William T. Close
Ebola

Przekład
PAWEŁ CŁAPAK

AMBERTytuł oryginału
EBOLA
Projekt graficzny okładki
RAFAŁ SZYMAŃSKI
Redakcja merytoryczna
WANDA MAJEWSKA
Redakcja techniczna
ANDRZEJ WITKOWSKl
Korekta
DANUTA WOŁODKO
Copyright © 1095 by Willium T. Close. M.I).
This trnnslation publishcd by ćirningcniciil
with Hallanline liooks, a division of Kandoin I louse. Int.
For tlić 1'olish edition
Cop\ri»ht O !')% by W\da\viiict\vo Ambur Sp. / o.o.
ISBN 83-7169-051-7
Podziękowania
Specjalne podziękowania składam osobom, które przyczyniły* się do powstania
tej książki:
Bettine, mojej żonie, która była moją podporą od ponad pięćdziesięciu dwóch lat
i odegrała ważną rolę w procesie tworzenia;
Sandrze Lambert i Susan Lehr za dążenie do perfekcyjności w opracowaniu
tekstu i fabuły;
Melinie Mans za pełne wyczucia przekłady listów i innych dokumentów
z flamandzkiego na angielski;
Doktorowi Ruppolemu, doktorowi Miatudili, doktorowi Massambie, profesorowi
Guido van der Groenowi, doktorowi Karłowi Johnsonowi, doktorowi Joelowi
Bremanowi, doktor Margarecie Isaacson, doktorowi Davidowi Heymanowi,
profesorowi Patynie, doktorowi Peterowi Piot, doktorowi Pierre'owi Sureau
i wszystkim pozostałym koleżankom i kolegom, którzy pomogli mi w powstaniu
tej opowieści.
I wreszcie chciałbym złożyć specjalne podziękowania siostrze, która w powie-
ści nosi imię Weronika. Mijała się ona z prawdą twierdząc, że: „nie da się
wejrzeć w serce flamandzkiej zakonnicy..."
Od Autora
Yambuku jest miejscem istniejącym w rzeczywistości. Tam właśnie siostry
Zakonu Najświętszego Serca Marii Panny z Gravenwezel, we Flandrii, oraz
ojcowie z Scheut prowadzą duży, prężny ośrodek misyjny. Śmiertelna epidemia,
spowodowana nowym wirusem, zwanym Ebola, prawie doszczętnie wyniszczyła
pod koniec tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego szóstego roku tę dynamiczną
i efektywną placówkę, będącą niegdyś oazą spokoju.
W czasie epidemii spędzałem w Republice Zairu ostatnie trzy miesiące,
mojej szesnastoletniej służby dla Zairczyków i ich Prezydenta, jako lekarz
chirurg. Ponieważ znałem ich język i zdobyłem wcześniej duże doświadczenie,
dołączono mnie do specjalnego zespołu, składającego się z mieszkańców Zairu
oraz obcokrajowców, którzy walczyli z tą chorobą.
Z czasem wydarzenia okresu epidemii oraz ludzie związani z jej odkryciem,
zarówno ci, którzy zmarli, jak i ci, którzy przetrwali, stali się dla mnie
przedmiotem badawczej pasji, a moje opowieści z tamtych czasów zawładnęły
również wyobraźnią mojej córki, Glenn Close. W tysiąc dziewięćset osiem-
dziesiątym siódmym roku pojechaliśmy do Europy, a następnie do Zairu i przez
następne trzy lata zajmowałem się badaniem ludzkich aspektów tej tragedii.
W toku tych prac doszliśmy do wniosku, że wpływ tej choroby na ludzi lasu i na
misjonarzy jest historią wartą opowiedzenia.
Z początku dysponowałem tylko fragmentami informacji. Zacząłem je wplatać
w nagrania długich wywiadów z uczestnikami tych wydarzeń. Później uzupeł-
niałem te materiały prywatnymi listami, pamiętnikami oraz zapiskami naukowymi.
Dodając do tego moje własne spostrzeżenia i fakty będące owocem lat spędzonych
w Zairze, zebrałem materiał stanowiący podstawę mojej powieści.
W walkę z epidemią zaangażowane były setki ludzi o różnym pochodzeniu
i wywodzący się z różnych kultur. Niekiedy łączyłem dwie postacie w jedną;
większość dialogów jest zgodna z moimi wyobrażeniami, o czym wtedy mówiły
te osoby, a chronologia została nieco uproszczona. Wydarzenia jednak oraz ich
wpływ na tych, którzy zmarli, i na tych, którzy przetrwali, są prawdziwe.
Prolog
Lecisz na wschód, w stronę wybrzeża Afryki, sześć stopni poniżej równika;
wysokość trzydzieści parę tysięcy metrów nad poziomem morza. Dwadzieścia
minut przed osiągnięciem linii brzegowej woda staje się błotnistobrązowa od
gigantycznego fartucha szlamu i sproszkowanej roślinności, który szerokim
wachlarzem wdziera się w Atlantyk przy ujściu rzeki Kongo. Na horyzoncie
kopuły cumulusów kotłują się od cienkiej linii gorącej, zielonej mgiełki, aż po
błękitne niebo. Przed tobą widać łachy piasku wytyczające kierunek rzece. Po
prawej, schowana w małej zatoce, leży stara portugalska osada St. Antonio de
Zaire, obecnie stanowiąca część północno-wschodniej Angoli. Odpływ unie-
ruchomił na piaszczystej plaży szereg łódek.
Po lewej, kilkanaście kilometrów na północ, po drugiej stronie ławicy piasku,
leży wioska o nazwie Banana. Kilka palm chyli się pod naporem przybrzeżnego
wiatru. Wokół drewnianego mola skupiają się zardzewiałe, pofałdowane szopy
i rząd chat. Zairska łódź pilotowa wyruszyła z przystani, aby odbyć swą
codzienną podróż na wyspę Bulabemba strzegąc ujścia rzeki. Brzegowa bateria
artyleryjska z czasu drugiej wojny światowej, zamaskowana gęstą roślinnością,
rdzewieje w szańcach. W starych barakach przebywają bardzo ważni więźniowie
polityczni. Woda koloru mocnej herbaty obmywa pokryte plamami wybrzeże
i płynie leniwie przez bagniste tereny porośnięte gęstwiną mangrowców. Dwaj
żołnierze wymachują karabinami w stronę samolotu.
Odbijasz łukiem od gospodarstw, gdzie na soczystozielonych wyspach
hoduje się bydło, i dalej lecisz wzdłuż rzeki, która ciągnie się w głąb lądu, do
Borna, pierwszego miasta portowego, a następnie do Matadi. Tutaj rzeka się
zwęża i nagle silniki zaczynają wyć, gdy wspinasz się ponad pianę wyrzucaną
przez katarakty w Kotle Piekła. Są to pierwsze z wielu potężnych progów
wyciętych w Górach Kryształowych i ciągnących się przeszło dwieście kilometrów
w głąb lądu. W najgłębszych, najwęższych wąwozach gigantyczne wiry wciągają
w swe odmęty całe drzewa i wypluwają je jak wykałaczki.
Lecisz nisko nad Wyspą Małp, samotną wśród katarakt utworzonych przez
masywne głazy, spoczywające w korycie rzeki. Przed tobą znajduje się zairska
stolica, Kinszasa, i pierwsze katarakty Stanleya. Trzymasz się z dala od obozu
9
spadochroniarzy położonego obok ozdobionych fontannami ogrodów i zoo, które
należą do posiadłości prezydenta. Po prawej widać kwaterę główną wojsk
i ogołocony postument starego pomnika Henry'ego Mortona Stanleya. Za zatoką,
gdzie buduje się barki rzeczne, lecisz równolegle do prawego brzegu pokrytego
wypielęgnowanymi trawnikami. Tutaj, w rezydencjach ukrytych wśród dostojnych
palm i hibiskusów, z tarasami tonącymi w kwiatach bugenwilli i ogrodami
ocienionymi gąszczem mangowców, mieszkają ambasadorowie i nieliczni
wybrańcy reżimu.
Teraz kierujesz się w stronę szeregów rdzewiejących barek rzecznych.
Wzdłuż południowego brzegu rozległego basenu Malebo, na gładkiej wodzie
koloru koniaku, między trawiastymi obszarami wypalonego przez słońce mułu,
unoszą się kępy fioletowych hiacyntów.
To właśnie tutaj dwumilionowa populacja Kinszasy mieszka w dzielnicach
biedy rozciągających się na przestrzeni trzydziestu kilometrów kwadratowych:
od rzeki do wzgórz strzegących równiny Bateke. Meldujesz się przez radio wieży
w Ndjili i lecisz na północny wschód, schodząc na sześćset metrów w dół.
Przemyka ci przed oczami opuszczona huta w Maluku: jeden z wielu pomników
nieudolnego planowania. Przelatujesz obok świętej, brunatnej przecinki na
zalesionych wzgórzach, zamieszkanej przez ndoki — złe duchy, które strzegą
wejścia do basenu — i dalej, tam gdzie atramentowe wody Czarnej Rzeki
wpadają do Konga.
Od brzegu odbija długa, lśniąca piroga, której burty wystają zaledwie
kilkanaście centymetrów nad poziomem wody. Na dziobie i rufie wąskiej łodzi
stoją wysocy, szczupli mężczyźni w długich spodniach i rozpiętych koszulach,
a między stertami manioku i suszonych ryb siedzi kobieta ubrana na targ
w czerwoną, bawełnianą spódnicę do kostek. Mężczyźni pochylają się, ich silne
ramiona i barki równomiernie przeciągają przez wodę długimi wiosłami.
Gdy rzeka rozszerza się, lecisz wzdłuż głównego nurtu, który wije się między
zalesionymi wyspami. Dzikie bawoły, pasące się na bagnistej polance, podrzucają
głowami i biegną, aby się skryć. Byk broni swojego terenu, gotów do ataku, po
czym zasłania go skrzydło. Wspinasz się na cztery tysiące metrów i przyjmujesz
kurs ponad lasem, do Mbandaka, stolicy Prowincji Równikowej. Po godzinie, na
wschodzie, w oddali, za bagniskami i lasem, błyszczy jezioro Tumba, a pod
spodem przesuwa się powoli Irebu, gdzie więziono katangijskich żandarmów,
którzy wymarli z powodu malarii i odwodnienia. Tuż przed tobą Ubangi wpływa
od północy do Konga. Za pięć minut przekroczysz równik. Meldujesz się wieży
w Mbandaka i lecisz wzdłuż wielkiej rzeki, która ma teraz przeszło cztery
kilometry szerokości na północny wschód, a następnie na wschód, gdzie wpada
do niej więcej dopływów z dorzecza Konga. W ciągu następnej godziny
znajdujesz się nad miasteczkiem Bumba. Teraz lecisz na północ, do odległego
o osiemdziesiąt kilometrów Yambuku.
Spoglądasz w dół na zieloną osłonę skrywającą ziemię — część ogromnego
terenu potężnych drzew i bagnisk, które tworzą pas dżungli na kontynencie
afrykańskim. To jest las równikowy, gdzie masywne drzewa spychają szerokolis-
10
tne poszycie do wilgotnej gleby, gdzie kanelury pni rozrastają się na kształt
przypór, które wiją się po podmokłej ziemi, od podstawy drewnianych gigantów.
Pnie wspinają się poprzez dolne partie lasu na wysokość czterech lub więcej
metrów, zanim rozrosną się w rozłożyste korony. Przy ziemi panuje półmrok,
a w powietrzu dusznym i nieruchomym unosi się wilgoć. Jest cicho, tym
wyraźniejsze wydają się nawoływania niewidocznych ptaków, krzyki małp
i odgłosy owadów.
Schodzisz na trzysta metrów i okrążasz wioskę i Katolicką Misję Yambuku,
wyciętą z dżungli przez belgijskich misjonarzy w tysiąc dziewięćset trzydziestym
piątym roku. Od lat jej kościół i szkoły, a później szpital, służyły ponad
sześćdziesięciu tysiącom mieszkańców tego regionu. W tysiąc dziewięćset
siedemdziesiątym szóstym roku szpital miał 120 łóżek i zatrudniał siedemnas-
toosobowy personel medyczny; lekarza nie było, ale pracowali tam doskonale
wyszkoleni zairscy asystenci medyczni i trzy flamandzkie zakonnice pielęgniarki.
Aktywnie działała służba prenatalna i położnictwo, a ambulatorium udzielało
pomocy kilku tysiącom osób miesięcznie.
W późnych latach siedemdziesiątych Zair usiłował wydostać się z grzęzawiska
„zairianizacji" — eufemistyczny termin na wywłaszczanie — po którym nastąpiła
„radykalizacja", kiedy to siły kierujące państwem próbowały naprawić niektóre
z bardziej rażących nadużyć wobec współobywateli. Firmy, duże i małe, zostały
przejęte przez prezydenta Mobutu oraz część jego rodziny i popleczników.
Wynikające z tego faktu niewłaściwe zarządzanie spowodowało chaos adminis-
tracyjny i katastrofę gospodarczą w kraju, i tak już wykorzystanym bez reszty
przez garstkę prominentów. Jednakże, we wrześniu tysiąc dziewięćset siedem-
dziesiątego szóstego roku, prezydent podjął dalekosiężne wysiłki mające na celu
naprawienie poczynionego zła. Zachęcano obcych inwestorów, aby ponownie
objęli swoje plantacje, fabryki i firmy, obiecując im odzyskanie sześćdziesięciu
procent aktywów. Jednak gospodarce i usługom dla ludności zadane zostały
potężne ciosy. Fundusze państwowe, przeznaczone na podstawowe dostawy
i utrzymanie przedstawicielstw rządowych we wszystkich sektorach, odpływały
na prywatne konta w Szwajcarii i wydawane były na prestiżowe monumentalne
budowle i odrzutowce dla wojska. Szkoły świeciły pustkami, w szpitalach nie
było leków ani instrumentów, a drogi, nie naprawiane po uszkodzeniach
spowodowanych porą deszczową, uniemożliwiały dostęp do ogromnych obszarów
interioru. Poza stolicą kraj wracał do buszu. Zair zyskał reputację rejonu,
w którym, o ile byłoby to w ogóle możliwe, trudno jest pracować.
Misja Yambuku, ze szkołami, gospodarstwami rolnymi i szpitalem, wciąż
była wyspą prężnego, skutecznego działania w środku gęstego, przesiąkniętego
deszczem lasu równikowego. Pod koniec sierpnia tysiąc dziewięćset siedem-
dziesiątego szóstego roku ze szpitala w Yambuku zaczęła rozprzestrzeniać się
śmiertelna choroba krwotoczna, znana później pod nazwą gorączki Ebola,
pustosząc misję i okoliczne wioski. W oazie spokoju i ładu zapanowała groza
i śmierć.
11
Rozdział 1
Nocna burza ochłodziła powietrze. Szara mgła spowiła wierzchołki drzew wokół
misji. Dzień rozpoczął się o piątej porannymi modlitwami i śniadaniem
w refektarzu. W chlebie znajdowały się robaki, które wylęgły się w mące.
Moczono go w mocnej, uprawianej na miejscu kawie, której ziarna suszono na
słońcu, na betonowej płycie przed domkiem gościnnym. Siostry Najświętszego
Serca Marii Panny, małego zakonu żeńskiego, pochodzące z flamandzkich
gospodarstw wiejskich w pobliżu Antwerpii, z apetytem jadły kozi ser, plastry
bekonu z farmy misyjnej i nieodłączne banany. Z kościoła, gdzie ojciec
Dubonnet odprawiał mszę, dochodziło rozkołysane współbrzmienie afrykańskiego
chóru i rytmu bębnów. Ścieżką, pomiędzy wysokimi rzędami palm zasadzonych
przez pierwszych flamandzkich kolonistów, jakiś chłopak prowadził chude
krowy o szerokich, ostro zakończonych rogach. Minąwszy cmentarz, na którym
spoczywali biali katoliccy misjonarze, chłopak ospałym krokiem wszedł na
dzikie pastwisko, przed laty wydarte dżungli. Chłopiec wspiął się na szczyt
ogromnego kopca termitów, żeby popatrzeć, jak słońce wstaje ponad mgłą.
Na ciemne, lśniące liście mangowców rosnących obok zabudowań misji
padło poranne słońce. W zbudowanych z żółtej cegły pawilonach szpitalnych
zaczynał się ruch. Młoda dziewczyna, niosąca wiadro z pomyjami, wypędziła
kurę z oddziału położniczego i udała się za budynek, żeby opróżnić kubeł
w wysokiej trawie. Na ścieżce, która łączyła szpital z klasztorem, przystanęła
kobieta prowadząca starca, żeby spytać jednego z pracowników o drogę do
poradni. Z tyłu klasztoru przez odsłonięte patio dzieci wlokły się z ociąganiem
z sal sypialnych do klas. Inne bawiły się w klaskanie i skakanie, jeszcze inne 
się
temu przyglądały. Na tylnej werandzie ostro zadźwięczał dzwonek, a zza rogu
szkoły, na czerwonej vespie bez tłumika brawurowo wyjechała zakonnica. Dzieci
zaczęły podskakiwać, krzycząc radośnie: „Wero, oyeh\ Wero, noki-noki".
Noki-noki — szybko, szybko — było przydomkiem, jaki nadały siostrze Weronice.
Zeskakując ze skutera obciągnęła skromnie szarą spódnicę. Uczniowie uciekali
przed jej śmiechem, gdy klaskała w dłonie i zaganiała ich do środka, krzycząc
noki-noki. Po drugiej stronie podwórka siostra Augustyna, matka przełożona,
wzruszyła ramionami i szarpnęła sznurem dzwonka.
13
Afrykańscy pracownicy misji czekający w kolejce przed gabinetem Augustyny
powitali ją cichym Mbote, ma merę, gdy przeszła obok nich i usiadła za
biurkiem. Wzywała ich po kolei do siebie, pojedynczo, stawali przed nią
i otrzymywali polecenia, porady lub odpowiedzi na pytania. Augustyna miała
posturę flamandzkiej chłopki, szerokie ramiona i obfity biust. Czarne włosy
widoczne spod welonu przeplatała siwizna.
Siostra Weronika przekazała opiekę nad dziećmi zairskim nauczycielom
i pospieszyła do klasztoru, do biura swojej przełożonej. Przed biurkiem 
Augustyny stała kobieta z sinym, podpuchniętym okiem.
— Sama porozmawiam z twoim mężem — rzekła Augustyna.
Kobieta odwróciła się i wyszła z posępnym wyrazem poturbowanej twarzy,
poprawiając luźną spódnicę i zgarniając ją w pasie.
— Znasz jej męża? — spytała Weronika.
— Tylko z widzenia.
— To jeden z grabarzy. Jak się upije, to prawdziwe zwierzę.
— Porozmawiam z nim — odparła Augustyna. — Siostro...
— Nie zdążę na radio — przerwała Weronika. — Masz coś do Lisala? —
W wieku czterdziestu pięciu lat niewysoką, ale kształtną figurę Wery wypełniała
energia i zapał do życia.
— Tak. Powiedz im, że potrzebujemy paliwa do generatora. Poproś, aby
nam przysłali więcej niż dwie baryłki, żeby nam nie zabrakło.
— Coś jeszcze? Mam listę dostaw, którą chcę im podać.
— Jeszcze jedna sprawa, Weroniko. Usiądź.
— Spóźnię się na radio.
— Wiem. Już to mówiłaś.
Weronika usiadła i głęboko odetchnęła.
— Teraz lepiej. Uspokój się. Robisz więcej hałasu niż wszystkie dzieci
razem wzięte. I jak ci już niejednokrotnie mówiłam, musisz naprawić rurę
wydechową w tej vespie.
— Napisałam do mojego ojca. Jeśli po drodze nie ukradną nowego tłumika,
Luc sprawi, że skuter będzie mruczał jak kotek.
— W porządku. Idź, połącz się z Lisala — powiedziała Augustyna kręcąc
głową.
Weronika wypadła z biura i przemknęła obok siostry Antonii, która przylgnęła
do muru i podniosła wzrok do nieba. Nie zwracając uwagi na czekających
Afrykanów, Antonia wepchnęła głębiej bluzkę i wygładziła spódnicę na płaskich
pośladkach, po czym podeszła do drzwi Augustyny. Zastukała delikatnie, niemal
przepraszająco.
— Wejdź, siostro — odezwała się matka przełożona.
Antonia weszła przesadnie skromnym krokiem. Czekała z lekko prze-
krzywioną głową, kontemplując misternie wyrzeźbioną w drewnie figurkę
Matki Boskiej na biurku Augustyny i myśląc o instrukcjach na cały dzień,
które zaraz miała otrzymać. Małe oczki i wąski nos nadawały jej wygląd
myszki.
14
— Jak już pomożesz Lucie przy nowych matkach, musisz pomóc Ferminie
przy remanencie w aptece. Po południu lepiej znowu policz pościel w pralni.
— Dobrze — odparła Antonia z lekkim skinieniem głowy.
— Czy czegoś potrzebujesz, siostro? Czy mogę coś dla ciebie zrobić?__
spytała Augustyna.
— Absolutnie nie. Jestem zadowolona ze swojej pracy, ale dziękuję za
pytanie — odparła Antonia.
Zrobiła krok do tyłu, obróciła się i, ze złożonymi rękami, jakby przed
chwilą otrzymała komunię, poszła do drzwi. Augustyna popatrzyła, jak
wychodzi, przewróciła papiery na biurku, po czym wezwała Casimira. Pracz,
ubrany w koszulę khaki, szorty i biały fartuch, podszedł nieśmiało. Jego
pociągła, smutna twarz stanowiła preludium do kolejnego sprawozdania
o zaginionych prześcieradłach i powłoczkach. Augustyna była przekonana, że
sprzedawał pościel w Yandongi, ale nigdy nie udało jej się*»przyłapać go na
kradzieży.
Weronika włączyła radio. Monotonny głos Julesa, księdza, który regularnie
kontaktował się ze wszystkimi misjami katolickimi w prowincji, wypełnił pokój
wielkości szafy. Jules wywoływał wszystkie stacje w kolejności alfabetycznej
i był gdzieś przy „M". Co chwila, na tle zakłóceń, zmieniało się natężenie
i tonacja odbioru. Wera poprawiła regulatory na starej stacji nadawczo-
odbiorczej
i odbiór nieco się poprawił. Sprawdziła poziom wody w dwóch starych
akumulatorach, które zasilały to niepewne powiązanie ze światem zewnętrznym,
i zanotowała w pamięci, że musi je napełnić, zanim uruchomiony zostanie na
kilka godzin po zachodzie słońca generator przy źródle. Weronika lubiła
majstrować przy pokrętłach i pilnować, żeby akumulatory były napełnione
deszczówką, ale czasami odnosiła wrażenie, że prośby i dyrektywy, przekazywane
przez radio z Lisala, zakłócają ich pracę w misji, a ojciec Jules nie tolerował
żadnych dyskusji. Siostra Lucie, akuszerka w szpitalu i najlepsza przyjaciółka
Weroniki, potrafiła go doskonale naśladować. Twierdziła, że jak łączy się
z Niebiosami, nawet anioły zatrzymują się, żeby słuchać. Weronika usiadła na
taborecie i, czekając, spoglądała na teren misji. Zbliżająca się pora deszczowa
miała być jej dwudziestą spędzoną w Yambuku.
W czasie powstania, gdy większość z tych, którzy potrafili czytać i pisać,
została zabita, ludność była zniechęcona lub zbyt przerażona, żeby wrócić na
pola. Weronika powiedziała wtedy księżom: „Nie ma sensu zachęcać czarnych
do modlitwy, gdy mają puste żołądki. Bóg nie chce, żeby ktokolwiek chodził
głodny. Skoro tubylcy są zbyt leniwi, żeby uprawiać dla siebie żywność, musimy
im pomóc". Zorganizowała więc Katolicką Spółdzielnię Rolniczą. Mieszkańcy
wiosek znów się zebrali i produkowali obecnie najlepszy ryż i kawę w całym
kraju. Jej ojciec, który sam pracował na roli w Belgii, był dumny z pracy córki
i przysłał jej czerwoną vespę, żeby mogła łatwiej się poruszać po terenie.
Dokładniej mówiąc, skuter stanowił własność misji, ale, oprócz ojca Dubonnet,
Weronika była jedyną osobą, która z niego korzystała. Uśmiechnęła się na myśl
15
o ojcu. Dubonnet był prostym człowiekiem, żyjącym w skrajnym ubóstwie.
Szczupły, o ascetycznej twarzy, głęboko osadzonych oczach pod krzaczastymi
brwiami z kurzymi łapkami, które rozchodziły się aż na skronie. Podbródek
skrywała mu długa, biała broda, poplamiona pod ustami tytoniem. Naprawdę
nazywał się Jef Maas, ale uważano, że przypomina monsieur le docteur
Dubonnet, którego patriarchalna, ozdobiona bokobrodami głowa, wystająca ze
stójki i z czarnego krawata, ozdabiała etykietkę na butelce lekarstwa na poprawę
obrazu krwi, noszącego taką właśnie nazwę. Eliksir ten, zawierający trzydzieści
procent alkoholu, był ceniony w czasach kolonialnych jako środek przeciwko
anemii i wszelkim innym osłabieniom.
Uwielbiała jego kazania. Nie straszył ogniem piekielnym i nie nawoływał
do skruchy, spędzał za to większość czasu w wioskach, pomagając po trosze to
tu, to tam, odprawiając proste ceremonie, które mogły łączyć ludzi w momen-
tach radości i koić w dniach smutku. Pił masangę i palił bangi ze starszymi.
Zdawało się, że on i ludzie lasu świetnie się nawzajem rozumieją. Gdy
zostawał na noc w wiosce, spał na ziemi, dzieląc posłanie z pchłami
1 pluskwami. Żeby nie wiadomo ile mu dokuczano na ten temat, nic sobie nie
robił z higieny osobistej.
Jej myśli przerwał głos Julesa w eterze, wywołującego Yambuku.
— Tutaj Yambuku. Słucham — odezwała się.
— Nic dla was nie mam, Yambuku. Nic dla was nie mam — powiedział
z naciskiem ksiądz.
Weronika zwolniła przycisk przy mikrofonie.
— Mamy dla was wiadomości, Lisala.
— Gotów do przyjęcia, Yambuku.
— Potrzebujemy worka mąki, jeśli to możliwe, bez robactwa. Worka cukru.
Puszkę nafty. Soli dla nas i dla mieszkańców wioski. Pięć litrów płynu
hamulcowego i platynową śrubę do vespy sto dwadzieścia pięć. Siostra Augustyna
prosi, żebyście przysłali nam więcej niż dwie baryłki oleju napędowego do
generatora. Nie chce, żeby go zabrakło, jak drogi staną się nieprzejezdne
z powodu błota. Odbiór.
— Przekażę waszą listę ojcu, który zajmuje się zaopatrzeniem. Coś jeszcze?
— Przydałaby się jeszcze jedna układanka puzzli. Odbiór.
— Zrobię, co będę mógł. Odbiór i koniec transmisji — odparł ksiądz.
Yambuku była ostatnią misją na liście. Weronika wyłączyła radio. Najbliższe
dwadzieścia cztery godziny bez kontaktów z szefostwem.
Poranek był świeży i bezchmurny. Wera podwinęła spódnicę pod kolana
i popędziła ubitą, piaszczystą drogą do Yandongi, prawą ręką otwierając
przepustnicę, a lewą trzymając na czubku głowy, żeby nie zdmuchnęło jej
welonu. Za nią podążały dwie kobiety; wyższa kroczyła w znacznej odległości
przed tą drugą. Weronika zwolniła i zatrzymała się.
— Jakie to szczęście, że cię widzę. Jest tu ze mną moja mała siostra
16
z Bongolu — powiedziała Nza, wymieniając uścisk dłoni z Weroniką i wskazując
za siebie, gdzie niewysoka kobieta, o delikatnym wyglądzie, szła w ich stronę,
kołysząc biodrami i trzymając się za wypukły brzuch.
— Podejdź, Ngasa, to jest siostra Weronika — powiedziała Nza, kiwając na
nią. — Wero, to jest Ngasa Maliboso. Mówimy na nią Ngasa Moke, ponieważ
jest taka mała.
Młodsza kobieta podała rękę, ale była zbyt zasapana, żeby się odezwać.
— Może i jest mała, ale ten dzieciak, którego tam nosi, to na pewno nie
żaden Pigmej — stwierdziła Weronika.
Nza otoczyła Ngasę ramieniem.
— Zajmiemy się razem z siostrą Weroniką sprawami związanymi z rolnic-
twem w Yandongi — oznajmiła.
— Ty wykonujesz całą pracę, ja tylko gadam — sprostowała Weronika. —
Ale cieszę się, że mogłam cię poznać, Ngasa Moke. Musisz pilnować, żeby Nza
tak cię nie popędzała. To nie jest dobre dla ciebie ani dla dziecka.
— Już zapomniała, jak to było — wysapała Ngasa Moke.
Nza pochyliła się w pasie, poluzowała zapaskę, którą owinięte było dziecko,
i wyciągnęła je, łapiąc za ramię. Wytarła mu nos kciukiem.
— Masz rację, siostrzyczko. Będzie ci znacznie łatwiej, jak będziesz go
nosiła na plecach, zamiast w brzuchu. — Podała dziecko Weronice. — Ngasa
ma jeszcze przed sobą kilka tygodni. Prowadzę ją do kliniki położniczej na
kolejny z tych zastrzyków — ntonga siostry Lucie.
Weronika przytrzymała dziecko w wyciągniętych ramionach.
— Ten będzie wielkim, silnym rolnikiem i prezesem spółdzielni. —
Pocałowała go w pękate policzki.
— Dzięki wam wszystkim — dodała Nza.
Ngasa Moke wytarła twarz skrajem swojej elamby, długiej, bawełnianej
tkaniny udrapowanej wokół bioder.
— Poroniłam w Bongolu.
— Cóż, cieszę się, że przyszłaś do nas — powiedziała Weronika. — Jestem
pewna, ze tym razem będziesz miała piękne, zdrowe dziecko.
Nza pochyliła się, a Weronika opuściła dziecko na szerokie plecy matki. Nza
zaciągnęła zapaskę i wyprostowała się.
— Lepiej już chodźmy. Siostra Lucie nie lubi, kiedy matki się spóźniają.
Weronika patrzyła, jak dwie kobiety zdążają w kierunku szpitala. Uśmiechnęła
się z satysfakcją — siostra Nzy przebyła drogą trzydzieści kilometrów, żeby
Lucie odebrała jej poród. Zapaliła z powrotem vespę, silnik strzelił kilka razy,
i odjechała w stronę Yandongi — z rozwianym welonem, ze srebrnym krzyżem
na czarnym sznurze, zdmuchniętym przez wiatr na prawe ramię. Pędząc w stronę
tunelu pośród drzew, oddzielających Yambuku od Yandongi, przemknęła obok
kobiety tynkującej chatę błotem, która wykrzyknęła: Wero, mbote, ma soeur.
Dziewczyna na poletku manioku obok chaty wybuchnęła śmiechem i zaczęła
tańczyć, wyrzucając ramiona wysoko ponad głowę i kopiąc nogami piach.
Weronikę, gdy tak pędziła przed siebie, przepełniała radość i głębokie
17
przeświadczenie o powołaniu jako zakonnicy misyjnej. Śpiewała ku chwale
Boga, przekrzykując ryk silnika. Nagle wiatr zadarł jej spódnicę. Z impetem
nacisnęła na hamulec i zatrzymała się. Na szczęście nikogo nie było
w pobliżu. Podwinęła spódnicę pod pośladki i pojechała dalej już z większą
godnością.
Siostra Weronika prezentowała to, co najlepsze w długim szeregu misjonarzy,
którzy wraz z zarządcami i żołnierzami kolonizowali Kongo i władali nim, odkąd
zostało ono przyznane na Konferencji Berlińskiej, w tysiąc osiemset osiem-
dziesiątym czwartym roku, królowi belgijskiemu, Leopoldowi II, jako jego
prywatny majątek. Zarządcy, oficerowie armii i misjonarze zostali wysłani
z Europy, aby „ucywilizować" i schrystianizować ludność tej wielkiej, 
tajemniczej
części „Czarnego Kontynentu", o powierzchni ponad siedem razy większej od
całej Belgii.
W tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym roku Baudouin, król Belgów, oddał
Kongo jego mieszkańcom, pod przywództwem Josepha Kasavubu, potomka
królów średniowiecznego Imperium Konga, u ujścia gigantycznej rzeki o tej
samej nazwie. Patrice Lumumba, zapalony nacjonalista, został premierem. Gdy
Zachód odwrócił się od niego, zaczął flirtować ze Związkiem Radzieckim, na co
natychmiast zareagowały Stany Zjednoczone. Stawką były przecież diamenty,
złoto, uran, miedź i inne strategiczne minerały, potrzebne machinom wojennym
wielkich mocarstw. Kongo zaczęło odgrywać kluczową rolę w zimnej wojnie.
Pięć dni po odzyskaniu niepodległości w Kongu wybuchł bunt wojskowy,
a Belgowie uciekali całymi tysiącami. Kilka tygodni później bogata w minerały
prowincja Katanga, pod przywództwem Moise Czombego, odłączyła się od rządu
w Leopoldville. Ci, którzy byli zainteresowani ogromnym potencjałem handlowym
prowincji, przysłali Czombemu zarządców i kadry wojskowe. Pod naciskiem
Stanów Zjednoczonych Organizacja Narodów Zjednoczonych rozpoczęła operację
„Rumpunch" przeciwko białym oficerom Czombego, zakończoną fiaskiem.
Miesiąc później kolejna krwawa operacja ONZ, zwana „Morthor", zakończyła
secesję, a oddziały w błękitnych hełmach zostały potępione przez cały świat za
swoją brutalność. Czombe udał się na wygnanie.
Zimna wojna stała się gorąca i gwałtowna. Lumumba zginął w zamachu;
ludzie przeszkoleni w Chinach i w Europie Wschodniej poparli rebelię, aktywnie
wspieraną przez Kubę pod rządami Castro, i w końcu przejęli kontrolę nad
przeszło połową kraju. Dopiero gdy Czombe wrócił do władzy dzięki poparciu
generała Mobutu, który został prezydentem na skutek bezkrwawego zamachu
stanu w tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym piątym roku, w końcu stłamszono
rebelię z pomocą najemnych oddziałów z Europy i z południowej Afryki.
Czombe utracił swoją pozycję w Afryce. Zarzucano mu korzystanie z pomocy
białych najemników i uprowadzono go i więziono w Algierii, gdzie zmarł,
prawdopodobnie na skutek ataku serca.
W tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym pierwszym roku Mobutu przemiano-
18
wał swój kraj na Zair i zmienił imię z Joseph-Desire Mobutu na Mobutu Sese
Seko Kuku-Ngbendu Wa-Za-Banga, co można przetłumaczyć jako: „Wszech-
potężny Wojownik, Który Zostawia Za Sobą Ogień I Przeprowadza Jeden Podbój
Za Drugim I Nie Ma Takiej Siły Lub Osoby, Która Zdolna By Go Była
Powstrzymać". Wszyscy Zairczycy zmienili swe chrześcijańskie imiona na inne,
brzmiące po afrykańsku. Mobutu „zairianizował" cały przemysł, aż do
najmniejszego, portugalskiego warsztatu gdzieś w głębi kraju. Szaleństwo
ogarnęło jego rodzinę i popleczników; po krótkim czasie niewiele pozostało
z gospodarczych zasobów kraju. Mobutu próbował odwrócić ten trend,
zapraszając Europejczyków do powrotu do swoich przedsiębiorstw. Niestety,
mało ich zostało i nieliczni tylko przyjęli zaproszenie. Podróżowanie do wnętrza
kraju stało się niemożliwe, gdyż pozapadały się mosty, a zaniedbane drogi
zamieniały się w porze deszczowej w błotniste rzeki. Pozamykano szpitale,
a pacjenci wrócili do swoich wiosek. Lekarze szukali pracy w miastach, ale
nawet tam lekarstwa i sprzęt stały się nieosiągalnym luksusem. Nie opłacani
nauczyciele porzucili szkoły i pracowali na roli, żeby wyżywić rodziny. Kilka
misyjnych szkół i szpitali, jak Yambuku, nadal jednak sprawnie funkcjonowało
w kraju trawionym przez chciwość i korupcję uprzywilejowanej grupy, skupionej
wokół Mobutu.
***
Siostra Lucie wyszła z pawilonu położniczego. Podszedł do niej mężczyzna
siedzący pod drzewem mangowym.
— Twoje dziecko ma się świetnie, ale żona straciła dużo krwi. Musimy ją
zatrzymać przez kilka dni i dawać jej zastrzyki na wzmocnienie.
Mężczyzna bez słowa wrócił do drzewa. Lucie zachichotała. Odbierała
porody w Yambuku od czternastu lat i na palcach jednej ręki mogłaby policzyć,
ile razy podziękowano jej za to. Dla pielęgniarki i akuszerki godziny zmagań
przy porodzie lub chorym dziecku były sprawą normalną; nie należało oczekiwać
podziękowań za wykonywaną pracę. Wdzięczność okazywana była tylko
wówczas, gdy zrobiło się coś więcej niż się spodziewano.
Na drodze pacjenci już czekali przed przychodnią. Nie odwracając się
zawołała swoją zairską asystentkę, wysoką, zgrabną, młodą kobietę w głęboko
wyciętej, białej bluzce i w długiej spódnicy owiniętej wokół bioder.
— Muszę biec do przychodni. Obserwuj naszą ostatnią pacjentkę i zawołaj
mnie, gdyby znów zaczęła krwawić.
— Tak, siostro. Och, patrz, idzie Nza — powiedziała asystentka.
Kobiety przywitały się i uścisnęły sobie dłonie.
— Biedna kobieto, musisz być wykończona — Lucie zwróciła się do
Ngasy. — Nza, wprowadź ją i daj jej wody, i połóż do łóżka. Obejrzę ją
później. — Macając koronkę obcisłego, zielonego stanika Nzy, dodała: —jesteś
zdrowa jak zawsze i masz pełno mleka.
Każda z jej pełnych, wydajnych piersi przyozdobiona była podobizną
prezydenta w czapce ze skóry lamparta.
19
— Nowa „Mouvement Populaire elamba"?
— Tak. Wraz z mężem zostaliśmy wybrani do Rady Regionalnej — odparła
Nza z dumą.
Przyłączyła się do nich siostra Fermina, pielęgniarka, która opiekowała się
dziećmi i dzieliła z Lucie odpowiedzialność za przychodnię. Fermina podniosła
dziecko. Jej szorstki sposób bycia i stanowcza, wąska twarz zmiękły w chwili,
gdy tuliła dziecko w ramionach.
— Za kilka tygodni on będzie cię nosił na plecach — stwierdziła, całując
chłopca w czoło. — Przyjdź, jak już skończy z tobą siostra Lucie. Chciałabym
go zważyć dla potrzeb mojej kartoteki.
Fermina oddała dziecko matce i odmaszerowała do swojego pawilonu.
Lucie pospieszyła do przychodni. Brązowe włosy, wymykające się spod
welonu, otaczały jej krągłą, szczęśliwą twarz. Nie wyglądała na swoje 
czterdzieści
dwa lata. Gdy się zbliżała, ci, którzy siedzieli lub leżeli na ziemi, wstali lub
zostali postawieni na nogi przez innych i dołączyli do kolejki pacjentów. Do
oczekującej grupy podszedł Mabalo Lokela, dostojny mężczyzna ubrany w kon-
serwatywne abacos, szytą na miarę marynarkę z krótkimi rękawami, przywitał
się ze wszystkimi i zajął miejsce na końcu kolejki.
Lucie usiadła przy biurku obok wejścia i dała sygnał pierwszej osobie, że
może wejść. Otworzyła rejestr, w którym wymienione było imię i nazwisko
pacjenta, płeć i wiek, wioska, z której pochodził, oraz objawy — lub, jeśli było
wiadomo, choroba — z którymi się zwracał. Na drewnianym stoliku obok biurka
znajdowała się emaliowana taca, na której poukładane były szklane strzykawki
i igły, trzy fiolki lekarstw w postaci zastrzyków, metalowa łopatka do gardła
i wziernik do ucha. Na innej tacy stały dwie nerki z nierdzewnej stali. W jednej
znajdował się dettol, środek dezynfekujący, a w drugiej woda. Niewielki szklany
słoik wypełniony był wacikami.
Pierwsza pacjentka, kobieta podtrzymująca złożonymi dłońmi lewą pierś,
podeszła ostrożnie i usiadła na taborecie obok biurka. Obok niej stanęła młoda
dziewczyna, balansując na biodrze małym, chudym dzieckiem o wielkich oczach.
— Mbote, mama. Sango ninil — spytała Lucie. — Co słychać?
— Nazali na pas i awa — odparła kobieta wskazując podbródkiem na pierś.
Boli mnie tutaj. Lucie pochyliła się i delikatnie odsunęła dekolt stanika 
kobiety,
odsłaniając ciemną, lśniącą wypukłość wyrastającą z piersi. Z sutka sączyła się
odrobina ropy.
— Twoje dzieci? — spytała spoglądając na dziewczynkę i niemowlę.
— lyo. Tak.
— Czy dziecko może ssać drugą pierś?
— lyo.
Lucie zarejestrowała pacjentkę, opisała jej wrzód w kartotece i zawołała
Sukato, pielęgniarza.
— Zaprowadź ją do pawilonu zabiegowego. Trzeba ściągnąć ropę z tego
wrzodu. — Dodała odwracając się w stronę kobiety: — Masangaya, nasz
asystent medyczny, zajmie się tobą.
20
Dziewczyna podciągnęła dziecko wyżej na biodro i odsunęła się na bok; jej
matka powoli wstała z krzesła i poszła po schodach, w ślad za Sukato
Kolejną pacjentką była młoda kobieta z pulupulu, biegunką. Gdy Lucie
uszczypnęła jej suchą skórę na przedramieniu, fałdka nie wyprostowała się, ale
pozostała; znaczyło to, że kobieta jest odwodniona. Lucie przyłożyła wierzch
dłoni do czoła kobiety. Biegunka i gorączka to czerwonka i leczyło się ją
antybiotykami; pacjenci z biegunką, ale bez gorączki, byli odrobaczani. W tym
wypadku gorączka nie występowała, Lucie napisała więc na kawałku papieru
„Vermox" i kazała jej iść do apteki. Kobieta odeszła, przeciskając się obok
starszego człowieka, ochoczo oczekującego swojej kolejki. Kuśtykając wszedł do
środka i usiadł na taborecie.
— Mbote, tata. Dzień dobry, stary ojcze. Sango ninil
— Pasi na lokolo. Boli mnie noga.
— Pokaż.
Podniósł kolano, wyprostował nogę i opuścił stopę na stół. Wielki, ropiejący
wrzód wżerał się w kostkę.
— Od kiedy? — spytała pielęgniarka.
— Teeeeeee — odparł starzec wskazując sękatym palcem poza głową.
— Wiem — odparła. — Od początku czasu. Jesteś Tata Boni, stary żołnierz.
Przychodzisz co tydzień do siostry Ferminy.
Uśmiechnął się do niej bezzębnym uśmiechem i wyprostował nieco na
taborecie. Lucie poklepała twardy spód jego stopy; zdjął nogę ze stołu. Napisała
w rejestrze: „Tata Boni, bardzo stary mężczyzna, przewlekły wrzód nogi, maść
witaminowa". Mimo że nie było środka, który mógłby wyleczyć ranę, musiała
mu coś dać — nie spodziewał się wyjść stąd z pustymi rękami — wręczyła mu
więc kartkę do apteki. Mężczyzna odsunął się od stołu, stanął na baczność
i zasalutował. Lucie z uśmiechem odpowiedziała salutowaniem.
— Do zobaczenia następnym razem — pożegnała go, a on wykonał w tył
zwrot i pokuśtykał po schodach.
Następnie weszły dwie kobiety z niemowlętami na plecach, ciągnąc między
sobą wrzeszczące dziecko. Lucie podniosła głos, żeby przekrzyczeć pisk.
— Mm? Co?
Jedna z kobiet dźwignęła chłopca do góry i przytuliła jego twarz do piersi.
Krzyki zamieniły się w stłumione bulgotanie.
— Makila — powiedziała, wskazując na jego pupę. — Krew.
— Pulupulul — spytała Lucie wyczuwając gorączkę na czole dziecka. —
Biegunka?
— Te. Nie.
Lucie zastanowiła się przez chwilę.
— Kisi ya basenjil — zapytała. — Miejscowe lekarstwo?
Kobiety spojrzały po sobie z przerażeniem.
— Dlaczego? — spytała zakonnica.
Kobiety nie odpowiedziały. Ta, która trzymała chore dziecko, zaczęła je
kołysać przy piersi. W tym momencie wrócił Sukato. Lucie przywołała go.
21
— Podano temu dziecku miejscowe lekarstwo i krwawi teraz z odbytnicy.
Spytaj ich, co i jak mu podawały.
Między Sukato a kobietami nastąpiła szybka wymiana słów w innym
dialekcie. Brzmiał jak Budja, lecz rozmawiali zbyt szybko, żeby Lucie mogła
zrozumieć.
— Ich nganga, znachor z Bongolu, dał im liście, z których miały ugotować
napar i wlać mu do odbytnicy.
— Dlaczego?
— Czy to ma jakieś znaczenie? Może gorączka — odparł pielęgniarz,
unikając wzroku siostry.
— Tego ngangę należałoby zamknąć w więzieniu.
— Wiem, że pewnie mi nie uwierzysz, siostro — odrzekł — ale dla naszych
ludzi to mądry starzec, który mieszka na skraju lasu. Pomógł wielu z nas.
Lucie ucięła temat wzruszeniem ramionami i podniosła się żwawo.
— Połóż to dziecko do łóżka i wlej w niego trochę roztworu soli fizjologi-
cznej. I daj mu zastrzyk niwachiny na wszelki wypadek. Pewnie ma malarię.
Sukato wyprowadził kobiety. Paplały z ulgą, idąc za nim na oddział dziecięcy.
Mimo że Lucie była dobrą położną i pewnie się czuła opiekując się kobietami
w ciąży i ich niemowlętami, pragnęła, żeby już skończyły się jej dyżury
w przychodni w tym miesiącu i żeby zastąpiła ją siostra Fermina. Misjom
chronicznie brakowało wyszkolonego personelu, od którego wymagano coraz
więcej, ponieważ usługi rządowe zostały wstrzymane lub były wykorzystywane
dla prywatnych korzyści. Do Afryki przyjeżdżali świeccy ochotnicy, żeby
pracować w szpitalach misyjnych, ale nie chcieli mieć nic wspólnego z zakonami
religijnymi. Mieli swoje własne przekonania i styl życia.
Następnie wszedł mężczyzna, opierając się na ramieniu żony. Był pochylony
do przodu i obiema rękoma trzymał się za przyrodzenie, podtrzymując wielką
przepuklinę. Para ta pochodziła z Yaongo, oddalonej o trzydzieści dwa kilometry
od Yambuku. Lucie zbadała mężczyznę, dała kobiecie kawałek papieru i wskazała
im drogę do pawilonu zabiegowego.
Po trzech kolejnych pacjentach nadeszła kolej Mabalo.
— Dzień dobry, Mabalo. Cieszę się, że cię widzę. Proszę, usiądź —
przywitała go Lucie.
Był prezesem rady parafialnej i pomógł Weronice przeforsować ideę
spółdzielni rolniczej przez kanały afrykańskiej hierarchii kościelnej.
— Dzień dobry, siostro — odpowiedział wycierając twarz wielką chustką.
— Siostra Fermina mówiła mi, że twoja podróż na północ była udana i że
udało ci się kupić trochę świeżego mięsa. Szkoda że zmyło most do Gbadolite;
mógłbyś zobaczyć się z prezydentem i przynieść jakiś prezent dla misji —
powiedziała Lucie z szerokim uśmiechem. Przyjrzała mu się uważniej. — Nie
czujesz się dobrze. Co się dzieje?
— Wróciłem z bólem głowy i myślałem, że to od picia lotoko, które dał nam
wujek mojej żony w Abumombazi. Wczoraj zdrzemnąłem się po południu
i obudziłem się z gorączką, a ból głowy stał się jeszcze silniejszy.
22
Lucie pochyliła się i przyłożyła mu dłoń do czoła.
— Rzeczywiście jesteś rozpalony. Masz dreszcze?
— Trochę. Wydaje mi się, że to tylko malaria. Nie mam w domu niwachiny,
bo bym ją zażył i nie zawracał ci głowy.
Ujrzała zmęczenie w jego oczach okolonych drobnymi zmarszczkami. Na
czole i górnej wardze pojawiły mu się krople potu.
— Nigdy nie zawracasz mi głowy. Powinieneś był przyjść wczoraj __
zbeształa go. — Niechże cię zbadam. — Odwróciła go do światła.
— Otwórz usta.
Język miał suchy i powleczony nalotem. Wsunęła mu do gardła metalową
łopatkę i zobaczyła, że było czerwone. Pomacała szyję i podbródek, żeby
sprawdzić węzły limfatyczne.
— Teraz zdejmij koszulę, posłuchamy, co się dzieje w piersiach. — Założyła
stetoskop na uszy. — Wciągaj powietrze głęboko ustami. Jeszcze raz... jeszcze.
Dobrze. Teraz z przodu.
Serce biło mu szybko i mocno. Odłożyła stetoskop na stół.
— Wstań, proszę.
Popukała go lekko w wątrobę. Cofnął się gwałtownie.
— Boli?
— Tak!
— Przepraszam, ale musiałam sprawdzić, czy masz podrażnioną wątrobę.
Proszę — powiedziała wskazując taboret.
Mabalo włożył koszulę i usiadł. Lucie zaczęła pisać w rejestrze.
— Muszę wpisać twój wiek.
— Czterdzieści cztery.
— I pochodzisz z Yalikonde, ale mieszkasz tutaj z Sophie i z dzieckiem.
— Zgadza się — odrzekł Mabalo.
— Masz rację. To malaria. Dam ci zastrzyk niwachiny; działa szybciej niż
tabletki. Szybko poczujesz się lepiej.
Lucie sięgnęła po szklaną strzykawkę i igłę z emaliowanej tacy. Nabrała do
strzykawki środek dezynfekujący, a następnie wypłukała ją wodą. Wciągnęła
dawkę środka przeciwko malarii z fiolki, przetarła przedramię Mabalo wacikiem
umoczonym w dettolu i wstrzyknęła lekarstwo.
— To powinno wystarczyć. — Wyciągnęła z szuflady biurka małą, plas-
tykową kopertę z tabletkami. — Zażywaj tej aspiryny przeciwko bólom głowy
i gorączce i pozdrów Sophie.
Mabalo ponownie wytarł twarz i wstał.
— Dziękuję za zastrzyk, siostro — powiedział. — Pozdrowię Mbunzu od ciebie.
— Ach, racja. Trudno spamiętać wasze nowe imiona od czasu, jak prezydent
zaczął kampanię tożsamości.
Mabalo roześmiał się.
— Nasze dawne imiona były imionami chrześcijańskimi, które nam nadano
przy chrzcie. Nasze „nowe imiona" są imionami, które nam nadano przy
narodzinach; mówią, kim jesteśmy.
23
— W porządku — zgodziła się Lucie, uśmiechając się do nauczyciela, ale
niezupełnie rozumiejąc, co ma na myśli. — Ale wciąż jesteście dobrymi
chrześcijanami!
— Cóż, na pewno chrześcijanami — odparł Mabalo.
Uścisnęli sobie dłonie i odszedł. Lucie wypłukała strzykawkę dettolem,
a następnie wodą i odłożyła z powrotem na tacę, gotowa na przyjęcie kolejnego
pacjenta.
Usłyszała jakieś zamieszanie na zewnątrz. Gdy wyjrzała, zobaczyła Nzę
w otoczeniu Ngasy Moke i trzech innych młodych, brzemiennych kobiet; klepały
się dłońmi po udach i śmiały donośnie. Nza rozprawiała głośno:
— I nie ma co się bać ukłucia igły, nie boli bardziej niż ugryzienie komara.
Są silne i wzmocnią wasze dzieci. Wiem o tym; już przez to przeszłam. Jak już
przyjdzie na was czas, wejdziecie na stół, włożycie stopy w metalowe obręcze
i posuniecie się pupą na dół, aż będzie się wam wydawało, że spadniecie. Wtedy
siostra powie: „Wciągaj powietrze, uh-uh-uh i wypuszczaj, huu-huu-huu i przyj,
przyj, przyyyj!" Stoi na stołku, żeby mogła naciskać wam na brzuch, i wkrótce
dziecko wychodzi, i po wszystkim. Dalej, poćwiczcie oddychanie.
Cztery przyszłe matki otoczyły Nzę półkolem.
— Razem — komenderowała Nza, wznosząc ramiona jak kierownik chóru
niedzielnego. — Wciągajcie, uh-uh-uh i wypuszczajcie, huu-huu-huu. — Po
kilku powtórzeniach uhów i huuów cztery kobiety zaczęły chodzić dumnie
i krzyczeć Pusa, pusa, puuusa, po czym wybuchły kaskadami śmiechu.
Lucie z radością zaklaskała. Nza dostrzegła ją, podniosła rękę, żeby
powstrzymać chórek, i krzyknęła:
— Dosyć!
Wskazała na siostrę i krzyki jej przyjaciółek zamieniły się w chichoty.
— Żadna z tych kobiet wcześniej nie rodziła, więc tłumaczyłam im tylko,
czego się mają spodziewać — wyjaśniła Nza.
— Już wiem, dlaczego chcą, żebyś to ty organizowała zebrania partyjne —
powiedziała Lucie, wciąż się śmiejąc.
Następnie wezwała po kolei każdą z czterech przyszłych matek i zaprowa-
dziła do stołu lekarskiego za parawanem. Zważyła każdą kobietę, sprawdziła
ciśnienie krwi, zmierzyła wypukłość brzucha i posłuchała bicia serca płodu.
Cała czwórka była zdrowa, w pełni gotowa do macierzyństwa. Były pod-
ekscytowane ciążą. Jeśli noworodek przeżyje pierwszy tydzień czy dziesięć dni,
nadaje mu się imię. Jeśli przeżyje do wieku dojrzewania i ceremonii inicjacji,
dziecko staje się pełnoprawnym członkiem rodziny. Tak więc, jeśli matka rodzi
dzieci, ma zapewnione miejsce i szacunek w klanie. Niepłodnej kobiety nie
potępiano, ale zrozumiałe było, że mąż znajdzie sobie inną kobietę, która da mu
potomstwo, często zostawiając tę bezdzietną w zgorzknieniu i poczuciu niespeł-
nienia.
Po badaniach Lucie zaprowadziła kobiety do stołu, żeby zrobić im te
niezwykle ważne zastrzyki, które zapewnią im zdrowe dzieci. Wzięła strzykawkę
o pojemności dziesięciu centymetrów sześciennych, wciągnęła witaminę
24
B-complex i po starannym wytarciu skóry na przedramionach, zaaplikowała
każdej z nich po dwa i pół centymetra. Kobiety krzywiły się, gdy nadchodziła
ich kolej, bojąc się igły, ale były dumne z cierpienia w tak dobrej sprawie. Ich
droga przez mękę doda im jeszcze więcej poważania jako matkom.
Następnego dnia po wstrzyknięciu niwachiny Mabalo wrócił do szkoły
i uczył starsze dzieci francuskiego, a potem, wieczorem, plewił chwasty na
swoim polu obsadzonym maniokiem i kawą. Przez następne pięć dni po leczeniu
czuł się lepiej, ale piątej nocy gorączka i bóle głowy powróciły z jeszcze
większym natężeniem. Czuł, jakby mu ktoś wbijał w mięśnie wzdłuż kręgosłupa
i w uda, rozpalone, żelazne pręty. Ściskając głowę obiema dłońmi, powoli, żeby
nie obudzić Mbunzu, wyczołgał się sztywno z łóżka i w ciemności, chwiejnym
krokiem, podszedł do miski do mycia, odszukał plastykową torebkę z aspiryną
i połknął trzy tabletki, popijając wodą z dzbanka. Znów złapał się za głowę
czując, że mu eksploduje, jeśli będzie poruszał się zbyt szybko. Podszedł do
kanapy we frontowym pokoju i położył się, przewracając się na bok, wtulając
głowę w poduszkę i podciągając kolana, żeby złagodzić dręczący ból w plecach.
Gdy obudził się z pierwszymi promieniami słońca, siedziała przy nim Mbunzu
ze zmartwieniem malującym się na twarzy.
— Chyba za dużo pracowałem w polu — wymamrotał.
Nie odezwała się, podeszła do narożnika pokoju, zamoczyła końcówkę
ręcznika w wiadrze z wodą i przyniosła go z powrotem. Wytarł sobie pot
z twarzy i z szyi i zwlókł się z łóżka.
— Lepiej idź z powrotem do przychodni — powiedziała Mbunzu.
— Pójdę po pierwszej lekcji. — Gdy się poruszał, głowa mu się chwiała, ale
aspiryna złagodziła ból.
Tego ranka za biurkiem w przychodni siedział Sukato. Mabalo powiedział
mu, że tydzień temu dostał zastrzyk niwachiny i że do wczoraj czuł się lepiej.
Sukato kazał nauczycielowi poczekać. Poszedł do działu położniczego, gdzie
Lucie miała właśnie odbierać poród. Kazała podać Mabalo pełną dawkę chininy,
gdyż niektórzy mieszkańcy lasu zapadali na malarię odporną na niwachinę.
Sukato wstrzyknął lekarstwo w ramię nauczyciela i wręczył mu więcej aspiryny.
Mabalo wrócił do domu pewien, że tym razem lekarstwo mu pomoże.
W ciągu kolejnych czterech dni gorączka Mabalo nasiliła się, a ból głowy
nie ustępował. Stracił apetyt. Mbunzu przez cały czas była przy nim. Robiła mu
chłodne okłady na czoło, ugotowała bulion z koziego mięsa i zmuszała go do
jedzenia i picia. Za każdym razem, gdy przychodzili goście, Mabalo z wysiłkiem
szedł do frontowego pokoju i rozmawiał z nimi, dopóki nie odeszli. Raz, gdy
kolega nauczyciel został zbyt długo, Mabalo padł na łóżko. Mbunzu była
wściekła. Strofowała go, wygrażając palcem przed nosem:
— Musisz odpoczywać! Jak ktoś przyjdzie cię odwiedzić, powiem, że nie
wolno ci przeszkadzać.
25
— Nie. Jestem starszy i jestem nauczycielem. — Miał zmizerowaną twarz. —
Nie mogę uciekać przed tymi, którzy na mnie liczą. — Odwrócił się do niej
plecami.
— Zabiją cię! — Popatrzyła na jego obolałe ciało i wyszeptała: — Wtedy
twoja rodzina oskarży mnie, że nie zajmowałam się tobą należycie.
Po południu, piątego września, Mbunzu zauważyła, ze stan jej męża się
pogarsza. Okropnie bolało go gardło; niemal nie mógł przełykać. Poprosiła
matkę Mabalo, żeby poszukała siostry Weroniki. — Ona będzie wiedziała, co
robić.
Późnym wieczorem Weronika weszła do domu i wstrząśnięta zobaczyła, że
Mabalo leży na kanapie i jęczy.
— Przyszła do ciebie przyjaciółka — powiedziała Mbunzu kładąc mu rękę
na ramieniu i pomagając się podnieść.
— Trochę sobie odpoczywam. Co u ciebie słychać, siostro? — spytał słabym
głosem.
Weronika zignorowała zwyczajowe uprzejmości.
— Powinieneś być w szpitalu, Mabalo.
— Nie chcę iść do szpitala. Zbyt dużo chorych tam umiera.
— To głupie tak mówić. Ludzie umierają, jeżeli nie idą do szpitala na tyle
wcześnie, żeby ich jeszcze było można wyleczyć.
— Miałem dwa ntonga w ciągu tygodnia. Jestem pewien, że...
Mbunzu przerwała mu.
— Od kilku dni nic nie jadł i upiera się, żeby przyjmować każdego, kto tu
przychodzi.
— Mabalo — cicho odezwała się Weronika — jeśli pójdziesz do szpitala,
wprowadzą ci w żyły roztwór soli fizjologicznej i szybko wydobrzejesz.
Wiedziała, że go nie zmusi.
— Jeśli gorączka nie minie, pójdę jutro.
— Po powrocie do klasztoru porozmawiam z siostrą Lucie. Mbunzu, z samego
rana musisz zabrać go do Masangayi.
Weronika życzyła im dobrej nocy i poszła. Czuła się bezradna i gdy wróciła
do klasztoru, udała się prosto do kaplicy. Modliła się z całego serca, żeby 
Mabalo
do rana wyzdrowiał.
Tej nocy Mbunzu zostawiła mały płomień w lampie naftowej w pokoju na
tyle domu. Mabalo spał niespokojnie. Mbunzu położyła się na macie, na
podłodze, i utuliła w ramionach ich dziecko. Około północy Mabalo dostał ataku
mdłości i wymiotował, aż nic w nim nie pozostało. Jak tylko się ruszył,
pulsowanie w głowie dawało o sobie znać z ogromną siłą. Mbunzu podeszła do
niego i wytarła mu usta, po czym sprzątnęła nieczystości w łóżku wilgotnym
ręcznikiem. Dziecko płakało. Wytarła dłonie w sukienkę, podniosła dziecko
i przystawiła do piersi. Dzieciak przez chwilę ssał, po czym zasnął. Zaszczekał
pies, a z domu na końcu drogi dobiegły rozzłoszczone głosy. Gdzieś w ciemności
26
zakrzyczała kobieta i zapadła cisza. Mbunzu wpatrywała się w żółte światło
lampy, zbyt przerażona, żeby się poruszyć.
O świcie Mbunzu zaniosła dziecko do siostry Mabalo. Umyła męża,
wyciągnęła go z łóżka, owinęła mu wokół pasa liputę, sarong, i na wpół
zaprowadziła, na wpół zaniosła do pawilonu operacyjnego. Delikatnie posadziła
go na schodach, w oczekiwaniu na asystenta medycznego.
Masangaya wyszedł z domu i udał się do szpitala we wczesnej poświacie
przed wschodem słońca. Kiedy zobaczył Mabalo zwiniętego na schodach
prowadzących do gabinetu, kilka ostatnich kroków przebył biegiem.
— Mabalo, mój bracie, nie wiedziałem, że jesteś taki chory. Wejdź, mam
łóżko, na którym możesz się położyć.
Masangaya i Mbunzu wnieśli nauczyciela do gabinetu i położyli go.
Wyszeptał przytrzymując się drewnianych boków pryczy:
— Wszystko mnie boli.
Masangaya wyciągnął taboret i usiadł obok przyjaciela. Mabalo miał
temperaturę 39,5 stopni Celsjusza, normalne ciśnienie krwi, ale puls 130.
Oddychał szybko i płytko, miał suchą, rozpaloną skórę. Przewiesił się przez
krawędź pryczy i leżał z zamkniętymi oczami. Mbunzu stała przy oknie,
przesłoniętym siatką, przez którą wpadało światło wczesnego poranka. Przygryzała
skraj chustki zwiniętej w garści.
Masangaya przekonał Mabalo, żeby otworzył oczy. Białka miał zaczer-
wienione od krwistej ropy, zebranej w kącikach. Obejrzał gardło Mabalo przy
użyciu małej latarki; język był suchy i pokryty gęstym, zielonym śluzem.
Podniebienie miękkie i krtań pokrywały sinoszare plamy wysiękowe. Masangaya
posłuchał serca i płuc Mabalo i pomógł mu się położyć z powrotem na pryczy.
Palcami pomacał brzuch nauczyciela i wyczuł wrażliwe miejsca nad wątrobą
i śledzioną, gdzie nawet przy najlżejszym nacisku Mabalo napinał mięśnie.
— Przez ostatnie parę dni dostawał niwachinę i chininę — przypomniała mu
Mbunzu.
Masangaya usiadł i rozmyślał przez chwilę.
— To musi być coś poważniejszego niż malaria, chociaż malaria też jest
ciężka i może spowodować, że człowiek czuje się aż tak źle. Ale gdyby chodziło
tu o malarię, zastrzyki powinny mu były pomóc. Będzie mu wygodniej i będę
się mógł nim lepiej zająć, jak umieścimy go w jednoosobowym pokoju, na
oddziale internistycznym. Potrzeba mu płynów i silniejszego leku.
Przenieśli go i Masangaya podłączył kroplówkę. Podał Mbunzu jakieś pigułki.
— Podawaj mu je powoli z małymi łykami wody. Mam nadzieję, że ich nie
zwróci. Zaraz wrócę.
Inni pacjenci czekali na pomoc lekarską, ale Masangaya chciał porozmawiać
z Lucie o Mabalo. Powiedział im, że zaraz wraca, i pospieszył do pawilonu
położniczego.
— Dzień dobry, siostro. Wcześnie zaczynasz dzisiaj pracę — przywitał się,
ściskając jej dłoń.
27
— Tak jak ty — odrzekła, uśmiechając się do niego. — Usiądź.
— Mabalo jest bardzo chory.
— Wera mówiła mi o nim zeszłej nocy. Cieszę się, że sam się zdecydował
przyjść do ciebie.
— Mbunzu musiała go przynieść. Był za słaby, żeby pokonać nawet dwa
stopnie prowadzące do mojego gabinetu. — Przerwał. — Zastrzyki anty-
malaryczne nie pomogły.
— To dziwne. Co zrobimy?
— Hospitalizowałem go, podłączyłem kroplówkę i kazałem Mbunzu podać
mu chloramfenikol i aspirynę. Nie wiem, co mu jest, ale nawodnienie powinno
pomóc.
— Nie podejrzewasz, że feticheur dał mu jakieś miejscowe lekarstwo? —
spytała.
— Wątpię; jest pod tak silnymi wpływami Zachodu jak ja. Ale oczywiście
nigdy nie można być pewnym. — Uniósł brwi i przekrzywił głowę, jak to
czasami czyniły siostry, gdy mówiły o afrykańskich metodach.
Później, w ciągu dnia, gdy Masangaya podał Mabalo kolejny litr płynu,
pacjent oddał czarny, wodnisty stolec. Pierwsza kroplówka niewiele przyniosła
poprawy w odwodnieniu organizmu.
W nocy Mabalo dostał jeszcze silniejszych skurczów brzusznych; skręcał się
i krzyczał. Zwymiotował ciemnobrązową żółcią, która wyglądała jak fusy
z kawy, i oddawał w łóżku smoliste stolce. Mbunzu myła go i zmieniała
prześcieradła na gumowym materacu. Była to dla niej długa noc i z ulgą przyjęła
świt sączący się przez okno do pokoju.
***
Masangaya i Lucie przyszli wczesnym rankiem. W pokoju unosił się
fetor wymiocin i krwi z fekaliami. Mabalo leżał na boku w pozycji em-
brionalnej.
— Właśnie zasnął — wyszeptała Mbunzu.
Lucie odpowiedziała cicho:
— Wrócimy później. Wyszli razem i udali się do gabinetu asystenta
medycznego.
— Trochę kawy? — spytał Masangaya zapalając mały palnik olejowy pod
okopconym czajnikiem.
— Czemu nie — zgodziła się Lucie.
— Przynajmniej odpoczywa — stwierdził Masangaya płucząc dwie filiżanki
w zlewie z zimną wodą, obok biurka. — Nie wiem, co jeszcze można zrobić.
Boję się, że możemy go stracić.
— Och, mon Dieul Mam nadzieję, że nie. Ale podobnie jak tobie, nie
przychodzi mi do głowy nic, co moglibyśmy jeszcze spróbować.
Masangaya sięgnął do szafki z lekarstwami po puszkę neski. Lucie rozglądała
się po niewielkim gabinecie, urządzonym tak samo po spartańsku jak jej własny.
28
Za nią, przy ścianie, stała wojskowa, płócienna prycza, przykryta poplamioną
narzutą. Miejsce po drugiej stronie zajmował surowy, drewniany stół i krzesło
Pod wąskim oknem umeblowania dopełniał stary, metalowy wózek, na którym
stał palnik i czajnik. Jedynym przedmiotem osobistym była wyblakła fotografia
w starej, metalowej ramce, która wisiała nad stołem. Przedstawiała uśmiechniętą
grupę młodych, afrykańskich i europejskich, studentów pozujących obok pulchnej,
starszej, białej pary przed kawiarnią w Brukseli.
Lucie przyglądała się, jak Masangaya przygotowywał kawę. Ten potężny
mężczyzna — podpora szpitala — był szkolony w Leopoldville, gdzie kładziono
nacisk na praktyczne strony medycyny i zabiegów. Później, dzięki uzyskanym
przez niego wysokim ocenom, Belgowie przyznali mu stypendium na studia
w Instytucie Medycyny Tropikalnej w Antwerpii. Od sześciu lat prowadził
szpital w Yambuku. Zaczynały mu siwieć włosy na skroniach. W oczach sióstr
był pracowitym, współczującym człowiekiem, o przyjemnym sposobie mówienia,
łatwiejszym we współpracy niż większość młodych lekarzy, którzy przewinęli
się przez szpitale misyjne i uważali, że na wszystko mają gotową odpowiedź.
Opiekuńczość Masangayi była szeroko znana. Ludzie przybywali do niego
z daleka. Mieszkańcy wioski uznawali go za uczonego starszego, który posiadł
specjalną wiedzę o chorobach i o środkach zaradczych białych ludzi. W przeci-
wieństwie do wielu lekarzy i pielęgniarek z Zachodu, nie był wrogo nastawiony
do tradycyjnych znachorów. Zdawał sobie sprawę, że odgrywają oni ważną rolę
w życiu mieszkańców. Masangayę zwano monganga — specjalista od białej
medycyny.
— Jak się obudzi, podam mu większą dawkę antybiotyku i więcej roztworu
soli. Jak stoimy z zaopatrzeniem w kroplówki? — spytał, podając Lucie filiżankę.
— Mamy jeszcze skrzynkę litrowych torebek. Poproszę Werę, żeby zamówiła
przez radio więcej w Lisala — odparła Lucie. W zamyśleniu sączyła kawę. —
Jak Sophie, to znaczy Mbunzu, się obudzi, odeślę ją do domu. Dzisiaj może
zostać przy Mabalo jego matka. Mbunzu musi zająć się dzieckiem. Może wrócić
wieczorem.
— Dobrze. Ale pamiętaj: Mabalo jest mokumi, szlachetnym człowiekiem.
Będzie go odwiedzało wiele osób.
— Nie powinniśmy wpuszczać ich do pokoju — stwierdziła stanowczo
Lucie. — Jest tam niewiele miejsca i będzie gorąco.
— Nie możemy ich powstrzymać. Jeśli Mabalo umiera, a tak mi się wydaje,
będą chcieli być przy nim. Jest szanowany jako nauczyciel i sędzia i gdy stanie
się naszym przodkiem, nadal będzie ważny dla nas wszystkich.
— Wiem, że masz racje — zgodziła się Lucie — ale...
Masangaya odwrócił się w jej stronę. Przez chwilę widać było, że jest
zirytowany, ale uśmiechnął się. Wręczyła mu filiżankę.
— Dzięki za kawę. Muszę wracać do moich brzemiennych kobiet —
powiedziała Lucie wiedząc, że jakakolwiek dyskusja byłaby bezskuteczna.
29
W ciągu dnia matka Mabalo siedziała przy łóżku syna. Przyszli jego
przyjaciele i koledzy nauczyciele, prezes spółdzielni i sąsiedzi, i wszyscy 
tłoczyli się w niewielkim pokoju. Niektórzy usiedli na drugim łóżku. Inni oparli 
się o ścianę albo usadowili na podłodze. Każdy z nich przypatrywał się przez 
chwilę w milczeniu, a następnie odchodził, żegnając się z matką Mabalo, 
przytrzymując lewą dłonią prawe przedramię na znak szacunku. Miejsce 
odchodzących zajmowane było przez kolejne osoby czekające na zewnątrz, żeby 
posiedzieć z nauczycielem i czuwać wraz z innymi. Każdy z nowo przybyłych po 
wejściu do pokoju podawał rękę wszystkim dookoła, po czym podchodził do Mabalo,
brał jego dłoń i mówił cicho: Mbote, mokumi. Nikt nie zwracał uwagi na
obezwładniający upał, nikt się nie odzywał. Sama obecność wystarczała, żeby
okazać współczucie.
Tak minął dzień. Pod wieczór wróciła Mbunzu, żeby zastąpić matkę Mabalo.
Goście odeszli i znów została sama z umierającym mężczyzną.
Mabalo był już tak słaby, że nie mógł przekręcić się w łóżku. Mbunzu myła
go, gdy się zabrudził, i wycierała krwisty śluz, który sączył mu się z kącików
ust. Przysunęła sobie krzesło i usiadła przy łóżku opierając łokcie na materacu,
i łyżeczką wsuwała mu między popękane wargi krople wody. Ręka Mabalo
zadrżała mu, gdy próbował nią sięgnąć, by dotknąć jej twarzy. Przytrzymała ją
i przycisnęła do policzka. Uśmiechnął się, a ona zakołysała się delikatnie,
trzymając go mocno, gdy łzy spływały im na palce.
Otworzyły się drzwi. Weronika podeszła na palcach i otoczyła ramieniem
Mbunzu, która, ukrywając twarz w spódnicy zakonnicy, wylała swą żałość
w łapiących za serce szlochach. Weronika modliła się, żeby to cierpienie
dobiegło już końca. Światło powoli zanikło i Wera pomogła Mbunzu położyć się
na drugim łóżku. Zapaliła lampę na stole i wyszła na palcach. Wokół kopcącej
lampy zgromadziły się komary i nieporadne ćmy. Ciężki oddech Mabalo był
jedynym odgłosem w małym pokoju. Za otwartym oknem panowała zupełna
cisza, tylko gdzieś z daleka dobiegały odgłosy gromów. Około północy wróciła
matka Mabalo i położyła się na macie, pod jego łóżkiem.
Nad ranem Mabalo zapadł w śpiączkę. Mbunzu spała z głową opartą na
rękach na jego łóżku. Nagle zerwała się i spojrzała na Mabalo. Odrzuciła głowę
do tyłu i, podnosząc pięść do sufitu, wydała z siebie przeciągły krzyk rozpaczy.
Matka Mabalo, obudzona skowytem Mbunzu, rzuciła się na martwe ciało syna
i rozpaczała: Papa akufi, akei\ Nie żyje, umarł! Przyjaciele, którzy spali na
zewnątrz, weszli do środka i rzucili się na ciało, szlochając. Jeden z nich
pobiegł do domu Masangayi. Mabalo umarł tydzień po tym, jak otrzymał
zastrzyk chininy.
Masangaya z trudem powstrzymywał własne łzy, czekając aż odejdą
rozpaczający żałobnicy. Następnie przykrył ciało prześcieradłem i wraz z Mbunzu
i z matką Mabalo, idącymi z tyłu, pomógł mężczyznom zanieść przyjaciela do
domu, żeby wystawić zwłoki. Wiadomość o zgonie nauczyciela rozeszła się po
misji i dalej, jak wiatr.
30
Do południa zgromadziła się duża grupa przyjaciół i rodziny Mabalo.
Niektórzy chcieli, żeby Mabalo został pochowany w misji, ale ludzie z Yalikonde
zaprotestowali gniewnie. Wybuchła kłótnia i po krzykach i wymachiwaniu
pięściami mieszkańcy wioski i rodzina przeforsowali prawo zabrania swojego
tnokumi i pochowania go, zgodnie ze zwyczajem, pośród przodków.
Pogrzeb Mabalo, trwający dwa dni, był wielkim wydarzeniem. Przybyli
ludzie z całej okolicy, żeby złożyć ostatnie wyrazy szacunku. Ułożono go,
w najlepszym garniturze, na drewnianej pryczy, otoczonej świecami i kwiatami.
Obok zwłok zasiadła żona i matka Mabalo oraz trzy inne kobiety. Lamentowały
bezustannie, wstając od czasu do czasu, żeby pogłaskać twarz zmarłego
nauczyciela. Inni, którzy byli blisko z Mabalo, przytulali trupa i przemawiali 
do
niego, jak to było w zwyczaju Budja.
Późnym wieczorem mężczyźni złożyli ciało zmarłego w trumnie. Tuż przed
tym jak przybito wieko, pochylił się brat Mabalo i dużą chustką wytarł strupy
i płyny z ust, nosa i kącików oczu. Następnie podszedł do ognia kuchennego na
podwórku, wrzucił chustkę do żaru i przyglądał się, jak się zapaliła i zamieniła
w popiół. Teraz rodzina mogła być pewna, że jeśli w ciele Mabalo jeszcze
zabłąkał się jakiś fragment jego ducha, to wrócił do przodków. Pozostał jedynie
jego cień.
Rozdział 2
Kolejny zgon nastąpił dzień po pogrzebie Mabalo. Mąż Nsembo Ndombe
dochodził do siebie po operacji przepukliny, a ona w tym czasie pobierała
w przychodni zastrzyki wzmacniające. Po kilku dniach zaczęła się skarżyć na
gorączkę i silne bóle głowy. Siostra Lucie zaaplikowała jej środki 
antymalaryczne,
ale Nsembo wkrótce nawiedziły, nie dające się powstrzymać, wymioty i krwista
biegunka. Zwyczajowe leczenie czerwonki okazało się nieskuteczne. Tego
samego dnia hospitalizowano cztery kobiety z wiosek wokół Yambuku, z sym-
ptomami podobnymi do tych, które zabiły Mabalo i Nsembo. Pracownicy misyjni
mieszkający w wioskach wokół Yambuku donieśli zakonnicom, że kilkoro ich
sąsiadów i przyjaciół bardzo ciężko choruje. Niektórzy byli już w stanie agonii.
Siostra Augustyna zgromadziła w swoim gabinecie rejestry szpitalne od
czerwca tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego piątego roku. Szukała pacjentów,
których przyjęto z objawami bólu głowy, gorączki, mdłości, wymiotów, biegunki
i krwotoków. W sierpniu, nieco ponad miesiąc przed przyjęciem Mabalo,
znalazła wpisy trzech pacjentek, przyjętych jedna po drugiej, które zmarły na
skutek krwotoku poporodowego, wątpiła jednak, żeby miało to jakieś powiązanie.
Przejrzała wcześniejsze miesiące i podkreśliła nazwiska czterech innych pacjen-
tów, u których występowały różne formy krwotoków. Miała przeanalizować je
później z Masangayą i z pielęgniarkami.
W ciągu następnych trzech dni przyjęto jeszcze kilku pacjentów z objawami
choroby, którą zaczęto nazywać „gorączką". Zachorowało trzech z sześciu
afrykańskich pielęgniarzy; pozostała trójka pracowała w podwójnym wymiarze
godzin. Żony i mężowie większości pacjentów zostawali, żeby karmić swych
współmałżonków i pomagać pielęgniarzom, mimo że wkrótce i u nich zaczęły
się pojawiać wczesne symptomy „gorączki" i musieli być hospitalizowani.
Tydzień po pogrzebie męża, Mbunzu obudziła się z bólem głowy. Połknęła
garść pigułek, które zostały po Mabało i, nakarmiwszy niemowlę, zaciągnęła
zasłony na oknie i położyła się obok dziecka. Bolały ją plecy i uda i spała
niespokojnie. Gdzieś w połowie poranka Mbunzu usłyszała znajomy warkot
vespy Weroniki podjeżdżającej pod dom. Odwróciła się do ściany i udawała, że
32
śpi. Zgasł motor, po czym drzwi otworzyły się i zamknęły. Poczuła dłoń na
ramieniu.
— Jak się masz?
— Nieźle.
Weronika przyłożyła dłoń do policzka Mbunzu.
— Nie wyglądasz dobrze i jesteś rozpalona.
Mbunzu otoczyła śpiące dziecko ramieniem, leżąc wciąż odwrócona plecami
do zakonnicy.
— Nic mi nie jest, po prostu jestem zmęczona wczorajszym dniem.
— Musisz od razu iść do szpitala, a nie czekać, aż ci się pogorszy —
powiedziała Weronika.
— Nie — odparła Mbunzu.
Jej mąż miał rację; do szpitala szło się po to, żeby umrzeć. Zaciągnęła go
tam wbrew jego woli. Już nie będzie słuchała nakazów siostry. Otworzyły się
drzwi. Weronika spojrzała przez ramię i zobaczyła w wejściu matkę Mabalo.
Powitała ją i zwróciła się z powrotem do Mbunzu.
— Zaniosę twoje dziecko do siostry Ferminy i wrócę po ciebie.
Stara kobieta oznajmiła z progu:
— Ja zajmę się dzieckiem i Mbunzu.
Weronika zignorowała ją. Ścisnęła młodą kobietę za ramię.
— Chodź — przekonywała ją.
Ale Mbunzu wyrwała się. Weronika wyprostowała się, popatrzyła na matkę
i dziecko ze zmarszczonym czołem i bez słowa minęła staruszkę. Zastartował
silnik vespy, huk wypełnił pokój i ucichł w oddali. Matka Mabalo zamknęła
drzwi przed obłokiem kurzu.
Za kilka tygodni stara kobieta będzie już martwa, podobnie jak matka, siostra
i dziecko Mbunzu. Wszyscy mieli umrzeć w takich samych męczarniach jak
Mabalo.
Doktor Howard Fields, szef Specjalnego Oddziału Patogenezy w Ośrodku
Zwalczania Chorób Zakaźnych w Atlancie (CDC *), siedział w swoim gabinecie
i kończył pisać raport o działalności ściśle zamkniętego laboratorium, którym
kierował. Raport musiał się znaleźć na biurku dyrektora przed lunchem. Zadzwonił
telefon.
— Jakiś lekarz z Niemiec chce z panem rozmawiać — oznajmiła telefonistka
Ośrodka.
— Proszę go połączyć.
Coś zaskrzeczało na linii i rozmówca przedstawił się.
— Doktorze Fields, dzwonię z Instytutu Medycyny Tropikalnej w Hamburgu.
Hans Spiegel, który jest wirusologiem tutaj, w Hamburgu, twierdzi, że pana zna.
Poradził mi, żebym skontaktował się z panem w sprawie pewnych wiadomości,
które właśnie otrzymaliśmy od niemieckiej ekipy budowlanej, pracującej przy
* CDC — Center for Disease Control (przyp. red.).
33
budowie drogi w południowym Sudanie. Donoszą o nie zidentyfikowanej
chorobie, która szaleje wokół miasta Maridi i, zgodnie z ich doniesieniami,
uśmierca wiele osób. Wiadomość tę otrzymaliśmy teleksem z ambasady
niemieckiej w Chartumie. Nikt z Europejczyków w Sudanie nie zapadł na tę
chorobę; wynoszą się stamtąd najszybciej, jak to możliwe. Czy słyszał pan o tym?
— Ani słowa.
— My tutaj, w Hamburgu, mamy niewielkie doświadczenie, jeśli chodzi
0 takie sprawy, i zastanawialiśmy się, czy CDC mogłoby coś zrobić, żeby tę
sprawę wyjaśnić.
— Nie możemy nic zrobić, dopóki ambasada amerykańska w Sudanie albo
Światowa Organizacja Zdrowia nie wystąpi z taką prośbą. Dlaczego nie zwrócicie
się do WHO*, żeby zbadali tę sprawę?
— Nie bardzo nas interesuje Sudan, ale zobaczę, co możemy zrobić.
Dziękuję za radę i czas, który mi pan poświęcił.
Doktor Fields odłożył słuchawkę i wykręcił numer Epidemiologicznej Służby
Wywiadowczej. Zrelacjonował dyrektorowi rozmowę z Niemcem i wrócił do
swojego raportu.
Masangaya, Fermina i Lucie potrzebowali snu. Oprócz zajmowania się przez
całą dobę pacjentami z „gorączką", Masangaya przyjmował normalną liczbę
przypadków wymagających doraźnych zabiegów: zranienia przy pracy czy
w wioskowych barach, wszelkiego rodzaju złamania, uwięźnięte przepukliny
1 wrzody. Oddział dziecięcy Ferminy pełen był dzieci, których rodzice zostali
przyjęci jako pomoc medyczna. Wraz z Antonią były od dwóch nocy na nogach,
podając aspirynę i obmywając trójkę noworodków, u których wystąpiła ostra
gorączka. W tym tygodniu przypadał dyżur Feminy w przychodni, ale zakonnica
przekazała Sukato opiekę nad większością pacjentów ambulatoryjnych. Lucie
była zajęta odbieraniem porodów o każdej porze dnia i nocy, a w piątek, po
porannym obchodzie, odwiedzała chaty pacjentów cierpiących na trąd.
W niedzielę, dwunastego września, siostra Lucie odpoczęła po lunchu
w swoim pokoju, po czym wróciła do pracy. Ale wieczorem, kiedy już pomogła
Masangayi podłączyć kroplówki i rozdać antybiotyki oraz aspiryny, weszła do
łóżka śmiertelnie zmęczona. Była rozpalona, jednak nie zmierzyła sobie
temperatury, a za ból w skroniach winiła zmęczenie.
Po niespokojnej nocy, jak zwykle obudziła się za piętnaście piąta, na mszę
poranną. Pulsowanie w głowie bardzo się wzmogło. Bolały ją oczy, plecy, miała
też problemy żołądkowe. Zapaliła świeczkę na stoliku przy łóżku, podniosła się
i sztywno dowlokła do zlewu w narożniku. Założyła okulary i z ogromnym
zdziwieniem zobaczyła, jak kiepsko wygląda.
— Święta Matko Boża, dopomóż mi! Nie czas, żebym teraz chorowała —
wymamrotała. Sięgnęła po butelkę niwachiny i połknęła cztery tabletki, krzywiąc
* WHO — World Health Organization — powszechnie używany skrót określający
Światową Organizację Zdrowia (przyp tłum.).
34
się od gorzkiego posmaku. To na pewno malaria! Ta druga choroba atakuje
Afrykanów, nas nie. Jednak gdzieś, w głębi, narastało przerażenie. Przetrząsnęła
kosmetyczkę, znalazła i strząsnęła termometr. Włożyła go pod język i oparła się
o zlew. Po kilku minutach odczytała: 39,5 stopni Celsjusza.
— Och, Matko Przenajświętsza — wyszeptała — proszę, niech to będzie coś
innego. — Skrzywiła się z nagłego ataku bólu, a na czerwonym tle, pod
powiekami, pojawiły się obrazy przedstawiające Mabalo w jego ostatnich dniach
życia: krwiste wymiociny, czarne stolce i fetor. — Dość! — powiedziała na głos
do swojego odbicia w lustrze. — To może być coś innego.
Zdjęła okulary i opryskała twarz zimną woda. Poczuła się lepiej. Zwilżyła
ścierkę, wycisnęła ją i poszła z nią do łóżka. Ostrożnie ułożyła głowę na
poduszce i położyła sobie zimne płótno na oczach.
Lucie zdawała sobie sprawę, że jest bardzo chora. W ten sam jednak sposób
objawiał się dur; podobnie malaria i żółtaczka... i można im było zaradzić; są
przecież antybiotyki, kroplówki, witaminy i leki wzmacniające. Wiedziała też, że
jest silną, zdrową kobietą, odznaczającą się świetnym apetytem. Z pomocą
Błogosławionej Dziewicy wygra tę batalię. Przerażenie zelżało nieco. Spojrzała
na krzyż wiszący nad łóżkiem. Mario, Matko Boża, wstaw się za mną i daj mi
wolę i siłę, żeby to zwalczyć. Tyle jeszcze mam do zrobienia... tyle jeszcze.
Siostry zgromadziły się na porannych modlitwach w kaplicy, oddalonej
o kilka pomieszczeń od jej pokoju. Augustyna z pewnością klęczała na pierwszym
klęczniku, mając wzrok utkwiony w drewnianym krucyfiksie nad ołtarzem, a jej
szerokie, proste plecy dawały poczucie bezpieczeństwa siostrom klęczącym za
nią. Lucie słyszała silny głos Weroniki czytającej ze znajomej homilii św. Jana
Chryzostoma:
— „Podniosły się wody i otoczyły nas srogie burze, jednak nie lękamy się
zatonięcia; stoimy pewnie na skale". — W głosie Weroniki brzmiało przekonanie,
jakby sama napisała ten fragment: — „Niechaj morze szaleje, nie pokona skały.
Niechaj podnoszą się fale, nie zdołają zatopić łodzi Jezusa. Czegóż mamy się
obawiać? Śmierci?"
Lucie recytowała razem z nią, ledwie otwierając usta.
— „Dla mnie życie to Chrystus, a śmierć to zysk..."
Podniosła się. Muszę iść do kaplicy. Miała wrażenie, że głowa rozleci jej się
na drobne kawałki, położyła się więc z powrotem. Pokój wirował. Końcowe
śpiewy dobiegające z kaplicy nasilały się i nikły w uszach, a ona wcisnęła głowę
w poduszkę, próbując powstrzymać łzy bezsilności.
Po modlitwach porannych Weronika i Fermina pospieszyły do pokoju Lucie.
Fermina usiadła na skraju łóżka i przykładając palce do nadgarstka Lucie
zmierzyła jej puls.
— Ca ne va pas — powiedziała cicho Fermina.
— Ca ne va pas du tout — wyszeptała Lucie. — Jest bardzo niedobrze.
Fermina wytarła pot z twarzy Lucie ręcznikiem, który wzięła od Weroniki.
Proszę, Matko Błogosławiona, spraw, żeby wyzdrowiała. Jakże mi potrzebne
słoneczko Lucie. Co bez niej zrobimy? — Wiedziała, że inni uważają, iż
35
prowadzi aptekę i magazyn zaopatrzeniowy jak służbistka, ale Lucie rozumiała
i doceniała jej "poczucie dyscypliny. Humor i serdeczność Lucie potrafiła
załagodzić sytuacje konfliktowe, gdy siostry były zmęczone i podenerwowane.
Wstała, wyciągnęła prześcieradło, złożyła je na pół i owinęła wokół ramion 
Lucie.
— Wypoczywaj teraz. Przyniosę ci śniadanie. Musisz jeść, żeby nie
opaść z sił.
— Wiesz, że nie mogę zostać w łóżku. Mamy za dużo pracy — zaprotes-
towała Lucie.
— Twoim jedynym obowiązkiem jest wypocząć i wydobrzeć — odparła
Fermina autorytatywnym głosem. — Wrócę z herbatą i z herbatnikami.
— A ja przyniosę ci trochę kiełbaski od mojego wujka z Schilde —
zaoferowała Weronika. — Dodadzą ci energii.
— Zwymiotuje po nich — ucięła Fermina. — Zaraz wracam, a potem
zobaczę twoje nowe matki.
— Merci, ma soeur.
W poniedziałek, trzynastego września, i następnego dnia, Lucie żyła na
aspirynie. Ani Weronika, ani Fermina nie były w stanie utrzymać jej w łóżku.
Nadal przyjmowała pacjentki w klinice przedporodowej i odbierała porody
u kobiet, u których nadszedł czas rozwiązania. O drugiej nad ranem nocny
strażnik zastukał do drzwi Lucie ostrzem swojej długiej dzidy i oznajmił, że
przybyła Nza ze swoją siostrą, która zaczyna rodzić. Lucie usiadła. W głowie jej
łomotało, gdy zapalała świecę na stoliku przy łóżku. Jej ciało przeszył lodowaty
dreszcz. Bolały ją wszystkie stawy. Wciągnęła przez głowę kitel. Połknęła
jeszcze trzy aspiryny i wyszła.
Gdy Lucie przybyła, Nza zapalała lampy naftowe w sali porodowej, a jej
siostra leżała na macie. Pomogły Ngasie Moke wejść na stół porodowy. Pojawił
się czubek głowy dziecka i po kilku porządnych parciach nowy chłopiec
przyszedł na świat w afrykańskim lesie. Lucie zacisnęła, przecięła i zawiązała
pępowinę. Oddała dziecko Ngasie, przeprosiła i pobiegła do łazienki. Tam
upadła na kolana i, balansując nad muszlą klozetową, zwymiotowała kwasami
i aspiryną. Po dziesięciu minutach wróciła do sali porodowej, zataczając się
i trzęsąc.
— Siostro, okropnie wyglądasz! — powiedziała Nza.
— To pewnie tylko la grippe — odparła Lucie opierając się o krawędź stołu.
Z Ngasy zwisała pępowina. Nza nacisnęła siostrze na brzuch, a Lucie
pociągnęła za pępowinę. Gdy Ngasa w końcu urodziła łożysko, wyskoczyło
z bryzgami krwi. Lucie wstrzyknęła nowej matce do ramienia pitocynę, żeby
obkurczyć macicę. Pół godziny później krwotok zmienił się w plamienie. Lucie
umieściła Ngasę, noworodka i Nzę w łóżkach na pustym oddziale położniczym
i ciężkim krokiem wróciła do swojego pokoju. Połknęła jeszcze kilka aspiryn,
zmagała się przez chwilę z węzłem na pokrwawionym fartuchu, zrezygnowała
i padła na materac. Była trzecia trzydzieści nad ranem.
36
Lucie zerwała się na nogi po niecałych dwóch godzinach snu. Przespała
poranną msze. Dowlokła się do zlewu, przemyła twarz, ściągnęła brudny kitel
i wciągnęła przez głowę czysty. Ogarnęły ją fale mdłości i zawrotów głowy
i przytrzymała się zlewu, żeby nie upaść. Nagle poczuła podporę silnej dłoni.
— Powinnaś leżeć w łóżku — powiedziała groźnie matka przełożona.
— Wiem i położę się, jak tylko sprawdzę, co z Ngasą. Straciła mnóstwo krwi.
Przez resztę dnia Lucie leżała w łóżku. Wcześniej Fermina wpadła do jej
pokoju.
— Co się z tobą dzieje! Wydaje ci się, że jesteś jedyną pielęgniarką, która
potrafi tu odbierać porody? Nie wolno ci wychodzić z łóżka bez mojego
pozwolenia.
— Martwię się o krwotok Ngasy. Dość mocno szarpnęłam pępowinę.
Mogłam naruszyć łożysko. Nie było zbyt dobrze widać.
— Właśnie byłam na twoim oddziale. Już nie krwawi. Poza tym Antonia ma
ją pod obserwacją — odparła Fermina. — Więc odpręż się. Nie możesz biegać
jak wariatka, gdy powinnaś wypoczywać.
Lucie się nie odezwała. Nie miała siły się sprzeczać.
Następnego ranka, o czwartej trzydzieści, Lucie z trudem wstała z łóżka.
Nadeszła jej kolej czytania lekcji, a ona czekała na to przez cały tydzień. 
Zapaliła świecę i podeszła do zlewu. W lustrze dojrzała odbicie białych postaci 
innych zakonnic przesuwających się za otwartym oknem. Spiesznie skropiła twarz
zimną wodą i walczyła ze spinką do przypięcia welonu, gdy usłyszała stukanie
w parapet okienny. Lucie odwróciła się i ujrzała Augustynę, która wskazała
najpierw na nią, a potem na łóżko. Przepisy zakonne nie pozwalały rozmawiać
przed mszą poranną. Lucie odwróciła się z powrotem do lustra. Otworzyła spinkę
zębami, ale palce jej drżały i spinka wpadła do ciemnej misy zlewu. Powoli
i ostrożnie spróbowała wpiąć drugą. Ręce rozbolały ją od wysiłku i oparła się
o zlew, żeby trochę odpocząć.
Msza zaczęła się, gdy już wszystkie zakonnice klęczały na swoich miejscach.
Gdy nadszedł czas czytania, Lucie podniosła się wolno, weszła w przejście
między ławkami i pochyliła głowę przed ołtarzem. Odwróciła się przy pulpicie.
Miedzy siostrami przeszedł szept grozy, gdy ujrzały jej twarz. Stanęła pewniej
i otworzyła księgę, żeby przeczytać lekcję na ten dzień. Słabym głosem
powiedziała:
— Dzisiejszy list apostolski należy do moich ulubionych: Pierwszy list do
Koryntian, ustęp 13. — Przerwała, wzięła głęboki oddech i zaczęła recytować
z pamięci, z zamkniętymi oczami: — „Miłość jest cierpliwa i dobra; miłość nie
jest zazdrosna ani pyszna; nie jest arogancka ani grubiańska. Miłość do niczego
nie zmusza; nie jest popędliwa ani zawzięta; nie cieszy się złem, lecz dobrem".
Zdjęła okulary i wytarła twarz. Ciągnęła dalej powoli i ostrożnie:
— „Miłość wszystko znosi, we wszystko wierzy, we wszystkim pokłada
nadzieję... wszystko jest zdolna przetrwać..."
Przerwała, chwyciła się pulpitu i szybko zeszła. Trzymając się dłonią za usta,
37
wybiegła w szary świt, złapała się palmy, pochyliła i zwymiotowała. Padła na
kolana wstrząsana atakami mdłości, a Augustyna podeszła do niej i objęła ją.
rękoma za głowę. Kiedy najgorsze już minęło, matka przełożona objęła Lucie
ramieniem w pasie i niemal zaniosła ją do pokoju. Fermina podążyła za nimi
i pomogła Lucie wypłukać usta i obmyć twarz.
— Jak się prześpisz, przyniosę ci trochę bulionu. Jeśli będziesz piła powoli, to 
będziesz go w stanie utrzymać. — Poprawiła poduszki i pomogła jej wejść do 
łóżka.
Weronika stała w progu.
— Przyprowadziłam Masangayę, żeby cię zbadał. Czy może wejść?
— Oczywiście.
— Mbote, ma soeur — przywitał się asystent medyczny.
— Mbote, przyjacielu — wyszeptała Lucie — znowu wcześnie wstałeś
dziś rano.
— Z tego, co mówi siostra Weronika, nie tak wcześnie jak ty. Co się dzieje?
— Malaria albo grypa. Nie wiem... — Lucie zmusiła się do uśmiechu. —
A może zbyt dużo medycyny tradycyjnej?
Masangaya spojrzał na Weronikę.
— Żartowałaby nawet, gdyby przejechała ją ciężarówka.
— Przepraszam, to był kiepski żart. Fatalnie się czuję. W głowie mi łomocze
jak tylko się poruszę.
— Masz biegunkę?
— Trochę.
— Z krwią?
— Nie. Bez krwi.
— Boli cię gardło?
Przełknęła ślinę.
— Trochę.
Masangaya spojrzał na Weronikę, która pytająco uniosła brwi. Zwrócił się
z powrotem do Lucie.
— Podam ci litr płynu, żebyś się nie odwodniła.
— Nie chcę, żeby mnie kłuto — sprzeciwiła się Lucie, unosząc głowę
z poduszki i natychmiast tego żałując.
— Nie jesteś w stanie wypić wystarczającej ilości — stwierdził Masangaya.
— Nie chcę, żeby mnie kłuto. Będę piła. Siostry tego dopilnują.
— W porządku. Spróbujemy dzisiaj i zobaczymy, jak to będzie zdawało
egzamin — zgodził się Masangaya. — Wera będzie ze mną w kontakcie.
— Dziękuję. Będę robić, co mi każesz — odparła Lucie.
— Jestem pewien, że tak, skoro się zgodziłaś. Dlatego jesteś dobrą
pielęgniarką — odpowiedział Masangaya.
Opuścił pokój, a Weronika w ślad za nim. Wyszli na ścieżkę wiodącą do
szpitala i przystanęli.
— Co o tym myślisz? — spytała Weronika.
— Nie sądzę, żeby to była malaria. Nie wiem, co to jest. Poprosiłem doktora
Amene, żeby przyjechał z Bumba.
38
— Czy Lucie umrze jak inni?
— Mam nadzieję, że nie, ale może tak się stać. Wrócę do niej później po
obchodzie. Jest wielu pacjentów z „gorączką".
Weronika patrzyła, jak się oddalał. Lucie mogła umrzeć! Muszą coś zrobić,
wywieźć ją stąd! Gdzie jest najbliższy, belgijski lekarz? Nie możemy po prostu
patrzeć, jak umiera. Pobiegła z powrotem do klasztoru, do refektarza. Augustyna,
Fermina i Antonia już tam były. Szybko wymamrotała modlitwę i uczyniła znak
krzyża, błagając, by Lucie przeżyła.
Smarowały grube kromki chleba margaryną, a Antonia rozlewała kawę.
Wszystkie były zatopione w rozmyślaniach o krytycznym stanie ich siostry.
Augustyna układała wiadomość, żeby przesłać ją rodzinie Lucie przez siostrę
Adelinę, matkę przełożoną zakonu w Antwerpii. Fermina, swoim schludnym,
wyrazistym pismem sporządzała listę wszystkiego, co miałka do zrobienia,
również w zastępstwie Lucie, w miarę ważności. Weronika z trzaskiem położyła
nóż na stole i oznajmiła:
— Masangaya twierdzi, że Lucie ma „gorączkę" i że może umrzeć.
— Nie! — zachłysnęła się Antonia.
Zaskoczyło je pukanie do drzwi. W progu pojawił się Sukato.
— Co się stało? — spytała Fermina.
— Pomyślałem, że powinnyście o tym wiedzieć. Rano zmarły dwie kobiety
i dziecko. Rodziny zabrały zwłoki. Ludzie umierają w Yalikonde i w Yandongi,
a nawet dalej, w górę drogi.
— Dziękuję, Sukato. Zaraz przyjdę — powiedział Fermina, odprawiając go.
— Musimy zawieźć Lucie do lekarza — stwierdziła Augustyna. — Mog-
łybyśmy ją zawieźć do Binga. Może tamtejszy lekarz byłby w stanie pomóc.
— Wiesz, że w Binga jest kiepski lekarz. Przeważnie zresztą pijany —
sprzeciwiła się Fermina.
— Doktor Amene już tu jedzie, ale sądzę, że powinnyśmy wysłać wiadomość
do Yalosemba i poprosić siostrę Matyldę, żeby przyjechała jak najszybciej. Jest
najbardziej doświadczoną pielęgniarką w zgromadzeniu —powiedziała Weronika.
— Zgadzam się. Matylda przekazała nam większość naszej wiedzy, a na-
prawdę jej potrzebujemy, skoro Lucie jest tak bardzo chora.
— Matylda na pewno będzie wiedziała, co robić — zgodziła się Augustyna.
Spojrzała na zegarek. — Już prawie czas na kontakt radiowy z Lisala. Poproszę
ojca Julesa, żeby przekazał wiadomość do Yalosemba. Dziś wyślemy samochód
po Matyldę.
