięte do ostatnich granic 
liny kotwiczne trzeszczały groźnie, „Gjoa" kładła się gwałtownie na fali. Nikt nie mógł 
utrzymać równowagi, ludzie czołgali się, pełzali, czepiali relingów. Przez pokład 
przelatywały z hukiem całe rzeki wody. I znów padł rozkaz:
— Przygotować szalupy!
Rozkaz rozpaczliwy. Piana przyboju na najbliższych skałach, lśniących 
szkliwem świeżego lodu, nie wróżyła łatwej przeprawy do brzegu ami spokojnego na 
nim schronienia. Tylko niezawodny silniczek terkotał pracowicie na pełnych obrotach 
i ten monotonny dźwięk w łoskocie burzy uspokajał, dodawał otuchy.
Pięć dni i pięć nocy Norwegowie żyli w oczekiwaniu, co przyniesie następna 
chwila. Sztorm ucichł wreszcie, morze zalśniło w słońcu spokojną falą.
— Czy nie pora pomyśleć o wybraniu miejsca na zimowisko, kapitanie? — 
zapytał nieśmiało porucznik Hanssen, kiedy w parę dni później „Gjoa" płynęła wzdłuż 
skalistych wybrzeży Ziemi Króla "Williama.
— Poczekaj jeszcze trochę, chciałbym zatrzymać się na zimowanie jak najbliżej 
bieguna magnetycznego. Rozglądaj się tymczasem za jakąś spokojną zatoczką.
TE SŁOWA NIE MIAŁY WSTĘPU DO „GJOAHAVN"
Jak niedźwiedź w zimowym barłogu, po relingi wkopana w puszystą białą kołdrę 
„Gjoa" stała wmarznięta w lód małej zatoki przy południowym brzegu Ziemi Króla 
Williama, w odległości niecałych stu kilometrów od miejsca, w którym James Ross 
przed siedemdziesięciu laty dokonał swego odkrycia.
Norwegowie dużo wysiłku i nie mniej pomysłowości włożyli w przygotowanie 
wygodnego zimowiska. Podwójne szybki w buląjach i piecyki naftowe w kajutach 
zapewniły znośną temperaturę. Przewidujący dowódca nie pozwalał jednak zbyt 
rozrzutnie szafować paliwem.
Najcieplej było w ładowni, w której rozgościł się Lindstrom. Kuchnia, a zarazem 
messa, miejsce spotkań całej załogi, od wczesnego ranka przyciągała smakowitym 
zapachem świeżego pieczywa.
Monotonne dni zimy, jeden podobny do drugiego jak kropla wody, mijały 
polarnikom szybciej, niż przypuszczali. Na brak zajęć żaden nie mógł się uskarżać. 
Amundsen zbyt dobrze pamiętał jeszcze koszmarną noc polarną na „Belgice", zbyt 
dobrze wiedział, do czego doprowadza bezczynność. Od pierwszych chwil 
zimowania wszyscy musieli zabrać się ostro do pracy. Celem naukowym wyprawy 
były badania pola magnetycznego, największą więc troską otoczył Roald Amundsen 
pawilon magnetyczny, wykonany z pustych skrzyń po żywności, zbitych już w 
Norwegii miedzianymi gwoździami. Tu, na Ziemi Króla Williama, raz jeszcze 
skrupulatnie za pomocą igły kompasu sprawdził, czy nie ma w nich choćby grama 
stali, który mógłby zakłócić wskazania przyrządów. Skrzynie kazał napełnić piaskiem, 
dach z desek obić brezentem, a ściany od wewnątrz i od zewnątrz paroma 
warstwami papy. Ciepły i suchy pawilon magnetyczny obwiedziony był ponadto 
głębokim rowem, chroniącym cenne instrumenty przed letnimi roztopami.
Dzień po dniu w południe, brnąc czasem po pas, a nieraz i po ramiona w śniegu 
niezawodny Viik zmieniał światłoczuły papier na bębnie samopisu i od razu 
wywoływał go sprawdzając, czy wszystkie przyrządy dobrze pracują. Raz na miesiąc 
wspólnie z Roaldem przeprowadzał „bezwzględne pomiary pola magnetycznego 
Ziemi" w oddzielnym budynku, wzniesionym z brył śniegu na wzór eskimoskiego 
igloo.
Ristvedt regularnie trzy razy na dobę przeprowadzał obserwacje 
meteorologiczne. Gotfred, astronom wyprawy, na krzyk „Niebo wolne od chmur!" 
rzucał wszystko i biegł co tchu do teodolitu. Podczas wielogodzinnych pomiarów 
przed mrozem i wichurą chronił go jedynie szaniec ze śnieżnych brył.
— Anton! Nasz ster na długie miesiące bezczynny, mianuję cię więc dowódcą 
obrony przeciwpożarowej. O każdej godzinie doby musimy mieć pod dostatkiem 
wody do gaszenia — oznajmił Roald sternikowi.
— — Wody? — przeraził się sternik. — A skądże ją wziąć?
— Wyrąb przeręblę i pilnuj, żeby nigdy, pamiętaj, nigdy nie pokryła się lodem. 
To bardzo proste.
Lund podrapał się w głowę i mrucząc pod nosem: „Dla naszego kapitana 
wszystko jest bardzo proste!", poszedł jak niepyszny przebijać przeręblę, a potem 
dzień w dzień z samego rana odgarniał pracowicie sterty śniegu, zrąbując narosłą w 
ciągu nocy skorupę lodu. Z tygodnia na tydzień „studnia" stawała się coraz głębsza, 
a kiedy wiosną pokrywa narosła do czterech metrów grubości, Lund musiał schodzić 
po wodę w dół po linowej drabince. Do jego zadań należała również opieka nad 
psiarnią, dla której wybudowano wygodne pomieszczenia. Z zadowoleniem 
popatrywał Amundsen na swych towarzyszy. Krzątali się po statku pogodni, 
gospodarni, przejęci zadaniami, jakie im zlecił... „Dobrze się stało, że zabrałem tylko 
kilku — zanotował — znam każdego lepiej niż on sam siebie, wiem, czego mogę od 
niego oczekiwać, jaką wynaleźć pracę, żeby go pochłonęła. To niezawodny środek 
na polarną noc. Pierwszy w historii odważyłem się zabrać na wyprawę tak nieliczną 
załogę i nie żałuję tego. Znajdą się chyba tacy, co pójdą kiedyś w moje ślady. Bo 
czymże mogli wypełnić czas swoim podwładnym podczas zimowania nieszczęsny 
Franklin, Ross czy Greely? Ich załogi liczyły po stu kilkudziesięciu ludzi. Skądże 
dowódca może wiedzieć, kto z takiej gromady stanie się rozsadnikiem zniechęcenia, 
goryczy, kto siać będzie niesnaski?"
Jednego żądał Amundsen od swych towarzyszy, żądał bezwzględnie — żeby 
starannie wykonywali powierzoną im pracę. Z równowagi wyprowadzała go niedbała 
robota i brak wiary we własne siły. Słowa: „nie potrafię", „nie dam sobie rady", „nie 
wiem, czy podołam?" nie miały wstępu do „Gjoahavn", bo tak nazwał Roald 
zimowisko na Ziemi Króla Williama.
Zagubieni w pustkowiach Północnego Oceanu Lodowatego Norwegowie nie 
mogli jednak długo uskarżać się na samotność. Jak grzyby po deszczu wyrastać 
zaczęły wokół „Gjoi" śnieżne eskimoskie igloo.
Pierwsze spotkanie dla obu stron było wielkim zaskoczeniem. Przed 
zapadnięciem nocy polarnej Norwegowie gromadzili gorączkowo zapasy świeżego 
mięsa na zimę dla siebie i dla wiecznie głodnej psiej sfory. Polowali na ptactwo 
szykujące się do odlotu, na nieliczne przy tych wybrzeżach foki, a najczęściej na 
dzikie reny, karibu, których szlak corocznych wędrówek tędy właśnie prowadził.
Pewnego dnia w szarym świetle nadchodzącej nocy polarnej zgromadzonych w 
messie porwał na nogi okrzyk Hanssena:
— Karibu idą!
Wypadli wszyscy na pokład. W dali, na szczycie odległego wzgórza, poruszały 
się jakieś niewyraźne ciemne punkty. Chwycili za broń i ruszyli naprzód.
— Czekać, niech się przybliżą! — zakomenderował Amundsen.
—Nie strzelać, to nie reny! — zawołał po chwili. — Viik, Hanssen, popatrzcie! 
Biegną na dwóch nogach. Eskimosi!
Powoli, ociągając się obie grupy ostrożnie przybliżały się do siebie, nieufnie i 
zarazem pełne ciekawości.
— Strzelać tylko na mój rozkaz! — zapowiedział Amundsen.
Dzieliło ich już teraz niecałe dwieście metrów. Ubrani w futra Eskimosi podnieśli 
łuki, jedni naciągnęli cięciwy, inni mocniej zacisnęli dłonie na harpunach. Wyglądali 
groźnie, nieprzyjaźnie.
— Stać! — Roald czuł, jak karnie zatrzymała się za nim tyraliera jego strzelców.
Szukał gorączkowo w pamięci tych kilku słów z eskimoskiego narzecza, których 
nauczył go na „Belgice" Cook.
— Tei-ma! — krzyknął co sił w płucach. To jedno zapamiętał, oznaczało to 
podobno przyjazne powitanie; a może brzmiało inaczej, może przekręcił? Daremnie 
jednak wysilał pamięć.
Eskimosi przystanęli, jakby im nogi wrosły w ziemię.
— Manik-tu-mi! — odkrzyknęli naraz.
— Stać w miejscu! — powtórzył Roald swoim.
Rzucił karabinek na śnieg i wykrzykując wciąż na przemian „Tei-ma!" i „Manik-
tu-mi!" — odważnie ruszył naprzód. Eskimosi jakby tylko czekali na ten sygnał. 
Naśladując Amundsena, rzucili na ziemię łuki i harpuny, podbiegli bliżej i jeden przez 
drugiego zaczęli coś mówić, zaśmiewając się przy tym i poklepując Roalda po 
ramieniu. Przyjaznym gestem zaprosił ich na kuter.
W messie pachniało świeżym pieczywem. Pragnąc odświętnie przyjąć gości, 
Lindstrom, jak każdy szanujący się kok, porozstawiał na stole kubki, z których dymiła 
gorąca czekolada, porozkładał wielkie pajdy słodkiego placka z rodzynkami i ze 
zgorszeniem patrzył, jak te „dzikusy" ociągając się biorą do ręki jego przysmaki, jak 
niechętnie ich próbują. Czarne skośne oczy łakomie zezowały za to na wiszące w 
kącie połacie wędzonej słoniny karibu.
„... Zabrali się do niej ochoczo" — zapisał Amundsen.
— Nie dziw się im — tłumaczył później zawiedzionemu kokowi. — Nigdy nie 
widzieli białych ludzi, nie znają smaku chleba, soli, nie mówiąc już o kawie, 
czekoladzie czy cukrze. Od pokoleń żywili się tylko surowym mięsem i tłuszczem. 
Wiedzą zresztą, co robią, instynkt im dobrze podpowiedział, lepszego lekarstwa na 
szkorbut nie znajdziesz.
„Dreszcz przeszedł mi jednak po plecach — zanotował — kiedy zobaczyłem, 
jak ci «bezbronni» w moim pojęciu Eskimosi do krojenia słoniny powyciągali zza 
futrzanych cholew długie, ostre jak brzytwy noże. Pierwsze zetknięcie z nimi było — 
przyznam szczerze — pełne napięcia, ale później stosunki nasze ułożyły się bardzo 
przyjaźnie."
W krótkim czasie wokół „Gjoi" wyrosła osada licząca ponad stu mieszkańców. 
W ślad za pierwszymi Eskimosami przybyli wkrótce inni. Znosili na pokład kutra, co 
tylko mogli — puszyste anoraki, przepysznie wyszywane w geometryczne wzory 
skórzanymi paskami, podbite skórkami niebieskich lisów, mięciutkie futrzane spodnie 
z karibu, wysokie do pół uda buty, wielkie jak czółna, wymoszczone ciepłą morską 
trawą. Inni ofiarowywali Norwegom stare piękne łuki, sporządzone z kości wielorybiej, 
o cięciwach z fiszbinu, harpuny z kła morsa, o misternie rzeźbionych rękojeściach, 
wielkie noże do wykrawania płyt śnieżnych na budowę igloo, ciepłe rękawice. W 
zamian prosili o parę igieł, gwoździ, o puste puszki po konserwach. Radość 
wzbudzały wszelkie świecidełka, barwne koraliki i tytoń.
— Lindstrom, zdradź mi, jak ty to robisz? — nie mógł nadziwić się Viik, pełen 
uznania dla zdolności handlowych koka. — Nigdy nie potrafię doprosić się od 
Eskimosów tego, czego chcę. Czy słoninka z twoich rąk lepiej im smakuje? Przyznaj 
się!
— Umiem po prostu z nimi rozmawiać. Jeśli chcesz coś zamówić, to najlepiej 
przeze mnie, rękawice, ubrania czy futrzane buty — przechwalał się, nie bez racji, 
Lindstrom. Jemu bowiem Eskimosi znosili, co tylko mieli najlepszego.
Pewnego niedzielnego poranka zawitała do messy stara Ivaloo.
— Henrikki — zapiszczała od progu — mam tu coś pysznego dla ciebie. Dasz 
mi za to dużo tytoniu, weź — wyciągnęła przed siebie zaciśniętą pięść, szczerząc w 
przyjaznym uśmiechu starte po dziąsła zęby.
Nie mogła zrozumieć, czemu przerażony kok wyrzucił ją z krzykiem z messy. 
Dreptała jeszcze chwilę w korytarzu, niepewna, z bezradnie opuszczonymi 
ramionami, wreszcie podniosła dłoń do ust i smakowicie mlaskając zjadła odrzucony 
przez Lindstroma dar — garść wszy — największego przysmaku, jaki znało plemię 
Netsilik z Ziemi Króla Williama.
OD ŁOWCÓW Z ZIEMI KRÓLA WILLIAMA WIELE MOŻNA SIĘ 
NAUCZYĆ
Jakież to proste, że też wcześniej sam nie wpadłem na ten pomysł..." — 
uradowany Amundsen chciał się zatrzymać, wyprostować, mocne uderzenie głową w 
śnieżny pułap przypomniało mu jednak, że pełznie na czworakach długim, niskim 
tunelem do nowego igloo Attikleurka — „najlepszego z najlepszych myśliwego, który 
nigdy z łowów nie wracał z pustymi rękami". Wnętrze śnieżnego domku Eskimosa 
swymi wymiarami olśniłoby niejednego architekta: pięć metrów średnicy i trzy 
wysokości. Nie pokryte dotychczas sadzą i kopciem ściany połyskiwały bielą. W 
półmroku rozświetlonym żółtym, migocącym światełkiem, na wysokiej śnieżnej ławie 
wymoszczonej skórami karibu Roald dostrzegł młodą kobietę. Nalungina powitała go 
miłym uśmiechem, jedną ręką poprawiając knot z mchu płonący w kamienne; lampie, 
drugą podtrzymując swego synka Tutiaka. Gościnnym gestem Attikleurk wskazał 
Norwegowi miejsce obok siebie. Obaj mężczyźni nabili fajki i w milczeniu, jak tego 
wymagał ceremoniał eskimoski, dłuższą chwilę siedzieli wydmuchując wielkie kłęby 
dymu.
— Cieszymy się z twoich odwiedzin, Amunkhjenna — powiedział w końcu 
uroczyście myśliwy.
Roald wiedział, że to ceremoniał powitalny, ale za każdym razem życzliwe 
słowa sprawiały mu przyjemność. Nalungina krzątała się już po igloo, wyciągając 
spod skór po kątach jakieś smakołyki. Futrzane spodnie z jasnych, puszystych cieląt 
karibu, sięgające poniżej kolan, poszerzały nieco sylwetkę, ale ruchy kobiety były 
sprężyste i pełne wdzięku. Odrzuciła na kark puszysty kaptur z niebieskich lisów, 
ukazując wysoki kok z czarnych, lśniących, jakby pociągniętych lakierem włosów. 
Śniada twarz o skośnych oczach i delikatnych rysach, mówiąca o silnej domieszce 
krwi indiańskiej, niewiele przypominała płaskie, grubo ciosane twarze grenlandzkich 
Eskimosek.
„Nie minęło parę chwil, a na ławie pojawiły się długie płaty krwistego mięsa 
karibu i kostki mrożonego łososia, rozpływające się w ustach... — opowiadał później 
Roald. — Zagryzaliśmy te przysmaki kawałkami foczej słoniny i szpiku. Do 
wycierania palców, które zgodnie z obyczajem należało starannie oblizać, Nalungina 
podsunęła mi miękko wyprawione skórki błękitnego lisa. Zapewne, kiedy Tutiak był 
jeszcze niemowlęciem, służyły mu jako pieluszki; najlepszym tego dowodem była 
chyba woń, jaką wydzielały. Przywykłem już jednak do zapachów igloo. Za 
pierwszym razem myślałem, że źle się to dla mnie skończy. Byłem i tak rad, że teraz 
gospodarze nie poczęstowali mnie płynnym budyniem, którego przygotowanie 
wymaga dużej znajomości eskimoskiej sztuki kulinarnej. Żołądek zabitego karibu 
opróżnia się do połowy, pozostawiając w nim na wpół przetrawione mchy czy 
porosty, wymieszane uprzednio ze świeżą, nie zakrzepłą krwią. Danie to jest bez 
wątpienia znakomitym środkiem przeciwszkorbutowym, wspominam je jedna z 
obrzydzeniem. Nie chcąc urazić gospodarzy, musiałem kiedyś już zjeść coś 
podobnego, oblizywać palce i jeszcze wychwalać, chociaż oczy zachodziły mi łzami, 
a skurcz zamknął przełyk. Nauczony doświadczeniem rozrywałem mięsa jak 
Attikleurk i Nalungina palcami, wysysałem długo, starannie każdą kosteczkę i 
mlaskałem językiem, chcąc pokazać, że umiem należycie ocenić trud gospodyni i 
zalety jej kuchni.
Po skończonej uczcie Attikleurk wyciągnął z jakiejś skrytki pięknie wyszywany 
ubiór ze skór karibu. Czarne oczy Nalunginy zalśniły radośnie na widok kilku sznurów 
barwnych szklanych paciorków, jakie jej w zamian podarowałem. Postąpiła tak, jak 
na jej miejscu uczyniłaby każda kobieta pod każdą szerokością geograficzną. 
Nałożyła paciorki na szyję i przeglądając się w kawałku wypolerowanej blachy, 
zalotnym ruchem odgarnęła z policzka kosmyk lśniących włosów..."
Roald wstrzymał oddech. Coś mu ten gest przypomniał, coś bardzo odległego, 
świadomie odrzuconego, coś, od czego tajało serce: jak żywa stanęła przed oczami 
Nora. Daleka, nieosiągalna.
Bronił się przed wspomnieniami. W czasie całego tego rejsu, nieustającej walki, 
nie pamiętał o dziewczynie, nie mógł sobie pozwolić na chwilę słabości. Teraz 
szarpnęła nim tęsknota i żal. Opuszczając Tromso, nic Norze nie powtediaiłń z tego, 
co sobie długo przygotowywał w myślach. Nie znalazł ani czasu, ani sposobności, nie 
wiedział, jak należało postąpić. Ale i tak był pewien, że to rozumiała, że będzie na 
niego czekać. Mówiły o tym Choćby jej oczy pełne oddania, zaczerwienione, długo 
musiała płakać po kryjomu. W chwili rozstania uśmiechnęła się żałośnie, wciskając 
mu do ręki jakąś paczuszkę, i zaraz znikłą w tłumie żegnających.
Szybko, jak mógł najszybciej, żeby nie urazić zdumionych Attiklgupka i 
Nalunginy, którzy szykowali się na długie godziny uczty i pogawędki, Amundsen 
wypełzł z igloo. Chciał być sam.
— Anton, Helmer, przynieście dwuosobowy namiot i ustawcie pośrodku messy! 
— wołał w parę chwil po powrocie statek. — A ty, Gustaw, znajdź mi w spiżarni jakiś 
pusty, mocno tkany worek. Rozpruj dno! Nie wytrzeszczaj tak oczu, pośpiesz się — 
dorzucił widząc, że się ociąga. — Skarżycie się nieraz, że podczas niewielkiej nawet 
zadymki, nim zdążycie zasznurować za sobą płótno namiotu, pełno jest w nim 
śniegu. Zaraz wam pokażę, jak można tego uniknąć. Lund, zeszyj oba kawałki, W, eo 
chronią wejście, i wytnij w nich okrągły otwór wielkości tego worka, przyszyj równo, 
gęstym ściegiem. A teraz popatrz, przez worek z rozprutym dnem tunel wchodzisz do 
namiotu i zawiązujesz go za sobą.
— Dobry pomysł! Wspaniały!
— Znakomicie! Śnieg nie dostanie się do wnętrza! — wołali uradowani. 
Wiedzieli, że to ulepszenie nieraz umili im życie podczas wiosennych marszów w 
poszukiwaniu bieguna magnetycznego. Żaden z nich nie mógł jednak przewidzieć, 
że namiot z takim wejściem znajdzie później szerokie zastosowanie nie tylko w 
Arktyce i na Antarktydzie, ale także podczas wypraw tropikalnych.
— Kapitanie, skąd taki pomysł?
— Nie mój, eskimoski — przyznał się szczerze Amundsen. — O mało sobie 
przy okazji nie rozbiłem głowy, ale od razu pomyślałem: „Coś dla nas".
— Powiedz mi, jak zbudować igloo?
Stary Ailennak uśmiechnął się chytrze i .wymownie spojrzał na niebieskawy 
słupek dymu snujący się z fajki Amundsena. Roald w mig zrozumiał, że za naukę na 
całym świecie trzeba płacić. Tutaj, na Ziemi Króla Williama, najlepiej — paczką 
tytoniu.
Pod kierunkiem doświadczonego łowcy Amundsen długo uczył się niełatwej 
sztuki wznoszenia ze śniegu zacisznych, ciepłych domków. Jak wybrać odpowiedni, 
śnieg? Jak wycinać prostokątne bloki i jak je wygładzać. Szybko pojął, że pierwszą 
ich warstwę trzeba ustawiać w krąg, lekko nachylając do środka, potem dopiero ściąć 
umiejętnie w spiralę górną krawędź śnieżnego murku. Dalej sprawa była prosta, 
chociaż niełatwa: białe ściany rosły w ceraz węższym skręcie, aż wreszcie ostatnia 
bryła zamykała nad budowniczym sklepienie. Pozostawało tylko wyciąć umiejętnie 
otwór wyjściowy, żeby się z igloo wydostać.
Nauka była żmudna, nauczyciel wymagający, trudno mu było dogodzić. Paląc, 
a częściej jeszcze żując tytoń Amundsena, Ailennak powtarzał:
— Dzielny jesteś jak mało kto i jak mało kto mądry, Amunkhjenna, ale domu 
sam sobie nie potrafisz zbudować. Powiedz mi, czego uczył cię ojciec, jak byłeś 
mały? Spróbuj no jeszcze raz od początku.
Pierwsze igloo Amundsena przepuszczało mroźne podmuchy, z drugiego 
zwaliła mu się na głowę ostatnia bryła śnieżna, w trzecim wyciął zbyt mały otwór 
wyjściowy i nie mógł się przez niego przecisnąć. Piąte i szóste były bardziej udane, 
ale dopiero dwudzieste dziewiąte i trzydzieste zadowoliły wreszcie srogiego 
nauczyciela.
Jeszcze trudniejszą sztuką okazała się budowa sań eskimoskich, skleconych z 
paru kawałków drewna lub z kości wieloryba, powiązanych przemyślnie rzemieniami, 
bez jednego gwoździa czy śruby. Na obróbce drewna Roald na szczęście znał się jak 
nikt i tą umiejętnością zadziwił Eskimosów.
Gorzej poszło z psim zaprzęgiem. Nieraz przeklinał te półdzikie zwierzęta z 
piekła rodem, które czując, że poganiacz był nowicjuszem, wcale nie zwracały uwagi 
na jego komendę ani na smagnięcia biczem. Przy każdej okazji rzucały się na siebie, 
gryzły bez litości, plącząc uprząż w prawdziwe gordyjskie węzły, których nie wolno 
było rozcinać, trzeba było natomiast cierpliwie rozplątywać gołą ręką, nie zważając 
na mróz.
Amundsen z trudem przywykał do okrutnych praw tego świata, w którym nie 
było miejsca na litość. Nieraz bolało go bezwzględne traktowanie psów, którym 
człowiek na śnieżnych pustkowiach tak wiele zawdzięcza. Tu, na Ziemi Króla 
Williama, od Eskimosów z plemienia Netsilik uczył się tego, co nieraz poczytywano 
mu później za okrucieństwo, a co było tylko surową koniecznością. Początkowo sam 
się buntował patrząc na wiecznie zgłodniałe zwierzęta, na ich zjeżoną sierść. Dzikie, 
przerażające, z płomieniem w ślepiach rzucały się na twarde jak kamień płaty 
zmarzniętego mięsa, połykały je nie gryząc.
— Taki kawał lodu długo musi poleżeć w żołądku, nim się rozpuści, jeszcze 
dłużej, nim pies go strawi, a przez ten czas wydaje mu się, że jest syty... — powtarzał 
cierpliwie Ailennak. — Nigdy zwierzęciu temu nie nastarczysz jadła, pożarłby 
wszystkie twoje zapasy i ciebie na dodatek, jeśli wcześniej nie zdechłbyś z głodu. 
Tak być musi.
Niełatwo było także prowadzić zaprzęg, trudno dostrzec wśród zadymki, który 
pies udaje tylko, że ciągnie, smagnąć mu nad grzbietem długim biczyskiem, poprawić 
w biegu zluzowany rzemień czy w porę podtrzymać przewracające się sanie.
Nielekko było mieszkać razem z Eskimosami, w nieopisanie brudnych, 
dusznych igloo, pełnych ciężkiej woni uryny, potu, foczego tłuszczu skwierczącego w 
lampie i gnijących odpadków jedzenia. Amundsen nieraz sypiał na śnieżnej ławie 
wymoszczonej skórami, a raczej męczył się nie mogąc zmrużyć oka, ściśnięty 
między pięcioma, sześcioma łowcami, którzy pochrapywali w najlepsze, nie 
zwracając uwagi ani na krople wody ściekające z sufitu, ani na wszy, które nocą nie 
próżnowały.
Całymi tygodniami podczas marszów jadał sto samo, co jego eskimoscy 
przewodnicy, i w końcu tak, jak on, klepał się po brzuchu na znak, że nigdy nie miał 
w ustach nic podobnie smacznego, chociaż niejeden kęs stawał mu jeszcze w 
gardle.
Tych długich, żmudnych godzin nie mogła zastąpić żadna książka, Amundsen 
rozumiał, że bezcenną nauką musiał okupić krwawym potem. Sam jeszcze o tym nie 
wiedząc, tu, na Ziemi Króla Williama dzień po dniu przygotowywał swoje wspaniałe 
zwycięstwo nad południowym biegunem ziemi.
Bacznie obserwując plemię Netsilik, „o najbardziej upośledzone, żyjące w 
najcięższych na kuli ziemskiej warunkach", z całego serca zazdrościł nie zmąconej 
pogody ducha.
„... Nieszczęśliwy Eskimos nigdy nie wygląda na nieszczęśliwego, chory na 
chorego, głodny na głodnego, przemarznięty i zmęczony nie da poznać po «obie, że 
jest u kresu sił" — notował w pamiętniku.
— Czemu się stale uśmiechasz? — spytał kiedyś Ailennaka. — Stary jesteś, 
nieraz głodny, ci zimno, a nigdy nie widziałem cię skrzywionego, "nie Słyszałem, 
żebyś się skarżył.
Łowca wyszczerzył w uśmiechu resztki pisńków startych od żucia skór. Nie 
rozumiał pytania. "Ci biali są dziwni — pomyślał rozbawiony — niby wiedzą 
wszystko, a nie pojmują najprostszych prawd życia," Kiwnął wreszcie głową, położył 
się na oblodzonych deskach pokładu i zamknął oczy. Teraz z kolei Amundsen 
popatrzył na niego pytająco, nie pojmował, co ma na myśli Stary łowca. Ailennak 
pociągnął go wówczas za Sobą na brzeg, wygrzebał podłużną jamę, ułożył się i znów 
przymknął powieki. Widząc, że ten dziwny Amunkhjenna jeszcze nie pojmuje, 
przysypał się cały śniegiem od stóp do głów.
— Rozumiem! — krzyknął Roald. — Chcesz przez to powiedzieć, że na 
zmartwienia będzie dość czasu po śmierci?
— Tak, tak! — przytaknął z radością eskimoski łowca i znów się promiennie 
uśmiechnął.
Mijały dni. Czerń nocy arktycznej szybko bladła. W lutym czerwona tarcza 
wypełzła na moment spod horyzontu, zwiastując koniec zimy. Przykuci na długie 
miesiące do zimowiska Norwegowie z ulgą myśleli, że na wiosnę rozpoczną dalekie 
piesze wyprawy w poszukiwaniu bieguna magnetycznego, że będą nanosić na mapy 
zarysy nieznanych cieśnin, wysp i wodnych kanałów, że zacznie się wreszcie coś 
dziać. Wszystkie szczegóły dotyczące przygotowań, ekwipunku, sprzętu omawiali 
wspólnie. Amundsen umiejętnie rozniecał zapał współzawodniczenia w pomysłach, 
chętnie pozwalał na różne próby i zmiany, po czym wszyscy razem decydowali, czyje 
rozwiązanie było najlepsze. Jako doświadczeni polarnicy Norwegowie zdawali sobie 
sprawę, że najmniejsze przeoczenie, najdrobniejsza nieostrożność na szlaku mogą 
skończyć się katastrofą.
Amundsen doszedł do wniosku, że futrzane ubrania eskimoskie jak żadne inne 
nadają się do wypraw z psim zaprzęgiem, pod warunkiem, żeby jak tubylcy nosić 
także futrzaną bieliznę zamiast wełnianej, szybko przesiąkającej potem. Wiele uwagi 
poświęcił również budowie i doborowi najodpowiedniejszych sań, lekkich i 
wytrzymałych na piekielną jazdę po ostrych zrębach lodowych. Starannie dobierał 
rzemienie; „muszę wypróbować, jakie najmniej smakują naszym pieskom" — mawiał 
nie bez racji.
Słupek spirytusu w termometrze wędrował stale w górę. Z pięćdziesięciu paru 
stopni mrozu podniósł się wreszcie do czterdziestu. Amundsen nie czekał dłużej i z 
gromadką Eskimosów wyruszył na pierwszy zwiad. Był w swoim żywiole, wiecznie w 
ruchu, wiecznie w pogoni za celem, jaki sobie postawił. Potem przyszedł drugi zwiad, 
trzeci. Czas uciekał. Zanim się obejrzeli, minął miesiąc.
Któregoś ranka przed talerzem dowódcy zabłękitniał na stole pęk 
niezapominajek.
— Kwiaty! — ucieszył się i na moment sercem targnęła tęsknota. „W Tromso 
drzewa już chyba dawno w pąkach" — przebiegło mu przez myśl.
— Podbieraliśmy edredonom jajka z gniazd; tam, pod skałami, niebiesko od 
niezabudek, lód ledwie puścił, a one już się pospieszyły — opowiadał z zachwytem 
Viik. — Wiem, że pan kocha kwiaty, kapitanie, ja też stęskniłem się diabelnie za 
moim ogródkiem.
— Co tam dowódcy głowę suszysz jakimś zielskiem! — splunął pogardliwie 
Lindstrom. — To babskie sprawy!
Amundsen uśmiechnął się. Gdybyż wiedzieli... Podczas spaceru w Tromso 
Nora zerwała parę drobnych fiołkowych kwiatków, które zastąpiły im drogę, 
opowiadała, jak się nazywają, czemu je lubi. Wsunął kwiaty do kieszeni, sam nie 
wiedząc dlaczego i trochę się wstydząc swego gestu. Pochłonięty zamętem odjazdu, 
zapomniał o nich i tu dopiero, na Ziemi Króla Williama, przypadkiem odnalazł w 
wiatrówce. Nieraz rozcierał w palcach ich kruche, delikatne listeczki i wdychał nikły 
zapach, który niósł mu wspomnienia. Nachodziły go wypełniając monotonię 
zimowania, budząc niepokój i tęsknotę. Dziesiątki razy układał sobie w myśli, co 
powie Norze, jak wytłumaczy swoje milczenie przed odjazdem.
Nie rozstawał się teraz z jej darem, rękawiczkami podbitymi futrem. Znalazł je 
dopiero po kilku miesiącach, szukając czegoś w worze podróżnym. Przy rozstaniu 
zaledwie zwrócił uwagę na maleńką paczuszkę, którą pośpiesznie wetknęła mu do 
ręki. Nawet nie podziękował. Pośpiech, zawsze ten sam przeklęty pośpiech! Za to po 
powrocie...
Podczas całego lata polarnego dwu, trzyosobowe grupy wszerz i wzdłuż 
przemierzały wysepki archipelagu w poszukiwaniu bieguna magnetycznego. Wiele 
żmudnych pomiarów przeprowadził Amundsen, nim wreszcie mógł zanotować:
„Biegun magnetyczny półkuli północnej w ciągu lat siedemdziesięciu przesunął 
się o pięćdziesiąt mil na Nord-West, z Półwyspu Boothia na Wyspę Sommerseta pod 
siedemdziesiąty stopień trzydzieści minut Nord i dziewięćdziesiąty piąty stopień 
trzydzieści minut West".
Pierwsze zadanie wyprawy zostało wykonane.
POTĘŻNYM SZAMANEM JEST AMUNKHJENNA
Psie zaprzęgi z błyskawiczną szybkością, niczym afrykańskie tam-tamy w 
tropikalnej puszczy, rozniosły w labiryncie wysp i wysepek archipelagu kanadyjskiego 
sensacyjną wieść o białych przybyszach, którzy nie znają głodu. Do „Gjoahavn" 
przybywali coraz inni łowcy karibu i wołów piżmowych, szerokim obozem rozkładając 
wokół statku swe zimowe leża. Amundsen wyjeżdżając obiecał wzbogacić zbiory 
Muzeum Historii w Kristianii nowymi okazami etnograficznymi, nie posiadał się więc 
teraz z radości na widok wciąż innych twarzy, wciąż nowych, odmiennych strojów, 
przemyślnie zdobionych.
Długo bił się z myślami, nim postanowił dobrowolnie zimować po raz drugi na 
Ziemi Króla Williama, długo, samotnie przemierzał oblodzone deski pokładu.
Co robić? Czy próbować jeszcze tego lata wyrwać statek z lodowego więzienia, 
czy też poczekać do następnego, może cieplejszego? Serce mówiło „płynąć!", rozum 
odradzał. Co będzie, jeśli „Gjoa" utknie gdzieś po drodze na Pacyfiku? Nieraz już 
gorączka pośpiechu zgubiła polarników. Zdobycie Przejścia Północno-Zachodniego 
główny geograficzny cel wyprawy, nie było łatwym zadaniem. Lepiej zimować, 
poznać obyczaje Eskimosów, prowadzić obserwacje, szkicować mapy nieznanych 
wysepek, a w dalszą drogę wyruszyć dopiero wiosną następnego roku, jak 
najwcześniej. Na pokładzie wszystko układało się pomyślnie, ludzie nie chorowali, 
nie nudzili się, nie rwali z powrotem, zżyli się ze sobą. Na pytanie, czy wszyscy 
zgadzają cię na jego decyzję, bez wahania odpowiedzieli „tak".
W messie na statku gwarno było wciąż i rojno. Eskimosi przyzwyczaili się tam 
przebywać dzień w dzień pod byle pretekstem, zatruwając życie kokowi ciągłymi 
pytaniami i żądaniami:
— Henrikki, daj spróbować!
— Henrikki, pokaż, powiedz, co to jest?
Wszystko musieli zobaczyć, wszystkiego dotknąć, wszystko pragnęli posiadać.
— Co za upał, nie ma czym oddychać, czyście poszaleli, żeby tak nagrzewać 
messę? — zdziwił się któregoś dnia Amundsen.
— Kapitanie, to podstęp — na okrągłej, rumianej twarzy Lindstroma pojawił się 
chytry uśmiech. — Nie pozwala pan naszych gości wyrzucać brutalnie za drzwi, 
zastosowałem więc ten delikatny sposób wypłaszania ich, okazał się wspaniały, 
dłużej niż dziesięć minut w swoich futrach" nie wytrzymują w tym upale. Ale i tak 
zjadają mi niewiarygodne ilości mięsa.
Kiedy indziej kok wzburzony, bez pukania, wpadł do kabiny dowódcy.
— Kapitanie, kradną! Przepraszam, źle się wyraziłem... — urwał widząc 
zmarszczone brwi dowódcy.
Amundsen już nieraz tłumaczył załodze, że nie wolno stosować do Eskimosów 
przyjętych w Europie pojęć.
— Nie kradną, kapitanie, powiedzmy, przywłaszczają sobie nasze konserwy. 
Co, jeszcze źle się wyraziłem? No to uważają, że mamy ich za dużo, i sami częstują 
się. Co mam począć? Ograbią nas ze wszystkiego.
Wieczorem w messie odbyła się narada.
— Eskimosi rozumieją na swój sposób, dla nas może obcy, to prawda, ale 
zupełnie godziwy — tłumaczył dowódca towarzyszom. — Pisał już o tym Nansen. 
Sami sobie jesteśmy trochę winni. Początkowo rozdawaliśmy prezenty, nic w zamian 
nie żądając. Nam się to wydaje dziwne, ale ci prymitywni ludzie, żyjąc w straszliwie 
ciężkich warunkach, przywykli do wymiany usług. Ty mnie, ja tobie. Jeśli dajesz 
Eskimosowi jedzenie, nic w zamian nie żądając, to znaczy, że nie przywiązujesz do 
tego najmniejszej wagi. Czemu w takim razie on, wiecznie głodny, nie ma sam 
sięgnąć po te bogactwa, których ty nie cenisz? Od dzisiaj, moi drodzy, za każdą 
puszkę konserw żądajcie jakiejś drobnostki. Tak będzie lepiej. Musimy zresztą 
pomyśleć, jak raz na zawsze odzwyczaić naszych przyjaciół od beztroskiego 
sięgania po cudzą własność. Działać trzeba ostrożnie, nikogo nie urazić, nas jest 
siedmiu, ich ponad dwie setki. Nie wolno nam dopuścić do zadrażnienia, nie 
wiadomo, czym mógłby się skończyć najmniejszy zatarg.
— Ech, przesada, schwytać takiego, co sam się „częstuje", i ukarać go surowo, 
dla przykładu — upierał się Lindstrom.
— Tak, żeby się innym odechciało — zawtórował mu Viik.
Amundsen pokręcił przecząco głową.
— Mylicie się, moi drodzy. Nie zrozumieją, za co zostali ukarani, i będą 
śmiertelnie urażeni, nie możemy mieć w nich wrogów, powtarzam. Zostawcie to 
mnie, mam już pewien pomysł. Lindstrom, zwołaj naszych Eskimosów na jutro, 
wszystkich, młodych, starych. Nie bój się, nie do messy, tam, na sąsiednie wzgórze. 
Chciałbym im coś powiedzieć — dodał z tajemniczą miną.
Nazajutrz od wczesnego ranka na wzgórzu zaczął gromadzie się dziwaczny 
tłum zakutanych w futra ludzi. Zorza polarna rozpościerała na niebie swe widmowe 
światła, wzmagając jeszcze posępność krajobrazu.
— Jestem wielkim szamanem, pokażę wam, co potrafię. Widzicie te bryły lodu? 
— krzyknął Amundsen wyciągając rękę w kierunku potężnych torosów spiętrzonych 
na wybrzeżu. — Jeżeli zechcę, zniszczę je, zmiotę z powierzchni ziemi — zamilkł i 
potoczył wzrokiem po śniadych policzkach, oblanych dziwnym, drgającym światłem 
zorzy, po skośnych oczach, w których malowało się niedowierzanie.
— Wystarczy, że dam znak — zawołał, mocno skandując każde słowo, a głos 
jego niósł się daleko w mroźnym powietrzu.
Opuścił głowę na piersi, zamamrotał coś jak szaman eskimoski, spojrzał na 
tłum, który trwożnie zafalował, podniósł rękę i gwałtownym ruchem opuścił. 
Powietrzem targnął ogłuszający huk, jakby w dali przetoczył się grzmot. Wielkie 
lodowe płyty wystrzeliły pionowo, rozsypały się w górze, zawisły przez moment 
nieruchomo jak olbrzymie stado mew i z chrzęstem, w setkach drobnych odłamków 
opadły na lód.
Eskimosi runęli na ziemię. Przerażeni nie śmieli się poruszyć.
— Wielkim Szamanem jest Amunkhjenna, jeżeli potrafi zmiażdżyć lodowe bryły 
twarde jak skała!
— Największy z wielkich, nie wolno mu się narażać. Jeżeli zechce, jednym 
ruchem dłoni może zniszczyć, zetrzeć na miazgę każde igloo...
— Wielki jest i groźny — szeptali między sobą, zrywając się i rzucając w 
popłochu do ucieczki.
Czyż mogli wiedzieć, jak prosty był sposób, do którego uciekł się Amundsen, 
żeby zapewnić sobie ich szacunek? Pod bryłami lodu Hanssen położył duży ładunek 
dynamitu, przeprowadził do statku przewody elektryczne, starannie ukryte pod 
śniegiem, i na znak dowódcy włączył prąd.
Od tej pory nikt nie ośmielił się wziąć czegokolwiek ze statku Wielkiego 
Szamana, odnalazły się nawet sanie, zabrane przed rokiem przez jednego z 
tubylców. Amundsen nie był jednak zadowolony ze swej czarodziejskiej sztuczki. 
Chodził markotny, czując, że utracił więcej może, niż zyskał. Z niemałym trudem w 
ciągu pierwszego zimowania zdobywał przyjaźń tych prymitywnych ludzi, a przyjaźń 
ustąpiła teraz miejsca lękowi. Nie sprawiało mu przyjemności, kiedy na jego widok 
pierzchali jak stado wróbli, przejęci zabobonnym strachem. Nie żałował więc trudu, 
żeby ich znów ośmielić, prosił o różne drobne usługi, sowicie je później nagradzając, 
i znów wiele czasu spędzał w ciepłych, dusznych śnieżnych domkach, słuchając 
opowiadań łowców. Eskimosi szybko zapominają złe chwile; po jakimś czasie ku 
radości dowódcy a rozpaczy koka zaczęli znów tłumnie odwiedzać „Gjoę".
Słońce wędrowało już wysoko po niebie, kiedy wreszcie w sierpniu roku 1905 
padł rozkaz podniesienia kotwicy. Prawie dwudziestoczteromiesięczny postój na 
Ziemi Króla Williama dobiegał końca.
— Czemu odchodzisz od nas? Jak możesz nam wyrządzić taką krzywdę, 
Amunkhjenna?
— Kiedy powrócisz? Będziemy czekać tutaj na ciebie!
— Wielki Szaman nas opuszcza! Cośmy zawinili? — wzdychali szczerze 
zmartwieni młodzi i starzy Eskimosi z plemienia Netsilik.
SZCZĘŚLIWY KONIEC WIELKIEJ WYPRAWY NA MAŁYM STATKU
— Ten ma szczęście!
— Jakie tam szczęście? Dobry marynarski węch, po dziadach, pradziadach!
— Głupstwa pleciesz węch w tym piekle nie pomoże, po prostu wspaniały z 
niego żeglarz!
Załoga z szacunkiem popatrywała na surowy, jak wykuty z granitu profil 
dowódcy, na wygasłą fajkę zaciśniętą w zębach, na te czujne oczy, co ani na chwilę 
nie schodziły z horyzontu. Z nieomylną pewnością Amundsen sam wybierał drogę w 
gmatwaninie wąskich kanałów, omijał zręcznie zasadzki podwodnych raf i ani razu 
nie zabłądził w labiryncie ledwie widocznych pod lodem wysp i wysepek. Czasem 
zdarzało mu się wpłynąć w jakiś zawalony krą ślepy zaułek, ale zawsze potrafił 
zatrzymać się w porę, zawrócić i jeszcze raz od nowa cierpliwie próbować. 
Dwudziestoczterogodzinna wachta na pokładzie „Gjoi" nie ciążyła teraz nikomu. 
Nawet mechanicy raz po raz wychylali się z maszynowni, żeby chociaż rzucić okiem 
na groźny krajobraz. Nie oglądały go dotąd ani z lądu, ani z morza ludzkie oczy, nikt 
nigdy jeszcze tędy nie płynął.
Amundsen żył jak w gorączce, nie sypiał, nie jadał, nie odstępował steru, a 
mimo to nie czuł zmęczenia. Upajała go świadomość, że sam prowadzi swój statek i 
tych, co mu zaufali. Jak dowódca na polu bitwy piędź po piędzi wydzierał wrogowi 
każdy odcinek zdradliwej trasy. Wiedział, że nie czas cieszyć się zwycięstwem. 
Daleko stąd jeszcze było do Cieśniny Beringa, do Pacyfiku, setki przeszkód mogły 
stanąć na drodze, z tego zdawał sobie dobrze sprawę. Kiedy mgła grubym mlecznym 
kożuchem spowijała „Gjoę" bez chwili namysłu dawał rozkaz: „Rzucić kotwicę!" Jeżeli 
przekrwionymi z wysiłku oczyma na powierzchni morza dojrzał jakieś podejrzane 
wiry, opuszczał natychmiast szalupę i sam wypływał, ażeby mierzyć głębię sondą.
W dwa tygodnie po opuszczeniu zacisznego „Gjoahavn" przed statkiem 
rozpostarły się wreszcie wody wolne od raf.
— Pora się przespać — Roald przetarł dłonią zaczerwienione oczy i ziewnął 
szeroko. — Zbudź mnie tylko w razie alarmu — powiedział oddając Lundowi ster. — 
Zasłużyłem sobie chyba na parę godzin odpoczynku. Kurs trzymać!
Nim zdążył zrzucić ubranie, posłyszał krzyk.
— Przed nami żagiel! — darł się ktoś wniebogłosy.
— Flaga na maszt! — wrzasnął uchylając drzwi.
„... Poczułem jakiś dziwny ucisk w krtani. Nerwy, przemęczenie ostatnich 
tygodni wycisnęły mi łzy z oczu, nie wstydzę się do nich przyznać — notował później 
w pamiętniku. — »Przed nami żagiel!« Magiczne słowa. A więc Przejście Północno-
Zachodnie zdobyte! I naraz kraj, i ci wszyscy bliscy, najdrożsi, przybliżali się, 
wyciągnęli do mnie ramiona... Żagiel na horyzoncie! Narzuciłem szybko kurtkę i 
wybiegając na pokład, zatrzymałem się przed fotografią Nansena. Przysiągłbym, że 
po jego twarzy prześliznął się cień uśmiechu, jakby mi mówił: »Wiedziałem, że 
zwyciężysz! "«
Kapitan wielorybnika z San Francisco, Mac Kenna, z nie ukrywaną ciekawością 
przyglądał się niewielkiej szalupie, która odbiła od pękatego myśliwskiego kutra i 
zatrzymała się obok jego burty. Po trapie wspinał się jakiś brodaty, niewysoki 
mężczyzna. Ruchy miał tak sprężyste, jakby się składał z samych mięśni. Któż to 
mógł być? Na dziobie kutra napis „Gjoa" — czyżby to ten Norweg, co przed dwoma 
laty wyruszył przez labirynt wysepek archipelagu północno-arnerykańskiego, ażeby 
utorować tamtędy drogę z Atlantyku na Pacyfik? Od dawna nie dawał znaku życia, 
wszyscy sądzili, że zaginął wśród lodów jak tylu innych. Wzrok kapitana przykuło 
śmiałe spojrzenie jasnych oczu.
— Czyżby Roald Amundsen? — spytał, jeszcze nie dowierzając.
— We własnej osobie. Pana statek jest pierwszym, jaki zobaczyłem od 
dwudziestu czterech miesięcy.
— Wielki to dla mnie zaszczyt, kapitanie. — Mac Kenna długo i serdecznie 
ściskał rękę Roalda. — Nie wierzyłem, że ktokolwiek i kiedykolwiek zdobędzie to 
diabelskie przejście, tylu już próbowało! Nikt w to nie wierzył. Na dobrą sprawę trzeba 
by tę zatokę, do której dopłynęliśmy, ja z Pacyfiku, pan z Atlantyku, nazwać zatoką 
Amundsena.
— Sam jeszcze nie wierzę, niewiele brakowało...
— Najgorsze ma pan za sobą, ale i dalej lód wyjątkowo cięcki, nigdy dotąd tyle 
statków nie stało na Morzu Beauiorta co tego lata, sam się ledwie wygrzebałem i 
wieję stąd, żeby nie wmarznąć. Bosman, zwołać załogę, gościmy aa naszej łajbie 
wielkiego Amundsena!
Hucznie obchodziła załoga wielorybnika spotkanie z Norwegami.
Na pożegnanie Mac Kenna ofiarował Roaldowi szczegółową mapę wybrzeży 
Alaski, pokrytą gęstwiną cennych zapisków, notatek naniesionych jego ręką, oraz — 
polarnym zwyczajem — worek cebuli i kartofli, których Norwegowie od dwóch lat nie 
jedli.
— Przydadzą się wam, nie dopłyniecie tak prędko do Cieśniny Beringa.
Doświadczony łowca miał rację. „Gjoa" z trudem przecisnęła się między polami 
lodowymi, zaścielającymi morze do ujścia rzeki Mackenzie. O dalszej drodze nie 
mogło być mowy. Amundsen postanowił zatrzymać się na trzecie zimowanie w King 
Point, gdzie uwięzło już kilka innych statków. Niechętnym okiem spoglądali ich 
szyprowie na norweski kuter i siedmioosobową załogę.
— Mało to własnych gąb mamy do wyżywienia! — sarkali jedni.
— A głodne musi być to bractwo po dwóch zimowaniach! — pokpiwali drudzy.
— Że też nie mieli się gdzie zatrzymać, tylko właśnie koło nas! — biadał kok 
jakiegoś myśliwca.
— Mają apetyt na nasze zapasy. Niedoczekanie ich! — odgrażał się grubas 
Mogg, dowódca wielorybnika „Bonanza".
Zdumienie ich nie miało granic, kiedy podczas zimy okazało się, że załoga 
„Gjoi", zamiast żebrać o pomoc, wspomogła ich swoimi pokaźnymi zapasami mąki i 
kaszy.
Z ciężkim sercem Norwegowie zabrali się do urządzenia trzeciego, tym razem 
przymusowego zimowiska. Wszyscy przekonywali się wzajemnie, że nie będzie to 
czas stracony, że przywiozą do kraju bogatszy plon materiałów naukowych z tych 
obszarów Arktyki, na których nikt dotąd nigdy nie przeprowadzał systematycznych, 
długotrwałych obserwacji meteorologicznych i magnetycznych, ale żadnemu nie było 
lekko na duszy. Zadanie wypełnili, odnieśli zwycięstwo i nawet nie mogli się nim 
pochwalić. Gnębiła ich także troska o rodziny. W Norwegii uważano pewnie całą 
załogę „Gjoi" za zaginioną...
Amundsen postanowił za wszelką cenę dotrzeć do najbliższej stacji telegrafu, 
żeby zawiadomić rodziny choćby paroma słowami „zdrowi, cali!", a Norwegię i świat 
cały o zdobyciu Przejścia Północno-Zachodniego. Wprowadzenie w czyn 
postanowienia nie było jednak łatwe. Najbliższy telegraf znajdował się w słynnym 
Fort Yukon, odległym od miejsca zimowania Norwegów o sześćset kilometrów 
ciężkiej drogi, prowadzącej poprzez dzikie łańcuchy górskie i pustynną tundrę, 
tonącą pod śniegiem. Nie trudy jednak zatrzymały Amundsena, gotów był wyruszyć 
każdego dnia, o każdej godzinie. Na przeszkodzie raz jeszcze, nie pierwszy i nie 
ostatni, stanął brak pieniędzy. Nie sposób było przemierzyć tych pustkowi bez 
przewodnika znającego trasę, bez sań, bez psich zaprzęgów, a te pozostawił 
Eskimosom w „Gjoahavn". Z pomocą przyszedł mu przypadek.
Nie chcąc patrzeć bezradnie na wyrzucony naporem lodu na brzeg wielorybnik 
„Bonanza", jego właściciel, kapitan Mogg postanowił zostawić statek na pastwę losu, 
zakupić psie zaprzęgi, wynająć przewodnika Eskimosa i przewędrować na saniach te 
kilka setek kilometrów, przez Fort Yukon do San Francisco. W następnym sezonie 
bogaty Amerykanin, nie znający trosk pieniężnych, zamierzał nabyć nowy statek i 
powrócić na te niegościnne wody w pogoni za wielorybami. Zgodził się łaskawie 
zabrać ze sobą Amundsena. Co za satysfakcja powiedzieć później przyjaciołom w 
San Francisco: „Zdobywca Przejścia Północno-Zachodniego był u mnie poganiaczem 
psiego zaprzęgu".
Podróż stała się ciężką próbą cierpliwości dla Amundsena. Nienawykły teraz do 
posłuchu, z roli dowódcy i kapitana zszedł do tej na podrzędniejszej — człowieka, 
który ślepo musi wykonywać rozkazy. Rozkazy często nierozważne, nie 
przemyślane, zdradzające brak doświadczenia.
— Pemikan? Co pan mi tu wygaduje, kapitanie Amundsen. Nie tknie tego 
paskudztwa żadne szanujące się psisko, a ja miałbym się nim w drodze odżywiać? Z 
jakiej racji? — tłuste policzki dowódcy „Bonanzy" zatrzęsły się z oburzenia. — Nie ma 
o czym mówić, weźmiemy dwa wory gotowanej fasoli. Do Fort Yukon musi 
wystarczyć — rzucił tonem nie znoszącym oporu. — Zabieram zresztą trochę kawy, 
powideł, poza tym cukier, herbatę...
— Ale...
— Nie ma żadnego „ale". Kto daje pieniądze? Ja czy pan, panie Amundsen?
— I znów pieniądze, te przeklęte pieniądze! — Boaldowi oczy pociemniały z 
oburzenia, ale cóż miał począć? Przyzwyczajony do absolutnej władzy na swym 
wielorybniku, kapitan Mogg ani myślał słuchać jego rad.
Okutany po nos w futra, rozparty w saniach, siedział wygodnie, niewiele 
przejmując się trudami podróży. Czyż trzeba dodawać, że zabrane suchary, powidła, 
kawę i cukier zachowywał jedynie dla siebie? Amundsen i Eskimos byli wiecznie 
głodni, garść przemarzniętej fasoli nie wystarczała zmęczonym ciężkim wysiłkiem 
mięśniom. Dzienna trasa czterdziestu kilometrów była wyczerpująca dla Roalda, 
który biegł na nartach przed Eskimosem, przecierając szlak. Śnieżyca goniła 
śnieżycę, mroźny wicher hamował marsz. Psy także cierpiały głód, bo Mogg uparł 
się, żeby zabrać dla nich tylko suszone ryby. Były jednak w lepszej sytuacji niż obaj 
poganiacze — "na postojach pożerały każdy rzemień, każdy kawałek skóry 
nieopatrznie pozostawiony na dworze. „Nieraz im zazdrościłem, nieraz sam miałem 
ochotę pójść ich śladem" — pisał później Amundsen. Tylko „tłusty kapitan" nie 
uskarżał się na pusty żołądek, zachowując dla siebie lepszą żywność, a co gorsza, 
bez powodu opóźniał marsz.
— W tym tempie nigdy nie dotrzemy do Fort Yukon — protestował za każdym 
razem wyprowadzony z równowagi Amundsen.
— Pan się zapomina, kapitanie, to nie „Gjoa", tu ja rozkazuję — brzmiała 
niezmiennie szorstka odpowiedź i Norweg milkł upokorzony.
„Sam się na to zgodziłem, muszę wytrzymać" — powtarzał sobie, aż wreszcie 
kiedyś wyczerpała się jego cierpliwość.
— Stać, nie mam sił, jestem piekielnie zmęczony, zatrzymamy się tutaj! Stać, 
mówię! — krzyknął Mogg zwalając się z sań na śnieg.
— Idzie śnieżyca, musimy szukać schronienia, dotrzeć do chaty trapera, to już 
niedaleko, najwyżej dziesięć kilometrów! — przynaglał Amundsen.
— Słyszał pan, co powiedziałem? Nie ruszę się z miejsca! — zaciął się Mogg w 
uporze.
Leżał wciąż jeszcze na śniegu.
— Ano, zobaczymy! — wyraz twarzy Roalda był nieprzenikniony.
Suche klaśnięcie bicza przecięło niespodziewanie powietrze. Kapitan Mogg 
skulił się jak pod ciosem, zamrugał oczami, chciał krzyknąć, ale język odmówił mu 
posłuszeństwa. Skurcz lęku wykrzywi) twarz.
— Pan mnie nie uderzy! — zachrypiał wreszcie.
— Zobaczymy — powtórzył groźnie Roald i znów się zamachnął. Rzemień, raz 
po raz, z trzaskiem smagał śnieg. Ciemne pręgi przybliżały się do skamieniałego z 
przerażenia Amerykanina. Nie wytrzymał wreszcie napięcia, skoczył na równe nogi i 
z twarzą białą jak papier, z drgającą szczęką, posłusznie siadł w saniach.
Amundsen miał rację. Ostatnie metry do chaty trapera przebyli .skostniali, 
oślepieni straszną, gorszą od wszystkich poprzednich zawieją. Po paru kawałkach 
wędzone go łososia i kubku gorącej jak ukrop herbaty zaczęli powoli odzyskiwać 
mowę.
— Dziękuję, kapitanie Amundsen. To była trochę brutalna, ale dobra lekcja, 
zapamiętam ją na całe życie — Mogg zerknął spode łba na Roalda. — Teraz dopiero 
zrozumiałem, że pan mnie wyratował. Proszę mi jednak powiedzieć... jeżelibym nie 
wstał... czy doprawdy odważyłby się pan?
— Byłem pewien, że pan wstanie! — uciął krótko Amundsen.
W Fort Yukon dowódcę „Gjoi" czekał przykry zawód. Końcowa stacja linii 
telegraficznej znajdowała się o dwieście kilometrów na południe, w Eagle City. Na 
szczęście musiał do niej dotrzeć także i Mogg. W dalszą drogę wyruszyli bez 
przewodnika. Szlak był prosty, korytem rzeki Yukon. Z dnia na dzień mróz tężał, 
wicher hulał po otwartej, niczym nie osłoniętej powierzchni zamarzniętej rzeki, do 
celu dotarli ledwie żywi. Dowódca fortu Eagle City nie zwlekając wysłał dwie długie 
depesze do Nansena i braci Amundsen, zgadzając się udzielić Norwegowi kredytu.
— Szczęściarz z pana, kapitanie — powitał go następnego ranka. — Dziś w 
nocy ten piekielny mróz zniszczył nam linię. Przewody popękały na ogromnej 
przestrzeni; sam nie wiem, kiedy da się je naprawić, nie mogę ludzi wysłać na taki 
cholerny mróz, pięćdziesiąt stopni, a barometr wciąż idzie w górę.
— Teraz wiem przynajmniej, czemu gnałem jak wariat — roześmiał się 
Amundsen. Nie bez goryczy pomyślał przy tym, jak ciężko musiał się natrudzić, jakie 
znosić upokorzenia, żeby zapewnić sobie ów przysłowiowy łut szczęścia, którego 
zazdrościli mu ludzie.
Radość powrotu na „Gjoę", po niezwykle ciężkiej podróży podczas 
sześćdziesięciostopniowych mrozów, została zatruta. Maszynista Viik był chory. 
Zarośnięta, rozpalona gorączką twarz rozjaśniła się na widok dowódcy.
— Bałem się, że już pana nie zobaczę, kapitanie. Teraz przynajmniej mogę 
umrzeć spokojnie — wyszeptał.
Zapalenie płuc, którego nabawił się podczas wielogodzinnych pomiarów pola 
magnetycznego Ziemi, zwaliło go z nóg. Chory, z gorączką, żadnej obserwacji nie 
chciał przepuścić.
— Kapitan zawsze mi powtarzał, że najważniejsza jest ciągłość. Nie mogę go 
zawieść — upierał się, głuchy na wszelkie perswazje kolegów. I życiem przypłacił 
swój szlachetny upór.
„A więc jednak ten okrutny szlak — z oceanu na ocean przez północny dach 
świata — z każdej wyprawy musi wyszarpnąć, wydrzeć jakąś ofiarę. Z każdej, nawet 
z mojej, nawet po trzech udanych zimowaniach, kiedy wydawało mi się, że wszystko 
już poza nami — notował z goryczą Amundsen i dalej wpisał zdanie, które często 
przewija się w jego pamiętniku: — Najciemniej jest przed brzaskiem."
Mijały miesiące za miesiącami. O wypłynięciu w dalszą drogę nie było mowy. 
Upragniony lipiec, środek lata, nie przyniósł zmiany na lepsze. Lód mocno trzymał 
„Gjoę ", dopiero w sierpniu zdołała się z niego wyrwać.
I znów rozpoczęły się gorączkowe dni i noce, walka ze sterem, grubym lodem 
najeżonym zębami torosów, z porywami sztormu, z lepkim kożuchem mgły. Jeden 
nieostrożny manewr pozbawił „Gjoę" łopatki śruby, odłamanej przy gwałtownym 
zderzeniu z krą.
Na wprost wejścia do Cieśniny Beringa huraganowy wiatr pełną mocą, jak 
taranem, uderzył w dziób. Ale kuter dzielnie wytrzymał i tę ostatnią próbę. Po 
trzydziestu ośmiu miesiącach od pamiętnej chwili opuszczenia Kristianii Amundsen 
dał rozkaz rzucenia kotwicy w Nome na Alasce.
Wielka wyprawa na małym statku dobiegała końca.
CZĘSC TRZECIA:
NA SZCZYCIE ŚWIATA — U SZCZYTU SŁAWY
GDYBYŚ PRZED ODJAZDEM POWIEDZIAŁ CHOCIAŻ JEDNO 
SŁOWO!
— Do diaska! Zwariować można! — gwałtownym szarpnięciem Amundsen 
zerwał z szyi sztywny kołnierzyk, pośpiesznie rozpiął śnieżnobiały gors frakowej 
koszuli i odetchnął z ulgą.
Po chwili spokojnie, jak umiał najspokojniej, zabrał się znów do wiązania 
niesfornej muszki. Nie znosił krępującego ruchy fraka. Dość miał uroczystych przyjęć, 
które niezmordowanie urządzano na jego cześć. Kristiania wyrywała sobie słynnego 
na cały świat zwycięzcę Przejścia Północno-Zachodniego, zaproszenia sypały się za 
zaproszeniami, bankiets za bankietami, wokół wielkiego Roalda przelewało się morze 
pochwał. Sława nakładała mocne więzy na tego, co ponad wszystko cenił wolność. 
Od chwili powrotu do Norwegii nie miał dla siebie ani jednego wieczoru. Zaciskał 
zęby odpowiadając na pytania, udzielając wywiadów, zżymał się wiążąc białe muszki 
i czarne krawaty, nakładając frak czy surdut, starannie czyszczony co wieczór przez 
wierną Betty. Uciekłby najchętniej za dziesiątą górę od swych możnych 
prześladowców, gdyby nie obawa, że odmówią mu pomocy w następnych 
wyprawach, że odwrócą się od niego obojętni lub zrażeni, a wtedy koniec z 
marzeniami o podboju białych plam na mapie.
..Czyż mogłem kiedykolwiek sądzić, że stanę się tak wyrachowany?" — 
pomyślał z melancholią.
Uporał się wreszcie z muszką i przysunął do lustra, żeby sprawdzić, jak jest 
związana. Jego oddech zmącił czystość zimnej tafli, odbicie sztywnego, 
połyskującego gorsu zatarło się, zmętniało, na jego miejscu zajaśniała biel lodowców. 
Gładka, nieskazitelna. Przymknął oczy, żeby dłużej pod powiekami utrzymać ten 
obraz. Nie lubił swojego odbicia, rzadko przyglądał się sobie. Po chwili z 
zaskoczeniem spojrzał na bruzdy, jakie biegły po policzkach, na przetykaną tu i 
ówdzie srebrnymi nitkami czuprynę. Wydatny nos zajmował teraz pół wychudłej 
twarzy. Głęboko osadzone oczy ani wspaniałe, wypukłe czoło też go nie zadowoliły. 
Próbował się uśmiechnąć, ale twarz nadal pozostała surowa. Wąskie, zacięte usta 
mówiły o sile charakteru, ale nie mogły chyba podobać się młodej, ślicznej 
dziewczynie. Czy Nora nie odczuje zawodu na jego widok? Zasępił się na myśl o 
niej. Co powie, gdy go ujrzy? Jak jej wytłumaczyć, że postarzał się przedwcześnie w 
walce z Arktyką? Że mając niespełna trzydzieści pięć lat wygląda na pięćdziesiąt? 
