Geoffrey A. Landis

Fale na Morzu Diraca

Śmierć majaczy przede mną niczym fala przypływu, zbliżając się z
nieubłaganym, powolnym dostojeństwem. A mimo to uciekam, chociaż nie ma
to pewnie żadnego sensu.
Odchodzę i fale rozbiegają się w nieskończoność, niczym fale
prawdziwego morza, zacierające ślady stóp dawno zapomnianych wędrowców.
Tego dnia, kiedy po raz pierwszy testowaliśmy moją maszynę,
staraliśmy się za wszelką cenę uniknąć jakiegokolwiek paradoksu. Na
betonowej podłodze laboratorium pozbawionego okien nakleiliśmy z taśmy
izolacyjnej duże X, postawiliśmy na nim budzik i zamknęliśmy drzwi.
Wróciliśmy po godzinie, zabraliśmy budzik i zainstalowaliśmy
eksperymentalną maszynę wraz z umieszczoną we wnętrzu spirali kamerą
Super 8. Skierowałem ją na X, a jeden z moich studentów zaprogramował
maszynę tak, żeby wysłała kamerę godzinę w przeszłość i po pięciu
minutach wróciła do naszego czasu. Tak też się stało, bez najmniejszych
nawet zakłóceń. Kiedy wywołaliśmy film, budzik wskazywał czas o pół
godziny wcześniejszy od tego, kiedy instalowaliśmy kamerę. Udało nam się
otworzyć drzwi do przeszłości. Uczciliśmy to kawą i szampanem.
Teraz kiedy o tyle więcej wiem o czasie; rozumiem, na czym polegał
nasz błąd: nie pomyśleliśmy o przygotowaniu drugiej kamery, która
filmowałaby przybywającą z przyszłości maszynę. To jednak, co teraz jest
dla mnie oczywiste, wtedy wcale takie nie było.
Przybywam i wszystkie fale z całego ogromu nieskończonego morza
zbiegają się w t e r a z.
W San Francisco, 8 czerwca 1965. Powiew ciepłego wiatru czesze usianą
dmuchawcami trawę i puchate, białe obłoczki tworzą ku naszej uciesze
zagadkowe, dziwaczne kształty. Mimo to tak mało ludzi zwraca na nie
uwagę. Pędzą przed siebie, przykładnie zaprzątnięci swymi sprawami,
przeświadczeni o tym, że wiecznie zajęci stają się tym samym znacznie
ważniejsi.
- Tak się śpieszą - mówię. - Dlaczego nie zwolnią, nie usiądą, żeby
nacieszyć się dniem?
- Wpadli w pułapkę złudzenia czasu - odpowiada Tancerz. Leży na
plecach i wydmuchuje mydlaną bańkę, a jego kasztanowate, długie włosy
(są to czasy, kiedy "długie" oznacza poniżej ucha), kładą się za nim na
trawie. Podmuch wiatru niesie bańkę w dół zbocza i rzuca ją w tłum
przechodniów, ale oni nie zwracają na nią żadnej uwagi. - Są opanowani
przez przeświadczenie, że to, co robią teraz, ma wpływ na jakiś leżący w
przyszłości cel. - Bańka rozbija się o jakąś teczkę i Tancerz wydmuchuje
następną. - Ty i ja wiemy, jak fałszywe jest takie złudzenie. Nie ma
przeszłości ani przyszłości, jest tylko wieczna teraźniejszość.
Miał więcej słuszności, niż mógł sobie wyobrażać. Kiedyś i ja byłem
wiecznie zajęty i przekonany o własnej ważności. Byłem błyskotliwy i
ambitny. Miałem dwadzieścia osiem lat i dokonałem największego w świecie
odkrycia.
Z mojego ukrycia obserwowałem, jak wjeżdża na górę windą dla
personelu. Był szczupły, niemal wychudzony - nerwowy mężczyzna o
brudnych blond włosach i w białej koszulce bez rękawów. Rozejrzał się po
korytarzu, ale nie zauważył mnie, ukrytego w szafie. W każdej ręce miał
po dwa dwugalonowe kanistry z benzyną. Postawił na podłodze trzy,
czwarty zaś odwrócił do góry dnem i ruszył wzdłuż korytarza, rozlewając
cuchnący strumień paliwa. Jego twarz nie miała żadnego wyrazu. Kiedy
wziął drugi kanister, uznałem, że chyba już wystarczy. W chwili gdy
mijał. moją kryjówkę, uderzyłem go w głowę ciężkim kluczem i wezwałem
ochronę hotelu, po czym wróciłem do szafy i pozwoliłem rozbiec się falom
czasu.
Pojawiłem się w płonącym pokoju; płomienie skakały mi do twarzy, a
żar był niemal nie do wytrzymania. Złapałem konwulsyjnie oddech - był to
błąd - i nacisnąłem czym prędzej przełącznik.
UWAGI NA TEMAT TEORII I PRAKTYKI PODRÓŻY W CZASIE
1) Podróże w czasie są możliwe jedynie w przeszłość.
2) Przenoszony w czasie przedmiot powróci dokładnie w czas i miejsce,
z którego wyruszył.