Wyszła na zewnątrz i zawołała jednego z ogrodników, żeby kazał Lukowi
przyjechać land roverem.
— Zaniosę Lucie herbaty — powiedziała Weronika wstając.
— Może zje trochę papaji; jest dobra na dolegliwości żołądkowe — podsunęła
Fermina. — Zajrzę do niej później.
Wieczorem przyjechał doktor Amene. Był młody, ale bardzo pracowity i nie
miał w sobie nic z arogancji właściwej lekarzom z dużych miast. Zanim udał się
39
na spoczynek, przebadał z Masangayą siedemnaścioro pacjentów z „gorączką".
Spał na pryczy we frontowym pokoju domu Masangayi, po drugiej stronie drogi,
naprzeciwko klasztoru. Następnego ranka, po wczesnym śniadaniu składającym
się z kawy i bananów, dwaj mężczyźni z powrotem przystąpili do pracy. Trzej
pacjenci, których widzieli zaledwie kilka godzin wcześniej, już nie żyli. Jeden
z nich był szefem zarządu spółdzielni Weroniki. Pozostali byli bliskimi
przyjaciółmi Mabalo i nauczycielami, kolegami Weroniki. „Gorączka" powaliła
pracowników, którzy zmywali podłogi w szpitalu. Fetor wymiocin i krwistych
stolców był nie do zniesienia.
Masangaya posłał po dwóch salowych, którzy mieli jeszcze dość siły, żeby
pracować, i kazał im posprzątać. Jeden z nich skarżył się, że się źle czuje.
Masangaya przyjrzał się zapadniętym oczom mężczyzny i przyłożył mu rękę do
czoła.
— Posprzątaj tu i przyjdź do mojego gabinetu. Dam ci lekarstwo —
powiedział. — Wracamy za chwilę, żeby podłączyć kroplówki.
Amene i Masangaya weszli do pawilonu położniczego, w którym poza Nzą
i Ngasą Moke z noworodkiem, nie było nikogo. Na większości łóżek wciąż
znajdowała się brudna pościel. Na plastykowych materacach widać było plamy
krwi, a na betonowej podłodze poniewierały się łupiny od orzeszków ziemnych
i stare skórki od bananów. Lekarz i asystent medyczny wymienili uściski dłoni
z Nzą i pogratulowali Ngasie, która uśmiechnęła się i zaczęła kołysać dziecko,
przyciskając je do piersi. Noworodek poszukał sutka, znalazł go i zaczął ssać
z apetytem.
— Mobalii — spytał Masangaya. — Chłopak?
— Iyo — odparła dumna matka.
Dwaj mężczyźni uśmiechnęli się.
— Botikala malamu — powiedział asystent medyczny. — Życzę zdrowia.
— Bokende malamu — odpowiedziały dwie siostry. — Idź w pokoju.
Masangaya dał znak Nzie, żeby wyszła z nimi. Na zewnątrz odwrócił się do
niej i powiedział:
— Mamy wielu chorych z wysoką gorączką. Niektórzy już zmarli. Musisz
jak najszybciej zabrać swoją siostrę do domu.
— Ale moi sąsiedzi w Yandongi są też chorzy na tę chorobę i podobno
się ona rozprzestrzenia — powiedziała Nza. — Zeszłej nocy Ngasa straciła
dużo krwi. Dzisiaj rano siostra Lucie dała jej zastrzyk. Spróbuję zabrać ją do 
domu jutro albo pojutrze. Potrzebuje zastrzyków poprawiających obraz krwi.
— Posłuchaj mnie, Nza — powiedział Masangaya — zabierz ją stąd, jak
tylko będzie mogła stanąć na nogi. Słyszysz mnie?
— Tak monganga. Tak zrobię — odparła.
Nza została z siostrą jeszcze godzinę, po czym pospieszyła do Yandongi, do
swojego dziecka, obiecując, że wróci później z jedzeniem. Postanowiła nic nie
mówić Ngasie Moke o plotkach, które narastały z dnia na dzień. Rozmawiano
o tym szeptem. Przyczyna zgonów pozostawała tajemnicą. Starsi regionu i nganga
40
zebrali się, żeby omówić chorobę i zgony. Na pewno odkryją, jakie siły kryją się
za rozprzestrzeniającym się zagrożeniem, i powiedzą mieszkańcom wiosek, co
robić.
Później, tego samego dnia Nza podążała w stronę pawilonu położniczego
balansując na głowie tobołkiem, w który zawinęła talerz i emaliowany garnek
wypełniony mwambe. Wokół oddziału internistycznego kręciło się więcej
odwiedzających niż zwykle. Niektórzy szlochali, inni siedzieli na schodach
i trzymali się za głowy. Wyszło czterech mężczyzn, niosąc ciało zawinięte
w poplamione prześcieradła. Jakaś kobieta zawyła jak zwierzę złapane w pułapkę
i rzuciła się na zwłoki. Odciągnięto ją. Zerwała bluzkę, która osłaniała jej 
piersi,
padła na kolana, zaczęła bić pięściami w ziemię i posypała sobie głowę pyłem.
Nza ściągnęła tobołek z głowy i zaczęła biec. Ngasa Moke siedziała na
brzegu łóżka z dzieckiem przy piersi. Zdziwiła się, gdy jej siostra wpadła do
pokoju.
— Nic ci nie jest! — wysapała Nza bez oddechu.
— Oczywiście, że nic mi nie jest — odparła Ngasa Moke. — To silne
dziecko, a ja mam pełno mleka. — Zmarszczyła brwi. — Co to za zamieszanie?
Dlaczego biegłaś?
— Martwiłam się o ciebie. Jest teraz tyle chorób — odparła Nza siadając na
łóżku.
Położyła sobie tobołek na kolanach i odwiązała węzeł. Rozwinęła chustkę,
zdjęła pokrywkę z aluminiowego garnka, z którego wydobył się silny, apetyczny
aromat kurczaka gotowanego w oleju palmowym i w sosie z orzeszków ziemnych.
— Przyniosłam ci coś do jedzenia. Musisz się dobrze odżywiać, żeby mieć
mleko.
Z fałdów wokół pasa wyciągnęła dwie łyżki, zdjęła garnek z emaliowanego
talerza i wybrała najdorodniejsze kawałki kurczaka dla siostry. Nza jadła swoją
część prosto z garnka i skończyła wcześniej niż Ngasa. Hałasy na zewnątrz
ucichły, a słońce stało na wysokości drzew.
— Jutro zabiorę cię do domu — powiedziała Nza, zawijając talerz i garnek.
— Dziękuję, że jesteś taką dobrą, starszą siostrą. Będziemy mogli pójść
z tobą, jak tylko dostanę zastrzyk.
Siostry ucałowały się i Nza wyruszyła w długą drogę do domu.
#**
Następnego dnia Nza pojawiła się na oddziale około południa z jasną płachtą
wzorzystej bawełny dla siostry. Ngasa Moke leżała na plecach, trzymając się za
głowę i jęcząc. Dziecko, wciśnięte między matkę a metalową ramę łóżka, płakało
głośno.
— Co się dzieje? — Nza zaczęła się dopytywać z niepokojem.
— Wszystko mnie boli i ciało mi płonie — zakwiliła Ngasa Moke.
Nza podniosła wrzeszczące dziecko i dotknęła czoła siostry.
— Masz gorączkę.
41
— Makila — powiedziała Ngasa Moke, wskazując między nogami.
Nza odwinęła prześcieradło i zobaczyła, że siostra leży w kałuży jasnoczer-
wonej krwi.
— Czy siostra Lucie cię widziała? — spytała Nza, teraz już mocno
przerażona.
— Nie. Jeden z pracowników powiedział mi, że siostra jest chora.
— Och, to na pewno nieprawda. Siostry nie chorują. Pójdę i poszukam jej —
oznajmiła Nza wręczając dziecko matce i spiesznie wychodząc.
Jeden z zairskich pielęgniarzy szedł w stronę oddziału ogólnego. Pobiegła
za nim.
— Przepraszam, bracie, czy możesz mi powiedzieć, gdzie mogę znaleźć
siostrę Lucie?
Zatrzymał się.
— Odpoczywa, ale później przyjdzie siostra Fermina.
— Czy siostra Lucie też jest chora? — spytała Nza wołając za nim.
Pielęgniarz nie odpowiedział i znikł w głębi budynku. Nza wróciła do Ngasy
i dziecka rozmyślając intensywnie. Misja nie zapewniała już bezpieczeństwa.
Skoro siostra zachorowała, a pacjenci umierali w szpitalu tak jak w wioskach,
oznaczało to, że pojawiła się jakaś przerażająca, nie znana moc. Pomyślała o ich
nganga w Bongolu. Ocalił rodzinę w czasie powstania i stał się mądrym tata. Co
by im teraz doradził? Ani ona, ani Ngasa nie posłuchały jego rady, żeby urodzić
dzieci w Bongolu. Tutejsze zakonnice wiedziały, jak używać specjalnych
lekarstw; pomogły jej urodzić normalne dziecko po tym, jak straciła dwoje. Ale
to była biała misja. Mieli swoje metody na czynienie różnych rzeczy — dobrych
rzeczy — ale nie były to metody takie jak ich przodków. Zakonnice były bezsilne
wobec tego ndoki. Ngasa Moke leżała w szpitalu, trawiona gorączką i krwawiąca.
Może umrzeć dlatego, ze Nza przyprowadziła ją do misjonarzy.
Nza wróciła do łóżka siostry.
— Idziemy do domu, do naszej matki.
— Nie mogę — wyjęczała Ngasa.
— Musisz! Siostra Lucie jest chora i coś tutaj zabija ludzi. To nie jest nasze
miejsce. Musimy być w naszej wiosce z własną rodziną i z naszym ngangą.
— Nie mogę się ruszać — kwiliła Ngasa Moke ściskając się za głowę.
— Poniosę dziecko. Musimy iść do mojego domu w Yandongi. Mój mąż
może nam załatwić miejsce na ciężarówce jadącej do Bongolu. Chodź!
Nza złapała siostrę za ramię i podciągnęła ją. Ngasa zawyła, ale Nza zmusiła
ją do wstania, ściągnęła z niej przesączony krwią zawój i szybko wytarła
ręcznikiem. Nza owinęła elambą kibić chorej dziewczyny i zatknęła koniec na
biodrze. Ngasa Moke usiadła ciężko na skraju łóżka, jęcząc i chwiejąc się.
— Nie mogę — wyszeptała.
— Oczywiście, że możesz — powiedziała siostra podrywając ją na nogi. —
I ty, i twój syn umrzecie, jeśli was tu zostawię.
Nza podniosła tobołek i dziecko, a następnie, otaczając Ngasę Moke swoim
silnym ramieniem, ściągnęła ja po schodach oddziału położniczego.
42
— Teraz wstań i idź — rozkazała, puszczając siostrę.
Ngasa uczepiła się ramienia Nzy i posłuchała. Nikt z zarządzających nie
widział, jak wychodziły, a inni, których napotkały, byli pogrążeni w rozpaczy
i nie zwracali na nie uwagi. Dwie kobiety minęły powoli pawilon internistyczny
przychodnię, wielkie drzewo mangowe i palmę, na której liściach gromadziły się
stadka tkaczy, zakładając małe wiszące gniazda. Gdy rozpraszają się tkacze,
rozprasza się szczep.
Powoli, z trudem podążały do końca misji, do drogi, która prowadziła do
Yandongi. Przeszły przez plantacje kawy i przez farmę misyjną. Poranne słońce,
już gorące i białe, wysuszyło drogę, a dwie kobiety posuwały się krok za
krokiem. Jednak po półgodzinie Nzę rozbolały od wysiłku ręce i ramiona.
— Jeszcze kilka kroków i będziemy mogły odpocząć w cieniu — przyrzekła
Nza, kierując się do zielonego tunelu wyciętego wśród drzew i gęstych kęp
bambusa. Dziecko spało na jej lewym ramieniu, a siostra wlokła się obok z 
palcami
zaciśniętymi wokół prawego łokcia Nzy. Roślinność zeszła się nad ich głowami
osłaniając od palącego słońca, ale jednocześnie więziła. Ledwo oddychały
wilgotnym, stęchłym powietrzem, od butwiejących roślin, które wydzielały
intensywny fetor. Muchy zawzięcie gromadziły się na ich twarzach i ramionach
w poszukiwaniu wilgoci i krwi. Ngasa Moke była jak kłoda. Musiały przystanąć.
Nza zwróciła się w stronę małej przecinki w zaroślach rosnących przy
drodze. Opuściła siostrę na ziemię i podłożyła jej pod głowę tobołek. Ngasa
Moke przewróciła się na bok, podwinęła pod siebie zaciśnięte pięści i zwinęła
się w kłębek. Nza usiadła i ułożyła noworodka w kołysce, zrobionej z zapaski
rozwieszonej pomiędzy udami. Z czoła spływał jej pot i mieszając się ze łzami
bezsilności, kapał na koronki stanika. Dziecko zasnęło. Zarośla odgradzały je od
drogi.
Siostra Fermina weszła do oddziału położniczego. Był pusty.
— Elles ont pris fuite — powiedziała do siebie zdenerwowana. — Uciekły.
Obok wejścia stały trzy łóżka z zaschniętą krwią na prześcieradłach. W drugim
końcu długiego pokoju wielkie, opalizujące muchy piły z ciemnej kałuży
pośrodku gumowego materaca. Pomieszczenie cuchnęło krwią i fekaliami. Ciszę
zakłócało jedynie bzykanie much i gdakanie ciekawskiej kury w drzwiach.
Fermina odwróciła się od tego bałaganu i wybiegła. Kury zagdakały
i rozpierzchły się, rozpaczliwie machając skrzydłami.
Szesnastego września zmarło w szpitalu dziewięć kolejnych osób, łącznie
z młodą kobietą i jej córką, które Masangaya właśnie zaczął nawadniać. Antonia
biegała między salą położniczą, gdzie właśnie dwie kobiety miały zacząć rodzić,
a oddziałem dziecięcym. Fermina odesłała Tatę Embu, swojego starego,
niezastąpionego asystenta, do domu, żeby odpoczął. Mimo że robiły z Antonią
co mogły, dzieci, dopiero co wymyte, znowu leżały w wymiocinach, ze
szklanym wzrokiem, zbyt słabe, aby móc odgonić muchy z twarzy. W połowie
dnia, gdy południowe słońce zamieniło oddział w cuchnący piec, zmarła trójka.
43
Później, w ciągu dnia, do klasztoru z turkotem podjechała przedpotopowa
ciężarówka i z kabiny wysiadł siwowłosy Afrykanin. Na szyi dyndał mu brązowy
medalion kacyka, podarowany przed wyzwoleniem przez Belgów. Na głowie
miał pióropusz. Powoli, z pomocą asystenta, pokonał schody prowadzące do
gabinetu Augustyny. Po oficjalnym powitaniu z matką przełożoną stary człowiek
spoczął na krześle. Oświadczył, że w jego wiosce członkowie trzech rodzin byli
bardzo chorzy i że kacykowie z innych wiosek, położonych wzdłuż drogi do
Bumba, prosili go, żeby przekazał, że wiele kobiet i dzieci, a nawet kilku
mężczyzn już umarło albo było w agonii.
— Nasi nganga nie pozwalają nikomu przychodzić ani opuszczać wiosek.
Tak właśnie zaczynamy robić. Czy władze medyczne dały jakieś inne wskazó-
wki? — spytał kacyk.
Augustyna miała już odpowiedzieć, gdy bez pukania wkroczył ojciec Gerard.
— Widziałem, jak podjechała twoja ciężarówka, stary przyjacielu —
powiedział.
Kacyk wstał i mężczyźni podali sobie dłonie.
— Przynoszę smutne wieści z mojej wioski, ojcze. Całe rodziny tracą krew
i umierają.
— Przykro mi to słyszeć — powiedział Gerard. — Większość mieszkańców
waszej wioski to dobre dusze, które nie zasługują, żeby być karane za zło 
innych.
Wódz popatrzył z ukosa na wysokiego księdza, który był z nimi od tak dawna
i nosił tytuł nkumu, „ważna osobistość", rzadko nadawany białym ludziom.
— Pierwszym człowiekiem, który umarł, był Mabalo Lokela, nauczyciel
i prezes waszego Komitetu Katolickiego — powiedział wódz.
— Tak — odpowiedział Gerard. — Obawiam się, że niekiedy niewinni
umierają za grzechy innych. Grzesznicy muszą odpokutować i zostać oczysz-
czonymi.
Wódz skłonił się lekko.
— Mamy powiedzenie: „Jeśli próbujesz oczyszczać innych — jak mydło,
sam się przy tym rozpuścisz".
Gerard roześmiał się.
— Powinienem był pamiętać, że „nie należy uczyć starej małpy ścieżek
w lesie".
Augustyna wtrąciła się.
— Wy dwaj moglibyście mierzyć się na przysłowia przez cały dzień. Nie
chodzi o to, kogo lub co należy winić, tylko, co mamy robić.
— Zamierzam odprawić sumę, żeby odpokutować za grzechy ludności
i modlić się o zakończenie tej kary Bożej — oświadczył Gerard.
Gdy rozmawiali, w drzwiach pojawił się jakiś mężczyzna powiewając kartką
papieru. Augustyna wzięła ją, podziękowała mu i odczytała na głos:
— W Benzari właśnie umarła kobieta i pięciu mężczyzn.
Wódz zwrócił się do księdza.
— Mam nadzieję, ojcze, że twoje modlitwy i lekarstwa okażą się skuteczne.
Ale, jak za czasów rebelii, moi ludzie będą odizolowani za takimi samymi
I
44
żerdziami z bambusa i fetyszami, które powstrzymały simba. Ojcze, wielebna
matko — skłonił się oficjalnie każdemu z nich — muszę wracać do swojej
wioski. Bądźcie zdrowi.
Podali sobie dłonie.
— Idź w pokoju — odparła Augustyna.
Gdy słońce skryło się za mangowcami i palmami, a niebo wypełniło się
wieczornym skupiskiem cumulusów, w szpitalu pozostało zaledwie czworo
pacjentów. Następnie, wkrótce po zachodzie, w krótkim czasie, kiedy generator
dostarczał światła do szpitala, przybyło jeszcze sześcioro. Dwoje z nich zmarło
w godzinę po przyjęciu.
Po kolacji i modlitwach wieczornych siostry zebrały się na werandzie
klasztoru. Lucie, z godziny na godzinę, stawała się coraz bardziej chora. 
Jedyne,
co była w stanie teraz jeść, to maślane herbatniki, moczone w herbacie, lub
bardzo cienkie plasterki wędzonego bekonu. Fermina i Weronika podzieliły
między sobą noc, tak że jedna miała przy niej czuwać, podczas gdy druga spała.
Mbunzu, wdowa po Mabalo, była teraz bardzo chora. Weronika ponownie
odwiedziła ją w domu, ale ona się nie ugięła i odmówiła pójścia do szpitala.
Później przyszedł do niej doktor Amene, żeby pobrać jej trochę krwi i wysłać do
Kinszasy, gdzie mogli zrobić testy i, być może, postawić diagnozę. Amene
musiał kłuć cztery razy i pogrzebać trochę w muskularnym przedramieniu
Mbunzu, żeby znaleźć żyłę. Gdy napełnił probówki, podłączył do tej samej igły
kroplówkę i przykleił jej do ramienia. Popatrzyła na niego groźnie i odwróciła
się do ściany. Zakłopotany przeprosił, że zadał jej ból, ale igła była stara i 
ostrze stępiło się od używania. Gdy wyszedł, Mbunzu przyjrzała się wodzie 
kapiącej z plastykowej torebki; nie pomogła Mabalo, więc dlaczego ten lekarz 
sądzi, że może pomóc jej? Drugą ręką wyrwała igłę i przystawiła dziecko do 
piersi,
znajdując ukojenie w jego rytmicznym, zdecydowanym ssaniu.
Nad misją zawisło widmo śmierci. Ci, którzy zmarli, wśród nich trzej
pielęgniarze, grzebani byli szybko, bez pogrzebu. Inni trzymali się kurczowo
życia leżąc w cuchnących salach szpitala albo na matach, w chatach pracowników.
Krewni zwijali się w kątach, spali pod łóżkami współmałżonków lub dzieci.
A świat za lasem wciąż nic nie wiedział; nie zmarł jeszcze nikt z białych. Ci,
którzy obserwowali i czekali, chwytali się nadziei, że pojawi się jakiś silny 
lek.
Byli przekonani, że ojcowie i siostry położą kres umieraniu.
Rozdział 3
Poranne niebo było przejrzyste po nocnej burzy. Land rover przygotowywano do
opuszczenia Yalosemba i udania w osiemdziesięciokilometrową podróż do
Yambuku. Matylda jeszcze ostatni raz porozmawiała ze swoimi zairskimi
pielęgniarkami, które bały się, że może zarazić się chorobą z Yambuku.
— Co to za smutne twarze! — żartowała. — Nie martwcie się o mnie. Te
mikroby odlecą, jak tylko tam przyjadę.
Usiadła na przednim siedzeniu, obok kierowcy, Luka, i uśmiechnęła się na
myśl, że zobaczy swoje dobre przyjaciółki; dwie z nich były najlepszymi
pielęgniarkami, jakie kiedykolwiek wyszkoliła.
Posuwali się wolno, ponieważ w nisko położonych miejscach kałuże stojącej
wody skrywały głębokie koleiny pod powierzchnią i, nawet przy umiejętnościach
Luka i napędzie na cztery koła, trzykrotnie utknęli. Pierwszy raz stało się to, 
gdy
przejechali zaledwie dwadzieścia kilometrów. Na szczęście mieli w zasięgu
wzroku Yangome, gdzie Matyldę dobrze znano. Kiedy przecięła czyrak wrze-
szczącemu dziecku i zbadała nieśmiałą dziewczynę, której okrągły brzuch tak
mocno wystawał z chudego ciała, że niemal ją przeważał, mężczyźni z wioski
wyciągnęli ich ochoczo z błota.
Za drugim razem nie mieli tyle szczęścia. Podskakiwali na wybojach na
odcinku drogi prowadzącej przez nowo zasadzony las, gdzie kiedyś uprawiano
kawę i banany, póki gleba nie została wyczerpana i porzucona. Dziura
wydawała się płytsza, niż była w rzeczywistości. Matylda musiała zadrzeć
spódnicę, podwinąć rękawy i pomóc Lukowi przekopać się przez ciężkie,
podmokłe zwały ziemi, które unieruchomiły land rovera. Pół godziny później
jechali dalej.
W Yalitaku, dwadzieścia sześć kilometrów od Yambuku, utknęli aż po osie.
Luc zatrąbił, dwóch mężczyzn wyjrzało z chaty, spojrzeli na nich gniewnie
i pogrozili pięściami.
— Co się z nimi dzieje? — zdziwiła się Matylda.
— Pójdę sprawdzić.
Gdy Luc zmierzał do nich ciężkim krokiem, mężczyźni krzyczeli Longwa,
kende. Wynoś się, wynoś się. Jeden z nich pochylił się i podniósł kamień.
46
— Yo kobwaka te — powiedział Luc zatrzymując się na skraju bagniska. —
Poczekajcie. Musimy się stąd wydostać.
— Jesteście z misji w Yambuku. Niesiecie chorobę, która zabija młode matki.
Za dwoma mężczyznami zaczęli się zbierać inni mieszkańcy wioski, niektórzy
uzbrojeni w kije i maczety. Luc był wysoki i dobrze zbudowany; zachowywał
spokój, jak człowiek, który jest pewien swojej siły. Pochodził z plemienia
N'Gbandi na północy, podobnie jak jego daleki kuzyn, prezydent, i znacznie
przerastał mieszkańców wioski pochodzących z Budja. Podniósł obie ręce i szedł
dalej.
— Jest ze mną siostra Matylda, pielęgniarka z Yalosemba. Wiozę ją do
Yambuku, żeby wyleczyła chorych. Znacie ją. Zna się na białej medycynie.
Grupa rozstąpiła się, żeby przepuścić starszego mężczyznę z siwą otoczką
włosów wokół łysiny i z podłużnymi znakami szczepowymi wymalowanymi na
czole.  "*
— Mbote, mbuta muntu — przywitał się Luc, wyciągając dłoń. — Dzień
dobry, szanowny starszy.
Stary człowiek zignorował gest i spojrzał na niego z ukosa.
— To nie jest dobry dzień. Dwie z naszych młodych matek wróciły
z oddziału położniczego w Yambuku i umarły dziś w nocy. Jedna urodziła
martwe dziecko, a dziecko drugiej kobiety nie chce się obudzić i nie je. Nasi
ludzie nie będą chodzić do Yambuku i, jak za czasu tyfusu, nikogo nie będziemy
wpuszczać do wioski.
— To rozważna decyzja. Ale przynajmniej powinniście przepuścić mnie
i siostrę Matyldę. Jeśli będziemy musieli zawrócić i jechać do Yambuku przez
Modjamboli, zajmie nam to dwa dni. Przez ten czas większość naszych ludzi
umrze.
Jakiś mężczyzna stojący za wodzem zawołał:
— Nie przepuszczajcie ich.
Inni pomrukiem poparli go.
— Nie przejedziecie, aż naradzę się z głowami rodzin i ojcami zmarłych
kobiet — oznajmił wódz.
Odwrócił się i pewnym krokiem minął zgromadzonych. Mężczyźni poszli za
nim, pozostawiając Luka samego. Wrócił do land rovera.
Matylda wysiadła i chwyciła za łopatę.
— Nie pomogą nam, bo wiedzą, że nie zapłacimy — powiedziała, podając
jedną z łopat Lukowi.
— Nie o to chodzi tym razem, siostro. — Powtórzył jej, co powiedział
wódz. — Musimy go odkopać sami, podczas gdy oni tam się naradzają.
Słońce smagało ich promieniami, a zapach rozgrzanego błota mieszał się
z odorem manioku butwiejącego przy drodze. Na nosie i policzkach Matyldy
rozpryskiwało się błoto, kiedy zabijała muchy pomiędzy jednym a drugim
machnięciem łopaty. Z wioski dochodziła do nich wrzawa głosów, a oni kopali
ziemię pod pojazdem, aż koła land rovera stanęły w koleinach. Matylda zebrała
naręcze liści bananowych z drzew rosnących wzdłuż drogi i wcisnęła je pod koła.
47
Luc, dysząc cicho, zaproponował:
— Ty prowadź, a ja będę pchał.
Poszedł do tyłu, zapadając się stopami w błoto. Matylda wsiadła, długą
spódnicą rozchlapując błoto na przednie siedzenie i podłogę. Rura wydechowa
znajdowała się tuż nad ziemią i gdy włączyła silnik, wydech zacharczał jak
motorówka. Land rover szarpnął do przodu i znów się zagłębił, opryskując Luka
błotem od stóp do głów. Ponownie zaatakowali groblę prowadzącą do końca
grzęzawiska. Tym razem Matyldzie udało się wyjechać i stanąć na suchej ziemi.
Gdy Luc ją dogonił, właśnie ustała wrzawa zebrania i drogą podążał ku nim
wódz w towarzystwie małej delegacji.
— Przepuścimy was, jeśli siostra zbada chore niemowlę. Jeśli nie, zastawimy
drogę — oznajmił.
— W porządku — zgodziła się Matylda. —¦ Zaprowadźcie mnie do
dziecka. — Spojrzała na Luka. — Wyglądasz jak obrzędowy tancerz, pomalowany
czerwonym barwnikiem. Obmyj się; to nie zajmie mi dużo czasu.
Luc popatrzył, jak siwowłosa siostra odchodzi boso drogą i uśmiechnął się.
Wódz zaprowadził Matyldę do niewielkiej chaty i wskazał na wejście.
Pochyliła się i weszła pod dach z liści palmowych. Na drewnianym stołku
siedziała stara kobieta i kołysała zawiniątko opatulone ręcznikiem.
— Mbołe, mama.
— Ahh.
— Lakisa ngai mwana. Pokaż mi dziecko.
Staruszka odsunęła tkaninę przykrywającą głowę niemowlęcia. Oczy miało
na wpół zamknięte i głęboko, w oczodołach, widać było jedynie białka. Matylda
pomacała palcami małą, rozpaloną główkę i wyczuła przypłaszczone ciemiączko.
Z nosa wydobywały się bańki gęstego, krwistego śluzu i dziecko z trudem
chwytało powietrze. Wzrok Matyldy napotkał przez chwilę spojrzenie kobiety.
W ciemnych zakamarkach chaty kryła się śmierć.
Wyszła i podszedł do niej wódz. Potrząsnęła głową. Zrozumiał i odezwał się
ze spokojną pewnością siebie w głosie:
— To, że dziecko umiera, to normalne; że matka umiera, nie. Jedź szybko
do misji i połóż kres umieraniu.
Luc powoli przejechał przez wioskę. Wymiecione do czysta podwórka przed
domami były opuszczone; nawet nie zaszczekał żaden pies. Luc spojrzał
w lusterko wsteczne i zobaczył, że mężczyźni ustawiają w poprzek drogi długie
bambusowe tyczki. Z ulgą uświadomił sobie, że na ostatnim odcinku podróży nie
ma już żadnych wiosek.
Dojechali do Yambuku o zachodzie słońca i Luc zatrąbił, gdy podjeżdżali do
klasztoru. Z gabinetu Augustyny wyszła Weronika i zbiegła po schodach.
— Witamy w Yambuku — przywitała się Weronika. — Sądząc po wyglądzie,
musieliście się tu przekopywać.
Dwie siostry uściskały się.
— Ulokuję was w pustym pokoju obok gabinetu Augustyny. Jak się
umyjecie, możemy zjeść kolację i porozmawiać.
48
— Jak się miewa Lucie?
— Bardzo źle. Czuje się okropnie — odparła Weronika.
— Chciałabym się z nią zobaczyć przed kolacją. To zajmie tylko chwilę.
Czekając, Weronika przysiadła na niskim murku między korytarzem a ogro-
dem. Zapadł zmierzch. Z budynku szpitala dobiegło piskliwe zawodzenie,
sygnał, że nadeszła kolejna śmierć. Z oddali doleciał odgłos bębna niesiony 
przez tęskny oddech szykującej się do snu, rozgrzanej, zmęczonej ziemi — raz 
szybki,
raz powolny, groźny i smutny zarazem. Obok kwater pracowników zabrzęczał
generator i, gdy silnik się rozpędził, ożyło kilka lamp zawieszonych na belkach.
Ćmy i komary całymi chmarami zgromadziły się wokół żarówek. Zawodzenie
dochodzące ze szpitala ustało. Weronice ulżyło, gdy przyjechała Matylda. Ona
będzie wiedziała, co robić.
Okno pokoju Lucie było otwarte, żeby wpadało chłodne, wieczorne powietrze.
Poświata żarówki w korytarzu rzucała miękkie, żółte światło do sypialni, która,
jak wszystkie, wyposażona była w surową szafę, miskę z zimną wodą, niewielki
stół i proste krzesło. Nad metalową pryczą, gdzie na uginających się sprężynach
leżał cienki materac, wisiał krzyż z surowego, ciemnego drewna. Na stoliku, przy
łóżku stał lichtarz i leżały zapałki oraz jedyne osobiste przedmioty Lucie: jej
okulary i obrazek przedstawiający św. Teresę z Lisieux.
Lucie spała. Matylda położyła palec na ustach i dwie zakonnice podeszły
cichutko do stóp łóżka. Matylda westchnęła. Lucie leżała na plecach, koszulę
nocną miała rozpiętą aż do piersi, resztę ciała przykrywało białe, bawełniane
prześcieradło. Jej twarz, zazwyczaj tak radosna i zdrowa, była przygnębiona
i szara. Oddychała płytko i szybko, a szczelinę między przednimi zębami, która
nadawała jej wygląd dziewczynki, wypełniała zasuszona krew i śluz. Otworzyła
oczy i zerknęła na wysoką postać, która stała przed nią.
— Przyszła cię odwiedzić stara przyjaciółka — powiedziała Weronika.
Lucie przetarła oczy rogiem prześcieradła i sięgnęła po okulary leżące na
stoliku przy łóżku.
Matylda podeszła do niej.
— Nie przeszkadzaj sobie, Lucie. To ja. ¦— Wzięła rękę chorej zakonnicy
i potrzymała ją.
— Matylda, co za niespodzianka! — Przełknęła ślinę i mocno zacisnęła
oczy, próbując odpędzić ból. — Co cię tu sprowadza?
— Słyszałam, że możesz potrzebować trochę pomocy. I chciałam się trochę
wydostać z Yalosemba i rozprostować nogi.
— Tak się cieszę, że przyjechałaś. Strasznie mi głupio, że jestem chora.
— Nie można jej było powstrzymać od pójścia do pracy — odezwała się
Weronika.
— Jest tyle do roboty — wyszeptała Lucie.
— Odpoczywaj teraz. Szybko sprawimy, że ci się polepszy.
Lucie uśmiechnęła się do swojej mentorki.
— Dajesz mi nadzieję.
Matylda ścisnęła jej dłoń.
49
— Śpij teraz. Reszta czeka na nas w refektarzu. Wrócimy po kolacji. Czy
coś ci przynieść?
— Nie, dziękuję.
— Więc do zobaczenia wkrótce.
Po kolacji przyszedł Masangaya i doktor Amene. Uścisnęli dłonie wszystkich
zebranych przy stole i usiedli. Siostra Augustyna zaczęła.
— Codziennie umiera tak wielu ludzi i teraz zachorowała jeszcze nasza
droga Lucie, więc wszyscy jesteśmy wdzięczni, że przybyłaś do nas, Matyldo.
Musimy przeanalizować minione tygodnie i podjąć decyzję, co należy zrobić.
Augustyna przejrzała swoje notatki i zaczęła.
— Dziesięć dni temu zmarł Mabalo Lokela. Od tego czasu do szpitala
przybyło coraz więcej osób z tymi samymi objawami i wiele z nich zmarło.
Przejrzałam rejestry w poszukiwaniu pacjentów z krwotokami. Znalazłam
zaledwie czterech. — Położyła palec na kartce i zaczęła czytać: — „W maju tego
roku mieliśmy przez dwa dni dwunastoletniego chłopca, który zwracał krwią.
W czerwcu przez dwanaście dni była hospitalizowana trzydziestoletnia kobieta
z krwawą biegunką oraz przyjęto kobietę pięćdziesięciodwuletnią, która wymio-
towała krwią". Przeglądając te dane uderzył mnie fakt, że nie mamy pojęcia, co
się stało z tą czwórką pacjentów; przy czym żaden z nich nie pochodził
z bezpośredniego sąsiedztwa. Musieli być zabrani ze szpitala przez rodziny albo
po prostu sobie poszli. Nikt z pozostałych, którzy zmarli w szpitalu od 
stycznia,
nie miał żadnych krwotoków.
Fermina przerwała.
— Był też jakiś obcy, który utrzymywał, że przybył z Yandongi. Pojawił się
pod koniec sierpnia z krwawą biegunką i z krwotokami z nosa.
— Co się z nim stało? — spytała Matylda.
— Został zabrany w środku nocy przez ludzi, których nikt wcześniej nie
widział — odparła Fermina. — Nie udało nam się ustalić, dokąd się udał, ani
czy jest żywy, czy martwy.
— Znaczy to, że jedyne osoby, które zostały zabrane ze szpitala albo odeszły
z własnej woli, to te, którym dokuczały krwotoki? — spytała Weronika.
— Tak wynika z rejestrów — odparła Augustyna.
— Dziwne — stwierdziła Matylda. — Ale skupmy się na naszych obecnych
pacjentach. Jakie jeszcze występują u nich objawy?
Augustyna odwróciła się do Amene.
— Doktorze, czy mógłby nam pan powiedzieć, co widział w ciągu ostatnich
kilku dni?
Przejrzał szybko notatki leżące przed nim, odchrząknął i powiedział:
— Przybyłem trzy dni temu z Bumba na wezwanie mojego brata medycznego,
Masangayi. Dziś rano przeanalizowaliśmy kryzys, jaki zapanował w szpitalu od
czasu, jak Mabalo Lokela, czterdziestoczteroletni nauczyciel, zachorował 
drugiego września i zmarł sześć dni później. Początkowo sądzono, że cierpi na 
malarię,
następnie na krwawiący wrzód żołądka. Wiemy, że jego żona, Mbunzu,
50
zachorowała dwa dni po jego zgonie. Do chwili obecnej utrzymuje się przy życiu
i, mimo że ma gorączkę i ostre bóle głowy i ciała, nie nastąpiło u niej 
krwawienie
brzuszne ani jelitowe. Jej siedmiotygodniowy syn wydaje się zdrowy, ale dotarła
do nas dziś wieczorem informacja, że matka Mabalo ma wysoką gorączkę
i skarży się na bóle głowy.
Czwartego września trzydziestoośmioletni mężczyzna z Yaekanga, dwa-
dzieścia osiem kilometrów na zachód stąd, przyjęty do szpitala na leczenie
przepukliny, zaczął gorączkować i zwracać krwią. Zmarł trzy dni później.
Dziewiątego pojawiła się z podobnymi objawami trzydziestoletnia kobieta z tej
samej wioski, hospitalizowana z powodu wrzodów na nogach. Wciąż przebywa
w szpitalu.
Nsembo Ndombe przyprowadziła do misji swego męża z Yaongo na
operację dużej przepukliny pachwinowej. Masangaya wykona} na nim zabieg
drugiego września. Pacjent czuł się dobrze. Gdy dochodził do zdrowia po
operacji, jego żonie podawano zastrzyki na zwalczenie zmęczenia — jak
zwykle witaminę B-complex i wapno. Cztery dni później nawiedziła ją
gorączka, bóle głowy i wymioty. Trzy dni potem zmarła. Dwie inne młodsze
kobiety z Yaongo, które zostały przyjęte do kliniki przedporodowej, zmarły
zaledwie cztery dni po wystąpieniu objawów. Wszyscy pacjenci mają takie
same ostre symptomy i szybko umierają. Przypadłość tę charakteryzuje wysoka
gorączka — trzydzieści dziewięć stopni Celsjusza lub więcej; wymioty
z krwią — najczęściej przetrawioną — ale w niektórych wypadkach świeżą;
biegunka, początkowo z krwawym śluzem, który pod koniec przekształca się
w czystą krew; czasami krwotoki z nosa; bóle zamostkowe i jamy brzusznej;
zmniejszona zdolność poruszania się i sztywnienie stawów oraz szybka
progresja do stuporu i zgonu w ciągu trzech do siedmiu dni. — Lekarz
przerwał i wypił odrobinę kawy.
— Wczoraj na oddziale ogólnym zmarł mężczyzna i jego żona, gdy
próbowaliśmy podłączyć im kroplówkę.
— Czy byli z misji? — spytała Augustyna.
— Tak. Mabwanza, prezes spółdzielni, i jego żona — odparł Masangaya.
— Chciałam ci go sprowadzić wcześniej, ale nie posłuchał — powiedziała
Weronika.
— Wiem. Powiedzieli mi o tym. To nie była twoja wina, siostro — odrzekł
asystent medyczny. Ciągnął dalej: — Zeszło również dwoje dzieci Bozage.
— Dyrektora pensji dla chłopców? — spytała Augustyna.
— Właśnie tego.
Augustyna dodała:
— Masangaya wczoraj kazał ewakuować pensję dla chłopców. Wszyscy
uczniowie zostali odesłani do swoich wiosek.
Matylda kiwnęła aprobująco głową.
— Dobrze. A co z dziewczynkami?
Masangaya odrzekł:
— Wysłałem wiadomości do ich rodzin, ale minie trochę czasu, zanim
51
odpowiedzą. Zbyt niebezpiecznie jest wysyłać młode dziewczęta bez obstawy,
a nie mamy nikogo, kto mógłby im towarzyszyć.
Doktor Amene ciągnął dalej:
— Dziś rano, po obchodzie, udaliśmy się z Masangayą na szybki wypad do
Yandongi. Podniosłem jakieś dziecko, żeby je zbadać, i umarło mi na rękach. —
Lekarz rozejrzał się wokół stołu. — Nie znaleźliśmy nikogo, komu udałoby się
zwalczyć tę chorobę.
— Jaki sposób leczenia zastosowaliście? — spytała Matylda.
— Nawadnianie roztworem soli fizjologicznej, chloramfenikol, penicylina
i zwyczajowe środki antymalaryczne — odparł doktor. — Pewnie masz coś do
dodania — powiedział, odwracając się do Masangayi.
— Tak. Niemal wszyscy, którzy umarli, przebywali w szpitalu lub leczyli się
w przychodni. Niektórzy wzięli udział w pogrzebie Mabalo Lokela. W ciągu
ostatnich dwóch tygodni przyjęliśmy ponad dwudziestu pięciu pacjentów
z objawami opisanymi przez doktora Amene. Niemal połowa z nich, dokładnie
piętnastu, zmarła, niektórzy natychmiast, inni po upływie około siedmiu dni.
Zanim tu przyszliśmy, naliczyliśmy sześciu pacjentów na oddziale ogólnym,
którzy wieczorem wciąż pozostawali przy życiu. Dwa dni temu rodzina przyniosła
mężczyznę z Yamolembia, który zmarł dwie godziny później. Gdy rodzina
zabierała ciało, trójka ich przyjaciół z tej samej wioski opuściła szpital mimo
bardzo ciężkiego stanu. Jeszcze jeden człowiek zbiegł w nocy.
— Abata, jeden z naszych nauczycieli, przybył do szpitala następnego dnia
po przyjęciu Mabalo — odezwała się Augustyna. — W dniu śmierci Mabalo
zbiegł do swojej wioski.
— Dwóch nauczycieli usług socjalnych leży chorych w kwaterach pracow-
ników — dodała Weronika.
— Mimo że próbowaliśmy ukryć przed ludźmi stan siostry Lucie, wydaje
się, że wiedzą, co się dzieje. Możliwe, że fakt choroby jednej z sióstr wzmaga
ich strach — stwierdził Masangayą.
— Strach wzbudzają również ci, którzy umierają zaraz po przybyciu do
szpitala — powiedział doktor Amene. — Dzisiaj, wczesnym popołudniem,
przyszła z Yandongi kobieta w połowie ósmego miesiąca ciąży. Urodziła martwe
dziecko i zmarła dwie godziny później. Jej rodzina uciekła i dwóch pracowników
musiało usunąć ciało. Więc, jak widzisz, siostro — odwrócił się do Matyldy —
sytuacja jest niezwykle rozpaczliwa i nie uporządkowana. Trudno nawet ustalić,
kto jest chory i kto umiera.
— To jest gorsze niż cokolwiek, co widzieliśmy do tej pory — stwierdziła
Matylda. — Jak sądzicie, co zabija tych ludzi?
— Nie wiem, co to za drobnoustrój, ale, jak powiedziałem wcześniej,
większość ludzi nawiedzona przez chorobę przebywała w szpitalu lub miała
bezpośredni kontakt z osobami przebywającymi w szpitalu — odparł Masan-
gayą. — Kilka młodych kobiet, które zostały przyjęte do kliniki przedporodowej,
dostało gorączki i zmarło.
— Wydaje się, że śmierć następuje wskutek krwawienia z przewodu
52
pokarmowego — dodał doktor Amene. — Nie potrafimy
określić jaki to drobnoustrój. Ci, którzy zapadli na chorobę i uciekli ze 
szpitala prawdopodobnie rozprzestrzeniają ją w wioskach. Niezwłocznie musimy 
określić czynnik zakaźny i sposób, w jaki jest przenoszony.
— Gdzie pochowano większość ludzi? — spytała Matylda
— Na ogół przed ich domami, choć w jednej wiosce zostali pochowani
wewnątrz — odparł Masangaya.
Ciszę wokół stołu przerwało szurnięcie krzesła podnoszącej się Augustyny
Sięgnęła po kawę i wlała jej resztkę do filiżanki Matyldy. Rozejrzała się czy
ktoś jeszcze chce więcej; nie było chętnych, więc usiadła.
— Co zrobimy z Lucie? — spytała Weronika.
Masangaya odparł:
— Rozmawialiśmy o niej z doktorem Amene. Uważamy, że powinna zostać
odesłana do Belgii najszybciej jak to możliwe. Instytut Medycyny Tropikalnej
w Antwerpii jest w stanie postawić diagnozę. Gdybyśmy wiedzieli, jaka to
choroba jest przyczyną tej epidemii, moglibyśmy sobie z nią lepiej poradzić.
— To z pewnością ma sens — powiedziała Augustyna.
Matylda zgodziła się.
— Możemy zawieźć ją do Bumba, żeby zdążyła na południowy lot do
Kinszasy. Mogę pojechać z nią do Bumba.
— Powiadomimy Lisala, jak tylko zgłoszą się rano przez radio. Jestem
przekonana, że się zgodzą — powiedziała Augustyna.
Weronika wtrąciła się.
— Nie kontaktowałabym się z Lisala do czasu, aż Lucie będzie już
w drodze. Wtedy nie będą mieli wyboru.
Augustyna zmarszczyła brwi patrząc na nią. Weronikę przeszył dreszcz.
Matylda zwróciła się do Masangayi i doktora Amene:
— Jak Lucie wyjedzie, udam się do Lisala i przekonam władze, że
potrzebujemy więcej pomocy.
Lekarz i asystent medyczny zgodzili się i wyszli, żeby przygotować lekarstwa
i kroplówki potrzebne na podróż.
Północ nadeszła i minęła. Wieczorna burza przesunęła się dalej. Pozostały po
niej jedynie odległe pomruki i jasne błyskawice rozbłyskujące ponad koronami
drzew. Z dachów kapała woda, tworząc w miękkiej ziemi kałuże i potoki. Noc
była ciężka od mokrego upału.
Ludzie trzymali się razem, ogarnięci ciszą grozy, jaka nawiedziła misję
wioski. Chorzy na oddziale ogólnym spali przerywanym snem. Siostry
w klasztorze nie zaznały spoczynku, wstając co chwilę, żeby zmienić im lepkie
od potu piżamy.
Fermina czuwała w wiklinowym krześle przy łóżku Lucie. Przesuwała
paciorki różańca powtarzając „Zdrowaś Mario" i walcząc z sennością. Była
trzecia nad ranem. Ćmy wpadały i wylatywały z kręgu światła rzucanego przez
naftową lampę stojącą na stoliku z miską do mycia. Z lasu dopływało przejmujące,
53
i
miarowe kląskanie owadów, tajemnicze nawoływanie nocnego ptaka i krótkie
ngok ngok dzieci lasu. Pokój wypełniało charczenie wydobywające się z gardła
Lucie. Obudziła się, podniosła rękę z prześcieradła i wysunęła nabrzmiały język,
prosząc tym gestem o picie. Fermina skinęła głową. Zapaliła jeszcze jedną lampę
naftową stojącą na stole, wyregulowała płomień, i zabrała ją wraz z dzbankiem.
— Przyniosę ci świeżej, zimnej wody — powiedziała, udając się do pojemnika
z lodem w refektarzu, z ulgą, że może coś zrobić.
Wróciwszy do pokoju, Fermina postawiła lampę na stole, wlała wody do
kubka i podeszła do łóżka. Lucie miała szeroko otwarte oczy; na białkach
widniały krwawe, lepkie łzy, wypełniające kąciki i spływające do zmarszczek po
bokach warg. Z otwartych ust i poruszających się w walce o powietrze nozdrzy
sączył się czerwony śluz. Na dole szyi i w górnych częściach piersi pojawiły się
czerwone plamy wielkości pięści. Fermina upuściła kubek, wybiegła z pokoju do
korytarza, waląc z całych sił w drzwi sypialni i krzycząc:
— Chodźcie szybko, ona umiera, ona umiera!
Siostry, przerażone krzykiem Ferminy, wypadły z pokoi i zebrały się przy łóżku
Lucie. Matylda sprawdziła jej puls i ciśnienie krwi. Weronika łyżeczką podawała 
jej krople wody, a Antonia pozbierała kawałki potłuczonego kubka. Lucie 
przełykała z ogromnym bólem. Augustyna zaprowadziła Ferminę, która stała w holu, 
próbując zapanować nad szlochami, do jej pokoju. Matylda i Weronika naradzały 
się szeptem. Weronika miała teraz zostać z Lucie. Reszta sióstr musiała 
odpocząć, żeby mogły ją rano zastąpić. Męka oddychania, przełykania i życia 
trwała dalej.
o czwartej rano las był cichy i ciemny. Zwierzęta nocne poszły już spać,
a świt nie obudził jeszcze tych, które poruszały się i żerowały za dnia. 
Delikatna, chłodna bryza, zapowiadająca wschód słońca, zastąpiła nocne 
powietrze. Zapiał kogut, a gdzieś wysoko, w górnych partiach lasu pokrzykiwała i 
gulgotała jakaś mangaba, zaczynając poranną pieśń ogłaszającą nowy dzień.
Lampy w pokoju Lucie zostały przykręcone, a ich nikłe, niebieskie płomienie
rzucały półcienie w kąty pokoju i na łóżko. Weronika siedziała przy jednej z 
nich
i pisała list do swojej rodzonej siostry, Gabrieli, i do pozostałych zakonnic
z misji w Binga.
19 września 1976
Drogie Siostry,
muszę podzielić się z Wami złymi wiadomościami. Siostra Lucie jest
bardzo chora. Wybuchła tu epidemia. Lekarze jeszcze nie wiedzą, co to jest.
Każdy dzień ciągnie się jak miesiąc. Lucie od środy jest przykuta do łóżka,
z wysoką gorączką, której nie można zbić. Ma zapalenie wszystkich śluzówek
1 gardła, bez przerwy wymiotuje i oddaje czarne stolce.
Wczoraj przyjechała siostra Matylda z Yalosemba i zdecydowaliśmy,
żeby odesłać Lucie do Belgii. W tej chwili jest za piętnaście piąta. Lucie
miała wyjechać do Bumba o piątej rano, ale obecnie jest to niemożliwe. Dla
niej to już niemal koniec.
54
Nie przyjeżdżajcie tu. Z pewnością wkrótce postawione zostaną zasieki,
żeby odizolować nasz teren. Ponad dwadzieścia osób zmarło w szpitalu. Nie
wiemy, ile w okolicznych wioskach.
Lucie poruszyła się i wskazała na basen stojący na krześle obok stołu.
Weronika odłożyła pióro i podeszła, żeby jej pomóc, ale Lucie upadła, jak tylko 
jej
stopy dotknęły podłogi. Weronika wezwała na pomoc inne siostry i chwilę później
położyła ją z Antonią z powrotem do łóżka, a Fermina pospieszyła, by sprowadzić
ojca Gerarda. Matylda nie mogła wyczuć pulsu. Zaczęła naciskać krótko
i rytmicznie na pierś Lucie i po upływie minuty usłyszała w stetoskopie słabe 
bicie
serca. Szybko sięgnęła po torbę, wyjęła strzykawkę, naciągnęła dawkę adrenaliny
i wstrzyknęła w ramię Lucie. Jej oddech stał się silniejszy i Lucie otworzyła 
oczy.
Augustyna pochyliła się nad nią i z ustami tuż przy jej uchu wyszeptała cicho:
— Co mamy przekazać twoim rodzicom?
— Nie wiem, nie wiem — Lucie zaszlochała słabo.
Ojciec Gerard wszedł do pokoju. Rzadkie, siwe włosy w nieładzie, sutanna,
jak szlafrok, rozpięta do pasa, nie zapięte paski sandałów. Usiadł obok łóżka,
wziął dłonie Lucie, złożył je razem i przytrzymał w swoich. Schylił głowę
i modlił się cichym szeptem. Miał zaciśnięte mocno oczy i powstrzymywał łzy.
— Odwagi, siostro, wszyscy jesteśmy z tobą.
Ksiądz odwrócił się, spojrzał na Antonię i powiedział:
— Proszę, przynieś mi moją torbę z przyborami do namaszczenia chorych,
jest w moim pokoju, oraz wiatyk i purpurową stułę z kościoła.
Wciąż przytrzymując dłonie Lucie jedną ręką, sięgnął do kieszeni sutanny
i wyciągnął zmiętą chustkę. Delikatnie odsunął jej z czoła wilgotny kosmyk
włosów i wytarł zabarwione krwią łzy.
Znali się od dawna. Dużej i mocnej budowy, miał postawę żołnierza. Jego
szaroniebieskie oczy potrafiły być surowe. Gęsta biała broda podkreślała
wyraziście szczękę. W jego stosunku do religii nie było miejsca na kompromis;
kazania płonęły ogniem piekieł. Każdy grzech wypowiedziany przy konfesjonale
napotykał pokutę i karę. Wierzył w swoją rację i miał niewiele litości dla 
słabych
czy niechlujnych, jak ojciec Dubonnet z jego brudnymi sutannami i ascetycznym
sposobem życia. Gerard miał w sobie raczej dyscyplinę jezuity niż parafialnego
księdza z zakonu z Scheut. Był to silny człowiek, kontynuujący tradycje tych,
którzy przybyli, by podporządkować i ucywilizować Kongo. Towarzyszył siostrom
w Yalosemba, gdy simba, rebelianci, próbowali wedrzeć się do misji. Opowieści
o jego bohaterstwie stały się legendarne i opowiadano je sobie przy ogniskach.
Gerard udał się bez broni, żeby spotkać się z rebeliantami wychodzącymi
z lasu na pastwisko za kościołem. Było ich trzech, uzbrojonych w dzidy i w dwie,
ładowane przez lufę, strzelby poopoo, używane przez miejscowych myśliwych.
Stanął, jak prorok, z ramionami wyciągniętymi w ich stronę. Wiatr zwiał mu
brodę na ramię, a on zawołał:
— Dalej, zastrzelcie mnie, ale nie ruszycie misji ani ludzi, którzy się w niej
znajdują.
55
Dwaj simba podnieśli strzelby. Z luf wystrzeliły płomienie z sykiem i trzaskiem
czarnego prochu, a ołowiane kule uderzyły w torf nie więcej niż metr od ojca.
Schylił się, wygrzebał pociski z ziemi i wrzucił do kieszeni na piersi sutanny.
— Dalej, strzelcie jeszcze raz! — zawołał. — Ale zostawcie w spokoju misję.
Simba przez chwilę przyglądali mu się złowrogo, po czym, po krótkiej
naradzie, odwrócili się i pobiegli z powrotem do lasu. Gdy ojciec Gerard wrócił
do klasztoru, kazał siostrom przygotować się do wyjazdu w ciągu pół godziny.
Zawiózł je do Lisala, gdzie pozostały, dopóki nie minęło bezpośrednie 
zagrożenie.
Wiele lat temu Lucie wyznała na spowiedzi ojcu Gerardowi, że uległa
urokowi młodego belgijskiego inspektora sanitarnego, który spędził kilka dni
w misji. Ksiądz nakazał jej dziesięciodniową pokutę modlitw odmawianych
w środku nocy, na betonowych stopniach przed ołtarzem kaplicy. Krótko po tym
Lucie przyłapała księdza przemycającego do swego pokoju butelkę wina
mszalnego. Ze śmiechem oznajmiła mu, że z ulgą dowiaduje się, że nie jest
jedyną, która ulega słabościom ciała. Inne siostry szanowały Gerarda, ale czuły
przed nim lęk. Ona odkryła, jaki był naprawdę, i kochała go.
— Siostro — zaczął ojciec Gerard — wiodłaś życie cieszące Boga i święte
anioły. Czy chciałabyś się z czegoś wyspowiadać?
Lucie przytaknęła. Siostra Augustyna wyprowadziła innych do korytarza.
Ksiądz schylił się, żeby móc ją słyszeć.
Lucie wyszeptała:
— Nie byłam cierpliwa w chorobie i nie posłuchałam siostry Augustyny,
kiedy kazała mi pozostać w łóżku. — Zamyśliła się przez chwilę. — Boję się
umrzeć — po czym dodała: — to wszystko.
Ksiądz powiedział:
— Okaż skruchę za grzechy, ma soeur.
— Boże drogi, bardzo żałuję, że Cię obraziłam. Nienawidzę wszystkich
swoich grzechów... —jej głos stracił siłę, ale usta układały się w słowa.
Gdy już skończyła, ojciec Gerard wyciągnął jej palce nad głową.
— Rozgrzeszam cię w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego — powiedział,
robiąc znak krzyża. Próbował skryć swój ból, ale łzy spływały mu po policzkach
i niknęły w brodzie. Spojrzał przez ramię i skinął na siostry, które weszły
z powrotem do pokoju, a w ślad za nimi Antonia, która podała księdzu jego
torbę, wiatyk i stułę. Zakonnice uklękły wokół łóżka.
Ojciec Gerard pocałował stułę i założył ją sobie na szyję. Położył dłonie na
głowie Lucie i modlił się cicho. Następnie, umoczywszy palec w świętym oleju,
uczynił jej znak krzyża na czole, mówiąc:
— Poprzez to święte namaszczenie, niechaj Pan w Swojej miłości i litości
pomoże ci z łaską Ducha Świętego. Ojcze Nasz, któryś jest w Niebie...
— Siostry przyłączyły się do niego w Modlitwie Pańskiej. Podał Lucie
komunię, pobłogosławił ją i pozostałe siostry w pokoju.
Matylda podeszła do brzegu łóżka. Lucie łapała powietrze krótkimi haustami;
pod palcami Matylda wyczuwała jej puls szybki i zanikający. Fermina oparła się
o krzesło, na którym siedział Gerard, i szlochała. Weronika, Augustyna i Antonia
56
modliły się cicho u stóp łóżka. Na zewnątrz palmy i mangowce rysowały
ażurowe ornamenty na tle bladej jutrzenki na niebie. Kogut na podwórku, przed
stodołą, zatrzepotał skrzydłami i zapiał, a kury zaczęły uciekać przed jego 
ostrym
dziobem.
Lucie szepnęła cicho:
— Zimno mi w nogi.
Weronika odwinęła prześcieradło i zaczęła jej masować kostki. Gerard puścił
jej dłonie i oparł się na krześle. Nagle Lucie wzięła głęboki oddech, krzyknęła
i umarła wraz z wydechem. Czerwone plamy na piersiach i u podstawy szyi
posiniały. Uwolnione od walki o powietrze i od bólu, jej ciało rozluźniło się
w łóżku, jak zazwyczaj po ciężkim dniu pracy, kiedy zasłużona nagroda
w postaci snu spływała na nią z łatwością.
Fermina krzyknęła:
— Umarła! — i wybiegła z pokoju.
Ojciec Gerard zawołał silnym głosem:
— Wszyscy Święci, pomóżcie jej! Powitajcie ją, Anioły Pańskie!
Zakonnice odpowiedziały:
— Przyjmijcie jej duszę i przedstawcie ją Bogu Najwyższemu.
W pawilonie ogólnym panowała cisza, w szarym świetle wczesnego
poranka. Czterech pacjentów spało albo było w stanie śpiączki. Inni się 
obudzili,
a ból szarpał ich wyniszczone ciała. Większość odwiedzających drzemała na
podłodze. Na zewnątrz wygaszono nocne ogniska. Ludzie leżeli zwinięci,
przykryci odzieżą albo kawałkami płótna. Pracownik misji, którego żona
przebywała na oddziale, obserwował klasztor zza bugenwilli rosnącej obok
werandy. Słyszał, jak Fermina waliła w drzwi i budziła pozostałe siostry
i widział, jak przybył ojciec Gerard. Gdy usłyszał wołanie Ferminy — „Umar-
ła!" — pobiegł do swojej żony na oddział ogólny. Jego matka spała pod
łóżkiem.
— Siostra Lucie właśnie zmarła — powiedział zdenerwowanym szeptem,
szarpiąc obie kobiety, żeby się obudziły. — Nic tutaj nie mogą poradzić.
Musimy iść.
Mężczyzna wraz z matką podtrzymywali chorą żonę, gdy opuszczali oddział.
Kobieta siedząca w progu zapytała:
— Co się stało? Co robicie?
— Biali nie potrafią ocalić nawet siebie. Tutaj nie ma nadziei — rzucił
mężczyzna przez ramię, usiłując wraz z dwiema kobietami jak najspieszniej
oddalić się od szpitala.
Wieść o śmierci Lucie szybko rozniosła się po misji.
— Tolongwa owa, noki-noki. Musimy stąd szybko uciekać. Siostra nie żyje.
Mindele nie mają nic, żeby powstrzymać umieranie. Biali sami poumierają.
W ciągu kilku minut szpital praktycznie opustoszał. Pacjenci pouciekali we
wszystkie strony, niektórzy niesieni na plecach przez krewnych. Ci, którzy
mieszkali niedaleko, wrócili do swoich wiosek. Inni, z odległych stron, 
zaciągnęli
57
swoich chorych do lasu i obok strumienia zbudowali szałasy z patyków i liści,
jak to czynili w czasie rebelii. Tam, ukryci przed niebezpiecznymi duchami
szpitala, czekali, aż to, co im zagraża, gdzieś odejdzie albo samo się 
unicestwi.
Jedynie kilku zarażonych pracowników szpitala i garstka pacjentów bez rodziny
i przyjaciół pozostało na oddziale ogólnym.
Weronika usiadła na łóżku z nie dokończonym listem do Gabrieli na
kolanach, próbując znaleźć ukojenie w kontemplacji krzyża zawieszonego na
ścianie. Przypomniała jej się ostatnia wycieczka, gdy udały się z Lucie
i z innymi zakonnicami wzdłuż rzeki Dua, która wiła się przez las. Śmiejąc się
i pryskając wodą, wyciągnęły pirogę na brzeg i urządziły sobie piknik w cieniu
ogromnego drzewa. Niedługo rodzina Lucie zasiądzie razem w kuchni ich
flamandzkiego domostwa, milcząca i osierocona. Dało się słyszeć lekkie
stukanie.
— Proszę — powiedziała. Drzwi otworzyły się ze skrzypnięciem.
— Czy mogę z tobą -posiedzieć? — Był to nieśmiały głos Antonii. — Nie
chcę być sama.
Weronika przytaknęła. Antonia weszła i przystanęła pośrodku pokoju,
niepewna i zażenowana. Jej oczy były podpuchnięte i czerwone. Na ramionach
miała zarzucony ręcznik, a w ręce trzymała jakąś butelkę.
— Usiądź, Antonio. Denerwuje mnie, jak tak stoisz.
— Usiądę... zaraz, ale sądzę, że powinnyśmy wziąć prysznic i przemyć się
dettolem — powiedziała Antonia niemal przepraszającym głosem.
— Chyba masz rację — zgodziła się Weronika nieprzytomnie.
— Proszę — powiedziała Antonia wręczając jej butelkę środka dezyn-
fekującego. — Wystarczy dla nas obydwu. Idź pierwsza. Jak już skończymy,
spalę nasze koszule nocne.
Augustyna, po wzięciu prysznica, udała się do swojego gabinetu, żeby
napisać do rodziny Lucie. Zapieczętowała list, udała się do kaplicy i uklękła,
ukrywszy twarz w dłoniach. Fermina i Matylda, wciąż w koszulach nocnych,
czuwały przy Lucie we wczesnych godzinach rannych. Ojciec Gerard mruczał
modlitwy ze swojego brewiarza, a dwie zakonnice siedziały w milczeniu. Gdy
ksiądz skończył się modlić, odszedł, żeby załatwić trumnę i przygotować
pogrzeb. Kobiety umyły ciało i ubrały je starannie. Ani Gerard, ani Fermina, ani
Matylda nie zdezynfekowały się.
Mniej więcej w połowie poranka, ojciec Gerard i dwóch pracowników misji
wnieśli prostą, drewnianą trumnę do korytarza, obok pokoju Lucie. Weronika,
która wróciła, żeby posiedzieć przy przyjaciółce, pomogła Gerardowi podnieść
ciało z łóżka i włożyć je do trumny. Pracownicy wynieśli ją na frontową werandę
klasztoru. Augustyna czekała. Weronika zeszła po schodach do ogródka i z rabat
kwiatowych, zerwała kilka czerwonych róż i różowych bugenwilli, które ułożyła
ostrożnie wokół głowy Lucie. Potem usiadła, z modlitewnikiem i z notesem, na
krześle w kącie, rozmyślając o wieczorach, kiedy siostry gromadziły się na
58
werandzie, żeby pogawędzić o wydarzeniach dnia, wypić szklaneczkę wina, jeśli
akurat było, i pośmiać się z dowcipów i przedrzeźniań Lucie.
Po chwili Weronika zabrała się do pisania rozpoczętego listu do Gabrieli.
Lucie umarła o piątej dziesięć nad ranem. Poszła do Nieba. Módlcie
się za nią.
Rano poszłam się wyspowiadać, a teraz siedzę na werandzie obok
trumny naszej ukochanej siostry. Ludzie z misji i z wiosek przychodzą
w milczeniu, żeby złożyć jej ostatnie wyrazy szacunku.
Umrzeć byłoby teraz idealnym wyjściem, gdyż, jeśli przetrwamy ten
kryzys, część naszej codziennej pracy, która dawała nam takie poczucie
spełnienia i satysfakcji przed epidemią, będzie się wydawała zwyczajna
i nudna. Nasza liturgia wydaje się przesiąknięta śmiercią. Lepiej zdajemy
sobie teraz sprawę z rzeczy, o których czytamy w psalmach i w modlitwach,
zbliżyliśmy się do nich.  x
Jesteśmy pod wpływem ogromnego stresu i w normalnych czasach
padałoby dużo cierpkich słów. Ale robimy, co w naszej mocy, żeby pomagać
sobie nawzajem
Myślę o śmierci. Życie jest takie krótkie. Modlę się, żeby przyjąć śmierć,
gdy przyjdzie na mnie czas, i żeby umrzeć godnie.
Módlcie się za Lucie, moje drogie siostry. I módlcie się za nas.
O trzeciej po południu zamknięto trumnę. Kierownicy szkoły i pracownicy
misji stłoczyli się, by zanieść ją do kościoła i ustawić przed ołtarzem. Mszę
odprawili ojcowie Gerard i Dubonnet. Augustyna wahała się, czy pozwolić
siostrom na uczestnictwo w pogrzebie, ze względu na możliwość zarażenia. Ale
wszystkie przyszły i zasiadły na chórze obok trumny Lucie. Kościół był
wypełniony Afrykanami, którzy płakali i śpiewali w rytm bicia bębnów.
„Kto nam teraz pomoże w domu rodziców?
Kto przygotuje jedzenie dla sierot?
Kto zabroni naszym mężom opilstwa?
Kto da nam dobrą radę?"
Afrykanin prowadzący liturgię przygotował Mszę Chwały, gdyż uznał siostrę
Lucie za świętą. Ojciec Gerard wygłosił wspaniałą i nieco patetyczną orację o 
jej
życiu. Podczas mszy otworzyły się niebiosa i zaczął padać ulewny deszcz.
Gdy nabożeństwo dobiegło końca, siostry i księża wyszli rzędem z kościoła,
a za nimi ruszyli wierni. Ludzie śpiewali i szlochali w deszczu, a orszak 
kroczył
między rzędami palm w stronę małego cmentarza, miejsca spoczynku białych.
Po pogrzebie żałobnicy upierali się, żeby wrócić z zakonnicami do klasztoru
i lamentować, jak to mieli w zwyczaju czynić przy swoich zmarłych. Jednak
Augustyna powiedziała im, że siostry chcą być same ze swoim smutkiem, i tłum
się rozproszył powoli, posępnie.
Rozdział 4
W Yandongi świt przeświecał przez kolorowy materiał rozciągnięty przed
niewielkim oknem w tylnym pokoju. Nza wstała i przeciągnęła się po długiej
nocy. Zasłonka falowała w porannej bryzie. Ściągnęła ją na bok, żeby wpuścić
świeże powietrze. W szarym świetle zarysowały się kształty wąskiej pryczy,
dziecięcej kołyski zrobionej z drewnianej skrzynki na piwo i stołka na trzech
nogach. Ngasa Moke leżała, zwinięta, na pryczy, z głową złożoną na dłoniach.
Ciasny pokój wypełniał fetor jej cuchnących wyziewów i charkot szybkiego
oddechu. Nadzieja na zabranie siostry do ich nganga w Bongolu opuściła Nzę.
Ngasa zajęczała, Nza schyliła się i dostrzegła cierpienie na jej twarzy.
— Och, moja mała siostrzyczko — wyszeptała — zela moke. Trzymaj się.
Przyniosę ci trochę wody.
Odsunęła zgrzebną zasłonę, oddzielającą sypialnię od głównego pokoju,
i podeszła cicho do garnka z wodą, stojącego w rogu. Jej mąż, który teraz 
chrapał
spokojnie na plastykowej sofie, pracował na dwie zmiany, żeby sprostać ich
potrzebom. Nza napełniła z sagana mały garnuszek. Klęcząc przy pryczy
delikatnie podłożyła rękę pod szyję i ramię siostry i uniosła jej tułów. Ngasa
zrobiła pewien wysiłek, żeby się napić, ale woda spływała jej po brodzie.
Przełykanie było zbyt bolesne. Nza odstawiła garnuszek i powoli opuściła siostrę
na łóżko. Wilgotnym ręcznikiem zmyła cuchnące skrzepy z jej oczu i kącików
ust. Oczyściła Ngasie zęby i krwawiące dziąsła i przetarła jej twarz. Następnie
wzięła szeroki wachlarz, który uplotła z liści, i zaczęła rytmicznie poruszać
powietrze nad pryczą.
Nza zwykła była siedzieć ze starymi matkami pod koniec ich żywota. To
było co innego. Gdy umierali starzy, przenosili się do wioski przodków i żyjący
im służyli. W Bongolu jej przodkowie zamieszkiwali święty fikus, który, jak
sięgnąć pamięcią, górował nad lasem, odporny na pioruny i burze. Dzieci, które
zmarły przed ceremonią inicjacji, która czyniła z nich pełnoprawnych członków
klanu, odchodziły w zapomnienie. Trudno było się godzić z takimi stratami, ale
można było przecież spłodzić nowe dzieci. Znacznie bardziej druzgocąca była
śmierć młodego mężczyzny lub młodej kobiety, w ich najbardziej płodnych
latach. Taka śmierć stanowiła zagrożenie przetrwania rodziny. Ich lat nie
60
naznaczyło jeszcze doświadczenie. Tym, którzy zmarli, zanim odegrali rolę
w utrwaleniu klanu, mogło być odmówione miejsce wśród przodków.
Stopniowo z szarości wyłaniały się czerwienie i błękity płótna zawieszonego
w oknie. W delikatnym porannym powietrzu wibrowały samotne liście palmy
oddzielającej jej dom od domu sąsiadów. Niedługo wstanie słońce i poranny
chłód zostanie wyparty przez tropikalny upał, który spowalnia wszelkie życie.
W południe już nikogo nie będzie na zewnątrz, a kozy stłoczą się przy chatach
w jedynych smugach cienia, jakie uda im się znaleźć.
Nza usłyszała mamrotanie rodziny Molangi, siedzącej przed sąsiednim
domem. Molangi, matkę dwójki dzieci, „gorączka" zabiła wczoraj. Jej ciało
pochowano tego samego popołudnia. Starsi nie zezwolili na żadne ceremonie ani
kontakt ze zmarłą kobietą. Kilku starych wujów sprzeciwiło się tej ingerencji
w ich stare zwyczaje, ale matanga ¦— żałoba — została utrzymana i miała trwać
jeszcze jeden dzień. Przyjaciele przychodzili okazać swój szacunek, jeść i pić.
Gdyby rodzinie zabrakło w czasie matanga piwa i jedzenia, rzuciłoby to
dyshonor na zmarłego. Tak więc, pogrążeni w smutku, często zaciągali długi.
Tygodniowe dziecko Molangi i jej osiemnastoletnia siostra też umierali.
Molangi i Nza od dawna były przyjaciółkami. Zaledwie kilka tygodni temu
odprowadziły Ngasę Moke do szpitala w Yambuku. Dwie młode matki czekały
w kolejce do badania przedporodowego, bojąc się ukłucia zastrzyku. Nza
droczyła się z nimi i rozśmieszała je, chodząc dokoła na palcach i wyśmiewając
się z ich strachu.
— Ale z was dwa zmizerowane kwiatki. Co znaczy odrobina cierpienia, jeśli
zastrzyk zapewni wam zdrowe dziecko.
— Nie jesteśmy tak krzepkie jak ty — odparła Ngasa Moke.
— Nie liczą się mięśnie ciała, ale witalność, którą masz w środku. Jeśli
chcesz, żeby twój syn był myśliwym jak jego ojciec, musisz przekazać mu twoją
wewnętrzną siłę.
— Chcę, żeby moje dziecko było politykiem jak ty — zdecydowała Molangi.
— A więc jemu albo jej, zwłaszcza jeśli urodzi się dziewczynka — będzie
potrzebna bardzo gruba skóra — odparła Nza śmiejąc się.
Tego wieczoru dzieci Molangi zmarły w kilkuminutowych odstępach.
U sąsiadów słychać było, jak toczą się nieprzerwanie nerwowe dyskusje. Ciała
zaniesiono do grobów wykopanych poza wioską. Gdy żałobnicy wrócili
z pogrzebu, rozszalała się burza. Później znowu wyniesiono na zewnątrz krzesła
i maty i rozpalono ogniska. Nza słyszała, jak żałobnicy siedzący przed domem
rozprawiają o tych, których „gorączka" zabiła w Yandongi i w Yambuku
i o złowrogiej sile nieposkromionych ndoki. Nganga powinni wziąć sprawę
w swoje ręce.
We wczesnych godzinach dwudziestego września, Nzę, która zasnęła na
macie obok siostry, obudziło kwilenie dziecka Ngasy. Podniosła je, usiadła na
stołku i przystawiła do piersi. W małym pokoju rozległo się głośne ssanie
niemowlęcia. Nza popatrzyła na bezkształtny zarys siostry, naznaczony słabym
światłem padającym z okna. Nagle zdała sobie sprawę, że coś się zmieniło. Gdy
61
się pochyliła, zobaczyła, że Ngasa przestała oddychać. Szybko przyłożyła jej
dłoń do czoła: było wilgotne i zimne. Ngasa Moke nie żyła.
Nza wydała okrzyk bólu, odstawiła dziecko od piersi i położyła je,
wrzeszczące, w pudełku. Chwiejnym krokiem przeszła do frontowego pokoju,
usiadła przy stole i dała upust swojej udręce poprzez niekontrolowane
szlochy. Obudził się jej mąż, podszedł i położył jej rękę na ramieniu.
Powoli przestawała płakać. Po kilku chwilach wróciła do sypialni, niosąc
na biodrze swego własnego syna. Podniosła dziecko Ngasy i usiadła na
stołku obok zmarłej siostry z dziećmi w obydwu ramionach. Kołysała
je z wolna. Niemowlęta, nieświadome niczego oprócz głodu, przyssały
się do jej piersi.
Wkrótce mąż Nzy wrócił z dwoma przyjaciółmi, żeby zanieść ciało, które
zawinęli w płachtę materiału, na cmentarz za wioską. Kierowca ciężarówki
obiecał, że spróbuje przekazać wiadomość mężowi Ngasy Moke w Bongalenza
i jej matce w Bongolu.
Przyjaciele i rodzina przechodzili wolno przez otwór w płocie z cierniowych
krzewów i dołączali do innych, siedzących na pożyczonych krzesłach ustawionych
koliście pod palmą. Przyszło kilku oficjeli partyjnych, a lokalny przywódca
polityczny ofiarował Nzie zairy na piwo. Było tylu żałobników, że każdej
rodzinie przysługiwała tylko jedna skrzynka Skola i dwie Primusa. Mąż Nzy
poszedł poszukać więcej piwa; nigdzie nie mógł go zdobyć. Kupił gąsior
świeżego palmowego wina i wlał trochę mętnego płynu do pustych szklanek.
Ponieważ nie było ciała, nad którym można by lamentować, i tak wiele było
innych zgonów w wiosce, że uczucia wygasły, goście siedzieli i pili w milczeniu.
Pod wieczór Nza podniosła niemowlę Ngasy Moke, żeby je umyć, i stwier-
dziła, że jego małe ciałko było bardzo rozpalone. Pociągnęła je w górę za jedną
rączkę i pochlapała mu głowę wodą, po czym położyła na macie, by obeschło
w cieniu. Dorzuciła drewna do ognia płonącego obok domu, żeby ugotować
posiłek dla męża i pozostałych gości. Mieszała w garnku z gotującym się ryżem
i bananami, kiedy nieoczekiwanie na podwórko wkroczyła jej matka.
— Mama, przybyłaś! Skąd wiedziałaś...? Kiedy...?
Stara kobieta pochyliła się, marszcząc czoło na widok córki i osób
zgromadzonych pod palmą, zdziwiona ich zachowaniem.
— Mbote, mwana ngai. Pozdrowienia, moje dziecko. Cóż to za smutek?
Przybyłam, żeby zobaczyć moją najmłodszą córkę i mojego nowego wnuka.
Gdzie są?
— Och, Mama — zapłakała Nza zarzucając kobiecie ręce na szyję. — Ngasa
Moke umarła dziś rano.
Ustały rozmowy i wydawało się, ze życie na chwilę zamarło. Nagle Mama
rozdarła koszulę na wysuszonych piersiach i z przeraźliwym wrzaskiem rzuciła
się na ziemię, tarzając z boku na bok i pokrywając głowę i pierś piaskiem. Wciąż
głośno zawodząc, zataczała się po podwórku, smagając powietrze kawałkiem
płótna i wykrzykując swój smutek do przodków. Nza patrzyła na nią i płakała.
Goście siedzieli cicho i wzrok mieli utkwiony w ziemi. Podmuch wiatru
62
poderwał na podwórku tumany kurzu i zaszeleścił liśćmi nad głowami. Emocje
opuściły starą Mama i upadła. Nza na wpół zaniosła ją do domu.
Gdy się ściemniło, Nza usiadła z matką w blasku ogniska. Trzymała na
kolanach swoje dziecko, a Mama przytulała do swojej kościstej piersi niemowlę
Ngasy. Rozmawiały krótkimi zdaniami. Poczucie winy za śmierć Ngasy
postanowiły złagodzić wędrówką o świcie do Bongolu, do ich własnego nganga.
Mama powiedziała, że Ngasa dała życie małemu chłopcu; będzie z tego powodu
pamiętana i szanowana.
Wczesnym rankiem Nza wraz z Mamą, każda niosąc dziecko, wyruszyły do
Bongolu. Mąż Nzy załatwił im jazdę ciężarówką z plantacji. Siedziały na
workach z ryżem ułożonych wysoko z tyłu. Normalnie podróż trwałaby trzy
godziny, ale wieści o zgonach w szpitalu w Yambuku i w okolicznych wioskach
rozniosły się szybko. Ciężarówka zatrzymywała się przy zasiekach zbudowanych
przez mieszkańców wiosek, aby uniemożliwić przejazd. Przy każdej blokadzie
kierowca wyłączał silnik i rozpoczynały się długie pertraktacje. Czasami padały
przekleństwa i groźby, ale po wymianie informacji i kilku papierosów przepu-
szczano ciężarówkę.
Dziecko Ngasy Moke miało teraz bardzo wysoką gorączkę; oczy mu wyschły
i zapadły się głęboko w oczodoły. Mama wytarła krwawe wydzieliny, które
sączyły mu się z noska, i podała niemowlę Nzie. Ta próbowała je nakarmić,
przyciskając mocno, żeby uniknąć wstrząsów, gdy ciężka ciężarówka pokonywała
głębokie dziury i rozpadliny pozostałe po deszczach. Dziecko popłakiwało
cichutko i nie chciało ssać. Oddała je Mamie, po czym podniosła swoje własne
dziecko i niecierpliwie przystawiła mu policzek do czoła. Jej syn był chłodny
i płakał tylko wtedy, gdy dokuczał mu głód.
W Yasuku Moke mieszkańcy wioski, krzycząc i wymachując drągami,
otoczyli ciężarówkę. Kierowca bez końca tłumaczył, że ciężarówka jedzie
z plantacji, a nie z misji, i że jadą z Yandongi, a nie Yambuku. Przecisnął
się do wodza, który siedział w cieniu drzewa. Po dłuższej dyskusji kierowca
w końcu zgodził się zabrać dwa worki manioku wodza do Bongalenza,
w zamian za możliwość przejazdu przez wioskę. Gdy mężczyźni wspięli
się na bok ciężarówki i rzucili worki na górę toreb z ryżem, Mama
ukryła chore niemowlę pod swym bawełnianym szalem. Kierowca zapalił
silnik, .krzycząc na pozostałych, żeby zeszli z drogi. Ze zgrzytem biegów
zwolnił sprzęgło i ciężarówka szarpnęła do przodu, rzucając kobietami
i ich dziećmi.
Im bardziej oddalali się od Yambuku, tym normalniejsze wydawały się
wioski. Gdy słońce kładło się nad lasem, dwie kobiety wysiadły z ciężarówki
w Yamuha, małej wiosce składającej się z tuzina chat z plecionki pokrytej gliną,
w miejscu, gdzie droga prowadząca do Bongolu łączyła się z głównym szlakiem
wiodącym na wschód. Mamę dobrze znano w wiosce i zaoferowano im pokój na
noc. Kobietom przyniesiono tykwę z wodą, orzeszki ziemne i kwanga, długi
naleśnik ze sfermentowanego manioku, zawinięty w liście bananowe. Zapytano
Mamę, jak minęła podróż i jak się mają sprawy w Yandongi. Stara kobieta
63
powiedziała im, że przywiozła dziecko Ngasy Moke, gdyż jej córka umarła. Gdy
zrozumieli, że Mama nie chce nic więcej powiedzieć, pozostawili je same.
Gdy Nza, wraz z matką, rozkładały swoje elamba na gładkim klepisku, niebo
przeszyła błyskawica, oświetlając błyskiem drzewa, domy i zakamarki niewiel-
kiego pokoju. Pioruny z zawrotną szybkością padły z nieba i grzmotnęły
w ziemię. Potoki spływały z plecionych dachów i tworzące się nagle strużki
spadały kaskadami w stronę drogi, łącząc się w kipiący strumień błotnistej wody.
Nza i matka przytuliły się do siebie osłaniając dwójkę niemowląt. Groza burzy
minęła. Nocne powietrze ochłodziło się i Nza poczuła, jak jej matka drży. Zdjęła
szal ze swoich ramion i otuliła nim starą kobietę, która trzymała w chudych
ramionach małe, gorące ciałko dziecka Ngasy Moke. Spały.
Następnego ranka Nza pochlapała dzieci wodą z tykwy i wytarła je dłonią,
podczas gdy Mama poszła do domu wodza, żeby podziękować mu za schronienie
i żywność. Przywiązały sobie dzieci na plecach i ruszyły drogą. Przed jedną
z chat stary kozioł przeżuwał liście na gładkim pagórku jakiegoś grobu.
Przyglądał się, jak kobiety wyruszają w drogę do Bongolu.
Gdy zbliżały się do wioski, spotkały młodego chłopca polującego za pomocą
procy. Poprosiły go, żeby pobiegł naprzód i oznajmił, że Mama Basombe wraca
ze swą córką Nzą. Za kilka minut ich nganga, ciotki i kilkoro starych przyjaciół
podążali drogą w ich stronę, wznosząc radosne okrzyki, że znów widzą Nzę i jej
dziecko. Mama opowiedziała im o śmierci Ngasy Moke i wyciągnęła dziecko,
żeby pokazać, co urodziła jej zmarła córka. Kobiety odprowadzono do ich domu.
Przez cały dzień przychodzili przyjaciele z pozdrowieniami przynosząc paczuszki
orzeszków ziemnych, maniok i wędzone mięso małpy. Nza usiadła przy wejściu,
witała gości i pokrapiała wodą leżące na macie dziecko Ngasy Moke. Płacz
dziecka słabł i nadal nie chciało ono ssać. Gdy cienie się wydłużyły, dziecko
zapadło w śpiączkę i Nza mogła je pobudzać jedynie szczypaniem małego ciałka.
W dzień po pogrzebie Lucie, dwudziestego września doktor Amene i Masan-
gaya zrobili obchód garstki swoich pacjentów. Później zasiedli w gabinecie
asystenta medycznego nad odgrzaną kawą. Pracowali przez długie godziny, ale
było dla nich obydwóch jasne, że wszystkie wysiłki były bezowocne, bo jeszcze
nikomu nie ocalili życia.
— Frankly, szczerze mówiąc, nie widzę sensu, żeby tutaj zostawać dłużej —
powiedział Amene. — Równie dobrze mogę wrócić do Bumba.
— Może mógłbyś przekonać władze, żeby przysłali do pomocy specjalistę
od chorób zakaźnych — odparł Masangaya. — Gdyby siostra Lucie przeżyła na
tyle długo, żeby można ją było przetransportować do Belgii, udałoby się nam
trochę więcej dowiedzieć, jaka jest właściwie przyczyna tych zgonów.
— Na uniwersytecie są bakteriolodzy, ale, żeby tu przyjechali, potrzebna jest
decyzja rządu — powiedział lekarz.
— A może mógłbyś się zatrzymać i odwiedzić doktora Zayembę, na
plantacji braci Lever w Ebonda. To po drodze.
— Dobrze. Zayemba jest doświadczonym lekarzem, a plantacje Lever
64
pozostają w kontakcie radiowym z ich kierownictwem w Kinszasie. Z całą
pewnością powstrzymanie tego leży w ich interesie.
__ I są w stanie potrząsnąć wygodnymi krzesełkami biurokratów w stolicy —
dodał Masangaya. — Im wcześniej uda ci się tam dotrzeć, tym lepiej. Bez
pomocy nic tutaj nie możemy więcej zrobić.
Tego samego wieczoru Amene spotkał się z lekarzami Braci Lever, doktorami
Kalisą i Zayembą, jak również z lekarzami szpitala w Bumba i z komisarzem
okręgowym. Nazajutrz doktor Kalisa napisał do doktora Busqueta, dyrektora
służby zdrowia plantacji Lever, zdając mu sprawę z sytuacji w Yambuku.
Pilotowi samolotu Air Zaire, który wylądował w Bumba w południe, wręczono
list, który został dostarczony do biura Braci Levers w Kinszasie jeszcze tego
samego wieczora. Był to pierwszy oficjalny raport o epidemii, jaki dotarł do
stolicy. Doktor Busąuet natychmiast zadzwonił do domu doktora Tambe, ministra
zdrowia, i przeczytał jego treść.
W środę, dwudziestego drugiego września, Sukato pospieszył do przychodni,
żeby przygotować się do pracy. Spojrzał na Ferminę i natychmiast poznał, że coś
jest nie tak, ale wiedział, że nie należy zadawać pytań. Nie patrząc na niego
powiedziała:
— Tata Embu umrze. Choruje już od ponad pięciu dni. Miałam nadzieję
jednak, że mu się polepszy.
Pielęgniarz, asystent Ferminy, pracował z nią, odkąd przybyła do misji. Ona
nauczyła go nieco pediatrii, a on ją nauczył trochę Afryki-
Sukato milczał zakłopotany, 'po czym podszedł do stolika z instrumentami.
Jemu również będzie brakowało Taty Embu. Ten stary człowiek nauczył go, jak
pracować dla sióstr, bez pozbywania się swoich własnych wartości: Nigdy me
mów głośno „nie". Zamiast tego mów: „Tak, zgadzam się, w zasadzie, jeżeli nie
zaistnieją nieprzewidziane okoliczności".
W ten sposób Embu utrzymywał spokój; „nieprzewidziane okoliczności ,
w razie potrzeby, zawsze były pod ręką.
— Co robisz? — spytała Fermina.
— Myślę o Tacie Embu. - Odwrócony do niej plecami, wyciągnął z kieszeni
jakieś instrumenty i włożył je do pojemnika w kształcie nerki. Do tego dodał
jeszcze dwie strzykawki i igły, metalową łopatkę do gardła i starą klamrę
Kelly'ego, leżącą na tacy na stole.  , .,
— Zaniosę je do sali operacyjnej i wysterylizuję. Nie miałem czasu zrobić
tego wcześniej.
— Pokaż — poprosiła Fermina, gdy M miJał- ,,. , , ,
— Pokazał jej pojemnik, rzuciła okiem na jego zawartość , ręką dała mu
znak, że może odejść.
— Poczekam, ale pospiesz się. . , , , . •
Wyszedł szybko. Podejrzewała, że w domu przyjmuje pacjentów odpłatnie,
czego mu wyraźnie zabroniła, ale nigdy nie zdobyła dowodu, ze to robi. Było
w nim coś, co sprawiało, że mu nie ufała. Ze swoimi blisko osadzonymi oczami
5 — Ebola  65
i nosem węższym niż u większości Afrykanów przypominał jej lisa. Dobrze
pracował, ale nie starał się zasłużyć na pochwały sióstr, jak inni pielęgniarze.
Codzienna sterylizacja strzykawek i instrumentów z samego rana była czynnością
niemal świętą i nic nie mogło usprawiedliwiać jego spóźnienia. Znów będzie
musiała z nim porozmawiać, ale później. Zamknęła oczy i westchnęła. Nie mogła
pozbyć się obrazu Embu leżącego bez przytomności w otoczeniu swej drobnej
żony i kilku młodszych członków rodziny.
Ten stary człowiek był dla niej jak afrykański tata. Jej prawdziwy ojciec był
burmistrzem w Niedergraat, flamandzkiej wiosce, w której spędził niemal całe
swoje życie. Wpoił jej od chwili gdy zaczęła chodzić, że wywiązywanie się
z obowiązku jest najznakomitszą z cnót — należy do niej dążyć za wszelką
cenę. Poczucie obowiązku u Taty Embu nie było mu narzucone przez innych;
brało się stąd, że jego praca to było po prostu jego życie. Już dawno
przekroczył sześćdziesiątkę, ale nadal przejeżdżał na rowerze dwadzieścia
kilometrów ze swojej wioski do pracy, aż złożyła go „gorączka". Był zawsze
na miejscu o szóstej rano. Według jego przybycia mogła nastawiać zegarek.
Nigdy nie poszedł do domu, dopóki wszystkie dzieci nie zostały nakarmione
i ułożone do snu. Często wracał w ciemności. Gdy padało, zwijał się na macie,
na oddziale, i spał ze swoimi podopiecznymi. Miał ogromne poczucie humoru
i, podobnie jak Lucie, potrafił obrazowo i dowcipnie naśladować polityków czy
nadętego gościa z miasta. Fermina słyszała nawet, jak przedrzeźniał przemowy
prezydenta i teatralne deklaracje, które były nadawane na prowincję z ogrom-
nego stadionu piłki nożnej w stolicy; to jednak kryło w sobie niebezpie-
czeństwo, przekonała go więc, żeby tego zaniechał. Z cierpliwością i delikat-
nością właściwą starszym Afrykanom nauczył ją, że bierność niektórych
młodych matek, gdy zachorowały ich dzieci, nie wynikała z braku uczucia, ale
z akceptacji nieuniknionego. Potrafił swoimi wielkimi, kościstymi dłońmi
podnieść płaczące dziecko i ukoić jego ból. Potrafił nakarmić najbardziej
krnąbrnego brzdąca, oszczędzając mu igieł i strzykawek. Jego nadzieję
wyrażało zawsze: Ca ira. Wszystko będzie dobrze. W bardzo złym okresie, na
przykład w czasie rebelii lub epidemii odry, która zabiła tak wiele dzieci,
mówił: — Ca ira, peut-etre — Może wszystko będzie dobrze. Dla niego
pociecha była równie ważna jak lekarstwo.
Na przyjęcie czekała tylko garstka pacjentów. Fermina starannie ukrywając
rozpacz, przyjmowała ich sprawnie i szybko. Wrócił Sukato z wysterylizowanymi
instrumentami.
— Wracam do klasztoru. Przyjdź po mnie, gdybyś potrzebował pomocy.
— Tak, siostro. Mam nadzieję, że będziesz mogła trochę odpocząć.
— Boli mnie trochę głowa; drzemka powinna mi pomóc — odparła.
— Dam ci aspirynę — powiedział Sukato. Sam zażył kilka pastylek przed
przyjściem do pracy. Obudził się z bólem w szyi i w plecach.
— To nie będzie konieczne, Dziękuję.
Fermina spała do popołudnia. Następnie, gdy poczuła się silniejsza, odwiedziła
garstkę dzieci w jej pawilonie, a później wstąpiła do domu wdowy po Mabalo.
66
Wydawało się, że Mbunzu się nie pogorszyło, ale dziecko kwiliło przy każdym
oddechu. Fermina położyła mu dłoń na głowie i wyczuła gorączkę
— Pozwól mi go zabrać i podać mu trochę płynów. Przyniosę go z powrotem
w ciągu godziny — namawiała.
Mbunzu potrząsnęła głową. Fermina przygryzła wargę i starała się ukryć
irytację.
— Dobrze więc. Wrócę odwiedzić cię rano.
Mbunzu podniesieniem ręki dała znak, że zrozumiała, i przytuliła do siebie
dziecko. Ferminie powróciło łomotanie w głowie. Przed kolacją musi się znowu
położyć.
W refektarzu Weronika i Augustyna pisały listy, Matylda przeglądała książkę
medyczną, a Antonia przygotowywała stół na następny dzień. Światło miało się
palić jeszcze przez godzinę. Siostry wciąż były odrętwiałe po śmierci Lucie
i mimo wyczerpania, żadna nie miała ochoty być sama. Weronika zgodziła się,
żeby Antonia wstawiła pryczę do jej pokoju. Weszła Fermina.
— Przepraszam za spóźnienie — powiedziała.
— Więcej chorych dzieci? — spytała Augustyna.
— Nie. Położyłam się na chwilę i zaspałam.
— Usiądź, Fermino. Przyniosę ci ciepły posiłek — zaofiarowała się Weronika,
wstając.
— Ale tylko trochę. Nie jestem głodna.
— Głodna czy nie, musisz jeść — odparła Weronika kierując się do kuchni.
Fermina usiadła naprzeciwko Matyldy.
— Wyglądasz na skonaną — zauważyła Matylda.
— Jestem trochę zmęczona — odrzekła Fermina. — Ostatnie dni, gdy
zabrakło Embu do pomocy, były bardzo ciężkie. I Lucie... — Oczy napełniły jej
się łzami.
— Wiem — powiedziała Matylda. — W naszej społeczności powstała
ogromna wyrwa.
Ktoś zapukał do drzwi. To był Sukato. Fermina wytarła oczy serwetką.
— Tak, Sukato. Co się stało?
— Embu właśnie umarł.
— Och, nie. Nie — szepnęła Fermina.
Sukato odwrócił się i wyszedł. Matylda obeszła stół, usiadła obok płaczącej
Ferminy i przytuliła ją.
— Był takim dobrym człowiekiem... takim innym niż wszyscy pozostali —
odezwała się Fermina. — Dlaczego Bóg zabiera ludzi takich jak Lucie
i Tata Embu?
Weronika wróciła niosąc talerz z górą ryżu, otoczoną wodnistym gulaszem
z kurczaka. Antonia podeszła do niej i wyszeptała wiadomość, którą przyniósł
Sukato. Weronika podeszła do stołu i postawiła talerz przed Fermina.
— Przykro mi z powody Taty Embu.
Fermina z niechęcią spojrzała na jedzenie.
— Jakże mam jeść, gdy tylu ludzi umiera?
67
— Musimy jeść, żeby żyć i mieć siłę. Płacz nam ich nie zwróci.
— Siostro! — odezwała się ostro Augustyna. — Delikatnie, proszę.
Weronika usiadła. Kawałek kiełbaski od wujka z Schilde sterczał z kupki
ryżu jak flaga.
— Przykro mi, ale ona musi jeść... — Podniosła oczy na matkę przełożoną,
która zmarszczyła brwi. — Wiesz, o co mi chodzi.
Fermina wytarła twarz i zmusiła się do uśmiechu.
— Wero, jesteś naprawdę niesamowita.
Antonia podeszła do stołu z butelką wina i szklanką.
— To może pomóc — powiedziała z wahaniem.
Nalała wina i postawiła je przed Ferminą. Gdy pozostało nietknięte, Antonia
jeszcze raz uniosła butelkę:
— Ktoś jeszcze?
Pozostałe siostry przytaknęły, wypiły szybko resztki wody i wyciągnęły
szklanki.
T^P|
Rozdział 5
Telefony na uniwersytecie nie działały. Tym razem nie z powodów związanych
z polityką; po prostu była to normalna awaria. Doktor Tambwe spojrzał na
zegarek; będzie musiał jechać aż na „Święte Wzgórze", na którym, tuż przed
ogłoszeniem niepodległości, Belgowie założyli uniwersytet, będący odpowied-
nikiem katolickiego uniwersytetu w Louvain, który otrzymał nazwę „Lovanium".
Nie miał pewności, że zastanie tam Ilungę. Jako starszy patolog kliniczny
i dziekan Szkoły Zdrowia Publicznego, Ilunga, często podróżował do Europy,
szczególnie do Belgii, gdzie odnoszono się do niego z dużym szacunkiem.
Tambwe, odkąd został ministrem zdrowia, na ogół wysyłał swego zastępcę
z wiadomościami do innych członków Wydziału Lekarskiego, ale Ilunga nie był
typem człowieka, który przyjmował polecenia od zastępców, szczególnie jeśli
chodziło o nieprzyjemną podróż w głąb kraju.
Tambwe, mały, okrągły człowieczek z regionu Mayombe, pracował przez
cały okres studiów w Szkole Zdrowia Publicznego w Montrealu, zmywając
naczynia i pompując benzynę. Gdy wykładał w Lovanium, jego kanadyjskie
wykształcenie sprawiło, że traktowano go z pewnym lekceważeniem, ponieważ
nie kształcił się, jak inni, w Belgii. Jednak znał swój przedmiot, a studenci 
cenili
go za rzeczowość i skromność.
Na szczęście Ilunga był w swoim laboratorium. Tambwe w skrócie przed-
stawił, co wydarzyło się w Yambuku, i pokazał mu list od dyrektora ośrodka
zdrowia z plantacji Braci Lever.
— Gdzie to jest? — spytał Ilunga.
— W krainie Budja, jakieś dziewięćdziesiąt kilometrów na północ od
Bumba — odparł minister.
— Ludzie lasu. Tam z pewnością wszystko się może rozwinąć — stwierdził
profesor. — Pochodził z Baluba, panującego plemienia w sawannie, w samym
środku kraju.
— Jak wynika z listu, wiele osób umiera od czegoś, co wygląda jak
niezwykle złośliwa odmiana duru — powiedział minister. — A teraz, gdy zmarła
jedna z belgijskich sióstr, Europejczycy będą się domagali, żeby udzielić temu
rejonowi więcej pomocy.
69
— Czy w Yambuku jest lekarz?
— Nie, tylko jeden asystent medyczny.
— Rozumiem... Kiedy mam jechać?
— Jak najszybciej. Plantacje Lever są ważne dla prezydenta. Przydzielił Air
Force 130, żeby pana tam zabrał.
— Czy prezydent wie o tej sytuacji?
— Tak. Zadzwoniłem do niego, jak tylko otrzymałem wiadomość od doktora
Busqueta. Wysyłam z panem doktora Ombę. Zna go pan. Należy do Tetela,
pochodzi z tej samej wioski co Lumumba. Kieruje służbą zdrowia w Kinszasie.
Kazałem mu zamówić leki, które należy zabrać, łącznie ze szczepionką przeciwko
durowi. Powinniście być gotowi do odlotu jutro rano.
— Oczywiście pojadę — odparł Ilunga. — A kiedy wrócę, będziemy mogli
porozmawiać o potrzebach mojego programu badawczego.
— Oczywiście. — Minister schylił głowę. Każda usługa miała swoją cenę.
Dwudziestego trzeciego września, o dziewiątej doktorzy Ilunga i Omba
wdrapali się na ładunek przymocowany linami w głównej kabinie wielkiego
transportowca i weszli na pokład podróżny.
— Witam na pokładzie ekspresu do Bumba — powiedział pułkownik
zairskiego lotnictwa. Był naczelnym dowódcą sił powietrznych i jedynym
pilotem posiadającym kwalifikacje do prowadzenia C-130.
— Czy to wszystko to nasz bagaż? — spytał Ilunga.
— Nie — odpowiedział ze śmiechem pułkownik. — Większość to zaopa-
trzenie do sklepów generała Bumby, w Bumba. Zawozimy im towar, jak tylko
lecimy na północ.
Ilunga zrozumiał. Wykorzystywanie oficjalnych środków w celach prywatnych
znane było jako stosowanie Artykułu 15. Ten fikcyjny przepis określano jako
„debrouillez vous" — „radź sobie sam" — i dotyczył niewyobrażalnych
i nielegalnych interesów przynoszących wielkie zyski. Na nim opierała się
zairska przedsiębiorczość.
Lekarze zapięli pasy w tapicerowanych płótnem fotelach przymocowanych
do ścian samolotu, a środki medyczne sprowadzone przez Ombę zostały
umieszczone z tyłu luku, na moment przed zamknięciem drzwi. Gdy samolot
turkotał po pasie w czasie startu, Omba zaczął liczyć w myśli swój zestaw
kartonowych pudeł; niektóre już zostały splądrowane.
Po przylocie do Bumba, o czternastej, zawieziono lekarzy i pilota do biura
komisarza okręgowego, żeby mogli złożyć mu uszanowanie. Gdy podano drinki,
komisarz okręgowy wstał, wlał odrobinę whisky do popielniczki tradycyjnie —
dla przodków, i wzniósł toast za swych znamienitych gości.
— Witamy w okręgu Bumba. Dziękuję prezydentowi, przewodnikowi naszego
wspaniałego kraju i założycielowi partii, za przysłanie was.
Wszyscy spełnili toast. Spotkanie było krótkie i przyjemne. Teraz gdy
przybyły dwie sławy medyczne, sytuacja w Yambuku znajdzie się pod kontrolą.
Komisarz wydał rozkaz sprowadzenia land rovera i ciężarówki na zaopatrzenie
70
i, po następnej kolejce drinków, lekarze wyruszyli w podróż na północ, do
Yambuku.
Dotarli do misji około północy. Nocny strażnik odprowadził ich do domu
Masangayi. Asystent medyczny powitał lekarzy i przeszedł z nimi na drugą
stronę drogi, do skromnych pokoi, przygotowanych dla nich w pawilonie
gościnnym przez siostry.
Przy śniadaniu Masangaya zapoznał lekarzy ze szczegółami dotyczącymi
epidemii i na zakończenie powiedział:
— Naszym najpilniejszym zadaniem jest postwienie diagnozy. Nie mamy
pojęcia, z czym się borykamy.
