Aby rozpocząć lekturę, 
kliknij na taki przycisk , 
który da ci pełny dostęp do spisu treści książki. 
Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym 
LITERATURA.NET.PL 
kliknij na logo poniżej.

2 
Andrzej Zaniewski 
cień szczurołapa 
Stanął aż na krawędzi, o wiele dalej, niż odważył się 
którykolwiek z mieszkańców Hameln. Stanął aż na 
krawędzi i zdawało się, że rozmawia z przepaścią, 
kochanką samobójców. Wyraźnie przepaść nęciła 
szczurołapa; stał nad nią zamyślony i samotny. 
Obywatelom Hameln nie podobałby się wyraz jego 
oczu. Nie była to tylko przepaść, ale były tu dwie 
przepaście. 
WIKTOR DYK – „Szczurołap”

3 
Tower Press 2000 
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000

4 
WSTĘP 
Szanowny Czytelniku, 
Jeżeli szukasz lektury pogodnej, łatwej i optymistycznej, natychmiast odłóż tę książkę... 
Jest to bowiem powieść gorzka i mroczna, która stawia przed Tobą nowe, drastyczne 
i dramatyczne pytania. 
„Cień Szczurołapa” albo „Szarość” (wciąż waham się, który tytuł wybrać?) zaczyna 
się w tym miejscu i czasie, kiedy Stary Szczur, bohater mojej poprzedniej powieści, 
oślepiony, kona w portowych kanałach, a przerażony jego śmiercią młody samiec spotyka 
na swej drodze Szczurołapa... 
Wykorzystałem tu wątki powszechnie znanej niemieckiej legendy o Szczurołapie 
przedstawionej na starym witrażu w kościele w Hameln, wspomnianej, a następnie opisanej 
przez Arnima i Brentano, Johanna Wolfganga Goethego, braci Grimm, Roberta 
Browninga, Wiktora Dyka, Bertolda Brechta... 
Jej ślady można odnaleźć również w twórczości wielu innych pisarzy, dawnych i 
współczesnych, których przyciągała i fascynowała swym niezwykłym i wieloznacznym 
przesłaniem, stale aktualizowanym przez osaczające nas wydarzenia historyczne i polityczne. 
Przypomnę tu Henryka Ibsena, który w swym dramacie „Mały Ejolf” stworzył 
żeńską mutację tępiciela szczurów, czy hiszpańskiego pisarza Miguela Delibesa, który 
w powieści ,,Szczury” opisał losy wiejskiego łapacza gryzoni. 
Początki mitu o Szczurołapie sięgają roku 1284. 
Dolnosaksońskie miasteczko Hameln, oddalone kilkadziesiąt kilometrów od Hanoweru, 
opanowała wówczas przerażająca plaga szczurów, z którą nikt nie umiał sobie 
poradzić. Szczury buszowały w mieszkaniach, sklepach, magazynach i składach nadrzecznych. 
Były wszędzie i zacni obywatele Hameln, rajcy, kupcy, rzemieślnicy, sklepikarze 
i kramarze czuli się coraz bardziej zagrożeni. Bezczelne gryzonie rzucały się 
nawet na koty i psy, w gospodzie porywały jedzenie wprost z talerzy, wypłaszając gości, 
a swym piskiem profanowały posiedzenia dostojnej Rady Miejskiej. Kiedy zawiodły 
wszelkie tradycyjne sposoby walki ze szczurami, ogłoszono, że kto zlikwiduje tę 
straszną plagę, zostanie sowicie wynagrodzony. 
Wówczas przybył do miasta szczurołap-flecista-czarodziej, przezywany też Bunting, 
od swego pstrokatego stroju, i zaproponował Radzie Miasta swe usługi. Burmistrz i rajcy 
zgodzili się niemal natychmiast, obiecując szczurołapowi 100 guldenów reńskich zapłaty, 
co w tamtych czasach było poważną kwotą. 
Szczurołap uczciwie i rzetelnie przystąpił do pracy. Stanął pośrodku rynku i zagrał 
na flecie. Jego muzyka wywabiła szczury z kryjówek i nor, z piwnic i spiżarni, z magazynów 
i składów. Wokół jego nóg zgromadziła się ogromna, szara, popiskująca rzesza 
szczurów, którą poprowadził prosto do Wezery i potopił. 
Wszystko to zrobił bardzo sprawnie, szybko i z pozorną łatwością. 
Zapewne dlatego, kiedy zgłosił się do burmistrza po obiecane pieniądze, spotkał go 
przykry zawód. Rada Miejska uznała, że 100 reńskich to kwota dla gminy wygórowana,

5 
niewspółmiernie wysoka wobec niewielkiego wysiłku potrzebnego Szczurołapowi do 
wyprowadzenia szczurów, które po prostu szły za dźwiękami jego piszczałki... 
Szczurołap jednak nie chciał zgodzić się na obniżenie wcześniej uzgodnionej zapłaty. 
Długo prosił i przekonywał, ostrzegał i groził. Daremnie! Rajcy pozostali niewzruszeni. 
Wkrótce też wytoczyli przeciw Szczurołapowi dodatkowe argumenty. Po pierwsze: 
umowa jest nieważna, bo trudno ustalić jego tożsamość. Po drugie: umowa nie rozpoczyna 
się od tradycyjnej formuły „Tak mi dopomóż Bóg”, nie ma więc mocy zobowiązującej. 
A zatem Szczurołapowi nic się właściwie nie należy! 
Zamiast wdzięczności Szczurołapa spotykały pogardliwe uwagi, ironiczne uśmieszki, 
kpiny i szyderstwa. Lekceważono go i zamykano przed nim drzwi. Miejscowej społeczności 
Szczurołap wydał się postacią podejrzaną, obcą i niepotrzebną. Jedyną osobą 
współczującą wówczas Szczurołapowi była córka burmistrza, prawdopodobnie zakochana 
w wędrownym grajku... Niebawem poradzono mu, by jak najszybciej wyniósł się 
z Hameln, bo tu może spotkać go coś złego. Opuścił więc niegościnne miasto upokorzony 
i rozgoryczony... 
26 czerwca 1284 roku o godzinie siódmej rano Szczurołap znowu pojawił się w mieście. 
Tym razem jednak miał na sobie strój strzelca z typowym czerwonym kapeluszem, 
przybranym kolorowymi piórami. 
Pobożni mieszkańcy Hameln uczestniczyli właśnie w porannej mszy w miejscowym 
kościele Świętej Trójcy. Na ulicach uwolnionych od szczurzej plagi beztrosko bawiły 
się dzieci. 
Szczurołap stanął na rynku i zagrał na flecie. Teraz zamiast szczurów szły za nim 
dzieci. Aż 130 dzieci powyżej czterech lat, wraz z dorosłą córką burmistrza poprowadził 
na wzgórze Koppel (437 m npm), do przepaści... Tu urywa się wszelki ślad. Dzieci 
ani martwych, ani żywych nigdy nie odnaleziono. 
Kiedy mieszkańcy Hameln wyszli z kościoła, zamiast odgłosów zabawy i śmiechu 
usłyszeli przerażającą ciszę. 
O wszystkich tych wydarzeniach opowiedziała im trójka przypadkowo ocalałych 
dzieci, które uniknęły nieznanego losu, ponieważ nie nadążyły za pochodem prowadzonym 
przez Szczurołapa. Dziecko Nieme prowadziło Ślepe, a Trzecie wybiegło w samej 
koszuli i zawstydzone wróciło do domu, by się ubrać. 
Dorośli dowiedzieli się wszystkiego właśnie od nich, co też może budzić wątpliwości, 
bo Szczurołap być może nie chciał zabrać ze sobą tej właśnie chorej, kalekiej trójki. 
Tyle mówi legenda, w której przebiegła zemsta wiąże się ściśle z wariantem zbiorowej 
odpowiedzialności, przeniesionej z rodziców na potomstwo. Wkrótce pojawiły się 
liczne jej interpretacje, opisy, próby wyjaśnienia. 
I tak, niektórzy historycy łączą wydarzenia z Hameln ze znacznie przecież wcześniejszą 
wyprawą krzyżową z roku 1212, nazywaną też krucjatą dziecięcą. Zakończyła 
się ona, jak wiadomo, haniebną i kompromitującą papieża sprzedażą dzieci z wielu narodów 
Europy handlarzom niewolników z arabskich portów Afryki Północnej. Czy 
dzieciom uprowadzonym z Hameln w 72 lata później też zgotowano podobny los? 
Prawdopodobna wydaje się hipoteza zbiorowego porwania dzieci w celu zaludnienia 
jakiegoś dalekiego zakątka, chociażby w Siedmiogrodzie, o którym wspomina Wiktor 
Dyk. W takim przypadku któryś z malców wyprowadzonych z Hameln mógłby stać się 
protoplastą słynnego Drakuli, rumuńskiego superwampira. Przypuszczenia te najprawdopodobniej 
nigdy nie zostaną potwierdzone, wiadomo jednak, że w całej średnio

6 
wiecznej Europie chętnie widziano pracowitych, sumiennych i czystych mieszczan i 
chłopów z Saksonii oraz innych ziem niemieckich. 
Obok tych, w miarę logicznych, prób wyjaśnienia mitu o Szczurołapie z Hameln jest 
również wiele podpowiedzianych przez wyobraźnię, zabobony i wierzenia. 
Szczurołap to okrutny zboczeniec, czarownik, wysłannik Druidów, szatan, diabeł w 
skórze człowieka... Lada moment pojawi się prawdopodobnie hipoteza dopatrująca się 
w tamtym wydarzeniu ingerencji sił pozaziemskich, kontaktów z wysłannikami odległych 
cywilizacji, którzy przybyli z głębi kosmosu i właśnie w Hameln dopuścili się 
zbiorowego kidnaperstwa. 
Z tą przejmującą opowieścią zetknąłem się po raz pierwszy w roku 1944, podczas 
okupacji hitlerowskiej. W Warszawie na Saskiej Kępie, gdzie mieszkaliśmy wtedy, stacjonowali 
niemieccy żołnierze. Jednego z nich przezywano Szczurkiem, bo pochodził z 
Hameln i bardzo tęsknił za swoim miastem. On właśnie przypominał tę legendę spotykanym 
na podwórzu dzieciakom i ich zastraszonym matkom, ilustrując poszczególne 
fragmenty odpowiednią mimiką i gestami. Był chyba saperem, zajmował się minowaniem 
i wysadzaniem w powietrze warszawskich mostów przed zbliżającą się od wschodu 
ofensywą Armii Czerwonej. 
Wkrótce nasz dom znalazł się na linii frontu. Do dziś pamiętam świst przelatujących 
nad nami pocisków... 
Po zachodniej stronie Wisły płonęła powstańcza Warszawa, a w piwnicy, w słabym 
blasku karbidowej lampy moja matka opowiadała radzieckim i polskim żołnierzom tajemniczą 
baśń o Szczurołapie, zasłyszaną od Niemca przeczuwającego klęskę. Głodni, 
niedospani, a często ranni wojacy uzupełniali ją komentarzami stosownymi do tamtej 
wojennej sytuacji... Jak niegdyś szczury i dzieci powędrowały za Szczurołapem, tak w 
sześć i pół wieku później gorliwi i zdyscyplinowani Niemcy pomaszerowali za Hitlerem, 
wypełniając świat nienawiścią i cierpieniem, pożogą i ludobójstwem... 
Wtedy właśnie za kilimem zakrywającym wilgotną, zagrzybioną ścianę zachrobotał 
pierwszy szczur mojego życia, wzbudzając przerażenie mojej matki i babci. 
W czerwcu 1945 przenieśliśmy się do Gdańska. Z okien naszego mieszkania w Nowym 
Porcie patrzyłem na przepływające statki i Westerplatte. I tam wygrałem na loterii 
niepozorną książeczkę Wiktora Dyka zatytułowaną „Szczurołap”. A Gdańsk był wówczas 
miastem szczurów, które opuściły zbombardowaną i spaloną starówkę, przenosząc 
się do okolicznych dzielnic, a szczególnie do Nowego Portu, gdzie znajdowały się składy, 
magazyny i elewatory zbożowe. 
Tyle zbiegów okoliczności, które doprowadziły mnie najpierw do napisania powieści 
„Szczur”, a następnie do tej, którą właśnie bierzesz do rąk, mój Szanowny Czytelniku, a 
która jest jakże osobistą próbą rozliczenia się z niesamowitą legendą. Pisałem ją powoli 
i z licznymi przerwami w latach 1979–94. Podczas tej pracy świat niespodziewanie 
przeobraził się. Zmiany te są tak głębokie, że ich znaczenie dla naszego losu, nawet 
dziś, trudne jest do określenia... Socjalizm postanowiono wymienić na kapitalizm w 
przeświadczeniu, że jedną utopię można zastąpić inną... W wielu krajach idee komunizmu 
i socjalizmu poniosły klęskę... Rozpadł się Związek Radziecki na wiele bardziej 
lub mniej suwerennych państw... Rozpadła się Jugosławia... Runął mur dzielący Berlin, 
nastąpiło zjednoczenie Niemiec... 
Wydawało się nam wówczas, że od tego wszystkiego świat nagle stanie się lepszy, 
wolny i bezpieczny... Jakże krótko trwały te złudzenia! 
Kolejne wojny, tragedie, paroksyzmy konfliktów narodowościowych, religijnych i 
społecznych, bezmiar nędzy i bezsilności, wszystko to czekało tuż za progiem naszych

7 
daremnych nadziei. Przeżyliśmy i przeżywamy ogromne rozczarowanie. Czujemy się 
zawiedzeni i oszukani. Oszukani, często przez samych siebie, a przez to jeszcze bardziej 
bezradni. 
Ślady tych wydarzeń można odnaleźć w niniejszej powieści, gdy krzyczący tłum 
rozbija mur dzielący miasto, który przez tak wielu uważany był za niezbędny, a apokaliptyczne 
losy szczurów przeplatają się z apokalipsą ludzi. 
Wiele tu symboli i wątków... I tak opisując przepołowione zwierzęta i polakierowane, 
groteskowe piramidy z martwych stworzeń, chciałem wyrazić mój osobisty stosunek 
do pseudonowoczesnych, przerażających metod tworzenia niby-sztuki przez zabijanie i 
preparowanie zwierząt. 
W legendzie z Hameln najbardziej jednak zafascynował mnie uczyniony przez 
Szczurołapa wyraźny znak równania, a raczej zrównania losów ludzi i zwierząt. Obok 
bólu po stracie dzieci, chyba to właśnie odczucie, zdegradowania i poniżenia ich człowieczeństwa, 
najbardziej dotknęło mieszkańców Hameln. Zarozumiali i wyniośli 
mieszczanie raptownie dowiedzieli się o sobie prawdy. Ich potomstwo zachowało się 
podobnie jak szczury, co znaczy, że oni – ich rodzice..., że ludzie... I nie ma tu nic do 
rzeczy, że są istotami rozumnymi, mają swój system wartości, wzrastają w konkretnej 
cywilizacji i kulturze. Są tylko nieco większymi ssakami, które chociaż pewne siebie, 
swej cywilizacji i wiedzy, oszołomić można dźwiękami tego samego fletu. 
Ten sam głos najpierw prowadzi szczury, później dzieci, a jak wiemy z bolesnego 
doświadczenia niekiedy i nas – pozornie dojrzałych i doświadczonych – ogarnia tęsknota, 
by iść za nim, nawet ku przepaści. 
Tak... Każdy z nas, nawet chętnie, ulega różnym ideom, wierzeniom i religiom, wizjom 
nieskrępowanej wolności, pięknego jutra i świetlanej drogi w przyszłość, pustym 
hasłom i nieziszczalnym nadziejom. Każdy przecież zmierza ku tej utopii, w którą wierzy. 
Cenę płaci później, często niewyobrażalnie wysoką. 
Chyba nie obraziłeś się, Szanowny Czytelniku, za te gorzkie porównania? Na przedprożu 
XXI stulecia piszczałka Szczurołapa, a raczej fletnie wielu Szczurołapów, zwołują 
nas, przyzywają, ponaglają i jakże często już prowadzą... 
Autor

8 
Przywiera zakrwawioną głową do chłodnej, betonowej ściany, napręża grzbiet, 
przewraca się na bok. Rozwiera i zaciska powieki, jakby nie wierząc, że go oślepili. 
Woń zbliżającej się śmierci wypełnia nozdrza. Waham się, cofam, boję, bo nigdy jeszcze 
nie dotykałem umierającego. Podchodzę, a Konający Szczur drży ze strachu, że 
skoczę mu do gardła. Muskam go ostrożnie wibrysami. Jego kończyny drżą, kopią. Pazurkami 
rozdrapuje ziemię. Wącham go, obchodzę w koło, zlizuję spływające łzy. Pochodzimy 
przecież z tej samej rodziny szczurów, zajmującej obszar pomiędzy portowymi 
kanałami a miastem. 
Wyrzuca nogi przed siebie i do tyłu, piszczy z lęku i bólu. Z okrwawionych, wydrążonych 
jamek wciąż wypływają słone krople. Nie ma oczu, tylko rany raz po raz osłaniane 
powiekami. 
Pisk słabnie i ponownie ogarnia mnie strach. To tam, w jaskrawym kręgu światła, 
wydarto mu oczy, skazując na powolną śmierć. Czy człowiek zawsze zabija? 
Przebiegająca obok Młoda Szczurzyca budzi w nim ostatnią nadzieję. Podnosi się, 
idzie chwiejnie na drżących łapkach, z nosem przy jej ogonie. 
Dochodzą do krawędzi, którą przeskakuje tylko ona. Bezoki Szczur gubi trop, usiłuje 
stanąć na tylnych łapkach, trzęsie głową, upada. 
Uciekam, oddalam się coraz szybciej. Ze zjeżona sierścią, sztywnymi koniuszkami 
wąsów, przeskakując progi, stopnie, płyty. Dalej, byle nie słyszeć powracającego echa 
jego pisku, nie ulec przerażeniu, nie zapamiętać na zawsze tej śmierci. 
Nie słyszę już skrobnięć o kamienne podłoże ani przyśpieszonego oddechu, a jednak 
uciekam. Uciekam, bo on jest za mną, bo wiem, że umiera, przewraca się na bok i wije 
w ślepym, nieodwracalnym bólu. Ściga mnie jego śmierć. 
Bezoki Szczur z mojej rodziny, pachnący jak ja... 
On kona, a ja chcę ocaleć i żyć. 
Stał kołysząc się na odsuniętej, żelaznej pokrywie kanału, a buty na miękkiej, gumowej 
podeszwie wydawały się ogromne i odległe. A przecież był tak blisko, że wyczułem 
zapach wina oraz woń szczurów, którą był przesiąknięty. Szczury chodziły po 
nim, siadały na ramionach, skrapiały go moczem, jak własne rodzinne terytorium. To 
były jego szczury, oswojone, wypasione, o pięknej, błyszczącej sierści. 
Podniósł do ust drewnianą piszczałkę, a jej przenikliwy głos wtargnął we mnie głęboko 
i na chwilę zapomniałem o lęku przed ludźmi i już, już chciałem wynurzyć się z 
mroku, przecisnąć przez żeliwne pręty i znaleźć przy ciężkich, czarnych buciskach. 
Przerwał grę, sięgnął po blaszany kubeł i rozsypał wokół gotowane ziemniaki, okraszone 
słoniną. Natychmiast pojawiły się przywabione przysmakiem szczury, ocierając 
się o jego nogi, podskakując radośnie, jakby nie był człowiekiem, lecz dużo większym 
szczurem z tej samej co i my rodziny. 
Już miałem wyleźć, kiedy dostrzegłem Wielkiego Nastroszonego Szczura kulącego 
się ze strachu i nienawiści. Zgrzytał zębami, pluł, a jego wibrysy drżały z podniecenia. 
Wpatrywał się w stojącego nad włazem człowieka, obserwował jego gesty, słuchał 
dźwięków piszczałki i trwał w miejscu czujny i podejrzliwy. 
Znałem tego Szczura o wyleniałym grzbiecie, bliznach na uszach i ogonie, nieznacznie 
kulejącego i przeważnie pozostającego z tyłu za ciekawskimi, młodymi szczurami.

9 
Jeżeli on nie wychodził, jeżeli nie dał się zwabić ziemniakami, przyjaznymi dźwiękami 
i zachowaniem innych szczurów, to zagrażało nam wielkie niebezpieczeństwo. 
Widziałem, jak unikał pułapek, nawet tych pachnących wędzonką, serem lub rybą, 
jak ostrożnie omijał rozsypane w przejściach zatrute ziarna, jak zatrzymywał się przed 
oświetlonymi powierzchniami, gdzie czyhać mógł kot lub pies. 
Wiedział, że ten człowiek nie jest przyjacielem, a pachnące ziemniaki, oswojone 
szczury i dźwięki piszczałki to tylko pozory mające wzbudzić nasze zaufanie. 
Zatrzymałem się przed żelazną krawędzią włazu. Poruszyłem nozdrzami i cofnąłem 
w cień prowadzącej w dół drabinki. 
Człowiek pochyla się i widzę duże, szare oczy wpatrujące się w półmrok, którego jestem 
częścią. 
Nie zauważył mnie, bo rozpłaszczyłem się niemal na betonowej ścianie, przerażony 
wielkością szerokiej, jasnej twarzy i ostrym, odurzającym zapachem wina. 
Wielki Szczur nastroszył się jeszcze bardziej, a jego zęby zadzwoniły ze złości. Stał 
w mroku z grzbietem napiętym jak do skoku i walki. Nagle odwrócił się i zniknął w 
ciemności. 
Człowiek uniósł głowę, zagrał na piszczałce i powoli ruszył przed siebie. Za nim pobiegły 
ufne i pełne nadziei szczury. 
Kanały prowadzą daleko poza port, oddzielony od ludzkich siedzib wysokim, betonowym 
murem. Jak wszystkie szczury zamieszkujące podziemia portowego nadbrzeża, 
magazyny, elewatory i doki, lubiłem chodzić właśnie tam, do miejskich piwnic, spiżarni 
i mieszkań. Uważnie słuchałem chrapania śpiących, wiedząc, że jak długo chrapią i leżą 
w łóżkach, nie są groźni. 
Tu jednak, w mieście, często atakowały nas koty, które tam, w porcie spotykałem 
rzadko. Ciche, niemal bezszelestne, czyhały z przymrużonymi oczami, udając sen. Śledziły 
nasze ruchy, bezbłędnie oceniając odległość, w jakiej znajdował się szczur. 
Pazury i zęby spadały znienacka, wydrapując oczy, łamiąc kręgosłup, wyszarpując 
trzewia. Szczur, który wpadał w ich łapy, miał niewielkie szanse przeżycia. Chwytały 
go za kark i niosły do swoich kryjówek. 
Koty mieszkały przeważnie w piwnicach, jednak wiele spało w mieszkaniach blisko 
ludzi. Unikałem tych mieszkań, odróżniając je po ostrym zapachu moczu, którym kocury 
oznaczały swe tereny. 
Do domów dostawałem się kanalizacyjnymi rurami, szczelinami w podłogach, przez 
nie domknięte drzwi, przez rozbite okna piwniczne. 
Jedzenie było tu bardzo różnorodne, nie tak monotonne jak w magazynach. W zsypach, 
śmietnikach i kubełkach zawsze znajdowałem smaczne kąski. 
W tym dniu nad portem przeszła gwałtowna burza. Ścieki i kanały wypełniła woda, 
zalewając nory i korytarze. Nasza matka pospiesznie przenosiła kolejny miot ślepych 
szczurków do najwyżej położonej wnęki. 
Deszcz lał, a woda w studzienkach wciąż podnosiła się, bulgocąc groźnie. 
Przemoczony i zmarznięty tłukłem się po kanałach i przewodach prychając, parskając 
i kaszląc. Marzyłem, by osuszyć się w ciepłym, zacisznym miejscu. Szczękałem zębami 
przestraszony zimnem przenikającym mnie aż do kości. 
Czułem, że muszę wyjść na zewnątrz, znaleźć suche, przytulne legowisko, wyspać 
się, ogrzać i przeczekać. 
Kanał prowadzący do miasta zamienił się w rwący potok. W studzienkach szumiały 
wodospady. Tylko pod magazynami było jeszcze bezpiecznie, chociaż i tu wtargnęła

10 
już wilgoć, bo na ścianach rozrastały się czarne grzybnie pleśni. Wędrując coraz wyżej 
znalazłeś się na szerokiej platformie, spod której odjeżdżały wyładowane samochody. 
Wiedziałeś, że jadą do miasta, do ogrzanych, zacisznych siedzib ludzi. Przebiegłeś 
oświetloną przestrzeń i wskoczyłeś do przyczepy, niższej i mniejszej od innych, wypełnionej 
kubłami, sznurami, metalowymi butlami. 
Wszystko tu pachniało swojsko i szczurzo. 
Wcisnąłem się między szmaty i worki. 
Samochód ruszył rozbryzgując kałuże. Słuchałem deszczu siekącego w plandekę i 
chlupotu błota pod kołami. 
Samochód zatrzymał się, zgrzytnęła portowa brama. Zawarczał silnik. Jedziemy prosto, 
skręcamy, znowu skręcamy. Koła podskakują na kamiennej kostce. 
Miasto. Wyczuwam jego obecność mimo przewalających się nade mną strug wody. 
Skręcamy w błotnistą ulicę, pełną wertepów. 
Samochód zatacza koło, podskakuje na progu garażu, staje. Tu nie pada deszcz, a 
szum wiatru słychać jakby z daleka. 
Człowiek otwiera drzwiczki, wysiada. Błyskawicznie opuszczam kryjówkę, zeskakuję 
między stojące pod ścianą kanistry. 
Człowiek grzebie w samochodzie, w miejscu, skąd przed chwilą uciekłem. Słyszę 
jak sapie, podnosi, wynosi, potyka się, mruczy. 
Nie czuję zapachu kota, nie czuję zapachu psa. 
Jest mdławy zapach wina, zapach szczurów i nowy zapach, którego jeszcze nie 
znam. 
Zeskakuję ze stopnia na stopień. Przedostaję się do piwnicy mieszczącej się tuż pod 
garażem. Nie ma tu szczurów, natomiast ich zapach staje się jeszcze mocniejszy. Pochodzi 
chyba z góry, z pomieszczenia obok garażu. Na półkach stoją słoje, do których 
nie mogę się dostać. Pod ścianami leżą ziemniaki, buraki, cebula... 
Z góry słyszę przenikliwy syk, jakby kwilenie, jakby zgrzytanie i tarcie. Wspinam 
się po chropowatej ścianie, przechodzę po gzymsie, do szpary w podłodze. 
W pokoju za grubymi szybami leżą węże. Po kątach kryją się przestraszone szczury, 
które jeszcze nie zostały pożarte. Zrezygnowane siedzą nieruchomo wśród kamieni, sądząc, 
że są do nich podobne kształtem i szarością, że węże może ich nie dostrzegą. Z 
przerażenia szczękam zębami, kryję się w kącie. 
Skrzypnięcie. 
Drzwi otwierają się. Na ramionach człowieka siedzą oswojone szczury. Stopy na 
gumowych, grubych podeszwach poruszają się cicho i miękko. To on, człowiek kołyszący 
się wtedy na żelaznej pokrywie kanału, Szczurołap, Szczurobójca. 
Szczury idą za dźwiękiem piszczałki, którą trzyma przy ustach. Ufnie gromadzą się 
przy jego nogach, wspinają na buty, liżą nogawki, a nawet usiłują wdrapywać się po 
spodniach. Strąca je delikatnie ruchami nóg i ze wszystkich sił dmucha w drewnianą 
rurkę, chcąc by dźwięk był silniejszy i zwabił jak najwięcej szarych stworzeń. 
Rozgląda się, sprawdza, ile szczurów zgromadziło się wokół niego, wyławia wzrokiem 
te, które już widział, i gra, zwabiając ku sobie następne. 
Te oswojone i zaprzyjaźnione przełamują nieufność i strach pozostałych, a człowiekowi 
o to właśnie chodzi. Dmie w piszczałkę i czeka, aż wokół niego zgromadzą się 
szare rzesze oczekujące pokarmu. Czy człowiek nie przyzwyczaił ich, że grając na piszczałce 
zawsze rozrzuca ziarno i ziemniaki?

11 
Szczury wiedzą, że zostaną nakarmione. Przekonał je o tym wielokrotnie. Wierzą mu 
i biegną za nim jak za przywódcą. 
Nie wszystkie. Ty pozostałeś. Pozostałeś, bo obok przyczaił się Wielki Szczur. Nie 
ufa człowiekowi, bo ilekroć ten podawał mu jedzenie, to równocześnie chciał go 
schwytać lub zabić. Nie ufa mu, bo widział szczury miażdżone uderzeniami ołowianych 
ciężarków wtedy, gdy zbliżały się do jedzenia. Nie chce iść przy jego nogach, bo pamięta 
te stopy łamiące grzbiety i rozgniatające na posadzce szczurze mioty. 
Nie tylko on. 
Nie tylko ty nie wierzysz człowiekowi. Wychudzony Szczur z Ciemną Pręgą na 
Grzbiecie śledzi ze swej kryjówki pod schodami każdy ludzki ruch. On też wie, że 
człowiekowi ufać nie można, że człowieka trzeba się bać. 
Stara Samica z brzuchem rozciągniętym licznymi ciążami, karmiąca kolejny miot 
małych szczurków, też ulega dźwiękom, przy których tyle razy dostawała jeść. 
Biegnie za człowiekiem, porwana szarą falą swych pobratymców. Ona nie wróci. 
Małe już potrafią gryźć . Może wyżywią się same? Może rozgniecie je sprężyna pułapki 
lub zginą w torsjach po zjedzeniu zatrutego ziarna? A jeżeli przetrwają, zapomną i 
znowu pojawi się człowiek, karmiący szczury przy melodyjnych dźwiękach i któregoś 
dnia wezwane tym głosem pójdą za nim. 
Pozostajemy. Razem z Wielkim Szczurem i ze Szczurem o Ciemnym Grzbiecie czekasz 
przy wyjściu z nory, aż minie was podskakująca, popiskująca gromada. 
Dźwięki powoli cichną. 
Ostatnie szczury opuszczają nory, by dogonić odchodzących. Szczur o Ciemnym 
Grzbiecie staje na tylnych nogach i podpierając się ogonem, obojętnie wyłapuje pchły z 
wyleniałego futra. 
Ty też rozgarniasz pazurkami sierść na brzuchu i odrywasz zębami wczepione w 
skórę owady. Czujesz, jak pękają. Pijesz swą własną krew. 
Szczur z Ciemną Pręgą ostrożnie wystawia głowę z nory i słucha. W murach drży 
odległe echo piszczałki. 
I ty, i on słuchacie uważnie tych zamierających głosów, którymi Szczurołap związał 
ze sobą szczury zamieszkujące ogromną halę portowego magazynu. 
Prowadzi je do podziemnego lochu cuchnącego spalenizną, smrodem tłuszczu i dymu.
Stary piec, w którym od dawna niczego nie wypalano. Już blisko. Drobnym kroczkiem 
zatacza taneczne kręgi. Zagarnia maruderów. Unosi piszczałkę, obraca się, przebiera 
palcami po otworach fletni wprowadzając do wnętrza pieca posłuszną, ufną gromadę. 
Ostrożnie stawia nogi, by nie zdeptać i nie spłoszyć gryzoni. Szczury wciąż sądzą, że 
jest ich przyjacielem, człowiekiem-szczurem, nadszczurem nieco większym niż one. 
Wchodzą do pieca i zaczynają spokojnie jeść, jak czyniły to w tylu miejscach, przy 
głosie tej samej piszczałki. 
Szczurołap wycofuje się na palcach, a gdy już znajdzie się za ostatnim kręgiem 
szczurów, podbiega do ściany, chwyta stalową butlę i kieruje na szarą gromadę. 
Ogień spada jak gorący wiatr. Pali się nawet powietrze. Człowiek wciąż miota płomienie 
i wyłapuje poszczególne szczury chcące wydostać się z pożogi. Próbują uciekać, 
lecz przed nimi jest tylko mur, a za nimi ściana ognia. Nie słyszysz głosu piszczałki, 
tylko ich daleki pisk.

12 
Gryzł i odpędzał wszystkie szczury zbliżające się do jego siedziby. Wejście wyżłobione 
w miękkiej glinie maskował liśćmi, gałązkami, kępkami trawy. 
Ściągał kawałki kory, wełny, płótna, kości i układał w rozległy kopiec z wąskim tunelem, 
rozgałęziającym się pod ziemią w głęboki labirynt. 
Poruszał się jakby ociężale, bardziej przesuwając się i ślizgając, niż chodząc. Był 
jednak szybszy i zwinniejszy od innych szczurów, i kiedy chciał któregoś dogonić lub 
ukarać, czynił to błyskawicznie, skacząc wyjątkowo daleko, dzięki grubym, sprężystym 
nogom. 
Baraszkując, przewracając się i ścigając, wpadłem w stertę papierzysk i gałęzi, rozwalając 
wyłożone piórami i sierścią przejście. Pozostałe szczurki uciekły, a ja stałem 
zdziwiony, obserwując obsuwające się z góry kawałki papy. 
Poczułem gwałtowne uderzenie i ukąszenie w ucho. 
Przeleciałem bezwładnie nad zburzoną przed chwilą konstrukcją i lekko potłuczony 
wylądowałem na przeciwległej ścianie. Od razu też próbowałem uciekać, wyczuwając 
za sobą groźnego napastnika, przypominającego bardziej kota niż szczura. 
Dogonił mnie, a ja odwróciłem się obnażając zęby. Zawahał się i ta chwila stała się 
moją szansą. Zsunąłem się na dno piwnicy i uciekłem. Od tamtej przygody nie zbliżałem 
się już do jego kryjówki, bojąc się, że znowu mnie zaatakuje. 
Unikały go wszystkie tutejsze szczury i widząc jak wielki i ciężki nadchodzi krawędzią 
kanału, kryły się pod ścianami lub wskakiwały do wody. Siwy, Potężny Szczur 
wiedział, że się go boją i nigdy nie widziałem, by chował się, ukrywał lub umykał. Bały 
się go nawet niektóre koty i kiedy wychodził na powierzchnię, odwracały się, parskały 
gniewnie i umykały, wywijając ze złości ogonami. 
Ludzie też odróżniali go od innych szczurów i sądzę, że ostatnie nadejście Szczurołapa 
wiązało się z jego częstymi wyprawami do ich mieszkań, skąd przynosił przeróżne, 
nie znane nam smakołyki. 
Starał się zachowywać obojętnie, jakby nie słyszał dźwięku piszczałki i nie czuł zapachu 
przynęty. Szczurołap był dla niego niezwykłą, pouczającą, żywą pułapką, pośród 
wielu klatek, sideł, potrzasków, pudełek bez wyjścia, przemyślnie uderzających klapek, 
spadających ciężarków i duszących stalowych kołnierzy... Pułapką najgroźniejszą, bo 
jej działania nigdy nie udawało się przewidzieć do końca. To on, w piwnicznych zakamarkach 
i na rozstajach naszych ścieżek, podrzucał pachnące migdałami kacze jaja, 
kupki ziarna nasączonego trującymi roztworami, bezwonne, lecz zabijające błyskawicznie 
kostki cukru. 
Szczurołap stosował teraz wszechstronne sposoby szczurobójstwa, jak wpompowywany 
do kanałów gaz, żrące płyny, wypalanie podziemi miotaczami ognia, zatapianie 
nor sikawkami, czopowanie cementem piwnicznych dziur, zamurowywanie szczelin i 
wnęk, przegradzanie przejść kaleczącymi i kłującymi siatkami, strzelanie, duszenie gorącą 
parą. 
Szczurołapa należało unikać, a równocześnie udawać, że się go nie dostrzega jak innych 
podobnych urządzeń, wymyślonych przez człowieka. 
Siwy Szczur słyszał więc piszczałkę wroga, lecz jej nie słuchał. Słyszał szelest ziarna 
rozrzucanego wokół wyjścia z kanału, lecz nie dał się zwabić. I chociaż Szczurołapowi 
udało się wyprowadzić z nor i zniszczyć wiele szczurów, Potężny Siwy Szczur był poza 
jego zasięgiem.

13 
Ten drobny szczurek rósł pośród nas, nie wyróżniając się niczym. Może sierść miał 
bardziej lśniącą i gładką, i kiedy przechodził przez ściek, jego grzbiet połyskiwał i 
błyszczał ociekającymi kropelkami. 
Lśniący był nieco mniejszy ode mnie, spokojniejszy i wyjątkowo cichy. Nigdy nie 
słyszałem, by piszczał. Nawet ugryziony lub odtrącony, nie wydawał głosu, a co najwyżej 
zgrzytał zębami. 
Znowu niebezpiecznie zbliżyliśmy się do kopca. Zatrzymałem się w ostatniej chwili, 
wyczuwając granicę, po której przekroczeniu Siwy Szczur wyskakiwał, rzucał się i atakował. 
Zatrzymałem się, lecz Lśniący podszedł do kopca i zaczął się wspinać, przesuwając i 
potrącając gałązki. 
Nastroszyłem się i cofnąłem pod ścianę, oczekując gwałtownego ataku Potężnego 
Siwego Szczura. 
Wyskoczył, rzucił się na Lśniącego, przewrócił go, obwąchał... Lśniący znieruchomiał, 
leżał cicho i pokornie, oczekując, co zrobi z nim rozwścieczony samiec. 
Niespodziewanie Potężny Siwy Szczur zaczął lizać go po pyszczku i oczach, przeczesywać 
zębami i pazurami jedwabistą sierść, ocierać się i przytulać. 
Lśniący podniósł się, otrząsnął i polizał pysk Potężnego Siwego Szczura, który z pogromcy 
przerodził się w zalotnika. 
Potężny wspiął się na grzbiet Lśniącego i przytrzymując go zębami za kark, poruszał 
się rytmicznie, aż do spełnienia. Lśniący nie protestował, a przeciwnie, stał pokornie, 
oddając się Potężnemu Siwemu Szczurowi. 
Zamieszkali razem, razem znosili strzępy tkanin i papierów, obierki i kurze kości, 
rybie ości i skórki. 
Gdy spotykałem Lśniącego, wiedziałem, że tuż za nim wyłoni się za chwilę szeroka 
głowa Potężnego Siwego Szczura. Unikałem tych spotkań, ponieważ rozkochany, zazdrosny 
samiec gryzł wszystkie szczury zbliżające się do Lśniącego. Obawiał się, że 
przywabią go do siebie i młody szczurek odejdzie z innym samcem lub samicą. 
Zapędzał go więc skwapliwie do nory i czuwał przyczajony w pobliżu. A kiedy 
Lśniący wymykał się sądząc, że opiekun jest daleko, Potężny Siwy Szczur niespodziewanie 
wybiegał z kryjówki, chwytał go zębami za kark, ogon lub ucho i ciągnął w kierunku 
gniazda. 
Lśniący nie miał jednak zamiaru odejść, a przeciwnie, przywiązał się do swego opiekuna 
i starał się wszędzie mu towarzyszyć. 
Potężny Siwy Szczur wyprawiał się jednak daleko, a wiedząc jak niebezpieczne są te 
wędrówki, przed każdym odleglejszym wyjściem zaganiał Lśniącego do nory, zastawiając 
wyjście gałęziami i papierami. 
Nora znajdowała się w pobliżu śmietniska, które ludzie co pewien czas pokrywali 
warstwami gliny i piasku. W dołach i wgłębieniach zbierała się woda, w której pływały 
larwy komarów i kijanki. 
Niemal natychmiast po odejściu Potężnego Siwego Szczura, Lśniący rozgarniał 
stertę i przez kanał wychodził na powierzchnię, siadał nad najbliższą kałużą i patrzył na 
szczurka wychylającego się ku niemu z wody. 
Pochylał się, dotykał go łapką, muskał wibrysami, starając się rozwiązać dziwną zagadkę 
nie znanego lokatora zamkniętego w wodnym lustrze. 
Zbliżyłem się, a w wodzie pojawił się nagle szczur tej samej co ja wielkości. Lśniący 
wydawał się zaniepokojony obecnością tylu szczurów wokół siebie.

14 
Odskoczyłem, moje odbicie zniknęło, a on pozostał sam na sam ze swym podwodnym 
podobieństwem. 
Często biegał od kałuży do kałuży, cierpliwie pochylając się nad wodą w oczekiwaniu 
tamtego, podobnego szczurka, którego koniecznie chciał do siebie przywabić. 
Zmurszałe śmietniki opierały się o ceglane ściany opuszczonych przez ludzi zabudowań. 
Zbliżał się wieczór. Wysoko nad nami pędził wiatr, ale przy ziemi było spokojnie. 
Lśniący trwał nad rozległą kałużą, wpatrując się w swe zamazane zmierzchem odbicie. 
Wpatrywał się, wypatrywał, kręcił głową dostrzegając coraz mniej, bo przecież nadchodziła 
noc. 
Ze sterty gnijących główek kapusty widziałem, jak porusza karkiem, podryguje, staje 
na tylnych łapkach. 
Nagle od zabudowań oderwał się wysoki cień i ruszył bezszelestnie ku siedzącemu 
nad kałużą Lśniącemu. 
W szarym płaszczu i kapturze przypominał szczura i musiał mieć chyba szczurze 
zmysły, by wyczuć lub wypatrzyć pokryty sierścią, szary grzbiet nad równie szarą powierzchnią 
wody. 
Szczurołap podszedł nie zauważony i nagle pochylił się nad Lśniącym, który widząc 
w kałuży jego odbicie, pomyślał zapewne, że to Potężny Siwy Szczur powraca z wędrówki 
i za chwilę zaciągnie go zębami za ucho do gniazda. 
Szczurołap błyskawicznie chwycił Lśniącego za kark, zdusił palcami i wrzucił do 
wiszącej na brzuchu torby. 
Wydawało mi się, że dotarł do mnie ledwie słyszalny pisk. Może był to jedyny 
dźwięk, jaki wydał w swym życiu Lśniący? 
Szczurołap odszedł, przemierzając śmietnisko długimi krokami. Wtedy dostrzegłem 
Potężnego Siwego Szczura, siedzącego niedaleko mnie. Skulony szczękał zębami z 
gniewu. 
Rzucił się ku kałuży, a później pobiegł do nory. Wrócił i znowu obiegł kałużę. Biegał 
tak przez całą noc, piszcząc i przywołując Lśniącego. A przecież widział, jak Szczurołap 
schwytał go i wrzucił do torby. 
Wkrótce Potężny Siwy Szczur zniknął. Może odszedł za Szczurołapem, który snuł 
się ze swoją piszczałką po magazynach i śmietniskach? Może wywędrował i wznosi 
gdzieś nowy kopiec z odpadków? 
Stertę ściągniętych przez niego śmieci, maskujących ukrytą w piwnicy norę, rozniosła 
wkrótce wiosenna burza i ulewa. 
Przez długi czas, gdy zbliżałem się do miejsca, gdzie mieszkał Potężny Siwy Szczur, 
zatrzymywałem się w obawie, że wyskoczy, rzuci się na mnie i przepędzi. 
Nocami przemierzałem przestrzenie Miasta nie tyle w poszukiwaniu jedzenia, którego 
nigdy nie brakowało w ogromnych magazynach i śmietnikach, co z ciekawości. 
Nie mogłem znieść ciągłego kręcenia się po tych samych piwnicach, kanałach i budynkach, 
odczuwając najgłębszą tęsknotę poznawania, odkrywania, dowiadywania się, 
co jest dalej, poza kręgiem przybrzeżnych ulic i podziemi wielkiego, szumiącego portu. 
Potrzebowałem tej wędrówki. Zagłębiałem się w kanały i biegłem tunelami, nie 
zważając na spadające strumienie wody i szlamu. Chodziłem tak, aż do zupełnego zmęczenia 
i senności. 
Wtedy przytulony do chłodnej kamiennej powierzchni odpoczywałem, wracałem 
bądź też szedłem dalej przed siebie w pogoni za tym, czego jeszcze nie znałem.

15 
Ta świadomość życia poza mną, świadomość, że tam za podziemiami, które właśnie 
mijam, istnieją następne, nie znane, może niebezpieczne, ale odmienne, których poznanie 
zależy tylko od siły moich szczurzych łapek, zmusza mnie do ciągłego wędrowania. 
Nie jestem samotny w tych wędrówkach. Spotykam szczury krążące, jak ja, po 
obrzeżach naszych rodzinnych terenów. 
Spotykam szczury inaczej ubarwione, inaczej pachnące, obce, niepewne, czy tu właśnie 
znajdą nowe siedliska, czy też zostaną przepędzone. 
Spotykam szczury wędrujące gromadnie, całymi rodzinami do nie znanego, wyobrażonego 
celu, w który wierzymy nie wiedząc, czy istnieje. 
Spotykam samotników szybko przebiegających ulice w obawie przed drapieżnymi 
ptakami i kotami, i wiem, że nic nie jest w stanie ich przerazić i odstraszyć. 
Nie idę na ślepo, byle przed siebie, byle dalej... Idę, bo przewiduję, bo myślę, bo 
czuję, bo pragnę tej wędrówki i możliwości wybierania dróg. 
Podporządkowuję tej myśli moje kruche, delikatne kończyny, czułe płatki uszu, 
wzrok przebijający ciemności, nozdrza wychwytujące wszelkie zapachy, całe ciało – od 
wibrysów ostrzegających o przeszkodach, po wrażliwy na zimno koniuszek ogona. 
Dokąd? 
Między zakratowanym wylotem śliskiego ścieku a siedliskami uśpionych ludzi odkryłem 
nagle nie znaną przestrzeń, noc, pierwsze pytanie życia i szum leniwie płynącej 
wody. 
Strach jest siłą życia. Łączy jak sieć podziemnych ścieżek. Strach tkwi w nas stale i 
tylko niekiedy wypełza, obnaża się, piszczy, jęczy, wyje, zmusza do ucieczki. Świadomość 
żyjących zaczyna się od lęku o własne życie. 
Tu w portowym mieście, które jak sądzisz poznałeś piwnica po piwnicy, dom po 
domu, są miejsca, w których jeszcze nie byłeś. Dlaczego je omijałeś? Wystarczy przecież 
skręcić w tamten kanał lub wejść w tę właśnie studzienkę wiodącą ku górze. Może 
decyduje o tym większość szczurów, która te właśnie miejsca omija, jakby nie istniały, 
idąc drogami wydeptywanymi od dawna? 
Zawsze dochodzimy aż do zawalonej ściany i skręcamy dopiero przy tym rumowisku. 
A gdybym skręcił przed rumowiskiem? Lub po wyminięciu tej kupy kamieni poszedł 
wprost, nie zważając na szczury, które skręcają? 
Lecz idziesz wśród szczurów, skręcasz wśród szczurów, jak one wymijasz i omijasz 
przeszkody. A jednak korci mnie ten spadający z wysoka, zmętniały strumień krwi 
zmieszanej z pierzem, rozcieńczony gorącą wodą. Wylewa się, rozlewa, rozsnuwając 
wokół woń strachu przed śmiercią, woń, która przestrzega przed wejściem w ten właśnie 
otwór. Ciekawość może cię zabić, ciekawość jest groźna... 
Twoje zbyt ciekawe rodzeństwo zginęło pierwsze. Ty też przez długi okres nie szukałeś, 
nie wchodziłeś, nie skręcałeś, jeśli inne szczury tego nie robiły. 
Teraz przyciągają cię nie znane korytarze, sączące się strugi, zaskakujące kaskady, 
ścieżki prowadzące nie wiadomo dokąd. Szczury przechodzą obok nie patrząc, nie dostrzegając, 
nie poszukując. Ich życie jest jak dróżka wydeptana na zapylonym dnie, 
oznaczona, wyznaczona, niezmienna. 
Niektóre tu się urodziły i tu umrą. Nigdy nie widziały blasku dnia ani księżyca i nawet 
za tym nie zatęsknią. Znają tylko takich ludzi, jak ci spotykani w kanałach, z maskami 
na twarzach, w ciężkich gumowych butach. Te szczury są tu szczęśliwe, szczęśliwsze 
niż ja, wędrujący nie wiadomo dokąd.