3) Niemożliwe jest przeniesienie czegokolwiek z przeszłości w
teraźniejszość.
4) Działania w przeszłości nie mogą zmienić teraźniejszości.
Pewnego dnia spróbowałem przenieść się wstecz o sto milionów lat, do
Kredy, żeby zobaczyć dinozaury. Na ilustracjach we wszystkich
podręcznikach aż roi się od dinozaurów, ale ja przez trzy dni łaziłem po
bagnach (w nowym tweedowym garniturze), zanim udało mi się zobaczyć
cokolwiek większego od basseta. Był to jakiś teropod, ale uciekł
natychmiast, gdy tylko mnie zwietrzył. Byłem bardzo rozczarowany.
Mój profesor od matematyki nieoznaczoności opowiadał często o hotelu,
w którym była nieskończona liczba pokoi. Pewnego dnia, kiedy już
wszystkie pokoje były zajęte, zjawia się jeszcze jeden gość. - Nie ma
problemu - mówi recepcjonista. Przenosi osobę mieszkający w pokoju numer
jeden do pokoju numer dwa, tę z pokoju numer dwa do pokoju numer trzy i
tak dalej. Presto! Jest wolny pokój.
Nieco później zjawia się jednak nieskończona liczba gości. Nie ma
problemu - i tym razem mówi nieustraszony recepcjonista. Przenosi osobę
mieszkającą w pokoju numer jeden do pokoju numer dwa, tę z pokoju numer
dwa do pokoju numer cztery, z numeru trzy do numeru sześć i tak dalej.
Presto! Jest nieskończona liczba wolnych pokoi.
Mój wehikuł czasu działa dokładnie na tej samej zasadzie.
Znowu wracam do roku 1965, nieruchomego punktu, jedynej powtarzającej
się stałej w mojej chaotycznej trajektorii. Podczas trwającej lata
wędrówki spotkałem niezliczonych ludzi, ale Daniel Ranien - Tancerz -
był jedynym, który naprawdę miał głowę na karku. Miał łagodny,
niewymuszony uśmiech, obdrapaną używaną gitarę i tyle mądrości, ile mnie
udało się zyskać żyjąc nie raz, ale sto razy. Znałem go w dobrych i
złych czasach, latem, kiedy niebo było zupełnie niebieskie, a my
przysięgaliśmy, że pozostanie takie przez najbliższych tysiąc lat, i
zimą, kiedy szalejące zamiecie usypywały zaspy wyższe od każdego z nas.
W dobrych czasach wkładaliśmy róże do luf karabinów i kładliśmy nasze
ciała na ulicy w samym sercu zamieszek, i nie działo nam się nic złego.
Byłem też przy nim, kiedy umarł - raz, dwa razy, sto razy.
Zmarł ósmego lutego 1969, w pierwszym miesiącu panowania króla
Richarda Spryciuli i jego nadwornego błazną Spiro, rok przed tym, kiedy
Kent State, Altamont i potajemna wojna w Kambodży z wolna udusiły lato
nadziei. Umarł, a ja nic nie mogłem - nie mogę - zrobić. Kiedy umierał
ostatnim razem, zawlokłem go do szpitala, gdzie wrzeszczałem, błagałem,
aż wreszcie udało mi się ich przekonać, żeby przyjęli go na obserwację,
chociaż wydawało się, że nic mu nie jest. Po prześwietleniach,
arteriogramach i zdjęciach kontrastowych odkryli w jego mózgu rodzący
się guz; dali mu narkozę, ogolili jego piękne, kasztanowate włosy i
przeprowadzili operację, przecinając sprawiające kłopoty naczynie i
elegancko je zawiązując. Kiedy obudził się z narkozy, siedziałem w .
szpitalnym pokoju koło jego łóżka i trzymałem go za rękę. Pod oczami
miał wielkie fioletowe plamy. Leżał ściskając moją dłoń i wpatrywał się
bez słowa w przestrzeń. Nie zważając na godziny odwiedzin, nie
pozwoliłem się wyrzucić z jego pokoju. A on tylko patrzył. Tuż przed
świtem, kiedy zaczęło już szarzeć, westchnął cicho i umarł. Nic nie
mogłem zrobić.
Podróżowanie w czasie podlega dwóm ograniczeniom: prawu zachowania
energii i zasadzie przyczynowości. Energia, która pojawia się w
przeszłości, jest jedynie pożyczona z morza. Diraca, a ponieważ jego
fale rozchodzą się jedynie w kierunku t-ujemnym, podróż możliwa jest
tylko w przeszłość. Energia zostaje przechowana w teraźniejszości tak
długo, aż podróżujący obiekt powróci do niej dokładnie w tej samej
chwili, w której ją opuścił, a zasada przyczynowości troszczy się o to,
żeby żadne działania w przeszłości nie wpłynęły na teraźniejszość. Co by
było, na przykład, gdybyś cofnął się w czasie i zabił swojego ojca? Kto
by w takim razie wynalazł wehikuł czasu?
Kiedyś spróbowałem popełnić samobójstwo zabijając ojca, jeszcze zanim
poznał moją matkę, dwadzieścia trzy lata przed moim narodzeniem. Nic to
nie zmieniło, rzecz jasna, i nawet wtedy, kiedy to robiłem, wiedziałem,
że tak będzie. Ale musiałem spróbować. Musiałem mieć pewność.
