Krzysztof Daukszewicz IZYRAJDER czyli pieszy jeździec Ilustracje - Julian Bohdanowicz WYDAWNICTWA RADIA l TELEWIZJI WARSZAWA 1991 Opracowanie graficzne i typograficzne Jacek Brzozowski Redaktor Larysa Misiak Redaktor techniczny Mariola Bartosiewicz Korektor Izabela Kujawa-Wolin . (c)Copyright by Krzysztof Daukszewicz, Warszawa 1991 lllustrations (c) copyright by Julian Bohdanowicz. Warszawa 1991 Wydawnictwa Radia i Telewizji - 1991 Wydanie l. Nakład 39790 +210 egz. Objętość ark. wyd. 8,91; ark. druk. 9,00. Skład wykonała Pracownia Poligraficzna "FORMAT" Druk i oprawę wykonano w Czechosłowacji. ISBN 83-212-0570-4 Spis treści O sobie ............ 5 to jest mój kraj .......... 7 Easy rider, czyli pieszy jeździec ...... 8 Obok hotelu ,,Grand" ......... 12 Przyszli dziś złodzieje ......... 14 Poeta i pan Strauss ......... 15 Wspomnienie z Izby Otrzeźwień ...... 16 Pralnia ............ 19 Leniwa niedziela .......... 21 Hamburg ............ 23 Ballada o martwej naturze na emeryturze .... 26 W pogoni za niepewnym jutrem ...... 27 Kupiłem stare skrzypce ........ 29 Śmierć wojny ........... 30 Ja umieram jak las ......... 31 Na przejściu ........... 32 Narkomani ............ 34 Głos w sprawie węża kusiciela ...... 36 Pięść do oka ........... 36 A pszczółki już tamuj nie było ....... 37 Nie idź, synku, do miasta ........ 38 Ballada o zmartwychwstaniu działacza .... 40 Bieda-koleżka ........... 42 Treser lwa ............ 43 Tyle mi zostało, co mi nakapało ...... 45 Zadupie ............ 46 Moja lista ............* 48 Obowiązujący rozkład jazdy ....... 50 Do czego mam pięści ......... 52 Ballada o człowieku z kwiatami ...... 52 Nasz rachunek ........... 53 Dlatego wolę walce ......... 54 Broadway ............ 56 Nie dać się sprowokować ........ 58 Hotel ,,Nitz" ........... 60 Ballada o trzeźwym diable ........ 61 Dołóż drew do ogniska ........ 63 Bezrocze ............ 64 Klasówka z fragmentu wolności ...... 65 Śmierć satyryka .......... 68 Między swemi ........... 69 List Ignacego do Hrabiego ........ 71 Król i smok (bajka o obaleniu pewnych mitów) . . 76 Samobójca ........... 80 Dzień powszedni pary tanecznej ...... 82 Dzień świąteczny pary tanecznej ...... 83 Wróżbita ............ 83 Szalet uczelniany .......... 86 Monolog z czaszką '86 ......... 88 Bananiarz ............ 91 Inteligencja ucząca się ........ 93 Komunikaty historyczne ........ 95 List ze wsi ............ 98 Planowanie ........... 99 Styczeń leśniczego (pamiętnik 1978 roku) .... 101 Skarga kinooperatora ......... 102 Bibliotekarz ........... 104 Wojna prawie trzydziestoletnia ...... 107 Lodówka 2006 ........... 112 Dyskretny urok reglamentacji ..... . ._ 114 Kronika 100-lecia istnienia jednostki ...... 116 Kołowrotek ........... 118 Odchwaszczanie języka ........ 119 Zebranie o kulturze (stenogram) ...... 121 Jechali Cyganie drogą ......... 123 Proszę posadzić .......... 127 Pamiętnik rozwiniętego ........ 130 Ulica Przejściowa .......... 132 Anioł ............. 134 Historia w połowie zmyślona ....... 138 Kac ............. 140 O wpływie (...) na kształtowanie obyczajów. Mały las . 142 O sobie Dzień dobry tym wszystkim, którzy dzień zaczynają od czytania, i dobry wieczór tym, którzy go w ten sposób kończą. Otóż, postanowiłem przeprowadzić wywiad z samym sobą. To znaczy, nie będę pytał o to, ile mam dzieci, czym się zajmuję i tym podobne sprawy, bo - po pierwsze - ja to dobrze znam, a po drugie - kogo to naprawdę obchodzi? Nie będę też mówił o tak zwanej drodze do kariery, bo w naszym wypadku (tu generalizuję) kariera to jest za duże słowo. To tak jak hasło ,,reforma" brzmi poważniej niż rozmowa o efektach. Od czegoś jednak trzeba zacząć. A więc: nazywają mnie Krzysztof Daukszewicz, to znaczy nazywają mnie tak ci, którzy zapamiętali, jak się takie nazwisko wymawia, to jest Urząd Skarbowy, komornik i trochę znajomych. Przeciętny obywatel wymawia moje nazwisko Dauszkiewicz lub Dałszkiewicz. Jedynie ,,Magazyn rodzinny" parę lat temu wydrukował poprawnie Daukszewicz, ale za to dał mi na imię Krystyna. Urodziłem się na Warmii tylko dlatego, że na Wileńszczyźnie Mamie robiło się za ciasno, a Tacie nie w smak była ówczesna niewola niemiecka. Zdecydowano się na kompromis. Wileńsz-czyzna osiadła na Warmii, zaciągając po swojemu, ale wtedy to nawet i Warmiacy mówili jeszcze po mazursku. Po jakimś czasie dorosłem do wzrostu 191 centymetrów i wtedy ukończyłem nauki udokumentowane dyplomem szkoły średniej Zawodowego Liceum Pedagogicznego, po którym do pracy w szkołach szli nauczyciele. Potem kilku panów doszło do wniosku, że jak na nasz ustrój to jest zbyt proste. Teraz trzeba ukończyć zawodówkę ze specjalnością ślusarz, żeby następnie - po odbyciu trzymiesięcznego szkolenia dydaktyczno-wycho-wawczego - zacząć nauczać geografii, języka polskiego lub śpiewu. Jeżeli jeszcze komuś chce się śpiewać. Ja żyłem jeszcze w takich czasach, kiedy nie wiedziano o tym, że świat zrodził się z chaosu, co obecnie widoczne jest na każdym kroku. Świat - to może jednak za dużo powiedziane. Pod koniec lat sześćdziesiątych zacząłem pracować. Robiłem to z pełnym zaangażowaniem, czego dowodem były dyplomy i odznaczenia, które wręczano w latach siedemdziesiątych każdemu, kto szczęśliwie ukończył osiemnasty rok życia, nie był garbaty i nieposłuszny. W wieku dwudziestu trzech lat zacząłem dorastać do awansu. Miał mnie on spotkać po ukończeniu studiów zaocznych, na które dostałem skierowanie. Skierowanie na studia - to brzmi ładnie aż do dzisiaj. Skierowanie. Ponieważ potraktowałem to tak, jak się traktuje skierowanie na wczasy, do dzisiaj pozostaję satyrykiem bez wyższego wykształcenia. Przed chwilą padło słowo satyryk, w związku z tym powinienem zadać sobie pytanie w normalnym wywiadzie obowiązkowe: - Kiedy zauważył Pan objawy odbierania świata w krzywym zwierciadle? Jak to mądrze sformułowane. Powiedziałbym nawet: co za wykwintne pytanie. Nie wiem, czy zauważyliście Państwo, że przeszliśmy teraz ze sobą na "pan". Jeden z dziennikarzy, z którym jestem jeszcze na ,,ty", powiedział, że ludzie nie tolerują poufałości w wywiadach. Rozmowa między nami wyglądała mniej więcej tak: Ja: - Co sądzisz o wynikach referendum? On: - A co mnie to wszystko obchodzi! Lepiej powiedz, co myślisz o sytuacji w polskim kabarecie? Ja: - Jeżeli chodzi o moich konkurentów, to popieram tę sytuację. Co i w gazecie zabrzmiało podobnie. Ja: - Jeżeli chodzi o referendum, to ja, panie redaktorze, popieram. A jeżeli chodzi o kabaret, to co mnie to obchodzi! A więc, panie redaktorze, to, że bawią mnie pewne sytuacje, zauważyłem po raz pierwszy, gdy jeden z miejscowych prominentów, otwierając wystawę filatelistyczną zorganizowaną pod hasłem ,,Znaczek uczy, bawi, wychowuje", powiedział: - Wiecie co, dyrektorze? Znaczki to żeście nawet i ładne powiesili, ale hasło jest niepełne. Według mnie, powinno ono brzmieć: ,,Znaczek uczy, bawi, wychowuje i posiada walory kształcące". To zdarzenie miało miejsce w 1976 roku. Zaraz potem powstał kabaret ,,Gwuść" i narodziłem się ja, wasz Krzysztof Dau..... Po prostu mówcie, jak chcecie. (1989) l to jest mój kraj Zbyt często mnie pytają ludzie, bo śpiewam im i gram, jaki naprawdę jest mój kraj? Ja nie wiem, nie wiem sam. Bo co odpowiedzieć przy tych gramach stu, gdy z wódką się miesza tylko gorycz stów. Nie pan i nie ułan, inny mamy dziś fart. Tu Pewex wytworny, tu obskurny bar. l szare ulice tam, gdzie miał być raj, i gruszki na wierzbach. l to jest mój kraj. Tu jedni mają grosz powszedni, a drudzy pełny miech. Tu mądrych orzą, głupich sieją, a trzecim z tego śmiech. Pijaczki, prostaczki mają wszystko gdzieś. A ci, co przegrali, piją, by się wznieść. Tu wielki złodziej eks- dobrodziej spokojnie może tyć. l są uczciwi żywi, choć tak ciężko jest im żyć. l dziwki jak śliwki, że tylko płacić i brać. l panny pokrzywki, bo aż strach z nimi spać. Tu święte krowy jeżdżą w nowych mercedesach Benz. Tramwaje mają ci, co wstają do pracy piąta pięć. l szaletów smród, czy grudzień to czy maj, i zapach maciejki. l to jest mój kraj. Mężczyźni godnie noszą spodnie, bo na to ich jeszcze stać. Ci mają gorzej, co w honorze postanowili trwać. Kobiety, niestety, dzieci, dom i sklep, by zapach wędzonek mężom dać na chleb. Poetom bywa czasem dobrze, a czasem bywa źle. Więc jaki jest? Ja nie wiem sam. Po prostu myślę, że dla uczciwych to piekło, dla cwaniaków raj, dla głupich głupota. Dla mnie to mój kraj. (19BS) Easy rider, czyli pieszy jeździec A kiedy nic już nie miałem w mieście do roboty, bo na większość poetów skończył się tu popyt, wsiadłem w auto i rzekłem: - Pora mi uciekać do tej Polski, gdzie jeszcze kocha się człowieka. Tam, gdzie rowy przydrożne, ubarwione mleczem, zapraszają wędrowca: ,,Wstąpcie do miasteczek!" Easy rider, przeszło mi przez głowę. Easy rider, głupiec - jednym słowem. Lecz ciągnęły mnie panny ciepłe jak poranek, kiedy mleko skwaszone wnoszą mi na ganek. Easy rider! W miasteczku pierwszym zamknięty był jedyny hotel, bo personel miał wolne właśnie w tę sobotę. A w prywatnym mieszkaniu drzwi otworzył blondyn i zapytał mnie z miejsca: - Jakie masz poglądy? - Sprawiedliwość i prawda to jest dla mnie wszystko! Wtedy padła odpowiedź: - Zjeżdżaj, aktywisto! Easy rider, przeszło mi przez głowę. Easy rider, głupiec - jednym słowem. Lecz ciągnęły mnie dalej wierzby malowane i te nasze dziewczyny ładne jak z pisanek. Easy rider! W następnym domku z ogródkiem miejski prokurator różom kolce przycinał. Równo ciął sekator. Przywitałem się grzecznie z prośbą o mieszkanie. On zapytał mnie tylko: - Jakie ma pan zdanie? - Sprawiedliwość i prawda to jest dla mnie wszystko! Usłyszałem odpowiedź: - Odejdź, ekstremisto! Easy rider, przeszło mi przez głowę. Easy rider, głupiec - jednym słowem. Lecz ciągnęło mnie jeszcze do gościnnych wiosek, gdzie częstują każdego miodem i bigosem. Easy rider! Solidny dom z pruskiej cegły,. siatką ogrodzony i na bramie tabliczka ,,Obcym wstęp wzbroniony". l na ganku gospodarz czerstwy jak bochenek wziął przywitał pytaniem: - Co najbardziej cenię? - Sprawiedliwość i prawda to jest dla mnie wszystko! - Burek, bierz miastowego, będzie widowisko!!! Easy rider, przeszło mi przez głowę. Easy rider, głupiec - jednym słowem. Lecz ciągnęło mnie jeszcze w strony te dalekie, gdzie tak swojsko nam pachnie sianem i człowiekiem. Easy rider. A kiedy minął już miesiąc w mej samotnej drodze, gdzieś na szlaku zatrzymał pojazd mój wędrowiec. -Sprawiedliwość i prawda! rzekłem do rodaka. l był pierwszym, co spytał: - Dobrze, ale jaka?! l podzielił się ze mną chlebem i kłopotem. To był też easy rider, tylko na piechotę. Easy rider!!! (1983) Obok hotelu ..Grand" Obok hotelu "Grand", gdzie dają chateaubriand, stoi hotelik dla obywateli, obok hotelu ,,Grand". Tu nie licz dziś na cud, tu zeszłoroczny brud, lecz spanie ma popyt, to maść na kłopoty, więc nie licz tu na cud. Stolik, i owszem, jest, samotny jak ten pies. Zaprasza gości, gdy w życzeniach prości, ciebie przygarnie też. Obok hotelu "Grand", gdzie dają chateaubriand, stoi hotelik dla obywateli, obok hotelu "Grand". Z kuchni, gdzie swąd i czad, kelner z wizytą wpadł i panna wymięta jak forsa klienta, obok hotelu "Grand". Dancing, i owszem, trwa, przecież tu także świat. Dla ludzi ubogich to balsam na nogi, niechaj więc dalej trwa. Obok hotelu ,,Grand", gdzie dają chateaubriand, stoi hotelik dla obywateli, obok hotelu ,,Grand". A kiedy stówę dasz, szatniarz ci poda płaszcz. l nic już nie powie, gdy rzygasz jak człowiek obok hotelu "Grand". Pościel od kilku dni co noc z kimś innym śpi. Za to, żeś bulił, i ciebie utuli pościel od kilku dni. Obok hotelu "Grand", gdzie dają chateaubriand, stoi hotelik dla obywateli, obok hotelu "Grand". A rano wstaniesz i wstydliwie zamkniesz drzwi. Zapłacisz za wszystko i wyjdziesz z walizką, aż do wieczora, gdy... Obok hotelu "Grand", gdzie dają chateaubriand, stoi hotelik dla obywateli, obok hotelu ,,Grand", (igee) Przyszli dziś złodzieje Hej, przyszli dziś złodzieje zabrać mi nadzieję pod sercem ukrywaną na przyszłość nieznaną. Hej, proszę was serdecznie, weźcie co innego, nie czyńcie wy z człowieka aż tak ubogiego. Mam kożuch używany, ręcznie haftowany. Co wam, złodzieje, szkodzi w baranicy chodzić. W skrzypiące, tęgie mrozy kożuch was ogrzeje, ja zimy te przechodzę spowity w nadzieję. Mam buty z cholewami miękkie jak aksamit, starannie pastowane na drogi nieznane. Te buty w świat szeroki chętnie was poniosą, nadzieję mi zostawcie, to pójdę i boso. Obrączki obie sprzedam, jeśli u was bieda, i pięć tysięcy dodam, bo mi ich nie szkoda. Bogactwa więcej nie mam, bądźcie z tym szczęśliwi, Nadzieję mi zostawcie, będę się nią żywić. Złodzieje nie słuchali, ze śmiechu płakali. Bogactwa mamy przecież najwięcej na świecie, lecz nam potrzeba - rzekli, i moich słów się śmiejąc - byś ty był bez nadziei, a tylko my z nadzieją. Hej, proszę was serdecznie, weźcie co innego, nie czyńcie wy z człowieka aż tak ubogiego. (1982) Poeta i pan Strauss Odchodził Stary Rok rozpoczynał się sezon na zjazdy i bale. A biedny stary Strauss w roku pańskim bieżącym nie szykował się wcale. Przeminął dawny walc i gdy świat gnał do przodu, by powitać Rok Nowy, poeta, kumpel z Polski wpadł z zaproszeniem do Kłaja na bal sylwestrowy. Ten bal zaczynał się polonezem jak dawniej, od sali do sali. Poeta mówił wiersz, nie słuchany poemat ktoś potem pochwalił. A gdy się skończył pląs i na minut piętnaście pary tańczyć przestały, zza stołów krzyknął ktoś: - Ty! Artysta! Opowiedz nam lepiej kawały. Pomyślał stary Strauss, jak to ciężko być dzisiaj lirycznym poetą. Orkiestra disco gra i nie przebijesz się wierszem i prozą przez beton. l rzekł artyście Strauss w sali, gdzie się przed chwilą coś wiązać zaczęło: - Twe życie to jest bal, nie umowa o dzieło, gdy sam jesteś dzieło. A taniec dalej trwał, bruderszaftów zastępy odkładały się w głowach. A jakiś starszy pan w pas czerwony wplątany nad stołami szybował. A potem to był bal. Walc zapraszał do tańca, lecz go nikt nie usłyszał. Poeta mówił wiersz. Jakiś pan artystę własnoręcznie uciszał. Zezłościł się pan Strauss, który chciał nam przypomnieć swe modre Dunaje. Powiedział: - Co za kac! Wziął pół litra ze stołu i zapłakał nad Kłajem. Mój przedostatni walc, który zbyt delikatnie poprosił o ciszę. Mój przedostatni walc, bo ostatni to chyba raz jeszcze usłyszę. Karnawał skończył się, zasypiają po szafach sukienki-motyle, a poeta uczy się tańczyć w rytm rozespanych fabrycznych syren. Karnawał skończył się, zasypiają po szafach sukienki-motyle. Że nam się jeszcze chce tańczyć w rytm rozespanych fabrycznych syren. (1980) Wspomnienie z Izby Otrzeźwień Wchodzi pierwszy zalany, drzwi się zamykają. Widać, film ma urwany, kica w kąt jak zając. l bełkoce: - Wylali bez motywowacji. Piję, bo kac jest lepszy od stanu frustracji. Tylko kto mnie, ...mać, tak skurczył do rozmiaru krasnoludka? Przez judasza głos doszedł: - Wódka, tylko wódka! Wchodzi facet ubrany równo jak pod sznurek, mówi: - Bardzo przepraszam. Widać, zna kulturę. l się chłopcom przedstawia: - Macie tu aktora, który żeby zarobić, zgrywa amatora. Ktoś mi, kurza twarz, podmienił Hamleta na liliputka. Przez judasza głos doszedł: - Wódka, tylko wódka! Po aktorze małolat, jeszcze ma trądziki. - W domu rozłam, powiada, w budzie narkotyki. Jeszcze doszły do tego z wychowania dwóje. - Synu, rzekł mu artysta, ja cię adoptuję. Kto urządził tak małego? Jaka na to odtrutka? Przez judasza głos doszedł: - Wódka, tylko wódka! Wchodzi znany dziennikarz, każdy się przymyka, nie wiadomo, czy węszy, czy się też nałykał? Nagle głos małolata przerwał tępą ciszę: - Pewnie pije, bo trzeźwy tego nie napisze. Co się stało z redaktorem, że się chwieje jak łódka? Przez judasza głos doszedł: - Wódka, tylko wódka! Teraz wytworna pani na okropnej bani, nagle wszyscy dokoła chłopcy malowani. - Teraz wiem, rzecze dama, czemu kraj zaniemógł, bowiem tutaj się skryły resztki dżentelmenów. Ktoś was, chłopcy najmilejsi, znów wystrychnął na dudka. Przez judasza głos doszedł: - Wódka, tylko wódka! Po niej wielki uczony, też ubzdryngolony, ale mądrość w nim taka, że aż bić pokłony. - Póki talent mój, rzecze, w rękach decydentów, ni do pracy powrotu, ni do abstynentów. Kto mnie jeszcze raz przekona, że przyczyny tkwią w skutkach? Przez judasza głos doszedł: - Wódka, tylko wódka! Na to powstał socjolog, co spał od południa, który z braku etatu w szklarni się zatrudniał. Rzekł: - Pisałem doktorat, że nie problem w czystej. l dlatego, panowie, jestem wciąż magistrem. Tylko praca jest odtrutką na taplanie się w smutkach! Przez judasza głos doszedł: - Wódka, tylko wódka! l wsunęli się wszyscy pod świeżutkie kołdry, wszyscy, których zjednało zalewanie mordy. Tylko biedny artysta ciągnął wciąż do ludzi i z pijackim uporem śpiących chciał rozbudzić - Co nam szkodzi w tym życiu?! Niech mi z was ktoś odpowie! Przez judasza głos doszedł: - Picie kolorowej! (1985) Pralnia W pralni, w pralni nie znajdziesz tych społecznych podziałów, których pełno jest dziś w okolicy. W wielkim bębnie nie widać ni okopów, ni szańców, tu nie liczą się z nikim i z niczym. l raz, i dwa, i w prawo, i w lewo, garnitury ministra i dres podwładnego. l dwa, i trzy, tu płaszcz spekulanta, kufajka rencisty i dżins milicjanta. Bo pralnia w nosie ma rzeczywistość, kiedy program nastawisz na czystość. Tu Machejek z Konwickim zaczepieni guzikiem będą zgodnie się nurzać w krochmalu. Tu Nienacki się może wziąć zaplątać w Passenta i nie będzie nowego skandalu. Wajda razem z Porębą raz na dole, raz w górze, a Lipińska podomką ich splecie. Hanuszkiewicz z Gawlikiem wybieleni bielikiem i Olbrychski ze Zwierzem w duecie. l raz, i dwa, i w prawo, i w lewo, podkoszulka ekstremy z piżamą śledczego. l dwa, i trzy, tu spodnie cenzora ze swetrem poety i bluzą aktora. Bo pralnia w nosie ma rzeczywistość, kiedy program nastawisz na czystość. W pralni takiej nie widzisz, co przynoszą i kiedy, i czyj towar jest też nie wiadomo. l jest szansa, że Urban się przeprosi z Pietrzakiem, kiedy razem wypierze ich OMO. l