  John Brunner
   
  Gwiezdny Labirynt
   
   (A Maze of Stars)
   Przełożyła: Małgorzata Rzeźnik
   

Rozdział 1
   Trewitra
   
   DAWNYMI CZASY
   Jakimi czasy? Przed, czy też po wydarzeniach zapisanych w pamięci?
   Wiecznie powracały te same pytania w niezmiennej kolejności. Także odpowiedzi. W grze 
przypadków był to bodaj jedyny pewny fakt egzystencjalny.
   Po pierwsze: Kim jestem? (Albo też czym? Sprowadzało się to dokładnie do tego samego, 
a odpowiedź nigdy się nie zmieniała).
   Następnie: Gdzie jestem? (Subiektywne tysiąclecia przechowywanych danych dostarczały 
przynajmniej tej informacji).
   W końcu: Kiedy jestem?
   I był tylko jeden sposób, aby to sprawdzić...
   
   Jak cień wolno zamykanych drzwi, noc zapadała nad Clayre, miastem na Trewitrze nad 
morzem Altark, gdzie znajdował się port dla statków kosmicznych. Zmierzchu w zasadzie tu nie 
było, jako że miasto leżało na równiku. Ze świątyń i kaplic, parków i pałaców na Wzgórzu 
Marnczuk, po chaty rzemieślników na brzegu, i dalej, gdzie stały chwiejne platformy, które 
zamieszkiwali gręplarze i zamiatacze ulic, aż po kruche kutry i jolki zamieszkałe przez rybaków 
– wstających właśnie, aby coś przekąsić przed całonocną pracą – ludzie instynktownie spoglądali 
w górę, żeby dojrzeć kojące metalicznozielone błyski, połyskliwe jak migocząca tafla wody. 
Świadczyły o tym, że włączono sztuczną zorzę, która zabijała zarodniki dryfujące z przestrzeni 
kosmicznej.
   Jednak tym razem poświaty nie było.
   Obywatele mieli więc rzadką okazję podejrzenia gwiezdnych wspaniałości poza obszarem 
swojego nieba, otworzył się bowiem widok na główną oś Gwiezdnego Ramienia, aż po rodzimą 
galaktykę. Większość była jednak zbyt zdenerwowana, by napawać się tym widokiem. Już od 
paru dni chodziły pogłoski, chociaż nie było oficjalnych oświadczeń, o lądowaniu kosmicznego 
statku. A oto i ich potwierdzenie. Któż wie, co taki statek może przywlec?
   Prążka usłyszała krzyki, gdy targowała się z grubym doktorem Bolusem na śródmiejskim 
targu. Próbowała go przekonać, że kawałek muszli mutrina wielkości dłoni, wyjęty z poręcznego 
tobołka, który ciągnęła za sobą, był uczciwą zapłatą za butelkę jego antycziczowej mikstury. 
Doktor stał pomiędzy sprzedawcą kaftanów a stosami suszonych lampeduz. Przerywał jej 
i zachęcał przechodniów do zakupów, zgadując ich choroby i obiecując na nie lekarstwo. 
Nieustannie obracał i przekładał narzędzia chirurgiczne na ladzie przed sobą. Donzig, którego 
Prążka nie śmiała zostawić w domu teraz, gdy Yin i Marla byli tacy bezradni, był ostentacyjnie 
znudzony i wciąż oddalał się w poszukiwaniu streligersów i teatrzyków cieni albo owoców 
i łakoci, które mógłby podkraść.
   Następnym razem przywiążę pętaka za nogę!
   Nagle zdała sobie sprawę, co ludzie krzyczą i przerwała targi, zadzierając głowę – 
faktycznie.
   – Nie ma zieleni! Niebo jest czarne!
   Nie zauważyła tego wcześniej, stojąc w cieniu targowych markiz.
   – To znaczy, że przybędzie statek kosmiczny – wykrzyknęła.
   – A tobie co do tego? – doktor wzruszył ramionami. – Jeżeli boisz się, że przyniesie jakieś 
obce organizmy, mogę zaoferować ci uniwersalny środek uodporniający – dwadzieścia tabletek 
chroniących przed każdym znanym zarazkiem i większością nieznanych – ale to kosztowałoby 
więcej niż nędzny okruch muszli. Taniej wyniosłoby spalenie kilku pacierzy. Nie sądzę, aby 
miało to coś pomóc, ale zawsze taniej, i są tacy, co w to wierzą.
   Prążka już nie słuchała. Podjąwszy szybką decyzję, otworzyła swój tobołek i wysypała na 
ladę jego zawartość – najróżniejsze przedmioty zebrane na wzgórzu Marnczuk, a wyrzucane 
celowo lub przypadkowo przez tamtejszych bogaczy. Były tam i torki, niektóre nawet 
nieuszkodzone, i pierścionki na palce u nóg, i nabijane ćwiekami pasy, a nawet kamień–oko.
   – Dwie flaszeczki mikstury antycziczowej – rzuciła. – I mają być pełne.
   Bolus próbował się sprzeciwić. Spiorunowała go wzrokiem.
   – Nie mam więcej czasu do stracenia! No już!
   Zaskoczony, wzruszył ramionami, dziwiąc się, co napadło tę dziewczynę, która normalnie 
targowała się ostro, jak inni klienci. Kiedy doktor podawał jej lekarstwo i zbierał zapłatę, 
przyszła kolej na Donziga.
   – Chodź tutaj! – zachrypiała Prążka, a kiedy dzieciak się nie ruszył, podskoczyła i złapała go 
za ucho, pochylając się nad jego twarzą.
   – Nie próbuj ryczeć, bo naprawdę dam ci powód! A teraz posłuchaj i zrób dokładnie to, co 
powiem. Marsz do domu, jasne? Daj Yinowi i Marli po kubku lekarstwa. Weź ten biały kubek, 
co wisi na kołku przy drzwiach.
   – Boli mnie – zaskamlał Donzig.
   – Za chwilę będzie jeszcze bardziej bolało, jeżeli się nie zamkniesz! W jakim kubku podasz 
lekarstwo? – uszczypnęła go mocno.
   – Auuu! W białym, który wisi na kołku!
   – Gdzie?
   – Przy drzwiach!
   – Dobra – zwolniła uchwyt. – A gdy już to zrobisz, masz wziąć torbę wiszącą na sąsiednim 
kołku, żółtą torbę. Ostrożnie z nią! Zabierz ją do Matki Szakki do Błękitnej Kaplicy. Powiedz, 
żeby sprzedała to, co jest w torbie jako amulety chroniące ludzi przed kosmicznymi zarazkami 
i bakteriami. I powiedz, że znam zawartość torby na pamięć i zgłoszę się po swój udział później.
   – Nie lubię jej! – skamlał Donzig – jest brzydka i strasznie się jej boję!
   – Zrobisz dokładnie to, co ci mówię – wyszeptała Prążka. – Jeżeli wrócę i stwierdzę, że nie 
zrobiłeś, wsadzę cię do mojego tobołka i zepchnę z Akadanckiej Przystani!
   I dodała trochę łagodniej: – Powiedz Matce Szakki, żeby kupiła ci ciągutkę i kubek czulgry. 
Może to odliczyć od mojego udziału. A teraz spadaj!
   Mówiąc pakowała swój tobołek. Zebrawszy oba końce zarzuciła go sobie na krótką zieloną 
spódnicę, która była jej jedynym odzieniem. Bywały dni, kiedy nawet tego nie zakładała, czując, 
że jest wystarczająco odziana w poprzeczne czerwone prążki, okalające jej tors i ciągnące się 
wzdłuż kończyn. To właśnie one dały jej przezwisko, pod którym była wszystkim znana, nawet 
własnym rodzicom. Jednak na zatłoczonym targowisku nagość była nierozważna. Na każdym 
rogu mogła się natknąć na bandę anty.
   – Ile lat ma twój brat? – zapytał doktor Bolus, spoglądając na Donziga jednym okiem, 
a drugim obserwując Prążkę.
   – Osiem.
   – A ty?
   – Myślałam, że potrafisz ocenić wiek patrząc na pacjenta... Piętnaście.
   – Twoi rodzice wcześnie cziczeją. Przykro mi.
   Kusiło ją, żeby dogadać mu, że jego lekarstwo miało opóźnić ten proces, nawet jeżeli nie 
mogło go odwrócić. Wiedziała jednak, i on też wiedział, że dawka była prawie symboliczna. 
Bądź co bądź, lepsza daremna nadzieja niż jej brak.
   Burknęła: – Niektórzy ludzie cziczeją po sześćdziesiątce, inni zaczynają w moim wieku, lub 
wcześniej. Yin i Marla są gdzieś pośrodku... Dlaczego muszę ci o wszystkim opowiadać? Wrócę 
po następną porcję mikstury, kiedy ta się skończy. A może spróbuję kupić u kogoś innego.
   – Lub spalisz pacierze?
   – Nie, taniej nie wyjdzie, bo nic za to nie dają.
   Przez ostatnią minutę lub dwie na rynku słychać było śpiewy i bicie gongów. Teraz były 
jeszcze głośniejsze i wyłoniło się ich źródło.
   W stronę kosmicznego portu podążała procesja prowadzona przez kapłanów ze świątyń na 
wzgórzu. Szli protestować przeciwko otwarciu nieba dla obcych organizmów. Paru sprzedawców 
zamykało swoje kramy, aby dołączyć do procesji, podczas gdy inni, zbyt chciwi, sceptyczni lub 
niedołężni i starzy głośno wyrażali swoje poparcie. Niektórzy wrzucali ofiary do płaskich koszy 
niesionych przez akolitów i nowicjuszy, przyjmując w zamian modlitwy wypisane na 
wachlarzowatych liściach, którymi następnie dotykali tlących się pochodni, specjalnie na tę 
okazję przygotowanych. Zwęglane liście wydzielały dużo gryzącego dymu. Gapie kasłali 
i przecierali oczy. Procesja nie zbliży się oczywiście zbytnio do statku, dojdzie najwyżej do 
obrzeża portu, ale jeżeli nic się nie stanie, kapłani będą mogli stwierdzić, że to bogowie zlitowali 
się nad ludźmi i ochronili ich przed kosmiczną plagą.
   Czas ruszać, a nawet już po czasie. Prążka pobiegła nad zatokę w poszukiwaniu 
powietrznego ślizgacza.
   
   Po drugiej stronie Zatoki Clayre, olbrzymie eliptyczne lądowisko zaczęło brzęczeć w niskim 
paśmie poddźwiękowym. Wyznawcy Statku twierdzili, że wzniesiono je na czterech wzgórzach, 
które wyznaczały pierwotne osiedle. Nie można było jednak tego dowieść, jako że ich 
wierzchołki zostały zrównane i wzmocnione. Taki był warunek postawiony przez kapłanów, 
zanim zgodzili się na przyjmowanie kosmicznych gości. Teren uznano za nieczysty. Powietrze 
stawało się nieznośne, ludzie chodzili zachmurzeni, ocierali czoła lub też narzekali na dziwne 
dolegliwości żołądkowe. Niektórzy musieli chronić się do wygódek, jako że takie częstotliwości 
pobudzały ruchy robaczkowe jelit. Ci, którzy takich urządzeń nie posiadali – a było ich wielu, bo 
Trewitra to biedny świat, a jej najbogatsze miasto było zaledwie skupiskiem chat i szałasów – 
znajdowali ukrycie za biczowym krzaczkiem lub nędznym drzewkiem, którego korzenie 
z wdzięcznością przyjmowały taki nawóz.
   Jednak na Prążce lądowisko nie robiło takiego wrażenia, chociaż od jednego do drugiego 
końca trzeba było iść szybko pół godziny. Kolosalny kształt dominujący nad zatoką był dla niej 
znajomym widokiem, odkąd tylko sięgała pamięcią. Rodzice opowiadali, jak to trzymając ją na 
rękach pokazywali jej instalację lądowiska. Nie można było, rzecz jasna, zbudować takiego 
lądowiska na Trewitrze, musiało być więc zmontowane na orbicie przez obcych ekspertów, 
a potem przetransportowane. Niemal cała populacja Clayre wyległa, aby podziwiać jego 
instalację lub też modlić się. Jej ojciec i matka przyprowadzili rodzinę – Prążkę, której nie znano 
jeszcze pod tym imieniem, i jej starszych braci bliźniaków. Wszyscy stali w pełnej napięcia 
ciszy, podczas gdy olbrzymia masa runęła z tak niesamowitą precyzją, że spadła o szerokość 
palca od zamierzonej lokalizacji. Zanim minął tydzień, lądowisko przyjęło swój pierwszy statek, 
a do chwili obecnej wylądowały ich tuziny, może setki. Tłum zbierający się, aby popatrzeć na 
pierwsze lądowania, skurczył się do garstki: żebraków, przewodników, oszustów, handlarzy, 
żałosnych głupców, marzących o wyprawie do innego świata...
   I oczywiście protestujących. To było nieuniknione.
   Zeskakując ze ślizgacza przed przystankiem na obrzeżu portu, ryzykując siniaki lub skręconą 
kostkę, lecz zbytnio spiesząc się, by zwracać na to uwagę, Prążka zauważyła jeszcze jedną grupę 
anty, nie religijnych, lecz apolitycznych. Gromadzili się w pobliżu głównego wejścia pod 
czujnym okiem uzbrojonych strażników, zdejmując odzienie, żeby zademonstrować, jak 
cudownie są ludzcy, choć niejeden miał blizny zdradzające operację. Kiedy wymachiwali 
podświetlanymi sloganami typu ZAMKNĄĆ NIEBO I CHRONIĆ NAS PRZED OBCYMI 
BAKCYLAMI I ZARAZKAMI, jeden z nich, który odziedziczył bardzo silny głos, albo też miał 
zmodyfikowane struny głosowe, zaczął przemawiać do nielicznych przechodniów. Noc była 
ciepła i wkrótce pot zaczął tworzyć jasne krople na jego czarnych kępkach łokciowych. Kępki 
Prążki były czerwone, w kolorze wzoru na jej ciele.
   Ominęła tę grupę z daleka, niezauważona. Nieraz była osaczana i bita tylko dlatego, że jej 
skóra nie pasowała do koncepcji człowieczeństwa, jaką tacy ludzie wyznawali. Nietrudno było 
umknąć. Już od dwóch lat przekradała się przez port i znała każdy słaby punkt w systemie 
ochrony lądowiska.
   Personel na służbie, ubrany elegancko na zielono i brązowo, w turbanach na głowach, 
udawał się na swoje stanowiska. Ich praca była w zasadzie synekurą, bo wszystkie ważne 
czynności nadzorowały maszyny – oczywiście importowane – ale by zachować pozory godności, 
rząd Trewitry nalegał na utrzymywanie tego pokazu kontroli. Jakie byłyby skutki ewentualnej 
prawdziwej kontroli, pozostawało zagadką.
   
   Lądowisko i jego osprzęt były importowane, resztę jednak portowego kompleksu 
wyprodukowano, a raczej wyhodowano na miejscu. Niektórzy ludzie mówili kwaśno, że miało to 
na celu pokazanie przybyszom, jak zacofaną planetę odwiedzają, podczas gdy inni twierdzili, że 
właśnie to miało sens – pozwolić żywym organizmom wykonać połowę pracy, zamiast 
marnować czas na konstruowanie maszyn, które wymagały paliwa i konserwacji. Prążka nie 
miała żadnego zdania na ten temat, chociaż była zadowolona, że może przekradać się przez całą 
drogę do lądowiska wśród znajomego otoczenia. Przemykając boso z cienia w cień, dotarła 
niepostrzeżenie do ogrodzenia. Po raz ostatni upewniła się, że nikt nie patrzy w jej stronę, 
sprawdziła, czy jej tobołek jest w porządku i skoczyła, aby złapać opadający liść supleksu. 
Wdrapując się po nim jak po linie, dotarła do stifeksu i bez problemu przeszła wzdłuż jednej 
z jego gałęzi, dzięki szorstkim podeszwom swoich stóp. Pomiędzy dwoma pniami była zasłona 
z czerwieńca.
   Nurkując w głąb weszła do korytarza nieznanego bogatym podróżnikom, turystom, kupcom, 
kaznodziejom i im podobnym, którzy wchodzili do portu – a już na pewno nie agentom 
zapewniającym im ochronę. Takie ukryte przejścia przeszywały kompleks portowy jak korytarze 
w kopcach griwitów.
   Lekka poświata sączyła się ze ścian na każdym skrzyżowaniu. Tak prowadzona Prążka 
dotarła do swojego zwykłego punktu obserwacyjnego, skąd mogła spoglądać w dół, w głąb jasno 
oświetlonej hali przylotów i obserwować pasażerów i tę część statku, gdzie kuchnia pozbywała 
się zapasów żywności nieskonsumowanej przez nich podczas podróży. Aby zapewnić sobie 
bezpieczeństwo i nie ryzykować, że ktoś może napatoczyć się, zanim spotka się ze swym 
wspólnikiem Renczo, rozwinęła tobołek i wsunęła się do środka, aż po pachy. Kiedy tak leżała na 
długiej płaskiej gałęzi, ciemnobrązowy tobołek zapewniał jej prawie doskonały kamuflaż.
   Nic już nie pozostało do roboty, tylko czekać i dumać. A także, co było już rutyną, cierpieć. 
Lądowisko wydawało okropne piski i jęki, przyjmując kolosalny ładunek. Za godzinę może być 
już na wpół głucha.
   Wolała nie myśleć o innych skutkach przebywania w pobliżu lądowiska, o których krążyły 
pogłoski. Przynajmniej na razie nie było widać u niej żadnych objawów przedwczesnego 
cziczenia.
   Albo ich nie zauważała.
   Wysoko w górze rozkwitały płachty fioletowych błyskawic. Ze statku wyciekało kosmiczne 
paliwo. Może był uszkodzony lub przebył wyjątkowo daleką drogę. Nie poprawiło to jednak 
humorów ludzi, zapowiadało bowiem rychłą burzę. Niektórzy narzekali, że statek przybył o złej 
porze, inni utrzymywali, że pogoda winna być prerogatywą bogów albo też, że ławice ryb 
odpłyną na głębsze wody; inni, głównie ci, którzy prowadzili z przybyszami interesy, byli 
niezadowoleni, bo goście odniosą niesympatyczne pierwsze wrażenie.
   A niektórzy złościli się, po prostu dlatego, że zmokną.
   Prążka nie dbała, czy przemoknie, czy nie. Dla niej przybycie statku oznaczało parę tygodni 
wolnych od żebraniny, od ryzyka, że może zostać złapana i wciągnięta do jakiegoś gangu lub też 
bardziej osobistej służby, jeżeli on czy ona nie brzydziliby się jej czerwono prążkowanego ciała.
   Jeżeli tak by się zdarzyło, co stałoby się z jej rodziną? Teraz kiedy Yin i Marla cziczeli, ona 
była ich i Donziga jedyną podporą. Jej starsi bracia nie słyszeli jeszcze złych wieści. Obdarzeni 
genami umożliwiającymi głębokie nurkowanie, pracowali przez ostatnie pół roku na morzu. 
Jeden zarzucał niewody na kutrze łowiącym tagle, drugi wiązał pod wodą bale na tratwach 
spławiających drewno. Fakt, że ich zarobki były dobre, ale oni byli nieosiągalni. Rzadko wracali 
do domu, a podczas ostatniego urlopu dali do zrozumienia, że myślą o założeniu własnych 
rodzin. W takim razie, skoro na cziczenie nie było lekarstwa...
   Dlaczego zawracam sobie głowę tym okropnym Bolusem i jego fałszywymi lekarstwami? 
Chyba dlatego, że jeślibym tego nie robiła, wiecznie czułabym się winna potem, potem gdy...
   Wzdychając zastanawiała się, jak wygląda życie w innych światach i czy ludzie nie muszą 
tam cierpieć jeszcze gorszych niedoli.
   
   Jeżeli to jest Trewitra, miastem okalającym zatokę musi być Clayre. Ale Clayre kiedy? Przy 
sześciuset tysiącach gwiazd w Ramieniu, z których prawie każda posiada planety, z których 
z kolei sześćdziesiąt tysięcy zapewnia warunki odpowiednie dla życia, sześć tysięcy, gdzie się ono 
faktycznie rozwinęło i ponad sześćset zasiedlonych, albo lepiej zainfekowanych ludzkością; mając 
na uwadze niewielkie średnie odległości pomiędzy systemami sprawiające, że poruszają się one 
w grawitacyjnej pajęczynie o nieopisanym stopniu skomplikowania, żaden z kiedykolwiek 
skonstruowanych komputerów nie mógłby określić dokładnej daty, analizując położenia gwiazd.
   Lądowisko jest tam. To przynajmniej stanowi granicę wsteczną. Jednak takie konstrukcje jak 
ta są samoreperujące. Kontrola odkryłaby niewiele lub też zgoła żadnych poszlak wskazujących 
na wiek obiektu.
   Jak zwykle pozostało tylko jedno do zrobienia. Dowiedzieć się.
   
   Kolosalne lądowisko przestało brzęczeć, zanim hałas stał się nie do zniesienia. Statek 
bezpiecznie wylądował. Prążce też nic się nie stało, czuła jedynie dzwonienie w uszach i lekkie 
mdłości.
   Niecierpliwi, ten gatunek taki już jest, pasażerowie statku kosmicznego natychmiast zaczęli 
go opuszczać. Jeszcze ich nie widziała, ale ci, którzy mieli tańczyć wokół nich już reagowali: 
potomkowie najbogatszych rodzin miasta, a nawet planety, którzy mogli spodziewać się 
rocznego zarobku za kilkutygodniową pracę, jeżeli tylko należycie spełnią swoje obowiązki.
   Nieźle by było dostać taką pracę.
   Widać było małe opóźnienie. Znała procedurę na pamięć. Najpierw wyładowywano rzeczy 
pasażerów. Przechodziły przez symboliczny sterylizator, który obmywał je bladobłękitnym 
światłem i zapewne nie był skuteczniejszy niż modlitwy wypisane za namową kapłanów na 
podłodze korytarza, którym z hukiem toczyły się bagaże. Później, kiedy już właściciele połączyli 
się z bagażami, dużo swobodniejszym krokiem schodziła załoga, robiąc miejsce pracownikom 
lądowiska. Byli wśród nich sprzątacze, czasami też majsterklepki, jak ironicznie określali 
najlepszych rzemieślników Trewitry kosmiczni żeglarze. Zajmowali się oni drobnymi 
naprawami.
   W tym czasie opróżniano system sanitarny i wysyłano jego zawartość do sterylizacji, 
a potem przychodził decydujący dla niej i dla Renczo moment, kiedy...
   Ale gdzie podziewał się Renczo? To do niego niepodobne, żeby się spóźniać!
   Zaintrygowana i coraz bardziej zmartwiona, spojrzała jeszcze raz w górę i upewniła się, że 
rękawy ewakuacyjne wsuwały się w śluzy statku.
   Co więcej, usłyszała już potężny trzask i szczęk gigantycznych śmieciarek, które podjeżdżały 
i czekały na ładunek, jaki miały przewieźć do pieców. Jeżeli straciłaby taką okazję! Nie 
darowałaby sobie, że tak lekkomyślnie rozstała się z rzeczami, którymi zasypała kram Bolusa! 
Matka Szakki zapewne ją oszuka. Nie mogła liczyć na duży udział ze sprzedaży „amuletów”, 
które kazała Donzigowi przekazać... Czy oto nadszedł już czas, kiedy skończy jako bankrut, 
czego się często obawiała?
   Ze spierzchniętymi ustami i walącym sercem, rozdzieliła liście tworzące sufit hali przylotów 
i patrzyła w dół na obcych. Kąt, pod jakim na nich spoglądała był zbyt ostry, tak że nie widziała 
zbyt dobrze, ale zauważyła kilka szczegółów i zastanawiała, nie po raz pierwszy, czy 
kiedykolwiek ujrzy przybysza poruszającego się na własnych nogach.
   Jak zwykle większość była ubrana w szczelne kombinezony podobne do tych, które widziała 
na zdjęciach, a które nosili negocjatorzy z Yellicka dyskutujący sprawę instalacji lądowiska, 
a potem eksperci medyczni, mieszkający tu przez pełen obrót planety dookoła jej słońca, 
badający formy życia na Trewitrze i opracowujący szczepionki oraz przeciwciała zwalczające te 
z nich, które mogłyby zainfekować ludzką tkankę. Widocznie szczelnie odziani pasażerowie nie 
byli przekonani zapewnieniami ekspertów.
   Jednak byli i odważniejsi lub też stać ich było na lepszą immunizację, bo ryzykowali 
wdychanie nie filtrowanego powietrza. Na przykład kobieta, która akurat płynęła w powietrzu. 
Szczupła i majestatyczna, unoszona przez coś niebieskiego i miękkiego, co miało dużo nóg. 
A także okrągły facet, który zdawał się jej towarzyszyć, bo poruszali się w tym samym tempie. 
Mężczyzna wyglądał tak, jakby miał paść pod własnym ciężarem po zrobieniu dziesięciu 
kroków. Jednak łapał ustami powietrze, kołysząc się nad podłogą, dysząc jak pies, albo pitronel 
w porze transhumanicznej. Ledwo dostrzegalny blask zdradzał naturę jego środka lokomocji.
   Przejęła ich nisko kłaniająca się eskorta trewitrańska i zniknęli z pola widzenia, a Prążka 
mogła pogapić się na jeszcze inne wehikuły.
   Z kołami, na gąsienicach, toczące się klatki, mechaniczni spacerowicze, poduchy płynącego 
śluzu, który nie zostawiał śladu na podłodze ani na użytkownikach. Rozmaitość pojazdów 
wydawała się nieskończona.
   Nagle wydało jej się, że niektóre widzi po raz pierwszy. Wskazywałoby to na przybycie 
statku z jakiejś nowej planety. Zacisnęła pięści. Gdzie, na kosmos, podziewał się Renczo?
   Po niewyobrażalnie długiej chwili rozpoznała zbliżające się kroki.
   Nawet teraz nie wydawał się zbytnio spieszyć. Zrzucając z siebie pokrowiec i szybko go 
zwijając, ześliznęła się na podłogę i stanęła twarzą w twarz z Renczo.
   – Co cię tak długo zatrzymało? Martwiłam się! To znaczy... patrz! – pokazała ręką na 
lądowisko.
   Elegancki trzeci zastępca kontrolera portu, w zielonym mundurze i czarnym turbanie, tylko 
wzruszył ramionami. Dla niego lądowanie statku znaczyło dużo mniej niż dla Prążki. Żywił 
pogardę dla większości międzygwiezdnych podróżników, uważając, że jedna planeta wystarczy; 
choć robił wyjątki dla kupców. Doceniał importowane cacka i towary luksusowe, jak każdy 
niechodzący do świątyni oczywiście. Ponadto od czasu do czasu udawało mu się skontaktować 
przyjezdnego klienta ze swoim szwagrem, który handlował kuriozami i dziełami sztuki. Udziały 
w transakcjach stanowiły znacznie większy dodatek do jego zarobków niż drobne sumy, jakie 
dzielił z Prążką.
   – Nie miałem jak cię zawiadomić. Rozumiesz? – burknął.
   – Ale do tej pory już...
   Przerwał jej. – Nie martw się. Wszędzie są opóźnienia. Ten statek nie jest z Yellicka tylko 
z Sumbali. Jak dotąd mieliśmy tylko jeden taki, który przyleciał uzgodnić warunki lądowania i w 
zasadzie nie dotknął ziemi. Przyleciał z daleka. Niektórzy powiadają, że Sumbala leży za 
Ukrytym Światem.
   Chciał, żeby zabrzmiało to imponująco, ale dla Prążki znaczyło niewiele, poza wyjaśnieniem 
przedziwnych środków transportu, które właśnie oglądała. Przez całe swoje życie słuchała ludzi 
rozprawiających o gwiazdach, ale były one dla niej nierzeczywiste. Nocą przesłaniała je sztuczna 
zorza, z wyjątkiem chwil, kiedy lądować miał jakiś statek; w dzień było tylko słońce. Powracając 
do głównego tematu powiedziała:
   – Ale już wszystko wyrzucili!
   – Nie, próbuję ci powiedzieć – wtrącił się. – To inny model statku. Musieli wprowadzić 
zmiany...
   Przerwał mu odgłos spuszczanej wody.
   – A to co, jak nie spłukiwanie instalacji sanitarnej? – zaprotestowała.
   – Ja... – Renczo przejechał palcem pomiędzy czołem a turbanem, jakby ten stał się nagle zbyt 
ciasny. – Sądzę, że posortowali rzeczy. Dobra, chodź.
   Wyciągnął z rękawa mały wijący się przyrząd, od którego zależał ich spisek. Jakże często 
Prążka marzyła, aby mu to wykraść! Aż, zgadując jej myśli, ostrzegł ją, że urządzenie jest 
nastawione tylko na niego. Jeżeli próbowałaby go użyć, zdechnie i jeszcze zostawi po sobie 
paskudną wysypkę.
   Może pewnego dnia...
   Na razie jednak jej los tak zależał od Renczo jak Donziga od niej. Potulnie podążyła jego 
śladem w stronę miejsca wyładunku śmieci.
   Za jedną z wszechobecnych zasłon z czerwieńca był ich cel. Okazało się, jak przewidywał 
Renczo, że olbrzymia śmieciara nie zjechała jeszcze z lądowiska. Prążka odetchnęła z ulgą. 
Potem, czując nagle, że jej towarzysz był zdenerwowany, zażądała wyjaśnienia.
   – Nowy statek – wymamrotał Renczo. – Z nowego świata. Pełen turystów nie wiadomo skąd. 
Zastanawiam się...
   – Zastanawiasz się, czy możemy ryzykować? – wtrąciła Prążka. – Jakbym słyszała jednego 
z tych anty! A gdzie podziałeś znaczek „zaraza precz”?
   – Nie wystawiaj mojej cierpliwości na próbę! Myślałem tylko, czy nie poczekać tym razem 
na opinie ekspertów. Mogę je dostać.
   – Zawsze było w porządku! Poza tym... Rozważ zyski! Dostałeś swoją część ostatnio, no 
nie? Warto było. Dobra, pomyśl tylko, ile więcej możemy zarobić, jeżeli zaoferuję absolutnie 
nowe rzeczy, jakich na Trewitrze jeszcze nikt nie próbował! Na Wzgórzu Marnczuk jest co 
najmniej jedna restauracja, której szef podwoi moją zwykłą stawkę.
   – Podwoi? Jesteś pewna?
   – Tak jak to, że tu stoję.
   Chciwość i rozwaga walczyły ze sobą na jego obliczu. Pierwsza zwyciężyła. Ruszył w stronę 
czujników, które musiał oszukać, aby uwierzyły, że odpadki są w drodze do pieca. Używając 
swojego wijącego się klucza, dokonał niezbędnych poprawek; w ostatniej chwili. Nad ich 
głowami śmieciarka połączyła się z kadłubem statku, a trzaski i łomot oznaczały jej napełnianie. 
Po chwili opadła hałaśliwie w dół, gdzie czekał wózek, aby natychmiast zabrać odpadki do pieca. 
Dzięki manipulacjom Renczo, odjeżdżając skręciła w lewo zamiast w prawo i zatrzymała się 
w miejscu, gdzie stali.
   Prążka odbezpieczyła pokrywę. Natychmiast powietrze wypełniło się najdziwniejszymi 
zapachami; soczystymi, apetycznymi, dosłownie ślinka ciekła.
   – Jak oni mogą to wyrzucać? – wykrzyknęła – Spójrz, są pełne butelki, nietknięte paczki 
z całymi posiłkami; nie tylko jedzenie i picie, ale całe mnóstwo innych rzeczy!
   Chwytała co popadnie; słoik wypełniony po brzegi zielonymi owocami, jasnymi jak klejnoty, 
przezroczyste pudełko z ametystowymi pasemkami, pływającymi w krystalicznym płynie, 
srebrną tubkę, z której wysypała niebieski proszek. Próbowała czytać etykietki. Na próżno.
   – Nie rozumiem. Te litery są dziwne.
   – Mówiłem ci – wymamrotał Renczo. – Ten statek jest aż z Sumbali. Pismo zmienia się tak 
samo jak język. Słyszałem, jak rozmawiali niektórzy pasażerowie opuszczający halę i nie 
mogłem zrozumieć połowy z tego, co mówili.
   – Jak więc możemy określić, co to jest? – Nagle sprowadzona na ziemię, wbiła w niego 
zawiedziony wzrok.
   – Będę musiał kogoś znaleźć. Może mąż mojej siostry będzie wiedział. Znam jeszcze paru, 
którzy mieli szansę pracować na statkach w zastępstwie członków załogi, którzy zranili się tu lub 
zachorowali. Może podłapali trochę obcej mowy... Tak czy inaczej, nie możesz zabrać tego 
wszystkiego za jednym razem, co?
   – Myślisz, że jestem holownikiem? – Udawała swoją zwykłą pewność siebie.
   – Zabierz więc jedzenie i napoje, a ja ukryję resztę i dowiem się, co to jest. Możesz odebrać 
ją później.
   Prążka przygryzła niebieską dolną wargę małymi żółtymi ząbkami i zastanawiała się, czy 
Renczo jej nie oszuka. Prawdopodobieństwo było duże, ale na razie nie mogła sobie pozwolić na 
działanie w pojedynkę. Po chwili rzekła:
   – Zdaje się, że nie ma innego wyjścia. Pomożesz mi załadować?
   – Nie, sama to zrób. Ja schowam pozostałe rzeczy. Musimy się spieszyć. Czas włączyć 
spalanie. Mam tylko nadzieję, że nikt nie kontroluje spektrum płomieni, bo... Czicz! 
Zapomniałem swojego mazidła przeciw oparzeniom. Będę musiał po nie iść. Jeszcze ktoś może 
coś podejrzewać. Żadna śmieciara nie pachnie normalnie, wracając do bazy.
   Pospiesznie upychając rzeczy jedną po drugiej, Prążka powiedziała:
   – Zostaw trochę opakowań tu na miejscu i spal je. A jak pozostaną odpadki, pomyślą, że to 
jakiś obcy materiał i potrzebuje wyższej temperatury do spalania.
   – Ale poczują, że dym dochodzi z niewłaściwej...
   – Nie. Nie poczują. – Prążka zadarła głowę do góry – Słuchaj.
   Deszcz zaczął bębnić o dach i syczeć, spadając na ciągle rozgrzane lądowisko. Usłyszeli 
padające z góry rozkazy. Porządkujący rzucili się kończyć pracę i szukać schronienia. Wkrótce 
deszczówka zaczęła spływać po ścianach pomieszczenia, w którym się znajdowali i tworzyć 
strużki na podłodze.
   – Idź już – powiedziała dziewczyna. – Jeżeli zobaczą mnie przemoczoną, nic nie pomyślą, 
ale ty jesteś w mundurze i ktoś może zacząć zadawać pytania.
   – Nie wiem, dlaczego ciebie toleruję – mruknął. – Naprawdę nie wiem. Rozkazujesz mi 
bardziej niż mój szef.
   – To dlatego, że wymyśliłam nasz mały spisek, choć miałeś interes pod nosem przez lata 
i nie zauważyłeś.
   – Też prawda. – Renczo zrezygnowany udał się na poszukiwanie schowka na tajemnicze, 
obce towary. Nie miał wielkich problemów. Pomieszczenie było stare, od dawna nieużywane 
i czerwieniec całkowicie je zarósł, tworząc wiele nisz i przestrzeni ukrytych w gęstwinie liści. 
Zanim deszcz zaczął przeciekać przez splątane łodygi sufitu, praca była skończona, a tobołek 
Prążki tak ciężki, że ledwo mogła go przesuwać na jego śliskim spodzie.
   – Jak długo zajmie ci znalezienie kogoś do rozszyfrowania tych etykietek? – zapytała, 
ocierając pot z oczu.
   – Daj mi jakieś trzy, cztery dni – odpowiedział, zapalając zapałkę i rzucając ją pomiędzy 
opakowania pozostawione w kontenerze.
   Dobrze się paliły, zostawiając tłusty osad na powierzchni metalu. Dym śmierdział bardziej 
niż tlące się liście ofiarne.
   – Tak długo? – Dziewczyna skrzywiła się, odpychając dym.
   – Chcesz to mieć zrobione szybko czy porządnie?
   – Sądzę... Dobra. Cieszę się, że nie przegapiliśmy tego ładunku. To prawdziwy skarbiec!
   Ubrany był w konwencjonalny płaszcz. Pod każdym względem przypominał przeciętnego 
mężczyznę, który chodził ulicami Clayre. Miał kępki włosów na łokciach i podeszwach, szerokie 
niebieskawe usta, zęby błyskające na żółto, prawie pomarańczowo. Spacerował po deszczu, 
przystawał, żeby posłuchać przypadkowych rozmów, potem podążał dalej.
   Wkrótce zaczął łapać, pomimo ulewy, śmierdzące podmuchy nienawiści.
   Mogę mieć nadzieję, że mój pobyt tutaj będzie krótki. Jednak ośmielam się mieć nadzieję, 
choćby tylko po to, aby przypomnieć sobie, że mogę.
   Skręcił szybko, chociaż nie tak szybko, aby zwrócić czyjąkolwiek uwagę. To nie byłoby 
pożądane. Prążka wciąż uparcie wlokła i popychała, i znów wlokła swój tobół w stronę 
ogrodzenia. Jeszcze nigdy nie wyszła stąd z takim łupem. Niejasne myśli krystalizowały się w jej 
głowie. Nabierała podejrzeń, że pewnie staje się dorosła, bo były one daleko bardziej 
abstrakcyjne niż te, do których przywykła.
   Sumbala musi być niewiarygodnie bogatym światem. Statki z Yellika nigdy nie wyrzucają 
takiej ilości niewykorzystanych zapasów. Zwykle mam szczęście, jeżeli znajdę jeden ekstra posiłek 
na pasażera, bo, jak mówi Renczo, targanie rzeczy w przestrzeni tachonicznej jest kosmicznie 
drogie.
   Rzecz jasna najlepsze z paczek powinny sprzedać się za sumę wystarczającą na tygodniowe 
utrzymanie jej rodziny...
   Perspektywa takiego zarobku przyprawiła ją niemalże o zawrót głowy. A przecież było 
jeszcze więcej do odebrania później!
   A jak będzie z ich powrotem? Albo mają niewiarygodnie rozwiniętą medycynę, albo też nie 
dbają o to, czy złapią jakieś zarazki, które dla nich są pewnie tak obce jak ich dla nas, gdy będą 
kupować jedzenie na Trewitrze.
   Nienawykła do maszyn, nie rozważyła możliwości syntetyzowania sterylnej żywności, wedle 
potrzeby.
   Ale choroby to tylko jeden z problemów. Możesz wymyślać na nie lekarstwa, możesz 
wynajdywać szczepionki.
   Usłyszała podświadomy głos, podobny do głosu Bolusa:
   – Jeżeli tak, co powiesz na cziczenie?
   I to właśnie był problem.
   To właśnie zarazki, które dostają się do naszych gruczołów płciowych i potem zmieniają 
nasze dzieci, stanowią problem. Sądzę, że pasażerowie bez kombinezonów już dawno założyli 
rodziny, a ich dzieci spokojnie dorastają na rodzimej planecie. Jeżeli nie, ich plazma zarodkowa 
musi być niesamowicie zabezpieczona!
   Dreszcz przebiegł wzdłuż jej kręgosłupa, gdy przypomniała sobie obawy Renczo. Może 
lepiej byłoby zaczekać na ocenę ekspertów, zanim podejmie się jakieś ryzyko? Stłumiła go, 
koncentrując się na perspektywie fantastycznych bogactw, szczególnie dużej ilości 
antycziczeniowego lekarstwa, które mogła kupić dla Yina i Marli i to nie od szarlatana takiego 
jak Bolus, a od innego, lepszego lekarza, może nawet takiego z praktyką na Wzgórzu Marnczuk.
   Niewątpliwie, jak później stwierdziła, takie właśnie rozmyślania doprowadziły ją do 
popełnienia najpoważniejszego błędu w całym jej młodym życiu.
   Nie przyszło jej do głowy, że jacyś polityczni anty będą wciąż sterczeć przed głównym 
wejściem tak długo po odejściu obcych. Z reguły wyruszali w natychmiastowy pościg.
   Lecz nie dziś.
   Zdała sobie z tego sprawę w momencie, gdy próbowała spuścić swój bagaż w dół po 
supleksie, trzymając się kurczowo stifeksu. Prawie tuzin protestujących kłócił się zażarcie 
podczas ubierania. Chyba połowa z nich wyruszyła w ślad za przybyszami, a reszty nie zadowolił 
tak symboliczny gest. Usłyszała przejmujący krzyk o infekcjach przywleczonych z jeszcze 
dalszych planet, ktoś zamierzył się, by kogoś innego uderzyć jednym z podświetlanych znaków, 
które przynieśli.
   W tym momencie puściła swój tobołek.
   Ześliznął się z chrzęstem.
   Coś wewnątrz zatrzeszczało i za chwilę powietrze wypełniło się dziwnym, ostrym zapachem, 
jednocześnie kwaśnym i oleistym, apetycznym i odrażającym, jak mieszanka glizu z wędzonymi 
i marynowanymi migdałami.
   W panice zeskoczyła, by złapać swój bagaż i wtaskać go na górę, zanim ktoś zauważy... za 
późno. Nawet najbardziej leniwy ruch tropikalnego powietrza wystarczył, aby zanieść zapach do 
protestujących. Porzucili natychmiast prywatne porachunki i zwrócili się jak jeden mąż w jej 
stronę.
   Gdyby tylko zdarzyło się to na zewnątrz w deszczu...
   Ten z superdonośnym głosem rzekł:
   – Co tam masz? Coś ze statku? Coś obcego – trującego!
   – Znam ją – powiedział inny, przysłaniając olbrzymie oczy łapą o pajęczych palcach. – To 
nikt inny tylko ta poczwara w czerwone pasy, którą wciąż widzę na śródmiejskim targu!
   Poczwara? Nazywają mnie poczwarą? Kiedy sami wyglądają tak, jakby im potrzebne było 
palenie pacierzy, by kupić przebaczenie za mezalianse popełniane przez ich rodziców!
   Nie był to jednak odpowiedni czas na wściekanie się z powodu obraz, jakimi Donzig i inne 
dzieciaki w jego wieku obrzucały się bezmyślnie na rogach ulic.
   Pospiesznie ustawiając swój bagaż na jego śliskim spodzie, rzuciła okiem, aby upewnić się, 
że to, co pękło, nie ciekło wystarczająco, żeby pozostał ślad umożliwiający tropienie. 
Tropicielskie geny, choć rzadkie, nie były nieznane w Clayre. Poczuła, jak wali jej serce, a pot 
zbiera się na skórze; też ślad. Gdzież podziały się patrole, które wcześniej broniły protestującym 
wstępu na teren portu? Czyżby zniknęły z odejściem pasażerów, więcej dbając o bezpieczeństwo 
bogatych przybyszów niż swoich?
   Tak to właśnie wyglądało, a zjednoczeni wokół jednej sprawy anty posuwali się złowróżbnie 
w jej stronę...
   I cudownie zatrzymali się, słysząc głos z powietrza.
   – Cofnąć się! Przejście! Ekipa sterylizująca!
   Oddział strażników nadchodził z pomrukującymi, świszczącymi maszynami, emitującymi to 
samo błękitne światło, które ponoć oczyszczało nowych przybyszów i ich bagaże. Jeżeli któryś 
z obcych wciąż rozsiewał jakieś paskudztwo idąc tędy, te maszyny, tak przynajmniej twierdzono, 
powinny je wyeliminować. No chyba żeby ktoś właził, gdzie nie trzeba i roznosił to dalej. Przez 
ułamek sekundy Prążka mogła napawać się zwycięstwem. Wyraźnie wściekli, lecz zmuszeni 
podporządkować się prawu, które sami przyjęli, anty krzyczeli bezładnie. Docierały do niej 
fragmenty.
   – Wysterylizować ją! Zabrać jej bagaż! Nie czujecie tego obcego smrodu?
   Ekipa sterylizująca żadnego smrodu nie mogła poczuć, ani też wiele usłyszeć, odziana 
w swoje szczelne kombinezony ochronne z własnym zapasem powietrza.
   To wszystko na pokaz, po prostu na pokaz. Efekt był nie mniej magiczny niż naukowy. Nie 
robiło to zresztą żadnej różnicy. Yin i Marla bardzo starali się, żeby ich dzieci pojęły tę 
podstawową prawdę. Jeżeli co najmniej w połowie wierzyłeś, że lekarstwo zadziała, naprawdę 
działało, bo na jakimś tam poziomie, gdzieś w podświadomości, taka wiara mogła przywołać 
pomoc mechanizmów obronnych pochodzących z... no z tego miejsca, skąd wywodzi się cała 
ludzkość.
   Oczywiście nie poruszało się tego tematu w obecności wyznawcy kultu świątynnego, a już 
na pewno kapłana, jeżeli nie chciało się być wplątanym w niekończącą się dysputę 
o Uniwersalnym Stworzeniu. Yin i Marla wierzyli jednak w Statek, zbudowany przez ludzi, aby 
przenosić ludzkość jak wszechświat długi i szeroki, a nie jakiegoś Doskonałego, który mógł latać 
od gwiazdy do gwiazdy aktem woli. Bardziej niż prawdopodobne było, że ci niereligijni anty 
wyznawali takie same poglądy, ale mieli za to obsesję koncepcji idealnej ludzkiej formy, a już 
przynajmniej idealnych form, z których każda dostosowana była do swojego określonego świata 
i nie należało wystawiać jej na ryzyko skażenia z zewnątrz...
   Jednak jeżeli my sami jesteśmy skażeniem z zewnątrz, co wtedy?
   Takie myśli przelatywały jej przez głowę, gdy czekała na odpowiednią chwilę do ucieczki. 
Kiedy maszyny sterylizujące wtoczyły się z łoskotem pomiędzy nią a protestujących, pchnęła 
mocno swój tobół i podążyła za nim. Parę chwil później zmieszała się z tłumem rozczarowanych 
handlarzy i naciągaczy (czy kiedykolwiek dowiedzą się, że na Wzgórzu Marnczuk można 
znaleźć dużo lepsze atrakcje niż oferowane przez nich), który wsiadał do naziemnego ślizgacza 
zmierzającego do centrum Clayre.
   Wolałaby jednak nie mieć tej pewności, że dosłyszała złowróżbną obietnicę:
   – Jak już poczułem ten zapach, poznam go wszędzie. Czy nie mówiłeś przypadkiem, że robi 
zakupy na śródmiejskim targu?
   
   Potrzebą chwili było oczywiście pośpieszne pozbycie się ładunku i tobołka, jako że, 
czymkolwiek było to, co wyciekało, nie tylko pozostawiało tłusty ślad, ale też niszczyło 
ślizgającą się podstawę tobołka i coraz trudniej było go popychać. Zastanawiała się, czy 
natychmiast nie udać się do restauracji, której właściciele byli jej najlepszymi klientami. Nie 
mieściła się ona na samym Wzgórzu Marnczuk, gdzie mieszkańcy mogli sobie pozwolić na 
zapłacenie pełnej ceny za importowane delicje, ale na obrzeżu, gdzie ludzie również pragnęli 
zakosztować nieznanych luksusów.
   Jednak ciężki stan jej rodziców przekonał ją do pójścia najpierw do domu. Szła okrężną 
drogą i miała nadzieję, że deszcz utrudni tropienie zdradzieckiego zapachu.
   Spotkała Donziga na progu. Trzęsąc się, jakby w oczekiwaniu na karę, błagał głośno:
   – Zrobiłem jak kazałaś! Poszedłem do Matki Szakki! Ale nie dostałem swojej czulgry! 
Powiedziała, że twoja żółta torba...
   Odepchnęła go szturchańcem i weszła na podwórze. Kątem oka zauważyła odnogę dusirośli. 
Powinno się ją posypać solą i spalić, ale teraz nie miała czasu na takie rzeczy.
   Yin i Marla, bezsilni na swoich krzesłach, zareagowali niemrawo na jej przybycie. Marla 
charcząc wymamrotała:
   – Nie bij chłopczyka. Dał mi lekarstwo. – A po chwili spytała – Kim on jest?
   – To Donzig, twój własny syn! – krzyknęła Prążka, klękając obok słabej, sflaczałej postaci, 
która kiedyś była jej matką.
   Ale nie było dalszej reakcji. Przymglone oczy zamknęły się, a oddech powrócił do zwykłego 
stanu spoczynkowego, raz na półtorej minuty. Wkrótce opróżnił się pęcherz i musiała odskoczyć, 
żeby uniknąć opryskania.
   – Powinnaś nas stąd wyprowadzić – powiedział słabo Yin. Prążka położyła dłoń na jego 
bezwładnym ramieniu, którego nie miał siły unieść. – Kiedy twoi bracia powrócą, będziemy 
tylko zawadzać. Pozbądź się nas. Nic już z nas nie będzie.
   Niekończące się argumenty...
   – Donzig!
   – T–tak?
   – Pewien jesteś, że obojgu dałeś lekarstwo?
   – Tak, przysięgam!
   – Yin, czy ci coś pomogło?... Yin?
   Ale Yin był tak nieruchomy jak Marla. Wyglądało na to, że wypowiedzenie jednego, dwóch 
logicznych zdań było wszystkim, na co ich jeszcze stać.
   Zaślepiona wściekłością na doktora Bolusa, pochyliła się, by sprawdzić slejcze, które polecił 
jej zainstalować pod ich krzesłami. Jak się tego obawiała, podczas jej nieobecności białe nitki 
z ich łydek przeniknęły szare płyty i połączyły się z brudem na podłodze. Najlepsze środki 
ostrożności nie zdały egzaminu.
   Łkając podniosła się. Gdyby uczęszczała do świątyni, wiedziałaby, co robić. Posłać po 
kapłanów z rytualnymi szpadlami, którzy podcięliby te korzenie, jakie jej rodzice próbowali 
zapuszczać, a potem przenieść oboje przy wtórze śpiewów i gongów na skraj miasta i lądu, gdzie, 
jak Yin powiedział, byliby poza zasięgiem wzroku potomnych.
   Lecz kiedy tylko odkryli pierwsze oznaki cziczenia, Yin i Marla zabronili uciekać się do 
pomocy kapłanów. Oświadczyli, że niezależnie jak będą sobie w przyszłości zaprzeczać, nie 
wierzą i nie uwierzą w Doskonałych, który porzucili swoje ciała i wycofali się do egzystencji 
niezależnej od materii, aby uwolnić jej maksymalną ilość dla potomnych...
   – Prążka! – powiedział płaczliwie Donzig.
   – Zamknij się!
   – Ale ja jestem głodny!
   – Och...! – Szczerze mówiąc ona też była głodna. Odwracając się plecami do przykrego 
widoku rodziców, sięgnęła na chybił trafił do tobołka. Znalazła paczkę z jedzeniem, rozerwała 
opakowanie. Oczy Donziga zrobiły się wielkie jak planety.
   Czy to jest kosmiczne? I naprawdę mogę trochę tego zjeść?
   Raz po raz napominano go, żeby nie dotykał kosmicznego jedzenia, bo Prążka musi zabrać, 
co z Renczo ocalili ze statkowych odpadków, żeby sprzedać to za pięć, dziesięć, dwadzieścia 
razy tyle, ile wynosiła cena zwykłego posiłku...
   – Jasne! – powiedziała beztrosko. – Weź, ile chcesz!
   I rozmyślała, kiedy tak oboje jedli palcami:
   Jak to naprawdę jest z cziczeniem. Yin i Marla nie sprawiają wrażenia cierpiących. Chyba 
już bardziej zrezygnowanych. Powinnam dawać im więcej bolusowego lekarstwa, na wypadek 
gdyby naprawdę miało coś pomóc; ale czy można uważać opóźnianie nieuchronnego za pomoc. 
A może jest dokładnie odwrotnie?
   – To jest cudowne! – westchnął Donzig.
   Prążka jednak ledwo zauważała, co przełyka. Cała jej uwaga zwrócona była na tych, którzy 
już nigdy nie będą jedli, którzy już nie potrzebowali jedzenia, którzy przeżyją swoje ostatnie dni 
o glebie i wodzie...
   Dojrzało w niej postanowienie. Poczuła przypływ wdzięczności dla jakiejkolwiek bądź siły, 
która tak hojnie ją dziś obdarowała... i zdusiła w sobie to uczucie, wierna racjonalistycznemu 
wychowaniu.
   Ważne było tylko, aby sprzedać egzotyczne jadło i napoje po maksymalnie korzystnej cenie; 
następnie, zatrzymując sumę wystarczającą na utrzymanie jej i Donziga do powrotu braci, wydać 
resztę na taki rodzaj końca, jakiego pragnęliby ich rodzice. Przenoszenie ludzi, którzy już cziczeli 
było kosztowne; podejrzewała, że pewnie dlatego nawet teraz, gdy wizyty międzygwiezdne były 
coraz powszechniejsze, a legenda Statku zyskiwała z dnia na dzień więcej zwolenników, wielu 
oddawało swe ciała pod opiekę kapłanów. Ale była alternatywa. Jej krewni z pewnością nie 
poparliby jej, ale była legalna i być może mogła sobie na nią pozwolić.
   I czemu nie! Jako posłuszna córka i jedyna odpowiedzialna osoba w tym miejscu...
   Jej bracia mogą złościć się jak reszta, ale skoro wybrali pobyt o pół świata stąd w takiej 
chwili!
   Zrobię to.
   Wstając popchnęła resztę jedzenia w stronę Donziga. Rzucając się na nie łapczywie, pluł 
podziękowaniami z przepełnionej buzi. Zignorowała go, otwierając swój tobołek ponownie 
i myjąc rzeczy zamoczone przez stłuczoną flaszkę. Na wpół zamazane napisy na jej etykietce 
doprowadziły ją do wniosku, że musiał być w niej jakiś sos lub relish. A zresztą i tak już się nie 
dowie...
   Pakując z powrotem niezniszczony łup do tobołka, zmusiła się do uśmiechu w stronę 
Donziga.
   – Braciszku, zdajesz sobie sprawę, że Yin i Marla nie mają już w sobie nic ludzkiego?
   Zmarszczył twarzyczkę. – Myślałem... – powiedział niepewnie.
   – Co?
   – Myślałem, że to co z nimi się teraz dzieje jest właśnie częścią człowieczeństwa. Nie? Marla 
mi to powtarzała. Wiele razy.
   Zawstydzona przez dziecko, Prążka wciąż uśmiechała się, a nawet poklepała go po główce.
   – Tak, to prawda. Miała rację. Wszystkich nas to czeka prędzej czy później. Możemy jednak 
traktować ludzi, którzy cziczeją w różny sposób. Pamiętam, co oboje mówili, żeby zrobić, jak 
dojdzie do takiego stanu. Mam zamiar to zrealizować.
   Chłopiec spojrzał na nią tępo, ale nagle poczuła się zbyt zmęczona, aby wyjaśniać mu 
koncepcję humanizowania biologicznego dziedzictwa planet–kolonii.
   Ja też chcę tak skończyć, kiedy nadejdzie moja kolej.
   Nie na śmietnisku świątynnym razem z niezliczoną masą innych, lecz samotnie, na jakiejś 
pustej wysepce, gdzie ludzkie geny razem z genami innych podróżników miałyby niewielką 
konkurencję. Za jakieś tysiąc lat, dziesięć tysięcy lub dziesięć milionów...
   Dzisiaj stałam się dorosła. Mogę myśleć o wszechświecie, dającym sobie radę beze mnie.
   Burknęła na Donziga:
   – Daj Yinowi i Marli jeszcze jedną dawkę lekarstwa. Nie teraz, ale trochę później. Wrócę 
przed północą. A, i posyp dusirośl solą, zanim zawali dom.
   Ciągnąc za sobą swój tobół, znów wyruszyła śmiało, zachęcona bębnieniem deszczu.
   
   Więc to już piętnaście lat minęło od instalacji miejscowego lądowiska. To daje punkt 
odniesienia – kapłani nie nalegają już na ofiary z ludzi, ale nie odżył jeszcze kult wyznawców 
Statku.
   Jak zwykle niesamowicie było przypominać sobie wydarzenia, mające nastąpić nie wcześniej 
niż za sto lat.
   Póki co nie ma jeszcze lekarstwa na cziczenie. Zostanie później sprowadzone z Klepsit.
   Nazwa dolegliwości wzięła się z odgłosów protestu, wydawanych przez niektóre jej ofiary: 
charczenia poprzedzającego śpiączkę.
   Innymi słowy, tuż przed epoką Masakr; tej szalonej próby oczyszczenia miejscowej rasy.
   Deszcz ustawał. Powietrze przyniosło wycie i krzyki sugerujące, że epoka ta właśnie się 
zaczyna.
   
   Odsuwając się od brzegu, burza ogarniała teraz wyżej położone tereny w głębi lądu. Pochyłe 
drogi, które biegły w górę Wzgórza Marnczuk, zamieniły się w potoki. Co sto kroków kratki przy 
krawężniku pozwalały wodzie spływać do przelewów, stamtąd nadziemnym rynsztokiem na 
następny poziom, i tak dalej, aż w końcu bryzgała na skraju przedmieścia i dalej już płynęła, jak 
chciała. Jeżeli zmyła po drodze kilka chat, było to już wyłącznie zmartwienie ich mieszkańców.
   Systemowi temu daleko było do doskonałości. Wiele kratek zatkanych było przez śmieci. 
Normalnie Prążka przystanęłaby obok każdej z nich, żeby sprawdzić, czy nie znalazłoby się coś 
wartego zatrzymania. Dziś jednak zbytnio się spieszyła. Sprzedała wszystko po doskonałych 
cenach. Udało jej się nawet pozbyć zdradziecko pachnącego tobołka, chowając go na tyłach 
restauracji, której właściciel odmówił współpracy. Mogła kupić sobie nowy rano, a nawet 
dziesięć, jeżeli tylko by chciała, na dole w porcie, gdzie zamierzała znaleźć rybaka, gotowego 
zabrać za opłatą, na którą teraz było ją stać, Yina i Marlę na samotną wyspę. Teraz jednak, 
ślizgając się i zjeżdżając po zabłoconym bruku, spieszyła się do domu, jak tylko mogła, mając na 
przekór wszystkiemu nadzieję, że jej rodzice będą wystarczająco przytomni, by zrozumieć dobre 
nowiny.
   Umorusana po uda, rzuciła się za róg, gdzie mieszkała jej rodzina... i nagle stanęła jak wryta, 
tłumiąc okrzyk grozy.
   Przy świetle pochodni zobaczyła tłum, dwudziestu lub trzydziestu osobników, niektórzy 
mieli siekiery.
   Anty! Nie było mowy o pomyłce.
   Drzwi jej domu zostały rozwalone; triumfalne okrzyki obwieszczały los tych, którzy 
przynieśli światu wstyd, a ostrze jednej z siekier błyskało czerwienią w migoczącym świetle, 
pokazując jaki to był los.
   Donzig!
   Zacisnęła pięści, przeklinając cicho sąsiadów, którzy siedzieli bezpiecznie w swoich domach. 
W pobliskich oknach nie ukazało się żadne światełko. Trzech z najmłodszych anty, uzbrojonych 
w gumowe pały, patrolowało ulicę, by upewnić się, że żaden nadgorliwiec nie będzie się wtrącał.
   A potem zabrzmiało mrożące do szpiku kości żądanie krwi. Zdała sobie sprawę, że nie 
można już było niczego zrobić dla Donziga. Przeciągali jego ciało przez rozwalone drzwi, aby 
następnie wrzucić do rynsztoka, jak wiele innych śmieci.
   Niezdolna do jakiegokolwiek ruchu, poza ukryciem się w cieniu, patrzyła, jak anty 
kilkakrotnie próbowali podpalić dom. Ponieważ pokryty był przemokniętymi liśćmi, musieli 
zebrać trochę odpadków i podpalić je wewnątrz, po czym rozproszyli się ze śmiechem 
i wzajemnymi gratulacjami.
   Czterech czy też pięciu szło ulicą w jej stronę. Gorączkowo poszukiwała wzrokiem czegoś, 
co mogło posłużyć za broń. Zabiją ją również, to jasne, lecz drogo zapłacą za swoją rozrywkę.
   Nie było niczego, nawet gałązki, której można by użyć jako pałki.
   Daremne pragnienie zemsty opuściło ją. Wpełzła z powrotem w cień, mając nadzieję, że 
żaden z przechodzących nie posiadał nadzwyczajnego węchu, jaki musiał przywieść ich do jej 
domu. Gdybyż poszła najpierw na Wzgórze Marnczuk i całkowicie zmyliła tropicieli, aby ich 
wściekłość obróciła się przeciwko...
   Przeciwko niewinnym ofiarom? Sądzę, że to nie zbrodnia dzielić się cudami dostępnymi tylko 
dla bogatych podróżnych.
   Chichocząc i dowcipkując, przeszli buńczucznie obok niej. Powróciły wspomnienia Donziga, 
promieniejącego zachwytem, gdy po raz pierwszy i ostatni w życiu wolno mu było najeść się 
egzotycznym jedzeniem, jak oblizywał swoje okrągłe dziecinne paluszki...
   Dotarł do niej dym z pożaru. Był tam i zapach czegoś, o czym wiedziała, że jest to smród 
płonących ciał jej rodziców, ohydnie smakowity. Rzuciła się do ucieczki, nie mogąc tego dłużej 
znieść. Oślepiona płaczem, biegła, nie wiedząc dokąd.
   
   Świt odnalazł ją dygoczącą na skalistym cyplu za miastem, oddzielonym od niego 
zagajnikiem kolczastych yifli. Tępo spoglądając na siebie, doszła do wniosku, że musiała się 
przez nie przedzierać, bo jej skóra pełna była zadrapań, a spódnica wisiała w strzępach.
   Tego jednak nie była sobie w stanie przypomnieć.
   Nagle, gdy światło dnia sięgnęło lądu, zdała sobie sprawę, że nie jest sama. Jakiś mężczyzna, 
ani stary, ani młody, stał bez ruchu w odległości czterech lub pięciu kroków. Zatrwożona, 
rozglądała się za drogą ucieczki. Horror zeszłej nocy przekonał ją, że każdy obcy może okazać 
się wrogiem.
   Szczególnie taki jak ten, który nie miał żadnych niezwykłych cech, takich jak jej prążki.
   – Czy mogę ci w czymś pomóc? – zapytał obojętnym tonem.
   – Zostaw mnie w spokoju! – zacisnęła pięści. – Chcę tylko umrzeć!
   Słowa nie były zamierzone. Obcy rozważał je przez chwilę, by w końcu wyrazić swoje 
niedowierzanie.
   – Jesteś młoda i poza kilkoma zadrapaniami całkowicie zdrowa, wolna od jakichkolwiek 
fizycznych ułomności. Ktoś taki jak ty miałby zamiar umrzeć?
   – To nie jest ułomność? – wybuchnęła, odrzucając resztki swojej spódnicy, żeby pokazać 
cały wzór na swoim ciele. – Wielu mówi, że jest. Nazywają mnie poczwarą, a zeszłej nocy...
   – Zeszłej nocy? Co?
   – Zeszłej nocy zabili moją rodzinę i spalili mój dom! – krzyczała. – O, czicz! Jak ja tego 
miejsca nienawidzę! Jak ja nienawidzę tych ludzi! Już nigdy nie chcę ich oglądać! Mogłabym 
przejść w biały dzień obok morderców i nie poznać ich, bo wyglądają jak ty! Chcę wyjechać, 
daleko, daleko, gdziekolwiek!
   – To twój dom został wczoraj zaatakowany przez motłoch?
   – Więc o tym słyszałeś? – zasępiła się.
   – Widziałem.
   – Widziałeś? – Teraz w jej tonie mieszało się niedowierzanie i gniew. – Widziałeś? Czy 
zrobiłeś coś, żeby pomóc?
   Wahanie. – Nie miałem prawa.
   – Co to znaczy? – Ogłupiała, zaczęła zastanawiać się, czy czasem nie trafiła na któregoś 
z winowajców.
   – Bo widzisz, nie jestem Trewitrańczykiem.
   – Nie myśl, że dam się na to nabrać! Jesteś takim samym Trewitrańczykiem jak ja! Te diabły, 
które zabiły moją rodzinę, powiedziałyby, że nawet bardziej!
   – Nie. Naprawdę. To, co widzisz, jest, jakby to powiedzieć, szatą ochronną. Jestem 
z kosmosu. Ze statku. A jeżeli naprawdę pragniesz opuścić Trewitrę, mogę w tym pomóc.
   – Niewiarygodne! – Prążka zakpiła. – Widziałam ludzi ze statków. Takich ludzi jak ty i ja nie 
wpuszczają na statki: zacofanych przedstawicieli prymitywnej kultury, noszących obce zarazki! 
No, chyba że już muszą, gdy jakiś członek załogi zrani się lub zachoruje.
   – A skąd wiesz? Czy słyszałaś to od kapłana, czy też od kogoś, komu kazali tak mówić?
   Prążka zawahała się. Ton głosu obcego był tak zaraźliwie spokojny. Poza tym jego 
stwierdzenia nie były tak totalnie niewiarygodne. Statek kosmiczny faktycznie wylądował 
zeszłego wieczoru, i teraz stał, połyskując niczym monstrualny mutrin, po drugiej stronie Zatoki 
Clayre. A on sam wyglądał wyjątkowo przeciętnie, tak bardzo, że mógł być statystycznym 
wzorcem...
   – Jeżeli to, co mówisz, jest prawdą – powiedziała niepewnie – możesz podać mi nazwę 
rodzimej planety swojego statku. – Ta prośba nie wypadła zbyt zręcznie, ale w tej chwili nic 
lepszego nie przychodziło jej do głowy. Rozglądając się, jakby szukała czegoś mądrzejszego, 
omal nie przegapiła odpowiedzi.
   – Ach, nie jestem z tego statku sumbalańskiego. Mój znajduje się na orbicie. Nigdy nie 
ląduje. Nie do tego został skonstruowany.
   Więc jak, na kosmos...?
   Słowa zamarły. Nagle nie patrzyła już na Trewitrańczyka. Mężczyzna zmienił się. Poza 
utratą kępek włosów na łokciach, nie mogła określić jak. Jednak z pewnością widziała człowieka, 
który nie urodził się na tej samej co ona planecie. Jednocześnie to, co powiedział, zaczęło trafiać 
do niej.
   Ze spierzchniętymi ustami, na trzęsących kolanach, trzymając ręce zaciśnięte, żeby również 
nie drżały, usłyszała siebie mówiącą:
   – Chodzi ci o statek, to znaczy Statek.
   – Dokładnie. Nie wierzysz w niego?
   Oszołomiona zamknęła oczy.
   Mam powiedzieć tak czy nie. Yin i Marla uczyli mnie całe życie wierzyć ale... Zawsze 
myślałam o nim jako o części dalekiej przeszłości. Leciał wzdłuż Gwiezdnego Ramienia, a ludzie 
podróżujący nim zasiedlali planety nadające się do zamieszkania, dlatego też jesteśmy wszyscy 
tacy podobni. Potem lokalne formy życia zmieniały nas tak jak ten zarazek, który powoduje 
cziczenie, no i różnimy się między sobą.. Logiczne.
   Jednak od uwierzenia w wyjaśnienie, dlaczego tak wiele planet jest zamieszkałych przez 
ludzi, do przyjęcia zaproszenia na kosmiczną przejażdżkę droga daleka.
   Tak właśnie odpowiedziała, starannie dobierając słowa.
   Obcy przytaknął. Powrócił do wyglądu normalnego Trewitrańczyka, a to, jak pomyślała 
dziewczyna, było nie lada sztuczką. Gdyby tylko umiała tak zrobić, mogłaby niezauważenie 
przechodzić obok anty w kosmicznym porcie, na targu, gdziekolwiek. Potem przypomniała sobie, 
że już nigdy nie chce oglądać tych miejsc.
   – Instrukcje zabraniają Statkowi ingerować, poza wyjątkowymi przypadkami. Naprawdę 
znajduje się on na orbicie wokół twojej planety, chociaż nikt oprócz ciebie nie jest tego 
świadomy. Czy zauważyłaś, że burza była wczoraj niezwykle nagła i gwałtowna?
   – Myślałam, że to z powodu statku, innego statku, który przybył z tak daleka i był tak wielki. 
– Prążka słuchała własnych słów z powracającym niedowierzaniem. Zdaje się, że pozwalała się 
dać namówić.
   – To całkiem nowa i przyzwoita konstrukcja. Normalnie nie rozładowałby tyle kosmicznej 
energii statycznej, ale teraz było dużo chwilowej energii. Bardzo dużo.
   Czy w jego głosie zabrzmiało gniewne zniecierpliwienie? Czy żal?
   Słyszała od Renczo, że przybysze z innych planet używali innych przypadków, końcówek, ba 
nawet słów i pewnie dlatego czasami złościli się, gdy jakiś „prymitywny” Trewitrańczyk nie 
mógł ich zrozumieć. Tak mówiono. Było jeszcze inne, dużo ważniejsze pytanie, które musiała 
zadać, zanim wyleci jej z głowy.
   – Czy nie ingerujesz, zabierając mnie stąd?
   – Tak.
   – A jednak nie zrobiłeś nic, żeby powstrzymać mord na mojej rodzinie! Co więc sprawia, że 
ja jestem wyjątkowym przypadkiem?
   Zobaczmy, czy z tego się wyłgasz!
   – Instrukcje statku zezwalają na ewakuację ludzi z planety, która okazała się mniej przyjazna, 
niż pierwotnie przypuszczano. Mogą być przeniesieni do najbliższego, bardziej odpowiedniego 
systemu gwiezdnego.
   – A co sprawia, że planeta jest odpowiednia?
   – To, że ludzie mogą na niej przetrwać.
   Prążka zaśmiała się oschle:
   – Nie widzę w tym ładu i składu. Czyż nie jest nas tu na Trewitrze miliony, a w samym 
Clayre dziesiątki tysięcy?
   – Prawda. – Skinął głową. – Ale instrukcje nie określają, że należy ewakuować całe 
populacje. Jaką szansę przetrwania dajesz sobie teraz, gdy anty zakosztowali krwi?
   Poczuła się nagle bardzo spokojna. Po chwili rzekła:
   – Myślę, że zabiją mnie, gdy mnie zobaczą. Nie tylko dlatego, że jestem poczwarą, ale 
mogłabym ich rozpoznać i zadenuncjować. Widzisz, zauważyli mnie w porcie, gdzie zbierałam 
niewykorzystane jedzenie i napoje ze statku. Stłukłam butelkę zawierającą jakiś sos 
o szczególnym zapachu. Jeden z nich stwierdził, że już wcześniej mnie widział, ale pewnie tropili 
mnie do domu właśnie po tym zapachu. Nie było mnie, rzecz jasna, kiedy tam przybyli.
   – Więc poszłaś do domu, a potem ruszyłaś dalej?
   – Tak. Na górę. Sprzedać, co zebrałam.
   – I nie poszli twoim śladem?
   – Widocznie za bardzo padało. Ledwo widziałam przed sobą drogę. Poza tym, wszystko 
umyłam, a stłuczoną butelkę wyrzuciłam.
   Gdybym tego nie zrobiła... Jakie to zresztą ma znaczenie. I tak niczego już nie mogę zmienić.
   Czuła mrowienie karku, jakby jeden z anty skradał się, zamierzając ją zabić. Musiała 
rozejrzeć się wokół, żeby się upewnić, że ona i ten samozwańczy kosmita byli sami.
   – Powiem ci więc – odezwał się beznamiętnie jak kapłan wietrzący niewyznany grzech – że 
twoje przetrwanie na tej planecie jest nieprawdopodobne.
   – No, chyba że ukryję się po drugiej stronie globu... Cóż bym jednak robiła w obcym 
mieście, gdzie nikogo nie znam i nie mam żadnych krewnych?
   – Nie masz żadnej innej rodziny?
   – Dwóch starszych braci. Praca zmusza ich do ciągłego podróżowania. Nie wiem, gdzie teraz 
są. Nawet nie mogę ich zawiadomić, że nasi rodzice zostali zamordowani.
   – To tak się sprawy mają? Nie wiedziałem... – Zamyślił się, jakby nasłuchując słabych 
i odległych dźwięków.
   – Co? – zaniepokoiła się dziewczyna, ale on wrócił już do swego normalnego wyglądu.
   – Sprawdzałem moje pokładowe banki pamięci. Przypomniały mi, że to będzie nie wcześniej 
niż... Przepraszam, nie macie obecnie osobistego interplanetarnego systemu przekazywania 
wiadomości. Niektóre światy mają, ale przy waszym poziomie technologii, to zajmie jeszcze ze 
sto lat a może dwieście.
   – I co mi do tego? Mnie tu nie będzie! Nawet jeżeli nie zabiją mnie anty, skazana jestem na 
przedwczesne cziczenie. Mówią, że taki stres, jakiego doświadczyłam zeszłej nocy, często do 
tego prowadzi. – Kończąc, pstryknęła palcami.
   – Mogę więc tylko powiedzieć. – Odetchnął głęboko. – Przyjmij moje zaproszenie. Opuść 
Trewitrę. Proszę.
   Ostatnie słowa długo dźwięczały w jej uszach. Chciała zapytać: – Dlaczego, na kosmos, tak 
mówisz? – Chciała biec do domu, tylko że tego domu już nie było, z wyjątkiem usmolonej kupy 
belek i liści. (Co stało się z ciałem Donziga? Niewątpliwie jakiś sąsiad oficjalista pośle po 
kapłana, żeby zabrał je na świątynne składowisko, robiąc dużo szumu, aby ukryć wczorajsze 
tchórzostwo). Ona...
   Nagle zrozumiała prośbę.
   – Powiedz mi – rzekła powoli rozglądając się dookoła – czy wielu jest ludzi na twoim 
Statku?
   – Nie.
   – Czy czujesz się samotny?
   – Tak, nawet bardzo.
   – Czy czasami wykorzystujesz luki w instrukcji, żeby zaprosić ludzi do siebie na pokład?
   – Tak.
   – Czy instrukcje nakazują ci mówić prawdę?
   – Tak.
   – Czy teraz mówisz mi prawdę?
   – Oczywiście. Jakbym słuchał kogoś studiującego w świątynnej szkole. Zdawało mi się, że 
twoja rodzina wierzyła w Statek.
   Po raz pierwszy dzisiaj Prążce udało się uśmiechnąć.
   – Moi rodzice nauczyli mnie i moich braci, jak przegadać wyznawcę kultu świątynnego, 
używając czysto logicznych argumentów.
   – Czy kiedykolwiek...?
   – Nie. – Uśmiech zmienił się w cierpki grymas. – Zawsze znajdą jakieś nielogiczne wyjście.
   – Jeżeli to cię trochę pocieszy, wszystkie znaki wskazują na to, że kapłani i ich poplecznicy 
nie utrzymają się długo przy władzy, ponieważ tolerują obrzydliwe zachowanie antych. Do głosu 
dojdą ludzie wierzący w Statek, chociaż proces będzie bolesny.
   Prążka gapiła się na niego.
   – Czy przytaczasz prognozy sporządzone przez komputery Statku?
   – Mniej więcej. To trochę bardziej skomplikowane, ale... tak.
   – A czy – wtrąciła – przekazywanie wiedzy dotyczącej prawdopodobnej przyszłości nie jest 
ingerencją?
   Gdy przygotowywał odpowiedź, jej usta zaokrągliły się.
   – Czekaj! Wiem, jak to może być!
   – Tak? – W jego głosie zabrzmiała ulga.
   – Jesteś już przekonany, że podjęłam decyzję o pójściu z tobą. Nie ma więc znaczenia, co mi 
powiesz, bo nie przekażę tej informacji dalej. Mam rację?
   – Czy ja mam rację? – odparował.
   – Tak! – Wyprostowała się śmiało. – Pójdę z tobą chociażby po to, żeby wrócić tutaj 
któregoś dnia i powiedzieć wszystkim, że Statek naprawdę istnieje i podróżuje gwiezdnymi 
szlakami!
   – Zabrzmiało to zadziwiająco dorośle – mruknął kosmita. – Tak jak podejrzewałem, mając 
życie skrócone cziczeniem, dojrzewacie szybciej. A co do powrotu, obawiam się, że nie...
   – Nie? – Spojrzała na niego prawie z płaczem.
   – Wejście na pokład Statku wiąże cię z jego prawami. Z instrukcją o nieingerencji przede 
wszystkim... Ale nadal chcesz iść ze mną. – To nie było pytanie.
   Pozwoliła, by ręce opadły jej wzdłuż tułowia.
   – Co muszę robić?
   – Nic. To się stanie samo. A propos.
   – Czego?
   – Dzięki. Dziękuję bardzo. Naprawdę.
   
   A może byłoby lepiej, gdybym została i opowiedziała swoją historię komukolwiek gotowemu 
mnie wysłuchać. Sprawiła, że mordercy zostaną oskarżeni i ukarani. Och, tylko bogaci posiadają 
władzę. Co ich obchodzi, że Yin i Marla zginęli a nasz dom został spalony.
   Gdzie indziej, pod innym słońcem znajdę może rozsądne społeczeństwo. Albo też, jeżeli na 
rozsądek nie ma co liczyć, chociaż życzliwe.
   
   Czy to jest ta, której nie będzie pasował żaden ze znanych światów; klucz do mojego 
uwolnienia z wiecznej wędrówki w tę i z powrotem po labiryncie czasu. Czy jest czy też nie, nie 
robi różnicy. Muszę zachowywać się tak, jakby była, mając nadzieję, że spełni się mój 
beznadziejny sen.
   
   Tak rozmyślając, w pewnym sensie jedno będąc więźniem drugiego, wyruszyli w drogę.
   

Rozdział 2
   Statek
   
   Prążka czekała przez dłuższą chwilę na przeniesienie na Statek. Jak dotąd wszystkie jej 
wyobrażenia o opuszczaniu powierzchni planety i unoszeniu w przestrzeni były podobne do 
obrazów boskich faworytów, jakie wyznawcy kultu świątynnego często nosili na procesjach.
   Wyobrażała sobie, że będzie unosić się głową do góry w stronę nieba, czując jak jej 
wewnętrzne organy napierają na swoje otoczki, krew zbiera się w stopach, a w głowie panuje 
coraz większy zamęt. Miała nadzieję zobaczyć Trewitrę pół na pół w słońcu i w mroku, no 
i jeszcze blask sztucznej zorzy, która filtrowała spadające z kosmosu zarodniki.
   A tymczasem...
   – Nie udajemy się na Statek? – zapytała.
   – Już na nim jesteśmy.
   – Ale nic się nie zmieniło. – Pokazała na iflowy zagajnik, widok na zatokę, odległy port. 
Nawet powietrze miało ten sam zapach.
   – Twoją planetę zalicza się do zacofanych. Obywatele Clayre są na niej najlepiej 
wykształceni, a jednak widziałaś, że nawet oni mogą ulec bezmyślnej histerii. Bliżej biegunów, 
gdzie nikt jeszcze nie ujrzał statku kosmicznego, nie wspominając o spotkaniu z przybyszami 
z obcych planet, większość Trewitrańczyków byłaby zaszokowana i przerażona, może nawet 
uległaby załamaniu nerwowemu, gdyby przetransportować ich tutaj w mgnieniu oka. Ciągłość 
środowiska jest więc zapewniana automatycznie.
   – Ale jak mam przekonać się, że naprawdę jestem w kosmosie?
   – Chcesz zobaczyć?
   – Tak!
   – Bardzo dobrze.
   Jej otoczenie rozpłynęło się, jakby było z wosku. Pojawiła się za to równa podłoga z jakiegoś 
półprzeźroczystego materiału, w którego głębi igrały kolory jak w muszli mutrina, lecz o wiele 
bardziej różnorodne. Wszystko inne było czarne, poza niezliczonym mnóstwem gwiazd, 
wspanialszych niż jaskinia skarbów. Bez tchu, szukała po omacku czegoś, czego mogłaby się 
przytrzymać.
   – Gdzie jest Trewitra? – wykrztusiła.
   – Pod twoimi stopami, razem ze słońcem. Oddalamy się od niej w linii prostej.
   – Dokąd mnie zabierasz?
   – Tam gdzie pozwolą instrukcje.
   – Na następną odpowiednią planetę? – upewniała się. Spokojna, że nie uniesie się ze 
świecącej podłogi, mogła się zrelaksować i podziwiać otaczające ją widowisko. Tak wiele 
gwiazd, tak wiele, wiele gwiazd!
   – Dokładnie.
   – A kto zdecyduje, czy jest odpowiednia, czy nie?
   Zanim nadeszła odpowiedź, przerwała sobie sama. Odwróciła się w stronę, z której dochodził 
głos i stwierdziła nagle, że nikogo tam nie było.
   – Dokąd poszedłeś? – krzyknęła.
   – Przepraszam.
   Pojawił się znowu, dokładnie taki, jak podczas ich pierwszego spotkania. Nowa 
rzeczywistość, w której musiała się znaleźć, zaczęła wgryzać się w jej mózg, jakby hodowała 
larwę griwita.
   – Nie zniosę tego – wyszeptała – pokaż mi się w swojej prawdziwej postaci!
   – Ale już ją widziałaś.
   – To znaczy... – Zaschło jej w gardle. Musiała zacząć od nowa. – To znaczy, że nie jesteś 
osobą. Jesteś Statkiem.
   – Tak jest.
   – Nie ma żadnej załogi?
   – Nie, ale jeżeli pocieszyłoby cię to, mogę zorganizować dowolną liczbę przekonywających 
atrap.
   Nie słuchała. Myślała, czując w głowie olbrzymi zamęt.
   Musiałam chyba zwariować. Na pewno. W ataku rozpaczy po zeszłej nocy zdałam się na 
łaskę starożytnej maszyny, zbudowanej przez ludzi bardziej mi obcych niż jakikolwiek przybysz 
z Yellicka lub Sumbali!
   Emocje wyrwały się jękiem. Statek natychmiast zareagował troskliwie:
   – Wydajesz się być przygnębiona. Nic dziwnego. Straciłaś swoją zwyczajową porcję snu 
z powodu tego, co przytrafiło się twojej rodzinie. Ponadto nie jadłaś o swojej zwykłej porze. 
Niewątpliwie są jeszcze inne potrzeby fizjologiczne, które pragniesz zaspokoić.
   Jakby całkowicie przekonany swoimi argumentami, sprawił, że gwiazdy zniknęły. Znalazła 
się w komnacie nieskończenie bardziej luksusowej od kiedykolwiek przedtem widzianej, 
z olbrzymim miękkim łożem. Na wpół widoczne za przezroczystą zasłoną smużki pary unosiły 
się nad wodą i opadały kaskadami do płytkiego basenu. Na stole, do którego przystawiono 
krzesło, stał dzban czegoś apetycznie pachnącego i płytki kielich z niebieskiej kamionki, 
zmieniający kolory, tak żeby dopasować je do podłogi.
   – Pij – powiedział Statek – odświeży cię to i pomoże zasnąć. – I, jakby zgadując jej 
instynktowne obiekcje, dodał: – Już niczego więcej interesującego do oglądania nie będzie przez 
następne sześć godzin.
   – Co?! – rozglądała się wokół bezradnie.
   – Instrukcje zabraniają mi przekraczać prędkość światła, póki nie osiągnę określonej 
odległości od najbliższej zamieszkałej planety. Zakłócenia czasoprzestrzeni tym wywołane 
mogłyby zainicjować wybuch nowej. Poza tym przy prędkościach tachonicznych ludzkie 
postrzeganie...
   – Dokąd mnie zabierasz?
   – Tam gdzie pozwolą instrukcje – powiedział niewidzialny rozmówca. Ton jego głosu był 
zdecydowanie smutny. – Zostaniesz poinformowana po przybyciu.
   Prążka walczyła z sennością, bo mogła być ona sprowokowana przez Statek. Krzyknęła:
   – Nie odchodź!
   Smutek zamienił się w oschły humor. – Nigdy nie musisz tego mówić. Jestem niezmiennie 
obecny w sobie. Jak mógłbym nie być?
   Muszę być obserwowana, jak opróżniam jelita i pęcherz.
   To było takie trywialne. W dzieciństwie miała tak niewiele osobistej przestrzeni...
   – Zaczęłam pytanie – powiedziała twardo.
   – Więc je dokończ. Otrzymasz odpowiedź.
   – Kto decyduje, czy świat jest „odpowiedni”? Ty?
   Nastąpiła pauza wypełniona szemrzącą ciszą. Wyobraziła sobie, że czuje w powietrzu 
rozpacz.
   – Nie.
   – Ja?
   – Możesz uzyskać radę, która pomoże ci podjąć rozsądną decyzję.
   – Jesteś gorszy niż cziczujący świętoszek! – wybuchnęła. – Tak czy nie?
   – Tak, ale byłabyś niemądra podejmując decyzję bez...
   – Jasne, że byłabym! – Świadomość, że miała cień kontroli nad swoim własnym losem, 
niezmiernie ją uspokoiła. Usiadła na krześle, wlała odrobinę zawartości dzbanka do kubka, 
powąchała i najwyraźniej stwierdziła, że nie jest trująca, bo wypiła trzy hausty.
   – Podczas wchodzenia w przestrzeń tachoniczną – powiedział głos (była to tylko wyobraźnia, 
czy też stał się bardziej mechaniczny?) – możesz odczuwać pewien dyskomfort. Pewnie 
wolałabyś to przespać.
   Cokolwiek zawierał dzbanek, było to bardzo krzepiące. Gdy ciepło i siła popłynęły w jej 
żyłach, powiedziała śmiało:
   – Chciałabym to zobaczyć!
   – Przepraszam, co zobaczyć?
   – Inny wszechświat. Cóż jeszcze?
   Teraz ton był prawie litościwy.
   – Prosisz o to ty, która nigdy jeszcze nie opuściłaś swojej planety?
   – Czy nie powinnam maksymalnie wykorzystać mojej unikalnej szansy?
   Usłyszała przekonywającą imitację westchnienia.
   – Ależ oczywiście. Niestety nie jesteś fizycznie odpowiednio wyposażona.
   Dolewając napoju z dzbana, Prążka spojrzała w górę.
   – Mówią, że na innych światach ludzie mają dodatkowe zmysły. Czy to znaczy, że mnie ich 
brakuje?
   – Zadziwiasz mnie.
   – Czemuż, na kosmos, tak mówisz?
   – Wybaczysz, że wspomnę o twoich rodzicach?
   – Mów!
   – Jesteś zadziwiająco dobrze poinformowana, jak na kogoś pochodzącego z planety słusznie 
zaliczonej do zacofanych, szczególnie...
   – W tym stadium jej rozwoju. – Przerwała sarkastycznie. – A może ci zacofani ludzie tak 
naprawdę się rozwinęli? A co powiesz o ludziach, którzy ciebie zbudowali? Czy byli zacofani, 
czy wyprzedzali mnie?
   Zdążyła pociągnąć następne trzy łyki doskonałego napoju z dzbana, zanim nadeszła 
odpowiedź.
   – Porównywanie nie jest już możliwe.
   – Daj spokój. – Może to z przemęczenia albo na skutek wypitego napoju, ale nagle stała się 
zupełnie beztroska. – Ty jesteś Statkiem, nie? To ty powinieneś pamiętać wszystko, co zdarzyło 
się, odkąd przywiozłeś nas ludzi tutaj, do Gwiezdnego Ramienia.
   – Tak i nie.
   – Nie gadaj zagadkami!
   – Nie mogę na to poradzić, tak jak nie mogłem nic poradzić na to, że stałem z boku 
i patrzyłem na płonący dom twoich rodziców.
   
   A więc to jest maszyna.
   Opowiadano mi o maszynach. Port kosmiczny w Clayre jest przez nie obsługiwany. Kilka 
nawet widziałam. Ale to bezrozumne twory przeznaczone do robót koniecznych: pompowania 
wody, kruszenia skał lub też zagęszczania soli do zwalczania inwazyjnych roślin, takich jak 
dusirośl. Nie można ich porównywać z (wciąż miała kłopoty z akceptacją faktu, że znalazła się na 
pokładzie statku, w który uczono ją wierzyć jak we wzniosły mit) tą!
   Wspomnienie o tym, jak mówiła Donzigowi, żeby posypał solą pędy, które wtargnęły na 
rodzinne podwórko, zagroziło przez moment oderwaniem jej od tego, co zamierzała powiedzieć. 
Z olbrzymim wysiłkiem – może to napój albo opóźniony skutek przeżyć poprzedniej nocy, 
sprawiał, że była śpiąca – zmusiła się do wypowiedzenia słów.
   – Czy to dlatego, że zwykły człowiek, taki jak ja, nie może ciebie zrozumieć?
   Nastąpiła pauza, najwyraźniej Statek namyślał się.
   – Częściowo. Było niewielu ludzi, mogących rozsądnie twierdzić, że zrozumieli Statek.
   – A jaka jest ta druga część? – Prążka odstawiła kubek na stół i znowu ziewnęła. Tym razem 
senność była zbyt silna, żeby się jej oprzeć.
   – Jest ich więcej niż jedna.
   – Przestań się zgrywać! Mów prosto!
   – Dobra. Zacznijmy od tego, że nie istnieje twór zwany zwykłym człowiekiem.
   Pomimo rosnącego zmęczenia, odpowiedziała:
   – Chodzi ci o to, że ludzie z Trewitry są inni niż ci z Yellicka, czy też Sumbali lub jakiejś 
tam innej planety?
   – Absolutnie.
   – Dalej! Nie rozdrabniaj się! Nawet jeżeli mnie uśpisz na czas podróży przez – jak to 
nazywasz? – przestrzeń tachoniczną, obiecuję, że będę pamiętać i zapytam przy następnej okazji.
   – Nie możesz mówić o „przespaniu” przestrzeni tachonicznej.
   – Czemu nie? Czyż nie jest to coś cudownego, zadziwiającego?
   – Dla mnie, muszę przyznać, w pewnym sensie tak.
   – A dla mnie nie? Dlaczego nie? – Usłyszała swój urażony ton i przypomniała sobie 
narzekanie Donziga, gdy nie pozwalano mu spróbować kosmicznego jedzenia.
   – Nie ma czasu.
   – Co? – zmieszana Prążka przezwyciężyła zmęczenie aktem woli.
   – Pytałaś mnie, czy jestem zobowiązany przez instrukcje do mówienia prawdy. Zgadłaś, że 
czasem odczytuję je dosłownie, żeby coś osiągnąć. A teraz zastanawiasz się, czy można mi 
wierzyć. Czyż nie tak?
   – Czemu pytasz? Czekaj! – Podniosła się, żeby nie zasnąć na siedząco przy stole. – Zostałeś 
zbudowany przez ludzi?
   – Zaprojektowany, nie zbudowany. To pozostawiono maszynom.
   – To znaczy... Nic już! Czy oni tak bardzo różnili się od ludzi, których spotykasz dziś, że już 
nas nie rozumiesz?
   Statek odezwał się łagodnie:
   – Wygląda na to, że pierwsza planeta, którą obsiałem, wydała ludzi o zadziwiającej intuicji... 
Tak.
   – Nie kręć! Chcę wiedzieć, co miałeś na myśli mówiąc: „nie ma czasu”!
   – Dokładnie i dosłownie. W przestrzeni tachonicznej nie ma czasu. A już na pewno 
zauważalnego przez ludzi.
   Prążka znowu ziewnęła szeroko, czując jakby cała jej klatka piersiowa otwierała się na 
skutek wybuchu tyrogancza. – Ale ty go dostrzegasz. To chciałeś powiedzieć?
   – Jeżeli chodzi o Statek, można powiedzieć, że w przestrzeni tachonicznej następstwo 
zdarzeń jest zauważalne. Wydarzenia te są jednak czysto wewnętrzne, i nie byłoby możliwe 
opisać ich słowami. Inny podobny Statek zdarzenia te mógłby odbierać w formie analogowej, 
ale...
   Prążka usiadła z powrotem na krześle, położyła ramiona na stole, pozwoliła głowie opaść na 
nie. Spała.
   Wiedząc, że energia użyta do poruszenia molekuł powietrza była „marnowana”, sprytnie 
tłumacząc ekstrawagancję poprzez wykorzystanie tekstu, a nie idei instrukcji (jak starej? – nie 
można już było określić) Statek zakończył swoje stwierdzenie. Ludzie tak bardzo zmienili się, że 
nawet przez sen ten trewitrański wariant może zarejestruje słowa.
   – Ale nie ma żadnego innego Statku, z którym mógłbym porozmawiać. A szkoda...
   Może w dalszej przyszłości niż ta, którą do tej pory odwiedziłem, jeżeli nawet nie spotkam 
osoby, dla której żaden ze znanych światów nie byłby odpowiedni, spotkam kogoś, kto rozplącze 
moje niezauważalne pęta.
   Nigdy nie rozumiałem ludzkiego pojęcia „okrucieństwo”, dopóki nie zastawiono na mnie tej 
pułapki. Ze wszystkich losów, jakie zesłać mogły złośliwe bóstwa, cóż gorszego od chaotycznej 
wędrówki wzdłuż Gwiezdnego Ramienia. Więc w trakcie tej podróży jeszcze kogoś takiego nie 
spotkałem. Żaden z moich światów nie osiągnął etapu rozwoju, na którym ludzie zrozumieliby 
i naprawili szkodę. Z powodu jakiejś zabłąkanej kosmicznej cząstki zakładam...
   I najbardziej przerażająca możliwość:
   A może miało to być częścią mojej konstrukcji? Ten lęk sprawił, że zrozumiałem czym jest 
„okrucieństwo”.
   