Następnie spróbowaliśmy wysłać w przeszłość szczura. Podróż w obie
strony przez morze Diraca odbył cały i zdrowy. Potem wzięliśmy
tresowanego, którego pożyczyliśmy z instytutu psychologii po drugiej
stronie trawnika, nic im oczywiście nie mówiąc, do czego jest nam
potrzebny. Przed podróżą nauczyliśmy go odnajdywać w labiryncie drogę do
kawałka boczku. Po eksperymencie wykonywał zadanie równie sprawnie, jak
przed nim.
Ciągle jednak brakowało nam doświadczenia z człowiekiem. Zgłosiłem
się na ochotnika i nie pozwoliłem się od tego odwieść. Dokonując
eksperymentu na sobie samym obchodziłem przepisy Uniwersytetu zakazujące
doświadczeń na ludziach.
W ogóle nie poczułem, kiedy zanurzyłem się w morzu ujemnej energii. W
jednej chwili stałem w środku spirali Renselza, obserwowany przez dwoje
studentów i technika, a już w następnej byłem zupełnie sam, wskazówki
zegara zaś przeskoczyły godzinę do tyłu. Sam w zamkniętym pokoju wraz z
kamerą i budzikiem - to był najwspanialszy moment całego mojego życia.
Chwila, w której spotkałem Tancerza, była najgorsza. Byłem w
Berkeley, w barze pod nazwą "Trishia", i powoli zamieniałem się w
szmatę. Zdarzało mi się to coraz częściej, odkąd znalazłem się między
wszechmocą i rozpaczą. Był rok 1967. San Francisco w apogeum ery
hippisów wydawało mi się najbardziej odpowiednim miejscem.
Była tam też dziewczyna, siedząca przy stole z grupą znajomych z
uniwersytetu. Podszedłem do niej i zapytałem, czy mogę się przysiąść.
Powiedziałem jej, że ona nie istnieje, że nie istnieje jej cały świat,
powołany do życia jedynie przez fakt, że ja go obserwowałem, i gotów
zniknąć w morzu nierzeczywistości, w chwili kiedy przestanę na niego
patrzeć. Nazywała się Lisa; uważała inaczej i zaczęła ze mną na ten
temat dyskutować. Po pewnym czasie jej przyjaciele znudzili się i poszli
sobie, a ona zorientowała się wreszcie, jak bardzo jestem pijany.
Położyła na stole banknot i wyszła w mglistą noc.
Ruszyłem za nią. Kiedy mnie zobaczyła, ścisnęła mocniej torebkę i
zaczęła uciekać.
Ujrzałem go nagle przed sobą w świetle latarni. Przez chwilę
myślałem, że to dziewczyna. Miał jasnobłękitne oczy i proste,
kasztanowate włosy opadające aż na ramiona. Nosił haftowaną indiańską
koszulę, srebrny naszyjnik z turkusem i przewieszoną przez plecy gitarę.
Był szczupły, niemal żylasty i poruszał się jak tancerz albo mistrz
karate, ale nawet nie przeszło mi przez myśl, że mógłbym się go bać.
Przyjrzał mi , się uważnie.
- Wiesz, to nie rozwiąże twojego problemu - powiedział. Nagle zrobiło
mi się wstyd. Nie byłem już wcale pewien, co właściwie miałem zamiar
zrobić i dlaczego za nią szedłem. Minęły już lata od chwili, kiedy po
raz pierwszy uciekłem przed własną śmiercią, i przez ten czas
przyzwyczaiłem się myśleć o innych jak o zjawach, bo nic, co bym
uczynił, nie mogło na dłuższą metę wpłynąć na ich losy. Kręciło mi się w
głowie. Osunąłem się wzdłuż ściany i usiadłem twardo na chodniku. Czego
chciałem?
Pomógł mi wrócić do baru, napoił sokiem pomarańczowym, nakarmił
herbatnikami i doprowadził do tego, że zacząłem mówić. Powiedziałem mu
wszystko. Dlaczego nie, skoro w każdej chwili mogłem wszystko odwołać,
zmienić każdy mój czyn? Ale na razie nie odczuwałem takiej potrzeby.
Wysłuchał mnie bez słowa. Nikt dotąd jeszcze nie słyszał całej mojej
historii. Nawet nie potrafię opisać efektu, jaki to na mnie wywarło.
Przez niezliczone lata byłem zupełnie sam, a teraz, choćby nawet na
krótką chwilę... podziałało to na mnie niczym dawka LSD. Choć przez
chwilę nie byłem sam.
Wyszliśmy razem z baru. Pół bloku dalej Tancerz zatrzymał się nagle u
wylotu ciemnej uliczki.
- Coś tu nie jest w porządku - powiedział z niepokojem w głosie.
Odciągnąłem go.
- Chodź. Chyba nie chcesz...
Wyszarpnął ramię i wszedł w zaułek. Po krótkim wahaniu ruszyłem za nim.