16 
Ciekawość? Tęsknota? Niepokój, który zmusza mnie do porzucenia ciepłej nory, rodziny, 
zaprzyjaźnionych szczurów, samicy spodziewającej się miotu? 
Przestrzeń wypełniają duże, masywne, grubonogie ptaki. Uderzają silnie skrzydłami, 
lecz nie wzlatują. Stoją wyciągając szyje, niespokojne i przestraszone. Z rozdziawionych 
dziobów wysuwają się, wijące, rozedrgane języczki. Chcą pić, chcą jeść, lecz wokół 
jest tylko ogrodzone pole i piach zmieszany z odchodami. Patrzą po sobie i od czasu 
do czasu dziobią się wzajemnie po głowach, szyjach, skrzydłach. 
Przebierają nogami, grzebią, krzyczą, coraz bardziej zdenerwowane i niepewne. 
Przechodzą w kierunku rozsuwającej się ściany, skąd dochodzą odgłosy zabijania. 
Ptaki wiedzą, że wkrótce zginą, że nie zdołają uciec, wymknąć się, przeskoczyć otaczających 
barier, siatek, ścian, wiedzą, lecz nadal chcą żyć i nawet zabijane będą 
chciały żyć. 
Napiera kolejna gromada. Znowu znikają w cieniu rozsuwanej ściany. Patrzę z wysoka, 
siedząc na wąskiej rurze. Gdybym spadł, rozdziobałyby mnie, roztarły potężnymi 
nogami, stłamsiły, rozszarpały. Z wściekłości czy ze strachu przed oczekującą za ścianą 
śmiercią, której woń dociera aż tutaj? 
Też zaczynam się bać, chociaż nie mnie oczekuje śmierć, chociaż mógłbym się cofnąć 
i wrócić do kanałów. Boję się, lecz tkwię nadal na wąskiej rurze z przepływającą 
ciepłą wodą. 
Uciekaj, zwiewaj, cofnij się... Ludzie grubymi pałkami poganiają wolno przechodzące 
ptaki. Szybciej, za rozsuwaną ścianę. 
Znowu rusza do przodu niespokojna, przerażona rzesza. 
Uciekaj póki czas! 
Zadrżałeś, zachwiałeś się i tylko dzięki poruszeniom ogona utrzymałeś równowagę. 
Zostanę. Chcę widzieć, chcę wiedzieć, chcę poznać. Przywierasz do szumiącej, rozgrzanej 
rury. Przestrzeń wydaje się olbrzymia, rozjaśniona podłużnymi lampami. 
Ty – przesuwający się pod sufitem, jesteś widoczny z wielu stron. Ptaki dostrzegły 
cię już i wysuwają w górę rozdygotane dzioby. Posuwasz się ostrożnie, szeroko rozstawiając 
łapki, przywierając brzuchem do ciepłej gipsowej osłonki rury. Jak daleko do 
przeciwległej ściany? 
Pode mną kolejne poruszenie, przesuwają się struchlałe szeregi. 
Już blisko. Rura łączy się tu z innymi przewodami, kablami biegnącymi z dołu i z 
boku. Odwracam się i jeszcze raz patrzę w dół na masę ptaków oczekujących śmierci. 
Za chwilę przejdą tam. Nie muszę już utrzymywać równowagi. Idę po grubej wiązce 
rur i kabli znikających w okrągłym, wyżłobionym w ścianie okienku. Zanurzam się w 
wąskim prześwicie. Uważnie obwąchuję zwilgotniałe od pary krawędzie. Jak ostro płoną 
światła po tamtej stronie. 
Wokół drżą głosy ptaków zduszone szumem maszyn. Ludzie w zakrwawionych kitlach 
chwytają je i nadziewają na przesuwające się haki. Ociekające krwią odjeżdżają na 
żelaznych linach. Głowy ścinane gilotyną, z rozwartymi dziobami spadają do metalowych 
pojemników. Półprzymknięte błony nad oczami, w których płonie jeszcze blask 
lamp. 
Wpatrujesz się w zmatowiałe, pokryte mgłą oczy. Wszystkie stworzenia, jakie poznałeś, 
mają podobny wzrok, podobnie widzą, patrzą i umierają. Oczy ptaków, szczurów, 
człowieka, psa, kota, kozy są takie same. 
Pod tobą leżą głowy ptaków, warstwa na warstwie, obok siebie, nad sobą, pod sobą, 
przygniecione, stłamszone, zduszone, unieruchomione. Niedawno jeszcze żyły, dzio

17 
bały, krzyczały, gdakały, syczały, gęgały, bały się, kłóciły, szczypały, całowały, dotykały, 
muskały, obracały, oglądały, szukały ucieczki. 
Od zapachu krwi i woni ptasiego lęku kręci mi się w głowie. Zwierzęta, które przeczuwają 
śmierć, które się boją, które wiedzą, że czeka je ostrze noża, wydzielają odrębny 
zapach, wyróżniający, jedyny. 
Te głowy w kuble tak właśnie cuchną i nagle ogarnia mnie lęk, nagła konieczność 
ucieczki. Opanowuję się z trudem. 
Piórka na martwych głowach są nastroszone, uniesione na sztorc, tylko gdzieniegdzie 
przygładziła je i zlepiła krew. Chwieję się, podpieram ogonem w obawie, że spadnę 
między te martwe dzioby, które niedawno mogły mnie zaatakować. 
Następne szeregi żyjących, następne szeregi martwych. Podwieszanie, gilotyna, gorąca 
woda, skubanie. Głowy spadają jak owoce. 
Uciekaj szczurze, bo twoja głowa też może spaść, odcięta ostrzem gilotyny. Po co 
stoisz i patrzysz? Przecież jesteś nażarty, wypełniony ziarnem i posoką kurczaków. 
Zeskakujesz na okrwawione kafelki i wracasz pod metalową listwę. Między przewodami 
i rurami przeciskasz się do prowadzącego w dół szybu. Krew i strach ptaków są tu 
wciąż wyczuwalne jak groźba. Szybko oddalasz się od linii zabijania. Patrzysz przed 
siebie, w głęboką szarość ledwie rozświetlonej betonowej przepaści. 
Zsuwasz się pewny siebie, ze spokojem, wiedząc, że tu człowiek nie może cię dosięgnąć. 
Rozwiera się szeroki kanał, szumiący wodą i pulsujący życiem. 
Pisk szczurów, terkotanie świerszczy, karaluchów, turkuciów, odgłosy zasysania, 
wchłaniania, przepływania, opadania, bulgot, bełkot, plusk, chlapanie, rozbryzgiwanie, 
wirowanie, wibrowanie, falowanie przepływają przez słuch miękkim, znanym rytmem. 
Tu czuję się bezpiecznie, tu wiem, że jestem u siebie, tu nie ma ze mną szans człowiek, 
pies ani kot. Przepływam na drugą stronę kanału i nie kryjąc się, nie chowając 
powracam do mojej nory. I tylko niekiedy wydaje mi się, że patrzą na mnie ze ścian te 
kurze głowy zduszone w metalowym kuble. Wtedy przyspieszam, podskakuję, często 
wpadam na idącego z przeciwka szczura, kopię go lub łapię zębami za futro. 
Znowu jestem w ciepłym kanale, szumiącym głosami i nigdy nie kończącymi się 
echami. Syty i odważny szczur na kamiennym brzegu. 
Zrozumiałem, że też mogę zginąć. Zastygnę pod ścianą piwnicy, popłynę rozdęty w 
potoku popłuczyn, rozetrą mnie koła na jezdni, wyschnę i rozsypię się gdzieś na strychu, 
zgniję przyduszony stertą obierzyn, przestanę być, śnić, czuć, wiedzieć, widzieć. 
Małe szczurki nigdy tego nie pojmowały i ginęły, wybiegając z nory zaraz po otwarciu 
oczu, wychodząc na rozchwianych nóżkach spod podłóg wprost na ulicę. 
Już wiem, że śmierć jest nie tylko groźnym widokiem, obok którego przemykam jak 
najszybciej, zbliżam się i odchodzę, jakby mnie nie dotyczył. 
Zrozumiałem, że taka sama śmierć jest we mnie, w zmęczeniu moich łapek, w opadaniu 
powiek i w każdej ludzkiej dłoni podnoszącej kamień, w błysku szponów puszczyka 
mieszkającego w wieży latarni morskiej, że ja też kiedyś stanę się podobnie zimny, 
cuchnący i bezgłośny jak szczury wyrzucone na brzeg przez fale. Zrozumiałem, a 
wtedy ogarnęło mnie przerażenie i chęć znalezienia innego miejsca, bezpieczniejszego 
niż labirynt podziemnych korytarzy za betonowymi osłonami nabrzeża. 
Stąd, bez potrzeby wychodzenia na powierzchnię, docierałem aż do magazynu wypełnionego 
workami przeróżnego ziarna, suszonymi owocami, orzechami, beczkami 
płynnej, słodkiej masy. Te zapachy mówiły o innych miejscach, które wydawały się

18 
spokojniejsze niż brzeg, o który bezustannie uderzają fale, wzbudzane przez wichry i 
przepływające statki. 
Huk spienionej wody, spadającej na kamienne osłony, za którymi wylegiwałem się 
otoczony rodziną w skrawkach papieru, wśród szmatek i piór, teraz wzbudzał mój lęk, 
przerywał sen, skazywał na niepokój i cierpienie. 
Dawniej schodziłem odważnie na betonowy gzyms, tuż nad wodą lub przeskakiwałem 
z kamienia na kamień, nie zważając, że są śliskie i obluzowane. Schodziłem nisko, 
najniżej i piłem słonawą wodę, zalewającą pyszczek i oczy, a nawet pływałem przy 
brzegu, unosząc się i zapadając między leniwymi falami. Byłem tłusty, wykarmiony, 
pełen sił i pewności siebie. 
Niespodziewanie, wchodząc na śliskie głazy, wyczułem swój własny ciężar. Niebezpiecznie 
ciągnął mnie w dół ku wodzie. Łapki ślizgały się, pazurki nie wytrzymywały 
nadmiaru ciała, ogon nie podtrzymywał równowagi. Codzienna wędrówka nad wodę 
mogła stać się ostatnią przygodą życia. Teraz, kiedy zacząłem się bać, nie schodzę już 
po obrosłych glonami progach, nie ześlizguję się ku wodzie po owiniętych wodorostami 
balach. Nie męczę oczu, wypatrując jasnego cienia mewy. 
Krążę tam i z powrotem między norą otuloną betonem a magazynem zapełnionym 
coraz to innym pożywieniem. 
Ziarna – słodkie, pachnące miodem, suche i chrupiące, miękkie i pulsujące pod zębami, 
cierpkie, kwaśne i kwaskowate, gorzkie goryczą, której się pragnie, pachnące nie 
znaną ziemią, dymem i ogniem, ukryte w grubych osłonach i obnażone, całe z miąższu... 
Rozgniatałem je łapkami, wpełzając w utworzony przez siebie tunel. Zakopywałem 
się, wysuwając na zewnątrz jedynie oczy i nozdrza. Moje ciało szczelnie otaczały ziarna, 
zabezpieczając mnie ze wszystkich stron i stale wsuwając się w pyszczek. Leżałem 
bezwładnie, wypoczywając i pożerając wpełzające do pyszczka ziarenka, a jednocześnie 
wypróżniając się z drugiej strony. Teraz leżenie w ziarnie też wydawało mi się niebezpieczne. 
Już chciałem zeskoczyć, gdy zobaczyłem szczura, wokół którego ziarno nagle zakołysało 
się, zakotłowało i wessało go głębiej, pochłonęło... 
Przez kilka chwil powierzchnia poruszała się, a spod spodu dobiegało ciche szamotanie. 
Wiedziałem, że młody szczur daremnie rozgarnia ziarna łapkami, otwiera pyszczek, 
krztusząc się i dusząc, że stara się wygrzebać, wydostać, uwolnić z krępującej ruchy 
ziarnistej tkanki. Drganie powierzchni ustało, a ja z przerażeniem zrozumiałem, że 
tylko jego pośpiech zadecydował, że to nie ja, a on zginął wchłonięty przez masę parującego 
ziarna. A przecież już chciałem skoczyć w to właśnie miejsce. 
Jedynie wnętrze labiryntu wydawało się teraz bezpieczne. Tunele i szczeliny, nory i 
korytarze ciągnęły się pod betonowymi i kamiennymi płaszczyznami, łączyły się z budynkami, 
a dalej z miastem, rozgałęzioną siecią kanałów. Niektóre szczury nigdy nie 
opuszczały tych labiryntów, pozostając w ciemnościach i mroku, jaki tu panował, a 
słońce znając jedynie z jasnych plam przemieszczających się po ścianach i docierającego 
tu niekiedy ciepła. 
W kanałach, w miejscach łatwego dostępu do wody, leżały te najstarsze, dogorywające, 
konające. Ich bezradne oczekiwanie śmierci przerażało mnie i niechętnie zapuszczałem 
się w te strony. 
Skręciłem właśnie z wydeptanego szlaku, by skrócić sobie drogę do mojego portowego 
gniazda, gdy otoczyła mnie smuga smrodu, a jednocześnie zobaczyłem galaretowatą 
masę na szczurzych nogach, ze szczurzą głową i zniekształconym ogonem. Przy

19 
warłem do kamienia i już chciałem uciekać, gdy nagle wyczułem podobny smród zachodzący 
mnie od tyłu. Ze zjeżoną sierścią obserwowałem zbliżające się z wolna stworzenia. 
Osłabione i chore szczury, porośnięte strzępami cuchnącego mięsa, żywego i krwawiącego, 
nie mogły mnie zaatakować. Nie wyczuwały chyba mojej obecności, bo 
wszelkie inne zapachy przytłaczał ich własny smród? 
W słabym świetle sączącym się z włazu dostrzegałem galaretowate narośla na przesuwającej 
się tuż obok, popiskującej z bólu samicy. Jej wypychane od spodu, wypadające 
oko patrzyło na mnie, a przecież mnie nie widziała. Monotonny, cichy pisk bólu 
wystraszył mnie ostatecznie. Wyminąłem spotworniałe szczury i popędziłem przed siebie, 
chcąc jak najszybciej dotrzeć do mojej nory. W miarę jak biegłem gnijące szczątki 
szczurów pod ścianami stawały się coraz częstsze. 
Szukałem znanych mi znaków, uskoków, płyt, schodów, miejsc zapamiętanych w 
tym właśnie przejściu, łączącym, jak sądziłem, stary szczurzy szlak z tunelem prowadzącym 
do nabrzeża. 
I nagle zrozumiałem, że skręciłem wcześniej, niż powinienem. Tamten tunel był 
przecież bardziej kręty i pogmatwany, i prowadził pod ulicą, skąd bezustannie dochodził 
szum i gwar. 
Tu natomiast panowała cisza przerywana jedynie piskami szczurzego cierpienia, 
szeptami przepływających ścieków, chrobotem moich własnych pazurków na spękanych, 
ceglanych złomach. 
Miejscami tunel zwężał się lub rozszerzał. Rozpadające się ściany tworzyły niebezpieczne 
rumowiska. 
Drogę zagrodził mi mur, zmurszały ze starości i wilgoci. Wokół leżały zwłoki szczurów, 
które dotarły tu i nie miały już siły wracać. Dokładnie sprawdziłem powierzchnię, 
szukając szczeliny wśród wąskich, podłużnych cegiełek. 
Nie znalazłem najmniejszego otworu. Wodny ciek utworzył w tym miejscu mętne, 
stojące jeziorko, którego woda również nie mogła przebić się na drugą stronę. 
Byłem w pułapce. Pozostawało cofnąć się wzdłuż tunelu, którym biegłem na oślep, i 
znaleźć inne przejście lub też powrócić do miejsca poprzedniego, niefortunnego skrętu i 
stamtąd znanymi szlakami dojść do portu. Zawróciłem. 
Pędziłem ze zjeżoną sierścią, wciąż wyczuwając nozdrzami gnijące ciała martwych i 
umierających szczurów. 
Otworzyły się przede mną wąskie, długie tunele. Odruchowo ruszyłem tam, gdzie 
szum wody wydał się szybszy. I znowu gnałem wzdłuż betonowej ściany, szukając jakiegokolwiek 
skrętu, który wyprowadziłby mnie z groźnego labiryntu. 
Tunel biegnie ku górze. Z każdej strony otwierają się otwory nie znanych kanałów. 
Niepokój rozsadza serce. Wierzyłeś, że znasz każdy kamień w tym mieście, a tymczasem 
zabłądziłeś i nie możesz trafić nawet do własnej nory. 
Włosy zjeżyły się na ciele. Środkiem tunelu kroczy ogromne kocisko o czerwono 
płonących oczach. Rzuciłem się w krąg najbliższego otworu, pędziłem ze wszystkich 
sił.
Za sobą usłyszałem zgrzyt kocich pazurów o beton. 
Uciekałem, czując jego oddech. Popychał mnie strach. Potknąłem się. Opadałem z 
sił.
Nagły szum. Woda. Przywarłem do wnęki i fala przewala się nade mną, przepędzając 
ścigającego mnie kota.

20 
Muszę wrócić do mojej nory. Odnaleźć magazyn pełen słodkiego ziarna i owoców. 
Znaleźć się przy nabrzeżu, gdzie słychać uderzenia fal. Wrócić... 
Wszystko wokoło stało się obce, inne, nie znane, jakbym przymknął powieki i śnił. 
Zdyszany biegłem dalej, starając się rozpoznać jakikolwiek ślad, kamień, mur, norę, zapach 
lub echo, zgiełk rybitw i mew, odgłos przepływającego statku. 
Odmienne, odurzające zapachy płynące z góry i ściany pokryte białawym nalotem 
otaczały, okrążały, osaczały. 
Znowu skręciłem w mroczną, nie znaną jamę, by ponownie znaleźć się na trasie, którą 
już chyba przebywałem. 
Znowu bieg wzdłuż ścian, aż do kolejnego betonowego rozdroża, złowrogi pomruk 
polującego kota, ucieczka mydlanym korytarzem. Wzwyż, w dół, w głąb, dokąd? 
Kiedy zmęczony i przerażony zobaczyłem na krańcu tunelu jasne plamy światła, 
wypadłem na zewnątrz, przecisnąłem się między przerdzewiałymi prętami i zanurzyłem 
w chłodnych, białych płótnach wypełniających nie znane pomieszczenie. 
W tej pralni, w stertach pościeli, ręczników, koszul, wśród zapachów potu, tłuszczu, 
mleka, krwi, nasienia i wielu nie znanych woni, panowało złudne poczucie bezpieczeństwa 
i wolności. 
Brak żarcia, po które trzeba było wyprawiać się na podwórze do śmietników lub rurami 
aż do kanałów, był dokuczliwy i rozdrażniający, jednak z krótkotrwałym głodem 
szczury stykają się od pierwszych dni samodzielnego życia i z tego powodu nie opuściłbym 
spokojnego i zacisznego siedliska, tym bardziej że nasączone wyschniętymi 
płynami włókna wełny, bawełny, lnu i jedwabiu można było rozgryzać, rozcierać i zjadać. 
Szczury uciekały z pralni, nie mogąc znieść szumu, drgania i wirowania pracujących 
tu maszyn. Do ogromnych pachnących mydlinami pojemników ludzie ładowali sterty 
tkanin i wpatrywali się w szklane okienka. 
Zdarzało się, że nieostrożne szczury, które usnęły, zagrzebane głęboko w przytulnej 
stercie pościeli, ginęły zalewane wrzątkiem, a następnie wyrzucane przez ludzi do 
śmietników. 
W wyłożonej kafelkami sali, gdzie próbowałeś się ukryć, usnąłeś natychmiast i w 
ostatniej chwili wyskoczyłeś z kosza niesionego wprost do otwartego okienka maszyny. 
Młode kobiety, w szerokich białych fartuchach, rzucały za tobą ścierkami i ręcznikami. 
Wymknąłeś się, a one biegły krzycząc i tupiąc. Wysoko na wieszakach wisiały płaszcze, 
ubrania, suknie, a pod ścianami leżały zrolowane dywany i chodniczki, ułożone w 
sterty pluszowe zasłony i firanki. 
Podskoczyłeś ku zwisającej nad podłogą, błyszczącej brokatem szacie, i schowałeś 
się w długim, wąskim rękawie. 
Weszły. Wyczułeś zapach potu, krwi i podniecenia pogonią. Zabiłyby mnie, rozerwały, 
zgniotły, zadeptały, pożarły. Słyszałem kroki i oddechy mijające moją kryjówkę. 
Siedziałem, bojąc się uderzeń własnego serca. Słaby, ludzki słuch nie wychwytywał 
tych odgłosów, podobnie jak węch nie wyczuwał spoconego i sparaliżowanego strachem 
szczura. Czekałem, aż odejdą, znużą się szukaniem, zapomną. Krążyły jednak 
długo, sprawdzając wszystko, zaglądając w przeróżne zakamarki, przesuwając wieszaki, 
rozwijając i zwijając dywany. Gdy odeszły, nadal trwałeś w bezruchu, wciśnięty w 
wiotką, gładką tkaninę. 
Przecisnąłem się w dół, wyjrzałem. Nie było nikogo. Pozostał tylko zapach ich ciał. 
Z głową na zewnątrz, podczas gdy reszta tkwiła w rękawie, znajdowałem się w pozycji

21 
wyjątkowo niewygodnej. Zwężający się rękaw sukni nie pozwalał na swobodne ruchy, 
a co gorsza, zatrzymał wewnątrz moje puszyste, otyłe ciało. Tkwiłem z wysadzoną 
głową i szamoczącym się w środku rękawa korpusem. Usiłowałem obrócić się, odwrócić, 
przekręcić, przesunąć, przecisnąć, cofnąć, wycofać. Natężałem się, napinałem, kurczyłem, 
potężniałem i pomniejszałem. Na próżno. Zębami chwytałem złociste guziki 
spinające rękaw. Zawirowały wieszaki, suknie, podłoga, sufit. 
Wymiotowałem tkwiąc głową w dół w wąskiej kiszce. Kasłałem, parskałem z trudem 
chwytając powietrze. 
Czerwony i czarny śnieg opadał na kręcący się, falujący świat. Zamknąłem oczy i 
znieruchomiałem zbierając siły do następnej próby wydostania się z rękawa. 
Gdybym wyciągnął łapki? Nic. Gdybym z powrotem wciągnął głowę i wycofał się 
lub wygryzł w rękawie dziurę? Nic. Daremnie usiłowałem wydostać się z wnętrza sukni, 
której nigdy nie podejrzewałem, że może zamienić się w pułapkę nie pozostawiającą 
najmniejszych szans na uwolnienie. W ciasnym rękawie nadal wisiałem głową w dół, 
rozpaczliwie napierając łapkami na śliską tkaninę. W oczach wirowały czerwono-szare 
plamy, cienie, blaski. W czaszce boleśnie pulsowała napływająca krew, nozdrza drżały, 
a z pyszczka powoli wyciekała ślina i kwaśno-gorzka zawartość żołądka. 
Nie usłyszałem otwarcia drzwi. 
Pojawiła się tuż przy mnie, okryta białym fartuchem, przylegającym do ciała. 
Otrzeźwił mnie i orzeźwił zapach spoconego, kobiecego ciała. 
To ona ścigała mnie niedawno, teraz więc odczułem gwałtowne przerażenie. Boję 
się, pocę, drżę ze strachu, rozpaczliwymi ruchami usiłuję się wydostać. 
Zdejmuje suknię z wieszaka, ocierając się o ciebie potężnymi, różowymi krągłościami. 
Wyczuwam ciepło, gorącość ludzkiego podbrzusza, woń samicy wzywającej 
samca. 
Czy tak wygląda śmierć? 
Prześwieca obfitym ciałem przez białą tkaninę i przyciąga zapachem? 
Niesie suknię, a w niej ciebie, ku szumiącym, tętniącym maszynom. Wiercisz się, 
rzucasz, pląsasz, podrygujesz, szamoczesz, wyrywasz... Daremnie! 
Zatrzymuje się, podnosi i wlepia w ciebie szare, olbrzymie oczy. I nagle widzisz jej 
palce błyskawicznie zmierzające ku twojej głowie. Dotknie? Przebije? Zgniecie? 
Wykręcasz się ze złością i gryziesz białą, miękką skórę. Czujesz na języku krew. 
Przestraszona rzuca suknię na podłogę. Wyczuwasz pod łapkami stały grunt i błyskawicznie 
wycofujesz się z rękawa. Wyskakujesz i wpełzasz między rulony zwiniętych 
dywanów. 
Czy będzie szukała? Czy będzie mnie goniła? Czy chce zemścić się za ugryzienie? 
Przeciskasz się do stosu wiklinowych koszy ustawionych w kącie. Wdrapujesz się na 
szczyt, do najwyższego. Przez splecione, wyschnięte witki widzisz, jak uważnie rozgląda 
się wśród sukien i dywanów, ssąc obolały palec. 
Białoróżowa olbrzymka, szarooka i jasnowłosa. 
Znowu skrzypią drzwi, a ona obraca się leniwie, odwraca, oczekuje. Wchodzą kulawi, 
zwaliści, potężni, wielcy i mali, pachnący kurzem ulic, wódką i dymem. Czekała 
przecież na nich, tylko dlatego mnie nie goniła. Pospiesznie rozpina guziki fartucha, 
kładzie się na wznak na dywanie, rozkłada nogi. 
Przez szczeliny wiklinowego kosza widzisz szeroką, różową plamę ciała. Otaczają 
ją, mruczą, pogwizdują, szepczą, świszczą, zalecają się, dotykają, głaszczą, obmacują, 
uciskają, wąchają.

22 
Barczysty, kulawy, ciemnooki wpełza na okrągłe, rozłożyste kształty. Kiedy pochyla 
się nad jej ramieniem, przez chwilę przypomina Szczurołapa. 
Wchodzą w nią po kolei, sapią, dyszą, jęczą. 
Kobieta przyjmuje ich w siebie z radością, jak ciebie przyjmują samice szczurów. 
Zapach nasienia i potu dociera aż tu, do wiklinowej kryjówki. Wciągasz w nozdrza 
ich męskie pragnienie, podniecenie i spełnienie. 
Och, gdybyś nie był szczurem, lecz którymkolwiek z nich. 
Przywierasz brzuchem do wiklinowych witek i pocierasz, dotykasz, poruszasz się 
rytmicznie, aż tryskasz nasieniem na splecione, wyschnięte gałązki. 
Białoróżowy kształt faluje, unosi się i opada, pokrzykuje i jęczy. 
Siedzisz w koszu i podniecasz się, pragniesz jej, potrzebujesz samicy, ludzkiej czy 
szczurzej, jakiejkolwiek. Obok jaśniejących, rozłożonych kolan leży zgnieciona sukniapułapka. 
Siedzisz w koszu półprzytomny z pragnienia i czekasz, aż oni przestaną na nią wpełzać 
i poruszać się falującym, szybkim rytmem. Czekasz, aż wyjdą i zamkną drzwi. 
Wstanie, rozmasuje palcami brzuch i uda, obmyje się pod kranem i narzuci na siebie 
biały, przylegający do ciała fartuch. 
Podniesie z podłogi srebrzystą suknię, zaniesie ku szumiącej wodą i pianą maszynie, 
otworzy szklane okienko i wrzuci do wnętrza. 
Szczurołap bezustannie szedł po moich śladach. Złowieszczy ton jego piszczałki słyszałem 
w kanałach, piwnicach, śmietnikach, spiżarniach, magazynach. Znikały szczurze 
rodziny. Nory, do których kiedyś nie zbliżałem się w obawie przed ostrymi zębami samic 
pilnujących potomstwa, stały teraz puste. Zniknęły groźne samce, zazdrośnie pilnujące 
gniazd. Zniknęły młode, nieporadne szczurki, które można było przepędzić, postraszyć, 
ugryźć. Biegłem przez opuszczone labirynty korytarzy, szukając świeżych 
znaków jakiegokolwiek szczura. 
Nic. Żadnego pisku, tropu, zgrzytu. Tylko na dawnych szlakach słabnąca woń moczu 
i odchodów. 
On i ja. Wydawało się, że już tylko my chodzimy za sobą w portowym mieście. 
Szczurobójca i ostatni szczur, który nie poszedł za nim. 
Tej nocy wyszedłem na ulicę i rynsztokiem zdążałem w stronę targowiska, gdzie 
między straganami zawsze pozostawało wiele smacznych odpadków. Skończyłem jeść 
pachnącą skórę ze słoniny, gdy usłyszałem znajomy dźwięk. 
Szedł między ledwie świecącymi latarniami z piszczałką w ustach, oglądając się, by 
sprawdzić, czy idą za nim kolejne, przywabione szczury. Lecz miejscowych szczurów 
już nie było. Szły za nim tylko te, które sam oswoił, wychował i przyuczył, by wyprowadzały 
szczurzą masę na rzeź. 
Widziałem, jak idzie, oglądając się za siebie, wpatrując się w okratowane studzienki 
ścieków i piwniczne okna. 
Przystanął. Przestał grać. Splunął, otarł dłonią usta, pochylił się, wyciągnął ręce. 
Oswojone szczury natychmiast wspięły się na jego plecy, a on zdejmował je i wkładał 
do szerokiej, skórzanej torby. Nie grał już, tylko mamrotał pod nosem. Schował piszczałkę, 
podniósł torbę i długimi krokami ruszył naprzód. 
Powinienem uciec, lecz poszedłem za nim. Powinienem się bać, a nie czułem strachu. 
Powinienem kryć się w rynsztoku, a biegłem po bruku błyszczącym w przyćmionym 
świetle ulicznych latarni.

23 
Zatrzymał się przed białą fasadą z wyraźnym zarysem drewnianych drzwi. Już miał 
wejść, gdy obejrzał się i chyba dostrzegł mnie tuż za sobą, rozpłaszczonego na szarych 
kostkach granitu. Drgnął, jakby uderzył go wiatr. Sięgnął do kieszeni. Dopadłem krawężnika, 
skoczyłem na chodnik i ukryłem się za grubym pniem drzewa. 
Nie gonił mnie... Nacisnął klamkę i wszedł. 
Ostrożnie, bojąc się, że wybiegnie nagle zza drzwi, zbliżyłem się do domu, szukając 
jakiejkolwiek szczeliny, by dostać się do środka. 
Wszystkie dawne szczurze nory i przejścia były zacementowane. Tylko w piwnicznym 
oknie szczerzyła drapieżnie krawędzie rozbita szyba. 
Powinieneś zawrócić, lecz przecisnąłeś się między ostrymi kawałkami szkła do piwnicy. 
Słyszałeś kroki i głos Szczurołapa splecione z innymi krokami i głosami. 
W domu mieszkała jego samica. Przychodził do niej odpocząć, najeść się i upić winem. 
Słuchałeś jej łagodnego, szemrzącego głosu, nozdrzami wchłaniałeś zapach, zbliżony 
do zapachu twych samic. Szczurołap jadł głośno, donośnie stukał łyżką o miskę, 
mlaskał, siorbał, bekał. Pił wino, dużo wina. Słuchałem ich oddechów, jęków, pomruków, 
szeptów. Gdy w końcu wyszedł, wyruszyłem zwiedzić dom. Z piwnicy dotarłem 
do kuchni pachnącej pieczonym mięsiwem. 
Bałem się jego powrotu. Serce podchodziło mi do gardła, bo niełatwo być szczurem 
w domu Szczurołapa. Prześladował mnie od urodzenia, a tymczasem ja buszuję wewnątrz 
jego nory, przemykam między sukniami jego samicy, obwąchuję talerze, z których 
je, i kielichy, z których popija. 
Wdrapuję się, wskakuję na półki, półeczki, pawlacze, do szaf, szafek, szafeczek, 
kredensów, komód, serwantek, skrzyń, kufrów, kuferków, koszy, pojemników, regałów, 
pudeł, pudełek, szuflad... 
Nie wszędzie zdołam wejść. Zamki, kłódki, skoble, klamki, śruby, zasuwy, listwy. 
Nie gryzę ich, bo chrobot byłby ujawnieniem mojej obecności. 
Musisz się przyczaić, udawać, że cię nie ma, zachowywać cicho i nie pozostawiać 
śladów. 
Chrapanie. Mogę już poruszać się śmielej. 
Jestem w jej pokoju. Na półce leżą papierowe torby, a w nich pachnące, chrupiące 
ciasteczka. To te pakunki, które niósł w plecaku Szczurołap. Muskasz je wibrysami, 
dotykasz nosem i już wiesz, że są trujące. W wielu piwnicach widziałem rozrzucone takie 
same zatrute ciasteczka. Młode szczury pożerały je, potem zwijały się z bólu i umierały. 
Rozrywam zębami papier. Przesuwam torebkę, popycham, strącam. Ciastka wysypują 
się, spadają na stojącą niżej ławę. Szum, trzask, płask. Przywierasz do ściany. 
Drżysz ze strachu. Chrapanie trwa. Samica Szczurołapa śpi, głośno wydychając powietrze. 
Szczurołap poluje zapewne na ciebie w mrocznej nocy uśpionego miasta. 
Budzę się wysoko na półce, między książkami, gdzie trudno mnie odkryć. Kobieta 
już nie chrapie, leży na łóżku białoróżowa, senna, oddychając miarowo. 
Dlaczego usnąłeś w jej pokoju? Teraz już za późno, by wracać do piwnicy. Szczurołap 
jeszcze nie wrócił. Może udało mu się znaleźć kilka szczurów i teraz pali je lub 
topi? Dreszcz przenika cię, gdy o tym myślisz. 
Ona przeciąga się, ziewa, przewraca na bok. Ogromne, białoróżowe mięso, pokryte 
nagą skórą. Tylko na głowie, pod pachami i pod brzuchem dostrzegam jasnorude kosmyki.

24 
Patrzy w okno zasłonięte firanką, przeciera oczy. Podnosi się, zsuwa nogi z łóżka, 
prostuje ramiona. Wciskam się jak najgłębiej między okładki książek. Lecz ona patrzy 
niżej, przed siebie, wokół siebie. Wstaje. Stoi na lśniących deskach podłogi. Promienna, 
rozświetlona jasnością dnia. 
Zwalista, ciężka, o stopach, które z łatwością mogłyby mnie rozdeptać. Drżysz, że 
cię zauważy. Nie patrzy jednak w górę, patrzy w dół, pod stopy. Patrzy na szeroką ławę 
stojącą tuż obok półek. Na ławie stoi butelka i talerz, z którego jadł Szczurołap. 
Przy talerzu leżą ciastka, które strąciłeś buszując w nocy. 
Podbiega. Łakomie oblizuje wargi, chwyta zatrute ciasteczka i pożera. Sucha masa 
chrupie rozdrabniana zębami, mlaska mieszana językiem. 
Zjada wszystkie. Palcami zbiera okruchy, wpycha do ust. Siada na stołku i popija 
winem z butelki. 
Ociera usta dłonią. Kiedy wychodzi z pokoju i słyszysz szum wody w łazience, zeskakujesz 
i zbiegasz do piwnicy. 
Wiedziałem, że umiera. Węchem i słuchem wyczuwałem śmierć wypełniającą jej 
ciało. Konała w białej pościeli, otoczona poduszkami wypchanymi gęsim puchem. 
Twarz o dużych oczach i wargach chwytających powietrze przypominała żywą rybę, 
którą widziałeś niedawno na brzegu. Rozwarty pysk ryby i te usta kusiły, by podejść 
bliżej i zajrzeć w tętniącą za nimi gardziel. 
Czekałem pośród gazet i książek zapełniających szczelnie kąt pokoju. Spostrzegła 
mnie. Rozszerzone oczy śledziły uważnie moje poruszenia, a z gardła wydobywał się 
charkot, rzężenie, strach. 
Zrozumiałem, że to ja wywołuję jej przerażenie. Bezwładna ręka drgnęła i przesunęła 
się ku stojącym na stoliku przedmiotom, jakby chciała rzucić czymś we mnie. 
Usiadłem na złocistym grzbiecie książki i dokładnie rozczesywałem i przemywałem językiem 
sierść. 
Tymczasem jej ręka dotarła do stolika i z trudem zacisnęła się na szklance. Nie miała 
już siły rzucić, opadła bezwładnie. Strącone szkło rozsypało się po podłodze ostrymi, 
srebrzystymi okruchami. 
Nadal siedziałem na książkach, rozczesując futro i łowiąc pchły. Nie mogła przecież 
wstać i wypędzić siedzącego wysoko szczura. 
Zeskoczyłem, przebiegłem podłogę, wspiąłem się na łóżko, tuż przy białej jak pościel 
twarzy; Załzawione oczy zaokrągliły się, wytrzeszczyły. Usta otwarły, w ogromny, 
otoczony zębami korytarz, w którym drżał krwisty, długi język. W gardle zabulgotał 
krzyk, jęk, wycie. Wyczuła niebezpieczeństwo i ostatnim wysiłkiem umierającego ciała 
starała się mnie odpędzić. 
Zajrzałem jej w twarz, wyciągnąłem głowę ku powiekom i obwąchiwałem z udawanym 
spokojem. 
Jęk, skowyt, rzężenie. Zadrżała, ręce i nogi wyprężyły się, zadygotały, z ust uleciało 
ze świstem powietrze. Skonała jak zatruty szczur. 
Zaskoczony tak szybką śmiercią, nagle usłyszałem za sobą skrzypienie desek. Błyskawicznie 
znalazłem się wśród książek. 
Zgrzytnęła klamka, drzwi otworzyły się i wszedł Szczurołap. 
Zamarłem. Podszedł do łóżka, usiadł obok martwej, chwycił jej dłoń. Siedział tak 
przez chwilę i nagle strząsnął z pościeli pozostawione przeze mnie podłużne, ciemne 
bobki. Poderwał się gwałtownie i zobaczyłem jego przenikliwe, zwężające się oczy, 
pełne gniewnego, mściwego blasku.

25 
Szukał mnie, wypatrywał wśród książek i figurek z porcelany, jakby wiedząc, że jestem 
blisko i może mnie dosięgnąć. Skuliłem się, żałując, że nie jestem mniejszy. 
Odwrócił się i ponownie pochylił nad zmarłą. Usiadł, położył głowę na jej piersi, jęczał. 
Siedziałem bez ruchu, bojąc się, że znowu będzie mnie szukał. Obejmował leżący 
przed nim kształt, przytulał, głaskał po włosach i twarzy. 
Odskoczył. Podbiegł do półki, na której leżały trucizny, i oglądał rozklejone, porozgryzane 
opakowania po ciastkach. Znalazł moje ślady. 
Widziałem wąską, wysuniętą do przodu twarz, białe, łysiejące czoło, zaczerwienione 
oczy, zgrzytające zęby. 
Wybiegł z pokoju i po chwili usłyszałem przeraźliwe piski. 
Zabijał oswojone szczury służące mu do przywabiania i prowadzenia innych. 
Nie czekałem, aż wróci. Wspiąłem się po firance na parapet i wyskoczyłem na gładki, 
przystrzyżony trawnik. 
Długowłosy, kudłaty pies z płaską głową i wyłupiastymi oczami biegnie za mną, naszczekując 
groźnie. Zbliża spłaszczony nos, chce przydeptać mnie łapą. Rozdyma nozdrza, 
kłapie szczękami. Odwracam się i przejeżdżam siekaczami po czarnej poduszce. 
Ledwie go drasnąłeś, lecz pies jeży się i warczy jeszcze zajadlej. Boi się złapać mnie 
zębami, bo wtedy mógłbym ugryźć go powtórnie w mokry od śluzu nos. Boi się, a im 
więcej w nim strachu, tym bardziej mnie nienawidzi. 
Obiega w kółko, z przodu, z tyłu, z boku chcąc opóźnić moją ucieczkę. Ratunkiem 
jest tylko przedostanie się na drugą stronę ulicy i zniknięcie w szczelinie pod gankiem. 
Odchylam więc głowę raz w jedną, raz w drugą stronę, obnażając ostre, żółte zęby. 
Podskakuje, doskakuje, odskakuje, ujada, skamle, skowyczy. Rozgląda się, chcąc przywołać 
ludzi, którzy by się ze mną rozprawili. 
Wymijam go. Prześlizguję się między krótkimi, owłosionymi łapami. 
Dopada mnie z tyłu, przydeptuje ogon, chwyta zębami za nogę. 
Ból. Odwracam się i gryzę na oślep. Rzucam się na niego. Waha się zdziwiony, zaskoczony. 
Podkula ogon i ucieka. 
Już blisko. Jeszcze dwa szusy i znikam między załomami tynku. 
Słyszę, jak pies wraca, przykłada nos do szpary, węszy, ze złością wciąga powietrze. 
Szczeka, drapie pazurami. 
Schodzę niżej, aż ujadanie cichnie. Pełno tu stonóg, wijów i długonogich, ciemnych 
pająków. Widziałem już pogryzione przez nie szczury, leżące w gorączce, spocone, z 
rozszerzonymi z lęku oczami. Wstrzyknięty jad pająków powoduje chwilowy paraliż, 
ślepotę, a niekiedy śmierć. 
Z góry sączy się woda. Piję drobnymi łykami. Chłód wypełnia krtań. Tuż obok gasi 
pragnienie drobny szczurek, pachnący jeszcze mlekiem i gniazdem. Zbliża nos do mojego 
boku i wącha. Drażni mnie jego ciekawość. Gryzę go w ucho. Piszczy i ucieka. 
Opity zimną deszczówką, staję się ociężały i senny. 
Wracam na powierzchnię znaną mi szczeliną obok włazu. Przed wyjściem przywieram 
do ziemi. Czy nie usłyszę węszenia, niuchania, skowytu? 
Ostrożnie wysuwam wibrysy, nozdrza, lekko uniesioną do przodu głowę. Nie wyczuwam 
niebezpieczeństwa, nie słyszę szczekania. Tylko noga boli coraz bardziej. 
Nieco dalej psy sapią z radosnego zmęczenia. Zapach suki i nasienia wpełza w nozdrza. 
Ostrożnie wyłaniam się z zacienionego otworu.

26 
Pies sczepiony z suką dyszy ciężko. Z pysków sączy się śluz, a szeroko otwarte oczy 
patrzą na mnie bez nienawiści. 
Staję na tylnych łapach opierając się nasadą ogona o chodnik i wysuwam ku nim 
nos. Zapach potu, śluzu, moczu, spermy przyciąga, przywabia, podnieca, jakby to nie 
psy, lecz moja roznamiętniona szczurza samica czekała na mnie pod ścianą. 
Opadam brzuchem na wysłoneczniony chodnik i wyobrażam sobie, że ona jest pode 
mną. Niemal czuję ciepłą skórę rozgrzaną tarciem i słyszę przyspieszone bicie jej serca. 
To moja krew tak uderza, to mój podrygujący brzuch rozgrzał kamienną płytę. 
Już. Chwila szczęścia i ulgi. Płyn rozlewa się. Brzuch wilgotnieje... 
Psy skamlą, wyją, jęczą. Ludzie ciągną je na drucianych pętlach zarzuconych na 
szyję. Rechocą, bełkocą, syczą. Psie oczy stają się wyłupiaste z trwogi i bólu. Ludzie 
szarpią zapierające się psy, kopią, duszą. Przestraszony, że mnie zobaczą i też obwiążą 
drutem, wskakuję w szczelinę, w życzliwy, piwniczny mrok. 
Krwawi skaleczona łapa. Nie mogę długo chodzić. Noga puchnie, sinieje. Pies złapał 
mnie za stopę, zmiażdżył palce. Kuśtykam starając się unikać miejsc, gdzie mogą czyhać 
koty. A koty czyhać mogą wszędzie. Pod samochodem, w piwnicy, na drzewie. 
Z trudem utrzymuję się na nogach. 
Tu, gdzie jestem, nie ma obszernych kanałów, którymi można przechodzić do innych 
rejonów miasta. Krążę wokół domków otoczonych trawnikami... Zapuszczam się w gęstwiny 
klombów i żywopłotów, starając się znaleźć zaciszną i spokojną norę, gdzie 
mógłbym przeczekać ból. 
Psy i koty śpią leniwie na werandach, kaczki i kury grzebią w karmnikach. Odzież i 
bielizna suszą się na sznurach między drzewami. Grządki fasoli i ogórków otaczają rozsypujący 
się dom. Natychmiast wyczuwam jego starość. Woń zbutwiałego drewna, kołatanie 
korników, zapach wydzielany przez ich larwy... 
Bardzo stary dom, a pod takimi domami są często rozległe labirynty przejść, zaciszne 
piwnice, spokojne kąty. 
Leciwy burek stracił już węch i jest prawie ślepy. Wyleguje się na trawniku, wystawiając 
na słońce opasły, pozbawiony sierści brzuch. Podchodzę do jego miski i porywam 
ociekający tłuszczem kartofel. Kręci nosem, jakby mnie wyczuł, lecz ciężkie powieki 
na półotwartych oczach pozostają nieruchome. 
Nie chce mu się ścigać szczura dla ziemniaka, gdy miska wypełniona jest po brzegi. 
Stary, leniwy pies nie jest w stanie tego zjeść. Przeciąga się, rozkłada wygodnie, wyciągając 
łapy ku słońcu. 
Z ziemniakiem w zębach, kulejąc umykam pod ścianą w stronę podmurowania z 
czerwonej cegły. 
Otwór pod krzakiem agrestu jest opuszczoną dawno szczurzą norą. Zagłębiam się w 
korytarzu z okraszonym słoniną wspaniałym ziemniakiem. Docieram do pustego gniazda, 
wysłanego kępkami sierści i piórami. Prowadzi stąd wiele wyjść, lecz jestem zbyt 
senny, zmęczony i chory, by je sprawdzić. 
Gorączkowy sen. Pies trzyma mnie za nogę. Wyrywam się, odwracam, gryzę. Budzi 
mnie własny pisk bólu i strachu. 
Obok przechodzą szczury. Obwąchały mnie i idą dalej. Oddycham ciężko, skóra na 
bokach faluje. Pić, pić. Wibrysami wyczuwani soki w zwisającym korzeniu. Wgryzam 
się w drzewo. Chłodny płyn sączy się kroplami w gardło. Usypiam. We śnie ściga mnie 
rozszczekany pies.

27 
Przebudzenie. Pada deszcz. Szczury prześlizgujące się w pobliżu są mokre i wydzielają 
ostry, odrębny od mojego zapach. Dotykają, trącają mordkami, depczą po mnie, 
przeskakują i pozostawiają w spokoju. Kiedy budzę się następny raz, przechodzą obok 
nie dostrzegając mnie. Stałem się częścią ich labiryntu, jak korzenie jabłoni i agrestu, 
jak zanurzony w ziemi głaz lub szczelina prowadząca wprost pod piwnicę drewnianego 
domu. 
Głód i uczucie bólu w szczękach. Czy moje siekacze nagle zaczęły rosnąć szybciej? 
Czy rozerwą dziąsła? 
Noga nie krwawi, lecz palce są sine i opuchnięte. Zębami zrywam pazur wiszący na 
wąskim pasku skóry. Liżę własne rany, zlizuję osocze. 
Głód doskwiera dotkliwie i szczęki zaciskają się na grudkach ziemi. Nora mieści się 
pod trawnikiem, w pobliżu werandy na ceglanej podmurówce. Słyszę zgiełk gołębi, 
wróbli, kawek, szpaków. Podczołguję się do wyjścia. Oślepia mnie południowe słońce... 
Pies leży nieruchomo jak poprzednio, a przed gankiem hałasują ptaki. W misce rozmoczony 
chleb, resztki ziemniaków, buraków, fasoli. Schorowany, wygłodzony szczur 
wypełznie ze swojej kryjówki i nie zważając na pazury, dzioby i skrzydła, podbiegnie 
na rozchwianych, osłabionych nogach, połknie kilka ziaren fasoli, złapie rozmoczony 
kawałek bułki i potykając się zniknie w ciemnym otworze. Przydźwigany chleb nie zaspokaja 
w pełni głodu. Wychodzisz powtórnie, chwytasz kawał ugotowanej rzepy i płosząc 
rozzłoszczone wróble, umykasz do nory. Napełniasz brzuch galaretowatym miąższem. 
Czas mija i znowu głód nie pozwala ci usnąć. Głód budzi mnie z bólu, gorączki, 
majaczeń, słabości, lęku. Głód każe mi żyć i szukać jedzenia, nie zważać na krzyki ptaków, 
śpiącego psa, cienie kotów na dachu i bełkotliwe głosy ludzi. 
W czaszce wirują postrzępione, czerwone plamy. Wśród nich coraz bardziej wyraźny 
On... Wychudzony Szczur z krwawymi otworami po oczach, wypalonych przez ludzi, z 
wysiłkiem truchta za Młodą Drobną Szczurzycą. Daremnie próbuje schwytać zębami jej 
ogon... Potyka się... Ależ to ja, to ja jestem tym Starym Szczurem, któremu wyłupiono 
oczy... Stałem się nim we śnie... To niemożliwe! Przecież ja widzę... Muszę tylko otworzyć 
powieki... Budzę się... 
Noga aż tętni gorączką. Boli rana po zerwanym pazurze. I znowu głód rozwiera mi 
oczy, wydłuża i wyostrza siekacze, posyła tam, gdzie jest jedzenie, przed ganek oświetlony 
księżycową poświatą. 
Podpełznę do blaszanej miski i nie zważając na senne powarkiwanie starego psa wykradnę 
kawałek rozgotowanej gęsiej szyi. 
Szczury zamieszkujące okoliczne podziemia mają nieco dłuższe kończyny i mniejsze 
głowy. Mogłyby mnie przepędzić. Są jednak nażarte i wiedzą, że jedzenia wystarczy dla 
wszystkich. 
Noga powoli tęchnie, ostry ból mija, przykre pulsowanie ustaje. Pobolewa tylko 
miejsce po pazurze i kiedy usiłuję stanąć na chorej nodze, przez chwilę wydaje mi się, 
że pies nadal trzyma ją w zębach. 
Mieszkający w tym domu starzy ludzie codziennie karmią ptaki. Za budynkiem 
znajduje się ogród, w którym rosną warzywa, owocowe drzewa i krzewy. 
Kot, którego widziałem na dachu, jest równie stary, wyleniały i półślepy jak pies. 
Nie łapie nawet myszy przychodzących z ogrodu. Gołębie i wróble skaczą nad jego 
głową, a on, co najwyżej, prychnie i rozprostuje łapy, pokazując ostre pazury.

28 
Pod dachem gnieżdżą się jeżyki, a w ciepłe dni ze strychów wylatuje kilka nietoperzy. 
Niebezpieczne są jedynie sowy, bezszelestnie przelatujące nad ogrodami i trawnikami. 
Potrafią schwytać szczura, zanim on zorientuje się, że z wysoka dojrzały go 
błyszczące, wszystkowidzące oczy. 
Co wieczór przez podwórze przechodzi młody, bury kot. Przystaje obok ganku i 
żółtymi ślepiami wpatruje się w nasze nory! Wtedy stary pies zaczyna ostrzegawczo 
warczeć, a tutejszy wyleniały kocur podnosi się, prycha, parska udając, że za chwilę 
skoczy na obcego. Tamten wywija wściekle ogonem, miauczy i umyka przez płot. Pies i 
kot usypiają, głośnym chrapaniem i mruczeniem głosząc swe zwycięstwo. 
Ból ustał, obrzęk powoli znika, pazur zaczyna odrastać. Jeszcze kuleję. Przy zeskoku 
z kanalizacyjnej rury odczuwam ostre kłucie. Boję się dłuższych wędrówek. 
Stajesz się coraz silniejszy, zdrowiejesz. Zranienia zarastają i pokrywa je delikatny 
puch nowej sierści. 
Szczury zamieszkujące dom przyzwyczaiły się do ciebie i możesz poruszać się swobodnie 
po całym ich terytorium. 
Często zastanawiasz się, czy nie pozostać tu na stałe? 
Nora jest ciepła i zaciszna. Ludzie, zwierzęta i tutejsze szczury przyjazne. Jedzenia 
nie musisz zdobywać, bo zawsze jest go więcej, niż możesz zjeść. A jednak śnisz o norze 
na portowym nadbrzeżu i niedawnych wędrówkach. Podchodzisz do krańców ogrodu 
i spośród fasolowych badyli patrzysz na krawężniki ulic prowadzących do portu. 
Wrócisz? Zostaniesz? Chcesz odejść i chcesz zostać... 
Poznaję najbliższe domy, zwiedzam najbliższe okolice. Za stalową siatką nie ma już 
owocowych drzew, różanych krzaków, grządek z warzywami... 
Spotykane tu szczury chwieją się, podskakują, wywracają, kładą na grzbiecie, machając 
łapkami, zaczepiają i gryzą, udając wrogość, by po chwili w największej zgodzie 
usnąć razem w stercie rozeschniętych beczek, zakurzonych skrzynek czy plastikowych 
pojemników. 
Ich głosy też brzmią inaczej i chociaż wyrażają znane mi odczucia, to przecież 
wszystko jest w nich przeobrażone i odmienne. 
Ostrzegawczy pisk nie ostrzega. Pisk strachu nie przeraża. Wezwanie do ucieczki nie 
alarmuje i szczury jakby go nie słyszały. Głos pożądania, który przed chwilą usłyszałem, 
skierowany jest nie do samicy, lecz do mnie. A stara samica śpiąca w stercie gazet 
wsysa powietrze, jak ślepy, mały szczurek poszukujący sutka napełnionego mlekiem. 
Zapach wydzielany przez tutejsze szczury zaniepokoił mnie, a jednocześnie zaciekawił 
i podniecił. Przechodzą obok potykając się, zataczając, przewracając jak we 
wczesnym dzieciństwie, a przecież są dojrzałe, stare, opasłe, doświadczone. 
Oszołomione, odurzone, nieprzytomne. Ich szeroko rozwarte oczy lśnią wewnętrznym 
blaskiem, futerka są zmierzwione i nastroszone. Biegną przed siebie, rozchodzą się 
we wszystkie strony, usypiają wszędzie... Śpią po piwnicach, pod podłogami, oddychając 
głęboko, ze wzdętymi brzuchami i półotwartymi oczami. Śpią i śnią. Przebierają 
łapkami jakby uciekały. Piszczą, jakby znalazły się w paszczy węża. Kręcą się wkoło, 
jakby pułapka zmiażdżyła im ogony. Skrobią pazurkami w ścianę, jakby wygrzebywały 
w niej dziurę. Zgrzytają zębami, jakby gryzły drewno lub przecinały ołowianą osłonkę 
kabla. 
Przeważnie nie zwracają na mnie uwagi. Dopiero gdy potrącasz je nosem, sprawdzając 
zapach ich oddechów, przewracają się na grzbiety, mruczą niezadowolone i śpią 
dalej.