— Przywiozłem niezbędny sprzęt do pobrania krwi i wysłania jej do mojego
laboratorium na uniwersytecie — powiedział Ilunga.
— Ponieważ jesteśmy przysłani przez prezydenta i ministra zdrowia, ważne
jest, aby ludzie widzieli, że podejmujemy poważną akcję, żeby powstrzymać
zgony — powiedział Omba.
— Jak to proponujecie zrobić? — spytał Masangaya.
— Użyć szczepionki przeciw durowi, którą przywieźliśmy ze sobą. W końcu
może tu chodzić o złośliwą odmianę duru — odparł Omba.
— Ta epidemia nie przypomina żadnego duru, z którym się kiedykolwiek
zetknąłem — stwierdził Masangaya, patrząc na Ilungę.
— Muszę się z panem zgodzić — odezwał się profesor. — Ale szczepienie
ludności nie zaszkodzi.
Masangaya wzruszył ramionami i założył biały fartuch, a każdemu z lekarzy
wręczył zielony kitel operacyjny. Masangaya i Ilunga poszli pierwsi, omawiając
jeszcze raz kliniczny obraz choroby i jej przebieg, niezmiennie prowadzący do
śmierci. Omba podążał za nimi, podnosząc rękę i odpowiadając kiwnięciem
głowy garstce pracowników stojących z boku i kłaniających się z szacunkiem.
Przed pawilonem chorób wewnętrznych wychudzona kobieta zawołała
rozpaczliwie:
— Monganaga, monganga, chodź szybko i obejrzyj moje dziecko.
Gdy lekarze otoczyli łóżko, niemowlęciem wstrząsnęła konwulsja i dziecko
zmarło, a z rozwartych jego ust powoli wydobyła się krwista piana. Matka
przycisnęła je do piersi i zapłakała. Masangaya otoczył kobietę ramieniem.
— Gdzie jest twój mężczyzna?
Mówiła szlochając:
— Chowa nasze drugie dziecko... zmarło w nocy.
Jakiś pracownik szarpnął Masangayę za łokieć.
— Właśnie zmarł Tata Ipasa — pokazał brodą w kierunku starego mężczyzny,
leżącego kilka łóżek dalej.
— Przyjdziemy. — Asystent medyczny zwrócił się do dwóch lekarzy, którzy
stali zdziwieni przy łóżku. — Tak jest dzień i noc. Ta kobieta jest żoną naszego
prefekta szkoły, który sam jest chory. Jak pan widzi, ona też ma gorączkę.
Omba odsunął się o krok.
71
— Co jej pan podał?
— Kroplówki i antybiotyki; tylko to mamy. — Spojrzał na Ombę. — Chciałby
pan ją zbadać? Może zaleci pan coś innego.
— Nie, nie. Nie teraz. Powinniśmy obejrzeć tego starca, który przed chwilą
zmarł, i pobrać próbki — odparł Omba.
Doktor Ilunga, zawstydzony, wszedł między dwóch swoich kolegów i przy-
łożył kobiecie rękę do czoła. Wskazał na stetoskop w kieszeni asystenta
medycznego. Masangaya podał mu aparat. Profesor posłuchał jej piersi, delikatnie
ostukał brzuch, zauważył, że wątroba jest wrażliwa, ale nie powiększona,
i przyłożył słuchawkę do brzucha, żeby posłuchać odgłosów jelit. Poszukał
wysypki na dłoniach i spodach stóp. Gdy skończył, złożył stetoskop, wręczył go
z powrotem Masangayi i powiedział do pacjentki:
— Zrobimy co w naszej mocy, żeby ci pomóc. — Odwrócił się do
pozostałych. — Z badania przedmiotowego nie wynika nic, co by wyróżniało tę
chorobę z innych chorób zakaźnych.
Podeszli do łóżka, gdzie właśnie zmarł mężczyzna.
— Ipasa był jednym z naszych najlepszych pracowników szpitalnych —
powiedział Masangaya. — Tydzień temu odesłał swoją córkę i wnuki, a ostatnio
mieszkał sam. Przyprowadzono go wczoraj.
— Czy może pan otworzyć mu jamę brzuszną, żeby pobrać materiał do
badań? — spytał Ilunga.
— Oczywiście — odpowiedział asystent medyczny. — Wezmę kilka
instrumentów i zaraz wracam. Potem będziemy musieli go zanieść do zbiorowego
grobu za szpitalem.
— Przeszedł na drugą stronę, do sali operacyjnej, i za chwilę wrócił. Wraz
z Ilunga naciągnęli stare, poplamione rękawiczki gumowe. Masangaya wykonał
cięcie skóry równoległe do wypukłej prawej części klatki piersiowej mężczyzny.
Drugie cięcie poprowadzone zostało przez płaskie mięśnie brzuszne i otrzewną.
Mała wątroba była wciśnięta głęboko pod żebra.
— Trochę rozszerzę — powiedział Masangaya, podając profesorowi skalpel
i kleszcze. — Niech pan zobaczy, czy uda się wejść trochę głębiej i wyciąć
kawałek wątroby.
Omba przyglądał się z pewnej odległości. W chwili gdy Ilunga wyciągał
próbkę, trzasnęły kruche kości dolnych żeber i rana się zeszła. Masangaya
założył szew i zdjął gumowe rękawiczki, przecięte w jednym miejscu ostrym
żebrem. Wskazujący palec zaczął mu krwawić. Masangaya podszedł do zlewu
w kącie oddziału i wycisnął krew z ranki. Opłukał skaleczenie wodą i obwiązał
palec chusteczką. Wrócił do łóżka, gdy Ilunga kończył pobierać krew z ramienia
starca. Profesor spojrzał na prymitywny opatrunek asystenta medycznego
i zmarszczył brwi.
— Zdezynfekuję to, jak już go pochowamy — powiedział Masangaya.
Omba otworzył drzwi, a dwaj pozostali wynieśli Ipasę na miejsce jego
ostatniego spoczynku. Z dołu unosił się przejmujący smród i dwaj lekarze odeszli
więc spiesznie, zabijając szalejące muchy, które piły pot spływający im po 
szyjach.
72
Masangaya poprowadził ich do swojego gabinetu. Goście się myli, a on
nastawił wodę na kawę. Następnie odwinął dłoń i wyszorował palec starą
szczotką do paznokci, której rzadkie włosie przypłaszczyło się od długiego
używania.
— Ma pan jakiś środek dezynfekujący? — spytał Ilunga.
— Chyba jest stara butelka jodyny — odparł Masangaya wskazując brodą
na apteczkę.
— Gaza?
— W szufladzie. — Wyciągnął dłoń nad zlewem, a Ilunga polał ranę jodyną.
— Auu! To chyba w miarę upływu czasu nabiera mocy — krzyknął
Masangaya machając ręką w powietrzu, żeby złagodzić pieczenie.
— Gdzie są kompresy jałowe? — spytał profesor.
— Mamy kilka starych w sali operacyjnej. Pierzemy je. Potem nasi pacjenci,
którzy dochodzą do siebie po zabiegu, wygładzają je i składają do powtórnego
użycia. — Zaśmiał się, widząc zdziwienie na twarzy profesora. — Wie pan, my
tu jesteśmy w buszu — dodał.
Ilunga wolno i skrupulatnie obwiązywał gazę wokół rany.
— Nie robiłem tego od czasu, jak byłem stażystą.
— Była wtedy gaza? — spytał Masangaya chichocząc.
— A jakże. I były też jałowe opatrunki cztery na cztery — odparł profesor
z kpiącą powagą.
Masangaya uśmiechnął się.
— Mój stary ojciec zawsze mawiał, że postęp nie zawsze posuwa się do
przodu.
— Był przewidujący — powiedział profesor, zwijając koniec bandaża. —
Chodźmy teraz na inne oddziały, żeby pobrać więcej próbek krwi.
Przez pozostałą część dnia, z krótką przerwą na lunch, lekarze odwiedzali
z Masangaya chaty pracowników i budynki, gdzie leżeli chorzy nauczyciele i ich
rodziny. Pobrali krew od kilku pacjentów, używając jednorazowych strzykawek,
które przywieźli ze sobą.
— Musimy zobaczyć jeszcze jedną kobietę — powiedział Masangaya. —
Żonę Mabalo, pierwszego chorego, który zmarł.
Zapukał. Nie było odpowiedzi. Otworzył drzwi lekko, tak, że powstała
szczelina.
— Mbunzu, to ja, Masangaya. Przyprowadziłem do ciebie lekarzy z Kinszasy.
— Niech sobie idą. Nie chcę się z nimi widzieć.
— Czy mogę wejść? — spytał.
— Tak, ale nikt poza tobą. Ostatni lekarz poranił mi ramię tymi swoimi
igłami.
Masangaya odwrócił się w stronę lekarzy.
— Przykro mi. Ale to jest kobieta o bardzo silnej woli, która dużo
wycierpiała. Zobaczę, co da się zrobić. — Wszedł do domu i zamknął za sobą
drzwi.
Mbunzu i jej dziecko leżeli na łóżku. Z przerażeniem spostrzegł, jak
73
wyniszczone jest niemowlę. Przykucnął i położył dłoń na małym ciałku. Było
suche i rozpalone.
— Nie chcę już żadnych igieł — wyjęczała Mbunzu.
— Dopilnuję tego — obiecał poważnie Masangaya.
— Moje dziecko umiera. Matka Mabalo mówi, że jest zbyt młode, żeby
dołączyć do ojca.
Masangaya zawahał się.
— Ma rację. Szkoda, że nic nie mogę zrobić, ale... — Przez chwilę
przytrzymał jej ramię, wstał i podszedł do drzwi. — Wrócę jutro.
Po kolacji lekarze spotkali się z Masangaya na jego werandzie. Omba
wyciągnął butelkę whisky i trzej mężczyźni zasiedli o zmierzchu przy drinkach,
nasłuchując grania cykad i omawiając wydarzenia dnia. Przebieg choroby był
znany; tajemnicą pozostawało, czym była i skąd się wzięła.
— Wygląda całkiem jak malaria, lub dur brzuszny, czy nawet tyfus, ale
w tych chorobach nie występuje krwawa biegunka i owrzodzenia gardła
i dziąseł — powiedział Ilunga.
— Stosowaliśmy rutynowe leczenie jak w przypadkach malarii i duru, ale
nie nastąpiły żadne wyzdrowienia — dodał Masangaya. — A wirusy? Wiem
o nich tak mało, że nie wiem, czy powinienem pytać.
— Jest taka możliwość, ale na uniwersytecie nie prowadzimy hodowli
wirusów. Musielibyśmy wysłać próbki do Instytutu Medycyny Tropikalnej
w Antwerpii — powiedział Ilunga.
— A tymczasem musimy coś zrobić, żeby uspokoić ludność — stwierdził
Omba. — Rano powinniśmy zacząć szczepienia przeciwko durowi brzu-
sznemu.
— Co pan o tym sądzi, profesorze? — spytał Masangaya.
— Nie potrafię nic powiedzieć. Szkoda, że jeszcze nie mamy wyników
próbek. Dysponujemy szczepionką i nie możemy z całą pewnością twierdzić, że
ta choroba to nie dur. Myślę, że szczepienia mogłyby dać ludziom nieco nadziei,
iż uda się powstrzymać epidemię.
— Złudna nadzieja może być gorsza niż żadna — odparł Masangaya.
Omba wstał, ziewnął i przeciągnął się.
— Musi pan przyznać, że to, co pan do tej pory zrobił, nie uratowało ani
jednego życia. W tej sytuacji prawdziwe jest stare, lekarskie powiedzenie: 
„Jeśli
to, co się robi, nie przynosi rezultatów, trzeba robić coś innego". Jestem za 
tym,
żeby jutro zaszczepić tyle osób ile zdołamy.
Ilunga wzruszył ramionami.
— Dobrze. Zrobimy to rano. Wieczorem możemy wrócić do Kinszasy,
założyć hodowle i zbadać próbki.
Masangaya odprowadził lekarzy do pawilonu gościnnego, oznajmił, że
śniadanie będzie podane u sióstr o siódmej, i życzył im dobrej nocy. Z ulgą
znowu został sam. Myśl o ludziach tłoczących się na szczepienia czy z jakichś
innych powodów, nie dawała mu spokoju. Instynkt podpowiadał mu, że w takich
przypadkach rozproszenie i izolacja mają o wiele więcej sensu niż jakiekolwiek
74
ludzkie skupiska. Ale profesor przychylił się do zdania Omby. Masangaya nie
mógł więc nic zrobić. Spędził bezsenną noc, czując pulsowanie w chorej ręce.
Wcześnie rano Masangaya wysłał nocnego strażnika do kwater pracowników
z poleceniem, żeby wszyscy, mężczyźni, kobiety i dzieci, stawili się za godzinę
w przychodni na szczepienia.
Siostry rozłożyły na stole w refektarzu swoje najlepsze smakołyki ze
skromnych zapasów przysyłanych przez belgijskie rodziny. Silny zapach kawy
mieszał się z budzącym tęsknotę aromatem suszonej wołowiny, pokrojonej
w plasterki grubości kartki papieru, i wędzonej makreli ze wzburzonych wód
Morza Północnego u brzegów Ostendy. Na talerzu leżały resztki, częściowo
oklapniętego, puddingu. Weronika poświęciła trochę kiełbasek od wujka,
a Antonia rozpakowała kawał koziego sera, który nie był zjełczały, chociaż tak
pachniał. Upiekły świeży chleb i otworzyły ostatnią puszkę margaryny. Lekarze
częstowali się i jedli z entuzjazmem, a siostry popijały kawę i patrzyły, jak
znikają ich drogocenne zapasy. Gdy pozostały już jedynie skórki i puste puszki,
Augustyna podniosła dzbanek do kawy.
— Jeszcze? — zapytała.
— Tak, poproszę — odpowiedzieli obydwaj mężczyźni. Omba wlał sobie do
filiżanki kilka ostatnich kropli mleka skondensowanego, wsypał cukier i 
zamieszał.
— Siostry bardzo dobrze się tu w buszu odżywiają — powiedział, wznosząc
filiżankę w toaście.
— Mam nadzieje, że się panowie najedli — powiedziała Weronika, rzucając
okiem na marne resztki na stole.
— Dziękujemy. Wszystko było bardzo smaczne — powiedział Ilunga. —
Kto by pomyślał, że w tej dziczy można zjeść prawdziwe, flamandzkie
śniadanie. — Wytarł usta i odsunął krzesło. — Teraz — skinął ciepło w stronę
matki przełożonej — nasz program na rano. Wczoraj, z pomocą kolegi Masangayi,
pobraliśmy próbki krwi, żeby zabrać je do mojego laboratorium. Jestem pewien,
że dzięki tym próbkom będziemy mogli postawić diagnozę. Wydaje nam się, że
może to być pewna odmiana duru brzusznego, złośliwa i śmiertelna oczywiście,
zdecydowaliśmy się więc zaszczepić każdego, kto mieszka lub pracuje w misji,
szczepionką przeciw durowi, którą przywieźliśmy z Kinszasy.
— Czy nie dopasowujecie diagnozy do waszej terapii? — wtrąciła się
Fermina.
Matylda spojrzała na nią i zmarszczyła brwi; pielęgniarki nie przerywają
lekarzom. Augustyna spojrzała na Masangayę, który utkwił wzrok w filiżance
z kawą. Wydawało jej się, że przez twarz przebiegł mu uśmieszek.
— Czy wolałybyście, żebyśmy nic nie zrobili? — spytał Omba.
Fermina milczała.
— Jak mówiłem — kontynuował profesor — dziś rano mamy zamiar
zaszczepić wszystkich pracujących w misji. — Odwrócił się do Augustyny. —
Następnie możemy uodpornić siostry.
— Znajdzie nas pan tutaj przed lunchem — powiedziała Augustyna,
rozglądając się wokół stołu.
75
Fermina siedziała z zaciśniętymi ustami.
Rankiem lekarze, z pomocą siostry Antonii, zaszczepili garstkę pacjentów
szpitala i pracowników, którzy przyszli do przychodni. Wiele rodzin wróciło do
swoich wiosek. Masangaya przeprosił i poszedł na obchód do pawilonu ogólnego
i zabiegowego. W nocy zmarły trzy osoby: dwóch pracowników misji i czterolet-
nia córka jednego z nauczycieli.
Pod koniec poranka siostry zgromadziły się na tylnej werandzie i czekały.
— Nie szczepi się ludzi w środku epidemii — gorączkowo oznajmiła
Fermina, kontynuując wymianę zdań z Matyldą.
— To są stare bzdury. Gdzie to słyszałaś? — spytała starsza siostra. — Nie
szczepi się ludzi tylko wtedy, gdy mają gorączkę. Zdaję sobie sprawę, że oni nie
mają pewności, co powoduje tę chorobę, ale równie dobrze może być to dur
brzuszny. A jeśli tak, to szczepionką powstrzymamy dalsze zgony.
Nadeszli lekarze, a w ślad za nimi siostra Antonia, niosąca duże, kartonowe
pudło, wypełnione jednorazowymi strzykawkami.
Ilunga odezwał się:
— Wszystko poszło sprawnie. Ludziom chyba ulżyło, że coś dla nich
robimy. Teraz was zaszczepimy.
Najpierw dali zastrzyk Augustynie, następnie Matyldzie; ale gdy doktor
Omba odwrócił się w stronę Ferminy, odsunęła się krzyżując ramiona.
— Odmawiam przyjęcia szczepionki — oznajmiła z szeroko otwartymi
jasnymi oczami i poczerwieniałą twarzą.
— Siostro, jesteś pielęgniarką i musisz dawać innym dobry przykład. Matka
przełożona i siostra Matylda dostały już zastrzyk; teraz kolej na ciebie —
powiedział doktor Omba zbliżając się do niej z napełnioną strzykawką.
Fermina odwróciła się i stanęła za Weroniką. Doktor nalegał.
— Jeśli nie przyjmiesz szczepionki, jak myślisz, co uczynią inne siostry?
— To jest ich sprawa — ze złością odparła Fermina. — Nie dam się
zaszczepić i koniec.
Augustyna przesłała Matyldzie, która była zażenowana takim zachowaniem
młodszej koleżanki, zdziwione spojrzenie. Weronika odwróciła się do Ferminy
i chciała ją objąć ramieniem, ale Fermina wyrwała się, opuszczając wianuszek
zakonnic, stojących za krzesłem. Weronika ruszyła za nią.
— Fermino, pozwól mu się zaszczepić. Co to za różnica?
Fermina spojrzała na nią złowrogo i Weronika wycofała się. Po chwili
ciężkiej ciszy Fermina podniosła wzrok i wyszeptała.
— Za późno. Mam „gorączkę".
Weronika przyłożyła dłonie do twarzy. Omba z jękiem opadł na krzesło.
Zakonnice stały zaszokowane. Po chwili profesor przejął sprawy w swoje ręce.
— Skoro siostra ma „gorączkę", natychmiast powinna zostać przetranspor-
towana do Instytutu Medycyny Tropikalnej w Antwerpii.
— Mam tutaj zbyt dużo do roboty. Nie chcę wracać do Belgii. Nie
wrócę! — krzyknęła Fermina w panice podnosząc głos. — Nie mogę wyjechać
76
z Yambuku! — Odwróciła się, uciekła z werandy i pobiegła korytarzem. Po
chwili trzasnęły drzwi.
Ilunga odwrócił się do Augustyny.
— Siostra musi jechać z nami do Kinszasy. Dziś wieczorem poleci do Belgii.
— Chcieliśmy tak zrobić z siostrą Lucie, ale zmarła, zanim zdążyliśmy ją
wywieźć. Porozmawiam z Ferminą.
Augustyna spojrzała na Matyldę, ta przytaknęła i poszła z nią.
Matka przełożona zapukała.
— Po prostu wejdź — powiedziała Matylda otwierając drzwi.
Fermina leżała na brzuchu, z twarzą ukrytą w poduszce. Matylda usiadła na
skraju łóżka i położyła dłoń na jej ramieniu. Augustyna stała przy drzwiach.
— Od jak dawna jesteś chora? — spytała delikatnie Matylda.
— Od kilku dni — padła stłumiona poduszką odpowiedź.
Kołnierzyk bluzki Ferminy był mokry, a jej ramiona^ szyja pod dłonią
Matyldy gorące. Starsza siostra pomyślała o kilku ostatnich dniach. Dlaczego nic
nie zauważyła? Po śmierci Lucie wszystkie były wyczerpane i mniej skłonne do
rozmów. Nie przychodziło jej do głowy nic, co mogłoby wskazywać na to, że
Fermina nie czuje się dobrze.
— Kiedy zaczęła się gorączka?
— Chyba dwa dni temu.
— Zmierzyłaś temperaturę?
— Nie, bałam się.
Matylda wstała.
— Siostro, proszę, usiądź. Musimy porozmawiać.
Fermina powoli spuściła nogi z łóżka i usiadła. Wzięła ręcznik, który podała
jej Augustyna, i wytarła twarz.
— Teraz lepiej. Zmierzmy temperaturę — powiedziała Matylda.
Fermina wskazała kosmetyczkę stojącą na zlewie. Matylda wzięła od
Augustyny termometr, strząsnęła go i powiedziała:
— Otwórz.
Fermina zacisnęła usta wokół termometru i, jak uległy pacjent, wyciągnęła
nadgarstek w stronę Matyldy, żeby mogła zmierzyć jej puls. Spojrzała na
szczupłą, brązową twarz swojej nauczycielki i znajome zmarszczki na jej czole
dodały jej otuchy. Religijność i poczucie dyscypliny Fermina odziedziczyła po
swym ojcu, ale pielęgniarstwa nauczyła się od tej siwowłosej zakonnicy, która
palcami delikatnie obejmowała jej nadgarstek.
— Sto dwadzieścia — powiedziała Matylda, podnosząc wzrok znad zegarka
i sięgając po termometr. ¦— I wysoka gorączka! Musisz czuć się znacznie gorzej,
niż po tobie widać.
Fermina głęboko odetchnęła.
— Aspiryna zbijała gorączkę i ulżyła mi w bólu. Ale od pigułek mam
kłopoty z żołądkiem. Nie jestem już w stanie nic utrzymać. Mam te same
objawy, jakie występowały u Lucie w pierwszych dniach choroby.
— Wymiotowałaś? — spytała Matylda.
77
— Kilka razy, po aspirynie.
— Masz biegunkę albo krwotoki?
— Nie... jeszcze nie.
Matylda przysunęła krzesło i usiadła obok Ferminy.
— Pamiętasz, że gdy Lucie była taka chora, wszystkie zdecydowałyśmy, że
powinna jechać do Antwerpii. Sama się z tym zgodziłaś.
— Tak, pamiętam.
— Teraz ty musisz jechać.
Fermina potrząsnęła głową.
— Nie ma sensu, żebym jechała. I tak umrę.
— Musisz jechać, Fermino — odezwała się Augustyna, podchodząc bliżej
łóżka. — Tak będzie najlepiej dla ciebie i dla nas wszystkich. To jest jedyny
sposób, żeby lekarze w Belgii dowiedzieli się, co zabiło Lucie i pozostałe 
osoby.
— Ale co powie mój ojciec, jak porzucę swoje obowiązki i opuszczę
pacjentów?! — krzyknęła Fermina potrząsając głową. — Tata Embu nie uciekł.
Nie, nie wyjadę. Chcę umrzeć tutaj, w Yambuku, i zostać pochowana obok Lucie.
Matylda pochyliła się i położyła dłoń na kolanie Ferminy.
— Znam twojego ojca, Fermino. Chciałby, żebyś wypełniała swoje obowiązki
jako pielęgniarka, dla misji i dla swoich pacjentów. Ale teraz twoim obowiązkiem
jest wyjechać. — Fermina przytrzymała ręcznik przy ustach.
Matylda oparła się na krześle.
— Obie z siostrą Augustyną wiemy, jakie to dla ciebie ciężkie, ale jesteś
naszą jedyną nadzieją. Pomyśl o tym i pomódl się. Wrócimy za chwilę.
Augustyna i Matylda dołączyły do pozostałych na werandzie. Do grupy
doszedł Masangaya.
— Nie chce wyjechać. Musimy dać jej trochę czasu, żeby oswoiła się z tą
myślą — oświadczyła Augustyna.
— Może ma rację — powiedział Masangaya.
— Co chce pan przez to powiedzieć? — spytał ostro doktor Omba.
Masangaya odwrócił się w stronę dwóch lekarzy.
— Czy mogę zamienić z panami słowo?
Trzej mężczyźni zeszli po schodach werandy.
— Ludzie w tym rejonie odizolowali się i nie pozwalają na wjazd ani wyjazd
z wiosek. Nie sądzicie, że zabranie Ferminy do Kinszasy może spowodować
przeniesienie choroby do stolicy? — spytał asystent medyczny.
— Oczywiście jest to ryzyko — odparł Ilunga. — Ale niech pan myśli
realnie. Musimy dowiedzieć się, z jakim drobnoustrojem mamy do czynienia,
a do tego potrzeba pogłębionych badań oraz hodowli, znacznie lepiej prowadzonej
niż ta, którą mogą założyć na uniwersytecie, a co dopiero tutaj, w środku lasu.
A poza tym, jeśli belgijskie zakonnice zaczną umierać od afrykańskiej bakterii,
zaraz będziemy mieli na głowie Brukselę i w ich prasie pojawią się niestworzone
historie. Siostrę trzeba przewieźć do Belgii najszybciej jak to możliwe.
Porozmawiam z nią.
Masangaya wzruszył ramionami. Wiedział, że dalsze przekonywanie jest
78
bezużyteczne. Fermina nie była zwyczajną pacjentką cierpiącą na chorobę, ale
belgijską zakonnicą z afrykańską infekcją. Wrócili do pozostałych.
— Czy może mnie siostra zaprowadzić do pokoju siostry Ferminy? __
poprosił Ilunga Augustynę.
Przytaknęła i poprowadziła go. Fermina wciąż siedziała na łóżku.
— Doktor Ilunga chce z tobą porozmawiać — powiedziała Augustyna.
Doktor odezwał się z progu.
— Siostro, jesteś zakonnicą i przysięgałaś posłuszeństwo. Wraz z twoją
przełożoną, oboje prosimy cię o spakowanie rzeczy, żebyśmy cię mogli zabrać
do Bumba. Razem polecimy do Kinszasy i dopilnujemy, żebyś jeszcze dziś
wieczorem znalazła się w samolocie do Belgii.
Fermina nie odpowiedziała. W głowie jej łomotało i czuła, że zaraz
zwymiotuje. Profesor, widząc, że w przypadku tej zakonnicy odwołanie się do
autorytetu nie wystarczy, wszedł do środka i zwrócił się do niej łagodniej.
— Siostro, po co przyjechałaś do Zairu? — Nie było odpowiedzi. — Czy
przyjechałaś tutaj, by pomagać Afrykanom? Sądzisz, że mogę wysłać do Belgii
chorego Zairczyka? Nie ma tam rodziny, nie zna języka, nie ma gdzie mieszkać.
To jest twój kraj. Jeśli naprawdę chcesz zrobić coś w tej krytycznej chwili,
poświęć się i wracaj do swojego kraju, gdzie eksperci z instytutu w Antwerpii
będą mogli dowiedzieć się, co wyniszcza ludzi w Yambuku. Otrzymasz potrzebną
ci opiekę, po czym będziesz mogła powrócić tutaj, by ponownie podjąć swoje
obowiązki i pracować zgodnie z powołaniem. — Przerwał i spojrzał na
Augustynę, która przytaknęła z aprobatą.
— To ma sens — powiedziała matka przełożona.
Fermina patrzyła na nich przez chwilę.
— Czy możecie mi dać coś na ból głowy? Nie jestem w stanie myśleć
przytomnie — powiedziała.
— Oczywiście — odrzekł profesor z ulgą, że w końcu nabrała rozsądku. —
Poproszę asystenta medycznego, żeby ci dał zastrzyk dolantyny.
Weronika i Matylda pomogły Ferminie przygotować się do podróży. Za
niecałą godzinę do pojazdu misyjnego załadowano jej torbę. Odmówiła położenia
się z tyłu, na materacu. Dolantyna ulżyła jej w bólu głowy, ale spotęgowała
mdłości. Gdy nadszedł czas odjazdu, Fermina usiadła z przodu land rovera, obok
Luka. Spojrzała w stronę werandy obrośniętej bugenwillą i zobaczyła swoje
Siostry w Chrystusie, które stały na schodach, trzymając chusteczki przy
twarzach. Poruszyła ustami i wyprostowała plecy. Dżip lekarzy ruszył pierwszy,
a Luc za nimi. Fermina podniosła rękę i zmusiła się do uśmiechu, gdy mijali jej
najlepsze przyjaciółki. Wiedziała, że już nigdy ich nie zobaczy. Spojrzała 
wzdłuż
rzędów palm, gdy land rover wiózł ją koło małego cmentarza. Po policzkach
spływały jej łzy.
— Adieu, siostro. Spoczywaj, gdzie żyłyśmy, pracowałyśmy i gdzie zos-
tawiłyśmy nasze serca. Módl się za mnie, ukochana przyjaciółko.
Gdy przyjechali, okazało się, że samolot sił powietrznych już odleciał
z Bumba. Agent Air Zaire powiedział im, że pułkownik tak się pośpieszył,
79
ponieważ zaraza z Yambuku rozprzestrzeniła się w powietrzu nad lasem.
Zdenerwowany pracownik lotniska powiedział bowiem pilotowi, że widziano,
jak kruki koło misji wyginały się w powietrzu i spadały na ziemię. Omba i Ilunga
próbowali wyjaśnić, że ta idiotyczna opowieść jest wyssana z palca. Samolot Air
Zaire z Kisangani spóźniał się i nie miał wolnych miejsc. Potrzebowali pomocy
komisarza okręgowego, żeby załatwić bilety. Nikomu nie powiedzieli, że
towarzysząca im siostra jest chora, i przykazali Lukowi, że ma nie wysiadać
z samochodu.
Przez dwie godziny, gdy czekali na lotnisku w upale, Fermina siedziała
w land roverze. Luc wachlował ją ręcznikiem i przynosił wodę, ale gorączka
i duchota panujące w samochodzie wkrótce zebrały żniwo; wymiotowała i była
coraz bardziej odwodniona. Gdy samolot w końcu przyleciał, z trudem samo-
dzielnie weszła po schodkach i opadła na fotel z tyłu, przy oknie. Po starcie
i osiągnięciu wysokości, powietrze w kabinie ochłodziło się; zaczęły nią
wstrząsać dreszcze. Turbulencje pogarszały mdłości i, mimo że miała pusty
żołądek, odbijało jej się nieprzyjemnie. Stewardesa wręczyła jej zatęchły koc,
który Fermina owinęła sobie wokół ramion. Sięgnęła do kieszeni i wyciągnęła
różaniec. Między jedną a drugą „zdrowaśką" wypluwała do torebki z wos-
kowanego papieru, dostarczonej dzięki uprzejmości personelu Air Zaire, niewiel-
kie ilości gorzkiej flegmy.
Ilunga raz podszedł do niej na tył samolotu i próbował dodać jej otuchy.
— Już niedługo położymy siostrę w przytulnym łóżku w klinice Ngaliema.
Mój samochód sportowy jest zbyt mały, żebym zawiózł nim siostrę do miasta.
Jak tylko dolecimy, pojadę na uniwersytet i wyślę po siostrę ambulans, jestem
pewien, że telefony jeszcze nie działają, więc to może potrwać chwilę.
Około dziesiątej wieczorem wylądowali na lotnisku Ndjili, w Kinszasie. Gdy
wszyscy pasażerowie wysiedli, Ilunga pomógł Ferminie zejść po stopniach.
Omba niósł torby. Wolno poszli do budynku dworca lotniczego i posadzili
Ferminę w rogu wielkiej poczekalni. Ilunga przeprosił i niedługo wrócił z jedną
z kasjerek biletowych Sabeny, Belgijką o wymalowanych na czerwono ustach,
ubraną w obcisłą, niebieską spódnicę.
— Gdyby siostra czegoś potrzebowała, będzie tu ta młoda dama. Karetka
powinna po siostrę niedługo przyjechać.
Kobiety podały sobie ręce.
— Czy mogę przynieść herbatę albo cokolwiek innego, siostro? — spytała
kasjerka.
— Nie, dziękuję.
— Droga na uniwersytet zajmie mi około pół godziny — powiedział
Ilunga. — Pojadę prosto do szpitala i wyślę karetkę. Jutro załatwię wszystko,
żeby siostrę przewieźć do Belgii. A więc, siostro, na razie do widzenia.
— Adieu, docteur ¦— odparła Fermina.
Omba odezwał się:
— Niech siostra zachowa odwagę.
— Zachowam — przytaknęła.
80
Gdy lekarze odeszli, Fermina wyciągnęła się na fotelach poczekalni
i wykorzystała torbę podręczną jako poduszkę. Młoda kobieta przyniosła
koc i przykryła'ją.
— Jeśli będzie siostra czegoś potrzebowała, proszę po prostu podnieść rękę.
Będę przy ladzie do czasu, aż odleci nasz samolot do Brukseli o północy__
powiedziała kasjerka biletowa. Fermina kiwnęła głową. Była tak wyczerpana, że
mimo bólu i mdłości zapadła w sen.
Gdy się przebudziła, przez chwilę poczuła się zagubiona i zdezorientowana.
Następnie skupiła się na parze ciemnoniebieskich spodni i usłyszała: Ma soeur.
Usiadła, a głowa zatoczyła jej się, gdy do gardła podeszła fala mdłości.
Sięgnęła po papierową torebkę, a walący młot w głowie zmusił ją do wydania
jęku bólu. Przed nią stał Europejczyk w średnim wieku, ubrany w mundur linii
lotniczych Sabena.
— Czy mogę pomóc, siostro? — spytał zaniepokojony jej zachowaniem.
Odwrócił się w stronę lady i kiwnął na kasjerkę biletową. Fermina usłyszała
miarowy stukot wysokich obcasów, rozlegający się echem pod kopułą pustego
dworca lotniczego. Zbliżając się, młoda kobieta powiedziała:
— Zairczyk, który powiedział, że jest profesorem uniwersytetu, zostawił
siostrę i kazał mi jej pilnować do czasu przybycia karetki — powiedziała.
Spojrzała na zegarek. — To było ponad godzinę temu.
— Sukin... — wykrzyknął Belg. — Och, przepraszam, siostro.
Kasjerka biletowa wtrąciła się:
— To jest pan Robinet, kierownik naszego przedstawicielstwa, siostra...?
— Fermina. Z misji w Yambuku, na północ od Bumba. Gdybyście mogli
znaleźć mi taksówkę...
— Taksówkarz zdarłby z siostry skórę — stwierdził Robinet. — Sam siostrę
odwiozę. — Spojrzał na zegarek. — W moim biurze, za ladą, jest leżanka. Tam
będzie miała siostra więcej spokoju i wygody. Pojedziemy, jak tylko odleci
samolot o północy. To już niedługo. — Dwójka Belgów pomogła Ferminie
przejść do biura.
— Przywieźli siostrę z Bumba i tak zostawili? — spytał Robinet, oburzony,
jak ją potraktowano.
— Nie zostawili mnie — odparła Fermina. — Telefony na uniwersytecie nie
działają i lekarz pojechał szukać karetki. Może nie mógł znaleźć kierowcy; może
karetka złapała gumę. Wiecie, jak to czasami jest.
— Och, tak — odrzekł Belg. — Wiem, jacy oni są. Dlatego pracuję dla
Sabeny, a nie dla Air Zaire.
Wrócił do lady, a Fermina położyła się na leżance. Zasnęła, a następną
rzeczą, jaką pamiętała, byli Belgowie, którzy pomagali jej wsiąść na tylne
siedzenie samochodu i układali jej głowę na poduszkach.
— Dokąd mam siostrę zawieźć? — spytał Robinet, wjeżdżając na czteropas-
mową autostradę prowadzącą do odległej o trzydzieści kilometrów stolicy.
— Chyba do franciszkańskich sióstr w szpitalu Ngaliema — odparła Fermina,
przełykając nową falę żółci.
8 1
— Zawiozę siostrę do siostry Teofili. Zna ją siostra?
— Oczywiście. Wszyscy ją znamy. Cieszę się, że jeszcze tam jest. Wzięła
kilka głębokich wdechów i pomodliła się, żeby dojechali, zanim dostanie torsji
w samochodzie. Robinet jechał szybko i zdecydowanie, jak większość jego
rodaków, unikając tylko największych dziur. Fermina ściskała mocno rączkę
przy drzwiach samochodu, wiedząc, że im szybciej będzie on jechał, tym prędzej
ona dozna ulgi. O tej porze nocy ruch był niewielki i wkrótce podjechali pod
kutą z żelaza bramę szpitala.
Fermina umyła twarz i wytarła gorące, obolałe ciało, po czym włożyła
koszulę nocną i wślizgnęła się między chłodne, białe prześcieradła. Spojrzała
na krucyfiks nad drzwiami. Dziękuję, że mnie tu przywiodłeś i że siostra
Teofila miała dyżur. Kierownik Sabeny miał rację: nie mogła się dostać
w lepsze ręce.
Matka z P5, jak zwano Teofilę, była pielęgniarką od czasu, gdy otwarto
szpital dla Europejczyków, wiele lat przed uzyskaniem niepodległości. W tamtych
czasach szpital był poświęcony belgijskiej królowej i nazywał się La Cliniąue
Reine Elizabeth. Niezmiennie dobry humor Teofili, mimo zniekształconej stopy,
oraz jej zdolność radzenia sobie z wszystkimi problemami medycznymi i pac-
jentami, od pijanych żołnierzy poczynając do nadąsanych zarządców kolonialnych
i surowych jezuitów, zdobyły jej znaczną renomę.
Siostra Teofila pokuśtykała z powrotem do pokoju, niosąc stetoskop i mankiet
do mierzenia ciśnienia. Fermina zauważyła, że Teofila ma na sobie gumowe
rękawiczki. Wsadziła termometr pod suchy język Ferminy i sięgnęła po jej
nadgarstek. Kiedy policzyła puls i sprawdziła ciśnienie krwi, wyjęła termometr,
spojrzała na niego i strząsnęła.
— Bez wątpienia masz wysoką gorączkę. Jak się teraz czujesz?
— Jakbym miała głowę w imadle, a brzuch mnie boli od torsji przez cały
dzień — szepnęła Fermina.
— Zrobię ci zastrzyk dolantyny i podam trochę płynu. Potem mi opowiesz,
co się dzieje.
Teofila wyszła z pokoju i wróciła po chwili z torebką roztworu soli
fizjologicznej i ze strzykawką. Gdy już zrobiła Ferminie zastrzyk i podłączyła
kroplówkę, przysunęła krzesło i usiadła obok łóżka.
— Jesteś pielęgniarką. Powiedz mi, co wiesz o swojej chorobie.
Fermina zdała jej sprawozdanie z tego, co wydarzyło się w Yambuku,
i opisała objawy występujące u umierających ludzi. Opowiedziała też o śmierci
siostry Lucie, o początku oraz przebiegu jej własnej choroby.
— Jutro mam być wysłana do instytutu w Antwerpii, żeby eksperci mogli
postawić diagnozę. — Przerwała i dodała po chwili. — Szczerze mówiąc,
wątpię, czy cokolwiek można dla mnie zrobić. Od czasu, gdy zaobserwowaliśmy
symptomy tej choroby po raz pierwszy, nikt jeszcze nie wyzdrowiał.
— Przestań, siostro. Jak już się dowiemy, co jest przyczyną twojej choroby,
na pewno będziemy mogli ci pomóc. Ale teraz musimy ci obniżyć temperaturę
82
i sprawić, żebyś poczuła się lepiej, w przeciwnym razie Sabena nie wpuści cię
na pokład.
Teofila wstała.
— Zadzwonię do doktora Edmonda. Ma dzisiaj dyżur. — Weszła do łazienki
i wlała do szklanki trochę zimnej wody.
— Popijaj małymi łykami, żeby zwilżyć usta. I odpoczywaj. Wrócę, jak
tylko przybędzie lekarz.
Fermina podciągnęła prześcieradło pod brodę i zamknęła oczy. Miała
przyjemne zawroty głowy po zastrzyku.
Pół godziny później lekarz wszedł do gabinetu Teofili.
— Musi być okropnie chora, skoro wzywasz mnie w środku nocy —
powiedział, drapiąc zarost na brodzie.
— Rzeczywiście jest bardzo chora.
Prowadząc go powoli do pokoju nowej pacjentki, opowiedziała mu w skrócie
historię choroby Ferminy i jej własne spostrzeżenia oraz zdała mu relację, jakie
zastosowała środki leczenia. Zapukała do drzwi i weszli.
— Siostro, to jest doktor Edmond.
Lekarz zbliżył się do łóżka z wyciągniętą ręką.
— Powinien pan włożyć rękawiczki, jeśli chce mnie pan dotykać —
powiedziała Fermina.
Lekarz przystanął i opuścił rękę.
— Naprawdę? Dlaczego tak siostra mówi? — spytał.
— Jestem pielęgniarką. Zajmowałam się ludźmi z takimi samymi objawami
w naszej misji, w Yambuku. Nie mamy pojęcia, co jest przyczyną choroby, ale
mogę panu powiedzieć, że jutro będzie bolało mnie gardło i będę miała
biegunkę, a pojutrze zacznę krwawić z żołądka i z jelit.
— Doprawdy? — zdziwił się lekarz. — Jak się pani teraz czuje?
— Lepiej, dzięki zastrzykowi, który dała mi siostra Teofila. Ale mam
wysoką gorączkę i jestem odwodniona. Przez cały dzień wymiotowałam.
— I uważa siostra, że ta przypadłość jest zaraźliwa? — spytał lekarz.
— Tego jestem pewna.
Lekarz odwrócił się do Teofili.
— Podejmiemy wszelkie zwyczajowe środki ostrożności.
Wtedy Fermina powiedziała bardzo szybko:
— Doktorze, ja umrę.
Nie wziął tego poważnie.
Rozdział 6
W Bongolu dwudziestego trzeciego września, z pierwszym światłem poranka,
Mamę obudziły jęki Nzy. Pochyliła się nad córką i wyczuła, że ma gorączkę.
— Och, Mamo — wyszeptała Nza — ból rozsadza mi głowę i gardło
mnie pali.
Mama wstała i zawinęła ciaśniej elambę wokół swoich płaskich, obwisłych
piersi.
— Pójdę poszukać nganga i wrócę wraz z nim.
— Powiedz mu, że musi poskromić ból, który mam w głowie. — Nza
szarpnęła się za włosy i przewróciła na bok.
Mama szybko pobiegła między domami wioski, gdzie ludzie rozpalali
poranne ogniska. Szła dalej przez gęste krzaki, wśród drzew. Znikła w wąskiej
ścieżce pogrążonej w wiecznym półmroku, bo światło dzienne ledwie prze-
świtywało przez korony. Idąc odgarniała na bok liście i gałęzie, które schodziły
się, sprawiając, że dróżka ciągle zarastała. Poszycie było mokre i przeszła 
przez
wąski koniec nieruchomej sadzawki. Między palcami stóp przesączył się czarny
szlam, chłodząc jej stopy. Zaskoczony prosiak, ryjący ziemię, kwiknął z przera-
żenia i umknął przez niskie zarośla. Niewidzialne ptaki ćwierkały w gęstej,
zielonej pokrywie, a szczekanie i wycie gerez odbijało się echem wśród drzew.
Piętnaście minut później dotarła na skraj polanki. Leniwy strumień wił się
wśród potężnych drzew, których korzenie wachlarzowato rozchodziły się od pni
i pobierały wilgoć z gnijącej gleby. Na pagórku stała malutka chata przykryta
grubym dachem z suchych liści. Z ognia, palącego się przed nią, cienką smugą
unosił się dym. Gardłowy chór trzech żab, który zamarł, gdy kobieta weszła na
polankę, rozbrzmiał ponownie. Z chaty wyszedł stary mężczyzna, w przepasce
owiniętej wokół wąskich bioder, i stanął przed nią.
Mama podniosła rękę na powitanie.
— Mbote tata-nkoko. Pozdrowienia, szanowny, stary ojcze.
— Pozdrowienia dla ciebie, Mama Basombe.
— Musiałam przyjść.
— Oczekiwałem cię. — Gdy się zbliżyła, podniósł czarny żelazny garnek. —
Podsyć ogień. Zrobię herbatę. — Poszedł do strumienia po wodę.
84
Mama sięgnęła pod liściaste zadaszenie, wzięła garść patyków i ułożyła je
starannie w żarzącym się ogniu, a następnie, schylając się z wyprostowanymi
plecami, rozdmuchała węgielki. Siedząc na stołku widziała, jak jej stary
przyjaciel zrywa liście z krzaków koło strumienia, jak podnosi garnek i idzie
w jej stronę dobrze wydeptaną ścieżką. Jego szczupłe ciało stało się bardziej
żylaste niż przed laty, a wiek i słońce pomarszczyło mu skórę wokół głęboko
osadzonych oczu.
Matka Nzy i Ngasy Moke darzyła ngangę głębokim szacunkiem Był bratem
jej męża, który został zabity wraz z trójką innych mężczyzn podczas rebelii,
dziesięć lat temu. Próbowali za pomocą włóczni, łuków i strzał powstrzymać
zastęp tuzina simba przed przejściem przez wioskę. Rebelianci — parszywa
wataha, o wzroku zdziczałym od haszyszu — strzelali, żeby wejść do domostw.
Zardzewiałymi włóczniami przybili miejscowego nauczyciela i jego żonę do
drzewa. Ukradli tyle świń i kur, ile mogli złapać, podpalilf*chaty i zniknęli
w lesie. Żona ngangi też została zabita, ale on sam uciekł z rodziną brata
i ukrywał się z nimi w lesie, zapewniając im żywność i schronienie, dopóki
brutalni ludzie nie odeszli na południe, w stronę Bumba i Lisala. Od tej pory 
był
doradcą i wypróbowanym przyjacielem rodziny.
Nganga postawił żelazny garnuszek na ogniu i usiadł na ziemi. Żadne z nich
nie odezwało się do czasu, aż zagotowała się woda. Starzec dodał do niej liści,
żeby się zaparzyły, wlał trochę naparu do blaszanego kubka i podał go Mamie;
wzięła ostrożnie łyk i spojrzała na niebieskie plamki nieba błyszczącego za
liściastą kopułą.
— To będzie długi, gorący dzień — odezwała się.
Starzec spojrzał na nią. Unikając jego wzroku, powoli wyznała mu, co ją
dręczyło.
— Nza wyjechała z Bongolu, ponieważ jej mąż znalazł pracę na plantacji
ryżu w Yandongi. Rodzina męża spowodowała śmierć nie narodzonego dziecka
w jej brzuchu.
Nganga skinął głową.
— Ja tak uważam.
Mama popijała z kubka.
— Jej drugie dziecko urodziło się zdrowe, bo wstawiłeś się u przodków.
— Tak. Zrozumieli, że Nza musiała opuścić Bongolu.
Po długiej przerwie ciągnęła dalej.
— Ngasa Moke poślubiła tutaj, w naszej wiosce, myśliwego z Bongalenza
i urodziła martwe dziecko.
Nganga popatrzył prosto w oczy Mamy. Cicho, stanowczo powiedział:
— Nie było tutaj odpowiednich na męża mężczyzn, a przodkowie myśliwego
zachowali wobec moich błagań milczenie.
— Oczywiście — powiedziała Mama. Postawiła kubek na ziemi i splotła
ręce wokół swoich płaskich piersi. — Ngasa Moke dostawała od katolickich
sióstr w Yambuku zastrzyki, które miały wzmocnić noworodka. Urodziła zdrowe
dziecko, ale umarła. Jej niemowlę jest bardzo chore, a Nza ma gorączkę i ból
85
w głowie. W Yambuku wielu umarło. Dlatego przyprowadziłam Nzę z dziećmi
z powrotem do ciebie.
Nganga popatrzył w przestrzeń. Jak większość uzdrowicieli ze specjalną
mocą w leczeniu bratnich istot ludzkich, poczuł ulgę, że zgony nie wydarzyły się
w jego własnej wiosce. Przez krótką chwilę miał satysfakcję, że medycyna
białego człowieka zawiodła i że ta rodzina — właściwie jego rodzina — zwróciła
się o pomoc do niego. Jego wzrok wrócił do Mamy. Ujrzał błaganie w jej
spojrzeniu i współczucie zajęło miejsce dumy.
— Jest wiele rzeczy, których nie potrafimy wyjaśnić. Wiele nie potrafimy
zrozumieć. Moja moc uzdrawiania zrodziła się z nauk przekazanych mi przez
mojego mistrza i rośnie wraz z doświadczeniem. Czasami przodkowie pomagają
mi odkryć nowe prawdy, ale często strzegą swojej historii i pozwalają mi oglądać
jedynie ich zwycięstwa. Pamięć wymazuje porażkę, naszą najbardziej bolesną
lekcję, ale najlepszego nauczyciela.
Mama pogubiła się w jego abstrakcyjnych rozważaniach.
— Przyjdziesz?
W nieruchomym, wilgotnym powietrzu wibrowały przenikliwe dźwięki
wydawane przez cykady. Po chwili, która wydała jej się bardzo długa, nganga
wstał i rozrzucił patyki w ognisku, żeby zmniejszyć płomień i oszczędzić opał.
— Oczywiście. — Zerwał ze swoich krzaków różne liście, wyniósł z chaty
sakwę i ruszył z Mamą. Poszli razem, ścieżką prowadzącą przez las, do wioski.
Dom Mamy Basombe był podzielony glinianą ścianą na dwa pokoje.
Zaprowadziła ngangę tam, gdzie na bambusowej pryczy leżała Nza. Spoczywała
na plecach i dłońmi przykrywała twarz. Jej dwie młodsze siostry przyrodnie
siedziały na matach ze skrzyżowanymi nogami i każda miała złożone na
kolanach dziecko. Uzdrowiciel uścisnął dłonie dziewczętom i przykucnął przy
Nzie. Mama usiadła w nogach łóżka i ścisnęła stopę Nzy.
— Jest tu nasz nganga.
Nza odsłoniła twarz i spojrzała na matkę, po czym powoli odwróciła się
w stronę starca, którego głowa znajdowała się na tej samej wysokości co jej.
— Nini — spytał cicho. — Co?
— Gorączka, ból głowy i kręcenie w żołądku — szepnęła Nza.
Delikatnie położył rękę na jej brzuchu, a palcami drugiej dłoni szukał
wrażliwych miejsc na skroniach i czole. Jego dłonie żyły własnym życiem,
uspokajały, koiły. Po chwili ból wydał się Nzie mniej intensywny. Mdłości ustały
i zasnęła. Uzdrowiciel wstał i spojrzał na jej silne, dobrze odżywione ciało. 
Musi wspomóc siły witalne Nzy w walce o pokonanie tego czegoś, co powoduje jej
chorobę. Może mogą pomóc najstarsze metody leczenia: przeczyszczanie
i upuszczanie krwi. Za nim zakwiliło dziecko Ngasy Moke. Odwrócił się,
pochylił i ujrzał poruszające się nozdrza noworodka i jego ciężki oddech.
W zapadniętych oczodołach rozpoznał znajome mu cechy śmierci. Wyprostował
się i wyszedł na podwórko; Mama za nim.
— Trzeba oczyścić wszystkie kobiety — oznajmił.
Mama zawołała jedną z dziewczynek i wzięła od niej niemowlę Ngasy.
86
— Wody — rozkazała, wskazując na duży, emaliowany zbiornik obok drzwi.
Dziewczyna ustawiła go sobie na głowie i udała się w stronę strumienia,
który przepływał za wioską. Mama podeszła do sterty drewna pod zadaszeniem.'
Stara bezzębna ciotka, wyglądająca jak szkielet, wystawiła głowę i zamrugała na
widok ngangi. Druga ciotka mruczała jej coś za plecami.
— To nasz motumolo, który mieszka w lesie, sam, z żabami, i robi mikstury
do picia albo do wsadzania między masoko.
— Będziesz oczyszczona wraz z innymi — powiedział nganga stanowczo.
— Haa! — odparła ciotka, wciągając głowę z powrotem do domu, jak
stary żółw.
Dziewczyna ostrożnie weszła na podwórko, jedną ręką poprawiając ciężki
ładunek na głowie. Trzymając głowę i szyję prosto jak drut, przyklękła przed
matką i nganga, najpierw na jednej, potem na drugiej nodze. Zdjęli jej z głowy
pojemnik, wlali wody do garnka i postawili na ogniu. Gdy woda się zagotowała,
starzec wrzucił do niej garść swoich liści. Po kilku minutach zestawił garnek
z ognia, żeby ostygł, a następnie wyjął z sakwy krótką, bambusową rurkę
i wcisnął w jej prześwit liść bananowy. Mama i dziewczynka pomogły Nzie
wstać i trzy kobiety weszły w krzaki za domem, a uzdrowiciel podążył za nimi,
niosąc sagan napełniony miksturą z garnka. Wręczył go kobietom i zostawił je,
żeby wypłukały się nawzajem. Gdy już skończyły, Mama, wykrzykując nie-
przyzwoite słowa, wyciągnęła z pokoju chudą ciotkę i z pomocą dwóch
dziewcząt wlała w nią tyle mikstury, ile zdołała, Wyciągnęła rurkę i odsunęła
się. Ciotka wrzeszczała i opróżniła odbytnicę w trawie, po czym pospieszyła
z powrotem do swojego pokoju, obrzucając po drodze nganga przekleństwami.
Za nią powoli wyszła Mama, osłabiona wysiłkiem i lewatywą.
— Jesteśmy oczyszczone wszystkie, oprócz grubej ciotki — powiedziała,
podchodząc do uzdrowiciela.
— Nie martw się o nią — uspokoił ją. — Żaden ndoki nie osiedliłby się w jej
zwiędniętym ciele.
Mama z ulgą cisnęła liść bananowca do ognia i oddała bambusową rurkę
starcowi. Ten otrząsnął ją z wody i schował z powrotem do sakwy.
Przez następną godzinę nganga siedział i palił mocny tytoń fajkowy Mamy,
a od czasu do czasu któraś z kobiet rzucała się biegiem za dom, żeby sobie 
ulżyć.
Nzie przeszły trochę mdłości i ból głowy albo przynajmniej nie dawały się tak
odczuwać w porównaniu z dolegającymi jej skurczami i uczuciem palenia
w dolnej części brzucha.
Mama ugotowała banany i mpondu, ciężki, zielony liść manioku. Złapała
chudego kurczaka, ścięła mu głowę maczetą i, gdy spowolniało bicie skrzydeł,
a pazury zwiotczały, wepchnęła go do gotującej się wody, bez obierania z piór.
Wkrótce aromat przyrządzanego kurczaka wyciągnął pozostałych z domu. Chuda
ciotka przyniosła dla brata blaszany kubek pełen alkoholu, jako symbol pokoju.
Gruba ciotka pozostała wewnątrz. Kurczak został podzielony na siedem kawałków
i wszyscy, oprócz Nzy, jedli go łapczywie, wysysając do sucha kostki. Nza nie
87
mogła jeść. Ból gardła i głowy zamieniał nawet najmniejszy ruch w śmiertelną
udrękę.
Po posiłku, czując, że kobiety już wystarczająco doszły do siebie po
pierwszym zabiegu, nganga oznajmił, że natnie im skórę, aby odegnać
ból głowy i zapobiec mu. Powoli, sztywna i wyprostowana, Nza przyniosła
z domu drewnianą podpórkę pod głowę i położyła się obok ngangi, rada,
że ustanie jej łomotanie w głowie. Uzdrowiciel przyklęknął obok niej
i usiadł na piętach. Przeszukał sakwę i wyciągnął małe, płaskie zawiniątko.
Ostrożnie rozwinął płótno chroniące dwustronne ostrze „Gillette". Uważnie,
używając tego samego kawałka płótna, wytarł ze swojego „skalpela" warstwę
oleju palmowego. Nza mocno zacisnęła oczy i napięła mięśnie w oczekiwaniu
bólu. Nganga ulokował jej brodę między kciukiem a palcami swojej lewej
dłoni i, chyląc się, skierował ostrze nad czoło. Wzmacniając chwyt, powoli
i rozważnie wykonał cztery płytkie nacięcia skóry na skroniach. Krótkie
linie miały jednakową długość i leżały blisko siebie. Z ran spłynęły małe
krople krwi i wpadły do uszu, gdzie zebrały się, zanim skapnęły na ziemię.
Po skończonej operacji, uzdrowiciel usiadł prosto na stopach i ostrożnie
przytrzymał żyletkę między kciukiem a palcem wskazującym, żeby ją wyczyścić.
Spojrzał na Nzę, zadowolony ze swojego dzieła; usiadła ostrożnie. Ból
nadal walił jej w głowie jak młot, ale była pewna, że zaraz zamieni
się w palenie skroni. Wstała, przytrzymując sobie głowę rękoma. Jej miejsce
zajęła Mama, kładąc się przed starym mężczyzną z głową opartą na wklęsłości
drewnianej poduszki. Jedna po drugiej kobiety przychodziły, żeby im naciąć
skórę -— nawet gruba ciotka, mimo że nganga wykonał jej zabieg wewnątrz
domu, gdzie z powodu kiepskiego światła słabo było widać jej czarną
skórę. Jej nacięcia były trochę zbyt głębokie i musiał wetrzeć w rany
popiół, żeby przestały krwawić. Była tak zaaferowana, że nawet jej to
nie przeszkadzało. Wyszedł z chaty, wytarł żyletkę w płótno, zawinął
ją ponownie i wetknął z powrotem do sakwy.
Na dół spływało gorące, południowe słońce. Wszelki ruch ograniczył się do
tempa pełzania. Kobiety odpoczywały po trudach przeprowadzonej kuracji. Nza
nakarmiła swoje, ale nie była w stanie obudzić dziecka Ngasy Moke. Wycisnęła
z piersi mleko do kubka i próbowała wprowadzić je łyżeczką między wyschnięte,
skurczone wargi dziecka, ale ono nie chciało przełykać. Położyła je na macie,
obok jednej z dziewcząt, i wyciągnęła się na pryczy. Na zewnątrz nganga
popatrzył na słońce. Czas był wracać do lasu i przespać się.
O zmierzchu nadszedł deszcz i zmył pióra i krew przed domem. Grzmoty
odbijały się echem wśród drzew. W nocy niemowlę, syn Ngasy Moke przestał
walczyć o powietrze i zmarł, zbyt słaby, żeby zapłakać. Dopiero z pierwszymi
poblaskami słońca, gdy Mama wstała, żeby się załatwić, zauważyła, że dziecko
nie żyje. Obudziła dziewczynki, ale Nzie pozwoliła spać. Cicho wymyły małe,
zmizerowane ciałko, owinęły w stary kawałek płótna wykorzystując je jako
całun. Potem Mama usiadła, z małym zawiniątkiem na kolanach, pod szmacianym
daszkiem tuż przed wejściem. Spojrzała na drzewa odcinające się na tle
88
bezchmurnego, różowego nieba i cicho zanuciła pieśń Budja dla zmarłych dzieci
kiwając się delikatnie w jej rytm.
Dziewczynki rozpaliły ogień i przyniosły wodę, a po chwili Nza obudziła się
i przyszła posiedzieć przy matce. Mimo bólu głowy i gardła, zmusiła się do
jedzenia, żeby mogła nakarmić swoje dziecko, które wciąż było pełne energii
i głodne. Mama wysłała jedną z dziewczyn, żeby powiadomiły ngangę o śmierci.
Druga już zaczęła kopać mały, płytki grób. Gdy słońce wspięło się wysoko na
niebo, przybył nganga. Za nim wstydliwie podążała młoda kobieta.
Po pochowaniu dziecka Ngasy Moke obok chaty, nganga zwrócił się-do Nzy.
— Kobieta, którą ze sobą przyprowadziłem, właśnie urodziła zdrowe dziecko.
Ma pełno mleka. Musisz oddać jej do karmienia swoje niemowlę do czasu, kiedy
poczujesz się lepiej.
Nza przytuliła mocno swoje dziecko.
— Nie, moje dziecko zostanie ze mną. Sama je wykarmię.
Nganga zmarszczył czoło spoglądając na Mamę, a ta wzruszyła ramionami.
W ciągu trzech dni od oczyszczenia i nacięcia skóry, Mama Basombe
i wszystkie kobiety w rodzinie zachorowały, miały wysoką gorączkę, bóle głowy,
bóle gardła, przybierające na sile wymioty i biegunkę. Dla nganga było jasne, że
jego kuracja zawiodła, ale codziennie nosił im żywność i wodę, które zostawiał
na pniu drzewa z dala od domu. Wołał Mamę i ona albo jedna z dziewczyn,
zależnie kto był danego dnia najmocniejszy, zabierał prowiant, zanim pożarły go
zwierzęta i ptaki.
Czwartego dnia choroby Nza nie była w stanie się podnieść z siennika. Obok
niej, leżąc na macie, płakał jej mały synek. Zawołała słabo matkę, która 
przyszła
i uklękła przy niej.
— Nie mogę go już karmić — powiedziała trzęsącym się głosem.
— Poproszę ngangę, żeby dał go kobiecie, która ma tyle mleka —
zdecydowała Mama.
Nza oparła się na łokciu i pogłaskała delikatnie swoje dziecko; przestało
płakać. Usiadła powoli i przytuliła je w ramionach. Spojrzała na nie, kołysząc
lekko, a łzy spłynęły jej po policzkach.
— Musi żyć. Musi żyć — wyszeptała.
Przybyli mężczyźni, żeby przygotować grób dla rodziny. Gdy już skończyli,
Mama poprosiła ich, żeby odszukali ngangę i poprosili go, żeby do niej
przyszedł. Potem stara kobieta i jej dwie młode córki przyciągnęły na brzeg
grobu grubą ciotkę i wepchnęły ją do dołu. Ciało przysypały piaskiem, żeby
zniechęcić muchy. O zachodzie słońca usłyszały, jak nganga je nawołuje. Mama
podniosła syna Nzy i bez słowa umieściła go w ramionach swego starego
przyjaciela.
Po zachodzie słońca nganga rozmyślał nad ogniem i żuł liście, które
89
wprowadzały go w odrętwienie, umożliwiające kontakt z przodkami. Jego prośby
o pomoc odbijały się echem wśród koron drzew. Nie nadeszła żadna odpowiedź.
Krzyknął gorzko:
— Łatwo wam się odwrócić. Nie widzicie się z nimi codziennie.
Jego przyjaciółki, żaby, zamilkły na chwilę, a następnie, jedna po drugiej,
przyłączyły się swoim beztroskim rechotem do bzyczenia komarów. Jakieś
dziecko buszu zawodziło w ciemności.
Tej nocy Nza zwymiotowała na całą pryczę ciemnobrązową cieczą i umarła.
***
Z pierwszym światłem dnia staruszek przedzierał się przez las w stronę
domu Basombe. W jednej ręce niósł tykwę z wodą, a w drugiej gotowany ryż
1 mpondu. Czuł się zmęczony i spracowany. Sen nie chciał nadejść po
bezowocnym transie. Powłóczył nogami po ścieżce, a liście smagały go po
twarzy. Przepełniała go rozpacz. Gdy zbliżył się do domostwa, zobaczył, że
Mama leży na macie przed domem. Ogień zgasł. Ukucnął i czekał, odganiając
muchy, które zlatywały się zza chaty. Zadomowiona wrona zatoczyła kilka kół
po szarym niebie i sfrunęła na łysą gałąź sękatego drzewa. Przyjrzała się scence
wyłupiastym, żółtym okiem i zakrakała z zadowoleniem. Mama przewróciła się
na bok.
— Mama Basombe — zawołał nganga.
Usiadła z jękiem i dłońmi przetarła sen z oczu.
— Ezali pamba, Nza akufi. To na nic. Nza umarła. O świcie zanieśliśmy ją
do dołu. Ta chuda już nie słyszy i nie mówi.
— A ty? — spytał wstając.
— I ja, i dziewczyny jesteśmy bardzo chore.
— Czy możesz przejść ten kawałek, żeby zabrać wodę i żywność, którą
przyniosłem?
— Mogę — odparła kobieta, kładąc się z powrotem.
— A więc do jutra — pożegnał się uzdrowiciel. Odwrócił się i ruszył
z powrotem do swojej chaty, krokiem ciężkim jak jego serce.
Jak tylko wszedł na polankę, zauważył, że coś się zmieniło. Obok wejścia do
chaty, z wyprostowanymi nogami i oparty plecami o kłodę drewna, siedział jakiś
mężczyzna. Wydawało się, że śpi. Nganga zbliżył się ostrożnie i rozpoznał 
Sukato.
— Czy to cały ty, czy widzę tylko twój cień? — spytał starzec srogo.
— To ja z krwi i kości, mój nauczycielu. Jestem chory — powiedział Sukato
i powoli, sztywno stanął na nogach.
— Przyszedłeś prosto od białych w Yambuku?
— Tak. Ludzie tam umierają. Nawet umarła jedna z sióstr. Biali nic nie
mogą zrobić.
Staruszek grzebał w ogniu.
— Czy jesteś zbyt chory, żeby przynieść wodę?
Sukato schylił się i, krzywiąc się od bólu w głowie, podniósł czarny garnek
i ruszył do strumienia.
90
Nganga przyglądał się, jak młody mężczyzna idzie wolno na brzeg i delikatnie
zanurza garnek w wodzie, tak żeby jej nie zmącić. Gdy Sukato przybył niegdyś
na polanę, nganga nauczył tego chłopca różnych metod i umiejętności uzdrowi-
ciela. Sukato pojawił się tuż po ceremoniach inicjacji i obrzezania i chodził
wtedy równie obolałym krokiem, jak teraz. Szybki uczeń i pojętny asystent
czynił postępy, aż do momentu, gdy do Bongolu przyjechał ksiądz z Yambuku.
Kilka miesięcy później nadeszła wiadomość, że misja wykształci Sukato i jeśli
będzie się dobrze uczył, uczyni zeń asystenta pielęgniarza. Nganga pozwolił mu
odejść bez żadnej dyskusji. Sukato wrócił z wodą, usiadł i ścisnął w rękach
pulsującą głowę.
A więc wróciłeś do mnie, pomyślał uzdrowiciel. Podróż może być
długa, ale ptak wraca do swojego gniazda. Starzec uśmiechnął się i wy-
prostował. Przyjął wyzwanie; nie miał innego wyjścia. Nad strumieniem
zebrał liście uśmierzające ból, nagarnął na liść bananowy błoto z brzegu
rzeki i wrócił z tymi lekami do ogniska. Sukato leżał na boku. Głowa
spoczywała mu na ramieniu. Nganga zdjął garnek z żaru i wrzucił liście.
Do błota nagarnął żarzące się węgle i zawinął gorącą paczuszkę w kawałek
starego płótna.
— Połóż się na plecach. To ściągnie ból z twojej głowy.
Sukato posłuchał i cofnął się przed gorącem okładu. Ale po chwili rozluźnił
się i głęboki, pulsujący ból został zastąpiony przez palenie na czole. Starzec
przez długi czas zaparzał liście i drzemał na swoim stołku przy ognisku. Sukato
zasnął.
Wielkie krople deszczu rozpryskiwały się na plecionym dachu i syczały,
spadając w płomienie. Bladło światło, docierające z szarego nieba nad koronami
drzew, a poniżej kształty rozpływały się w ciemności. Starzec zaniósł tlące się
drzewce z ogniska do chaty i dołożył drewna. Postawił na węgielkach garnek
z cierpką miksturą. Sukato wczołgał się do środka, trzymając zawiniątko
z błotem przy czole. Nganga zanurzył w garnku emaliowany kubek i nalał płynu
do tykwy służącej do picia. Skosztował nieco sam i podał ją Sukato. Dym unosił
się pod niskim sklepieniem i uciekał przez niewielki otwór w poszyciu.
Płomienie oświetlały surowe wnętrze chaty i tańczyły na ścianach, między
cieniami, w rytm stukotu deszczu na dachu. Gdy burza minęła i znów było
słychać ptaki i żaby, starzec jeszcze raz napełnił filiżankę.
— Czego nauczyłeś się u białych?
— Żeby robić, co mi się każe.
— Tego mógłbyś się nauczyć również tutaj.
— U sióstr jest inaczej. W ich świecie robi się to, co ci każą. W ich domach
przestrzega się ich zasad. Gdy nie przebywasz z nimi, nie kontrolują cię.
Napił się z kubka i wręczył go ngandze, który wysączył resztki i ponownie
go napełnił.
— Nauczyłem się też innych rzeczy. Nosiłem jeden z ich białych płaszczy.
Mają potężne lekarstwa, które leczą gorączkę i krwotoki. Nauczyli mnie
91
y
nastawiać połamane kości i zszywać rozległe rany. Na ogół ich terapia jest
skuteczna.
— A jak nie jest?
— Wtedy chorzy umierają, tak jak tutaj.
— A ich zmarli? Co się z nimi dzieje?
— Są grzebani, a coś, co nazywają duszą, nasze molimo, albo lata, jako
ludzie ze skrzydłami, albo smaży się w ogniu demonów.
— Ładnie ujęte — powiedział nganga. — A wiec ich śmierć jest zapo-
mnieniem.
— Na to wygląda.
— Nic dziwnego, że boją się umierać i że unikają tego nawet kosztem
zabijania innych. — Wstał z wysiłkiem. — Ta mikstura idzie mi prosto do
pęcherza. — Poszedł na tył domu. Za chwilę wrócił do ogniska. — Nie udało mi
się powstrzymać śmierci ludzi w domu Mama Basombe. Nza umarła zeszłej nocy
i dom jest w izolacji. Jeśli cierpisz na to samo schorzenie, być może niewiele
będę mógł pomóc.
— Możesz wstawić się u przodków, zanim umrę, żeby mnie przyjęli.
— Nie mogę połączyć się z przodkami od czasu, jak Mama Basombe
przyniosła tutaj chorobę z Yambuku.
— Nkoko na ngai. Mój szanowny ojcze. — Sukato schylił głowę
i wyciągnął ręce w stronę starca. — Zrób dla mnie, co możesz. Jestem
w domu.
Deszcz ustał, a starcowi wydało się, że usłyszał, jak jego cętkowany cybet
na starym fikusie nad chatą strząsa wodę z futra.
Następnego ranka, gdy poranna bryza pieściła górne gałęzie, a przyćmione
światło spływało na ściółkę lasu, Sukato otworzył oczy. Ubranie miał mokre od
potu po nocnej gorączce. Napił się z garnka, a kolejny okład złagodził mu ból.
Wywar uśpił go ponownie. Śnił o łowach na gerezę i o tym, jak nosi na głowie
jej czarno-białą skórę, z ogonem sięgającym mu do pasa.
Nganga zrzucił opasującą go liputę i włożył starą parę spodni khaki,
obciętych tuż poniżej kolan. Przez głowę naciągnął podartą koszulkę i wziął
swoją sakwę. Podreptał cicho między chatami do domu Basombe, stanął przy
pniu, gdzie dzień wcześniej zostawił jedzenie i wodę; wciąż tam były. Zawołał
chłodno i oficjalnie:
— Mama Basombe, Mama Basombe. Jeśli żyjesz, obudź się i odpowiedz.
Dom stał przed nim w kompletnej ciszy.
— Ktokolwiek tam jest. Moja chuda siostro! Wy młode, niezamężne kobiety!
Odpowiedzcie mi, jeśli żyjecie.
Nadleciała wrona i usiadła na górnej gałęzi obumarłego drzewa. Starzec
rzucił w nią patykiem.
— Jeszcze nie czas na ciebie, ty czarny padlinożerco.
Ptak wygładził dziobem skrzydła, wstrząsnął piórami i usadowił się
92
wygodnie. Nganga podszedł do ściany domu i ponownie zawołał kilka
razy. Wciąż nie było odpowiedzi. Udał się na skraj grobu i zajrzał do
środka. Wyfrunęły muchy i obsiadły go. Zataczając się i machając rękami,
ruszył z powrotem, a muchy wróciły do dołu. Jeszcze raz zawołał, ale
jedyną odpowiedzią było brzęczenie owadów. Stąpając ostrożnie, jakby
ziemia miała go pochłonąć, zbliżył się do frontu domu. Zrobiło mu się
niedobrze od smrodu dochodzącego z wnętrza. Zatkał nos, zajrzał do środka
i naliczył cztery nieruchome ciała. Odwrócił się i odszedł spiesznie. Gdy
doszedł do pnia, zatrzymał się i ustawił przodem do domu. Ukucnął i objął
głowę rękami.
Przez cały dzień Sukato trawiła gorączka. W głowie mu łomotało i miał
spieczone gardło. Okłady przestały działać i pozostawiły mu pęcherze na czole.
Wywar ngangi przytępił mu zmysły, co przyniosło nieco ulgi i,"mimo że żołądek
buntował mu się na sam jego zapach, pił go tyle, ile mógł, żeby nie zwymiotować.
Wieczorem starzec ugotował ryż, ale Sukato nie mógł jeść.
Gdy zmierzch wpełzał do lasu, a odległe odgłosy grzmotów zapowiadały
wieczorną burzę, Sukato wczołgał się do chaty i zwinął w rogu. Pomyślał
o ludziach w Yambuku, którzy umarli z kroplówkami w rękach i z brzuchami
pełnymi lekarstw białego człowieka. Śmierć nie przyprawiała go o strach, jeśli
tylko zostałby wpuszczony do wioski przodków. Poczuł na ciele dotyk płótna
i w przygasającym świetle ujrzał uzdrowiciela pochylającego się nad nim.
— Zbliża się burza. Spróbuj zasnąć.
— Czy możesz porozumieć się z naszymi starszymi? Jestem gotów się do
nich udać.
— Spróbuję, synu.
Sukato rozluźnił się i zapadł w drzemkę. Nganga wypił dwa kubki mikstury
i wyszedł na zewnątrz, żeby się pomodlić.
Pierwsze uderzenie pioruna ocuciło Sukato i spotęgowało śmiertelny ból
przeszywający ciało. Zwinął się mocniej i przyciągnął głowę do kolan, zakrywając
uszy dłońmi. Ciało mu drżało i było sztywne. Każda błyskawica wydawała się
rozłupywać mu czaszkę i jedynie pleciony dach nad głową nie pozwalał, by
deszcz rozmył go w nicość. Otworzył usta i wydał krzyk stłumiony przez walenie
piorunów. Zapadł w śpiączkę.
Nganga, pokonany przez bezsilność, ukucnął przed domem i trząsł się pod
ukłuciami deszczu na twarzy i ciele. Błagał przodków, żeby przemówili,
i straszył ich, że odejdzie, jeśli nie zareagują. Wysilał się, żeby usłyszeć ich
odpowiedź, ale docierał do niego jedynie szum deszczu i grzmoty piorunów.
Burza mijała. Las stłumił jej ryk, a błyskawice stały się pobłyskiem pośród
drzew. Wciąż nic. Starzec wczołgał się do chaty i padł.
Stukot patyków i orzechów, spadających na dach, oznaczał przemarsz
oddziału małp plamonosych. Nganga obudził się. Żaby rechotały pełnym chórem,
93
wspomagane powtarzanym refrenem nosorogów i cienkim kwileniem mniejszych
ptaków, latających między wielkimi, lśniącymi liśćmi dolnych partii lasu. Cybet
nad chatą zachichotał i ziewnął.
— Sukato — zawołał. — Sukato, obudź się, noc już się skończyła.
Młody człowiek poruszył się i spojrzał na surowy sufit. Potarł twarz dłońmi,
mlasnął ustami i przesunął językiem po suchych zębach. Ruszył głową, żeby
sprawdzić, czy boli.
— Tata, lepiej się czuję! — oznajmił siadając.
Starzec uśmiechnął się i odchrząknął.
— Na tyle dobrze, żeby przynieść wodę ze strumienia, aby stary człowiek
mógł się napić herbaty?
Sukato wstał i przytrzymał się przez chwilę ściany. Kręciło mu się w głowie,
ale nie miał gorączki i nie odczuwał bólu.
Gdy wrócił, nganga rozpalił ogień i usiadł obok wejścia, z zadowoleniem
pykając fajkę. W milczeniu pili herbatę i rozkoszowali się ozdrowieniem. Nie
padały pytania, niepotrzebne były odpowiedzi. Po chwili starzec wytrząsnął
niedopalony tytoń z fajki i wstał.
— Muszę iść do Mamy Basombe.
— Pójdę z tobą.
Gdy mężczyźni zbliżali się, z domu kołyszącym krokiem wyszła wrona
i podfrunęła na gałąź. Starzec podał Sukato pochodnię i wyciągnął z sakwy
pudełko zapałek. Podpalił grubszy koniec, umoczony w nafcie. Sukato odczekał,
aż ogień rozpali się porządnie, i rzucił płonące drzewce na dach. W ciągu kilku
sekund pleciony dach stanął w płomieniach, a do nieba podniósł się gęsty dym,
goniąc przed sobą muchy. Wrona wykonała kilka okrążeń nad głowami, kracząc
gniewnie, i odleciała poszukać innego żerowiska. Z osmolonych wejść wydobywał
się oleisty dym. Stary nganga i młody afrykański pielęgniarz stali razem
i patrzyli, jak resztki dachu zapadają się między poczerniałymi ścianami.
Rozdział 7
Weronika napełniła paliwem starego dżipa i sprawdziła olej. Antonia zrobiła
kanapki i nalała do termosa kawy na drogę. Augustyna kończyła list do Adeliny,
przełożonej ich głównego klasztoru w Gravenwezel, która właśnie przyjechała
do Lisala, kiedy do jej gabinetu weszła Matylda i Weronika, a w ślad za nimi
Masangaya.
— Matka Adelina będzie chciała tu przyjechać, ale musisz ją od tego
odwieść — powiedziała Augustyna. — Napisałam laissez-passer, które pomoże
ci przy blokadach dróg — dodała, podając Matyldzie oficjalnie wyglądający
dokument, pokryty stemplami. Misjonarze żartowali sobie, że prawie wszystko
pokryte wystarczającą liczbą stempli może być wykorzystane jako przepustka,
ponieważ niewielu mieszkańców wiosek potrafiło czytać.
— Będę nalegała, żeby przysłali nam więcej pielęgniarzy i lekarza —
powiedziała Matylda. — Masangaya napisał też list do doktora Miatamby,
lekarza okręgowego w Lisala, z prośbą o pomoc.
— Pracowałem z nim w Kinszasie. Jest najlepszym człowiekiem, jakiego
mamy na północy — powiedział asystent medyczny.
— Masz rację — zgodziła się Matylda. — Ale z drugiej strony nie mogę być
obiektywna; to ja pomagałam go wyszkolić.
— Jest lepszy od tych dwóch lekarzy, którzy właśnie wyjechali? — spytała
Weronika.
— Inny — odparł Masangaya. — Działa spokojnie i skutecznie. Mam
nadzieję, że będzie mógł przyjechać.
Augustyna wstała i wyszła z Matyldą na podjazd. Otworzyła drzwi samochodu
i powiedziała:
— Zatrzymaj się na noc w Yalo, jeśli będziesz zbyt zmęczona, żeby jechać
całą drogę z powrotem.
Weronika przekrzykiwała ryk silnika:
— I nie pozwól tym grubym rybom w Lisala odprawić cię z kwitkiem.
Matylda jechała mając w pamięci świeże wspomnienie miejsc, gdzie utknęli
z Lukiem, manewrowała więc ostrożnie przez breję, prowadząc koła po
środkowym garbie skrytym pod błotnistą wodą. Przed zasiekami w wioskach
95
machała laissez-passer w stronę wartowników. Dokument działał wszędzie,
oprócz Yalitaku, gdzie podczas poprzedniej podróży zbadała umierające dziecko.
Tam ludzie nie chcieli opuścić bambusowych tyczek. Nawet nie pozwolili jej
wysiąść z dżipa, żeby mogła porozmawiać z wodzem. Wyłączyła stacyjkę
i siedziała rozgniewana przez długie piętnaście minut, aż w końcu pojawił się
starzec.
— Dopiero parę dni temu, przejeżdżając, powiedziałaś, że należy odizolować
wioskę. A teraz chcesz tu wjechać — powiedział wódz.
— Muszę sprowadzić dodatkową pomoc i więcej lekarstw do Yambuku.
Czuję się dobrze i ani tobie, ani twoim ludziom nie zagraża niebezpieczeństwo —
odpowiedziała stanowczo Matylda.
— Skąd mam być pewien?
— Jestem pielęgniarką. Znam się. Jestem zakonnicą. Nie kłamię.
— Przywieziesz nam lekarstwa, jak będziesz wracać?
— Oczywiście, jeśli będę wracać tą drogą — odparła Matylda, zapalając
silnik i patrząc na drogę przed siebie.
Na skraju następnej wioski znów musiała się zatrzymać. Miejsce wyglądało
na opuszczone. Zatrąbiła i zza drzewa bananowego wypełzł mężczyzna w ob-
szarpanej tunice wojskowej, z epoletami zwieszającymi się z ramion jak podcięte
skrzydła. Chwiał się niepewnie na nogach, ściskając w jednej ręce butelkę
mlecznego płynu, a w drugiej wielką pałę.
— Longwa, longwa — krzyknął pijanym głosem, wymachując pałką nad
głową. Wynoś się.
— Kitisa motema\ — odparła Matylda wychylając głowę przez okno. —
Uspokój się! — Zrobił w jej stronę kilka chwiejnych kroków, usiłując patrzeć
prosto przed siebie przekrwionymi oczami. Z impetem otworzyła drzwi i stanęła,
górując nad nim, z rękoma wspartymi na biodrach. — Nsoni\ Wstydź się! Pijany
i grozi siostrze!
Zamarł, wybałuszając oczy na tę wielką, białą zjawę.
— Jadę z pilną sprawą dla twoich ludzi. Opuść zasieki i przygotuj się, że
wieczorem będziesz musiał zrobić to jeszcze raz. — Odwróciła się do niego
plecami i wsiadła do samochodu.
Rzucił swoją pałkę, pociągnął z butelki i otworzył barierkę. Gdy ruszyła,
wrzasnął:
— Papierosy?
Nie odwracając głowy i mocno ściskając kierownicę pojechała dalej. Z drugiej
strony wioski nie było barykady. Droga odbiła w prawo i chaty zniknęły
w lusterku wstecznym. Matyldzie wciąż łomotało serce. Dłonią przetarła oczy.
Jak będzie wracała pod wieczór, pojedzie inną drogą.
Pół godziny później wjeżdżała do Yalosemba, naciskając na klakson.
Z klasztoru wybiegła siostra Marie-Janne.
— Wróciłaś! — Otworzyła drzwi samochodu.
— Tylko na pięć minut — oznajmiła Matylda wyskakując. — Nie powin-
nyśmy się dotykać. — Podniosła rękę, żeby powstrzymać Marie-Janne od
96
uściskania jej. — Jadę do Lisala, żeby zobaczyć się z naszą matką przełożoną
i z Monseigneur. Sytuacja w Yambuku jest bardzo zła i potrzebują więcej
pomocy. Zatrzymałam się na chwilę, żeby zobaczyć, co u was słychać.
— Brak nam ciebie, ale bardzo dobrze dajemy sobie radę — odparła siostra
— Cieszę się, że to słyszę, bo tylko wezmę prysznic, zabiorę trochę czystych
ubrań i wyjeżdżam. Nie jestem w stanie określić, kiedy wrócę.
Zebrało się kilku pracowników misji, żeby powitać Matyldę, ale przeprosiła
ich i cicho odeszła do klasztoru.
Rozebrała się i ułożyła ubranie w stos, pośrodku pokoju. Weszła pod
prysznic, zmyła podróżny brud i pozwoliła chłodnej wodzie rozpryskiwać się na
twarzy. Gdy ubrała się w świeżą bieliznę i sztywny, biały fartuch, otworzyła
drzwi i zawołała Marie-Janne, która przyszła i schyliła się, żeby zabrać brudne
ubrania.
— Nie dotykaj ich i nie używaj tego prysznica — ostrzegła Matylda. —
Musimy zachować specjalne środki ostrożności. W Yambuku, siostra Lucie
umarła, a siostra Fermina, bardzo chora, z gorączką, dziś odjechała do Belgii.
— A ty?
— Byłam trochę zmęczona, zanim wzięłam prysznic, ale teraz czuję się
świetnie i jestem gotowa do dalszej drogi. Poczuję się jeszcze lepiej, jak mi 
się uda podkraść kilka pielęgniarek z Lisala. — Matylda przykryła stos ubrań
mokrym ręcznikiem, podniosła tobołek i zaniosła go w trawę obok pralni.
— Spal to zaraz — poleciła, idąc z powrotem do samochodu, uśmiechając
się i kiwając głową, gdy mijała personel, który wciąż czekał.
Matylda pogoniła starego dżipa na ile to było możliwe. Pomyślała o zdumio-
nych twarzach pracowników, gdy odsunęła się od ich wyciągniętych dłoni.
Nigdy nie zdawała sobie sprawy, jak powszechny jest zwyczaj ściskania dłoni na
powitanie lub pożegnanie.
Mes, ksiądz, specjalista od radia, zdziwił się, gdy zobaczył, jak Matylda mija
jego biurko, pozdrawiając go z daleka, i wchodzi do przedpokoju biskupa.
Młody zairski ksiądz podniósł wzrok znad sterty papierów leżących na biurku.
— Siostro Matyldo, jaka to przyjemność cię widzieć. Jak się mają sprawy
w Yalosemba?
— Ciebie też miło widzieć. Czy jest Monseigneur?
— Tak. Jest z wielebną Matką Adeliną.
— Och, to świetnie. Mam dla niej liścik.
— Czy mam siostrę zapowiedzieć?
— Jakbyś mógł. Muszę się zobaczyć z obojgiem.
Ksiądz podszedł do drzwi i zapukał lekko, wysilając słuch w oczekiwaniu na
odpowiedź. Po chwili drzwi otworzył niski, łysy mężczyzna w ciężkich okularach,
spoczywających na końcu szerokiego nosa.
— Ekscelencjo, jest tutaj siostra Matylda, która chce się zobaczyć z Eks-
celencją i z wielebną matką — powiedział ksiądz.
Biskup z uśmiechem podniósł wzrok na Matyldę.
— Opatrzność cię zesłała. Twoja matka przełożona zeszłej nocy przybyła
97
z Belgii. Rozmawiamy o trudnej sytuacji na północy — nie w twoim szjpitalu,
wiem — ale twoja opinia jako pielęgniarki będzie dla nas bardzo waż.na. —
Wyciągnął dłoń.
Uklękła i pochyliła głowę nad jego pierścieniem.
— Matylda! Co za wspaniała niespodzianka — powiedziała matka przełożona,
a jej arystokratyczna twarz rozjaśniła się w uśmiechu.
— Proszę, usiądź — zaprosił biskup wracając do swojego, bogato zdobionego,
afrykańskiego fotela. — Właśnie opowiadałem matce przełożonej o wydarzeniach
w Yambuku.
— W domu wszyscy są zdruzgotani śmiercią Lucie — powiedziała matka
Adelina. — Osobiście przekazałam tę smutną wiadomość jej rodzinie. A teraz
dostaliśmy informację przez radio, że siostra Fermina jest chora i że jest
w drodze do Kinszasy, a potem zawiozę ją do Antwerpii.
— Zgadza się. Właśnie przyjechałam z Yambuku — potwierdziła Matylda.
— Naprawdę?! — wykrzyknął biskup. — Nie powiedziano mi, że wyjechałaś
z Yalosemba. — Zdjął okulary i zaczął je wycierać, żeby ukryć zirytowanie.
— Pojechałam tam dopiero parę dni temu, odpowiadając na prośbę siostry
Augustyny o pomoc.
— Dobrze się czujesz? — spytała matka przełożona.
— Oczywiście — odparła Matylda.
— Więc, proszę, opowiedz nam wszystko, co wiesz o panującej tam
sytuacji — poprosił biskup.
Matylda przekazała im szczegóły na temat śmierci Lucie, nagłej choroby
Ferminy, rosnącego żniwa, jakie gorączka zbiera wśród Zairczyków, i odwiedzin
lekarzy z Kinszasy.
Ciągnęła dalej:
— Naszym najbardziej palącym problemem jest to, że trzy z sześciu osób
stanowiących pomoc pielęgniarską są złożone chorobą, a od czasu, kiedy byli
u nas lekarze, wzrosła liczba pacjentów przychodzących do szpitala. Wszyscy są
wykończeni.
— I nie wiadomo, co zabija ludzi? — spytała Adelina.
— Lekarze z Kinszasy uważali, że może to być dur brzuszny i zaszczepili
pracowników misji i nas. — Pomacała się po ramieniu. — Do tej pory czuję ten
zastrzyk. Ale według najnowszych opinii choroba może być powodowana przez
wirus.
— Jak epidemia grypy? — spytała Adelina.
— Niezupełnie. Ta choroba powoduje krwotoki.
— W jaki sposób jest przenoszona? — zainteresował się biskup.
— Nie wiemy — odparła Matylda. — Nie wiemy, czy jest przenoszona
przez kurz, owady czy przez kontakt bezpośredni, i to sprawia, że jest jeszcze
groźniejsza.
Adelina i biskup przyjrzeli jej się z niepokojem.
— Przyjechałam tu z krótką wizytą, żeby podkreślić powagę kryzysu
w Yambuku. Potrzebuję też dwóch pielęgniarzy, którzy mogliby nam jomóc,
98
i mam listę artykułów, które siostra Augustyna prosiła, żeby przywieźć, gdy będę
wracała dziś wieczorem.
— O pielęgniarzy będziesz musiała poprosić doktora Miatambę__stwierdził
biskup.
— Oczywiście. Zobaczę się z nim, jak tylko skończymy.
— Lepiej zdaj również krótką relację komisarzowi okręgowemu.
Matylda przytaknęła.
— Czy spędzisz noc z nami, w klasztorze? — spytała Adelina.
— Nie. Chciałabym, ale muszę wieczorem wracać do Yambuku.
— Sądzisz, że to rozsądne?
— Droga matko, wiem jedynie, że to niezbędne. Siostra Antonia jest jedyną
zakonnicą pielęgniarką, która pozostała na miejscu, a nie jest przecież w pełni
wykwalifikowana.
Matka przełożona pochyliła się na krześle. "*
— Trzeba też myśleć o przyszłości — powiedziała. — Od dwóch lat nie
udało nam się zwerbować do Zairu żadnej pielęgniarki. Musimy wziąć pod
uwagę ewakuację sióstr z Yambuku.
— Ale to spowodowałoby panikę — wtrącił biskup.
— Możliwe, ale jeśli umrze więcej sióstr, w ogóle nie będzie misji. Co ci
ludzie wtedy zrobią?
Biskup spojrzał sponad okularów na fotografię kardynała Malula, pierwszego
prałata ze środkowej Afryki, który został wybrany księciem kościoła.
— Przetrwają, wielebna matko^ — z pewnością w tej chwili wielkim
kosztem — ale ludzie i Kościół Święty przetrwają — odparł biskup z u-
śmiechem.
Adelina spojrzała na niego i uniosła brwi.
— Za waszym pozwoleniem, Monseigneur, chciałabym dokończyć to, po co
tu przyjechałam — wtrąciła Matylda.
— Jak najbardziej — powiedział biskup wstając.
Wyjęła z kieszeni kopertę.
— To od Augustyny. Zawiera listę artykułów, które, zgodnie z jej poleceniem,
muszę przywieźć ze sobą.
— Ojciec zajmujący się magazynem przygotuje je w ciągu kilku godzin —
powiedział biskup.
Adelina zawahała się przez moment i zapytała:
— Czy sądzisz, że powinnam pojechać z tobą?
— To nie byłoby rozsądne — odparła Matylda. — Matka jest wspaniałą,
czułą przełożoną, ale nie pielęgniarką. Wiem, że możemy liczyć na Matki
modlitwy.
— W takim razie zostanę tutaj przez jakiś czas i będę się z wami
kontaktowała przez radio — zdecydowała starsza kobieta. Na jej twarzy malowało
się niezadowolenie, że musi pozostać poza kręgiem wydarzeń, gdy dzieje się tyle
nieznanego.
Matylda pojechała do biura komisarza okręgowego. Poinformowała go
99
0 sytuacji w Yambuku. Wysłuchał uprzejmie, nie czyniąc uwag i nie oferując
pomocy; Yambuku leżało poza jego okręgiem. Następnie udała się do szpitala
w poszukiwaniu doktora Miatamby.
Z tuzin pacjentów stało w kolejce wzdłuż werandy, która biegła przez całą
długość budynku. Większość siedziała pod ścianą. Kilkoro leżało ma matach.
Pacjenci ci mieli na tyle poważne problemy natury zdrowotnej, że zdecydowali
się pokryć koszt transportu do szpitala, i dodatkowo łapówki, żeby przedostać
się przez bramę. Gdy jakiś pacjent wychodził z gabinetu, wchodził następny, a 
ci,
którzy czekali wzdłuż ściany, przesuwali się trochę bliżej w stronę drzwi
1 czekali dalej. Czas nie był istotny, liczyło się czekanie w kolejce.
W szpitalach rządowych brakowało lekarzy. Niegdyś były one dumą kolonii
belgijskiej. Teraz brakowało im materiałów i sprzętu. Pacjenci, potrzebujący
leków, musieli je zdobywać sami. Rodziny osób, które miano poddać operacji,
kradły albo zbierały starą gazę i nici — a czasem nawet środki do narkozy —
zanim można było zaplanować zabieg. Niewielu z lekarzy przydzielonych na
oddziały i do przychodni poświęcało dużo czasu na pracę w szpitalu. Większość
miała prywatne gabinety czy nawet małe kliniki gdzieś w mieście, gdzie
wykonywali swój zawód i wystawiali najwyższe rachunki za leczenie, jakie byli
w stanie zaakceptować ich klienci. Paru zairskich lekarzy, którzy poświęcili
życie praktyce w szpitalu, było oddanymi, profesjonalnymi patriotami, którzy
rzadko czerpali ze swej pracy korzyści finansowe czy przywileje polityczne.
Matylda pracowała z Miatambą i wyszkoliła dwóch z jego pielęgniarzy. Chętnie
wykorzystałaby go jako lekarza dla swojej własnej rodziny.
Niektórzy z pacjentów czekających wzdłuż ściany rozpoznali ją i wstali, by
się przywitać.
— Nie przeszkadzajcie sobie — powiedziała do nich. — Będę tu tylko
chwilę, żeby zobaczyć się z doktorem.
Bez pukania wślizgnęła się do gabinetu. Miatambą, wysoki i dobrze
zbudowany, ubrany w biały kubrak laboratoryjny z krótkim rękawem i w spodnie
khaki, był pochylony nad starym mężczyzną, leżącym na stole lekarskim,
i słuchał jego serca i płuc. Pielęgniarz, asystent, podniósł wzrok. Matylda
położyła palec na ustach. Miatambą otoczył ręką kościste ramiona pacjenta
i pomógł mu usiąść.
— Sik-oyo, pema makasi, Tata. Teraz oddychaj głęboko, ojcze.
Pierś pacjenta unosiła się i opadała. Dostrzegł Matyldę i uśmiechnął się.
— Mbote, ma soeur.
— Sango nini, Tata Biwal — spytała podchodząc do stołu lekarskiego.
W czasie gdy ona była naczelną pielęgniarką szpitala, on był odpowiedzialny za
sterylizację. To było siedemnaście lat temu, po uzyskaniu niepodległości.
Lekarz odwrócił się.
— Siostra Matylda! Tak się zakrada do mojego gabinetu bez zapowiedzi!
Znowu mnie sprawdzasz?
— Jesteś jednym z niewielu lekarzy, których nigdy nie musiałam pilnować,
100
i dobrze o tym wiesz — powiedziała zakonnica. — Chcę zamienić z tobą kilka
słów o sytuacji w Yambuku.
— Słyszałem plotki — powiedział lekarz. Odwrócił się do swojego asysten-
ta. — Dopilnuj, żeby Tata Biwa dostał dostateczną porcję antybiotyku na
przyszły tydzień. Chcę go obejrzeć za dziesięć dni. Jeśli będzie miał kaszel ze
zwiększoną wydzieliną zielonej flegmy albo gdyby wróciła mu gorączka, to
muszę go zobaczyć wcześniej.
Pielęgniarz przytaknął, pomógł pacjentowi zejść ze stołu i zaprowadził go do
swojego biurka.
— Chętnie bym wypił filiżankę kawy — stwierdził Miatamba, otwierając
drzwi gabinetu. Zobaczył, że kolejny pacjent stoi gotowy do wejścia. —
Przepraszam, ale będziesz musiał poczekać. Zaraz przyślę swojego asystenta —
powiedział.
Pacjent ze stoickim spokojem usiadł z powrotem na podłodze.
W dyżurce lekarskiej, na kanapie z wystającymi sprężynami, spał młody
mężczyzna, z głową opartą na poplamionym oparciu. Stare czasopisma medyczne,
przysłane przez organizację misyjną w Contentment, w Illinois, leżały rozrzucone
na stole przykrytym ceratą w wyblakłe, czerwone kwadraty. Jedynym umeb-
lowaniem skromnego pokoju były krzesła z prostymi oparciami i kosz, stojący
w kącie, wypełniony poplamionymi, zielonymi kitlami do prania. Na palniku
elektrycznym stał poobijany, emaliowany czajnik. Mały zlew był pełen brudnych
łyżeczek i kubków. Przepraszając, Miatamba obudził młodego człowieka
i poprosił, żeby załatwił kolejkę pacjentów — on musi przez kilka minut
porozmawiać z siostrą Matyldą. Stażysta podniósł się, ziewnął, przeciągnął
i wyszedł.
— Nie jest tak czysto i schludnie jak za twojej bytności — zauważył
lekarz. — Mam nadzieję, że nie używasz cukru. — Wręczył jej letnią neskę
w filiżance. — Można go dostać tylko na czarnym rynku, a to jest poza
zasięgiem mojej pensji. — Potrząsnęła głową. — Opowiedz mi teraz o Yam-
buku — powiedział, gdy usiedli przy stole.
— Spędziłam tam ostatni tydzień, usiłując pomóc siostrom i Masangayi
w walce z czymś, co zabiło dziesiątki ludzi, z siostrą Lucie włącznie. — Matylda
streściła wydarzenia, kończąc na wizycie dwóch lekarzy z Kinszasy.
— Co mam zrobić?
— Przyjedź i pomóż nam.
— Wiesz, że Yambuku nie należy do mojego okręgu.
Bez komentarza wzruszyła ramionami. Ciągnął dalej:
— Z pewnością, jak profesor już przeprowadzi badania lub, co bardziej
prawdopodobne, jak już siostra Fermina dotrze do Antwerpii, dowiecie się, co
powoduje gorączkę, i będziecie mogli robić to, co należy.
— To nie nastąpi na tyle szybko, żeby już nikt nie umarł — odparła Matylda.
— Siostro, jeśli ty i Masangaya nie możecie powstrzymać zgonów, cóż
więcej ja mogę zrobić?
— Twoja obecność bardzo by uspokoiła ludzi.
101
— Ludzi czy siostry?
— Wszystkich.
Miatamba dopił z kubka i wstał.
— Jeszcze kawy?
— Nie, dziękuję.
Podszedł do zlewu i wypłukał swój kubek. Zdawał sobie sprawę, że
Afrykanin raczej pozostałby bierny, niż wpadał w panikę. Oni wiedzieli, że po
burzy wychodzi słońce. Wrócił do stołu.
— Mam przeczucie, że najgorsze jeszcze jest przed nami — powiedziała po
chwili Matylda, jakby do siebie.
Lekarz przyjrzał jej się uważnie.
— Siostro, jesteś chora?
— Nie, właściwie nie. Ale jestem zmęczona i bolą mnie plecy od prowadzenia
samochodu — usiadła prostując trochę plecy.
— Daj mi rękę. — Sięgnął nad stołem, otoczył swoimi długimi, delikat-
nymi palcami jej nadgarstek i wyczuł puls. Był szybki, a dłoń miała gorącą
i wilgotną.
— Masz gorączkę.
— Może mam podwyższoną temperaturę. Boli mnie ręka w miejscu, gdzie
mi dali zastrzyk przeciw durowi. To chyba od tego — powiedziała Matylda
wyrywając rękę.
— Dokąd stąd pojedziesz? — spytał.
— Do klasztoru, żeby zabrać trochę zaopatrzenia, potem zatankuję dżipa
i jadę z powrotem do Yambuku.
— Dziś wieczorem?
— Tak. Mówiłam ci, że brakuje im personelu, a za to mają więcej pacjentów
niż zwykle.
Wstali oboje.
— Pamiętaj, żeby coś zjeść w klasztorze.
— Dobrze, ale nie jestem szczególnie głodna.
— Wiem. Ty tak jak lwica, a nie jak szakal.
Przez chwile ich oczy spotkały się w milczeniu. Jest chora i nie chce się do
tego przyznać, pomyślał.
Matylda odwróciła wzrok. Jakżebym chciała go teraz po prostu zabrać ze
sobą. Miatamba zrobił krok db przodu i położył jej dłonie na ramionach.
Rozluźniła się przez chwilę, po czym odepchnęła go i utkwiła w nim wzrok.
— Pojedziesz?
— Jak tylko będę mógł. Nie odważyłbym się sprzeciwić — odrzekł
z chichotem.
— Możesz nam pożyczyć dwóch z twoich pielęgniarzy?
— To też spróbuję zrobić.
Matylda pojechała z powrotem do klasztoru. Adelina, nie bardzo chcąc ją
puścić, robiła zamieszanie i biegała w kółko, jak kwoka nad pisklętami. W końcu
wręczyła Matyldzie torbę kanapek i dwie butelki wody.
102
— Woda była przegotowana i przefiltrowana, więc powinna być bezpieczna.
Czy Augustyna rozmawiała z tobą na temat ewakuowania sióstr?__spytała.
— Nie. Wydaje mi się, iż sądzi, że jesteśmy w stanie dać sobie radę do
czasu, aż wyniki testów profesora lub wiadomości o Ferminie naświetlą obraz
sytuacji.
— Przykro mi, że nie mogę nic więcej zrobić — powiedziała matka
przełożona. — Oczywiście będę się bardzo gorąco za was wszystkich modliła.
Monseigneur obiecał, że odprawi specjalną mszę w waszej intencji, żeby dać
wam wszystkim siłę na przetrwanie tych strasznych czasów.