raz, i dwa, i w lewo, i w prawo, i kręci się bęben z powagą i wprawą. A poza pralnią mir i kadzidła, kamienie na szańcach i włazy bez mydła. Choć po tych zwrotkach widać realnie, że nastąpi i podział na pralnie. (19S6) J-e niwa n iedz i e l a Jadą auta małe, duże, Roztrącając w krąg kałuże. Bo orzekli w radio spece: - Będzie ciepło jak za piecem. Nie przekracza nikt sześćdziesiąt, Nie ma takich, co się spieszą. Mają dziś obywatele Leniwą niedzielę. Asfalt pachnie świeżym deszczem Jak podłogi przedświąteczne. To w nadwoziach aut seryjnych Tworzy nastrój familijny. Ludzie dobrzy są od rana Jak z audycji ,,W Jezioranach" W taki dzień, gdy wypadnie, Nawet złodziej nie kradnie. Pani lekkich obyczajów Porzuciła wrota raju. Wraca wolno prosto z Essen Swoim pierwszym mercedesem. Puder spływa jej po twarzy l przeszkadza w jeździe marzyć: Jak tu łóżko wymościć, By się oddać z miłości. Docent z chłopskim pochodzeniem Jedzie w nowym volkswagenie. Jego dzieci widzą w rowie Chłopca, który je razowiec. Też by zjadły coś takiego, Coś innego, coś wiejskiego, Ale tata się złości, Że chcą jeść tak jak prości. Dygnitarza sen rozbudził, Że ma żyć wśród prostych ludzi. Jedzie wolno, wedle mody, W dwa służbowe samochody. Szofer w randze porucznika Sennie wiezie dostojnika. Jedziepan, jego żona l znudzona ochrona. A chłopaki z braku zdarzeń Grają w karty na radarze. Kto przegrywa, ten ma z głowy Plik mandatów kredytowych. Sierżant nie ma dzisiaj fartu, Więc prywatnie, tak dla żartów, Wsadził blotkę do ula l melduje: - Mam fula. A po drodze mkną górnicy, Naukowcy, urzędnicy, Nawet chłopi, czując bluesa, Dołączyli na Ursusach. Tylko czasem jakieś auto Zjeżdża wolno w rowu stronę. A kolumna jak salwą Żegna zgubę klaksonem. A na stacji benzynowej Ajent włożył strój wyjściowy. Salutuje samochodom, Które dziś donikąd wiodą. Nie przekracza nikt sześćdziesiąt, Nie ma takich, co się śpieszą. Mają dziś obywatele Leniwą niedzielę. (1984) Hamburg Proszę państwa, to już miasto Hamburg. Dwa miliony mieszkańców i ZOO Hackenbecka, port największy w Europie. Zabytki zburzone w czasie wojny dziś znowu zachwycają człowieka. Czy ktoś jeszcze chce wiedzieć coś na temat Hamburga? Przewodniczka w tej sprawie nieźle oczytana, ale tłum w autokarze spytał jednocześnie: - Gdzie sprzedaje Moszkowicz? l gdzie sklepy "Montana"? Bo i jakie zabytki? Przecież u nas Wawel! A tu już sam Moszkowicz zaprasza do raju i tabliczka zachęca: ,,Tu się mówi po polsku". Tu się mówi jak u siebie w kraju. Tu się mówi po polsku, tu się mówi po polsku! Tu się kupi, co mogło być w kraju! Mnie, niestety, niestety, za sprawą sił chyba nieczystych los podrzucił raz książkę o życiu znanego artysty, który chociaż na scenie się wyżej odrywał od ziemi, to miał przecież tak samo jak ja dziury w każdej kieszeni. Ów pan mówił, że po to potrzebne pieniądze i sława, żeby potem do świtu, do rana się dobrze zabawiać. Ale w kraju żył takim, gdzie inna gotówka i racja. Mnie pieniądze wydawać do spodu uczyła inflacja. Tak więc w dzień, gdyśmy wszyscy na redzie stanęli u celu, mojm było pragnieniem, by pójść do hamburskich burdelów. Z oddali ten żar neonów ciągnie jak do pieca. Panienek nie widać jeszcze - jakże to podnieca! Przeliczam te kilka marek uchowanych z trudem i wchodzę do baru. A tam siedzą same rude. Pachnące niesamowicie, jakby róże cięte, te włosy jak nasze domy przed majowym świętem. Więc z miejsca zamawiam jasne i zaczynam targ. A one z uśmiechem do mnie: - Taxa funfzig mark! Och, zez ty! l oni doszli aż do takich cen! Hej, barman! Ja tylko piwo! l auf Wiedersehen. Ulotki do porno-shopów mocno trzymam w pięści, na ziemi tysiące innych pod nogami chrzęści. Więc wchodzę do następnego, by ponowić próbę, a w środku, wśród chudych mieszczan, siedzą same grube. Ein, zwei, drei, lalalalala hoch! Ludzie, jakie one wszystkie grube! Takie pełne! Tak pełne jak nasze kuflowe z czubem! Każda z nich jak rumiany bochenek, jak jesienna rzepa, aż rozumiem tych Niemców, gdy mówią, że lubią poklepać. Więc dosiadam do stołu z tą myślą, że idę va banque. Aż się nie chce uwierzyć, że one chcą też funfzig mark! Ein, zwei, drei, lalalalala hoch! Wychodzę z postanowieniem: "kończę tę zabawę. Już lampy uliczne więdną, pora iść na kawę. A wszędzie w zielonych autach ich zielone gliny, więc, żeby przeczekać, skręcam. Tu same blondyny. Siedzą przy barze w szyku ,,równo jak we wojsku" l nagle ... co ja słyszę? Mówi się po polsku! Targować tu jakoś głupio, jakoś nie wypada. - Słuchajcie, dziewczyny moje, wpadłem tu pogadać! Ein, zwei, drei, lalalalala hoch! Pojedziesz do Niemiec i przekonasz się, co to jest tęsknota, co rodzinny dom... (1988) Ballada o martwej naturze naemeryturze Czasami muszę słuchać staruszek zgarbionych gorzej niż ja. Bo ich marzenia, nie do ziszczenia, są garbem numer dwa. Wszystkie marzenia, te do zjedzenia i te, by coś dla dusz. A tu podróże na emeryturze, na rencie w piecu ruszt. Co kiedyś było, już się skończyło. Teraz wspomnienia chodzą po sieniach i po pokojach, gdzie w książkach Boya śpi młodość z tamtych lat. Tylko czasami, podwieczorkami, z koleżankami, pod kocykami, z herbatnikami i albumami powraca stary świat. Półmiski srebrne, dawniej potrzebne do uroczystych mięs, drzemią pogodnie, choć coraz głodniej i przydałby się kęs. Pluton talerzy też chciałby przeżyć najazd grzybowych zup. A tu, niestety, tylko apetyt jak z niedobrego snu. Stara karafka wije się w czkawkach, nie może sama żyć, bo kieliszeczki chcą naleweczki i krzyczą do niej: - Pić! A czajnik stary zdjął okulary i nie chce widzieć, że chińska herbata parzona w ratach to już herbaty cień. Co kiedyś było, już się skończyło. Teraz wspomnienia chodzą po sieniach i po szufladach, w których się składa pamiątki z tamtych lat. Tylko czasami, podwieczorkami, ze ściereczkami nad talerzami, ponad kurzami wraz z westchnieniami powraca stary świat. W krzesłach pluszowych śpi stół dębowy i też na pewno śni. Bo czasy inne, sprzęty gościnne przeżyły swoje dni. Gdy właściciele mogą niewiele, to wtedy widać, że martwej naturze na emeryturze także nie wiedzie się. (1985) W pogoni za niepewnym jutrem W pogoni za niepewnym jutrem i za tym, żeby coś do chleba, zapominamy żyć dla siebie. l jeśli jest tak, to mi przebacz. Raj przyrzekałem, to pamiętam, lecz w obiecanym dla mnie raju, a ten jest czynny tylko w święta, brak powszedniego, więc mi daruj. l to nie ja tu zawiniłem, że wiedzie nam się tak pochmurnie, i przez to Ty nie rośniesz w siłę, a ja dla Ciebie wiecznym durniem. U mnie w kieszeni tylko bilon i tyle spraw bezideowych. l wszystko tak się pokręciło, że już wypadłaś z mojej głowy. Z tego powodu między nami ni ciepła nie ma, ni uniesień, a nie pomaga słów aksamit, gdy w naszych sercach tylko jesień. Więc teraz idzie Twoja kolej na miłość do mnie, nie na ersatz. Bo ja jednego wciąż się boję: byś nie wypadła z mego serca. (198S) ^ c0 posiadam, będę dobrze żył pod Kielcami?" Panie Hrabio, opowiadali nie tak dawno w majątku, jak poszedł jeden człowiek do lekarza i pyta: "Panie doktorze, czy jeżeli ja rzucę palenie, picie i kobiety, to czyja będę dobrze żył?" A lekarz, na to: "A po co?" I w ostatnich słowach mego listują błagam jak najserdeczniej, zęby Wielmoży fan Hrabia nie tytułował listów do mnie nagłówkiem: "Mój ukochany lokaj Ignacy", tylko "Obywatel Przewodniczący". I pada Warn do nóg Wasz ukochany lokaj Ignacy PS. Długo zastanawiałem się nad tym, jaką dać Panu Hrabiemu odpowiedz na pytanie: "Kim ja byłem przez te wszystkie lata?' Jak zapewne Pan Hrabia pamięta, przed wojna, po pijanemu nazywał mnie pan "moja ukochana małpa"... Potem w czasie wojny byłem szczurem Tobruku, a po powrocie do kraju - pluskwą Mikołajczjika, łańcuchowym psem Tifo i papugą Jasienicy. Obecnie wszyscy mówią do mnie: "Szanowny panie Ignacy". I przyzna zapewne Pan Hrabia, ze przeszedłem jedną z najbardziej niepotrzebnych dróg ewolucji - przekształcania się z małpy w człowieka. Król i smok (bajka o obalaniu pewnych mitów) Było królestwo za górami i morzami, l żył w nim król i smok. Król opływał w dostatki, smok głodował, poddanym wiodło się przeciętnie. Któregoś dnia, na przednówku, zdesperowane zwierzę wyszło na zewnątrz. Na drodze do wsi spotkało chłopa Macieja. Chłop się smoka nie przestraszył, ten bowiem krzywdy ludziom nie robił. Jeszcze. - Słuchaj, człowieku - bo chłop dla smoka jest człowiekiem - słuchaj! Kto jest dobry w waszym państwie? - Król. Nasz pan i władca - odpowiedział durny Maciej. Tu trzeba zaznaczyć, że smok rzadko rozmawiał z ludźmi i słowo ,,dobry" znaczyło u niego tyle samo, co ,,smaczny", ale skąd prosty człowiek miał o tym wiedzieć? - Dawaj mi tego króla na kolację! - rzekł smok zionąc ogniem. - Jakże mam dawać króla, kiedy to pan mój! - zdziwił się bardzo Maciej, drogę czołem zamiatając ze strachu. - A co to mnie obchodzi! - ryknęło smoczysko, waląc ogonem po okolicy. - Chcę zjeść coś dobrego, i to już! - Owce są dobre. - Owszem, są, ale ich nie ma. -^., - A gęsi? - Obrastałem przez nie tłuszczem i pióra wchodziły mi w zęby. - Przecież można je opalać! - Nie wychodziło. Zwęglałem na popiół od jednego zionięcia. Dzisiaj mam ochotę na króla, a ty przyniesiesz mi go. l to w podskokach. Tu smok strzelił strugą ognistą pod Maciejowe nogi. - Jak mus, to mus - burknął Maciej. l ruszył w stronę zamku. - A gdzie ty mieszkasz, człowieku? - ryknął za nim smok. - Trzecia chałupa po prawej! Wapnem pobielona. - Jak nie wrócisz za dwa dni z obiadem, to ci załatwię rodzinę - wrzasnął smok. l ruszył do wsi pilnować chałupy. A Maciej do zamku. Do króla dostać się nie jest łatwo. Otoczony dworem i strażą, rozmawia tylko z doradcami. A jakim doradcą może być rolnik, który tylko sadzi, sieje i zbiera? l to cała jego filozofia. Za proste to rozumowanie, żeby z panem pogadać, który to i uniwersytety ma ukończone, i armię posiada, i jeżeli zechce, to i najpierw zebrać każe, a dopiero potem posadzić. Chłop jednak żonkę w domu zostawiwszy - pyskatą i złośliwą, co prawda, ale przez Pana Boga przypisaną - do strażnika głównego się dostał już po godzinach pięciu. Padłszy na kolana, z pokorą powiada: - Smok okropny króla mego, władcę ukochanego pożreć chce pojutrze w południe. Strażnik chłopa wysłuchał uważnie, po czym do lochów za obrazę majestatu wtrącił, westchnął ciężko i do marszałka się udał. - Jaśnie wielmożny panie - powiada - smok jakiś, oszalały zapewne, króla naszego umiłowanego zjeść raczyć chce pojutrze w południe. Marszałek strażnika wysłuchał, do lochów za obrazę maJe-statu wtrącił, westchnął i do króla poszedł. - Panie mój - powiada - słońce słońc - powiada - gwiazdo południa i północy - powiada - smok jakiś niedorozwinięty chce ciebie skosztować. l trzasnął głową o posadzkę trzy razy. - Co to znaczy, marszałku, że smok raczy mnie skosztować? - wrzasnął król. l też trzasnął marszałka trzy razy, był to bowiem pan miłosierny. - Chce, jednym słowem, ukąsić miłościwego króla... a może, bym powiedział, że uszczknąć odrobinę. Tu się marszałek pogubił zupełnie i palnął o podłogę sześciokroć, żeby ręki dobrodzieja nie fatygować. - Czy ten twój bełkot znaczy, że smok chce mnie zjeść?! - To chciałem rzec, jeno mi przez gardło nie przechodziło. - Ha! Ha! - zaśmiał się szyderczo władca. - l nie dziwota. Król już niejednemu kością w gardle stanął! A teraz słuchaj, co decyduję. Masz powiesić to bydlę! Nie! Nie powiesić! Najpierw końmi rozwłóczyć, potem wbić go na pal i zostawić na granicy państwa naszego, żeby śmierdział na pohybel księcia Matolep-szego! W tym miejscu tchu złapał. Marszałka do lochów za obrazę majestatu wtrącił, wysłał armię i czeka. Dwa dni minęły i goniec zdyszany na zamek wpada. - Królu miłościwy, hyyy, smok konnych przestraszył, hyyy, łuczników osmalił jeno, bo z odległości szyli, hyyy, na koniec Maciejową spałaszował, hyyy, i ku stolicy zmierza, hyyy, Waszą Wysokość spałaszować, hyyy, hyyy. Król natychmiast gońca za obrazę majestatu do lochów wtrącił i myśli: "Źle jest ze mną. Armia nadwątlona, smród w całym kraju, bieda idzie jak nic". Radę więc zwołuje i o zdanie pyta. A rada - jak to rada. Z różnych polityków złożona to i wszechstronnie radzi. Admirał, żeby w morzu utopić. Minister policmajstrów, żeby przesłuchać przede wszystkim, bo to spisek niechybnie uknuty przeciwko monarchii i ludowi. Każdy proponuje, co umie najlepiej. A siarkę już czuć w okolicy. Wychodzi więc król, chcąc nie chcąc, na taras i widzi, że idzie smoczysko drogą, drzewa ogonem wymiata. Ziemia drży pod jego łapskami. Ludzie chowają się po lasach. Politycy - po departamentach. Zgroza, jednym słowem, namacalna. Co jednak robić, jak wyjścia nie ma? Staje król na balkonie. Łydki mu się trzęsą, ale miną nadrabia. - Witajże, mój smoku - powiada dostojnie - witajże i mów, z jaką nowiną przychodzisz? - Kim ty jesteś, że mnie zaczepiasz, człowieku? - odpowiada pytaniem smok, mówiąc ,,człowieku", bo i król jest dla niego człowiekiem. - Jestem tu miłościwie panującym. - Rozbieraj się więc jak najrychlej! - Po co mam się rozbierać? - udaje zdziwionego przygłupa władca. - Bo lubię mięso czyste, a sam cię nie rozbiorę, gdyż łapska mam niedelikatne. l rzeczywiście. - Chcesz mnie zatem zjeść? - pyta dalej król. - Z przyjemnością. Tu i teraz. - No dobrze, mój dobry smoku - rzecze król - zaraz to uczynię. Tylko co zrobisz, gdy się we mnie, na przykład, rozsmakujesz za bardzo? - To poproszę o drugiego - na to smok rezolutnie. l ślina mu z pyska leci, bo trzeba przyznać, że był to władca apetycznie wyglądający. - O drugiego nie poprosisz, bo my jesteśmy jeden - odpowiada spokojnie monarcha. - Tak mało dobrego w twoim królestwie? - dziwi się smok. - To chyba źle rządzisz? - My, król, zawsze jesteśmy jeden. Wtedy bałaganu mniej. - Hy - zasępiło się smoczysko - a co jaki czas są wybory? - Zanim się szlachta zbierze, to i rok minie. - Hy, hy. Jednym słowem, owce rok cały i tylko raz w roku deser? Trochę to mało. - Niestety, smoku, niestety - obłudnie zmartwił się król. - l widzisz jakieś inne wyjście z tej przykrej dla mnie sytuacji? - Niestety, nie widzę - powiada najjaśniejszy. - Szczerze mi cię jednak żal. l zadumali się obaj. Król stojąc na tarasie, a smok - na krużganku. Ale władca jest władcą nie od parady l widzi, że bydlę niezdecydowane. - Hej, smoku! - zaczepia. - A Maciejową smakowała? - Czemu nie? Młódka ciepła. Nie za chuda. Jadło się niczego, tylko że w pośpiechu, przed armią się opędzając. - A dziewice jeszcze lepsze od chłopki Madejowej - jakby do siebie powiada król. - A co to są dziewice? - Takie panienki młode i słodkie. - A jest ich chociaż kilka?-zainteresował się na nowo smok. - Bo nie chciałbym śliny toczyć po próżnicy. - Naród mamy moralnie żyjący to i z mendel się zawsze znajdzie, jak przyjdzie potrzeba. - A dobre one naprawdę? Czy zwodzisz mnie może? Tu smok dla postrachu skrzydło zamkowe ogonem zamiótł i powozownię podpalił. - Nadzwyczajne. Powiadam ci to jako król. Sam wielekroć próbowałem. , Tu się jegomości oczy lubieżnie zaświeciły, chociaż w politycznych rozgrywkach źrenice miał stalowe. - Przekonałeś mnie zatem. Owce chcę mieć raz dziennie, a dziewicę trzydziestego każdego miesiąca. W lutym będę pościł. Zgoda? - Zgoda - westchnął z ulgą król, rad ze swych dyplomatycznych umiejętności. l - jak wiemy z bajek - ta umowa polityczna została zrealizowana. Król ocalał. Smok żył długo i szczęśliwie. Tylko panienkom się nie poszczęściło. Jedno wynika z tej opowieści. To, że dziewczęta miały przechlapane u smoków, było zasługą przede wszystkim polityki i polityków, tak samo zresztą, jak i ochrona środowiska naturalnego. Ale ten temat jest o wiele poważniejszy niż głupia bajka o potworach i dziewicach. (1989) Samobójca Przyglądałem mu się dobre kilkanaście minut. Schludny, czysty, na oko inteligent. Patrzył przed siebie stojąc na krawędzi dachu dwudziestopiętrowego wieżowca, l nie wiem, co za cholera na ten dach mnie również zagoniła. W którymś momencie wyczuł instynktownie, że jestem. - Popchnie mnie pan? - zapytał. - Nie. - Życia pan ludziom raczej nie ułatwia. - Trudno w tym wypadku mówić o życiu. Pan po prostu chce, żebym został mordercą. - A za cóż by pan miał mnie zabijać?-Żył wyraźnie w innym wymiarze. - W tym wypadku za nic. - A za coś by pan mógł? - Nie. - Pewnie humanista z wykształcenia? - Tak. - Przeciwnik wojen i przemocy? - Tak. - Czułem to od pierwszej chwili - westchnął. - Stoję tu już drugi dzień i żadnej pomocy. - A może pogadałby pan z jakimś psychologiem? - zaproponowałem. - Sam jestem psychologiem... l rozmawiałem ze sobą kilkakrotnie. Moje pierwsze ja jest jednak silniejsze. - A jaki powód tkwi w tym, że pan chce skoczyć? - Że chcę popełnić samobójstwo? Czy tak? - Nie chciałem się wyrażać aż tak dosłownie. - Rozumiem, jest pan przy tym i delikatny. - Tak. - Więc powodu dokładnie nie znam. Jestem w miarę zamożny, żonę mam dobrą, dzieci posłuszne i niegłupiego szefa... A jednak mi czegoś brakuje. - Może właśnie biedy. Walka o przeżycie stanowi często motor do wyzwalania w sobie siły. - Nie, z tym się nie zgodzę. Jestem farciarzem i za moment znowu byłbym bogaty. Wróciłbym do punktu wyjścia. - Może potrzeba panu emocji? - Też nie. Pracuję z psychopatami o odchyleniach kryminalnych. Mogę być w każdej chwili uduszony. - To czego panu potrzeba? - Nie wiem. Teoretycznie mam wszystko. Proszę bardzo: zegarek seiko, czterysta tysięcy zaskórniaków. Widzi pan? - Wyjął portfel. - Sto dolarów, dwieście pięćdziesiąt marek. Zapatrzył się znowu jak wtedy, gdy pierwszy raz go ujrzałem. - A za pieniądze by pan mnie nie zepchnął?