29 
Wymiotują, wyrzucają z siebie gęsty płyn. Wącham, sprawdzam treść ich żołądków, 
lecz mało jest tam śladów pokarmu, a znacznie więcej przetrawionego płynu. Ostrożnie 
obchodzę wymiotującego szczura o okrągłych, wybałuszonych oczach. Patrzy nie widząc. 
Chcesz dojść do miejsca, skąd rozchodzi się ta odurzająca woń? 
Rozległe zabudowania z czerwonej cegły. 
Szczury, posikując i śliniąc, wytaczają się z tamtej części budynku. Idziesz więc za 
równie młodym jak ty szczurem, spieszącym tam w radosnych podskokach. 
Ogromne, fermentujące dzieże z jasnobrązowym płynem. Wskakujesz na podest i po 
rurze szybko docierasz do metalowej krawędzi wielkiej kadzi. 
Oszałamiają cię opary i boisz się, że spadniesz. Silnie przytrzymujesz się pazurkami 
chropowatego metalu, by nie runąć w topiel. Z góry, jak przez mgłę, dostrzegasz unoszącego 
się na powierzchni utopionego szczura z odsłoniętymi białymi siekaczami. 
Wytrzeszczone oczy patrzą na ciebie... Odwracasz się, zeskakujesz... 
Z boku kadzi, z niewielkiego kranu sączy się pachnący płyn. Podbiegasz i stojąc niżej, 
czekasz, aż krople spadną ci prosto w gardło. 
Przełykasz, smakujesz... Słodko-kwaskowaty miły smak, w którym wyczuwasz 
drobne pęcherzyki powietrza. Krople spadają w pyszczek, w nozdrza i ściekają do krtani. 
Płyn zaczyna ci smakować, bo jest w nim coś jeszcze, jakaś ukryta siła, której nie 
znasz. Pozwala zapomnieć o przykrych przygodach, męczących wędrówkach i Szczurołapie. 
Sala, zwisające światła, szumiące rury, majaczące w oddali sylwetki ludzi, wszystko 
nagle wydaje się bliskie i przyjacielskie. 
Czego mam się bać? Jestem silnym, szybkim szczurem. Zawsze zdążę uciec, wymknąć 
się, wydostać z każdego osaczenia. 
Piję, piję, piję, a płyn skapuje nieskończoną strużką, od warg, języka i dziąseł przepływa 
aż do żołądka. Wiele kropli spadło na grzbiet. Sierść zlepia się, a skóra przesiąka 
zapachem, którym przeszły tutejsze szczury. 
Nie napadają na siebie, nie odpędzają, nie walczą. Złocisty płyn pogodził wszystkie 
rodziny, nadał im zapach przefermentowanego słodu, jęczmienia, chmielu, drożdży. 
Szczury opite aż do wzdęcia, bo musujące piwo wypełnia ich trzewia, są tu spokojne i 
pewne swego bezpieczeństwa. Każdy pije do oszołomienia, aż powieki kleją się i opadają... 
I znowu jesteś młodym, odważnym szczurkiem, który dopiero zaczyna życie, który 
czuje się silny twardością i ostrością swych siekaczy, który nie boi się i pełen jest ufności.
Nad tobą głośny plusk, pisk. To do kadzi wpadł następny nieostrożny szczur. Lecz ty 
nadal spijasz sączące się z kranu kropelki. 
Odchodzisz dopiero wówczas, gdy zwisające pod sufitem światła zaczynają wirować 
i falować, łączyć się ze sobą i rozdzielać, opadać i wznosić. 
Usiłujesz iść prosto, ale nogi, chociaż starasz się stawiać je sztywno i pewnie, rozjeżdżają 
się na kaflach, plączą, potykają. 
Docierasz jednak do krawężnika, przełazisz przez żelazną siatkę i po chwili jesteś 
już w zacisznej piwnicy. Usypiasz głębokim snem wśród podobnie opitych, odurzonych 
szczurów, leżących obok siebie, a często na sobie. 
Nazajutrz budzisz się z bólem głowy i gwałtownym biciem serca. Co się stało? 
Gdzie jestem? Szybko przypomnisz sobie wczorajsze wydarzenia i natychmiast zapra

30 
gniesz napić się ponownie, zanurzyć wąsy w słodko-kwaskowatym napoju, po którym 
stajesz się tak odważny, tak nie do pokonania. 
Nagle usłyszysz głos drewnianej piszczałki. Przeciśniesz się pod drzwiami i zobaczysz 
Szczurołapa rozrzucającego ziarno. Dreszcz strachu przeniknie cię aż po koniuszek 
ogona. 
Wymkniesz się, ominiesz pijane jeszcze szczury, kłębiące się wokół gumowych buciorów. 
Zatrzymasz się dopiero przy kranie, z którego sączy się płyn przynoszący odurzenie 
i szczęście, płyn, który pozwala nie pamiętać o Szczurołapie. 
Często wędrowałem odurzony nadmiarem wypitego piwa. 
Ukośny, pochylony budynek, głęboko zanurzony w ziemi, porasta krótka, wyschnięta 
trawa... 
Od dawna próbuję dostać się do wnętrza. Jakże szczuroszczelna jest ta dziwna budowla 
pozbawiona okien, dziur, otworów, nor. Daremnie łażę, biegam, szukam. Lezę, 
gramolę się w górę po otwartej przestrzeni. 
Miejscami wyczuwam szorstkość betonu pokrytego cienką warstwą ziemi. Dochodzę 
do betonowej wieżyczki z prostokątnymi otworami, gdy tuż obok przelatuje gromada 
rozkrzyczanych ptaków. Chociaż chroni mnie przed nimi szarość zmierzchu, wskakuję 
do czarnego, kwadratowego otworu. Siadam na betonowej półce. 
Śmierdzi tu czadem i spalonym tłuszczem. Ściany pokrywa warstwa ciepłej jeszcze 
sadzy. Z dołu, z czarnego szybu uderza gorący, cuchnący ciąg powietrza. Ten ciepły, 
nasycony spalenizną wiatr wpada w nozdrza, krtań, oczy, wypełnia płuca... Język i 
dziąsła wyczuwają dziwny, słodkawy posmak dymu. 
Zaciskam powieki, kulę się, słabnę... 
Ściany wirują... Z mroku wyłania się Młoda Drobna Szczurzyca i tropiący ją Bezoki 
Szczur. Ona odwraca się i patrzy na mnie. Ruszam śladem jej zapachu... Spadam. 
Obudziła mnie przenikliwa, dusząca woń krwi. Oszołomiony otworzyłem oczy. Leżałem 
między burymi łapami martwego kota. Zadymione pazury sięgały mojego brzucha. 
Spojrzałem wyżej i zamiast błyszczących ślepiów dostrzegłem pustkę. 
Kot, który przygniatał mnie swym ciężarem, był właściwie samą skórą, z której wyrwano 
wnętrzności. 
Obok leżał wypatroszony pies i koza pozbawiona połowy ciała. 
Większość zwłok stanowiły jednak szczury, szare, czarne, rude, biało-czarne, rozkawałkowane, 
porozcinane, okaleczone. 
Usłyszałem nad sobą szum powietrza... Przeciąg... 
Spojrzałem w górę, skąd spadłem. 
Z ciemniejącego wysoko otworu dochodziło dalekie krakanie ptaków. Ściany wokół 
pokrywała czarna i śliska sadza, tłusty nalot uniemożliwiający wdrapywanie... Łapki 
ześlizgują się, obsuwają... Woń czadu, zaduch palonych zwłok, gorączka, żar. Tamtędy 
na pewno nie zdołam się wydostać. Usłyszałem szorstkie głosy ludzi, echa zadawanej 
śmierci i zrozumiałem. Znalazłeś się na stosie zabitych zwierząt przygotowanym do 
spalenia, a jedyne wyjście – to jeszcze otwarte przed tobą żelazne drzwi. Głosy i kroki 
zbliżają się. Czy zdołam wyskoczyć z pieca cuchnącego wytopionym tłuszczem? 
I wyskoczyłeś! Niemal natychmiast zatrzasnęła się żelazna klapa. 
Przyczajony między wózkami pełnymi zwłok, patrzysz jak drzwi pieca rozpalają się 
do czerwoności. Przysiadasz na tylnych łapach i śliną przemywasz wyschnięte od gorąca 
i suchości oczy.

31 
Ludzie otwierają drzwi i łopatą wybierają zwęglone szczątki. Tak mało popiołu z olbrzymiego 
stosu mięśni, kości, tłuszczu, skór, sierści... 
Przynoszą następne kosze pełne martwych zwierząt. Niektóre szczury jeszcze drżą, 
dyszą, popiskują. Za chwilę pożre je piec. Staną się płomieniem, dymem, żarem bijącym 
od betonowych ścian, duszącym osadem węgla, popiołem. 
Uciekaj, zanim cię dostrzegą. Uciekaj spomiędzy martwych. Żyjesz i chcesz pozostać 
wśród żywych. 
Idź wzdłuż ściany prowadzącej od spalarni zwłok... Tam musi być wyjście. 
Ciemna listwa tuż przy podłodze i przyćmione światło okratowanych żarówek czynią 
mnie niewidzialnym. 
Zatrzymuję się co chwila. Przywarłem do skrzyni pełnej piasku. W ścianie nie ma 
dziur, w których mogłyby mieszkać szczury. Ich zapach, zmieszany z wonią innych 
zwierząt, dochodzi jednak z korytarza wyłożonego szkłem. 
Przecieram oczy śliną i zmywam ślady kociej krwi. 
Na skrzyni siadają ludzie, jedzą chleb ze słoniną. Przełykanie śliny, obroty języków, 
burczenie żołądków. Spadające kruszyny. 
Jedzą powoli, gulgocząc, sycząc, jazgocząc. Czekam cierpliwie, aż odejdą. Rzucona 
skórka chleba pachnie masłem. Nozdrza, pyszczek, wibrysy wyczuwają jej miękkość i 
smak. Może podbiec, złapać chleb, uciec? A jeżeli zauważą i rozgniotą butami? Wysunąłem 
już pyszczek zza skrzyni i napiąłem grzbiet do skoku. Podnoszą się i odchodzą 
pchając przed sobą wózek z koszami po padlinie. Za chwilę chleb będzie twój. 
Wybiegam, zbieram kilka okruszyn, chwytam chleb i chowam się za skrzynię. Okruchy 
i cienka skórka chwilowo uśmierzają głód. 
Znowu wędruję przed siebie szukając nie znanego wyjścia, dochodzę aż do rozwidlenia 
korytarzy. 
Zza tamtych drzwi słyszę miauczenie i szczekanie. Stamtąd gdakanie, syczenie, jakieś 
nie znane dźwięki. Z drzwi na wprost przytłumione piski. Z wysoka, z otworów 
wentylacyjnych, głosy ludzi. Wszystkie dźwięki wypełnia strach. Wszystkie pochodzą 
od zabijanych zwierząt. 
Naprężyłeś grzbiet, otworzyłeś pyszczek, nastroszyłeś się, by wydawać się większym. 
Przejdę tamtędy, chociaż tam właśnie zabijają szczury, chociaż mogę zginąć. Mogę 
zginąć, lecz chcę wiedzieć, co dzieje się za szeroką szklaną taflą drzwi, czy tam nie ma, 
przypadkiem, tej Młodej Drobnej Szczurzycy? 
Nie idź. Wróć pod skrzynię wypełnioną piachem i zostań. Ludzie przychodzą tam 
często. Będą siadać, jeść, zawsze pozostawią okruchy dla ciebie, a więc możesz tam 
spokojnie żyć, żyć w cieniu zabijanych. 
Czy naprawdę chcę się stąd wydostać? Czy chcę uciec? Czy można mieszkać przy 
piecu, w którym palą zwłoki? Ludzie potrafią, więc i ty potrafisz. 
Drzwi uchylają się, ludzie przechodzą, głosy zwierząt stamtąd otaczają cię przerażeniem 
i śmiercią. 
Staję się napiętym słuchem, węchem, wzrokiem, przeczuciem, strachem... 
Drzwi rozchylają się ponownie, ludzie pchają wózek na gumowych kołach. 
Z podłogi dostrzegam zamglone światło lamp błyszczących po tamtej stronie. Biegniesz 
zygzakami, między kołami wózka, które ocierają się o ciebie. 
Zatrzymujesz się oślepiony jaskrawym światłem. Pochyleni nad stołami ludzie nie 
widzą cię, nie patrzą na ciebie. Wiązka rur przy ścianie wydaje się bezpiecznym schro

32 
nieniem. Odpadająca szarymi płatami, złuszczona farba pozwala ci wspiąć się wyżej i 
dojrzeć, co dzieje się tam, na stołach. 
Szczury z odkrytymi sercami, bijącymi w świetle lamp. Szczury wybebeszone, wypatroszone, 
rozdarte, rozcięte, rozciągnięte na deskach, stołach, tacach, taflach, przymocowane 
do ścian. Szczury odarte z futerek, będące zbiorem obnażonych, żyjących 
tkanek, mięśni, kości, żył, z oczami bez powiek, z różowymi dziąsłami i zgrzytającym 
uzębieniem. Szczury z sercami i płucami pulsującymi obok nich, w słojach, połączonych 
przewodami i rurkami, przez które przelewa się krew. Szczurze głowy usiłujące 
piszczeć, powiedzieć coś, odetchnąć, usnąć... 
Szczurze mózgi z oczami, których blask mówi, że żyją i widzą, a przecież pozostają 
nieruchome. Szczurze kiszki przesuwające pokarm od wypreparowanego przełyku ku 
odbytowi. 
Szczury bez głów, z drgającymi dziwacznie ogonami. Szczury dwugłowe, trójgłowe. 
Szczury zrośnięte grzbietami, unoszące się wzajemnie, nienawidzące się i niewidzące, 
lecz skazane na siebie. 
Szczury zrośnięte bokiem, dążące każdy w innym kierunku. 
Szczury pływające przez długie godziny w szklanych pojemnikach, od ściany do 
ściany... 
Szczury z igłami wbitymi w kark. Szczury wykrwawione, napełnione bezbarwnym 
płynem zamiast krwi. Szczury śpiące i szczury bezsenne, tłukące głowami o szyby. 
Szczury pokawałkowane, podzielone na części, odżywiane systemem rurek. Szczurze 
samice osowiałe i obojętne. 
Ze zjeżoną sierścią przemykałem przez chłodne, białe pomieszczenia obok szczurów 
i ludzi w białych fartuchach, wśród kolb, strzykawek, probówek, ampułek, słojów. 
Kiedy ludzie podchodzą, ciała zwierząt tężeją, kurczą się, maleją z przerażenia. Jedynie 
te pływające w szklanych wannach unoszą głowy i piszczą w nadziei, że śmiertelni 
wrogowie pomogą im wydostać się z topieli. 
Jedni podchodzili do rozciągniętych ciał ze skalpelami. Inni wbijali w nie igły. Jeszcze 
inni napełniali ziarnem i wodą opróżnione zbiorniczki. 
Przechodzą tuż obok, muskając białymi fartuchami moje wysunięte z ciekawości 
nozdrza. Przywieram do zimnych kafli, starając się nie oddychać, istnieć, a nie być... 
Serce łomoce coraz szybciej... Czy umieram ze strachu? Czy można umrzeć ze strachu? 
Wokół szafy, stoły, krzesła, rury i kable. Tak niewiele miejsc, gdzie mógłbym się 
ukryć... Przyciśnięty bokiem do tętniącego urządzenia oczekuję, aż ludzie odejdą. 
Zobaczysz wlepione w siebie oczy samicy pływającej w szklanym zbiorniku. Bliska 
utopienia, opita wodą, opadała już z sił. Rozszerzone z wysiłku, przekrwione gałki 
oczu, wyskakiwały z biało-czarnej głowy. Drobne fale wywoływane bezustannym pływaniem 
zalewały jej pyszczek. Podpłynęła do przeciwległej ściany, drapiąc pazurkami 
szkło. Opłynęła pojemnik, spojrzała na mnie. Zanurzyła się, zadrgała, zakrztusiła, wynurzyła, 
ponownie zanurzyła i w drgawkach poszła na dno. Przez szklaną taflę widziałem 
tuż obok siebie jej otwarty pyszczek i nieruchome, wytrzeszczone oczy. 
Szczypcami wyciągają ją za ogon, podnoszą, wydają gardłowe głosy, oglądają, dotykają. 
Rozciągają na szklanej tafli i tną srebrzystym ostrzem. 
Już przynieśli następnego, piszczącego śniadego szczura. Już wrzucili go do wody. 
Kreślą na białych kartkach czarne kropki, linie, wydając przy tym jednostajne, bełkotliwe 
dźwięki.

33 
Śniady szczur pływa szybko wzdłuż ścian daremnie próbując się wydostać. 
Był tak przerażony, że mnie nie widział. Siedziałem skulony, wciśnięty między stertę 
papierów, bojąc się poruszyć. 
...Też wrzuciliby mnie do wody, gdzie pływałbym aż do utonięcia albo konałbym 
powoli, rozpłatany na jednej z tych błyszczących tafli... 
Pływający szybko szczur wywoływał coraz większe drgania i nagle zachłysnął się 
drobną falą. Piszczał przeraźliwie, a jego głos przerażał mnie coraz bardziej i czułem 
ogarniający mnie popłoch. Dłużej nie mogłem znieść jego pisku. 
Ześlizguję się między rurami, ku podłodze z brązowych kafelków. 
Znowu oślepia mnie blask lamp i drażnią białe fartuchy ochlapane krwią. Stali przy 
stołach i błyszczącymi ostrzami rozcinali wyrywające się zwierzęta. Ich mordki oklejała 
szeroka taśma tłumiąca głosy. 
Patrzyłem na rozpłatane ciała, na kiszki wylewające się z brzuchów, na płody wyjmowane 
z samic, na wypatroszone kadłuby, które dalej żyły, podrygiwały, drżały nie 
mogąc wyrwać się, odskoczyć, uciec... 
Bałem się, że za chwilę któryś z białych fartuchów zbliży się do mnie i skończę na 
stole z przewiązaną mordką i wybebeszonymi trzewiami. 
Ostrza w dłoniach ludzi pobłyskiwały czerwienią i światłem. 
Powoli wysuwam się z mojej kryjówki. Najkrótsza droga ucieczki prowadzi pod 
stołem, ku drzwiom wiodącym do następnej celi. 
Czy zdążę przebiec? Czy pójść dłuższą, lecz bezpieczniejszą drogą pod ścianami? 
Przy metalowym stole człowiek w białym fartuchu chyboce się na rozstawionych 
nogach. Słyszę ściszony pisk rozcinanego właśnie skalpelem szczura. Wysunąłem nozdrza, 
rozejrzałem się, skoczyłem między pochylające się nogi. Odwrócił się. Ciężka 
stopa w chodaku na plastikowej podeszwie przesunęła się nad moim grzbietem. Obcas 
przydeptał mi ogon. Odwróciłem głowę i zanurzyłem zęby w białym pasku ciała nad 
skarpetką. Szarpnąłem wyrywając kawałek skóry. Człowiek krzyknął i zaczął gwałtownie 
tupać. 
Byłem już daleko. Biegłem wzdłuż metalowej rynny. Zdyszany zatrzymałem się 
przy metalowych nogach następnego stołu. Z tyłu dobiegał zgiełk, jazgot, wrzask. 
Ugryzienie musiało go zaboleć. Widziałem zaglądające pod stół zagniewane twarze, 
śledzące mnie ogromne oczy, syczące usta... Zastygłem przy srebrzystych pojemnikach, 
wiedząc, że na ich tle jestem prawie niewidoczny. Twarze zniknęły. Tylko biel krążących 
fartuchów i jazgot głosów wskazywały, że ludzie nadal mnie szukają. Zatrzymałem 
się przy skrzydle otwartych drzwi przylegających do ściany. Co dalej? W którą 
stronę? 
Naciskanie klamki, bulgocący syk ludzkich ust, strach. Skaczę w nie znany korytarz. 
Klatki pełne szczurów... Gryzących się, niespokojnych, biegających w kółko lub nieruchomych, 
ospałych, rozleniwionych... Czy wiedzą, co czeka je za tamtymi drzwiami? 
Biegnę wzdłuż tych klatek. Nie zatrzymuję się, chociaż przyciąga mnie ostra woń 
samic, ale nie wyczuwam zapachu Młodej Drobnej Szczurzycy. Nieco dalej, na ścianach 
dostrzegam zaczopowane ślady po dawnych norach szczurzych. 
Pełznę pod siatką oddzielającą przejście do następnego pomieszczenia. Tu, w ciasnych 
klatkach miauczą koty, szczekają psy, gdaczą kury. Jęczą, skarżą się, wyją, gryzą 
pręty, szarpią metalowe siatki, drapią, dziobią. 
Nie ma wyjścia, nie ma ucieczki, nie ma szansy.

34 
Betonowe ściany, jaskrawe żarówki, kraty. Ciemne kosmate sylwetki długorękich 
ludzi o potężnych ramionach i płonących oczach. Owłosiona dłoń usiłuje mnie złapać 
przez pręty. 
Jeszcze jedno pomieszczenie bez okien, rozjaśnione ostrym, niemal bolesnym światłem. 
W betonowych norach, za grubymi prętami siedzą ludzie w szarych ubraniach z naszytymi 
z przodu łatami. Ich zaczerwienione oczy patrzą na mnie obojętnie, jakby nie 
dostrzegały. Jęczą, kaszlą, oddychają ze świstem... Wydostać się... 
Ściek! Tu gdzieś powinien być otwór odprowadzający człowiecze odchody? Wypełniona 
wodą muszla, w którą wystarczy zanurkować, by znaleźć się wewnątrz rury i czepiając 
się ścian opaść w dół, do kanału. 
Tylko gdzie, gdzie jest ten otwór nadziei? 
Którędy tam się dostać? 
Wysocy, potężni ludzie z pałkami w dłoniach, w ciężkich butach, prowadzą nagich, 
skulonych, bosych. Zapędzają do klatek i nor. 
Łoskot twardych butów przynagla. Biegnę środkiem korytarza... I nagle słyszę szum 
z głębi murów. Znany szum wody spłukującej odchody ludzi, głos szansy przeżycia. 
Biegnę ku tym odgłosom z trwożnie bijącym sercem. 
Już! Korytarz kończy się drzwiami, spod których sączy się blade światło. Drzwi są 
zamknięte. 
Biegam przed progiem. Gryzę, drapię, rzucam się na gładkie deski śmierdzące farbą. 
Zza drzwi dochodzi łoskot spadającej wody, a po chwili łagodny szmer napełniającego 
się rezerwuaru. Z wściekłością gryzę futrynę, wczepiam się pazurkami w farbę. 
Nade mną porusza się błyszcząca klamka. Drzwi otwierają się. Odskakuję. Wysoki 
cień zasłania światło. Odbijam się od ściany i rzucam naprzód. Moja ostatnia szansa... 
Czarno-biała szachownica podłogi, wysoka bulgocząca muszla. Rzucam się w dół. 
Rozgarniam łapkami wodę. Gasną resztki światła. 
Po chwili jestem już po drugiej stronie, w pochyłej metalowej rurze, w zupełnej 
ciemności. Mój słuch i nastroszone wibrysy prowadzą wprost ku krawędzi... Przed sobą 
wyczuwam szeroką, pionowo ustawioną rurę, rdzę i szlam porastające ściany. 
Nagle porywa mnie spadający z góry silny strumień... 
Usłyszałem łagodny szum fal zalewających piaszczysty brzeg i odległe nawoływanie 
bekasa. Otworzyłem oczy i zobaczyłem mgłę delikatnie rozjaśnioną nie znanym światłem. 
Księżyc? Blask latarni? 
Noc, brak cieni, ciemna barwa morza, cisza przerywana odległym wołaniem ptaka i 
szeptem fal. 
Podniosłem się i na rozchwianych, drżących nogach podreptałem ku wodzie. 
Fala okrążyła cię, dobiegła od tyłu, zalała ogon, brzuch, łapki. Woda przepływała 
pod tobą, zabierała piach, spychając coraz niżej w morze. Słono-gorzki smak wtargnął 
do krtani i żołądka. Silniejsza fala znowu zmoczyła grzbiet. Kilka kropli opadło na 
oczy, wąsy, nozdrza. Zapiekło, zabolało. Stanąłeś na tylnych łapkach i otrząsnąłeś się z 
wilgoci. 
Niespodziewanie uderza cię fala większa niż wszystkie poprzednie. Spod nóg usuwa 
się piach. 
Poderwałem się z płycizny i, zataczając, zygzakiem ruszyłem na wydmę.

35 
Łapki zapadały głęboko w piach. Usłyszałem za sobą szum skrzydeł i ze strachu 
niemal zakopałem się w drobnoziarnistym piasku. 
Usiłowałem przypomnieć sobie, gdzie jestem? Jak się znalazłem tu, na wydmie, której 
nigdy przedtem nie widziałem? Wyciągając obolałe łapki brnąłem jednak dalej. 
Wkrótce dotarłem do kamiennego muru. 
Krążyłem pod nim, patrząc w górę i zastanawiając się, czy zdołam aż tak wysoko 
wdrapać się lub wskoczyć? Jak wysoko nie wiedziałem, bo krawędź muru zakrywała 
gęsta mgła. Czułem się zbyt zmęczony, by zaraz podejmować takie próby. Nadal jednak 
z uporem podążałem naprzód w nadziei, że odkryję jakąkolwiek szczelinę, otwór lub 
wnękę, w której będę mógł się schronić. 
Znowu przemknął ptak, a ja zadrżałem, bo nagle przypomniałem sobie wszystkie 
zdarzenia, od krakania kawek i upadku w ciemny otwór komina, piec i wędrówkę przez 
sale, gdzie zabijano zwierzęta, aż po ucieczkę i zbawienne zanurzenie we wnętrzu kloacznej 
rury... 
Pisnąłem. Piszczałem jak najgłośniej, czekając, aż odpowie mi jakikolwiek szczur. 
Cisza. Jestem sam... 
Powoli przypominałem sobie najdrobniejsze szczegóły poprzedzające moją tu obecność... 
Skóra na bokach piecze od słonej wody. Czy obtarłem ją spadając w czeluść cuchnącą 
trupim dymem? 
Opuchnięty koniec ogona zsiniał. Czy nadepnął go człowiek, który rozcinał wtedy 
żywego szczura? 
A może to był tylko sen? Wolałbym śnić... 
Leżę wpatrując się w mgłę zasłaniającą horyzont. Strach zaciska krtań. Piach jest suchy, 
miękki, chłodny. Głowa opada na łapki. Oddech wydmuchuje ziarnka piasku. 
Drobne raczki i wydmowe pchły natrętnie wciskają się w moją sierść. 
Usypiam wbrew swej woli. Boję się snu, który może okazać się groźniejszy od nie 
znanego brzegu morza, nad którym przelatują drapieżne ptaki. 
Poranek, purpurowiejąca szarość i głosy mew siadających na kamiennym murze. Nie 
zauważyły cię, bo lekki wietrzyk przysypał piaskiem ogon i większą część tułowia. 
Ptasi zgiełk wciska mnie głębiej w piasek. Mewy poleciały już na brzeg. Otrząsnąłem 
sierść z piasku i przezroczystych raczków wyskakujących wysoko jak iskry. Podbiegłem 
bliżej muru szukając jakiejkolwiek dziury. 
Schody, gładkie, szare stopnie znajdowały się w pobliżu i gdyby w nocy nie obezwładniło 
mnie zmęczenie, byłbym już daleko stąd. 
Przeskakuję ze stopnia na stopień, nie zważając na wrzask wróbli, które starają się 
zwrócić na mnie uwagę mew. Schody kończą się na szerokim placu wysypanym żwirem. 
Biegnę wzdłuż balustrady po chodniku, ku krzewom widocznym po drugiej stronie. 
Rozwścieczone wróble zniżają lot, usiłują wydzierać mi kępki sierści. 
Chowam się między kłujące, sterczące gałązki róż. 
Jesteś tu bezpieczny. Ptaki unikają miejsc, gdzie mogą stracić pióra. Rybie ości z 
resztkami wędzonego mięsa wabią spod kamiennej ławki. Wybiegam z krzaków, 
chwytam rybę, zanoszę w gęstwinę. Trochę tłuszczu, skóra, ogon... 
Zjadam jeszcze miękkiego ślimaka, który pełzał po zielonej łodydze. 
Żołądek potrzebuje jednak więcej. Brzęczenie, bzykanie... Znajduję wąski tunel 
ocieniony liśćmi. Nora! Uciekam od niej jak najszybciej, bo osy założyły tam gniazdo.

36 
Nora należała kiedyś do szczurów, a więc w pobliżu mogą mieszkać także inne gryzonie... 
Pas różanych krzewów urywa się niespodziewanie. Niżej piętrzą się spękane, betonowe 
bloki. Skarpa jest niska. Skaczę i ląduję na mchu maskującym szare płaszczyzny. 
Przewracam się i nagle dostrzegam wpatrzone we mnie szczurze oczy. 
Nastawia uszy i strzyże ku mnie wibrysami. Zbliżam się, a ona, chociaż zaniepokojona, 
nie odchodzi, lecz przeciwnie, wysuwa nos i dotyka... Dokładnie obwąchała moją 
głowę, kark, boki... 
Znika zmęczenie, znika poczucie osamotnienia, strach już nie obezwładnia, zadrapania 
i skaleczenia nie bolą. Liżę jej pyszczek, wspinam się, chwytam zębami za kark i 
obracając przytrzymuję z boków łapkami. Ciepły, nie owłosiony ogon jeszcze bardziej 
podnieca i zachęca. Wchodzę w nią gwałtownie i szybkimi ruchami chcę przyspieszyć 
wytrysk. 
Podniecenie trwa i trwa. Poruszam się do przodu i do tyłu, zaciskam zęby, byle prędzej 
uwolnić się od wewnętrznego ciężaru i napięcia. 
Z wyprężonym grzbietem, z zamglonymi oczami stara się utrzymać równowagę. 
Czuję przyspieszone bicie jej serca. Leciutko gryzę ją w uszy i kark. Uszczęśliwiona, 
uległa, pokorna oddaje się... Już... 
Schodzę z niej zaspokojony i radosny. Ociera się o mnie całym ciałem. 
Razem zagłębiamy się w ciemnych, wilgotnych bunkrach. 
Nie myślę już o powrocie do tamtej nory, do tamtej samicy, tamtych korytarzy i kanałów... 
Prowadzi mnie znanymi sobie ścieżkami, a ja idę z nosem zanurzonym w jej 
podbrzuszu, wdychając jej zapach, czując jak wzbiera we mnie pragnienie posiadania 
właśnie jej i tylko jej. 
Oszołomiony spełnieniem i zapachem nowej szczurzycy, pieszczotliwie chwytałem 
zębami koniuszek jej ogona. Prowadziła mnie do nory ukrytej za betonową ścianą, do 
zapasów jedzenia, do ciepłego i wygodnego legowiska, w którym położę się na grzbiecie 
lub boku, rozkosznie przeciągając i ziewając. Szedłem jednak za nią nie tylko w poszukiwaniu 
bezpiecznej siedziby. Potrzebowałem długiego snu, nie przerywanego krzykiem, 
hukiem, pogonią, strachem... A długotrwały strach może zabijać jak trucizna czy 
pułapka z zaciskającym się drucianym kołnierzem. Chciałem się uwolnić właśnie od tego 
dławiącego strachu, od lęku, nie tylko zewnętrznego, ale także od przerażenia wypełniającego 
wszystkie myśli, tęsknoty, pragnienia i przeczucia. 
Tak niedawno widziałem samotne, otępiałe szczury, przewracające się w drgawkach, 
ze zwężonymi źrenicami, w których był już tylko strach, odbierający im siły nie tylko 
do dalszej drogi, lecz także do starania się o pożywienie... Paraliżujący strach, który pozbawił 
je możliwości obrony, bo zniszczył przekonanie, że jakakolwiek obrona jest 
możliwa. 
Ile dzieliło mnie od takiej bezsiły? Kiedy przeobraziłbym się w wychudzonego 
szczura, nastroszonego, bezpłciowego, niewrażliwego nawet na głód, zdychającego pod 
piwniczną ścianą? 
Czułem, że ta właśnie samica o długim, różowawym ogonie może mnie uratować. 
Oglądała się zalotnie, sprawdzając, czy idę jej śladem. Wiedziałem, że jest ze mnie 
zadowolona. 
Po betonowych stopniach zbiegliśmy w dół na wilgotną posadzkę. Wapienne nacieki 
sączyły się ze ścian. Białe stalaktyty błyszczały w słabym, wpadającym z góry świetle.

37 
Ciężka i nieprzystępna ściana, do której mnie doprowadziła, wydawała się kończyć naszą 
wędrówkę. 
Zniknęła? Zapadła się? Jeszcze przed chwilą muskałem wibrysami jej ogon. Nie ma 
jej. Zdziwiony sprawdzam wokół każdy szczegół, w obawie, że wpadnę w nie znaną 
pułapkę... 
Usłyszałem pisk dochodzący z dołu i znowu poczułem silny zapach jej gruczołów. 
Wysunęła głowę spod wapiennego nacieku. Obok odstawała przerdzewiała siatka, 
osłaniając wejście do wąskiego korytarza. 
Wcisnęła się tam, znając widocznie drogę. Szedłem teraz jak najbliżej, bojąc się, że 
znowu ją zgubię. 
Doszliśmy do długiego ciągu podziemnych sal, wypełnionych sprzętami i urządzeniami. 
Szła środkiem pewna siebie, nie ukrywając się, nie chowając za sprzęty. Ludzi 
nie było tu od dawna. 
Wdychałem zapach żarcia, przemieszany z wonią stęchlizny i butwienia. Skrzynki 
sucharów, worki z mąką i kaszą, puszki mięsa i tłuszczu wyciekającego dziurami wyżartymi 
przez rdzę, torby z liśćmi herbaty, ziarnem kawy, tekturowe pudełka zwilgotniałego, 
mlecznego proszku. Za wypełnionymi pod sufit pomieszczeniami znajdowały 
się następne, jakby ta nieprawdopodobna ilość jedzenia nie miała końca... 
To dlatego młoda samica przyciągnęła mnie lśniącą, puszystą sierścią i tak silnym, 
rozkosznym zapachem. 
Nigdy nie była głodna, nigdy nie musiała zdobywać pożywienia, walczyć o każdy 
kęs, bronić i wydzierać silniejszym lub słabszym. 
Najedzona, nasycona, spokojna i pewna, że zawsze w tym samym miejscu znajdzie 
górę żarcia, trącała mnie teraz nosem i szczypała delikatnie w boki, zalecając się i domagając 
ponownego zaspokojenia. A ja po prostu chciałem tylko jeść, jeść i jeść... 
Czyż miało znaczenie, że żarcie było zjełczałe, zwietrzałe, gnijące, przegniłe, zbutwiałe, 
jeżeli nagle spiętrzyło się nieprawdopodobną masą przed wygłodzonym, wynędzniałym, 
liniejącym, chorym, zapchlonym i przerażonym szczurem? 
Usiadłem na worku pełnym słodkości i pochłaniałem je, jakbym chciał zjeść całą górę, 
przenieść ten ogrom do swoich kiszek. 
Samica ledwie skubnęła zębami cukrową powierzchnię i nadal trącała mnie, szczypała, 
ocierała się, dotykała, kładła głowę na moim karku, chwytała łapkami ogon, starając 
się przyciągnąć moją uwagę. 
Pożerałem, połykałem, wypełniałem się jedzeniem, nie mogąc uwierzyć, że jest go 
aż tyle i że w zdobywanie nie muszę wkładać najmniejszego wysiłku. 
Czekała, aż skończę, niecierpliwie trącając mnie łapką, nosem, wibrysami. Stawała 
się coraz bardziej niezadowolona i zdenerwowana moją obojętnością na jej zapachy, 
kształty, gładkości, powaby ogona i podbrzusza. W końcu uszczypnęła mnie w ucho. 
Zabolało, lecz nie przestałem jeść, chociaż mój brzuch zaokrąglił się już i stwardniał. 
Rozzłoszczona powtórnie wbiła zęby w moje ucho. Pisnąłem z bólu i odepchnąłem ją 
silnie nogami aż między worki. Jadłem dalej, a ona stała w pobliżu, dysząc z gniewu i 
podniecenia. 
I nagle poczułem, że więcej zjeść nie mogę, chociaż chciałbym zjeść wszystko, aż po 
ostatnią kruszynę, ostatnie ziarno. 
Młoda Szczurzyca chce być ze mną szczęśliwa... 
Unosi ogon, kręci się, czołga, pełza, przewraca na grzbiet. Lecz mnie nażartego i zaspokojonego 
ogarnia przemożna senność.

38 
Jeszcze przez chwilę wyczuwam jej wibrysy i wilgotny język gładzący mnie po 
skroni. 
Przebudzenie. Samica czyści zębami futerko na brzuchu. Rozgarnia sierść i przemywa 
językiem sutki. Szczury z jej rodziny obwąchują mnie, oglądają, dotykają, podszczypują... 
Przestraszyłem się, bo z wypełnionym żołądkiem nie miałem szans na ucieczkę. 
Tym bardziej że idąc z nosem przy ogonie młodej samicy nie zapamiętałem dokładnie 
drogi i teraz nie umiałbym stąd uciec. Zesztywniałem, naprężyłem mięśnie i czekałem. 
Szczury obejrzały mnie, polizały i rozleniwione rozłożyły się wokół. Uniosłem się, 
ziewnąłem, przeciągnąłem i znowu spałem. 
Czas mija, a ty siedzisz w olbrzymiej masie jedzenia i nie masz zamiaru stąd wyjść. 
Wyjść? A po co, jeżeli tu, w głębokiej szarości starego bunkra znalazłem wszystko, 
czego może potrzebować szczur? 
Tam, na zewnątrz, pozostały psy, koty, sowy, gawrony, jastrzębie, lisy, kuny i 
Szczurołap... 
Leżysz na grzbiecie, z pyszczkiem wypełnionym jedzeniem, wspominając niedawne 
karkołomne wędrówki za byle zeschniętą skórką chleba. Tam pożerałeś nawet mydło, 
świece i olej spływający z silników. Ludzie zabijali szczury, konie, kury i nawet siebie. 
Dlatego każdy dzień przynosił niepewność. 
Tu żyjesz spokojnie, bez lęku, żyjesz powolnie i sennie, nie oczekując jakichkolwiek 
zmian, bo mogą to być tylko zmiany na gorsze. 
Dopiero teraz, kiedy nic ci nie zagraża, rozumiesz, czym był tamten strach, który 
nigdy się nie kończył, lecz trwał i trwał, przepływał przez ciebie jak krew w żyłach. 
Nie tęsknisz za światłem dnia, nie żałujesz słońca... Tu panuje bezpieczna szarość, 
niekiedy bliska ciemności. 
Przyzwyczaiłeś się do mroku, omijasz skrzynie i przedmioty nie widząc ich, lecz 
wiedząc, że są właśnie tu. Poza szczurami i nietoperzami, które zwisają wysoko pod 
sklepieniem, wylatując jedynie sobie znanymi otworami, nie ma tu innych stworzeń. 
Staram się zapomnieć o ludziach, lecz nie potrafię. 
Dalekie drżenie ziemi, silniejsze lub słabsze wstrząsy, po których drżą metalowe 
puszki, na pewno wywołują ludzie. Szczury wiedzą o tym i przystają na krótko, wysuwając 
wąsy ku górze, słuchają, czy odległy huk nie zacznie się zbliżać. Niepokój mija, 
gdy ustanie drżenie betonu, metalu i szkła. Wtedy mieszkające tu szczury opadają na 
przednie łapki i powracają do zwykłego życia w cieple, sytości i senności. 
Dopiero teraz zauważyłeś, że szczury stąd nie wychodzą na zewnątrz. Są za grube, 
by przecisnąć się wąską rynienką kanału łączącego podziemny labirynt bunkrów ze 
światem. 
Kiedyś weszły tu jak ty, wiedzione ciekawością i nadzieją stałego wypełnienia 
wiecznie głodnych żołądków, a gdy nażarty się i przeżyły rozkosz nasycenia, zrezygnowały 
z dalszych poszukiwań i wędrówek. Gdy po dłuższym okresie chciały przypomnieć 
sobie światło słońca, czerń nocy i delikatny powiew powietrza, były już za tłuste, 
a może i zbyt leniwe, by z trudem przeciskać się z powrotem... Pozostają tu aż do 
starości i śmierci. Stare i niedołężne, rozdęte obfitym żarciem i brakiem ruchu dogorywały 
samotnie między puszkami z tłuszczem i workami z mąką. 
Inne, dotknięte paraliżem, tak częstym u starych szczurów, ciągnęły opasłe brzuchy i 
tylne kończyny, popiskując ostrzegawczo. Pozostawiają za sobą smugi moczu, kału i 
krew z brzuchów pokaleczonych, pościeranych aż do żywego mięsa.

39 
Kiedy niedawno, razem z młodą samicą, przebiegałem obok nich, nie rozumiałem 
tych spojrzeń pełnych zazdrości i bólu. 
Jest mniejsza, smuklejsza, o bardziej wydłużonym ciele. Zapewne dlatego z taką 
łatwością pokonuje otwór kanału. Właśnie zanurzyła się w nim i zniknęła, a ja, idąc tuż 
za jej ogonem, zaklinowałem się w połowie drogi. Teraz cofam się z trudem, pozostawiając 
kępki sierści na ostrych występach muru. 
Niecierpliwie czekam. Wróci, czy nie wróci? Biegam od ściany do ściany. Obgryzam 
z farby szerokie, stalowe drzwi zatarasowane stosami skrzynek i pudeł. 
Wraca. Przytula się do mnie. Pachnie nadmorskim piaskiem, kwiatami róży i wędzoną 
rybą. Obudziła wspomnienia... 
Tęsknię... Chętnie wróciłbym do domu otoczonego ogrodem, między korzenie drzew 
i szumiące trawy. Jadłbym świeży chleb, nagrzane słońcem owoce, chrupiące pestki. 
Może odnalazłbym drogę do portowego nadbrzeża? 
Tu objadam się czekoladą, mlecznym proszkiem, przegryzam karton wypełniony sucharami. 
Napięcie... Pragnienie. Znowu nabrzmiewają gruczoły pod ogonem... 
Dlaczego zrzuca mnie z grzbietu? Dlaczego nie pozwala objąć się łapkami? Czyżby 
spodziewała się potomstwa? 
Gonię ją, ścigam, zapędzam między skrzynki... 
Z pordzewiałych puszek wycieka tłuszcz, okleja mi łapki. 
Szczurzyca upada, przewraca się na grzbiet. Wysmarowana, oślizgła, lepka szybko 
biegnie do wyjścia... Chce wykąpać się w piasku lub wodzie, wyszorować zabrudzone, 
zatłuszczone futerko, aż znów będzie lśniące i jedwabiste. 
Już ją doganiam... Przeciska się z trudem, tylko dzięki warstwie śliskiego tłuszczu. 
Mnie zatrzymuje wielki, rozdęty brzuch. 
Piszczę z wściekłości. 
Ślady jej zapachu stają się coraz słabsze i słabsze. Drapię pazurami, gryzę wystający 
kamyk. Z rozpaczą prę do przodu. 
Nagły, przeraźliwy ból ogona... Od tyłu podgryza mnie szczur, kąsa dotkliwie, gryzie 
w jądra... Staram się jeszcze przecisnąć do przodu, chociaż wiem, że to niemożliwe. 
Cofam się, zapieram łapkami, chcę się obrócić. Następne ugryzienie w nasadę ogona 
jest jeszcze boleśniejsze. Napieram tyłem na kąsającego mnie szczura, wykopuję go 
tylnymi łapkami. Przekręcam się w ciasnym, korytarzu. Jestem teraz kulą rozwścieczonego 
mięsa, pokrytą nastroszoną sierścią. 
Intruza już nie ma. Atakował, wiedząc, że nie mogę się odwrócić. Uciekł, bojąc się 
moich zębów. To stary, gruby szczur, skazany na pozostanie tu aż do śmierci. Gryzł 
mnie ze złości, zazdrości, zawiści... 
A ty? Czy kiedykolwiek przeciśniesz się na drugą stronę? Serce wali, boki drżą, zęby 
szczękają. Boisz się, że ty też zostaniesz tu do końca! 
Czekam, czekam na jej powrót. Odchodzę, by się najeść. Wracam. Szlifuję zęby na 
zmurszałej desce. Wsuwam głowę do otworu. Nozdrzami wyławiam słabe zapachy dochodzące 
z zewnątrz. Biegnę do skrzynek. Pożeram czekoladę. Krążę pod ścianami, 
biegam w kółko. Wracam. Wsuwam się w otwór i nagle czuję jej zapach, silną woń 
mojej samicy. Słyszę jej pisk i szamotanie, jej zdenerwowanie i lęk. Już wiem, że nie 
może przecisnąć się z powrotem. Jest za gruba. Najadła się wilgotnego ziarna wprost z

40 
kłosów, zmyła z futerka tłuszcz i teraz najedzona, puszysta, ciężarna nie może już wrócić.
Siedzimy z dwóch stron korytarza, piszcząc, złoszcząc się i wciąż ponawiając próby 
przeciśnięcia się do siebie. 
Masz zapewnione jedzenie i bezwietrzny chłód starego bunkra... Z wysoka dobiegają 
piski nietoperzy, ale pod sklepienie, po gładkich, śliskich ścianach nie wspiął się nigdy 
żaden szczur. Twoja szczurzyca znajdzie po tamtej stronie świat niebezpieczeństw, 
czyhających drapieżników, pułapek, głodu i lęku. 
Gryziesz ściany, biegasz od skrzynki do skrzynki, od muru do muru, od nieszczęsnego 
otworu do pełnych jedzenia pomieszczeń. 
Odchodzi. Niebawem powróci i słysząc chrobot twych zębów i przeraźliwy pisk, daremnie 
będzie próbowała zagłębić się w wąskim korytarzu. 
Tyjesz, powiększasz się, rozrastasz, grubiejesz. Będziesz tłustym, powolnym, zapasionym 
szczurem. 
Boisz się, jak wówczas, gdy widziałeś zwierzęta rozkrawane na stołach, ich wypatroszone 
bebechy, śmierć, wśród której ty byłeś ostatnią wolną i żywą istotą. Nie po to 
chyba przetrwałeś, by wejść do betonowej pułapki, w której napełniony, nasycony, nażarty 
będziesz tkwił, aż do ostatniego uderzenia serca? 
Słuchasz głosów nietoperzy i kropli spadających co pewien czas. Wciąż od nowa 
próbujesz wdrapywać się na gładkie ściany i znowu odpadasz... 
Gdybym tylko mógł, porzuciłbym te spokojne, bezpieczne kąty wypełnione żarciem, 
dla nie kończącego się nigdy miejskiego kanału, żeby iść, iść, iść. Zostawiłbym je dla 
nory rozgałęziającej się pod powierzchnią portowego nabrzeża, dla nory o wielu wejściach, 
prowadzących we wszystkie strony świata. 
Krążę tymi samymi ścieżkami, pod tymi samymi ścianami, w obłąkańczym marszu 
w kółko, po własnych śladach... 
Nie wiem nawet, czy świeci słońce, czy pada deszcz? Czy jest gorąco, czy chłodno? 
Tylko kiedy nadciąga burza, słyszę echo piorunów uderzających w nadmorski las. 
Wkrótce przestaniesz biegać, podskakiwać, wdrapywać się, poruszać jak szare, ożywione 
wahadło. Przestaniesz stawać na tylnych łapkach, unosić głowę ku górze, skąd 
spadają szare szczątki światła, i słuchać głosów dochodzących z otworu, którym kiedyś 
tu wszedłeś. 
Przestaniesz wierzyć, że można stąd kiedykolwiek wyjść. 
Huk motorów, warkot świdrów, zgrzyt zardzewiałych zawiasów, jęk żelaznych zamków, 
skrzypienie, łomotanie, uderzanie, piłowanie, wiercenie... 
Bunkier zadrży, zadygoce... Ciężkie drzwi, pod którymi leżałeś w półśnie, rozewrą 
się, a obluzowana połowa jęknie i runie pod własnym ciężarem. 
Do wnętrza wpadnie światło latarek, zapach jesiennego deszczu, szeleszczące ludzkie 
głosy. 
Wejdą zwaliści, potężni ludzie w hełmach, świecąc latarkami. Rozdepczą umierającego 
pod ścianą szczura i przystaną na mgnienie zaskoczeni jego rozpaczliwym piskiem. 
Na wpół oślepiony światłem, oszołomiony powietrzem, przemkniesz między ciężkimi 
butami, przeskoczysz stalowy próg, by jak najszybciej wymknąć się z zamkniętego 
kręgu betonowych ścian i zwężających się przejść, którymi nie można już powrócić.

41 
Szczury stąd są większe i silniejsze od ciebie. Ich gęsta sierść jest dłuższa i bardziej 
matowa. Łukowato wygięte, żółtawe siekacze połyskują groźnie w półmroku. Rosną 
szybciej, są twardsze i odporniejsze niż twoje zęby. Miejscowe szczury bezustannie 
ścierają je i szlifują. I nawet, gdy śpią, słychać przytłumione odgłosy zgrzytania. 
Ołowiane osłony starte są do błyszczących opiłków i wiórków. Ty też zaciskasz 
szczęki na miękkim metalu, przegryzasz kolejne warstwy grubego kabla, aż do ostatnich, 
miedzianych drutów, których dotknięcie wywołuje delikatne mrowienie i pieczenie 
dziąseł. Dość! Boję się, że moje zęby wykruszą się lub złamią... Obok mnie wygięte, 
ciemne grzbiety nadal zaciekle rozgryzają i miażdżą ołowiane rurki. 
Duże i silne patrzą obojętnie, jak chodzisz po ich kanałach i ulicach. Jesteś tylko 
przybyszem, znacznie mniejszym, a więc niewiele znaczącym, obcym szczurem. Są tak 
pewne siebie, że niekiedy pozwalają ci zaglądać do swych nor. Wolisz jednak trzymać 
się od nich z daleka... Mogłyby cię zagryźć z łatwością i wiedzą o tym. Wystarcza im 
świadomość własnej siły i mojego strachu. Zadowolone i nażarte od czasu do czasu muskają 
wibrysami mój grzbiet i ogon. Czy chcą, żebym się ich bał? 
Staram się zachowywać zwyczajnie. Gwałtowne odruchy obrony lub ucieczki mogłyby 
być uznane za przejaw mojej słabości i wywołać ich atak. Te szczury nie boją się 
nawet człowieka. I często w środku dnia spacerują między ludźmi. 
Pchły z tych dużych szczurów, przyzwyczajone do przegryzania twardszej i grubszej 
skóry, od dawna buszują w twej sierści, a ty chociaż tak się starasz, nie potrafisz ich 
wyłapać. Najboleśniej tną cię w grzbiet, tam, gdzie nie sięgasz zębami i pazurkami. 
Jakże swędzą te ukąszenia w miejscu, gdzie grzbiet się kończy... Obracasz się w kółko 
gryząc własny ogon. 
Pchły krążą wokół nasady ogona, przechodzą niżej, ku pachwinie i na podudzie, biegają 
po brzuchu, wokół sutek. 
Wysuwam język i rozdzielam zębami skołtunione włosy. Pchły znów przeniosły się 
wyżej, ukryły w sierści na bokach i na karku. Staram się podrapać... Wypędzam je nerwowymi 
ruchami uniesionej tylnej nogi. Zanurzam pazurki i rozczesuję polepione włoski 
tak długo, aż swędzenie ustanie. Daremnie. Przenoszą się z miejsca na miejsce. 
Swędzi mnie już całe ciało. Siedzę cierpliwie, rozczesuję, chwytam, wygryzam, łapię, 
drapię... Usypiam, wyczuwając nadal chodzące po mnie pchły. 
Z piwnic, schodów, składów, kanałów wciąż dochodzi zgrzytanie twardych zębów i 
pazurów żłobiących w murze i ziemi kolejne tunele, przejścia, korytarze, labirynty. A 
mnie bolą pokaleczone dziąsła, z których sterczą spiłowane, spłaszczone zęby. 
Wyruszam z wielkimi szczurami na wyprawy. Przez otwory w płocie przechodzimy 
do rozległego ogrodu. Powietrze, słońce, śpiew ptaków i plusk przepływającego strumienia... 
Przed nami ściany tak jaskrawo białe, że boję się do nich zbliżyć. Jednak otaczające 
mnie szczury idą dalej. Po wysłonecznionym tarasie chodzą ludzie. Podchodzimy bezszelestnie, 
prześlizgujemy przez szczeliny w kamiennej balustradzie. Przed każdym ze 
starych ludzi, siedzących przy niskich stołach, człowiek w białym fartuchu stawia talerz 
pełen jedzenia. 
Zapach ciepłego, tłustego żarcia skręca kiszki. Nozdrza poruszają się nerwowo. Wysunięte 
ku górze nosy drżą zachłannie. 
Ludzie jedzą powoli, smakują, próbują, leniwie obracają pokarm w ustach. 
Człowiek roznoszący jedzenie już odszedł, teraz szczury błyskawicznie wyskakują z 
zakamarków, wskakują na ławy i stoły.