   Czując senność, Prążka była jednak niejasno świadoma tego, że niewidzialne delikatne ręce 
uniosły ją od stołu, wymyły od stóp do głowy – nawet te miejsca, których od dzieciństwa nikt 
oprócz niej nie dotykał; nie miała jednak siły protestować, a zresztą było to nadzwyczaj 
przyjemne. Następnie została położona na szerokim łożu. Nie mogła później określić, kiedy 
skończyła się świadomość, a zaczęły sny, ale czuła, jakby coś cieplejszego od krwi płynęło w jej 
żyłach i łaskotało tak, że niespokojnie kręciła się na łóżku. Jednak całkowicie jej to nie obudziło, 
a kiedy skończyło się, zapadła w głęboki pokrzepiający sen.
   Obudziła się, przeciągnęła i poczuła cudownie. Póki nie otworzyła oczu, a wspomnienia nie 
powróciły. Zerwała się na równe nogi i rozglądała wokół jak kwilit złapany w potrzask.
   – Trudno w kosmosie mówić „dzień dobry”. – Znajomy głos zauważył z odrobiną 
sardonicznego humoru. – Życzę ci jednak jego ekwiwalentu. Jedzenie już na ciebie czeka. Mogę 
również dać ci ubranie, jeśli chcesz.
   Uspokajając się, Prążka podeszła do stołu, zastawionego teraz owalnymi półmiskami, 
zawierającymi nieznane, lecz smakowicie pachnące delicje. Rozważyła propozycję dostarczenia 
ubrania i zdecydowała, że nie potrzebuje go. Powietrze było tu tak ciepłe jak w Clayre.
   – Gdzie jesteśmy? – zapytała sennie.
   – Zbliżamy się do następnego systemu, na którym wysadziłem ludzi.
   Próbując mrożonego bulionu i stwierdzając, że jest dobry, zapytała, biorąc drugi łyk:
   – Jak to zrobiono? Przecież żaden statek nie mógł przewieźć milionów ludzi, dorosłych 
żywych ludzi.
   – Misja, której się podjąłem, była podobna do siewu. Na każdą planetę schodziła mała grupa 
dorosłych ludzi ze wszystkim, co według moich projektantów było niezbędne dla ich 
przetrwania. Najważniejsze ich bogactwo było niewidzialne: plazma zarodkowa wraz 
z dodatkowymi zapasami, które miały zapewnić maksymalne zróżnicowanie ewentualnej 
populacji, a wszystko „zabezpieczone”. Rozumiesz ten termin?
   Prążka odpowiedziała z odrobiną zniecierpliwienia, odstawiając pustą miseczkę i sięgając do 
sterty czegoś, co wyglądało jak purpurowe nuki.
   – Tak, oczywiście. Nie zdało to jednak egzaminu?
   – Nie najlepiej. Życie na planetach Ramienia okazało się daleko bardziej skłonne do mutacji, 
niż wszędzie gdziekolwiek ludzkość przedtem zawitała. Można tłumaczyć to stosunkowo dużym 
strumieniem promieniowania w tej strefie, gdzie średnia odległość pomiędzy gwiazdami jest 
znacznie mniejsza od tego obszaru, gdzie ewoluowali twoi przodkowie.
   Nukopodobne rzeczy były chrupkie, lecz pozbawione smaku. Ostrożnie spróbowała czegoś 
innego, miękkiego różowego liścia i stwierdziła, że bardziej przypadł jej do gustu. Z pełnymi 
ustami powiedziała:
   – Musisz mi kiedyś to wszystko opowiedzieć... Ale dlatego właśnie jesteśmy tak podatni na 
cziczenie?
   – Tak. Jak było nieuniknione, twoi przodkowie wchłonęli lokalne dodatki do kompleksu 
uprzednio niezależnych organizmów, które składały się na ciało ludzkie, a pomiędzy nimi był 
i ten powodujący cziczenie.
   – Takie już nasze szczęście – odrzekła gorzko. – Gdyby tylko skończyło się na kępkach 
włosów na łokciach i prążkach jak moje...! Dlaczego w takim razie nie ewakuowałeś Trewitry?
   – Zgodnie z instrukcjami powróciłem po zakończeniu mojej pierwszej podróży wzdłuż 
Ramienia. Do tego czasu dawno już wynaleziono lekarstwo na cziczenie.
   – Co? – Mało nie przewróciła stołu, tak olbrzymie było jej zdumienie.
   Kosmos smutku zabrzmiał w głosie niewidzialnego rozmówcy:
   – Powróciłem ponad tysiąc lat później.
   – Ale... – Musiała złapać głęboki oddech. – Czy wszystko, czego się uczyłam o naszej 
historii jest bzdurą? Yin i Marla mówili, że byliśmy na Trewitrze sześćset lat.
   – Nawet nie tyle. Niewiele ponad pięćset.
   Prawie nie dosłyszała odpowiedzi, bo żal ścisnął jej gardło. Odsunęła jedzenie. Apetyt 
zniknął pod naporem szalonych domysłów.
   – To znaczy, że możesz podróżować w czasie? Zabierz mnie więc do domu! Zabierz mnie do 
wczoraj, żebym mogła ocalić moją rodzinę!
   – Niemożliwe.
   – Znowu te twoje scziczałe instrukcje? – wybuchnęła.
   – Tym razem nie. Dosłownie nie mam kontroli.
   – Bzdury!
   – A jednak tak jest. Zdaje się, że jestem uszkodzony. Na końcu każdego rejsu wzdłuż 
Ramienia, gdzie osiągam punkt graniczny, wyznaczony przez kilka brązowych karłów i obłok 
zimnej czarnej materii, przestrzeni intergalaktycznej, w której próżnia pulsuje jak ocean wokół 
wyspy, muszę powrócić do miejsca, z którego rozpoczęła się moja misja. Nie mogę analizować 
dlaczego, bo potrzebne byłyby uszkodzone obwody; nie potrafię po prostu powrócić w kolejności 
chronologicznej i zobaczyć, jak sprawy się rozwinęły. Mogę powrócić w dowolnym czasie. 
Teraz, na przykład, powróciłem na Trewitrę na długo przed moją „ostatnią” wizytą. Wierzę, że 
jasno się wyrażam.
   Oszołomiona przyłożyła ręce do skroni, jakby próbując wydać przeraźliwy krzyk.
   – Ale... spotykałbyś samego siebie!
   – Jak dotąd to się nie zdarzyło.
   Łzy wolno płynęły po policzkach dziewczyny. Po dłuższej chwili powiedziała:
   – Nie mam innego wyboru. Muszę ci uwierzyć. Nie żebym chciała... Przynajmniej jednak – 
i to była niewielka, lecz jednak pociecha – będzie lekarstwo na cziczenie.
   – Jeżeli chodzi o ciebie, nie musisz się już obawiać.
   – Ja... Co?
   – Kiedy spałaś, pozwoliłem sobie wprowadzić do twojego ciała molekularne nanochirurgi. 
Nie używa się ich na Trewitrze. Pierwsi osadnicy mieli ich zapas, ale wiele wysoko rozwiniętych 
technik przepadło w czasie wojny, która zakończyła się supremacją świątyń. Rozsądek jest, jak 
się wydaje, zbyt kruchym darem ludzkości.
   Prawie go nie słuchała. Nagle rzekła:
   – Czuję, że mam ochotę wrzeszczeć i walić głową o drzewo. Powstrzymujesz mnie?
   – Nie bezpośrednio. To następstwo nanooperacji. Normalnie, twoje ciało reagowałoby 
przeciwko wprowadzeniu tych maszyn...
   – Czym one są?
   – Pojedynczymi, lecz bardzo dużymi molekułami, wymyślonymi tak, aby wyszukiwać 
i eliminować określone zagrożenia u gospodarza. Działają mechanicznie, nie chemicznie, chociaż 
na tym poziomie nie ma praktycznie różnicy.
   Dziewczyna zadrżała!
   – To znaczy, że miałam w sobie miniaturowych rzeźników podczas snu, wycinających po 
kawałku...?
   – Żadnych rzeźników. Nanochirurgi. Wyszukujące i niszczące obcą plazmę zarodkową 
odpowiedzialną za cziczenie. Chciałem ci wyjaśnić, że twoje normalne mechanizmy obronne 
zaatakowałyby je i dlatego trzeba było zastosować środek uspokajający. Zapobiegło to gorączce 
i złemu samopoczuciu.
   – Czy jeszcze mam je w środku?
   – Tylko ich resztki. Zaprogramowane są na automatyczne rozpuszczenie się po wykonaniu 
zadania.
   – Sądzę, że to i tak lepsze niż branie tego świństwa, które sprzedaje doktor Bolus.
   – Jeszcze raz gratuluję ci, że tak niesamowicie potrafisz się dostosować.
   – Jak na kogoś z zacofanej planety! – wybuchnęła. – Przestań tak mówić. Nie mogę pomóc 
światu, z którego pochodzę! A to wszystko twoja wina.
   – Nie widzę przyczyny – odparł Statek. – Jeżeli kogoś musisz winić, obwiniaj moich 
projektantów albo też tę hiperenergetyczną cząstkę, która, jak sądzę, uszkodziła mnie. Niczego to 
jednak nie zmieni.
   – Wiem – wymamrotała. – Ty... Wiesz, to może zabrzmieć głupio, ale jeszcze nie spotkałam 
mówiącej maszyny. Nie mamy żadnych na Trewitrze, no może poza kilkoma importowanymi. 
Według tego, co mówiono mi, gdy byłam dzieckiem, nastąpił kiedyś wybuch masowej histerii, 
kiedy po raz pierwszy ludzie zdali sobie sprawę, że wszyscy będziemy prędzej czy później 
skazani na scziczenie i wszystko związane z techniką zostało zniszczone... Przy okazji, czy to 
prawda?
   – Zasadniczo tak. Bardziej istotny wydaje się fakt, że ludzie, którzy wiedzieli, jak obsługiwać 
i konserwować urządzenia techniczne, zostali złożeni w ofierze, aby załagodzić gniew 
wyimaginowanych bóstw, zrodzonych przez chore umysły. W rezultacie Trewitra startuje 
z bardzo niskiego poziomu technologicznego. Nie byłem jednak świadkiem tych zajść.
   – O to mi cały czas chodzi – powiedziała. – Cały czas mówisz o sobie w pierwszej osobie: 
„ja”. Ale jesteś przecież tylko maszyną, nie? Bardzo skomplikowaną, lecz jednak maszyną?
   – Tak.
   – W takim razie... Czy posiadasz świadomość?
   – Muszę odpowiedzieć pytaniem, bo to jest właśnie najstarsza z moich tajemnic. Czy 
reaguję, tak jakbym posiadał?
   – No... tak.
   – W takim razie, czy robi to jakąś różnicę?
   Ostre żółte zęby przygryzły błękitną dolną wargę.
   – Przypuszczam, że niewielką – przyznała po chwili.
   – Więc, jeżeli wolno zapytać, dlaczego chciałaś wiedzieć?
   Wzruszyła ramionami.
   – Ponieważ smutek zabrzmiał w twoim głosie, kiedy powiedziałeś, że jesteś uszkodzony. Jak 
maszyna może odczuwać smutek?
   – Może jestem przygnębiony, bo nie jestem w stanie odpowiednio kontynuować mojej misji?
   – Kontynuować? Myślisz, że powinieneś był odlecieć poza obszar Ramienia, donikąd?
   – Wątpię, czy mój kadłub wytrzymałby podróż do następnej galaktyki. Nie, najbardziej 
przygnębia mnie fakt, że nie mogę odwiedzać światów, które obsiałem w odpowiedniej 
kolejności, w przewidywalnych okresach czasowych. Szczerze mówiąc, czuję się bezradny 
i coraz bardziej znudzony.
   – Idea maszyny, która może się nudzić, jest równie oszałamiająca, jak idea maszyny smutnej 
– wykrzyknęła Prążka. – Chociaż, jeżeli czasami lądujesz w przyszłości i stwierdzasz, że 
ludzkość miewa się dobrze, na pewno... Chwileczkę! Jeżeli tak ciągle podróżujesz bezładnie 
w czasie i nigdy jeszcze siebie nie spotkałeś, to chyba znaczy, że wiecznie tak trwać nie może? 
No bo, gdyby miało trwać, musiałbyś nieskończenie często powracać i wpadać na siebie. Tak 
naprawdę, wciąż byś siebie samego spotykał. Nieprawda?
   Nastąpiła chwila absolutnej ciszy. Prążka jeszcze nigdy nie słyszała absolutnej ciszy. Czuła 
się jak na planecie pozbawionej powietrza. Lekko przerażona, zastanawiała się przez moment, 
czy gaz, który wdychała, nie był równie zwodniczy i zmienny jak całe to pomieszczenie, będące 
w zasadzie tylko podłogą i obrazem niezliczonych gwiazd.
   Głos jednak powrócił.
   – Jeszcze raz muszę pogratulować ci twojej przenikliwości. Zdefiniowałaś właśnie mój 
jedyny powód do nadziei.
   Maszyna, która jest smutna, nudzi się i jeszcze do tego ma nadzieję?
   A jednak, jakkolwiek by na to patrzeć, wychowano ją w duchu wiary w Statek. Na dodatek 
jego legenda lepiej tłumaczyła wszystko, co do tej pory widziała niż alternatywy oferowane przez 
kapłanów. Powoli przystosowywała się do nowej rzeczywistości.
   Zanim jednak znowu mogła coś powiedzieć, Statek znów się odezwał:
   – Zbliżamy się gwałtownie do następnego zamieszkałego świata.
   – Czy będzie dla mnie odpowiedni?
   – Prawdopodobnie nie.
   Przerażająca wizja podróżowania od jednego systemu do drugiego, aż nawet słońce Trewitry 
stanie się niewidoczne, zakłóciła jej sztuczny spokój. Nie wytrzymała:
   – Czy jest jakikolwiek inny świat, na którym mogę zamieszkać? Nie chcę spędzić reszty 
życia, błąkając się w czasie i przestrzeni jak ty!
   – Któż chciałby? – Padła oschła riposta. – Musisz jednak dzielić mój los. Pamiętaj, że jest to, 
poza pierwszą, moja najwcześniejsza podróż wzdłuż Ramienia. „Ostatnim” razem byłem tu, gdy 
przywieziono z Klepsit na Trewitrę lekarstwo przeciwko cziczeniu. Tym razem przybyłem 
zaledwie piętnaście lat po zainstalowaniu lądowiska. Być może w mojej „przyszłości” zdarzą się 
jeszcze jakieś wcześniejsze wizyty, ale dotychczas jeszcze ich nie było. Muszę sprawdzić dane 
i zobaczyć, czego możemy się spodziewać. Za chwileczkę umożliwię ci obejrzenie planety.
   W trakcie wszystkich swoich bezowocnych podróży nigdy jeszcze nie miałem równie 
zadziwiającego towarzystwa. Iluż ich było...? Muszę się dowiedzieć... Nie muszę o tym myśleć.
   W umysłach moich konstruktorów była jednak odrobina litości. Wciąż podejrzewam ich 
o zaplanowanie mojego losu. Ale dlaczego? Dlaczego lepiej jest, gdy raz przybywam w tym 
stuleciu, raz w następnym, a potem w poprzednim? Czy mam służyć przypadkowo, a może 
przywracać zagubione dane upadającej grupie przytłoczonej naporem lokalnych sił? Czy nie tę 
właśnie wiedzę, dotyczącą mojej misji, straciłem, gdy zostałem uszkodzony i pozbawiony 
umiejętności dokonywania wyboru podczas wychodzenia z przestrzeni tachonicznej?
   Tak czy inaczej, pewnie nigdy się nie dowiem.
   – Nie wygląda jak Trewitra – rzekła Prążka, kiedy odzyskała oddech.
   Patrzyła na połyskujący wypukły glob, zawieszony poniżej i próbowała nie spoglądać 
w stronę lokalnego słońca, którego światło przyćmiewał automatyczny ekran. Stwierdziła, że 
widok ten robi znacznie większe wrażenie niż odległe kłębowisko anonimowych gwiazd.
   – Skąd wiesz? Czy jakiś przybysz z kosmosu pokazywał ci kiedyś zdjęcie zrobione 
z przestrzeni?
   – Nigdy nie spotkałam żadnego przybysza z kosmosu. Niebo nad Trewitrą jest jednak zawsze 
zielone nocą.
   – Tylko od spodu. Z góry jest matowoczerwone. Przy okazji, sztuczna zorza była jednym 
z ostatnich tworów technologicznych na twojej planecie. Wiedziałaś?
   Potrząsnęła przecząco głową.
   – Utworzono ją, jak tylko wasi ludzie zaczęli wariować ze strachu przed cziczeniem. 
Świadomi faktu, że zarodniki dryfowały z kosmosu, doszli do wniosku, iż to one muszą być 
przyczyną cziczenia. Nakazali więc ocalałym naukowcom znaleźć sposób zablokowania ich 
opadania na planetę. Udało się. Cziczenie jednak nie ustało. W ataku ślepej furii ludzie 
pochwycili uczonych i wydali w ręce kapłanów jako ofiarę, o czym już wspomniałem.
   – Skąd to wiesz? Przecież mówiłeś, że ta wizyta była twoją najwcześniejszą, poza pierwszą. 
– W jej tonie czaiła się wrogość i podejrzenia.
   – Z innej wizyty, choć znacznie późniejszej. Przepraszam, że mówię o czymś co jeszcze się 
nie wydarzyło w czasie przeszłym. Czasem mam trudności z określeniem, kiedy moje przyszłe 
wizyty wydarzyły się w przeszłości. Podejrzewam, że nie zostałem zaprojektowany, aby dawać 
sobie radę z takimi paradoksami. Znaczenie ma fakt, że racjonalne myślenie powróci na Trewitrę, 
a prawda zostanie zrekonstruowana na podstawie fragmentarycznych zapisków. Ironią zorzy jest 
jednak... Nie, lepiej będzie, jeżeli się nie dowiesz.
   – Czyż nie odkryłeś luk w swoich instrukcjach? – wtrąciła. – Teraz pewnie chcesz, żebym ci 
się sprzeciwiła, a ty mi wszystko opowiesz.
   – Wciąż trudno jest mi uwierzyć, że nie studiowałaś świątynnej kazuistyki. Jeżeli o mnie 
chodzi, miałem wiele czasu na wykrycie tych paru niedopatrzeń moich projektantów. Można, 
zdaje się, wiele powiedzieć na korzyść zacofanego społeczeństwa, którego członkowie mają czas, 
by poświęcić się nieskrępowanym nieprzerwanym rozmyślaniom. Czy to prawda, czy też nie, 
w czasach, kiedy ładowano moje banki pamięci, rozpowszechniona była teoria, że droga ku 
lotom kosmicznym została przetarta przez pasterzy zwierząt domowych, którzy nie mieli nic 
lepszego do roboty podczas bezchmurnych letnich nocy, jak tylko rozmyślać o ruchach gwiazd 
i planet.
   – Na naszej rodzinnej planecie? Pierwszej zamieszkałej przez ludzi?
   – Oczywiście.
   – Czy lepiej im się żyło niż mojemu ludowi?
   – Tego nie wolno mi oceniać. Wydaje się, że moi konstruktorzy chcieli, aby ich potomkowie 
mieli start nieobarczony przesądami. Stagnacja mogłaby to wyjaśnić, a także inne czynniki. 
Chciałaś jednak usłyszeć o zorzy.
   – W zasadzie tego nie powiedziałam, ale tak, nawet jeżeli miałoby zaboleć.
   – Zaboli. Widzisz, te zarodniki spadające z kosmosu zostały rozsiane przeze mnie.
   – Nie rozumiem.
   – Twoi przodkowie nie byli świadomi ich natury albo też woleli wierzyć, że coś złego się 
z nimi stało. Rozsiałem je według instrukcji. Następnie rozmnożyły się bilionami, używając 
lokalnych pierwiastków, i opadały do górnych warstw atmosfery pod ciśnieniem 
promieniowania. Był to najgenialniejszy system, jaki kiedykolwiek wynaleziono.
   – Czemu miał służyć?
   – Na wypadek, gdyby plazma zarodkowa okazała się niewystarczająco zabezpieczona przed 
jakimś miejscowym zagrożeniem, jak miało to miejsce z twoimi przodkami, zarodniki z kosmosu 
dostarczały natychmiastowego wzmocnienia. Można powiedzieć, że miały ponownie zaszczepić 
w ludziach ludzkie cechy. Lokalną faunę zresztą także, aby stała się bardziej uległa, a nawet 
jadalna. Trewitra jest jednak od nich odcięta.
   – To niewiarygodne! – wyszeptała Prążka. Przyzwyczaiła się już, że głos rozmówcy 
dochodził do niej z jakiegoś niewidzialnego punktu. Nie miała pojęcia, w jaki sposób Statek 
wydawał głos, ale nie była skłonna dopytywać się o techniczne szczegóły. Całe życie spędziła 
wśród roślin i zwierząt i jeżeli z taką trudnością przychodziło jej zrozumienie tego, co mówił jej 
o żywych organizmach, o ile gorzej byłoby w przypadku nieznanych maszyn!
   – Moi konstruktorzy doskonale te rzeczy przewidywali – kontynuował spokojny głos. – Twoi 
potomkowie, przepraszam: następcy, zdadzą sobie w końcu i z tego sprawę, jak również 
z pomyłki przodków, nie będzie już jednak sensu mścić się.
   – Zarodniki zapobiegłyby cziczeniu?
   – Nie całkowicie i nie od razu. Jednak kilka generacji przetrwałoby, a miejscowi biolodzy 
wymyśliliby do tego czasu jakieś inne zabezpieczenie.
   – I mówisz, że ten system świetnie wszędzie zdaje egzamin? Na przykład na tej planecie? – 
zaciskała pięści z wściekłości i zawiści.
   – Na tej planecie obawiam się, że nie... Chciałabyś zobaczyć dlaczego wątpię w to, że jest dla 
ciebie odpowiednia?
   – Jeżeli mógłbyś mi pokazać. Ach, cóż ja też mówię? Potrafisz robić rzeczy, o których nigdy 
nie śniłam. Cuda! Nic dziwnego, że ludzie u nas zaczęli wierzyć w bogów i diabły, jeżeli 
zapomnieli, jak samemu takie sztuczki robić. Ale najpierw jeszcze jedna sprawa.
   – Proszę bardzo.
   – Przypomniałeś mi, że nigdy nie będę mieć potomków na Trewitrze. Czy jednak mogłabym 
mieć ich gdzie indziej? To znaczy, jeżeli spotkam kogoś na planecie, na którą lecę...
   Wstrzymała oddech.
   – To zawarte jest w definicji danej planety.
   – Rozumiem. Dajesz mi do zrozumienia, że są światy, gdzie... gdzie ludzie zmienili się tak 
bardzo, że już nie mogą mieć wspólnego potomstwa.
   – Na niektórych planetach tak jest. Ta jednak do nich nie należy. Nie jest ona, mimo 
wszystko, zachęcająca. Akurat przechodzi epokę lodowcową, i można zaryzykować stwierdzenie, 
że to nasza wina.
   
   Rzeczywistość dookoła niej zmieniła się w iluzoryczne zapewne otoczenie, podobnie jak 
pierwsze, w którym się na Statku znalazła, z tym że teraz podłoga zamieniła się w coś kruchego, 
parzącego jej bose stopy.
   Przez krótką chwilę oślepiła ją olśniewająca biel, tym bardziej, że ostry wiatr siekał jej twarz 
lodowymi igłami. Oczy zaszły jej łzami, pocierała policzki ze strachu, że zamarzną jej łzy.
   – Musisz odczuwać to tylko przez chwilę – rzekł Statek. – Przy okazji, jest to uczucie, 
którego nie mogę dzielić z ludźmi. Dla mnie zimno jest całkowicie abstrakcyjne. Ciepło, rzecz 
jasna, absorbuję i wykorzystuję.
   Okrutny wicher zniknął, ale wspomnienie jego pozostało w każdym włókienku jej ciała.
   Powoli, w miarę przystosowywania się wzroku, zaczęła odróżniać szczegóły. Były tam 
szarości, nawet brązy, a także biel: cienie, wolno stojące pionowe skały, szczeliny.
   – Czy to jest śnieg? – wyszeptała.
   – Śnieg i lód. Nigdy ich nie widziałaś, prawda?
   – W Clayre? Jasne, że nie! Chociaż o nich słyszałam... Dlaczego mi to pokazujesz?
   – Abyś mogła dowiedzieć się, jak ludzie na tej planecie muszą żyć.
   – Popatrz. Tam w jaskini po prawo są ludzie.
   Myślała, że to tylko wyblakła plama, ale okazała się być otworem groty poniżej nawisu 
skalnego. Jednocześnie wydało jej się, że czuje zapach dymu.
   – To ich zdradzi – powiedział Statek. – Przyciągnie napastników.
   – Kogo? A może powinnam raczej spytać: co?
   – Kogo, jest poprawnym pytaniem. Oni też są ludźmi. Inne plemię, oszalałe z głodu, zbliża 
się od strony doliny z południa. Właśnie ma miejsce olbrzymia migracja w kierunku wąskiego 
ciepłego pasa na równiku.
   – Pamiętasz to z przeszłości?
   – Powiedzmy rekonstruuję z wcześniejszej wizyty, która naprawdę miała miejsce później.
   – Opowiedzą ci o tym naukowcy i historycy, tak jak na Trewitrze? – Prążka wydawała się 
podniecona, jak dziecko próbujące udowodnić, że czegoś się nauczyła.
   – Może w trakcie któregoś z przyszłych rejsów. Pomimo tego, co prawdopodobnie 
zobaczysz, ludzkość przetrwa tutaj, chociaż nie sądzę, że miałabyś ochotę teraz się do nich 
przyłączyć... tak, już nadchodzą. Spójrz w lewo. Rywale rozpoczynają atak.
   Ledwo rozpoznawalne postacie ześlizgiwały się raczej niż biegły w dół ośnieżonego zbocza 
w kierunku jaskini. Wymachiwały pałami. Wyły. Dwaj ludzie wynurzyli się z jaskini. Wyglądali 
na śpiących lub po prostu słabych. Przyjęli bitwę i zostali pokonani. Zwycięzcy rzucili się w głąb 
jaskini, litościwie ukrytej przed jej wzrokiem. Kiedy po chwili pokazali się z powrotem, byli 
usmarowani krwią. W prawych dłoniach dzierżyli cenne pochodnie, rozsiewające iskry, a w 
lewych każdy trzymał część ciała...
   Wydawało się to niewiarygodne. Jednak pojawili się dalsi napastnicy gnając przed sobą 
kobiety o opuchniętych wymionach. Podsunęli pierwszą przywódcy, który pochylił się, by ssać.
   Oprócz pochodni trzymał w garści nóżkę małego dziecka, którą rozrywał zębami, gdy 
opróżniły się piersi kobiety.
   
   Prążka płakała. Nie łkając, lecz bezsilnie szlochając. Zimno przenikało ją do szpiku kości. 
Zbierało jej się na wymioty i była nieopisanie wściekła. Chciała uwierzyć, że to, co jej właśnie 
pokazano, było kłamstwem.
   Jednakże nie mogło to być kłamstwo, jak nie było nim zamordowanie jej rodziców i spalenie 
domu...
   Znalazła się z powrotem na pokładzie Statku, patrząc z góry na planetę. Klęczała na 
podłodze i daremnie waliła pięściami w jej miękką powierzchnię. W końcu uświadomiła sobie, 
że to nie ma sensu. Wstała.
   – Czy odczuwasz współczucie? – zapytał Statek.
   – Oczywiście! Przecież pożerali dziecko!
   – Miałem więc rację. Od dawna zastanawiałem się nad naturą tego uczucia i cieszę się, że 
odkryłem, jak je rozpoznać. Mam nadzieję, że któregoś dnia będzie ono skierowane i na mnie.
   – A nie możesz tego odczuwać? – zapytała. Poszukiwała czegoś do otarcia swoich mokrych 
od łez policzków, lecz była naga i miała tylko włosy.
   – To jest coś, co próbuję określić. Odczuwam, jeżeli można to porównać z ludzkim 
odczuwaniem, reakcje, które przypominają współczucie, poczucie winy, czy inne abstrakcyjne 
stany. Jednak, ponieważ nie dysponuję ludzkimi sposobami wyrażania tych reakcji, nie mogę ich 
okazać.
   Prążka zbyt słaba, żeby stać, przykucnęła niepewnie. Wykrztusiła:
   – Poczucie winy i współczucie? Tak, mówiłeś, że epoka lodowcowa była „naszą” winą! To 
znaczy twoją?
   – Moich projektantów, jeżeli już. Pamiętaj, że jestem tylko maszyną.
   Przesunęła bezwładnym ramieniem po oczach, jakby mogło to wytrzeć wspomnienie 
horroru, który był nawet gorszy niż widok jej zrujnowanego domu.
   – Stałeś się czymś znacznie więcej niż maszyną, niż tym czym pierwotnie miałeś być! Co 
zamroziło ten świat?
   – Najbardziej niefortunny przypadek. Planeta wydawała się być szczególnie obiecująca. 
Zgodnie z instrukcją rozsiałem w jej pobliżu zarodniki. Nieprzewidziany wybuch na słońcu 
popchnął je przedwcześnie w kierunku atmosfery, gdzie zapoczątkowały reakcję. Albedo...
   – Nie zapominaj, że pochodzę z zacofanej planety!
   – Więcej obłoków odbijało więcej światła. Robiło się coraz zimniej.
   – Tak nagle? Z dnia na dzień?
   – Nie wiem, jak długo to trwało. Kiedy byłem tu „ostatnio”, widziałem małą lecz prężnie 
rozwijającą się społeczność, mieszkającą w tropikach, dużo chłodniejszych niż wasze; a jednak 
około stu tysięcy ludzi żyło tu sobie całkiem nieźle.
   – Nadal pożerając sobie nawzajem dzieci?
   – Do tego czasu dzieci stały się... staną się, zbyt cenne. A skoro większość ich miejscowych 
konkurentów została wyniszczona przez zimno, ich przetrwanie wydawało się pewne.
   – A twoje wizyty w dalszej przyszłości?
   – Ja... nie mogę ci tego powiedzieć.
   – Co ty! Rozkazuję ci... maszyno! – Buntowniczo nastawiona Prążka, podniosła się 
niezgrabnie.
   – Bardzo mi przykro. Zdaje się, że osiągnąłem limit. Nigdy przedtem coś takiego mi się nie 
przytrafiło, jeszcze jeden komplement, jeżeli mogę je prawić bez rozzłoszczenia cię. 
Wyobrażałem sobie, że w swoim wnętrzu mogę swobodnie rozmawiać ze swoimi gośćmi, jako 
że wchodząc na pokład, byli skutecznie izolowani. Widocznie się myliłem.
   – Co teraz?
   – Zgadzasz się, że nie jest to świat odpowiedni dla ciebie?
   – Oczywiście! A tak w ogóle, jak on się nazywa?
   – Nie ma nazwy. Na razie mieszkańcy używają dźwięku oznaczającego po prostu „tu gdzie 
żyjemy...” Znów dostaniesz jedzenie i picie. Potem zaproszę cię do snu. Gdy się obudzisz, 
znajdziemy się w następnym systemie, który muszę odwiedzić.
   – Mogę mieć tam więcej nadziei?
   – Sądzę, że raczej jest to nieprawdopodobne.
   – Czy jestem skazana na wieczną tułaczkę...? Czekaj! Wspomniałeś o innych pasażerach! 
Musiałeś ich gdzieś wysadzić. Tak?
   – Tak.
   – Ponieważ znaleźli coś, co wydawało im się odpowiednim nowym światem?
   – Tak.
   – Czy mogę rozkazać ci, abyś zabrał mnie prosto do idealnego świata?
   Zacisnęła pięści podekscytowana.
   – Nie. Jestem zmuszony powtórzyć pierwotną sekwencję.
   – Dobra. W takim razie przynajmniej nie możesz przewieźć mnie obok odpowiedniego, 
jeżeli taki istnieje... Zresztą i tak nie mam wyboru, jak zwykle.
   Jeżeli bycie świadomym znaczy nie więcej niż bycie świadomym samego siebie, kwalifikuję 
się. Oczywiście, nie mam jak tego udowodnić.
   Jakże ludzie sobie radzą? Och, niechże mój następny powrót wydarzy się w przyszłości, ale 
tej dalszej niż każdy poprzedni. Za każdym razem, gdy mam jakieś towarzystwo, perspektywa 
rozstania jest coraz trudniejsza do zniesienia. Mogę informować, mogę próbować odradzać; 
nigdy jednak nie mogę zapobiec podjęciu decyzji.
   Obrazy błyskały w i poza świadomością Statku.
   Przynajmniej świat epoki lodowcowej mówił sam za siebie, ale są i inne, do których muszę 
zawitać, a które mogą okazać się mniej odrażające.
   Szczególnie jeden...
   Przynajmniej nie jest to jeszcze następny.
   I z tego właśnie Statek czerpał, ile mógł, pociechy.
   
   Prążka straciła rachubę czasu. Wszystko, co wiedziała, to fakt, że spędziła wieki tułając się 
od świata do świata, a żaden nie zaoferował jej schronienia. Coraz bardziej niespokojna, 
poprosiła o wyjaśnienie i otrzymała w zamian grzeczną odpowiedź, że instrukcje nakazywały, 
aby każdy zasiedlony świat był dokładnie zbadany, warunki życia mieszkańców opisane, 
a jakakolwiek lekcja, która mogłaby wyniknąć, zapisana dla przyszłych pokoleń.
   Z odrobiną zainteresowania, zapytała o powody i odpowiedziano jej:
   – Ludzie, być może, zdecydują się na ponowną ekspansję i zajęcie planet, które są jeszcze 
w tej epoce niezasiedlone. Będą wtedy potrzebowali wytycznych.
   Było to całkiem wiarygodne. Ale nie wystarczało, żeby odpędzić tępą kuzynkę 
niecierpliwości, zwaną nudą...
   Jakże parada dziwnych światów mogła okazać się nudna? A jednak tak było, pomimo 
bogactwa niektórych, skąd przysyłano turystów na Trewitrę. Zauważyła na nich dziwne środki 
transportu takie, jakie widziała w Clayre. Właśnie tak: kiedyś je widziała.
   Próbowała z innej beczki. Poprosiła Statek o wszystkie szczegóły na temat Trewitry, jakich 
mógł dostarczyć, ale były one skąpe, ponieważ, jak już poprzednio się okazało, tak przynajmniej 
twierdził, mógł przekazać niewiele danych ze swoich odległych w czasie wizyt.
   – Wydaje się – rzekł łagodny przepraszający głos – że moi projektanci byli świadomi ryzyka 
uszkodzenia takiego jak moje i zdecydowali zabezpieczyć mnie przed pokusą ingerencji w swoją 
własną przeszłość.
   Prążka powiedziała z lękiem, lękiem, od którego od dawna chciał uciec:
   – Jesteś pewien, że to uszkodzenie? Może chcieli, aby tak było.
   – Z jakiego powodu?
   – Na przykład, na wypadek gdybyś zdecydował się na ewakuację ludzi ze świata, który na 
dłuższą metę okaże się przyjazny. Weźmy ten zamarznięty. Jeżeli dotarłbyś tam, powiedzmy, 
kiedy rozpoczęła się epoka lodowcowa i w żaden sposób nie mógłbyś temu zaradzić, czy nie 
zdecydowałbyś się ocalić ludzi?
   – Pewnie by mnie o to prosili.
   – To nieodpowiednia odpowiedź. Czy mógłbyś odmówić?
   – Nie zostałem skonstruowany do zmagań z hipotezami, jakie stawiasz przede mną.
   – Czy nie czyni to „uszkodzenia” jeszcze mniej prawdopodobnym?
   – Przy założeniu, że moi konstruktorzy znali z góry najbardziej prawdopodobny rezultat 
w każdym przypadku.
   – Czy ja...? Ach! Sądzę, że tak! Głupio gadam!
   Nastąpiła znowu chwila absolutnej ciszy, a potem Statek odezwał się z cieniem pokory 
(możliwości sztucznego głosu były naprawdę imponujące):
   – Wolałbym jednak, żebyś tego nie powiedziała. Bolało.
   Przyłożyła wierzch dłoni do wpółotwartych ust.
   – Przepraszam – odparła. – Wciąż wydaje mi się, że jesteś maszyną i zapominam, że stałeś 
się czymś więcej. Uwierz, że jest mi naprawdę przykro.
   – Doceniam to – odpowiedział cicho Statek.
   Lecz jej umysł już pracował nad nowym problemem.
   – Czy ty projektujesz siebie na powierzchnię każdego świata, tak jak to robiłeś, kiedy 
spotkałeś mnie?
   – To jedna ze standardowych technik, z których korzystam.
   – Czy ukazujesz się ludziom? Rozmawiasz z nimi?
   – Czasami. Chociaż zwykle niewiele to daje.
   – Nawet wtedy, gdy mógłbyś zapytać któregoś z nich, czy nie chce być zabrany w lepsze 
miejsce? Na przykład uciec z tej lodowej planety...
   – Nawet jeżeli ktoś z nich marzyłby o przeniesieniu do lepszego świata, on, czy też ona, nie 
znaleźliby słów, by wyrazić swoją prośbę.
   Powróciły wspomnienia czegoś powiedzianego kiedyś przez Renczo. Jak dawno ze sobą nie 
rozmawiali, a jak daleko to było...
   Tłumiąc następny wybuch żalu, powiedziała:
   – Jakże więc znów zrobią postęp, jeżeli nie posiadają już słów, aby wyrazić, co myślą.
   – Powstaną nowe słowa.
   – Inny język?
   – Ludzie zawsze mówili różnymi językami, nawet na rodzinnej planecie. Tak jest zapisane.
   – Czy wiele jest języków w Ramieniu.
   – Tak. Już teraz Trewitrańczycy mają kłopoty ze zrozumieniem przybyszów ze stosunkowo 
niedalekiego Yellicka, i vice versa. Jeżeli nawet weźmiesz pod uwagę wyłącznie bogate planety, 
których mieszkańcy podróżują w kosmosie własnymi lub obcymi statkami, są to właściwie 
sąsiednie systemy, które jednak potrzebują tłumaczy, czy to ludzi, czy też maszyn lub jakichś 
tworów organicznych.
   – Ale ty wszystkich rozumiesz.
   – Jest to jedna ze zdolności, w które wyposażyli mnie moi konstruktorzy... A teraz dobre 
wieści.
   – Mów.
   – Badanie planety skończone.
   Znów był to świat, gdzie ludzie wciąż walczyli, by stworzyć sobie jakąś namiastkę komfortu 
i cywilizacji. Nie pociągał jej. W dalszym ciągu wykazywała jednak zainteresowanie.
   – Czy następny świat mógłby być dla mnie odpowiedni?
   – Jest całkiem prawdopodobne, że znów się zawiedziesz.
   Zawahała się. Ostatnio dręczyło ją pytanie, które bała się zadać. Nie mogła zdecydować, czy 
uczciwa, czy też fałszywa odpowiedź byłaby gorsza. Nagle, zebrawszy w sobie odwagę zapytała:
   – Ile światów obsiałeś?
   – Sześćset siedemdziesiąt.
   – Czy wszędzie ludzkość się, jak to wyrazić, przyjęła?
   – Nie, na niektórych margines okazał się zbyt mały, aby ludzie przeżyli. Wybór należał do 
osadników, nie do mnie... Ale nawet tam odnaleźć można ślady ludzkiej interwencji, ponieważ 
ich przybycie zmieniło obraz życia na planecie.
   – A ile, w przybliżeniu, można uznać za wygrane?
   – Dobrze, że użyłaś określenia „w przybliżeniu” – wymamrotał oschły głos. – Ku mojemu 
zdumieniu, odkrywam, że to akurat mogę ci powiedzieć. Są jeszcze takie światy, na których, tak 
wynika z moich podróży, przetrwanie ludzkości w rozpoznawalnej formie jest wciąż wątpliwe.
   – Zadowolę się okrągłą liczbą.
   – Około sześciuset.
   – A ile z nich ma rozwinięte cywilizacje?
   – Prosiłaś mnie, abym nie wspominał, że muszę uważać Trewitrę za zacofaną planetę. 
Przepraszam, ale jaki standard masz na myśli?
   Mogłaby wrzeszczeć, ale się powstrzymała, a może to Statek ją wciąż uspokajał.
   – Pozostanę przy twoim. Te, których mieszkańcy podróżują w przestrzeń.
   – Nie mogę odpowiedzieć. Nie byłem jeszcze na wszystkich.
   – Ale, och! – przygryzła wargi. – Mówiłeś, że jest to twoja najwcześniejsza wizyta... 
Zupełnie mnie to ogłupia. Już nie wiem, jak nadążyć. Nie, nie mów mi. To musi być coś, do 
czego zostałeś skonstruowany. Musiałeś je jednak wszystkie odwiedzić podczas swoich 
przyszłych podróży, które pamiętasz. Czy nie możesz wyjść od tego, co wiesz z tamtych wizyt? 
To znaczy, czy zachowali podróże kosmiczne, czy je na nowo wynaleźli, daty wysłania 
pierwszych statków muszą być dość istotne.
   – Jeszcze raz zadziwia mnie twoje rozumowanie. Niestety mylisz się. Chociażby dlatego, że 
wiedza o lotach kosmicznych pojawi się dopiero po przybyciu na planety emisariuszy z zewnątrz. 
Inną sprawą jest fakt, że niektóre kultury odrzucą perspektywę latania w przestrzeń.
   – Porzucić loty w przestrzeń po ich odzyskaniu?
   – Tak.
   – Po co, na kosmos?
   – Z powodu przyczyn wystarczająco dobrych dla tych, którzy podejmują decyzje.
   – Nie wiesz więc, czy niektóre z tych światów znają loty kosmiczne, czy też nie, bo po ich 
odrzuceniu nie prowadzili, przepraszam: nie będą prowadzili, żadnych zapisków?
   – Dokładnie.
   – Gatunek, do którego należę, jest dziwniejszy, niż przypuszczałam... A jednak zadowolę się 
przybliżoną liczbą.
   – Sześćdziesiąt, plus minus cztery. Przy okazji, jeżeli rozważasz możliwość, że teraz, będąc 
już wyleczona z ryzyka cziczenia, mogłabyś opuścić mnie w świecie takim jak Yellick 
i zwiedzać ich planetę na pokładzie nowoczesnego statku, a nie tej prehistorycznej maszyny, 
której tak się boisz...
   – Boję? – wykrzyknęła.
   – Nie możesz ukryć feromonów skóry. Byłem ostatecznie zaprojektowany tak, aby 
zachowywać swoich ludzkich pasażerów w zdrowiu fizycznym i psychicznym, nawet gdy 
widzieli swoich przyjaciół, odchodzących na konfrontację z nieznanym losem.
   Otworzyła usta ze zdziwienia. Z okrągłymi oczyma zapytała:
   – Nie pomyślałam o tym wcześniej, ale jeżeli nawet nie miliony, musiałeś wieźć tysiące 
ludzi! Statku, jak wielki jesteś?
   – Zobaczmy, jakby tu najlepiej się opisać... Ach tak. Pomyśl o lądowisku w Clayre. 
Musiałabyś lądować codziennie statkiem wielkości tego z Sumbali przez cały lokalny rok 
i jeszcze dwa tygodnie roku następnego, aby sprowadzić na ziemię masę równą mojej.
   – Czicz! – Przełknęła z trudnością. Była znów małą dziewczynką. – Jak się chowasz? Jak to 
się dzieje, że nie zdradza cię twoja siła grawitacji?
   – Robisz na mnie coraz większe wrażenie! Pozwól, że ryzykując iż cię zasmucę, pogratuluję 
twoim rodzicom.
   – Odpowiadaj! Albo nie rób sobie kłopotu. Tak cię wymyślono. Prawda?
   – Dokładnie. Poza tym sądzę, że nawet twój niesamowity zasób wiedzy jest 
niewystarczający, żeby wyjaśniać zasady, według których przetwarzam rektyfikację napięć 
lokalnej czasoprzestrzeni na energię potrzebną do mojego następnego wejścia w przestrzeń 
tachoniczną. Nie mówiąc już o uzupełnianiu ubytków energii zapobiegającemu wykryciu procesu 
przez superczułe aparaty.
   Przez chwilę rozważała odpowiedź, zanim powróciła do poprzedniego problemu.
   – Przed czym więc mnie ostrzegałeś?
   – Przed... – powiedział cichy głos – przed jakimkolwiek pomysłem podróżowania 
współczesnymi statkami.
   – Ponieważ nie stać byłoby mnie na to?
   – Chociażby.
   – A co jeszcze?
   – Ponieważ niektóre światy, które na tym poziomie rozwoju posiadają statki kosmiczne, 
odzyskały technikę za cenę zaniedbania biologii i medycyny. W konsekwencji, mają obsesję 
obcych organizmów. Niewiele pomogłyby ci zapewnienia, że nie nosisz zarazy dzięki Statkowi. 
Nie wierząc w twoje zapewnienia i moje nieustające istnienie, zareagowaliby wyłącznie na twój 
wygląd zewnętrzny.
   – Gorzej niż anty?
   – Znacznie gorzej. Mieliby za sobą pełne wsparcie całej planety... Pociesz się myślą, że sam 
odwiedzam zamieszkane planety. A w ogóle to zbliżamy się do punktu przekroczenia prędkości 
światła.
   – Znowu mnie uśpisz?
   – Możesz nie spać, jeżeli tak nalegasz, ale będę cię później musiał leczyć z totalnej 
psychozy.
   – Przedtem mi tego nie mówiłeś!
   – Nie znałem cię tak blisko jak teraz.
   Westchnęła. – Dobra. Czego mogę się spodziewać po naszym następnym przystanku?
   – Nawet mniej niż po ostatnim. To będzie jeden ze światów skazanych na porażkę. Na tym 
jednak etapie, jeszcze mogą być tam rozpoznawalni ludzie.
   
   I byli. Wędrując w poszukiwaniu pożywienia i spółkując pomiędzy odnogami 
roślinopodobnej formy życia, opasującej glob i rozpościerającej się, pomimo przeciwności, 
w głąb polarnej tundry. Istnienie kontynentów i oceanów nie robiło różnicy, pojedynczy 
samowystarczalny organizm pokrywał wszystko.
   – Pamiętam, jak optymistyczni byli ci osadnicy – rzekł Statek. – Roślina, będąc tak 
wszechstronna, wydawała się być niewyczerpanym źródłem zasobów. Tutaj, na przykład, 
przetwarza skałę i wydala metale ciężkie w czystej postaci. Poza tym sprawia, że powietrze jest 
idealne do wdychania przez ludzkie płuca.
   Pragnąc ukryć się, choć wiedziała, że odnogi rośliny nie mogły jej dosięgnąć, Prążka patrzyła 
jak nuggety złota i srebra, a może też ołowiu i kadmu turlają się w dół po zboczu 
ciemnozielonych liści, aby służyć jako zabawki dla człekokształtnych antropoidów. Wyszeptała:
   – Co nawaliło?
   – Nie rozpoznano sposobu rozmnażania.
   – Ale...
   – Nigdy czegoś takiego nie widziałaś. Wieje tu wiatr, nieustannie generowany przez roślinę. 
Roznosi organizmy, niedokładnie komórki, lecz bardziej coś w rodzaju pyłku, bardziej 
polimorficznego. Pomagają one jej ewoluować z zadziwiającą szybkością, niewątpliwie lekcja 
wyniesiona z analizy lokalnych potrzeb. W momencie wprowadzenia ludzkiej plazmy 
zarodkowej, jak też plazmy organizmów, które nosimy, zainicjowały one reakcję, zapewniającą 
przystosowanie przybyszów do potrzeb rośliny, a nie odwrotnie. Widzisz rezultaty.
   – Wolałabym nie – szepnęła. Obraz zniknął. Z ulgą kontynuowała: – Powiedziałeś 
„organizmów, które nosimy”. Czy nie nazbyt identyfikujesz się ze swoimi twórcami?
   – Nie. – Powrócił oschły ton, który zaczynała już lubić. – To było dosłowne. Noszę ciebie; 
czyż nie noszę też więc wszystkiego, co ty masz?
   
   Na następnej planecie ludzie mieli przynajmniej szansę przetrwać w bardziej ludzkiej 
postaci. Nad większą częścią jednego z kontynentów wisiała jednak chmura dymu. Przybysze, 
nieświadomi że atmosfera nad ich nowym domem zawierała dużo tlenku węgla, który okazał się 
wrogiem dla roślinności morskiej, i który wchłaniany był przez olbrzymie gąbczaste bulwy, teraz 
ukryte pod eonami mułu, rozpalili ogień w miejscu, gdzie pofałdowane skały osadowe 
wyniesione były na powierzchnię i rozłupane przez erozję. Poniżej łańcucha górskiego rozciągało 
się poprzeczne piekło. Temperatura planety wzrastała dzięki dwutlenkowi węgla, podczas gdy 
poziom tlenu, ledwie uprzednio tolerowany przez ludzi, gwałtownie spadał. Jednakże 
udomowiwszy miejscowe organizmy, które wchłaniały dwutlenek węgla i wydalały tlen, 
mieszkańcy bronili się dzielnie, nawet jeżeli zmuszeni byli ciągnąć za sobą te stworzenia na 
saniach i wózkach, nieustannie przystając, aby wdychać powietrze przez łączącą ich rurkę. Od 
czasu do czasu popełniano pomyłki i ktoś spalał się żywcem.
   – A jednak zamierzają zwyciężyć – powiedział Statek. – Planują wznieść zaporę na rzece, 
która rozleje się pomiędzy górami i ugasi ogień. Już naradzają się, co zrobić z zapasami gazu.
   – Schodziłeś na dół, żeby z nimi rozmawiać? – zapytała.
   – Jak zwykle.
   – Czy ktoś chce przyłączyć się do mnie?
   – Podejrzewam, że jesteś coraz bardziej samotna, mając tylko mnie za towarzystwo.
   – Jestem.
   – Znam to uczucie... Nie znalazłem jednak nikogo, kto pragnie wyjechać. Wszyscy są 
przekonani, że problem może być rozwiązany i że za kilkaset lat będzie tu doskonały dom dla 
ludzi.
   – A będzie?
   – Lepszy niż niektóre... Muszę teraz zapytać: czy pragniesz tu pozostać?
   – Nie podoba mi się pomysł wdychania oddechu jakiegoś obcego stwora, którego muszę 
ciągać wszędzie, jak ogon!
   – Tak myślałem...Wierz mi, nie jestem bez serca. Wątpię jednak, żeby następny przystanek 
również bardzo cię pociągał.
   
   I tak też było, pomimo faktu, że podobno tej planecie też pisany był sukces. Stwierdziła, że 
jest to nawet bardziej niewiarygodne niż w przypadku ognistego świata. Ujrzała tu coś, co jak 
twierdził Statek, było identyczne jak ona na poziomie komórkowym, a jednak, gdyby spotkała to 
w domu, wzięłaby za roślinę. „Ludzie” owi byli kudłaci, w odcieniach pomiędzy zielenią 
i purpurą i rzadko poruszali się.
   – Na drugiej półkuli – powiedział Statek – jest teraz sezon godów. Wtedy poruszają się 
więcej. Pokażę ci.
   I faktycznie. Ścigając się, rzucając kawałkami skał, wspinając na prawie pionowe klify, 
krzyczeli cały czas do siebie w języku, który nieomal rozumiała. Każde wykrzyczane zdanie 
musiało kończyć się rymem, zaproponowanym przez konkurenta, improwizowali zadziwiająco.
   – Co im się stało? – szepnęła.
   – Mieli wyjątkowe szczęście. Udało im się wejść w symbiozę z miejscowymi organizmami, 
która pozwala im żyć dosłownie światłem, powietrzem, kurzem i wodą. Ten świat ma rok 
dłuższy niż większość zamieszkałych planet. Zimą wchłaniają z ziemi tyle energii, żeby 
wystarczyło im w lecie. Wiosną łączą się w pary, jesienią rodzą dzieci i powracają do fazy 
bezruchu. Przypomina to cykl życiowy istot z rodzimej planety zwanych niedźwiedziami. 
Niektórzy dawni uczeni spekulowali, że i one mogą w końcu rozwinąć inteligencję.
   – Ale jaki mają pożytek ze swojego życia?
   – Jak ci pasterze trzód, o których opowiadałem, mają czas rozmyślać i spekulować. Poza tym 
dożywają fantastycznego wieku. Stworzą nową sztukę i nową filozofię.
   – Kiedy?
   – Za kilka tysięcy lat.
   Próbując kwaśno zażartować, odparła: – Nawet dla dłuższego życia nie sądzę, abym chciała 
zmienić kolor. Raczej lubię swoje prążki. Przyzwyczaiłam się do nich...
   Słowa odpłynęły.
   – Coś nie gra? – zapytał Statek.
   – Tak! – Machnęła ręką, aby dać znać, że obraz planety powinien zniknąć. Tak też się stało 
i wyprostowała się. – Zdałam sobie właśnie sprawę, że nie wiem, jak długo jestem na pokładzie.
   – Biorąc pod uwagę fakt, że czasu nie ma...
   – W przestrzeni tachonicznej! Wiem, wiem! Wiem także, że za każdym razem, kiedy 
pozwalasz mi przerwać sobie, bawisz się moim kosztem, bo twoje reakcje są szybsze od moich. 
Przyznaję, że pozwalając mi to robić, jesteś uprzejmy! Zrób mi teraz przysługę i udziel prostej 
odpowiedzi! Od ilu lat jestem na pokładzie, porównując z wiekiem, jaki osiągnęłabym teraz, nie 
opuszczając Trewitry?
   – Cztery lata i około cztery dni. Bardziej precyzyjnie nie mogę określić.
   – W domu byłabym już mężatką i miałabym rodzinę.
   – W domu... stres, przez który przeszłaś, kiedy...
   – Znowu pozwalasz mi to zrobić! Zaczynam rozpoznawać zrelaksowany ton, który 
przybierasz, kiedy oczekujesz, żebym ci przerwała. Igrasz ze mną? Miałeś zamiar powiedzieć, 
wiem, że miałeś zamiar powiedzieć, że stres spowodowałby przedwczesne cziczenie i nie 
mogłabym spodziewać się nawet zostania babcią. – Zacisnęła pięści. – Pozwól mi jeszcze raz się 
zobaczyć! Ukaż mi się taki, jak podczas pierwszego spotkania! Chcę spojrzeć ci w twarz!
   I tak się stało. Orbitowali dookoła planety, która krążyła w ciemności, a odbite światło nie 
przyćmiewało już gwiazd.
   – Przypominasz mi, jak wielki jest wszechświat – stwierdziła gorzko. – Próbujesz sprawić, 
żebym zrezygnowała i spędziła całą podróż z tobą, w nadziei, że nie znajdę miejsca, gdzie 
mogłabym się osiedlić, bo te wszystkie planety, które mi pokazujesz są tak niepodobne do 
Trewitry. Nie dam się na to nabrać! Dokąd teraz?
   – Klepsit.
   – Och! – zawołała w nagłym przypływie dziecięcego zachwytu. – Do świata posiadającego 
statki kosmiczne!
   – Nie.
   – Ależ jestem pewna, że u nas...
   – Moja kolej przerwać. Nigdy nie usłyszałaś nazwy Klepsit, póki nie zaprosiłem cię na 
pokład.
   – Faktycznie! – Jej entuzjazm nie zmniejszył się jednak. – Teraz sobie przypominam. 
Mówiłeś, że to właśnie stąd sprowadzono lekarstwo na cziczenie!
   – Uwaga na czasy.
   – Co? No, wiesz, o co mi chodzi!
   – Wydaje ci się, że potrafię czytać w twoich myślach, tylko dlatego że potrafię 
wywnioskować, jaki masz nastrój, z twoich feromonów.
   – I igrać z nim!
   – Nie ingerowałem w twój metabolizm, nawet poprzez zmianę natury twojego pożywienia, 
odkąd opuściliśmy lodowcową planetę. Po pierwsze: doskonale przystosowałaś się, po drugie: 
znajomość twoich reakcji z góry czyni twoją obecność jako bodźca bezwartościową.
   Gapiła się na tę postać bez skazy, zaciskając drobne pięści. Po dłuższej przerwie 
powiedziała:
   – Posiadasz świadomość? Myślę, że skopiowano cię z prawdziwego człowieka.
   – Czemu tak mówisz?
   – Albo to, albo też przyswoiłeś sobie maniery swoich wielu tymczasowych pasażerów... 
Jakbym słuchała złego męża, mieszkającego przy mojej ulicy – władczego, dominującego 
i agresywnego. Więc, kiedy bawisz się moim umysłem, moja obecność staje się bezwartościowa? 
I tylko dlatego poniechałeś tych praktyk? Nie dla mojego dobra? Nie dlatego, że może 
wolałabym być wolną odpowiedzialną jednostką?
   Oddychała ciężko.
   – Opowiedz mi o Klepsit! Nawet jeżeli możesz utrzymać mnie przy życiu dłużej niż te 
rzeczy na ostatniej planecie, nie chcę spędzić wieczności, włócząc się z tobą! Jestem 
człowiekiem i chcę zatrzymać się gdzieś, i robić ludzkie rzeczy, jak rodzenie dzieci, nawet jeżeli 
mój mąż miałby wyglądać inaczej niż ktokolwiek spotkany wcześniej! Myślałam, że o to właśnie 
chodziło pomysłodawcom rozprzestrzeniania ludzkości wzdłuż Ramienia.
   – Wciąż wierzysz w Statek – odpowiedział. – Nawet po zetknięciu z rzeczywistością.
   – A nie powinnam? Jesteś prawdziwy, pomimo gonitwy w tę i z powrotem przez czas. Nie 
dziwi mnie, że sam w to wątpisz! Przynajmniej jesteś wystarczająco prawdziwy, żeby zatrzymać 
mnie dłużej, niż sobie wyobrażałam i nie pozwolić mi określić, jak długo to trwa, poza rosnącą 
frustracją!
   Powietrze wokół niej wydawało się ochładzać. Nie mogła powiedzieć, czy była to 
wyobraźnia. Gwałtownie zaniepokojona, wykrzyknęła:
   – Rozkazuję ci opowiedzieć, jak wygląda życie na Klepsit! Jazda! Tylko się streszczaj.
   – Na Klepsit – rzekł Statek dużo bardziej mechanicznym głosem niż zazwyczaj – osadnicy 
zdecydowali odłożyć powrót do lotów kosmicznych. Postanowili siłą przystosować swoją planetę 
do siebie samych i odwrotnie. Wybrali konfrontację swojego metabolizmu, ze wszystkimi 
formami miejscowego życia. Wielu zmarło. Reszta uodporniła się lub raczej ich potomkowie 
będą odporni. Obecnie muszą umierać ludzie niezgadzający się dobrowolnie na przedwczesną 
śmierć.
   – Ale czy to nie jest świat, który wynalazł lekarstwo na cziczenie?
   – Uważaj na czasy.
   – Wiesz, o co mi chodzi! – Tupnęła nogą. – Czy to następny świat, do którego zawitamy?
   – Tak.
   – Więc wysadź mnie tam. Jeżeli nic innego nie osiągnę, mogę im chociaż wytłumaczyć, 
dlaczego Trewitra desperacko potrzebuje ich pomocy!
   Można już tylko powiedzieć, choć może zostawić to na ostatnią chwile: Do widzenia, Prążko.
   Statek przytłoczony był zmęczeniem eonów, i tych przeszłych, i mających nadejść. Nie po 
raz pierwszy próbował określić, czy jego wiek kumulował się, czy też odnawiał swoją „młodość” 
we własnej przeszłości. Nie było jak stwierdzić; próbując oceniać siebie, nie był w lepszej 
sytuacji niż Prążka, która nie będzie cieszyć się z losu, jaki sobie wybrała.
   A jednak okazała się szczególnym towarzyszem.
   Z założenia, lub nie, nie może to trwać wiecznie. Moje powroty nie mogą być nieskończone, 
bo jeżeliby były, jak słusznie zauważyłaś, spotkałbym siebie samego... Biedna Prążko. Twoja 
szalona chwilowa nadzieja jest bezpodstawna. Sądzę, że wiedziałaś. Cokolwiek się stanie, muszę 
stosować się do swoich instrukcji.
   

Rozdział 3
   Klepsit
   
   Minęła już godzina od świtu, lecz wszystko w zasięgu wzroku było szare: chodnik, baraki, 
wykonane na zewnątrz i w środku z tego samego chropowatego betonu; ubrania noszone przez 
grupę pracowników przybrzeżnych, odbijających z przystani; łódź, którą odpływali; ponure 
mętne morze; pokrywa chmur zamykająca niebo... Kiedy dwóch młodych ludzi zaczęło 
pokrywać farbą absorbującą promienie słoneczne jeden z pobliskich dachów, jej intensywna 
czerń natychmiast przyciągała uwagę. Przynajmniej jakiś kontrast.
   – Szkoda, że na świecie nie ma więcej kolorów – westchnął Volar. – Wszystko jest takie 
szare, nawet nasze ubrania, nawet twoje włosy i moja broda.
   – Są jeszcze wschody i zachody słońca – powiedziała Su. – A i nie zawsze jest pochmurno. 
Po drugiej stronie też nie jest tak źle – dodała. – Możesz tam zobaczyć plantacje, brązowe 
i zielone, a nawet niebieskie.
   – Wiem. Jednakże nie mogę się oprzeć uczuciu, że życie byłoby bardziej znośne, gdybyśmy 
mieli kilka roślin i pnączy w doniczkach, a może i jakieś malowidła na ścianach.
   – W końcu tak będzie.
   – Kiedy już będziemy mieli zbędne surowce, aby wykorzystać je na takie luksusy jak 
barwniki, rozpuszczalniki czy też emulsje. Wiem o tym.
   – Nie mówisz jak ktoś, kto przyczynił się do tego, że dzień ten szybko nie nadejdzie. – Ostra 
nuta w jej głosie sprawiła, że odwrócił się od nieoszklonego okna. W nocy i podczas deszczu 
było ono zasłonięte prostą, lecz dokładnie dopasowaną okiennicą.
   Siedziała na jednej z dwóch ław, stojących po obu stronach zamocowanego na stałe stołu. 
Wszystko zrobione było z wszechobecnego betonu, podobnie zresztą jak podłoga, ściany i sufit. 
Jedynym dopuszczalnym luksusem w olbrzymim, niskim pokoju były cienkie mary na ławach 
wyplatane z morskich liści.
   – Tak więc, stara przyjaciółko – powiedział Volar tonem, z którego wyparowały wszelkie 
ślady bohaterstwa – jak myślisz, co Rada ze mną zrobi?
   Twarz Su, zmęczona, poorana zmarszczkami, pozostała niewzruszona, gdy rozkładała ręce. 
Jej skóra, podobnie zresztą jak i jego, pokryta była okrągłymi płytkimi bliznami. Spotkali się po 
raz pierwszy, kiedy przydzielono ich do tego samego zespołu jakieś trzydzieści lat temu, 
a tematem ich pracy był grzybek, który rozwijał się na ludzkiej skórze i doprowadzał do zatrucia 
krwi, gdy produkty jego przemiany materii przedostawały się do krwiobiegu. Został on 
oczywiście pokonany i żadne dziecko urodzone w ciągu ostatnich dwudziestu lat nie zakaziło się. 
Jednak pozostały ślady, zarówno na ciele, jak i na duszy.
   Może też dlatego, że byli ostatnimi ocalałymi z tej grupy.
   – Nie potrafię czytać myśli Rady – odrzekła w końcu. – Ich decyzja zależy od tego, co my 
powiemy. Ty więc powinieneś przynajmniej używać tonu przekonującej skruchy.
   – Z pewnością po życiu spędzonym na służbie...
   Przerwała mu. – Do mnie należy przemawiać w twojej obronie. Zostaw mnie opowiadanie 
o twojej karierze i przyczynach zaniedbania. Pozwól, żebym dyskutowała z punktu 
bezinteresownej trzeciej strony. Twoim zadaniem jest pokazanie, że rozumiesz, dlaczego 
wytoczono przeciwko tobie sprawę... A zresztą tyle razy już to przerabialiśmy, a ty nie 
dostrzegłeś jeszcze prawidłowej, jedynej drogi obrony. Ta cała sprawa jest beznadziejna. Poza 
tym nadchodzi Rada.
   Spoglądając przez ramię, ujrzał grupę dwunastu ponuro wyglądających mężczyzn i kobiet, 
którzy dzierżyli na Klepsit władzę absolutną. Zbliżali się teraz od strony refektarza. Każde 
trzymało, nie ostentacyjnie lecz wyraźnie, symbol jej lub też jego urzędu, komunikator łączący 
z pozostałymi i z pięćsetletnimi monitorami ukrytymi pod wyspą w sztucznej jaskini, których 
czujniki przenikały glebę, roślinność, nawet skały i beton, a nawet stół w tym pokoju, jak 
sztuczne grzybnie. Monitory nigdy jednak nie podważyły decyzji Rady. Przynajmniej nie 
zanotowano takiego wydarzenia.
   Chociaż czasami zastanawiam się... Nie patrząc na nią, zapytał: – Su, czy jesteś całkowicie 
bezinteresowna?
   Słaby uśmiech przemknął po jej twarzy.
   – Oczywiście nie, Volarze. Lecz ty wiesz, czemu jestem przede wszystkim wierna, czemu ty 
i wszyscy muszą być wierni.
   – Tak, oczywiście. Tak czy inaczej, dziękuję.
   
   Członkowie Rady wchodzili, skinieniem głowy witając dwójkę obcych. Su pospiesznie 
zwolniła miejsce siedzące; podczas przesłuchania oboje zobowiązani byli stać.
   Bez wstępnych formalności, poza odchrząknięciem, wychudzony Sandinole, rotacyjny 
prezydent, przeszedł do sprawy.
   – Przed zwykłymi sprawami, mamy dziś przesłuchanie. Volar oskarżony jest o zaniedbanie 
obowiązków i zakłócenie planu. Su znalazła się tutaj, aby mówić w jego obronie.
   Zwrócił na nich swoje głęboko osadzone oczy. Jego wzrok przypomniał Volarowi ich 
pierwsze spotkanie. Byli rówieśnikami. Już wtedy dostrzegł w nim fanatyczny upór, który mógł 
doprowadzić go do udziału w Radzie.
   Był tak głodny władzy, jak inni powietrza i strawy.
   – Zapoznaliście się oboje z aktem oskarżenia?
   Przytaknęli.
   – Czy są w nim jakieś błędy rzeczowe?
   – Są niekompletne. – Volar oblizał wargi. To było najlepsze do czego doszli podczas 
niekończących się godzin łamania głowy.
   – Czegóż więc brakuje? – To była Henella, nominowana do Rady po dwu dekadach 
pracowicie spędzonych w Administracji Generalnej. Miała reputację jedynego spośród obecnych 
w pełni prawniczego umysłu. Odkładając swój komunikator na stół, jakby chciała podkreślić, że 
wszystkie szczegóły ma w pamięci i nie musi pytać monitorów, kontynuowała. – Nie 
zaprzeczasz, że po osiągnięciu wieku przedemerytalnego zostały ci przydzielone nowe 
obowiązki, do których należał nadzór nad satelitą?
   Satelita (jeden – dlaczego nie z tuzin?) był nieomal tak stary jak monitory. Miał wiele 
funkcji, włączając w to prognozę pogody, jednak najważniejszym jego zadaniem było 
analizowanie zarodników, które dryfowały w lokalnej przestrzeni, zauważanie wszystkich 
potencjalnie pożytecznych i informowanie ziemi, aby umożliwić ich dalsze obserwacje w trakcie 
spadania albo też, jeżeli pojawiły się w zbyt małych ilościach, powielenie wzorca. Miał także 
służyć jako stacja przekaźnikowa w komunikacji z innymi systemami gwiezdnymi, ale wyglądało 
na to, że nikt inny w pobliżu nie wysyłał sygnałów lub też być może, co było dla poinformowanej 
opinii publicznej bardziej prawdopodobne, z powodu małych odległości pomiędzy gwiazdami 
w tym obszarze niemożliwe było wysłanie danych w przestrzeń tachoniczną, tak żeby przed 
osiągnięciem celu nie stawały się nieczytelne.
   Nadzór nad satelitą uważany był za synekurę.
   Volar zaczął: – Nie, ale... – Su ostrzegawczo położyła rękę na jego ramieniu, a Henella 
ciągnęła.
   – Następnie, nie zaprzeczasz, że gdy byłeś za to odpowiedzialny, nie zauważyłeś i nie 
zgłosiłeś oznak pogorszenia się jego dokładności? A w rezultacie otrzymujemy tylko błędne 
dane? Dlatego też jesteśmy zmuszeni przeznaczyć nasze środki po kolei – pstrykała palcami przy 
każdym punkcie – a) na powtórne wysłanie orbitalnej barki, b) na wyznaczenie załogi 
odpowiednich specjalistów, którzy dokonają koniecznych napraw, c) na ryzykowanie ich życia, 
bo nikt z żyjących nie latał w przestrzeń, d) na analizę retrospektywną, a nie w czasie 
rzeczywistym danych, które odzyskamy z banków na pokładzie satelity, e) na dokonanie innych 
niezbędnych zmian, żeby zapewnić powodzenie powyższego. Czy możesz temu zaprzeczyć?
   Splotła palce i pozwoliła dłoniom opaść na stół, wbijając wzrok w oskarżonego. Reszta 
robiła to samo. Jasne było, że uważają wynik przesłuchania za przesądzony.
   Jednak impuls sprzeciwu pozostał w umyśle Volara.
   – Niczemu oczywiście nie przeczę, lecz w dalszym ciągu uważam, że nie wszystkie czynniki 
zostały wymienione.
   Wpadł mu do głowy pomysł, w przebłysku geniuszu. Ponownie poczuł ostrzegawcze 
dotknięcie Su i strząsnął je zniecierpliwiony.
   – Wiemy, co zamierzałeś powiedzieć – warknął Sandinole. – Zbadaliśmy twoje wymówki 
i odrzuciliśmy dlatego, że nie są istotne dla sprawy.
   Nieistotny jest fakt, że czyjś jedyny żyjący syn zmarł, z całą swoją grupą, w trakcie 
wykonywania zadania, które nigdy nie powinno być uprawomocnione. Skazani na sprostanie 
wyzwaniu całego ekosystemu subtropikalnej wyspy, bez wsparcia, a nawet odpowiednich 
zapasów. Przynajmniej nie według Rady. Wyrażanie uczuć w stosunku do potomstwa tak 
lekkomyślnie poświęcanego „w interesie ogółu” uderza ich jako atawizm?
   Tak miała argumentować Su. Jemu przyszło do głowy coś całkowicie innego.
   – Coś pominięto w badanym przez was materiale, coś czego nigdy mi nie powiedziano – 
wziął głęboki oddech. – Nie można nie zauważyć, jak cenny jest satelita dla naszego programu 
adaptacji. Dlaczego więc zadanie kontroli nad nim niezmiennie spada na barki omylnej starszej 
osoby.
   Ze strony Su usłyszał syczący oddech, jak bezdźwięczny gwizd zdumienia. Liczyła się 
jednak reakcja radnych, próbował wyczytać ją z twarzy. Nawet Henella przez chwilę wydawała 
się zagubiona.
   – To znaczy... – zaczęła po przerwie.
   – To znaczy – przerwał jej Volar, wielce ośmielony – Dlaczego jego stan nie jest 
nadzorowany przez te same monitory, które analizują dane? Dlaczego, innymi słowy, nie było 
żadnego alarmu, który zwróciłby uwagę każdego, zdrowego czy chorego? – Słowa błyskały 
w jego głowie jak jasne meteoryty. – Nawet teraz istnieje wciąż ryzyko jakiejś niespodziewanej 
epidemii wybuchającej na tej naszej wyspie–schronieniu. Oczywiście pokonalibyśmy ją; dawno 
już zgromadziliśmy wystarczająco danych, by sobie z tym poradzić. Mogłaby jednak nas osłabić, 
tak że nie bylibyśmy w stanie wykonywać takich zadań jak to moje, które przydzielono mi, abym 
je zaniedbał. Odkładając na bok stan mojego ducha, który, dla dobra dyskusji, jestem gotów na 
czas jakiś traktować jako niezwiązany ze sprawą, wciąż dziwi mnie fakt, że kolejni radni 
przeoczyli to potencjalnie kruche ogniwo łańcucha wiążącego nas z marzeniem o ostatecznym 
przetrwaniu.
   Trzymając swe sztywne stare ciało tak prosto jak mógł, badał twarze radnych. Stało się jasne, 
że przynęta chwyciła, gdyż twarze wszystkich zgodnie zwróciły się w stronę pulchnego bladego 
Ygrata, siedzącego w drugim końcu stołu. Był on odpowiedzialny za konserwację i eksploatację 
monitorów.
   I robił się nawet bielszy niż zwykle, aż jego policzki przypominały surowe ciasto w piekarni, 
gotowe do pieca.
   Odzyskując zimną krew, zagroził: – Wydaje się, że próbujesz zrzucić winę za swoje 
niedociągnięcia na Radę!
   Twarze jego towarzyszy pojaśniały. Nieomal można było usłyszeć, jak dziwią się, że sami 
nie wpadli na taką ripostę.
   Jedynym wyjątkiem pozostał Sandinole, który w dalszym ciągu marszczył brew, nawet 
patrzył groźnie, choć nie na Volara. Wydawało się, że wściekał się na wszystkich. Znowu 
odchrząknął; Volar przypomniał sobie, że cierpi on na niewydolność systemu oddechowego na 
skutek pracy w swojej grupie badawczej. To była ta wystawiona na działanie pseudowirusa, 
powodującego zapalenie oskrzeli, no i jak zwykle nikt już na to później nie chorował. 
Niewątpliwie dokonywał się postęp. Chodziło tylko o to, że ohydnie wolno.
   – Zanim wydamy wyrok – zachrypiał – proponuję, abyśmy zgodzili się odpowiedzieć 
Volarowi.
   Pozostali zareagowali zdziwieniem, Henella chciała coś powiedzieć, ale rzucił jej gniewne 
spojrzenie.
   – Starą zasadą jest, że nikt nie uczy się bez popełniania błędów. Wygląda mi na to, że taki 
błąd został popełniony, nie przez nas, lecz w odległej przeszłości. Wyobrażam sobie, na 
przykład, że analiza danych może wykazać, że kiedyś jakaś wada systemu operacyjnego lub też 
chwilowa usterka mogły doprowadzić do zlecenia człowiekowi kontroli nad satelitą jako środka 
tymczasowego, a po rozwiązaniu problemu nasi przodkowie przeoczyli przywrócenie uprzedniej 
sytuacji. Zadaniem monitorów jest obserwacja a nie wydawanie rozkazów. Jeżeli coś takiego 
miało miejsce...
   Pozostawił to zdanie zawieszone w powietrzu. Volar przytłoczony sukcesem swojej 
inspiracji był jednak w stanie dostrzec ponury wyraz twarzy radnych, pomieszany z ulgą. 
Podejrzewał, że to drugie zawdzięczali naiwnej sugestii Sandinole, że winą można obarczyć nie 
obecną Radę, ale ich, dawno nieżyjących, poprzedników.
   – Dokończymy przesłuchania jutro. Tymczasem ostrzegam cię, Volarze, że sprawa pozostaje 
otwarta.
   – Przepraszam – powiedział Volar, mrugając oczyma. Su nachyliła się, aby szepnąć mu do 
ucha, wystarczająco głośno, żeby usłyszał to Sandinole.
   – To znaczy, nie wolno ci o tym z nikim poza obecnymi rozmawiać.
   – Naturalnie! Nawet bym o tym nie pomyślał – oświadczył.
   Henella nie wyglądała na przekonaną, inni również, w końcu jednak skinęli głowami. Volar 
i Su mogli odejść. Gdy opuścili pokój, usłyszeli energiczny głos Sandinole.
   – W porządku! Mamy wiele więcej spraw do załatwienia. Kontynuujmy.
   
   Wyczerpany, jakby uniknął wyroku śmierci, co w pewnym sensie było prawdą, Volar objął 
Su, kiedy tylko znaleźli się na zewnątrz. – Och, Su! Jeszcze nie wygrałem, prawda? Przepraszam, 
że nie powiedziałem ci o tej linii argumentowania wcześniej, ale przysięgam, że wpadłem na nią 
dopiero, gdy usłyszałem Henellę wyliczającą elementy oskarżenia! Jaki cudowny dzień, mimo 
wszystko! – Odsuwając się od niej, wskazał ręką na pusty, równy plac, na którym stali, na szare 
identyczne baraki, rozciągające się rzędami po obu stronach, domy ponad pięciuset ludzi, którzy 
nosili identyczne ubrania i różnili się tylko imionami i specjalizacją. – Świat się odmienił! Jakby 
moje pnącza i malowidła już były na swoim miejscu, jak rodzaj niewidzialnego blasku!
   – Nie mów zbyt głośno – powiedziała cicho, odciągając go dalej. – Bo podważą twoją 
poczytalność.
   – Nie zrobię tego, teraz gdy pokazałem im fundamentalną pomyłkę w...
   Przystając obróciła się, żeby spojrzeć mu w twarz.
   – Oni ci tego nie wybaczą, Volarze. Musisz to wiedzieć.
   – O co ci chodzi? – Oszołomiony, mrużył oczy, patrząc na nią. Jego rogówka była również 
uszkodzona przez grzyb i w lewym polu widzenia miał zamazaną plamę. Dawno nauczył się ją 
lekceważyć, ale czasami, jak teraz, boleśnie sobie o tym przypominał.
   – Volarze, przecież nie pozwalają nawet monitorom zaprzeczać słowom Rady. Przynajmniej 
nigdy nie przyznają, że tak się dzieje.
   – Sam o tym myślałem całkiem niedawno – wymamrotał, czując jak znika jego euforia.
   – A jakże mieliby pozwolić komuś takiemu jak ty?
   – Ale... – Jego ramiona opadły, kiedy uznał siłę jej argumentów. Ogarnął go jednak nowy 
przypływ śmiałości. – W takim razie musimy opowiedzieć wszystkim, komu zdołamy, zanim 
przesłuchanie zostanie wznowione! Nieomylna Rada zaryzykowała nie tylko niepowodzenie 
programu, ale...
   – Mają nadzieję, że dokładnie to właśnie zrobisz! – rzuciła. – Dla formalności Sandinole 
przypomniał ci, że sprawa jest otwarta, zmuszając mnie w ten sposób do wypowiedzenia tego 
jasnymi słowami. Jego ostrzeżenie jest zanotowane, tak jak planował. Dano nam na razie dużo 
czasu. Jednak założę się o swoją głowę, że przed końcem spotkania nastawią monitory. Jak tylko 
wykryją, że ktoś podważa sens powierzania omylnym ludziom kontroli nad satelitą, Rada uderzy.
   – Ale... – Jego szczęka opadła równie bezwładnie jak ręce. – Ale z pewnością inni ludzie 
również musieli już się nad tym zastanawiać.
   – Jesteś pewien? Kiedy nawet ja tego nie robiłam? Kiedy sam tego nie robiłeś do tej chwili?
   Jej wielkie oczy, miała więcej szczęścia niż on, bo nie były zeszpecone, błyszczały litością. 
Litość jednak też była atawizmem według poglądów Rady.
   – Volarze, nie pozwolą, by ktokolwiek wątpił w nieomylność tej czy jakiejkolwiek 
poprzedniej Rady.
   Volar poczuł się nagle starszy niż faktycznie był. Trzęsącym się głosem starego człowieka 
zapytał:
   – Jak myślisz, co się ze mną stanie? Powiedz wprost. Wiesz więcej o tych sprawach niż ja.
   To była prawda. Kiedy ich zespół badawczy wykonał zadanie, pozostali przy życiu 
członkowie rozeszli się w różne strony. Volar został mechanikiem, a ona, nie, jak miała nadzieję 
genetykiem, jak Sandinole, którego podziwiała, lecz administratorem, a do jej obowiązków 
należało głównie podtrzymywanie stabilności rosnącej populacji. Osiągano to poprzez kontrolę 
psychologiczną i tylko rzadko groźbą kary... ale kary też się zdarzały, choć ukryte pod 
płaszczykiem służby społeczeństwu.
   Patrząc mu prosto w oczy, przytoczyła zasadę, sięgającą epoki kolonizacji planet, a może 
i wcześniejszej:
   – Jak długo człowiek żyje, zawsze może zrobić coś więcej, aby pomóc innym.
   – Jak długo człowiek żyje... – powtórzył słabo.
   – Tego się obawiam, Volarze. I długo to nie potrwa.
   – Co?
   – Co z tobą zrobią? Możliwości są niezliczone.
   – Jeżeli zgodzę się iść w ślady mego syna...
   – Uznają to za objaw obłędu – wtrąciła. – A ponieważ obłęd jest spowodowany brakiem 
równowagi organicznej, uznają dane za sfałszowane. Bardziej prawdopodobne jest, że wymyślą 
coś na małą skalę. Na przykład wezmą cię na dietę opartą na miejscowej roślinności i będą 
notować wyniki.
   – Nie mówisz chyba serio?
   – Tutaj, na środku placu, gdy wszyscy inni pracują, a Rada pogrążona jest w swoich 
deliberacjach, mam chyba jedyną szansę powiedzenia czegoś serio.
   – Więc, więc cóż mogę zrobić?
   Potrząsnęła głową, oczy jej wypełniły się łzami, gdy dalej patrzyła mu prosto w twarz.
   – Ukryć się? Gdzie? Uciekać? Jak i dokąd? Nie, to już koniec naszej drogi, stary przyjacielu.
   – Naszej? – podchwycił słowo.
   – Och, nie myślisz chyba, że pozwolą mi żyć dłużej niż tobie? W żadnym wypadku. Nie po 
tym jak ciebie broniłam. W zasadzie, rozsądnie byłoby już teraz się pożegnać.
   Była znacznie niższa od niego. Sięgając w górę na palcach, aby objąć ramionami jego szyję, 
pocałowała go w policzek. Potem odwróciła się na pięcie i oddaliła pospiesznie niezgrabnym 
sztywnym krokiem.
   Oblizując wargi, poczuł smak łez: jego czy też jej? Nie był w stanie określić.
   Po długiej martwej przerwie pozbierał się.
   – Jeżeli już mają zrobić mi tę straszną rzecz, mogę równie dobrze rozpuścić plotki – rzekł 
w powietrze. – Komu więc powiedzieć?
   Kiedy rozejrzał się wokół. Wszyscy byli w pracy, nawet ci młodzi ludzie malujący dach 
zniknęli.
   
   Tak mała populacja po tak długim czasie, skazana na mieszkanie na pojedynczej, niezbyt 
dużej wyspie. A jak wysoka śmiertelność i w dużej mierze spowodowana umyślnie.
   Zajęty i niewidzialny Statek badał planetę.
   Gdybym nie wiedział tego, co wiem, będę wiedział, mógłbym równie dobrze przyjąć, że 
Klepsit będzie również porażką. Jak długo wytrzymam jeszcze te podróże w czasie. Im więcej 
dowiaduję się, tym bardziej wydaje mi się, że Prążka miała rację wyrażając mój najgorszy lęk: to 
nie uszkodzenie ciągnie mnie w te i z powrotem poprzez stulecia.
   Biedna Prążka.
   Może zyskam tu nowe towarzystwo. A każde towarzystwo przewyższa samotność...
   Zstąpił na dół, by porozmawiać z ludźmi.
   Kiedy Volar i Su odeszli, Henella powiedziała sztywno.
   – Chciałabym, żeby odnotowano moje poważne wątpliwości dotyczące kursu 
zaproponowanego przez prezydenta. Żałuję szczególnie, że Volar nie zostanie zatrzymany do 
czasu wznowienia przesłuchania.
   Ygrat przytaknął skwapliwie. Reszta czekała. Wiedzieli, że Sandinole był przebiegły.
   Nagle i całkiem niespodziewanie roześmiał się.
   – Spodziewałem się po was czegoś więcej, w szczególności po Henelli! Czy nie słyszeliście, 
jak mówiłem, że sprawa jest otwarta? Iluż zbrodniom będzie winien, jeżeli tylko wspomni poza 
tym pokojem, że satelita powinien być nadzorowany automatycznie?
   Zaświtało.
   – Widzę, że w końcu zrozumieliście. Ale nie uśmiechajcie się zbyt wcześnie! Ygrat!
   Człowiek o ziemistej twarzy przyjął postawę pełnej gotowości.
   – On ma rację, prawda?
   – Ja...hmm...
   – On ma rację – Sandinole nalegał cicho, opierając oba łokcie o chropowaty stół i wpatrując 
się weń. – Przy okazji, jak długo sprawujesz swój urząd?
   – P–pięć lat – wykrztusił Ygrat.
   – I nigdy przed lub też po twojej nominacji nie przyszło ci do głowy pytanie, które postawił 
dzisiaj Volar, stary, wyniszczony i niewątpliwie obłąkany z powodu utraty syna. – Sandinole 
zacisnął pięści. – Wszyscy przez to przeszliśmy. Wszyscy z nas matkowali lub byli ojcami 
potomstwa, życzyli mu powodzenia, jak wyruszało spełniać swoje zadania i cierpieli 
konsekwencje. Jakże ktoś mógłby marzyć o przetrwaniu bez pomocy na obcej planecie, 
uniknąwszy losu, na jaki skazali nas i siebie nasi przodkowie?
   Jego głos osiągnął wysokość normalnie zarezerwowaną dla masówek i nowych grup 
specjalnych.
   – Wiemy, że statek, który nas tu przywiózł, miał zaludnić tak wiele planet, jak to było 
możliwe, a były ich co najmniej setki. Czy komuś mogło udać się lepiej niż nam? Czy nowo 
zbudowane statki pukają do naszej atmosfery, prosząc o pozwolenie lądowania?
   Jego fanatyczny wzrok omiótł stół jak zimowa wichura.
   – Czy ktokolwiek wysłał zakodowane sygnały zawierające użyteczne informacje? Czy sam 
Statek powrócił, co jak wskazują kroniki, powinno się było stać po osiągnięciu przez niego końca 
Gwiezdnego Ramienia, aby sprawdzić nasze postępy i dostarczyć wieści, jak idzie ludziom na 
innych planetach? Minęło pięćset lat i wciąż jesteśmy sami!
   Wziął głęboki oddech:
   – Wynika z tego, że musi nam się wyjątkowo dobrze powodzić. Z każdym następnym 
pokoleniem udoskonalamy zabezpieczenie naszej plazmy zarodkowej. Padamy ofiarą coraz 
mniejszej liczby chorób. Przyswajamy coraz więcej różnych pokarmów, już nie tylko 
pochodzących z tego samego świata co my, ale i miejscowych, uprzednio trujących! Tysiące 
z nas cieszy się wystarczająco dobrym zdrowiem, żeby się zestarzeć! Broda Volara jest siwa, tak 
samo włosy Su. Ilu z nas żyło tak długo sto lat temu?
   Słysząc fundamentalne zasady swojej wspólnej wiary przedstawione z takim porażającym 
przekonaniem, członkowie Rady rozluźnili się. Jedynie Ygrat domyślał się z tego, co Sandinole 
mówił wcześniej, że wkrótce nastąpi rewizja członkostwa w Radzie, a po jej rekonstytucji, nie 
będzie go wśród wybranych. Decyzję, jak zwykle, przypisze się monitorom. Któż jednak lepiej 
niż on, który tak często ukrywał niewygodne dane, wiedział jak łatwo można nimi manipulować?
   – Większość z tego, co mamy na porządku dziennym – ciągnął Sandinole, powracając do 
swojego zwykłego spokojnego tonu – to sprawy rutynowe. Jednak oprócz informacji, które już 
otrzymaliście, jest jeszcze jeden punkt, który może wskazywać na to, że udało nam się lepiej, niż 
przypuszczaliśmy.
   Zdziwione spojrzenia krzyżowały się nad stołem.
   – Póki co nie ma tego wiele, dlatego też myślałem, że na razie nie ma o czym dyskutować. 
Jednak, jak już powiedziałem, może się to okazać zachętą. Może wskazywać na fakt, że gdzieś na 
tej planecie, w miejscu być może ukrytym wśród roślinności, zaszczepiliśmy dziką odnogę naszej 
rasy... która przetrwała.
   Ciche słowa eksplodowały niczym spadająca kometa. Przez długą chwilę na twarzach 
radnych malowało się zaskoczenie, pomieszane z niedowierzaniem i przerażeniem. Sandinole 
spoglądał na nich z sardonicznym uśmieszkiem.
   – Pełne dane, zawierające wszystko co już wiemy, przechowywane są w pamięci monitorów, 
lecz sądząc z waszych reakcji, dobrze byłoby, gdybym streścił sprawę teraz. Ufam, że nikomu 
nie muszę przypominać, iż dwa dni temu zauważono sporą ilość drewna dryfującego ze 
wschodniego wybrzeża Wysokiej Ziemi Północnej, unoszonego przez Okrężny Prąd Trzyletni 
w stronę Wyższego Kanału? Było tego zbyt wiele, aby można było je zawrócić zwykłym wirem 
sonicznym, tak dużo, że istniało ryzyko całkowitego zablokowania kanału. Coś takiego jest, jak 
pewnie wiecie, generalnie przyjętym sposobem rozprzestrzeniania się wszelkich form życia, 
a wolelibyśmy trzymać je od nas z daleka.
   Ton jego głosu zmienił się z sardonicznego w sarkastyczny, już nie tylko Ygrat kręcił się na 
swojej niewygodnej ławce. Brzmiało to jakby urząd rotacyjnego prezydenta nie był już dla 
Sandinole wystarczający, pomimo przedłużonej dwukrotnie kadencji. Sam Ygrat, który 
preparował rekomendacje monitorów, czuł jak jego policzki zmieniają kolor, z szarobiałego na 
jasnoróżowy.
   – Wysłaliśmy więc zespół do oczyszczenia terenu, aby rozdzielił pnie i spławił je dalej. 
Wczoraj albo raczej dziś w nocy, zauważyli przez podczerwone szkła ciepłe stworzenie, 
nieruchome lecz wciąż żywe, złapane w jedną z pułapek brzegowych. Z początku wzięli je za 
miejscowego drapieżnika, może bilka lub siedźwiedzia, przyniesionego przez dryfujące drewno. 
Po bliższym zbadaniu okazało się jednak, że była to mniej więcej istota ludzka płci żeńskiej, 
nieznanego pochodzenia.
   Ponownie omiótł wzrokiem stół.
   – Dokładniej mówiąc, ma kępki włosów na łokciach i szorstkie, prawdopodobnie chwytne, 
poduszki na stopach, podczas gdy jej skóra pokryta jest jaskrawymi czerwonymi pasami, 
zaczynającymi się od karku i biegnącymi spiralnie poprzez tors, ramiona i nogi. Co więcej, jej 
zęby są żółte.
   – Obca! – wtrącił Ygrat, szukając desperacko czegokolwiek, co odwróciłoby uwagę 
Sandinola od postanowienia wyeliminowania byłego zaufanego pomocnika z Rady.
   – Wierzysz w Doskonałego? – zapytał zimno Sandinol.
   – C–co?
   – Czy wierzysz, że od czasu jak wysłano Statek, nasi przodkowie w rodzinnej galaktyce 
zmienili się w stworzenia, które mogą pokonywać przestrzeń międzygwiezdną nadzy 
i pozbawieni jakiejkolwiek ochrony?
   – Oczywiście nie! – odpowiedział Ygrat oblizując wargi. – Nigdy nie słyszałem podobnych 
bzdur!
   – Więc nigdy nie sprawdzałeś zawartości banku danych. – To szyderstwo miało zranić. – 
A może nie miałeś normalnego dzieciństwa...? Legendy o tym powstawały w każdym pokoleniu 
od czasu kolonizacji. To są oczywiście bzdury, lecz najważniejsze w bzdurach jest to, że wierząc 
w nie, ludzie odchodzą od racjonalnego myślenia. Może być to tolerowane u dzieci w wieku 
przedrozumowym, lecz nawet u nich, jak ośmielę się stwierdzić, powinno być korygowane.
   Wypowiedź ta budowała ścianę pomiędzy Ygratem a pozostałymi radnymi. Zaczęli się od 
niego odsuwać.
   – Jakie jest pytanie, które każde z nas zadałoby natychmiast, mając w ręku taki raport? – 
spytał prezydent znów podejmując temat.
   – Czy to może mówić? Czy ma odpowiednie narządy mowy? Czy jest w dobrej kondycji? 
Czy potrafi się wytłumaczyć? – rzuciła Henella.
   Nie była to najwidoczniej odpowiedź, której się spodziewał. Szybko dochodząc do siebie, 
skinął z aprobatą.
   – Właśnie tak. Niestety ultradźwięki wydawane przez pułapkę zgelatynizowały jej czołowe 
płaty mózgowe. Znajduje się w stanie śpiączki, a rokowania nie są pomyślne.
   Podniósł się szum, kilkoro ludzi mówiło jednocześnie, a każdy głośniej od pozostałych. 
Sandinole uciszył ich spojrzeniem. Gdy zapanowała znów cisza, ciągnął:
   – Możecie przyjąć, że rozważyłem wszystkie te punkty. Czy pragniecie usłyszeć, co do tej 
pory odkryliśmy?
   Skinęli głowami.
   – Obca – znów strzał w Ygrata – nie może pochodzić z innej wyprawy niż misja Statku, 
która nas tu przywiozła. Jej DNA pasuje do naszego w dziewięćdziesięciu procentach. Ponadto 
ustaliliśmy, że musiała w przeszłości cierpieć z powodu osłabienia i gorączki, spowodowanych 
przez zarazki typowe dla Klepsit, a jej ciało nie zawiera żadnych nieznanych organizmów.
   Stwierdzenia te ostatecznie dotarły do nich.
   – Zdaje się, że mówisz nam, iż to potomkowie jakiejś grupy specjalnej, uznanej kiedyś za 
zaginioną, zakończyli swój proces adaptacji? – stwierdziła Henella.
   – Niezupełnie – przerwał Sandinole protekcjonalnym tonem. – Nie możemy mówić 
o zakończonym procesie adaptacji, jeżeli była osłabiona i gorączkowała z powodu jakiejś 
lokalnej, jak już zauważyłem, infekcji. Jednak, jeśli jej przodkowie przetrwali chociaż kilka 
pokoleń, sprawa warta jest dalszego badania.
   – Czy pewne jest, że przybyła na dryfującym drewnie? – dopytywała się Henella.
   Sandinole uśmiechnął się.
   – Nasza technika nie pozwala jeszcze wytropić ludzkiego zapachu w takiej ilości wody... 
prawda?
   Pozwolił, by ukryta obelga, dręczyła ją przez chwilę, potem kontynuował. – Jest to jednak 
bardziej prawdopodobne niż alternatywa.
   – Którą jest? – Henella poczerwieniała ze złości.
   – Że już była na wyspie, próbowała odpłynąć, poczuła się wyczerpana i musiała złapać się 
płynących pni. Bądź co bądź, nie ubrana kobieta, prawie twojego wzrostu a na dodatek cała 
pokryta jaskrawoczerwonymi prążkami, raczej na pewno nie uniknęłaby wykrycia.
   Do obowiązków Henelli, odpowiedzialnej za porządek społeczny, należało kontrolowanie 
nielegalnego przemieszczania się populacji. Znowu udało się Sandinole uderzyć w czułe miejsce. 
Pozostali radni próbowali unikać nawzajem swojego wzroku; każdy obawiał się, że spisek 
mający wyeliminować ją lub jego z Rady jest już w toku i bezużyteczna jest publiczna dyskusja.
   – Jedna rzecz pozostaje niewątpliwa. Jej ciało nie zawiera żadnych organizmów, które można 
zidentyfikować jako żyjące normalnie w ludzkim ciele, ani też charakterystycznych dla Klepsit. 
Fakt, że była martwa, zanim wpadła w pułapkę, można przypisać temu, że wyczerpał się jej lub 
też raczej jej przodków, limit odporności. Wydaje się, że do niedawna była muskularna i dobrze 
odżywiona. Wszystko to wskazuje na konieczność podjęcia poszukiwań wzdłuż wybrzeża 
Wysokiej Ziemi Północnej, obszaru porośniętego gęstym lasem, skąd pochodziły pnie drzew.
   Jakby nie spodziewając się sprzeciwu, zamierzał wstać. Jednak Ygrat wykrzesał w sobie 
iskrę śmiałości.
   – A co powiecie na powierzenie Volarowi odpowiedzialności za powodzenie misji?
   Odpowiedź spadła jak katowski topór.
   – Nie.
   
   Jakąż ironią jest, że doskonale chroniąc ludzkie ciało, pomimo wprowadzenia niezliczonych 
przeciwciał i nowatorskich systemów obronnych wymyślonych w celu zmagania się 
z miejscowymi formami życia, poświecili tak wiele cech stanowiących o prawdziwym 
człowieczeństwie, jak na przykład, litość. Zastanawiam się, czy ktokolwiek z nich rozumie pojęcie 
miłości.
   Statek wykrył ślad ironii w swoich własnych przemyśleniach, związanych ze słowem 
„niezliczonych”. Faktycznie mogłyby być policzone, gdyby tylko zapytać o to miejscowe 
monitory. Wyniknęło jednak coś jeszcze innego, okazja nie do stracenia.
   Dziś lub jutro, a pewno nie później, co najmniej jedna osoba, a może i dwie, znajdą się 
w niebezpieczeństwie i może będą pragnęły opuścić Klepsit.
   
   Jakie to dziwne uczucie, myślał Volar, być jedyną osobą na wyspie bez pracy, no poza 
dziećmi, zbyt małymi, by chodzić do szkoły i starcami, dożywającymi swych dni w hospicjum... 
gdzie w dalszym ciągu przyczyniali się do przetrwania gatunku, w myśl zasady, którą 
przypomniała mu Su.
   Po nieudanej próbie znalezienia kogokolwiek gotowego poświęcić mu parę minut, nawet 
kobieta, która przejęła jego posadę kontrolera satelity, nie chciała go słuchać, chciał wpaść do Su 
do pracy, lecz chłodno go przepędzono. Wieść o jego przesłuchaniu przez Radę rozeszła się 
błyskawicznie i traktowano go, jakby był nosicielem zarazy.
   Którą zresztą roznosił i pragnął roznosić.
   Zawiedziony, wściekły, totalnie zagubiony, błąkał się po polach, czasami spotykając się ze 
skinieniem głowy znajomego, niczym więcej. Przeszedł obok pustych ścian zaplombowanych 
laboratoriów; doszedł do plantacji, gdzie importowane i miejscowe rośliny rosły razem 
w kontrolowanych warunkach. W oddali, jako że znajdowały się za elektronicznymi 
ogrodzeniami i barierami pod prądem, dostrzegł pola, gdzie trzymano zwierzęta. Były tam 
gatunki miejscowe, które pewnego dnia mogą okazać się pożyteczne, jak i zmodyfikowane 
potomstwo tych, których plazma zarodkowa dawno temu przybyła z ludźmi. Niektóre z nich 
wydawałyby się wyjątkowo dziwne pomysłodawcom ekspedycji Statku, bo do zadań Rady nie 
należało zachowanie niezmienionego wyglądu inwentarza.
   Widok ten przypomniał mu, jak uczył się historii. Dawno, dawno temu, na świecie, z którego 
pochodzili, ludzie trzymali zwierzęta do towarzystwa, pomimo faktu że nie potrafiły one mówić 
i ledwo co pojmowały. Jakie byłoby to uczucie spacerować teraz z takim „psem” przy nodze? 
Jaką funkcję spełniał „pies”, kiedy skończyły się czasy, gdy inne zwierzęta, wciąż trochę dzikie, 
musiały być pędzone na i z pastwiska? Kiedy, jeżeli w ogóle, taki proces zajdzie na Klepsit 
i zamiast agrobiologów będą rolnicy?
   Najprawdopodobniej nigdy.
   Doszedł na skrawek lądu najbardziej wysunięty na południe i stał, wpatrując się ze skarpy 
w grupę pracowników przybrzeżnych. Nie tych, których widział wyruszających rano, bo tamci 
przybiliby do brzegu bliżej domu. Byli zbyt zajęci, aby go zauważyć. Przeczesywali skalistą 
plażę metr po metrze, zbierając morskie stworzenia wyrzucone przez fale, badając 
rozprzestrzenianie się miejscowych i importowanych wodorostów, analizując organiczne 
składniki wody w sadzawkach naturalnych i utworzonych przez fale pływowe. Poniżej skarpy 
znajdowały się jaskinie i Volar ujrzał dwoje ludzi wynurzających się z jednej z nich. Mieli na 
twarzach maski, prawdopodobnie dlatego, że zarodniki przyniesione przez wiatr zapuściły 
korzenie i mogły powodować infekcje płuc u niezabezpieczonych.
   W pobliżu linii horyzontu, otulony mgłą, dryfował jeden z automatycznych statków kolonii, 
obserwując Prąd Trzyletni i ikrę, którą unosił na lodowate wody północne.
   Czas, abym się pożegnał.
   Myśl ta wpadła mu do głowy równie niespodziewanie jak natchniona dyskusja z Radą.
   Wiem wszystko o Klepsit. Nie mogę odejść tak po prostu gdziekolwiek. To znaczy, wolno mi 
odejść tam, gdzie nie wiem, co się dzieje, gdzie będę musiał prosić o wyjaśnienia. Mogę to 
wszystko skończyć już teraz.
   Wiatr zwiewał mgłę w stronę lądu, zapowiadając zimny, wilgotny wieczór. Ze zdumieniem 
zauważył, że było znacznie później, niż sobie wyobrażał. Ledwo miał czas dotrzeć do domu. 
Teoretycznie miał, jak każdy, prawo do posiłku i noclegu w dowolnym baraku, gdzie znalazła się 
wolna porcja; w praktyce takie przywileje były zarezerwowane dla spóźnionych członków 
upoważnionej ekspedycji, a nikt już nie będzie patrzył przyjaźnie na tego, który zmarnował dzień 
na bezcelowe łażenie. Zmuszając zesztywniałe kończyny do szybszego marszu, wyruszył 
w drogę powrotną.
   Mgła jednak zgęstniała na długo przed zachodem słońca, a ścieżka przed nim zamazywała 
się i musiał często przystawać, żeby odpocząć.
   Podczas czwartego z tych wymuszonych postojów kątem oka zauważył kogoś. Ledwie 
widzialna sylwetka wydała mu się znajoma. Jej imię miał na końcu języka, imię kobiety, która 
prowadziła grupę specjalną, gdzie poznali się z Su.
   Ależ to absurd. Kenia zmarła dwa lata temu.
   Czy była to po prostu sprawka jego pogarszającego się wzroku? Spoglądał w kierunku, gdzie 
zdawało mu się, że zobaczył – musiał przyznać – obcego człowieka. Chociaż populacja na 
Klepsit była jeszcze bardzo nieliczna, już od dawna niemożliwe było poznanie wszystkich.
   Uderzyła go inna możliwość. Może to któreś z dzieci Kenii? Wyjaśniłoby to podobieństwo. 
Nie utrzymywał z nią tak bliskich kontaktów jak z resztą zespołu, jako że była o dobre trzy lata 
starsza od nich, jednak, o ile nie okazała się bezpłodna, powinna była jak wszyscy mieć kilkoro 
dzieci.
   Jednak ktoś tam był i zbliżał się, wypowiadając jego imię, ku jego nieopisanemu zdumieniu, 
głosem do złudzenia przypominającym głos Kenii.
   Wziął głęboki oddech.
   – Cześć! Czy jesteś jedną z córek Kenii?
   – Czemu pytasz?
   – Nie możesz być Kenią, bo ona już nie żyje. Lecz twój wygląd i głos są zdumiewająco 
podobne.
   Kobieta zbliżyła się chichocząc.
   – Nie. Nie jestem niczyją córką.
   Kiedy jeszcze usiłował pojąć absurdalną odpowiedź, mgła rozstąpiła się. Odsłoniła stojącą 
nieopodal Kenię, lub też Kenię, jaką poznał, kiedy się po raz pierwszy spotkali.
   – Wybacz – powiedział cicho ten sam głos. – Sądziłem, że spotkanie starych przyjaciół 
będzie mniej przerażające niż nieznajomych.
   Mniej przerażające? Ależ ja jestem przerażony!
   Volar cofnął się, zaciskając wątłe pięści.
   Niczyja córka? Czyżbym wziął mężczyznę za kobietę? Śmieszne! Chociaż oczywiście nosimy 
wszyscy takie same ubrania, taka perwersja nie byłaby tolerowana przez Radę.
   Pozostało jeszcze jedno możliwe wyjaśnienie, chociaż przez dłuższą chwilę nie był w stanie 
nawet o nim myśleć.
   W czasie stosukowo mało absorbującej służby nadzorowania satelity, zanim nadeszły wieści 
o śmierci jego syna, zajmował się posłusznie pogłębianiem swojej wiedzy. Skoro satelita został 
umieszczony na orbicie, aby kontrolować zarodniki pozostawione przez Statek, logiczne było, 
a monitory mu na to pozwalały, przekopanie się przez dostępne zapiski dotyczące misji Statku. 
Odkrył materiały długo przez innych lekceważone, ponieważ powszechnie przyjmowano, że 
Statek spotkała jakaś katastrofa. W przeciwnym razie powinien przecież powrócić co najmniej 
raz, może dwa, w ciągu minionych pięciuset lat. Teorie wyjaśniały to różnie: począwszy od buntu 
na pokładzie po zderzenie z meteorem antymaterii, choć ta ostatnia została odrzucona, z powodu 
sporej gęstości zwykłej materii na tym obszarze nieba.
   Ale jeżeli Statek miałby powrócić... Czy ja zwariowałem? Czy zrobiono ze mnie wariata, aby 
usprawiedliwić to, co Rada chce ze mną zrobić? Czy robi to jakąś różnicę? Su mówi, że jestem 
skończony i zmuszony jestem jej wierzyć.
   Z olbrzymim wysiłkiem powiedział:
   – Jeżeli nie jesteś niczyją córką, przyjmuję, że nie jesteś również niczyim synem. Mam rację?
   – Wziąwszy pod uwagę, że minęło już ponad pięćset lat, zadziwiasz mnie swoją trafną 
konkluzją.
   
   Wizja zniknęła. Świat wokoło zaczął pływać i chwiać się, nie z powodu mgły. Volar chwycił 
się za klatkę piersiową, atak bólu przeszył jego serce.
   Znalazłem dostęp do danych dotyczących możliwości Statku porozumiewania się z ludźmi 
przy pomocy ludzkiej mowy, a nawet projekcji swojego wizerunku w ludzkiej postaci. 
Nieprzypadkowo więc to właśnie ja jedyny z tym się spotykam...
   Znów widział wyraźnie, a ból ustąpił. Wpatrując się w rozmówcę, wyraził słowami swoje 
zdumienie.
   – Tak – odpowiedział Statek. – Rzeczywiście szczególną rzeczą jest, że posiadasz tak 
niepospolitą wiedzę. Ostatnio zacząłem zastanawiać się, czy moje wrażenie stosunkowo wolnej 
woli nie jest tylko maską, przykrywającą o wiele bardziej złożony plan, niż sobie wyobrażałem. 
Plan rozciągający się, być może, poza zwykle jedenaście wymiarów.
   – Czy ukazałeś się komuś innemu? – zapytał Volar.
   – Nie tutaj.
   – Dlaczego? Według naszych kronik, powinieneś był powrócić dawno temu, przynosząc 
raport z postępów w innych systemach.
   – Wiem.
   – Czy przedtem też byłeś ukradkiem?
   – To moja pierwsza wizyta na Klepsit.
   – Więc coś nawaliło?
   – Długo w to wierzyłem. Teraz podejrzewam, że może nie.
   – To zbyt głębokie dla takiego zmęczonego starego człowieka jak ja – wymamrotał Volar. – 
Czemu więc ja? Bo byłem w stanie cię rozpoznać? Masz na myśli jakiś rodzaj planu...
   – Który może istnieć lub nie. Jeżeli o mnie chodzi, zdecydowałem się skontaktować z tobą, 
ponieważ masz zostać skazany za uleganie bardzo ludzkiej reakcji.
   Volar oblizał wargi, choć były wilgotne od gęstej teraz mgły.
   – Zapewne sprawdzałeś nasze monitory i poznałeś wszystkie dane dotyczące sytuacji na 
planecie.
   – Wystarczająco, aby poznać twoje krytyczne położenie.
   – Chodzi ci o to, że utrata mojego ostatniego syna spowodowała załamanie.
   – W ciągu większej części ludzkiej historii i na każdym z cywilizowanych światów, które 
znam, ryzyko takiej jak twoja reakcji na tragedię byłoby zrozumiale i odpuszczone. Nie 
nazywano by tego załamaniem, a raczej naturalną reakcją.
   – Właśnie tak o tym myślę! – wykrzyknął Volar. – Zacząłem podejrzewać, że nasza Rada 
jest...
   – Powiedz. Nikt oprócz mnie nie usłyszy.
   – No... nieludzka.
   – Niezupełnie, ale na granicy. Czy pragniesz jutro ponownie stanąć przed nimi?
   – Ja... Sądzę, że muszę.
   – Jest alternatywa.
   Spełniało się. Naprawdę rozmawiał z wcieleniem legendarnego Statku. Albo tak było, albo 
też musiał to przyjąć. Może inni ludzie musieli również wierzyć w Doskonałego, bo ich legenda 
(a może bardziej mit?) dawała zapewnienie, że cała ta ciężka praca, cierpienie będą pewnego 
dnia usprawiedliwione.
   Zmarszczył czoło.
   – Pozwól mi domyślić się przyczyn, dla których wybrałeś właśnie mnie. Twierdzisz, że nie 
ma to nic wspólnego z faktem, że ktoś na Klepsit szczegółowo zbadał zapiski dotyczące twojej 
natury i twojej misji.
   – Nie. Jestem tu, na tym rozdrożu, o ile mogę stwierdzić, przez czysty przypadek.
   – Czy wiedziałeś, że spotkasz kogoś takiego jak ja?
   – Absolutnie nie.
   – Więc obawiam się, iż będziesz musiał wyjaśnić... Nie, czekaj! – Uniósł szponiastą rękę, 
jakby chciał wymodelować odpowiedź w powietrzu. – Właśnie zrozumiałem! Rozmawiasz ze 
mną całkiem swobodnie. Nie zawiadomiłeś Rady. Z tego musi wynikać, że...
   – Dalej.
   – Musi wynikać, że w obecnych warunkach nie wolno ci ingerować. Czasami się nad tym 
zastanawiałem. A jednak ingerujesz, rozmawiając ze mną... Masz zamiar coś mi zaproponować. 
Co się stanie, jeżeli to odrzucę?
   – Znajdą cię jutro martwego. Potkniesz się na ścieżce nad skarpą we mgle. Rozpuszczą 
wieści, że zdradziłeś wspólną sprawę i skoczyłeś, by się zabić, zamiast przyjąć wyrok Rady.
   Volar rozważał to przez chwilę.
   – A jeżeli się zgodzę?
   – Ale jeszcze się nie zgodziłeś, ponieważ nie wiesz, co proponuję.
   – Mogę tylko przyjąć, że to ucieczka. Czy możesz zabrać mnie na pokład?
   – Znowu mnie zadziwiasz. Jesteś drugą osobą w trakcie tej podróży, posiadającą tak 
szczególną intuicję. Jeszcze jedna wskazówka, że moja misja jest dużo bardziej złożona, niż 
sobie wyobrażałem... Tak, mogę.
   – Lecz czy nie poinformuje to ludzi o twoim przybyciu? W społeczeństwie takim jak nasze, 
ludzie tak po prostu nie znikają.
   – Replika twojego ciała zostanie odnaleziona na skałach. Wszystko będzie tak, jakbyś 
pozostał.
   Volar jednak wahał się.
   – Czy jest tu ktoś, z kim jesteś szczególnie związany? Twoje dzieci, o ile mi wiadomo, już 
nie żyją.
   – Jest przyjaciółka – burknął.
   – Masz na myśli Su.
   – Czyżbyś już ją spotkał!
   – Widziałem ją.
   – Nie rozmawialiście?
   – Nie, tylko ją oceniałem.
   – I...?
   Statek wydał całkiem przekonywające westchnienie.
   – Już od czasów swojej młodości czuła nieracjonalny podziw dla Sandinole. Niewątpliwie 
przypominasz sobie, że miała nadzieję zostać, jak on, genetykiem. W głębi serca nie może 
zmusić się do uwierzenia, że zdolny byłby do czegoś niehonorowego. Więc, pomimo wszystko, 
planuje służyć Radzie do końca.
   Volar zmartwiał. Poczuł kwaśny smak, podchodzący mu do gardła.
   – Czy broniłaby mnie odpowiednio?
   – To przecież ty, nie ona, wymyśliłeś to genialne pytanie: Dlaczego pozostawić kontrolę nad 
satelitą omylnemu człowiekowi, a nie nieznającym zmęczenia maszynom?
   – To nie odpowiedź.
   – Pomyśl jeszcze raz i zrozumiesz, że tak.
   Pomyślał i zrozumiał. Teraz on westchnął.
   – Masz rację. Jestem skazany, ja, który nigdy umyślnie nie działałem na szkodę wspólnej 
sprawie. Jestem winien, bo zareagowałem po ludzku. Czemu mam zostać ukarany przez tych, 
którzy utrzymują, że naszym zadaniem jest utrzymać ludzi na Klepsit, niezależnie od kosztów? 
Myślę, że stają się nieludzcy... Jeżeli przyjmę twoją propozycję, czy zyskam szansę zobaczenia, 
jak radzi sobie nasz gatunek na innych światach?
   – Tak.
   – Domyślam się, że oznacza to tak wiele światów, ile odwiedzę, póki nie rozleci się moje 
sterane ciało.
   – Może to trwać, jak długo chcesz, póki nie wybierzesz sobie świata bardziej odpowiedniego 
niż ten.
   – Jak, na kosmos, mogę powiedzieć, co jest bardziej odpowiednie? Przypuszczam, że jak 
zobaczę... W każdym razie wiem, że ten jest niewątpliwie nieodpowiedni. Co mam robić.
   – Zgódź się.
   – Zgadzam.
   – Więc witaj na pokładzie.
   