— Mogłaby matka wstawić się u władz, żeby przysłali do Yambuku więcej
zairskich pielęgniarzy — powiedziała Matylda. — Czy Monseigneur zdołał
wydusić od ojców zaopatrzenie?
— Masz wszystko w samochodzie.
Dwie kobiety wyszły do dżipa. Matylda wsiadła i zapaliła silnik.
— Bądź błogosławiona, Matyldo. I niech cię Bóg prowadzi.
Matylda pomachała.
— Będę się kontaktować z wami przez radio.
Pojechała krótszą, mniej zaludniona trasą na północ, do Yambuku. Kierowcy
ciężarówek, którzy wykorzystywali handel międzywioskowy, żeby dorobić sobie
do pensji, rzadko jej używali, więc na drodze mniej było głębokich rowów po
kołach. Ostatnie promienie słońca uciekały zza burzowych chmur, formujących
się na ciemniejącym niebie, ale deszcz jeszcze nie padał. Matylda mocno
dociskała pedał gazu i ryk silnika starego pojazdu huczał jej w uszach. Po
godzinie telepania się na drodze zesztywniała jej szyja i rozbolała głowa.
0 zmierzchu zatrzymała się bez wyłączania silnika, napiła się wody z butelki
1 ugryzła kawałek kanapki. Powieki kłuły ją od zmęczenia i rwało lewe ramię.
W torbie medycznej znalazła aspirynę i połknęła trzy tabletki, popijając wodą.
Zakurzone reflektory wpuszczały w tunel ciemności matowe, żółte światło. Gęsta
roślinność porastała pobocza drogi i przesłaniała wszystko, oprócz kawałka nieba
w kolorze indygo. Wysiadła, wyciągnęła szmatę spod siedzenia i wytarła
reflektory. Wsiadła do dżipa, wrzuciła bieg i wjechała w noc.
— Matko Błogosławiona, nie opuszczaj mnie — wyszeptała.
Potem, już w mniej oficjalny sposób zwróciła się do swojego anioła stróża,
tej ciężko pracującej duszy, która miała problemy, żeby za nią nadążyć: liczę na
ciebie, że mi wskażesz, gdzie są żleby w dziurach wypełnionych błotem, żebym
mogła po nich poprowadzić koła; niechaj mieszkańcy wiosek śpią, żebym mogła
przejechać bez żadnych dyskusji; i spraw, żeby ten wierny, oddany pojazd
wytrzymał jeszcze kilka godzin, a wtedy dam ci odpocząć i sama też odpocznę.
Światło reflektorów oślepiło kozodoje, które się zagnieździły w ciepłym
piasku na drodze. Wzbiły się w górę w ostatniej chwili, tuż przed maską, a ich
białe plamy na skrzydłach zamigotały przed szybą. W pierwszej wiosce, do
której się zbliżyła, była ustawiona zapora — pojedynczy, bambusowy kij —
który odsunęła i, gdy już przejechała, umieściła z powrotem na miejscu. Przez
chwilę, w świetle reflektorów, ujrzała starego mężczyznę i kobietę. Jechała 
dalej
103
podążając za smugą światła, podskakując pomiędzy dwiema ścianami roślin.
Sennie pomyślała o drodze ocienionej przez klony, która prowadziła z jej
rodzinnego gospodarstwa, obok domu Weroniki, do wioski Schilde. Opuściła
okno i podmuch wiatru, pachnącego mokrym piaskiem, nieco ją rozbudził.
Zamykała jedno oko na raz, żeby złagodzić kłucie. Aspiryna działała. Ból głowy
zelżał; poczuła się lepiej. Żeby nie zasnąć, śpiewała głośno, zmieniając 
repertuar
od pieśni pochwalnych Marii Panny, do przedszkolnych rymowanek o zwierzętach
gospodarskich. Druga wioska wyglądała na bezludną, nie postawiono tam
żadnych zapór.
W Yambuku dzień był wypełniony ciężką pracą i strachem. Antonia
wciąż przebywała w szpitalu, doglądając chorych. Weronika pisała w refek-
tarzu:
26 września 1976
Kochana Gabrielo,
Fermina jest w drodze do Kinszasy, a potem do Belgii, ponieważ
zaatakowała ją ta sama choroba, która zabiła Lucie. Czekam, aż siostra
Matylda wróci z Lisala z lekarstwami i z lekarzem. Tymczasem, niech
Ci opiszę, co się wydarzyło dziś po południu. Tuż po lunchu pojawiło
się około dwudziestu czarnych. Twarze i ciała mieli pomazane czerwoną
i białą farbą. Wykrzykiwali i biegali wokół budynków misji, wymachując
dzidami i strzelbami. Potem zaczęli strzelać ze strzelb poopoo i zaatakowali
wejście do pawilonu ogólnego, gdzie leżą w agonii zarażeni „gorączką".
Cisnęli dzidami, zostawili je tak, kołyszące się w ziemi, i wycofali się.
Przegrupowali się, znowu ruszyli do przodu, żeby odzyskać dzidy, i pobiegli,
krzycząc, do następnego pawilonu. Po powtórzeniu całej tej ceremonii
przed każdym pawilonem pomaszerowali do domu ojców i zatańczyli,
waląc wściekle w małe bębenki, przytroczone do pasa. Patrzyłyśmy z oddali,
jak ojciec Gerard spokojnie siedzi na werandzie. Po ceremonii ich wódz
oznajmił, że wypędzili już złe duchy powodujące śmierć i, gdy miną
dwa deszcze zesłane przez ich przodków, zaraza się skończy.
Jak wiesz, jest teraz pora deszczowa, więc dwie ulewy nadejdą i tak.
Cóż, jak zawsze twierdziłam, oni mają swoje metody, a my mamy nasze.
Słyszę dżipa, więc szybko skończę i powitam Matyldę. Ona jest źródłem
wielkiej siły i pocieszenia.
Z całą moją miłością,
Twoja siostra w Chrystusie
Światło reflektorów omiotło refektarz. Wzięła lampę naftową i poszła
spotkać się z Matyldą.
— Weroniko! Nie powinnaś była na mnie czekać.
— Martwiłam się o ciebie po takiej długiej jeździe. — Chwyciła torbę
z samochodu i przyświecając lampą poprowadziła do pokoju. Matylda podeszła
104
do zlewu, zmoczyła wodą ręcznik, po czym opadła z przyjemnością na krzesło
i wytarła twarz. Weronika zapaliła świeczkę na stoliku przy łóżku.
— Zrobię ci filiżankę herbaty.
— Jedną filiżankę, a potem wezmę prysznic.
Dziesięć minut później Weronika wróciła z herbatą i zastała Matyldę
pogrążoną we śnie. Zostawiła filiżankę na stole, zdmuchnęła świecę i poszła do
łóżka.
O drugiej nad ranem Weronice śniło się, że pomaga zbierać jabłka w ich
sadzie w domu, a Matylda woła „Weroniko, przyjdź tutaj i przytrzymaj drabinę,
bo upadnę. Weroniko! Weroniko"! Obudziła się raptownie.
— Wero, pomóż mi! — krzyczała Matylda zza drzwi swojego pokoju.
Weronika wyskoczyła z łóżka i pobiegła wzdłuż korytarza, a Augustyna
i Antonia wyszły ze swoich pokojów i podążyły za nią. W przyćmionym świetle
świeczki Weronika zobaczyła, że koszula nocna Matyldy przyfcleiła się do jej
szczupłego ciała, a jej niespokojną twarz pokrywał pot.
Rozdział 8
Po porannej mszy Weronika zajrzała do Matyldy; spała na boku. Po cichu
wycofała się z pokoju, przeszła na drugą stronę drogi, do domu asystenta
medycznego i zapukała do drzwi. Otworzyły się i w progu stanął Masangaya.
— Przepraszam, że cię niepokoję tak wcześnie — powiedziała Weronika.
— Nic nie szkodzi, siostro. Jeszcze się nie położyłem. W nocy zmarło
więcej osób.
— O mon Dieu, mon Dieu, kiedy to się skończy! Mam nadzieję, że niedługo
dostaniemy wiadomości od lekarzy Ferminy.
— Ja również.
— Czy mógłbyś przyjść i obejrzeć siostrę Matyldę? Wróciła z Lisala
i zawołała mnie w nocy. Martwię się o nią.
Weronika próbowała zajrzeć przez niego do wnętrza domu, ale zagrodził jej
drogę do wejścia.
— Słyszałam, ze wysłałeś żonę i dzieci do Ebonda. Czy mam ci przynieść
śniadanie?
— Nie, dziękuję, siostro. Mam kogoś, kto się mną zajmuje. Przyjdę, jak
tylko posprzątam.
Weronika odwróciła się i zeszła po schodach. Drzwi za nią zamknęły się.
Inna kobieta... łatwe rozwiązanie dla niego. Kobieta w świeckim społeczeństwie
musi karmić swojego mężczyznę, rodzić mu dzieci i zaspokajać go w łóżku. Sw.
Paweł przekazał swoje szowinistyczne poglądy Tymoteuszowi: kobiety nie są po
to, żeby nauczać, ale żeby się uczyć i słuchać mężczyzn cicho i pokornie.
Weronika była zadowolona, że jest zakonnicą. Ślubowanie Chrystusowi wymagało
wiele wyrzeczeń, ale służenie mu było wzniosłe i dawało jej zadowolenie,
a przysięgi pozbawiły ją bardziej uciążliwych komplikacji związanych z kobiecoś-
cią, a przynajmniej większości z nich. Z ulgą również przyjmowała fakt, że to
Antonia sprzątała i prała w domu ojców, oczywiście wyłączając ojca Dubonnet,
który, tak naprawdę, nigdy się nie kąpał ani nie prał swoich rzeczy. Antonia,
z kolei, wydawała się rozkwitać, służąc mężczyznom. Weronika weszła po
schodach i do refektarza, gdzie siostry spożywały śniadanie.
— Czy Matylda przespała resztę nocy? — spytała Augustyna.
106
Antonia nalała Weronice kawy i podsunęła jej chleb i ser.
— Wciąż jeszcze śpi — odparła Weronika. — Poprosiłam Masangayę, żeby
ją obejrzał. Matylda twierdzi, że gorączka i nocne poty są wynikiem szczepionki
przeciwko durowi brzusznemu. Mam nadzieję, że się nie myli.
Trzy zakonnice dokończyły posiłku w milczeniu.
— Będę w swoim gabinecie — oznajmiła Augustyna, odsuwając krzesło. —
Przekażesz mi, co powiedział, dobrze?
— Oczywiście — zgodziła się Weronika.
Antonia zaczęła zbierać naczynia, ale Weronika powstrzymała ją.
— Ja to zrobię. Ty masz pełne ręce roboty w szpitalu.
Antonia odsunęła się, nieco zaskoczona. Weronika skończyła sprzątać
ze stołu i ułożyła naczynia w zlewie kuchennym. Następnie przeszła koryta-
rzem i usiadła na schodach frontowych, w oczekiwaniu na asystenta medy-
cznego. "*
Z oddali usłyszała, jak chór ćwiczy do mszy. Zastanawiała się, czy bardzo
będzie wypełniony kościół, skoro tylu pracowników misji jest chorych albo
wyjechało z rodzinami do swoich własnych wiosek. Gdy wsłuchała się dokładniej,
zauważyła, że nie słychać wysokiego odgłosu bębna, który zazwyczaj wybijał się
z głuchych tonów. Czyżby Bienvenu, młody mężczyzna, który obsługiwał
maszynę łuskającą ryż, również wyjechał? Spółdzielnia rolnicza uzależniona
była od garstki osób, które zostały przeszkolone, jak obsługiwać ciężarówki
i inne maszyny. Plantatorzy kawy i ryżu musieliby powrócić do upraw tylko dla
swojej konsumpcji, gdyby maszyny rdzewiały na polach, a plony gniły w ziemi.
Kobiety znów musiałyby wykonywać najcięższe prace, a mężczyźni siedzieliby
w cieniu drzew, popijali i palili bangi. Śpiewanie ustało. Czy wierni pozostaną
wiernymi, czy wrócą do swoich wierzeń animistycznych? — Na przykład wiara
w to, że skóra lamparta wyposażała mężczyznę, który ją nosił, w siłę i w 
przebieg-
łość tego zwierzęcia.
Masangaya podszedł do niej i wstała, zgarniając sobie kurz z siedzenia.
— Pójdę i powiem jej, że przyszedłeś — powiedziała Weronika.
Asystent medyczny przytaknął. Trzymał zniszczoną, skórzaną torbę, z ze-
psutym zatrzaskiem. Weronika zapukała cicho i weszła. Broda i nos Matyldy
wydawały się bardziej wystające. A może to zapadłe policzki i podkrążone oczy
były bardziej wyraźne. Uśmiechnęła się, gdy Weronika podeszła do jej łóżka.
— Nie śpisz.
— Tylko drzemałam, co przyniosło mi ulgę i czuję się teraz dużo lepiej.
Dziękuję ci za pomoc w nocy. Udało ci się zasnąć z powrotem?
— Oczywiście — powiedziała Weronika. — Matyldo, Masangaya przyszedł,
żeby cię zbadać.
— Nie musi mnie badać — zaprotestowała pielęgniarka siadając w łóżku. —
Powinien zajmować się pacjentami, którzy są naprawdę chorzy.
— Ja go poprosiłam, żeby przyszedł.
— Wero...!
— Tutaj masz grzebień. Wygładzę prześcieradła i wpuszczę go. — Matylda
107
uczesała włosy i opadła z powrotem na poduszki. Nawet ten drobny wysiłek
spowodował nawrót bólu głowy.
Weronika podeszła do drzwi i otworzyła je.
¦— Wejdź, Masangaya. Siostra Matylda cieszy się i jest wdzięczna, że
przyszedłeś.
Asystent medyczny wszedł do środka i postawił torbę na krześle.
— Siostra Weronika nie powinna była zawracać ci głowy. Masz pewnie
więcej niż dosyć do roboty.
— Dzień dobry, siostro — przywitał się Masangaya. — To nie mija się
z prawdą, ale ty też musisz czuć się dobrze, żeby z nami ciągnąć ten kierat.
Weronika postawiła jego torbę na łóżku i podsunęła mu krzesło.
— Dziękuję — powiedział, siadając. — Rozumiem, że przyjechałaś zeszłej
nocy po bardzo długim dniu. Jak tam sprawy w Lisala? Będą mogli nam przysłać
jakieś wsparcie?
— Widziałam się z doktorem Miatambą, który przesyła ci uszanowania.
Postara się przyjechać i robi co może, żeby zwerbować tu dwóch pielęgniarzy.
— Dobrze. Teraz, ma soeur, powiedz mi, co się z tobą dzieje.
— No dobrze — zgodziła się cierpliwie. — Wczoraj w drodze z Lisala
zaczęła mnie boleć głowa i wystąpiła lekka gorączka. Ramię, gdzie mi
wstrzyknięto szczepionkę, było rozpalone i bolało mnie. Wzięłam aspirynę
i poczułam się lepiej do północy, kiedy to obudziłam się zlana potem, z kolejnym
bólem głowy i bólem pleców, prawdopodobnie od podskakiwania na wybojach.
Weronika dała mi jeszcze aspiryny, zmieniła pościel i spałam aż do waszego
przyjścia.
— A jak się teraz czujesz?
— Dość dobrze — odparła pielęgniarka, rzucając szybkie spojrzenie na
Weronikę.
— Co to znaczy? — dopytywał się Masangaya.
Matylda zastanowiła się i spojrzała na niego.
— Właściwie wciąż czuję się zmęczona i nieco obolała. Wczoraj był długi,
wyczerpujący dzień.
Asystent medyczny przytaknął i czekał na ciąg dalszy.
— Potrzebuję jedynie aspiryny i jeszcze trochę odpoczynku.
— Masz gorączkę? — spytał.
Przyłożyła sobie dłoń do czoła.
— Chyba tak, ale niewielką.
Wyciągnął z torby termometr i podał go siostrze. Wetknęła go pod język
i zacisnęła usta.
Sprawdził puls i ciśnienie krwi i odczytał termometr.
— Temperatura podwyższona o pięć kresek. Tak jak mówisz, kilka aspiryn
powinno wystarczyć. — Założył stetoskop na szyję. — Chciałbym cię zbadać,
jeśli można.
— Tak, chyba powinieneś — zgodziła się Matylda.
Masangaya popukał ją w plecy i osłuchał klatkę piersiową. Przesunął jej
108
dłońmi po ramionach, wyczuwając ciepło i wrażliwość w miejscu, gdzie była
szczepiona. Gdy zbadał jej brzuch, złożył stetoskop i schował go do torby.
Matylda wygładziła przykrywające ją prześcieradło i położyła się, patrząc na
niego wyczekująco.
— Wydaje mi się, że chyba masz rację, siostro. Działanie aspiryny się
skończyło. Jeśli będziesz brała dwie pastylki co trzy, cztery godziny, z 
odrobiną
jedzenia i picia, i zostaniesz dzisiaj w łóżku, szybko powinnaś wrócić do 
zdrowia.
— Tak myślałam — powiedziała Matylda.
— Dam Weronice chloramfenikol i niwachinę dla ciebie. W ten sposób
zabezpieczymy wszystkie ewentualne przyczyny choroby.
Przez chwilę każde z nich badało się nawzajem wzrokiem. W konkluzji:
żadnych pytań, żadnego okłamywania.
— To logiczne — powiedziała pielęgniarka. — Dziękuję^ że przyszedłeś.
Jestem pewna, że jutro stanę na nogi.
Uścisnęli sobie dłonie i Masangaya wyszedł.
— Zaraz wrócę z lekarstwem — powiedziała Weronika, wychodząc za nim
z pokoju. Dogoniła go.
— Co sądzisz?
— Siostro, ja już przestałem sądzić. Stawiam tylko jeden krok na raz, nie
wiedząc, dokąd wiedzie ścieżka.
W milczeniu poszli do pawilonu operacyjnego i do jego gabinetu. Wręczył
jej antybiotyk i tabletki antymalaryczne.
— Zdam ci relację dziś wieczorem — powiedziała Weronika.
— W porządku — odparł Masangaya, zamykając za nią drzwi. Wyciągnął
się na swojej pryczy w nadziei na sen. Jedna śmierć poganiała następną i nic nie
powstrzyma tej zarazy, dopóki wszyscy, którym pisane było umrzeć, nie spoczną
w grobach.
Weronika przepchnęła się między Afrykanami, jak tylko skończyła się msza,
w czasie której rozegrała się dramatyczna scena. Otworzyła drzwi pokoju
Matyldy i z ulgą zobaczyła ją siedzącą w łóżku i czytającą swój brewiarz.
— Nigdy nie uwierzysz, co się stało — powiedziała Weronika, próbując
złapać oddech. — Ojciec Gerard zasłabł w czasie wygłaszania kazania! — Usiadła
na krześle obok łóżka Matyldy i wytarła twarz rogiem welonu.
— Czy nic mu nie jest? — spytała Matylda.
— Nie wiem. Dwóch zairskich wikarych pomogło mu przejść do zakrystii.
Dubonnet musiał dokończyć mszę.
— Uspokój się i zwolnij trochę, Weroniko, a potem opowiedz mi, co się
stało — powiedziała Matylda.
— Więc, tak jak sądziłam, kościół nie był nawet w połowie pełen, ponieważ
większość nauczycieli i pracowników odesłało swoje żony i dzieci po śmierci
Lucie. Ludzie, którzy pozostali, pracują dla misji od lat. Zostaną, dopóki będą 
tu ojcowie i siostry. W każdym razie, ojciec Gerard właśnie głosił jedno ze 
swoich kazań o ogniu piekielnym i siarce. On utrzymuje, że epidemia jest karą 
zesłaną
109
na Yambuku przez sprawiedliwego Boga, z powodu „niemoralnego i rozwiązłego
zachowania ludzi". Wpadł w wir oburzenia. Potrafi być straszny, wiesz.
— Tak, wiem — powiedziała Matylda — ale to nic nowego. Co się stało?
Weronika przysunęła krzesło bliżej łóżka i ciągnęła swoją opowieść.
— Po komunii, gdy chór śpiewał, ojciec Gerard nagle wstał i zatrzymał
muzykę nakazującym ruchem ręki. Zgromadzonych ogarnęła pełna napięcia
cisza, a on wszedł na ambonę. Był ubrany w zielony ornat z żółtym krzyżem
i w zieloną stułę wyszywaną złotymi nićmi. Jego szara broda z białym pasmem
pod wydatną dolną wargą nadawała mu wygląd Mojżesza na górze.
„Mam przed sobą proroctwo Izaaka, gdy Jerozolima pławiła się w grzechu.
Dziś te słowa odnoszą się do was wszystkich tutaj, w Yambuku: »I stanie się
tak, że zamiast słodkiego zapachu będzie fetor; a zamiast pasa będzie sznur;
a zamiast starannie ułożonych włosów, łysina; a zamiast bogatej szaty, okrycie
z workowego płótna; a zamiast piękna, wstyd«".
Za chórem bębniarz wybijał rytm pieśni pogrzebowej. Głębokie da-dum,
da-dum rozlegało się echem pod metalowym dachem, a głowy i ramiona ludzi
kołysały się w tym ponurym rytmie. Wielkie dłonie ojca Gerarda wysunęły się
z koronkowych mankietów komży, gdy chwycił Biblię i uniósł ją przed sobą jak
kamienną tablicę, na której zostały wyryte przykazania boskie.
Przez zgromadzonych przeszedł szept „Libela, libela"; ludzie powtarzali
afrykański przydomek Gerarda „wiecznie, wiecznie".
„To jest-słowo-Boże — zagrzmiał ksiądz, potrząsając księgą w rytm bębna. —
Boga, który-nie toleruje-afrontów-od swych dzieci. Boga, z którego nie będziecie
sobie żartować. Ta epidemia jest karą Bożą, ponieważ nie żyliście zgodnie z Jego
przykazaniami. Chodziliście do domu publicznego w Bumba i wykorzystywaliście
kochanki dla zaspokojenia swej żądzy. Sprzeciwiliście się przykazaniom Boga,
a On zesłał tę zarazę, żebyście ponieśli swe ą pokutę i karę".
Siedząca w pierwszym rzędzie Antoni s1 ojrzała nerwowo na Augustynę,
która zacisnęła usta, kiwając potakująco jiovą. Odgłos bębna i donośny głos
księdza rozbrzmiały pośród zakurzonych drewnianych belek i spadły jak burzące
fale na ludzi, którzy skurczyli się i stulili razem. Przejęła ich groza na widok
jego gniewu. Ogoleni na znak żałoby, potakiwali głowami przy każdym uderzeniu
bębna. Już byli zdruzgotani przez śmierć, a teraz Bóg Libeli chciał jeszcze 
więcej.
Gerard przerwał i wsparł się na ambonie, żeby złapać oddech. Otarł twarz
rękawem. Oparł się o balustradę ambony i kontynuował — teraz błagając.
Walenie bębnów przycichło, dało się słyszeć w tle tylko rytmiczne głuche
dudnienie.
„Moje dzieci, moje biedne dzieci, Bóg chce, żebyście były czyste i żebyście
mogły podejść do Jego niebiańskiego tronu. Musicie odpokutować za grzech
w waszych duszach albo przepadniecie i zginiecie w ogniach piekielnych". —
Przerwał ze wzrokiem utkwionym w krzyżu wiszącym nad wejściem do kościoła;
krew odpłynęła mu z twarzy, oczy odwróciły się w oczodołach i osunął się na
podłogę. Antonia wstała i ruszyła w jego stronę, ale Augustyna ją przytrzymała.
Bębnienie ustało. Rozległ się szum, gdy dwóch wikarych pospieszyło do niego
110
i wyciągało go z ambony w stronę drzwi zakrystii. Ojciec Gerard szybko
przychodził do siebie, wyszarpnął się i z trudem wstał na nogi. Wszedł
z powrotem na ambonę i chwycił się balustrady. Znowu rozległo się da-dum
da-dum.
„Nawołuję was, moi synowie i córki w Chrystusie, przestańcie uganiać się
za kobietami i pić, i palić haszysz, tak żeby Bóg, w swojej nieskończonej
miłości, zdjął z Yambuku klątwę i powitał was z powrotem wśród owieczek
należących do Jego kościoła. — Stanął prosto, wyciągnął rękę ponad zgroma-
dzonych i zagrzmiał: — W imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego". — Odwrócił
się, wolno poszedł do zakrystii i zatrzasnął za sobą drzwi. Bębnienie ustało,
a przez kościół przetoczyło się westchnienie ulgi. Następnie przed ołtarz 
wyszedł
ojciec Maas, a ludzie podnieśli głowy, uśmiechnęli się i wyszeptali „Dubonnet,
Dubonnet".
Ksiądz wzniósł dłonie i przemówił cicho: **
„Moi bracia i siostry w Chrystusie. Wola Boga i natura są nieugięte
i twarde jak skały, które wyznaczają bieg leśnych strumieni. Ale odwrotnie
niż w przypadku praw natury, mamy orędownika przed ławą sprawiedliwości
w Niebie, Jezusa Chrystusa. Jeśli będziemy wiedli taki żywot jak On,
nasze grzechy będą zapominane. Żyjmy jak On i, w naszym smutku,
kochajmy i wspomagajmy się nawzajem. Ci, którzy umarli, wyzwolili się
z cierpienia ziemskiego i spoczywają w pokoju. My, którzy pozostaliśmy,
wciąż zmagamy się z naszą własną naturą. Pozostanę z drzewami, które
zarastają porzucone ogrody i głęboko wpuszczają swoje korzenie w po-
szukiwaniu wody. Nie umierają szybko. Gąsienice jedzą im liście, ale
nie są w stanie zjeść ich wszystkich. Niektóre z nich, jak wielu z nas,
stoją wytrwale. Niektóre umrą, ale nie wszystkie. Teraz odejdźcie w pokoju
i miłujcie się nawzajem".
Wera skończyła swoje opowiadanie:
— Więc przyszłam zaraz, żeby ci o tym opowiedzieć.
— Myślisz, że ojciec Gerard czuje się teraz dobrze?
— Tak sądzę — odparła Weronika, dopijając ze szklanki Matyldy. — Poszedł
do zakrystii o własnych siłach i trzasnął drzwiami. Chyba zraniona została jego
duma, że zemdlał na oczach Afrykanów. Potrzebujesz czegoś? Za chwilę wrócę
z lunchem.
— Dzięki za sprawozdanie. Wezmę jeszcze dwie aspiryny i prześpię się.
Muszę słuchać poleceń — powiedziała Matylda.
Ojciec Gerard, jak to było w zwyczaju po niedzielnej mszy, pił z siostrami
wino na werandzie klasztoru, gdy po schodach weszła Weronika.
— Ojcze, ulżyło mi, kiedy widzę, że nic ci nie dolega. Za twoje zdrowie —
powiedziała, unosząc kieliszek.
— Dziękuję, siostro. Za twoje — odparł Gerard odwzajemniając toast. —
Już zupełnie wróciłem do siebie. Pościłem przez dwa dni, żeby odpokutować za
grzechy tubylców i zmógł mnie upał podczas mszy.
111
— Jak na mój gust, ojciec wciąż jeszcze nie wygląda za dobrze — stwierdziła
Weronika.
— Też nie wyglądałabyś najlepiej, siostro, gdybyś...
Augustyna wtrąciła się:
— To było wspaniałe kazanie, ojcze. Jestem pewna, że dziś wieczorem,
przed nieszporami, ustawi się do twojego konfesjonału długa kolejka.
— Zgadzam się, że kazanie było wspaniałe, ale nie wierzę, że powodem
epidemii jest zachowanie Afrykanów — oznajmiła Weronika.
— Poczytaj Stary Testament — powiedział ksiądz.
— Czytam Nowy Testament — odrzekła Weronika z przekonaniem. — Po
prostu nie wydaje mi się, żeby Bóg pokarał ludzi w Yambuku w taki sposób.
W końcu niektórzy z nauczycieli i pracowników, którzy umarli, byli dobrymi,
uczciwymi ludźmi. Nie hulali i nie palili chanvre. A Lucie?
— Bardzo często grzesznicy są powodem śmierci niewinnych — uciął ojciec
Gerard.
Augustyna położyła dłoń na ramieniu Weroniki, ale Weronika wyrwała się
i powiedziała:
— Ojcze, ludzie z tego regionu palą haszysz i pija lokoto od lat. Zabicie
kilku z nich zarazą nie zmieni ich zwyczajów. To jest ich tradycja. To ich 
sposób
radzenia sobie z surowym, odizolowanym światem.
— To kara od Boga, ponieważ nie wypełniają Jego przykazań! — krzyknął
ksiądz.
— Ich nganga mówią, że zarazę spowodowały odeszłe dusze plemienia,
które kiedyś tu żyło i zostało wypchnięte przez obecnych mieszkańców —
stwierdziła Weronika, nie zbita z tropu przez Gerarda.
— Gdzie to usłyszałaś?
— W wioskach, jak je objeżdżałam kilka dni temu.
— Powinnaś spędzać więcej czasu na kolanach w kaplicy, a mniej na
słuchaniu paplaniny tubylców — stwierdził ksiądz surowo. Odwrócił się na
pięcie i zszedł po schodach werandy w upał południa. — Nie ma nikogo równie
prostego i równie upartego jak flamandzka zakonnica — wymamrotał do siebie.
Szedł z wysoko podniesioną głową i, zmierzając w stronę domu ojców, wzbijał
obcasami niewielkie tumany kurzu.
Nagle siostry usłyszały głośny łoskot.
— Wyładowuje się na biednym stole — odezwała się Antonia skrywając
dłonią uśmiech. — Chyba go zezłościłaś.
— Ostatnio bez przerwy jest o coś zły. Lepiej pomyślałby, jak zorganizować
dla nas więcej pomocy, zamiast zrzucać zarazę na Boga — powiedziała
Weronika. — Dlaczego Bóg miałby się mścić na Yambuku? Tutejsi ludzie nie
są gorsi niż inni w tym rejonie.
— Może nie czuje się dobrze — wyraziła przypuszczenie Antonia.
— Cóż, mam nadzieję, że pozostanie przy zdrowiu. Byłby bardzo trudnym
pacjentem.
Antonia dodała:
112
— Szkoda, że nie ma ojca Dubonnet. Rozumie ludzi lepiej niż ktokolwiek
z nas.
— Tuż po mszy wyjechał na rowerze, żeby poodwiedzać wioski __
poinformowała ją Weronika. — Chodź, przygotujemy Matyldzie lunch.
W tej samej chwili ojciec Dubonnet znajdował się osiem kilometrów od
Yandongi, w wiosce Bombanga. Przygotowywał się do ochrzczenia dwójki
dzieci i odprawienia mszy dla garstki mieszkańców wioski, którzy byli członkami
kościoła. Po odprawieniu tych ceremonii zasiadł ze starszymi pod purpurową
bugenwillą, której rozłożyste gałęzie podparte były kołkami, żeby dawały cień.
Ksiądz dowiedział się, że człowiek noszący imię Liwagu Masombo zmarł we
wczesnych godzinach rannych. Zgodnie z poleceniem wodza rodzina natychmiast
pochowała go za domem. Dwa dni wcześniej zmarła dwudziestopięcioletnia żona
tego mężczyzny, a zaraz po niej jej dziecko. Podczas ostatnichTlrzech miesięcy
trwania ciąży młoda matka była pacjentką kliniki przedporodowej szpitala
w Yambuku. Urodziła dziecko na oddziale porodowym.
Mały człowieczek, o skórze twardej jak podeszwa, który wspinał się na
palmy, żeby ściągać ich mleczną żywicę, podał starszym i księdzu masanga ya
mbila, świeże wino palmowe, tylko lekko sfermentowane. Gdy już napełniono
plastykowe kubki, każdy z mężczyzn wylał odrobinę na ziemię, dla przodków,
po czym wszyscy wznieśli swoje szklanice, powiedzieli „Sante" jak Europej-
czycy, i wypili. Później, gdy już na dobre rozpaliła się fajka wodza, ksiądz
podał im paczkę papierosów belgas i wszyscy zapalili. Rozmowa zeszła na
temat zarazy, która kosztowała Bombanga dwójkę dorosłych i dziecko. Ta
trójka to byli jedyni pacjenci, przebywający w misji w ciągu ostatnich kilku
miesięcy.
Po długiej dyskusji, podczas której kilka osób na raz podnosiło głosy,
osiągnięto kompromis na temat ndoki, który opanował szpital. Niewiadome było
pochodzenie tego niszczycielskiego ducha ani dlaczego się tam zadomowił.
Nganga znajdą odpowiedzi na te pytania, jak porozumieją się z przodkami. Ale
było jasne, że złowroga, zabójcza siła błąka się w szpitalu i że trzeba coś 
zrobić,
żeby ją uspokoić. Tematem rozmowy stały się rozważania, jakie przeciwsiły
mogłyby okazać się skuteczne.
Wieczorem, jadąc z powrotem do Yambuku, Dubonnet rozmyślał o rozmowie
starszych na temat uspokojenia śmiercionośnego ducha w szpitalu. Gdy odstawił
rower, wziął ze swojego pokoju starą sutannę i poszedł do kościoła. Zwinął
sutannę na kształt pałki, nalał do chrzcielnicy wody święconej i zamoczył koniec
swojego prymitywnego kropidła. Następnie przerzucił sobie nasączony ornat
przez ramię, wyszedł w zapadający już zmierzch i pomaszerował energicznie do
szpitala. Jego zamiarem był egzorcyzm, a nie uspokojenie ducha. Kilka osób,
które spotkał po drodze, odsuwało się na skraj drogi i patrzyło, jak Dubonnet
mijał je z niesłychanym skupieniem i pośpiechem.
Wszedł do budynku i przystanął. Garstka odwiedzających, która siedziała,
czuwając nad trzema pacjentami w najdalszym zakątku oddziału, podniosła
8 —Ebola 113
wzrok i zaniemówiła, zdziwiona widokiem obdartej postaci, wyglądającej jak
duch, która stanęła w przyćmionym świetle przy drzwiach.
— W imię Chrystusa — zawołał Dubonnet wymachując sutanną nad głową —
wypędzam cię w najdalsze zakamarki piekła...
Odwiedzający zerwali się na nogi, gdy woda święcona popryskała puste
łóżka i okna. Dubonnet zbliżył się do chorych, grzmiąc:
— I pozostań tam przykuty na zawsze, żebyś nigdy nie zechciał niszczyć dusz.
Odwiedzający uciekli, a pacjenci, zamarli na swoich materacach, patrząc
z przerażeniem, jak ksiądz wali mokrą pałką w obramowania łóżek, opryskując
je wodą. Następnie wyszedł z budynku i udał się do pawilonu dziecięcego.
Powtórzył ten sam rytuał, z takim samym zaangażowaniem, ale tym razem
ciszej, chodząc na palcach między rzędami łóżek. Niektóre dzieci nie spały
i machały do niego, przyzwyczajone do różnych zachowań tego ojca. Pozdrowił
je i upomniał:
— Spać, spać.
Kiedy tylko opuścił oddział, cztery osoby doglądające dzieci wyczołgały się
spod łóżek, poszły za nim w bezpiecznej odległości i, przekonane, że ściany się
rozlecą i otworzą niebiosa, obserwowały, jak przemierza wszystkie pawilony
i wypędza ndoki.
W Yambuku tego wieczoru nie było burzy. Gdy nastała noc, na zachodzie
pojawiła się srebrna poświata zapowiadająca pełnię księżyca, który powoli
wyłonił się zza drzew i rzucił swój blask na budynki szpitala. Gdzieś spoza
terenu misji dochodziło rytmiczne bicie w bęben. Ludzie tańczyli wokół bębnów
w promieniach księżyca, które przeświecały przez drzewa, i wrzucali do rzeki
pieniądze, żeby uspokoić duchy.
Rozdział 9
Jak sięgam pamięcią, tak się nie leniłam — powiedziała Matylda do Weroniki,
gdy ta weszła później, wieczorem, do jej pokoju.
— Ale wyglądasz lepiej. Powinnaś spróbować częściej robić sobie wolną
niedzielę. — Weronika postawiła na stole tacę, którą przyniosła ze sobą.
Matylda przesunęła się na skraj łóżka i przejechała palcami po włosach.
— Spraw, żeby chorzy w Dzień Pański poczuli się dobrze, a z przyjemnością
wezmę sobie wolne.
Sięgnęła po sandały, popukała nimi w podłogę, żeby wykurzyć nocne
pająki i skorpiony, wsunęła je na nogi i wstała. Pochyliła głowę najpierw
w przód, a potem w tył, żeby rozmasować sztywność szyi, po czym podeszła
do stołu.
— Ryż, pudding, chleb z robakami, banany i herbata. Znowu normalne
posiłki. Dobrze, że nie jestem głodna.
— Ci lekarze z Kinszasy pochłonęli wszystkie nasze zapasy z domu —
powiedziała Weronika. — Pewnie opowiadają teraz, że przez cały czas jemy tu
jak fynproevers.
— To niewielka cena za to, że zabrali Ferminę do Kinszasy. Kiedy tak sobie
rozmawiamy, wyobrażam sobie, jak leży opatulona w łóżku w szpitalu w An-
twerpii — odparła Matylda.
Antonia zapukała do drzwi i weszła.
— Właśnie widziałam ojca Gerarda. Odmówił przyjęcia jedzenia, które mu
zaniosłam.
— Pewnie czuje się niezdrowy, bo zachował się jak idiota — stwierdziła
Weronika.
— Tak, utrata równowagi na pewno może spowodować brak apetytu —
zgodziła się Matylda. — A poza tym, jak się miewa?
— Jest milczący i oschły. Gdy go zapytałam, jak się czuje, spojrzał na mnie
wilkiem — odparła Antonia.
— Ale pozwolił ci się koło siebie krzątać. Pewnie mu się to podoba —
stwierdziła Weronika.
— Może. Ale lepiej mi się układa z nim niż tobie. Robię, co mi każe, bez
115
podawania w wątpliwość jego poglądów. Pozwala mi zmierzyć sobie temperaturę,
sprawdzić puls i zabrać brudne rzeczy do prania.
— Jeśli naprawdę się rozchoruje, będzie jak lampart ze złamanym kłem —
zauważyła Weronika.
— Słyszałam, ze ojciec Dubonnet nie pozwala siostrom nic dla siebie
robić — powiedziała Matylda.
— To prawda — potwierdziła Weronika. — A wiedziałaś, że daje pieniądze
na szpital? Powiedział Augustynie, że jak ktoś się o tym dowie, to przestanie to
robić; więc musimy zatrzymać to dla siebie.
Matylda usiadła do stołu, wzięła dwie łyżki puddingu i odsunęła jedzenie.
Następnego ranka wstała na poranną mszę i na kawę. Mimo że jej opalona
twarz była nieco ziemista a pod oczami pozostały ciemne koła, wyglądało, że
niemal zupełnie wróciła do siebie. Po śniadaniu Augustyna udała się do swojego
gabinetu, a Matylda poszła do pokoju radiowego, gdzie Weronika czekała na
połączenie z Lisala. Pracownik, który grabił grządki obok niskiej ściany 
korytarza,
skłonił się w pas, gdy przechodziła:
— Mbote, ma merę.
— Mbote — odpowiedziała i pomachała mu ręką.
— Yambuku, Yambuku, tutaj Lisala — zabrzmiało radio bezbarwnym
głosem ojca Julesa.
— Słucham Lisala, tu Yambuku — odpowiedziała Weronika.
— Jest dla was wiadomość od Katolickiego Centrum Łączności w Kinszasie.
Długopis Weroniki zawisł nad papierem.
— Słucham, Lisala.
— Wiadomość brzmi: STAN SIOSTRY FERMINY NIE ULEGŁ ZMIANIE.
GORĄCZKA NIE USTĘPUJE. MAMY NADZIEJĘ NA POPRAWĘ. JEST
W KLINICE NGALIEMA. Zapisałaś?
Ręka Weroniki zacisnęła się na mikrofonie.
— Fermina nie jest w Belgii?
-— Ojciec w KCŁ doniósł, że jest w klinice Ngaliema w Kinszasie —
powtórzył Jules tonem nieco zniecierpliwionym.
— Czy Kinszasa powiedziała, że wyślą ją do instytutu w Antwerpii? — nie
ustępowała Weronika.
— Nie, siostro. Wiadomość zawiera tylko te informacje, które przekazałem.
Czy masz coś dla Lisala?
— Nic — odparła Weronika, po czym dodała szybko: — Być może
będziemy musieli was wywołać później w ciągu dnia. Proszę słuchać dziś
wieczorem.
Doszedł głos ojca Julesa, z długim, pełnym cierpienia westchnieniem.
— Dobrze, jeśli sądzicie, że to konieczne, będę nastawiony na waszą
częstotliwość. Odbiór i koniec nadawania.
Weronika wyłączyła radio i syknęła w mikrofon:
— Ty stary koźle, jedyna rzecz, na jaką jesteś nastawiony, to...
116
Matylda powstrzymała ją, kładąc dłoń na ramieniu. Spojrzała na przyjaciółkę
— Przepraszam, ale on jest jak maszyna. — Odłożyła mikrofon i wstała. —
„Mamy nadzieję na poprawę" oznacza, że się jej pogorszyło.
— Może jest zbyt chora, żeby odbyć podróż — powiedziała Matylda.
Poszły do biura matki przełożonej, gdzie Weronika powtórzyła wiadomość
otrzymaną przez radio.
— Nie, to niemożliwe! — wykrzyknęła Augustyna, gdy właśnie wchodził
Masangaya. — Fermina wciąż jest w Kinszasie.
— Wiedziałem, że nie możemy ufać tym zairskim lekarzom — powiedziała
gorzko Weronika.
— Ale skoro siostra Fermina przebywa w Ngaliema — zauważył Masan-
gaya — opiekują się już nią Belgowie.
Augustyna wtrąciła:
— Jestem przekonana, że lekarze i pielęgniarki w klinice wiedzą, co robią,
a Fermina z pewnością powie im, co o tym sądzi. W każdym razie jest w rękach
Boga i nie możemy teraz nic zrobić, jedynie modlić się za nią. — Odwróciła się
do Masangayi. — Jak wygląda nasza sytuacja dziś rano?
Myślał przez chwile.
— Wiadomość o lekarzach, którzy dają zastrzyki, szybko się rozeszła, i do
szpitala przybywa więcej pacjentów w nadziei na wyleczenie. W tej chwili
mamy dziewiętnastu z objawami „gorączki" i mimo że ostatniej nocy nikt nie
zmarł, obawiam się, że większość z nich zejdzie przed końcem tygodnia. Mandu,
nasz ostatni pielęgniarz, jest chory. Właśnie mi doniesiono, że wyjechał, gdy
zrobiło się ciemno. Pacjenci sami musieli się sobą zajmować w nocy.
— Wkrótce powinniśmy usłyszeć coś od doktora Miatamby — powiedziała
Matylda.
— Możemy mieć jedynie taką nadzieję — odparł Masangaya. — Martwię się też
o Ambwę i jego rodzinę. — Odwrócił się do Matyldy. — Jest szefem internatu dla
dziewcząt. Dwójka z jego dzieci zmarła i słyszałem od jednej z kucharek ze 
szkoły,
że zastanawiają się z żoną, czy nie wyjechać, żeby ocalić swoje dwuletnie 
dziecko.
— Jeśli Ambwa wyjedzie, kto będzie nadzorował dziewczęta? I dokąd
miałby się udać? — zapytała Weronika.
— Prawdopodobnie do Bumba. Ma tam przyjaciół wśród nauczycieli.
— Drogi są pozagradzane. Nie uda im się przedostać — stwierdziła Matylda.
— Ma motorower i zna szlaki omijające wioski — powiedział Masangaya.
Przerwał i popatrzył prosto na Augustynę. — Na pensji jest wciąż siedemdziesiąt
dziewcząt. Wydałem polecenie, aby te, które mieszkają w promieniu dwudziestu
kilometrów, wróciły rano do swoich wiosek. I tak już trzymaliśmy je u nas zbyt
długo. Czy ktoś je odprowadzi, czy nie, będą bezpieczniejsze niż tutaj.
— Jak sobie życzysz — zgodziła się Augustyna.
— Teraz, wybaczcie mi.
Zanim zdążyła coś jeszcze powiedzieć, już go nie było.
117
Augustyna spędziła cały dzień w biurze, przyjmując doniesienia z zewnątrz
i pocieszając pogrążone w smutku rodziny. Rozdawała ryż i sól, a nawet
bawełniane prześcieradła, wszystkim, którzy potrzebowali pomocy. Nad misją
zawisła atmosfera dręczącego niepokoju. Ludzie unikali się nawzajem. Tkacze
odleciały i pozostawiły rachityczną palmę, ozdobioną girlandami pustych,
wiszących gniazd.
Przy kolacji niewiele rozmawiano. Matylda poszła spać bez jedzenia. Gdy
Augustyna i Weronika kończyły posiłek, nadeszła Antonia z domu ojców,
usiadła i złożyła ręce na stole.
Gorączka ojca Gerarda podniosła się do czterdziestu stopni Celsjusza; ma
czkawkę, okropną: za każdym razem, jak mu się odbije, jęczy z bólu, jakby ktoś
bił go od środka.
— Nie można jej powstrzymać? — spytała Weronika.
— Prosiłam, żeby przestał na chwilę oddychać, ale nie jest w stanie
wytrzymać odpowiednio długo. Łapie szybko powietrze, obrzękły mu też stopy.
Szkoda, że nie ma lekarza, który mógłby go zbadać.
— A asystent medyczny? — spytała Augustyna.
— Zaproponowałam Masangayę, ale Gerard odmówił, powiedział, że jest
dobry, jeśli chodzi o władanie nożem i nic poza tym.
— Zjedz coś — powiedziała Weronika, przesuwając po stole na wpół pustą
salaterkę rozmokłego ryżu.
— Nie, napiję się kawy i może trochę wina, jeśli jeszcze jakieś zostało. Chcę
spytać Matyldy, co mamy zrobić z ojcem.
Weronika nalała kawy i przyniosła z kredensu ostatnią butelkę St.Emilion,
przysłaną przez przyjaciółkę z Antwerpii. Wina starczyło akurat na jeszcze jeden
kieliszek.
Po kilku minutach Antonia weszła na palcach do pokoju Matyldy, a Weronika
przyglądała się, stojąc w drzwiach. Antonia zobaczyła zarys ciała Matyldy pod
prześcieradłem. Odwróciła się i dała znak Weronice, żeby weszła. W przyć-
mionym świetle obie zakonnice dostrzegły śmiertelnie bladą, oblaną potem twarz
i ciemne, zapadnięte oczy. Matylda miała otwarte usta i szczęki wykrzywione
w brzydkim gjymasie. Zaparło im dech.
— Och, Święty Boże, nie! — powiedziała Weronika, wycofując się z po-
wrotem do korytarza.
— Idź, powiedz Augustynie. Ja z nią posiedzę — szepnęła Antonia.
Weronika przytknęła do ust chusteczkę i przytaknęła. Po policzkach popłynęły
jej łzy.
Płomyk w lampie naftowej był maksymalnie zmniejszony. Rzucał na pokój
słabą poświatę. Matylda jęknęła i Antonia przysunęła się bliżej łóżka. Chora
podniosła wzrok i spojrzała na ręce Antonii odziane w rękawiczki. Ciężka, szara
ćma załopotała hałaśliwie, wleciała z ciemności za otwartym oknem i wylądowała
na lampie, zakłócając spokój komarom siedzącym na ciepłym szklanym kloszu.
Weronika wróciła do pokoju z Augustyna. Podeszły do łóżka.
Matylda poruszyła ustami; Antonia pochyliła się, żeby usłyszeć jej szept.
118
— Chciałabym przyjąć sakrament.
— Czy mam poprosić teraz ojca Dubonnet? — spytała cicho Antonia.
Matylda potrząsnęła lekko głową i powiedziała:
— Rano.
Przewróciła się na bok i zamknęła oczy. Antonia dała znak, że zostanie,
i pozostałe siostry odeszły.
Dwa koguty zapiały na zmianę z dwóch przeciwległych krańców misji jak
trębacze odpowiadający sobie na sygnały. Matylda obudziła się, gdy do jej uszu
dobiegło klapanie nie zapiętych, skórzanych sandałów. Zza drzwi pojawiła się
zmierzwiona głowa ojca Dubonnet.
— Wejdź, ojcze. Czekam na ciebie. Dziękuję, że przyszedłeś tak wcześnie.
— Weronika kazała mi się stawić. — Położył swój mały, skórzany przybornik
do mszy na stoliku, przy łóżku. — I tak bym przyszedł.
Antonia oddała księdzu swoje krzesło.
Matylda spróbowała usiąść, ale opadła z powrotem na poduszkę.
— Czy udzielisz mi ostatniego sakramentu? — Z pewnym wysiłkiem
podsunęła sobie poduszki pod plecy. — W nocy dana mi była łaska pogodzenia
się ze śmiercią. Mam nadzieję, że nie będę musiała siedzieć zbyt długo
w czyśćcu. Będziesz się za mnie modlił, prawda?
— Oczywiście. Ale sądzę, że szybko przemkniesz przez czyściec. Łatwiej
jest być dobrym chrześcijaninem, jeśli potrafi się nauczać lub leczyć, tak jak 
ty.
Niektórzy z nas, którzy tylko rozprawiają o religii, pewnie tak szybko przez
niego nie przejdą. Niewiele brakowało, żebym się poświęcił całkowicie medycy-
nie, ale nie mogłem sobie wyobrazić spędzenia tych wszystkich lat pod szarym
niebem, wśród naszych sztywnych Flamandów.
Uśmiechnęła się do niego.
— Tutejsi ludzie cię kochają — Weronika mi mówiła — a ty kochasz ich,
mimo że skrywasz to pod tą wielką brodą.
— Przestań, siostro, to ja mam ci teraz służyć duszpasterstwem, a nie ty
mnie. Czy odczuwasz jakiś ból?
— Trochę, w głowie i w żołądku. Ale jest do zniesienia.
— Czy jest coś ważnego, z czego pragniesz się wyspowiadać?
'— Och, tak. — Odwróciła wzrok i zastanawiała się przez chwilę. — Z dumy.
Byłam strasznie napuszona, gdy matka przełożona zdała mi relację i poprosiła
o moją radę. Chciałam być potrzebna.
— Fałszywa pokora jest znacznie gorszym grzechem niż duma, siostro. Czy
widziałaś kiedyś dobrego pracownika, który nie jest dumny z tego, co wytwarza?
Duma broni nas przed przeciętnością.
— Ty jesteś inny, ojcze. — Matylda przyjrzała mu się uważnie. — Weronika
powiedziała, że ty jesteś inny.
Dubonnet pytająco wzniósł krzaczaste brwi.
— Miała na myśli „inny" w dobrym znaczeniu. Jesteś taki zaskakujący
i miły — dodała spiesznie.
119
— Wszyscy stajemy się trochę inni, jak przez jakiś czas pomieszkamy
w Afryce. Gdy jadę do Europy, czuję się jak obcy. — Przejechał palcami po
brodzie i odgarnął z sutanny pasmo włosów. — Udzielę ci ogólnego rozgrzeszenia,
które obejmie zarówno twoje wielkie, jak i drobne grzechy.
Uczynił nad nią niedbały znak krzyża i wyrecytował:
— Niech Bóg Wszechmogący zlituje się nad tobą, wybaczy ci wszystkie twoje
grzechy i ofiaruje ci życie wieczne. Amen. — Pogrzebał w głębokiej kieszeni.
Matylda zauważyła, że na sutannie ma smugi zaschniętego, czerwonego błota i że
brakuje mu jednego guzika. Wyciągnął małą stułę z wytartym, prostym haftem
i pourywanymi frędzlami, strząsnął ją, przyłożył do ust i powiesił sobie na 
szyi.
Następnie wyciągnął probówkę z gumowym korkiem, zawierająca wodę święconą.
— Lata temu pożyczyłem to ze szpitala — wyjaśnił, kładąc ją na stoliku
przy łóżku.
Z drugiej kieszeni wyciągnął zwitek waty i dwa połamane papierosy. Wcisnął
papierosy z powrotem, wybrał okruchy tytoniu i polał wacik świętym olejkiem.
Matylda zamknęła oczy i złożyła dłonie w modlitwie. Dubonnet przytrzymał
delikatnie nasączony olejkiem wacik między poplamionym nikotyną kciukiem
a palcem wskazującym. Zrobił na jej czole znak krzyża.
— Poprzez to święte namaszczenie, niechaj Pan w swojej miłości i litości
dopomoże ci w łasce Ducha Świętego.
Następnie spytał:
— Co jeszcze cię boli?
— Gardło — odrzekła, kładąc dłoń pod brodą — kark i żołądek.
Dubonnet poczynił wacikiem znak krzyża pod jej podbródkiem.
— Matko Chrystusa, daj swej służebnicy siłę i ulżyj jej w bólu. Pochyl się
lekko do przodu — powiedział, namaszczając jej szyję. — Ulżyj w bólu. —
Dłonią wykonał znak krzyża nad jej ciałem i uklęknął przy łóżku.
-— Ojcze nasz, któryś jest w niebie, świeć się imię Twoje... — ksiądz
i zakonnica unisono recytowali te znajome, dające ukojenie słowa. Udzielił jej
komunii, podając Ciało Chrystusa do jej ust i dotykając końca jej języka
wacikiem umoczonym w małej piersiówce z winem. Pobłogosławił ją i wstał.
— Już. Mam nadzieję, że poczujesz się lepiej. Śmierć przyniesie ci ukojenie
od cierpienia, które dręczy nas wszystkich, pozostających przy życiu. Będę się
za ciebie modlił, gdy będziesz przechodziła przez czyściec. Ale musisz wstawić
się za nami, którzy pozostaną tutaj, rozpaleni i zlani potem, żyjący w świecie
mikrobów, chwastów i lepkiego błota. Jako pokuta, módl się, żebyśmy stali się
bardziej wyrozumiali i nie narzucali naszych sztywnych poglądów i ambicji tym,
do których przybyliśmy, aby im pomóc.
— Dziękuję, ojcze. Będę się modliła za to i za ciebie.
Dubonnet uchylił drzwi. Gerard leżał na boku, z podciągniętymi kolanami
i z głową opartą na dwóch poduszkach. Oddychał głęboko, ale co dziesięć czy
dwanaście oddechów jego ciałem wstrząsała konwulsyjnie głośna czkawka, po
120
której następował jęk, gdy wypuszczał powietrze z płuc. Dubonnet spojrzał przez
ramię na Antonię. Wyciągnęła strzykawkę z lekarstwem.
— Asystent medyczny poradził, żebym mu to dała — wyszeptała.
— Co to jest? — spytał Dubonnet.
— Dolantyna, środek uśmierzający.
Z pokoju dobiegł szelest pościeli i tłumiony krzyk.
— Mój Boże, jak długo będę jeszcze musiał znosić... hiikk... oooch!... te
męczarnie!
Ksiądz i zakonnica weszli do pokoju.
— Jest tutaj siostra Antonia z zastrzykiem. On złagodzi czkawkę —
powiedział Dubonnet.
— Żadnych zastrzyków! Czy nie ma nic innego? — spytał Gerard w przerwie
między atakami konwulsji.
Dubonnet spojrzał na Antonię, a ta pokręciła głową. "*
— Nie — powiedział. Następnie dodał: — Chyba, że chcesz spróbować
mojej własnej mikstury. Powstrzymałaby nawet pociąg.
— Spróbuję wszystkiego oprócz zastrzyku.
Dubonnet wyszedł z pokoju i wrócił po kilku minutach ze szklanką mętnego
płynu.
— Proszę. Weź trzy duże łyki, wstrzymując oddech.
— Już tego próbowałem.
— Ale nie miałeś mojej mikstury do picia.
Gerard uniósł się powoli i usiadł, chwytając się jedną ręką za głowę, a drugą
wyciągając po szklankę.
— Raz, dwa, trzy, start! — odliczył Dubonnet.
Gerard wziął trzy głębokie łyki i wypluł resztkę, która pozostała mu
w ustach. Wybałuszył oczy i z trudem chwytał powietrze:
— Matko Przenajświętsza, próbujesz mnie zabić? — Usta miał szeroko
otwarte, łapał z trudem i wydmuchiwał powietrze. Podniósł szklankę w górę. —
Co to za diabeł?
— „Otwieracz oczu". Piję szklaneczkę co rano, żeby nie zachorować. Jedna
trzecia whisky, jedna trzecia pernod i dopełnione ginem. W celach odżywczych
dodaję żółtko jajka.
Gerard oddał ojcu Dubonnet szklankę i położył się z powrotem, rękoma
starając się wycisnąć ból z czaszki.
— Nie chcę już więcej twoich leków — mruknął, zakrywając usta ręką.
— Już nic więcej nie mogę ci zaoferować — odparł Dubonnet.
Przez chwilę panowała cisza. Następnie Gerard opuścił ręce i otarł twarz
skrajem prześcieradła.
— Czkawka minęła!
— Oczywiście. Co jeszcze mogę dla ciebie zrobić?
Gerard wygładził załamki na swoim podkoszulku, zwinął prześcieradło na
wysokości pasa i spuścił nogi z łóżka.
— Chcę iść do kościoła. Musisz odprawić mszę i dać mi sakrament chorych
121
w obecności wszystkich. — Schylił się, żeby sięgnąć po sandały, ale nasilenie
bólu w głowie i fala zawrotów i mdłości zmusiły go do położenia się z powrotem
do łóżka.
— Nie jesteś w stanie, żeby dokądkolwiek iść — oświadczył Dubonnet. —
Poza tym, jeśli masz „gorączkę", co jest dość prawdopodobne, istnieje ryzyko,
że zarazisz innych. Afrykanie unikają rozmów o śmierci, dopóki się ona nie
wydarzy. My możemy być trochę bardziej realni. Właśnie udzieliłem ostatniego
sakramentu siostrze Matyldzie. Wczoraj czuła się lepiej i nawet pracowała. Teraz
wątpię, żeby przetrwała noc. Mógłbym się założyć, że oboje, i ty, i ona,
chorujecie dłużej, niż się do tego przyznajecie.
— To możliwe. Nie mamy w zwyczaju się skarżyć — odparł Gerard.
Antonia zabrała bieliznę księdza i sutannę złożoną schludnie na krześle.
— Zabiorę to do prania i wrócę za godzinę, żeby zmierzyć temperaturę
i przynieść lekarstwa.
— A ja wrócę wieczorem, żeby zająć się twoimi potrzebami duchowymi —
oznajmił Dubonnet i ruszyli razem do drzwi.
Gerard podparł się na łokciu.
— Musisz już iść?
Dubonnet zatrzymał się i odwrócił.
— Nie. Nie mam do roboty nic, co nie mogłoby poczekać. — Usiadł na
krześle, a Antonia zamknęła drzwi.
Gerard mówił wolno i ostrożnie.
— Wiem, że umieram. Chcę, żebyś wysłuchał mojej spowiedzi, gdy wrócisz
dziś wieczorem. Jak już dokonam aktu skruchy, oczywiście udzielisz mi
rozgrzeszenia i razem odprawimy mszę. Moja dusza będzie gotowa do odejścia...
porządnie oczyszczona i podporządkowana naszym ustalonym dogmatom.
Dubonnet pochylił się do przodu.
— Tego właśnie bez przerwy uczyliśmy ludzi — powiedział łagodnie.
Gerard przerwał, niepewny, czy ma kontynuować. Przez chwilę podniósł
wzrok i szukał oczu swojego brata księdza.
— Jest w tym jakaś różnica, gdy dotyczy to przedstawiciela Zbawcy. —
Przerwał. — Zawsze słyszałem, że lekarze to najgorsi pacjenci. Musi być im
ciężko umierać od choroby, której tragiczny, nieodwracalny przebieg jest im
znany. Sądzę, że internista, oddany swoim pacjentom, który prowadził ich przez
cierpienie aż do wrót śmierci, potrafi lepiej przyjąć swój własny koniec, swoją
własną śmiertelność. Ale dla chirurga, człowieka, który poddaje swoich pacjentów
operacjom oddalającym śmierć, który walczy ze śmiercią jak z osobistym
wrogiem, dla niego śmierć jest porażką. Jego własną porażką i odebraniem mu
pacjenta.
I sądzisz, że byłeś dla wiernych raczej chirurgiem czy internistą? — spytał
Dubonnet.
Gerard wzruszył ramionami.
— To jest jeden sposób patrzenia na to, co robimy — powiedział Dubonnet
odchylając się na krześle. — W moim przekonaniu jesteśmy jak pasterze, albo
122
nawet jak psy owcze, które prowadzą swoje stada przez oczyszczające rowy do
zagród zbudowanych przez pokolenia pasterzy. Jesteśmy jak kudłate wolarze
flamandzkie, z brudnymi brodami, strzegący naszych stad przed drapieżnikami.
Czasami żyjemy w owczarni i stajemy się jej częścią. Pomagamy nieco tu i tam,
ale mamy niewielki wpływ na to, gdzie owce się pasą albo gdzie się kryją, gdy
są przestraszone.
— Więc co to znaczy „dobry ksiądz"?
— Taki, który idzie za tym, co mu dyktuje jego własne sumienie i nie robi
niczego w złej intencji.
Gerard westchnął i legł z powrotem na poduszkach.
— Sądzisz, że byłem zbyt... chirurgiczny?
— Może czasami trochę zbyt kolonialny — powiedział Dubonnet ze
śmiechem. — Nie wiem. Tylko Bóg może sądzić naszych duszpasterzy. Wielu
z naszych podopiecznych odnajduje bezpieczeństwo w tym, że im się mówi, co
mają myśleć. Niektórzy potrzebują wsparcia lub mocnego ramienia, na którym
można się wyżalić. Inni potrzebują kopniaka w zadek. Zawsze szanowałem twoją
dyscyplinę i zdecydowanie. Afrykanie nazywają cię Libela — nieskończenie,
wiecznie — jak tam to sobie przetłumaczysz.
Dubonnet spojrzał na rzeźbione maski powieszone na matach Bakuba
w geometryczne wzory, przybitych do ściany. Obok wisiały obrzędowe sztylety
i zakrwawione dzidy. Gerard nie zbierał tych trofeów; zostały mu ofiarowane.
— Zyskałeś wśród ludzi szacunek i poważanie, jakimi rzadko obdarzają Belgów.
— Czy to dobrze? — spytał Gerard, licząc na potwierdzenie.
— Niedługo się przekonasz. Twój opór wobec rebeliantów był niezwykle
bohaterski. Ocaliłeś misję od splądrowania. Gdy rebelianci uciekli, wydarzenia
przybrały naturalny tok; najemni żołnierze zaczęli rabować. Pamiętasz tego,
który zbierał afrykańskie głowy dla białej szkoły medycznej na południu?
— Któż mógłby go zapomnieć — odparł Gerard.
— Gdy najemnicy odeszli, przez cały czas nic się nie działo. Mieszkańcy
wiosek byli zamknięci w sobie, cisi i zastraszeni, pilnowali tylko swoich spraw.
Potem żołnierze z armii, którzy mieli ochraniać ludzi, zakradli się w nocy, 
zabrali,
co tamci pozostawili, i zgwałcili kobiety. Dzięki tobie nie było tu naszych 
sióstr
i dzięki litościwemu Bogu byłem na urlopie w Belgii, ominął mnie więc horror
męczeństwa.
Dubonnet sięgnął do kieszeni i wyciągnął zmiętą paczkę belgasów. Skupił się
na stukaniu papierosem w poplamiony paznokieć kciuka, następnie zapalił go
drewnianą zapałką i wciągnął głęboko dym. Gdy go wypuścił, przypomniało mu
się, gdzie się znajduje.
— Och, przepraszam. Przeszkadza ci?
— Wcale nie, Jef. Dlaczego nie rozmawialiśmy tak nigdy przedtem?
— Śmierć nie stała za rogiem i nie wyzwalała nas z naszych zahamowań.
Nawet żółw próbowałby wyjść ze skorupy, gdyby leżał na grzbiecie i nie mógł
się przekręcić — odparł Dubonnet, wstając. — Mam nadzieję, że będziesz mógł
odpocząć. — Gerard splótł ręce i uśmiechnął się.
123
Sekretarka komisarza okręgowego w Bumba, uczesana w warkoczyki mocno
przylegające do głowy, siedziała przy stole i starannymi pociągnięciami 
nakładała
czerwony lakier na swoje długie paznokcie. Obcisły stanik, uszyty z płótna
zadrukowanego hasłami politycznymi, ledwo mieścił jej wydatne piersi. Gdy
mężczyzna i kobieta weszli ostrożnie i stanęli przed nią, podniosła wzrok,
zirytowana, że ktoś jej przerywa. Przybyli mieli zapadnięte oczy, a kurz na ich
twarzach przecinały strużki potu.
— Tak? — spytała machając ręką, żeby wysuszyć paznokcie.
Mężczyzna oparł się o stół. Stojąca za nim żona zdjęła sobie dziecko
z pleców i usiadła na podłodze. Mężczyzna odchrząknął. Gardło miał wysuszone
i mocno obolałe.
— Właśnie przybyliśmy z Yambuku. Jestem dyrektorem pensji dla dziewcząt.
Muszę się zobaczyć z komisarzem okręgowym.
— Z Yambuku! — sekretarka zerwała się, wywracając krzesło.
Odsunął się nagle zaniepokojony.
— Tak. Właśnie przybyliśmy. Potrzebujemy pomocy.
Odwróciła się i zawołała przez ramię:
— Odsuń się od biurka i poczekaj na zewnątrz. — Mocno zastukała w drzwi,
otworzyła je i oznajmiła podniecona:
— Ludzie z Yambuku chcą się z panem widzieć, komisarzu.
— Z Yambuku! Nie! To niemożliwe. Wszystkie drogi są zablokowane.
Komisarz stanął w progu i z ukosa spojrzał na przybyłą parę.
— Jak się tu dostaliście? Kim jesteście? Czego chcecie?
— Jechałem ścieżkami, które omijają wioski. Nazywam się Ambwa, jestem
nauczycielem w Yambuku. Dwójka naszych dzieci zmarła. Przyjechaliśmy do
Bumba, żeby zapewnić bezpieczeństwo naszemu ostatniemu dziecku.
— Nie powinniście tu przebywać. Yambuku jest niebezpieczne. Natychmiast
opuśćcie to biuro! Idźcie sobie, idźcie do szpitala. Oni się wami zajmą.
— Ale, komisarzu...
— Idźcie! Wynoście się natychmiast albo zawołam policję — wrzasnął,
trzaskając drzwiami.
Ambwa powoli pomógł żonie wstać i usadowił jej dziecko na plecach.
Przytrzymywał ją, gdy wychodzili z budynku. Wsiedli na motocykl i ruszyli do
szpitala. Po drodze Ambwa zatrzymał się w domu przyjaciela. Człowiek ten
również był nauczycielem i zgodził się zaopiekować dzieckiem, podczas gdy
rodzice poddadzą się leczeniu. Następnie ulokowano ich w pustym pawilonie.
Nikt nie chciał się do nich zbliżyć.
Dwudziestego ósmego września do siedziby Światowej Organizacji Zdrowia
w Genewie nadszedł następujący teleks ze Służby Zdrowia Unilever w Brukseli.
W REJONIE NASZYCH DWÓCH PLANTACJI W STREFIE BUMBA,
W SPOŁECZNOŚCI YAMBUKU, WYBUCHŁA POWAŻNA EPIDEMIA
124
NIEZNANEGO POCHODZENIA. SĄDZIMY, ŻE MOŻE TO BYĆ OSTRA
POSTAĆ DURU LUB ŻÓŁTA FEBRA. W UNANZA (UNIWERSYTET
NARODOWY ZAIRU) POBRANO PRÓBKI DLA WHO (ŚWIATOWA
ORGANIZACJA ZDROWIA) I WYSŁANO DO ANALIZY DO IMT
(INSTYTUT MEDYCYNY TROPIKALNEJ) W ANTWERPII. JESTEŚMY
ZAINTERESOWANI POZNANIEM WYNIKÓW NAJSZYBCIEJ JAK TO
MOŻLIWE DROGĄ TELEKSOWĄ. DZIĘKI TEMU BĘDZIEMY MOGLI
ROZPOCZĄĆ KAMPANIĘ SZCZEPIEŃ WŚRÓD NASZYCH PRACOW-
NIKÓW. PODPISANO DR J. BUSQUET, KINSZASA.
Była to pierwsza informacja na temat epidemii, jaka wyszła z Zairu.
Rozdział 10
— Matylda nie jest w stanie nic utrzymać w żołądku, a ojciec Gerard ma coraz
większe trudności z oddychaniem — oznajmiła Augustyna patrząc zza biurka na
asystenta medycznego. — Czy możemy dla nich coś jeszcze zrobić?
— Dziś rano pięć osób zmarło w szpitalu; inni leżą bez przytomności gotowi
na śmierć — odparł Masangaya. — Oddziały cuchną jak kostnica. — Pochylił
się i oparł dłoń na biurku Augustyny. — Mandu jest za słaby, żeby pracować.
Nie mam już nikogo do pomocy na oddziałach. — W gniewie podniósł głos. —
Nikt nie grzebie trupów. Gdy szedłem tutaj, odgoniłem dziecko od jego zmarłej
matki. Jeden z nauczycieli ściąga ciała do dołu za pomocą pętli ze sznura,
przyczepionej do bambusowej tyczki.
Przygwoździł Augustynę wzrokiem i zapytał powolnym, zdecydowanym
głosem:
— Czy otrzymamy pomoc?
Podmuch wczesnego wieczoru, delikatny na tyle, że chłodził bez wzbijania
kurzu, wemknął się przez otwarte drzwi, musnął welon na głowie matki
przełożonej i powiał zasłonką znajdującą się za nią w otwartym oknie.
— Chciałabym móc ci odpowiedzieć. — Spojrzała na zegarek. — Prosiłam
Lisala, żeby dziś wieczorem słuchali radia. Jeszcze raz zwrócę się do nich z 
moją prośbą.
Asystent medyczny oparł się na krześle.
— Nie rozumiem, dlaczego się nami nie zajmują, nawet po tym, jak siostra
Matylda pojechała do Lisala. Mówią jedynie: „Odwagi. Modlimy się za was". —
Ciągnął dalej już spokojniejszym, ale stanowczym tonem. — Cokolwiek zabija
tych ludzi, kryje się w misji i w szpitalu.
— Sama to podejrzewałam. Ale nie mamy dowodu — powiedziała
Augustyna.
— Dowód, nie dowód, trzeba wszystkich ewakuować — odparł tępo
Masangaya.
— To będzie trudne. Oczywiście nie możemy zostawić Matyldy i ojca
Gerarda, a są zbyt chorzy, żeby ich przenosić. — Augustyna odsunęła krzesło
i wstała. — Wyglądasz na wykończonego. Zrobię ci trochę kawy.
126
Gdy wyszła do kuchni, Masangaya potarł sobie czoło próbując złagodzić
tępy ból w głowie. Przeciągnął się i wyjrzał przez okno. Ogniste drzewo
obok jego domu utraciło większość swoich szkarłatnych kwiatów; wisiały
na nim ciężkie, suche strąki. Jeszcze jedna wieczorna burza i drzewo
będzie zupełnie gołe.
— Sądziłam, że doktor Omba i profesor Ilunga do tej pory wrócą z lekami
i szczepionkami — powiedziała Augustyna wchodząc do pokoju. — Niepokojące
jest, że nie mamy żadnych wiadomości od nich ani od władz w Kinszasie.
— Sądząc po tempie, w jakim odjechali, wątpię, czy ich zobaczymy ponownie
w krótkim czasie. — Przerwał i dodał: — Może władze postanowiły nie
interweniować i pozostawić dalszy bieg choroby naturze, aby się z nią uporała. 
Może
zaraza się zatrzyma, jak już zabije wszystkich, których jest w stanie dosięgnąć.
Gdy pił kawę, Augustyna napisała wiadomość dla Lisala i wręczyła mu ją.
Oddał ją ze skinieniem głową, wstał i wyszedł.  «*
W progu pokoju Matyldy powitał Antonię i podszedł do stóp łóżka. Matylda
spała. Przyglądał jej się bez słowa. Co za zmiana zaszła w tej energicznej,
postawnej kobiecie, która przyjechała zaledwie tydzień temu. Teraz na jej
twarzy, nawet we śnie, malowało się cierpienie. Oddech miała szybki i przery-
wany. Na jej bladym czole koloru popiołu pojawiły się paciorki potu. Być może
wyczuła jego obecność, bo otworzyła oczy i słabo się uśmiechnęła. Wyciągnął
torebkę roztworu soli fizjologicznej.
— To powinno złagodzić ból i suchość gardła.
Powoli wyjęła rękę spod prześcieradła, wystawiła wierzch dłoni i głęboko
odetchnęła, próbując się rozluźnić.
Masangaya włożył gumowe rękawiczki. Polał wacik alkoholem, a następnie
wprowadził rurkę do torebki, zawiesił ją na stojaku do kroplówki i przysunął 
całe
urządzenie do łóżka Matyldy. Delikatnie zacisnął jej nad łokciem opaskę
z miękkiej gumy i przetarł przedramię wacikiem. Matylda nie krwawiła z żołądka
ani z jelit, ale we wszystkich miejscach, w których była ukłuta, pojawiły się
wielkie siniaki. Masangayi wydało się, że wyczuł żyłę w zagłębieniu łokcia i,
wpychając igłę przez skórę, spróbował wkłuć się w naczynie. Przez chwilę
wydawało się, że mu się udało, ale w ciągu kilku sekund sina opuchlizna
otoczyła miejsce nakłucia. Rozwiązał opaskę, wyciągnął igłę i przycisnął
krwawiącą rankę zwitkiem waty. Spróbował jeszcze raz. Kołowało mu się
w głowie i bolały go plecy od pochylania się nad łóżkiem. Potrzebował
odpoczynku, ale najpierw siostra musiała dostać płyn. Ponownie zacisnął opaskę,
odwrócił jej rękę i zobaczył mocno rozszerzoną żyłę na wierzchu dłoni. Za
sekundę igła już siedziała w środku. Przykleił ją plastrem do dłoni, a dłoń
przymocował do obramowania łóżka.
— Dobra robota — wyszeptała.
— Pardon, ma soeur — powiedział szybko i odwrócił się. Ściągnął
zakrwawione rękawiczki, wrzucił je do papierowej torby przy drzwiach i wyszedł.
127
O ósmej rano, w środę, dwudziestego dziewiątego września, doktor Alain
Collard właśnie usiadł za swoim biurkiem w ambasadzie belgijskiej w Kinszasie,
gdy zadzwonił telefon.
— Merde — powiedział, podnosząc słuchawkę, — Allo, ouil
— Tutaj ojciec Bertrand z Łączności Katolickiej. Jest w moim biurze siostra
Klarysa. Musi pan z nią porozmawiać. Właśnie przyjechała z Lisala z wiadomoś-
ciami o groźnej sytuacji zdrowotnej na północ od Bumba.
— Drogi ojcze, w całym tym cholernym kraju jest „groźna sytuacja
zdrowotna" — powiedział Collard, umieszczając słuchawkę między ramieniem
a szyją, zapalając jednocześnie papierosa.
— Sądzę, że powinien się pan z nią spotkać — nie dawał za wygraną Bertrand.
— Dobrze, niech pan ją przyśle. — Mimo że wciąż było chłodno i asfalt na
ulicach nie zamienił się jeszcze w klej, na jego czerwonej twarzy pojawiły się
krople potu. Był szefem Belgijskiej Współpracy Medycznej, ale w takich chwilach
wolałby być znowu w buszu. Podszedł do stojącego z boku stolika i wstawił wodę
na kawę. Wydało mu się, że na bulwarze Trzydziestego czerwca jest ciszej niż
zazwyczaj i przypomniał sobie, że znowu występują braki benzyny. Poranny
wietrzyk unosił słabą woń wilgotnej roślinności, zmieszaną z dymem z palonego
drewna dolatującym z doków. Zair był jego domem i kochał go.
Collard urodził się i wychował w Kongu. W chwili uzyskania niepodleg-
łości jego ojciec był lekarzem naczelnym kolonii i ekspertem o między-
narodowej sławie w zakresie walki ze śpiączką i z trądem. Gdy Collard
skończył studia medyczne na belgijskim uniwersytecie w Louvain, wrócił do
Konga i prowadził wiejski szpital na południu, niedaleko granicy z Angolą.
W czasie morderczych walk między różnymi frakcjami angolijskimi przed
uzyskaniem niepodległości Collard opiekował się wieloma rannymi bojow-
nikami angolijskimi Holdena Roberto. Mimo poparcia Stanów Zjednoczonych
i Zairu, Angolijczycy, wspierani przez Kubę, mieli przewagę nad ludźmi
Holdena pod względem ilości broni i wyszkolenia. Collard czuł się tak bardzo
Zairczykiem, jak było to możliwe dla białego człowieka, i Bruksela, w przy-
pływie zdrowego rozsądku, postawiła go na czele zakrojonego na szeroką skalę
programu ochrony zdrowia.
Ktoś zapukał do drzwi.
— Entrez — rzucił przez ramię, wsypując łyżeczkę neski do kubka.
Weszła niska, przysadzista zakonnica.
— Jestem siostra Klarysa.
— Proszę usiąść — powiedział lekarz, zajmując swoje miejsce za biurkiem
Uniósł swój kubek. — Kawy?
— Na razie nie — odparła siostra. — Obleciałam już całe miasto, starając
się znaleźć kogoś, kto może nam pomóc. W końcu przysłano mnie tutaj.
— Więc jestem dla siostry ostatnią deską ratunku?
— Tak, na to wygląda. — Klarysa wyjaśniła, że przybyła z Lisala, wysłana
przez wielebną matkę Adelinę, żeby poinformować władze — „To pewnie
pana" — o epidemii szalejącej w misji Yambuku.
128
— Epidemii czego? — spytał Collard.
— O to właśnie chodzi. Nikt nie wie, co zabija tyle osób. Zmarła jedna
siostra. Druga, podobnie jak ksiądz, jest poważnie chora, a w wioskach zmarły
setki ludzi. Na pewno słyszał pan o siostrze z Yambuku, która jest tutaj
w pańskiej klinice Ngaliema.
— Nic nie słyszałem — odparł Collard, podnosząc słuchawkę. Wykręcił
numer kliniki, telefon zaczął dzwonić, po czym zamarł.
— Merdel Te przeklęte telefony są nie do zniesienia. Przepraszam, siostro,
ale z dnia na dzień jest coraz trudniej dokądkolwiek się dodzwonić. Niech mi
siostra opowie wszystko, co wie.
— Sama nie byłam w Yambuku. Informacje o epidemii zostały nadane do
Lisala przez matkę przełożoną drogą radiową. Możemy pójść do Centrum
Łączności i sam pan skontaktuje się z Lisala. Może dziś rano otrzymali jakieś
nowe wieści.  "*
— Ojcze, znowu miałeś racje — stwierdził Collard wchodząc do pokoju
radiowego. — Czy mógłbyś spróbować połączyć się z Lisala?
Bertrand kręcił pokrętłami. Zmęczony głos ojca Julesa przedarł się przez
piski, szumy i trzaski pojedynczego pasma. Bertrand wręczył Collardowi
mikrofon. Lekarz przedstawił się i poprosił o wszelkie posiadane informacje na
temat zarazy w Yambuku. Ksiądz z Lisala opisał mu główne objawy, potwier-
dzając wszystko, o czym mówiła Klarysa.
— Dziękuję, ojcze. Byłbym wdzięczny, gdybyś informował mnie o dalszym
rozwoju wydarzeń — poprosił Collard.
Następnie odwiózł siostrę Klarysę do klasztoru św. Anny, w którym
zatrzymywały się przyjezdne siostry, i zapewnił ją, że dołoży wszelkich starań,
zęby uporać się z sytuacją w Yambuku. Gdy wrócił do ambasady, szybko zwołał
garstkę belgijskich kolegów i wysłał do kliniki swojego asystenta, żeby się
dowiedział, co się dzieje z siostrą Ferminą. Jeden z lekarzy wysunął hipotezę, 
że
na północy mogła wybuchnąć gorączka Lassa, afrykańska choroba krwotoczna,
która kilka lat temu nawiedziła Nigerię. Ale zgromadzeni lekarze specjalizowali
się w medycynie tropikalnej i niewiele wiedzieli na temat wirusów.
Collard zadzwonił do doktora Tambwe, z którym przyjaźnił się na długo
przedtem, zanim tamten został ministrem.
— Tu Collard, confrere. Cieszę się, że twój telefon działa. Właśnie
dowiedziałem się o epidemii na północ od Bumba. Chciałbym uzyskać twoje
poparcie, żebym mógł tam polecieć.
— Zrobię wszystko, co możliwe — odparł Tambwe. — Tydzień temu
wysłałem tam Ombę i Ilungę. Czekam na ich pisemny raport, ale Omba
poinformował mnie, że ich zdaniem to ostra forma duru brzusznego.
— Podobno jedna z sióstr z misji w Yambuku jest w Ngaliema — powiedział
Collard.
— W to mnie nie mieszaj! Dzwoniono do mnie z kancelarii prezydenta. Szef
9 — Ebola
129
obwinia mnie, że wystawiłem miasto na niebezpieczeństwo epidemii, bez
względu na to, co ją spowodowało. Ilunga przywiózł kilka próbek krwi. Nie ma
jeszcze wyników. Gdy pojedziesz, chciałbym, żebyś zabrał ze sobą doktora
Marechala.
Collard skrzywił się do telefonu i pomyślał: Cholera jasna! Francuzi znowu
próbują swoich starych sztuczek. Ciekaw jestem, co obiecali Tambwe.
Mimo że działalność Francuskiej Współpracy Medycznej była znikoma
w porównaniu z belgijską, kurtuazyjni Francuzi stali się specjalistami w wyłu-
dzaniu maksimum korzyści za niewielkie inwestycje finansowe i personalne.
Marechal był jednak przyzwoitym człowiekiem.
— Chciałbym nadać do Lisala wiadomość przez radio i powiadomić ich, że
lecę do Yambuku — dodał Collard. — Potem podam im instrukcje dla regionu.
— Doskonale — odparł Tambwe. — Rób, co uważasz za stosowne, tylko,
proszę, informuj mnie o wszystkim.
Następnie Collard zadzwonił do sztabu armii — ich telefony zawsze
działały — i połączono go z generałem Bumbą, który z przyjemnością zgodził
się na wysłanie nazajutrz kolejnego C-130 i nawet zaoferował, że będzie trzymał
w gotowości helikopter, który ułatwi lekarzom podróż na północ. Na koniec
Collard połączył się przez satelitę z Brukselą. Poprosił, żeby wieczornym lotem
Sabeny do Kinszasy wysłano mu ubrania ochronne i środki dezynfekujące. Gdy
podpisał zwyczajną codzienną korespondencję, którą sekretarka zostawiła mu na
biurku, oraz gdy zanotował wiadomość radiową, pojechał z powrotem do
Katolickiego Centrum Łączności.
Lisala odpowiedziała natychmiast na wezwanie ojca Bertranda.
— Gotów do odbioru — powiedział Jules.
— To jest ważna wiadomość, którą musicie przekazać do Yambuku. 11:30
KINSZASA DO YAMBUKU VIA LISALA: OGŁASZAMY REGION YAM-
BUKU ZA WYSOCE NIEBEZPIECZNY. ZAKAZUJE SIĘ KOMUKOLWIEK
OPUSZCZAĆ I PRZYBYWAĆ DO YAMBUKU. KINSZASA ZROBI WSZYS-
TKO, CO W JEJ MOCY, ŻEBY POMÓC. DR COLLARD PRZYBĘDZIE
NAJSZYBCIEJ JAK TO MOŻLIWE. ZDAJEMY SOBIE SPRAWĘ Z WA-
SZEGO NIEPOKOJU I Z POWAGI PROBLEMU. ZAUFAJCIE NAM.
W Yambuku, rankiem trzydziestego września, Augustyna, Weronika i Antonia
tkwiły nad kawą, słuchając wiadomości podawanych na falach krótkich z Brukseli.
Spiker właśnie donosił, że w Nowym Jorku zapłacono rekordową sumę trzech
milionów dwustu pięćdziesięciu tysięcy dolarów za Rembrandta. — A teraz
wiadomości z Afryki — zapowiedział komentator. — Z przykrością donosimy
o śmierci siostry Ferminy Breck w klinice Ngaliema w Kinszasie. Siostra
Fermina urodziła się siódmego stycznia w tysiąc dziewięćset trzydziestym
czwartym roku w Schilde. Służyła jako misjonarka i pielęgniarka w misji
katolickiej w Yambuku od... — Augustyna wyłączyła radio.
— Fermina nie żyje! Umarła w Kinszasie, a my dowiadujemy się tego
z belgijskiego radia! — wykrzyknęła.
130
— Daje mi to poczucie, że jesteśmy odcięci od całego świata — powiedziała
Weronika.
— Jakie to okropne, że Fermina zmarła w obcym miejscu, z daleka od
rodziny i od nas — powiedziała Augustyna.
— Może Masangaya ma rację — wymamrotała Antonia. — Władze uznały,
że nie powinny nic robić i najlepiej będzie nas pozostawić samym sobie.
— Dlaczego Kinszasa nie powiadomiła nas o tym zeszłej nocy przez
radio? — spytała Weronika ze złością.
— Może nie mieli odwagi — odparła Antonia
— Albo sami nie wiedzieli — oświadczyła Augustyna, wstając. Wyszła i za
chwilę usłyszały, jak zamykają się drzwi od jej gabinetu.
— Wszyscy umrzemy — powiedziała Weronika. •
-«»
Matylda patrzyła w milczeniu. Jej szklany wzrok śledził każdy ruch Antonii.
Antonia unikała jej oczu. Nie mogła znieść kryjącego się w nich żalu. Wszystkie
słowa pociechy straciły wartość; stały się próżne, puste, a nawet wprawiały
w zakłopotanie. Od czasu, jak ojciec Dubonnet udzielił jej ostatniego 
sakramentu,
Matylda prawie się nie odzywała. Antonia wzięła dzbanek na wodę, podeszła do
drzwi, zawahała się i odwróciła się w stronę Matyldy.
— Dowiedziałyśmy się przez radio, że skończyło się cierpienie Ferminy.
Dołączyła do Lucie w niebie. Cóż, wy wszystkie się tam spotkacie.
Matylda utkwiła wzrok w krzyżu wiszącym na ścianie i zaczęła poruszać
ustami.
Weronika czytała na tarasie swój brewiarz, a Antonia podeszła i usiadła
obok niej.
— Powiedziałam Matyldzie o Ferminie — rzekła. — Myślę, że to jej trochę
pomogło.
Weronika zamknęła książkę i przyglądała się, jak ogrodnik zamiata liście,
które spadły w nocy. Ani rebelia, ani zaraza nie przerwały wykonywania
przydzielonych mu obowiązków. Spojrzała na Antonię.
— Nie boję się śmierci, ale jestem przerażona fizycznym bólem i cier-
pieniem. Lucie i Fermina były znacznie odważniejsze, niż ja będę... a teraz
Matylda.
Antonia, z rzadką u niej oznaką czułości, położyła dłoń na ramieniu Weroniki.
— Dla mnie prawda jest taka, że im więcej będziemy cierpieć za życia, tym
mniej czasu spędzimy w czyśćcu. Kary czyśćca przerażają mnie bardziej niż
cierpienie ziemskie — powiedziała.
— Nie wiem, co jej powiedzieć — powiedziała Weronika odkładając
książkę na stół.
— Może powinnyśmy po prostu z nią posiedzieć, jak to czynią Zairczycy.
Antonia wstała i poszła do refektarza. Napełniła dzbanek zimną wodą
z pojemnika z lodem, po czym wróciła do pokoju Matyldy. Weronika poszła za
nią chwilę później, ale zatrzymała się w drzwiach, spojrzała na Matyldę, szybko
wycofała się i oparła o ścianę. Matylda wpatrywała się w drzwi, jakby była
131
w transie. Weronika odwróciła się w stronę werandy i, zabrawszy swój brewiarz,
uciekła do kaplicy.
Przez długi czas bez przerwy powtarzała „Zdrowaś Mario", żeby wypełnić
sobie umysł czymś, co wymazałoby wspomnienie oczu Matyldy. Usłyszała za
sobą jakiś ruch. Minęła ją matka przełożona, dygnęła i uklękła na swoim
klęczniku. Jak ona może nadal skrywać się za tą skorupą spokoju? — pomyślała
Weronika zdając sobie doskonale sprawę, że Augustyna odgrodziła się od
zapachów i odgłosów zarazy czymś w rodzaju warstwy izolacyjnej. Rzadko
miewała osobisty kontakt z chorymi ze szpitala. Według matki przełożonej po
deszczu wychodziło słońce, a tajemnice życia miały pozostać niezbadane. Jej
poczucie bezpieczeństwa opierało się na prostej, bezwarunkowej wierze oraz
codziennej rutynie, która rzadko ulegała zmianom — tak jak zajęcie ogrodnika.
Weronika oparła się i otworzyła książkę. Próbowała czytać lekcję, ale
zamiast tego myśli jej krążyły wokół anioła stróża, z którym zaczęła rozmawiać.
Gdy przyjdzie na mnie czas, chcę odejść szybko — najlepiej w jakimś wypadku
albo w eksplozji — ale dopiero, jak już zrobię tutaj, na dole, co tylko będę
mogła. Uklękła i zaczęła modlić się do anioła Matyldy. Jeśli chcesz zrobić coś,
żeby nam pomóc, pozwól jej dzisiaj umrzeć. Poczuła się nieswojo i zdała sobie
sprawę, ze przebywanie w kaplicy jest ucieczką od czuwania przy Matyldzie.
Wstała, wysunęła się z ławki i przyklękła. Uczyniła znak krzyża i wyszła,
zostawiając Augustynę samą na kolanach.
Weronika czekała tuż obok drzwi w pokoju Matyldy. Po kilku zaledwie
minutach Matylda przestała oddychać i umarła spokojnie. Antonia wstała
i pochyliła się nad łóżkiem.
— Nie dotykaj jej — powiedziała zaniepokojona Weronika.
Ale Antonia już zamykała Matyldzie oczy dłońmi odzianymi w rękawiczki.
Ojciec Dubonnet i kilku Zairczyków, również ubranych w rękawiczki, maski
i kitle, złapali za końce prześcieradła i włożyli owinięte nim ciało Matyldy do
trumny, którą zbili na dworze. Opuszczono ją do grobu, jak tylko dwóch
grabarzy zakończyło pracę — nim minęła godzina od jej śmierci. Nie było żadnej
ceremonii, żadnego nabożeństwa. Ojciec Dubonnet wyrecytował modlitwę za
zmarłych, przy głuchym odgłosie ziemi, uderzającej o drewniane pudło.
Następnie Dubonnet udał się do domu ojców. Gerard spał głęboko. Dubonnet
przysunął krzesło i usiadł przy łóżku. Wzrok przyciągnęły mu wiszące na ścianie
lśniące maski, z ich groteskowymi rysami. Na jednej z półek z książkami
ustawione były pierzaste fetysze i grzechotki. Wszystkie te pamiątki zostały
Gerardowi podarowane, gdy zwalczał usilnie lęki i przesądy zakorzenione przez
ndoki. Teraz wydawały się patrzeć na umierającego księdza.
— Bracie mój, czy mnie słyszysz? — powiedział Dubonnet do ucha
Gerarda. — Siostra Matylda właśnie zmarła. Idę do kościoła odprawić wieczorną
mszę, którą poświęcę Ferminie i Matyldzie; tobie też.
Gerard przytaknął i zamknął oczy.
Podczas mszy nad misją rozpętała się burza z piorunami. Ulewny deszcz
bębniący o blaszany dach zagłuszył śpiewy zebranych w kościele. Nabożeństwo
132
robiło wrażenie pantomimy. Tuż przed błogosławieństwem deszcz ustał równie
gwałtownie jak się zaczął, i „W imię Ojca i Syna..." ojca Dubonnet rozległo się
donośnie w nieoczekiwanej ciszy. Gdy ludzie wychodzili z kościoła, podbiegł
jeden z pracowników misji.
— Szybko, coś się dzieje z ojcem! — wykrzyknął.
Dubonnet pobiegł do domu księdza. Gerard leżał na plecach. Jego twarz
i czoło miały barwę sinoniebieską, a z kącików ust sączyła się rozwodniona,
biała piana. Dubonnet przykrył głowę księdza prześcieradłem i wysłał pracownika,
żeby znalazł ludzi, którzy robią trumny. Burza wracała. Wiatr wzmógł się i 
trząsł
drzewami. Palmy wygięły się, a ich liście młóciły powietrze. Po kilku minutach
przyszedł jeden z drwali i stanął niepewnie; miał czerwone oczy i był
zdenerwowany.
— Nie możemy zbić skrzynki dla tego ojca. On jest nkumu^Nie może być
pochowany po cichu, w nocy. Zwołaliśmy innych nkumu. Oni zdecydują.
Przez szparę w zasłonce sączył się zamglony blask księżyca. Bezruch pokoju
zakłócało jedynie natarczywe brzęczenie komarów. Lampa naftowa była przy-
kręcona. Weronika siedziała przy stole. Próbowała zasnąć, ale za każdym razem,
gdy zamknęła oczy, poprzez burzę spoglądała na nią Matylda, i znów słyszała
zawodzenia żałobników nad jej grobem. Zaczęła list do Gabrieli.
Yambuku, 30 września 1976
Najdroższa Siostrzyczko,
przeżyliśmy dzień jak w piekle. Po tym, jak zmarła Lucie i Fermina i jak
w południe Matylda została uwolniona od swoich katuszy, czuję się dziwnie,
niemal winna, że wciąż Żyję. Prosiliśmy o pomoc, ale jesteśmy zdani na
siebie. Antonia była dla Matyldy i ojca Gerarda jak anioł litościwy. Kto by
pomyślał? Na nic się nie zdałam — chyba, że to dzięki moim modlitwom do
anioła stróża Matyldy skończyły się jej cierpienia. Ale pochowaliśmy ją jak
kogoś obcego, bez mszy.
Gerard zmarł, gdy kończyło się wieczorne nabożeństwo. W kościele było
bardzo niewiele osób. Po pogrzebie Matyldy większość wróciła do swoich
domów, żeby wypić mbondo, truciznę, którą mieszają z wódką bananową,
Żeby dowieść swej niewinności przez lekceważenie śmierci. Wraz Z Augustyna
i Antonią poszłam do domu ojców. Zebrał się już tłum, odpychający tłum,
zamroczony od picia — primitif. Byli jak oszalałe zwierzęta. Mieli dziki
wzrok, z ust toczyła im się ślina. Niektórzy mieli wokół brzuchów przytroczone
jedynie sznurki ze strąkami czy liśćmi i pióra. Przyjechał Dubonnet dżipem.
Nie wyłączył silnika ani świateł, wyładował deski na trumnę i ułożył je na
tarasie. Kazał stolarzowi je pozbijać, ale człowiek ten odmówił, a nawet
podniósł młotek, wygrażając ojcu i krzycząc, że inny nkumu będzie kierował
obrzędem, a nie on. Gdy Dubonnet wszedł do środka po ciało Gerarda,
poprosiłam sekretarza mojej spółdzielni i jego brata, żeby poszli Z nami
i pomogli. Przed wejściem do pokoju Dubonnet kazał im założyć rękawiczki
133
i kitle, ale na nic się to nie zdało. Gdy zobaczyli okropną, purpurową twarz
Gerarda, zawołali: „Ty i twoje rękawiczki, i cała ta twoja wiara w mikroby...
to nie to, to wcale nie to". Rzucili rękawiczki i kitle na zwłoki. „ Wy, biali,
zawsze twierdzicie że to są bakterie albo wirusy, ale my wiemy co innego".
Uciekli i wzmógł się hałas wśród tłumu, do tego znowu zaczął padać deszcz
i pojawiły się błyskawice — były naprawdę piekielne. Nigdy w życiu tak się
nie bałam. Ale Dubonnet był spokojny. „Weź obrus, przykryjemy ciało
i zawiniemy je, tak jak to robią Zairczycy". Więc wynieśliśmy Gerarda na
zewnątrz, wśród zgiełku ludzi i grzmiącej burzy. Trudno było cokolwiek
zobaczyć, bo reflektory świeciły nam w oczy, ale ułożyliśmy go z tyłu dżipa,
wsiedliśmy, a Dubonnet dodał gazu i wcisnął klakson, żeby przetrzeć drogę.
Dwóch mężczyzn weszło na maskę i przylgnęli do szyby, przyciskając do
mokrego szkła swoje groteskowe twarze, ałe Dubonnet powoli jechał dalej,
a deszcz w nas walił z ogromną siłą. Płakałam ze strachu, ale Antonia
siedziała z tyłu jak posąg, z ręką opasującą ciało, żeby nie wypadło. Gdy
zaczęliśmy jechać ścieżką między palmami, Dubonnet zwiększył prędkość
i ludzie pospadali i zniknęli w deszczu. Zwiało obrus ze stóp Gerarda.
Wystawały i świeciły za każdym razem, gdy uderzał piorun. Dubonnet
zatrzymał się przy bramce z palików, tak żeby reflektory oświetlały drogę do
naszego malutkiego cmentarza. Zanieśliśmy bezwładnie kołyszące się między
nami ciało do otwartego grobu obok kopca Matyldy. Wrzuciliśmy je do dołu
i opryskało nas spienione błoto.
To była prawdziwa burza z wyjącym wiatrem, który młócił drzewa.
Później zebraliśmy się w klasztorze. Wszyscy byli przeciwko nam, a my, trzy
zakonnice, nie wiedziałyśmy, co robić. Ojciec Dubonnet zniknął. Nie miałyśmy
nic przygotowanego, więc musiałyśmy ugotować trochę ryżu i postarać się
o inną żywność. Byłyśmy kompletnie wyczerpane. Tyle było osób do
nakarmienia. Oni wszyscy byli pijani i nie czuli zmęczenia. I wiedziałyśmy,
Że jak zjedzą, to zaczną tańczyć. Błagałyśmy kilku naszych przyjaciół, którzy
nie byli jeszcze zbyt pijani, żeby zabrali innych do kwater pracowników i nie
zostawali przez całą noc w klasztorze. Tego nie mogłybyśmy znieść.
Teraz jesteśmy same i nie mogę zasnąć. Nasze rodziny i przyjaciele są
tysiące mil stąd. Nie mamy sobie nawzajem już nic do powiedzenia. Wiemy,
że każda myśli o własnej śmierci, która wkrótce musi nadejść. Jesteśmy
zupełnie zdruzgotane.
Rozdział 11
Starzec kucał zobojętniały obok niewielkiego ogniska, z łokciami wspartymi na
kościstych kolanach i z ramionami opadającymi bezwolnie. Sukato pochylił się
i objął palcami dłoń ngangi.
— Muszę teraz wrócić do Yambuku.
— Kto tam na ciebie czeka? — spytał uzdrowiciel, uwalniając dłoń. Patrzył,
jak liść dryfujący w strumieniu zatrzymał się na jakimś pieńku.
— Moja praca i moja płaca.
— Pytałem kto, nie co. — Starzec spojrzał mu prosto w oczy.
— Mam kobietę, która mnie dużo kosztuje. Jest jedyną rzeczą, którą
zdobyłem i której nie muszę dzielić z bratem mojego zmarłego ojca i z jego
ludźmi.
Spojrzenie starca wróciło do strumienia. Liść obrócił się wolno i poddał
leniwemu nurtowi.
— Więc wracasz do białych dla swojej płacy i dla swojej kobiety.
— Muszę zarobić pieniądze na dalsze wykształcenie.
— Żebyś mógł zarobić więcej pieniędzy?
— Tak.
— Zawsze więcej. Na tym się nie skończy.
Liść zniknął z pola widzenia. Pojawił się drugi, ale ominął pieniek.
— Tata na ngai — powiedział Sukato. — Nie rozumiem.
— Pewnego dnia, gdy twoje kości nie będą mogły cię unieść, zrozumiesz.
Teraz napełnij garnek wodą i idź.
Sukato poszedł przez las i znalazł wyżłobioną przez deszcz drogę, która biegła
przez wioskę. Zachodzące słońce rzucało długie promienie między drzewami
i cętkowały zakurzony trakt. Szedł powoli, świadom swojej słabości i ciężaru 
nóg.
Ale nie było pośpiechu. Za jakieś dwie godziny dotrze do Akete. Chciał, żeby
ciemności skryły jego przejście przez wioskę, więc mógł przespać się przy 
drodze.
Kilka godzin później obudziły go krzyki małp i nawoływania ptaków nad
głową. W wiosce gdakały kury, a niedaleko ktoś rąbał drewno. Po obu końcach
Akete umieszczono w poprzek ścieżki bambusowe tyczki, ale przed żadną chatą
135
nie żarzyło się ognisko. Udało mu się przejść bez zakłóceń. Poszedł wzdłuż
strumienia, który przepływał pod mostem z drewnianych belek, i uklęknął na
balu, w który kobiety tłukły praną odzieżą. Pochlapał sobie twarz wodą
i ochłodził bolące miejsce na czole. Ruszył dalej mając wyraźny cel, spragniony
potraw swojej kobiety i dotyku jej ciała pod sobą. W połowie świtu dotarł do
Yandongi. Psy szczekały, kozy szperały w śmieciach, a ludzie zataczali się
pijacko po drodze. Wszystko wyglądało normalnie. Przyspieszył kroku i wkrótce
wchodził po schodach domu asystenta medycznego, żeby zameldować się
z powrotem w pracy.
Masangaya usiadł na skraju łóżka i potarł oczy.
— Straciłeś trochę na wadze i chyba masz pęcherze na czole.
Sukato podszedł za Masangaya do zlewu.
— Nganga z Bongolu wyleczył mnie z „gorączki".
Asystent medyczny odwrócił na chwilę wzrok w jego stronę, ale nie
skomentował. Odkręcił kran.
— Dobrze, że wróciłeś; wszyscy inni pielęgniarze wyjechali albo umarli.
Masangaya napełnił czajnik i zaniósł go na piec, żeby podgrzać wodę i,
ubierając się, opowiedział Sukato, kto umarł: Matylda, Fermina w Kinszasie,
ojciec Gerard oraz mieszkańcy wioski i pracownicy misji, którzy przyszli do
szpitala.