42 
Starzy ludzie zachowują się niezgrabnie i niezaradnie. Chwytają palcami powietrze, 
biją łyżkami w stół, strącają talerze na posadzkę. Czyżby nie widzieli szczurów buszujących 
na stole i tarasie? Ty też chwyciłeś w zęby ciepły, pachnący tłuszczem kartofel i 
połykasz duże kęsy. 
Nad sobą widzisz pomarszczoną twarz i oczy bez źrenic, bez blasku, bez światła. 
Ludzie są ślepi, chorzy, starzy. Ich skóra jest pożółkła i szara, wymięta i wyschnięta 
jak pergamin. 
Przerażeni, bezzębni, roztrzęsieni, zapłakani. Widzisz ich niewidzące oczy, śliniące 
się usta, rozczapierzone palce i już wiesz, że są bezbronni, że możesz im wyrwać i zabrać 
jedzenie, że oni bardziej boją się twego pisku niż ty ich krzyku i bicia łyżkami w 
stoły na oślep. 
Talerz spada, rozbija się, a ty zeskakujesz ze stołu, by wśród skorup ostrożnie jeść 
kleistą, rozgotowaną kaszę. 
Wielkie szczury nie przejmują się krzykiem staruchów. Wskakują ludziom na plecy i 
ramiona, wspinają się po ich kolanach, wdrapują na głowy. Ludzie cofają ręce, bojąc się 
ugryzień i dotyku. 
Zanim przybiegnie człowiek, który rozdawał im jedzenie, talerze są już puste, a my 
pod łopianami, pod werandą, w krzakach róż i jaśminów, wśród tulipanów, goździków i 
nasturcji porastających klomby, pożeramy zdobyte ziemniaki, kluski, kawałki mięsa, 
kruchego ciasta, chleba. Teraz wielkie i grube szczury kłócą się o co smaczniejsze kąski, 
odpędzając, wyrywając, zabierając sobie sprzed nosa. Są nażarte, lecz chcą zjeść 
jeszcze więcej, jeść ciągle, najeść się do ostatecznego nasycenia. 
Przez dziury w płocie, przez ulicę powracamy do swych siedzib w kanałach. W nocy 
znowu będziesz słuchał zgrzytania ich zębów o metalowe osłony kabli i rur. 
Przeczuwałeś, że porywanie jedzenia wprost ze stołów nie może trwać długo. Ludzie 
zniecierpliwią się i będą chcieli nas wyłapać. Ślepi wezwą na pomoc widzących, a ci 
bez nóg – poruszających się szybko i zwinnie. 
Następny dzień, następna pora ludzkiego jedzenia rozproszyła moje obawy. Znowu 
wtargnęliśmy na ustawione wzdłuż tarasu stoły, chwytając, pożerając, porywając, co 
tylko się dało. Przerażeni starcy walili łyżkami, gdzie popadło, wyjąc, jęcząc i plując. 
Przebiegałem właśnie od krawędzi ku talerzowi wypełnionemu dymiącymi ziemniakami, 
obficie okraszonymi słoniną, gdy nagle potoczyły się ku mnie jasnoniebieskie, 
szklane oczy. Wypadły z twarzy pochylającego się nad stołem starca. Jego dłonie szukają 
ich teraz po omacku, błądzą po ceracie i w talerzu. Spojrzałem w górę, zajrzałem w 
puste tunele oczodołów... 
Ludzkie ręce daremnie krążyły, starając się nas schwytać, zmiażdżyć, odpędzić. 
Głodni i rozzłoszczeni ludzie chwytali łapczywie to wszystko, czego nie zdążyłyśmy 
porwać i zjeść. Dłonie spadały na ciepłe jeszcze ziemniaki, by natychmiast wepchać do 
ust rozgniecioną, kruchą masę. Ludzie krztusili się, dusili i kasłali, chcąc pożreć jak 
najwięcej, w jak najkrótszym czasie. 
Pomarszczeni, łysi, trzęsący się staruszkowie wyjmowali porcelanowe zęby i międląc 
kartofle samymi dziąsłami sapali z bezsilnej nienawiści. Odsuwam się, zaciśnięta 
pięść wali w deskę, a ja po poręczy krzesła schodzę pod stół, gdzie łomocą nogi, kikuty, 
protezy, a między nimi tyle strąconego, zwalonego żarcia. 
Umykamy ku otworom w balustradzie tarasu, przechodzimy przez kwiecisty klomb, 
przeskakujemy wąziutki strumyczek i zapadamy w ścieki, rynsztoki, śmietniki, piwnice.

43 
Wielkie szczury podskakują, popiskują, koziołkują, gonią się z radości, z napełnienia, z 
obfitości jadła wydartego ślamazarnym ludziom. 
Jutro będzie przecież następny dzień i następna wyprawa. 
Twoje lęki ustąpią, znikną złe przeczucia, sny będziesz miał spokojne i tylko w najdalszych 
zakamarkach pamięci będziesz wyczuwał cichą obecność Szczura, któremu 
wykłuto oczy żelaznym prętem, i Szczurołapa, który gdzieś istnieje, zabija blisko lub 
daleko, a ty boisz się go spotkać. 
W masie czujemy się pewne siebie, bezpieczne i odważne. Bezgłośna gromada ciągnących 
ku tarasowi szczurów, cienie wśród łodyg, cienie na ścieżkach, jakby toczące 
się szare kamienie... Wszyscy idą, więc trzeba iść. Wszyscy wiedzą o starości, słabości i 
ślepocie tamtych ludzi, a więc trzeba im zabrać, wyrwać, podkraść pachnące, ciepłe i 
smaczne żarcie. 
Oni nie są groźni, chociaż krzyczą i usiłują walczyć o swoje. Ich złość cię nie przeraża. 
A cóż cię przeraża, szczurze, idący w masie zachłannych i wiedzących czego chcą 
szczurów? Szczury są z przodu, z tyłu, z boków. Idą przed tobą i za tobą, a ty polegasz 
na ich ostrożności, spostrzegawczości, węchu, strachu, doświadczeniu. 
Przekroczyły już strumień, już zbliżają się do klombu, skąd widać ciemne otwory w 
białej balustradzie. 
Ludzie z drągami, łopatami, szpikulcami wyskakują nagle zza drzew, pojawiają się, 
zagradzają drogę. Biją, walą, tratują, miażdżą, kłują, rozdeptują. Są i psy, ujadające, 
chwytające w paszczę, zagryzające, tarmoszące. 
Uciec byle gdzie. Ukryć się, schować, zamaskować, wcisnąć w bruzdę, w szczelinę, 
wnękę. 
Trawnik jest gładki i dopiero teraz widzę, że go przystrzyżono, że trawa jest krótsza 
niż wczoraj. Na zielonym trawniku naszą szarość widać z daleka. Widzą ją doskonale 
łomocący kijami ludzie i krztuszące się z nienawiści psy. 
Zaczął się wyścig o życie. Spadający kij miażdży mi ogon. Skręcam się z bólu. Biegnę. 
Przeskakuję nad butem usiłującym mnie rozgnieść. Skaczę w strumień i daję się 
porwać mętnej, lecz wartko płynącej wodzie. Wychodzę na brzeg przerażony, zmarznięty, 
mokry, wylizuję siną, przekrwioną skórę. 
Skończyły się wyprawy do jasnego domu, zamieszkanego przez ludzi, którzy nie 
potrafili bronić się przed szczurami. Skończyły się ciepłe ziemniaki obsypane chrupiącymi 
skwarkami i ociekające tłuszczem. 
Jednak jutro masa szczurów ponownie zmierza ku murom okalającym ogród. Przekracza 
je i ostrożnie sunie ku strumieniowi i ciągnącej się za nim zielonożółtej płaszczyźnie 
trawnika. 
Zatrzymujesz się, wciągasz powietrze, nastawiasz uszy. Ludzie stoją za drzewami, 
słyszysz ich oddechy i przytłumione warczenie psa. Kilka młodszych szczurów przeskoczyło 
jednak strumień. Śmigają przez trawnik ku migocącej wśród krzewów białej 
balustradzie. 
Ludzie już biegną. Szaro-krwawe plamy drgają w trawie. Zawracasz. W nocy śni ci 
się podstarzały Szczurołap, któremu z talerza porywasz drewnianą piszczałkę. 
Następnego dnia, w porze ludzkich posiłków, czujesz się nieswojo. Przyzwyczaiłeś 
się do tych wypraw i teraz, gdy wiesz, że ślepcy tam spokojnie jedzą okraszone słoniną 
kartofle, a ty nie możesz im niczego zabrać, ogarnia cię gwałtowny, przejmujący głód i 
złość.

44 
Na ulicy pod ścianami też siedzą ślepi, beznodzy, bezręcy, jęczący, gnijący, rozgorączkowani, 
umierający, głusi. Wypatruję jedzenia w stojących przed nimi miskach. 
Tam jednak leżą tylko okrągłe blaszki lub podłużne papierki. 
Długowłosy żebrak o wąskich, bladych ustach i oczach zasłoniętych czarnymi 
szkłami przeżuwa mączne kęsy. 
Położył bułkę na płóciennym tobołku. Podbiegam i z bułką w pyszczku niknę w rozbitym 
oknie piwnicy. 
Wąski kanał zamienia się w szeroką arterię, środkiem której toczą się brunatne ścieki. 
Biegnę wzdłuż pochyłości, starając się nie stracić równowagi. Rozwidnia się, rozjaśnia 
i nagle słyszę monotonny plusk wody uderzającej o kamienie. 
Mija mnie kilka szczurków podążających za matką. 
Może zawrócić? Zatrzymuję się na wysłonecznionej krawędzi i stając na tylnych 
łapkach unoszę głowę ku zwisającej kępie zieleni. Słoneczne światło przebija liście na 
wysokim brzegu. 
Śliska, pokryta brunatnymi glonami ściana migoce w promieniach. Siedzę na kamiennym 
obramowaniu, przymykam powieki i czuję jak słońce przenika sierść, skórę, 
krew, kości, rozgrzewa, rozleniwia. 
Już się nie boję, już czuję się bezpieczny, chociaż Tamten pozbawiony oczu Szczur 
ponownie wypełnił mój mózg przeraźliwym wołaniem... Stary Szczur ze zmierzwioną, 
nastroszoną sierścią rozgląda się pustymi oczodołami. Nagle rozwiewa się, rozmazuje 
w migotliwych promieniach, znika. 
Nie poruszam się, słucham szeptów przepływającej rzeki. 
Między zamknięciem a otwarciem oczu przenoszę się, przechodzę, przemykam, walczę, 
zabijam, zdobywam, rozważam, przepływam, gryzę, rozkopuję i powracam znowu 
w to samo, bezpieczne miejsce. 
Między zamknięciem a otwarciem oczu jestem sobą i tym, kim byłem i kim się stanę.
Jestem małym, drobnym szczurkiem drżącym przed potężnymi szczękami ojca. 
Przytulam się do brzucha matki pachnącego mlekiem. 
Wibrujący dźwięk... To nie złudzenie! Głos piszczałki dociera z wysoka, zza prześwietlonych, 
nieruchomych liści. Potrącony stopą spadający kamień budzi niespokojne 
echa w mrocznym tunelu. 
Ciężki, zepchnięty nagle głaz uderza w ścianę tuż obok... Zsuwa się... Omal mnie nie 
miażdży. 
Poruszenie liści i powietrza... Łapki ześlizgują się z mokrej krawędzi i wpadam w 
jednostajny, lecz silny nurt. 
Unosi mnie ku bezbrzeżnej, oślepiającej przestrzeni. Szamoczę się, daremnie usiłuję 
wrócić na kamienną krawędź. Płynę pod prąd. Przebieram łapkami... Natarczywe fale 
zalewają mi nozdrza i oczy. 
Połykam krople, usiłuję wyskoczyć, lecz zapadam się coraz głębiej i głębiej w wodę. 
Poruszam się rozpaczliwie, popędzany przeczuciem śmierci, która czeka tam niżej, na 
srebrnoszarym dnie. 
Staram się trzymać głowę wysoko. Steruję ogonem, usiłując wypatrzyć jakiekolwiek 
miejsce, na którym mógłbym się zatrzymać. 
Płynę, płynę i płynę nie widząc nic poza zielonawoszarą powierzchnią. Porywa mnie 
wir. Wypływam półżywy, opity wodą.

45 
Cień zakrywający światło zniża się, opada. Śledzi moje nerwowe, chaotyczne ruchy. 
Jest tuż, tuż. Biały ptak z błyszczącym dziobem koniecznie chce mnie schwytać. Szybszy 
nurt wody zagarnia mnie tuż sprzed jego dzioba. Płynę, a ptak siada przede mną na 
falach i wyciąga czerwony, kłapiący dziób. 
Z boku dostrzegam mokry, wydłużony, lśniący czernią kształt. Zwracam się ku niemu 
resztkami sił, wczepiam pazurami, zębami, owijam ogonem. Wypełzam na grubą, 
szorstką linę, zanurzającą się i podnoszącą w falach. Odruchowo zaczynam po niej biec 
w kierunku, gdzie unosi się stromo nad wodą. 
Ptak chwyta dziobem linę, jakby chciał strącić mnie do rzeki. Lina napręża się, smaga 
powierzchnię. Ptak krąży wypatrując czegoś w nurcie... Leci w dół. 
Lina biegnie teraz pionowo ku górze. Ptak odlatuje ze srebrzystą rybką w dziobie. 
Widzę ciemną ścianę z błyszczącymi otworami. Skaczę. Ociekający wodą ląduję na 
wysłonecznionych deskach, wśród skrzyń. 
Chowam się w najbliższą szczelinę, przywieram do desek, parskam, otrząsam się, 
pluję. Barka kołysze się, a ja, wciśnięty między skrzynie i liny, tęsknię za półmrokiem, 
w którym byłem tak niedawno. Przeraża mnie nie kończąca się przestrzeń, jaskrawe 
światło, krzykliwe, białe ptactwo. 
Może jeszcze nie otworzyłem powiek? Może zbudzę się w ciemnym tunelu, wśród 
szczurów poszukujących pokarmu? 
Daremnie przymykam i otwieram powieki w palącym blasku słońca. 
Rozciągnięty na gołębich piórach i poszatkowanych papierzyskach wpatruję się w 
ciemność. Wysoko nad nami pada śnieg, wyje wicher, a przenikliwy chłód obezwładnia 
wszystkie żywe stworzenia. Tu, z dala od zabijającego zimna, leżę spokojny, bezpieczny, 
szczęśliwy. Nie muszę wychodzić, biegać, zabiegać o żarcie, szukać i bić się z innymi 
szczurami o wyschnięte ucho świni, czerstwy chleb lub skórę z makreli. 
W norze, pod ogromnymi korzeniami drzew niegdyś ściętych przez ludzi, jest zacisznie 
i sennie. Tu nie dochodzi wiatr, a powietrze przepływa powoli, poruszane jedynie 
przesuwającymi się w korytarzach ciałami szczurów. Skórki, kostki, wyschnięte 
chrząstki, łupiny, a przy tym bliskość pełnych piwnic i magazynów... Jedzenia nie brakuje, 
a na martwych, dębowych korzeniach codziennie ścieram zęby. 
Wystarczy zejść niżej wzdłuż sięgającego w głąb korzenia, by trafić na zimny strumień 
pulsujący w piasku. To stąd las, szumiący niegdyś na powierzchni, czerpał życiodajne 
soki. 
Tylko my wiemy o tym źródle i tylko my gasimy w nim pragnienie. Wokół wyrosło 
wielkie miasto. Fundamenty, ściany, rury, przewody, kanały sięgają równie głęboko, 
jak korzenie starych drzew, po których na powierzchni nie pozostał ślad. Woda tu jest 
jednak smaczniejsza i nie pozostawia na języku gorzkiego lub kwaśnawego osadu, którego 
nie da się zatrzeć smakiem ziarna, chleba czy marchwi. 
Tam w mieście, nad zamarłymi korzeniami przewalają się pędzące pojazdy... Przyzwyczaiłem 
się już do ich bezustannego szumu. Nocą jeżdżą rzadziej lub nie jeżdżą 
wcale i właśnie po braku tych odgłosów poznajemy, że zapadła noc. 
Srebrzysta leży obok na wznak, wygodnie rozciągnięta wśród pociętych, potarganych, 
podartych szmatek, piór i skrawków bibuły. Na najbliższym śmietniku codziennie 
pojawiają się takie strzępy, a my znosimy je i układamy w naszym domu. 
Korzenie drzewa są miejscem najbezpieczniejszym z bezpiecznych, ponieważ nie 
wyczuwam tu najmniejszych śladów ludzi. Na zewnątrz wszystko pachnie ludźmi. Progi, 
mury, rynsztoki, ściany, kanały, cegły, piwnice, schody, spiżarnie, śmietniki są

46 
oznaczone ich wonią. Glina i muł w kanałach też niosą ich zapach. Kwaśny deszcz i 
woda spływająca z rynny też przypominają o nich. Ich odpadki i odchody stają się częścią 
naszego szczurzego życia. 
I tylko tu, w szczelinach i przejściach, wokół rozgałęzionych szeroko korzeni, nie 
wyczuwam ich złowrogiego istnienia. Nie dotarli tu... Nie wiedzą, że po wielkim lesie 
pozostały korzenie, podziemne kryjówki szczurów, do których nie zdołali wtargnąć i 
których nigdy nie poznają. 
Wyleguję się, przeciągam, ziewam, dotykam wibrysami głowy Srebrzystej i czekam, 
aż ucichnie ruch samochodów na powierzchni. 
Wtedy wyruszymy uzupełnić zapasy. 
Ten labirynt, pogrążony w ciemności, tylko gdzieniegdzie połyskujący fosforycznymi 
odblaskami próchna, odkryłem wkrótce po przybiciu barki do brzegu. 
Czy ścigał mnie dźwięk drewnianej piszczałki? Czy gonił kocur? Czy po prostu wyczuwałem 
wiszące w powietrzu niebezpieczeństwo? Nie pamiętam. Szukałem, uciekałem 
i nagle, tuż przed pyszczkiem dostrzegłem otwór w szarej płaszczyźnie asfaltu. 
Mogła to być nora, ale mogło być również głębsze pęknięcie, poszerzone przez spływającą 
wodę. 
Schodziłem niemal prostopadle w dół przez warstwy betonu, gruzu, piasku. Nagle 
wyczułem nogami twardą powierzchnię drzewa. Pojawiły się korzenie, korzonki, pędy 
rozrastające się wszerz i w głąb, a wokół nich przesmyki, korytarze, tunele łączące się, 
rozchodzące, zbiegające, przegrodzone osuniętą ziemią, rozszerzające się w wygodne 
pomieszczenia. Miejsce wydawało się wyjątkowe dla założenia gniazda. 
Usłyszałem znany mi dźwięk, chrobot szczurzych zębów wgryzających się w twarde 
drewno. To Srebrzysta gorliwie gryzła martwy korzeń dębu. Gryzła drewno znacznie 
częściej niż ja. Jej zęby rosły szybciej, więc musiała ścierać je niemal bezustannie, jednostajnie 
poruszając silnymi szczękami. 
Poza Srebrzystą wśród korzeni mieszkała Ślepa, która nigdy z podziemi nie wychodziła, 
żywiąc się trocinami, pędrakami, dżdżownicami oraz resztkami tego, co przywlokły 
tu inne szczury. W ciemności, gdzie znała każdy skręt i korytarz, wzrok nie był jej 
potrzebny. Przeważnie schodziła tylko do źródła, a później powoli i mozolnie wspinała 
się z powrotem do znanych sobie korytarzy. 
Tylko raz, kiedy zbliżyła się do dziury w asfalcie, zobaczyłem jej oczy. Były białoszare, 
bez blasku. Ich martwość podkreślały obwódki wyleniałej, jakby wypalonej skóry. 
Natychmiast przypomniałeś sobie drżącego z chłodu Tamtego Szczura, z krwawymi 
jamami zamiast oczu. On też bał się pozostać sam. 
Zawróciłeś i pobiegłeś w dół, a Ślepa wolno szła za tobą. Srebrzysta nie gryzła Ślepej, 
a Ślepa nie zwracała na nas uwagi. 
Duża nora Srebrzystej pachniała jeszcze poprzednim samcem. Opuścił ją niedawno? 
Mógł wpaść w pułapkę lub pójść za Szczurołapem. A może po prostu powędrował 
gdzieś przed siebie? Jego zapach słabł i słabł, aż zupełnie zniknął. 
Razem wgryzaliśmy się w ogromne masy twardego drzewa... Jak z oddali dochodził 
nas odgłos zębów Ślepej i szum przejeżdżających nad nami pojazdów. Wkrótce też 
znalazłem inne wyjście, przebicie do piwnicy pobliskiego, domu, w którego fundamentach 
puściły zmurszałe cegły. Wychodziliśmy tędy częściej niż górą, gdzie ryczały motory 
i naszczekiwały biegające psy. 
Niebawem wśród odgłosów zabrakło chrobotu zębów i świszczącego oddechu Ślepej. 
W korytarzu prowadzącym ku jej norze wyczułem zapach gnicia... Ślepa leżała na

47 
boku i nie była to już Ślepa, lecz rozkładające się mięso. Wkrótce też żuki i czerwie 
objadły Ślepą i pozostał z niej tylko szkielet. 
Wśród splątanych korzeni spoczywały szkielety psów, ptaków, ludzi, węży. Szkielet 
olbrzymiego człowieka odzianego w przerdzewiałe, podziurawione blachy, zwisał tuż 
przy naszym gnieździe i kiedy Srebrzysta poruszała się niespokojnie podczas snu, zaczepiała 
niekiedy pazurami o metal, wywołując dźwięczne zgrzytanie i pobrzękiwanie. 
Nie bałem się ogromnego szkieletu i podgryzałem niekiedy spróchniałe kości. Jednak 
ten przypadkowy dźwięk pazurów pocierających o blachę drażnił mnie, przypominając 
o prześladowaniach, pułapkach i pogoniach. Wydawało się, że pochodzi spoza korzeni 
naszego drzewa, stamtąd gdzie żył Szczurołap i na pewno nadal mnie poszukiwał. Kuliłem 
się, dreszcze wstrząsały grzbietem, a łapki drżały nerwowo. Metalowe blachy 
przeżarte rdzą groziły ostrymi, cienkimi krawędziami, o które łatwo było zawadzić futerkiem. 
Dlatego starałem się spać jak najdalej od ściany, której bok stanowił spoczywający 
nieco wyżej szkielet. 
Z miasta do podziemnego lasu docierały inne szczury i przeważnie zostawały tu, zadowolone 
ze znalezienia tak wygodnej kryjówki. Korzenie sięgały daleko i głęboko, 
więc poszczególne rodziny szczurów lokowały się na różnych poziomach, wśród odległych 
od siebie odgałęzień, nie przeszkadzając sobie, a nawet nie wiedząc o swym istnieniu. 
Wkrótce też pierwsze potomstwo moje i Srebrzystej podrosło i wywędrowało. 
Byłem szczurem spokojnym i nie atakowałem innych. Najbliższy śmietnik, do którego 
najczęściej zaglądałem, dostarczał nam masę jedzenia. Odkryłem też kolejne przejścia 
na zewnątrz, które poszerzyłem i powiększyłem. Wzdłuż rury z gorącą wodą dotarłem 
do piwnic i garaży. 
Na najdalszym krańcu, tam gdzie rozprzestrzeniły się cienkie odrosty korzeni, znalazłem 
wypłukaną przez wodę szczelinę, prowadzącą do rozległego placu. Wysadziłem 
nos między kamiennymi płytami i dostrzegłem wokół ludzkie nogi, wiele nóg. Poruszyłem 
wibrysami wyczuwając rozkoszny zapach. Dziąsła aż zabolały z pragnienia. W 
pobliżu leżał wafel wypełniony zimną, rozlewającą się substancją. Wyłowiłem woń cukru, 
jajek, mleka. Wylazłem, złapałem zębami rozmiękczony wafel i wciągnąłem do nory. 
Długo zlizywałem słodki, pachnący płyn... 
Ze Srebrzystą przychodziliśmy tu najchętniej o zmierzchu, gdy nasza barwa pozwalała 
poruszać się niezauważalnie. 
Pewnej nocy wyjrzałem spomiędzy kamiennych płyt i już, już miałem wyjść, gdy 
usłyszałem znajomy, ściszony głos piszczałki. 
Zamarłem, nadstawiłem uszu, słuchałem. 
On szukał mnie nadal... 
Srebrzysta nie pojmowała znaczenia tych dźwięków. Były jej równie obojętne, jak 
bełkotliwe i syczące głosy spacerujących ludzi, warkot motorów czy szum wiatru. 
Szybko wybiegła na zewnątrz, w stronę błyszczącego srebrzystego papierka i zaczęła 
zlizywać resztki słodkiego płynu, przymykając oczy z rozkoszy. 
Rozejrzałem się z niepokojem. Głos piszczałki dochodził równocześnie z wielu 
stron, bliższych i dalszych. Pomyślałem z przerażeniem, że raptem pojawiło się wielu 
Szczurołapów i okrążają nas równocześnie. Czy to możliwe? 
Dźwięk piszczałki brzmiał jednostajnie, nie zbliżał się i nie oddalał. A więc gra i 
wypatruje mnie... Echa nakładały się, przenikały, cichnąc w kamiennych i betonowych 
tunelach. Czyżby Szczurołap nie poruszał się? Nie chodził? Czy mógł przebywać w kilku 
miejscach równocześnie?

48 
Najbliższy dźwięk pochodził z miejsca, gdzie nie wyczuwałem nikogo. Srebrzysta 
pobiegła w tamtą stronę, a ja, chociaż z lękiem, ruszyłem za nią. Dźwięk stał się wyraźniejszy. 
Rozchodził się z góry, ze słupa. Nie widziałem Szczurołapa, tylko ciemną 
skrzynkę, z której wydobywał się głos. Srebrzysta biegła obojętnie, węsząc za słodkimi 
przysmakami. Dźwięk oddalił się, a gdy podchodziliśmy do następnego słupa, znowu 
zaczął się zbliżać. 
Szczurołapa nie widziałem. Słyszałem natomiast głos piszczałki. Chciał mnie zastraszyć? 
Czy tylko mnie? A może Srebrzystą? A może wszystkie inne szczury, które wybiegają 
nocą na place i ulice w poszukiwaniu słodyczy porzuconych przez ludzi? 
Srebrzysta zatrzymała się i zanurzyła zęby w lepkim lizaku. Pachniał jeszcze ustami 
człowieka. 
Od tamtej wyprawy na plac nie bałem się już głosu piszczałki, wiedząc, że sam głos 
nie może mnie ani schwytać, ani zabić, ani zmusić do pójścia za sobą ku piwnicom, kanałom 
i domom, gdzie być może czyha Szczurołap. Uwierzyłem, że to koniec moich 
wędrówek, że wiekowe, rozległe korzenie, zabetonowane, zakryte od góry, dobrze mnie 
chroniły i już nigdzie nie będę musiał uciekać. Miejsce wydawało się przecież najbezpieczniejsze 
z bezpiecznych i nawet dźwięczenie zardzewiałych blach olbrzymiego 
szkieletu nie wzbudzało już lęku. Tylko gdy padały obfite deszcze, ziemia osuwała się, 
piasek osypywał, krople spływały w głąb i wnętrze nory stawało się wilgotne. 
Niekiedy idąc korytarzem wyczuwałem przesunięcia gruntu, ruchy pod moim brzuchem 
i nad głową. Zatrzymywałem się, nasłuchiwałem i szedłem dalej uspokojony, bo 
przecież wnętrze ziemi stale porusza się, przemieszcza, drży, osuwa, unosi i opada. 
Szczury wiedzą o tych ruchach, rozumieją te drgania i odgłosy, zachowują spokój aż do 
chwili pojawienia się prawdziwego niebezpieczeństwa. 
Blachy szkieletu dzwoniły, drżały, dźwięczały, uginały się, pękały, rozpadały, a wtedy 
obudzony ich trzaskiem zaczynałem się bać. 
Otwierałem oczy, a dźwięki cichły, ustawały, zanikały. Mój strach też niknął i usypiałem, 
a gdy budziłem się ponownie, wydawało mi się, że to był tylko niepokojący 
sen. Wytrzebiony las, przyduszony gruzami i popiołami, ukamienowany, zacementowany, 
zalany asfaltem, wydawał się nam, szczurom, najpewniejszym i najspokojniejszym 
siedliskiem, ponieważ ludzie zapomnieli o jego istnieniu. 
Grube korzenie spinały i łączyły ze sobą warstwy gleby, spajały grunt, umacniając 
wielopoziomowe labirynty, przerastając, obrastając i wrastając w nasze szczurze gniazda. 
Podziemne konary, odrosty, pęki zdrewniałych włókien, pogmatwane, poplątane 
węzły, grube kłącza i cienkie, wijące się we wszystkich kierunkach wężowate pędy, 
gruzełkowate sieci, z których zawsze wysysałem wilgoć – wszystko to wiązało ze sobą 
glinę, piach, żwir, popiół, pozostałości torfu i ciemną, sypką ziemię. Poniżej tej splątanej 
sieci korzeni spoczywały wielkie głazy, samym swym ciężarem osuwające się powoli 
w dół. Szczury docierały do nich rzadko, bo głazy zanurzały się w wodnisty, przesuwający 
się piach. Zdarzało się też, że szczury, które zapuszczały się tak nisko, nie 
wracały i wszelki ślad po nich ginął w podmokłym gruncie. 
Zbłądziłeś schodząc w dół wzdłuż grubego korzenia. Niespodziewanie znalazłeś się 
pod zimną, metalową płytą czy skrzynią. Nosem, wibrysami, łapkami usiłowałeś wyczuć, 
gdzie właściwie jesteś? 
I wtedy niespodziewanie wyczułeś nieruchomy kabłąk szczurzego czy mysiego 
grzbietu i owal szczęk gryzonia. Cofnąłeś się szybko, by po chwili znowu zbliżyć się, 
obwąchać, wybadać.

49 
Duża mysz czy mały szczur wyrzeźbione z miękkiego metalu? Dotknąłeś zębami i 
nagle przerażony, że znalazłeś się tak nisko, niżej niż kiedykolwiek, odwróciłeś się, 
położyłeś uszy po sobie i jak najprędzej powróciłeś do nory. 
A kiedy później chciałeś odnaleźć to miejsce, wszystkie szlaki wzdłuż korzenia wypełniał 
już piach. Widocznie znowu przesunęła się ziemia. 
Większość szczurów nigdy nie sprawdzała, co jest poniżej biegnących w dół długich 
korzeni i dużych odłamków skał, ciesząc się życiem pod warstwami betonu i popiołu. 
Tylko dochodzące z wysoka odgłosy miasta przypominały, że znajdujemy się blisko 
ludzkich siedzib. 
Przywykłem do rezonujących dźwięków blach wokół olbrzymiego szkieletu, przestałem 
się bać przysypiając i nie zważałem na przenikające coraz częściej krople wody, 
osypujące się ściany i osuwające się w dół kamienie. 
Srebrzysta odchowała kolejne małe, które wywędrowały do miasta, porozchodziły 
się po kanałach i piwnicach. Przytyłem jak wtedy w bunkrze i coraz ciężej było mi 
wspinać się pod górę. Niektóre korytarze stały się dla mnie za ciasne i stale musiałem je 
poszerzać. Przepychałem się do przodu, czując jak mój brzuch grzęźnie w glinie lub 
piasku. Srebrzysta gryzła mnie w ogon i przeciskałem się z piskiem, pozostawiając na 
ścianach wydarte kępki sierści. 
Zapasy przynoszone z placu, kotłowni, piwnic powiększały się i czułem się coraz 
bezpieczniej, mając wokół tyle zasuszonego jedzenia. Uwierzyłem, że na zawsze pozostanę 
w podziemnym lesie. 
Deszcze i grzmoty odstręczały od częstego wychodzenia na zewnątrz. Siedziałem 
więc w norze, czyszcząc futerko, wyczesując włosy, wychwytując pchły, baraszkując ze 
Srebrzystą i małymi. 
Nagle usłyszałem zgrzyt, jęk, szczęk. Ziemia zadrżała, jakby pękła, i do nory, między 
odsłonięte korzenie wdarło się chłodne, wilgotne powietrze. Gniazdo chwiało się, 
drżało, przesuwało, a my staliśmy zasypywani ziemią, nie wiedząc dokąd uciekać. 
Nowy potężny wstrząs rozwalił boczną ścianę i dostrzegłem osuwające się z góry 
kamienne płyty, którymi wyłożony był plac. Z wysoka lał deszcz, wdzierał się wiatr i 
dochodziły odgłosy miasta. Srebrzysta zniknęła z małymi w najszerszym korytarzu 
prowadzącym w stronę kanału ściekowego. 
Mokre zwały gliny osuwały się wprost na mnie. Odskoczyłem i wykorzystując chropowatość 
kamiennych brył i płyt, mozolnie wspinałem się ku górze, nie zważając na 
strugi błotnistej wody. 
Znalazłem się na placu. 
Pofałdowana powierzchnia, głębokie rozpadliny, zapadliska. Biegłem co sił w stronę 
najbliższych domów błyszczących żółtawym światłem. 
Część jezdni osunęła się. Czarne zwały asfaltu sterczały w dole jak rozwarte szczęki 
nieznanego zwierza. 
Przebiegłem ulicę, na której zamarł wszelki ruch, i szczękając zębami zaszyłem się 
w najbliższej piwnicy. Zawalenie się powierzchni placu pogrzebało zamiary dalszego, 
spokojnego i niedostrzeganego przez ludzi życia. 
Wpełzłem między zleżałe worki i usnąłem. 
Przebudziłem się i chciałem wrócić. Jednak wejście do piwnicy było zasypane ziemią, 
a szczeliny zamieniły się w ogromne, gliniaste leje. Wokół krzątali się ludzie, 
wpompowując do rozpadlin olbrzymie masy płynnego cementu i żwiru.

50 
Zupełnie rozbity, jakby mnie wypędziły silniejsze szczury, wypuściłem się na drugą 
stronę placu, gdzie znajdował się hydrant, a wokół niego, tuż przy rurach, wejście prowadzące 
w dół. Teraz hydrant przechylił się i częściowo zapadł, a ludzie rozkuwali kilofami 
asfalt. 
Mijał czas, a ja, chociaż chciałem, nie potrafiłem wrócić. 
Osamotniony i rozeźlony w piwnicy pobliskiego domu niespodziewanie natknąłem 
się na Srebrzystą. Podbiegłem ucieszony spotkaniem, gdy nagle uderzył we mnie szary, 
silny kształt, odrzucając w kąt piwnicy. Srebrzysta stanęła na tylnych łapkach i wyciągnęła 
pyszczek, patrząc jak jej nowy towarzysz wyrywał mi kępki sierści i rozrywał 
uszy. 
Zrozumiałem, że Srebrzysta przestała być moją samicą. Uciekłem upokorzony słysząc 
za sobą zwycięskie piski silniejszego samca. 
Osowiały łaziłem po kanałach i piwnicach, zastanawiając się co dalej? Wielokrotnie 
powracałem na plac, lecz szczelin i dziur już nie było. Ludzie zasypali i zabetonowali 
nie tylko wielką rozpadlinę, ale każdy, nawet najmniejszy otwór, którym mogłaby wedrzeć 
się woda lub mógłby wejść szczur. 
Dziury w jezdni zalano asfaltem, rury pokryto warstwą szklistej otuliny i cementu, 
spojenia kamiennych płyt zabetonowano i pozamazywano smołą. Daremnie krążyłem 
szukając jakiegokolwiek wejścia do ukrytego pod miastem zapomnianego lasu, z którego 
na pewno pozostały jeszcze najgrubsze i najgłębiej wrośnięte korzenie. 
Nadszedł kolejny samotny i zimny wieczór... Nagle ze wszystkich stron, ze wszystkich 
stalowych masztów pokrywających plac i sąsiednie ulice, dobiegł przywołujący 
dźwięk piszczałki. 
Przycisnąłem brzuch do kamiennej płyty i nasłuchiwałem coraz bardziej przestraszony. 
Głos nacierał zewsząd... Szczurołap szukał mnie i tropił. 
Dźwięk urwał się i chociaż w półmroku nie zobaczyłem żadnego człowieka, w popłochu 
przebiegłem plac i ześliznąłem się do najbliższego rynsztoka. 
Pod osłoną nocy i wysokich krawężników uciekałem, uciekałem, uciekałem. 
Biegnę za grubym, jasnoszarym ogonem w ciemne plamy. Rdzawy, wyleniały 
grzbiet góruje nad rozdętymi bokami, w których ukrywa się potomstwo. Rudawa wytrwale 
idzie przed siebie, wiedząc, że jestem blisko. Mój ciepły oddech na niemal bezwłosym 
ogonie daje jej poczucie bezpieczeństwa. 
Wędrujecie razem i chociaż tylko ty znasz kierunek i cel tej drogi, ona nie boi się, 
lecz spokojnie przekracza przeszkody, przeskakuje progi, betonowe stopnie i kamienie, 
prześlizguje się przez rury i tunele. Jej brzuch podryguje, trzęsie się, drży. Ty także 
czujesz się pewniej, wiedząc, że samica, która ci ufa, biegnie tak blisko. Cieszysz się 
wdychając jej zapach. Mogła przecież pozostać w swej norze jak większość samic mających 
rodzić. Zaniepokojona ogarniającą cię potrzebą odejścia, ciemnymi, wypukłymi 
oczami uważnie obserwowała twoje ruchy. 
Dłużej nie chciałeś tu zostać, nie mogłeś już wytrzymać w labiryncie wąskich kanałów, 
które zawsze prowadziły do tych samych miejsc, gdzie zawsze pojawiało się takie 
samo jedzenie, pożerane przez te same szczury, podczas gdy z powierzchni dobiegały 
głosy tych samych ludzi. Patrzyła z niepokojem, jak nagle zaprzestałeś znosić strzępy 
gazet, kurze pióra i skrawki tkanin... Rozległe gniazdo na spękanym dnie betonowego 
lochu wymościła przecież na przyjęcie twojego potomstwa. Teraz widziała, że powracasz 
na krótko, przeważnie układasz się tuż przy wyjściu, niespokojnie śpisz, gryziesz 
się z innymi szczurami, które przyjęły cię niedawno jak swego.

51 
Widziała, jak nerwowo unosiłeś głowę i nasłuchiwałeś, chociaż stamtąd nie dobiegały 
żadne niepokojące głosy. Wyglądałeś, jakby z tej bezpiecznej ciszy płynęło do ciebie 
wezwanie, pisk szczurów, od których oddzielają cię nie znane przestrzenie, które 
pragniesz przebyć. 
Też unosiła głowę i nastawiała uszy, by wyłowić owe głosy wywołujące gorączkę 
podróży. Słuchała, kręciła szyją, wciągała w nozdrza powietrze, stawała na tylnych łapkach... 
Nie słyszała niczego. Nie docierały do niej wezwania dalekich krewnych. Jej mózgu 
nie drążyła żadna natrętna ciekawość. Spoglądała na ciebie wyłupiastymi oczami z rosnącym 
lękiem o przyszłość. 
Dostrzegłeś jej nerwowość, chociaż przejęty koniecznością wędrówki rzadko zwracałeś 
uwagę na spojrzenia i odruchy swych samic. Wzywające cię głosy rozlegały się 
przecież tylko w tobie, a to, co działo się wokół, blisko, obok, miało teraz coraz mniejsze 
znaczenie. 
Chcę iść przed siebie, ścigać, gonić, szukać, biec. Dokąd? Wszędzie, byle nie pozostać 
tu, gdzie jesteś, gdzie przygarnęła cię miejscowa szczurza gromada, a ty tak chętnie 
stałeś się jednym z nich. Teraz znowu jesteś sobą i chcesz odejść. 
Szlaki szczurów prowadzą wzdłuż żelaznych szyn, wyasfaltowanych jezdni, kanałów 
i nabrzeży. Często zderzają się i krzyżują. Często też idące szczury ulegają masie nadchodzących 
z przeciwka i zmieniają kierunek marszu, skręcając lub zawracając. 
Ty wiesz o tym, lecz samica z ogromnym brzuchem idąca przy tobie wyruszyła w 
drogę tylko dlatego, by być z tobą. 
Dzień, noc, dzień, noc, dzień, noc... Jesteś jej samcem, ona jest twoją samicą. Wywędrowała 
za tobą i jej celem jest być przy tobie. Rozdziawiony, dyszący pyszczek i 
wybałuszone, błyszczące oczy znowu są z tyłu. Zmęczyła się i teraz stara się dotykać 
wibrysami twego ogona, jakby to dodawało jej sił. Idziesz, przeskakujesz, przechodzisz 
i nagle zauważasz, że nie słyszysz już jej oddechu, nie czujesz jej obecności za sobą. 
Odwracasz się, rozglądasz. Zniknęła. Zapewne pozostała przed jedną z tych przeszkód, 
których ty, silny i sprawny, nawet nie dostrzegłeś. 
Zawracam. Kałuża, przez którą skaczę, zostawia na futerku tłuste krople błota. Wysoki 
krawężnik, czworobok kamiennych schodów. Trawa. Sterta tekturowych pudeł po 
bananach i pomarańczach. Jest właśnie tam. Przebiegasz chodnik oświetlony rtęciową 
poświatą. 
Rudawa leży w tekturowym pudełku, a pod jej brzuchem wiją się piszczące, różowe 
poczwarki. Urodziła. Małe schwytały już sutki i ciągną mleko. 
Zapach krwi, potu, śluzu, moczu. 
Podbiegasz do niej, obwąchujesz zapadnięte boki, obwisłą skórę, krew zaschniętą na 
ogonie. Liżesz jej oczy, nozdrza, uszy. 
Siada, napina brzuch, do którego przyssały się różowe pijawki. 
Ulicą przejeżdża samochód. Zrywa się wiatr, zacina deszcz. Słychać szczekanie i 
miauczenie. Obwąchujesz różową, popiskującą kulkę mięsa. Nie odpędza cię, nie straszy 
zębami. 
Chcesz iść dalej, musisz iść dalej. Odbiegasz od pudła w stronę oświetlonej jezdni. 
Wracasz. Pytająco patrzy na ciebie i na swój brzuch, na którym rysują się ostrzej ciemne 
punkty sutek. Głód. Ona też jest głodna. Szła tak wytrwale, chwytając w pyszczek co 
leżało na drodze. 
Chcesz się oddalić. Rudawa zanurza zęby w piszczącej kulce mięsa. Pożera ją, przytrzymując 
palcami drżący kształt. Zawracasz i sięgasz po leżącego obok. Połykasz du

52 
żymi kęsami. Ona znowu odrywa przyczepioną do sutków kulkę. Zlizuje resztki spływającego 
po brzuchu mleka. Ponadgryzane, poprzegryzane, pokaleczone małe leżą wokół 
ciche i nieruchome. 
Tamten, który wpełzł pod ściemniałą skórkę banana, piszczy szukając sutków. Rudawa 
przyciąga go do brzucha. 
Siedzimy, czyścimy sierść, szlifujemy pazurki, wydrapujemy pchły z uszu i nasady 
ogonów, przeciągamy się, ziewając z nasycenia i zmęczenia. Wiatr świszcze w kartonowych 
pudłach, szczeka pies, daleko miauczy kot, mały przywarł i ssie. 
Idziemy wzdłuż asfaltu. Pisk trzymanego w zębach małego popędza nas, popycha, 
przyspiesza. 
Tory. Łoskot pociągu wciska mnie w kamienny gryz. Rudawa przykrywa małego 
szczurka rozciągniętym brzuchem. Kiedy pociąg przejeżdża, czeka, aż mały oderwie się 
od sutka, wtedy bierze go w zęby i niesie dalej. 
Jesteśmy wśród gładkich, betonowych ścian rozjaśnionych białym światłem reflektorów. 
Biegniemy wzdłuż krawędzi tunelu ukrywającego przewody, druty, kable, rury. 
Zeskakujemy do środka... 
Błoto! Błoto wypełnia cementową rynnę. Wychodzimy na powierzchnię. Szyny rozgałęziają 
się, rozchodzą. Nad torami pochylają się zarysy odległych budynków. Skręcamy. 
Stalowe tory pokrywa rdza, jakby od dawna nie jeździły po nich pociągi. Drewniane 
podkłady są zbutwiałe i zmurszałe. Tylko betonowe ściany wokół płoną jaskrawą 
szarością odbitego światła. 
Nagle tory urywają się. Jestem między wysokimi murami z betonu. Deszcz już nie 
pada. Panuje cisza. Nie ma samochodów, szumu motorów, ludzkich głosów, nie słychać 
szczekania i miauczenia. 
Zbliżamy się do ogromnego muru, szukamy w nim jakiejkolwiek szczeliny. Kilka 
królików beztrosko skacze obok nas w pełnym świetle lamp. 
Mały szczurek niesiony w zębach zbielał, nie żyje. 
Między płytami chodnika dostrzeżesz podłużną szczelinę, w sam raz dla szczura. 
Wchodzisz tam ostrożnie. Za tobą przeciska się Rudawa z martwym małym szczurkiem 
w zębach. 
Korytarz rozszerza się, rozgałęzia w podziemny labirynt. 
Wyczuwasz, że tu, pod betonową płytą mieszkały kiedyś szczury. Rudawa kładzie 
się na wznak i zasypia. Martwy szczurek zimny i zsiniały leży obok niej. 
Z wysoka dobiegają kroki w twardych butach. Zbliżają się, przechodzą, cichną. 
Nie kończące się miasto. Gruby, jednolity mur przecina miasto, wypełnia horyzont. 
Przechodzimy jednak poniżej muru kanałami, tunelami, rurami, korytarzami wydrążonymi 
przez nasze łapki, wygryzionymi przez nasze zęby. 
Dzielący miasto pas ciszy nie był miejscem zupełnie bezpiecznym. Łasice, tchórze, 
kuny, lisy polowały tu na szczury, myszy, chomiki i ptaki gniazdujące w trawie. I chociaż 
same ginęły niekiedy we wnykach i pułapkach, to jednak wolały żyć tu niż w miejskich 
parkach, ogrodach i na cmentarzach, gdzie stale zagrażali im ludzie. 
I tylko największy mój wróg, człowiek, nie prześladował mnie tu i nie tępił, nie wypędzał 
i nie ścigał, zajęty tropieniem, śledzeniem i zabijaniem ludzi. 
Gdy na powierzchni rozlegały się strzały, wiedziałem, że ludzie polują na ludzi. 
Wkrótce na wąskim chodniku pod murem poznałem smak i zapach ciepłej ludzkiej 
krwi. Nie różniła się niczym od krwi zwierząt.

53 
Cień wielkiego psa ciemniejący na oświetlonej ścianie. Wyczuł mnie i zawył, lecz 
ludzie zajęci pogonią nie dostrzegli szczura szarego jak beton. 
Największym moim wrogiem był tu stary, liniejący lis, żywiący się głównie młodymi 
królikami, jajami i pisklętami ptaków gnieżdżących się w kępach traw i krzewów. 
Szybko wytropił naszą rodzinę i czuwając w pobliżu nory, bezustannie obserwował 
wyjście, czyhając na jakiegokolwiek nieostrożnego szczura. 
Wkrótce przebiegły lis pożarł całe moje potomstwo. Kilkakrotnie umykałem przed 
nim, chowając się w szczelinach i płytkich wnękach, skąd nie umiał mnie wydobyć. 
Rozwścieczony darł wokół łapami trawę i kamienie, a ja skulony ze strachu oczekiwałem 
cierpliwie, aż odejdzie. 
Lis zginął niebawem schwytany we wnyki. 
Długo szamotał się i skamlał, wył, uwięziony przez stalowe szczęki. Zbliżali się ludzie. 
Lis szarpał się i walczył z żelaznym, bolesnym uchwytem. Psy ujadały wściekle, 
kiedy kolbą przetrącili mu grzbiet. 
Do miasta, rozdzielonego pasem ciszy, wyruszam po pożywienie. Wystarczy zejść 
do najbliższego kanału, do na wpół zawalonej piwnicy lub iść tunelem pomiędzy przewodami, 
by znaleźć się po jednej lub drugiej stronie, najeść się do syta i wrócić, unosząc 
w zębach smaczne kąski na później. 
W ciemnościach powracałem podziemnymi korytarzami, wyczuwając jedynie ślady i 
odchody szczurów. Obok był cmentarz, też przecięty pasem ciszy. Woda niosła stąd 
woń zgnilizny, a korzenie rozpychały murszejące ściany trumien. 
Od pewnego czasu ptaki w pasie ciszy stały się nerwowe i niespokojne. Wiele opuściło 
wygodne i ciepłe gniazda w poszukiwaniu nowych siedzib. 
Za ścianami z betonu słyszałem szelesty, szmery, pomruki, szumy. Czułem narastające 
niebezpieczeństwo, chociaż nie umiałem go nazwać. Czułem, że się zbliża, lecz nie 
przeczuwałem kiedy i skąd nadejdzie. 
Czułem, że znowu będę uciekał, chociaż nie wiedziałem dlaczego. Rudawa znowu 
urodziła. Nagie i ślepe małe lgnęły do jej sutek. Rozsiadała się szeroko, zakrywając je 
ciałem. 
Norę wypełniały rybie głowy, skóry, ogony, czerstwy chleb, obierzyny jabłek i skórki 
bananów, skrawki mięsa. 
Rudawa z małymi leżała wśród strzępów papieru, wełny, piór, które znosiły tu kolejne 
pokolenia szczurów. Ciepło, rozkosznie, sennie. 
Dlaczego jednak z sąsiedniego gniazda nie dobiega już chrobot zębów i popiskiwanie 
młodych samiczek ściganych przez stare samce? Tamta rodzina już wczoraj opuściła 
zaciszne korytarze pod betonową płytą... 
Gdyby nie małe szczurki, nas również już by tu nie było. Ale Rudawa nie chce rozstać 
się z nagimi okruchami ciepła, popiskującymi, gdy tylko wysuną się spod jej rozciągniętego 
ciała. I chociaż jestem zaniepokojony odległymi zgrzytami, drżeniem ziemi, 
świstami i innymi odgłosami, usypiam obok Rudawej i małych, zasłuchany w ich poruszenia 
i oddechy. 
Zgiełk. Najpierw z jednej, potem z obu stron betonowej ściany. Ludzie podchodzą 
do murów. Spokojny dotychczas pas ciszy wypełnia teraz krzyk, tupot, ruch. Ziemia 
nad naszymi głowami drży, dygoce, trzęsie się pod uciskiem ciężkich, huczących maszyn.

54 
Ludzie napierają na mury, uderzają, łomocą, kruszą, rozwalają. Potężna płyta porusza 
się, chwieje, jakby za chwilę miała runąć. 
Rudawa chwyta najbliżej leżące małe szczurzątko, by uciec z nim w bezpieczne 
miejsce. Chwytam następne chcąc podążyć jej śladem. Pozostawione piszczą przeraźliwie, 
usiłując skryć się wśród strzępów papieru. 
Ziemia porusza się, załamuje, otwiera nad nami. Betonowy zrąb pochyla się i spada, 
zasypując piachem i odłamkami moją umykającą samicę. Ciężka grudka cementu wytrąca 
mi z pyszczka nagiego szczurka. 
Oślepiające, jasne, oszałamiające światło. Wrzask, warkot, szum wypełnia uszy. 
Strach obezwładnia. Trąbki, piszczałki, flety, fujarki. Czy słyszysz w tym zgiełku głos 
Szczurołapa? Czy ulegasz złudzeniu? 
Ze wszystkich stron tłum ludzi wdziera się na przewrócone betonowe bloki, rozbija 
je, tłucze, odrywa, kruszy, dzieli na kawałki. 
Ich stopy są wszędzie, z przodu, z tyłu, tam i tam. Nie mogę się cofnąć. Labirynt korytarzy 
wokół gniazda został już zadeptany, zniszczony, rozniesiony. 
Wycie, świst, rytm, warkot, huk – wdzierają się w mózg, w całe ciało, przerastają, 
przytłaczają. Stopy ludzi unoszą się i opadają nad moją głową, grzbietem, ogonem. 
Zmiażdżą mnie, rozerwą, rozetrą, unicestwią... 
Oślepiony, ogłuszony, oszołomiony cofam się ku krawędzi przewróconej płyty. W 
świetle reflektorów wielki, płaski blok unosi się coraz wyżej na stalowych linach. 
Przywieram do betonowej powierzchni przesuwającej się nad ziemią wśród krzyczących 
tłumów. Zeskakuję, odbijając się silnie nogami w kierunku zasieków kolczastego 
drutu. Tam jeszcze nie ma ludzi, tamtędy będziesz uciekał. 
Zaczepiam o stalowy kolec, który rozdziera mi skórę na boku. Ześlizguję się, balansując 
ciałem między najeżonymi drapieżnie kolcami. Nozdrza wychwytują dym, swąd, 
ogień. To na niebie wirują purpurowe snopy iskier, obsypując mnie ciemnym pyłem. 
Tu, pośród kolczastych drutów schroniły się zwierzęta zaskoczone nagłym pojawieniem 
się ludzi. Zając z rozerwanym brzuchem dyszy ciężko. Wybałuszone, zrozpaczone 
oczy z lękiem śledzą krążących wokół ludzi. Uciekam w stronę włazu do kanału. 
Za mną przewracają się, drżą, padają wysokie betonowe ściany, które nam, szczurom, 
wydawały się wieczne, stwarzając złudne pozory spokoju i bezpieczeństwa. Oślepiający 
blask reflektorów wydobywa z ciemności pękający, rozpadający się mur. 
Światła przecinają niebo w zgiełku, szumie, krzyku. 
Skaczę w dół, ku majaczącej w studzience wodzie, odbijającej rozległą, oświetloną 
przestrzeń nieba. 
Nie umiałeś znaleźć nowego gniazda, przyłączyć się do innej rodziny, przeczekać. 
Pas ciszy nie dzielił już miasta. Odwrotnie, wypełnił się mrowiem wędrowców i ich 
głosami. Pod uderzeniami maszyn i ludzi betonowy, twardy mur rozsypywał się, wykruszał. 
Nawet zejście do kanałów i ukrycie się w piwnicach nie zapewniało już bezpieczeństwa, 
bo w mózgu nadal słyszałem tamten wrzask, ruch, kroki, szum, jazgot. 
Szczury żyjące dotychczas w pasie ciszy w popłochu przenosiły się do innych rejonów, 
walcząc z mieszkającymi tam rodzinami. Tułałem się, kręciłem po własnych śladach, 
krążyłem, obchodziłem, szukałem, powracałem. 
Widziałem piach zasypujący Rudawą, a jednak chciałem znów być przy niej. Widziałem 
stopy rozgniatające moje gniazdo, a jednak wierzyłem, że znowu je tam odnajdę. 
Widziałem kamień miażdżący małe szczury, a przecież chciałem usłyszeć ich przenikliwy 
pisk, mówiący o głodzie i potrzebie ciepła, wyczuć ich nagość i zapach mleka.