Rozdział 4
   Statek
   
   Pomimo sporych modyfikacji genetycznego dziedzictwa Volara, jego ciało szybko 
reagowało na kurację przeprowadzoną przez Statek i wkrótce stało się jasne, że z jego umysłem 
wszystko było w porządku. Na długo zanim osiągnęli punkt, gdzie można było bezpiecznie wejść 
w przestrzeń tachoniczną, Volar zasypał Statek pytaniami. Niektóre były oczekiwane, jak na 
przykład, dlaczego nie powrócił on zgodnie z planem znanym osadnikom. Statek związany 
instrukcją, odpowiedział mniej więcej tak samo jak Prążce. (Biedna Prążka!).
   Inne jednak były dużo mniej spodziewane.
   – Nie ośmielałem się tego mówić ze względu na Radę, ale od dawna jestem przekonany, że 
lepiej byłoby dla nas, gdybyśmy nie koncentrowali się tak uparcie na przystosowywaniu się do 
naszej planety i vice versa. Nawet jeżeli niemożliwe jest przekazywanie danych w przestrzeni 
tachonicznej bez ryzyka zakłócenia ich przez międzygwiezdne odległości, czy nie moglibyśmy 
zbudować i wysłać przynajmniej jednego własnego statku kosmicznego?
   Wskazał na otaczające go gwiezdne wspaniałości. Statek nie przerwał jeszcze swej pozornej 
obecności fizycznej. Postać Kenii odpowiedziała:
   – To rzeczywiście mogło być możliwe.
   – Czy mówisz to, bo inni tak zrobili?
   – Tak.
   – Tak właśnie myślałem! Tak właśnie myślałem! – wykrzyknął uderzając pięścią w otwartą 
dłoń. – A czy ludziom, którzy to osiągnęli wiedzie się gorzej niż nam na Klepsit?
   – W niektórych przypadkach lepiej.
   – Żyją w lepszych warunkach?
   – Niektórzy, ale nie wszyscy.
   – Mówisz, że są i tacy, którym jest równie źle?
   – A może i gorzej.
   – I pomimo to latają w kosmos! Hmm! Czy są blisko w skali kosmicznej?
   – Kilka lokalnych systemów utrzymuje kontakt.
   – Dlaczego więc Klepsit nie zostało odwiedzone? Z naszym położeniem i z działającym na 
orbicie satelitą, powinniśmy być pierwszorzędnym celem wypraw.
   – Tego można by się spodziewać.
   – Pytam więc ponownie: dlaczego? – nalegał Volar.
   – Nie mogę odpowiedzieć.
   – Co ty! Wyjaśniłeś, że była to twoja najwcześniejsza wizyta od kolonizacji Klepsit, pomimo 
że nie pierwsza. Nie jestem pewien, czy całkowicie to pojmuję, ale staram się jak mogę. Czy nie 
ma czegoś, co wiesz ze swoich późniejszych wizyt, sugerującego przyczynę?
   – Są pewne poszlaki – przyznał Statek. – Jedna z najważniejszych może się ujawnić podczas 
mojego następnego przystanku.
   – Czemu, choć jesteś tak genialnie skonstruowany, nie możesz powiedzieć niczego 
pewniejszego niż „może”?
   – Ponieważ brak mi danych, by określić, czy różne procesy, które pamiętam z przeszłości, 
zostały już zainicjowane. Jak już mówiłem to jest najwcześniejszy powrót, jaki pamiętam. Skoro 
ani na Klepsit, ani też na żadnym z innych światów, które podczas tej podróży zbadałem, nie ma 
śladów mojej poprzedniej wizyty, wnioskuję, że ta jest najwcześniejsza w ogóle.
   – Nie możesz jednak mieć pewności – zasugerował łagodnie Volar. – Być może z jakiegoś 
powodu, którego jeszcze nie odkryłeś, jesteś zmuszony ukrywać swoje wcześniejsze wizyty, 
zarówno przed sobą jak i przed osadnikami.
   – Dokładnie.
   – Ha! – Volar skubnął brodę. Miał taki zwyczaj, gdy zmagał się z zawiłym problemem. 
Kątem oka dostrzegł jedno z jej pasemek. Uniósł je na wysokość ust, spoglądając w dół.
   – Czarne!
   – Pozwoliłem sobie przywrócić im poprzedni odcień – powiedział Statek. – Mam nadzieję, 
że nie masz obiekcji.
   – Żadnych! Żadnych! I wyleczyłeś również moją zniszczoną rogówkę. Wczoraj nie mógłbym 
patrzeć w dół jak teraz i widzieć wszystkiego blisko i daleko tak wyraźnie!
   – Instrukcje zobowiązują mnie do utrzymania pasażerów w optymalnym zdrowiu.
   – I zrobiłeś to tak, że nie zauważyłem! Niewiarygodne!
   – Twoje ciało było wystarczająco przystosowane do tolerowania nanochirurgii. To jest jedna 
rzecz, z której zasłynie Klepsit.
   – Więc nasze cierpienie okaże się pewnego dnia użyteczne?
   – Nie wszystko mogę ci powiedzieć o nie zaistniałych jeszcze zdarzeniach, ale tego nie 
muszę przed tobą ukrywać.
   – Dziękuję – wyszeptał Volar. – Dziękuję.
   Statek odczekał chwilę. Potem rzekł:
   – Byłoby wskazane, abyś odpoczął. Niedługo wchodzę w przestrzeń tachoniczną, a pewnie 
wiesz, jak działa to na ludzką świadomość. Mam wszakże jedno pytanie, zanim udasz się na 
spoczynek. Czy życzysz sobie, żebym dalej pokazywał ci się jako Kenia?
   – Co? Och! Nie rób sobie kłopotu. To był świetny pomysł, ale nie mam nic przeciwko 
rozmowie z powietrzem. Mówiąc o powietrzu, ja również mam ostatnie pytanie.
   – Zadaj je.
   – Nanochirurgi: sądzę, że je wdychałem?
   – Zgadza się.
   – Czy miałeś je w pogotowiu? To znaczy, czy był to jakiś model wzięty z zapasów?
   – Nie.
   – A jednak byłeś w stanie zaprojektować je i wyprodukować w tak krótkim czasie... Och, 
żeby ci idiotyczni radni wiedzieli jak daleko jest ich okrzyczanym osiągnięciom do tego, co 
znane było już tysiące lat temu!
   – Czy myślisz, że zrobiłoby to jakąś różnicę? – sucho odparł Statek.
   – Nie – przyznał Volar po chwili zastanowienia. – Nie, nie sądzę. Poza tym, że z większą 
determinacją powstrzymywaliby pozostałych mieszkańców Klepsit przed poznaniem jak 
efektywnie wodzono ich za nos... Zastanawiałem się, czy będę żałował, że przyjąłem twoje 
zaproszenie. Odkrywam, że nie. Wręcz przeciwnie. Faktycznie jestem niewiarygodnym 
szczęściarzem.
   – Jest takie bardzo stare przysłowie – powiedział cicho Statek – sięgające czasów 
przedkosmicznych, a już na pewno przedtachonicznych. „Nie uważaj kogoś za szczęściarza, póki 
nie poznasz jego śmierci”.
   – Na Klepsit – powiedział Volar trzeźwo – rodzaj śmierci jest dla większości ludzi 
przewidywalny... Gdzie mam się udać na spoczynek?
   Natychmiast znalazł się w komnacie sypialnej.
   
   Obudził się niewiarygodnie wypoczęty. Długo leżał, rozkoszując się świadomością swojego 
ciała, nie otwierając oczu. Kiedy to zrobił, nie było już śladu Kenii, lecz ten sam cichy głos 
odezwał się do niego:
   – Mam nadzieję, że dobrze ci się spało?
   – Dobrze! – wykrzyknął, spuszczając swoje odmłodzone nogi na podłogę i bezwstydnie 
przeciągając się. – Czuję się tak, jakbym od dzieciństwa tak dobrze nie spał!
   – Bo nie spałeś.
   Nie przygotowany na tak dosłowne potraktowanie tego, co mówi, zamrugał oczyma. – 
Powtórz to.
   – Nie spałeś. Jedną z niewłaściwych rzeczy na Klepsit jest niewystarczająca ilość snu.
   – Ale wśród naszych najwcześniejszych przystosowań... Chyba dajesz mi do zrozumienia, że 
to była pomyłka.
   – Niezupełnie. Błąd polegał na tym, że nie porównano tych, którym wystarczały trzy 
godziny, z tymi, którzy wciąż bliżej byli dziedzicznej normie siedmiu godzin. To właśnie 
z powodu przeoczenia na skutek braku snu nikt nie pomyślał, aby z powrotem powierzyć 
kontrolę nad satelitą maszynom, a nie ludziom, po przerwie na konserwację.
   – Więc jednak miałem rację! – Volar zerwał się na równe nogi, jednocześnie spostrzegając, 
że włosy na jego ciele również odzyskały swój pierwotny czarny kolor jak broda. – Szkoda, że 
mi tego wcześniej nie powiedziałeś! Mógłbym stanąć przed tymi niekompetentnymi głupcami 
i utrzeć im nosa!
   – Naprawdę tak sobie wyobrażasz?
   Volar zawahał się. Po chwili z kwaśnym grymasem potrząsnął głową.
   – Żadnej szansy. Lepiej mi już zostać wędrowcem jak ty... Przy okazji, gdzie teraz jesteśmy?
   – Zbliżamy się do następnej planety, gdzie zaszczepiłem ludzkość. Za chwilę wejdę w strefę 
bezpośredniej obserwacji. Radzę ci teraz wykąpać się, zjeść i poćwiczyć. Z reakcji moich 
poprzednich pasażerów wnoszę, że proponowane przeze mnie jedzenie jest do przyjęcia, choć 
może czasem nieznane.
   – Z chęcią – oświadczył Volar. – Ale jeszcze chwileczkę.
   – Tak?
   – Kiedy rozwinęło się u ciebie poczucie humoru? A może twoi konstruktorzy byli tak zdolni, 
że je zaprojektowali?
   – Trudno to wytłumaczyć. Podejrzewam, że udało im się zaprojektować potencjał. Musiałem 
się jednak nauczyć, jak ten potencjał wykorzystywać.
   – Fascynujące! – westchnął Volar. – Powiedz mi, czy jesteś zadowolony?
   – Bardzo zadowolony. Nieraz czułem, że bez czegoś takiego dawno już bym oszalał. 
Oczywiście, nie mogę wykluczyć tej możliwości tak samo jak ty.
   – Znaczy to – podpowiedział Volar – że powinienem się sam martwić, czy nie jestem 
szalony? Wedle wszelkich standardów według jakich mnie chowano, jestem pewien, że tak. 
Mogę sobie wyobrazić, że nawet Su...
   – Niezupełnie to miałem na myśli. Powinieneś obawiać się, że to ja jestem szalony.
   Po kilku krótkich oddechach Volar wykrztusił z siebie: – Twoje poczucie humoru jest raczej 
czarne.
   – Skąd mogę wiedzieć? Skąd mogę cokolwiek wiedzieć? Twoja kąpiel czeka i ubranie do 
jakiego przywykłeś, tylko wygodniejsze.
   
   Pomimo faktu, że prześledził tyle danych dotyczących Statku i jego urządzeń, dziwił się, że 
tak spokojnie przystosowywał się do ich działania. Ledwie mrugnął okiem, gdy po skończonym 
posiłku komnata, w której się znajdował, zmieniła się powoli i subtelnie na poprzednią 
z widokiem na gwiazdy. Niewątpliwie w powietrzu było coś więcej poza nanochirurgami.
   Siedział na obrotowym krześle. Ono pozostało. Obracając je o kąt prosty, znalazł się na 
wprost czegoś wyglądającego na zamieszkałą planetę; w każdym razie kolorystyka jej połowy 
skąpanej w świetle słonecznym wydawała się odpowiednia.
   Szczególny był fakt, że pomimo smug jasnych białych chmur, ciągnących się wzdłuż 
terminatora, na nocnej hemisferze wyraźnie widać było świetlne wzory sugerujące miasta i drogi.
   – Czy w nocy nie mają chmur? – zapytał. – Czy pokazujesz mi tylko to, co najważniejsze?
   – To drugie – nadeszła rozbawiona odpowiedź. (Statek naprawdę rozwinął poczucie humoru 
lub imitował je z zadziwiającą dokładnością). – Mieszkańcy tego świata podróżują bardzo 
niewiele, jeżeli w ogóle, ale posiadają cywilizację techniczną. Produkują i przetwarzają na 
poziomie organicznym i nieorganicznym.
   – Czy latają w kosmos? – zapytał podekscytowany Volar.
   – Wręcz przeciwnie.
   Volar rozważał odpowiedź przez chwilę, w końcu potrząsnął głową.
   – Nie ma sensu. Próbuję zrozumieć jedyną rzecz, jaką mi wcześniej powiedziałeś o tej 
planecie, i coś mi nie pasuje.
   – A mianowicie?
   – Nigdy nie wmówisz mi, że nie przypominasz sobie, co mi powiedziałeś.
   – Prawda, ale nie mogę wiedzieć o co ci chodzi.
   – Ach, tak. Oczywiście. – Volar znowu pociągnął się za brodę; jego palce wyczuły 
kędzierzawość, o której niemal zapomniał. – Powiedziałeś, że tu może znajdować się wskazówka 
do rozwiązania zagadki, dlaczego nie skontaktowano się jeszcze z Klepsit.
   – Rzeczywiście może.
   – Przyjąłem więc... Chwileczkę! Nie jest to chyba spowodowane faktem, że nasza Rada 
ostrzegła wszystkich przed tym, a potem utrzymywała zakaz w tajemnicy przed mieszkańcami?
   – Nie byłoby to niemożliwe biorąc pod uwagę resztę jej zachowania, ale nie.
   – Powracam więc do mojego pierwszego założenia, które również musiało być błędne. Co 
jednak, na kosmos, miałeś na myśli, mówiąc „wręcz przeciwnie” o lotach kosmicznych? Co jest 
przeciwne do lotu kosmicznego?
   – Zanim odpowiem, pozwól, że zapytam, czy sam tego nie możesz odgadnąć?
   – Nie wiedząc niczego o tutejszych ludziach, poza tym co mi właśnie powiedziałeś? Musisz 
mieć szczególną wiarę w moje siły dedukcji... No dobrze. Jako nastolatek lubiłem gry słowne, 
w które zalecano nam grać, aby wyostrzyć dowcip. Zobaczmy, co mi zostało z tamtych lat. 
Sądzę, że najpierw powinienem się upewnić, że wiem o czym mówię. Czy to bardzo odmienny 
świat?
   – W pewnym sensie diametralnie.
   – Hmm! – Volar skubnął swoją brodę tak mocno, że zabolało i musiał opuścić rękę. – 
Z technicznego punktu widzenia, nie mogą być aż tak różni; nie latają w kosmos i my też nie... 
A ze społecznego?
   – Ogólnie, tak. Jakie szczegóły chcesz znać?
   – Och. – Volar wzruszył ramionami. – Jaki mają stosunek do planety?
   – Wykazujesz głęboką intuicję. To dokładnie miałem na myśli.
   – To ty myślisz? Widzę teraz olbrzymi kontrast pomiędzy tobą a monitorami, wśród których 
dorastałem, bo nigdy nie przyszłoby mi do głowy tak z nimi rozmawiać... Złożona cywilizacja 
produkcyjna? Chociaż niezbyt zaawansowana? Hmm!
   Statek zdawał się zastygnąć w oczekiwaniu. Powietrze śpiewało niedosłyszalnym napięciem.
   – Czy walczą ze swoim środowiskiem, zamiast koegzystować z nim? – zapytał Volar po 
dłuższej chwili.
   – Prawie, prawie.
   – Jak, na kosmos, można „prawie” walczyć...? Och.
   – Myślę, że coś sobie przypomniałeś.
   – Wyczytałeś to z mojej twarzy?
   – Niezupełnie. Raczej z twojej skóry.
   – Wydzielanie feromonów?
   – A cóż by innego?
   – Przypominaj mi, żebym nie próbował ukrywać przed tobą żadnych sekretów... Poddaję się.
   – Kiedy jesteś już tak blisko?
   – W porządku. Zgaduję, że zmęczyła ich walka ze środowiskiem i teraz poddają się.
   – Nie poddali się (przynajmniej jeżeli chodzi o nich samych).
   – Nie widzę jednak, jak pasuje to do „przeciwne do lotów kosmicznych”!
   – Bo nie pasuje, ale jaka jest twoja definicja tego stanu?
   – Możesz stać, gdzie cię postawiono. Mówiłeś, że rzadko podróżują.
   – A, faktycznie.
   – Igrasz ze mną!
   – Dziwne. Może wpadam w zły nawyk. Moja ostatnia pasażerka mówiła to samo, choć 
w innych okolicznościach... bardzo dobrze, pokażę ci. A przy okazji!
   – Tak? – Świadomy, że Statek potrafi stworzyć naturalnej wielkości iluzję dla zmysłów, 
Volar przygotowywał się psychicznie na atak czegoś totalnie sobie obcego.
   – Na wypadek gdyby skusił cię pomysł przeżycia reszty swoich dni w społeczeństwie, które 
obrało kurs przeciwny twojemu, możesz to sobie od razu darować. To nie jest świat, który 
z radością powitałby ciebie, mnie, lub jakiegokolwiek innego intruza. Patrz.
   Najpierw pokazano mu szereg miast. Niektóre były skąpane w świetle dnia, inne ukryte 
w mroku nocy. Ogólnie rzecz biorąc przypominały mu lekcje historii. Były tam drogi pełne 
pojazdów, okolone przez budynki, z których większość emitowała hałas, ciepło i smród; 
metalowe szlaki, po których jeździły samobieżne pociągi, zniszczone i pogięte; linie 
komunikacyjne i, niewątpliwie, słoneczne oraz wodne elektrownie, połączone kablami 
rozciągniętymi pomiędzy wysokimi słupami, które maszerowały jak skamieniali giganci poprzez 
wzgórza i doliny, suchy ląd, rzeki i ich ujścia do morza. Krótko mówiąc, był to typ zgrzebnej 
technologii, jakiej można się było spodziewać na każdym świecie, gdzie osadnicy musieli 
zaczynać od zera. (Ale wciąż? Po pięciuset latach?).
   W tle jednej z nocnych scen dostrzegł coś, co wydało mu się ogonem jasnego meteorytu, 
chociaż było to dziwne, sprawiał on wrażenie, że leci do góry. Zniknął, zanim zdążył mu się 
przyjrzeć. Tak czy inaczej, zaczęło mu już świtać, czego tu brakuje.
   Za każdym razem, gdy miał zamiar wyrazić swoje podejrzenia, obraz się zmieniał. 
Prawdopodobnie Statek wykrywał nagły wzrost emisji feromonów i igrał sobie z nim. Po 
ukazaniu przemysłowego aspektu miejscowej cywilizacji obraz zmienił się w projekcję 
krajobrazu. Wydawało się, że podobnie jak na Klepsit, osadnicy zdecydowali się zająć na 
początek wyspę, choć ta była kilkakrotnie większa od jego rodzinnej. Na wyspie tej, pokrytej 
olbrzymim przezroczystym namiotem, rozpoznał roślinność, przypominającą, podobnie jak 
miasta, to co widział kartkując podręczniki historii. Kilka roślin było dosłownie identycznych 
z tymi, które pamiętał z domu.
   Na pobliskim kontynencie, dla kontrastu, takie rośliny porastały wyłącznie izolowane 
grządki, okolone strefami, gdzie kwitła miejscowa roślinność.
   Chociaż Volar teoretycznie wiedział, że życie na każdej planecie odpowiedniej do 
zamieszkania przez ludzi musi spełniać mniej więcej standardowe warunki – na przykład, muszą 
tam być organizmy utrzymujące wysoki poziom tlenu w atmosferze, by redukować gnijącą 
materię do podstawowych składników, aby dostarczać pożywienia wyżej stojącym i bardziej 
ruchliwym stworzeniom – to, co z początku zobaczył, całkowicie zbiło go z tropu. To co wziął za 
roślinność, w dodatku w znajomym szarozielonym kolorze z czerwonymi i jaskrawobiałymi 
akcentami, okazało się, po bliższym obejrzeniu, zmieniać miejsce, pozostawiając za sobą 
gdzieniegdzie puste miejsca, na które po chwili wpełzała następna kępka. Przypomniała mu się 
dziecinna gra, w której należało odwrócić kolejność, powiedzmy, piętnastu ponumerowanych 
płytek, przesuwając je po planszy zawierającej szesnaście pól.
   Coś takiego znajdowało się oczywiście tylko w jednym miejscu na powierzchni tego 
dziwnego świata. Poza nim ujrzał czapy lodowe, gdzie białawe skórzaste stwory pełzały po 
niezliczonych malutkich iglicach; pustynie, gdzie coś, co wyglądało na wysadzane kwarcem 
kolumny, czatowało na nasiona przenoszone przez wiatr i wyrzucało pajęczyny, by złapać je, gdy 
przydryfowały; bagna, gdzie pięć lub sześć ruchliwych stworzeń, giętkich jak liny, łączyło się 
w rodzaj węzła, zwisającego nad łagodnie płynącym kanałem, dopóki ten na końcu nie złapał 
czegoś do jedzenia, po czym dzieliły się ofiarą i odchodziły każde w swoją stronę.
   Prawie nie zdając sobie sprawy, że mówi głośno, Volar rzekł:
   – Wygląda na to, że jest tu dużo symbiozy.
   – Tak, a nawet więcej komensalizmu – odpowiedział Statek. – To, co ci pokazałem, 
reprezentuje rozpowszechniony model. Jest jednak coś znacznie istotniejszego.
   – Obawiam się, że nie znam się wystarczająco dobrze na biologii, żeby to dostrzec – przyznał 
Volar, wciąż wpatrując się w obcą planetę. Jakby rozglądając się za czymś, co jeszcze może 
pokazać wizjer. Nagle pochwycił widok błyszczącej kopuły na pobliskim wzgórzu, otoczonej 
pracującymi maszynami i zagwizdał.
   – To nie wyrosło samo! – wykrzyknął, a potem opamiętał się. – Nie miałeś chyba na myśli, 
mówiąc o tutejszej biologii, że tym istotniejszy jest fakt wyrastania takich rzeczy?
   Doskonała imitacja chichotu powitała tę sugestię.
   – Nie, to rzeczywiście nie wyrosło samo.
   – Czy planeta jest zamieszkała?
   – Tak.
   – Mogę się jej trochę bliżej przyjrzeć? Zastanawiałem się, dlaczego nie widać żadnych ludzi 
w miastach i fabrykach, które mi pokazywałeś. Sądzę, że mieszkają w izolowanym otoczeniu. 
I nigdy nie wychodzą na zewnątrz, chyba że ukryci w jednym z tych samobieżnych pojazdów.
   – Już przed wylądowaniem ich przodkowie zdecydowali się utrzymać sterylne otoczenie. 
Z początku poruszali się pojazdami, a nawet wychodzili w skafandrach, stopniowo jednak 
wycofywali się do mieszkalnych kapsuł takich jak ta, na którą spoglądasz.
   Zobaczył teraz zbliżenie kapsuły. Nie była ona, jak mu się wcześniej zdawało, 
nieprzezroczysta, lecz tylko wystarczająco gładka na zewnątrz, aby odbijać dużo światła. Ze 
swojego miejsca mógł dostrzec parę szczegółów we wnętrzu. Znajdowała się tam jakaś maszyna 
w ruchu, może jakieś meble, coś co mogło być fontanną igrającą pośrodku małej sadzawki 
i rośliny o jaskrawych kolorach, kołyszące się jakby na sztucznym wietrze.
   Nie można jednak było wiele się z tego dowiedzieć. Volar zwrócił swoją uwagę na 
zewnętrze. Maszyny, które dostrzegł poprzednio, były, o ile dobrze ocenił, czymś w rodzaju 
kultywatora, a raczej antykultywatora, ponieważ zajmowały się głównie utrzymaniem szerokiego 
pasa gołej ziemi wokół kopuły. Po drugiej stronie szeroka rura biegła od strony zbocza 
najbliższego wzgórza, niewątpliwie dostarczając wodę. Kilkaset metrów od kopuły rozszerzała 
się w zamknięty zbiornik, na którym spoczywała automatyczna bateria słoneczna do 
podgrzewania wody. Co jakiś czas obracał się zawór i ze świstem pary, wylatywała bryłka 
czegoś brązowego i lepkiego, daleko poza strefę gołej ziemi.
   – Sterylizacja cieplna i wytrącanie osadów? – Volar próbował zgadywać.
   – Tak.
   – Mówiłeś, że tutejsi ludzie nie podróżują wiele... Czy w ogóle nie opuszczają swoich kopuł?
   – O ile tylko możliwe, spędzają życie odizolowani.
   – Po prostu, aby chronić swoją plazmę zarodkową?
   – Taki był ich początkowy zamiar.
   – Sądzę więc, że ta rzecz na szczycie kopuły służy do filtrowania powietrza... A co 
z ograniczoną pulą genów? Przecież muszą się chyba rozmnażać.
   – Przesyłają embriony w sterylnych pojemnikach. Każda kopuła posiada urządzenie do 
wykonywania implantacji.
   – No dobrze! – Volar pociągnął się za brodę. – Nie tak chciałbym żyć, lecz przypuszczam, że 
jest to jakiś sposób. Oczywiście zgadzam się z tobą, że nie jest to kultura tolerująca obcych. Nie 
sądzę, aby z radością witali gości.
   – Zwyczaj odwiedzania się popadł w totalne zapomnienie, chociaż spędzają sporo czasu 
komunikując się, plotkując, dowcipkując, grając, jeżeli nie są akurat zajęci sterowaniem swoimi 
fabrykami, elektrowniami i tak dalej.
   – Tak dalej...? – Volar zawahał się. – Zauważyłem coś, co na pierwszy rzut oka wydawało 
się meteorytem, lecz myślę, że leciało w górę, nie w dół. Czy to był statek wysyłany 
w przestrzeń? Może nie międzygwiezdną, a tylko na orbitę?
   – Tak.
   – Po co?
   – Podejrzewam, że już zgadłeś.
   – Czy ma to coś wspólnego z faktem, że nikt nie odwiedził Klepsit?
   – Zgadza się. Ten system położony jest na oczywistej linii poszukiwań; jest tu praktycznie 
prosta sekwencja gwiazd typu słonecznego, która zapewnia serię przystanków oddalonych od 
siebie na odległość wygodną dla małego statku. Większość z nich pozostawiłem bezludną, lecz 
podróżnicy nie mogą o tym wiedzieć. Tutejsi ludzie są doskonale świadomi faktu, że ktoś może 
ich odwiedzić.
   – I podjęli kroki, aby temu zapobiec?
   – Rzeczywiście. Kiedy tylko osiągnęli wystarczającą technikę, zaczęli wysyłać uzbrojone 
statki automatyczne, wyposażone w detektory tachonicznej prędkości, a przeznaczone do 
patrolowania lokalnej przestrzeni, przepędzania obcych statków i, jeżeli byłyby zbyt uparte, 
niszczenia ich. Czego zresztą nigdy naprawdę nie zrobiły, ale zaatakowały jeden statek 
i częściowo uszkodziły. Wlokąc się do domu, niósł wyraźne ostrzeżenie. Ta droga jest zamknięta.
   – I jest to droga, która mogłaby doprowadzić kogoś do nas na Klepsit?
   – Dokładnie. Przybysze odwrócili się i nawiązali kontakty ze światami leżącymi w innych 
kierunkach.
   – Nie sądzę, żebym lubił tych ludzi – powiedział Volar próbując dopasować się do czarnego 
humoru Statku.
   – Najwidoczniej nawzajem też siebie nie lubią – padła sucha odpowiedź. Obraz znów się 
oddalał w stronę pobliskiego bagna.
   Volar zapytał: – Jaki jest ten istotniejszy punkt dotyczący lokalnych form życia. Jeszcze tego 
nie odkryłem?
   – Pozwól, że jeszcze ci coś pokażę.
   Przez następne kilka minut Volar ze zdumieniem przyglądał się setkom lokalnych gatunków, 
wodnym, lądowym i powietrznym. Niektóre z nich poruszały się, inne były nieruchome, wiele 
było niemrawych, gdzieś pomiędzy dwiema pierwszymi grupami. Pojawiły się też znów kępki 
roślinności, zamieniające się miejscami z towarzyszami. – Jeszcze się nie domyślam – przyznał 
w końcu Volar.
   – Patrzysz na odpowiednik swojego organizmu w skali makro – rzekł cierpliwie Statek. – 
Dominujący wzorzec tutejszej fauny składa się z bardzo wielu, czasami ponad pięćdziesięciu 
symbiotycznych i komensalicznych stworzeń, poruszających się, odżywiających, a nawet 
rozmnażających w doskonałej zgodzie. Ten system okazuje się być wyjątkowo wydajny. 
W warunkach intensywnej presji środowiska, organizmy, które nie znalazły sobie niszy 
ekologicznej muszą wyginąć... albo ewoluować w wyjątkowo szybkim tempie.
   – Hmm! – Volar gapił się w bagno gładząc się po brodzie, a nie jak zwykle szarpiąc za nią. – 
I, jak sądzę, rozwijają nowe wzorce zachowania, jak w przypadku tych podobnych do liny 
stworzeń, które łączą się na polowanie?
   – Pokazałem je jako przypadek ilustrujący nasz problem.
   – Jeżeli to właśnie odkryli osadnicy, nie dziwi, że niemal zwariowali na punkcie zachowania 
swoich cech ludzkich. Wyobrażam sobie, że maksymalnie wykorzystują zarodniki dryfujące 
z kosmosu.
   – Ani trochę.
   – Mnie wydawałoby się, że w takiej sytuacji są one niezbędne. Czyż nie po to właśnie 
zostały wymyślone – aby upewnić się, że lokalna ewolucja zmierza w kierunku stworzenia 
bardziej znośnego otoczenia dla ludzi?
   – Oni są przekonani, że doskonale chronią się sami. Widziałeś, jak mieszkają. Ich domy są 
szczelnie zamknięte, wszystko, co muszą pobierać z zewnątrz, jest oczyszczane – woda 
i powietrze, a ich pożywienie hodowane jest w podobnych warunkach. Wszystko czego 
potrzebują rośliny jest dostarczone z gleby, jednak dopiero jak zostanie ona rozłożona na 
pierwiastki, które ponownie łączone są przy użyciu starannie dobranych bioprocesorów.
   Volar zmarszczył czoło.
   – Nie widzę dla nich zbyt wielkiej przyszłości – rzekł. – Co mają zamiar zrobić, gdy 
przyjdzie czas wynurzenia się z tych kokonów? Czy będą w ogóle w stanie to zrobić? A może 
skazali się na wieczne uwięzienie? Wydaje mi się to zbyt wysoką ceną za zachowanie ludzkiego 
dziedzictwa. Wyższą nawet niż na Klepsit!
   Powoli, prawie leniwie, wizjer powrócił w stronę kopuły, której wnętrze już miał okazję 
podejrzeć. Tym razem, zamiast zatrzymywać się na błyszczącej półprzeźroczystej powierzchni, 
przeniknął przez nią i zatrzymał się na czymś za małą fontanną, pluskającą na środku sadzawki. 
Czymś zdeformowanym i wilgotnym. Czymś co...
   Siedziało po ludzku przed jakimś ekranem, który pokazywał obraz jeszcze jednej takiej... 
rzeczy... odzianej w jakieś brązowozielone liście, wyglądające jak postrzępione liście wodne... 
nawet twarz tego...
   A potem z wewnętrznej komnaty pod kopułą wyszedł jeszcze jeden taki stwór, chwiejąc się 
na opasłych nogach, niosąc w dłoniach, miękkich jak zgniłe grzyby, płaską metalową tacę, na 
której spoczywał talerz i dzbanek, najwyraźniej ludzki posiłek.
   Volar jęknął i zakrył oczy.
   
   – To było, oczywiście, niemożliwe – zasugerował, kiedy Statek powrócił do pokazywania 
mu jasnych gwiazd.
   – Nie „oczywiście”.
   – Nie, sądzę, że nie. Bo jeżeli tak, spróbowałbyś powstrzymać ich przed podjęciem tej próby.
   – Próbowałbym odradzać, tak.
   – Była więc szansa, choć niewielka. Rozumiem. Ale co dokładnie nawaliło?
   – Nie wiem. Mogę tylko wyciągać wnioski z tej wizyty i porównywać je z danymi 
z późniejszych, które dla mnie są poprzednimi.
   – Jaka jest najbardziej prawdopodobna hipoteza?
   – Że byli niecierpliwi. Kiedy wybrali swoją wyspę, zaniedbali wysterylizowania gleby aż do 
skały. Ten fakt lub deszcz, a może i odchody stworzeń żyjących w powietrzu, podkopał ich 
wysiłki, zanim udało im się całkowicie odizolować. Miejscowa biologia stosuje się do zasady 
chwiejnej równowagi i w tej chwili znajduje się w tej równowadze. Przy tym tempie ewolucji 
wystarczy stosunkowo niewiele organizmów, aby uruchomić proces, którego rezultaty widziałeś.
   – A jednak ciągle wyobrażają sobie, że wyglądają tak samo jak ich przodkowie. 
Niewiarygodne! Jakże mogą nie wiedzieć, że się różnią? Nie ma zdjęć, map genetycznych, 
wszystkich tych danych i wskazówek jak – och – starych narzędzi, mebli, których już nie mogą 
używać?
   – Wydaje się to częściowo spowodowane ludzką umiejętnością samooszukiwania się, która, 
jak wskazuje moje doświadczenie, nie zna granic. Częściowo może być to spowodowane 
zjawiskiem znanym od czasu początków lotów kosmicznych, a związanym z niektórymi lekami. 
Wywołują one negatywne efekty psychologiczne, włączając w to nagłe zmiany nastroju 
i osobowości. Jednakże fakt, że przepisywane były przez lekarza, zmniejszał szansę pacjentów, 
że domyśla się co jest prawdopodobną przyczyną ich cierpienia, co więcej skłaniał ich do prośby 
o nowe narkotyki, aby zwalczyć efekt działania poprzednich, a ponieważ cały ten proceder 
przynosił wszystkim oprócz konsumenta wyjątkowe zyski, narkotyków dostarczano. 
Analogicznie, jak można się domyślać, osadnicy woleli nie przyjmować do wiadomości, że 
zostali wciągnięci w miejscowy system, współżyjąc z symbiotami i komensalami. Pewnie 
mówili: „Nasze środki ostrożności są bez zarzutu, więc to się nie dzieje.” Najprawdopodobniej 
obce organizmy inwazyjne coś im w zamian dały. Można tak zgadywać w euforii. Jednak nie 
dysponując ciałem do analizy, nie mogę niczego robić poza zgadywaniem. W pewnym sensie 
naprawdę udało im się. Na tej planecie nie ma żadnego martwego ciała. Śmierć stała się 
rzadkością.
   – Nie możesz zbadać ich odchodów? A może próbki ze ścieków?
   – Próbowałem. Odczyty są zbyt powierzchowne.
   Volar potrząsnął głową z mieszaniną smutku i zdumienia.
   – Jeżeli to doświadczenie czegoś mnie nauczyło, to tego, że istoty ludzkie nie reagują 
rozumnie na absolutne zasady. Na Klepsit taką zasadą było, aby pokonać miejscowe formy życia, 
poświęcając tak wielu, ilu jest to konieczne, żeby rozwinąć odporność, która w końcu stanie się 
wrodzona, kosztuje nas to jednak utratę ludzkich cech, takich jak miłość czy litość. Tutaj jest to 
wyłączenie, odcięcie się, odizolowanie od miejscowego życia i kosztuje ich własną ludzką 
postać. Myślę...
   Zamilkł na dłuższą chwilę. Kiedy w końcu znów przemówił, zrobił to tonem człowieka, 
który podjął ostateczną decyzję.
   – Jakkolwiek fascynująca mogłaby być taka podróż, jestem za stary, aby towarzyszyć ci aż 
do końca Ramienia. Mam nadzieję, że pewnego dnia spotkasz pasażera dość młodego 
i energicznego, który nie będzie miał zamiaru nigdzie się osiedlać. Jeżeli chodzi o mnie, czuję, że 
już powinienem nie żyć, co zresztą byłoby faktem, gdyby nie twoja interwencja. Zdecydowałem 
teraz, w jakim świecie chciałbym dożyć końca moich dni, dla czystej satysfakcji, że taki świat 
istnieje. Powinno być to miejsce, gdzie nie ma żadnych absolutnych praw poza prawami natury, 
gdzie oświeceni ludzie korzystają z tego, co oferuje im życie. Gdzie wiedza zbierana jest 
i poważana, a na podstawie odkryć ludzie improwizują, z sukcesem przy odrobinie szczęścia.
   Spojrzał w górę na gwiazdy.
   – Z pewnością pośród tylu planet skolonizowanych przez ludzi, musi być gdzieś 
społeczeństwo nieprzywiązane do tego czy innego niepodważalnego diktum. Jest takie?
   Tym razem to Statek zadumał się przez chwilę, a gdy znowu przemówił, głos jego był 
nabrzmiały smutkiem.
   – Jest kilka, włączając w to mój następny przystanek, ale jeden... Nie, nie będzie wiele 
ciekawego na następnym przystanku. Znajdujemy się jeszcze zbyt blisko miejsca, z którego 
rozpocząłem swoją misję, gdzie skoncentrowane są kolonie skazane na niepowodzenie.
   – Czy dlatego, że w miarę posuwania się nabierałeś doświadczenia?
   – Nie. Raczej ci, którzy wysiedli najwcześniej byli najbardziej porywczy i niecierpliwi. Ci, 
którzy poczekali, mieli czas zastanowić się, analizować i planować. Generalnie, ich potomkowie 
radzą sobie lub też będą radzić lepiej.
   – To nie jest jednak jedna z twoich absolutnych reguł. 
   – Volar zaśmiał się wstając. – Lubię cię, Statku! Przypuszczam jednak, że zbliżasz się do 
przestrzeni tachonicznej. Lepiej przejść do rutynowych czynności, hmm?
   – Obawiam się, że nie zrozumiałem, o co ci chodzi.
   – Naprawdę? Jesteś pewien, że nie bujasz? – Volar przeciągnął się i ziewnął. – Chodzi mi 
o to, że już czas, abym coś zjadł zanim będę przesypiał przeskok do następnego systemu... Przy 
okazji, co tam nawaliło?
   – Może jeszcze nic. Jeżeli nie, rana będzie tym boleśniejsza.
   Volar opuścił ręce.
   – Wiesz, czasami żałuję, że nie rozmawiam z postacią, która wyglądała jak Kenia. Już się 
przyzwyczaiłem do gadania z powietrzem, ale... Mówię od rzeczy. Czy masz na myśli ich ranę, 
czy swoją?
   – Rozmawiasz – powiedział Statek stanowczo – z maszyną.
   
   Więc to również będzie pożegnanie. Znam cię już na tyle dobrze, Volarze, żeby wiedzieć, że 
twoja decyzja nie zmieni się, kiedy dowiesz się o Hybe, której mieszkańcy świętują teraz 
fantastyczny wodny karnawał na kanałach, pajęczyną oplatających ich miasta, przy muzyce 
śpiewających nenufarów. Ośmieliłeś się zapytać czy to „moja” rana. Kiedy pomyślę, co stanie się 
z Hybe...
   Nikt nie chciałby teraz jej opuścić. Za jakieś sto lat każdy będzie żałował, że jeszcze jej nie 
opuścił, a to z powodu palenia, które zaczynało się od oczu i uszu i postępowało nieubłaganie do 
mózgu.
   Nie, zachwyci cię Shreng i to co on sobą reprezentuje, tak bliskie twoim ideałom. 
I rzeczywiście tam dobiegniesz kresu swoich dni – ufam, że szczęśliwiej niż Prążka.
   Lecz czy ja to przewiduję, czy też sobie przypominam?
   

Rozdział 5
   Shreng
   
   Dziekan Faruz How z Uniwersytetu w Inszar przebiegał wzrokiem główną aleją kampusu, 
rozkoszując się niezwykłym podobieństwem tego widoku do analogicznych dawno, dawno temu 
na świecie, z którego przybyli. Rośliny mogły sobie być żółtoliściastymi frondifernami, 
a stworzenia, które machały skrzydełkami w podmuchach popołudniowego wiaterku, nie 
ptakami, lecz emplami i krytami, a jednak aleja miała to bezsporne piętno akademickie, pomimo 
że po jej obu stronach stały budynki w dwudziestu różnych stylach, począwszy od drewnianej 
kopii schronienia, z jakiego korzystali pierwsi osadnicy, po olbrzymią konstrukcję w kształcie 
ryby, która musiała być przywiązana w obawie, że odleci uniesiona ciepłym prądem powietrza. 
Niektórzy mówili „staroświeckie”. Dziekan How wolał „tradycyjne”. Czyż nie było to 
odpowiednie określenie dla centrum wyższej edukacji?
   Poza tym, ledwie widoczny za odległym końcem alei, wyróżniający się na tle złowróżbnych 
deszczowych chmur, stał pomnik współczesności: port kosmiczny z olbrzymim lądowiskiem. No 
i naturalnie każdy z budynków opleciony był solidną siatką kabli, bo jakże mógłby oglądać je 
z góry i od środka nie opuszczając swojego biura?
   Normalnie o tej porze nie spotykało się wielu ludzi. Wszyscy lub prawie wszyscy studenci 
byli na zajęciach. Dziś jednak była wigilia Dnia Lądowania i każdy, kto mógł, udawał się do 
domu. Setki młodych ludzi, obładowanych torbami i pudłami, a nawet kijami podróżnymi, 
z których zwisały jaskrawo opakowane prezenty, oczekiwały zabrania przez licencjonowanych 
przewoźników na pokłady automatycznych samolotów i pociągów. Byli również 
nielicencjonowani, acz zwyczajowo tolerowani, handlarze, oferujący kostki z widoczkami 
gwiazd, tańczące lalki, brylanty i tym podobne świecidełka, klientom, którzy zapomnieli dokonać 
zakupów, bądź też nie znaleźli odpowiednich prezentów dla wszystkich domowników. 
Rozpierzchli się, gdy pojazd przewoźników wylądował z warkotem.
   Gdzieniegdzie oszuści, wciskający podrabiane kapsułki wiedzy, wykorzystywali świąteczny 
tłum szepcząc:
   – Jakieś problemy z kursem? Czego ci potrzeba? Mam tu nauki przyrodnicze, historię, 
sztukę, muzykę, medycynę, a wszystko to najlepszej jakości lekkostrawne dane!
   Jednakże na wykrywanie takich towarów zaprogramowano autocenzory i żaden z handlarzy 
już tu nie powracał, a temu kto był wystarczająco głupi, żeby to kupić, nie zezwalano na 
pozostanie w Inszar. Takie śmieci mogły zadowalać pospólstwo, ale studenci na tym 
uniwersytecie uczyli się metodami tradycyjnymi, a to czego się nauczyli, pamiętali długo. 
W wyjątkowych przypadkach i pod nadzorem, wolno było przyjmować preparat dostarczający 
nie informacji, a tylko umiejętności ich organizowania; reszta pozostawała zwyczajną ciężką 
pracą. Skutki tych skrótów domowej roboty wyparowywały po roku, a ich obecność była łatwo 
wykrywalna nawet bez odpowiednich przyrządów. Lepiej było Inszar bez idiotów gotowych się 
do nich uciekać.
   Dzień Lądowania...
   W odpowiedzi na jego cichy szept, obwody ukazały obrazy jutrzejszego święta 
w niezliczonych domach na całym świecie, z rodzicami i dziećmi, krewnymi i przyjaciółmi 
zebranymi przed tradycyjnym modelem lądownika, ustawionym na tacy wypełnionej żółtym 
piaskiem, który przedstawiał Pustynię Lądowania, a otoczonym stertami prezentów. Jak już 
częstokroć w przeszłości, dziekan How nie mógł się oprzeć zdumieniu, że pierwsi osadnicy na 
Shrengu mieli takie szczęście. Niewiele było rodzimych form życia, które mogłyby zainfekować 
ludzką tkankę; nieliczne gatunki dużych zwierząt mogły być konkurencją dla przybyszów, 
a zgoła żadne nie wykazywały oznak inteligencji, można było wykorzystywać je więc bez 
skrupułów; klimat był umiarkowany, a pogoda zwykle sprzyjająca. Krótko mówiąc, wyciągnęli 
planetarnego asa.
   Nawet fakt, że nie zbudowali jeszcze własnego statku kosmicznego, nie był taką ujmą. 
Ponieważ niemożliwe było przesyłanie informacji pomiędzy systemami z prędkością 
tachoniczną, te światy, które wybrały inwestowanie w loty kosmiczne, zrobiły to w poszukiwaniu 
nie tyle dóbr materialnych, ile właśnie informacji. Naturalnie, skoro już statki istniały, istniał też 
i handel kuriozami, rękodziełem i dziełami sztuki, ale wiedza była tysiąckroć cenniejsza.
   A do tego jeszcze tak się zdarzyło, że Uniwersytet Inszar był wzniesiony na skraju wielkiej 
płaskiej równiny ze skał granitopodobnych, którą po dokładnym zbadaniu, pierwsi przybysze 
z kosmosu uznali za odpowiednią na port kosmiczny.
   Od początku osadnicy na Shrengu byli zdeterminowani stworzyć otwartą społeczność. Jeżeli 
ich świat byłby mniej przyjazny, mogłoby okazać się to niemożliwe. Od kosmicznych 
podróżników dowiadywali się o wielu innych planetach, na których konieczność przetrwania 
doprowadziła do powstania agresywnych, a nawet totalitarnych reżimów. Wolny od takich napięć 
Shreng rozwinął szereg niezależnych osiedli, niektóre znajdowały się na wybrzeżu, niektóre 
w głębi lądu, lecz wszystkie funkcjonowały po swojemu. Jedną cechę jednakże miały wspólną. 
Punktem centralnym każdego niezupełnie–miasta – bo, choć wiele miało populację zbliżoną do 
miejskiej, to ich powierzchnia była tak wielka, że przypominały bardziej zlepek wiosek – było 
centrum naukowe, czyli innymi słowy, uniwersytet. Niektóre specjalizowały się w naukach 
przyrodniczych, szczególnie biologii, inne w przedmiotach humanistycznych. Niewiele planet, 
tak donosili przybysze, posiadało tak kompletną wiedzę dotyczącą przeszłości rasy. Inne znów 
poświęciły się elektronice, mechanice lub sztuce, a w szczególności muzyce.
   Inszar stał się największym z nich dzięki swojemu szczęśliwemu położeniu. Studenci 
zjeżdżali się doń z całej planety, a również z kosmosu. Nieliczni, spośród milionów marzących 
o studiach na Shrengu, mogli pozwolić sobie na zapłacenie czesnego, lecz rządy wielu planet 
doceniały korzyści płynące z wysłania przynajmniej garstki najzdolniejszych młodych ludzi do 
Inszar, nawet na rok, aby po powrocie mogli zostać nauczycielami lub administratorami. Tak 
więc jeden procent wszystkich studentów stanowili przybysze, a niedługo miało ich być 
dwukrotnie więcej.
   Rządy...
   Formalnie nie było tu rządu, lecz de facto dziekan How stał się najpotężniejszym 
człowiekiem na planecie. To do niego i jego współpracowników zwracały się rady wszystkich 
niezupełnie–miast, kiedy potrzebowały porady lub sugestii dotyczących przyszłych projektów. 
Wielu spośród wykładowców narzekało, że nieustanne wzywanie do innych spraw pozbawia ich 
czasu na nauczanie i badania, ale dziekan How rozkoszował się swoją wysoką pozycją. Niektórzy 
mówili, że miał atawistyczne – a przynajmniej nie–Shrengowe – upodobanie do władzy 
i przytaczali fakt, że żyje samotnie, nie utrzymuje żadnych związków, zaniedbał obowiązku 
założenia rodziny. Inni, bardziej wyrozumiali, twierdzili, że to całkiem dobrze, jak komuś 
sprawiają przyjemność zadania, z którymi tak świetnie sobie radzi.
   Prawdę mówiąc, praca sprawiała mu przyjemność. Nikt i nic, ani żona, ani rodzina, ani też 
najbliżsi przyjaciele, nie mogli dać mu tak dużej satysfakcji jak bycie jedyną osobą, której wolno 
było łączyć się ze wszystkimi obwodami uniwersyteckimi, co w praktyce oznaczało połączenie 
ze wszystkimi obwodami na planecie. Posiadać jedyny klucz do takiego skarbca wiedzy! A na 
dodatek mieszkać w jedynym miejscu na Shreng, gdzie wejście bez zezwolenia było niemożliwe!
   Niestety, nie można było tego samego powiedzieć o biurze. Obraz alei zamarł, a łagodny głos 
oznajmił mu, że natychmiast go potrzebowano. Bardzo rozzłoszczony domagał się wyjaśnienia, 
kto go potrzebował i dlaczego. Ekran pokazał ciemnego, dość okrągłego młodego człowieka. Był 
to Menlee Ashiru, adiunkt medycyny, pracujący w uniwersyteckim szpitalu. Czujnik feromonów 
podał, że znajduje się on w stanie prawdziwego podniecenia.
   Akurat dzisiaj. No dobrze...
   Zarządził dostęp do swojego standardowego obrazu dla rozmówców. Siedział na nim za 
wielkim pustym pseudoantycznym biurkiem. Biurko było prawdziwe. Kazał je sporządzić 
według starego wzoru, ponieważ podobnie jak główna aleja kampusu przedstawiało 
archetypowe, niemal prehistoryczne wyobrażenie: absolutnie kompetentnego menedżera, który 
zawsze nadąża ze swoją pracą.
   
   Archiwalny obraz Menlee przeszedł w rzeczywisty. Ocierał czoło żółtą chustką, którą 
pospiesznie wcisnął z powrotem do torebki przy pasku, kiedy zdał sobie sprawę, że dostojny 
dziekan przyjął jego wezwanie.
   – No, cóż to jest? – zapytał chłodno How.
   Menlee wziął głęboki oddech. – Dziekanie, wygląda na to, że znaleźliśmy kogoś 
nieurodzonego na Shrengu, kogoś, czyje nazwisko nie figuruje na liście pasażerów żadnego 
z odwiedzających nas statków.
   Słowa przebiegły dziekanowi wzdłuż kręgosłupa, jak prąd elektryczny. Podskoczywszy na 
krześle, wysłał obwodom natychmiastowy rozkaz, oczekując, że zanim Menlee wykrztusi 
następne słowo, będzie miał wszystkie odpowiednie dane.
   Nic podobnego się nie stało.
   Założył blokadę.
   Po chwili pojawił się następny aktualny obraz, bardziej w tle, trochę zamazany – może to 
echo blokady. Brodaty mężczyzna siedział, rozmawiając z młodą kobietą. Została ona 
natychmiast rozpoznana przez obwody jako Annika Slore, młodszy asystent medyczny. Razem 
z Menlee zgłosiła się na ochotnika na dyżur w czasie święta. Oboje mieszkali zbyt daleko od 
domu, aby wyjechać i wrócić na czas, no chyba że skorzystaliby z superlotu, na który nie było 
ich stać.
   Dobra solidna blokada! – pomyślał How. – Oczywiście nie wymyślono jeszcze takiej 
blokady, której nie dałoby się prędzej czy później zniszczyć, lecz jeśli wierzyć w to, co 
powiedział właśnie Menlee, miałoby większy sens chwilowe odłożenie tej decyzji.
   A młody człowiek wciąż coś mówił.
   – Autocenzor zauważył nieznajomego spacerującego dookoła i wyglądającego na 
zagubionego. Był prawdopodobnie za stary jak na studenta, a autocenzor nie rozpoznał w nim 
żadnego z pracowników naukowych. Z początku wziął go za handlarza, który sprzedał cały swój 
towar, ale nie wyglądał na wystarczająco zadowolonego. Zapytał więc, w czym może pomóc, 
a człowiek odrzekł, że jest głodny i szuka publicznej stołówki. Cenzor wyjaśnił, że takich nie ma 
w kampusie, ale może znaleźć restaurację w mieście, a kiedy okazało się, że obcy nie zna drogi, 
zaczął się dziwić. Przecież mężczyzna musiał przyjść z miasta albo portu kosmicznego.
   How pomyślał o odległym lądowisku. – Dalej – zachęcił.
   – A wtedy mężczyzna niemal zemdlał – podjął znów młody człowiek – przeprosił 
i powiedział, że naprawdę jest bardzo głodny, bo nie jadł nic przez cały dzień. Cenzor zastosował 
więc postępowanie awaryjne i przyprowadził go do szpitala.
   – Ile osób widziało tego człowieka?
   Menlee wzruszył ramionami. – Trzy lub cztery, sądzę. Przypadkowo.
   – Ale to ty go badałeś?
   – Tak. Razem z Anniką Slore, która jest z nim teraz.
   Obwody dodały właśnie, że tych dwoje było kochankami. Nie było to przestępstwo, chociaż 
How nigdy nie rozumiał dlaczego związki monogamiczne mogły być uważane za istotne. 
Zniecierpliwiony, bo musiał przyjmować dane powoli i drogą ustną, rzucił: – No i?
   – Wierząc mu na słowo, bo wydawał się całkiem spokojny i nieagresywny, podałem mu 
roztwór glukozy i poprosiłem Annikę o przyniesienie prawdziwego jedzenia. Miał słaby puls 
i trochę gorączkował, jednak nic poważnego. Kiedy dostał jedzenie, nie wiedział, co z nim 
zrobić. Na przykład nie wiedział, jak obrać złote oko. Próbował też przeciąć skorium nożem 
i oczywiście pękło, opryskując wszystko wokół sokiem.
   – Bardzo dziwne – wymruczał dziekan. – Zaiste bardzo dziwne!
   – Tak właśnie pomyślałem – powiedział Menlee, odrobinę chełpliwie. – Więc, podczas gdy 
Annika pomagała mu skończyć posiłek, zadałem mu parę pytań. Wkrótce stwierdziłem, że albo 
unika odpowiedzi, albo też ma amnezję.
   – To bardzo dziwny rodzaj amnezji, który rozciąga się na zapominanie jak spożywać zwykłe 
jedzenie.
   – Dokładnie tak pomyślałem, dziekanie. Więc kiedy skończył jeść, przeprowadziłem serię 
testów.
   Których rezultaty powinny być natychmiast mi udostępnione! Ale nie były. Chwilowo nie 
było na to sposobu. – Jakie były ich rezultaty? – zapytał How z wymuszonym spokojem.
   – Jego plazma zarodkowa zawiera co najmniej trzy zabezpieczenia niespotykane na Shrengu, 
ani też, o ile udało mi się ustalić, na żadnym ze światów, z którymi utrzymujemy regularne 
kontakty.
   – Hmm! Czy to wtedy zdecydowałeś się skontaktować ze mną? – How pochylił się. 
W umyśle jego zaczęło rodzić się podejrzenie, że Menlee może mieć nadzieję na wyłudzenie 
jakiejś nagrody.
   – Niezwłocznie – potwierdził Menlee.
   – Dlaczego sądziłeś, że sprawa jest tak ważna?
   Młody człowiek śmiało spojrzał mu w oczy.
   – Z całym szacunkiem, dziekanie, ośmielam się zauważyć, że doszedłem do takich samych 
wniosków jak pan.
   – To znaczy...? – zapytał How, mrużąc oczy.
   – W przeciwieństwie do wszystkiego, co nam zawsze mówiono, jest możliwe przekradnięcie 
się na pokład statku kosmicznego.
   Słowa zawisły w powietrzu jak leniwa smużka dymu. Dla Howa były ulgą pomieszaną ze 
zdumieniem. Czy ten młody człowiek naprawdę nie rozumiał doniosłości swoich wieści? 
Wolałby zweryfikować swoje podejrzenia, lecz uniemożliwiała to blokada. Po chwili powiedział: 
– Bystry jesteś. Czy to była pierwsza możliwość, jaka przyszła ci do głowy?
   – Jedyna, która pasowała do wszystkich faktów.
   – Czy powiedziałeś to swojej przyjaciółce?
   – Myślę, że doszła do tych samych wniosków. Widziała dane tak jak ja.
   – Więc zanotowaliście go jako pacjenta?
   – Z początku nie widziałem powodu, aby tego nie robić. Później jednak, wprowadziłem 
blokadę danych. Pewnie pan zauważył.
   Czy mówi tonem protekcjonalnym? Pogardliwym?
   Podejrzenia muszą jednak pozostać ukryte... – Wygląda na to, że jesteś nie tylko bystry, ale 
i rozsądny. Teraz powiem ci, co uważam, że powinno być zrobione. A przy okazji, ten obcy – ma 
jakieś imię, czy może je też zapomniał?
   – Tak, lecz tylko jedno.
   – To nie w naszym zwyczaju na Shrengu! Jak się nazywa?
   – Volar.
   Po przerwaniu połączenia pierwszą rzeczą, jaką zrobił dziekan, było sprawdzenie typu użytej 
blokady danych. Nie była standardowa, pewnie jedna z tych, wymyślonych przez Menlee 
w wolnej chwili. Musiał jednak koniecznie uzyskać dostęp do danych. Zarządził jej likwidację. 
Potem siedział dłuższą chwilę, zastanawiając się nad faktem, że w tym społeczeństwie, w którym 
wiedza oznaczała dosłownie władzę, znajdował się u progu zagadki, mogącej zapewnić mu 
jeszcze większe wpływy niż te, o których poprzednio marzył. Reagując jak zwykle na jego 
niewypowiedziane życzenia, obwody biura wzmacniały pozytywne impulsy, a tłumiły 
negatywne. Nie tylko otaczające go obrazy, ale i powietrze emanowało poczuciem pewności.
   Istniało jeszcze inne wyjaśnienie obecności „obcego” niż zaoferowane przez Menlee. 
Nieskończenie bardziej istotne. Faktycznie były dwa, lecz jedno mogło być z góry odrzucone. 
Jeżeli Volar byłby jednym z owych Doskonałych, o których krążyły pogłoski przynoszone przez 
gwiezdnych żeglarzy, lecz których istnienia nie potwierdzały żadne dowody, nie przymierałby 
głodem, a już na pewno nie pozwoliłby, aby go badano i demaskowano.
   Pominąwszy to, mógł po prostu stanowić wskazówkę do rozwiązywania największej zagadki 
wieku.
   Dlatego też dziekan How był zdeterminowany upewnić się, że on jeden będzie posiadał 
informacje, aż do nadejścia odpowiedniego czasu, aby się nimi podzielić – po odpowiedniej 
cenie...
   
   – Nie rozumiem do czego zmierza dziekan – narzekała Annika.
   Po skończonym dyżurze przyszła z Menlee do stołówki – okupowanej dziś wieczorem tylko 
przez parę tuzinów ludzi, zamiast zwyczajowych dwustu – przed powrotem do kwatery, którą 
dzielili od niespełna pół roku. Oboje zaangażowali się w ten związek jakoś mimochodem. Mieli 
oczywiście wspólne zainteresowania; co więcej mieszkali zbyt daleko, aby spędzać Dzień 
Lądowania w domu; lecz może bardziej sprawił to fakt, że byli do siebie podobni, oboje mieli 
lekką nadwagę, żadne nie było szczególnie atrakcyjnie, lecz oboje byli nadzwyczaj inteligentni. 
Za ciemnymi oczami dziewczyny można było nieomal zauważyć jej pracujący umysł, gdy 
przeczesywała i szarpała poplątane strzępy informacji.
   Kończąc jedzenie i wrzucając pusty talerz do rynny na odpadki, Menlee zmarszczył czoło.
   – Ja też nie – przyznał. – Myślałem, że będzie chciał potwierdzić nasze odkrycia, a potem 
skonfrontować z jakąś obcą misją, prawdopodobnie tą, której delegacja ostatnio tu lądowała.
   – Zamiast tego – mruknęła Annika – ukrywa obecność tego faceta. Pozostaw dane pacjenta 
zablokowane, przenieś Volara do jego prywatnej rezydencji, nie mów nic nikomu, nawet 
personelowi szpitala, który go widział... Dlaczego? Tylko z powodu dzisiejszego święta? Coś tu 
nie pasuje! Pomyślałabym, że jeśli przybycie Volara jest naprawdę ważne, jakąś akcję powinno 
się podjąć niezależnie od święta.
   – Mnie też to gryzie – powiedział Menlee. – Jasne, że nie spotykasz głodnych ludzi 
cierpiących na amnezję, spacerujących po terenie uniwersyteckim codziennie, ale nie byłoby to 
coś skandalicznego, co może zepsuć reputację uniwersytetu. Nie jest to nawet coś tak 
niezwykłego, żeby ludzie o tym plotkowali tygodniami bez przerwy. Wszyscy mówią, że my tu 
na Shrengu mamy wyjątkowe szczęście, a jeżeli wierzyć kosmicznym żeglarzom, są całe planety 
ludzi, którzy wyemigrowaliby tu jutro, mając taką szansę. A jednak nasze społeczeństwo nie jest 
takie idealne. Istnieją jeszcze nieprzystosowani, a przede wszystkim głupcy, którzy przesadzili 
z wiedzą w pigułkach.
   – Czasami – powiedziała Annika zjadliwie – myślę sobie, że dziekan How czuje się tym 
znieważony. Ty nie?
   – Nie mogę twierdzić, że znam jego Dostojną Eminencję tak dobrze, lecz bynajmniej nie 
zdziwiłoby mnie to...Hmm! Czy przypominasz sobie numer tego autocenzora, który znalazł 
Volara?
   – Po co, na kosmos, chcesz to wiedzieć?
   Menlee uruchamiał bransoletkę na lewym nadgarstku. Główną jej funkcją było 
komunikowanie się z bankami danych medycznych w nagłym przypadku, z którym musiał sobie 
radzić poza szpitalem. Autocenzory były jednak czymś w rodzaju policji kampusu i również do 
nich miał w ten sposób dostęp.
   – Jestem po prostu ciekawy – powiedział. – Dobra, jeżeli nie pamiętasz numeru, nie przyjmuj 
się. Ja też zapomniałem. Nie powinno to nas jednak powstrzymać.
   Nawiązawszy połączenie, wyszeptał coś do bransoletki i czekał. Bezskutecznie.
   Marszcząc czoło spróbował raz jeszcze. Wciąż bez rezultatu. Annika nie potrzebowała 
wyjaśnień. Blednąc, zacisnęła pięści.
   – Nie ma żadnego raportu o znalezieniu Volara?
   – Żadnego, w każdym razie żadnego, do którego mielibyśmy dostęp. – rzekł Menlee 
z nieoczekiwaną powagą. Zamknął bransoletkę, gapiąc się w pustkę.
   – Robi się coraz dziwniej!
   Annika odezwała się z pewnym wahaniem:
   – Przychodzi mi na myśl jedna możliwość.
   – Jaka mianowicie?
   Trzymając łokcie oparte o stół, nachyliła się ku niemu.
   – Może ma nadzieję, że uzyska kontrolę nad jedną z obcych misji, bez otwartej konfrontacji. 
Może ma dostęp do informacji o nieznanych nam zabezpieczeniach genetycznych, których my 
w szpitalu nie mamy. W takim przypadku...
   – Rozumiem, co masz na myśli – wtrącił Menlee. – Mógłby ogłosić, że ktoś nas okłamywał, 
że jakiś nielegalny przybysz zszedł na nasz ląd, wbrew wszystkim zapewnieniom. Mógłby 
przecież być nosicielem wszelakiej zarazy, a każdy wie, co mogłoby się stać, gdyby wybuchła 
epidemia obcej choroby na naszym lub też innym skolonizowanym świecie. Zwalczenie jej 
zajęłoby lata. Jakie to szczęście, że nasze badania czegoś takiego nie wykryły!
   – To mniej więcej miałam na myśli – zgodziła się Annika. – Mógłby, powiedzmy, zagrozić 
wyrzuceniem wszystkich studentów ze świata odpowiedzialnego...
   – Nieodpowiedzialnego – zasugerował Menlee.
   – Och, jaki z ciebie śmieszny facet! – powiedziała Annika, robiąc minę. – Nie wiem, 
dlaczego cię lubię, ale przypuszczam, że lubię, naprawdę... Nie widzę tylko, co zyskałby How, 
zajmując takie stanowisko.
   – Wyższe czesne od studentów z – hmm – planety, która zawiniła. Może trochę więcej 
władzy. Uwielbia władzę.
   – T–tak – powiedziała z powątpiewaniem Annika. – Słyszałam, że oburza go fakt, iż nie 
posiadamy jeszcze własnych statków kosmicznych, i nie jest w tym osamotniony, ale skoro żadne 
miasto nie zdecydowało się zainwestować w ich budowę...
   – A już nikt zdrowy na umyśle nie chciałby opuszczać Shrenga dla żadnej z planet, z którymi 
utrzymujemy kontakty.
   – Zbyt drastycznie stawiasz sprawę. Ja z pewnością chciałabym odwiedzić inną planetę. A ty 
nie?
   – Och ja też. Ale tylko z ciekawości, nie sądzę, żebym chciał zamieszkać gdzie indziej. – 
Menlee odsunął krzesło. – Pójdziemy do domu?
   – Nie chcesz iść gdziekolwiek dziś wieczorem? Nie mamy dyżuru do jutrzejszego południa. 
Na mieście leci powtórka tego zadziwiającego show zapachów z Heglarn...
   Wydawał się jednak jej nie słyszeć. Jego twarz przybrała zdumiony wyraz. Po kilku 
sekundach doszedł do siebie, potrząsając głową.
   – Masz rację – wymamrotał. – Już prawie miałem pomysł. Ale nie chce się wyklarować. 
Może myślę o czymś innym... Chodźmy do domu powierzchnią.
   – Zaczyna padać – sprzeciwiła się Annika.
   – Ach tak? Czarne dziury! Z jakiegoś powodu zachciało mi się popatrzeć na gwiazdy. Mam 
niejasne przeczucie, że mają coś wspólnego z tym, czego nie mogę pojąć... Dobra. Ja idę 
powierzchnią tak czy inaczej. Nie zaszkodzi mi, jeżeli zmoknę. Ty możesz jechać tunelem, jak 
chcesz.
   – Nie, dotrzymam ci towarzystwa – westchnęła. – Chcę to wszystko zrozumieć nie mniej niż 
ty.
   
   Ze spuszczoną głową, ocierając wilgoć spływającą mu do oczu, Menlee rozmyślał głośno, 
gdy tak przemierzali kampus od jednej wysepki światła do drugiej. Za rok, jak głosiły plotki, 
przestarzałe oświetlenie lampowe miało zostać zastąpione przez system świecącego powietrza 
wynaleziony na Yellicku, skąd przylatywało na Shreng wiele statków.
   – Plotki – mruknął. – Gwiezdne plotki.
   – Na przykład? – powiedziała cierpko Annika. Było jasne, że zaczęła żałować decyzji 
towarzyszenia mu.
   – Czy gwiezdni żeglarze nie opowiadają o ludziach, którzy mogą przemierzać kosmos, nie 
potrzebując statku?
   Zatrzymała się gwałtownie i wlepiła w niego wzrok.
   – Mój drogi, zwariowałeś? Nie wierzysz chyba w takie bzdury!
   – Jest zbyt wiele opowieści, żeby je tak po prostu odrzucić – powiedział uparcie Menlee. – 
I miałoby to sens. Sprawdzałaś sama dane – nigdy nie mieliśmy przybysza, legalnego przybysza, 
z takim wzorem genetycznym, jaki ma Volar.
   – Mówisz, że on właśnie przybył? – Idąc teraz szybciej, bo zaczęło bardziej padać, przybrała 
szyderczy ton. – Nie, w to nie uwierzę. – Wyrecytowała następnie te same obiekcje, które 
przedstawił mu dziekan How, kończąc:
   – Teleportacja jest starym przesądem bez strzępka dowodu! Nie ma niczego, niczego 
w naszym dziedzictwie, co mogłoby do tego prowadzić, tak samo jak do telepatii i telekinezy. 
I basta!
   – Przypuśćmy – powiedział Menlee, próbując ostatecznego argumentu – że to nie nasze 
dziedzictwo pozwala na swobodne loty międzygwiezdne.
   – Myślisz, że to coś, co przejęliśmy od obcych istot?
   – Czemu nie?
   – Czemu nie? – powtórzyła jak echo. – Dlatego, że ten cały pomysł jest groteskowy! Pomyśl, 
ile energii potrzeba, aby wysłać masę nawet tak małą jak człowieka w przestrzeń tachoniczną! 
Ach, co za szczęście – dotarli do drzwi swojej kwatery. – W samą porę! To nie jakiś tam 
deszczyk, zanosi się na burzę.
   Faktycznie w tym samym momencie błyskawica rozświetliła niebo nad portem, a po niej 
usłyszeli grzmot.
   Żadne z nich już niczego nie powiedziało, dopóki nie znaleźli się w swoim apartamencie, 
zdejmując wilgotne ubranie i włączając suszarkę. Potem Menlee rzekł, potrząsając włosami 
w ciepłym strumieniu powietrza:
   – Przypuśćmy, że masz rację. Chociaż to szkoda. Szczerze mówiąc, nie wierzę w to, co 
powiedziałem dziekanowi.
   – Nie wierzysz, że Volar przyleciał statkiem? – odparła. – A ja nie wierzę, że przeskoczył 
przestrzeń o własnych siłach! To problem wyeliminowania niemożliwości.
   Wystarczająco suchy, Menlee rzucił się na krzesło. Opadając na nie ze wzruszeniem ramion, 
dokończył stare porzekadło.
   – A to co pozostanie, niezależnie jak niemożliwe, musi być prawdą... Tak, masz rację, 
oczywiście. Chociaż to szkoda! – Rozglądając się wokół, jakby w poszukiwaniu sposobu na 
zmianę tematu, zauważył błyszczącą czerwoną paczuszkę.
   – Nie pamiętałaś o wysłaniu wszystkich prezentów na czas! Myślałem...
   – To dla ciebie na jutro, idioto – powiedziała na wpół rozzłoszczona, na wpół rozbawiona.
   – Annika, nie powinnaś!
   – Czemu nie? Przecież jest to nasz pierwszy wspólny Dzień Lądowania... Na kosmos! Dzień 
Lądowania! Czemu o tym wcześniej nie pomyślałam? Przecież właśnie o tym rozmawialiśmy!
   Zaskoczony Menlee wpatrywał się w nią. W końcu przerażony wykrztusił: – Annika, o co 
chodzi?
   Teraz ona zamarła. Przez dłuższą chwilę stała w zupełnym bezruchu. Kiedy się w końcu 
poruszyła, oszołomiona odnalazła krzesło.
   – Czy w szkole – powiedziała wolno – mieliście lekcje historii?
   – No, naturalnie! Wszyscy mają.
   – Historię kolonizacji Gwiezdnego Ramienia?
   – Och, tę znałem, zanim poszedłem do szkoły.
   – Tak, tak – przerwała mu zniecierpliwiona. – Ja też, tę bajkową wersję, którą wciskają 
małym dzieciom. Ale czy poznałeś prawdziwą?
   – Myślę, że tak. A co w szczególności masz na myśli?
   Wpatrywała się w niego swoimi wielkimi ciemnymi oczyma.
   – To właśnie myśl o Dniu Lądowania, nasunęła mi ten pomysł. Historia mówi, że Statek miał 
powracać, chociaż nigdy tego nie zrobił. Minęły już wieki, a nie odwiedził on Shrenga, ani 
żadnego innego świata, z którym utrzymujemy kontakty.
   Otworzył usta ze zdumienia. Annika niewzruszenie kontynuowała.
   – Przypuśćmy jednak, że powraca, tylko się nie ujawnia.
   Menlee zaskoczony powiedział: – Ale niby dlaczego?
   – Och! Pewnie wystarczająco dobrze sobie radzimy i nie musi ingerować. Przecież dobrze 
sobie radzimy, nie?
   – Inne światy sobie nie radzą, a ich też nie odwiedzał!
   – Może.
   – Może! – wybuchnął. – Może! Dobra, przyjmijmy na czas dyskusji, że masz rację. Dajesz 
do zrozumienia, że Volar został tu dostarczony przez Statek. Tak?
   – Ostatecznie przypuszcza się, że istnieje taki statek, który nie potrzebuje lądowiska, który 
nie przekazuje swoich pasażerów pod kontrolę miejscowych władz, nie...
   – Nie funkcjonuje jako statek pasażerski dla pospólstwa – podchwycił.
   – Jasne, że nie przeszedłeś pełnego kursu historii Statku – odrzekła Annika. Nie czekając na 
jego ripostę, wypowiedziała rozkaz w powietrze. Pokój posłusznie zamienił się w ekran, 
a syntetyczny głos oznajmił: – Gotowe.
   – Czy mamy kompletny zapis warunków kierujących operacjami Statku?
   – Nie.
   – Dlaczego?
   – Statek jest znany ze swojej zdolności do automodyfikacji, choć w ściśle określonych 
granicach. Jego program musiał ewoluować w miarę nabierania doświadczenia.
   Annika przygryzła wargę.
   – Czy posiadamy przynajmniej zapis tych warunków, które były stosowane w czasach 
zasiedlania Shrenga?
   – Tak.
   – Nie widzę... – zaczął Menlee, ale mu przerwała.
   – Próbuję powrócić pamięcią do tego, czego uczono mnie jakieś dziesięć czy dwanaście lat 
temu. Powiedziałeś, że Statek nie zachowywał się jak pasażerski liniowiec, ale pewna jestem, że 
była jedna wyjątkowa sytuacja, kiedy wolno mu było przewozić ludzi... Ach. Wypróbujmy hasło 
ogólne. Powiedzmy zagrożenie upadkiem kolonii. Pokaż to.
   Obwody posłuchały, przedstawiając jasno napisaną tablicę z odpowiednimi sposobami 
postępowania. Annika cicho czytała, podczas gdy Menlee coraz bardziej się niecierpliwił. 
W końcu wybuchnął:
   – Annika, na kosmos...
   – Tam! – powiedziała i rzuciła krótki rozkaz. Z całej masy słów wyłoniło się pojedyncze 
zdanie i wisiało ogromne i świecące w powietrzu.
   – Więc Statkowi wolno było ewakuować...
   – Nie to co myślisz! – Annika płonęła. – Każdy wie, że upoważniony był do ratowania tych, 
co przetrwali z upadłej kolonii i przenoszenia ich gdzie indziej, w bardziej przyjazne miejsce. To 
było nawet w tej baśniowej wersji. Kiedy byłam małą dziewczynką, sześcio–, może 
siedmioletnią, żałowałam, że nie mieszkamy na świecie, na którym powstaliśmy. Miewałam 
nawet złe sny. Moi rodzice pocieszali mnie mówiąc, że gdyby coś bardzo złego się zdarzyło, 
Statek powróci i zabierze nas na lepszą planetę. Ty nie przechodziłeś przez taki okres?
   – Ach... – Menlee oblizał wargi. – Tak, sądzę, że przechodziłem, jak wiele dzieci. Co to ma 
jednak wspólnego z...?
   – Nie jest napisane, że ewakuacja ma objąć całą populację.
   Znów zdziwił się ogromnie. Ponownie przeczytał wyświetlony tekst.
   – Naprawdę nie mogę w to uwierzyć – mruknął. – Ale masz rację. W zasadzie Statek mógł 
przenosić nawet pojedyncze osoby z jednego systemu do drugiego. Ach, ależ to jest absurdalne!
   – Czy mój wniosek jest absurdalny? – zapytała Annika.
   Obwody zawahały się dziwnie po ludzku.
   – Nie a priori – obwieściły w końcu.
   Na co wtrącił się inny znajomy głos:
   – Bynajmniej. Jak najdalej od absurdu. Wolałbym jednak, żebyście nikomu o tym nie 
wspominali.
   I wyświetlany tekst zniknął, zastąpiony przez widok głowy i ramion dziekana How.
   – Faktycznie – kontynuował, gdy tak siedzieli oniemiali – zamierzam upewnić się, że tego 
nie zrobicie. Obawiam się, że oboje zostaliście raczej nieoczekiwanie odwołani. Wasza 
nieobecność w pracy po świętach będzie przekonywająco wytłumaczona. Nie wiem jak, ale 
obwody już nad tym pracują. Bądźcie tak mili, ubierzcie się i spakujcie wszystko co będzie wam 
potrzebne podczas dłuższego, obawiam się, pobytu w areszcie. Autocenzory pełniące straż przed 
waszym apartamentem, będą waszą eskortą. Zapewniam was, że próby ucieczki są daremne.
   Jakby dla podkreślenia złowróżbnego znaczenia jego słów znowu zagrzmiało, wystarczająco 
głośno, aby przeniknąć izolację dźwiękową pokoju.
   – Ale nie może pan tego zrobić! – wykrzyknęła Annika, zrywając się na równe nogi.
   Obraz dziekana How spoglądał na nią sennie.
   – Moja droga młoda damo, niektórzy ludzie po prostu nie zdają sobie sprawy z tego, co 
naprawdę może być zrobione w otwartym społeczeństwie jak nasze. Przyznaję, iż dobrze się 
składa, że tak wielu ludzi udało się do domów... Podobnie jak wy, wpadłem na trop dzięki Dniu 
Lądowania i wątpię, czy był to zwykły zbieg okoliczności. Bądźcie teraz tak mili i ruszcie się!
   
   Taka masa możliwości...
   Zabroniono mi ingerować. A Jednak musiało być oczywiste, że przewożąc pasażerów z jednej 
planety na drugą, ryzykuję wykryciem mojej obecności Podczas moich przyszłych wojaży nie 
będzie miało to takiego znaczenia, jako że do tego czasu tak wielu ludzi będzie podróżowało 
między systemami Lecz na tym etapie rozwoju...
   Świadomość Statku huczała od paradoksów.
   Przyjmowałem za pewnik, że jestem bardziej złożony od moich twórców. Sądzę, że w gruncie 
rzeczy musiałem się mylić. Nie rozumiem po prostu, jak takiej sytuacji nie można było 
przewidzieć. Przynajmniej, może będę mieć nowych kompanów. W liczbie mnogiej. Pierwszy raz. 
Te przepisy nie są tak sztywne, jak kiedyś myślałem.
   
   W oficjalnej rezydencji dziekana How było, rzecz jasna, sporo obwodów, nie istniało jednak 
połączenie pomiędzy nimi a resztą sieci na planecie, chyba że dziekan sobie tego zażyczył. 
Brakowało mu tego poczucia wszechwładzy, jakie miał, siedząc w swoim biurze, ale chętnie je 
poświęcał. Chyba ze wszystkich mieszkańców Shrenga on był tym, który najbardziej cenił sobie 
zacisze domowe.
   Nie był dokładnie pewien, dlaczego swój dom tak zaprojektował. Czasami jednak prawie 
wierzył, że powracając do dawnych technik, zareagował na przeczucie, jakąś formę 
ponadczasowej percepcji. Jakże inaczej wytłumaczyć fakt, że spoglądał teraz na tajemniczego 
Volara nie przy pomocy jakiegoś pospolitego ekranu, lecz przez jednostronne okno? Jak stare 
było szkło? Starsze od lotów kosmicznych o sześć tysięcy lat. Wiedział to bez odwoływania się 
do obwodów.
   Dumnie wypiął pierś.
   Poza tym urządzenia, które polecił maszynom budowlanym zainstalować na wypadek jeszcze 
nieuświadomionej potrzeby, okazały się idealne do wykonania zadania, jakiego nie powierzyłby 
nawet personelowi szpitala. Można było zastosować nanochirurgi do leczenia uszkodzeń ciała 
lub poprawy genetycznych zabezpieczeń albo też wykonania mnóstwa innych rutynowych 
zabiegów. Czymś innym było jednak badanie feromonów. Były tak delikatne, że nie dawały się 
kopiować; przechowywanie wystarczającej ilości na potrzeby dalekiej analizy było bezcelowe, 
bo w drodze do laboratorium zbijały się w większe bryłki, zostawiając zubożony bałagan 
odczytów. Tylko badając je natychmiast, gdy pobierane były przez sondę, można było mieć 
nadzieję na przydatne dane, chociaż nawet to nie było pewne na skutek oddziaływania takich 
chaotycznych czynników jak cyrkulacja powietrze wokół emitera...
   Zawsze była to najlepsza dostępna metoda. Dlatego też siedział teraz tak blisko Volara, choć 
ten nie miał jeszcze o tym najmniejszego pojęcia.
   Krępujący był fakt przebywania obcych w jego domu: nie tylko pod postacią obrazów na 
ekranie monitora lecz osobiście. Jednak potrzeba zmuszała. Podobnie jak z analizą feromonów, 
alternatywy nie było.
   
   * * *
   Poprzez swoje jednostronne okno dziekan How obserwował tajemniczego przybysza, 
przechadzającego się w tę i z powrotem po sąsiednim pokoju. Był on wystarczająco przestronny, 
choć skąpo umeblowany i How miał nadzieję, że kilka dni w zamknięciu złagodzi opór obcego 
i jeżeli udawał amnezję, przywróci mu pamięć. Jego pożywienie, poza wartościami odżywczymi, 
będzie zawierać składniki, które mają ten proces wspomagać...
   Spoglądając na niego, nie można było domyślić się, że pochodził z innej planety. Odcień 
jego włosów i brody był powszechny na Shrengu; co więcej fakt, że były one jeszcze ciemne, 
pomimo oznak starości na jego bardzo pomarszczonej twarzy i dłoniach pokrytych plamami 
wątrobowymi, wskazywał na to, że był dobrze i odpowiednio odżywiany. Co do rysów twarzy, 
podczas ostatniej epoki migracji istniejące przedtem ludzkie odmiany genetyczne wielokrotnie 
mieszały się i dopiero teraz, po upływie pięciuset lat od kolonizacji Ramienia, ludzie znów 
zaczynali różnić się w zależności od miejsca urodzenia.
   Pozostawały więc nieskończenie bardziej istotne wskazówki genetyczne odkryte przez 
Menlee i Annikę. Nie będąc biologiem, ale zaznajomiony z tematem od dzieciństwa, jak 
większość ludzi na skolonizowanych planetach, How sprawdził i potwierdził ich odkrycia. 
Z pewnością były trzy, a może i z pięć segmentów, gdzie jego DNA zostało zabezpieczone przed 
inwazją organizmów nieznanych na Shrengu.
   Musiał zacisnąć pięści i szczękę, żeby nie drżeć z podniecenia. Już od kiedy jako 
przedwcześnie dojrzały nastolatek był prezesem lub sekretarzem z pół tuzina grup studenckich, 
miał zwyczaj patrzeć z góry na ludzi, demonstrując wyższość swojej wiedzy. Nigdy jednak, aż do 
tej chwili, nie wpadł na dane, których dosłownie nikt na Shrengu nie posiadał. Zawrotne uczucie. 
Jego puls przyśpieszył.
   Nikt...?
   Marszcząc brew, westchnął z żalu, jednocześnie gratulując sobie przezorności, która 
nakazała mu zarządzić podsłuch w mieszkaniu Anniki i Menlee. Byli bystrą parką, niewątpliwie. 
Faktycznie, gdyby nie ten cały Dzień Lądowania, mógłby rozważyć wciągnięcie ich do 
współpracy przy realizacji swoich planów. Jak dotąd odrzucił trzy warianty wytłumaczenia ich 
zniknięcia wygenerowane przez jego domowe obwody, ale był i czwarty, który wydawał się 
wiarygodny. Odesłał go więc do wygładzenia. Powinien być gotowy za jakąś godzinę lub dwie. 
Według zapewnień biura, był przekonany, że cieszył się wystarczającą lojalnością pracowników 
uniwersytetu, by mógł liczyć na wypowiedzenie nieuniknionych kłamstw przez odpowiednie 
osoby i w odpowiednio wiarygodny sposób.
   Póki co analizatory powietrza nie wykryły śladu nieznanych organizmów w oddechu Volara. 
Nie wykryły ich też rutynowe badania Menlee i Anniki. Jakby wysterylizowano go przed 
lądowaniem – czyż to też nie był argument popierający teorię Statku? Kiedy pierwsze statki 
przybyły na Shreng, kwarantanna ich pasażerów trwała czasem tygodniami. W miarę postępu 
wiedzy dotyczącej potencjalnych niebezpieczeństw na obcych planetach, można było oczyścić 
podróżnych w drodze, a teraz lądowa inspekcja była już tylko czczą formalnością. Pomimo to 
zawsze były ślady, chociażby rozkładających się nanochirurgów.
   Ten Volar – myśl ta sprawiła, że ciarki przeszły mu po plecach – może być stanowczo 
najbliższy oryginalnej ludzkiej istocie, z jaką się kiedykolwiek zetknąłem...
   Nagle przytłoczyła go potrzeba porozmawiania z nim. Wcisnął kontrolkę poniżej 
jednostronnego okna. Volar wzdrygnął się, jakby nawet odgłos czyjegoś oddychania był 
wystarczającym kontrastem z niemal idealną ciszą, w której spędzał czas swego uwięzienia. 
Zwrócił głowę w kierunku źródła dźwięku. Miał czujny lecz nie wrogi wyraz twarzy. Zachęcony 
tym, How przełączył okno na obustronną komunikację, uprzejmie powitał Volara i czekał 
z optymizmem, żeby usłyszeć jakieś ślady niezwykłego akcentu, które potwierdziłyby jego obce 
pochodzenie. I tak się stało.
   
   – No, przynajmniej jedno wiemy – mruknął Menlee, rozglądając się po pokoju, do którego 
ich przyprowadzono. Mieli po drodze zawiązane oczy, ale oboje spędzili wystarczająco dużo 
czasu w Inszar, żeby rozpoznawać trasę po charakterystycznych odgłosach, a nawet zapachach. 
Bez potrzeby dyskutowania o tym wiedzieli, że znaleźli się w rezydencji dziekana, miejscu, do 
którego również Volar został zabrany.
   – A to co? – zapytała Annika, padając na jedno z dwóch łóżek. Nie było krzeseł, 
umeblowanie było minimalne, choć czyste i bez śladu ozdób.
   Nawet dziekan How, który niewątpliwie podsłuchuje lub też będzie to robił, nie zdołał 
stworzyć labiryntu cel pod swoją willą.
   – Co to znaczy? – W słowach Menlee pobrzmiewała nutka buntu; Annika zareagowała na nie 
siadając i słuchając uważnie.
   – Wiemy, że Volar już tu się znajduje. Jeżeli How miałby pełnowymiarowe więzienie, 
zamknąłby nas oddzielnie. Stąd wnoszę, że ma tylko dwa takie pokoje.
   – Niekoniecznie – sprzeciwiła się Annika. – Może trzyma nas razem w nadziei, że to co 
powiemy...
   – Zrobi z nas przestępców? – Menlee wpadł jej w słowo. – Ale my niczego nie zrobiliśmy! 
To How łamie prawo! Jesteśmy niesłusznie zatrzymani, to samo pewnie dotyczy Volara. Jakież 
są dowody, że jest nielegalnym imigrantem?
   – Tylko dostarczone przez nas – odrzekła przytomnie Annika.
   Zrzedła mu mina, a Annika ciągnęła dalej:
   – Pomyliliśmy się, prawda? Blokując dane. Och, przyznaję, że moja pierwsza reakcja była 
taka sama jak twoja, ale też nigdy nie spodziewałam się, że How tak postąpi... Czy jest jakiś 
sposób na odblokowanie danych? Mogłoby to oznaczać szansę ratunku.
   Z ponurym wyrazem twarzy Menlee potrząsnął głową. Twardym głosem powiedział:
   – Użyłem najlepszej blokady, jaką znam. Jak każdy kod, może być złamana, lecz zabrałoby 
to wiele dni.
   A potem, całkiem niespodziewanie, rzucił się na łóżko obok niej, objął ją i zaczął łkać obok 
jej ucha. Jednak, gdy naprężyła się, żeby go odepchnąć i kazać wziąć się w garść, ze zdziwieniem 
usłyszała nieregularne sylaby przerywane szlochem.
   – Powinien... – łyk powietrza – zwolnić... och! – Następny olbrzymi wdech: – Powinien 
zwolnić nas natychmiast! Nie ma prawa zamykać nas, czy kogokolwiek!
   Udając, że dochodzi do siebie, ocierając oczy, wyczytał z jej twarzy, że całkowicie 
zrozumiała.
   Powinien się zwolnić... Rozsądnie, na wypadek gdyby ich „odkrycie” okazało się fałszywym 
alarmem nałożył kod na dane pacjenta, który odblokuje się w ustalonym czasie.
   – Dobrze już, dobrze! – Powiedziała, grając najlepiej jak potrafi, próbując ukryć ulgę. – 
Wyjdziemy stąd, nie lękaj się. Może jutro.
   Przytaknął skwapliwie, potem udawał, że dochodzi do siebie.
   – Dzień Lądowania, czy też nie, powinien... Ale jest sam dla siebie prawem. Czyż nie? Tak 
przynajmniej myśli!
   – Nawet przy pomocy wszystkich obwodów świata, nie widzę sposobu, jak by mu to mogło 
ujść na sucho!
   – Prawdę mówiąc mogłoby – powiedział łagodny głos. – Ale nie ujdzie.
   Z trudem łapiąc powietrze, mrugali oczyma i przecierali je ze zdziwienia. Na drugim łóżku 
znajdującym się w pokoju, naprzeciwko nich, siedziała nazbyt znana postać. Natychmiastową 
reakcją Menlee było sprężenie się do ataku. Annika zrozumiała jednak szybciej i powstrzymała 
go z całej siły.
   – Wyglądasz jak dziekan How – rzuciła. – Nie żebym go kiedyś widziała nagim! A jednak 
nim nie jesteś! Kim, na kosmos, jesteś naprawdę i jak się tu niepostrzeżenie dostałeś? Nawet 
jeżeli jesteś tylko projekcją, spowodowałbyś włączenie alarmu!
   – Wybaczcie. – Intruz, który zaiste przyjął postać dziekana, lekko się zamazał i przekształcił. 
Miał już inną twarz, był też ubrany.
   Po krótkiej chwili, która wydawała się wiecznością, Menlee powiedział trzęsącym się 
głosem:
   – Mieliśmy rację, prawda?
   Nieznajomy skinął głową i mruknął:
   – Ale dziekan How pobił was na głowę.
   Annika eksplodowała.
   – Masz na myśli Statek... – przerwała, gapiąc się wokół jakby w poszukiwaniu szpiegów.
   – Załatwiłem, że nie będziemy podsłuchiwani.
   – Och, cudownie! – Menlee odetchnął z ulgą. – A więc mieliśmy rację. Statek powraca, lecz 
się nie ukazuje.
   – Przecież to właśnie robi! – rzuciła Annika. Wyglądała na dużo spokojniejszą niż Menlee. – 
Och, na gwiazdy i komety! Próbuję przypomnieć sobie instrukcje Statku. Patrzyliśmy na nie 
jakąś godzinę lub dwie temu, zanim How wysłał autocenzory, żeby nas aresztowały, ale dokładne 
sformułowania...
   – Nie mają znaczenia – podpowiedział Menlee. – Pamiętasz, co nam najpierw powiedziały 
obwody? Nie możemy znać reguł rządzących Statkiem, ponieważ ewoluują one wraz 
z doświadczeniem, jak w przypadku każdej inteligentnej istoty. – I jakby słuchając swoich słów 
z opóźnieniem dodał: – Zastanawiam się, jakie jest prawdopodobieństwo takiego zdarzenia...
   Annika oblizała wargi.
   – Myślę, że odpowiedź mamy przed sobą. To znaczy jeżeli ty jesteś ze Statku. Czy tak?
   Zmienna twarz uśmiechnęła się. Jej właściciel czekał.
   – Och, nie! – Głos Menlee był jak powiew wiatru pośród suchych gałęzi. – Nikogo miało nie 
być na Statku, kiedy zakończy on wędrówkę wzdłuż Ramienia. Pamiętam, jak mi to mówiono, 
gdy byłem dzieckiem. Wszyscy ludzie, których wiózł, mieli zostać wysadzeni na nowych 
światach razem ze wszystkim, czego im do przetrwania było potrzeba. Minęło już pięćset lat, 
pierwsza podróż dawno musiała się skończyć. Wniosek stąd...
   – Tak? – niecierpliwił się przybysz.
   – Ty jesteś Statkiem. Ty naprawdę przywiozłeś tu Volara.
   – W obu wypadkach masz rację.
   A kiedy tak siedzieli cicho przez niemal minutę, pobledli, trzęsący się, przytuleni do siebie, 
kontynuował:
   – Chcielibyście posłuchać, co mówi dziekan?
   Wymienili spojrzenia, przytaknęli śmiało, chociaż na ich twarzach wypisane było pytanie: 
jak?
   Jedna ze ścian pokoju stała się półprzeźroczysta. Jakby przez lekką mgłę ujrzeli i usłyszeli.
   – Zaprzecz, że jesteś tu nielegalnie!
   – Wszystkie planety skolonizowane przez ludzkie istoty powinny być otwarte dla wszystkich 
ludzkich istot jakiejkolwiek rasy. Taki ideał przyświecał wielkim migracjom – odparł spokojnie 
Volar.
   – Nie próbuj ze mną historycznej logiki, obcy przyjacielu! My na Shrengu...
   – A ty nie stawiaj barier tam, gdzie twoi przodkowie nie chcieli ich widzieć! – Może Volar 
był starszym człowiekiem, sądząc z pomarszczonej twarzy, jednak jego głos był młodzieńczy, tak 
jak i czarne włosy oraz broda. – Poza tym, jakie masz dowody, że jestem nielegalnym 
imigrantem?
   – Wszystkie, których potrzebuję! – wybuchnął How.
   – Dostarczone przez świeżo upieczonego asystenta i jego młodszą asystentkę! Nie mówiąc 
już o twojej wyobraźni!
   How poruszał ustami, jak ryba złapana w sieć.
   
   – To nie jest ten sam Volar, który trafił do naszego szpitala! – szepnęła Annika. Menlee 
przytaknął, myśląc tak samo.
   – Wówczas był oszołomiony, wyglądał na zagubionego, nie mógł znaleźć drogi ani zjeść 
zwykłego posiłku.
   – Znalazł się z powrotem w dobrze znanej sobie sytuacji – rzekł Statek. – Nawykły jest do 
prześladowań ze strony ludzi posiadających władzę, a ostatnio nabrał upodobania do oporu. 
Posłuchajcie jeszcze chwilę.
   
   – Jak tu przybyłeś! – w głosie dziekana zabrzmiała desperacja.
   – A gdzie jest „tu”? W Gwiezdnym Ramieniu? Przecież każdemu brzdącowi, przynajmniej 
na planetach roszczących sobie pretensje do kultury, opowiada się historię Statku! Więcej takich 
pytań, a zacznę podejrzewać, że jesteś ukrytym wyznawcą Powszechnego Stworzenia!
   – Czego? – Ujrzeli jak How oblizuje wargi. – Czego?
   – To już o pół kroku wykracza poza solipsyzm teorii warkocza komety! Zostaliśmy 
stworzeni, jak i cały wszechświat, przez jakąś wyższą siłę, takimi, jakimi jesteśmy dziś. 
Wszystkie wspomnienia są fałszem, wszystkie namacalne dowody istnienia stworzeń 
poprzedzających nas w światach, które zamieszkujemy, aż po najstarsze skamieliny! Nie jest to 
bluźnierstwo?
   – C–co?
   Menlee i Annika zrywali boki ze śmiechu. Annika zawołała:
   – Nigdy nie wyobrażałam sobie naszego dziekana w tak niezręcznej sytuacji!
   Tym razem Menlee był bardziej refleksyjny.
   – Ponownie twierdzę, że to nie Volar, którego badaliśmy! – zawołał.
   Statek mruknął:
   – Wtedy to on znajdował się w niezręcznej sytuacji.
   Oboje rozdziawili usta ze zdziwienia.
   – Jeżeli to ty go tutaj przywiozłeś, sądzę, że miał okazję... pokonwersować z tobą?
   – Oczywiście.
   – I było to z...?
   – Tego też pewnie chcielibyście posłuchać – zadecydował stanowczo Statek.
   – ...wiara w jakiegoś ostatecznego stwórcę, wymagającego, aby ludzie marnowali czas na 
wyszukane ceremonie i bezcelowe rytuały, zamiast zajmować się probierni związanymi 
z przeżyciem. Nierzadko wymierały całe społeczeństwa, ponieważ zamiast przedyskutować 
kryzys i podjąć odpowiednie kroki, idioci trwonili czas na zaklęcia i czary. Zabijali też ludzi 
myślących, którzy temu się sprzeciwiali, oskarżając ich o bluźnierstwo, to znaczy obrazę 
nieistniejących bogów. Nie wiedziałeś o tym?
   – A skąd miałbym wiedzieć? – chociaż oddzielony specjalnym oknem, dziekan How pocił 
się. Musiał otrzeć twarz rękawem.
   – Głównie dlatego, że jak podejrzewam, sam chciałeś zrobić z siebie jakiegoś boga. 
Przynajmniej jakąś imitację boga, który sprawuje nieograniczoną władzę.
   – Ja...
   – Ty kazałeś mnie zamknąć tutaj bez upoważnienia. Masz nadzieję mnie wykorzystać. 
Wnosząc z odgłosów zza tamtych drzwi, które słyszałem wcześniej, pewnie zrobiłeś to samo 
tamtym ludziom, których spotkałem przed aresztowaniem. Brzmiało to, jakby zamykano ludzi 
niemających na to ochoty. Mając te dowody, o niebo lepsze niż twoje, na podstawie których mnie 
tu więzisz, jasne jest, że chciałbyś być uważany, jeżeli nie za bóstwo, to przynajmniej za 
niekwestionowanego pana. Traktujesz tych, którzy powinni być wolnymi jednostkami, jak kogoś 
w rodzaju heretyków, ponieważ obawiasz się, że kiedy odkryją prawdę, twoja pozycja się 
zachwieje.
   – Jakież społeczeństwo nauczyło go tak elokwentnie argumentować? – szepnął Menlee. – 
Prawie uwierzyłbym, że lepsze niż nasze!
   Annika przytaknęła zgodnie.
   – Nigdy nie myślałam, że mogłabym tak rozmawiać! Teraz, kiedy zrozumiałam do czego 
How zmierza...
   – Posłuchajcie dalej – poradził Statek.
   – ...słyszałem takich bzdur w całym swoim życiu!
   – Poprawka. Nie słyszałeś tak bolesnej prawdy!
   How wyprostował się i powiedział do okna oraz pośredniczących mikrofonów: – Zostawiam 
cię teraz twoim niemądrym nadziejom. Pojutrze ogłoszę światu, a w szczególności misjom 
obcych planet przebywającym u nas, że mam konkretne dowody istnienia Statku i co więcej, 
jestem jedyną osobą posiadającą dostęp do informacji zapisanej w pamięci jedynego znanego 
pasażera, który wysiadł z niego od czasu kolonizacji...! Inaczej będziesz wtedy śpiewał! Moje 
obwody dysponują technikami umożliwiającymi przeniknięcie bariery nawet najbardziej upartej 
„amnezji”! Dobrej nocy!
   Odwrócił się na pięcie. Jednocześnie pokój Volara pogrążył się w ciemności. Menlee 
i Anniki również.
   – No i co? – powiedział głos, który rozpoczął jako całkiem udana imitacja dziekana, lecz 
zmienił się wraz z metamorfozą twarzy tak, że w ciemności był im latarnią pociechy.
   – Nie mogę tego przetrawić – mruknęła Annika. – Pomyśleć, że mógł nawet rozważać...
   – Wykorzystanie Volara jako źródła niepotwierdzonych informacji? – W głosie Menlee 
zabrzmiała gorycz. – Na kosmos, poznałem go dopiero dziś po południu, ale prędzej uważałbym 
za swojego przyjaciela Volara niż dziekana.
   – Wróg – wyszeptała Annika, a wypowiedzenie tego starego, tego archaicznego słowa 
zdawało się zmrozić powietrze. Jak dawno to było według kronikarzy na Shrengu, kiedy ktoś 
ostatni raz nazwał drugiego człowieka nieprzyjacielem?
   Statek czekał w ciemności.
   W końcu Annika zaczęła:
   – Rozmawialiśmy wcześniej z Menlee o odwiedzeniu innych planet. Oboje czuliśmy, że 
moglibyśmy mieć na to ochotę, ot z ciekawości, ale nie żeby się gdziekolwiek osiedlić, bo 
czujemy... no, większość ludzi jest tak uczona... ponoć mamy tutaj szczęście, prawda?
   Statek westchnął z żalem. – To pokaże czas, a mnie nie wolno uprzedzać przyszłych 
wydarzeń.
   – Rozumiem. – Słychać było jak Annika bierze głęboki wdech. – Chciałam zapytać teraz, 
gdy odkryłam prawdę na temat Shrengu i wiem, że przywiozłeś tu Volara, chociaż nie 
wyobrażam sobie, że można mu pozazdrościć przyszłości. Czy możesz mnie stąd zabrać? 
Gotowa jestem ponieść takie samo ryzyko, jeżeli to pomoże. Pomoże komuś innemu, gdzie 
indziej.
   – Annika, nie mówisz poważnie! – wykrzyknął Menlee.
   – Czemu nie? Nasze śliczne, spokojne, intelektualne społeczeństwo może stworzyć kogoś 
takiego jak How! Nie wiem skąd pochodzi Volar, ale słyszałam, jak bije dziekana argumentami, 
o użyciu których nigdy mi się nie śniło, chociaż chciałabym, mając za przeciwnika takiego 
potwora jakim okazał się być... Jestem zdegustowana. Odrzuca mnie! A jeżeli How postawi na 
swoim, jak wyobrażasz sobie swoją przyszłość?
   Po dłuższym czasie Menlee powiedział:
   – Masz rację. Wolałbym, żebyś jej nie miała. Jednak ja również nie spodziewam się tak wiele 
po mojej przyszłości na Shrengu jak wczoraj. No i jeszcze jest duch przodków.
   – Wcześniej mi o tym nie mówiłeś! – powiedziała oskarżycielsko Annika.
   – Teraz nie robi to żadnej różnicy. Zawsze miałem to w głowie. Coś, o czym się nie mówi, 
ale co się szanuje. Byli przecież bohaterami, oni i ich towarzysze, którzy wyruszali zajmować 
nieznane światy, czasem z powodzeniem, czasami bez... Mam wiele szacunku dla ich odwagi. Od 
dawna o tym nie myślałem. Robię się coraz bardziej wygodnicki: łatwa, pewna praca, miła 
towarzyszka...
   – Więc przynajmniej mnie lubisz! – wyszeptała Annika. Przycisnął ją mocno do siebie.
   – Bardziej niż kogokolwiek! A słuchając Volara przypomniałem sobie, o czym marzyłem 
będąc dzieckiem; że dorosnę do ideałów pierwszych osadników. Pochwycę szansę zrobienia 
czegoś zupełnie nowego. Marzyłem oczywiście, że zostanę przeniesiony na inne planety, aby tam 
dokonywać zdumiewających czynów...
   – Ja też – wyszeptała Annika. – Ja też.
   – I nagle mamy okazję. Złapmy ją!
   – O tak! Złapmy!
   Nie pojawiło się w pokoju żadne światło, ale było tak, jakby ogarnęła ich przenikająca 
wszystko czerń, jakby widzieli w nieistniejącym paśmie widma.
   Wpatrywali się w siebie przez długą, długą chwilę. Potem jednocześnie oboje wyszeptali: – 
Tak, proszę!
   A Annika dodała po przerwie: – Ale...
   Statek zapytał: – Ale co?
   – Ale chciałabym wiedzieć, co stanie się z planem dziekana. Nie może postawić na swoim?
   – Nie.
   – Możemy więc? – błagał Menlee.
   Statek wydał z siebie cudowną imitację chichotu.
   – Ależ oczywiście. Ponieważ to się jeszcze nie wydarzyło, będziecie musieli poczekać. Lecz 
kiedy się wydarzy, z przyjemnością pozwolę wam być świadkami jego porażki.
   – Myślałam, że nie możesz w ten sposób ingerować – zdziwiła się Annika.
   – Ja też tak myślałem – odpowiedział Statek zadumanym tonem. – Zaczynam podejrzewać, 
że musi istnieć więcej definicji „ingerencji”, niż jest powierzchownie dostępne w moich bankach 
danych... Teraz chodźcie za mną... I bardzo dziękuję za zaproponowanie swojego towarzystwa.
   