-zainteresował się nagle. - Morderstwo na tle rabunkowym. Najwyższy wymiar kary - stwierdziłem. - No, tak. Paragrafy nieźle pogmatwały nam życie. Ale jeśli pana nie złapią, to jest za co pożyć. - Jak mogą nie złapać? Popatrz pan po oknach. Cała dzielnica za firankami. Lornetki przy oczach, telefony pod ręką. Podejrzewam, że nawet radiowóz za płotem. - Może jakiś pochód idzie ulicą? Janie patrzę w dół, bo mam lęk przestrzeni. - Patrzą do góry. - W niezły kanał się wpuściłem - stwierdził. - Nie skoczę, to będę skompromitowany. Skoczyć nie mam odwagi, a żyć mi się nie chce... O pomoc nie ma się do kogo zwrócić. Typowe objawy znieczulicy. l ruszył powoli do wyjścia. Wyglądał gorzej niż na początku. Ruina człowieka. - Zaraz, zaraz! - zawołałem. - Tak nie może być. Może popchnąć nie umiem, ale katem nie jestem. Obwiniony zostałem bezpodstawnie. Przecież ja mogę pomóc w odzyskaniu wiary w życie... Ja tylko mam opór wewnętrzny przed pańską dosyć oryginalną propozycją... Proszę pana!!! - Spieprzaj! - warknął. - Co pan mi powiedział? - Spieprzaj! - Przepraszam bardzo, ale chamstwa nie toleruję. - Dalej mi, ty dziadu! - Chciałem tylko panu powiedzieć... l nie wiem, jak to się stało. Próbowałem złapać go za rękę, ale nie po to, żeby go uderzyć. Nie. Ja się przecież nie biję. Chciałem mu coś ważnego powiedzieć, ale on cofnął się o krok i poleciał. Całe szczęście, że to były tylko trzy metry. Z dachu na strych. Kiedy zbiegłem na dół, leżał pojękując cicho. - Co się stało? - zapytałem. - Chyba złamałem nogę. - Zaraz sprowadzę pomoc. - Dziękuję bardzo - oświadczył delikatnie. Otwierałem drzwi pawlacza, gdy cicho zawołał: - Proszę pana! - Tak? - Dziękuję bardzo za to, co pan dla mnie zrobił. - Nie rozumiem! - odrzekłem zdziwiony zmianą postępowania samobójcy - Pomógł mi pan wyjść z honorem z tej absurdalnej sytuacji. Jeszcze raz bardzo dziękuję... Tylko dlaczego popchnął mnie pan w odwrotną stronę? - Ja nie popchnąłem pana. Ja chciałem zaproponować wspólny skok, ale pan już wtedy spadał. - Jak to - wspólny skok? - Chciałem pomóc. - Taki skok solidarnościowy? Czy tak? - Coś w tym rodzaju. Gdy schodziłem po karetkę, płakał. Później, już w szpitalu, zaprzyjaźniliśmy się bardzo. Trwa ta przyjaźń do dzisiaj. l kiedy tak spacerujemy po mieście, rozmawiając o sprawach banalnych lub poważnych - w zależności od pogody ducha - skrzętnie omijamy napotykane po drodze wieżowce. Bo licho w człowieku nie śpi. A ptakami nie jesteśmy, (1989) Dzień^ powszedni pary tanecznej 7.00- 7.30 Pobudka, gimnastyka. 7.30- 8.30 Cza-cza. 8.30- 9.00 Śniadanie. 9.00-10.00 Samba. 10.00-11.00 Sprzątanie. 11.00-12.00 Tango. 12.00-13.30 Zakupy. 13.30-14.30 Walc. 14.30-15.30 Obiad. 15.30-16.30 16.30-17.00 17.00-18.00 18.00-18.30 18.30-19.30 19.30-20.00 20.00- 21.00 21.00-21.30 21.30-22.00 22.00- 7.00 Walc angielski. Zmywanie naczyń. Rock and roli. Spacer. Rumba. Dziennik. Charleston. Kolacja. Aerobic. Sen. Dzień świąteczny pary tanecznej 7.00- 7.30 Pobudka, gimnastyka. 7.30- 8.30 Cza-cza, samba. 8.30- 9.00 Śniadanie. 9.00-10.00 Tango, walc. 10.00-11.00 Kościół. 11.00-12.00 Rock and roli, walc angielski. 12.00-13.30 Obiad. 13.30-15.00 Rumba, charleston. 15.00 Wyjazd na zawody. 17.00-20.00 Cza-cza, samba, tango, walc, rock and roli, walc angielski, rumba, charleston, samba 20.00-24.00 Dyskoteka. (1989) Wróżbita Wychodziłem z domu na ogromnym kacu. Jeszcze parę godzin temu piłem do upadu. Brandy i piwo. l białą, l pewnie jeszcze coś, bo trzymało jak diabli. Znowu wędrowałem po knajpach. Odkąd nie ma w moim życiu radości i smutku, a tylko szarość i jednostajność, zdarza się to coraz częściej. Nawet nie pamiętam już, po co wyszedłem: czy na klina, czy żeby orzeźwić się powietrzem. Nie wiem. W tym stanie ducha człowiek rzadko kiedy wie. Włócząc nogami, ciągnąłem do rynku, gdzie zawsze stoi paru pomyleńców i równych mi w odbieraniu rzeczywistości, i których widok krzepi mnie na kacu w równym stopniu jak jogurt, gdy jestem trzeźwy. Wszystko, co istniało dokoła, przypominało mi coś kwaśnego do picia. Chmury - zsiadłe mleko. Rynsztok - w kolorze kapusty, l tylko piwa nie było w tym krajobrazie. Koło hoteliku, gdzie zatrzymują się czasami samochody z obcą rejestracją, stała Cyganka. O ile pamiętam, stała tam od wieków. A może to już drugie pokolenie? Czy ja wiem? Cyganki w tym miejscu były na podobieństwo warty przy Grobie Nieznanego Żołnierza. Trwały zawsze. A ich jedyną potrzebą jest grosik na dziecko, które zostało w domu, albo grosik na chleb, jeśli sama głodna. Cyganki są w tym wypadku staroświeckie i nudne. Ta jednak wyraźnie szukała większego zarobku. A może chciała naprawdę coś powiedzieć? - Powróżę ci, panie - zaczepiła. - Odczep się, Cyganicho - warknąłem. - Powiem ci, czy będziesz bogaty. - Ja jestem bogaty. Trochę wstrząsnęła nią ta odpowiedź. Nigdy nie wyglądałem na playboya wychodzącego z hotelu ,,Ritz". Nigdy, a tym bardziej dzisiaj. - Podróżować będziesz po świecie! - Ja podróżuję po świecie. - Powiem, czy kocha cię pewna brunetka - nie dawała jeszcze za wygraną. - Mnie kocha pewna brunetka - odpowiedziałem cynicznie - sama mi to opowiada. - A nie chcesz wiedzieć, co z karierą? - Nie chcę wiedzieć. Ta, którą zrobiłem, wystarczy. - To daj chociaż grosik na dziecko. - Nie mam grosika - odpowiedziałem tym samym znudzonym tonem i poczłapałem w stronę rynku. - Zarozumiały bałwan! - usłyszałem za sobą. - Żeby cię pokręciło! - Mnie już pokręciło - krzyknąłem. l zostawiłem ją w większym zdumieniu niż wtedy, gdy sędzia udowadniał, że kura przy płocie to własność gospodarza, a nie dar boży. A może i nie wmawiał. Może ta Cyganka już nie pamiętała, że powietrze na wiejskiej drodze pachnie inaczej niż wielkomiejski smród. Nie uszedłem i stu metrów, gdy z bramy wyłonił się mały człowieczek z cwanymi oczami. Tak mi się przynajmniej wydawało na pierwszy rzut oka. - Ja ci lepiej przepowiem przyszłość. - Co to? - zapytałem. - Nowa moda w mieście? - Masz pięćdziesiąt trzy lata - usłyszałem - i jesteś goły jak święty turecki. ,,Trzeba się dowiedzieć-pomyślałem w tej chwil i-czy Turcy też powiadają, że biedny jak święty turecki? Czy może, że biedny jak święty katolicki?" Coś jednak nie pasowało w tym określeniu. - Masz kochającą żonę i troje dzieci - szepnął. To znowu była prawda, a jak mi Bóg miły, nie pamiętałem, żebym kiedykolwiek spotkał tego pokurcza. - Jesteś inżynierem nagrodzonym dwukrotnie za racjonalizację i działaczem walczącym o ochronę środowiska. Hobby - wędkarstwo. Wiele jednak nie złapałeś. Podaj rękę! Czy powiedział to zbyt stanowczo? Czy miał dar przekonywania? Czy może kac mnie tak ogłupił? Nie pamiętam. Pamiętam tylko, że podałem. - Życie miałeś spokojne, chociaż-tu odrobinę się zawahał - przesłuchiwany w wieku szesnastu lat za ulotkę o treści religijnej, której autorami byli jezuici... i gnębiony przez nauczyciela historii za romans z koleżanką, z którą on chciał mieć romans. Historię zdałeś, dziewczyna wyszła za mąż za wojskowego. Wszystko w dalszym ciągu było prawdą. Facet z UB... Tak, to musi być tajniak, bo zna przeszłość. Oni to wiedzą. Tylko po co? l co może ode mnie chcieć? Na wtyczkę się nie nadaję. Polityka mnie nie interesuje. Nigdy nie kradłem. Zresztą, gdybym to robił, to którego milicjanta obchodzi miłość do Kaśki w wieku siedemnastu lat? To absurd... Może wywiad? Staram się o wizę, bo dach mi cieknie. A ile razy można go uszczelniać papą z tektury? - Starasz się o wizę do Stanów, bo ci dach cieknie. Sukinsyn czytał w moich myślach. - ...i dlatego, że kochasz kraj, w którym kocha się whisky. Ale wrócisz, bo lubisz żyć w niepewności. - Zgadza się, proszę pana. Czy ktoś z Was kiedykolwiek trzeźwiał w jednej sekundzie? To jest tak: zimno, gorąco, zimno i już po wszystkim. - Tak, zgadza się. Wszystko co do słowa, l przeszłość, i przyszłość.-Na słowo,.przyszłość" odruchowo włożyłem ręce do kieszeni. - Tylko skąd pan to wszystko wie? Skąd u pana taki dar przepowiadania? Uśmiechnął się najpierw tajemniczo, a w chwilę później śmiał się już do upadu. - Piliśmy razem do czwartej rano. (1989) Szalet uczelniany Zaczęła się ta historia owego dnia, kiedy student Eugeniusz G. po oblaniu egzaminu z ekonomii, w akcie desperacji, na drzwiach toalety dla personelu naukowego napisał zdanie następującej treści: ,,Do dupy z taką ekonomią i taką uczelnią", l podpisał: "Eugeniusz G." Była to pierwsza kabina po lewej stronie, patrząc od korytarza. l był to poniedziałek. W środę Eugeniusz G., żałując czynu popełnionego w afekcie i mając na względzie dalszy pobyt na uczelni, zaopatrzony w gąbkę i proszek sanitarny wszedł do toalety z zamiarem wymazania haniebnego napisu. Jakżeż się zdziwił, gdy pod swoim zdaniem zobaczył kolejne: ,,Dlaczego kolega tak sądzi?" Oraz inicjały: "Mgr J.B." Student wyjął z kieszeni kurtki pisak i odpowiedział: ,,Ekonomia się nie sprawdza, a docent E.S. twierdzi, że to ja nie umiem. Jest to niesprawiedliwy punkt widzenia. Uważam, że w nauce należy uwzględnić realia i zmiany zachodzące w naszej gospodarce. Eugeniusz G." ,,Uważam, że ekonomia jest dobra i tylko jej realizacja oddziaływuje destrukcyjnie na aparat gospodarczy. Stary system przecież się sprawdzał. Docent F." - przeczytał jeszcze tego samego dnia po południu. ,,To dlaczego zarabiam na wycieczce w Turcji, a tracę na stażu w Turku?" - zapytał Eugeniusz. O godzinie jedenastej następnego przedpołudnia widniało: ,,Na ile wyszedłeś i co wiozłeś? Mgr Z.W., przewodnik "Almaturu"" O szesnastej pod pytaniem przewodnika wydrapano ostrym narzędziem: "Nie wtrącać się z duperelami, kiedy rozprawia się o nauce. Uważam, że student Eugeniusz G. prawidłowo ocenia naszą ekonomię. Z oceną uczelni się nie zgadzam. Doktor S.N." ,,A w jakim aspekcie? -dopisano w trzy kwadranse później. - Doktor ekonomii W." "Brak pluralizmu, brak radykalnych reform i inflacja. Oto przyczyny!!! Doktor filozofii N.L." ,,A gdzie demokracja? Docent filozofii K.B." ,,0 to mogę pana zapytać!!! Mgr G.D." -widniało na samym dole. Następnego popołudnia Eugeniusz G., student, przeczytał maczkiem napisane zdanie: 86 ,,Przenoszę dyskusję do kabiny numer dwa. Spłuczka nie spłukuje. Mgr inż.S." "To od czego was mamy? Docent A.B." - wydrapano też maczkiem. W kabinie numer dwa drukowanymi literami wykaligrafowano: "BRAK ZAPLECZA NAUKOWO-TECHNICZNEGO OTO PODSTAWA NASZEGO KRYZYSU l NIEFUNKCJONOWANIA KLOZETÓW. Mgr inż.S." ,,oszczędzać miejsce, każdy chce się wypowiedzieć, egoisto! Student Wydziału Architektury". "Nie wypisywać anonimowo! Poza tym zdanie zaczyna się z dużej litery! Pała z polskiego! Docent filologii Krzysztof L." ,,Panowie, nie odbiegajmy od tematu, którym jest ekonomia na tym wydziale. Uważam, że brak funduszy na rozwój zaplecza naukowo-technicznego jest źródłem naszej stagnacji. Profesor Z." "A skąd mam brać pieniądze? Księgowy D.L." ,,Niech się wreszcie skończy wtrącanie administracji do dyskusji i do nauki, bo później mamy efekty takie, jakie mamy. Doktor Z.W." "Verte". l na drzwiach trzeciej kabiny: ,,Księgowy ma rację! Dotacje są za niskie, stypendia za małe, a poziom nauki za wysoki! Profesor Z.Cz." "Za niski. Doktor S.A." "To pewno na pańskim wydziale! Cha, cha, cha! Docent S.W." ,,Trzeba zacząć od tego, że studenci sami nie wiedzą, czego chcą. Za zmywanie okien biorą po dziesięć tysięcy, a ja mam tytuł naukowy, sama zmywam i nic z tego nie mam. Docent Katarzyna P." "A co pani robi w męskiej toalecie?! Z poważaniem mgrC.D. Logik". "To samo, co Pan, kolego! Profesor J.B. Logik". "Ale dlaczego w męskiej?! Mgr C.D. Logik". ,,A co to? Kobiety nie mają prawa do dyskusji?! Docent Katarzyna P." "Mój Boże! Czytam już trzecie drzwi i to wszystko wygląda jak w naszym senacie. Ludzie, opamiętajcie się! Prorektor P." "Pani Zosiu! Niech Pani wejdzie po cichu i to wszystko zaprotokołuje. Docent F. Archiwista". ,,Kapuś!!! Doc.hab. I.J." ,,Historia oceni, kto z nas był kapusiem. Docent F.Archiwis- ta". "Co pana tak goni? Mgr J.A." "Ludzie! Chcę znać wnioski końcowe na temat zagadnienia, które poruszyłem w zagajeniu, a nie wypowiedzi na tematy personalne. Eugeniusz G. Student". ,,A czego ten od nas chce? Profesor zwyczajny G.A." "Panie Profesorze, niech pan wróci do pierwszej kabiny. To on rozpoczął i ma prawo wiedzieć. Doc. S.T." ,,No właśnie. Eugeniusz G." W dwa tygodnie po pierwszym wpisie gdzieś około godziny dwudziestej pierwszej do toalety dla personelu naukowego weszła sprzątaczka Elżbieta W., aby wyszorować podłogi. Usłyszała cichy chrobot dobiegający z kabiny numer pięć. Kabina numer pięć nie miała zasuwki. Elżbieta W. podeszła na palcach do drzwi i mocnym szarpnięciem otworzyła je na całą szerokość, a potem minęło wiele sekund, zanim zdołała wykrztusić: - Panie rektorze! Jak panu nie wstyd! Mój Boże, dorosły człowiek, a takie bezeceństwa w głowie. l przeczytała zdanie następującej treści: ,,Po przewertowaniu wszystkich pięciu drzwi stwierdzam, że zgadzam się ze studentem Eugeniuszem G. i..." l to był koniec. A pani Elżbieta W. wyjęła szminkę, po czym dokończyła: "...i poproszę o ścierki". (1988) Monolog z czaszką '86 To, co w tej chwili wam pokazuję, to nie jest zaciśnięta pięść. W tej ręce jest czaszka i możliwe, że jej nie widać, bo to jest kawałek czaszki. Fragment dolnej szóstki albo górnej czwórki. Z tym mam zagrać Hamleta model 86. Podejrzewam, że na tyle rozumu, co go obecnie mamy, ten kawałek wystarczy... Leż, maleńka, spokojnie. Do czaszki mówię. l jak tu mówić przy tym kurduplu "być albo nie być", kiedy tu raczej lupę do ręki i patrzeć: jest czy jej nie ma? "Źle się dzieje w państwie duńskim"... Źle się dzieje. Koń by się uśmiał. Kiedy ten Szekspir żył, że on tak napisał? Jak prom płynie z Kopenhagi do Świnoujścia, to kapitan się modli, żeby mu dno nie odleciało. Tyle towaru ma w kajutach. A w tamtą stronę paszport, walizeczka, dwa adresy na melinę, gdzie można pół litra za korony sprzedać. Każdy garbaty, bo na grzbiecie po cztery kartony "Mariboro". Z powrotem prosty jak oficer, l później mówią na Zachodzie, że swoboda powoduje to, że się równiej chodzi. Ci Duńczycy mają tylko morze, krowy i królową. Może to zresztą i jest jakiś pomysł... Mój Boże, ten, co w latach siedemdziesiątych grał Hamleta, to był farciarz. Portki z tyłu, co prawda, były już dziurawe, ale na premierze czerep ze złota. Po przedstawieniu premierowym - ministrowi w uznaniu zasług dla kultury narodowej: ,,Proszę, panie ministrze, wasza czaszka. Weźcie na pamiątkę. W razie czego to i pani ministrowej dopasujemy". On do ręki wziął, popatrzył. ,,A gdzie próba?" - zapytał. Potem powiedział: ,,Piękny odlew". Aż radość wspominać. Też mi się czasy trafiły. Jak mam zagrać tego Hamleta, pytam. Jakie prawdy mam przekazać, pytam. ,,Mówcie gówno - powiedzieli w teatrze - to zrobimy z was złoto". To ja, że sam jestem złoto. To oni: ,,l dlatego jesteście dla nas". Ach! Czy ktoś może się wyznać na tej alchemii? Poszedłem do rekwizytora. ,,Panie Józeczku, czaszeczkę poproszę. Niedużą, taką, żeby mi do ręki pasowała, jak będę wygłaszał. Zresztą, może być byle jaka, żebym się tylko dowiedział, kto tatusiowi w ucho nalał". A on do mnie powiada: ,,Końska jest, lwia jest, nawet z kostiumem, ludzkiej nie ma i sami się zaopatrujcie. A poza tym w naszej sytuacji wystarczy się za głowę trzymać, l pośpieszcie się - mówi - bo wasz dubler kombinuje z grabarzami na Bródnie i jak się do jutra nie wyrobicie, to po Hamlecie". To ja do dyrektora, a dyrektor na to: "Nic wam nie poradzę, poszukajcie w domu, może macie po dziadkach". Z pierwszej wojny po dziadku zostały trzy szable, z drugiej po ojcu - mauzer w parapecie, ale bez naboi. Po ostatniej mam wujka w nowych związkach, stryja w partii, ciotki w kościele, brata na odwyku, a ja codzienne konsultacje w zakładzie psychiatrycznym. Za tysiąc złotych dziennie badają u mnie proces rozwijania się szaleństwa na wolności. To ma prognozować na przyszłość co do liczby łóżek. Za ten eksperyment mam trzydzieści tysięcy miesięcznie. Za tyle pieniędzy mogę wstawić czaszce jeden ząb z zachodniego cementu. Tyle właśnie kosztuje. Teraz zęby to inwestycja. Szczęka z concaisu kosztuje tyle, co kawalerka. l słusznie. Nie będziesz miała ząbków, maleńka. Do czaszki mówię! l słusznie, że nie będzie miała. Wstawię jej dwa za sześćdziesiąt, to będzie chciała suchej myśliwskiej po tysiąc osiemset. A tak to owsianka i wystarczy, a jak nie, to do piachu - i wystarczy. Czaszce mówić, że pójdzie do piachu! Bratny na ten temat napisałby całą książkę. Reżyser mówi: ,,Weźmiemy widokówkę z jakimś czerepem, damy to rzutnikiem na ekran, wy będziecie tylko stelaż od ekranu podtrzymywać i będzie to nowe spojrzenie na sztukę. A Hamleta zagracie na żywioł". Łatwo powiedzieć, kiedy się zna tylko trzy żywioły. Ogień, wodę i Kałużyńskiego. Ogień zagram, wodę też, ostatecznie jestem w teatrze eksperymentalnym, tam mogę być i dziubkiem od czajnika, ale Kałużyńskiego? W życiu! Po godzinie ćwiczeń nie byłoby takiego, który by mnie rozplatał. l tak cały dzień - między domem wariatów, pogonią za czaszką, domem i dziećmi. To można sfiksować. Nawet za darmo. Tu rozmawiam z Pietrzakiem o Gawliku, z Pawlikiem o nowej roli. Tu za chwilę na scenę z wierszykiem dla dzieci. - Dobry wieczór, słodkie bobaski. Dobry wieczór! Niech pani uspokoi tę sforę!!! Sforę!!! Dobry wieczór, kochane dziewczynki i chłopcy. Jestem aktorem i powiem wam wierszyk...Wierszyk!!! Tylko schowam czaszeczkę. Tak, to jest czaszeczka... Jednego chłopczyka, co był niegrzeczny... Już zaczynam, tylko dygnę, żeby dziewczynki wiedziały, jak się to robi. Już mówię... Pawlik i Gawlik w jednym stali domu, Pawi i k na górze, a Gawlik na dole. Pawlik spokojny nie wadził nikomu, Gawlik najdziksze wymyślał swawole. Co ja pieprzę?! Przepraszam, kochane dziateczki. Czy macie do mnie jakieś pytania? ,,Co się stało z Gawlikiem?" Proszę bardzo. Fredrę pomylisz-nie zauważą, Gawlikazdejmą- wszy-scy pytają: co robi? Pawlik spokojnie dalej żyje sobie, Gawlik jak dawniej swawoli w Krakowie! Wystarczy?! Mój Boże, żeby mi tylko takie pytania zadawano. l tak to wygląda, kiedy wieczorem gra się Hamleta dla sztuki, a rano krasnoludka dla tego, żeby żyć. W każdym bądź razie czaszkę będziemy mieli nową, znalazł się wsad dewizowy i kupują w Anglii. Niedługo premiera. Będą dwie wersje. Jedna tradycyjna, z tą całą głupotą i gusłami, a druga współczesna, żeby ludzie przychodzili. W tej wersji Duch Ojca był na podsłuchu FBI, stryj okazał się terrorystą z Czerwonych Brygad, matka lewicującą konserwatystką, a Hamlet naszym wywiadowcą, który w czaszce przewoził mikrofilmy kompromitujące ,,Wolną