— Spotkamy się za pół godziny; muszę iść do domu się umyć i wziąć swój
biały kitel — powiedział Sukato ruszając w stronę drzwi. — Raczej za
godzinę — dodał, wychodząc.
W południe, trzydziestego września, Collard i Marechal opuścili Kinszasę
w C-130 lecącym do Bumba. Porannym lotem Sabeny z Brukseli przybyły
kartony z ubraniami ochronnymi. Używając gróźb i przekazawszy pieniądze
w zachłanne ręce, przekonali pracowników urzędu celnego, aby pozwolili
załadować pudła do transportowca, jak już włączono turbośmigła. Gdy
przybyli do Bumba o siedemnastej, powitał ich doktor Amene. Przy piwie,
na werandzie misji katolickiej, Amene opowiedział im ostatnie plotki, że
w lesie zmarło sześćset osób. Następnie trzech lekarzy udało się do biur
administracji okręgu.
Komisarz, niski, okrągły mężczyzna, prawie bez szyi, był ubrany w starannie
skrojony, ciemnoniebieski abacos. Jego głowa wydawała się spoczywać, jak na
poduszce, w fałdach jasnozielonego krawata, jakie nosili poplecznicy rządu. Był
odnoszącym sukcesy właścicielem plantacji, członkiem prezydenckiej kliki,
przyzwyczajonym do władzy i przywilejów. Wyszedł zza swojego biurka, ciepło
uścisnął im dłonie i poprosił, żeby usiedli. Do pokoju weszła wymalowana,
zalotna, młoda kobieta, o piersiach i pośladkach odzianych skąpo w zielone
płótno, i przyniosła tacę z butelkami skola i szklankami. Za nią weszło dwóch
oficerów wojskowych i szef policji, podali wszystkim ręce i usiedli. Hostessa,
w wielkim skupieniu, zdjęła zębami kapsle z butelek i powoli nalała piwa po
ściankach każdej ze szklanek. Na ścianie, za komisarzem, wisiał wszechobecny
136
portret prezydenta, ze zdecydowanym wyrazem twarzy, w czapce ze skóry
lamparta na głowie. Kobieta podała wszystkim szklanki i wyszła.
Wtedy Collard wyjawił powód ich wizyty.
— Minister chce mieć dane na temat liczby chorych i zmarłych. Najszyb-
ciej, jak to możliwe, polecimy helikopterem do Yambuku, żeby pobrać próbki
krwi od pacjentów. Zostaną one wysłane do Europy, żeby zidentyfikować
drobnoustroje odpowiedzialne za tę chorobę. Dopóki nie dowiemy się czegoś
więcej o przyczynach epidemii, okręg Bumba będzie musiał poddać się ścisłej
kwarantannie.
Komisarz przerwał ciężką ciszę, jaka nastąpiła.
— Myśleliśmy, że przywiózł pan lekarstwa i szczepionki. Dziesięć dni temu
zatrzymali się tutaj, po drodze do Yambuku, doktor Omba z Ministerstwa
Zdrowia i profesor Ilunga z uniwersytetu. Co się stało z ich badaniami? Co się
stało z siostrą, którą zabrali ze sobą? **
— Badania cały czas trwają, a siostra zmarła w Kinszasie — odparł Marechal.
Zaniepokojeni, oficerowie wojskowi i szef policji schylili do siebie głowy
i zaczęli konferować szeptem. Nagle jeden z oficerów zapytał:
— Czy to znaczy, że nie będziemy otrzymywali żadnych dostaw?
— Tak, zgadza się — odparł Collard.
— Czy generał Bumba przekazał instrukcje?
— Nie.
— I nikt ani nic nie powinno opuszczać Bumba? — komisarzowi z niedowie-
rzania zaparło dech.
— To również się zgadza — powiedział z naciskiem Collard. — Burmistrz
otrzyma wytyczne ze sztabu pułku, żeby ustawić blokady dróg w celu po-
wstrzymania wszelkich migracji z i do okręgu. Żołnierze będą mieli rozkaz
strzelać do tych, którzy przekroczą bariery.
— A co z łódkami rzecznymi? — spytał komisarz.
— Nie będzie im wolno cumować.
— W jaki sposób będą docierały dostawy... jak będą wysyłane plony? —
przetarł twarz dużą, białą chusteczką.
— Nie będą — odparł Collard. Następnie dodał: — Mamy nadzieję, że ta
kwarantanna nie będzie trwała długo. Będziemy ciężko pracować, żeby poznać
przyczynę zarazy i ją wyeliminować.
— To zrujnuje nasz handel — jęknął komisarz i bezwładnie opadł na fotel.
Oficerowie i szef policji wstali, w nadziei, że będzie im wolno już pójść.
Nagle doktor Amene odezwał się ochoczo:
— W szpitalu w Bumba przebywa nauczyciel z Yambuku ze swoją żoną.
Przebywają w odosobnionym pawilonie.
— Jak się tu dostali?
— Motocyklem — powiedział komisarz prostując się na krześle. — Ten
człowiek przyszedł się ze mną zobaczyć. Był okropnie chory. Jego żona niemal
nie mogła chodzić. Natychmiast wysłałem ich do szpitala.
— Są też czterdzieści trzy uczennice z Yambuku, które zostały tu przywie-
137
zionę ciężarówką i zakwaterowano je w opuszczonej bazie wojskowej —
kontynuował Amene. — Starsze z nich powiedziały mi, iż być może przyjadą
po nie rodzice. W tej chwili sypiają na betonowej podłodze i mają bardzo
niewiele żywności. Co mamy z nimi zrobić? I co mamy zrobić z nauczycielem
i z jego żoną?
Collard pochylił się do przodu.
— Trzeba będzie ich zupełnie odosobnić w miejscach ich pobytu. Jeśli
którakolwiek z uczennic lub nauczyciel i jego żona mieli jakieś kontakty
z innymi osobami w Bumba, zagrożone jest całe miasto i trzeba te kontakty
prześledzić i również wyizolować.
— Tak, dziewczęta muszą wrócić do swoich wiosek. W ogóle się do nich
nie zbliżałem i widziałem tylko kilka przez drzwi tego biura. Kazałem im się
wynosić... wyjść — zaczął się jąkać komisarz, wymachując rękoma, żeby
pokazać, jak je wygonił. — Ani ja, ani moja sekretarka się do nich nie 
zbliżaliśmy.
— Więc nie powinno się panu nic stać — oznajmił Collard. — Jednak
byłoby roztropnie, gdyby burmistrz ustawił wojsko wokół pawilonu, w którym
hospitalizowane jest to małżeństwo. Któryś z nas zajrzy do nich dziś rano.
Później, gdy już opuścili budynek, Marechal odezwał się do Collarda:
— Komisarz doznał porządnego wstrząsu, kiedy nakazałeś mu wprowadzenie
kwarantanny.
— Tak — potwierdził Amene. — Macza palce we wszystkich przedsię-
wzięciach handlowych w całym okręgu.
— I ma wianuszek kuzynów, wujów i braciszków, którym musi zapewnić
byt — dodał Collard.
Collard i Marechal powiedzieli Amene dobranoc i przeszli obok ogrodzeń
z ciernistych krzewów, gdzie rodziny siedziały, kucając wokół ognisk, na których
gotowano strawę. Mgiełka dymu z palonego drewna, która zawisła na drzewach,
delikatnie odbijała światło lamp naftowych.
— Czy można zaufać armii, że będzie sprawować kontrolę nad kwarantan-
ną? — spytał Marechal.
— Jeśli żołnierze będą się wystarczająco bali, powstrzymają ludzi od
przekraczania barier — odparł Collard.
Odwzajemnili pozdrowienie jakiejś rodziny, gdy mijali jedną z chat.
— Co mnie przeraża, to że nie wiemy, w jaki sposób przenoszona jest ta choroba.
Czy roznoszą ją komary, muchy, czy się rozprzestrzenia poprzez kurz czy wodę?
— A może przez wydzieliny i krew tych, którzy umierają — zauważył
Francuz. — Będziemy musieli zmobilizować epidemiologów z Instytutu Pasteura.
— Albo z Antwerpii — dodał Collard.
— Oczywiście — zgodził się dyplomatycznie Marechal.
Nad ich głowami księżyc lśnił na obrzeżach chmur. Doszli do domku
gościnnego, wzięli zimne prysznice i położyli się na zapadniętych pryczach pod
łatanymi moskitierami, tak zrobionymi, że nie wpuszczały nie tylko owadów, ale
również powietrza.
138
W Lansing, w stanie Michigan była osiemnasta. Aaron Hoffman sięgnął do
lodówki i zza dwuprocentowego mleka i soku pomarańczowego wyciągnął
puszkę budweisera.
— Ostatnia puszka — oświadczył, otwierając ją z trzaskiem.
— To twój wydział — powiedziała Rachel, wsypując zupę cebulową
w proszku do gotującej się wody. — Zapomniałeś? Ty zajmujesz się alkoholem
i wynoszeniem śmieci, ja gotuję, dzieci się uczą.
— Racja — zgodził się Aaron, sadowiąc się w fotelu przed telewizorem
i włączając wiadomości. — Znowu o epidemii świńskiej grypy. Zimne piwo
świetnie smakowało.
Rachel odwróciła się do Anny, ich czteroletniej córki, Jctóra kolorowała
obrazki przy stole.
— Idź się umyj, maleńka, i powiedz Markowi, że kolacja już prawie gotowa.
Jest w swoim pokoju.
Wcześniej, tego samego dnia, Aaron zaszczepił setki ludzi i dwukrotnie
odwiedził prosektorium, żeby pobrać krew z ciał pacjentów, którzy właśnie
zmarli. Jego zadaniem było stwierdzenie, czy świńska grypa przyczyniła się, czy
też może była bezpośrednim powodem zgonu. Wrócił zmęczony do domu
i zastanawiał się, czy ta epidemia będzie faktycznie taka straszna jak przewidy-
wano... czy jeszcze gorsza. Ludzie zaczynali już wpadać w panikę.
Doktor Aaron Hoffman był inspektorem Wywiadu Epidemiologicznego
w Ośrodku Zwalczania Chorób Zakaźnych w Atlancie. Wysłano go do Lansing,
żeby przygotował, wspólnie z władzami służby zdrowia stanu Michigan, program
obserwacyjny, który pozwoliłby na wykrywanie przypadków groźnej epidemii
świńskiej grypy. Obecnie rząd Stanów Zjednoczonych zaangażował się w szcze-
pienie całej ludności przeciwko temu wirusowi, który, według CDC, mógł
przetoczyć się przez kraj, uśmiercając tyle osób, co wielka epidemia grypy
w tysiąc dziewięćset osiemnastym.
Zadzwonił telefon.
— Słucham? Och, cześć, Eric. Tak, właśnie przyszedł — powiedziała
Rachel. — Poczekaj. Zawołam go.
Zasłoniła dłonią słuchawkę.
— Nie rozmawiaj zbyt długo.
Aaron podniósł się z fotela, wyłączył dźwięk w telewizorze i wszedł do kuchni.
— Cześć, Eric. Co słychać? Znowu złe wiadomości na temat grypy?
— Nie. Dzwonię do ciebie, żeby sprawdzić, jak się miewasz, i porozmawiać
z tobą na temat jakiejś krwotocznej gorączki, która zaatakowała Afrykę.
— Jaką część Afryki? — spytał Aaron, świadom, że Rachel spogląda na
niego znad kuchenki. — Co się dzieje?
— Otrzymaliśmy nie potwierdzone raporty, że coś strasznego dzieje się
w Zairze i w Sudanie. Krążą plotki, że umierają setki osób. Czekamy na oficjalną
informację z WHO.
139
Eric Robinson był koordynatorem epidemiologów terenowych w CDC
i bezpośrednim przełożonym Aarona.
•— Dlaczego do mnie dzwonisz? — Aaron zaśmiał się krótko. — Siedzę po
szyję w świńskiej grypie.
Umysł pracował mu szybko; właśnie wrócił po czterech latach spędzonych
w Afryce.
— Pomyślałem, że może cię to zainteresować — powiedział Eric.
— Interesuje mnie, ale wiesz, że szefostwo stwierdziło, że przez jakiś czas
dobrze mi zrobi krajowa posada. Rachel właśnie wróciła na studia, dzieci się
zadomawiają i...
Rachel przerwała rozlewanie zupy do talerzy i utkwiła wzrok w Aaronie.
Uniósł brwi i obronnym gestem potrząsnął głową.
— Cóż, chciałem cię tylko poinformować, Aaronie. To jeszcze nic pewnego.
Pozostaniemy w kontakcie. Do widzenia.
Aaron odłożył słuchawkę. Przysunął krzesło do stołu i skupił się najedzeniu.
— Robisz najlepszą zupę — powiedział.
Jej milczenie wymagało odpowiedzi.
— No dobrze, Rachel, krążą plotki o jakiejś epidemii w Zairze i w Sudanie.
— Pewnie chcą, żebyś tam pojechał.
— Spytał mnie tylko, czy byłbym zainteresowany.
— A ty odpowiedziałeś „Nie ma mowy. Nie cierpię Afryki. Bardzo mi się
podoba tutaj, ze starą dobrą świńską grypą i pracownikami służby zdrowia stanu
Michigan" — powiedziała Rachel z sarkazmem w głosie.
— Nic mu nie powiedziałem. Słyszałaś przecież. Mamy tutaj naszą własną,
poważną epidemię. Jeśli ktokolwiek potrzebuje pomocy, to właśnie ja. Ludzie
zaczynają się naprawdę bać.
Posiłek upłynął w ciszy. Gdy posprzątali ze stołu i zaczęli zmywać, gniew
Rachel wykipiał.
— Aaron, jeśli zdecydujesz się jechać, czy w ogóle pomyślałeś o kimkolwiek
poza sobą? O mnie? Co z moją karierą prawniczą? Co z twoją obietnicą, że 
pomożesz
przy dzieciach, jak będę studiować? — Cisnęła patelnią do zlewu. — Czy nie
uważasz, że niezły prawnik może zrobić równie dużo dobrego na tym świecie co ty?
Pozwolił jej mówić, zdając sobie sprawę, że jego odpowiedź nie byłaby taka,
jaką chciałaby usłyszeć. Szorowała wnętrze patelni.
— Jak kupowaliśmy ten dom, CDC nie miała nic przeciwko temu. Dali nam
pełne błogosławieństwo, pamiętasz? Ale wiesz diabelnie dobrze, że skoro Eric
zastanawia się, czy nie byłbyś zainteresowany jakąś cholerną, tajemniczą
epidemią w Afryce, to myślą o wysłaniu cię tam. — Wytarła dłonie o fartuch,
odwróciła się od Aarona i poszła w ślad za dziećmi na górę.
Aaron włączył mecz futbolowy, ale nie mógł się skupić i zgasił telewizor.
Zapisał w notesie wydarzenia dnia, sporządził listę spraw, które miał do
załatwienia rano, i poszedł na górę, do łóżka. Rachel już spała. Aaron zamknął
oczy i ujrzał leniwie płynące strumienie o kolorze błota, nagie, podskakujące
dzieci, rodziny siedzące przed lepiankami, jasne kolorowe płachty bawełny
140
suszące się na plecionych dachach, małe szczapy drewna koło ogniska, słodko
pachnący dym, który skręca się i znika w błękitnym niebie, mięsiste cumulusy,
zwijające się i kłębiące przed wieczorną burzą. Czuł zapach gorącej ziemi
i słyszał brzęczenie komarów, szczekanie psów, gdakanie kościstych kur, które
szukają kąsków, grzebiąc w krzewach manioku, i śmiech dzieci — szczęśliwych,
0 krągłych twarzach i brzuszkach...
Pierwszego października, w Bumba, Collarda i Marechala obudziło o piątej
rano bicie dzwonu misyjnego, nawołującego wiernych na mszę. Wzięli zimny
prysznic i udali się na werandę misji, na śniadanie. Gdy kończyli kawę, przybył
Amene i zgodził się odwiedzić uczennice z Yambuku w obozie, gdzie
przechodziły kwarantannę, podczas gdy oni mieli złożyć wizytę w szpitalu.
Collard miał ze sobą mały zestaw pierwszej pomocy. Marechal przyniósł
tobołek ubrań ochronnych. Żołnierze, którzy pilnowali wejścia do szpitala,
rozpoznali w nich lekarzy i wpuścili bez sprzeciwu. Poszli do pawilonu,
w którym przebywali w odosobnieniu nauczyciel z żoną. Budynek był wyludniony.
¦W otwartych drzwiach, na końcu oddziału, stało kilka emaliowanych naczyń
z nie tkniętym jedzeniem, które obsiadły muchy; w ciężkiej ciszy rozlegało się
głośno ich lekceważące bzyczenie. Wewnątrz, na łóżku ustawionym najbliżej
drzwi, leżała kobieta. Jej mąż siedział na krześle obok niej. Oboje nie żyli.
Gdy Collard poprosił żołnierzy o pomoc w wykopaniu grobu, potrząsnęli
przecząco głowami. Ich sierżant wskazał na grupę mężczyzn ubranych w więzien-
ne drelichy, którzy pracowali na drodze. Krzyknął do nich, żeby podeszli.
— Potrzebuję dwóch osób do wykopania grobu i wyniesienia ciał dwóch
pacjentów, którzy zmarli w pawilonie — powtórzył Collard więźniom.
Nikt nie wystąpił.
— Gdy już wykopiecie grób, resztę dnia będziecie mieli wolną.
Nikt się nie ruszył. Collard szepnął coś do sierżanta, a ten zgodził się, 
przytakując.
— Dwaj mężczyźni, którzy mi pomogą, będą mieli unieważniony wyrok —
oznajmił lekarz.
Wystąpił jeden mężczyzna.
— Wiemy coś o tej chorobie. Wolimy być więźniami i żyć, niż iść tam
1 umrzeć tak jak oni.
Sierżant wzruszył ramionami i machnięciem ręki kazał im odejść.
Lekarze wykopali grób dwadzieścia metrów od wejścia do pawilonu. Collard
utargował od sierżanta trochę benzyny do spalenia ciał. Żołnierze spacerowali
w cieniu drzewa mangowego i przyglądali się z daleka. Collard i Marechal
rozebrali się do slipów, odziali w papierowe kitle i czapki, włożyli na twarze
maski i naciągnęli kamasze i plastykowe rękawiczki. Jakiś żołnierz postawił
obok dołu tandetną puszkę z benzyną i odszedł spiesznie.
Lekarze weszli do pawilonu, nie mając prawie odwagi oddychać. Collard
nogą odsunął brudne naczynia i kopnięciem otworzył drzwi. Na krwi i eks-
krementach, które wydostały się z ust i trzewi zmarłej kobiety, urządziły sobie
ucztę stada much. Część tych wydzielin wsiąkła w czerwony materac i spłynęła
141
na podłogę. Unosił się obezwładniający fetor. Mężczyzna umarł, siedząc na
drewnianym krześle szkolnym, z prawą ręką opartą na stoliku do pisania. Głowę
miał odchyloną do tyłu, otwarte usta. Oczu nie było widać pod wielkimi,
opalizującymi muchami, które wysysały ostatnie krople wydzielin.
Collard przełknął żółć, która podeszła mu do gardła, i zamrugał, żeby pozbyć
się potu z oczu. Oddychał płytko, krótko, żeby uniknąć smrodu, i odganiał
muchy z maski. Papierowy kitel już mu rozmókł pod pachami.
— Musimy wziąć próbkę — powiedział do Marechala, który stał, przy-
glądając się ciałom.
Collard poszedł z powrotem do sterty ich ubrań i wyjął ze swojej torby
lekarskiej strzykawkę, igłę i zatkaną gumowym korkiem probówkę. Wrócił do
martwej kobiety i przewrócił ją na plecy. Siłą powstrzymując się, żeby nie
zwymiotować, wbił igłę w skórę nad jej łonem i pociągnął za tłoczek. Nie było
moczu. Uczynił to samo z mężczyzną i udało mu się wyciągnąć kilka kropli
płynu, który wstrzyknął do probówki.
Marechal pomógł mu podnieść ciało kobiety, zanieść i wrzucić do dołu. Ich
przesiąknięte, papierowe kitle zaczynały się rozpadać. Na obnażonych ramionach
usadowiły się muchy. Zacisnęli mocno usta za maskami i wrócili na oddział po
mężczyznę. Zesztywnienie pośmiertne unieruchomiło jego ciało w pozycji
siedzącej, z prawą ręką zgiętą w łokciu. Lekarze złapali go za ramiona i stopy,
wynieśli i opuścili na ciało żony. Grób był za płytki, żeby pomieścić obydwa
trupy i prawe ramię mężczyzny wystawało. Collard polał ich benzyną. Potarł
zapałkę, wrzucił ją do grobu i cofnął się. Buchnął płomień i zwłoki zaczęły się
palić. Oleisty dym unosił się powoli do parnego, porannego nieba, niosąc ze sobą
smród palonego ciała.
Gdy ogień wygasł, lekarze szpadlami zgarnęli piach na poczerniałe szczątki.
Do ostatniego ruchu szpadlem zwęglona ręka mężczyzny wystawała ponad
kopiec — ostatnie, milczące wołanie o pomoc.
Rano Masangaya pozszywał dwóch mężczyzn z Yandongi, którzy poharatali
się wzajemnie maczetami. Na szczęście obydwaj byli na tyle pijani, że nie
potrzebowali miejscowego znieczulenia, ponieważ w aptece nie było już żadnych
tego rodzaju środków. Po południu próbował ucinać sobie krótkie drzemki na
pryczy w swoim gabinecie, ale gdy się kładł, głowa zaczynała go boleć bardziej.
Wieczorem wracał do pustego domu. Kobieta, której zapłacił, żeby gotowała
i zamiatała po wyjeździe żony, zniknęła kilka dni temu. Otworzył pojemnik
z lodem i wyciągnął talerz z zimnym puddingiem ryżowym, wyszedł na werandę
i usiadł na schodach, żeby zjeść. Pierwsza łyżka strawy ciężko osiadła mu na
języku. Zadławił się i wypluł ją. Nawet słodkawy smak ryżu przyprawiał go
o mdłości. Wstał i wrócił powoli do swojego gabinetu. Później, gdy będą go
wzywali w nocy, może nie mieć siły, żeby tam dojść. Siedział na pryczy oparty
plecami o ścianę, gdy wszedł Sukato.
— Mbote, Tata. Jak się czujesz?
— Zmęczony. Wyczerpany.
142
— Jadłeś?
— Tak, trochę.
Sukato usiadł na taborecie. Spędził dzień robiąc, co było w jego mocy, dla kilku
osób przebywających w szpitalu. Niepokoił go wygląd Masangayi, jego po-
zbawiona jakiegokolwiek wyrazu twarz, ale wiedział, że nie ma sensu się wtrącać
— Słyszałem, że po południu miałeś dużo roboty w sali operacyjnej.
— Tak. — Masangaya masował zesztywniałą szyję. — Nawet w obliczu
tragedii ludzie z plemienia Budja piją i biją się. Widziałeś tych dwóch pijaków,
których pozszywałem?
— Nie, ale jeden z pracowników powiedział mi, że znów okładają się na
drodze.
— A ty, jak sobie radzisz? — spytał starszy mężczyzna, zmieniając temat.
— W porządku, ale znowu mam złe wieści. Mandu jest tak słaby, że nie
reaguje. — Masangaya dźwignął się z pryczy.
— Więc zostaliśmy tylko ty i ja. — Oparł się o parapet.
Za wałem chmur zachodziło słońce. W stronę pawilonu dziecięcego biegła
jakaś kobieta, niosąc niemowlę zawinięte w płachtę. Odwrócił się twarzą do 
Sukato.
— Dlaczego jeszcze przychodzą? — wyszeptał Masangaya zirytowany.
— Mają wciąż nadzieję, ponieważ tu jesteśmy — odparł Sukato.
— Wszyscy już dawno temu powinni się ewakuować. — Asystent medyczny
usiadł na pryczy. — Prześpij się trochę. Ja też spróbuję.
— Dobranoc, Tata. Przyjdę rano.
Gdy świt rozjaśnił niebo na wschodzie, Sukato cicho otworzył drzwi do
gabinetu Masangayi. Asystent medyczny spał na boku i oddychał szybko. W pokoju
unosił się zapach wymiocin i zatęchłego, zjełczałego powietrza. Sukato wyniósł
wiadro z odchodami i wylał jego zawartość w chwasty za budynkiem. Zostawił
otwarte drzwi, usiadł na stopniach i czekał. W krótkim czasie słońce wspięło się 
nad
drzewa. Przez okno zaświecił promień i padł na Masangayę. Poruszył się,
spróbował przewrócić się na plecy, ale zajęczał i przybrał ponownie pozycję
embrionalną. Sukato podszedł do łóżka i położył dłoń na ramieniu przyjaciela.
Masangaya wyszeptał:
— Mbote, petit.
— Mbote, Tata. Sango ninil
— Źle.
— Zrobię ci kawy.
— Za bardzo boli mnie gardło.
Sukato podszedł do zlewu i napełnił szklankę wodą.
— Spróbuj pić.
Masangaya wziął kilka łyków, które sprawiły mu silny ból, i oddał szklankę.
Sukato przysunął taboret i usiadł.
— Tata, nie ma czasu do stracenia. Musisz iść do nganga w Bongolu.
Wyleczył mnie, gdy miałem „gorączkę".
Asystent medyczny wytarł twarz ręcznikiem i usiadł sztywno.
143
— Nie wiem — powiedział, potrząsając głową. — Nie mam powiązań
z Bongolu. Moi ludzie to Lubasowie z Kasai. Wiem tylko, że mam „gorączkę".
Europejskie lekarstwa nie podziałają na mnie lepiej niż działały na innych.
— Więc nganga jest twoim jedynym wyborem — stwierdził Sukato,
podkreślając swoją rację.
Masangaya wziął głęboki wdech i powoli wypuścił powietrze.
— Chciałbym zobaczyć się z moim własnym ngangą z wioski Tshuapa, ale
to za daleko.
— Mój nganga wie o tobie — powiedział Sukato. — Opowiedziałem mu,
jak wiele zrobiłeś dla naszych ludzi. Jestem pewien, że będzie w stanie pomóc.
Moglibyśmy wykorzystać misyjnego land rovera. Do Bongolu jest tylko
trzydzieści kilometrów.
Masangaya zastanowił się przez chwile.
— Dobrze. Spytam siostry Augustyny.
Wstał z łóżka, umył się w zlewie, włożył czysty, biały kitel i wyszedł
z gabinetu. Sukato szedł obok niego. Masangaya stąpał ostrożnie, jakby nie
chciał poruszać obolałą głową i szyją. Po kilku minutach stanął w drzwiach
gabinetu matki przełożonej.
— Dzień dobry, Masangaya. Wejdź, za chwilę skończę.
— Nie powinienem wchodzić, siostro.
— Ależ dlaczego...? Podniosła wzrok i upuściła pióro.
— Och, nie! Tylko nie ty! — wstała i podeszła do niego.
Cofnął się.
— Przyszedłem, żeby cię zapytać, czy mogę skorzystać z land rovera, żeby
pojechać do Bongolu i zobaczyć się z ngangą, który wyleczył Sukato.
— Wątpię, czy Sukato miał „gorączkę" — ucięła krótko Augustyna.
— Miał „gorączkę", siostro.
— Ale, Masangaya, jestem pewna, że przyślą nam więcej leków i sprzętu
i udzielą jakiejś pomocy.
— Dla mnie przybędzie za późno.
— Patrzyli na siebie przez chwilę.
— To niewiarygodne! Naprawdę sądzisz, że może ci pomóc feticheurl —
spytała Augustyna, potrząsając głową.
— Nie wiem. Wiem tylko, że Sukato miał „gorączkę", a teraz czuje się dobrze.
Ma soeur, on jest jedynym człowiekiem, jakiego znam, który nie umarł od tego.
Gdyby nasze lekarstwa działały, zostałbym, ale my nie ocaliliśmy ani jednego
życia. — Przerwał opierając się ciężko o futrynę. — Czy możemy skorzystać z land
rovera?
Augustyna wróciła za biurko i spojrzała na swoje papiery. Westchnęła
i odpowiedziała bezbarwnym głosem:
— Każę Lukowi cię zawieźć. — Spojrzała na niego. — Wrócisz dziś
wieczorem?
— Zrobię, co każe nganga.
Matka przełożona zebrała porozrzucane kartki papieru i poukładała je
144
I
systematycznie w rejestrze, który prowadziła jak dziennik okrętowy, po czym
zamknęła księgę. Wstała i spojrzała prosto na asystenta medycznego.'
— Więc nie wiadomo, kiedy się znowu zobaczymy.
— Nie wiadomo, siostro.
— Będę się za ciebie modlić.
— Świadomość, że się za mnie modlisz, pomoże mi. Dla wielu z nas byłaś
matką.
— Adieu, przyjacielu — powiedziała.
— Adieu, ma merę — odpowiedział i odwrócił się.
Augustyna opadła na krzesło i przez kilka chwil wpatrywała się w puste drzwi,
po czym wyprostowała się i napisała wiadomość dla Lisala. Poszła do pokoju
radiowego, uruchomiła urządzenie i wywołała Lisala. Zgłosił się ojciec Jules:
— Yambuku, nadawaj. „,
— Proszę o przekazanie siostrze Adelinie i Monseigneur następującej
wiadomości: „02-10-1976. ZESZŁEJ NOCY ZMARŁ PIELĘGNIARZ MANDU.
ASYSTENT MEDYCZNY CIERPI NA GORĄCZKĘ I DZIŚ RANO WYBIERA
SIĘ DO FETICHEURA Z BONGOLU, PONIEWAŻ NIE PRZYJECHAŁ TU
ŻADEN LEKARZ. JESTEŚMY W MISJI OPUSZCZENI, PRZERAŻENI,
SAMOTNI". To wszystko.
— Przyjąłem wiadomość. Natychmiast przekażę ją władzom. I siostro... nie
traćcie odwagi.
Augustyna wyłączyła radio bez odpowiedzi, wróciła do swojego gabinetu
i poprosiła jednego z pracowników, żeby przyprowadził Weronikę i Antonię.
Augustyna powiedziała siostrom o Masangayi i przerwała ich komentarze"
i pytania.
— Nic więcej nie mogłam zrobić. Posłałam po was, bo musimy teraz
zadecydować, jakie działania same podejmiemy. Weroniko?
— Nie możemy po prostu tu siedzieć i czekać na śmierć. Zanim zmarła
Matylda i Gerard, w Lisala chcieli, żebyśmy pojechali do Yasoku i pozostali tam
w odosobnieniu do czasu znalezienia rozwiązania. Może teraz nadszedł czas,
żeby się tam udać.
Augustyna przytaknęła.
— Antonio?
Spojrzała na pozostałe siostry.
— Czy nie powinnyśmy zapytać ojca Dubonnet, co on o tym sądzi?
— Wcześnie rano pojechał obejrzeć mieszkańców wiosek. Możemy z nim
porozmawiać, jak wróci — odparła Weronika.
Augustyna przytaknęła.
— Powiadomię Lisala o naszych zamiarach. Antonio, jak Luc wróci
z Bongolu, dopilnuj, żeby dżip został zatankowany do pełna. Weroniko, pamiętaj,
żebyśmy zabrały trochę jedzenia i sprzętów kuchennych. Pójdź do pralni
i powiedz Evariste, żeby przyszedł do mojego gabinetu. Damy mu klucze, jak
będziemy wyjeżdżać. Pomogę ci, jak tylko będę wolna.
10~Ebola 145
Tuż przed dziesiątą rano Weronika przyszła do gabinetu Augustyny.
— Może byłoby lepiej, gdybyś nie łączyła się z Lisala. Mogą nam nie
zezwolić na wyjazd — doradziła Weronika.
— Powiedziałam im, że się z nimi połączę o dziesiątej, więc muszę to
zrobić — odrzekła Augustyna, wychodząc z biura. Weronika poszła za nią
w milczeniu. Zauważyła, że ręka Augustyny drżała, gdy brała mikrofon.
— Lisala, tu Yambuku. Czy mnie odbieracie?
— Tutaj Lisala. Słucham Yambuku.
— Czy mamy zgodę władz, żeby wyjechać i udać się do Yasoku?
— Chwila. — Nastąpiła długa pauza wypełniona trzaskami. Augustyna
pokręciła potencjometrami i zakłócenia zmniejszyły się.
— Yambuku, tu Lisala.
— Tak, Lisala. Słuchamy.
— Mam dla was wiadomość z Kinszasy. Czy jesteście gotowi do przyjęcia?
Augustyna usłyszała za sobą pomruk Weroniki:
— „Matko Przenajświętsza".
— Tak, Lisala — odparła matka przełożona, zdobywając się na cierp-
liwość. — Słyszymy cię bardzo dobrze. Proszę, nadawaj.
— Wiadomość przyszła z Ministerstwa Zdrowia w Kinszasie i z ambasady
belgijskiej. Każą wam nie opuszczać Yambuku. Zrozumieliście?
Augustyna usłyszała za sobą hałas, odwróciła się i zobaczyła, jak Weronika
wybiega z pokoju.
— Rozumiem. Rozumiem instrukcje, Lisala. Mamy zakaz wyjazdu. Musimy
pozostać na miejscu.
— Zgadza się — potwierdził skrupulatnie głos ojca Julesa. — To nie koniec.
— Notuję.
Mes czytał: „PERSONEL DUCHOWNY MUSI POZOSTAĆ I OCZEKIWAĆ
W POŁUDNIE PRZYBYCIA HELIKOPTERA WIOZĄCEGO LEKARZY,
LEKARSTWA I ZAOPATRZENIE. SIOSTRY PROSI SIĘ O PRZYGOTOWANIE
DOBRZE WIDOCZNEGO LĄDOWISKA, OZNAKOWANEGO BIAŁYM PRZE-
ŚCIERADŁEM, ROZŁOŻONYM NA TRAWIE, NIE NA PIASKU. POWTA-
RZAM, NIE NA PIASKU.
— Czy zrozumieliście?
— Tak. Helikopter przybywa w południe — powtórzyła z ulgą Augustyna. —
Dziękuję bardzo. Dodało nam to odwagi. Będziemy oczekiwały przyjazdu
lekarzy. Odbiór.
— To wszystko z Lisala.
— Proszę, podziękuj władzom. Odbiór i koniec nadawania.
Augustyna odstawiła mikrofon i wyłączyła radio. Ścisnęła drewniany krzyż,
który wisiał na jej piersi. „Dziękuję, Dziewico Błogosławiona, za Twoje
wstawiennictwo i litość". Wstała, poszła korytarzem do pokoju Weroniki
i zapukała do drzwi.
Weronika siedziała na krześle, tuląc poduszkę i próbując zapanować nad
szlochem i łzami.
146
— Weroniko, w południe przylatują helikopterem lekarze.
— Helikopterem? Lecą, żeby nas zabrać?
— Lisala powiedziała tylko, że lecą tutaj. Mamy rozłożyć prześcieradło
w trawiastym miejscu, żeby im wskazać miejsce do lądowania.
Weronika odrzuciła poduszkę na łóżko.
— Przyniosę jakieś z pralni. Gdzie je rozłożyć?
— Na boisku do piłki nożnej.
W południe Augustyna, Weronika i Antonia stały obok prześcieradła
i obserwowały niebo. Lekki wiatr zniechęcał muchy. Nadeszła i minęła dwunasta
trzydzieści. Pierwsza — wciąż ani śladu helikoptera.
— Wracam do klasztoru, żeby słuchać, czy nie ma więcej wiadomości przez
radio. Coś musiało ich zatrzymać — oświadczyła Augustyna.
W końcu o piętnastej trzydzieści Augustyna usłyszała, jak Ljsala wywołuje
Yambuku. Otrzymała następującą wiadomość: „02-10-1976. LISALA DO
YAMBUKU: NIE OPUSZCZAJCIE YAMBUKU. IZOLUJCIE SIĘ W NIE
SKAŻONYM POMIESZCZENIU. CZEKAJCIE NA HELIKOPTER. PRZEKA-
ZANE Z ANTWERPII: CHOROBA WYJĄTKOWO ZAKAŹNA, BYĆ MOŻE
ŻÓŁTA FEBRA. PRZENOSZONA PRZEZ KONTAKT Z KRWIĄ, MOCZEM,
ŚLINĄ, ODCHODAMI. NIE CHODŹCIE DO MIEJSC, GDZIE CHORZY
PRZEBYWALI W ŁÓŻKACH. SPALCIE CAŁĄ POŚCIEL, KTÓREJ UŻY-
WALI ZAKAŻENI. ODWIEDZINY I SPOTKANIA SĄ ABSOLUTNIE ZAKA-
ZANE".
— Koniec wiadomości. Odebraliście?
— Wiadomość odebrana. Dziękuję — odpowiedziała Augustyna.
Jules kontynuował:
— Wszyscy tutaj modlimy się za was, Yambuku. Niech nie opuszcza was
odwaga. Pozostańcie w kontakcie. Weźcie radio ze sobą.
— Dziękuje, Lisala. Odbiór i koniec nadawania.
Augustyna przez długi czas siedziała przy radiu, bezmyślnie przesuwając
w palcach różaniec. Nie zabiorą ich stąd helikopterem. Trudno będzie to
powiedzieć Weronice i Antonii. Wszystkie dotykały ciał i pościeli chorych
i umierających. Nie ma dla nich nadziei.
Rozdział 12
Gdy helikopter wzbił się nad miasto, przez nawiewy zaczęło napływać chłodne,
świeże powietrze, zastępując w kabinie odór zwietrzałego piwa i potu. Collardowi
i Marechalowi niemal cały ranek zajęło odnajdywanie pilotów, którzy spędzili
noc w barze w Bumba, tańcząc z prostytutkami w rytm nowej piosenki pod
tytułem „Epidemie". Nad ranem major, dowodzący miejscowym oddziałem
wojska, zawiózł pilotów do swojego domu, gdzie Collard odnalazł ich, jak
siedzieli w slipach i popijali kawę. Posępni, skacowani, zaczęli opowiadać
przerażające historie, które usłyszeli w nocy, o wzdętych ciałach z misji
w Yambuku, które gniją w słońcu. Godzinę zajęło im ubranie się i dotarcie na
lotnisko. Powitał ich tam Miatamba, który właśnie przyleciał z Lisala. Stracili
następną godzinę na wytaczanie beczek z paliwem i ręczne wpompowanie go do
śmigłowca. W końcu wystartowali.
Pilot spojrzał przez ramię na lekarzy i, przekrzykując ryk maszyny, oświadczył
stanowczo:
— Przelecę nad Yambuku, ale nie wyląduję.
— Ma pan rozkaz zawieźć nas do Yambuku — wrzasnął Collard, przysuwając
swą czerwoną twarz blisko głowy pilota. Miatamba odciągnął go i otoczył dłonią
ucho Collarda.
— Niech najpierw tam doleci, to zobaczymy co z lądowaniem — powiedział.
Lecieli na zachód, wzdłuż rzeki, następnie nad Ebondą, przyjęli kurs na
północ, nad drogą, która biegła przez las. W Yamisolo droga rozwidlała się na
północny zachód do Yambuku i na północny wschód do Yasoku. Skręcili na
wschód i chwilę później pojawiła się grupa domów z czerwonej cegły, obok szop
należących do plantacji kawy. Teren wokół budynków porastała wysoka trawa,
a ścieżki między opuszczonymi domami dławiły się od chwastów. Po drugiej
stronie pól kawowych, z glinianek wysypały się ludziki, biegły wyboistą, bitą
drogą i machały rękoma.
— To jest Yasoku. Tutaj ląduję! — wykrzyknął pilot przez ramię.
— Do licha... — zaklął Collard, na wpół podnosząc się ze swojego siedzenia.
— Do Yambuku jest tylko trzydzieści kilometrów na północ — oznajmił
pilot. — Możecie zarekwirować jakiś samochód i dojechać tam. Poleciał pod
148
wiatr i wolno opuścił śmigłowiec na drogę. Kury, machając skrzydłami
rozpierzchły się, by ratować sobie życie, a ludzie pospieszyli do swoich chat'
uciekając przed wirem powietrza, spowodowanym lądowaniem. Podmuch
z piaskiem zerwał kilka plecionych dachów. Pilot wyłączył silnik i gdy śmigła
zwolniły, mieszkańcy wioski pojawili się ponownie i otoczyli maszynę. Z tłumu
wystąpiło dwóch starszych mężczyzn. Zbliżyli się, a Collard wstał i otworzył
drzwi. Krzyczeli na niego, wskazując na domy pozbawione dachów. Zamknął
drzwi i odwrócił się do pilota.
— Nie za bardzo podoba im się to, co pan zrobił z ich domami.
Pilot zaklął i włączył silniki.
— Jak tu zostaniemy, to będzie nas to kosztowało majątek — powiedział do
drugiego pilota przy wzmagającym się wyciu turbin. Starcy wycofali się, wciąż
krzycząc i wygrażając maszynie pięściami, a łopatki cięły powietrze i kurz.
Gdy wystartowali, Miatamba wyciągnął rękę, uniósł lekko słuchawkę z ucha
pilota i powiedział:
— Yambuku jest tylko o kilka minut lotu stąd. Wyśmieją was, jeśli wrócicie
do Bumba, nie wypełniając misji.
— Dobrze — warknął pilot. — Zawiozę was tam, ale nie zostanę.
Miatamba oparł się z powrotem w swoim fotelu i pokazał Collardowi
skierowany w górę kciuk.
Po kilku minutach krążyli nad rozległą misją i farmą w Yambuku. Gdy
zaczęli się zmiąć, z budynku wybiegły trzy zakonnice i zaczęły do nich machać.
Dalej ujrzeli też kilku Zairczyków. Collard spojrzał na krąg drobnego pyłu, 
który
podniósł się z przypłaszczonej trawy obok białej płachty. Poczuł, jak strach
ścisnął mu żołądek. Czy ta choroba to naprawdę żółta febra? Czy coś innego, co
gnieździ się w kurzu i kryje w brzuchach owadów? Gdy koła dotykały ziemi
i wyłączano silnik, siostry przytrzymywały swoje welony i spódnice.
— Będziemy na ziemi krócej niż godzinę. Niech wszyscy zostaną w maszynie,
a ja porozmawiam z siostrami — rozkazał.
Collard rozebrał się i włożył ochronny kitel, kamasze, czapkę i rękawiczki,
a następnie wciągnął ultrafiltrującą maskę, którą okrył głowę i twarz. Wziął
megafon, otworzył drzwi i wyszedł ostrożnie na murawę. Pozostali siedzieli
przypięci w swoich fotelach. Trzy zakonnice zaczęły biec w jego stronę. Collard
podniósł dłoń, dając im znak, żeby się zatrzymały.
— Nie zbliżajcie się. — Głośnik potęgował jego przytłumiony głos. Kobiety
zatrzymały się.
— Moje siostry, jestem doktor Collard z Belgijskiej Współpracy Medycznej.
Przybyliśmy, żeby wam pomóc i jak najwięcej dowiedzieć się o tej chorobie,
abyśmy mogli zapobiec dalszym zgonom. — Przerwał, żeby złapać oddech. —
Ponieważ nie mamy pewności, w jaki sposób ta choroba jest przenoszona, muszę
was prosić, żebyście nie zbliżały się na mniej niż dziesięć metrów.
Spod gumowej czapki po czole spływał mu pot i kłuł w oczy. W papierowym
kombinezonie i w „masce gazowej" czuł się trochę głupio wobec kobiet
i Zairczyków, ale strach wziął górę nad dumą. Ciągnął dalej.
149
— Przywiozłem listy od waszych przełożonych i od waszych rodzin. Wyjmę
je z helikoptera i położę na tamtym słupku — powiedział, wskazując ręką
odzianą w rękawiczkę na płot. — Będziecie mogły podejść i wziąć je. — Gdy
Collard wracał do helikoptera, siostry przytuliły się do siebie.
— Nie przylecieli, żeby nas zabrać — powiedziała Weronika przez zaciśnięte
usta.
— Nie mogą. Możemy być zakażone — odparła Augustyna.
Antonia skryła twarz w dłoniach i zaczęła płakać.
Collard wrócił i umieścił zawiniątko papierów na słupku parkanu, po czym
wycofał się w stronę helikoptera. Augustyna wzięła paczuszkę i dołączyła do
pozostałych sióstr.
— Może mógłby chociaż zabrać listy, które napisałyśmy — powiedziała
Weronika i zrobiła ruch w stronę klasztoru.
— Poczekaj — nakazała jej Augustyna. Zrobiła kilka kroków do przodu
i zawołała. — Napisałyśmy listy do rodziny i do naszych sióstr misyjnych. Czy
możemy je przynieść, żebyście wysłali je w Kinszasie?
— To niemożliwe — odparł Collard. — Ryzyko jest zbyt duże.
Stali tak w kłopotliwej ciszy, aż lekarz ponownie odezwał się przez
megafon. — Mamy opis choroby od doktora Amene, ale czy mogłybyście nam
powiedzieć, co same zaobserwowałyście?
Augustyna znowu podniosła głos i streściła przebieg choroby, który wszystkie
tak dobrze znały.
— Czy ktokolwiek wyzdrowiał? — spytał lekarz.
— Mbunzu, żona Mabalo, pierwszego człowieka, który zmarł. Miała objawy
choroby, ale się jej polepsza — odpowiedziała Augustyna. — Mieszka w trzecim
domu, tam w chatach pracowników. — Wskazała na lewo. — Jest tam jeszcze
ośmioro chorych.
— Dziękuję, siostro. — powiedział Collard. — Pobierzemy próbki krwi od
tych, którzy mają „gorączkę".
Poszedł z powrotem do helikoptera, a po chwili Marechal i Miatamba,
ubrani w stroje ochronne i maski, dołączyli do niego na ziemi. Collard niósł
torbę ze strzykawkami, probówkami i pudełko zapałek. Marechal miał pod
pachą tobołek dodatkowych ubrań ochronnych. Siostry przyglądały się temu
z uwagą
Przed pierwszą chatą stanęła kobieta i wyciągnęła w pozdrowieniu prawą
rękę, podtrzymując ją lewą. Collard zawahał się, po czym podał jej swe odziane
w rękawiczki palce. Otworzyła drzwi i lekarze weszli do małego pokoju
frontowego, gdzie na matach leżała młoda kobieta i mężczyzna. Oboje odwrócili
twarze od tych upiorów, tak jak odwraca się od diabłów w maskach, tańczących
wokół ognisk podczas rytualnych obrzędów. Ciała zesztywniały im ze strachu,
gdy Collard podniósł rękę na powitanie. Zza jego maski padło zdławione Mbote.
Odpowiedzieli biernym Ehhh. Ukląkł między nimi, a Marechal podał mu opaskę
zaciskającą i strzykawkę. Miatamba przy drzwiach rozmawiał cicho z kobietą.
Collard powiedział chorej parze, że musi pobrać im krew, żeby znaleźć
150
skuteczny sposób leczenia. Oboje leżeli sztywno, gdy zaciskał im wokół ramion
gumową rurkę i wbijał igłę w żyłę na zgięciu ręki. Marechal napełnił probówki.
Gdy skończyli, lekarze skinęli głowami w podziękowaniu i wyszli.
Przed domem Marechal i Collard zdjęli kombinezony i rękawiczki, unikając
kontaktu z wierzchnią stroną ubrań. Miatamba nie dotykał nikogo w domu, więc
pozostał w kombinezonie. Trzy zdumione siostry zobaczyły w oddali nagich
lekarzy i odwróciły się. Tymczasem Collard podpalił stos odzieży ochronnej.
— Słoneczne promienie ultrafioletowe zabiją wszelkie wirusy, jakie mogliśmy
podłapać — stwierdził Marechal.
— Mam nadzieję — odparł Collard, który zauważył siostry i szybko zaczął
wkładać na siebie świeży kombinezon.
Weronika zerknęła przez ramię.
— Już zachowują się obyczajnie — oznajmiła. «»
— Czy chcielibyście się czegoś napić? — krzyknęła siostra Augustyna.
Mężczyźni spojrzeli po sobie, byli spragnieni, ale nie mieli zaufania do wody.
Collard odkrzyknął:
— Dziękujemy, nie. Nie jesteśmy spragnieni.
Lekarze dokonali tej samej procedury w następnej chacie, ale tym razem spalili
kombinezony i przebrali się poza zasięgiem wzroku sióstr. Podeszli do domu
Mbunzu, zapukali i weszli. Stara kobieta, która siedziała przy łóżku, krzyknęła
przerażona i pobiegła na tył chaty. Mbunzu usiadła i patrzyła gniewnie na 
intruzów.
— Sik 'oyo nini — rzuciła. — A teraz co?
— Malembe, Mama. Kobanga te — odpowiedział Miatamba. — Spokojnie,
Mama. Nie bój się. — Jesteśmy lekarzami, którzy przybyli, żeby powstrzymać
to coś, co zabija tylu ludzi.
Mbunzu rozluźniła się trochę, ale staruszka stała wciśnięta w kąt, z szeroko
otwartymi, przerażonymi oczami.
— Siostra Augustyna powiedziała nam, że twój mąż był pierwszym, który
umarł od „gorączki". Mówiła też, że sama byłaś chora, ale że teraz czujesz się
lepiej.
Mbunzu opuściła wzrok na swoje dłonie złączone pomiędzy kolanami.
— Umarł mój mąż i umarło moje dziecko.
— Chciałbym pobrać trochę krwi z twojego ramienia, żebyśmy mogli
wysłać ją do specjalistów w Europie i dowiedzieć się, co zabiło twojego męża
i twoje dziecko — powiedział spokojnie Miatamba.
— Nie! — warknęła odwracając się od niego. — Już kłuli mnie igłami i nic
się nie zmieniło.
Popatrzył na nią przez chwilę, a następnie zdejmując maskę, ukucnął obok
łóżka.
— Czy słyszałaś jeszcze o kimś, kto miał „gorączkę" i wydobrzał? — spytał.
— Tak było z pielęgniarzem Sukato — odpowiedziała. Po czym odwróciła
się, żeby spojrzeć mu prosto w oczy i dodała: — Wyleczył go nganga
w Bongolu. Nie wkłuwano w niego żadnych igieł białych ludzi.
— Dobrze. Na pewno zobaczę się z Sukato i poproszę go o trochę krwi. —
151
Miatamba wytarł czoło rękawem. Odczekał chwilę, zanim znowu przemówił. —
Moja siostro, konieczne jest również trochę twojej krwi.
Po chwili namysłu Mbunzu położyła się z powrotem na łóżku i wyciągnęła
rękę. Miatamba zawiązał opaskę i wpatrywał się uważnie, ale nawet żyły na
wierzchu dłoni były płaskie i słabo widoczne. Collard otworzył drzwi, żeby
wpuścić więcej światła.
— Tak jest zawsze — zauważył. — Okropne żyły u pacjenta, na którym
najbardziej zależy, żeby go nakłuć.
Po chwili poszukiwań Miatamba wyczuł lekką wypukłość i sprężystość żyły
na zgięciu ramienia. Sięgnął za siebie, a Collard podał mu strzykawkę. Szybko
przetarł skórę alkoholem i wbił igłę, wsuwając ją ostrożnie, aż poczuł, jak
wchodzi łatwiej, gdy ścięta końcówka przebiła ściankę naczynia. Wyciągnął
tłoczek i napełnił komorę krwią.
— Podejdź i potrzymaj to teraz — powiedział Miatamba, patrząc na
staruszkę. Wypełzła z kąta i usiadła po turecku obok łóżka, naciskając kościstym
palcem na zgięcie ramienia Mbunzu.
— Powiadomię cię o wynikach badań, Mbunzu — obiecał Miatamba,
podczas gdy Collard przelewał krew do probówki. — Teraz musimy już iść.
— Tikala malamu, Mama — powiedział Collard.
— Kende malamu, monganga — odpowiedziała Mbunzu, patrząc na Miatambę.
Lekarze wrócili do helikoptera. Umieścili probówki w termosach i dodali
suchego lodu, wytworzonego za pomocą butli z dwutlenkiem węgla, którą
przywieźli ze sobą. Gdy pozostali zdejmowali z siebie to, co pozostało z ich
przesiąkniętych kombinezonów, Collard zdjął maskę, wrzucił ją do helikoptera,
a następnie zaniósł do płotu naręcze odzieży ochronnej i kilka dużych pojemników
decarisu. Odwrócił się do sióstr.
— Niedługo wrócę. Tutaj jest trochę kombinezonów ochronnych i tabletki,
które mogą wzmocnić system immunologiczny. Nadal muszę obstawać przy
ścisłej kwarantannie. Nikomu nie wolno tutaj przybywać ani opuszczać Yambuku
czy misji. Na drogach, tuż na północ od Bumba, wojsko ma rozkaz strzelać do
każdego, kto będzie próbował opuścić ten teren. Jak tylko się dowiemy, co
powoduje epidemię, będziemy mogli rozpocząć skuteczniejsze działania, żeby
zapobiec jej rozprzestrzenianiu i przystąpić do leczenia chorych. Do tego czasu
nie wolno wam wyjeżdżać. To rozkaz.
— Rozumiemy — powiedziała Augustyna,
— Rozumiemy, ale uważamy, że to lekka przesada, że nie chcecie zabrać
naszych listów! — krzyknęła Weronika.
Augustyna uciszyła ją spojrzeniem.
— Dużo pan zrobił, przyjeżdżając tutaj, doktorze. Nie czujemy się już teraz
takie opuszczone — powiedziała Augustyna.
— Wiele osób tutaj, w Zairze i w Europie pracuje bez przerwy nad tą
epidemią i jestem pewien, że niedługo uzyskamy już jakieś informacje —
powiedział Collard. — Tymczasem powinnyście się wyprowadzić z klasztoru.
Czy macie jakiś pusty dom, gdzie nikt nie chorował i nie umarł?
152
— Domek gościnny — powiedziała Augustyna, wskazując ceglany budynek
obok klasztoru.
— Dobrze. Powiedziano mi w Kinszasie, że jest z wami ojciec Jef Maas
Gdzie można go znaleźć w tej chwili?
— W wioskach. Pociesza tych, którzy utracili rodziny.
— Czy zachowuje ostrożność?
— Tak — odparła Weronika. — Nie dotyka ludzi.
— Czy wprowadzi się z wami do domku gościnnego i odbędzie kwarantannę?
— Spytam go, ale niewiele mam wpływu na to, co robi — odparła matka
przełożona podchodząc, żeby zabrać odzież ochronną i lekarstwa.
— Musi przejść z wami kwarantannę — nie dawał za wygraną Collard.
— Wiem — odparła Augustyna, spoglądając na niego ponad zawiniątkiem.
— Siostro, żałuję, że nie mogę więcej zrobić — powiedział Collard. —
Dziękuję za pomoc. Pozostanę w kontakcie.
Podszedł do śmigłowca, zdjął kombinezon i rękawiczki i dorzucił je do sterty
obok maszyny. Rzucił na ubrania zapałkę. Zapalono silniki i śmigła zaczęły się 
kręcić.
Gdy wskakiwał do kabiny, wrzucił w płomienie swoje kamasze i czapkę. Śmigła
świstały, nabierając rozpędu i rozwiały płonący papier po polu. Po chwili 
helikopter
podniósł się z trawy. Siostry machały, a wiatr spowodowany przez turbinę 
rozwiewał
im welony. Nagle wszystko ucichło i stały tak, przybite, unikając swojego 
wzroku.
Augustyna przerwała ciszę.
— Czeka nas dużo roboty — powiedziała. Ruszyły z powrotem do klasztoru,
a Weronika odebrała od niej butelki z tabletkami.
— Decaris! To na pasożyty podskórne — powiedziała z obrzydzeniem —
Czy tylko na tyle ich stać?
Tego samego dnia, późnym popołudniem, siostry wprowadziły się do domku
gościnnego. Weronika otoczyła budynek kordonem sanitarnym z białego bandaża,
zawiązanego na kijkach wbitych w ziemię. Antonia pracowała razem z nią, ale
niewielka z niej była pomoc. Augustyna napisała ostrzeżenie w Lingala
i przyczepiła je do gazy. Brzmiało:
NIE PRZEKRACZAJ TEJ LINII, W PRZECIWNYM RAZIE UMRZESZ.
DZWOŃ DZWONKIEM, ŻEBY WEZWAĆ SIOSTRY.
Pod napisem ustawiła mały dzwonek z kaplicy. Trzy zakonnice usiadły na
pochyłej werandzie domku gościnnego.
O zmierzchu przyjechał Dubonnet na rowerze i zatrzymał się przed
rozciągniętym bandażem. Siostry zeszły z werandy, żeby go powitać.
— Słyszałem po drodze, że po południu wylądował tutaj helikopter —
powiedział.
— Zgadza się — odparła Augustyna.
— Czy ten bandaż ma powstrzymać was przed ucieczką, czy odgrodzić
resztę z nas? — oparł rower o drzewo papai.
153
— Jedno i drugie —• powiedziała Weronika. Dubonnet przeszedł przez gazę
i wszyscy wrócili na ganek.
Augustyna opowiedziała, co wydarzyło się po południu, i zakończyła
informacją, że przygotowały dla niego pokój w domku gościnnym.
— Więc razem, w czwórkę, będziemy czekali na nasz los — stwierdził
Dubonnet z chichotem. — Ale ja nadal będę objeżdżał wsie. Teraz ludzie
potrzebują mnie najbardziej.
— Doktor Collard pytał o ojca — powiedziała Weronika. — Powiedziałam
mu, że ojciec nie dotyka ludzi w wioskach. Ale byłoby dla nas bezpieczniej,
gdyby ojciec zmienił sutannę przed wejściem do domku gościnnego.
— Mogę to zrobić, jeśli sądzicie, że to konieczne — stwierdził ksiądz. —
Czy jest coś do jedzenia?
— W pokoju ojca jest chleb i ser — powiedziała Antonia.
— Skąd będziemy wiedziały, że ojciec zmienił sutannę — wtrąciła się
Weronika. — Nigdy nie widziałam, żeby ojciec chodził w takiej, którą można
by nazwać czystą.
Dubonnet spojrzał na nią groźnie.
— Narysuję trupią czaszkę na sutannie noszonej w wioskach i będę ją
zakładał zamiast tej, której będę używał jedynie w obecności naszych dziewiczych
zakonnic.
Skłonił się nisko i zamaszyście wywinął ręką w stronę kobiet. Siostry
roześmiały się.
Collard i Marechal wysadzili Miatambę w Bumba i o dwudziestej drugiej
trzydzieści wylądowali w Kinszasie. Collard zabrał termos z próbkami krwi do
małego laboratorium w siedzibie FOMETRO (Fonds Medicale Tropicale), które
kiedyś było wykorzystywane do opracowywania programu prewencyjnego
przeciwko śpiączce. Ostatni już raz tego dnia rozebrał się i włożył ubranie
ochronne. Otworzył termos i z niezwykłą starannością podzielił próbki na dwie
części: jedną dla Instytutu Pasteura — od Marechala, drugą dla Instytutu
Medycyny Tropikalnej w Antwerpii — od siebie. Dwa termosy znalazły się
w lodówce i miały być oddane pilotowi samolotu UTA, który we wczesnych
godzinach rannych miał odlecieć do Paryża.
Collard stanął w chłodnych strumieniach prysznica, w łazience gościnnej
FOMETRO, zmywając z siebie brud i zapachy podróży. Następnie zadzwonił do
żony, żeby ją poinformować, iż rozsądnie będzie, jeżeli przez kilka dni nie
będzie miał kontaktu z nią ani z dziećmi. Nie był pewien, jak długo. Zjadł
kanapkę z wędliną i serem i zasnął, jak tylko położył się do łóżka.
Rozdział 13
Miatamba usłyszał skrzypnięcie otwieranych drzwi. Przewrócił się na plecy
i przeciągnął się. Gdy otworzył oczy, ujrzał czarne linie plemienne widniejące
na jej czole. Przyglądała mu się, jak tłustemu, czarnogłowemu kąskowi, który
zaraz miała połknąć i zmiażdżyć między zębami. Wysunęła dolną wargę na ostro
zarysowaną brodę i pogroziła mu palcem przed nosem.
— Odwiedziłeś miejsce, gdzie coś zabija ludzi, w tym także mindele. Od
kiedy twój ojciec, mój rodzony brat, zmarł, jesteś głową rodziny. Jesteś
odpowiedzialny przede wszystkim za nas.
Miat spuścił nogi z łóżka i usiadł. Stara kobieta cofnęła się o krok, ale nadal
przyglądała mu się groźnie.
— Moim obowiązkiem jest być tam, gdzie chorują i umierają ludzie —
odparł Miatamba.
Obrzucił spojrzeniem ciotkę, rozejrzał się i zawołał:
— Czy jest jakiś chleb i kawa?
Jego żona przyniosła parujący kubek i talerz z jedzeniem i postawiła je przed
nim na niskim stoliku.
Ciotka ponowiła atak.
— To przez księży opuszczasz swoją rodzinę dla jakichś białych misjonarzy
na północy.
Zwrócił ku niej twarz.
— To nieprawda. Zginęło czterech białych, ale zmarły też setki naszych
braci i sióstr i codziennie umiera jeszcze więcej. Nie ma tam lekarza. Muszę
jechać.
Staruszka ukucnęła przed nim, złożyła ręce i kołysała się lekko na piętach,
mrucząc i jęcząc rozpaczliwie. Gdy kończył śniadanie, znów przemówiła
błagalnym tonem.
— Wiem, że tego się od ciebie oczekuje, bo jesteś lekarzem, ale gdybyś
zniknął... mogę cię ukryć w pirodze i przeprawić na drugą stronę rzeki, gdzieś,
gdzie cię nie znajdą.
— Niedługo do Yambuku przyjedzie więcej lekarzy, białych i zairskich.
Wrócę do domu, jak tylko przybędą — powiedział.
155
Ciotka wstała i żegnając go machnięciem ręki, zrezygnowana opuściła pokój.
Wróciła jego żona z dwójką dzieci. Ponownie napełniła filiżankę.
— Czy chciałbyś zjeść coś więcej, zanim pojedziesz?
Potrząsnął głową i spojrzał na nią.
— Czy masz dosyć pieniędzy na kilka następnych dni?
— Mamy wszystko, co nam trzeba. Będziesz uważał, prawda?
— Oczywiście. — Wstał i podniósł swoją torbę lekarską i niewielką
walizkę. — Nie będę tam długo.
Poszedł do swojego dżipa. Żona i dzieci machały przy furtce, ale łatwiej mu
było nie odwracać się.
Późnym wieczorem dotarł do Modjamboli, czterdzieści kilometrów od
Yambuku. Porozmawiał z mieszkańcami wioski, po czym zasiadł ze starszymi
i wysłuchiwał ich opowiadań. Rozmawiali o epidemii, aż zapadła ciemność.
Z wdzięcznością przyjął zaofiarowaną mu przez wodza chatę, a kobiety przyniosły
mu jedzenie i sese. Właśnie miał się położyć, gdy bez tchu przybiegł jakiś 
chłopiec.
— Monganga, czy mógłbyś przyjść i zbadać moją matkę? Jest bardzo chora.
— Gdzie ją znajdę?
— W domu, na końcu wioski.
— Zaprowadź mnie.
Po chwili dotarli do małej chaty, gdzie w żółtym światełku lampy naftowej
widać było kobietę śpiącą na macie. Miatamba uklęknął przy niej i położył jej
dłoń na gorącym, suchym czole.
— Banda mikolo boni ozali na mpasP. Od jak dawna jesteś chora, Mamai
— Mikolo sambo. Od siedmiu dni.
Przerywając co chwilę, szeptem opowiedziała swoją historię. Zaprowadziła
swoją ciężarną córkę do szpitala w Yambuku. Młoda kobieta zmarła po
urodzeniu martwego płodu. Wróciła sama. Kilka dni później nawiedziła ją
gorączka. Miatamba przysunął lampę do twarzy kobiety i zobaczył, że ma
czerwone oczy, a z kącików ust wydobywa się krwista plwocina.
— Musisz pozostać w chacie i nie wychodzić. Wodę i jedzenie niech ci
przynoszą do drzwi. — Przerwał. — Nikomu, nawet twojemu synowi, nie wolno
tu wchodzić.
Popatrzyła na niego przez chwilę i odwróciła twarz do ściany. Wstał
i wyszedł, czując wewnętrzną pustkę i świadomość własnej bezsilności. Na
zewnątrz czekał chłopiec, siedząc na odwróconym wiadrze.
— Gdzie jest twój ojciec? — spytał.
— Nie żyje — odparł chłopak.
— Kto jest z tobą i z twoją matką?
— Żona wodza jest siostrą mojej matki. Ale... — potrząsnął głową.
Miatamba ukląkł obok niego.
— Nigdy nie przychodzi?
Chłopiec przytaknął i łzy spłynęły mu po policzkach.
— Jeśli twoja matka dołączy do twojego ojca w wiosce przodków, żona
wodza zabierze cię do swojego domu.
156
Miat przysunął się, żeby usłyszeć wypowiedziane szeptem „tak" chłopca. On
też był wychowany przez ciotkę, tę samą kobietę, która zganiła go dzisiaj
Otoczył dzieciaka ramieniem i poczekał, aż skończy płakać. Nie potrafił nic
powiedzieć. Życie już nigdy nie będzie takie samo dla tego malca. Po chwili
Miat wytarł chłopcu twarz chusteczką.
— Jak masz na imię, mwanal
Dziecko znowu zaszeptało.
— Posłuchaj mnie, Ipo. Teraz musisz być silny. Musisz spać przed drzwiami
chaty twojej matki i pilnować, żeby nikt tam nie wchodził, ty również. Każdego
ranka musisz stawiać dla niej przy drzwiach wodę i jedzenie, ale nie wolno ci
wchodzić w żadnym wypadku. — Miat wstał i spojrzał na chłopca.
— Ipo, ile masz lat?
Tylko rok starszy niż jego własny syn. Podłożył rękę pod brodę chłopca
i podniósł ją.
— Skoro twój ojciec nie żyje, a twoja matka jest chora, musisz być
mężczyzną w rodzinie.
Chłopiec podniósł wzrok na lekarza.
— Rozumiem — powiedział.
Miat, mimo że był wykończony, nie mógł zasnąć i o świcie obudził się
zmęczony i zesztywniały. Powtórzył wodzowi wskazówki, które przekazał
chłopcu, podziękował mu za gościnę i ruszył w dalszą drogę. Nie minął jeszcze
ranek, a już wspinał się na wzgórze w kierunku Yandongi i Yambuku. Przejechał
obok pustego domu ojców i opuszczonego klasztoru, do domku gościnnego,
który Augustyna wskazała Collardowi jako miejsce ich odizolowania. Zatrzymał
się przed ogrodzeniem z białej gazy i wysiadł z dżipa.
— Dzięki Bogu! — wykrzyknęła Augustyna, biegnąc w jego stronę.
Antonia pozostała w cieniu ganku, przykryła twarz dłońmi i rozpłakała się.
— Przyjechałem, żeby być z wami do czasu przyjazdu pozostałych —
oświadczył.
Weronika dołączyła do Augustyny.
— O Matko Błogosławiona, dzięki Ci, że wróciłeś — zawołała. — Witamy,
doktorze Miatamba! Jaka to ulga cię widzieć. Przyniosę czyste prześcieradła
i poduszkę i możesz się rozgościć w sypialni dziewcząt, po drugiej stronie 
drogi.
— Tak będzie dobrze — zgodził się lekarz. Kilku pracowników, ciągnących
grabie i pchających wózek wypełniony liśćmi i zwiędłymi kwiatami, podeszło
wolno, żeby popatrzeć, i Miatamba pozdrowił ich uniesieniem ręki. Trójka dzieci
o wypukłych brzuszkach zatrzymała się po drugiej stronie drogi i pomachała do
niego wstydliwie. Pomachał do nich również.
Trzeciego października obudził Collarda telefon z Antwerpii. Światowa
Organizacja Zdrowia w Genewie, zabroniła doktorowi Thysowi, szefowi działu
wirusologii, przyjmowania więcej próbek od ofiar „gorączki" w Zairze i kazała mu
przesłać te, które już posiadał, do Porton Down, w Anglii.
157
— Mój Boże, dlaczego? — dopytywał się Collard. — I co to znaczy
„więcej" próbek? Właśnie lada chwila powinny dotrzeć do pana nasze próbki.
— Są zbyt niebezpieczne, żeby je przetrzymywać poza ściśle zamkniętymi
laboratoriami, takimi jak Porton albo Ośrodek Zwalczania Chorób Zakaźnych
w Atlancie — odparł Guido van Eck, jeden z młodych asystentów Thysa
i przyjaciel Collarda. Wyjaśnił dalej: — Jakiś tydzień temu otrzymaliśmy kilka
próbek z uniwersytetu w Leopoldville. Wydaje się, że coś w nich jest, ale
ponieważ przyjechały dobrze ciepłe, nie wiemy, czy przedstawiają jakąś wartość.
— Więc Ilunga wysłał próbki — powiedział Collard.
— Ale nie są wiele warte — dodał Guido. — Rozumiem, że twoje próbki
zostały pobrane we właściwy sposób i dotrą opakowane w suchy lód.
— Oczywiście, monsieur le prof — odparł Collard z kpiącą powagą. —
A tymczasem WHO uważa, że możemy się tym zabawiać w buszu, ale są zbyt
niebezpieczne dla was w Belgii? Co za marnotrawstwo naszych starań!
— Nic się nie zmarnuje — odparł Guido. — Nasz materiał jest już w drodze
do Anglii; mają również surowicę z Sudanu. I nadal będziemy prowadzili
obserwacje kilku kultur tkankowych, które Thys chce zatrzymać. Ale to między
nami. Nie zapominaj, że przy wirusie Marburg zdarzały się wypadki nawet
w specjalistycznych laboratoriach w Niemczech. Prawda jest taka, że grube ryby
z WHO nie życzą sobie, żeby twój wirus pętał się nie kontrolowany po Europie.
W Paryżu doktor Pierre Burine przybył rankiem, piątego października, do
laboratorium arbowirusowego w Instytucie Pasteura. Był niskim, żylastym
mężczyzną o przerzedzonych siwych włosach i twarzy głęboko pooranej
zmarszczkami, które były wynikiem lat spędzonych na pustyniach i w tropikach,
które budziły zainteresowanie „la grandę France". Z dolnej wargi zwisał mu
gauloise. Na biurku leżał żółty papierek oznaczający „Pilne". Wykręcił numer
szefa działu zagranicznego.
— Dzień dobry. Tu Burine.
— Ach, Burine. Dziękuję, że oddzwoniłeś. Otrzymałem wiadomość z Kin-
szasy, że doktor Marechal z Misji Francuskiej Pomocy Medycznej w Zairze
przesyła paczkę dla naszego instytutu. Podobno córka francuskiego attache
wojskowego przekazała ją do rąk pilotowi UTA, tuż przed jego startem z Kinszasy.
— Rozumiem. Osobiście ją odbiorę — odparł Burine.
W ciągu godziny znalazł się na lotnisku De Gaulle-Roissy. Sprawdził
w przedstawicielstwie linii i w urzędzie celnym, ale nigdzie nikt nic nie 
wiedział
0 przesyłce z Zairu. Zadzwonił do pilota, którego zastał w domu.
— Och, tak, przywiozłem przesyłkę z Kinszasy. Gdy wylądowałem w Paryżu,
na samolot czekali wojskowi. Oddałem ją im.
Po kilku telefonach Burine w końcu odnalazł kogoś w dużym szpitalu
wojskowym na południe od Paryża, kto wiedział o przesyłce. Pojechał tam
1 odebrał przesyłkę z chłodni Centrum Transfuzji Krwi.
Gdy wrócił do swojego laboratorium, otworzył paczkę. Z wewnętrznej strony
opakowania taśmą samoprzylepną przyklejony był list. Pobieżnie przejrzał szkic
158
medyczny Marechala i odkręcił pokrywkę termoizolacyjnego pojemnika o sze-
rokiej szyjce. W pozostałościach suchego lodu leżały probówki opatulone watą.
W tym momencie zadzwonił telefon Burine'a.
Połączył się z nim Claude Guimain, szef wirusologii Światowej Organizacji
Zdrowia. Najpierw powitał swego starego przyjaciela, po czym powiedział mu,
że wkrótce otrzyma przesyłkę z Zairu.
— Już ją mam — oświadczył Burine, patrząc, jak para unosi się nad
krawędzią termosu i spływa powoli w dół po ściankach, jak piana z kufla
z piwem.
— Nie otwieraj jej.
— Już otworzyłem.
— Pierre, ta przesyłka zawiera niebezpieczny materiał. Można go badać
tylko w ściśle zamkniętym laboratorium.  *.
— Z jaką chorobą mamy do czynienia?
Usłyszał lekki trzask.
— Nie wiemy. Pochodzi od ludzi z Zairu, którzy umierają na jakiś rodzaj
krwotocznej gorączki. Antwerpia otrzymała kilka próbek i kazaliśmy im wysłać,
co się da, do Porton Down, a resztę zniszczyć. Sądzę, że...
— Chwileczkę, Claude. — Odłożył słuchawkę i notesem rozwiał opary
u wylotu termosu. Pipetą ostrożnie odsunął watę z kilku probówek. Szybko
cofnął się i podniósł z powrotem słuchawkę.
— Claude, pękła właśnie jedna z probówek!
Po obydwóch stronach telefonu zapadła chwila ciszy.
— Pierre, najdelikatniej, jak możesz, zachowując wszelkie środki ostrożności,
przepakuj zawartość w bezpieczny, sterylny pojemnik i wyślij go prosto do
Ośrodka Zwalczania Chorób Zakaźnych w Atlancie.
— Poleci następnym samolotem — powiedział Burine, wpatrując się w stół.
— I, Pierre, chciałbym, żebyś jak najszybciej udał się do Kinszasy jako
konsultant WHO i sprawdził, co się tam dzieje.
Siostrom zaczynało już niemal brakować prześcieradeł na całuny, ale
wydawało się, że coraz mniej ludzi umiera i niewiele było doniesień z wiosek
o nowych chorych. Gdy przyjechał doktor Miatamba, pacjenci znów ustawili się
w kolejce do rutynowych badań i po poradę w chorobie. Kordon sanitarny
pozostał na miejscu, ale raczej jako symbol, a nie bariera.
Po kilku dniach Miatamba poprosił Weronikę, żeby ubrała się w sprzęt
ochronny i pomogła mu posprzątać w domu Masangayi. Ucieszyła się, że może
z nim pracować. Zawsze skrupulatna, nalegała, żeby wynieść przed dom
wszystkie meble i wymyć je środkiem dezynfekującym. Sprzeciwiał się i żartował,
że zmusza go do wszystkiego. Ona, z rękoma na biodrach, zrugała go, że jest
leniwy, i oboje zaczęli się śmiać bez opamiętania. Augustyna stanęła na ganku
domku gościnnego, splotła ręce na piersi i zmarszczyła brwi; coś jej się nie
podobało w dźwięku ich śmiechu. Patrzyła, jak wchodzą i wychodzą z domu,
wnosząc meble. Potem Miat pomógł Weronice zdjąć kombinezon i odwiązać
159
maskę na szyi, a gdy się odwróciła i podniosła wzrok, żeby mu podziękować,
ześlizgnął jej się welon.
— Weronika — krzyknęła Augustyna — dosyć tego! Chodź no tutaj!
Miatamba popatrzył zdziwiony. Weronika podeszła do matki przełożonej,
przypinając welon na właściwym miejscu.
Po wzięciu prysznica Weronika usiadła przy stole w swoim pokoju i zaczęła
pisać list do siostry. Postanowiła dopisywać coś każdego dnia w oczekiwaniu na
to, że ktoś w końcu go wyśle.
Yambuku, 4 października, 1976
Moja Najdroższa Gabrielo,
zdarzyło się coś ekscytującego. Doktor Miatamba, który przybył helikop-
terem wraz z doktorem Collardem, wrócił, żeby z nami zostać i nam pomóc.
Jest to taka rzecz, o której od razu chciałam Ci donieść, gdyż zdejmuje tak
ogromny ciężar z naszych serc.
Już rozniosły się pogłoski o tym, że przyjechał lekarz, i pojawiają się
pacjenci na leczenie malarii, czyraków, biegunek — wiesz — normalnych
rzeczy. Doktor Miat, który nie boi się chyba pacjentów, przyjmuje ich wraz
z Sukato w przychodni. Dziś wieczorem kilku mężczyzn przyszło do domu
asystenta medycznego, który zbadał ich na werandzie. Później przeskoczył
przez kordon sanitarny, zapewniając nas, że nic mu nie jest i że jeśli do tej
pory nie zachorowałyśmy, to jest bardzo niewielka szansa, żebyśmy były
zakażone. Czy to nie cudowne? Niemal boję się w to wierzyć, ale Miat
wzbudza zaufanie i odważę się stwierdzić, że wie, co mówi. Będę się modliła
za jego zdrowie.
5 października, 1976
Dziś po południu przyprowadzono do lekarza rodzącą kobietę. Doktor
Miat zbadał ją na werandzie i przysłał po mnie. Wystawił stół i pomogliśmy
jej się na nim położyć. Nie odważyliśmy się iść do szpitala, gdzie wciąż może
kryć się źródło „gorączki". Doktor Miat wykonał cesarskie cięcie na ganku,
przy blednącym świetle, zużywając przy tym wszystkie środki znieczulające,
jakie miał w torbie. Kazał mi trzymać obrzeża rany dwiema zagiętymi
łyżkami, żeby mógł otworzyć macicę.
Dopiero jak wszystko się skończyło, ugięły się pode mną kolana
i poczułam się, jakbym miała chorobę morską. To była moja pierwsza operacja.
W zeszłą sobotę usiłowałam wysłać helikopterem listy do Ciebie i do
naszych drogich rodziców, ale doktor Collard nie chciał ich zabrać w obawie
przed zakażeniem. Szybciutko Ci powiem, że zanim dotknęłam tych stronic,
umyłam ręce mocnym mydłem i wodą, więc nie musisz się obawiać. Doktor
Miat dopilnuje ich wysłania, jak będzie stąd wyjeżdżał, tak że nie będę się
powtarzała z wiadomościami, o których już pisałam. Jak wiesz, w naszym
zakonie nie wolno pisać pamiętników, ale list pisany codziennie do Ciebie,
skoro jest coś do zakomunikowania, to co innego.
160
W większości nasze dni są długie i nudne. Nie mam do roboty
nic oprócz czekania. Przywodzi mi to na myśl czasy, gdy we dwie
byłyśmy wysyłane za karę do komórki z ziemniakami, za stodołą. Nie
wiem, czy przebywamy w domku gościnnym, żeby odizolować się od
pozostałych, czy odizolować pozostałych od nas. Gdy to piszę, właśnie
zdaję sobie sprawę, że ojciec Dubonnet i doktor Miat przychodzą i wychodzą
kiedy im się podoba. Może kordon jest tylko po to, żeby chronić nas,
„słabsze" siostry, do czasu oczywiście, kiedy któryś z mężczyzn będzie
potrzebował naszej pomocy.
Zanim przyjechał doktor Miat, niemal nie rozmawiałyśmy ze sobą ani
nie patrzyłyśmy na siebie. Modliłyśmy się jak automaty. Mimo zapewnień
doktora, wciąż boimy się zmierzyć sobie temperaturę. Wczoraj w całym
klasztorze rozsypaliśmy DDT, wrzucając po całym kubku do pokojów,
w których zmarła Lucie i Matylda. Rozproszyłyśmy też trochę na werandzie
i w korytarzach, tak że podłogi są białe. Gdy musimy iść do klasztoru, żeby
przynieść żywność z pojemnika z lodem, zakładamy fartuchy i niczego nie
dotykamy. Gdy wracamy, wieszamy fartuchy na gwoździach wbitych w ceglane
fdary podpierające dach nad werandą i zostawiamy buty na schodach.
Klasztor, który niegdyś był tak szczęśliwym miejscem, teraz jest pusty
i martwy. Antonia boi się chodzić tam sama.
Augustyna przyniosła tutaj rejestry szpitalne, więc nie potrzebuje swojego
gabinetu. Przyniosłyśmy radio i baterię do ostatniego pokoju domku gościn-
nego. Augustyna codziennie chodzi do pralni, żeby nadzorować Casimira.
Kilku pracowników, którzy wciąż tutaj są, wykonuje swoje normalne prace.
Przycinają drzewa, zamiatają przed werandą i grabią liście z grządek
kwiatowych. Augustyna całymi dniami pracuje wraz Z nimi. Ja zostaję na
werandzie i robię co mogę dla Zairczyków, którzy podchodzą do kordonu
sanitarnego i proszą o pomoc. Ustawiłam stół, na którym układam ogromne
puzzle dla zabicia czasu. Dziś nie było nic do roboty, oprócz czekania na
ludzi, którzy przynoszą kartki ze wsi, z których dowiadujemy się, kto jest
chory, a kto umarł, i z prośbami o sól i białe płótno do zawinięcia zmarłych.
Jeśli są chorzy albo potrzebują lekarstw, wysyłam ich do Sukato i do doktora.
Czy wiesz, Że w dawnych czasach mieszkańcy wiosek przynosili białym
wiadomości zatknięte w rozwidloną końcówkę patyka, ponieważ pierwsi
Belgowie nie chcieli przyjmować niczego bezpośrednio z ręki czarnego?
Niektórzy ze starszych osób teraz zachowują się tak samo.
Augustyna oddała klucze do przychodni Sukato, który kontynuuje pracę
i wpada tylko, żeby powiedzieć dzień dobry czy dobranoc. Za darmo
rozdajemy sól, cukier, prześcieradła i inne artykuły. Mam nadzieję, że Sukato
czyni to samo. Jest przebiegły jak lis i zawsze dba o siebie. Mam nadzieję, że
nie sprzedaje dóbr, które powinien rozdawać za darmo. Szkoda, że nie ma tu
Masangayi, ale obawiam się, że już może nie żyć. Kilka dni temu zachorował
i udał się do feticheura, który, według Sukato, wyleczył go z „gorączki".
161
6 października 1976
Ostatniej nocy ani na chwilę nie zmrużyłam oka!
Gdy przyleciał helikopter, a potem odleciał nie zabierając nas, w Antonii
coś się przestawiło. Boi się zostać sama i przeniosła swoje łóżko do mojego
pokoju. Przez cały dzień chodzi za mną jak zbity pies. Bardzo mało mówi
i wydaje się zawsze bliska płaczu. W nocy jest niespokojna i jęczy przez sen.
Łóżka w domku gościnnym są stare i sprężyny skrzypią przy najlżejszym
ruchu — niemożliwością jest spać we dwie w jednym pokoju. Przeniosłam
swoje łóżko tam, gdzie trzymamy worki z ryżem dla pracowników. Dzisiaj
będzie lepiej.
Casimir był chory przez ostatnie dwa dni. Wczoraj przysłał wiadomość,
że jest zbyt słaby, żeby opuścić łóżko i przyjść do pralni, a zeszłej nocy 
zmarł.
Wszyscy wiedzieliśmy, że nas okradał, ale robił to w taki miły, pełen wdzięku
sposób, że niemal cieszyliśmy się, że nigdy nie udało nam się go na tym
przyłapać. Augustyna miała łzy w oczach, ale się nie rozpłakała. Sama teraz
będzie prała. Przepisałam wiadomość radiową, jaką nadała dzisiaj rano. To
są dane z jej arkusza rachunkowego:
Liczba zmarłych od 8 września do 6 października: mężczyzn 99; kobiet
97; młodzieży (5—15 lat) 24; dzieci (0—5 lat) 33. Ogółem 253 zgony,
0 których wiemy.
Augustyna przestała usiłować przewodzić naszym modlitwom i rzadko
się odzywa. Poprosiła mnie o gotowanie ryżu dla pracowników, ponieważ ich
żony albo nie żyją, albo zostały odesłane do wiosek. Przynajmniej mam coś
do roboty. Dzisiaj znów przyszło parę osób po płótno do zawijania trupów.
1 października 1976
Ostatnią noc spałam ze szczurami. Naprawdę! W środku nocy usłyszałam
jakieś hałasy, więc zapaliłam świecę i zobaczyłam szczury przeżerające się
przez torby z ryżem obok mojego łóżka. Byłam przerażona i pomyślałam
0 wszystkich chorobach, jakie one przenoszą. Klasnęłam w ręce i przykryłam
się cała, łącznie z głową, dwoma prześcieradłami. Ale wciąż słyszałam, jak
piszczą i ganiają się wokół mojej głowy. I było zbyt gorąco; musiałam
odrzucić prześcieradła, usiąść i klaskać w ręce, żeby je wypłoszyć —
obrzydliwe stworzenia. Co za noc! Doktor Miat wpadł rano na kawę
1 powiedział, że jeśli uda się zdobyć pułapki, to je założy.
Dziś wieczorem, po kolacji, Dubonnet przesiadywał na stopniu werandy,
palii i wpatrywał się w zmierzch. Usiadłam obok niego. Budynki misji były
ciche i puste, jak miasteczka widma opuszczone podczas wojny. Zapach i dym
ognisk kuchennych ciężko wisiał między chatami pracowników. Mam nadzieję,
że dzisiaj burza odświeży powietrze. Ojciec wydawał się jakiś nieobecny
i cichszy niż zwykle. — Nini? — zapytałam go. — Co?
Spojrzał na mnie, zmarszczył brwi i strzepując papierosa opowiedział mi
162
o wieśniaku z plemienia Budja, którego spotkał w ciągu dnia i z którym
rozmawiał o biedzie. Ten człowiek powiedział Dubonnetowi, że najbardziej
ze wszystkiego pragnie radia.
O czym ty mówisz? — spytał go Dubonnet. — Ja nie mam radia. Nie
potrzebuję go.
To co innego — odparł Budja. — Ty jesteś biedny z wyboru, ja nie. Ty
jesteś zadowolony, że jesteś biedny, ja nie. Jutro mógłbyś być bogaty
i posiadać radio, jeśli tylko byś chciał. Ale ja, nawet gdybym miał nadzieję
przez całe życie, nie mam wyboru. Nigdy nie będę miał radia, chyba że je
ukradnę. Moja bieda jest prawdziwa, twoja nie.
Dubonnet spojrzał na mnie i wzruszył ramionami.
— Nie wiedziałem co mu odpowiedzieć. — Za chwilę, z łotrowską miną
spytał: — Czy opowiadałem ci kiedykolwiek historię o protestanckim
misjonarzu, który przez bardzo długi czas żył wśród plemienia Kasai,
w prostej lepiance, ze swoją skromnie ubraną żoną ?
— Nie, nie słyszałam tej historii — powiedziałam.
Zapalił następnego papierosa.
— To zdarzyło się naprawdę.
— Skoro tak twierdzisz, ojcze.
Z nim nigdy nie można być niczego pewnym.
— Wódz plemienia urządził temu staremu, chudemu misjonarzowi i jego
chudej żonie w kwiecistej, bawełnianej sukience z długimi rękawami przyjęcie,
na kilka dni przed ich odjazdem do Ameryki i przejściem na emeryturę.
Przybyli wszyscy mieszkańcy wioski i przynieśli im prezenty: kurczaki,
wędzone mięso małpy, naczynia z tykwy, małe rzeźbione fetysze... wiesz takie
rzeczy, jakie zawsze ofiarują. Nagle wódz wstał i wygłosił przemowę,
przypominając wszystkie dobre rzeczy, które zrobił biały kościół tego starego
małżeństwa: szkołę z rzędami ławek i tablicą, kościół z obrazkami brodatego,
białego Chrystusa i Jego białej Matki, przychodnię, Biblię itd.... i zakończył:
„ Ci starzy przyjaciele stali się cząstką naszej wioski i Mama i Tata dla wielu
z naszych młodych ludzi. Wszyscy mamy nadzieję, że będą żyli długo
i szczęśliwie w wielkim domu, który na pewno wybudowali sobie w Ameryce,
za te wszystkie pieniądze, których nie wydali, gdy przebywali tutaj z nami".
— O to chodziło — powiedziałam do niego, gdy oboje się roześmieliś-
my. — Wiedzieli, że misjonarze mają wybór.
Dubonnet jest dla nas taki dobry. Mimo że jest jedynym ascetą, jakiego
kiedykolwiek znałam, wątpię, żeby inni mieli takie poczucie humoru jak on.
Zastanawiam się, w każdym razie, czy oni wszyscy są tak alergiczni na mydło.
Później doktor Miat przyszedł z domu Masangayi i uraczył nas
opowieściami o swoim życiu w Rosji, gdzie kończył akademię medyczną.
Wygląda na to, że mimo swojego Instytutu Lumumby w Moskwie,
Rosjanie — ci prawdziwi — są większymi rasistami niż Belgowie byli
kiedykolwiek! Ukucnął, złożył ręce na piersi, podskakiwał na piętach i wyrzucał
nogi jak tancerze kozaccy, których podziwia. Ale po kilku podskokach
163
przewrócił się. On też nas rozśmiesza i sprawia, że zapominamy o wszystkim.
Jest już bardzo późno i świeca zaczyna skwierczeć. Jednak wciąż się boje, za
każdym razem gdy idę spać, że obudzę się z gorączką.
8 października 1976
Minął kolejny dzień i kontynuuję ten list do Ciebie. Mam nadzieję, że coś
się zmieni, zanim zrobi się z niego książka.
Dziś rano Augustyna postanowiła posprzątać sypialnie dziewcząt.
Przyglądałam jej się ze swojego miejsca na werandzie. Zaofiarowałam
pomoc, ale kazała mi zostać z Antonią w domku gościnnym. Uczyniłam, jak
mi kazano (chociaż raz), żeby nie musiała się denerwować.
Najpierw kazała pracownikom wyciągnąć na trawę wszystkie materace,
następnie posypała je naszym „świętym proszkiem" — DDT — a potem,
ubrana w kalosze i w hełm tropikalny, tupała w każdy materac, żeby wypędzić
mikroby. Nigdy nie widziałam w niej tyle energii.
Dziś wieczorem Miatamba, który przez prawie cały dzień przyjmował
Z Sukato pacjentów w przychodni, urządził dla kilkorga dzieci, które jeszcze są
w misji, projekcje filmu z Myszką Mickey. Te maluchy, przeważnie sieroty,
całymi dniami stoją za kordonem i przyglądają się nam. Doktor posadził ich na
schodach domu ojców i wyświetlił film na prześcieradle. Z daleka słyszałyśmy
ich piski radości i klaskanie w dłonie. Miat całe dnie spędza z ludźmi. Ci, 
którzy nie wymagają leczenia, przychodzą po prostu, żeby porozmawiać. Nikogo nie
unika, ale nadal wykonuje zabiegi na werandzie.
Gdy pokaz się skończył, Miatamba przyszedł do pomieszczenia, gdzie
odbywamy kwarantannę, i usiadł z nami. Przyniósł informacje, że Adika,
jedna z akuszerek wyszkolonych przez Lucie, zmarła w śpiączce w Bombanga,
niedaleko stąd, gdzie mieszkali jej rodzice — i gdzie również zmarli. Ich
nganga uciekł, i trupy rozkładały się przez kilka dni w domu, zanim Adolo,
inna akuszerka i dwóch pracowników szpitala je pochowali.
Gdy doktor odchodzi, noce stają się długie i wypełnione strachem,
a gdyby sam strach mógł zabijać, Antonia już by nie żyła. Przysuwa sobie
krzesło do mojego, siada z podkulonymi nogami i czeka, czeka, czeka. Wiem,
że to nie jej wina, ale jej zachowanie pobudza mi wyobraźnię i roznieca mój
własny strach. Augustyna jest wciąż milcząca, ale nadal jest aktywna
fizycznie. Gdy nie jest akurat pochłonięta szałem prania, grabienia, czy
przycinania krzewów z pracownikami, to sporządza kopie swoich raportów.
Brak mi rozmów z Augustyna. Tęsknię za Matyldą i Ferminą, i szczególnie za
ukochaną Lucie. Jakże inne byłoby to czuwanie, gdybyśmy były wszystkie
razem. Dziękuję Bogu za Miota, za Dubonneta i za Ciebie, Siostrzyczko. Gdy
ten list staje się coraz dłuższy, czuję się tak blisko Ciebie. Na razie 
dobranoc.
9 października 1976
Jest poranek po okropnej nocy. Obudziła mnie ulewa. Poprzez ryk burzy
usłyszałam Antonię krzyczącą za ścianą. Zaczęła walić pięściami w moje
164
drzwi, wpadła do środka i próbowała się schować między workami z ryżem.
Wołała Matyldę i ojca Gerarda, żeby ją chronili, i nagle przestała. Zapaliłam
świecę i ujrzałam jej szeroko rozwarte, wpatrujące się we mnie oczy, jak
u zwierzęcia w potrzasku. Strąki włosów przylgnęły do jej wilgotnych skroni.
— Jestem taka chora — wysapała głosem, który ledwo można było
usłyszeć poprzez szum deszczu.
Spytałam, czy zmierzyła temperaturę. Skuliła się i potrząsnęła przecząco
głową. Złapałam świecę, poszłam do jej pokoju i znalazłam termometr.
Deszcz przestał padać, jakby ktoś zakręcił kran. Błysnęło, ale grzmot
przetoczył się gdzieś daleko. Po chwili Antonia usiadła, wyjęła termometr
z ust i pochyliła się nad moja świeczką, żeby go odczytać.
— Normalna — szepnęła.
— To był tylko senny koszmar — odezwałam się do niej cierpko, żeby
zamaskować swój własny strach. — Wracaj do łóżka.
Przez resztę nocy nie mogłam zasnąć. Obwiniałam się, że byłam dla niej
tak szorstka. Rano zachęciłam ją, żeby mi pomogła w układaniu puzzli, ale
po kilku minutach wróciła do swojego pokoju.
Okropne jest to, że nie wiemy, czy jesteśmy zakażeni czy nie. Wczoraj
wieczorem odmawiałyśmy z ojcem Dubonnet różaniec. Następnie poprowadził
nas w modlitwach intencyjnych i gdy wywoływał nazwiska rodzin w potrzebie,
dowiedziałyśmy się, kto w wioskach jest chory, a kto umarł.
Gabrielo, muszę to napisać i mam nadzieję, że zrozumiesz, dlaczego.
Dziś rano miałam czarny stolec. Wiem, że od dzisiaj za tydzień nie będę już
żyła, ale jakoś mniej się boję niż przedtem. Zegar zaczął już tykać. Wątpliwości
i czekanie dobiegło końca. Smutno mi na myśl, że pozostawię Ciebie i naszych
błogosławionych rodziców, ale będę czekała na Was wszystkich i pomagała
ułatwić Warn tę drogę. Spółdzielnię rolniczą trzeba będzie odbudować od
podstaw, ponieważ większość z tych, którzy ją prowadzili, już nie żyją, ale ja
też już niedługo pozostawię to zadanie dla kogoś innego.
Wkrótce połączę się w Chrystusie z moimi drogimi przyjaciółmi. Serce
mi się rozgrzewa na tę myśl. Nie smuć się z mojego powodu, Siostrzyczko.
Jestem spokojna i gotowa, i znowu mogę się modlić. Piszę o tym Tobie, bo
nie mogę powiedzieć Antonii i nie chcę powiedzieć Augustynie. Doktor
Miatamba objeżdża wioski, więc wieczorem porozmawiam z ojcem Dubonnet.
Moja droga Siostrzyczko, módl się gorliwie i żyj pełnią życia w pięknie
naszej wiary. Życie jest bardzo krótkie. Adieu.
Rozdział 14
Howard Fields szybko przeszedł przez śluzę powietrzną laboratorium z maksymal-
nym stopniem zabezpieczenia przed zakażeniem. Zdjął fartuch, szybko wziął
prysznic, narzucił na siebie spodnie i koszulę i pobiegł na górę, do wykładanej
boazerią sali konferencyjnej, na spotkanie z doktorem Dougiem Chambersem,
dyrektorem CDC i z senatorem Horace'em Healym z Komitetu Sił Zbrojnych.
— Przepraszam panów za spóźnienie — powiedział, próbując złapać oddech.
Jego zmierzwione siwe włosy wciąż jeszcze były mokre.
Dyrektor przedstawił go, dodając:
— Doktor Fields przeszedł do nas z Narodowych Instytutów Zdrowia.
Stanowi rzadką mieszankę naukowca badacza i epidemiologa terenowego.
Rozwiązał tajemnicę gorączki Machupo w Boliwii, w tysiąc dziewięćset 
sześćdziesiątym drugim roku, ale o mało nie umarł od tej choroby. Wybraliśmy go, 
żeby zorganizował specjalną jednostkę do badań i opracowania testów 
diagnostycznych dla jednych z najbardziej śmiertelnych chorób, jakie znamy — 
gorączek krwotocznych takich jak Machupo, Lassa czy Marburg.
Następnie poprosił Howarda, żeby pokrótce przedstawił senatorowi sytuację
w Sudanie i w Zairze.
— Około miesiąca temu otrzymaliśmy telefon od niemieckiego lekarza
z Instytutu Medycyny Tropikalnej w Hamburgu. — Howard streścił przebieg
rozmowy i dodał, że jak do tej pory Niemcy ani nikt inny oficjalnie nie
skontaktował się z CDC w tej sprawie.
Ciągnął dalej:
— Dopiero pod koniec września dowiedzieliśmy się, że WHO włączyła się
do badań w Sudanie, prowadzonych przez Brytyjczyków i w Porton Down,
w laboratorium maksymalnie zabezpieczonym przed zakażeniem. Usłyszeliśmy
również pogłoski, że coś podobnego dzieje się w Zairze. Zadzwoniłem do
Charliego Streeta — jest moim starym przyjacielem z Porton i nadzoruje ich
prace laboratoryjne — i poprosiłem go, żeby mi przedstawił, jak postępują
badania, i przysłał jakieś próbki. Charlie wysłał mi pocztą lotniczą trochę
surowicy, którą otrzymali z Antwerpii, ale dopiero jak mu wysłałem kilka
naszych odczynników diagnostycznych.
166
— Wczoraj Ken Scott, nasz operator mikroskopu elektronowego, przyszedł
do mojego gabinetu blady jak kreda i oznajmił, że właśnie widział przez okular,
jak z substancji, którą Charlie przysłał z Zairu, wyrasta przerażający 
arbowirus.
Powiedział, że wyglądał jak Marburg, powodujący niezwykle zabójczą gorączkę
afrykańską. Wraz z Margaret Leatherford zestawiliśmy ten wirus z przeciwciałem
Marburga; to nie jest to samo.
Upił łyk wody.
— Wczoraj doniesiono nam z Instytutu Pasteura w Paryżu, że w drodze jest
surowica pochodząca od kobiety z Zairu, która według wszelkich danych
przezwyciężyła chorobę. Gdy teraz rozmawiamy, doktor Leatherford prze-
prowadza testy porównawcze tej surowicy z wirusem pochodzącym od belgijskiej
zakonnicy, która zmarła w wyniku tej choroby. Właśnie dlatego spóźniłem się
chwilę na spotkanie.
Otworzyły się drzwi do sali konferencyjnej i zajrzała Margaret. Ściągnęła
Howarda wzrokiem i dała mu znak, żeby wyszedł.
— To jest absolutnie, bezdyskusyjnie pozytywne. Wirus od zmarłej w Zairze
zakonnicy i serum rekonwalescentki świecą jak choinka, gdy się je umieści
razem pod mikroskopem fluoroscencyjnym. — Podniecenie Margaret wzięło
górę nad zwykłą, brytyjską rezerwą. — Materiał z Sudanu jest również pozytywny,
ale reakcja jest słabsza — dodała.
— Boże Wszechmogący, to jest nowy wirus — powiedział Howard. — Wrócę
tam i powiem im o tym.
Dwaj mężczyźni popatrzyli na Howarda, gdy wszedł do sali konferencyjnej.
— Doktor Leatherford właśnie mi doniosła, że jest to zupełnie nowa
odmiana wirusa. Przypomina Marburga, więc wiemy, jak bardzo jest zjadliwy.
Jeśli się rozprzestrzeni jak grypa, świat może się zamienić w Andromedę.
Kilka minut później senator wyszedł, zapewniając o swoim wsparciu,
a Chambers połączył się z Claude'em Guimainem w Genewie. Powiedział mu,
że CDC właśnie potwierdziło, że ta choroba jest przenoszona przez wirus
podobny do Marburga i że nadszedł czas, żeby zacząć działać. Guimain
podziękował mu uprzejmie i odparł, że robią wszystko, co w ich mocy, ale mieli
kłopoty z rządem Zairu, który najwyraźniej nie życzył sobie nikogo u siebie.
Chambers zapytał Guimaina o Sudan. Francuz odparł, że opracowują plan.
Zdenerwowany dyrektor CDC oświadczył: „Wysyłam do Genewy zespół ze
wszystkimi materiałami, jakie mogą być potrzebne. To już wasz problem, żeby
ich gdzieś ulokować, tak aby mogli pomóc. Nie obchodzi mnie, czy to będzie
Sudan, czy Zair. Jutro będą u was moi dwaj najlepsi ludzie: Aaron Hoffman
i Howard Fields. To powinno dać wam do zrozumienia, że sprawę tę uznajemy
za niezwykle ważną".
Gdy Chambers rozmawiał ze Szwajcarią, Howard zadzwonił do Aarona
i przekazał mu wiadomość o rozwoju wydarzeń.
— Jadę z tobą. Margaret musi zostać i koordynować prace w laboratorium.
Mam skupić swoje wysiłki na znalezieniu pacjentów, którzy przezwyciężyli
chorobę, żebyśmy mogli pozyskać surowice z przeciwciałami dla leczenia
167
chorych. Twoim zadaniem będzie zbadanie, jak daleko ta choroba się rozprzes-
trzeniła i skąd pochodzi.
— To brzmi jak poważne wyzwanie — odparł Aaron.
Howard i Aaron znajdowali się w sali konferencyjnej w WHO w Genewie.
Oprócz nich wokół stołu zasiedli: Guimain; jego przełożony, David Cocburne,
szef chorób zakaźnych; naukowiec z Porton Down; lekarze z Południowej Afryki
i z Sudanu; mężczyzna odpowiedzialny za personel WHO. Howard i Aaron
właśnie przyjechali prosto z lotniska. Jedyne, co im do tej pory przekazano, to
że w Porton Down mieli tuzin martwych świnek morskich i kilka negatywnych
testów znanych wirusów krwotocznych oraz że Antwerpia miała zdjęcie wirusa
podobnego do Marburga z ich mikroskopu elektronowego.