W uliczce śmierdziało starym piwem, odpadkami i wymiocinami. Po
chwili mój wzrok przyzwyczaił się do ciemności. Lisa kuliła się na ziemi
za wywróconymi pojemnikami na śmieci. Pocięte nożem ubranie walało się
dookoła, a na jej udach i jednym ramieniu czerniły się strużki krwi. Nie
widziała nas. Tancerz przykucnął obok niej i powiedział coś łagodnie.
Nie zareagowała. Zdjął koszulę, nakrył ją i podniósł niczym małe dziecko.
- Pomóż mi zanieść ją do mego mieszkania.
- Do diabła z mieszkaniem. Trzeba wezwać policję. - Wezwać psy?
Oszalałeś? Żeby i oni ją zgwałcili? Zapomniałem: to były lata
sześćdziesiąte. We dwóch zanieśliśmy ją do "garbusa" Tancerza i
zawieźliśmy do jej mieszkania w Narkolandzie. Podczas drogi opowiedział
mi o ciemnych stronach lata miłości, których do tej pory nie
dostrzegałem. To była sprawka Latynosów. Ściągali do Berkeley, ponieważ
słyszeli, że hippiski dają każdemu za darmo, i robili się bardzo
nieprzyjemni, kiedy trafiali na taką, która uważała inaczej.
Rany okazały się na szczęście powierzchowne. Tancerz umył ją, położył
do łóżka i czuwał przy niej całą noc, opowiadając coś swoim łagodnym
głosem, głaszcząc ją i uspokajając. Ja spałem na materacu w przedpokoju.
Kiedy obudziłem się rano, zastałem ich obydwoje w jego łóżku. Ona spała,
a Tancerz patrzył przed siebie, trzymając ją w objęciach. Zdawałem sobie
sprawę, że to było wszystko, ale mimo to poczułem nagłe ukłucie
zazdrości i nie bardzo wiedziałem, o które z nich byłem właściwie
zazdrosny.
NOTATKI DO WYKŁADU O PODRÓŻACH W CZASIE.
Pierwsze lata dwudziestego wieku były czasem intelektualnych
gigantów, którym być może już nikt nigdy nie zdoła dorównać. Einstein
właśnie sformułował teorię względności, Heisenberg i Schrodinger zasady
mechaniki kwantowej, ale nikt na razie nie wiedział, w jaki sposób
połączyć ze sobą te dwa odkrycia. W roku 1930 zmierzył się z tym
problemem ktoś nowy; nazywał się Paul Dirac i miał dwadzieścia osiem
lat. Powiodło mu się tam, gdzie innych spotkała porażka.
Jego teoria odniosła wielki sukces, z wyjątkiem jednego drobnego
szczegółu: według niej każda cząsteczka mogła posiadać energię ujemną
lub dodatnią. Co to znaczy, "cząsteczka o energii ujemnej"? W jaki
sposób cokolwiek mogło mieć energię ujemną? I dlaczego zwyczajne - o
energii dodatniej - cząsteczki nie przechodziły w ten drugi stan, nie
wyzwalały przy tym olbrzymich ilości wolnej energii?
Ktoś z was lub ja moglibyśmy co najwyżej stwierdzić, że taki proces
jest po prostu niemożliwy. Ale Dirac nie był zwyczajnym człowiekiem. Był
geniuszem, największym z wielkich fizyków i znał odpowiedź na te
pytania. Jeżeli wszystkie stany, w których cząsteczka mogła przybrać
ujemny ładunek energetyczny, są już zajęte, to takie przejście jest
istotnie niemożliwe. Aha! Wobec tego Dirac wysunął teorię, że cały
wszechświat jest całkowicie wypełniony cząsteczkami o energii ujemnej.
Cząsteczki te otaczają nas, wypełniają, znajdują się w przestrzeni
kosmicznej i jądrze ziemi, jednym słowem we wszystkich miejscach, gdzie
może znajdować się jakakolwiek cząsteczka. Nieskończenie gęste "morze"
cząsteczek o ujemnej energii. Morze Diraca.
Teoria ta miała pewne luki, ale o tym później.
Pewnego razu postanowiłem zobaczyć ukrzyżowanie. Wsiadłem do samolotu
lecącego z Santa Cruz do Tel Awiwu, a tam do autobusu jadącego do
Jerozolimy. Na wzgórzu za miastem dałem nurka do morza Diraca.
Przybyłem na miejsce w moim trzyczęściowym garniturze. Nic nie mogłem
na to poradzić, chyba że chciałbym podróżować nago. Kraj był
zadziwiająco żyzny i zielony, znacznie bardziej, niż się tego
spodziewałem. Na wzgórzu rosły krzewy winorośli i drzewa oliwne.
Schowałem spirale za jakimiś kamieniami i skierowałem się w stronę
drogi. Po pięciu minutach spotkałem grupę ludzi; mieli ciemną skórę,
czarne włosy i wszyscy byli ubrani w czyste białe tuniki. Rzymianie?
Żydzi? Egipcjanie? Skąd miałem wiedzieć? Odezwali się do mnie, ale nie
mogłem zrozumieć ani słowa. Po chwili dwóch z nich przytrzymało mnie, a
trzeci dokładnie przeszukał. Czyżby byli rabusiami szukającymi
pieniędzy? A może Rzymianami żądającymi okazania dokumentów?