Europę". Cenzura nie ma zastrzeżeń do żadnej z tych wersji. Prosi tylko, żeby na czaszce nie było naramienników. (1986) Bananiarz OSOBY: Bananiarz Urzędnik - Czy to obywatel wczoraj, w godzinach od dziesiątej do czternastej, na szosie pod Grójcem handlował owocem pochodzenia zagranicznego po spekulacyjnej cenie pięćset złotych za kilogram? - Ja. Z tym że to były moje własne owoce. - Jak się nazywają? - Banany. - Ja tu mam raport na was, że obywatel, spekulując owocem pochodzenia zagranicznego, spowodował korek drogowy na długości czterdziestu trzech kilometrów od strony Warszawy i sześćdziesięciu pięciu kilometrów od strony Radomia. Dlacze-f go? - Myślę, że za tanio je sprzedawałem. - ,,... za tanio je sprzedawałem"! To co znaczą te nagłówki w gazetach?,.Banany w rękach szaleńca",,,Handlarz przyczyną najdłuższego korka w Europie" i ,,Znowu jesteśmy w księdze rekordów Guinnessa"? Z tego powodu wpłynęły skargi od ludności. Trzy skargi. Proszę bardzo. Jedna, druga... l ta trzecia, moja. - A ta druga? - Naczelnika. - Towtakim razie ja wychodzę. To nie są skargi od ludności! - A co to, my już nie ludność? My jesteśmy i ludność, i obywatele! l będziemy strzec od takich spekulantów jak wy. Ludzie nie zdają sobie sprawy z tego, że jak kupią, dajmy na to, dziś waszego banana, to jutro jeść będą same kartofle! - Ale jak nie kupią tego banana, to będą jeść kartofle już dzisiaj! - A to akurat nie szkodzi, bo to jest owoc swojski, słuszny i z tradycjami, l ludzie go lubią, obojętne, czy jest potłuczony, czy w mundurkach. - Ale jemu pewnie nie obojętne. - To jest kwestia przyzwyczajenia. Jak się dobrze potłucze, to polubi. Mój dziadek, na ten przykład, opowiadał, że u nich za sanacji to z tego, co zarobił, mógł kupić dwa i pół kilo mięsa... - Jednym słowem, dziadek był umysłowym? - Nie, bo taka bieda wtedy była... Oni jedli wtedy na przemian kartofle, mięso i śledzie, l musieli to wszystko polubić. Jak dziadek usiądzie przy obiedzie i jak zacznie opowiadać o tych śledziach, że takie duże były, a takie tłuste, że nie trzeba było oleju dodawać, to aż nie można tego słuchać. - l do tego pewnie cebula w plasterki? Muszę pana jednak zmartwić. Kartofel jest też pochodzenia zagranicznego. Mamy go w spadku od Bony. - Kto ma bony w spadku, ten ma je legalnie. Kartofel może i był pochodzenia zagranicznego, ale błąd zrozumiał i po wojnie się adaptował, a taki na przykład pomarańcz nie chciał rosnąć z nami, to i my teraz nie chcemy jego. - Ale na Kubie też rosną pomarańcze. - Bo może oni tam lepiej przekonywali. Tu w instrukcji jest napisane, że pomarańcz jest pochodzenia zagranicznego, jak wasz banan, mandarynka, kawa i herbata. Jakiej narodowości? - Jeżeli gruzińska, to wiadomo. - Jakiej narodowości jest wasz owoc? - Polskiej. - Pytam o banana. - Polskiej. - Skąd pochodzi, ja się pytam. - Z Grzębrzyszowic. - Pytam o banana. - Z Grzębrzyszowic. Sam je wyhodowałem. Znudziły mi się ogórki, zasadziłem banany i przyjęły się. Gabaryty te same, tylko inaczej się obiera. - Dlaczego po pięćset złotych? - Bo szklarniowe. Przyjdzie lato, będą tańsze. - To znaczy, że my przez pańską głupotę jesteśmy teraz republika bananowa? Tak?! Paszport proszę! - Nie jestem pochodzenia zagranicznego. Jestem madę in Poland. Rozumie pan? - Nie rozumiem. Mówi się madę i Poland, żeby zrozumieć. Gdyby pan nie był pochodzenia zagranicznego, to byłby pan wykombinowany w Grzębrzyszowicach. Paszport proszę. Albo skąd te banany? - Nie wiem, skąd. Nie wiem. Może to były takie żółte kartofle? Wspaniałe kiście żółtych kartofli, a na wierzchu tej kupy pański śledź. O, taki malutki, takusienieczki! - No i dobrze. Jak się reforma rozwinie, to i śledź podrośnie. A denerwować się nie ma co. Była skarga od ludności i przez to musimy z obywatelem rozmawiać. - A kto ją napisał tak naprawdę? - Jedna obywatelka w ciąży, która nie wiedziała, z której strony jest korek dla uprzywilejowanych. (1986) Inteligencja ucząca się Mam pięcioletniego synka. Według mnie, rozwija się prawidłowo. Dowodem na to jest fakt, że mając półtora roku sam przez nikogo nie uczony wyłączał telewizor. Pomyślałem wówczas, że rośnie w domu inteligencja techniczna. Ale zaraz potem, jak zaczął ze słów budować zdania, okazało się, że między godziną 19 a 20 interesuje się wyłącznie programem ,,Z kamerą wśród zwierząt". Wtedy to obudziły się we mnie obawy, że w najbliższej przyszłości nie zrozumie on przemian zachodzących w naszym kraju. Niestety, stało się tak, jak przewidywałem. Alek i komunikacja W niedzielę, przed wyjazdem na Śląsk (moim wyjazdem), planowaliśmy, że po powrocie pójdziemy do ZOO, do kina i na wyprawę w poszukiwaniu skorupiaków i bezkręgowców (on to już odróżnia, ja-już nie). Z Katowic miałem wrócić w poniedziałek pociągiem. - O której będziesz w domu? - zapytał na pożegnanie. - Nie wiem, synku, bo wracam pociągiem. W środę wracałem ze Szczecina samolotem. - O której będziesz w domu? - zapytał na pożegnanie. - Nie wiem, bo wracam samolotem. W piątek miał być powrót PKS-em. - O której będziesz...? ' - Nie wiem, bo wracam autobusem. W sobotę wychodził z babcią na spacer do Łazienek. - O której wrócicie do domu? - spytałem na pożegnanie. - O piętnastej - odpowiedział Alek. - Bo wracam piechotą. A wieczorem, już w łóżeczku, na dobranoc powiedział mi: - Wiesz co, tatusiu? Ja nie będę miał dzieci, dopóki nie poprawi się u nas z komunikacją. Jeszcze tego samego wieczora podjęliśmy z żoną decyzję, że będziemy mieli drugie, l to nie dlatego, że para lepiej się chowa. Po prostu Alek wnucząt już raczej nam nie zapewni. Alek i klocki lego Nie tak dawno kupiłem synkowi klocki lego wyprodukowane pod Szczecinem. Tytuł zabawki: "Baza kosmiczna". Po trzech godzinach składania, kiedy już miałem podpiłowane wszystkie palce, bo z taką precyzją wykonania ten nasz Challenger doleciałby co najwyżej do Młocin, i to tylko na piechotę, mój Alek powiedział: - Wiesz co, tatusiu? Ja już wolę te klocki, które robi ta fabryka dla Pewexu. - Wiesz co, synku? Gdybyśmy kupowali to, co robią nasze fabryki dla Pewexu, to obaj byśmy poszli na kurację odwykową - odpowiedziałem filozoficznie. - A dlaczego nasze fabryki nie produkują takich ładnych rzeczy? - Bo im jest potrzebny wsad dewizowy. Fabryka nie wyprodukuje ciężarówek tyle, ile trzeba, bo nie ma wsadu, a kooperanci też go nie mają, więc żądają od fabryki, ale fabryka go nie ma, więc żąda wsadu od tych, co kupują ciężarówki, ale ci go też nie mają, więc żądają wsadu od tych, którzy rozwożą towar do sklepów, ale ci też nie mają, więc najlepiej by było, gdybym ja go, synku, miał, ale ja go też nie mam i dlatego ty masz te klocki lego spod Szczecina. - To w takim razie - kto ma ten wsad? - Obcy go mają, synku, ale nie chcą nam dać. - To w takim razie niech nam dadzą ciężarówki, bo innego wyjścia nie widzę. - Jest wyjście - odpowiadam. - Jeden Belg kilka lat temu zaadoptował dwadzieścia sześć tysięcy biednych dzieci z Konga lub innego kraju i rząd belgijski musiał mu wypłacić dwadzieścia pięć milionów dolarów alimentów. Powinniśmy wszyscy włożyć smoczki do dzioba i dać się komuś otoczyć rodzicielską opieką, wtedy wypłacą nam alimenty i staniemy na nogi. Przynajmniej na jakiś czas. - Jeżeli - stwierdził filozoficznie Alek - smoczki są bez wsadu dewizowego. Wtedy pierwszy raz przylałem mu pasem i przestał robić w reformie. Grześ, który ma trzy miesiące, coraz częściej wyjmuje smoczek z buzi i zaczyna ssać palec. Aż nie chce mi się wierzyć, że podsłuchiwał, l przecież to niemożliwe, żeby taki drobiazg poczuwał się do odpowiedzialności za naszą gospodarkę... Ale jeżeli nie potrafią tego dorośli... Zresztą, dalej to już moja filozofia. Sylwia Idzie w tym roku do szkoły średniej. Chce zostać przedszkolanką. - Co powinnam opanować, jakie przedmioty, żeby zostać dobrą wychowawczynią? Język polski czy raczej matematykę? - Filozofię i logikę - odpowiedziałem. " - A co, według ciebie, jest ważniejsze? - Filozofia, bo ona zostaje w człowieku na całe życie, a logika kończy się z chwilą podjęcia pracy. - Skąd o tym wiesz? - spytała. - Badałem to. Teraz ze strachem czekam na pytanie: - A gdzie się prowadzi takie badania? (1989) Komunikaty historyczne Pewnego dnia zacząłem się zastanawiać, co by to było, gdyby w dzisiejszych warunkach społeczno-gospodarczo-poli-tycznych żyli tacy ludzie, jak Sienkiewicz, Chopin, Kopernik, z ich wiedzą, talentem, osobowością ponad miarę, l jak wyglądałaby ich korespondencja z urzędami. Tak zacząłem się bawić w komunikaty historyczne. Do Obywatela Kopernika W związku z Waszym odkryciem informujemy, że kwestię wstrzymania Słońca i ruszenia Ziemi rozpatrzymy na najbliższym posiedzeniu Komisji do spraw Ładu i Porządku Publicznego. Zakazuje się do tego czasu ruszania ciał niebieskich. Do Obywatela Sienkiewicza Z przyjemnością zawiadamiamy, że w dalszym ciągu rośnie liczba czytelników ,,Za chlebem". Jednocześnie sugerujemy zmianę tytułu książki ,,Ogniem i mieczem" na ,,Żywią i bronią". Kolegium do spraw wykroczeń Skazuje na karę 30 tyś. złotych grzywny za naruszanie porządku w miejscu publicznym w dniu 3 Maja Obywatela Hugona Kołłątaja. W sprawie Krzysztofa Kolumba Trzeba kategorycznie stwierdzić, że odkrycie Ameryki było inspirowane przez CIA celem wprowadzenia u nas restrykcji. Do Obywatela Ludwika Waryńskiego Rejonowa Przychodnia Zdrowia przypomina o okresowym prześwietlaniu płuc. Do Obywatela Chopina Zawiadamiamy, że dnia 25-go bieżącego miesiąca w Ministerstwie Kultury i Sztuki odbędzie się kolejna weryfikacja muzyków zawodowych. Jednocześnie informujemy, że powtórne niezdanie egzaminu z historii Polski i wiedzy o świecie współczesnym spowoduje przeniesienie Pana do ruchu amatorskiego. Zapowiedź wydawnicza "Naszej Księgarni" Zawiadamiamy szanownych Czytelników, że w bieżącym miesiącu opublikowany zostanie intymny pamiętnik carycy Katarzyny z rozdziałem dotyczącym spraw Polski pod tytułem ..Moje stosunki z Włodzimierzem Sokorskim". Do "Tygodnika Powszechnego" Zawiadamiam, że zdanie ,,Prawdziwa cnota krytyk się nie boi" jest drukowane w tygodniku ,,Szpilki" bez mojej zgody. Biskup Krasicki Król Sas Do "Życia Warszawy" - ogłoszenie Zgubiłem kartki żywnościowe. Do "Życia Warszawy" - ogłoszenie Powracającemu z zagranicy wynajmę pałac w dobrym stanie. Mostowski Fragment wywiadu w tygodniku "Kultura" ,,Uważałem po prostu, że w obecnej sytuacji społecz-no-politycznej moje miejsce powinno być w PRON-ie". Rejtan Do Pani Sktodowskiej-Curie Jesteśmy zainteresowani Pani wynalazkiem. Japan Corporation Do Hetmana Czarnieckiego W związku z planowanym przez pana przepłynięciem Bałtyku dla ratowania ojczyzny informujemy, że w dalszym ciągu obowiązuje zakaz rzucania się przez morze w okolicach Trójmiasta. SANEPID Do Kazimierza Wielkiego (który zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną) Tylko Tobie pomożemy. Rodacy Recenzja pierwszego wydania książki "Chłopi" Jest to tendencyjnie napisana powieść, która celowo pomija dorobek państwowych gospodarstw rolnych, rozwijając w nadmiarze konflikt z miejscowymi władzami. Dlatego osobiście uważam, że nagroda Nobla została wręczona Reymontowi ze względów politycznych. Polska Agencja Prasowa podaje Wczoraj w godzinach południowych utonął, a nie, jak podało radio ,,Wolna Europa", został utopiony książę Józef Poniatow-ski. Przyczyny utonięcia wyjaśnił rzecznik prasowy. Do Obywatela Matejki W związku z planowanym otwarciem Izby Pamięci zwracamy się z prośbą o namalowanie obrazu o treści zbliżonej do naszych zainteresowań. Organizacja Patriotyczna ,,Grunwald" Urząd Pocztowy Warszawa Śródmieście Uprzejmie prosi o dokładne podanie miejsca zamieszkania nadawcy i adresata telegramu do nieba o treści następującej: Wodzu Józefie, ratuj, ponieważ przyszły dwie odpowiedzi. Jedna: Tak jest! Druga: Tak toczne/ Do Urzędu Skarbowego Zgodnie z Waszym zaleceniem zająłem się obecnie finansami właścicieli butików. Janosik Telegram do mieszkańców Krakowa (w związku z dewastacją miasta) Przepraszamy, ale tym razem to nie my. Tatarzy Do mojej Ukochanej Królowej Marysieńki Zwyciężyliśmy - stop - jestem w Wiedniu - stop - w obozie przejściowym - stop - zdobycz turecką zabrali Bułgarzy Sobieski Komunikat lekarski Wczoraj po długiej i ciężkiej chorobie spowodowanej atakiem śmiechu zmarł Stańczyk. Dla wszystkich, którzy z powodu tych komunikatów albo innych, bardziej osobistych powodów, też chcieliby zejść z tego świata w sposób nagły, podaję teraz przepis na takie błyskawiczne odejście. Kupujemy paczkę ,,Extra-Mocnych", pół litra czystej i artykuł o postępach reformy. Po zażyciu razem trafia na miejscu. Oskar Lange (1985) List ze wsi Drogi Adamie! Od miesiąca jestem na terenach, zwanych potocznie krainą tysiąca jezior, a to ze względu na dużą ilość zbiorników wodnych, a gdzieniegdzie i akwenów. Mieszkam w małej wiosce liczącej cztery tysiące pięćset mieszkańców i posiadającej różne wydajności z ha, o czym pewnie nie wiedziałeś, operując w naszych rozmowach średnią. Na wsi - jak to na wsi. Słońce wstaje wcześnie wraz z dobytkiem i inwentarzem żywym. Ludzie budzą się i bezpośrednio z łóżek udają się na pola. Tylko im pozazdrościć tej opalenizny. Codziennie chodzę na spacery do pobliskiego lasu. Pierwszego dnia mojego pobytu zrobiłem jeden kilometr, obecnie przechodzę około siedmiu, ale tylko dlatego, że las oddala się w zawrotnym tempie ze względu na plany. Ja sam mieszkam w skromnej chatce o typowo ludowych warunkach bytowania, to znaczy bez wygód i zbytecznego komfortu. Telewizor czarno-biały, meble bez połysku, kuchnia skromna, bez żadnej cepeliady. Ot, po prostu Wyszków z Włocławkiem nad piecem. Jeżeli chodzi o wygódkę, to mamy, ale bez różowych kafelków i baranicy pod nogi. Natomiast wanna, co prawda, wmontowana została w podłogę i obłożona drewnem (prawdziwym!!!), ale jest w kolorze błękitnym, l to mnie irytuje. Wiesz, jak nie znoszę niebieskiego. Tak więc sam widzisz, odpoczywam w prawdziwie wiejskich warunkach. Jeżeli chodzi o wyżywienie, to na śniadanie piję mleko z puszki, bo zdrowsze od kupowanego, a na tutejszym się nie znam, natomiast po wódkę nie muszę chodzić, bo mamy na miejscu i od biedy uchodzi za koniak, w co wierzę, bo tani. Od przedwczoraj poznaję przyrodę. Wyobraź sobie, że krowa daje mleko pełnotłuste, a konie są tu po to, żeby pracować. Dlaczego nikt o tym nie napisze? Onegdaj oprowadzał mnie po polach gospodarz, u którego mieszkam. Opowiadał takie rzeczy, że aż się w głowie nie mieści. Dowiedziałem się, na przykład, że są cztery gatunki zboża oraz kilka odmian ziemniaka, między innymi ,,lrys" i ,,Alma". Czy to nie romantyczne? Aha, żyto rośnie nie tylko na Mazowszu. Na grzyby nie chodzę, bo są trujące i można się nimi otruć na śmierć. Są tu też jadowite żmije jak nad Amazonką i u państwa Gucwińskich, tylko nie wiem, czy przypadkiem chłopi ze mnie nie kpią. Bo sam dużo opowiadałeś na temat dowcipu ludowego. Dowiadywałem się o autentycznych śpiewaków folklorystycznych i wszyscy mówią, że słuchają przede wszystkim Krajewskiego. Czy go nagrać? Romantycznych nocy na wsi nie ma, bo odkąd jest prąd, brak świec, a cóż to za romantyzm bez migocących płomyków, o których pisali nasi ulubieni poeci. Czy chodzę nad jezioro? Odpowiadam, że nie. Bo i po co, kiedy mam wannę. Po nocach nie mogę spać ze względu na dużą ilość żab i czegoś takiego, co "cyta" cyt-cyt. Czy możesz przysłać tranzystor? Jeżeli tak, to razem ze słuchawkami, wtedy będę mógł lepiej odpoczywać. Z pięknej polskiej wsi pozdrowienia przesyła Krzysztof (1978) Planowanie - Słuchajcie - powiedział kierownik-mamy do opracowania plan usług naszego działu. - Nie rozumiemy - odpowiedziały chłopaki. - Ja też - zgodził się kierownik. - A co tam w tym planie jest? - zapytał zastępca. nik. Rubryki - objaśnił go kierownik. To może z czapy? - zaproponował Józek. Nie można. Piszą, że ma być realny - zaoponował kierow- Cholera, to rzeczywiście nie można - powiedziały chłopa- ki. - Nie ma co kląć, trzeba się do pracy wziąć - zażartował kierownik. - A co tam mamy planować? - zainteresował się zastępca. - W pierwszej rubryce: ,,śluby" - przeczytał kierownik. - To pisz pan piętnaście - powiedział zastępca. - A jak będzie dwadzieścia? - zapytał kierownik. - Nie będzie, nie będzie, następne pięć przeniesiemy na drugi rok i jeszcze po rękach nas będą całować-gładko wybrnął zastępca. - Też prawda - powiedziały chłopaki. - Co dalej? - zapytał zastępca. - Dalej to samo, tylko chrzciny. - No to pisz pan, dajmy na to, trzydzieści. - A jak będzie za dużo? A w łóżku pan nie przypilnujesz statystyki. - Nie trzeba pilnować. Za to u nas chwalą - wtrącił się przewodniczący. - A jak będzie za mało? - dopytywał się kierownik. - To my pomożem - zaśmiały się chłopaki. - Co tam jeszcze? - zapytał zastępca. - Cholera - zdziwił się kierownik. - Dlaczego? - zapytały chłopaki. - Pisze:,,usługi w zakresie zgonów" - przeczytał kierownik. - To rzeczywiście, cholera - przytaknął zastępca. - To może by tak rozgryźć problem procentowo? - rzucił Józek. - Nie można. Pisze:,,jednostka miary-sztuka"-odparował kierownik. - To może rocznikiem statystycznym się podeprzeć? - zaproponował przewodniczący. - Co tam rocznik! W roczniku podają ilość na tysiąc sztuk, a nas tu wszystkich jest pięćset. - No, to może podzielić jakoś - podpowiedział Józek. - Sam się podziel - zezłościł się kierownik. - To może po domach się przejść? - proponował Józek. - To nie spis rolny - ofuknął go kierownik - i przyszłego denata po zębach nie poznasz. - To może bym tak teściową-zapalił się zastępca.-Zawsze to jedna sztuka. - A co nam daje jedna sztuka, jak w rubryce pisze:,,uwidaczniać wzrastająco" - martwił się kierownik. Ł - To pisz pan dziesięć - powiedział zastępca. - A jak będzie siedem, to co, nadrobisz pan? - zezłościł się kierownik. - Zorganizuje się parę mordobić i po krzyku-nie speszył się zastępca. - Też prawda - powiedziały chłopaki. - Jak coś, to my pomożem. - Widzicie - rzekł dyrektor, który od dobrej chwili stał w drzwiach - widzicie, obywatelu kierowniku, jakie cuda może zdziałać sprawnie pracujący kolektyw w naszej rzeczywistości. l poszli wszyscy do roboty. (1977) Styczeń leśniczego (pamiętnik 1978 roku) 1.01. Nowy Rok. Obywatel Naczelnik organizuje kulig dla administracji. Wycinamy dwa hektary lasu na ognisko. Zabawa trwa do szóstej rano. Strażacy kończą o dziewiątej. 