Howard przedstawił swoje najnowsze odkrycia i poprosił o streszczenie
klinicznych i epidemiologicznych informacji z Zairu. W odpowiedzi szef brytyjs-
kiego zespołu z Sudanu, pomijając jego prośbę, wdał się w rozwlekłe opowiadanie
o swojej organizacji i celach jej programu. Gdy Anglik usiadł, wstał Howard.
— Dobrze. A teraz co z Zairem? Co tam się dzieje? — spytał.
Guimain i pozostali wydawali się lekko zakłopotani.
— Nie potrafimy jeszcze zbyt wiele powiedzieć — odparł Guimain. — Cztery
dni temu wysłałem do Kinszasy Pierre'a Burine'a z Instytutu Pasteura. Gdy tam
dotrzecie, będziecie pracowali z przedstawicielem Francuskiej Misji Współpracy
Medycznej, doktorem Marechalem i z doktorem Collardem z Belgijskiej Misji
Medycznej. Oczywiście jest tam nasz przedstawiciel Zdrowia Światowego,
doktor Adrien. Nie potrafię wam powiedzieć...
Howard przerwał.
— Chwileczkę, Claude. Jeśli mamy tam jechać, musimy znać podłoże tej
epidemii. Jakie kroki zostały przedsięwzięte? Czy mają pojęcie, jak jest
przenoszona?
— Howard, przykro mi — powiedział Guimain rozdrażniony. — Nie mogę
przekazywać poufnych informacji, dopóki rząd gospodarzy oficjalnie was nie
zaprosi.
Howard zaczął chodzić od tablicy do swojego krzesła, próbując zachować
spokój.
— Claude, wiesz że Chambers załatwi wszystko, żebyśmy mogli się tam
dostać. Mamy tylko jeden dzień na zapoznanie się z materiałem — mapami, listą
osób, których to dotyczy, i całą resztą. Zrozum, jedziemy do Zairu i musimy
wiedzieć, co nas tam czeka.
Guimain spojrzał na Cockburne'a, który wziął kartkę ze stosu leżącego przed
nim i przesunął ją do Aarona.
— To jest prywatny list od dyrektora służby zdrowia z plantacji braci Lever.
— Dziękuję — odparł Aaron pokazując list Howardowi. — A co z pozos-
tałymi materiałami: mapami, opisami klinicznymi i całą resztą?
— Przykro mi — odparł Guimain, unosząc ramiona i dłonie, jak to czynią
wszyscy porządni Francuzi, gdy poddają się nieuniknionemu.
168
— Nam również przykro — rzucił Howard.
Guimain odsunął krzesło i, obchodząc stół, podszedł do Amerykanów
— Na pewno panowie jesteście zmęczeni po podróży. Może udacie sie do
hotelu, żeby trochę odpocząć. Spotkamy się znowu przy obiedzie.
Wezwał samochód. Sekretarka odebrała od Howarda list z plantacji Lever
odbiła go na powielaczu i przyniosła mu go z powrotem. Guimain odprowadził
pracowników CDC na dół, pytając, co słychać u ich rodzin, i obiecując obiad
w nieskrępowanej atmosferze, nad jeziorem, w restauracji, której specjalnością
jest świeży okoń i nie najgorsze szwajcarskie wina.
W samochodzie Howard, wykończony, rozłożył się na tylnym siedzeniu
— Chcą, żebyśmy nadstawiali tam głowy. Mamy wirusa i co tylko potrzebują,
a oni trzymają się swoich cholernych, biurokratycznych zasad,
— To się wszystko rozwiąże. Chambers da sobie radę. Zawsze sobie daje__
uspokoił go Aaron.
W Bongolu zmierzch siódmego października nadszedł z nieustającym
deszczem, który padał jeszcze po zakończeniu nocnej burzy. Nganga siedział pod
kapiącym zadaszeniem przy wejściu do swojej chaty, podsycając żar w ognisku.
W czarnym garnku powoli gotowały się liście i korzenie. W miarę gęstnienia
papki, wydobywały się z niej kłęby gryzącej pary. Starzec pesymistycznie
oceniał szansę Masangayi na przetrwanie gorączki. Sukato przeżył, ale nganga
znał jego rodzinę i był w stanie ściągnąć na niego siłę zmarłego dziadka, który
był znany jako wyborny myśliwy. Z jakichś przyczyn, których starzec nie starał
się nawet dociekać, w Sukato siły witalne zostały wzmocnione i dlatego przeżył.
Przodkowie zażądali wnętrzności dwóch kóz, ale uzdrowicielowi wolno było
zjeść mięso i nawet nakarmić pacjenta odrobiną rosołu. W przypadku asystenta
medycznego nic nie odnosiło skutku. Nie był nawet w stanie utrzymać drobnej
lewatywy i zwymiotował rosół z kozy. W nocy nganga paląc swoją fajkę
i wdychając jej słodki, ciężki dym wprowadził się w głęboki trans. Domagał się,
żeby jego przodkowie porozumieli się z obcymi praojcami Kasai, którzy byli
ludźmi z sawanny i mówili językami niezrozumiałymi dla lasu Budja. Nie
otrzymał odpowiedzi.
Starzec zdjął garnek z ognia i umieścił go w kałuży deszczówki, która
powstała u jego stóp. Gdy już dostatecznie wystygł, zgarnął łyżką papkowatą
substancję i zaniósł ją Masangayi, leżącemu nago na pryczy z drewnianych
listewek. Starzec nasmarował okładem jego głowę i ukucnął, żeby poczekać na
efekt. Gdy przestał padać deszcz, a słońce osiągnęło zenit, stało się jasne, że
kataplazm nie odnosi skutku. Masangaya z otwartymi ustami walczył o złapanie
tchu, wargi odsłaniały jego wysuszone dziąsła i zęby zaciśnięte w grymasie
cierpienia. Niedługo jego duch opuści ciało. Będzie to samotne odejście, bez
rodziny i przyjaciół, którzy mogliby go pocieszyć i opłakać jego śmierć.
Na spotkanie skwarnego słońca podniosła się z ziemi ciężka mgła. Wokół
umierającego mężczyzny kłębiły się setki owadów i posilały gęstym potem,
który pokrywał jego ciało. Przez cały dzień uzdrowiciel siedział w kucki w kącie
169
chaty, opierając się łokciami na kolanach. Wsłuchiwał się w rytm walki
umierającego człowieka o powietrze. Czasami oddech Masangayi stawał się
niesłyszalny, po czym przybierał na sile i znowu zanikał w ciszy, przerywanej
tylko rechotem żab i kapaniem wody z dachu i z drzew. Od czasu do czasu
nganga kładł na zapadnięte oczy mężczyzny szmatę zmoczoną w wiadrze
z deszczówką, stojącym przy drzwiach. Nie próbował sprzątać nieczystości
z wnętrzności Masangayi, które wyciekały przez deszczułki i tworzyły na
klepisku śmierdzącą kałużę. Dzień ciągnął się, a uzdrowiciel, drzemiąc większość
czasu, kontynuował swoje czuwanie. W końcu wstał z trudem i poszedł za chatę,
żeby się załatwić.
Spojrzał do góry. Znowu kłębiły się czarne chmury. Jeśli popada więcej,
droga do Bongolu będzie nieprzejezdna. Oprócz wiatru szepczącego w górnych
konarach i rechotu jego przyjaciół, w lesie panowała cisza. Sięgnął po 
prymitywną
motykę, której używał do uprawy swoich roślin, i sztywno zabrał się do pracy,
kopiąc grób w rozmokniętej ziemi w lesie. Gdy kończył, pierwsze krople deszczu
rozprysły mu się na chudych ramionach i na łysej głowie.
Po pierwszej od czterdziestu ośmiu godzin przespanej nocy Howard i Aaron
spotkali się w hotelowej kawiarni obok recepcji.
— Byłeś już w Afryce. Dlaczego tak trudno jest nas wprowadzić do Zairu? —
spytał Howard. — Nigdy nie mieliśmy tylu problemów w Ameryce Łacińskiej.
— Różne mogą być tego przyczyny. •— odparł Aaron. — Może Zair nie jest
gotowy, żeby się przyznać, iż mają problem, który może zaszkodzić ich reputacji
i gospodarce. Może Belgowie nie chcą nikogo obcego na swoim dawnym
podwórku. Ale najprawdopodobniej to wynik zwykłego bałaganu, panującego
tam chaosu. Może telefon Ministerstwa Zdrowia w Kinszasie nie działa, a może
dokumenty i teleksy leżą gdzieś na dnie kosza pracownika oddziału Zdrowia
Światowego, po drugiej stronie, w Brazzaville. Może urzędnik, który ma
odpowiednią pieczątkę, musiał zawieźć matkę do szpitala albo pójść na pogrzeb
kogoś z rodziny. Kto to wie.
Po śniadaniu dwóch lekarzy pojechało taksówką do siedziby WHO. Drzewa
zrzucały liście w rześkim, jesiennym poranku, a gdy wjechali wyżej ponad
miasto, zauważyli, że góry po drugiej stronie jeziora pokrywa świeża pokrywa
śniegu. Wprowadzono ich prosto do biura Claude'a Guimaina.
— Dzień dobry, panowie — powitał ich Guimain, cały w uśmiechach. —
Właśnie otrzymałem teleks potwierdzający wasze zaproszenie do Zairu.
— Świetnie — odparł Howard. — Teraz możemy zabrać się do pracy.
Spotkanie nie trwało długo. Informacje, które Guimain wyciągnął z teczki,
były skąpe i pobieżne. Nie miał map. Howard załatwił, żeby ich siedemnaście
pudeł z materiałami zostało przetransportowanych na nocny lot Swiss Air do
Kinszasy. Opuściwszy Guimaina dwaj Amerykanie poszli korytarzem do Działu
Małpiej Ospy.
W ciągu ostatnich kilku lat odnotowano sporadyczne wybuchy tej choroby
w rejonie Bumba. Może mieli jakieś zbędne mapy. Aaron ucieszył się, gdy przy
170
biurku zastał dawnego kolegę, Davida Andersona. Opowiedział mu, co ich tu
sprowadza i czego potrzebują. Anderson podszedł do dużej szafki i wyciągnął
mapy Afryki, Zairu oraz szczegółowe mapy Prowincji Równikowej i okolic
Bumba. Po upływie pół godziny ludzie z CDC mieli lepsze pojęcie o terenie
i ludności wokół Bumba. Anderson zaprosił ich na obiad do swojego domu
obiecując, że zawiezie ich na lotnisko, żeby zdążyli na samolot.
W chacie ngangi, szczęka Masangayi otwierała się przy każdym, odruchowym
zaczerpywaniu powietrza. Nagle, po krótkim westchnięciu, jego oddech ustał.
Wstrząsnął nim krótki dreszcz i jego ciało rozluźniło się. Starzec sięgnął do 
ust
nieboszczyka, skrawkiem materiału wytarł ślinę i usunął miękkie strupy z zębów
i ust. Zwinął szmatkę w kulkę i wrzucił do ogniska, mrucząc dosuszy Masangayi:
— Jak to spłonie, nic nie zostanie w ciele.
Gdy płomień zgasł, zawiązał linę z liany wokół stóp nieboszczyka, drugi
koniec przerzucił sobie przez ramię i wyciągnął ciało z łóżka, przed dom, w 
błoto
i deszcz. Obok grobu odwiązał linę i nogą wepchnął ciało do dołu. Wyprostował
się, oddychając ciężko. Zwinął linę i rzucił ją sobie pod nogi. Deszcz chlapał 
mu
na twarz i spływał po piersi. Wzniósł ręce nad głową i zawołał, przekrzykując
odgłosy burzy:
O bino bankoko, bakolo ba mabele,
Boyebi motu oyo awuti kotika biso.
Alingaki bana ba bino mingi
Nayebi azali mompaya,
Kasi nasengi bino, bankoko ba ngai,
Bofungolela ye nzela akenda na boboto,
O mboka ya bankoko ba ye.
O przodkowie, którzy władacie tą ziemią,
Znacie mężczyznę, który właśnie nas opuścił.
Kochał niezmiernie wasze dzieci.
Wiem, że jest obcy,
Ale proszę was, moi przodkowie,
O otwarcie drogi, żeby mógł odejść w pokoju,
Do wioski swoich własnych przodków.
Opuścił ręce, wziął motykę i zasypał ciało mokrą ziemią.
Rozdział 15
Yambuku, 10 października 1976
Najdroższa Gabrielo,
oszalałabym, gdyby list, który wczoraj skończyłam, już do Ciebie
jechał. Na szczęście zostanie on wysłany dopiero, jak odjedzie doktor
Miatamba. Gdy go pisałam, byłam przerażona, ale teraz niemal zupełnie się
uspokoiłam. Zeszłej nocy, po kolacji, oznajmiłam ojcu Dubonnet: „Teraz
moja kolej". Powiedziałam mu, co widziałam w toalecie. Spytał, czy inne
siostry o tym wiedzą, a gdy zaprzeczyłam, poprosił, żebym odczekała trzy
dni, zanim im cokolwiek powiem. Jaki to mądry człowiek. Dziś rano, kiedy
się obudziłam, czułam się dobrze. Dotknęłam karku i wiedziałam, że nie
mam gorączki. Poszłam do WC i zobaczyłam, że to, co zrobiłam, wygląda
zupełnie normalnie. Więc usiadłam w tej toalecie i dziękowałam Bogu, że
wciąż nic mi nie jest.
Dziś rano przekroczyłyśmy kordon i po raz pierwszy poszłyśmy do
kościoła. Ojciec Dubonnet, który odprawiał mszę dla kilku osób, które wciąż
jeszcze pozostały, powiedział nam, że powinnyśmy do niego dołączyć, zamiast
siedzieć bezczynnie i rozmyśłać czy układać puzzle. Podczas modlitwy śpiewał
nauczyciel Jaba, który stracił żonę na skutek tej choroby. Śpiewał w lingala
pieśni o śmierci. Można by je przetłumaczyć mniej więcej tak:
„ Gdy umieramy, to jest przejście przez próg.
Gdy przekraczamy próg, wita nas
Bóg, o ile żyliśmy dobrze.
Jeśli nie żyliśmy dobrze, oczekuje nas
ktoś inny".
Wiem, że dużo wycierpiał, ale przed tym nieszczęściem też był zawsze
posępny. Więc po nabożeństwie powiedziałam mu: „Słuchaj, Jaba, przestań
śpiewać w taki sposób! Bóg wie, że jest pełno znacznie weselszych pieśni,
które mógłbyś zaśpiewać".
Zaraz po tym podszedł do nas Sukato i powiedział, że Masangaya zmarł
172
w Bongolu. Znów wpadliśmy w okropny nastrój. Co za straty wśród naszych
najlepszych ludzi! Spostrzegłam, że Augustyna zaczęła płakać, ale szybko
poszła w stronę domku gościnnego. Sukato wydawał się zakłopotany, niemal
upokorzony. Wydaje mi się, że naprawdę wierzył, że ten feticheur jest w stanie
wyleczyć Masangayę. A byłam taka szczęśliwa po mszy; na tyle szczęśliwa,
że zganiłam Jabę. Byłam przekonana, że wiem, czego Bóg od nas oczekuje.
Resztę dnia przesiedziałam przy puzzlach, ale znalazłam tylko dwa pasujące
kawałki, a potem pomogłam Augustynie gotować.
Po kolacji Dubonnet poprosił, żebyśmy pomodlili się razem za naszego
przyjaciela, Abię, który zmarł kilka godzin wcześniej. Ulga i rozpacz; kiedy
skończy się ta huśtawka?
Abia miał chyba ponad czterdzieści lat — w każdym razie był jednym
z naszych najstarszych nauczycieli. Kilka dni temu wyrzucałyśmy z Augustyna
gniazda szczurów z magazynu z zaopatrzeniem, gdy usłyszałyśmy, że dzwoni
dzwonek przy kordonie sanitarnym; to był Abia otoczony dziećmi. Wyglądał
na wykończonego. Dzieci były oszołomione, usmarowane błotem i trzymały
się go kurczowo. Szybko przyniosłam krzesło i postawiłam je po drugiej
stronie kordonu. Osunął się na nie, a dzieci położyły się na trawie.
Opowiedział nam, co zaszło.
Na początku epidemii wysłał swoją żonę i ośmioro dzieci do ich
rodzinnej wioski. On został, żeby pomóc prowadzić szkołę podstawową. Gdy
zmarł Amongo, dyrektor szkoły dla nauczycieli, i jego żona, Abia zajął się
siedmiorgiem zdrowych dzieci Amongo. Najmłodsze miało trzy miesiące,
najstarsze bliźniaki jedenaście lat. Ponieważ tyle osób umierało, Abia
zdecydował się zabrać dzieci i ich nastoletnią ciotkę, Bernadette, do swojej
wioski. Zaczął od zaniesienia trójki: najmłodszego na rękach, jednego na
ramionach i jeszcze jednego przytroczonego do pleców. Bernadette przymo-
cowała sobie dziecko do pleców, a na głowie ustawiła tobołek z zapasowymi
ubraniami. Bliźniaki i ich dziewięcioletni brat szli na piechotę. Abia wsadził
do kieszeni wszystkie pieniądze, jakie posiadał, żeby dawać łapówki za
przepuszczenie ich przez zapory. W pierwszym dniu dobrze sobie radzili.
Strażnicy przepuszczali ich za opłatą, ale wykrzykiwali za nimi i grozili
pobiciem kijami, jeśli opuszczą wąski środek drogi prowadzącej przez wioski.
Abia powiedział nam, że kilka razy go uderzyli i szturchnęli, gdy próbował
kupić żywność dla swoich podopiecznych. Jakaś kobieta rzuciła im na drogę
zwitek chikwangue.
Powiedział nam, że drugiego dnia schronił dzieci w gęstwinie krzewów
kawowych przy drodze. Zjedli trochę żywności, napili się wody z błotnistej
kałuży. Odpoczynek był niemożliwy, ponieważ atakowały ich muchy, ale
pozostali pod tą osłona, aż minął najgorszy upał. Podjęli dalej swoją
wędrówkę i dotarli do Yoputa, gdzie ludzie nie chcieli ich przepuścić nawet
za wszystkie pieniądze, które zostały Abii w kieszeni. Tam właśnie zaczął
padać długotrwały deszcz, który doszczętnie przemoczył ich skromne ubrania.
Abia i dzieci stulili się razem i jakoś przetrwali noc. Przed świtem wyruszyli
173
Z powrotem do Yambuku. Nie uwierzyłabyś, w jakim stanie były te dzieci —
strach było na nie patrzeć. Niektóre skamlały z głodu. Augustyna wysłała
Antonię po doktora Miatambę. Nasz biedny Abia —¦ wiedziałyśmy, co mogą
oznaczać zapadliny wokół jego oczu. Doktorowi udało się postawić go na
nogi, i podtrzymując, zaprowadził go do domu. Potem wrócił po dzieci. Wraz
Z Augustyną wypełniłyśmy koszyk ryżem, bananami i kilkoma puszkami
sardeli i poszłyśmy z doktorem i z dziećmi do domu Amongo. Pozostawiliśmy
je pod opieką Bernadette. Abia był dobrym człowiekiem, sumiennym;
w pewnym sensie był bohaterem. Razem pomodliliśmy się za niego. Ojciec
Dubonnet oświadczył, Że był kolejnym ze szczęśliwców. Jego cierpienia
dobiegły końca.
Piszę też do rodziców, ale nie z taką szczerością i szczegółami, jakie
zamieszczam w listach do Ciebie. Dziś wieczorem słuchałyśmy wiadomości
Z Belgii i nagle spiker powiedział: „Mamy wiadomość dla Jeanne de Vleck,
siostry Weroniki, od jej matki". I na antenie usłyszałam głos Matki, bardzo
spokojny, „Wszyscy modlimy się za ciebie. Robimy wszystko, żeby pomóc.
Bardzo cię kochamy". Nie powiedziała, że mam uważać, ani nie prosiła mnie,
Żebym wracała do domu.
Nie uwierzysz, co się dzieje. Dwa dni temu, o zachodzie słońca zaczęły
bić bębny w kwaterach pracowników. Pomyśleliśmy, ze pewnie coś świętują
albo znowu ktoś umarł. Ale bębnienie nie ustało w nocy i rozlegało się do
wczesnych godzin świtu. To samo miało miejsce zeszłej nocy; znowu bębny
nikomu z nas nie dały spać. Antonia dostała histerii ze strachu. Myślała, że
czarni chcą nas zaatakować, ponieważ nie możemy sobie poradzić z epidemią.
Siedziałyśmy przy niej z Augustyną, aż do pierwszego brzasku, kiedy bębny
w końcu ucichły i Antonia, wyczerpana, zasnęła. Spytałam jednego z ogrod-
ników, co się tam działo. Powiedział mi, że to mwembu — czarownik —
odprawia egzorcyzmy nad ndoki, żeby położyć kres epidemii. Augustyna
poprosiła doktora Miatambę, żeby się czegoś o tym dowiedział. I powiedziałam
mu, żeby uważał, aby nie rzucili na niego jakiegoś czaru. Zapewnił nas, że
ma wystarczająco silny charakter, żeby się oprzeć takim wpływom. Czy
możesz to sobie wyobrazić — czarownik w misji katolickiej!
Miatamba minął powoli opuszczony dom ojców i stojący za nim pusty
kościół, którego ściany bielały w poświacie księżyca. Poszedł ścieżką za rzędami
chat pracowników, ostrożnie omijając stosy gnijących śmieci. Bębnienie stawało
się coraz głośniejsze. Po chwili stanął kryjąc się w cieniu na kopcu termitów
i ogarnął wzrokiem cały widok.
Huczący ogień jak bicz strzelał iskrami w powietrze i oświetlał kilkanaścioro
mężczyzn i kobiet tańczących wokół wielkiego drzewa figowego. Wysuwali do
przodu jedną nogę na raz i dziko wymachiwali w stronę drzewa rękoma. Mieli
nagie torsy i zmysłowo poruszali głowami w rytmie szalonego, równomiernego
stukotu bębna o wysokim tonie. Nagle bębnienie ustało; tancerze padli. 
Następnie,
powoli, znów podjęto rytm, a ludzie poruszyli się, wstając rytmicznie, żeby
174
kontynuować te saturnałia, aż do następnej kulminacji. Zwierzęcy krzyk ściągnął
uwagę lekarza na kobietę, która leżała na plecach i wiła się jak ranny Wąż 
Poznał w niej jedną z młodych nauczycielek z misji. Mężczyzna, któremu w 
pachwinach zwisał worek mosznowy i fallus, pochylał się nad kobietą i walił 
patykiem w miedziany dzwonek, a ona wbijała pięty w piach i posuwała swe lśniące 
ciało wzdłuż ścieżki wiodącej do ostatniego domu w rzędzie. Dorzucono drewna do
ogniska i, w eksplozji iskier, Miatamba ujrzał w drzwiach pobłysk oczu i zębów
czarownika, wpatrującego się w sunące ku niemu ciało. Krzyknął coś do niej, a 
ona złapała się za piersi i natarła je sokami spomiędzy nóg. Po chwili kobieta 
dotarła do chaty, została wciągnięta do środka i zatrzaśnięto drzwi. Mężczyzna z 
miedzianym dzwonkiem zszedł po zboczu pagórka i wybrał następną nowicjuszkę z 
grupy młodych kobiet, skłębionych razem, otumanionych haszyszem, wpatrujących 
się
w ogień. Miatamba potrząsnął głową i odwrócił się tyłem do widowiska.
Zanim skończył się dzień, zadzwonił dzwonek przy kordonie sanitarnym.
Augustyna i Weronika ze zdumieniem ujrzały wysoką, szczupłą postać pastora
protestanckiego z Yahombo. Wylewnie przywitał się z siostrami. Na jego twarzy
gościł promienny, obłudny uśmieszek. Podkówka siwych, kręconych włosów
otaczała jego lśniącą czarną łysinę. Wytarł twarz w błyszczącą klapę starej,
czarnej marynarki i przyciskając Biblię do piersi, powiedział z kiepskim 
akcentem:
— Dziękuję, siostry przewielebne, iż wyszłyście, żeby się ze mną zobaczyć.
Przynoszę pozdrowienia od moich wiernych, którzy modlą się, żeby Chrystus
Pan spojrzał na waszą misję i położył kres spustoszeniom wśród waszych
wyznawców. — Schylił głowę i przytrzymał palcem okulary w złotej oprawce.
— To miło, że o nas myślisz — odparła matka przełożona. — Jak się
miewają ludzie w Yahombo?
— Cieszymy się dobrym zdrowiem i rozwijamy się pomyślnie, dzięki
Synowi Błogosławionemu, naszemu Zbawicielowi — odparł pastor ze sztucznym,
jakby przyklejonym uśmiechem.
— Cieszę się, że to słyszę — powiedziała Augustyna.
— A czemu zawdzięczamy honor waszej wizyty? — spytała Weronika
podtrzymując uprzejmości. Kleryk poprawił sobie kołnierzyk i spojrzał w dal.
— Co możemy dla pana zrobić? — spytała Augustyna.
— Sprowadza mnie tutaj to, co my możemy zrobić dla was, siostro — odparł
kaznodzieja, dwiema rękami podtrzymując przed sobą Biblię.
— Macie lekarza misyjnego, który może przyjechać nam pomóc? —
zaryzykowała Weronika.
— Nie, nie. Nic takiego. — Przerwał. — Może będzie lepiej, jak poroz-
mawiam z ojcem Jefem Maasem. On zna naszą wioskę.
— Bardzo dobrze. Powinien niedługo wrócić — stwierdziła szorstko
Weronika. — Gdy wróci, powiemy mu o pańskiej wizycie i prośbie.
Tego wieczoru Dubonnet pożyczył vespę Weroniki i pojechał do wioski
protestanckiej. W godzinę po zapadnięciu nocy siostry usłyszały pyr-pyr skutera
i ujrzały światło reflektora, odbijające się od drzew i ścian domku gościnnego.
175
Z namaszczeniem Dubonnet zdjął swoją wizytową sutannę z insygniami śmierci
na piersi i przebrał się w sutannę domową.
— To niezwykle ciekawe — powiedział, gdy usiadł na stopniu werandy.
Weronika przyniosła lampę naftową.
— Czego chciał? Co powiedział?
— Cierpliwość nie należy do twoich cnót, siostro. Czy masz dla mnie coś
do zjedzenia? Od protestantów dostałem jedynie kawałek papaji.
Kiedy już zjadł, skrupulatnie odmierzył cukier do kawy, zamieszał ją i zapalił
papierosa, gotów był do opowiedzenia siostrom o swojej wizycie w Yahombo.
— Dowiedziałem się, że tydzień temu jakaś kobieta miała sen, że Bóg karze
katolików. Nie został jej objawiony powód naszego pogromu. Jednak wiele osób
wierzy, że ta kobieta ma zdolności widzenia takich rzeczy. Rozpoznałem tam kilka
osób z Yambuku, które przeniosły się z powodu jej snu. Jedno jest pewne:
w Yahombo nikt nie umarł od gorączki. Pastor powiedział mi, że kilka dni temu
miał sen, podobny do snu tej kobiety, ale Bóg oświadczył mu, że karze katolików,
ponieważ nie wiedzą, jak mu służyć. Wierzy, że Bóg wybrał go, żeby przyszedł
tutaj ze swoim stadem i oświecił przez modlitwę, żeby położyć kres epidemii.
— Co za tupet! — wykrzyknęła Weronika. — Mogę się założyć, że mimo
swej plastykowej obroży, nie ma nawet święceń.
— Weroniko, pozwól ojcu dokończyć — odezwała się Antonia, po raz
pierwszy przytomnie od czasu, kiedy zostały odgrodzone kordonem od reszty
świata.
— Otrzymał święcenia w ich kościele. Amerykanie go wykształcili —
powiedział Dubonnet.
— To tłumaczy jego zarozumiałość — odparła Weronika.
— Siostro, siostro — roześmiał się Dubonnet. — On jest naprawdę bardzo
pokornym człowiekiem, który chce nam pomóc.
— I co proponuje? — spytała Augustyna.
— Że przybędzie jutro ze swoimi wiernymi i odprawi mszę w naszym
kościele.
12 października 1976
Droga Gabrielo,
Mam czas tylko na krótki liścik. Za godzinę mam próbę z chórem
i z wiernymi. Dziś po południu przyjeżdżają do nas protestanci, żeby się
modlić w naszym kościele (według ich obrządku). Podobno dzięki temu nasi
ludzie nie będą już umierali od „gorączki". Czy możesz uwierzyć w coś
takiego ? Chociaż nie przyznałabym się do tego przed nimi, sądzę, Że modlimy
się do tego samego Boga. Dubonnet twierdzi, że nikt z nich nie umarł. Czy to
dlatego, że ich nawróceni są bardziej pruderyjni niż nasi? Kto wie?
W każdym razie będą tutaj za dwie godziny i chcę być pewna, że im
pokażemy, że przynajmniej potrafimy śpiewać. Nawet to będzie dosyć trudne,
ponieważ część bębniarzy i większość chóru nie żyją.
176
Cóż to był za dzień, Siostrzyczko moja. Po południu do kościoła przyszli
ludzie, którzy nie byli w nim od miesięcy. Ciekawi byli, co też ci protestanci
zrobią. O czternastej, godzinie ustalonej na spotkanie, my katolicy, wszyscy
byliśmy już zgromadzeni. Czekaliśmy. Po półgodzinie wciąż nie było protes-
tantów. Czekaliśmy godzinę. Do tej pory większość dzieci płakała i biegała,
mimo napomnień i wysiłków ich mam, żeby utrzymać je w spokoju. Augustyna
posadziła sobie dwójkę maluchów na kolanach, a ja powstrzymałam brzdąca,
który próbował wejść na ołtarz. Wiesz, jak trudno jest dzieciom zachowywać
się grzecznie w kościele, szczególnie w środku dnia, kiedy cały budynek jest
jak piec. Byłam zirytowana tym lekceważącym nas opóźnieniem. Zahaczyłam,
że ojciec Dubonnet wychyla się przez portal frontowy i wypatruje. Kazałam
chórowi jeszcze raz zaśpiewać na próbę i podeszłam do ojca. Wciąż nie było
gości. Spojrzał na mnie z tym pół uśmiechem, pół grymasem, który czasem
przybiera.
Twój chór brzmi trochę delikatnie; rzec by można słabowicie.
Ty też byłbyś słaby, ojcze, gdybyś przeszedł przez to co oni —r
odparowałam.
Naprawdę! Czasami jesteśmy tacy dokuczliwi. Co za pora na krytykę,
gdy wszyscy staramy się jak najlepiej. Ale nie przestał.
Ty też wiele przeszłaś, ale nie widać, żebyś była słaba, siostro
— powiedział i roześmiał się.
Byłam gotowa odgryźć mu głowę, ale jak na niego spojrzałam, nie
mogłam się powstrzymać; też musiałam się roześmiać. Spytałam, czy nie
uważa, że protestanci mogli się rozmyślić. Odpowiedział, że nie, że praw-
dopodobnie wykorzystali więcej czasu, żeby „przyodziać duchową zbroję,
zanim rzucą siostrom wyzwanie!" Nagle, w oddali, usłyszeliśmy śpiew. Po
chwili wszyscy nasi ludzie wylegli z kościoła, żeby przyjrzeć się długiej
procesji protestantów, śpiewających i powiewających trzymanymi nad głowami
liśćmi palmowymi i książkami. Wydawać by się mogło, że skoro się spóźnili,
przyjdą prosto do kościoła. Ale nie, przeparadowali przez całą misję, a ich
okazały orszak wił się pomiędzy budynkami, okrążył kościół i w końcu
wkroczył do środka, pośród naszych katolickich wiernych, którzy stali
Z szeroko otwartymi ustami. Zajęli część kościoła najbliższą ołtarza. Ich
pastor stanął rozpromieniony za pulpitem, zwracając się w naszą stronę.
Wraz z Dubonnetem obserwowaliśmy to wszystko stojąc w drzwiach.
Jak tylko rozmowy zmieniły się w szepty i ludzie zajęli wygodniejsze
pozycje w ławkach, żeby mogli lepiej widzieć, kaznodzieja zaintonował
chóralny śpiew psalmów i hymnów. Słowa byty nam wszystkim znane,
a melodie afrykańskie, więc my, katolicy, przyłączyliśmy się, a nasz bębniarz
podjął rytm. Przez dwadzieścia minut wszyscy razem śpiewali i kołysali się,
Z siłą, która wstrząsała posadami. Śpiew zakończył się, gdy kaznodzieja uniósł
przed sobą Biblię i dał znak ręką, żeby wszyscy usiedli. I przystąpił do
12-Ebola 177
wygłaszania własnych komentarzy, co trwało ponad godzinę. Za każdym
razem, gdy przerwał, żeby nabrać tchu albo przetrzeć twarz, jego protestanci
krzyczeli „alleluja" i potakiwali głowami. Na nieszczęście dla nas, kazanie
odbywało się w mieszaninie kilku języków i dialektów. Słowa wypadały z jego
ust jak pociski karabinu maszynowego. Czy on w ogóle przytaczał coś
z Biblii? Nie było jak się tego dowiedzieć. Nasi wierni zaczęli się 
niecierpliwić,
a niektórzy nawet zasnęli, aż w końcu postawił wszystkich zgromadzonych na
nogi, dla finałowej, potężnej interpretacji ich wersji „Naprzód, Chrześcijańscy
Żołnierze". Wtedy oświadczył, iż Bóg jest już usatysfakcjonowany i nie będzie
więcej epidemii. Wszyscy ludzie zebrani w kościele zaczęli klaskać, Dubonnet
najgłośniej ze wszystkich. Gdzie jego lojalność! Serdecznie uścisnął dłoń
pastorowi i wznosił radosne okrzyki, patrząc jak wyprowadza procesję
Z kościoła, wzdłuż drogi, w stronę ich wioski.
Tak więc teraz zarówno protestanci, jak i czarownik, wykorzystują
epidemię dla swoich potrzeb. Zastanawiam się, jak by postąpił ojciec Gerard.
Pokój jego duszy.
W modlitwie jestem z Tobą. Zakończę ten list i przygotuję, gdyby ktoś
wybierał się na południe w ciągu najbliższych kilku dni. Proszę, zachowaj
moje listy. Jeśli przetrwam i to wszystko się skończy, chciałabym je przeczytać
ponownie.
Twoja rodzona siostra i siostra w Chrystusie
Weronika
Rozdział 16
Szóstego października, gdy słońce wstawało nad wzgórzami Bateke, doktor
Burine wylądował w Kinszasie. Na lotnisku powitał go Marechal. Gdy już
odebrali bagaż i materiały oraz opłacili tragarzy i drobnych urzędników,
kierowca Marechala zaprowadził ich do samochodu. Ci dwaj lekarze byli
przyjaciółmi od czasów francuskiej Afryki Równikowej, z jej kaskami korkowymi
i szortami khaki. Po wymianie uprzejmości i przekazaniu sobie wieści o rodzinach
Burine zapalił papierosa i zapytał:
— Czy macie jakieś najświeższe wiadomości z Yambuku?
— Niewiele — odparł kolega. — ostatnio mieliśmy kontakt z naszymi
ochotnikami społecznymi w Lisala. Pytali, czy będą ewakuowani jak Amerykanie
z Oddziałów Pokoju.
— Lisala? Sądziłem, że epidemia jest na północ od Bumba. Czy się rozszerza?
— Nie, być może nawet się zawęża. Władze są wściekłe, że Amerykanie zabrali
większość ludzi z Oddziałów Pokoju samolotem należącym do ambasady, nie
powiadamiając nawet o tym miejscowych, nie mówiąc już o uzyskaniu ich zgody.
— A nasi zostaną?
— Oczywiście. Lisala nie jest nawet objęta kwarantanną. Co martwi nas
bardziej, to belgijska zakonnica, którą przetransportowano tutaj samolotem
i umieszczono w klinice Ngaliema. Zmarła kilka dni po przyjeździe. To było
tydzień temu. Personel pawilonu przechodzi ostrą kwarantannę. Na terenie
szpitala postawiono wojsko, które ma powstrzymać ludzi od wchodzenia
i opuszczania budynku. Ale żołnierze są tak samo przerażeni jak wszyscy inni
i prawdopodobnie, gdyby ktoś z pawilonów próbował się w nocy wymknąć, po
prostu by uciekli. Wtedy zagrożone byłoby całe miasto.
— A wszyscy biali ruszyliby w kierunku lotniska albo na drugą stronę, do
Brazzaville — dodał Burine.
Marechal przytaknął i powiedział:
— Wtedy stolica musiałaby zostać objęta kwarantanną, co jest ze względów
politycznych niemożliwe.
Kierowca z impetem wcisnął hamulec, gdy autobus, obwieszony ludźmi,
odbił na środek jezdni, żeby uniknąć rowerzysty.
179
— Zoba! — wrzasnął kierowca wciskając klakson i śmigając obok autobu-
su. — Idiota!
Zwolnił wyprzedzając długą kolumnę ludzi pedałujących do pracy z podmiej-
skich dzielnic biedy.
Marechal ciągnął dalej:
— Technik z departamentu zdrowia doniósł mi, że gabinet Mobutu wylał
z pracy ministra za to, że zezwolił na przyjazd siostry do Kinszasy.
— Czy jest ogólnie wiadomo, że ta infekcja występuje albo zdarzała się
w Kinszasie?
— Miejscowe gazety donosiły o wypadkach na północy, ale śmierć siostry
została raczej zatajona przed prasą, mimo że wiele osób o tym wie, szczególnie
ambasady.
— A jakie są reakcje ambasad?
— Naszej: czekać i patrzeć, co się będzie działo. Belgowie dobijają się do
drzwi ministrów, żeby podjąć szersze działania, a Amerykanie zastanawiają się,
czy powinni wysłać podległych sobie ludzi do domu. Dyrektor AIDS, agresywny
Mulat, zamówił kartony prezerwatyw. Ktoś mu powiedział, że w Afryce
Południowej amerykańskie małżeństwo, odbywające wędrówki krajoznawcze,
podobno zostało zakażone tą chorobą, ponieważ na drzewie, pod którym
kopulowali, mieszkały koczkodany.
— Kto kopulował, małpy czy to małżeństwo? — spytał Burine ze śmiechem.
— Pewnie i jedni, i drudzy •— odparł Marechal. — Wiesz, jak to jest
z małpami.
Burine strząsnął papierosa przez okno.
— A co z miejscowymi? — spytał. — Czy są jakieś oznaki paniki?
Przejeżdżali w pobliżu doków rzecznych i słodki, ciężki zapach fabryki oleju
palmowego ożywił wspomnienia Burine'a o Afryce.
— Nie ma paniki — odparł Marechal. — Dla większości ludzi w Kinszasie
Yambuku równie dobrze mogłoby być na innej planecie. Jedyną reakcją kancelarii
prezydenta są gwałtowne starania, żeby nie dopuścić do zagrożenia stolicy ani
do przedostania się żadnych złych wieści do prasy. Ale to nic nowego.
Kierowca zatrzymał się przed domem Marechala, a wartownik otworzył
bramę.
— Jeśli chcesz, możesz wziąć prysznic, Pierre. Ja dopilnuję kawy — oznajmił
Marechal, gdy wchodzili do domu. — Potem możemy wpaść z kurtuazyjną
wizytą do miejscowej agendy WHO i pojechać do kliniki.
Spotkanie w WHO było uprzejme, ale nic nie wnoszące. Gdy zatrzymali się
przed wejściem do kliniki Ngaliema, zobaczyli, że brama jest spięta łańcuchem.
Wartownik i sierżant dowódca byli zajęci rozmową w wartowni. Poznali
Marechala, potwierdzili telefonicznie jego przybycie w P5 i przepuścili 
samochód.
Siostra Teofila czekała na nich przy drzwiach. Po przedstawieniu się wprowadziła
ich do swojego gabinetu i wskazała krzesła wokół niewielkiego biurka.
— Doktor Marechal opowiedział mi trochę o okolicznościach śmierci siostry
Ferminy — powiedział Burine. — To musiał być dla siostry bardzo ciężki okres.
180
Teofila przytaknęła i wyciągnęła kartę z biurka. Podała szczegóły kliniczne
i rodzaj terapii, dotyczące swej niedawnej pacjentki, i podała dokument 
Burine'owi
Burine przez chwilę przeglądał kartki, po czym odezwał się:
— Jej surowica znajdowała się wśród tych, które przekazałem wczoraj,
zanim wyjechałem z Paryża, do Stanów Zjednoczonych. Wkrótce powinniśmy
mieć lepsze rozeznanie co do istoty tej choroby.
— Mam nadzieję — rzekła Teofila. — Umarła straszną śmiercią. Nigdy
czegoś takiego nie widziałam.
— Przed śmiercią Ferminy inni pacjenci pozostający pod opieką siostry zostali
zwolnieni lub przeniesieni, a personel pawilonu odizolowany — dodał Marechal.
Zakonnica spojrzała na Burine'a, a ten wręczył jej z powrotem kartę.
Umieściła ją skrupulatnie z powrotem w szufladzie i, bawiąc się ołówkami
i spinaczami do papieru, powiedziała:
— Wszystkie pielęgniarki, salowe i ja mieszkamy w pustych pokojach.
Klasztor przysyła nam żywność.
— I u nikogo z zespołu siostry nie występują objawy „gorączki"? — spytał
Burine.
Siostra potrząsnęła głową i spojrzała na niego. Wokół jej oczu rysowało się
strapienie i zmęczenie.
— Właściwie nie powinnam była powiedzieć „wszystkie pielęgniarki".
Mayinga, która zajmowała się siostrą Ferminą, miała wczoraj wrócić do pracy,
ale nie wróciła. Nigdy wcześniej czegoś takiego nie zrobiła.
— Pozwoliła jej siostra opuścić pawilon?! — wykrzyknął Marechal.
— Tak, i od tej pory nie zmrużyłam oka. — Teofila była bliska łez. —
Wiem, że to nie było właściwe, ale musiała się przygotować do swojej podróży
do Stanów Zjednoczonych. Stosowaliśmy takie same środki bezpieczeństwa jak
przy pacjentach z żółtaczką i z durem brzusznym i namówiła mnie na
wypuszczenie jej na kilka dni. — Wytarła oczy. — Mayinga wygrała stypendium
na studia pielęgniarskie dla zaawansowanych i musiała odebrać swoją wizę
wyjazdową oraz pójść do ambasady amerykańskiej.
Burine i Marechal wpatrywali się w nią. Spojrzała na swoje dłonie, mocno
splecione na kolanach, i dodała:
— Wczoraj po południu poprosiłam klasztor, żeby wysłali zairską siostrę do
domu Mayingi. Rodzina jej nie widziała. Mam nadzieję, że nic jej się nie stało.
— Czy sądzi siostra, że ta pielęgniarka może być chora? — spytał Burine.
— Mam nadzieje, że nie, ale jest to możliwe.
— Musimy ją znaleźć — powiedział Marechal wstając.
Lekarze, zostawili siostrę Teofilę. Patrzyła, jak odjeżdżają, stojąc w drzwiach
swojego pawilonu. Wyszeptała:
— Drogi Boże, pozwól im ją znaleźć.
Marechal powiedział kierowcy, żeby ich zawiózł do szpitala Mama Yemo.
Przepchnęli się przez ludzi czekających przed salą przyjęć i zmusili urzędnika,
żeby pokazał im wykaz pacjentów. Badano Mayingę dwa dni wcześniej. Miała
181
wysoką gorączkę, migrenę i ból brzucha. Podobno, po negatywnym wyniku
badania rozmazu na obecność malarii, wysłano ją do Kintambo, szpitala chorób
zakaźnych.
Dwadzieścia minut później lekarze, teraz już mocno zdenerwowani, pochylali
się w Kintambo nad wykazem zwolnionych pacjentów. Mayinga nie została
przyjęta. „Ponieważ była pielęgniarką", odesłano ją taksówką do Kliniki
Uniwersyteckiej. Zrobiło się południe i wszystko w mieście zamykano o czter-
nastej.
— Wrócimy na lunch do FOMECO — Collard tam będzie, a potem
pojedziemy do miasteczka uniwersyteckiego, na Świętym Wzgórzu — za-
proponował Marechal.
Gdy zasiedli do jedzenia, Collard wręczył Burine'owi wiadomość, którą
właśnie otrzymał od profesora Thysa z Antwerpii. Przeleżała się tydzień.
Nieoficjalnie zidentyfikowaliśmy przyczynę gorączki krwotocznej z Yambuku.
Może to być pierwsza, wielka epidemia wirusa Marburg, choroby, która jak
do tej pory występowała tylko u pracowników laboratorium. Niemcy zniszczyli
swoje stare zapasy surowicy ozdrowieńca. Kilka pojemników z przeciwciałami
Marburga może się wciąż znajdować w Afryce Południowej.
— Musimy zadzwonić do Johannesburga — powiedział Collard.
— Czy można zadzwonić stąd? — spytał Burine.
— Nie ma linii specjalnych. Ale jeśli ktoś może się z nimi skontaktować, to
Abirama, szef gabinetu prezydenta — odparł Collard, wybierając numer.
— Tu doktor Collard. Muszę poinformować dyrektora o nadzwyczajnej
sytuacji.
Po chwili zgłosił się Abirama.
— Tak, doktorze, co mogę dla pana zrobić?
— Otrzymaliśmy wiadomość, że wirus, który zabija tyle osób w Yambuku,
to prawdopodobnie ten sam, który zabił naukowców, pracujących z koczkodanami
w niemieckich laboratoriach. Nazywa się Marburg. Wydaje się, że jedyny zapas
surowicy Marburga znajduje się w Afryce Południowej. Czy jest możliwe
skontaktowanie się z Pretorią z.prośbą, żeby przysłali nam jej tyle, ile mogą?
— Dla prezydentury nie ma rzeczy niemożliwych, doktorze — odparł
dyrektor. — Oddzwonię do pana.
Collard odłożył słuchawkę i telefon natychmiast zadzwonił. To była siostra
Teofila.
— Mayinga właśnie wróciła. Jest bardzo chora.
— Dzięki Bogu, ze wróciła — powiedział Collard. Przekazał tę wiadomość
Burine'owi, a ten wstał. — Powiedz jej, że zaraz tam będę.
Kilka minut później zadzwonił Abirama. Poinformował Collarda, że doktor
Sierakowski z Południowoafrykańskiego Instytutu Badań Medycznych w Johan-
nesburgu przyśle to, co im pozostało z surowic ozdrowieńca Marburga,
otrzymanych od dwóch pacjentów, którzy przeżyli w tysiąc dziewięćset siedem-
182
dziesiątym piątym roku. Doktor Sarah Suzman, szefowa wydziału epidemiologii
sama przywiezie pojemnik. Oczywiście żadnej linii lotniczej nie wolno było
przewozić pasażerów z Johannesburga do Kinszasy. Ale porozumiał się z byłym
ministrem spraw zagranicznych Zairu, który obecnie zajmował się importem
mięsa z Południowej Afryki i używał samolotu, na który obydwa rządy
przymykały oko. Transport surowicy i południowoafrykańska lekarka były w tym
układzie „no problem". Lekarka zostanie odebrana z lotniska zgodnie z protokołem
prezydenckim.
Siostra Teofila wręczyła Burine'owi kitel i rękawiczki oraz resztę ubrania
ochronnego.
— Mayinga ma wszystkie objawy, które występowały u Ferminy. Ma
temperaturę nieco powyżej czterdziestu stopni Celsjusza, język,i gardło pokryte
wrzodami i nie jest w stanie nic utrzymać w żołądku. Podałam jej kroplówkę —
poinformowała, gdy tymczasem lekarz odwrócił się do niej plecami, żeby mogła
zawiązać tasiemki przy jego kitlu. — Jest tutaj wszystko, co potrzebne do
pobrania krwi — ciągnęła dalej, wskazując na tacę. — W długiej strzykawce jest
dolantyna. — Ona ma ostre bóle. — Zawahała się i dodała: — wie pan, że
poruszała się po całym mieście?
— Tak. Będziemy musieli zmobilizować władze. Trzeba odnaleźć i odizo-
lować osoby, z którymi się kontaktowała — oświadczył Burine, otwierając drzwi
i wchodząc do pokoju.
Mimo że było gorąco, Mayinga była przykryta prześcieradłem po ramiona,
a twarz miała wciśniętą w poduszkę.
— Mademoiselle Mayinga. Przykro mi, że jest pani tak ciężko chora —
powiedział Burine. Postawił tacę na stoliku przy łóżku. — Siostra Teofila
twierdzi, że jest pani jedną z jej najlepszych pielęgniarek i że zajmowała się 
pani siostrą Ferminą.
Zairska pielęgniarka potwierdziła skinieniem głowy.
— Niech mi pani powie, gdzie panią boli — poprosił lekarz.
Mayinga lekko przekręciła głowę i, szeroko otwierając oczy, odwróciła do
niego twarz.
— Gardło i głowa... Dlaczego dano mi tylko fartuch, gdy opiekowałam się
Ferminą? — spytała ochrypłym głosem.
— Prawdopodobnie nie uświadomiono sobie, jak groźna była choroba
siostry Ferminy. — Dotknął lekko jej ramienia. — Zrobimy wszystko, co
w naszej mocy, żeby pani pomóc. — Powiedział jej o surowicy, która jechała
z Afryki Południowej.
Mayinga odwróciła od niego głowę i wymamrotała:
— Niech mi pan da tylko coś przeciwbólowego.
— Mam dla pani dolantynę. Wstrzyknę ją do kroplówki, jak tylko pobiorę
trochę krwi do testów. Czy gdzieś jeszcze dawano pani jakieś lekarstwa?
— Niwachinę w Mama Yemo — odpowiedziała i odsunęła prześcieradło
z igły przyklejonej taśmą do ramienia.
183
— Czy dali pani coś w klinice uniwersyteckiej?
— Nie. Powiedzieli, że nie mają łóżek dla chorób zakaźnych i że powinnam
wrócić do domu.
Burine zacisnął rurkę kroplówki i przetarł otwór igły alkoholem. Sięgnął po
strzykawkę, po czym wbił igłę przez gumę i napełnił krwią dwie probówki.
Zwolnił zacisk i powoli wstrzyknął dolantynę w żyłę Mayingi. Po chwili
zamknęła oczy, westchnęła głęboko i zasnęła.
Siostry popiły śniadanie, składające się z puddingu ryżowego, dodatkowymi
filiżankami kawy. Ojciec Dubonnet przełknął swój poranny „otwieracz oczu"
i wytarł brodę wierzchem dłoni. Spojrzał na butelkę whisky i potrząsnął ją.
— Wystarczy jeszcze na dwa dni.
— A co potem? — spytała Weronika wstając, żeby pomóc Antonii posprzątać
ze stołu.
Ksiądz wstał i odstawił butelkę do kredensu.
— Potem On mnie będzie zabezpieczał.
Antonia podała mu jego skórzaną torbę, zawierająca wodę święconą
i kapłańskie insygnia. Spojrzał na nią, ściągnął usta i zmarszczył brwi.
— Wciąż taka kwaśna mina, siostro?
— Koszmary nocne nie dają mi spać — wyszeptała.
— Nie trać nadziei, Antonio — powiedział cicho, ale pewnym głosem. Położył
jej dłoń na głowie. — Masz błogosławioną duszę służebnicy Pańskiej. Nasza Matka
Święta idzie u twego boku w ciemnych tunelach strachu. Ona umocni twojego ducha.
Antonia podniosła chusteczkę do oczu.
— I nie płacz — polecił Dubonnet, opuszczając rękę. — Tylko dobrzy
ludzie umierają zbyt wcześnie.
Wyszedł i przypasał swoją torbę do roweru. Weronika roześmiała się, gdy
patrzyła, jak odjeżdża z wysoko podniesioną głową i z brodą powiewającą wokół
szyi. Gdy zakonnice wróciły do stołu, przy kordonie sanitarnym zadzwonił
dzwonek. Czekali trzej nganga z wiosek wokół misji.
Najstarszy, który pracował z Weroniką w spółdzielni rolniczej, był ich
rzecznikiem.
— Siostry, wiemy, że wy, biali, nie wierzycie w ndoki. Według was
epidemię spowodowały niewidzialne bakterie, ale dla nas to ndoki sprowadziły
tę tragedię. Mimo że w ciągu ostatnich kilku dni w naszej wsi nie było nowych
zgonów, musimy zaspokoić naszych przodków. W przeciwnym razie znowu
zacznie się zabijanie i tym razem wszyscy umrą.
— A czego chcecie od nas — spytała Augustyna.
— Nie oczekujemy, że weźmiecie udział w ceremoniach. Wasza obecność
nie byłaby dobrze przyjęta — odparł starszy. Pozostali przytaknęli z pełnym
poparciem. — Ale wszyscy muszą dać coś od siebie. Przede wszystkim
pieniądze, a następnie jakąś rzecz osobistą.
Augustyna pomyślała przez chwilę, po czym powiedziała:
— Pomyślimy o waszej prośbie i jutro damy wam odpowiedź.
184
— Dzisiaj — odezwał się rzecznik w bezpośredni sposób, typowy dla
Budja. — Odbywają się przygotowania, żeby dzisiaj odprawić ceremonię.
— Dobrze, dobrze, Tata. — wtrąciła się Weronika. — Wróćcie dziś po południu
Mężczyźni przytaknęli i odeszli.
Augustyna odwróciła się do Weroniki z twarzą spiętą gniewem.
— To nie ty będziesz im dawała odpowiedź. Najpierw muszę porozmawiać
z ojcem Dubonnet.
— Dubonnet każe nam zrobić tak, jak oni chcą — odparowała Weronika.__
0 ile pamiętasz, on sam wierzy w egzorcyzmy ndoki. — Machnęła niecierpliwie
ręką i odeszła.
Antonia podążyła za nią, argumentując do jej pleców.
— Ale jeśli damy im pieniądze, utwierdzimy ich w tych wierzeniach —
zapiszczała.
— Jeśli nie damy im pieniędzy i czegoś własnego, co należy do każdej z nas,
a ludzie będą umierali jak muchy, obarczą nas za to winą — odparowała
Weronika, siadając przy stoliku z puzzlami. Augustyna podeszła do niej i oparła
się o filar. Po chwili Weronika podniosła wzrok na matkę przełożoną.
— Przepraszam. Za długo jesteśmy skazane na siebie. Ale zapomniałyście już,
jak Dubonnet upomniał Ferminę, bo dała reprymendę zairskiej mamie za to, że
zaprowadziła dziecko do ngangil Powiedział, że jeśli mama była przekonana, że to
wyleczy jej dziecko, miała moralne prawo postąpić zgodnie z własnym 
przekonaniem.
— Oryginalnie, jak to Dubonnet — odparła Augustyna.
— Pamiętam też, jak wiele lat temu — ciągnęła dalej Weronika — Matylda
pracująca u nas jako pielęgniarka miała wodę w kolanie. Leczyła się, ale nic nie
pomagało. Nganga, który był w przychodni, zobaczył, że Matylda utyka, i spytał, 
czy
może jej pomóc. Zbadał kolano i zaofiarował się, że może je wyleczyć. Byłaś
przeciwna temu pomysłowi, ale gdy zapewniła nas, że nie wypije niczego, co 
nganga
jej poda, przekonała cię, żebyś jej towarzyszyła do niego. Pamiętasz, co było 
dalej.
— Tak, oczywiście, że pamiętam. Pomazał jej kolano śmierdzącą mazią
1 zawinął brudnym gałganem, oddartym od starego podkoszulka.
— A po kilku dniach, jak sobie przypominasz, obrzęk się wchłonął.
— Dobrze, Weroniko — powiedziała Augustyna. — Wygląda na to, że
ostatnie słowo zawsze musi należeć do ciebie. Wykańcza mnie to spieranie się
z tobą. Możesz dać im kilka zairów, ale co proponujesz jako rzeczy osobiste?
Niewiele mamy własnych rzeczy.
— Każda z nas może podarować to — stwierdziła Weronika, wyciągając
z kieszeni pomiętą chusteczkę.
Augustyna wzruszyła ramionami i wróciła do swojego pokoju. Antonia
spojrzała na chusteczkę Weroniki, a potem na własną.
— Wypiorę je i wyprasuję, zanim je im wręczymy — powiedziała.
Mbunzu siedziała z Sukato za plecami ngangi z Bongolu. Jej mąż, Mabalo,
urodził się w Yalikonde. To właśnie tam, tylko kilometr od Yambuku,
uzdrowiciele i ich pomocnicy czekali, aż zajdzie słońce. Nganga z Yalikonde
185
i starzec z Bongolu siedzieli na stołkach ustawionych naprzeciw siebie,
w kręgu młodszych osób. Przez całe popołudnie doglądali rosnącego stosu
starych opon rowerowych, połamanych tykw, odzieży tak podartej, że nie
dało się jej już zacerować, popękanych drewnianych kubków, wszystkiego,
co ludzie mieli na zbyciu. Spóźnialscy z co odleglejszych wiosek spieszyli,
żeby dorzucić swój wkład do stosu, a następnie, z respektem podchodząc
do kręgu, wyciągali z kieszeni albo zza pasa przemoczonego zaira i wrzucali
banknoty do koszyka u stóp ngangi z Yalikonde. Siadali z innymi i czekali
na rozpoczęcie ceremonii. Jakieś dziecko zapłakało, po czym zaczęło ssać
pierś. Motorower, krztusząc się, wjechał na polankę. Syn wodza zaparkował
go za drzewem i obszedł wszystkich, z szacunkiem witając się ze starszymi.
Jeden z uzdrowicieli zaczął wystukiwać rytm na swoim bębenku i przerwał,
żeby rzucić patykiem w parchatą, wychudzoną sukę, która obwąchiwała
stos darów. Uciekła, a dwa rzędy jej nabrzmiałych sutków zakołysały
się na boki. Nganga z Bongolu spojrzał na niebo, gdzie klucz czarnych
kani leciał ze skrzekiem do swojego nocnego siedliska. Splunął w piach
pomiędzy nogami i przemówił z rozwagą.
— Jedynie ugłaskanie i pomoc przodków położy kres tej epidemii.
Mądrość, jakiej nabrał po swoich spotkaniach z Sukato i z Masangayą,
dodawała powagi jego poglądom. Sukato pochylił się, by napełnić kubek ngangi
sese, którą Mbunzu przyniosła z tej okazji. Starzec przełknął łyk mocnego,
gorzkiego wina palmowego z oczami utkwionymi w to, co dorzucono do sterty
pośrodku polany. Trzy białe chusteczki powiewały w wieczornym wietrze,
przywiązane do kijka wytkniętego w środek świętego stosu.
Szczupła kobieta w okularach jako pierwsza zeszła po schodkach przy-
stawionych do drzwi nie oznakowanego DC-8. Niosła przenośną lodówkę
z reklamą Heinekena, jaką zabiera się na piknik. Przedstawiciel protokołu
kancelarii prezydenckiej podszedł, żeby się z nią przywitać.
— Czy pani jest la doctoresse z Johannesburga, madame Suzman? ¦— spytał.
Sarah przytaknęła.
— Proszę, madame, pomogę pani — powiedział sięgając po lodówkę.
— Nie, nie. Muszę ją mieć przy sobie — odparła z ostrym, wyraźnym
południowoafrykańskim akcentem. Funkcjonariusz nie zaprotestował i zaprowadził
ją do salonu dla VIP-ów. Poprosił, żeby usiadła w jednym z foteli, tak miękkich,
że można się było w nich zapaść. Wiotka zairska kobieta wsunęła się z tacą
napojów i piwa. Funkcjonariusz poprosił o paszport Sarah, a gdy miał go już
w ręce, poinformował ją, że władze zatrzymają go, „żeby nic się z nim nie 
stało".
Sarah zaprotestowała, ale powiedział jej, żeby się nie martwiła, dokument
zostanie jej oddany, gdy będzie opuszczała kraj. Chwilę później odprowadzono
ją z salonu na ulicę, gdzie czekali Burine i Collard. Włożyła walizkę do
bagażnika i usiadła z tyłu samochodu, ustawiając ostrożnie na siedzeniu obok
siebie skrzynkę z napisem Heineken.
— Nigdy mi się nie zdarzyło, abym tak szybko dostała się do jakiegoś kraju,
186
szczególnie takiego, w którym uważa się, że w Afryce Południowej czarnych
jada się na śniadanie — stwierdziła Sarah
Collard roześmiał się.
— Jedna z zalet przyjacielskiego bałaganu, jaki panuje w Kairze. Normalne
postępowanie nie ma tu racji bytu, ale, jeśli się zna odpowiednie osoby, 
wszystko
jest możliwe.
— Ruch był niewielki, ale droga była w tak fatalnym stanie, ze dojazd do
miasta zajął im niemal godzinę. Podczas jazdy Burine zapoznał ją z faktami
dotyczącymi epidemii na północy. Nakreślił jej obraz kliniczny śmierci siostry
Ferminy i choroby Mayingi, dodając, że stykała się z wjeiorna osobami
w Kinszasie.
— Od wczoraj władze służby zdrowia zbierają wszystkie Osoby, z którymi
się kontaktowała, o ile uda im się je odnaleźć, i izolują je w pawilonie 2,
w klinice. Sprawa jest taka, że półtora miliona ludzi, którzy żyją w tym 
mieście,
jest w ogromnym niebezpieczeństwie.
— Przywiozłam całą surowicę Marburga, którą mieliśmy na zbyciu —
powiedziała Sarah. — Obawiam się, że wystarczy jej tylko dla czterech
pacjentów, a jak pan zapewne wie, czeka nas jeszcze długa droga, zanim
opracujemy szczepionkę. Co wskazuje, że to Marburg?
Collard podzielił się z nią informacją otrzymaną od Thysa, a Burine dodał,
że wkrótce ma nadejść potwierdzenie z CDC w Atlancie.
— Spakowałam też do torby kilka fiolek heparyny, żeby poradzić sobie
z zatorami wewnątrznaczyniowymi, które, jak się wydaje, są przyczyną krwa-
wienia przy tych gorączkach — powiedziała Sarah.
Lekarze omówili ryzyko użycia heparyny, przeanalizowali, co jest najważ-
niejsze dla pacjenta, i pojechali bezpośrednio do Ngaliema.
Burine zaparkował samochód przed pawilonem oznaczonym numerem pięć.
Siostra Teofila zaprowadziła ich do swojego gabinetu. Poinformowała Sarah, jaki
jest stan Mayingi, i udzieliła odpowiedzi na pytania lekarzy. Dwie kobiety,
mówiące po flamandzku i w afrikaans, gawędziły jak bliskie sobie osoby. Sarah
wyjaśniła Teofili, że przeciwciała w plastykowym pojemniku są prawdopodobnie
jedyną nadzieją na uratowanie życia zairskiej pielęgniarki-
— Więc chodźmy do niej — odparła zakonnica, dodając, ze Mayingą
opiekuje się jej siostra, pielęgniarka uczennica. W wykładanym kafelkami
korytarzu odbijał się echem odgłos ortopedycznego buta na zniekształconej
stopie Teofili. Dwaj lekarze podążyli za nimi. Zatrzymała się przed zamkniętymi
drzwiami.
To był pokój siostry Ferminy. Jest cały czas zamknięty. Zanim zmarła,
wytłumaczyła nam wszystkim, że choroba jest zaraźliwa i śmiertelna. Od tej pory
sprzątaczki nie chcą wchodzić to tego pomieszczenia, a ja już nie nadaję się do
szczotki i ścierki.
Pokuśtykała na drugą stronę korytarza do innego pokoju. Na stoliku, obok
pudełka z gumowymi rękawiczkami, poukładane były jednorazowe kitle, czapki
i maski. Na stojaku do kroplówki wisiał wielki biały fartuch. Rozwinęła kitel
187
i przytrzymała, żeby Sarah łatwiej było go włożyć. Burine również założył
ubranie ochronne. Collard stwierdził, że poczeka z siostrą w korytarzu.
Gdy byli już gotowi, Burine zapukał i otworzył drzwi. Szybkim krokiem
podeszła do nich jakaś kobieta z palcem przyłożonym do maski.
— Mayinga śpi — szepnęła.
Teofila gestem wywołała ją do korytarza i zamknęła drzwi.
— To jest Mabia — przedstawiła ją. — Doktor Burine, z Francji, i la
doctoresse Sarah Suzman, z Afryki Południowej, przyjechali, żeby zbadać twoją
siostrę.
Wysoka, młoda kobieta skinęła głową w stronę lekarzy. Miała na sobie długi
fartuch i gumowe rękawiczki.
— Jestem wdzięczna, że tu jesteście — powiedziała. — Gdy nie śpi,
ogromnie cierpi. Nie może przełykać ani ruszać się w łóżku z powodu bólu.
— Damy jej inne leki, Mabia — powiedział Burine i weszli do środka.
Zaszokowała go zmiana w wyglądzie Mayingi. Miała opuchniętą twarz, a na
szyi i w górnej części piersi wystąpiły ciemne plamy. Z kącika ust wydostawała
się gęsta, zabarwiona krwią, ślina. Mabia delikatnie wytarła wydzielinę wilgotną
gazą, którą wrzuciła do wiadra z odpadkami, stojącego obok łóżka. Położyła dłoń
na czole siostry.
— Mayinga, przyjechali do ciebie lekarze. Jeden jest z Afryki Południowej.
Mayinga jęknęła, zamrugała oczami i spojrzała na Sarah. Przejechała językiem
po popękanych wargach.
— Jest pani... z Afryki Południowej? — spytała po angielsku.
— Z Instytutu Chorób Zakaźnych w Johannesburgu — odparła doktor
Suzman. — Gdzie się nauczyłaś angielskiego?
— W szkole. Mam stypendium — mówiła bardzo cicho — na studia
pielęgniarskie w Ameryce. — Ukłucie bólu zniekształciło jej twarz.
Sarah postawiła przenośną chłodziarkę na stoliku obok łóżka i otworzyła ją.
— W takim razie lepiej przestańmy gadać i zabierzmy się do pracy.
Burine podszedł do łóżka.
— Mayinga, otrzymaliśmy wiadomość z Europy, że przyczyną epidemii
w Yambuku i powodem śmierci siostry Ferminy jest wirus Marburg. Doktor
Sarah przywiozła ze sobą surowicę zawierającą przeciwciała tego wirusa.
Podamy ci teraz jedną dawkę. — Dotknął jej ręki. — Rozumiesz?
— Tak.
Sarah powiesiła torebkę z surowicą na stojaku kroplówki, odłączyła rurkę,
odpakowała igłę i wetknęła ją we wlot iniekcyjny. Patrzyła, jak krople surowicy
o słomkowym kolorze łączą się ze strugą płynu, żeby walczyć o życie Mayingi. Jej
wiara w Boga zniknęła wraz z dymem z hitlerowskich pieców, w których spłonęła
jej holenderska rodzina, ale całą siłą woli pragnęła, żeby ta terapia była 
skuteczna.
— Teraz — oznajmiła Sarah — rozpocznę serię zastrzyków heparyny, żeby
zapanować nad krwawieniem w tkankach.
— Heparyna! — żachnęła się Mayinga. — Ale ja już krwawię. Od heparyny
zacznę krwawić jeszcze bardziej.
188
Burine znowu wysunął się do przodu.
— Wydaje nam się, że twoje krwawienie jest spowodowane rozrywaniem
małych naczyń, zablokowanych skrzepami. Heparyna pomoże rozpuścić te skrzepy.
Mayinga potrząsnęła głowa.
-— Nie heparyna.
— Nie bój się, siostro — odezwała się Mabia. — Ci lekarze wiedzą, co robią.
Sarah odwinęła prześcieradło.
— Trzeba to wstrzykiwać pod skórę co sześć godzin.
Mayinga potrząsała głowa i starała się przykryć, ale ruch wzmógł jej ból
i zrezygnowała. Sarah wstrzyknęła środek przeciwkrzepliwy w powłokę brzuszną
Mayingi.
Burine trzymał ją za rękę.
— Podamy ci więcej dolantyny, żebyś mogła spać. Zobaczysz, Mayinga,
jutro będziesz się czuła lepiej.
Odwróciła twarz do poduszki.
— Umrę jak siostra Fermina.
— Bzdura — stwierdziła Sarah. — Nie po to przyjechałam taki kawał
z Afryki Południowej, żeby zobaczyć, jak umierasz.
W korytarzu Mabia starała się powstrzymać łzy, podziękowała lekarzom
i dodała:
— Etatowy lekarz z kliniki nie chce wejść do tego pokoju.
— Bądź dla niego wyrozumiała — odparła Teofila. — Boi się, bo ma żonę
i dzieci.
Poranne słońce przesączało się przez koronę palmy rosnącej za oknem,
rzucając cienie w kształcie pasów zebry, które tańczyły powoli na ścianie. Serce
Mayingi rwało się do domu, do rodziny i do tych, których kochała. Kazała Mabii
nie dopuszczać ich do siebie, mimo że ta obecność dodałaby jej otuchy. Łzy
zamgliły jej wzrok. Surowica, heparyna, kroplówka, to wszystko nie miało
znaczenia. Stypendium, na które tak ciężko pracowała, też nie miało znaczenia.
Miała dwadzieścia dwa lata i umierała. Potrzebowała swojej matki.
Nganga z Bongolu siedział w kucki na skraju kręgu udeptanej ziemi, łokcie
oparł na kolanach, a głowa zwisała mu w przód i poruszała się lekko przy
każdym głębszym oddechu. Sukato pozwolił mu spać i śnić, podczas gdy
pozostali — było ich teraz ośmiu — pomijali go przy podawaniu fajki, a każdy
wciągał głęboko do płuc jej ciężką, bogatą mieszaninę. Małe, dymiące ognisko
odstraszało komary, a ciemność ustępowała świtowi. Niektórzy wciąż podchodzili
pospiesznie i rzucali dary pod potrójny, biały sztandar, po czym dołączali do
rosnącego tłumu mieszkańców wiosek, którzy w cichym oczekiwaniu siedzieli
na skraju polanki. Trzej mężczyźni dorzucili naręcze patyków i kory i usiedli za
uzdrowicielami. Stos ofiarny był gotowy.
Nganga z Bongolu podniósł głowę, otworzył oczy, spojrzał na korony drzew
i zaintonował:
189
— Och, wielebni przodkowie, bądźcie świadkami ofiary, którą wam składa-
my. Dajcie nam siłę, żebyśmy mogli przetrwać ataki obcych; żebyśmy mogli
oddawać wam cześć i wzmagać siłę waszego potomstwa.
Wstał, a nganga z Yalikonde wziął gałąź z ogniska, rozdmuchał żar i podał
starcowi. Wymachując pochodnią nad głową, obszedł powoli krąg ludzi, a ci
wznosili ramiona, gdy ich mijał, i wydawali przeciągły potakujący pomruk.
Następnie zatrzymał się przed stosem i cisnął żagiew z głośnym wyzwaniem. Po
chwili płomienie wypełzły i wspięły się po stosie, ogarniając chusteczki sióstr.
Inni nganga ustawili się w rzędzie za starcem i bębniąc palcami w małe bębenki
przytroczone do pasa, krążyli wokół stosu, dodając do odgłosu huczących
płomieni tupot nóg. Rytm przyspieszał, gdy razem zbliżali się do ognia, wznosili
okrzyki, po czym oddalali się od żaru, żeby ponownie na niego natrzeć. Z ziemi
podnosiły się tumany kurzu, jak falangi upiornych wojowników, przebudzonych
waleniem stóp i bębnów. W ogniu pobłyskiwały spocone napięte mięśnie,
kołyszące się i podrygujące, jakby stanowiły jedność, a tłum, zahipnotyzowany,
dołączył do szeregu, który wił się wokół ogniska. Nagle trzy postacie o 
wielkich,
drewnianych głowach, obmalowanych na biało otworach zamiast oczu i wy-
szczerbionych zębach, wyrzeźbionych w nacięciu ust, podbiegły w stronę kręgu,
trzęsąc grzechotkami i rycząc jak bestie. Tłum, przerażony, rzucił się do tyłu, 
ale
nganga ruszyli, żeby odciąć demonom drogę do ognia. Wrzeszcząc i bębniąc
wściekle, odparli intruzów. Mieszkańcy wiosek krzykiem obwieścili zwycięstwo
i rozpoczął się dziki taniec, aż niemal wypaliło się ognisko, wódka wyssała
z nich energię, a ludzie zasnęli, gdziekolwiek się położyli.
Otworzyły się tylne drzwi samolotu i podmuch wilgotnego powietrza
uderzył Howarda i Aarona jak w saunie. Na dole czekali pracownicy ambasady
amerykańskiej, żeby ich powitać. Aaron upewnił się, że kartony ze sprzętem
i z materiałami są ostrożnie przenoszone i żadnego z nich nie brakuje.
W końcu przekazano pieniądze w odpowiednie ręce, ktoś przejął za nie
odpowiedzialność i załadował cały bagaż na ciężarówkę. W Kinszasie przy-
dzielono lekarzom pokoje w domku gościnnym ambasady amerykańskiej
i podano śniadanie.
W niedzielę, dziesiątego października, o dziewiątej zawieziono ich do
FOMETRO, gdzie zaczęła się już konferencja prowadzona przez ministra
zdrowia. Wokół stołu siedziało trzydzieści osób, a za nimi stało jeszcze więcej.
Przedstawiono ludzi z CDC i opróżniono dla nich miejsca po prawej stronie
ministra. Doktor Tambwe przywitał ich oficjalnie w Zairze, przedstawił im
historię epidemii na północy i opowiedział o zakonnicy, którą przywieziono do
Kinszasy. Aaron tłumaczył Howardowi z francuskiego.
— Wygląda na to, że mają tu wszystko całkiem nieźle zorganizowane —
powiedział Howard do Aarona na stronie.
Minister poprosił Howarda, żeby zapoznał zgromadzonych z najświeższymi
zgromadzonymi przez siebie informacjami. Korzystając z notatek, Howard
przedstawił następujące spostrzeżenia.
190
_- Z naukowego punktu widzenia mamy do czynienia z nowym wirusem,
czymś w rodzaju Marburga, ale różniącym się od niego. Wirus ten zaatakował
jednocześnie w południowym Sudanie, gdzie od września zanotowano sto
trzydzieści siedem przypadków, przy tym trzydzieści dziewięć zgonów w wios-
kach Maridi i Nzara. W północnym Zairze wybuch choroby, jak wiecie, nastąpił
w strefie, którą WHO uznaje za sąsiadującą z południowym Sudanem, jako że
ludność tych dwóch terenów podobno utrzymuje ze sobą kontakty.
Zbyt dużym zbiegiem okoliczności byłoby, gdyby ta epidemia zaczęła się
w dwóch miejscach niezależnie. Przypadek wzorcowy nie został jeszcze w Sudanie
rozpoznany i trzeba będzie go określić.
Jeśli nasze badania mają odnieść sukces, ważne jest, żeby cały personel
medyczny w strefie zakażonej unikał zarażenia zarówno dla ich własnego
bezpieczeństwa, jak i dla bezpieczeństwa innych.
W tej chwili trzeba wprowadzić bezwzględną kwarantannę podejrzewanych
czy możliwych przypadków, żeby zapobiec rozszerzeniu się epidemii na miasto
Kinszasa.
Obecnie nie ma lekarstwa dla osób cierpiących na tę chorobę. Ale wydaje się
nam, że krwawienie związane z gorączką jest powodowane blokadą naczyń
i przede wszystkim należy rozpocząć kurację heparyną.
Jeśli uda nam się znaleźć rekonwalescentów, powinniśmy być w stanie
wykryć przeciwciała w ich surowicy. Dokonamy tego przy użyciu pośredniej
immunofluorescencji na preparatach mikroskopowych, przygotowanych przez
CDC, z komórek zainfekowanych nowym wirusem.
Jak najszybciej będzie nam potrzebny kompetentny zespół, żeby od rekon-
walescentów pobierać surowicę metodą plazmaferezy.
Wciąż nie wiemy, jak długo wirus utrzymuje się w krwi chorych, nawet
w obecności przeciwciał. W ośrodku w Atlancie wykrycie wirusa w surowicy
pozytywnej zajmuje dwa tygodnie, ale nie potrafimy powiedzieć, jak długo
trzeba przetrzymywać zaszczepione kultury komórkowe, zanim nabierzemy
pewności co do wyniku negatywnego.
Szybszą techniką może okazać się bezpośrednie wykrywanie antygenów
wirusowych z krwi pobranej od chorych.
W strefie epidemicznej trzeba przygotować bazę umożliwiającą biologiczne
wykorzystanie chorych, prace serologiczne i wirusologiczne oraz badania
epidemiologiczne.
Howard podniósł wzrok znad okularów na zebranych; wydawało się, że
słuchają z uwagą.
— Skąd się bierze ten wirus? Mimo że każdy z wirusologów chciałby
poznać odpowiedź na to pytanie, jak dotąd badania ekologiczne trzeba uznać za
luksus w stosunku do problemu medycznego. Środki, które pozostają w dyspozycji
CDC, nie są wystarczające do przeprowadzania badań na dużej liczbie próbek
Pobranych od gryzoni, małp, owadów itd. Badania niezbędne do ustalenia źródła
muszą zostać odsunięte na drugi plan i prace ekologiczne zostaną przeprowadzone
Po zakończeniu badań epidemiologicznych.
191
Howard ogarnął wzrokiem siedzących wokół stołu. Podjął dalej:
— Wirus ten ma niezwykłą zdolność przemieszczania się z jednej
osoby na drugą. Uważamy go za jedno z największych zagrożeń zdrowia
społecznego w ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat. — Usiadł, zaczął
wkładać papiery do teczki i dodał: — Więc, panie ministrze i przyjaciele,
mamy co robić.
Wokół stołu rozległ się niemrawy, rozproszony aplauz. Doktor Tambwe
wstał, wyraził swoją wdzięczność za raport i zwrócił się do dwóch mężczyzn
zCDC.
— Na lotnisku czeka samolot, żeby zawieźć zespół do Bumba.
— To świetnie -— odezwał się Aaron. — Kto jedzie?
— Wy — odparł minister.
Zaznaczył, że prezydent i ludność Zairu oczekują szybkich działań w sprawie
tej choroby. Wywiązała się ożywiona dyskusja. Stało się jasne, że nie ma
żadnego przejrzystego planu działania. Tak więc natychmiastowy lot został
przełożony, a oficjalne spotkanie przerodziło się w pracę w mniejszych grupach.
Później Howard i Sarah omówili środki ostrożności, jakie należy podjąć
w klinice Ngaliema. Poznali się już wcześniej, na konferencji w Atlancie,
w tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym piątym roku, dotyczącej gorączki Lassa.
Howard omówił szczegóły informacji, które niestety dowiodły, że surowica
Marburg, którą Sarah podała zairskiej pielęgniarce, nie przyniesie efektu w 
walce
z chorobą.
— To przykra nowina dla Mayingi — powiedziała Sarah smutnym głosem. —
Mam nadzieję, że nie zrobiłam jej krzywdy. — Wstała i spojrzała na Howarda. —
Ale skoro tu jestem, a w końcu jestem wirusologiem klinicznym, chcę zostać.
Czy to jasne?
— Bardzo jasne, Sarah, i bardzo nam to pomoże. Może mogłabyś z Burine'em
zająć się sprawą kwarantanny w klinice, a reszta z nas w tym czasie upora się
z organizacją i administracyjnymi szczegółami wyprawy do Yambuku.
— Sytuacja w Ngaliema i możliwość rozprzestrzenienia się choroby na
miasto była sprawą znacznej wagi. Wśród ekspatriatów mieszkających w mieście
krążyły wiadomości z Brukseli i z „New York Timesa", które ukazały się tego
samego dnia. Ludzie wszystkich narodowości nerwowo kontaktowali się z wła-
dzami w celu uzyskania informacji o epidemii, pytając, czy powinni odesłać
rodziny najbliższym samolotem, co zrobić z żonami w ciąży i czy zostaną
zamknięte szkoły.
Sarah wróciła do Ngaliema, żeby opracować szczegóły kwarantanny, a Aaron
i Howard zostali odwiezieni do swojej kwatery, gdzie wzięli prysznic i przebrali
się na roboczy lunch z doktorami Tambwe i Collardem.
Po posiłku przejrzeli oficjalne dokumenty, sporządzone przez Tambwe
w celu utworzenia międzynarodowej komisji, która miała być powołana na
spotkaniu o siedemnastej, tego samego dnia. Materiały te potwierdzały konie-
czność wyjazdu członków komisji na północ, najszybciej jak to możliwe. Do tej
podróży wybrani zostali doktorzy Hoffman, Collard i Burine. Mieli ustalić, czy
192
laboratorium i centrum terapii mają praktycznie odpowiednie możliwości i nobrać
krew od wszystkich rekonwalescentów, jakich uda im się znaleźć '
Później, tego samego dnia, w biurze swojej ambasady, Collard próbował
dołączyć do listy osób towarzyszących mu do Yambuku któregoś z belgijskich
lekarzy społecznych. Usłyszawszy szczegółowe wyjaśnienia lekarz, którego na
to namawiał, zbladł i wstał szykując się do wyjścia.
— Chyba żartujesz, Alain — powiedział.
Rozdział 17
Gdy obiad dobiegł końca, Augustyna poprowadziła wszystkich na werandę.
Posiłek w refektarzu minął w radosnej atmosferze. Lekarze i zakonnice wymieniali
informacje. Burine wyłożył pieniądze na zakup mięsa; popijali delikatne mięso
młodej kozy, ryż i pondu dwiema butelkami wina mszalnego, które dostarczył
ojciec Dubonnet. Teraz wszyscy zasiedli na werandzie wokół stołu, oświetlonego
nikłym światłem pojedynczej żarówki, która zwisała z sufitu. Przez chwilę nikt
się nie odzywał. Tak jakby coś się w nich wypaliło po gwałtownych dyskusjach
i podnieceniu na spotkaniu. Brzęczenie komarów podkreślało ciszę nocną. Aaron
spojrzał na trzy wycieńczone zakonnice i na zarośniętego, spokojnego księdza,
wyciągnął z teczki butelkę johnnie walkera i wzniósł ją do góry. Weronika
poszła po szklanki. Gdy nalewano whisky, Collard przeprosił i udał się do domku
gościnnego. Po chwili wrócił z kłębkiem gazy. Chwycił szklankę, uniósł ją
i wzniósł toast za koniec izolacji sióstr. Przyłożył zapałkę do bandaża, który
służył niegdyś jako kordon sanitarny, i wrzucił go w piach za werandą. Weronika
zaczęła bić brawo, Antonia wstała ze łzami toczącymi się po policzkach,
a Augustyna pochyliła głowę w modlitwie.
Później Aaron leżał w łóżku i wsłuchiwał się w chrapanie kolegów,
wibrujące w podłużnej sali. Podróż tutaj była wspaniałą przygodą. W Bumba
przyjęto ich serdecznie, co ułatwiła torba z pieniędzmi, którą Collard rzucił na
biurko komisarza. Gdy Aaron zwrócił uwagę, że przekupstwo nie jest najmą-
drzejszą rzeczą, Collard odrzekł, że za współpracę należy się odwdzięczyć
i dodał, że Belgia stosowała w tym kraju korupcję od dziesiątków lat.
Przy śniadaniu ustalono plan działania na cały dzień. Collard i Miatamba
mieli wykorzystać land rovera FOMETRO i zająć się osadami wzdłuż północnej
drogi do Abumombazi. Lukowi kazano zawieźć Burine'a i Sukato, który miał
być tłumaczem, na zachód. Aaronowi i Weronice polecono pojechać na vespie
na wschód. Mieli tylko trzy dni na zdobycie wszelkich wstępnych informacji na
temat epidemii. Zasadnicza praca miała się rozpocząć, gdy z Kinszasy przyjedzie
reszta zespołu. Aaron wyjaśnił im metodykę obserwacji epidemiologicznych,
jakby przemawiał do studentów medycyny. Opierając się na notatkach, które
194
sporządził w czasie lotu przez Atlantyk, wyjaśnił, jakie pytania należało 
zadawać
i zasugerował rodzaj formularza, gdzie w odpowiednich rubrykach trzeba było
wpisywać odpowiedzi.
— Same dobre rady, confrere — zauważył Burine, zapalając papierosa, żeby
ukryć irytację. Les Americains, pomyślał, si didactiąues. Wstał. — Teraz
idziemy do pracy. Tak?
Aaron i Weronika pomogli załadować do dżipów wodę, kanapki, leki i sprzęt
medyczny. Collard dodał butelki z witaminami i niwachiną.
— A to po co? — spytał Aaron.
— Tabletki w większości wiosek działają jak pieniądze.
— Czy powinienem postępować zgodnie z twoim zwyczajem przekupywania
wodzów?
— Niekoniecznie. Ale pewnie z przyjemnością przyjmą^kilka papierosów.
Dwa samochody odjechały, a Weronika i Aaron pomachali im na pożegnanie.
— Teraz my — oświadczyła.
Aaron spojrzał sceptycznie na czerwony skuter. Weronika przymocowała
pudełko ze sprzętem medycznym do półki z przodu kierownicy i wepchnęła pod
papierowe kitle butelki z wodą i żywność. Wsiadła, wsunęła teczkę Aarona
między swoje nogi i siedzenie i kopniakiem uruchomiła vespę. Wciąż nie było
tłumika i niewielka maszyna zagrzmiała jak motor wyścigowy.
— Wskakuj! — zawołała, podwijając pod uda swoją szarą spódnicę. Aaron
spojrzał na mały kawałek siodełka, który pozostał dla niego, i jego wątpliwości
jeszcze się zwiększyły.
— To się chyba nie uda! — krzyknął.
Ojciec Dubonnet podjechał na swoim rowerze i zsiadł z niego, żeby wraz
z innymi siostrami popatrzeć ze schodów. Augustyna podniosła rękę jak
gendarme wstrzymujący ruch. Weronika zwolniła obroty silnika.
— Wykorzystajcie dżipa Matyldy — poleciła matka przełożona.
— On jest kaput\ — krzyknęła Weronika, przejeżdżając palcem po szyi.
Aaron usiadł okrakiem na tylnej części siodełka i nie bardzo wiedząc, co
zrobić z rękoma, wcisnął kciuki za pasek. Weronika zaryczała silnikiem i skuter
wyrwał do przodu. Aaron spadł i wylądował w piachu na plecach. Dubonnet
parsknął rubasznym śmiechem i zaklaskał w dłonie.
— Jak les cowboys du far West cinemal
Weronika, dobre czterdzieści parę matrów dalej, wcisnęła z werwą hamulec
i odwróciła się przez ramię. Antonia roześmiała się po raz pierwszy od tygodni,
ale szybko zakryła usta. Augustyna zbiegła po schodach do Aarona, który
podnosił się z trudem.
— Nic się panu nie stało? — spytała
— Oczywiście, że nie — odparł, otrzepując się, Aaron.
Weronika zawróciła i podjechała do niego.
— Tym razem niech pan obejmie mnie w pasie i trzyma się — zarządziła.
Aaron znów przerzucił nogę nad siodełkiem i delikatnie zacisnął dłonie na
kibici zakonnicy. Palce nóg skierował do środka i oparł o jej stopy.
195
— Teraz niech się pan trzyma — zakomenderowała.
Wzmocnił uścisk i tym razem wystartowali powoli, bardziej dostojnie.
Augustyna przez chwilę próbowała przybrać srogi wygląd, ale roześmiała się
i przytuliła Antonię. Dubonnet popedałował dalej, kołysząc rowerem na boki
w rytm flamandzkiej ballady, którą śpiewał ochryple i fałszywie.
Gdy już wyjechali na drogę do Yandongi, Weronika otworzyła przepustnicę
tak szeroko, jak to było możliwe. Aaron oparł się o jej plecy i poczuł w swoich
ramionach jej jędrne ciało. Gdy niewielka maszyna nabrała rozpędu, welon
Weroniki smagnął go w twarz. Odchylił głowę na bok, żeby welon powiewał
obok niego. Wiatr we włosach i radość, jaką dawał mu pęd piaszczystą drogą,
oszołomiły go z całą siłą i przyklejony do pleców zakonnicy wrzasnął:
Formidable! Formidable! Weronika skinęła głową i zwolniła, gdy wjeżdżali do
tunelu wyrąbanego w lesie bambusowym, który prowadził do Yandongi.
Weronika opuściła misję po raz pierwszy od czasu wybuchu epidemii. Gdy
zbliżali się do zapory w najbliższej wiosce, wartownik rozpoznał ją, zerwał się 
na
nogi i spiesznie odsunął barierkę. Zasalutował, gdy przejeżdżała. Dzieci i 
kobiety
ze śmiechem i z klaskaniem w dłonie wyległy z chat i podążyły za vespą do
centrum wioski. Weronika i Aaron zsiedli. Niektóre dzieci wpatrywały się
w Aarona i wstydliwie podawały mu rękę, gdy się schylił, żeby je przywitać. Inne
tłoczyły się wokół Weroniki, wypychając do przodu okrągłe brzuszki, i czekały, 
aż
przywita się z każdym, pogłaszcze po głowie i powie Mwana kitoko — dobre
dziecko. Matki, każda niosąca niemowlę na plecach i maczetę albo zawiniętego
w liście „serdelka" z jedzeniem, wyważonego na głowie, stłoczyły się wokół
Weroniki i rozprawiały, gestykulując przy tym z werwą. Mówiły bez żadnego
zażenowania, klepiąc się w uda i przytakując z chrząknięciem iyo. Wszystkie
paplały na raz. Aaron przyglądał się Weronice, jak śmiała się wraz z kobietami
i pouczała je. Było jasne, że ją uwielbiają. Nagle kobiety przestały rozmawiać.
Weronika spojrzała na jedną z nich i potrząsnęła głową.
— Nie zniknęłaby ot tak — powiedziała.
— Tak też myślałyśmy — kobieta odpowiedziała — i miałyśmy nadzieję,
że wiadomość o jej śmierci jest nieprawdziwa.
Weronika odeszła od grupy, odwróciła się do niej plecami i rozpłakała się.
Aaron podszedł do niej
— Spytały mnie, czy to prawda, że siostra Lucie nie żyje czy też opuściła
je bez pożegnania i wróciła do Belgii.
Spojrzała na Aarona i ujrzała pytanie w jego oczach.
— Lucie była pierwszą zakonnicą, którą zabiła gorączka — wyjaśniła
szorstko, wycierając oczy, po czym dodała delikatniej — przepraszam, myślałam,
że pan wiedział. Była moją najbliższą przyjaciółką, jak rodzona siostra, a te
kobiety za nią przepadały.
Zaprowadzono ich do cienia rzucanego przez plecione zadaszenie, wsparte
na tyczkach, pod którym na stołkach lub na rzeźbionych krzesłach w kształcie
litery V siedzieli starsi. Weronika przedstawiła lekarza. Przyjmowano go
z rezerwą, kiedy obchodził wszystkich i podawał im rękę. Dzieci, ciche
196
w obecności ojców, stały wianuszkiem, z wybałuszonymi oczami i z palcami
w buziach. Chude psy, o ogonach mocno zakręconych na grzbiet, węszyły
i drapały się. Gorący zapach czerwonej ziemi, smużki dymu z drewna, bogata
roślinność, to wszystko było takie, jak Aaron zapamiętał ze snów o afrykańskim
interiorze. Poczuł się w domu. Wódz nalał z tykwy bladego płynu do małego
blaszanego kubka i podał go Weronice. Wzniosła go w stronę Aarona.
— Lotoko. Rozpali panu ogień w gardle i wypali wszystko aż do żołądka.
Ojciec Dubonnet, gdy odwiedza wioski, pije to, żeby zapobiec chorobie. — Upiła
łyk i podała kubek Aaronowi, który poszedł za jej przykładem, po czym oddał go.
— Teraz wiem, co siostra miała na myśli — powiedział wciągając i wy-
dmuchując powietrze, żeby ochłodzić język.
Gdy rytuał dobiegł końca, Weronika zaczęła mówić o powodach ich wizyty,
a następnie oddała głos Aaronowi. Sprecyzował, jakich informacji potrzebuje,
a ona przetłumaczyła, bez skrępowania dodając swoje własne komentarze
i pytania.
Wodzowie mieli listę ludzi, którzy chorowali i którzy umarli. Było trudno,
a czasami w ogóle nie dało się stwierdzić, czy śmierć była spowodowana
„gorączką" z Yambuku. Wiele innych chorób zabijało ludzi lasu. Ale kiedy
razem występowały gorączka, krwawienie z trzewi, bóle głowy i ciała i choroba
trwała przez tydzień albo krócej, Aaron musiał przyjąć, że przyczyną zgonu była
gorączka krwotoczna. Zapisywał informacje na formularzu, który przypiął do
podkładki biurowej. To wszystko zajmowało sporo czasu, ale Weronika była
w swoim żywiole, skupiając się na zadaniu, które nie sprawiało jej trudu,
świadoma, że Aaron patrzy na nią z wyraźnym podziwem. Gdy zadała pytanie,
czy ktoś obecnie jest chory, ludzie się rozeszli, wskazując im domy na skraju
wsi, gdzie leżeli chorzy. Weronika wróciła do vespy i podjechała do tych chat.
Wyciągnęła z pudełka na przedniej półce rzeczy, które mogły być potrzebne
Aaronowi. Rozebrał się do slipek. Pomogła mu włożyć kitel i po kolei podała
mu resztę ubioru. Mieszkańcy wioski przyglądali się z bezpiecznej odległości
i szeptali zastanawiając się, cóż to za magiczna ceremonia miała się odbyć.
Dzieci wyzierały zza długich spódnic matek. Aaronowi zrobiło się trochę głupio
i strasznie gorąco. Procedury związane ze sterylnością były naprawdę dokuczliwe.
U siebie w kraju nigdy nie czuł się dobrze w laboratorium ani w sali 
operacyjnej.
Znowu, wykorzystując Weronikę jako tłumaczkę, podszedł do pierwszego
mężczyzny, który siedział zgarbiony na stołku. Spojrzał na swoją listę pytań.
— Od jak dawna jesteś chory?
— Mikolo minso — padła odpowiedź.
— Od zawsze — przetłumaczyła Weronika.
— Czy masz gorączkę? — Mężczyzna pocił się, ale nie aż tak jak Aaron,
który dotknął chłodnego czoła pacjenta dłonią odzianą w rękawiczkę.
— lyo — odparł z przytaknięciem.
— Czy cię boli?
— lyo.
— Gdzie?
197
— Nyonso. — Machnął dłonią wzdłuż ciała, od stóp do głów.
— Biegunka?
— Iyo.
— Wymioty?
— Iyo.
— Krew?
— Iyo.
Aaron zapisał wszystko dokładnie w swoim formularzu i przeszedł do
następnego pacjenta, kobiety siedzącej na klocu obok nie rozpalonego paleniska
kuchennego. Również odpowiedziała twierdząco na wszystkie jego pytania.
Przerwał i odwrócił się do Weroniki, która starała się ukryć swoje rozbawienie.
— Oni nauczyli się, że odpowiedź negatywna pozbawi ich pomocy lekars-
kiej — powiedziała.
Aaron spojrzał na swój kwestionariusz; stał się zupełnie bezwartościowy.
— Ale nie możemy nic dla niego zrobić — zauważył.
— Wiem — odparła Weronika. — Ale będą zadowoleni, jeśli w zamian za
krew damy im tabletki.
Chorzy woleli raczej zastrzyki niż tabletki i wywiązała się długa dyskusja.
Zanim zgodzili się na pobranie krwi, Weronika wręczyła rodzinom pacjentów
i zebranym starszym niwachinę i witaminy.
Cała procedura powtórzyła sie przy drugiej chacie. Następnie lekarz i siostra
podeszli do ostatnich dwóch pacjentów: kobiety i mężczyzny wyciągniętych na
matach pod przybudówką odchodzącą od plecionego dachu. Oboje leżeli
w cuchnących, czarnych odchodach. Aaron cofnął się przed stadem much i po
raz pierwszy strach ścisnął mu żołądek. Spojrzał przez ramię i zobaczył, że
Weronika zakłada kitel na bluzkę i spódnicę i wciska welon pod gumkę
niebieskiego, papierowego czepka. Podeszli razem do pacjentów i ujrzeli ich
szklane, nieruchome oczy i bąbelki świeżej krwi na wargach.
Aaron odwrócił się do Weroniki:
— To jest ten rodzaj posępnego, nieobecnego spojrzenia, opisany w książce
Siegerta „Wirus Marburg", którą czytałem w samolocie do Kinszasy.
— To jest spojrzenie „gorączki" — powiedziała Weronika. Pochyliła się
i odezwała do dwojga ludzi: — Lekarz musi wam pobrać krew z ręki,
a potem...
Aaron podniósł dłoń.
— Oni siostry nie słyszą. Są nieprzytomni. — Przyklęknął i szybko założył
opaskę uciskową na rękę kobiety. Gdy wyciągał tłoczek, a do strzykawki
wlewała się krew, z gardła mężczyzny wydobył się charkot. Zakaszlał czerwoną
pianą i umarł. Aaron zdjął opaskę, przelał krew do probówki próżniowej
i wycofał się. Stał wraz z Weroniką i patrzyli na parę, leżącą na ziemi. Kobieta
jęknęła i z wysiłkiem chwyciła powietrze. Z otworu po igle, na jej ramieniu
wysączyła się strużka krwi. Mężczyzna leżał bez ruchu. Muchy obsiadły jego
nozdrza i otwarte usta.
— Nic nie możemy zrobić — stwierdził Aaron.
198
Odwrócili się i poszli z powrotem do vespy. Aaron wrzucił probówkę
do plastykowej torby, a strzykawkę do drugiej. Zdjęli kitle i rzucili je
na ziemię wraz z rękawiczkami i z maskami. Aaron szybko wciągając
spodnie i koszulę spojrzał na Weronikę. Gdy poprawiała welon, przez
jej mokrą od potu bluzkę prześwitywały ramiona i dekolt. Zapalił drewnianą
zapałkę i rzucił ją na stos ubrań ochronnych. Odsunął się od dymu i zakręciło
mu się w głowie.
— Czy obarczyliby mnie winą, gdyby kobieta umarła w czasie pobierania
jej krwi?
— Tak — odparła Weronika. — To oczywiste.
Podczas wieczornego posiłku lekarze i zakonnice zdali r.elację ze swojego
dnia pracy. Aaron i Weronika odwiedzili jeszcze pięć wiosek i odszukali
tylko dwoje chorych ludzi. Oboje gorączkowali, ale nie mieli innych sym-
ptomów. Burine i Sukato przywieźli próbki krwi od dwunastu osób z dzie-
sięciu wiosek. Collard i Miatamba objechali dwanaście wiosek i znaleźli
tylko trzech chorych. Pozostali lekarze wręczyli swoje dane Aaronowi,
zadowoleni, ze zbiera wszystkie kawałki tej układanki i wpisuje je do
swojego formularza.
Po kolacji przenieśli się na werandę i ułożyli plan na następny dzień. Aaron
spytał siostry, czy Mbunzu wciąż jest w misji, twierdząc, iż dla Howarda ważne
było potwierdzenie poziomu przeciwciał u niej i u Sukato.
Sukato już wcześniej ochoczo oddał krew, poinformował ich Aaron i dodał,
iż pielęgniarz nawet zaofiarował się, że pojedzie z nimi do Bongolu, żeby się
spotkać z ngangą.
— Mbunzu wyjechała z misji, gdy zmarli jej rodzice i dziecko — odparła
Weronika. — Przebywa w wiosce swojego wujka i opiekuje się jego dziećmi.
— Jak to daleko?
— Około osiemdziesięciu kilometrów drogą do Yalosemba. Możemy tam
rano pojechać,
— Vespą? — spytał Aaron.
— Nie — wtrąciła Augustyna. — Kazałam mechanikowi sprawdzić dżipa
siostry Matyldy. Jest napełniony paliwem i przygotowany dla was.
— Gdybyś pojechał z nami, szybciej byśmy przedostali się przez wioski —
Weronika zwróciła się do Miata.
— Dobrze. Chciałbym znowu zobaczyć Mbunzu — odparł.
Collard i Burine studiowali mapę okolicy.
— Zaczniemy tam, gdzie skończyliście, i będziemy się posuwali dalej na
wschód — powiedział Collard do Aarona.
— Czy mógłbyś sprawdzić w... — Aaron zajrzał do swoich notatek — ...Ya
...mon ...zua, w wiosce, gdzie umierało to małżeństwo, czy od razu pogrzebano
ciała?
— Yamonzua? — Burine odnalazł ją na mapie. — Trzynaście kilometrów
199
stąd. Oczywiście, nie ma sprawy. — Odwrócił się do Collarda: — Czy mamy
duży zapas kitli i rękawiczek?
— Tak. Teraz sprawa zabezpieczenia próbek...
Augustyna przerwała:
— Może pozostałe szczegóły omówimy rano. — Spojrzała na zegarek. — Za
pół godziny wyłączamy generator.
O trzeciej nad ranem Weronika, w długiej, białej koszuli nocnej, zaczęła
walić w drzwi sypialni dziewcząt i wołać Collarda.
— Jakiś mężczyzna właśnie przywiózł wózkiem swoją żonę do klasztoru.
Od dwóch dni rodzi i wygląda okropnie... może nawet ma „gorączkę".
Collard podszedł w szortach do drzwi, przecierając oczy.
— Jej mąż mówi, że akuszerka z wioski ich przysłała, ponieważ zablokowana
jest główka dziecka i nie może wyjść — dodała Weronika.
-— Zablokowana główka? — powtórzył lekarz, drżąc we wczesnoporannym
chłodzie.
Weronika przytaknęła.
— Niech pan lepiej coś na siebie włoży, bo się pan przeziębi.
— Zaraz tam będę — powiedział, zamykając drzwi. Ubrał się w ciemności
i przeszedł na drugą stronę drogi, żeby obudzić Miata. Przeanalizowali różne
możliwości. Ponieważ sala operacyjna i sala porodowa wciąż były skażone
i narkoza stanowiła problem, Collard wykluczył cesarskie cięcie.
— Gdy tu przyjechałem, musiałem wykonać jedno przy znieczuleniu
miejscowym, ale zużyłem większość xylokainy •— powiedział Miat.
Poszli do klasztoru. Augustyna czekała na nich z lampą u stóp schodów.
— Gdzie jest Weronika? — spytał Collard.
— Odesłałam ją z powrotem do łóżka -— oświadczyła matka przełożona,
podnosząc lampę w górę.