Kiedyż ją wreszcie zobaczy, weźmie w ramiona, jak o tym marzył? Kiedy zdoła się 
wyrwać ze stolicy do Tromso? Od chwili powrotu minęło już wiele czasu, a on wciąż 
jeszcze nie przesłał Norze ani słowa. Bo i jakże w liście wypowiedzieć tęsknotę, która 
nagromadziła się przez lata rozłąki? Im dłużej się milczy, tym trudniej milczenie 
wytłumaczyć. Nie, tu nie pomogą nieporadne słowa utrwalone na sztywnym kawałku 
papieru listowego, mogą tylko zaszkodzić. Lepiej odłożyć do rozmowy wszelkie 
wyjaśnienia, a wtedy wszystko stanie się łatwe, proste, razem ze łzami radości 
spłynie gorycz rozstania. Powinna być z niego dumna, nazwisko, które będzie 
wkrótce nosić jako jego żona, znane jest w całej Norwegii, pierwsze strony gazet 
pełne są wywiadów z „Wielkim Amundsenem", opisów jego „zmagań z Daleką 
Północą" — uśmiechnął się mimo woli na wspomnienie przyjęcia zgotowanego mu 
przez Kristianię. Doprawdy, nie różniło się od przyjęcia, jakiego doznał Nansen. I 
targające powietrzem salwy armatnie ze starych murów Akershuus, aż uciekały 
spłoszone hukiem mewy, i to morze ludzkich głów w porcie. W oczach stanął mu 
obraz wciśniętego w tłum młodego chłopca o gorącym sercu, który przed 
siedemnastu laty, witając Wielkiego Fridtjofa, ślubował pójść w jego ślady. Następne 
dni stały się jednym pasmem udręki: przyjęcie u króla Haakona, przyjęcie u 
burmistrza Kristianii, u jednego ministra, u drugiego... Przyjęcia, przyjęcia. Nie było 
im końca. Nieraz śmiać mu się chciało na widok tych samych bogaczy, którym tak 
niedawno musiał się ukradkiem wymykać. Prawili mu teraz komplementy, ze 
słodkimi, fałszywymi uśmiechami zapewniali o swej niezmiennej przyjaźni, uznaniu. 
Nie zamykały się im usta, te same, z których pod jego adresem padało tyle gorzkich 
słów.
... Ależ, drogi panie kapitanie, któż mówił o zwrocie pieniędzy? Żartuje pan czy 
co?... Nasz kraj jest z pana dumny. Każdy obywatel Norwegii mający zrozumienie dla 
potrzeb nauki jest szczęśliwy, jeżeli choć trochę mógł przyczynić się do tego 
wspaniałego zwycięstwa, które rozsławiło nasz kraj. Cenna to będzie nagroda, jeśli 
dzieci moje i wnuki zobaczą na mapie nazwisko dziadka. Będę mógł im opowiadać, 
jak w miarę swoich skromnych możliwości dopomogłem wielkiemu Amundsenowi w 
jego wielkich odkryciach...
... Mamy nadzieję, że zechce pan wyświadczyć nam ten zaszczyt, panie 
kapitanie, i przyjąć nasze zaproszenie na obiad. Żona będzie uszczęśliwiona 
poznawszy dowódcę wielkiej wyprawy...
„Tak niedawno jeszcze, zaledwie przed trzema laty, żona żałowała, że nie rna 
czasu, a »wielką wyprawę nazwano po prostu »szaleńczym wypadem na dziurawej 
łajbie«" — myślał z goryczą Amundsen i ogarniało go coraz większe obrzydzenie do 
świata i ludzi.
Jedyną ostoją, jedynym miejscem, do którego chętnie dążył w Kristianii, był 
dom Nansena. Uśmiechnął się na wspomnienie powitania z Liv, która wyrosła na 
śliczną panienkę. Wycałowała go na powitanie i uwieszona u jego ramienia, nie 
opuszczała go ani na moment podczas wizyty. A Ewa Nansen? Nie mógł myśleć bez 
wzruszenia o tej wyjątkowej kobiecie. Czy Nora będzie do niej podobna? Bił od Ewy 
jakiś nie wysłowiony urok, wydawało się, że wszystko zrozumiała bez słów. 
Zaprzyjaźnią się chyba obie? Nansen, jak to Nansen, po gorących słowach uznania, 
a każde miało dla Roalda wagę złota, przeszedł od razu do sedna sprawy:
— Szkice topograficzne i wasze pomiary pozwolą nam wreszcie wypełnić te 
olbrzymie puste dotąd plamy na mapie Arktyki od Cieśniny Lancaster po Morae 
Beauforta. Wyniki waszych obserwacji meteorologicznych należy natychmiast 
przekazać do Instytutu. Trzeba będzie teraz pomyśleć o zdobyciu funduszów na 
uporządkowanie i opracowanie tych materiałów. Pomiary pola magnetycznego Ziemi 
stanowią doprawdy niezwykły wkład do nauki. Specjaliści nigdy dotąd niczego 
podobnego nie mieli w rękach. Dyrektor naszego Muzeum Historii nie ma dość słów 
zachwytu dla bezcennych zbiorów etnograficznych, które pozwolą Norwegom 
zapoznać się z obyczajami i kulturą Eskimosów kanadyjskich. Nie stracił pan czasu, 
Roaldzie. Jestem z pana dumny. Jakież obecnie ma pan plany? Co pan teraz 
szykuje?
— Dajże mu spokój, Fridtjof. Najwyższy czas, żeby pomyślał wreszcie o sobie, 
o swoich osobistych sprawach — przerwała żywo Ewa.
Twarz Amundsena rozjaśniła się na wspomnienie jej ciepłego spojrzenia. 
Sprawy osobiste?... Tak, Ewa ma rację, stokrotną rację. Dłużej nie sposób zwlekać. 
„Niech będzie, co chce, jutro jadę do Tromsó — postanowił. — Dość mam tych 
wszystkich przyjęć, ceremonii, konwenansów! Chcę być znów sobą!"
Lekkie pukanie do drzwi przerwało tok jego myśli.
— Powóz ministra już czeka — usłyszał przejęty szept Betty. Rzucił raz jeszcze 
okiem w lustro, sprawdził, czy frak dobrze leży, i z ciężkim westchnieniem sięgnął po 
wieczorową pelerynę.
— Nie widziałem Nory. Może chora? — pytał niespokojnie Amundsen, kiedy 
ostatni przyjaciele opuścili wreszcie gościnny dom aptekarza Zapffe. Mimo późnej 
pory Fritz także naciągał płaszcz.
— Wybacz, Roald, muszę zajrzeć jeszcze do apteki, mam pilną robotę, pacjent 
czeka na lekarstwo, poważny wypadek. Niedługo wrócę — tłumaczył niezręcznie, 
unikając jego spojrzenia i śpiesząc, jakby przed czymś uciekał.
Zajęta przycinaniem knotów dopalających się pośrodku stołu świec, fru Zapffe 
nie odpowiedziała od razu na pytanie.
— Tak się cieszyłem, że ją wreszcie zobaczę — dodał Amundsen.
I poczuł naraz dziwny niepokój. Przez moment jeszcze wsłuchiwał się w suchy 
trzask płonących na kominku brzozowych polan, patrzył, jak jarzy się biała kora 
objęta płomieniem, jak rozpala się różowym światłem, skręca nagle z sykiem i 
spopielała opada. Fru Zapffe milczała.
— Przywiozłem dla niej anorak z Ziemi Króla Williama — przerwał ciszę, która 
mu zaciążyła, i sam nie poznał swego głosu. — Niech pani spojrzy, fru Zapffe, jaki 
ładny! Nikt w Norwegii takiego nie ma, a lekki jak piórko. Eskimoski dłużej niż zwykle 
wyprawiały te skóry błękitnych lisów, nie żałowały trudu. „Twoja żona będzie 
wyglądać w nim jak królowa" — powtarzały mi. Gdzie Nora? Chciałbym... — urwał 
nie mogąc nad sobą zapanować.
Rumiane policzki fru Zapffe przybladły, twarz jej spoważniała.
— Nora? — powiedziała wolno, patrząc mu prosto w oczy. — Mieszka w 
Hammerfest. Razem ze swoim mężem.
Upłynęła długa chwila, nim słowa jej doszły do świadomości Amundsena.
— Musisz ją zrozumieć, Roald — usłyszał wreszcie, jakby z bardzo daleka.
Milczał nie odrywając oczu od puszystego futra anoraka. Zapadła cisza. Cisza 
nie do zniesienia. Przerwał ją głos kobiety, opanowany, rzeczowy:
— Nie sądziłam, że będzie to dla ciebie niespodzianką. Wyjeżdżając na 
wyprawę, ani jednym słowem nie prosiłeś Nory, żeby na ciebie czekała. Pytałam ją o 
to. Nie dałeś jej cienia nadziei, że pragniesz, aby dzieliła twoje życie. Łudziła się 
długo. Przez całe dwa lata nie chciała na nikogo spojrzeć, o nikim słyszeć. 
Ośmieszała się biegając wciąż na pocztę. Całe Tromso wiedziało, od kogo 
spodziewa się wiadomości. Jak długo miała czekać nadaremnie? Wiele razy 
rozmawiałam z nią o tobie. Od początku zresztą byłam temu przeciwna, od chwili, 
kiedy zrozumiałam, że ciebie, tylko ciebie pokochała pierwszą miłością. Starałam się 
jej wytłumaczyć. Wiedziałam, że jeżeli wrócisz, a mogłeś równie dobrze nigdy nie 
powrócić, czekają cię zaszczyty, sława. Czyż mogłam przypuszczać, że będziesz 
wówczas pamiętał o dziewczynie z Tromso? Czym miałam podsycać jej nadzieję? 
Gdybyś mnie lub Fritzowi przed odjazdem powiedział chociaż jedno słowo!... 
Wiedziałeś przecież, że kochamy to dziecko jak własną córkę. W oczach Roalda było 
tyle bólu, że głos jej złagodniał.
— Prócz nas nie miała nikogo, nie jesteśmy młodzi, baliśmy się, żeby nie 
została sama... zrozum!
Amundsen milczał. Coś nieznośnie przygniatało mu pierś, przytłaczało jak 
ciężki głaz. Czemuż nie umiał znaleźć wtedy, w chwili rozstania, tych słów, jakie 
powinny były paść? Takie wydawały mu się teraz proste. Nie miał czasu, nie umiał, 
nie pomyślał o tym. Czyż wszystko trzeba dopowiadać do końca? Był przekonany, że 
Nora go rozumie, że myśli ich i pragnienia biegną tym samym torem. Nie czuł 
potrzeby upewnienia się, że będzie na niego czekać, wiedziała o jego uczuciach i 
przecież go kochała. Był tego pewien...
Powoli, staranniej niż zwykle, nabijał fajkę. Serce biło mu mocno. Fru Zapffe nie 
powinna się domyślić, jaki bolesny zadała mu cios. Nikt nie powinien o tym wiedzieć.
— A teraz powiedz mi, Roald — usłyszał znów jak przez mgłę — gdyby teraz 
Nora czekała na ciebie, gdyby została, jak tego pragnąłeś, twoją żoną, powiedz, czy 
za rok lub dwa nie pozostawiłbyś jej znów samej na długie lata? A może nawet na 
zawsze? Czy potrafiłbyś dla niej zrezygnować ze swych wypraw? — głos fru Zapffe 
brzmiał twardo, jak głos matki walczącej o szczęście swego dziecka. — Czy masz 
prawo wiązać swoje życie, życie wiecznego podróżnika, z życiem dziewczyny 
marzącej przede wszystkim o szczęściu domowym? Zastanawiałeś się nad nią, nad 
jej losem?
— Sam nie wiem... Może naprawdę o tym nie pomyślałem... — spojrzał na nią 
błagalnie, jakby prosząc o wybaczenie.
— Ale ja wiem. Niedługo zagrzejesz miejsca w Norwegii. Tylko patrzeć, jak 
znów pociągniesz gdzieś w ten twój lód. Mało to widziałam takich ludzi tu, w Tromso? 
Zakładali rodziny, budowali domy, przysięgali, że już „nigdy", „przenigdy", a przy 
pierwszej okazji wypływali na dalekie morza i nie wracali długo, a czasem — wcale. 
Ot, choćby taki Birkeland. Wypłynął na jedno zimowanie, dziesięć zim minęło od tej 
pory, a on zagrzebał się na Spitsbergenie i ani myśli wracać. Jego narzeczona 
czekała długo, płakała, rozpaczała i wreszcie wyszła za innego. A mój Fritz? Gdyby 
nie ja, siedziałby pewnie gdzieś na Grenlandii wśród Eskimosów, kręciłby dla nich 
jakieś pigułki, mieszkał w igloo, polował z nimi na foki. Może zresztą byłby 
szczęśliwszy niż tu?... Zawsze wzdycha ciężko, szykując lekarstwa do okrętowych 
apteczek. Żadna kobieta nie wie, w jaki sposób naprawdę zapewnić mężowi 
szczęście — zakończyła sentencjonalnie.
— Chciałem o coś zapytać, fru Zapffe, o coś bardzo dla mnie ważnego — 
Amundsen pochylił się, wpatrzony uważnie w jej twarz. — Czy... Nora jest 
szczęśliwa?
Kobieta poprawiła się niespokojnie w fotelu.
— Na pewno! — rzuciła porywczo, ale pod przenikliwym spojrzeniem jasnych, 
szczerych oczu opuściła powieki. — Na pewno! — powtórzyła po chwili. — Możesz 
być o nią spokojny. Karlsen jest dobrym chłopcem, aptekarzem, jak mój mąż. Norę 
kochał od dawna, chodzili razem do szkoły. Rad by jej nieba przychylić. Młodziutka 
jest, zapomni o swej pierwszej miłości i o pierwszym zawodzie, przyjdą na świat 
dzieci. Będzie miała spokojne, dostatnie życie, bez wielkich wzruszeń, to prawda, ale 
i bez rozczarowań. Tak będzie dla niej lepiej, wierz mi.
Na kominku z wolna dopalały się zetlałe polana. W salonie mroczno było i 
chłodno.
— Fru Zapffe, proszę oddać Norze ten anorak! Przywiozłem go dla niej.
— Nie! — krzyknęła gwałtownie. — Nie powinna się dowiedzieć, żeś o niej 
pamiętał. Błagam cię, Roald, nie łam jej życia! Przyrzeknij mi, że nie będziesz się 
starał zobaczyć z Norą. Nigdy. Zależy ci przecież na jej szczęściu.
— Przyrzekam — odparł z wysiłkiem, starając się nie dać poznać po sobie, ile 
go ta obietnica kosztuje. — Nie będę się starał...
CZEMU NANSEN WYRZEKŁ SIĘ MARZEŃ O SZÓSTYM 
KONTYNENCIE?
Na zamarzniętej jeszcze ziemi w parku Lysaker mocno dudniły pospieszne 
kroki. Zagłębiony w myślach Amundsen deptał zieleniący się nieśmiało trawnik. Nie 
widział piękna pałającego zachodem nieba, na którym zapalały się pierwsze gwiazdy, 
nie czuł słonej bryzy ciągnącej od fiordu, nie słyszał wrzaskliwych głosów mew, nie 
patrzył na rozmigotane w dali setkami światełek, maleńkie jak dziecinne zabawki 
domki Kristianii. Tajemnicza biel nieznanych wybrzeży oślepiała go, wypełniała świat.
— Antarktyda! Z Fridtjofem na Antarktydę! — powtarzał sobie półgłosem, jakby 
się chciał upewnić, że to nie sen.
Przyszedł dziś do Lysaker, zwierzyć się Nansenowi ze swych nowych planów, 
posłyszeć słowa otuchy, jak wtedy, jak przed wyprawą na „Gjoa". Wyszedł na wpół 
przytomny.
Zachęcony serdecznym, jak zwykle w tym domu, przyjęciem, długo opowiadał o 
przeżyciach ostatnich dwóch lat, spędzonych poza krajem, o setkach spotkań we 
wszystkich niemal stolicach Europy i za oceanem, w największych miastach Stanów 
Zjednoczonych. Zataił jednak, że uciekł z Norwegii nie tylko dlatego, żeby zdobyć 
środki na pokrycie długów wyprawy, ale by w wirze nie kończących się zajęć nie mieć 
czasu na rozmyślania, zapomnieć o swej osobistej klęsce. Szczegółowo mówił o 
spotkaniach z najznakomitszymi polarnikami Anglii, Francji i Stanów Zjednoczonych. 
O tej pasji poznania nieznanego, która zataczała coraz szersze kręgi i obejmowała 
już nie tylko podróżników i badaczy, ale także ludzi nic na pozór nie mających 
wspólnego z gorączką zdobywców.
— Na każdym spotkaniu proszono mnie: „Niech nas pan zabierze ze sobą, 
kapitanie", na każdym nieodmiennie zapytywano: „Co trzeba uczynić, żeby zostać 
polarnikiem?" lub „Kiedy pan znów wyrusza na nową wyprawę, dokąd?"
— Odpowiedź na te pytania znalazłem — Roald rozpamiętywał teraz każde 
słowo swojej rozmowy z Nansenem — po przeczytaniu w duńskim piśmie „Nord Og 
Syd" streszczenia wykładu, jaki pan wygłosił, profesorze, przed rokiem w Royal 
Geographical Society w Londynie. „Chcąc wyjaśnić mechanizm zjawisk 
meteorologicznych i oceanograficznych dla całej naszej północnej półkuli — pisał pan 
— należy w jak najszerszym zakresie przeprowadzać badania naukowe nie znanych 
jeszcze dotąd obszarów Arktyki..." Żeby przepłynąć możliwie jak najbliżej bieguna 
północnego, należałoby zdaniem pana rozpocząć dryf od wybrzeży Alaski, bardziej 
jeszcze na wschód niż „Fram". Gorąco pragnąłbym poprowadzić taką właśnie 
wyprawę badawczą, przygotowaną na kilka, pięć czy nawet siedem lat pobytu poza 
krajem. Nie przeraża mnie to, nic mnie tu nie trzyma. Jestem wolny. Musiałbym 
jednak mieć do dyspozycji odpowiedni statek, w tej chwili na świecie jest jeden tylko 
taki, co sprostałby zadaniu: „Fram".
„Jak dziwnie wtedy na mnie Fridtjof spojrzał — przypomniał sobie Roald. — 
Zamilkł na chwilę, zamyślił się, ta cisza wydała mi się wiekiem."
— Chętnie spełniłbym pana prośbę, ale „Fram" i mnie może być potrzebny, 
kapitanie. — Wzrok Nansena pobiegł do wielkiej mapy wiszącej na ścianie, ziała 
pustką białej plamy Szóstego Kontynentu, niepewnymi konturami wpisanego w 
południowy krąg polarny. — Od dawna już myślę o zorganizowaniu wyprawy tam, na 
Antarktydę! — rozległ się jego ściszony głos. — Chwilowo projekt ten zachowuję w 
tajemnicy. Nikt prócz pana, kapitanie, o nim nie wie. I nikt nie powinien się 
dowiedzieć.
— Zabierze mnie pan z sobą? — krzyknął Roald, nim pomyślał, co mówi.
— Z radością, tym bardziej że jeśli wszystko się ułoży z moimi planami, 
próbowalibyśmy wspólnie dotrzeć do bieguna południowego — powiedział Nansen 
powoli, ważąc każde słowo.
— Kiedy wypływamy?
Po pięknej twarzy przemknął cień, Fridtjof rozłożył bezradnie ręce.
— Jak pan wie, powierzono mi w tych niełatwych dla naszego kraju chwilach 
odpowiedzialną i uciążliwą misję reprezentowania w Londynie wolnej Norwegii przy 
rządzie Jego Królewskiej Mości. Nie potrzebuję chyba mówić, jak bardzo to 
zaszczytne zadanie pokrzyżowało wszystkie moje plany naukowe, a nawet i 
osobiste. Ale cóż, człowiek nie należy do siebie. Za kilka miesięcy, w jesieni, 
powrócę z Londynu na stałe, wtedy pomówimy sobie o Antarktydzie. Proszę jednak 
pamiętać, kapitanie, że nikt o tym projekcie jeszcze nie wie, nikt! — Nansen położył 
nacisk na ostatnie słowo.
— Nawet fru Kwa?
— Właśnie Ewa — westchnął ciężko Nansen i umilkł, jakby lękając się, że 
powiedział za dużo.
Tego pamiętnego wieczora Amundsen nie chciał zostać na kolacji w Lysaker. 
Nie mógł. To, co usłyszał od Nansena, oszołomiło go całkowicie. W swoich własnych 
marzeniach nigdy dotąd nie wybiegał poza Arktykę. Pragnął jak najszybciej pozostać 
sam ze swymi myślami, objąć ogrom nowego zadania, jakie stawiała przed nim 
przyszłość.
... Antarktyda, daleka, nieznana Antarktyda... u boku Nansena — wydzwaniał 
każdy krok po zmarzniętej ziemi.
I nagle Roaldem targnął lęk.
Trzeba się śpieszyć! Biegun południowy zagrożony! Czy Fridtjof, jak zwykle 
zatopiony w swych pracach naukowych, zdaje sobie sprawę z tego, że nie wolno 
zwlekać? Tylko patrzeć, za rok, najdalej za dwa, jakiś rywal zatknie na południowym 
szczycie świata sztandar swego kraju. Nansen ma rację, po stokroć ma rację, że 
najważniejsze są wyniki naukowe każdej ekspedycji, ale coś buntowało się w 
Amundsenie na myśl, że norweska flaga nie będzie tą pierwszą, która tam załopoce. 
Dla niego zwyciężać znaczyło przede wszystkim być pierwszym!
Trzeba się śpieszyć! Najgroźniejsi są Anglicy. Ci, co wychowują ludzi twardych i 
niezłomnych, od stuleci wysyłając ich na polarne morza. Przed oczyma Amundsena 
stanęła energiczna twarz Shackletona, o wystającym prostokątnym podbródku, o 
zrośniętych brwiach pod wypukłym czołem, o upartym spojrzeniu zdobywcy. 
Angielskiego polarnika spotkał przed paru zaledwie miesiącami w Londynie w Royal 
Geographical Society.
„Celem moim jest biegun południowy" — usłyszał wtedy jego stanowczy głos i 
zrozumiał, że ten człowiek nie rzuca słów na wiatr.
Przed kilkoma laty przeżył on straszne chwile na Szóstym Kontynencie, u boku 
porucznika Scotta. Trzykrotnie obaj próbowali wedrzeć się w głąb pustyni i trzykrotnie 
się cofali. Potworne mrozy, huraganowe wichury, sieć rozpadlin skryta pod lodem i 
głód zmuszały ich — za każdym razem — do odwrotu. Shackleton nie ustąpił jednak. 
Zwyciężony, postanowił raz jeszcze próbować. Ma zamiar teraz wypłynąć na statku 
„Nimrod". Nie cofnie się przed niczym!
„Trzeba się śpieszyć!" — kołatała w głowie Roalda uporczywa myśl. Na wieść o 
zamiarach Shackletona porucznik Scott kategorycznie, ku zdumieniu wszystkich, 
odmówił mu prawa skorzystania ze swej bazy w Zatoce Mac Murdo. Widocznie sam 
zamierzał jeszcze raz stanąć do pojedynku o biegun i Shackletona uważał za 
niebezpiecznego rywala. Groźnym był przeciwnikiem, dwukrotnie zimował na 
Antarktydzie, wiedział, na co się waży. Trzeba się śpieszyć! Byli przecież jeszcze 
inni, wszyscy ci, co los swój związali z Szóstym Kontynentem. Uparty Szwed 
Nordenskjold mógł w każdej chwili stanąć znów w szeregach współzawodników, miał 
nad innymi przewagę ciężkich, pełnych tragicznych niespodzianek dwóch zimowań 
na Ziemi Grahama. A Francuzi? Oni także przed paru laty pośpieszyli do 
antarktycznych wybrzeży śladami swego ziomka Dumont d'Urville'a, a teraz 
ponownie, pod dowództwem słynnego „gentlemana polarnego", doktora Charcota, 
szykowali się do wyprawy odkrywczej na statku „Pourąuoi Pas?".
Pragnąc zabić nurtujący go niepokój, natychmiast po powrocie do domu 
Amundsen zamknął się na cztery spusty i ze zwykłą pasją zabrał się do studiowania 
wszystkiego, co dotąd ukazało się drukiem w Anglii o nieznanym kontynencie. Nie 
widział przed oknami rozkwitłych przepysznie róż, nie słyszał śpiewu drozdów, 
zaniedbał ulubiony ogród. Robiąc gorączkowo notatki i sporządzając szczegółowe 
plany marszów, myślami był daleko. Niecierpliwie liczył miesiące, tygodnie, a 
wreszcie dni do powrotu Nansena z Londynu. Był gotów. Tego słonecznego 
jesiennego poranka, biegnąc znów do Lysaker, nie spodziewał się, co usłyszy.
... — Dla norweskiego badacza polarnego najważniejszym zadaniem jest 
dokładne poznanie wód naszego Północnego Oceanu Lodowatego, kontynuowanie 
narodowych tradycji Wikingów. Dla zrealizowania tych zaszczytnych celów 
powierzam panu, Roaldzie, mego „Frania" — usłyszał jakiś obcy, a zarazem 
uroczysty głos Nansena i sam sobie jeszcze nie dowierzał.
Zmiana decyzji jak grom z jasnego nieba spadła na Roalda i wytrąciła go z 
równowagi. Projekt ekspedycji na Szósty Kontynent u boku Fridtjofa rozwiewał się 
bezpowrotnie. Jego miejsce zajmował inny, niemniej wspaniały — własnej wyprawy 
do Arktyki na podbój bieguna północnego. Urzeczywistnienie najskrytszych, 
najdawniejszych marzeń.
Co jednak wpłynęło na tę raptowną zmianę? Czyżby Nansen uląkł się rywali? 
Nie, to niemożliwe. Czemu wobec tego zrezygnował ze swych długoletnich planów, 
ze swych przygotowań?
Tych pytań, które cisnęły się na usta, Amundsen nie śmiał, nie potrafił 
sformułować. Z poważnej, jak nigdy, twarzy Fridtjofa niczego nie mógł wyczytać.
— Nagromadziło się mnóstwo materiałów, przywiezionych przez szwedzką 
ekspedycję antarktyczną Nordens i naszą Borchgrevinka, i angielską Scotta. Wkrótce 
napłyną nowe. Każdy myśli tylko o Wielkiej Przygodzie, o wyprawach odkrywczych, 
nikt nie pamięta o opracowaniu naukowych wyników. Postanowiłem więc poświęcić 
się całkowicie tym zagadnieniom, zajmą mi wiele, wiele lat — usłyszał jakby 
przymuszony głos Nansena i zrozumiał, że to tylko część prawdy. Coś jeszcze kryło 
się pod tymi suchymi słowami, coś nie dopowiedzianego. Czyżby Ewa?...
Zachowanie Fridtjofa nie upoważniało do zadawania pytań. Przystępując od 
razu rzeczowo do sedna sprawy, Nansen początkowo unikał niespokojnego 
spojrzenia Roalda, potem zagłębił się w analizę prac badawczych, jakie jego 
zdaniem były najważniejsze podczas wieloletniego zapewne dryfu z polami 
lodowymi, zalegającymi środkową część Basenu Arktycznego.
Amundsen słuchał nieuważnie, wciąż jeszcze nie mógł się uspokoić. Czyżby 
stało się to za sprawą Ewy? Jej rozjaśnione szczęściem oczy upewniły go, że nie 
myli się w podejrzeniach. Tak, to ona musiała być przyczyną tej zmiany, to dla niej 
Fridtjof pogrzebał swe marzenia i plany odkrywcze, dla niej wyrzekał się nie znanych 
mórz, nie zdobytych lądów. Jak mogła odebrać mu tę niezastąpioną, 
nieporównywalną rozkosz stąpania po nie tkniętej ludzką stopą ziemi? Po raz 
pierwszy w życiu Amundsen spojrzał z urazą na piękną twarz Ewy. Czy nie zdawała 
sobie sprawy z tego, jaką krzywdę wyrządziła ukochanemu człowiekowi? Jak 
mogła?...
„... Powiedz mi, Roald — zadźwięczał mu w uszach twardy głos fru Zapffe — 
czy dla szczęścia Nory potrafiłbyś się wyrzec swych wypraw?"
I pomyślał: „Miała rację".
NAJCIEMNIEJ BYWA PRZED BRZASKIEM
Wieść o arktycznej wyprawie Amundsena, o tym, że wielki Nansen oddał mu 
swego „Frama", lotem błyskawicy obiegła miasta, miasteczka i osiedla rozrzucone w 
głębokich fiordach. Od roku 1905, od zerwania unii personalnej ze Szwecją, 
Norwegowie bardziej niż kiedykolwiek byli gotowi do każdej ofiary, byle tylko 
przysporzyć chwały swej niezależnej ojczyźnie. Pewni byli, że idąc śladami Fridtjofa 
Nansena, Amundsen raz jeszcze rozsławi ich mały kraj, o którym niewiele dotąd 
wiedziano na świecie. Jakkolwiek głośno mówiło się jedynie o naukowo-badawczych 
celach wyprawy, każdy — poczynając od najbiedniejszego rybaka, a kończąc na 
możnych kupcach i armatorach — święcie wierzył, że Amundsen pierwszy zatknie 
norweską flagę na północnym krańcu świata. Nie było to jednak łatwym zadaniem. 
Na Dalekiej Północy panował także niezwykły ruch, nie brakło groźnych 
współzawodników. Doktor Cook, towarzysz Roalda z „Belgiki", zimował na 
Grenlandii, na Ziemi Ellesmere'a, i stamtąd zamierzał wyruszyć daleij na północ, do 
bieguna. Kapitan de Gerlache pobił rekord, dopływając wzdłuż wschodnich wybrzeży 
Grenlandii do siedemdziesiątego ósmego stopnia szerokości północnej. O duńskiej 
wyprawie naukowej Myliusa Erichsona, która badała północne obszary wyspy, 
zaginął wszelki słuch. Najgroźniejszym przeciwnikiem był niezmordowany porucznik 
marynarki amerykańskiej, Robert Peary. Polarną zaprawę rozpoczął już dawno, 
przed dwudziestu paru laty, nie ukrywał nigdy, że za cel życia postawił sobie biegun 
północny. Jego wypady w głąb Grenlandii i na nie znane dotąd północne wybrzeża 
przynosiły bogaty plon naukowy, pozwalały sporządzać mapy łańcuchów górskich, 
wyżyn i fiordów, głęboko wcinających się w północny cypel wyspy. Amerykanin żył 
wśród Eskimosów ich codziennym, pełnym trudów życiem, mówił ich językiem, zabrał 
ze sobą do Arktyki żonę, wśród lodów przyszła na świat córeczka, którą nazwał 
eskimoskim imieniem Anighito — „Dziecko Śniegu".
Opuszczał Grenlandię tylko na przeciąg paru miesięcy po to, by z pomocą 
powstałego w Stanach Zjednoczonych „Peary Arctic Club" organizować nowe 
wyprawy, i uparcie powracał na Daleką Północ.
Wytrwałość Amerykanina budziła w Amundsenie głęboki, nie pozbawiony 
zazdrości podziw. Peary nie zawahał się przed niczym. Podczas jednej z wypraw 
sam zwykłym myśliwskim nożem amputował sobie osiem odmrożonych palców u 
nóg. Przymierał głodem, setki razy stawał twarzą w twarz ze śmiercią, która nie 
odstępowała go ani na krok całymi latami, nic nie potrafiło go jednak zniechęcić. W 
roku 1902 wraz z sześcioma towarzyszami podczas fali potwornych mrozów dotarł 
do osiemdziesiątego czwartego stopnia szerokości geograficznej, w trzy lata później 
osiągnął osiemdziesiąty siódmy. Zaledwie trzysta kilometrów dzieliło go od bieguna 
północnego.
„Nie dotrze tam — pocieszał się Amundsen. — To przecież nie trzysta 
kilometrów, lecz sześćset, licząc drogę powrotną, a te sześćset gorsze są z 
pewnością od tysiąca dwustu na innym terenie."
Wystarczyło zamknąć oczy, żeby pod powiekami zafalowało .morze, takie, jakie 
widział z pokładu „Gjoa", po horyzont zasłane zwaliskami lodu. Czy „Fram" wytrzyma, 
czy zdoła przedrzeć się na czas przez te martwe barykady? Z troską powracał 
Amundsen do myśli o swej wyprawie, o uciążliwym dryfie. Bodaj to być ptakiem! 
Któryż z polarników nie śledził z zazdrością szybkiego lotu mewy nad przeszkodami, 
przed którymi sam stawał bezsilny! „Droga do poznania Arktyki wiedzie przez 
powietrze" — powtarzał coraz częściej.
Nadzieję na urzeczywistnienie tych marzeń rozbudził w nim wspaniały sukces 
pilota Bleriot. W czerwcu roku 1909 Francuz pobił ówczesny rekord świata, 
przelatując na jednopłatowcu nad kanałem La Manche z Francji do Anglii. Daremnie 
tłumaczono Amundsenowi, że za wcześnie jeszcze myśleć o zastosowaniu 
aeroplanu do badań polarnych. Wespół z asem norweskiego lotnictwa, Jacobsenem, 
i z lotnikiem Engelstadtem skonstruowali olbrzymi latawiec z płótna oraz lekkiego 
drewna.
„... Wypuszczony wraz z pilotem z pokładu »Frama« na wysokość pięciuset 
metrów, pozwoli mi na zwiad lodowy, pożyteczny dla żeglugi" — notował.
Pragnąc wypróbować przydatność latawca, nieraz sam wzlatywał na wysokość 
kilku pięter. Kapitana Engelstadta zamierzał mianować swoim zastępcą na „Framie", 
pokreślając tym samym wagę, jaką przywiązywał do powietrznego zwiadu.
Pewnego ranka, spiesząc na pole, z którego miano wypuścić latawiec, patrzył z 
niepokojem na czarne, nabrzmiałe deszczem chmury, jakie wiatr skłębił 
niespodziewanie nad Kristianią. Nim spadły pierwsze krople, w dali zahuczał grom. 
Nadciągała burza.
„Chyba Engelstadt nie będzie dziś przeprowadzać prób — pomyślał 
niespokojnie. — To byłoby czystym szaleństwem!"
Zanim dobiegł do lotniska, wielkie, barwne płaty latawca z zawrotną szybkością 
pomknęły w górę. Z podziwem, pełnym lęku, Amundsen patrzył, jak prąd powietrza 
porwał lekko latawiec i niby piórko uniósł wysoko, pod samo niebo.
— Pobiję dziś chyba własny rekord! — zdążył z dużej wysokości wrzasnąć 
uszczęśliwiony lotnik.
Z czarnej chmury wystrzeliła raptem potężna iskra, na ułamek sekundy 
błękitnym łukiem spięła latawiec z chmurą i zgasła. Śmiertelnie porażony człowiek 
odpadł od liny i runął ciężko na ziemię.
Pewnego upalnego letniego poranka do zapracowanego, jak zwykle, w swoim 
gabinecie Amundsena niby szarańcza wdarła się chmara dziennikarzy. Nie zważając 
na protesty, od progu zarzucili go pytaniami:
— Kapitanie, znał pan świetnie doktora Cooka, prawda?
— Przyjaźnił się pan z nim na „Belgice". Co może pan o nim powiedzieć? 
Prosimy o jak najwięcej szczegółów.
— Czego chcecie, panowie, ode mnie? Kto was tu wpuścił? Zapowiedziałem 
przecież, że pracuję.
— Jak to, kapitanie, nie czytał pan dzisiejszych gazet porannych?
Jeden z dziennikarzy rozłożył przed Amundsenem wielką płachtę 
„Morgenbladet".
— „... W dniu 10 marca 1908 roku doktor F. A. Cook, badacz amerykański, w 
towarzystwie paru Eskimosów pierwszy w dziejach świata dotarł do bieguna 
północnego Ziemi" — odczytał na głos. — Co pan o tym myśli, kapitanie?
Amundsen prześliznął się wzrokiem po pałających ciekawością twarzach, po 
zawieszonych w pogotowiu ołówkach. Spojrzał na rozłożoną pod szkłem na biurku 
mapę. Według ostatnich doniesień Cook zimował w Etah na wybrzeżu północno-
zachodniej Grenlandii. Do dziewięćdziesiątego stopnia szerokości północnej szlak 
długi był i niezwykle uciążliwy.
Wykluczone, żeby Cook zdołał go przebyć w tak krótkim czasie. To nieprawda! 
— miał już odpowiedzieć, ale powstrzymał się w porę. Nie chciał źle mówić o 
człowieku, któremu wiele zawdzięczał, z którym się zaprzyjaźnił podczas pamiętnego 
zimowania na „Belgice". Mówił więc dziennikarzom o doktorze Cooku jako o 
człowieku dzielnym, przedsiębiorczym i uczynnym, dla siebie zachowując swój sąd i 
swoje wątpliwości.
Prawda jednak wyszła wkrótce na jaw. Niejeden z wybitnych polarników świata 
miał podobne jak Amundsen wątpliwości, nie każdy jednak był tak dyskretny. Nikogo 
nie zadowoliły przesłane do Europy przez Amerykanina materiały pod postacią 
odpisów i wyciągów z jego obserwacji. Sprawa była zbyt poważna, by można ją było 
lekko traktować. O ten punkt astronomiczny walczyli nadaremnie od dawien dawna 
najznakomitsi badacze. Zwołana w Kopenhadze specjalna komisja zażądała od 
Cooka oryginałów dziennika podróży oraz wyników przeprowadzonych na samym 
biegunie pomiarów astronomicznych. W odpowiedzi otrzymała jakiś dziwny list ze 
stemplem „Marsylia", bez daty, w otwartej kopercie. Cook zapewniał w nim, że 
oryginały przesłał już dawno do Europy inną drogą, jaką — nie napisał. Nie trzeba 
dodawać, że dokumenty te nigdy nie dotarły do komisji.
W świecie naukowców wybuchła wrzawa i trwała niejeden dziesiątek lat, 
rozpętując namiętności, służące jako pretekst do wyrównywania jakichś 
zadawnionych porachunków, niewiele mających wspólnego i z Cookiem, i z 
biegunem. Orzeczenie Komisji Kopenhaskiej było jednak dla doktora miażdżące: 
„Not proved" — „Nie udowodnione".
Wyrzucony sromotnie z „Explorers Club" Cook musiał opuścić Stany 
Zjednoczone i powrócił do kraju dopiero w roku 1911 po definitywnym uznaniu 
zwycięstwa swego rywala Peary'ego. Skandal jaki wybuchł wokół jego osoby, nie 
zaszkodził mu w niczym, raczej dopomógł. Świetnie napisana książka „Jak zdobyłem 
biegun?" długie lata cieszyła się ogromnym powodzeniem.
Amundsen głęboko przeżył sprawę Cooka.
„Historia odkryć polarnych nigdy jeszcze nie notowała podobnej próby 
oszustwa, jeżeli to było istotnie tylko oszustwem. Trudno mi wprost w nie uwierzyć. 
Jakiż szatan pychy mógł popchnąć tego szaleńca do podobnego czynu? Czy nie 
zdawał sobie sprawy, że okrył się hańbą? Po co, w imię czego?" — notował 
Amundsen w swoim dzienniku.
Pragnąc przyspieszyć dopływ funduszów na przygotowanie wyprawy, 
Amundsen za poradą Nansena przedstawił swe plany w Norweskim Towarzystwie 
Geograficznym.
— Atlantykiem wzdłuż wschodnich wybrzeży Ameryki opłynę przylądek Horn i 
wodami Oceanu Spokojnego skieruję się do Cieśniny Beringa. Po uzupełnieniu 
paliwa" w Point Barrow wyruszę na północ, starając się jak najdalej wpłynąć w lód 
między Alaską a Wyspą Wrangla. Stamtąd rozpocznę badawczy dryf. Ile czasu 
zajmie dryf? Na to pytanie nikt nie może odpowiedzieć, w każdym razie długie lata, 
pięć, siedem...
Poparty gorąco przez Nansena projekt został przyjęty. Parlament Norwegii na 
wniosek rządu przyznał Amundsenowi poważną pomoc w kwocie kilkuset tysięcy 
koron, traktując jego wyprawę jako wydarzenie wielkiej wagi dla nauki.… Snów 
całymi nocami świeciły okna gabinetu Roalda. Od zgiełku stolicy uciekł do 
niewielkiego drewnianego domku w Sarpsborg nad Bunnefiordem i na pamiątkę 
rodzinnego, sprzedanego przed wyprawą na „Gjoi", nazwał go „Uranienborg II". Tu, w 
chwilach wolnych uprawiając ogród pełen róż, takich, jakimi w Tromsó opleciony był 
dom aptekarza Zapffe, pracował w spokoju pod troskliwą opieką Betty. 
Zrezygnowana, nie napomykała mu jak dawniej o ożenku, nie mówiła o Margarett, 
która dochowała się już szczęśliwie trójki dzieci, z troską popatrywała tylko na 
wychudłą twarz swego pupila, na zaciśnięte usta, z których rzadko padało jakieś 
słowo. Szanowała pracę Roalda, cieszyła się jego wielkością, ale nieraz patrząc na 
niego wzdychała smutnie.
W gorączce przygotowań do swej wieloletniej arktycznej ekspedycji, podczas 
zimowych nie przespanych nocy, Amundsen nieraz przemierzał w wyobraźni razem z 
Peary'm drogę do północnego bieguna. Jesienią uparty Amerykanin osiągnął 
Półwysep Sheridan na Ziemi Granta, tam zimował z gromadką Eskimosów i wielką, 
liczącą ponad dwieście sztuk sforą psów. Stamtąd, z północnego cypla Grenladii 
wiosną zamierzał raz jeszcze zaatakować biegun. Ten człowiek był groźnym 
rywalem. Głębokie poczucie sprawiedliwości kazało Amundsenowi przyznać, że nikt 
bardziej niż Peary, mający za sobą tyle lat wytrwałych wysiłków, nie zasłużył na 
zwycięstwo, ale duma narodowa nakazywała mu dążyć do tego, aby norweska flaga 
była pierwszą na północnym szczycie świata.
Do ambicji dołączył się także niepokój. Jeśli Peary będzie pierwszym, znajdą 
się tacy, co powiedzą, że wyprawa Amundsena jest niepotrzebna. Może nawet cofną 
obiecaną pomoc?
Powoli, bardzo powoli wlokły się dni grudnia, stycznia i lutego. Przyszedł 
marzec i kwiecień, o Peary'm nie było żadnej wiadomości. Aż wreszcie pięknego 
majowego poranka na pokład „Frama" wpadł z krzykiem cieśla:
— Biegun północny zdobyty!
Coś jeszcze wołał wymachując gazetą. Czcionki tytułu na pierwszej stronie 
zatańczyły przed oczyma Amundsena. Wiadomość wstrząsnęła nim, nie usiłował 
nawet tego ukryć.
„... Amerykańska flaga na północnym szczycie świata! Inżynier Robert Peary 
dnia 6 kwietnia 1909 roku dotarł do bieguna. W dniu 23 kwietnia był już z powrotem 
na Półwyspie Columbia."
Mimo niespodziewanie szybkiego, rekordowego tempa powrotnego marszu, tu 
już nie mogło być mowy o oszustwie, każde słowo było prawdą. Peary pozostał na 
biegunie zaledwie trzydzieści sześć godzin, przeprowadził tam jednak trzynaście 
pomiarów astronomicznych i jeden głębokości oceanu.
Na wieść o zwycięstwie Peary'ego Amundsena opadł znowu tłum dziennikarzy.
— Tym razem zrezygnuje pan chyba ostatecznie, kapitanie, ze swych 
arktycznych planów? Bo i po co?
— W tej sytuacji nie widzi pan chyba potrzeby organizowania tak kosztownej 
ekspedycji?
— Za te pieniądze można by nie byle jaką stocznię postawić, dawałaby 
przynajmniej zyski udziałowcom — mówili wielcy przemysłowcy i przedstawiciele 
świata finansów.
Na domiar złego prasa przynosiła nowe, niezwykłe wieści. Do ekspedycji 
antarktycznej na podbój południowego bieguna Ziemi zaczynał szykować się 
porucznik marynarki angielskiej Robert Scott na największym wielorybniku szkockim 
„Terra Nova".
Wyprawa norweska do Arktyki została odarta z uroku sensacji. Wyschło nagle 
źródło, z którego dotychczas płynęły zasilające fundusze. I to nie tylko w kraju. Z 
przyrzeczonych dwudziestu dwu ton pemikanu Stany Zjednoczone dostarczyły 
Amundsenowi zaledwie jedną tonę.
„Pana wyprawa przestała być atrakcją dla publiczności, nie zapewni naszym 
wyrobom dostatecznie głośnej reklamy" — odpowiedziano mu z brutalną 
szczerością.
. Amundsen odmówił przyjęcia tej jałmużny i rozgoryczony stanął wobec 
zagadnienia „co dalej?"
Raz jeszcze w tej ciężkiej sytuacji przyszedł mu z pomocą Nansen. Jego 
przemówienie obiegło całą Norwegię, poruszyło umysły, przemówiło do serc, 
otworzyło kieszenie.
— ...Krótki, zaledwie kilkudziesięciogodzinny pobyt Peary'ego na biegunie 
północnym był wprawdzie wspaniałym wyczynem, ale niewielki wniósł wkład do 
wiedzy o podbiegunowych obszarach. Światu nauki potrzebne są długotrwałe, 
mające ciągłość, systematyczne obserwacje i pomiary z terenów polarnych. Tylko 
one pozwolą rozwiązać zagadnienia, stanowiące dotąd zagadkę — mówił Nansen na 
zebraniu Norweskiego Towarzystwa Geograficznego. — ...Czyż nie powinniśmy być 
dumni, że to właśnie synowie naszej ziemi pierwsi dostarczą cennych materiałów z 
naszych arktycznych mórz? Czyż nie powinniśmy Amundsenowi dopomóc w tym 
wielkim dziele poznania, któremu poświęcił życie?... Nie wolno nam się już zresztą 
cofnąć, zbyt daleko posunięte są przygotowania, zbyt dużo obiecuje sobie nauka po 
materiałach, jakich dostarczy jej norweska wyprawa badawcza pod dowództwem 
człowieka tak doświadczonego, jak Amundsen... Apeluję do was, panowie, o 
poparcie tej wyprawy.
Przekonywające argumenty uwielbianego przez Norwegów Nansena, jego 
światowy rozgłos i czar osobisty odniosły skutek. Królewska para wkrótce po tym 
przemówieniu zaszczyciła odwiedzinami zakotwiczonego w porcie „Frama", w ślad 
za nią pośpieszyła cała śmietanka towarzyska Kristianii. Świat handlu i przemysłu nie 
pozostał w tyle. I znów popłynęły fundusze na wyprawę Amundsena, jakby chciano 
wynagrodzić mu chwile niewiary.
On sam jednak z trudem ukrywał rozgoryczenie, jakie wywoływała w nim ta 
zmienność nastrojów.
„... Na czym im właściwie zależy? Z pewnością nie na zdobyczach nauki, jak to 
wyobraża sobie Fridjtof. Nie, to zwykła pogoń za sensacją, po prostu znów stałem się 
modny" — notował w swym dzienniku.
Sposępniał, unikał ludzi, odpowiadał im szorstko i zamykał się jeszcze bardziej 
w sobie. Suchą, pociągłą twarz poorały jeszcze głębsze bruzdy, oczy przygasły. Do 
głębi wstrząsnęła nim ciężka żałoba, jaka okryła Lysaker. Dobry duch domu, Ewa, 
odeszła na zawsze. Roald odczuł stratę boleśniej, niż sam się tego spodziewał. Nie 
mógł znieść także widoku załamanego Fridtjofa. „... Jedynym ratunkiem dla niego 
byłaby ucieczka w lód, nowa wyprawa polarna" — myślał z rozpaczą, wiedział 
jednak, że ten ratunek jest nieosiągalny. Nansen nie mógł, nie chciał opuścić 
osieroconej przez matkę gromadki dzieci. Śmierć Ewy przykuła go do domu na 
zawsze.
Amundsen sam musiał uporać się ze swymi wątpliwościami, z planami 
zrodzonymi z goryczy; nie dawały mu spokoju, dręczyły, aż wreszcie coś się w nim 
przełamało. Rzucił się w wir dalszych przygotowań do swej wyprawy, pracował z 
zaciekłym skupieniem, spieszył jak nigdy. Pożerała go niecierpliwość.
— Przepłynięcie Atlantyku z północy na południe, a później Pacyfiku w 
odwrotnym kierunku zajmie mi mnóstwo czasu. Muszę jednak przed zapadnięciem 
zimy przeprowadzić „Frama" przez Cieśninę Beringa, a to nie jest takie proste. 
Pierwszy postój przewiduję w Funchal na Maderze, następny dopiero po przecięciu w 
poprzek Oceanu Atlantyckiego, w Rio de Janeiro — tłumaczył, kiedy zapytywano go 
o powód tego pośpiechu.
Bardziej spostrzegawczy niż inni obserwator dopatrzyłby się może w jego 
surowej twarzy jakiejś pobłażliwej wzgardy, którą z trudem ukrywał udzielając 
wyjaśnień. Jego oczy stały się zimne, patrzyły na ludzi nie dostrzegając ich. 
Amundsen wsłuchiwał się już jakby w to, czego inni nie potrafili usłyszeć, dostrzegał 
to, czego nie mogli zobaczyć. Teraz, kiedy przygotowania dobiegały końca, z 
melancholią patrzył poprzez szpalery róż na zakotwiczonego w Bunnefiordzie 
„Frama". Osiągnął szczyt swoich marzeń. Wyruszał w lód na statku wielkiego 
Nansena, a jednak zamiast radości czuł tylko ogromne znużenie. „Najciemniej bywa 
przed brzaskiem" — powtarzał nie chcąc myśleć, co przyniesie przyszłość.
JEŚLI POWRÓCĘ ZWYCIĘZCĄ, WYBACZĄ MI WSZYSTKO
Ciemna plama pękatego trójmasztowca, ciężko osiadła na lazurowej fali, raziła 
swą surowością, przyciągała na zalane słońcem nadbrzeże Funchalu tłumy 
ciekawych. Kontrastowała z doskonałym pięknem wygiętej wdzięcznym łukiem 
zatoki, z kipiącymi bujną roślinnością stokami górskimi, z wyblakłym od żaru niebem.
Ruchliwi, ciemnowłosi Portugalczycy z trudem odczytywali na rufie niezwykłego 
statku napis „Fram" i popatrywali na jasnowłosych olbrzymów, którzy w uroczystym 
milczeniu, zbici w gromadkę na pokładzie, słuchali długiego przemówienia swego 
dowódcy; naraz wszyscy zaczęli wykrzykiwać coś w nieznanym języku.
— Pokłócili się chyba?
— Jeszcze jak! Patrz, rzucają się na kapitana!
— Bunt załogi! Zawiadomić policję portową!
— Lepiej chyba dowództwo marynarki wojennej! Portugalczycy przerazili się nie 
na żarty, ale ciekawi tego, co stanie się za chwilę, nie ruszali się z miejsca.
— Patrzcie, już się śmieją! Ściskają go! Może to jakieś ich święto?
— Lepiej się nie wtrącać, kto ich tam zrozumie?
— Ależ dziwaczny statek! I jak śmiesznie zaokrąglony ma dziób!
— Po cóż im te psiska, słyszysz, jak wyją? — nasłuchiwali żałosnego skowytu 
szarpiących się na uwięzi zwierząt.
Żaden z nich nie domyślał się, że jest świadkiem historycznych chwil, tych, co 
zmieniają bieg wielu spraw, jednym niosąc sławę, innym klęskę.
Na dwie godziny zaledwie przed podniesieniem kotwicy kapitan „Frama" Nilsen 
wydał rozkaz:
— Wszyscy na pokład! Wszyscy bez wyjątku! Dowódca chce wam coś 
ważnego powiedzieć.
Zaciekawieni marynarze, zbierając się wokół masztu, nie wiedzieli, po co 
wzywają ich teraz, w ostatniej chwili. Ci, co już trzy lata pływali na „Gjoi" pod 
rozkazami Amundsena, patrzyli uważnie na jego pełną napięcia twarz. Może 
przeczuwali, że nadchodzi jakaś niezwykła chwila?
— Nasz kapitan taki uroczysty, chyba coś szykuje? j Nie pamiętam go takim — 
szepnął Hanssen do Lindstroma.
Kok wzruszył tylko ramionami.
— Już on wie, co robi — mruknął.
Na zalanym potokami słońca pokładzie zapadła cisza, przerywana tylko 
pluskiem fali, miękko bijącej o burtę. Amundsen milczał. Czujnym, bacznym 
spojrzeniem objął ludzi, jakby z ich twarzy chciał wyczytać odpowiedź na to, co za 
chwilę usłyszą.
— Jak wiecie — rozpoczął wreszcie, a głos jego zabrzmiał twardo — 
wypłynęliśmy w kierunku Arktyki, z zamiarem przeprowadzenia długofalowych badań 
Północnego Oceanu Lodowatego. Po namyśle jednak postanowiłem zmienić plan. 
Kraj oczekuje od nas wielkiego wyczynu, takiego, który by raz jeszcze okrył go sławą. 
Północny biegun został zdobyty, nim zdążyliśmy do niego i dotrzeć. Nic już na to nie 
poradzę. Ale jest jeszcze drugi, nie tknięty ludzką stopą, dziewiczy, na przeciwległym 
krańcu Ziemi. Biegun południowy! Popłyniemy do bieguna południowego! Niełatwe to 
zadanie — ciągnął po chwili dalej, prześliznąwszy się wzrokiem po osłupiałych 
twarzach. — Przed paroma laty z tej drogi cofnął i się Anglik Scott, przed niespełna 
rokiem zawrócił Shackleton, jeden z najdzielniejszych polarników, jacy chodzą po 
ziemi, nie wspominam już o innych. Scott ponawia próbę na statku „Terra Nova", 
płynie już na Antarktydę. My także tam podążymy. Niech w wyścigu do bieguna nie 
zabraknie Norwegii, niech na południowym krańcu świata załopoce nasz sztandar. 
Zrobimy wszystko, żeby stanąć tam pierwsi! To nie rozkaz, moi drodzy — głos 
Amundsena złagodniał. — Każdy z was, rzecz jasna, i sam zadecyduje o sobie. Ci, 
co nie zechcą pójść ze mną, mają zapewniony powrót. Niech przejdą od razu na 
sterburtę. Zabierze ich pierwszy statek, który stąd odpłynie do kraju. Głos teraz 
macie wy.
Zaskoczona załoga milczała, ale cisza trwała krótko, zaledwie parę sekund.
— Niech żyje Królestwo Norwegii!
— Niech żyje nasz Amundsen!
— Z panem, kapitanie, choćby do samego piekła! — wybuchły naraz okrzyki.
Marynarze jeden przez drugiego tłoczyli się wokół dowódcy, ściskali mu ręce.
— A nie mówiłem?! — zawołał Hanssen do Lindstroma klepiąc go po plecach. 
— Zapomnij teraz, drogi koku, o niedźwiedzich szynkach! Tak się na nie szykowałeś, 
a tam, dokąd płyniemy, nie ma ich co szukać. Musisz nauczyć się przyrządzać 
pingwinią pieczeń.
— Mnie tam wszystko jedno gdzie, byle z kapitanem. Choćby na koniec świata. 
Tylko wiesz, Helmer, co mnie dziwi? My dwaj znamy go na wylot, ale ci inni?
— Tym innym wystarczy, że to Amundsen, czują, że można mu ufać, też nie 
nowicjusze. Hjalmar Johansen wędrował z Nansenem do bieguna północnego, a taki 
Prestrud albo i Wisting — gdzie ich już nie nosiło? Stubberuda, Bjaalanda i Hassela 
nie znam bliżej. Tam, na miejscu, przekonamy się, co są warci.
— Teraz dopiero rozumiem, czemu od samej Kristianli męczymy się z setką 
grenlandzkich psów z piekła rodem. Dzień i noc wyją w tym upale, aż uszy więdną, a 
ja się dziwiłem, po co wieziemy je przez tropiki i przez równik zamiast kupić psy na 
Alasce — stuknął się w czoło Lindstrom.
— Dawno musiał nasz Roald wiedzieć, co robi. Nie teraz wpadł na taki pomysł, 
nie teraz — mówił z uznaniem Hanssen. — Łeb to on ma nie od parady.
— — Głowili się ludzie w Kristianii, po co nam ta składana chałupa, którą 
wieziemy w ładowniach. Jedni mówili, że Amundsen chce postawić ją na dryfującej 
krze, drudzy, że liczy na odkrycie jakiegoś nieznanego lądu i od razu założy na nim 
stację naukową pod norweską flagą...
— Pod norweską flagą, powiadasz? Zatkniemy ją na biegunie południowym. To 
dopiero będzie sensacja! Nasz kapitan nie będzie mieć kłopotu z forsą, jak znów 
gdzieś w przyszłości pociągniemy — Hanssenowi zaśmiały się oczy.
— Ech, ty, włóczęgo, nie czas ci już w domu posiedzieć?
— Próbowałem zagrzać miejsca — poskrobał się w głowę porucznik — ale to 
jakoś nie wychodzi. Narzeczona mnie rzuciła po tych trzech zimowaniach w Arktyce, 
a dom rodzicielski nie zając, nie ucieknie. Co zobaczę jeszcze świata, to moje.
— Mnie stara ledwie puściła, rada będzie, jeśli wrócę wcześniej niż po pięciu 
latach.
— Pisać listy do rodzin, kto ma ochotę, pośpieszyć się za dwie godziny najdalej 
podnosimy kotwicę! — przerwał im donośny głos kapitana Nilsena.
Przez otwarty bulaj gorący podmuch wnosił do kajuty ostry korzenny zapach 
nieznanych kwiatów. Ciszę mącił tylko skrzyp pióra szybko biegnącego po papierze.
— Co tak dużo piszesz, skończ prędzej! — niecierpliwił się Leon Amundsen. — 
Z tego wszystkiego nie zdążę zejść na ląd.
— List do Fridtjofa — rzucił przez ramię brat — muszę go przecież zawiadomić 
o...
— Jak to, dopiero teraz? Mówiłeś, że już dawno...
— Nie mogłem się zdecydować, ciężko mi do niego pisać, kosztowało mnie to 
wiele bezsennych nocy. Mam wyrzuty sumienia. Parę razy próbowałem — żachnął 
się Roald. — Nie mogłem — powtórzył — zrozum, Leon Fridtjof to chodząca dobroć, 
szlachetność, to uosobienie j sprawiedliwości. Wiem dobrze, czego by zażądał, mogę 
J ci z góry powiedzieć — chciałby, żebym przyłączył się do wyprawy Scotta, żebyśmy 
poszli ramię w ramię i wspólnie pracowali dla dobra nauki. To zbyt piękne, żeby 
mogło być prawdziwe. Ani Scott nie zgodziłby się aa podobną propozycję, ani ja bym 
go o to nie prosił. To przerasta moje siły. Nie każdy jest Nansenem, zrozum! Moje 
argumenty znasz, jeśli uda mi się zwyciężyć, nie będę miał żadnych trudności z 
następną wyprawą, z tą, o której marzę od dawna — arktyczną. W tej chwili, sam 
najlepiej wiesz, postawiłem wszystko na jedną kartę. I tak w ładowniach mam 
prowiantu i ekwipunku na rok, najwyżej dwa, nie na siedem; nie mógłbym z tym 
skromnym zapasem płynąć do Arktyki. A jakbym zaczął czekać, nim się znajdą 
pieniądze... Spróbuję zdobyć ten biegun, skoro oczekują ode mnie sensacji, skoro 
sensacją mam zapłacić. O większą trudno chyba, sam przyznaj. Flaga norweska na 
południowym krańcu ziemi! Któż powiedział, że Anglicy mają zawsze zwyciężać?
— A nie lękasz się utracić zaufania tych, co i tak niechętnie dawali pieniądze na 
wyprawę do Arktyki? Czy cię zrozumieją? Nie zasięgnąłeś ich rady, nie wyrazili 
zgody na taką zasadniczą zmianę — niepokoił się Leon. — Zdajesz sobie sprawę, na 
co się ważysz? Wiesz, co cię może spotkać, jeśli przegrasz? Los tych wielkich, 
którym powinęła się noga: poniżenie, wzgarda, kto wie, może nawet więzienie za 
długi?
— Nie kracz, bracie, nie dopuszczam do siebie myśli o porażce. Jeśli wrócę 
zwycięzcą, wybaczą mi wszystko, na rękach mnie będą nosić, pod niebiosa 
wychwalać. A jeżeli nie wrócę, i tak nikt po mnie nie zapłacze — ton jego był cierpki. 
— Oto list, oddaj go Nansenowi natychmiast po przyjeździe do Kristianii. Mam 
nadzieję, że on zrozumie, musi zrozumieć moje postępowanie. I że mi wybaczy. A to 
telegram do Scotta, jest już chyba w Melbourne, w drodze na Antarktydę. Otworzysz 
kopertę w czterdzieści osiem godzin po naszym wypłynięciu na morze. Treść pisma 
nadasz natychmiast kablogramem do Australii. Uprzedzam Anglika, że płynę na 
Szósty Kontynent i że moim celem jest także południowy biegun.
— Po co go uprzedzasz? Czy to nie przesada? Nikt nie ma monopolu na 
odkrycia, kto pierwszy, ten lepszy. Twój kablogram będzie dla niego przykrym 
zaskoczeniem.
— Przykrym, mówisz? On i tak ma nade mną olbrzymią przewagę. Przeżył dwie 
zimy na Antarktydzie, poznał wybrzeża, klimat, wdzierał się w głąb lądu, wie, jakie 
napotka przeszkody. Ja tam będę nowicjuszem, na każdym kroku będę się musiał 
uczyć, za każde doświadczenie ciężko płacić.
— Powiedz, Roald, czy ty czasem nie przeceniasz swoich sił?
— Taki już wybrałem los. Może gorszy, może lepszy od innych? Nie wiem, nie 
mogę po prostu inaczej żyć... Słyszę, że Nilsen już wydaje rozkazy. Bywaj, bracie, 
pozdrów ode mnie wszystkich, opiekuj się domem, a... nie zapomnij o moich różach.
DROGO ZAPŁACI SCOTT ZA SWÓJ SZALEŃCZY UPÓR
Godzina płynęła za godziną, Amundsen nie mógł oderwać oczu od oślepiającej 
bielą ściany na horyzoncie. Rosła, ogromniała, przytłaczała, rozmigotana na 
krawędziach wszystkimi barwami tęczy, dymiła jak wulkan kłębami podrywanego 
wiatrem śnieżnego pyłu.
„Żadne słowa, żaden opis nie oddadzą wielkości tego krajobrazu, jest wspaniały 
i zarazem przerażający" — powiedział mu kiedyś Carsten Borchgrevink, który 
zasłynął na cały świat po powrocie z pierwszego w historii antarktycznego 
zimowania.
Reszta załogi, ci, co niejedną już zimę przeżyli w Arktyce, milczeniem powitali 
ogrom prostopadłej lodowej bariery sterczącej w niebo na wysokość wielu 
dziesiątków pięter.
Nawet psy — stłoczone w klatkach na pokładzie, udręczone żarem tropików, 
noc i dzień napełniające „Frama" żałosnym skomleniem — ucichły, chciwie wciągając 
szeroko rozwartymi nozdrzami mroźny powiew, ciągnący od Białego Lądu. Im także, 
podobnie jak marynarzom, dało się we znaki pięć miesięcy powolnego, uciążliwego 
rejsu „Frama", trzydzieści kilka tysięcy kilometrów rozchybotanych sztormami, 
pustynnych oceanów.
Zdążając śmiało w kierunku Zatoki Wielorybów, którą nieraz widział już w 
marzeniach, Amundsen znów z uczuciem wdzięczności wracał myślą do Lysaker. 
Gdyby nie Fridtjof i nie jego zamiary, sam nie poświęciłby tyle bezsennych nocy na 
dokładne poznanie historii badań Szóstego Kontynentu, który miał stać się teraz 
widownią jego zwycięstwa lub klęski. Nie zamarzyłby o południowym biegunie. 
Ślęcząc nad dziennikami podróży antarktycznych wypraw, obrał sobie za punkt 
wyjścia tę właśnie zatokę, którą Shackleton nazwał Zatoką Wielorybów.
„Znajdą się z pewnością tacy, co mnie wyszydzą, suchej nitki na mnie nie 
zostawią — zanotował wówczas. — »Niby to doświadczony polarnik — powiedzą — 
a usadowił się na lodowcu szelfowym Rossa. Wariat, szaleniec, wyniesie go na pełny 
ocean!« Nie wiedzą, naiwni, że w tym miejscu lodowiec wspiera się na mieliźnie czy 
na jakiejś podwodnej skale, że nie pływa swobodnie na wodzie, nie spełza do morza, 
że zarysy tej zatoki, odkrytej przez Jamesa Rossa, nie uległy żadnym prawie 
zmianom od przeszło siedemdziesięciu lat."
— Nie wpłyniemy, kapitanie, zatoka zawalona zbitą krą — meldował Nilsen 
schodząc z bocianiego gniazda. — Co robić?
— Czekać! Kra odpłynie — odpowiedział krótko Amundsen nie zwracając uwagi 
na pełne niepokoju spojrzenie kapitana.
W parę godzin później biała powierzchnia zatoki zadrgała, początkowo powoli, 
potem coraz szybciej, pola lodowe kłębiąc się i piętrząc ruszyły gnane jakąś potężną 
siłą, która w krótkim czasie wymiotła je do czysta na pełny ocean. Twarze rozjaśniły 
się, rozwiązały języki.
— Skąd Stary mógł wiedzieć o tym prądzie morskim, czekał na pewniaka? — 
dopytywał ciekawie Hassel.
— On wszystko wie. Skąd? Nie mam pojęcia. Z książek chyba, z głowy, z nim 
tak zawsze.