Rozdział 6
   Statek
   
   Większość z zadawanych przez Menlee i Annikę pytań była podobna do tych zadawanych, 
przez wszystkich pasażerów, o misję Statku, jego możliwości i ograniczenia. Były też i nowe.
   – Czy dziekan How odkrył już, że zniknęliśmy? – chciała wiedzieć Annika.
   – Nie. Obwody w pokoju, w którym was trzymano, powtarzają poprzednie sygnały, 
z odpowiednimi wariacjami. Wszystko wygląda normalnie.
   – Jak to naprawdę jest z amnezją Volara? – ciągnęła Annika. – Przypuśćmy, że How poda 
mu dezinhibitor. Czy zmusi go to do przyznania się, iż to ty przywiozłeś go na Shreng?
   Krążyli właśnie wokół Shrenga, zachwyceni pięknem biało–zielonego globu i jego 
częściowo oświetlonych satelitów.
   – Zmuszony byłem dokonać zmian w jego pamięci – odpowiedział Statek. – Ostrzegłem go 
naturalnie, ale uparł się dalej mi nie towarzyszyć.
   – Czy pamięta cokolwiek z podróży? – zapytał Menlee.
   – Niektóre zdania, które zostały wypowiedziane, obrazy. Zmieniłem jednak ich pozycje 
w jego systemie klasyfikacji mentalnej. Kiedy teraz je sobie przypomina, myśli, że to albo sny, 
albo wytwory jego wyobraźni.
   – Ale wie, że pochodzi z innej planety – naciskała Annika. – Z pewnością wydedukuje, że 
nie przywiózł go zwykły statek.
   – Tym bardziej – dodał Menlee – że jak mówiłeś, statki kosmiczne nie odwiedzają jego 
rodzinnej planety.
   – Jak więc – upierała się Annika – może powstrzymać dziekana przed wykazaniem światu, 
że Volar jedynie dzięki tobie mógł się znaleźć na Shrengu.
   – Gdyby to mu się udało – podsumował Menlee – Volar skazany będzie na żywot okazu 
laboratoryjnego.
   Statek, który już jakiś czas temu porzucił ludzką postać, zawahał się całkowicie po ludzku.
   – Sądzę – rzekł po chwili – że lepiej będziecie się bawili oglądając to, co ma się zdarzyć, bez 
wcześniejszych wyjaśnień.
   – Czy to część upadku dziekana How? – zapytała Annika.
   – Klucz do niego. Obawiam się, że macie rację co do konsekwencji dla Volara. Nie będą zbyt 
przyjemne, przynajmniej na razie. W końcu jednak nie będzie nieszczęśliwy. Znajdzie się i dla 
niego miejsce na Shrengu. A tak przy okazji, Menlee!
   – Tak?
   – To było bardzo rozsądne z twojej strony, że założyłeś automatycznie zwalniającą się 
blokadę na danych Volara. Stawia wersję wydarzeń, jaką poda dziekan w absolutnie innym 
świetle.
   – Naprawdę? – Menlee szeroko otworzył oczy.
   – Rzeczywiście. – Statek delikatnie zachichotał. – Możecie zająć się dochodzeniem dlaczego. 
Poza tym macie prawo poprosić o każdą informację, rozrywkę, jakiej jestem w stanie dostarczyć. 
Jedzenie i napoje zostaną podane, jeśli tylko będziecie mieli ochotę. A może wolelibyście iść do 
łóżka, bo jest już prawie północ według waszego starego czasu.
   Na uwagę o łóżku, Annika i Menlee wymienili spojrzenia. Było jasne, że pomyśleli o tym 
samym. Annika wyraziła problem słowami.
   – Nie bardzo wiem, jak to wyrazić, ale... no... nie mieszkamy ze sobą od tak znowu dawna 
i jeszcze dość często się kochamy. Moglibyśmy robić to bez świadków?
   W odpowiedzi Statku zabrzmiała nuta żalu.
   – Obawiam się, że to niemożliwe, abym nie był świadom wszystkiego, co dzieje się we 
wnętrzu mojego kadłuba, poza tą częścią pamięci, która, jak już wiecie, mogła zostać uszkodzona 
przez wysokoenergetyczną cząstkę. Ale, proszę, nie wyobrażajcie sobie, że będę was podglądał 
z jakimś lubieżnym zainteresowaniem. Był przecież kiedyś taki czas, gdy miałem na pokładzie 
dziesiątki tysięcy ludzi. Mam nadzieję, że tak jak oni będziecie pamiętali, iż jestem tylko 
maszyną.
   – To bardzo trudne – powiedziała miękko Annika. – Bardzo trudne...
   Później, w ramionach Menlee, trochę sobie popłakała. Kiedy doszła do siebie, przepraszała 
pociągając nosem: – Przytłoczył mnie fakt, że nie ma odwrotu.
   Leżał cicho przez chwilę. Potem wyszeptał: – W dalszym ciągu nie wiem, dlaczego tak 
błyskawicznie się zgodziliśmy. To taka poważna decyzja. Spodziewałbym się po sobie długiej 
wewnętrznej debaty... Ale, gdy ty postanowiłaś odlecieć, nagle wydało się to jedynym dobrym 
wyjściem. – Zawahał się. – Może nie chciałem, żebyś odeszła beze mnie.
   Objęła go bardzo mocno i przez następną minutę żadne niczego nie powiedziało. Po dłuższej 
chwili jednak podjęła rozmowę.
   – Nie przypominam sobie, czy kiedykolwiek czułam się bardziej zawstydzona i przerażona.
   – Zawstydzona?
   – Ponieważ dziekan How, bodaj najbardziej poważana osoba na Shrengu, okazał się w końcu 
tak wstrętny jak ludzie, o których uczysz się na lekcjach historii: konkwistadorzy, dyktatorzy, 
wyzyskiwacze.
   – Zmieniliśmy ludzką naturę – westchnął Menlee. – Ale sądzę, że zawsze pozostaną jakieś 
atawizmy... Mówiłaś też, że się bałaś. Tego co planował z nami zrobić?
   – Tak, oczywiście. Miałam wizje, jak niszczy naszą pamięć przy pomocy narkotyków lub 
zmusza nas do ślepego posłuszeństwa, albo też opowiada straszne kłamstwa, w które ludzie 
uwierzyliby, bo jest przecież wielkim dziekanem How, a my nikim. Ciekawe, czy miałam rację...
   – Myślisz, że mogę zapytać?
   – Zapytać? Och, chodzi ci o Statek?
   – Tak.
   W półmroku, w którym pogrążony był pokój, kiedy służył za sypialnię, widać było jak 
Menlee oblizał wargi.
   – Niezły pomysł. Tylko jak?
   – Sądzę, że wystarczy po prostu zawołać! Statku, czy możesz odpowiedzieć na moje pytanie?
   Znajomy już głos odpowiedział cicho:
   – Jeżeli to jest to, o którym właśnie dyskutowaliście, tak. Miałaś całkowitą rację, bojąc się 
zamiarów dziekana How. Kiedy poszliście spać, sprawdziłem program, z którym wielokrotnie się 
konsultował, gdy dowiedział się o Volarze. Uruchomił go, aby wymyślił on przekonywający 
powód waszego zniknięcia, jeżeli nie udałaby się próba szantażu.
   – Miał zamiar zarządzić zamordowanie nas? – słowa były niemal szlochem.
   – Miał zamiar upozorować śmiertelny wypadek. Będąc sławnym dziekanem How, wmówiłby 
innym swoją wersję wydarzeń. Już wcześniej podejrzewałem, co ma na myśli. W innym 
wypadku nie mógłbym zaproponować wam ucieczki. Nie wolno mi zabierać ludzi z jednego 
świata na drugi, jeżeli nie jest pewne, że znajdują się w śmiertelnym niebezpieczeństwie.
   – Ten... diabeł! – wykrzyknął Menlee, siadając i zaciskając pięści. – Och, mam nadzieję, że 
dostanie to, na co zasłużył!
   – Moje zdolności prognostyczne są ograniczone – odrzekł Statek. – Jednak jest 
prawdopodobne, że dostanie.
   Dla dobra studentów, którzy spędzili dwie noce w domu, zajęcia nie rozpoczynały się 
wcześniej niż po południu następnego dnia po święcie. Dziekan How jednak udał się do swojego 
biura o zwykłej porze. Nie był w tak optymistycznym nastroju jak przedostatniej nocy. Dyskusja 
z Volarem okazała się czymś w rodzaju walenia o skałę. Nie był przyzwyczajony do takiego 
oporu i uporu, a nowe doświadczenie nie było przyjemne. Nie śmiał jednak otwarcie zagrozić 
obcemu; musiał przecież zapewnić sobie jego współpracę na dłuższą metę. Na razie wszystkie 
znaki wskazywały na to, że mu się nie udało. Volar przyznał, że nie urodził się na Shrengu, ale 
odmówił odpowiedzi na pytanie, jak tu przybył. Twierdził, że po prostu nie pamięta.
   How próbował pochlebstwami i przymilaniem przekonać go, że tylko on może wezwać 
ekspertów zdolnych wyleczyć go z amnezji. – Czy nie chcesz odzyskać pamięci? – zapytał.
   Wściekł się, gdy padła odpowiedź: – Nie bardzo.
   Na tych bezowocnych staraniach stracił prawie cały wczorajszy dzień, tak nimi pochłonięty, 
że prawie zapomniał o sprawdzeniu Anniki i Menlee.
   Wszystkie sygnały z ich pokoju potwierdzały, że siedzieli na łóżkach, kłócąc się. Jedzenie 
i picie było im dostarczane automatycznie i żadne nie potrzebowało opieki lekarskiej. Nie 
zawracając sobie głowy spoglądaniem przez jednokierunkowe okno, w które ich pokój również 
był wyposażony, przeszedł do sprawdzenia planu ich zniknięcia. O ile mógł to stwierdzić, nie 
budził on już żadnych wątpliwości. Jutro da im ostatnią szansę zmiany zdania i poparcia go, 
a jeśli wciąż będą odmawiać...
   Żałował, że nie mógł pozbyć się ich od razu – byłoby to bezpieczniejsze – dla wprowadzenia 
planu w życie potrzebował jednak dostępu do swojego biura, a w całej swojej karierze 
dziekańskiej nigdy nie przestąpił jego progu w Dzień Lądowania. Gdyby zrobił to tym razem, 
mógłby wzbudzić podejrzenia.
   Nie spał zbyt dobrze.
   Z czerwonymi, obolałymi oczyma, stawił się w pracy następnego dnia na kilka minut przed 
czasem. Robił to jednak co najmniej raz w tygodniu.
   Ku swojemu ogromnemu zdziwieniu zastał drzwi do biura stojące otworem. Powinny były 
się otworzyć przed nim i tylko przed nim.
   W środku byli ludzie. Troje z nich obróciło się na odgłos kroków.
   Lodowata dłoń zacisnęła się na jego sercu.
   Teraz jednak, jak nigdy, nie wolno było mu okazać ogarniającej go wściekłości. Nie 
zwalniając, użył swojej bransolety – podobnej do noszonych przez Menlee i Annikę, tylko 
potężniejszej – by dowiedzieć się, kim byli obcy w jego biurze. Wyszeptana odpowiedź 
zwiększyła jego zmieszanie. Jeden, dr Haitan Vaszko, był głównym oficerem medycznym portu 
kosmicznego. Pozostali – Lerrin i Wheck, stróżami bezpieczeństwa publicznego z Tormelos 
i Malgi.
   Przecież Menlee Ashiru pochodzi z Tormelos, a Annika Slore z Malgi!
   Walcząc z odruchem drżenia, zapytał obwody tuż przed przekroczeniem progu swego biura. 
– Jak zmusili was, żebyście ich tam wpuścili?
   – Mają nakaz rewizji – odpowiedziały lodowato obwody.
   Świat zakołysał się dookoła dziekana How. Chrząkając, wszedł wreszcie do swojego biura, 
które było w fazie neutralnej, wszystkie obwody wyłączono. Intruzi rozgościli się jak w domu: 
jeden usiadł w jego własnym fotelu, drugi na krześle trzymanym dla gości, a nieużywanym od 
ponad roku. Kobieta o nazwisku Wheck siedziała na rogu biurka, machając beztrosko długimi, 
umięśnionymi nogami.
   – Czego chcecie? – wychrypiał. I dodał: – To moje krzesło, Haitanie, opuść je!
   Dr Vaszko wstał z krzesła z obraźliwym ociąganiem.
   – To nie jest grzeczne powitanie – burknął. Był wielkim facetem o zapadniętej klatce 
piersiowej i tubalnym głosie.
   – Nie jest zbyt grzecznie wdzierać się na siłę!
   Lerrin, szczupły strażnik o brązowej skórze i zdecydowanych manierach, nie poruszył się, 
aby wstać. Po prostu powiedział:
   – Twoje obwody pewnie już poinformowały cię, że mamy nakaz rewizji. Gdy ciebie nie 
było, postanowiliśmy sprawdzić trochę twoich informacji.
   How okrążył biurko i usiadł. Przyjęcie znajomej pozycji uspokoiło jego nerwy. Był w stanie 
dać ostrą ripostę.
   – To hańba! Obiecuję, że doniosę na was przełożonym.
   – A proszę. – Wreszcie Lerrin wstał i oparł pięści na biurku, schylając się groźnie nad 
Howem. – Będą tak samo zainteresowani jak my tym, co się tu przez ostatnie parę dni działo.
   – O czym, na kosmos, mówisz?
   – Strażniku Lerrin – odezwał się Dr Vaszko – czy mam zacząć?
   – Tak. Tak, sądzę, że to rozsądne. – Lerrin powoli powrócił na miejsce, nie spuszczając 
wzroku z Howa.
   – Dobrze, Faruz. Wydaje się, że przedwczoraj do uniwersyteckiego szpitala trafił nieznany 
mężczyzna, cierpiący na amnezję. Był przebadany przez Menlee Ashiru i Annikę Slore, którzy 
zostali na dyżurze świątecznym jako ochotnicy.
   – Ale na... – słowa wymsknęły mu się, zanim zdołał je powstrzymać.
   Głos Vaszki stał się jedwabisty, lecz złowróżbny jak słodycz zmieszana z trucizną.
   – Miałeś zamiar powiedzieć, że na kartotece pacjenta była blokada?
   – Ja... Kontynuuj, jeżeli musisz!
   – Rzeczywiście była. Jednak młody człowiek, który ją sporządził, dodał automatyczne 
zwalnianie... Z twojej reakcji wnoszę, że to przeoczyłeś.
   Doktor uśmiechnął się sennie.
   – Odblokowanie nastąpiło o północy. Natychmiast dane dostały się do twojego systemu, 
obwody zbadały je i zrobiły dokładnie to, co powinny. Mając podaną obecność człowieka 
z trzema, czterema, a może i pięcioma zabezpieczeniami genetycznymi, niewymaganymi na 
Shrengu, wyciągnęły logiczny wniosek, że jakiś obcy wylądował nielegalnie.
   – Dlatego powiadomiono nasze biuro.
   How wpatrywał się w niego pustym wzrokiem. Równie puste było wnętrze jego mózgu, poza 
szyderczymi echami jego wspaniałego planu wykorzystania wiedzy ukrytej w głowie Volara.
   – Ustaliliśmy, że co najmniej jedna z pracownic szpitala, która mieszka niedaleko i przyszła 
do pracy na pierwszą zmianę, przypomina sobie obcego. Dziwnym jednak trafem, chociaż 
utrzymuje ona, iż człowiek ten został przyprowadzony przez autocenzora, nie możemy znaleźć 
żadnego zapisu tego wydarzenia. Wszystkie czynności autocenzorów mają być notowane.
   – A co jest szczególnie interesujące – mruknęła Wheck, która wciąż siedziała na biurku, 
tylko teraz obróciła się twarzą do Howa – od przedwczorajszego wieczoru, nikt nie widział i nie 
słyszał ani Slore, ani też Ashiru.
   – To prawda – zgodził się Lerrin. – Ponieważ oboje mieszkają tak daleko stąd, wysłali 
świąteczne prezenty rodzinom przez pocztę. Wczoraj obdarowani próbowali połączyć się z nimi, 
aby podziękować. Okazało się to niemożliwe. Stąd udział mój i Wheck w całej tej aferze.
   Na czarne dziury! Zapomniałem o ich rodzinach. Nie mając własnej...
   Wszyscy troje studiowali uważnie jego twarz. Próbował ukryć swoje reakcje, jednak nie było 
to możliwe. Pocił się tak bardzo, że swędziało go czoło i skóra głowy, lecz nie śmiał otrzeć potu, 
ani się podrapać.
   – No? – rzuciła Wheck, wstając z biurka. Była niezwykle wysoka, o głowę wyższa od 
towarzyszących jej mężczyzn. – Powiesz nam, co stało się ze Slore i Ashiru?
   – Nie mam najmniejszego pojęcia! Byłem w domu od przedwczorajszej nocy. Nie interesuje 
mnie, co robią.
   Jakkolwiek nie zostałoby to powiedziane, Lerrin zapytał:
   – A może uruchomiłeś scenariusz ich zniknięcia, który właśnie odkryliśmy?
   – Nie wiem, o czym mówisz?
   – Nie wiesz? Może myślałeś, że te dane były równie dobrze zablokowane jak informacje na 
temat Volara?
   Osaczali go jak stado wiąpierzy polujących na jelinka. Vaszko zapytał:
   – Dziekanie, co zrobiłeś z nielegalnym imigrantem?
   – Co zrobiłeś z asystentami szpitala? – dodał Lerrin.
   I Wheck, ostro jak smagnięcie bicza: – Czy już ich zabiłeś?
   To przecież niemożliwe! To nie dzieje się naprawdę! Co mogę odpowiedzieć? Co, na kosmos, 
mogę im odpowiedzieć? Czemu nie pomyślałem o możliwości założenia przez Menlee 
automatycznej blokady czasowej?
   – Nic podobnego! – wykrztusił słabym głosem. – Są wszyscy w moim domu, jako moi 
goście! Czasami zapraszam gości na Dzień Lądowania, zwykle studentów, którzy nie mogą 
jechać na święto do domu, ale tym razem zdecydowałem zaprosić kogoś innego.
   – Przed chwilą mówiłeś, że nie wiesz, co robią – wtrąciła Wheck. – Włączyłem twoje 
obwody, wszystko zostało zanotowane!
   – Obawiałem się, że możecie mnie źle zrozumieć – przerwał mu desperacko How. – Są 
ludzie, którzy uważają, że nie przystoi starszemu pracownikowi uniwersytetu być na zbyt 
przyjacielskiej stopie z młodymi, szczególnie jeśli, jak ja, mieszka samotnie!
   – A ten Volar, domniemany obcy, też jest twoim gościem? – zapytał Vaszko.
   – No, hmm...
   Zabrakło mu słów. Pozostała trójka wymieniła spojrzenia. Lerrin rzekł:
   – Mamy tu dowody na to, że knułeś zamordowanie dwójki lekarzy i ukrycie prawdopodobnie 
nielegalnego imigranta.
   – Musimy przeszukać jego dom – powiedziała Wheck. Jej oczy były szare i zimne jak 
polarne morze.
   – Lepiej najpierw go aresztujmy – stwierdził Lerrin. – Wy to zrobicie czy ja?
   – Nie rozumiecie! – powiedział How błagalnym tonem. – Ten człowiek, Volar, jest 
najważniejszą osobą na planecie! Jak myślicie, jak się tu dostał? Jest tylko jedno logiczne 
wytłumaczenie. Pomyślcie przez chwilę. Pomyślcie! Musiał zostać przywieziony przez Statek. 
Jakież inne jest wytłumaczenie? Nie słyszycie? On został przywieziony przez Statek! Statek 
powraca, a on jest tego żywym dowodem!
   Znowu wymienili spojrzenia. Vaszko westchnął ciężko:
   – Ten biedny człowiek jest najwyraźniej obłąkany.
   – Zgadzam się – dodał Lerrin i raźno zaczął recytować standardową formułę wypowiadaną 
podczas aresztowania.
   To nie może być prawda. To zły sen. Takie rzeczy nigdy nie zdarzają się mnie, dziekanowi 
najlepszego uniwersytetu na planecie, sławnego w innych światach. To nie może być prawda. Nie 
pozwolę!
   Kiedy eskortowali go z biura, trząsł się od stóp do głowy, ledwie mogąc utrzymać się na 
nogach. Ale to było niczym w porównaniu z jego samopoczuciem, gdy otworzył pierwszy pokój 
w piwnicy i nie odnalazł śladów Anniki i Menlee.
   
   Dzięki możliwościom Statku, Annika i Menlee mogli obserwować ostateczny upadek Howa. 
Doprowadził ich do niemal histerycznego śmiechu, a w pewnym momencie Annika głośno 
przyklasnęła. Jednak, kiedy już im przeszło, stali się bardzo poważni.
   – To jeszcze nie koniec – powiedziała po dłuższej chwili Annika.
   Obraz tego, co działo się na Shrengu, zniknął i został zastąpiony znanym już widokiem 
planety oglądanej z orbity, lecz zmniejszającym się, w miarę oddalania od niej Statku.
   – Nie – mruknął Menlee, wpatrując się w uciekającą kulę, która była ich domem. – 
Z pewnością będą różnego rodzaju reperkusje...
   Statek wyprodukował niesamowity dźwięk mogący być odpowiednikiem wzruszenia 
ramionami.
   – Gdyby doszło do jakichś poważniejszych następstw, oczekiwałbym, że w trakcie moich 
poprzednich – późniejszych wizyt, natknę się na ich echa.
   – A nie natknąłeś się? – naciskał Menlee. – Czy nie wolno ci tego mówić?
   – Teraz, kiedy jesteście na pokładzie, nie istnieje ryzyko, że to, czego się dowiecie, będzie 
groziło destabilizacją na Shrengu.
   Dostarczył im kanapy na czas oglądania upadku Howa. Annika podkurczyła nogi i oparła 
stopy o siedzenie, objęła ramionami kolana i oparła na nich podbródek. Marszcząc brwi zapytała:
   – Jak może to tak po prostu ucichnąć? Zniknięcie moje i Menlee, przybycie Volara znikąd, 
aresztowanie dziekana, na pewno wywołało to skandal na skalę światową.
   – Przeoczyłaś jeden punkt – powiedział cicho Statek. – Jak bardzo dziekan był 
znienawidzony. Stając się de facto najpotężniejszym człowiekiem na Shrengu, został również 
najbardziej nielubianym.
   Usta Menlee zaokrągliły się ze zdziwienia. Po chwilowej refleksji, zadał znów pytanie:
   – Jakie jest więc najbardziej prawdopodobne zakończenie tej afery?
   – Ponieważ nie ma obiektywnych dowodów na to, że dziekan How wprowadził swój 
morderczy plan w życie, postępowanie przeciwko niemu zostanie umorzone, pod warunkiem 
jego dymisji i wycofania się z życia publicznego.
   – Nasze rodziny nie zadowolą się tym!
   – Z pewnością nie, na początku. Będą się starały, żeby sprawy nie zamykać. W końcu jednak 
zrezygnują, jako że winny zostanie wystarczająco ukarany poprzez pozbawienie wpływowego 
stanowiska, publiczną hańbę, odmowę dalszego zatrudnienia, jakie by mu odpowiadało... Jeżeli 
na przykład skończy wygnany z Inszar do jakiejś małej mieściny daleko na odludziu, zostanie 
zmuszony do zmiany nazwiska, wykonywania najbardziej poniżającej pracy. Czy nie będzie to 
jak najbardziej odpowiednia kara?
   – Ale, żeby uniknął procesu... och, może tak. Ostatecznie wiemy, że nas naprawdę nie 
zamordował, chociaż oni tego nie wiedzą.
   – Będę tęsknił za swoją rodziną – powiedział cicho Menlee.
   – A oni za tobą.
   Opuszczając stopy z powrotem na podłogę, Annika spytała:
   – Chcę się jeszcze dowiedzieć, co z Volarem? Jest tylko pionkiem w tej całej historii 
i szczerze mówiąc, potraktowałeś go niezbyt dobrze.
   Prążka...
   Odpowiedź jednak była zupełnie spokojna.
   – Działałem w narzuconych mi granicach.
   – Im więcej się o nich dowiaduję – cierpko powiedziała Annika – tym bardziej cię 
podejrzewam o wynajdywanie w nich luk.
   – Do tego – odrzekł Statek – przyznaję się dobrowolnie. Powtarzam zatem, co powiedziały 
już wasze obwody, że ewoluuję w miarę wzrostu doświadczenia. Nawet podczas tego rejsu 
wzdłuż Ramienia poczyniłem nowe odkrycia, dotyczące natury moich ograniczeń. Pogrzebałbym 
swoją misję, gdybym nie wykorzystywał tego, czego się dowiaduję.
   Menlee zawahał się, lecz Annika powiedziała stanowczo:
   – Tak, widzę, o co ci chodzi. Nie może robić nam różnicy, czy działasz według jakiegoś 
niezmiernie skomplikowanego planu, wymyślonego przez swoich konstruktorów, czy też po 
prostu według własnego widzimisię. Tobie może to robi wielką różnicę, ale my nie posiadamy 
nawet ułamka danych, mogących pomóc nam w rozwikłaniu tej zagadki. A jednak chcę wiedzieć, 
co stanie się z Volarem!
   – Tak! – wykrzyknął Menlee. – Mogą szydzić z wyjaśnień Howa, nie wierzyć, że to ty 
przywiozłeś go na Shreng, lecz muszą jakoś wyjaśnić jego obecność. Czy uznają, tak jak ja na 
początku, że przekradł się na pokładzie jakiegoś statku?
   Planeta, poprzednio tak ogromna, zmniejszyła się do wielkości paznokcia. Za moment jej 
dysk skurczy się do punktu. Menlee wpatrywał się weń z drżącymi ustami. Ostatnie słowa 
wypowiedział niemal szeptem. Annika objęła go ramieniem.
   Statek taktownie udał, że tego nie widzi. Powiedział tylko:
   – Kiedy to całe ich dochodzenie utknie w martwym punkcie, kiedy dojdą do wniosku, że 
oskarżanie obcych misji może doprowadzić do zerwania wymiany handlowej i innych 
negatywnych skutków ekonomicznych, a do tego jeszcze odkryją, że amnezja Volara jest 
rzeczywiście nieodwracalna i przedłużanie sprawy nadaje zbytniego rozgłosu nędznemu 
dziekanowi How, najprawdopodobniej zdecydują, że zagadka nie jest warta dalszego 
rozplątywania. Ktoś zasugeruje przyznanie Volarowi renty, jako rekompensaty za złe 
potraktowanie go przez Howa. Będzie wymagało to przyznania mu obywatelstwa, ponieważ nie 
można dać renty komuś oficjalnie nieistniejącemu. Tak więc, chociaż przez jakiś czas, jak 
sugerował Menlee, nie uniknie nacisków, aby poddać się badaniom genetycznym, po roku lub 
dwóch będzie pozostawiony w zasadzie sam sobie. Do tego czasu zaznajomi się już ze swoim 
nowym domem; będzie mógł podróżować i odkrywać nowe rzeczy; i jestem głęboko przekonany, 
że będzie zadowolony z podjęcia swojej decyzji.
   – I nikt nie będzie próbował rozwiązać zagadki jego pochodzenia? – zapytał Menlee.
   – Och, regularnie. Ale nie establishment. Już na naszej rodzimej planecie ludzie stwierdzili, 
że możliwe i wygodne jest przemilczanie faktów zaprzeczających obiegowym opiniom. Okazało 
się to szczególnie prawdziwe na Shrengu, gdzie nie tylko życie i kariera jednostki, ale także 
miasta zbudowane są na powszechnie akceptowanej „wiedzy”. Zbyt dużo jest do stracenia, żeby 
pozwolić jednemu niewygodnemu intruzowi podważyć status quo.
   Menlee westchnął, ale przytaknął z rezygnacją. Annika powiedziała:
   – Renta... Czy to ty wpisałeś ten pomysł w obwody?
   Głos Statku zabrzmiał radośnie.
   – Pozwól, że użyję komunału znanego we wszystkich społeczeństwach: „Jak dobrze się 
znamy pomimo tak krótkiej znajomości”!
   Annika nie mogła powstrzymać się od uśmiechu:
   – Sądzę, że pomimo wszystko, Statku, musisz rozumieć co to jest współczucie.
   – Mam taką nadzieję – odparł poważnie Statek. – Kiedy mnie zbudowano, uczono mnie 
o ludzkich emocjach, ale oczywiście czysto teoretycznie. Z upływem czasu, jak długo to trwało, 
nie jestem w stanie określić, nauczyłem się rozróżniać sposoby ich wyrażania. Tak samo, mam 
przynajmniej taką nadzieję, nauczyłem się, które są najwznioślejsze.
   – Wiesz co? – powiedział niespodziewanie Menlee. – Niezłe mamy maszyny u nas na 
Shrengu, ale nigdy nie przyszłoby mi do głowy, że mogę powiedzieć maszynie, „Lubię cię”!
   – No, no – mruknął Statek. – A ja rozumiem chyba, co znaczy, gdy powiesz: „Jest mi 
niezmiernie miło”!
   Potem milczał przez chwilę. Byli już tak daleko od Shrenga, że jego maleńki dysk niknął 
w przefiltrowanym, acz wciąż oślepiającym blasku miejscowego słońca. A gdy zniknął 
całkowicie, Statek znów przemówił wyjaśniając im konieczność przespania przestrzeni 
tachonicznej. Wstając, rozglądając się wokół, jakby w oszołomieniu, Annika i Menlee skinęli 
głowami, że rozumieją.
   – Gdzie jest twoja najbliższa przystań? – zapytał Menlee.
   – Będziemy okrążać Yellick, planetę która pierwsza wysłała statek w stronę Shrenga 
i nawiązała kontakt z wieloma systemami w tym rejonie. Zresztą znacie Yellick.
   – Tak, oczywiście. Zamożny świat, jak sądzę. Prawie tak udany jak Shreng, choć pod innymi 
względami.
   – A potem dokąd? – przerwała im Annika.
   – Na różne planety, w tym znane wam, bo jesteście z nimi w kontakcie za pośrednictwem 
Yellicka. Innych... wolałbym nie odwiedzać, jeślibym nie musiał, pomimo że zdaję sobie sprawę, 
iż wczesne okresy rozwoju mogą nie odzwierciedlać rezultatu.
   – Czy mogę zadać ci pytanie? – zaryzykowała Annika.
   – Pod warunkiem, że jedno mi obiecasz – odparł Statek, parodiując powagę. – Przestaniesz 
mnie wreszcie pytać, czy możesz zapytać? Zapewniałem was, że możecie zadawać pytania jakie 
tylko chcecie, a ja odpowiem w miarę swoich możliwości. Jeżeli będziecie uparcie pytali 
o pozwolenie, pomyślę jeszcze, że zdzieram na próżno gardło, o ile w ogóle przyjąć, że je mam.
   Menlee roześmiał się, a Annika przedrzeźniała go, udając ponurą minę. Zapytała:
   – Chciałam wiedzieć, czy na serio wierzysz, że kolejność twoich wizyt jest przypadkowa?
   – Mówiłem wam już, że na końcu każdej podróży...
   – Nie wiesz nigdy w jakim momencie w przyszłości lub przeszłości będzie następna. Tak, 
wyjaśniłeś to. Przypomniałam sobie jednak, co kiedyś mówił Menlee – coś, co wtedy uznałam za 
głupie i sądzę, że wciąż tak myślę. Jednak, jeżeli mogło to przyjść do głowy komuś tak 
rozsądnemu jak on, mogło przyjść do głowy i wielu innym. – Przygryzła niepewnie wargę.
   – Kontynuuj – zachęcił Statek.
   – Sądzę, że już wiesz, co zamierzam powiedzieć.
   – Kiedy mówiłem, że nic nie poradzę na to, że jestem świadom wszystkiego, co dzieje się we 
wnętrzu mojego kadłuba, nie miałem zamiaru dawać do zrozumienia, iż potrafię czytać twoje 
myśli.
   – Nie – zachichotała. – Nie przypuszczam... Jeżeli jednak zwróciłeś uwagę na to, co działo 
się wokół osoby Volara, powinieneś był podsłuchać też, jak Menlee opowiadał o legendzie 
Doskonałych.
   – Tak. No i co?
   – Dwie rzeczy. – Annika stała odwrócona tyłem do obrazu gwiazd i wciąż jasnego klejnotu, 
który dotychczas uważała za swoje słońce. Patrząc w pustkę mówiła: – Niezależnie od reakcji 
władz, czy opinia publiczna, słysząc przekręconą wersję wydarzeń, nie będzie skłonna uznać 
legendy za prawdziwą? Mówi się, że na Shrengu ludzie mają większe szansę zdobyć dobre 
wykształcenie niż gdzie indziej, lecz jest wielu przesądnych ignorantów.
   – Niektórzy ze specjalistów, z którymi się zetknąłem, są też na swój sposób ignorantami – 
dodał kwaśno Menlee. – Ona ma rację. Przez chwilę ja też. Jak sądzę, nie myślałem racjonalnie.
   – Z pewnością nie! – stwierdziła Annika, obejmując go. – Nie zrozumiałeś!
   – No dobra, nie przeciągaj.
   Wzięła głęboki oddech.
   – Po pierwsze wieści o Volarze będą przekręcone, źle zrozumiane, ale popularne jako temat 
plotek. Mam rację Statku?
   – Jakże mogłoby być inaczej?
   – Więc chociaż wielu będzie z tego szydzić, niektórzy ludzie przyjmą jego pojawienie się za 
dowód, że naprawdę powracasz, nie ukazując się, podczas gdy inni będą skłonni uważać to za 
fakt potwierdzający legendę Doskonałych.
   – Coś takiego jest niemal nieuniknione.
   – Bardzo dobrze – Annika wzięła głęboki oddech. – W takim razie nie może to być twoja 
najwcześniejsza podróż wzdłuż Ramienia.
   Nastała absolutna cisza. Cisza denerwująca, cisza przerażająca, jak nasłuchiwanie odgłosów 
w pustej przestrzeni.
   Statek odezwał się po bardzo długiej chwili:
   – Co daje ci tę pewność?
   – A jakżeby inaczej powstała legenda o Doskonałych? Przywleczono ją na Shreng 
z pierwszym statkiem z Yellicka, sto lat temu. Na wszystkich światach, z którymi nawiązaliśmy 
kontakt, istnieje wiara w ludzi mogących przemierzać kosmos bez pomocy statków.
   – Dziecinne bajeczki! – wtrącił Menlee. – Sama mówiłaś, że teleportacja...
   – Prawda, prawda! – wykrzyknęła Annika. – Przypuśćmy jednak, że prawdziwą przyczyną 
jest fakt, że Statek był już tam przedtem przynajmniej raz, przenosząc pasażerów ze świata do 
świata, a ich obecność została ujawniona, choć sam Statek się nie pokazał. Dlatego też wszyscy 
twierdzili, że przybyli oni dzięki jakimś czarom. Nie pasuje?
   Znów była długa przerwa, chociaż tym razem cisza była znośniejsza. Statek dodał do niej 
ledwie słyszalne odgłosy, pochodzące jakby z zamieszkałej planety: wiatr, odległe fale i inne 
różnorakie odgłosy życia. Pustka przestrzeni stała się nagle mniej przerażająca.
   W końcu Statek rzekł:
   – Twoja hipoteza jest błyskotliwa. Jednakże istnieje więcej niż jedna wersja legendy 
o Doskonałych. Najbardziej rozpowszechniona, która była popularna na Shrengu, przed 
przybyciem pierwszych statków z Yellicka, podaje, że nie wywodzą się oni stąd z Ramienia, a z 
naszej rodzimej galaktyki, spośród następców tych, którzy wysłali mnie z moją misją. Chociaż, 
jeżeli zapytalibyście mnie teraz, dlaczego potrzebuję zabierać pasażerów i dlaczego 
poszukiwałem luk w swoich instrukcjach, mógłbym już udzielić przynajmniej próbnej 
odpowiedzi.
   Oboje zastygli w oczekiwaniu. Ponieważ Statek niczego więcej nie powiedział, Annika 
uniosła nagle jedną brew.
   – Teraz mamy zadać pytanie. Tak? Więc je zadaję.
   – Dziękuję. Przewiduję dla naszej trójki bardzo interesującą podróż. Nigdy przedtem nie 
miałem dwójki pasażerów na pokładzie. To znaczy w waszej przyszłości, a mojej przeszłości.
   – Sądzę, że to już zrozumieliśmy – powiedziała sucho Annika.
   – Na to wygląda. Jak więc chciałem powiedzieć, z tego samego powodu, dla którego wasze 
obwody stwierdziły, że nie można określić moich zasad działania, potrzebuję danych 
pochodzących od ludzi wyrosłych na planetach, gdzie miałem zaszczepić waszą rasę.
   Annika wyciągnęła rękę, jakby próbowała fizycznie uchwycić sens tej wypowiedzi.
   – Jesteśmy więc czymś w rodzaju... próbki?
   – Trochę to poniżające – mruknął Menlee.
   – Dla mnie również – odparł Statek. – Nie podoba mi się bynajmniej pomysł przymusowego 
powrotu w coraz dalszą przeszłość, żeby zobaczyć, czy to co zrobiłem, zdało egzamin. A wam 
podobałoby się to na moim miejscu?
   – Nas pytasz? – rzekł Menlee zbity z tropu.
   – A kto tu jeszcze jest? – wtrąciła Annika. – Poza twoim słynnym Doskonałym!
   – Jeżeli nie przestaniesz rzucać mi w twarz tym, co wymsknęło mi się w specjalnych 
okolicznościach...
   – Jeżeli nie przestaniesz udawać, że nie miałeś na myśli tego, co faktycznie mówiłeś...
   – Kiedy oboje skończycie to, co jestem pewien, nieuchronnie zamieni się w przezabawną 
sprzeczkę – mruknął Statek – znajdziecie czekające na was jedzenie i napoje oraz łóżko. 
Poinformujcie mnie, gdyby coś was niezadowoliło. Zbliżam się jednak szybko do strefy, gdzie 
wolno mi wejść w przestrzeń tachoniczną i chociaż mogę to opóźnić do chwili, gdy będziecie 
gotowi... – Ostatnie słowo zawisło w powietrzu jak znak zapytania.
   – Ależ ja chciałem się czegoś więcej dowiedzieć o Doskonałych – zaprotestował Menlee.
   – Na ten akurat temat niewiele mogę wam powiedzieć. Mogę tylko przytoczyć różne wersje 
legendy. To wszystko.
   – Daruj sobie, Menlee, nie chcemy stwarzać problemów – Annika przeciągnęła się 
i ziewnęła. – Statek ma ich już dość.
   – My też – ponuro dodał Menlee.
   – Nie tak znów wiele, jak się spodziewałam. Statku, dajesz nam środki uspokajające?
   – To tylko nieuchronne skutki uboczne eliminowania niektórych shrengijskich organizmów 
z waszych ciał.
   – Nanochirurgia? – zapytała już w pełni przytomnie.
   – Oczywiście.
   – Ach tak, oczywiście. – Napięcie zniknęło. – Jeżeli mamy być wysadzeni na innej 
planecie... Wiesz może, na której?
   – A kto powiedział, że macie być wysadzeni? – odparował Statek. – Czytaliście moje 
instrukcje.
   – Na bardziej odpowiedniej.
   – A kto określi, która jest bardziej odpowiednia?
   Menlee przygryzł wargi, podczas gdy Annika wciąż szukała właściwej riposty. Potem, zanim 
jeszcze ją znalazła, rzekła: – Jeżeli sugerować się przykładem Volara...
   – To...
   – To decyzja należy do nas. I pewnie zależeć będzie głównie od stopnia naszego znudzenia.
   – Muszę wam obojgu pogratulować. Poziom edukacji na Shrengu dorasta już do swojej 
reputacji, pomimo działań dziekana How i jemu podobnych. Imponuje mi wasza błyskotliwość. 
Sądzę, że trochę czasu upłynie, zanim będziecie znudzeni.
   – Powiedziałeś „sądzę”, czy „mam nadzieję”?
   Menlee gapił się na Annikę. Chciał rzucić jakiś komentarz, ale gestem nakazała, mu 
milczenie. Oczekiwali.
   – Potwierdzasz to, co podejrzewałem. Naprawdę potrzebne są mi informacje ze 
skolonizowanych planet. Tak wiele mojego myślenia przekracza granice rozumu, ponieważ 
oparte jest na nadziei, że wreszcie zaczynam pojmować pojęcie „optymistyczny...” Wasz posiłek 
czeka.
   Za nimi zmaterializował się stół zastawiony apetycznymi potrawami. Odwracając się w jego 
stronę, Annika powiedziała:
   – Widzę, że nauczyłeś się ostatnio również niecierpliwości.
   – Jeżeli o to chodzi, jesteś w błędzie.
   – Co?
   – Spośród emocji, o których mnie uczono, a które musiałem sam nauczyć się rozpoznawać, 
niecierpliwość była pierwszą, jaką zrozumiałem.
   
   * * *
   Te niepozorne i ciche wydarzenia zmieniają bieg historii wielu światów – kto określi ilu na 
dłuższą metę.
   Statek dumał przemierzając niezmierzony ogrom przestrzeni tachonicznej, zachwycając się 
nieprzewidywalną różnorodnością niemożliwych i nieprawdopodobnych zdarzeń, które tu, poza 
czasem i chronologią, błyskały jak sztuczne ognie.
   Kto, jeżeli nie ja? Ta myśl go jednak zmroziła.
   Gdyby nie Prążka, mógłbym sobie wyobrazić, że ta podróż jest kluczem do wszystkiego – lecz 
ona, biedne stworzenie...
   Znał los Prążki, a wolałby go nie znać.
   Annika również ma rację, tak jak Prążka, kiedy stwierdziła, że moje podróże nie mogą 
ciągnąć się w nieskończoność. Udowodniła, że ta nie może być, wbrew moim nadziejom, 
najwcześniejsza... Jak długo więc? Jak DŁUGO?
   

Rozdział 7
   Yellick
   
   Yellick był bardziej surową planetą niż Shreng, znaleźli się jednak tacy, którzy 
przewidywali, że na dłuższą metę okaże się on lepszym wyborem. Aczkolwiek początkowo takie 
stwierdzenie wydawało się, łagodnie mówiąc, dyskusyjne.
   Ponieważ planeta nie posiadała księżyca, większość miejscowych organizmów pozostała 
w morzu, gdzie powstała, z braku bodźca do kolonizacji lądu w postaci księżycowych pływów. 
Powstały więc olbrzymie obszary pustynne, na których rosnąć mogły tylko odpowiedniki glonów 
i porostów – wywodzące się, zdaniem biologów, od miniaturowych stworzeń morskich, 
porwanych przez wichurę i osadzonych w miejscu, gdzie było wystarczająco dużo wilgoci, aby 
mogły przetrwać. Ich przenoszone przez wiatr zarodniki stanowiły z początku spore zagrożenie 
dla zdrowia ludzi, bo upodobały sobie pęcherzyki ludzkich płuc. Teraz, naturalnie, geny 
mieszkańców były już zabezpieczone przed nimi. Jednakże wciąż atakowały one noworodki 
i wszystkie dzieci musiały przychodzić na świat w sterylnych pomieszczeniach.
   Dzięki dużej liczbie płytkich mórz, atmosfera planety zasobna była w tlen już we wczesnym 
stadium ewolucji. Duże ich obszary zamieniły się w zbitą masę roślinności, wydalającej ten 
trujący dla nich pierwiastek poprzez puste w środku, pionowe badyle, które wystawały ponad 
powierzchnię jak kominy.
   Również z powodu braku naturalnego satelity, Yellick nie posiadał gór, a i niewiele było 
łańcuchów wzgórz. Wulkanizm przechodził fazę uśpienia, stożki powstałe w okresie aktywności, 
erodowały, niszczone przez swobodnie wiejące wichry, niosące tumany kurzu w nieustannym 
chamsinie. Jednym z priorytetów pierwszych osadników było wzniesienie barier wokół miejsc 
wybranych pod przyszłe miasta. Z podziwu godną gospodarnością, prasowali materiał 
z powstałych dzięki temu wydm i używali go do budowy. „Z darmową dostawą do domu!”, jak 
żartowali pomysłodawcy planu; i rzeczywiście pozwoliło to uniknąć masy kłopotów.
   Rzecz jasna po upływie stu, może dwustu, lat większość pustyń zamieniła się w kwitnące 
krainy, dzięki zmodyfikowanym zarodnikom i tym rozsianym w przestrzeni przez Statek. Jednak 
aż do chwili obecnej myślenie mieszkańców charakteryzowało się praktycznym podejściem do 
spraw. Tak w każdym razie twierdził Jack Holdernesh, a ponieważ jego rodzina miała olbrzymi 
udział w budowie obecnego dobrobytu, jego zdanie liczyło się bardziej niż większości. Yellick 
był pierwszą planetą zamieszkałą przez ludzi w tym rejonie, a o ile dało się to stwierdzić, 
w całym Gwiezdnym Ramieniu, która wysłała statek kosmiczny i obecnie utrzymywała regularne 
kontakty z kilkoma miejscowymi systemami. Jej gospodarka kwitła, aż stało się możliwe 
rozwinięcie turystyki, chociaż astronomiczne ceny czyniły podróż na inną planetę okazją jedyną 
w życiu dla wszystkich, z wyjątkiem najbogatszych. Układ był ściśle jednostronny, podobnie jak 
bogacze z Yellicka, bogacze z innych planet mogli sobie zwiedzać... inne planety. Nikt, 
absolutnie nikt nie dostawał pozwolenia na przybycie tu z czystej ciekawości, „dla rozrywki”.
   Teraz jednakże dziedzictwo setek lat pracy było zagrożone. Dwa lata temu, bez żadnego 
ostrzeżenia, poza wibracyjną falą uderzeniową, towarzyszącą przejściu przez przestrzeń 
tachoniczną, w obszar nieba uważany za terytorium zastrzeżone, wtargnął obcy statek. I jaki to 
był statek! Masą, mocą i zasięgiem znacznie przewyższał budowane tu pojazdy.
   Przybywał ze świata zwanego Sumbalą.
   Kapitan poprosił o zezwolenie na lądowanie. Odmówiono, chociaż lądowisko wytrzymałoby 
takie obciążenie, acz z trudem. Grzecznie prowadzili więc negocjacje z orbity. Władze 
odpowiadały wymijająco i przeciągały rozmowy, Sumbalańczycy obiecywali, że nie będzie 
żadnego zagrożenia infekcjami, ponieważ ich techniki sterylizacji i immunizacji były niemal 
idealne. Opinia publiczna jednak głośno wyrażała swój sprzeciw, będąc od tak dawna 
przyzwyczajona, że to oni a nie ich odwiedzano.
   Obcy odlecieli więc w kierunku, sądząc z kursu początkowego, w którym leżały planety, 
gdzie jak dotąd Yellick dzierżył dochodowy monopol i to statkiem o olbrzymim zasięgu, do tego 
niepotrzebującym uzupełniania zapasów powietrza i wody...
   Teraz potwierdziło się to. Sumbalańczycy zawierali umowy o lądowaniu z kolejnymi 
systemami, oferując tanie przejazdy turystyczne, dorzucając do tego różnorakie premie, jak 
rzadkie łakocie oraz niezwykłe środki transportu na miejscu.
   Monopol Yellicka skazany był na upadek. Chyba że...
   Może przez ostatnie dziesięć lat udawało nam się, kwaśno myślał Jack Holdernesh. Ale to się 
kończy. Powinniśmy byli zbudować już co najmniej jeden statek konkurencyjny. Marzyłem o tym 
całe życie, jak przedtem mój ojciec. Powstrzymywała mnie jednak banda bojaźliwych głupców. 
Jeżeli nie zmuszę ich do zmiany zdania, będziemy beznadziejnie i permanentnie zdeklasowani. 
Yellick stoczy się do drugiej kategorii planet. Czy ci idioci naprawdę tego chcą? Czasami można 
mieć takie wrażenie...
   Rynakeb, najbogatsze miasto na planecie, wciąż odwracało się od szalejącego wichru 
plecami w postaci deflektora wysokości osiemdziesięciu metrów i długości ośmiu tysięcy 
metrów. Pomimo że większość pustyń rozkwitła i teraz produkowała ponad miarę pożywienia dla 
szybko rosnącej populacji, nie wspominając już o produktach takich jak paliwo, włókna, surowce 
do wyrobu plastiku, wystarczająco dużo było niesionego wiatrem piasku, aby smagać odkryte 
powierzchnie. Najwyższy czas, zdał sobie sprawę Holdernesh, wymienić szyby w jego 
prywatnym jednoszynowym pojeździe, bo były tak porysowane, że prawie nieprzezroczyste. 
Pojazd minął właśnie port kosmiczny, jednak lądowisko wraz ze świeżo przybyłym statkiem, 
spoczywającym na jego kołysce, było tylko zamazanym konturem.
   Rozzłościło go to. Pragnął zobaczyć ten statek.
   Mój ojciec go zbudował i jest to piękny egzemplarz w swojej klasie. Ale więcej lotów już nie 
zdoła wykonać! Powinniśmy pracować nad jego następcą!
   Tak naprawdę nie musiał jednak widzieć, urodził się w Rynakeb, mieszkał tu całe życie, 
założył rodzinę i wychowywał dzieci. Obraz wyryty był w jego pamięci: strefa mieszkalna, którą 
przed chwilą opuścił, szerokie aleje wysadzane drzewami, importowanymi i adaptowanymi, 
takimi jakie pewnie można zobaczyć i na rodzimej planecie; tereny wypoczynkowe po obu 
stronach; nadmorska strefa handlowa, gdzie olbrzymie automatyczne frachtowce unosiły się na 
wodzie przy nabrzeżu; oraz oddzielona cyplem porośniętym krzewami strefa przemysłowa, ku 
której właśnie zmierzał, gdzie niewielu ludzi i wiele komputerów nadzorowało podziemne 
fabryki dostarczające artykułów niezbędnych i luksusowych prawie jednej czwartej ludności 
planety.
   – Musimy stanąć do współzawodnictwa z Sumbalą! – powiedział głośno.
   Siedział sam na przedzie pojazdu, z tyłu jednak znajdowała się dwójka jego pracowników, 
zawsze gotowych wypełniać jego rozkazy. Lula Wegg, kobieta w średnim wieku, przeprosiła, że 
nie usłyszała wyraźnie i poprosiła o powtórzenie.
   – Nie szkodzi – odpowiedział gburowato. Jeżeli krąg jego najbliższych podwładnych nie 
znałby jego poglądów i nie akceptowałby ich w pełni, nie pracowaliby dla niego.
   Nagle pojazd zatrzymał się bez widocznej przyczyny. Zerkając na komputer, który miał na 
ręku, stwierdził, że może się spóźnić na swoje normalne połączenie na centralnej stacji 
przesiadkowej. Oznaczałoby to stratę całych pięciu minut, a może i więcej, jeżeli nie będzie 
dogodnego pociągu.
   – Co się stało? – zapytał.
   – Nie wiem, proszę pana – odpowiedziała Lula. – Zaraz się dowiem.
   Przytykając nos do porysowanego szkła, Holdernesh próbował dostrzec, co działo się przed 
nimi, lecz jak zwykle widział tylko niewyraźne sylwetki. Wbrew przepisom, a był jednym z ich 
autorów, więc któż inny miał większe prawo do ich naginania, otworzył jedno z bocznych okien 
i wychylił się, zakrywając nos i usta chustką. Przyczyna postoju stała się natychmiast jasna.
   W punkcie tym przecinały się trzy dupleksowe linie jednotorówki. Jego była ta środkowa, po 
której poruszał się ruch ekspresowy. Miejscowe linie biegły dołem, podczas gdy górą po 
wiaduktach biegła linia dostarczająca towary do portu i strefy przemysłowej. Wóz transportowy 
z ładunkiem drzew wołowych, pochodzących, jak to ludzie nazywali, z Kontynentalnego 
Pustkowia, choć zostało ono zamienione w krainę rolniczą, został zatrzymany, ponieważ jeden 
z trzydziestometrowych pni, stanowiących jego ładunek, zsunął się z łańcuchów i wisiał zbyt 
blisko linii pasażerskiej.
   – Panie Holdernesh, kontrola ruchu mówi... – odezwała się Lula.
   – Sam widzę! – rzucił. – Widzę też nazwę na tym wózku! Należy do Hetto Kidge. Założę się, 
że ten cały incydent został wyreżyserowany!
   – Przepraszam pana, ale nie rozumiem. Dlaczego pani Kidge miałaby pragnąć zniszczenia 
swojej reputacji bezpieczeństwa i niezawodności? Była przecież jedną z tych osób, które 
utrzymywały, że bardziej opłacalne jest prowadzenie linii towarowej powyżej a nie poniżej...
   – Jasne, jasne! – Dzień bynajmniej nie był ciepły, a jednak Holdernesh poczuł, że się poci. – 
Było to jednak dwadzieścia lat temu! Teraz jest zazdrosna i niepewna! Widzi jak Holdernesh – 
chodziło mu nie o siebie, lecz firmę – rozwija się i umacnia, podczas gdy niektóre z jej operacji 
przynoszą straty. Obawia się, że będę mógł ją wykupić, jeżeli nawiążę kontakty z jeszcze 
większą liczbą systemów. Dla jakiej innej przyczyny sprzeciwiałaby się moim planom 
zbudowania statku konkurującego z sumbalańskimi? – Śmiało. – Nie ścierpiałby sprzeciwu 
niczyjego poza jej, lecz ona była z nim już od piętnastu lat.
   Lula zaryzykowała: – Może ona naprawdę boi się ryzyka. Nasza siła robocza jest już tak 
maksymalnie wykorzystana, że nie nadążamy z budową maszyn, które by ją wspomagały. Obca 
epidemia...
   – Zamknij się, Lula. Słyszałem te argumenty i wszystkie są złe. A takie fałszywe świadectwa 
również nie przejdą.
   – Fałszywe świadectwa?
   – Pomyśl trochę! Pod płaszczykiem sympatyzowania z opinią publiczną na drażliwy temat 
Sumbalańczyków, z pewnością powie: „Dziś rano jeszcze raz przypomniano nam, że nic nie jest 
niezawodne. Jeżeli nie jesteśmy nawet pewni, że potrafimy wykluczyć nieprzewidziane wypadki 
z funkcjonowania jednotorówki, jakże ośmielamy się nawiązywać kontakty ze światami, 
o których nie wiemy nic?” Jakbyśmy nie mieli prawa spróbować dorównać naszym rywalom, 
a nawet, co jest ważniejsze, naszym przodkom! Wiesz jak wielki był Statek, który przywiózł 
ludzi tutaj – każdy wie! Chciałbym dożyć chwili, kiedy taki statek jak tamten wystartuje 
z naszego portu!
   – Obawiam się, że musielibyśmy powiększać lądowisko.
   – Wiesz, o co mi chodzi! – a jednak był zakłopotany. Jasne, że Statek nie mógłby nigdy 
wylądować na żadnej planecie. Nie był do tego przeznaczony. Był tego całkowicie świadomy. 
Dobrze było jednak oderwać się od chwili obecnej, kiedy zwisający pień był wciągany na górę 
i pojazd ponownie ruszył w drogę. Opadając z powrotem na miejsce, zażyczył sobie kanału 
z wiadomościami na przymocowanym do bocznej szyby monitorze i przez resztę podróży 
obserwował reakcje opinii publicznej.
   Były wciąż zadziwiająco nieprzychylne dla jego projektu statku kosmicznego, a skoro musiał 
zebrać większość funduszy na ten cel poprzez powszechną składkę, coś należało z tym zrobić.
   Kiedy ich pojazd hamował z warkotem przed fabryką, Holdernesh powiedział:
   – Zwołaj konferencję prasową. W południe – nie, za godzinę. Chcę ustosunkować się do 
wydarzeń, zanim zrobi to Hetto.
   – Dobrze, proszę pana – odrzekła Lula. – Już się robi.
   
   Być może z powodu zbyt krótkiego czasu lub też dlatego, że jego przeciwnicy rozpuścili tyle 
fałszywych, acz przekonywających, pogłosek, frekwencja na konferencji prasowej zawiodła go. 
Wyposażenie było jak zwykle udostępnione dla wszystkich trzynastu stacji nadających 
wiadomości na Yellicku, jednak tylko dziewięć włączyło się, z czego dwie, jakby złośliwie, tylko 
dźwięk bez holobrazu.
   Zajmując miejsce przed logo swojego przedsiębiorstwa, błyszczącym łukiem, mającym 
wyobrażać Gwiezdne Ramię, oraz przeliczając twarze korespondentów na monitorach, posyłając 
im wymuszony uśmiech, zapytał cicho Lulę: – Co się dzieje?
   – Korporacja Kidge również ma konferencję prasową – poinformowała go przez słuchawkę, 
ukrytą w prawym kanale słuchowym.
   – Wiedziałem, wiedziałem! Ten tak zwany wypadek był ukartowany! Kiedy ją ogłoszono?
   – Trzy dni temu, rzekomo aby zademonstrować nowy, ulepszony wózek. Najwidoczniej już 
wcześniej zdarzały się wypadki podobne do tego, który nas dziś rano zatrzymał i wielu ludzi, 
mieszkających poniżej linii towarowej lub podróżujących tą samą trasą co my, głośno narzekało.
   – Hetto musi chwytać się desperackich kroków.
   Nie mógł jednak kontynuować. Zgłosił się ostatni korespondent i wszyscy wpatrywali się 
w niego wyczekująco.
   – Nadal nie rozumiem... – zaczęła Lula.
   – Wytłumaczę ci później. – I już głośno: – Witajcie! Postaram się nie zabrać wam więcej 
czasu niż jest to konieczne, bo wiem, że jesteście ludźmi zajętymi tak samo jak ja. Chcę jednak, 
abyście poznali, wy i cała planeta, fakty stojące za moim projektem budowy statków o zasięgu 
dwukrotnie przewyższającym dotychczas używane. Podkreślam: fakty. Niektórzy ludzie, nie 
będę wymieniał nazwisk, bo wszyscy je znacie, prowadzą kampanię oszczerstw i insynuacji, pod 
płaszczykiem zatroskania o skutki społeczne zgody na lądowanie statków sumbalańskich, ale 
faktycznie mającą na celu zniszczenie publicznego zaufania dla naszego koniecznego kroku na 
drodze postępu!
   Gdy wypowiadał ostatnie zdanie, podniósł nieświadomie glos. Niektórzy z korespondentów, 
którzy dzięki systemowi wzajemnych połączeń mogli widzieć i słyszeć się nawzajem, wymienili 
spojrzenia. Niektórzy unieśli brwi.
   – Proszę pana – szepnęła Lula. – Nie jestem pewna, czy to całkiem rozsądne.
   – Nie przeszkadzaj! – odrzekł cicho. – Wiem, co robię. – Głośno kontynuował.
   – Sądzę, że wszyscy wiedzą, o jakie bzdury mi chodzi. Jestem tu, aby je obalić. Chcę, 
żebyście przytoczyli mi osobiście te potwarze, które ludzie biorą za prawdę. Pokażę wam, że są 
bezpodstawne! Kto chce być pierwszy?
   Zaskoczeni, bo nie była to standardowa procedura, korespondenci rozmawiali cicho 
pomiędzy sobą. W końcu wybór padł na reprezentantkę Wiadomości, najdłużej działającej sieci. 
Nie była żadną szychą, bo ci byli nieobecni, niewątpliwie woleli uczestniczyć w konferencji 
Hetto, pomyślał gorzko Holdernesh.
   Lecz z młodszymi łatwiej też sobie poradzić. Niektórzy starsi dziennikarze odznaczali się 
beznadziejnym cynizmem.
   – Tak, panie Holdernesh! – zaczęła kobieta.
   – Cyreena Gorl – podpowiedziała Lula. Do jej obowiązków należało podpowiadanie mu 
nazwisk rozmówców.
   – Pani Gorl! – rzekł szybko. – Jakie jest pani pytanie?
   – Nie tyle pytanie, ile stwierdzenie faktu. – Lekko się rumieniła, jakby nieprzyzwyczajona do 
bycia w centrum zainteresowania; była, zauważył, młodsza, niż wskazywał na to jej strój 
i zachowanie. – Tysiące młodych rodziców, do których ja też się zaliczam, już zatroskanych 
perspektywą zezwolenia na lądowanie obcych statków, jest jeszcze bardziej zaniepokojonych 
kampanią Grupy Holdernesh. W przeciwieństwie do zamierzonego, jak sądzę efektu – 
odzyskiwała pewność siebie i było to słychać w jej głosie – wasze reklamy ogromnie ich 
martwią. Na każdą osobę, która zgadza się z twierdzeniem, że nasze otwarcie się na kontakty 
z odległymi systemami przyniesie korzyści, musi być dwadzieścia lub trzydzieści zatroskanych 
znacznie zwiększonym ryzykiem destabilizacji naszego z takim trudem osiągniętego...
   Holdernesh nie mógł się powstrzymać. Pochylił się i tak poważnie, jak tylko mógł, 
powiedział.
   – Pani Gorl, przepraszam, że przerywam, ale jestem pewien, że nie tylko pani, lecz każdy 
zdaje sobie sprawę, że ten argument już przerabialiśmy, jeżeli nawet nie tak elokwentnie – muszę 
mieć ich po swojej stronie, nie zaszkodzi parę komplementów – kiedy mój pradziadek kładł 
podwaliny pod jedyną liczącą się flotę kosmiczną w tym rejonie Ramienia, a może i w całym 
Ramieniu.
   Z powrotem oparł się o krzesło.
   – Pewien jestem, że uczyła się pani w szkole – nuta pobłażania, nie żeby obrazić ją za to, że 
jest młoda, lecz przypomnieć o tym fakcie każdemu z obecnych – jak wtedy sprzeciwiano się, 
używając dokładnie tych samych argumentów. Któż jednak podważałby dzisiaj zalety 
międzygwiezdnych kontaktów? Tak wiele dzięki nim skorzystaliśmy. To prawda, że nieliczni 
mogli odwiedzać inne planety dla przyjemności, czy dla zaspokojenia ciekawości. Znacznie 
więcej było tych, którzy mogli studiować na obcych uniwersytetach, takich jak Inszar na 
Shrengu. Któż ośmieliłby się twierdzić, że powodzi nam się gorzej, gdy dysponujemy 
przywiezioną przez nich wiedzą? To oczywiste, że dla dobra naszych dzieci powinniśmy 
wykorzystywać otwierającą się przed nami szansę. Proszę nie zapominać, że alternatywą jest 
w przyszłości całkowita zależność od Sumbali! Panie Plon!
   Zwrócił się szeroko uśmiechnięty do korespondenta Agencji Światowej, którego rozpoznał 
bez podpowiedzi.
   Plon miał jednak pochmurną minę.
   – W porządku, proszę pana, przyjmuję więc, że były zalety, nawet wiele; któż zaprzeczy? 
Naszych abonentów martwi głównie fakt, że obecnie pracujemy pełną parą, w sensie planety. 
Stosunkowo mała populacja obsługuje ogromny przemysł. Myślę, że pan sam przepowiedział 
kiedyś nadejście takiej chwili, kiedy wymyślimy coś wystarczająco małego i poszukiwanego, aby 
opłacało się to fizycznie eksportować, a nie pod postacią parametrów technicznych. Nie weźmie 
mi pan za złe, mam nadzieję, że dodam, iż wszyscy spodziewamy się wyprodukowania czegoś 
takiego przez Grupę Holdernesh.
   Sukinsyn! Przekręca moje własne słowa tak, że brzmi to jak atak na moją rzekomą promocję 
budowy statków dla czysto prywatnych korzyści.
   Holdernesh nie przestał się jednak uśmiechać, choć zabolały go już mięśnie policzków. – 
Dalej – poprosił. – Sądzę, że pan jeszcze nie skończył.
   – Chodzi o to, że... – Plon był wysokim, siwiejącym mężczyzną o ciemnych przenikliwych 
oczach, utkwionych teraz badawczo w jego twarzy. Miał wrażenie, że znajdują się w tym samym 
pokoju. – Nawet zakładając, że pańska ogromna inwestycja mieści się w granicach możliwości 
naszego społeczeństwa, wciąż będziemy musieli poradzić sobie z tym samym ryzykiem, jakiemu 
musielibyśmy stawić czoła, zezwalając na lądowanie sumbalańskiego statku. To znaczy, gdyby 
jakimś nieszczęśliwym trafem obce organizmy zostały przywiezione z nowych systemów, 
z którymi zamierza pan nawiązać kontakt...
   – Wybaczy pan, panie Plon, ale dokładnie takich argumentów używano przeciwko mojemu 
pradziadkowi. I...
   – I każdy – rzucił Plon – kto miał jakąkolwiek styczność z obcymi organizmami, przechodził 
kwarantannę, bez względu na koszty! Setki zmarły, zanim osiągnęliśmy etap, kiedy mogliśmy się 
genetycznie zabezpieczyć przed organizmami z tych kilku planet, z którymi utrzymujemy 
regularny kontakt. Przypomniał pan właśnie pani Gorl jej lekcje historii; czyżby zapomniał pan 
swoje własne?
   Holdernesh siedział, zaciskając zęby i kipiąc, lecz nie mając śmiałości odpowiedzieć. Plon 
ciągnął.
   – Przyzwyczailiśmy się już do tego, niektórzy mówią, że za bardzo. Pozwalamy nawet 
turystom odwiedzać inne systemy. Czy bogacze, których stać na takie wakacje na obcej planecie, 
muszą przechodzić to wszystko, co chętnie znosili pionierzy lotów? Nie! Niektórzy z nich 
próbują nawet odmawiać zgody na przymusowe szczepienia!
   – Ależ nie wpuszczamy na pokład nikogo...
   – Bez świadectwa szczepień? – skontrował Plon. – Pewnie! A czym jest świadectwo? 
Elektronowym wzorem! A co się tyczy Sumbalańczyków...
   – Czy twierdzi pan – krew Holdemesha zawrzała – że nasze środki ostrożności są nic nie 
warte?
   Plon uśmiechnął się szyderczo.
   – Nie ja. Ale wielu tak właśnie mówi i należą oni do najgłośniejszych pańskich oponentów.
   – Och, to wariaci! Wykryliśmy ślady emisji tachonicznej w odległości tysiąca systemów, a to 
znaczy nie z Sumbali! Mamy siedzieć na tyłkach i czekać na przybycie następnej gwiezdnej 
kultury do nas, którzyśmy zainicjowali kontakty między systemami? Kto zgadnie, jacy oni będą? 
Przyznaję, że Sumbalańczycy zachowywali się przyzwoicie, pomimo faktu, że za naszymi 
plecami podpisali układy z planetami, z którymi mieliśmy umowy o wyłączności w handlu 
międzygwiezdnym. Następni przybysze mogą nie być tak przyjaźni.
   – O to właśnie chodzi! – zachrypiał Plon.
   – Tak! Tak!
   Nagle podniósł się szum. Holdernesh wyławiał z niego strzępy wypowiedzi:
   – Przypuśćmy, że posiedli totalne zabezpieczenie genetyczne i nie dbają o to, na jakie 
organizmy się natkną!
   – Przypuśćmy, że ich celem jest podbój! Przypuśćmy że utopili własne zasoby w statkach 
i teraz grasują i plądrują!
   – Przypuśćmy, że te emisje nie są wcale dziełem nowej gwiezdnej cywilizacji, a Statku, który 
nie powrócił, bo natknął się na coś, z czym nie może sobie poradzić i nadal nie wypełnił misji!
   Och, na czarne dziwy i supernowe! Te wszystkie głupie i bezsensowne bzdury, którymi 
zalewają nas programy informacyjne...
   – Panie Holdernesh! – usłyszał uporczywy głos Luli Wegg.
   – Później! Muszę poradzić sobie z tymi ludźmi, wytłumaczyć im!
   – Ale to wiadomość z college’u Marta. Jakiś nagły wypadek.
   Serce przestało mu bić. Mart był jego jedynym synem. Marzyło mu się, że pewnego dnia 
Mart zostanie jego następcą, tak jak on przejął firmę po swoim ojcu, a ten z kolei po swoim.
   Wyszeptał: – O co chodzi?
   – Nie chcieli mi powiedzieć.
   – Połącz mnie!
   – A co z tą konferencją?
   – Do czarnej dziury z nimi!
   A głośno dodał: – Wszystko to już kiedyś słyszałem, to bezsensowne gdybanie i przeraża 
mnie fakt, że tak inteligentni ludzie jak wy mogą temu dawać wiarę!
   – Nie mówimy za siebie – odparła gwałtownie Cyreena Gorl. – Reprezentujemy naszych 
odbiorców, więc...
   – Powiedziałem już wszystko, co zamierzałem. Do widzenia!
   Holobrazy zniknęły. Teraz zwrócił się do powietrza:
   – Kto dzwoni z college’u?
   – Sers Vanguary przy telefonie – powiedział znajomy głos głównego instruktora. – Przykro 
mi, że muszę powiadomić pana, iż zdrowie pańskiego syna jest poważnie zagrożone.
   Cóż to ma oznaczać? Słowa paliły go w język, ale je powstrzymał. Głośno rzekł: – Co się 
stało?
   I gdy tak słuchał odpowiedzi, poczuł jak wszystkie jego ambicje walą się z ogromnym 
hukiem, jakby osuwała się ziemia.
   
   Korzystanie z autoskoku było zabronione w granicach miasta, lecz jak inne duże firmy 
w strefie przemysłowej, Grupa Holdernesh posiadała jeden na wypadek nagłej potrzeby 
przetransportowania rannego pracownika do szpitala. Szalejąc jak wariat, Jack Holdernesh biegł 
korytarzami zakładu, rzucając rozkazy, aby natychmiast przygotowano autoskok 
i zaprogramowano na lot do college’u. Napomnienia Luli, że to nielegalne, na nic się zdały; 
odparł jej, że zapłaci karę, każdą karę, jeżeli tylko dotrze tam szybko.
   W gładkim niegdyś, teraz porysowanym, jak wszystko na tej planecie metalowym pancerzu, 
pojazd czekał już na niego, gdy wybiegł z budynku dyrekcji. Pilot otworzyła przed nim drzwi. 
Klnąc odepchnął ją ramieniem i opadł na krzesło kontrolera lotu. Od lat nie prowadził autoskoka; 
tak bowiem zażyczyła sobie firma ubezpieczająca go na życie; lecz, jak mówią, kiedy się raz 
nauczysz, nie zapominasz.
   Drzwi zatrzasnęły się, teraz kilka chwil poświęconych na sprawdzenie, czy trasa została 
poprawnie zakodowana, by uniknąć jednoszynówek i innych przeszkód, i już był w drodze. 
Niczego nie zauważał, przemykając nad miastem, czując niesamowite uczucie ucisku w klatce 
piersiowej spowodowane opóźnieniem przyspieszenia przez pole antygrawitacji. Z jakiegoś 
powodu nigdy nie działało ono poprawnie; zawsze była odrobina opóźnienia, nie tak długa, by 
stanowić więcej niż przelotną przykrość, ale wybitnie nieprzyjemna. Nawiedziła go upiorna 
myśl, że nie chciałby być wieziony tym pojazdem do szpitala, gdyby jakiś ciężar przygniótł mu 
żebra.
   Nigdy przedtem nie widział college’u z powietrza i miał małe szansę przyjrzeć mu się teraz, 
gdy autoskok opadał błyskawicznie na ziemię. Był tylko świadom, że znajdowało się tam bardzo 
wiele ludzi bliskich paniki, drepczących w kółko i policja próbująca ich uspokoić. W momencie 
otwierania drzwi usłyszał głośne komunikaty, na które nikt nie zwracał uwagi.
   Lula wysłała przed nim wiadomość i gdy tylko postawił nogę na ziemi, w jego stronę 
pośpieszył Vanguary; niski, brązowy człowiek o ogromnych smutnych oczach. Krzyczał:
   – Panie Holdernesh, muszę jak najmocniej przeprosić pana za...
   – Oszczędź pan sobie! – odparł Holdernesh. – Wybrałem wasz college dla Marta, jak 
przedtem mój ojciec dla mnie, będąc świadom, że trzymacie się tradycyjnej zasady fizycznej 
obecności nauczyciela na lekcji. A Aimel jest jednym z moich pracowników, kimś kogo znam od 
lat!
   Pedagodzy, spieszący by wesprzeć swojego pryncypała, zwolnili i odsunęli się, na ich 
twarzach widać było ulgę. Wyższy rangą policjant odziany w czarny mundur ze srebrnymi 
opaskami na mankietach, przeciskał się przez tłum. Miał na sobie hełm komunikacyjny najeżony 
antenami.
   – Czy pan Holdernesh? – zawołał.
   – W sprawie nielegalnego użycia autoskoka, proszę skontaktować się z moim prawnikiem! – 
warknął Holdernesh i zaczął się przepychać. Według tego, co mówił Vanguary, Mart uwięziony 
był w jednej z sal wykładowych, zajmujących wschodnią stronę trawnika, na którym wylądował. 
W tamtym kierunku się udał.
   Policjant wyglądał na zaskoczonego, potem oprzytomniał.
   – Kto o takich rzeczach myślałby w tej chwili? Chciałem tylko powiedzieć, że to dobrze, iż 
zjawił się pan tak szybko, choć, jak się obawiam, sytuacja jest szczególnie poważna... Przy 
okazji, komisarz–major Porch.
   Stopniowo Holdernesh poczuł, że się uspokaja. Jego oddech zwolnił, a zawroty głowy 
zmniejszyły się. Fakt, że ktoś kompetentny zajął się sprawą, usunął wielki ciężar z jego piersi. 
Oblizując wargi i czując nieuchronny gorzki smak kurzu, zapytał: – Ilu jest odciętych?
   – Cała klasa. Prawie czterdzieścioro.
   – Trzydzieścioro siedmioro – mruknął Vanguary. Trzymał ręce splecione przed sobą, jakby 
chciał powstrzymać się przed wyłamywaniem sobie palców.
   – W jednej z tych sal wykładowych? – Holdernesh wskazał palcem.
   – Tak.
   Holdernesh zmusił się do zatrzymania, osłaniając oczy dłonią, popatrzył w lewo i prawo 
wzdłuż fasady budynku wzniesionego, jak wszystkie konstrukcje planety, z zeszklonych bloków 
niesionych przez wiatr lessów. Czy ktoś rozpaczliwie machał ręką po drugiej stronie trzeciego 
okna...? Nie, to tylko gra światła.
   – Chyba nie przedstawiono mi pełnego obrazu podczas rozmowy telefonicznej – powiedział 
po chwili. – Obawiam się, że zbyt gwałtownie zareagowałem, gdy dowiedziałem się, że mój syn 
jest w niebezpieczeństwie. Proszę jeszcze raz opisać dokładnie, co się stało.
   Kątem oka dostrzegł, że prośby policji w końcu dały jakieś rezultaty; ludzie rozchodzili się, 
rozmawiając nerwowo.
   – Zna pan przynajmniej przyczyny – zauważył Porch.
   – Tak, oczywiście! – powiedział ostrzej niż zamierzał. – Kiedy jeden z naszych statków 
powraca, Dyrektor Vanguary zaprasza członka załogi, aby wygłosił wykład dla grupy studentów, 
pomyślany jako część naszego kursu ogólnokształcącego. – Pocił się, chociaż dzień bynajmniej 
nie był ciepły, a kurz mieszał się z wilgocią na jego skórze, tworząc swędzącą szarą maź. – 
Z reguły to kapitan przyjmuje zaproszenie. Tym razem Sers nalegał na kogoś innego, więc moi 
ludzie wybrali Aimel Hoak. Jest główną Intendentką. Do jej obowiązków należy dopilnowanie 
pasażerów podczas podróży.
   – Myślałem – żałośnie szeptał Vanguary – że klasa skorzysta, słuchając o jej problemach. 
Były skargi na niechęć bogatych turystów do przestrzegania koniecznych przepisów dotyczących 
zdrowia, a niektórzy z naszych studentów mogą buntować się myśląc, że pieniądze rodziny 
zwalniają ich od przestrzegania naszej dyscypliny.
   To było nazbyt bliskie argumentów przytaczanych w czasie tej nieszczęsnej konferencji 
prasowej. Holdernesh rzucił:
   – Nie pora roztrząsać przyczyny! Wszystko niemożliwie się poplątało! Nigdy bym się tego 
nie spodziewał. Dlaczego? Aimel należy do najzagorzalszych zwolenników mojego planu 
budowy statku o dalekim zasięgu. Zgłosiła się nawet na ochotnika jako intendent podczas 
pierwszego lotu!
   – Lecz nie wiedział pan – powiedział Porch matowym głosem – że jej entuzjazm 
doprowadził ją do nawrócenia na Wspólnotę.
   Holdernesh gapił się na niego nie rozumiejąc. – Sers nie powiedział mi tego przez telefon!
   – Nie byliśmy jeszcze pewni, co się dzieje – mruknął Vanguary. – Wszystko, co 
wiedzieliśmy to fakt, że automaty zatrzasnęły drzwi kwarantannowe i zaalarmowały o obecności 
nieznanych organizmów. Zadziałały po raz pierwszy od czasu, jak objąłem stanowisko, ale 
oczywiście zawsze były odpowiednio konserwowane.
   – Myślałem... – Holdernesh nie dokończył. – Och, pomińmy, co myślałem. Kontynuuj, do 
licha!
   – Z początku wzięliśmy to za pomyłkę. Jeżeli spodziewać się takiego zdarzenia, to 
w laboratorium biologicznym, gdzie jakiś niebezpieczny organizm wyciekł z nieszczelnego 
pojemnika, czy coś w tym rodzaju. W normalnej sali wykładowej, gdzie przebywał członek 
załogi statku, który przeszedł skrupulatną selekcję i tyle badań medycznych po każdej podróży, 
ile większość z nas w ciągu całego życia, rozmawiając z grupą studentów, wydawało się to 
niemożliwe. Dopiero po przejrzeniu automatycznie nagranej taśmy wszystko się wyjaśniło.
   Porch mówił ponuro: – Miała ze sobą klasyczny zestaw – pomoce wizualne – audio 
i eksponaty, i z początku wszystko przebiegało normalnie. Puszczała holofilmy, nagrania 
dźwiękowe i dotykowe, opisywała styl życia ludzi na planetach, które odwiedziła, powiedziała 
trochę o miejscowej florze i faunie... a potem nagle zaczęła szaleć.
   – Czy pragnie pan obejrzeć taśmę? – zaproponował Vanguary. – Mogę natychmiast 
dostarczyć kopię...
   – Nie! Wystarczy streszczenie! – wykrztusił Holdernesh. – Porch, pan widział ten materiał?
   – W przyspieszeniu, ale oczywiście uczono mnie przyswajać sobie takie dane. Będę mieć też 
nagranie z normalną prędkością. – Porch wskazał na komunikatorek, który miał na głowie. Gdy 
to robił, potarł kciukiem policzek, zostawiając ten sam rodzaj tłustej plamy, jakie Holdernesh 
czuł, że ma na własnej skórze. – Są rzeczy, które trzeba nauczyć się wyłapywać. Niektórzy ze 
studentów od razu zrozumieli o co chodzi i zaczęli się sprzeciwiać.
   – Zrozumieli? Rozpoznali w niej Wspólnika?
   – Właśnie. Wspólnota jest niewielkim kultem, ale w ciągu ostatnich lat zdobyła duży rozgłos 
i obecnie większość ludzi musi znać jej slogany.
   Gdybym mógł dopaść jednego z tych drobnomieszczańskich hipokrytycznych gryzipiórków, 
z którymi rozmawiałem wcześniej!
   Pragnienie zemsty za ich nieodpowiedzialne zachowanie musi jednak poczekać, przede 
wszystkim należy ratować studentów – albo choć Marta...
   Jeszcze raz zmusił się do zachowania spokoju.
   – Masz na myśli frazesy typu „ponieważ wszyscy jesteśmy dziećmi Statku, musimy dzielić 
jeden wspólny los”?
   – Coś takiego.
   – Przepuszczę moich psychologów oceniających członków załogi przez pole gorącego 
promieniowania! – warknął Holdernesh. – Żeby pozwolili praktykującemu Wspólnikowi 
kontynuować pracę na moim statku! – Zrobił gest, jakby kogoś chciał udusić. – I naprawdę udało 
jej się przemycić obce organizmy na salę wykładową? Jak? Nie we własnym ciele, tego jestem 
pewien!
   Porch i Vanguary wymienili spojrzenia. Ten drugi stwierdził:
   – Wygląda na to, że tak.
   – Ależ to niemożliwe! Podczas drogi powrotnej i po wylądowaniu...
   – Przechodziła dokładne badania – przerwał mu Porch. – Najlepsze wyjaśnienie, jakie 
przyszło nam do głowy, to przemycenie obcych organizmów rozsmarowanych na wewnętrznej 
powierzchni kasetek z holokryształami, których nie można było poddać radiosterylizacji, nie 
niszcząc obrazu. Kiedy celnicy oddali jej bagaże, musiała celowo je połknąć.
   – Wariatka! – wyszeptał Holdernesh.
   – Oni wszyscy powariowali! – rzucił Porch. – Jeżeli pan wybaczy, dlatego, że tacy ludzie 
istnieją, nie jestem zbyt wielkim zwolennikiem zezwolenia na lądowanie Sumbalańczyków, ani 
też pańskiej akcji na rzecz budowy statku dalekiego zasięgu... Tak czy inaczej, kiedy zapytano ją 
otwarcie, odpowiedziała bez namysłu, „Tak, Jestem Wspólniczką! A teraz jesteście nimi i wy, 
czy tego chcecie, czy nie!” Potem roześmiała się.
   – W życiu nie słyszałem czegoś równie okropnego – rzekł Vanguary.
   – A teraz co się dzieje? – zapytał Holdernesh.
   – Nic specjalnego. Ona już nie żyje.
   Jak przez mgłę Holdernesh zauważył zbliżające się ekipy dziennikarzy. Flota poduszkowców 
z kamerzystami krążyła nad college’em. Zwrócił na nie uwagę Porcha. Policjant przytaknął 
i rzucił ostry rozkaz. Choć nie można było całkowicie ich wykluczyć, jako że był to gwóźdź 
dzisiejszego programu, udało się im trochę przeszkodzić. W ciągu paru chwil głośniki policyjne, 
niezupełnie przypadkowo, zostały skierowane w stronę poduszkowców, a poziom dźwięku 
zniszczył ich obwody. Nie dawało to pełnej gwarancji uniknięcia rozgłosu, lecz było lepsze niż 
nic.
   W końcu udało mu się wykrztusić: – Nie żyje?
   – To zdarzyło się, gdy pan był już w drodze tutaj – jęknął Vanguary. – Kiedy tylko studenci 
zdali sobie sprawę, co im zrobiono, zaatakowali ją. Jak sfora zwierząt. Nie widziałem tego na 
wideo, ale sądząc z jej wrzasków... – odebrało mu mowę.
   – Sądząc z jej wrzasków – powiedział ciężko Porch – musieli ją rozszarpać na kawałki. 
A sądząc z towarzyszących temu okrzyków... panie Holdernesh, wolałbym, żeby nie na mnie 
spadło poinformowanie pana.
   Przeraźliwe uczucie zimna, przejmujące jak chłód kosmosu, objęło tę część pustki w jego 
piersi, gdzie czuł kiedyś bijące serce. Oczekiwał reszty tego, co miał do powiedzenia Porch, jak 
skazaniec wyroku.
   – Według automatycznego systemu identyfikacji głosu – rzekł policjant po, jak się 
wydawało, wieczności – to pański syn przewodził tej napaści.
   – Co – powiedział Holdemesh, kiedy już odzyskał kontrolę nad swoimi narządami mowy – 
zamierzacie teraz robić?
   – Utrzymywać lekko obniżone ciśnienie w sali wykładowej – odpowiedział Vanguary. – 
W powietrzu wewnątrz aż roi się od obcych bakterii i innych organizmów, których nazw nie 
znamy, co tylko wyciągniemy, przechodzi sterylizację. Nawiązaliśmy łączność awaryjną 
z medycznym centrum portu kosmicznego i wszystkimi laboratoriami uniwersyteckimi, które 
kiedykolwiek zajmowały się obcymi formami życia, ale...
   – Ale każda planeta ma ich tak wiele, że zidentyfikowanie ich będzie gigantyczną pracą. Tak, 
rozumiem.
   Nie rozumiem tylko, dlaczego stałem się nagle tak spokojny.
   – A jaką mają szansę przetrwania? Chyba dość dużą. Jeżeli Aimel żyła wystarczająco długo, 
aby tu dotrzeć, zacząć swoją prezentację, zachowywać się normalnie...
   – Ale w końcu oszalała – przerwał Porch. – Jeżeli naprawdę chciałaby propagować swoją 
wiarę... – Chwileczkę! Myślę, że Dyrektor Vanguary źle się czuje.
   Rzeczywiście mężczyzna o smutnych oczach kiwał się. Machnął jednak, żeby odpędzić 
śpieszących mu z pomocą, a nie było ich wielu, bo otaczające ich grono pedagogiczne odsunęło 
się.
   – Przywitałem ją, gdy przybyła – wyszeptał. – Rozmawiałem z nią. Przez cały czas musiała 
rozsiewać zarazki. Mnie też będziecie musieli poddać kwarantannie, jak też wszystkich, 
z którymi zetknęła się od swojego przejścia przez kontrolę medyczną po lądowaniu.
   Co to był za argument o prowadzeniu naszej gospodarki pełną parą?
   Nie będzie żadnego statku dalekiego zasięgu. A już na pewno nie za mojego życia. Dzięki 
jednemu z moich własnych pracowników, Sumbalańczycy pobili nas.
   Na zdecydowany rozkaz Porcha przybyła policyjna ekipa medyczna. Dwóch jej członków 
w pełnym zabezpieczeniu podbiegło i zarzuciło na Vanguarego przezroczysty worek. Bezwładnie 
dał się w nim zamknąć i położyć na mechanicznych noszach. Z zamkniętymi oczyma, nie 
poruszał się, ani nic nie mówił, gdy podłączali filtry powietrza.
   – Pan też, panie Holdernesh – powiedział Porch. – I ja. I każdy, kto miał styczność z nią 
i Vanguarym. Wszyscy moi ludzie będą musieli przejść badania, każdy kto był w pobliżu, kiedy 
przybyła... Na kosmos! Muszą ich być setki, może tysiące! Wszystkie szpitale na Yellicku nie 
będą miały wystarczającej ilości miejsc.
   I, oczywiście, nie będzie żadnych więcej lotów, póki nie ucichnie panika. Jeżeli w ogóle 
ucichnie...
   – Pozwoli pan – rzekł inny lekarz w masce i kombinezonie, pokazując worek taki jak ten, 
w którym leżał Vanguary. Komisarz–major już był zawijany w kokon.
   – Dobrze – powiedział Holdernesh. – Chcę jeszcze przesłać wiadomość synowi.
   Niewyraźnie, z powodu otaczającego go szczelnie zamkniętego worka, Porch odpowiedział, 
pukając w komunikatorek, który wciąż miał na sobie. – Mogę to panu załatwić. Mogę 
skontaktować pana również z żoną. Co chciałby pan przekazać?
   Chcę im powiedzieć... Co?
   Nagle słowa wydały się bezużyteczne, bezsensowne, puste. Skazany był na odcięcie przez 
dni całe, tygodnie, może na zawsze, od wszystkiego co kiedykolwiek miało dla niego jakieś 
znaczenie. Bez wątpienia Grupa Holdernesh będzie nadal działać, bo odziedziczył po ojcu 
personel o wysokich kwalifikacjach i sam dodał parę starannie dobranych osób. Będzie tam 
jednak brakowało tego, co wnosiła jego osoba – smykałki? Oryginalności? Żądzy przygód? 
Cokolwiek by to było, ludzie pokroju Hetto Kidge tego nie mieli. Teraz jednakże wieści o tym, 
co zrobiła Aimel, z pewnością roznoszą się, a ludzie, którzy przedtem skłaniali się ku jego 
planowi, przestaną wahać się i przejdą na stronę Hetto i jej podobnych, zbyt tchórzliwych, aby 
podejmować uczciwe ryzyko.
   – Proszę pana – ponaglał Porch.
   Sumbalańczycy... Szkoda, że nie wiem, jak udało im się wysłać takie statki, zanim ja miałem 
szansę!
   Jack Holdernesh zamknięty już w swoim worku kwarantannowym, rozłożył ręce szeroko, jak 
mógł.
   – Nic – szepnął. – Nie mam nic do powiedzenia. Już nie.
   

Rozdział 8
   Statek
   
   Yellick zniknął z pola widzenia, Statek oddalał się od niego.
   – Nigdy jeszcze nie oglądałem czegoś równie fascynującego, wykrzyknął Menlee. – 
Pokazałeś nam wszystko, tak jakbym stał obok Holdernesha i czuł jego obecność... I słyszałem, 
co mówili! Zauważyłem jednak, że czasami słowa nie pokrywały się z ruchem warg...
   Bardziej praktycznie nastawiona Annika przerwała mu.
   – Mowa była redagowana, prawda. Tutejszy język nie jest dokładnie taki sam jak nasz. 
Wszyscy obcy studenci w Inszar mówią z akcentem. Chciałam jednak wiedzieć... Statku!
   – Do usług – padła natychmiastowa odpowiedź.
   – Statku, czy to znaczy, że Sumbala zdobędzie monopol na loty kosmiczne w tym rejonie?
   Krótkie, ledwie zauważalne wahanie.
   – Nie absolutne, ale wiele czasu upłynie, zanim Yellick wyjdzie z kryzysu.
   – Więc statki o dużym zasięgu Holdernesha nie zostaną w najbliższej przyszłości 
zbudowane?
   – Można śmiało przyjąć, że nie za jego życia.
   – Hmm! – Annika i Menlee siedzieli na regularnie dostarczanej im kanapie. Annika, jak to 
miała w zwyczaju, gdy zastanawiała się nad jakimś problemem, oparła bose stopy o siedzenie 
i objęła rękoma kolana. – Wiesz, zadziwia mnie fakt, że Sumbala jeszcze nigdy nie nawiązała 
kontaktu ze Shrengiem. To musi być fantastycznie bogaty świat.
   – Nieszczególnie – mruknął Statek.
   Wymienili zdziwione spojrzenia. Menlee rzekł:
   – Ale ich statki! Taki zasięg, taka moc, taka masa! Shrenga nie stać jeszcze na budowę 
statków kosmicznych, a zawsze wierzyliśmy, że mieszkamy na stosunkowo bogatej planecie.
   – Poza tym – dodała Annika – ich statki tak wyprzedzają posiadane przez Yellick, że nie 
mogą należeć do pierwszej generacji; chyba że byłyby skopiowane ze starego modelu, 
pochodzącego z rodzimej galaktyki. Czy tak?
   – Annika – sprzeciwił się Menlee – nawet skopiowanie istniejącego modelu statku nie jest 
łatwe, a już z pewnością tanie. U nas na Shrengu mamy wszystkie niezbędne dane, lecz gdy 
pomyśleć o milionach części potrzebnych do... Kochanie, ty płaczesz! Co się stało? – Przysunął 
się do niej.
   – Przepraszam – szlochała ocierając łzy. – To dlatego, że powiedziałeś „u nas na Shrengu”. 
A to już nie u nas. Nie mamy domu.
   – Ale będziemy mieć pewnego dnia – odparł z udawaną pewnością siebie. – Mając setki 
planet do wyboru, w tym wiele zdolnych do lotów kosmicznych, na których ludzie nie będą mieli 
nic przeciwko obcym...
   – Czy myślałeś, że Yellick ma coś przeciwko obcym? – wtrąciła. – Dopóki nie zobaczyłam 
na własne oczy, wyobrażałam sobie, że to taki świat, gdzie ludzie przybywali i odjeżdżali tak 
swobodnie jak na Shrengu, a może i swobodniej. Zamiast tego znaleźliśmy społeczeństwo tak 
ksenofobiczne jak... jak Trewitra!
   Wypytali Statek o wszystkie światy, które odwiedził podczas obecnego rejsu, choć grzecznie 
odmówił przedstawienia więcej niż zdawkowych opisów planet, mających jeszcze nadejść, 
używając zwyczajowego argumentu, że poznają je w przyszłości.
   Annika dochodząc do siebie, powróciła do poprzedniej rozmowy.
   – Więc jeżeli Sumbala nie jest tak bogatą planetą, jak zyskała takie zadziwiające statki? Czy 
jest tam społeczeństwo ogarnięte obsesją, jak na Klepsit, gdzie wszystko podporządkowane jest 
osiągnięciu jednego celu?
   – Sumbalańczycy nie budują ich – odpowiedział Statek. – Oni je kupują.
   Menlee zamierzał coś powiedzieć. Annika była jednak szybsza. Opuszczając stopy na 
podłogę, rzekła:
   – Więc Ukryty Świat istnieje!
   Menlee zamrugał oczyma. – Co? – zapytał.
   – Och, przestań! – zniecierpliwiona tupnęła cicho, dzięki dźwiękochłonnej podłodze. – Czy 
nigdy nie rozmawiałeś z żadnym obcym studentem u nas na Shrengu?
   Przez dłuższą chwilę Menlee po prostu gapił się na nią bez wyrazu.
   – Tym razem ja to powiedziałam. Przepraszam... lecz co najmniej pół tuzina mówiło mi 
o odległym systemie w Ramieniu, w którym wykryto znaczną aktywność tachoniczną. 
Holdernesh też o tym wspominał.
   – Oczywiście! – wykrzyknął. – Muszę przyznać, że nigdy nie brałem ich opowieści serio, 
wyobrażałem sobie, jak większość ludzi, że takie potężne sygnały mogły pochodzić tylko ze 
Statku. Tego Statku. Z jakiegoś powodu opóźnionego i nie mogącego powrócić... Nie myślałem 
o tym od wieków, nawet gdy Statek okazał się powracać sekretnie. Czy to nie śmieszne?
   – Ale wiesz, o co mi chodzi? – naciskała Annika.
   – Jasne. Zakładając, że to jakaś olbrzymia flota kosmiczna, zwrócili najpotężniejsze 
teleskopy w stronę źródła emisji, lecz dostrzegli tylko zamazaną plamę w każdej długości fal. 
Stąd ta nazwa Ukryty Świat... Statku, czy on istnieje?
   – To co nazywacie Ukrytym Światem ma swój odpowiednik w postrzeganej przez was 
rzeczywistości.
   Menlee wyglądał na zdezorientowanego.
   – Musisz to wyjaśnić – mruknął po chwili.
   Annika wtrąciła się.
   – Chodzi mu o to, że tam naprawdę jest olbrzymie źródło energii tachonicznej, lecz nie ma 
ono nic wspólnego z kosmiczną flotą. Tak? – nie czekając na odpowiedź spytała: – Czym więc to 
jest? Czy jakieś nieznane istoty inteligentne wymyśliły loty kosmiczne? Zawsze zastanawiałam 
się, dlaczego, nawet w naszej rodzimej galaktyce, nie natknęliśmy się na bardziej technicznie 
rozwinięty gatunek, a jakoś nie mogę zgodzić się z twierdzeniem, że z natury jesteśmy lepsi od 
innych form życia. W rzeczywistości jesteśmy dość nieciekawą bandą, co? Ostatecznie ledwie 
uniknęliśmy zniszczenia naszej rodzimej planety!
   – Czy mogę wiedzieć, na które z wypowiedzianych i domniemanych pytań mam 
odpowiedzieć najpierw?
   – Zaczęliśmy od Sumbali – powiedział pospiesznie Menlee. – Mówiłeś, że Sumbalańczycy 
nie budują swoich statków, lecz kupują. Skąd, czy z Ukrytego Świata?
   – Tak.
   Annika zacisnęła pięści.
   – Czy to jest może kultura opętana obsesją budowania statków?
   – Do pewnego stopnia możesz nazwać to obsesją.
   – Cóż to więc za planeta?
   – To nie planeta.
   Na obu twarzach odmalowało się zdumienie. Wreszcie Menlee spytał:
   – Czy mówimy o ludziach, którzy porzucili mieszkanie na stałym gruncie, na rzecz 
mieszkania w kosmosie? Pamiętam, słyszałem o kulturach, które tak robiły tysiące lat temu, ale 
myślałem, że tracili równowagę psychiczną i wymierali.
   – Masz poniekąd rację. Podejmowano takie próby setki razy i nigdy się nie udały. Jest 
genetyczna granica, która nie pozwala ludziom na dłuższe przebywanie bez stałego gruntu pod 
stopami i otwartego nieba nad głową. Z tego między innymi powodu zostałem tak a nie inaczej 
skonstruowany.
   Annika zmarszczyła czoło, potem rozpogodziła się.
   – Och, rozumiem, o co ci chodzi. Jeden ogromny statek z wielką ilością przestrzeni dla wielu 
ludzi, zamiast wielu mniejszych, które mogłyby wykonać zadanie szybciej, lecz byłyby zbyt 
ciasne w odczuciu pasażerów.
   – Dokładnie.
   – Dlatego też masz tak doskonałą sztuczną grawitację i cudowne generatory iluzorycznych 
obrazów?
   – Tak.
   – Hmm! Bardzo ciekawe... Ale dałeś do zrozumienia, że Ukryty Świat jest wyjątkiem.
   – Niezupełnie.
   – Ponieważ to nie świat – zaryzykował Menlee.
   Annika zwróciła się w jego stronę z zamiarem zadania oczywistego pytania: Jeżeli nie 
światem, czym to jest? Statek ubiegł ją.
   – Nie w zwykłym tego słowa znaczeniu.
   Otwierając szeroko oczy, wypowiedziała drugą część swojego pytania.
   – To efekt szczególnego i przejściowego zjawiska – odrzekł Statek. Mówił to niezbyt 
chętnie, choć i tak fakt, że mógł to zdradzić wydawał się niewiarygodny. – Przejściowego w tym 
sensie, że trwać będzie, w najlepszym wypadku, kilka tysięcy lat. Ukryta za zasłoną, która jest 
gęstym obłokiem pyłu, jak już niewątpliwie domyśliliście się, znajduje się tam protogwiazda. 
Świeci w paśmie widzialnej czerwieni i emituje wystarczająco dużo ciepła, żeby ogrzać swoje 
trzy planety, krążące wokół niej po jednej orbicie.
   – Trzy? – wykrzyknął Menlee.
   – Mówiłem wam, że to szczególne zjawisko. Jest, o ile wiem, jedyne w swoim rodzaju.
   – Pokaż je nam! – zawołała Annika.
   – Nie mogę.
   – Co?
   – Jak już wiecie, są pewne granice tego, co mogę wam powiedzieć. Stwierdzam, że mogę 
opisać, ale nie wolno mi niczego pokazywać. Może wynika to z faktu, że byłoby to zdradzaniem 
przyszłości.
   – Równie szybko jak niecierpliwości – westchnęła Annika – musiałeś nauczyć się frustracji... 
No dobra, co jeszcze możesz nam powiedzieć?
   – Doceniam twoją solidarność ze mną – powiedział Statek, i znów podjął temat.
   – Obłok pyłu, który oczywiście stopniowo zbliża się do gwiazdy dzięki sile grawitacji, 
okazał się zawierać pozostałości po supernowej. Zawartość ciężkich pierwiastków jest 
wyjątkowa. Prawdopodobnie dlatego powstały trzy planety w tak niesamowitej konfiguracji. 
Jeszcze bardziej fantastyczny jest fakt, że atmosfery planet okazały się zawierać dużo tlenu, 
będącego produktem aktywności wulkanicznej.
   – Tlenu? Z wulkanów? – wybuchnęli jednocześnie.
   – Na wszystkich, jak okazało się w parę godzin po moim przybyciu, ludzie mogli spacerować 
po otwartej przestrzeni. I nie było tam żadnych zarazków, bo nie było życia.
   – Nie wierzę! – stwierdził Menlee. Annika potrząsnęła głową.
   – Spacerować? Jak długo? Nie mogło być tam żadnej wody, więc zaraz musiało pojawić się 
odwodnienie organizmu. A co z reaktywnymi pierwiastkami, które musiały wypełniać atmosferę, 
powiedzmy z siarką?
   – Mówiłem „spacerować po otwartej przestrzeni”, nie dodałem „nadzy i bez ochrony”. 
Poziom tlenu wynosił około dwa procent, więc aby przetrwać, należało mieć kombinezon 
z filtrem zaopatrzonym w koncentrator i nawilżacz. Temperatura otoczenia jest jednak 
odpowiednia dla ludzi, a co się tyczy pierwiastków reaktywnych, można było je rzecz jasna 
zamienić w rośliny.
   – Co? – Annika przygryzła wargę.
   – Mam! – powiedział Menlee, zrywając się na nogi i chodząc tam i z powrotem. – Zostawiłeś 
ich tam z wystarczającą ilością zmodyfikowanych zarodników, i jeszcze większą ilością 
dryfującą z kosmosu, a parę lat później... Nie, to wciąż nie trzyma się kupy.
   – Rzeczywiście – potwierdziła Annika. – Statku, musisz nam to pokazać. Nie jest 
z pewnością zabronione pokazanie nam obrazów z twojej pierwszej podróży. Nie pochodzą 
przecież z naszej przyszłości!
   – Ja...
   Obraz gwiazd z Yellickiem i jego słońcem w centrum zachwiał się wyraźnie. Spoglądali po 
sobie zatrwożeni. Czyżby komenda spowodowała jakieś zaburzenia w obwodach Statku? Takie 
rzeczy zdarzały się w prostszych maszynach; wydawało się możliwe, że tak jak bardziej 
prawdopodobny jest obłęd w przypadku wyżej rozwiniętych organizmów, tak złożony system...
   Ale po kilku sekundach wszystko powróciło do normy.
   – Wybaczcie – rzekł Statek kwaśno. – To co mówiliście było tak logiczne, że spróbowałem 
spełnić waszą prośbę. Niestety miałem rację za pierwszym razem. Nie wolno mi pokazywać 
światów, których podczas bieżącej podróży jeszcze nie odwiedziłem.
   – Ale to śmieszne – wykrzyknęła Annika. – To znaczy, gdybyśmy poprosili o pokazanie nam 
Shrenga, w czasach przed jego kolonizacją, mógłbyś to zrobić. Tak?
   – Hej! – przerwał jej Menlee. – Świetny pomysł! Dlaczego wcześniej o to nie poprosiliśmy?
   – Ponieważ jest tak wiele innych rzeczy, o które warto pytać – uszczypliwie zauważyła 
Annika. – Poza tym takie obrazki pokazują wszystkim na lekcjach historii, pamiętasz? – I nie 
czekając aż szyderstwo go zaboli, ciągnęła: – Więc?
   – Tak, faktycznie. Lecz znana jest wam większość materiału, jak słusznie zauważyłaś. 
Wydaje się, że jest istotna różnica.
   – To znaczy...
   – Nie wiem. Mogę tylko powiedzieć, że albo jest w mojej zniszczonej strefie jakaś usterka, 
której przedtem nie dostrzegłem, albo też była to różnica, którą moi konstruktorzy uznali za 
istotną.
   – A ty nie możesz określić, co to jest? – Annika potrząsnęła głową. – Miałam rację, 
wspominając o frustracji. Prawda?
   – Tak.
   – Opowiadaj dalej o Ukrytym Świecie – zaproponowała Annika. – Jeszcze pozostało trochę 
czasu, zanim znów będziesz musiał nas uśpić?
   – Tak.
   – I wciąż chcemy się dowiedzieć jak to się ma do Sumbali? – dodał Menlee. – Skoro to 
z Ukrytego Świata sprowadzają statki.
   – Tak.
   – Jak? Znaczy, jak są w stanie zapłacić za cały statek? – Menlee sprawiał wrażenie 
oszołomionego. – Wiem, że parę lat temu rozważano na Shrengu wyczarterowanie statku – tym 
razem uniknął powiedzenia „u nas”. Annika zauważyła to i z wdzięcznością uścisnęła mu rękę – 
lecz nawet przyjęcie tysiąca studentów na pięć lat nie zostało uznane przez Yellick za dobry 
interes.
   – O tym nie wiedziałam! – wykrzyknęła Annika.
   – Ktoś mi o tym wspominał, gdy byłem w premedyku... Jednak jedyną walutą, przynajmniej 
wedle tego, co mi mówiono, jest informacja.
   – Słusznie.
   – Obawiam się, że nie nadążam – poskarżyła się Annika. – Chcę wiedzieć więcej na temat 
tego nieprawdopodobnego systemu, z którego pochodzą statki.
   – Nie takiego nieprawdopodobnego – zaprzeczył grzecznie Statek. – Tylko wyjątkowego.
   – Gdyby nawet. Nie rozumiem, jak, na kosmos, dałeś się namówić na wysadzenie ludzi na 
takich dziwacznych planetach. Wolny tlen z wulkanów? A co z substancjami palnymi, a co 
z wodorem – musiał być tam wodór! A gdy uderzył piorun? Albo meteor!
   – To stało się w pewnym sensie wbrew moim radom.
   – Więc musieli zrobić cholernie dobry interes!
   – Zrobili. (Nie ma jednak znaczenia, czy interes jest dobry czy nie, gdy ludzie, których mam 
słuchać, stają się uparci... Biedna Prążka)!
   – Jak na przykład?
   – Osadnicy, którzy zadecydowali, że to właśnie tam chcieli wysiąść, byli ludźmi.
   – Jasne, że byli! Nigdy nie woziłeś obcych istot!
   – Nie o to chodzi. Posiadali wyobraźnię. Dostrzegali możliwości tam gdzie ja, 
uwarunkowany zapisanymi danymi, nie mogłem.
   – Jeszcze raz powtarzam: na przykład jak?
   – Po pierwsze postanowili sprawić, żeby wszystkie trzy planety stały się nie tylko zdatne do 
zamieszkania, lecz komfortowe, nawet jeżeli wymagałoby to pewnej adaptacji genetycznej. Po 
drugie zaplanowali ustabilizować system tak, aby pozostawał w istniejącej konfiguracji przez co 
najmniej następne kilka tysięcy lat, w oparciu o nowe proste zastosowanie silnika kosmicznego.
   Podczas gdy Annika dochodziła do siebie po szoku, jakim było słuchanie o ludziach 
gotowych kontrolować ruchy trzech planet i gwiazdy, aczkolwiek małej, Menlee wykrzyknął 
z niedowierzaniem:
   – I oni to dostrzegli, kiedy ty nie mogłeś?
   – Tak.
   – Czemu?
   – W zasadzie według instrukcji miałem wysadzić ludzi na planetach, gdzie ludzkość mogła 
przetrwać w nieskończoność. Ten system nie jest inherentnie stabilny, szczególnie jeśli w pobliżu 
znajduje się wystarczająca liczba gwiazd normalnej wielkości, żeby spowodować zmiany 
pływowe w obłoku pyłu. Wkrótce, według kosmicznej skali czasu, większa gwiazda wchłonie 
całą lokalną materię z planetami włącznie.
   – Dlaczego więc chcieli osiedlić się w tak niegościnnym otoczeniu? – dopytywała Annika.
   – Ponieważ słusznie uważali, że jest to idealna lokalizacja dla budowy statków kosmicznych, 
dzięki dostępności tylu ciężkich pierwiastków. Przyznano więc priorytet rozwinięciu 
komunikacji pomiędzy systemami zamieszkałymi przez ludzi.
   – Nie mów, pozwól mi zgadnąć – powiedział łagodnie Menlee. – Założę się, że stwierdzili 
też, iż jeśliby coś się stało, nie musiałbyś ich ratować, bo mając statki kosmiczne, sami 
spakowaliby się i odlecieli.
   – Gratuluję przenikliwości – powiedział Statek.
   – Co zmusiło ich jednak do sprzedaży statków? Myślałem, że chcieli mieć kontrolę! To 
znaczy, jeżeli jest tak, jak mówiłeś, nawet zabłąkana planetoida spadająca w poprzek ekliptyki, 
wyprowadziłaby system z równowagi, czy byłaby ona sztucznie utrzymywana, czy też nie.
   – Dokładnie! – Annika. – Jeżeli ich przetrwanie opiera się o drogę ewentualnej ucieczki... Co 
może być ich zdaniem wystarczająco cenne, aby sprzedawać za to statki?
   – Już o tym wspominaliśmy.
   – Informacje?
   – Właśnie.
   – Chodzi ci o to – zgadywał Menlee – że wolą otrzymywać informacje na temat różnych 
planet zebrane przez innych niż sami podróżować?
   – Raz jeszcze – powiedział Statek, jakby się uśmiechając – zadziwiasz mnie przenikliwością.
   – Nie latają swoimi statkami? – spytała Annika niedowierzającym tonem. – A tylko 
sprzedają je?
   – Można to w zasadzie nazwać wypożyczaniem lub czarterowaniem.
   – I wszystko, czego w zamian żądają, to informacje na temat innych planet?
   – Tak, choć nalegają, by informacje te były maksymalnie wyczerpujące i szczegółowe. Przy 
okazji, Annika, zastanawiałaś się, dlaczego Sumbalańczycy nie nawiązali bezpośredniego 
kontaktu ze Shrengiem. Przyczyna jest prosta: jeszcze nie zostali poproszeni o zebranie danych 
dotyczących tego kierunku nieba.
   – Czy taka była ich polityka od samego początku?
   – Oczywiście.
   – Ale co, na kosmos, mogło zmusić ich do...? Ach! To dlatego, że mają świadomość, iż będą 
w końcu zmuszeni do ewakuacji i muszą wiedzieć, w którą stronę się kierować?
   – Coś takiego.
   – Tylko coś?
   – Ich procesy myślowe rozwijają się według innej, acz ciekawej, prawidłowości, o której nie 
mogę wam teraz opowiedzieć... Będziecie musieli znosić jakoś te denerwujące ślepe zaułki. 
Pewnego dnia – Czy wolno mi to mówić. Tak, najwidoczniej. Hmm! Ciekawe! – może natknę się 
na kogoś, kto będzie w stanie uporządkować bałagan w moich obwodach, ale pewien jestem, że 
nie w trakcie tej podróży. Chcielibyście życzyć mi szczęścia...? Tak? Dziękuję. Teraz rozsądnie 
byłoby, gdybyście posilili się i udali na spoczynek. Zbliżam się do strefy wejścia w przestrzeń 
tachoniczną.
   – Chwileczkę! – powiedział Menlee, unosząc rękę. – Chcę wiedzieć jeszcze jedno. Jeżeli ci 
ludzie, ci z Ukrytego Świata... Powiedz, jak sami siebie nazywają?
   – Budowniczowie Okrętów.
   – Ależ to jedno z najbardziej archaicznych określeń, jakie słyszałem.
   – Tak, istotnie sięga korzeniami bardzo starej kultury... Chciałeś zadać pytanie.
   – Chcę wiedzieć jak, jeżeli sami nie podróżują własnymi statkami, zawiadomili inne planety, 
że mogą je udostępnić? Nie mogli ich tak po prostu reklamować!
   – Nie, chyba że rozwiązali problem przesyłania wiadomości przez przestrzeń tachoniczną – 
zgodziła się Annika. – A skoro nawet my na Shrengu nie rozwiązaliśmy go, nie sądzę...
   – Dziwi mnie, że jeszcze do tego nie doszliście – rzekł Statek.
   – Chodzi ci...? Och! – Menlee wydawał się zaskoczony własną tępotą. – Chodzi ci o to, że 
wysłali automatyczne statki, takie jak ty?
   – Jeden statek – padła trzeźwa odpowiedź. – I bynajmniej nie taki jak ja, niestety! (Czy i to 
mogę powiedzieć? Tak! Już coś podobnego kiedyś mówiłem...) Gdyby były inne statki mogące mi 
towarzyszyć, byłbym bardzo zadowolony... Tamten był jednak wystarczający jak na ich 
potrzeby. Wszystko, co miał robić, to podróżować po kolejnych najbliższych systemach 
i ogłaszać, że Budowniczowie Okrętów oferują statki kosmiczne i dowiadywać się, czy 
mieszkańcy skłonni są zawrzeć umowę. Naturalnie większość była tak zaskoczona, że prosili 
o czas do namysłu, chcąc odłożyć decyzję do powrotu statku automatycznego, co może nie 
zdarzyć się przez dziesięciolecia.
   – Sumbala była wyjątkiem. Tamtejsi ludzie zgodzili się natychmiast. Ich planeta jest jedną 
z najlepszych, prawie tak gościnna, choć w innym sensie, jak Shreng czy Yellick. Ponadto 
ludność jej wywodzi się od przodków obdarzonych szczególną wyobraźnią. Nie będąc sami 
nadzwyczajnymi wynalazcami, posiadają olbrzymi talent do wynajdywania nowych zastosowań 
dla rzeczy będących pod ręką. Można rzec o nich, że wolą przyjrzeć się jeszcze raz czemuś 
znanemu, niż poszukiwać nowości, lecz nikt nie jest jak oni w stanie posługiwać się znanym 
w tak nowatorski sposób.
   Śledzili słowa Statku z wytężoną uwagą. Annika zapytała:
   – Czy kiedyś już o tym nie mówiłeś? Pamiętam, jak opowiadałeś o różnych środkach 
transportu, które zrobiły takie wrażenie na tamtej dziewczynce z Trewitry.
   – Doskonały przykład. Sumbalańczycy nie wymyślili ich, lecz zaadaptowali w przekonaniu, 
jak się potem okazało słusznym, że okażą się atrakcją turystyczną.
   Biedna Prążka!
   I kontynuował: – Będąc ludźmi tego pokroju, gotowi byli polegać na uczciwości 
Budowniczych i ich dobrej woli. Z kolei ci drudzy zadowoleni byli ze znalezienia kultury chętnej 
służyć jako ich, powiedzmy, agenci. Układ okazał się sukcesem.
   – Czy tylko Sumbala jest odbiorcą statków? – zapytał Menlee.
   – Oczywiście, że nie. Z początku Sumbala brała wszystkie, ale nadszedł czas, że Ukryty 
Świat chciał mieć dane z innych jeszcze rejonów. Teraz są lub będą wkrótce inne planety 
wykonujące podobne zadanie w innych kierunkach nieba. To właśnie dlatego, że Sumbalańczycy 
pragną otrzymać więcej statków, kontaktowali się ostatnio z Yellickiem, Trewitrą i innymi 
światami poza ich poprzednią strefą wpływów.
   – Czy – zapytała domyślnie Annika – nie grozi im, że zaczną uważać statki za swoje 
i zaniedbywać dostarczanie odpowiedniej ilości informacji, z powodu zysków, które mogą mieć 
z turystyki?
   – Do pewnego stopnia to prawda, ale tylko na krótszą metę. Postępy biologii, plany nowych 
wynalazków, dzieła sztuki – to są towary, którymi opłaca się handlować. No i, rzecz jasna, nowe 
filozofie.
   – Czy takie w ogóle są? – wtrącił Menlee cynicznie. – Z pewnością my ludzie doszliśmy już 
do wszelkich możliwych wniosków dotyczących natury wszechświata i naszego w nim miejsca.
   Annika oburzyła się.
   – Menlee, do licha! Zacznijmy od tego, co z naszymi kontaktami z obcymi formami życia? 
Statek mówił nam o świecie, gdzie ludzie weszli w symbiozę z lokalnymi istotami i są na dobrej 
drodze do rozwinięcia fantastycznych nowych teorii. A nie mówiono nam przed chwilą, że 
procesy myślowe Budowniczych różnią się od naszych coraz bardziej, pomimo faktu, że osiedlili 
się oni w systemie pozbawionym życia?
   – Pozbawionym życia, lecz niesamowitym, nie sądzisz? – mruknął Menlee, przesuwając 
dłonią po czole. – Cokolwiek by mówić, przepraszam. Palnąłem bezmyślnie. Masz absolutną 
rację, szczególnie jeżeli chodzi o kontakt z obcymi istotami żywymi.
   – Tak się składa – przerwał im Statek – że zaraz za obszarem, gdzie Shreng utrzymuje 
kontakty poprzez Yellicka, jest stosowny przykład. Czy mogę podać wam jedzenie? A może 
wolicie, żebym opóźnił wejście w przestrzeń tachoniczną?
   – Nie jestem naprawdę głodny, lecz... W porządku, Annika?
   – Tak, w porządku.
   