2.01. Śledztwo w sprawie pożaru. Zeznaje nadleśniczy. 3.01. Śledztwo. Zeznaje Naczelnik. 4.01. Zeznaje Sekretarz. 5.01. Już po śledztwie. Okazało się, że las spłonął z powodu przejeżdżającego pociągu. Maszynista przyznał się do winy. Do informacji własnej: w naszej gminie nie ma kolei. 6.01. Wycinka i zwózka. 7.01. Narada. Nadleśniczy kłóci się z gajowymi o sprawy socjalne. 8.01. Cechowanie. 9.01. Narada. Gajowi stoją przy swoim. 10.01. Planowa trzebież lasu. 11.01. Gajowi dalej przy swoim. 12.01. Trzebież gajowych. 13.01. Dzisiaj duży mróz. Przyjeżdżają na występy artyści scen warszawskich. Humorysta nie śmieszy, striptizerki bardzo. Na sali +4°C. 14.01. Nadleśnictwo jest wizytowane przez okręgową inspekcję. Pan Przewodniczący jest zachwycony stuletnim dębem. Ścinamy go panu Przewodniczącemu na pamiątkę. 15.01. Kontrola zwierzostanu. W jednym stadzie jest dodatkowy jeleń. Dajemy go panu Przewodniczącemu na pamiątkę. Nie przyjmuje i dopytuje się, skąd nadwyżka. 16.01. Liczymy jeszcze raz. Stan się zgadza. Dziś na obiad comber. 17.01. Wycinka i zwózka. 18.01. Imieniny obywatela Naczelnika. Od żony dostał w prezencie domek nad jeziorem. Od nadleśnictwa jezioro. To już trzeci domek w ciągu czterech lat. W ubiegłym roku była przerwa. Otrzymał kwaterunkowe. 19.01. Gminny Ośrodek Kultury chciał sprowadzić "Mazowsze", żeby zaśpiewało sto lat. ,,Mazowsze" odmówiło. Sto lat zaśpiewały dzieci z nowo zamkniętego przedszkola. 20.01. Wycinka i zwózka. 22.01. Wycinka i zwózka. 23.01. Wolna sobota. Wycieczka z pobliskiej szkoły. Młodzież szuka partyzanckich śladów. Opowiadam, jak walczyłem z bronią u nogi. Nie wierzą. Prowadzę do stodoły i pokazuję im, jak wyglądały pancerfausty. 24.01. Przyjeżdża dyrektorka i mówi, że w trakcie wycieczki zaginęło siedmiu chłopców z zastępu Niewidzialnej Ręki. Do informacji własnej: mnie zginęły pancerfausty. 25.01. Znalazły się. 26.01. Przyjechał Naczelnik i powiedział, że ktoś mu w nocy rozpieprzył wszystkie dacze (do informacji własnej). Nie wiem, gdzie się dziękuje Niewidzialnej Ręce. 27.01. Wycinka i zwózka. 28.01. Wycinka i zwózka. 29.01. Trzebież. 30.01. Zwózka. 31.01. W gminie robią podsumowanie miesiąca. Ja nie idę, bo jestem w lesie. Do informacji własnej: w naszej gminie nie ma już lasu. (1978) Skarga kinooperatora Ja, niżej podpisany Zenobiusz Starski, kinooperator kina ,,Błysk ekranu", odpowiadam na zalecenia pokontrolne, które są niesprawiedliwe co do instytucji, jak również i mojej osoby. Owszem, byłem na służbie w stanie alkoholowym, a to z tego powodu, że przepiwszy tysiąc złotych społecznych pieniędzy, przestraszyłem się i z tej rozpaczy dołożyłem jeszcze tysiąc dwieście, ale z otrzymanej od Obywatela Kierownika nagrody kasę pokryłem. Prawdą jest, że powiedziałem, że wolałbym wyświetlać filmy pornograficzne niż społeczno-obyczajowe, ale nie wiedziałem wówczas, że filmy społeczne też obnażają. Z tego powodu pijaństwo biorę na siebie, ale świństwa robił kierownik. Co do świństw jestem czysty jak soczewka. Kierownik znany jest z tego, że ocenia filmy bez jednostki nadrzędnej, co krzywdzi ludzi, bo nie wiedzą, kogo słuchać, a przez to widownia czasem fermentuje. A to nie jest słuszne, bo społeczeństwo to nie wino, żeby fermentowało. Kasjerka natomiast powiedziała, że nasze filmy to wyrzucanie pieniędzy w błoto, zarówno na produkcję, jak i na bilety, i to takim tonem, że ażem się zagotował w środku. A przecież ja nie jestem czajnik, żebym wrzał. Co do profilaktyki w zakresie widza podczas dekady filmu polskiego, to mogę sprawiedliwie zaświadczyć, że kierownik ludzi do dekady zachęcał. Raz, że wzywał na posterunek celem odbycia pogadanki o filmie przy pomocy komendanta. A także zaczepiał ludzi na ulicy, co mu się odbiło na zdrowiu przez złamane żebro. Natomiast nieprawdą jest, że psem szczuł, bo pies był głupi i się łasił, a kierownik nie umiał temu zaradzić. Jeżeli chodzi o f ii my z tak zwanej strefy dolarowej, to zgodnie z instrukcją odpowiadam, że nie idą i na każdej projekcji są wolne rzędy. Też zgodnie z instrukcją. W związku z tym, zgodnie z instrukcją, postulujemy o filmy z innej strefy, a najlepiej to funta szterlinga. l żeby to były kryminały, bo ludzie kochają patrzeć na agonię. Obojętnie czyją, byleby była. Jeżeli chodzi o to, czy kierownik kradnie, to tego ja nie wiem, ale wtedy, co go milicja przed kinem złapała, jak bilety sprzedawał, to on był konik społeczny gromadzący fundusze na filmy ambitne. Bo jak sam pan inspektor powiedział: "Na niektóre filmy miejsca muszą być wykupione". Co kierownik skomentował, że jest to robienie ludzi w balona, a przecież społeczeństwo to nie powietrze, żeby w nie dmuchać. Jeżeli chodzi o zabezpieczenie przedświąteczne, to zgodnie z życzeniem rzuciliśmy na rynek o sześćset sześćdziesiąt biletów więcej, żeby można było dostać bez kolejki, ale ludzie nie przyszli, bo zgodnie z pismem kino było w tym dniu nieczynne. Natomiast co do przedsprzedaży biletów, to chcemy wprowadzić następujące udogodnienia: a/ przedpłaty, b/ talony. Z tym że ludzie i tak wolą telewizję, bo w kinie nie ma tyle do śmiechu. Rozważaliśmy też sprzedaż ratalną, ale z tym nie ma co się śpieszyć. Kierownik powiedział, że nie ma co ludzi drażnić, a przecież społeczeństwo to nie ZOO, co siedzi w klatkach. Jeżeli chodzi o akcje filmowe, to wyświetliliśmy dwa cykle wymyślone przez kolektyw. Pierwszy - ,,Popiół i czasami diament w kinematografii polskiej", drugi - ,,Zmory na naszych ekranach", co niejako było kontynuacją pierwszego, l o tych cyklach kierownik powiedział, że jest to robienie ludzi na szaro, a przecież społeczeństwo to nie farba, żeby nim tak chlapać. Na zakończenie chciałbym poinformować, że nasza komórka ostro protestuje w związku ze słowami pana inspektora, że u nas jest burdel, bo przecież kino to nie jest żaden dom publiczny. A nasz kierownik powiedział, że takie kontrole to jest pogrywanie z ludźmi w bambuko. l tego właśnie słowa, panie inspektorze, nie rozumiem. (1979) Bibliotekarz Od dawna mówiono, że na terenie naszego województwa mieszka człowiek niebywałej zacności, działacz, a zarazem twórca bibliotekarstwa - obywatel D. Spotkałem go na centralnej uliczce miejscowości S. i rozpocząłem pierwszy mój wywiad z tym jakże ciekawym twórcą kultury. - Proszę pana, idąc dzisiaj po waszym mieście widziałem ludzi wszędzie czytających. Na przystankach. W autobusach. W kolejkach. W parkach. Jednym słowem - wszędzie. Niech pan powie, dlaczego tak jest? - Mamy co czytać - odpowiedział krótko. - Właśnie. Znając wiedzę bibliotekarzy na ten temat, mam do pana następujące pytanie: co może pan opowiedzieć o pracy z książką? - Panie redaktorze, najpierw drwal ścina drzewo na papierówkę. - To wiemy. Ale co dalej? - Dalej to traktor wiezie tę papierówkę do tartaku. - To też wiemy. Nam chodzi o pana pracę z książką. Tu, w mieście. - Tu w mieście to bardzo ciężko pracuję z książką. Najpierw ją muszę przynieść z księgarni. Dawniej to żem rowerem woził, ale mi się zębatka ułamała i łańcuch spada, a jak łańcuch spada., to zaczepuje o spodnie, i wtedy... rozumie pan? - Tak, rozumiem - odpowiedziałem spokojnie - ale nam chodzi o pana pracę tu... wśród książek. Na posterunku, że tak powiem. - Tu na posterunku to też ciężko pracuję, bo jak już, na przykład, przywiozę tę książkę, to muszę wtedy te spodnie zacerować, bo mi ta zębatka tak je kanceruje... - To wszystko już wiemy - przerwałem - i bardzo panu współczujemy. Zapytam inaczej: Co dla pana jest najważniejsze w książce? - Okładka. " - Dlaczego? - Bo jak jest twarda - ożywił się - to pół biedy, ale jak jest miękka, to trzeba tekturkę podłożyć, żeby się n[e wichrowała, albo papierem obłożyć, jeśli jest sztywny. - Ale przecież pan nie tylko okłada te książki? - Oczywiście - zgodził się ze mną. - Jak się, dajmy na to, tekturka rozmoczy i szwy na rozdziałach puszczą, to noszę te książki do introligatora, który je, proszę pana redaktora, klei klejem butaprenem. - W mojej rozmowie nie o butapren chodzi. - Proszę pana, próbowaliśmy gumą arabską, ale guma się rozsycha, a sama dratwa nie pomoże. To co mi pan wmawia, że butapren niedobry. - Dobrze - zgodziłem się zrezygnowany. - Dobrze. Zgadzam się, że klej jest w książce najważniejszy. Ale książka sama w sobie stanowi przecież integralną cząstkę naszej kultury narodowej i chodzi mi w tym wywiadzie o tak zwane elementy spójne. Namyślał się długą chwilę. - Więc jeżeli chodzi o elementy spójne, to może być jeszcze klajster, ale klajster lepi kartki, tak że butapren jednak jest lepszy. - l w porządku - przytaknąłem. - Co pan w swej pracy lubi najbardziej? - Pożyczać - odpowiedział węzłowato. - Ale na mały procent - zastrzegł się. - A w bibliotece od ilu lat pan pracuje? - Od samego początku. - l co zmieniło się przez te lata? - Dużo się zmieniło - odpowiedział. - Klimat się przede wszystkim zmienił. Już trzeci rok suchy, a to dobrze wpływa na książki. Płace się zmieniły, tak że teraz dużo pracuję społecznie. - A jakie nowe metody pracy z książką? - Jeżeli chodzi o nowe metody - zaczął po swojemu monotonnym głosem - to teraz, na przykład, obkładamy książki plastykiem i zaprasowujemy żelazkiem, a l bo zszywamy zszywaczem, ale to tylko wtedy, jak prądu nie ma. - A nowe metody pracy z ludźmi? - Do nowych metod pracy z ludźmi to można obecnie zaliczyć pobieranie odcisków palców i kolegia karne. - A plany na przyszłość? - W planie na przyszłość to mamy jeszcze komornika, ale sądzimy, że kolegia powinny wystarczyć. - Jakimi działami dysponuje wasza biblioteka? - zszedłem z książek na ziemię. - Mam trzy - odpowiedział z błyskiem w oku. - Czytelnia, wypożyczalnia i administracja. Z tym że administracja trochę przeszkadza, więc chyba zlikwidujemy czytelnię i będzie zgoda. - A co ludzie najchętniej czytają? - Książki, panie redaktorze - odpowiedział ironicznie. - Co pan, nie wie? - A ilu macie czytelników? - nie zauważyłem złośliwości. - To się waha, panie redaktorze, to się waha. Z reguły trzech, w porywach do siedmiu. - A dlaczego tak mało? - Bo ludzie nie mają zaufania do książek. - A czy mógłby pan podać jakiś pierwszy z brzegu przykład ? - Pierwszy czy z Brzegu? - uściślił. - Bo w Brzegach mamy filię naszej placówki. Czułem, jak uchodzi ze mnie powietrze. - Niech będzie z Brzegu - zgodziłem się. - Jak działkowicze poprosili o książki z zakresu ogrodnictwa, to dostali dwie. Pierwsza to ,,Zbiór i suszenie herbaty w socjalistycznym Wietnamie", a druga ,,Uprawa ananasów". - l co? - l nic. Nie przyjęła się. Tak że ludzie nie mają zaufania do książek. - A skąd się bierze u pana taka znajomość, tak rozległa wiedza techniczna na temat bibliotekarstwa? - zapytałem. - Bo jestem dyrektorem administracyjnym. - W takim razie, czego panu życzyć? - Awansu na naczelnego, l żeby mi szwagier przywiózł zębatkę z NRD, bo mam niemiecki rower. Wyjeżdżałem z tą myślą, że go już nie spotkam. (1979) Wojna prawie trzydziestoletnia Rozdział l Początek Wojna trwała od niepamiętnych czasów. Może nawet nie tyle od niepamiętnych, co od momentu, kiedy powaśniły się rodziny Polczuków i Szymoniuków. Nie było świąt, żeby się krew onych rodzin nie lała. l żeby to była wojna konwencjonalna. Gdzież tam! Kosy od chwili, jak wieś snopowiązałki otrzymała, poszły w zapomnienie. Raz, że tępe i zardzewiałe, nie nadawały się na broń skutecznego rażenia, a dwa, że ostatni z tych, co kosy na sztorc stawiać potrafili, już dwanaście lat temu zeszli z tego świata. A była to śmierć dziwna. Kosa, jak broń każda, która raz w roku sama strzela, raz w roku zacina do krwi i nie ma siły, żeby nie zacięła, l tak też było w tym tragicznym wypadku, gdy dwie naraz kosy dwóch zwaśnionych rodów spadły z powały i zacięły mistrzów sztorcowania nad wyraz skutecznie. Wielka była rozpacz Polczuków i Szymoniuków, gdyż działania militarne trzeba było zawiesić na czas jakiś. A to z powodu, że i sztachet z płotów nie używano, bo wieś od momentu, gdy konkurs wygrała, ogrodzona była jeno siatką drucianą, a gdzieniegdzie to i drutem kolczastym skutecznie przed złoczyńcą broniącym. Pół roku w spokoju minęło. Niby nic się nie działo, a coś się działo. Nocami huk po lasach pobliskich się rozlegał, a czasem to i przedmioty straszne na kształt błyskawic przelatywały nad zagrodami. Wieś narzekać zaczęła, że pewnikiem zły tak lata nad chałupami i nieszczęścia przynosi, bo i nieszczęść tego roku było sporo. Do największych zaliczono to, że Matusiakom pięcioraczki się powiły, przez co gmina pod opiekę ich wzięła, dając ulgi wszelakie. Poczyniło to zawiść wśród sąsiadów ulg takowych nie posiadających, którzy pięcioraczki takoż na gwałt powić chcieli. A widoku na żłobek jak nie było, tak i nie było. Drugim nieszczęściem okrutnym było to, że u Aleksand-rowiczów kury złote jaja znosić zaczęły, co było nieszczęściem wielkim, bo skup miejscowy przyjmował tylko świeże i z żółtkiem, a,,Jubiler" nie mógł przyjmować, bo próby państwowej na tych jajach nie było, co oznaczać mogło, że owo złoto z nielegalnego niosu pochodzi. Z rozpaczy wielkiej Aleksandrowicz kury owe zjadł, l co najdziwniejsze, rosół okazał się świeży. Rozdział II Wojna niekonwencjonalna Dni mijały w spokoju i senności, że jeno spać na przyzbie albo i społeczne odrabiać z nudów, gdy nagle ni stąd, ni zowąd nadszedł dzień ostateczny. 19 maja wieczorem, gdy wieś cała jak zwykle przy chałupie sołtysa się zebrała, by omówić sytuację międzynarodową w dzienniku zasłyszaną-co było rytuałem codziennym od lat nie zmienianym - od strony Polczuków błysk i huk ogromny wszystkich doszedł i przedmiot kacze jajo przypominający przeleciał nad centrum, kierując się na chałupę wroga odwiecznego. Larum wśród zgromadzonych się rozległo, że Szymoniuków na tym świecie już nie będzie, gdy trafem niezrozumiałym w zagrodzie tychże wrota koliste - na dachu zamocowane - otworzywszy się, cygaro wielgachne na spotkanie owego jaja wypuściły i rozbiły je na wysokościach, a szczątki onych dziwolągów, wirując, na rzepak padały, który miał być piękny tego roku. l tak oto w naszej wsi wojna rakietowa niedalekiego zasięgu na dobre się rozpoczęła, choć nikt nie przewidywał wtedy, że najgorsze jeszcze przyjdzie. Za tydzień od wydarzenia opisanego już od rana samego rakiety śmigać po niebie zaczęły z gwizdem i chrzęstem takim, że jeno kulić się ze strachu. A rakiety one różne: i małe, i wielkie, i wielofunkcyjne, a w ilości takiej, że aż dziw ogarniał, że przez pół roku tyle tego wyprodukować można. Chociaż sprawiedliwości cześć oddając, to kadry owe rodziny nadzwyczaj wykwalifikowane posiadały. Wszyscy synowie technika mechanizacji pokończyli z wyróżnieniami wszelkimi, a do roboty politechnicznej to aż im się oczy w przeszłości świeciły. A wieś nie znała już dnia i godziny, bo rakiety chałupniczo wyrabiane na precyzji szwankowały, spustoszenie ogromne po zagrodach czyniąc. Ludzie bronić się nie umieli, bo zbrojenia tempo miały przeogromne, coraz to nowsze rodzaje broni ujawniające. Wszyscy rozbrojenia się gromko domagali, gdy sołtysowy wywiad doniósł, że Szymoniuk bombę atomową chałupniczym sposobem montuje, a Polczuk wszystkie chemikalia w GS-ie wykupił, żeby broń chemiczną przysposobić, w rażeniu skuteczniejszą, bo rakiety, o których mowa była, szkody wojującym nie wyrządzały, o systemy obronne się rozbijając. A wieś straty coraz większe miała. Rozdział III Narada Sołtys zwołał mieszkańców najstarszych i najmądrzejszych, żeby radzić, jak tu wojnie kres położyć. Rada debatowała dwa dni. Trzeciego najstarszy i najmądrzejszy wstał i powiedział: - Jak nie pójdziem na piwo, to i nic nie wymyślim. Rozdział IV Spotkanie W sklepie stała rada, czekając na dostawę pełnego jasnego z browaru w Braniewie, gdy pojawił się Szymoniuk Józef, a zaraz za nim Arkadiusz Polczuk, którzy również gardła po bitwie przepłukać chcieli. Obaj nienawiścią potworną do siebie pałali. Nim rada słowo zdążyła powiedzieć, Polczuk na Szymoniuka pistolet maszynowy na kwas solny wyciągnął i oddał serię okrutną, lady sklepowe w mgnieniu oka w stan ciekły zmieniając. Odwet Józefa jeszcze straszniejszy był, a i szkody ogrom-niejsze, bo Józef, zza pazuchy wyciągnąwszy pistolet niewielki, ale laserowy, pociągnął po półkach nieopatrznie i o alkohol strumieniem ognia zawadził, a ten wyparował w mgnieniu oka co do kropli, Radę Najwyższą o suchym pysku aż do następnej dostawy zostawiając. l wtedy do bojowników onych podszedł sołtys i dał im w mordę. Rozdział V Narada II Sołtys, który wielkim smakoszem napojów był, a zapasów żadnych przed zdarzeniem opisanym nie poczynił, zdenerwował się, choć władzy nie przystoi, i powiedział tak: - Kurwa mać! To była bitwa przedostatnia. l zebranie nadzwyczajne na następny dzień zwołał, umyślnych po chałupach rozsyłając. Zebranie rozpoczęło się po obrządku, kiedy czas jest na pogaduszki i na plotki, by nie narazić swojej i narodowej gospodarki, co we wsi zawsze stało na przedzie. Najpierw sołtys przemówił, straty wyliczając poniesione na wojnie i narzekając na nieporządki, jakie we wsi zapanowały od czasu pierwszego odpalenia, l fakt to był bezsporny, bo chłopi nic nie robili, jeno z wiadrami na gontach siedzieli, chałupy przed .pożarem zabezpieczając, albo schrony atomowe pod obejściami budowali. Kobiety też plotkowały jeno w maskach gazowych, co nie jest zajęciem łatwym i spokojnym. Roboty polowe szły ślamazarnie, gdyż tresurę koni każdy prowadzić musiał, bo nie wiadomo, kiedy paść przyjdzie, głowę przed głowicą chowając. A koni szkoda było, bo i dewiz przysparzały, i ukochane były przez to nad miarę. Na zakończenie sołtys powiedział: - Nic nam nie pozostało, tylko zrobić tak i tak. Rozdział VI Tajemnica Ze względu na dobro wsi decyzji sołtysowej nie będziemy rozgłaszać, bo wiadomo, że zawsze się jakiś donosiciel znajdzie. Rozdział VII