— A jak było na „Gjoi"? Przelazł przez to diabelskie ucho igielne, tam gdzie inni 
ginęli — odpowiadali z poczuciem wyższości Lindstrom i Hanssen.
Nikt się już nie dziwił, że „Fram” prosto, jak zwykłym, przetartym nawigacyjnym 
szlakiem, zmierzał do niewielkiej przełęczy w groźnej Barierze Rossa. Jak szeroko 
rozwarta brama zapraszała do wejścia na kontynent.
— Patrzcie, i to nawet przewidział!
— Płynie jak do siebie, jakby sobie zamówił to wejście na ląd — śmiali się 
marynarze dźwigając ciężkie kotwice i zerkając łakomie na podłużne, ogromne niby 
torpedy cielska pogrążonych w drzemce fok antarktycznych.
— Widziałeś? Wielkie jak krowy, chyba ze cztery razy większe od tych z Morza 
Barentsa.
— I nie uciekają! Dobra nasza. Z głodu nie zginiemy.
— Przystąpić natychmiast do wyładunku! O cztery kilometry stąd postawimy 
budynek, miejsce znalazłem wspaniałe — rzucił Amundsen, po krótkim wywiadzie na 
nartach.
Był w swoim żywiole, skupiony i czujny.
Nikt z takim zapałem nie powitał lądowania, jak psy. Przyszło nareszcie 
wyzwolenie z hamujących ruchy klatek, zejście z tego przeklętego pokładu, na 
którym się tyle wycierpiały. Jedne przez drugie, skłębioną, wyjącą masą cisnęły się 
na brzeg, ale trzask długich biczysk szybko przywrócił porządek. Poganiacze ustawili 
je od razu w zaprzęgi. Poczuwszy śnieg pod łapami, tarzały się, przewracały 
zapominając o swarach i nie załatwionych porachunkach, nie domagały się nawet 
jedzenia. Wydawało się, że wypoczęte i spasione, rwały się do pracy, ale to było 
tylko złudzenie. Amundsen na czele pierwszego zaprzęgu nie ubiegł nawet 
kilkudziesięciu kroków, a już pies-przodownik zarył się raptownie łapami w śnieg. W 
ślad za nim poszły inne. Żadna siła, krzyki ani razy nie mogły ruszyć ich z miejsca. 
Przez pięć miesięcy przyzwyczaiły się do nieróbstwa, jakże im wytłumaczyć, że teraz 
mają zdobyć się na duży wysiłek? Każdego psa z osobna musieli poganiacze 
stawiać na nogi, ciągnąć do przodu sanie, popychając od tyłu i nie żałując przy tym 
bicza.
Skończyły się bezpowrotnie dni psiego lenistwa. W ciągu miesiąca zwierzęta 
przebiegły tysiąc razy trasę prowadzącą od statku do obozu i z powrotem, przewożąc 
składany domek, dziewięćset skrzyń żywności, węgiel, naftę, wagon desek i setki bel 
suszonego dorsza.
— Szybciej! — nawoływał niezmordowany Amundsen, sam zresztą pierwszy 
dając wszystkim przykład. — Szybciej! Każda godzina pogody jest tu cenna! 
Szybciej! — poganiał ledwie zipiących ze zmęczenia ludzi i zwierzęta.
Pewnego ranka, powracając na brzeg, dostrzegł ze zdumieniem obok „Frama" 
jakiś nieznany żaglowiec. Mocniej podciął biczem psy.
„Terra Nova" — statek Scotta... Czyżby tu właśnie Anglik chciał założyć bazę? I 
dlaczego dopiero teraz, tak późno? Wypłynął przecież z Europy znacznie wcześniej 
od nich. Gdzie przebywał dotychczas?
„Nie, Scott nie przypłynął. Pokład żaglowca pusty, ludzi na nim niewielu." — 
Amundsen uspokajał się powoli, ale serce biło mu wciąż jeszcze przyspieszonym 
rytmem, kiedy ściskał dłoń kapitana „Terra Nova".
— Przybywamy z Mac Murdo, gdzie nasz dowódca, Robert Falcone Scott, 
założył główną bazę swej wyprawy. Mam wysadzić paru ludzi na Ziemi Króla 
Edwarda VII, latem będą tam przeprowadzać badania. Nie spodziewałem się kogoś 
spotkać w tym pustkowiu, to wielka niespodzianka — usłyszał nieufny głos Anglika.
— A dla mnie to wielka przyjemność, kapitanie. Zawiadomiłem przecież 
waszego dowódcę, że płynę na Antarktydę.
— Wspominał mi coś o tym, nie sądziłem jednak, że jesteście, panowie, już na 
miejscu, i to jak zagospodarowani... — Kapitan „Terra Nova" z trudem krył 
zaskoczenie. Słuchając w milczeniu wyjaśnień Amundsena, zaciskał ręce na poręczy 
krzesła, aż bielały mu końce palców. — Trudno istotnie o lepsze miejsce na start do 
bieguna. I droga do celu o sto dziesięć klinometrów krótsza niż nasza — obliczał 
szybko w myśli. — Zadziwiająco duża sfora, chyba ponad sto zwierząt, a do lata 
będzie ich jeszcze więcej — dodał nie bez goryczy.
— Wierzę w psy! Podobnie jak Nansen, jak Peary, stawiam na ich pomoc — 
mówił gorąco Amundsen, a widząc głęboką bruzdę na czole Anglika, dorzucił: — 
Mam ich dużo, jeżeli tylko pan zechce, kapitanie, gotów jestem oddać waszemu 
dowódcy choćby kilkadziesiąt, mogą mu się przydać. W warunkach polarnych są 
niezastąpione, proszę mi wierzyć. Jeśli podczas marszu grozi głód, można, jak to 
robił Peary, zabijać co słabsze i karmić nimi te, co jeszcze ciągną.
Kapitan „Terra Nova" wstrzymał się chwilę z odpowiedzią.
— Dla nas psy nie wchodzą w rachubę — wycedził wreszcie, patrząc chłodno 
na Norwega. — Perspektywa zaplanowanej masakry nieszczęsnych zwierząt jest 
wprost odrażająca. Nasz dowódca właśnie dlatego ich nie zabrał, ma zaledwie dwa 
zaprzęgi, to mu, jak twierdzi w zupełności wystarczy. Jego zasadą jest „jak najwięcej 
ludzi, jak najmniej psów". Zresztą Scott liczy przede wszystkim na nowoczesne sanie 
motorowe jako na główną siłę pociągową w pierwszym etapie marszu. A dalej na 
islandzkie kucyki — przywieźliśmy ich ze sobą kilkadziesiąt.
„Brak logiki, gorzej, szaleństwo! Scott zapomniał, że próba z saniami o mało nie 
zgubiła Shackletona" — pomyślał w duchu Amundsen, a głośno powiedział:
— No cóż, każdy ma swoją metodę. Moja, wypróbowana w Arktyce, jest inna. 
Krańcowo różna — zabieram jak najmniej ludzi i jak najwięcej psów. Nauczyło mnie 
tego doświadczenie. Stara to prawda, że podróżuje najlepiej ten, co ma lekki bagaż. 
Po pierwsze, pasza, jaką macie zabrać dla kucyków, zajmie wiele miejsca, a 
człowieka w razie nagłej potrzeby i tak nie wyżywi. Po drugie, jeśli pies runie w 
przepaść — przepaści chyba nie zabraknie w drodze do bieguna — z łatwością 
wyciągnie go jeden człowiek, a kucyka? Poza tym kucyk, nawet islandzki, jest mniej 
wytrzymały niż pies i zbyt ciężki na ten zdradliwy teren, zapadnie się pod nim 
niejeden lodowy pomost. A przecież i tak nie obejdzie się bez ofiar, w końcu wasi 
ludzie będą zmuszeni zabijać kucyki, podobnie jak ja psy. Takie jest prawo białych 
szlaków, okrutne prawo, lecz nieuniknione.
Anglik spojrzał na niego nieprzyjaźnie.
„Szatan, nie człowiek — przebiegło mu przez głowę. — Jak mógł odgadnąć, że 
lód nadbrzeżny zarwał się już w czasie wyładunku pod trzema kucykami?"
— Do bieguna, na ostatnich stu, dwustu kilometrach — odpowiedział 
podnosząc dumnie głowę — dotrą oczywiście tylko ludzie. Wprzęgną się do sań i 
będą je ciągnąć. Kapitan Robert Falcone Scott uważa, i słusznie, że niegodne 
człowieka jest zwycięstwo, którego sam nie okupi najwyższym wysiłkiem. Tylko od 
istoty mającej wytknięty cel wymagać można poświęceń i wyrzeczeń, nie zaś od 
nieświadomego zwierzęcia. Postanowił więc, że sam, z paroma towarzyszami, 
podejmie ten zaszczytny trud.
— Mogę tylko z szacunkiem skłonić głowę przed tak godną postawą — uciął 
krótko Amundsen, myśląc, że za nic w świecie nie chciałby znaleźć się w takiej 
ekipie, co na własnych barkach, będzie musiała ciągnąć po nieznanym pustkowiu 
setki kilogramów ładunku. Po co? W imię czego?
„Drogo zapłaci Scott za swój szaleńczy upór" — przebiegło mu jeszcze przez 
głowę, gdy skierował rozmowę na inne, mniej śliskie tory.
Rozstali się chłodno.
Wbrew pierwotnym zamiarom kapitana „Terra Nova" zawrócił natychmiast do 
Mac Murdo, aby powiadomić dowódcę angielskiej wyprawy o tym, co widział i słyszał 
w Zatoce Wielorybów.
JAK W BIAŁYM PIEKLE WYGRAĆ WYŚCIG Z CZASEM?
Zaprawione ciężkim treningiem do wysiłku psy gnały jak szatany, Amundsen nie 
potrzebował ich popędzać, sam ledwie za nimi nadążał. Zsiekana grudami śniegu 
twarz piekła, słońce oślepiało, ale dawno nie czuł się tak szczęśliwy. Nie mógł dość 
oczu nasycić tym majestatycznym krajobrazem, o którym z dumą mógł już 
powiedzieć „mój". Po horyzont, jak daleko wzrok sięgał, rozpościerało się przed nim 
białe jednolite pustkowie, oko nie natrafiło na żaden ciemniejszy punkt. Jakie 
zasadzki kryje w swym wnętrzu, jakie przeszkody spiętrzy podczas marszu na 
biegun? Nie zatrzymując zaprzęgu, obejrzał się jeszcze raz za siebie. Ostatnie 
spojrzenie, pożegnalne. W oślepiającym blasku nadbrzeżnych lodowców ciemniały 
kreski masztów przygotowującego się do odwrotu statku. Za rok dopiero ma powrócić 
tu, do Zatoki Wielorybów, za trzysta sześćdziesiąt pięć dni. Co przyniosą te dziwne 
dni, do innych niepodobne?
„»Fram« przemierzać będzie oceany, stawiać czoło sztormom, a ja w tym 
czasie muszę dotrzeć do bieguna. I stamtąd powrócić. Czy zobaczę kiedyś jeszcze 
Nilsena?"
Odgonił od siebie tę natrętną myśl, jak wszystko, co było zwątpieniem czy 
słabością. Nabrał pełne płuca powietrza czystego jak woda źródlana. Rad był, że nie 
czekając końca rozładunku wyruszył, ażeby założyć pierwszy skład żywności pod 
osiemdziesiątym stopniem. Gnała go gorączka czynu. Pragnął przekonać się, czy 
jest dobrze przygotowany do wiosennego ataku na biegun, zmierzyć swe siły, odkryć 
tajemnice nieznanych szlaków, z których inni zawracali z niczym.
Ciężko załadowane sanie sunęły szybko w suchym ohirzęście ciętego płozami 
śniegu. Łapy psów znajdowały pewne oparcie. Byle tak dalej! Niebo zwisało nad nimi 
przeogromne, wymiecione z chmur, jakie rzadko widywał w Arktyce. Tarczę 
słoneczną przesłoniła raptem lekka iiazu mgiełka, gęstniała z chwili na chwilę, cały 
świat wokół posrebrzał jak zalany mleczną poświatą, skrzącą milionami iskierek. 
Zatrzymał się niezdecydowany, przetarł rękawicą oszronione brwi, odsunął na 
moment okulary ochronne. Dziwny blask chlasnął go po oczach, oślepił. Nie, to nie 
złudzenie, zniknął gdzieś horyzont, nie sposób odróżnić wzgórka od zagłębień, bryły 
lodu nie mają zarysów, nie dają najmniejszego cienia. Zrobił krok naprzód po 
omacku, potknął się o śnieżny kopiec. Psom także plątały się łapy. Daremnie wytężał 
wzrok, wszystko wokół rozmigotane było przedziwną bielą. Nie, takich zasadzek nie 
spotykał w Arktyce. Biała ciemność tam jest nieznana. Na szczęście — przewidujący 
jak zawsze — w obawie przed śnieżycą zastosował dobrą metodę marszu. W 
mlecznej połyskującej bieli raz po raz rozlegał się donośny głos Hanssena, który 
prowadził pierwszy zaprzęg:
— W lewo, w lewo! — to znów: — W prawo! Naprzód!
Były to rozkazy dla Prestruda, który na czele karawany sunął przed psami na 
nartach, ale sam nie potrafiłby utrzymać kierunku. Hanssen, uważnie niczym sternik 
na statku, pilnował, żeby igła róży kompasu zamocowanego na jego saniach ani na 
chwilę nie zeszła z kursu.
Cztery dni i cztery noce trwał marsz. Piątego dnia, po przejściu stu 
siedemdziesięciu kilometrów, karawana dotarła do osiemdziesiątego stopnia 
szerokości południowej, gdzie miał powstać pierwszy skład żywności, pierwsze 
oparcie dla wiosennej biegunowej wyprawy.
Powrót do Zatoki Wielorybów był prawdziwym wyścigiem z czasem. Pierwszy 
dzień zamknął się siedemdziesięcioma kilometrami, drugi już setką. Przy tej 
szaleńczej szybkości Norwegowie zdążyli całą trasę oznaczyć dziwnymi znakami — 
co kilometr wbijali pionowo w śnieg ogromnego suszonego dorsza.
— Droga znakowana jak żadna. Żywność dla psów zbierać będziemy tutaj jak 
grzyby po deszczu! — cieszył się Hanssen.
— Nie brak naszemu kapitanowi pomysłów. Ani humoru! — dorzucił Lindstrom.
— On jest taki tylko tu, w lodach. Żebyś go widywał tak często jak ja w Kristianii, 
tobyś się przeraził. Chodził ponury jak chmura gradowa. Płakać mi się chciało, słowo 
daję.
— Nim zima przejdzie, dom musi być gotów, nazwiemy go „Framheim" — 
rozległ się energiczny głos Amundsena. — Poza tym musimy jeszcze, nim zapadnie 
polarna noc, założyć w głębi lądu, na południu, trzy składy żywności i paliwa. Nigdy 
nie jest się dość ostrożnym. To nie Arktyka, brak żywności i paliwa tutaj to pewna 
śmierć.
W końcu marca Amundsen mógł spokojnie spojrzeć w przyszłość. Na 
biegunowej trasie czekało ponad trzy tony żywności i ekwipunku w trzech składach. 
Psie zaprzęgi w ciągu krótkiego czasu przebiegły ponad półtora tysiąca kilometrów.
Zorganizowanie punktów pomocniczych nie było jedyną troską Amundsena. 
Każdy z nich powinien być widoczny z daleka, łatwy do odnalezienia. Już po 
pierwszym rekonesansowym wypadzie zrozumiał, jak łatwo przejść obok składu nie 
zauważywszy go wcale. Kazał więc wbijać długie bambusowe tyki z flagami na 
wierzchołkach. Co kilometr, przy każdym składzie, dziesięć na wschód i tyleż na 
zachód, wszystkie numerowane.
„Jeśli natrafimy choćby na jedną, od razu będziemy wiedzieli, w jakim kierunku i 
w jakiej odległości znaleźć skład. A żywność w tym pustkowiu to zwycięstwo" — 
powtarzał nieustannie towarzyszom.
Za każdym pociągnięciem hebla cienkie, poskręcane wióry sypały się na 
podłogę, pokrywając ją złocistą warstwą. Ramiona Bjaalanda pochylały się 
rytmicznie, bez chwili odpoczynku. Nie czuł, jak krople potu spływały z czoła, po szyi i 
policzkach, wsiąkając w kołnierz grubego marynarskiego swetra.
— Olav, czy aby te płozy nie będą za słabe, za kruche? — usłyszał tuż za sobą 
głos Amundsena.
Nie wypuszczając hebla z mocnych, twardych dłoni Bjaaland wyprostował się z 
widoczną ulgą, wypełniając sobą całe ciasne pomieszczenie.
— Skądże? Pierwsza para sań gotowa, kapitanie. Hanssen oplótł rzemieniami 
wszystkie złącza, po eskimosku, jak mówi. Mocniejsze będą, niż były, może pan być 
spokojny, a ważą zamiast siedemdziesięciu pięciu zaledwie pięćdziesiąt trzy 
kilogramy.
Oczy Amundsena zabłysły.
— Każdy zaoszczędzony kilogram pozwoli nam zabrać więcej żywności, a...
— Wiem, wiem — przerwał Bjaaland — wczoraj obciążyliśmy je na próbę 
dziesięcioma skrzyniami pemikanu, razem ponad pół tony, i zepchnęliśmy w dół z 
wysokości dwóch metrów. Zdrowo walnęły o lód, ale nic nie pękło, nie rozluźniło się 
wiązanie. Za te sanie odpowiadam jak za siebie.
— To rozumiem! — powiedział z uznaniem dowódca, prowadząc ręką po 
gładko obrobionej powierzchni hikorowej płozy. — Najlepszy stolarz nie powstydziłby 
się takiej roboty. Podobałeś mi się od pierwszego wejrzenia, tam, w Holmenkollen na 
skoczni, jakeś pobił rekord świata. Nie wiedziałem jednak wtedy, żeś także mistrz w 
stolarce.
— Takich nart, jak ja wyrabiam, nie znajdzie pan w całej Norwegii, co mówię, w 
świecie — zaśmiał się z przechwałką w głosie. Jeszcze coś chciał dodać, ale 
Amundsen znikł już za kocem zasłaniającym wejście dci korytarza.
Budynek przywieziony w częściach z Norwegii, liczący zaledwie osiem metrów 
długości i cztery szerokości, z trudem pomieścił kuchnię, królestwo Lindstroma, oraz 
izbę, która służyła jednocześnie za sypialnię, jadalnię i pracownię naukową. W 
lodowcu na szczęście dało się łatwo wykuć niewielkie groty i korytarze. Wprost z 
drzwi budynku, nie wychodząc na zewnątrz, można było dostać się do magazynów i 
warsztatów. Gdy nadeszły długie zimowe miesiące, wrzała w nich gorączkowa praca.
„Byliśmy ustawicznie zajęci, a kiedy człowiek ma ręce pełne roboty, czas płynie 
aż za szybko" — notował Amundsen.
Jesienne wypady w teren okazały się znakomitą próbą przydatności sprzętu i 
ekwipunku, z której dowódca umiał wyciągnąć pożyteczne wnioski. Na pierwszy 
ogień do przeróbki poszły sanie, potem dwuosobowe namioty, które uznano za 
niewygodne i niepraktyczne. Bez chwili wahania Wisting zabrał się do nich pod 
śmiałym hasłem: „z dwóch zrobić jeden". Całymi dniami z jego warsztatu rozlegał się 
nieprzerwany warkot maszyny do szycin. Dziesiątki metrów kwadratowych 
sztywnego, ścisłego brezentu zaścielały podłogę, piętrzyły się wokół krawca w 
wielkie kopce.
— Patrzcie, popruł wszystkie namioty, co to będzie?
— Żeby tylko nie zszył podłogi jednego z dachem drugiego! — poszepty wali 
nie na żarty przestraszeni koledzy.
Ale wszystkie obawy okazały się płonne; Wisting, pracowity i sumienny, jak 
ongiś Viik, pozszywał namioty bezbłędnie.
Amundsen nie cofnął się nawet przed przeróbką butów. Hamsun, słynny w 
Kristianii mistrz szydła i dratwy, zapłakałby chyba gorzkimi łzami, gdyby zobaczył 
teraz swe dzieło, z którego był tak dumny, poprute i rozłożone na „elementy 
pierwsze".
Zimowe miesiące upływały we „Framheimie" pod hasłem walki z każdym niemal 
gramem bezużytecznego ciężaru. Blaszane lutowane pudła, zabezpieczające przed 
upałem i wilgocią podczas morskiej podróży, były zdaniem Amundsena zbyt ciężkie. 
Po długich naradach Stubberud, Bjaaland i Hanssen podjęli się wykonania z 
cieniutkich deszćzułek mocnych drewnianych skrzynek, długości jednego metra, 
wysokości prawie pół i dopasowanych do szerokości sań.
Najwięcej troski przysparzały Amundsenowi sprawy odżywiania w drodze.
— Urozmaicone nie będzie, nie ma się co łudzić, ale lekkie, bardzo pożywne, 
łatwe do przygotowania i do strawienia. Podstawę stanowi pemikan, specjalnie 
spreparowany. Do zwykłej mieszanki suszonego mięsa i tłuszczu kazałem dodać 
trochę jarzyn, kaszy owsianej i soli. Pół kilograma naszego pemikanu dziennie na 
każdego powinno wystarczyć. Poza tym sześćdziesiąt gramów specjalnych 
sucharów, sto dwadzieścia pięć sproszkowanego mleka, czterdzieści czekolady, 
piętnaście herbaty. I po sto osiemdziesiąt gramów nafty lub spirytusu do gotowania. 
Dla psów zabieram po pół kilo pemikanu mięsnego i rybnego na zmianę.
Kiedy wszyscy rozchodzili się po swych pracowniach, Amundsen zasiadał nad 
stertami notatek i obliczał. Godziny przechodziły za godzinami, a on dodawał, 
odejmował, mnożył, dzielił, kreślił i zaczynał od nowa.
... Dla tylu ludzi, dla tylu psów, na tyle dni i kilometrów jakie powinno być 
obciążenie sań? Ile zwierząt w zaprzęgu? W obliczeniach swoich przyjął nieubłagane 
polarne prawo Archimedesa. Jeden pies uciągnie tyle, ile sam waży, jeżeli zatem na 
saniach ubywa trzydzieści pięć kilogramów, pies w zaprzęgu staje się niepotrzebny, 
zjada żywność ciągnioną przez inne zwierzęta, musi więc zginąć. Zastrzelony, 
posłuży jako pożywienie dla innych. Bezlitosne, twarde prawo szlaku.
Ile zwierząt musi wyruszyć w drogę? Ile dotrzeć powinno do bieguna? Ile z nich 
powróci do „Framheimu"?
Uśmiechnął się pobłażliwie na myśl o dumnym, lekkomyślnym Angliku, który 
ludzi zamierzał wprząc w sanie i kazać każdemu ciągnąć ciężar stu dwudziestu 
kilogramów, żeby zwycięstwo nad przyrodą nazwać pełnym. Czyżby słuszniej było 
traktować psy jak ludzi, a ludzi jak psy? Czemu zresztą Scott nad psami litował się 
bardziej niż nad kucykami islandzkimi? Czekała je ta sama okrutna śmierć. Myśl o 
Anglikach niepokoiła jednak, spędzała sen z powiek. A chociaż Amundsen sam 
przed sobą nie chciał się do tego przyznać, nieustannie głowił się czy szlak, jaki 
obrał, będzie łatwiejszy czy trudniejszy niż szlak Scotta? Dręczyła go świadomość, 
że angielski dowódca myśli zapewne o tym samym, że spieszy jak on, że zrobi 
wszystko, aby go wyprzedzić.
— Kapitanie, co widzę, znów pan liczy? — Lindstrom wsunął nieśmiało głowę 
przez drzwi.
— Zastanawiam się właśnie, ile psów byłoby potrzeba i ile żywności, jeśli 
wyruszylibyśmy teraz nie na biegun, lecz na Księżyc — zbył żartem zafrasowanego 
koka.
— Co, naprawdę? A zabierze mnie pan ze sobą? — usłyszał pełen zapału 
szept i ogarnęło go wzruszenie.
Takie słowa trzeba było zachowywać w sercu jak skarb, pamiętać o nich wtedy, 
kiedy przychodziło zwątpienie, kiedy człowieka dręczyła rozpacz. Jego towarzysze 
poszliby za nim wszędzie, z góry zgadzali się na wszystko. Byli wdzięczni za każde 
dobre słowo i ślepo wierzyli, że to, co on postanowi, jest słuszne. „Dobór 
odpowiednich ludzi w wyprawie polarnej to jeden z najważniejszych warunków 
zwycięstwa"... — pisał później nieraz w pamiętniku.
— Nie przeszkadzaj. Każdy ubity pies to dwadzieścia pięć kilogramów 
świeżego mięsa dla reszty zwierząt, a w razie potrzeby i dla ludzi. — I jak zawsze 
pochłonięty bez reszty tym, co robił, powrócił do swych obliczeń. Nie schodziło mu z 
myśli te kilka garści sucharów, jakich zabrakło Shackletonowi, żeby dotrzeć do 
bieguna. Doszedł tak blisko jak nikt, zaledwie sto kilkadziesiąt kilometrów dzieliło go 
od celu — i z drogi zawrócił go głód. Amundsen wzdrygnął się na to wspomnienie, 
zacisnął pięści i znów zagłębił się w obliczeniach. Mógł spokojnie pracować nie 
zaprzątając sobie głowy tym, co robili inni. We „Framheimie", podobnie jak w 
„Gjoahavn", nikt nie rozkazywał, nikt nikogo do niczego nie zmuszał, nikt nikogo nie 
pilnował. Każdy z tych doświadczonych polarników wiedział, że najmniejsze 
przeoczenie może stać się nieobliczalne w skutkach.
Lindstrom także nie szczędził trudu i jak umiał, urozmaicał posiłki. Wszyscy 
razem opiekowali się troskliwie psią sforą, która zaprowadzić ich miała do 
zwycięstwa. Karmili zwierzęta mrożonym mięsem, tłuszczem i wnętrznościami 
ubitych fok, których sterty piętrzyły się w pobliżu „Framheimu". Zbudowali im 
wygodne pomieszczenia, wyrębując w lodzie dwumetrowej głębokości doły, pokryte 
namiotami. Patrzyli z radością, jak syte, zadowolone zwierzęta zasypiały spokojnie, 
dotykając nosami kawałków soczystego mięsa, którego nie miały już chęci pożreć.
Nad Zatoką Wielorybów hulały jeszcze zimowe sztormy, termometr niezmiennie 
wskazywał minus pięćdziesiąt osiem stopni, a przygotowania do wiosennego 
biegunowego marszu dobiegały we „Framheimie" końca. Po sta dwudziestu dniach 
ciemności, dwudziestego czwartego sierpnia wypełzł wreszcie nad horyzont wąski 
purpurowy rąbek tarczy słonecznej, zapalił na martwej bieli niespokojne błyski, 
wzbudził nadzieję na szybki powrót, światła i znikł. „Framheim" ogarnęła gorączka, a 
chociaż nikt nie mówił głośno o wymarszu, o niczym innym nie myślano. — Upał dziś 
nie do wytrzymania, zaledwie minus trzydzieści — rzucił głośno któregoś 
wrześniowego poranka Johansen i spojrzał pytająco na Amundsena.
W izbie wszyscy w mig zrozumieli, co kryło się pod tymi słowami. Osiem par 
oczu spoczęło na surowej twarzy dowódcy. „Czy nie czas już na nas?" — zdawały 
się pytać. Zaprzeczył ruchem głowy.
Po paru dniach jednak najśmielszy ze wszystkich Prestrud nie wytrzymał.
— Dużo bym za to dał, żeby wiedzieć, jak daleko już zaszedł Scott? — rzucił z 
niewinną na pozór miną, zasiadając do stołu.
Amundsen niechętnie zmarszczył krzaczaste brwi. Jemu także to pytanie nie 
dawało spokoju, odbierało sen. Czekać jeszcze czy wyruszyć? Trudno siedzieć 
bezczynnie, z założonymi rękami, kiedy niespokojna myśl raz po raz wybiega na 
biały szlak, po którym wędruje już może rywal, ale czy można ryzykować?
— Czekać! — zadecydował pamiętając z zimowania na „Belgice" orgię 
sztormów i mrozów, która rozpętała się właśnie pod koniec antarktycznej zimy. 
Wspominali o nich także doświadczeni Borchgrevink i Shackleton, i Nordenskjold, i 
Scott, ci wszyscy, co już tutaj zimowali.
W połowie września słupek rtęci w termometrze podskoczył gwałtownie w górę i 
przez kilka dni uparcie wskazywał dwadzieścia parę stopni. Ulegając atmosferze 
gorączkowego wyczekiwania i niepokoju, jakie wkradły się do „Framheimu", 
Amundsen zarządził wymarsz.
— Idziemy wszyscy. Tylko Lindstrom zostaje na gospodarstwie. Światła 
dziennego wprawdzie jeszcze niewiele, etapy muszą być krótsze, ale każda wygrana 
doba też coś znaczy.
„...Pośpiech nie wyszedł nam na dobre — zapisywał w kilka dni później, po 
powrocie do »Framheimu« — a niepokój i gorączka wymarszu były mi złymi 
doradcami. Nie rozumiem po prostu, jak doświadczony polarnik, za jakiego się 
uważam, mógł coś podobnego uczynić."
W cztery zaledwie dni od chwili opuszczenia „Framheimu" schwyciły nagle 
siarczyste mrozy, pięćdziesiąt pięć, sześć stopni, pełny nawrót ciężkiej antarktycznej 
zimy. Na domiar złego rozhulała się zadymka. Bicze śniegu smagały bezlitośnie, 
oślepiały, dały się straszliwie we znaki ludziom i zwierzętom. Zamarzł nawet spirytus, 
widać zbyt rozwodniony w kompasach. Każdy krok był krokiem w niewiadome. 
Amundsen dał rozkaz opróżnienia sań w pierwszym składzie pod osiemdziesiątym 
stopniem i zarządził błyskawiczny odwrót. Trzech ludzi i tak ledwo dowlokło się z 
powrotem z powodu ciężkich odmrożeń nóg.
— Twardą dostaliśmy szkołę, ale i pożyteczną — oświadczył dowódca po 
powrocie. — Zbyt wielu nas wyruszyło, za dużo zabraliśmy psów. Zwijanie obozu 
trwało, jak sami widzieliście, ponad cztery godziny. Na taką stratę czasu podczas 
marszu nie możemy sobie pozwolić. Do bieguna pójdzie nas pięciu: Hanssen, 
Bjaaland, Wisting, Hassel i ja. Zabierzemy tylko pięćdziesiąt dwa psy i osiem sań. 
Lindstrom zostanie we „Framheimie", Johansen i Stubberud pod kierunkiem 
Prestruda wyruszą na Ziemię Króla Edwarda VII i tam przeprowadzać będą badania 
do chwili naszego powrotu... — Nie martwcie się, moi drodzy — dorzucił widząc 
markotne twarze pozostających. — Prestrud, pamiętaj, że waszą trójkę obarczam nie 
byle jaką misją. My idziemy w nieznane, na niepewne, gdybyśmy nie wrócili, wasza 
praca i wyniki waszych badań będą po prostu bezcenne. Nikt nie ośmieli się 
powiedzieć, że „Fram" daremnie wypłynął na Dalekie Południe.
Wymarsz odbył się błyskawicznie. Amundsen, jak zwykle, chciał mieć szybko 
za sobą niełatwe chwile rozstania. Pośpieszny uścisk dłoni, wzruszenie 
zamaskowane jakimś żartem, z którego nikt się nie śmiał, radosny skowyt psów, 
jeden trzask bicza, drugi. Ciemne sylwetki ludzi i sań znikły w srebrzystej kurzawie.
— Co ich tam czeka?... — Lindstrbm pociągnął żałośnie nosem.
— Ani słowa więcej na ten temat! — krzyknął gwałtownie Prestrud, a po chwili 
łagodniej dodał: — Umówmy się, moi drodzy, że dopóki oni nie wrócą, nie będziemy 
sobie zadawać podobnych pytań. I tak nie ma na nie odpowiedzi. Niczego się nie 
dowiemy, nic im nie możemy pomóc. Musimy zacisnąć zęby i czekać.
— Żeby tylko... — mruknął Stubberud.
— Znów zaczynasz? Amundsen zawsze wraca — przerwał mu szorstko 
Prestrud.
DO SALI BALOWEJ DIABŁA" PROWADZĄ PIEKIELNE WROTA
Głuchy trzask. Sanie zakołysały się .jak łódź na grzbiecie wysokiej fali, 
rozpędzone psy jednym rozpaczliwym szarpnięciem wyrwały je do przodu w chwili, 
kiedy tył sań zsuwał się już w gardziel przepaści.
— Widziałeś, Wisting, chciała nas połknąć! Ciebie, mnie, zwierzęta — głos 
Amundsena był spokojny, ale dreszcz przebiegł mu po krzyżu, kiedy spojrzał na 
niknącą za nimi czarną krechę szczeliny.
Kilka godzin zaledwie minęło od chwili opuszczenia „Framheimu". Wypoczęte, 
zahartowane poprzednim marszem psy pędziły unosząc sanie lekko jak piórka. 
Pierwsza rozpadlina była ostrzeżeniem, ale Amundsen nie zwolnił. Nieraz podczas 
tego zimowania jak przestroga dźwięczało mu w uszach żartobliwe oświadczenie 
Peary'ego: „Zdobycie bieguna północnego zawdzięczam spirytusowej maszynce, na 
której zagotowanie herbaty trwało zaledwie dziesięć minut zamiast godziny. Moje 
powodzenie zależało od temp?.". Roald przyznawał Amerykaninowi całkowitą rację. 
Instynkt bardziej może niż rozum dyktował potomkowi Wikingów, że trzeba ostro 
wziąć się za bary z białym pustkowiem. Ani na moment mu nie zaufać i jak 
najszybciej stąd uciekać.
Następnego dnia niebo groźnie napęczniało chmurami. Norwegowie pamiętali, 
że pokryty niewielkimi wzgórkami, przypominającymi olbrzymie bąble, teren był 
bardzo niebezpieczny. Mimo zachowania ostrożności pierwsze, ciężko naładowane 
sanie znikły raptownie z oczu, jakby się pod nimi rozstąpiła ziemia. Jednym skokiem 
Bjaaland dopadł psa-przodownika i chwycił za uprząż. Zwierzęta brzuchami wparły 
się w lód, darły go rozpaczliwie pazurami, skowyczały, ale ciężar ładunku ściągał je 
powoli w przepaść.
— Szybciej, nie utrzymam, puszczę! — charczał Bjaaland.
Żyły na czole nabrzmiały mu jak postronki, wydawało się, że lada moment 
pękną.
Amundsen z Wistingiem dopadli go w ostatniej chwili. Hassel i Hanssen 
błyskawicznie zaczepili linę za wiszące nad rozpadliną sanie. Przestała je wciągać, 
ale zdobyczy nie puściła. Na próżno napinali mięśnie, nie mogli wydźwignąć tych 
kilkuset kilogramów z przepaści. Po chwili opasany liną Wisting zjechał w dół po 
gładkiej, śliskiej ścianie.
— Zarzuć pętlę na skrzynkę, rozluźnij zamocowanie — komenderował 
Amundsen, gdy wszyscy trzej odbierali od Wistinga ładunek po ładunku.
„...Szczęście mieliśmy fantastyczne, natrafiając na to właśnie miejsce — 
opowiadał później Wisting. — Gdybyśmy zjechali trochę w lewo albo w prawo, żaden 
z nas nie uszedłby z życiem. Warstewka lodu nad przepaścią cienka jest jak papier, 
a do dna... lepiej nie mówić..."
Postój przy pierwszym składzie trwał dwie doby. Psy odpoczywały, Norwegowie 
przygotowywali do dalszej drogi sanie, obciążając każde ładunkiem o wadze 
czterystu kilogramów. Mknąc dalej szlakiem wytyczonym flagami, bez trudu 
pokonywali dwadzieścia osiem, trzydzieści kilometrów dziennie. Składy żywności, 
oznaczone dwumetrowej wysokości kopcami, w pogodne dni były z daleka widoczne. 
— Co dziesięć, piętnaście kilometrów zbudujemy podobne, na całej trasie. Lepiej 
teraz stracić trochę czasu niż potem, w drodze powrotnej, błądzić i zdychać z głodu 
— zdecydował Amundsen.
„...Wystawiliśmy sto pięćdziesiąt takich kopców, zużywając na ich budowę 
dziewięć tysięcy bloków lodowych" — zanotuje później, zawsze skrupulatny, w 
dzienniku podróży.
Koła liczników przymocowanych do każdych sań z dokładnością najbardziej 
precyzyjnego zegarka odmierzały siedem i pół kilometra przebytej drogi na godzino. 
Dzień za dniem, postój za postojem, skład za składem malała odległość do bieguna. 
Wzrastało nieustannie tempo dziennych przebiegów. Trzydzieści, trzydzieści pięć 
kilometrów, czasem nawet ponad czterdzieści. Sanie były coraz lżejsze. Na każdym 
stopniu geograficznym Amundsen pozostawiał zapas żywności na drogę powrotną. 
Jak z góry przewidywał, część psów życiem przypłaciła przebyte kilometry. Pozostała 
na zawsze wśród lodów wierna, dobra Yala, która powiła osiem szczeniąt na białym 
pustkowiu, i nieznośny Uranus, który nikogo nie chciał słuchać. Śladem ich poszły 
inne. Każde rozstanie z tymi dzielnymi towarzyszami codziennego trudu było ciężkie 
lecz nieuniknione. Wszyscy rozumieli, że nie może być inaczej.
W połowie listopada Norwegowie podeszli do podnóża gór, już od dawna 
rysujących się na widnokręgu. Spowite w sinawą mgiełkę, przerażały ogromem, 
niepokoiły zagadką. Surowy majestat poszarpanych szczytów, martwota i biel 
spływająca po zboczach języków urzekały, zapierały dech w piersi.
— Przeszliśmy prawie połowę drogi. Do bieguna zostało nam już tylko pięćset 
pięćdziesiąt kilometrów — oświadczył któregoś dnia Amundsen. — Resztę musimy 
przebyć w ciągu miesiąca, nie dłużej, żywności zabierzemy na dwa. Wszystko, co 
zbędne, tu pozostawimy, sanie muszą być jak najlżejsze.
Niewesoły był to postój. Zmieniając ubrania na cieplejsze, futrzane, segregując 
ładunek, rozstając się na zawsze z większością psów, Norwegowie popatrywali w 
milczeniu na niebotyczny skalisty szaniec, który zastąpił im drogę. To nie był lęk, nie 
bali się go, mierzyli po prostu siły, zdając sobie sprawę z potęgi wroga. Aimundsen 
lepiej niż inni widział trudności wyboru drogi w nieznanym paśmie górskim. 
Podświadomie wracał myślą do swej pierwszej wyprawy sprzed piętnastu lat na 
płaskowyżu Hardanger. Każdy nieostrożny krok i teraz mógł być ostatnim.
Pasmo górskie, którego nie oglądały dotąd nigdy ludzkie oczy, pociągało 
Amundsena. Jak wyzwanie stanęło mu na drodze do zwycięstwa, podniecało do 
czynu. Każda nowa przeciwność wyswobadzała w nim zawsze jakieś niespożyte 
zapasy sił i woli. Tak było i teraz.
„...Zmusić ten dziwny, milczący ląd, co dotąd tak zaciekle się bronił, żeby zaczął 
mówić, żeby odkrył wreszcie przed człowiekiem swoje tajemnice. Czyj może być coś 
piękniejszego?" — zapisał.
Nastrój Amundsena udzielił się towarzyszom. W dalszą drogę ruszyli pełni 
otuchy. Nie przerażały ich sinawo-czarne turnie, ostrymi szczytami bijące w niebo, 
nie zniechęcało mozolne szukanie przełęczy. Huczące grzmotem lawiny na krótko 
tylko zatrzymywały ich w marszu. Wiedzieli, że muszą pokonać te góry za wszelką 
cenę, i to pokonać jak najszybciej.
Rozbijając namiot na postojach, każdy z nich, nieludzko zmęczony, łudził się 
nadzieją, że przebyty tego dnia łańcuch górski jest może ostatnim, że za nim ujrzą 
wreszcie upragnioną równinę płaskowyżu, a następnego ranka musiał godzić się z 
gorzką rzeczywistością. Jak wroga armia wychodziły im naprzeciw coraz nowe 
przełęcze, coraz inne, ukryte dotąd szczyty, jak ścięte mrozem fale, co nagle 
zastygły. Dwa tysiące nad poziomem morza, dwa i pół, trzy, trzy trzysta. Czy nigdy 
nie będzie .kresu?
Wyścig z czasem nie kończył się na postojach. Każdy, jak mógł najszybciej, 
najsprawniej, wykonywał swoje zadanie. Bjaaland wbijał siekierą kołki w lód twardy 
jak skała. Hassel przynosił śnieg do topienia i rozpalał prymus, Hanssen i Wisting 
karmili psy, Amundsen sięgał po mapę. Podczas dnia marzył o tej chwili spokoju, 
kiedy umilknie wreszcie skrzyp płóz, ucichną nasycone zwierzęta, monotonnym 
głosem zaszumi prymus roztaczając wokół ciepło, zabulgoce w garnku zupa, jedyny 
w ciągu doby gorący posiłek, a ulatująca spod pokrywy para gęstym obłokiem 
wypełni wnętrze namiotu.
Któregoś wieczora Hassel tuż u wejścia namiotu walnął mocno siekierą w 
lodowy pagórek, żeby odrąbać bryłę na wodę do picia, i zbladł. Siekiera wbiła się po 
drzewce. Pagórek był pusty, jak pomost zawieszony nad próżnią, parę odłamów lodu 
spadło do mrocznego wnętrza, leciały długo. O dwa kroki od namiotu ział otwór bez 
dna...
Od tego czasu uważniej niż dotąd Norwegowie wybierali miejsce na obozy. A 
kiedy już wypili gorącą jak ukrop zupę, kiedy wymietli starannie z menażek gęstą 
papkę pemikanu, stłoczeni wokół swego dowódcy z przejęciem patrzyli na sztywną 
biel mapy, która ożywała pod jego ołówkiem. Wyrysowywał na niej starannie nowe 
łańcuchy górskie, doliny, przełęcze, lodowce, nadawał im nazwy. Góry Królowej 
Maud, pasmo Fridtjofa Nansena, przełęcz Helmera Hanssena, Olava Bjaalanda, 
Oscara Wistinga, Sverre Hassela i kapitana Nilsena. Nie zapomniał o żadnym. 
Pamiętał nawet o Betty, z rozczuleniem myśląc, że poczciwa piastunka ucieszy się 
wiadomością, że na dalekiej Antarktydzie znajduje się wzgórze nazwane jej 
imieniem.
Nieraz, patrząc na niedostępne przełęcze, ludzie dodawali sobie otuchy:
— Cóż to wielkiego? Na tej samej wysokości w Tybecie pasterze wypasają 
stada i jakoś żyją.
Tutaj jednak, wśród nieznanych szczytów, nieznanych przełęczy, byli jedynymi 
żywymi istotami. Oni i te psy ze zjeżoną sierścią, z wystraszonymi ślepiami. Kiedy 
czasem cichł poświst wiatru i gniewny ryk burzy, zapadała cisza, martwa, nieludzka. 
Słychać było tylko zgrzytanie psich pazurów po lodzie i przyspieszone oddechy. 
Rozrzedzonym powietrzem trudno było oddychać, przemrożone raniło płuca.
„...Marsz po omacku wśród szczelin i przepaści miał w sobie coś 
niesamowitego — notował Amundsen. — Po pas zapadając miejscami w puszystym 
śniegu, wyciągaliśmy z trudem sanie i popychali je pod górę, dopomagając 
zwierzętom. Przy ostrzejszych zjazdach, kiedy nie pomagały nawet sznury, którymi 
owijaliśmy płozy, trzeba było przytrzymywać sanie na linach i hamować ich pęd, 
bronując przez długie godziny śnieg nartami."
Etap po etapie, dzień po dniu, pięli się Norwegowie w górę. Nieraz, po zdobyciu 
trudnej, wysokiej przełęczy, musieli zawracać po śladach, kluczyć, krążyć, schodzić z 
powrotem w dół setki metrów, żeby odnaleźć pewniejsze przejście, a każde mogło 
zaprowadzić w głąb przepaści. „...Na jeden metr drogi nakładało się co najmniej 
dziesięć... wpadliśmy w taką plątaninę bezdennych rozpadlin, że dalszy marsz stawał 
się wprost niemożliwy. Nie pozostawało nic innego, jak wyszukiwać jakiś mniej 
spękany szczelinami obszar i rozstawiać namiot" — notował Amundsen.
Kiedyś nad obozem rozpętała się burza. Huraganowy wicher szarpał płótnem 
namiotu, topił świat w kłębach śniegu. Nie sposób było ruszyć z miejsca. Pięć dni i 
pięć nocy wył nad głowami bez chwili przerwy, przy wtórze skowytu przerażonych 
psów. Bezczynność ciążyła, nasuwała beznadziejne myśli. „Scott ma zapewne teraz 
piękną pogodę, ciekawe, dokąd już dotarł?" — rzucił na domiar złego Hanssen. 
Zdanie to podziałało jak smagnięcie biczem, jak zapałka ciśnięta w stóg suchego 
siana. I chociaż ranek kłębił się wciąż śnieżycą, Amundsen dał rozkaz zwinięcia 
obozu. Wszystko będzie lepsze niż ta przymusowa bezczynność, co wysysa z 
człowieka tyle sił, nasuwa czarne myśli gorsze niż zadymka...
Marsz trwał. Niektóre nazwy nadawane przez Amundsena podczas tych 
ciężkich dni najlepiej mówią o tym, co Norwegowie przeżywali. „Lodowiec Diabelski" 
o tysiącach zdradliwych szczelin i gładkiej, śliskiej jak lustro powierzchni, 
wymiecionej z najdrobniejszej pylinki śniegu. „Piekielne Wrota" prowadzące w jakąś 
czeluść lodową przez głębokie zaspy lekkiego jak puch, sypkiego jak piasek Sahary 
śniegu. Grzęzły w nim zwierzęta, zapadali po szyję ludzie.
.....Osiągnęliśmy wysokość dwóch tysięcy sześciuset dziesięciu metrów nad 
poziomem morza... Słońce oświetlało wielkie, pełne majestatu masywy górskie. 
Krajobraz jak z bajki, biel, lazur, czerwień i czerń. Tej gry barw nie odda żaden opis... 
Nigdy nie widziałem nic piękniejszego niż Góry Nilsena. Szczyty najrozmaitszego 
kształtu pięły się wysoko w górę, skryte częściowo w obłokach. Niektóre wierzchołki 
rysowały się ostro niby turnie, inne były zaokrąglone. Gdzie tylko spojrzeć, 
połyskiwały spękane lodowce, martwe, surowe, zalegały w bezładzie strome zbocza. 
Najdziwniejsza była jednak Góra Hanssena. Okrągły jej wierzchołek przypominał 
odwróconą filiżankę, a nakryty był osobliwym lodowcem, tworzącym coś W rodzaju 
czapy, porwanej, poszarpanej, ostre płyty sterczały z niej na wszystkie strony niby 
igły jeża, a każda błyszczała, połyskiwała w słońcu. Drugiej takiej góry nie ma na 
pewno na całym świecie.
Lodowiec, po którym pięliśmy się, biegł coraz wyżej pomiędzy pasmem 
olbrzymich szczelin szerokości setek metrów i głębokości tysięcy. Jak daleko sięgał 
wzrok, na drodze naszej spiętrzały się, jeden za drugim, olbrzymie zwały lodów, 
kryjące za grzbietami szerokie rozpadliny, które trzeba było okrążać. Brnęliśmy wciąż 
dalej i dalej, chociaż nowe przeszkody wymagały uciążliwego kluczenia. Humor 
dopisywał jednak wszystkim.
— Jak tam szczelina? — pytam kiedyś Bjaalanda. Leży na brzuchu i wyciąga z 
trudem sanie zwisające nad krawędzią przepaści.
— Jak zawsze, bez dna! — śmieje się nie pamiętając, że otchłań lada moment i 
jego może pochłonąć."
Najbardziej wryła się wszystkim w pamięć straszliwa „Sala Balowa Diabła". 
Takiego labiryntu zwalisk, rozpadlin, wąwozów bez wyjścia, czeluści bez dna, takiego 
lodowego chaosu nie widzieli dotąd i nigdy sobie nie wyobrażali. Nigdy też 
Amundsen nie słyszał takiej diabelskiej orkiestry hulającej bez ustanku wichury. Nie 
mógł oprzeć się wrażeniu, że lada moment cały ten zamarły w majestacie wiecznego 
trwania świat ruszy z piekielnym hukiem, przewali się po nich, zmiażdży, zniesie z 
powierzchni ziemi. „Sala Balowa Diabła" była na szczęście pożegnaniem groźnego 
lodowca.
Odetchnęli z ulgą, widząc wreszcie przed sobą równy po horyzont obszar 
biegunowego płaskowyżu.
— Diabeł spał chyba albo miał jakieś poważne kłopoty z żoną, inaczej nie 
wypuściłby nas z tego piekła — mruknął Hanssen oglądając się za siebie. — Nie 
żartujcie, nasi .przyjaciele Eskimosi nieraz tak mówili.
JEDNA NOC I JEDEN DZIEŃ TUTAJ TO CAŁY ROK
„...Usłyszałem za sobą krzyk, obróciłem się raptownie — zanotował w Kilka dni 
później Amundsen. — Kolumna stała w miejscu. Nad saniami Hanssena łopotała na 
wietrze błękitna flaga. Zrozumiałem. Ogarnęło mnie uczucie szczęścia. 
Przekroczyliśmy osiemdziesiąty ósmy stopień, dwadzieścia trzy minuty Sud. 
Dotarliśmy na południe kuli ziemskiej tak daleko, jak nikt jeszcze dotąd. Nie 
wstydziłem się łez, które spływały rai po policzkach, nie mogłem ich powstrzymać. 
Kiedy uścisnęliśmy sobie wszyscy mocno dłonie, myśl moja pobiegła do 
Shackletona. Przed dwudziestu dwu miesiącami musiał cofnąć się ze swej drogi do 
bieguna, zawrócić. Zabrakło mu garści sucharów. Ale i tak nazwisko jego 
płomiennymi zgłoskami zapisane będzie na zawsze w historii badań tego kontynentu. 
Odwaga i silna wola mogą zdziałać cuda. Nikt nie potrafi dać lepszego przykładu tych 
cnót niż właśnie Shackleton."
Amundsen z dumą patrzył na swych towarzyszy. Po pięćdziesięciu dniach 
forsownego marszu nie groził im głód. Syci, pełni zapału, sunęli szybko po 
biegunowym płaskowyżu, pozostawiając za sobą pełne żywności składy. Strasznie 
wyglądały i brodate twarze, zsieczone wiatrem, spalone słońcem, z policzków płatami 
schodziła przemrożona skóra, z ran ciekła ropa, ale któż by się tym przejmował, 
skoro zaledwie sto mil dzieliło od celu? W tej wielkiej chwili żaden z pięciu ludzi nie 
czuł w mięśniach tysiąca straszliwych kilometrów, jakie mieli za sobą, każdego coraz 
bardziej ogarniała gorączka pośpiechu.
I niepokoju, który starannie jeden przed drugim ukrywali. Gdzie są Anglicy, czy 
ich nie wyprzedzili, dokąd dotarli? Nie umawiając się skracali nocne postoje, każdy 
na monotonnej bieli podświadomie wypatrywał jakiegoś ciemniejszego punktu. Scott 
czy nie Scott? Zarys pagórka na widnokręgu, cień chmury sunącej nad głową 
przyśpieszały bicie serc. Milkły rozmowy, napinały się mięśnie. Szybciej, szybciej!
Dziewiąty, dziesiąty, jedenasty grudnia. Już tylko dwie doby marszu. Jeszcze 
dwie doby... Dwunastego grudnia, ledwie rozbili biwak nocny, Bjaaland wpadł do 
namiotu ze zmienioną twarzą.
— Psy coś czują, węszą!
Jednym skokiem Amundsen zerwał się na równe nogi. Wypadli wszyscy na 
dwór. Bjaaland się nie mylił: oszronione pyski zwierząt zwrócone były na południe, 
rozwarte nozdrza węszyły niespokojnie, sierść zjeżyła się na karkach; któryś pies 
szczeknął, warknął, od razu zawtórowała mu zajadle cała zgraja, nie spuszczając 
wzroku z zamglonego horyzontu.
Czyżby Scott?...
Bjaaland i Wisting spojrzeli po sobie i nie czekając rozkazu, schwycili 
gwałtownie za uprząż. Hansen i Hassel bez słowa rzucili się do pomocy. Amundsen 
powstrzymał ich gestem ręki. Twarz miał surową, spojrzenie chłodne.
— Wykluczone, bez psów nie mogli iść tak szybko jak my. Zostajemy — 
powiedział stanowczo.
— Ależ, kapitanie, one coś czują, na pewno! — gorączkował się Hanssen. — 
Może Anglicy wyszli wcześniej niż my? Może drogę mieli łatwiejszą?
— Psy mogli im dowieźć w ostatniej chwili, nie ma na co czekać, ruszajmy! — 
zawtórowali mu inni.
— Nie, zostajemy! — powtórzył Amundsen. — Musimy odpocząć!
Uchylając płótna namiotu, raz jeszcze niespokojnie spojrzał w kierunku 
południowym. Opadły go wątpliwości.
„A jeśli się pomyliłem? Może jednak lepiej pospieszyć? Iść choćby do 
upadłego? Nie, to byłby absurd!" — odpowiedział sam sobie, ale tej nocy daremnie 
zmuszał się do snu. Chwilami wydawało mu się, że południowy wiatr niesie jakieś 
naszczekiwania, że pusty dotąd szlak zaludni się tymi, co wyprzedzą go na ostatnich 
kilometrach.
Wytrzymał jednak do rana. W południe dwoma sekstansami razem z 
Wistingiem zmierzyli wysokość Słońca. Szybkie obliczenie wykazało, że dotarli do 
osiemdziesiątego dziewiątego stopnia, trzydzieści siedem minut szerokości 
południowej. A więc już niedaleko.
„...Szliśmy szybko — wspominał Amundsen. — Mówiło się niewiele, ale tym 
pilniej pracowały oczy utkwione w widnokrąg. Szyja Hanssena wydłużyła się chyba 
dwukrotnie, tak ją wyciągał i wykręcał, żeby wybiec wzrokiem choćby o kilka 
milimetrów dalej niż nasze spojrzenie. Mimo że wypatrywał sobie oczy, nie mógł 
dostrzec niczego prócz monotonnej, bezkresnej równiny. Psy zachowywały się teraz 
spokojnie, widocznie poprzedniego wieczora węszyły po prostu wiatr, który ostrym 
podmuchem ciągnął od bieguna. Okolica osi ziemskiej zupełnie ich nie interesowała.
Tego wieczora osiągnęliśmy osiemdziesiąty dziewiąty stopień czterdzieści pięć 
minut Sud. W namiocie panował niezwykły nastrój. Jak w przededniu Bożego 
Narodzenia. W nocy budziłem się kilkakrotnie z uczuciem, jakiego doznawałem ongiś 
w dzieciństwie oczekując świątecznych podarków. Czułem, że za progiem stoi coś 
wielkiego."
Nigdy jeszcze tak sprawnie, tak prędko, nie zwinęli obozu jak następnego 
ranka. Amundsen uroczyście wyjął z futerału jedwabną flagę Norwegii. W południe 
dał rozkaz wykonania pomiarów. Pozostało dziesięć kilometrów... pięć... trzy... Coraz 
częściej spoglądał na licznik, pożerała go niecierpliwość. O godzinie piętnastej 
spojrzał raz jeszcze i twarz mu się zmieniła.
— Stać! — krzyknął.
Hanssen i Bjaaland podnieśli w górę ramiona. Wszyscy zerwali czapki .z głów. 
Wokół ziała oślepiająca w słońcu biel, czysta, nieskażona. Biegun południowy Ziemi.
Stanęli tu pierwsi. Pierwsi w dziejach świata.
I nie było teraz wokół nich południa ani wschodu, ani zachodu, we wszystkich 
kierunkach rozciągała się północ. Gdziekolwiek spojrzeli, wzrok ich biegł na północ, 
gdziekolwiek się skierowali, szli w kierunku północnym. Każdy podmuch wiatru, 
skądkolwiek by nie zawiał, był wiatrem północnym, a obłok na niebie, skądkolwiek 
płynął, nadciągał z północy. Stali w najbardziej południowym punkcie świata, w tym 
dziwnym miejscu, w którym pojęcie czasu przestaje istnieć. Jedna noc i jeden dzień 
tutaj i jeden rok, a sto dni i nocy — jeden wiek.
„...Radością i dumą promieniało pięć par oczu wpatrując się w sztandar 
Norwegii. Rozwinąłem go na wietrze, żeby pierwszy załopotał nad biegunem 
południowym — pisał później Amundsen wspominając historyczną chwilę. — 
Postanowiłem, że flagę zatkniemy razem, jednocześnie. Należało się to nie jednemu 
z nas, lecz wszystkim tym, co narażali w walce życie i poszli ze mną na złą i dobrą 
wolę. Był to, na tym odludnym pustkowiu, jedyny sposób okazania im wdzięczności... 
Pięć szorstkich, zniszczonych mrozem dłoni zacisnęło się mocno na drzewcu, pięć 
par ramion zatknęło norweską flagę na południowym krańcu Ziemi."
Po krótkiej chwili upojenia zwycięstwem, po kilku uściskach, które lepiej niż 
słowa wypowiadały radość, Amundsen wrócił do rzeczywistości.
„... Zdawałem sobie sprawę, że nasze niedoskonałe instrumenty nie pozwalają 
dokładnie określić matematycznego punktu przecięcia wszystkich południków, 
poprosiłem więc moich towarzjszy, żeby przeszli jeszcze dodatkowo po dwadzieścia 
kilometrów każdy w trzech kierunkach. Pragnąłem mieć przynajmniej tę niezbitą 
pewność, że w tym ogromnym trójkącie zamknęliśmy południowy biegun."
Trzy dni i trzy noce, równie jasne jak dni, Amundsen spędził pracowicie. Co 
godzina razem z Wistingiem dokonywał pomiarów wysokości Słońca, następnie 
przesunął obóz o dziesięć kilometrów, żeby w innym jeszcze miejscu przeprowadzić 
serie podobnych pomiarów astronomicznych.
Niewiele czasu spędził dowódca w namocie, który nazwał „Domem 
Biegunowym” — „Polheim". Na szczycie zawiesił niewielką flagę Norwegii, a pod nią 
wimpel z napisem „Fram", i z dumą wsłuchiwał się w łopot tańczącego na 
biegunowym wietrze sztandaru. Po raz pierwszy od chwili opuszczenia „Framheimu” 
pozwolił sobie na zapalenie fajki. W „Polheimie" pozostawił dwa pisma, jedno do 
króla Haakona VII, którego imię nadał odkrytemu obszarowi, drugie do Scotta, tej 
treści:
„Polheim, 15 grudnia 1911 r.
Drogi kapitanie! Będzie Pan zapewne tym pierwszym, co dotrze tu po nas, 
pragnę więc prosić, żeby Pan zechciał przekazać załączony list Jego Królewskiej 
Mości Haakonowi VII. Jeżeli jakieś z pozostawionych przez nas przedmiotów mogą 
się Panu przydać, proszę nimi rozporządzać i przyjąć jednocześnie wyrazy 
głębokiego szacunku oraz najlepsze życzenia szczęśliwego powrotu.
Oddany Roald Amurtdsen"
Czy kreśląc te słowa, zdawkowe i zimne, zdawał sobie sprawę, że pisze jak 
zwycięzca do zwyciężonego? Ze list jego pozbawiony jest jakichkolwiek ciepłych 
akcentów polarnego braterstwa? Czy nie stać go było na inny? Może w tym 
strasznym wyścigu z czasem, nie chcąc ulec, musiał odrzucić od siebie, odepchnąć 
wszystko, co nie było instynktem przetrwania? W dziwnym musiał być nastroju, jeśli 
jednocześnie w dzienniku podróży zanotował inne, gorzkie słowa:
„... Nie mogę wcale powiedzieć, że osiągnąłem cel mego życia. Wiem, że 
brzmiałoby to o wiele wspanialej, byłoby jednak dużą przesadą. Wolę być szczerym i 
wyznać, że zapewne nikt nie był bardziej oddalony od celu swego życia niż ja w tej 
chwili. Od dzieciństwa marzyłem o biegunie północnym, a zdobyłem... południowy".
Dzięki znakomitej organizacji droga powrotna Norwegów przypominała jazdę 
rozstawnymi końmi. Od składu żywności do składu, od jednego źródła energii dla 
ludzi i psów do drugiego. Magazyny żywności, łatwe do odnalezienia dzięki 
pomysłowemu znakowaniu, były tak obficie zaopatrzone, że Amundsen polecił część 
tych zapasów zostawić „dla tych, co tu dotrą w przyszłości". Rozhukana łoskotem 
„Sala Balowa Diabła" tym razem przyjęła Norwegów martwą ciszą. Labirynt znanych 
już przejść i przełęczy nie hamował marszu, ostrożnie wymijane szczeliny nie 
pochłonęły żadnych ofiar. Po przebyciu prawie trzech tysięcy kilometrów, po 
dziewięćdziesięciu dziewięciu dniach wędrówki, o godzinie czwartej rano karawana 
podchodziła do zawalonego śniegiem, uśpionego „Framheimu". Amundsen mimo 
woli przyśpieszył kroku.
— Co wam się dziś, do diaska, stało? Porządnym ludziom nie dajecie spokoju! 
— zaspany głos Lindstroma pełen był oburzenia. — Jeden zwala kubek na ziemie, 
drugi człapie po ciemku. Pobudzili mi psiska! — sapnął gniewnie, nasunął poduszkę 
na głowę i odwrócił się na drugi bok, do ściany.
Łoskot padającego taboretu obudził już jednak i Prestruda. Rozległ się trzask 
zapałki, w żółtym, mętnym świetle polarnik zobaczył pośrodku izby jakąś dziwną 
postać. Stała nieruchoma, buchająca parą, ogromna, obca. Przetarł oczy, sam sobie 
nie wierzył.
— Nie poznajesz? — usłyszał zachrypły głos.
— Roald! — wrzasnął.
Zerwali się z posłań wszyscy naraz, ktoś zapalił świecę. Dindstróm z lękiem 
wpatrywał się w czarną, nabrzmiałą twarz, pokrytą jednym wielkim ropiejącym 
strupem, spod którego ledwie wyzierały wąskie szpary oczu. Nieśmiało dotknął 
oszronionego ramienia, jakby chcąc się upewnić, że to nie sen.
— A inni? — w głosie Johansena słychać było źle ukrywane przerażenie.
— Wszyscy zdrowi, cali — Amundsen nie zdążył dokończyć, a już w progu 
stanęły cztery znajome sylwetki.
Na czarnych jak u Murzynów, spalonych mrozem twarzach malował się wyraz 
szczęśliwej błogości.
— Co z „Franiem"?
— Jest, przypłynął przed czternastoma dniami, czeka na nas.
— Co u was?
— Jak najlepiej, i na statku, i w stacji. Niedawno wróciliśmy z Ziemi Króla 
Edwarda, mamy wiele materiałów — meldował Prestrud, widać było, że z trudem 
powstrzymuje pytanie, jakie cisnęło się mu na usta. Zdobył się wreszcie na odwagę.
— A... biegun?
Odpowiedział mu wybuch śmiechu. Był to śmiech zwycięzców.
— Jak myślisz, czy wrócilibyśmy, gdyby nie został zdobyty? — w głosie 
Amundsena brzmiała duma.
Padli sobie w ramiona, poklepywali się po plecach, krzyczeli jeden przez 
drugiego. Lindstrom dwoił się i troił; to biegł rozpalać ogień, szczękał chwilę w kuchni 
rondlami, to znów wracał posłuchać Amundsena.
— Niech mi który pomoże — zawołał wreszcie — sam już nie wiem, co 
przygotować na takie święto!
— A co ze Scottem? — Hjalmar Johansen długo namyślał się, nim zadał to 
pytanie.
Amundsen rozłożył ręce.
— Nie wiem, jesteście pierwszymi ludźmi, jakich spotykamy po trzech 
miesiącach.
— Kawa na stole! — krzyknął kok.
Izbę napełniła odurzająca woń napoju, Którego od dziewięćdziesięciu 
dziewięciu dni żaden z pięciu zwycięzców nie miał w ustach.
Zapachniało domem.
WSZYSTKO PRZYGOTOWAĆ, WSZYSTKO PRZEWIDZIEĆ, A WTEDY 
PRZED NICZYM SIĘ JUŻ NIE COFNĄĆ
— „Jak widać, Amundsenowska droga do bieguna północnego prowadzi przez 
biegun południowy" — tłumaczyłem innym, kiedy z Madery nadeszła wiadomość, że 
niespodziewanie zmienił pan kierunek o sto osiemdziesiąt stopni!
Gestem ręki Nansen zapraszał do zajęcia miejsca stojącego wciąż na środku 
pokoju Amundsena.
— Nie mówmy już o tym, drogi kapitanie — przerwał, kiedy z ust zdobywcy 
bieguna południowego padły pierwsze słowa skruchy, kiedy próbował się 
usprawiedliwić. — Może i słusznie pan postąpił wtedy, ukrywając przede mną tę 
nagłą zmianę decyzji. Nie jestem pewien, czy wówczas, przed dwoma laty, 
zrozumiałbym powody, czy nie usiłowałbym odwieść pana od tego na pozór 
szaleńczego kroku. Żelazna logika czynu nieraz w pierwszej chwili wydaje się nam 
paradoksem. Nie wracajmy zresztą do przeszłości.