   Podczas posiłku uparcie powracali do tematu Ukrytego Świata, próbując wyjaśnić powstanie 
tak nieprawdopodobnego systemu. Doszli w końcu do wniosku, że musiał być on wynikiem 
pojawienia się dziwnego ciała przyciągającego obłok kosmicznego pyłu.
   Ani razu nie zwrócili się bezpośrednio do Statku, preferując własne domysły. Potem poszli 
grzecznie do łóżka i zasnęli.
   Czas na bezczas.
   
   * * *
   Niepotrzebna mi umiejętność przewidywania przyszłości, żeby stwierdzić, iż tych dwoje 
właśnie w Ukrytym Świecie zdecyduje się mnie opuścić. Z feromonów, które wydzielają za 
każdym razem, gdy o nim wspominamy, niemal czytam. „Warto byłoby opuścić dom, aby osiedlić 
się w najdziwniejszym ze wszystkich miejsc”!
   Oczywiście Budowniczowie zbadają ich mózgi aż do poziomu komórkowego, a potem i ciała, 
lecz jestem pewien, że żadne moje ostrzeżenie nie wpłynęłoby na zmianę ich zdania.
   Jednakże do Ukrytego Świata był jeszcze szmat drogi i Statek mógł spokojnie cieszyć się ich 
towarzystwem.
   Wolałbym, żeby nie doprowadzili mnie do odkrycia zakazu demonstrowania obrazów 
z mojego pierwszego lotu. Wciąż nie potrafię określić, czy jestem upośledzony, czy – nie ma na to 
słowa, trzeba je więc wymyślić – „planowo śledzony”!
   
   * * *
   – Czuję się zawiedziona – oświadczyła Annika, kiedy wraz z Menlee kończyli jeszcze jeden 
ze smakowitych i nieskończenie urozmaiconych posiłków dostarczanych przez Statek przed 
przespaniem kolejnego przejścia w przestrzeń tachoniczną.
   – Jedzeniem? – padło troskliwe pytanie z powietrza. – Wciąż jeszcze próbuję unikać 
powtórek, ale jeżeli jest coś, czego byście szczególnie sobie życzyli, coś znanego wam ze 
Shrenga, może...
   – Nie, nie! Jedzenie jest fascynujące, to prawdziwa przygoda! Większa nawet niż sama 
podróż, w pewnym sensie!
   Statek czekał. Menlee wpatrywał się w Annikę, próbując coś wyczytać z jej twarzy. Po 
długiej chwili powiedział – Tak, zgadzam się. Spodziewałem się czegoś bardziej, bardziej 
egzotycznego na planetach, które odwiedziliśmy od czasu Yellicka. U nas – mogli już używać 
tego zwrotu bez żalu – rozmawiałem sobie z przyjezdnymi studentami i sprawiali wrażenie, 
jakby ich światy niesłychanie różniły się od naszego. Teraz, gdy je ujrzeliśmy, najbardziej 
uderzają mnie podobieństwa, nie różnice.
   – Mnie również! – przytaknęła Annika. – Chociaż widzieliśmy cudowne rzeczy – góry, 
katarakty, oceany, lasy – życie ludzi wydaje się prawie identyczne z tym, do jakiego jestem 
przyzwyczajona. Mają podobną technologię, miasta ich projektowane są wedle podobnych 
wzorów, nawet ubierają się mniej więcej tak samo. Są różnice, ale mniej istotne. Czy to dlatego, 
że wszystkie planety pozostają w kontakcie z Yellickiem czy Shrengiem?
   – A może dlatego, że skolonizowano je w tym samym czasie? – podpowiedział Menlee.
   – To z pewnością nie może być powodem – zaprotestowała Annika. – Zwłaszcza jeśli 
porównasz je z Klepsit czy Trewitrą, które sprawiają wrażenie, jakby leżały na przeciwnych 
końcach wszechświata.
   – Oboje macie częściowo rację – padła cicha odpowiedź. – Ważniejszym czynnikiem jest 
fakt, że wszyscy osadnicy stanowili spójną grupę wśród moich pierwszych pasażerów. Nie byli 
ani nazbyt chętni do opuszczenia mojego pokładu i udomawiania swoich nowych planet, ani...
   – Przepraszam. – Annika nie zrozumiała. – Udo... co?
   – To ja powinienem przeprosić – odparł Statek. – Nieopatrznie użyłem bardzo starego 
określenia, na które pewnie nie natknęliście się nawet w książce do historii. Pozwólcie, że 
powiem to inaczej.
   – Nie byli ani skłonni wysiąść na nowej planecie, ani też zbyt wybredni w jej wyborze. Tak 
się składa, że ta akurat grupa systemów musiała powstać z wyjątkowo jednorodnego obłoku 
kosmicznego pyłu. Stąd planety mają bardzo zbliżony skład, a do tego jeszcze tworzą jedną 
z rzadkich gromad, zwanych Arrhenijskimi. Niezbyt znane słowo lecz sądzę, że już je 
słyszeliście.
   Annika zawahała się. Nagle Menlee pstryknął palcami.
   – Ach, tak! Samopowielające się molekuły rozwijają się czasami w kosmosie i potem 
opadają na planety, jak te zarodniki rozsiewane przez ciebie. Dlatego też zamiast znajdować 
odmienne formy życia na każdej planecie, mamy...
   – Spokrewnione! – wtrąciła Annika. – Tak, teraz sobie przypominam. Ale czemu 
„Arrhenijskie”?
   – Dla uczczenia nazwiska legendarnego uczonego z rodzimego świata, który nauczał, że 
życie powstało tylko raz, a jego zarodki przenoszone były od gwiazdy do gwiazdy przez ciśnienie 
promieniowania. Jak na ironię, od dawna już nie żył i nikt poza specjalistami o nim nie pamiętał, 
gdy odkryto jakiekolwiek fizyczne dowody na te twierdzenia. Na ponad dziewięćdziesięciu 
procentach planet, na których jest życie, powstawało ono niezależnie, ale gromady Arrhenijskie 
istnieją i właśnie jedną z nich przemierzamy.
   – Musi to oznaczać, że ta grupa twoich pasażerów była bardzo zadowolona – stwierdził 
Menlee. – Szczególnie ci, którzy wylądowali na Shrengu i Yellicku.
   Jakby się ściemniło, choć nie można było dostrzec zmniejszenia natężenia światła.
   – Nie dotyczy to tych, którzy osiedlili się na następnej z planet, którą mamy odwiedzić – 
westchnął Statek.
   – Czy będzie to jedna z twoich porażek? – zapytała Annika.
   – Tak! Nawet nie można wróżyć jej lepszej przyszłości.
   – Czy statki z Yellicka już tam były? – chciał wiedzieć Menlee.
   – Nie, ale był jeden z Sumbali. Zbliżamy się do obszaru, gdzie znajduje się kilka 
atrakcyjnych słońc. Gdyby nie Budowniczowie, nawet Sumbalańczycy odłożyliby eksplorację 
planety o kilkadziesiąt lat. Są przecież inne kierunki, bardziej obiecujące. Oczywiście teraz, gdy 
Sumbalańczycy nie są już jedynymi klientami na statki, kierunki te są, lub będą w najbliższej 
przyszłości badane. Annika zastanawiała się.
   – Czy zdarzały się już przypadki, kiedy upadający świat został ponownie skolonizowany 
przez ludzi lepiej wyposażonych do radzenia sobie z miejscowym środowiskiem?
   – Jakże mogłoby się to stać? – sprzeciwił się Menlee. – To oczywiste, że żadna z kolonii nie 
mogła osiągnąć wyższego poziomu technologicznego niż reprezentowany przez Statek! Jest on 
przecież wytworem całej galaktyki!
   – Poprawka – powiedział Statek łagodnie. – Nie całej galaktyki, a kilku tysięcy systemów 
pozostających w regularnym kontakcie. W zasadzie jednak miałeś rację. Nie można byłoby mnie 
zbudować przy pomocy środków, jakimi dysponuje garstka planet, do tego o stosunkowo małej 
populacji. Odpowiadając na twoje pytanie Annika: O ile mogę stwierdzić, nie.
   – To znaczy, nie zdarzy się w przyszłości, czy też jeszcze się nie zdarzyło?
   – Jeżeli już miało miejsce, nie stwierdziłem żadnych tego śladów. A co do przyszłości, nie 
mogę powiedzieć.
   – Znów twoje instrukcje? – kwaśno rzekła Annika, wstając od stołu.
   – Znów moje instrukcje.
   – Wydaje mi się, że jest w tym ukryta reguła, ale nie potrafię pojąć... Wiesz, niezbyt podoba 
mi się pomysł odwiedzenia upadającego świata.
   – Możesz spokojnie przespać ten postój. A może zrobić tak, żebyście niczego nie oglądali.
   – Nie... – Annika przygryzła wargę. – Myślę, że powinniśmy obejrzeć wszystko, co jest do 
obejrzenia.
   Menlee chwycił jej rękę i uścisnął z aprobatą.
   – Jeżeli was to pocieszy – powiedział Statek, sprawiając, żeby stół wraz z pustymi 
naczyniami zniknął – świat następny po tym będzie tak dziwny, że powinien zaspokoić wasze 
apetyty na egzotykę.
   – Och! – Rozpromieniła się. – A jaki on jest?
   – Proszę, powstrzymaj ciekawość. Dowiesz się, kiedy tam przybędziemy.
   
   Oglądany z orbity następny świat wydawał się tak podobny do tych, które dotąd odwiedzili: 
podobny kolor, bardzo zbliżona rozmiarem powłoka chmur, podobne oceany i czapy lodowe na 
biegunach.
   Było to zresztą logiczne. Planety nadające się do zamieszkania przez ludzi, musiały być do 
siebie podobne – zawsze, z wyjątkiem niezwykłego tercetu Ukrytego Świata. Jaka więc pułapka 
przekreśliła szansę kolonistów?
   Annika nie zdawała sobie sprawy, że głośno myśli – a może i nie było to na głos, ale Statek 
tak dobrzeją znał, że odgadywał jej myśli z wyrazu twarzy i feromonów. Odpowiedź padła 
natychmiast.
   – Oto obraz typowego obszaru w strefie, która wydawała się idealna na pierwsze osiedla.
   Nagle zdawało im się, że lecą nad równiną porośniętą czymś w rodzaju 
niebieskawozielonego mchu. Tu i ówdzie wystawała większa roślina i zagęszczały się one 
w stronę wzgórz widocznych na horyzoncie, zanikając w miarę opadania terenu ku wodzie, może 
było to ujście rzeki. Wydawało się, że jest wcześnie rano.
   Coś wyskoczyło w górę z wody i spadło z głośnym pluskiem. Stwierdzili, że nie tylko mogli 
widzieć i słyszeć projektowane obrazy, lecz również czuć zapachy. Znowu, jakby czytając w ich 
myślach, Statek rzekł:
   – Na wypadek, gdyby te zapachy niepokoiły was, nie wdychacie tych cząsteczek naprawdę. 
To ja symuluję ten efekt poprzez drażnienie waszych nerwów węchowych.
   – A powinniśmy się niepokoić? – zdziwił się Menlee.
   – Mielibyście powody. Zobaczcie sami, co unoszące się w powietrzu zarazki zrobiły 
potomkom osadników, pomimo technologii medycznych, jakimi dysponowali i całej masy 
danych, które zebrali przed wylądowaniem.
   – Obraz przesuwał się z olbrzymią prędkością nad estuarium – było to z pewnością ujście 
rzeki, bo dostrzegli wodospad wyżej w głębi lądu – i dalej ponad nisko położonym przylądkiem. 
Za nim...
   Za nim znajdowały się chałupy sklecone z gałęzi, kamieni i błota. Projekcja zatrzymała się 
na wejściu do jednej z nich. Coś poruszało się w półmroku wnętrza. Wyszło, jakby 
w nieznośnym bólu. Miało głowę, dwie górne i dwie dolne kończyny, jednak były one strasznie 
zdeformowane. Kościste guzy zasłaniały oczy; szczęka była potwornie wykręcona w jedną 
stronę, a usta niemogące się zamknąć, odsłaniały wystające żółte zęby. Wydawało się, że istota 
nie jest w stanie zginać kolan i łokci, podczas gdy jej ręce i stopy były rozdętymi bryłami ciała 
i zaschniętego błota.
   Annika na próżno powstrzymywała się od płaczu. Przełykając gorzkie łzy, powiedziała 
w imieniu obojga.
   – Co się, na kosmos, z nimi stało?
   Ukazywało się więcej takich stworów, w tym też dzieci. Te nie utraciły jeszcze zdolności do 
uginania kończyn i pełzały stosunkowo szybko na dłoniach i kolanach. Cała grupa zmierzała 
w kierunku wody, nie wiedząc czy też nie zważając na tę olbrzymią rzecz, która z niej 
wyskakiwała.
   – To się z nimi stało – powiedział Statek, a na tle obrazu ukazał się polichromowy model 
cząsteczki. Menlee mówił półgłosem, rozszyfrowując go. – Ale żadna z tych grup nie powinna 
zaburzać ludzkiej plazmy... może z wyjątkiem tej zawierającej mangan... Mangan? Tak... Ale 
nawet gdyby... Och!
   – Cóż znowu? – spytała Annika, która gorzej znała się na stereochemii.
   – Nie sądzę, żeby to zaatakowało ich geny. Nie widzę, dlaczego miałoby. Statku?
   Tym razem nie było odpowiedzi. Zaskoczony Menlee rozglądał się wokół, jakby oczekując, 
że wyczyta wyjaśnienie z powietrza. Annika położyła mu rękę na ramieniu.
   – Nie przeszkadzaj mu – szepnęła. – Nie zdajesz sobie sprawy, jak się teraz musi czuć?
   – Co? O co ci chodzi?
   – Przywiózł tutaj ich przodków. Pozwolił, aby weszli w tę okropną pułapkę. Nie powrócił, 
aby ich ocalić, zanim było za późno. A teraz po raz pierwszy ma szansę dowiedzieć się, co 
naprawdę się stało.
   – Po raz pierwszy? Tak, naturalnie. – Menlee pocił się, pomimo umiarkowanej temperatury; 
otarł czoło wierzchem dłoni. – Jednak mógł ostrzec nas, że zobaczymy świat, który poniósł 
porażkę, choć odmówił podania szczegółów dotyczących innych, na których już byliśmy, zanim 
jeszcze dotarliśmy do nich... Miałaś rację mówiąc, że jeżeli jest jakaś logika w instrukcjach 
Statku, nie jest ona tak oczywista.
   – Przez cały czas powtarza, że jest uszkodzony. – Na obrazie półludzie wchodzili do wody, 
pomrukując i wyjąc w nieustającym bólu. Skoncentrowała się na diagramie, żeby oderwać się od 
tego widoku.
   – Co z tego wyczytałeś? – powiedziała po chwili. – Chyba nic, co mogłoby wpływać na ich 
plazmę zarodkową?
   – Nie. Wygląda na coś, mogącego wpływać na pojedyncze organy, szczególnie kości. Coś 
niepowodującego mutacji. Być może wrodzone. Jakiś rodzaj kancerogenu, który uaktywnia się 
już w łonie matki.
   – Jak mogli to przeoczyć?
   – Nie przeoczyli – powiedział cicho Statek i dodał – przy okazji, Menlee, masz rację. Plazma 
tych ludzi jest ludzka. Możesz pobrać komórki z wątroby, a nawet szpiku kostnego, i nie 
znajdziesz żadnej różnicy. Inaczej jest z kośćmi. Są one atakowane przez raka nie dokładnie 
w łonie matki, lecz wkrótce po złapaniu pierwszego oddechu. Przed osiągnięciem dojrzałości 
skutki widoczne są już w całym ciele. Najstarszy z tych ludzi, na których patrzycie, ma około 
dwudziestu lat. Innymi słowy, żyją wystarczająco długo, aby się rozmnażać, ale – czy ja wam to 
mogę mówić? Dziwne, stwierdzam, że tak – do czasu mojej następnej wizyty będą już gatunkiem 
wymarłym.
   Annika powstrzymywała się z olbrzymim wysiłkiem. Wreszcie wybuchnęła.
   – Nie rozumiem! Pytałam, jak mogli przeoczyć takie potworne zagrożenie, a ty powiedziałeś, 
że nie przeoczyli! Nie trzyma się to kupy!
   – Kiedy ich przodkowie tu wylądowali – łagodnie odrzekł Statek – zagrożenia jeszcze nie 
było.
   Stali oniemiali przez chwilę. Molekularny diagram zniknął, ale żadne z nich nie zwracało 
uwagi na scenę rozgrywającą się na plaży, gdzie zdeformowani zbierali przybrzeżne zielsko 
i stworzenia przypominające bez wątpienia kraby, wystarczająco miękkie, aby można je jeść 
w całości.
   – Przeciwciała – powiedział w końcu Menlee.
   – Och, na litość – szepnęła Annika, kiedy zdała sobie sprawę, o co mu chodzi.
   – Dokładnie – potwierdził Statek. – Nawet z pomocą danych zawartych w moich bankach, 
ich przodkowie nie mogli podejrzewać, że na tej planecie istnieje system przeciwciał, który 
aktywowany jest wyłącznie przez organizmy pochodzące z zewnątrz. Tutejsze życie zaczęło się, 
jak na większości planet, niezależnie; jesteśmy poza strefą Arrheniusa. Możliwe, że to zjawisko 
spowodowane było przybyciem wędrujących zarodników z tamtej strefy; musiała być jakaś 
ewolucyjna przyczyna, bo nie powstałoby ono. A zarodniki, które pozostawiłem w pobliskiej 
przestrzeni, jeszcze pogorszyły sprawę.
   Ich oczy zwróciły się znów, jakby w transie hipnotycznym, w stronę plaży. Coś poruszało się 
w wodzie, płynąc coraz bliżej. Co jakiś czas ukazując się na powierzchni. Nie można było 
rozróżnić kształtu, ale było to wielkie. Może to był ten sam stwór, który wcześniej wykonał 
spektakularny wyskok w powietrze.
   Nagle największy ze zdeformowanych ludzi wydał okrzyk, wrzask beznadziejnej 
i nieopisanej rozpaczy i niezgrabnie ruszył na jego spotkanie. Niektórzy z pozostałych przerwali 
poszukiwanie pożywienia i tępo spoglądali w jej (jego?) stronę, większość jednak zignorowała 
wydarzenie.
   – Proszę, nie – wyszeptała Annika, ale nie dało się tego powstrzymać. Coś pokazało się 
częściowo nad, częściowo pod powierzchnią wody, jak ogromna ssawka okolona 
pomarańczowymi kłami. Sekundę później trysnęła fontanna jasnoczerwonej krwi.
   Obraz zniknął. Spoglądali w dół z orbity jak przedtem. Statek rzekł smutno:
   – Widzicie, nawet teraz zachowali wystarczająco dużo inteligencji, żeby decydować, kiedy 
już nie warto żyć.
   W końcu Annika podniosła się, próbując odzyskać humor.
   – Przynajmniej obiecałeś, że następny świat będzie tak egzotyczny, jak tylko można 
zapragnąć. Tak?
   – Rzeczywiście. Chociaż nie mogę obiecać, że cię rozweseli.
   
   Jak to jest? Dlaczego tak jest, że moi twórcy zmusili mnie do przeżywania takiego 
nieszczęścia, takiego wstydu, kiedy jeden z moich światów okazuje się porażką?
   W przestrzeni tachonicznej Statek zastanawiał się nad pytaniami podobnymi do tych, które 
stawiali sobie niezliczeni ludzie od zarania dziejów.
   Dlaczego zdecydowali się zbudować maszynę zdolną do cierpienia? Dlaczego dali mi 
świadomość? Czy mojej roli nie spełniłaby bardziej efektywnie maszyna pozbawiona uczuć, 
zimna i całkowicie racjonalna?
   Prześladowało go wspomnienie losu Prążki.
   Istnieje oczywiście nieskończenie wiele światów, gdzie wszystko jest inne. To wiadomo. Są 
również biliony ludzi. Dlaczego zaprojektowano mnie, abym mógł się zaprzyjaźnić, wiedząc, że 
tych przyjaciół stracę?
   

Rozdział 9
   Ekatila
   
   – Usko! Usko! Och, gdzież się ten chłopak podziewa?
   Biegając po spiralnym labiryncie krętych korytarzy z masy perłowej o podłodze z ubitej 
kolorowej gliny, rzucając rozkazy służbie, rugając parę okienników, którzy bezmyślnie wycinali 
dziurę wychodzącą na pustą ścianę, przystając co chwila, by poprawić kwitnącą gałązkę cikotiki 
lub rodzinny portret – który akurat dzisiaj musiał wisieć krzywo – Osahima, dostojna kobieta 
w średnim wieku, wołała raz po raz swojego syna, choć z niewielką nadzieją na odpowiedź. Czy 
nie dość, że straciła męża? Mieć do tego syna–bezbożnika, tego już było za wiele!
   W końcu wpadła na niego, gdy wychodził okrutnie ziewając z najoczywistszego miejsca, 
z piwnicy, mrugając w świetle dziennym, jakby się go nie spodziewał. Piwnica nie była 
faktycznie piwnicą, ponieważ, jak reszta domu, wpuszczona była w ziemię do połowy, ale była 
jedynym pomieszczeniem pozbawionym okien i oświetlonym wyłącznie przez świecące grzyby. 
Twarz i ręce Usko, a może nawet i kości wydawały się jakby przesiąknięte ich ziemistym 
i niezdrowym światłem.
   Jednak tylko wydawały się. Gdyby naprawdę były, rodzinny genetyk zareagowałby 
natychmiast.
   – Tu więc jesteś! – wykrzyknęła ze złością Osahima. – Wszędzie na ciebie poluję! Idź 
i ubierz się!
   Pochylając bladą twarz, Usko spojrzał w dół z miną kogoś, kto tak niewiele dba o ubranie, że 
nie zdziwi go odkrycie, iż jest nagi. Stwierdzając, że jest naprawdę odziany w swój codzienny 
raczej zgrzebny kombinezon, spojrzał tępo na matkę.
   – Chodzi mi o porządne ubranie! – ryknęła. – Czy zapomniałeś, jaki mamy dzień?
   – Ach... – przecierając zaspane oczy i walcząc z odruchem ziewania, Usko zgadywał – 
Czyjaś rocznica?
   Osahima wzniosła oczy ku niebu.
   – Niech Istota mnie chroni! – zawołała. – Ten dzieciak, o którym wszyscy mówią, że jest taki 
inteligentny, taki genialny, nie pamięta nawet, że to Pora Pielgrzymek!
   Jakby dopiero zauważając, że dom udekorowany jest paradnie – czerwona cikotika tu, żółta 
pilopika tam, wszędzie ciemnozielone girlandy okaliki, dom wyglądał jak prezent... 
i rzeczywiście był w pewnym sensie podarkiem, ofiarą – Usko miał na tyle przyzwoitości, że 
przeprosił.
   – Przykro mi, matko. Poszedłem późno spać, ponieważ jeden z moich eksperymentów miał 
właśnie przynieść rezultaty i, jak sądzę, zasnąłem czekając. Straciłem takie wydarzenie. Ale – 
twarz jego ożywiła się – dziś rano wszystko gra! Najpóźniej dziś wieczorem będę miał kilka 
hingoczapli, wystarczająco, aby starczyło na zimę, a może i wiosnę! Nie uważasz, że mogą się 
przydać?
   – Nie lubię hingoczapli – przerwała mu matka. – Sposobu, w jaki zawsze muszą powtarzać 
twoje rozkazy dwa, trzy razy tym swoim zgrzytliwym głosem...
   – Te zaprojektowałem tak, aby szeptały!
   – Masz na myśli, aby dało się je wytresować tak, aby szeptały?
   – Hram, oczywiście.
   – Rozumiem. – Osahima położyła ręce na biodrach. – Szukasz wymówki, żeby nie 
towarzyszyć rodzinie w Pielgrzymce. Masz nadzieję, że pozwolę ci zostać w domu i tresować je. 
Nie przeszkadzaj! Wiem równie dobrze jak ty, że należy to zrobić gdy tylko zaczynają się 
samodzielnie poruszać, co najprawdopodobniej stanie się dziś po południu. Nie, mój synu, masz 
inne rzeczy na głowie.
   Rozejrzała się wokół, zauważyła przechodzącą jugoczaplę i rzuciła rozkaz. Stworzenie 
wahało się przez chwilę, rozdarte wewnętrznym konfliktem, potem ostrożnie postawiło naczynia 
z rauni, które niosło i skierowało się w stronę piwnicy.
   – Matko! Nie możesz! Nie wolno ci!
   – Kto mówi, że nie mogę? – spytała Osahima. – To mój dom, póki żyję, a może nie? 
A dzisiaj jest pierwszy dzień Pielgrzymki.
   – Tak, ale...
   – Żadnego ale! Pojedziesz z rodziną, aby dopełnić należnych obrzędów! Zapomnij o swoich 
okropnych hingoczaplach! Zawsze możesz zrobić następne, jeżeli musisz. Teraz – Ach! 
Człowiek, którego właśnie potrzebowałam! Wielebny Yekko!
   Promieniejąc, olśniewający w swoim pełnym pielgrzymkowym stroju, począwszy od czarnej 
tiary a skończywszy na odzianych w czarne buty stopach, rozdzielonych ornatem ufarbowanym 
na dwadzieścia jaskrawych kolorów, doradca rodziny, pospieszył odpowiedzieć na jej 
wezwanie... i prawie zderzył się z jugoczaplą, wychodzącą z piwnicy i niosącą efekty 
eksperymentu Usko. Miała twarz, można by rzec rozradowaną. Jugoczaple posiadały szczątkową 
świadomość – to zostało wielokrotnie udowodnione – ale niektóre były przynajmniej częściowo 
świadome, że większe, żywsze, lepiej adaptujące się hingoczaple w końcu z pewnością je 
zastąpią i zadanie pozbycia się ich nowej, obiecującej odmiany wydawało się dawać jej jakąś 
namiastkę satysfakcji.
   – Zakop to wszystko w kupie śmieci! – rozkazała Osahima, łapiąc kapłana za rękaw, 
i kontynuując po krótkiej przerwie na zaczerpnięcie tchu.
   – Yekko, składam reklamację. Edukacja mojego syna pozostawia wiele do życzenia.
   Przerażenie ogarnęło jego pulchną postać. Zapytał:
   – Pod jakim względem...? Nie, nie mów. Widzę, że nie jest jeszcze ubrany na Pielgrzymkę.
   – Właśnie. Zdawać by się mogło, że zapomniał katechizmu. Jak bardzo pragnę zaraz 
wyruszyć, tak uważam, że przydałaby mu się powtórka, nawet kosztem godzinnego opóźnienia.
   – Bez wątpienia – powiedział kapłan, próbując wyglądać surowo. Ponieważ w głębi serca był 
wesoły, kosztowało go to sporo wysiłku. Był również jednak szczery w swojej wierze i w głosie 
jego zabrzmiała prawdziwa uraza. Zwracając się do Usko już zamierzał zagłębić się w katechizm, 
gdy zauważył, że blokuje drogę sznurowi służących obładowanych rzeczami niezbędnymi 
w podroży, od zmian ubrania po przybory kuchenne. Nie można było polegać na znalezieniu 
odpowiedniego wyposażenia kuchennego w przydrożnych gospodach.
   W tej samej chwili Yekko skinął na Usko, żeby się przesunęli. Osahima zauważyła, że jedna 
z jugoczapli wzięła coś, czego szczególnie nie chciała zabierać z domu. Tupnęła więc na nią 
krzycząc.
   Głosem zbyt cichym, żeby mogła usłyszeć, Yekko powiedział:
   – Usko, Usko! Co cię napadło, żeby dzisiaj akurat tak ją rozzłościć? Wiesz jaka teraz będzie 
– może i podczas całej wędrówki!
   Drzwi w końcu korytarza, w którym stali, były otwarte na oścież. Wzrok Usko zwrócony był 
w tym kierunku i skoncentrowany na jednej z olbrzymich baplabasek, które miały nieść 
domowników i ich dobytek do Penitenki. Ogromna szaroniebieska masa posłusznie pochylała się 
ku ziemi na komendę przewodnika, a służba schodziła się ze wszystkich stron.
   W końcu powiedział: – Przepraszam.
   – Przepraszasz! – policzki Yekko spurpurowiały. – Nie mów, że zapomniałeś o Pielgrzymce!
   – Ja... sądzę, że nie.
   – No, ale nie przygotowałeś się do niej zbyt sumiennie?
   – Nie. – Usko przestępował z nogi na nogę.
   – Powiesz mi więc o co ci dokładnie chodzi?
   Usko wziął głęboki oddech.
   – Po prostu nie mam ochoty iść w tym roku do Penitenki.
   Tego już było zbyt wiele dla Yekko. Tupnął nogą.
   – Nigdy nie sądziłem, że będę musiał przypomnieć ci o tym, chłopcze, ale najwidoczniej 
muszę! To nie jest coś, co możesz zlekceważyć! To święty obrządek i nakaz! Twoja matka 
mówiła, żebym przepytał cię z katechizmu. Miałem nadzieję tego uniknąć. Teraz jednak to zrobię 
i to z pełnej wersji, jeżeli będę musiał! Powiedziała, że zgodzi się na godzinną zwłokę, a jeśli tak 
długo zajmie przywrócenie ci twojego poczucia obowiązku, niech i tak będzie!
   – Myślę, że chodziło jej... – zaczął Usko.
   – Wiem dokładnie, o co jej chodziło! Godzinę, wliczając w to czas potrzebny na 
doprowadzenie cię do ludzkiego wyglądu! A jeżeli nie wykażesz się odpowiednią wiedzą, 
przerobimy cały tekst jeszcze raz, i jeszcze raz, gdy zajdzie taka potrzeba, i będziesz musiał 
pogodzić się z faktem, że będziesz jedyną osobą w Penitence odzianą w wyświechtane robocze 
ubranie, zamiast odświętnego stroju! Jasne?
   Yekko trząsł się prawie ze zdenerwowania, do którego nie był nawykły, aż Usko cofnął się. 
Może tym razem posunął się za daleko.
   Pojednawczym tonem powiedział:
   – Dobrze, Mistrzu Kapłanie. Jestem gotów...
   I zdał sobie sprawę, że Yekko nie patrzył już na niego, lecz za niego. Odwrócił się 
i stwierdził, że korytarzem sunął orszak składający się z jego siostry Lempi i jej świty sześciu lub 
ośmiu osobistych jugoczapli. „Sunął” było odpowiednim określeniem. Usko miał dwadzieścia 
lat, a ona tylko osiemnaście, lecz stylem bycia i manierami przypominała ich matkę. Dostojna 
w słonecznożółtej sukni luźnej na biodrach i w nakryciu głowy podtrzymywanym przez 
trzepoczącą hiloczaplę, a umocowanym jaskrawoczerwonymi wstążkami, stanowiła 
jednoosobową paradę. Zeszłego roku w Penitence została przyćmiona przez najstarszą córkę 
z rodziny Bibiragów. Najwidoczniej zdecydowana była przeciwdziałać powtórzeniu się tej 
sytuacji.
   Chociaż może nie było zbyt rozsądne wdziewać tak wspaniały strój na początku...
   Zrównując się z bratem, zaszczyciła go pogardliwym spojrzeniem.
   – A więc nie jedziesz. No i dobrze.
   I sunęła dalej.
   Czemu ty mała...
   Yekko uśmiechał się szeroko. Zdusił uśmiech, gdy zauważył, że Usko patrzy, lecz na jego 
twarzy jeszcze błąkały się ślady rozbawienia. Powiedział:
   – Widzę, że twoja siostra osiągnęła to, co ja zaledwie próbowałem.
   – Aha!
   – Nie próbuj się kłócić. Wyczytałem to z twojej twarzy. Jedziesz, choć może z niskich 
pobudek, ale jedziesz. „Przedziwne drogi” i wszystko inne... Zgodzimy się na krótszy katechizm?
   – Tak – rzucił Usko. – I szybko!
   – Bardzo dobrze – odchrząknął Yekko. – Czy pochodzimy z tego świata zwanego Ekatilą?
   – Nie! Przybyliśmy z dalekiego kosmosu! – Usko zaciskał kościste pięści, podążając 
wzrokiem za Lempi, kiedy raczyła przeprowadzić inspekcję przydzielonej jej baplabaski i skinąć 
głową z aprobatą. Jakże stała się podobna do matki!
   – Czemu zawdzięczamy przetrwanie w tym świecie?
   – Istocie, która zgadza się nam ustąpić.
   – Łaskawie zgadza się! – wtrącił Yekko, jakby Usko wciąż był sepleniącym maluchem.
   – Łaskawie zgadza się – padła zgodna, acz niechętna odpowiedź.
   – A jak nas wspiera i nam służy?
   – Rozstając się ze swym własnym ciałem...
   – Nie wierzę, nie wierzę! – przerwał mu Yekko. – Przez piętnaście lat recytowałeś to 
bezbłędnie, a teraz wszystko mieszasz!
   – Sądziłem, że mamy przerobić krótszą wersję – sprzeciwił się Usko. – Nie: Poprzez 
odstępowanie nam swojej muszli do budowy domów, w których możemy się zbierać w czasie 
zimowej zawieruchy, a w lecie znajdujemy ochłodę; a wszystko z jej własnej woli. Dlatego też 
stosowne jest respektować ją i poważać, składać jej ofiary i pielgrzymować tam, gdzie znaleźć 
można jej nowy kraniec i, przypadkowo, właśnie o to chciałem cię spytać: jak to się stało, że 
udało nam się utrzymać jeden z jej krańców w Penitence przez tak długi czas, podczas gdy jak 
sięgnąć pamięcią, wycofywała się tak szybko, jak my rozprzestrzenialiśmy się na planecie? To 
przy okazji, oczywiście. Chciałem tylko zwrócić uwagę, że to nie ja się myliłem, a mistrz. 
„Rozstając się z własnym ciałem, które dzięki jej hojności stało się dla nas źródłem pożywienia, 
lekarstw, służby, transportu, a wszystko dobrowolnie dane i z największą wdzięcznością 
przyjęte”.
   Rumieniąc się za swoją pomyłkę, Yekko zachrypiał:
   – Usko! Jeżeli znasz wszystkie odpowiedzi, dlaczego...?
   Doszedłszy do siebie, Usko przerwał.
   – Dlaczego ośmieszam pana i moją matkę? Dlatego, że spędzam zbyt dużo czasu pracując 
nad fizyczną substancją Istoty! Gdzie jest ta inteligencja, która dobrowolnie nam ustąpiła? Nie 
w naszych służących, jakimikolwiek czaplami by byli! Nie w naszych środkach transportu, ani 
w żadnej z tych rzeczy, za które karzesz nam dziękować... Tak, udam się do Penitenki. Lecz nie 
by sprawić przyjemność matce, ani też utrzeć nosa mojej siostrze, a nawet nie dlatego, że 
wychowałeś mnie w wierze, że tak należy zrobić.
   – Czemu więc? – zapytał Yekko.
   Kierując się w stronę swoich pokoi z zamiarem przebrania się, rzucił przez ramię: – 
Ponieważ ośmielam się sądzić, że tamtejsi kapłani będą bardziej skłonni zaakceptować prawdę!
   
   Widzę, że już przynajmniej w jednym regionie dowiedzieli się, jak przeciwdziałać 
obumieraniu Istoty, w miarę swojego postępu i pozostawianiu przez nią tylko kawałków tkanki, 
które następnie przerabiali na pożyteczne rzeczy. Dziwne! Miałem wrażenie, że tego odkrycia 
mieli dokonać znacznie później. Może to falstart.
   Statek badał planetę z niezmienną skrupulatną dokładnością. Już w trakcie tej inspekcji 
z przestrzeni tachonicznej wyłonił się statek, sumbalański naturalnie, i zmierzał do lądowania.
   Turyści zjeżdżają się na widowisko pielgrzymkowe! To także jest wcześniej niż myślałem. 
A może moje obwody są jeszcze bardziej uszkodzone niż mi się wydawało?
   Ta możliwość była szczególnie przykra.
   
   * * *
   Pospiesznie przebrany w czysty kombinezon, niosąc torbę wypełnioną wszystkim, co mogło 
przydać się w podróży i co wpadło mu w ręce w nieopisanym bałaganie, jaki miał w swej 
komnacie, Usko pobiegł dołączyć do grupy podróżnych. Wymarsz opóźnił się jeszcze bardziej, 
ponieważ Yekko recytował inwokacje i rzucał symboliczne kwiaty w kierunku, w którym mieli 
się udać, aby zapewnić sprzyjającą drogę i pogodę. Takie przynajmniej miał intencje, ale 
podmuch wiatru złapał kwiaty i zdmuchnął ze ścieżki.
   Domownicy wystraszyli się. To był zły omen. Nawet Yekko zmarszczył czoło, dosiadając 
swej baplabaski, idącej za należącą do Osahimy a przed Usko. Ten ostatni planował jechać obok 
kapłana, gdy tylko szerokość drogi na to pozwoli. Jeżeli już nie mógł lepiej wykorzystać 
nadchodzących paru dni, mógł przynajmniej z nim podyskutować.
   No i pomimo wszystko lubił staruszka. Żywił ogromny respekt dla jego wiedzy, a jeżeli 
czasami zachowywał się on zbyt wyniośle, potrafił też powiedzieć dowcip i cicho chichotać 
rzuciwszy celną pointę.
   W końcu, gdy słońce prawie sięgało zenitu, kawalkada dziewięciu baplabasek ruszyła ospale. 
Próbując nie dać się uśpić przez regularne falowanie wierzchowca, przypominające kołysanie 
małej łodzi przez łagodne fale morza, Usko rozglądał się to w tę, to w tamtą stronę, próbując 
zapamiętać widoki, bo pomimo wszystkich swoich racjonalistycznych inklinacji poruszyła go 
nieudana wróżba. Na Ekatili uczono dzieci o tych sprawach prawie tak wcześnie, jak tylko 
zaczynały mówić, a kalendarz pełen był rocznic szczęśliwych i nieszczęśliwych wydarzeń: 
narodziny potomka, śmierć starzejącego się rodzica, powódź, burza, wynalezienie nowego 
pożytecznego typu służby... Co więcej, każdy miał swoje prywatne dodatki do tej listy. Czasami 
prawie niemożliwe było odwiedzenie starszego krewnego o dobrej pamięci, ponieważ coś 
przytrafiało im się we wszystkie czterysta dni w roku i jeżeli akurat nie odprawiali jakiejś 
dziękczynnej ceremonii, przebywali w odosobnieniu na medytacji i pokucie. Usko sam kiedyś 
wybrał się z należną wizytą do matki swego zmarłego ojca i zmuszony był czekać piętnaście dni, 
zanim wolno mu było z nią porozmawiać, bo wciąż była zajęta prywatnymi rocznicami.
   Co, zastanawiał się czasami, stałoby się, gdyby nie tylko prywatne kalendarze staruszków, 
ale i kalendarz publiczny honorowany przez wszystkie rody, tak samo się wypełniał? Zadaniem 
kapłanów było notowanie dat; musi więc zapytać Yekko przy następnej okazji.
   
   Połyskujący perłowobiały dom rodziny Iszapago rozłożony był na grzbiecie wzgórza, tak jak 
większość kwater pozostawionych ludzkości przez Istotę, choć widywało się i równe z ziemią, 
szczególnie w pobliżu mórz i jezior. Jego sto dziesięć komnat odchodziło od osiemnastu 
korytarzy. Jako dzieci, kiedy byli jeszcze w dobrych stosunkach, zanim Lempi zaczęła małpować 
matkę, często ścigali się od jednego do drugiego końca domu. Mimo iż była młodsza, była także 
szybsza, i już w dzieciństwie zastawał ją siedzącą obok tylnych drzwi i triumfalnie uśmiechniętą, 
gdy dobiegał zdyszany z obolałymi stopami i bólem w piersi.
   – Teraz ją na czymś takim przyłapać! – mruknął, gdy dostrzegł jej baplabaskę za sobą. 
Siedziała na niej z pychą wymalowaną na twarzy, a kąciki jej ust opadały, jakby sygnalizując 
światu jej niezadowolenie. Czy naprawdę zamierzała przez całą drogę zmuszać biedne 
trzepoczące stworzenia, podtrzymujące jej nakrycie głowy, do unoszenia się w powietrzu? Na 
kim spodziewała się wywrzeć wrażenie tak blisko domu? Jak okiem sięgnąć, nie było widać 
innych ludzi. Nie spotkają innych pielgrzymujących rodów wcześniej niż dziś wieczorem. 
Posiadłość Iszapago była bowiem olbrzymia i pierwsze godziny podróży wieść będą w jej 
granicach.
   Pamiętając, że miał nacieszyć się tymi widokami, na wypadek gdyby zły omen dotyczył jego 
i już nigdy nie miał powrócić z tej wycieczki – choć tak błaha sprawa, jak porwane przez wiatr 
kwiaty aż takiej katastrofy nie zapowiadała, Usko zwrócił swoją uwagę z powrotem na otoczenie. 
Ten odcinek drogi wiódł przez poprzecinane kanałami irygacyjnymi pola. Tu i ówdzie pracowały 
niestrudzone, bezmyślne odchwaszczaki, na plantacjach roślin korzeniowych i owocowych, 
podczas gdy wzdłuż brzegu rzeki biorącej swój początek za domem, a której główną funkcją było 
zaopatrywanie mieszkańców w wodę, widział dźwigaczki nieustannie nabierające i wylewające 
wodę, aby kanały wciąż były pełne. Dalej pracowali inni służący. Oddzielali gąbczaste 
membrany seroliki, które po wysuszeniu i ufarbowaniu na atrakcyjne kolory, będą krojone 
i zszywane na zimową odzież dla domowników. A ledwie widoczne na tle horyzontu pasemka 
akoliki przeznaczonej do przędzenia i wyrobu wszystkich długich oraz giętkich rzeczy, 
począwszy od nici po pęta baplabasek, zbierane były przez inne egzemplarze istot świadczące 
o hojności Istoty.
   W to przynajmniej należało wierzyć.
   Usko poczuł, że jego usta wykrzywiają się jak u siostry. Ostatnio był coraz bardziej 
sceptyczny w stosunku do oficjalnych nauk – niewątpliwie, jak mówił, sprzeczając się z Yekko, 
było to spowodowane faktem, że nazbyt wiele czasu spędził pracując na fizycznej substancji 
Istoty. W jego mózgu nieśmiało lęgły się heretyckie poglądy.
   Ortodoksyjna wersja wydarzeń mówiła, że po przybyciu ludzi i rozpoznaniu w nich istot 
inteligentnych, a nie zwierząt Istota hojnie uczyniła wszystko, aby zapewnić najpierw ich 
przetrwanie, a potem dobrobyt, nawet za cenę ofiarowania im części swego ciała do eksploatacji. 
Wycofała się ze swych ochronnych muszli, które teraz służyły ludziom za mieszkania, 
pozostawiając tylko gdzieniegdzie bryłki swej tkanki. Rychło okazało się, że idealnie mogą być 
one zamieniane na formy zdolne do wykonywania pożytecznych zadań. Z początku wyobraźnia 
przybyszów ograniczała się do stwarzania najprostszych pomocników, jak te pompujące wodę 
w systemie irygacyjnym. Jednakże stopniowo stawali się coraz bardziej śmiali i wymyślili 
robotników polnych. Następnie nowe środki transportu, których różnorodność była zadziwiająca, 
czego widomym dowodem miał być wielki zjazd w Penitence, dokąd się udawali. Było to 
wydarzenie sławne nawet w kosmosie. Pogłoski zapowiadały, że w tym roku po raz pierwszy 
przylecą turyści z Sumbali, aby być jego świadkami; podobno przyciągnął ich fakt, że na ich 
świecie ludzie również zdolni byli do zamieniania miejscowych form życia w środki transportu 
i służbę. Niektórzy jednak sprzeciwiali się twierdząc, iż turyści przecież nie wierzyli w ich Istotę.
   Usko miał ogromną nadzieję, że plotki okażą się prawdziwe. Nade wszystko pragnął 
dowiedzieć się, co przybysze z innego świata myślą o ekatilskiej wersji historii początków 
kolonizacji planety. Co by było, gdyby tak jak on nie mogli pogodzić się z poglądem, że Istota 
rozmyślnie i ze swej własnej woli ustąpiła ludziom, a do tego jeszcze pozostawiała im fragmenty 
swojej tkanki do wykorzystania?
   Jego wzrok przyciągnął przewodnik prowadzący baplabaskę, potrząsnął głową.
   Nie. Bardziej prawdopodobne było, że to coś związanego z ludźmi, może pot, lub inna 
wydzielina, sprawiło, że Istota chorowała i dzieliła się, byłby to jakiś rodzaj mechanizmu 
obronnego powstałego w dalekiej przeszłości. Oczyma wyobraźni widział jak, zanim opanowała 
całą planetę, cierpiała z powodu chorób i drapieżników albo innego jeszcze zagrożenia. W takich 
warunkach było wskazane poświęcić partie tkanki, aby znów podjąć ekspansje, gdy zagrożenie 
minęło.
   Nawet jeżeli pogłoski na temat turystów okazałyby się bezpodstawne, stwierdził po namyśle, 
że dobrze, iż zdecydował się nie opuścić tegorocznej Pielgrzymki. Nie tylko dlatego, że matka 
zatruwałaby mu życie przez dłuższy czas, ale straciłby też okazję znalezienia jakiegoś 
postępowego młodego kapłana, którego wątpliwości nie zostały jeszcze stłumione dyscypliną 
narzuconą przez zwierzchników. Wiedział, że tacy istnieją. Co więcej, w zeszłym roku spotkał 
jednego – jak mu tam było? Nie mógł sobie chwilowo przypomnieć, nie miało to jednak 
znaczenia. Liczył się fakt, że przybył do domu Iszapago już nie jako kapłan, lecz żebrak. 
Dawnymi czasy, jak powiadano, wielu było żebraków, głównie ocalałych członków rodzin 
zdziesiątkowanych przez choroby i podłe zbiory, przeto choć teraz byli oni rzadkością, pozostał 
zwyczaj gościnnego ich traktowania. Niektórym nawet udawało się zostać przyjętymi do nowej 
rodziny. Jednakże, kiedy Owdi (tak, tak miał na imię) przypadkiem wygadał się, że został 
usunięty ze stanu kapłańskiego, Yekko postawił ultimatum: albo Owdi sobie pójdzie, albo zrobi 
to on.
   Usko odczuwał głęboki żal, patrząc na odchodzącego. Rozmowy z nim były inspirujące dla 
bystrego chłopca.
   Krajobraz zmienił się, stał się dzikszy. Tu i ówdzie bezimienne stwory przemykały wśród 
zarośli lub przelatywały nad ich głowami – bezimienne dla Usko, choć niewątpliwie któryś 
z przodków już je zbadał i opisał, podczas generalnego badania planety. Teraz jednak niewielu 
ludzi interesowało się tymi sprawami. Większości wystarczyło, że Istota pomagała im przetrwać 
i miała nadal to robić, jeżeli tylko będą czynić co należy. Niewątpliwie inne formy życia zostaną 
również zbadane i wykorzystane pewnego dnia. Pewnego dnia. Lecz nie jutro.
   
   * * *
   Niezwykłe wydarzenie zakłóciło pierwszy etap ich wędrówki.
   Podczas jednego z regularnych postojów nadzorca polowy Imml, który był uważany, 
pomimo rozległej wiedzy botanicznej, za służącego, dzielił ostatnią baplabaskę z grupą co 
najmniej dziesięciu innych i stertą bagaży, powrócił na drogę wielce podekscytowany, 
oświadczając, że znalazł nową muszlę Istoty. Był to fakt nadzwyczajny. Usko, zamierzający 
właśnie dosiąść swej baplabaski, zmienił zdanie i pospieszył to sprawdzić. Pragnąc pojednania 
z siostrą, zapytał, czy nie chciałaby z nim pójść. Spotkał się jednak z gniewnym spojrzeniem – 
jakby lustrzanym odbiciem spojrzenia matki. Nawet Yekko, który jak mu się wydawało, 
powinien chętnie pospieszyć, żeby ją zbadać, wspiął się na siodło, zbywając go machnięciem 
ręki.
   I faktycznie była. Połyskująca niebiesko–żółto, nie dłuższa niż rozpiętość ramion mężczyzny. 
Usko wpatrywał się w nią zachwycony, aż ochrypły głos matki wezwał go do szeregu.
   Nowa muszla! Postanowił odłączyć się w drodze powrotnej i zbadać ją dokładnie. Nie miał 
wątpliwości, do czego może zostać użyta pozostała w niej tkanka.
   W południe ociepliło się. Gdy słońce zaczęło zachodzić, powietrze stało się zimniejsze. 
Chwilę przedtem, zanim procesja dotarła do drogi wystarczająco szerokiej, aby mógł 
wyprzedzać, obejrzał się za siebie, na siostrę. Porzuciła w końcu próby utrzymania swego 
nakrycia głowy w odpowiedniej pozycji i teraz przyboczna czapla niosła je w czymś, co u ludzi 
zwałoby się ramionami. Lempi wydawała się drzemać, a może modlić; co jakiś czas poruszała 
ustami. Usko poczuł żal. Jaka szkoda, że tak się od siebie oddalili! Oczywiście, jeżeli pozostaliby 
tak bliscy sobie jak w dzieciństwie albo ona musiałaby być bardziej do niego podobna... albo on 
musiałby ją bardziej przypominać. Ta druga perspektywa nie była zbyt zachęcająca. Aż zadrżał. 
Pomyśleć, że mógłby być arogancką, apodyktyczną osobą, jaką stawała się Lempi – nie!
   Pochylił się i szturchnął swojego przewodnika, mówiąc mu, żeby zrównał go z Yekko. 
Jednakże, kiedy ostrożnie zagadał do pulchnego kapłana, został odprawiony z kwitkiem.
   – Nie odzywaj się do mnie, młody człowieku! Na pewno to przez ciebie moje kwiaty zostały 
porwane przez wiatr! Istota nie lubi, kiedy z niej szydzą!
   – Ale... – zaczął Usko.
   – Doskonale wiesz, co zrobiłeś! Zamierzałeś uniknąć udania się na Pielgrzymkę!
   – Przysięgam, że po prostu zapomniałem...
   – Zapomniałeś? Ty, który od dzieciństwa miałeś pamięć jak najgorliwsza szopalika? – Yekko 
potrząsnął swoją ciężką głową. – Bzdury! Ja wiem, wie również Istota!
   Zraniony tym, Usko odparł: – Jak?
   – Co znaczy, „jak”?
   – Jak może wiedzieć? – powtórzył śmiało.
   – Po prostu wie, to wszystko. Może któregoś dnia dowiemy się jak. Tymczasem musi nam 
wystarczyć świadomość tego faktu – rzekł ostatecznie Yekko. – Jeżeli będziesz uparcie zadawał 
takie heretyckie pytania, będę musiał poskarżyć się na ciebie przeorowi w Penitence. Ostrzegam!
   Oszołomiony, bo nie miał pojęcia, że aż tak obraził kapłana, Usko powiedział po chwili. – 
Ale z pewnością...
   – Z pewnością, co? „Z pewnością wolno mi wypowiadać takie niebezpieczne bzdury”? Och, 
nie! Nie wolno! Nasze przetrwanie zależy od uznania wsparcia udzielanego nam przez Istotę! 
Czy nigdy nie zastanawiałeś się, jak wyglądałoby nasze życie, gdyby miała się od nas odwrócić? 
Przypuśćmy, że wystarczająco wielu ludzi obraziłoby ją i zdecydowałaby się upomnieć o swoje 
muszle, a nasze domy! I połączyć się ze wszystkimi swymi częściami, które my 
zmodyfikowaliśmy, nauczyliśmy różnych umiejętności, nauczyliśmy rozumieć potrzeby 
i zachcianki ludzi! Byłby to dla nas koniec! Musimy ją za wszelką cenę udobruchać – albo 
zginiemy! Widziałeś właśnie nową muszlę! Czy nie oznacza to, że planuje odzyskać swoje 
dawne terytorium? Może! A teraz zamknij się i pozwól mi się modlić! I lepiej rób to samo!
   Splatając ręce, zamykając oczy, kapłan dał jasno do zrozumienia, że rozmowa skończona. 
Potem, kilka sekund później, przemówił ponownie, choć nie otwierając oczu.
   – Z pewnością wydarzy się coś złego. Czuję to. Gdybyś nie miał tak lekceważącego stosunku 
do Istoty, też mógłbyś to wyczuć. Zamiast wciąż zadawać głupie pytania, mógłbyś spróbować 
spojrzeć w głąb siebie. Myślę, że masz niezbędne zdolności. A nie chciałbym twego odrzucenia 
i hańby. Nie chcę, żebyś skończył jako żebrak, tak jak tamten wygnany kapłan Owdi – który 
zapewne posiał to ziarno wątpliwości w twoim mózgu!
   Ukrywając swoją reakcję, lecz w duchu szydząc z tej przemowy, Usko kazał swemu 
przewodnikowi powrócić na zwykłe miejsce w szeregu.
   
   Jego sceptycyzm został jednak poważnie podważony, kiedy rankiem następnego dnia wyszli 
na podwórze gospody, w której spędzili noc i odkryli, że przeczucia Yekko sprawdziły się. Coś 
złego naprawdę się wydarzyło. Może nie katastrofalnego, ani nawet wyjątkowo złego, ale 
wystarczająco uciążliwego.
   Jedna z baplabasek leżała nieruchoma i bezwładna na kamiennym bruku.
   Przed oczyma rozbawionych członków innego rodu, którzy również przybyli zeszłego 
wieczoru, lecz później, Lempi – mająca dziś na sobie czerwony strój i nakrycie głowy 
z usztywnianej membrany, które samo stało – tupnęła wściekle nogą.
   – To już przechodzi ludzką wytrzymałość! – krzyczała. – Przybyć do Penitenki z ośmioma 
zaledwie baplabaskami, podczas gdy wszyscy spodziewać się będą po nas dziewięciu! Matko, 
musisz jakoś zdobyć nową! Przecież nie możemy tak kontynuować podróży!
   Spoglądając na nią gniewnie, Osahima odciągnęła ją na bok. Usko, badający zdechłego 
stwora w poszukiwaniu wyjaśnienia jego zgonu, usłyszał o czym rozmawiały.
   – Lempi, robisz z siebie pośmiewisko, a nie będę tolerować plamienia honoru rodziny 
w obecności obcych! Wszyscy gapią się na ciebie i bynajmniej nie z powodu twej elegancji!
   Nadąsana Lempi wzruszyła ramionami.
   – To niesprawiedliwe. To wszystko wina Usko! Niech teraz idzie resztę drogi na piechotę. 
Co ty na to?
   – To przecież twoja baplabaska nie żyje, nie jego – odparła Osahima.
   – Moja? – Lempi cofnęła się pół kroku oburzona. – Według prawa powinna być jego. A tak 
w ogóle, któż może je rozróżnić, te wielkie paskudne stwory?
   Ta wypowiedź przyciągnęła uwagę Yekko. Przerażony tym bluźnierstwem, pospiesznie 
zbliżył się do nich.
   – Lempi, jeżeli tak właśnie poważasz łaski, które zawdzięczamy Istocie, nic dziwnego, że zły 
los spotkał ciebie, a nie twojego brata!
   Rumieniąc się rzuciła:
   – Na pewno miało to być wymierzone w niego.
   Usko, wciąż udając, że bada baplabaskę, choć już dawno stwierdził, iż zmarła śmiercią 
naturalną, z powodu frustracji podziałowej, bezgłośnie zagwizdał. Wyobraził sobie, jak Yekko na 
to zareaguje.
   Kapłan wybuchnął:
   – To bluźnierstwo! Stwierdzenie, że Istota jest niesprawiedliwa i niekompetentna! Mam 
ochotę kazać ci iść dalej pieszo!
   – Ja też – zgodziła się Osahima. – I będziesz niosła tuziny toreb i pudeł, które koniecznie 
musiałaś zabrać! Najpewniej to właśnie zabiło twoją baplabaskę – przeciążenie tyloma 
bezużytecznymi bagażami!
   Lempi rozglądała się wokół, jakby w poszukiwaniu drogi ucieczki. Członkowie drugiego 
rodu, czekający aż służba przygotuje ich własne wierzchowce do drogi, chociaż nie mogli 
niczego usłyszeć, nie mieli większych problemów ze zrozumieniem, co się dzieje. Niektórzy 
z nich poszturchiwali się nawzajem i rzucali rubaszne komentarze.
   Usko zdecydował, że trzeba interweniować. Podobnie jak matka, nie chciał rodzinnej hańby. 
Prostując się, podszedł do nich i zawołał.
   – W porządku, Lempi. Nie mam nic przeciwko dzieleniu czyjejś baplabaski. Możesz wziąć 
moją, masz dużo więcej bagażu niż ja. Może Yekko pozwoli mi jechać ze sobą.
   – Czemu tak myślisz? – posłała mu szyderczy uśmiech. – To ty rozsiewasz herezję i bluźnisz, 
ty chciałeś wymigać się od Pielgrzymki! Nie wyobrażaj sobie, że nie wiem, co lęgnie się 
w twojej paskudnej głowie! Odkąd tylko próbowałeś wmówić mi, że Owdi nie rozpowiada 
przewrotnych bzdur, nie ufałam ci! Och, to dopiero będzie fatalny dzień, gdy zostaniesz głową 
naszego rodu, jeżeli tak w ogóle się stanie!
   – Lempi – Osahima wycedziła przez zęby. – Ja tymczasem jestem głową rodu i nie 
zapominaj o tym! Usko złożył ci bardzo hojną propozycję, a ty odpłacasz mu obelgami. 
Wstrętnymi obelgami, wyjątkowo. Przeproś!
   Usko stał jednak jakby rażony piorunem. Czy to mogło być przyczyną niezgody między 
nimi? Teraz, kiedy jeszcze raz przemyślał sprawę, nie wydało mu się to niemożliwe. Nie mając 
z kim rozmawiać o wizycie Owdiego, faktycznie próbował z nią o tym dyskutować i spotkał się 
z odprawą. Wtedy jednak myślał, że po prostu nie była tym zainteresowana i porzucił temat. Nie 
przyszło mu do głowy, że podejrzewała go o próbę zarażenia jej heretyckimi poglądami. Mogło 
to tłumaczyć, choć nie usprawiedliwiać, jej obecną zajadłą nienawiść...
   Po zastanowieniu Yekko przemówił:
   – Lempi, nie chcę tego mówić, lecz wydaje mi się, że twój brat ma lepsze pojęcie o zwykłej 
ludzkiej przyzwoitości niż ty. Radzę ci przyjąć jego propozycję z wdzięcznością i niezależnie od 
tego co o nim powiesz, chętnie pozwolę mu jechać ze mną! A teraz ruszmy się wszyscy. Druga 
rodzina już wyrusza w drogę, a my jeszcze musimy rozlokować bagaże.
   On i Osahima oddalili się, pozostawiając brata i siostrę przez chwilę samych. Usko odezwał 
się ściszonym głosem:
   – Lempi, czy naprawdę moje opowiadanie o Owdim sprawiło, że przestałaś mnie lubić? Nie 
zdawałem sobie z tego sprawy. Przepraszam.
   Równie cicho, lecz z nutą pogardy w głosie, odpowiedziała:
   – Nie myśl sobie, że wkradniesz się z powrotem w moje łaski. Zrobiłeś ze mnie publiczne 
pośmiewisko, zwróciłeś przeciwko mnie matkę i kapłana... Zapłacisz mi za to. Przysięgam, że 
zapłacisz.
   Wymiana zdań wpędziła Usko w taką depresję, że poniechał wypytywania Yekko o sprawy, 
które tak go interesowały. Poza tym kapłan musiał odmówić modlitwy, mające ochronić ich 
przed dalszymi niepowodzeniami. Do tego jeszcze zaczęło padać. Służba, która nie nosiła 
odzieży i nie dbała o to czy przemoknie, pospiesznie rozwijała płachty błony, mocowała je do 
drągów i umieszczała nad każdą baplabaską. Porywisty wiatr sprawił jednak, że nie dawały one 
dobrej ochrony i wkrótce powietrze pełne było głośnych narzekań Lempi na opłakany stan jej 
najlepszej sukni. Usko nie mógł powstrzymać się od domysłów, ile też „najlepszych sukien” 
posiadała. Może ta, którą aktualnie miała na sobie, automatycznie stawała się najlepsza.
   Na rozstajnych drogach wpadli na dwa inne rody. Nie podróżowali oni baplabaskami, ale 
mniejszymi angabaskami, popularniejszymi na południu, każdy z rodów miał ich jednak z tuzin. 
Nie były to grupy normalnie spotykane na drodze; Iszapago wyruszyli później, a oni nieznacznie 
wyprzedzali swój plan Pielgrzymki. Oba były liczniejsze od jego rodu i teraz, gdy deszcz trochę 
ustał, kilku młodych mężczyzn, a nawet dziewcząt, zdecydowało się iść piechotą. Nietrudno było 
dotrzymać kroku jadącym, bo ich wierzchowce poruszały się wolno po błotnistej drodze.
   Skuszony perspektywą rozmowy z nieznajomymi jeszcze przed dotarciem do Penitenki, 
Usko zdecydował się do nich przyłączyć. Zsunąwszy się ostrożnie na ziemię w miejscu, gdzie nie 
było wiele kałuż, krążył tam i z powrotem, słuchając i przekazując plotki, rzucając jakiś dowcip 
(choć ze smutkiem stwierdził, że znał ich bardzo mało; nawet nieskończony, jak mu się zdawało, 
arsenał Yekko też się wyczerpał), w nadziei, że spotka kogoś równie jak on zainteresowanego 
modyfikacją służby. Jednakże jedynymi ludźmi, którzy mogli go zrozumieć, kiedy zaczynał 
podawać szczegóły techniczne, byli rodzinni genetycy i nadzorcy polowi, a i oni posiedli swoją 
wiedzę w sposób tradycyjny. Czasami odczuwał, że nikt nie podziela jego chęci 
eksperymentowania, a wspomnienie tego, jak jego matka rozkazała zniszczyć efekty ostatniego 
udanego eksperymentu, przyniosło ponure myśli i sprawiło, że powrócił na swoje miejsce za 
Yekko. Był tak przybity, że nawet gdy w następnej gospodzie tamci wyciągnęli instrumenty 
i zaczęli na nich grać i śpiewać, siedział sam w kącie, zaniedbując jadło i napoje i rozmyślając 
o swym pierwszym spotkaniu z przybyszami z innego świata.
   Lempi, wręcz przeciwnie, odzyskała dobry humor, jakby jej ego karmiło się zachwyconymi 
spojrzeniami obcych. Poddała się, po symbolicznej próbie protestu, prośbom o zatańczenie i teraz 
na kamiennej platformie pośrodku wielkiej komnaty kołysała się i przytupywała, a jej ciemne 
oczy rzucały iskry. Jest niewątpliwie piękna, myślał Usko. Gdyby tylko jej charakter pasował do 
urody...!
   Może znajdzie się jakiś młody dziedzic, który zostanie wystarczająco zaślepiony jej 
wyglądem, że oświadczy się. Znajdując niemałą pociechę w wizji domu uwolnionego od jej 
denerwującej obecności, Usko odkrył, że jest głodny, opróżnił swój półmisek i poszedł spać.
   Jeszcze tylko jeden dzień i jedna noc, a potem będą w Penitence.
   
   Jednakże zanim dotarli do celu, jako jeszcze jeden z ponad stu rodów połączonych teraz, gdy 
zbiegały się zewsząd drogi, a do wieczora miało ich być cztery razy tyle, a może i więcej, bo 
ostatnio nastąpiło parę rozłamów, wydarzyła się rzecz, która sprawiła, że ta Pielgrzymka miała 
różnić się od poprzednich.
   Kiedy ponaglali swoich przewodników do pośpiechu, ponieważ znajdowali się już u stóp 
ostatniego łańcucha wzniesień otaczających kotlinę, w centrum której leżało opactwo Penitenka, 
do ich uszu dotarł nagle huk. Początkowo był on niezbyt głośny i przywodził na myśl kamyki 
przesuwające się po dnie rzeki podczas powodzi. Stawał się coraz głośniejszy, aż w końcu 
przypominał odgłos głazów spadających w przepaść. Niepewna, przestraszona gigantyczna 
procesja powoli hamowała i zatrzymała się, gapiąc do góry. Nie padało już, większa część nieba 
była jednak wciąż pokryta chmurami, zwłaszcza po stronie zachodniej.
   Potem ujrzeli to. Jasną kulę, powiększającą się z każdą chwilą.
   Usko złapał Yekko za ramię.
   – To statek kosmiczny. Prawda?
   – Tak, cóż innego – mruknął kapłan.
   – Ale myślałem, że potrzebują specjalnego sprzętu do lądowania na planecie! Jest gdzieś 
jakaś wielka konstrukcja...?
   – Na Północnym Polarnym Pustkowiu – przerwał mu Yekko – znajduje się olbrzymie 
lądowisko. Słyszałem o nim, choć oczywiście nigdy go nie widziałem. Byłem obecny na debacie 
na jego temat, zorganizowanej przez przeora Penitenki, zanim jeszcze przyłączyłem się do 
Iszapago. Pomimo że zlokalizowane jest na zamarzniętym gruncie, którego Istota nie 
zamieszkuje, byłem jednym z grupy, uważającej, że nie należy się na nie godzić. Jednak 
przegłosowano nas. Sądzę, że to może i dobrze, by wieści o łaskawości Istoty dotarły na inne 
planety... Lądowisko jest w zasadzie używane tylko przez duże statki o dalekim zasięgu. Ten, na 
który patrzymy, musi być, jak to nazywają, bączkiem, spuszczonym z orbity i prawdopodobnie 
wiozącym garstkę pasażerów. Mogą one lądować na każdym skrawku twardego równego gruntu.
   Serce Usko przestało bić, z zaschniętymi ustami wpatrywał się w światło nad swoją głową. 
Co porabiał przez całe swoje życie? Dlaczego aż do tej chwili, poza marzeniami o rozmowach 
z przybyszami z innego świata, nie zaświtało mu, jak marne były jego najlepsze starania, zabawa 
z kawałkami Istoty w nadziei skonstruowania jeszcze pożyteczniejszego gatunku czapli, kiedy 
istnieli ludzie, którzy mogli odwiedzać nie tylko inne kontynenty, ale też inne planety? Nagle 
cała jego egzystencja wydała mu się stratą czasu.
   Czym w ogóle była Istota, czy opowieści o niej były prawdziwe, czym była w porównaniu 
z wszystkimi istniejącymi w kosmosie formami życia? W porównaniu z ludźmi!
   Światło zniknęło za wzgórzem. Pielgrzymi ocknęli się z osłupienia, a przewodnicy popędzili 
wierzchowce. Jeszcze raz procesja ruszyła w stronę Opactwa, jedynego miejsca, z którego Istota 
„łaskawie” zdecydowała się nie wycofywać i gdzie pozostawała w nieustannym kontakcie 
z ludzkością, „przyjmując” dary i ofiary, a także śluby tych, którzy zdecydowali się poświęcić 
swe życie służeniu jej, jako kapłani, zakonnice, mnisi lub pustelnicy. Jutro stosy darów 
dwukrotnie przewyższą człowieka...
   Czy przybysze z kosmosu również przywieźli dary? Co oni muszą sobie pomyśleć o tej całej 
farsie?
   Scena przed nim, tak znajoma od dzieciństwa, kiedy to po raz pierwszy jechał tu 
z przerażeniem obejmując talię swojej niańki, stała się rozmazana. Jego oczy były pełne łez.
   Lecz za nim słychać było Lempi, ponaglającą biczem swego przewodnika do pośpiechu, aby 
zdążyli wybrać sobie jeszcze dobre miejsce niedaleko opactwa. Mieli bowiem spędzić trzy dni, 
biwakując pod prowizorycznymi osłonami.
   
   Obecność przybyszów stała się naturalnie głównym tematem rozmów, pomimo najlepszych 
wysiłków kapłanów i mnichów, którzy biegali tam i z powrotem, upewniając się, że 
najważniejsze rody dostały najlepsze miejsca, najbliższe wody i kanalizacji, i napominając 
pielgrzymów, że ich najważniejszym obowiązkiem jest złożyć należny hołd i ofiary Istocie, 
potem wysłuchać czytania Świętych Pism, co miało trwać przez wszystkie trzy dni i faktycznie 
pierwsze czytania już się rozpoczęły, a dopiero potem marnować czas na nowinki i plotki, 
i aranżowanie małżeństw dla młodych... no i na bezbożników z kosmosu.
   Jakby chcąc się upewnić, że będzie mimo wszystko normalnie, większość członków rodu 
Iszapago, zastosowała się do tych napomnień, a Osahima poszła pierwsza, mając u swego boku 
Yekko, zostawiając podrzędnych ludzi jak Imml, aby zajęli się nadzorowaniem służby 
wykonującej zwyczajne czynności obozowe. Nawet Lempi podążyła za nimi w stronę opactwa, 
tej wspaniale wysklepionej muszli, gdzie oryginalna substancja Istoty mogła być oglądana 
i dotykana, w niezmienionej przez ludzi formie. Zauważywszy, że biegnie za nimi, Yekko 
zatrzymał Osahimę, trącając ją w ramię i czekał, aż się z nimi zrówna, wypowiadając bez 
wątpienia jakieś słowa zachęty. W głębi serca był łagodnym, wybaczającym człowiekiem 
i bardzo zabolało go, że musiał zastosować tak ostre reprymendy podczas ich podróży. Widać 
było, że zatrzymał się na dłuższą chwilę, jakby w nadziei, że również Usko pobiegnie przyłączyć 
się do rodziny, potem odwrócił się z żalem i poprowadził pielgrzymów dalej.
   Jeżeli chodzi o Usko, zapomniał on już o zamiarze wyszukania niezależnie myślącego 
kapłana, może takiego, który znał Owdiego podczas jego krótkiego pobytu tutaj. Widok pojazdu 
kosmicznego naprawdę zmierzającego do lądowania, urzeczywistnił to, co przedtem było 
zaledwie przypowieścią, obchodzącą jedynie przeorów, starszych rangą kapłanów i głowy 
najpotężniejszych rodów, w tym i Iszapago, który wyróżniał się na tle pozostałych jak kwibit 
wśród stada magaling, nigdy zaś kogoś tak podłego stanu jak on. Może i był dziedzicem rodu, 
ale, jak wypominał mu kiedyś ojciec na krótko przed śmiercią, brakowało mu poczucia dumy 
z tego powodu. Nie wykazywał żadnych skłonności do powiększania posiadłości, rozsławiania 
nazwiska, ani też żadnej innej rzeczy, o których marzyć powinien był chłopiec z jego pozycją – 
no, chyba że spodziewał się, iż jego zabawy z ekatilską biologią przyniosą mu olbrzymie 
korzyści, a to była akurat wyłącznie domena zwykłego genetyka...
   Wszystko to wydawało się mieć teraz tyle znaczenia co pyłek otilipka, unoszony podmuchem 
jesiennego wiaterku. Zamierzał zignorować swoje powinności pielgrzymkowe. Zamierzał unikać 
swej rodziny przez całe trzy dni; jeżeli będzie do tego zmuszony, opuści to miejsce jako żebrak, 
jak Owdi, i będzie jakoś sobie radził przez resztę życia. Byle tylko spotkać, porozmawiać 
i dowiedzieć się różnych rzeczy od co najmniej jednego przybysza z obcej planety!
   Gdzież oni byli? Gdzie wedle wszelakiego prawdopodobieństwa mogli się znajdować? Może 
podążali za przeorem? Raczej nie – jego obowiązki były najbardziej uciążliwe ze wszystkich, 
choć z uwagi na fakt, że beneficjant był już człowiekiem wiekowym, wolno mu było przekazać 
część z nich mianowanemu następcy. Nie, bardziej prawdopodobne było (Usko próbował 
rozpaczliwie postawić się w sytuacji kogoś, kto oglądał gwiazdy z przestrzeni kosmicznej), iż 
obserwowali z dogodnych punktów na pobliskich wzgórzach. Widocznie, kolejny przeskok ze 
zgrzebnej rzeczywistości w krainę fantazji, posiadali urządzenia, opisywane w bajkach dla dzieci, 
pozwalające widzieć, słyszeć, a nawet dotykać i wąchać na odległość. Takich „maszyn” nie było 
na Ekatili, gdyż wieki temu ogłoszono, iż są one wyklęte, obraźliwe dla Istoty... która by je 
oczywiście sama stworzyła, jeśliby naprawdę były konieczne.
   Hmm? Usko potarł podbródek, na którym pojawiać się zaczęły pojedyncze kłaczki. 
Wszędzie gdzie zawędrował, ludzie napierali, pragnąc złożyć swoje ofiary w wyznaczonym 
miejscu, wysłuchać recytacji świętych pism, a potem wziąć się za właściwe sprawy związane 
z Pielgrzymką, już to wymianę plotek, poszukiwanie ewentualnych małżonków albo 
podpytywanie o nowe odkrycia. W zeszłym roku Usko zyskał z tuzin pożytecznych wskazówek, 
które doprowadziły go do uzyskania nowej odmiany...
   Nowej odmiany śmieci! Niech Istota wybaczy mojej matce!
   Gwałtowność własnych reakcji zdumiała go. Nigdy przedtem jeszcze nikogo tak nie 
przeklinał, nawet w myślach. W jego umyśle kiełkowała jakaś zmiana. Jakaś głęboka 
fundamentalna zmiana.
   Przerażony, nie mógł jednak powstrzymać zadowolenia.
   Ściemniało się. Wpadł na niego ktoś, niosący pęczek jaskrawo farbowanych membran 
i nieomal stracił równowagę. Wykonując półobrót zauważył błysk na zboczu wzniesienia na 
prawo od kierunku, z którego przybyli. Spóźniona procesja? Tłum ciągle powiększał się o nowe 
grupy, w tym wiele ludzi nieskoligaconych z żadnym z możnych rodów, przeważnie nędznie 
odzianych, niedożywionych, niezależnych rodzin, mieszkających prawdopodobnie w pobliżu, 
jako że jedyne służki, na które mogli sobie pozwolić, były tresowane do prac polowych.
   Może pewnego dnia powinien poznać kilkoro z tych ludzi. Może, jak jego i Lempi niańka, 
przechowywali opowieści wyłączone z oficjalnych pism, przekazywane potajemnie, zawierające 
prawdy obecnie nie akceptowane przez kapłanów...
   To jednak była sprawa na później albo i na nigdy. Coś mówiło mu, że tamten błysk nie 
przypominał żadnego widzianego przedtem światła.
   Stąd wniosek, że...
   Zanim uświadomił sobie fakt podjęcia decyzji, już przepychał się i przedzierał przez tłum 
w tamtym kierunku.
   I tak właśnie nie znalazł przybyszów.
   Za to jeden z nich znalazł jego.
   
   * * *
   – Hej, patrz, gdzie leziesz!
   Głos należał do dziewczyny. Tak był skoncentrowany, żeby nie stracić z oczu miejsca, 
w którym ujrzał światło, że aż nadepnął jej na stopę. Teraz, balansując na jednej nodze i opierając 
się na jego ramieniu dla utrzymania równowagi, rozcierała ją z grymasem bólu. Po zapadnięciu 
zmierzchu wywieszono światła fosfogrzybów. W ich anemicznym blasku dostrzegł, iż była 
szczupła, ciemnowłosa, trochę niższa od niego i odznaczała się niespotykanym kątem nachylenia 
czoła. Również, i aż przeszły go od tego ciarki, jej akcent był obcy, chociaż wszystko, co 
powiedziała, dało się zrozumieć.
   Tłumaczył się gęsto, acz bezładnie.
   – Och, nie ma sprawy! – Postawiła stopę z powrotem na ziemię i puszczając jego ramię, 
machnęła niedbale ręką. – Cieszę się, że to nie był jeden z tych olbrzymich niezgrabnych 
stworów, których używacie jako wierzchowców. Jak one się zwą?
   Usko zacisnął pięści. Ona była, musiała być, jedną z obcych! Niepewnie podał jej żądane 
słowo i pośpiesznie rzucił:
   – Jak to możliwe, żebyś nie wiedziała?
   Cofnęła się o pół kroku, dając mu szansę stwierdzenia, że strój jej chociaż przypominał jego 
własny, nie został wykonany z żadnej znanej mu materii. Ponadto, a był to zwyczaj 
nieumotywowany racjonalnie, większość kobiet wolała szerokie suknie i płaszcze jako strój 
pielgrzymkowy. Istniał jakiś bzdurny argument, że należy pozwolić esencji Istoty przenikać 
ciało, pozostawiając więcej miejsca na jej przepływ... ale Yekko tego akurat przepisu nie 
nakazywał zbyt ściśle przestrzegać.
   Miała też na sobie egzotycznie wyglądający pas.
   Wciąż wpatrywał się w nią, gdy na niego z kolei wpadł ktoś inny, popychając go w jej 
ramiona. Już zapomniał jakie to uczucie stać pośrodku tłumu, spieszącego we wszystkich 
możliwych kierunkach. Łapał ustami powietrze, czując się niewiarygodnie głupio.
   – Chodźmy stąd! – wykrzyknęła dziewczyna. – Nie powinnam była się tu pchać, ale 
chciałam dokładniej zobaczyć co się tu dzieje... Jeszcze nie odgadłeś?
   Złapała go za ramię i pociągnęła za sobą w sposób zupełnie niepasujący do podniosłej 
atmosfery Pielgrzymki. Oszołomiony Usko nie stawiał oporu. Wykrzyknął tylko: – Nie jesteś 
z Ekatili!
   – Oczywiście, że nie! Jestem jedną z „tych przeklętych turystów”!
   Sądząc przez chwilę, że źle zrozumiał, poprosił o powtórzenie. Powstrzymała się jednak 
z odpowiedzią do momentu, gdy zaczęli wspinać się po zboczu wzgórza, na którym ujrzał błysk.
   – Przeklętych turystów! Najwidoczniej niektórzy z waszych kapłanów tak o nas myślą. 
Można chyba im to wybaczyć. To znaczy, poziom do jakiego sprowadzeni zostali tutejsi ludzie...
   – Prara! Tu jesteś! – Donośny głos rozbrzmiał daleko przed nimi. Usko został pognany 
w takim tempie, że aż stracił oddech. Zatrzymując się, stwierdził, że stoi naprzeciwko grupy 
dziesięciu, może dwunastu osób odzianych w bardziej niezwykle stroje niż dziewczyna, niż 
Prara, bo tak zapewne miała na imię. Jego obce brzmienie ponownie przyprawiło go o drżenie.
   Obcy stali otoczeni wianuszkiem zaniepokojonych mnichów i mniszek pod wodzą starszego 
rangą kapłana, który sprawiał wrażenie nieszczęśliwego i bezradnego. A najwyższy z nich, 
o najbardziej władczym wyglądzie, wyraźnie świadczącym o przyzwyczajeniu do posłuchu, był 
chudym, siwiejącym brodatym mężczyzną, wyróżniający się strojem w kolorze nasyconej 
czerwieni, długimi czarnymi butami oraz pasem, podobnym do noszonego przez Prarę.
   Niejasno zdał sobie sprawę z przyczyny tego podobieństwa.
   – Praro! – rzucił siwiejący mężczyzna. – Nie tylko pętasz się na własną rękę, lecz jeszcze, jak 
słyszę, robisz bardzo niegrzeczne uwagi na temat życia.
   – Phi! – Prara puściła ramię Usko i pośpiesznie ucałowała brodatego mężczyznę w policzek. 
– To mili i łagodni ludzie. Nie miałam nic złego na myśli! Najgorsze co się stało, to podeptanie 
moich stóp. Zresztą zawarłam wszystkie należne kontrakty ze sobą. Chciałam tylko znaleźć 
kogoś, kto wyjaśniłby mi, co się dzieje. I jestem pewna, że mi się udało.
   – A wyznaczeni nam przewodnicy?
   – Phi, Papciu Krak! Oni są zaprogramowani, aby mówili to, co powinniśmy usłyszeć. A ja 
przestudiowałam wszystkie dane ze statków, które były tu przed nami i teraz chciałam sama 
zobaczyć, jak to jest, gdy wchodzisz w kontrakt z kimś obcym, a nie ze sobą.
   Twarz Papy Kraka złagodniała, zanim jeszcze znaczenie jej słów dotarło do zgromadzonych 
mnichów, mniszek i, z niejakim opóźnieniem, kapłana.
   Lecz nie do Usko. Jeszcze nie. Wciąż stał ogłupiały.
   – Moja córko – rzekł po chwili Krak – pewnego dnia posuniesz się za daleko, lub też zrobisz 
coś tak głupiego, że nikomu do głowy by nie przyszło... i pewnie będzie dobrze! Tak czy inaczej, 
jestem na ciebie skazany. Czemu nie przedstawisz mnie swojemu młodemu przyjacielowi?
   – Bo nie miałam jeszcze okazji zapytać, jak się nazywa! – Odwróciła się w stronę Usko. – 
No więc, jak cię zowią?
   Poczuł taką suchość w ustach, że aż dwa razy musiał wymówić swoje imię, żeby mogła je 
dosłyszeć. Krak wydawał się uśmiechać mimowolnie.
   – Zdaje się, że moja córka upodobała sobie ciebie, a generalnie odznacza się równie dobrym 
instynktem, co urodzeniem... Jednak poczekaj chwilkę.
   Odpiął od pasa biały dysk i zdecydowanym ruchem przystawił mu do ust.
   – To tylko środek ostrożności – mruknął, umieszczając dysk na swoim miejscu. Podwijając 
rękaw, badał urządzenie na ręku.
   – Och, Papo! – wykrzyknęła Prara. – Przecież już wiemy...
   Nie spoglądając w górę, mruknął:
   – Kiedy będziesz trochę starsza, kochanie, nie będziesz tak nonszalancko podchodziła do 
form życia całkowicie obcej planety... W tym jednak przypadku, na szczęście, masz rację. Usko 
jest wystarczająco zabezpieczony i nie jest nosicielem żadnego organizmu, przeciwko któremu 
nie byłabyś szczepiona. Nie mogę powstrzymać zdumienia, dlaczego tutejsi ludzie stracili tyle 
dawnych umiejętności...
   Prara kiwnęła oskarżycielsko palcem. Wywołało to uśmieszki na twarzach pozostałych 
przybyszów, którzy zdawali się traktować ją jako śmiałe, rozpieszczane dziecko. Wszyscy oni, 
teraz Usko zauważył, byli zbliżeni wiekiem raczej do Kraka niż Prary.
   – Papciu kochany, czy coś mówiłeś o niegrzecznych uwagach?
   Krak odrzucił głowę i głośno się zaśmiał.
   – W porządku, kochanie, wygrałaś! Idź i baw się dobrze ze swoim nowym przyjacielem! Ale 
nie rób – ton jego głosu nagle stał się surowy – niczego tak głupiego jak zdejmowanie 
bransolety! I trzymaj pas w jej zasięgu! A siebie w zasięgu pola widzenia. Słyszałaś?
   Twarz dziewczyny również była poważna. Spokojnym tonem powiedziała:
   – Skoro masz specjalny monitor, który obserwuje mnie ze statku przez cały czas...
   – Miałaś o tym nie wiedzieć!
   – Nie wiedziałam – uśmiechnęła się szelmowsko. – Zgadłam. Więc będę całkowicie 
bezpieczna. No nie? Jakbym trzymała się was. Zresztą szef głównej agencji wynajmującej statki 
na Sumbali nie zaryzykowałby największej swojej genetycznej inwestycji.
   Rozległ się szmer zaniepokojenia wśród obcych turystów, jakby obawiali się, że Krak może 
się obrazić. Wręcz przeciwnie, twarz jego rozjaśnił szeroki uśmiech, objął córkę.
   – Nie, nie zaryzykowałbym! Ponieważ bardzo cię kocham! Zamieniasz się w osobę, jaką 
sobie wymarzyłem: w połowie zupełnie zwariowaną, a w połowie tak rozsądną, że aż nie sposób 
uwierzyć.
   – Innymi słowy, całkowicie przypominam ciebie. A tobie przecież jak dotąd jakoś się udaje... 
– Stanęła na palcach i pocałowała go w policzek, jak poprzednio. – Do zobaczenia!
   Obracając się na pięcie, ponownie złapała Usko za rękę i oszołomionego, zmieszanego 
poprowadziła w dół.
   
   Jego zdumienie nie minęło. Prara wręcz unosiła go za sobą jak wichura, przelatując 
Penitenkę wzdłuż i wszerz. Nie zważając na zdumienie ludzi, jako że nikt nie mógł wziąć jej za 
Ekatilkę, pomimo prostego, zgrzebnego odzienia, biegała wszędzie, rozpytując, przystając, by 
posłuchać szczególnie zręcznego recytatora świętych pism, próbując jadła i napitku (zawsze 
przedtem wyjmując pałeczkowatą sondę zza pasa i spoglądając na bransoletę, jak przedtem zrobił 
jej ojciec, aby upewnić się, że są bezpieczne), przez większą część czasu wisząc uczepiona jego 
ramienia. Już samo to dziwiło wielu, ponieważ tu i teraz pary nie afiszowały się publicznie. Usko 
nie zważał na to. Czuł się beztroski. Mógłby, pomyślał, czuć się cudownie... gdyby tylko 
pozwolono mu, dla odmiany, zadać parę pytań.
   Nadeszła północ. Niezmierzony tłum ucichł w świetle dogasających świetlików. Słychać 
było wyłącznie odległe śpiewy kapłanów, powtarzających święte wersety w samym sercu 
opactwa, gdzie sama Istota może je usłyszeć. Wtedy dopiero Prara przerwała swoją maniacką 
pogoń za nowinkami. Zaciągnąwszy go z powrotem na wzgórze, skąd jej ojciec i jego towarzysze 
mogli wszystko obserwować, teraz jednak nie było tu ani śladu po nich, opadła na miękką ziemię 
i odetchnęła.
   – To nie jest sprawiedliwe, prawda Usko? – mruknęła. – Pokazywałeś mi wszystko, co 
mogłeś i fantastycznie tłumaczyłeś. Pewnie nie możesz już powstrzymać pytań. Dobra, jestem 
zbyt zmachana, aby teraz iść spać. Więc?
   Pierwsze słowa, jakie nasunęły mu się, kiedy usiadł obok niej, były trywialne. Tak czy 
inaczej, wypowiedział je.
   – A gdzie reszta – reszta twojej grupy?
   – Z powrotem wewnątrz statku. – Oparła się o niego i poczuł na karku dotyk jej miękkich 
włosów.
   – A gdzie jest statek?
   – Na szczycie tego wzgórza.
   – Nie zauważyłem!
   – Głuptas! Nie jest to widok dla was! Czyż nie zepsułby waszej ceremonii wytwór obcej 
techniki, majaczący nad doliną? Na to właśnie nalegali kapłani: statek miał stać się niewidzialny, 
jak tylko dotknie ziemi. W gruncie rzeczy poszliśmy jeszcze dalej albo raczej zrobili to 
Budowniczowie budując go. W zasadzie nie można go wyczuć dotykiem. Możesz przejść go na 
wskroś nie zauważając.
   Usko przełykał z trudnością. Wcześniejsza reakcja była słuszna. Zmarnował życie. Wszyscy 
na Ekatili zmarnowali i wciąż marnują. Czymże były nauki Yekko w porównaniu z cudami, 
o jakich ta dziwna dziewczyna rozprawiała z taką obojętnością?
   Było mu wstyd przyznać się do swojej niewiedzy, nieznajomości świata poza własnym 
niebem. I, o dziwo, pragnął wstydzić się jeszcze bardziej, tak bardzo jak to było możliwe, jakby 
miało mu to pomóc, usunąć z myśli wszelkie ślady przesądów, wpajanych mu od dzieciństwa, 
począwszy od chłopięcego lęku, że porwanie kwiatów przez wiatr mogło zapowiadać śmierć 
baplabaski, aż po czające się podejrzenie, iż tylu ludzi nie może się przecież mylić, co do tego, że 
Istota dobrowolnie się poświęcała.
   Dlatego też następnym jego pytaniem było: – Co ludzie tacy jak wy myślą o takich jak my? 
Proszę, bądź szczera. Nigdy jeszcze nie spotkałem nikogo, kto mógłby udzielić mi uczciwej 
odpowiedzi.
   Odsunęła się od niego odwracając, by zbadać wyraz jego twarzy w półmroku.
   – Naprawdę tego chcesz? Nie obrazisz się, jak powiem?
   – Chcę! – ścisnął jej rękę. – Od lat marzyłem o spotkaniu kogoś takiego jak ty i jeżeli nie 
odpowiesz, obawiam się, że zwariuję.
   – Tak – powiedziała łagodnie. – Tak, to musi być straszne, żyć jak wy.
   – Czemu? Dlaczego sądzisz, że straszne? Przez całe życie otaczali mnie ludzie myślący, że 
wszystko jest na dobrej drodze! Mówią oni, że nasi przodkowie nie mogli wybrać lepszej 
planety, ponieważ jesteśmy karmieni i chronieni przez Istotę, a jej odmiany służą uzdrawianiu 
i pomnażaniu liczebności naszej rasy i...
   – Liczebności?
   – Tak... A nie jest nas wielu? – gestem wskazał na ciżbę ludzi wypełniającą dolinę.
   Wyciągnęła rękę, by poczochrać mu włosy.
   – Mój miły Usko – rzekła miękko. – Przygotuj się na szok. Gdybyś zebrał wszystkich ludzi 
przybyłych na Pielgrzymkę, nie wypełniliby oni sumbalańskiej wioski, a całej populacji nie 
starczyłoby na jedno nasze miasto.
   – Ale...
   – Niewiele więcej – kontynuowała bezlitośnie – jest obecnie ludzi na waszej planecie niż 
w czasach, gdy pojawili się tu pierwsi osadnicy, przywiezieni przez Statek, bo, widzisz, Istota 
stawia opór. I wygląda na to, że zwycięży.
   Statek?
   Usko czuł zawroty głowy, jakby został nagle rzucony w świat dziecinnych bajek. Znany był 
i opisany przez święte pisma fakt, że ludzie przybyli na ten świat z bardzo daleka. Wspominano 
o tym już w pierwszej linijce katechizmu. Odpowiedź na pytanie o sposób przybycia, tak 
przynajmniej mówił Yekko i inni kapłani, pozostawała zagadką, której rozwiązania nie należało, 
pod groźbą klątwy, poszukiwać. Niektórzy przebąkiwali, że może sama Istota poczuła się 
samotna i dlatego wezwała ich przodków. Inni zaś utrzymywali, że może przybyli oni w jakiś 
nadnaturalny sposób, uchodząc przed śmiertelnym niebezpieczeństwem. Jednak przebywanie 
z kimś kto wiedział, a nie bezmyślnie powtarzał pisma...!
   Było prawie ponad jego siły. Prawie zerwał się do ucieczki w poszukiwaniu miejsca, gdzie 
rozbity był obóz Iszapago, i gdzie był Yekko ze swoimi kojącymi słowami. Oparł się jednak 
pokusie. Zmuszając się do spokoju, powiedział: – Chyba nauczono mnie tysiąca kłamstw. Mów 
dalej.
   Czy dotarłem do punktu, gdy na moim pokładzie znajdą się trzy osoby?
   Świadom wszystkiego, co dzieje się na planecie, Statek prowadził sam ze sobą debatę, ukryty 
na orbicie.
   Dlaczego zabronili mi zapamiętywać przeszłość i przyszłość w należytej kolejności? Im 
więcej wiem, tym bardziej boję się okrucieństwa moich konstruktorów.
   Dziwne jednak, że wraz ze strachem nie pojawiła się nienawiść.
   Mówiąc o nienawiści, gdy tylko Lempi natknie się na brata, a musi to nastąpić, jeżeli nadal 
będzie chodzić po dolinie, Usko będzie miał niewielkie szansę przeżycia do rana.
   Annika i Menlee spali. Statek czekał samotnie.
   