Mężczyzna popatrzył na chudą kobietę, która leżała na plecach, złożona, jak
scyzoryk, w niewielkim wózku. Nogi zwisały jej na bok. Jęczała. Oczy miała
odwrócone i w przyćmionym świetle widać było ich białka. Collard odsunął
płótno przykrywające jej uda i zobaczył wybrzuszenie pomiędzy nogami kobiety.
— Będziemy musieli przeprowadzić pubiotomię.
— Co to takiego? — spytał Miat.
— To metoda, jakiej nauczyłem się od lekarza misyjnego, na początku lat
sześćdziesiątych. Rozdziela się kość łonową, miednica rozszerza się i daje 
więcej miejsca na poród.
— Nigdy mnie tego nie uczono — powiedział Miat.
— Oczywiście, że nie. — Zbyt proste i skuteczne, żeby uczyli tego
profesorowie na uniwersytecie. Ale powiem ci, że to naprawdę daje efekty
i czasami powoduje mniej urazów niż cesarskie cięcie.
Pojawiła się Weronika, w pełni ubrana.
— Nie mogłam zasnąć — powiedziała do Augustyny.
Collard odwrócił się do Miata.
200
— Weź jakiś środek do miejscowego znieczulenia, trochę dolantyny z przy-
chodni i ostry skalpel.
Do Augustyny i Weroniki powiedział:
— Potrzebne nam będą kitle i rękawiczki oraz ręczniki dla dziecka
Przydałoby się też trochę więcej światła. — Położył dłoń na ramieniu mężczyz-
ny. — Pomóż mi ją zanieść po schodach na stół.
Pięć minut później kobieta już leżała. Miat i Collard byli w kitlach
i w maskach. Augustyna i Weronika stały, każda trzymając w ręce lampę.
Antonia, która do nich dołączyła, trwała w gotowości z bielizną dla dziecka.
Miat, w rękawiczkach, ścisnął przedramię kobiety, a Collard wetknął igłę w żyłę,
wystającą na zgięciu ramienia, i wstrzyknął całą strzykawkę dolantyny.
— Teraz szybko. Nie mamy wiele czasu.
Collard wetknął dwa palce pod spojenie łonowe kobiety i kciukiem
wyczuł wśród włosów łonowych środkową linię kości. Wprowadził xylokainę
pod skórę. Kobieta krzyknęła, poruszyła się, ale Miat przytrzymał ją mocno
na stole i podał Collardowi skalpel. Ten naciął skórę, zlokalizował miejsce
łączenia dwóch gałęzi łonowych, które układały się w łuk miednicy, podwinął
palec pod kością, przyłożył ostrze do chrząstki i nacisnął. Kobieta znowu
jęknęła, ale dolantyna zaczęła działać. Collard strząsnął pot, który spływał
mu po czole. Weronika odwróciła głowę, ale nieruchomo trzymała lampę.
Antonia zmieniła Augustynę, a ta usiadła na krześle i wsadziła głowę
między kolana. Collard, naciskając mocniej kciukiem, wcisnął nóż głębiej
w chrząstkę. Nagle usłyszeli trzask i łuk rozszedl się. Collard szybko
umieścił ramię noworodka z powrotem w kanale rodnym, Miat naciskał
na macicę i chłopiec przyszedł na świat. Collard odwrócił go do góry
nogami, wytarł mu śluz z ust i poklepał po plecach. Dziecko wciąż nie
oddychało i wyglądało na martwe.
Collard zdjął maskę, zakrył nos i usta noworodka swoimi własnymi,
wdmuchiwał powietrze w malutkie płucka i uciskał pierś. Po kilku cyklach
noworodek zakasłał, parsknął i samodzielnie wciągnął powietrze. Collard podał
go Antonii.
— Dobra robota — stwierdził Miat, wyciągając łożysko. — Dolantyna
musiała zdławić ośrodek respiracyjny.
Weronika przytrzymała lampę przy twarzy Collarda i wykrzyknęła:
— Doktorze, ma pan całe usta we krwi!
— O Boże — powiedział. — Quel idiotl
Spojrzał na swoje zakrwawione rękawiczki i krew porozmazywaną na całym
kitlu i na butach. Zdjął rękawiczki i kitel. Jego doświadczenie medyczne,
tradycje kultywowane i przekazywane mu przez ojca, jego zawodowe ego — to
wszystko dostało po nosie, gdy pochował małżeństwo, które kazał odizolować
w Bumba. Odruch ściągnięcia maski i przeprowadzenia sztucznego oddychania
na nie oddychającym noworodku świadczył, że jego instynkty zawodowe wróciły
do normy.
Weronika podała mu ręcznik.
201
— Co możemy zrobić, doktorze?
— Nikt nic nie może zrobić — odparł. — Już rzucono monetą. Albo
zachoruję, albo nie.
Wcześnie następnego ranka Miatamba, Weronika i Aaron ruszyli na po-
szukiwanie Mbunzu. Wera, która łatwo zapadała na chorobę lokomocyjną,
siedziała na przednim siedzeniu, przy opuszczonym oknie. Po drodze szybko
dokonywali przeglądu wiosek. Miat przebadał tuzin chorych i pobrał próbki ich
krwi. Czasami ubierał się w cały strój, czasami zakładał tylko rękawiczki.
Weronika rozdawała niwachinę i witaminy, jak muszelki porcelanki albo monety,
a Aaron zapisywał dane. Miat ponaglał wszystkich.
W końcu przybyli do wioski wujka Mbunzu i zaprowadzono ich do jego
chaty. Mbunzu chlapała wodą ze zbiornika na krzepkiego, małego chłopca,
trzymając go za ramię, a ten wrzeszczał i kopał. Jak tylko ujrzała Weronikę,
rzuciła dziecko na ręcznik i podbiegła do niej. Uścisnęły się. Jej wujek był
potężnym mężczyzną, w czystej, białej koszuli i w spodniach khaki. Rozpoznał
Miata i podał rękę Aaronowi, ale był wyraźnie podejrzliwy. Zawołał na Mbunzu,
która wbiegła do domu i pojawiła się z krzesłem i dwoma stołkami. Mężczyźni
usiedli, a ona wciągnęła niemowlakowi przez głowę koszulkę i dołączyła do
nich, trzymając dziecko na kolanach. Pojawiła się dwójka starszych dzieci,
uścisnęły dłonie przybyszów i stanęły za Mbunzu. W środku rozmowy Mbunzu
nagle wstała i wrzasnęła: Te! makila te. Tonga te. I rzuciła się z dzieckiem do
domu. Wujek krzyczał i stał blokując wejście. Weronika przetłumaczyła
Aaronowi, co się dzieje.
— Doktor Miat powiedział im, że chce jeszcze jej krwi, i widział pan, co się
stało. Strasznie boi się igły i nie powiem, żebym się temu dziwiła po tym
wszystkim, przez co przeszła. — Weronika odwróciła się do wujka i przemówiła
szybko, płynnym lingala.
Miat cicho tłumaczył Aaronowi:
— Mówi mu, że wszyscy, którzy byli chorzy i nie umarli, znowu mogą
zachorować i że potrzebna nam jest jej krew po to, by dać jej odpowiednie
lekarstwo.
Aaron chciał sprostować to kłamstwo, ale Miat potrząsnął głową, żeby go
uspokoić, wyjaśniając, że cała rodzina Mbunzu, łącznie z jej dzieckiem, zginęła
w czasie epidemii. Żona jej wujka też zmarła i teraz ona matkuje maleństwom.
Chciała je zabrać z powrotem do szkoły w misji, ale nie miała pieniędzy, a wujek
chciał, żeby została.
Mbunzu pojawiła się w drzwiach z niemowlęciem na biodrze. Miat szybko
zamienił parę słów z Weroniką i podszedł do wuja. Mężczyźni odeszli na koniec
podwórka. Weronika nachyliła się w stronę Aarona.
— Doktor Miat uzgadnia cenę z wujem za pozwolenie Mbunzu, aby
udała się do misji z wizytą. Jak już tam będzie, możemy zrobić z jej
krwią, co trzeba.
Podczas jazdy powrotnej do Yambuku, Miat wyjaśnił, że Mbunzu uzyska
202
zgodę na odwiedzenie Yambuku, jeśli jej wuj otrzyma dwa worki ryżu, kozła
i baterie do radia tranzystorowego. Obawiał się, że z bateriami może być
problem. Zawsze ich brakowało.
Collard i Burine wrócili do misji w niecałą godzinę po pozostałych. Aaron
i Collard zdecydowali, że muszą szybko obejrzeć szpital, zanim się ściemni.
Włożyli ubranie ochronne, łącznie z antywirusowymi „maskami gazowymi",
a Aaron wziął swój aparat. Collard czuł się dobrze i nawet żartował na temat
swojego ewentualnego zarażenia się „gorączką" zeszłej nocy.
W sali porodowej wielkie plamy krwi i odchodów na podłodze i na stole już
dawno zostały wyssane. Tylko kilka ciężkich much wciąż brzęczało hałaśliwie
w małym, dusznym pomieszczeniu. Panował obezwładniający fetor i Collard
otworzył okno, a Aaron wycelował aparat w stolik na narzędzia, nastawiając
ostrość na umazany krwią wziernik pochwowy i jeden z tych średniowiecznych,
ostro zakończonych zacisków szyjkowych. Z metalowej tacy podniosła się
mucha i usiadła na obiektywie.
Rozdział 18
Aaron po raz trzeci namydlił głowę i ciało i pociągnął za łańcuch przy
mosiężnym sitku prysznica. Opłukał się w letniej wodzie, która lała się ze
zbiornika umieszczonego na belkach dachowych. Po dniu spędzonym w wioskach
bardzo przyjemny był świeży zapach mydła i mokrych cegieł. Szorował i drapał
ślady po ugryzieniach moskitów na łydkach, powyżej linii skarpetek. Jakież to
choroby one albo te obleśne, nażarte, muchy mięsne przenosiły, zastanawiał się
wycierając się ręcznikiem. Przez myśl przemknęła mu leiszmanioza, kala-azar
(leiszmanioza trzewna), gorączka nawrotna.
Gdy wrócił do sypialni, usiadł na łóżku, wyjął nawilżaną chusteczkę, która
została mu jeszcze z samolotu ze Szwajcarii, i dokładnie wytarł aparat. Nie był
w stanie dotrzeć do każdego małego rowka i szczeliny na obiektywie. Żeby wirus
przetrwał, musiał przebywać w żywych komórkach, a muchy przenosiły na
nogach wszelkie plugastwo, żywe i martwe. Zadzwonił dzwon klasztorny,
wzywający na kolację. Włożył czystą koszule i spodnie khaki, postanawiając nie
dać się ponieść wyobraźni.
Kolacja była cicha. Nawet Weronika mówiła niewiele, krążąc wokół
i upewniając się, czy lekarze mają dość do jedzenia.
— Jak sądzicie, kiedy pozostali tu dotrą? — spytał Miatamba.
— Jak tylko Howardowi uda się zorganizować transport i pozyskać materiały
do plazmaferezy — odparł Aaron. Zwrócił się do sióstr: — Wyciąga się całą
krew z pacjenta, który może nosić przeciwciała, oddziela się surowicę od
komórek i komórki wstrzykuje się dawcy z powrotem. Zespoły będą musiały
dokonać przeglądu każdej wioski w tej strefie, żeby znaleźć kilka tych osób,
które wróciły do zdrowia, i jednocześnie zorientować się, czy epidemia wygasła.
I oczywiście będziemy chcieli zrekonstruować wydarzenia. Na ogół kojarzy się
fakty epidemiologiczne po epidemii.
— Czy wszyscy wyjeżdżacie rano? — spytała Augustyna.
Collard odpowiedział:
— Próbki muszą zostać przepakowane i odesłane jak najszybciej; na mnie
czekają obowiązki w ambasadzie i w Prezydenckiej .Służbie Zdrowia.
— Ja za dwa dni lecę z powrotem do Paryża — powiedział Burine.
204
•— A pan, doktorze Miat? — spytała Weronika.
— Mogę zostać jeszcze dzień czy dwa; potem muszę wracać do swoich
obowiązków w Lisala — odparł.
— Jeszcze pan pozostaje — zauważyła Weronika, pochylając się nad
ramieniem Aarona, żeby dolać kawy do jego filiżanki.
— Howard Fields oczekuje mnie jutro w Kinszasie — odpowiedział
— Po co?
— Chyba żebym zdał relację z naszych odkryć i pomógł mu ułożyć dalsze
plany.
Nastąpiła chwilowa cisza w rozmowie i słychać było wiatr wiejący w drze-
wach. W kuchni trzasnęła okiennica.
— Czy sądzicie, że możemy z powrotem wprowadzić się do naszych pokoi
w klasztorze?
— Jeśli się je wyszoruje i zdezynfekuje eau de Javel albo lizolem — odparł
Burine. — To samo dotyczy budynków szpitalnych.
Pozostali lekarze przytaknęli zgodnie. Kurz wdarł się do pokoju z kolejnym
podmuchem wiatru. Augustyna zamknęła okno i poradziła, żeby lekarze udali się
na spoczynek, zanim rozpęta się burza.
Gdy pociemniało, a potem zupełnie zgasło światło, Aaron, Burine i Collard
leżeli na plecach i rozmyślali o przeżyciach ostatnich kilku dni.
— Co sądzisz o tutejszej sytuacji, Burine? — spytał Aaron, odwracając się
w stronę, niewyraźnie zarysowanej pod moskitierą, sylwetki Francuza.
— Wydaje się jasne, że epidemia zaczęła się od szpitala i że się skończy,
jak pochowają ostatnie biedne dusze, które uciekły do swoich wiosek.
— A ty, Collard?
— Zgadzam się z Burine'em. Zasadnicze pytanie, na które władze będą
wymagały odpowiedzi, to czy ta strefa jest bezpieczna i wolna od choroby. To
określą twoje sondaże. Moja praca tutaj chyba już się skończyła.
— A co z siostrami? — spytał Aaron.
Collard ziewnął i przeciągnął się.
— Z siostrami? A co z nimi?
— Wydają się przygnębione, że znowu zostaną same — odparł Aaron.
— Faktycznie, przy kolacji wyglądały na nieco przygaszone, ale może są po
prostu zmęczone — stwierdził Burine.
— Nie przejmowałbym się nimi — powiedział Collard. — Siostry
to odporna rasa.
— Ja się jednak przejmuję — nie ustępował Aaron. — I ciekawi mnie, co
się dzieje we wnętrzu tych kobiet. Antonia zachowuje się niemal jak pustelnica.
Augustyna jest spokojna i niewzruszona...
— Jak skała — dokończył Burine.
— A Weronika? — spytał Aaron.
— Ach — odparł Francuz. — To ci dopiero kobieta.
Collard usiadł na łóżku.
205
— Zanim staniesz się zbyt poetycki, pozwól, że ci powiem, iż nie da się
zajrzeć w serce flamandzkiej zakonnicy. One mnie wychowały. Jak już ci się
wydaje, że wiesz, co myślą i jak się przed tym wykręcić, łoją ci skórę linijką.
Roześmiali się. Po chwili Burine oparł się na łokciu.
— Dlaczego nie zostaniesz, Aaronie? Powiem Howardowi, że jesteś tu
potrzebny.
— Myślałem o tym samym — odparł Amerykanin. — Prześpię się z tym
problemem.
Powiedzieli sobie dobranoc. Aaron podłożył dłonie pod głowę i spojrzał
przez okno. Niebo przecięła błyskawica, a wiatr smagał liście palmy. Głęboki
pomruk przetoczył się tak blisko, że łóżko zadrżało. Odwrócił się na bok
i nakrył głowę poduszką, cienką jak wafel, ale błyski przebijały się przez
powieki. Deszcz, poganiany podmuchami, walił w okna i trząsł drzwiami
w zawiasach. Aaron dusił się pod poduszką i zgrzebnym prześcieradłem,
odrzucił je i usiadł na skraju łóżka. Kolejna błyskawica oświetliła krucyfiks
nad drzwiami, a gdy położył się znowu i zamknął oczy, zobaczył w wyobraźni
jego kojący obraz. Żyd próbujący zasnąć w misji katolickiej, w sypialni
dziewcząt.
Pomyślał o Weronice... Mimo że rozpłakała się, gdy kobiety w wiosce
spytały o Lucie, wydawało mu się, ze jest najbardziej dzielna z zakonnic.
Ogromne wrażenie zrobiła na nim jej energia, sposób, w jaki zmagała się z pracą
i w jaki się poruszała. Nie pasowała do jego obrazu katolickiej zakonnicy,
potulnej, ze wzrokiem opuszczonym w dół, dłońmi schowanymi w długich,
luźnych rękawach habitu, sunącej wzdłuż krużganków i korytarzy, żeby uklęknąć
w cichej modlitwie. Weronika, gdyby nie złożyła ślubów, mogłaby być
wspaniałą żoną. Rachel miała podobne cechy. Jej siła brała się z ambicji, siła
Weroniki z... Znowu przewrócił się na bok. Burza minęła i noc była cicha, mimo
odgłosów kapania z dachu i chrapania pozostałych. Zamknął oczy i ujrzał
Weronikę, jak upina sobie welon, a przez wilgotną bluzkę prześwitują
zaokrąglenia szyi i ramion.
Nazajutrz gdy mężczyźni się ubierali, Aaron oznajmił, że zdecydował się
zostać. Miał przekazać wraz z ich danymi notatkę dla Howarda i napisać list do
Rachel, który Burine mógłby wysłać z Paryża. Gdy lekarze szli na śniadanie do
klasztoru, Aaron zapytał:
— A co, jeśli będą chcieli w Kinszasie, żebyście poddali się kwarantannie?
— Będę w drodze do Paryża, zanim zdążą się nad tym zastanowić —
zachichotał Burine.
— Jak oddam próbki, zniknę w dobrze strzeżonych wnętrzach ambasady
belgijskiej — zlekceważył sprawę Collard.
Kiedy tylko Burine i Collard wyjechali do Bumba, Augustyna zebrała szóstkę
pracowników i ogrodników, którzy przez cały czas epidemii nie przerywali
wykonywania swoich normalnych obowiązków. Podzieliła ich na dwa zespoły
sprzątaczy i z pomocą Weroniki ubrała ich w papierowe kitle i czepki i zawiązała
206
im maski na twarzach. Na ręce dostali gumowe rękawiczki, przydzielono im
też wodę z mydłem i lizol. Mężczyźni rozprawiali nerwowo i stali jak
manekiny w kostiumach mindele, które okrywały ich spodnie khaki i fartuchy.
Augustyna, sama ubrana na niebiesko, zaprowadziła dwóch mężczyzn do
klasztoru, żeby wyszorować i zdezynfekować pokoje zakonnic i kaplice. Miat
zgłosił się do nadzorowania i pilnowania rutynowej dezynfekcji sali porodowej
i operacyjnej oraz oddziałów. Zwinął swoje ubranie pod pachą i poprowadził
zespół do szpitala. Weronika i Aaron zamietli i uporządkowali domek
gościnny, posłali łóżko Aarona w pokoju obok sypialni Dubonneta i zanieśli
stolik z puzzlami z powrotem do klasztoru. W południe zespoły pracownicze
zebrały się wokół małego ogniska, w którym płonęła odzież ochronna. Po
lunchu Miat udał się z Aaronem do przychodni i zbadał garstkę pacjentów,
których pozostawił mu Sukato. Poinstruował pielęgniarza i Aąrona, jak należy
prowadzić przychodnię.
— Postaram się — obiecał Aaron — ale zbyt dawno zajmowałem się
bezpośrednio pacjentami, żeby być naprawdę pomocnym.
— Nie przejmuj się — zapewnił go Miat. — Niewiele jest spraw, z którymi
Sukato nie potrafi sobie poradzić.
— A zabiegi?
— Wrócę za tydzień czy dziesięć dni. Zatrzymaj pacjentów, którzy wymagają
bardziej skomplikowanego zabiegu. W nagłych przypadkach stosuj Artykuł 15.
— Co to takiego?
— Radź sobie sam, jak najlepiej potrafisz. Obok sterylizatora leży atlas
chirurgiczny — odparł Miat z uśmiechem. — Wy, Amerykanie, chyba nazywacie
go chirurgiczną książką kucharską.
Roześmiali się, Aaron dość nerwowo.
Luc wymył i napełnił paliwem land rovera Miata. Pomagał właśnie lekarzowi
załadować torby, gdy przyszedł Dubonnet, żeby się pożegnać. Wszyscy podali
sobie dłonie i po chwili pojazd zniknął za rogiem. Aaron i ksiądz podążyli za
siostrami z powrotem do klasztoru i usiedli przy stole w refektarzu.
— Podgrzeję kawę i możemy ułożyć plan na następne kilka dni —
oświadczyła Augustyna, kierując się do kuchni.
Weronika otworzyła szafkę pod kredensem, wyciągnęła stary gramofon,
nakręciła go i wyjęła płytę z mocno zniszczonej okładki. Dubonnet odchylił
krzesło, wyciągnął z kieszeni ciemne cygaro, zapalił je i wydmuchnął gryzący
obłok ponad stołem. Antonia zakasłała i ręką odgoniła dym od twarzy. Igła
zaskrzeczała i popłynęła melodia „Odgłosów wiosny" Straussa, a stopy Weroniki,
opierającej się lekko dłońmi o kredens, poruszyły się w rytm muzyki. Gdy
melodia rozkręciła się, Weronika odwróciła się i, kołysząc ciałem i spódnicą,
zatańczyła walca wokół stołu, niepomna na to, że Antonia ze zdziwienia aż
otworzyła usta, a Aaron się uśmiechnął. Augustyna przypatrywała się temu
z dezaprobatą, stojąc w drzwiach. Weronika kręcąc pirueta opadła na krzesło
i wraz z Aaronem wybuchnęli śmiechem. Ksiądz wypuścił kółko z dymu
w stronę żarówki na suficie, a matka przełożona przyniosła dzbanek z kawą,
207
postawiła go na kredensie i spojrzała na gramofon. Ramię gramofonu pod-
skakiwało na nierównościach pogiętej płyty, zbliżając się do czystego kółka
pośrodku dysku. Augustyna stanęła do nich plecami, zacisnęła oczy i oparła się
0 kredens. Znów usłyszała śmiech, ale nie wyłączyła muzyki.
Aarona obudziły przed świtem monotonne głosy sióstr odmawiających
śpiewnie modlitwy. Zwinął poduszkę pod głową i leżał na plecach, otoczony
bladym, bezkształtnym kokonem moskitiery. Głos Weroniki wybijał się ponad
pozostałe mocnymi czystymi tonami. Wyobraził sobie, jak klęczy, z prostymi,
silnymi plecami. Zakrył swoją nagość skrajem prześcieradła. Na drodze za misją
terkotał jakiś samochód. Mężczyźni witali się okrzykami. Gdzieś daleko usłyszał
Zairczyków śpiewających do rytmu bębna. Usiadł, odsunął moskitierę i ubrał się.
Gdy wyszedł na zewnątrz, oparł się o ceglany filar i obserwował słabą poświatę
na wschodzie, swoiste preludium, zanim słońce pokoloruje szarości świtu.
Czyste, wolne od kurzu powietrze niosło aromat kwiatów, których kształt i kolor
krył się tuż nad ziemią. Poszedł powoli w stronę kościoła. Śpiew narastał;
rytmiczna, swobodna melodia współbrzmiąca z bębnami. Wszedł do środka.
Kościół był wypełniony po brzegi. Ludzie, którzy stali z tyłu, powitali go
nieśmiało i zrobili dla niego miejsce przy ścianie. Wcisnął się między mężczyznę
1 kobietę, czując gorąco i twardość ich ramion.
W świetle świec, ciemne drewniane belki rzucały tańczące cienie na
dwuspadowy dach. Po każdej stronie ołtarza stał na baczność wysoki mężczyzna.
Każdy z nich trzymał przy boku włócznię i był ubrany w tunikę ze skóry
lamparta, udrapowaną na ramieniu jak rzymska toga. Chór zebrał się przed
wiernymi, na prawo od nawy. Pierwsze dwie ławki zajmowali mężczyźni. Za
nimi kobiety, wiele z nich z dziećmi na plecach, kołysały się i klaskały w rytm
bębnów. Śpiewali pełnymi głosami, bez drżenia, wysoko i nosowo. Aaron
wyczuł stęchły zapach afrykańskich ciał. Zapłakało jakieś niemowlę. Zobaczył,
że matka pochyla się i przykurcza ramię, żeby dziecko mogło przekręcić się do
przodu i znaleźć jej pierś. Płacz ustał.
Ojciec Dubonnet położył dłonie na ołtarzu i spojrzał na wiernych spod
krzaczastych brwi. Jego ornat pasował do zielono-czerwonych wzorów obrusa na
ołtarzu, a spod potężnej brody wyzierał żółty krzyż. Lekko przestępował z nogi
na nogę w rytm muzyki i skinął zachęcająco głową w stronę młodego bębniarza,
po raz pierwszy grającego podczas mszy. Powoli, poruszając się zgodnie
z rytmem, rozpostarł dłonie nad głową, po czym opuścił je dając znak do
modlitwy. Śpiew zmienił się w szept i ucichł.
Ksiądz stanął z boku ołtarza. Chłopiec z ogoloną głową podsunął mu do
piersi księgę o złoconych kartach, otwartą do czytania. Chude nogi wystawały
chłopakowi z workowatych spodni. Dłońmi chwycił skórzaną okładkę, a brodą
przytrzymał kartki: jak stojak na nuty. Patrzył w górę, ze wzrokiem utkwionym
w księdza. Dubonnet pogłaskał chłopca po głowie i mrużąc oczy, odczytał lekcję,
zaznaczając tekst palcem. Gdy przewracał kartki, głowa chłopca poruszała się
w górę i w dół, jak dobrze naoliwiona maszyna. Kiedy czytanie dobiegło końca,
208
Dubonnet uwolnił chłopca od ciężaru, uczynił nad nim znak krzyża i wrócił do
ołtarza. Chłopiec zeskoczył ze schodów i usiadł dumnie u stóp starej kobiety.
Kazanie ojca Dubonnet w lingala było krótkie. Wygłaszał swoje słowa
i zdania z delikatną wyższością, jak rolnik siejący ziarno, który zna swoją 
ziemię
i wie, że jest podatna i urodzajna. Często przerywał na chwilę swój wywód.
Kościół wypełniało wtedy zbiorowe iyo ludzi, a pomiędzy krokwiami roz-
brzmiewały miękkie tony mniejszego bębenka. Nie było stukania w ambonę ani
dogmatów wbijanych do głowy, ale raczej dialog między księdzem a jego
ludźmi. Gdy kazanie dobiegło końca, wierni wstali do błogosławieństwa,
zaśpiewali i zaklaskali do rytmu. Ojciec Dubonnet przeszedł wzdłuż ławek,
wiodąc za rękę chłopca, który trzymał mu Biblię.
— Wcześnie pan wstał, doktorze — zauważył ksiądz, gdy Aaron powitał go
na schodach przed kościołem.
— Wspaniały sposób na rozpoczęcie dnia — odparł Aaron.
Dubonnet lekko popchnął chłopca.
— Uściśnij dłoń amerykańskiemu naukowcowi, mon petit.
— Bonjour, monsieur le scientiste.
Aaron uścisnął mu dłoń.
— Jak masz na imię?
— Impanda Elandu — odparł chłopiec. — Ojciec Dubonnet mówi na mnie
„Bienvenue".
Ksiądz położył rękę na ramieniu chłopaka.
— Pojętny chłopak i nieźle gra w piłkę nożną. Ale musimy popracować nad
rozwojem mięśni jego nóg, żeby dorównywały umysłowi. To jego babcia. —
Dubonnet wskazał na starą kobietę, która do nich podeszła.
Aaron podał jej rękę. Ksiądz ciągnął dalej:
— Oboje jego rodzice zmarli w czasie epidemii.
Przez następne trzy dni Aaron i Weronika pracowali w wioskach. Co wieczór
Aaron szedł spać po dobrej kolacji u sióstr, wyczerpany, ale zadowolony, że
kompletowanie danych idzie sprawnie. Przebywał w ekscytującym miejscu,
wykonywał pracę, jaką uwielbiał, z kobietą zakonnicą, która znała teren i której
zaradność i humor wzmagały jeszcze przyjemność przeżywania każdego dnia. Jego
jedynym zmartwieniem było przechowywanie próbek zebranych od tych, którzy są
lub byli chorzy. Collard przywiózł z Kinszasy dwa dziesięciogalonowe pojemniki
termiczne, wypełnione suchym lodem i azotem. Jeden zabrał ze sobą z powrotem,
z zamrożoną krwią, którą tu zebrali. Drugi pozostał i musiał wystarczyć, do 
chwili gdy Howard i pozostali dotrą z resztą materiałów. W większości wiosek, 
gdy już skończyli pracę, Weronika zbierała wokół siebie swoich rolników. 
Przedstawiała ich z dumą Aaronowi i zachęcała, żeby produkowali jak najwięcej, 
aby mieli dużo na sprzedaż, gdy skończy się oficjalna kwarantanna. Pod koniec 
trzeciego dnia, przed kolacją, znowu napisała do swojej siostry.
209
18 października 1976
Moja Najdroższa Gabrielo,
wszystko wróciło do normalności — o ile może być normalnie bez
naszych sióstr w Chrystusie. Rozmyślam o nich codziennie i modlę się za ich
dusze. Jestem przekonana, że ich przejście przez czyściec będzie krótkie
i potem będziemy mogły liczyć na ich modlitwy w Niebie o pomoc dla nas,
w naszej odbudowie.
Przyjechał zespół trzech lekarzy, pod kierownictwem doktora Collarda,
ale już odjechali. Pozostał jedynie doktor Aaron Hoffman. Ten amerykański
lekarz ma czułą duszę i jest pierwszym Żydem, z jakim pracowałam.
I powiedział mi, że nigdy wcześniej nie miał zakonnicy jako asystentki.
Wczoraj jechaliśmy i rozmawialiśmy o Afryce w czasach kolonialnych
i roli, jaką odegrali misjonarze. Nagle zatrzymał dżipa i wyłączył silnik.
Odwrócił do mnie swoją zdziwioną twarz. Spytałam go: — O co chodzi? Co
się stało? — Mc — odpowiedział. — Tylko sposób, w jaki siostra żyje,
wydaje mi się anormalny. — Nie mógł zrozumieć, jak mogłam dobrowolnie
zrezygnować z roli żony i matki.
Jak wiesz, Gabrielo, wiele osób sądzi, że jesteśmy w jakiś sposób
niezwykłe — nawet trochę dziwne. Powiedziałam mu, że zostałam poślubiona
Chrystusowi i że moją rodziną jest Jego rodzina. Rozmyślał przez chwilę i nic
już więcej nie mówiąc, pojechaliśmy dalej.
Później, w ciągu dnia, jak już odwiedziliśmy kilka wiosek, powiedział: —
Prawdziwej żony można dotknąć. — Następnie spytał mnie, czy kobiety
zostają zakonnicami po to, by uniknąć opiekowania się mężczyznami.
To śmieszne, nie sądzisz? Powiedziałam mu, że czasami bardzo prag-
nęłybyśmy, żeby się oderwać od obowiązków domowych. Wyjaśniłam mu, że
pierzemy i sprzątamy księżom, a te z nas, które pracują w szpitalach
i w szkołach, dodają ludziom otuchy i otaczają czułością w większym stopniu
niż inne kobiety.
Wtedy podjął temat niewinności, która według niego jest „niezgodna
Z naturą". Odparłam, że prawdopodobnie nie każdy może żyć w ślubie
czystości, ale dla niektórych jest ona błogosławieństwem.
Moja Droga Siostro, żaden inny mężczyzna nie rozmawiał ze mną
wcześniej o tych rzeczach. Ale on dalej zadawał pytania. Chciał się dowiedzieć,
czy zachowanie czystości wyklucza fantazje. Jak piszę o tym, nawet do Ciebie,
czuję, jak twarz ogarnia mi ciepło. — Czy ma siostra problemy z wyobraź-
nią? — spytał mnie.
Odparłam: — Oczywiście, ale nigdy do takiego stopnia, żeby rzucać się
na ciernie róż, jak św. Franciszek.
Roześmiał się, ja też, i pojechaliśmy dalej.
Po kolacji siedzieliśmy z Augustyna na werandzie. Doktor Aaron
opowiedział nam, że gdy był dzieckiem, jego babcia, bardzo ortodoksyjna
żydowska dama, w każdy szabas prowadziła go do synagogi. Pamięta starych
mężczyzn, którzy uczyli dogmatów Talmudu i wagi obrządków, które jednoczą
210
Żydów na całym świecie. Na studiach medycznych spotkał się z cierpieniem
dobrych, niewinnych ludzi i nie potrafił zaakceptować Boga, który w to nie
ingerował. Opowiadał nam o głodzie w północnej Afryce, o biedzie azjatyckich
slumsów i nawet o niesprawiedliwych triumfach samolubnych, zachłannych
ludzi Z Zachodu. Podobno, nie dalej jak przed trzema miesiącami, tysiące
ludzi zginęło w trzęsieniu ziemi w Chinach. W Meksyku huragan zabił
i okaleczył następne kilka tysięcy. W Afryce Południowej, w Libanie
i w Argentynie nie ustają masowe mordy. Nie potrafił znieść, że tyle osób żyje
w nieszczęściu. Był zły, Że Bóg na coś takiego pozwala. Nie ośmieliłyśmy się
odpowiedzieć. Potem powiedział nam, że, zanim przybył do katolickiej misji,
sądził, że będzie pracował z ludźmi, którzy uważają, iż zwykła modlitwa
i dobra wola jest rozwiązaniem dla tych wszystkich tragedii. — Ale
— powiedział — wy, siostry, ciężko pracujecie, żeby ulżyć w cierpieniu,
a modlicie się, zanim reszta ludzi zdąży wstać.
Odparłam, że dla mnie to jest bardzo proste. Bóg jest osobą, a nie
pojęciem ogólnym. Każdy mężczyzna i każda kobieta pragnie miłości.
Wyjaśniłam mu, że w Bogu znajduję doskonałą, nieskomplikowaną miłość.
Chcę spróbować sobie przypomnieć, co dokładnie powiedziała mu
Augustyna. Podziwia tego młodego lekarza, to widać. Powiedziała coś
pięknego, coś jak: — Bóg ze Starego Testamentu jest Bogiem przykazań
i zemsty. Nasz Bóg jest raczej ojcem, który rozumie naturę ludzką, ponieważ
ją stworzył. Dogmat sprawuje kontrolę poprzez strach; uduchowienie — przez
miłość. Bóg daje każdemu z nas wolność wyboru, jak będziemy się zachowywać
w obliczu katastrof naturalnych lub nawet naszych własnych porażek.
Po długiej chwili ciszy wstał i życzył nam dobrej nocy, ale zanim zszedł
z werandy, odwrócił się i powiedział — To, w co wierzycie, widać w sposobie
waszego życia.
Dziś rano otrzymaliśmy wiadomość z Kinszasy, przez radio w Lisala,
według której doktor Howard Fields, szef międzynarodowego zespołu, wyraził
Zgodę na pozostanie Aarona w Yambuku.
Muszę już zakończyć. Siostra Augustyna chce chyba za dzień lub dwa
wysłać Luka do Lisala po zaopatrzenie. Dopilnuję, żeby ten list dotarł do
Ciebie.
Tego wieczoru Augustyna wręczyła Aaronowi kopertę. Była przesiąknięta od
potu mężczyzny, który przyjechał z Bumba na rowerze.
Aaron rozerwał papier. Wiadomość była nabazgrana na żółtej kartce z notesu.
Aaronie,
podaję tę wiadomość przez holenderskiego pilota, o którym dowiedzieliś-
my się, że ma dość odwagi, żeby lecieć do Bumba. Burine przesyła informację
przez Air Zaire, że zostajesz w Yambuku. Nie mogę powiedzieć, żebym Ci się
dziwił, ty szczęśliwy uparciuchu. Też chciałbym tam być.
Sytuacja w kłinice Ngaliema jak na razie jest ustabilizowana. Gdy
211
zmarła ta zairska pielęgniarka, izolowani ludzie próbowali wydostać się
Z budynku. Żołnierze, którzy mieli zapobiegać takim katastrofom, uciekli,
a Sarah sama wepchnęła odbywających kwarantannę z powrotem do ich
pokojów i pozamykała drzwi. Spędziliśmy ogromnie dużo czasu nad ewentual-
nym planem ewakuacji, gdyby ktoś z nas zachorował. Afryka Południowa jest
jedynym krajem, który wyraża gotowość przyjęcia zainfekowanego członka
zespołu.
Ambasada amerykańska nalega, żebym codziennie zdawał im poufną
relację, a następnie wygłaszał oficjalny komentarz dla prasy. Są bardzo
wymagający i właściwie wcale nam nie pomogli. Generator i wirozamrażarkę,
niezbędne do zastosowania w Yambuku plazmaferezy, otrzymaliśmy przez
amerykańskiego lekarza, który kieruje Prezydencką Służbą Zdrowia. Brak mi
Twojej pomocy. Wiele z naszych zebrań przeciąga się po północy i stają się
tym bardziej beztroskie, im więcej wina się leje.
Reszta z nas powinna dotrzeć za kilka dni, jeśli Bóg i zairski rząd pozwolą.
Twój
Howard
— Zespół międzynarodowy powinien tu dotrzeć pojutrze — oświadczył
Aaron podchodząc do stołu, przy którym siedziały Augustyna i Weronika.
Omówili sprawy zakwaterowania i wyżywienia dla nowo przybyłych, a Aaron
objaśnił im zasady plazmaferezy.
— Rano wyślę Luka po zaopatrzenie i możemy przygotować pozostałe
pokoje w domku gościnnym. Doctoresse z Afryki Południowej może spać z nami
w klasztorze — powiedziała Augustyna.
— I możemy wykorzystać dom Masangayi — dodała Weronika.
Dołączyła do nich Antonia, i bez słowa przycupnęła na krześle.
— Rozchmurz się, Antonio — powiedziała Weronika. — Za dwa dni
przyjeżdża więcej lekarzy. Staniemy się centrum naukowym.
Antonia spojrzała na swój talerz i zaczęła bawić się nitkami w serwetce.
Spojrzała na Augustynę i wymamrotała:
— Dziś po południu, gdy kładłam świeżą pościel na łóżku ojca Dubonnet,
znalazłam pod jego poduszką kilka zakrwawionych chusteczek.
— Rozmawiałaś z nim o tym? — spytała Weronika.
— Oczywiście, że nie — odparła Antonia, zerkając na Weronikę. — Co ty
myślisz...
Augustyna przerwała jej ruchem ręki i zwróciła się do Aarona.
— Doktorze, porozmawia pan z ojcem Dubonnet?
— Oczywiście — odrzekł. — Czy wcześniej był chory?
— Właściwie nie, ale pali jak komin, co widać po jego brodzie, a gdy jest
zmęczony, to głos mu chrypnie — odpowiedziała matka przełożona. —
Wszystkie się o niego martwimy, ale nawet nie pozwoli wspomnieć o swoim
zdrowiu.
Po kolacji Aaron poszedł do domku gościnnego, zapukał do drzwi Dubonneta
212
i wsadził głowę do środka. Ksiądz spał. Aaron cicho zamknął drzwi. Tuż po
świcie ponownie zajrzał do pokoju, ale łóżko Dubonneta było puste.
Po poranku wypełnionym przygotowaniami na przyjęcie zespołu z Kinszasy,
Aaron i Weronika udali się na północ, do wioski, z której dotarły wieści o kilku
chorych. Droga była pełna dziur wypełnionych błotem, musieli więc wolno
jechać. Dotarli do celu, gdy chmury kłębiły się gwałtownie nad głową. Pracowali
w pośpiechu, ale gdy Aaron pobierał krew od ostatniego pacjenta, burza natarła
na wioskę. Szybko pozbierali swój sprzęt i pobiegli w stronę dużej, prostokątnej
chaty, gdzie jakiś mężczyzna wskazał zapraszającym gestem pusty pokój.
Błyskawice rozbłyskiwały seriami, a po nich następował grzmot. Trzęsąc się
w mokrych ubraniach, stali przy drzwiach i patrzyli, jak drzewa drżą i chylą się
na wietrze. Aaron spojrzał przez ramię i zauważył niskie krzesło z odchylonym
oparciem. Wskazał je Weronice. Przysiadł na postrzępionej macie obok niej
i skrzyżował nogi. Burza trwała z niesłabnącą siłą, strugi deszczu waliły
o plecionkę, a grzmoty odbijały się echem wokół nich. Błysk oświetlił postać
Weroniki; kształt jej piersi i gładkie zaokrąglenia ud pod przesiąkniętą bluzką
i spódnicą. Skulili się razem, gdy piorun z trzaskiem przeleciał przez drzewa
i uderzył tuż obok chaty. Aaron sięgnął po jej dłoń i przytrzymał ją. Ich oczy
spotkały się przy następnym błysku, potem Weronika odwróciła głowę, ale nie
odebrała mu ręki. Powoli pioruny ucichły w oddali i zelżał odgłos deszczu.
Augustyna czekała, a lampa na stole w refektarzu oświetlała zmarszczkę na
jej zatroskanej twarzy. Nieustający deszcz potęgował jej zdenerwowanie i gniew.
Przepadła im kolacja i pewnie utknęli na noc w jakieś błotnistej dziurze.
Postanowiła, że od tej pory Luc będzie towarzyszył lekarzowi i tej niepos-
kromionej zakonnicy. Jeszcze lepiej, jak przybędą lekarze z Kinszasy, przydzieli
Weronice obowiązki, które zmuszą ją do pozostania w misji. Matko Święta,
modliła się, opiekuj się nimi i odwiedź Weronikę od przepaści, do której
popychają ją uczucia.
Kilka minut później pokój omiotły reflektory samochodu. Złapała lampę
i zeszła z werandy, gdy Weronika wysiadała z dżipa.
— Co się stało? — spytała ostro matka przełożona.
— Nic — odparła Weronika. — Drogi są okropne i musieliśmy w chacie
przeczekać burzę. — Odwróciła się i pomachała Aaronowi, który pomachał jej
również i odjechał do domku gościnnego.
Weronika usiadła w ciemnym refektarzu i czekała. Augustyna wróciła
z kuchni, niosąc w jednej ręce lampę, a w drugiej talerz z zimnym jedzeniem.
— Dziękuję — powiedziała Weronika. — Przepraszam, jeśli się przez nas
martwiłaś.
— Chcę ci ufać, Weroniko. Ale zanadto wystawiasz się na pokusę z męż-
czyzną takim jak ten lekarz.
— Potrafię dać sobie radę sama — powiedziała Weronika.
— Wydaje mi się, że pewnie potrafisz, ale możesz sprawić trudności
213
mężczyźnie, ze swoją otwartością i zdecydowaniem. Wtedy twoja samokontrola
na nic się nie zda.
— Przemyślę to.
— I módl się.
— I będę się modlić. Dobranoc, matko.
Rozdział 19
4 listopada 1976  "*
Droga Gabrielo,
naukowcy z Ameryki i z Europy przyjechali z Kinszasy dwa tygodnie
temu. Jutro wyjeżdżają. Epidemia się skończyła. Tylko doktor Aaron zostanie
kilka dni dłużej, żeby pouzupełniać rachunki i zakończyć sprawy.
Gdy patrzę wstecz, wydaje mi się, że to wszystko stało się tak szybko.
Najpierw śmierć naszych ukochanych sióstr i przyjaciół w Yambuku i w oko-
licznych wioskach. Potem odwiedzanie wszystkich wiosek, żeby upewnić się,
że nie skryli się gdzieś jacyś chorzy, i w końcu poszukiwania tych paru osób,
które wyzdrowiały i mogły mieć przeciwciała. Wkrótce znowu zostaniemy
sami. Wciąż nie wiedzą, skąd się wziął ten wirus, ale wszyscy jesteśmy pewni,
że epidemia została zahamowana dzięki temu, że wodzowie zarządzili
zabarykadowanie wiosek. Ciekawa jestem, kto sobie przypisze tę zasługę!
Czy pisałam Ci, że wprowadziłyśmy się z powrotem do naszych sypialni
w klasztorze? Okropne wspomnienia, które wydawało się, że czas rozmył,
wróciły ze swymi dźwiękami i zapachami. Trzy, z sześciu pokoi, przypominają
nam nasze siostry, które poszły do Nieba. Wciąż nie możemy uwierzyć, że one
nie żyją. Pokoje wyglądają tak, jakby ich mieszkanki pojechały na wakacje.
Dobrze, że mamy dużo ciężkiej pracy. Pozostaje niewiele czasu na rozmyś-
lania.
Surowicę można uzyskać tylko od tych nielicznych, którzy posiadają
przeciwciała tej „gorączki"; tak więc tych pozostałych przy życiu sprowadza
się do misji i prosi o oddanie krwi. Ich pierwsza reakcja jest zawsze
negatywna. Ale gdy wszystko im się wyjaśni i obieca dwadzieścia zairów,
z chęcią się godzą. Krew umieszcza się w półlitrowych, plastykowych torbach
i zabiera do wirówki. Gdy z górnej części zbierze się surowicę, komórki
natychmiast są oddawane dawcom. Surowica, która można wyleczyć inne
ofiary „gorączki", jest przechowywana w zamrażarce przysłanej z Kinszasy.
Cała praca musi być wykonywana z ogromną dbałością o najmniejsze
szczegóły. Mimo że tęsknię za wożeniem lekarzy do wiosek, jestem zadowolona,
że Augustyna przydzieliła mnie do pomocy przy krwi. To jest najważniejsze
215
zadanie naukowca — jak łuskanie ryżu, żeby można go było zjeść. Doktor
Fields, szef zespołu, daje mi pieniądze dla dawców i przydzielam każdemu
z nich odpowiednią, tygodniową rację żywności (żeby pomóc im wytworzyć
więcej surowicy). Zapisuję wszystkie wydatki.
Powinnaś zobaczyć nasz szpital! Poznałabyś ściany i nic więcej. Właśnie
w sali operacyjnej pobierają krew pod nadzorem la doctoresse Suzman. Zna
holenderski i francuski. Zanim wyjechała do Afryki Południowej, była
w oddziałach spadochronowych armii izraelskiej, podczas ich wojny o niepod-
ległość. Czy możesz sobie coś takiego wyobrazić? Jest drobniutka, nie ma za
bardzo mięśni i je jak ptaszek, ale według lekarza Aarona jest jednym
z najlepszych lekarzy od chorób wirusowych na świecie.
Nowa stacja nadawczo-odbiorcza stoi teraz w dawnym pokoju Dubonneta,
w domku gościnnym. On sam przeprowadził się z powrotem do domu ojców.
Co godzinę mamy bezpośredni kontakt z Kinszasą i z Bumba i jest lepszy
i wyraźniejszy odbiór niż w starym radio.
W jednym z pozostałych pokoi domku gościnnego lekarze urządzają
swoje spotkania. Ściany tam pokryte są mapami naszego regionu, jak
w jakiejś kampanii wojskowej. Laboratorium jest w przychodni. Jest tam
wiele skomplikowanych urządzeń, z których, bez długich objaśnień, nic nie
można zrozumieć.
To nieprawdopodobne — to wszystko przyjechało z Kinszasy. W przycho-
dni są nawet dwie elektryczne lodówki, które działają przez całą dobę,
zasilane z ogromnego, nowego generatora. Jeśli chcemy, mamy w nocy
światło, i bardzo dobrze, ponieważ jest tyle pracy, że kładziemy się po
dwudziestej trzeciej. Nasza trójka, jak zwykle, wstaje o piątej na poranne
modlitwy. Kaplica wydaje się taka pusta. Augustyna i ja czytamy lekcje;
Antonia prawie się nie odzywa. Bardzo się o nią martwimy.
Lekarze przywieźli nowe materace, prześcieradła i koce oraz żywność —
pełno konserw i skrzynki whisky i wina. Posprzątaliśmy i pomalowaliśmy
dom, w którym mieszkał Masangaya, i przygotowaliśmy go dla dwójki
młodych wirusologów z Antwerpii. Doktor Suzman mieszka z nami w klasztorze.
Dla niektórych gotuje się w kuchni, w domu Masangayi. Pozostali jedzą
z nami. Augustyna ma pełne ręce roboty, żeby wyżywić tych wszystkich ludzi,
ale jedzenie jest smaczne i dobrze za nie płacą. Doktor Fields powiedział
Augustynie, że misja nie straci żadnych pieniędzy i że wszystkie zapasy
przywiezione z Kinszasy pozostaną u nas. Dubonnet marudzi coś o luksusie,
ale z chęcią korzysta z ich johnniego walkera i koniaku... i szczególnie
z kalifornijskiego wina, którego przywieźli całe skrzynki.
Od kilku dni przebywa w Yambuku nadąsany profesor z Belgii. Przyjechał,
zęby zebrać próbki zwierzęce, które mogłyby coś wyjaśnić na temat po-
chodzenia wirusa. Traktuje nas jak służące; żadnego „proszę" ani „dziękuję".
Wczoraj wrzasnął na mnie: — Przynieś mi grzebień i mydło. — Byłam taka
wściekła, że odwróciłam się do niego plecami i poskarżyłam się matce
216
przełożonej. Ale Augustyna powiedziała jedynie: — Tika, tika, Weroniko On
się przyzwyczaił do komenderowania pielęgniarkami. Miej trochę poczucia
humoru. On tu czuje się jak ryba bez wody. — Wszystkie będziemy rade, gdy
wyjedzie.
Wczoraj lekarze znaleźli trzy osoby z przeciwciałami, w tym czternas-
toletnie dziecko i kobietę w ciąży. Ta kobieta to nowy problem. Istnieją wirusy
i choroby (jak na przykład różyczka), które przechodzą z matki na noszone
w łonie dziecko. Lekarze jeszcze nie wiedzą, czy wirus, który spowodował
epidemię, jest przekazywany w ten sam sposób. Będą musieli zbadać dziecko,
gdy się urodzi w marcu, i jeśli będzie miało „gorączkę ", trzeba będzie podjąć
niezbędne środki ostrożności, żeby zapobiec kolejnej epidemii. Powiedzieli
mi, że ta odrobina surowicy z przeciwciałami, którą udało im się zebrać, może
pomóc wyleczyć dziecko czy kogokolwiek, kto zapadnie na tą chorobę.
Możliwe, że pojedziemy do Binga na wakacje, jeśli będziemy tylko miały
czas. Ciągle pytamy lekarzy, kiedy możemy pojechać, ale zawsze to odraczają.
Nikt nie ma odwagi wystawić pisemnego zezwolenia. Pewnie i tak nie
mogłybyśmy jechać, skoro tyle jest tutaj ludzi. Nie da się przecież na jakiś
czas zamknąć dużej misji, prawda? Augustynie bardzo przydałby się urlop.
Powinna jak najszybciej wrócić do Gravenwezel i zabrać ze sobą Antonię na
leczenie.
Doktor Aaron powiedział mi, że ojciec Dubonnet też musi wrócić do
Belgii. Doctoresse Sarah zbadała go i twierdzi, Że może mieć raka gardła.
Nic mamy o tym nie wiedzieć. Musiała z nim stoczyć prawdziwą walkę, zanim
Zgodził się wyjechać. Gdy jest z nami, zachowuje się jak zawsze, ale przykro
jest patrzeć na niego, gdy sądzi, że jest sam. Przyglądałam się, jak wchodzi
Z altany na wzgórze. Zatrzymywał się kilka razy, Żeby złapać oddech, a potem
usiadł na ziemi, sapał i kaszlał, trzymając się rękoma za głowę.
W samej misji życie niemal wróciło do normy. Ludzie wracają na pola
zbierać ryż; coś, w co kilka tygodni temu trudno by było uwierzyć. Wkrótce
znowu otworzymy nasze szkoły. Wczoraj doktor Fiełds dał pozwolenie, że
niższe szkoły mogą zebrać dzieci i zacząć zajęcia. Muszę znaleźć nowego
dyrektora i pięciu nauczycieli. Będą musieli pochodzić z Yambuku, bo nikt
inny nie przyjmie tu pracy. Być może, sama będę musiała poprowadzić lekcje
dla dziewcząt.
Co będzie z naszym szpitalem? Nie wiem. Koniecznie musimy jechać do
Binga, żeby porozmawiać na temat naszej przyszłości. Otrzymujemy bardzo
niewiele listów, ponieważ rejsowe samoloty wciąż nie lądują w Bumba ani
w Lisala.
Brak nam wiadomości od Was wszystkich, ale Bóg ma swoje poglądy na
naszą sytuację i swoje rozwiązania na przyszłość. Naszym obowiązkiem jest
praca pełna poświęcenia, żeby wzmocnić naszą wzajemną miłość do siebie i,
oczywiście, miłość do Zairczyków. Czasami ta miłość nie jest nam darowana,
ale przychodzi, gdy pracujemy, modlimy się i pozostajemy lojalni w stosunku
do naszych obowiązków.
217
Co to za długi list bez ładu i składu! Musze teraz zakończyć i pomóc
Augustynie przy obiedzie. Zwróciła się do misji w Lisala o przysłanie
pielęgniarzy i nauczycieli, ale Monseigneur odpowiedział, że w chwili
obecnej nie ma możliwości przysłania nam pomocy. Jak Augustyna odjedzie
zAntonią i z doktorem Aaronem, pozostanę tutaj jedyna mondele. {Boże, daj
mi siłę).
Doktor Fiełds zaofiarował się, że zabierze ten list do Bumba i poprosi
tamtejszych ojców, żeby go do Ciebie wysłali, moja Droga i Umiłowana
Siostro i Siostro w Chrystusie.
Weronika
Obiad zaczął się ponuro. Dubonnet nie przyszedł i Aaron poszedł go
szukać, ale wrócił i powiedział, że jego pokój jest pusty i nie ma roweru.
Augustyna zasiadła u końca stołu i odmówiła modlitwę dziękczynną. W mod-
litwie wspomniała wszystkie siostry, które odeszły, ojca Gerarda i setki
zmarłych Zairczyków. Podziękowała Bogu za przybycie lekarzy i prosiła, żeby
miał ich w opiece w drodze powrotnej do Kinszasy. A potem zapach kozła
w pożywnym oleju palmowym i w sosie pieprzowym, góra ryżu, smażone
banany i mpondu poprawiły nastrój. Aaron napełnił szklanki winem. Howard
zaproponował toast za siostry i za misję. Sarah wzniosła szklankę za
Augustynę i Weronikę i podziękowała im za pomoc i gościnność. Wszyscy
z apetytem rozpoczęli ucztę. Następnie, gdy siostry sprzątały ze stołu, lekarze
przenieśli się na werandę, żeby omówić szczegóły tego, co Aaron ma do
zrobienia w ciągu najbliższych paru dni. Gdy spotkanie dobiegło końca,
wszyscy udali się do swoich pokojów, żeby się spakować i przygotować do
wczesnego wyjazdu.
Śniadanie przebiegało w atmosferze chaosu i pośpiechu. Ciągle ktoś wchodził
i wychodził, ładowano bagaże na samochody. W końcu wszyscy zebrali się przed
klasztorem. Kiedy Augustyna stała z Weroniką i z Antonią na schodach werandy
i ściskały wszystkim dłonie, zza rogu budynku wyszedł Dubonnet. Wręczył
Lukowi zniszczoną walizkę, związaną surowym sznurkiem i stanął przed siostrami.
— Wielebne siostry — skinął oficjalnie głową w stronę Augustyny. —
Odwiedzę was w Gravenwezel, jak już wyrwę się ze szponów lekarzy.
Augustyna wzięła jego dłoń i pocałowała ją.
Ciągnął dalej:
— Weroniko, zostań z Bogiem jako jego bojowniczka, ale pamiętaj, że
ludzie dobrej woli zawsze dostają po głowie. — Uczynił jej znak krzyża na
czole. — A ty, Antonio, moja siostro służebna. Dziękuję ci za twoją opiekę.
Niech Święta Dziewica ukoi cię w wędrówce przez ciemne tunele i wyprowadzi
z powrotem do światła.
— Pobłogosław mnie, ojcze — szepnęła Antonia klękając.
Zrobił, jak pragnęła, i postawił ją na nogi.
— Odwagi, siostro. Znasz moje stare powiedzenie: tylko dobrzy ludzie
umierają przed czasem. Ty i ja... — zdusił kaszlnięcie chusteczką i mówił
218
dalej. — Chodzi mi o to, że mam przed sobą długą drogę, zanim przypną mi taką
etykietkę.
Antonia usiłowała powstrzymać łzy. Ksiądz odwrócił się, wsiadł na tylne
siedzenie land rovera i zatrzasnął drzwiczki. Lekarze wychylili głowy, krzycząc
do widzenia" i pojazdy odjechały.
Aaron spędził resztę dnia na sporządzaniu zasadniczej wersji arkusza danych
i przeglądaniu wraz z Augustyna i Weroniką rachunków. Musiał odbyć jeszcze
kilka wypadów do wybranych wiosek, żeby posprawdzać szczegóły epidemiolo-
giczne, a potem miał wyjechać z Augustyna i Antonią.
Późnym popołudniem Weronika siedziała przy biurku Augustyny i robiła
przegląd zapasów żywności i paliwa w misji, których po odjeździe naukowców
było pod dostatkiem. Gdy wyjedzie Augustyna i Antonia, potrzebni będą nowi
pracownicy do pralni i do kuchni.
— Lisala potwierdziła dziś rano, że nie mogą nam przysłać więcej
pomocy — oświadczyła Augustyna. Weronika wzruszyła ramionami i wes-
tchnęła. Zmarszczki pod oczami i przygarbione plecy świadczyły o jej
zmęczeniu.
— Dam sobie radę — powiedziała.
— Na pewno tak, Weroniko. Ale sądzę, że powinnyśmy przejąć sprawy
w swoje ręce. Wyślę wiadomość do Binga z prośbą, żeby przysłano tu do ciebie
jak najszybciej Twoją siostrę, Gabrielę.
Weronika usiadła.
— Naprawdę myślisz, że pozwoliliby jej tu przyjechać?
— Oczywiście, jeśli ja wystąpię z taką prośbą. Adelina wróciła do Antwerpii,
a Matylda jest w Niebie. Jestem teraz najstarszą siostrą tu, w Zairze.
— Może powinnaś poinformować przez radio Lisala?
— Nie. Zrobimy to same. Wyślę Luka z wiadomością do Binga. Po drodze
może zatrzymać się w Ebonda i dostarczyć list siostrze Nuncjacie, w którym
poprosiłam ją, żeby przyjechała na kilka tygodni i pomogła ci w prowadzeniu
szkół. Może nadłożyć drogi do Bangabola z listem do siostry Serafiny, twojej
przyjaciółki, jeśli się nie mylę. Jak wiesz, jest teraz matką przełożoną franci-
szkańskich misjonarek maryjnych. Wyjaśniłam jej, jaka będzie twoja sytuacja po
naszym wyjeździe i...
— Napisałaś już te wszystkie listy? — wykrzyknęła Weronika i podskoczyła.
Obiegła biurko i uścisnęła Augustynę.
— Oczywiście. Mimo że przyczyniłaś się do moich siwych włosów, twoja
energia i żywotność pomogły mi wytrwać... — Weronika znowu ją uścisnęła.
Augustyna odsunęła ją, wygładziła welon i dodała: — ...w taki strasznie
wykańczający sposób.
Następnego dnia, o zmierzchu, Luc wrócił z trzema nowymi siostrami.
Przedstawiono Aarona i posadzono go przy krańcu stołu, naprzeciwko Augustyny.
Serafina, hiszpańska siostra pielęgniarka, która uczyła Sukato, zasypywała
Aarona pytaniami o epidemię. Gabriela i Weronika zaserwowały obfity posiłek,
219
składający się z serów, wędlin i owoców w galaretce, które siostry przywiozły
ze sobą. Aaron wcześnie udał się do swego pokoju, pewien, że zakonnice miały
sobie dużo do opowiadania i bez niego będą się czuły swobodniej.
Po śniadaniu Aaron, Weronika i Augustyna pozostali przy stole, a inne
siostry odeszły, aby zająć się swoimi sprawami. Aaron zwrócił się do Augustyny
z pytaniem, czy Weronika mogłaby mu towarzyszyć podczas ostatniej wizyty
w wioskach.
— Muszę sprawdzić jeszcze trzy miejsca, w tym Bongolu, gdzie zmarła Nza
i Ngasa Moke, i ich rodzina — powiedział. Następnie spojrzał na Weronikę. —
Znasz ich. Byłoby mi dużo łatwiej, gdybyś ze mną pojechała.
— Chętnie — zgodziła się Weronika. Spojrzała na Augustynę. — Ale do
Bongolu jest siedemdziesiąt kilometrów.
— Wiem. Ale gdybyśmy zaraz wyruszyli, z łatwością zdążymy. Sukato
opowiadał mi o nganga w Bongolu i chciałbym go poznać.
— Sukato i jego nganga\ Czy naopowiadał panu, że ten starzec go
wyleczył? — spytała Weronika drwiącym tonem.
— Tak i przekazał mi wszystkie szczegóły tej kuracji.
— I wierzy mu pan?
— Tego nie powiedziałem. Powiedziałem, że chciałbym poznać tego
znachora.
— Nauczy się pan, że oni mają swoje własne metody, a my mamy swoje
i najlepiej jest ich nie mieszać. W każdym razie, na dzisiejsze popołudnie
zwołałam zebranie spółdzielni rolniczej.
Aaron zwrócił się do matki przełożonej.
— Ma siostra teraz wielu pomocników. Czy któraś z innych sióstr nie
mogłaby jej zastąpić?
— Nie dzisiaj, doktorze. Mamy tu zbyt dużo roboty. Wyślę z panem Luka.
Augustyna wstała i wraz z Weroniką zaczęły zbierać filiżanki po kawie,
kończąc tę konwersację. Weronika wyszła do kuchni. Augustyna, zanim poszła
za nią, dodała:
— Poczekamy, aż pan wróci, i urządzimy dzisiaj małą kolację pożegnalną.
Odprawiła go. Aaron skinieniem głowy przyjął to do wiadomości i wyszedł
na taras, żeby poczekać na kierowcę.
Usiadł na schodach i martwił się, że był niedelikatny w naleganiach,
aby Weronika z nim jechała. Czy naprawdę miała zebranie rolnicze?
Po kilku minutach podjechał Luc. Weronika i Augustyna machały do
niego stojąc w drzwiach kuchennych. Aaron odpowiedział im tym samym.
Brakowało mu Weroniki bardziej, niż sądził. Czy to jej niedostępność
sprawiała, że była tak atrakcyjna? Czy jego żądzę wzbudzało to, czego
nie mógł dotknąć?
Pod wieczór, przed kolacją, Aaron dołączył do sióstr na werandzie. Opowiadał,
że dzień był udany, chociaż nie zdołał odnaleźć ngangi. Zapewnił je, że złoży
oświadczenie władzom w Bumba i w Kinszasie, że oficjalna kwarantanna dla
całego rejonu może zostać zniesiona.
220
__ Ależ kwarantanna jest zniesiona od wielu dni — powiedziała Weronika __
już razem z Gabrielą objechałyśmy na vespie wioski i informowałyśmy ludziom
że misja funkcjonuje normalnie. '
__ Tak — zgodził się Aaron. — Oficjalne komunikaty na ogół są spóźnione
w stosunku do faktów.
Kolacja była na cześć tych, którzy nazajutrz wyjeżdżali. Weronika przybrała
stół kwiatami. Dzięki wieprzowinie z rusztu i dwóm butelkom kalifornijskiego
wina posiłek stał się świątecznym wydarzeniem. Po kolacji Weronika wyniosła
na werandę gramofon. Muzyka popłynęła w nocnym powietrzu. Antonia
przeprosiła wszystkich, twierdząc, że musi dokończyć pakowania. Weronika
i Serafina tańczyły i, ku aplauzowi Nuncjaty i Gabrieli, zachęciły Aarona, żeby
do nich dołączył. Augustyna siedziała i obserwowała, rada, że gdy wyjedzie,
Weronika pozostanie w otoczeniu przyjaciół. Wszyscy jęknęli, gdy — jak to
matka przełożona — spojrzała na zegarek i zakończyła zabawę. Aaron odniósł
gramofon do refektarza i Weronika zeszła z nim po schodach. Szli razem powoli
w stronę domku gościnnego i zatrzymali się, żeby zobaczyć, jak księżyc
wschodzi nad palmami. Poszli spacerem dalej i rozmawiali o tym, jak spędzili
dzień i jak szybko życie w misji wraca do normy. Nagle Aaron zatrzymał się,
spojrzał na nią i powiedział:
— Dużo się od ciebie nauczyłem, Weroniko.
— Czego? — spytała, przechylając głowę.
— Że być misjonarzem to ciężka praca, i że przynajmniej jedna zakonnica,
którą znam, podlega takim samym uczuciom i lękom jak... inne kobiety.
— Chciał pan powiedzieć „normalne kobiety". — Roześmiała się. — Robi
pan postępy.
— A tak, wielkie postępy. — Zaśmiał się z nią i zerwał gałązkę bugenwilli,
którą podsunął jej, aby wchłonęła zapach. — Odsuwając żarty na bok, kiedy
byliśmy razem w wioskach, uświadomiła mi siostra, jak bardzo jest oddana
swemu powołaniu.
— Pan również jest oddany swojej profesji.
— W pewien sposób tak. Ale oddanie zawodowe nie jest tak wymagające
jak oddanie ludziom. Widziałem, jaka miłość istnieje między siostrą a 
Afrykanami,
nawet gdy byłaś dla nich surowa. Gdybym miał własną siostrę, chciałbym, żeby
była właśnie taka.
— Jak to miło usłyszeć coś takiego. Ja mam brata, który przypomina mi
pana. On jeden w rodzinie nie poświęcił się dla życia religijnego, ale jest też
dobrym człowiekiem.
— Nauczyłem się też, że wy, zakonnice, żyjecie w normalnym świecie, choć
nie stanowicie jego części.
Weronika zastanowiła się przez chwilę.
— Nasz zakon misyjny pracuje w miejscach, gdzie tubylcy potrzebują tego,
co im ofiarujemy i czego ich uczymy. To nie znaczy, że musimy przyjąć
wszystkie ich wartości i żyć tak jak oni.
— Oczywiście — zgodził się Aaron.
221
Księżyc za Weroniką wspiął się na korony drzew i rzucał swoje łagodne
światło na jej głowę i welon. Spojrzał na nią, ale twarz miała ukrytą w cieniu.
— Czy zdarza się, że któraś z was w końcu porzuca to odizolowane życie?
— Rzadko. Słabe odpadają jeszcze w okresie kształcenia.
— Te, które mają alergię na róże? — spytał chichocząc.
— Jak najbardziej! Ciernie różane nie są dla wszystkich. — Nagle spojrzała
na dół i klepnęła się w kostkę. — Mrówki ogniste! — krzyknęła, zaczęła tupać
i gwałtownie pocierać nogi.
Pobiegli do klasztoru i zatrzymali się na werandzie, żeby pozdejmować z nóg
pozostałe owady.
— Mrówki przerwały nam rozmowę, która stawała się już zbyt poważna —
powiedziała Weronika, śmiejąc się i łapiąc oddech.
— To wszystko mówiłem serio. Ale zgadzam się, że rozmowa zaczynała być
już dosyć trudna — powiedział Aaron. — Dobranoc, Weroniko. Do zobaczenia
przy śniadaniu. — Odszedł w stronę domku gościnnego.
— Dobranoc, doktorze. — Patrzyła, jak się oddala.
Aaron spojrzał na zegarek. Wprowadził już ostatnie dane do głównego
arkusza, torby miał spakowane, a wciąż jeszcze pozostała mu niemal godzina do
wyjazdu. Wyruszył powoli ścieżką między dwoma rzędami królewskich palm,
minął pola kawowe, nakrapiane kopcami termitów wysokości człowieka, i doszedł
do małego cmentarza, gdzie pochowana była siostra Lucie, siostra Matylda
i ojciec Gerard. Stał i przyglądał się koślawym literom na białych krzyżach.
Weronika pokazała mu zdjęcia tych dwóch zakonnic i księdza i opowiadała
historie, które przybliżały mu ich postaci. W żadnej z tych opowieści nie było
nic świętoszkowatego. Opór Gerarda w obliczu rebeliantów wynikał z jego
natury i zdecydowania. Poświęcenie Lucie dla ciężarnych kobiet i serdeczna
opieka Matyldy nad Lucie, która doprowadziła do jej własnej śmierci, były
czymś zwykłym w życiu ludzi, których celem było służenie innym.
Poszedł do pustego kościoła, stanął, opierając się o framugę drzwi i jego
wzrok przyciągnął potężny krucyfiks. Krew ściekała z ran od cierni po bladym
czole Chrystusa i zamieniała się w strumienie cierpienia obok Jego nosa i ust.
Metalowy dach wydawał dźwięki, rozgrzewając się od słońca, a blade jaszczurki
pędziły na koniec zakurzonych belek w poszukiwaniu schronienia przed upałem.
Aaron znowu ujrzał wiernych, stłoczonych w surowych ławkach, rząd za rzędem,
kołyszących się i śpiewających w rytm bębnów.
Przeszedł powoli między kwaterami pracowników i powiedział Mbote, mama
i Mbote, tata do tych, którzy unieśli rękę na powitanie. Jeszcze nie spotkał
Zairczyka, który nie odwzajemniłby uścisku dłoni czy uśmiechu. Zawsze byli
uprzejmi. Ale widział też puste spojrzenia mężczyzn naćpanych chanvre
i chwiejny chód upitych wódką bananową. Misjonarze, mimo że rozumieli, iż te
zwyczaje dają upust brutalnemu ciężarowi życia w lesie, ganili ich za to.
Za chatami pracowników zszedł ze wzgórza do altany i pompy. Minął święte
czy też nawiedzone drzewo — zależnie od tego, kto opowiadał historie
222
0 czarowniku. Przemierzył odległość dzielącą go od lasu, wzdłuż ścieżki wijącej
sic między ogromnymi kępami fikusa i innych drzew, których nie znał. Gdy się
rozejrzał, odniósł wrażenie, że gęsta zielona roślinność zamyka się wokół niego
Szybko wrócił do misji.
.__ Wezmę pana walizki, jeśli są już gotowe, mon docteur.
— Dziękuję, Luc. — Rozejrzał się po pokoju w domku gościnnym, gdzie
czuł się jak w domu. — Bardzo ciężko jest wyjeżdżać.
— Mamy nadzieję, że wkrótce pan wróci — oświadczył kierowca podnosząc
torby. Wyszedł za Aaronem z pokoju.
Augustyna, Weronika i pozostałe siostry czekały na niego na tarasie.
— Zapakowałam kanapki i butelkę wody na drogę do Bumba — powiedziała
Weronika, wręczając mu starannie obwiązane tekturowe pudełko.
— Troskliwa i zaradna jak zwykle, Weroniko — powiedział Aaron. Podał
pudełko Lukowi. — Będzie mi brak was wszystkich... i tego miejsca, i ludzi. —
Zawahał się przez chwile, po czym objął Weronikę i przytulił ją.
— Dziękuję za wszystko.
— Allez, allez — powiedziała, jakby poganiała dzieci. I dodała cicho: — To
my panu dziękujemy. — Wspięła się na palce i pocałowała go w policzek. —
Bon voyage et bonne continuation.
Aaron podał rękę pozostałym i zszedł po stopniach do land rovera. Gdy
odjeżdżali, przekręcił lusterko wsteczne, tak żeby popatrzeć za siebie. 
Zobaczył,
jak Weronika macha do niego, i zabolało go serce.
Rozdział 20
Weronika pociągnęła za sznur i w misji rozbrzmiał dźwięk dzwonu. Wielkie
deszcze minęły. Nocna mgła wstawała i wisiała przez chwilę w koronach drzew,
a poranek tchnął świeżością. Ciągnęła sznur mocno, a ze wszystkich stron do
szkoły zbiegały się dzieci, wzbijając tumany kurzu i krzycząc Noki, noki.
Weronika szybko przeszła na drugą stronę drogi, klaskała w dłonie i zapędzała
je do klas. Znów wróciły poranne zwyczaje.
Gdy Augustyna wyjechała, Weronika, Nuncjata i Gabriela ściągnęły do pracy
trzy młode kobiety, dawne wychowanki szkół misyjnych, i wyszkoliły je na
asystentki nauczycielskie. Weronika doglądała i pomagała sprzątnąć domy
pracowników opuszczone po zarazie. Serafina i Sukato jeszcze raz wyszorowali
oddziały i inne budynki szpitalne i na nowo zapełnili aptekę i przychodnię
zapasami pozostawionymi przez zespół doktora Fieldsa. Niezmiennym problemem
pozostało paliwo do generatora, więc misja korzystała z niego co wieczór tylko
przez dwie godziny.
Teraz, każdego ranka, Weronika przewodziła modlitwom sióstr, planowała
dzień, wydawała polecenia pracownikom i pochłaniało ją całkowicie wznawianie
działalności misji. Jako nowa matka przełożona dołączała do ludzi, którzy
codziennie o świcie zdążali do kościoła, żeby się modlić i śpiewać. Jej energia
wlała w wiernych nową nadzieję. Farma rozkwitała, a kolejki chorych czekały
cierpliwie obok przychodni.
Wczesnymi porankami wciąż budziły ją koszmary senne przywodzące
na myśl Antonię walącą do drzwi lub Matyldę wpatrującą się w nią w ciemności.
Przestraszona, wychodziła z łóżka, trzymając w rękach lampę naftową człapała
korytarzem do gabinetu i zagłębiała się w księgi i plany, szukając błędów
czy informacji, które mogła przeoczyć. Przed zmierzchem sprawdzała pranie
i zapasy w spiżarni, potem robiła inspekcję garaży i warsztatów, żeby
upewnić się, że kłódki są na drzwiach. Kleofas, nocny wartownik, który
przyglądał się z daleka, nie wchodził jej w drogę. Wyczerpana wchodziła
do łóżka na kilka godzin przed porannymi modlitwami. Augustyna lepiej
radziła sobie z przydziałem obowiązków.
Pewnego wieczoru, dwa tygodnie po wyjeździe Augustyny, Gabriela i We-
224
ronika piły w gabinecie kawę po kolacji. Właśnie kończyły wstępny raport na
temat postępów w pracy misji, kiedy weszła siostra Serafina.
— Wszyscy ułożeni do snu? — spytała Weronika.
Spojrzała na zegarek, sięgnęła po lampę na biurku, potarła zapałkę i zapaliła
ją właśnie w momencie, gdy światła zamrugały i zgasły zupełnie.
— Tak. Rano w przychodni było pełno ludzi i mamy tuzin pacjentów na
oddziałach chorób wewnętrznych i położniczym. — Serafina przyciągnęła
krzesło do biurka Weroniki i usiadła. — Wszyscy chyba czują się dobrze, oprócz
mężczyzny, którego Sukato przyjął kilka godzin temu.
— Skąd przybył? — spytała Weronika.
— Z Yandongi. Jego rodzina przyniosła go na prowizorycznych noszach.
— Co mu jest?
— Nie jestem pewna. Sukato umieścił go w pokoiku obok przychodni.
Spróbuję się o nim dowiedzieć czegoś więcej od rodziny.
— W izolatce? — zdziwiła się Weronika. — Dlaczego?
Serafina spojrzała na dwie koleżanki.
— Sukato sądzi, że ten człowiek może mieć „gorączkę".
— Niemożliwe — odpowiedziała Weronika. — Lekarze i naukowcy prze-
szukali cały teren i byli pewni, że choroba zniknęła. Nie było ani jednego
przypadku od końca października.
— Więc Sukato pewnie się myli.
— Oczywiście, że się myli. Musisz na niego uważać, Serafino. Starał się być
bardzo przydatny naukowcom, a oni przewrócili mu w głowie.
— Ten pacjent jest okropnie chory — stwierdziła pielęgniarka.
— A jak ci się wydaje, co mu jest? — spytała Weronika.
— Nie wiem. Nigdy nie widziałam pacjenta z „gorączką". Ma ponad
czterdzieści stopni temperatury, ostre bóle głowy i...
Weronika przerwała jej.
— To nie znaczy jeszcze, że to jest „gorączka". Na początku epidemii
zdałyśmy sobie sprawę, że wiele chorób zaczyna się w ten sam sposób.
A malaria?
— Sukato ubezpiecza się na taką okoliczność i podaje mu niwachinę —
odparła Serafina. — Ale ten człowiek jest jakiś inny niż większość pacjentów,
jakich widziałam, z ostrą postacią malarii. — To może tylko wrażenie laika,
Wero, ale sądzę, że i tak powinnaś pójść i obejrzeć go.
— Nie jestem pielęgniarką. Ale nie martwiłabym się o to zanadto. Sukato
pewnie po prostu chce na tobie wywrzeć wrażenie swoją wiedzą. Doktor
Hoffman był przekonany, że ta choroba zniknęła.
— Jednak, Wero, ulżyłoby mi, gdybyś go obejrzała. Ty i Sukato jesteście
jedynymi...
Weronika odsunęła krzesło i rzuciła serwetkę na stół.
— Dobrze, jeśli ci to poprawi samopoczucie. Ale jestem pewna, że ten
człowiek cierpi na coś innego. — Poczuła ucisk w gardle i przyłożyła dłoń do 
szyi.
— Czy coś ci jest? — spytała Gabriela.
225
— Oczywiście, że nie — odparła, przełykając ciężko i biorąc głęboki
oddech. To nie może być ta zaraza. Uspokój się i nie rozsiewaj paniki. —
Zakręciło jej się w głowie.
— Może obejrzysz go rano, Wero? — zasugerowała Gabriela wstając. —
Najwyższy czas iść spać.
— Nie — odezwała się tępo Serafina. — Wiem, że może przesadzam, ale
należy go obejrzeć od razu.
— Dobrze — odrzekła Weronika, wycierając twarz i biorąc lampę. —
Powiedziałam, że pójdę.
— Serafina dodała szybko:
— Jeśli pacjent cierpi na tę chorobę, Sukato ma przeciwciała i nic mu nie
będzie. Powiedziałam mu, żeby nie wpuszczał nikogo więcej do pokoju.
— Dobrze — zaaprobowała Weronika. — Gabrielo, ty zostań tutaj. —
Weronika popchnęła w jej stronę pudełko zapałek. — Na półce stoi świeca. Za
chwilę wracamy.
— Pójdę z wami.
— Nie! — rozkazała Weronika.
Gabriela usiadła, zdziwiona stanowczością siostry.
W żółtym świetle lampy cienie Weroniki i Serafiny tańczyły na krzewach
wzdłuż ścieżki do szpitala. Żaby w mokrej trawie milkły i, gdy kobiety już
przeszły, ponownie zaczynały rechotać. Po chwili doszły do ceglanego budynku,
gdzie było otwarte okno. Sukato, w ubraniu ochronnym, kucał obok dymiącej
lampy i usiłował napełnić z fiolki plastykową strzykawkę. Wyprostował się
i jego cień powstał na ścianie jak potężne widmo.
— Tika — zawołała Serafina. — Czekaj. Gdzie jest rodzina?
— Uciekli — powiedział Sukato.
— Co powiedzieli o pacjencie? — spytała Weronika.
— Nic, siostro. Uciekli — powtórzył pielęgniarz.
Weronika podała lampę Serafinie i pochyliła się. Na łóżku, przy oknie leżał
na plecach mężczyzna. Na przednie krawędzie oczodołów, rozchylone nozdrza
i poplamione zęby padało przyćmione światło lampy. Słyszała, jak łapał z trudem
powietrze i wypuszczał je za każdym razem stękając.
— Tata, czy mnie słyszysz? — spytała.
Nie było odpowiedzi.
Sukato pochylił się i poklepał go po ramieniu. Mężczyzna jęknął.
— Nie śpi, ma soeur.
— Od jak dawna jesteś chory?
— Poso moko — odpowiedział chrapliwym głosem. — Od tygodnia.
Spytała powoli, podkreślając każde słowo:
— Czy przebywałeś ostatnio z kimś chorym?
— Nayebi te. Nie wiem.
— Czy boli cię głowa?
— Iyo.
— Gardło i usta, bolą?
226
— Iyo.
— Czy zwracałeś i miałeś biegunkę?
— Iyo.
— Krew?
— Te. Makila te. Nie. Krew nie.
— Dobrze — powiedziała Weronika.
— Ma soeur, on ma „gorączkę" — oświadczył Sukato z głębi pokoju
— Niemożliwe. Nie krwawił z żołądka ani z trzewi — odparła Weronika.
— Ostatni, którzy zmarli, też nie krwawili.
Weronika oparła się o parapet i wbiła wzrok w twarz mężczyzny. Nagle
odwróciła się do Serafiny i wrzasnęła głosem, który rozdarł ciszę nocy.
— Dotykałaś go?
— Nie, Wero — odparła pielęgniarka wstrząśnięta. — Mówiłam ci... tylko
Sukato z nim był.
Weronika trwała przy swoim, z niepokojem w głosie.
— Nie badałaś go? Sama go nie dotykałaś?
— Nie, nie dotykałam.
Oddychając ciężko, Weronika odwróciła się i ruszyła w stronę przychodni.
O Boże, co ja zrobię? Nie mogę przejść przez to jeszcze raz. Zamknęła oczy
i zobaczyła postać Matyldy na łożu śmierci, wpatrującej się w przestrzeń.
Gdy Serafina podeszła z lampą, Weronika siedziała na progu, ze skrzyżowa-
nymi ramionami i kiwała się w przód i w tył. Nie powitała pielęgniarki, a nawet
przez jakiś czas nie zauważyła jej obecności. Nagle wstała.
— Musimy iść. Wyciągnij Nuncjatę z łóżka i spotkamy się w moim gabinecie.
Odeszła w ciemności w kierunku klasztoru.
Kilka minut później zakonnice zebrały się wokół biurka Weroniki. Miała
twarz koloru popiołu. Mówiła płaskimi, rozważnymi słowami.
— Siostry, nie wolno nam wpadać w panikę. Najważniejsze jest, że żadna
z nas nie miała kontaktu z pacjentem. — Spojrzała prosto na Serafinę.
— Zgadza się, Weroniko — odparła pielęgniarka. — Sukato był jedyną
osobą, która go dotykała, a jak widziałaś, nosi rękawiczki, kitel i resztę 
ubrania ochronnego.
— Tak, tak — Weronika machnęła ręką, żeby skończyć z tym tematem. —
Teraz posłuchajcie mnie. Wszystkie wrócicie do swoich własnych społeczności.
Nie możemy, nie wolno nam tutaj zostać. W tej chwili wiemy, że skoro żadna
z nas nie miała kontaktu z pacjentem, nie zapadniemy na tę chorobę. Mimo to, 
jeśli władze dowiedzą się, że zaraza wróciła do Yambuku, zabronią nam wyjeżdżać. 
—
Spojrzała na swoje zaciśnięte pięści. — Będziecie miały kłopoty w swoich
misjach, żeby wyjaśnić, dlaczego wyjechałyście z Yambuku, ale lepsze to, niż
pozostanie tutaj. Jeśli o mnie chodzi... — zamknęła oczy i głos przeszedł jej
w szept. — Nie mam odwagi pozostać sama. — Przyjrzała się każdej z nich. —
Jestem pewna, że ten człowiek ma „gorączkę". Jeśli umrze w nocy, będzie to
osiem dni od momentu wystąpienia objawów. Dla mnie będzie to końcowy dowód.
Czekała na ich odpowiedź.
227
— Ty jesteś matką przełożoną. Uczynimy, jak nam każesz — odparła
cicho Serafina. Pozostałe dwie przytaknęły. Skupiły wzrok na płomieniu
lampy. Nikt się nie odzywał. Przez drzwi przesączyła się srebrna poświata
księżyca.
Weronika wyjęła chusteczkę z kieszeni i przytrzymała ją przy ustach, co
przytłumiło jej głos.
— Jest jeszcze jedna rzecz, o którą muszę was prosić. — Zawahała się. —
Potrzebuję czasu, żeby wyjechać. Jeśli władze dowiedzą się o chorobie i mnie
znajdą, każą mi tu wrócić. Moją jedyną szansą jest złapać samolot z Gbadolite.
Proszę, przez dwa dni nie mówcie nic o pacjencie ani o mnie. — Ukryła twarz
w dłoniach. — Do tego czasu będę poza krajem. — Gabriela otoczyła ręką
ramiona siostry. Nuncjata usiadła cicho.
Po chwili Serafina sięgnęła nad biurkiem i delikatnie odciągnęła dłonie
Weroniki od jej twarzy.
— Rozumiemy, Wero. Przeszłaś tak wiele. Zrobimy, jak prosisz.
— Jestem tak przestraszona, tak przerażona... — zaszlochała Weronika,
chwytając Serafinę za rękę. Po chwili wyprostowała się, wepchnęła chusteczkę
z powrotem do kieszeni i spojrzała na Gabrielę. — Obudź Luka i Evarista i każ
im przygotować się do naszego odjazdu o świcie. Gdy miałyśmy się ewakuować
w czasie epidemii, Augustyna dała Evariste'owi klucze i pieniądze, żeby płacił
pracownikom. Teraz zrobimy tak samo.
Siostry wyszły, ale Weronika pozostała przy biurku, wpatrując się w zarys
palm w świetle księżyca. Wydawało się, że wskazują na cmentarz, gdzie byli
pochowani Lucie, Matylda i ojciec Gerard. Znowu usłyszała pijackie krzyki
Murzynów i zobaczyła, jak zataczają się z tyłu dżipa. Na tle odgłosu padającego
deszczu usłyszała głuchy łoskot, gdy wpychali do dołu ciało ojca Gerarda.
Zaskoczyło ją pukanie do drzwi.
— Czego chcesz?
Luc podszedł i stanął przed nią.
— Na miłość boską, siostro, nie mów, że ten człowiek ma „gorączkę".
Powiedz ludziom, że miał gruźlicę i że wróciła, żeby go zabić. Każdy rozumie,
że tak może się zdarzyć. Jeśli uwierzą, że to „gorączka", wszyscy uciekną. —
Zrobił krok bliżej. — Może siostra powiedzieć, że przyszło polecenie, żeby
pozostałe siostry wróciły do swoich misji. Może siostra powiedzieć, że szef
wezwał siostrę z powrotem do Belgii. To ludzie też zrozumieją.
— Nie wolno kłamać, Luc. — Weronika zastanawiała się przez chwilę, ze
wzrokiem utkwionym w lampie. — Ale może masz rację. — Spojrzała na
zatroskaną twarz starego przyjaciela. — Och, tata Luc, już nic nie wiem. A co,
jeśli „gorączka" tylko ukryła się gdzieś w lesie albo tutaj, w budynkach misji?
A co, jeśli naukowcy się mylą?
Luc nieznacznie wzruszył ramionami.
—- „A co" nigdy nie pomaga, ma soeur. Teraz możemy robić tylko to, co
konieczne. Będę gotowy o świcie.
228
Następną godzinę Weronika spędziła na kolanach, w samotności w kaplicy.
Postawiła lampę na modlitewniku i w kółko czytała ten sam fragment z brewiarza.
Próbowała się modlić, ale słowa wydawały jej się sztuczne. Wróciła do pokoju,
spakowała się i położyła na łóżku. Po kilku sekundach zasnęła głęboko w ubraniu.
Godzinę później rozległo się głośne pukanie do drzwi.
— Co się stało? Kto tam? — spytała, krzycząc ze strachu.
— To ja, Sukato.
Zapaliła świecę, podeszła do drzwi i otworzyła je.
— Przyszedłem powiedzieć, że ten człowiek zmarł.
— „Gorączka"!
— Możliwe, ma soeur.
— Siostry wyjeżdżają rano — powiedziała krótko.
— Rozumiem, że chce siostra być ze swoimi ludźmi — odparł pielęgniarz.
— Zajmiesz się wszystkim tutaj, Sukato?
— Oczywiście. — Odwrócił się i zniknął w ciemności.
Weronika zamknęła drzwi i spojrzała na zegarek — druga. Wetknęła świecę
z powrotem do lichtarza, zdjęła swoje wilgotne ubranie, puściła wodę do zlewu
i wytarła twarz i szyję. Wyjęła z walizki czystą bluzkę, naciągnęła ją przez
głowę, uczesała włosy i przypięła welon. Zapaliła lampę i na oścież otworzyła
okno. Księżyc skrył się za chmurami. Było zupełnie ciemno.
— Kleofasie, jesteś tam? — zawołała do wartownika.
— Oui, ma soeur — odezwał się starzec, gdzieś z końca otwartego korytarza.
— Szybko, obudź Luka i powiedz mu, żeby podjechał zaraz land roverem.
— Oui, ma soeur.
Poszła szybko wzdłuż korytarza, pukając do drzwi, i poprosiła siostry, żeby
spotkały się z nią na werandzie. Wróciła do pokoju, zamknęła torbę i wyniosła
ją na zewnątrz.
W ciągu kilku minut zakonnice, w swoich długich, białych koszulach
nocnych stanęły przed nią. W świetle lśnił pot na twarzy Weroniki. Były
zaskoczone, widząc, jak bardzo jest przerażona.
Mówiła zimnym, oskarżycielskim tonem.
— Ten człowiek właśnie zmarł — akoufi, jak inni. — Wciągnęła głęboko
powietrze i mówiła dalej, szybko. — Wezwałam Luka i wyjeżdżam, jak tylko
przyjedzie. Reszta z was niech wyjedzie z pierwszym światłem dnia. Gabrielo,
klucze są w szufladzie biurka Augustyny.
Omiotły je światła land rovera.
— Wstaw moją walizkę do samochodu, Luc. Zaraz przyjdę — zawołała.
Odwróciła się z powrotem do sióstr. — Spotkamy się znowu, jeśli Bóg będzie
tak chciał. — Bez dalszych rozmów uścisnęły się i Weronika zbiegła po
schodach i usiadła obok Luka. Po kilku minutach land rover zniknął w ciemności.
Przejechali przez Yandonga i dalej, na północ, do Abumombazi. Weronika
siedziała prosto, uważając na drogę. Reflektory cięły mrok i oświetlały gęstą
roślinność, która umykała po bokach. Niewiele było deszczu, droga była sucha
229
i zakurzona. Około czwartej nad ranem wjechali w wysoki długi na siedemdziesiąt
kilometrów tunel, wycięty w dziewiczym lesie, gdzie nie mieszkała żadna istota
ludzka. Weronika podniosła wzrok i pomyśłała o sklepieniach wysokich katedr
w Europie, które w nocy kryły się w mroku, ale ciepłe rzędy świec w kaplicach
wokół nawy i słodki zapach olejków zapraszały zbłąkanych i przestraszonych.
Tutaj las był czarny. Ani światło księżyca, ani gwiazd nie przedostawało się do
podnóża ogromnych drzew. Zadrżała i skuliła się na siedzeniu. Luc prowadził
równo i spokojnie. Gdy wyjeżdżali z tunelu koło Abumombazi, świt przeświecał
przez korony drzew.
— Chcesz się zatrzymać tutaj w misji, siostro?
— Nie, dopiero w Gbadolite.
Zwolnił, żeby ludzie na drodze zdążyli zejść na bok. Niektórzy machali, gdy
rozpoznali pojazd misyjny, ale Weronika nie odpowiadała na ich pozdrowienia.
Wkrótce wyjechali z miasteczka i znaleźli się z powrotem w lesie.
— Dlaczego nie spróbujesz zasnąć, siostro?
— Nie mogę.
Weronika łatwo zapadała na chorobę lokomocyjną i Luc przyzwyczaił się do
tego, że nie rozmawia w czasie jazdy. Mijali inne wioski, wokół których wycięto
duże połacie lasu pod uprawy kawy i manioku. Gdy przybyli do Gunde, skręcili
na zachód na drogę Mobayi — Mbongo, która biegnie na południe od rzeki
Ubangi i granicy z Republiką Afryki Środkowej. Obok Dondo znajdowała się
wojskowa blokada drogi obsadzona komandosami Kota-Koli (mężczyźni-skały
w języku Ngbandi). Luc zatrzymał się i wyłączył silnik. Żołnierze, z karabinami
maszynowymi zwieszającymi się z ramion, podeszli powoli do samochodu.
Sierżant poprosił o dokumenty i Luc podał mu kartę rejestracyjną.
— Dokąd jedziecie?
— Do misji w Gbadolite — odparł Luc.
— Papierosy — zażądał jeden z żołnierzy.
— Nie palimy.
Żołnierz otworzył drzwi po stronie Weroniki.
— Bitna. Wysiadaj.
Weronika spojrzała na Luca, ten skinął łagodnie głową, otworzył swoje
drzwiczki i wysiadł. Weronika prześlizgnęła się obok żołnierza, tak żeby go nie
dotknąć, i cofnęła się. Sięgnął do samochodu, wyciągnął jej walizkę i próbował
ją otworzyć, a Luc obszedł tył samochodu i stanął pomiędzy nią a sierżantem.
— Fungula — zażądał żołnierz. — Klucz.
— Nie — powiedziała Weronika ściskając torbę, którą miała na ramieniu.
Luc powiedział coś sierżantowi do ucha, a ten natychmiast kazał żołnierzowi
włożyć walizki z powrotem do samochodu. Niezadowolony, mężczyzna pogrzebał
w schowku w desce rozdzielczej i machnął, że mogą wsiadać z powrotem.
— Kota, kende. Wsiadać, jechać.
— Przywieź papierosy, jak będziesz wracał — rozkazał sierżant, gdy Luc
zapalił silnik.
— Zwierzęta — rzuciła Weronika, gdy oddalili się od blokady.
230
— Po prostu im się nudzi — powiedział Luc.
Weronika z niesmakiem zmarszczyła brwi.
— Co powiedziałeś sierżantowi?
— Nic ważnego — odparł kierowca.
— Luc, co powiedziałeś? — powtórzyła srogo Weronika.
— Powiedziałem, że jedzie siostra, żeby zaopiekować się starą ciotką
prezydenta. — Jego głos był niemal niesłyszalny przez huk silnika.
— Luc!
— Oui, ma soeurl
— Nic.
Przejechali przez Banzyville i przybyli do Gbadolite tuż przed południem. Po
drodze Luc zjadł trochę bananów i orzeszków i napił się ze starego, wojskowego
bidonu. Weronika nic nie jadła.
— Dokąd teraz? — spytał Luc. **
— Na lotnisko.
Dziesięć minut później zatrzymali się przed dworcem lotniczym. Był zupełnie
nowy i nowoczesny. Zbudowano go, żeby obsługiwał prezydenckie odrzutowce.
Weronika wbiegła do budynku, mając nadzieję, że nikt jej nie rozpozna. Przed
kontuarem Air Zaire stała grupa krzyczących, przepychających się ludzi. 
Spojrzała
na plansze z przylotami i odlotami i zobaczyła, że do Kinszasy lata tylko jeden
samolot dziennie. Odlatywał o siódmej i po drodze zatrzymywał się w Mbandaka.
— Czy ci ludzie chcą się dostać na jutrzejszy lot? — spytała mężczyznę,
który stał obok niej.
— Tak.
Policzyła, że przed nią jest dziesięć osób. Kolejka posuwała się strasznie
powoli. Weronika była pewna, że jej jedyna nadzieja leżała w tym, że nękany
przedstawiciel linii za ladą jest Europejczykiem i może ma słabość do sióstr. 
Przez
chwilę przedstawiciel sprzeczał się z niezwykle grubym mężczyzną, który walił
w ladę i krzyczał. Urzędnik odmawiał przyjęcia trzech metalowych skrzynek na
poranny lot. Musiała interweniować policja i w końcu, po długiej, zajadłej 
kłótni,
grubas zgodził się na zabranie tylko jednej skrzynki. Gdy Weronika w końcu
przesunęła się na czoło kolejki, poprosiła o miejsce i położyła pieniądze na 
ladzie.
— Przykro mi, siostro. Ranny lot jest cały wyprzedany — powiedział
urzędnik.
— To niemożliwe, Muszę dostać się do Kinszasy.
— Jeśli będzie siostra tutaj o szóstej, może będzie jakaś rezygnacja, ale
wątpię w to. Czy mam siostrze zarezerwować miejsce na pojutrze?
— Nie. To w ogóle nie wchodzi w rachubę. — Miała ochotę na niego
wrzasnąć. — Powinnam być w stolicy dziś wieczorem, ale ponieważ latacie
tylko raz dziennie, będę musiała pojechać rano.
Zadzwonił telefon. Mężczyzna odebrał go i słuchał, wgapiając się w sufit,
gdzie wentylator popychał gorące powietrze na ludzi zebranych na dole.
— Niech pożyczy sobie DC-10 prezydenta, na miłość boską! — Przyłożył
dłoń do słuchawki. — Przepraszam, siostro. Gabinet gubernatora potrzebuje na
231
jutro dziesięć miejsc. — Mrugnął do Weroniki i powiedział do słuchawki: —
może zabrać nonnette, która stoi tutaj przede mną. — Z trzaskiem odłożył
słuchawkę, wziął głęboki wdech i powoli wypuścił powietrze.
Mężczyzna stojący za Weroniką próbował ją odepchnąć. Wbiła mu łokieć
w żołądek i wycofał się. Chwyciła się lady obiema rękami.
— No i?
— Siostro, nawet gdybyś była samą Marią Panną, nie mogę nic zrobić
oprócz wpisania siostry na ranną listę oczekujących — powiedział przed-
stawiciel.
Weronika zgarnęła swoje pieniądze i odwróciła się na pięcie. Mężczyzna
stojący za nią usunął się z drogi. Przepchnęła się w stronę wyjścia. Próbowała
myśleć, coś zaplanować. Misja Ojców mogłaby użyć swoich wpływów, żeby
zdobyć jej miejsce. Ale nie odważyłaby się tam pokazać. Wsiadła z powrotem
do land rovera. Luc czekał na polecenia.
— Do klasztoru francuskiego — powiedziała Weronika. — Znam tam jedną
z sióstr.
Klasztor znajdował się tylko dziesięć minut jazdy od lotniska. Zakonnice
serdecznie powitały Weronikę, ale zmartwiły się, gdy zobaczyły, jak jest
wykończona i wyczerpana. Zaprowadziły ją do refektarza i zaproponowały
lunch. Napiła się kawy, ale niemal nie tknęła jedzenia.
— Czy jesteś chora, Weroniko? — spytała jej przyjaciółka, Madeleine.
— Nie, tylko zmęczona. — Unikając wzroku przyjaciółki dodała: — pozostałe
siostry z Yambuku zostały wezwane do swoich misji, a ja mam polecenie
powrotu do Belgii. Polepszy mi się, jak trochę odpocznę. — Podeszła do land
rovera, gdzie czekał Luc.
— Do widzenia, Luc. Poproszę siostry, żeby pozwoliły ci tu zatankować
samochód. Powinieneś zostać na noc i rano wrócić do Yambuku. — Po-
dziękowała mu i uścisnęli sobie dłonie. Weronika odeszła i wróciła za
chwilę. — I Luc, jeśli w ciągu trzech miesięcy nie wrócę do Yambuku, vespa
jest twoja.
— Wrócisz, ma soeur.
Weronika weszła do klasztoru, a Madeleine zaprowadziła ją do pokoju
gościnnego, gdzie szybko się rozebrała i wsunęła między szorstkie, bawełniane
prześcieradła. Spała przez kilka godzin. Gdy się obudziła, przez chwilę nie
wiedziała, gdzie jest, i nawiedziła ją ponownie groza poprzedniej nocy. 
Próbowała
znowu zasnąć, ale nie mogła. Czy wiadomość o „gorączce" wydostanie się
z Yambuku? Czy ją wytropią i każą wrócić? Każdy krok w korytarzu, to mógł
być ktoś po nią; każdy odległy dzwonek telefonu mógł być poleceniem, ze
w przypadku znalezienia siostry Weroniki, należy ją zatrzymać. Wyobraziła
sobie zaciszny pokój pod ciężkimi belkami, który należał do niej w domu
rodzinnym w Schilde. Miała ochotę wejść do starego dębowego łóżka i przykryć
głowę ciężkim pledem, który zrobiła babcia, żeby uczcić jej pierwszą komunię.
Ileż razy odnajdywała bezpieczeństwo w tym ciepłym, ciemnym gniazdku, gdy
burze trzęsły szczytowymi oknami. Tutaj nie było schronienia. Nie było dla niej
232
schronienia w całym tym kraju. Czy naprawdę była bezpieczna w tym pokoju?
Kaplica byłaby bezpieczniejsza... sanktuarium. Może Bóg by jej dopomógł,
gdyby ją zobaczył w takim stanie. Wyskoczyła z łóżka, zarzuciła na siebie
ubranie i ostrożnie otworzyła drzwi. Korytarz był pusty. Po cichu zamknęła
drzwi za sobą i, czując się jak zbieg, pospieszyła korytarzem do kaplicy.
Gdy odprawa lekarzy w szpitalu Gbadolite dobiegła końca, był już zmierzch
i Collard pojechał do domu ojców na kolację z tamtejszym księdzem. Po posiłku
obaj mężczyźni usiedli na werandzie. Nad pełną szklaneczką koniaku dyskutowali
na temat pogarszającej się sytuacji gospodarczej w kraju i zaciskającego się,
coraz silniejszego ucisku „gorillas" na ludzi. Po chwili ksiądz przerwał tok
rozmowy.
— Zanim pan przyjechał, miałem telefon od jednej z zakonnic z klasztoru
francuskiego. Martwi się o siostrę z Yambuku, która jechała przez całą noc, żeby
tam dotrzeć. Podobno zachowuje się nieswojo. Był pan tam w czasie epidemii.
Może powinien pan ją zobaczyć. Może potrzebuje pomocy lekarskiej.
Collard był zmęczony po długim locie z Kinszasy i po zebraniu, ale
powiedział swojemu gospodarzowi dobranoc, wsiadł do dżipa, którego pożyczył
od jednego z lekarzy, i pojechał do klasztoru. Przedstawił się zakonnicy przy
drzwiach, która przyznała, że przyjechała belgijska siostra z Yambuku, ale nie
mówiła, że oczekuje odwiedzin.
— To oczywiste — powiedział lekarz. — Nie wie, że jestem w Gbadolite.
Czy wie siostra, jak ona ma na imię?
— Przykro mi, doktorze...
— Siostro, proszę, poszukaj jej i powiedz, że jest tutaj doktor Collard.
Niechętnie zaprowadziła Collarda do saloniku i kilka minut później wróciła,
donosząc, że siostra jest sama w kaplicy i nie można jej przeszkadzać.