Amundsen odetchnął z ulgą. W słowach Nansena była odpowiedź na ukryte, 
męczące go od dawna pytanie. Lękał się tego spotkania, myślał o nim z niepokojem 
od chwili, w której przed dwoma laty odbijał od brzegów Norwegii. Przepełniło go 
uczuciem bezgranicznej wdzięczności dla Fridtjofa. Wszystko potrafił zrozumieć i 
wybaczyć, bronił go przed napaściami zawistnych...
„Zawsze ten sam, sprawiedliwy, opiekuńczy Nansen. Jak on się postarzał" — 
przebiegło mu przez głowę, kiedy patrzył na zbielałe skronie, na bezgranicznie 
smutną twarz. Znał przyczynę tej zmiany, wiedział, jakim ciosem po stracie Ewy była 
śmierć ukochanego synka. Nielekki los zgotowało wielkiemu Nansenowi życie.
— Co pan przywiózł z Szóstego Kontynentu, kapitanie, oczywiście oprócz 
sławy? Jakie materiały naukowe? — posłyszał i ogarnęło go uczucie ulgi.
Krótkimi, precyzyjnymi zdaniami mówił o zebranych materiałach, o 
przeprowadzonych obserwacjach meteorologicznych, klimatologicznych, 
magnetycznych, grawimetrycznych, o wykonanych mapach nieznanych obszarów, 
wreszcie o trudach i niespodziankach marszu do bieguna.
— Nie zaskoczyły mnie one — ciągnął — starałem się być przygotowany na 
wszelkie możliwości, w najdrobniejszych, błahych nawet szczegółach z góry 
przewidywałem najgorsze. Pan pierwszy nauczył mnie, profesorze, że nie ma spraw 
błahych, kiedy się pragnie zwycięstwa. Raz jeszcze wprowadziłem w życie pana 
zasadę: „wszystko przygotować, wszystko przewidzieć, niczego nie pozostawić na 
łaskę losu, a wtedy, gdy przyjdzie moment ostateczny — przed niczym się nie 
cofnąć". Przesadne, jak mógłby mi ktoś zarzucić, znakowanie składów, zbyt obfite ich 
zaopatrzenie w żywność i paliwo pozwoliły nam wyjść cało. Nikt nie chorował, nie 
odczuwaliśmy braku lekarza. Nie znajduję doprawdy dość słów uznania dla moich 
towarzyszy, niejeden raz jeszcze pragnąłbym z nimi wyruszyć, a co ważniejsze — 
oni też tego pragną. Nansen słuchał uważnie, od czasu do czasu wtrącając jakieś 
pytanie. Oczy jego, gdy mówił czy milczał, zachowywały ten sam skupiony wyraz, nie 
spuszczał wzroku z Amundsena. Z tym garbatym nosem, co silniej niż ongiś 
uwydatniał się w wychudzonej, pooranej bruzdami, surowej twarzy, ze śmiałym, 
czujnym spojrzeniem, Roald bardziej niż kiedykolwiek przypominał drapieżnego orła. 
„Wyryła na nim swoje piętno Antarktyda" — pomyślał Nansen.
— A Scott? — rzucił wreszcie pytanie, której od długiej już chwili obydwóm 
cisnęło się na usta.
Gabinet zaległa cisza.
— Nie brak takich, co mówią, że nie powinienem był wchodzić mu w drogę, że 
postąpiłem niewłaściwie — rzucił Roald ze źle ukrywaną pasją, twarz mu 
pociemniała, nie starał się ukryć wzburzenia. — Nie wiem, czy pan widział, co piszą 
Anglicy, jak kłamią? — wyszarpnął gniewnie z kieszeni zgniecione wycinki. — 
„Amundsen donosi, że Scott jest na biegunie, czyli że Anglik dotarł pierwszy." Tyle 
„Daily Express". Na wiadomość o moim zwycięstwie „Times" zamieścił podobną 
wzmiankę: „Nie jest wykluczone, że Norweg dotarł do bieguna, spostrzegł jednak, iż 
został wyprzedzony przez angielskiego rywala. Źle obliczywszy widocznie swoje 
możliwości, nie dotrzymał Scottowi kroku". Skąd oni wzięli podobne brednie? Co pan 
na to, profesorze?
— Czy doprawdy to pana boli, Roaldzie? Niejedną jeszcze przykrość będą 
chcieli panu wyrządzić i niejednej dozna pan krzywdy. Czyż zawiść nie jest odwrotną 
stroną medalu za sławę? Dawno to panu tłumaczyłem. Nie mają racji, to absurd, 
żaden naród, żaden człowiek nie może rościć sobie prawa do wyłączności badań 
nieznanych obszarów.
Obaj jednocześnie sięgnęli po kapciuchy, wolno nabijali fajki. Kłęby 
niebieskawego dymu skryły ich twarze. — Scott? — zaczął Roald, już spokojniej. — 
Jak wynika z podawanych ostatnio wiadomości, wyruszył do bieguna o dziesięć dni 
później niż ja, nie wiem dlaczego, bo bazę założył znacznie wcześniej. Pogardził 
psami, sanie motorowe zawiodły, kucyki islandzkie padały jak muchy. Zabrał ze sobą 
piętnastu ludzi, odział ich tylko w wełnę, nie w futra. Na swej drodze przygotował 
jeden jedyny większy skład żywności, daleko od celu, pod siedemdziesiątym 
dziewiątym stopniem. To także szczyt nierozwagi. Cała ta olbrzymia, 
kilkunastoosobowa kawalkada przechodziła zaledwie czternaście do piętnastu 
kilometrów dziennie — ciągnął dalej rzeczowo, z opanowaniem, ale znieruchomiałe 
rysy twarzy mówiły, że był to spokój pozorny. — Cóż więcej jeszcze można 
powiedzieć? Scott odprawiał kolejno grupy pomocnicze. Ostatnia wróciła do bazy z 
początkiem stycznia, w chwili kiedy zespół biegunowy znajdował się jeszcze daleko 
od celu, o dwieście siedemdziesiąt osiem kilometrów. Z czterema towarzyszami sam 
ciągnął do bieguna ciężko naładowane sanie. Moim zdaniem, popełnił wielki błąd 
sądząc, iż trud psiego zaprzęgu można bezkarnie przenieść na barki człowieka. Do 
kwietnia, do chwili odbicia „Terra Nova" od brzegów Antarktydy, Scott z 
towarzyszami nie powrócili do swej bazy w Mac Murdo.
— Lękam się o niego — na twarzy Nansena malowało się przygnębienie. — Był 
u mnie przed wyruszeniem na tę wyprawę, słuchał rad, jakich mu nie szczędziłem z 
całego serca, ale czułem, że i tak nie zastosuje się do nich. A przecież każdy z nas 
czerpał swą mądrość z doświadczeń innych. Uparty jest, trudny, miał swoją własną 
koncepcję i w nią tylko wierzył. Oby go nie zawiodła: Na obszarach podbiegunowych 
nie wystarczą święty zapał i szaleńcza śmiałość. Osiągnięcia Peary'ego i pana, 
kapitanie, raz jeszcze dowiodły, jaką wagę ma doświadczenie i jakie wartości 
zwyciężają. Scott zbytnio liczył na własne siły. Jego błędy mogą się zemścić na całej 
wyprawie... Czy... znając warunki antarktyczne sądzi pan, że mimo późnej pory roku 
Anglicy mogli powrócić z bieguna do Mac Murdo już po odbiciu statku?
— Nadzieja mała — czoło Amundsena przecięła gruba bruzda. — Na Północy 
odważny, doświadczony człowiek może długo utrzymać się przy życiu, sam pan wie 
o tym najlepiej, profesorze, ale tam, w tym nieludzkim pustkowiu Antarktydy 
ominięcie jednego składu żywności grozi katastrofą. Tym bardziej że Anglicy w 
powrotnej drodze musieli sami ciągnąć sanie z ładunkiem.
— Nie traćmy nadziei, nie wolno jeszcze dopuścić myśli o najgorszym. 
Poczekajmy przyszłego lata... — westchnął Nansen.
— Tak, poczekajmy — w głosie Amundsena brzmiało zwątpienie. Wzrok jego 
pobiegł do okna, za którym mewy krzykliwie toczyły bój nad wodami fiordu. Letnie 
słońce zapalało nad nim niespokojne iskierki.
— Co za szczęście, że oba bieguny Ziemi już odkryte, zapanuje może wreszcie 
spokój. Opamiętają się ludzie i zaczną przeprowadzać rozsądne badania, które coś 
więcej przyniosą nauce. Jakie pan ma teraz projekty? — przerwał ciszę głos 
Nansena.
— Kiedy stanąłem na biegunie południowym, profesorze, wydawało mi się, że 
jestem już wpół drogi do północnego. Nie zrezygnowałem z zamiaru arktycznego 
dryfu — odpowiedział zdecydowanie Amundsen. Od początku wizyty czekał na to 
pytanie. — „Frama" zostawiłem w Ameryce Południowej, chciałbym po opłynięciu 
Przylądka Horn zatrzymać się w San Francisco, tam przeprowadzić remont, a po 
załadowaniu żywności i sprzętu na przeciąg siedmiu lat razem z załogą zabraną z 
Norwegii wyruszyć do Cieśniny Beringa. W tym roku jeszcze, najdalej w przyszłym, 
pragnąłbym wpłynąć w lód na północ od Alaski i stamtąd wreszcie rozpocząć dryf.
Nie bez pewnej zazdrości wpatrywał się Nansen w zmienioną twarz Roalda; 
naraz odmłodniała, znikły z niej zmarszczki, rozjaśniły się przygaszone oczy.
— Sądząc po salwach armatnich z Akershuus, po owacyjnym przyjęciu, jakie 
znów zgotowała panu Norwegia, nie będzie pan mieć chyba trudności z zebraniem 
odpowiednich funduszów, kapitanie? Cieszy mnie, że się nie zawiodłem, że nie myśli 
pan spocząć na laurach. Tacy jak pan zatrzymują się w drodze, jaką obrali, po to 
tylko chyba, by zaczerpnąć oddechu — powiedział serdecznie. — Jeśli moja pomoc 
się przyda, zawsze może pan na mnie liczyć. Norwegom potrzebne są badania 
najbliższego nam Północnego Oceanu Lodowatego. Zaniedbano je, niestety, 
ostatnio. Świat ogarnęła gorączka Szóstego Kontynentu. Wszyscy najwięksi tam 
dążą jak ćmy do światła. Tylko niemieccy badacze Wegener i Lauge-Koch są jeszcze 
w Arktyce, na Grenlandii, duńska ekspedycja Mykkelsena zaginęła bez śladu, Knut 
Rassmussen wyruszył na poszukiwania. Rosjanin Brusiłow wypłynął z Archangielska 
na podbój bieguna północnego, ale sądzę, że nie dotrze. Jeszcze jeden lekkomyślny, 
źle zorganizował wyprawę. Z góry skazana jest na zagładę. Arktyka czeka na pana, 
kapitanie!
NIC TU PO MNIE, MOIM DOMEM JEST ARKTYKA
„Arktyka czeka..." — powiedział Nansen, ale jakże daleka do niej droga! Skąd 
wziąć środki na kosztowną wyprawę? Wbrew optymistycznym przewidywaniom 
Nansena brak ich odczuwał Amundsen bardziej niż kiedykolwiek. Wyprawa na 
biegun południowy pochłonęła olbrzymie sumy. Sława i rozgłos nie wystarczyły na 
pokrycie długów. Jak zdobyć pieniądze? Prasa, wywiady? Miał tego dosyć. Nieraz 
zżymał się czytając opisy, jakimi dziennikarze zapełniali szpalty pism, wyciągając na 
światło dzienne najrozmaitsze szczegóły z jego dzieciństwa, z młodości, z wypraw. 
Niesmakiem napełniały go zwłaszcza pseudoromantyczne szczegóły o grozie 
Białego Lądu, o „bohaterze sunącym wśród niezmierzonej bieli pustyń lodowych za 
olbrzymim teamem dzikich huskies".
„Ignoranci! — złościł się. — Po pierwsze, sfora psów nie mogła być 
»olbrzymia«, bo nie nastarczyłbym dla niej żarcia, po drugie, czyż oni nie rozumieją, 
że prawie nigdy na nartach nie biegłem za zaprzęgiem, lecz zazwyczaj na przedzie, 
aby przecierać szlak."
Na każdym przyjęciu, chcąc dostąpić zaszczytu zamienienia choćby paru słów 
z wielkim Amundsenem, ludzie zanudzali go byle głupstwami.
— Ciekaw jestem — pytał pewnego razu prokurator generalny — jakie kary 
przewidywał pan, kapitanie, za niewykonanie rozkazu podczas biegunowego 
marszu?
Amundsen, zaskoczony tego rodzaju pytaniem, spojrzał na czcigodnego 
rozmówcę jak na człowieka z innego świata.
— Kary? Niewykonanie rozkazu? — powtórzył bezwiednie. — Nie znam tych 
słów, nie wiem po prostu, co znaczą. Dobierałem sobie takich ludzi, że nigdy nie 
potrzebowałem się nad tym zastanawiać.
— No, ale załóżmy, że któryś z nich nie posłuchał, co pan wtedy robił? — nie 
ustępował prokurator.
— Ależ takie sytuacje nie istniały! Łączyła nas wspólna sprawa, każde moje 
życzenie było dla nich rozkazem.
— Czyżby? A gdyby pan kazał któremuś skoczyć do przepaści?
— Roześmiałby się zapewne, sądząc, że to głupi żart. — Amundsen wzruszył 
ramionami, po chwili jednak twarz mu spoważniała. — A może by i skoczył? 
Sądziłby, że tak trzeba... Ci ludzie mieli do mnie bezgraniczne zaufanie.
— Pan chyba nie wie, co to lęk, po przejściu tej nieludzkiej lodowej pustyni? — 
spojrzenie młodej dziennikarki, która przerwała rozmowę, pełne było uwielbienia.
— Jeszcze jak! Znajomość ze strachem zawarłem dawno temu, sam nie 
pamiętam nawet, kiedy. Musiałbym być kawałkiem drewna, żeby się nie bać. Czy to 
raz lęk chwytał mnie za gardło, dusił, paraliżował ruchy? — Amundsen uśmiechnął 
się pobłażliwie na widok rozczarowania w błękitnych oczach. — I wcale się tego nie 
wstydzę. Ważne jest jedno, proszę pani, umieć lęk przezwyciężyć! Przykro mi 
niezmiernie, jeśli sprawiłem pani zawód, ale ja zawsze mówię prawdę, taki już 
jestem.
— Mistrzu — pytała innym razem, wdzięcząc się, pokryta diamentami dama. — 
Co począłbyś, gdyby panu i pańskiemu zaprzęgowi groziła śmierć głodowa?
Roald zapatrzył się przez chwilę w tęczową grę barw jej naszyjnika, przeniósł 
wzrok na wysadzane bogato brylantami bransoletki, na ogromne butany w uszach, 
rozsiewające wokół niespokojne błyski. „To, co dźwiga na sobie ten babsztyl, 
wystarczyłoby na pokrycie kosztów nie jednej, ale chyba dwóch wypraw" — 
przebiegło mu przez głowę.
— Zjadłbym psy, droga pani, żeby one mnie wcześniej nie pożarły — rzucił 
krótko.
I już miał o jednego wroga więcej. A tych nie brakowało. Kiedy raz i drugi 
zmroził chłodnym spojrzeniem prawiących mu banalne komplementy, odchodzili 
zniechęceni.
— Pyszałek! — mówili o nim. — Wszystkiego mu za mało.
Gdy szedł ulicą czy zatrzymywał się przed wystawą księgarni lub, co się 
rzadziej zdarzało, wstępował do jakiejś piwiarni, nie miał także chwili spokoju. Ludzie 
przerywali rozmowy, potrącali się łokciami, co śmielsi podchodzili, żeby mu 
powiedzieć, jak bardzo są dumni z jego zwycięstwa. Nikt jednak spośród wielbicieli 
nie mógł, nie potrafił zrozumieć pośpiechu, z jakim mówił o konieczności wyruszenia 
na nową wyprawę. Czyżby sławny Roald nie chciał zagrzać miejsca w ojczyźnie? 
Czy nic nie istniało dla niego poza obszarami podbiegunowymi? Dlaczego nie założył 
domowego ogniska, tak jak Nansen? Niejedna córa Norwegii byłaby szczęśliwa, 
gdyby mogła stanąć u boku człowieka, który po dalekim świecie roznosi sławę swego 
kraju. Entuzjazm nie malał, brakło w nim jednak tej gorącej, pełnej zrozumienia 
sympatii, jaką cały naród darzył wielkiego Fridtjofa.
Podobnie rozumowali ludzie świata finansów. Wystarczyło, żeby Amundsen 
zaczął rozmowę o swej nowej wyprawie, a uprzejme dotąd twarze przybierały maskę 
chłodnej obojętności. W mgnieniu oka pomiędzy nim a tymi, których próżność 
zadowalał swymi zwycięstwami, wyrastał mur obojętności. Amundsenowi słowa 
więzły w gardle, wiedział, że i tak nie przekona tych ludzi, że daremnie traci czas i 
siły. Nie chciał się jednak uznać za pokonanego. Rozgoryczony zmienił system, 
poniżył się do schlebiania tym „workom napchanym złotem", jak ich nazywał, ale i tu 
czekała go porażka. Ci ludzie czuli, że w głębi duszy nimi pogardzał.
„Żadna bryła lodu nie jest tak twarda, jak ich serca — myślał nieraz Amundsen. 
— Lodu? Jaki zaszczyt czynię tym sknerom, przyrównując ich do lodu!"
I pod powiekami stawała mu biel podbiegunowych obszarów, zimna, surowa, 
czysta. Czuł znów, jak wiatr smaga mu policzki. Zdawało mu się, że słyszy skrzyp 
płóz trących o śnieg, i mimo woli prostował się postanawiając za wszelką cenę 
wytrwać w swych zamiarach. Pieniądze, przeklęte po stokroć pieniądze! Od dawna 
już zrozumiał, że aby być wolnym, trzeba być bogatym. Wahał się niedługo. Cały 
świat — Europa, Ameryka — po jego zwycięstwie nad niedostępnym biegunem 
południowym ciekaw był wielkiego Amundsena.
„Skoro w kraju zabrakło zrozumienia dla moich zamiarów, fundusze na 
wyprawę zdobędę poza granicami" — zanotował. Nie przerażał go ciężki trud w 
pogoni za pieniędzmi na arktyczną ekspedycję, przerażały natomiast tłumy obcych 
ludzi, przed którymi miał się spowiadać ze swych przeżyć, wyznawać, co zamierza, 
sprzedawać zwycięstwo. Tego nigdy nie potrafił.
Mżył dokuczliwy drobny deszcz, przezroczystą mgiełką przesłaniał żółtawe 
światło latarni, rozmazywał kurz, podeszwy przyklejał do wilgotnego, lepkiego błota 
na chodnikach.
Amundsen szedł wielkimi krokami, prosto przed siebie, nie wiedząc nawet, 
dokąd i po co. Z niechęcią patrzył na zatłoczoną ulicę. „Czemu oni tak wszyscy 
spieszą?" — myślał prześlizgując się obojętnym wzrokiem po skulonych 
przechodniach.
Naraz drgnął. W obcym tłumie mignęła mu skryta do połowy za parasolką 
kobieca twarz, o drobnych, delikatnych rysach. Ta sama, zamglona wspomnieniem, 
której obraz, odpychany powracał uparcie, towarzyszył mu tam daleko, w lodach 
Północy i Południa, dręczył swą bliskością podczas powrotów do kraju. Nora.
Nadając nazwy odkrytym lodowcom, górom, przełęczom i dolinom, w 
chłostanym śnieżycą namiocie, na dalekiej Antarktydzie, wahał się, czy i tego imienia 
nie uwiecznić na mapie. Z trudem odpędzał wtedy od siebie chwile słabości, nie mógł 
sobie na nie pozwolić. Po powrocie do kraju myślał jednak coraz częściej o Norze.
Rzucił się naprzód, przedarł przez tłum, ale kiedy był już blisko kobiety, znów 
się zawahał. Jak automat szedł za nią krok w krok, zatrzymywał się, kiedy stawała, 
przyspieszał kroku, kiedy tracił ją z oczu. Stanęła przed wystawą, wysoka, smukła, 
niecierpliwym ruchem odgarnęła jasny kosmyk włosów, który opadał jej na policzek. 
Roaldowi serce załomotało w piersi. To ona. Obiecał, że nie będzie się starał z nią 
zobaczyć, ale to był przecież przypadek, zrządzenie losu. I naraz poczuł, że zbrakło 
mu odwagi. Cóż Norze powiedzieć? Że nigdy nie zdołał wymazać jej z pamięci? Że 
za nią tęskni i tęsknić nie przestanie? Przez moment poczuł się młody, tak jak 
wówczas, kiedy się poznali. „Ile to już lat?" — pomyślał z melancholią. Dużo, bardzo 
dużo, osiem, dziewięć, nie chce się wprost liczyć. „Czy mnie pozna?" Przeraził się na 
myśl o swym wyglądzie, o pooranej bruzdami twarzy, na którą z rozmokłego 
kapelusza lały się strugi, o starym płaszczu ociekającym deszczem.
Rozglądała się beztrosko po założonej kolorowymi swetrami wystawie. „Zaraz 
odejdzie" — pomyślał i przezwyciężając nieśmiałość, dotknął jej ramienia. 
Zmarszczone gniewem brwi, pogardliwie wydęte na moment wargi złożyły się naraz 
w radosny, pełen niedowierzania uśmiech.
— — Roald Amundsen!
— Proszę mi wybaczyć — szepnął nie mogąc ochłonąć. — To pomyłka. Pani 
do złudzenia przypomina moją znajomą z dawnych lat.
— Jakże się cieszę! Od razu pana poznałam. Tyle portretów, tyle fotografii na 
wszystkich wystawach. Na tej tutaj, niech pan tylko spojrzy, albo na tamtej, w 
księgarni. Podejdźmy, to zaledwie parę kroków — mówiła szybko, zarumieniona i 
przejęta.
— Proszę mi wybaczyć — powtórzył uchylając kapelusza. — Oczekują mnie.
— Bardzo żałuję — zmartwiła się szczerze. — A może pana odprowadzić 
kawałek? Mam parasolkę, a pan przemókł.
— Cóż to dla mnie... — uśmiechnął się blado. — Niestety, nie mogę skorzystać 
z miłej propozycji, spieszę się bardzo, raz jeszcze przepraszam.
Odszedł szybko. Poczuł się naraz bardzo znużony i bardzo samotny.
„Co ci się przyśniło, stary dziwaku — wymawiał sobie gorzko. — Myślałeś, że 
czas się nagle cofnął? Przeszłości nie wskrzesisz. Życie toczy się zwykłym trybem 
wokół ciebie — i bez ciebie. Ludzie pozakładali rodziny, mają własne troski, własne 
radości. Nora wychowuje pewnie dzieci w Hammerfest, a ty zaczepiasz na ulicy 
młode kobiety w pogoni za jej cieniem. Nie tutaj twoje miejsce, musisz iść dalej swoją 
drogą, przecierać nowe szlaki, a jeśli tego nie uczynisz, zdejmą pewnego dnia z 
wystaw twoje fotografie, ze ścian w szkołach portrety, odstawią do lamusa i wkrótce 
zapomną. Może nawet Nora już nie pamięta? Zresztą tej Nory, którą kochałeś, nie 
ma, na jej miejscu jest zapewne tęga, rumiana, zadowolona z życia pani 
aptekarzowa, przejęta swym domem, ogródkiem czy choćby ostatnim modelem 
szczotki do czyszczenia ryb — znęcał się dalej nad sobą. — Koniec z Norą, koniec 
ze wspomnieniami, niepotrzebnie szarpię serce, raz na zawsze wyrzucę z pamięci tę 
zadrę!...
Był samotny i musiał się z tym pogodzić. Za wolność zapłacił samotnością — 
wśród tego zaaferowanego tłumu zagubił się, nie wiedział, co ze sobą począć. 
„Uciekać stąd, uciekać jak najszybciej! — pomyślał ze smutkiem. — Nic tu po mnie."
LORD CURZON MŚCI SIĘ NA ZWYCIĘZCY BIEGUNA 
POŁUDNIOWEGO
... Sztormy „Ryczących Czterdziestek"... pierwsze icebergi, pływające 
przedmurze Szóstego Kontynentu, ogrom lodowej Bariery Rossa... Pierwszy wypad 
w głąb lądu, pierwszy bieg za psim zaprzęgiem. Urządzanie składu żywności 
podczas czterdziestopniowych mrozów. Majestat nieznanych łańcuchów górskich w 
drodze do bieguna... „Piekielne Wrota"...
Przed zapełnioną po brzegi, nabitą ludźmi salą Roald Amundsen roztaczał 
niepojętą grozę Szóstego Kontynentu, wyświetlając jednocześnie film z 
antarktycznego marszu. Mówił o trudach powszedniego dnia swej ekspedycji, o 
zimowych przygotowaniach do skoku na biegun.
0 psich troskach i kłopotach, o pomocy, jaką wierna zwierzęta niosły 
polarnikom. I raz jeszcze podkreślał, jak ważnym elementem zwycięstwa jest 
odpowiedni dobór towarzyszy.
Wsłuchani ludzie z zapartym oddechem chłonęli obrazy. Z ekranu wychodził im 
na spotkanie tajemniczy świat. Tu na niesionych falą odłamkach kry, jak na promach, 
płynęły dziwnie dostojne pingwiny, tam po krawędzi lodowego pola mocnymi 
skurczami mięśni, niby dżdżownica, podciągała się ciężka foka o groźnym wyglądzie 
i łagodnym spojrzeniu, w oceanie przetaczały się potężne cielska wielorybów, to 
znów w pyle zamieci mknęły maleńkie sylwetki tych, co odważyli się z psim 
zaprzęgiem wyruszyć w nieznane.
Po burzy oklasków pytania sypały się za pytaniami. Udzielając chętnie 
wyjaśnień, Amundsen ukradkiem zerkał na zegarek Za godzinę odjazd do 
następnego miasta. Tam znowu dozorował przed odczytem ustawienia epidiaskopu i 
kinematografu, najnowszych podówczas zdobyczy techniki, wieczorem wdziewał 
żakiet i innym tłumom opowiadał, co widział, co przeżył, co zamierzał.
I tak dzień po dniu, wieczór po wieczorze, nowi ludzie, nowe miejsca, te same 
słowa, honory, zaszczyty. W Paryżu ogromna gwiazda Legii Honorowej, uroczyste 
wystąpienie w Sorbonie. W Berlinie cesarz Wilhelm II zawiesił mu na piersi Wstęgę 
Komandorską, w Wiedniu dekoracji dokonał cesarz Franciszek Józef, w Londynie 
nowe medale, odznaczenia Royal Geographical Society, wykłady, prelekcje. Potem 
Sztokholm, Kopenhaga, Hamburg, Amsterdam, Rotterdam, Rzym i Moskwa, gdzie 
cesarz Wszechrosji Mikołaj II osobiście udekorował zdobywcę bieguna południowego 
najwyższym odznaczeniem państwowym.
W żadnym mieście nie było sali tak wielkiej, żeby zdołała pomieścić tłumy 
ciekawych. Nie tylko naukowcy, ale i zwykli ludzie pragnęli u boku Amundsena 
przeżyć Wielką Przygodę, jakiej poskąpiło im życie, zobaczyć na własne oczy tego 
śmiałka, który niczego się nie lękał; inni chcieli zapewne zdobyć temat do rozmów, a 
damy uważały, że nie zobaczyć i nie usłyszeć wielkiego Norwega byłoby co najmniej 
w złym tonie.
W Warszawie — na kolejnym, dwusetnym odczycie — tłumnie zebranej w sali 
Filharmonii publiczności Amundsena przedstawił jego towarzysz z zimowania na 
„Belglce”, profesor Antoni Bolesław Dobrowolski.
„... Dreszcz jakiś przeniknął nas, gdy na ekranie pojawił się sztandar, zatknięty 
tam, na biegunie, a przed sztandarem garść zdobywców z obnażonymi głowami, z 
twarzami pooranymi przez lodowaty wicher... tak Amundsen zwyciężył Antarktydę!" 
— pisał później w książce „Męczennicy polarni".
Następnego dnia, kiedy w „Kurierze Warszawskim" ukazało się entuzjastyczne 
sprawozdanie ze spotkania z wielkim Norwegiem, Amundsen wyjeżdżał już w dalszą 
drogę. Bezradnie rozkładał ręce, tłumacząc tym, co pragnęli zatrzymać go dłużej, 
ugościć, że musi się spieszyć. Wiedział, że nikt nie rozumie przyczyny tego 
morderczego pośpiechu, ale jakże tu wszystkim tłumaczyć, że koszty postoju 
„Frama" w Buenos Aires były bardzo wysokie, a honorarium za wspomnienia z 
antarktycznej wyprawy pt. „Sydpolen" i błyskawiczne przekłady tej książki na 
kilkanaście języków obcych nie mogły pokryć wszystkich wydatków, uregulować 
olbrzymich długów, a cóż dopiero zgromadzić fundusze na następną wyprawę.
Po Europie przyszła kolej na Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. I znów 
odznaczenia w Waszyngtonie, odczyty w Nowym Jorku. Dalsza droga prowadziła w 
poprzek całej Ameryki, od wybrzeży Atlantyku po Ocean Spokojny. Wszędzie triumfy, 
wszędzie uznanie i sława.
Coraz częściej Amundsen niespokojną myślą powracał do Scotta. Lato 
antarktyczne w pełni, statek „Terra Nova" musiał już dobić do brzegów Szóstego 
Kontynentu. Czemu nie ma wiadomości o losach wyprawy? Wszystkie pytania 
zawisamy w próżni, milczenie nie wróżyło nic dobrego.
Bankietom i oficjalnym przyjęciom nie było tymczasem końca; prezesi i ci, co 
byli ongiś prezesami, i ci, co mieli nimi w przyszłości zostać, mówili długo, kwieciście 
i pompatycznie o zasługach Amundsena. Niby fale oceanu przelewały się potoki słów 
podobnych lub takich samych. Co gorsza, trzeba było na nie odpowiadać, uśmiechać 
się jadąc na bankiet w otwartym powozie, sunącym wolno ulicami miast i miasteczek, 
dziękować za naręcza kwiatów, kłaniać się i pozdrawiać wiwatujące tłumy, chociaż 
uszy pękały od hałaśliwych dźwięków dętych orkiestr i coraz większe ogarniało 
znużenie.
— Jutro rano przejedzie pan, kapitanie, przez całe miasto, na karym koniu 
przybranym kwiatami, na czele szwadronu naszej młodzieży, orkiestra dęta będzie 
także na koniach, sensacja niebywała! — oświadczył kiedyś Amundsenowi 
przedsiębiorczy impresario. — Mamy tu sporą kolonię Skandynawów, jak pana 
zobaczą w tym triumfalnym pochodzie, sala wieczorem będzie nabita.
— Tego już było za wiele. Do bójki wprawdzie nie doszło, kiedy oświadczyłem, 
że natychmiast wyjeżdżam, ale mało brakowało... — opowiadał później Amundsen, 
traktując niewiarygodną propozycję humorystycznie, tak jak na to zasługiwała.
„... Polarna tragedia... Kapitan Robert Falcone Scott zmarł z głodu przed 
rokiem, w drodze powrotnej z bieguna południowego, zaledwie o siedemnaście 
kilometrów od bogato zaopatrzonego w żywność składu. Ekspedycja ratownicza 
znalazła przy jego zwłokach dziennik podróży, prowadzony do ostatniego dnia... 
Wszyscy uczestnicy biegunowego marszu zginęli... Wiadomość przekazana depeszą 
dnia 12 lutego 1913 roku z Nowej Zelandii..."
Amundsen odrzucił na peron zmiętą gwałtownie gazetę. A więc stało się! 
Wbrew wszelkiej logice do ostatniej chwili nie dopuszczał jeszcze do siebie myśli o 
katastrofie.
Przeciągły gwizd lokomotywy przywrócił go do rzeczywistości. Wskoczył na 
stopień wagonu. W głowie miał pustkę. Jednym szarpnięciem otworzył okno. Do 
przedziału wtargnął mroźny podmuch wiatru niosącego pył śnieżny ze szczytów Gór 
Skalistych. Znikły z oczu oszronione lasy, przybrały kształty i barwy tamtych dalekich, 
wysokich, ostrych jak iglice turni, strzelających pod niebo Antarktydy, i tej bezlitosnej 
pustyni, która pochłonęła Scotta.
Wieczorem znów przemawiał publicznie — opowiadał o Szóstym Kontynencie, 
o tragicznym losie angielskiej wyprawy, która męstwo swe przypłaciła życiem. Nigdy 
jeszcze nie kładł takiego nacisku na bezlitosne warunki, marszu, na czyhające 
zewsząd na człowieka niebezpieczeństwa.
Bez ustanku miał przed oczyma pięć ludzkich postaci, drobnych jak ziarenka 
piasku, zagubionych na białym pustkowiu, chłostanych wichrem, tonących w śniegu i 
uparcie ciągnących ciężkie, zbyt ciężkie dla nich sanie.
Uroczysty bankiet, wydany na cześć zdobywcy bieguna południowego przez 
Royal Geographical Society w Londynie, dobiegał końca. Po długim przemówieniu 
Amundsena głos zabrał prezes, znany polityk lord Curzon:
— Nie powinniśmy, jako Anglicy, żywić urazy do naszego gościa Norwega, 
potomka naj świetniejszych tradycji, Wikingów, urodzonych odkrywców i zdobywców 
— za osiągnięte przez niego wspaniałe zwycięstwo. Sądzę jednak, że w chwili, kiedy 
gościmy go w naszych progach, rnyśli wszystkich tu zebranych pobiegną do kapitana 
Scotta... Składając gratulacje kapitanowi Amundsenowi, chciałbym wyrazić również 
najgłębsze uznanie dla wspaniałej postawy psów, prawdziwych przyjaciół człowieka, 
bez których kapitan nie zdobyłby nigdy bieguna. Wznoszę więc po trzykroć toast na 
cześć psów!..."
W sali zapadła cisza. Na twarzach malowało się osłupienie. Wiekowe mury tego 
pałacu nie pamiętały, aby ktoś z gospodarzy ośmielił się w ten sposób obrazić 
gościa.
„Obelga była zbyt brutalna, żebym pozwolił sobie na nią zareagować — skarżył 
się później Nansenowi Roald — tym bardziej że lord Curzon swe wystąpienie 
podkreślił jeszcze gestem ręki, który rzekomo miał mnie powstrzymać od odpowiedzi. 
Udałem więc, że nie dostrzegam obraźliwej intencji ani złośliwych uśmieszków na 
niektórych twarzach. Mści się każdy, jak potrafi. Anglicy nie mogą odżałować, że 
wcześniej nie docenili roli psów w badaniach polarnych."
— Błagam, panie kapitanie, niech pan nie zwraca uwagi na ten nietakt jego 
lordowskiej mości, nie pierwszy zresztą i nie ostatni — Amundsen usłyszał za sobą 
szept jednego z angielskich polarników. — Gdyby Scott powrócił szczęśliwie z 
bieguna, pierwszy gratulowałby panu wspaniałej organizacji wyprawy. Nie dopuściłby 
nigdy do takich niewybrednych wyskoków.
— Na pewno — przytaknął poważnie sir Shackleton. — Ja także przepraszam 
za Curzona, trzeba mu wybaczyć, to nie polarnik, to polityk, nie rozumie wielu 
naszych spraw. Pan nie miał oczywiście najmniejszego obowiązku uważać biegun za 
rodzaj angielskiej kolonii, to czysty absurd! Byłem dotychczas zdania, że 
najstaranniej obmyślone projekty bywają niewykonalne w praktyce polarnych 
wypraw. Słuchając pana, kapitanie, wiele skorzystałem. Nie doceniałem dotąd wagi 
gruntownego przygotowania ekspedycji polarnej. Sądziłem, że kilka godzin niekiedy 
wystarczy, by zmienić od podstaw cały program, a po półtorej dobie ten nowy może 
okazać się nie lepszy. Pan swoją wyprawą dowiódł niezbicie, że byłem w błędzie. To 
bardzo dla mnie cenne. Będę o tym pamiętał przygotowując następną wyprawę.
Życzliwe słowa Shackletona nie zdołały jednak zagoić rany, jaką zadał 
Amundsenowi mściwy lord.
ZA TAKIE BŁĘDY PŁACI SIĘ NAJWYŻSZĄ CENĘ
Z otwartego okna żółtawa smuga światła biegła w noc, zapalała błyski w 
kroplach rosy zwisających z krzaków róż i dalekim pasmem kładła się na wodzie 
Bunnefiordu. Błękitnawa smużka dymu fajkowego zataczała leniwie wokół lampy 
dziwne koła i spirale. Amundsen ciężko westchnął. Już od wielu godzin siedział przy 
biurku zasłanym stertami wycinków z londyńskich gazet, podających pełny tekst 
dziennika podróży kapitana Roberta Falcona Scotta. Długo przyglądał się fotografii 
Anglików na biegunie. Z twarzy ich przebijało nieludzkie znużenie, zniechęcenie, ani 
śladu wymuszonego choćby uśmiechu. Jakby już wtedy przeczuwali czekającą ich 
tragedię, jak gdyby, jeśli tak rzec można, byli świadkami własnej śmierci. Analizował 
uważnie każdy wiersz dziennika, każde niemal słowo.
„...Jeżeli Amundsen dotrze do bieguna, dotrze pierwszy — notował w dniu 
trzydziestego grudnia w dzienniku podróży Scott. — Nie ulega wątpliwości, że 
wyruszył w drogę wcześniej i poruszać się będzie szybciej niż my... dzięki psom."
A więc jednak dowódca angielskiej wyprawy zrozumiał swój błąd, zrozumiał za 
późno. Amundsen pochylił się znów nad wycinkami.
„Czwartek, 4 stycznia Pięćdziesiąty siódmy postój. Do bieguna zostało dwieście 
czterdzieści kilometrów. Dałem rozkaz odwrotu ostatniej grupie pomocniczej. 
Niełatwe pożegnanie...
Piątek, 5 stycznia Temperaturę — 26°, wysokość 3129m n.p.m. Dzień 
potwornie męczący, z chmur sypią bez przerwy lodowe kryształki. Płozy ślizgają się 
po nich z trudem. Najcięższy z dotychczasowych etapów... Szybkość nasza nie 
przewyższa dwóch kilometrów na godzinę."
— Dwa kilometry... Jak Scott mógł do tego dopuścić? Czas, który był moim 
sprzymierzeńcem, dla niego stał się wrogiem — wyszeptał Roald. — Anglicy szli 
prawie czterokrotnie wolniej niż my...
Nie wypuszczając z ust wygasłej fajki, podkręcił knot naftowej lampy i pogrążył 
się znów w czytaniu dziennika podróży Scotta.
Anglicy spodziewali się, że będą szli obszarem równym, gładkim, a natrafili na 
najeżony pazurami zastrug. Zrozpaczeni odrzucali narty, ale już po kilku godzinach 
musieli po nie zawracać, tracąc bezcenne godziny marszu.
Po sześciu tygodniach po raz pierwszy z notatek Scotta zaczyna przebijać 
zwątpienie. Dzień po dniu niemal w dzienniku podróży, jak żałosny refren, powtarzają 
się zdania:
„Potwornie ciężko ciągnąć sanie..."
„... Teren okropny, nie da się wprost opisać, dziewięć kilometrów zaledwie w 
cztery godziny..."
„...Każdy kilometr marszu to najwyższy wysiłek..."
„... Prześladuje nas niepowodzenie..."
„... Któż mógł przewidzieć?"
„Czwartek, 11 stycznia Siedemdziesiąty drugi postój. Wysokość 3162 m n.p.m. 
... Do bieguna pozostało sto osiemdziesiąt kilometrów. Powinniśmy iść z szybkością 
szesnastu, żeby w ciągu tygodnia dotrzeć do celu... Czy będziemy zdolni do takiego 
wysiłku? Ta myśl doprowadza do szaleństwa. Żaden z nas nigdy dotąd nie był w tak 
ciężkiej sytuacji... Musimy za wszelką cenę iść szybciej!"
A później: „... Prowadzenie karawany męczy potwornie, często nic nie widzę... 
Marzniemy, obuwie nasze jest w opłakanym stanie... Dzisiejszy odcinek drogi był 
straszny, posuwamy się wciąż zbyt wolno... Ciągle ta sama wysysająca siły 
równina... Nigdy dotąd nie byliśmy tak strasznie wyczerpani... Co nas jeszcze 
czeka?...
Poniedziałek, 15 stycznia Temperatura —32° i —33°. Jakie to szczęście, że już 
tylko dwa etapy dzielą nas od bieguna. Pozostawiliśmy w składzie żywność na 
dziewięć dni, powodzenie jest więc zapewnione, nurtuje nas tylko niepokój, czy 
Norwegowie nas nie wyprzedzili... Już tylko czterdzieści trzy kilometry dzielą nas od 
celu. Musimy teraz zwyciężyć!
Wtorek, 16 stycznia Siedemdziesiąty ósmy postój. Dotarliśmy do 
osiemdziesiątego dziewiątego stopnia czterdzieści dwie minuty. Temperatura —30°, 
wysokość 2928 m n.p.m. Pełni nadziei, z myślą, że jutro dotrzemy do celu, ruszamy 
naprzód."
A kilka wierszy dalej:
„... Katastrofa. O godzinie drugiej bystre oczy Bowersa dostrzegają w dali jakiś 
kopiec... W pół godziny później przed nami jakaś ciemna plama... czarna 
chorągiew... wokół ślady płóz i bardzo wyraźne odciski łap... Jeden rzut oka 
wystarczył... Amundsen ze swymi ludźmi wyprzedził nas, pierwsi osiągnęli biegun!... 
Straszny zawód, boleję nad tym, zwłaszcza ze względu na moich dzielnych 
towarzyszy. Norwegowie musieli oczywiście znaleźć łatwiejszą drogę..."
— Łatwiejszą drogę! — żachnął się mimo woli Amundsen.
Przed oczyma stanęły mu niebotyczne szczyty, strome zbocza, po których pięli 
się bez tchu, przepaści zastępujące drogę, „Diabelski Lodowiec", „Piekielne Wrota", 
„Sala Balowa Diabła". Tego Anglicy nie zaznali, tamtędy bez psów nie przeszliby, nikt 
by nie .przeszedł!...
Zaskakujące były temperatury powietrza, jakie podawał Scott — od kilku do 
kilkunastu stopni niższe niż te, jakie Norwegowie notowali na biegunie o miesiąc 
wcześniej, a przecież styczeń to najcieplejszy miesiąc antarktycznego lata.
Anglicy zatrzymali się na biegunie krótko, zaledwie półtora dnia. 
Dziewiętnastego stycznia 1912 r. wyruszyli w powrotną drogę.
„... Żegnajcie, piękne marzenia! — zapisał w tym dniu Scott. — Wielki Boże, cóż 
za potworna kraina! Tyle męki, żeby tu dotrzeć, i żadnej zapłaty, jaką daje sława 
pierwszeństwa... Przed nami jeszcze tysiąc dwieście osiemdziesiąt trudnych 
kilomertów. musimy wytężyć wszystkie siły. żeby nie zaskoczyła nas DÓźna nora. 
Przed nami nowy trud. wyjątkowo ciężki... Walka będzie zażarta. Czy podołamy?..."
Już po kilku dniach sprawdzają się jego obawy. Niedojadanie, ośmio czasem 
nawet dwunastogodzinny, zabójczy marsz podczas siarczystych mrozów dokonują 
swego. Stan Evansa coraz bardziej niepokoi Scotta. Nikt tak głęboko nie odczuł 
klęski jak dzielny podoficer. Ciężkie odmrożenia pogłębiają depresję. Evans milczy 
teraz przeważnie, a gdy się odzywa, ze słów jego przebija przygnębienie. Oates 
także ledwo ciągnie za sobą okaleczone stopy, lekarz wyprawy Wilson cierpi w 
milczeniu na silne bóle stawów. Coraz częściej wszyscy powracają do tematów 
kulinarnych, a to nieomylna oznaka głodu. Na domiar złego z trudem odnajdują źle 
znakowane składy żywności. Błądzą często, nie mogąc zdecydować, którędy pójść, 
w lewo czy w prawo. Niepewni cofają się, kluczą, a gdy wreszcie odnajdują właściwą 
drogę, są wyczerpani do ostatnich granic wytrzymałości fizycznej i nerwowej. Scott 
ciągle wspomina w swym pamiętniku o przerażającym ubytku sił, na który nie ma 
lekarstwa.
Zęby Amundsena zacisnęły się mocniej na ustniku fajki. Ci ludzie sami 
zgotowali sobie ten potworny los. Złe oznakowanie składów, niedostatek żywności to 
błędy, które się mszczą. Jak Scott mógł nie przewidzieć trudności powrotu?
W miesiąc po wymarszu z bieguna umiera Erans, siłacz nad siłacze, olbrzym 
stukilogramowej wagi, dla którego od początku marszu racje żywności musiały być 
zbyt skąpe. Z chwilą jego śmierci zaczyna się powolna agonia angielskiej wyprawy. 
Czy Evansa zabił tylko głód? Pemikan, zwykły pemikan, bez jarzyn — na śniadanie, 
na obiad i kolację, do tego garść sucharów, czasem herbata. Nieodporność na 
odmrożenie kończyn, do których nie dochodzi krew, osłabienie, bóle stawów, głęboka 
depresja, na jaką się skarżył, to klasyczne objawy szkorbutu. Czemu Scott dopuścił 
do tej strasznej choroby? Znał niebezpieczeństwo, czyżby je zlekceważył?
I znów dla angielskiej wyprawy przychodzą dni wypełnione nieludzkim 
wysiłkiem. Już tylko czterech ludzi ciągnie sanie. Trzech na przedzie, Oates — 
dzielny rotmistrz kawalerii, chluba swego pułku — ledwo nadąża za innymi, cierpi 
dotkliwie na odmrożenie nóg i rąk. Na domiar złego w kolejnym składzie żywności 
czeka Anglików straszna niespodzianka. Na dnie przewróconej blaszanki bulgoce 
resztka nafty. Uszczelka widocznie skurczyła się na mrozie i bezcenny płyn wsiąkł w 
śnieg. Nie mogą się rozgrzać, muszą ograniczyć ilość ciepłej strawy.
Początki marca są koszmarne. Czterdziestostopniowy mróz wysysa siły.
„... Boże, spraw, żebyśmy mogli szybciej posuwać się naprzód! Zima nadciąga 
wielkimi krokami..." — notuje Scott.
„... Nieszczęsny Oates cierpi w milczeniu, bez słowa skargi, żaden jęk nie 
wyrywa mu się z ust, kiedy półtorej godziny męczy się naciągając obuwie na 
spuchnięte, obolałe stopy. Wie, że opóźnia marsz. To prawdziwa udręka. Postoje 
nocne nikomu już nie dają wypoczynku, ubrania wilgotne, wilgotne śpiwory, mróz w 
namiocie, niewielka ilość ciepłej strawy.
... Boże, zmiłuj się nad nami! Ciągnięcie sań w tych warunkach jest ponad 
ludzkie siły. Biedny Oates coraz bardziej zostaje w tyle. Odwagi! Na pewno w 
składzie żywności One Ton Depot czekać na nas będą psie zaprzęgi" — dodaje 
otuchy towarzyszom Scott. I sam łudzi się nadzieją.
„Cóż za ironia losu! — zżyma się Amundsen. — W tym samym dokładnie dniu, 
w którym opadający z sił Anglik kreślił te słowa, niedaleko od niego, zaledwie o sto 
kilometrów, istotnie oczekiwały psie zaprzęgi grupy pomocniczej, która wyszła z Mac 
Murdo na spotkanie Scotta i nie doczekawszy się go, zawróciła do bazy."
„Niedziela, 11 marca. Oates bliski jest końca. Poleciłem doktorowi Wilsonowi, 
żeby każdemu z nas wydał z apteczki środki na położenie kresu cierpieniom. Po 
trzydzieści pastylek opium. Sami wiemy, co z nami zrobić i kiedy. Do tego już 
doszliśmy. Droga jest nadal straszna, siły nas opuszczają... Oates nie dopomaga w 
ciągnięciu sań, stracił właściwie władzę w rękach i nogach... Śmierć się przybliża. 
Oby nie była zbyt okrutna!... Któż mógł przypuszczać, że napotkamy podobne mrozy 
o tej porze roku i te straszliwe wiatry... potworne... Żywności starczy nam jeszcze na 
siedem dni. Będziemy walczyć do ostatniego suchara, ale nie sposób zmniejszyć 
dziennych racji.
Piątek, 16 lub 17 marca Po raz pierwszy straciłem rachubę czasu. Tragedia w 
pełni tego słowa... Nieszczęsny Oates, nie mogąc iść dalej, prosi, żeby zostawić go 
własnemu losowi. Oates, który nie wiedział, co to rezygnacja, który chlubił się 
przydomkiem »No surrender« — »Niezwyciężony« Odmówiliśmy energicznie. 
Ostatkiem sił ruszył z nami i mimo strasznych cierpień zdołał przejść jeszcze kilka 
kilometrów... Wieczorem stan jego pogorszył się, biedak miał nadzieję, że rano nie 
otworzy już oczu. Nie skarżył się, prosił tylko, żeby powiedzieć matce i dawnym 
towarzyszom, jak umarł, chciał, aby wiedzieli, że nie przyniósł wstydu swemu pułkowi 
i bliskim. Niestety, nazajutrz obudził się jeszcze. Szalała burza. Wywlókł się ze 
śpiwora ze słowami: »Wychodzę, zostanę może chwilę na dworze« i znikł w kłębach 
zawiei śnieżnej. Wiedzieliśmy, że nie wróci, że wybrał taką właśnie śmierć. 
Staraliśmy się go zatrzymać, ale odsunął nas. Zdawaliśmy sobie sprawę, że postąpił 
jak człowiek odważny, jak angielski dżentelmen. Wszyscy pragnęliśmy wyjść 
naprzeciw śmierci z podobną jak on odwagą.
Środa, 21 marca Sześćdziesiąty postój od bieguna. Od dwóch dni jesteśmy 
zaledwie o jedenaście mil od składu żywności. Unieruchomiła nas gwałtowna burza... 
Dziś nie ma nadziei, żeby Wilson i Bowers tam dotarli... Wczoraj nafty wystarczyło 
nam zaledwie na przygotowanie sześciu kubków herbaty. I to już koniec paliwa."
A dalej:
„... Żywności najwyżej na dzień, dwa. Rozwiewa się resztka nadziei... Śmierć 
nie musi być daleko, postanowiliśmy zgodnie nie przyspieszać jej nadejścia".
Nazajutrz zadymka biła wciąż wściekle kłębami śniegu, targała płótnem 
namiotu, jakby chciała znieść go z powierzchni ziemi. Drugi dzień i trzeci nie 
przyniosły zmian, burza spowiła Anglików białym, śmiertelnym całunem, zamurowała 
ich w mroźnym więzieniu.
W tych strasznych warunkach Scott zdobywa się na ostateczny wysiłek. Pisze 
do żony:
„... Tak bardzo pragnąłbym sam ci mówić o tej podróży, lepszej od wygodnego 
życia w domu. Wiele będziesz mieć do opowiadania naszemu chłopcu... Któż mógł 
przewidzieć, że przyjdzie mi za nią płacić tak straszliwą cenę?"
Nie zapomina także o towarzyszach, kreśli kilka słów do matki doktora Wilsona i 
do matki oddanego Bowersa, żeby im powiedzieć, jak wytrwali byli i jak dzielni do 
ostatniego tchu. W długim liście do swego przyjaciela dorzuca na końcu:
„... Wybacz, że bazgrzę, ale termometr od tygodni wskazuje minus czterdzieści 
stopni... Zajmij się moim synem, wychowaj go na człowieka energicznego. Ty 
najlepiej wiesz, jak sam musiałem się przezwyciężać, od dzieciństwa miałem 
przecież skłonności do lenistwa..."
Zwraca się także do narodu angielskiego:
„Wokół nas szaleje burza... ledwie mogę utrzymać pióro w palcach... Nigdy 
ludzkie istoty nie wycierpiały tego, cośmy wycierpieli w ciągu ostatniego miesiąca. 
Nie żałuję jednak, że przedsięwziąłem tę wyprawę".
Po tygodniu, 29 marca, Scott z trudem kreśli ostatnie wiersze w swym dzienniku 
podróży:
„... Znikła resztka nadziei, słabniemy z chwili na chwilę, śmierć już blisko. To 
potworne, nie mogę dłużej pisać..."
Skostniałą ręką, rozchybotanymi literami podpisuje „R. Scott" i dorzuca 
rozpaczliwe post scriptum: „Na miłość Boga, zajmijcie się naszymi bliskimi!" w 
zieleniejącej nieśmiało brzezinie, kos gwizdał poranną pieśń, na parapecie ćwierkał 
wesoło wróbel dopominając się o codzienną porcję okruchów.
Zmęczonym ruchem Amundsen zgasił dopalającą się lampę. Coś ściskało go 
za gardło, dławiło, odsunął od siebie szorstko stos wycinków, spiętrzyły się w wysoką 
piramidę. Do złudzenia kształtem przypominała lodowy kopiec, pod jakim tam daleko, 
na Szóstym Kontynencie, spoczywał teraz Scott.
Nie, nie sposób było uwolnić się od ciężaru tej tragedii. Do końca musiał razem 
ze Scottem przeżyć jego ostatnie, koszmarne chwile. Miał wrażenie, że czas się 
nagle cofnął, że wspólnie z Anglikiem w chłostanym burzą namiocie zamyka oczy 
doktorowi Wilsonowi, potem Bowersowi, zaciągając śpiwory na ich zastygłych 
ciałach, a w ciemnościach dogasającej lampki widzi opuchniętą od mrozu, pokrytą 
ropiejącymi ranami rękę, która na okładce kajetu z trudem dopisuje:
„...Dziennik ten przeznaczony jest dla mojej żony".
Słowo „żony" przekreśla ostatnim wysiłkiem i zastępuje słowem „wdowy".
Dalej już tylko puste kartki...
Fajka już dawno wygasła. Niebo zaczyna szarzeć. Okno wypełniało się 
brzaskiem wstającego dnia.
CZĘŚĆ CZWARTA
OD KRZYŻA POŁUDNIA DO POLARNEJ GWIAZDY
HUK DZIAŁ ROZWIAŁ MARZENIA O WYPRAWIE POWIETRZNEJ
W miarą jak narastał terkot silnika, śmigło coraz szybciej cięło powietrze. Pilot w 
skórzanej kurtce, w wielkich zasłaniających pół twarzy okularach, krzyknął coś przez 
ramię do siedzącego za nim mężczyzny, ten kiwnął tylko głową i mocniej jeszcze 
wparł się plecami w zbiornik paliwa. Aeroplan ruszył z miejsca, żółte płótna 
pokrywające skrzydła drgały coraz silniej w miarę rosnącej szybkości, cienkie kółka 
podskakiwały na wzgórkach i dołach łączki, zastępującej lotnisko. Pęd powietrza 
szarpał ubraniami nie osłoniętych kabiną mężczyzn, ostrym podmuchem ciął twarze, 
stalowe linki sterów dzwoniły wysokim tonem. Jeszcze kilka metrów, jeszcze metr. W 
chwili gdy koła zawisły wreszcie w powietrzu, jakaś linka pękła z gwizdem, mignęła 
tylko i wciągnięta wirem owinęła się wokół wału silnika. Śmigło raptownie zwolniło 
obroty, aeroplan zachybotał w powietrzu, przechylił się w lewo, potem w prawo, opadł 
i zarył się w ziemię, wzbijając wysoki tuman pyłu. Przerażeni ludzie, którzy z dala 
ciekawie przyglądali się startowi, rzucili się na miejsce katastrofy. Obaj piloci 
wygrzebywali się powoli spod stosu drewnianych listew i płótna w strzępach. 
Otrzepując z kurzu ubranie, oszołomiony katastrofą Amundsen spostrzegł nagle, że z 
pobliskiego hangaru wyprowadzają aeroplan zupełnie podobny do tego, co się przed 
chwilą rozbił. Bez namysłu podbiegł do właściciela.
— Ukończyłem kurs pilotażu, pozostaje mi tylko zdanie egzaminu. Czy nie 
zechciałby mi pan wypożyczyć swego samolotu? Na pół godziny najwyżej.
Popatrując na szczątki rozbitej maszyny właściciel myślał zapewne, że podobny 
los może spotkać i jego aeroplan, ale czyż mógł odmówić prośbie wielkiego 
Amundsena?
W godzinę później w księdze Aeroklubu Norwegii zapisano:
„... Kapitan żeglugi wielkiej, zdobywca Przejścia Północno-Zachodniego, 
zdobywca bieguna południowego... Roald Engelbrekt Gravning Amundsen, urodzony 
w 1872 r. ... po dwudziestu godzinach lotu szkoleniowego i pomyślnie zdanym 
egzaminie otrzymał w dniu 1 czerwca roku 1914 międzynarodową licencje, nr 1, jako 
pierwszy cywilny pilot Królestwa Norwegii".
We wszystkich swoich ekspedycjach, poczynając od najwcześniejszych, Roald 
Amundsen wytrwale dążył do samodzielności. Umiejąc wybiegać myślą w przyszłość 
i jak nikt inny znając z praktyki ciężkie warunki polarne, zdawał sobie jasno sprawę z 
tego, jak wielkie usługi na podbiegunowych obszarach, a zwłaszcza w Arktyce, 
oddaje samolot. W ciągu bardzo krótkiego czasu pilot może dostarczyć dowódcy 
statku cenne wiadomości o stanie lodów w zasięgu wielu dziesiątków kilometrów. Z 
dużej wysokości może także dojrzeć, w jakim kierunku prąd morski znosi krę, na 
czas uprzedzić kapitana o niebezpieczeństwie lodowego ataku. W marzeniach swych 
Roald szedł jeszcze dalej. „... Tam, gdzie przez zapory lodowe północnych mórz nie 
przedrze się najsilniejszy statek, dotrze wszędzie z łatwością powietrzna maszyna, 
może lądować na krach i zakładać stacje naukowe" — pisał wkrótce po otrzymaniu 
licencji pilota. Ale sprawa zdobycia własnego samolotu nie przedstawiała się w owym 
czasie prosto, tym bardziej że nieodłączni towarzysze całego życia Amundsena, 
kłopoty pieniężne, nie opuściły go i teraz. Ciężką sytuację finansową pogłębił fakt, że 
Kanał Panamski był wciąż jeszcze zamknięty dla żeglugi, a „Fram" nie mógł dłużej 
czekać na zaszczyt przejścia nim jako pierwszy w historii statek. Z ciężkim sercem 
Amundsen musiał zdecydować się na wysłanie statku w kosztowny, długi rejs do 
Cieśniny Beringa wokół Ameryki Południowej. Długotrwały postój na ciepłych wodach 
Morza Karaibskiego okazał się na nieszczęście fatalny dla poszycia. Przegląd dna w 
suchym doku w Montevideo nie był pocieszający. „Nie ma mowy, żeby tego lata 
»Fram« mógł popłynąć wokół Ameryki do Cieśniny Beringa" — orzekli stanowczo 
najlepsi urugwajscy specjaliści.
— Wobec tego zmieniam plan, wyruszę do Arktyki Przejściem Północno-
Wschodnim, jak Fridtjof Nansen, z tą tylko różnicą, że dryf rozpocznę bardziej na 
wschód — oświadczył bez wahania Amundsen.
Oczekując powrotu „Frama" do Norwegii, w lipcu 1914 roku rozpoczął żmudne 
przygotowania sprzętu, ekwipunku i żywności, szukając jednocześnie ludzi, których 
chętnie widziałby jako członków załogi swej arktycznej wyprawy.
— Deski poszycia przegniły w wielu miejscach... nie wytrzymają naporu lodów... 
wymiana jest konieczna. „Fram" przed wyprawą wymaga gruntownego remontu — 
zdecydowali po długich naradach norwescy stoczniowcy w Horten. — Koszta 
wyniosą ponad sto pięćdziesiąt tysięcy koron. I to tylko jak dla pana, kapitanie 
Amundsen.
Ten olbrzymi niespodziewany wydatek przekraczał wszelkie możliwości Roalda. 
Skąd wziąć pieniądze?
Niezawodny przyjaciel, Fridtjof, raz jeszcze pośpieszył mu z pomocą.
— ... Wyprawa badawcza na obszary arktyczne, pod kierunkiem 
doświadczonego kapitana żeglugi i zarazem znakomitego polarnika, którego imię 
zasłynęło na cały świat i okryło nasz kraj chwałą, jest wydarzeniem wielkiej miary. 
Musimy zrobić wszystko, żeby dopomóc Roaldowi Amundsenowi w doprowadzeniu 
do końca jego wielkiego dzieła... — oświadczył publicznie.
W odpowiedzi na apel Nansena parlament Norwegii zdecydował uchwalić 
kredyty na remont zasłużonego „Frama" w wysokości dwustu tysięcy koron. 
Wydawało się, że nic już nie stoi na przeszkodzie do urzeczywistnienia marzeń 
Amundsena. Wierny swym powietrznym planom, zapożyczył się jeszcze, obciążył po 
raz drugi hipotekę swego domu w Sarpsborg i zakupił aeroplan najnowszego typu, 
wymarzony od dawna ...Farman". Uważał bowiem za konieczne wyposażyć swą 
ekspedycję w nowoczesny sprzęt, tym bardziej iż latem tego roku, po raz pierwszy w 
historii, maszyna cięższa od powietrza wzniosła się ponad lodami Arktyki. Pilotował 
ją młody Polak, oficer marynarki rosyjskiej. Jan Nagórski pięciokrotnie startował z 
zachodnich wybrzeży Nowej Ziemi do lotów wywiadowczych w poszukiwaniu 
zaginionych wypraw polarnych Brusiłowa, Rusanowa i Siedowa. Wszystkie trzy 
wypłynęły na podbój bieguna północnego i o wszystkich trzech słuch zaginął. Ze 
zrozumiałym zainteresowaniem Amundsen analizował sprawozdania Nagórskiego z 
jego pionierskich wypraw na maszynie nie przystosowanej do walki z silnymi 
wiatrami, z mgłą i mrozem, raz jeszcze utwierdzając się w słuszności swej decyzji. 
Pod koniec lipca dostarczono mu „Farmana" do Kristianii. Niedługo się nim jednak 
cieszył.
Wybuch pierwszej wojny światowej położył kres marzeniom o dalekiej 
arktycznej wyprawie. Amundsen ofiarował samolot państwu.
— Betty, nie przeszkadzaj, proszę. Nie widzisz, że pracuję?
Pochylony nad stosem papierów Roald z tkliwością spojrzał na przygarbioną 
postać. Zmalała chyba przez te lata rozstania, wydawała się drobna, krucha, oczy 
przygasły, białe rogi chusteczki na głowie, które kiedyś powiewały przy najmniejszym 
ruchu, były teraz starannie związane. Na twarzy piastunki nie było dziś uśmiechu.
— Gdzie postawić? — spytała szorstko.
— Co?
— Udajesz, że nie wiesz? — wzruszyła niecierpliwie ramionami. — Wiadomo, 
kosz róż, jak co dzień, siedemdziesiąt, dziś dla odmiany purpurowe, coś jakby to 
mięso wielorybie, z którego kotlety tak ci wczoraj smakowały. Nie wiem już, gdzie te 
kwiaty stawiać, wszędzie ich pełno, i w salonie, i w sypialni, i na werandzie, jakbyś 
nie miał swoich w ogrodzie... Może komuś oddasz?
— Betty, kochanie, nie waż się tego robić! Postaw, gdzie chcesz, i daj mi 
spokój! — Roald mężnie wytrzymał błyskawice rozgniewanych oczu.
— Czego ona od ciebie chce? Rozumu nie ma żeby takie pieniądze wydawać 
na kwiaty? Na świecie wojna, ludzie giną z głodu, a jej w głowie zbytki. Ja na twoim 
miejscu powiedziałabym raz na zawsze, że sobie tego nie życzę! — rozzłościła się 
nie na żarty piastunka.
Ubawiony, daremnie starał się ją udobruchać. Betty była nieprzejednana.
— Posłuchaj — powiedział wreszcie poważnie — pragniesz mego szczęścia, 
wiem o tym, narzekasz, że jestem samotnikiem, że zamykam się w gabinecie i piszę, 
powiadasz, że marnuję sobie życie, a jeśli zostanę trochę dłużej w mieście, gniewasz 
się i zrzędzisz. Teraz wymawiasz mi pewną, nie pierwszej młodości wprawdzie, ale 
piękną i bogatą wdowę, która marzy tylko o tym, żeby się za mnie wydać. Zdecyduj 
się wreszcie, Betty, kiedy będziesz ze mnie zadowolona?
— Jak się ożenisz, nie z tą od róż. Ona by tu zaraz przyszła ze swoimi 
pokojówkami, kucharką, lokajem, uprzedzam cię Roald nie zostałabym wtedy w 
twoim domu. Żebyś mnie nie wiem jak prosił, nie zostałabym!
— Dobrze, dobrze, nie ma obawy. Jaka szkoda, Betty, że jesteś ode mnie 
starsza o te dwadzieścia kilka lat. Wyszłabyś za mnie i byłby wreszcie spokój. A 
wiesz co, moja droga? Głodny jestem jak wilk, może byś coś znalazła w spiżarce?