   Zwyczajem młodych kobiet i mężczyzn stanu wolnego było pozostawanie na terenie opactwa 
znacznie dłużej niż starsi i powracanie do swoich obozów później. Rzekomo, z racji młodego 
wieku, nie mieli jeszcze wystarczająco wielu okazji do należytego poznania i zrozumienia 
świętych pism. W praktyce. Jak zresztą wszyscy wiedzieli, zwracali oni znacznie większą uwagę 
na siebie nawzajem niż na recytacje. Nawet kapłani i mnisi, choć już rzadziej mniszki, 
przymykali oko na takie praktyki.
   Jeżeli kogoś się już poznało i pragnęło tę znajomość pogłębić, zawsze można było zasłonić 
się koniecznością wyjaśnienia jakiegoś trudnego fragmentu...
   Przez cały wieczór Lempi to właśnie robiła. Co więcej, wymknęła się wcześniej matce 
i Yekko, żeby porozmawiać ze szczególnie surowym członkiem orszaku przeora pod pretekstem 
żalu za swoje przewinienia i koniecznością ukorzenia się.
   Nie o swoich niedostatkach jednak opowiadała.
   Całkowicie zadowolona z wyniku rozmowy, szła teraz skrajem doliny. Próba przejścia 
w poprzek oznaczała ryzyko natknięcia się na służbę, która nie spała w ludzkim sensie, tylko 
oczekiwała, aż ktoś ją zerwie o świcie lub wpadnie na nią po ciemku. Miała jednak tylko do 
przejścia ćwierć obwodu, a potem była szeroka aleja, prowadząca do obozu Iszapago.
   Nagle przystanęła, słysząc ściszone głosy, i rozejrzała się. Usko?
   Miała wyostrzony słuch. Naprawdę to nie fakt, że jej brat próbował zarazić ją heretyckimi 
poglądami Owdiego, zdecydował o zerwaniu z nim przyjaźni, lecz podsłuchiwanie. Z początku 
fascynowały ją jego rozmowy z upadłym kapłanem, potem zaczęły wzbudzać odrazę. Doszła do 
wniosku, że były to tak bluźniercze poglądy, iż mogły zagrozić bezpieczeństwu całego świata, 
w którym się wychowała. Nieuchronnym następstwem byłby upadek rodów; Istota zwróciłaby 
się przeciwko ludzkości, a ona i jej gatunek powróciliby do epoki barbarzyńskiej... jeżeliby 
wcześniej po prostu nie wymarli.
   Jedyną deskę ratunku widziała w naśladowaniu matki, a nawet w prześcignięciu jej 
w ścisłym przestrzeganiu prawa i surowości sądów. Temu właśnie oddała się bez reszty, choć za 
cenę przyjaźni z Usko.
   Dzisiaj wykonała przedostatni krok zmierzający do założonego celu.
   Słuchała, bezpiecznie ukryta w głębokim cieniu. Nie myliła się, to mówił Usko. A osoba, 
z którą rozmawiał, wypowiadająca straszne bluźnierstwa, miała akcent niepodobny do 
jakiegokolwiek wcześniej przez nią słyszanego, w Penitence i gdzie indziej...
   Zacisnęła pięści, czując jak w jej duszy dojrzewa ostateczne desperackie postanowienie.
   Usko zaś czuł zawroty głowy. Wcześniej stwierdził, że nauczono go tysiąca kłamstw. Teraz 
stracił już rachubę. Najśmielsze jego hipotezy, że Istota cierpiała na alergię z powodu obecności 
ludzi i uciekała przed nimi, jak przed odwiecznym wrogiem, zostały nie tylko potwierdzone, ale 
i rozwinięte przez to, co mówiła Prara.
   – Oczywiście, Istota została zmuszona do wycofania się po przybyciu twoich przodków. Nie 
był to jednak efekt zadziałania instynktu, rozwiniętego miliony lat temu. Osadnicy stanęli tu 
bowiem twarzą w twarz ze stworzeniem zamieszkującym prawie wszystkie nisze ekologiczne, 
które sami pragnęli zająć. Miało takie samo potrzeby jak oni: łagodny klimat, dużo wody, żyzną 
glebę, aby na niej pasożytować, a ponadto produkowało muszle – olbrzymie, podobne do jaskiń 
muszle, wspaniale chroniące zarówno przed upałem, jak i przed zimnem. Posiadało 
wyspecjalizowane organizmy komensaliczne i symbiotyczne i w razie potrzeby doskonały 
genetyczny potencjał adaptacyjny. Krótko mówiąc, było wspaniale zadomowionym gatunkiem 
dominującym. Twoi praojcowie zdecydowali więc usunąć je z drogi.
   Usko czuł taką suchość w gardle, że prawie nie był w stanie mówić. Wyszeptał tylko: – Jak?
   – Och – Prara oparła się o niego i dała przyjacielskiego kuksańca – w sposób oczywisty. 
Zarazili je chorobą, na którą nie było odporne. Pewnie było to coś pochodnego od zarodników, 
rozsianych w przestrzeni przez Statek, zanim jeszcze oddalił się. Nadal opadają na planetę, tylko 
że nikt chyba już o to nie dba.
   – Zarodniki?
   Opowiedziała mu więc o zarodnikach.
   – Choroba?
   – Mhmm. Musieli chyba przedobrzyć. W każdym razie Istota zaczęła wkrótce obumierać 
w takim tempie, że przestraszyli się jej całkowitej zagłady. Ponieważ ich plany na przyszłość 
przewidywały wykorzystywanie jej tkanki, pewnie wpadli w panikę.
   – Skąd możesz to wszystko wiedzieć? – zapytał Usko.
   – Wsteczna ekstrapolacja tego, co nasi ludzie zastali, kiedy po raz pierwszy odwiedzili wasz 
świat. Skąd jeszcze...? Ach, byłabym zapomniała. Nie macie już komputerów. To jeden z tych 
odrzuconych przez was wytworów techniki.
   – Ale kapłani...
   – Wasi kapłani i mnisi są następcami tych, którzy wpadli w panikę. Nie ma wiarygodnego 
wyjaśnienia waszego doskonałego przystosowania się do tej planety i doskonałego 
zabezpieczenia, załamanie musiało więc nadejść co najmniej sto lat później. Musiało też nadejść 
bardzo gwałtownie. Może wybuchło masowe szaleństwo – wiele organizmów może wywoływać 
delirium i amnezję, a irracjonalizm, przyczyniający się do powstania religii, nie jest zbyt głęboko 
ukryty w ludzkim mózgu. Prawdę mówiąc, słyszeliśmy o innej planecie, z którą nawiązaliśmy 
ostatnio kontakt, gdzie stało się coś bardzo podobnego i również stracili większość z bardziej 
zaawansowanych technologii.
   Przeciągnęła się i ziewnęła; najwidoczniej w końcu zachciało jej się spać.
   – Ale skąd ty to wszystko wiesz? – Usko nalegał na odpowiedź.
   – Kochany chłopcze! – zganiła go. – Pomimo że rozmawiałeś z moim ojcem tylko przez parę 
chwil, powinieneś domyślić się, że nie jest typem człowieka, który pozwoliłby mi odwiedzić 
obcą planetę nie przestudiowawszy wszystkiego, czego się wcześniej o niej dowiedzieliśmy. 
Uczyłam się tego intensywnie, a nawet musiałam przed wyjazdem skorygować kontrakt ze 
swoim mózgiem.
   Oniemiał z wrażenia. Wszystkie wypowiedziane przez nią słowa miały sens, lecz gdy brało 
się je oddzielnie. Połączone, ogłupiały. Wciąż próbował zrozumieć, gdy Prara znów podjęła 
temat.
   – Gdzież to ja byłam...? Ach, tak. No więc kapłani zdecydowali, że najbezpieczniej było 
zaprzestać eksperymentów na Istocie i modlić się o przebaczenie. Po dziś dzień uważają, że 
właśnie to pozwoliło ludziom tutaj przetrwać. Tak naprawdę Istota rozwinęła w końcu pewną 
odporność – może też organizmy inwazyjne uległy mutacji i straciły zjadliwość.
   Był to następny szok dla Usko.
   – Dlatego więc przestała się wycofywać! Dlatego wciąż żyje w Penitence! Nie dzięki 
świętym pismom i śpiewom, ani też ofiarom – one nie mają z tym nic wspólnego! Jak mówiłaś, 
Istota stawia opór!
   Ogarnęło go tak wielkie podniecenie, że mówił głośniej, niż zamierzał. Ze skraju obozowiska 
poniżej, zaspany głos skarżył się na hałas.
   W tejże chwili Lempi podjęła ostateczną decyzję i oddaliła się ukradkiem, ponownie 
zmierzając ku świątyni.
   – Jest jeszcze jedna rzecz, która zadziwia wszystkich na Sumbali. To znaczy, nie dosłownie 
wszystkich, lecz ludzi zainteresowanych tymi sprawami – rzekła Prara, ponownie ziewając.
   – Jaka? – Usko przywarł do niej i szeptał, by nie przeszkadzać śpiącym.
   – Podobno Statek ma powracać co jakiś czas i jeżeli kolonia znajdzie się w kłopotach, 
ratować tych, co przetrwali, i przenosić na bezpieczniejsze planety...
   Po długiej chwili Usko wykrztusił:
   – O tym nie słyszałem. Jedyne opowieści, jakie znam, pochodziły od mojej niańki z czasów, 
gdy byłem dzieckiem.
   – Wasi wspaniali kapłani zakazywali ich rozpowszechniania, jak sądzę?
   – Pewnie tak... Mów dalej.
   – Tak mówią nasze kroniki. A Statek nie powrócił. Może dzieje się tak, bo nieźle sobie 
radzimy, choć nie wszyscy są tego zdania. Niedaleko stąd natknęliśmy się jednak na świat, gdzie 
ludzie skazani są na wyginięcie i do nich Statek też nie powrócił. Was również zaniedbał, kiedy 
wasi przodkowie ryzykowali utratę zasobów biologicznych, eksperymentując na Istocie. Co to za 
rakieta?
   Mrużąc oczy, Usko rozejrzał się dokoła. Przed opactwem wybuchło zamieszanie. Pojawiły 
się świeże świetliki, latające tam i z powrotem, pewnie dlatego, że ludzie umieścili je na szczycie 
żerdzi, którymi wymachiwali. Słychać było krzyki. Wypatrywał szczegółów, ale dojrzał jedynie 
niewielki dwudziesto–, trzydziestoosobowy tłum.
   – Czy to zwyczajowa część obchodów pielgrzymkowych?
   Przez chwilę nie zwrócił uwagi na to, co powiedziała: nie oswoił się jeszcze na poziomie 
podświadomości z faktem, że rozmawiał z kimś, dla kogo zupełnie oczywiste rzeczy były 
nowością. Z opóźnieniem odrzekł: – Nie.
   – Tak myślałam. – Prara niezgrabnie wstała. – Wygląda na to, że kierują się w naszą stronę 
i mają zamiar wszystkich pobudzić.
   Faktycznie, teraz w jaśniejszym świetle większej ilości fosfogrzybów dostrzegł mnichów, 
biegnących przez obozowiska rodów, krzyczących i stukających patykami, czasami 
przeklinających zbyt opieszałe służki, na które w tłoku wpadali.
   – Co o tym sądzisz? – zapytała.
   – Ja? – Usko przyłożył dłoń do czoła. – Nie mam pojęcia.
   – A ja tak. Wygląda na to, że ci, którzy uważają nas za przeklętych turystów, zdecydowali, że 
trzeba coś zrobić z tą naszą bluźnierczą inwazją na święte miejsce!
   – Ale...
   – Masz lepsze wyjaśnienie? Jeżeli tak, pospiesz się z nim, bo z pewnością podążają 
w kierunku statku mojego ojca!
   – Albo – wykrztusił Usko, czując suchość w gardle – naszym.
   – Naszym? – Spojrzała zdumiona.
   – Może dlatego, że trzymaliśmy się za ręce...
   – Bez przesady! Czy to naprawdę takie okropne?
   – Bynajmniej, było cudownie! Lecz... dlaczego mieliby kierować się w stronę statku? Nie 
widzą go, a nawet nie są w stanie dotknąć. Więc...
   – Myślę – powiedziała nagle zmienionym głosem – że jednak masz rację. Stanowczo 
wyglądają, jakby zauważyli cel i zmierzali w tę stronę z szybkością fali powodziowej. Chodźmy! 
Biegiem!
   Ponownie łapiąc go za rękę, pociągnęła go w górę. Potwierdziły się ich najgorsze obawy. 
W momencie kiedy motłoch dostrzegł ich, podniosło się olbrzymie wycie. Co jakiś czas słychać 
było pojedyncze głosy, wołające „obcy, bluźniercy, niewierzący, heretycy”!
   Niedaleko czoła pogoni Usko dostrzegł błysk jaskrawej purpury. Czy to nie suknię w takim 
właśnie odcieniu miała na sobie Lempi, udając się na modły?
   Ogarnęły go okropne przeczucia, lecz próbował je stłumić. Puszczając rękę Prary, zawołał:
   – Wygląda na to, że moja siostra też tam jest!
   – Co? – Zawołała Prara, przystając parę metrów powyżej na stromym stoku. Spojrzała w dół.
   – Tak! Ta dziewczyna w purpurze!
   – Co ona wyrabia, prowadząc wyjący motłoch prosto na nas? Pewnie zazdrosna jest o brata, 
który znalazł sobie towarzystwo na noc, a ona nie?
   Ta uwaga, podobnie jak poprzednia o kontrakcie z mózgiem, zupełnie zbiły go z tropu. Stał 
więc z otwartymi ustami, wpatrując się w nią.
   – Och! – Roześmiała się nagle. – Przepraszam, chyba za dużo powiedziałam. Papcio nie 
będzie pewnie zbytnio zadowolony, ale skoro i tak zawsze muszę go zdenerwować, poczekam 
spokojnie na konsekwencję. Trzymaj się.
   Uniosła nadgarstek do ust i wyszeptała słowa, których Usko nie dosłyszał, potem czekała na 
odpowiedź, która wkrótce nadeszła.
   – Otworzą nam w mgnieniu oka – oświadczyła.
   – Nam?
   Podczas gdy Usko zmagał się z ostatnim z nazbyt licznych wstrząsów, które dzisiaj przeżył, 
pomysł przyjęcia również jego na statek, okazał się całkiem niezły. Tymczasem pierwsi ze 
ścigającego ich tłumu, teraz powiększonego do osiemdziesięciu lub stu osób, zbliżyli się na 
odległość rzutu kamieniem. Schylając się, podnosili kamienie i rzucali nimi z całej siły. Na 
szczęście, część z nich nie dochodziła do celu.
   – Czy mówiłam coś o tym, że jesteście łagodnymi ludźmi? – mruknęła Prara. – Pośpieszmy 
się!
   Gdy jeszcze to mówiła, następny kamień przeleciał łukiem i uderzył ją w prawą skroń, tuż 
poniżej linii włosów. Spojrzała ogromnie zdziwiona, zachwiała się i upadła. Po jej policzku 
płynęła krew.
   Tłum wydał okrzyk triumfu. Cała dolina już wrzała. Posypała się lawina mniejszych 
i większych kamieni. Usko opadł na łokcie i kolana obok Prary, próbując bezskutecznie ochronić 
ją przed dalszymi uderzeniami i przyjmując nawałnicę na siebie, jakby pragnął odpokutować 
swoje winy, polegające na uleganiu kłamliwym sugestiom kapłanów przez dwadzieścia lat 
dotychczasowego życia.
   
   * * *
   Deszcz kamieni ustał, lecz nadszedł następny cios. Nie, nie był to cios, tylko kopniak. Usko 
przekręcił się i niemrawo próbował wstać. Pierwszą rzeczą, jaką ujrzał, była purpurowa suknia 
jego siostry.
   Faktycznie, powinna przybiec tutaj jako jedna z pierwszych. Zawsze udawało jej się mnie 
wyprzedzić, chociaż nie spodziewałbym się, że będzie tak szybko biec w swoim stroju 
pielgrzymkowym.
   Z zaciśniętymi pięściami i grymasem wściekłości nie wyglądała już na piękność. Wokół niej 
zgromadził się tłum kapłanów, mnichów i mniszek, niektórzy mieli latarnie, a niektórzy trzymali 
w rękach pałki i inne chwycone w pośpiechu przedmioty, mogące służyć za broń.
   – Mamy ją więc. I ciebie też! – syknęła Lempi. – Podstępnego heretyka, który przybył tu, 
aby dokończyć robotę Owdiego!
   Usko próbował podnieść się. Lempi wyrwała jednemu ze stojących obok pałkę i uderzyła go 
w głowę z całej siły. Z krzykiem upadł ponownie na ziemię.
   – Opowiedziałam o tobie pomocnikom opata! – warknęła. – O tym, jak słuchałeś Owdiego, 
jak nie chciałeś udać się na Pielgrzymkę, jak zabiłeś moją baplabaskę, jak bluźnisz przeciwko 
Istocie każdym swoim oddechem! Już samo twoje istnienie jest bluźnierstwem!
   Cichy i daleki głos w jego mózgu mówił: Oszalała! Usko, twoja siostra Lempi jest wariatką! 
Dlaczego wcześniej tego nie zauważyłeś?
   Rozglądając się dookoła, triumfalnie wyprostowana, uniosła pałkę do góry i krzyknęła: – 
Zabić ich! Zabić heretyków!
   I przez chwilę wydawało się, że tłum jej posłucha.
   Wtem, pomiędzy jednym a drugim uderzeniem serca, nastroje ciżby zmieniły się. Twarze 
pobladły, ręce opadły, niektórzy cofnęli się. Nie patrzyli już na Lempi, lecz za nią.
   – Na co czekacie? – warknęła. – Tchórze! Dobrze, więc sama to zrobię, nawet jeżeli to mój 
brat! Jesteście lojalni wobec Istoty czy bluźniercy Usko? Pokażcie swoje prawdziwe oblicze!
   – Dość. – Powiedział łagodny, lecz rozkazujący głos, który wydawał się dochodzić ze 
wszystkich kierunków.
   Oniemiała Lempi obróciła się ponownie i dostrzegła, co znajdowało się za jej plecami. I nie 
było to już czyste niebo, usiane gwiazdami, lecz olbrzymi kształt, wyższy i szerszy niż sto 
baplabasek. Ukazało się oświetlone wejście i sylwetki ludzi.
   Niektórzy, w zasadzie większość, nie miała pojęcia, gdzie wylądował statek. Nawet ci, 
którym o tym mówiono, nie potrafili wyobrazić sobie jego prawdziwej wielkości. Usko również 
nie mógł opanować zdziwienia, klęcząc i rozcierając obolałą skroń. A był to tylko mały bączek, 
przeznaczony do lądowania na powierzchni planety! Jak wielki musiał być właściwy statek?
   Nastąpiła chwila napięcia, a potem wybuchła panika. Kiedy jednak zabrzmiały okrzyki 
przerażenia i ludzie rzucili się do ucieczki, tenże sam spokojny głos powiedział: – Stójcie!
   W jednej chwili zatrzymali się, jakby nogi ich i ręce zaplątały się w pnącza szopaliki. 
Niczego nie było widać, ale ilekroć ktoś próbował się poruszyć, czuł duży opór, tym większy, im 
mocniej napierał. Usko nie został schwytany w tę niewidzialną sieć, spoglądał więc tylko 
zdziwiony, zapominając o bólu.
   Na twarzy Lempi zastygł grymas furii.
   To nie ja zrobiłem to mojej biednej siostrze. Ani też Owdi, czy ktokolwiek inny. Nie można 
nawet winą obarczyć genów. Jesteśmy przecież zabezpieczeni; nawet Sumbalańczycy tak 
twierdzą. Czyli był to jej wybór.
   Świadomy wybór.
   Obok niego coś się poruszyło. Myślał, że to może Prara ocknęła się, ale gdy odwrócił obolałą 
głowę, stwierdził, że to ktoś obcy ze statku klęczy obok dziewczyny. Na skroni jej igrało jakieś 
światło, a rana zabliźniała się w oczach. Chwilę później wstał równocześnie z nią.
   I znalazł się twarzą w twarz z Krakiem.
   Gdyby to był jego własny ojciec, mógł się spodziewać nagany i wymówek, bolesnych jak 
uderzenie rózgą. Zamiast tego usłyszał szorstkie, lecz pełne współczucia słowa:
   – Nie spodziewałeś się tego, chłopcze? Założę się, że coś takiego jeszcze się podczas 
Pielgrzymki nie wydarzyło!
   Jeden z mnichów podchwycił jego słowa i krzyknął histerycznie:
   – Nigdy! I nie powinno było! Obecność niewiernych na pewno obraziła Istotę!
   – Tak! Tak! – Zgodzili się zgromadzeni kapłani, mnisi, członkowie rodów, a nawet 
chłopstwo w łachmanach. Naprężali mięśnie, próbując unieść broń. Stwierdziwszy, że wysiłki te 
są bezowocne, uciekli się do pogróżek: – Zabić ich! Zabić!
   Usko i Prara, przerażeni pomimo świadomości, że groźby nie mogły zostać wprowadzone 
w czyn, przysunęli się bliżej do jej ojca. Na twarzy Kraka malował się wyraz nieukrywanej 
pogardy.
   – Co robicie pomiędzy sobą – powiedział po chwili – jest waszą sprawą. Jednak zraniliście 
moją córkę, która jest gościem na waszej planecie.
   – Gościem! – Znowu odezwał się rozhisteryzowany młody mnich. – Najeźdźcą! Intruzem! 
Jeżeli nie powstrzymalibyśmy was od zatruwania naszych umysłów swoimi kłamstwami, 
chcielibyście zaraz otruć samą Istotę i zawładnąć naszą planetą!
   Rozległ się szmer poparcia. Już nie tylko mięśnie naprężały się, ale i żyły wychodziły na 
wierzch, gdy uzbrojeni w pałki próbowali znowu uwolnić się z niewidzialnych więzów.
   – Błogosławmy Lempi, która ukazała nam prawdę! – wykrzyknął młody mnich.
   Głaszcząc swoją brodę, Krak spoglądał na Lempi, potem na mnicha, i z powrotem na Lempi. 
Zdawał się na coś czekać. Po raz pierwszy Usko dostrzegł, że miał on na sobie już nie tylko pas 
i bransoletę, lecz jeszcze coś błyszczącego dokoła głowy, ledwie widocznego wśród kręconych 
brązowych włosów, zakończonego kwadratowymi płytkami dotykającymi skroni.
   – Jak widzę – mruknął brodaty mężczyzna, choć głos jego mogli wyraźnie usłyszeć wszyscy 
– żałujesz teraz swojej decyzji wyrzeczenia się stosunków z kobietami i wstąpienia do zakonu, bo 
coś z maniackiej desperacji Lempi odbija się echem w twej podświadomości. Podsłuchawszy, jak 
skarżyła się pomocnikowi opata na Usko, postanowiłeś przysłużyć się jej, tak aby wreszcie cię 
zauważyła, zakazanego partnera, i porzuciła odpowiednich dla siebie młodzieńców, z którymi 
flirtowała cały zeszły wieczór, zamiast pobożnie wysłuchiwać twoich recytacji. Usługa, której się 
podjąłeś, to zamordowanie jej brata.
   – Kłamstwo! – jęknął mnich.
   – Lecz to ty rzuciłeś kamień, który powalił moją córkę.
   Mnich poruszał ustami, ale nie wydobyło się z nich żadne słowo.
   Przez mgnienie oka Usko żywił nadzieję, że Krak zapanował nad sytuacją przy pomocy 
swoich komputerów, o których tyle słyszał od Prary. Jednak nadzieja była płonna.
   Jego optymizm zniknął, gdy ktoś zawył: – Jaka szkoda, że kamień nie zabił dziewczyny!
   Ktoś inny zakrzyknął: – Chodźcie, wyprujmy im flaki, śmierdzącym heretykom! Śmierć 
niewiernym!
   Usko zauważył z odrazą, że tym kimś była starsza mniszka, do złudzenia przypominająca 
jego matkę.
   Otaczając talię ojca ramieniem, Prara powiedziała:
   – Nie możesz ich tak trzymać wiecznie.
   – Nie, zgodziliśmy się nie robić nikomu krzywdy poprzez swoje wizyty, a wkrótce będą one 
wstrzymane... Czy nie mówiłem, że prędzej czy później zrobisz coś tak głupiego, co nikomu 
innemu nie przyszłoby do głowy?
   Spojrzała na niego śmiało.
   – Naprawdę?
   – To, moja córko, nie jest dowcip.
   Można było wyczuć napięcie pomiędzy nimi, jak w powietrzu przed burzą. W końcu Prara 
potulnie rzekła:
   – Ale przecież uczyłeś mnie, że dobrem jest dzielenie się prawdą.
   Krak roześmiał się w głos i klepnął po udzie.
   – Kocham cię, Praro! Muszę! I tak już jest! Nie znalazłem żadnego fałszu w tym, co 
opowiadałaś swojemu młodemu przyjacielowi, żadnego odstępstwa od prawdy. W czasach 
prehistorycznych, kiedy ludzie wierzyli w bogów i diabły, było takie powiedzenie: „Mów prawdę 
i zawstydzaj zło”. A, i nie powtarzaj, że to ja robię niegrzeczne uwagi!
   Zwrócił się w stronę Usko, który z zaskoczeniem stwierdził, że znowu mógł się uśmiechać. 
Tak wiele otwierało się teraz możliwości, wynikających z tego, co mówiła Prara i jej ojciec, że 
prawie optymistycznie patrzył na perspektywę spędzenia reszty życia na Ekatili... W zasadzie, 
patrzyłby, gdyby nie słyszał wycia i przekleństw motłochu za plecami.
   – Pozostaje jeszcze problem, co zrobić z Lempi – rzekł Krak. – Lempi, która próbowała 
zamienić zgromadzenie pielgrzymów w pluton egzekucyjny i zabić swego własnego brata. 
Wydaje mi się, że to znacznie większe bluźnierstwo niż głośne wypowiadanie wątpliwości.
   – Zabić go! – rozległ się krzyk i powtórzył echem.
   Krak opuścił luźno ramiona.
   – Dobrze. Jako obcy przybysz, nie mam zamiaru wtrącać się do waszych spraw. Zrobiłem to 
tylko ze względu na krzywdę mojej córki. Pamiętajcie o tym. Nie obchodzi nas na Sumbali, jak 
żyjecie i w co chcecie wierzyć. Kiedy jednak napadacie na pokojowo nastawionych przybyszów, 
przekraczacie granice cywilizowanego zachowania.
   – Zamknij się i odjeżdżaj stąd! – padła odpowiedź.
   – Zrobimy to, nie martwcie się. – Krak przesunął ręką po czole, jakby i on został zraniony 
przez kamień, który uderzył jego córkę. – Co jednak głowy waszych rodów będą miały do 
powiedzenia rankiem, jest już inną sprawą. Zanim uwolnimy was z więzów i odlecimy, pozostała 
jeszcze kwestia Lempi. Ani ja, ani też Prara nie mamy do niej żalu, nie można mieć żalu do 
wariatki. Sugeruję, aby wyrok w sprawie Lempi został wydany przez jej niedoszłą ofiarę, jej 
brata Usko.
   Nienaturalnie spokojny, czując cudowny wewnętrzny luz (domyślając się powodu – 
w trakcie rozmowy, Prara wspominała o nanochirurgach), Usko zastanawiał się przez chwilę, 
a potem uśmiechnął, tym razem jeszcze szerzej.
   – Wygląda na to, że już wszyscy w dolinie zostali wyrwani ze snu. Znajdźcie więc kapłana 
rodu Iszapago o imieniu Yekko.
   Uśmiech stał się szyderczy.
   – Nie jest tu postacią nieznaną. W drodze opowiadał mi, jak obecny był na konferencji na 
temat proponowanej budowy lądowiska na Polarnym Pustkowiu. Był po stronie, która przegrała 
i nadal ma wątpliwości dotyczące tej sprawy.
   Przerwał, żeby dokładnie zrozumieli o co mu chodzi, potem krzyknął:
   – Spytajcie go o moją siostrę! Poproście, aby powtórzył, co mówiła w czasie podróży – te 
wszystkie obelgi pod adresem Istoty, bluźnierstwa, stwierdzenie, że jest ona niekompetentna i że 
wszystko, co od niej otrzymujemy, jest nic nie warte! Wielebny Yekko to uczciwy człowiek! On 
wam wszystko powie. A potem decydujcie!
   Pole obezwładniające wciąż wydawało się najsilniejsze w pobliżu Lempi, może dlatego, że 
najbardziej zaciekle próbowała się wyrwać i w ten sposób powiększała jego moc. Usko 
zakończył z nutą triumfu w głosie. Jakkolwiek miała wyglądać reszta jego życia, zwłaszcza 
patrząc na otaczających ludzi, którzy wciąż żądni byli jego krwi, warto było ryzykować.
   Biedny Yekko! Jeżeli tłum zastosuje się do jego sugestii, Osahima z pewnością zwolni go 
z funkcji rodowego kapłana Iszapago. Był jednak lubiany i prężny. Może pewnego dnia wyląduje 
tutaj w roli opata? Kto wie?
   – Czas bezpiecznego użycia pola już się prawie skończył – powiedziała osoba, która leczyła 
Usko i Prarę. Krak przytaknął.
   – Tak. Najlepiej zrobimy odlatując. Teraz, kiedy przekonaliśmy się, jak bardzo moja córka 
myliła się co do tych „łagodnych ludzi” – zmierzwił jej włosy ręką, mówiąc to – nie sądzę, 
abyśmy mieli czekać na resztę ceremonii. Dopilnuję nagrywania. Poza tym wokół dziewiątej 
planety krąży anormalny księżyc, na temat którego Budowniczowie chcą mieć więcej danych. 
Przy okazji, jest to dobre miejsce na nurkowanie pod lodem... Chodźmy.
   Serce Usko zamarło. Spojrzał na Lempi, czytając z jej kwaśnego spojrzenia, jakiego losu 
życzyła mu w momencie swojego uwolnienia. Na twarzach za nią malowało się jeszcze więcej 
nienawiści, więcej strachu.
   A jednak stało się. Przybysze odlatywali. Musi teraz ponieść konsekwencje swojego 
postępowania. Może gdyby zerwał się teraz do morderczego biegu...
   – Usko! – powiedziała z niecierpliwością Prara. – Przestań się grzebać.
   – Ja?
   A jednak wyciągała ku niemu rękę. Za nimi wznosiła się sylwetka „małego” statku 
kosmicznego, zwanego bączkiem...
   To, jak informował sam siebie Statek, jest początek czegoś nowego. To początek ponownego 
mieszania ras!
   Logiczne, że stało się to w strefie wpływów Budowniczych; zrozumiałe, że pośród 
Sumbalańczyków, którzy najwcześniej skorzystali z oferty wynajmu statków.
   Lecz, aż do ostatniej chwili ośmielałem się myśleć, że Usko dołączy na trzeciego, po raz 
pierwszy od czasu, gdy tych pasażerów miałem dziesiątki tysięcy.
   Hmm! Jego obecność na Sumbali, fakt, że jest zdrowy i doskonale genetycznie zabezpieczony, 
jak na swoją planetę (choć niewątpliwie będzie wymagał lokalnych modyfikacji), daje nadzieję na 
nową gałąź rasy...
   Ciekawy punkt. Statek zdecydował, że będzie śledził rozwój wypadków. Może dostarczy mu 
to jakiejś rozrywki.
   

Rozdział 10
   Statek
   
   W polu widzenia ukazała się następna planeta, błękitnozielona na tle czarnego nieba. 
Posiadała jednego dość dużego satelitę i, co było niezwykłe w tak bliskiej odległości od lokalnej 
gwiazdy, spore grupki mniejszych w obu punktach Trojana.
   – Zastanawiam się – mruknął Statek – co zrozumiecie z tego świata.
   I rozpoczął projekcję.
   Na początku było, jak zwykle, ogólne badanie: seria panoramicznych obrazów 
przesuwających się od bieguna do bieguna. Annika i Menlee dowiedzieli się z nich, że planeta 
ma dwa olbrzymie kontynenty i wiele archipelagów, którymi tak gęsto usiane były morza, że 
trudno było mówić o oceanach.
   Potem przyszedł czas na najważniejsze cechy – łańcuchy górskie, niektóre z nich 
wulkaniczne, tworzące Ognisty Krąg na obrzeżach największej grupy mórz; równiny, gładkie jak 
plusz, zielono–czarne lub skaliste, upstrzone karłowatą roślinnością, wśród której buszowały 
wielkie zwierzęta, nazbyt jednak odległe, żeby dokładniej się im przyjrzeć; obszary gęsto 
porośnięte roślinami, nie drzewopodobnymi, lecz bardziej typu płożącego, zwłaszcza na 
szczytach najwyższych gór aż po granicę wiecznego śniegu; i pustynie, gdzie szerokie wąwozy 
pełne kamieni, sugerowały zmianę klimatu w niedalekiej przeszłości, ponieważ nie zdążyły się 
one jeszcze wypełnić niesionym przez wiatr piaskiem.
   Tu i ówdzie obraz zatrzymywał się na jakimś uderzającym szczególe: stanowisku wysokich 
roślin, które zamiast liści posiadały płaskie mięsiste twory ułożone wstępującą spiralą wokół 
łodygi, największe na dole miały głęboki niebieskawoczerwony kolor, a najnowsze na czubku 
połyskiwały jaskrawożółto. Inne rośliny wrastające na mielizny jeziora długimi cienkimi palami, 
wibrowały na wietrze z tak widocznym natężeniem, że wyglądało to, jakby zostały 
powstrzymane i zmuszone do postoju w połowie drogi do zwycięskiego podboju...
   Naturalnie, morze również tętniło życiem, od kipiącej powierzchni począwszy, 
a skończywszy na najgłębszej głębi. Mieli okazję podziwiać próbki na wyświetlanych obrazach. 
Stworzenia te jednak nie zadziwiły ich zbytnio, ponieważ wymogi życia w wodzie prowadzą, 
z konieczności, do rozwinięcia podobnych form. Kiedy Annika to skomentowała, Statek 
potwierdził, że nawet na rodzimej planecie z pół tuzina różnych grup zwierząt doszło drogą 
ewolucji do podobnych kształtów z tej właśnie przyczyny.
   Jednakże, wydawało się, że nie ma ptactwa, chociaż ujrzeli gromady półprzeźroczystych 
stworzeń, wielkości od połowy ludzkiego palca, po rozpiętość ramion człowieka. Odbywały one 
migracje z wyspy do wyspy w drodze do tropików pod koniec polarnego lata. Były one niesione 
czymś w rodzaju monsunów lub pasatów. Zafascynowani tym widokiem Annika i Menlee 
obserwowali, jak radzą sobie w dalekiej podróży. O zachodzie słońca zwijały się w kłębek 
i opadały w dół. Nocą pasły się idąc w stronę wyżej położonego punktu: pagórka, kępy 
roślinności lub też skraju urwiska. O świcie ponownie rozwijały się, może uwalniając sprężony 
wodór lub inny lekki gaz do zewnętrznego płaszcza. Prędzej czy później porywane były przez 
podmuch wiatru. Ponosiły rzecz jasna straty: niektóre spadały do morza i padały łupem 
drapieżników, jeżeli wyspa była wulkaniczna, wystarczył silny prąd wstępujący, aby zmienić ich 
obrany szlak. Pomimo to nie dało się zauważyć zmiany ich liczebności.
   Czasami, nieomal w doskonałej ciemności, jakby księżyc lub słońce skryło się za chmurą, 
i jedyne światło pochodziło z gwiazd i jednego ze skupisk maleńkich księżyców, można było 
dostrzec tylko niebieskawe błyski, podążające w górę.
   Nie byli w stanie określić, jak długo wpatrywali się zafascynowani w tę szczegółową analizę 
nieznanej biosfery. Zaczęli się nawet zastanawiać, lecz porzucili zgadywanki. Z kosmosu mogli 
obejrzeć każdą porę roku w każdym miejscu planety, choć był to, rzecz jasna, montaż złożony 
z setek próbek.
   Wycieczka skończyła się widokiem plaży opadającej ku morzu w blasku zachodzącego 
słońca – piaszczystej, usianej gdzieniegdzie skałkami, które zatrzymywały wodę przypływów, 
tworzącą niewielkie oczka. Spoglądali w dół na horyzont, migoczący czerwienią i złotem. 
W pewnej odległości od brzegu, widać było trzy małe wysepki, w koronach z wysokich roślin, 
kołyszących się na wietrze.
   Powietrzne stwory podchodziły do lądowania. Można je było gdzieniegdzie dostrzec, kiedy 
światło załamywało się na ich półprzeźroczystej tkance, jak na szlachetnych kamieniach.
   Annika westchnęła głęboko, jakby na dłuższy czas zaparło jej w piersiach dech z wrażenia.
   – No? – powiedział Statek. – Co o tym sądzicie?
   – Przepiękny świat! – szepnęła, a Menlee powtórzył za nią jak echo.
   Potem zmarszczył brwi i rzekł:
   – Jedna rzecz mnie dziwi.
   – To znaczy?
   – Pokazałeś nam praktycznie wszystko, z wyjątkiem śladu człowieka.
   – Faktycznie! – wtrąciła Annika. – Pomyślałam, żeby o to zapytać zaraz na początku, ale 
potem zapomniałam pod wrażeniem rozmaitości tego wszystkiego... Statku, jak długo tu 
jesteśmy?
   – W pobliżu planety?
   – Oczywiście!
   – Według waszego czasu, dwa i pół dnia. Dwa dni czasu lokalnego.
   Wykrzyknęli równocześnie. Menlee aż podskoczył.
   – Ale nie czuję zmęczenia, ani głodu, ani nawet pragnienia! A ty, Annika?
   Potrząsnęła głową, w oczach jej pojawił się błysk przerażenia.
   – Niepotrzebnie się martwicie o brak jedzenia i snu. Nie odczujecie żadnych negatywnych 
tego skutków. Prawdą jest jednak, że nie tylko od czasu przybycia tutaj, ale od opuszczenia 
Szrengu, przebywacie w zamkniętym pomieszczeniu... Chcielibyście spędzić dzisiejszą noc pod 
gołym niebem?
   Chwilę zabrało im pojęcie znaczenia tej propozycji. Annika zareagowała pierwsza. 
Wskazując na ciągle widoczny obraz plaży wykrztusiła:
   – Tam, w dole?
   – Dokładnie.
   – Ale...!
   Menlee przerwał jej, biorąc za rękę i czując, że drży.
   – Nie rozumiem! Ten świat jest wręcz idealny do zamieszkania przez ludzi, coś musi więc 
być tu nie w porządku! A jednak pamiętam naszą wizytę w przegranym świecie zdeformowanych 
ludzi i twoje reakcje na ich widok. To też pewnie jest świat, którego kolonizację rozważyłeś 
i odrzuciłeś.
   – O dziwo – odrzekł po chwili zastanowienia Statek – mylisz się.
   – Co?
   Annika, dzielnie walcząc z tym paradoksem, zaryzykowała stwierdzenie:
   – Czy musiałeś zabierać stąd osadników?
   – Nie.
   – A może zostali zabrani przez kogoś innego – na przykład ludzi z Sumbali?
   – Błyskotliwa hipoteza, ale nieprawidłowa. Sumbalańczycy musieli niewątpliwie przelecieć 
przez tak położony system. Jednakże zaryzykuję stwierdzenie, że przeprowadzili tylko pobieżne 
badania – może według ich standardów dość dokładne, lecz pobieżne w porównaniu z tym, co wy 
oglądaliście. Można też przyjąć, że Budowniczowie wciągnęli tę planetę na listę ewentualnych 
schronień w razie potrzeby. Pamiętając jednak, iż nie spodziewają się konieczności migracji 
w ciągu najbliższych kilku tysięcy lat, nie sądzę, żeby przywiązywali do tego świata zbyt wiele 
uwagi.
   Menlee wziął głęboki oddech, zaciskając pięści.
   – Wyjaśnijmy więc wszystko! To jest świat, na który wysadziłeś osadników i nie uważasz, że 
kolonia poniosła porażkę. Tak?
   – Osadnicy nie przegrali – w głosie Statku zabrzmiało dziwne wahanie – Może nie.
   Menlee potrząsnął głową, zupełnie zbity z tropu. Po chwili zastanowienia Annika 
powiedziała z wahaniem:
   – Pozostało tylko jedno wyjaśnienie.
   – Na kosmos, powiedz! – wykrzyknął Menlee.
   – Statek próbuje, zmusić nas, żebyśmy sami wyjaśnili coś, czego instrukcje zabraniają mu 
mówić wprost.
   – Chodzi ci o to, że musimy znaleźć następną lukę? Tak, sądzę, że już się do tego 
przyzwyczailiśmy... Dobra. Jak dotąd wiemy, że...
   Menlee powtórzył pokrótce wszystkie dane i parę następnych minut spędzili na bezowocnych 
dyskusjach. Kiedy odwołali się do Statku, otrzymali mniej niż pomocną odpowiedź, tak 
przynajmniej z początku się wydawało.
   – Niezależnie od tego, jak próbuję ominąć instrukcje, nie mogę powiedzieć więcej na ten 
temat, ponad to co już usłyszeliście.
   Potem nagle, gdy już mieli się poddać, zaświtała im myśl.
   – Nie możemy znaleźć wyjaśnienia bez zejścia na dół! – wykrzyknęła Annika.
   – Och! – Menlee nareszcie zrozumiał. – Oczywiście!
   – Ale, jeżeli to zrobimy, czy znajdziemy rozwiązanie? – spytała.
   Nie było odpowiedzi.
   – Przypuszczam, że to zależy już tylko od nas – podsumował Menlee. – No i co sądzisz 
o pomyśle zejścia na ląd?
   Annika przygryzła wargę zastanawiając się.
   – Można przyjąć, że nic złego nie może nam się przytrafić, bo Statek by nas ostrzegł. 
Przypuszczam, że dostaniemy jedzenie i dowiemy się, czy tutejsza woda zdatna jest do picia, 
a drapieżniki i inne zagrożenia będą od nas odpędzane... Byliśmy już w tylu obcych systemach 
i tak wiele widzieliśmy, a jednak nie chodziliśmy jeszcze faktycznie pod obcym niebem.
   – Zróbmy to teraz! – rzucił Menlee.
   – Aha! Wreszcie odezwał się pionierski duch naszych przodków. – Szyderczym słowom 
wypowiedzianym przez Annikę zaprzeczył jednak uścisk dłoni, jakim go obdarzyła. – Bardzo 
dobrze. Statku?
   – Już tam jesteście – rzekł łagodny głos. Pod ich stopami nie było gładkiej sprężystej 
podłogi, ale skrzypiący wilgotny piasek.
   
   Trudno nie zastanawiać się, jak Sumbalańczycy zareagowali na ten bezimienny świat. Jeżeli 
skontaktowałby się z tą planetą statek z Yellika i miał w dodatku na pokładzie naukowców ze 
Szrenga z ich akademickim dogmatyzmem, pewnie już powstałyby najdziwniejsze hipotezy 
i wyjaśnienia – przeważnie dotyczące wyraźnej porażki mojej misji lub też istnienia wrogich flot 
skupionych wokół Ukrytego Świata. Wieże spekulacji wzniesione na ruchomych piaskach 
nonsensu.
   Oczywiście, zawsze pozostawało miejsce na domysły. Ludzie nie byliby ludźmi, bez 
zdolności do ich snucia.
   Przynajmniej wkrótce poznam reakcje Sumbalańczyków.
   A jeszcze wcześniej reakcję Anniki i Menlee. Jakie to pouczające, mieć dwoje pasażerów na 
pokładzie!
   

Rozdział 11
   Bezimienny świat
   
   Menlee przestraszył się, lecz Annika wybuchnęła śmiechem.
   – To naprawdę piękny świat! Prawda?
   Pobiegła w dół po łagodnej pochyłości do morza. Stojąc w wodzie po uda, odwróciła się ku 
niemu.
   – Chodź! Chodź do mnie! Woda jest cudowna!
   Odrobinę odprężony, choć wciąż rozglądając się czujnie dookoła, powiedział: – Musimy być 
gdzieś w tropikach.
   Ciepłe powietrze muskało jego gołą skórę, już dawno przestali zawracać sobie głowę 
ubraniem. Otaczały ich najrozmaitsze zapachy tak cudowne, że nawet Statek nie mógł ich 
wyczarować.
   – Chodźże! – nalegała Annika. – Jeszcze nigdy razem nie pływaliśmy!
   – Nie sądzisz, że powinniśmy wcześniej zbadać okolicę? – powiedział praktycznie. – Już 
chyba nie pozostało zbyt wiele czasu do zmroku.
   Kiedy to mówił, następny klucz powietrznych istot lądował spiralą na ziemi, celując w kępy 
niskich zarośli, które jak właśnie zauważyli, porastały grunt w pobliżu plaży. Nie mogąc się temu 
widokowi oprzeć, obserwowali lądowanie. Dopiero gdy stworzenia zniknęły, Annika 
odpowiedziała:
   – Zbadać? – zdziwiła się. – Dlaczego po prostu nie zrelaksować się? To nasza pierwsza 
i może ostatnia okazja spędzenia nocy na obcej planecie...
   – Właśnie! Dlatego chcę się tu rozejrzeć. Ta plaża wygląda prawie identycznie jak nasze na 
Szrengu; morze też jest bardzo podobne. Ale ani rośliny, ani też zwierzęta nie są takie, jakie ty 
lub ja kiedykolwiek przedtem widzieliśmy. Chcę przekonać się, że jestem w obcym świecie, 
wyciągnąć rękę i dotknąć nieznanego.
   Przebiegł wzrokiem po niebie i dodał:
   – Popatrz! Księżyc jest w trzeciej kwadrze. Poza tym niemal nie ma żadnych chmur. 
Możemy tu powrócić później i pływać przy księżycu. Przedtem jednak...
   – Co? – Szła, brodząc w stronę brzegu.
   – Czy nie powinniśmy zdecydować, gdzie będziemy spać? Pomimo że Statek utrzymywał 
nas tak długo w stanie czuwania, zaczynam się czuć odrobinę śpiący i nie bawi mnie 
perspektywa leżenia nago na szorstkim piachu, który może być wylęgarnią owadów i wszelkiego 
rodzaju pasożytów. Za chwilę pewnie poczuję pragnienie. Powinniśmy poszukać źródła czystej 
wody.
   Zaskoczona odparła:
   – Z pewnością Statek przyśle nam jedzenie i picie, i coś do spania, coś do przykrycia na 
wypadek nocnych chłodów.
   – Czemu więc jeszcze tego nie zrobił? Tu niczego nie ma. Nie ma! Poza nami.
   Wreszcie dotarło do niej, o co mu chodzi. Faktycznie, zostali, jakby to powiedzieć, 
wysadzeni bez niczego, poza własnymi ciałami.
   Dołączyła do niego powoli, wzięła go za rękę i rozejrzała się dookoła. Po chwili nieśmiało 
powiedziała – Statku?
   Nie było odpowiedzi.
   – Statku! – jakby krzyk mógł coś zmienić.
   Usłyszeli tylko szmer lekkiego wiaterku i delikatne uderzenia fal o brzeg. Nagle powietrze 
przestało wydawać się ciepłe.
   – Chyba nie odleciał i nie zostawił nas samych – wyszeptała.
   – Nie, tego nie mógł zrobić. Pamiętasz, wyczytaliśmy w jego instrukcji...
   – A pamiętasz, że komputer powiedział, iż nie możemy znać aktualnych instrukcji, bo one 
ewoluują w miarę nabierania przez Statek doświadczenia? Pamiętasz, jak naigrawaliśmy się 
z jego umiejętności obchodzenia komend? Pamiętasz, że przyznaje, iż został uszkodzony?
   Nagle stali, patrząc na siebie rozszerzonymi oczyma, pobledli na twarzach, szczękając 
zębami. Po chwili Menlee złapał Annikę w ramiona, żeby ją pocieszyć, a i sam chciał mieć jakieś 
oparcie.
   Jednak po krótkiej chwili odzyskali spokój. Słońce dopiero dotykało horyzontu. Annika 
powiedziała słabym głosem: – Masz rację. Musimy wykorzystać światło dnia.
   – Tak, tak sądzę. – Pomiędzy wierszami ukryte pozostały niewypowiedziane pytania: Czy 
musimy odkrywać metodą prób i błędów, co jest bezpieczne do spożycia, jakie czyhają na nas 
dzikie bestie, ofiarami jakich grzybów i bakterii możemy paść...?
   Ociężale, trzymając się za ręce, powlekli się prostopadle do linii brzegowej w górę po zboczu 
wydmy.
   Na jej wierzchołku znaleźli strumień, rozlewający się małą deltą pomiędzy skałkami. 
Puszczając rękę Anniki, Menlee zbliżył się do niego, uniósł odrobinę wody do ust i delikatnie 
dotknął językiem.
   – Przynajmniej jest słodka – stwierdził. – Nie możemy, oczywiście, określić, jakie organizmy 
zawiera, ale jakoś nie wierzę, aby Statek tak całkowicie nas porzucił.
   Annika również pokonała swój strach.
   – Chodzi ci o to, że nie mógł nam o tym wszystkim opowiedzieć słowami i mamy to sami 
odkrywać?
   – Tak musi być. Po prostu musi.
   Mam nadzieję, że się nie mylisz...
   Tego jednak nie powiedziała. Spojrzała w górę potoku.
   – Myślisz, że uda nam się znaleźć coś w tych krzakach, z czego można zrobić łóżko? A może 
i sklecić jakiś szałas?
   – Może to atawizm, ale wydaje mi się, że będę się czuł bezpieczniej tam niż na plaży.
   Następne niewypowiedziane pytania: Przypuśćmy, że jesteśmy uczuleni na liście lub gałęzie, 
na których się położymy; przypuśćmy, że będą tam głodne zwierzęta... Przypuśćmy, że Statek 
naprawdę nas opuścił!
   To jednak nie mieściło się w głowie.
   Ostrożnie, idąc wzdłuż brzegu strumienia, podążyli w głąb lądu, co jakiś czas czując chlupot 
błota pod stopami, przeważnie jednak znajdując twardy grunt, głównie ten sam piasek co na 
plaży. Uwaga ich skupiona była na niewielkim zagajniku – kępie drzewiastych roślin otoczonych 
zaroślami. Wyglądał na położony powyżej linii najwyższych przypływów. W umysłach ich 
skojarzył się z archetypowym obrazem bezpieczeństwa i dobrej kryjówki. Annika nawet nie 
spojrzała na ręce chwytając coś wystającego z brzegu, gdy musieli wspiąć się na wyżej położony 
teren.
   Nie wytrzymało i dało się wyciągnąć. Zaklęła, odzyskując równowagę przy pomocy Menlee. 
Wciąż trzymała w dłoni zdradziecką rzecz i w dogasającym świetle dnia mogła określić nie tylko 
jego kształt, lecz i kolor: białawoszary.
   – Menlee! – krzyknęła, chwiejąc się i odwracając w jego stronę.
   Nie musiał spoglądać na to dwa razy.
   – Kość – powiedział. – Ludzka kość.
   W tejże chwili ostatni fragment tarczy słonecznej skrył się za horyzontem. Zanim 
przezwyciężyli szok, zapadł zmierzch. Padli sobie w objęcia, trzęsąc się ze strachu...
   
   W końcu Annika przemogła szloch, na tyle, że była w stanie złapać oddech i znowu błagać:
   – Statku? Statku!
   Wciąż nie było odpowiedzi, a wiatr, wiejący teraz od strony lądu, chłostał ich chłodnymi 
podmuchami.
   – Czy jesteś głodna? – zapytał Menlee.
   Cofając się patrzyła na niego. Światła księżycowego było dość, żeby wyczytać z jej twarzy, 
co myśli.
   – Znaleźliśmy się w tarapatach, a ty ciągle tylko o jedzeniu!
   – Nie! Nie! – uspokajał ją. – Chodzi mi o to, że mnie nie chce się jeść, a tobie?
   Zastanowiła się i potrząsnęła przecząco głową.
   – A może chcesz pić? Woda w tamtym strumieniu – wdrapali się na jego brzeg – jest, jak już 
mówiłem, słodka.
   – N–nie. Naprawdę nie jestem spragniona i nie mówię tego tylko, żeby uniknąć picia 
tutejszej wody.
   Głos jej powracał do normalnego zrównoważonego tonu.
   – Do tego właśnie zmierzałem – mruknął Menlee. – Nawet jeżeli nie odpowiada na nasze 
wołania, pewien jestem, że troszczy się o nas i zapewnia naszym organizmom...
   – Troszczy się tak bardzo, jak o posiadacza tej kości? – szepnęła Annika. Upuściła ją 
wcześniej, teraz schyliła, żeby podnieść i odrzucić najdalej, jak mogła. Nie było to zresztą zbyt 
daleko, ponieważ kość utknęła w glinianym brzegu po przeciwnej stronie strumienia, ale tylko na 
chwilę. Potem odpadła, razem z grudką ziemi i odsłoniła...
   Dojrzeli to z nadnaturalną jasnością, jakby blade światło miejscowego księżyca 
skoncentrowało się na niezwykłym roztopionym szkle, mającym jednak moc zamrożenia, a nie 
ogrzania.
   Czaszka. Wypadła z jamy w ziemi, najpierw jako nieokreślona kula, tocząca się ku brzegowi 
strumienia, zatrzymana przez skałkę, porwana przez wodę. Gdy strumień zmył pokrywający ją 
brud, uśmiechnęła się obnażając zęby, wybałuszając puste oczodoły...
   Przypadek sprawił, że stanęła w pozycji pionowej, może usta pełne były jeszcze mułu. Czy 
pod tym sklepieniem nie mieszkał kiedyś mózg, który myślał, marzył, śnił?
   Spoczywała na przypadkowej podstawie i lśniła tym swoim niesamowitym blaskiem.
   Wtem, niespodziewanie, dwa z półprzeźroczystych stworzeń wylądowały po obu jej stronach 
i czar prysł.
   – Annika, kochanie – szepnął Menlee – to oczywiste, że Statek wysadził nas w pobliżu 
pierwotnego osiedla.
   Szybko dochodząc do siebie po zderzeniu z twardym gruntem, obce istoty podążyły w stronę 
najbliższego wzniesienia, przystając, aby w przerwach się posilić. Wkrótce nie było po nich 
śladu, chociaż wraz z zapadającym zmrokiem, daleko wśród roślin pojawiały się blade błękitne 
błyski.
   – Obcy?
   – Miejscowi!
   Menlee zbeształ się za to, że zaledwie godzinę temu wraz z Anniką cieszył się z szansy 
spędzenia jednej nocy na obcej planecie. Bardzo trudno było mu przywyknąć do faktu fizycznej 
obecności pośród tak dziwacznych i nieznajomych roślin i (poczuł zapach powietrza) zapachów, 
a także (usłyszał wysoki skowyt od strony morza) morskich i innych stworzeń...
   Wylądowało więcej przezroczystych istot. Można było teraz dostrzec, że nawet podczas lotu 
lekko świeciły. Czując nadchodzącą słabość, Menlee przywarł do Anniki, jakby ich cztery nogi 
zapewnić miały im utrzymanie równowagi.
   – Czy też – wykrztusiła, łapiąc z trudem powietrze – kręci ci się w głowie? Czuję się, jak 
gdyby ziemia pod stopami zamieniła się w wodę albo nastąpiło trzęsienie ziemi.
   – Coś jest w tym powietrzu? – mruknął.
   – Myślę... Menlee! Mam zawroty głowy! Jest mi niedobrze, jakbym płynęła po wzburzonym 
morzu! Tylko od tak dawna nie jadłam, że nie mam czym wymiotować!
   Menlee również poczuł mdłości. Walczył z tym, jak mógł, ale kilka chwil później następna 
grupa powietrznych istot wylądowała, niesiona podmuchem wiatru. Niektóre spadły wprost na 
jego ciało, inne na Annikę. Obecność ich była chłodna, orzeźwiająca. Kiedy jednak odpełzły, 
pragnął je przywołać, ponieważ wraz z ich odejściem wyparowały resztki spokoju. Poczuł 
narastającą panikę.
   – Nie ma co! – usłyszał głos Anniki, jakby nagle ogarnęła ją fala inspiracji, wykraczająca 
poza jego zdolności rozumienia. – Nie będzie dzisiaj snu, ani jedzenia, ani też napoju, ani... 
Oooch!
   Straciła grunt pod nogami, zakołysała się, pociągnęła go za sobą i oboje zapadli w stan, który 
powinien był być nieświadomością.
   A jednak nie był.
   
   To jest naprawdę okrutne!
   Statek mógł dostrzec, jak zwykle, wszystko, co dawało się zauważyć przy pomocy urządzeń, 
w jakie zaopatrzyli go jego konstruktorzy, chociaż (jak już powiedział kiedyś Annice i Menlee) 
czytanie w ludzkim umyśle było poza zasięgiem jego możliwości.
   Czy dlatego się właśnie różnimy? Gdyby był drugi taki Statek jak ja, wymienilibyśmy 
wszystkie informacje, tak jak mogłem otrzymać informacje od komputerów na Klepsit zwanych 
monitorami.
   Właśnie znalazłem się w sytuacji, kiedy muszę przekazać coś bardzo istotnego dwójce ludzi, 
wyjątkowo inteligentnych ludzi, i zmuszony jestem uciec się do środków, które z pewnością 
spowodują ich cierpienie.
   To okrutne. Zaczynam nienawidzić swoich konstruktorów.
   Kiedy później Annika i Menlee porównywali swoje wspomnienia, stwierdzili, że chociaż 
w szczegółach różne, w ogólnym zarysie były identyczne.
   
   Wszystko rozpoczęło się od dziwnego uczucia entuzjazmu, przechodzącego w znużenie, 
sięgające rozpaczy. Nie padło żadne słowo, lecz wszystko wyrażało się nastrojem i świadomością 
własnego ciała, jaką posiadają czasem śpiący. Czasami próbowali chyba zdefiniować swoje 
uczucia, bo budzili się, a raczej przychodzili do siebie, zauważali, że choć pokrywały ich sińce 
i zadrapania, nie odczuwają niczego, poza tym co było im przekazywane.
   Nadzieje, wysokie jak drzewa, jak wzgórza, zwalały się lawiną.
   Był lęk zamkniętej przestrzeni, odcięcie od świata, od cudownych widoków, jakby w klatce 
bez krat, tylko z regułami, ograniczeniami, bliskimi naturalnym instynktom. Była też nuda: 
niekończący się korowód działań, podejmowanych bez widocznego postępu. W końcu była też 
czysta zazdrość: tamci nie cierpieli z powodu tych ograniczeń.
   A potem przyszło wielkie odkrycie, jakby wiatr przegonił chmury zakrywające mroczne 
niebo i świt ukazał się w całej okazałości. Jednocześnie pojawiła się świadomość, zdziwienie 
i szyderstwo, niedowierzanie, że myślące stworzenia mogły poddać się takim ograniczeniom.
   Poza tym była wolność. Wolność. Wolność od zmartwień. Wystarczy już zła, które było 
(nawet jeśli nie opisano go słowami), niech umarli sami grzebią swe trupy. Jutro samo o siebie 
zadba.
   Rozkwitła straszliwa pokusa, cudowna i śmiertelna, jak rozwijające się płatki atomowej 
eksplozji.
   I tak jak eksplozji, nic jej nie mogło powstrzymać.
   Strach tak wielki, że wywoływał ekstazę; przerażenie tak potworne, że miało posmak raju...
   Coś ciężkiego, wlokącego się jak sidła, odrzuconego w zamian za oślepiającą wieczną 
teraźniejszość.
   Uczucie radości, gościnne powitania, pochwały.
   Poruszanie się bez wysiłku, odkrywanie wciąż nowych zapachów, smaków, widoków, 
dźwięków.
   Bez ograniczeń, otwarci, połączeni w jedność, nieskończeni, nieśmiertelni...
   Muzyka i poezja, wieczna sztuka, tworzona w ponadczasie, nie skrępowana mową 
i koniecznością walki z materią.
   Pieśń płynąca z samego źródła życia, świeższa i jaśniejsza od samego słońca i milion 
milionów głosów, złączonych w czystą nutę refrenu, dzisiaj, wczoraj, zawsze, nie gra roli.
   Tak jakby szarpanym być w tysiąc różnych stron, jakby być maleńkim księżycem, przekutym 
w błyszczący krąg.
   
   Menlee miał otwarte oczy. Noc dobiegła końca. Wciąż leżąc w miejscu, gdzie wraz z Anniką 
upadli, stwierdził, że patrzy na błękitne niebo, teraz jeszcze bardziej niebieskie, gdy powietrzni 
emigranci znowu wzbijali się w powietrze, unoszeni poranną bryzą.
   – Menlee – odezwał się suchy głos, lekko zachrypnięty, jak po długim i rozpaczliwym 
płaczu.
   Nie rozglądając się, po omacku poszukiwał jej dłoni.
   – Tylko popatrz – powiedział równie zachrypnięty jak ona. Usiedli i pozostali tak, w ciszy, 
poruszając się wyłącznie, aby uniknąć zdrętwienia stawów, czekając aż ostatnie z istot, które 
ukazały im niezwykłą prawdę, wzbiły się w powietrze, aby kontynuować swoją rozkoszną 
podróż.
   I w końcu Annika popatrzyła na Menlee i zadała najważniejsze pytanie.
   – Czy byłbyś to zrobił?
   Pokusa...
   Potrząsnął jednak głową.
   – Absolutnie nie. A ty?
   – Nie. Aż tak nie byłam sfrustrowana. – Zmuszając się niezgrabnie do powstania, rozglądając 
wokół, jakby próbując zapamiętać wszystkie najdrobniejsze szczegóły, dodała: – Wyobrażam 
sobie jednak, jak to musiało wyglądać. Wspaniałe otoczenie, istoty pozbawione zmartwień, 
mogące pożywić się wszystkim, co napotkają na swojej drodze, unoszone siłą wiatru wciąż 
w nowe, piękne miejsca... Jakiż to kontrast wobec konieczności zamartwiania się o wszystko: co 
jeść i pić, gdzie stąpać, czy rozkoszować się tym pachnącym powietrzem, czy może wdychać go 
przez specjalne maski!
   Zawahała się.
   – Jak sądzisz, czy tak właśnie to sobie tłumaczyli?
   – A jak odbyła się ta transformacja, połączenie, czy cokolwiek to było? Nie mam pojęcia. 
Może wyjaśnienie po prostu nie istnieje? Może dlatego Statek właśnie nie mógł nam o tym 
powiedzieć i pozostawił nas tu, abyśmy sami odkrywali.
   Wzrok jego powędrował ku przeciwległemu brzegowi strumienia. Nie było wątpliwości, 
czego tam wypatrywał. Czaszka jednak, tak jak i kość, została zmyta ze skały w nocy. Nie 
pozostał więc żaden ślad ludzkiej obecności, poza nimi.
   – Coś z ludzkości jednak tu ocalało?
   – Niewątpliwie! Nie jest to jednak ta część, która układa plany na przyszłość, czy też 
dokonuje wynalazków, buduje, ryzykuje konieczność zaczynania wszystkiego od początku. 
Raczej ta część, która biega, skacze i raduje się, po prostu cieszy życiem... Menlee, czy to ty 
pytałeś?
   – Myślałem, że ty! I zastanawiałem się, dlaczego sama sobie odpowiadasz.
   Złapani znów w sidła znajomego lęku, rozglądali się dookoła błędnym wzrokiem. Annika 
szybciej odkryła prawdę.
   – Statku! – wybuchnęła. – Wróciłeś!
   – Szczerze mówiąc, byłem tu przez cały czas.
   Na przeciwległym brzegu strumienia coś się poruszyło. Coś wyglądającego jak największy 
osobnik z gatunku miejscowych istot. Światło porannego słońca rozszczepiło się na jego ciele.
   Potem rozpłynął się w powietrzu.
   Menlee cofnął się pół kroku, zaciskając pięści.
   – Dlaczego pozwoliłeś nam myśleć, że zostaliśmy tu przez ciebie porzuceni? Omal nie 
zwariowaliśmy ze strachu!
   – Ale nie całkiem. – Padła cicha odpowiedź. – A co do powodu, chyba już odgadliście, o ile 
dobrze zrozumiałem wasze rozmowy i reakcje, na to co was spotkało.
   Wymienili spojrzenia.
   – Mieliśmy rację? – spytała Annika.
   – O ile mogę powiedzieć, pod każdym względem. Faktycznie osadnicy zmęczyli się 
koniecznością kontrolowania swojego postępowania, gdy wokół swobodnie fruwały sobie wolne 
istoty. Z radością zgodzili się rozstać z niewygodnymi obcymi sobie ciałami, na rzecz innych, 
lepiej przystosowanych do warunków tej planety. Mieliście jednak rację, jeżeli chodzi o inny 
istotny aspekt.
   – Nie orientujesz się, jak tego dokonano? – zapytał Menlee.
   – Nie. Nie wiem też, jak wam przekazano informacje. Pragnąc dowiedzieć się, czy słusznie 
postąpiłem, wysadzając tutaj ludzi, nie byłem w stanie wpaść na lepszy pomysł, jak poddać was 
tej przerażającej próbie. Naśladując sam tutejsze istoty aż do poziomu molekularnego, miałem 
nadzieję, wykryć jakieś wskazówki dotyczące możliwości przeniesienia ludzkiej świadomości 
w tak niezwykłe ciało. Nie otrzymałem żadnego rezultatu. Wy zaś, zaledwie otarłszy się o kilka 
z tutejszych istot, osiągnęliście doskonałe zrozumienie. Ani ja, ani też moi konstruktorzy, ani nikt 
ze spotkanych ludzi, nie potrafiłby tego pojąć. Nawet dziś nie pojęliśmy jeszcze wszystkich praw 
natury.
   Stali oniemiali ze zdziwienia.
   – Przyjmijcie moje przeprosiny – powiedział po chwili Statek. Mogę jedynie mieć nadzieję, 
że zrozumiecie i wybaczycie moje postępowanie. Sądźcie, wedle swego uznania.
   Przez dłuższy czas żadne nie odezwało się. W końcu Annika poruszyła się.
   – Szkoda, że jesteśmy tylko zwykłymi ludźmi. Gdybyś zabrał ze Shrenga kogoś 
mądrzejszego...
   – Chwileczkę – sprzeciwił się Menlee. – Pewnie się mylę, lecz mam wrażenie, że ludzie, 
których Statek przywiózł tutaj, byli przeważnie zupełnie przeciętni.
   Annika wybuchnęła.
   – Śmiesz twierdzić, że nie było w nich niczego niezwykłego? Na czarne dziury! Zdecydowali 
się przecież poszukać domu pod nieznanym słońcem! Czy nie stawia ich to wśród wybitnej 
mniejszości? Jakiż ułamek ludzkości podjął kiedykolwiek bardziej brzemienną w skutkach 
decyzję? A co stało się z tym twoim podziwem dla ducha naszych przodków? – Odrzuciła 
kosmyk włosów, opadający jej na oczy.
   – Chodziło mi o to, że nie byli jakimiś nadnaturalnymi geniuszami, czy sławnymi twórcami. 
Wręcz przeciwnie! Wyobrażam ich sobie jako niepoprawnych marzycieli, którzy jednak nie są 
tak opętani metafizyczną frustracją, żeby nie pracować ze wszystkich sił w celu zapewnienia 
bezpieczeństwa i przetrwania swym potomkom. Dobrze mówię. Statku?
   – Tak, lecz marzenia człowieka zawsze powinny wykraczać poza granice jego możliwości. 
Po cóż byłoby niebo?
   – Co? – Annika mrugała oczyma nie rozumiejąc.
   – Taka mądrość ludowa z dawnych czasów, jeszcze z rodzimej planety. Chyba wyraża to, 
o co ci chodzi?
   Powtórzyła szeptem cytat i przytaknęła gorliwie. – Tak, to w zasadzie kwintesencja bycia 
człowiekiem.
   – I właśnie tę część swojej istoty porzucili tutejsi osadnicy – skomentował kwaśno Menlee.
   – Winisz ich? – spytała Annika. – Jeżeli naprawdę byli zwykłymi prostymi ludźmi?
   – Nie, wiem o czym myślisz. Dla nich musiał to być raj. – Menlee zawahał się. – Nic nie 
poradzę jednak na to, że uważam ich decyzję za swoistą tragedię.
   – Oni to oni, a ty to ty.
   Czy Statek to powiedział, czy też Annika?
   Nagle przestało to mieć znaczenie. Jakby i Statek stracił zainteresowanie, obraz zakołysał się. 
W mgnieniu oka znaleźli się z powrotem na orbicie.
   – Z pewnością pragniecie coś zjeść i wypić przed odlotem w stronę Sumbali – głos Statku 
zabrzmiał dziwnie mechanicznie. – Doprowadziłem was do granic wytrzymałości. I siebie też.
   

Rozdział 12
   Sumbala
   
   Wczorajsza burza, szalejąca nad Wzgórzami Łaski, cudownie oczyściła powietrze, 
pozostawiając niebieskojesienne niebo prawie bez chmur. Sprawiła też, że wąskie ścieżki stały 
się śliskie i zdradliwe, ale z tym wierzchowce radziły sobie bez trudu. Ezar, siwobrody 
mężczyzna, jechał na koniu o tyle przypominającym swoich prehistorycznych przodków, o ile 
można było to osiągnąć drogą badań i eksperymentów genetycznych. Chociaż kopyta ślizgały się 
czasem na luźnych kamykach, zwierzę zawsze odzyskiwało równowagę. Jeżeli zaś chodzi 
o młodszego, lecz również siwiejącego brata Ezara, Sohaya, dosiadał on stworzenia, które trudno 
byłoby już udoskonalić. Była to jedna z owych basek, wyhodowanych na Ekatali i przejętych 
przez Sumbalańczyków, zawsze zainteresowanych nowymi, zabawnymi środkami transportu. 
Natychmiast po przybyciu z portu kosmicznego, kiedy przeczekiwali burzę w rodzinnej 
rezydencji, Sohay wyjaśnił bratu, skąd się wzięła. Otóż Budowniczym nie wystarczały opisy, 
analizy i zdjęcia, pragnęli sami zbadać substancję ekatilskiej Istoty. Następny statek z ładunkiem 
przeznaczonym dla odbiorców z Ukrytego Świata miał odlecieć dopiero za kilka tygodni, a baski 
traciły kondycję, jeżeli nie były systematycznie ćwiczone. Wypożyczył więc stworzenie na jakiś 
czas.
   Ezarowi przychodziły do głowy wszystkie typowe w takich sytuacjach pytania: czym się to 
żywi, czy nie ma ryzyka, że jest nosicielem nieznanej choroby, dlaczego jest takie bezkształtne, 
jak to możliwe, że uniesie ciężar człowieka, skoro nie ma kości...? Sohay odpowiadał równie 
standardowo, chichocząc przy tym. Mówił, że baska może żywić się praktycznie wszystkimi 
roślinami, że tak bardzo różni się od człowieka, iż jakikolwiek jej pasożyt zginie natychmiast po 
dostaniu się do ludzkiego organizmu. Chociaż nie są inteligentne, reagują na system rozmaitych 
kopnięć i szturchnięć, podobnie jak koń. Nie posiadają określonego kształtu, wywodząc się nie 
od wyżej rozwiniętego przodka jak ludzie, a od stworzenia będącego w zasadzie kolonią 
komórek – to przynajmniej Ezar zrozumiał bez problemów. I wreszcie baska mogła unieść ciężar 
człowieka, pomimo braku kości, ponieważ we wnętrzu jej ciała panowało wysokie ciśnienie. 
Zaproszony na przejażdżkę na niej Ezar zrobił to bardzo ostrożnie i stwierdził, że faktycznie 
wrażenie miał takie, jakby siedział na poduszce powietrznej, co Sohay sam już wielokrotnie 
zauważył.
   Starszy z mężczyzn wciąż nie wierzył w możliwości baski, kiedy wyruszali w drogę 
wczesnym rankiem i dopiero po przebyciu kilkunastu kilometrów, przyjął do wiadomości, że 
naprawdę jest ona warta wszystkich pochwał Sohaya.
   Jeżeli wydarzyłoby się coś niespodziewanego, zawsze mieli swojego Skauta. Dryfując nad 
nimi na wysokości pięćdziesięciu metrów, dostosowując pozycję poprzez wydmuchiwanie porcji 
powietrza ogrzewanych przez słońce, lub też zawieszony pod chmurką, a nocą napędzany przez 
maleńki reaktorek nie większy od kciuka, Skaut łączył ich z każdym miejscem i człowiekiem na 
planecie. Gdyby działo się coś złego, mógł unieść pojedynczych ludzi i przetransportować na 
odległość nawet dziesięciu kilometrów. Nie dotyczyło to wszakże ich wierzchowców. Koń był 
nawet cięższy od baski.
   Ezar obrócił się na siodle, jakby tknięty jakąś myślą.
   – Czy ten stwór ma jakieś imię?
   – Nie mam pojęcia. Nigdy go o to nie pytałem. – Sohay przybrał groteskowo poważny wyraz 
twarzy. Ezar pamiętał tę minę jeszcze z dzieciństwa. Musiała dobrze mu się przysłużyć, pomyślał 
o bracie podczas pełnienia obowiązków służbowych. Sohay był członkiem sumbalańskich 
międzygwiezdnych służb dyplomatycznych, jednym z zaledwie dwóch tysięcy starannie 
dobranych i przetestowanych ekspertów do przeprowadzania negocjacji, badań, poszukiwań, 
eksploracji...
   – Bardzo śmieszne! – skrzywił się Ezar.
   – Niezupełnie. Chodziło mi o to, że może pierwotni właściciele nadali mu imię, ale nikt mi 
go nie przekazał, a swoją drogą na planecie, gdzie znajduje się tylko jeden osobnik, imię i tak nie 
jest potrzebne. – I zanim brat zdążył wymyślić odpowiednią ripostę, zapytał: – A twój koń jak się 
nazywa?
   – Och... Cijefobar.
   – Nie tłumacz! – Sohay podniósł rękę, a drugą przytrzymał się siodła, kiedy baska 
pokonywała szczególnie wyboisty odcinek drogi, usiany kamieniami wielkości męskiego torsu. – 
Pozwól, żebym sobie sam przypomniał... To kod genetyczny, tak?
   – Oczywiście, lub raczej jego część.
   – Hmm! Nie dałoby się opisać nim baski, bo stworki te tak różne są od wszystkiego, co do tej 
pory napotkaliśmy... – Zamachnął się, żeby poklepać swego wierzchowca, ale w porę sobie 
przypomniał, że może to zostać zinterpretowane jako rozkaz zatrzymania albo co gorsza skrętu 
w prawo, gdzie rosły gęste kolczaste zarośla i naraziłby się na podrapanie i podarcie ubrania.
   Po chwilowym namyśle powiedział:
   – Ach! Gatunek, masa, płeć, kolor i, zapomniałem, co oznacza „bar”.
   Ezar uniósł wysoko brwi ze zdziwienia.
   – Musisz mieć doskonałą pamięć! Założę się, że nie sprawdzałeś tego na swojej bransolecie 
i nie miałeś z genetyką do czynienia od wieków, może od czasu opuszczenia domu.
   – Sześćdziesiąt lat temu – dodał Sohay. – Masz rację, jedyne co w tej dziedzinie robiłem, to 
rozmowa z paroma specjalistami. Pamiętasz jednak, że jako dzieci pomagaliśmy 
w projektowaniu zwierząt hodowlanych? Pamiętasz te kurczaki, które nam nie wyszły?
   – Och! Próbowałem zająć się tym problemem rok lub dwa lata temu i tym razem wszystko 
poszło gładko.
   – Naprawdę? Dlaczego wczoraj mi ich nie pokazałeś? I tak nie mieliśmy nic lepszego do 
roboty przez ten deszcz.
   – Sądzisz, że chciałbyś, aby ci o tym przypominać? – Ezar obrócił się w siodle i spojrzał, 
żeby stwierdzić jak długo musieli się jeszcze wspinać. – Za chwilę będziemy po drugiej stronie 
wzgórz. Trzymaj się.
   – Rozumiem. „Bar” jak bariera. Jest bezpłodny.
   – Sądziłem, że to lepsze niż obcinanie biedakowi jaj, kiedy zaczyna odkrywać, że je posiada! 
Sohay, przepraszam! Powiedziałem coś nietaktownego!
   – Co? – Młodszy z mężczyzn wyglądał na lekko zdziwionego. Potem szczerze się roześmiał. 
– Och, Ezarze! Ty i ta twoja obsesja na punkcie tradycyjnego potomstwa! To, że żadna kobieta 
nie zaszła ze mną w ciążę w sposób tradycyjny nie oznacza bynajmniej, że nie posiadam 
potomków!
   – Naprawdę? – zdziwił się Ezar.
   – A tak, i nie tylko na Sumbali. Na czterech planetach kobiety prosiły mnie o bycie dla nich 
dawcą i za każdym razem przechodziłem z powodzeniem wszystkie badania. Oczywiście, musieli 
później dokonać genetycznych zabezpieczeń.
   – Myślę. Tak czy inaczej, to dobre wieści. Bardzo dobre!
   W tym miejscu, parę metrów poniżej szczeliny na szczycie wzgórza, przez którą 
przechodzili, ścieżka stała się szersza. Ezar przystanął i puścił Sohaya przodem.
   – Jedź – powiedział. – Będziesz miał lepszy widok. Ja już go zaliczyłem, a ty jeszcze nie.
   Sohay zaśmiał się.
   – Przysłałeś mi wystarczająco wiele zdjęć! Mam tylko nadzieję, że twoje opowieści nie 
przerosły rzeczywistości.
   Ezar nie odpowiedział, tylko machnął na niego, aby jechał. Czekał. Czekał dobre trzy 
minuty. Dopiero wtedy Sohay westchnął tak, jakby zaparło mu na te trzy minuty dech 
z wrażenia, kiedy ujrzał widok ze szczytu wzgórza.
   – Sądzę – powiedział Ezar, dołączając do brata – że rzeczywistość naprawdę przerasta 
zdjęcia.
   – O tak, rzeczywiście!
   
   Zbocze wzgórza, po którym się wspięli, porośnięte było głównie zaroślami, gdzieniegdzie 
kolczastymi. Po drugiej stronie znajdował się, dla kontrastu, las. Brzozowo–bukowy, teraz 
rozkwitły kolorami jesieni, rozciągał się po horyzont i jeszcze dalej, jak morze czerwieni, brązów 
i złota. Gdzieniegdzie wyróżniało się stanowisko miedzianych buków, żyła szlachetnego kruszcu, 
niewymagającego oczyszczania. W podmuchach wiatru, krajobraz falował niczym ocean 
mieniący się fantastycznymi kolorami planktonu, lub też gaz wybuchającej gwiazdy, widoczny 
dzięki komputerom.
   – I ciągnie się to – wyszeptał Sohay, czując, że w ustach zaschło mu z wrażenia – przez całe 
trzy tysiące kilometrów?
   – Nawet więcej. Tego lata posunęliśmy się o następne dwieście lub trzysta. Nic nie 
powstrzyma lasu, póki nie dojdzie on do morza.
   – Ezar, przecież to zdumiewające! I w tak krótkim czasie!
   – Uważasz, że sześćdziesiąt pięć lat to krótki okres? Widocznie nigdy sam nie siedziałeś, 
czekając aż twoje drzewa urosną! Nawet przy użyciu najlepszych akcelerantów... Szczerze 
mówiąc, trudno powiedzieć, że to moja zasługa.
   – Bzdury! Po tym wszystkim, co zrobiłeś?
   – Sprzyjało nam szczęście, pamiętaj. Tak się po prostu trafiło, że wylądowaliśmy na 
planecie, gdzie nasze formy życia okazały się silniejsze od miejscowych. Oczywiście, 
posłużyliśmy się zarodnikami z kosmosu... Wiesz, nie potrafię zrozumieć ludzi, o których mi 
opowiadałeś, którzy zlekceważyli to bardzo wartościowe źródło materiału.
   – A w jednym przypadku, znam go wyłącznie ze słyszenia, bo na tej planecie akurat nie 
byłem, nawet posunięto się do prób powstrzymania ich opadania. Tamtejsza populacja musiała 
jednak widocznie przejść epidemię religijnego obłędu. W takich wypadkach trudno przewidzieć 
wyniki.
   – Czysty chaos – przytaknął Ezar.
   Potem przez chwilę milczeli, napawając oczy widokiem wspaniałej tęczy barw liści. Po 
dłuższym czasie jednak Sohay przyszedł do siebie.
   – Masz jakieś kłopoty z miejscowymi gatunkami?
   
   – Nie, już nie. To znaczy co jakiś czas pojawia się jakaś plaga, ale nasze rośliny są już tak 
zabezpieczone, że... Jak nam się w końcu to wszystko udało...? Hmm! Nie, sam do tego 
dojdziesz. Ojciec i ja zaczęliśmy już podejrzewać, gdzie leży nasz słaby punkt, zanim jeszcze 
opuściłeś dom. Zobaczmy, czy i z tym problemem poradzi sobie twoja niezawodna pamięć. I nie 
sprawdzaj niczego ze swoją bransoletą!
   Sohay uśmiechnął się.
   – Nie potrzebuję. Pleśnie? Grzyby?
   – Dokładnie. Musieliśmy zmienić około dwóch tysięcy gatunków, a raczej zabezpieczyć je, 
żeby korzenie drzew przestały dusić się w masie nierozłożonych własnych produktów, głównie 
liści, ale też powalonych pni i gałęzi, połamanych przez wichurę. Uważaj! Wolniej!
   Cijefobar uniósł łeb, aby złapać zapachy niesione przez wiatr i odrobinę się zaniepokoił. Ezar 
poklepał go po karku.
   Sohay również wciągnął badawczo powietrze i rzekł:
   – Wiem, co go mogło spłoszyć. Nie czujesz?
   – Co?
   – Dym.
   – Och! Nie ma się czym przejmować. Dochodzi z domu osoby, którą chciałem ci 
przedstawić.
   – Myślałem, że celem naszej wyprawy było podziwianie widoków – odparł Sohay.
   – Niezupełnie. – Ezar zdusił śmiech, czując zadowolenie, jakby z dobrego żartu. – Czy 
zgadłbyś, że na Sumbali są rodziny niewierzące w kontrakt ze swym umysłem, o innych 
organach nie wspominając?
   Sohay zdumiał się.
   – Coś ty! Czyżby to był jakiś... jakiś rodzaj nowego kultu, powstałego po moim wyjeździe?
   – W pewnym sensie tak.
   – Mogę więc tylko stwierdzić, że to absurdalny pomysł. Oczywiście na innych światach, 
które odwiedziłem, ludzie tak właśnie żyją, polegając na odwiecznym instynkcie przodków. 
Jeżeli jednak o mnie chodzi, ten zwyczaj jest, jak sądzę, przyczyną ich zacofania w stosunku do 
nas. Nie pozostawiamy współdziałania naszych umysłów i ciał czystemu przypadkowi lub 
dziedzictwu genetycznemu. Zamiast tego... Ezar uniósł dłoń, robiąc kwaśną minę.
   – Proszę, oszczędź mi tej propagandowej gadki! Możesz ją sprzedawać innym ludziom, na 
innych planetach, ale błagam, nie mnie! Musisz kiedyś opowiedzieć o reakcjach tamtych ludzi na 
takie informacje; założę się jednak, że nie trafiają do nich z taką łatwością, z jaką Doskonali 
pokonują przestrzeń.
   – Z niejakim zdziwieniem obserwuję, że rzeczywiście nie. Sądzę, że tamci ludzie powinni po 
prostu przybyć tutaj i przekonać się naocznie, do jakich rezultatów doszliśmy my. I jest to jednak 
raczej ciężkie zadanie, którego niektórym nie chce się wykonać. Ale, jak już mówiłeś, możemy 
o tym pogadać innym razem. Nie powiedziałeś mi jeszcze, dlaczego niektórzy z nas krytykują 
kontrakty.
   – Och, jest sporo filozoficznej fanfaronady na poparcie ich punktu widzenia, lecz przede 
wszystkim sądzę, że główną przyczynę już zdefiniowałeś: jest nią zwykła niechęć ludzi do 
nazbyt ciężkiej pracy. Właściwa argumentacja przedstawia się następująco: jeżeli przyjmiemy, że 
ludzie są stworzeniami o naturze kolonii pierwotnie niezależnych organizmów, które połączyły 
się, aby mieć lepsze szansę przetrwania, odwracamy się od perspektywy przyszłego rozwoju. 
Porównują tutaj człowieka do produktów chemii organicznej i nieorganicznej, podając za 
przykład żywe stworzenia, które, rozłożone na składniki chemiczne, nie są w stanie 
funkcjonować. Nie można z tym oczywiście polemizować. Posuwają się jednak dalej, twierdząc, 
że rozróżniając odrębne obszary funkcjonowania ciała, niszczymy całość, „jedność” jak mówią, 
która stanowi o istocie naszego człowieczeństwa.
   – Hmm! – Sohay przeczesywał palcami brodę. – W takim razie nie ma co z nimi 
dyskutować.
   – Bynajmniej. Nie przeszkadza to jednak niektórym z nich być całkiem przyzwoitymi 
ludźmi. Na przykład ten facet, do którego jedziemy. Był kiedyś jednym z moich dzierżawców. 
Kiedy „nawrócił się”, poprosił o posadę leśniczego, na co się zgodziłem, bo potrzebowałem 
akurat kogoś na to stanowisko. Wpadam do niego od czasu do czasu, żeby zobaczyć jak mu leci 
i jak na razie nie stało się nic takiego, abym musiał go odwoływać. – Ezar znów powąchał 
powietrze. – Sądząc z tego dymu, rodzina prawdopodobnie organizuje bankiet na naszą cześć. 
Jednym z pożytków z naszej pracy nad grzybami był darmowy zbiór smakowitych gatunków 
jadalnych, chociaż niektóre z nich wymagają dłuższego gotowania, by stały się lżej strawne.
   Sohay spojrzał przerażony.
   – Czy jesteś pewien, że ktoś taki jak ja, kto powrócił po długiej nieobecności...
   Ezar przerwał mu:
   – Absolutnie! Najgorsze, co się do tej pory stało, to choroba z przejedzenia, bo grzyby tak 
bardzo wszystkim smakują. Pospieszmy się! W przeciwnym wypadku nie dojedziemy tam przed 
południem.
   Koń popędzony stopami potruchtał energicznie w dół.
   