— To bardzo ważne, żebym z nią porozmawiał. — Zastanowił się przez
chwilę, próbując wymyślić najlepszy sposób, żeby poradzić sobie z tą sztywną
zakonnicą. — Przypuszczam, że może mieć problem natury medycznej —
zwierzył jej się.
Zawahała się i odrzekła:
— Dobrze, doktorze. Faktycznie wygląda, jakby była jej potrzebna pomoc.
Proszę za mną.
Collard zatrzymał się w wejściu, żeby przyzwyczaić wzrok do zmierzchu
prześwitującego przez witraże za ołtarzem. Po chwili ujrzał zakonnicę klęczącą
przy barierce. Która to była siostra? Podszedł cicho do ławki i usiadł. 
Pomalowana,
gipsowa figura Matki Boskiej lśniła delikatnie w słabym świetle świec u podstawy
piedestału. Odległy pomruk miasta był stłumiony i słabe dźwięki płaczu siostry
przerywało jedynie, od czasu do czasu, skrzypnięcie dachu chłodzonego zbliżającą
się nocą. Mała, czerwona lampka nad ołtarzem i płomienie świec jaśniały wraz
z zapadaniem ciemności. Żarówka w korytarzu rzucała przyćmiony poblask
wzdłuż przejścia i na tylne ławki. Siostra wstała, podpierając się o barierkę,
przeżegnała się i przyklękła. Odwróciła się i ze spuszczoną głową poszła wzdłuż
233
przejścia, przyciskając brewiarz do piersi. Collard rozpoznał Weronikę i 
podniósł
się, gdy się zbliżała. Podniosła wzrok, zobaczyła sylwetkę mężczyzny i krzyknęła
przerażona.
— Spokojnie, Weronika. To ja, Collard. — Instynktownie wyciągał dłoń.
— Znalazł mnie pan! Nie wrócę z panem. — Cofnęła się przed jego
dotykiem, jak dzikie zwierzę. Był zadziwiony zmianą, jaka w niej zaszła.
— Dokąd mam siostrę zabrać? Na miłość boską, Weroniko, dlaczego jesteś
taka przerażona?
Przez chwilę patrzyła na niego jak osaczone zwierzę, aż w końcu wyszlochała:
— Och, doktorze, uciekłam.
— Collard otoczył ja ramieniem i poprowadził do ławki. Wyciągnął
chusteczkę z kieszeni i wytarł jej oczy.
— Teraz proszę mi opowiedzieć, co się stało — powiedział spokojnie.
Mówiła ledwo słyszalnym głosem.
— Wczoraj do szpitala przybył mężczyzna z „gorączką". Wpadłam w panikę
i uciekłam. Jestem przerażona, że władze się dowiedzą i zmuszą mnie do
powrotu. — Skryła twarz w jego ramieniu i płakała. Przytulił ją i po chwili
przestała szlochać. Nagle odsunęła się i popatrzyła na niego. On stanowił
„władze" na początku epidemii.
— Nie doniesie pan na mnie ani nie każe mi pan wracać do Yambuku?
Przyrzekam, że nie dotykałam tego pacjenta. — Przerwała i nagle do głowy
wpadł jej inny pomysł. — Moglibyśmy razem wrócić do Yambuku. Jeśli pan
byłby ze mną, czułabym się w porządku. Po prostu nie mogę być tam sama przy
kolejnym wybuchu epidemii.
— Wróci siostra do Belgii — powiedział lekarz. — Po epidemii powinna
siostra być wysłana do domu na odpoczynek.
— Ale ja chciałam zostać. Wszystko znowu zaczynało działać, aż nagle
przybył ten mężczyzna. Gdyby był ze mną lekarz, nie bałabym się tak. Luc
jeszcze tu jest, moglibyśmy wrócić do misji i...
— Weroniko, nie mogę pojechać teraz do Yambuku. Przykro mi, ale jutro
muszę być w Kinszasie. Jak tylko będzie to możliwe, wyślę tam jednego
z naszych lekarzy, żeby zapanował nad sytuacją.
Weronika wzięła od niego chusteczkę, wytarła oczy, wydmuchała nos
i oddała mu ją z powrotem.
Ciągnęła dalej:
— Wywołałabym pana przez radio i poprosiła o pomoc, ale wtedy Lisala
i wszyscy inni dowiedzieliby się, co się dzieje, i nie pozwoliliby mi się 
ruszyć,
jak przedtem.
— Wraca siostra do Brukseli — powiedział zdecydowanie Collard.
— Próbowałam wcześniej kupić bilet, ale nie ma miejsc.
— Proszę się nie martwić. Może siostra pojechać ze mną. Mam oficjalne
pierwszeństwo.
— Ale mam pieniądze tylko na bilet do Kinszasy.
— To też nie jest problem. Kupię siostrze bilet do Brukseli. Ambasada
234
belgijska może zrobić chociaż tyle. Teraz proszę iść do swojego pokoju
i przespać się. Przyjadę po siostrę o szóstej rano.
— Weronika zarzuciła mu ręce na szyję i pocałowała w policzek.
— Dziękuję — powiedziała.
— Nie ma za co. — Poczuł, że się zarumienił i chciał coś jeszcze
powiedzieć, ale zdecydował się pozostać przy oficjalnej uprzejmości. — Cieszę
się, że mogłem pomóc.
Dopiero gdy wróciła do łóżka, zaczęła się zastanawiać, jak ją odnalazł
w Gbadolite. Wrócił jej strach. Czy już wiedział o zmarłym pacjencie? Czy
może, tak naprawdę, przysłano go tutaj, żeby zabrał ją tam z powrotem? Nie
chciała w to uwierzyć i mimo że echa jej ucieczki przez chwilę nie dały jej
spokoju, w końcu zasnęła. O trzeciej nad ranem powracający koszmar Ferminy
walącej do drzwi z okrzykiem „Ona umiera! Chodź szybko" przerwał jej sen.
Obudziła się zlana potem. Zaczęła recytować „Zdrowaś Mario", na kolanach
obok łóżka, aż ustało łomotanie serca.
Siłą przyzwyczajenia obudziła się znowu o piątej. Ubrała się, zastanawiając,
które z wydarzeń poprzedniego dnia i nocy były snem. Przeszła korytarzem
i weszła do kaplicy. Francuskie siostry zebrały się w pierwszych rzędach na
poranne modlitwy. Weronika wślizgnęła się do tylnej ławki, gdzie siedziała
z Collardem. Podziękowała swojemu aniołowi opiekuńczemu za to, że jej strzegł,
i pomodliła się do Błogosławionej Dziewicy, żeby rozwiała nękające ją
wątpliwości co do intencji Collarda.
Poranne nabożeństwo dobiegło końca i zakonnice wyszły. Siostra Madeleine
zaprosiła ją na śniadanie, ale Weronika odmówiła, twierdząc, że musi być
gotowa, gdy przyjedzie po nią doktor. Usiadły cicho w wiklinowych fotelach na
werandzie i czekały.
Im więcej Weronika rozmyślała o „cudownym" pojawieniu się Collarda
w kaplicy, tym większego nabierała podejrzenia, że wiedział wcześniej o zgonie
pacjenta w Yambuku. Jego obecność nie była zbiegiem okoliczności, a odmowa
towarzyszenia jej z powrotem do Yambuku oznaczała, że już poczynił kroki,
żeby odizolować ten rejon. Czy Gabriela i pozostałe siostry zostały zatrzymane
po drodze? Czy ich przełożone wszczęły alarm? Czy Zairczycy znowu rozpraszają
się po lesie, żeby tam umrzeć? Na podwórzec klasztorny wjechał samochód.
Collard siedział obok kierowcy księdza. Gdy samochód zatrzymał się przed nią,
Weronika przycisnęła ręce do piersi. Collard skierował się po schodach na
werandę.
— Jest siostra gotowa, Weroniko?
— Dlaczego przywiózł pan księdza?
— Ojciec jest moim starym przyjacielem. — Sięgnął po jej walizkę. —
Zaofiarował się, że zawiezie nas na lotnisko.
— Powiedział mu pan o Yambuku!
— Nie, Weroniko. Powiedziałem mu, że jesteś jedną z sióstr, które trzymały
wszystko w garści podczas epidemii, oraz że jest siostra wyczerpana i jedzie do
Belgii na zasłużony wypoczynek.
235
Weronika spojrzała, jak Madeleine podeszła do samochodu i pozdrowiła
księdza.
— Co ona mu mówi?
— Weroniko, otrząśnij się z tego. Zachowuje się siostra jak dziecko —
powiedział Collard stanowczym głosem. Wziął ją pod ramię. — Należy się
wstydzić takiego braku zaufania. Teraz proszę się odprężyć i pójść ze mną albo
ucieknie nam samolot.
Gdy Weronika zbliżała się do samochodu, potulnie, ale wciąż z podejrzliwoś-
cią, Madeleine odwróciła się do niej:
— Bon voyage, ma soeur, et bon retour.
— Proszę, wybacz mi, że byłam taka nieprzytomna. Jestem zbyt zmęczona,
żeby być sobą — powiedziała Weronika. — Czy mogłabym poprosić cię
o jeszcze jedną przysługę? Czy mogłabyś przekazać Lukowi, że wszystko jest
w porządku? Powiedz mu, że niedługo będzie w Yambuku lekarz. I życz mu
bezpiecznej drogi do domu.
— Oczywiście to zrobię — obiecała francuska zakonnica.
Weronika wyjęła z torby na ramieniu pięciozairowy banknot.
— I daj mu to. Powiedz, żeby nie zapomniał papierosów dla żołnierzy
w Kota-Koli, i przekaż mu, że przykro mi, że... wyjeżdżam w taki sposób.
Weronika spojrzała na drogę w stronę lotniska. Łzy spływały jej po
policzkach i nie zauważyła, jak Madeleine machała do niej, gdy wyjeżdżali
z podwórca.
Rozdział 21
Po kilku minutach muskularny Belg, noszący na koszuli z krótkim rękawem
epolety Air Zaire, przyszedł z Collardem do dżipa.
— Wszystko załatwione, Weroniko. To jest Vanderbeck, kierownik lotniska.
Jedziesz na przepustkę lekarską.
Potężny mężczyzna i Weronika uścisnęli sobie dłonie.
— Dzień dobry, siostro. Przykro mi, że nie czuje się siostra najlepiej. Wraz
z doktorem ma siostra miejsca z przodu, za przepierzeniem. To nie żaden luksus,
ale jest trochę ciszej niż z tyłu, z dziećmi i kurami. Przyślę kogoś po wasze
bagaże i sam przyjdę po was, gdy będzie już można wsiadać.
— Jesteś prawdziwym przyjacielem — powiedział Collard.
-— To żaden problem — odparł Vanderbeck. Zwrócił się do Weroniki. —
Czy może to sobie siostra wyobrazić? On tutaj przyjeżdża, je lunch z lekarzem
i kolację z księdzem, a o swoim starym przyjacielu od butelki zapomina, chyba
że potrzebuje dodatkowego miejsca w samolocie.
— Niech pan będzie dla niego wyrozumiały — powiedziała Weronika. —
Jest dla mnie prawdziwym błogosławieństwem
— Ach, tak! — wykrzyknął Vanderbeck. — Zawsze rycerski!
— Następnym razem. Obiecuję — powiedział Collard.
Kierownik lotniska posadził ich na miejscach, zanim pozostali zaczęli
wchodzić po schodach fokkera Przyjaźń. Weronika przyglądała się nerwowo
pasażerom, jak przechodzili przez przednie wejście samolotu. Wielu szamotało
się z nieporęcznymi tobołkami albo z wypchanymi kartonowymi pudłami,
przewiązanymi sznurkiem. Spocone mamy poganiały dzieci wzdłuż przejścia, po
czym same wciskały się w wąskie fotele. Weronika odwróciła twarz do okna
i wpatrywała się w odległy las. W końcu zakończono załadunek, zamknięto
drzwi i uruchomiono silniki. Przez nawiewy nad głowami pasażerów dmuchnęła
klimatyzacja, a na suficie zebrała się cienka mgiełka, obiecująca nieco ulgi od
obezwładniającego upału w kabinie. Kołowali, jak się wydawało, nieskończenie
długo. Pas startowy został wydłużony, żeby mógł obsługiwać prezydenckie
jumbo jęty. Gdy samolot w końcu rozpędził się do startu, Weronika sięgnęła po
dłoń Collarda i chwyciła ją mocno.
237
Lot przez równik, do Mbandaka, był krótki. Samolot wylądował i pod-
kołował do budynku lotniska stolicy prowincji. Wysiadła tylko garstka
pasażerów i wsiadło kilku innych. Do samolotu wkroczył niewysoki mężczyzna,
w ciężkich okularach słonecznych w czarnej oprawce, ubrany w granatowe
abacos i lekki zielony krawat, obowiązkowy u oficjeli partyjnych i usiadł obok
Collarda, po drugiej stronie przejścia. Skłonił się lekarzowi i wpatrywał się
w Weronikę. Uruchomiono, po czym niespodziewanie wyłączono silniki. Gdy
wycie turbośmigieł ucichło, przez głośniki w kabinie zapowiedziano lekkie
opóźnienie. Jeden z członków załogi otworzył drzwi kabiny i do samolotu
weszło dwóch mężczyzn w mundurach polowych. Weronika złapała Collarda za
ramię i szepnęła:
— Nie pozwoli pan im mnie zabrać!
— Kontrola bezpieczeństwa — odezwał się jeden z ludzi. — Proszę
przygotować bilety do sprawdzenia. Przeszli między siedzeniami, przyglądając
się raczej twarzom niż kartom pokładowym.
— W porządku, Weroniko. Sprawdzają Zairczyków, nie nas — zapewnił ją
Collard. Chwilę później żołnierze wrócili, popychając przed sobą jakiegoś
mężczyznę, którego wysadzili na płytę lotniska. Znowu włączono silniki i kilka
minut po starcie samolot przebijał się przez chmury, w stronę czystego nieba.
Collard poklepał ją po ręce i rozluźnił uścisk.
— Teraz jest siostra bezpieczna, Weroniko. Niech się siostra prześpi.
— Przytaknęła, umieściła torbę między siedzeniem a oknem, odchyliła
oparcie i zamknęła oczy.
Po chwili Collard przerwał swoją lekturę i przyjrzał się śpiącej Weronice.
Pod oczami miała ciemne kręgi, a jej skóra była blada i wysuszona. Nie była tą
pełną wigoru, opaloną siostrą, jaką pamiętał. Zmarszczyła przez sen brwi,
wymamrotała coś i znieruchomiała. Nigdy nie widział tak wrażliwej, podatnej na
zranienie zakonnicy. Wlepił wzrok w oparcie fotela przed nim. Napłynęły
wspomnienia z dzieciństwa. La merę Gudrun — ogromna, straszna, z którą nie
należało zadzierać — prowadziła szkołę klasztorną przy szpitalu rządowym
w Dolnym Kongu, gdzie się wychował. La merę i monsieur le docteur, jego
ojciec, reprezentowali dwie szczęki kolonialnego zacisku, który kontrolował
kraj — kościół i króla. Gudrun była prostolinijna w swoim przekonaniu, że les
autochtones, tubylcy, powinni być trzymani krótko pod dziesięcioma przykaza-
niami, oczywiście zgodnie z interpretacją kościoła macierzystego. Wstrząsy
polityczne końca lat pięćdziesiątych nie były dla niej wcale ważniejsze niż
rzadkie przypadki niezdyscyplinowania w szkole. Cierpiał od razów jej chicotte
z niewyprawionej skóry częściej niż jego kongijscy koledzy ze szkoły. Wielebna
matka czuła, że syna szanowanego belgijskiego lekarza należy zmuszać do
dawania innym dobrego przykładu. Rozmyślania o Gudrun przywiodły mu na
myśl jego ojca; o wiele mniej rygorystycznego. Lekarz ten był urzędnikiem
państwowym, który poświęcił się utworzeniu służby zdrowia w Kongo. Zamieszki
w Leopoldville, w tysiąc dziewięćset pięćdziesiątym dziewiątym roku, wpędziły
go w depresję. Wraz ze wszystkimi evolues, nauczonymi myśleć i zachowywać
238
się jak Europejczycy, nie mógł zrozumieć lekkomyślnego dążenia kraju do
niepodległości. Collard spojrzał na Weronikę. Spała głęboko Teraz król i Bóg,
przynajmniej Bóg Gudrun, stracili kontrolę nad tym krajem.
Po następnych trzech godzinach zaczęli zbliżać się do Kinszasy, zniżając się
nad chińską pagodą prezydenta i posiadłościami na nabrzeżach Konga, i w chwilę
później wylądowali na lotnisku Ndjili. Główny budynek był białą rotundą
ozdobioną nowoczesną, afrykańską ceramiką. Kroki rozbrzmiewały pod wysoką
kopułą, gdzie płatami odpadała farba, a niektóre szyby w oknach były popękane
lub brakowało ich zupełnie. Collard odebrał ich bagaże, ułatwiając to sobie
zwitkiem zairów wciśniętych w dłoń tragarzowi. Zaprowadził Weronikę do rogu
wielkiej, rozbrzmiewającej echem poczekalni i posadził ją na ławce.
— Proszę mi dać paszport. To nie potrwa długo. — Podszedł do kontuaru
Sabeny.
Jak tylko odszedł, postarała się wyglądać jak najmniej podejrzanie. W samo-
locie nie było miejsc, ale Collard, który czasami opiekował się personelem 
linii,
był dobrym przyjacielem kierownika; w końcu wystawiono bilet. Wrócił do
Weroniki i wstał tylko raz, żeby iść na górę, kupić jej filiżankę kawy i kawałek
ciasta oraz butelkę Primusa dla siebie. Gdy zapowiedziano rejs, towarzyszył jej
do samolotu, wprowadził po schodach do kabiny i pomógł usadowić się w fotelu
z tyłu, obok okna.
— Teraz już wszystko będzie dobrze. Dopilnuję sytuacji w Yambuku, więc
0 to proszę się nie martwić. Głównym zadaniem siostry jest wydobrzeć.
— Dziękuję — powiedziała, a do oczu napłynęły jej łzy.
— Proszę już nie płakać, Weroniko. Zobaczymy się, gdy siostra wróci.
Bon voyage. — Położył jej rękę na ramieniu, odwrócił się i wysiadł szybko
z samolotu.
Po starcie Weronika odchyliła oparcie, podłożyła sobie poduszkę pod głowę
i szybko zasnęła. Dwie godziny później otworzyła oczy i przeciągnęła się.
Wyjeżdżała z Afryki, była w drodze do domu, domu, który opuściła dwadzieścia
lat temu. Zastanawiała się, kogo z jedenaściorga rodzeństwa zastanie. Wyobrażała
ich sobie jedno po drugim, w końcu doszła do Gabrieli... i natychmiast poczucie
winy, jak gorzka żółć, podeszło jej do gardła. Co ja zrobiłam, co ja zrobiłam?
Uciekłam i zostawiłam swoją własną siostrę. Ona i Serafina, i Nuncjata pewnie
przechodzą kwarantannę w ponurych pokojach... i Luc, i Evariste, i wszyscy inni,
których porzuciłam. Jaki ze mnie tchórz! Wyjrzała przez okno i tysiące stóp pod
sobą zobaczyła długie cienie rzucane przez słońce, zachodzące za czarne,
bazaltowe góry. Opuściła swoją misję i nigdy nie pozwolą jej wrócić. Będzie
żyła we wstydzie. Jej poświęcenie i praca legły w gruzach. Jak będzie mogła
stanąć twarzą w twarz z tymi, którzy jej zaufali i uważali za zdolną zakonnicę?
Cienie na pustyni poniżej wydłużyły się i po chwili zmierzch zgęstniał.
Pustkowia stały się czarną, bezdenną plamą. Weronika była jak odrętwiała, czuła
w sobie pustkę i beznadziejny smutek.
Nagle pomyślała o Aaronie. Przypomniała sobie, że prawdopodobnie wciąż
;cze jest w Antwerpii, w Instytucie Medycyny Tropikalnej. Zadzwoni do
jeszcze jest
239
niego, jak tylko dotrze do Brukseli. Mógłby zaraz przyjechać na lotnisko
i przywieźć pieniądze na bilet, a wtedy, wróciłaby do Zairu tym samym
samolotem, zanim ktokolwiek zauważyłby jej nieobecność. Może nawet mógłby
wrócić razem z nią.
***
Gdy wielki odrzutowiec kołował do rękawa, Weronika była już gotowa. Jak
tylko zgasły napisy, że wolno rozpiąć pasy, podniosła się, zabrała swoje rzeczy
i wygramoliła się, przeciskając obok portugalskiego biznesmena. Gdy pasażerowie
zaczęli wysiadać z samolotu w powolnym, zmęczonym pochodzie, ruszyła,
przepychając się, w stronę wyjścia. Wbiegła rękawem do hali międzynarodowej
i rzuciła się do automatów telefonicznych. Wszystkie były zajęte. Pospieszyła
wzdłuż długiego korytarza, unikając powolnych, ruchomych chodników i weszła
do hali głównej. Znalazła numer Instytutu w Antwerpii, wpadła do pustej kabiny,
wepchnęła monety do aparatu i wykręciła numer.
— Instytut Medycyny Tropikalnej — odezwał się kobiecy głos.
— Czy mogłabym mówić z doktorem Aaronem Hoffmanem?
— Doktor Hoffman? — chwila ciszy. — Z jakiego on jest działu?
— Nie wiem. Był w Zairze w sprawie epidemii w Yambuku. — Znowu cisza.
— Przełączę panią do biura asystenta doktora Thysa.
Telefon dzwonił, a Weronika zaczęła liczyć. Przy dziesiątym sygnale ktoś
podniósł słuchawkę.
— Tu Melina, sekretarka doktora van Ecka. W czym mogę pomóc?
— Próbuję znaleźć doktora Aarona Hoffmana.
— Przykro mi, proszę pani. Był tutaj, ale wczoraj skończył swoją pracę. Nie
wiem, czy jest jeszcze w mieście. Zatrzymał się w Rubenshofie. Może dam pani
numer telefonu?
— Och, kochana... tak, poproszę. Chwileczkę, znajdę ołówek. — Wcisnęła
słuchawkę między ucho i ramię, pogrzebała w torbie i wyciągnęła resztkę ołówka
i bilet. — Jestem gotowa. — Zanotowała numer, podziękowała i wykręciła
ponownie.
— Zadzwonię do pokoju doktora — powiedziała telefonistka w hotelu. Jakaś
kobieta odpowiedziała:
— Słucham?
— Czy mogę mówić z doktorem Aaronem Hoffmanem? — spytała Weronika
po francusku.
— Przykro mi, ale nie ma go teraz — odpowiedziała kobieta.
— Muszę z nim porozmawiać. — Weronika nie dawała za wygraną. — To
bardzo ważne, żebym się z nim skontaktowała.
— Wyszedł zrobić małe zakupy, zanim wyjedziemy. Może przekażę mu
wiadomość?
— Wyjeżdża? Och nie, to niemożliwe! — wykrzyknęła Weronika.
— Jestem panią Hoffman. Czy mogę pani pomóc w jakiś sposób, mademoiselle
czy też madame.
240
— Jestem Weronika. Siostra Weronika z Yambuku. Na pewno opowiadał
pani o mnie i co razem robiliśmy.
— Tak. Opowiadał, że była pani niezwykle pomocna w wioskach.
— Zapanowała wyjątkowa sytuacja. „Gorączka" znowu pojawiła się w Yam-
buku i pomyślałam, że powinien się o tym dowiedzieć i że może uznałby za
niezbędne, żeby ze mną wrócić.
— Nie sądzę, żeby to było możliwe — odparła Rachel. — Mamy plany
dwutygodniowej wycieczki po Europie, zanim wrócimy do Stanów.
— Przepraszam panią. Tak tylko sobie pomyślałam. Proszę mi wybaczyć, że
panią niepokoiłam... Tylko, że... — oparła się bezsilnie o ścianę budki. 
Próbowała mówić-dalej. — Pani Hoffman, proszę, niech pani zrozumie... — ale głos 
jej się załamał, gdy udręka podeszła do gardła. Odłożyła słuchawkę i odwróciła 
się do ściany, żeby ukryć łzy. Aaron był ostatnią nadzieją na ocalenie jej 
reputacji.
Próbowała zebrać myśli, mimo zmęczenia. Czy powinna zadzwonić do rodziny?
Nie, to by tylko skomplikowało sprawy jeszcze bardziej. A może do siostry
Adeliny? Była w Gravenwezel. Można by ją przekonać, żeby wysłała ją
z powrotem. Weronika wykręciła numer i odezwała się po francusku, zamiast po
flamandzku, żeby siostra w kancelarii nie poznała jej po głosie.
— Przykro mi, proszę pani. Siostry Adeliny nie ma w tej chwili w domu.
— A gdzie jest?
— Proszę pani, nie mogę...
— Wiem, wiem — ucięła Weronika — ale proszę zrozumieć to bardzo
ważne, żebym mogła się z nią skontaktować.
— Pojechała do Brukseli załatwić kilka spraw. Będzie pani musiała zadzwonić
wieczorem — odparła siostra w kancelarii.
— A siostra Augustyna? Czy może podejść do telefonu? — usłyszała, że
głos jej się zamienia w skowyt.
— Matka przełożona z misji w Yambuku?
— Tak, czy jest tam?
— Proszę pani...
Weronika zacisnęła dłoń na słuchawce i przechodząc na flamandzki wybuchła:
— Jestem siostra Weronika. Proszę poprosić Augustynę do telefonu.
— Weronika! Dlaczego mówisz po francusku? Tu Urszula. Gdzie jesteś?
Czy nic ci nie jest? Masz taki dziwny głos, jakby coś się stało.
— Błagam cię, nie zadawaj pytań. Muszę porozmawiać z Augustyna.
— Jest z wizytą u Claesów
— U rodziny siostry Matyldy?
— Tak. Jeśli chcesz tam do niej zadzwonić, dam ci numer.
Weronika zapisała go, podziękowała i odwiesiła słuchawkę. Zawahała się,
zanim wykręciła numer. Nie chciała, żeby rodzina Matyldy wiedziała, że jest
w Belgii. Ale skoro Urszula wiedziała, wiadomość rozniesie się w ciągu kilku
minut. Nakręciła numer i czekała, aż Augustyna podejdzie do telefonu. Obok
przeszła młoda para, obejmując się za ramiona. Za nimi szło dziecko, ssąc 
lizaka,
i przyglądało się kilku opalonym, młodym ludziom w szortach i w kolorowych
241
koszulach, pod ciężkimi plecakami, którzy śmiali się na myśl o nowych
przygodach. Obok budki przejechał znudzony człowiek z personelu, popychając
na wózku inwalidzkim jakąś staruszkę. Na kolanach trzymała stos paczek
i plastykowych toreb. Weronika pragnęła z całego serca wtopić się w ten tłum
zwykłych ludzi z ich nieskomplikowanymi problemami.
— Słucham, tu siostra Augustyna.
— Tu Weronika. Jestem w Brukseli.
— Weronika? Siostra Weronika?
— Tak.
— Jesteś w Brukseli?
— Tak. Na lotnisku.
— Dlaczego? Co się stało?
— Do Yambuku wróciła „gorączka".
— A ty jesteś tutaj? Kto dał ci pozwolenie na wyjazd z Zairu? — spytała
Augustyna srogo.
— Nikt. Wpadłam w panikę i uciekłam. Ogromnie tego żałuję... — Weronika
próbowała się kontrolować, ale głos jej się załamywał. — Gdybyś mogła
przyjechać na lotnisko z pieniędzmi, kupię bilet i natychmiast wrócę. — Po
drugiej stronie zapanowała cisza. — Augustyno, proszę cię, co ja mam zrobić?
— Jeśli już jesteś w Brukseli, nie możesz wrócić do Zairu. Mogłaś narazić
na zakażenie ludzi w samolocie.
— Nie! — wykrzyknęła Weronika do słuchawki. — To nie tak. Możesz być
pewna, że się nie zaraziłam.
Po krótkim milczeniu Augustyna wydała Weronice polecenia.
— Czekaj na lotnisku, ale nie podawaj nikomu ręki ani z nikim nie
rozmawiaj. Musimy się upewnić, że nie jesteś zakażona.
— Jestem tego pewna — powiedziała Weronika niecierpliwie.
— Mam nadzieje, że się nie mylisz, ale muszę zadzwonić do Instytutu
Medycyny Tropikalnej i spytać, co z tobą zrobić. A tymczasem wyślę po ciebie
furgonetkę misyjną. Czekaj tam, gdzie podjeżdżają po pasażerów taksówki i,
Weroniko... nie dotykaj nikogo.
— Rozumiem — odparła Weronika, poddając się. Odwiesiła słuchawkę
i oparła się o ścianę budki. Taka była pewna, że nie miała kontaktu z chorobą.
Teraz Augustyna wyraziła wątpliwości i lekarze z Instytutu Medycyny Tropikalnej
zmuszają do opowiedzenia wydarzeń ostatnich kilku dni. Czy Serafina może być
zakażona? Czy mogła ją zarazić, gdy się ściskały? A jeśli tak, to czy Collard 
nosi
teraz wirusa? — To niemożliwe — powiedziała na głos, trzęsąc głową przed
telefonem. Podeszła powoli do stanowiska odprawy paszportowej. Policjant,
blondyn o różowych policzkach, uśmiechnął się i wziął jej dokumenty.
— Witam w domu, siostro — powiedział, stemplując jej paszport i wręczając
go z powrotem.
— Dziękuję.
Czy mógł się zarazić, dotykając jej dokumentów? Poszła do hali bagażowej.
Została już tylko jej walizka. Jeździła dookoła na taśmie jak zabłąkany pies,
242
porzucony przez pana. Podniosła ją i zaniosła na chodnik edzie
ustawiały się taksówki. Podsunęła walizkę pod ścianę i usiadła na niei Trochę
potrwa, zanim samochód dotrze z Antwerpii. Obserwowała mijających
ludzi: — szczęśliwe rodziny znowu razem; smutne, żegnające się. Ją
Przypomniało jej się, jak pierwszy raz wyjeżdżała z domu do Afryki Całe
życie temu.
Monseigneur sam odprawił mszę. Weronika i Lucie, ubrane w nowe, białe
habity, które oznaczały, że mają odbywać służbę misyjną w tropikach,
siedziały w pierwszym rzędzie. Za nimi klęczały siostry ze zgromadzenia,'
w czarnych szatach i czarnych welonach, sterczących na rogach kornetów. Za
zakonnicami, które skierowano do pracy za granicą, siedziały ich rodziny
i przyjaciele.
Po nabożeństwie wszyscy udali się korytarzem do refektarza, gdzie nakryto
długie stoły do śniadania. Weronika zajmowała miejsce między,swoimi dumnymi
rodzicami i promieniała. Gabriela, która miała wtedy kilkanaście lat, siedziała 
po
drugiej stronie stołu, z oczami szeroko otwartymi z podziwu. Przybyli bracia
i siostry Weroniki. Przez chwilę znów poczuła się podniecona, że nosi biały 
strój
w odróżnieniu od swoich odzianych na czarno sióstr. Ale teraz.być inną było
ostatnią rzeczą, jakiej pragnęła. Znowu zmusiła umysł do wspomnień.
Razem z Lucie siedziały za plecami swoich ojców, w autokarze misyjnym,
w drodze do doków Antwerpii. Ojciec Lucie, który handlował rzadkimi,
flamandzkimi książkami, był zdenerwowany, że jego młodziutka córka wyrusza
w obce, dalekie strony. Weronika pamiętała, jak jej własny ojciec powiedział:
„Nie martw się. Jadą pod opieką Boga". — Ale dla ojca Lucie Afryka wciąż była
„ciemnym kontynentem", zamieszkałym przez prymitywne plemiona o dziwnych
i czasami dzikich zwyczajach. Jako formalistyczny katolik popierał religijne
przekonania swoich kobiet, a jako porządny mieszczanin z Antwerpii doceniał
rolę cywilizacyjną, jaką odgrywali belgijscy nauczyciele i pielęgniarki misyjne.
Ale Kongo było zbyt odległe i istniało tam zbyt wiele niewiadomych.
Weronika wciąż pamiętała S.S. Elizabethville, okręt admiralski Compagnie
Maritime du Congo. Czuła zapach wilgotnych stert lin i „łonej wody, który unosił
się z doku. Rodziny zbierały się w pakamerze, gdzie odbywała się odprawa.
Urzędnicy sprawdzali papiery, a tragarze, cuchnący piwem i czosnkiem, zabierali
bagaże ręcznymi wózkami. W końcu ruszyły się wskazówki zegara na wieży
ponad dokami i wybiła godzina. Urzędnicy portowi ruszyli w stronę tłumu
i krzyczeli: „Pasażerowie, proszę na pokład". Weronika przytuliła i pocałowała
każdego z członków rodziny. Rozpłakaną Gabrielę przytrzymała trochę dłużej
i szepnęła jej do ucha:
— Wkrótce przyjdzie kolej na ciebie.
Pamiętała, jak podekscytowana się czuła, gdy stała i patrzyła na ojca,
wiedząc, jaki jest dumny, że ją wybrano do tej pracy. Uczynił znak krzyża na jej
czole i powiedział:
— Jedź z Bogiem.
Przytuliła go, potem szybko odwróciła się i wraz z innymi pasażerami
243
przeszła przez bramkę, a dalej po trapie, i zniknęła w ogromnej czeluści
oceanicznego liniowca. Czarny steward zaprowadził dwie zakonnice do
malutkiej kabiny. Sprawdziły bagaże i pobiegły po schodach na pokład
szalupowy, z wielkim białym kominem, na którym była wymalowana niebieska
flaga i złote gwiazdy Le Congo Belge. Przytrzymując się barierki przeszukały
wzrokiem tłum w dole i pomachały, gdy od ich rodzin dotarł odległy, radosny
okrzyk.
Weronika zamknęła oczy i znowu usłyszała, jak parowy gwizdek za kominem
bulgocze i syczy, żeby przetrzeć swoje mosiężne rury i wydać gardłowy gwizd,
który zaskoczył pasażerów na pokładzie i zawibrował w porcie. Słyszała krzyk
mew wokół szczytów masztów i widziała, jak pikują, żeby musnąć wodę
w miejscu, gdzie ze ścieku okrętowego pozostawała na powierzchni ścieżka
odpadków. Potem przestrzeń między statkiem a nabrzeżem powoli się rozszerzyła,
a gdy liniowiec wypłynął z estuarium rzeki Scheldt i pasa nieczystości i śmieci,
unoszących się na spokojnej wodzie, pojawiły się oświetlone słońcem drobne
falki. Spojrzały po sobie z Lucie i spróbowały się uśmiechnąć, ale świadomość
czasu i odległości, jakie miały oddzielić je od ich bliskich, była zbyt bolesna.
Starały się powstrzymać łzy, gdy przepychały się wśród innych pasażerów, do
zacisza swojej kajuty.
Płacz dziecka przywiódł Weronikę z powrotem do teraźniejszości. Chodnikiem
szła młoda kobieta, niosąc w jednej ręce ciężką walizkę, a drugą ręką ciągnąc za
sobą mazgające się dziecko. Rzuciła walizkę obok Weroniki i wróciła po
dziewczynkę.
— Przestań grymasić. Wiem, ze jesteś zmęczona. Ja też jestem. Tata zaraz
przyjedzie i nas zabierze. Nie będzie się cieszył, jak zobaczy, że płaczesz. —
Matka wyciągnęła z kieszeni chusteczkę, wytarła dziecku oczy i twarz i prze-
dmuchała nos. Spojrzała na Weronikę. — Quel voyage! Bonjour, ma soeur.
— Bonjour, madame — wymamrotała Weronika.
— Podaj rękę siostrze — powiedziała kobieta, popychając dziecko w stronę
Weroniki.
— Bonjour, ma soeur — powtórzyła dziewczynka nieśmiało.
Weronika uśmiechnęła się, wyciągnęła rękę w stronę dziecka i schowała ją
gwałtownie.
— Bonjour, ma petite. Nie mogę ci podać ręki. Mam... Boli mnie dłoń.
— Co się stało? — zainteresowała się matka.
Zażenowana, Weronika odparła:
— Och, nic poważnego, po prostu... nic poważnego.
W tej chwili podjechała szara furgonetka klasztorna i zatrzymała się przed nią.
— Proszę mi wybaczyć. Muszę już iść. Do widzenia.
Kierowca obszedł furgonetkę od tyłu i powitał Weronikę. Ten sam staruszek
woził zakonnice, odkąd pamiętała.
— Witam w domu, siostro.
— Dziękuję, Pięter. Chyba będzie lepiej, jeśli nie podamy sobie dłoni. Mogę
być zakażona, chociaż nie sądzę — powiedziała Weronika.
244
Stary mężczyzna załadował jej walizkę do tyłu. Ruszyli i po chwili już
pędzili autostradą w stronę Antwerpii. Weronika patrzyła przez okno Nad
płaskim terenem i bezlistnymi lasami, przez które prowadziła autostrada, wisiały
niskie, szare chmury. Puste pola były pocętkowane łatami brudnego śniegu, tu
i ówdzie widać było skupiska wiejskich domów i stodół, krytych czerwonymi
dachówkami, skulonych razem, w obronie przed wiatrem z wybrzeża.
— Jak tam sprawy w Zairze? — spytał Pięter, spoglądając na Weronikę
w lusterku wstecznym.
— Jak zwykle. — Nie miała ochoty rozmawiać, a poza tym staruszek nigdy
nie był za granicą i wiedział jeszcze mniej o Afryce niż Luc o Belgii.
Pięter skupił się na prowadzeniu samochodu. Na skraju miasta zjechał
z autostrady, pojechał bocznymi drogami, wjechał do Gravenwezel i skręcił,
w lewo, w alejkę, która prowadziła do klasztoru i szkoły przyklasztomej.
Weronika zadrżała, gdy pojawiła się potężna fasada z czerwonej'tegły i otoczone
okiennicami okna głównego budynku klasztoru. Pięter zatrąbił klaksonem, żeby
oznajmić ich przyjazd. Wyciągnął z tyłu furgonetki walizkę Weroniki, po czym
otworzył drzwi samochodu. Wyszła ostrożnie na zamarznięty śnieg i spojrzała
na okna. Zza żaluzji przyglądały jej się jakieś twarze. Poszła za Pieterem do
ogromnych mahoniowych drzwi, z wypolerowaną, mosiężną klamką. Usłyszała
trzask, gdy ktoś zamknął małą, metalową kratkę, przez którą można było oglądać
odwiedzających. Gdy Pięter sięgał do dzwonka, drzwi się otworzyły i w progu
stanęła Augustyna.
— Wejdź i usiądź w salonie dla gości — poleciła. Weronika weszła przez
drzwi do małego ciemnego pokoju, na lewo od holu wejściowego. Usłyszała, jak
wielkie drzwi zatrzaskują się za nią.
245
Rozdział 22
Weronika siedziała sama, na krześle z prostym oparciem, w przedpokoju
zarezerwowanym dla odwiedzających. Jej wzrok błądził po meblach, które
w większości były podarunkami od dobroczyńców lub pochodziły z lik-
widowanych posiadłości. Na ścianie, po drugiej stronie pokoju, nad komin-
kiem, wisiał krucyfiks z zawieszonym Chrystusem z miedzianej blachy. Po
jednej stronie kominka, w plastykowym opakowaniu, chroniącym przed
kurzem, stała lalka, z koroną na blond lokach, ubrana w niebieską szatę,
obramowaną złotą lamówką. Po drugiej stronie — cherubinki dźwigały
mosiężną kulę ziemską nad bogato zdobionym zegarem, którego wskazówki
zatrzymały się w południe lub o północy. Niewielkie, ceglane palenisko było
częściowo zakryte przez stary klęcznik, którego delikatne inkrustacje kością
słoniową lśniły w szarym świetle, sączącym się przez żaluzję okienną. To był
pokój przeznaczony dla obcych, dla których zestawienie różnych rupieci nie
miało żadnego znaczenia. Przed wypłynięciem do Afryki Weronika czasami
wybawiała przyjaciół z tego ponurego miejsca i prowadziła ich do bardziej
komfortowego salonu obok schodów przeznaczonego dla rodzin zakonnic.
Dręczyła ją cisza; taka sama jak w komórce na ziemniaki, dokąd matka
odsyłała ją, gdy narozrabiała jako dziecko. Zaskoczyło ją otwarcie drzwi.
Weszła Augustyna.
— Załatwiłam, żebyś miała osobny pokój — powiedziała, zamykając za
sobą drzwi. — Teraz muszę zadzwonić do profesora w Instytucie. Chce ci zadać
kilka pytań. — Usiadła obok telefonu i wykręciła numer.
Profesor był ostatnią osobą, z jaką Weronika miała ochotę rozmawiać. Ten
człowiek, który w Yambuku był w stosunku do niej tak niegrzeczny, miał teraz
ją przesłuchiwać.
— Tu siostra Augustyna, profesorze. Siostra Weronika właśnie przyjechała.
Oddam jej słuchawkę.
Wskazała słuchawkę Weronice, a ta podeszła, żeby ją wziąć.
— Halo.
— No i co zrobiłaś, siostro? — powiedział oschle profesor.
— Co pan ma na myśli mówiąc: „Co zrobiłaś"?
246
— Siostra Augustyna powiedziała mi, że do szpitala w Yambuku przyjęto
nowy przypadek z „gorączką i że siostra opuściła misję jak sie zdaie hU
pozwolenia.  
Ton głosu profesora przypominał mowę oskarżyciela, zastawiającego sidła na
niewygodnego świadka.
W Weronikę wstąpił gniew.
— Zgadza się, proszę pana, ale nie byłam narażona na zakażenie.
— Skąd to siostrze wiadomo? Jeśli mnie pamięć nie myli, nawet nie jest
siostra pielęgniarką.
— Wiem, ponieważ przeżyłam tę epidemię i dowiedziałam się, jak ta
choroba jest przenoszona i w jaki sposób należy zachowywać ostrożność.
— Niemniej jednak muszę dowiedzieć się dokładnie, co zaszło, kto z siostrą
przebywał i co siostrze wiadomo na temat pacjenta. To ja zdecyduję, a nie
siostra, czy ma siostra pozostać w izolacji, a mogę to zrobić dopiero po 
zebraniu wszystkich faktów. A teraz, siostro, proszę zacząć od początku.
Weronika usiadła, zamknęła oczy i zdała mu relację z każdego szczegółu,
jaki zapamiętała, od momentu, kiedy Serafina zaczęła podejrzewać, że pacjent
ma „gorączkę", do chwili, kiedy zdecydowała się wyjechać i przybyć do
Brukseli. Profesor słuchał nie przerywając.
— Dziękuję, siostro. Mam jeszcze kilka pytań.
Usłyszała, jak przekłada jakieś papiery.
— Zastanówmy się... mówi siostra, że nie dotykała pacjenta, tylko rozmawiała
z nim przez okno. Ale skąd pewność, że druga siostra go nie dotykała?
— Ponieważ Serafina jest dobrze wyszkoloną pielęgniarką i jak tylko zdała
sobie sprawę, że ten człowiek może mieć „gorączkę", powiedziała Sukato, że
tylko jemu wolno się zbliżać do pacjenta. Sukato posiada przeciwciała.
— Tak, pamiętam go — powiedział profesor. — Ale skąd wiadomo, że
tamta siostra nie dotykała pacjenta, zanim postawiła diagnozę? Jestem pewien,
że skoro jest tak dobra, jak siostra twierdzi, zbadałaby go, zanimby doszła do
wniosku, że jest śmiertelnie chory.
— Wiem tylko to, co mi powiedziała, to znaczy, że nie dotykała pacjenta.
— Może skłamała. Może bała się powiedzieć siostrze prawdę.
— Siostry nie kłamią, profesorze.
Spojrzała na Augustynę, a ta odwróciła wzrok.
— Czy miała siostra jakikolwiek kontakt fizyczny z siostrą... siostrą Serafina?
— Oczywiście, że nie!
— Nie uścisnęłyście sobie dłoni, gdy siostra wyjeżdżała?
Weronika zastanowiła się.
— Nie. Przytuliłam ją i podziękowałam, że przyjechała, gdy jej po-
trzebowałam.
— Czy ją siostra pocałowała?
— Nie! Oczywiście że nie! Nie pamiętam... wątpię.
— Ale nie jest siostra pewna — zauważył profesor, z nutką triumfu w głosie.
— Wiem, że siostra Serafina nie miała kontaktu z pacjentem i nie mogła się
247
zarazić. Jak panu mówiłam, byłam tam przez cały czas trwania epidemii. Wiem,
że tylko ci, którzy dotykali pacjenta z „gorączką", zarażali się i umierali.
— Wiem o tym, siostro. Po prostu próbuję uzyskać potwierdzenie, że siostra
sama nie dotykała żadnej osoby, która mogła mieć kontakt z pacjentem.
— Powtarzam, że nie miałam takiego kontaktu.
— Czy wyjeżdżając, podała siostra dłoń Sukato? Czy którekolwiek z was
dotykało kogoś z rodziny pacjenta?
Pytania nie ustawały. Jaki kontakt fizyczny miała z francuską zakonnicą
w Gbadolite, z Collardem i z pasażerami w samolocie? Weronika była już
wycieńczona, gdy wylądowała w Brukseli. Teraz zaczęło kołować jej się
w głowie. Ten człowiek po drugiej stronie telefonu był natarczywy jak komar.
Wiedziała, że, prędzej czy później, korzystając z jej zmęczenia i narastającego
zagubienia się w tym wszystkim, przedrze się przez jej linię obrony. Spojrzała
w stronę Augustyny, szukając wsparcia, ale starsza kobieta utkwiła wzrok
w dłoniach, złożonych na kolanach.
— Siostro, zadałem pytanie — przypomniał jej głos przy uchu.
— Przepraszam, doktorze, nie uważałam przez chwilę.
— I to jest właśnie problem, prawda? W ciągu ostatnich kilku dni również
mogła siostra czasami być roztargniona i robić rzeczy, które mogły zagrażać 
innym.
Jego atak był bezlitosny, a pytania sypały się jak pociski. Odpowiedzi
Weroniki stawały się coraz krótsze. „Tak, proszę pana. Nie, proszę pana"
wypowiadane beznamiętnym głosem. W końcu profesor doszedł do wniosku, że
prawdopodobnie nie jest zakażona, jednak, żeby nie stwarzać zagrożenia, nie
wolno jej było mieć z nikim kontaktu fizycznego, miała używać jedynie swoich
własnych naczyń i ręczników i przez dwa tygodnie miała spać sama w pokoju.
Nakazał jej codzienne mierzenie temperatury. Gdyby pojawiła się gorączka albo
jakiekolwiek objawy, miała do niego dzwonić o każdej porze dnia i nocy.
Weronika oddała słuchawkę Augustynie i skryła twarz w dłoniach. Augustyna
przyjęła do wiadomości polecenia profesora i odłożyła słuchawkę. Przez chwilę
stała cicho obok Weroniki, a następnie odezwała się:
— Chodź, zaprowadzę cię na górę. Możesz się umyć i dołączyć do nas na
obiad.
Weronika podniosła walizkę i, gdy wyszły z pokoju, zapytała:
— Gdzie jest Antonia i ojciec Dubonnet?
— Ojciec dochodzi do siebie po operacji gardła, a Antonia jest w domu
opieki. Zamknęła się w sobie jak w muszli i wymaga specjalnej opieki.
Weronika podążyła za Augustyna po ciemnych schodach, do małego,
zapasowego pokoju. Rzuciła torbę na łóżko i umyła w zlewie twarz i ręce.
Spojrzała na swoje odbicie w lustrze — jakże zmizerowane i stare — i wcisnęła
twarz w ręcznik. Dwa tygodnie odosobnienia w tym ciemnym klasztorze!
Gdy wyszła, Augustyna czekała na nią. Zeszły na dół i przeszły wyłożonym
kafelkami korytarzem do refektarza. Gdy weszły do sali, zakonnice w czarnych
welonach odwróciły się z ciekawością. Ucichły rozmowy. Weronika była
świadoma, że razi tutaj jej biały habit misyjny. Urszula, jej przyjaciółka,
248
wyciągnęła rękę na powitanie, ale szybko ją opuściła. Rodzona siostra Matvl
od lat zaufana koleżanka, uśmiechnęła się krótko i odwróciła. Weronika poszła 
za Augustyną do końca pustego stołu. W wielkiej, sali ponownie zaczęły^-
rozmowy; najpierw urywane, a dalej już normalne, jakby nie stało sie nic
nadzwyczajnego. Młoda siostra nalała im kartoflanki z dużej wazy. Augustyna 
i Weronika jadły w ciszy.
Jakie to wszystko było inne, gdy Weronika wróciła do klasztoru ostatnim
razem. Była wtedy na urlopie po czterech owocnych latach pracy nad swoimi
projektami rolniczymi. Liczba członków spółdzielni zwiększała się, przerastając
jej oczekiwania. Zbiór ryżu pobił wszelkie wcześniejsze rekordy. Podczas
pierwszego posiłku siostry skupiły się wokół niej, a ona raczyła je opowieściami
o wyprawach do ukrytych wiosek, o młodzieży, która uczyła się nowych
sposobów upraw i zajmowania się ziemią. Taka była wtedy ^szczęśliwa, tak
dumna. * 
Po posiłku Weronika wróciła na górę, żeby się rozpakować. Wzięła prysznic
i ubrała się na czarno, wkładając czarny sweter, żeby chłód nie dawał jej się ^
we znaki. Stanęła pośrodku pokoju i spojrzała przez firanki w wąskim oknie.
Gałęzie drzew rosnących obok parkingu kłuły ołowiane niebo. Jedyny dźwięk,
jaki do niej docierał, to odgłos ciężarówek i autobusów na Principalstraaf
w Gravenwezel. Zamknęła oczy i wyobraziła sobie szkarłatnie kwitnące drzewa
obok domku Masangayi, widoczne w obramowaniu okna w gabinecie Augustyny
Od zmęczenia kręciło jej się w głowie i mdliło ją. Szybko otworzyła oczy
i oparła się o stolik nocny. Zwalczyła chęć dopełnienia swojej izolacji poprzez
położenie się do łóżka i zwinięcie w kłębek. Odwróciła się od okna i podeszła
do drzwi, otworzyła je i wyszła na korytarz. Obok, w ogóle nie zwracając na nią
uwagi, przeszła stara zakonnica, z głową zwieszoną w medytacjach ponad
złożonymi dłońmi. Weronika zeszła na dół i przeszła przez hol do kaplicy
Podeszła blisko barierki ołtarza ściskając różaniec, uklękła i próbowała sie
modlić. W głowie pojawiły jej się wizje umierającego mężczyzny; Gabrielj
i innych sióstr, jak stoją na schodach klasztoru; długiego tunelu przez las. Jak
automat powtarzała „Zdrowaś Mario", „Wierzę w Boga" i „Ojcze Nasz" i błagała
Matkę Boską, żeby złagodziła jej ciężar winy i wstydu. Usłyszała za sobą kroki
spojrzała przez ramię, zobaczyła, że zbliża się Augustyna, i wstała, żeby z nią
porozmawiać. Ale Augustyna weszła do ławki i uklękła. Weronika odwróciła się
z powrotem do sanktuarium i dalej modliła się do Marii, przesuwając paciorki
różańca. Po chwili usłyszała oddalające się kroki Augustyny. Znowu została
sama. Opuściła głowę na złożone dłonie i zamknęła oczy. Chwilę później
różaniec wyślizgnął jej się z palców i ocknęła się, gdy usłyszała, jak 
zagrzechotał, spadając na marmurową posadzkę. Wstała, przyklękła, wyszła z 
kaplicy i udała się do swojego pokoju. Gdy położyła się do łóżka, natychmiast 
zapadła w głęboki sen. Około północy obudziła się, zapaliła światło i zobaczyła, 
że ktoś przyniósł jej talerz zupy, trochę chleba i zostawił to wszystko na 
stoliku przy oknie.
Jej pierwszą myślą po przebudzeniu była spowiedź, jaką chciała odbyć przed
249
porannym nabożeństwem i przystąpieniem do komunii. Ubrała się szybko i kiedy
le pere Anzelmus, stary, pomarszczony ojciec spowiednik, przyczłapał opierając
się na lasce, była pierwsza w kolejce. Z ulgą go zobaczyła, zadowolona, że nie
był to młodszy ksiądz, którego poznała w czasie ostatniego urlopu i który
przypominał jej ojca Gerarda w jego najsurowszym wydaniu. Podeszła do
konfesjonału i po zwyczajowej inwokacji wyznała swoje grzechy: strach
i porzucenie służby. Ksiądz, spostrzegawczy staruszek, który wysłuchiwał
grzechów sióstr od lat, zachęcił ją do dalszej spowiedzi. Przyznała, że 
grzeszyła dumą i brakiem tolerancji, łatwo wpadała w złość i sprzeciwiała się 
poleceniom. Jakby dotykając piórkiem, łaskotał zakamarki jej świadomości. 
Opowiedziała mu też o rozmowach z doktorem Aaronem, po czym, z wahaniem, opisała 
epizod w chacie podczas burzy. Ksiądz czekał cierpliwie — wystarczająco długo, 
żeby mogła wyznać wszystko. Wtedy, zadowolony, że jej spowiedź była szczera
i całkowita, udzielił jej rozgrzeszenia ze wszystkich grzechów prawdziwych
i wyimaginowanych. Jako pokutę, przez następne siedem dni, miała pozostałym
siostrom czytać fragmenty Biblii. Sam wybierze dla niej odpowiednie fragmenty;
dostanie je przed wieczornym nabożeństwem. Weronika nie klęczała jako
pokutnica przed całym zakonem od czasów, gdy była tu jako nowicjuszka. Gdy
odeszła od konfesjonału, twarz spłonęła jej wstydem. Staruszek łagodnym
głosem przywołał ją z powrotem.
— Siostro Weroniko, proszę nie zapominać, że wielkie upadki przytrafiają
się jedynie tym, którzy dużo ryzykują dla wiary.
— Oui, mon pere. Ojciec Dubonnet, to znaczy ojciec Jef Maas, powiedział
mi coś podobnego, zanim wyjechał z Yambuku. Czy widział go ojciec od czasu
powrotu?
— Tak. Dochodzi do siebie po operacji, ale wciąż ma kłopoty z mówieniem.
Gdy matka przełożona pozwoli ci wychodzić, odwiedź go. To dobrze zrobi wam
obojgu.
Tuż przed nieszporami Augustyna wręczyła Weronice kopertę od ojca
Anzelmusa. Weronika otworzyła ją i znalazła fragmenty, które wybrał dla niej,
żeby odbyła pokutę. Siostry mijały ją, a ona stała w drzwiach kaplicy i 
zaznaczała
fragmenty w Biblii. Gdy już wszystkie usiadły, dzwon zadzwonił na nieszpory
i Weronika, w uduchowionym nastroju, poszła wolno wzdłuż przejścia, ściskając
w rękach Biblię. Uklękła na marmurowym stopniu przed ołtarzem. Dzwon
przestał bić. Otworzyła Biblię, wzięła głęboki oddech i przeczytała głośno, żeby
wszyscy mogli słyszeć:
— List Świętego Pawła do Filipian 2, III: „Modlę się, żebyście dostarczyli
mi najwyższej radości ze świadomości, że żyjecie w zgodzie, z jednym
poczuciem miłości, z jednym sercem i z jedną duszą, nie działając nigdy dla
prywatnej korzyści, ani z próżności, ale pokornie odnosząc się do siebie
wzajemnie, jak do lepszego człowieka i wszyscy z oczami otwartymi tak na
dobro innych, jak i na swoje".
Przypowieści 16, XVIII i 18, XII: „Duma kończy się katastrofą... Wyniosłość
kończy się katastrofą. Pokora jest wyrazem czci".
250
Przeleciała kilka linijek. Ksiądz napisał, że na zakończenie może wybrać
swój „ulubiony fragment z Pisma Świętego". Zamknęła oczy i wyrecytowała-
— „Przyjrzyj się liliom na polu, jak rosną. Nie mozolą się ani nie skręcają; ale
zaprawdę powiadam ci, że nawet Salomon, w całej swojej chwale, nie był jak one"
Pochyliła głowę, a matka przełożona rozpoczęła nieszpory. Weronika nie
ruszyła się przez następną godzinę. W kaplicy było zimno, a kolana bolały ją od
chłodu gołego kamienia.
Gdy skończył się siódmy dzień pokuty przed zgromadzonymi tego wieczoru
w kaplicy, czuła, że i tak wszyscy się nad nią wywyższają.
Ale Bóg wybacza chętniej niż Jego wybrani słudzy.
Kolejny tydzień Weronika spędziła w cichej udręce. Niewiele sióstr z nią
rozmawiało, a te, które się do niej zwracały, skrywały swoją dezaprobatę za
woalem oziębłej oficjalności. Większość nie odzywała się w jej obecności.
Podczas pewnego południowego posiłku w refektarzu, dyrektorka szkoły
podstawowej odczytała na głos część listu, który dostała od siostry Klarysy
z misji w Binga: „Kościół zairski ma na celu przejęcie wszystkich misji.
Oczywiście jest to ich prawem, ale mamy nadzieję, że upłynie wystarczająco
dużo czasu, żeby odbyło się to w atmosferze spokoju i uczciwie. Miejscowi
politycy, szczególnie młodzieżowe skrzydło partii, jest dość agresywne w swoich
dążeniach do wypędzenia nas. Oczywiście pragną naszych samochodów i sprzętu.
Mamy nadzieję, ze Bóg pokieruje nami w swojej mądrości".
Przy stole wywiązała się rozmowa i jedna z sióstr zapytała Weronikę
i Augustynę:
— Co, według was, powinny uczynić nasze misje?
Augustyna odparła:
— Musimy pozostać tak długo jak możemy, żeby nauczyć Zairczyków
odpowiedzialności za swoje sprawy. Mimo że nasi Afrykanie sprawiali nam
bardzo niewiele kłopotu, jestem przekonana, że gdy politycy zaczną sobie
poczynać zbyt śmiało, utrudni nam to życie.
— Ależ oczywiście — wtrąciła dyrektorka szkoły patrząc prosto na Wero-
nikę. — Jeśli życie w Zairze stanie się zbyt ryzykowne, my, katolicy, możemy
po prostu uciec.
Weronika otworzyła usta, żeby odpowiedzieć, ale Augustyna powstrzymała
ją, ściskając za ramię. Weronika, wściekła, wstała, odeszła od stołu i pobiegła
korytarzem. Gdy zaczynała wbiegać po schodach, odwróciła się i stanęła twarzą
w twarz z Augustyna, która podążyła za nią.
— Afrykanie są bardziej chrześcijańscy niż niektóre siostry. Złodziej, którego
przyłapie się na kradzieży, chodzi przez kilka dni po drogach w wiosce z martwą
kurą na szyi, po czym jest z powrotem przyjmowany do społeczeństwa. Tutaj
rozkoszują się moją winą.
— Teraz nie jesteś w Afryce.
— Doprawdy? — wykrzyknęła Weronika. — Jakaż jestem niemądra, ze
o tym zapomniałam.
251
4 Ą
Pokonała kilka ostatnich stopni, dzielących ją od podestu.
— Weroniko!
— Przepraszam, Augustyno. Ale nie zniosę już więcej traktowania mnie jak
wyklętej.
— Nie przejmuj się — odparła Augustyna. — Po południu rozmawiałam
z profesorem. Dzisiaj oficjalnie kończy się twoja kwarantanna. Weź płaszcz.
Twoi rodzice bardzo chcą się z tobą zobaczyć. Dzwonią co wieczór. Powiedziałam
im tylko, że w Yambuku były problemy i że wróciłaś... na konsultacje.
— Dlaczego mi nie powiedziałaś?
— Nie chciałam, żebyś płakała do telefonu i ich martwiła.
Tego wieczoru Weronika ułożyła list do Gabrieli.
Gravenwezel, grudzień 1976
Gabrielo, Moja Droga Siostro,
piszę do Ciebie, ponieważ wiem, że zrozumiesz. Mimo że jestem Twoją
starszą siostrą, modlę się, żebyś nigdy nie stawiała mnie na piedestale.
Przez ostatnie dwa tygodnia szłam sama przez ciemny tunel. Jak szare
i mroźne są wiatry w Antwerpii! Jak zimne są serca naszych sióstr w stosunku
do jednej z nich.
Dziś po południu pojechałam z Augustyna zobaczyć się z naszymi
rodzicami. Oboje mają się dobrze. Ojciec cichy, jak zwykle, a matka bardzo
opanowana. Było to trudne, ponieważ nie wiedzą, dlaczego wróciłam, i ufają,
że ma to coś wspólnego z naszą pracą misyjną. Jestem im wdzięczna, że się
nie dopytywali.
Trudno im zrozumieć, że dla mnie domem jest Afryka. Bardzo do niej
tęsknię; do chmur, do kwiatów, do łagodnych ludzi, szczególnie do dzieci
z ich radosnym spojrzeniem i, oczywiście, do słońca, a nawet do upału.
Tęsknię do spotkań z moimi przyjaciółmi rolnikami w wioskach. Nawet
tęsknię do nocnych burz. Ale, po klasztorze, z wdzięcznością przyjmuję ciepło
kominka w domu naszych rodziców. Chciałabym móc spędzać z nimi więcej
czasu. Może tak się stanie.
Mam nadzieję, że wkrótce dostanę od Ciebie list, w którym napiszesz mi,
że czujesz się dobrze i że rozumiesz, że nie miałam odwagi przyjąć
odpowiedzialności za wszystko i wszystkich w Yambuku, w obliczu kolejnej
epidemii. Nie jestem taka opanowana jak Augustyna. Niemal boję się zapytać,
czy słyszałaś o innych pacjentach z „gorączką".
Wkrótce napiszę znowu. Módl się, żebym ponownie odnalazła pokój
serca. Z całą moją miłością, Twoja siostra i siostra w Chrystusie
Weronika
Następnego dnia wybrała się do Domu Ojców z Scheut, dwadzieścia minut
marszu od klasztoru. Poranek był bezwietrzny, śnieg cicho sypał jej pod nogi,
gdy skręcała w wijącą się aleję, obsadzaną kasztanami, która prowadziła do
klasztoru. Świeże białe pokrycie na drzewach przywiodło jej na myśl szklaną
252
kulę, którą ojciec podarował jej kiedyś na Gwiazdkę. W szalejącej zamieci
śnieżnej, którą można było wywoływać, potrząsając kulą, stał bałwanek
w czarnym kapeluszu i w czerwonym kubraku. Był to jej ulubiony przedmiot'
jeden z tych, które najciężej było zostawić, gdy szła do zakonu. Dzisiaj'
mrugając rzęsami, na których osiadały białe płatki, czuła się jak ten bałwanek'
Pospieszyła w stronę starej, kamiennej budowli, która przycupnęła pod
rozrośniętymi dębami. Jej głęboko osadzone okna i przysadziste, zakończone
blankami wieże przywodziły jej na myśl obrazki z książki do historii, gdzie
domy były albo ruderami, albo zamkami. Czy Dubonnet mógł czuć się dobrze
pozbawiony swobody w tym starym, ponurym klasztorze? Jakże odmienne były
tutejsze zimy od wszystkich, które spędzili razem w tropikach. Jak ją powita?
Jak wiele wie? Gdy zadzwoniła wcześniej, żeby poprosić o zezwolenie na
odwiedziny, siostra, opiekująca się chorymi ojcami, unikała „pytań na jego
temat.
Pociągnęła za rękojeść dzwonka obok, nabijanych żelaznymi gwoździami,
gotyckich drzwi i po chwili otworzył jej bardzo stary i przygarbiony ksiądz
z siwą brodą do pasa, jak Staruszek Czas. Wyprostował się, jak mógł najbardziej
i przesunął szczupłą ręką po kilku kosmykach, które wciąż wystawały mu
z pomarszczonej głowy.
— Siostra Weronika z Yambuku? — spytał, mrużąc małe, niebieskie oczka
przed blaskiem śniegu
— Oui, mon pere.
— Proszę wejść, proszę wejść. Oczekujemy siostry. Dubonnet... tak, my też
go tak nazywamy... czeka w solarium.
Weronika weszła do frontowego holu.
— Jak się czuje?
Starzec zamknął drzwi.
— Proszę mi pozwolić płaszcz.
Kiedy wręczyła mu go, strząsnął z niego śnieg.
— Jak się czuje? — powtórzył, wieszając jej płaszcz na wieszaku. — Tak
jak zawsze się czuł, tylko że ma dziurę w szyi. Wie siostra o jego operacji?
— Bardzo niewiele.
— Wycięli mu guz tuż obok krtani i założyli rurkę, żeby mógł oddychać,
zanim wszystko się nie zagoi. Żeby mówić, zatyka dziurę palcem. Brzmi jak
stara ropucha. Ale poza tym miewa się nieźle. — Oficjalnie wyciągnął dłoń. —
Jestem brat Bonifacy, odźwierny i ogólny totumfacki u ojców. Wielki to dla mnie
zaszczyt siostrę poznać.
— Zaszczyt...? — delikatnie ujęła jego kruchą dłoń.
— To siostra jeździ po lesie na czerwonej vespie. Wszystko nam o siostrze
opowiedział. Ale proszę wejść. On czeka.
Weronika uśmiechnęła się i wyszła za nim z holu wejściowego, przez
pokryty śniegiem ogród, otoczony krużgankami, do obszernego solarium. W kącie,
przy tylnej ścianie, w czyściutkiej, białej sutannie leżał Dubonnet, wyciągnięty
na wiklinowej kanapce. Nad nim rozpostarto rozłożyste, szerokolistne drzewo
253
kauczukowe, przymocowane do altanki w kształcie baldachimu. Po jednej stronie
wartę trzymała zasadzona w doniczce palma gwardyjska, po drugiej — czerwony
krzew hibiskusa i paprocie otaczające stolik do kart, na którym porozrzucane
były papiery i książki.
— Voila — powiedział Bonifacy i zatoczył krąg ręką. — To najbardziej
przypomina dżunglę, przy naszych możliwościach.
Roześmiała się.
— Och, mon pere...
— La soeur Weronika we własnej osobie — stwierdził Dubbonet chrapliwym
głosem. Wyciągnął rękę spod brody.
Sięgnęła po nią.
— Jak się czujesz, ojcze?
Poruszył wargami i piersią wstrząsnął mu świszczący kaszel. Zabrał od niej
dłoń i złapał się za szyję.
— Jak widzisz — zaskrzeczał. — Żyję w królewskim przepychu. Nasz
Bonifacy dostarcza mi dobrego koniaku i cygar Bukavu.
Sięgnął za siebie i wydobył plik ciemnych cygar, związanych razem rafią.
— Musimy je chować przed zakonnicą wiedźmą, która została wyznaczona
na moją opiekunkę. Twierdzi, że mi nie służą, ale prawda jest taka, że nie 
potrafi docenić doskonałego, lokalnego tytoniu.
Weronika roześmiała się i usiadła na taborecie, który Bonifacy podsunął jej
do nóg.
— Kawy? Herbaty? A może coś mocniejszego na zimowy dzień? — spytał.
— Z przyjemnością wypiję filiżankę kawy — zgodziła się Weronika.
— Lubi mocną, z dużą ilością cukru — powiedział Dubonnet. — I dodaj
trochę naszej świeżej śmietanki.
— A ty, ojcze? — spytał staruszek, przekładając papiery na stoliku do kart.
— Szklaneczka twojego dobrego portwajnu mogłaby zdziałać cuda na mój
głos i anemiczną krew — odparł Dubonnet.
Bonifacy odszedł, szurając nogami.
Dubonnet przyglądał się Weronice. Na chwilę ich oczy spotkały się i Weronika
odwróciła wzrok.
— A ty, siostro Weroniko, jak się teraz miewasz?
— Teraz? — spytała.
Przytaknął.
— Lepiej, skoro mogłam się z tobą zobaczyć, ojcze. Opowiedzieli ci
wszystko?
— Nie, ale wystarczająco dużo, żebym modlił się codziennie za odrodzenie
twojego ducha i żeby ci oszczędzono zgorzknienia.
— Mój duch walczy.
— Takie jest prawo natury, że jeśli skruszy się dumę, duch często upada.
Wyciągnął kilka chusteczek z paczki na kolanach, odsunął brodę i po
głębokim świszczącym wdechu, wybuchnął potężnym kaszlem, który oczyścił
z flegmy metalową rurkę w przełyku, ale sprawił, że Dubonnet nie mógł złapać
254
tchu. Weronika zerwała się i pochyliła nad nim, zupełnie bezradna. Po czole 
spłynął mu pot, a skóra wyglądała jak wilgotny kit. W tym momencie do pokoju 
wszedł brat Bonifacy, szybko postawił napoje na stoliku i pospieszył z powrotem, 
mówiąc: — Pójdę po siostrę Chan tal.
— Nie! — zaświszczał Dubonnet, chwytając za otwór w szyi. Zatkał go
palcem i starał się oddychać, ale znowu dostał ataku kaszlu.
— Ojcze, postaraj się rozluźnić — błagała Weronika.
— Rozluźnić! — Jego palce ponownie znalazły się na dziurze i falowały
wraz z oddechem. Dmuchnął, spojrzał na nią, uśmiechnął się i poruszył swoimi
krzaczastymi brwiami. — Poczuję się lepiej, kiedy nauczę się grać na tej rurce
jak na flecie — powiedział zgrzytliwym głosem. — W każdym razie nie znasz
Chantal. Wymyła mi brodę środkiem wybielającym, gdy wciąż byłem otumaniony
zastrzykami, które dostawałem po operacji.
— Wiedziałam, że coś się w tobie zmieniło! — wykrzyknęła Weronika.
— Pachniałem jak wyprana pielucha.
— Teraz pachnie jak unefumiere, kupa nawozu — odezwał się łagodny głos
w progu. Siostra Chantal podeszła do kanapki, upewniła się, że atak minął,
i zwróciła się do Weroniki.
— Pewnie siostra Weronika? Jesteśmy siostrze wdzięczni za wizytę. Ojciec
Jef często o pani opowiadał i w samych superlatywach. Jak siostra i siostra
Augustyna dawałyście sobie z nim radę? — Uśmiech Chantal i jej ciepły głos
były obezwładniające.
— Nie dawałyśmy sobie — odparła Weronika. — To on z nami dawał
sobie radę.
Uderzył ją spokój w twarzy tej pięknej zakonnicy.
— Może nauczenie czystości i dobrych manier tubylców Czarnego Kon-
tynentu jest mniej uciążliwe niż próby ucywilizowania niektórych chrześcijan —
stwierdziła Chantal, opierając dłoń na ramieniu księdza.
Przeczesał palcami swoją dziką brodę i spojrzał na nią jak zadomowiony,
kudłaty pies. Bonifacy z tyłu parsknął rubasznym śmiechem. Chantal podała
Dubonnetowi szklankę z portwajnem, a Weronice kawę.
— Teraz was zostawię. Na pewno macie sobie dużo do opowiadania. —
Odwróciła się przy drzwiach. — Proszę zawołać, jeśli byłabym potrzebna. Mój
gabinet jest w głębi korytarza.
Weronika przyjęła to do wiadomości i odwróciła się do Dubonneta.
— Myślałam, że czarownica wjedzie na miotle. To chodząca dobroć.
Dubonnet ściągnął usta.
— Słodycz może być aksamitną wyściółką, która łagodzi jarzmo.
— Jest ojciec niemożliwy.
— Wiem. Dużo czasu zajęło mi, żebym doszedł do takiego dobrego
stanu. — Przerwał. — A teraz, Weroniko, chcę się dowiedzieć, jak się czujesz?
Usiadła.
— Ukarana i wyjałowiona. Fragmenty, które ojciec spowiednik kazał mi
czytać, uderzały prosto w serce. Znasz go?
255
— Mieszka w pokoju obok mojego.
— Czy ty...? — Dubonnet spojrzał w jej pozbawione wyrazu oczy. — Och,
mon pere...
— Och, mon pere, och, mon pere — zaskrzeczał ksiądz. — Zaczynasz
wydawać dźwięki jak jedna z tych porysowanych płyt, które puszczałaś
w refektarzu. — Utkwił w niej wzrok i nie ustępował. — No więc, Weroniko,
co z tobą?
Ukryła filiżankę w dłoni.
— Poczynając od tej chwili, przestaję myśleć, że jestem nic nie warta, jak
uważałam w ciągu ostatnich tygodni.
— To dobrze. — Jedną ręką sięgnął po szklankę, a drugą zakrył
dziurę w szyi. — Kiedy byłem młodym księdzem, w tutejszym ogrodzie
pracowała pewna Polka. Miała wyczucie do róż i zupełny brak tolerancji
dla chwastów. Pewnego dnia, gdy obchodziła ogród, przyłapała mnie,
jak siedziałem na kamiennej ławce w altanie i użalałem się nad sobą. —
Dubonnet łyknął portwajnu i polizał usta. — Zatrzymała się, spojrzała
na mnie i oznajmiła „Smutny chrześcijanin, to naprawdę smutny chrześcijanin"
i poszła dalej. — Wysączył ze szklanki ostatnią kroplę i wręczył ją
Weronice. — Powinnaś spędzać więcej czasu ze swoją rodziną i pracować
na zewnątrz. Zgarnij na bok zimowy brud, ma soeur, i przygotuj się
do wiosny.
— Tak zrobię, ojcze. Teraz muszę już iść, bo siostra Chantal powie, że cię
zmęczyłam
— Nie przejmuj się nią! Uczyniłaś ze mnie szczęśliwego, starego chrześ-
cijanina. — Miał radosne spojrzenie, takie jakie pamiętała. — Przyjdziesz znowu?
Wzięła jego dłoń i ścisnęła ją.
— Oczywiście.
Odwróciła się szybko i wyszła.
Z upływem czasu Weronika dostała pozwolenie na spędzanie czasu między
mszą poranną a nieszporami ze swoją rodziną. Pewnego dnia przyszła do domu
i na stole obok frontowych drzwi znalazła list. Był wysłany w Antwerpii, ale
poznała charakter pisma. Pobiegła na górę, zamknęła drzwi i trzęsącymi się
palcami rozerwała kopertę.
Misja Katolicka w Binga
Republika Zairu, grudzień 1976
Droga Weroniko, Moja Ukochana, Najstarsza Siostro,
wyobrażam sobie, że do tej pory udało ci się odpocząć, czego tak bardzo
potrzebowałaś. Żebyś się nie martwiła, muszę Ci donieść, że miałyśmy
wiadomość od Luka, ii sprawy w Yambuku mają się całkiem nieźle. Wspomniał,
że po śmierci tego człowieka nie widziano już pacjentów z objawami
„gorączki".
Jak mnie prosiłaś, przez kilka dni po powrocie do Binga nie wspominałam
256
o sytuacji i o powodzie wyjazdu. Ponieważ wszyscy tutaj Cię znają i szanują,
nie było to wielkim kłopotem. Gdy poinformowałam matkę przełożoną, iż
przypuszczałyśmy, że ten pacjent miał „gorączkę", musiałam zastosować
zwyczajowe środki ostrożności. Powiedziałam jej, że nawet nie widziałam tego
pacjenta, ale nalegała. Ta choroba rozsiewa strach, jak wścieklizna albo
dżuma. Teraz wszystko wróciło do normy i czuję się dobrze.
Weroniko, znając Cię tak dobrze jak ja, nie wydaje mi się, że
będziesz bardzo szczęśliwa w Belgii. Mam nadzieję, że wkrótce wrócisz.
Jestem pewna, że wszyscy w Yambuku tęsknią za tobą i że ty też musisz
tęsknić za nimi.
Proszę, uściśnij ode mnie naszych rodziców, a oni -niech uścisną
Ciebie. Muszę ten list zanieść teraz do domu ojców, ponieważ ojciec
Verlinden jedzie do Lisala, a potem do Belgii, i zgodził się zabrać
go ze sobą.
Moje modlitwy i miłość są z Tobą. Od Twojej rodzonej siostry i siostry
w Chrystusie,
Gabrieli
Weronika położyła list na łóżku, wzięła poduszkę i przytuliła ją, jakby
chciała przytulić Gabrielę. Kołysała się lekko, a jej nos i usta delikatnie 
ocierały
się o poduszkę. Moja mała siostrzyczko, dziękuję, że jesteś tak serdeczna i tak
szczera. Nie świeciłam Ci dobrym przykładem, ale to nie miało wpływu na twoją
miłość. Przez kilka minut klęczała przy łóżku, z listem w dłoniach, następnie
wstała i zeszła na dół. Matka spojrzała przez ramię i nadal mieszała zupę na
kuchni.
—  Widzę, że dostałaś dobre wieści.
—  Sama możesz przeczytać list — powiedziała Weronika, kładąc go na stole
kuchennym. Podeszła do matki, wyjęła jej z dłoni drewnianą łyżkę, obróciła ją
do siebie i przytuliła. — To od Gabrieli.
Matka odwzajemniła uścisk.
—  Tak się cieszę, że zaczynasz być sobą.
—  Już najwyższy czas — stwierdziła Weronika. — Gdzie jest ojciec?
—  We frontowym pokoju. Powiedz mu, żeby przyszedł zjeść — powiedziała
matka, odbierając od córki łyżkę. Spojrzała na sufit i powiedziała: — Dziękuję
ci, Dziewico Błogosławiona.
Stary ojciec czytał przy kominku wieczorną gazetę.
—  Kolacja gotowa, ojcze — powiedziała Weronika wchodząc. Starannie
złożył gazetę i położył ją na stoliku obok swojego krzesła. Wstał, wyjął z ust
fajkę i umieścił ją w stojaku na kominku. Przytuliła się do niego i położyła mu
głowę na ramieniu.
—  To musiał być bardzo dobry list, skoro przywrócił uśmiech na twarzy
mojej najstarszej córki — powiedział cicho.
—  Taki właśnie był, ojcze. Gabriela przesyła ci pozdrowienia. Jest taka
wyrozumiała i nie wydaje osądów.
257
Pocałował ją w czubek głowy.
Gdy po kolacji siedzieli przy kominku, Weronika opowiedziała rodzicom
o ostatnich dwóch miesiącach w Yambuku.
Następnego ranka Weronika powiedziała Augustynie, że chciałaby pracować
na cmentarzu klasztornym i w ogrodach. Trzeba było pozbierać i spalić liście
i patyki, które zostały po zimowych wiatrach.
Przez najbliższe tygodnie Weronika pracowała na zewnątrz i regularnie
odwiedzała Dubonneta. Czasami ubrana w żółty sztormiak, jak rybacy na
Scheldt, wypełniała swoje obowiązki w deszczu lub w szaleńczych nawałnicach,
które nawiedzały niziny. A potem, niemal z dnia na dzień, w trawę znów tchnęło
życie, a soki w krzewach i w drzewach owocowych parły ku górze, gdy wstąpiła
w nie nowa energia i prężność.
Ojciec Dubonnet stopniowo tracił na wadze, ale nie tracił poczucia
humoru. Pewnego dnia, pod koniec miesiąca, powiedziała mu, że jest
gotowa wrócić do Yambuku. Ruchem ręki nakazał jej przysunięcie się
z krzesłem.
— Jesteś pewna, że jesteś gotowa?
— Jestem gotowa, mon pere — odparła Weronika.
Wskazał na list leżący na stoliku, po czym zatkał palcem dziurę.
— Z misji w Bumba... łódki rzeczne są sparaliżowane... nie ma paliwa. —
Zakaszlał i zassał powietrze. — Zbiry z partii przywłaszczyły sobie ciężarówkę
misyjną... strajkują nauczyciele, którzy od miesięcy nie otrzymali pensji. —
Sięgnął do stolika.
Weronika podała mu szklankę.
— To pewne, że im jest gorzej, tym bardziej nas potrzebują, ojcze.
Przełknął łyk wody i zrobił grymas.
— Bonifacy zapomniał koniaku albo ten anioł stróż go schował.
Weronika odebrała od niego szklankę.
— Mam ją zawołać?
Potrząsnął głową i spojrzał na nią, jakby była naiwnym dzieckiem. Po chwili
podjął dalej.
— Potrzebują nas... ale w inny sposób. — Wziął kilka głębokich oddechów
i ciągnął dalej krótkimi zdaniami. — Jak wrócisz... popieraj Zairczyków, jak
tylko będziesz mogła... w dobrej wierze. Bądź poplecznikiem... nie intruzem.
I Weroniko... łagodź dyscyplinę współczuciem. — Przerwał, żeby odpocząć. —
Na pewno ktoś przejął twoją pracę w spółdzielni... Czy jesteś w stanie to
zaakceptować?
— Chyba tak — powiedziała z wahaniem.
Ksiądz przykuł ją wzrokiem.
— Siostro, czy jesteś gotowa przyjmować polecenia... od Zairczyka?
Spojrzała na niego, wzruszyła lekko ramionami i podniosła się.
— Pomyślę o tym.
Z biegiem dni świt nadchodził wcześniej. Słaby zapach i dotyk wiosny
258
zastąpiły mroźną wilgoć zimy. Pewnego ranka, pod koniec marca, Weronika
zauważyła, że między gałęziami dębu, nad głową, pojawiły się małe bryłki.
Podniosła gałązkę, wyczuła palcami zieleń spozierającą spod miękkiej, brązowej
skorupy, lepkiej w dotyku. Zawsze odwiedzała dom latem. Od dwudziestu lat nie
widziała wiosny.
Podczas następnych dni, podcinając drzewka owocowe w ogrodach klasztor-
nych — sztuki tej nauczyła ją siostra Matylda, gdy Weronika była jeszcze
nowicjuszką — rozmyślała o przestrogach ojca Dubonnet.
— Miałyśmy wiadomość od misjonarzy w Bumba — oświadczyła Adelina
pewnego ranka przy śniadaniu. — Jeden z nich dwa tygodnie temu pojechał do
Yambuku i donosi, że szpital działa nadzwyczaj dobrze pod kierownictwem
Sukato, ale że wiele dzieci spóźnia się na lekcje, w klasie zachowują się głośno
i nie można ich opanować. Wiedziałyście, oczywiście, że doktoj Collard poprosił
doktora Miatambę, żeby zajął się szpitalem do czasu, aż do Yambuku zostanie
przydzielony stały lekarz.
Augustyna i Weronika przytaknęły.
Adelina ciągnęła dalej.
— Ojciec napisał, że ogrody są zadbane, ale z powodu braku paliwa do
ciężarówek ryż i maniok zalegają na polach i gniją. Jego konkluzja jest taka, że
siostry powinny wrócić i znowu wziąć sprawy w swoje ręce.
— Wero, czy przeglądałaś jakieś gazety podczas ostatnich dziesięciu dni?
— Widziałam nagłówki o kolejnym kryzysie między Zairem a Belgią —
odparła Weronika. — Już to kiedyś przechodziliśmy. Narasta presja, obie strony
idą na kilka ustępstw, tak żeby żadna nie straciła twarzy i sprawy wracają do
normalnego stanu chaosu.
— Myślę, że tym razem to poważniejsze, przynajmniej dla nas, które
pracujemy w Zairze. Chodzi tu o rozplanowanie budżetu i o belgijsko-zairskie
programy współpracy. Prezydent Mobutu zawiesił loty Sabeny do Kinszasy,
a nasz minister do spraw współpracy odpowiedział, zakazując belgijskim
nauczycielom powrotu do Zairu po feriach wielkanocnych.
— To śmieszne — stwierdziła Weronika. — Afrykanie nas potrzebują.
Dopóki produkujemy ryż i zajmujemy się ludźmi, jestem pewna, że władze
zairskie pozostawią nas w spokoju.
— Mam nadzieję, że masz rację, Weroniko. W każdym razie sądzę, że
powinnaś wkrótce zaplanować powrót do Yambuku — stwierdziła Augustyna. —
Ale na razie nie będę mogła pojechać z tobą.
— Dlaczego nie? — spytała Weronika. — Jesteś tam znacznie bardziej
potrzebna niż ja.
— Lekarze znaleźli u mnie narośl na piersi.
— Narośl? Rak?
Augustyna przytaknęła.
— Od jak dawna o tym wiesz?
— Czułam coś, zanim wyjechałam z Yambuku. — Unikała wzroku Weroni-
ki. — Gdy tu wróciłam, lekarz mnie zbadał, zrobił prześwietlenie i przeprowadził
259
biopsję. Dzień przed twoim przyjazdem poinformowali mnie telefonicznie
o wynikach.
— I nic mi o tym nie powiedziałaś?
Siostra Augustyna położyła dłoń na dłoni Weroniki.
— Nie byłaś w odpowiedniej formie, żeby sobie poradzić z dodatkowymi
jeszcze problemami — powiedziała cicho.
— Będą cię operować?
— Tak. Za dziesięć dni — odpowiedziała Augustyna.
— Poczekam, aż wrócisz do zdrowia, i pojedziemy razem.
— Nie, Weroniko. Musisz wyjechać za kilka dni. Nie wiem, jak długo będę
musiała zostać po operacji. Może będzie konieczna inna terapia, zależnie od
tego, co znajdą.
Weronika podniosła Augustynę i otoczyła ramionami.
— Byłam dla ciebie taką kiepską przyjaciółką
Augustyna oswobodziła się.
— Przeciwnie. Twoja odwaga w obliczu twojego bólu pomoże mi znieść
mój własny.
Weronika szła wolno alejką w stronę klasztoru. Dotarła do nabijanych
gwoździami drzwi, zatrzymała się, postanowiła nie mówić ojcu Dubonnet
o Augustynie i pociągnęła za dzwonek. Po chwili usłyszała odsuwane zasuwki
i Bonifacy otworzył drzwi,
— Dzień dobry, mon frere. Mam dobrą wiadomość dla ojca Dubonnet —
oznajmiła.
Uścisnęli sobie dłonie i staruszek zamknął drzwi.
— To, czego on potrzebuje, to dobrych wiadomości — wymamrotał, gdy
Weronika spieszyła do solarium.
Dubonnet leżał bezwładnie na swojej kanapce, głowę na poduszce miał
odchyloną do tyłu, a usta otwarte. Przez brodę wypuszczał z rurki w szyi 
krótkie, ciężkie oddechy. Jego krzaczaste brwi i bokobrody nie były w stanie 
zakryć jego wychudzonej twarzy. Weronika odwróciła się na dźwięk kroków. Za nią 
stanęła siostra Chantal z palcem przy ustach.
— Co się stało? — spytała Weronika?
— Guz przeniósł się poniżej szyi. Prawie nie może przełykać — odparła
cicho zakonnica.
— Czy go boli?
— Nie, jeśli pozwala nam na zrobienie zastrzyku.
— Jak długo...?
Chantal uniosła lekko ramiona, potrząsnęła głową i otoczyła Weronikę
ramieniem. Wiklinowa kanapka zatrzeszczała. Siostry spojrzały na Dubonneta.
Zakaszlał słabo, dźwignął się i obserwował je bystrymi oczami. Ręką odszukał
rurkę i chrapliwym głosem wykrzyknął:
— Ca alors! Cest du jamais v«; zakonnice się przytulają... w klasztorze!
Sięgnął po szklankę z wodą, stojącą na stole. Chantal podeszła i pomogła mu.
260
— Dziękuję. Tylko sępy by się przypatrywały... staremu człowiekowi i mu...
nie pomogły.
Chantal zwróciła się do Weroniki:
— Jak przyjdzie czas na naszego drogiego ojca, ciekawa jestem, co powie
Świętemu Piotrowi?
— Pewnie: „Czego tak stoisz. Otwórz bramę" — odparła Weronika.
Stary ksiądz wydął usta i przytaknął. Weronika odwróciła się w jego stronę.
— Mon pere, Przyszłam się pożegnać i prosić cię o błogosławieństwo. Za
kilka dni wyjeżdżam do Yambuku.
Ksiądz zamknął oczy i przez chwilę się nie odzywał.
— Wracasz z nowym nastawieniem?
— Tak, ojcze. Spróbuję.
— Więc uklęknijcie. — Obie siostry klękły obok łóżka. Uczynił kciukiem
znak krzyża na czole Weroniki. — W imię Ojca... i Syna, i Ducha Świętego...
polecam cię Jego opiece. Idź z Bogiem... służyć... nie rządzić.
Siostry wstały, a kiedy ksiądz spojrzał na Werę, na jego twarz spłynął
uśmiech i wokół jego głęboko osadzonych oczu pojawiły się zmarszczki.
— Kende malamu, ma soeur. Odejdź w zdrowiu, moja siostro.
Rozdział 23
Siostra Weronika wróciła do Yambuku wkrótce po ostatniej rozmowie z ojcem
Dubonnet. Decyzja podjęcia pracy pod kierownictwem Afrykanina została
wystawiona na próbę już w dzień jej przybycia. „Dziecko" Weroniki, spółdzielnię
rolniczą, przejął ambitny Zairczyk.
Rok później wyznaczono jej zadanie przekazania misji w Yambuku zairskim
siostrom.
Obecnie uczy w szkole w Binga, cały dzień jazdy na południe od Yambuku.
A
Epilog
Po pierwszym wybuchu epidemii wirusa Ebola w Zairze w tysiąc dziewięćset
siedemdziesiątym szóstym roku, kraj nadal nieubłaganie popadał w zrujnowanie
gospodarcze i chaos polityczny. Trzy lata później, w południowym Zairze
pojawiła się nowa odmiana Eboli. Tak jak przedtem nadeszła... zabiła z
Dziesięć lat po tragediach w Yambuku osiadłem w Wyoming norw. otworzyłem
praktykę lekarską w odizolowanej od reszty świata wiosce. Pewnego
dnia otworzyłem gazetę i przeczytałem, że armia Stanów Zjednoczonych ma
wybudować pracujące nad aerozolami laboratorium w Centrum Ćwiczebnym
Dugway obok Salt Lakę City, w celu przeprowadzania testów na wirusach
gorączek krwotocznych, między innymi Eboli, dla „celów obronnych" SaltLake
City znajduje się zaledwie trzy i pół godziny jazdy od mojego domu i poczułem
ucisk w żołądku. Jeśli dojdzie do wypadku w laboratorium niebędzie żadnej  
obrony. Gwałtowny protest mieszkańców Utah opóźnił projekt - przynajmniej
Cztery lata temu Zair znowu znalazł się na czołowych stronach gazet
Gwałtowna rebelia chwyciła kraj za gardło, jakby dobijała rannego. Wojsko
wspierane przez zdesperowaną, wygłodniałą ludność, przewaliło się przez główne
miasta C zniszczyło to, co jeszcze pozostało C przemysłu, handlu To psującej się 
infrastruktury.
W sierpniu tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym czwartym roku wróciłem
do Zairu na zaproszenie premiera rządu przejściowego, pana Kengo wa Dondo
starego przyjaciela. Z zairskimi i belgijskimi kolegami przeanalizowaliśmy
fatalną sytuację zdrowotną kraju nękanego nadal chorobami. Śpiączka ślepota
rzeczna, choroby tarczycy oraz malaria znajdowały się pod kontrolą od
dziesięcioleci, od czasów uzyskania niepodległości, aż do lat sześćdziesiątych
i siedemdziesiątych. Rozpad gospodarki Zairu, spotęgowany szeroko zakrojoną
korupcją i złym zarządzaniem, na początku lat dziewięćdziesiątych był jedną
z przyczyn, dla których choroby te znowu nawiedziły dużą część ludności. We
wszystkich miastach również AIDS zaczął odgrywać swój scenariusz powolnej
śmierci.
Złożyłem wizytę w głównym szpitalu stolicy, zwanym „Mama Yemo", od
263
imienia matki prezydenta. Jej brązowe popiersie wciąż stoi między cuchnącymi,
opustoszałymi budynkami czegoś, co niegdyś było dumnym i spełniającym swe
zadanie centrum medycznym na dwa tysiące łóżek. Stare akuszerki muszą iść
cztery godziny, żeby dotrzeć do pracy. Lekarze dojeżdżają do wezwań autostopem.
Jest personel, wyszkolony i gotów do pracy, ale nie ma sprzętu, nie ma lekarstw,
nie ma kroplówek. Lekarze i służba pielęgniarska ciągle mają nadzieję, że będą
w stanie coś zrobić dla ludzi.
Rząd premiera Kengo rozpoczął długą i niebezpieczną drogę reform
gospodarki narodowej. Oznacza to wyeliminowanie wpływowych, zamożnych
sił, które odniosły korzyści z upadku rządu. Oznacza to również prze-
ciwstawienie się różnego rodzaju osobom na arenie politycznej i nadepnięcie
im na odcisk. Komunikacja, szkoły, służba zdrowia i normalne działania
rządowe, jak pobór podatków i ceł w portach wjazdowych, muszą zostać
stworzone od podstaw. Żeby to mogło nastąpić, konieczne jest sprawne
funkcjonowanie dróg, telefonów, usług pocztowych, dopływu wody i systemu
kanalizacyjnego. Dezintegracja tych złożonych służb sprowadza się do in-
frastruktury, która doszła do katastrofalnego poziomu. Nic więc dziwnego,
że w takich warunkach wybuchają poważne epidemie, a choroby, jak żółtaczka,
AIDS, „czerwona biegunka", a obecnie, ponownie, Ebola, zagrażają ludności
kraju, a może i świata.
W tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym szóstym roku Zair wciąż był klientem
Zachodu i mimo że długa, wszechwładna dyktatura prezydenta Mobutu zdławiła
postęp ciągnąc korzyści dla prezydenta i jego otoczenia, z krzywdą dla narodu,
działalność niektórych sektorów wciąż się utrzymywała. Dotyczyło to na przykład
szpitali i szkół misyjnych. Obecnie sytuacja jest znacznie gorsza. Zair, Rwanda
i Burundi są przykładami krajów, których znaczenie strategiczne dla Zachodu
przestało istnieć wraz z upadkiem muru berlińskiego. „Afryka spadła z 
horyzontu".
„Pomożemy panu, panie Kengo, jak pan zaprowadzi porządek w kraju".
Kwadratura koła ubrana w nic nie znaczący, dyplomatyczny żargon i opisana
w dokumentach, które zaczynają się: „Wyrażamy ubolewanie..."
Obecnie nawrót Eboli w Zairze i zgony w Kikwit — pacjentów, zairskich
lekarzy, pielęgniarek, pracowników szpitala i włoskich sióstr pielęgniarek — 
mogą wywołać panikę, przyczynić się do zwiększonej liczby filmów 
katastroficznych lub też dać sygnał, żeby w nas wszystkich coś się obudziło. 
Żyjemy pośród niewielkiej wspólnoty narodów. Gdy jeden naród kaszle, drugi nie 
może spać. Gdy ludność jakiegoś narodu ginie z braku środków do życia, 
katastrofy związane z rewolucjami i zarazami są nieuniknione. I wreszcie mogą 
zmusić do większego zaangażowania kraje takie jak nasz, które przy niewielkich 
nakładach byłyby w stanie udzielić pomocy i powstrzymać najgorsze. Dowodzi tego
najnowsza historia.
Epidemie wylęgają się w gniazdach biedy. Wielu zairskich lekarzy i pielęg-
niarzy to dobrze wyszkoleni, kompetentni zawodowcy, ale nie mają wiele albo
wcale podstawowych narzędzi pracy. W szpitalach rządowych z powodu
nieudolnego wszędzie zarządzania, charakterystycznego dla reżimów, które
264
poprzedzały rząd pana Kengo, brakuje środków utrzymania i nawet „„ih-M • •
podstawowych materiałów. Trzeba przejść od ocen ii bezczynnoW H J J
poczynań i dodać odwagi garści mężczyzn i kobiet walczą^u gantylT
przeciwnosciami, w krajach zupełnie porzuconych przez Zachód tycznynu
Smutkiem napawa mnie fakt, że wydanie mojej książki zbiega sie z kolein,
wybuchem tej afrykańskiej gorączki krwotocznej w Zairze. Łączę się w serc?
z wieloma osobami pogrążonymi w żałobie. Chylę czoło przed tymi którzy ma'
odwagę zajmować się chorymi i umierającymi. Czy to ponowne wystąpienie
choroby wiąże się z naszym igraniem z równowagą w przyrodzie czy z jakimiś
innymi, tragicznymi okolicznościami? Miejmy nadzieję, że tym razem zostanie
odkryta kryjówka Eboli. lianie
Jeśli książka ta otwiera serca, ożywia umysły i poszerza ludzkie spojrzenie
znaczy, że udało mi się odegrać niewielką rolę w pokonaniu ogromnego
wyzwania.  «* 
W.T.C
Big Piney, Wyoming
.73 .
Słowniczek
abacos: szyta na miarę marynarka z krótkimi rękawami z charakterystycznym
krawatem, spopularyzowana przez zairskiego prezydenta Mobutu (lingala)
akoufi: martwy (lingala)
banda mikolo boni ozali na mpasi?: od jak dawna jesteś chora, mama? (lingala)
bangi: marihuana (lingala)
bitna!: wysiadaj! (lingala)
bokende malamu: idź w pokoju (lingala)
botikala malamu: życzę zdrowia (lingala) - , •
ca, alors! Cest du jamais vu: tego jeszcze nie było (franc.) . - '-^
ca ira, peut-etre: może wszystko będzie dobrze (franc.)
ca ne va pas! nie jest dobrze? (franc.)
ca ne va pas du touf. jest zupełnie niedobrze (franc.)
ca ne se fait pas!: tak się nie robi! (franc.)
c'est comme ca: tak już jest (franc.)
chanvre: marihuana (franc.)
chicotte: bicz z nie wyprawionej skóry nosorożca (lingala)
266
chikwangue: sfermentowany maniok zwinięty w cienka roli, ¦•- •
(lingala)  kę z llscia °ananowca
confrere: kolega (franc.)
debrouillez vous: radź sobie sam (franc.)
elamba: długa płachta kolorowej bawełny otaczająca biodra i ^u,;*,
w pasie (lingala)  zawiązywana
elles ont pris fuite: uciekły (franc.)
entrez: proszę wejść (franc.)
les evolues: „cywilizowani" według norm zachodnich (franc.)
ezali pamba, Nza akufi: to na nic, Nza nie żyje (lingala)
feticheur: szaman, znachor (franc.)
formidable! formidable!: wspaniale! wspaniale! (franc.)
une fumiere: kupa nawozu (franc.)
fungula: klucz (lingala)
fynproevers: delikatesy (holend.)
gendarme: policjant (franc.)
iyo: tak (lingala)
kende malamu: odejdź w zdrowiu (lingala)
kisi ya basenji: miejscowa medycyna (lingala)
kitisa motema!: uspokój się! (lingala)
kota, kende: wsiadać, jechać (lingala)
kwanga (jak chikwangue): długa rolka sfermentowanego manioku zawinięta
w liście bananowca (lingala)
lakisa ngai mwana: pokaż mi dziecko (lingala)
267
libela, libela: wiecznie, wiecznie; również przydomek, jaki Zairczycy nadali 
ojcu
Gerardowi (lingala)
liputa: sarong (lingala)
longwa: odejdź (lingala)
lotoko: wódka bananowa (lingala)
makayabu: wędzona, solona ryba (lingala)
makila: krew (lingala)
malembe, mama, kobanga te: spokojnie, mama, nie bój się (lingala)
masanga: wino lub piwo (lingala)
masanga ya mbila: świeże wino palmowe, tylko lekko sfermentowane (lingala)
matanga: żałoba (lingala)
mbondo: trucizna, którą w pewnych plemionach zairskich miesza się z wódką
bananową, żeby dowieść swojej niewinności przez oparcie się śmierci (lingala)
mbote: cześć lub dzień dobry (lingala)
mbutu muntu: szanowny starszy (lingala)
merę: matka (franc.)
mikolo minso: codziennie, od zawsze (lingala)
mikolo sambo: siedem dni (lingala)
mindele: biali (lingala)
mobali: chłopak, mężczyzna (lingala)
mokumi: szlachetny człowiek (lingala)
molimo: nasze dusze (lingala)
mondele: biały człowiek (lingala)
268
monfrere: mój bracie (franc.)
monganga: specjalista od białej medycyny (lingala)
motumolo: starsze rodzeństwo (lingala)
mpondu: surowy, zielony liść manioku (lingala)
mwatnbe: afrykańskie danie z kurczakiem lub rybą, przyprawami, orzeszkami
ziemnymi i z olejem palmowym (lingala)
mwana: dziecko (lingala)
mwana kitoko: dobre dziecko (lingala) **
mwana ngai: moje dziecko (lingala)
mwembu: czarownik (lingala)
nayebi te: nie wiem (lingala)
nazali na pasi awa: boli mnie tutaj (lingala)
ndoki: zły duch (lingala)
nganga: szaman, miejscowy uzdrowiciel (lingala)
nini?: co? (lingala)
nkoko na ngai: mój szanowny ojcze (lingala)
nkumu: wielki wódz, ważna osobistość (lingala)
noki-noki: szybko, szybko (lingala)
nonnette: zakonnica; określenie potoczne (franc.)
nsoni!: wstydź się! (lingala)
ntonga: zastrzyki (lingala)
nyonso: wszędzie (lingala)
oui: tak (franc.)
269
oyeh: wiwat dla... (lingala)
papa akufi, akeri! tata umarł, odszedł! (lingala)
pasi na lokolo: boli mnie noga (lingala)
pondu: danie jarskie przyrządzone z utartych liści manioku (lingala)
poso moko: jeden tydzień (lingala)
pulupulu: biegunka (lingala)
sango nini?: co słychać? (lingala)
sante: na zdrowie (franc.)
sese: mocne wino Budja (lingala)
sik'oyo nini!: teraz co! (lingala)
sik'oyo, pema makasi, tata: teraz oddychaj głęboko, ojcze (lingala)
simba: lew; przydomek, którym określano rebeliantów w Zairze (suahili)
soeur: siostra (franc.)
tata: ojciec (lingala)
tata na ngai: mój ojcze; pełny szacunku zwrot do osoby starszej (lingala)
tata-nkoko: szanowny, stary ojcze (lingala)
te: nie (lingala)
teeeeeee: wypowiedziane z palcem skierowanym do tyłu znaczy „dawno temu"
(lingala)
tika: poczekaj (lingala)
tikala malamu: bądź zdrów (lingala)
tolongwa awa: musimy stąd uciekać (lingala)
tonga: igły (lingala)
270
yo, kobwaka te: poczekaj (lingala)
zela moke: trzymaj się (lingala)
zoba: idiota (lingala)
271