Uświadomiłem sobie, jak bardzo byłem naiwny licząc na to, że uda mi się
zdobyć odpowiedni strój i wmieszać w tłum. Nic nie znalazłszy ten, który
mnie rewidował, zaczął mnie starannie i metodycznie bić. Wreszcie pchnął
mnie twarzą na ziemię, tamci dwaj ponownie mnie przytrzymali, a on
wyciągnął sztylet i przeciął mi ścięgna u nóg. Był to chyba z ich strony
dowód niezwykłej łaski - zostawili mnie przecież przy życiu. Odeszli
śmiejąc się głośno i rozmawiając w niezrozumiałym dla mnie języku.
Moje nogi były zupełnie bezużyteczne i miałem złamaną rękę.
Doczołganie się do szczytu wzgórza zajęło mi ponad cztery godziny. Od
czasu do czasu drogą przechodzili ludzie, ale wszyscy starannie udawali,
że mnie nie dostrzegają. Dotarłem wreszcie do miejsca, w którym ukryłem
spirale Renselza, ale ułożenie ich dokoła mnie okupiłem już wręcz
potwornym bólem i wysiłkiem. Naciskając przełącznik byłem prawie
nieprzytomny, ale jakoś udało mi się tego dokonać i znowu fale rozbiegły
się po morzu Diraca i znalazłem się w moim pokoju hotelowym w Santa
Cruz. Tam gdzie przepaliły się belki, sufit zaczął już się walić.
Przeraźliwie dzwoniły dzwonki i wyły syreny, ale nie było dokąd uciekać.
Pokój był wypełniony gęstym gryzącym dymem. Starając się nie oddychać,
wystukałem kod, jakikolwiek, żeby tylko znaleźć się kiedy indziej i
byłem w tym samym pokoju pięć dni wcześniej. Złapałem łapczywie pełen
haust powietrza. Leżąca w łóżku kobieta wrzasnęła przeraźliwie, próbując
naciągnąć na siebie prześcieradło, ale pieprzący ją facet był zbyt
zajęty, żeby zwracać na cokolwiek uwagę. Zresztą oni i tak nie byli
prawdziwi. Przestałem zwracać na nich uwagę, podobnie jak na czas i
miejsce, do którego miałem się przenieść. Może do 1965. Wystukałem kod i
stałem w pustym pokoju na trzydziestym piętrze wznoszonego hotelu.
Milczące sylwety dźwigów oświetlone były blaskiem księżyca w pełni.
Poruszyłem ostrożnie nogami. Wspomnienie bólu zaczynało już powoli
blednąć. I słusznie, bo przecież to nigdy się nie zdarzyło. Podróż w
czasie. Może to nie jest nieśmiertelność, ale w każdym razie coś
niewiele od niej gorszego.
Nie można zmienić przeszłości, choćby się nawet bardzo tego chciało.
Z samego rana zwiedziłem lokal Tancerza. Było to małe, zwariowane
mieszkanko na trzecim piętrze, o jedną przecznicę od Haight Ashbury,
zmienione w coś jakby z innej planety. Cała podłoga została pokryta
starymi materacami, na których piętrzyły się stosy poduszek, kołder,
indiańskich koców i wypchanych zwierząt. Przed wejściem zdejmowało się
buty - Tancerz nosił zawsze skórzane sandały z Meksyku o podeszwie
wyciętej ze starej opony. Grzejnik, który i tak już nie działał,
pomalowany był odblaskowymi kolorami. Na ścianach wisiało mnóstwo
plakatów: Peter Max, kolorowy Eschers, wiersze Allena Ginsberga, okładki
płyt, transparenty z marszów pokoju, listy gończe FBI ze zdjęciami
aktywistów ruchu pacyfistycznego, obwiedzionymi fosforyzującym
flamastrem, wielki, przeraźliwie różowy znak pokoju. Niektóre plakaty
były oświetlone czarnym światłem i żarzyły się zupełnie
nieprawdopodobnymi barwami. W powietrzu unosiła się woń kadzidła i
bananowy, słodkawy zapach środków odurzających. W kącie stał gramofon i
odtwarzał .bez końca "Orkiestrę Klubu Samotnych Serc Sierżanta Pieprza".
Kiedy płyta była już zupełnie zdarta, któryś z przyjaciół Tancerza
przynosił następną.
Nigdy nie zamykał drzwi. "Ktoś chce mnie obrobić? Znaczy, że
potrzebuje tego bardziej ode mnie, no nie?" Goście przychodzili o każdej
porze dnia i nocy.
Zapuściłem włosy. To lato spędziłem razem z Tancerzem i Lisą, śmiejąc
się, grając na gitarze, kochając się, pisząc głupie wiersze i jeszcze
głupsze piosenki, eksperymentując z prochami. Był to czas, kiedy LSD
kwitło niczym słoneczniki, a ludzie jeszcze nie bali się dziwnego i
pięknego zarazem świata, jaki zaczynał się po drugiej stronie
rzeczywistości. Był to czas, kiedy chciało się żyć. Wiedziałem, że Lisa
kocha Tancerza, nie mnie, ale wówczas wolna miłość unosiła się w
powietrzu jak zapach maków i to nie miało żadnego znaczenia. No, może
prawie żadnego.