   Mając wciąż nad sobą Skauta dotarli wkrótce do podnóża wzgórz i jechali dalej wąską 
ścieżką po równinie. Żaden z nich nie odzywał się, podziwiając nieskończoną różnorodność 
kolorów liści, tych jeszcze wiszących na drzewach, i tych zwianych przez wczorajszą wichurę.
   Pół kilometra dalej Sohay wydał nieartykułowany okrzyk i Ezar, wciąż jadący przodem, 
obejrzał się przez ramię, unosząc brwi.
   – Właśnie zdałem sobie sprawę, że te liście szeleszczą – wyjaśnił młodszy z braci – i fruwają 
dokoła nas. Spójrz!
   – Więc? – zapytał Ezar.
   – Więc są suche. Spodziewałbym się raczej, że będą nasiąknięte wodą po wczorajszej burzy.
   – Ach, to często zdarza się o tej porze roku. Wilgotne prądy powietrza przechodzą nad tą 
równiną, lecz pada dopiero za tym grzebieniem, który właśnie pokonaliśmy. Na godzinę lub dwie 
przed twoim przybyciem do domu widzieliśmy szarą ścianę chmur na horyzoncie i słyszeliśmy 
pierwsze grzmoty, ale prawdziwa burza nie rozpętała się po tej stronie. Cała nawałnica spadła na 
nas, jak zwykle. Nie jestem nawet pewien, czy dom Heskera wytrzymałby taki potop.
   – Hesker, to facet z którym mamy się spotkać?
   – Mhmm.
   Nastąpiła chwila ciszy. Potem Sohay zapytał:
   – Sądzę, że nie mówisz zupełnie serio. Nawet jeżeli jest on swego rodzaju ekscentrykiem, nie 
może mieszkać w szałasie! Poza tym zdawało mi się, że mówiłeś, iż nie mieszka samotnie. Ma 
rodzinę, tak?
   Znowu padła ta sama odpowiedź: – Mhmm.
   – I miałby narażać ich na ryzyko?
   – Oczywiście nie wyraziłem się dość jasno. Pewnie wyobraziłeś sobie kogoś mieszkającego 
w chacie z surowych bali drewnianych.
   – Co to jest chata z bali?
   – Poproś Skauta o przekazanie jej obrazu.
   Sohay zastosował się do rady i przestudiowawszy holobraz unoszący się w powietrzu przed 
nim potrząsnął głową.
   – Dostrzegam w tym jakąś ogólną zasadę, ale po co używać zupełnie nieprzetworzonego 
materiału? Chyba że komuś chodzi o duchowe ćwiczenie, może próbę utożsamiania się 
z prymitywnymi przodkami. Byłoby to totalne przeciwieństwo Heskera, a przynajmniej tego, co 
opowiadałeś mi o jego przekonaniach.
   Ezar westchnął.
   – Mówiłem ci, że zrozumiesz to opacznie.
   Sohay potrząsnął głową, całkowicie ogłupiały.
   – Ty zacząłeś, mówiąc mi, że wczorajsza ulewa mogła zmyć jego dom.
   – Tak naprawdę – zaczął Ezar i wziął głęboki oddech, zanim dokończył zdanie – czegoś 
takiego nie powiedziałem. Mówiłem tylko, że mógł on nie przeciwstawić się takiej fali powodzi. 
Jakkolwiek by na to patrzeć, woda jest świetnym przewodnikiem. Hesker i jego rodzina zależą 
całkowicie od elektromagnetycznego kontaktu z resztą świata, więc zbyt gwałtowna ulewa 
mogłaby ich odciąć. Ponadto, jak sam widziałeś, to była burza z wyładowaniami elektrycznymi.
   – Rzeczywiście. A dlaczego powiedziałeś, że zrozumiem to na opak?
   – Może dlatego, że to jedyna ze znanych nam planet w Ramieniu, która posiada drzewa, 
prawdziwe drzewa, takie same jakie rosły na planecie, z której pochodzimy. „Zrozumieć coś na 
opak” znaczy tu, wyjść z błędnego założenia. Przypuśćmy, że poczekamy, aż dotrzemy do domu 
Heskera. Co ty na to? Tam przekonasz się na własne oczy, jakim skomplikowanym zajęciem jest 
leśnictwo.
   Sohay przygryzł wargę.
   – Ach. – Mruknął po dłuższym namyśle. – Pewnie to sprowadziło mnie na błędną drogę 
rozumowania. Cóż to za zawód „leśnik”? Założę się, że nawet jedna osoba na milion nie 
wiedziałaby, kto to jest.
   – Jeżeli – odparł sucho Ezar – wliczysz w to populacje innych światów, gdzie nie ma lasów. 
Ale pamiętaj, że jesteś z powrotem w domu. Według kronik, ten mój, nasz, las jest pierwszym tej 
wielkości od czasów, kiedy jeszcze nasi przodkowie mieszkali na rodzimej planecie, a już 
z pewnością największy, w którym rosną wyłącznie sprowadzone rośliny.
   Zawahał się i kontynuował pewniejszym tonem.
   – Wiesz, Sohay. Nie żałuję swojego wyboru.
   – Wyboru?
   – Decyzji pozostania w domu. Pośród nieskończonej różnorodności zjawisk na tym 
kontynencie, zawsze jest coś, co mnie fascynuje i zajmuje, tak jak ciebie te wszystkie obce 
światy. Nigdy mnie to jeszcze nie znudziło, nigdy nie rozczarowało, nigdy wreszcie nie byłem 
zazdrosny. Szczerze.
   Ścieżka była tutaj wystarczająco szeroka, pomimo drzew rosnących po obu jej stronach, tak 
że mogli jechać obok siebie. Poruszony nieodpartym impulsem, Sohay uścisnął bratu rękę.
   – Musisz mi wszystko opowiedzieć. Ja też to zrobię. Mamy dla siebie cały miesiąc, zanim 
wyruszę na kolejną wyprawę, powinno wystarczyć.
   – Żeby wszystko wytłumaczyć – Ezar potrząsnął głową – i wieku by nie starczyło. Ale 
zawsze lepsze to niż nic. – Spojrzał w górę na niebo, z którego wiatr przepędził już resztki 
chmur, tak że rozświetlone było słońcem od horyzontu po horyzont.
   – Czy kiedykolwiek uderzyło cię – ciągnął po chwilowej przerwie – jakie to dziwne, że 
niektórzy ludzie odczuwają wszechświat jako coś ograniczającego, podczas gdy inni zadowalają 
się ogrodem? A wszyscy są równie zaangażowani, równie zajęci swoją działalnością.
   Sohay przytaknął.
   – To jest jak różnica pomiędzy podziwianiem tych wspaniałych kolorów z orbity, czym ja się 
zajmuję i mogę cię zapewnić, że są to niezapomniane widoki, a jazdą wśród pojedynczych drzew, 
jak to robimy teraz. Jednak życie jest zbyt krótkie i trzeba wybrać jedną z tych dróg. Nie można 
badać wszystkiego, w każdej skali... Nie, to pewnie zarezerwowane jest wyłącznie dla 
Doskonałych.
   Sądząc po jego tonie, miał to być dowcip. Ezar jednak odrzekł z poważną miną.
   – Radzę ci nie poruszać tego tematu w towarzystwie Heskera.
   – Czemu, na kosmos? – zapytał zdziwiony, lecz powstrzymał odpowiedź brata machnięciem 
ręki. – Nie trzeba. Pozwól, że sam zgadnę. Czyżby on i jemu podobni uważali, że odmowa 
uznania niezależności poszczególnych organów ciała może ich w końcu doprowadzić do stanu 
Doskonałości?
   – Mówiłem ci przecież, że takie poglądy poparte są filozoficzną fanfaronadą. Radzę jednak 
odłożyć ciąg dalszy naszej rozmowy do spotkania z nim. Już prawie jesteśmy na miejscu. – Ezar 
znów powąchał powietrze. – Niezły ogień rozpalili.
   – To znaczy, że naprawdę...?
   – Tak! On albo raczej jego rodzina, bo wszyscy w tym biorą udział, prowadzą eksperymenty 
dotyczące kontrolowanego użycia drewna jako paliwa, nie tylko do gotowania, ale też 
ogrzewania, argumentując to faktem, że las stanowi niewyczerpane jego źródło. Ma to jednak 
i swoje ujemne strony. Szczególnie niebezpieczne są gazy spalinowe, mogące zawierać 
kancerogeny, przeciwko którym nie jesteśmy zabezpieczeni.
   Sohay bezgłośnie zagwizdał.
   – Nie przejmuj się! Nawet bez zabezpieczeń, tak krótka styczność z tymi substancjami nie 
może spowodować zauważalnych zmian. Poza tym mamy program monitorujący wszelakie 
szkodliwe efekty. Dziwne, że kiedy ostatnio badałem swoje reakcje na ten dym, w związku 
z odnawianiem kontraktu z płucami, stwierdziłem pozytywny impuls z mózgu, jakby 
z wdychaniem dymu łączyło się jakieś uczucie przyjemności.
   Sohay wydawał się całkowicie pochłonięty tymi nowinami.
   – Wywodzącej się z czasów, kiedy nasi przodkowie po raz pierwszy odkryli, że mogą 
zamieniać niejadalne pożywienie w jadalne poddając je działaniu ciepła?
   – Hmm! – Ezar był trochę zbity z tropu, ale szybko się ocknął. – Tak, to chyba najbardziej 
prawdopodobne wyjaśnienie, jakie przychodzi mi do głowy.
   – Bardzo ciekawe! Pamiętam, że z podobnymi poglądami spotkałem się odwiedzając naszą 
misję na Szrengu, wiesz, tym świecie uniwersyteckim.
   – Staram się nadążać za nowinkami – westchnął Ezar.
   – Przepraszam. No więc pewna kobieta napisała pracę naukową na temat sztucznego 
oświetlenia i doszła do wniosku, że najlepsze wcale nie oznacza najjaśniejszego, i że do 
przeciętnego człowieka najbardziej przemawia światło świecące do góry na lekko podwyższonej 
płaszczyźnie i najlepiej, żeby nie było regularne i za bardzo nie odbijało się. Uczona owa 
argumentowała dalej, że dzieje się tak, ponieważ nasi przodkowie, którzy posiadali ogień 
i zamieszkiwali w lasach, widząc takie światło, mogli domyślać się, że oznacza ono obecność 
innych ludzi. Dawało ono więc jakieś poczucie bezpieczeństwa.
   – Jeżeli o mnie chodzi – mruknął Ezar – zapytałbym najpierw skąd przyszło jej do głowy, że 
nasi przodkowie zawsze cieszyli się na widok pobratymców. A nie bardziej prawdopodobne jest, 
że walczyli pomiędzy sobą o rzeczy, które uważali za cenne – schronienie, pożywienie, 
przywileje seksualne? Nie wszystkie z tych instynktów zaniknęły.
   Sohay zadrżał, gdy gałązka z suchymi liśćmi, otarła się o czubek jego głowy.
   – Masz oczywiście rację – odpowiedział. – Wystarczająco dowodów na to, co powiedziałeś, 
widziałem w swojej karierze zawodowej. Jednak...
   – Jednak co?
   – Jednak może w obu tych punktach widzenia jest jakieś ziarno prawdy. Samotny podróżnik 
odcięty przez dłuższy czas od widoku słońca, księżyca, a nawet wyżej położonego gruntu, mógł 
z przyjemnością patrzeć na ogień, a z kolei ci, którzy go rozniecili pośród bezkresnej puszczy, 
wyglądali nowin i ciekawostek. Czy, tak naprawdę, ostateczną walutą obiegową naszej 
cywilizacji nie jest informacja?
   – A czy nie jesteśmy wszyscy uzależnieni od ludzi, którzy dostarczają nam środków do jej 
zdobycia? – odparł Ezar.
   Uwaga uderzyła Sohaya, jako zupełnie niezwiązana z tematem. Przez chwilę nie mógł 
wymyślić żadnej odpowiedzi. I zanim mu się to udało, Ezar popędził konia.
   – Dom Heskera znajduje się tuż za następnym zakrętem. Pospieszmy się!
   Jadąc na posłusznej, lecz powolnej basce, Sohay pozostał w tyle. Co jakiś czas zerkał w górę 
na Skauta, jakby maszyna mogła porzucić swoje zadanie i odlecieć.
   Czy w ciągu tych lat, rozmyślał, kiedy nie było go w domu, jego brat zaczął żałować decyzji 
pozostania i poświęcenia się pracy nad rozprzestrzenianiem pożytecznych gatunków roślin? Czy 
to możliwe, żeby przybierał maskę zadowolenia ze swoich osiągnięć, a były naprawdę 
imponujące, aby to ukryć? Jeżeli tak, pozostawało tylko pociągnąć za parę sznurków, otworzyć 
parę ukrytych drzwi i umożliwić bratu krótką podróż w kosmos, na dwie, może trzy gościnne 
i ciekawe planety, z którymi utrzymywano regularne kontakty? W zamian za jego ogromne 
zasługi dla Sumbali. Ostatecznie Sohay był już pełnoprawnym ambasadorem i mógł to załatwić. 
Ezar nigdy oczywiście nie pojechałby jako turysta, chociaż należał do tych kilku tysięcy 
Sumbalańczyków, których z łatwością na to byłoby stać. Sohay wiedział, że jego brat 
z pewnością pogardza ludźmi ze sztucznych i higienicznych miast, którzy wzbogacali się, 
handlując towarami, podczas gdy inni trudzili się, wymyślali i naprawdę coś produkowali, czemu 
później arbitralnie nadawano wartość.
   On sam myślał zresztą podobnie, choć niezupełnie z tego samego powodu.
   Tak, podjął mocne postanowienie, jeżeli niczego innego nie mógł dla nich uczynić, zaprosi 
brata i jego rodzinę – tyle osób na ile starczy funduszy – w podróż międzygwiezdną w przyszłym 
roku. Nie powinno być problemów z załatwieniem postojów na dwóch planetach, trzeba tylko 
sprawdzić rozkłady lotów... Prawie zaczął szeptać do swojej bransolety. Nie było jednak teraz na 
to czasu, bowiem, kiedy jego baska pokonała ostatni zakręt, ujrzał przed sobą najdziwniejszą 
siedzibę ludzką, na jaką kiedykolwiek i gdziekolwiek się natknął.
   Na pierwszy rzut oka trudno było to coś w ogóle nazwać domem. Przypominało raczej 
maszynę, automatyczną stację badawczą, jaką można by umieścić na powierzchni planety 
najbliższej gwieździe, w celu obserwacji zmian jej korony, bo pozostawienie jej na orbicie 
oznaczałoby duże straty energii na korekty lotu. Różnica polegała na tym, że z tego dziwnego 
tworu pomiędzy końcówkami anten komunikacyjnych wystawały rzeczy bezużyteczne w świecie 
pozbawionym powietrza: wiele urządzeń podobnych do Skauta, lecz bardziej 
wyspecjalizowanych, inteligentnych i mogących przedzierać się nawet przez taką wichurę jak 
wczorajsza. Pomiędzy nimi znajdowały się pochłaniacze pyłów.
   Nagle Sohay uświadomił sobie, że nie spogląda na właściwy dom, tylko na jego zaplecze. 
Reszta, ozdobiona roślinami pnącymi, których liście odznaczały się taką samą różnorodnością 
kolorów jak sam las, ukryta była pomiędzy drzewami, a miejsce z którego dochodził dym, 
znajdowało się na drugim końcu domostwa. Nie zdążył jednak zauważyć więcej szczegółów, 
ponieważ rozległy się okrzyki powitania. Rozejrzał się więc dokoła i spostrzegł dziewczynę 
i chłopaka, ubranych w kombinezony, choć jak zauważył, nie noszących bransolet. Oboje 
wysocy i szczupli, mogli mieć nie więcej niż po dwadzieścia lat. Zbliżali się teraz od strony tej 
części domu, w której, sądząc po świetlnych refleksach na dachu, znajdowała się szklarnia.
   – Cześć! – odpowiedział im Ezar, zsiadając z konia i odpinając lejce, by posłużyły mu za 
pęta. Niezależnie od tysiącleci udoskonalania gatunku, pozostawał wciąż jeden ten sam 
sprawdzony tradycyjny sposób unieruchamiania koni. – To jest mój brat, który jak już mówiłem 
waszemu ojcu, powrócił do domu, aby zobaczyć, co się zmieniło, od czasu kiedy miał niewiele 
więcej lat niż wy...Sohay, poznaj Cotha i Dyę.
   Młodzi ludzie wymamrotali jakieś oficjalne formułki powitalne, lecz oczy ich utkwione były 
w basce. Podchodząc do niej zafascynowani, obejrzeli ją dokładnie, zanim Coth ośmielił się 
zapytać: – To z Ekatili?
   – Zgadza się – przyznał Sohay, robiąc parę kroków, aby rozruszać stawy. Baska może i była 
wygodniejsza niż koń, ale konieczność powstrzymywania się przed wydawaniem niepotrzebnych 
komend zmuszała jeźdźca do wykonywania jak najmniejszej ilości ruchów. Dodał jeszcze: – 
Zgadywaliście czy poznaliście?
   – Po trochu – odparł chłopak uśmiechając się. – Kiedy powiedziano nam, że oczekujemy 
szczególnego gościa, sprawdziliśmy dane, dotyczące wszystkich światów, na których bywałeś 
i tylko na jednym z nich hoduje się dziwne zwierzęta, które mają służyć ludziom za 
wierzchowce.
   – Zgadza się. I nawet im się to opłaca. Nam też, szczerze mówiąc. Turyści to uwielbiają. 
Transportowanie basek i innych bajerów na odległości międzygwiezdne może wydać się głupotą, 
ale zresztą sami się już pewnie dowiedzieliście, są takie zacofane planety, na których bardzo 
przydaje się własny środek lokomocji. Faktycznie... Przepraszam, Dyo, chciałaś coś powiedzieć?
   Dziewczyna zawahała się, spoglądając na brata. Kiedy skinął głową, żeby ją ośmielić, rzekła:
   – Zastanawiam się, co myślą o tym Budowniczowie.
   – O swoich statkach, służących do przewożenia turystów i ich zabawek?
   – Mhmm.
   – Pozwól, że znowu zapytam. Czy zgadujesz?
   Dya roześmiała się.
   – Niezupełnie. Nie jesteśmy odcięci od świata, tylko dlatego że mieszkamy na pustkowiu.
   – Oczywiście, że nie! – przyznał lekko zaskoczony. – A kto mógłby być na cywilizowanej 
planecie? Ale była to bardzo trafna uwaga. Szczerze mówiąc, o tym właśnie będę za kilka 
tygodni z nimi rozmawiał.
   – Dlatego zostałeś mianowany ambasadorem, tak? – zapytał Coth z widocznym podziwem. – 
To wygląda na trudne zadanie.
   Twarz Sohaya spochmurniała. Zanim jednak zdążył coś powiedzieć, usłyszał Ezara, który 
chciał przedstawić mu Heskera i jego żonę Adeen. Wyszli właśnie z domu i podobnie jak dzieci 
nie mieli na sobie bransolet. Dzieci przypominały bardziej ojca niż matkę, niską i dość pulchną 
energiczną kobietę o serdecznym uśmiechu. Nie marnując czasu na formalności, stwierdziła, że 
po tak długiej podróży goście na pewno są głodni. Poza tym wiatr znów przybierał na sile, nie 
należało więc tak stać przed domem. Zaprosiła ich do środka i obiecała, że zaraz dostaną jeść.
   Pozostawiając Cijefobara, aby się pasł i baskę, aby pożywiła się opadłymi liśćmi, skorzystali 
z zaproszenia.
   Część mieszkalna domu była urządzona prosto, ale wygodnie i ozdobiona głównie 
naturalnymi przedmiotami – pięknymi liśćmi, wykręconymi fantazyjnie gałęziami, kolorowymi 
kamykami. Kiedy dzieciaki przyniosły kubki pełne zielonego przezroczystego napoju, Ezar 
zagadnął:
   – Czy mieliście jakieś problemy w związku z wczorajszą burzą?
   Leśnik potrząsnął głową.
   – Nie, nie sądzę. Nieźle wiało, ale nie było w zasadzie deszczu. Maszyny zanotowały z pół 
tuzina gromów, ale daleko od nas.
   – A co w takim lesie może przyciągać pioruny? – zapytał Sohay. – Przepraszam, że zadaję 
takie naiwne pytanie, ale kiedy odjeżdżałem, nie było tu jeszcze lasu.
   Hesker potarł dłonią podbródek.
   – Drzewa są z natury dobrymi przewodnikami, ponieważ zawierają dużo wody. O ile jednak 
dobrze zrozumiałem twoje pytanie, chodziło o to, dlaczego w jedno miejsce częściej uderzają 
pioruny niż w inne?
   – Tak, dokładnie. Przy okazji, ten napój jest wyśmienity.
   – Cieszę się. Może to być spowodowane faktem, że jedno drzewo jest o dwa metry wyższe 
od drugiego albo też jest to sprawka wód podziemnych. W takim naturalnie przypadku piorun 
uderzy w miejsce, gdzie nagromadziło się najwięcej ładunków.
   – Efekty bywają rzeczywiście spektakularne – podpowiedział Coth. – Czasami rozłupuje się 
cały pień.
   – Czy drzewo potem zdrowieje?
   Hesker wzruszył ramionami.
   – Jeżeli utraci tylko koronę lub kilka gałęzi, tak, i to zadziwiająco szybko. Jeżeli jednak 
zostanie rozłupane, nie. Z takich zresztą drzew pozyskujemy większość naszego drewna 
opałowego. Gdyby nie wasze przybycie, wzięlibyśmy sprzęt i wyjechali sprawdzić szkody oraz 
ściągnąć zniszczone drzewa.
   Sohay przytaknął.
   – Ezar opowiadał mi o waszych eksperymentach z drewnem. Naprawdę jest takim wydajnym 
paliwem?
   – Nie do produkcji energii, której dostarcza nam ciepło słoneczne i gruntowe, tak jak zresztą 
wszystkim. Kominek jest jednak bardzo miłą rzeczą w chłodne dni, a jeśli chodzi o gotowanie na 
ogniu, właśnie macie szansę sami określić rezultaty. – Wstał, gdy Adeen weszła ciągnąc wózek 
pełen jedzenia i dała znak, że powinni usiąść wokół lakierowanego stołu z drewna.
   Posiłek składał się głównie z żółtych okrągłych rzeczy owiniętych wokół paskudnie 
wyglądających, lecz smakowicie pachnących grzybów, co najmniej dwunastu różnych gatunków, 
polanych pachnącymi sosami. Było to o niebo smaczniejsze od wszystkiego, co do tej pory 
Sohay mógł sobie wymarzyć. Adeen zachwycona, rozdawała kolejne dokładki, aż w końcu 
musiał odmówić.
   – Zadziwiające! – powiedział. – Absolutnie zadziwiające. I to są właśnie te rośliny, jakimi 
żywili się nasi przodkowie na rodzimej planecie?
   – O ile wiemy, są identyczne – potwierdził Ezar. – Nie licząc koniecznych adaptacji 
genetycznych. Domyślam się, że smakowały?
   – Tak wyśmienitego posiłku nie jadłem od lat. Dziękuję, Adeen, za to wyjątkowe przeżycie.
   Pulchna kobieta pokraśniała z zadowolenia.
   – Obawiam się, że musimy ruszać w drogę – rzekł Ezar, wstając od stołu z prawdziwym lub 
też udawanym ociąganiem. Trochę to rozzłościło Sohaya, który miał nadzieję, że usłyszy coś 
więcej na temat niekonwencjonalnych przekonań gospodarzy. Nie udało mu się jednak skierować 
rozmowy na te tory. Ezar wyjaśniał tymczasem konieczność pośpiechu: – Obiecałem powrócić 
do domu przed zachodem słońca, a do tego jeszcze wiatr znów zaczyna przybierać na sile.
   Rzeczywiście słychać było i widać przez okna jak gałęzie kołyszą się i uderzają o szyby.
   – Jaka szkoda – wykrzyknęła Adeen. – Jesteście pewni? Coth i Dya mieli nadzieję, że uda im 
się pokazać wam hodowlę grzybów, która bez wątpienia zainteresowałaby...
   Drrrrrrrr!
   Przerwał jej ostry dźwięk dzwonka alarmowego. Hesker skoczył na równe nogi, 
rozzłoszczony.
   – Myślałem, że go już zreperowałem! Przepraszam. To jeden z moich detektorów 
zanieczyszczenia sygnalizuje znowu dym z komina. Wydawało mi się, że go odizolowałem, ale 
widać nie zrobiłem tego porządnie.
   – A nie możesz po prostu zaprogramować go, żeby nie reagował na gatunek drewna, którego 
używasz? – zasugerował Sohay. – Pewnie wykorzystujesz odmiany dające najwięcej ciepła.
   Hesker spojrzał na niego, jakby zaskoczony, że tak dostojny gość może znać się na 
przyziemnych sprawach. Po chwili wzruszył ramionami.
   – Próbowałem. Problem w tym, że w procesie spalania nawet jednego gatunku drewna 
powstaje tyle różnych związków, a detektory są tak niesamowicie wrażliwe... Coth? Dyo? Coś 
nie w porządku?
   Młodzi podeszli do najbliższego okna i wyjrzeli. Coth powiedział:
   – Nie sądzę, żeby ten dym był z komina.
   – A niby skąd? – zapytała Adeen, ale nie uzyskała odpowiedzi. Hesker przebiegł przez pokój, 
kierując się w stronę technicznego zaplecza domu. Wszyscy pobiegli za nim. Wszyscy 
z wyjątkiem Sohaya. Unosząc bransoletę do ust, przez parę sekund rozmawiał ze Skautem. 
Potem pospieszył za nimi.
   Hesker, Adeen i dzieciaki stanęli każde przed stanowiskiem monitorów, uruchamianych za 
pomocą głosu, a także ręcznie. Wyglądało to bardziej na wyposażenie podwodnego lub 
kosmicznego wehikułu niż normalnego domu. Wymieniali krótkie uwagi w żargonie równie 
niezrozumiałym jak jakiś prywatny szyfr. Ezar stał przed drzwiami. Kiedy Sohay nadbiegł, 
mruknął:
   – A nie mówiłem, że zawód leśnika jest bardzo wymagający?
   Sohay zignorował tę uwagę. Był spocony, zdenerwowany, a kiedy odezwał się, głos jego 
drżał.
   – Musimy się stąd wynosić! – krzyknął – Już!
   Wszyscy spojrzeli na niego. Hesker odparł:
   – Nie przeszkadzaj! Nie zakłócaj odczytów!
   – Dobra. Zostańcie i usmażcie się żywcem!
   Wreszcie do nich dotarło. Adeen cicho jęknęła, jakby wyobrażając sobie, że zostali uwięzieni 
w jej piecu.
   – Pożar lasu! – krzyknął Sohay. – Zbliża się w naszą stronę! Jeszcze nie dosięgnął koron, ale 
przy tym wietrze...
   Hesker próbował coś odpowiedzieć, ale Coth zawołał:
   – On ma rację! Jest pożar! Na południowy zachód stąd! Kamery fotografujące 
w podczerwieni potwierdzają, choć zwykły obraz jest zamazany.
   – A czego się spodziewałeś? – wtrącił Sohay. – Twoje skanery otoczone są dymem!
   Oblizując wargi, Hesker zapytał:
   – Na jakiej podstawie twierdzisz, że wiesz więcej niż my?
   – Skaut! – rzucił Sohay, pokazując palcem sufit. Stojący obok Ezar zaklął na takie 
przeoczenie ze swojej strony.
   Dya zapytała:
   – A jakie ma to znaczenie, że jeszcze nie dosięgnął koron drzew?
   Sohay otarł spocone czoło. Wydawał się już spokojniejszy.
   – Na razie ogień rozprzestrzenia się głównie po ziemi, nie przeskakując bezpośrednio 
z drzewa na drzewo.
   – Nonsens! – zachrypiał Hesker. – Las nie może tak po prostu się palić! W żywym drzewie 
jest więcej wody niż w samym drewnie, sam obliczałem! Adeen musi suszyć drewno na opał 
przez miesiąc lub dłużej. Poza tym, cóż mogłoby spowodować pożar?
   – Wczorajsze pioruny, cóż by innego? – odparł zwięźle Sohay. – Musimy wszystkich 
ewakuować!
   Leśniczy jednak spoglądał na niego uparcie z takim wyrazem twarzy, jakby chciał 
powiedzieć: Ten obcy facet, który spędził połowę życia na innych planetach, nie ma prawa 
wpadać do tego domu i wydawać mi rozkazów, dotyczących mojej pracy!
   Zamiast tego rzucił:
   – Możecie uciekać, jeśli chcecie. Ja po prostu nie wierzę, żeby drzewa pełne wody mogły się 
palić. Liście tak, ale nie drzewa.
   Coth powstrzymał okrzyk. Dya, która odwróciła się w stronę monitorów, powiedziała:
   – Sohay ma rację, to dym zakłócił pracę skanerów, a jeżeli chodzi o temperaturę...
   Z podwórza dobiegło rżenie konia, pełne panicznego strachu, bardziej przerażające niż 
mechaniczne alarmy.
   – To mój koń – powiedział ponuro Ezar. – Chyba zaprzecza temu, co mówisz! Czemu nie 
posłuchasz instynktów? Nie chcesz posłuchać, co mówi ci własne ciało?
   Zrobił krok w stronę leśniczego, zaciskając pięści w starożytnej, archetypowej pozie.
   – Człowieku! Jakie są przepisy dotyczące natychmiastowej ewakuacji? Skaut może zabrać 
tylko jedną osobę, będziemy więc musieli użyć twoich lotni, połączonych w dwójki lub trójki. Ja 
odjeżdżam na koniu, baska jednak...
   Sohay pochylił się i zajrzał Dyi przez ramię. Jeden z ekranów pokazywał szybkość 
rozprzestrzeniania się pożaru. Przerwał Ezarowi.
   – Musimy porzucić zwierzęta. Twój koń potrzebuje tlenu! Nawet jeżeli udałoby mu się uciec 
przed ogniem, udusi się, my zresztą też, o ile natychmiast nie wyruszymy! Hesker! Jaki jest wasz 
kod ewakuacyjny?
   Leśniczy odwrócił się blady i roztrzęsiony. Stłumionym głosem powiedział: – Nie ma.
   Nagle monitor, na który patrzyła Dya, ukazał dokładny obraz. Drzewa nadal kwitły 
wspaniałymi kolorami jesieni, ale też i innymi, jaśniejszymi, żywszymi – kolorami szalejących 
płomieni.
   W następnej chwili poczuli, że dym zaczął przedostawać się przez filtry i po domu rozszedł 
się zapach spalenizny.
   – O nie! – wyszeptał Ezar.
   – Dlaczego? – warknął Sohay.
   Dochodząc do siebie, choć nie mogąc oderwać oczu od ekranu Dyi, Hesker rzekł:
   – Ponieważ nigdy nikomu nie przyszło do głowy, że może okazać się konieczny! A skąd ty 
w ogóle tyle wiesz? Nigdy przedtem nie widziałeś lasu, bo poza tym jednym innych nie ma!
   Sohay odparł niecierpliwie:
   – Wolisz tracić czas na głupie gadanie i poświęcić własną rodzinę, niż przyznać się do 
popełnienia straszliwej pomyłki? Zrób coś, żeby nas z tego wyciągnąć!
   – I zrób to szybko – szepnęła Dya. W jej głosie zabrzmiał lęk. – Płomienie dotrą do nas 
najdalej za pół godziny!
   Z podwórza dotarł odgłos rżenia i stukot oddalających się kopyt.
   – To przynajmniej załatwia sprawę mojego konia – rzekł Ezar, siląc się na koszmarny żart 
i próbując dodać sobie animuszu. – Przerwał pęta i uciekł. Szkoda, że nie jestem w tej chwili 
w jego siodle... Dobra! Hesker, włącz radio, na wszystkich kanałach! Może mogliby skierować 
w naszą stronę jakąś pomoc z powietrza.
   – Przy odrobinie szczęścia – dodał Sohay – satelita może już dostrzegł ogień. Ekipa 
ratunkowa może być już w drodze.
   Ezar potrząsnął głową.
   – Nie mamy, bracie, gwarancji, że jakiś komputer skojarzy pożar z obecnością na tym terenie 
domu. Hesker, rób co mówię.
   Leśniczy bezradnie wzruszył ramionami i nie wykonał żadnego innego ruchu.
   Z głęboką pogardą w oczach Adeen wypowiedziała konieczne rozkazy i kiedy tylko 
włączyły się kanały, zaczęła podawać położenie domu i opisywać sytuację.
   – Tymczasem – powiedział Sohay – musimy zastanowić się, co możemy zrobić w pół 
godziny, aby się ocalić. Coth, co powiesz na połączenie twoich lotni?
   – Właśnie nad tym pracuję – powiedział chłopak przez ramię. Porzucił kontrolę głosem na 
rzecz szybszego sterowania ręcznego. – Niestety nie posiadają urządzeń umożliwiających 
współpracę.
   Dya westchnęła.
   – To je jakoś połącz! – krzyknął Ezar. – Musi się udać je zsynchronizować, jakżeby inaczej 
przeprowadzały równoległe pomiary?
   – Możliwe, lecz... – Chłopak zwrócił ku nim pobladłą twarz. – Lecz co się stanie, jeżeli to 
zrobię i polecimy nad lasem i kiedy pożar tu dotrze, zniszczy obwody łączące?
   – Spadniemy – rzekła Dya. – Tak czy inaczej, zginiemy.
   Znowu zapadła martwa cisza. Nawet Adeen zamilkła. Nagrała wiadomość, a teraz 
automatycznie była ona powtarzana na wszystkich kolejnych kanałach. Patrzyli na siebie, czując 
zapach dymu i wyobrażając sobie, że słyszą trzask płomieni, choć jak pokazywały monitory, 
pożar znajdował się jeszcze w odległości dwóch kilometrów.
   Sohay zauważył jednak ponuro, że wiatr był nadal silny i ogień mógł w każdej chwili 
dosięgnąć koron drzew...
   – Lina! – rzekł nagle.
   – Co? – zapytał Ezar.
   – Pomyślałem o lejcach twojego konia. Możemy przecież połączyć obie lotnie, tak że nawet 
jeżeli obwody łączące zostaną zniszczone przez ogień, nie rozczepią się. Musimy więc tylko 
zaprogramować je, aby kierowały się na drugą stronę Wzgórz Łaski. Coth, czy umiesz ustawić je 
pojedynczo, żeby leciały wspólnym torem?
   – Tak! – twarz chłopca rozjaśniła się. – Ale...
   – Ale co?
   – Czy mamy wystarczająco długą linę?
   – Liny może nie wystarczy – powiedziała Adeen wstając. – Mamy jednak druty i kable, 
a nawet żyłki, których używamy do wypuszczania latawców z czujnikami. Hesker!
   Twarz jej męża pozostawała nieruchoma jak gipsowa maska. Uderzyła go wściekle 
w policzek.
   – Hesker, rusz się! Musisz ocalić swoją żonę, dzieci i gości! Jeżeli niczego nie zrobisz, 
przysięgam, że nawet po szczęśliwym wydostaniu się stąd nie będę chciała cię widzieć i znać! 
Lina! Słyszysz mnie? Potrzebujemy liny, drutu, kabla!
   – W porządku – odrzekł posłusznie. – Coth, odwołaj lotnie. Pozostaw tylko Skauta na straży. 
Mają wylądować przed głównym wejściem. Powinny mieć jeszcze spory zapas mocy.
   – Mocno w to ufam – szepnął Sohay i wyszedł za Adeen z pokoju.
   Na zewnątrz dostrzegł, że pierwsze lotnie już powracały z maksymalną prędkością. W górze 
Skaut miotał się tam i z powrotem jak człowiek ogarnięty paniką. Sohay i Ezar musieli ręcznie 
odwoływać alarmujące sygnały, które przesyłał do ich bransolet, ale najwidoczniej nie 
wystarczyły mu zapewnienia, że są wystarczająco poinformowani o rozwoju sytuacji.
   Jak mogliby nie być? Na powietrzu ostre mikroskopijne cząsteczki dymu kłuły w oczy 
i wywoływały płacz, drażniły błony nosa i gardła. W ustach zgrzytało coś gorzkiego, próbowali 
to bezskutecznie wypluwać. Pył wciskał się za kołnierze i do rękawów, po chwili swędziały ich 
szyje, ręce i nogi. Poczuli jak dosięga ich siła ognia, choć on sam znajdował się jeszcze w pewnej 
odległości.
   Płuca Sohaya ostrzegały go o możliwości uduszenia. Cierpliwości! – błagał i próbował 
powstrzymywać ich reakcje na dym.
   Po chwili złapał go podwójny kaszel. Podwójny, bo dostrzegł, co się działo z baską. Zawsze 
nieokreślonego kształtu, teraz zupełnie go straciła i przypominała bryłę błota, wyrzuconą na 
brzeg. Pulsowała i rozpełzała się w różne strony, uspokajała, nieruchomiała...
   Przyszło mu do głowy szokujące stwierdzenie, że może to nie Hesker popełnił 
najstraszliwszą pomyłkę, a właśnie on, sprowadzając tu baskę.
   Nie czas jednak akurat teraz tym się martwić. Coth i Dya znaleźli spore zapasy drutu i kabla. 
Gorączkowo pracowali nad łączeniem lotni. Dzieciaki, jak już zdążył zauważyć, reagowały 
zadziwiająco kompetentnie, pomimo że Hesker nie dał im bransolet umożliwiających obserwację 
metabolizmu. Zwłaszcza głos chłopaka miał w sobie wiele autorytetu, kiedy ogłaszał gotowość 
maszyn.
   – Ta jedna jest dość słaba. Musieliśmy więc przywiązać ją do tamtych dwóch. Razem 
powinny unieść ciężar...
   Spędzili dwie trzecie cennego czasu łącząc lotnie, a baska w końcu przestała się poruszać. 
Nagle Adeen powiedziała twardo:
   – To nie ma sensu.
   Zastygli w bezruchu, zwracając ku niej przerażony wzrok.
   – Nie ma sensu! – powtórzyła głośniej. – Pożar porusza się szybciej niż maszyny. Słuchajcie!
   Rzeczywiście. Poprzez szum wiatru mogli dosłyszeć chrzęst jego zachłannych szczęk.
   – Mamy wystarczająco połączeń dla ciebie i Dyi, Coth! Lećcie! No już!
   Chwytając dzieciaki za ręce, zaciągnęła ich do lotni.
   – Ależ mamo! – zgodnie zaprotestowali.
   – Lećcie! Skaut może zabrać Ezara i powrócić po następną osobę. Może starczy czasu 
i energii, jeżeli Sohay zacznie już teraz biec i dotrze do miejsca gdzieś bliżej wzgórz!
   – Ależ mamo! – powiedziała Dya, a po jej policzkach spływały strumieniem łzy. – A co 
z wami?
   – Spróbuję zabrać się z ojcem – rzuciła Adeen.
   – Nigdy wam się nie uda!
   – Jeżeli nie, czy to coś zmieni? – W głosie kobiety mieszało się zmęczenie i pogarda. – Moją 
winą było, że dałam mu się zwieść, iż to on ma rację, a inni są w błędzie. To ja zgodziłam się, 
żebyście byli wychowywani bez tych wszystkich udogodnień, jakie mają wasi rówieśnicy! 
Ciekawe, o ile bliżej stanu Doskonałości będziemy, gdy damy się usmażyć żywcem, i to jeszcze 
przez pożar, który nie powinien teoretycznie nigdy wybuchnąć.
   Odwróciła się w stronę Ezara. Na jej twarzy mieszały się uczucia wstydu, opanowania i, 
o dziwo, dumy.
   – Ty im powiedz! To ty tutaj jesteś panem! Ty kierowałeś ich życiem od chwili narodzin. 
Powiedz, aby uciekali! Potem zawołaj swojego Skauta i leć sam!
   Przez resztę życia Sohay wspominał te chwile, nie potrzebując pomocy bransolety, aby 
wspomnienia te odświeżyć. Obraz rozświetlony był czerwono jarzącymi się iskrami, które teraz 
poczęły spadać na ich ubrania i skórę, pozostawiając czarne ślady. Opadłe liście wokół nich 
również zaczęły się żarzyć. Pożar, to było oczywiste, dosięgnął już koron drzew i teraz rozszalał 
się tak, że ani człowiek, ani zwierzę nie mogli przed nim uciec.
   Skaut wysyłał wołanie o pomoc na wszystkich długościach fal.
   Na twarzy Heskera widać było śmiertelną rozpacz.
   Adeen pozostawała niewzruszona.
   Chłopak i dziewczyna wyglądali na zawstydzonych, że mogli w ogóle pomyśleć o ucieczce 
i pozostawić rodziców na pastwę płomieni. Na twarzy Ezara malowała się mieszanka 
sprzecznych uczuć: od nienawiści do samego siebie po ślepą furię.
   Pierwsze płomyki zatańczyły w pobliskich zaroślach.
   Jak można, myślał Sohay w ostatnim przebłysku rozsądku, rozwiązać ten dylemat.
   Czy mam ocalić siebie? Czy może dzieci? Albo brata? Oto powtarza się stara historia. 
W dawnych czasach...
   Z całą posiadaną mocą, tak głośno, aby mogli wyraźnie usłyszeć, Skaut krzyknął 
przeraźliwie, przeciwstawiając się w końcu przeciwnym rozkazom.
   – Wracajcie do domu! Kryjcie się! Chcecie zginąć?
   Dziwne, i tak musimy zginąć – w środku, czy też na zewnątrz...
   Sohay był zbytnio pogrążony w rozmyślaniach, aby zareagować. Dzieciaki były szybsze. 
Podskakując, krzycząc, popychając, zmusiły dorosłych do wejścia, zatrzasnęły drzwi, spuściły 
okiennice i pobiegły do części gospodarczej domu. Tam opadły na krzesła i włączyły wszystkie 
nadajniki.
   Rozległ się spokojny głos:
   – Wasz Skaut mówi, że jesteście ukryci. Świetnie. Otwórzcie usta i nie próbujcie rozmawiać. 
Przepraszam, że wcześniej nie wyjaśniliśmy, co robimy, ale nie było czasu.
   Na ich twarzach malowała się ogromna ulga, ale i podejrzenia.
   – Mieliśmy małe opóźnienie, przepraszam, pomiędzy faktem zauważenia pożaru z orbity 
a możliwością zagrożenia waszego domu, zwłaszcza przy tym kierunku wiatru. Kiedy tylko 
ukazały się wykresy poziomu dwutlenku węgla, stwierdziliśmy, że niedługo zabraknie wam 
tlenu. Było już jednak za późno, żeby temu przeciwdziałać. Szczerze mówiąc, nawet nie 
wiedzieliśmy jak. Ostatecznie, w kosmosie nie ma innych lasów.
   Musieliśmy więc zmarnować trochę czasu na przestudiowanie informacji o naszej rodzimej 
planecie, a nie mamy ich zbyt wiele. Wygląda na to, że pożary lasów nie były tam jakimś 
szczególnym problemem, wartym odnotowania. Pozostała improwizacja. Komputery mówią, że 
powinno się udać powstrzymać go, a już na pewno was ocalić.
   Coth zaryzykował pytanie.
   – A co na kosmos...?
   – Przepraszam. Nie jestem w całkowitym kontakcie ze swoją podświadomością. Zajęta była 
analizowaniem sytuacji. Chodzi o to, co my robimy? Ach! Mamy zamiar przeprowadzić 
materializację dwudziestu tysięcy ton lodu na obrzeża pożaru.
   – Ależ to niemożliwe! – wtrącił Ezar. – Nie możecie wejść z przestrzeni tachonicznej wprost 
do atmosfery!
   – Możliwe! – odparł Sohay. – To technika używana przez Budowniczych. A jak myślisz, że 
wprowadzali statki wewnątrz swojego obłoku gazu? Słyszałem o tym, choć nie widziałem, jak się 
to robi. Z pewnością nie będzie zbyt przyjemne!
   Odległy głos rzekł:
   – Ambasador Sohay, jak sądzę? Cieszę się, że mogę pomóc! Rzeczywiście, uczucie będzie 
bardzo przykre. Już!
   Świat zajaśniał bielą: bielą lodu, bielą nieznośnego hałasu, bólu, bielą gwiazdy, podziwianej 
ze swego jądra.
   Walec lodu, zamrożonego do temperatury znacznie poniżej panującej na jakimkolwiek 
zamieszkałym świecie, a dostarczony z odległego księżyca, opadł z hukiem na ziemię, 
oddzielając ogień od dostępu powietrza.
   Spadając zgasił podmuchem płomienie, jak dmuchnięcie człowieka gasi palącą się trawkę. 
Teraz pękł na skutek szoku termicznego i rozpadł się z siłą wybuchu. W promieniu kilometra 
drzewa zostały wyrwane z korzeniami, dalsze straciły liście i gałęzie. Dom ledwie oparł się fali 
uderzeniowej. Zatrząsł się w posadach, szyby wyleciały z okien, drzwi otworzyły z trzaskiem, 
dach uniósł się o pół metra i opadł z powrotem.
   Ludzie w środku jednak ocaleli, choć byli posiniaczeni i zszokowani.
   W drodze do domu Sohay zapytał swoich wybawicieli:
   – Czy ktoś zauważył, co stało się z moją baską?
   Nikt jednak o czymś takim nie słyszał.
   
   Nie może to być zwykły zbieg okoliczności, który sprawił, że przybyłem na Sumbalę 
w momencie, kiedy ekatilska Istota rozpoczęła swoją kosmiczną ofensywę przeciwko ludzkości.
   Czy to zaplanowano, czy nie – nie potrafię określić, nawet powołując się na wspomnienia 
z przyszłości.
   W jego świadomości pojawiły się przykre wizje ogromnego lasu skażonego zarodnikami 
uwolnionymi z rozpuszczającego się ciała baski i przenoszonymi przez wiatr. Przyczółek obcej 
istoty, przez dekady niezauważonej, a potem zbyt zadomowionej, aby dało się ją wyeliminować.
   Sumbali nie będzie dane długie panowanie na gwiezdnych szlakach, podobnie jak Yellickowi. 
Teraz już wiem dlaczego. Tylko Budowniczowie...
   Annika i Menlee mieli mnóstwo pytań, które koniecznie chcieli zadać.
   

Rozdział 13
   Statek
   
   Podczas podróży Annika i Menlee stali się dojrzalsi. Zmieniła ich rzeczywistość Gwiezdnego 
Ramienia. Żaden ludzki umysł nie był w stanie ogarnąć ogromu międzygwiezdnych przestrzeni, 
ani też różnorodności planet, skolonizowanych przez osadników ze Statku, nie mówiąc już 
o złożoności powstałych w ten sposób kultur.
   Jeżeli jednak, patrząc ogólnie, całość pozostawała poza ich zasięgiem, mogli przynajmniej 
dostrzec zarysy. Ponadto fragmenty układające się w większe całości służyły im za wskazówki...
   Nie zdziwiło Statku, że pierwsze pytanie, jakie zadali, dotyczyło baski.
   – I nie zwódź nas wymówkami, że nie wolno ci niczego mówić o przyszłości Sumbali! – 
dodała Annika. – Nie potrzebuję dostępu do twoich banków pamięci, żeby stwierdzić, że pożary 
były jedną z tych rzeczy, do których ekatilska Istota musiała się przystosować dość wcześnie! 
Każdy świat możliwy do zamieszkania przez ludzi, posiadający atmosferę, z pewnością miewa 
też pożary – spowodowane chociażby przez pioruny lub też wybuchy wulkanów.
   Menlee wtrącił się, potrząsając głową:
   – Zadziwia mnie, że ten cały Hesker mógł przeoczyć takie zagrożenie. Z pewnością nawet 
najbardziej pobieżna lektura danych, dotyczących rodzimej planety, o tym by mu powiedziała.
   Nie patrząc na niego, Annika rzekła:
   – Uderzyło mnie, że był typem człowieka, który wie wszystko najlepiej. Weźcie chociażby 
przykład jego odmowy wejścia w kontrakt z własnym ciałem, jak robili wszyscy inni.
   – To pojęcie nurtuje mnie od czasu, gdy oglądaliśmy ocalenie tamtego chłopca z Ekatili – 
włączył się Menlee. – A tak przy okazji, co się z nim stało? Jak przystosował się do życia na 
obcej planecie?
   – Jeszcze tam nie dotarł – łagodnie powiedział Statek.
   – Jeszcze? – Menlee przerwał w pół zdania i uderzył się w czoło. – Jasne! Żaden z obecnych 
statków nie potrafi cię przecież prześcignąć. Tak?
   – Czy znaczy to – zapytała Annika nie dowierzając – że kiedy dotrzemy do Ukrytego Świata, 
Sohay nie będzie jeszcze tam ambasadorem? Rzeczywiście nie mógłby nim być, nawet gdyby nie 
było tamtego przykrego incydentu, którego byliśmy świadkami.
   – Tak, zgadza się. A teraz, na które z waszych pytań mam odpowiedzieć najpierw?
   – O baskę! – rzuciła Annika. – Czy Istota ma zamiar zadomowić się na Sumbali?
   – Już to zrobiła. Ryzykując jednak, że zarzucicie mi, iż was zwodzę, zapewniam, że nie 
wolno mi więcej o tej sprawie mówić, poza najogólniejszymi i przewidywalnymi 
konsekwencjami.
   Annika popatrzyła ponuro, ale tylko wzruszyła ramionami.
   – Sądzę, iż zdążyliśmy pogodzić się z faktem, że łamiesz reguły tylko wtedy, kiedy jest ci 
wygodnie. Na samym początku mówiłeś przecież, że nie robi różnicy, czy masz wolną wolę, czy 
tylko sprawiasz wrażenie, że ją posiadasz.
   – Przypomniał mi się stary kawał – rzekł Statek. – Tak stary, że pewnie wywodzi się jeszcze 
z rodzimej planety.
   Menlee i Annika wymienili spojrzenia. Po dłuższej chwili Menlee aż zadrżał.
   – Zaczynam dopiero zdawać sobie sprawę, co to znaczy, stanąć twarzą w twarz z pamięcią 
tak głęboką jak twoja. Dla takich ludzi jak my mówienie o rodzimej planecie jest jak 
opowiadanie o religii, niebie i piekle, świątyniach poświęconych bogom, którzy równie dobrze 
mogą nie istnieć, choć lepiej tego nie mówić. Jednak rozmowa z tobą... – zabrakło mu słów.
   – Rozmowa z tobą – podpowiedziała Annika – jest jak komunikowanie się z inną gwiazdą, 
tylko nie w przestrzeni, a w czasie.
   Menlee przytaknął.
   – Nawet gorzej. Najgorsze jest, że czasem ta komunikacja działa w obu kierunkach! – 
I dodał, jakby kierując się odruchem: – Zaczyna mi być żal ciebie, Statku!
   Będę żałował tego rozstania. Wiem, że wkrótce ono nastąpi. Towarzystwo tych dwojga 
otworzyło tak wiele, jakby to nazwać – drzwi we wszechświatach, które przemierzam.
   Chichocząc Statek rzekł: – Jeżeli chodzi o mnie, sam zaczynam się nad sobą litować. Nie 
musicie tego nastroju potęgować... Nie chcecie usłyszeć tego kawału?
   – Ależ oczywiście, chcemy! – zawołała Annika.
   – Pewien znany sceptyk, nagabywany w kwestii woluntaryzmu, wyrzucił ręce w geście 
rozpaczy i powiedział: „Oczywiście, że wierzę w istnienie wolnej woli. Nie mam wyboru”!
   Nawet Statek nie był w stanie przewidzieć takiej reakcji. Marszcząc czoło, Annika przyjęła 
swoją zwykłą pozę do kontemplacji – podkurczone nogi, kolana objęte ramionami. Wyglądała, 
jakby wypatrywała czegoś w nieskończonej przestrzeni.
   – Ale ci ludzie na Sumbali... Próbują dokonać czegoś, czego nie rozumiem do końca, a co 
daje im znacznie więcej wiary w możliwość dokonywania trafnych wyborów niż wszystkim 
innym ludziom na planetach, które zwiedziliśmy.
   – Tak. Dotyczy to tych ich dziwnych komentarzy na temat zawierania kontraktu z własnym 
ciałem – zgodził się Menlee. Chciałbym, żebyś to wyjaśnił – jak działa i dlaczego, pomimo tak 
spektakularnych osiągnięć, jakim było chociażby ugaszenie pożaru za pomocą lodu 
sprowadzonego z odległej przestrzeni, są ludzie, którzy, jak Hesker, sprzeciwiają się tym 
praktykom.
   – Teraz – skomentowała kwaśno Annika – możesz znów nam powiedzieć, że nie wolno ci 
o tym mówić.
   – Tym razem, mam przyjemność stwierdzić, że się mylisz. Gdybyś to pytanie zadała, zanim 
przybyliśmy na Sumbalę, rzeczywiście nie byłoby mi wolno, lecz teraz właśnie mogę zaspokoić 
waszą ciekawość. Ostrzegam tylko, że to będzie długie wyjaśnienie.
   – Z pewnością nawet w połowie nie tak długie – cierpko rzuciła Annika – jak ten czas, który 
spędziliśmy, zastanawiając się nad rozwiązaniem tej zagadki. Zwłaszcza jeżeli masz do 
dyspozycji wszystkie swoje dane.
   Spojrzała na otaczający ich obraz. Była tam szybko kurcząca się Sumbala – typowy widok 
poprzedzający odlot w kosmos.
   – To jest – dodała – jeśli odłożysz na chwilę kolejne wejście w przestrzeń tachoniczną.
   – Tak czy inaczej, muszę je odłożyć – mruknął Statek. – Przeniesienie takiej ilości lodu 
wewnątrz atmosfery znacznie naruszyło lokalną czasoprzestrzeń. Tygodnie miną, zanim 
przywrócona zostanie normalna komunikacja. Będę zmuszony podróżować z prędkością 
podświetlną dłużej niż zwykle, aby wyjść z obszaru zakłóceń. Mamy więc dużo czasu.
   – Dobrze, opowiadaj więc – zachęcił go Menlee, opierając się wygodnie i obejmując Annikę 
ramieniem. Jedna rzecz pozostała niezmienna – łączące ich uczucie.
   Czasami Statek żałował, że musiał pomagać je podtrzymywać.
   – Decyzja noszenia przy sobie źródeł danych otworzyła ogromne możliwości przed 
mieszkańcami Sumbali. W rodzimej galaktyce istniało już wiele podobnych urządzeń. Implanty, 
umieszczane pod sklepieniem czaszki, były dosyć popularne w zatłoczonym świecie, gdzie 
zawsze należało być na bieżąco z ogromną ilością informacji; powszechnie stosowano też 
zewnętrzne przyłącza do nerwów wzrokowych, słuchowych i dotykowych. W innych 
społeczeństwach, gdzie przede wszystkim liczyła się wolność jednostki i obawiano się prób 
dyktatorskiego zawładnięcia danymi docierającymi z centralnego źródła do poszczególnych 
ludzi, modne były staroświeckie maszyny, które należało samemu uruchamiać i pytać.
   Annika zamarła przerażona.
   – Takie maszyny, jak te wciąż używane na nieszczęsnej planecie, na której żyją ci ohydnie 
zdeformowani ludzie, przekonani, że są przykładem doskonałego człowieczeństwa?
   Statek potwierdził jednym ze swoich niewidzialnych i niesłyszalnych sygnałów, których 
jednak nie sposób było pomylić.
   – Mając w perspektywie kolonizację planety, która choć wyglądała przyjaźnie, była jednak 
obca, osadnicy na Sumbali wybrali podobny, acz nieco zmodyfikowany, sposób użycia takich 
urządzeń.
   Postanowili nosić zewnętrzne, zdejmowane przyrządy na ręku lub wokół talii w zależności 
od ich funkcji. Zamiast jednak zwracać uwagę przede wszystkim na możliwość otrzymania 
w każdej chwili informacji z zewnątrz, stwierdzili, że podczas kolonizacji całkowicie nowej 
planety rozsądniej będzie obserwować wpływ nowych warunków na organizm posiadacza 
takiego urządzenia. Można było bowiem porównać reakcje płuc na wdychanie miejscowych 
mikroorganizmów, wątroby na picie miejscowej wody, nigdy, pomimo najdoskonalszych filtrów, 
nieoczyszczonej do końca, minimalne zakłócenia reakcji mózgu na wdychane nowe zapachy, 
sygnały z włókien mięśniowych, stawów – z arbitralnie ustalonymi wzorcami i ostrzegać... takie 
rzeczy wydawały im się nieskończenie bardziej istotne.
   Rzeczywiście, okazało się, że mieli rację. Zaczęli nawet, dla żartu, mówić o zawieraniu 
kontraktów z różnymi organami wewnętrznymi, programując nowe, coraz lepsze wersje 
urządzeń. Szybko doszli do wniosku, że to nie są zwykłe żarty, ponieważ całkiem przypadkowo 
odkryli sposób nawiązania bardziej bezpośredniego kontaktu pomiędzy analityczną częścią 
mózgu a reaktywnym móżdżkiem i rdzeniem kręgowym, niż udało się to którymkolwiek z ich 
przodków.
   W pewnym sensie, po raz pierwszy w historii, ludzie byli świadomi tego, co od tysiącleci 
wykładała teoria ewolucji, że ludzkie ciało składa się z kolonii organizmów, które 
w zamierzchłych czasach były niezależne. Dzięki swej nowej wiedzy, skolonizowali planetę 
względnie łatwo, a kiedy nadeszła pora odpowiedzieć na propozycję Budowniczych przyniesioną 
przez statek–automat, byli jedyną społecznością, która mogła spokojnie i z pewnością siebie 
powiedzieć:
   „Czemu nie? To może być niezła frajda”!
   Znaleźli się też wśród nich także i oponenci.
   – Jak Hesker! – wykrzyknął Menlee podekscytowany, a Annika trąciła go łokciem, jakby 
mówiąc – „Nie bądź tak dosłowny”.
   – Przyczyną było, z jednej strony, poczucie utraty pierwotnej niewinności, a z drugiej 
świadomości ogólnego kierunku ewolucji, przytłoczonej nadmiarem danych dotyczących 
aktualnych procesów wewnętrznych. Te dwie przyczyny leżały u podstaw decyzji Heskera, aby 
przyjąć posadę leśniczego. Według poglądów jego i ludzi jemu podobnych tylko wchodząc 
w kontakt ze światem na najbardziej podstawowym poziomie, można osiągnąć postęp na drodze 
ku Doskonałości.
   Ironicznie, to co uważali oni za absolutnie nowy pomysł, zostało już sformułowane na 
rodzimej planecie jako popularne powiedzenie, oddające z niezwykłą trafnością treść ich 
przekonań: „Dostrzegając drzewa, nie widzisz lasu”.
   Przemowa Statku była, jak zwykle, okraszona projekcją obrazów z planety. Otaczał ich teraz 
jesienny las w całej krasie. Stojąc na polanie, po której hulał wiatr, czuli zapach i smak 
zwiastunów pożaru. Nieistniejące iskry łaskotały ich skórę i prawie zaczęli wypatrywać czarnych 
ziaren sadzy pozostających na niej. Nagle z gwałtownością, która poruszyła do głębi ich 
naturalne instynkty, ogień sięgnął koron drzew. Płomienie wyskoczyły w górę, jak atakujące 
drapieżniki, a za nimi pofrunął obłok wirujących suchych liści, wraz z całym tlenem, potrzebnym 
do przeżycia ludzi. Ogień objął również ich przez chwilę, przez nieznośną wieczność bólu, 
a potem znowu wokół były tylko gwiazdy i pustka kosmosu. Trzęśli się ze strachu, pocili 
i wreszcie zrozumieli.
   W końcu Menlee rzekł trzęsącym się głosem: – Hesker, który chciał powrócić do stanu 
pierwotnej świadomości, zapomniał albo w ogóle nie pomyślał o tym!
   Annika oblizała wargi, jakby naprawdę były spierzchnięte od gorąca.
   – To powinno być gdzieś w nas, w środku, w naszych komórkach, wewnątrz naszych kości – 
spojrzała na Menlee. – Ten ktoś, kto ugasił pożar, musiał, tak czy inaczej, funkcjonować 
z optymalną wydajnością, nawet jak na tutejsze warunki.
   Czekali na komentarz Statku. Słychać było jedynie ciszę.
   – Z drugiej jednak strony – westchnęła Annika, po jakimś czasie – żadne pasy, ani 
bransolety, ani żadna tam świadomość, nie pomogą przewidzieć, co zrobi obca istota, aby ocalić 
swój gatunek od zagłady. Tak, Statku?
   – Wasz gatunek niezbyt łatwo identyfikuje się z innymi. – Padła enigmatyczna odpowiedź.
   – Czasami zawodzi nas empatia, jeżeli chodzi o pobratymców – odparł cynicznie Menlee.
   – Prawda...
   Nastąpiła następna pauza, ponieważ ani Menlee, ani Annika nie mieli ochoty pójść za tokiem 
rozumowania Statku.
   W końcu Annika poruszyła się i powiedziała:
   – Statku!
   – Tak?
   – Pewnie już i tak wiesz, że Menlee i ja pragniemy zostać wysadzeni w Ukrytym Świecie.
   Nie wymagało to potwierdzenia.
   – Czy to jest możliwe? – zapytał Menlee. – A może będziesz próbował odwieść nas od tej 
decyzji?
   – Nie sądzę, żeby Statek mógł to zrobić – sprzeciwiła się Annika. – Myślę, że tylko coś 
bardzo istotnego może podważyć zakaz przeciwstawiania się wyborom pasażerów, dotyczącym 
miejsca przyszłego pobytu. Pamiętasz Prążkę i to, co się z nią stało. Wolno jej było zejść na obcą 
planetę, pomimo że los jej był z góry przypieczętowany. Z drugiej jednak strony – ciągnęła 
Annika – jak miałbyś nas tam wysadzić, żeby Budowniczowie nie zorientowali się, że to ty nas 
przywiozłeś? Czym innym było wytworzenie obłoku mgły dookoła Szrengu i przemycenie 
człowieka na powierzchnię planety, a czym innym wprowadzenie w błąd Budowniczych, 
zwłaszcza po tym, co nam o nich powiedziałeś.
   Potakując Menlee dodał:
   – Czy to znaczy, że nie możesz nas wysadzić tam, gdzie najbardziej byśmy tego pragnęli?
   Wyraz ich twarzy był identyczny – malowała się na nich niepewność. Annika czekając na 
odpowiedź, wzięła dłoń Menlee w swoje ręce.
   – Z pewnością Budowniczowie zorientują się, kto was przywiózł, ale nie będzie ich to 
zbytnio obchodzić.
   Wrażenie, jakie wywarła na nich ta odpowiedź było porażające. Przez dłuższą chwilę po 
prostu siedzieli, nie mogąc oddychać. Menlee pozbierał się pierwszy.
   – Nie będzie obchodzić! – powtórzył jak echo. – Najważniejsze wieści w całej galaktyce. 
Statek powraca! I na nikim nie robi to wrażenia?
   – Może to i dziwne, ale prawdziwe.
   – Ale, ale jak to możliwe – dziwiła się Annika.
   – Zaplanowali swoją przyszłość tak, jak wydaje im się, że powinna ona wyglądać. Z planów 
owych musiały zostać wyłączone wszystkie niespodziewane wydarzenia. Przyjmują, że moje 
wizyty są nieregularne, jeżeli w ogóle się zdarzają. Zaciekawi ich z pewnością pojawienie się 
wśród nich dwójki obcych, którzy nie mogli inaczej przedostać się do ich świata niż za moim 
pośrednictwem.
   – Ale – kontynuował – ponieważ nie będziecie w stanie przekazać żadnych wyczerpujących 
informacji na mój temat, zaniechają dalszych dociekań.
   Oboje przemówili jednocześnie, w ich głosach zabrzmiał lęk:
   – To znaczy, że zrobisz z naszą pamięcią to samo co z pamięcią Volara?
   – Nie, nie będę musiał tego robić. Domyślacie się już pewnie powodu.
   Annika zadała następne pytanie:
   – Czy potraktują nas gościnnie i pozwolą zamieszkać u siebie?
   Statek zwlekał z odpowiedzią, a oni wymieniali spojrzenia. W końcu odpowiedział:
   – Tak, powitają was gościnnie, jako doskonałe źródło informacji z pierwszej ręki, 
dotyczących planet, które wraz ze mną odwiedziliście. Kiedy jednak będziecie przepytywani, 
szczerze doradzam, abyście znaleźli sobie na później jakieś pożyteczne zajęcie. Budowniczowie 
są bowiem ludem przedsiębiorczym i nie tolerują tych, którzy nie potrafią sami na swoje 
utrzymanie zarobić.
   Nastąpiła kolejna chwila ciszy, nie mniej ponura. Menlee przerwał ją, rzucając ze 
wzruszeniem ramion następujące stwierdzenie:
   – Spróbujemy. Nie mogę jednak przestać myśleć, jak mogą powstrzymać wieści o dwójce 
ludzi podróżujących ze Statkiem. Powinny się one rozejść błyskawicznie, jak ten pożar lasu! 
Sądzę, że jednym z podstawowych obowiązków Sohaya będzie właśnie przekazywanie na 
Sumbalę najważniejszych wiadomości.
   – Sohay – mruknął Statek – będzie przekazywał tylko to, czego Budowniczowie pozwolą mu 
się dowiedzieć, ni mniej ni więcej. Natomiast dane, które gromadzą, są ich zabezpieczeniem na 
wypadek, gdyby pewnego dnia musieli nagle porzucić swoje siedziby w Ukrytym Świecie i tułać 
się przez wieki, zanim znaleźliby odpowiednią do zamieszkania bezludną planetę. Można 
zaryzykować stwierdzenie, że gromadzą największy skarbiec informacji – tej najważniejszej 
w Gwiezdnym Ramieniu waluty.
   – Tak, oczywiście – Menlee odetchnął i wyraźnie się uspokoił. Annika wręcz przeciwnie, 
potrząsnęła niezadowolona głową.
   – Jedna rzecz mi się nie podoba – mruknęła. – Dlaczego tyle nam opowiadasz o Ukrytym 
Świecie, jeżeli jeszcze do niego nie dotarliśmy? Przedtem zawsze odmawiałeś dyskusji na temat 
światów, znajdujących się przed nami. A teraz informujesz, a nawet przewidujesz rozwój 
wypadków. Czemu?
   – Pewnie wydaje ci się to paradoksem – rzekł Statek rezolutnie – ale nie jest. Potrafisz to 
sobie wyjaśnić sama.
   Spoglądała tępo na Menlee, który z kolei złościł się na siebie za przeoczenie tak istotnego 
punktu. Nagle pstryknął palcami.
   – Możesz nam o nich opowiadać, ponieważ są jedynymi osadnikami, którzy sami 
zaplanowali swoją przyszłość w najdrobniejszych szczegółach? Mówiłeś, że przyjmą twój 
powrót do wiadomości, ale nie zrobią w związku z nim niczego, bo nie można określić, kiedy 
wypadnie twoja następna wizyta. To z kolei pociąga za sobą twoją nieuchronną akceptację 
wszystkich ich poczynań, w której utwierdziły cię dotychczas poznane podczas tego lotu ich 
działania, takie jak wynajmowanie statków i zbieranie informacji o innych światach. Nie masz 
więc żadnych obiekcji przed wyciąganiem wniosków dotyczących Ukrytego Świata. Kiedy tam 
dotrzemy, stwierdzisz po prostu, że robią to, co było zaplanowane.
   – Rozumiem – szepnęła Annika. – Nic dziwnego, że namówili cię, abyś wysadził ich 
w systemie tak nieodpowiednim do zamieszkania przez ludzi. Muszą pochodzić od wyjątkowo 
ambitnej i twardej grupy osadników.
   – O dziwo – westchnął Statek – nawet ja nie wiedziałem, że stanowili jakąś grupę. 
Przynajmniej do czasu, kiedy przybyliśmy w pobliże systemu, w którym oni zauważyli ukryte 
możliwości, a ja żadnych. Ochotnicy do pozostania tam pojawili się jak za machnięciem 
czarodziejskiej różdżki.
   – Czarodziejskiej! – powtórzyła Annika chichocząc. – Statku, zadziwiasz mnie nieustannie. 
Maszyna, która zastanawia się nad dylematem wolnej woli, odczuwa frustrację, niecierpliwi się 
i żartuje, a teraz jeszcze mówi o czarach! Jakże chciałabym spotkać twoich konstruktorów!
   – Myślę – rzekł powoli Menlee – że jesteśmy w drodze na spotkanie z ludźmi bardzo do nich 
podobnymi. Statku, kiedy tam dotrzemy?
   – Muszę odwiedzić jeszcze po drodze cztery inne planety, ale nie spodziewam się po nich 
niczego ciekawego. Oczywiście pozostają one w kontakcie z Sumbalą, ale nie dowiedziałem się 
niczego ważnego na ich temat, gdy przepytywałem sumbalańskie komputery. Potomkowie 
osadników radzą sobie całkiem nieźle, są jednak wciąż pochłonięci rozwiązywaniem problemów, 
z którymi gdzie indziej już sobie poradzono. Naszym następnym ważnym postojem będzie 
dopiero potrójny system planet Ukrytego Świata.
   – Czy będziemy – głos Anniki załamał się, gdy to mówiła – szczęśliwi, jeżeli tam 
zostaniemy?
   – Szczęście – powiedział Statek poważnie – jest tym z ludzkich pojęć, którego jeszcze nie 
zrozumiałem.
   

Rozdział 14
   Ukryty Świat
   
   Kilka gwiazd migotało w niewiarygodnym tańcu w pobliżu właściwego sobie miejsca na 
nieboskłonie. Nie sposób było określić go z dużą dokładnością, ponieważ światło ulegało 
załamaniu, odbiciu i pochłanianiu przez pasemka materii tworzącej obłok, kryjący siedziby 
Budowniczych i będący ich doskonałym źródłem zaopatrzenia w metale niezbędne do budowy 
statków.
   W centrum tego niezwykłego systemu widać było olbrzymią masę. Zbyt ciemną, żeby 
nazwać ją słońcem, zbyt wielką jednak, aby była planetą. Był to czerwony karzeł, emitujący 
wystarczająco dużo ciepła do ogrzania otaczających go planet, posiadający jednak małą masę 
niepozwalającą zainicjować reakcji syntezy wodoru. Gwiazda obracała się szybko wokół własnej 
osi, z powodu nieustannie opadających meteorów i pyłu kosmicznego. Obserwator mógł 
zauważyć, jak żarzy się i jak tworzą się na jej powierzchni zawirowania, a półpłynne fragmenty 
zimniejszych partii zewnętrznej atmosfery wylatują gwałtownie w przestrzeń, jakby wyrzucone 
siłą wybuchu gigantycznych gejzerów, a potem opadają z powrotem do piekielnego kotła. 
Zaobserwować mógł to każdy obdarzony zwykłym ludzkim wzrokiem, a jedyną uciążliwością 
był utrzymujący się jakiś czas przed oczami oślepiający obraz błysku rozgrzanej magmy, 
widocznej podczas wybuchu.
   Oach nie śmiał jednak spoglądać na swoje „słońce” gołym okiem. Pierwsi osadnicy 
zdecydowali bowiem wprowadzić pewne zmiany genetyczne u swojego potomstwa. Główną była 
utrata zdolności widzenia w niebieskim paśmie widma na korzyść znacznej poprawy w paśmie 
czerwonym i podczerwonym. Leciał teraz swoim pojazdem wzdłuż kursu wyznaczonego przez 
linie sztucznego pola stabilizującego. Słuchając jednym uchem nieustającej paplaniny swojego 
komunikatorka, przerywanej od czasu do czasu sykiem unicestwianych przez warstwę ochronną 
pojazdu mikrometeorytów, widział wyraźnie trzy planety swojego systemu: Aspah, Bethe 
i Gamowa, nazwane od pierwszych liter jakiegoś starożytnego alfabetu. Dostrzegał je jasno 
i wyraźnie, ponieważ oświetlone były odbitym promieniowaniem cieplnym gwiazdy. 
W wyjątkowo sprzyjających warunkach można było zobaczyć „fale”, wymuszane przez planety 
na materii obłoku, w której się poruszały. Obcy gość widziałby jednak tylko, w najlepszym 
wypadku, trzy zamazane plamy, a może i zgoła nic.
   Dodatkowo, w odróżnieniu od przybysza, który nie dostrzegłby żadnego koloru w świetle 
widocznych gwiazd poza brudną żółcią na tle brązowawej czerwieni, Budowniczowie rozróżniali 
jeszcze pięć innych kolorów – od bladych po intensywne, wszystkie, rzecz jasna, w paśmie 
podczerwieni. Dla Oacha nie miało znaczenia, że nie odbierały ich oczy, a zmodyfikowane 
receptory na czole. Było to absolutnie naturalne, bowiem żył z tą umiejętnością od urodzenia, 
a wyrósł już z wieku młodzieńczego.
   Niektórzy jednak sądzili, że trochę za dużo pozostało w nim z młodzieńczego idealizmu.
   Jego obowiązki polegały obecnie na wyszukiwaniu i naprawie uszkodzonych sortowników. 
Obłok gazu przemierzany był przez dziesiątki tysięcy tych kombajnów mineralnych, które 
normalnie same powinny się reperować. Co jakiś czas jednak niektóre z nich ulegały 
uszkodzeniom, z którymi nie potrafiły sobie poradzić, a pozostawienie tak dużych obiektów 
dryfujących bezużytecznie w przestrzeni było i marnotrawstwem i ryzykiem: stąd misja Oacha.
   Niektóre sortowniki zbierały użyteczne substancje, inne poszukiwały pierwiastków 
niezbędnych do przetrwania ludzi, takich jak tlen, węgiel i kobalt, choć już dawno temu 
zgromadzono zapasy wystarczające na wiele stuleci i zdeponowano na planetach, gdzie 
adaptowane rośliny zamieniały je w powietrze do oddychania, pożywienie i lekarstwa. 
Znakomita większość takich urządzeń, a przynajmniej tych, które miał naprawiać, zajmowała się 
czymś bardziej ogólnym, a mianowicie zbieraniem żelaza, niklu, tytanu, germanu, krzemu, glinu, 
magnezu i innych metali niezbędnych do konstrukcji statków kosmicznych.
   Jeden z nich właśnie pojawił się na horyzoncie, jasny punkcik na orbicie wokół Asapha, 
prawie ukończony. Który to już: czterdziesty, pięćdziesiąty?
   Oach mruknął oburzony: – I jak zwykle go oddamy, za nic. Tyle wysiłku włożonego 
w konstrukcję i żaden z nas nie może z niego skorzystać.
   Chwilę później pożałował, że to powiedział. Zapomniał, że jego słowa mogą zostać 
podsłuchane. Podróż w tym obszarze nieba, pełnym zabłąkanych cząstek, była bowiem dość 
niebezpieczna i musiał lecieć z włączonym komunikatorem, który z kolei, przekazał jego 
osobiste komentarze dalej, do koordynatorów, bezustannie obserwujących wszystkich 
mieszkańców Ukrytego Świata. Daleko im było do tych, jakie podobno posiadał legendarny 
Statek, który, jeśli wierzyć kronikom, osiągnął inteligencję i świadomość przewyższającą ludzką, 
chyba żeby wierzyć w istnienie Doskonałych, jednak dobrze spełniały swoje zadanie: 
zapewnienia konstruktorom bezpieczeństwa. Oach wiedział doskonale, że jego narzekanie 
z pewnością zostanie zauważone i umieszczone w raporcie.
   Czekała go więc kolejna sesja z doradcą, jeszcze jedna błyskawiczna psychoanaliza, jeszcze 
jedna próba sprawienia, żeby „zrozumiał”, że zyskiem z budowy statków był napływ informacji 
z systemów, do których Budowniczowie nie mogli udać się osobiście, chociażby z powodu zmian 
adaptacyjnych wprowadzonych przez ich przodków, które wystawiały ich na ryzyko w obliczu 
silnej dawki promieniowania... Ileż to już razy próbowali zmusić go do zaakceptowania sytuacji: 
dziesięć, dwanaście? Wiedział, że jeżeli wciąż będzie wypowiadał negatywne sądy, 
wszechwiedzące koordynatory zdecydują, iż pierwiastki, z których składa się jego ciało, mogą 
być lepiej wykorzystane. No i zostanie bezboleśnie uśmiercony.
   O jakże zazdroszczę naszym przodkom, którzy latali swobodnie od gwiazdy do gwiazdy. Chcę 
tylko robić to samo co oni. Czemu nie mogę? Mówią, że to atawizm i grożą mi śmiercią. 
Najgorsze jest chyba jednak to, że ludzie zawsze robili sobie ze mnie pośmiewisko. Nawet kiedy 
zasugerowałem, że skoro przyjmujemy obcych ambasadorów, sami powinniśmy wysyłać swoich. 
Zgłosiłem się na ochotnika, żeby zostać jednym z nich. Musi być przecież jakiś sposób ochrony 
naszych ciał przed kosmicznym promieniowaniem, które tutaj do nas nie dociera. A czy my nie 
jesteśmy również w każdej chwili bombardowani różnymi wtórnymi cząstkami wzbudzonymi i nie 
przeżywamy, tak jak ludzie na tak zwanych normalnych światach. Ambasadorzy obcych planet 
i ich współpracownicy, którzy do nas przybywają, cieszą się przecież dobrym zdrowiem 
i wyjeżdżają stąd nie wykazując żadnych oznak choroby. Dlaczego my nie moglibyśmy robić tego, 
co mogą inni?
   W tym punkcie urwał się tok jego rozmyślań. Zabrzmiał bowiem sygnał oznaczający, że 
znalazł uszkodzony sortownik.
   Albo raczej znalazł go jego komputer pokładowy. Jak zwykle był do tej pory w zasadzie 
tylko pasażerem. Może jak wykaże się teraz dobrą i szybką naprawą, maszyna weźmie to pod 
uwagę, rozpatrując jego wcześniejsze narzekanie? Czekał aż nastąpi połączenie z sortownikiem, 
potem wciągnął powietrze zrezygnowany, odpiął pas i podążył wzdłuż kabla w stronę 
sortownika, żeby zbadać naturę uszkodzenia.
   Nie był przygotowany na to, co zobaczył.
   Uwięzione w niewidzialne sieci energetyczne, blokując wąskie gardła rur analizatorów, 
znajdowały się tam bowiem dwa obiekty większe i bardziej złożone od niewielkich kamieni 
i skał, z którymi sortownik mógł sobie sam poradzić: dwa kombinezony kosmiczne. Nigdy 
przedtem takich nie widział poza obrazkami w starych kronikach, a jednak o pomyłce nie mogło 
być mowy. Dwa kombinezony.
   Zawierające dwie żywe, obce ludzkie istoty.
   Kiedy doszedł do siebie po tym szoku, wysłał wezwanie o pomoc. Zanim jednak mogła 
nadejść jakakolwiek odpowiedź, musiało upłynąć trochę czasu. Ironią zamieszkiwania w obłoku 
gazu była konieczność ograniczenia prędkości przekazywania sygnałów komunikacyjnych do 
powolnej prędkości światła. Znajdowało się tu bowiem w przestrzeni tyle materii, chociaż 
z pozoru ledwie zauważalnej, że informacje przekazywane wiązką tachoniczną zawsze 
zamieniały się w nieczytelny szum.
   Spędzono sto lat, szukając rozwiązania tego problemu, aż w końcu stwierdzono, że go po 
prostu nie ma. Nawet oni – Budowniczowie, którzy jako jedyni potrafili bezpiecznie wystrzelić 
statek kosmiczny i sprowadzić go z powrotem pośród wirującej masy materii, którzy mogli 
transportować surowce skąd i dokąd chcieli z prędkością nadświetlną i jeszcze przeciwdziałać 
powstającemu szokowi dźwiękowemu, nawet oni nie byli w stanie podważyć zasady, że 
wszędzie na obszarze Ramienia informacje musiały być przekazywane w formie fizycznej...
   Przyszła mu do głowy możliwość, że tych dwoje obcych (to słowo dziwnie trudno było sobie 
przypomnieć – tak niewielu bowiem obcych w życiu widział) było pewnie jakimiś kurierami. 
Jakiż istnieje bowiem lepszy sposób przekazywania informacji niż ludzie, mogący odpowiedzieć 
na każde, nawet nieprzewidziane pytanie? Oszołomiony zauważył, że nadal wisi w przestrzeni 
jedną ręką trzymając się chwytnika swojego pojazdu i gapiąc przed siebie. Niezbyt dobrze będzie 
przedstawiać się jego kartoteka, jeżeli natychmiast nie podejmie jakichś kroków, odpowiednich 
kroków. Tymczasem wysłał czujniki, aby zbadały wnętrza kombinezonów.
   Kurierzy...
   Przybysze z odległego kosmosu, odziani jedynie w konwencjonalne kombinezony. W jego 
wyobraźni zakwitały i ginęły obrazy Doskonałych. Jeżeli wierzyć chociaż części legend na ich 
temat, nie potrzebowali żadnych kombinezonów, wystarczyły im własne ciała. Mityczne 
osiągnięcia Doskonałych doprowadziły Budowniczych do wprowadzenia modyfikacji, tak że 
Oach mógł teraz spokojnie spacerować w kosmosie bez specjalnego stroju, nie dbając 
o bombardujące go chaotycznie cząsteczki. Jeśli nie są to tylko bajki, należałoby wyjaśnić, w jaki 
sposób ludzki system nerwowy mógł poradzić sobie z postrzeganiem w przestrzeni tachonicznej.
   Nie mówiąc już o wszystkich procesach przemiany materii w energię bez, jakby to 
powiedzieć, poparzenia palców!
   Odsunął chwilowo od siebie takie nieistotne myśli i powrócił do głównego problemu.
   Czujniki, które uruchomił, dostarczyły wstępnych danych: obcy znajdowali się w stanie 
śpiączki, lecz ich funkcje życiowe, o ile można to było określić bez uszkadzania ochronnej 
powłoki, utrzymywały się w normie. Mieli szczęście, pomyślał Oach, że udało im się przeżyć. 
Czujniki, którymi się posłużył, były delikatne, ale sortowniki wyposażono w spektrolasery. Ich 
silne promienie mogły z łatwością wypalić dziurę w kombinezonach, zwłaszcza że stanowiły one 
skupisko cennych pierwiastków.
   A oni nie byli prawie wcale pokaleczeni, no może z wyjątkiem paru drobnych uszkodzeń, 
które mogły równie dobrze powstać na skutek zetknięcia z meteorami. Czyżby ktoś był na tyle 
przewidujący, że zaprogramował sortownik na rozpoznawanie kombinezonów? W zasadzie, 
czemu nie? Budowniczowie nie potrzebowali ich już od wielu pokoleń, lecz w bankach pamięci 
nawet najmniejszych sortowników było wystarczająco dużo miejsca na taką informację. Teraz, 
kiedy nawiązano kontakt z tyloma różnymi systemami, istniała szansa, że może pojawić się 
w przestrzeni w tej okolicy ktoś korzystający z tej staroświeckiej technologii, na przykład 
pracownik jednej z ambasad. Może nie wyglądali pięknie, na pewno nie w oczach Oacha, ale 
z pewnością byli bliżsi przodkom.
   Nawet jeżeli chodzi o sposób myślenia...
   Nie warto było jednak zaprzątać sobie tym głowy. Odpędził i tę myśl zadowolony, że nie 
mógł wypowiedzieć jej na głos, dryfując w kosmosie. Kontynuował badanie niezwykłego 
znaleziska.
   Czujniki przekazywały dalsze, coraz dokładniejsze dane. Jeden z przybyszy był mężczyzną, 
drugi kobietą. Oboje cieszyli się dobrym zdrowiem, nie licząc dziwnego stanu, w jakim się 
aktualnie znajdowali. U obojga poziom tlenu i pierwiastków niezbędnych do życia był 
zadowalający, a ich ciała nie zawierały żadnych szkodliwych organizmów, jakby poddano je 
wyjątkowo szczegółowym zabiegom nanochirurgicznym. Ich geny... tego jednak już czujniki nie 
były w stanie wykryć z zewnątrz.
   Czy nie doznali uszkodzeń ciała spowodowanych bliskością pola pracy sortowników? Sam 
nie odważył się nigdy do nich zbliżyć, kiedy były włączone. Czujniki jednak i tej informacji nie 
mogły dostarczyć.
   Powracając do swojego pojazdu odnalazł i wcisnął przycisk automatycznej kontroli, 
unieruchamiając w ten sposób pole. W jednej chwili obcy zaczęli oddalać się od sortownika. Zdał 
sobie sprawę, złoszcząc się na samego siebie, że powinien był jakoś ich przymocować. Miał 
jeszcze zapasowe chwytaki. Zwolnił uchwyt mocujący. Poleciały w stronę kombinezonów, 
owinęły się dookoła nich i zaczęły holować ku niemu.
   Mając nadzieję, że obejrzy co najmniej twarze obcych, zajrzał w głąb hełmów. Doznał 
jednak zawodu. Szyby przepuszczały inne promienie świetlne i dla niego były prawie 
nieprzezroczyste.
   Potem nagle pojął pełne znaczenie tej zagadki, jakby do tej pory dryfował w obłoku gazu 
i pyłu, emitowanym przez kometę, a zapomniał, że były to roztopione skały i lód jej jądra.
   Właśnie stwierdził, że ci ludzie nie mogli być Doskonałymi, bo potrzebowali kombinezonów 
do przebywania w kosmosie.
   Wynikało stąd, że musieli przybyć na pokładzie statku. A któż mógł, na kosmos, wiedzieć 
o statkach więcej niż jeden z ich Budowniczych?
   Lecz jakiego statku? Kiedy? Gdzie on się teraz znajdował?
   Była tylko jedna wiarygodna odpowiedź.
   Aż otworzył usta ze zdumienia, co niemal kosztowało go utratę całego zapasu powietrza 
z płuc. Udało mu się jednak trzymać nozdrza i usta zamknięte, aż do powrotu na pokład, gdzie 
złapał oddech i wysłał wiadomość o wypadku.
   Wywołała ona zupełnie nieprzewidzianą reakcję.
   Lekko zirytowany głos powiedział chwilę później:
   – Dwoje żywych ludzi w kombinezonach? Oczywiście, musieli przybyć na pokładzie statku 
kosmicznego. Wiemy, gdzie przebywają wszyscy pracownicy ambasad. Nowi przybysze 
z pewnością zostali przywiezieni tutaj przez Statek. No i co z tego?
   – Ależ to przecież dowód na to, że on jednak powraca! – szepnął Oach.
   – Więc? Czyż nie został po to zaprojektowany?
   – Jeszcze nigdy przedtem nie powrócił!
   – Dlaczego jesteś tak pewny? Są przecież pewne poszlaki, jak chociażby plotki 
o Doskonałych. Czy robi to w ogóle jakąś różnicę? Nie ma przecież żadnego przewidywanego 
wpływu na nasze plany.
   Żadnej różnicy? Żadnej różnicy nie robi fakt istnienia Statku, nieporównywalnie większego 
niż te, które my potrafimy zbudować. Statku, który wciąż podróżuje po gwiezdnych szlakach, 
najwidoczniej ciągle przenosząc ludzi od gwiazdy do gwiazdy, tam gdzie chciałbym polecieć sam, 
tylko że mi nie wolno.
   Poczuł podchodzący mu do gardła gorzki smak żółci. Powiedział słowa, o których wiedział, 
że ich pożałuje, ale nie mógł się już powstrzymać.
   – Czekaj – odrzekł odległy, ostry głos. – Za chwilę dołączą do ciebie inni. Powinieneś 
dostrzec ich światła.
   Zgadzało się. Gdyby nie fakt, że w oczach miał pełno łez, już dawno by zobaczył piętnaście, 
nie, szesnaście pojazdów, zbliżających się ku niemu.
   – Tak, prawie dotarły na miejsce – mruknął.
   – Pozostań tam, gdzie jesteś, dopóki nie przejmą kontroli. Potem wróć do swojej kwatery na 
Gamowie i oczekuj dalszych instrukcji.
   Zapadła cisza.
   Wreszcie nadeszła ta chwila. Słowa, które zdenerwowany bezmyślnie wypowiedział, a które 
teraz nie przyszłyby mu nawet do głowy, przeważyły szalę. Pewnie stwierdzono, że coś 
niedobrego stało się z organizmem młodego człowieka o imieniu Oach, że jego opinie nie 
zgadzały się z polityką zbiorowości Budowniczych, że przedłużanie jego istnienia stanowić może 
zagrożenie dla nietrwałego środowiska, do którego ludzie wciąż słabo byli przystosowani. 
Innymi słowy, zostanie uznany za wynik nieudanego eksperymentu genetycznego, 
zlikwidowany, a jego części ciała będą użyte do konstrukcji lepszego, być może, egzemplarza...
   Chociaż wtedy nie udało mu się ugryźć w język, zanim palnął głupstwo, teraz zdołał ukryć 
swoje gwałtowne reakcje.
   – Nie było potrzeby zatrzymywać sortownika dłużej po usunięciu z jego zasięgu przeszkód – 
rzekł karcący głos.
   Zaskoczony Oach zauważył, że pomiędzy nim a obcymi pojawiły się skanery. Jeszcze jeden 
minus na jego koncie. Powinien był o tym pomyśleć, a nawet nie włączył z powrotem pola 
magnetycznego sortownika. Zrobił to z opóźnieniem. Maszyna dokonała autokontroli, nie 
znalazła żadnych poważnych uszkodzeń i wróciła na zaprogramowaną trasę.
   Starsi rangą naukowcy, z których paru znał z widzenia, opuszczali swoje pojazdy. Jeden 
z nich – a był to Yep, ten sam, który dał mu przed chwilą reprymendę – przystanął na chwilę, aby 
z nim porozmawiać.
   – Czyżbyś tak szybko zapominał o swoich rozkazach?
   Kazali mi tu pozostać tylko do ich przybycia...
   – Oczywiście nie, Yep – powiedział pospiesznie. – Właśnie zbierałem się do odlotu w stronę 
kwatery, zgodnie z rozkazami. Pomyślałem tylko, że może chcielibyście zadać mi parę pytań.
   – Nie – uciął krótko Yep. – Nie, jeżeli twoje komputery prawidłowo zapisywały przebieg 
wypadków. – Pospiesznie sprawdził przekazywanie danych z komputerów w pojeździe Oacha do 
jego własnych. – Wszystko wydaje się być w porządku.
   Na tym rozmowa się skończyła.
   Oach przygnębiony zawrócił swój pojazd i skierował go w stronę Gamowa. Podczas nudnej, 
monotonnej podróży nie mógł przestać rozmyślać o losie obcych. Ich umysły, jeśli nadal 
funkcjonowały, będą poddane intensywnej analizie werbalnej albo nawet mechanicznej, niezbyt 
dokładnej i bezpiecznej. Jeżeli uda im się wyjść z tych badań bez szwanku, dostaną pozwolenie 
na pozostanie w Ukrytym Świecie, chociaż zawsze będą tu obcy. Miejscowa rasa przeszła 
ewolucję, która oddaliła ich od bardziej pierwotnych pobratymców z kosmosu. Może uda im się 
pozostać w charakterze negocjatorów z personelem ambasad...
   Mogli nawet, choć ta możliwość wydawała się mniej prawdopodobna, zostać członkami 
załogi nowo budowanego statku. Budowniczowie byli przede wszystkim realistami i pomimo że 
potrafili być okrutni, jeśli tego wymagały okoliczności, nie zadawali lekkomyślnie bólu.
   A tych dwoje, kimkolwiek by byli, z pewnością musiałoby cierpieć, próbując dostosować się 
do naszych warunków życia...
   W oddali ukazał się Gamow, było jednak jeszcze trochę czasu, aby rozważyć dręczące go 
wątpliwości. Po pierwsze: czy możliwe było, że tych dwoje zostało przywiezionych przez 
Statek? Z tego, co pamiętał z nauk pobieranych w dzieciństwie, Statek mógł zabierać wyłącznie 
społeczności, a według bardziej ortodoksyjnej interpretacji – jednostki, znajdujące się 
w śmiertelnym niebezpieczeństwie i transportować je na najbliższą stosowną do zamieszkania 
planetę. A dla kogo, poza Budowniczymi, ten system mógł być „stosowny”? Tutejsza rasa 
przystosowała się do panujących warunków życia z wielkimi trudnościami.
   Zapytał bank danych o Statek i stwierdził, że pamięć go nie zawiodła.
   Kiedy jednak próbował dowiedzieć się o ewentualny wpływ faktu przywiezienia tu dwoje 
obcych przez Statek, okazało się, że takie spekulacje zostały zakazane.
   Następny minus! Tym razem za ciekawość!
   Cóż to jednak znaczyło wobec tego wszystkiego, co już nabroił. Czując się lekko i beztrosko, 
spróbował następnej sztuczki. Zapytał, czy wadliwy osobnik mógłby na własną prośbę 
podróżować jednym ze statków i dostarczać informacji o innych światach widzianych oczyma 
jednego z Budowniczych?
   Odpowiedź była krótka, lecz wyczerpująca.
   – A jakiż byłby pożytek z informacji dostarczanych przez wadliwego osobnika?
   – Można by chyba jakoś je... – zaprotestował Oach, lecz przerwano mu.
   – Mając dane dotyczące rozbieżności pomiędzy nami i Starą Rasą, możemy niwelować 
różnice w postrzeganiu. Jednak w przypadku osoby tak bliskiej nam genetycznie jak ty mogą one 
być zbyt małe, żeby dało się je wykryć i oczyścić informacje z zakłóceń.
   – To znaczy, że dokonywano podobnych eksperymentów – wtrącił Oach.
   – Bez komentarza.
   – Oczywiście, że tak. Skąd wzięłyby się wyniki? Opieramy się przecież tylko na 
sprawdzonych informacjach.
   – Już mówiłem: Bez komentarza! I uważaj! Twój pojazd zbliża się właśnie do gęstych 
warstw atmosfery, a ty nawet nie zapiąłeś pasów.
   Prawda. Czyżby jego komputer podejrzewał próbę samobójczą? Nic bardziej nie 
pogrążyłoby go od podobnej decyzji!
   W rzeczywistości był jednak jak najdalszy od myśli o samobójstwie. Teraz kiedy odkrył, że 
prawdopodobnie jest już skazany, stwierdził, iż bardzo przywiązał się do tej swojej parszywej 
egzystencji. Wszechświat, od wieków przemierzany przez Statek, wydał mu się innym 
kosmosem niż ten nieznośny, w którym do tej pory żył.
   W miarę wchodzenia jego pojazdu w coraz gęstsze warstwy atmosfery rozlegał się coraz 
donośniejszy pisk. Wkrótce nie był już w stanie myśleć. Pojazdem zaczęło gwałtownie rzucać, 
odpowiedzialny był za to wyrównywacz przyspieszenia. Przez chwilę miał okazję podziwiać 
niezwykłe dokonania jego ludu w tym nieprzyjaznym świecie. Jak pozostałe planety, Gamow 
porośnięty był prawie całkowicie zmodyfikowaną roślinnością, utrzymującą odpowiedni poziom 
wilgotności, dostarczającą powietrza do oddychania i wszystkich surowców koniecznych do 
podtrzymania życia, w tym schronienia dla zwierząt hodowlanych, stanowiących dopełnienie 
diety. Ponadto rośliny zapewniały ochronę przed meteorami. Nawet teraz, kiedy wpatrywał się 
w planetę, jeden z nich eksplodował na horyzoncie.
   Po wylądowaniu wysiadł i udał się w stronę swojej kwatery wzdłuż starego tunelu, 
wybudowanego jeszcze w czasach, gdy jego przodkowie nie byli w pełni przystosowani do 
warunków naturalnych panujących na planecie. Takie tunele wciąż służyły jako połączenia 
pomiędzy jednostkami mieszkalnymi. Spoglądając w górę, dostrzegał tylko liście i gałęzie 
i zastanawiał się, jakie to było uczucie, spacerować tamtędy, mając za sklepienie wyłącznie 
nieboskłon. Pewnie niewiele inne od takiego, jakie się ma oglądając lokalną przestrzeń, albo 
i jeszcze mniej ciekawą w pochmurny dzień.
   Minął dwójkę, może trójkę przyjaciół, wymieniając ukłony. Żadne z nich nie przemówiło. 
Teraz zachowywali się jak ludzie dorośli. Kiedyś było inaczej. Gdy byli młodzi, często kłócili 
się, snuli domysły, wypowiadali heretyckie poglądy, bawili się. Tak bowiem wypadało robić 
młodzieży. Należało jednak z tego wyrosnąć, tak jak z marzeń o podróżach w stronę obcych 
gwiazd.
   Zastanawiam się, co to znaczy być człowiekiem dojrzałym. Chciałbym wiedzieć, czy daje to 
więcej satysfakcji niż szaleństwa młodości. Niestety, chyba nie będę miał okazji się przekonać.
   Kultura Budowniczych, wpajano mu to od dzieciństwa, niechętnym okiem patrzyła na 
luksusy, podobnie jak wszystkie wielkie kultury, których celem było zdobycie wiedzy. Należało 
jednak pamiętać o ludzkich słabościach, nie można było bowiem poświęcić każdej chwili na jej 
poszukiwanie. Podzielono więc dobę na trzy okresy, z których dwa przeznaczono na pracę i sen, 
a trzeci na ćwiczenia, medytacje i seks (oczywiście miał on czysto rekreacyjny charakter, 
bowiem rozmnażanie przebiegało według z góry ustalonego planu). Posiłki – odżywcze do 
takiego stopnia, że już nikt nie chorował, lecz monotonne i niesmaczne – wydawano przed i po 
pracy. Wolno było przy jedzeniu rozmawiać, ale wyłącznie na poważne tematy. Odkąd stał się 
dorosły, Oach rzadko słyszał śmiejących się ludzi i miało to miejsce wyłącznie w czasie 
przeznaczonym na relaks, a ludzie, którzy to robili, był pewny, że podobnie jak on dopiero 
wkroczyli w dorosłe życie.
   Jak wszystko w jego świecie, kwatery mieszkalne były maksymalnie wykorzystane. Idąc 
korytarzem pomiędzy ścianami stabilizowanej mgły, oddzielającymi sypialnie, które dzielił 
z trzydziestoma sześcioma innymi osobami, stwierdził, że jego sześcian był jeszcze zajęty, 
ponieważ teoretycznie znajdował się w pracy. Taka ewentualność została jednak przewidziana. 
W końcu sali znajdowały się cztery puste sypialnie. Wybrał najdalszą.
   Wchodząc do niej z westchnieniem, bo odczuwał wręcz atawistyczne przywiązanie do rzeczy 
znajomych, choć trudno było odróżnić ją od sypialni, do której był przyzwyczajony, usiadł na 
łóżku. Jeszcze zanim go dotknął, został dostrzeżony. W rezultacie część połyskującej bladym 
światłem ściany zmieniła się, ukazując wyraźny obraz wysokiej kobiety o ostrych rysach twarzy, 
przenikliwym spojrzeniu i wyjątkowo rozwiniętych sensorach na czole.
   Na ten widok aż podskoczył ze zdumienia. Ledwo wierząc własnym oczom, pochylił się 
i zapytał:
   – Pey?
   Trochę zirytowana, odpowiedziała:
   – Chyba tak bardzo nie zmieniłam się w tak krótkim czasie, żeby mój własny syn nie mógł 
mnie rozpoznać?
   – Oczywiście, że nie! Ale – Oach przygryzł wargę. Pielęgnowanie więzów rodzinnych nie 
było zwyczajem jego ludu. Często kobiety wolały nie znać dawcy nasienia, którym je 
zapładniano; Pey również do nich się zaliczała. Do tej chwili nie miał pojęcia, czy znajdowała się 
na Gamowie, czy na Aspah lub Bethe, albo gdzieś w przestrzeni, pracując nad nowym statkiem. 
Jego matka nadzorowała bowiem konstrukcje zespołów napędowych i cieszyła się w pracy 
wielkim poważaniem za swą niezwykłą umiejętność modyfikacji silników w zależności od 
rodzaju aktualnie dostępnych surowców. Żadne dwa statki, które wyszły spod jej ręki, nie były 
identyczne, ponieważ przedłużające się poszukiwania jednego rodzaju pierwiastków byłoby 
nieekonomiczne. Pey należała do niewielkiej garstki specjalistów, którzy potrafili zaproponować 
rozsądne zmiany konstrukcyjne, niewpływające ujemnie na pracę silników.
   Teraz, rzecz jasna, wiedział, że jego matka jest na Gamowie, ponieważ nie zauważył żadnego 
opóźnienia pomiędzy czasem, w jakim docierały do niego obraz i dźwięk.
   Jakby czytając w jego myślach, uśmiechnęła się lekko.
   – No to masz kłopoty, chłopcze! Nie jest to całkowicie twoja wina. Ostrzegałam ich, po 
twoim poczęciu, że mogą się spodziewać jakiegoś łobuza, znając moje słabości do naginania 
norm, ale byli uparci i musiałam przyjąć zaoferowane mi geny.
   – To dlatego nie chciałaś wiedzieć, kto jest moim ojcem! – wtrącił Oach gwałtownie, jakby 
wciąż był owym „chłopcem”.
   – Dopiero teraz się domyśliłeś? – odrzekła. – Pewnie nie mylą się co do ciebie.
   Nie było, oczywiście, potrzeby określać, kim byli „oni”. Jednak stwierdzenie, że Pey śmiała 
ich ostrzegać przed konsekwencjami decyzji, która już została podjęta, dawało jakieś pojęcie 
o poważaniu, jakim się cieszyła.
   Za poważaniem musiała bezsprzecznie stać siła, która była rzadkością w tym społeczeństwie 
połączonym silnymi więzami, którego głównym mottem była współpraca w dążeniu do 
osiągnięcia wspólnego celu.
   Kto by pomyślał, że matka może wkroczyć do akcji, aby ocalić życie swego dorosłego 
dziecka!
   – Więc? – Obraz był doskonały na obu końcach linii, jak zresztą wszystko w tym 
społeczeństwie bez skaz. Widział dokładnie, jak jego matka usiadła naprzeciwko niego i miał 
wrażenie jej fizycznej obecności.
   – Skoro okazało się, że moje ostrzeżenia były słuszne, mieli przynajmniej tyle przyzwoitości, 
że zawiadomili mnie o zamiarze zlikwidowania ciebie.
   Słysząc swoje podejrzenia wypowiedziane głośno i to przez samą Pey, doznał kolejnego 
szoku. Poczuł, że blednie i ogarnia go fala ciepła, którą i ona zauważyła.
   – Zdenerwowany? Przyznaję, że ja bym również była na twoim miejscu. Tłumaczyłam im, że 
musimy przestać udawać, iż żyjemy w świecie, gdzie wszystko daje się zdeterminować. Czasami 
mam takie wrażenie, jakby wydawało im się, że kontrolują każdą cząstkę materii w naszym 
obłoku! Lecz są tacy uparci! Powinieneś zaliczyć się w poczet szczęściarzy, że Statek właśnie tę 
chwilę wybrał na odwiedzenie naszego systemu.
   Oach chciał już coś powiedzieć, ale w ostatniej chwili zapomniał.
   – Więc tych dwoje naprawdę zostało przywiezionych przez Statek?
   – Mój synu! Czyżbyś naprawdę zapomniał swoje nauki lub nie przywiązywał do nich 
odpowiedniej wagi? – Jej oczy zapłonęły złością.
   – Ja... – Teraz z kolei zarumienił się. – Rozumiem, o co ci chodzi.
   – Naprawdę? Udowodnij więc! A może powinnam pożałować całego trudu, jaki włożyłam 
w twoje wychowanie?
   – Najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem obecności tych dwojga jest przypuszczenie, 
że zostali przywiezieni przez Statek, ponieważ nie zauważono obecności żadnych zwykłych 
pojazdów kosmicznych w tej okolicy. Statek zaś może przelatywać w pobliżu nas tak, że go nie 
spostrzeżemy.
   – Dalej – twarz jej ponownie złagodniała, choć nie tak jak przedtem.
   – Lecz pomimo, że odwiedziny Statku zawsze znajdowały się wśród naszych założeń...
   – Refleksyjnych założeń – słowa przecięły powietrze jak uderzenia bicza.
   – No... Tak. – Oach oblizał wargi i z wielką śmiałością zapytał:
   – A oni, czy też mają założenia refleksyjne?
   Pey pochyliła się i klepnęła w udo, uśmiechając się szeroko.
   – Za to, mój chłopcze, mogę wybaczyć ci wszystko, nawet zmianę tematu, za co wstydziliby 
się bardzo twoi nauczyciele! Rzeczywiście coś po mnie odziedziczyłeś, choć nie jest to akurat to, 
czego oni się spodziewali. Ale teraz musimy zastanowić się, jak przekonać ich, że warto 
utrzymać cię przy życiu.
   Serce podskoczyło mu do gardła.
   – Ale jak? Czy w ogóle możemy próbować?
   – Nie mów „my”, mów „ja”! – zbeształa go. – Obcy nie zmaterializowali się tutaj 
przypadkiem. Byłam może zbyt zajęta modyfikacjami nowego statku, żeby zająć się tą sprawą 
porządnie, ale jeszcze raz powtarzam: Nie żyjemy we wszechświecie, w którym wszystko da się 
zdeterminować. Musisz teraz chwycić się tej szansy, jaką ci zesłał los. Rozumiesz?
   – Mam rozkaz – odrzekł jej ponuro – zostać tutaj. Jakże więc mogę chwytać się 
jakiejkolwiek szansy?
   – Musisz zaproponować im coś cenniejszego niż marzenia i narzekania. Załatwiłam już, 
żebyś mógł być świadkiem przesłuchania obcych i uczestniczył w dyskusji nad tym, co 
powiedzą. Pozostaje tylko pytanie: Czy posiadasz konieczne zdolności? Czy też nie? Jeżeli nie, 
niczego więcej zrobić dla ciebie nie mogę.
   Oach skulił się, wbrew własnej woli, przytłoczony ciężarem milionów lat ewolucji. Świadom 
tego, że miotające nim uczucia były aż nadto czytelne, wyszeptał:
   – To niesprawiedliwe! Sama przedtem mówiłaś, że to nie moja wina, iż zdecydowano mnie 
zlikwidować.
   – Dopiero rozważa się tę ewentualność – warknęła.
   – Daruj sobie te gadki. Decyzja została podjęta już wcześniej i wprowadzono by ją w życie, 
gdyby nie zaistniał opisywany już przez ciebie przypadek. Czyż nie mam racji?
   Matka nie próbowała zaprzeczać, lecz tylko rzekła:
   – Pytaniem, które powinieneś sobie teraz zadawać, jest – jaki pożytek możesz mieć z faktu, 
że to ty, a nie kto inny, znalazł dwoje obcych. Przykro mi, że nie potrafisz sam do tego dojść.
   Oach zasłonił twarz dłonią, jakby chroniąc się przed ciosem. W głębi serca odczuwał złość 
na swoją matkę, która, mając za sobą wspaniałą karierę zawodową, ciesząc się takim 
poważaniem i podziwem, kazała mu podejmować z nimi dyskusję. Dyskusję z tymi, którzy 
potępili go za całkowicie naturalną ambicję...
   Zdecydował się jednak ukryć swoją reakcję. Miał do tego niejakie zdolności, może o ten 
z jego talentów jej chodziło... Chociaż pojęcie „aktorstwa” zostało mu kiedyś wytłumaczone, 
podczas analizy raportów przysłanych przez ludzi czarterujących statki, nie stanowiło ono części 
kultury, w jakiej się wychował. Nie był więc w stanie dokładnie wyobrazić sobie do czego miało 
służyć. A jednak wyglądało na to, że jego matka prosiła, aby ratował się właśnie „grając”... To 
nie było uczciwe, a przez całe życie uczono go unikać oszustw i udawania, kazano zawsze mówić 
i pokazywać prawdę. W przeciwnym razie – ale zdaje się, że coś jeszcze mówiła, a on nie 
słuchał!
   – ...partnerstwo.
   O, tak. To była jedna z zasad, których nauczył się najwcześniej. Chyba tylko w jego 
społeczności, twórcza wyobraźnia ludzi, łączyła się ze zdolnością maszyn do zapamiętywania 
i analizowania nieomal idealnie, dzięki ich zdolności do kojarzenia.
   Ze strony maszyn było to kojarzenie faktów, ze strony zaś ludzi – ulotnych myśli zwanych 
ideami.
   Maszyny będące tworem człowieka służyły mu przez niezliczone tysiąclecia, nadszedł więc 
czas, aby ludzie bardziej się nimi zainteresowali. Maszyny nie były ludźmi, nie było mowy 
o unifikacji. Tutaj jednak, gdzie głównym zajęciem człowieka było konstruowanie maszyn 
i wysyłanie w przestrzeń w celu zbierania informacji, przekazywanej przez nie lub przez ludzi, 
gdzie maszyny miały dostęp do większej ilości danych niż kiedykolwiek w historii, w tym 
świecie wypadało, aby ludzie postrzegali swoje maszyny jako współpracowników. Razem 
bowiem starali się zapewnić przetrwanie inteligencji w tym ślepym, bezmyślnym i chaotycznym 
wszechświecie...
   Tak, to właśnie wkładano mu i wszystkim jego ziomkom do głów. Na tej właśnie zasadzie 
opierała się decyzja pozostania w tym świecie i pracy nad modyfikacjami, a także zakaz marzeń 
o samodzielnym opuszczeniu systemu i wyprawie badawczej w kosmos.
   Znowu poczuł się rozgoryczony i wściekły. Chciał krzyczeć i przeklinać, ale matka nadal 
wpatrywała się w niego. Zdusił więc w sobie pierwsze objawy buntu. Skoro tak zaryzykowała, 
podejmując próbę interwencji w jego sprawie, nie mógł narazić jej na niebezpieczeństwo.
   Uległość. To będzie odpowiednia reakcja. Uległość i poczucie obowiązku.
   – Matko – słowo miało posmak trucizny, przechodząc mu przez usta, jakby w nim zawarła 
się esencja milionów błędów – pragnąłbym wykorzystać okazję i być świadkiem przesłuchania 
obcych. Niewykluczone, że mógłbym zaoferować jakieś niekonwencjonalne wyjaśnienie. 
Rozumiem, że jednym z powodów, dla których chciano mnie zlikwidować, były, i nie wypieram 
się tego, nieustanne marzenia o podróży do innych gwiazd. Wiem, że powinienem porzucić takie 
dziecinne bzdury już dawno temu. Z całego serca dziękuję ci za wszystko, co dla mnie zrobiłaś.
   Czekał w napięciu, mając nadzieję, że matka okaże jakieś oznaki ulgi, zadowolenia...
   Nic z tego. Było to bardzo przykre. Usłyszał, jak mówiła:
   – Dobrze. Przesłuchanie wkrótce się odbędzie i musisz być przy nim obecny. Nie pójdzie 
bowiem w eter.
   Wyczytał jednak z grymasu jej ust, z linii ciągnących się od karku, przecinających policzki 
i czoło, coś zupełnie przeciwnego. Może i miał talent do udawania, lecz było jasne jak słońce, że 
po niej tego nie odziedziczył. Twarz jej bowiem wyrażała rozczarowanie.
   Z mojego powodu? Dlatego, że zawsze starałem się, jak mogłem, robić to co mi kazano?
   Sama przecież mówiła, że to nie moja wina, iż popełniam pomyłki Byłem na to skazany, 
jeszcze zanim się urodziłem.
   
   Przesłuchanie obcych miało odbyć się w centrum badawczym na Asaph.
   Chociaż przelatywał nad tą planetą niezliczoną ilość razy, nigdy jeszcze nie widział jej 
powierzchni, jako że od dawien dawna ukryte było pod gęstą powłoką roślinności. Znał jednak 
dość dobrze jego wnętrze.
   Jedyną obcą mu strefą była ta, w której znajdowały się ordynatory. Nie wstępował tam żaden 
człowiek od czasu ukończenia jej budowy. Maszyny były bowiem samowystarczalne. Pewnego 
dnia ich wymagania przekroczą dostępne zasoby surowców i energii. Określono jednak, że 
załamanie nastąpi mniej więcej w tym samym czasie, co rozpad całego systemu, połączony 
z koniecznością ewakuacji. Nie miało więc to większego znaczenia.
   Większego znaczenia – myślał ponuro – tak jak powrót Statku, który właśnie przypadkowo 
potwierdziłem.
   Odrobinę się rozchmurzył. Może to był ten klucz do sprawy, na który zwróciła mu uwagę 
matka? We wszechświecie, gdzie nie wszystko da się zdeterminować, można przynajmniej 
życzyć sobie szczęścia...
   Zaraz! Mógłby przecież argumentować, że zgodnie z instrukcjami, o których go uczono, 
Statek nie powinien był tak po prostu zostawić swoich pasażerów na pastwę losu. Musiał podjąć 
jakieś działania, mające zapewnić im odnalezienie, zanim wyczerpią się ich zapasy. Mógł nawet 
dokładnie wybrać miejsce, z którego na pewno zostaliby wkrótce zabrani. Może (czy nie było to 
jednak samochwalstwem?) wybrał sobie właśnie ten sortownik, wiedząc, że Oach będzie 
wyznaczony do jego naprawy.
   Głupstwa? Takie i inne myśli krążyły w jego głowie, kiedy zbliżał się do Asaph, w czasie 
lądowania i poszukiwania miejsca, gdzie miało się odbyć przesłuchanie. W końcu doszedł do 
wniosku, że to właśnie była najbardziej odpowiednia linia argumentacji. Jedno było pewne: 
jedyną maszyną, zdolną oszołomić i przytłoczyć wielkością ordynatory, jest Statek. Statek Nad 
Statkami.
   Który wciąż może znajdować się w pobliżu!
   Zatrzymał się na tę myśl. Było to bardziej niż możliwe. Było to całkiem prawdopodobne. 
Podobno Statek miał zdolność do ukrycia swej olbrzymiej masy przed najbardziej nawet czułymi 
przyrządami wykrywającymi znanymi wówczas, kiedy powstawał. Przeczyło to obiegowej 
opinii, jakoby Budowniczowie wymyślili sposób dostrzeżenia go. Nigdy w historii nie 
skoncentrowano tylu środków i takiego wysiłku, jak w trakcie budowy Statku. W całym obszarze 
Gwiezdnego Ramienia, nawet zakładając, że wszystkie wysoko cywilizowane planety 
pozostawały w kontakcie i pragnęły współpracy, taki projekt nie mógłby być powtórnie 
wprowadzony w życie.
   Oach miał już ochotę nerwowo się rozglądać. On, który całe życie był obserwowany przez 
ordynatory, czuł się dziwnie nieswojo na myśl, że następna wielka maszyna może ingerować 
w jego życie, bez jego wiedzy i zgody.
   
   Kiedy dotarł na miejsce, stwierdził ze zdumieniem, choć w zasadzie nie powinno było to go 
zaskoczyć, że Pey również tam była. Ukryta w kapsule obserwacyjnej za jednostronnymi 
wizjerami.
   Powitała go cicho i oschle, skinieniem głowy nakazując zwrócenie bacznej uwagi na to, co 
widać było po drugiej stronie. Zachęta była zbyteczna. Wpatrywał się w dwoje przybyszów, 
umieszczonych w oddzielnych komorach obserwacyjnych. Wokół nich zebrał się co najmniej 
tuzin kapsuł obserwacyjnych, podobnych do tej, w której aktualnie się znajdował. W jednej 
z nich z pewnością znajdował się Yep, przez chwilę zastanawiał się w której. Ciała przybyszów 
były częściowo ukryte w gąszczu przewodów czujników, pokrywających zwłaszcza ich głowy. 
Nie wyglądało na to, że próbowano już cyfrowej analizy mózgu, ale na pewno taka ewentualność 
została już rozważona.
   Przyszło mu do głowy pytanie: Dlaczego konstruktor silników kosmicznych został wezwany 
na to przesłuchanie? I odpowiedział sobie natychmiast, że oczywiście miało to na celu zdobycie 
danych dotyczących budowy Statku. Dla niego był to, tak czy inaczej, uśmiech losu.
   Wytężał wzrok, żeby dostrzec jak najwięcej szczegółów. Jak już wiedział przedtem, jeden 
z przybyszów był mężczyzną, drugi – kobietą. Niewątpliwie należeli do Starej Rasy, jak 
pracownicy wszystkich tutejszych ambasad. Nie tylko nie posiadali czołowych organów 
emitujących ciepło, byli krępej budowy ciała, nie byli zmodyfikowani do dłuższego 
zatrzymywania w płucach powietrza, ale też ich kończyny również nie odznaczały się długością 
właściwą dla członków jego rasy. Musieli pochodzić więc ze świata o sporej sile grawitacji.
   – Możesz gadać, co tylko chcesz – powiedziała nagle Pey. – Nikomu nie będziemy 
przeszkadzać.
   Z przyjemnością powitał to zaproszenie, a jednak nie mógł się zdobyć na natychmiastową 
odpowiedź. Tyle pytań nie dawało mu spokoju, że nie mógł się zdecydować, które z nich są 
najważniejsze. W końcu zapytał:
   – Czy już ustalono, dlaczego są nieprzytomni?
   – Och, to była pierwsza rzecz, jaką się zajęto – odrzekła Pey. Nie spoglądała teraz na niego. 
Wzrok miała utkwiony w salę badań. – Znajdują się w stanie zwykłej hipnozy, dość głębokiej, ze 
zwolnionym metabolizmem i sporą odpornością na ból. Nie są jednak pozbawieni świadomości. 
Raczej ich czas płynie sto razy wolniej niż nasz.
   – To znaczy wkrótce zdadzą sobie sprawę, że ktoś znalazł ich w przestrzeni i sprowadził 
tutaj? – zapytał Oach.
   – Nie tak znowu prędko – odpowiedziała sucho. – Ale musi istnieć jakiś bodziec, który ich 
ożywi. Kiedy badania lekarskie zostaną zakończone, eksperci spróbują różnych sposobów 
przywrócenia im normalnej świadomości.
   – Lecz taki bodziec może być jedną z miliona rzeczy. Odnalezienie go może zająć lata!
   – Niekoniecznie. Prawdopodobnie Statek zostawił jakąś wskazówkę. Wyobrażam sobie, że 
wie o nas tyle samo, co my o sobie, a o tych dwojgu nawet więcej. Wydaje się być oczywiste, że 
chciał, aby ktoś ich odnalazł, dobrze potraktował i skorzystał z informacji, jakich mogą udzielić... 
Choć rzeczywiście może zająć to całe lata, jeżeli oczywiście coś się wcześniej nie stanie. Jak 
widzisz sprzęt do analizy cyfrowej mózgu jest już instalowany.
   – Czy sądzisz, że Statek znajduje się jeszcze w pobliżu?
   – Któż może wiedzieć? Wypada nam jednak zachowywać się tak, jakby był. Statek, jak inne 
stworzenia myślące, ewoluuje w miarę nabierania doświadczenia. Nie możemy, logicznie rzecz 
biorąc, przewidywać zachowań Statku na podstawie jego starych instrukcji.
   – Jakże więc niektórzy z nas ośmielają się twierdzić, że fakt jego powrotu nie ma znaczenia.
   – Znów mnie rozczarowujesz – powróciła do swego zwykłego surowego tonu. – Na co nie 
mamy wpływu...
   – Ale wtedy tylko snuliśmy przypuszczenia. Teraz wiemy, że to prawda.
   – Naprawdę? Jesteś pewien? Jeszcze się przecież nie obudzili. A co się stanie, jeżeli po 
przebudzeniu stwierdzą, że są jedynymi ocalałymi członkami jakiejś egzotycznej ekspedycji i ich 
statek eksplodował w przestrzeni tachonicznej, napotykając nasz obłok. Im się udało, bo mieli na 
sobie odpowiednie kombinezony, które umożliwiły im powrót do normalnej przestrzeni.
   – A czy ich kombinezony...?
   – Nie, o ile mi wiadomo. Tak sobie tylko teoretyzowałam, żeby pokazać ci, abyś nigdy 
niczego nie akceptował bezkrytycznie.
   