55 
Tak. Pas ciszy nadal istniał we mnie i dlatego usiłowałem do niego wrócić. Czy naprawdę 
nie mam już własnego gniazda? Czy nie ma już Rudawej, z którą przeżyłem 
tyle szczęścia i zaspokojeń, dla której polowałem i zdobywałem pokarm, niosąc go 
przez podziemne labirynty, do ciepłej i przytulnej nory pod betonową płytą? Czy mogłem 
pogodzić się z ich utratą? Czy znowu mam rezygnować ze wszystkiego? 
Teraz też wyszukiwałem kawałki sera, skórki słoniny, rybie łby i dźwigałem w kierunku 
dawnego pasa ciszy. Niosłem je jak poprzednio, jakby nic się nie zmieniło, aż do 
chwili, gdy przerażony hukiem i zgiełkiem wypuszczałem z pyszczka i uciekałem. 
Rudawą zasypał piach i żwir, małe zostały przygniecione kamieniami i zadeptane 
przez ludzi, lecz ja usiłowałem powrócić i wierzyłem, że jest to możliwe. 
Noc była ciemna i chłodna, padał deszcz i wydawało się, że cisza powróciła między 
betonowe mury i miasto znowu jest podzielone. Oczekują mnie małe, nagie szczurki i 
miękkie ciepłe ciało Rudawej. Przyczaisz się w sieczce z gazet, rozłożysz wygodnie 
brzuszkiem do góry, odpoczniesz. 
Z mokrą sierścią nastroszoną od mżawki, z kawałkiem wyschniętego sera w pyszczku, 
poruszając nozdrzami, wibrysami i wąsami, dotrzesz kanałem jak najbliżej dawnej 
nory. Wynurzysz się ze studzienki akurat tam, gdzie ciągną się zasieki ze splątanego, 
kolczastego drutu... 
Nie będzie zasieków. 
Mglista, wilgotna noc da ci poczucie bezpieczeństwa i pójdziesz dalej, wzdłuż płytkiej, 
betonowej rynny. Ciężkie krople będą smagać twój grzbiet, zalewać nos i oczy. 
Nadal jednak będziesz niósł wyschnięty okrawek sera, by podzielić się z Rudawą, by 
znowu być w gnieździe. Rynna prowadzi cię wprost ku szczelinie, między płyty. Wsuniesz 
się, lecz korytarz zasypany będzie piaskiem. Wrócisz na powierzchnię w pobliżu 
muru. Lecz muru też nie będzie. 
Nie powstrzymany przez wilgotny wiatr i krople deszczu bębniące w chodnik, 
chcesz ją przywołać. Piszczysz w nadziei, że cię usłyszy. 
Wtedy pojawi się cień, szczur, który usłyszał wezwanie, czy szczur, którego oczekujesz? 
Piśniesz radośnie, sądząc, że to Rudawa. 
To twój sąsiad z gniazda obok, on również powrócił, również szuka. Kiedyś odpędzałeś 
go kopniakami tylnych kończyn i chwytem zębów za kark. Teraz ty i on będziecie 
tak przerażeni nieobecnością betonowego muru, że w pierwszej chwili rozminiecie 
się, rozejdziecie, każdy w poszukiwaniu własnej nory. 
I znowu będziesz usiłował wejść w szczelinę, i znowu się wycofasz, i znowu spotkasz 
tamtego szczura. I jak nigdy przedtem pójdziesz za nim, a on podąży za tobą, bo 
tylko ty i on będziecie przypominać sobie wzajemnie o cieple waszych gniazd, zapachu 
waszych samic i popiskiwaniu potomstwa, o tym, czego już nie ma... 
W miejscu, gdzie wyrastał mur, jest próżnia, pustka, piach, gruz, żwir, nic... Nie pozostały 
nawet ślady tamtego zapachu, tamtego życia. Będziesz krążył oszołomiony powtórnym 
odkryciem tego, co przeżyłeś, co widziałeś, przed czym uciekałeś przez całe 
swe życie... 
Będziesz szukał, nie rozumiejąc sam siebie, nie wierząc samemu sobie. Zanurzysz 
się w zasypanej do połowy szczelinie i usłyszysz za sobą pisk strachu. Odwrócisz się, 
by zobaczyć, jak wielka, śnieżnobiała sowa unosi w szponach szczura z sąsiedniej nory. 
Jej białe bezszelestne skrzydła wyraźnie odcinają się od szarej mgły, w której chciałbyś 
ukryć się jak najgłębiej. Pomkniesz wzdłuż betonowej rynny, słuchając oddalającego 
się pisku.

56 
Wyschnięty kawałek sera pozostał wśród żwiru i piachu. 
Zastanawiałeś się, przypominałeś sobie, co cię najbardziej przestraszyło? Kto cię 
spłoszył? Czy tłum tupiących, krzyczących, rozwrzeszczanych, bijących w mur młotkami 
i pięściami? Mogłeś przecież zamieszkać po którejkolwiek ze stron muru, który 
ludzie rozbili, rozwalili, rozdrapali? 
Mur upadł, lecz miasto po obu jego stronach pozostało takie samo jak poprzednio. 
Tymczasem ty uciekasz, nie patrzysz nawet wstecz, nie rozmyślasz już o powrocie, dlaczego? 
Odsłonili moje gniazdo, zabili moje małe, moja samica zginęła przyduszona piachem 
i betonem. 
Lecz ty przetrwałeś, jesteś, żyjesz. A wokół pełno piwnic, korytarzy, podziemnych 
przejść, rur, przewodów, kanałów, magazynów... Wystarczy przenieść się na nabrzeże 
rzeki i tam założyć nowe gniazdo, ukryte, zasłonięte, niedostępne. 
Dlaczego więc chcę odejść i nigdy już nie wrócić, jakby to miasto skrzywdziło mnie 
nieodwracalnie? 
Zanim przyszli obalać mur, zanim przybiegli, zanim wtargnęli w pas ciszy, tuż przed 
ogłuszającym zgrzytem gąsienic, uderzeniami spychaczy, kilofów, młotów, łomów, tuż 
przed tym usłyszałeś we śnie dźwięk znajomy i niepokojący, głos, który zapamiętałeś z 
innego miasta, z innego gniazda. 
Skąd dobiegał? Zza muru? Z której jego strony? Mogło go wzmacniać echo odbite 
od okolicznych ścian i chwilami wydawało się, że głosy drewnianych piszczałek dochodzą 
z wielu miejsc, że gra na nich wielu ludzi. 
Przypomniałeś sobie tamten odległy dźwięk nad kanałem ściekowym, w porcie i 
później, w domu Szczurołapa, który karmił węże szczurami, kociętami, psiakami, gołębiami. 
Zazgrzytałem zębami, wysunąłem nozdrza, by wyczuć, skąd nadchodzi. Głos 
piszczałki zbliżał się, okrążał cię, pogłębiał twój strach, docierał z wysoka, jakby spadał 
z nieba. 
Mówił o zagładzie, śmierci i ucieczce. Nie o szansie, lecz o konieczności ucieczki. 
Słuchałeś tego dźwięku w narastającej grozie, w półśnie, w półjawie. Walczyłeś z rozsadzającym 
cię lękiem, zastanawiałeś się, czy nie przenieść się do innej nory. Rudawa 
spała przy tobie spokojnie, jakby nie słyszała złowrogich dźwięków piszczałki. 
Przybiegli ludzie, gromady ludzi. Czy wezwani przez Szczurołapa? Przywołani natrętnym 
tonem instrumentu? Stąd i stamtąd, z obu stron muru zbiegły się tłumy, głos 
piszczałki przycichł w zamęcie, tumulcie i wrzawie. Zresztą, nikt by go nie usłyszał, bo 
wszyscy śpiewali, wrzeszczeli, tłukli w bębny i blachy, trąbili, łomotali. Tylko tobie 
wydawało się przez chwilę, że słyszysz tamten głos, ale przecież mogło to być złudzenie.
Teraz już wiesz... Szczurołap szukał cię i odnalazł. Szczurołap znowu zwyciężył. To 
on przywiódł tych wszystkich ludzi, którzy znów zniszczyli twoje dotychczasowe życie. 
Zadrżały betonowe ściany, zadygotały wieżyczki strażnicze, zachrzęściły ramiona 
dźwigów i mur runął, a ty, ze zjeżoną sierścią, myślisz już tylko, jak przeżyć. 
Wracałeś wierząc, że ocalało cokolwiek? 
Znalazłeś resztki gruzu, odłamki muru i zadeptaną, rozdartą przestrzeń. Przycupnąłeś 
nad miejscem, w którym była twoja nora, i piszczałeś, jakbyś chciał przywołać mieszkające 
tu niegdyś szczury. 
Wydrapując dziurę w piasku i żwirze zdarłem pazury do krwi.

57 
Czy naprawdę chciałeś dokopać się do swych dzieci, do swej samicy? Na co czekasz? 
Czego tu szukasz zmęczony, zdenerwowany, zdyszany, wpatrując się w rozchwiane 
światło latarni? 
Bolą zakrwawione łapki, nozdrzami wycieka śluz, oczy podrażnił betonowo-ceglany 
pył.Ludzie, którzy przekroczyli mur, nie widzą cię, nie dostrzegają, patrzą wyżej i dalej. 
Mogą zadeptać cię i nawet tego nie zauważą. Dla nich nie istniałeś i nie istniejesz. Do 
czasu... 
Ponownie słyszysz, a może tylko tak ci się wydaje, jęk drewnianej piszczałki i widzisz 
cień przygrywającego na niej człowieka, który aż tu przyszedł za tobą. 
Będziesz go słuchał tylko przez chwilę, bo dźwięk zostanie zagłuszony jazgotem 
muzyki z okien najbliższych domów. Odwrócisz się i pobiegniesz do najbliższego cienia, 
ku najbliższej ciemności. 
Na wysypisko przywiozą cię z gruzem i śmieciami, zrzucą i pozostawią. Najbardziej 
będziesz się bał atakujących z góry ptaków. Wystarczy znaleźć się nieco dalej od kryjówki, 
by wypatrzyły cię i natychmiast zaczęły polowanie. Wiedziały, że tu jesteśmy i 
że przed uderzeniami ich dziobów i pazurów nie zdołamy się obronić. Spadały z wysoka 
ogłuszając i oszałamiając szumem skrzydeł, zaciskały szpony na grzbiecie, przetrącały 
kręgosłupy i uderzały, tłukły dziobem w tył głowy. 
Jeżeli od razu nie trafiały pazurami w kark, szczur miał jeszcze szansę na ucieczkę. 
Niemal zawsze w pobliżu znajdowała się jakaś kryjówka, kawał papy, strzęp tektury 
czy płyta, pod którą mógł się wcisnąć, rura lub butelka z odbitą szyjką, skorupy doniczek, 
przerdzewiała miednica. Szczur wchodzi wszędzie, szukając najmniejszej nawet 
nadziei przetrwania. 
Szanse ratunku były większe, jeżeli ptak atakował samotnie. Gdy atakowało ich kilka, 
okrążając i osaczając, szanse szczura malały. Niektóre próbowały znieruchomieć 
udając, że są już tylko padliną. Zapominały, że dla większości ptaków padlina również 
jest upragnionym pożywieniem. 
Niekiedy ptak zaczynał swą napaść od próby wybicia oczu. Jeżeli udało mu się, 
oślepiony szczur biegał w kółko, a podniecony jego bezradnością ptak pociągał go raz 
po raz za łapy, ogon, uszy. Dopiero gdy szczur przewracał się na grzbiet i dostawał 
drgawek, ptak wskakiwał na niego i dobijał dziobem. 
Duże i silne ptaki od razu zabierały zdobycz do gniazd lub na wierzchołki drzew. 
Mniejsze, jak kawki, sójki czy sroki, dla których dorosły szczur był zbyt ciężki, rozrywały 
go i dzieliły między siebie, unosząc oderwaną głowę, kawałki tułowia czy wnętrzności. 
Między ptakami, które chciały odebrać sobie łup, często wybuchały walki. Odpędzony 
i pobity napastnik krążył w pobliżu złoszcząc się i złorzecząc, a rywal na jego 
oczach rozszarpywał zabitego szczura. Rozdziobywanie zaczynało się przeważnie od 
oczu, nozdrzy i mózgu... 
Często ptak wyrywał szczurowi serce i trzewia, wyżerając z nich to, co gryzoń zjadł 
tuż przed śmiercią. Gdy duży ptak odlatywał, pojawiały się mniejsze, rozdziobywały 
resztki, pozostawiając jedynie skórę i kości. 
Nie dojedzoną zdobycz ptaki często zagrzebywały pod kamieniami lub wprost w 
ziemi, by pożreć je następnego dnia.

58 
Kiedy zostałem tu porzucony w stercie gruzu i śmieci, był wieczór i większość ptaków 
odleciała już do swych gniazd. Zbliżała się deszczowa noc i ukryłem się przed 
chłodem w rozbitym garnku. Postanowiłem przeczekać w nim aż do świtu. 
W mrocznej, nie znanej okolicy mógł mnie natychmiast schwytać kot lub mogła rozedrzeć 
szponami sowa, której łowieckie pohukiwania słyszę w pobliżu. 
Usnąłem. Przebudziłem się. Wytknąłem głowę spod gładkiej skorupy. Przedświt... 
Wiatr, deszcz, przestrzeń. Wychowany w kanałach i piwnicach zawsze bałeś się 
rozległych równin i otwartych przestrzeni. 
Wypatrywałem bliskich przedmiotów, usiłując zrozumieć, gdzie się znalazłem. Wiedziałem, 
że jeżeli chcę powrócić, powinienem wiedzieć, którędy tu przybyłem. 
Stałem na wzgórzu z odpadków i czułem jak lekki wiatr rozczesuje moje futerko. 
Potrzebowałem towarzystwa, potrzebowałem obecności innego szczura, który poszedłby 
za mną, lub też ja poszedłbym za nim, dotykając, ostrzegając, przestrzegając, przypominając. 
Rozejrzałem się, lecz w półmroku nie dostrzegłem, nie usłyszałem, nie wywęszyłem 
żadnego... 
Wiatr zmienił kierunek. Wdycham słodkawy zapach gnijącej dyni. Pestki dyni zawsze 
były moim przysmakiem. Głód ścisnął gwałtownie kiszki. Ruszam w tamtą stronę, 
przesuwając się płasko, przy ziemi, w obawie przed atakiem drapieżników. Sterta gnijących 
warzyw i owoców piętrzyła się i rozsypywała. Wokół krążyły drobne polne myszy, 
nornice, orzechówki, chomiki. Przejrzała dynia, zeschła marchew, gnijące ziemniaki, 
pory, selery przywoływały nas zapachem. Najadłem się, aż żołądek napęczniał. Co 
dalej? 
Najłatwiej wydostanę się stąd drogą, którą przybyłem. Wejdę do pustego pojemnika 
i powrócę do miasta... Do podzielonego miasta... Po co? Przecież nie ma już muru. 
Przetrwać jeszcze jedną noc. Pozostać przy życiu. Nie dać się zabić. Uniknąć nieznanego. 
Odnaleźć miejsce, z którego będę mógł powrócić... Dokąd? 
Uniosłem głowę, wciągnąłem nozdrzami powietrze. Zapach spalin i benzyny był 
wonią, która towarzyszyła moim nie zamierzonym przenosinom na wysypisko. Ledwie 
wyczuwalny, odległy... 
Szybko podążałem za tym tropem rozproszonym przez wiatr i deszcz. Zmoczony i 
zziębnięty dopełzłem do krawędzi wysypiska i zsunąłem się po zboczu. Zapach spalin 
był tu znacznie silniejszy niż na górze. 
Przepłynąłem szeroki, cuchnący rów pełen tłustej cieczy, wspiąłem się na ziemny 
wał, przebiegłem łąkę, przeskoczyłem wąską, błotnistą strugę i wyasfaltowaną drogę. 
Silny zapach benzyny dochodził zza metalowej siatki. Prześliznąłem się między 
drutami i krążyłem pośród ciężkich gumowych kół. Szukałem jakiejkolwiek dodatkowej 
znanej mi i bliskiej woni. Powiał silniejszy wiatr. Powietrzny wir sypnął piaskiem 
w oczy. Wciągałem nosem zapachy mydła, tłuszczu, gnicia, pomyj, gnoju. Wiele różnych 
zapachów bez znaczenia dla wyboru powrotnej drogi. Łaziłem między oponami, 
wspinałem się, obwąchiwałem, szukałem. 
Rozpędzam się i wskakuję na najbliższą chropowatą oponę, a stamtąd wdrapuję się 
wyżej. Wślizguję się pod brezent między skrzynki i puszki. Ciepło. W plandekę zacina 
deszcz. Przywieram pyszczkiem do suchej podłogi, drżąc z zimna i niepewności. Przymykam 
oczy. 
Budzą mnie wstrząsy. Ogromne, ciężkie koła trzęsą się, dygocą. Od silnika bije żar i 
zapach spalin. Platforma pochyla się i podskakuje na wybojach. Jadę... 
Szczurołap zniknął, nie ma go nigdzie. Ukrył się albo odszedł?

59 
Przyzwyczaiłem się już do jego cienia, zawsze w pobliżu, obok mnie, z przodu, z 
tyłu, nade mną, pode mną. Dlatego jego nagła nieobecność denerwuje mnie i budzi podejrzenia. 
Kiedy był obok, wiedziałem, co mi grozi, wiedziałem, że chce mnie zabić, a 
ja muszę uciekać, że on poluje, a ja się ukrywam. Po przebudzeniu wciągałem w nozdrza 
powietrze, czy nie wyczuję jego zapachu? Nastawiałem uszu, czy nie słychać jego 
kroków? Gdy wychodziłem z nory, zastanawiałem się, z której strony i w jaki sposób 
będzie próbował mnie podejść? 
Zwykle czekał na mnie, a raczej na mój błąd, potknięcie, zmęczenie, chorobę. On 
czekał, a ja przyzwyczaiłem się do tej bezustannej groźby, jaką był ten szary człowiek, 
coraz bardziej przypominający ogromnego, szarego szczura. 
Wychyliłem łeb z nory, by szybko przebiec korytarz, gdzie tak często słyszałem jego 
kroki. Szczurołap nie czekał. Nie było go przy śmietnikach, ani na majdanie, ani przy 
ściekach, ani na targowisku. Nie czaił się w nadrzecznych chaszczach. Nie krążył wokół 
rynku. Nie zaglądał na zaplecze sklepów i knajp. Nie przesiadywał już przy małym stoliku 
nad kubkiem kawy, zapatrzony w otwory czerniejące pod najbliższą ścianą. 
Nigdzie nie było Szczurołapa. I z czasem ta jego nieobecność stała się znacznie bardziej 
dokuczliwa, uciążliwa i drażniąca niż dotychczasowe prześladowanie, gonitwy i 
podstępy. 
Czy to możliwe, żeby zrezygnował? Czy to możliwe, żeby odszedł? Czy to możliwe, 
by nagle zapomniał? Jak żyć bez lęku, w którym trwałem niemal od narodzin? Bez lęku, 
który stał się moim sposobem życia? 
Szczurołap istniał zawsze, a razem z nim istniał mój strach. Teraz Szczurołap zniknął, 
lecz strach pozostał. Ten strach jest jednak inny, bardziej męczący, bo rodzi się we 
mnie, bo to ja go tworzę, a nie krążący w półmroku pochylony, półszczurzy cień Szczurołapa. 
I chociaż Szczurołapa nie ma, staram się zachowywać tak, jakby był i czuwał w 
pobliżu, tuż za rogiem, przy najbliższej kałuży lub szczelinie. 
Znam go przecież od dawna i nie wierzę w jego nagłą nieobecność. Przypuszczam, 
że obserwuje, co robię, skąd i dokąd chodzę. Sądzi, że mnie przechytrzy, że stanę się 
nieuważny i nieostrożny, a wtedy schwyta mnie i zabije. 
Przypominasz sobie? Już po wyprowadzeniu wszystkich szczurów z tego miasta 
Szczurołap zerwał podłogę w starym, nie zamieszkanym budynku... 
Pod deskami siedziała Wielka Samica, zakrywając rozłożystym ciałem swe potomstwo. 
Zaskoczona złapała w zęby ruchliwego, różowego szczurka i usiłowała uciekać. 
Wtedy małe, nagle pozbawione jej ciepła, rozpełzły się w różne strony... 
Szczurołap stał nad zerwaną podłogą w miejscu, które uniemożliwiało ucieczkę, i 
zabijał. Miażdżył je cegłami, kamieniami, kłodami, łańcuchem, wiadrem, podkową, paskiem, 
butem, kijem. Zrozpaczona Samica biegała między już zabitymi a jeszcze żyjącymi. 
Chwytała w zęby zgniecione kawałki mięsa, jakby mogła je ożywić, i niosła 
wzdłuż ścian, usiłując znaleźć jakąkolwiek kryjówkę. 
Czy Szczurołap powrócił tylko dla niej? Poprzednio wywabił już z nor i kanałów 
wszystkie miejscowe szczury, wyprowadził nad rzekę i potopił. Czy wiedział, że właśnie 
tę rozważną Wielką Samicę zatrzyma przywiązanie do własnego, nagiego i ślepego 
potomstwa? 
Czuła się bezpieczna. Uwierzyła, że już jej nie zagraża. 
Cóż bowiem mógłby czynić Szczurołap w mieście bez szczurów? Czy nie powinien 
przenieść się tam, gdzie są jeszcze szczury i gdzie nadal może je zabijać? Wielka Sami

60 
ca nie przypuszczała, że on wie o jej istnieniu pod podłogą wyludnionego domu. Nie 
przewidywała, że przyjdzie, zerwie błyskawicznie deski i wybije wszystkie jej dzieci. 
Przewraca się z bólu, czołga wokół jego ciężkich, gumowych butów. Ogromna, z 
rozciągniętymi, różowymi sutkami oczekuje ostatniego ciosu. 
Skóra cierpnie i sierść się jeży, gdy przypominasz sobie tamtą poranną śmierć i pochyloną 
postać Szczurołapa, tego Szczurobójcy, wypatrującego najmniejszych oznak 
życia wśród krwaworóżowych szczątków. 
Ukryty za szeroką belką, pod samym stropem wspartym na grubych, dębowych balach, 
zgrzytałem zębami ze strachu. 
Szczurołap stał nad pełzającą wokół jego nóg Wielką Samicą, a tobie wydawało się, 
że czeka na twój ruch, że wie i o twoim istnieniu, i chce, żebyś zdradził swoją kryjówkę.
Czy nie ciebie szukał, tropił i prześladował? 
Czekałem nieruchomy, chociaż rozsadzało mnie przerażenie, a serce łomotało równie 
ciężko, jak rzucane przez niego kamienie... 
Szczurołap czekał na mnie od dawna, lecz czekał daremnie. Nie poruszyłem się, nie 
drgnąłem. I nawet zęby zgrzytały tak cicho, że nie mógł mnie usłyszeć. Czy wiedział, 
że patrzę, jak zabija Wielką Samicę? Może sądził, że jej śmierć przerazi mnie i obezwładni, 
a wówczas być może ulegnę obłudnemu czarowi jego piszczałki i również dam 
się zabić? 
Ten, który chce zabić, zawsze czeka na sprzyjającą chwilę. Prześladowany, którego 
chcą zabić, ma jednak szansę ukrycia się, przeczekania, przetrwania. Jeżeli jest cierpliwy, 
przebiegły i sprzyjają mu okoliczności, może przeżyć. A przeżyć to tyle, co zwyciężyć... 
Szczurołap wiedział, że nigdy nie oczyści miasta do ostatniego szczura, bo ten ostatni 
szczur zna go równie dobrze jak on zna siebie, że potrafi wiele przewidzieć i uniknąć 
wszelkich pułapek, przechytrzyć go i uciec. Szczurołap dobrze o tym wiedział, bolało 
go to jednak i drażniło, bo gorzko jest wiedzieć, że szczur może okazać się mądrzejszy 
od Szczurołapa i wygrać z nim ten pojedynek. 
Kiedy wrócił i zdarł podłogę w starym domu, podejrzewał zapewne, że tam właśnie 
ukrywa się ów ostatni, najmądrzejszy szczur miasta. Niespodziewane znalezienie Wielkiej 
Samicy i jej małych przygnębiło go i zdumiało. Zrozumiał bowiem, że nie wszystkie 
szczury wychodzą z nor na jego wezwanie chociażby dlatego, że karmią małe i nie 
opuszczą ich za garstkę jęczmienia i dla pisku piszczałki. 
Zazgrzytał zębami z nienawiści i już podniósł ciężki gumowy but, by zmiażdżyć 
Wielką Samicę... Lecz Samica zniknęła. 
Tylko szary kamień, przypominający zarysem ciało potężnego szczura, leżał na zakrwawionej 
ziemi. 
Szczurołap stał nad nim przez chwilę z uniesioną nogą, nie rozumiejąc co się stało z 
pełzającą przy jego butach matką szczurków. Pochylił się, przetarł oczy, rozglądając 
się, którędy uciekła. 
Obejrzał się, rozejrzał, omiótł spojrzeniem nawet grubą belkę, na której leżałem rozpłaszczony, 
lecz nie wypatrzył żadnej możliwej drogi ucieczki. 
Opuścił nogę, ukucnął, położył dłoń na kamieniu. 
Był to zwyczajny, ciężki kamień, jakie często spotyka się w fundamentach starych 
domów.

61 
Podniósł go i zajrzał pod spód, jakby w nadziei, że tam znajduje się jakiś otwór, którym 
wymknęła się Wielka Samica. Pod spodem nie było jednak otworu. Nie było również 
Wielkiej Samicy. 
Szary, podłużny kamień wysunął się z dłoni Szczurołapa. 
Otrząsnąłem się, wzdrygnąłem... Te zdarzenia odtworzyły się w mej pamięci, bo 
działy się dawno, może nawet bardzo dawno... 
Dzisiaj również nie ma Szczurołapa, lecz boisz się, że powróci. Szczurołap przecież 
zawsze wraca i ty musisz o tym pamiętać. Szczur, który zapomina o Szczurołapie, musi 
zginąć. 
Zawsze przyciągały cię te wysokie, ceglane mury, pod którymi kryły się potężne lochy 
i piwnice. Poprzednio nie przychodziłem tu jednak, ponieważ obecność Szczurołapa 
paraliżowała mnie i powstrzymywała. 
Teraz, chociaż jeszcze niepewny, czujesz się wolny jak niegdyś w mieście podzielonym 
pasem ciszy. I ta niepewna swoboda pozwala ci wędrować wszędzie, gdzie poprzednio 
nie docierałeś. 
Przez uchylone piwniczne okienko wchodzisz do rozległego, jasnego, czystego 
wnętrza. Jesteś czujny jak zwykle w nowych, nie znanych sobie miejscach. Może tu być 
kot, łasica, kuna, tchórz, mogą tu być wnyki lub pułapki? Może tu właśnie ukrył się 
Szczurołap przewidując, że będziesz chciał poznać te właśnie obszary? 
Zimne kamienne posadzki, wysokie białe ściany, szerokie korytarze. Gdzieniegdzie 
przy otwartych drzwiach krzesło. Nic do jedzenia, nigdzie nic do jedzenia i picia. 
Biegniesz z nosem przy równych i gładkich, kamiennych płytach. Nie ma tu nawet 
stonóg i karaczanów, co najwyżej drobne pająki, ukryte w pierzastych puklach kurzu. 
Biegniesz przez długie, szerokie sale i nagle zwalniasz. 
Kamienni ludzie, kamienne zwierzęta, kamienie o różnych kształtach stojące na 
środku lub pod ścianami, z których wyłaniają się kolorowe plamy w drewnianych ramach. 
Ostrzejsze, jaśniejsze, ciemniejsze, jaskrawe, obojętne... 
Biegniesz dalej, coraz bardziej zrażony pustką i chłodem murów, w których nie ma 
nic, zupełnie nic, do pożarcia, a nawet rozgryzienia. Trzeba stąd wyjść, powrócić do 
mrocznych, zacisznych piwnic, kanałów i ścieków. Sale i korytarze prowadzą cię 
wprost i sądzisz, że w końcu dojdziesz do miejsca, z którego zacząłeś wędrówkę. 
Następny zakręt, następna sala. Tyle jasności. Zaskoczenie... Dziwaczne zwierzęta. 
Przebiegam przez wnętrze krowy rozciętej wzdłuż. Przez jej mózg, krtań, kręgosłup, 
serce, płuca, żołądek, wątrobę, nerki, jelita. Uciekam jak najszybciej z zimnego, martwego 
wnętrza. 
Przestraszony zatrzymuję się przed kolorową i lśniącą grupą zwierząt, których nigdy 
dotąd nie widziałem razem. 
Na krowie stoi koza, na kozie lis, na lisie gołąb. Nie żyją... 
To człowiek najpierw je zabił, a potem poustawiał na sobie, wtłaczając w puste 
oczodoły błyszczące szklane kulki... 
A tuż obok następna piramida śmierci. Koń, na koniu pies, na psie kot, na kocie kogut. 
Nieco dalej wieprz, na wieprzu owca, na owcy indyk, na indyku szczur. Szczur stoi 
na tylnych łapach z wysuniętymi do przodu siekaczami w rozdziawionym pyszczku. 
Przerażenie wbiło cię w posadzkę. 
Niedawno widziałeś tego szczura. Biegał za samicami, przeskakiwał podziemne 
strugi, drążył norę w gliniastej ziemi.

62 
Stoi nieruchomy, zastygły... Tylko światło z lamp odbija się w szklanych oczach 
wpatrzonych w sufit. 
Podbiegasz do konia i oglądasz nogi, kopyta, sierść. 
Lakier. Wszystko zakrył lakier. Polakierowane trupy zwierząt, a wśród nich ty, samotny 
szczur, w chłodnym, nieprzytulnym, obcym wnętrzu. 
Szkliste źrenice patrzą na ciebie odbitym światłem... 
Cofasz się. Uciekasz do nie domkniętego, piwnicznego okienka. 
W najbliższym miejskim śmietniku znajdujesz miękki kapuściany głąb i pospiesznie 
napełniasz żołądek. Zawsze, kiedy jesteś zdenerwowany, jesz tak zachłannie... 
W norze usypiasz natychmiast. We śnie znowu widzisz polakierowanego konia, a na 
nim psa, kota i koguta. Prowadzi je, a raczej ciągnie za uzdę, Szczurołap... Też wypchany 
i polakierowany. Szary, pochylony, rozgląda się po wszystkich kątach, jakby wypatrywał 
ciebie. 
Czy to możliwe, by Szczurołap ukrywał się w moim śnie? Czy może tam zastawić na 
mnie pułapkę? Czy stamtąd ponownie mnie zaatakuje? 
Z uporem i zachłanną ciekawością wędrujesz po nie znanych okolicach. Poznajesz 
siedziby ludzi, które są równocześnie twymi siedzibami, bo wszędzie pod podłogami, w 
fundamentach, po piwnicach, wśród rur i przewodów buszują szczury. 
Mój wzrok z trudem sięga tam, skąd dobiegają głosy. Ludzie są blisko, wśród 
ostrych, oślepiających świateł, w wysokiej, rozległej hali, którą staram się obserwować. 
Na zewnątrz nikną światła i z wolna nadchodzi noc. Tu wciąż trwa niezmiennie jasność. 
Zimne, srebrzyste lub żółte blaski spadają z boku, z góry, a nawet wyłaniają się 
spod ziemi. Dla nas – szczurów – najbezpieczniej jest tu nocą, gdy zmożeni oczekiwaniem, 
zmęczeni i wyczerpani ludzie usypiają na ławkach, pod ścianami lub wprost na 
posadzce. 
Wtedy wychodzimy. Prześlizgujemy się między uśpionymi ciałami, przeskakujemy 
twarze, nogi, ręce. Dobieramy się do toreb, waliz, plecaków, pakunków. 
Jeżeli przestraszy cię nagły jęk lub senny krzyk, nie uciekasz od razu. Nastawiasz 
przezroczyste konchy uszu, strzyżesz wibrysami, badasz, czy istotnie nadciąga niebezpieczeństwo. 
Ludzie zagrażają nam tylko wtedy, gdy się budzą, podnoszą, zbliżają... Groźne są ich 
kroki, mogące zdeptać, i gesty rąk miotających ciężkie przedmioty. Ale niebezpieczniejsze 
od nich są wychudzone, wałęsające się psy, rzucające się wściekle, warczące, 
rozszczekane, i koty – szybkie, czujne, skradające się bezszelestnie. 
Przyzwyczaiłem się już do tego dworca i rozchodzących się stąd korytarzy i kanałów, 
którymi można dotrzeć nawet na krańce miasta. Tutejsze, dworcowe szczury zdążyły 
się już oswoić z takimi jak ja przybyszami, pojawiającymi się nagle i równie nagle 
znikającymi. 
Ostatnio ludzie zachowują się wobec nas inaczej... Niedawno jeszcze, kiedy przebiegając 
ocierałem się o ich twarze i ręce, podrywali się, ścigali mnie, krzyczeli, płakali... 
Teraz postępują tak tylko niektórzy... 
Odbijam się w jego źrenicach. Patrzę w ciemne oczy, które przed chwilą musnąłem 
wibrysami. Człowiek leży nieruchomo, jakby spał, a przecież nie śpi. Nie łapie mnie, 
zapatrzony w płonący wysoko blask. Może dlatego, że szczurów jest tak wiele, niektórzy 
ludzie nie mają już sił, by się od nas odpędzać? Rezygnują wiedząc, że za chwilę i 
tak pojawią się następne.

63 
Wyściubiam pyszczek ze szczeliny między kamiennymi płytami i widzę szarą masę 
ludzi, nad którymi zwisa mglisty obłok wyrzucanej z płuc pary, papierosowego dymu, 
wilgoci z wysychających ubrań i spoconych ciał. Wyczekuję odgłosów świadczących, 
że usypiają lub już usnęli, i mogę wyruszyć między nich, szukając chleba, sera i innych 
szczurzych przysmaków. 
Początkowo ostrożnie i nieśmiało wynurzamy się ze szczelin, kryjówek i ścieków. 
Nasza szarość wśród ich ubrań, koców, pakunków, zawiniątek, tobołów, toreb, worków 
i pudeł zlewa się ze spłowiałymi kolorami, z czernią, łatami, przetarciami, rozdarciami, 
szwami... Ocieram się o ciała, przemykam pod płaszczami, którymi chronią się przed 
chłodem. Zaglądam w półprzymknięte oczy, w rozwarte usta... 
Leżą bezwładni, nieczuli, niewrażliwi i tylko szum przepływającej krwi i ciepło, które 
wydzielają, świadczy, że żyją. 
Obwiązany gazetami i sznurkiem tobół piętrzy się nade mną jak pagórek. Wciskam 
się i zaczynam gryźć , starając się wyciszać chrobot własnych zębów na wytłuszczonym 
płótnie. Powoli przegryzam oporną tkaninę. Zęby tną coraz szybciej i szybciej. Wpełzam 
do środka. Pożeram okruchy czerstwego chleba. Wciskam się głębiej i znajduję 
woreczek z kukurydzą... Suszona ryba! Zapach dochodzi z góry. Rozpruwam plastikową 
torbę i warstwę przetłuszczonego papieru. Ryba leży przede mną pachnąca i krucha. 
Wgryzam się w skrzela. Przesuwam się ku głowie. Węchem odnajduję wyschnięte oczy 
i rozkoszuję się ich smakiem. 
Jestem nażarty, wykręcam się, cofam... Niebawem ludzie przebudzą się, a z pełnym 
brzuchem uciec trudniej niż z pustym. Jeżeli mnie schwytają – oślepią, rozgniotą, zabiją, 
zmiażdżą... 
Przypominasz sobie Nastroszonego Szczura z krwawiącymi oczodołami siedzącego 
pod ścianą kanału, a później podążającego za młodą samicą. Szedł z nosem przylepionym 
do jej ogona przerażony i wpółprzytomny, bo nagle utracił swój świat, jego kontury, 
zarysy, sylwetki, kolory, cenie, odcienie... 
Czy ciemność też jest inna, gdy wydrą ci oczy? 
Dreszcz przebiega przez skórę. Nagle czujesz się w tym plecaku jak w pułapce, z 
której natychmiast chcesz wyjść. Opór. Ziarno przesunęło się pod twym ciężarem i teraz 
blokuje ci drogę plastikowa torba. Trzeba odwrócić się, rozgarnąć łapkami kukurydzę 
i odnaleźć wygryzioną dziurę lub przedrzeć się przez plecak wygryzając nowy 
otwór. 
Napierasz nogami na pocięte, porozdzierane papierzyska i objedzony szkielet ryby. 
Zwijasz się w kłębek, mając koniec ogona przy pyszczku. Chwytasz zębami zatrzymującą 
cię torbę i rozdzierasz. Wychodzisz z plecaka najedzony i szczęśliwy. 
Człowiek siedzący przy plecaku śpi. Z szeroko otwartych, bezzębnych ust dobiegają 
szmery i poświsty podobne do tych, jakie wydaje wiatr wdzierający się w kanały. 
Przeskakujesz nogi w zabłoconych buciorach i biegniesz ku szczelinie w trotuarze. 
Dokąd dotarłem? Jak się tu znalazłem? 
Gdzie właściwie jestem? 
Czyżbym znowu zabłądził w podziemnych korytarzach? 
Jakim kanałem można dojść aż tak daleko? 
Nie wiesz? 
Boję się przyznać, że nie wiem... 
Wczoraj wymknąłem się z dworca wypełnionego tłumem uchodźców... 
W nozdrzach czujesz jeszcze odór ich strachu...

64 
Kilkakrotnie zasypiałem. 
I znowu śnisz, że Oślepiony Szczur ostatnim wysiłkiem próbuje iść za Młodą Szczurzycą, 
za smugą jej zapachu. 
I nagle zrozumiałem, że to ja próbuję iść za nią przez całe życie, przez wszystkie 
sny. 
Po przebudzeniu... może to nie przebudzenie, lecz zaledwie otwarcie oczu... kiedy 
chciałem wrócić do hali wielkiego dworca, niespodziewanie trafiłem tu. 
Tu – to znaczy gdzie? 
W inny świat, na pogranicze życia i śmierci, w nieistnienie, gdzie zachowałem resztki 
świadomości. A może tylko do wnętrza szczurzego snu, który nagle rozrósł się, przeobraził, 
rozprzestrzenił w nie kończący się magazyn wypełniony zwłokami tych, którzy 
jeszcze niedawno tu żyli. Czy oni też wędrują przez swe sny jak my, wędrowne szczury?
Czy ludzie też miewają takie sny jak szczury? 
Umarli leżą w ciemnych ubraniach, błyszczących butach, blisko siebie, łeb w łeb, 
nogi w nogi, z dłońmi złożonymi na brzuchu lub na piersiach. Głowy podwiązane białymi 
przepaskami. Oczy zamknięte, półotwarte lub wytrzeszczone. Twarze ołowiane, 
blade bladością zbliżoną do matowej bieli prześcieradeł. 
Wszyscy nie żyją. Wyczuwam słodkawo-kwaśną woń trupiego gazu, rozdymającego 
ciała, przeciskającego się z przytłumionym sykiem przez kiszki. Masa nieruchomych 
postaci i ty, rozpłaszczony na progu. Z tyłu za tobą ociekające śliną szczęki myśliwskiego 
psa, tupot nóg. 
Szara linia ciał, które zaczęły już gnić, wydaje się szansą ratunku. Ci ludzie, być może, 
zabijali niegdyś szczury, lecz teraz mogą ci pomóc. 
Wspinasz się na zwłoki i wypatrujesz, dokąd wpełznąć. Biegasz od zwłok do zwłok, 
coraz bardziej zdenerwowany. W końcu wciskasz się pod rozchyloną połę marynarki. 
Wciągasz ogon, aby nie zwisał na zewnątrz. Wystawiasz głowę, poruszając czujnie wibrysami. 
Pies i człowiek stają w drzwiach. Sprawiają wrażenie, jakby byli tu zawsze. 
Pies z podkulonym ogonem i zjeżoną nieufnie sierścią zatrzymał się na progu. 
Skamle, cofa się, drży. Czyżby przerazili go ci umarli, leżący od krańca do krańca. 
Człowiek zakrywa twarz dłonią, palce zaciska na nosie, odciąga psa i zamyka drzwi. 
Siedzę pod miękką, wełnianą marynarką, przytulony do zimnego, sztywnego torsu. 
Czekam, bojąc się, że prześladowcy nie odeszli, że stoją za drzwiami. 
Psy, koty, ludzie, sroki, sowy potrafią czekać, czekać i czekać, aż szczur przekonany, 
że niebezpieczeństwo minęło, przestanie się bać i opuści kryjówkę. Czekają cierpliwie i 
wytrwale. 
A podejrzliwy, nieufny, wyczulony, przewrażliwiony, tchórzliwy, ostrożny szczur 
też czeka. Przymyka oczy, drzemie, usypia, ziewa, przeciąga się, niucha. Stara zająć się 
czymkolwiek, nerwowo skubie zaplątaną nitkę i czeka. 
Oddycha powietrzem przesyconym śmiercią, przywiera do twardych żeber, które 
ziębią go przez cienką tkaninę koszuli, i czeka. 
Czekamy z tej i tamtej strony drzwi. Człowiek z psem tam, a ja tu. Kto pierwszy 
przestanie czekać? Czy człowiek i pies zrezygnują ze szczura? Czy szczur opuści niewygodne, 
lecz na razie bezpieczne miejsce? 
Może człowiek i pies odeszli?

65 
Nie wystawiaj nawet wąsów, czekaj i bądź cierpliwy, cierpliwy i nieufny, nieufny i 
podejrzliwy. Bo za chwilę ty możesz leżeć wśród tych ludzi, martwy wśród martwych. 
Aż do znudzenia... Aż do zapomnienia... Aż głód stanie się silniejszy od lęku i zaczniesz 
chwytać zębami koniuszek własnego ogona. 
Chwilami zapominasz, gdzie jesteś, i zimna, człowieczo trupia pierś wydaje ci się 
przestronną, chociaż chłodną i cuchnącą norą. 
Przychodzi otrzeźwienie. Otwierasz szeroko oczy, wciągasz w nozdrza powietrze i 
już wiesz, że jesteś pod marynarką przylegającą do zesztywniałego nieboszczyka. Teraz 
trzeba wyjść. Wysuwasz nos, nastawiasz uszy, strzyżesz wibrysami. Słyszysz? To syrena 
przepływającego statku. 
Tam, gdzie po raz pierwszy zrozumiałeś, czym jest życie i że ty właśnie żyjesz, 
gdzie dostrzegłeś, że istniejesz, tam też słyszałeś dźwięki syren okrętowych... Byłeś 
jeszcze ślepy, gdy podobne głosy wtargnęły głęboko w twój słuch, w mózg, w pamięć. 
Towarzyszyły pierwszym kroplom mleka i pierwszej rozkoszy ciepła pod miękkim 
matczynym brzuchem. Syreny powróciły. Słyszysz je wyraźniej i coraz bliżej. Czyżby 
tu, obok tej sali umarłych, miał zacumować statek? 
Wysuwasz głowę. Nie ma psa. Nie ma człowieka. Wychodzę. Wspinam się na piersi 
umarłego. Chcę zobaczyć, skąd dobiega głos syreny? Wskakuję na siną już twarz i dopiero 
stąd dostrzegam, jak daleko w głąb sali ciągną się sztywne szeregi. Nie widać 
końca, bo zlewają się z szarością ścian. 
Statek wzywa coraz donośniej. Odwracasz się w tamtą stronę i widzisz rozsuwającą 
się ścianę, a za nią portowe nabrzeże i dopływającą ku niemu szeroką burtę. 
Więc hala umarłych znajduje się w porcie? Czy możliwe, aby to był twój dawny 
port? 
Nagle w drzwiach znowu zamajaczyły sylwetki człowieka i psa. Chowam się w najbliższej 
kieszeni. Pod ogonem uwiera zimny, twardy krążek metalu. 
Burta statku; uderza o brzeg. Zgrzytają łańcuchy kotwic. Jęczy opadający trap. Słyszysz 
kroki, które już gdzieś słyszałeś. Ostrożnie wyściubiasz głowę. 
Cień Szczurołapa i głos jego piszczałki. To ten sam, który palił szczury w betonowym 
piecu, karmił szczurami węże, topił je w rzece. 
Przechodzi obok grając na piszczałce. Ścigał cię nie tylko człowiek z psem, ale i on. 
Mija cię, przeszedł. Widzisz stare, pochylone plecy. A więc i on tu trafił! 
Trzeszczą stawy, zgrzytają zęby, syczą wypuszczane gazy. Rozszerzone, wyłupiaste 
oczy śledzą ruchy fletu. Martwy człowiek rusza się, jęczy, siada, podnosi się, zatacza, 
kroczy za Szczurołapem. Za nim następni. Idzie ich więcej, coraz więcej. 
Umarli odchodzą szeregami, idą za dźwiękiem piszczałki, maszerują w stronę białego 
statku. Człowiek z ujadającym psem kręci się wokół nich pilnując, by nie zawrócili. 
Umarli niepewnie stawiają stopy. Kołyszą się rytmicznie w takt melodyjnej piszczałki 
Szczurołapa. Idą, jak im zagra, idą naprzód, za jego głosem, a ja ściśnięty drżę, 
bo nie wiem, gdzie ich prowadzi: w ogień czy na dno? 
Ustawiają się, prostują, klekocą, trzeszczą, szeleszczą, podzwaniają. 
Szczurołap stanął na nabrzeżu na blaszanej skrzynce i gra. Maszerują szeregami 
wprost do trapu zwisającego ze srebrzystej burty. 
Wystawiłem głowę i zastanawiam się, jak stąd uciec? Czy wejść z umarłymi na statek 
i też odpłynąć? Nieboszczyk zbliża się do schodków. Teraz barka zasłania cały mój 
horyzont. Przy skrzypiącym trapie Siwy Starzec zbiera metalowe krążki. Słyszę jak

66 
dźwięczą w jego wyciągniętej dłoni. Nawet pobudzająca do marszu muzyka Szczurołapa 
nie zagłusza ich brzęczenia. 
Groźne powarkiwanie psa. Czyżby mnie wywęszył? Pozostać w kieszeni? Wyskoczyć? 
Ześliznąć się po sztywnych nogach i uważając, by umarli mnie nie zadeptali, wcisnąć 
w jakąkolwiek norę na nie znanym nabrzeżu? 
Serce bije, w pyszczku zaschło. 
Lodowata ręka wpełza do kieszeni, nie zważa na mnie. Palce chwytają metalowy 
krążek, wyciągają i rzucają wprost na otwartą dłoń cuchnącego wódką Starucha. Ten 
bierze monetę w palce, ogląda pod światło, aż blask razi mnie w oczy. 
Wyskoczyć z kieszeni? Zostać na brzegu? Odpłynąć z umarłymi nie wiedząc nawet 
dokąd? Uciec, by ciągle uciekać? Jak żyć, jeżeli życie jest tylko ucieczką? 
Powoli przesuwam się wzwyż w kieszeni nieboszczyka wspinającego się po trapie. 
Chwieje się, z trudem utrzymuje równowagę. Pod wami pluszcze woda portowego kanału 
pokryta naftą i olejem. Z boku uderza silny morski wiatr. Ogarnia cię strach, że 
spadniecie i zmiażdży cię kadłub statku napierający na kamienny brzeg. 
Dziwisz się, że burty z bliska są szare, a tylko z głębi hali wydawały się tak olśniewająco 
białe. Szczurołap wciąż gra, przymyka oczy, zasłuchany we własną muzykę... 
W końcu i on rzuca na starą dłoń błyszczący pieniądz i szybko wbiega po rozkołysanym 
trapie. 
Przez chwilę widzisz, jak na nabrzeżu, między kolejowymi szynami, człowiek z 
psem pilnuje kolumny więźniów. Pies węszy i szczerzy zęby. 
Starzec rozgląda się bacznie, sprawdza, czy nikt się nie spóźnił. Wchodzi na statek, 
czeka przez dłuższą chwilę i wciąga trap. Syrena... 
Statek odpływa ze mną i Szczurołapem. 
Zimna mgła przenika sierść, wdziera się w oskrzela i płuca. Zacinający deszcz monotonnie 
dudni o plandekę. Mokro. Od zmarłego bije coraz większy chłód. Biała szadź 
osiada na jego twarzy. Statek kołysze się, chyboce na niespokojnych falach. Umarli 
wokół wymiotują. 
Opuszczam kieszeń. Po skrzyniach i zwojach lin dostaję się do nadbudówki, gdzie za 
drewnianym kołem stoi ten sam Stary Człowiek, który przy wejściu zbierał monety od 
umarłych. Przeciskam się pod drzwiami i chowam w starej zmurszałej skrzyni, pełnej 
różnokolorowych arkuszy i książek. Sucho, cicho, ciepło. 
Usypiasz... Śnisz, że pozostałeś na brzegu... Sen jest tak wyraźny, że chwilami obawiasz 
się, że nie jest snem. 
Na plac, wybrukowany granitową kostką, pod oświetlone, rozsunięte wrota podjeżdżają 
wagony. Ludzie wchodzą, rząd za rzędem, popędzani szczekaniem psa i pałką 
człowieka. Słaniasz się ze zmęczenia i niepokoju, a tu jeszcze ten siąpiący deszcz, zlepiający 
włoski na bokach, grzbiecie i głowie. Otrząsasz się z zimnych kropelek. Popędzani 
ludzie niosą tobołki, walizki, plecaki. Wchodzisz do obwiązanego sznurkami 
tekturowego pudła i chowasz się jak najgłębiej, między koszule, swetry, pachnące jeszcze 
porzuconym przez ludzi domem... 
Jestem już w pędzącym po szynach wagonie. Głód. Pragnienie. Zaryglowane drzwi. 
Łomot żelaznych kół. Wysysasz wilgoć z przemoczonych włókien, rozgniatasz je,

67 
przełykasz. Ludzie śpią z rozchylonymi ustami. To nie sen, to śmierć... Niektórzy na 
pewno są już martwi. 
Budzi cię uderzenie o brzeg. Burty skrzypią i trzeszczą, jakby statek miał się rozsypać. 
Wybiegasz na pomost. Z wysoka skaczesz na pochyłą kotwiczną linę i ześlizgujesz 
się na brzeg. Szczurołap już gra. Umarli schodzą po trapie na ciemne, błotniste wybrzeże. 
Ściany, mury, żelazne bramy, kolczaste druty, szlabany, bariery, cienie ludzi, psów, 
kotów, szczurów, ptaków, węży... Umarłe mewy tulą się do twarzy powieszonych. Cienie 
kruków, kawek, wron wydziobują oczy cieniom ludzi. 
Milczenie. Tylko Szczurołap ciągle przygrywa schodzącym ze statku. Wszyscy tu są 
niemi, tylko on dmie w piszczałkę i tylko ten flet słychać... Raz skoczniej, raz wolniej, 
w rytm kroków. 
Piszczę najgłośniej, najdonośniej. Piszczę, by przekonać się, czy mogę wydobyć 
jeszcze głos z krtani, mordki, nozdrzy. Piszczę, by usłyszały mnie cienie na brzegu. Mój 
pisk i dźwięki piszczałki Szczurołapa odbijają się od murów i kamieni, płyną echem po 
oleistej wodzie. 
Czy umarli nie widzą żywych? Czy cienie ludzi, zwierząt, ptaków nie dostrzegają 
nas? Idziesz coraz śmielej, coraz pewniej, bo nikt cię nie zatrzymuje, nie goni, nie tropi, 
nie prześladuje. Na brzegach rosną białożółte kwiaty. 
Zjadają je ludzie, rozdziobują ptaki, skubią szczury. 
Dzięki nim zapominają, kim byli i kim są. 
Po bagnach, trzęsawiskach, łąkach snują się mgły, opary, smugi, strzępy papieru, 
białe płomyki, zarysy pulsujące w ciemnościach. I tylko ci, którzy przybyli tu niedawno 
i zachowali cielesność, dotykalność, siłę i ciężar, przypominają ci o istnieniu tamtego 
świata, w którym mieszkali kiedyś, a z którego ty tak pochopnie uciekłeś. 
Oczy usiłują dojrzeć jak najwięcej, wyłowić nie znane zagrożenia, ostrzeżenia. Uszy 
wyłapują piski, charkoty, zgrzyty, jęki przytłumione echami, pluśnięciami fal o kamienie, 
nagłym ruchem w bezruchu, uciskiem powietrza w krtani. 
Im dłużej tu jesteś, tym bardziej przygniata cię mrok i półmrok, panujący na tych 
brzegach. Czy można istnieć na granicy, w nieustającym światłocieniu? 
To, co uznałeś za ciszę, jest po prostu cichym, ściszonym, najcichszym istnieniem 
dźwięków, których tam, w swoim świecie, po prostu nie zauważałeś, bo tłumiły je inne, 
silniejsze, twardsze, ostrzejsze, zagłuszające. Tu nawet cienie wywołują odgłosy, 
dźwięczą, pozostawiają po sobie ślad w twym słuchu. Również światło, które dotąd 
uznawałeś za bezszelestne, niesie swe dźwięki, swój poszum i echo. Konchy uszu unoszą 
się, rozszerzają, chłoną szepty z trzęsawisk, stawów, równin, kamiennych progów, 
dróg, jaskiń, grot. 
Szczurołap rozgląda się uważnie, jakby kogoś szukał. Ale kogo tu można odnaleźć? 
Szczurołap i ty nadal jesteście żywi i tylko ciebie i jego ogarnia strach przed pozostaniem 
tu na zawsze. 
Chcesz się wydostać, a więc musisz iść za nim. Może on zna drogę i może cię stąd 
wyprowadzi? 
Cienie węży, cienie nietoperzy, mew, sów, kotów, łasic nie przerażają cię. Są bezsilne, 
wiotkie, powolne, płynne, mgliste. Twoja krew, ponaglana lękiem, pulsuje w mózgu, 
trzewiach, sercu, dodaje ci sił, zmusza do szukania wyjścia.