NOTATKI DO WYKŁADU O PODRÓŻACH W CZASIE (ciąg dalszy):
Postawiwszy hipotezę, że cały wszechświat wypełniony jest
nieskończenie gęstym morzem cząsteczek o energii ujemnej, Dirac poszedł
krok dalej i zapytał, czy my, żyjący w świecie o energii dodatniej,
możemy jakoś na to morze oddziaływać. Co by się na przykład stało, gdyby
dostarczyć elektronowi taką ilość energii, która pozwoliłaby na
wydobycie go z ujemnego oceanu? Stałyby się wówczas dwie rzeczy:
pierwsza, że najwyraźniej "znikąd" powstałby nowy elektron, i druga, że
w morzu zostałaby "dziura". Dziura ta zachowałaby się tak, jakby była
cząsteczką, a dokładnie elektronem, z jedną tylko różnicą: miałaby
ładunek o odwrotnym znaku. Gdyby jednak ta dziura napotkała kiedykolwiek
na swojej drodze jakiś elektron, to elektron ten wpadłby natychmiast do
morza Diraca, unicestwiając w gwałtownym wybuchu zarówno siebie, jak i
ową dziurę. Po pewnym czasie ta "dziura" w morzu Diraca otrzymała swoją
własną nazwę: pozytron. Kiedy dwa lata później Anderson potwierdził
istnienie pozytronów, a tym samym słuszność teorii Diraca, wszystko
wzięło w łeb.
Przez następnych pięćdziesiąt lat fizycy ignorowali fakt istnienia
morza Diraca. Ważna była antymateria i dziury, reszta zaś była tylko
matematyczną spekulacją.
Siedemdziesiąt lat później przypomniałem sobie dykteryjkę wykładowcy
matematyki i skojarzyłem ją z teorią Diraca. W podobny sposób, w jaki
recepcjonista znajdował wolne miejsce dla gościa w hotelu o
nieskończonej ilości pokoi, znalazłem sposób na pożyczenie energii z
morza Diraca. Lub też, inaczej mówiąc: nauczyłem się, jak robić na nim
fale.
A wszystkie fale na morzu Diraca biegną w przeszłość.
Potem musieliśmy spróbować czegoś bardziej ambitnego: wysłać
człowieka w przeszłość i uzyskać namacalny dowód odbytej wyprawy. Ciągle
jeszcze baliśmy się skutków ewentualnej ingerencji, chociaż matematycy
twierdzili, że nie można zmienić teraźniejszości.
Przygotowaliśmy kamerę i starannie wybraliśmy cel podróży. We
wrześniu 1853 roku pewien wędrowiec nazwiskiem William Hapland
przekroczył wraz ze swoją rodziną góry Sierra Nevada kierując się ku
wybrzeżom Kalifornii. Podczas podróży jego córka Sarah prowadziła
dziennik, w którym opisała między innymi swoje wrażenia, kiedy po
przekroczeniu grani Parkera dostrzegła w oddali po raz pierwszy
olbrzymią taflę Pacyfiku; stało się to tuż przed zachodem słońca, więc
"wszystko spowite' było szkarłatną poświatą", jak napisała. Dziennik ten
zachował się do naszych czasów. Bez żadnych kłopotów udało nam się skryć
w skałach górujących nad przełęczą i sfilmować utrudzonych podróżników w
ich zaprzężonym w woły wozie.
Zaraz potem wybraliśmy się do San Francisco podczas wielkiego
trzęsienia ziemi w roku 1906. Ulokowaliśmy się w opuszczonym domu
towarowym, który miał przetrwać kataklizm (ale nie pożar, który zaraz po
nim wybuchł), obserwowaliśmy i filmowaliśmy walące się dokoła budynki i
strażaków w konnych wozach bojowych, walczących bezowocnie z
rozprzestrzeniającym się ogniem. Kilka chwil wcześniej, zanim płomienie
ogarnęły naszą kryjówkę, uciekliśmy do teraźniejszości.
Film był wręcz rewelacyjny.
Byliśmy już gotowi ogłosić o wszystkim światu.
Za miesiąc miał się odbyć w Santa Cruz Kongres AAAS.(Amerykańskie
Towarzystwo Na Rzecz Rozwoju Nauki)
Zadzwoniłem do sekretarza komitetu organizacyjnego i zgłosiłem swoje
wystąpienie jako gość obrad, nie ujawniając, o czym mam zamiar mówić.
Miałem zamiar zademonstrować w czasie referatu nakręcone w przeszłości
filmy. Dzięki nim mieliśmy momentalnie zdobyć rozgłos.