Prawie koniec Ktokolwiek przez wieś przejeżdżał owej soboty, nadziwić się nie mógł, że młodzież świetlicę w tempie zawrotnym grodzi, sztachety montując. A powód ku temu był. Rozdział VIII Powód "Rada wsi uprzejmie zawiadamia wszystkich amatorów tańca, że 16-go bieżącego miesiąca odbędzie się w miejscowej świetlicy zabawa taneczna. Gra orkiestra doborowa. Bufet obficie zaopatrzony. Życzymy przyjemnej zabawy". Rozdział IX Zabawa Na zabawę przyszła cała wieś, gdyż orkiestra grała taka, co to i,,Pszczółkę Maję" zagra, i oberka przyrżnie, choć sprawiedliwości trzeba cześć oddać, że najbardziej się ludziom bufet podobał. Około 23-ciej czasu miejscowego przycichło wszystko, bo warkot przeraźliwy się rozległ, muzykę nawet zagłuszając. To Polczuki i Szymoniuki pancerkami pod świetlicę zajechały: im się również rozrywka należała. Na sali nikt jednak broni nie miał, bo takową warta uważnie przy wejściu odbierała, a trzeba powiedzieć, że samych kastetów było ze czterdzieści. Zrewidowano też rodziny owe i tańce zaczęły się na nowo i na całego. Północ już dochodziła, gdy sołtys zza kaloryfera wyskoczył i krzyknął: - Małpy!!! Co było przekleństwem nie mającym równego we wsi, obrażało wszystkich i do bójki powszechnej prowokowało. Polczukowie zwrócili się do ojca: - Ociec! Prać?! Szymoniukowie zwrócili się do ojca: - Ociec! Prać?! Ojcowie zwrócili się do sołtysa: - Co to?! Na gołe pięści mamy się bić w dobie powszechnej politechnizacji?! A sołtys powiedział: - A od czego są sztachety, do cholery, którymi wieś się biła z dziada pradziada?! To był właśnie pomysł sołtysa. l pierwszy raz od wielu lat wieś się wykrwawiła po ludzku. Rozdział X Epilog W tydzień później rodziny Szymoniuków i Polczuków wróciły do broni konwencjonalnej. W dwa tygodnie nastąpiło powszechne rozbrojenie i nawet była propozycja, żeby prom kosmiczny z pozostałych rakiet zmontować, ale zabrakło akurat uszczelek fi-6 i sprawa upadła. W miesiąc później w gazetach ukazało się ogłoszenie: ,,Z powodu zmiany ogrodzenia mieszkańcy wsi K. odstąpią tanio 36 tysięcy metrów bieżących siatki Sołtys". Bo jak to on później pięknie ujął: - Może my teraz i powrócilim do zadupia, ale za to do zadupia z tradycjami. (1979) Lodówką 2006 Był rok 2006. Na Ziemi w okolicach Sulejówka lądowały rakiety kosmitów z planety Sigma, wchodzącej w skład układu Wera. Cel: pomóc Ziemianom. Idea ta nie miała jednak większego sensu, ponieważ w roku 2006 Ziemianie pomogli sobie sami. Nie istniały już żadne uprzedzenia rasowe, semickie i antysemickie. Muzułmanie nie mieli uprzedzeń do chrześcijan, chrześcijanie do ateistów, a ateiści do Darwina, że ich skazał na ateizm. Jednym słowem, na Ziemi trwał od roku 2005 upragniony pokój zaprowadzony za pomocą pięćdziesięciu ośmiu tysięcy pocisków nuklearnych wystrzelonych jednego dnia przez wszystkich, którzy je posiadali. Była to salwa na wiwat związana z podpisaniem dokumentów głoszących powszechne rozbrojenie. Tu informacja dla historyków wojskowych: państwa nie posiadające broni jądrowej nie zdążyły walczyć o pokój. Nie było na Ziemi nic z wyjątkiem ogromnej lodówki leżącej w okolicach jednego kilometra od leja po Sulejówku. Chłodziarka ta miała tysiąc sześćset litrów pojemności, zamrażalnik pięćsetlitrowy i pojemnik na sto jaj. Była to lodówka na miarę XXI wieku. Po skomplikowanej operacji otwierania drzwi, pokładowe łaziki kosmicznego pojazdu znalazły w szufladce na konserwy list. List adresowany byt do ludzi. Komputer szóstej generacji przełożył treść pisma w 0,000006 sekundy. Była ona następująca: Ludzie ! Ja, Monika Żeteczko-Głuszcz, i mąż mój Stefan Głuszcz w sierpniu 1981 roku otrzymaliśmy kredyt dla młodych małżeństw w wysokości stu pięćdziesięciu tysięcy złotych. Wcześ niej, jesienią roku osiemdziesiątego, dostaliśmy mieszkanie M-3 jako rozwojowe. Kuchnię mieliśmy o powierzchni jedenastu metrów kwadratowych, od południowej strony, na parterze. W lato jest za ciepło, a w zimę za nisko. Postanowiliśmy kupić lodówkę, która w upały mrozi, a w mrozy nikt nam jej z parapetu nie zabierze, jak to już miało miejsce. W roku 1982 zapisaliśmy się do kolejki z numerem 46252. Posuwaliśmy się o dwadzieścia sześć miejsc tygodniowo, według listy uaktualnianej dostawami lodówek i liczbą zgonów. W roku 1986 kolejka przesunęła się dodatkowo o osiem miejsc z powodu decyzji dwóch rodzin, że wybierają się do krajów, w których chłodziarki stoją bezkarnie. W 1989 wprowadziliśmy, aby usprawnić stanie, legitymacje służbowe: zdjęcie jak do paszportu, okładka sztywna, zielona, w kolorze nadziei. Nasza była z numerem 27836. W roku 1991 powołaliśmy Stowarzyszenie Chcących Chłodzić, w skrócie SCHCH, bez zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej, z zezwoleniem na działalność kulturalną. Pierwszy występ Kapeli Podwórkowej 16 maja 1991, potem koncert ,,Mazowsza", którego dwóch członków było zrzeszonych. W roku 1993 mąż mój, Stefan Głuszcz, został wiceprezesem z urzędu. Regulamin mówił, że stojący od numeru 10000 do numeru 10010 przez najbliższe pięć tysięcy chłodziarek stanowią zarząd, z Prezydium na czele. 9 listopada 1994 zmarł na posterunku prezes (dostał zawału na wiadomość, że wujek, który zszedł tydzień przedtem, zapisał mu lodówkę w spadku). Pogrzeb odbył się na koszt SCHCH, do trumny włożyliśmy miniaturowy model ,,Polaru" z wygrawerowanym napisem ,,Jaś nie doczekał". W 1996 roku kolejkę wraz ze sklepem przeniesiono na ulicę Sióstr Miłosierdzia, w związku z czym cofnęliśmy się do numeru 26831 z powodu podobnego stowarzyszenia, założonego na tej ulicy, pod nazwą Stojących za Chłodem. Stefan utracił funkcję wiceprezesa. W roku 1997 w wyniku negocjacji powstało zrzeszenie staczy połączonych stowarzyszeń SCHCH i SCH pod nazwą "Nasz lód". Obchody roku dwutysięcznego świętowaliśmy na pozycji 11111. Był szampan i okolicznościowe przemówienie wicepremiera. Mówił, że jak znajdzie trochę czasu, to postoi z nami. Wzruszająca pointa przemówienia. 19 kwietnia 2001 roku zaproszono nas na wystawę Myśli Technicznej pod nazwą Lodówki XXI Wieku, gdzie mogliśmy się przekonać, że nie stoimy na darmo, co jeszcze bardziej zwarło nasze szeregi. W 2002 roku odbył się ślub Joasi (numer 8231) z panem Karolem (numer 19386). Twierdzono, że miłość ta ma podłoże materialne: różnica jedenastu tysięcy numerów. W roku 2004 byliśmy na liście w pierwszej dziesiątce, l wtedy to właśnie podjęto decyzję, że w związku z XXI wiekiem zaprzestaje się produkcji lodówek o pojemności do pięciuset litrów. Chłodziarka, którą otrzymaliśmy, nie mieści się w kuchni. Nasza rozpacz jest ogromna. Zmarnowaliśmy nasze życie i nie mamy już czego szukać na tym świecie. Bez sensu był ten cały "Nasz lód". Żegnajcie! My się zamrażamy! Monika i Stefan Głuszczowie. Po przewiezieniu do laboratorium kosmicznego zainstalowanego w okolicach śladu po Miłosnej Monika i Stefan Głuszczowie w ciągu piętnastu minut stanęli na nogi. Świat ruszył od początku. (1981) Dyskretny urok reglamentacji Nazywałem się kiedyś Krzysztof Daukszewicz. Obecnie się nie nazywam, bo nie żyję. Zmarłem tragicznie 1 czerwca 1982 roku, ale nie mogę być pochowany, ponieważ morderca zabrał mój portfel z kartkami i nie otrzymam świadectwa zgonu, dopóki nie rozliczę się z Urzędem. Osobiście. Za karę mam straszyć ludzi do końca reglamentacji. Taki mi czyściec administracja wyznaczyła. Wesoło, nieprawdaż? Rodzinie też. Chciała mnie pochować, ale się nie udało. Biblioteka się nie zgodziła. Nie oddałem dwóch kryminałów, a czytelnicy chcą je czytać, bo nie mają wrażeń, od kiedy im się życie znormalizowało. Wydział Zdrowia też zaoponował. Nie mogę spocząć bez świadectwa szczepienia przeciwko wściekliźnie, bo zachodzi obawa, że z tego wszystkiego mogę pogryźć kogoś z Alei Zasłużonych. Ciotka chciała mnie przez ,,Orbis" pochować, bo ten się ogłaszał, że ma wolne kwatery w Złotych Piaskach. "Orbis" się zgodził, ale tylko na dwa tygodnie, za sześćdziesiąt tysięcy złotych, plus wymiana. Nie wiedziano w tym przypadku, na kogo. Choć, jak to u nas mówią, gość w dom, Bóg w dom. Ciotka miała więcej szczęścia: dostała zawału, mając kartki w sejfie. W testamencie napisała, że zabiera ze sobą to, co najcenniejsze... Zostaliśmy bez wołowego z kością z możliwością zamiany na podroby. Cześć ich pamięci! Szwagier chciał mnie ubrać na tę ostatnią drogę. Niestety, czarne garnitury przeznaczone były tylko na śluby. To wziął pomarańczowe. Jeden dla kolegi drogowca, któremu służbowy nie przysługiwał, a drugi dla syna. Szwagier mieszkał koło stacji, a w pomarańczowym to się synek może nawet podkładami bawić. Maszynista takie dziecko szybciej niż semafor zobaczy. Syn szwagra, Zenobiusz, to w chwili obecnej najbogatsze dziecko w rodzinie, bo oprócz wdzianka ma jeszcze sześć ton "Bebiko" na strychu. Stryjek matematyk wyliczył, że zupa mleczna skończy mu się na przełomie roku 2016 i 2017. Wszyscy życzymy mu smacznego. Białą koszulę to mi wujek jeszcze przed śmiercią pożyczył, przed wyjazdem na sympozjum do Paryża. Wczoraj przyszedł list z policji francuskiej. Donoszą (policja francuska też donosi), że wuj zginął z ręki kloszarda. Wmawiał mu, że za kartki, które ma w portfelu, tamten może kupić wino i mięso. (Uwaga dla turystów: najważniejsze kartki we Francji nazywają się franki). W kieszeni wuja znaleziono list do mera Paryża następującej treści:,,Jeżeli umrę bez kartek, to pochowajcie mnie na obczyźnie, a ponieważ byłem wzorcem dla całej rodziny, to najlepiej w Sevres pod Paryżem. Niech leży wzorzec obok wzorca". Z braku miejsca pod miarką pochowano wuja pod metrem. Przetacza się nad nim cała ludzkość. W tym jest jednak coś pięknego. Wracając do mnie. Trumnę Wydział Finansowy zaliczył do towarów luksusowych. Postanowiono więc pochować mnie w garnuszku, ale nie mogłem się w proch obrócić, ponieważ administracji urna się z czym innym kojarzyła. Po kilku naradach wyrażono zgodę, ale pod warunkiem, że się na urnie napisze "Trzy razy tak". Ktoś kiedyś powiedział, że z jednego względu opłaca się żyć w tych naszych zwariowanych czasach, choćby z takiego, że jak człowiek umiera, to mu nie żal. Gdybym go dzisiaj spotkał, tobym powiedział: "To spróbuj u nas, cwaniaczku". Zresztą, jak tu schodzić z tego świata, kiedy do obejrzenia zostało jeszcze tyle czeskich komedii. W każdym bądź razie moja nieutulona w żalu rodzina postawiła nagrobek przed cmentarzem. Wyryła na nim napis następujący: Przechodniu, w tym miejscu będzie leżał Krzysztof Dauk- szewicz. Zmarł wijąc się ze śmiechu 1 czerwca 1982 roku. Nie może być pochowany, bo skręca go do tej pory. Ktokolwiek spotka umarłego, proszę zawiadomić najbliższy punkt spirytystyczny lub inny, najchętniej zmonopolizowany. (1982) Kronika 100-lecia istnienia jednostki Dnia dzisiejszego, 15 lipca Anno Domini 1883, Hrabia Zygmunt Kostrzewa Rastawicki założył straż ogniową. Żeby się wprawić, spalilim mu stogi. 1885 Dostalim nowe mundury. Nic nie palim, nic nie gasim, tylko paradujem. 1890 Wybuchł pierwszy pożar. Zanim się przebralim w gorsze, już było po wszystkim. 1894 Spalilim hrabiowski dwór, bo ktoś powiedział, że teraz taka moda idzie. 1895 Odbudowujem dwór, bo nijak żyć bez pana. 1900 Ten zabór nam się nie podoba. Konspirujem, jak wymienić cara na cysorza. 1903 29 kwiecień. Mamy święto. Najjaśniejszy Hrabia wraca z Monte Karolo. Od rana czekamy całom drużynom na rogatkach. 1903 30 kwiecień. Przyjechał. Wczoraj. Ale z drugiej strony. Przegrał nas i wieś. Wysłalim bojówkę, bo jak chłop nie ma się komu kłaniać, to zły. 1903 1 Maj. Przyjechała policja i rozwiązała nam drużynę. Nienawidzim jej za to. Wy jeszcze ten 1 maj popamiętała. Burżuje. 1910 Wypuścili nas z twierdzy. Dojrzewa w nas świadomość klasowa. Idziem na wódkę. 1914 Wczoraj na zabawie w Zagajewie ubili jakiegoś ważnego. Ale żeby przez to wojnę światową zaczynać, to też jest głupota. 1915 Wojna. Przyśli Austryjaki i zabrali nam konie. Konspirujem, jak wymienić cysorza na cara. 1918 Wojna. Przyśli Niemce i zabrali nam krowy. To spalilim łąki, żeby Ruskie nie zabrali nam siana. Konspirujem bez motywacji. 1918 Dziedzic odbudowuje niepodległą jednostkę. Niech no tylko zasieje, to zaraz mu zrobim parcelację. 1920 Zrobilim. Komendant dostał siedem lat, a my po pięć. Burżuj nigdy chłopa nie zrozumie. Policja to świnie. 1923 Wychodzim na wolność podzielone politycznie. Komendant je tera endek, motopompiarz pepesiak, a my som za tolerancjom. Ale oni nas nie słuchajom. 1924 Dalej nas nie słuchajom. 1925 Podpalilim im obory. Niech się uczom szanować cudze poglądy. 1931 Wychodzim na wolność. Endeki to kapusie. 1935 Ustatkowalim się. 1940 Całom drużynom idziem do lasu. 1948 Całom drużynom wychodzim z lasu. 1950 Całom drużynom wychodzim na wolność. Bo okazało się, że las był ten sam, tylko zrzuty inne. 1954 Kwiecień. Przyjechali z powiatówki i mówią, żeby założyć drużynę. 1954 Maj. Przyjechali znowu. Mówią, że mówią po dobroci. 1955 Maj. Przyjechali we dwie ciężarówki. Cała wieś zgłosiła się do drużyny. 1958 Też będziem szli nową drogą, Wiesławie. 1958 Drużyna się umacnia. Wyrzucilim inteligentów. 1959 Komendant idzie do szkoły. Będzie komu podpisywać rozkazy. 1960 Komendant nie zdał. Przyjmujem inteligentów. 1988 Nauczylim się czytać i teraz wiemy, że Murzynek Bambo to nasz koleżka i że Jasienica to paszkwilant. 1970 Pomożemy. 1975 Nie mamy komendanta powiatowego. Komendant nie ma powiatu. 1975 Reforma administracyjna. Jesteśmy w województwie warszawskim. 1975 Lipiec. Reforma. Jesteśmy w województwie ciechanowskim. 1975 Sierpień. Reforma. Tera w płockim. 1978 Wchodzim w etap propagandy sukcesu. Nic nie gasim, żeby nie było informacji, że się pali. 1980 Sierpień... (Ustawa z dnia 31.07.81 o Kontroli Publikacji i Widowisk art. 2, pkt. 1-10). 1981 Wchodzim w etap propagandy klęski. Nic nie gasim, żeby była informacja, że się pali. 1982 Wybory komendanta. Mamy dwóch kandydatów. Jeden chce gasić, drugi zapobiegać. My nie mamy sprzętu. 1983 100-lecie istnienia Jednostki. Ale ze strażom tera kiepsko. Pożary to może i bywają, tylko że my chodzim trochę zgaszone. fł983; Kołowrotek Panie redaktorze! Na łamach Waszego pisma ukazałsię list Obywatela, którego nie będę wymieniał z nazwiska, ponieważ prokurator nie miał go jeszcze okazji osądzić, a który donosi, że kołowrotki wędkarskie naszej produkcji, a szczególnie kabłąki, są robione z lichego materiału. Biorąc pod uwagę fakt, że kabłąk jest kręgosłupem kołowrotka, nie pozostaje mi nic innego, jak stwierdzić, że jest to kolejny atak ideologiczny wymierzony w jeszcze jeden z naszych kręgosłupów. Przedsiębiorstwo, którego jestem reprezentantem, przeprowadziło wywiad z Obywatelami posiadającymi podobny sprzęt, l co się okazało? Otóż, Obywatel Daukszewicz, bo to on właśnie jest autorem tego niewątpliwie inspirowanego listu, posiada ciekawą przeszłość. Przytoczę kilka faktów: Już w wieku sześciu lat zostaje przyłapany na kradzieży jabłek w sadzie byłego Przewodniczącego Powiatowej Rady, za co otrzymał naganę samorządu Przedszkola Nr 6, po uprzednim złożeniu samokrytyki i zadeklarowaniu ojca do ZMP. W szkole podstawowej odmówił przynależności do Polskiego Czerwonego Krzyża, uczęszczając jednocześnie na lekcje religii, gdzie krzyż mu nie przeszkadzał. Dodatkowo wybrał jako hobby kółko historyczne, na którym dwukrotnie interesował się mapą sprzed września 1939 roku. Jednocześnie ojciec jego, jako jedyny w województwie, w latach 1949-1950 uczył się języka niemieckiego, za co został, co prawda, potem zrehabilitowany, ale z tego się bierze sentyment jego syna w/w Daukszewicza do odwetystów zachod- nioniemieckich. Świadczy o tym fakt, że trzykrotnie jeździł z wycieczką ,,Gromady" do Kętrzyna, gdzie - jak wiadomo -znajduje się kwatera Hitlera, i tyleż samo trafiał do Malborka, natomiast film ,,Krzyżacy", w którym zwyciężaliśmy Niemców, oglądał tylko raz. l to tyle wstępnych uwag związanych z domniemaną złą jakością naszego sprzętu. Jednocześnie informujemy zainteresowane jednostki, którym wymieniony osobnik próbował podważyć jakość wyrobów, że nasz bank informacji kończy opracowywanie dossier w/w Daukszewicza w latach 1970-1985. Rzecznik Prasowy Spółdzielni "Nasz kołowrotek" (19S4) Odchwaszczanie języka Na zebraniu rady podjęto nową inicjatywę. - Koledzy-powiedziałprzewodniczący-wwyniku nasilających się ostatnio uwag w sprawie zachwaszczania mowy ojczystej przez naszą administrację, otwieram zebranie na temat: ,,Jakie słowa należy zlikwidować, żeby było lepiej". - Brawo! Niech żyje! - rozległo się z pierwszego rzędu. - Co prawda-przerwał przewodniczący-idziemy z duchem czasu i rzeczywiście słowa ,,brawo" i ,,niech żyje" były przez nas nadużywane, ale to jeszcze nie powód, żeby z nimi skończyć. Prosimy bardzo o jakieś sensowniejsze przykłady. - To może ja - powiedział pierwszy obywatel. - Osobiście bardzo mi przeszkadza słowo ,,stereotyp". - Znakomita propozycja - włączył się wiceprezes - wręcz rewelacyjna! A jakim wyrażeniem chcecie ten stereotyp zastąpić? - Proponuję w to miejsce słowo ,,oryginał". - Wy nam rewolucji w administracji nie przeprowadzajcie! -zaoponował przewodniczący. -Stereotyp i oryginał to są dwa różne pojęcia. - Tak - zgodził się dyskutant - ale brzmi to o wiele ładniej. - l dodajcie do skasowania ,,precz z industrializacją"! - zawołał ktoś z końca sali. - A ja się z tym nie zgadzam! - zaprotestował profesor habilitowany jeszcze przed wojną. - "Industrializacja" musi pozostać, bo bez niej nie ruszymy z dalszym uprzemysłowieniem kraju. To już raczej precz ze słowem ,,precz". - Jeszcze czego! - oburzył się miejscowy aktywista. - Oczywiście, że można zlikwidować, ale jakim słusznym wyrażeniem podkreślimy wówczas nasz stosunek do odmiennej polityki i obcej niesprawiedliwości?! Może zamiast "ręce precz", powiemy: ,,Niech wezmą te ręce z Kambodży"? Przecież to będzie groteska.,,Niech przestaną!"