68 
Szczurołap gra. Patrzy dalej, wyżej, szerzej. Ciebie nie dostrzega, chociaż biegniesz 
za nim krok w krok, potykając się o drobne grudki i korzenie. 
Skrzyżowanie dróg. Przystaje, przestępuje z nogi na nogę, nie przestając grać. I nagle 
dobiega cię skowyt psów, a raczej psich cieni, ścigających w ciemności cień człowieka. 
Czy to jego krzyk? Czy to jego strach? Dźwięk o ileż cichszy od najcichszego 
pisku szczura... 
Szczurołap przerwał grę, unosi drżącą dłoń i ociera pot z czoła... Zmęczony siada na 
przydrożnym głazie. 
Przy drodze, obok jamy wydrążonej w gliniastym gruncie, dostrzegasz znajomy 
cień... Czy to możliwe? Czy to naprawdę on? Bezoki Szczur, którego zakrwawione, 
wypalone przez ludzi oczodoły zapamiętałeś z portowych kanałów. Podgryza białożółte 
kwiaty... Zjada płatek po płatku... Kwiatostan za kwiatostanem. Piszczysz, chcesz go 
ostrzec przed Szczurołapem. 
– Uciekaj! 
Nawet nie drgnął. Czy już nie szuka tamtej Młodej Szczurzycy? Czy już zapomniał, 
jak usiłował iść za jej zapachem? 
Przecież to ja jej szukam, to ja wciąż o niej pamiętam... 
I nagle rozumiesz, że to przecież cień, który niczego się już nie boi i przed nikim nie 
musi uciekać. 
Czy na pewno? A jęk człowieczego cienia usłyszany przed chwilą? Na moment odwracasz 
głowę, a kiedy powtórnie patrzysz w tamtą stronę, Bezokiego Szczura już nie 
ma... Pozostała tylko stercząca, objedzona szypułka kwiatu. 
Przywarłem do kamienia. Zapadam w drzemkę i znów jestem tam, w pociągu, 
mknącym przez lodowe równiny. Wagon zgrzyta, turkocze, trzęsie, dygoce, drży. Rytmy, 
uderzenia, drgnięcia, wahnięcia, odbicia i podbicia, odrzuty i wstrząsy dzieją się we 
mnie, męczą i otępiają. Mózg, kiszki, płuca, krew – wszystko unosi się i opada, przelewa 
i faluje w tej ożywionej jamie, jaką jestem, obrośnięty sierścią. Boję się, że mnie 
znajdą i zabiją. I będę już tylko wysuszoną, śmierdzącą skórką, wciśniętą w torowisko, 
chodnik lub rynsztok. 
Żyć, koniecznie żyć, przeżyć, przetrwać... 
Mam teraz tylko ten cel... Pozostać sobą i powrócić. I zbudzić się, zbudzić, zbudzić... 
Łapkami przemywam zaspane oczy. Gdzie jestem? Już wiem. Nie mogę wydostać 
się z tych łąk, bagien i równin. Szczurołap podnosi się, wzdycha, rozgląda. Muszę więc 
iść za nim, muszę słuchać chorobliwego kaszlu i zawodzenia piszczałki, przyprawiającego 
o ból głowy. Tylko że Szczurołap też nie wie, którędy iść! Wyczuwam jego wahanie 
i niepewność. Raz po raz skręca w którąś z dróg, po to, by natychmiast zawrócić, 
przystanąć, pokręcić się w kółko i próbować ponownie... 
Piszczałka drży w jego rękach, a jej brzmienie jest równie niezdecydowane, jak jego 
kroki. Kogo tak uparcie przywołuje? 
Ociera usta, parska, prycha, aż kropelki śliny osiadają na mojej wiecznie ciekawej 
głowie. I on, i ja wpatrujemy się uważnie w otaczającą nas szarość. 
Gdybym był Szczurołapem, nie szedłbym w stronę tej ciemnej ściany, skąd dobiegają 
jęki i piski nietoperzy. Nie poszedłbym również w stronę przeciwną. Tam są tylko 
trzęsawiska i tłumy cieni, z których wiele straciło już swe dawne kształty i nie wiadomo, 
czy to dawni ludzie, świnie, krowy, psy, koty, węże, szczury czy ptaki... Nie skrę

69 
ciłbym też ku majaczącej na horyzoncie krwistej łunie, bijącej od kipiącego lawą, ognistego 
potoku. 
Szczurołap nadal rozważa i ciągle czeka. Wytrząsnął ślinę z piszczałki i rozgląda się 
bezradnie. 
Jak skierować go w stronę, którą wybrałby wędrowny szczur? 
Zwraca się ku płomieniom, których żar i dym wyczuwam aż tu! Co robisz?! Wyskakuję 
przed niego wprost w popiół i kurz rozstajnej drogi. 
Odbiegam nieco dalej tak, aby mnie zobaczył. Piszczę głośno, najgłośniej... Patrzę w 
rozszerzone źrenice... Czy mnie dostrzegł? Czy naprawdę zamrugał ze zdumienia? 
Skręciłem na drogę prowadzącą wzwyż, ku suchym równinom, nad którymi przelatują 
cienie ptaków. Obejrzałem się... Patrzy na mnie, lecz nie idzie. Zatrzymałem się, 
odwróciłem, pisnąłem i znowu ruszam naprzód. 
Musisz iść za mną! Musisz iść, Szczurołapie, za jedynym żyjącym szczurem, który 
dotarł aż tutaj. I musisz zrozumieć, że chociaż tak się nienawidzimy, jesteśmy sobie 
potrzebni i tylko razem możemy się uratować. Dalej... Szybciej... Idź... 
Powoli rusza za mną. 
Twój wzrok oswoił się z mrokiem, a właściwie ze stłumionym światłem, przyczajonym 
w ziemi, skałach, bagnach, moczarach, nadrzecznych wałach, zagajnikach, rozlewiskach. 
Niepewne światło, przygaszony blask, jaskrawość przysypana warstwami popiołu, 
przebijająca się poświatą, światłocieniem, błyskiem w okruchach stłuczonego szkła, 
czerwonym żarem, który przetrwał, chociaż powinien zgasnąć. Nie wiesz, czy to złudzenie, 
sen, czy rzeczywistość? Szarość trwa i ty w tej pozornej ciemności widzisz więcej 
niż mogłeś zobaczyć tam, skąd przybyłeś. 
Ze znużenia przymknąłem powieki. 
Twój wzrok, szczurze, sięga teraz dalej, dostrzega więcej, przenika głębiej. Jeżeli to 
naprawdę twój wzrok, a nie pejzaż snu w mózgu szczura zamkniętego w wagonie, wygryzającego 
dziury w ludzkich tobołach. Z nadzieją, że go nie odnajdą, że dojedzie tam, 
dokąd pędzi senny pociąg... 
Szczurołap potknął się na spróchniałym korzeniu i cofnął o krok. Umilkła piszczałka. 
Oglądasz się i przez chwilę wydaje ci się, że uciekł. 
Za mną jest tylko ściana ciemności. Czyżby twój największy wróg zostawił cię tutaj? 
Zawrócił? Wybrał inną ścieżkę i właśnie wspina się na zbocze ku wyjściu? 
Może wybiegłem za daleko? Dalej niż sięga jego wzrok? Czy to możliwe, by Szczurołap 
pozostawił żywego szczura i odszedł? Czy on bez ciebie nie czuje się równie samotny, 
jak ty bez niego? 
Odwracasz się, rozglądasz. Jest! Tam, pod suchym, odartym z kory drzewem. Blady, 
skulony, przestraszony... Dopiero teraz widzisz cienie szczurów i ludzi. 
Cienie płaskie, jakby wycięte z papieru, tektury lub folii. Z głębi stłumionego światła 
toczą przed sobą kamienie, okruchy, szczątki, strzępy. Toczą, popychają, pchają, posuwają, 
podważają, podrzucają, poruszają przed siebie, wzwyż, na zbocza, ku niewidzialnej 
granicy, gdzie pozostawią swój bagaż, odpoczną, usną... 
Ze wszystkich sił, ruchami grzbietów i głów, brzuchów, pleców, rąk, nóg, podpierając 
się z wysiłkiem, pochylając, pokładając, upadając – prą naprzód ze swymi ciężarami, 
odłamkami, kłodami, tarczami, wózkami... Niektóre nie pchają niczego poza pustką,

70 
szarością, złudą, a przecież zachowują się, jakby napierały na rzeczywiste ciężary grożące 
upadkiem, zmiażdżeniem, przywaleniem. 
Toczą przed sobą tylko swe wyobrażenia. Posuwają się mozolnie, z trudem, z wysiłkiem, 
z bólem. Pojmuję strach Szczurołapa i nagle też zaczynam się bać. Te głazy, ciężary, 
odłamki mogą przecież spaść, stoczyć się na mnie, przygnieść, rozpłaszczyć, zadusić. 
Spadający kamień przelatuje nad tobą, przetacza się, znika w ciemności i tylko echo 
grzmi w mózgu. Spada następny głaz, a ty odskakujesz w ostatnim momencie. 
Toczą się pnie, kule gnijącego nawozu, większe i mniejsze odłamki, okruchy, strzępy 
blachy, zwały betonu, pomniki, kawały muru, podkłady, szyny. Szczury i ludzie biegną 
za nimi, usiłują złapać, dogonić. Spadają, przelatują, zderzają się... Jak blisko ciebie, 
ty mała, nadal żyjąca wnęko ciepłych mięśni, kości i krwi. 
Przerażony rozglądasz się za Szczurołapem. 
Stanął za tobą z piszczałką w rozdygotanej dłoni. Boi się jak ty. I ten lęk łączy was 
chyba głębiej niż poszukiwanie wyjścia z tego labiryntu śmierci. Cofa się, odskakuje 
przed spadającym rumowiskiem, przebiegającymi cieniami, własnym strachem. Kim 
jestem dla niego? Żywym szczurem czy również cieniem? A może chwilową szansą 
zrozumienia samego siebie? 
Podnosi piszczałkę, przykłada do ust i dmucha ze wszystkich sił. Zbliża się długim 
krokiem, przechodzi nade mną, jakby mnie nie widział. 
Znowu odskoczyłem przed pędzącym głazem. Przygarbione od ciągłego pchania 
sylwetki wchodzą i schodzą ze wzgórza. Kamienie, bryły, grudy, kule, walce, duże i 
małe, jasne, ciemne, błyszczące i matowe toczą się, pękają, rozsypują, wybuchają. I tylko 
my, Szczurołap i szczur, bezustannie myślimy o ratunku, usiłujemy się wymknąć, 
odsunąć, odskoczyć, wyminąć, uniknąć, odchylić, uratować. 
Przez mgnienie zastanawiam się, czy nie chwycić w zęby spadającej bryły i nie wyruszyć 
pod górę, pchając ją przed sobą? Szczurołap zagryzł wargi. Obserwuje spadające 
kamienie, jakby myślał o tym samym? Czy mozolne dźwiganie ciężarów pod górę nie 
jest dla nas jedyną szansą przetrwania? Może tak właśnie trzeba trwać? 
Ależ nie! To byłaby śmierć! To jest śmierć! Spójrz... 
Pochylone, zgięte, pełzające, wlokące się cienie przemijają, odchodzą w nicość, 
pchając lub goniąc swe głazy. 
Trzeba wejść wyżej i stanąć pod ścianą, by lawina nie mogła nas dosięgnąć. Może 
pod tamtą skałą, skąd dobiega szum przepływającej wody? Biegnę obok Szczurołapa 
stawiającego długie, ciężkie kroki. Miejsce pod skałą wydaje się bezpieczne. Tylko ten 
pół cień, pół człowiek, przybity do skrzyżowanych desek tuż nad szemrzącym potokiem, 
daremnie usiłuje napić się wody, która stale umyka zbielałym, wąskim ustom. 
Wyżej zwisają gałęzie pełne pomarańcz, jabłek i śliwek, których nigdy nie dotknie i nie 
rozgryzie. Szczurołap gra. I przez chwilę wydaje się, że kilka kropli opadło na usta 
ukrzyżowanego człowieka. 
Czarna skała nad strumieniem chwieje się, drży, jakby chciała runąć. Uciekam. Za 
sobą słyszę szuranie nóg Szczurołapa. 
Odróżniałem już niezdecydowanie i niepewność jego kroków. Grał na piszczałce 
rozglądając się, zatrzymując, zawracając, chodząc wokoło i wydając gardłowe, przeciągłe 
głosy. Przywoływał, oczekiwał, szukał kogoś bliskiego... 
W jego ciemnym, wydłużonym płaszczu o szerokich, prostych rękawach wyraźnie 
dostrzegasz krawędzie kieszeni odstające, wytłuszczone od wkładania rąk. Roze

71 
pchnięte, odcinające się worki, do których chcesz się dostać. Poły płaszcza falują, zamiatają 
powierzchnię drogi. Wyprzedzasz go, a kiedy podchodzi, wczepiasz się pazurkami 
w wełnianą osnowę i szybko wspinasz utrzymując równowagę skrętami ogona. 
Osiągnąłeś obszytą tasiemką krawędź kieszeni. Wciskasz się do środka drżąc ze strachu, 
że Szczurołap wywlecze cię i zabije. 
Nawet nie poczuł, że tam jesteś. Idzie przed siebie i dmie w piszczałkę... 
Wyglądałem z kieszeni zniecierpliwiony bezruchem Szczurołapa, który najwyraźniej 
nadal nie pojmował niebezpieczeństwa. Rozpoznawałem krążące wokół cienie, podmokłe 
łąki, bezsłoneczne horyzonty, odory zgnilizny, pochylające się skały, przenikliwy 
chłód podziemnych rzek. Obawiałem się, że mogę tu pozostać na zawsze, stać się 
strzępkiem mgły na brzegu nie znanego jeziora. 
Szczurołap stanął przy smukłej, białej skale i obracał piszczałkę w dłoniach. Przyzywał, 
błagał, prosił, skarżył się... Widocznie nie wiedział, skąd nadejść może ten, dla 
którego aż tu przybył... 
Nagle zakasłał głucho i usłyszałem, że ten kaszel dudni w jego trzewiach jak głazy 
spadające po zboczu w przepaść... 
Ujrzałem cień jaśniejszy od innych, długowłosy. Przesuwał się wolno, jakby płynął 
nad ziemią. Szczurołap silniej dmuchnął w piszczałkę. Postać zbliżyła się, oparła na jego 
ramieniu. Wyschnięta, szara dłoń, twarz, którą chyba znasz? 
Jest podobna do kobiety, którą zapamiętałem z jego domu... Czyż nie ona umarła po 
zjedzeniu trujących ciastek przeznaczonych dla ciebie? Czy nie zajrzałeś jej w oczy, 
gdy konała? Czyż nie z zemsty za jej śmierć Szczurołap tropił cię i prześladował? Wsunąłem 
się głębiej, nie chcąc, by mnie dostrzegła. 
Serce uderzało coraz szybciej, uszy starały się wyławiać najdrobniejsze szmery, nozdrza 
wietrzyły niebezpieczeństwo... 
Szczurołap pospiesznie ruszył naprzód. Teraz jego kroki stały się zdecydowane, 
twarde, pewne, jakby już wiedział, dokąd iść. 
Przemogłem strach i ostrożnie wysunąłem wibrysy. Lekki wiatr dął od strony, ku 
której zmierzał. Szliśmy przez pustkę, przez kamienne zwaliska i mosty w głąb pozornie 
nie kończącego się płaskowyżu. Mrok osiwiał i tylko ze ścian korytarza sączyła się 
pobladła czerwień, jakby dawno przelana krew. Szary, martwy staw zwisał nad wami 
zamiast nieba. Wyschnięte dno z zarysem drogi, którą on wspina się coraz szybciej, coraz 
bardziej nerwowo. Obok długowłosy kobiecy cień, srebrzysty jak pajęczyna, pochylał 
się i zasłaniał, idąc pod wiatr, a przy nim... ktoś jeszcze, Nieznajomy, który pojawił 
się niespodziewanie... Niższy, tęższy, z głową ukrytą w hełmie. Trzy bryły srebra 
na równinie szarości. Zlękniesz się, lecz nie przestaniesz patrzeć. Kroki pożerają przestrzeń, 
a ty przywierasz do wnętrza kieszeni bojąc się, że wypadniesz na skalnym uskoku.
Węch i słuch mówi ci, że wracacie do świata żywych. Ci, za wami, też tam idą, zdążając 
waszym tropem, chociaż ich kroki są lżejsze niż echo jego kroków odbite od 
ścian. Z dłonią w dłoni, są blisko, lecz nie tak, byś mógł zajrzeć im w twarze i zaspokoić 
swą szczurzą ciekawość. Dowiedzieć się, czy to jeszcze cienie, czy znowu żywi? 
Głos piszczałki stał się radosny, pogodny, szczęśliwy... A więc i tak potrafisz grać, 
Szczurołapie? 
Coraz bliżej... Wiatr staje się silniejszy, szarość bardziej świetlista, kroki twardsze. 
Tylko twe serce bije ciągle tak samo, a strach i głód nadal rzeźbią świadomość. Strach i 
głód czynią cię szczurem. Dostrzegasz już wyjście, majaczącą plamę światła. Tam bę

72 
dziesz bezpieczny. I Ty, i Szczurołap. Nawet jeżeli będzie chciał cię zabić, to przecież 
przyniósł cię w kieszeni aż tutaj. 
Słyszysz jego krzyk, wezwanie, by ci, którzy idą za wami, też szli szybciej. Jak 
pięknie teraz gra... 
Przekroczył granicę nocy. Zachwycony stoi w świetle i nagle odwraca się, wyciąga 
rękę w mrok, do swej kobiety i nieznajomego... 
Dwa cienie zatrzymują się, cofają, zawracają. Odchodzą z powrotem. 
Słońce oślepia cię, oblewa żarem. Przez chwilę wahasz się, czy również nie zawrócić 
i nie zagłębić się w chłodnym, szarym półmroku. 
Szczurołap z rozpaczą bije dłonią w skałę, a ty wymykasz się niepostrzeżenie... 
Skaczesz w światło, toczysz się po jaskrawym stoku jak kamień pośród kamieni. Raptowne, 
silne uderzenie w tył głowy... Jakbym usypiał... 
I znowu jesteś tam, w wagonie z twego snu. 
Pociąg zatrzymał się gwałtownie. Ludzie przewracają się, krzyczą, łomocą pięściami 
w deski. Drzwi rozsuwają się ze zgrzytem i ty, obolały, bezwładny, bezradny spadasz... 
Otwiera się przepaść, nie kończąca się czarna przestrzeń pożerająca światło. 
Zbudzisz się bez wspomnień, jakby nie było przeszłości. Nie będziesz wiedział, kim 
jesteś i dlaczego właśnie tu się znalazłeś. 
Skąd i dokąd idziesz? A może po prostu jestem tu od początku? Czy wcześniej o tym 
nie wiedziałem, może nie chciałem wiedzieć? 
Pamięć rozcieńczy się, rozpłynie. A jak istnieć bez pamięci w świecie, który pamięta? 
Czy pamięć nie uczy jak żyć? Patrzysz na szarą ścianę, na mętną wodę kanału i próbujesz 
przypomnieć sobie cokolwiek. 
Ciekawość! A więc byłem ciekawy? Wędrowałem? Poszukiwałem? Ciekawość pozostała 
w opróżnionym ze wszystkiego wnętrzu. Jakby wiatr wyssał z mózgu szczegóły, 
zdarzenia, powidoki. Pozostało jedynie poczucie pustki, braku tego wszystkiego, co 
kiedyś cię wypełniało, co widziałeś i znałeś, czego pragnąłeś i szukałeś. 
Ty – kto? Ty – skąd przybyłeś? Ty – jak się tu znalazłeś? Ty – dlaczego? 
Jednak nie wszystko zabrał wiatr. Pozostawił ci świadomość chwili, ból próżni, jaka 
nagle ciebie wypełniła, lęk niewiedzy, której doświadczasz stercząc na ceglanym murku, 
nad betonową rynną. 
Z wysoka spada promyk i rozjaśnia pokryte żółtawym nalotem ściany, czarne plamy 
pleśni i szybko biegające szczury. Jesteś jednym z nich. Silne zęby, chwytne palce zakończone 
ostrymi pazurkami, mięsisty nagi ogon, pchła ukryta w sierści, tnąca cię w 
kark, i głód... To ja. 
Są jeszcze szumy i świsty dochodzące z wysoka, piski baraszkujących szczurów, 
plusk wody spadającej z progu i zgrzytanie twych własnych zębów, zapachy dymu, pleśni, 
moczu, deszczu, odchodów i gnicia, dudniące drgania przejeżdżających nad tobą 
kół, ledwie wyczuwalne klapnięcia ludzkich kroków, odległe wstrząsy wciąż dobiegające 
z wnętrza ziemi. Dlaczego tak się ich boję? 
Zbudziłeś się bez pamięci, bez przeszłości, bez wspomnień, lecz otaczający cię świat 
natychmiast zapełnia twój mózg doznaniami, troskami, pragnieniami, okruchami codzienności. 
I nawet gdybyś nigdy nie odzyskał pamięci, to i tak będziesz istniał dzięki 
oczom, uszom, nozdrzom, wibrysom, zębom, czułości łapek, wrażliwości podbrzusza, 
ogona.

73 
Przechodzące dołem szczury nie zauważają cię, mijają obojętnie jak czarną plamę 
pleśni i zwisającego na nitce pająka. Są podniecone, zwabione ostrym, miłosnym zapachem. 
Biegną za samicą zalotnie unoszącą ogon. Samicą spragnioną samca. Nawet tu wyczuwam 
nozdrzami magnetyczną woń jej przekrwionych gruczołów. Szczury węszą, 
dotykają, liżą. Gryzą się i wzajemnie odpędzają. Ona z zachęcającą uległością patrzy na 
ich podskoki, walki, kopnięcia, ataki i ucieczki. Nagle pojawia się jej samiec i błyskawicznie 
rozpędza młodszych i niedoświadczonych rywali. Wchodzi na nią od tyłu, wciska 
się w nią, piszczy z rozkoszy, obejmując łapkami lśniący w półmroku grzbiet. 
Chcesz pić. Zsuniesz się po śliskiej powierzchni ceglanego obmurowania. Pochylisz 
nad wąskim strumyczkiem ścieków... Połączone smaki nafty, kwasu, mydła, moczu, 
tłuszczu, mleka. Wychwytujesz je, poznajesz, rozróżniasz. W żołądku rozpływa się 
chłód wypitego płynu. 
Para zakochanych szczurów odeszła. 
Ty też zastanawiasz się, dokąd iść? Stoisz bez wspomnień, pamięci i przeszłości nad 
leniwie płynącym ściekiem. Twe zmysły czują, dostrzegają, doznają, lecz ty jesteś jak 
we mgle, przez którą ciężko się przebić. 
Znalazłeś się na szlaku przebiegających szczurów, znających tu każdy skrawek, stopień, 
próg. Nie dostrzegały cię, jak długo leżałeś na ceglanej półce. Teraz, kiedy nastroszony 
usiadłeś na ich drodze, przestają być obojętne. Widzą cię, jesteś pomiędzy nimi, 
więc chcą wiedzieć o tobie jak najwięcej. 
Poruszasz się niepewnie, jakbyś się ich bał. Nie znasz przecież terenu i od razu można 
to poznać. Tak, szczury zachowują się, jakbyś był inny, nieznany, wstrętny. Włosy 
podnoszą się na ich głowach, karkach, bokach. Zgrzytają zęby, napinają się grzbiety, 
nerwowo drżą ogony. 
Wiedzą, że nie jesteś stąd. 
Jesteś obcy. 
Popychają cię, napierają, strącają w ciepły i płytki nurt. Płyniesz, odbijając się tylnymi 
łapkami od dna. Dopływasz do większej rury i otrząsasz sierść, wychodzisz na 
kamienny brzeg podziemnego kanału. 
Nie moje miasto, nie mój kanał. Nie jesteś tutejszy i powinieneś jak najszybciej poszukać 
drogi do siebie. Do siebie? To znaczy dokąd? 
A która to droga i jak ją rozpoznam, jeżeli wszystko zapomniałem? Znowu przeganiają 
mnie szczury, a ja, przerażony i nie wiedzący gdzie jestem, nawet nie próbuję się 
bronić. 
Wyławiam ogryzek jabłka, niosę w kąt, zjadam. Czyham na krawędzi patrząc w nurt. 
Łapię kawał marchwi. Wkrótce będę silniejszy i pewniejszy w tym kanale, którego wonią 
powoli nasiąka moja sierść. 
Wracam na ceglaną półkę, gdzie odzyskałem przytomność. Usypiam, a gdy się budzę, 
wiem, że już się tu przebudziłem, że tu już byłem. 
I tak powoli rodzi się nowa przeszłość, w której betonowa rura, przepływająca struga 
i ceglana półka są miejscami, które znam coraz lepiej i dzięki którym poruszam się coraz 
pewniej. I tylko, kiedy próbuję cofnąć się do wspomnień, przekroczyć próg niepamięci, 
napotykam mur, zamglenie, ciemność. Wówczas czuję się obezwładniony i pokonany, 
a przerażenie ściska mi gardło. Powinienem wiedzieć wszystko, a nie wiem 
nic...

74 
W nocy wychodzę na ulicę, ale te rynsztoki, rynny, studzienki, bramy, schody, piwniczne 
okienka są nie znane i nadal nie wiem, skąd przyszedłem, dokąd zdążałem i dlaczego 
nie przypominam sobie niczego. 
Przywykniesz do codziennego biegania po tych samych betonowych ścieżkach, po 
krawędziach tych samych kanałów. Oswoisz się też ze szczurami, które w końcu przestaną 
cię prześladować. Teraz ty, gdy spotkasz młodego szczura, strącasz go niekiedy 
do płytkiej strugi. 
Przestałeś się już bać. Zwiedziłeś i rozpoznajesz najbliższą okolicę, od rzeczki po 
pralnię, od piekarni po aptekę, a także obite blachą fabryczne budynki i wypływający 
spod nich ściek pełen łupin i pestek. 
Poruszasz się po tym niewielkim obszarze, jakbyś znał go od początku życia. Coraz 
rzadziej też rozmyślasz o tym, co mogło wydarzyć się wcześniej, zanim po raz pierwszy 
zbudziłeś się na ceglanej półce. Każda chwila, sen i przebudzenie stają się twym nowym 
życiem, nową przeszłością, pozwalającą ci zapomnieć, że poprzednio działo się 
coś, o czym nie wiesz. 
Wygrzebałeś już własną norę, wyścieliłeś ją słomą, piórami ptaków i skrawkami papieru. 
Twoja samica chodzi z ogromnym brzuchem, pełnym potomstwa. Odróżniasz już 
głosy ludzi dobiegające z powierzchni. Poszerzasz swą wiedzę o tym, kim jesteś, a właściwie, 
kim stałeś się tu. Wiesz, na jakich śmietnikach można znaleźć wyschnięte skóry 
słoniny, gdzie zapleśniały chleb, gdzie szkielety wędzonych ryb z chrupiącymi głowami, 
gdzie pożółkły ser. 
Znasz już wszystkie miejscowe szczury i ludzi, kota polującego o zmierzchu i drapieżną 
sowę bezszelestnie spadającą z wieży na nieostrożne gryzonie. 
Dzienne światło znowu rozpocznie wędrówkę po betonowych ścianach szybu. Jak 
zwykle wdrapiesz się na ceglaną półkę, bo lubisz obserwować przechodzące dołem 
szczury, które uznały cię za swego, jak i ty uważasz je za swoją rodzinę. 
Ułożysz się wygodnie, syty i szczęśliwy, że jesteś u siebie, w tym szarym, spokojnym 
przesmyku. 
Wtedy usłyszysz dochodzący z góry dźwięk fletu. I nagle ogarnie cię porażający 
strach, jak ten po przebudzeniu, gdy nic, zupełnie nic nie pamiętałeś. W kręgu światła 
zobaczysz cień człowieka grającego na flecie, cień, który przypomni ci wszystko. 
Stawał się coraz bardziej podobny do nas. W szarym kombinezonie, okryty szarym 
płaszczem, szedł tuż za nami lub pośród nas, jakby rzeczywiście był szczurem. A przecież 
łatwo było rozpoznać jego człowieczeństwo, chociażby po sposobie poruszania się, 
zawsze na dwóch nogach, lub po ostrym odorze wina, jaki rozsiewał oddechem. 
Nawet gdy zdejmował z głowy kaptur tłumiący dźwięki jego piszczałki, podobieństwo 
nie znikało. Srebrnoszare włosy, spiczasty nos i przymrużone stalowe oczy nadawały 
ziemistej twarzy podobieństwo do szczurzego pyska. Szczury obserwujące go z 
daleka, nieświadome szczurobójstwa, jakim się zajmował, brały go niekiedy za niezwykle 
wyrośniętego, potężnego szczura. Wystarczyło przyjazne rozsypanie ziarna i wypuszczenie 
oswojonych szczurów, które chodziły mu po ramionach i jadły z ręki, a 
większość zaczynała mu ufać, pozwalała się karmić, dotykać, głaskać. 
Przesuwał się między nimi jak wielki, większy szczur, największy ze wszystkich 
szczurów, a ponieważ pojawiał się często i przeważnie na dłużej, przestawał budzić lęk, 
podejrzenia i wątpliwości. Młode, a także niedawno przybyłe, widząc otaczające go 
rzesze, podchodziły bez lęku, wierząc, że można mu ufać. Rozsypywał przecież smacz

75 
ne, zdrowe i pożywne ziarno, podwędzane rybie łby z chrupiącymi, wyschniętymi 
oczami. 
Kiedyś ty też byłeś bliski zaufania mu, uwierzenia, że to również szczur lub bliski 
krewniak szczurów, tak samo szary i pachnący kanałami jak ty. Kiedy stanął wtedy nad 
zakratowanym okienkiem ścieku, sypnął złocistą pszenicą i wydobył z fujarki najwyższe 
tony wzywając szczury, by poszły za nim, ty również byłeś gotowy wyjść z ukrycia. 
Trwało to przez chwilę, ale była to chwila najniebezpieczniejsza w moim życiu i teraz 
też drżę z lęku na jej wspomnienie... 
Gdyby nie tamten Stary Nastroszony Szczur, zgrzytający zębami z nienawiści, 
Szczur, który wiedział o wszystkim, nie byłoby mnie dziś w tym mieście. Szczurołap 
karmiący szczurami węże, palący je w betonowych lochach, topiący w dołach z wodą, 
strącający do rowów wypełnionych wapnem, Szczurołap-szczurobójca, za którym idą 
tłumy ufnych samców i samic, mieszka teraz nade mną w pokoju o zapleśniałych ścianach. 
Słyszę jego ciężkie, długie kroki. Chodzi po pokoju, tam i z powrotem, kaszle głucho, 
wyciera nos. Szczurołap choruje, jak większość ludzi w mieście. Dlaczego mieszka 
właśnie tu, nad piwnicą, pod którą mam swą norę? Dlaczego gdziekolwiek przybywam, 
on także przybywa? 
A przecież mógł mnie zabić tam, w podziemiach tak rozległych i głębokich, że jeszcze 
teraz nie wiem, czy istniały rzeczywiście, czy były tylko snem. Mógł, lecz wtedy 
prowadził za sobą cienie ludzi i nie myślał zapewne o szczurze ukrytym w jego kieszeni? 
Może zapomniał o mnie przejęty poszukiwaniem swej kobiety? Lub uznał mnie za 
przywidzenie przemęczonych oczu? Idzie za mną od dawna, ściga, tropi, śledzi, prześladuje, 
szuka, przywabia i przyciąga, jakbym był najważniejszym szczurem jego życia. 
Zabił już tyle i zabijać będzie nadal, więc dlaczego właśnie ja jestem dla niego tak ważny? 
Dlaczego goni mnie i osacza z takim uporem? 
Po przyjeździe do miasta zamieszkał w tym domu właśnie, chociaż w mieście jest 
wiele podobnych, pod którymi mieszkają szczurze rodziny. On jednak ściga mnie tak 
zajadle, jakbym był największym jego wrogiem. Szczurołap wie, że widziałem, jak zabijał, 
że nigdy nie uległem pokusie pójścia za nim, że nie jadłem rozdawanego przezeń 
ziarna i nie biegłem za głosem fujarki... 
Na pewno zapamiętał mnie z domu, gdzie mieszkała jego samica... Zjadła strącone 
przeze mnie zatrute ciastka. Czy ściga cię z zemsty za jej śmierć? Może dlatego uznał 
cię za najniebezpieczniejszego przeciwnika? Może boi się ciebie? Ale czy Szczurołap 
może bać się szczura? 
Rozgryzam zieloną, soczystą łupinę orzecha, strąconego przez ostatnią burzę. Słyszę 
nad sobą kroki. Czyżby usłyszał chrobotanie moich zębów na twardej łupinie? Przestaję 
gryźć... 
Znowu gra, dmie w fujarkę ze wszystkich sił, chcąc wywabić mnie spod fundamentów. 
Na próżno. Nie wyjdę, on wie o tym i dlatego nienawidzi mnie równie silnie, jak ja 
nienawidzę jego. 
Nie zważam na dźwięki, przykładam zęby do łupiny i gryzę, gryzę, gryzę. Ścieranie 
zębów zagłusza tony dochodzące spod sklepienia. Chyba usłyszał? Przerywa grę. Słucha. 
Gryzę dalej, aż do przebicia skorupy, pod którą znajduje się słodkawy, wilgotny 
miąższ. 
Szczurołap słucha uważnie mojego gryzienia, ścierania zębów, drapania, chrobotania. 
Słucha zaciskając pięści, bo zrozumiał, że ja przestałem słuchać jego fletu.

76 
Cięcie papieru, rozrywanie i miażdżenie kartonu nie służy zaspokajaniu głodu. Nażarty, 
nasączony mlekiem i miodem, rozepchany słonecznikowym i sezamowym ziarnem, 
wrócisz do zaciemnionego pokoju, wskoczysz na regał, wepchniesz się w szczelinę 
między rzędem książek a deską wyższej półki i zaczniesz niuchać, wąchać, próbować, 
wybierać. 
Papier pachnie różnie w różnych miejscach. Farbą, klejem, konopiami, kośćmi, 
krochmalem, kwasem, tłuszczem, olejem, oliwą, talkiem. Grubszy i cieńszy, twardy lub 
miękki, niemal rozłażący się w pyszczku, kleisty, oblepiający dziąsła i sztywny, mogący 
skaleczyć błonkę wyściełającą krtań. 
Jednorodny, zmaserowany, o stałej grubości i gęstości. Włóknisty, złożony z wyraźnie 
wyodrębnionych pasm, które dają się rozdzielać i wyrywać z całości nagłym ruchem 
szczęk. Teraz też trzymam zębami wąski pasek, który daje się łatwo siekać przy wciąganiu 
do pyszczka. 
Przyjdziesz tu nie tylko po to, by się najeść, bo celuloza jest mdła, niesmaczna, wywołuje 
wzdęcia i kolki. 
Przyjdziesz, by spiłować zęby, a papierki przeznaczone na podściółkę zanieść do 
gniazda, jak łup. Znoszę te większe i mniejsze skrawki, bo przewiduję narodziny potomstwa, 
które chcę wykarmić i ogrzać, bo jestem zapobiegliwy i troskliwy. 
Nora wysłana papierową masą staje się przytulna. Jest miejscem, do którego chcesz 
powracać, gdzie chętnie mieszkasz, podczas gdy gdzie indziej bywasz, przechodzisz, 
przemykasz się, prześlizgujesz. Kawałki papieru o bezpiecznych krawędziach wyszlifowanych 
zębami, nierównych i dających się łatwo przesuwać, przenosić i układać, 
stają się wkrótce zleżałe, mięciutkie, delikatne. Rozkładasz się na nich brzuchem do góry 
i machasz łapkami. Małe szczurki wspinają się i biegają po tobie, chwytając zębami 
twe drobne, samcze sutki, łaskocząc gruczoły wypełnione nasieniem i wystającą z różowej 
skórki strunę rozkoszy. 
Często gdy leżysz i śpisz lub nie śpisz, a po prostu chcesz wyrzucić z siebie ugniatający 
od wewnątrz nadmiar nasienia, przytulasz się do tych ogrzanych twym własnym 
ciepłem skrawków papieru i wyobrażasz sobie, że masz pod sobą samicę. Ich miękkość, 
uginanie się, uleganie, rozstępowanie i elastyczność szybko przynoszą ci ulgę i samozadowolenie. 
Unosisz się lekko, opadasz i znów unosisz, coraz szybciej i szybciej. Wytrysk. 
Nasienie rozlewa się po papierze. Dotykasz językiem płynu, który jeszcze niedawno 
był w tobie. Jest słonawy i ciepły. Kiedy powróci twoja samica, natychmiast pożera 
ten nasycony tobą papier. Małe szczurki również zjadają te skrawki. 
Przewracam się na brzuch, nakrywam papierkami. Jest cicho, nudno, sennie. Rozluźniam 
się, odprężam. Jestem małym, nieporadnym szczurkiem, który zgubił się zaraz 
po pierwszym wyjściu z gniazda i, przerażony, przez całe życie szuka powrotnej drogi. 
Przebieram łapkami, piszczę, drapię, rozglądam się po sennym krajobrazie szukając 
wyjścia. 
Budzi mnie szelest papieru. Obok stoją szczurki, dorastające samice i Śniada z 
krwawiącym jeszcze nozdrzem po niedawnym uderzeniu pułapki. Muskają mnie wibrysami, 
dotykają, łaskoczą. Zbiegły się zaniepokojone moim piskiem. Łapkami i zębami 
narzucam na siebie kawałki papieru, aż do całkowitego zakrycia, zapadnięcia, schowania.
Leżę tak pod stertą narzuconego na mnie papieru, który wyrwałem z książek i gazet i 
przytaszczyłem do gniazda, często potykając się o duże i plączące się strzępy kart.

77 
W myślach, w mózgu czai się strach przed śmiercią. Boisz się, szczurze, boisz się 
chwili, która kiedyś nastąpi. Żyję już dostatecznie długo, by wiedzieć, że ta chwila nadejdzie... 
Wtedy nie zobaczysz gry świateł na przyciemnionych ścianach, nie ułożysz 
się wygodnie na półce z książkami, nie zdrzemniesz się w tym pokoju, do którego ludzie 
od dawna już nie wchodzą... 
Jestem starzejącym się szczurem, który wędruje, poszukuje, błądzi, powraca. Wiem 
już, że wszystko ma swój początek i koniec. Każde miejsce odwiedzam po raz pierwszy 
i ostatni. Przychodzę i odchodzę, bo świat nie pozwala się tu zatrzymać, nawet gdybym 
chciał tu zostać. 
Ten przytulny pokój rzeczywiście istnieje, lecz za moment mogę zostać z niego wypędzony, 
wyrzucony, mogę zostać w nim zabity. Wszelka stałość i pewność siebie są 
złudzeniami, w które boję się uwierzyć. Leżę wśród książek, ścierając zęby na papierze, 
przeżuwając kwaskowatą papkę i cieszę się, że jeszcze tu jestem, że mogę być, gryźć, 
ciąć i rozgryzać. 
Unoszę głowę i słucham, otwieram powieki i rozglądam się, czy nie zbliża się wróg, 
ogień, gaz, Szczurołap, kot, wąż, łasica. 
Cisza... Cisza jest wytchnieniem, spokojem, półsnem. 
Szept wiatru i przytłumiony głos nocnego ptaka nie przeszkadzają, lecz przeciwnie, 
łączą mnie z tym fotelem, biurkiem, szafami pełnymi książek, które pożeram i przetrawiam. 
Jak długo to będzie jeszcze trwało? Bo przecież wiem, że się skończy, i wówczas 
będę już tylko śnił o tym cudownym miejscu, jak śnię o norze pod płytami portowego 
nabrzeża, o domku w ogrodzie, gdzie podgryzałem korzenie róż, o gnieździe pod wysokim 
betonowym murem dzielącym dalekie miasto, a obalonym pewnej chłodnej nocy. 
Boisz się, szczurze, stracić choćby jedną z tych chwil, które ci jeszcze pozostały. 
Dlatego przebywasz tu tak często. Wychodzisz właściwie tylko po to, by w piwnicy lub 
śmietniku najeść się do syta i wrócić. 
Twoja szczurza rodzina nic nie wie o tym miejscu. Ludzi jest tu niewielu, nie ma 
kota, nie ma psa, możesz więc poruszać się swobodnie. 
Sprzęty pokrywa delikatny osad. Pył opada z sufitu i ścian, ze skrzydełek wirujących 
moli, z twojej sierści, przeciska się z zewnątrz przez szczeliny w oknach i drzwiach. 
Pokój jest zamknięty, nikt go nie otwiera i nie wietrzy, a jednak warstwa pyłu wciąż 
osadza się na odkrytych miejscach. Rośnie jak mech lub pleśń, bez korzeni i wilgoci. W 
kącie czają się pająki polujące na mole. Ciemne plamy pajęczyn zapełniają szczelinę nie 
domkniętej szuflady biurka. 
Nie chcę stąd odchodzić, chcę zostać i żyć tylko w tym szarym pokoju, wyciszonym 
grubym dywanem, firankami i zasłonami, gdzie nawet ludzki krzyk zza okna wydaje się 
nic nie znaczącym echem. 
Dotykam grubych, złoconych okładek, wciągam w nozdrza zapach i pył starych kart, 
starając się znaleźć najbardziej stosowne miejsce do pierwszego zahaczenia zębami. 
Wystająca zakładka pachnie palcami ludzi. Muskam ją językiem. Zęby przecinają cienką 
warstwę i wyrywają pierwszy kawałek papieru. Teraz kolej na okładkę. Zaczynam 
od wyzłoconego rogu grubej księgi. Gryzę, odrywam, rozcieram, wypluwam. Wokół 
zbiera się coraz więcej papierowej masy. Wgryzam się w książkę, odrywam rogi poszczególnych 
kartek. Lękam się, by chrobot moich zębów nie przywołał ludzi. Wiem, 
że ten właśnie głos przyciąga i ludzi, i koty. Przerywam więc co pewien czas gryzienie i 
słucham, czy nikt nie nadchodzi. 
W oknach na storach kołyszą się cienie gałęzi. Daleki szum wiatru. Korniki toczą 
drewno starych półek. Mole wzlatują ze sfilcowanego dywanu.

78 
Wokół pełno strzępów, strząski, sieczki. Te książki są twoje, pachną twym moczem i 
podłużnymi kupkami, które pozostawiłeś za sobą. 
Wahasz się, czy nie zeskoczyć na podłogę i nie zanieść kilku strzępków do nory. 
Cienie i blaski wirujące na szybach, firankach i storach uspokajają i zatrzymują. Zostajesz 
dłużej niż zwykle i jesteś naprawdę szczęśliwy. 
Zastygłeś, znieruchomiałeś, wyplułeś zwilżone śliną świstki. Unosisz głowę i obserwujesz 
lot złocistych moli na tle ciemniejącego nieba. 
Powędrowałeś kanałami aż do podziemnego jeziorka, w którym lęgną się larwy komarów 
i pływają kijanki. Zaciekawiły cię dochodzące z ulicznych prześwitów bazarowe 
zapachy. Jestem pod rynkiem, gdzie zawsze są ryby, sery, ziarno, mięso. Wyskoczysz 
szybko na plac, złapiesz skórkę słoniny, wrócisz i zjesz w całości tuż nad brzegiem. 
Potrzebujesz teraz tłuszczu, bo od zbyt długiego pożerania papieru twe boki zapadły się, 
a sierść zmatowiała i wypada kępkami. Wrócisz tą samą drogą do nory, gdzie powita 
cię popiskiwanie młodych szczurków, dorastających do samodzielnej wędrówki. 
Nie zrozumiesz ich nerwowego zachowania, pośpiechu i strachu, ponieważ wyda ci 
się, że wszystko jest jak poprzednio. Wyruszysz więc natychmiast wzdłuż rur kanalizacyjnych 
do szybu kuchennej windy i dalej, aż do korytarza i biblioteki. 
Nie dostrzeżesz zmian. Ten sam zleżały chodniczek, te same brunatne podłogowe listwy, 
przy których w każdej chwili mogę się przyczaić... Rozpłaszczysz się i prześliźniesz 
pod znanymi ci drzwiami. 
I natychmiast będziesz chciał zawrócić. Przerazi cię pokój pozbawiony firanek i stor, 
z rozwartymi szeroko oknami, bez szafek, półek, książek, dębowego biurka i dywanu. 
Cofniesz się pod drzwi, by wejść powtórnie. Może przeżywasz zły sen, który skończy 
się za chwilę, znowu wskoczysz na półkę z ulubionymi książkami i rozerwiesz kolejną 
okładkę? 
To nie sen. 
Otoczy cię ostry zapach farb i rozpuszczalników stojących na środku pokoju. Usłyszysz 
drażniący wrzask człowieka i poczujesz, że z góry, z drabiny spada na ciebie pędzel 
ociekający farbą. Trafi cię niegroźnie w udo, więc rzucisz się w zbawienną szparę 
pomiędzy drzwiami i podłogą. Będziesz uciekał i uciekał, dalej i dalej, aż do nory, w 
której nie będzie już ani twej samicy, ani szczurków. 
Znowu ułożysz się na warstwie papieru i będziesz próbował zasnąć, przeczekać w 
nadziei, że przebudzą cię łaskoczące dotknięcia i radosne podskoki. Wtedy wyczujesz 
ostrą woń kota, smród nienawiści i wściekłości. Nie będzie to już zapach leniwego 
mruczka, wylegującego się na parapetach i fotelach, lecz pot spragnionego krwi kocura, 
gotowego zabijać, nie po to, by jeść, tylko z czystej potrzeby zabijania. 
Żarna obracają się, toczą, gniotą, miażdżą. Nieuważny szczur spadający między kamienne 
walce może ratować się tylko szybkim skokiem wzwyż. Inaczej zostanie roztarty, 
zmieciony, rozjeżdżony, wtarty w pył mąki, która stanie się nieco ciemniejsza od 
jego krwi. Kości, mięśnie, skóra, zgruchotane i zgniecione zamienią się w okruchy, 
drobiny, cząstki i znikną w worku pochłaniającym mąkę. 
Właśnie młody, ciekawy szczur wdrapał się na deskę, by stamtąd obserwować ruch 
zębatych kół poruszających żarna. Przestraszyły go ptaki, które wrzaskliwą chmarą 
opadły na dach. Spadł tuż przed walcem. Krótki pisk i strumienie krwi tryskają z 
pyszczka, oczu, uszu. Pozostała tylko purpurowo-szara plama, zmniejszająca się z każdym 
obrotem żarna, aż do zupełnego zniknięcia.