— Czemuś od razu nie powiedział, zamiast pleść głupstwa, tam mi się ryby 
rozgotują, na śmierć zapomniałam. Boże, co ja z tobą mam! — I Betty co prędzej 
podreptała do kuchni.
Amundsen z tkliwym uśmiechem popatrzył na niknącą w drzwiach piastunkę. 
Jedynym sposobem, żeby się jej pozbyć, było wspomnieć o pustym żołądku. 
Wiedział, jak bardzo jest mu oddana, pozostał dla niej na zawsze małym chłopcem, o 
którego trzeba było dbać, czasem skarcić, rzadziej pochwalić.
Za oknem gęstniała mgła. Słońce wzeszło szybko i utonęło w mlecznym 
oparze. Rad był, że nie widzi zamkniętego przeciwległym brzegiem Bunnefiordu. 
Kochał ten cichy dom, daleki od rozgwaru Kristianii, i te spokojne wody, ale chwilami 
dusił się tutaj. Wybuch wojny położył kres jego marzeniom, przygotowaniom, 
zahamował działalność. Obrzydło mu już wszystko. I to biurko, przy którym pisał 
całymi dniami, i to ulubione pianino, na którym lubił czasem pograć, i salon pełen 
wygodnych, krytych skórą foteli, zapraszających do wypoczynku, i nawet portrety 
rodzinne w sczerniałych złoconych ramach, i nawet te kosze róż, jakie przysyłała mu 
najwierniejsza z licznych wielbicielek fru Helge. Bogata, niezależna, chciała 
zatrzymać przy sobie raz na zawsze wielkiego Roalda, sławę Norwegii. Nie żartował 
mówiąc Betty, że piękna wdowa pragnęłaby zostać fru Amundsen.
— Jakiż on jest wspaniale męski! — wzdychała opowiadając przyjaciółkom o 
Roaldzie. — Oczy ma przezroczyste jak woda górskiego strumienia, zdumiewająco 
jasne, a spojrzenie kamienne. Robi wrażenie oschłego, ale to tylko pozory. Nie 
ustanę, póki nie zdobędę, nie oswoję tego samotnego białego niedźwiedzia, który 
chadza własnymi drogami. Warto się potrudzić!
I ku utrapieniu Betty przysyłała kosze róż za koszami, nie zrażona zapraszała 
wciąż Roalda na przyjęcia, na które nie chodził, bo śmiertelnie nudziły go puste, 
nieciekawe rozmowy. Inteligentna i ambitna fru Helge chwyciła się wreszcie innego 
sposobu — zaczęła udawać gorąco zainteresowanie sprawami wypraw polarnych, 
remontem „Frama", planami związanymi z arktyczną wyprawą, do której w głębi 
serca postanowiła nie dopuścić. Metoda okazała się dobra. „Biały niedźwiedź" 
zapominając o zwykłej nieufności oswajał się pomału z uroczą poskromicielką. 
Widząc, ile trudu wkłada, żeby go zrozumieć, coraz częściej się z nią widywał, 
zapraszał — ku rozpaczy Betty — do Sarpsborg, zabierał na długie spacery nad 
Bunnefiordem, pokazywał jej chętnie swoje trofea polarne, skóry białych niedźwiedzi, 
rogi renów i czaszki wołów piżmowych, futrzane stroje Eskimosów z Ziemi Króla 
Williama, wypchane pingwiny cesarskie z wybrzeży Zatoki Wielorybów, czytywał 
także, rad słuchając uwag, fragmenty swych pamiętników, które przygotowywał 
właśnie do druku. I sam się nawet nie spostrzegł, kiedy uwierzył, że może istotnie 
coś więcej ich łączy niż zwykła przyjaźń, że może Helge jest tą kobietą, o której 
wciąż jeszcze marzył w skrytości ducha. Gdyby nie lękał się chorobliwie o swą 
wolność, byłby ją zapewne poślubił, ale wciąż jeszcze wahał się przed tym 
ostatecznym krokiem, odkładając go „na później". Potrzebował tej serdecznej 
atmosfery zrozumienia, tej tkliwości kobiecej, jaką umiała go otoczyć piękna wdowa. 
Z natury nieśmiały, wyniosły i chłodny dla obcych, zamknięty w sobie, niełatwo 
przystawał na przyjaźń.
— Może się wreszcie opamięta nasz Roald, okazja, jakich mało! — cieszył się 
brat jego Gustaw, który rzucił morze i był znanym przedstawicielem wielkiej 
francuskiej firmy „Cognac" na całą Norwegię.
— Po zdobyciu bieguna i tak nie dokona już niczego więcej. Teraz zresztą 
wojna położyła kres wszystkim wyprawom. Najlepiej byłoby, żeby się wreszcie ożenił 
i ustatkował — przytakiwał mu skwapliwie Antonius. Podobnie jak brat, uważał 
Roalda za upartego dziwaka, który marnuje najlepsze w życiu okazje i nie wiadomo 
za czym goni, zamiast cieszyć się sławą, stanąć na czele jakiegoś wielkiego 
przedsiębiorstwa i urządzić się wygodnie na resztę życia.
Jeden tylko Leon, utrzymując najbliższe stosunki z bratem, wiedział, że Roald 
nie zamierza mimo wszystko rezygnować ze swych polarnych planów.
— Jeżeli fru Helge nie powstrzyma go od dalszych wypraw, nikt tego nie 
dokona. Obawiam się jednak, że trafiła kosa na kamień. Roald nie ustąpi, a piękna 
pani nie zechce czekać na małżonka pięć czy siedem lat jako słomiana wdowa. Tylko 
nic nie mówcie Roaldowi, nie namawiajcie go do tego małżeństwa. Czas jest naszym 
sprzymierzeńcem. Fru Helge nie jest głupia, nie odkrywa chwilowo kart, póki nie 
będzie całkowicie pewna wygranej — mówił.
„Biały niedźwiedź" nie przeczuwał, jakie sidła zastawiają na niego najbliżsi. Nie 
brakowało mu poważniejszych trosk. Ilekroć rozpoczynał z kimś rozmowę na tematy 
podbiegunowych badań, patrzono na niego jak na szaleńca.
— Tam, na polach Flandrii, w Galicji, giną dziennie tysiące ludzi, a pan zawraca 
nam tu głowę jakimiś wyprawami? Cierpliwości, jeszcze parę tygodni, najwyżej 
miesiąc, i będzie koniec, Niemcy, Francuzi, Rosjanie i Anglicy wyczerpią zapasy 
amunicji, wykrwawią się, zabraknie im po prostu ludzi. Nowoczesny karabin 
maszynowy szybko strzela...
— Co to ma jedno do drugiego? Tym bardziej powinniście mi dopomóc, zamiast 
rzucać kłody pod nogi — tłumaczył Roald właścicielowi wielkiej stoczni. — Anglia 
prowadzi wojnę, a Shackleton, angielski badacz polarny, wypłynął na Antarktydę. W 
dniu wybuchu wojny wysłał z morza depeszę do swojej admiralicji, zapytując, czy ma 
zawrócić. „Co mam robić? Czekam rozkazów" — zakończył radiogram. I wie pan, co 
mu odpowiedział Winston Churchill? „Płynąć na Szósty Kontynent!"
— To niechże pan płynie, kapitanie. Na co pan czeka? Fundusze teraz łatwo 
zdobyć, nikogo o nic nie prosząc. Pieniądze leżą na ziemi, trzeba się tylko po nie 
schylić. Nie zauważył pan tego? Ech, ci polarnicy, marzyciele...
Po dłuższym zastanowieniu Amundsen zrozumiał, że właściciel stoczni ma 
rację. Cała flota handlowa Norwegii, kraju nie biorącego udziału w wojnie, trudniła się 
w owym czasie przewozem sprzętu i żywności dla aliantów. Niebezpieczeństwo było 
wielkie, gdyż niemieckie łodzie podwodne polowały chętnie na transportowce 
neutralnego państwa, ale ryzyko opłacało się sowicie. Możni armatorzy norwescy, a 
nawet właściciele niewielkich jednostek morskich z dnia na dzień dorabiali się 
ogromnych fortun.
Amundsen doszedł wreszcie do przekonania, że cel w tym wypadku uświęci 
środki. Zdobyć pieniądze na wyprawę bez upokarzającej żebraniny — to go 
zachęcało. Pieniądze, wszystkie, jakimi rozporządzał, umieścił jako swój udział u 
jednego z największych armatorów Norwegii. Statki tego przedsiębiorstwa, a było ich 
wiele, przynosiły udziałowcom ogromne zyski. Po niecałych dwóch latach Roald 
stwierdził z radością, że stał się milionerem. Jednym z wielu w tym czasie w 
Norwegu, lecz z pewnością jedynym, który zdobył pieniądze nie po to, by je 
pomnażać lub zachować na czarną godzinę, ale czym prędzej wydać. 
Uszczęśliwiony wycofał z przedsiębiorstwa swoje udziały, jakkolwiek łatwo mógł 
sumę miliona koron podwoić lub nawet potroić w niedługim czasie, i postanowił 
wybudować własny statek, wygodny, mocny, odporny na wszelkie ataki lodu. Po 
dwudziestu dwóch latach służby „Fram" nie nadawał się już do ciężkiego dryfu po 
wodach Północnego Oceanu Lodowatego. Właściciel stoczni, Oscar Jensen, 
przyjaciel ojca Roalda podjął się budowy statku za sumę trzystu tysięcy koron.
Trudności były jednak widocznie nieodstępnymi towarzyszami Amundsena. 
Zgromadzenie ekwipunku osobistego, sprzętu, a co najważniejsze zapasu żywności 
na pięć do siedmiu lat okazało się w roku 1916 jeszcze trudniejsze niż zamówienie 
polarnego statku. Jedynym państwem na świecie, gdzie wszystkiego było w bród, 
gdzie wszystko można było dostać za pieniądze, były Stany Zjednoczone. Tam też 
po namyśle zdecydował się pojechać świeżo upieczony milioner.
„... Musiałem odwiedzić nie kończącą się ilość fabryk, próbować tysiące 
gatunków przeróżnych wyrobów gastronomii amerykańskiej — zapisał w pamiętniku. 
— ... Przez kilka następnych tygodni patrzeć nie mogłem na żywność, ale udało mi 
się wreszcie wszystko skompletować."
Powrót do Norwegii przyniósł nową przykrą niespodziankę. Ceny na wyroby 
metalowe podskoczyły w dwójnasób, na drzewo w trójnasób. Trzeba było 
jednocześnie liczyć się z dalszą zwyżką.
— Budowa statku wyniesie niestety znacznie drożej, dwa albo trzy razy tyle, nie 
mogę w tych warunkach brać żadnych zobowiązań — oświadczył Roaldowi 
zmartwiony szczerze Jensen.
— Wojna przyniosła, wojna zabrała — odparł filozoficznie Amundsen. — Z 
wyprawy i tak nie zrezygnuję. Muszę do niej doprowadzić.
Pragnąc zmniejszyć koszty, za zgodą czynników oficjalnych postanowił zdjąć z 
„Frama" maszty i część olinowania i przenieść je na swój nowy statek. Na tę 
wiadomość zerwała się fala oburzenia. W błyskawicznym tempie powstał „Komitet 
Ochrony »Frama«", który oskarżył Amundsena o chęć lekkomyślnego zniszczenia 
pamiątki narodowej, o „świętokradztwo". Daremnie, zdumiony gwałtownością 
nieoczekiwanego ataku, Amundsen tłumaczył, że „Fram", o którego zabezpieczeniu 
nikt dotąd nie pomyślał, niszczeje bezużytecznie. Daremnie tym razem jego 
argumenty podtrzymywał sam Nansen. Ożywiony pseudo-patriotycznym zapałem 
„Komitet Ochrony" zwyciężył. „Fram" gnił dalej w stoczni Herten, bo nikt nie wiedział 
dokładnie, co z nim począć, a Amundsen chcąc nie chcąc musiał z trudem zdobywać 
pieniądze, żeby płacić bajońskie sumy za nowe maszty, na które drewno trzeba było 
sprowadzać z Holandii.
„... Życie jest jednym nieprzerwanym pasmem przykrych niespodzianek" — 
zapisał w dniu, w którym Ameryka przystąpiła do wojny. Jednocześnie bowiem rząd 
Stanów Zjednoczonych wydał zakaz eksportu żywności do państw neutralnych, które 
utrzymywały stosunki handlowe z Niemcami. W liczbie ich znajdowała się także i 
Norwegia, związana z Berlinem przedwojennymi umowami handlowymi, na mocy 
których dostarczała ryb. Zerwanie tych umów równoznaczne byłoby z przystąpieniem 
do wojny.
Z ciężkiej sytuacji raz jeszcze wyratował ojczyznę jej mąż opatrznościowy, 
Fridtjof Nansen. Udał się natychmiast do Waszyngtonu, gdzie nie bez trudu zdołał 
przekonać Amerykanów o konieczności uchylenia zakaża w stosunku do Norwegii. 
Dzięki jego energicznej interwencji zamówiona dla wyprawy Amundsena żywność 
dotarła do Kristianii w chwili, gdy w całym kraju wprowadzono kartki żywnościowe.
Nigdy jeszcze Amundsen nie miał tylu przyjaciół co wówczas, kiedy 
błyskawicznie rozniosła się po mieście wieść, że trzyma pod kluczem zapas 
żywności na siedem lat dla dziesięciu ludzi.
— Chyba mi nie odmówisz, Roald? Siedzieliśmy na jednej ławce, nieraz 
dawałem ci ściągaczki z łaciny. Potrzeba mi trochę mąki, kaszy, no i masło 
przydałoby się. Niewiele tego, nie odczujesz braku — nalegał jakiś starszy, dobrze 
ubrany pan, którego Amundsen w ogóle sobie nie przypominał.
— Na narty chodziłeś tylko ze mną, pamiętasz — mówił inny, łysy, w wielkich 
okularach na nosie. — Nie pozwolisz chyba, żebym umarł z głodu. Zawsze byłeś 
koleżeński. Sam rozumiesz, z kartek przecież nie wyżyję.
— Jestem serdeczną przyjaciółką żony brata pana, Leona, myślę, że zechce 
mnie pan poratować choćby kilkoma puszkami konserw — wdzięczyła się jakaś 
nieznajoma.
— Mój mąż, przewodniczący komisji finansowej parlamentu, tej samej, co 
przyznała panu kredyty na budowę statku... Mam nadzieję, że pan o nas nie 
zapomni...
I tak było bez końca. Jedni prosili tylko o kilkadziesiąt puszek konserw 
mięsnych, kompotów, o ser, cukier kaszę czy choćby pół worka pszennej mąki, inni 
wręcz się ich domagali. Byli i tacy, co grozili bliżej nie określonymi konsekwencjami.
Dla wszystkich Amundsen miał jedną, kategoryczną odpowiedź „nie". Nie mógł 
wszystkim po kolei powtarzać, że żywność otrzymał wyłącznie dla swej wyprawy 
polarnej. „Sam z tych zapasów także nie korzystam" — tłumaczył zdając sobie 
sprawę z tego, że i tak nikt mu nie wierzy.
NIM UMILKŁA WOJENNA ZAWIERUCHA
Jeg dóper deg „Maud". Ma heli og tykke folgę deg pa alle hov! ...Nadaję ci imię 
„Maud". Niech szczęście i pomyślność wiodą cię przez wszystkie morza!... Powstałaś 
do walki z lodem. Lód jest twym przeznaczeniem... — mówił uroczyście Roald 
Amundsen nie ukrywając wzruszenia.
Ciszę, jaka zapadła po wypowiedzeniu tej tradycyjnej norweskiej formuły chrztu 
statku, zmącił suchy trzask rozbijającej się o dziób bryły lodowej.
— Nie jestem przeciwnikiem wina — zaśmiał się po chwili — ale mój piękny 
statek zasługuje chyba na chrzest lodowy, szampanem za to wypijemy zdrowie 
najjaśniejszej pani, która łaskawie wyraziła zgodę na nadanie jej imienia...
— Niech żyje królowa Maud! Niech żyje Amundsen! — rozległy się okrzyki 
głusząc ostatnie słowa.
W niewielkiej grupce przyjaciół, zebranych na uroczystości wodowania w 
stoczni Asher, zaszumiało.
— Trzeba być zakochanym w tym statku, żeby powiedzieć, że jest piękny. 
Wygląda jak wielka balia, szerszy niż dłuższy.
— Zakochany w statku, to dobrze powiedziane, bardziej niż w pięknej Heldze. 
Jak to, nie wiecie? Przegrała z kretesem, po tylu latach wszystko między nimi 
skończone.
— Niemożliwe! Miała być przecież matką chrzestną „Maud", myślała, że Roald 
zgodzi się zorganizować wyprawę i wysłać statek z załogą, a sam zostanie przy niej, 
mieli się pobrać...
— Nic z tego. Przeceniła swe siły, nie oswoiła „białego niedźwiedzia". Arktyka 
jest groźną rywalką, Helge w porę widać zrozumiała, że jej nie pokona.
— Tak, to prawda, on za tą swoją „Maud" świata nie widzi. Helge sama mi 
mówiła, zamiast do teatru czy na przyjęcie prowadził ją tu, na stocznię, i kazał 
podziwiać każdy kawałek drewna oddzielnie. „Patrz, co za niezwykły rysunek kadłuba 
— mówił — a żebyś wiedziała, jak ster słucha ręki nawet tutaj, w suchym doku!"
— Ten człowiek ma chyba lód w żyłach.
Roald Amundsen nie zwracał uwagi na szepty, nie słyszał, co wokół niego 
mówiono. Przeżywał swój wielki dzień, długo na niego czekał, dawno o nim marzył, 
wiele się dla niego wyrzekł. Przed dwudziestu laty posłuszny „chłopak do 
wszystkiego", kuchcik czy łowca fok na przygodnych statkach, potem zbuntowany w 
duszy oficer „Belgiki", ślepo wykonujący rozkazy na cudzym statku, przed czternastu 
laty szyper starego, mozolnie reperowanego kutra „Gjoa", przed ośmiu dowódca 
wspaniałego Nansenowskiego „Frania" i wreszcie uwieńczenie całego życia — 
„Maud". Dla niego zbudowana, za jego pieniądze. Miał z czego być dumny! Ten 
statek stanowił teraz cały jego majątek, nic poza nim nie posiadał własnego. Nic 
prócz długów. W czterdziestym szóstym roku życia, wypływając w długoletni rejs, 
wszystko postawił na jedną kartę, ryzykując jednocześnie i mieniem, i życiem.
O rozpoczęciu dryfu z Cieśniny Beringa teraz już nie mógł myśleć. W czwartym 
roku pierwszej wojny światowej północny Atlantyk stał się zbyt niebezpieczny. 
Niemieckie łodzie podwodne jak stada wilków rzucały się na każdą napotkaną ofiarę. 
W październiku roku 1917 załoga jednej z takich łodzi zatopiła spokojny norweski 
statek handlowy i ogniem karabinów maszynowych bestialsko ostrzelała szalupy 
ratownicze, do których schronili się marynarze. Przez Norwegię przetoczyła się fala 
oburzenia.
Roald Amundsen raz jeszcze spojrzał na rozłożoną przed nim gazetę, raz 
jeszcze ze ściągniętymi brwiami odczytał komunikat o niesłychanej zbrodni na 
morzu, wielkimi literami wydrukowany na pierwszej stronie. Daremnie szukał 
przytoczenia jakichś słów protestu ze strony tych naukowców niemieckich, którym 
wiele zawdzięczał, których poważał, i nic nie znajdując, zdecydowanym gestem 
położył zamaszysty podpis na liście, który od poprzedniego wieczoru leżał na jego 
biurku.
Wsiadając do powozu, rzucił krótko:
— Ambasada niemiecka.
Sztywny lokaj w bogatej liberii na widok wielkiego polarnika zgiął się w głębokim 
ukłonie.
— Jego ekscelencja znajdzie zawsze czas dla pana, panie kapitanie — 
oświadczył wprowadzając Amundsena do wysłanego puszystym dywanem salonu, w 
którym na honorowym miejscu wisiał wielki portret Wilhelma II.
— Cieszę się, że pana widzę u nas — zaczął od progu uśmiechnięty 
ambasador, ale uśmiech zamarł mu na ustach.
Udając, że nie widzi wyciągniętej na powitanie ręki, Amundsen stał pośrodku 
pokoju, blady i poważny.
— Przyszedłem w bardzo istotnej sprawie — zaczął z kamienną twarzą i 
odczytał list, w którym wyraził swoje najwyższe oburzenie z powodu nieludzkiego 
postępku Kriegsmarine. Otworzył teczkę — po biurku potoczyły się z brzękiem złote 
medale, gwiazdy, krzyże; ordery i pamiątkowe plakiety.
— Zwracam wszystkie te odznaczenia, otrzymane od cesarza Niemiec, od 
waszych instytucji naukowych, od uniwersytetów. Proszę, ekscelencjo, wyrazić moje 
ubolewanie i poinformować zainteresowanych, że jeżeli solidaryzują się z polityką 
cesarza i, nie zgłaszając żadnych protestów, tę haniebną formę prowadzenia wojny 
uważają za właściwą, zrzekam ,się wszystkich przyznanych mi zaszczytów.
Nie patrząc na oszołomionego ambasadora, w milczeniu opuścił salon.
Czyn Amundsena i jego słowa głośnym echem rozniosły się po całym świecie. 
Rząd Stanów Zjednoczonych w uznaniu dla jego postawy zaprosił Norwega do 
odwiedzenia oddziałów amerykańskich walczących na frontach Francji i Belgii. Było 
to wyróżnienie, jakim mogło się poszczycić niewielu tylko cudzoziemców.
W kilka miesięcy później „Maud" szykowała się już do swej dalekiej podróży. Od 
dowództwa alianckiej floty wojennej Amundsen otrzymał ściśle tajną informację, w 
jakim czasie powinien wypłynąć z Tromsó na wschód, żeby nie natrafić na niemieckie 
łodzie podwodne, czyhające na wodach Morza Barentsa. Wiadomość była tym 
bardziej cenna, że w tym samym czasie ambasador Norwegii w Berlinie doniósł mu, 
iż niemieckie władze wojskowe byłyby skłonne wydać „zezwolenie" na bezpieczne 
przepłynięcie północnymi wodami, pod warunkiem jednak, że kapitan Roald 
Amundsen zwróci się do nich z odpowiednią prośbą. „W przeciwnym razie — 
oświadczono ambasadorowi — łodzie podwodne patrolujące ten obszar w każdej 
chwili mogą zaatakować »Maud« jako statek nieprzyjacielski." Amundsen z 
oburzeniem odrzucił perfidną propozycję „żelaznego glejtu" wydanego przez Berlin i 
zanim w Europie ucichł huk dział, wypłynął w arktyczny rejs.
— Uwaga, torpeda!
— Peryskop!
Od chwili wypłynięcia z Vardo każde niespodziewane załamanie odległej fali, 
każdy ciemniejszy punkt czy wir na morzu przyspieszały bicie serc i stawiały na nogi 
całą załogę „Maud". Mimo tajnych informacji alianckiej marynarki Norwegowie żyli 
ustawicznie pod grozą ataku Kriegsmarine. I nigdy chyba dotąd na wodach Morza 
Barentsa marynarze nie witali z taką ulgą sztormowej pogody, jak ci z „Maud". 
Najsroższa burza była dla nich niczym w porównaniu ze zdradliwym podwodnym 
wrogiem. Co odważniejsi mimo sztormu pozrzucali pasy ratunkowe, z którymi się do 
tej chwili nie rozstawali, i poszli spać. Czuwali tylko Amundsen i kapitan „Maud" 
Helmer Hanssen, stary kompan Roalda z „Gjoi" i „Frama".
Wiatr tężał, kładł statek coraz głębiej na burty. Rosła fala, z hukiem przetaczała 
się po pokładzie, uderzała w skrzynie i beczki, groziła zerwaniem lin.
— Zmyje nam wszystko! — krzyknął Hanssen mocując się z jakąś uciekającą 
mu z rąk beczką.
Na dźwięk sygnału alarmowego ludzie błyskawicznie powyskakiwali na pokład. 
Jedni boso, w bieliźnie, inni w pełnym futrzanym ekwipunku, reszta w ubraniach, 
chyba cudzych, bo z trudem dopinali przyciasne kurtki i luźno opadające spodnie. 
Dziwny korowód zamykał maszynista w jesionce, w meloniku, ze skórzaną 
walizeczką w ręku. Każdy myślał, że alarm jest sygnałem opuszczenia statku, że 
prująca już wodę nieprzyjacielska torpeda zniszczy za chwilę „Maud".
Lęk przed Kriegsmarine ustąpił dopiero w Cieśninie Jugorskiej. Amundsen 
uzupełnił tam zapas paliwa do silnika i z miejscowej stacji meteorologicznej zabrał w 
dalszą drogę radiotelegrafistę Olonkina. Półkrwi Norweg, oprócz języka swej matki 
znał dobrze rosyjski oraz i kilka narzeczy ludów północnej Syberii. Radiostacja I 
iskrowa na pokładzie „Maud" była dopiero wprawdzie i w sferze marzeń, ale 
Amundsen umiał jak zawsze patrzeć I w przyszłość i obiecał sobie nabyć na Alasce 
ten cud I nowoczesnej techniki.
Dalszy rejs zapowiadał się niełatwo. Ledwie statek wpłynął we wrota Morza 
Karskiego, drogę zagrodziła mu gęsta kra. Z trudem udało się Norwegom przedrzeć 
do Półwyspu Czeluskin, najbardziej na północ wysuniętego cypla Azji. W niespełna 
cztery dni później, ku rozpaczy Amundsena, „Maud" uwięzła w lodzie. Cios był ciężki, 
niespodziewany.
..... Przed dwudziestu pięciu laty na tych wodach Nansen miał więcej szczęścia 
— zanotował z goryczą — jeszcze całe dwa tygodnie „Fram" płynął wolnym od lodu j 
morzem i dotarł aż po siedemdziesiąty dziewiąty stopień szerokości północnej."
Niewielka, spokejna zatoka przy wschodnim wybrzeżu półwyspu Tajmyr na 
przeciąg roku stała się dla Norwegów domem. Zgodnie z tradycją poprzednich 
wypraw Amundsen nazwał ją „Maudhavn", a budynek, w którym założył zimowisko — 
„Maudheim".
Jak przed piętnastu laty na Ziemi Króla Williama, tak i teraz budowę stacji 
rozpoczęto od pawilonu magnetycznego. Słowo „pamiętasz?" wisiało w powietrzu. Z 
weteranem swych dwóch wypraw, Helmerem Hanssenem, Amundsen niejedną 
wspólnie przeżył chwilę. Wśród dziesięcioosobowej załogi płynęło jeszcze dwóch 
dawnych towarzyszy: żaglomistrz Rónne z załogi „Frama" oraz wierny Wisting z 
biegunowego marszu, duszą i ciałem oddany Amundsenowi. Naukę na pokładzie po 
raz pierwszy reprezentował młody przyrodnik, doktor Harald Sverdrup. Oprócz wielu 
innych zalet doktor znał się znakomicie na kuchni i rywalizował z Roaldem w 
przyrządzaniu posiłków. Zaopatrzenie w świeże mięso nie przedstawiało tu zresztą 
najmniejszych trudności. „Maudhavn" leżał na szlaku wędrówek białych niedźwiedzi, 
ciągnących tu z półwyspu Tajmyr. Pierwszego dnia, bez wielkiego trudu, Norwegowie 
ubili pięć ogromnych sztuk na zapas, na zimę.
— Szynki dla ludzi, reszta dla psów. Wątrobę natychmiast utopić w przerębli, 
niech się nią lepiej ryby strują niż ludzie, albo zakopać pod lód — polecił Amundsen, 
a widząc zdziwienie Sverdrupa dorzucił: — Wy, naukowcy, nie wiecie zapewne, że to 
diabelna trucizna. Niedźwiedziej wątroby nie ruszy najgłodniejszy Eskimos, nie pożre 
żadne zwierzę. Zjedzenie najmniejszego kęsa powoduje bóle głowy, mdłości, 
wymioty, gorączkę, skóra na dłoniach zaczyna się łuszczyć i odpada całymi płatami.
— Nie oddalać się od statku bez broni! — wołał w chwilę później, lękając się 
jakiegoś wypadku, ale i tak w „Maudheim" na brak wypadków nie można się było 
uskarżać.
Pewnego ranka Amundsen pozostał na statku tylko z Wistingiem.
— Idę się przejść. Wypuść psy, niech sobie pobiegają po lodzie — powiedział 
biorąc na ręce ulubioną sukę Swart, która za parę dni miała zostać matką, i ostrożnie 
zaczął schodzić po trapie.
Z oswobodzonej sfory wyrwał się naraz drugi jego faworyt, olbrzymi Jacob rzucił 
się do swego pana, radośnie szczekając, podciął mu nogi. Nie mogąc uchwycić się 
poręczy, Amundsen runął na lód z wysokości trzech metrów. Porażony dotkliwym 
bólem, leżał chwilę nieruchomo i z trudem zmusił się do uśmiechu, kiedy przerażony 
Wisting dopomagał mu wejść na sztormtrap. Marynarz schwycił nóż i bez namysłu 
rozciął kurtkę dowódcy, sweter, koszulę. Ciarki przebiegły mu przez grzbiet: 
podwójne złamanie prawego barku.
Na „Maud" nie było doktora; funkcje lekarskie pełnił Wisting, który przeszedł 
paromiesięczne przeszkolenie w Kristianii, pod kierunkiem chirurga w szpitalu szybko 
nauczył się składać złamane kości, opatrywać rany, ale tu musiał sam decydować o 
wszystkim. I to natychmiast. Wielkie krople potu spływały mu po twarzy, z trudem 
powstrzymywał drżenie ogromnych jak bochny dłoni, składając kości, zaciskając w 
łupki i delikatnie niby najtroskliwsza pielęgniarka bandażując opuchnięty bark. 
Wiedział, że każde dotknięcie musi sprawiać dokuczliwy ból, z niepokojem spoglądał 
na pobladłą, ściągniętą, poszarzałą twarz dowódcy, na zaciśnięte wargi. Nie padło z 
nich słowo skargi.
Ani tej nocy, ani wielu następnych o śnie nie mogło być mowy, nie zmrużyli oka 
ani Wisting, ani Amundsen— jeden niespokojny, czy zrobił wszystko, co należało, 
drugi przywołując na pomoc całą siłę woli, żeby wytrzymać ból i uspokoić swego 
pielęgniarza.
Z ręką na temblaku Amundsen nie pozostawał bezczynny. Co dzień odwiedzał 
towarzyszy w pracy: tu doradził, tam zwrócił na coś uwagę, coś zganił lub pochwalił, 
a gdzie tylko mógł, chętnie dopomagał zdrowym ramieniem. Nie zaprzestał także, 
bez względu na mróz czy mgłę, porannych forsownych marszów.
— Czemuż mam się wyrzekać tych cudownych, najlepszych w ciągu doby 
chwil, kiedy nogi same niosą, a pędzona szybkim krokiem krew podsuwa głowie 
najlepsze myśli, najcelniejsze rozwiązania, pozwala snuć najśmielsze plany — 
mawiał.
Od wypadku z Jacobem upłynęło już pięć tygodni. W przeddzień uroczystego 
zdjęcia łupków, korzystając z nieobecności dowódcy, który wyruszył na małą 
przechadzkę, Sverdrup szykował wystawny obiad niespodziankę.
W niezdarnych podskokach Jacob krążył jak zwykle koło Amundsena, to 
wybiegał parę kroków naprzód, to znów zawracał. Raptem zatrzymał się, zawęszył 
niespokojnie i z głośnym ujadaniem wpadł między torosy. Po chwili ze stulonymi 
uszami, szorując brzuchem po śniegu, mknął z powrotem na statek. W ślad za nim 
zza bryły lodu wypadł wielki biały niedźwiedź. Na widok Amundsena zahamował 
gwałtownie i zdumiony przysiadł na zadzie. Zaskoczeni człowiek i niedźwiedź przez 
moment mierzyli się spojrzeniem. Groźny ryk wstrząsnął naraz powietrzem — 
zwierzę stanęło na tylnych łapach. Było olbrzymie, przerażające. Roald rzucił się do 
ucieczki, gnał co tchu, na szyi czuł gorący oddech. Dopadł sztormtrapu, sięgał już 
poręczy, w tej samej chwili poczuł druzgocące uderzenie w plecy. Runął na lód. „Już 
po mnie!" — przemknęło mu przez głowę. Nieraz widywał, jak pod ciosem 
niedźwiedziej łapy pękały focze czaszki.
I taki byłby zapewne koniec wielkiego Roalda, gdyby nie Jacob. Pies zdążył 
zatoczyć wielki łuk i teraz zajadle oszczekiwał ukrytego wśród torosów małego 
niedźwiadka. Słysząc trwożliwy pisk dziecka, matka skoczyła w pogoń za 
napastnikiem. Amundsen z krzykiem „Bjorn!" wdrapał się po sztormtrapie na pokład. 
Wisting pierwszy schwycił broń i w paru susach zbiegł na brzeg; na ułamek sekundy 
niedźwiedzica zawahała się, zawróciła i rzuciła się w jego stronę. Nie miał czasu 
wycelować, pociągnął za spust, ale zamiast wystrzału rozległ się suchy trzask 
spadającej iglicy.
— Karabin! — wrzasnął nieswoim głosem. Rozpaczliwy krzyk oszołomił 
zwierzę. Ułamek sekundy wystarczył. Nadbiegł na pomoc Sverdrup. Huknął strzał.
W messie koło Amundsena zebrała się cała wystraszona załoga. Chory bark 
nie ucierpiał, na szczęście, podczas upadku, pękła tylko kość napięstka. Zdejmując z 
rannego poszarpaną kurtkę, Wisting zdrętwiał. Niedźwiedzie pazury rozorały futro, 
ubranie i bieliznę, pozostawiając na skórze głębokie, krwawe bruzdy.
„... Żeby dogonić białego niedźwiedzia, trzeba gnać co tchu, ale uciekający 
przed rozjuszoną niedźwiedzicą człowiek czuje skrzydła u ramion. Tego dnia śmierć 
była blisko" — zanotował Amundsen.
Mimo gorących kąpieli, mimo masaży Wistinga długo nie władał prawym 
barkiem. Zniecierpliwiony, widząc, że mięśnie nie chcą być posłuszne jego woli, 
postanowił zmusić je do posłuszeństwa. Zamknięty w kabinie, zdrową ręką 
gimnastykował chorą, podnosił co dnia wyżej i wyżej, obracał, zginał i mimo 
strasznego bólu zmuszał do wysiłku.
— Nie każdy by taką końską kurację wytrzymał — mawiał z podziwem Wisting, 
jedyny, który o niej wiedział.
Skutki leczenia były jednak zadziwiające. W ciągu kilku miesięcy cierpliwy 
pacjent odzyskał całkowitą swobodę ruchów. W trzy lata później znakomity 
rentgenolog w Seattle nie posiadał się ze zdumienia, oglądając serię zdjęć chorego 
barku.
— Nie wierzę w cuda, panie kapitanie, ale tu cud stwierdzam jako lekarz i 
oświadczam, że nie powinien pan był nigdy odzyskać władzy w prawym ramieniu. 
Proszę mi się teraz przyznać: ile morfiny zażył pan starając się samemu rozruszać 
ten staw?
Amundsen spojrzał chłodno na lekarza.
— Morfiny? Nie miałbym krzty szacunku dla samego siebie, gdybym się do niej 
uciekał. Bolało piekielnie, ale to drobiazg. Złość ludzka silniej boli.
CZYŻBY WSZYSTKIE ZŁE MOCE SPRZYSIĘGŁY SIĘ PRZECIW 
NIEMU?
Pierwsze zimowanie w „Maudhavn" nie było pomyślne dla Roalda Amundsena. 
Jakby przyjazny los nagle odwrócił się od niego.
W kilka tygodni po pamiętnej przygodzie z niedźwiedziem wiele godzin 
przesiedział w pawilonie magnetycznym, cechując wariometry. Wisząca pod sufitem 
naftowa lampa żarowa płonęła jasnym światłem, ale dziś bardziej niż zwykle 
dokuczały mu oczy, piekły, bolały, wszystko widział jak przez mgłę. Zajęty 
precyzyjnymi pomiarami, długo nie zwracał uwagi na wzrastające zmęczenie. Myśl 
rwała się jednak i plątała nieznośnie, ruchy stawały się coraz powolniejsze. Z trudem 
wreszcie dowlókł się do drzwi. Fala mroźnego powietrza orzeźwiła go i przyniosła 
ulgę, ale niezawodne dotychczas serce Zaczęło wyprawiać dziwne harce: to 
zamierało, to znów zaczynało walić, jakby miało rozsadzić klatkę piersiową.
Objawami choroby przeraził się na dobre Wisting nie mówiąc dowódcy, że 
zatrucie dwutlenkiem węgla bywa nieodwracalne w skutkach. Szczelne ściany i drzwi 
pawilonu magnetycznego, bez żadnej wentylacji, nie dopuszczały świeżego 
powietrza, a lampa żarowa pochłaniając wiele tlenu wydzielała jednocześnie dużą 
ilość spalin. Silny organizm Amundsena wytrzymał jednak zwycięsko i tę próbę. A 
może przede wszystkim jego silna wola? Amundsen wiedział, że dowódca wyprawy 
nie może sobie pozwolić na żadną słabość.
Przeciwności losu, wypadki, nieszczęścia w niczym nie zmieniły ustalonego 
trybu życia w zimowisku. Wszystkie obserwacje przeprowadzano regularnie, bez 
zakłóceń, pomiary przebiegały w ustalonych terminach. Bardziej jednak niż 
nieznośna kołatanina serca niepokoiło Amundsena zachowanie jednego z 
uczestników wyprawy, Tessena. Młody, dzielny, pełen energii marynarz zamilkł 
nagle, posmutniał, zamknął się w sobie, najchętniej przebywał samotnie, na pytania 
odpowiadał opryskliwie. Polecenia wykonywał wprawdzie nadal starannie, ale widać 
było, że myślami wybiega daleko, że coś go dręczy.
Amundsen znał podobne objawy z „Belgiki" — wiedział, iż choroba polarna, jak 
zakaźna, udziela się łatwo. Sprawa zaczynała wyglądać groźnie. Nadszedł wreszcie 
dzień, w którym Tessen bez powodu zaczął się kłócić z towarzyszami.
— Kapitanie, chcę wrócić do domu! — oświadczył w końcu. — Mózg zamarza 
mi na kość. Na myśl, że mogą jeszcze trzy, cztery lata zostać wśród tych przeklętych 
lodów, ogarnia mnie jakieś szaleństwo. Proszę mnie puścić, jestem dobrym 
narciarzem, dojadę do Wyspy Dixon, a jak będzie trzeba, to choćby i do samego 
Archangielska. Byle jak najdalej stąd! Nie wytrzymam dłużej!
— Nie będę cię zatrzymywał, pójdziesz, ale nie sam, to niebezpieczne, musi ci 
ktoś towarzyszyć. Knudsen mówił, że też chętnie zobaczyłby coś innego niż lód. Dam 
wam psi zaprzęg i żywność na drogę do Dixon. Zabierzecie przy sposobności 
sprawozdania nasze, listy i wyniki niektórych obserwacji i pomiarów.
I tak się stało.
„...Tessen ani razu się nawet nie obejrzał, kiedy wylegliśmy żegnać 
odjeżdżających — zanotował z goryczą Ajmundsen. — Dotychczas sukces moich 
wypraw zawdzięczałem w wielkiej mierze odpowiedniemu doborowi ludzi. Czyżbym 
się teraz zaczął mylić? Nie sądziłem, iż kiedykolwiek będę musiał zadać sobie 
podobne pytanie."
W kilka dni później, w uroczyście obchodzoną rocznicę założenia zimowiska, 
„Maud" wyrwała się wreszcie z lodowych kleszczy na wolne od lodu wody. 
Amundsen z radością wsłuchiwał się w czysty, mocny, równomierny dźwięk silnika, 
dźwięk, co jak żaden inny odpędzał od niego wszelkie obawy, uspokajał. 
Zaokrąglony kadłub „Maud" lekko rozgarniał krę, która posłusznie rozkładała się 
wzdłuż burt. Ale radość trwała krótko. Na wysokości ujścia rzeki Leny morze zbielało, 
pola lodowe w pobliżu Wysp Nowosyberyjskich dzień po dniu zwierały się coraz 
mocniej, a szybkość statku zastraszająco malała. Przy brzegach wyspy Ajon „Maud" 
znieruchomiała. I rozpoczęło się drugie, przymusowe, zimowanie. Zimowanie 
przedwczesne, nie o takim Roald marzył.
„Cierpliwość jest jedną z najważniejszych cech polarnika" — powtarzał sobie, 
ale jakże trudno było się na nią zdobyć! Z każdym rokiem coraz trudniej. Utracił już z 
latami te niewyczerpane zapasy cierpliwości, jakimi szczycił się w młodzieńczym 
wieku. Pożerała go gorączką czynu, dyktowała posunięcia, których później gorzko 
żałował. Zmiana trasy wyprawy arktycznej, która miała być uwieńczeniem całego 
jego życia, była błędem. Zbyt wiele zaryzykował płynąc wzdłuż wybrzeży północnej 
Syberii zamiast, jak pierwotnie zamierzał, Oceanem Spokojnym przez Cieśninę 
Beringa. Błąd był jednak nie do naprawienia. Zbyt późno zdał sobie z niego sprawę. 
Musiał teraz zrobić wszystko, żeby mimo przeciwności osiągnąć cel. Najpilniejszym 
zadaniem w ciężkiej sytuacji, w jakiej się znalazł, było zawiadomić Norwegię o 
miejscu przymusowego postoju „Maud".
W kilka dni później trzech ludzi pod wodzą Wistinga pomknęło na nartach za 
psim zaprzęgiem do najbliższej, odległej prawie o dwa tysiące kilometrów radiostacji 
w Anadyr. Forsowny marsz w obie strony trwał sześć miesięcy.
— Tessen i Knudsen nie dotarli do Dixon, nikt nie widział ich także w żadnej 
osadzie. Lękam się, że nie żyją — oświadczył po powrocie Wisting — 
powiadomiliśmy Kristianię. Nasz rząd zwrócił się do rządu Związku Radzieckiego z 
prośbą o wszczęcie poszukiwań.
Akcja ratownicza potwierdziła jego obawy. Na wpół zwęglone ciało marynarza 
Knudsena odnaleziono w dwa łata później w okolicy Półwyspu Stierlegowa. Widać 
wyczerpany głodem, osłabiony, upadł umierając w rozpalone ognisko. Na zwłoki 
nieszczęsnego Tessena natrafiono dopiero w rok później, w odległości zaledwie 
czterech kilometrów od radiostacji na wyspie Dixon. Wyniszczoną głodem, spaloną 
mrozem twarz młodego marynarza rozjaśniał uśmiech, jakby przed ostatnim 
tchnieniem zdołał w myśli przynajmniej uciec od zabójczego lodu.
W początkach lipca „Maud" wyrwała się wreszcie szczęśliwie ze swego białego 
więzienia i po trzech tygodniach zawinęła do brzegów Alaski. Ze wzruszeniem 
Amundsen patrzył na Cieśninę Beringa. Docierając tutaj, pobił jeszcze jeden rekord.
Był pierwszym w historii człowiekiem, który opłynął kulę ziemską powyżej 
północnego kręgu polarnego.
„... Sześć lat przygotowań, dwa nie przewidziane, uciążliwe zimowania. To 
niewesoły bilans. Nie uznam się jednak za pokonanego, nie ustąpię, muszę 
zwyciężyć!" — postanowił Amundsen po dobiciu do Nome. W błyskawicznym tempie 
uzupełnił nadszarpnięte zapasy żywności, paliwa i sprzętu. „Maud" była gotowa do 
dalszego rejsu. Czy całkowicie gotowa?
Czterech uczestników wyprawy zeszło w Nome na ląd. Wśród nich znajdował 
się Helmer Hanssen. Tym razem i on dość miał już polarnej włóczęgi. Na pokładzie 
prócz Amundsena pozostało tylko trzech wiernych; doktor Harald Sverdrup, Oscar 
Wisting i Gienadij Olankin. I znów — wbrew swym zasadom — Amundsen dał się 
ponieść niecierpliwości, którą tak surowo potępiał u innych. Wbrew radom szyorów. 
Wbrew kaDitanom etaików stojących, w oorcie Dostanowii od razu wyruszyć aa 
morze.
— Po co się spieszyć? Lepiej poczekać do zimy, wtedy z łatwością uzupełni 
pan załogę, kapitanie, będzie w czym wybierać. Marynarze sami się będą prosić, i to 
ci najlepsi z najlepszych. Teraz nikogo pan nie dostanie, za żadną cenę.
— Nie będę dłużej czekać, damy sobie radę w czterech! — brzmiała stanowcza 
odpowiedź.
Cieśnina Beringa okazała się łaskawa dla „Maud", ale już w kilka dni później 
ławica grubego lodu zamknęła drogę na północ. Gwałtowne sztormy i uszkodzenie 
śruby okrętowej zadecydowały o dalszych losach wyprawy. Gnana bezlitośnie 
morskim prądem, popychana naporem kry „Maud" wciśnięta została do niewielkiej 
zatoki Sierdce Kamień.
Trzecie zimowanie w odległości zaledwie stu kilometrów od Cieśniny Beringa, 
trzecie i najcięższe. Sztorm gonił za sztormem, a każdy mógł być ostatnim w zatoce 
nie osłoniętej od strony pełnego oceanu. Wokół burt nieustannie spiętrzały się z 
hukiem miliony ton białych brył. Kiedy słabł ich napór, olinowaniem targała wichura 
niosąc z daleka, od zamarzłego morza, grzmot pękającego lodu, spychała statek na 
przybrzeżne skały. Z nastaniem polarnej nocy spotęgował się mróz, ciął twarze 
piekącym oddechem, wślizgiwał się w najmniejszą szparę, przenikał najgrubsze 
ubrania. Na wyiskrzonym niebie gwiazdy świeciły martwym, lodowym blaskiem, z 
rzadka gaszonym niespokojnymi błyskami polarnej zorzy. Jeszcze jedno zimowanie 
przy brzegaRi Syberii... Czy ostatnie?
Marzenia o biegunowym dryfie znów się oddalały. Jeszcze jedno 
rozczarowanie... Roald Amundsen nie dawał poznać po sobie, ile kosztowały go te 
nie spełnione nadzieje.
„...Na pokładzie »Maud« — pisał w swych pamiętnikach doktor Harald Sverdrup 
— mogłem dokładnie poznać niezwykłą postać Amundsena, nie takiego, jakim go 
widywano od święta podczas uroczystości, ale takiego, jakim był naprawdę. Zawsze 
bardzo starannie ubrany, wygolony, chociaż na tym pustkowiu tak łatwo było o 
zaniedbanie. Jego kabina co dzień od samego rana wyglądała odświętnie, jakby 
przygotowana na przyjęcie gości. Każdy dzień był z góry co do minuty zaplanowany. 
W messie dowódca był zawsze pierwszy. Z wybiciem godziny ósmej zasiadał do 
śniadania, wyprzedzając innych. Jeżeli któryś z nas czasem zaspał, witał go z 
niezmiennym uśmiechem, ale kilka na pozór niewinnych, uszczypliwych słówek 
wystarczyło, aby delikwent stracił kontenans. Dowcip Amundsena był cięty i celny; 
nie szczędził innych, ale nie szczędził także samego siebie.
Bez względu na pogodę, w mgłę, śnieżycę czy podczas siarczystych mrozów, 
przynajmniej kilka godzin spędzał na powietrzu i innym to zalecał: »Nawyk 
dzieciństwa, któremu zawdzięczam zdrowie. Kiedyś byłem chorowitym dzieckiem, tak 
na dobrą sprawę, groziło mi cherlanie i siedzenie przy jednym biurku przez całe 
życie. Zrozumiałem widać w porę, że w takiej sytuacji umarłbym chyba z nudów« — 
mawiał.
Wiele godzin poświęcał pisaniu, w chwilach wolnych sam naprawiał swoją 
garderobę, prał, chętnie gotował dla nas wszystkich, jeśli nie był zajęty obliczeniami 
lub nie przeprowadzał pomiarów. Zachłannie pożerał książki, z łatwością 
zapamiętywał najdrobniejsze szczegóły. Interesowało go wszystko, wszystko chciał 
zrozumieć, wszystkiego się nauczyć. Na przykład godzinami wypytywał mnie o 
sprawy związane z biologią. Wieczory chętnie spędzał w naszym towarzystwie. 
Opowiadał niezwykle ciekawie, a tematów mu nie brakło. W każdym z uczestników 
naszej wyprawy umiał rozniecić jakieś zainteresowanie. Miał po temu wybitne 
zdolności, powiedziałbym po prostu, talent. Byłby znakomitym pedagogiem, 
uwielbianym przez studentów. Za dobrze wykonaną pracą, za postępy nie żałował 
słów pochwały, wychodząc ze słusznego założenia, że nic tak nie zachęca do 
dalszych wysiłków jak uznanie. Z całego serca kochając dowódcę wszyscy byli mu 
bezwzględnie posłuszni i dokładali wszelkich starań, żeby naszemu kapitanowi nigdy 
niczym nie sprawić przykrości.
Towarzyskie talenty Amundsena były tym cenniejsze, że na naszym pustkowiu, 
nie mając wciąż radia, byliśmy całkowicie odcięci od świata. Umiał także trzymać 
ludzi w ryzach, dbał o czystość, nie tylko w sensie dosłownym — na pokładzie 
»Maud« nigdy, ani razu nie padło słowo czy zdanie, którego by nie można powtórzyć 
w niedzielny poranek po wyjściu z kościoła. A przecież ani Roald Amundsen, ani 
żaden z nas nie był ponury. Wprost przeciwnie. Na statku panował zawsze, w każdej 
okoliczności, pogodny, pełen humoru nastrój koleżeńskiej życzliwości.
Podczas tych paru zimowań na »Maud« miałem sposobność poznać bliżej 
towarzyszy Roalda Amundsena z jego poprzednich wypraw. Wszyscy jak jeden mąż 
podkreślali, że z nim czują się bezpiecznie. Miał on jakąś dodatkową umiejętność 
przewidywania trudności, przeszkód, jakich nikt prócz niego nie przeczuwał, i 
stawiania im odważnie czoła. Nigdy nie wychodził nie przygotowany na spotkanie 
nieznajomego. Nie kusił losu. Uwielbiali go też wszyscy i gotowi byli pójść za nim do 
samego piekła. Wiedzieli, że darzy ich głębokim braterskim uczuciem, i odpłacali mu 
z nawiązką. Nigdy go nie krytykowali, nic od niego nie żądali. »Wśród ciężkich, 
odmiennych od codziennego życia warunków uczył nas, bronił, opiekował się nami. 
To złote serce ukryte pod stalowym pancerzem — powiedział mi kiedyś Helmer 
Hanssen. I tak było istotnie. Lód zastępował Amundsenowi dom, a towarzysze 
wypraw rodzinę. Jeśli nawet nasz kapitan nie miał własnej, to miał tyle rodzin, ilu 
przyjaciół na statku. Znał życie każdego jak swoje własne, dzielił nasze troski i 
radości. Kiedy wracał do kraju, nasze domy były jego domem, a nasze oddanie 
zastępowało mu brak kobiecego serca, które biłoby tylko dla niego."
W zatoce Sierdce Kamień niewielka gromada tubylców Czukczów, żyjąca na 
brzegu w trzech nędznych jarangach, które przypominały z daleka czapki borowików-
olbrzymów, powitała z entuzjazmem niespodziewanych przybyszów.
Prowadzący badania antropologiczne wśród ludów Dalekiej Północy doktor 
Sverdrup przeniósł się do nich na brzeg. Trzech ludzi z trudem mogło uporać się z 
codziennymi pracami na statku, Amundsen korzystał więc często z pomocy tubylców, 
chętnych, życzliwych, jak Eskimosi, z Ziemi Króla Williama.
Jeden z nich, imieniem Kakot, stał się niemal członkiem załogi „Maud". Za łyżkę 
strawy wykonywał każdą pracę zręcznie i szybko. Pewnego ranka wzburzony Olokin 
wpadł do kabiny dowódcy.
— Kapitanie, Kakot uciekł, zabrał z kuchni worek żywności.
Amundsen nie dowierzał własnym uszom.
— Żywność nieważna, mamy jej pod dostatkiem, ale czemu tak postąpił? 
Dałbym sobie za niego rękę uciąć.
Minęło kilka dni. Szalała zadymka, kiedy młody Czukcz powrócił na pokład 
„Maud". Nie otrzepując śniegu z ubrania, jak to zazwyczaj czynił, stanął w progu 
messy. Jego śniada, płaska twarz wyrażała rozpacz. Bez słowa rozchylił poły 
futrzanego ubrania. Spod szmat i strzępów skór wyjrzały ogromne, czarne, pełne 
przerażenia oczy. Kakot nie był sam, przyniósł ze sobą małe, wychudzone jak 
szkielet dziecko.
— Przybyłem za późno. W jarandze nic nie było do jedzenia; moja kobieta już 
nie żyła, ostatnie kęsy oddała Kakonicie, przywiozłem ją do ciebie, kapitanie — mówił 
martwym, drewnianym głosem.
Niczego nie oczekiwał, o nic nie prosił.
Jakby domyślając się, że o niej mowa, paroletnia dziewczynka, mrużąc oczy 
oślepione jaskrawym światłem lampy, wyciągnęła chude ramionka do Amundsena. 
Bez chwili namysłu podniósł ją na wysokość głowy. W zetknięciu z tym drobnym, 
lekkim jak piórko dzieckiem jakoś dziwnie zrobiło mu się na sercu.
— Miałeś rację, Kakot — głos jego zabrzmiał poważnie, ale oczy śmiały się na 
widok dziecka.
Od tej pamiętnej chwili Kakonita stała się najważniejszą osobą na „Maud".
Wiedząc, że mała Czukczenka godzinami potrafi stać na pokładzie wyczekując 
go, Amundsen powracał szybciej niż zwykle z wypadów w teren. Podczas jego 
nieobecności żadna siła nie mogła zmusić dziewczynki do przełknięcia 
najsmaczniejszego placka czy kawałka ulubionej czekolady.
— Jak kapitan wróci — odpowiadała niezmiennie, powtarzając zasłyszane od 
innych słowa.
Kakot z radością patrzył na wypełniające się z każdym tygodniem policzki 
dziecka i na wielkie czarne oczy, w których nie było już smutku.
— Jeśli chcesz, zabiorę ją ze sobą do Norwegii, wychowam, ukończy szkołę — 
oświadczył mu pewnego dnia Amundsen.
Młody Czukcz spojrzał na niego z wdzięcznością.
— Zrób tak, kapitanie, sam nie wiem, co z nią począć, jak odpłyniecie stąd, 
będzie znów głodować.
— Zrób tak, kapitanie — powtórzyła jak papużka mała nie rozumiejąc sensu 
rozmowy.
— Dobrze, od tej chwili jesteś moja — odpowiedział Amundsen i ogarnęło go 
uczucie jakiejś gorzkiej tkliwości.
Po paru tygodniach na „Maud" zjawił się traper, Australijczyk, handlujący 
futrami. Żona jego, córka wodza jednego z syberyjskich plemion, powiła mu 
siedemnaścioro dzieci. Widząc, jak troskliwą opieką otaczano na „Maud" Kakonitę, 
poprosił Amundsena, by zechciał, płynąc w jesieni do Europy, zabrać jego 
dwunastoletnią córeczkę Kamillę i umieścić ją w jakiejś dobrej szkole w Kristianii. 
Kamilla o śniadej cerze matki i niebieskich oczach ojca zaprzyjaźniła się od razu z 
małą Czukczenką, zdobywając sobie szybko serce Amundsena i sympatię załogi.
— Pana paszport?
Szybkim ruchem urzędnik otworzył książeczkę, rzucił okiem na fotografię — na 
długą, przetykaną srebrem brodę, na wielkie ciemne okulary skrywające oczy 
pasażera — i zmieszany powiedział:
— Sorry, mister Johnson, to pomyłka, pan jest tak bardzo podobny do kogoś, 
przez moment sądziłem, że... bardzo przepraszam. Jakie ładne córeczki — dorzucił 
patrząc ciekawie na obie dziewczynki, których egzotyczna uroda rzucała się w oczy.
Mister Johnson, mieszkaniec Nowego Jorku, schodził już po trapie na ląd, a 
urzędnik raz jeszcze zerknął w jego stronę.
— Te szerokie bary, ta postawa, ten nos, dałbym sobie rękę uciąć, że to nasz 
Amundsen — zamruczał do siebie.
Urzędnik celny dobre miał oko. Z wielką brodą, w okularach, z amerykańskim 
paszportem na cudze nazwisko, w Norwegii zjawił się Amundsen. Po raz pierwszy 
wracał do kraju, nie mogąc pochwalić się sensacyjnymi zwycięstwami, nie chciał 
poza tym nikogo wtajemniczać w nowe, śmiałe plany. Pragnął mieć spokój. Nie 
przestawała nurtować go myśl o samolotach. „Może to i dobrze, że wybuch wojny 
uniemożliwił mi wtenczas, w roku 1914, użycie maszyny zbudowanej z drzewa i 
płótna" — powtarzał. Obecnie najnowszy model firmy „Junkers", wykonany z 
duraluminium, pobił rekord świata, utrzymując się w powietrzu dwadzieścia siedem 
godzin. Wyczyn ten obudził uśpione marzenia Amundsena. Zafascynowany 
wczytywał się w opisy tego wspaniałego lotu. „W sam raz coś dla mnie — myślał — 
taka maszyna wystarczyłaby mi w zupełności na przelot nad Północnym Oceanem 
Lodowatym, z Point Barrow na Spitsbergen. Przekonałbym się, czy na oceanie nie 
ma jakichś nie odkrytych wysp, kto wie, może nieznanego kontynentu?"
„... Czyżby rzeczywiście szczęście znów uśmiechnęło się do mnie? — 
zanotował po przyjeździe do Kristianii na wieść, że tym razem bez próśb, błagań i 
żebraniny parlament Norwegii przyznał mu kredyty w wysokości pół miliona koron. — 
Co na to wpłynęło? Przecież, jak dotychczas, dryf »Maud« nie przyniósł jeszcze 
żadnych sensacyjnych wyników."
Wkrótce Amundsen zrozumiał. W roku 1922 Europa wchodziła w okres kryzysu 
ekonomicznego, wartość pieniądza malała z każdym niemal dniem. Hojny gest 
parlamentu okazał się wkrótce niewystarczającą pomocą. Amundsen nie tracił jednak 
nadziei, że czegoś jeszcze w życiu dokona, jakkolwiek światowej sławy kardiolog, 
którego porady zasięgnął w Londynie, nie ukrywał przed nim, że stan jego zdrowia 
jest wręcz niepokojący.
— Czy nie czas już pomyśleć o wypoczynku, panie kapitanie? To nie sprawa 
wieku, zmarnowały pana lata ustawicznych nadmiernych wysiłków. Zatrucie 
dwutlenkiem węgla pozostawiło poważne ślady na pańskim sercu. Trzeba mu teraz 
oszczędzać zbyt gwałtownego zmęczenia. Musi pan bardziej dbać o siebie i raz na 
zawsze pożegnać się z wyprawami polarnymi. W przeciwnym razie nie odpowiadam 
za pana serce. Proszę o tym pamiętać i wyciągnąć z tego, co mówię, odpowiednie 
wnioski.
— Co za szczęście, że Hanna Henrikke nie żyje, oczy wypłakałaby ze zgryzoty 
na widok tych twoich córek! Coś ty najlepszego zrobił, Roald! Mało to panien za tobą 
wzdycha u nas, a ty... — Betty energicznie poprawiła biały wykrochmalony czepek, 
który przekrzywił się w momencie powitania.
— Ależ, moja droga... — próbował przerwać potok jej słów Roald. — To nie są 
moje córki, to przybrane...
Stara piastunka machnęła tylko ręką.
— Znam ja się na takich sprawach, wystarczy spojrzeć, mnie nie zwiedziesz. 
Jakżeś ty mógł? Czemuś mi nic dawniej nie mówił? Przecież to już duże dziewczynki. 
Ładne są nawet, trzeba przyznać, ta maleńka z czarnymi ślepkami rzuciła mi się na 
szyję, a ta starsza oczy ma twoje, tylko że w ciemnej oprawie. Dałam im po kawałku 
ciasta, bawią się na werandzie. Jak myślisz, który pokój im damy? Amundsen 
daremnie usiłował dojść do słowa.
— Jedna pociecha, że ustatkujesz się wreszcie, będziesz siedział w domu, 
zamiast ganiać po świecie. I to dobre. Jak myślisz, co przygotować im na obiad, nie 
mogę się z nimi dogadać, dowiedzieć, co lubią?
— Wszystko będzie im smakować, Betty, wszystko, co zrobisz, i mnie także!
Odetchnął z ulgą, kiedy przygarbiona ciężarem lat piastunka znikła za drzwiami. 
Rozsiadł się wygodnie w fotelu. Dobrze było w domu, cicho, spokojnie. W nawisłej 
nad oknem czapie śnieżnej zapalało kolorowe iskierki, w ogrodzie krzaki ulubionych 
róż skryły się pod białą puszystą kołdrą. Ogołocone z liści gałęzie wina śmiałymi 
pędami podeszły pod sam parapet. Na kominku płomień obejmował suche brzozowe 
polana, z którycii rozżarzonymi płatami, skręcając się z trzaskiem, odpadały białe 
płaty kory, odbijał się w cynowych misach zawieszonych na ścianie, w złotej ramie 
portretu matki nad biurkiem. Roaldowi wydawało się przez chwilę, że Hanna 
Henrikke uśmiechnęła się do niego dobrotliwie, jak za dawnych lat, kiedy przybiegał 
na jej wołanie ze stoczni, tych lat, w których wszystko wydawało się proste, łatwe. Z 
przyjemnością wsłuchiwał się w brzękanie rondli na kominie i w wesołe głosy 
dziewczynek. Szybko widać doszły do porozumienia z Betty. Łagodny uśmiech 
opromienił twarz Amundsena, ścierając z niej piętno surowości.
Po kilku dniach domowej sielanki — podczas których Kakonita i Kamilla z 
kretesem zawojowały oddaną piastunkę — wybuchła tragedia. Amundsen 
oświadczył, że wyjeżdża, a obie dziewczynki musi oddać do najlepszej szkoły w 
Kristianii, że muszą zamieszkać w internacie.
— Jesteś bez serca, Roald! — oświadczyła rozgoryczona Betty. — Nie 
podejrzewałam cię o to. Całe życie marzyłam, żeby piastować twoje dzieci, stara 
jestem, to prawda, ale któż zajmie się nimi lepiej niż ja? Gdyby to Hanna Henrikke 
widziała...
Daremnie tłumaczył, że jego przybrane córeczki muszą się uczyć, że on sam 
przyjechał na krótko, że... Betty nie mogła się z tym pogodzić. W chwili pożegnania, 
tłumiąc westchnienie, spytała cicho:
— Roald, ale jak wrócisz, przywieziesz ich matkę, przyrzeknij mi, dobrze?
W nic nie uwierzyła, niczego nie zrozumiała, o niczym nie chciała już wiedzieć, 
pokochała obie dziewczynki z dalekiej Czukotki serdecznym, macierzyńskim 
uczuciem i była oburzona na tego niepoprawnego „chłopaka", co znów opuszczał 
dom i gnał, Bóg sam wie, za czym, w daleki, nieznany świat.
O SAMOLOTY PROSZĘ SIĘ NIE KŁOPOTAĆ, ANI O PIENIĄDZE...
Gasły na niebie ostatnie gwiazdy, kiedy błyszczący srebrem metalowy ptak 
zatoczył pierwsze wielkie koło i zaczął wznosić się coraz wyżej nad ziemię. Za 
każdym skrętem drapacze chmur Manhattanu wydawały się niższe, malały w oczach. 
Jeszcze jedno pożegnalne okrążenie i zarysy Nowego Jorku rozpłynęły się w 
porannej mgle.
Amundsen ze wzruszeniem patrzył, jak igła kompasu ustawiła się w kierunku 
Nord-West. Marzenie ostatnich lat .przyoblekło wreszcie kształt rzeczywisty.
„Budując »Frama« Nansen dokonał przewrotu w badaniach polarnych, jego 
lekkie sanie i psie zaprzęgi pozwoliły i mnie, i Peary'emu osiągnąć oba bieguny 
Ziemi. Mój pomysł wprowadzenia maszyn cięższych od powietrza nad obszary 
podbiegunowe będzie także początkiem nowej ery" — uświadomił sobie nie bez 
dumy.
Rad był z siebie. Udało mu się wreszcie nabyć upragnionego „Junkersa", a 
firma Curtiss ofiarowała mu ponadto w celach reklamowych awionetkę typu „Oriole".
Dalszy plan wydawał się prosty: załadować awionetkę na „Maud", by nawigator, 
podczas krótkich lotów wywiadowczych badając stan lodów, ułatwił Wistingowi 
Drowadzenie statku. Amundsen wraz z Oddem Omdalem, młodym lotnikiem 
norweskim, który teraz pilotował Junkersa" do Seattle, pragnął pozostać jakiś czas 
na Alasce a stamtąd drogą powietrzną ponad Północnym Oceanem Lodowatym, nad 
Archipelagiem Spitsbergeńskim, próbować dotrzeć na dryfującej z krami „Maud". 