Tego dnia, kiedy Tancerz umarł, urządziliśmy pożegnalne przyjęcie -
tylko Lisa, on i ja. Wiedział, że umrze; powiedziałem mu o tym, a on mi
uwierzył. Zawsze mi wierzył. Nie kładliśmy się w ogóle spać; graliśmy na
używanej mandolinie Tancerza, malując sobie na ciałach psychedeliczne
wzory, rywalizując w nie kończącej się grze w Monopol i robiąc setki
innych głupich, zwyczajnych rzeczy, które nabierały znaczenia tylko
dlatego, że robiliśmy je po raz ostatni. Około czwartej rano, kiedy na
niebie pojawiły się już pierwsze zwiastuny nadchodzącego dnia, poszliśmy
nad zatokę i przytuleni ciasno do siebie, żeby się trochę ogrzać,
wzięliśmy po działce. Tancerz wziął największą, bo on już nie wracał.
Ostatnie, co powiedział, to, żebyśmy nie pozwolili umrzeć naszym
marzeniom i żebyśmy zostali razem.
Pochowaliśmy go na koszt miasta w komunalnej części cmentarza.
Rozstaliśmy się trzy dni później.
Potem jeszcze się kontaktowaliśmy, ale raczej rzadko. Pod koniec lat
siedemdziesiątych wróciła na uczelnię, studiując najpierw zarządzanie, a
potem prawo. Zdaje się, że przez jakiś czas była zamężna. Przez pewien
czas pisywaliśmy do siebie kartki na Boże Narodzenie, a potem zniknęła.
Kilka lat później dostałem od niej list. Napisała, że wreszcie czuje się
na siłach, żeby wybaczyć mi śmierć Tancerza.
Był zimny i mglisty lutowy dzień, ale ja wiedziałem, że znajdę ciepło
w 1965. Znowu rozbiegły się fale.
Spodziewane pytania z sali:
P (starszy, gruby profesor): Wydaje mi się, że ten pański przeskok w
czasie narusza prawo zachowania masy i energii. Jeżeli bowiem dany
obiekt ma zostać przeniesiony w przeszłość, to musi on zniknąć z
teraźniejszości, a z nim jego masa, co stanowi jaskrawe naruszenie tego
prawa.
O (ja): Masa pozostaje cały czas nie zmieniona, ponieważ powrót
następuje w tej samej chwili, co zniknięcie.
P: No dobrze, ale co w takim razie z pojawieniem się w przeszłości?
Czy to nie stanowi naruszenia prawa zachowania masy? O: Nie. Niezbędna
energia zostaje pobrana z morza Diraca w sposób, który opisuję
szczegółowo w moim artykule w Physical Review. Kiedy przedmiot wraca w
"przyszłość", energia zostaje zwrócona morzu.
P: (podekscytowany młody fizyk): Czy w takim razie zasada
nieokreśloności Heisenberga nie ogranicza w jakiś sposób czasu, przez
jaki można pozostawać w przeszłości?
O: Dobre pytanie. Odpowiedź brzmi "tak", ale ponieważ pożyczamy
nieskończenie małą ilość energii od nieskończonej liczby cząstek, czas
spędzony w przeszłości może być dowolnie długi. Jedynym ograniczeniem
jest to, żeby opuścić przeszłość chwilę wcześniej, zanim wyruszyło się
tam z teraźniejszości.
Pół godziny dzieliło mnie od wygłoszenia referatu, który uczyniłby
moje nazwisko równie sławnym, jak Newtona, Galileusza... i Diraca.
Miałem dwadzieścia osiem lat; tyle samo, co Dirac, kiedy ogłaszał swoją
teorię. Miałem w ręku pochodnię i szykowałem się do podpalenia świata.
Denerwowałem się, przeglądając po raz kolejny w hotelowym pokoju tekst
mojego wystąpienia. Pociągnąłem łyk z dawno otwartej butelki coli, którą
jeden z moich studentów zostawił na telewizorze. Nadawano akurat
wieczorne wiadomości, ale ja nie słuchałem.
Nigdy nie wygłosiłem tego referatu. Hotel już płonął, moja śmierć
została już postanowiona. Poprawiłem krawat, przejrzałem się jeszcze raz
w lustrze i podszedłem do drzwi. Klamka była ciepła. Otworzyłem je i
stanąłem przed ścianą ognia. Płomienie niczym wygłodniały smok rzuciły
się przez otwarte drzwi. Zatoczyłem się do tyłu, wpatrując się w ogień z
fascynacją i osłupieniem.
Gdzieś w hotelu rozległ się przeraźliwy wrzask, który wyrwał mnie z
odrętwienia. Znajdowałem się na trzydziestym piętrze i nie miałem żadnej
drogi ucieczki. Przede wszystkim pomyślałem o maszynie. Skoczyłem na
drugi koniec pokoju i otworzyłem walizkę. Szybkimi, pewnymi ruchami
wyjąłem spirale Renselza i okręciłem je dokoła mojego ciała. Dywan zajął
się ogniem, tworząc płomienistą kurtynę między mną a jakąkolwiek możliwą
drogą ucieczki. Wstrzymując oddech, żeby uniknąć uduszenia, wystukałem
kod i skoczyłem w czas.
Ciągle wracam do tej chwili. Kiedy nacisnąłem przełącznik przesycone
dymem powietrze już prawie nie nadawało się do oddychania. Miałem
wówczas przed sobą jakieś trzydzieści sekund życia. Przez te wszystkie
lata zmniejszyłem ten czas do dziesięciu, a może nawet jeszcze bardziej.