79 
Trząsłeś się ze strachu. Śmierć, którą widzisz, zawsze powoduje, że boisz się o siebie, 
że wyobrażasz sobie, że to twoje życie zostanie zmiażdżone, starte, zatarte aż do 
nieistnienia. 
Włos jeży się na grzbiecie, zęby zgrzytają i boisz się wyjść z ukrycia, bo i ciebie 
mogą przerazić siadające lub podrywające się do lotu ptaki. 
Tutejszych szczurów taka śmierć nie przeraża. Przyzwyczaiły się, że część z nich ginie 
zmiażdżona kamiennymi walcami. Urodziły się tu i tu przeżywają swe życie do 
końca. 
Monotonne jedzenie mąki i żyjących w niej owadów wywołuje mdłości. Tłuste, białe 
pędraki wiją się w łapkach podczas jedzenia. 
Wiatraki stoją na wzgórzu. Ich skrzypiące ramiona z daleka zwróciły twą uwagę, bo 
przypominały piski szczurów. 
Miejscowe szczury są drobniejsze, o wydłużonych czaszkach i dużych szarych 
oczach, często zamglonych i ropiejących. Ogony mają krótsze i cieńsze, a konchy uszu 
postrzępione i porozrywane od ciągłych walk, jakie toczą między sobą, napastując się, 
prześladując i zagryzając. Bezustannie tępią się wzajemnie i wyniszczają bez przyczyny 
i celu. Znienacka zaczynają ścigać pierwszego lepszego spośród siebie, zapędzać go na 
wystające krokwie i zmuszać do skoku między żarna. A jeżeli uda mu się zbiec w dół, 
otaczają go, zaganiają do kąta i tam szarpią i gryzą, aż poraniony i wykrwawiony zdycha, 
tarzając się w mącznym pyle. 
Dlaczego mnie nie ścigają? Jestem większy, mam silniejsze zęby, skaczę wyżej i 
dalej. 
Próbowały... Osaczyły cię wśród worków, opadły piszczącą wściekle gromadą. Gdyby 
nie gęsta, długa sierść wokół szyi i chroniące z boków worki zboża, już bym nie żył. 
Rozerwały mi ucho, zraniły ogon, drasnęły okolice oka. 
Wbiłeś zęby w wyleniały grzbiet starej samicy, zacisnąłeś, szarpnąłeś. Odbiegła z 
zakrwawionym grzbietem i teraz omija ciebie z daleka, rozchwiana, na rozdygotanych 
nogach. 
Tego, który chciał cię oślepić, odepchnąłeś nogami. Wpadł w rozwiązany worek z 
mąką, zakrztusił się białym kurzem. Zwiał kaszląc i plując. 
Od tamtej napaści, chociaż rozpędziłeś wojowniczą zgraję, zachowujesz szczególną 
ostrożność, starając się usypiać w miejscach, gdzie byłbyś zabezpieczony od góry i z 
boków. 
Są słabe, cherlawe, osowiałe. Ożywia je tylko głód i raptowna nienawiść, gdy atakują, 
zabijają i pożerają któregoś z własnej gromady lub wynędzniałego, obcego szczura, 
który nie potrafi się obronić. Później znowu siedzą skulone, rozglądając się sennym 
wzrokiem za kolejną ofiarą lub żarciem odmiennym od codziennego, zapylonego ziarna.
Kaszlą, rzężą, gwiżdżą, jęczą, krztuszą się, plują krwią. Oddychają ciężko poruszając 
bokami. Z nozdrzy wypływa szary śluz. 
W powietrzu, na powierzchniach ścian i schodów, wszędzie osiada srebrzysty pył, 
opada cienką, ledwie widoczną warstwą. Ślady szczurów jednak odbijają się w nim wyraźnie. 
Małe, rozczapierzone wgłębienia, za którymi wlecze się podłużna linia ogona. 
Szczury poruszając się zdmuchują ten kurz i wdychają powstałą zawiesinę. Wibrysy, 
brwi, wąsy, uszy wyglądają jak posypane lśniącą mąką. 
Lecz pył, który spada z powietrza, pochodzi nie tylko ze zmielonej mąki. Jego smak 
bywa piekący i ostry, a niekiedy kwaśny. Powoduje ból oczu, swędzenie dziąseł i języka. 
Wyczuwasz, że właśnie ten pył jest niebezpieczny, niebezpieczniejszy od atakują

80 
cych znienacka szczurów, od kamiennych żaren, od tutejszych ludzi, równie niemrawych 
i kaszlących jak szczury. Tamtych zagrożeń możesz uniknąć, lecz niewidzialny 
osad opada na ciebie, nawet gdy śpisz. Wchłaniasz go w siebie z oddechem i z wodą, 
którą pijesz z drewnianych beczek. 
Rozkasłałeś się, zakrztusiłeś, z trudem przełykasz ślinę. Przestraszył cię ten nagły, 
duszący kaszel podczas snu. Oddychasz po nim ciężej niż zwykle, a wydmuchiwane 
powietrze rzęzi w krtani i płucach. 
Trzeba stąd odejść, trzeba odnaleźć miasto, z którego wyruszyłeś niegdyś i do którego 
wciąż chcesz powrócić. 
Szczur mieszkający w pobliżu gorączkuje, zrywa się z półsnu i nieprzytomny wbiega 
między ludzi. Ciężkie gumowe buty tupią gwałtownie. Ten szczur nie wróci już pod deski 
podłogi, gdzie jego młode wysysają mleko z wychudzonej samicy. Możesz zająć jego 
miejsce, miejsce przy jej boku. Prychanie, katar, kaszel. Boisz się wejść do nory, 
która po nim pozostała. 
Szczurołapa pamiętasz jak przez mgłę. Zgubiłeś go. Zostawiłeś za sobą, tam w miasteczku, 
podczas kolejnej ucieczki. Nie pamiętasz nawet jak i gdzie. Gdybym został 
dłużej, zabiłby mnie w końcu, bo przecież zawsze zabija szczury, nawet te najbardziej 
przebiegłe i odważne. Oszukuje je swą szczuropodobną szarością, dopada, kiedy się tego 
nie spodziewają, i morduje. Czy tam w podziemiach na pewno widziałem Szczurołapa? 
Czy naprawdę jechałem wagonem, trząsłem się w tobołkach i węzełkach, bojąc 
się, że ludzie odkryją mnie i zjedzą? Czy stoczyłem się po kamiennym nasypie? Czy po 
zboczu u wyjścia z głębokiego lochu? Gdzie właściwie byłem? A może to był tylko 
sen? 
Dręczy cię niepewność tamtych dróg, jak przeraża cię pewność, że jesteś tu, pod 
podłogą skrzypiącego wiatraka o rozklekotanych, rozchybotanych ramionach, na które 
opada trujący pył, wywołujący gorączkę, kaszel i krwawienie dziąseł. 
Ludzie nie zwożą już worków pełnych dojrzałego ziarna. W budynku obok jest pusto. 
Nie ma ziarna – nie ma mąki. Skrzydła wiatraka ze świstem tną powietrze, a kamienne 
żarna drżą, choć są unieruchomione. 
Ludzie chodzą senni, głodni, pijani, krzyczą i biją się. Ludzie są słabi jak żyjące wokół 
nich szczury, wkrótce zaczną się osaczać, zabijać i pożerać. 
Wieczorem siadają wokół skrzyni, wlewają w siebie wódkę i łapczywie zjadają to, 
co zdobyli w dzień. Wyją, bełkocą, wymiotują, kaszlą, plują krwią, jak my. 
Uciekłbyś już dawno, gdyby nie lęk przed ptakami krążącymi nad wzgórzem. Odejdziesz, 
gdy zawieje silny wiatr lub spadnie deszcz uniemożliwiający polowanie kawkom, 
srokom, pustułkom. 
Wrzask, jęk, uderzenia pięści, łoskot upadającego ciała rozpłatanego nożem. Przenoszą 
zabitego do piwnicy znajdującej się w kamiennych fundamentach wiatraka, przykrywają 
głazami. Nie zjadają, lecz pozostawiają... Tyle jedzenia. Czekamy, aż odejdą, i 
dobieramy się do leżącego. Tkanki zachowały jeszcze ciepło życia. 
Od kilku dni wokół wiatraka gromadzą się ludzie. Starają się wejść lub zajrzeć do 
środka. Przebywający tu stale przepędzają ich, wypychają, zrzucają z kamiennych 
schodków, poszturchują, biją. 
Południe. Ciepło. Sennie. Leżysz na boku, obserwując przez szparę w deskach przesuwające 
się cienie. 
Nagle. Od strony miasta... Po przywiewanych zapachach orientujesz się, że tam właśnie 
jest miasto. Stamtąd nadciąga cień, groza.

81 
Zbliżają się i widzisz, że to tłum ludzi ciągnie na wzgórze. Wyprzedza ich brodaty 
człowiek jadący na wychudzonym koniu. Pędzi ku wirującym skrzydłom. Wczepia się 
w nie, chwyta rękami. Obciążone skrzydła wiatraka trzeszczą, jęczą, unoszą go coraz 
wyżej i wyżej. 
Przez otwór między deskami widzisz długą twarz, otoczoną posiwiałymi kłakami 
zlepionymi potem. Osadzone głęboko oczy są matowo szkliste, jak lusterka wody zamarzające 
na polnych drogach wczesną wiosną. Czy to Szczurołap? Czy jego twarz mogła 
się tak zmienić? 
Głuche rąbnięcie o ziemię. Spadł. Czy to on tak jęczy, czy rozchybotane skrzydła 
wiatraka? Tłum pomrukuje groźnie. 
Strome schody. Wymykam się szczeliną w podmurówce. 
Idę wyschniętą, jałową bruzdą po stwardniałej, zapylonej ziemi. 
Wtłoczony między płócienne worki, usypiam rozleniwiony ciepłem i bezruchem. 
Ociera się o mnie, przytula, przyciska, napiera, przysuwa, podsuwa, podnieca. Jest. 
Kto? Która? Skąd? Srebrzysta? Rudawa? Śniada? Najmłodsza? Nieznana? Pozostawiona? 
Ta z podziemnego lasu? Ta pierwsza z portowego nabrzeża? Ta z ostatniej drogi? 
Tamta, której miłosna woń obudziła chęć życia w Oślepionym Szczurze? 
To one, wszystkie twoje samice. Uszczęśliwiające cię, rozweselające, bliskie, ufne. 
Są przy mnie razem... 
Jesteś? Jestem, chcę cię, wejdź we mnie. Obejmuję ją, podgarniam pod siebie, wciskam 
się w miękkość i ciepło. 
Coraz bliżej spełnienia, coraz bliżej szczęścia, coraz bliżej... 
Jestem przy niej, jestem w niej. Już, już, już. Nareszcie. 
Podrzut, chybotanie, trzask. Worki przesuwają się, gniotą. Otwieram powieki. Jej – 
nie ma. Nie ma ścian i światła, którego się nie bałem. Leżę przyduszony workami z 
mokrą plamą pod brzuchem, przerażony własnym zwiększonym ciężarem i szumem w 
uszach. 
Warkot, huk, chybotanie. Ciśnienie zwiększa się, narasta. Wysuwam się spod dotkliwego 
ciężaru i z trudem wpełzam wyżej, między pakunki. 
Mój ciężar nadal rośnie. Oszołomiony, niepewny własnego ciała, stoję na rozstawionych 
nogach, z naprężonym ogonem, czując gwałtowny ucisk w skroniach, nozdrzach, 
gardle. Coraz trudniej oddychać. 
Szum potężnieje, wibrują ściany, trzęsą się worki, drżą skrzynie. Spadamy, opadamy. 
Stałem się ciężki, bezwładny, bezwolny. Przywieram do worka, jestem częścią 
podłoża. Przeszkadza mi własny ciężar. Ogarnia mnie lęk przed rozgnieceniem. Przymknięcie 
powiek już nie przenosi w inny świat. Krew rozsadza mózg. Bolą oczy i uszy. 
W gardle suchość. Jestem bezwładnym kamieniem. 
Znowu w dół, niżej i niżej. Łapy rozjeżdżają się, chwytając pazurkami tkaninę worka. 
Ciemność wiruje. Staję się coraz cięższy. 
Uderzenie, zderzenie, podskok, podbicie, podniesienie. Ból znika, mięśnie rozluźniają 
się, suchość w krtani ustępuje. Szum jeszcze trwa. Przesuwamy się powoli, bez 
chybotania i wstrząsów. Zatrzymujemy się. Przez ściany przebijają szelesty, huki, echa, 
wycie przelatujących maszyn. Przeczuwam czyhające wokół nie znane niebezpieczeństwa. 
Ściana rozsuwa się i do wnętrza wpada łagodne, wieczorne światło. Ludzie wynoszą 
skrzynki i worki.

82 
Biorą skrzynię, do której przywarłem pazurami. Leżała wysoko, niosą ją nad głowami, 
nie widzą mnie. Schodzą ze stopni. Przechylają skrzynkę. Tracę równowagę. Zsuwam 
się... 
Uciekam po betonowym pasie ku plamom ściemniałej zieleni. 
Trawa. Kępa łopianów. Wpadam w zielony cień potężnych liści. Kładę się na chłodnej 
ziemi. Głosy ledwie tu docierają. Ze strony, w którą uciekam, słychać syk, chrzęst, 
trzask. Owiewa mnie przykry swąd benzyny. 
Zmęczenie, niepokój, sen, omdlenie. 
Budzę się w tym samym ciemnozielonym zagłębieniu, przy betonowym pasie, po 
którym przesuwa się teraz ogromny, srebrzysty ptak. 
Wysysam sok z trawy i ruszam wzdłuż betonowej krawędzi. Zmierzch. Nade mną 
zapalają się i gasną spadające gwiazdy. 
Szum skrzydeł, chwytających wiatr, wpada za tobą w głąb mrocznego kanału. Zatrzymasz 
się, bo niebezpieczeństwo minęło. Nad mętną wodą zamigoce opadająca srebrzystoszara 
poświata. 
Po chropowatej, wilgotnej ścianie powtórnie wdrapujesz się w górę i wystawiasz nos 
spomiędzy przerdzewiałych, żelaznych krat. 
Wokół rozmoczonego chleba spokojnie gruchają gołębie. Obserwuj je uważnie, patrz 
jak się zachowują. Kota dostrzegą wcześniej i wtedy wzlecą, gwałtownie uderzając 
skrzydłami. 
Na razie nie budzą twego niepokoju. Kłócą się i biją o rozmoczone kawałki bułki. Ty 
też nie wydajesz się im niebezpieczny. Prostują się, groźnie potrząsają głowami, unoszą 
skrzydła jak do uderzenia, odpychają się i odpędzają. 
Podbiegnij do miski, złap kawałek chleba i umykaj do nory. 
Z rozmiękczoną skórką w łapkach ułożysz się wygodnie, a jedząc będziesz słuchał 
dobiegających z zewnątrz odgłosów. 
Gołębie odleciały, cichnie szum ich skrzydeł. Zazdrościłem im, zazdrościłem 
wszystkim ptakom. Mogły natychmiast wznieść się w powietrze , wzbić niemal pionowo 
i umknąć prześladowcom. Mogły to robić, kiedy chciały, odlatując tak daleko, że ani 
kot, ani pies, ani człowiek nie potrafili ich dosięgnąć. 
Jesteś tylko szczurem, a chciałbyś być ptakiem. Dlaczego? Z utęsknieniem unosisz 
głowę i słuchasz odległego szumu skrzydeł. Z rozgoryczeniem zbierasz pióra, by wymościć 
nimi swą norę. Twoja ucieczka jest zawsze ryzykiem, bo w porównaniu z odlotem 
ptaków trwa długo. 
Łapki odrywają się z trudem od lepkiego, gliniastego podłoża, zapadają w błocie, 
grzęzną. Ptaki odleciały i już wiedzą, że grożące im na ziemi niebezpieczeństwa nie 
mogą ich dosięgnąć. Zazdroszczę im... 
Jestem szczurem, a chciałbym stać się ptakiem. 
Usiłuję odejść, wymknąć się, nie zwracać uwagi ludzi, psów, kotów, łasic, wron, 
srok. Już zrozumiałeś, że życie nie dostrzegane to życie bezpieczne. 
Chcę być, jakby mnie nie było, nie zauważany, niewidzialny, zawsze w cieniu, w 
półmroku, w czerni, brązie i szarości. Istnieć, nie istniejąc. 
Chcę być grudą tynku między płytami z betonu, kamieniem bruku. Trwać jak bezbarwne 
powietrze wieczoru, jak ledwo dostrzegalna plama na płaszczu. 
Chcę zlewać się z tłumem, stawać się tłem, być tłem, nie wyróżniać się, co najwyżej 
być jednym z wielu szczurów.

83 
Wiem, że nigdy nie stanę się ptakiem, ale to nie zmienia faktu, że często wydaje ci 
się, że masz skrzydła i lecisz, wzlatujesz, unosisz się nie wiedząc nawet dokąd. I te 
chwile są najszczęśliwszymi chwilami twego życia. 
Teraz schodząc, spadając, uciekając z lęku przed dymem, ogniem, zmiażdżeniem, 
zagładą też myślisz o nich, o ptakach, dla których wybawieniem zawsze są skrzydła, jak 
dla ciebie szarość, zlewanie się z tłem, niewidoczne prześlizgiwanie po ziemi, po jezdni 
przy krawężniku. Nagle pojmujesz, kim jesteś i jak odległa jest twa obecność tu, w tej 
chwili, od tego, czego pragniesz. Chcesz żyć inaczej niż żyjesz... 
Zatrzymujesz się na kamiennej półce, po której sączy się podziemny strumień, przywierasz 
brzuchem do skały i pijesz. Zębami dotykasz swych dłoni i startych od biegania 
pazurków. Przesuwasz pyszczkiem wzdłuż ciała, rozpoznajesz blizny po walkach z innymi 
szczurami, aż do łuskowatego, dobrze umięśnionego ogona. Wyczuwasz zgrubienie 
w miejscu dawnego skaleczenia. Mój pierwszy ból i pierwszy strach. 
Serce wali jak te wymarzone skrzydła, które uciekają wzwyż, ku miejscom, których 
nigdy nie poznasz, których nie umiesz sobie nawet wyobrazić. 
Dotykasz siebie w ciemności, wyczuwasz się wibrysami, nosem, zębami. Dotykasz 
inaczej niż poprzednio, dotykasz, jakbyś chciał zapamiętać, jakbyś pragnął poznać samego 
siebie. 
Dopiero tu, w mroku, uciekając przed światem coraz częściej płonącym i zabijającym, 
kiedy zostawiłeś za sobą ostatni odblask i ostatnie uderzenia gołębich skrzydeł, 
dopiero tu zaczynasz wiedzieć o sobie więcej niż przedtem. Nie możesz przestać być 
sobą i nie możesz być kimś, kim nie jesteś... Jesteś tylko szczurem, nawet jeżeli sen 
wciąż przypomina ci o skrzydłach i fruniesz drżąc z zachwytu nad chwilą, która zaczyna 
się i kończy tylko w twym mózgu. 
Pragniesz więcej, niż możesz schwytać, wykraść, zdobyć, unieść, wygryźć, pożreć. 
Pragnę więcej niż inne szczury, te zapędzone, zagonione, przemykające bokiem, czujne, 
zaborcze, zazdrosne, wystraszone... Chcę nie tylko jeść i widzieć... Chcę też wiedzieć... 
Ale cóż ty właściwie wiesz o innych szczurach, kiedy tak mało wiesz o sobie? 
Przypominasz sobie zasypane złote myszy, złote szczury, wokół zmurszałej skrzynki 
w podziemnym lesie, pod rozległym placem? Drasnąłeś zębami miękki, zimny metal. 
Były jak ty, lecz nie widzące, nie słyszące, nie czujące, nieruchome, martwe. Siedziały 
otoczone swymi ogonami, bezwąse i bezokie, a ty przez chwilę łudziłeś się, że żyją, 
mogą gryźć, zapładniać, ścigać się, umykać. Szczury, szczuro-myszy, metalowe myszoszczury, 
jak grudy gliny, kawałki cegieł z rozbitej ściany, stłuczone szkło... 
Chwila minęła, na złotym uchu pozostały ślady twych zębów. 
Kiedy to było? Gdzie to było? Przed czy po? Przed czym i po czym? Skąd i dokąd 
wtedy wędrowałem, omamiony celem, którego dziś już nie pamiętam? 
Męczy cię przywoływanie tamtej chwili, kiedy odskoczyłeś czując, jak twój ząb trafił 
na opór miękkiego metalu. Opór, którego się nie spodziewałeś. 
Z wysoka dobiega głuche dudnienie. Wstrząs za wstrząsem, drżenie i łoskot przytłumione 
warstwami ziemi. 
Ułożysz się na boku, otoczony ciemnością. Wokół uciekać będą szczury przerażone, 
chore, poranione, pachnące ogniem i dymem. 
Przewidywałem, że ten spokojny, cichy dom nie przetrwa... Stał przy drodze z lotniska 
do miasta, zamieszkany przez ludzi karmiących ptaki, utrzymujących chore psy i 
leniwe koty...

84 
Kiedy nocą uganiałem się za młodymi samicami lub ścigałem z miejscowymi szczurami, 
ogarniał mnie lęk. Byłem już w wielu miejscach i domach, które wydawały się 
bezpieczne i spokojne. I wtedy, gdy czułem się najpewniej i najbezpieczniej, niespodziewanie 
cały mój świat walił się w gruzy. 
Rozpadał się betonowy mur dzielący miasto. Pojawiali się ludzie, koty, drapieżne 
ptaki, pył, ogień, woda, grad. 
Uciekałem, pozostawiałem nory, samice, legowiska w podziemiach, potomstwo, 
przyjazne gromady szczurów, koryta wypełnione jedzeniem. Porzucałem wszystko, 
wiedząc, że skończył się czas spokoju i sytości, że trzeba znów uciekać, by przeżyć. 
Teraz również wiedziałem, że ten dom, do którego nie docierają miejskie kanały, a 
więc omijają go wędrujące nimi wygłodzone szczury, jest wyspą, do której zbliża się 
nie znana, lecz przeczuwalna groźba. 
Sprawdziłem belki, krokwie i deski. Korniki drążyły je od dawna, powodując jęczenie, 
trzeszczenie, kołatanie. Wgryzłem się w drewno badając jego twardość, giętkość, 
wilgotność. Wiele miejsc spróchniało, przegniło i ludzie wymienili niektóre deski. Dom 
mógł stać jeszcze długo. Nie groziło mu zawalenie, chociaż gdy ludzie wspinali się po 
schodach na strych, drewniane stopnie stękały i skrzypiały. 
Grunt w piwnicy był ubity i twardy. Podczas deszczów spływało tu jednak błoto i 
złożone w workach kartofle gniły lub porastały pleśnią. 
Dom nie mógł się jednak zawalić, rozsypać, upaść, zanurzyć w ziemi. Dom był silny, 
a grunt pod nim solidny i trwały. 
Te oględziny uspokoiły mnie, lecz nie na długo. 
Nie byłem głodny, Szczurołap od dawna mnie nie prześladował, a jednak bałem się. 
Czy bałem się bez przyczyny? Pozostałe szczury też stały się nerwowe. Biegały nastroszone, 
na sztywnych łapkach, z uniesionymi ogonami, starały się jeść jak najwięcej. 
Wiedziałem, że boją się, podobnie jak ja, i podobnie jak ja nie wiedzą dlaczego. 
Ludzie ze starego domu nadal byli spokojni i obojętni. Wychodzili rzadko i na krótko. 
Przesiadywali w dużym pokoju na parterze, wpatrzeni w szklany ekran dużej 
skrzynki, z której wydobywały się przeróżne dźwięki, szumy i szmery. Było tu ciepło i 
przyjemnie, a ponieważ jedno z wyjść znajdowało się za szafą, lubiłem wspinać się po 
ścianie i obserwować cienie poruszające się po suficie. 
Ludzie siedzieli wpatrzeni w rozjaśniającą się i ciemniejącą skrzynię, słuchając dochodzących 
z niej dźwięków. Nareszcie mogłem bez lęku i ryzyka dokładnie przyjrzeć 
się ich życiu. 
Wydawane przez nich głosy były łagodne lub bełkotliwe i syczące. Nosili na sobie 
ciepłe okrycia, które zdejmowali przed snem, po to by schować się w białych, miękkich 
norkach. 
Wpełzłem w takie wygrzane przez człowieka miejsce i natychmiast zatęskniłem za 
moją dawną norą na nabrzeżu, w pobliżu portowego magazynu. Było tam równie ciepło, 
miękko i zacisznie. Leżący człowiek nie wyczuł mojej obecności, chociaż otarłem 
się o jego nogę. Dopiero kocur leżący na kołdrze zjeżył się i prychnął. Uciekłem, chociaż 
mnie nie gonił. 
Tak więc ludzie i zwierzęta razem zamieszkujący dom nie budzili w tobie niepokoju. 
Przeciwnie, wzajemnym niedostrzeganiem swej obecności powinni rozpraszać wszelkie 
lęki. A jednak strach trwał i sierść podnosiła się przy każdym nie znanym odgłosie dobiegającym 
z zewnątrz.

85 
Czas mijał, a ja przyzwyczaiłem się do życia w tym ciągłym, pozornie nieuzasadnionym 
strachu. Bałem się nadal, lecz serce już nie łomotało, ogon i grzbiet nie prężyły się 
nerwowo, a dochodzące z najbliższych okolic głosy nie przerywały snu. 
Mój strach spowszedniał, jak zawsze, kiedy długo się bałem. 
Tej nocy nie wychodziłem z domu. Silny wicher niosący tumany kurzu nie docierał 
do naszych podziemnych nor, wył tylko głucho w rynnach i kominach, wdzierając się 
przez szpary w dachu, okiennicach i drzwiach. 
Zjadłem chleb przyniesiony poprzedniej nocy i wygodnie ułożyłem się na grzbiecie. 
Zasnąłem. 
Trzask gałęzi, warkot motoru, wycie psa. Krzyk, brzęk rozbitej szyby. Na podłogę 
spadały kamienie. 
Poderwałem się i wyczułem dym. Dom płonął. Mieszkańcy usiłowali się wydostać. 
Wyskoczyłem wprost na trawnik przed domem, lecz tam stali napastnicy. Strzelali 
do uciekających i rzucali pochodnie do wnętrza. Błyskawicznie wróciłem do nory i rozgałęzieniem 
przez piwnicę przedostałem się do sąsiedniego ogrodu. 
Kiedy wyjrzałem na zewnątrz, poczułem swąd spalenizny, a spośród badyli i łodyg 
zobaczyłem za sobą plamę ognia pulsującą czerwienią. Sprawdziły się moje przewidywania. 
Wędrowałem przez zimne, podmokłe rowy, w deszczu i wichurze. Nie widziałem 
ludzi, jakby ich nie było, chociaż obok przejeżdżały ciężkie, stalowe pojazdy. Przerażone 
psy przebiegały obok z podkulonymi ogonami. Nieliczne osowiałe szczury kręciły 
się, trzęsły, drapały, popiskiwały. 
Zmęczony zaszyłem się w bezwietrznej piwnicy bez okien, w opuszczonym przez 
szczury legowisku, w pierzu, skrawkach papieru i strzępkach wełny. 
Obudziło mnie bolesne swędzenie u nasady ogona, za uszami, pod workami jąder. 
Zanurzyłem zęby w podbrzuszu, przeczesałem sierść od samej skóry. Zębami rozgniatałem 
drobne owady. Napełnione krwią, pękały pod naciskiem siekaczy. 
Wszy. Wyczułem wokół miękką poruszającą się masę wygłodzonych owadów, ciągnących 
ku mnie z piwnicznych zakamarków, z pierza, z kępek sierści. Właziły na 
mnie, czepiały się włosów, brwi, wibrysów. Oblepiły mój ogon, wżerając się w łuskowatą 
skórę. 
To dlatego szczury opuściły tę wygodną, przestronną norę. Wolały ucieczkę niż mozolne 
przeczesywanie sierści, wygryzanie pachwin, przecieranie oczu i uszu. 
Znużony i wycieńczony spałem jednak nadal, kręcąc się i wiercąc z bólu i swędzenia. 
Parzył mnie wrzątek, piekł ogień, ptaki rozdziobywały skórę... 
Obudziłem się, otrząsnąłem, wybiegłem. Na łapkach, w nozdrzach, na powiekach, na 
uszach siedziały wszy, spijały krew, wyjadały mięśnie. Daremnie usiłowałem je wyczesać, 
oderwać, wydrapać, wygryźć: Wciskały się w zgięcia, bruzdy, załamania, tkwiły w 
porach i komórkach włosowych, na sutkach i uszach. Przypominały strupy, ciemne 
plamy, zgrubienia, grudki, swędzące krosty, blizny. Do sierści przywarły już podłużne, 
białawe gnidy. 
Rozpoczynasz gonitwę za własnym ogonem, upstrzonym ciemnymi wypryskami. 
Przewracasz się na grzbiet, wijesz, kręcisz, szorujesz, czochrasz, chcąc pozbyć się natrętów. 
Daremnie... 
Biegniesz do piwnicy sąsiedniego domu. Pod okienkiem leży martwy szczur. Wypełzają 
z niego... Odczepiają się od skóry, spadają z włosów, opuszczają stygnącą pa

86 
dlinę. Wiedzą, że szczur nie żyje, że zabiłoby je zaczynające się gnicie. Tyle wszy w tak 
małym szczurze! 
Szukają nowego żarcia, nowego szczura. Wyczuwają moją obecność, moje ciepło. 
Pełznie ku mnie biało-brązowo-szara wygłodzona plama. Martwy szczur ma szeroko 
otwarte oczy, rozłożone, zesztywniałe łapki, uszy nastawione jakby nasłuchiwały. W 
przerzedzonym futerku widać wyżarte płaty, wyleniałe płaszczyzny, nastroszone kępki 
sierści, sczerniałe siniaki, z ran sączy się ropa... 
Wszy wcisnęły się nawet w skórę powiek, w kąciki warg, w konchy uszu. Zsuwają 
się z wibrysów, wąsów, brwi, opadają na ziemię, by natychmiast przesuwać się ku 
mnie. Na ciemnej posadzce wyglądają jak ożywiony płyn, okrążający mnie wieloma 
odnogami, rozlewający się, rozpryskujący. 
Zbliżają się, podpełzają między drobinami kurzu i pajęczynami. Wskakujesz na 
schody i wbiegasz do domu opuszczonego przez ludzi. Wszędzie leżą martwe szczury, 
a wygłodzone wszy czają się w szczelinach podłóg, w zagięciach firanek i zasłon, w 
trocinach i wacie, w poduszkach i dywanach. Szczury, które jeszcze żyją, nie widzą cię, 
zajęte walką z pożerającymi je żywcem wszami. 
Przechodzisz z domu do domu, z piwnicy do piwnicy, wdrapujesz się na strychy, 
zwiedzasz spiżarnie i garaże. 
Spotykasz szczury pokryte wszami od czubka ogona po koniuszki wibrysów. Szczury 
wymęczone, zrezygnowane, nie zgarniające nawet wszy, które wchodzą im do oczu, 
zatykają uszy, kneblują nozdrza, uniemożliwiając oddychanie. Poraniona samica kona 
wśród małych, z których wszy ściągnęły delikatną, bezwłosą skórkę. 
Wleczesz się drapiąc i tarzając, trąc o sprzęty i cegły. To nie pomaga, nie może pomóc, 
bo dopada cię coraz więcej wszy. Ich ukąszenia bolą, swędzą, kłują, pieką, parzą, 
szczypią, żrą, tną, rozrywają, gryzą, duszą. 
Nie zdążysz podrapać brzucha, a już są na szyi, nogach, ogonie, na karku i na 
grzbiecie. Przesuwają się wzdłuż grzbietu, jakby wiedziały, że twoje zęby stamtąd ich 
nie wyłapią, że nic nie możesz im zrobić. 
Dotychczas bałeś się inaczej... Znałeś lęk przed człowiekiem, kotem, kuną, łasicą, 
sową. Uciekałeś wiedząc, że możesz uciec. Teraz przeciwnik obsiadł mnie, zapanował 
nade mną, stał się częścią mojego ciała, przenosi się wraz ze mną, a ja nie mogę się go 
pozbyć. 
Cienie przesłaniają źrenice. Przecieram oczy, oczyszczam wibrysy. Jak długo będziesz 
miał siłę walczyć? Kiedy przyjdzie ta chwila rezygnacji? Kiedy znużony bezsennością, 
osowiały, z płatami wyżartej skóry, przycupniesz nastroszony pod ścianą czekając 
końca? 
Z pokoju obok dobiega głośne, jakby znajome chrapanie, zapadające głęboko w 
słuch. Przeciskasz się pod drzwiami. 
Puste butelki, woń wina, sięgający trzewi kwaśny oddech człowieka... 
Znasz tę twarz! Śpi z ustami rozwartymi jak szczurza nora, z nie domkniętymi powiekami, 
wydychając stężoną woń alkoholu. Długie palce drżą, jakby wciąż grał. Piszczałka 
leży na szafce, obok szklanki nie dopitego wina. Wszy chodzą po włosach, 
ustach, powiekach, dłoniach, sypią się z wąsów i brody jak kasza. 
Przez chwilę siedzę oszołomiony tuż przy tej szerokiej twarzy. Ugryzłbym go chętnie, 
lecz boję się, że mnie schwyta. 
Z ciekawości przeskakuję na szafkę i zagłębiam głowę w szklance. Co za smród! Jestem 
bliski omdlenia.

87 
Z ust Szczurołapa wydobywa się głośne beknięcie. Ześlizguję się na podłogę i obchodzę 
łóżko dokoła. Szczurołap chrapie i rzęzi. Upija się z rozpaczy, bo w mieście nie 
ma już szczurów, które mógłby wyprowadzać i zabijać. Wszy uczyniły to już za niego. 
Wślizguję się do leżącej obok otwartej torby. Jest pusta. Tylko w bocznej kieszeni 
leżą podłużne, rozprostowane kawałki papieru, równiutko ułożone w gruby plik. Wydzielają 
mocną woń farby i ludzkich rąk, potu, śliny, łoju, tytoniu. Odgryzam rożek 
twardego papieru, z niesmakiem wypluwam. 
Szczurołap nadal chrapie i nawet tu, wewnątrz torby słyszę donośne, sapiące echo. 
Trzeba uciekać. Szczurołap może się nagle obudzić i zamknąć mnie w torbie. 
Wychodzę. Szczurołap przeciąga się, prostuje nogi i ręce. 
Wędrujące po nim wszy spadają na szare, poplamione prześcieradło. 
Wystraszony wskakuję na szafkę i potrącam ogonem piszczałkę, która toczy się ku 
krawędzi. Jestem już na podłodze, kiedy piszczałka spada. Chrapanie ustaje. Szczurołap 
unosi się na łokciu i przeciera zaspane oczy. Widzi chyba mój cień, przeciskający się 
pod drzwiami. 
Ze strachu nie czuję już ugryzień wszy, pieczenia, swędzenia, gorączki. Chcę znaleźć 
się poza jego terenem, poza dźwiękami piszczałki. 
Biegnę ulicą, po asfalcie, w ostrych promieniach słońca. Rynsztokiem przed siebie, 
byle dalej od człowieka, którego wszystkie szczury boją się i nienawidzą, a gdy spotkają 
go na swej drodze, często nie wiedzą, że to właśnie on. Dopiero śmierć innych pozwala 
zrozumieć, co zagraża nam samym. 
Boisz się jego wzroku i dłoni, które zabijają, podpalają, topią, rozcinają, boisz się jego 
piszczałki, boisz się ciężkich stóp, boisz się podstępów, którymi może cię zmylić, i 
przebiegłości, której nauczył się od ciebie. 
Przeskakujesz żelazne kratki ścieków, sterty śmieci, przebiegasz skrzyżowania. Słyszysz 
za sobą dudnienie ciężkich kroków... Nie. To tylko twoje serce. 
Na jezdni stoi dyszący, dymiący pojazd. Z rozpędu wpadasz w gęstą kałużę ciemnej 
cieczy o ostrym zapachu. Oblepia cię całego, wsiąka w sierść i skórę, skleja włosy w 
sztywne, sterczące kępki. Ślizgasz się w niej, potykasz, otrząsasz, szorujesz brzuchem 
po wygładzonej powierzchni. Byle dalej... 
Otacza cię półmrok nadchodzącej nocy. 
Wibrysami i łapkami wyczuwam, że to już inne miasto. Słoma, końskie łajno, dym 
płonących traw. Szczurołap już mi chyba nie zagraża? Pewnie pozostał w zawszonym 
pokoju, wypełnionym wonią wina i snu? 
Skręcasz w zarośla. Wpełzasz w gąszcz zeschniętych gałęzi. Ukąszenia wszy już nie 
bolą, nie swędzą. Tylko sierść śmierdzi przenikliwie. Przewracasz się, wypełnia cię 
mrok, wokół szeleszczą suche liście. 
Wysokie bloki na wzgórzach na obrzeżu miasta. 
Tu kończą się kanały, rury, wodociągi, przewody. Szczury zapuszczają się w tę okolicę 
niechętnie, bo ścieków i odpadków jest tu mniej, a na powierzchni trudniej się 
ukryć. W środku miasta, przy kamiennych nabrzeżach, nad rzeką, wokół targowiska, w 
gęstej zabudowie szczur jest niewidzialny. Tu odwrotnie. Na zielonej powierzchni 
trawnika i na gładkim chodniku widać nas z daleka. 
Zacząłeś tu przychodzić, gdy wybuchy stały się częstsze, a swąd dymu coraz głębiej 
docierał do podziemnych legowisk. Tu panowała jeszcze cisza, przerywana tylko pluskiem 
wody, echami dalekich dzwonów, piskiem i chrobotem. Z miejskiego kanału

88 
przedostałeś się do betonowego przewodu, otaczającego biegnące wzwyż wiązki grubych 
i cienkich rur. 
Wdrapywałeś się na coraz wyższe piętra olbrzymiego gmachu. Tam, gdzie szczeliny 
były na tyle szerokie, że mogłeś wyjść, ostrożnie wystawiałeś głowę, węsząc, czy nie 
wyczujesz kota lub psa. 
Niektóre piętra były niedostępne, zatkane, zagipsowane. Ty jednak szedłeś uparcie w 
górę, wyczuwając dobiegający stamtąd zapach szczurzej samicy. Początkowo słaby, 
trudny do wychwycenia, stawał się coraz mocniejszy, wzywający, wyzywający. 
Pod wpływem tej woni zapomniałeś o zmęczeniu i starości, o Szczurołapie i tych 
wszystkich szczurobójcach i szczurożercach, których tak wielu pojawiło się ostatnio w 
mieście. Wdrapywałeś się cierpliwie po rurze, owijając ogonem jej chropowaty owal. 
Samica była coraz bliżej. Wyczuwałeś ją nozdrzami wibrysami, całym ciałem. Wyczuwałeś 
i pragnąłeś. 
Ostatnie piętro. Przez pęknięcie w drewnianym przepierzeniu wbiegasz wprost do 
kuchni. Drzwi są otwarte. Oszałamia cię jej bliski zapach. 
Przy oknie siedzi Stary Siwy Człowiek w fotelu na kółkach. To właśnie on głaszcze 
dużą, starą samicę o białej, lekko pożółkłej sierści. Jego ręka muska jej grzbiet, przesuwa 
się od głowy aż do długiego, różowego ogona... 
Biała szczurzyca mruży z rozkoszy czerwonawe oczy, liże jego dłoń. Człowiek odwraca 
głowę. Szczurzyca też unosi głowę, obraca się. Patrzą na mnie bez zdziwienia. 
Nie ruszam się. Stoję zaskoczony, nie wiedząc, zostać czy uciec? 
Po parapecie szeroko roztwartego okna spaceruje jasny, gruchający gołąb, dziobie 
rozrzucone ziarna. Kawałek chleba spada pod fotel. Waham się, podbiegam, chwytam, 
jem... Chciałbym tu zostać... 
Biała, pogrubiona wczesną ciążą, unosi wydłużony, nieco spłaszczony łeb, dotyka 
pyszczkiem moich powiek, liże wąskim językiem. Od dawna już siedzi w tekturowym 
pudle, zbyt leniwa, by kiedykolwiek je porzucić. Jest szczęśliwa codziennym nasyceniem. 
Nie zna głodu, wędrówki, walki, choroby... 
Z radością wyciąga ku tobie spiczasty, chłodny nos, zasłuchana w szmery, oczekująca 
mojego pisku, mojego przyjścia, dotyku, zanurzania się w niej aż do zaspokojenia. 
Stary Człowiek poruszający się na fotelu-wózku pochyla się nad pudłem i trzęsącą 
dłonią kładzie przed wami kawałek sera. Biała ledwie muska ser koniuszkiem zębów. 
Ty natomiast doskakujesz uszczęśliwiony, że możesz jeść i jeść, a żaden obcy szczur 
nie wydziera ci zdobyczy. 
Biała wpatruje się w ciebie ciemnoczerwonymi, błyszczącymi oczami. Wie, że to dla 
niej, dla chwili miłosnego spełnienia, pokonujesz codziennie labirynty ścieków, przewodów, 
rur. 
Piszczy zadowolona, ociera się oczekując, że za chwilę wejdę na nią, chwycę zębami 
sierść na karku, przytulę, przygarnę do siebie. 
Brzuch Białej pęcznieje, rozrasta się, poszerza. 
Biała oczekuje mojego potomstwa. Pragnie mojego potomstwa. Jest już stara, a ja jestem 
jedynym samcem, jakiego miała w życiu. 
Kładę się, przytulam głowę do jej brzucha. Chcę słyszeć dochodzące stamtąd odgłosy... 
Cisza, małe nie przesuwają się, nie poruszają. Ta sytuacja powtarza się, ilekroć przychodzę.

89 
Biała ciągle oczekuje porodu, lecz nie rodzi. Dlaczego? Oczekuje małych szczurków, 
lecz szczurków wciąż nie ma. Tylko brzuch jest stale jednakowo olbrzymi, napęczniały 
i cichy. 
Biała czeka, czeka, czeka, wierząc, że jednak urodzi. 
Zestarzała się, wyleniała, porusza się z trudem, lecz nadal oczekuje, nadal chce rodzić, 
nadal chce zostać matką, troszczyć się o potomstwo, karmić je. 
Nareszcie. Wyczuwam wewnętrzne parcie. Brzuch porusza się miarowo jak przy porodzie. 
Napięcie, skurcze, woda, rozgrzany, wypełniający ją przez tyle dni płyn. 
Masa wody wypływa z Białej, wsiąka w tekturę i papier. Woda i tylko woda... Nigdy 
nie było w niej potomstwa... 
Człowiek stawia przed nią miseczkę z mlekiem. Oczy Białej zachodzą szarą mgłą, 
jak oczy szczurów konających w ślepych odnogach kanałów. 
Biała już nie żyje... Widziałeś ją nieruchomą, zimną, zesztywniałą. Człowiek owinął 
ją w gazetę i wrzucił do zsypu obok kuchni. 
Ty też przeczuwasz śmierć. Obserwujesz, jak rozrasta się w tobie powoli, posuwając 
coraz głębiej, wzdłuż żył, mięśni, ścięgien, kości. Czy wyobrażasz sobie moment, gdy 
cię zabije? Kiedy chwyci cię za krtań, zasłoni oczy, przewróci i jeszcze przez chwilę 
będziesz dygotał, nie wiedząc, że właśnie nastąpił kres twego istnienia, a raczej długiego 
umierania. 
Już wiesz, że znacznie więcej życia masz poza sobą, że czeka cię już niewiele, bo 
zakończyły się wędrówki, podróże, poszukiwania... 
Teraz czeka cię ukradkowe podpełzanie do śmietników i pożeranie tego, czego nie 
chciały zjeść inne szczury. Teraz ty, dotychczas tak silny i nieustępliwy, zaczniesz wycofywać 
się, uciekać nawet przed słabszymi, unikać, rezygnować. Coraz słabszy, ukryty 
w norze, będziesz drżał ogarnięty nie znanym niepokojem. Nie będziesz już tym samym 
szczurem, którym jesteś, lecz zupełnie innym, przeobrażonym i samemu sobie nie znanym 
zwierzęciem... Z lękiem potrząsasz głową. Dreszcz przebiega po grzbiecie. Może 
jednak nie nastąpi to aż tak szybko? 
Ze swego fotela na kółkach Stary Człowiek drżącą ręką podtyka ci wysuszony kawałek 
suchara. Siedzisz na poręczy i jesz powoli, obracając palcami chrupiący przysmak. 
Gładzi cię po głowie i grzbiecie, palcem masuje za uszami, a ty mrużysz oczy, bo 
słonawy smak suchara połączony z jego dotykiem dają szczęście i rozkosz, jakich 
wcześniej nie znałem. 
Ten Stary Siwy Człowiek też przeczuwa swą śmierć jak ty. Jego dłonie drżą, a nogi 
są sparaliżowane, jak u wielu szczurów, które ciągnąc brzuchy i tylne kończyny po 
ziemi starają się żyć, jak żyły poprzednio, zdobywać jedzenie, a nawet płodzić potomstwo. 
I cóż z tego, że każdy nosi w sobie strach, przeczucie śmierci? 
Człowiek też wie, że umiera, i może właśnie dlatego chce zaprzyjaźnić się i zbliżyć 
do mnie? Stary Siwy Człowiek poszukujący towarzystwa starego szczura... 
Obaj przeczuwamy w sobie śmierć i chyba dlatego możemy się już zrozumieć. Ja – 
nie gryzę jego palców, a on – nie chce mnie zabić. Ja nie uciekam, a on stara się nie 
płoszyć mnie, nie przestraszyć. 
Karton, w którym mieszkała Biała, stoi pusty. Wspinam się na łapki i wdycham ślady 
jej obecności, pozostałości jej zapachów, sierści, gruczołów, moczu. Człowiek pod

90 
jeżdża na swym wózku do kartonu i na otwartej dłoni podaje mi kawałek czerstwego 
chleba. Wskakuję mu na ramię i zbiegam ku dłoni. Łapkami wyczuwam bijące od niego 
ciepło. 
Znowu jem, a on obserwuje mnie, bojąc się głośniej odetchnąć. Pochyla się, jego 
twarz nabrzmiewa bólem. Chrząka, usiłując stłumić nadchodzący atak suchego kaszlu. 
Dłonią zasłania usta, starając się nie poruszać. Siedzę na tylnych łapkach, zjadając 
chleb. 
Z oczu Człowieka spływają przezroczyste krople, błyszczące w świetle żarówki. 
Wskakuję do pudła, w którym mieszkała Biała. Wśród strzępków wełny i papieru 
przymykam oczy i wydaje mi się, że muska mnie wibrysami, ociera się, przytula, jest... 
Siwy Człowiek patrzy na nas z fotela wszystko rozumiejącymi oczami. 
Ogarnia mnie pożądanie, obejmuję ją łapkami, chcę zaspokoić i ją, i siebie. Leżę 
wciśnięty w strzępki waty, gazet, wełny. Zamiast Białej przytulam się do wygniecionych 
przez nią papierków. 
Światło gaśnie. Wokół panuje cisza, jakiej w tym mieście pożarów, wstrząsów, wybuchów 
nie pamiętasz od dawna. W ciemności wszystkie głosy brzmią przecież silniej, 
wyraźniej, donośniej... 
Po krawędzi pudła przechodzę na stół, do miseczki. Drobnymi łykami pijesz zimną, 
smaczną wodę. 
Przez okna wpada łuna, przytłumiony odblask miasta leżącego w kotlinie. Stajesz na 
stole, opierasz się o wazon i zjadasz kilka ziaren z zasuszonego pióropusza traw i 
kwiatów. W ciemności słyszysz łomotanie ludzkiego serca. 
Z lęku przed zagładą, w przeczuciu niebezpieczeństwa, z niepewności wiele szczurów 
chce opuścić oblężone miasto. Wyczuwają już los, jaki może je spotkać, i los, jaki 
spotka mieszkających tu ludzi. Wiedzą o nadchodzącym głodzie, ogniu, zarazie, wojnie. 
Mówi im o tym słońce, barwa cieni, porywy wiatru, zapach powietrza, głosy ziemi, 
smak wody, kurz i pył ulic... Niedługo będą wędrowały z miasta do miasta, budząc 
przerażenie ludzi i panikę wśród zwierząt. 
W końcu dojdzie do tego, że nigdzie już nie będzie bezpiecznie, a głosy, znaki, sygnały 
wzbudzać będą tylko grozę i lęk. Wtedy szczury przerwą swą wędrówkę i pozostaną 
tam, gdzie będą miały jakiekolwiek, najmniejsze nawet, szanse przetrwania. Znajdą 
siedzibę, w której czuć się będą wolne, chociaż będzie to wolność stale zagrożona 
śmiercią. 
Rozgrzane powietrze wdziera się do piwnic, wibruje nad śmietnikami, rozszerza płuca. 
Powietrze ostrzega... 
Ulewa zatapiająca piwnice niesie smak odległego ognia i dymu. Ta woda pali przełyk 
i wzmaga pragnienie, którego nie można ugasić. Woda ostrzega... 
Budzą nas wstrząsy, ledwie wyczuwalne głosy z ziemi, która kieruje swój krzyk do 
nas. Ziemia ostrzega... 
Wichry uderzają z niespotykaną siłą, wyją w rynnach, gwiżdżą w przewodach wentylacyjnych, 
przynoszą parzący, gorzki pył, wżerający się głęboko w skórę. Wichry 
ostrzegają... 
Pozostałem, chociaż znaki z wody, powietrza i ziemi wzywały do ucieczki, do nie 
kończącej się wędrówki. Pozostałem u Starego Siwego Człowieka w wysokim bloku z 
betonu, u Człowieka, któremu zaufałem, poddając się jego muśnięciom, dotykom, 
pieszczotom.

91 
Lęk nie ma imienia, lecz zmusza do ucieczki lub poszukiwania bodaj szans ratunku. 
I szczury, te wychodzące na powierzchnię pomimo strachu, i te pozostające w głębi, w 
ukryciu, przeświadczone, że tu będzie bezpieczniej, wierzą, że przetrwają. 
Nerwowe, rozdrażnione, kłótliwe staramy się nabrać sił, szukając pożywienia, pożerając 
więcej niż dotąd, pożerając aż do przeżarcia. Zjadamy wszystko, co da się zjeść, a 
także to, czego nie zjadłybyśmy poprzednio. 
Stale powracam do Starego Siwego Człowieka siedzącego w fotelu, który niegdyś 
karmił mnie serem, wędzonką, ciastem... 
Przychodzę, gnany potrzebą spotkania się właśnie z nim, bo przecież wiem, że on na 
pewno mnie nie uderzy, nie przepędzi, nie zabije. 
Przebiegam po kamiennej posadzce między szafką a ścianą w kuchni, aż do metalowej 
listwy, przez korytarz, aż do wysłanego dywanem pokoju. 
Usłyszał już szelest, cichy szmer moich pazurków. Odwraca powoli głowę. 
Widzę jego twarz i ręce, czuję przyjazny zapach. 
Podbiegam, wspinam się, wskakuję na stopień, na owinięte kocem kolana. Wyciąga 
dłoń. Liżę jego skórę, przytulam się do ciepłych, zwinnych palców. Drapie mnie za 
uszami i pod szyją, głaszcze po nosie i miejscach, gdzie wyrastają wibrysy, dotyka 
brzucha i ogona. 
On nie boi się mnie, ja nie boję się jego. Nie ma lęku pomiędzy nami. Marzę, że za 
chwilę wyciągnie rękę ze słodkim herbatnikiem, w palcach poda mi kawałek białego sera, 
ociekającego śmietanką. 
Myję się na jego kolanach, zębami wyczesuję sierść. Patrzy na mnie. Patrzę na niego 
pytająco. Wyciąga rękę z kawałkiem twardego, suchego chleba. Natychmiast chwytam 
chleb, przytrzymuję palcami, rozgryzam kruszynę za kruszyną. Wyczuwam w nim trociny. 
Jeszcze niedawno moją norę wypełniały czerstwe skórki chleba, przyniesione z różnych 
zakątków miasta. 
Teraz nora jest pusta, wyczyszczona do ostatniej kruszyny. Stary Człowiek też karmił 
mnie smakołykami, jakby chciał, żebym powracał tu zawsze. I powracałem, przeczuwając, 
że napełni po brzegi mój szczurzy żołądek. 
Teraz podał mi tylko wysuszony kawałek chleba pełnego trocin. Znak. Znak, obok 
innych znaków, głosów ziemi, blasku dnia i księżyca, suchości wiatru, kwaśnego deszczu. 
Znak grożącego niebezpieczeństwa, znak z ręki Człowieka, który stał się moim 
przyjacielem. 
W mieście brakuje chleba. Nie ma go nawet w piekarniach. Zniknęły ogromne sterty 
worków z ziarnem, kaszą, mąką. Magazyny są puste, opuszczone przez ludzi i szczury. 
Głód też jest znakiem, nakazującym iść przed siebie, iść i zdobywać, iść i walczyć. 
Trzymam w łapkach kawałek chleba z zachłannością, z jaką niegdyś zajadałem 
pachnący twaróg. 
Człowiek gładzi moją głowę, od poruszających się nozdrzy po wrażliwą skórę za 
uszami. 
Dotyk elektryzuje mnie, pragnę go i potrzebuję. Chcę, żeby ten człowiek wiecznie 
mnie dotykał, zanurzał dłonie w mojej sierści, przytulał opuszki palców do mojej skóry. 
Obracam w łapkach wyschniętą skórkę i drżę ze szczęścia, z radości, jakiej nigdy 
dotąd nie przeżywałem. 
Zasypiam na jego kolanach. Siedzi nieruchomo. Nie przerywa mojego snu. Po przebudzeniu 
pełznę ku starej twarzy, wyciągam pyszczek i zlizuję słone, ciepłe krople.