Plan prawdziwie Amundsenowski, mający cechy niezwykłego rozmachu, godny 
zdobywcy Przejścia Północno-Zachodniego i zwycięzcy bieguna południowego. 
Roalda Amundsena upajała teraz możliwość nadania szybkiego tempa odkryciom i 
badaniom. Powolność dryfu „Maud" znużyła go i zniechęciła do morza bardziej, niż 
się do tego przyznawał.
„... Jedna godzina lotu to przynajmniej pięć dni forsownego, zabójczego 
marszu, pięć nocnych postojów, pięciokrotne rozbijanie obozowiska, ustawianie i 
zwijanie namiotu, przygotowanie jedzenia, karmienie psów..."
Ćmiąc nieodłączną fajkę Amundsen poprawił się w fotelu. Pod przymkniętymi 
powiekami zamajaczyły setki kilometrów białego pustkowia. Z ulgą pomyślał, że nie 
będzie już musiał przemierzać ich pieszo, że nie będzie już z nimi walczyć. Silnik grał 
równym, monotonnym tonem, uspokajał, usypiał.
Gdy przelatywali nad stanem Pensylwania, w ciszę kabiny wtargnął niespokojny 
krzyk Omdala: — Silnik się zagrzał!
Monotonny warkot urwał się raptownie. „Junkers" opadał w dół z wysokości 
dwóch tysięcy metrów. Na nic się nie przydały rozpaczliwe wysiłki pilota, nic nie 
mogło zatrzymać maszyny. Ziemia przybliżała się z błyskawiczną szybkością — 
jeszcze dwieście metrów, sto pięćdziesiąt, sto... Potworny wstrząs targnął 
samolotem. Wyrzuceni jak z katapulty, ludzie runęli na trawę.
Amundsen, ogłuszony, z trudem otworzył oczy. Poruszył jedną ręką, drugą, 
nogami — całe! Co za szczęście! Rozejrzał się przerażony szukając pilota i 
odetchnął z ulgą widząc, jak dźwiga się opodal z ziemi. Obaj bez słów skoczyli do 
maszyny — leżała strzaskana o gruby pień drzewa. Amundsen uśmiechnął się 
pogodnie.
— Szczęście dopisało nam i tym razem — usłyszał zdumiony Omdal. — Ta 
sama katastrofa mogłaby się przydarzyć w Arktyce, a wówczas z pewnością nie 
uszlibyśmy z życiem.
W Seattle oczekiwała Amundsena depesza z wytwórni samolotów „Junkers":
„Czy w związku z katastrofą rezygnuje pan z dalszych polarnych wypraw 
lotniczych?"
„Nie!" — odpowiedział krótko.
I odwrotną depeszą otrzymał zawiadomienie, że wytwórnia wysyła mu do 
Seattle nową maszynę tego samego typu.
Z początkiem czerwca roku 1922, odnowiona, lśniąca bielą świeżego lakieru, w 
niczym nie przypominająca steranego w walce z Arktyką weterana, „Maud" odbiła od 
brzegów Alaski. Poza zwykłym sprzętem na pokładzie leżały dwie skrzynie z 
awionetką, trzy z nowym „Junkersem" i wiele galonów paliwa. Tym razem Amundsen 
postanowił uderzyć na Arktykę z dwóch stron równocześnie. „Podczas gdy »Maud« 
będzie dryfować w głąb Północnego Oceanu Lodowatego, my razem z Omdalem 
wyruszymy drogą powietrzną z Alaski na Spitsbergen" — postanowił.
Skompletowana załoga „Maud" liczyła dziewięciu ludzi. Wierny Oscar Wisting 
doczekał się w tym rejsie rangi kapitana, kierownik naukowy wyprawy, doktor Harald 
Sverdrup, zabrał ze sobą w podróż młodego, obiecującego geofizyka, Szweda Finna 
Malmgreena. Pomiędzy masztami po raz pierwszy zabłysły wreszcie linki anteny. 
Wymarzona od tylu lat przez Amundsena nowoczesna aparatura radionadawcza w 
rękach doświadczonego Gienadija Oloirkina miała zapewnić załodze łączność ze 
światem i raz na zawsze położyć kres forsownym marszom z pocztą. Psią sforą 
zajmował się wytrawny poganiacz Eskimos.
Ale i tego lata Morze Czukockie powitało wypływającą z Cieśniny Beringa 
„Maud" zaporą ciężkiej, zwartej kry. Statek przedzierał się przez nią z trudem, metr 
za metrem, powoli torując sobie drogę. Roald Amundsen obliczył ze smutkiem, że 
nim zdoła dotrzeć do Point Barrow na Alasce, nim wyładuje na ląd swego nowego 
„Junkersa", upłynie wiele cennego czasu — „Maud" nie mogła zbyt późno wejść w 
lodowy potok, który miał zanieść ją do bieguna... Długo zastanawiał się, jak znaleźć 
wyjście z tej trudnej znów sytuacji. Z operesji wyratowało go radio. Polujący na 
wieloryby w okolicy Point Hope szyper, za sowitą opłatą, przystał na zmianę kursu i 
zgodził się zabrać na swój pokład Amundsena, Omdala oraz samolot. Na morzu 
zasłanym polami lodowymi i odłamami kry, w gorączce niełatwego przeładunku, nie 
było czasu na wzruszenia pożegnań z wierną załogą „Maud". Schodząc z pokładu 
Roald Amundsen nie przewidywał, że i tej zimy nie rozpocznie się jeszcze 
wymarzony dryf, że „Maud" trzy długie lata będzie się tułać po północnych morzach i 
bieguna nie osiągnie nigdy. Czyż mógł przypuszczać, że nigdy już więcej w swym 
życiu nie ujrzy tego statku, w którym tyle pokładał nadziei?
— Kapitanie, proszę spojrzeć na nas jeszcze z powietrza — zdążył szepnąć mu 
na pożegnanie Wisting, który nie ukrywał wzruszenia.
— Nikomu nie powierzyłbym „Maud" z takim spokojem jak tobie, mój stary — 
usłyszał w odpowiedzi stłumiony głos dowódcy i zrozumiał, jak trudne jest dla niego 
to rozstanie.
Trzy krótkie urywane ryki syren, pożegnalny salut flag — i „Maud" popłynęła na 
północ, a wielorybnik wschodnim kursem wzdłuż brzegów Alaski. Ale tutaj Arktyka 
wzięła go wkrótce w obroty. Ciężkie, nieustępliwe zwały lodu przeraziły szypra. Nie 
ukrywał niepokoju; pewnego dnia oświadczył Amundsenowi kategorycznie:
— Dość tego dobrego! Dajcie mi święty spokój! Nie będę przez was ryzykował 
zimowania w tym piekle. Nie płynę dalej, zawracam. Wyładujcie się na brzeg, gdzie 
chcecie, byle natychmiast.
Nie lada sensację dla garstki Eskimosów z małego alaskańskiego osiedla 
Wainwright stało się przybycie dwóch białych ludzi z dziwnym, ogromnym bagażem. 
„... Żaden robotnik za żadne pieniądze nie dopomógłby nam przy wyładunku z takim 
oddaniem, tak ofiarnie i chętnie, jak ci nasi, nowi, przygodni znajomi" — zanotował w 
dzienniku podróży Amundsen.
W ciągu kilku zaledwie dni pod jego kierunkiem z przywiezionych części 
Eskimosi wznieśli hangar, a obaj Norwegowie z zapałem zabrali się do składania 
„Junkersa". Wczesne mrozy szybko jednak położyły kres marzeniom Roalda o locie 
transpolarnym. Trzeba było znów uzbroić się w cierpliwość, a tej Amundsenowi już 
nie starczało. Nie chciał bezczynnie, odcięty od świata, przesiedzieć w głuszy kilku 
miesięcy, marnować cennego czasu. Pozostawił więc Omdala na zimę w osiedlu 
eskimoskim, a sam wyruszył do Nome. Przez tamtejszą radiostację mógł nawiązać 
łączność z załogą „Maud", poza tym z Alaski miał możność łatwego porozumienia się 
z Norwegią, a tego wymagały coraz bardziej zawikłane jego sprawy finansowe. 
Łatwo powiedzieć „wyruszył". Z Wainwright do najbliższego osiedla Kotzebue było 
tysiąc kilometrów, a stamtąd do Nome jeszcze czterysta. Słynny kardiolog londyński 
straciłby wiarę w swą wiedzę, zobaczywszy owego „skazanego na śmierć" pacjenta, 
który sunął za psim zaprzęgiem z zawrotną szybkością stu kilometrów na dobę.
— I jak tu wierzyć lekarzom? — śmiał się Amundsen, kiedy pełen sił i energii 
stanął wreszcie u celu podróży.
... na pokładzie wszystko w porządku stop zmarzła w pole lodowe na wschód 
od wyspy wrangla stop rozpoczęła z nim dryf stop kierunek nor i stop szybkość cztery 
kilometry na dobę stop nie możemy się doczekać wiadomości o pana starcie stop — 
donosił telegrafem Morse'a Olonkin.
… musiałem odłożyć lot do następnego lata stop zawiadomię was o terminie 
stop — odpowiedział depeszą wprost z radiostacji Amundsen.
„... A więc wreszcie, po trzech zimowaniach pole lodowe porwało »Maud« jak 
ongiś Nansenowskiego »Frama«. Kiedy doniesie ich na biegun? Za późno przyszedł 
ten radosny dzień, za wolno postępuje dryf, dobiegam już pięćdziesiątki" — notował 
z melancholią.
Wczesną wiosną roku 1923 wrócił do Wainwright, gdzie Omdal czekał już z 
gotowym do lotu „Junkersem". Tym razem Amundsen już jak nigdy pewien był 
zwycięstwa. Przy szybkości stu osiemdziesięciu kilometrów na godzinę, którą mógł z 
łatwością wyciągać „Junkers", przelot trzech tysięcy czterystu kilometrów, dzielących 
go od Spitsbergenu, powinien trwać zaledwie dziewiętnaście godzin. Samolot mógł 
utrzymać się w powietrzu około trzydziestu pięciu lotnicy mieli więc olbrzymią 
rezerwę czasu na wypadek przeciwnych wiatrów lub niepogody. Amundsen 
przygotował uprzednio trzydziestu eskimoskich łowców — rozstawieni co 
dwadzieścia kilometrów, sygnałami świetlnymi mieli powiadomić o jego starcie 
odległą o sześćset kilometrów radiostację w Nordwick. Przewidując możliwość 
przymusowego lądowania, zabrał na pokład „Junkersa" potrzebne do pieszego 
marszu po lodach sprzęt, żywność i ekwipunek. Nie wiedział nawet, iż na wieść o 
jego powietrznej wyprawie z Norwegii wypłynęły na Spitsbergen dwa okręty i 
wyleciały trzy samoloty pod dowództwem porucznika Riiser-Larsena, by w razie 
potrzeby pospieszyć mu z pomocą.
Pierwszy próbny lot „Junkersa" w maju roku 1923 był jednak zarazem jego 
lotem ostatnim. Podczas lądowania, przy zetknięciu z lodem, rozleciała się płoza. 
Uszkodzenie było poważne, trzeba było sprowadzić z Nowego Jorku części 
zamienne oraz specjalistę, żeby zmienił zbyt słabe zamocowania. Amundsen wysłał 
do Nome Omdala.
— Przegrałem z kretesem! Możesz mnie opuścić, nie będę do ciebie mieć żalu 
— powiedział mu na pożegnanie.
— Odejdę, jeśli pan tego zażąda, kapitanie, ale może trochę później, 
zaczekam, aż się pan odegra. I tak przecież w końcu zwyciężymy — usłyszał w 
odpowiedzi. I to dodało mu otuchy.
„Czy aby Omdal zdąży powrócić z Nome na czas? Czemu los zawziął się na 
mnie, czemu mnie ciężko doświadcza?" — pisał dając upust rozgoryczeniu, gdyż 
katastrofa „Junkersa" była dla niego ciężkim ciosem, jednym z najcięższych, jakie 
przeżył.
Pragnąc dokonać śmiałego, pionierskiego przelotu nad Północnym Oceanem 
Lodowatym, opuścił ukochany statek, wyrzekł się morza, tego morza które było jego 
żywiołem od najmłodszych lat.
Zdradził morze. Czyżby powietrze, któremu zaufał, miało go teraz zawieść? 
Mimo woli dźwięczały mu w uszach słowa, jakie usłyszał na pożegnanie od pięknej 
Helgi: „Pożałujesz jeszcze, Roald, żeś mnie nie usłuchał, trzeba umieć cofnąć się w 
porę, odejść samemu u szczytu sławy". Czyżby miała rację?
Cierpliwość Amundsena dobiegała kresu w chwili, kiedy niby wysłannik losu 
zjawił się u niego jakiś Eskimos z Kotzebue, z depeszą dziwnej treści:
…mam dla pana trzy nowe samoloty stop proszą natychmiast przyjeżdżać stop 
hammer stop.
Jaki Hammer? Amundsenowi przypomniał się mgliście rodak, którego poznał 
przygodnie w konsulacie Norwegii w Seattle na jakimś przyjęciu. Makler, pewny 
siebie, wygadany, oddał mu wówczas jakieś drobne usługi podczas remontu „Maud". 
Skąd jednak teraz ta zaskakująca propozycja? Trzy samoloty to przecież olbrzymi 
majątek!
Nie tracąc czasu na rozmyślania, tego samego jeszcze dnia Roald wyruszył do 
Kotzebue, tam zafrachtował jakiś przygodny wielorybnik, dopłynął nim do Nome, 
zabrał Omdala i obaj, pożerani ciekawością, dotarli do Seattle.
— Niedawno wróciłem z Berlina, na moją prośbę fabryka „Junkersa" wykańcza 
dla pana, kapitanie, maszyny najnowszej konstrukcji.
Zaskoczony Amundsen z nie ukrywanym zachwytem patrzył na maklera. Wiele 
widział w swym życiu, wiele przeżył, ale taki dar losu?
— Spadł mi pan chyba z nieba, panie Hammer! — powiedział wzruszony, sam 
nie wiedząc, jak dziękować swemu dobroczyńcy. — Samolot typu „Junkers" nie 
nadaje się właściwie do lotów polarnych, przekonałem się o tym na własnej skórze. 
Dla moich celów potrzebny byłby raczej hydroplan specjalnej konstrukcji, nadający 
się do swobodnego lądowania i startu nie tylko z powierzchni morza, lecz także z 
pokrytych śniegiem lodowych pól.
— Nic prostszego, panie kapitanie, nie widzę najmniejszej trudności, chętnie 
poszukam takiej właśnie maszyny, to będzie dla mnie prawdziwy zaszczyt.
— No a... pieniądze?
— Proszę się tym nie kłopotać. Środki na tę wspaniałą imprezę zdobędziemy z 
łatwością. Myślałem już o tym — odpowiedział przygotowany na to pytanie makler. — 
Można by na przykład wydrukować pocztówki na specjalnym cieniutkim papierze, tak 
zwanym biblijnym. Zabierze pan ze sobą na biegun całą pocztę, ludzie każdą cenę 
zapłacą za możność przesłania swym przyjaciołom lub swym wrogom pozdrowień z 
samolotu, który po raz pierwszy w historii odbędzie lot nad biegunem północnym. 
Cóż to za sensacja dla całego świata! Myślę, że dziesięć dolarów za pocztówkę nie 
byłoby sumą wygórowaną. Z czasem taka pocztówka stanie się jeszcze cenniejsza. 
Zajmę się tym chętnie, a pan ze swej strony, kapitanie, musi spowodować w 
Norwegii wydanie specjalnej serii znaczków pocztowych z jakimś samolotem czy 
efektownym białym niedźwiedziem, budzących dreszcz w filatelistach. Ludzie z 
całego świata zabijać się będą o takie znaczki. Wiem, co mówię.
Sympatyczna, gładko wygolona twarz Hammera promieniała życzliwością, z ust 
sypały się dalej okrągłe zdania, omijały trudności, przewidywały rozwiązania, 
roztaczały ponętne perspektywy. Amundsen był uszczęśliwiony. Nareszcie trafił na 
człowieka, który zamiast piętrzyć jak inni przeszkody, odsunie wszelkie kłopoty 
pieniężne, z którymi nigdy nie umiał dać sobie rady. Bez chwili wahania położył swój 
podpis u notariusza na dokumencie upoważniającym Hammera do prowadzenia w 
imieniu Roalda Engelbrekta Gravninga Amundsena wszystkich spraw finansowych — 
spokojny, szczęśliwy, że wreszcie znajdą się w dobrych rękach.
SPRYTNY OSZUST, BANKRUCTWO, CIOS PADA ZA CIOSEM
Ostatnie zeschłe liście rdzawym pokrowcem zaścielały ścieżki ogrodu, poranne 
słońce ledwie przedzierało się przez opar mgły nad Bunnefiordem, kiedy Amundsen 
powrócił wreszcie do Sarpsborg. Tym razem, przekraczając granicę Norwegii, nie 
uciekał się już ani do przybranego nazwiska, ani do ciemnych okularów.
„... Jeszcze jeden rok stracony — zanotował w pamiętniku, ale zaraz dodał: — 
Cóż znaczy rok w życiu poiamego badacza? Przyszłość rysuje się przede mną w 
jasnych barwach."
Rząd norweski, nie bez trudności wprawdzie, wyraził wreszcie zgodę na emisję 
dwóch i pół miliona specjalnych znaczków pocztowych z wizerunkiem białego 
niedźwiedzia. Nieoceniony Hammer miał rację: w ciągu jednej zaledwie doby znaczki 
pocztowe zostały wykupione, przynosząc na cele wyprawy ćwierć miliona koron.
Cichy domek nad Bunnefiordem ożył. Trzaskały drzwi, brzęczały w kuchni 
rondle i garnki energicznie przestawiane przez Betty, na kominku wesoło huczał 
ogień, na stołach pyszniły się bukiety ostatnich jesiennych róż. Gwar dziewczęcych 
głosów przerywały raz po raz dźwięki pianina. Kakonita i Kamilla prześcigały się w 
serdeczności, chwaliły przed przybranym ojcem wszystkim, czego nauczyły się w 
oczekiwaniu na jego powrót. Razem z nim starannie otulały słomą na zimę krzaki róż 
zwarzonych pierwszym zdradliwym przymrozkiem i pomagały w gospodarstwie Betty, 
która wodziła za nimi oczyma pełnymi zachwytu. Milkły dopiero wtedy, kiedy 
Amundsen zasiadał przy biurku. Ze smutkiem myślał o swych wiernych 
towarzyszach, którzy jeszcze jedno zimowanie wśród lodów przecierpieć musieli na 
„Maud". Pracował jak zawsze wiele godzin dziennie; tym razem jednak gorzkie 
doświadczenia poprzednich lat podyktowały mu jak najdalej idącą ostrożność w 
podawaniu szczegółów przygotowań do powietrznej wyprawy. W tajemnicy przed 
dziennikarzami wyjechał do Kopenhagi, gdzie Hammer w jego obecności podpisał 
dla firmy Dornier zamówienie na budowę trzech hydroplanów o specjalnej 
konstrukcji. Amundsen myślał wprawdzie tylko o dwóch ale makler gorąco 
zaprotestował.
— Pieniędzy nie zbraknie nam, panie kapitanie, musimy mieć jedną maszynę w 
zapasie — oświadczył kategorycznie.
Z nie ukrywanym podziwem Amundsen przysłuchiwał się rozmowom swego 
plenipotenta z dyrektorami firmy. Makler bez trudu zdołał nakłonić zarówno 
inżynierów, jak i konstruktorów, żeby natychmiast przystąpili do budowy. Na poczet 
zamówienia w wysokości stu dwudziestu tysięcy dolarów, gotówką wpłacił zaledwie 
dziesięć.
— Dalszych wpłat dokona pan wkrótce, panie Hammer? — upewnił się raz 
jeszcze Amundsen.
— Ależ oczywiście, panie kapitanie, proszę nie zaprzątać sobie tymi sprawami 
głowy, od czegóż tu jestem?
„Chciałbym mieć tyle czaru osobistego, tyle umiejętności obcowania z ludźmi, 
co ten makler" — myślał nie bez zazdrości Amundsen i rad, że nie musi zaprzątać 
sobie głowy sprawami finansowymi, ostro zabrał się do opracowania szczegółowych 
planów wyprawy.
I znów okna gabinetu od zmierzchu do brzasku płonęły światłem lampy 
naftowej, i znów zaczerwienione obwódki oczu mówiły o bezsennych nocach, jakie 
pracowity polarnik spędzał nad stosami papierów. Z niecierpliwością czekał Roald na 
wiosenne próbne loty, wiele nadziei pokładał w tych hydroplanach, co mu niemal, jak 
sam pisał, „z nieba spadły". Pojechał wreszcie obejrzeć je do zakładów Dornier, które 
mieściły się we Włoszech w Marino da Pisa. Samoloty wyglądały wspaniale. 
Dwupłaty z duraluminiową kabiną w formie łodzi, przystosowaną zarówno do 
wodowania, jak i lądowania na śniegu. Dwa silniki Rolls-Royce, po 360 KM każdy, 
zmontowane były w tandem; przedni ciągnął hydroplan, tylny popychał go do przodu. 
Chłodnicę silników wypełniono mieszanką wody z gliceryną, obniżając tym samym 
punkt zamarzania do minus siedemnastu stopni. Celem uruchomienia silników przy 
niskich temperaturach konstruktorzy fabryki Dornier zastosowali dwanaście 
podgrzewaczy katalizatorowych według najnowszego wynalazku Louis Lumiere'a.
— Pański przyjaciel Hammer był tu już u nas kilka razy i znów ma niedługo 
przyjechać — oświadczył Amundsenowi naczelny konstruktor. — Jest także bardzo 
zadowolony z naszych maszyn. Ten człowiek zna się na wszystkim, opowiadał nam 
wiele o dwudziestu lotach, jakich dokonał w Arktyce na różnych typach samolotów. Z 
takim specjalistą przyjemnie mieć do czynienia. Nie dziwię się, że pan mu powierza 
prowadzenie jednego z naszych hydroplanów, panie kapitanie.
Zaskoczony Amundsen z trudem się pohamował.
„Cóż za brednie? — pomyślał. — Hammera poniosła widocznie fantazja, no 
cóż, ostatecznie to nie grzech" — pocieszał się w duchu.
Bardziej zaniepokoiły go różne dodatkowe zamówienia, jakich, bez jego wiedzy, 
dokonał w firmie Dornier rzutki makler z Seattle.
„Muszę go upomnieć, żeby nie działał zbyt samowolnie" — postanowił.
Katastrofa przyszła nagle, jak przysłowiowy grom z jasnego nieba. Z końcem 
czerwca wytwórnia Dornier zawiadomiła Amundsena o terminowym wykonaniu 
zamówienia, żądając jednocześnie wpłaty należności w sumie stu dziesięciu tysięcy 
dolarów.
„... Poza pierwszą zaliczką żadnych dalszych wpłat nie otrzymaliśmy" — czytał 
Roald i sam sobie nie dowierzał.
„... Zbyt późno zrozumiałem, że padłem ofiarą oszusta, Od chwili wejścia 
Hammera w moje życie zostałem wciągnięty w wir wydarzeń upokarzających i 
tragicznych w skutkach — zanotował później. — Firma Dornier żąda 
natychmiastowej wpłaty całej należności. Sprzęt, ekwipunek i paliwo do mojej 
wyprawy wysłałem już do Tromsd, Hammer zamówił wszystko na kredyt. Jak pokryją 
te olbrzymie zobowiązania? Nie mam ani grosza, jestem bezsilny. Oszust znikł 
zacierając po sobie ślady, a jeszcze niedawno zapewniał mnie, że same tylko wpływy 
ze sprzedaży pocztówek wystarczą na pokrycie wszystkich kosztów. Stoję w 
przededniu bankructwa."
W tragicznej chwili nikt nie pośpieszył Amundsenowi z pomocą. Ani rząd 
Norwegii, ani żaden wzbogacony podczas wojny armator, któremu taki wydatek nie 
przyniósłby wielkiego uszczerbku, ani rodzina. Antonius i Gustaw dawno już odsunęli 
się od brata, potępiając jego „niezrozumiałe dziwactwa". Pozostał jedynie Leon, 
któremu od wielu lat Roald powierzył prowadzenie swoich spraw finansowych. Na 
ręce Leona wpływały wszystkie dochody za odczyty, książki, a także dary i 
subwencje państwowe, z tych olbrzymich sum on regulował dotychczas wydatki na 
wyprawy.
„Leon dopomoże, coś doradzi, pożyczy pieniędzy, wie, że mu to spłacę z 
pierwszych wpływów" — pocieszał się Roald, zagubiony w sprawach, które zawsze 
były mu obce. Czyż mógł przypuszczać, że i z tej strony czeka go nowy cios?
— Dopomóc ci? Co ty sobie wyobrażasz? Przegrałeś z kretesem, teraz się już 
nie wydźwigniesz, to koniec. Oświadczam ci, że mam tego dość, jesteś mi winien sto 
tysięcy koron, żądam natychmiast zwrotu tej sumy, natychmiast, rozumiesz?! — 
oświadczył mu brutalnie Leon.
Roald słuchał nie rozumiejąc, wydawało mu się, że śni jakiś koszmarny sen, nie 
dowierzał własnym uszom. Spojrzał na brataj jakby go nie poznawał. To chyba jakieś 
nieporozumienie! Potrząsnął głową, jakby czemuś zaprzeczał.
— Sam wiesz najlepiej, że nie mam ani grosza — powiedział bezradnie.
— Sprzedaj dom w Sarpsborg, spłać mnie, zostanie przynajmniej w rodzinie, 
potem możesz sobie ogłosić upadłość, nie obchodzą mnie inni twoi wierzyciele, niech 
się martwią, niech się dzielą tym, co pozostanie — usłyszał.
— Żądasz, żebym oszukał innych, byłeś ty swego nie stracił? Chcesz ze mnie 
zrobić zwykłego przestępcę? — wybuchnął Roald. Spojrzenie jego zaczerwienionych 
od bezsenności oczu było groźne. — Nie po to całe życie byłem uczciwy, żeby 
uciekać się teraz do podobnych szalbierstw. Tego się po tobie nie spodziewałem. Od 
dzisiaj nie mamy ze sobą nic wspólnego, a może wobec tego coś przed chwilą 
powiedział, nigdy nie mieliśmy. Jeszcze jedna omyłka w życiu, nie pierwsza i nie 
ostatnia! — machnął ze zniechęceniem ręką. Widać było, że gniew odpłynął, 
pozostała tylko gorycz.
Adwokat, do którego udał się po rozmowie z bratem, pochwalił jego decyzję i 
zażądał od Leona wydania ksiąg rachunkowych. Leon odmówił, przedstawił żądane 
dowody dopiero pod przymusem, na wezwanie sądu, który w księgach znalazł wiele 
niedokładności.
Ogłoszenie upadłości, rozprawa sądowa, wyznaczenie przymusowego zarządu 
nad tym, co pozostało z jego majątku do podziału między wierzycieli, przygnębiły 
Amundsena. Wydawało mu się, że nigdy już nie podźwignie się spod ciosów, jakie 
jeden za drugim spadały na jego głowę. Sędziowie okazali się jednak bardziej ludzcy 
niż rodzony brat, pozostawiając mu dach nad głową.
„...Zrujnowany... przegrałeś z kretesem..." — dźwięczały Roaldowi w uszach 
bezlitosne słowa Leona. Nie potrafił ich zapomnieć, wydrzeć z pamięci.
„... Wydawało mi się, że rośnie przede mną mur nie do przebycia, że to już 
koniec. Odwaga, siła woli, niezachwiana wiara w słuszność sprawy, o jaką 
walczyłem, te wszystkie cechy, które dotąd pozwoliły mi przezwyciężyć niezliczone 
przeszkody na mojej drodze, wydały mi się naraz bez sensu, bez wartości. Nigdy 
dotąd jeszcze, jak w tej tragicznej chwili, nie poznałem smaku beznadziejnej goryczy" 
— pisał.
Współczucie, jakie ludzie chcieli mu okazać, boleśnie raniło, dręczyły 
wypowiedzi prasy. Dla żądnych sensacji pism brukowych bankructwo Wielkiego 
Roalda stało się smakowitym żerem. Prześcigały się w wyciąganiu na światło 
dzienne tego, co wydawało się najbardziej na czasie pod hasłem ..powalonego 
można bezkarnie kopać". Jedni nie wierzyli w ostateczne zerwanie z Leonem, 
podejrzewając jakieś konszachty mające na celu uratowanie dla rodziny części 
majątku, inni, ośmieleni milczeniem Amundsena, szli jeszcze dalej, podając w 
wątpliwość katastrofę „Junkersa" w Wainiwrlght... „Może po prostu Amundsen i 
Omdal w ostatniej chwili przelękli się pionierskiego przelotu transpolarnego i sami 
spowodowali uszkodzenie maszyny?" — zapytywano. W końcu jakieś brukowe 
pismo w imię „czystości obyczajów" zajęło się gorliwie sprawą Kakonity i Kamilli, 
zarzucając kapitanowi Amundsenowi przywiezienie do Norwegii dzieci z nieprawego 
łoża, a tym samym szerzenie zgorszenia.
Amundsen pragnął wzbudzić w sobie gniew, ale zalewało go obrzydzenie. 
Grubiańskość ataków, bezduszność zarzutów, pod którymi stawiała go jak pod 
pręgierzem opinia publiczna — przerażały.
„... Nie potrafię nigdy wyrazić słowem tragizmu mojej sytuacji. Po trzydziestu 
latach pracy uwieńczonej powodzeniami, nigdy niczym nie splamionej, zaufałem 
oszustowi. Świadomość, że to jedno wystarczyło, aby rozpętać przeciw mnie burzę 
oszczerstw, narazić na podłe podejrzenia, jest nieznośnie upokarzająca. Popełniłem 
także poważny błąd, oddając w ręce brata moje sprawy majątkowe, ale któż mógł 
przypuszczać?... Za błąd ten zapłaciłem bankructwem. Czyż zasłużyłem sobie 
jednak na niewdzięczność i obelgi ze strony moich ziomków? Skorzystali z pierwszej 
okazji, żeby opluć nieszczęśliwego, którego jedyną zbrodnią było osiągnięcie 
rozgłosu, jakiego oni nie osiągnęli. Szerzyli kłamstwa i plotki w nadziei, że mnie 
zmiażdżą, bo wyrosłem ponad nich. Odczuwam dla tych ludzi niewypowiedzianą 
pogardę" — pisał w pamiętniku.
Rozgoryczony gwałtownością napaści, z trudem zmuszał się do milczenia. 
Chcąc sprowokować Amundsena i pognębić go ostatecznie, któryś z żądnych 
sensacji dziennikarzy posunął się jeszcze dalej.
„...Może pan kapitan zechce nam powiedzieć, co dzieje się z »Maud«? Gdzież 
obiecywane od tylu lat zwycięstwo?
Dlaczego na pokładzie statku walczącego z lodem zabrakło dowódcy? Czemu 
siedzi bezpiecznie w Sarpsborg, I pozostawiając swoich towarzyszy na pastwę 
losu?" — zapytywał zjadliwie.
Cios był celny, jedyny celny w steku kłamstw i oszczerstw. Co działo się z 
„Maud"? Na to pytanie Amundsen nie mógł odpowiedzieć. Zimą roku 1923—1924 
niespodziewanie urwała się łączność radiowa. Operatorzy ze Spitsbergenu, z Point 
Barrow, z Anadyru i z Dixon bez przerwy nasłuchiwali starając się z chaosu 
sygnałów, jakimi dźwięczała Arktyka, wyłowić znajome uderzenia klucza. Wszystko 
nadaremnie. Nikt nie słyszał Olonkina. Radiostacja „Maud" milczała.
Amundsen zamknął się w domku nad Bunnefiordem, do nikogo się nie odzywał. 
Czekał. Każdy dzwonek telefonu rozbudzał nadzieję, szarpał nerwy. Cisza w 
słuchawkach przywodziła najgorsze myśli. Czy lód nie zdruzgotał statku? Czy 
towarzysze żyją? Wyobraźnia podsuwali koszmarne obrazy. Nie, to niemożliwe, 
„Maud" nie może ulec, na pokładzie jest samolot, zapas żywności na pięć lat. Może 
to tylko jakieś zwykłe uszkodzenie radiostacji? I Ale przecież taki specjalista jak 
Olonkin dałby sobie radę z każdą awarią.
Milczenie przeciągało się. „... Czyż nie ma kresu cierpieniom bezradnego 
wyczekiwania? Skąd przyjdzie jeszcze nowy cios, skoro wszystko sprzysięgło się 
przeciw mnie?" — pisał Amundsen w pamiętniku.
W radiostacji Stavanger telegrafista zamarł w oczekiwaniu. Od dłuższej chwili 
nie śmiał drgnąć, nie śmiał i oderwać palców od gałki odbiornika, żeby nie zagubić I 
ledwie dosłyszalnych, cichych jak brzęczenie komara sygnałów. Pewien był, mógłby 
przysiąc, że schwycił znajomy stuk klucza Olonkina. Poprawił słuchawki na uszach, J 
wytężył słuch, chciwie chłonął każde uderzenie:
...maud wyszła szczęśliwie stop najcięższy napór lodów jaki dotąd... stop 
wszyscy zdrowi stop nasze położenie siedemdziesiąty piąty stopień dziesięć minut 
nord i sto pięćdziesiąty dziewiąty stopień trzydzieści minut est... — sygnały oddalały 
się, cichły i zamilkły wreszcie, jakby je wchłonęła przestrzeń.
„...A więc żyją, zdrowi! »Maud« ocalała! To najważniejsze! Kamień spadł mi z 
serca, jakkolwiek wiadomość ta jest dla mnie zarazem klęską" — notował Amundsen 
w przeddzień świąt Bożego Narodzenia.
Nie potrzebował rozwijać mapy, aby stwierdzić tę klęskę. Przed czterema laty 
na pokładzie „Maud" zapisywał prawie takie same współrzędne. Tyle lat, i wciąż na 
tych samych wysokościach geograficznych! Marzenia o dryfie, który miał porwać 
statek i przenieść go na lód bieguna północnego, rozwiewały się bezpowrotnie. Czyż 
nigdy prąd morski nie pochwyci „Maud" i nie poprowadzi jej tą trasą, którą przed 
czterdziestu paru laty wędrowały szczątki zmiażdżonego naporem lodu statku de 
Longa? Ileż lat trzeba na to czekać?...
Następna radiodepesza z „Maud" uspokoiła nieco przejętego losem towarzyszy 
Amundsena:
...dryfujemy bardzo powoli stop znosi nas ustawicznie na północ stop 
prowadzimy jednak bez przerwy obserwacje oraz pomiary stop — żaden lód nie 
zdruzgoce naszej maud stop — donosił doktor Sverdrup tymi samymi sygnałami, 
ledwie dosłyszalnymi, jakby biegły z krańca świata.
Morze zawiodło, z tym musiał się Amundsen wreszcie pogodzić. Pozostawało 
jedynie powietrze. Trzy nie wykupione hydroplany czekały w fabryce Dornier. Czyżby 
nadaremnie? A jeśli sięgnie po nie jakiś rywal?... Z różnych stron świata dochodziły 
wciąż nowe, niepokojące wieści. W Ameryce Richard Byrd, na Alasce Hubert Wilkins, 
we Francji Darcy czynili przygotowania do powietrznego .skoku na biegun północny.
Te wiadomości wyprowadzały Amundsena z równowagi, były nie do zniesienia.
„... Musiałem za wszelką cenę odnaleźć w sobie siłę woli do wyjścia z impasu. 
Zdobyć pieniądze na wykup samolotów — i raz jeszcze próbować. Zdobyć pieniądze, 
ale jak? W tym kraju, który tak łatwo się mnie wyparł? Nie, na Norwegii nie kończy 
się świat! Ruszam za ocean, tam może uda mi się zdobyć fundusze odczytami" — 
postanowił wreszcie i wiosną 1924 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych.
LOS NAJDZIWNIEJSZE PŁATA NIESPODZIANKI
Nikt chyba z podróżnych nie domyślał się, kim był wciśnięty w kąt wagonu 
trzeciej klasy, skromnie, ale schludnie ubrany mężczyzna o srebrzystej czuprynie i 
mocno posiwiałej, ostro ściętej bródce. Nikt nie przypuszczałby, ilu premierów, 
prezydentów i królów chyliło przed nim głowy z podziwem i szacunkiem. Zajęci 
codziennymi sprawami pasażerowie amerykańscy nie zwracali na nieznajomego 
uwagi, podobnie jak portierzy w tanich hotelikach, jakie wybierał, żeby nie wydawać 
dużo pieniędzy. Tym razem droga wielkiego Amundsena nie wiodła, jak przed laty, 
od zaszczytów do zaszczytów, od stolicy do stolicy, ale po prostu z miasta do miasta, 
miasteczka czy większego osiedla. Zgadzał się na wszystko pod warunkiem, żeby 
odczyt przyniósł mu kilkadziesiąt dolarów.
„... W małych prowincjonalnych dziurach patrzyłem na przechodniów nie tylko 
jak na przyszłych słuchaczy, ale jak na tych, co pozwolą mi urzeczywistnić moje 
zamiary" — wyznawał później w pamiętniku, z goryczą wspominając te niewesołe 
czasy.
Odczyty i artykuły powoli jednak, denerwująco powoli przynosiły dochody. 
Niektóre plotki przenikały widać z brukowej prasy norweskiej i tutaj, do Nowego 
Świata, podkopując zaufanie do nowych planów powietrznych wielkiego Norwega. 
Nie budził już sensacji. W Stanach Zjednoczonych zaczynano traktować go raczej 
jako ciekawy zabytek przeszłości niż jako potencjalnego zdobywcę. Do tego nie mógł 
dopuścić.
Z prowincji do Nowego Jorku powrócił głęboko rozgoryczony. Nie tak wyobrażał 
sobie podróż, która miała raz jeszcze ugruntować jego wielkość i zapewnić fundusze 
na nową wyprawę. Nie umiał pogodzić się z porażką; tym razem była dotkliwa i 
bolesna jak nigdy dotąd — kładła kres wszystkim jego planom. Zamknięty w pokoiku 
skromnego hotelu, z ołówkiem w ręku, pogrążył się w obliczeniach.
„... Wynika z nich niezbicie, że na utrzymanie »Maud« W dryfie oraz na wykup 
hydroplanów, zarabiając w tym tempie odczytami, musiałbym pracować jeszcze lat... 
pięćdziesiąt osiem... Cel osiągnąłbym więc licząc sobie... sto dziesięć. Trochę to za 
późno. Czyż doprawdy zamknęły się przede mną wszystkie drogi? Czy mam już 
zrezygnować i zamknąć moje życie wielką przegraną?..."
Wzdrygnął się słysząc naraz ostry dzwonek telefonu, niechętnie wyciągnął rękę 
po słuchawkę. „Znów pewno jakaś propozycja wywiadu albo zawiadomienie, że 
odczyt odwołany, albo co gorsze, jeden z wierzycieli, których szczodrą dłonią 
namnożył mi Hammer" — pomyślał z odrazą.
Jego „słucham" nie brzmiało zbyt zachęcająco.
— Pan kapitan Ajnundsen?
— Tak.
— Pan mnie sobie zapewne nie przypomina. Miałem zaszczyt poznać pana 
podczas wojny, we Francji, na froncie. Przybył pan tam na zaproszenie naszych 
władz wojskowych. Byłem wtedy porucznikiem saperów...
— Bardzo mi miło — odpowiedział Amundsen, a w duchu pomyślał: „Zaczyna 
się... Wiedziałem. Znów jeden z tych tysięcy nudziarzy. Czy nigdy nie dadzą mi 
spokoju?"
Miał już pod byle pretekstem odłożyć słuchawkę, kiedy dobiegły go słowa:
— ... Interesuje mnie bardzo projekt pana powietrznej wyprawy polarnej. 
Wydaje mi się, że mógłbym panu dopomóc...
„Dopomóc? Czyżby... znów jakaś matnia?... Nowy Hammer?... A może 
jednak...?"
— Kto mówi? — rzucił niecierpliwie.
— Lincoln Ellsworth. Jeśli pan pozwoli, kapitanie, wpadnę do pana na chwilę do 
hotelu.
Oszołomiony Amundsen nie odrywał oczu od siedzącego swobodnie na 
niewygodnym hotelowym krzesełku, wytwornego, dobrze ubranego mężczyzny o 
lekko siwiejących skroniach. Nieufny, bronił się przed mimowolną sympatią, jaką 
budził w nim ten człowiek.
— Chciałbym się panu bliżej przedstawić — usłyszał miły, spokojny głos — 
jestem inżynierem, mam czterdzieści cztery lata, nie zmarnowałem ich, uwielbiam 
podróże. Nie znam dotąd niestety obszarów polarnych, a pasjonują mnie one, 
przyznaję, od dzieciństwa, dzięki książkom Nansena i pana, kapitanie. Byliście 
bohaterami moich najmłodszych lat. Ostatnio pracowałem przy wytyczaniu i budowie 
linii kolejowej prowadzącej przez Kanadę do wybrzeży Oceanu Spokojnego. Mam też 
na moim koncie „kartę awanturniczą", jak by powiedział mój ojciec, zajmowałem się 
jakiś czas poszukiwaniem złota na Alasce, ale mi się to szybko znudziło, nic w tej 
pracy nie znalazłem twórczego; lubię widzieć cel Wielkiej Przygody, a tam go nie 
dostrzegłem. Teraz wracam z Ameryki Południowej, .gdzie dokonałem przekroju 
geologicznego od brzegów Pacyfiku, poprzez Andy, do górnych dopływów Amazonki. 
I marzę w przyszłości o arktycznych lotach. Przechodząc do rzeczy: gorąco 
pragnąłbym wziąć udział w projektowanej przez pana wyprawie. — A widząc wciąż 
jeszcze nieufność w oczach Amundsena, dorzucił szybko: — Zdaję sobie doskonale 
sprawę, że takich jak ja kandydatów może pan liczyć na setki. Chciałbym oczywiście 
wnieść swój wkład, w chwili obecnej posiadam zaledwie dziesięć tysięcy dolarów, ale 
ojciec mój, człowiek zamożny, chętnie zgodzi się na częściowe pokrycie wydatków 
związanych z lotem do bieguna północnego, pod warunkiem, że jego syna, 
niepoprawnego podróżnika, zabierze pan ze sobą.
Rozmowa z multimilionerem Ellsworthem-ojcem była krótka i rzeczowa, 
jakkolwiek starszy pan, o suchej, energicznej twarzy i ostrym spojrzeniu, w pierwszej 
chwili niezbyt przyjaźnie przyjął Norwega.
— Co będzie, jeśli panu odmówię pomocy, kapitanie? Amundsen nie spuścił 
oczu pod przenikliwym spojrzeniem.
— Niczego to nie zmieni w moich planach. Będę dopóty dążył do celu, dopóki 
go nie osiągnę.
Twarz milionera rozjaśniała się w uśmiechu.
— To mi się podoba! — oświadczył. — Postawa godna szacunku. I ja przez 
całe życie starałem się tak samo... widzę teraz, że Lincoln nie mylił się mówiąc mi o 
panu z zachwytem. Chciałem jednak sam pana poznać. Proszę, oto czek na 
osiemdziesiąt pięć tysięcy dolarów. Mam nadzieję, że przyda się panu. Warunki moje 
pan zna: zabierze pan ze sobą Lincolna, obaj będziecie na równych prawach 
dowódców wyprawy, oficjalną jej nazwę proponuję „Amundsen-Ellsworth Expedition". 
Odpowiada to panu? Zgadzam się, oczywiście, żebyście lecieli pod flagą Norwegii. 
Uważam to za słuszne.
Nie, to nie był Hammer. Rzetelna, życzliwa pomoc w dramatycznej chwili 
zwątpienia stała się dla Amundsena zbawieniem, przywróciła mu energię, wzbudziła 
nowy zapał. Nauczony gorzkim doświadczeniem, tym razem za cel wyprawy postawił 
sobie nie północny biegun geograficzny, lecz „zbadanie obszarów arktycznych na 
północ od Archipelagu Spitsbergeńskiego". I tak właśnie sformułował na piśmie 
oficjalne oświadczenie, które pozostawił w konsulacie Królestwa Norwegii w Nowym 
Jorku.
— Ten dokument „kryje nas", jeżeli nie uda się nam dotrzeć do bieguna — 
stwierdził cierpko.
Ellsworth spojrzał na niego uważnie.
— Niejedno musiał pan przejść rozczarowanie, skoro pan uważa za stosowne 
tak się zabezpieczyć — powiedział ze współczuciem.
Amundsen nie bronił się już przed sympatią jaką budził w nim ten niezwykły 
Amerykanin. Im bardziej go poznawał, tym więcej cenił jego zalety. Kulturalny, 
inteligentny, zdumiewająco stanowczy, a zarazem pełen szacunku i zrozumienia dla 
śmiałych planów.
„... Nigdy, póki życia, nie wolno tracić odwagi — notował w tym czasie. — Czyż 
mogłem spodziewać się podobnego daru losu? »Maud« nadal dryfuje po oceanie, 
wierna załoga przeprowadza pożyteczne dla nauki badania, a my z Lincolnem na 
dwóch hydroplanach wyruszamy wkrótce powietrzem ze Spitsbergenu na północ."
Raz jeszcze Norwegia witała powracającego z Nowego Jorku Roalda 
Amundsena. Witała znów owacyjnie. Ale on z nie ukrywaną pogardą przeglądał 
pisma pełne hymnów pochwalnych na jego cześć i wydawało mu się nieraz, że 
przezierają poprzez nie potoki oszczerstw, jakich mu tak niedawno nie oszczędzono.
— Wystarczy mieć uznanie Ameryki i pełny wór pieniędzy, żeby rodacy 
przypomnieli sobie znów o moich zasługach — mówił do Nansena.
W myśl niepisanej zasady „pomóż sam sobie, a wtedy i my ci dopomożemy" 
cisnął się teraz wokół niego tłum wielbicieli i każdy zapewniał gorąco, że nigdy nie 
utracił wiary w wielkiego Roalda.
W Tromso czekały już na przyjazd Amundsena oba hydroplany, eskortowane 
przez naczelnego dyrektora fabryki Dornier oraz przez sztab konstruktorów i 
mechaników.
Niebo skotłowane chmurami, grożące burzą przejaśniło się wreszcie i rozbłysło 
nad głową Amundsena najczystszym błękitem. Wszystko układało się pomyślnie. 
Mógł dobierać sobie dowolnie najlepszych pilotów. Każdy z nich marzył, żeby mu 
towarzyszyć, mógł grymasić, odrzucać różne propozycje, wszystkie jego żądania były 
błyskawicznie spełniane, wypowiedzi w prasie oceniane znów jako niezwykle śmiałe i 
oryginalne. I już kumoszek i świętoszków nie raziła obecność przybranych córek w 
domku nad Bunnefiordem, wprost przeciwnie, zaczęto wychwalać dobre serce 
Amundsena. To serce, w którym lekkomyślna zmienność ludzkich nastrojów 
pozostawiła niezatarty ślad goryczy.
W pierwszych dniach kwietnia 1925 roku do Kings Bay przebiły się z trudem 
przez lód statki „Hobby" i „Fram" wioząc na pokładach olbrzymie skrzynie z dwoma 
hydroiplanami Dornier typu „Wal", czyli „Wieloryb". Bo tteż jak "wieloryby szerokimi 
piersiami swych gondoli samoloty mogły kłaść się na fali, na śniegu czy lodzie.
Entuzjazm Amundsena udzielił się wszystkim. Od każdego żądał najwyższego 
wysiłku, takiego, jaki sam dawał. W Ny Aalesund, w bazie wyprawy, panował nastrój 
podniecenia, każdy chciał jak najwięcej zdziałać...
Nie zwracając uwagi na siarczysty mróz kąsający poprzez najgrubsze ubrania, 
mechanicy i piloci przygotowywali do lotu obie maszyny. Pogoda wciąż jednak nie 
dopisywała. Radiotelegrafiści z Kings Bay i z Green Harbour u wejścia do Eisfiordu 
pracowali na zmianę dzień i noc, wysłuchując komunikatów meteorologicznych z 
wielu stacji półkuli północnej. Nawet Olonkinowi udawało się od czasu do czasu 
przekazać wyniki obserwacji z „Maud", uwięzionej znów w lodzie przy brzegach 
Wysp Nowosyberyjskich. Doktor Bjerknes, znakomity meteorolog norweski, 
przygotowywał wciąż nowe mapy synoptyczne z prognozą pogody dla całej Arktyki. 
Sztab jego asystentów kilka razy na dobę wypuszczał — wielką na owe czasy 
nowość — balony sondażowe, notując szybkość i kierunki wiatrów górnych.
Do żadnej chyba wyprawy Roald Amundsen nie przygotowywał się tak 
starannie, jak do tej powietrznej. Z pomocą pospieszyli mu dawni przyjaciele. 
Aptekarz Zapffe z Tromsó, mianowany głównym intendentem, przeżywał gorączkowe 
dni, pilnując przyrządzania specjalnie pożywnego pemikanu, ważył i pakował suchy 
prowiant w dzienne racje po jednym kilogramie na osobę, kompletował starannie 
apteczki podręczne, wciąż dokładając jakieś słoiczki z maściami własnego 
wynalazku. A co się przy tym nawzdychał zazdroszcząc Roaldowi! Żegkwnistrz 
Rónne z „Frama" sporządzał śpiwory, namioty i składaną łódź, która mogła 
udźwignąć jedną tonę, a ważyła zaledwie jedenaście kilogramów. Prześcigał się z 
aptekarzem w pomysłach i ulepszeniach możliwie lekkiego i ciepłego osobistego 
ekwipunku. W otwartych kabinach hydroplanów nikt nie powinien był przemarznąć. 
Dla pilotów i nawigatorów przewidziano futrzane anoraki i spodnie, dla mechaników 
obsługujących silniki — ciepłe wełniane ubrania. Buty zabrał Amundsen nie 
skórzane, lecz brezentowe, pamiętając, jakie usługi oddały mu na Antarktydzie. 
Wielkie jak czółna, mogły pomieścić pod spodem dwie pary filcowych pończoch, trzy 
futrzane i warstwę trawy, używanej przez Lapończyków do wyściółki mokasynów. 
Poza ubraniem, które każdy z podróżników miał na sobie, zabrano worki z zapasową 
bielizną, odzieżą i butami narciarskimi, przesyconymi wodoodpornym smarem 
przyrządzonym przez zacnego aptekarza. Jedno tylko zawiodło: radioaparatura 
zamówiona dla obu hydroplanów nie nadeszła w porę. Piloci i obserwatorzy tym 
baczniej przez cały czas lotu musieli uważać, żeby trzymać się razem i w potrzebie 
udzielić sobie wzajemnej pomocy.
Zbyt doświadczonym polarnikiem był Amundsen, żeby przygotowując wszystko 
do zwycięstwa, nie przewidzieć jednocześnie możliwości katastrofy. Przed 
opuszczeniem Spitsbergenu, jak to zwykł czynić przed każdą wyprawą, pozostawił 
lakoniczne, ale szczegółowe instrukcje dla kapitanów „Hobby" i „Frama", 
wyznaczając dokładnie obszary, na których mieli prowadzić poszukiwania, gdyby 
hydroplany nie powróciły w przewidzianym czasie, oraz terminy i zakres późniejszej 
akcji ratowniczej. Na zakończenie podawał, kiedy i jak w przypadku katastrofy 
należałoby zlikwidować bazę „Amundsen-Ellsworth Expedition", oraz zalecał 
przewieźć cały sprzęt do Tromso, gdzie wierny Zapffe miał zająć się likwidacją 
mienia.
„... Sytuacja meteorologiczna wyjątkowo przyjazna. Wiele dni może upłynąć, 
nim podobna się powtórzy."
Wyczekiwany od paru tygodni meldunek doktora Bjerknesa lotem błyskawicy 
rozniósł się dwudziestego pierwszego maja po Ny Aalesund, budząc nadzieję.
— Startujemy! — zdecydował Amundsen.
Powietrzem targnął huk zapuszczanych silników, uderzył o lód zatoki i głośnym 
echem przetoczył się po okolicznych turniach. Martwa biel śniegu ożyła; ze sztolni 
długim łańcuchem ciągnęli czarni od pyłu węglowego górnicy, starzy przyjaciele 
Amundsena; każdy chciał być świadkiem niezwykłego wydarzenia — pierwszego 
powietrznego startu Roalda na północ.
I ZNÓW W DROGĘ POD ZNAKIEM POLARNEJ GWIAZDY
Próba silników. Pełny gaz. Rozmigotane w słońcu śmigła pod samo niebo 
wzbiły tuman srebrzystego pyłu.
— Gotowe!
— Czekamy was jutro! — przedarł się przez szum silników czyjś głos.
Pierwszy wyruszył na start hydroplan N-25 z pilotem Riiser-Larsenem, 
nawigatorem Amundsenem i mechanikiem Feuchtem. W ślad za nim sunął N-24 
pilotowany przez Dietrichsona, z nawigatorem Ellsworthem na pokładzie i 
mechanikiem Omdalem. Obie przeciążone maszyny z trudem ślizgały się po 
szorstkiej powierzchni lądowiska w Ny Aalesund.
Pilot N-25 zwiększył obroty, silniki zawyły głuchym basem. Amundsen do bólu 
zacisnął dłoń na poręczy fotela, widząc, jak błyskawicznie przybliża się do nich 
czarna wstęga wodnego kanału, przecinającego pole startowe, ale nie darmo Riiser-
Larsen cieszył się sławą najlepszego pilota marynarki norweskiej. Jeszcze chwila, 
jeszcze dwie i — zawiśli w powietrzu, tuż nad groźną krawędzią. Jedno okrążenie 
nad zatoką, jeden rzut oka, żeby upewnić się, czy N-24 już wystartował, i rozkaz:
— Kurs Nord!
Obie maszyny lekko przeskoczyły łańcuch górski i miękko sunęły wzdłuż 
zakutych w lód fiordów. Amundsen dobrze znał te obszary. Czy to raz pływał tu na 
statkach myśliwskich? Jakże inaczej wyglądały teraz, z powietrza, Wyspa 
Duńczyków i Wyspa Amsterdamska, do brzegów której przed czterystu laty dobijały 
setki statków pod różnymi banderami. Gromadziły się tu tysiące ludzi rozmaitych 
narodowości w pogoni za tłuszczem wielorybim, zwanym złotem Arktyki. Szybko nikły 
mu z oczu ciemne ostrza turni i błysk lodowców, roziskrzona biel matowiała powoli, 
zarysy zatoki malały, wzrok ogarniał swobodnie coraz większe obszary, aż po 
horyzont mętniejące we mgle. Równomierny, spokojny rytm silników uspokajał, dawał 
poczucie bezpieczeństwa.
Zbrużdżona latami przeżyć twarz wypogodziła się wreszcie, odmłodniała. 
Amundsena ogarnęło poczucie szczęścia. „... Nie ma na świecie człowieka, bez 
którego nie mógłbym się obejść, ale są takie obszary, bez których nie mógłbym już 
żyć, jak bez powietrza" — myślał. Znów wolny, daleko za sobą pozostawiał kłopoty, 
zmartwienia, udrękę ostatnich lat. Przed nim cały horyzont od krańca do krańca 
jaśniał jednostajną bielą. Ale dla Roalda biel ta nie była martwa. Czytał w niej jak w 
otwartej księdze. Powierzchnię morza zaścielała gęsta, zbita kra, po widnokrąg 
pocięta siecią drobnych pęknięć. Doświadczenie marynarza pozwoliło mu od razu 
ocenić sytuację. „Tędy nawet »Maud« nie zdołałaby się prześliznąć" — przemknęło 
mu iprzez głowę i myśl pobiegła do statku, który, unieruchomiony przy brzegach 
Wysp Nowosyberyjskich, znów czekał bezsilnie na letni ruch kry.
Amundsen czuł jeszcze na uszach ciepło słuchawek. Przed samym odlotem z 
Ny Aalesund chciał sam posłyszeć znajomy stukot klucza Olonkina. Do radiostacji 
pobiegł w ostatniej chwili, żeby powiedzieć tym wiernym z „Maud", iż myślą jest wciąż 
z nimi. Daremnie jednak operator słał w przestrzeń znaki wywoławcze. Olonkin 
milczał. „... Nic dziwnego, dzień polarny utrudnia łączność, można by schwytać 
»Maud« tylko przypadkiem" — pocieszał Amundsena operator widząc błysk 
niepokoju w jego oczach.
Kanały wodne, głęboko wcinające się w biel lodowych pól, znów zbudziły żal w 
sercu Roalda. Tyle lat żył nadzieją, łudził się, że prąd morski zaniesie na te właśnie 
wody „Maud", którą z takim trudem powołał do życia, ukochał jak kogoś bliskiego, tę 
„Maud", która zawiodła...
Siwe strzępy mgły przesłaniały chwilami N-24, zniekształcały jego kontury, 
jakby jakiś niewidzialny mur wyrastał między dwoma hydroplanami. „Co czuje teraz 
Ells-worth?" — myślał Amundsen. Zawdzięczał mu ten lot, rozumieli się bez słów, 
jakby się znali i przyjaźnili od lat. „Czy nie ogarnia go uczucie zawodu na widok 
jednostajnego, martwego krajobrazu?" Kłąb mgły przesłonił na moment lodowe pole 
pod maszyną. „Lądowanie tutaj byłoby niemożliwe, kanały wodne zbyt wąskie, kra 
zbyt drobna" — zaniepokoił się naraz Roald.
Czarno-biała mozaika pod samolotem zmętniała nagle, pojedyncze chmurki 
zaczęły zwierać się, gęstnieć w jedną szarą masę. Bure kłaki niesione przeciwnym 
wiatrem zahaczały o skrzydła, ześlizgiwały się po kadłubie, mielone śmigłami na 
strzępy, zlewały się z niebieskim płomieniem, bijącym z rur wydechowych, i wlokły 
się za maszyną długą rozedrganą wstęgą. W ciągu paru chwil jednolity kożuch okrył 
cały hydroplan, oddzielił od świata. Któż lepiej niż Amundsen znał polarną mgłę i jej 
zdradliwą natarczywość? Dobrze pamiętał, jak potrafi znienacka zaskoczyć żeglarza i 
długo więzić w gęstym, dławiącym oparze. „Diatali niech porwą Bjerknesa z jego 
prognozą pięknej pogody! Tyle tygodni wyczekiwania i teraz ta mgła! Możemy 
przelecieć nad biegunem i nic nawet o tym nie wiedzieć" — pomyślał gniewnie. 
Spojrzenie jego zetknęło się na chwilę z oczyma pilota, zasłoniętymi przez wielkie 
okulary. Riiser-Larsen bez słów zrozumiał obawy Amundsena. Ręka jego oparła się 
na gałce dźwigni. W odpowiedzi oba silniki zagrały wyższym tonem. Jak psi zaprzęg, 
nad którym świśnie bat, hydroplan skoczył naprzód. Pilot podciągnął do siebie 
wolant. Posłuszny jego woli dziób „Wala" poszedł ostro w górę. Niespodziewany 
blask jak biczem chlasnął po oczach, oślepił Amundsena. Z morza mgły maszyna 
wyskoczyła wprost w słońce, zanurzyła się w błękicie, pozostawiając daleko pod 
sobą spiętrzoną, skłębioną jak u „Wrót Piekielnych" biel.
„Takiej sztuki nie dokona żaden statek!" — pomyślał z uznaniem Amundsen 
chwytając w okular sekstantu słońce. Po chwili już w dzienniku pokładowym 
zanotował: „Ósma godzina lotu, położenie osiemdziesiąt stopni Nord..." — i z 
radością patrzył; jak groźny front chmur i mgła zaczęły przerzedzać się, rozpadać na 
strzępy. W wyrwach pod nimi zaciemniała plama jeziora, od którego promieniście, 
niby macki ośmiornicy, ciągnęły się wąskie, długie ramiona kanałów wodnych.
— Zużyliśmy połowę benzyny — zameldował nie kryjąc niepokoju mechanik. — 
Czy zawracać?
— Nie. Lądować!
Zdecydowanym ruchem ręki Amundsen wskazał pilotowi pole lodowe nie 
opodal jeziora. Dziób maszyny skierował sŁę do przodu, pochylił w dół. Jeden rzut 
oka na N-24 wystarczył: wszystko w porządku, Dietrichsen zrozumiał sygnał, także 
obniżył lot.
„... Wodowanie na jeziorze byłoby zbyt niebezpieczne, krawędzie kanału mogą 
się zewrzeć lada moment. Lepsze już chyba pole lodowe. Określimy nasze 
współrzędne, zmierzymy głębokość oceanu, potem zdecydujemy, co dalej" — 
Amundsen układał w myśli plan działania.
Tylny silnik zakrztusił się raz i drugi, wystrzelił gniewnie — i zamilkł. Na tle 
rozjarzonego słońcem nieba znieruchomiałe raptownie śmigło zaczerniało jak 
pochylony krzyż. Na wybór miejsca nie było czasu. Maszyna szybko traciła 
wysokość, opadała nie zmniejszając obrotów drugiego silnika. Omdal skierował ją na 
najbliższą odnogę jeziora. Woda wzburzyła się, zakotłowała pod sześciotonowym 
ciężarem gondoli, mknącej wciąż jeszcze z szybkością ponad stu kilometrów na 
godzinę. Czubek prawego skrzydła prześliznął się tuż ponad uzębioną ostrymi 
zrębami krawędzią torosu, przemknął nad drugą, wyższą, podrywając w górę tuman 
śnieżnego pyłu. Przód gondoli nieubłaganie parł w stronę wyiskrzonych słońcem, 
zacieśniających się zwalisk, które jak barykada zamykały kanał. Amundsen 
odetchnął z ulgą, kiedy hamowany gęstą kaszą lodową hydroplan zwolnił bieg, 
zatrzymał się wreszcie i łagodnie wparł w ścianę lodu. Żaden muskuł nie drgnął na 
twarzy Riiser-Larsena, chociaż nikt lepiej niż on nie zdawał sobie sprawy z grozy 
sytuacji.
— Obracamy maszynę przodem do wylotu kanału! — zakomenderował.
Chaos lodowych płyt, spiętrzonych po obu krawędziach kanału, budził trwogę. 
Najmniejszy podmuch wiatru wystarczyłby, żeby zwarły się miażdżąc samolot swym 
ciężarem.
— Stąd nie wystartujemy! — pilot wskazał na ciemny pas wody; ścinała się w 
oczach, krzepła, jak pazury wczepiała się w burty gondoli. Z lodowej pułapki nie było 
ucieczki.
— Wyładować żywność, śpiwory, namiot, sanie, broń — wydawane suchym 
tonem rozkazy padały jeden po drugim, jak seria z karabinu maszynowego.
Riiser-Larsen nieraz latał nad lodem Arktyki, w mgnieniu oka pojął, czego lękał 
się dowódca, ale długa chwila minęła, nim mechanik Feucht, nowicjusz, także 
zrozumiał, że życie „Dornier Wala" liczyło się już może tylko na minuty.
— Wypatrujcie N-24 — rzucił im Amundsen.
Daremnie jednak wszyscy trzej wspinali się na okoliczne torosy, na próżno 
wytężali oczy. Wokół jaśniała niczym nie skażona biel, jednolita, martwa, 
przerażająca.
— Dietrichson nie może być daleko, sam widziałem, jak zniżał lot. Może udało 
mu się wylądować bezpieczniej niż nam na jakimś lodowym polu? Pomyślcie, 
chłopcy, niewiele brakowało, a osiągnęlibyśmy biegun, dzieli nas od niego zaledwie 
dwa stopnie i szesnaście minut — westchnął Amundsen po dokonaniu pomiaru 
wysokości Słońca. — Boczny wiatr zniósł nas z kursu o dwieście pięćdziesiąt 
kilometrów. Zresztą co tu mówić, i tak mieliśmy szczęście, mogło być gorzej.
Nie dawał poznać po sobie, jak bardzo nurtuje go niepokój o Ellswortha, 
Dietrichsona i Omdala. Wiele dałby za to, żeby mieć ich przy sobie. Czuł się za nich 
odpowiedzialny.
„Przy odrobinie szczęścia o tej porze moglibyśmy wracać już spokojnie do Ny 
Aalesund..." — pomyślał nie bez goryczy.
Minęły następne dwadzieścia cztery godziny. Lód był w nieustannym ruchu, 
wiatr nie ustawał, przechodził czasami w jękliwą skargę, to znów cicho zawodził pod 
skrzydłami hydroplanu. Niespokojną myślą Amundsen wybiegał wciąż do 
nieobecnych. Jaki los ich spotkał?
Dopiero nazajutrz rano...
— Są! Żyją! — wrzasnął Feucht.
Dowódca wyrwał mu lornetkę z ręki. W okularach ciemniała targana wiatrem 
flaga, obok hydroplan, a co ważniejsze, ludzie. Wszyscy trzej. Zauważyli go. Dawali 
znaki. Riiser-Larsen i Dietrichson nawiązali natychmiast łączność semaforem.
— Powiedz, że muszą się tu przedostać, pomogą nam przygotować pole 
startowe, wyciągnąć naszą maszynę na lód, potem zajmiemy się N-24 — polecił 
Amundseo. — Liczymy na ich pomoc. Niech pospieszą! — dorzucił jeszcze.