Żyję na kredyt. Być moce wszyscy tak żyjemy, ale ja wiem dokładnie,
kiedy i gdzie przyjdzie mi spłacić mój dług.
Tancerz umarł 9 lutego 1969 roku. Był to ponury, mglisty dzień. Rano
powiedział, że boli go głowa; było to jak na niego dosyć niezwykłe.
Nigdy nie miewał bólów głowy. Postanowiliśmy pójść na spacer we mgle.
Odnosiliśmy cudowne wrażenie, że jesteśmy zupełnie sami w dziwnym,
bezkształtnym świecie. Zapomniałem zupełnie o jego bólu głowy aż do
chwili, kiedy spoglądając na zasnute mgłą morze z parku nad zatoką
osunął się nagle na ziemię. Nie żył już, kiedy przyjechało pogotowie.
Umarł z tajemniczym uśmiechem na twarzy. Nigdy nie zrozumiałem tego
uśmiechu. Być może uśmiechał się dlatego, że już nic go nie bolało.
Dwa dni później Lisa popełniła samobójstwo. "
Wy, zwyczajni ludzie, macie wszelkie szanse kształtować przyszłość.
Możecie mieć dzieci, pisać książki, podpisywać petycje, konstruować nowe
maszyny, chodzić na przejęcia, ubiegać się o fotel prezydenta. Wpływacie
na przyszłość każdym swoim czynem. Ja, cokolwiek bym zrobił, nie mam
takiej możliwości. Dla mnie jest już za późno. Wszystkie moje uczynki
zostały zapisane w płynącej wodzie. Ponieważ moje działania nie
pociągają za sobą żadnych skutków, nie ciąży na mnie również żadna
odpowiedzialność. To co robię, nie ma znaczenia. Żadnego.
Kiedy po raz pierwszy uciekłem przed ogniem w przeszłość, próbowałem
wszelkich sposobów, żeby zmienić bieg wypadków. Zatrzymałem podpalacza,
kłóciłem się z urzędnikami, nawet poszedłem do mojego domu i próbowałem
sam siebie odwieść od zamiaru wzięcia udziału w zjeździe.
Ale czas nie działa w ten sposób. Bez względu na to, co
przedsięwziąłem, czy rozmawiałem z gubernatorem, czy wysadziłem hotel w
powietrze, kiedy wracam do krytycznej chwili - do czekającego na mnie w
teraźniejszości przeznaczenia - znikam z miejsca, w którym byłem i
trafiam znowu do objętego płomieniami hotelowego pokoju. Zostało mi
jeszcze niespełna dziesięć sekund. Za każdym razem, kiedy zanurzam się w
morzu Diraca, wszystkie zmiany, jakich dokonałem w przeszłości, znikają,
nie pozostawiając najmniejszego śladu. Czasem wyobrażam sobie, że zmiany
te powodują powstanie nowych wersji przyszłości, chociaż wiem, że tak
nie jest. Podczas mego powrotu wszystko zostaje zatarte przez fale czasu
i znika jak starte gąbką znaki na tablicy.
Pewnego dnia wrócę i spotkam moje przeznaczenie. Na razie jednak żyję
w przeszłości. To chyba dobre życie. Po jakimś czasie można się
przyzwyczaić do świadomości, że nic z tego, co się robi, nie wpłynie w
najmniejszy nawet sposób na otaczający mnie świat. Daje to poczucie
wolności. Byłem w miejscach, do których nikt oprócz mnie nie dotarł, i
widziałem rzeczy, których nie widział żaden żyjący człowiek. Porzuciłem
fizykę, rzecz jasna. Nic z tego, co odkryję, nie przetrwa tej fatalnej
nocy w Santa Cruz. Może ktoś inny będzie kontynuował moje badania, ale
to już nic mnie nie obchodzi.
Za wszystko trzeba jednak płacić. Za każdym razem, kiedy wracam do
hotelowego pokoju, wszystko jest takie same, z wyjątkiem moich
wspomnień. Znowu mam dwadzieścia osiem lat, jestem ubrany w
trzyczęściowy garnitur, w ustach czuję smak zwietrzałej coli. Za każdym
razem, kiedy wracam, zużywam trochę czasu. Pewnego dnia zużyję go do końca.
Tancerz także nigdy nie umrze. Nie pozwolę mu. Za każdym razem, kiedy
dochodzę do tego ostatniego, lutowego poranka, gdy umarł, wracam do roku
1965, do owego przepięknego czerwca. Jestem wtedy dla niego obcy, za
każdym razem. Spotykamy się na wzgórzu, jedyni, którzy postanowili
rozkoszować się dniem nic nie robiąc. Tancerz leży na wznak od
niechcenia przebierając palcami po strunach swej gitary, puszczając
bańki mydlane i wpatrując się w obłoki na błękitnym niebie. Nieco
później przedstawię go .Lisie. Ona również jeszcze nas nie zna, ale to
nie szkodzi. Mamy masę czasu.
- Czas - mówię do Tancerza, kładąc się na parkowym wzgórzu. - Mamy
tak dużo czasu.
- Tyle czasu, ile tylko może go być - odpowiada.
przekład - Arkadiusz Nakoniecznik