92 
Z głębi jego ciała, jak z głębi ziemi, słyszę echo uderzeń, pulsujące, rytmiczne głosy. 
Polizałem jego brodę, dotknąłem jego skóry... Lecz dźwięki dochodzące z wnętrza 
żywego Człowieka też mnie przestraszyły, ostrzegły, jak inne znaki. 
Odwracam się, a jego palce ześlizgują się powoli po moim ogonie. Zasnął. Schodzę 
na kolana, chwytam zębami ostatni okruch, zeskakuję na dywan. Biegnę do kuchni, ku 
szczelinie między kuchenką a ścianą i dalej, na szlak wiodący do miasta. 
Każdy szczur jest inny, odmienny, różny od pozostałych. I ja, i ty, i ty, i ona, i on, i 
tamten, i ten. Różnimy się kształtem, wielkością, ubarwieniem, długością ogona, zwinnością, 
szybkością, wysokością skoku, wytrzymałością na upał, na zimno, na ból... 
Nasz wzrok sięga bliżej lub dalej, ślizga się po przedmiotach albo wnika do ich 
wnętrza, wydobywa się z półmroku bądź z jasności dnia. 
Każdy szczur pachnie inaczej, piszczy inaczej, inną wybiera drogę. Sierść może mieć 
szorstką lub gładką, miękko prześlizgującą się wśród krawędzi i załomów. Wibrysy też 
są różne: długie, sztywne, twarde i wiotkie, kruche, łamliwe, opadające lub sterczące. 
Uszy mogą być maleńkie, ledwo odstające od czaszki albo nastroszone, czujne, wyłapujące 
dźwięki, wydłużone albo okrągłe. Ten szczur ma grzbiet łukowato wygięty, kabłąkowaty... 
Tamten zaś jest wyprostowany, równolegle przylegający do ziemi. Różne 
też mamy kształty oczu. Płasko wciśnięte w głowę lub wypukłe, większe, mniejsze, 
półokrągłe, podłużne... 
Pochodzące z tego samego miotu szczurki też różnią się od siebie, a różnice te pogłębiają 
się z upływem czasu. I dlatego, kiedy patrzę na przechodzące obok szczury, to 
nie są one dla mnie jednorodną, szarą gromadą. Przeciwnie. Nawet w największym 
szczurzym tłumie każdy szczur pozostaje sobą. 
Jestem stary i wiem, że kiedyś nie dostrzegałem tych różnic, a już na pewno nie zauważałem 
ich od razu. Nauczyłem się tego dopiero z czasem. Dawniej, kiedy spotykałem 
szczura, niepokoiłem się, zastanawiałem, czy już go kiedyś gdzieś spotkałem? Czy 
jest nastawiony przyjaźnie? Czy wrogo? Czy jest tubylcem? Czy podróżnikiem? Skąd i 
dokąd wędruje? Czy był kiedykolwiek głodny? Czy idąc za mną, nie zostawi mnie nagle 
bez ostrzeżenia na widok czającej się z boku łasicy? 
Teraz patrzę na przebiegające poniżej szczury, przyglądam się uważnie, wyczuwam 
ich zapachy i już wiem o nich wszystko. 
Ten na przykład nigdy się stąd nie ruszał. Spędził całe życie w kilku okolicznych kanałach 
i dopiero niedawno, zmuszony głodem, wyszedł na powierzchnię. W kanale żywił 
się odchodami, obierkami, liśćmi, pestkami, odpadkami z ludzkich kuchni. Jedzenia 
nie brakowało. Teraz dopiero poznał prawdziwy głód. Wyszedł na zewnątrz i zobaczył 
tam ludzi pożerających szczury. Szukał jedzenia i wraz z innymi szczurami odkrył leżącego 
pod ścianą trupa. Mięso było jeszcze ciepłe, a krew niezupełnie stężała. Od tamtej 
nocy żywi się padliną, pożera trupy ludzi, kóz, psów, ptaków, nawet te gnijące, których 
smak i zapach wywołują mdłości. 
Ten zaś, przeskakujący strugę ścieku, z jednej strony na drugą, to też miejscowy 
szczur. Wczoraj ogłuszony hukiem, leżał jak martwy w rynsztoku. Teraz nie słyszy, inaczej 
nie wspinałby się ku górze, do wyjścia, skąd dochodzi miauczenie wygłodzonego 
kocura, ostatniego chyba, jaki pozostał w tym mieście. 
Ta wygłodzona samica bezustannie oczyszcza sutki wciąż nabrzmiewające mlekiem. 
Jej dzieci zostały już dawno pożarte przez inne szczury, lecz ona zachowuje się, jakby 
małe oczekiwały w norze jej powrotu.

93 
Ten grubokościsty duży szczur o pokrytym bliznami ogonie, podgryzający wszystkie 
idące przed nim, nie jest stąd. Przybył, jak i ja, z daleka i myśli o jak najszybszym wyrwaniu 
się z miasta. Krąży w pobliżu dworca, wchodzi do pustych wagonów i czeka, aż 
odjadą. Od czasu jak dworzec spłonął, wraz ze znajdującymi się obok magazynami, pociągi 
już nie odjeżdżają. Szczur nie wie o tym, a może nie umie połączyć wydarzeń i 
czeka cierpliwie na swój pociąg. Przeganiają go ludzie, wychudłe psy albo koty, jeszcze 
przez ludzi nie zjedzone. Wraca więc do podziemi i znowu przemierza je bez celu, we 
wszystkich kierunkach. Teraz też biegnie ku zakratowanym wylotom nadrzecznych kanałów. 
Będzie stał, rozważając, czy nie rzucić się w płynący nurt, który wyniósłby go 
daleko z miasta. Woda jest zimna, pełna lodowej kaszy. Płyną nią zwłoki szczurów, 
psów, ludzi, koni, a on boi się, że zamiast ocalenia znajdzie w niej śmierć. Waha się. 
Siedzi skulony na żelaznym pręcie i zgrzyta zębami. 
Ten o płowym, połyskliwym futrze nie opuszcza kanałów. Rozgląda się, słucha, 
przystaje, zagląda do mijanych nor i zakamarków. 
Nastroszyłeś się, naprężyłeś mięśnie jak do skoku, wspierając się silnie ogonem o 
ścianę. Ten bystry i zwinny szczur żywi się wyłącznie szczurami. Podkrada się do rodzących 
samic i porywa im młode. Zagryza też stare szczury, które dogorywają w 
ciemności. Niekiedy siada i wyczekuje, aż konający szczur nie będzie miał już sił bronić 
się lub uciekać. 
Podąża właśnie za chorą, słaniającą się z gorączki samicą, która szuka spokojnego 
miejsca, by zasnąć. Gdyby się teraz odwróciła, mogłaby zobaczyć, jak się za nią skrada. 
Tylko czy jej zmęczone, stare oczy są jeszcze w stanie widzieć w półmroku? Wolno 
skręca w wyschniętą odnogę kanału, wyżej zasypaną gruzem. Tam jest spokój i nie ma 
szczurów, bo nie ma nic do jedzenia. Jej długi, plamisty ogon znika za murem. Płowy 
szczur zatrzymuje się, rozgląda, węszy, po chwili idzie za nią. 
Nie ma dwóch takich samych szczurów, jak nie ma takich samych ludzi. Czasami 
może się wydawać, że są takie same, ale to tylko złudzenie. 
Przechodzą, odchodzą, przesuwają się, znikają, zawsze inne. 
Tej młodej samicy o gładkiej, krótkiej sierści, przylegającej blisko do skóry, wcześniej 
tu nie widziałem. Może przybywa spoza miasta? Może ze wsi, z pola lub znad 
rzeki, gdzie wały ziemne pełne są szczurzych nor? 
Podnosi zaostrzony, rozedrgany nos, wciąga zapachy. Widać, że jest tu od niedawna, 
bo przywiera brzuchem do ziemi przy każdym głośniejszym wybuchu. Głowę ma wydłużoną 
i wąską o dużych, szarych uszach pokrytych siatką żyłek. Widzę, że dostrzegła 
mnie ukrytego we wnęce. Teraz z ciekawością i niepokojem czeka na mój ruch? 
Wyczuwam pulsowanie jej nozdrzy. Jest drobna, mniejsza od większości tutejszych 
szczurów. W spadającym z wysoka świetle widzę popielato-srebrzystą, smukłą linię 
grzbietu. Zatrzymała się i nadal patrzy na mnie, a raczej w otaczający mnie półmrok. 
Czyżby szukała schronienia? Czy wejdzie aż tu? Wdycham jej zapach i nagle podniecam 
się, jak nie podnieciłem się od dawna... Znowu jestem samcem spragnionym samicy.
Wyciąga szyję, staje na tylnych łapach. Wytrzeszcza okrągłe, wypukłe oczy. 
Z tyłu wyłania się nagle młody szczur i nerwowo obwąchuje jej ogon. Stał tuż za nią, 
a ja, wpatrzony w jej smukłe ciało, zauważyłem go dopiero teraz. Silny, pewny siebie 
Młodzik o gładkiej sierści, niedawno poczuł się samcem i ogarnięty pożądaniem stara 
się skłonić ją do uległości. Porusza ogonem, kręci się w kółko, podryguje. Smukła od

94 
pycha go nogami, grozi zębami, pluje, parska, zgrzyta, a on odskakuje potulnie i znowu 
przybliża nos. 
Przez cały czas Smukła wpatruje się w maskujący mnie mrok. Wyciąga szyję, podchodzi, 
nasze nosy stykają się. Otacza mnie rozkoszny zapach i ciepło jej nozdrzy. 
Młody szczur ciągle podskakuje tuż za jej ogonem. Delikatnie chwytam zębami jej wibrysy, 
muskam językiem pyszczek. Zastyga, jakby oczekując następnych pieszczot. 
Młody szczur odsuwa ją i przepycha się ku mnie. Stajemy przed sobą, sierść jeży się na 
grzbietach, otwierają się paszcze, ukazując ostre zęby. 
Nawet gdy głód skręca kiszki i nie ma już nadziei na żarcie, szczury walczą o samicę. 
Nawet w klatkach, gdzie oczekują śmierci na oświetlonym przez ludzi stole. Nawet 
w ciągnącym za Szczurołapem pochodzie szczury wspinają się na grzbiety swych samic. 
I tu, w mieście, gdzie wszędzie grozi śmierć, ty – stary szczur, patrzysz groźnie na 
Młodzika, który przyszedł tu za Smukłą. Za twoją Smukłą! 
Gdyby wiedział, jak jesteś stary, schorowany, wygłodniały. Gdyby wiedział, że często 
powłóczysz nogami, a twoje oczy widzą coraz gorzej. Gdyby wiedział, że twój żołądek 
rozdyma się i pęcznieje po zjedzeniu gnijącego mięsa, że często słabniesz i potrzebujesz 
coraz więcej snu. Gdyby umiał poznać, że podobnie jak on, nie jesteś stąd, i 
też czujesz się zagrożony, okrążony, obcy w tej wilgotnej, zapchlonej kryjówce. 
Gdyby wiedział, że już od dawna unikasz starć ze szczurami i wolisz uciekać, niż 
walczyć i gryźć. 
Młodzik nie wie nic, nic o tobie, nic o świecie. Nie wie też nic o własnej sile i zwinności. 
Nic o tobie i nic o sobie. Dlatego boi się twoich szczęk i pazurów, chociaż z łatwością 
mógłby cię wyrzucić i wypędzić. 
Jeżeli skoczy mi do gardła, ucieknę. 
Patrzycie na siebie zgrzytając i obnażając zęby. Ty maskujesz się, udajesz, stwarzasz 
pozory, którym on wierzy. 
Młodzik nie potrafi nawet wyobrazić sobie, że go oszukujesz, że to, co widzi, nie 
świadczy o twej sile, a jedynie o twojej znajomości tego, co tkwi w nim, o jego lęku 
przed siłą, której nie umie rozpoznać. 
Smukła też podziwia twoje obnażone kły. Nastroszone włosy sprawiają wrażenie, że 
jesteś większy od Młodzika. A może przypominasz jej ojca, którego zapamiętała z 
gniazda nad rzeką w przeciwpowodziowym wale? Odeszła stamtąd razem z Młodzikiem, 
który poszedłby jej śladem, nawet gdyby groziły mu płomienie. 
Wychodzisz z mroku. 
Wydajesz się silniejszy niż jesteś i wiesz, że Młodzik za takiego cię właśnie uważa. 
I chociaż mógłby cię przepędzić i zepchnąć w dół, stoi bezradnie, pozwala dotykać 
się i obwąchiwać. Drży ze strachu, że pogryziesz go i zmusisz do ucieczki. 
Smukła przygląda się z zaciekawieniem mojej nastroszonej, krępej sylwetce, bliznom 
na uszach, nozdrzach i ogonie, silnym szczękom. Zbliża się, muska ciepłymi nozdrzami 
nabrzmiewające pod ogonem gruczoły. Młodzik cofa łapki w geście poddania. 
Smukła patrzy na niego z niechęcią, rzuca się, gryzie go w ucho. Młodzik odskakuje 
pod ścianę i widzi jak Smukła ociera się o mnie grzbietem. 
Będzie go gryźć i atakować zawsze, kiedy będę w pobliżu. Gdybym to ja go odpędzał, 
Młodzik mógłby dostrzec, że jestem słabszy, że boję się równie mocno jak on. 
Smukła wpełza do mojej nory, wdycha mój zapach, jest moja. Młodzik obserwuje 
nasze gody spod szarej, betonowej ściany. Nie rezygnuje. Gdy wychodzimy, podąża za 
nami wpatrzony w jaśniejszą pręgę na grzbiecie Smukłej, za którą aż tu dotarł.

95 
Będzie chodził za wami, spał przy waszej norze, oczekiwał waszego przebudzenia, 
jakbyście byli jego najbliższą rodziną. Nawet odpędzany i gryziony, nie odejdzie dalej, 
niż sięga jego słuch i węch. 
Kiedy zbliżasz się do niego, natychmiast przyjmuje postawę obronną lub poddańczą. 
Siada na tylnych łapkach, podpierając się ogonem, z lekko odchyloną głową, gotowy 
bronić oczu i krtani, na wypadek gdybym nagle zechciał go zaatakować. 
Jest jeszcze bardzo młody, lecz wiem, że wkrótce dojrzeje, a wtedy dostrzeże moją 
starość i słabości. Natychmiast wypędzi mnie, przejmie norę, a w niej Smukłą. 
Patrzymy na siebie podejrzliwie i widzę, że Młodzik zaczyna przyglądać się baczniej 
niż poprzednio moim szczękom, oczom, pazurom. Puszę się, stroszę, prycham, obnażam 
zęby, a on ciągle w to wierzy. Chyba wierzy? 
Długo mnie nie było... Włóczyłem się po rozległych kanałach. Wychodziłem na powierzchnię 
starając się znaleźć cokolwiek do jedzenia. Pragnąłem słonecznika, grochu, 
fasoli, orzechów, ziemniaków, brukwi... 
Z wyschniętym ziemniakiem w zębach, szczęśliwy wracam do nory, do Smukłej. 
Przed wejściem wyczułem silny, ostry zapach. Usłyszałem przyspieszone piski i oddechy. 
Smukła oddawała się Młodzikowi w naszej norze. Rzuciłem się na niego z wściekłością, 
pokąsałem, przepędziłem. 
Smukła patrzyła obojętnie, a później pożarła zachłannie przydźwiganego przeze 
mnie ziemniaka. 
Z daleka słychać szum wezbranej wody. 
Smukła idzie za moim ogonem, a za nami w bezpiecznej odległości podskakuje 
Młodzik. Gdy rzeka jest spokojna i płytka, można wyławiać z niej owoce, kłosy pełne 
ziarna, liście kapusty, kaczany kukurydzy, martwe ryby i ptaki, padlinę kotów, psów, 
ludzi. 
Dziś nurt jest gwałtowny i nie będę szukał pożywienia na kamiennych brzegach. 
Oglądam się ukradkiem, czy Młodzik idzie za nami? 
Zbliżamy się... Szum przechodzi w łoskot. Woda sięga wysoko, dochodzi aż do krawędzi. 
Stare, grube kraty są mokre i śliskie. Wspinam się po metalowym obramowaniu, 
a za mną ufnie podąża Smukła. 
Znam tu każdą jamkę, szczelinę, pęknięcie, wyżłobienie... Nieco wyżej powódź wyrwała 
kilka kamieni tworząc półkę, na której ja i Smukła mieścimy się wygodnie. 
Młodzik rozgląda się zdziwiony. Zniknęliśmy tak nagle... Widział nas jeszcze przed 
chwilą, tuż nad wezbranym potokiem. 
Czekam na niego. Pojawi się za chwilę. Naszym śladem wejdzie na niebezpieczny, 
śliski szlak. A może cofnie się w ostatniej chwili? 
Szum zagłusza wszelkie dźwięki, inaczej usłyszałbym już skrobanie jego pazurków 
po żelazie. 
Jest. Stanął na pokrytej rdzą poprzeczce. Z obrzydzeniem strząsa z sierści kropelki 
wodnego pyłu. 
Nie widzi nas, wytrzeszcza przestraszone oczy na mętny nurt pełen wirów. Brzuchem 
przywiera do metalu, ogonem balansuje wokół ociekających wodą prętów.

96 
Nadal nas nie dostrzega, chociaż jesteśmy tak blisko. Ogarnia go coraz większy 
strach. Zastanawia się, jak zejść? Za chwilę odwróci się i skoczy z powrotem w bezpieczną 
czeluść kanału. 
Smukła przytula się, ona też się boi... 
Już. Skaczę wprost na poprzeczkę, tam, gdzie moje pazury zazwyczaj zahaczały się 
na rowkach wyżartych przez rdzę. Uderzam całym ciałem, spycham Młodzika w dół, do 
rzeki. 
Spadł. Żółte fale porwały go, zakryły. Wypłynął, próbuje płynąć, wpada w wir, woda 
wciąga go, unosi... Może wypłynie gdzieś daleko i przebudzi się na nie znanym brzegu? 
A może nie wypłynie... 
Moje potomstwo żyło. Pilnowałem nory, odpędzając szczura szczurożercę, stale krążącego 
w pobliżu. Przynosiłem wszystko, co nadawało się do zjedzenia, nawet papier i 
cienkie gałązki, nanoszone falami rzeki. Padlina, przekrwione tampony i bandaże, ogłuszone 
wybuchami ryby, podziemne ślimaki, larwy owadów, glisty, robaki... 
Smukła obmywała małe, zlizywała ich odchody, nosem pobudzała brzuszki do trawienia. 
Wkrótce pokryły się delikatnym meszkiem. Otwierały oczy i oswajały się ze 
wszystkimi odcieniami mroku. Pełzały niezdarnie, wspinały się na Smukłą lub na mnie, 
zsuwały, spadały. Ciekawość kierowała je, jak wszystkie małe ku wyjściu. 
Uczyły się gryźć, rozrywać, jeść. Smukła nie broniła przed nimi sutek pełnych mleka, 
więc z dnia na dzień stawały się silniejsze, ruchliwsze, pewniejsze siebie. 
Gdy próbowały wychodzić, karciła je, chwytała za skórkę i ciągnęła z powrotem do 
gniazda, układając przy sobie. Starały się jednak wymykać coraz częściej, także wtedy 
gdy usypiała. Mocowały się ze sobą, przewracały, baraszkowały. Świat poza norą wydawał 
się im równie bezpieczny, jak ten podziemny przy ciepłym brzuchu matki. Wychodziły 
na szczurzą ścieżkę prowadzącą wzdłuż ścieku i nie wracały. Smukła budziła 
się i widziała, że jest ich coraz mniej. 
Przyzwyczaiłem się do huku, terkotu, gwałtownych drgań, nagłych rozbłysków 
ognia, wstrząsów... 
W podziemnych labiryntach echa tamtego życia nie budzą już popłochu. Oswoiłem 
się nawet z docierającym tu dymem. 
Szczury gorączkują, chorują, dyszą ciężko, wyrzucają nogi w konwulsjach. Z 
pyszczków cieknie im krew. Strach nie pozwala wyrwać się z podziemnych korytarzy. 
Strach skazuje na wyczekiwanie. 
Przychodzi jednak moment, kiedy wygłodzony i przerażony szczur porzuca kryjówkę 
i wyrusza zdobywać pożywienie. Rządzi nim wtedy głód i lęk przed śmiercią. Wyłazisz, 
wiedząc, że życie zależy od twojej przebiegłości, sprawności, siły, szybkości. 
Ludzie też są głodni. Też szukają pokarmu jak ty. Też chcą żyć i zachować swe potomstwo. 
Nie widać już psów i kotów. Coraz mniej wron, kawek, gołębi, wróbli. Zostały pożarte 
przez ludzi, którym często brakuje sił, by się poruszyć. 
Leżą bezgłośni, nieruchomi, z błyszczącymi oczami. Podchodzę, a ich oczy rozszerzają 
się, ręce chwytają kamienie. 
Człowiek łapie szczura, ucina mu głowę, obdziera ze skóry, wrzuca do garnka z 
wrzątkiem. Pożera kęs po kęsie, z łapczywością młodego psa. 
Szczury zjadają umarłych. Wgryzają się w miękkie, obrzmiałe tkanki.

97 
Ludzie pożerają szczury. Zastawiają pułapki, rzucają kamieniami, łapią, czyhają przy 
szczurzych norach... 
Ludzie pożerają ludzi. Zjadają własne umarłe dzieci. Wycinają nożami kawałki mięsa, 
pieką na ogniu i żują, gryzą, pochłaniają. Szczury chcą przeżyć. Ludzie chcą przetrwać. 
Szczury i ludzie walczą o życie. Kryją się w domach i piwnicach. 
Szczurom bezpieczniej jest teraz przemykać rynsztokiem lub środkiem ulicy niż narażać 
się na schwytanie przez ludzi ukrytych w sieniach i piwnicach. 
Woda cuchnie, ma słodkawy smak i tylko kiedy spadnie deszcz, kanały oczyszczają 
się i woda na krótko staje się przezroczysta i smaczna. Deszcz kończy się, woda opada, 
a my wychodzimy, by zdobywać jedzenie i nadal próbować żyć. 
Szczury chcą uciec. 
Ludzie też chcą się stąd wydostać. Padają zabijani na ulicach, na placach, przy studniach. 
Szczury też giną rozrywane wybuchami i odłamkami. 
Trzeba przeżyć, tylko jak opuścić umierające miasto? Daremnie próbowałeś. Za węgłem 
czają się wygłodzone twarze. Zawracałeś przerażony pożarami, gazami, wybuchami. 
Ukrywałeś się pod ciałami zabitych, w lejach po pociskach, w ruinach. 
W tym dniu spadnie obfity deszcz. Krople będą dudniły po betonie, kamieniach, 
grudach. Szmer ulewy dotrze do najgłębszych szczurzych labiryntów. 
Fale wtargną w kanały, poruszą gnijące ciała, uniosą je ku rzece. Opuchnięte zwłoki 
podpłyną aż do zakratowanych wylotów. 
Nie będziesz zważał na kaskady i śliskie krawędzie. Wyjdziesz z kanału i ruszysz 
przed siebie, wśród spadających strug wody, przez parujące ulice. Będziesz zatrzymywał 
się, przystawał i strząsał z sierści krople ciepłego deszczu. 
Będziesz szedł coraz dalej i dalej, w nadziei, że miasto pozostanie za tobą, że nie będzie 
cię ścigać – płonące, konające, wygłodzone. 
Nie pytasz dokąd? Nie pytasz którędy? Nie pytasz gdzie? 
Uciekam przed śmiercią, umykam przed niepewnością i lękiem, jakim napełnia mnie 
każdy dzień spędzony w kanałach, wśród ludzi polujących na siebie, wśród ludzi pożerających 
siebie i szczury, wśród szczurów, które chcą odejść, ale nie mają już sił i nie 
wiedzą, jak odejść. 
Szary, mokry, wrzecionowaty kształt wytrwale biegnie poboczem asfaltowej szosy, 
niewidzialny, nie dostrzeżony. Omija bombowe leje i nagłe rozbłyski ognia. Krąży 
wśród ruin jak cień, zataczając koła, by powrócić dokładnie w to samo miejsce. 
Zaduch gnijącego mięsa. Boję się tego smrodu jak wszystkie szczury, ale gdy czuję 
głód, prześlizguję się między zleżałym płótnem z plamami ropy i krwi, przeciskam się 
między pulsującym gorączką ciałem a chłodną ścianą i wyszarpuję zębami żywe tkanki. 
Krzyk przerażenia i bólu świadczy, że to mięso wciąż żyje. Dłonie biją, walą wkoło, 
szukają mnie, lecz ja jestem już po drugiej stronie materaca. Przez chwilę przyczajam 
się w pokruszonym sianie, w którym kryją się jeszcze dawne zapachy łąki, i czekam, aż 
minie zgiełk. 
Kiedy z barłogu dobiega ściszony, urywany jęk, umykam jak najszybciej, starając się 
nie przebiegać przez miejsca odkryte i oświetlone, gdzie może mnie trafić stalowa śruba 
lub kamień. 
Szczury gnijące w kanałach i ludzie gnijący w łóżkach cuchną tak samo, roztaczają 
wokół taką samą woń śmierci i przerażenia. Ich tkanki, kości i krew są takie same. 
Szczury i ludzie tak samo boją się śmierci i tak samo boją się gnicia. Łączy nas więc nie

98 
tylko bijące serce i nienawiść, ale i strach. Nie możemy istnieć bez siebie, nie moglibyśmy 
żyć bez siebie. 
Człowiek nauczył mnie lęku, ostrożności, przechytrzania, odwagi. Człowiek uczył 
się ode mnie wrażliwości, przeczuwania zagrożeń, pożarów, powodzi, trzęsień ziemi. 
Człowiek wie, że kiedy chorują szczury, jemu też grozi niebezpieczeństwo. Człowiek 
rozumie, że moja ucieczka zwiastuje jego ucieczkę, że po mojej ucieczce powinna 
nastąpić jego ucieczka. I to w tym samym kierunku. Gdzie będę mógł przy nim żyć, 
choć on zawsze będzie mnie ścigał. 
Czy rozumiesz człowieka? Czy rozumiesz go inaczej niż on rozumie siebie? Znasz 
go ze swej codzienności i wiesz, że tylko dzięki walce i nienawiści stałeś się takim właśnie, 
szczurem o bystrym spojrzeniu, silnych zębach i przewidującym umyśle. 
Tylko dzięki człowiekowi jestem sobą. Śpię z otwartymi oczami, z nadwrażliwym 
słuchem, z nozdrzami pulsującymi i wychwytującymi najsłabsze zapachy, z krtanią wyczuloną 
nawet na smak wiatru. 
Leżę na boku w piwnicy rozbitego domu. 
W domu bez groźnych pułapek maskowanych rybimi łbami, bez zatrutego jęczmienia 
rozsypanego po kątach, bez fałszywej ciszy, w której ukrywały się niegdyś koty i 
psy.Leżę ze wzdętym brzuchem, wtulając łapki w pył po leżącej tu niegdyś stercie ziemniaków. 
W ciepłym, wilgotnym kącie ziemniaki wypuszczały słodkawe pędy, wysychały, 
były rzeczywiste. Wraz z innymi szczurami zjadałem je przez wiele zimowych 
dni, aż nie pozostało nic, nawet łupiny, nawet ziemi przesiąkniętej ich zapachem. 
Przychodzisz tu trawiony gorączką, wściekły, żarłoczny, drapieżny, rozjuszony wonią 
i smakiem mięsa, które musisz jeść, bo nie ma nic innego. Przychodzisz, jakbyś się 
łudził, że ziemniaki znowu pojawią się w tym samym miejscu. 
Leżę osowiały, gryziony przez pchły, które stają się coraz bardziej natrętne i ruchliwe. 
Raz po raz zapadam w odrętwienie, półsen i sen. 
Jestem w mieście pachnącym winnicami, pomidorami, śliwami, brzoskwiniami, w 
drewnianym domu w pobliżu strumienia płynącego kamiennym korytem. Woda jest 
smaczna, zimna, łagodna. W piwnicach, schowkach, komórkach, stajniach, chlewikach, 
stodołach jest mnóstwo jedzenia. Wystarczy wpełznąć lub wskoczyć przez okienko, 
wentylator, kanał, rurę, by znaleźć się wśród worków ziarna i mąki, fasoli, grochu, ryżu, 
makaronu, cukru. Mlaskam, rozcieram zębami, przełykam ślinę. 
Cóż to za pokarm bez zapachu i smaku? 
Otwieram oczy i widzę przy sobie ciężko sapiącego szczura, tropiącego w piwnicznym 
kurzu resztki dawnych wspomnień. Jego oczy płoną głodem, zapadłe boki unoszą 
się chorobliwie, a wyleniały grzbiet drży, jakby nagle znalazł się na mrozie. Rzuca się 
na mnie z nienawiścią, jakbym to ja pożarł leżące tu dawno ziemniaki. Uderza mnie 
stopami, usiłuje złapać za sierść na karku... 
Przeciskam się do sąsiedniej piwnicy. Znowu śnię o ludziach, przy których znajdowałem 
obfitość żarcia. 
Nie ma tamtych ludzi, domy są puste, a ty czujesz się zagrożony blaskiem płomieni, 
swądem spalenizny, opadającym popiołem, pyłem. 
Największym niebezpieczeństwem jest jednak głód odbierający mi zdolność myślenia, 
zastanawiania się nad możliwościami ucieczki z tego umierającego miasta.

99 
Nie ma ludzi, nie ma żarcia. Tylko strach i groźba śmierci rozrosły się i zapanowały 
wszechwładnie. Przymykam oczy, lecz głód nie pozwala mi już spać, mogę jedynie śnić 
w półśnie, śnić bez snu, śnić i wspominać... 
Dlaczego w moim śnie z otwartymi oczami powraca tamten czas spędzony pod betonową 
płytą muru? 
Dlaczego porzuciłem miasto przedzielone niegdyś wielkim murem i pasem ciszy? 
Zostawiłem je, wierząc, że znajdę inne, lepsze, bezpieczniejsze i życzliwsze. Ludzie, 
którzy obalali mur, kruszyli go, przewracali, kuli, wiercili, tłukli, odłupywali, drapali, 
zgrzytali, walili – zniszczyli mój spokój, zadeptali moje poprzednie życie. Szczurołap 
był wśród nich, Szczurołap szedł moim tropem. To on przyprowadził tych ludzi, a oni 
szli za nim jak szczury. Przerazili mnie i wypłoszyli zgiełkiem, wrzaskiem, bębnieniem 
i trąbieniem... Uciekłem, wywędrowałem... A teraz wszędzie, gdzie jestem, ludzie prześladują 
się, biją, wyniszczają wzajemnie, podpalają domy i zabijają dzieci... 
A co teraz dzieje się ze Szczurołapem? Gdzie jest i kogo zabija? 
Czy tamten wielki mur nie był jeszcze jedną pułapką Szczurołapa? 
Pułapką najbardziej przewrotną i niebezpieczną? Pułapką na szczury i na ludzi? Może 
dla Szczurołapa ciągłe prześladowanie szczurów to tylko codzienne żmudne zajęcie, 
wprawka do prześladowania ludzi? Może zabijanie szczurów i utrzymywanie nas w 
stałym strachu to dla Szczurołapa zajęcie nudne. Co innego, gdy chodzi o ludzi! 
A jeżeli Szczurołapów jest wielu...? 
Dla kogo więc przeznaczony jest głos jego piszczałki? 
Wracam pamięcią do baraków pełnych gnijących ludzi, żywych i umarłych. Śnię o 
tym dobrym Starym Człowieku, który dawał mi czerstwe skórki i kawałki sera. 
Biała znowu wypełnia mój mózg. 
Przecież wiem, że nie żyje. Wkrótce po urojonym porodzie, którego tak pragnęła, 
zadrżała, wyprężyła się, z nozdrzy pociekła jej krew. Przewróciła się na bok i zastygła z 
nieruchomymi oczami. 
Biała nie żyje, a ty chcesz wrócić. Tunelem metalowej rury wspiąć się wysoko nad 
miasto, tam, gdzie przylatują gołębie, i chociaż na chwilę znaleźć się przy tekturowym 
pudle wyłożonym gazetami. Po co? 
Patrzył na nas z fotela na kółkach, a ty po raz pierwszy przestałeś się bać Człowieka. 
Wspinałeś się bez lęku do jego rąk, biorąc z nich chleb. 
Przeczekasz do wieczora pod podłogą baraku. Później wyjdziesz, przebiegniesz plac, 
aż do rowu ciągnącego się ku ulicy. 
Spotkasz tu wiele szczurów, wychodzących i powracających. 
Są jak ty głodne, rozwścieczone, przerażone i jak ty idą przed siebie wierząc, że się 
uratują. 
Biegniesz, przyczajasz się i znowu biegniesz ku czerwonym łunom, którymi jarzy się 
horyzont. Tam stoi wysoki betonowy dom, w którym Stary Siwy Człowiek w fotelu na 
kółkach przyjaźnie patrzył na miłość twoją i Białej, dotykał cię i karmił. Wracam do 
tamtych chwil z nadzieją, że powrót do nich jest możliwy. 
Pazurki chrobocą na asfalcie. Nie zważam nawet na pohukiwanie nocnych ptaków. 
Boli mnie głowa i odczuwam przykre pulsowanie nad oczami. Czasami ból mija, 
czasami trwa uporczywie i wtedy nie wiem, co ze sobą zrobić. Włóczę się z kanału do 
kanału, z piwnicy do piwnicy, ze śmietnika do śmietnika. Unikam innych szczurów.

100 
Chcę być sam z własnym bólem. Odpędzam nawet samice i małe szczurki, grożąc im 
pazurami i zębami. 
Usypiam, wierząc, że ból pod czaszką minie i niekiedy rzeczywiście budzę się rześki 
jak młody szczur. 
Bywa jednak i tak, że ból rozrasta się, potężnieje. Wtedy po przebudzeniu poruszam 
się chwiejnie, z trudem utrzymując równowagę. Potykam się, słaniam, a wszystko wokół 
wiruje, kręci się, migoce, chociaż jestem w mroku lub półmroku. Wiem, że tych 
świateł nie ma, a przecież widzę je, są we mnie, szare kręgi, srebrzyste mgły, krwiste 
plamy, czarny śnieg, poszarpane płaty skór, strzępy papieru... 
Kładę się na boku, przymykam oczy. Krwawe liście opadły, pod powieki powrócił 
łagodny mrok. Otwierasz oczy, wstajesz. Opierasz się na przednich łapkach, później na 
tylnych. Czujesz uderzenia krwi, lecz ściany już się nie walą, nie obracają, nie przewracają. 
Idziesz bez celu. Nie szukasz towarzystwa innych szczurów, nie jesteś niczego ciekawy. 
Idziesz, by iść. Idziesz, bo boisz się chłodu wypełniającego twe kończyny i ogon, 
gdy leżysz zbyt długo. Idziesz, jakbyś czegoś pragnął lub chciał, a tymczasem nie 
chcesz i nie pragniesz niczego. Mijające cię szczury, te, które cię znają, a tu zna cię 
większość, dostrzegają twą nastroszoną sierść i szybciej drgające nozdrza. Dlatego nie 
podchodzą, lecz cofają się, odskakują, schodzą ci z drogi. 
Idziesz, by iść. Dawniej zauważyłbyś samicę z uniesionym ogonem, pachnącą najpiękniejszą 
wonią, jaką znają dojrzałe samce. Skoczyłbyś na szczurka ciągnącego zeschniętą 
skórkę i odebrałbyś mu jak najlepszy przysmak. Podniósłbyś pióro gołębia, 
które wiatr wrzucił przez kratownicę ścieku. Zeskoczyłbyś na wysychające, niemal 
bezwodne dno kanału, by wyszukać w leżących tam resztkach nie strawione ziarna kukurydzy, 
fasoli, grochu, sezamu. Dogoniłbyś umykającego karalucha, by zjeść smaczny 
tłusty odwłok i usłyszeć, jak trzeszczą w zębach chitynowe pokrywy. 
Idziesz, bo tak trzeba. Obojętnie, nie zwalniając, nie przyspieszając, nie szukając, nie 
goniąc... Prosto lub zataczając koło, wewnątrz swego zwykłego, szczurzego świata. 
Pod łapkami migają kamyki, żwir, beton, szlam, piasek, grząska maź, błoto, zmurszałe 
cegły, próchniejące deski, wszystko, co znasz i po czym chodzisz od dawna. Ziemia, 
która przywraca poczucie siły i chęć życia. 
Jesteś przy wejściu do nory i słyszysz pisk mieszkających z tobą szczurów. Nie 
wchodzisz, czekasz, aż wyjdą lub zasną, dopiero wtedy wślizgujesz się i kładziesz w 
najdalszym kącie. Chcesz być nie dostrzegany, nie zauważany i samotny. 
Męczą mnie bolesne obrzmienia brzucha. 
Pożarte nadgniłe mięso rozszerza się, pęcznieje, naciska na ścianki jelit. Jestem jak 
wypełniony powietrzem rybi pęcherz, który tak chętnie przebijam zębami. 
Brzuch twardnieje, a żołądek napiera na serce. Mdłości i kwaśny smak w pyszczku. 
Kładę się na grzbiecie wypinając brzuch. Mięso wędruje we mnie, fermentuje, prześlizguje 
przez wąskie korytarze kiszek. 
Zawsze wolałem ziarno od mięsa, lecz ziarna nie ma. Leżę obolały, a brzuch powoli 
opada. Z ulgą wyrzucam z siebie przetrawione mięso. Niedługo znowu opadniesz na 
łapki i pójdziesz gryźć i jeść. 
Mój wzrok też osłabł i nie sięga już do przeciwległej ściany piwnicy, gdzie jeszcze 
niedawno w okienku widać było zielone liście winorośli. Teraz zamiast liści są tylko 
zrudziałe, osmalone badyle. Stojące pod okienkiem butle i słoje spowija szara pajęczyna.

101 
Mój słuch też zawodzi. Słyszę gorzej, jakby z wielkiej odległości. Echo własnego pisku, 
odbite od kamiennej ściany, przebija się z trudem do moich uszu. 
Pazury stały się kruche, szybciej się ścierają i łatwiej łamią. Kiedy poszerzam otwór 
nory i rozgarniam ziemię, czuję, że łapki są słabsze i powolniejsze, a pazurki nadrywają 
się i bolą. Wyczuwam smak i zapach własnej krwi z przetartych, pokaleczonych palców. 
Stałem się starym, schorowanym szczurem, jak te skulone pod ścianami kanałów, 
siedzące w ciemności i oczekujące śmierci. Tylko że ja nie chcę umierać! 
Otrząśniesz się; poderwiesz i chwiejąc, pobiegniesz ku światłu padającemu ze 
szczeliny wypłukanej przez deszcz. 
Jedzenia było coraz mniej, lecz szczury nadal przybywały do miasta wszelkimi drogami, 
wierząc, że tu przeżyją. 
Z pól, zagród, wsi przepłoszyły je pożary, których łuny dostrzegałem nocą, a niesiony 
wiatrem popiół i dym szczypał w oczy i nozdrza. 
Pożerałem drzewo, trawę, tkaniny, bandaże, gazety, książki, zeschnięte liście, larwy, 
poczwarki, gąsienice, glisty, nawet pająki, wije i stonogi, którymi kiedyś gardziłem. 
Zwłoki psów, kotów, ludzi pożerane były natychmiast, objadane do kości, a najsilniejsze 
szczury przegryzały się do wnętrza, wyżerając szpik z piszczeli. Pozostawało tylko 
to, czego nawet nasze twarde szczęki nie mogły rozgryźć . Ludzie też stali się bardziej 
drapieżni i niebezpieczni. Kiedy zjedli już kozy, psy, koty, gołębie, łabędzie i zwierzęta 
zamknięte w klatkach, zaczęli polować na szczury. Obdzierali je ze skóry, wbijali na 
patyki i piekli nad ogniskami rozpalanymi na ulicach. W kanałach, magazynach, piwnicach 
zastawiali druciane pułapki, z których nie było wyjścia, a do których mogło wejść 
jednocześnie kilka wygłodniałych szczurów. W środku tkwiły wysuszone rybie głowy 
przywabiające te szczury, które nie znały jeszcze ludzkich sposobów zabijania. 
Teraz bałem się bardziej niż poprzednio. Patrzyłem, jak zaprzyjaźnione ze mną 
szczury ginęły, nie mogąc przecisnąć się przez wąskie otwory stalowych siatek. 
Groziły nam nie tylko pułapki. Ludzie strzelali teraz do szczurów jak poprzednio do 
ptaków. Teraz, gdy zjedli już ptaki, walili do nas równie zaciekle jak do siebie. Często 
po takim strzale ze szczura pozostawał tylko drgający ogon, rozbabrane kiszki lub głowa 
z wytrzeszczonymi oczami. Ludzie zbierali te szczątki, opiekali, zjadali. 
My, szczury, nie umiemy żyć bez ludzi. Ich życie było, jest i będzie częścią naszego 
życia. Dlatego też, chociaż bałem się i ludzi, i strzałów, zamieszkałem pod barakiem 
wypełnionym wrzaskiem, chrzęstem i hukiem. Zgrzyty, szlifowanie, czyszczenie, domywanie, 
polerowanie, ładowanie... 
Żelaza mieli pod dostatkiem, jedzenia przeraźliwie mało. 
Wychodziłem wyłącznie nocą, wiedząc, że maskuje mnie szarość, rozpływająca się 
w mroku zaciemnionego miasta. Poruszałem się pewnie, wychwytując nozdrzami zapachy 
i ślady zapachów wszystkiego, co dałoby się zjeść. 
Olbrzymi księżyc płonął między domami i dostrzegałem inne szczury zabiegane podobnie 
jak ja, w poszukiwaniu jakiegokolwiek żarcia. 
Księżyc, łuny odbijające się w szybach i pędzące ognie pocisków nie zaprzątały już 
mojej uwagi, bo wszystko tłumił głęboki głód. Biegłem krótkimi podskokami przez 
plac, rozglądając się i słuchając, przystając i unosząc głowę. Nagle usłyszałem znajomy, 
chociaż jakby przytłumiony dźwięk drewnianej piszczałki, tupot wielu nóg i przyciszone 
głosy. Niskie sylwetki małych ludzi... Dzieci otaczały szczelnie wysokiego człowieka...

102 
Zdrętwiałem, gardło zacisnęło się, mięśnie napięły jak do skoku... 
Szczurołap! 
Szczurołap tutaj? Ależ tak! Zapamiętałem jego lekko przygarbioną sylwetkę, przy 
ciężki chód i ten głos, dźwięk, jęk piszczałki wyprowadzającej szczury. To on! 
Wiatr niesie woń potu, krwi, ropiejących ran, biegunki. 
Czy Szczurołap prowadzi dzieci jak tyle razy prowadził szczury? 
Nosi taki sam płaszcz i ubiór jak ci, którzy strzelają. Buty ma ciężkie, podkute, masywne. 
Z ramion zwisa karabin. Wyczuwam znienawidzony zapach metalu i prochu. 
Przechodzą obok, a ja niewidzialny w mroku nie uciekam, a przeciwnie, idę równolegle 
do nich, wiedząc, że po przejściu ludzi zawsze można znaleźć dające się zjeść odpadki. 
Szczurołap i dzieci mamroczą, szepczą, syczą. Przeszli już plac, przechodzą most, 
skręcają w uliczkę prowadzącą pod kolejowy wiadukt, gdzie kiedyś znajdowały się 
składy drewna, a teraz wiatr nanosi coraz to nowe warstwy pyłu. 
Szczurołap krztusi się, pokasłuje. Zakatarzony, zadyszany... Idzie powoli, człapiąc i 
suwając nogami, jakby dostosowywał swe długie kroki do znacznie krótszych kroków 
dzieci. 
Gra na piszczałce, lecz jakoś inaczej... Dzieci otaczają go szczelnie i chwilami odnoszę 
wrażenie, że to nie on prowadzi dzieci, lecz dzieci prowadzą go i pilnują. 
Pod wiaduktem płoną beczki wypełnione smołą. 
Tu też są dzieci. Biegną w stronę nadchodzących. Podskakują, klaszczą, tupią. Zbliżają 
się do ogniska i dopiero teraz widzę, że to one przywiodły tu Szczurołapa. 
Jego wykręcone do tyłu i skrępowane sznurami ręce obejmują żelazną lufę i kolbę. 
W usta zalepione plastrem wciśnięto mu piszczałkę, przez którą oddychał. Stąd kaszel, 
katar, duszenie, krztuszenie. Piszczałka tkwić musi głęboko w gardle, bo wydaje mi się 
znacznie krótsza od tej, którą pamiętam. 
Dzieci prowadzą obwiązanego sznurkami i łańcuchami Szczurołapa do ogniska, w 
krąg światła. Popychają go, przewracają, obsiadają, jak my, szczury, obsiadamy trupy. 
Piszczałka jęczy jeszcze przez chwilę. 
W dłoniach błyszczą noże, tasaki, nożyczki, brzytwy, szpikulce, scyzoryki, żyletki. 
Uderzają raz za razem. Piszczałka milknie... 
Malcy tną ciało na kawałki. Nabijają na ostrza. Podchodzą do ognia. Zapach przypalanego 
mięsa rozchodzi się, zwabiając mieszkające w podziemiach szczury. 
Dzieci pożerają Szczurołapa, połykają na wpół surowe kawałki, rozszarpują zębami 
żyły, ścięgna, chrząstki, łapczywie ogryzają kości. 
Głód skręca mi kiszki. Dzieci kłócą się o resztki, biją, kopią, walczą... Może pozostanie 
coś dla mnie? 
W mroku, przy krawężnikach i przęsłach zbiera się coraz więcej wygłodniałych 
szczurów. Zęby zgrzytają w ciemnościach. 
Dzieci pożarły już wszystko. Głaszczą się po brzuchach, bekają, ocierają usta. 
Szczątki ubrania Szczurołapa upychają pod betonowym filarem. Rozchodzą się... Siadają 
pod filarami, usypiają... 
Pędzimy. Rozgrzebujemy piasek i popiół, chwytamy uwędzone, opalone szczątki. 
Porywam zębami biało-szare oko i uciekam w cień. 
Piszczałka gra... Jak to możliwe? Przecież Szczurołap nie żyje? Kto podniósł piszczałkę? 
Zostawiasz szczątki oka i wracasz pospiesznie. 
W dogasającym ogniu widzę chłopca o rdzawych, krótkich włosach i oczach jasnobłękitnych... 
To on gra na piszczałce... Ogląda ją uważnie, dotyka, czyści i znowu gra...

103 
Gra coraz lepiej, coraz pewniej. Szybko przebiera palcami po otworkach. Lęk dusi mnie 
w gardle, bo już wiem, że pojawił się nowy Szczurołap, młody i silny, przed którym jest 
całe, długie życie. On ma czas... Kiedyś odnajdzie mnie zmęczonego, starego i dopadnie... 
Bezludne miasto. Jestem na powierzchni wśród innych szczurów. Ośmieliły się, 
przestały bać, ponieważ nie ma już ludzi. 
Zniknął człowiek, zniknął strach. Tylko stare szczury, takie jak ja, ostrożnie i nieufnie 
przebiegają ulicę. Młode chodzą już po chodnikach i jezdniach bez lęku. 
Rozbite drzwi sklepów, wybite okna piwnic. Szczury są dziś wszędzie. Lecz ukrytego, 
schowanego, pozostawionego przez ludzi jedzenia nadal jest mało i wygłodniałe 
szczury polują same na siebie, zagryzają się i pożerają. 
Wybiegam ze sklepu i omal nie wpadam pod pędzącą górę stali, zlewającą się barwami 
z ulicą. Warczy, sapie, dymi, prycha... 
Rozjechany, zakrwawiony szczur. Ogon jeszcze drży, podskakuje. Głowa roztarta na 
asfalcie... Przebiegał ulicę tuż przede mną. 
Staję się czujny, zmysły wyostrzyły się. Nie jestem już młody i sprawny, i może 
dlatego muszę bać się i być przewidujący. Wiem więcej niż młode szczury, lecz jestem 
tylko tym samym starzejącym się ciałem. Dlatego mój strach broni mnie i ostrzega. 
Biegnę teraz od drzewa do drzewa, zatrzymuję się przy pniu, biegnę dalej i dalej. 
Pamiętam drogę, bo przecież kiedyś właśnie tędy podążałem do wysokiego domu mojego 
Przyjaciela... 
Jestem coraz bliżej. 
Chodniki zasłane odłamkami szkła, wrakami samochodów, szmatami. Trupy, martwi 
ludzie, martwe szczury. 
Ależ to żywy pies! Wychudzony pies z wywieszonym językiem niespodziewanie 
przebiega obok... Cofam się, lecz on nie atakuje, chociaż odbijam się w jego oczach 
błyszczących lękiem. Dyszący pies, z podkulonym ogonem i zapadłymi bokami, mknie 
środkiem ulicy... Jest ślepy. 
Narasta warkot. Znowu ciemne, żelazne kolumny przejeżdżają przez miasto. Seria 
trzasków, strzałów. Pies skamle, upada rozdarty na pół. Ludzie jadą dalej. Wiem, że są 
wewnątrz... 
Wyschnięte, spłowiałe, zaśmiecone trawniki dają poczucie bezpieczeństwa. Za 
chwilę znajdę się przy moim Przyjacielu, przy Starym Siwym Człowieku, który pozwalał 
mi lizać swe dłonie, wspinać się na ramię, obwąchiwać usta i oczy. Dotykał 
mojej głowy i grzbietu, a ja się nie bałem. Za chwilę... 
Betonowy blok, stopnie, ściany jasnoszare, błyszczące, gładkie... Wspinam się między 
wiązkami kabli, rur, prętów, uchwytów, kryz. Po śladach moich własnych zębów, 
po zapachu stwardniałych odchodów, po pleśni, rozrastającej się czarnymi płatami poznaję, 
jak jestem blisko. 
Zobaczę go, dotknę, otrę się o niego, poliżę, położę głowę w ciepłej dłoni i słuchając 
szumu jego krwi będę oczekiwał dotyku, najcudowniejszego, przenikającego rozkoszą 
głaskania, drapania, pieszczenia. 
Szczelina obok rury kanalizacyjnej. Poszerzyłem zębami otwór w tekturowej płycie. 
Zapach kuchennych ziół, zapach łąki, jego zapach...

104 
Nie ma zapachu chleba, który wyczuwałem niegdyś. Nie słyszę oddechu, który dawał 
mi poczucie bezpieczeństwa. Nie było tego kurzu, nie było pyłu. Światło padające z 
okien było jaśniejsze... 
W nozdrza wdziera się ostry, odstraszający smród. Rozglądam się, badam, wypatruję... 
Przechodzę do korytarza, z korytarza do pokoju. 
W fotelu na kółkach siedzi odwrócony tyłem. 
Wdrapuję się na poręcz. Wskakuję na oparcie i przytulam się do siwych włosów. 
Zimne ciało, zimna skóra. 
Nie słyszę szumu krwi i tych wewnętrznych uderzeń, które odróżniają żywych od 
umarłych. Gnilny, stęchły zapach. 
Zeskakuję na dłonie leżące na kolanach... Oczy są szkliste, zapadłe, twarz wyschnięta. 
Patrzy, lecz nie widzi... Jest jak tamten niemal już zapomniany Oślepiony 
Szczur. 
Piszczę, ocieram się, dotykam... Oczekuję suchara, orzecha w cienkiej skorupce, 
skórki chleba. Nieruchomy, zimny, cichy kształt przykryty kocami. Woń śmierci. 
Obchodzę znajome kąty, krążę pod fotelem, wspinam się na sprzęty. 
Siedzi wpatrzony w okno, z oczami większymi niż kiedykolwiek i białymi zębami 
obnażonymi w wyschniętych ustach. 
Szum, łoskot, drganie, łomot, zgrzyt. Coraz więcej dymu. Smuga spalenizny wpada 
przez okno. Białoróżowy gołąb odrywa się od gzymsu i ucieka w niebo, bijąc nerwowo 
skrzydłami. Muskam nozdrzami owinięte kocem stopy martwego Przyjaciela i po 
spiesznie umykam do nory ukrytej za kuchennym piecykiem. 
Ześlizguję się, zeskakuję, spadam niżej i niżej. Przed niebezpieczeństwem, przed 
wonią spalenizny dochodzącej aż tu, przed wibrującym szumem, wypełniającym mnie 
od wąsów po koniec ogona. 
Wokół coraz więcej szarych cieni, popiskiwań, panicznego strachu. Stare, młode, 
zdrowe, chore, wynędzniałe, słaniające się na wychudzonych nogach, ledwie odrośnięte 
matki unoszą w pyszczkach ślepe mioty. Wszystkie szczury uciekają ogarnięte koniecznością, 
potrzebą, nakazem, przeczuciem. Szybciej, prędzej, nie oglądając się za siebie, 
w dół, do piwnic, do kanałów, pod miasto, jeszcze niżej, do szczelin, do ukrytych w 
głębi jaskiń, grot, rzek. 
Wypadam przez piwniczne okienko na ulicę, w kierunku znanych mi szczelin. 
Szczury tłoczą się przy nich, skłębione, rozgniewane, gryzące. Coraz bliżej otworu, bliżej 
zbawiennej studni. Strach każe nam walczyć, odpychać, gryźć. Strach pcha mnie w 
dół. Z wysoka opada białe, groźne światło... 
Powietrze faluje, ziemia dygoce... 
Ściany walą się w ogłuszającym trzasku. Jestem wewnątrz, wśród szczurów pędzących 
w oszołomieniu i przerażeniu. 
Głębiej, niżej. Szare rzesze wypełniają kanały. Kamienne stropy jęczą od walących 
się betonowych bloków, przęseł, ścian. Przepływam błotnisty strumień pełen popiołów, 
wdrapuję się na krawędź. Wszystko drży, trzęsie się, rozpada. Otwór, którego szukam, 
pozostał jednak nie naruszony... 
Znające drogę szczury wślizgują się pod kamienną płytę. 
W dół, do labiryntu, do korytarzy wydrążonych w skale wokół podziemnej rzeki 
płynącej pod fundamentami zamordowanego miasta.

105 
W dół. Między murami, które stały tu niegdyś, między spękanymi skałami wiedzie 
droga naszej ucieczki przed obudzonym przez ludzi żywiołem, przed zagładą miasta, 
które było nie tylko ludzkie, ale i nasze. 
Czy szczury powrócą, jak zawsze powracały? Czy wyjdą z podziemi, z grot, z zasypanych 
miast, z zacementowanych lasów, z wysypisk i cmentarzy? Czy znajdą w sobie 
siły, by zaszczurzyć ludzkie zgliszcza? 
My z przyszłości, a ja pośród nich. 
Może i ja. 
Warszawa, 1979–1994