? Jak powiemy "niech przestaną", to tamci będą się śmiać. A jak powiemy ,,precz", to zrozumieją, że się denerwujemy w słusznej sprawie. - Popieram ten wniosek-wsparł aktywistę przewodniczący. - Wy nam - zwrócił się do profesora - z takimi wnioskami nie wyskakujcie, bo następnym razem nie będziemy was rehabilitować. - A ja proponuję natomiast- powiedział następny obywatel - wycofanie z obiegu takich słów, jak: ,,normatywnie", "spek-takularnie", "tendencyjnie", "konstruktywnie", "retrospektyw- nie", "specyficznie" i "integralnie" oraz dodatkowo "intensyfikacja" i "dalsza intensyfikacja". - Człowiek to nie małpa, żeby nic nie mówił. Wypowiedziawszy tę uwagę, przewodniczący szepnął prezesowi: - Mamy wtyczkę na zebraniu. - Dlaczego? - zapytał prezes. - Bo to niemożliwe, żeby sam tyle spamiętał. Teraz prezes wstał i przemówił do zebranych: - Obywatele i obywatelki, nam nie chodzi o pozbawienie społeczeństwa podstawowego słownictwa, ale o likwidację pojęć zbytecznych, jak zaznaczyliśmy na początku. - To w takim razie znieśmy słowo ,,dobrobyt", bo to jest pojęcie zbyteczne - rzucił jakiś filozof. - l proszę bardzo - zgodził się przewodniczący. - W zasadzie można tak zrobić. Może tylko nie znieśmy, a odłóżmy. Trzeba przecież sprawdzić, czy bez "dobrobytu" ludzie dadzą sobie radę. - Jeżeli mamy zlikwidować,,dobrobyt", to zlikwidujmy i,,kapitalizm"-podlizał się przewodniczącemu obywatel Przydupas. - Tego słowem zrobić się nie da-orzekł prezes.-Słowa nie będzie, a reszta zostanie. My musimy, kolego Przydupas, zacząć od własnego podwórka. Nie śmiałbym niczego osobiście sugerować, ale jest, wydaje mi się, takie słowo, po zniesieniu którego będzie nam osobiście lżej. Takim słowem, według naszego prezydium, jest "nie". Oczywiście, traktujemy to jako eksperyment. Po tygodniu tego eksperymentu zauważono pewne zmiany w wysławianiu się obywateli. Opozycja zaczynała każde zdanie od: - Tak, ale z naszej strony.. Inteligencja pracująca: - Tak, aczkolwiek... Uczeni: - Tak, chociaż inaczej rzecz ujmując... Artyści: - Oczywiście, lecz... Panny: - Tak, bynajmniej jednak... Służby specjalne: - Tak, skądinąd jednak wiem... Tylko księża jak dawniej mówili: - Niech będzie pochwalony. A wojsko, jak zawsze: - Tak jest! Na kolejnym posiedzeniu przewodniczący z ubolewaniem stwierdził: - Koledzy i obywatele, musimy przyznać się z odwagą nowych czasów do tego, że popełniliśmy ciężki błąd, eliminując z obiegu tak zasłużone dla naszej kultury słowo "nie". Proponujemy jak najszybciej do niego powrócić. Żeby jednak obywatele mogli się do niego przyzwyczaić, na okres przejściowy "nie" będzie używane wyłącznie przez prezydium. W zamian za to likwidujemy następujące słowa: ,,aczkolwiek", ,,chociaż", "lecz", ,,bynajmniej", "jednak" i ,,inaczej rzecz ujmując". Zostawimy natomiast sprawdzony już zwrot "skądinąd jednak wiem". (1984) Zebranie o kulturze (stenogram) Zebranie zaczęło się od tego, że najpierw wstał przewodniczący i powiedział: ,,Obywatele i Koledzy, w ostatnim czasie z naszego grona ubyło na zawsze siedmiu kolegów. Ale w tym miejscu chciałbym zaznaczyć, że siódemka to jest szczęśliwa cyfra... l my też pójdziemy do przodu". To wtedy wstał jeden młodzieżowiec i powiedział, że to nie te czasy, żeby chodzić, i że ich gazeta zmienia tytuł na ,,Młodzi biegną", bo w latach siedemdziesiątych nazywała się ,,Młodzi idą" i wiadomo, do czego to doszło. To wtedy wstała jedna bosonoga tancerka i powiedziała, że ona nie będzie ani chodzić, ani biegać, dopóki nie dostanie drugiej baletki do pary. To wtedy wstał jeden reżyser-choreograf i powiedział, że póki co, to on może opracować "Jezioro łabędzie" na jedną nogę. To wtedy wstał przewodniczący i powiedział, że ta dyskusja to idzie bardziej w stronę Skiroławek niż kultury. To wtedy wstał jeden czytelnik-erotoman i powiedział, że on już woli "Raz w roku w Skiroławkach" niż przez "Rok w trumnie". To wtedy wstał naczelnik i powiedział, że on, co prawda, nie czytał tych dwóch wybitnych książek, ale z kolegiów karnych to on wie, że kultura naszego obywatelstwa zeszła już do poziomu substancji drogowej w postaci bruku. To wtedy wstał jeden taki, co oglądał "Shoguna", i powiedział, że on ma taki projekt: albo naczelnik w ciągu pół roku nauczy się mówić po polsku, albo mu wyrżniemy administrację. To wtedy wstał jeden działacz-meloman i powiedział, że nikt jeszcze nie mówił o największym osiągnięciu Polski Ludowjśj, jakim był niewątpliwie Chopin, i jego trzeba przede wszystkim popierać, a nie jakiegoś tam Shoguna. To wtedy wstała jedna księgowa i powiedziała, że to łatwo tak mówić ,,nie Shoguna", ale fortepian jest zepsuty, nie ma pieniędzy na stroiciela i jej obojętne, kto przyjdzie do klubu, czy Chopin, czy Schubert, byleby grał na własnych skrzypcach, bo ona popełni sepuku przez finanse. To wtedy wstał kierownik klubu i powiedział: "Byle prędzej, bo Chopin i Schubert to jest świętość, która została przez panią pohańbiona!" To wtedy wstał przewodniczący i powiedział, że to jest przesada nazywać Schuberta świętością tylko dlatego, że napisał ,,Córko rybaka z mazurskich Mazur, z wody glazur..." To wtedy wstał krytyk muzyczny i powiedział:,,Wstyd zabieram ze sobą, głupota pozostanie z wami". A potem wyjął dwa korkociągi i popełnił harakiri po polsku. To wtedy wstał jeden ateista, z tych, co noszą przy sobie i świeczkę, i ogarek, i powiedział: "Oto odszedł od nas jeszcze jeden z tych, co z małpy powstał, a w proch się obraca". To wtedy wstał jeden poeta i krzyknął, że to paranoja jakaś, a nie życie jego wyobrażone, wybiegł z zebrania i zderzył się z tramwajem. To wtedy wstał jeden kolejarz ze Związku Literatury Kolejowej i powiedział: "Nie przejmuj się, Waldek, ten tramwaj był naprawdę twój". To wtedy ktoś krzyknął: ,,A czyja jest reszta?!" To wtedy wstał naczelnik i obarczył resztą Niemców zachod-nioniemieckich, kończąc wypowiedź stwierdzeniem: "Ale my się od tego odcinamy!" To wtedy wstał jeden literat i powiedział: "A ja wręcz odwrotnie, ja się nie odetnę, a powieszę". To wtedy wstał przewodniczący i związał literata nićmi CIA. To wtedy wstał jeden rolnik i poprosił, żeby mu literat zapisał ten sznurek w spadku, to on będzie miał czym snopek związać. To wtedy wstał przewodniczący i powiedział: że łatwiej było pozbawić Isaurę niewolnictwa, niż jego uwolnić od takich zebrań. To wtedy wstał filozof i powiedział, że każdy ma takiego Leoncia, na jakiego sobie zasłużył. To wtedy wstał przewodniczący i powiedział, żeby zostawić ministerstwo w spokoju, a następnie zamknął zebranie stwierdzeniem, że z próżnego to i Salomon nie naleje. To wtedy wstał jeden pijany i powiedział: ,,Panie przewodniczący, Salomon to miał chociaż próżne". (1985) Jechali Cyganie drogą Przyszła wiosna i wygnała Cyganów z domu. Dom jak to dom. Roboty w nim dużo. A to pralka się zepsuje, a to telewizor nieczynny. Jednym słowem, nudno w domu. Wiatru w nim ni za grosz, a ten, co wpadnie, nie zaświszcze i nie ochłodzi, przepoconej koszuli nie osuszy. A Cyganom potrzeba takich doznań estetycznych, jak mówią literaci, i takiej swobody, jak mówią Cyganie. Więc jechali drogą na południe. Przyszła wiosna to i decydent szczebla wojewódzkiego wyruszył z domu. Województwo jak to województwo. Roboty w nim dużo. Pralki popsute, telewizory nieczynne. Aż strach pomyśleć, ile rzeczy do załatwienia. Ale działaczowi swobody nie potrzeba, bo swoboda jest, jak on to powiada, tylko powietrza mu trzeba, żeby na przednówku siły do pracy nie brakowało. Więc jedzie sobie służbowym polonezem. Szybę odkręcił i odpoczywa. Ale niby to odpoczywa, a niby nie. Z centrali wraca. Pojechał, żeby wiosną wycyganić co nieco od góry. Bo to i pralki nie piorą, i telewizory nieczynne. A tu maj idzie i trzeba prać, i być czynnym. Swoje załatwił i wraca drogą na północ. A na południe tabor. A w nim Cyganie jak to Cyganie: kradną kury, klepią patelnie i radzą się starszyzny. A decydent jak to decydent: analizuje, klepie teczkę z umowami i radzi się kierowcy. Tabor w dobrym humorze, bo lasy niedaleko. Decydent tak samo, bo od centrali coraz dalej. A tu słoneczko już mówi dobranoc i do bogatszych odchodzi, jakby biedy miało dość, i trzeba koniom trawy, dzieciom rosołu, a dorosłym - pośpiewać. Stanęli Cyganie na kempingu. Wozy do prądu podłączyli. l - ech! - lecą pieśni, aż po wodzie niesie. Stanął decydent i słucha. ,,Ludzie śpiewają w moim regionie? Dziwne to nadzwyczaj, wszak Pierwszy Maja już minął, a do rewolucji jeszcze daleko. To będzie w takim razie zakłócenie porządku publicznego, paragraf (...) kodeksu karnego" - myśli po staremu. "Albo śpiewają, bo im się tak podoba" - myśli po nowemu. "Ale nie po naszemu śpiewają, więc pewnie węgierska wycieczka" - myśli dyplomatycznie. "Ale po naszemu mówią, więc z przewodnikiem" - myśli chytrze i podchodzi. Podchodzi, a to Cyganie śpiewają, kury pogryzając. - Dobry wieczór, obywatele - powiada decydent. - Dobry wieczór - odpowiadają Cyganie i ani słowa więcej, bo to naród nieotwarty. - Czy wy jakiś zespół regionalny? - pyta. - Czy jakiś inny powód w śpiewie znajdujecie? A Cyganie nic, tylko śpiewają. A decydent dociekliwszy z minuty na minutę. - Może wy jakiś zespół artystyczny za pieniądze występujący? To jak dacie zaproszenie, chętnie posłucham. Bo ja osobiście za bilety nie płacę. l wstał teraz Cygan najstarszy i powiada: - Pięknie w takim razie wielmożnego pana zapraszamy do ogniska, bo wielmożny pan pewnie wybitny artysta na koncerty chodzący i sztukę rozumiejący. - Ja na koncerty nie chodzę i sztuki nie rozumiem, bom inteligent z wykształcenia, ale zaproszenia dostaję -odpowiada decydent. - Ot, po prostu ciekawi mnie niezmiernie, z jakiej przyczyny śpiewacie na moim terenie. - Nam przyczyny nie potrzeba - mówi starszyzna - bo my Cyganie. Życie nasze smutne piosenkami wygładzamy. - A o czym wy, w takim razie, w tych piosenkach mówicie, kiedy one chyba jeszcze smutniejsze od życia waszego? - O swobodzie cygańskiej śpiewamy, że nie ma jej, jak i tego słoneczka, co zaszło za lasy. - Ale otóż i słoneczko wzejdzie o czwartej trzydzieści czasu letniego - przekonuje decydent. - Ale my już nie wzejdziemy - powiedział stary. Łza mu się po cichu wytoczyła i w całym taborze oczy się zaszkliły. - Ho, ho! - mówi decydent pocieszająco. - Nie tragizujcie tak, obywatele Cyganie, bo wszak ku lepszemu idzie. Swobody u nas pełno, odkąd stwierdzono, że Towarzysz Stalin ponad wszelką wątpliwość nie żyje. l opozycję zauważamy, jeśli się z nami zgadza. A i wam przez to powodzi się nie najgorzej. Kury na podwieczorek zajadacie, i to świeżutkie, jak spoza reglamentacji. Tak więc zaśpiewalibyście i zatańczyli coś radośniejszego. Coś, co serce działacza utrudzonego ukoić może. Tu wstał najstarszy muzykant i rzecze: - Wielmożny, a zatem i poważany panie. My, dorośli, wesołości w sercu nie mamy, bo czasy radosne odeszły, nogi nasze ze sobą zabierając. U nas dzieci się tylko cieszą, bo ich w nierozumie utrzymujemy, jak długo tylko można. - Jakże to tak?! -obruszył się decydent. -Jakże to tak można dzieci do głupoty przysposabiać?! l to mówicie wy, Cyganie, ze sprytu słynący?! - A otóż to właśnie ten spryt - dzieci w nierozumie wychowywać. Żeby od głupoty jak najdłużej chronić. Hej, dzieci! Chodźcie się panu wielmożnemu pokłonić i nasze nauki przedstawić. l stanęły dzieci przed decydentem, i recytują: - Czysta woda. Wielki las. Konie galopujące. Bose nogi po rosie i ognisko wieczorem, l powietrze, powietrze, powietrze. - l co jeszcze? - pyta decydent najrezolutniej wyglądającego. - l nic więcej, panie. - Jak to - nic więcej, synku? A wykształcenie? A rozumienie sytuacji międzynarodowej? A wasze miejsce w świecie? Przecież bez tego w dzisiejszych czasach żyć nie można! - Nasze miejsce w świecie i rozumienie społeczne rodzice znają, wielmożny panie, ale oni nie tańcują. - A dlaczegóż nie tańcują? - Bo rozum mają - mówi najmłodsze. - A kto rozum ma, temu smutno teraz. - To z czego wy się tak śmiejecie, jeśli głupoty nie znacie? - Z dnia dzisiejszego nie rozumianego. - A rodzice? - Z dnia dzisiejszego rozumianego, ale ich śmiech jest krótszy, panie. ,,No, no - pomyślał decydent. - No, no, chyba nawet i ja ostatnio mniej się śmieję". A głośno powiada: - Za tak wyważone odpowiedzi rzucę wam czekoladę do najbliższego sklepu. A ognisko coraz weselej iskiereczkami strzela, a rosół coraz większymi okami mruga, a gorzałeczka coraz bardziej w oczach świeci, a Cyganki coraz czarniejsze. Wieczór się robi nadzwyczajny. - Powróżylibyście staremu działaczowi - powiada decydent. -A konkretnie chciałbym się dowiedzieć, jak to będzie z realizacją planów w bieżącym roku, jak reforma zostanie przez aktyw przyjęta i czy syn mój skończy studia? - A czy wielmożny pan będzie chciał zapłacić za wróżby takie? - pyta Cyganka w przepowiadaniu przyszłości najbieglej-sza. - Z reguły asygnatami płacę bądź przyśpieszonym telefonem i, szczerze mówiąc, moi planiści pensje za to biorą. Tak więc, bo wieczór piękny, to może dla przyjemności sobie powróżcie, obywatelko Cyganko! - Dobrze - powiada wróżbicha. - Syna ci darmo mogę wywróżyć... Planu gospodarczego przewidzieć się nie da, a aktyw tobie pozostawiam. - A dlaczegóż to właśnie mnie? - Bo astrologia z ateizmem niewiele ma jeszcze wspólnego, panie. - To po co ty wróżysz, Cyganko, kiedy tak mało umiesz? l o czym ty wróżysz w ogóle? - Blondynce bruneta przepowiedzieć mogę. Śmierć w rodzinie. Wielkie pieniądze i zamorskie podróże. - l tylko tyle? - A cóż więcej człowiekowi potrzeba, prócz miłości, obawy o najbliższych, bogactwa i podróży, wielmożny panie?! - A zaangażowanie społeczne, na przykład? A troska o bliźniego w szerokim słowa tego znaczeniu? - A czy to nie wystarczy, żeby w dzisiejszych czasach człowiek sam dla siebie był bliźnim? Jak będzie dla siebie, to zrozumie i innych. "Ho, ho! - myśli decydent. - Ho, ho. Coś za proste prawdy ci Cyganie głoszą. Albo cyniczni są nadzwyczajnie, albo innych filozofów za przewodników mają. Uważać trzeba będzie w rozmowie, bo to i z BBC mogą mieć powiązanie". Ale co myśli, po sobie poznać nie da, bo wiadomo, dyplomata to, dyplomata...Więc życzliwie rozmawia jak do tej pory. A Cyganeczki o miłości śpiewają, a mężczyźni żytnióweczką częstują, piwem przegryzając, żeby chmiel do głowy szybciej zakołatał. l otwartość na dyskusje coraz większa. - Słuchajcie, moi obywatele Cyganowie - mówi decydent. - Może wy i najprawdziwsi z prawdziwych, ale cyganić to wy słabo cyganicie. Bo i na asygnaty mnie nie naciągacie, choć w nastroju jestem najprzedniejszym, l o metraż większy ze mną się nie przekomarzacie, dramat w rodzinie malując okrutny, a przecież dzisiaj mógłbym się i do łez wzruszyć. Za samo śpiewanie mógłbym odznaczyć Zasłużonym Działaczem Kultury, za co do kina poza kolejką bilety kupić byście mogli. * A Cyganie śpiewają i śpiewają, powietrze chłonąc, i oczy im mgłą zachodzą, i już współczesności nie widzą, i śpiewają tylko. l powiada im decydent: - Wynika, szczegółowiej rzecz ujmując, że ja cygan największy z was, bo oto dzisiaj części wycyganiłem do pralek i telewizorów, i dotacje wycyganiłem, i na przemysł lekki i ciężki. Omotałem ich tak, jak wy ludzi na targowisku. A wszystko jednego dnia. Tak więc, poniekąd królem Cyganów to ja jestem tutaj. Nieprawdaż, wodzu? - Wielmożny panie, zasługi twoje wielkie i z pewnością niepodważalne - odpowiada stary. - l człowiekiem niepospolitym zapewne jesteś. Ale czy ty umiesz robić patelnie? - Ja? - dziwi się decydent. - U mnie patelnie robi Spółdzielnia Inwalidów imienia Komuny Paryskiej. Ja jestem humanistą po Szkole Nauk Społecznych. Więc po cóż mi jeszcze patelnie klepać? - A co o koniach możesz powiedzieć w takim razie? - Wiem na pewno, że jeszcze są... No cóż, z głowy jest ciężko coś obiektywnego powiedzieć. - Wielmożny panie-przerywa mu Cygan najstarszy.