Wyciągnąć ciężki hydroplan z kanału wodnego na lód?... Chcąc tego dokonać, 
trzeba było przedtem w krawędzi kanału wykuć, wyrąbać jak w granicie równię 
pochyłą. Tego nie wziął pod uwagę nawet przewidujący Roald. Czym wyrąbać? Do 
dyspozycji Norwegowie mieli dwie drewniane szufle, kotwicę zastępującą kilof i trzy 
zwykłe, krótkie myśliwskie noże. Na szczęście znalazł się niespodziewanie czwarty, 
długi nóż, najlepszy, roboty Ronnego. W ostatniej chwili żaglomierz ofiarował go 
Amundsenowi, a ten, z jednej strony nie chcąc obciążać hydroplanu, z drugiej — 
sprawić przykrości przyjacielowi, ukrył nóż pod siennikiem posłania. Skąd znalazł się 
teraz w maszynie, nikt nie wiedział, ale przydał się jak żaden.
Ludzie kuli zajadle lód, nie mając chwili czasu, żeby otrzeć pot spływający 
strugami z twarzy. I zrozumieli, że sami nie dadzą rady. Dzień mijał za dniem. Trzeci, 
czwarty...
— Ruszyli, idą w naszą stronę — krzyknął wreszcie Riiser-Larsen. — 
Dopomogą nam, szybciej pójdzie robota!
— Wypłyń im naprzeciw — polecił Amundsen zabierając się do montowania 
składaka.
Pilot był już na środku kanału, kiedy powietrzem targnął przejmujący krzyk, 
odbił się w skroniach bolesnym echem. Tak wzywa pomocy człowiek w śmiertelnym 
niebezpieczeństwie. Krzyk znów się powtórzył.
— Na ratunek! Na ratu-u-u-u-u-nek! — wołał ktoś.
Co działo się za lodowym murem? Cisza, jaka zapanowała, była nie do 
wytrzymania. Amundsen bezsilnie wpatrywał się w spiętrzony zwał torosów, za 
którym rozgrywał się polarny dramat, minuty wyczekiwania wydały mu się całym 
wiekiem.
Naraz zza białej krawędzi ukazała się jedna postać, druga, trzecia. Dietrichson i 
Omdal wlekli się z trudem, przemoczeni, w twardniejących na mrozie, ubielonych 
lodowymi soplami ubraniach, ale cali, zdrowi. Pochód zamykaj Ellsworth.
— Zabraliśmy, co się dało, i z ciężkimi plecakami powędrowaliśmy do was — 
opowiadał przebrany w zapasowe ubranie, rozgrzany kieliszkiem czystego spirytusu 
Dietrichson. — Nagle lód ustąpił mi pod nartami, zapadłem po szyję. Na szczęście 
nie przywiązałem desek, same zleciały mi z butów, ale plecak wciągał w głębię. 
Zacząłem krzyczeć, na pomoc przybiegł Omdal. Po chwili zanurzył się w lodowej 
kaszy, niewiele brakowało, a byłoby po nas, gdyby nie on — wskazał na Ellswortha.
— Widziałem, jak lód się załamał — wtrącił Lincoln — podpełzłem powoli, na 
brzuchu, z daleka podałem nartę Dietrichsonowi. Na szczęście miał jeszcze tyle siły, 
żeby się jej uchwycić i wyciągnąć na lód. Gorzej było z Omdalem, zsiniał, zdrętwiał, 
do pół głowy zanurzony w lodowatej wodzie, nie mógł zacisnąć palców na desce. 
Podczołgałem się, schwyciłem go za rękę, ale nie starczyło mi siły, aby go 
wyciągnąć. Dietrichson z drugiej strony pełzł aż do krawędzi przerębli, ciachnął 
nożem po szelkach plecaka i jakoś wspólnymi siłami wyciągnęliśmy Omdala.
— Lincoln, uratowałeś nie tylko ich dwóch, ale chyba nas wszystkich. Przed 
nami diabelnie ciężka robota. Sami nie dalibyśmy rady! — Amundsen mocno 
uścisnął Ellswortha.
Raport Dietrichsona o stanie N-24 nie był pocieszający.
— Start miałem zły, bryła lodu rozpruła mi dno gondoli, zdecydowałem się 
jednak ryzykować nie chcąc zawracać, przerywać wam lotu. Po paru godzinach 
temperatura wody chłodzącej tylny silnik zaczęła raptownie wzrastać. Przy stu 
piętnastu stopniach termometr pękł. Leciałem dalej na zwolnionych obrotach z duszą 
na ramieniu, wiedziałem, że lada moment mogę być zmuszony do lądowania i wtedy 
nie będę mieć czasu na wybór dogodnego miejsca. Na dodatek ta cholerna mgła! 
Przetrwałem jakoś, a kiedy wasza maszyna poszła w dół, i ja obniżyłem lot. Siadałem 
ostrożnie, i tak miałem diabelne szczęście. Tylny silnik dławił się, kaszlał, aż wreszcie 
zamilkł. Omdal wymienił przepalone zawory, ale silnika nie zdołaliśmy uruchomić, 
nagrzane tłoki zatarły się widać w cylindrach. Naprawa potrwa co najmniej siedem 
dni. Do gondoli naszej maszyny przedostaje się woda. Start w tych warunkach z 
powierzchni jeziorka wykluczony. Równego, nadającego się do rozbiegu pola 
lodowego nie widziałem nigdzie w pobliżu.
— I tak nie ma czasu, żeby zająć się obiema maszynami. Musimy stąd jak 
najszybciej uciekać! — zdecydował Amundsen. — Nasz hydroplan, jak z tego widzę, 
jest w lepszym stanie, zabierzcie z waszego, co się tylko da uratować, i przychodźcie 
do nas. Odlecimy stąd wszyscy w N-25. Musimy się jakoś pomieścić, ale nie 
ruszymy, zanim pole startowe nie będzie gotowe. Zabieramy się natychmiast do 
dzieła, najważniejsze teraz to wydobyć z kanału nasz hydroplan i przepchnąć go na 
pole lodowe. Nie potrzebuję wam przypominać, że każda godzina jest cenna. To 
Arktyka! Od dziś racje żywnościowe zmniejszam z tysiąca do trzystu pięćdziesięciu 
gramów.
„... Teraz, kiedy jesteśmy wreszcie razem, powracają dobry nastrój i śmiech. 
Gdyby nas ktoś zobaczył, nie pomyślałby nigdy, że ma przed sobą więźniów z 
takiego więzienia, jakiego nikt dotąd jeszcze na świecie nie zbudował. Głębia oceanu 
pod nami według dzisiejszego pomiaru wynosi ponad trzy tysiące siedemset metrów" 
— zanotował tego dnia.
Rozpoczęły się godziny walki, zaciekłej walki sześciu ludzi z lodem. Walki o 
życie... Pracowali jak automaty, niezmordowanie, bez chwili wytchnienia, ale 
wieczorem mogli z dumą spojrzeć na maszynę wydobytą z wody, przeciągniętą na 
wskazane przez Riiser-Larsena miejsce. To był jednak dopiero początek.
— A teraz — pas startowy!
I znów z uporem przez siedem dni odłamkami lodu wypełniali dziesiątki dołów, 
ścinali setki pagórków, nie pozwalając sobie na chwilę wytchnienia. Padali ze 
zmęczenia, ustawali po to tylko, żeby odpocząć i od nowa wczepić się w lodową 
powłokę. I wreszcie dokonali swego: załadowany ciężko hydroplan z podgrzanymi 
silnikami stał gotów do startu. Czujne ucho Amundsena uchwyciło raptem lekki, 
niedosłyszalny prawie trzask. Lód zaczął pękać pod gondolą, rozpadać się niby 
zbutwiałe drzewo. Rozwiała się nadzieja — wszystko trzeba było zaczynać od nowa.
W TYM LOCIE TOWARZYSZYŁA NAM ŚMIERĆ
Wyczerpanych, przemarzniętych, głodnych ludzi otoczyła mgła, zagłuszyła 
dźwięki, skryła lepkim całunem, wciskała się do oczu, dławiła w gardle jak kłak waty, 
dokuczliwa, natrętna. Ledwie odeszła, schwycił siarczysty mróz, w mig ściął wodę 
wokół gondoli lśniącym szkliwem młodego lodu. Norwegowie zrozumieli 
niebezpieczeństwo. Rzucili się do hydroplanu i miarowymi ruchami rozkołysali 
sześciotonową maszynę, chroniąc ją przed katastrofą wmarznięcia. Praca trwała 
wiele godzin. Upadali w końcu ze zmęczenia, ledwie żywi wpełzali do śpiworów.
W środku nocy obudził ich nowy alarm. W stronę hydroplanu z chrzęstem sunął 
biały zwał. Bezradni ze zgrozą patrzyli, jak wypychane potworną mocą płyty 
spiętrzały się, wystrzelały pionowo w górę i waliły z hukiem, a na ich miejsce 
wypełzały już nowe. Potężna barykada powoli, nieubłaganie sunęła naprzód, trzask 
pękającego lodu pulsował w skroniach niespokojnym wyczekiwaniem.
— Nie dojdzie — w głosie Amundsena brzmiała pewność.
Jego doświadczone ucho z chaosu dźwięków wyłowiło niedosłyszalną dla 
innych zmianę tonu, zwiastującą koniec ataku. Nie mylił się. Lodowy mur przystanął 
raptownie, zakołysał się jak spętany niewidzialną dłonią. Z sześciu piersi wyrwało się 
westchnienie, ale nie było to westchnienie ulgi. Dzieło zniszczenia, jakiego dokonał 
napór lodu, przekraczało wszelkie granice wyobraźni. Ani śladu po wyrównanym z 
takim nakładem sił polu startowym. Przed nimi, jak kolumny greckiej świątyni, 
długimi, harmonijnymi szeregami wystrzelały w górę parometrowej grubości lodowe 
płyty.
„Sytuacja wydawała się beznadziejna. Nigdy jeszcze dotąd nie czuliśmy się tak 
wyczerpani i co tu dużo mówić, zniechęceni. Na każdy nasz wysiłek lód odpowiadał 
zniszczeniem" — pisał później Amundsen.
Od chwili startu z Ny Aalesund mijały już dwa tygodnie. Po mozolnych 
poszukiwaniach Roald odkrył wreszcie w pobliżu obozu długie pole lodowe.
— Stamtąd podjąłbym się startować choćby zaraz — oświadczył mu Riiser-
Larsen.
Stamtąd — ale jak przetoczyć wkopaną w śnieg maszynę przez 
trzystumetrowej szerokości pas młodego lodu? Jak ją obrócić w kierunku startu, jak 
wyrównać wysoki wał spiętrzonych lodowych odłamków? Jak zbudować równię 
pochyłą? Czym?
Obszaru, z którego Riiser-Larsen obiecywał start, strzegły dwa głębokie 
wklęśnięcia i dwa olbrzymie lodowe zwaliska. Pierwsze do zakopania, drugie do 
ścięcia.
„... Racje żywnościowe zmniejszyłem do dwustu pięćdziesięciu gramów na 
dzień, przy wysiłku, jaki musimy dawać, są to racje głodowe. Godziny snu 
skróciliśmy, trzeba było nieustannie czuwać. Naj straszniejsza jednak ze wszystkiego 
była bezowocność naszych wysiłków. To, czego zdołaliśmy dokonać w ciągu całej 
dobry, prąd morski niszczył w parę godzin zaledwie. Towarzyszy mam wspaniałych, 
nie usłyszałem od nich słowa skargi, pracują zawzięcie, z ochotą, nie tracąc humoru, 
tacy jak oni przynoszą ludzkości prawdziwy zaszczyt" — notował Roald Amundsen.
Dwadzieścia cztery doby, prawie sześćset godzin ciągnących się w 
nieskończoność, trwała walka z Arktyką. Trzydzieści razy ludzie rozpoczynali od 
nowa budować lądowisko, sześciokrotnie usiłowali z niego startować. Wszystko na 
próżno. Po ostatniej próbie gondola hydroplanu uwięzia w lodowym błocie.
— Jeszcze raz spróbujemy przygotować pole startowe. Ostatni — zdecydował 
Amundsen. — Jeśli i tym razem się nie uda, pójdziemy pieszo do brzegów 
Grenlandii, na Ziemię Granta.
Niełatwo było powziąć taką decyzję — żaden kapitan nie opuszcza statku, 
zanim nie utraci resztki nadziei — niełatwo zrezygnować i szukać ocalenia w 
przemarszu tysiąca kilometrów po chybotliwej krze, bez zapasów żywności, bez sił. 
Amundsen był zbyt doświadczany, żeby nie zdawać sobie sprawy, że byłaby to 
ostateczność.
„... Nie mieliśmy wyboru, wyjście było jedno: usunąć całe to grząskie, topniejące 
błoto polarne grubości prawie metra i dokopać się do twardego lodu. Jak ołów ciężki 
był ten mokry śnieg, każdy ruch szuflą wymagał największego wysiłku zmęczonych 
do granic wytrzymałości mięśni..."
W drobnej mżawce, we mgle, raz jeszcze z rozpaczliwą determinacją ludzie 
rzucili się do morderczej pracy.
— Nic z tego, nie wystartuję, powierzchnia wciąż zbyt miękka. — Z głosu Riiser-
Larsena przebijało znużenie.
Myśl Amundsena pracowała błyskawicznie.
— Ubijemy nogami pas startowy, udepczemy! Nocny przymrozek dokona 
reszty. Wystartujesz!
Jego postawa, jego niezłomność dodała sił reszcie załogi. Nie padł żaden 
protest. Sześciu osłabionych głodem ludzi, jak w jakimś dziwacznym tańcu, zaczęło 
podrygiwać udeptując metr po metrze rozmiękłe, grząskie polarne błoto. Dwie próby 
rozbiegu znów się nie udały, ale Amundsen postanowił walczyć do upadłego.
I wreszcie...
„... Ranek 15 czerwca zapowiadał się dobrze, trzy stopnie mrozu. Powierzchnia 
pola startowego stwardniała wreszcie, chociaż Rilser-Larsen wciąż jeszcze nie jest z 
niej zadowolony. Niebo, zaciągnięte szarymi chmurami, przepuszcza rozproszone 
światło, nikną w nim niebezpieczne cienie. Wzdłuż linii startu ułożyliśmy ciemne 
przedmioty, wszystko, co tylko mieliśmy pod ręką. Najdrobniejsze zboczenie z 
wydeptanego wąskiego pasa zakończyłoby się katastrofą. Wiem jedno — teraz albo 
nigdy!"
Po naradach raz jeszcze dokonali przeglądu ładunku. Hydroplan nie mógł być 
przeciążony, zabierał przecież sześciu ludzi zamiast trzech. Na lądowisku Amundsen 
pozostawił cały sprzęt obozowy, śpiwory, resztkę żywności. Nigdy jeszcze nie znalazł 
się w Arktyce tak doszczętnie ogołocony z wszystkiego, co było potrzebne do życia.
Podgrzane silniki, krótka próba na pełnych obrotach. Pięciu ludzi stłoczonych w 
gondoli z napięciem śledziło ściągniętą skupieniem twarz pilota, każdy jego ruch. Czy 
zdoła oderwać się od lodu? Czy przeskoczy tę szczelinę, co niespodziewanie, niby 
łakoma paszcza, rozwarła się przed hydroplanem, szczerząc lśniące krawędzie, 
ostre jak kły?
— Tromso domaga się wiadomości o Amundsenie — operator radiostacji w 
Kings Bay zaczerwienionymi od bezsenności oczyma powiódł po stojących wokół 
niego ludziach. — Co mam odpowiedzieć? — spytał kapitana statku „Hobby". 
Wysoki, chudy oficer przejechał dłonią po ciemnej szczecinie nie golonego od wielu 
dni zarostu.
— Gdybym to ja wiedział! Powtórz im jeszcze raz to samo — wzruszył 
bezradnie ramionami. — Zgodnie z instrukcją kapitana Amundsena i mój kuter, i 
„Fram" przez czternaście dni krążyły wokół wysp Duńczyków i Arnsterdamskiej. 
Potem popłynęliśmy do brzegów Ziemi Północno-Wschodniej, poza osiemdziesiąty 
pierwszy równoleżnik, i nigdzie nie odnaleźliśmy ani ludzi, ani maszyn. Cóż mogę 
więcej powiedzieć? Pewnie musieli lądować pod biegunem i idą teraz do Przylądka 
York. Jeśli utknęli gdzieś bliżej, skierują się zapewne do brzegów Spitsbergenu, ale 
to dłuższa droga...
— To przecież wszyscy już wiedzą na całym świecie, nauczyli się chyba na 
pamięć, żądają czegoś nowego — przerwał mu niecierpliwie telegrafista. Nie mylił 
się.
Brak wieści o wyprawie Amundsena wstrząsnął całym światem. Ludzie, których 
nigdy dotąd nie interesowały sprawy polarne, którzy nie odróżniali Antarktydy od 
Arktyki, bieguna południowego od północnego, co dnia rano chwytali teraz za gazetę, 
szukając gorączkowo na pierwszej stronie wiadomości o losach lotniczej wyprawy. 
Co dzień reporterzy z pokładów statków patrolujących wyznaczone przez 
Amundsena obszary musieli wysilać fantazję, żeby przekazać do Kings Bay lub 
Stavanger jakąś wiadomość, jakąkolwiek. W braku nowych sięgali po dawne, 
podawali nie publikowane lub zapomniane opisy niezwykłego życia wielkiego Roalda, 
przypominali, jak ratował od szkorbutu załogę „Belgiki", jak przedzierał się przez rafy 
niezdobytego Przejścia Północno-Zachodniego, jak śmiało i zarazem rozważnie 
poprowadził towarzyszy po dziewiczych obszarach Szóstego Kontynentu. Raz 
jeszcze na łamach prasy odżyły zwycięskie akordy marszu na biegun południowy, 
nabrały nowych barw i „Sala Balowa Diabła", i „Piekielne Wrota". Co dnia tysiące 
Francuzów, Włochów, Skandynawów, Rosjan, Amerykanów, Polaków, Anglików, 
rozczytując się chciwie w artykułach, sięgały po książki Amundsena. Zaciekawieni, 
domagali się szczegółów jego życia, razem z nim przebywali trudy i rozczarowania 
długotrwałego dryfu „Maud" i kolejne katastrofy „Junkersów". W jego 
niepowodzeniach odnajdywali często cień swoich własnych, z jego uporu czerpali siły 
i wreszcie zaczęli stawiać go za przykład. Fala życzliwości dla Roalda Amundsena 
przetoczyła się szeroko przez świat.
— On jest nasz, dobra krew z dziada pradziada — przechwalali się rybacy 
norwescy — z mlekiem matki wyssał słony smak morskiej wody.
— Skądże znowu, myśmy go wychowali, to u, nas, na stoczni, zapachniał mu 
daleki świat — upominali się o swoje robotnicy portowi.
— Nikt go nie zna tak jak my — twierdzili łowcy polarni — razem skakaliśmy z 
kry na krę w pogoni za fokami i żaden nie wiedział, który krok będzie ostatnim. 
Razem składaliśmy się do strzału, polując na białe niedźwiedzie. A któż podczas 
burzy stawiał potargane sztormem żagle, jak nie my z Roaldem? Fale wpadające na 
pokład mogły zmyć każdego z nas, a gdy burty trzeszczały już pod naporem lodu, 
śmierć każdemu jednakowo zaglądała w oczy. To wśród nas, Amundsen poznał 
smak Polarnej Przygody. Nasze twarde życie nauczyło go męstwa, które teraz 
wszyscy podziwiają.
— Co wy o nim wiecie? My dopiero coś możemy powiedzieć o naszym 
kapitanie, znamy go takim, jaki był naprawdę. Czy to jedną złą chwilę przeżyliśmy 
razem? — mówił Hanssen, ten sam, który osiemnaście lat pływał pod rozkazami 
Amundsena.
Mówili Lindstrom, Rónne, Wisting i inni weterani wypraw na „Gjoi", na „Framie" 
czy na „Maud":
— Twardy był dla nas, to prawda, ale i siebie nigdy nie oszczędzał. Pracował za 
trzech, jego energia była zaraźliwa. Mieliśmy do niego bezgraniczne zaufanie, 
zawdzięczamy mu wiele, był dla nas przykładem. Nie było rozkazu, którego każdy z 
nas nie wypełniłby bez chwili wahania, wystarczyło tylko, że spojrzał! Uwielbialiśmy 
go i po dziś dzień uwielbiamy. Lata całe lód był nam domem, a w tym domu on 
najlepszym naszym opiekunem!
Zabrali głos także i profesorowie:
— Prace odkrywcze Amundsena były głównym motorem jego wypraw na 
podbiegunowe obszary. Wiele nowego wniósł do nauki o krainach polarnych, dokonał 
tytanicznego dzieła.
— Walczył o dobre imię naszego kraju, na cały świat nas rozsławił — powtarzał 
teraz z dumą każdy szary człowiek w Norwegii.
Wszystko, co mówili, co pisali o Roaldzie Amundsenie, nabierało cech patosu i 
melancholii pożegnania, jakby ten, którego wynosili pod niebiosa, nie miał już nigdy 
powrócić.
Wiadomości — przekazywane z północnych stacji norweskich do Kopenhagi, 
Sztokholmu, Londynu, Warszawy, Paryża, Moskwy czy Waszyngtonu — przybliżały 
do wielojęzycznych tłumów niezwykłą sylwetkę Roalda Amundsena, jego wzloty i 
upadki, budziły sympatię.
Niepokój o los pionierskiej wyprawy powietrznej zataczał coraz szersze kręgi. 
Ludzie pałali chęcią niesienia pomocy załodze i zarazem ich samych wzruszała 
własna altruistyczna gotowość. Z lamusa polarnych kronik wyciągnięto na światło 
dzienne pożółkłe karty dawnych tragedii polarnych Greely'ego, Franklina, Rossa i te 
niedawne, współczesne Amundsenowi: męczeński los porucznika de Longa na 
statku „Jeannette" zmiażdżonym przez lody, zawiedzione nadzieje na lot nad Arktyką 
szwedzkiego aeronauty Andre'ego, śmierć Scotta i jego towarzyszy w drodze 
powrotnej z południowego bieguna... Najwybitniejsi specjaliści w długich, uczonych 
wywodach na łamach gazet snuli dociekliwe przypuszczenia, zastanawiając się, jaki 
los spotkał lub spotkać może wielkiego Amundsena. Tylko Fridtjof Nansen zachował 
równowagę. „Wierzę w mego przyjaciela i ucznia. Póki Roald ma w kieszeni choćby 
pudełko zapałek, nie zginie w Arktyce" — uspokajał wzburzoną Norwegię.
Nazwisko Amundsena nie schodziło z ust w luksusowych willach i w biednych 
rybackich osiedlach, w sklepach, kawiarniach, fabrykach, w szkołach, na wyższych 
uczelniach. Wszyscy mówili o niezwykłym człowieku, który poświęcił życie na 
poznanie tajemnic świata, o „Maud" cd lat walczącej z lodem, uwięzionej wciąż w 
pobliżu Wysp Nowosyberyjskich.
Mijały dni, tygodnie, malała nadzieja, opinia publiczna coraz dobitniej żądała 
wszczęcia poszukiwań, wielkim głosem domagała się wysłania do Arktyki wyprawy 
ratowniczej.
Do Advent Bay na Spitsbergenie wpłynął transportowiec norweskiej marynarki 
wojennej „Haimdal" wioząc na pokładzie hydroplany i duży zapas benzyny. Francuski 
badacz polarny, doktor Jean Charcot, na swoim statku „Pourąuoi Pas?" wyruszył ku 
północno-wschodnim wybrzeżom Grenlandii. Do jego wyprawy przyłączył się 
Isachson, najlepszy norweski specjalista nawigacji w lodzie. Stary Ellsworth, 
zaniepokojony losem syna, coraz usilniej wzywał rząd Stanów Zjednoczonych do 
skierowania na Daleką Północ największego amerykańskiego sterowca wojskowego.
Dwadzieścia osiem dni minęło od chwili startu hydroplanów N-24 i N-25 z Ny 
Aalesund.
W Kristianii, w Tromso, w Bergen, w Hammerfesit i wielu innych miastach 
Norwegii dzień w dzień, od samego rana, ludzie oblegali agencje telegraficzne. 
Odpowiedź brzmiała jednak niezmiennie: „Brak wiadomości".
W Kings Bay na naradę zgromadzili się któregoś późnego wieczora dowódcy 
hydroplanów oraz statków biorących udział w akcji ratowniczej.
— Stacja meteo w ostatnim komunikacie zapowiada na jutro bezchmurną i 
bezwietrzną pogodę. Nie można dłużej czekać, startujemy — zdecydowali piloci.
— Podnosimy kotwice! — zawtórowali jak jeden mąż kapitanowie i szyprowie.
Koło pierwszej nad ranem wszyscy ruszyli do portu.
— Szedłem z kapitanem „Hobby" — opowiadał później jeden z pilotów — gdy 
nagle wpadł na nas umorusany po białka oczu górnik. „Amundsen — bełkotał z 
przejęciem — Amundsen!" — i co tchu pognał w kierunku sztolni, nie przestając 
wciąż wykrzykiwać. „Regulamin zabrania picia wódki w kopalni, ale ten widać za 
głęboko zajrzał do butelki..." — mruknął kapitan i urwał zaskoczony. Na przystani 
czarno było od ludzi. Tłum krzyczał, wiwatował, w górę leciały czapki. Co sił w 
nogach rzuciliśmy się w tamtą stronę i przystanęliśmy jak wryci. Sześciu ludzi, 
brudnych, zarośniętych, stało wspartych i o reling niewielkiego kutra „Sjoliv". Na 
wychudzonych, sczerniałych, obrzękłych twarzach malowało się przeogromne 
znużenie.
— Nasz Amundsen — wrzeszczeli jednym głosem zebrani na brzegu, a 
zmienione do niepoznania rysy Roalda promieniały szczęściem.
— ... Ten start wreszcie był udany. Silniki na pełnych obrotach przeniosły nas 
nad rozwartą niespodzianie paszczą szczeliny. Odetchnąłem dopiero wtedy, kiedy 
dno gondoli przestało trzeć o lód — opowiadał później Amundsen. — W tym locie 
towarzyszyła nam śmierć. Nigdy jeszcze nie była tak blisko. Odciążając maszynę 
przed startem, wyzbyliśmy się ekwipunku i żywności, nie mieliśmy nic. Gdyby nawet 
Riiser-Larsenowi udało się gdziekolwiek lądować, zginęlibyśmy z głodu i nic nie 
upolowali, bo nigdzie nie dostrzegłem ani jednego zwierzęcia, ani jednego ptaka.
W ciągu pierwszych dwóch godzin otaczała nas mgła, lecieliśmy jak ślepcy, 
według kompasu magnetycznego. Udało nam się wreszcie wyskoczyć szczęśliwie z 
tego mlecznego oparu, nabrać wysokości za cenę benzyny, a tej nie mieliśmy zbyt 
wiele... Ponad chmurami dopiero zdałem sobie sprawę, że lecimy z zawrotną 
szybkością stu dwudziestu kilometrów na godzinę. Pod nami bielało morze pokryte 
drobną krą, o lądowaniu nie mogło być mowy, nigdzie nie dojrzałem ani jezior, ani 
kanałów nadających się do wodowania.
Godzina biegła za godziną. Byliśmy wciąż na łasce i niełasce losu — 
najdrobniejsze choćby uszkodzenie, jakieś zwarcie w obwodzie elektrycznym czy 
choćby przepalenie zaworów, tak jak to było w N-24, groziło katastrofą. Wszystko 
mogło skończyć się przymusowym lądowaniem lub, co gorsza, strzaskaniem 
maszyny o lód. W zbiorniku został już tylko niewielki zapas paliwa. „Najwyżej na pół 
godziny!" — zameldował mu Riiser-Larsen. Na szczęście poprzez morze chmur 
dostrzegłem w tejże chwili znajome zarysy gór ipółnocnego Spitsbergenu. W dole 
czerniało morze wolne od lodu. Radość trwała krótko. W chwilę później Larsenowi 
zaciął się ster stabilizacji, musiał przymusowo wodować. Gdyby ten defekt przydarzył 
się wcześniej, bylibyśmy zgubieni. Riiser-Larsen to nie tylko najlepszy z pilotów, to 
także pierwszorzędny marynarz, więc na wzburzonej fali siadł lekko niby mewa i 
poprowadził hydroplan jak łódź motorową. Niestety, benzyna była na ukończeniu, 
musieliśmy dobić do jakiejś skały i tam czekać wybawienia. Kamień spadł mi z serca, 
kiedy na horyzoncie zabielił się żagiel. Zawróciliśmy czym prędzej do maszyny, silniki 
zaskoczyły od razu, a w parę chwil potem znaleźliśmy się na kutrze „Sjoliv" wśród 
łowców z Balsfiordu. Zdrowi i cali.
„Bieguna północnego wprawdzie nie zdobyłem, ale odnalazłem chyba wreszcie 
drogę do serc rodaków" — mógł śmiało tym razem powiedzieć sobie Roald 
Amundsen.
Nigdy jeszcze rejs powrotny wzdłuż wybrzeży Norwegii nie był, jak teraz, 
jednym nieprzerwanym pasmem hołdów. Miasta, miasteczka, najskromniejsze 
osiedla witały bohatera narodowego łopotem flag, szkoły wysyłały do portów 
delegacje, stocznie przerywały pracę, rybacy połowy. Każdy na swój sposób święcił 
powrót wielkiego Roalda.
I już nie bolało go serce na myśl o tym, że „Maud" do bieguna nie dotarła, że nie 
zbliżyła się nawet do tych wysokości geograficznych, do jakich przed trzydziestu łaty 
dopłynął Fridtjof Nansen. Dryf „Maud" nie był jednak daremny. Obserwacje i pomiary 
przeprowadzane regularnie, pracowicie, przez cały czas kilkuletniego dryfu, zebrane i 
opracowane w parę lat potem przez doktora Sverdrupa w pięciu grubych tomach, 
przyniosły nauce niezwykle ciekawe materiały. Ale ten wielki wkład został oceniony 
dopiero później. W roku 1925, po szczęśliwym dotarciu „Maud" do Nome, żaden z 
wierzycieli Amundsena nie myślał o zdobyczach cennych dla nauki. Wszyscy żądali 
jednego — pokrycia swych należności, i to jak najszybciej. Pochłonięty 
przygotowaniami do nowej wyprawy powietrznej Roald nie mógł sprostać tym 
żądaniom. Zasłużoną, jak żaden dotąd statek, w bojach z Arktyką „Maud" zakupiła z 
licytacji Hudson Bay Company, jako zwykły transportowiec.
Pierwszy rejs zakończył się katastrofą. „Maud" osiadła ciężko na mieliźnie w 
Zatoce Cumberland przy brzegach Alaski i tam pozostała na zawsze, przeznaczona 
początkowo na magazyn, a później po prostu porzucona na pastwę losu. Eskimosi z 
okolicznych osiedli nie pozostawili jej w spokoju — rozebrali statek kawałek po 
kawałku. W 1930 roku władze kanadyjskie wydały polecenie wysadzenia wraku 
dynamitem, żeby nie przeszkadzał kutrom rybackim w żegludze. Ale dynamit nie 
zmógł „Maud". W trzydzieści lat później, w 1960 roku, amerykańscy inżynierowie, 
wznosząc linię radarową wzdłuż wybrzeży Alaski, ze zdumieniem dostrzegli szczątki 
statku wystające spod lodowej skorupy. „Maud" zwycięsko odpierała coroczne 
napory lodu, przetrwała i grabieże, i ataki dynamitu. Przetrwała wielkiego Roalda.
MOJE WYPRAWY LĄDEM, MORZEM CZY POWIETRZEM 
WYRUSZAJĄ POD FLAGĄ NORWEGII
— Zwinie pan już chyba teraz żagle, kapitanie, i zakotwiczy na stałe nad 
Bunnefiordem? — spytał żartobliwie dziennikarz. Ręka z ołówkiem zawisła w 
powietrzu w oczekiwaniu odpowiedzi.
— Skądże znowu, dopiero je rozwinąłem — uśmiechnął się Amundsen — na 
przyszły rok wyruszam na nową wyprawę ze Spitsbergenu na Alaskę. Tym razem 
jednak wybiorę sterowiec.
— Poleci pan zapewne z profesorem Eckenerem na „Grafie Zeppelinie"? 
Niemiecki sterowiec ma już za sobą piękną kartę lotów wokół ziemskiego globu. 
Wielki Nansen zamierza podobno wziąć udział w tej powietrznej ekspedycji o 
charakterze międzynarodowym i stanąć na jej czele.
— Ale ja nie. Wie pan dobrze, że moje wyprawy wyruszają tylko i wyłącznie w 
barwach Norwegii.
— Jedno jeszcze niedyskretne pytanie, czytelnicy naszego pisma są ciekawi... 
proszę wybaczyć nieudolne może sformułowanie: „po co to wszystko panu?" 
Osiągnął pan sławę, ma pan życie wypełnione po brzegi, marzenia wprowadził pan w 
czyn, po co raz jeszcze ryzykować?
— Po co? — dziennikarzowi odpowiedziało chłodne spojrzenie mądrych oczu, 
jakby wznosząc barierę przed ciekawością natręta, który za wszelką cenę żądał 
odpowiedzi. — Po co? — powtórzył łagodniej Amundsen. — Nie pojmie pan, jeśli 
odpowiem: „Żeby wypełnić puste plamy na mapie, żeby napaść oczy widokiem 
białych przestrzeni, których nie tknęła ludzka stopa, przestrzeni, na które od setek 
tysięcy czy milionów lat patrzyły tylko gwiazdy. Być tym pierwszym, co zmąci ich 
ciszę. — Amundsen zapalał się coraz bardziej, w miarę jak mówił. — Zwycięstwo 
odkrycia napełnia uczuciem szczęścia. Nie może go pojąć ktoś, kto nigdy nie 
dostrzegł we mgle przed dziobem statku czy ponad oszronionymi grzbietami psów, 
czy też poprzez wirujące śmigła samolotu zarysów nieznanej ziemi, ziemi czystej, nie 
skalanej zdradą, podłością. Ona przyciąga jak magnes, przywołuje. Nie, drogi panie, 
nie warto nastawiać ucha, nie każdy wołanie to usłyszy".
W kilka godzin później radiostacje i dalekopisy po wszystkich zakątkach świata 
rozniosły sensacyjną wieść o nowych planach niespożytego Norwega. Każdy odczyt, 
każde jego publiczne wystąpienie kończyło się wybuchami powszechnego 
entuzjazmu. Jak z rogu obfitości posypały się znów zaproszenia do stolic Europy i 
Nowego Świata. Odznaczenia, wyróżnienia, dyplomy kaligrafowane na pergaminie, 
pamiątkowe plakiety, złote, platynowe, wysadzane brylantami...
Spośród setek wzruszających spotkań Roald najlepiej zapamiętał sobie jednak 
przyjęcie, jakie mu zgotowali robotnicy stoczni na jednej z wysepek Hvaler, z której 
wywodził się ród Amundsenów. Przyszli tam i młodzi, i ci, co pamiętali jeszcze 
wątłego chłopaka o płonących ciekawością oczach. Wszystko chciał wiedzieć, o 
wszystko pytał, pochłaniał wzrokiem reje, olinowania i maszty statków, nieraz 
pokrwawił się pomagając im ociosywać lepkie od żywicy pnie, niejeden gwóźdź wbił 
sobie w palec, ale nigdy nie zapłakał. Teraz jednak, kiedy cieśle i szkutnicy nieśli go 
na ramionach do stoczni, a matki pokazywały dzieciom ze słowami „Bierzcie z niego 
przykład, bądźcie jak on!" — łzy cisnęły mu się do oczu.
Był znów w swoim żywiole. Wykańczał gorączkowo zbiór wspomnień z wyprawy 
na hydroplanach N-24 i N-25 pod tytułem „Mój lot do osiemdziesiątego ósmego 
stopnia Nord", udzielał wywiadów, uczestniczył w zebraniach, chętnie zabierał głos, 
czego dotychczas starał się unikać, i nadal konsekwentnie i uparcie zabiegał o 
fundusze na transpolarną ekspedycję. Dowiedziawszy się, iż rząd włoski gotów jest 
sprzedać za niezbyt wygórowaną cenę sterowiec N-l zbudowany na wzór 
niemieckiego „Grafa Zeppelina", natychmiast wezwał telegraficznie do Sarpsborg, 
celem pertraktacji, konstruktora sterowca, Umberto Nobilego.
— ... Benito Mussolini, wódz naszego wielkiego włoskiego narodu, przysyłając 
panu, kapitanie, pozdrowienia, upoważnił mnie do zakomunikowania radosnej 
wiadomości: w uznaniu pana niezwykłych zasług dla nauki rząd nasz ofiarowuje panu 
sterowiec N-l ...
Zaskoczony Norweg wpatrywał się bacznie w butnego, młodego oficera w 
galowym mundurze, pobłyskującym dziesiątkami medali. Po zbrużdżonej twarzy 
przemknął cień nieufności. „Co się pod tym kryje?" — myślał wysłuchując dalej 
napuszonych wywodów, sławiących wielkość gestu Mussoliniego. Rzucił okiem na 
milczącego Ellswortha, ale Amerykanin twarz miał także zimną.
— ... Zgodnie z projektem Duce wyprawa nasza zdobędzie północny biegun 
geograficzny Ziemi pod flagą Italii — dobiegły go wreszcie słowa oficera. I zrozumiał.
— Jaka jest cena waszego sterowca? — przerwał mu szorstko.
— Ależ to dar, panie kapitanie, bezinteresowny, wspaniały dar — obruszył się 
Nobile.
— Jaka jest wasza cena? — powtórzył chłodno Amundsen. — Proszę 
przekazać Benito Mussoliniemu moje serdeczne podziękowania za jego piękny 
„bezinteresowny" — słowo to podkreślił z ironicznym uśmiechem — gest, a 
jednocześnie przypomnieć mu, że usług Roalda Amundsena nie można nabyć za 
cenę sterowca. Za żadną cenę! Jestem Norwegiem. Każda wyprawa, jaką prowadzę 
lądem, morzem czy powietrzem, wyrusza pod flagą Norwegii. Nie traćmy czasu. 
Pragnę nabyć wasz sterowiec dla mojej norweskiej wyprawy, pytam więc o cenę. 
Jeśli nie jest do nabycia, nie mamy o czym dłużej mówić — Amundsen skandował 
wyraźnie ostatnie słowa, z trudem już powściągając wzbierający gniew.
Pułkownik Umberto Nobile nie ukrywał roczarowania. Jego także porywał 
gniew. Prostym postawieniem sprawy ten „nieokrzesany Norweg" burzył cały 
misternie wypracowany w Rzymie efekt faszystowskiej propagandy, zamierzającej 
przekonać świat o wspaniałomyślności Benito Mussoliniego i zarazem po wieczne 
czasy związać zwycięstwo nad biegunem północnym z flagą Italii. Gdy po wielu 
godzinach pułkownik zrozumiał, że nic nie zdoła zmienić zdania Amundsena, zgodził 
się wreszcie sprzedać sterowiec N-l za siedemdziesiąt pięć tysięcy dolarów. 
Nieoceniony Lincoln Ellsworth i tym razem przyszedł Norwegowi z pomocą, 
ofiarowując sto tysięcy dolarów na cele powietrznej wyprawy. Ustalili jednocześnie, 
że Włosi dokonają przeróbki balonu na półsztywny, co pozwoli zakotwiczać sterowiec 
do masztów, bez potrzeby niełatwego wprowadzania go do hangaru.
Amundsen i Ellsworth, jako dowódcy wyprawy transpolarnej, zaproponowali 
Nobilemu objęcie stanowiska kapitana sterowca, zdając sobie sprawę z tego, że nikt 
tak jak on nie zna statku, który sam projektował i sam wielokrotnie już prowadził w 
powietrzu. Włoch postanowił od razu wykorzystać sytuację i zażądał olbrzymiej sumy 
tytułem poborów dla siebie oraz zaangażowania wyłącznie włoskiej załogi.
„Pod norweską wprawdzie flagą, ale na włoskim sterowcu, z Włochami na 
pokładzie, jako kapitan poprowadzę wyprawę na podbój bieguna północnego. Duce 
będzie zadowolony" — myślał z satysfakcją.
Ostatni warunek Nobilego był jednak nie do przyjęcia. Oprócz Ellswortha 
Amundsen chciał widzieć u swego boku wiernych i wypróbowanych towarzyszy 
Riiser-Larsena, Omdala, Wistinga i Olonkina. Targ w targ, bo trudno było nazwać 
inaczej tę rozmowę, ustalili wreszcie, iż w skład załogi sterowca wejdzie tylko pięciu 
Włochów, obeznanych z silnikami i układem zaworów gazowych.
Pomoc finansowa Ellswortha umożliwiła zakup N-l, któremu nadano imię 
„Norge" — „Norwegia", ale na resztę olbrzymich wydatków związanych z organizacją 
wyprawy Roald Amundsen musiał sam zdobyć pieniądze. Tłumaczone w 
błyskawicznym tempie na dwanaście języków wspomnienia z ostatniej wyprawy 
przyniosły pół miliona koron. W kinach całego niemal świata wyświetlano filmy z 
przygotowań do wyprawy hydroplanów w Kings Bay, w kioskach sprzedawano 
fotografie z połarnego lotu. Gazeta „New York Times" zaproponowała Amundsenowi i 
Ellsworthowi trzysta tysięcy koron za pierwszeństwo i wyłączność druku relacji z 
transpolarnej wyprawy. Obaj dowódcy wyrazili chętnie zgodę na tę niezmiernie 
korzystną dla nich propozycję. Ale to jeszcze nie wystarczyło. Resztę funduszów 
trzeba było zdobyć odczytami.
I znów stolica po stolicy witały entuzjastycznie Roalda Amundsena. Tylko Berlin 
nie zapomniał mu zwrotu odznaczeń. Gmach, w którym odbyło się spotkanie ze 
społeczeństwem, musiano otoczyć podwójnym kordonem policji, gdyż w końcu omal 
nie doszło do zamieszek. Szowiniści niemieccy nie puścili tak łatwo w niepamięć 
dawnych uraz z czasów wojennych, a odmowę wzięcia udziału w wyprawie na 
niemieckim sterowcu „Graf Zeppelin" poczytywali Amundsenowi za nowy afront i 
dotkliwą obelgę.
Po Europie, jak zwykle, przyszła kolej na Stany Zjednoczone. Tu jednak sprawy 
przybrały nieoczekiwany obrót. Podczas pobytu w Kansas City Amundsen dowiedział 
się przypadkiem, iż w pobliskim więzieniu Fort Levenworth przebywa skazany na 
długoletnią karę jego druh z wyprawy na „Belgice" doktor Cook.
— Dlaczego? Za co? Jakież ten człowiek mógł popełnić przestępstwo? — pytał 
do głębi wstrząśnięty.
— Więzienie za długi — brzmiała odpowiedź. — Przed paru laty Cook założył 
towarzystwo naftowe, ale na skutek złej gospodarki nie mógł wypełnić swych 
zobowiązań finansowych. Wielu ludzi zostało zrujnowanych. Całą odpowiedzialność 
za to bankructwo sąd zrzucił na Cooka, który dostał czternaście lat więzienia. Ciężki 
to wyrok i niewspółmiernie wysoki do przewinień.
— Muszę Cooka odwiedzić — oświadczył Amundsen. „Więzienie za długi... — 
pomyślał. — Niewiele brakowało, a mnie mógłby spotkać podobny los."
— Niech pan tego nie robi, niepotrzebnie się pan narazi, kapitanie — odradzał 
mu życzliwie rozmówca. — Doktor Cook jest u nas w Stanach bardzo niepopularny. 
Twierdzą, że sąd wymierzając tak wysoką karę brał pod uwagę jego spór z Peary'm 
o zdobycie bieguna północnego.
— Tym bardziej uważam za swój obowiązek odwiedzić Cooka i wyrazić mu 
swoje współczucie. Sam wiem, jak boli niezasłużona krzywda. Znałem go dobrze, był 
odważny i życzliwy dla ludzi, a to są zalety, które wysoko cenię.
Czyż Amundsen mógł, choć przez moment, przewidzieć, jaką burzę rozpęta 
swym szlachetnym gestem? Już następnego dnia część prasy amerykańskiej w 
krzykliwych artykułach doniosła, iż wielki Norweg „bierze stronę Cooka", podważając 
tym samym zwycięstwo Peary'ego. Niesławny spór Peary — Cook pod hasłem „kto 
pierwszy stanął na biegunie północnym" trwał w Stanach Zjednoczonych od długich 
lat i stał się pretekstem do załatwiania najrozmaitszych porachunków osobistych 
między ludźmi. Porachunków nic nie mających wspólnego ze sprawami polarnymi. 
Nie zważając na sprostowanie, jakie zaskoczony tym niespodzianym kłamliwym 
atakiem Amundsen umieścił w prasie, Waszyngtońskie Towarzystwo Geograficzne z 
dnia na dzień odwołało jego ogłoszony od dawna odczyt. Dotknięty do żywego, nie 
wdając się w dalsze tłumaczenia, Roald Amundsen odpowiedział na ten afront 
rezygnacją z praw honorowego członka Towarzystwa i opuścił szybko Stany 
Zjednoczone. Nie wiedział, że w kraju czeka go nowa przykrość. Przed wyjazdem do 
Ameryki prowadzenie związanych z wyprawą na „Norge" spraw finansowych oraz 
organizacyjnych powierzył Aeroklubowi Norwegii. Wybór ten okazał się niestety mało 
trafny. Prezes Aeroklubu — człowiek prosty i prymitywny, oszołomiony audiencją u 
Mussoliniego podczas podpisywania umowy o kupno sterowca, urzeczony krzykliwą 
scenerią bankietów i przyjęć — stał się gorącym rzecznikiem Włochów w 
późniejszych pertraktacjach i rozmowach.
„... Pochłonięty przygotowaniami do wyprawy, zbyt późno zrozumiałem, że 
trudno było gorzej trafić powierzając temu człowiekowi obronę spraw Norwegii. 
Liczyłem na sprzymierzeńca, okazał się wrogiem. Czyż do końca pozostanę 
naiwny?" — pisał później urażony Amundsen.
Oddając Riiser-Larsenowi dozór nad przeróbkami sterowca dokonywanymi we 
Włoszech, Amundsen wziął na swoje barki najcięższe zadanie — organizację 
budowy hangaru w Kings Bay oraz masztów kotwicznych w Kristianii i Vadso. Polecił, 
aby późną jesienią statki przewiozły dwa tysiące ton drzewa, cementu i stali z 
Norwegii na Spitsbergen. Czas naglił. Polarna noc nie przerwała prac. W 
oślepiającym blasku reflektorów robotnicy rozrabiali cement gorącą wodą z kotłów 
elektrowni, podgrzewali przywieziony z kraju żwir i piasek na prymitywnych 
koksowych piecykach. Wiosną wzmogło się jeszcze tempo. W pośpiechu odrzucano 
setki ton śniegu z cylindrów z wodorem, pozostawionych od jesieni na wybrzeżu.
Amundsen wiele czasu poświęcił na skompletowanie ekwipunku dla 
uczestników wyprawy „Norge": sam zamawiał wełnianą bieliznę i ubrania własnego 
pomysłu, przeciwwiatrowe spodnie podbite barankiem i sięgające pod pachy, kurtki 
futrzane, swetry, wszystko jak najcieplejsze i najlżejsze, wszystko pod hasłem walki z 
nadmiernym obciążeniem i walki z mrozem w czterech nie ogrzewanych gondolach 
powietrznego statku.
W Tromsó niezastąpiony przyjaciel aptekarz czuwał nad przygotowaniem 
środków opatrunkowych, lekarstw i zapasów żywności na wypadek przymusowego 
lądowania i marszu po lodzie. Na czas przelotu — znając upodobania Roalda — miał 
z pomocą fru Zapffe przyszykować smakowite kanapki z łososiem, jajka na twardo, 
herbatę i kawę w czterdziestu termosach dla całej załogi.
— Postarzał się, wyłysiał mój Fritz, ale gdybyś mu, Roald, szepnął „zabieraj się 
z nami", rzuciłby wszystko bez chwili wahania, i mnie, i dom, i tę swoją aptekę... — 
kiwała z politowaniem głową siwiuteńka jak gołąb fru Zapffe.
Patrząc na nią, Amundsen nieraz z trudem powstrzymywał pytanie, jakie 
cisnęło mu się na usta, ale aptekarzowa uparcie milczała. Nie dowiedział się więc 
nigdy, czy spokojna egzystencja dała Norze to szczęście, którego on nie mógłby 
zapewnić żadnej kobiecie.
Jego życiem niepodzielnie zawładnęła Arktyka, nie znająca litości, nęcąca 
urokiem Wielkiej Przygody. Jawiła mu się w snach, kiedy od niej odchodził, 
przyzywała, póki nie uległ, a gdy powracał, nie szczędziła mu zawodów, okrutna, 
bezwzględna. I zawsze jednakowo upragniona.
Odlot „Norge" z rzymskiego lotniska przekształcił się w wielką uroczystość. 
Wieczne Miasto zakwitło flagami, dźwięki orkiestr i salwy armatnie wstrząsały 
powietrzem, ulice zalało morze czarnych faszystowskich mundurów. 
Rozentuzjazmowane tłumy skandowały niezmordowanie: „Duce, Duce, Duce"...
W długim, kwiecistym przemówieniu Mussolini pod niebiosa wynosił zasługi 
Włochów, nawiązując do chlubnych tradycji arktycznych księcia Abruzzi na statku 
„Stella Polare" i wysławiając zalety konstruktora, pułkownika Umtberto Nobilago. 
Nazwiska Amundsena i Ellswortha nie wymienił ani razu, jakby w tym podniosłym 
momencie pragnął wykreślić ich z ludzkiej pamięci.
Odetchnęli obaj z ulgą w dniu 7 maja 1926 roku, kiedy po długim powietrznym 
rejsie, wynoszącym ponad siedem i pół tysiąca kilometrów, wprowadzono wreszcie 
„Norge" do hangaru w Kings Bay na Spitsbergenie. Ale i tu czekała ich nowa, przykra 
niespodzianka.
— Kapitanie Amundsen, Amerykanie nas ubiegną, dotrą do bieguna pierwsi! Do 
tego nie można dopuścić za żadną cenę, to katastrofa! Mógłbym przyśpieszyć start, 
obejdziemy się bez niektórych napraw, jakoś tam będzie. Nie dajmy się tylko 
wyprzedzić!
Twarz pułkownika Nobilego pałała, ręce mu drżały, kiedy składał je w błagalnym 
geście, czekając, co powie Norweg.
Amundsen spojrzał z politowaniem na rozgorączkowanego Włocha.
— No to co, że Amerykanie nas ubiegną, że będą pierwsi? Ileż razy mam panu 
powtarzać, że celem mojej wyprawy jest nie tylko przelot nad biegunem północnym, 
lecz badanie olbrzymiego obszaru nieznanej Arktyki między biegunem a wybrzeżami 
Alaski? Proszę nie nalegać. Jeszcze wczoraj meldował mi pan, że jeden z silników 
wymaga dokładnego przeglądu, główny zawór gazowy jest, jak słyszałem, 
nieszczelny. Pośpiech, pułkowniku, mógłby się źle dla nas skończyć, nie mogę do 
tego dopuścić, nie chcę wyruszyć w drogę nie przygotowany, nigdy tego nie 
uczyniłem i nigdy, daj mi Bóg, nie uczynię.
— Ale co powie Duce, jeżeli... — krzyknął z rozpaczą w głosie Włoch.
— A cóż Duce ma do powiedzenia? Tutaj ja decyduję; drogi panie, to moja 
wyprawa — przerwał mu gniewnie Amundsen. — Ja się z Byrdem ścigać nie będę, 
nie mamy o czym mówić. Proszę zarządzić przegląd sterowca. Nie spiesząc się, 
dokładnie.
Czy Roald Amundsen był całkowicie szczery mówiąc Nobilemu: „Cóż z tego, że 
Amerykanie będą pierwsi"?
W każdym razie starannie ukrywał przed Włochem, a nawet przed Ellsworthem, 
przykre zaskoczenie na widok amerykańskiego statku „Chantier", wpływającego 
niespodziewanie do Kings Bay. Na pokładzie znajdowali się Evelyn Richard Byrd i 
jego przyjaciel, pilot Bennett, który miał poprowadzić nad biegun trój silnikowy 
samolot typu „Fokker". O swoim zamiarze lotu do bieguna północnego Byrd 
wspominał Amundsenowi już przed paroma miesiącami w Stanach Zjednoczonych. 
Zamierzał jednak wtenczas, jak sam mówił, startować z północnego cypla Grenlandii. 
Co spowodowało nagłą zmianą, decyzji, ten pośpiech, ten lot do bieguna ze 
Spitsbergenu 0 kilkadziesiąt godzin zaledwie wcześniejszy od norweskiego? Dziwny 
zaiste zbieg okoliczności. Jakby los chciał przypomnieć Amundsenowi jego własny 
postępek sprzed lat, jego raptowną decyzję wstąpienia w szranki rywalizacji ze 
Scoititem. Wówczas na wieść o groźnym norweskim współzawodniku angielski 
dowódca dał się ponieść ambicji i wyruszył za wcześnie, nie przygotowany, nie 
przeczuwając, że wybiera drogę śmierci. Amundsen zrozumiał tę przestrogę i dobrze 
ją zapamiętał. Całe życie marzył wprawdzie, że pierwszy stanie na biegunie 
północnym, ale los jakby się na niego zawziął. Przed laty Peary, teraz Byrd. Jeden 
lądem, drugi powietrzem... Z rezygnacją patrzył, jak gorączkowo Amerykanie 
szykowali się do startu. Obrzucali go nieufnymi spojrzeniami, lękając się widać, że w 
ostatniej chwili pierwszy oderwie się od lądowiska i zechce ich ubiec.
Zalecając swemu meteorologowi, Finnowi Malmgreenowi, ścisłą współpracę z 
Byrdem, Roald Amundsen raz jeszcze dał dowód wewnętrznej uczciwości. Pułkownik 
Nobile bezsilnie zaciskał pięści, niezdolny pojąć, jak można pomagać rywalowi.
Teraz Amundsen jednego się tylko lękał — żeby Amerykanie nie ulegli jakiemuś 
wypadkowi. Musiałby wówczas spieszyć im na pomoc, przekreślić swoje plany. 
Innego wyjścia nie widział. Obawy te okazały się jednak płonne. W rekordowym 
tempie — w piętnaście godzin 1 czterdzieści minut od chwili startu z Kings Bay — 
Byrd był już z powrotem. Zatoczył nad biegunem trzy kręgi, zrzucił medalion, który 
jego ziomek Peary nosił na szyi podczas swego pamiętnego marszu, i zawrócił na 
Spitsbergen.
TEN CZŁOWIEK NIE ZASŁUŻYŁ NA ZASZCZYTNE MIANO 
POLARNIKA
Amundsen pierwszy pośpieszył uścisnąć dłoń rywala i winszował mu 
zwycięstwa; daremnie jednak na młodzieńczej twarzy Byrda szukał śladów 
wzruszenia.
— Dzisiejszy lot, panie kapitanie, traktuję raczej jako wyczyn sportowy — 
usłyszał.
— Jakie teraz ma pan projekty? — odpowiedział pytaniem Amundsen.
Podobał mu się Byrd. Odwagi swej dowiódł już przed paru laty, podczas 
przelotu nad Atlantykiem z Nowego Jorku do Europy. Wybrzeża francuskie okrył 
wtedy niespodziewanie gęsty kożuch mgły, zawiódł kompas, skończyła się benzyna, 
widzialność była zerowa. Na swój sygnał SOS Byrd nie dostał żadnej odpowiedzi, 
bez namysłu zawrócił więc nad morze, zatopił samolot i razem z załogą w maleńkiej 
gumowej łódce dotarł do wybrzeży Normandii.
— Marzę o biegunie południowym! — usłyszał pełen zapału głos.
Spojrzał na Amerykanina z jeszcze większą sympatią.
— Czy to nie dziwne? Pan marzy o południowym, a zdobył pan północny. Ze 
mną było na odwrót. Od dziecka marzyłem o północnym, a pierwszy stanąłem na 
południowym... Wierzę, że dopnie pan celu. Proszę o jednym tylko pamiętać, ze 
wszystkich polarnych niebezpieczeństw najstraszliwszy jest zły dobór ludzi. To 
klęska.
— Ale jak sprawdzić, kto się nadaje, kto nie zawiedzie? Pan umiał zawsze 
dobrać sobie wspaniały zespół, wiem. Niech mi pan zdradzi, kapitanie, jacy to byli 
ludzie? Skąd pan wiedział, że nie zawiodą?
Amundsen uśmiechnął się mimo woli na widok gorącej prośby w oczach Byrda.
— Nikt jeszcze nie znalazł odpowiedzi na to pytanie. Wiem jedno tylko: 
najlepszą szkołą charakteru dla człowieka są polarne obszary, zaprawa polarna — 
odpowiedział poważnie. — Mogę wskazać panu ludzi pewnych, wypróbowanych, 
mam poza tym sporo map i część mego ekwipunku antarktycznego, chętnie zawsze 
służę radą. Nam, starym, łatwiej będzie odejść, jeśli zostawimy po sobie takich jak 
pan następców.
Nie ucichł jeszcze huk motorów amerykańskiego „Fokkera", a już czystym 
tonem zagrały silniki „Norge". Rankiem 11 maja 1926 roku wielkie cygaro o 
pojemności osiemnastu tysięcy metrów sześciennych wzbiło się ponad lód Kings Bay 
i majestatycznie popłynęło na północ.
Jak życzył sobie Amundsen, na pokładzie sterowca znaleźli się wierni 
towarzysze jego polarnych doli i niedoli: Riiser-Larsen, Wisting i Omdal. Zabrakło 
tylko Olonkina. Tuż przed startem „Norge", rzucony jakimś szarpnięciem gondoli, 
wpadł na przewody wysokiego napięcia czynnej stacji nadawczej. Chorego zastąpił 
oficer marynarki norweskiej Gottwaldt.
Radioaparaty o dużej mocy, zainstalowane na pokładzie statku, umożliwiały 
stałą łączność ze światem, urządzenie goniometryczne pozwalało wykorzystywać 
podczas lotu sygnały kierunkowe, nadawane ze Stavanger i z innych stacji 
norweskich. Amundsen wielkie nadzieje pokładał w młodym szwedzkim geofizyku 
Malmgreenie, któremu powierzył odpowiedzialną funkcję meteorologa wyprawy na 
„Norge". Przedstawicielem prasy podczas lotu został znany dziennikarz norweski 
Ramm, ten sam, co nie szczędząc trudu, przed wielu laty odszukał w Tromso Roalda 
pochłoniętego przygotowaniami do podróży na „Gjoi", przełamał jego opór i wydarł 
zwierzenie o braku pieniędzy. Przypadkowo zawarta znajomość przetrwała próbę lat.
Wszystkie radiostacje o wielkiej mocy z Europy i Stanów Zjednoczonych trzy 
razy na dobę przekazywały prognozę pogody opracowaną przez sztab specjalistów z 
Norweskiego Instytutu Meteorologicznego. Nawigator wyprawy Riiser-Larsen ani na 
chwilę nie przerywał pomiarów astronomicznych wytyczając kierunek lotu, poza tym 
wespół z Malmgreenem obliczali, na jakiej wysokości powinni się utrzymywać, żeby 
uniknąć silnych, czołowych wiatrów hamujących szybkość. Wisting nie odstępował 
steru kierunkowego. Przy sterze wysokościowym jeden z norweskich oficerów 
zmieniał często Nobilego, na którym ciążyła odpowiedzialność za utrzymanie „Norge" 
na odpowiedniej wysokości. Pułkownik nie umiał ukryć gorączkowego podniecenia, 
jakie ogarnęło go w powietrzu. Rzucał się niespokojnie po kabinie, wydawał 
sprzeczne często rozkazy. Przed odlotem z Kings Bay sprzeciwił się startowi.
— Protestuję! Podczas tej wietrznej burzy to samobójstwo! — krzyczał.
— Ten słaby zefirek nazywa pan burzą? — zadrwił Riiser-Larsen.
— Nie biorę żadnej odpowiedzialności! — upierał się Włoch.
— To ja ją wezmę — odpowiedział krótko nawigator i z pomocą norweskich 
marynarzy wyprowadził sterowiec z hangaru.
„Norge" leciała dawnym szlakiem N-24 i N-25, tak jak one, spychana z trasy 
upartym bocznym wiatrem. Pod osiemdziesiątym ósmym stopniem Nord — w 
miejscu pamiętnej katastrofy hydroplanów — Amundsen, Ellsworth, Riiser-Larsen i 
Omdal uścisnęli sobie ręce. A chociaż na bieli lodu nie dostrzegli ciemnej plamy 
jeziora ani zasypanych śniegiem szczątków N-24, zamajaczyło im przed oczyma tych 
sześć postaci, uparcie, wytrwale ubijających grząski śnieg na pole startowe.
Przed północą załoga wychyliła lampkę wina za zdrowie Ellswortha, który tu, 
nad lodami podbiegunowymi, rozpoczynał czterdziesty szósty rok życia. O godzinie 
dwunastej radiotelegrafista nadał wiadomość:
„Nasze współrzędne osiemdziesiąt dziewięć stopni Nord i jedenaście stopni 
West. Zbliżamy się do bieguna północnego. Na pokładzie wszystko w porządku". 
Ster przejął teraz Oscar Wisting. „Należy mu się ten zaszczyt za marsz do bieguna 
południowego, za lata walki z lodem na »Maud«" — zdecydował Amundsen nie 
przywiązując wagi do protestów Nobilego.
Riiser-Larsen wziął namiar, chwytając słońce w okular sekstansu. Podniósł 
rękĘ.
— Pod nami biegun! — oświadczył uroczyście. Plagę norweską zrzucili razem: 
Roald Amundsen i Oscar Wisting — zdobywcy przeciwległego krańca Ziemi, później 
amerykańską Lincoln Ellsworth, a wreszcie włoską Umberto Nobile. Przymocowane 
do aluminiowych, ostro zakończonych prętów, wbiły się kolejno w białą powierzchnię 
lodu. Długą chwilę ludzie z odkrytymi głowami patrzyli, jak wiatr rozwiewa barwne 
płótna sztandarów.
Riiser-Larsen skierował sterowiec w stronę wybrzeży Alaski, do Point Barrow, 
nad nieznane, najtrudniejsze do zdobycia obszary, zwane „biegunem 
niedostępności". „Zasługuje on w pełni na tę nazwę — notował w dzienniku podróży 
Ellsworth — wydaje się, że jakieś gigantyczne złe moce staczały tu od wieków 
zaciekłe walki. Najodważniejsi z nas, najbardziej żądni przygód, byli uszczęśliwieni, 
że nie potrzebują przedzierać się pieszo lub przebijać statkiem przez ten nieopisany 
lodowy chaos."
Szare pojedyncze pasma mgły zgęstniały naraz, zwarły się szczelnie wokół 
olbrzymiego cygara, jakie kształtem swym przypominał statek powietrzny. Gondola i 
całe pokrycie niepostrzeżenie zabłysło przezroczystym cieniutkim szkliwem, szyby 
zmatowiały. Jeden rzut oka na zatroskaną twarz Riiser-Larsena wystarczył 
Amundsenowi... Oblodzenie! Jakaś niewidzialna siła przyhamowała lot, motory 
pracowały teraz ciężej, głuchym, obcym tonem.
Lód gromadził się szybko. Grubość białej powłoki rosła w oczach, przygniatała 
olbrzymim ciężarem „Norge" do niewidocznych w dole torosów. Amundsen z 
niepokojem patrzył na wysakościomierz. Strzałka przyrządu powoli, nieubłaganie 
pełzła w lewo, ku zeru. I raptem się zaczęło. Ostra bryła lodu uderzyła w powłokę 
balonu z suchym trzaskiem wystrzału karabinowego. Pierwsza, ale nie ostatnia. 
Odrzucane wirującymi leniwie śmigłami, jak nieprzyjacielskie pociski trafiały w 
napięte płótno poszycia, dziurawiły je, przebijały zbiorniki wypełnione gazem, 
atakowały mechaników, którzy pośpiesznie łatali dziury. Przez sterowiec raz po raz 
przebiegało drżenie.
„... Lód znów stał się nam wrogiem — zapisał później Amundsen w dzienniku 
podróży. — W każdej niemal chwili groził straszną perspektywą przymusowego 
lądowania i przejścia pieszo czterystu kilometrów dzielących nas od wybrzeży 
Alaski."
Kabinę sterowca wypełnił niespodziewanie żałosny lament. Śpiący dotychczas 
spokojnie w śpiworze obok swego pana piesek-maskotka Nobilego, Titina, zawył 
raptem, jakby w przeczuciu nieszczęścia. Pułkownik zbladł, rzucił się do steru.
Bombardowanie lodowymi bryłami nie ustawało, napełniało wnętrze hukiem 
kanonady. „Norge" pełzła z trudem, jak zranione zwierzę. Pilot polecił mechanikom 
przestawić gaźnik na najbogatszą mieszankę. Silniki zapracowały pełną mocą, ale 
szybkość spadła do siedemdziesięciu kilometrów na godzinę.
Niewiele brakowało, a lot podczas obmarzania zakończyłby się tragicznie.
— Pułkowniku, musimy wznieść się ponad chmury! — zalecił Riiser-Larsen.
Nieopanowanym gestem Nobile zbyt raptownie szarpnął sterem. Dziób „Norge" 
poderwał się ku niebu. Pnąc się w górę, statek powietrzny przestał słuchać steru 
wysokościowego.
— Na pomoc! — krzyknął przerażony Włoch nie panując nad sytuacją. — 
Wszyscy na dziób! Wszyscy!