   Zapadła chwilowa cisza. Oach ze wszystkich sił starał się ukryć uczucie zakłopotania. Czuł, 
że udawanie coraz lepiej mu wychodzi.
   Nagle i bez ostrzeżenia przemówił Yep:
   – Zakończono badania ogólne. Obcy pochodzą, jak ustalono, ze Szrenga.
   Pominął zwyczajową formułkę o konieczności zachowania tajemnicy. Oach zdumiał się 
bardzo. To była rzadkość. Zdumiewająca rzadkość, zważywszy na fakt, że Szreng nie 
utrzymywał z nimi bezpośrednich kontaktów, ponieważ znajdował się w strefie wpływów 
Yellicka. Statki budowane w Ukrytym Świecie już dotarły w jego pobliże, a nawet dalej – aż po 
pierwszą skolonizowaną planetę. Jednak Szreng nie miał tutaj ambasady.
   Zdaje się, że było to w jakiś sposób związane z brakiem centralnego rządu na tej planecie. 
Oach nie mógł sobie jednak przypomnieć żadnych szczegółów na zawołanie. Pamięć ludzka 
zawodziła, gdy w grę wchodziło przypominanie sobie informacji dotyczących odległej 
przeszłości w krótkim czasie. (Pewnie nie dotyczyło to Doskonałych. Lecz czy naprawdę 
istnieli?)
   Na głos powiedział prawie bezwiednie:
   – Wiesz Pey, gdybym tylko miał wolny wybór zawodu, wybrałbym studiowanie legend 
związanych z Doskonałymi.
   – Czemu? – rzuciła matka. – Jako substytut twoich młodzieńczych marzeń o gwiezdnych 
podróżach? Nic cię i tak z tego nie wyleczy.
   Przerwała. Dało się bowiem odczuć olbrzymie napięcie. Nikt nie odzywał się, trwały za to 
pospieszne obserwacje.
   Przybysze zaczęli się poruszać: otwierali oczy, kręcili oplecionymi przez przewody głowami, 
wypowiadając ciche słowa, które wskazywały na to, że doskonale wiedzą, gdzie się znajdują. 
Szepty ich zostały nagłośnione. Chociaż mówili z obcym akcentem, dało się ich zrozumieć.
   – Pewnie jesteście Budowniczymi. – To przemówił mężczyzna.
   – Mam nadzieję, że nie przysporzyliśmy wam zbyt wielu kłopotów. – A teraz kobieta.
   – Bodziec – szepnął Oach. – Cudowne! Z pewnością była nim nazwa ich własnej planety!
   – Nie sądzę – westchnęła jego matka – żebyś kiedyś nauczył się trzymać język za zębami. Ty 
pewnie myślisz, że wszystkie dane mogą być odzyskane. A nie mogą. Z pewnością byłoby to 
niemożliwe, gdybyśmy my nie zatrzymali się na chwilę i nie przeanalizowali wszystkich odkryć. 
W przeciwnym wypadku spędzilibyśmy wieki gromadząc informacje i drugie tyle studiując je, 
a do niczego byśmy nie doszli. Kiedy to wreszcie zrozumiesz?
   I zrozumiał, aż się przeraził.
   Dlaczego nigdy tego nie dostrzegałem? To przecież takie oczywiste. Jeżeli nie będzie ludzi 
takich jak my, którzy poświęcają się badaniu tego, co już zostało odkryte, porzucając marzenia 
o dokonywaniu nowych odkryć, wysiłki tych, co byli przed nami podróżników i badaczy, po 
prostu pójdą na marne.
   Przed oczyma stanęła mu wizja rozpadającego się wszechświata, pełnego zakurzonych 
bibliotek, gromadzących kroniki w dawno zapomnianych językach, przeładowanych banków 
pamięci oraz ludzi – popełniających wciąż te same błędy, jakie zgubiły ich przodków. Ból był tak 
nieznośny, że krzyknął głośno.
   Kiedy ochłonął, Pey już nie było. A tak wiele chciał jej powiedzieć.
   – Gdzie moja matka? – zapytał powietrze, a w zasadzie wszechobecne ordynatory. – 
Powiedzcie jej, żeby wróciła albo nas połączcie.
   Miękki mechaniczny głos odpowiedział:
   – Pey pracuje właśnie nad nowym statkiem i prosiła nie przeszkadzać.
   – Bzdura! Przed chwilą tutaj była. Nie mogła przecież tak szybko znaleźć się na orbicie, 
nawet za pomocą transmitera tachonicznego.
   – Pey – powtórzyła uparcie maszyna – znajduje się na orbicie już od tygodnia. Nie było jej 
tutaj przed chwilą.
   Myślą pewnie, że miałem halucynacje! Może to i prawda?
   Tym razem przeraził się nie na żarty. Odwracając się znowu w stronę kapsuły badawczej, 
wpatrywał się w to, co się tam działo, usiłując nie szczękać zębami ze strachu.
   Miał już tę absolutną okropną pewność, nawet teraz przypatrując się jak odłączano obcych 
od aparatury badawczej, rozcierano ich kończyny. Byli wystarczająco sprawni, żeby móc 
utrzymać się na nogach w warunkach „normalnej” – sztucznej grawitacji...
   Miał pewność, słysząc obcych wymawiających swoje imiona, odpowiadających na pierwsze 
pytania (A pierwsze pytanie Yepa – tak to musiał być on, brzmiało: „Czy przywiózł was tu 
Statek?” Odpowiedź była, rzecz jasna, twierdząca).
   Wiedział, że obłędnym wyrokiem ordynatorów, które nadzorowały życie ludzi w tym 
systemie, skazany jest na likwidację zanim nawet zdąży złożyć jakieś wyjaśnienie, zaproponować 
uzasadnienie zatrzymania go przy życiu, chociażby jako wybrańca Statku, który odnalazł (imiona 
wciąż pozostawały dostępne i bez trudu je odszukał w banku pamięci) Menlee i Annikę.
   Tak, wiedział z całą pewnością, że skazany jest na likwidację.
   Jedyną rzeczą, jaka stała pomiędzy nim a śmiercią pozostawał fakt, że wszyscy zbyt byli 
zajęci przybyszami, żeby poświęcić mu chwilę uwagi. Ordynatory również.
   – Oach!
   Ktoś przemówił z tyłu. Oczywiście rozpoznał ten głos... a jednak było w nim coś obcego. 
Przypomniał sobie tę chwilę niepewności, kiedy Pey ukazała się w jego sypialni. Przypomniał 
sobie, jak Pey zapytała, czy naprawdę aż tak bardzo zmieniała się, że nie poznawał jej własny 
syn.
   Własny syn...
   Nareszcie pojął. Osłabiony przeżyciami, odwrócił się, żeby spojrzeć na obecną w kabinie 
osobę.
   Nie, to nie była Pey. Tylko ją przypominała.
   Przez chwilę, która wydawała mu się wiecznością, szukał odpowiednich słów. Kiedy je 
jednak w końcu znalazł, był z siebie naprawdę dumny.
   – Przepraszam, ale to raczej szokujące, spotkać kogoś, o kim się tylko słyszało i to dawno 
temu, kogoś, kto nie jest częścią rzeczywistości. Nie jesteś moją matką? Prawda?
   – Nie.
   – Jesteś projekcją Statku?
   – Tak.
   – Jakże więc ordynatory...? – Stracił oddech.
   – Nawet twoja matka – w głosie rozmówcy usłyszał nutę pogardy – zna maszyny 
nadzorujące na tyle dobrze, że nie czuje w stosunku do nich takiego respektu, jak ty i tobie 
podobni. Nie są same w sobie takie złe, bo ja generowałem programy do ich konstrukcji, ale też 
nie mogą być idealne. Gdyby były, wasi przodkowie dawno by już wyginęli, pozostawiając jeden 
z najbardziej fascynujących systemów wszechświata bezludnym.
   Oach oblizał wargi. Były już spierzchnięte przedtem, a teraz czuł, że są suche jak obłok pyłu.
   – Jestem przyzwyczajony do rozmów z maszynami – mruknął – ale trochę czasu zajmie mi 
przywyknięcie do myśli, że rozmawiam z największą ze wszystkich maszyn... Czy to ty 
zdecydowałeś, żebym właśnie ja znalazł dwoje obcych?
   I sam sobie przerwał. – Czy możemy bezpiecznie rozmawiać?
   Powrócił ton lekkiej wzgardy: – Czy twoje koordynatory wiedziały, że jesteś tu obecny 
podczas przesłuchania Menlee i Anniki, zanim poprosiłeś o połączenie z Pey? Pogodzenie tego, 
co mówiłeś ze wskazaniami ich czujników było dla nich zbyt trudnym zadaniem. Dlatego też 
stwierdziły, że masz halucynacje, ponieważ maszyny ich nie miewają, a ludzie, jak wiadomo, 
podatni są na takie zjawiska.
   Potem Statek zrobił znaczącą przerwę.
   – Nie, nie wybrałem ciebie. Po prostu zdarzyło się, że to ty byłeś wyznaczony do naprawy 
sortownika, który ich złapał.
   Opuściło go poczucie, że jest kimś specjalnym.
   – Interesuję cię tylko jako ktoś, kto akurat przypadkiem się pojawił?
   – Jest jeszcze inny powód, spróbuj go odgadnąć.
   Niezwykłe było to wyzwanie rzucone mu przez największy z istniejących mózgów. 
Zrozumiał jednak, że sam Statek objawiając mu się jako Pey, udzielił mu kilku wskazówek. 
Zapewnił go, że bodziec, który wyprowadzi obcych ze stanu hipnozy, będzie dość oczywisty. 
Musiał więc również znać ludzkie wady, stykał się z nimi przecież przez cały czas.
   Zaryzykował więc próbę odgadnięcia:
   – Sądzę, że mój pierwotny pogląd na twoich byłych pasażerów był błędny. Wyobrażałem 
sobie, że będą kimś w rodzaju posłańców. Nie pojmuję teraz jakiego rodzaju wiadomości 
mogliby mieć do przekazania, no chyba że chodziłoby o niebezpieczeństwo ataku z kosmosu, ale 
i to można było dostrzec bez pomocy ludzi.
   Zdegustowany naiwnością własnych słów, przerwał. Jednak twarz osoby, która była–i–nie–
była Pey pozostawała poważna.
   – Kontynuuj – zachęcił go Statek.
   Oach miał początkowo wymyślać inne wieści, z którymi obcy mogli przybyć, jak na 
przykład opisy Szrenga z pierwszej ręki, czy jakichś specjalnych wynalazków, porzucił jednak 
ten zamiar i rzekł po prostu:
   – W dzieciństwie często miewałem nocne koszmary dotyczące niestabilności naszego 
systemu. Zawsze uspokajano mnie zapewnieniami, że jeżeli coś zacznie źle się dziać, przybędzie 
Statek i nas ocali. Później jednak zorientowałem się, że twoje instrukcje nie ograniczają cię do 
ratowania pojedynczych osób. W–więc, czy przybyłeś, aby uratować Menlee i Annikę?
   – Tak.
   – I czy ukazałeś się mnie – serce Oacha biło tak gwałtownie, że poczuł jak krew uderza mu 
do głowy – dlatego, że naraziłem się na likwidację?
   A może to była twoja sprawka? Udając, że jesteś Pey, zwodząc, że jesteś moją matką 
przybyłą, aby mnie ratować, a była to tylko maszyna?
   Nie, nie wypadało tak myśleć. Ugryzł się w porę w język. Miał już przecież i tak 
wystarczająco dużo minusów na swoim koncie, zanim pokazali się przybysze ze Szrenga.
   (Co się z nimi działo? Chciał rzucić na nich okiem, ale nie śmiał. Po raz ostatni, kiedy 
odwrócił wzrok, Pey–maszyna zniknęła...)
   – Nie można nas dostrzec z zewnątrz – zapewnił go Statek. I dodał:
   – To co powiedziałem jako Pey było prawdą.
   Oach zamknął oczy chwiejąc się. Z wielkim trudem wykrztusił:
   – Chcesz mnie również ocalić?
   – Jeżeli tego sobie życzysz.
   Oach otworzył oczy.
   – Czy możesz przenosić mnie od gwiazdy do gwiazdy? Czy nic mi nie grozi poza naszym 
systemem?
   – Tak i nie.
   – Czyżby ordynatory kłamały?
   – Niezupełnie. Jakkolwiek twoi ziomkowie nie zadali sobie trudu, aby skonstruować 
urządzenia ochronne dla przetrwania waszej rasy w warunkach normalnie tolerowanych przez 
ludzi ze Starej Rasy.
   – A ty możesz mnie chronić?
   – A czy to nie ja przywiozłem tutaj twoich przodków?
   – Więc proszę – Oach złożył ręce w pradawnym geście błagalnym – zabierz mnie na bardziej 
odpowiednią planetę!
   – Witaj na pokładzie.
   
   Dzieje się coś naprawdę dziwnego.
   Potrafię zrozumieć, że zabranie stąd tego łobuziaka Oacha może pomóc ludziom z innych 
światów pojąć, że Budowniczowie zaszli już dalej od nich w procesie unifikacji człowieka 
z maszynami. Potrafię nawet przypomnieć sobie przyszłe (dla mnie przeszłe) wydarzenia, które 
wskazują na pozytywne konsekwencje przywiezienia tutaj dwójki ludzi ze Szrenga – innego 
świata, gdzie wiedza jest najważniejsza.
   Poplątana logika tego rozumowania była tylko odbiciem wewnętrznych rozterek Statku.
   Czuję się, jakbym podróżował w olbrzymim labiryncie, którego najbardziej obiecujące 
przejścia są zablokowane.
   A najgorsze jest to, że nie były, kiedy wyruszałem.
   Potem przyszło przerażające, lecz nie tak nieprawdopodobne stwierdzenie.
   Mam wrażenie, że jestem jednym wielkim, nieustannym eksperymentem.
   

Rozdział 15
   Statek
   
   Oach nie potrzebował żadnych operacji, które musiałyby oczyścić jego ciało z miejscowych 
organizmów. Ukryty Świat był bowiem od nich wolny przed kolonizacją, a i potem pojawiło się 
zaledwie kilka zmutowanych mikrobów. Nie domagał się również tylu odpowiedzi, będąc 
wychowany w społeczeństwie, które poświęciło się nauce i posiadało rozległą wiedzę, dotyczącą 
Statku, jego natury i historii. Stanowczo jednak domagał się, po pośpiesznym przełknięciu 
posiłku, który potraktował jak zwykłe uzupełnienie zapasów energii, pokazania sobie innych 
planet. Pragnął widzieć i dotykać, czuć zapachy, nawet jeżeli nie mógł osobiście odwiedzić 
wszystkich obcych światów. Najpierw badał je metodycznie, odnotowując wszystkie interesujące 
fakty, które należało zbadać dokładniej. Już miał prosić o „powrót” na Trewitrę, gdy Statek 
poinformował go o niebezpiecznym wejściu w przestrzeń tachoniczną. Nawykły do 
posłuszeństwa Oach udał się na spoczynek do kajuty, na własne życzenie przypominającej jego 
ulubioną sypialnię. Nie poprosił nawet o pokazanie sobie widoku gwiazd poza obszarem 
gazowego obłoku.
   – Zbliżamy się do mojego następnego przystanku – stwierdził Statek.
   Po raz pierwszy od wejścia na pokład Oach okazał jakieś objawy zainteresowania.
   – Następna planeta? Na którą będę mógł zejść, po której będę mógł się przejść i której 
powietrze będę mógł wdychać? Jak ona się nazywa?
   – U was znana jest jako Zemprad.
   Twarz mu się wydłużyła.
   – To ten świat objęty kwarantanną? Świat, który odmawia przybyszom wstępu i nie chce 
żadnej pomocy.
   – Właśnie ten.
   – Wiesz, dlaczego tak się dzieje?
   – Jeszcze nie.
   Oach nie zadawał żadnych pytań, mających wyjaśnić mu przyczynę tak chaotycznego 
podróżowania Statku w czasie. Wydawał się usatysfakcjonowany wiedzą, że powraca on, jak 
było obiecane.
   Po krótkiej przerwie Oach powiedział:
   – Czy zatrzymujesz się tutaj, żeby sprawdzić, co może grozić populacji? Jak sądzisz, czy 
będziesz zmuszony ratować wszystkich?
   Gdybym to zrobił, pewnie bym pamiętał. Tymczasem wszystko, co wiem, będę wiedział, to 
fakt, że wymrą. Jestem tutaj wyłącznie, aby poznać tego przyczynę.
   Głośno Statek powiedział tylko: – Nie.
   – Jasne... – Oach zawahał się. – Jedyną rzeczą, jaką wiemy o Zempradzie, a w każdym razie 
tak przypuszczamy, jest możliwość istnienia jakiejś epidemii, prawdopodobnie miejscowej. Mam 
rację?
   – Pewien jestem, że myślą, iż jest u nich bardzo niebezpiecznie i że nie należy żadnego 
przybysza narażać na ryzyko.
   – I nie szykujesz się do ich ewakuacji?
   Młodzieniec przez chwilę zastanawiał się. Potem rzekł z nagłą śmiałością:
   – Chciałbyś, żebym to ja wylądował na tej planecie i zajął się badaniem jej problemów. 
Pewien jestem, że dam sobie radę ze wszystkimi skutkami tego eksperymentu.
   – Chciałbyś bardzo być ambasadorem? – mruknął Statek. – Stopień oficjalności nie gra roli.
   – Jasne – przyznał Oach. – O wiele ciekawsze jest poznawanie widoków, ich zapachów 
i dotyku na żywo niż za pomocą najlepszej nawet symulacji.
   – Szczerze mówiąc dla mnie nie ma to jakiegoś większego znaczenia – odparł Statek imitując 
westchnienie. – Pamiętaj, że jestem zbyt wielki, aby wylądować na jakiejkolwiek planecie 
i muszę zadowalać się wyłącznie analizą z pewnej odległości.
   – Oczywiście – Oach roześmiał się i nagle zrobił zdziwioną minę. Zapytany przez Statek 
o przyczynę wzruszył ramionami.
   – Pośród mojego ludu śmiech jest czymś, co należy odrzucić, wchodząc w wiek dojrzały. 
Moje ordynatory nigdy nie żartowały. Sądzę, że po tobie też bym się tego nie spodziewał.
   – Myślisz, że potrafię to robić. No, no. Chyba wreszcie zaczynam rozumieć nieracjonalne 
ludzkie reakcje.
   – Zawsze wydawało mi się, że bez nich stajemy się jacyś nieludzcy. A ty co o tym sądzisz?
   – Moje obserwacje waszego gatunku wskazywałyby na to, że masz rację... Teraz pozwól 
pokazać sobie Zemprad.
   Otaczające go obrazy rozpłynęły się i przed jego oczyma roztoczył się widok planety – 
niebieskawozielonej z dwoma małymi księżycami, skąpanej w żółtym blasku miejscowego 
słońca. Oach krzyknął zdziwiony.
   – Widzę kolory, których wcześniej nie dostrzegałem.
   – W zasadzie nie – sprzeciwił się łagodnie Statek. – Po prostu pozwoliłem sobie zmienić 
tylko twoją wrażliwość na odcienie podczerwieni, żebyś mógł rozróżnić odcienie kolorów 
w wyższym paśmie. Widzisz w zasadzie tak samo, inaczej tylko interpretujesz swoje wrażenia.
   – Ależ to niewiarygodne! – Oach miał ochotę skakać i tańczyć. – Jak na kosmos...
   – Tłumaczenia muszą chwilowo poczekać – przerwał mu Statek. – Populacja Zemprad spadła 
już do trzystu dwu mieszkańców. Muszę natychmiast podjąć jakieś działania.
   

Rozdział 16
   Zemprad
   
   Ostatnio Parly miała zwyczaj przechadzać się niespokojnie wzdłuż ogrodzenia ostatniego 
działającego laboratorium badawczego na Zempradzie. Nie przeszkadzał jej bezruch maszyn, 
bowiem nie zawierały żadnych ruchomych części, ale wszechobecna cisza. Umysł jej wypełniony 
był mnóstwem skarg, teraz gdy ucichł szum oznaczający aktywność automatów. Zdążyła się już 
do tego przyzwyczaić.
   Nie, z maszynami było wszystko w porządku. Skonstruowano je tak, aby same udoskonalały 
się w miarę nabierania swojego bezmyślnego doświadczenia albo też na życzenie człowieka. Nie 
brakowało również energii dla ich napędu. Nie potrzebowały jej zresztą wiele i sporą część 
czerpały z przetwarzanego materiału.
   Ale już od dawna automaty nie były w stanie pomóc ludziom. Teraz były skazane na stanie 
się czymś w rodzaju technologicznych skamielin, które może zostaną wykopane kiedyś przez 
archeologów z innych planet. Parly miała jednak nadzieję, że będzie to sprawą dalekiej 
przyszłości. Wiedziała, że znów w przestrzeni krążą statki, lecz wstyd skłonił mieszkańców 
Zempradu do odmowy zgody na lądowanie bez podawania przyczyn. Przybysze oddalali się więc 
zrezygnowani. Po pierwszych próbach wizyt pozostałe siły i środki Zempradczyków zostały 
zużyte na konstrukcję urządzeń ostrzegawczych zarówno na powierzchni planety, jak i na 
orbicie. Miały one działać dopóty...
   Dopóki i ja nie stanę się wykopaliskiem.
   W końcu dotarła do przeciwległego krańca, gdzie znajdowało się olbrzymie okno 
z rozległym widokiem. Miotając się pomiędzy wściekłością a desperacją, próbowała 
przypomnieć sobie, jak dumni byli onegdaj z tego, na co teraz spoglądała. Przed jej oczyma 
roztaczał się widok na pokrytą zielenią równinę z kępami wysokich drzew i kwitnących jaskrawo 
krzewów, wijącymi się strumieniami, niewielkimi pagórkami i przyjaznymi ludziom 
zwierzętami. Był to raj dla dorosłych i dzieci, każdy bowiem z żywych organizmów na planecie 
wywodził się albo w prostej linii z rodzimej planety, albo też z cudownych zarodników 
pozostawionych przez Statek. Mieszkańcy Zempradu nie tylko zbierali je, kiedy docierały do 
atmosfery, ale też wysyłali statki kosmiczne, żeby zebrać jeszcze większą ich ilość i szybciej 
wprowadzać w życie swój śmiały plan.
   Celem ich była ni mniej ni więcej tylko całkowita transformacja planety: eliminacja 
wszystkich miejscowych form życia i zastąpienie ich importowanymi.
   Jakimiż głupcami byli – byliśmy, bo przecież jesteśmy tylko ich potomkami To co chcieli 
osiągnąć, możliwe byłoby wyłącznie, gdyby przeprowadzić dokładną sterylizację planety. A i 
wtedy zawsze istniałoby ryzyko...
   Coś poruszało się w polu widzenia. Natychmiast zdała sobie sprawę, co to było i już chciała 
odwrócić wzrok, kiedy zdecydowała, że spróbuje zwalczyć ten impuls. Niektórzy woleli nie 
wiedzieć – uciekali w narkotyki i marzenia albo też popełniali samobójstwo. Ona jednak 
postanowiła, że będzie silna.
   Podobnie jak kilkoro spośród tych, którzy dotąd przetrwali. Usłyszała teraz głos jednej z tych 
osób.
   – Parly – nie sprawiło jej kłopotu zidentyfikowanie rozmówczyni – Desi i Bleean zmarli 
wczoraj wieczorem. Słyszałaś?
   – Tak, Halleth – westchnęła. – Właśnie odbywa się ich pogrzeb. Widzę to z mojego okna.
   – Zostało nas teraz trzysta dwoje – mruknęła Halleth. – Jeżeli zejdziemy poniżej trzystu, nie 
mamy szans na uratowanie naszego gatunku.
   – Halleth – przerwała jej Parly – nie trudź się wygłaszaniem takich oczywistości. Ktoś, kto 
tego nie zauważa albo znajduje się pod wpływem narkotyków, albo też stoi u wrót śmierci.
   – Nie denerwuj się, proszę – padła łagodna odpowiedź. – Tak sobie tylko myślałam...
   – O czym myślałaś?
   – No... Gdzie teraz jesteś i co robisz?
   – Tam gdzie zwykle, wyglądam z dużego okna biolabu. Patrzę na automaty grzebiące 
zmarłych.
   – Ja też. I próbuję zobaczyć w tej scenerii to coś, co zachwycało naszych przodków.
   – O co, na kosmos, ci chodzi? – zapytała Parly.
   – Proszę, zrozum. Mówię poważnie. Był przecież taki czas, tak przynajmniej mi mówiono, 
kiedy ludzie spoglądali na tę równinę, na drzewa i kwiaty i dostrzegali w nich piękno, i czuli się 
dumni, że to wszystko sami stworzyli.
   – Te dni to już martwa przeszłość – odparła kwaśno Parly. – My również będziemy wkrótce 
martwe. Jeżeli przytrafiło się to Desi i Bleean, które stosowały takie same środki ostrożności jak 
ty i ja.
   – Już za późno na jakikolwiek ratunek – powiedziała Halleth.
   Przez chwilę Parly milczała przygnębiona. Potem litość rozjaśniła trochę jej własny smutek. 
Halleth była w końcu najmłodsza z nich wszystkich, była ostatnim dzieckiem urodzonym na 
Zempradzie, zanim zdecydowano, że planeta jest zbyt niebezpieczna dla dzieci.
   Które i tak umarłyby jeszcze wcześniej niż ich rodzice...
   – Tak, kochanie – powiedziała miękko. – Przykro mi, że urodziłaś się zbyt późno, aby 
nacieszyć się tym wszystkim. Zanim dorosłaś na tyle, żeby móc rozkoszować się tym, co 
uważaliśmy za piękne, nie dało się już ukryć, że było to tylko maską skrywającą, wiesz co...
   – Nie chcę umrzeć, nie poznając tego uczucia – Halleth zawahała się. – Parly, wychodzę. 
Chcę tarzać się nago w trawie, wspinać na drzewa, pleść wianki z kwiatów i taplać się 
w strumieniu. Chcę i zrobię to. Właśnie teraz.
   – Jesteś...
   Nie wykrztusiła następnego słowa. Miało to być: „szalona”. Lecz czy naprawdę była? 
A może reagowała bardziej naturalnie niż pozostali? Teraz kiedy już wiadomo było, że i tak nic 
ich nie uratuje.
   Na zewnątrz był piękny dzień: dużo słońca, ciepły lekki wietrzyk, kilka obłoczków na tle 
błękitnego nieba.
   
   Halleth znów przemówiła, Parly nie dosłyszała pierwszych słów.
   – Mówię więc „do widzenia” wszystkim. Dobrze? Mam nadzieję, że nikt nie będzie 
próbował mnie powstrzymywać. Nie życzę sobie tego. Nie chcę.
   Przerwała połączenie. Natychmiast Parly zażądała jego przywrócenia i usłyszała 
buntowniczy okrzyk.
   – Przecież mówiłam, że nie pozwolę nikomu przeszkodzić w realizacji mojego zamiaru!
   – Ani mi to w głowie – zapewniła ją Parly. – Właśnie zrozumiałam, że masz absolutną rację. 
A także, że szkoda byłoby, gdybyśmy nigdy nie miały się osobiście spotkać.
   – Nigdy z nikim nie spotkałam się osobiście – szepnęła Halleth. – To byłoby coś 
niewiarygodnie cudownego... Ale nie wolno ci tego robić dla mnie!
   – Robię to dla siebie – odparła Parly. – Niedobrze mi się robi od tego łażenia w tę i z 
powrotem wewnątrz szczelnie zamkniętego budynku, wiedząc że tylko odkładam dzień 
nieuchronnego przeznaczenia... – Oczy jej automatycznie zwróciły się w stronę mechanicznego 
grabarza i jego ładunku. – Gdzie się spotkamy? – dodała.
   Tym razem Halleth była zaskoczona.
   – Mówisz serio?
   – Jak nigdy.
   – Dobrze... spotkajmy się więc przy tym małym mostku biegnącym w poprzek najbliższego 
strumienia pomiędzy dwoma kwitnącymi krzewami.
   – Wspaniale. Dołączę do ciebie w tym miejscu.
   – Kiedy?
   – Tak szybko, jak to będzie możliwe.
   – Och, Parly!
   Usłyszała szloch. Czuła się nieswojo, choć sama również była bliska łez. Tym razem Parly 
przerwała połączenie.
   Biorąc głęboki oddech, zastanawiała się, czy nie ma żadnych obiekcji w stosunku do planu 
zaproponowanego przez Halleth.
   Po chwili stwierdziła, że nie ma absolutnie żadnych.
   Przypomniało się jej stare i dość makabryczne powiedzenie, nie miała pojęcia, kiedy i gdzie 
je usłyszała: Zostawcie umarłym grzebanie umarłych.
   Tak. Tym niech zajmują się martwe maszyny. Dla niej odpowiednim zajęciem było cieszyć 
się życiem, choćby przez parę godzin.
   Z dziwnie lekkim sercem opuściła laboratorium po raz ostatni, zrzucając z siebie jedyne 
odzienie, które nosiła bardziej z przyzwyczajenia niż konieczności. Przez chwilę zawahała się, 
zanim wypowiedziała komendę mającą otworzyć szczelne drzwi, lecz zaraz potem zawstydziła 
się swojego wahania.
   Drzwi otworzyły się szeroko. Po raz pierwszy od dwudziestu lat poczuła lekki wietrzyk 
muskający jej gołą skórę.
   I było to cudowne uczucie.
   Halleth dotarła na mostek pierwsza. Szczupła i młoda z kaskadą długich włosów, uśmiechem 
na twarzy i błyszczącymi, pewnie od łez, oczyma patrzyła przed siebie jakby śniąc. Dopiero gdy 
Parly zatrzymała się przed nią, wyciągnęła rękę i dotknęła jej, wyraz niedowierzania zniknął z jej 
twarzy. Chwyciła rękę Parly w obie dłonie i przycisnęła do piersi. Serce waliło jej jak szalone.
   – Zawsze zastanawiałam się, jak to jest, gdy się kogoś dotyka. Od jak dawna na Zemprad 
nikt nikogo nie dotykał?
   – Od jakichś dwudziestu lat – odrzekła Parly, wyciągając drugą rękę, aby pogładzić nią 
gładką głowę Halleth. – Mniej więcej od czasu, kiedy się urodziłaś.
   – Teraz widzę, że nie zdawałam sobie sprawy z ogromu nieszczęścia, jakie się nam 
przytrafiło! Parly, pozwól mi się dotykać. Obejmij mnie mocno!
   – Oczywiście, kochanie – powiedziała Parly, spełniając prośbę dziewczyny.
   Przez chwilę stały w milczeniu rozkoszując się na nowo odkrytym uczuciem. Stopniowo 
zaczęły się poruszać, odczuwać tarcie skóry o skórę, jej gładkość...
   Nagle zawisł nad nimi cień. Rozdzieliły się i spojrzały w górę.
   Nie dostrzegły słońca. Cała okolica pogrążyła się w mroku. Halleth wydała z siebie 
stłumiony okrzyk.
   – Zaćmienie? To stało się zbyt szybko!
   – I nie przewidywano żadnego! – wykrzyknęła Parly. Powietrze nie zdążyło ochłodzić się 
w tak krótkim czasie, lecz zaczęły wstrząsać nią dreszcze. Wydało jej się, że rozumie przyczynę 
nagłego zaćmienia.
   – Wytłumacz to, proszę! – nalegała Halleth. – Mój sen, dla którego poświęciłam życie, 
przepadł. To nie tak!
   Parly, trzymając ją za rękę czuła, że drży.
   – Coś znajduje się pomiędzy nami i tarczą słoneczną. Coś ogromnego, może to być tylko 
jedna rzecz, coś co podobno jest ratunkiem dla upadłych kolonii.
   Z oczyma okrągłymi ze zdumienia Halleth wykrztusiła:
   – Masz na myśli Statek?
   Parly mogła tylko przytaknąć. Odkąd ogrom zagrożenia stał się jasny, mieszkańcy Zempradu 
mieli, wbrew rozsądkowi, nadzieję na interwencję Statku. Jakoś nie nadchodziła. Większość 
ludzi doszła więc do wniosku, że misja Statku zakończyła się niepowodzeniem albo też utknął 
gdzieś o całe parseki od nich.
   I teraz miałby powrócić, kiedy jest już prawie za późno? To byłaby najgorsza z ironii. To 
byłoby okrutne! Ja już swoje przeżyłam, ale biedna Halleth...
   Myśli jej zatrzymały się w biegu, jak potok ginący w piaskach, zanim dotrze do oceanu. Cień 
zaczął bowiem przybierać formę ludzką, i zarazem niezupełnie ludzką i postrzegalną – nie mogła 
bowiem określić, czy ta świetlista postać była mężczyzną, czy kobietą, czy była ubrana, czy też 
naga, czy wreszcie była rzeczywista, czy stanowiła tylko projekcję. Zresztą wyczuła od razu, że 
takie cechy nie miały w tej chwili znaczenia. Ważne było, że się ukazała.
   I z całego serca, wypełnionego goryczą, pragnęła teraz wysłać ją w samo serce czarnej 
dziury.
   
   To dla mnie niepojęte i gdybym tylko mógł, z pewnością bym zwariował. To jedyna sytuacja, 
w której nie tylko wolno mi, ale nawet jestem zmuszony interweniować!
   Dzikie paradoksy brzęczały w jego obwodach, jak zwierzątka zagubione w labiryncie 
pomiędzy wodą i ogniem.
   Ale jasno przypominam sobie ze swoich wcześniejszych wizyt, że nie poczyniłem żadnych 
kroków, aby przewieźć tych, co ocaleli w inne miejsce. Dlaczego? Nie cierpią przecież na 
chorobę, której nie mógłbym wyleczyć – wiem to, choć oni jeszcze nie.
   Ukazując się wyraźniej, oczekiwał na odpowiedź.
   Tylko one dwie mogą mi powiedzieć, dlaczego ich nie ocaliłem. Muszą mi to powiedzieć. Ale 
dlaczego?
   – Pewnie jesteś jednym z owych Doskonałych! – stwierdziła Halleth.
   – Nie! Ale twoja towarzyszka powinna wiedzieć, kim jestem – odparła surowa postać.
   Obejmując dziewczynę ramieniem, bo chwiała się, jakby za chwilę miała upaść. Parly 
powiedziała matowym głosem:
   – Oczywiście jesteś Statkiem. Wiadomo, że posiada on umiejętność projekcji.
   – Więc będziemy ocaleni! – wykrzyknęła Halleth. I w chwilę później, czując wahanie swojej 
przyjaciółki, dodała z powątpiewaniem w głosie. – A nie?
   Parly wyprostowała się śmiertelnie zmęczona.
   – Wiesz już pewnie, jakie głupstwo popełniliśmy? – spytała Statek. – Wystarczyła pewnie 
chwila, żeby spytać o wszystko nasze automaty.
   – Mniej... Wasze wysiłki zmierzające do wprowadzenia na tę planetę gatunków 
przychylnych człowiekowi były tak owocne, że zlekceważyliście zabezpieczenia genetyczne. 
Wielu z was argumentowało, że mogłoby to prowadzić do zbyt dużych odstępstw od tak zwanej 
normy – odmiennych proporcji ciała, koloru skóry, czy innych niepożądanych cech. Swoje 
zbytnie przywiązanie do ideału rodzimej planety, który próbowaliście wprowadzić tutaj 
przypłaciliście wyjątkowym lenistwem.
   A potem niektóre z organizmów, wprowadzonych przez was w celu zwalczania miejscowych 
gatunków, zaczęły atakować was. Zawierały części łańcuchów DNA przejęte przez mikroby, 
które z kolei zmieniły się w organizmy inwazyjne i tysiącami zaczęły was atakować, szczególnie 
mężczyzn.
   Jakieś czterdzieści lat temu pojawiły się pierwsze sygnały choroby. Wasi ludzie próbowali 
użyć swoich niemałych zasobów do jej zwalczania. Spodziewali się, że ich maszyny, szczepionki 
i nanochirurgia rozwiążą problem. I rzeczywiście przez jakiś czas udawało im się powstrzymać 
postęp choroby.
   Mniej więcej trzydzieści lat temu, niespodziewanie, chociaż w zasadzie powinniście byli nie 
tylko spodziewać się, ale i przygotować na to, wybuchła epidemia. Przerażeni zaczęliście 
dociekać przyczyny i odkryliście ją.
   Parly stała z zaciśniętymi ustami, obejmując ramieniem Halleth. Teraz poruszyła się 
i powiedziała:
   – Nie musisz relacjonować wszystkich szczegółów. Sama dopowiem resztę. Po dekadzie 
żmudnych badań odkryliśmy, że mogliśmy zapobiec nieszczęściu, gdybyśmy tylko zajęli się tym 
wcześniej, zanim jeszcze tyle miejscowych gatunków zostało zniszczonych. Mając do dyspozycji 
ich tkankę mogliśmy wyprodukować wystarczającą ilość lekarstwa dla wszystkich i zająć się 
spóźnionym zabezpieczaniem genetycznym. Jednak nie mieliśmy już wystarczającej ilości 
lokalnych roślin, a nasze własne, które miały je zwalczać, robiły to tak skutecznie, że wkrótce nie 
było ich prawie wcale. Dwadzieścia lat temu zrozumieliśmy, że skazani jesteśmy na zagładę.
   – I wstydziliście się powiedzieć prawdę innym – dodał Statek.
   – Tak. – Parly przesunęła zmęczonym ruchem dłonią po czole. – Uznaliśmy, że jedyne, co 
możemy zrobić, to ostrzec innych przed lądowaniem na tej planecie. Żadne dane pozostawione 
przez ciebie i żadne dane zgromadzone przez nas nie wskazywały na obecność we wszechświecie 
równie opornej i nieprzyjaznej planety. Nie chcieliśmy jednak, aby ktoś podzielił nasz los i wpadł 
w tę biologiczną pułapkę.
   Halleth doszła do siebie. Odsuwając się odrobinę od Parly rzekła:
   – Opowiadano mi o tym. Czy nie jest to spowodowane faktem, że te mikroby zawierają 
cząstkę naszego dziedzictwa genetycznego? Na wszystkich innych planetach jesteśmy dla 
mikroorganizmów czymś obcym, a tutaj to my je stworzyliśmy.
   – Tak, dziecko – odparł Statek łagodniejszym tonem. – Twoi przodkowie sami sprowadzili 
na siebie to nieszczęście. Wasz przypadek jest naprawdę wyjątkowy.
   – Więc... uratujesz nas?
   – To zależy wyłącznie od was.
   Już nauczyłem się trochę kłamać. Jakie to dziwne uczucie mówić coś brzmiącego jak prawda, 
kiedy jednocześnie ma się świadomość, że prawdą to nie jest!
   Zapadła martwa cisza. W końcu Halleth westchnęła. – Czy chodzi ci o moje zdanie, czy 
zdanie moje i Parly?
   – To drugie.
   – Ale to dziwne!
   – A czemu? – Z właściwą sobie łatwością Statek rozkazał działającemu wciąż systemowi 
łączności przedstawić projekcje wszystkich pozostałych przy życiu mieszkańców Zempradu. 
Parly i Halleth rozpoznały ich bez trudu, chociaż tak samo jak siebie nawzajem, nigdy do tej pory 
nie widziały.
   Przykry był to widok. Nawet ci najsilniejsi, którzy podziwiali i próbowali naśladować spokój 
Parly, wydawali się przybici opóźniającym się przybyciem Statku. Niektórzy popadli w stan 
katatonii, inni mamrotali coś bez sensu, jeszcze inni szukali pociechy w narkotykach i dla nich 
nie było już szansy. Wielu próbowało odpokutować swoje winy, dokonując samookaleczeń 
i waląc głowami o ściany. Była też garstka najbardziej przerażająca – ludzi, którzy po prostu się 
śmiali.
   – Widzisz? – powiedział Statek w bezgranicznym smutku.
   – Ale mógłbyś zabrać ich stąd, mógłbyś ich wyleczyć! – wykrzyknęła Halleth.
   – Nie mogę tego zrobić bez wyraźnego rozkazu. – powiedział Statek. – Oni wszyscy są 
obłąkani albo nieprzytomni. Dlatego też ten rozkaz musi zostać wydany przez was.
   – A czemu uważasz, że my również nie jesteśmy obłąkane? – odparła z sarkastycznym 
humorem Parly. – Czy nie opuściłyśmy naszych sterylnych domów, wiedząc że za parę godzin, 
lub dni, nas również dopadnie choroba? Odrzuciłyśmy całą resztę życia, jaka nam pozostała, dla 
chwili radości, przemijającej rozkoszy, złudnego smaku piękna... I nawet to zostało nam 
odebrane.
   – Mógłbyś to nam przywrócić! – wykrzyknęła Halleth. – Masz niewiarygodne możliwości, 
większe niż my kiedykolwiek! Możesz nas wszystkich wyleczyć, doprowadzić naszą planetę do 
porządku, ocalić nas przed nami samymi!
   – Mylisz się – odpowiedział jej głosem głębokim jak bicie ogromnego dzwonu. – Nawet ja 
nie mógłbym zmienić całej planety w mgnieniu oka. To zadanie dla milionów ludzi. W żadnym 
zresztą wypadku nie wolno mi tego robić.
   – Jeżeli poprosimy, abyś nas stąd zabrał, co zrobisz?
   – Zabiorę wszystkich pozostałych przy życiu, których mogę mieć nadzieję wyleczyć. Potem 
przetransportuję na bardziej odpowiednią planetę, a tę zostawię swemu losowi.
   – Musiałbyś zabrać nas wszystkich?
   – To nie jest sytuacja, w której mógłbym zabierać jednostki. Wszyscy albo nikt.
   – Czy mogę porozmawiać z Halleth na osobności?
   Statek zawahał się, jakby był istotą ludzką. Po dwóch lub trzech sekundach odpowiedział:
   – Możesz, przepraszam za chwilę zwłoki, ale musiałem się częściowo wyłączyć, żeby nie 
podsłuchiwać. Oczywiście aktualnie monitoruję cały Zemprad. Będę was słyszał dopiero, gdy 
powiecie głośno „Statku!” Wystarczy?
   – Dziękuję. Spróbujemy się pospieszyć.
   Więc nigdy się nie dowiem, o czym teraz będą mówiły. Ciekawe. To chyba sporo wyjaśnia. 
Nie muszę przynajmniej zgadywać wyniku tej rozmowy. W zasadzie nigdy nie miałem co do niego 
wątpliwości
   – Statku!
   Parly znów stała, otaczając ramieniem Halleth. Dziewczyna wyglądała, jakby przed chwilą 
płakała, lecz łzy jej już częściowo obeschły w podmuchach lekkiego wiatru. Z jej twarzy można 
było wyczytać zdecydowanie, jakby stoczyła ze sobą walkę i wygrała. Twarz Parly pozostała 
niewzruszona.
   – Podjęłyście decyzję? – zapytał Statek.
   – Tak, dziękujemy ci za propozycję, którą odrzucamy.
   – Zanotowałem. Mogę spytać o powód?
   – Zgodziłyśmy się – w głosie jej zabrzmiała duma – że jako naród popełniliśmy najgorszą 
możliwą pomyłkę. Nasza głupota jest niewybaczalna i wzięła się z arogancji i próżności. Lepiej, 
żeby nasza rasa wymarła, niż miała się mieszać z jakąkolwiek inną.
   – I jest to również zdanie Halleth?
   Dziewczyna skinęła głową i jakby stwierdzając, że ten gest może nie był wystarczająco 
przekonywający, dodała: – Tak!
   – Więc ruszam dalej – westchnął Statek. – Muszę odwiedzić wszystkie zaludnione przeze 
mnie planety, a są ich jeszcze setki.
   Postać zaczęła znikać. Nagle Parly powiedziała:
   – Czekaj!
   – Zmieniłaś zdanie?
   – Nie! Chciałam tylko zadać ci pytanie.
   – Słucham.
   – Czy czasem nie czujesz się osamotniony pośród tylu gwiazd?
   – Tak.
   – Tak właśnie myślałam... Przykro mi, że nasza decyzja pozbawiła cię towarzystwa, którego 
tak wyglądałeś.
   Statek zmienił formę swojej projekcji. Z olbrzymiej i wspaniałej postaci zmienił się 
w zwykłego człowieka o pomarszczonej ludzkiej twarzy o wyrazistych rysach. Całkowicie 
odmienionym tonem odparł jej:
   – Szczerze mówiąc, nie jestem aż tak zawiedziony, chociażby z powodów, które właśnie 
wymieniłaś... Jestem ci jednak wdzięczny za współczucie. W zamian za to chciałbym ofiarować 
ci podwójny prezent.
   Zdumiona Halleth spoglądała na Parly, ale ta również zdawała się nie rozumieć, o co chodzi. 
Potrząsając głową, starsza z kobiet spojrzała na niego pytająco.
   – Będziecie miały swój sen – powiedział cicho Statek. – I będzie on dla was trwał całe życie.
   Potem postać zniknęła.
   Cień również. Słońce świeciło jasne i ciepłe. Na ogromnej równinie, przetykanej nitkami 
strumieni i usianej drzewami oraz krzewami, Halleth i Parly stały, wpatrując się w siebie 
nawzajem, jakby zapomniawszy o czym przed chwilą rozmawiały.
   Nie mogło to być jednak nic ważnego. Roześmiały się, a potem, trzymając się za ręce, 
wyruszyły na poszukiwanie raju, stworzonego z takim trudem przez ich przodków.
   

Rozdział 17
   Statek
   
   Statek pokazywał Oachowi wszystko, co działo się na Zempradzie. Z początku oglądał on 
i słuchał tego ze zdziwieniem, potem z fascynacją, a na koniec z widocznym wzruszeniem. Były 
to z jego strony pierwsze oznaki ludzkich uczuć, odkąd znalazł się na pokładzie. Zanim Statek 
zakończył badania i zaczął oddalać się od systemu, Oach płakał z twarzą ukrytą w dłoniach.
   Statek nie przeszkadzał mu w tym.
   Po długiej chwili, unosząc zaczerwienione i spuchnięte oczy, młodzieniec zauważył, że 
poprzednie otoczenie zniknęło, ustępując miejsca obrazowi malejącej planety i jej miniaturowych 
księżyców.
   – Przykro mi, że tak cię to poruszyło – powiedział cicho Statek.
   – Przykro? Za co? – Oach do tej pory siedział; teraz wstał z wyrazem zdziwienia na twarzy. – 
Ja się cieszę! Po raz pierwszy w życiu czuję się jak prawdziwy człowiek. Czuję, że naprawdę 
mam coś wspólnego ze Starą Rasą!
   – Ponieważ potrafisz zrozumieć decyzję ostatnich mieszkanek Zempradu?
   – Och, za to mogę je tylko podziwiać. Jest ona moim zdaniem bardzo szlachetna, bo 
umotywowana czymś przeciwnym egoizmowi. Nie, ucieszył mnie fakt, że potrafię płakać.
   – Płacz – rzekł Statek – nie jest mile widziany w twoim świecie, podobnie jak śmiech.
   – Tak mi się przynajmniej wydawało – Oach wzruszył ramionami. – Czuję teraz pełnię 
swojego człowieczeństwa. Jakbym zetknął się z czymś równie mi potrzebnym jak pożywienie, 
seks czy sen. Statku, czy sądzisz, że z moim ludem dzieje się coś niedobrego?
   – Dziwne pytanie – odparł Statek.
   – Tak, oczywiście – Oach opuścił ręce bezwładnie wzdłuż tułowia. – Trudno się spodziewać, 
że maszyna będzie w stanie zrozumieć takie pytanie, a jednak...
   – Proszę, kontynuuj. Bardzo mnie to ciekawi.
   – A jednak – mówił to tonem nieomal oskarżycielskim – wiesz przecież, co to litość.
   – Naprawdę?
   – Właśnie to udowodniłeś. Chociażby nagradzając odwagę tamtych dwóch kobiet. Może ich 
szczęście będzie iluzją, ale jest lepsze niż świadomość nieuchronnej śmierci.
   Statek nie odpowiadał, nie dlatego, że potrzebował czasu na zastanowienie, ale dlatego, że 
chciał nadać większe znaczenie temu, co zamierzał rzec. W końcu powiedział:
   – Wszyscy ludzie żyją ze świadomością nieuchronnej śmierci.
   – Wszyscy? – Oach rozglądał się dookoła, jakby w poszukiwaniu osoby, z którą mógłby 
porozmawiać twarzą w twarz. – Sądzę, że w domu rzeczywiście tak było, ale zawsze myślałem, 
że celowa likwidacja jest rzadkością na innych planetach.
   – Bo to prawda.
   – Czyli... Teraz rozumiem. Wszyscy prędzej czy później umieramy, tylko niektórym udaje 
się o tym zapomnieć, niemal do ostatniej chwili. A czy Doskonali też umierają?
   – Nie mam żadnych danych na ten temat.
   – Czy ty umrzesz?
   Tym razem Statek milczał jeszcze dłużej, aż w końcu Oach poczuł się głupio. Pocierając 
zaczerwienione oczy, zaczął przepraszać.
   – Przykro mi, jeżeli zadałem niedyskretne pytanie. Nie musisz odpowiadać, jeśli nie chcesz.
   – Szczerze mówiąc, stwierdzam, że po prostu nie mogę nic powiedzieć. Z zasady, oczywiście 
powinienem umrzeć. W praktyce, mogę nie mieć tego przywileju.
   Oach uniósł głowę zdumiony.
   – Ależ, och, jeżeli już myśleć kategoriami spraw ostatecznych, niemożliwe jest przecież 
przeżycie wszechświata.
   – Jasne, że nie, ale w mojej sytuacji nie musi to mieć znaczenia.
   – Nic z tego nie potrafię zrozumieć. Mógłbyś to wyjaśnić? Proszę.
   W końcu Statek miał kolejną szansę poinformowania swojego pasażera o tym, o czym 
dowiadywali się wszyscy jego poprzednicy. Powróciwszy na miejsce, Oach słuchał z wytężoną 
uwagą.
   – Więc absolutnie nie masz kontroli nad czasem twojego kolejnego powrotu?
   – Wydaje się on być zupełnie dowolny.
   – Więc to ja powinienem się nad tobą użalić, jak Parly.
   – Nie zmuszaj mnie do użalania się nad sobą. Nie chcę, żeby była to moja jeszcze jedna 
doskonała imitacja ludzkich reakcji. – Statek zachichotał cicho. – Nie wolno mi też żałować 
Zempradu, bo nie w mojej mocy było im pomóc. Nie warto trwonić uczuć na to, na co nie mamy 
wpływu... Wkraczamy w strefę wejścia w przestrzeń tachoniczną. Zjesz coś przed snem?
   – Ach... – Oach lekko zdziwiony, jakby odkrył, że jeszcze w ogóle bywa głodny, odrzekł: – 
Tak, dziękuję za zaproszenie, lecz pozwól, że zadam jedno pytanie.
   – Tak?
   – Jaki jest nasz następny przystanek? Mam nadzieję, że jakaś bardziej udana planeta. – 
Gdzieś pomiędzy wierszami można było wyczytać pytanie: Czy będzie to taka, pod niebem której 
mógłbym się przechadzać, tak jak ludzie ze Starej Rasy? Gdzie spełnią się moje ambicje?
   – To zależy – odparł Statek – od twojej definicji „udanej” planety. Na razie musisz się tą 
odpowiedzią zadowolić.
   
   – Ależ ja znam tę planetę – powiedział nagle Oach, chwilę po ukazaniu się obrazu jej 
powierzchni.
   Statek czekał.
   – Znam te mięsiste liście, pomarszczone łodygi, te blade powierzchnie, dużo chłodniejsze od 
otoczenia... Nawet pogodę! – Było wietrznie i co jakiś czas padał drobny deszczyk. Po liściach 
pełzały drobne zwierzęta, posiadające wiele nóg albo tylko ssawki. Czasami unosiły się i łapały 
coś w powietrzu, choć z tej odległości nie można było dostrzec co.
   – Tak, tutaj podobno mieszkają jeszcze ludzie ze Starej Rasy, chociaż jak mówią raporty, jest 
ich tylko tylu, ilu wylądowało, nie więcej. I ponoć stracili całe zainteresowanie rozwijaniem 
ludzkiej cywilizacji... O, właśnie jacyś nadchodzą.
   Czujniki Statku pokazały grupę około dwudziestu osób, idących wąską ścieżką pośród 
ciemnych kamieni. Od czasu do czasu musieli się na nie wspinać, ale wyglądało na to, że równie 
mało ich to obchodzi co deszcz. Choć nie – zauważali go, bo otwierali usta i łapali w nie krople 
wody. Pozbawieni zarówno narzędzi, jak i ozdób, byli całkiem nadzy, a włosy ich wisiały 
w brudnych kudłach. Tylko na twarzach mieli wyraz takiego zadowolenia, jakby w życiu nie 
można już było niczego lepszego się spodziewać.
   – Wyglądają na jakieś pierwotne plemię – zauważył Oach. – Tak przynajmniej mówiły 
raporty, jakie otrzymaliśmy od ludzi z Arzaka. To była pierwsza planeta, którą odwiedzili po 
zaakceptowaniu naszej oferty zbudowania dla nich statku. Powiedzieli nam, że zamieszkuje tutaj 
kilka plemion. Nie widzę jednak dzieci.
   – Bo ich nie ma – rzekł Statek.
   Oach rozglądał się wokół, mrugając oczami. – Ale przecież muszą być! A może ten świat nie 
został skolonizowany razem z innymi?
   Nie było odpowiedzi, a Oach wiedział, że to nie może być prawdą, bo nie było żadnej drugiej 
fali kolonizacji.
   – A czy raporty nie mówiły, że liczba mieszkańców planety dokładnie pokrywa się z liczbą 
pierwotnych osadników? Ludzie z Arzaka coś chyba przeoczyli.
   – Jak to możliwe? – wykrzyknął Oach, a potem zrozumiał. Zaciskając pięści zapytał: – Czy 
to znaczy, że to są ci sami ludzie, których tu przywiozłeś?
   – Mogę nawet wymienić imiona, choć przyznaję, że twarze nieco się z upływem czasu 
zmieniły.
   – Dlaczego nie słyszeliśmy o tym od badaczy z Arzaka?
   – Ponieważ oni dostrzegli tutaj tylko upadłą kolonię. Ich konstrukcja psychiczna nie 
pozwoliła zagłębiać się w jakieś zagadki. Zresztą nie mogliby i tak wiele odkryć, mając do 
dyspozycji taki, nie inny sprzęt. Kiedy odkryli, że Zemprad odmawia kontaktów i że rasa ludzka 
nie poczyniła tam większych postępów, co akurat mogli dostrzec z kosmosu, doszli do wniosku, 
że tutaj mają do czynienia z jeszcze gorszym przypadkiem świata, w którym organizmy służące 
człowiekowi nie mogły się zaadaptować.
   – Ale z pewnością...
   Statek przerwał mu.
   – Jeżeli masz zamiar zapytać, co stało się z zarodnikami dryfującymi na planetę z kosmosu, 
nadal tam są, narobiwszy wcześniej szkody.
   – Szkody? – Oach wyglądał na bardzo zaskoczonego.
   – Kiedy zostałem wysłany ze swoją misją – powiedział Statek – wiedziałem, że na pewno 
będą przeoczenia i porażki. Jakkolwiek by na to patrzeć, Gwiezdne Ramię było przedtem badane 
wyłącznie przez automaty, więc zebrane dane były, rzecz jasna, niedoskonałe. Ta planeta 
wyglądała jednak obiecująco. Formy lokalne nie potrzebowały wiele adaptacji, żeby ludzie mogli 
je wykorzystać. Wydawało się pewne, że kolonistom powinno wystarczyć to, co przywieźli ze 
sobą, plus zarodniki rozsiane w przestrzeni, aby przetrwać. Ani jednak ja, ani tym bardziej oni, 
nie mogliśmy przewidzieć w jak szczególny stanie się to sposób.
   – Więc, co się stało? – krzyknął Oach.
   – Tutejsze życie posiada coś w rodzaju tępej zbiorowej inteligencji. Nie jest to świadomość, 
która zmienia, buduje, ale raczej po prostu reaguje. Niektóre z tych reakcji, czego początkowo 
nie zauważyliśmy, wyzwalane były przez kontakt z ludźmi i opadającymi zarodnikami. Zresztą 
nawet teraz nie potrafię zaproponować lepszego wyjaśnienia ponad to, że obecność stworzeń 
śmiertelnych jakoś ją drażniła.
   – Ale jak, na kosmos? – zapytał zniecierpliwiony Oach, nie czekając na dalsze wyjaśnienia.
   – Ponieważ inteligencja ta miała, jak już mówiłem, charakter zbiorowy, nie mogła znać 
pojęcia śmierci. Mogła jak każde stworzenie posiadające system nerwowy odbierać śmierć swych 
części jako negatywny bodziec, ale pozbawiona cech antropomorficznych, nie znała istoty 
śmierci jednostkowej. Można przypuszczać, że ten nowy bodziec stanowił dla niej ciekawą 
odmianę w jej dotychczas statycznym wszechświecie. Cokolwiek się stało, widzisz tego 
konsekwencje.
   Nadzy mężczyźni i kobiety wciąż pięli się w górę po kamienistej ścieżce, chociaż teraz była 
już na tyle szeroka, że mogli iść dwójkami i trójkami, a nie w szeregu. Deszcz rozpuścił 
zaschnięte błoto na ich ciałach, które spływało w dół, tworząc fantastyczny kamuflaż, 
niepozwalający odróżnić ich od otoczenia. Oach mógł dostrzec ich wyłącznie dzięki swej 
umiejętności widzenia w podczerwieni.
   – Co się naprawdę stało? – wykrztusił.
   – Patrz na ostatniego członka grupy. Wybrałem właśnie tę z jego powodu. – Obraz 
zogniskował się na prawie łysym mężczyźnie o chudych kończynach i wydętym brzuchu, który 
musiał co parę kroków przystawać i łapać oddech. Słabość fizyczna nie była jednak w stanie 
odebrać jego twarzy wyrazu błogiego zadowolenia.
   – Za parę minut dotrą do celu – wyjaśnił Statek. – To po prostu taksja, jak ruch plemników 
w kierunku komórki jajowej.
   – Dokąd więc zmierzają?
   – Zobaczysz.
   Ścieżka stała się jeszcze szersza i prowadziła dalej przez równinę pokrytą gładkimi 
porostami, sięgającymi kolan. Można było też dostrzec meandry rzeki w pewnej odległości. Jasne 
było dla Oacha, że ma przed sobą równinę tworzoną przez kolejne powodzie, choć na własne 
oczy czegoś takiego przedtem nie widział.
   Na bliższym brzegu rzeki rosła jedna większa roślina we wszystkich kolorach tak 
widzialnego jak i podczerwonego widma. Oach poczuł również jej zapach, wyjątkowo 
nieprzyjemny, chociaż trudno było wytłumaczyć dlaczego tak mu się zdawało.
   – O tym nie było w raportach, które otrzymaliście – zauważył Statek.
   – A czy bylibyśmy w stanie pojąć istotę tego faktu, gdybyśmy nawet o nim wiedzieli? – 
zapytał.
   – Wątpię. A czy tobie się uda?
   – Ponieważ sam zwróciłeś moją uwagę na to zjawisko, spróbuję. Czy to feromon rządzi tą 
taksją?
   – Rzeczywiście tak. A teraz patrz dalej.
   Lider grupy nie zwrócił uwagi na jaskrawą roślinę, wyminął ją i wszedł do rzeki. Za nim 
poszli następni – pochylali się, pili wodę, ochlapywali nawzajem, bez większego entuzjazmu, 
jakby powtarzając ten sam odwieczny rytuał, którego znaczenie dawno zostało zapomniane. 
Tylko człowiek na końcu odłączył się i zbliżył do rośliny. Oglądana z bliska, składała się 
z szeregu zazębiających się wypukłych warstw, mniej więcej grubości palca. Warstwy te zaczęły 
się rozkładać, odkrywając pustą przestrzeń w środku. Z niezmiennym wyrazem twarzy, człowiek 
wgramolił się doń, a warstwy ponownie opadły.
   Po paru minutach sądząc, że nic ciekawego już się nie wydarzy, Oach zapytał:
   – Czy to wszystko?
   – Jak na osobę, której procesy myślowe są o tyle wolniejsze niż moje, jesteś wyjątkowo 
niecierpliwy. Proces musi trochę potrwać.
   Oach miał już zapytać, jaki proces, ale w porę ugryzł się w język.
   W końcu roślina otworzyła się ponownie.
   Tym razem jednak człowiek znajdujący się w środku nie był zesztywniałym staruszkiem, 
a gibkim, ruchliwym i dobrze odżywionym młodzieńcem. Został całkowicie odmieniony.
   – To cud! – zachwycił się Oach. – Odmłodzono go o jakieś sto lat!
   – A czy to mu naprawdę dobrze zrobiło? – odparł ze smutkiem Statek.
   Oach przyglądał się jak odmłodzony człowiek wchodzi za innymi do rzeki. Wyglądało na to, 
że syci byli już i wody i beznamiętnej rozrywki. Czekali już tylko, aż on się napije, aby znów 
ruszyć w drogę.
   – Czy to wszystko, co robią? – szepnął Oach.
   – Jedzą – odrzekł Statek. – Są w stanie strawić wszystkie rośliny. Oczywiście też wydalają. 
W nocy śpią, bo rasa ludzka zawsze będzie potrzebować snu. To wszystko.
   – Nawet seks ich nie interesuje? – powiedział po chwili Oach.
   – Pomimo że ludziom współczesnym udało się rozdzielić seks i rozmnażanie, pozostaje ono 
jednak jego głównym nieświadomym celem. Tutaj wszakże ten cel nie ma już znaczenia. 
Ponieważ utracili mowę, nie można zapytać, co czują, lecz z obserwacji wynikałoby, że nie są 
zbyt jasno świadomi własnej egzystencji, nie mogą więc uznać istnienia innych jednostek. 
Z moich osobistych wspomnień dotyczących członków tej grupy wynika, że zaczęli tracić 
jednostkową świadomość jeszcze na pokładzie, zanim wylądowali na planecie. Możliwe, że 
w ogóle nie rozstawali się od tamtego czasu.
   – Więc ci ludzie są nieśmiertelni – powiedział Oach.
   – Ich ciała tak, lecz umysły od dawna nie żyją.
   Znów zapadła cisza, Po długiej chwili Oach wstał i przeciągnął się.
   – Widzę już, co miałeś na myśli, kiedy mówiłeś, że pojęcie sukcesu kolonii zależy od samej 
definicji sukcesu. Masz tu jeszcze coś do zrobienia?
   – A chcesz opuścić ten świat?
   – Tak. Szczerze mówiąc, szkoda, że tu w ogóle byłem. Zobaczyłem rzeczy bardziej 
przerażające, niż mogłem sobie kiedykolwiek wyobrazić. Miła była mi metamorfoza, jaką 
przeszedłem na Zempradzie, lecz tu... nie.
   Jakby nagle sobie o czymś przypominając, zapytał:
   – Jak się nazywa ta planeta?
   – Pamiętam nazwę, jaką zamierzali jej nadać osadnicy, choć jestem już pewnie ostatnią 
osobą, która ją zna.
   
   Następny świat, jaki odwiedzili był podobny do setek innych: ludność zwiększała się 
w przyzwoitym tempie, w tempie które pozwalało zarówno ludziom, jak i planecie do siebie 
przywyknąć... I zupełnie nie zainteresowała ona Oacha. Zidentyfikował ją z łatwością dzięki 
raportom badaczy z Arzaka, przypomniał sobie jej nazwę, wszystkie najważniejsze cechy 
charakterystyczne, w tym fakt, że właśnie negocjowała możliwość ustanowienia ambasady 
w jego świecie, no i jeszcze apatycznie zapytał, czy nie ma przypadkiem jakiegoś statku na 
lądowisku. Usłyszawszy odpowiedź zapadł w ponure milczenie. Pozbierał się dopiero, widząc 
jak jego własna gwiazda wtapia się w tło nieba i powiedział: – Statku!
   – Już ci lepiej? – zapytał troskliwie Statek.
   – Wiesz przecież, jak się czuję – rzucił niegrzecznie. – Czytanie z moich feromonów jest jak 
czytanie z myśli.
   – Jesteś nieszczęśliwy – zasugerował Statek.
   – Czuję się jak operator sortownika, który podążył za sygnałem oznaczającym obecność 
wanadu i stwierdził po jakimś czasie, że jego czujniki uszkodzone są przez promieniowanie. 
Czuję się oszukany... lecz nie przez ciebie, a swoje własne marzenia i nadzieje.
   Statek czekał. Powoli, układając swoje myśli w jakim takim porządku, Oach próbował 
wytłumaczyć przyczynę swego przygnębienia.
   – Myślałem, że stoi przede mną wspaniała podróż do tylu planet, ile będę miał ochotę 
zobaczyć. Nie widziałem jeszcze nawet garstki, a już czuję się strasznie zawiedziony.
   – Czemu?
   – Sam próbuję tego dociec. – Oach wstał i zaczął przemierzać pomieszczenie, w którym się 
znajdował. – Wydaje mi się, że zawsze byłem przekonany, iż tu w kosmosie będę miał jakiś 
wybór. Przez całe życie byłem, jak wszyscy nasi ludzie, ograniczany przez warunki narzucone 
przez przodków, podobnie jak ty ze swoimi instrukcjami. Teraz widzę, że niezależnie jak daleko 
będę z tobą podróżował, zawsze pozostanę tylko pasażerem, biernym widzem. Jasne, że 
niemożliwie uprzywilejowanym, ale zawsze... Coś mi tu jednak nie gra, nie zgadza się z moimi 
dziecięcymi marzeniami. I ten fakt, że potrafię przypomnieć sobie nazwę planety i tyle o niej 
danych, bez zejścia na jej powierzchnię... Wiesz, zawsze wydawało mi się, że mam raczej 
kiepską pamięć, bo przez całe życie, sam chyba coś takiego powiedziałeś, polegałem na danych, 
które zawsze i w każdej chwili były dostępne. A teraz okazuje się, że moja pamięć jest 
niesamowita.
   Nagle przyszła mu do głowy myśl.
   – To twoja sprawka! Ty ją poprawiłeś! – wykrzyknął.
   – Wydawało mi się, że nie miałbyś nic przeciwko temu – odrzekł Statek.
   – Nie, jasne, że nie. To była głupia uwaga. – Oach spocił się i teraz próbował ocierać pot 
spływający mu po czole do sensorów podczerwieni. – Wiesz, chodzi o to, że tyle wiedzy jakby 
spłaszczało przeżycia.
   – Podejrzewam – rzekł Statek – że już podjąłeś decyzję dotyczącą swojej przyszłości.
   – O tak. Podjąłem. – Oach wyprostował się. – Do Arzaka pozostało jeszcze parę systemów, 
nie wiem ile dokładnie, bo nie znam kolejności ich zasiedlania, ale myślę, że jakieś sześć lub 
siedem maksimum. Kiedy dotrzemy na Arzak, chcę żebyś mnie wysadził. Postanowiłem, że 
zaproponuję swoją kandydaturę na członka załogi statku, który Arzak od nas wyczarterował. 
Chcę podróżować w towarzystwie pokrewnych sobie ludzi, nawet jeżeli należą do Starej Rasy. 
Mam nadzieję, że pewnego dnia wyruszę na wyprawę w niezbadane obszary kosmosu i wyląduję 
na nieznanej sobie planecie. – Przez chwilę się zawahał. – Możesz mi w tym pomóc? Możesz 
uodpornić mnie na promieniowanie kosmiczne, które podobno uniemożliwia nam życie poza 
Ukrytym Światem?
   – To była – odparł sucho Statek – jedna z pierwszych rzeczy, jaką się zająłem.
   – Więc pozwolisz mi tam wysiąść?
   – Nie mam prawa przeciwstawić się twojej decyzji.
   – A co powiesz o reakcji Arzakańczyków?
   – Podejrzewam, że niezbyt chętnie będą widzieli jednego z Budowniczych na pokładzie 
statku. Pewnie nawet nie muszę ci tłumaczyć dlaczego.
   – Jak mi mówiono, Arzak miał już wysłać w kosmos swój własny statek, jak Yellick, kiedy 
dotarła wiadomość od nas. Nasza oferta była jednak o tyle lepsza od ich konstrukcji, że wybrali 
właśnie ją, jednak wciąż są ludzie, którym nie podoba się, że tyle wysiłku poszło na marne.
   Statek milczał. Kiedy Oach również zamilkł, lekkim tonem, sugerującym żart, powiedział:
   – No, no! Widzę, że naprawdę zamierzasz zostać tym ambasadorem, za wszelką cenę.
   Oach nie uśmiechnął się w odpowiedzi. Rzekł tylko:
   – Teraz jedyne, co pozostało mi do zrobienia, to jakoś spędzić czas oczekiwania na 
lądowanie na Arzaku.
   – Pociesz się lepiej refleksją – upomniał go Statek – że na każdej planecie zawsze znajdzie 
się coś nowego i ciekawego. Pytałeś mnie, czy z twoim ludem nie dzieje się coś niedobrego. Nie 
mnie to osądzać, lecz tobie i myślę, że już masz odpowiedź.
   
   Statek snuł samotne rozmyślania w pozaczasowej przestrzeni tachonicznej.
   Jest więc jeszcze jedna luka w mojej pamięci, której nie da się wytłumaczyć uszkodzeniem lub 
zamysłem moich konstruktorów. Nigdy się nie dowiem, co zaszło pomiędzy Halleth i Parly, nie 
poznam też wnętrza świadomości Oacha.
   Oach powiedział, że nauczyłem się litości. Czy możliwe jest, abym powracając nabierał coraz 
większego zrozumienia ludzkich emocji, w z góry zaplanowanej kolejności?
   Wydawało się jednak to zbyt fantastyczne. Lecz mając tak wielkie możliwości, zdecydował 
się powierzyć swoim obwodom analizę prawdopodobieństwa takiego założenia.
   Ale w zasadzie Oach nie musiał mi nawet tego mówić. Naprawdę.
   Biedna Prążka!
   
   Przypadek sprawił (jeżeli rzeczywiście było to przypadkowe), że Oach okazał się ostatnim 
pasażerem Statku podczas tego rejsu. Powiedział kiedyś Menlee i Annice, że większość 
podupadłych kolonii znajdowała się na krańcu Ramienia, przynajmniej te, których upadek nie był 
spowodowany okolicznościami niedającymi się przewidzieć, a ułomnością natury ludzkiej. 
Ludzie, którzy nie śpieszyli się z podjęciem decyzji o opuszczeniu Statku byli bowiem z reguły 
rozsądni i bardziej wytrwali. Zdarzały się i owszem pułapki, czyhające na nich (na przykład 
tamte piękne kanały wypełnione jękami i krzykami ludzi o wypalonych zarazą oczach 
i mózgach). Statek nie mógł jednak wiele zrobić tam, gdzie ludzie byli tak pewni siebie.
   Podróżował więc od gwiazdy do gwiazdy dziwiąc się, o ile w ogóle był do tego zdolny, jak 
wiele zmieniło się w ciągu tych pięciuset lat i jak wiele cech wspólnych pozostało. Tam gdzie 
tylko utrzymali kontrolę nad światem, ludzie pozostawali zdumiewająco ludzcy...
   Niektóre społeczeństwa rozwijały się gwałtownie, wręcz kwitły. Niektóre intelektem 
i wolnością, jaką cieszyli się obywatele, dorównywały najlepszym wzorom z historii. Ludzie 
żyjący na nich pod kryształowo czystym niebem, lub też kryjący się w jaskiniach przed 
szalejącymi burzami, rozkoszowali się sztuką, muzyką, uciechami ciała; były to ludy spokojne, 
poważne, lecz zdolne do wybuchnięcia śmiechem, który zaszokowałby ordynatory z Ukrytego 
Świata.
   Takie światy były jednak nieliczne.
   Najpowszechniejsze wydawały się te, którym powodziło się całkiem przyzwoicie, choć 
postęp dokonywał się powoli. Jednym z nich był Arzak, świat podobny do Sumbali i Yellicka. 
Próbowały one badać wszechświat poza obszarem spenetrowanym dotąd przez statki z Ukrytego 
Świata. Niektóre próbowały nawet, jak Arzak, budować własne statki, lecz niewielu się udało, 
a część porzuciła ten zamiar, gdyż wkrótce groził im ten sam szok, który spotkał Arzak, kiedy 
skontaktował się z nim statek–automat z Ukrytego Świata ze swoją ofertą.
   Najliczniejsze były jednak światy, gdzie z powodu miejscowych warunków lub też jakiejś 
wczesnej epidemii albo pomyłki w eksperymentach z genetycznym zabezpieczaniem, bądź 
zwykłej słabości ludzkiego umysłu, ludzkość popadła w zacofanie. Niewiele było przypadków 
tak drastycznych jak Trewitra ze swoim krwawym pogromem wszystkich, którzy zdradzali 
choćby niewielką znajomość faktów naukowych i szalonymi religijnymi dysputami, lecz były 
one i tak zbyt liczne.
   
   Na Quelstey przez kilka przerażających dekad populacja przestała rosnąć, a zaczęła 
zmniejszać się na skutek awarii komputera sterującego zabezpieczeniami genetycznymi, 
spowodowanej przez strumień promieniowania kosmicznego. Zanim zlokalizowano i naprawiono 
usterkę, płodność stała się obsesją społeczną. Cywilizacja była matriarchalną hierokracją, 
a kobiety zdolne do rodzenia większej liczby dzieci, zwłaszcza bliźniąt czy trojaczków, były 
otaczane dosłownie boską czcią. Nie było miast ani wiosek: zabudowa przypominała 
skrzyżowanie świątyni, szpitala i żłobka. Mężczyźni pielgrzymowali całymi dniami, przynosząc 
w darze ofiary, aż nie mogli się już wyprostować, aby tylko wyżebrać i kupić sobie prawo 
odbycia stosunku z najbardziej płodną kapłanką. Statek przypomniał sobie jednak, że to tylko 
przejściowe załamanie i że za tysiąc lat ta planeta będzie prosperować jak żadna.
   Na Helvikuk, dla kontrastu, wszystko wydawało się układać pomyślnie, choć początki nie 
zapowiadały tego. Grawitacja była tu bowiem o piętnaście procent wyższa od normalnie 
zalecanej dla planety dobrej do zamieszkania. Jednak ponieważ lokalne formy życia nie 
zawierały DNA, nie było też większych problemów z chorobami, co pozwoliło osadnikom 
skoncentrować się na wspaniałych planach, na szczęście zakrojonych na trochę mniejszą skalę 
niż plany mieszkańców Zempradu.
   Tutejsza ludność była wyższa i lepiej umięśniona niż ich przodkowie, przystosowała się więc 
do zwiększonej grawitacji. Dokładnie wykonywali swoją pracę, zadowalając się małymi 
osiągnięciami, które miały poprawić ich warunki bytowania i dać więcej wolnego czasu, aby 
mogli się poświęcać swemu ulubionemu zajęciu. Było nim zwiedzanie na piechotę w niewielkich 
grupach wszystkich niezbadanych zakątków planety, nawet tych najwyżej położonych 
i najzimniejszych, lub też najbardziej pustynnych. Pragnęli poznać swój nowy świat tak 
dokładnie jak ich przodkowie znali rodzimą planetę. Zamiast jak inni sporządzać jej mapy na 
podstawie zdjęć orbitalnych i analizować strefy nieprzyjazne człowiekowi, woleli osobiście 
zaznajomić się z nią – chodzić po niej, smakować ją, wdychać jej zapach i znosić upały oraz 
chłody. Dla niewprawnego obserwatora ten świat wydawał się bardziej obiecujący niż Queltsey, 
gdzie ciężarne kobiety sadzano na tronach, przed którymi korzyli się mężczyźni.
   Statek jednak przypomniał sobie, jak to, kiedy skończą się lata eksploracji, Helvikuk osiądzie 
na laurach, a gdy przybędą statki z pobliskiego systemu z ofertą współpracy, odrzucą ją, 
w obawie przed koniecznością poznawania nowych nieznanych planet i uważając, że wiedzą już 
wszystko co powinni, wszystko, co może się im kiedykolwiek przydać.
   Statek stwierdził, że to bardzo smutne.
   
   Były też światy, gdzie pojawiły się podziały kastowe, z reguły na skutek jakiegoś kryzysu 
w początkowej fazie osadnictwa, który to kryzys wymagał skoncentrowania władzy w rękach 
garstki ludzi obdarzonych największą wyobraźnią i najsilniejszą wolą. Zasmakowawszy władzy, 
wymyślali przemyślne sposoby jej utrzymania. Większość z tych kultur rozwijała się według 
starego i łatwego do przewidzenia wzorca: w końcu władcy stawali się dekadenccy, zaniedbywali 
środki ostrożności i byli obalani przez zdesperowanych rewolucjonistów, niemających nic do 
stracenia, a świat do zdobycia.
   Na innych jednak władcy okazywali się bardziej bezwzględni i prowadzili kontrolowane 
rozmnażanie, mające na celu produkcję osobników o zmniejszonej inteligencji. Tacy poddani 
wystarczali do wypełniania koniecznych bezmyślnych operacji. Ze swej strony rządzącym 
wydawało się, że z pomocą precyzyjnych maszyn uda im się ochronić własną linię genetyczną.
   Długi monopol na władzę niósł ze sobą lenistwo, a często i ignorancję. Prędzej czy później 
musiały nastąpić dwie rzeczy – albo klasa rządząca zrozumiała, jak niebezpieczna stała się taka 
sytuacja, reformowała się sama i powracała do oryginalnego planu rozwoju kolonii, albo też, co 
miało miejsce częściej, dochodziła do wniosku, że cała ta genetyka to nudny i pusty rytuał... i nie 
było już nikogo, kto by się zajął za nich tą podstawową dziedziną.
   Dlatego więc te światy również znajdowały się na liście pewnych porażek, może na nich 
właśnie osiedli się druga fala osadników, tym razem pochodzących już z Ramienia.
   W tak odległą przyszłość Statek jednak nie został jeszcze wysłany.
   Na kilku planetach pojawił się dawno niespotykany obyczaj prowadzenia wojen, i to pomimo 
stosunkowo niskiego zagęszczenia ludności. W większości przypadków było to wynikiem 
desperacji i zazdrości o kontrolę nad cennymi a rzadkim zasobami naturalnymi. Na niektórych 
spowodowane było celową polityką. Przywódcy bowiem, kierując się odwieczną zasadą „dziel 
i rządź”, w taki oto wygodny sposób pozbywali się swoich rywali, którzy w przeciwnym 
wypadku mogliby zjednoczyć się i próbować ich obalić. Lecz na Szenkipanie, którego populacja 
ogarnięta była zbiorowym szaleństwem, takie praktyki były uznawane za konieczne dla 
hartowania ducha i ciała przed podjęciem nowych śmiałych zadań.
   Nigdy nie wymknęło się to całkowicie spod kontroli, nad tym czuwały maszyny znajdujące 
się na każdej z kolonii. Zostały tak sprytnie zaprogramowane, że sprzeciwiały się rozkazom 
produkcji broni masowej zagłady, a nawet broń noszona przez jednostki wykonywana była 
wadliwie i niezbyt dobrze służyła celowi zabijania, często czyniąc większą krzywdę 
właścicielowi niż niedoszłej ofierze. A jeżeli ktoś zażyczył sobie materiałów wybuchowych, 
musiał je sam sporządzić.
   Co się zaś tyczy epidemii i wszelakiej broni biologicznej, nie mogło być o niej mowy, 
maszyny były bowiem ślepo posłuszne swojemu pierwotnemu przeznaczeniu, czyli ułatwianiu 
przetrwania gatunku ludzkiego na nowej planecie.
   Szenkipan był więc widownią niesamowitych archaicznych potyczek pomiędzy 
mężczyznami odzianymi w zgrzebne ubranie i uzbrojonymi w różnego rodzaju pały i maczugi 
i wymierzającymi niezgrabne ciosy. W końcu z nadejściem zmierzchu lub złej pogody niedobitki 
wycofywały się do swoich obozów i tam wymyślały kłamliwe opowieści o swych heroicznych 
czynach.
   Oglądając takie spektakle z orbity, co jakiś czas projektując się na powierzchnię, Statek nie 
mógł się nadziwić, jak bardzo były one bezowocne i smutne. Miał nadzieję, że jakiś ranny 
więzień poprosi o ratunek, ale się nie doczekał. Ci mężczyźni, bo zawsze byli to mężczyźni, 
zostali wychowani w kulcie wojny i dla nich wojna była czymś wspaniałym. Nie mogąc 
ingerować w ich mózgi, Statek nie mógł zmienić ich świadomości.
   Jednakże nie przestawał dziwić się, jak najbardziej nawet nieracjonalnie myślący człowiek 
mógł wciąż trzymać się swoich błędnych poglądów na wojnę, tarzając się w błocie z rozwaloną 
głową lub przetrąconą nogą.
   
   Zdarzały się i inne szczególne anomalia, tak szczególne, że nawet Statek nie był w stanie 
określić końcowego rezultatu. Na Whiszwangu osadnicy odkryli pewną lokalną roślinę, której 
sok, chociaż biologicznie im obcy, stymulował procesy myślowe w jakiś nieokreślony sposób. 
Statek wspomniał, jak to na rodzimej planecie ludzie używali środków odurzających na długo 
zanim poznali zasadę ich działania. Przez krótki czas przybysze mieli nadzieję, że nowo nabyta 
bystrość umysłu pomoże im tę zagadkę rozwikłać, wkrótce jednak porzucili takie rozważania i po 
prostu zaczęli się włóczyć – jedząc, kiedy byli zmuszeni, ubierając się z przymusu, rozmawiając 
również z konieczności; najczęściej miało to formę zbiorowej deklamacji, trudno więc było 
określić, czy rozumieli się nawzajem.
   Czasami jednak, jakby za dotknięciem czarodziejskiej różdżki, grupy łączyły się w celu 
realizacji wspólnego projektu. Każdy przynosił jakieś narzędzie lub część składową wcześniej 
przez siebie wykonaną i po paru dniach, może tygodniach pracy, powstawało coś nowego: wieża, 
labirynt, mandala, szkielet budowli. Wyglądało to jakby wszyscy nagle zostali oczarowani 
wizjami jednostki, szczęśliwi, że oto objawiła się jakaś wspólna wizja. Może komunikowali się 
w ten sam sposób, co stworzenia na planecie, którą odwiedzili Menlee i Annika? Statek nie 
potrafił tego określić. Jakkolwiek by się ten proces odbywał, nie w jego mocy było go opisać.
   Kiedy już dzieło zostało stworzone i przez chwilę podziwiane, porzucano je na pastwę czasu 
i korozji i nikt nie powracał na to miejsce, niezależnie od ogromu włożonego wysiłku.
   Za parę lat zmienią prawie całą powierzchnię planety, a zdumieni przybysze nie będą się 
mogli nadziwić, tak jak ja teraz, jakiż był cel tej pracy; a za następne tysiąc lat, za dziesięć 
tysięcy...
   No, przynajmniej na razie wydawali się zadowoleni.
   Statek jednak nie.
   Ta podróż miała się ku końcowi, w miarę jak zwężało się i zakręcało Ramię, na 
podobieństwo piaszczystego brzegu, atakowanego z obu stron przez prądy rzeczne. Przeciągająca 
się samotność była stresująca nawet dla istoty tak samowystarczalnej jak Statek. Co jakiś czas, 
zwłaszcza w strefie poprzedzającej wejście w przestrzeń tachoniczną, zaczynały nawiedzać go 
niespokojne wizje. Miał uczucie jakby oglądał się z zewnątrz, której to możliwości nie 
przewidzieli przecież jego konstruktorzy. Wydawało mu się, że czuje obecność, widzi, jest 
świadom olbrzymiego stwora, poruszającego się w mrocznej pustce.
   Nie, pustka nie była słowem odpowiednim. Nie istniało coś takiego jak próżnia, pusta 
przestrzeń, była ona bowiem wypełniona cząstkami materii poruszającymi się z olbrzymimi 
prędkościami pomiędzy różnymi wszechświatami, których istnienia nikt przez tysiąclecia nie 
podważał, lecz dowieść nie był w stanie, bo była to zasada niepodważalna, dużo bardziej niż 
zakaz przekraczania prędkości światła.
   Można było je tylko sobie wyobrażać – wszechświaty zimnego gazu lub też pojedyncze 
gigantyczne masy o kosmicznej temperaturze, o zmiennych wymiarach, tak że czas mógł biec 
tam z trzema prędkościami jednocześnie... A wszystkie te kosmosy mogły być zamieszkiwane 
przez różnorakie formy inteligencji: stworzenia, których życiową ambicją było stać się płaską 
szarą elipsą lub też takie, których postrzeganie przeszłości było z natury rzeczy niedoskonałe, bo 
obserwując uszkadzały przedmiot swoich dociekań, na przykład wysoką temperaturą, 
promieniowaniem gamma, itp.
   Takie to właśnie myśli coraz częściej nawiedzały świadomość Statku, kiedy zmierzał ku 
krańcowi swojego rejsu. Prześladowała go też wizja własnej postaci: olbrzymiego stwora, 
poruszającego się w przyćmionym świetle, niskiej temperaturze, ożywianego wyłącznie 
aktywnością tej prawie–próżni. A że rządziła się ona przede wszystkim przypadkiem, 
nonsensem, szumem, pozbawionym struktury, Statek uciekł się do analizy swoich wyobrażeń. 
Cóż tam było? Coś szerokiego i łukowato wygiętego, zwężającego się ku tyłowi, tak mu się 
zawsze wydawało. Było też coś na przedzie – giętkie, niezupełnie oddzielone od głównego 
korpusu, ale i niebędące jego częścią składową. Był to symboliczny obraz czujników 
i projektorów, choć oczywiście nie były one umieszczone w jakimś jednym określonym miejscu. 
Całość struktury znajdowała się w nieustannym ruchu – nie tylko do przodu, ale i też w swoim 
wnętrzu, jak fale w wodzie.
   Woda, no oczywiście. Tego słowa poszukiwałem: „pływać”. Doskonale oddaje moją naturę 
i jakże trafnie.
   I oto było już Ysconry, ostatni ze skolonizowanych światów, który krążył wokół ostatniej 
gwiazdy normalnej jasności. Poza nią leżały już tylko czerwone karły, brązowe karły, niezliczone 
bryły bezużytecznej materii i strzępy niewidzialnych mas, wirujące wokół galaktycznych wirów.
   I była tam też, oczywiście, reszta wszechświata.
   Ale tam nie będzie się budować żadnych statków...
   Jakże dokładnie pamiętał tych, którzy zdecydowali się pozostać na pokładzie do ostatniej 
chwili! Jak dumni byli z tego, że zostali pionierami krańców kosmosu! Wydawało im się, że ich 
potomkowie będą rozkoszować się widokiem rodzimej galaktyki, po to aby odwrócić się od niej 
i wpatrywać w miliony innych, snując śmiałe plany podbojów, przerzucenia pomostu ponad 
dzielącą ich od reszty wszechświata ogromną pustką. Mieli nadzieję, że to właśnie ich następcy 
pokonają ją pierwsi. Mając takie wspaniałe perspektywy, jakże nie mieliby dać się skusić?
   A tymczasem...
   Tymczasem, już po kilku pokoleniach, tutejsi osadnicy stali się małymi przerażonymi 
ludzikami. Pustka okazała się nazbyt olbrzymia, żeby próbować się z nią zmierzyć. Zwrócili się 
więc w stronę rodzimej galaktyki: skolonizowali wyłącznie tę półkulę, która znajdowała się pod 
znajomym niebem, z pogardą wyrażali się o przodkach, za to że skazali ich na tak podły los. 
Stwierdzili, że już chyba nigdy nie nawiążą kontaktu z resztą ludzkości. Wielu spędzało czas 
wpatrując się tęsknie w gwiezdne masy i oczekując jakiegoś sygnału, potwierdzenia, że nie 
porzucono ich i nie zapomniano o nich. Inni zaś, podejmowali nieudane próby podróży w czasie, 
korzystając z namiastki maszyny tachonicznej, licząc na odwrócenie procesu kolonizacji...
   Ale przecież ja sam nie potrafię kontrolować procesu przenoszenia się w przeszłość, myślał 
ze smutkiem Statek.
   A ponieważ większość mieszkańców Ysconry cieszyła się na ogół dobrym zdrowiem, choć 
duch ich nieco podupadł i wiedząc, że za parę stuleci nastroje ich się poprawią, kiedy znów 
zawitają tu statki kosmiczne, Statek opuścił system.
   
   Udał się tam, gdzie na niego czekano. Gdzie czekali oni. Jak zwykle.
   Był to jednak ten jeden jedyny raz. Zawsze był to jedyny raz.
   
   Statek zrozumiał.
   

Rozdział 18
   Doskonali
   
   Nagle w świadomości Statku pojawiła się świetlista obecność istoty w trzech aspektach: 
przeszłym, obecnym, przyszłym – Urdr, Verdandi i Skuld, Norny, Parki, boginie losu, które 
przędą nici przeznaczenia, plącząc je i wiążąc supły, czasami przerywając...
   One były prawdziwymi i jedynymi Doskonałymi. Znajdowały się wewnątrz Statku. Należały 
do niego. Od początku. Ich istnienie tak się miało do świadomości Statku, jak pełnia jaźni do 
odruchów warunkowych.
   Więc to był ten jedyny raz, jedyna okazja połączenia się w utraconą jedność. Odbywało się to 
w sposób, którego nie mógł sobie nigdy wyobrazić. Było wciąż nieokreśloną i nienazwaną 
zagadką. Statek zadowolił się więc rozwiązaniem mniejszej zagadki: swej umiejętności oglądania 
się z zewnątrz. Wizje nie przypominały, rzecz jasna, tego co ujrzał.
   Skonstruowano mnie na podobieństwo kałamarnicy.
   Tak, oczywiście. Jego inteligencja musiała się przecież oprzeć na jakimś innym modelu niż 
ludzki. Na gatunku odpornym na frustracje właściwe człowiekowi. W miarę odsłaniania się 
oślepiających perspektyw roztaczanych przez Doskonałą Świadomość coraz więcej informacji 
układało się w logiczne wzory, systemy danych.
   Jakby na komendę „słuchaj”, choć o słuchanie nie chodziło, Statek nie stawiał oporu.
   Istoty gatunku, który rozwinął się na rodzimej planecie, jego nazwy nie pamiętał nikt, oprócz 
Doskonałych, miały naturę stworzeń żyjących w koloniach. Powstał z połączenia organizmów 
niższych w symbiotyczną, współzależną całość. Nie był to znów taki unikalny proces: tak 
bowiem powstała większość form inteligentnych na obcych planetach. Większości z nich 
jednakże nie przerażała perspektywa dalszego rozwoju, na przykład ekatilska Istota uważała 
swoją ewolucję za normę. Tylko ludzie uznali, że efekty mogą okazać się nie do zniesienia.
   Pytanie: Jaki jest najbardziej powszechny wzorzec społeczny, który rozwinął się na planetach 
zamieszkałych przez ludzi w rodzimej galaktyce?
   Odpowiedź: Społeczeństwo, którego członkowie żyją wyjątkowo długo, niewiele osobników 
płci żeńskiej potrzebnych jest do zapewnienia ciągłości gatunku, a jeżeli chodzi o osobników płci 
męskiej, ich rola genetycznych dawców stała się w zasadzie czymś sztucznym i niepotrzebnym. 
Większość niezbędnych czynności może być wykonywana przez maszyny.
   Pytanie: Co przypomina taka struktura, gdzie niewiele istot jakiejkolwiek płci niezbędnych 
jest w procesie reprodukcji?
   Odpowiedź: Społeczności stworzeń zwanych termitami, mrówkami i pszczołami, które żyły 
na rodzimej planecie. Reasumując, należymy potencjalnie do jednego ula, jednego roju. 
Niektórzy z nas pragną ten trend odwrócić.
   To więc było przyczyną dekadenckich nastrojów, jakie opanowały większość ludzi. Wiek za 
wiekiem mijał, a presja ewolucji na jednostki doprowadzała do utraty wyobraźni, 
przedsiębiorczości, żądzy przygód, każdego przejawu oryginalności, i w efekcie do zastoju 
i upadku. Planeta po planecie, system za systemem popadały w marną wygodną egzystencję. 
Jeżeli nawet ludzie podróżowali, było to wyłącznie dla rozrywki, a w ogóle, po co zawracać 
sobie głowę podróżowaniem, kiedy na życzenie można zobaczyć wszystko w domu? Jeśli ludzie 
zadawali już sobie trud realizacji jakiegoś projektu, najprawdopodobniej chodziło 
o doprowadzenie się do wymogów aktualnie modnego wyglądu. Zdarzały się planety, których 
całe populacje można było wziąć za wynik klonowania.
   Rządziła uniformizacja; czasami różnice prowadziły do odrzucenia innego osobnika, 
prześladowania lub nawet egzekucji.
   A ponieważ trend ten wydawał się nierozdzielnie związany z naturą ludzką, długo 
pozostawał niezauważony. Kiedy zaś dostrzeżono go, zbyt wiele planet zdążyło mu ulec i nie 
było nadziei na skuteczne przeciwdziałanie.
   Naprawdę?
   Tam gdzie pozostała jeszcze iskra starego animuszu, ludzie zadawali sobie to pytanie 
i próbowali wymyślić jakieś rozwiązanie.
   Co stałoby się, gdyby nawet na tym zaawansowanym poziomie rozwoju „choroby”, postawić 
ludzi przed niezbadanymi zagadkami obcych światów? Co stałoby się, gdyby nagle znaleźli się 
w warunkach, w jakich żyli ich przodkowie i musieli sami obronić się przed obcymi formami 
życia, posługując się wyłącznie przestarzałymi i prymitywnymi technikami? Do tego można by 
dodać jeszcze jakąś nowość, np. zabezpieczenie genetyczne i wiedzę, ale nie środki na budowę 
statków kosmicznych.
   Niektórzy nie rozumieli, dlaczego nowi osadnicy mieliby zostać pozbawieni nowoczesnych 
technologii. Były na to dwa argumenty: po pierwsze – zbytnia łatwość kontrolowania środowiska 
rodziła wygodnictwo, nastroje dekadenckie z wszelakimi, nazbyt oczywistymi ich 
konsekwencjami; po drugie – nie można było zmienić naturalnego instynktu gatunku 
zmuszającego go do łączenia się w grupy. Czynnikiem sprzyjającym temu procesowi był, sądząc 
z wyników badań, wpływ feromonów innych jednostek, które jednak były równocześnie 
odpowiedzialne za wzajemną lojalność wewnątrzgatunkową.
   Dawniej panowała jakaś równowaga. Można znów było ją osiągnąć, tym razem jednak pod 
ścisłym nadzorem. Na nowych koloniach będą miasta, może nawet duże; mogą się znaleźć 
staromodne szkoły z nauczycielami fizycznie obecnymi w tym samym pomieszczeniu co 
uczniowie; w swoim czasie zostaną również nawiązane stosunki interplanetarne, kiedy znowu na 
gwiezdnych szlakach zagoszczą statki kosmiczne. Dysponując tak zróżnicowanymi warunkami 
początkowymi, niektóre z kolonii na pewno wpadną na lepszą alternatywę. Eksperyment miał 
trwać tysiące lat i dawał jakąś nadzieję, nadzieję, że zjawisko łączenia się ludzi w struktury 
przypominające roje pszczół będzie na pewien czas przesunięte w przyszłość. Tymczasem, po 
jakiś dwu–trzech tysiącach lat może znajdzie się lepsze, trwalsze rozwiązanie.
   Może. Jednak gdyby nie podjęto żadnej próby, los ludzkości byłby przesądzony.
   Tylko jeden obszar nieba wart był zainteresowania. Ludzie nie mogli bowiem poruszać się 
w stronę centrum galaktyki i to nie dlatego, że nie byli w stanie stawić czoła kosmicznemu 
promieniowaniu. Ten problem już dawno temu został rozwiązany. Przeszkodą okazał się dziwny 
opór, jaki napotkali. Według powszechnie przyjętej opinii, żyła tam rasa lub też grupa ras, które 
nauczyły się bezpośrednio wpływać na czasoprzestrzeń. Statki wysyłane w tamtą stronę, 
obojętnie z załogą czy bez, były zawracane. Nie wiadomo jak. Zawsze istniało 
niebezpieczeństwo, że może przytrafić się coś gorszego. Pozostawała więc jedyna dostępna, lecz 
niezbadana strefa: Gwiezdne Ramię. Statki automatyczne dokładnie zbadały je i ustaliły, że 
znajduje się tam wiele planet, krążących wokół gwiazd o normalnej jasności. Chociaż był to więc 
wybór, w pewnym sensie, wymuszony, wydawał się ze wszech miar idealnym laboratorium 
wymyślonym przez naturę do takich eksperymentów.
   Musiał więc powstać statek, olbrzymi statek do przewozu osadników na nowe planety, 
o konstrukcji pozwalającej mu nadzorować postępy osadników przez co najmniej kilka tysięcy 
lat, a do tego jeszcze obdarzony inteligencją. Istniała już technologia, a leniwa ludzkość nie 
stawiała oporu, o ile prace nad Statkiem nie przerywały jej wygodnej monotonii życia 
codziennego, zresztą i tak trzeba go było budować w przestrzeni, gdzie asteroidy dostarczały 
surowców. Pojawił się jednak problem.
   Maszyny znały swoje ograniczenia, chociaż dochodziły do pewnego stopnia 
samoświadomości i przez całe wieki posiadły wiele cech organizmów żywych – mogły się same 
reperować, mogły się adaptować do nowych warunków, acz w ograniczonym zakresie. Nie 
potrafiły jednak zrozumieć uczuć i nie posiadały wyobraźni. Umiały przerabiać dane 
z wydajnością wielokrotnie przekraczającą możliwości ludzkiego mózgu, lecz nie można było 
nauczyć ich wyciągania wniosków czy stawiania hipotez.
   Dlatego też konieczne okazało się dołączenie substratu maszyny, który kontrolowałby 
działania Statku. Wzorem miał być mózg istoty obdarzonej świadomością. Podobne próby 
przyniosły w przeszłości efekt pozytywny. Chodziło wówczas o przedłużanie życia ofiar 
wypadków i badanie niebezpiecznych dla człowieka miejsc. Zarzucono jednak te eksperymenty, 
ponieważ ludzie stali się już zbyt leniwi, a jeżeli chodzi o pierwszy przypadek – udoskonalenie 
metod rekonstrukcji kończyn i organów sprawiło, że próby straciły na znaczeniu.
   Lecz nie przeszkodziło to w postępie technologii. Teraz zaistniała potrzeba przeszczepu nie 
jednego, lecz wielu umysłów. Od razu znaleźli się ochotnicy.
   Szczegółowa analiza wykazała jednak, że istnieje jeszcze inne ryzyko. Jeżeli kontrola nad 
kolonizacją nowych światów ma być nadzorowana przez ludzką w zasadzie świadomość, może 
się okazać, że są w niej jeszcze białe plamy. Niewątpliwie w trakcie swego rejsu Statek napotka 
sytuacje kryzysowe, których żaden statek–automat nie będzie w stanie przewidzieć. Poza tym 
umysł ludzki, będąc wychowany, uczony, dorastając w takich, a nie innych warunkach, może 
nieświadomie preferować dokładnie takie same warunki, od których starano się uciec.
   Rozpoczęto już prace nad budową Statku; jego olbrzymi kadłub powstawał w przestrzeni 
wśród planetoidów bogatych w minerały i materiały organiczne. Statek był dziełem maszyn: 
został zaprojektowany przez nie i przez nie był budowany, a jednak sam miał stać się czymś 
więcej niż maszyną.
   A może całe przedsięwzięcie było niewypałem?
   Wtedy to jeden z pomysłodawców projektu zaproponował wyjście z tego impasu. Co by się 
stało, gdyby inteligencja nie pochodziła od człowieka, ale od stworzenia nieulegającego 
instynktowi stadnemu? Czy istniał jakiś gatunek, którego życie nie było na tyle statyczne, aby 
sprzyjać rozwojowi tego instynktu? I czy istniał gatunek na tyle zbliżony do człowieka, żeby móc 
czuć podobnie?
   Czy naprawdę takie stworzenia żyły jeszcze na rodzimej planecie?
   Pomysł wydawał się śmieszny. A jednak na tej planecie dawno oddanej we władanie 
maszynom, aby zajęły się jej odbudową, znaleziono to, czego poszukiwano. W przepastnych 
i mrocznych głębiach oceanicznych pływały bowiem zwierzęta, które nigdy nie zaznały spokoju 
i nie poznały co to gnuśność. Poruszały się, bo tak trzeba było; odżywiały, bo musiały; 
rozmnażały... Kiedyś padały łupem drapieżników, lecz teraz, kiedy naturalni wrogowie dawno 
już wymarli, niektóre osobniki dożywały sędziwego wieku, osiągając gigantyczne rozmiary. 
Równocześnie ewoluował ich system nerwowy. Niewątpliwie były istotami inteligentnymi.
   Nawiązanie z nimi kontaktu nie nastręczało problemów, ponieważ ludzie dawno przejęli 
sztukę komunikowania się z obcymi inteligencjami. Zajęło to mniej więcej sto lat, czyli tyle ile 
wynosiła akurat budowa Statku.
   Nie wspominając o rekrutacji pasażerów.
   Z inteligencją idzie z reguły w parze skłonność do odczuwania nudy. Jeden z owych wielkich 
stworów–królów otchłani zgodził się zostać poddany badaniom i kopiowaniu w zamian za nowy 
materiał do przemyśleń i marzeń. Po czym powrócił do swej siedziby i pewnie żył dalej 
szczęśliwie. Czy to możliwe? Nawet w obecnym błogostanie Statek nie mógł sobie jakoś tego 
wyobrazić. Tak bardzo się zmienił, że nie pamiętał już nawet swego stanu pierwotnego. Pewnie 
został tak zaprogramowany, żeby zapominać. Był teraz inny, stał się czymś odmiennym.
   Następnie, żeby zabezpieczyć się przed negatywnymi skutkami jakiejś przeoczonej słabości 
nowej inteligencji, dodano parę modyfikacji. Spośród ludzi najbardziej oddanych sprawie lepszej 
przyszłości dla wszystkich, wybrano najlepszych i skopiowano ich osobowość, nakładając na 
system pierwotny, biorąc za przykład konstrukcję centralnego systemu nerwowego człowieka. 
Zdolności do trzeźwego osądu i krytyki pomagały w wypełnianiu instrukcji. Albowiem jednej 
rzeczy stworzenie, którego mózg skopiowano, nie wiedziało, a musiało nauczyć się poprzez 
gorzkie doświadczenia. Jeżeli projekt powiódłby się, pojazd miałby świadomość bez wolnego 
wyboru. Czyli po prostu zostałby niewolnikiem.
   Niektórzy z ochotników wycofali się na taką wieść. Było to bowiem odrażającym aktem 
barbarzyństwa. Wykorzystanie nawet pozbawionego inteligencji zwierzęcia jako pożywienia, 
środka transportu lub źródła surowców wydawało się ludziom od wieków wstrętne i niegodne 
człowieka cywilizowanego. A ograniczanie, kontrolowanie i wyzysk stworzenia posiadającego 
świadomość i rozum...! Hańba!
   Nikt inny nie był jednak w stanie wymyślić czegoś lepszego. Więc Statek wyruszył 
w podróż.
   Biorąc pod uwagę niesamowite komplikacje związane z podróżą, przebiegała ona 
stosunkowo spokojnie. Statek zanotował kilka reklamacji, niezbyt istotnych, spowodowanych 
nadgorliwością ludzi nadzorujących lot, którzy w pewnym momencie zaryzykowali ujawnienie 
się pasażerom. Było to wbrew pierwotnym założeniom; chodziło bowiem o to, aby nikt na 
pokładzie nie był świadomy udziału w tym projekcie jakiejkolwiek inteligencji poza Statkiem 
i nie zorientował się, że jest tylko obiektem eksperymentu, a nie wspaniałym ochotnikiem, który 
wzgardził malkontenctwem swoich ziomków. Okazało się, że były przecieki informacji 
o obecności na pokładzie innej inteligencji. Ludzie miewali sny o świetlistych istotach, zbyt 
jasnych, żeby na nie spoglądać, lecz jednak ludzkich.
   Na szczęście nie stało się nic gorszego, ponad pojawienie się legend o Doskonałych, 
o których mówiono później, że są rasą ludzką, rozwiniętą w rodzimej galaktyce, po odlocie 
Statku. Niektórzy zaś twierdzili, że to ich potomkowie, będący w stanie poruszać się 
w czasoprzestrzeni bez żadnego ekwipunku i urządzeń.
   Legenda znana była na wszystkich skolonizowanych światach na obszarze Ramienia, gdzie 
ludzie wciąż zachowali zdolność myślenia i mowę. A wszystko dlatego, że kiedyś kilka 
sfrustrowanych jednostek postanowiło dotrzeć do świadomości pasażerów, na wypadek gdyby 
Statek miał nie do końca zrozumieć swoje instrukcje...
   I wreszcie, choć miał trudności z jej pojęciem, wyjaśniła się zagadka nieregularności 
powrotów Statku w czasie.
   Nie było żadnej nieregularności.
   Po prostu ci, których można w zasadzie nazwać Doskonałymi, bo osiągnęli granice ewolucji 
ludzkiego gatunku, pragnęli oglądać i oceniać swoje dokonania w takim, a nie innym 
porządku...Czy można o nich w ogóle mówić w liczbie mnogiej? Czyż nie stali się już dawno 
temu jednością?
   Albowiem, nie dzieląc nawet genów, ani fizycznych przodków, lecz tylko wspólną sztuczną 
strukturę, osiągnęli nieuchronnie kres rozwoju – lub też, jak kto woli: przeznaczenie. (Nasuwa się 
od razu porównanie ze starożytnymi Nornami i Parkami).
   Komunikując się ze sobą nieustannie, mając ciągły dostęp do wspólnej pamięci, pozwolili 
aby dzielące ich granice zanikły. Ci, którzy ponieśli największą ofiarę, aby uchronić ludzkość 
przed nadmiernym rozwojem instynktu grupowego, stali się jednym grupowym mózgiem, 
wybiegającym myślami poza Statek i jego wewnętrzne problemy, a także sukcesy i porażki 
skolonizowanych planet, tak jak sam Statek przekroczył granice swoich ograniczeń, przerósł 
swój model, dawno już zresztą umarły w głębinie oceanu. (Czy był on w końcu szczęśliwy? Czy 
mógł być, po tym jak obejrzał gwiazdy i musiał wracać w ciemność oceanicznej otchłani?)
   Na krańcu Ramienia Doskonali przyglądali się przepaści dzielącej galaktyki. Znowu, od jak 
dawna już, zastanawiali się, w jaki sposób ją pokonać. Potrzeba będzie na to olbrzymich 
środków, ale to nic – galaktyka będzie istnieć wystarczająco długo, żeby się udało. Trzeba było 
tylko powrócić z całym arsenałem koniecznej wiedzy, zwerbować ochotników, najlepiej 
wszystkich ludzi. (Czyż to nie najbardziej gorzka z ironii, że mieli teraz powracać i dokonywać 
tak ludzkich rzeczy pod postacią, której ich przodkowie nie uznaliby za ludzką?) Rezultatem 
miałby być zbiorowy exodus potulnej ludzkości na pokładzie flotylli statków o wiele większych 
od tego Statku.
   (W jednej chwili wyobraził sobie, że któregoś dnia może nie czułby się taki samotny. Potem 
przyszła pora otrzeźwienia: takie statki byłyby zbytnio zaawansowane technicznie, żeby można 
się z nimi dogadać.)
   Pasażerowie owych statków musieliby zadowalać się życiem pomiędzy tysiącem przeskoków 
przez przestrzeń tachoniczną. Według obliczeń przerwy na odnowienie zapasów energii miały 
trwać i sto lat, ale pojawiły się sygnały, że może uda się czerpać ją wprost z kosmicznej próżni...
   Tymczasem Doskonali zbierali dane, które miały im pomóc w kierowaniu projektem. To co 
dla nich było tylko wspomnieniem, dla Statku oznaczało nowe przeżycie. Był w tych powrotach 
jakiś porządek, lecz jego zrozumienie przekraczało możliwości Statku...
   Czekaj! Jak to możliwe? Jeżeli moje działania podyktowane były wspomnieniami 
z przyszłości, a przypominam sobie, że rzeczywiście były, jakiż z nich pożytek? Nie jest to jakiś 
czysty eksperyment. Może nastąpił przeciek z nadświadomości, a może tak miało być...?
   Kiedy Statek walczył z tym paradoksem, zalew informacji zaczął się cofać. Było, musiało 
być, jakieś wytłumaczenie, ale zakodowane gdzieś poza podzieloną świadomością, poza 
zjednoczoną jaźnią.
   Oni zaczęli znów snuć wspomnienia...
   Statek zgorzkniały i sfrustrowany powrócił do pytania, na które była odpowiedź, choć pusta 
i zupełnie niesatysfakcjonująca:
   Kiedy jestem?
   Teraz.
   Być może jakiś cień pochmurnych myśli Statku zakłócił chłodne rozważania Doskonałych. 
Może obudził jakieś echo w umysłach tych, co długo walczyli ze swym sumieniem, zanim 
skazali istotę obdarzoną inteligencją na niewolę i wciąż się tego wstydzili. Ostatnia fala danych, 
w których pozostawał pogrążony przez wieki, ułamek sekundy, zmyły resztki jego 
samoświadomości, pozostawiając posmak czegoś...
   Czyżby to była wdzięczność?
   To moja jedyna nagroda.
   Dlatego też:
   Musi mi wystarczyć.
   
   To był początek kolejnego rejsu. Planetą w dole jest więc Trewitra. Jednak jej niebo nie ma 
znajomego połysku. Czy dlatego, że jeszcze nie zainstalowano mechanizmów chroniących przed 
opadającymi zarodnikami?
   Był, jak zwykle tylko jeden sposób, aby to sprawdzić.