— Bez paniki! Trzech wystarczy! — odpowiedział mu Wisting.
I trzech Norwegów skoczyło do przodu po wąskiej kładce, biegnącej pod 
komorami gazowymi wzdłuż sterowca. Ciężar ich wystarczył do wyrównania lotu. 
Nobile ze zmienioną twarzą wpełzł do śpiwora rozciągniętego na pokładzie gondoli, 
nie zwracając na nikogo uwagi. Nie pierwszy raz podczas lotu popełnił błąd. Cierpiała 
na tym jego ambicja, ale przeważał lęk przed tą straszliwą, wrogą bielą, przed tymi 
ludźmi o twardych, jak z granitu twarzach, na których nie malowało się żadne 
wzruszenie. Nic nie mogło wyprowadzić ich z równowagi. Bezsilnie gryząc pięści, z 
trudem powściągał uczucie nienawiści, jakie w nim wzbierało na ich widok. Przez 
kilka zaledwie godzin przeżył tu niejedno upokorzenie, a upokorzeń nie wybaczał.
Obserwując z przedniej gondoli nawigacyjnej stan morskiego lodu i wypatrując 
zarazem na nie zbadanych dotąd obszarach oceanu jakichś nieznanych wysp czy 
lądów, Amundsen spostrzegł z przerażeniem, że dziób sterowca opada ostro w dół... 
Kra pokrywająca morze rosła w oczach. Jeszcze chwila, a... Zaskoczony obejrzał się 
za siebie. Przy sterze wysokościowym jak porażony strachem zastygł Nobile. 
Zaciśnięte kurczowo na kole ręce nie wykonywały żadnego ruchu. Riiser-Larsen 
błyskawicznie skoczył do przodu, odepchnął brutalnie Włocha i powoli, jak 
najostrożniej wyprostował powietrzny statek.
Amundsen odetchnął z ulgą. „Niebezpieczeństwo zażegnane, a było już blisko 
— zanotował w dzienniku pokładowym. — Gondola rufowa przeszła zaledwie o 
kilkanaście cali ponad powierzchnią lodu."
W czterdziestej szóstej godzinie lotu znużeni ludzie przez zamglone szronem 
szyby zobaczyli wreszcie ubielone płatami śniegu wybrzeża Alaski i powitali je 
westchnieniem ulgi. Niski pułap chmur nie pozwolił jednak nawigatorowi określić 
dokładnie położenia. Nie był pewien, czy nadlecieli na wschód od Point Barrow, czy 
też na zachód, wiedział jedno: warstwa lodu narastała wciąż i ciężarem swoim 
przygniatała sterowiec do ziemi. W przerwie między chmurami Amundsen dojrzał 
jakieś małe, wciśnięte w śnieg domki osiedla. Serce zabiło mu mocniej. Wainwright, 
miejsce pamiętnej katastrofy „Junkersa", miejsce niezapomnianej klęski — dziś 
miejsce zwycięstwa!
Radość trwała krótko. Silny wiatr ciskał sterowcem jak zabawką, szarpał, to 
przygniatał w dół, to znów podrzucał do góry. Lot w tych warunkach nad mało 
znanymi szczytami północnych wybrzeży Alaski był niebezpieczny. — Skręcić na 
wschód na otwarte morze! — wydał natychmiast rozkaz Amundsen. Tam nie groziły 
granitowe turnie, ale szalejący w dole sztorm uderzył gwałtownie w wielką 
powierzchnię balonu. Wydawało się, że lada moment tańczącą w powietrzu „Norge" 
porwie na strzępy. Gdy wreszcie niebo przejaśniło się, pomiar astronomiczny 
wykazał, że sterowiec zniosło daleko od brzegu. Nikt przez te długie godziny nie 
zmrużył nawet na chwilę oczu, nikt się nie położył. Nikt, poza radiotelegrafistą i 
nawigatorem, nawet nie usiadł. Ludzi ogarnęło straszne znużenie. W sześćdziesiątej 
szóstej godzinie lotu byli już wszyscy u kresu sił. Gdy czerwonym światełkiem na 
tarczy sygnalizacyjnej zabłysł rozkaz „uruchomić silnik", włoski mechanik przez długą 
chwilę nie mógł podnieść ręki. Amundsen zdawał sobie sprawę, że lot do samego 
Nome, przy tym zmęczeniu załogi, mógł być nieobliczalny w skutkach. Na widok 
jakiegoś niewielkiego, ledwie widocznego spod śniegu osiedla dał rozkaz: — 
Lądować!
Kotwica długo ślizgała się po przemarzniętym gruncie. Pędzona wiatrem 
„Norge" parła wprost na budynki. Paru ludzi z niewielkiej wysokości zeskoczyło na 
ziemię i zawisło na linach, obciążając je swym ciężarem. Na pomoc pośpieszyli 
mieszkańcy osiedla.
Już następnego dnia psi zaprzęg popędził do najbliższej radiostacji, wioząc 
długą depeszę:
„Pierwszy w historii lot transpolarny z Europy do Ameryki ponad biegunem 
północnym zakończył się szczęśliwie lądowaniem w Teller na Alasce, w odległości 
dziewięćdziesięciu kilometrów od Nome. Wyprawa Amundsena na sterowcu »Norge« 
w ciągu siedemdziesięciu dwóch godzin przebyła ponad pięć i pół tysiąca 
kilometrów".
Entuzjastyczne powitanie tych, co pamiętali Amundsena z poprzednich wypraw, 
było sowitą zapłatą za trudy. Do Nome wracał jak do siebie. Przed dwudziestu 
trzema laty przypłynął tu na skromnym kutrze, okryty sławą pokonania Przejścia 
Północno-Zachodniego; przed sześcioma — na wspaniałej „Maud" jako zdobywca 
Przejścia Północno-Wschodniego. Tym razem zwyciężył powietrze. Wielorybnicy, 
marynarze, myśliwi polarni, cała ludność miasta witała go więc jak swego.
Nie w smak to było Nobilemu.
Natychmiast po wylądowaniu wstąpił w niego szatan pychy, uśpionej lękiem 
podczas lotu. Każdy chętnie zapomina o własnych błędach, Włoch w jednej chwili 
puścił swoje w niepamięć. Nie chciał sobie przypomnieć, jak płakał, gryzł bezsilnie 
pięści, jak wzywał pomocy, napełniając kabinę histerycznym krzykiem, i lekkomyślnie 
popełniał niewybaczalne błędy. Ledwie stanął na lądzie, z podziwu godną beztroską 
zaczął podkreślać swoje zasługi i nie przebierając w środkach, wysuwać się na 
pierwsze miejsce. W Seattle na przykład olśnił zebrany w porcie tłum wspaniałym, 
kapiącym od złota galowym mundurem, który przywiózł z Italii. Nic dziwnego, że mała 
dziewczynka z olbrzymim bukietem róż jemu wręczyła kwiaty, nie zauważywszy 
nawet Amundsena, który stał obok w roboczym ubraniu, kupionym w Teller. „Trzeba 
było widzieć, jak w tym momencie zalśniły Włochowi oczy — wzięto go za dowódcę" 
— opowiadał później dziennikarz Ramm.
Efekt był podstępnie przemyślany. W Rzymie, przed startem „Norge", pułkownik 
Nobile zabronił wszystkim uczestnikom powietrznego rejsu wzięcia zapasowych 
ubrań i bielizny, by nie obciążać zbytnio sterowca. Do siebie jednak, jak widać, 
zakazu tego nie zastosował, by zabłysnąć przed otoczeniem. Amundsen i Ellsworth, 
którzy wykonali skrupulatnie jego zalecenia, zaskoczeni patrzyli teraz na Włocha. W 
zdziwieniu tym kryły się niesmak i gorycz.
— Coś mi się wydaje, że nie udał się nam ten nowo kreowany polarnik — 
westchnął wreszcie Ellsworth. — Podczas lotu wydawał mylne rozkazy, rzucał ster, 
wzywał pomocy. Ładnie byśmy wyglądali, gdyby nie przytomność umysłu Riiser-
Larsena i Wistinga! A teraz puszy się jak paw. Nie, ten człowiek nie zasługuje na 
miano polarnika. Lękam się, że to dopiero początek komedii, jaką zacznie odgrywać, 
początek przykrości, jakie czekają nas jeszcze z jego strony.
— Może tak źle nie będzie — ujął się za Nobilem Amundsen — może to po 
prostu dziecinada? Ale Ellsworth nie mylił się..
Kristiania po królewsku przyjęła Roalda Amundsena. Raz jeszcze wielki 
polarnik przeżył radość triumfu.
— Chcecie wiedzieć, czemu całe życie poświęciłem badaniom polarnym? — 
powiedział witającym go entuzjastycznie wielotysięcznym tłumom. — Co było mi 
drogowskazem we wszystkich moich wyprawach, pytacie... — Zdecydowanym 
ruchem rozwinął flagę Norwegii i patrzył chwilę, jak łopotała na wietrze. — Oto mój 
drogowskaz! Wypiło z niego barwy słońce obu biegunów, przeżarła go mgła polarna, 
zniszczony jest w bojach, stargany, ale czysty, bez skazy!
Uroczystości w Norwegii po zwycięskim powrocie Amundsena nawet w części 
nie dorównywały jednak tym, jakie Rzym zgotował „wielkiemu synowi odrodzonej 
Italii, zdobywcy bieguna północnego, niezrównanemu pułkownikowi Umberto 
Nobilemu". W pompatycznym przemówieniu Benito Mussoliniego padało raz po raz 
słowo „włoski". Włoski był genialny konstruktor, włoski sterowiec, włoska załoga, 
która szczęśliwie przeprowadziła „Norge" ponad lodem bieguna. Nieprzebrany tłum 
czarnych koszul wiwatował jak podczas święta narodowego, las wzniesionych w 
faszystowskim powitaniu ramion pozdrawiał zwycięzcę, posypały się odznaczenia, 
awans z pułkownika na generała, portretowali Nobilego najwięksi malarze, najwięksi 
rzeźbiarze w marmurze utrwalali jego rysy.
Ellsworth bardziej jeszcze niż Amundsen zżymał się na wieść o uzurpowaniu 
sobie przez Włocha monopolu sławy. Lojalnie jednak we wspomnieniach, wydanych 
pod tytułem „Z Europy do Ameryki ponad biegunem północnym" obaj ani słówkiem 
nie wspomnieli o przykrych zajściach podczas lotu, o atakach histerii Nobilego, o 
poważnych błędach w kierowaniu sterowcem. Ambitny generał nie ocenił jednak tej 
wspaniałomyślności i biorąc ją za dobrą monetę, tym butniej parł do sławy, 
wspomagany przez prezesa Aeroklubu Norwegii, który po otrzymaniu wysokiego 
odznaczenia z rąk króla Italii do reszty stracił głowę i jak rodowity Włoch bronił 
kłamliwych oświadczeń.
Nie uważając za właściwe honorować umowy na pierwszeństwo druku 
wspomnień z lotu — jaką z „New York Times" zawarli obaj dowódcy „Norge" 
Amundsen i Ellsworth — Umberto Nobile wyprzedził ich, dając wreszcie upust 
podrażnionej ambicji osobistej i narodowej w licznych artykułach i wywiadach w 
prasie. Wbrew prawdzie głosił, iż pomysł historycznej transpolarnej wyprawy 
powietrznej był dziełem Benito Mussoliniego. Nie zapomniał przy tym o własnych 
zasługach, pomijając milczeniem Norwega i Amerykanina lub traktując ich 
lekceważąco w krótkich wzmiankach, jak zbytecznych pasażerów.
Amundsen i Ellsworth wobec niedotrzymania umowy z „New York Times" 
stracili ogromne sumy, nie mówiąc już o goryczy, jaką odczuwali wobec ogromu 
kłamstw. Po końcowym obliczeniu wydatków wyprawy do uregulowania pozostało 
siedemdziesiąt pięć tysięcy dolarów. Drażliwy i ambitny Amundsen zobowiązał się 
sam do pokrycia tej sumy. Raz jeszcze przed steranym człowiekiem stanęło widmo 
długów, jakie przyniosła mu wymarzona od tylu lat powietrzna wyprawa transpolarna. 
„Poświęciłem wszystko, żeby być wolnym, i oto skutek: całe życie jestem 
niewolnikiem pieniądza" — zapisał w pamiętniku.
Zamiast spocząć na laurach, musiał znów troszczyć się o pokrycie swoich 
zobowiązań. Pozostawała jedyna, znana tak dobrze, gorzka droga odczytów w 
Stanach Zjednoczonych, ale i tam wyprzedził go Nobile. Amundsen czuł, że generał 
najchętniej usunąłby go ze swej drogi jak zbyteczną zawadę. Czyż faszyzm nie 
nauczył go, jak pozbywać się ludzi niepożądanych?
Część brukowej pracy norweskiej bezkrytycznie podchwyciła za prasą włoską 
hymny pochwalne na cześć Nobilego, pomijając swego rodaka. Tego już było za 
wiele. Po raz pierwszy w życiu Amundsen wystąpił publicznie przeciw generałowi.
— Jeśli się ma kogoś nazwać oszczercą, to lepiej mu to powiedzieć w oczy — 
oznajmił twardo.
Postąpił tak wbrew radom Fridtjofa Nansena, który niejednokrotnie powtarzał: 
„Po co przejmować się tymi kłamstwami, tym marionetkowym »polarnikiem«? Niech 
sięga po laury gdzie indziej, nie w Arktyce... Mała podłość nigdy nie zdoła przyćmić 
tego, co wielkie. Jesteś drogi przyjacielu, człowiekiem, na którego zwrócone są oczy 
całego świata, musisz więc być przygotowany na najgorsze ataki. Umieć przegrywać 
to wielka i niełatwa do opanowania sztuka. Czyżbyś ty, nie znający lęku, miał ugiąć 
się teraz pod brzemieniem ludzkiej zawiści? Dopuścić do siebie jej jad to znaczy 
zginąć".
TAKI JEST NASZ AMUNDSEN
Jesienny deszcz zacinał o szyby wielkimi kroplami, smużki wody łączyły się w 
szerokie strugi i spływały po szkle szybko, jakby się dokądś spieszyły. Wiatr szarpał 
bezlistnymi gałęziami drzew w ogrodzie, wciskał się natrętnie w okienne szpary, od 
czasu do czasu niecierpliwie zadzwonił oderwaną rynną, załomotał o ściany, jakby 
przyzywał pochylonego nad biurkiem człowieka o zoranej bruzdami twarzy i 
przygaszonych oczach. Przyzywał nadaremnie. Nansen miał rację, Roald Amundsen 
ugiął się pod brzemieniem ludzkiej zawiści. Bronił Się tak długo, jak mógł, przed 
narastającym znużeniem, aż wreszcie uległ. „Ustąpić teraz to ustąpić na zawsze, 
przyznać się do porażki" — myślał, ale obrzydzenie odbierało mu siły do dalszej 
walki, poczuł się naraz stary, daleki od tego świata i jego małostek. Wycofał się z 
czynnego życia i zamknął na cztery spusty w domu nad Bunnefiordem. Dzwoniła w 
nim cisza. Wierna Betty odeszła na zawsze. Długo chorowała. Rozstanie, 
nieoczekiwane, okrutne rozstanie z Kamillą i Kakonitą, do których przywiązała się jak 
do własnych córek, przyśpieszyło zapewne koniec. Nie miała o kogo dbać, na kogo 
czekać, Roald — wiadomo, jak zawsze był gdzieś daleko. Rozgoryczony 
zmiennością opinii swoich ziomków, lękał się, że jeśli kiedyś nie powróci z wyprawy, 
obie Czukczenki czeka w Norwegii niewesoły los. Przed wyruszeniem na 
Spitsbergen powziął więc ciężką dla niego decyzję odesłania dziewczynek do 
Stanów Zjednoczonych, gdzie zapewnił im u przyjaciół życzliwą opiekę i naukę. Listy 
Kamilli i Kakonity mówiły o ich tęsknocie za przybranym ojcem, ale życie i młodość 
mają swoje prawa. Starsza, Kamilla, wyrosła wkrótce na piękną pannę i wyszła za 
mąż za hodowcę lisów na Alasce; miała dom, dzieci, własne troski i radości. Tylko 
wierna mała Kakonita nie zapomniała ukochanego kapitana. Pisywała do niego z 
Ameryki, nieraz proponując, że powróci i zajmie się domem. Amundsen jednak nie 
mógł przyjąć tej ofiary, nie chciał, żeby jego ulubienica zaszyła się w pustkę domu 
nad Bunnefiordem i przesiąkła jak on goryczą. Z radością też przyjął wiadomość o 
tym, że się zaręczyła, i solennie obiecał swej pupilce, że odwiedzi ją kiedyś na 
Alasce. Nieraz myślał ze smutkiem, iż nawet tej radości, jaką wniosły w jego dom 
Czukczenki, pozbawiła go ludzka złość.
Teraz, żeby wypełnić dręczącą pustkę, zarobić na utrzymanie, na pokrycie 
ciążących na nim wciąż jeszcze długów, Roald Amundsen zabrał się do pisania. 
Praca nie dawała mu jednak zapomnienia. Tylko żelazna siła woli nie pozwalała mu z 
niej zrezygnować. Wydawcy z wielu krajów dopominali się o nowe dzieła. Tym razem 
postanowił więc napisać coś więcej o sobie, przywołać wspomnienia lat walki. I kiedy 
tak cofał się po własnych śladach, nie potrafił opanować rozgoryczenia, dał się 
unieść poczuciu głębokiej krzywdy, w pracy swej, ostatniej, jaką napisał, pod tytułem 
„Moje życie badacza", zbyt wiele miejsca poświęcił nieciekawej, małej postaci 
włoskiego generała, który odebrał mu radość wielkiego osiągnięcia. Świadczy o tym, 
między innymi, choćby zdanie: „Byłoby może lepiej, gdyby moja wymarzone 
ekspedycja transpolarna na »Norge« nie doszła nigdy do skutku".
Był teraz sam. Przeraźliwie sam. Po śmierci wiernej Betty nie miał już przy 
sobie nikogo, kto by o nim pomyślał. Zima zastała go w pustym, chłodnym domu, 
położonym z dala od rybackiego osiedla. Nie miał mu kto podać choćby szklanki 
gorącej herbaty. Chwilami, kiedy pogrążony w pracy siedział przy biurku, wydawało 
mu się, że jak dawniej z kuchni dobiega znajome szczękanie rondli, a przez szpary w 
drzwiach sączy się gorzki aromat kawy. Nastawiał ucha. Nie, to tylko szumiał wiatr 
albo cykał ukryty w deskach ściany świerszcz. Monotonne ćwierkanie rozpoczynało 
się o zmierzchu i kończyło o brzasku. Na kominku wygasły spopielałe polana brzóz, 
w pokoju było coraz chłodniej, ołówek coraz wolniej biegł po papierze.
„Rondle zadźwięczą, jeśli sam je ruszysz, kawa zapachnie, jeśli ją zaparzysz, 
palce przestaną ci grabieć, rozpal kominek" — drwił sam z siebie. Wybierając 
samotność, nie sądził, że będzie mu tak ciążyła. Tęsknił chwilami do wypełnionego 
czynem życia, z którego dobrowolnie zrezygnował, wydawało mu się, że już nikomu 
nie jest potrzebny. Zadłużony, nie mógł sobie pozwolić na służbę, zrażony do ludzi, 
"nie chciał dopuścić do siebie nowych, nieznajomych.
Niejednokrotnie pukano do jego drzwi, do zawsze zamkniętej furtki ogrodu w 
Sarpsborg, zaglądali i dziennikarze z różnych stron świata, i dawni wielbiciele. Nikt im 
nie otwierał.
Byli jednak tacy, których oczekiwał niecierpliwie — dawni towarzysze broni 
spod polarnego znaku. „...Moje drzwi zawsze stoją dla was otworem, kochani!" — 
powtarzał, a przygaszone oczy płonęły znów młodzieńczym blaskiem. Słowo 
„pamiętasz?" wypełniało pustkę samotnego domu, świat nabierał nowych barw, 
zapachów, wszystko stawało się naraz urzekająco piękne. Sverdrup, Lindstrom, 
Olonkin, Hanssen, Riiser-Larsen i Dietrichson wnosili ze sobą atmosferę polarnego 
braterstwa, w której się odradzał. Ich życzliwość, ich serdeczne przywiązanie 
wypełniały pustkę i zaspokajały potrzebę tkliwości, której brak odczuwał boleśnie. Nie 
potrafił schwycić w porę, wymykała mu się z rąk w ciągu całego życia.
Może żądał zbyt wiele? Może zbyt mało godził się dawać z siebie?
Roald nakładał fartuch Betty i przywoływał w pamięci zapomniane arkana sztuki 
kulinarnej. W domku nad Bunnefiordem pachniało smażoną rybą i wędzonym 
łososiem, tradycyjnym norweskim zwyczajem na stole płonęły świece, buzował 
wesoło na kominku podsycany wciąż ogień. W kąt szły troska i gorycz. Odwiedziny 
towarzyszy w domu, w którym gościły tylko wspomnienia, dodawały otuchy 
Wielkiemu Samotnikowi; młodniał, nabierał wiary w siebie i chęci do życia.
Kiedy fiord zaszumiał znów wiosenną falą, kiedy pierwsze szpaki powróciły do 
gniazd, a brzozowy gaj pozieleniał, w te radosne dni przyjacielskich spotkań Roald 
Amundsen coraz szerzej otwierał drzwi swego domu. Przychodzili do Sarpsborg 
młodzi i starzy, szkutnicy i cieśle ze stoczni, i rybacy z okolicy, coraz częściej 
przyjeżdżali z daleka dawni znajomi. Pierzchła gdzieś bezpowrotnie zmora samotnej 
starości. Lękał się jej jak niczego w życiu, bo niosła ze sobą niedołęstwo. Na tłocznej, 
gwarnej ulicy Kristianii zobaczył kiedyś popychanego przez tłum staruszka.
— Czemu nie siedzisz, dziadku, w domu? Po co się ludziom pod nogami 
plączesz? — krzyknął niecierpliwie jakiś młody głos.
Staruszek skulił się, zamrugał bezradnie powiekami, jakby przepraszał, że 
chodzi jeszcze po świecie.
— Boże, spraw, żebym nigdy tego nie dożył! — wyszeptał poruszony 
Amundsen. Pozazdrościł Shackletonowi jego śmierci na statku płynącym na Szósty 
Kontynent i miejsca ostatniego spoczynku na skalistym cmentarzu Południowej 
Georgii, do którego docierały tylko ryk fal i krzyki mew. Zazdrościł Omdalowi, który 
zginął w czasie polarnego lotu, na posterunku. A Scottowi jego śmierci podczas 
marszu. I lodowego grobowca na krańcu świata...
— Jaki jest naprawdę ten wasz Amundsen? Niech mi pan powie, kolego, pan 
go zna.
Zaskoczony dziennikarz norweski Ramm spojrzał na przedstawiciela prasy 
angielskiej, przyłożył palec do ust i ruchem głowy wskazał na przemawiającego 
Roalda.
— ... Po moich doświadczeniach nie wierzę w przyszłość sterowców jako 
środka polarnego transportu powietrznego, zawiodły niestety, podobnie jak balon 
szwedzkiego aeronauty, Andre'ego. Jestem jednak głęboko przekonany, że już 
niedługo, za parę dziesiątek lat, najbezpieczniejszym i najszybszym środkiem 
łączności pomiędzy Europą, Ameryką i Azją stanie się samolot. Nie zapominajmy, że 
najkrótsza droga między tymi kontynentami prowadzi ponad Północnym Oceanem 
Lodowatym. Znakomici polarnicy Wilkins i Kielson, których tak serdecznie witamy 
dziś tutaj, swoim odważnym przelotem — z Point Barrow na Spitsbergen w ciągu 
zaledwie dwudziestu godzin — potwierdzają w pełni moje przypuszczenia...
W ciszy, jaka zapanowała na sali bankietowej, wszystkie spojrzenia skupiały się 
na suchej, ascetycznej twarzy mówcy, oświetlonej migotliwym blaskiem świec 
stojących w wysokich świecznikach na stole.
— ... Jestem z was tym bardziej dumny, kochani — zadźwięczał znów mocny 
głos Amundsena — że lecąc nad Północnym Oceanem Lodowatym nie ulegliście 
pokusie skierowania waszej maszyny nad biegun. To dowód wielkiej odwagi cywilnej. 
Nie szukaliście poklasku tłumu, dla którego nic przecie nie istnieje poza sensacyjnym 
rekordem...
Tu i ówdzie rozległy się śmiechy, zebrani wiedzieli, o czym mówił Amundsen, 
do czego czynił aluzje, tylko angielski dziennikarz pokręcił niechętnie głową.
— Wygląda mi coś na to — zwrócił się do Ramma — że stary orzeł znowu 
odżył — i zrywa się do lotu. Który to już raz? Twarda sztuka, trzeba przyznać! Czy to 
prawda, że ma objąć kierownictwo wielkiej etnograficznej wyprawy, która będzie 
badać wzajemne związki dawnych kultur po obu brzegach Cieśniny Beringa? 
Podobno wyraził już nawet zgodę? No cóż, nie jest taki znów stary, do 
sześćdziesiątki brak mu jeszcze czterech lat... Jaki on właściwie jest? — powrócił do 
swego pytania. — Tak na co dzień, od podszewki. Pan go zna od dawna, latał pan z 
nim, kolego, na „Norge", niech mi pan powie. Rad bym raz dowiedzieć się prawdy. 
Słyszałem, że obwarował się w tej swojej samotni w Sarpsborgu nad jakimś fiordem i 
do reszty zdziwaczał obrażony na cały świat. Z nikim się nie liczy, to fakt. Wystąpił z 
naszego Królewskiego Towarzystwa Geograficznego, potem zadarł z 
Waszyngtońskim. Co on sobie właściwie wyobraża?
— Musiał mieć po temu ważne powody — ujął się za nim Ramm. — Ten 
człowiek wie, co robi. To mądra głowa i gorące serce.
— Gorące serce? — obruszył się Anglik. — Niech mi pan tego nie próbuje 
wmówić. On ma chyba kawał lodu zamiast serca! Jak postąpił ze Scottem? A co było 
z tymi nieszczęsnymi psami w drodze do bieguna południowego? A jego niechęć do 
Nobilego, której dał świadectwo w swojej ostatniej książce? Moim zdaniem generał 
Nobile to uroczy człowiek, a jaki gościnny! Urządził w Nowym Jorku wspaniałe 
przyjęcie dla dziennikarzy, obdarował hojnie każdego, zaprosił do Italii, a ile 
wypiliśmy szampana! Jak umie mówić! Pokładaliśmy się ze śmiechu, kiedy 
opowiedział parę świetnych kawałów o tym waszym odludku. Wyobrażam sobie minę 
Amundsena, kiedy się dowiedział, że teraz Nobile sam chce pokazać, co potrafi, że 
bez Norwega poleciał znów na biegun. Rad jest pewnie, ten wasz bohater narodowy, 
że od czterdziestu ośmiu godzin brak wiadomości o sterowcu „Italia", że coś się 
widać Włochom nie szczęści... — naraz urwał, nastawił ucha.
Do Amundsena podszedł lokaj podając na tacy depeszę.
— To pewnie gratulacje dla was. Proszę przeczytać, wszyscy chętnie 
posłuchamy — zwrócił się Amundsen do Wilkinsa.
Uśmiechnięta twarz australijskiego pilota spoważniała. Nie podnosząc oczu 
znad gęsto pokrytego literami blankietu, powiedział:
— To do pana, panie kapitanie, wasz minister Marynarki.
— Proszę przeczytać na głos — usłyszał w odpowiedzi.
— „... Stwierdzając oficjalnie zaginięcie wyprawy generała Nobilego na 
sterowcu »Italia«, rząd włoski zwrócił się do rządu norweskiego z prośbą o pomoc w 
poszukiwaniach" — czytał głośno Wilkins; przygryzł wargi i z przymusem dokończył: 
— Minister Marynarki zapytuje, czy pan, panie kapitanie, zgodziłby się pokierować 
norweską akcją ratowniczą dla „Italii"?
Cisza trwała nie dłużej niż kilka sekund, ale to były długie sekundy. Wszystkie 
oczy zawisły na pobladłej, kamiennej twarzy Amundsena. Podniósł powieki i wzrok 
jego pobiegł daleko ponad głowami zebranych, jakby wychodził już na spotkanie 
Nieznanego.
— Zgadzam się — oświadczył krótko. Odpowiedziała mu burza oklasków. 
Wszyscy powstali z miejsc.
— Ma pan odpowiedź na swoje pytanie! Taki jest nasz Amundsen! Właśnie taki! 
— krzyczał podniecony Ramm prosto w twarz osłupiałego angielskiego dziennikarza. 
— Niech pan się przyjrzy temu człowiekowi. Wyrusza na ratunek rywala, co mówię, 
wroga! Ani chwili się nie I zawahał. Sam pan widział! Niech mu się pan dobrze 
przyjrzy! — wyciągnięta ręka wskazywała Amundsena. A on wciąż stał milczący, 
skupiony, pełen godności, jakby za życia zakuty w granit pomnika.
TROMSO — MIASTO WSPOMNIEŃ, MIASTO WZRUSZEŃ
Wiosenna bryza niosła od morza słony zapach. Ranek wstał pogodny. Na 
jasnym niebie, jak nie napięte wiatrem żagle, znieruchomiały białe plamy obłoków. 
Po opustoszałych uliczkach Tromso, wiodących do portu, głośno dzwonił ciężki krok. 
Zamyślony mężczyzna zatrzymał się przed jedną wystawą, przed drugą... Z każdej 
spoglądały na niego śmiałe, władcze, dziwnie jasne oczy i sucha twarz przeorana 
fałdami. Pokręcił z niezadowoleniem głową, rozprostował mimo woli ramiona.
— Mogliby jakieś inne zdjęcia wystawić, dawniejsze, na tych wyglądam 
doprawdy jak starzec — mruknął do siebie.
Przyleciał do Tromso o brzasku i nie chciał zbyt wcześnie budzić zacnego 
aptekarza. Kad był zresztą pospacerować samotnie po tych uliczkach, które 
przemierzył setki razy. Setki? Chyba tysiące! Na każdym kroku wspomnienia 
wychodziły mu na spotkanie. Świeżo ciosane belki piętrzyły się przed nim wielkim 
stosem, jak wtedy, jak przed laty. Na tym nabrzeżu wśród roześmianej młodzieży 
siadywała Nora. Przez zieleniejącą nieśmiało trawę tu i ówdzie przebijał błękit 
pierwszych kwiatków, takich samych zapewne, jak te, które jej niegdyś podarował.
Tromso, miasto wspomnień, miasto wzruszeń, jak kamień milowy znaczyło 
drogę jego życia. Nigdy z niej nie zboczył. Tego dnia właśnie mijało ćwierć wieku od 
chwili, w której po raz pierwszy wyruszył na podbój Nieznanego. Wydawało mu się, 
że pod nożem szkutniczym wyczuwa jeszcze spróchniałe deski poszycia „Gjoi" i 
zastępuje je nowymi, pragnąc, by mały kuter wytrzymał wielką podróż. Wzrok jego 
prześliznął się po zmąconej smarami wodzie portu, po lesie masztów. Wszystkie 
statki myśliwskie miały takie same bocianie gniazda jak „Maud". Dziesięć lat upływało 
od pamiętnego dnia, kiedy stąd właśnie, z tego portu, odbiła „Maud", z którą wiązał 
tyle nadziei. Tu, także na tym nabrzeżu, załadował oba hydroplany do swego 
pierwszego powietrznego lotu. Stąd, z Tromso, wypłynął, żeby ze Spitsbergenu na 
„Norge", tej „Norge", na którą niepostrzeżenie, po raz pierwszy w jego wyprawach, 
wśliznęła się ludzka zawiść i na której rozpoczął się dramat. Dramat, który wyrwał go 
z ciszy Bunnefiordu.
„Nie sposób było odmówić. Na okrzyk »człowiek za burtą!« każdy marynarz 
śpieszy z pomocą — odpowiadał tym, co się dziwili, że wyrusza na ratunek Nobilego. 
— Czy zawsze jednak muszę mieć do czynienia z rywalami, których spotkał tragiczny 
los, gdyż nie dość rozważnie przygotowywali swe wyprawy, licząc na zawodny łut 
szczęścia i nie umiejąc przewidzieć przeciwności?"... Tak niedawno jeszcze 
oświadczył jakiemuś dziennikarzowi, że ma dosyć, że nie zamierza nigdy sam 
organizować własnej ekspedycji, gotów jedynie odpowiedzieć na apel. I apel 
przyszedł. Nie takiego jednak Amundsen oczekiwał. Nie spodziewał się, że 
zadźwięczy sygnałami trwogi — SOS...
Sytuacja rozbitków włoskich ze sterowca „Italia" była groźna, groźniejsza, niż 
myślał przed trzema tygodniami, biorąc na swe barki ciężar przygotowań do akcji 
ratowniczej.
Na niewielkiej krze dryfowało dziewięciu niedoświadczonych ludzi, nie 
zdających sobie sprawy z powagi sytuacji. Czym jest Arktyka wiedzieli tylko z 
obrazków, może z jakichś opowiadań o polowaniach na białe niedźwiedzie. Jeden 
Malmgreen spośród tych dziewięciu znał podbiegunowe obszary, pływał na „Maud" z 
doktorem Sverdrupem, latał na „Norge". Amundsen gorzko żałował teraz, że nie 
odradził swemu meteorologowi wzięcia udziału w wyprawie „Italii". Przygotowując ją, 
Nobile chciał zabrać ze sobą wszystkich członków norweskiej załogi z wyprawy na 
„Norge" i wszyscy jak jeden odmówili. Widząc, że Malmgreen pragnie raz jeszcze 
spróbować swych sił, Roald Amundsen powiedział mu: „leć!". Czyż mógł 
przypuszczać, że lot skończy się katastrofą? Raz jeszcze uważnie, skrupulatnie 
przebiegł myślą poszczególne etapy tragicznej sytuacji, w jakiej znaleźli się teraz 
włoscy rozbitkowie.
Tuż po północy, dwudziestego czwartego maja 1928 roku radiostacja „Italii" 
podała wiadomość, że sterowiec krąży nad biegunem północnym. Na lód zrzucono 
flagę włoską, krzyż ofiarowany przez papieża Piusa VI i banderę miasta Mediolanu, 
które objęło protektorat nad wyprawą. Mgła i wiatr przeszkodziły w sensacyjnym 
opuszczeniu na lód pneumatycznej gondoli z ludźmi, które głośno zapowiadał w 
prasie włoskiej generał pragnąc na wszelką cenę dokonać „czegoś więcej" niż 
Amundsen. W drodze powrotnej z bieguna, wbrew komunikatom meteorologicznym 
Instytutu Geofizycznego w Tromso, zapowiadającym niepogodę na wschód od 
dziesiątego południka długości wschodniej, Nobile skierował na ten obszar „Italię". 
Przyszły burze śnieżne, nieuchronne oblodzenia. O godzinie dziesiątej następnego 
dnia operator Biaggi nadał radiodepeszę:
...przebijamy się z trudem przez śnieżycę stop silny wiatr północno zachodni 
spycha nas na wschód stop nasze przypuszczalne położenie osiemdziesiąt stopni 
nord piętnaście est stop wieczorem będziemy z powrotem w kings bay stop 
słuchajcie nas za godzinę stop nobile.
W chwilę później „Italia" pod ciężarem lodu zaczęła gwałtownie opadać w dół. 
Nobile polecił zatrzymać silnik. Ster wysokościowy zaciął się raptownie. Defekt 
szybko usunięto, statek powietrzny z trudem piął się w górę, przez krótki moment, 
szarpany wichurą, utrzymywał wysokość. I naraz z błyskawiczną szybkością opadł. 
Strzałka wariometru cofała się do zera. Oficer nawigacyjny kazał wyrzucać wszystko 
za burtę.
Nobile chwycił za ster, chwycił za późno. Przednia kabina nawigacyjna uderzyła 
raptem w lodowe pole. Z rozprutego wnętrza runęła część ludzi i sprzętu. Uwolniony 
od ogromnego ciężaru balon poderwał się w górę, pędzony wiatrem pożeglował na 
południe i znikł w śnieżycy. Nim wyrzuceni brutalnie na lód zdołali się ocknąć i zebrać 
myśli, gdzieś w dali białą zasłonę przeciął potężny błysk, a potem długo jeszcze w 
powietrzu wisiał czarny słup dymu. Taki był koniec „Italii".
Generał Nobile wciąż nie mógł ogarnąć rozmiarów katastrofy. Apel, jaki 
zarządził odzyskawszy przytomność, był apelem klęski. Brakowało ośmiu ludzi 
uniesionych w nieznane na sterowcu, jeden zabity na miejscu, dziewięciu żywych. 
Mechanik Ceccioni z połamanymi nogami, Nobile ranny w rękę i w stopę, Malmgreen 
ze zwichniętym barkiem, profesor Behounek, operator Biaggi i paru innych — też 
mocno poturbowanych.
Wokół kontuzjowanego ciężko radiotelegrafisty, który wiele godzin mozolił się 
nad aparaturą, zebrali się wszyscy, nawet ranni. Nawiązanie łączności nie było 
jednak sprawą prostą. Biaggi uruchomił odbiornik dopiero po paru dniach. To, co 
poprzez szum wiatru i trzask pękającej kry usłyszeli rozbitkowie, napełniło ich 
rozpaczą. Poszukiwania szły w złym kierunku, skierowano je o tysiąc kilometrów na 
zachód od miejsca katastrofy. Teraz dopiero, na krze, po przeprowadzeniu pomiarów 
astronomicznych zrozumieli, że podane w ich ostatniej radiodepeszy współrzędne 
były fałszywe. Katastrofa wydarzyła się pod osiemdziesiątym pierwszym stopniem, 
czternaście minut szerokości północnej i dwudziestym piątym stopniem, dwadzieścia 
pięć minut długości wschodniej, o pięćdziesiąt siedem kilometrów od Wyspy Króla 
Karola XII w Archipelagu Spitsbergeńskim. Daremnie niestrudzony Biaggi wystukiwał 
sygnały SOS, podając właściwe położenie. Świat go nie słyszał.
Generał Nobile stracił głowę, już to szalał z niecierpliwości, już to i popadał w 
apatię i godzinami leżąc bezczynnie w namiocie, raz jeszcze przeżywał od nowa swą 
klęskę. Malmgreen zdawał sobie sprawę, że czas nagli. Rozumiał, że akcja 
ratownicza sprowadzała się do daremnych poszukiwań, a prądy morskie mogły 
tymczasem wynieść topniejące pole lodowe na pełny ocean. Co począć? Malmgreen 
nie wahał się długo. Rzucając na szalę całe swe polarne doświadczenie, postanowił 
zabrać ze sobą dwóch Włochów i pieszo wyruszyć po krach do Wyspy Króla Karola 
XII, a stamtąd próbować przedrzeć się do Kings Bay, gdzie znajdzie pomoc.
Brak wiadomości z „Italii" wstrząsnął całym światem. Wkrótce na Spitsbergen 
zawinęło kilkanaście statków, lądowało kilkanaście samolotów. Ponad półtora tysiąca 
ludzi sześciu narodowości śpieszyło na pomoc zaginionym. Tymi, którzy niepokoili 
się najmniej lub najmniej okazywali niepokój, byli sami Włosi... Na statku bazie „Citta 
di Milano" rojno było, gwarno i beztrosko. Zjechali tam włoscy dziennikarze i 
dygnitarze faszystowscy. Radiostacja pracowała bez wytchnienia, po dwadzieścia 
cztery godziny na dobę. Czy dlatego jednak, toy prowadzić nasłuch na 
częstotliwościach trzech zwykłych nadajników „Italii" i czwartego, awaryjnego? 
Bynajmniej. Wysocy urzędnicy wysyłali do Mussoliniego długie raporty o wszystkim, 
co się tylko dało, dziennikarze zachłystywali się niezwykłą dla nich egzotyką polarną, 
nadając barwne reportaże o nie zachodzącym słońcu, o górach lodowych, o białych 
niedźwiedziach. Od czasu do czasu tylko w eter biegł banalny frazes:
... „Załoga «Italii», trzymajcie się, nie traćcie nadziei, organizujemy pomoc".
I to było wszystko. Słowa te do szału doprowadzały radiotelegrafistę na krze. 
Biaggi nie odstępował od aparatury, nie zdejmował z uszu słuchawek, 
niezmordowanie wystukiwał współrzędne. I zrozpaczony chwytał wciąż w odpowiedzi 
obojętny stukot klucza nieznanych kolegów, którzy nadawali:
„... Nikt nie zdołał dotąd wyłapać sygnałów rozbitków włoskich... może już w 
ogóle nie nadają... »Cita di Milano« o niczym nie wie..."
„... Cisza w eterze pozwala wysnuwać najgorsze przypuszczenia o losie 
rozbitków.."
„... Czemu rozbitkowie »Italii« milczą? Czy ktoś z załogi pozostał jeszcze przy 
życiu?..."
..... Od dziesięciu dni już trwają daremne poszukiwania. Trzeba zastanowić się, 
czy w tych warunkach celowa jest dalsza akcja ratownicza, czy nie należałoby 
przerwać poszukiwań?"
I jak na pośmiewisko na krę rozbitków powracał ten sam natrętny refren, to 
samo znajome uderzenie klucza radiotelegrafisty z „Citta di Milano":
„...Załoga »Italii«, trzymajcie się, nie traćcie nadziei..."
Biaggi płakał z bezsilnej wściekłości, gryzł pięści, nie chciał jednak uznać się za 
pokonanego.
— Moja aparatura działa, muszą mnie kiedyś w końcu usłyszeć — powtarzał 
Nobilemu. — Muszą!
I wreszcie...
Czwartego czerwca lotem błyskawicy świat obiegła sensacyjna wiadomość. 
Jakiś przygodny radioamator spod Archangielska między koncertami Bacha i 
Beethovena schwytał niezrozumiałe na pozór, nadawane alfabetem Morse'a strzępy 
sygnałów; uderzyło go nazwisko „Nobile". Zanotował, co usłyszał, i przesłał do 
Moskwy.
Na krze sytuacja pogarszała się z dnia na dzień, żywności było coraz mniej, 
dokuczał mróz. Żeby się rozgrzać, Włosi beztrosko palili wszystko, co się dało, 
aparaty fotograficzne, rolki ze zdjęciami. I coraz większa ogarniała ich rozpacz.
— Biaggi dostał pomieszania zmysłów. To już koniec — wyszeptał kiedyś ze 
zgrozą Nobile na widok radiotelegrafisty, który zerwał się raptem na równe nogi, 
ściągnął z uszu słuchawki i rozpoczął jakiś obłędny taniec.
— Posłyszeli nas!... jakiś Rosjanin... Moskwa powiadomiła Rzym... Jesteśmy 
uratowani! — wykrzykiwał co sił, nie wiedząc już sam, jak wyrazić radość.
Prasa włoska nie przywiązywała większej wagi do wiadomości nadesłanej przez 
„jakiegoś nieuka, chłopinę z Wozniesienska, gdzieś z wiatskiej guberni, w 
archangielskiej tundrze. ... Czyż mógł swoim nędznym aparacikiem rosyjskiej 
produkcji schwytać sygnały, których nie odebrały najnowocześniejsze odbiorniki 
naszej »Citta di Milano«? — powątpiewały gazety wietrząc podejrzliwie jakiś 
propagandowy chwyt komunistyczny, wymierzony przeciw chwale faszystowskiego 
państwa.
Dowództwo „Cita di Milano" oprzytomniawszy w końcu jednak postanowiło nie 
lekceważyć wiadomości ze Związku Radzieckiego i wydało odpowiednie zalecenia. I 
o dziwo, nieosiągalna dotąd przez długie tygodnie łączność z rozbitkami na krze 
została nawiązana w rekordowo krótkim czasie. Gdyby nie rosyjski radioamator, 
dziewięciu rozbitków mogłoby życiem przypłacić lekkomyślną beztroskę dowództwa 
włoskiego statku.
Czas naglił. Popychana szerokim strumieniem lodowym, kra dryfowała po 
oceanie, topniała, lada moment grożąc rozpadnięciem się. Ale teraz już Włosi żyli 
nadzieją. Z komunikatów radiowych Nobilego przebijała wielka radość na wieść o 
decyzji Amundsena. Zapewne generał, lubiący jak zawsze efekty teatralne, 
wyobrażał już sobie, w milionowych nakładach, zdjęcia na pierwszych stronach gazet 
całego świata i artykuły „o wzruszającym do łez pojednaniu dwóch wrogów, którzy 
padli sobie w objęcia na topniejącej krze arktycznej". I jak zawsze lekkomyślny, nie 
doceniał powagi sytuacji.
Ucieszył się także na wieść, iż z Murmańska i Leningradu na poszukiwanie jego 
wyprawy wyruszyły dwa wielkie, zasłużone w bojach z Arktyką łamacze lodu 
„Krassin" i „Małygin", że na ich pokładzie płynęło dwóch asów lotnictwa polarnego, 
Czuchnowski i Babuszkin, oraz dwusilnikowe samoloty na płozach.
Wiadomość o tej wielkiej ekspedycji ratowniczej zaskoczyła wszystkich na 
całym świecie, tym bardziej iż rząd włoski mimo beznadziejnej sytuacji rozbitków — 
nie zdecydował się jednak zwrócić o pomoc do Związku Radzieckiego.
I UPOMNIAŁO SIĘ O NIEGO MORZE
— Taki już widać mój los, że wszystko muszę sam wywalczać — westchnął z 
melancholią Amundsen, kiedy otrzymał wiadomość, że Benito Mussolini, prosząc 
Norwegię o pomoc dla włoskich rozbitków, odmówił jednocześnie pokrycia kosztów 
wyprawy ratowniczej.
Na targi nie było czasu, wysłał więc Dietrichsona do fabryki Dornier z 
poleceniem, aby jak najszybciej przygotowała dwa hydroplany typu „Wal", i 
jednocześnie zatelegrafował do Ellswortha, prosząc o pomoc finansową i udział w 
wyprawie. Ten jednak, bardziej pamiętliwy niż Norweg, nie zapomniał urazy, odmówił 
swego udziału, przekazując jednocześnie do dyspozycji przyjaciela dziesięć tysięcy 
dolarów. Ale Roald Amundsen potrzebował pięciokrotnie więcej. Zakup hydroplanów 
stawał się nieaktualny. W Norwegii też nikt się nie kwapił, żeby przyjść z pomocą, 
nikt nie potrząsnął kiesą. Dumni z wielkiego Roalda, jego możni ziomkowie głuchli, 
jak zawsze, kiedy chodziło o pieniądze. „Niech Włosi sami płacą" — powtarzali nie 
rozumiejąc powagi sytuacji. Nie brak było jednak dobrych synów Norwegii rozsianych 
po całym świecie. Jeden z nich, Peterson, gorący wielbiciel Amundsena, zamieszkały 
od lat w Paryżu, bez chwili zwłoki zwrócił się do największej francuskiej fabryki 
samolotów i już w kilka godzin później mógł doniec telegraficznie, że dyrekcja oddaje 
do dyspozycji Amundsena dwa największe samoloty na kołach.
„Jestem wzruszony — zadepeszował Roald — ale do tej akcji ratowniczej 
niestety nadają się tylko hydroplany."
Lakoniczna odpowiedź nie zraziła ofiarnego przemysłowca; Peterson 
zameldował się niezwłocznie u ówczesnego ministra lotnictwa Francji, Polaka z 
pochodzenia, Bokanowskiego, i w ciągu paru zaledwie godzin wyjednał dla 
norweskiej wyprawy ratowniczej wielki hydro-plan wojskowy „Latham 02".
Francuska maszyna nie była wprawdzie przygotowana do lądowania na łodzie 
czy śniegu, ale Amundsen nie miał wyboru. Liczył zresztą na wiosenną porę.
— Przy brzegach Spitsbergenu powinienem w czerwcu znaleźć obszary 
wolnego od lodu morza, na których będzie można wodować — oświadczył 
zdecydowany na wszystko, tym bardziej że dowódca „Lathama", kapitan Guilbaud — 
as lotnictwa francuskiego mający za sobą całe lata trudnych lotów, z tych niejeden o 
sławie światowej — budził pełne zaufanie. Poza załogą francuską Amundsen 
zdecydował się zabrać ze sobą Dietrichsona i Wistinga.
Od tej chwili wypadki potoczyły się z błyskawiczną szybkością. Wiedząc, że 
każde opóźnienie może pociągnąć za sobą tragiczne skutki dla rozbitków włoskich, 
Amundsen zostawił Francuzom zaledwie trzy doby na przygotowanie maszyny i 
wyznaczył spotkanie w Bergen na dzień szesnastego czerwca. Przez ten krótki okres 
sam także nie próżnował. Futrzana odzież dla całej załogi, żywność, ekwipunek, 
sprzęt polarny, o wszystkim trzeba było pomyśleć, wszystko zorganizować. Zapasy 
benzyny dla hydroplanu wysłał drogą morską na Spitsbergen. Pragnął także, jak 
przed każdą swą wyprawą, uregulować osobiste sprawy. — Na północ muszę 
wyruszyć wolny od długów. Wiem, że w mojej sytuacji jest to trudne Ile jeszcze na 
mnie ciąży? — zwrócił się do swego radcy prawnege Ten odpowiedział cyfrą:
— Pięćdziesiąt siedem tysięcy koron, tyle Jesteś dłużny wierzycielom po 
ostatniej wyprawie n» „Norge". Proszę cię, Roald, nie przejmuj się tym, zaczekają, 
masz czas, uregulujesz po powrocie.
— Nie, raz wreszcie muszę się od tych długów uwolnić, ciążą mi, rozumiesz? — 
rzucił szorstko Amundsen — Siedem tysięcy otrzymasz wkrótce za moją ostatnią 
książkę, trzy razy tyle powinno wpłynąć z zagranicy za Uiimaczenie. Resztę 
postaram się jakoś zdobyć.
Zdobyć? ... Po powrocie do Sarpsborg AmunAiei powyjmował z gablot ułożrnne 
w ozdobnych pudłach ordery, otarł je starannie z kurzu. Czy już wszystkie? ... Chyba 
tak, było ich pięćdziesiąt, najwyższych odznaczeń państwowych, medali towarzystw 
geograficznych całego Świata, złotych gwiazd i krzyży — od królów, premierów, 
prezydentów. Rozejrzał się po pokoju. Nie, był jeszcze jeden: wysadzany drogimi 
kamieniami dar cesarza Japonii.
Bolesne było rozstanie z tymi wiernymi towarzyszami — każdy z nich mówił e 
niełatwo osiągniętych zwycięstwach. Cóż jednak począć? Za wszelką cenę Roałd 
pragnął uwolnić się od zmory długów. Znany, bogaty obywatel Krystianii już dawno 
proponował, że zakupi te bezcenne zbiory i przekaże uniwersytetowi. Amundsem 
bronił się długo przed tą decyzją, wolałby sam ofiarować do muzeum. W tej sytuacji 
nie widział jednak innego wyjścia niż sprzedaż drogich dla niego pamiątek. Nie po 
raz pierwszy wyruszał w świat bez grosza przy duszy, pierwszy raz jednak bez 
długów. Nigdy wiosenne pąki nie wydawały mu się tak piękne, a niebo tak błękitne. 
Patrząc w wody fiordu lśniące w słońcu milionami srebrzystych iskierek, poczuł się 
nareszcie wolny jak ptak.
— ... Czy dziś jeszcze chcesz wystartować?
Zaskoczony Amundsen spojrzał na wchodzącego do pokoju aptekarza. W jego 
głosie wyczuł jakąś dziwną nutę niepokoju.
— ... Wracam właśnie z portu, absolutny sztyl, najmniejszego podmuchu — 
ciągnął dalej Zapffe. — Hydro-plan fiński dwukrotnie już próbował startować, nie 
mógł jednak oderwać się od wody.
— Ale Włosi na swojej „Savoi" wylecieli z Vadsó, nie mogę być na 
Spitsbergenie ostatni — mruknął niechętnie Amundsen.
Dietrichson ze zdumieniem spojrzał na nagle spochmurniałą twarz dowódcy i 
nie kończąc obiadu zerwał się od stołu.
— Proszę mi wybaczyć, fru Zapffe, biegnę do Guilbauda, dowiem się, co myśli 
o starcie dziś jeszcze.
Ciszę domku aptekarza zakłócały teraz co chwila niespokojne dzwonki 
telefonów. Obsługa radiostacji w Tromso na zmianę z Instytutem Geofizycznym 
przekazywały nieustannie wiadomości meteorologiczne.
— ... Na całej trasie lotu wypogodzenie. Mgła utrzymuje się jeszcze tylko nad 
Wyspą Niedźwiedzią, ale i tam po południu powinna chyba ustąpić. Przygotowujemy 
szczegółową prognozę pogody na godzinę czternastą...
— Guilbaud gotów do startu, zatankował już benzynę i oliwę. Czeka tylko na 
rozkazy — meldował Dietrichson.
— Jakie wiadomości od rozbitków?
— W ostatniej depeszy Nobile alarmuje, że wokół pola lodowego pootwierały 
się szerokie kanały wodne.
— Spodziewałem się tego. Przynajmniej będę miał gdzie wodować. Co w Kings 
Basj?
— Zebrało się mnóstwo statków i samolotów. Świetni piloci, ale każdy próbuje 
na własną rękę, jak dotychczas bez skutku, brak tam jednolitego zdecydowanego 
kierownictwa — uśmiechnął się znacząco Dietrichson.
Amundsen w milczeniu wciągnął się dymem, nie spiesząc opróżniał fajkę, 
oczyścił ją dokładnie i prostując ramiona rzucił:
— Czas na mnie!
— Roald, a może byś jednak odłożył ten start? Nie spiesz się! Jutro rano 
sprawdzisz jeszcze, czy wszystko w porządku. Nie spiesz się, błagam! — powtórzył 
Zapffe.
23 — Człowiek...
Mówił z przejęciem, jakby jakieś niedobre przeczucie kazało mu zatrzymać 
przyjaciela. — Może jutro wiatr ułatwi wam start? Zastanów się! Polecicie we trzy 
maszyny, razem z tymi Szwedami i Finami.
— Mój drogi — błysk tkliwości rozjaśnił twarz Amundsena. — Tam każda 
godzina jest cenna. Tam na krze pragnąłbym także bardzo odnaleźć Malmgreena, 
dziwnie się o niego lękam. A może żyją jeszcze i tamci, porwani na sterowcu? Czeka 
nas wiele pracy. Na Spitsbergenie także chyba się przydam. Trzeba by koniecznie 
jakieś statki czy samoloty skierować do Wyspy Króla Karola, nikt dotąd nie pomyślał 
o założeniu tam składów żywności. A to ważne.
Zapffe nie nalegał dłużej. Roald myślami i tak był już daleko.
Do portu wyległa cała ludność Tromso — starzy, młodzi, dzieci, kto żyw 
przybiegł żegnać Amundsena. Kiedy wsiadał z załogą do motorówki, poleciały w górę 
czapki, posypały się bukiety i bukieciki wiosennych kwiatów, z których kobiety 
ogołociły ogródki.
— Niech żyje nasz Roald! — wołali wszyscy zgodnym chórem.
Pogodna twarz Amundsena zasępiła się na moment.
— Po co to? Krzyczeć i wiwatować będą, jak wrócimy — mruknął 
niezadowolony. Stojąc już na przedzie gondoli „Lathama" pomachał kilka razy ręką. 
Zebranych na molo ogarnął szał.
— Roald... Roald... Roald! — skandowali na różne tony. Obracające się na 
pełnych obrotach śmigła cięły, rwały nie milknący ani na chwilę gwar głosów. 
Gondola coraz szybciej pruła wodę, wlokąc za sobą jak kometa długi ogon, migocący 
w słońcu bielą piany. Punktualnie o godzinie szesnastej „Latham 02" oderwał się 
ciężko od spokojnych, wygładzonych jak jezioro wód fiordu, nabrał wysokości, 
zatoczył wielki łuk i majestatycznie popłynął na północ.
— Przed wieczorem wylądują w Kings Bay. Mógłbym przysiąc, że dziś jeszcze 
Roald wystartuje na zwiad.
— Dziś? Skądże, on lubi wszystko dziesięć razy sprawdzić. Pamiętasz, jak 
długo szykował tę swoją łajbę przed zdobyciem Przejścia Północno-Zachodniego? 
Umie wyczekać odpowiedniego momentu.
— A ja ci mówię, że jeszcze dziś! O północy słońce wydłuża cienie, łatwiej z 
powietrza dostrzeże namiot rozbitków. Ma rację, czasu nie wolno tracić. Już on 
pokaże tym rozbitkom porządną Amundsenowską robotę!
Pykając z fajek starzy rybacy rozprawiali jeszcze jakiś czas, a potem z wolna 
zaczęli rozchodzić się do domów.
— Nie podoba mi się ta mgła nad Wyspą Niedźwiedzią — z głosu aptekarza 
przebijała troska.
— Da sobie radę, da! — pocieszali go inni. — Któż jak nie on?
— A ty co, Nils? — Zapffe ze zdziwieniem spojrzał na wyrostka, który uparcie 
wpatrywał się w bezchmurne niebo, jakby jeszcze widział na nim wsiąkające w błękit 
zarysy hydroplanu. — Nie idziesz do domu? Myślisz tu może nocować, co?
— A cóż w tym złego? Pierwszy zobaczę, jak nasz Roald wraca — usłyszał w 
odpowiedzi.
... halo latham halo latham podajcie swoją pozycję podajcie swoją pozycją tu 
tromso tu trorysó halo latham...
Palce operatora coraz szybciej uderzały w klucz. Z nadawania błyskawicznie 
przechodził na nasłuch, ale w chaosie sygnałów, zgrzytów i pisków, jakie huczały w 
eterze, daremnie starał się wyłowić znajomy ton nadajnika hydroplanu. 
Zaniepokojony wystukał po chwili znaki wywoławcze stacji na Wyspie Niedźwiedziej, 
potem w Ny Aalesund.
...czy nie wiecie co z lathamem stop do godziny osiemnastej czterdzieści pięć 
byłem z nim w stałej łączności st o p przerwałem połączenie na piąć kwadransów i 
żeby nadać jak co dzień komunikat meteo dla rybaków na morzu barentsa stop od 
tego czasu nie słyszę ich stop czekam odpowiedzi...
…latham nie nawiązał dotąd z nami łączności — zanotował wkrótce pierwszy, a 
po chwili usłyszał drugi, taki sam sygnał: latham nie nawiązał dotąd z nami 
łączności... Szef radiostacji w Tromso zaniepokoił się nagłym zamilknięciem 
Amundsena. „Może to tylko jakieś zwykłe uszkodzenie? Radioaparaitura hydroiplanu 
mogła się popsuć" — usiłował się pocieszyć, ale jednocześnie polecił operatorowi: — 
Nadawaj CQ!
W jednej chwili w eter pobiegły sygnały, które setki rąk w chwilę później 
wpisywało do dzienników: CQ... CQ... CQ...
…do wszystkich do wszystkich do wszystkich stacji naziemnych i okrętowych 
na morzu barentsa prowadzić nasłuch i niezwłocznie przekazywać do tromsó każdą 
wiadomość o hydroplanie latham 02...
CQ... CQ... CQ... do wszystkich do wszystkich stacji naziemnych i okrętowych 
na morzu...
W porcie Kings Bay zebrał się dziwny tłum. Górnicy norwescy, ci, którzy byli 
świadkami dwóch poprzednich startów Amundsena, i ci, co przybyli później, piloci, 
mechanicy, marynarze, uczestnicy międzynarodowej akcji ratowniczej od kilku godzin 
już wypatrywali „Lathama" na południowym skłonie horyzontu. Wszyscy milczeli 
natężając słuch — każdy chciał pierwszy wyłowić uchem dudnienie silników.
Nad wieczorem operator węglowca s/s „Marita" zaalarmował radiostację w 
Kings Bay:
... mając wyspę niedźwiedzią na trawersie schwytałem sygnały SOS stop 
bardzo słabe stop znaków rozpoznawczych stacja nie podała stop ani swego 
położenia stop Przez całą, jasną jak dzień, noc letnią niewielu ludzi spało w Kings 
Bay i w Tromsó. Wszyscy wyczekiwali. Jeden dzień, drugi, trzeci. Na próżno. Nikt 
poza radiostacją węglowca s/s „Marita" nie schwytał sygnałów SOS, nikt niczego nie 
wiedział o Amundsenie. Jak zwykle w podobnych przypadkach, do Kings Bay zaczęły 
napływać wiadomości od „naocznych świadków".
— Widzieliśmy hydroplan przy południowym cyplu Spitsbergenu. Pływał po 
morzu — twierdzili jedni.
— We mgle przeleciał nad nami jakiś wielki samolot, na niskim pułapie — 
przysięgali drudzy.
Powoli narastał niepokój, jakkolwiek zażegnywany bezgraniczną wiarą w 
szczęśliwą gwiazdę Amundsena. W prasie pojawiły się komentarze:
„... Zapewne wielki Roald zmienił plan działania w powietrzu. Nie pierwszy to 
raz. Płynąc do bieguna północnego, w drodze zdecydował się na południowy. Nie 
jest wykluczone, że i teraz skierował hydroplan na krę rozbitków".
„...Przypuszczać należy, że Amundsen udał się przede wszystkim na 
poszukiwanie swego przyjaciela, geofizyka szwedzkiego Malmgreena. Trudno mu się 
dziwić, przed odlotem wspominał podobno, że na Wyspie Króla Karola XII trzeba jak 
najszybciej założyć bazę żywnościową dla rozbitków."
Godzina upływała za godziną, dzień za dniem. Niepokój zataczał coraz szersze 
kręgi.
— Co z Amundsenem?
— Co z Amundsenem?
— Co z Amundsenem? — płynęły gorączkowe pytania z Oslo, z Bergen, z 
Hammerfest, ze wszystkich miast i osiedli Norwegii.
— Co z Amundsenem? — dopytywał się niecierpliwie cały świat.
Któregoś dnia z portu Tromso zaczęło ubywać kutrów rybackich i myśliwskich 
statków. Przez nikogo nie wzywani, bez żadnego rozkazu, jeden po drugim 
szyprowie podnosili kotwice i wypływali, żeby piędź po piędzi przemierzać wody 
Wyspy Niedźwiedziej i Archipelagu Spitsbergeńskiego. Pojawiły się tam także okręty 
marynarki wojennej Norwegii i Francji. W krótkim czasie ponad trzysta jednostek 
morskich przyłączyło się do poszukiwań. Riiser-Larsen wiele razy startował z Kings 
Bay do lotów wywiadowczych, inni piloci poszli za jego przykładem. Na próżno. Ani 
śladu „Lathama", ani śladu Amundsena. Polarne morza nie dawały odpowiedzi.
— Szukajcie naszego Roalda! — błagały tłumy Norwegów załogę „Krassina", 
kiedy łamacz lodu w drodze do kry włoskich rozbitków zakotwiczył w Bergen.
— Ratujcie naszego Roalda! — niosło się rozpaczliwe wołanie po całym kraju.
Mijały dni, potem tygodnie, wreszcie miesiące. Od dawna już oczy ludzi 
odwróciły się od nieba, tego nieba, które nie było Amundsenowi przychylne. Wszyscy 
patrzyli na morze i wyczekiwali, co niesie od horyzontu każda nowa fala. Rybacy i 
myśliwi polarni nie ustawali w uporczywych poszukiwaniach. Załoga łamacza lodu 
„Krassin" — po uratowaniu rozbitków „Italii" — przyłączyła się do nich, ale i ona nie 
odnalazła śladów „Lathama".
Milczenie przeciągało się, słabła nadzieja, jeszcze wciąż jednak nie wygasała. 
Norwegowie wierzyli ślepo, że Roald musi powrócić do nich, tak jak wracał już tyle 
razy, przezwyciężając wszelkie przeszkody.
Pierwszego września 1928 roku szyper kutra rybackiego przerwał połów i 
pośpiesznie zawrócił do Tromso. Na pokładzie wiózł metalowy pływak. Wyłowił go z 
morza, w okolicach Ptasiej Wyspy. Czyżby pływak „Lathama"? Czas mijał. Od 
północy szła ostra zima, po Morzu Barentsa coraz częściej przeciągały sztormy, 
pierwsze mrozy ubieliły wodę odłamkami kry, ścięły szkliwem młodego lodu, ptaki 
odleciały na południe.
W październiku w sieć jakiegoś trałowca zaplątał się zbiornik na benzynę z 
wygrawerowanym napisem: „Paliwo. Zawartość 600 litrów. »Latham«". Trudno się 
było dłużej łudzić.
— To jeszcze nic nie znaczy! Nansen z Johansenem przeżyli przecież na 
pustkowiu długie miesiące. Amundsen wśród lodów nie zginie, z każdej najcięższej 
sytuacji zawsze znajdzie wyjście — upierali się ci wszyscy, którzy znali jego życie.
Kuląc się pod mroźnymi uderzeniami wiatru marynarze i rybacy martwili się 
tylko, że tam, pod biegunem, ich Roald zimuje w przewiewnym namiocie, że może 
mu zbraknąć żywności...
Mijały tygodnie za tygodniami, mijały lata. Ludzie przestali czekać i pogodzili się 
wreszcie z myślą, że Amundsen już nigdy nie zasiądzie wśród nich, nie opowie, co 
przeżył.
Dziś jeszcze rybacy z wysepek Hvaler nieraz wspominają Roalda i mówią po 
prostu:
„Upomniało się o niego morze".
Alina i Czesław Centkiewiczowie  Człowiek o którego upomniało się morze
- 292 -