-U nas i Król Cyganów, i Cygan najpospolitszy musi patelnię wyklepać i konia po zębach poznać, a człowieka po wyglądzie i zachowaniu jego. l jeżeli to wszystko umie, to i cyganić potrafi. Królem nie tak łatwo zostać. U nas nim, panie, nie będziesz. Bo my może i naród nieufny, ale kochający siebie ogromnie, a z tego, co zrozumieliśmy dzisiejszego wieczora, to u ciebie dopiero ogół to jest człowiek. A u nas naród to jest naród, a Cygan to jest Cygan. Ale otóż i ognisko dogasa. Melin okolicznych jeszcze nie znamy, tak więc spać pora i żegnać się trzeba jak najuprzejmiej. l wstał decydent od żaru dogasającego, i według starego zwyczaju dłonie Cygankom ucałował, i według zwyczaju świeckiego Cyganów po plecach poklepał, l ruszył do domu, myśląc po staremu: "Czy zmusić Cyganów do klepania patelni na państwowej posadzie, czy też - myśląc po nowemu - obłożyć ich podatkiem?" A Cyganie długo jeszcze grali, grali i grali.... (1989) Proszę posadzić - Czy oskarżony Zygmunt "Fanfan" Kostrzewa przyznaje się do tego, że dnia dwudziestego piątego ubiegłego miesiąca pod restauracją "Zmierzch" pobił obywatela Jutrzenkę w obecności świadków Zofii Zgryzoty i Jadwigi Małolepszej? - Nie przyznaję się, proszę Wysokiego Sądu. Nazywam się Stanisław Obrzeźniaczek. - Świadek będzie proszony później. - Ja nie jestem świadkiem, proszę Sądu, ja tu przyszedłem w zastępstwie obwinionego Kostrzewy. - Jak to - w zastępstwie? - Ponieważ obywatel Kostrzewa nie ma czasu odpowiadać za winy, a ja z kolei mam urlop do piętnastego przyszłego miesiąca i nie wiem, co robić z czasem. - Odpoczywać. - l właśnie dlatego tu jestem. - Nie wiem, czy obywatel wie, że my tu karzemy za winy, a nie kierujemy na wczasy. - To zależy od punktu widzenia, proszę Wysokiego Sądu. "Jeżeli pojadę do Zakopanego, a tam dostałem skierowanie, to będę musiał kupić narty za sto pięćdziesiąt tysięcy złotych, za jeden nocleg płacić po dwa tysiące, to jest trzydzieści tysięcy, dojdzie wódka, drugie trzydzieści, bo piję umiarkowanie. - Co zastępczy obwiniony rozumie przez słowo ,,umiarkowanie" ? - Pół litra, panie sędzio. Nie liczę w tym wypadku jedzenia, bo zakładam, że będę się żywił racjonalnie. Na śniadanie oscypek, na obiad obiad i na kolację oscypek, to wyniesie około dwudziestu tysięcy, l to tylko przez dwa tygodnie, bo na następne dwa żona chce wziąć chorobowe na dziecko, które dostanie zwolnienie na koklusz, i wtedy dojdzie po trzy tysiące na łóżko i dodatkowe piętnaście tysięcy na wódkę, bo żona pije mało. - Jednym słowem, ćwiartka. - No właśnie. Przypuśćmy, że narty będziemy nosić na zmianę, to tu zaoszczędzimy, ale za to dojdą obiady i oscypki. To skąd ja mam wziąć te trzysta tysięcy złotych, jak ja zarabiam trzydzieści pięć, żona osiemnaście plus kompoty, bo jest salową na oddziale chirurgicznym, a pociętym nie wolno pić, bo jak dostaną śliwek, to się pestkami strzelają? A mały dostaje w szkole tylko mleko za darmo i tego się do pensji nie liczy. l Zygmunt ,,Fanfan" Kostrzewa, obwiniony, mówi któregoś dnia do mnie tak: ,,Stachu, pieniędzy nie masz. Dostaniesz miesiąc, to i od żony odpoczniesz, i ciekawych ludzi poznasz. W naszym miejskim areszcie - mówi - kryminalistów aktualnie nie ma. Sami porządni ludzie siedzą - mówi - trzech magazynierów..." - Zgadza się. - ,,Dwóch dyrektorów..." - Zgadza się. - ,,Jeden sekretarz..." - Zgadza się. - ,,1 jeden przyszły przewodniczący zarządu". - Ale ten do końca tygodnia. - Zgadza się. No i właśnie dlatego chciałbym jak najszybciej usiąść, proszę Wysokiego Sądu, bo po pierwsze - w takim towarzystwie jeszcze nie przebywałem, a po drugie - mam sprawę do tego ostatniego. - Jaką sprawę? - Ja mam działkę koło domu, proszę Wysokiego Sądu, i chciałbym garaż postawić, ale nie mam zezwolenia na cement i dojścia do papy, a jeden dyrektor z tych, co siedzą, to budowlaniec i gdyby ten przewodniczący, co wyjdzie, poparł mnie na zarządzie, to wtedy bym się dogadał z magazynierami i miałbym materiały, a wtedy Zygmunt Kostrzewa, który ma bagażówkę na taxi, przywiezie mi ten towar za darmo, a żona moja kupi lodówkę za to, co nie będę pił, jak będę siedział. Tak więc proszę bardzo o surowy wymiar kary. - Nie widzę powodu, żeby pana posadzić. - Czy ja słabo tłumaczyłem? Czy to nie jest powód? Tyle ludzi szczęśliwych przez jeden wyrok?! - Sprawiedliwość nie zna takich przypadków. - A co mi tam sprawiedliwość! Panie sędzio, czy nie można choć raz po ludzku? Jak człowiek człowieka. Sam się pod areszt podprowadzę, funkcjonariuszom czasu zaoszczędzę. Panie sę^ dzio, przecież jest ten łańcuch ludzi dobrej woli. - Paragraf to paragraf. Kostrzewa bił, Kostrzewa do więzienia. Takie są zasady. - On ma żonę i troje dzieci. Miesiąc temu się zaszył, to ma czas na zarobek. Długi pooddaje. - Nie da rady. - Nie da rady! Prawo jest prawem! Sprawiedliwość sprawiedliwością. W takim razie pójdę, przyłożę Kostrzewie za to, że przyłożył Jutrzence przy ,,Zmierzchu". Kostrzewa pójdzie na chirurgię, to się żona nim zaopiekuje i sami sobie pomożemy. A mówili mi, że ktoś tu jest ślepy. (1989) Pamiętnik rozwiniętego Poniedziałek Polmozbyt. Wpłacam 10% na rozwój motoryzacji. Wtorek Wysiada wał i elektryczność. Jadę do warsztatu. 10% na rozwój usług. Środa Nie ma części. Wracam autobusem. 10% na rozwój komunikacji. Czwartek Spotkanie w hotelu "Yictoria". W toalecie 10% na rozwój bazy noclegowej. Piątek Zmieniam hotel na "Dom Chłopa". W toalecie na to samo. W szatni na PGR-y. Sobota ,,Grand Hotel". Liczę pieniądze. Siusiam za ogrodzeniem. 1000 złotych na rozwój komisariatów albo 20 tysięcy na rozwój kolegiów. Proszę o kredytowy. Niedziela Biegam po sąsiadach, żeby pożyczyć na dalszy rozwój. Poniedziałek Żona wysyła na zakupy. Wpłacam na rozwój mleczarni, piekarni, wytwórni oleju rzepakowego, przemysłu tytoniowego i zapałczanego, zakładów mięsnych, drobiowych, owoco-wo-warzywnych, zbożowych i rozlewni wód gazowych. Nie wystarczyło na rozwój browarów. Wtorek Piszę do Urzędu Miasta podanie o zapomogę. Na podaniu 100 złotych na rozwój państwowej biurokracji. Środa Rozwijająca się biurokracja odpowiada, że nie obchodzi ich moja działalność charytatywna. Pierwszy dzień bez pomocy na rozwój. Boję się, że gospodarka tego nie wytrzyma. Czwartek Rozbijam świnkę z drobnymi z dzieciństwa. Rozwijam się na bigos. Piątek Oglądam telewizję. Mówią, że przez takich ja mam coraz lepiej. Sobota Robię z prześcieradła stryczek i piszę: "Sami się rozwijajcie". Przychodzi szwagier i marnuje mi zgon i prześcieradło. Pożyczam na nowe. 10% na rozwój przemysłu włókienniczego, Niedziela Atak serca. Wiozą mnie do szpitala. Proszę o basen. 200 złotych na rozwój salowej. Poniedziałek Atak szału. Wiozą mnie do domu wariatów. Ostatnie pieniądze wpłacę na rozwój głupoty. (1987) Ulica Przejściowa Proszę Państwa, nie tak dawno odszedł na zawsze mój wujek. Był przedwojennym wojskowym, tak więc Cześć Jego Pamięci. Mieszkał w Chicago. W spadku po nim nie dostałem, co prawda, żadnego slumsu, ale otrzymałem korespondencję między krajem a Ameryką prowadzoną przez ostatnie pięćdziesiąt lat. Fragmenty tych listów, za zgodą mojej rodziny, przytaczam. 1939 - czerwiec. Najdroższy i najukochańszy nasz Stachu! Od wczoraj cała rodzina w związku z przebudową Alei Marszałka Piłsudskiego została przekwaterowana na ulicę Przejściową i mieszkamy na niej pod różnymi numerami: Mama - nr 11 mieszkania 2 Władek - nr 30 mieszkania 30 - Zosia - nr 80 mieszkania 8. A ja gnieżdżę się w suterynie na tej samej Przejściowej 1 mieszkania 1. 1945-9 Maja Kochany Stachu: Od dziś pisz pod adresem: Aleja Zwycięstwa 1 mieszkania 1. 1946 Drogi Stachu! Zapamiętaj, nim napiszesz. Lewa strona ulicy, nieparzysta, tam gdzie mieszkamy Mama i ja, to obecnie Aleja 1 Maja. Natomiast prawa strona ulicy, tam gdzie Władek, Zocha i Zarząd PPS, to obecnie ulica 3 Maja. 1948 Stachu! Od dziś pisz pod adresem: Ulica Zjednoczenia. 1952 Drogi Stachu! Dokładny adres miejsca, w którym teraz mieszkamy, brzmi tak: Aleja Stalina 1 mieszkania 1, poczta nr 32 im. Stalina, miasto Stalin. Ale koniecznie dopisuj na kopercie Polska, bo bez tego list może trafić równie dobrze i do Czechosłowacji. Władek ma synka i zgodnie z Twoim życzeniem ochrzciliśmy go w kościele. Na wszelki wypadek daliśmy mu na imię Józef. 1956 Stachu! Wróciliśmy na ulicę Przejściową. . 1969 Kochany Stachu! Wstrzymaj się na kilka miesięcy z pisaniem listów, bo w zależności od rozmów z RFN będziemy albo Powrotu do Macierzy, albo Obrońców Pokoju. 1970 Kochany Stachu! Już po rozmowach. Mieszkamy teraz na Odrze i Nysie. 1970-grudzień Popatrz, Stachu, jak szybko zmieniają się u nas władze. Jeszcze nie minęło 15 lat, a już mamy Pana Gierka ze Śląska. Listy wysyłaj pod adresem: ulica Katowicka. 1975 Stachu! Teraz pisz na ulicę Dalszego Rozwoju Ulicy Katowickiej. 1978 Stachu! Zmień Dalszego na Dynamicznego. 1980-sierpień Kochany Stachu! Przeczytaj uważnie to, co napisałam: l tak od bloku numer 1 do 25 to jest znowu Aleja Piłsudskiego, a od numeru 26 do 50 to jest obecnie Róży Luksemburg. Ulica Najświętszej Marii Panny to też jest ulica Katowicka, ale na jakiej będzie mieszkała Zosia, to jeszcze nie wiadomo, bo pozostało 10 budynków między branżowe i autonomiczne. 1981 Stachu! Uważaj teraz. Dwa budynki od numeru 79 do numeru 80 dostały autonomiczne i jest to teraz ulica Niezależna. U nas jest znowu inaczej: Piłsudskiego zaczyna się jak dawniej od numeru 1, ale kończy się na bloku numer 40, ponieważ w wyniku negocjacji wywalczyliśmy 16 numerów. Tak że Władek dostał się teraz do Marszałka, a Róża Luksemburg jest skromniejsza. Władek, który mieszka na Piłsudskiego, mówi, że czuje się teraz jak przed wojną. 1981-grudzień Kochany Stachu! Pisz pod adresem Ulica Przejściowa. 1982 Droga Moja i Najukochańsza Teresiu! Któregoś dnia, nie pamiętam już z jakiego powodu, przeczytałem wszystkie Twoje listy, to znaczy od pierwszego z 1939 roku, w którym napisałaś, że mieszkasz w suterynie na ulicy Przejściowej 1 mieszkania 1, aż do ostatniego listu z 1981 roku, z którego wychodzi, że znowu tam powróciłaś. Napisz, z jakiego powodu? l kiedy przewidujesz zmianę mieszkania na lepsze? Stach 1987 Kochany Stachu! Widzę, że nic nie zrozumiałeś, ale co ja ci będę tłumaczyć... W każdym bądź razie po wizycie rządowej w Rzymie pisz pod adresem: ulica Jana Pawła II. 1988 Kochany Stachu! Wstrzymaj się na kilka miesięcy z pisaniem listów, bo ludzie znowu przepowiadają zmianę ulicy. (1988) Anioł Miałem sen. Sen, w którym był dobry hotel, uprzejma obsługa i czyste morze za oknem. Mieszkałem w pokoju 512. Morze szumiało jakieś trzysta metrów w linii prostej od neonu ,,Grill", a przestrzeń między hotelem a wodą wypełniały jednorodzinne domki tonące w kwiatach i zieleni, l śniło mi się, że to wszystko widzę leżąc w ogromnym, wygodnym łóżku. Leżę i myślę: ,,W Kanadzie jestem czy w raju?" Kanadę już widziałem i można powiedzieć, że podobna. Raju nie widziałem, to i trudno być pewnym. Wstaję więc i podchodzę do okna, żeby zobaczyć, jak to jest w rzeczywistości. A za firankami dokładnie to samo. Identyczny pejzaż. Rozglądam się za czymś, co mi pomoże uzmysłowić, gdzie ja jestem, żeby w razie czego wiedzieć, jak się do kelnera zwracać. Czy "Kawę poproszę!", czy ,,Cofee please!" l co ja widzę? Z lewej strony na końcu alei wisi reklama,,Sanyo".,,Aha-myślę-to w takim razie mogę być wszędzie poza Albanią. Nawet i w samej Japonii". Patrzę teraz na prawo, a po prawej taka sama plansza, tylko z napisem ,,Budimex". Tylko skąd ,,Budimex" w Japonii? Coś mi tu nie pasuje. A z krajem moim jakoś widoku nie kojarzę, bo i jak kojarzyć, kiedy marzenia nasze tylko półek sięgają, a dalej to już tylko niebo i zagranica. Patrzę przez okno i wstyd mi się robi, że ja mojego kraju tak nie wyobrażam, l sam nie wiem, dlaczego? Czy to z fantazją krucho? Czy nadzieja na wyczerpaniu? ,,Pójdę do łóżka - myślę - i zobaczę, co wyniknie dalej. Może mi się coś normalnego przyśni? Może bomba spadnie, a ja z dziećmi będę uciekał, w lesie schronienia szukając? Może będę umierał w samotności i nikt nie usłyszy wołania o ratunek? Poczekam na sen codzienny, bo w tym czuję się niepewnie". Odwracam się od okna i co ja widzę? Za łóżkiem Anioł stoi. Piękny, wysoki Anioł. Taki jak na obrazku z pierwszej komunii. Stoi i uśmiecha się do mnie. A ja czuję, jak nagle zimno mi się robi i jak za chwilę potem się oblewam. Jak strach mnie dusi i nogi pęta. Bo jeżeli Anioł za łóżkiem, to już po mnie. A więc to, co widziałem przed chwilą, to jest raj. Tylko skąd w nim ,,Sanyo" i ,,Budimex"? A lęk coraz większy. Dzieci jeszcze do samodzielności niegotowe, jeszcze nie wyposażone na przyszłość, a tu już po mnie? Dlaczego, Aniele Stróżu Mój? l stoję tak, parapetu się trzymając jak synek spódnicy, kiedy nieznane przychodzi, a On do mnie odzywa się w te słowa: - Podejdź bliżej. - Nie, nie podejdę, Aniele Stróżu Mój. l stoję dalej. A On znowu powtarza te słowa: - Podejdź bliżej, ja ci złego nic nie uczynię. - Yhy. - Nie bój się. Nie jestem twoim Aniołem. - A czyim? - l ręce dalej na parapecie. - Jestem Aniołem Stróżem PRL. Kiedy tak mi powiedział, zacząłem się przyglądać Aniołowi uważniej, trwogę z oczu trochę zdejmując. Widzę, że on w barwach biało-czerwonych. Narodowych. - Jak to? - dziwię się, krok ostrożny uczyniwszy. - Czy to możliwe, że jesteś patronem Rzeczypospolitej z ramienia? - l aluzyjnie oczy w górę wznoszę. - W rzeczy samej. - l uśmiecha się ciepło. - A czy Ty wiesz, że my jesteśmy państwem socjalistycznym? - Wiem. - l uśmiecha się ciepło. - l Tobie w pracy zawodowej to nie przeszkadza? - Nie - mówi głosem najsłodszym. - l nie jesteśmy antychrysty? "^ "^ - Nie. A spokój u Niego taki, że tylko podejść i za skrzydła wytarmosić z irytacji. To my tyle lat o pluralizmie rozmawiamy! O wypaczeniach dyskutujemy, pianę na ustach tocząc nieustannie! l to wszystko dla wygody Jego! A on uśmiecha się. - A może Ty jesteś nowy? Może naszych realiów nie znasz? - Znam. Ale widzę, że jakby posmutniał lekko w tej chwili i jakoś zbladł leciutko. Wyglądał teraz jak z gorszego papieru zrobiony. - Co widziałeś, zanim mnie zobaczyłeś? - zapytał nagle. - Miasto. - A co z tego widoku zapadło ci najmocniej? - "Sanyo" i ,,Budimex". Trochę nim wstrząsnęła ta odpowiedź. Milczał parę sekund, zanim nowe pytanie zadał: - A jakie to miasto było? - Najpiękniejsze na świecie. - No widzisz. Tak i myślałem, że ci się spodoba. A jak sądzisz, co to za miasto? - Bez planszy ,,Budimex" to pewnie Vancouver. - A z planszą? - Czy ja wiem? Zamyśliłem się. Myślę z minutę chyba i nic mi do głowy nie przychodzi. - A może to Sopot? - podpowiada. - Skąd Sopot, Aniele Stróżu. Sopot to ja znam. l jak Bałtyk wygląda też wiem. - Ja ci tylko pokazałem, jak będzie wyglądał. - Od kiedy? - O, nie! Tego to już za wiele. Ja ci tu proroctwo głoszę po to, żebyś ludziom przekazywał, a ty: a kiedy, a po co? Ty masz ludziom opowiadać!-l trzasnął skrzydłem o skrzydło.-Opowiadać i już! - Ludzie nie uwierzą - mówię. - Jestem satyrykiem i jak coś takiego zaserwuję, to popłaczą się ze śmiechu. Trzeba było się raczej rzecznikom objawić. - Robiłem to. Rano szli do toalety i myjąc zęby żegnali się ukradkiem, l to cała moja satysfakcja. - Bo łatwiej jest w Ciebie uwierzyć niż w taki Sopot. - To w takim razie zrzeknę się stróżowania. - l co wtedy będzie? - Zamiecie na Wielkanoc i deszcze na Pierwszego Maja. - Równo dzielisz - stwierdziłem ironicznie. - Taki mój los. -1 wzruszył ramionami. - Gdyby nie ta nasza anielska cierpliwość, to już dawno bym wam przyłożył. - A dlaczego właściwie - zapytałem nagle - takie nierealne proroctwo głosisz? Zacznij z niższego pułapu. Budownictwo mieszkaniowe o dwa koma cztery procent podnieś. Inflację zatrzymaj na dwudziestu procentach. Coś takiego, żeby ludziom było lżej, a nie od razu dobrze. A Ty z grubej rury ponad marzenia. Kto Ci uwierzy? - Przestań już! Chciałem jak najlepiej. Tym bardziej że do tej pory mi się udawało. - Tak? A na jakim świecie? - Niedaleko stąd. - l rozmarzył się nagle. - Wiesz? Byłem kiedyś Aniołem Stróżem w Tajlandii, Korei Południowej i Japonii. Niezły zestaw, co? Wszystko moja zasługa, l z Azji przenieśli mnie tutaj jako specjalistę od boomów gospodarczych. U was siedzę już pięć lat i ani kroku do przodu. Nie wiem, w którym miejscu popełniłem błąd. - Zapalisz? - Poczęstowałem "carmenem". - Dziękuję. Nie palimy w Niebiosach. - A ja i owszem. - Puściłem kółko. - Widzisz, Aniele Stróżu, Ty nie popełniłeś żadnego błędu. My po prostu już tacy jesteśmy. Gdybyś powiedział: "góry przeniesiecie", to pewnie spróbowalibyśmy je dźwignąć, ale takiego Sopotu nie zbudujemy. Zabraknie nam jakiejś papy lub czegoś podobnego. Tacy jesteśmy. Milczał jakiś czas. - Przepraszam - usłyszałem nagle - czy mógłbym przenocować u Ciebie? Nie mam już sił latać. - Oczywiście, proszę bardzo - odpowiedziałem. Kiedy się położył, szepnąłem na dobranoc: - Widzisz? l Tobie też skrzydła opadły. Ale Anioł już tego nie słyszał. Spał. Historia w połowie zmyślona Johann Schulz, student IV roku Wyższej Uczelni Tecznicznej w Hamburgu, prymus władający biegle językiem angielskim, francuskim i włoskim, postanowił latem 1986 roku wybrać się na wycieczkę rowerową do Polski. Po przyjeździe do Warszawy pierwsze trzy dni mieszkał u znajomych na ulicy Hożej. Roweru nie było na dworcu Zachodnim ani dnia pierwszego, ani drugiego. Rower kosztował tysiąc marek. Trzeciego dnia w informacji towarowej PKP wyjaśniono, że przez pomyłkę bagaż wyładowano na Wschodnim. Za zwłokę przeproszono zdaniem: "To nie z naszej winy". Czwartego dnia Johann Schulz wyruszył w stronę Gdańska. Przenocował w stodole za Płońskiem za drobną opłatą dwudziestu marek plus wiejskie śniadanie: chleb z masłem i mleko prosto od krowy. Był urzeczony egzotyką. Wieczorem dnia piątego w wiosce pod Olsztynkiem nocleg za dwadzieścia marek plus mleko z chlebem i masłem, na śniadanie to samo. Obiad w Ostródzie skomponował z dań narodowych: zupa pomidorowa i bigos. Noc pod Pasłękiem spędził na sianie. Rano zauważył brak roweru. Po zameldowaniu o kradzieży wyruszył do Gdańska autostopem, za dwadzieścia marek. Dotarł tam o godzinie osiemnastej, ale w nie najlepszej formie. Gdańsk go zauroczył. Wyruszył do Gdyni taksówką za dwadzieścia marek. W hotelu ,,Gdynia" zauroczyła go Kasia S. Kasia zgodziła się za dwadzieścia marek. Po dwudniowym pobycie w Trójmieście wyruszył w stronę Szczecina autostopem. Cena jak wyżej. Nocleg w hotelu ,,Neptun", gdzie zauroczyła go Monika D. Rankiem następnego dnia zauważył brak Moniki i czterystu marek. Pozostało mu dwa tysiące pięćset czterdzieści złotych, za które nabył bilet do Warszawy pociągiem osobowym. Był to poniedziałek 27 lipca. Temperatura powietrza 29 stopni Celsjusza w cieniu. Skład kursował bez wagonu restauracyjnego. W połowie drogi, po pięciu godzinach jazdy, zemdlał. Johannem Schultzem zaopiekował się Zenon Wątłołuski podróżujący do Przemyśla w sprawach rodzinnych. Zenon Wątłołuski, lat dwadzieścia sześć, absolwent zasadniczej szkoły zawodowej, języków obcych brak, zwolniony z pracy za brak kwalifikacji, poczęstował Johanna piwem i kanapkami. W czasie podróży rozmawiał o życiu, a już w Warszawie, nie znając miasta, doprowadził studenta do jego znajomych na ulicy Hożej. W trzy dni później turysta Schultz dotarł do rodzinnego domu w Essen, gdzie po dwóch dniach odpoczynku wrócił do normalnego niemieckiego życia. Na pytania, co czuł podczas podróży przez nasz egzotyczny kraj, odpowiadał niezmiennie: - Bezradność. We wrześniu w dowód wdzięczności za okazaną pomoc Zenon Wątłołuski otrzymał zaproszenie do RFN. Wyjechał w listopadzie i zamieszkał w pokoju gościnnym państwa Schul-tzów, właścicieli niewielkiej fabryczki łożysk. Drugiego dnia pobytu Zenon naprawił piec gazowy produkcji szwajcarskiej, za co otrzymał symboliczne wynagrodzenie - dwadzieścia marek. Dnia następnego zreperował żelazko pani Gertrudy Schultz i elektroniczne drzwi do garażu, za co otrzymał dwadzieścia marek. Tydzień później zajął się urządzeniami do obróbki mechanicznej w zakładzie Zygfryda Schultza, ojca Johanna. Wynagrodzenie - dziesięć marek za godzinę. Po trzech miesiącach zastąpił głównego mechanika odchodzącego na emeryturę. Po czternastu miesiącach wrócił do kraju trzyletnim samochodem Audi 80, mając siedem tysięcy marek w kieszeni i znając niemiecki w stopniu umożliwiającym porozumiewanie się. W pobliskim miasteczku nie został przyjęty do pracy ze względu na brak kwalifikacji. Na pytania mieszkańców rodzinnej wioski, co go najbardziej zaskoczyło podczas pobytu w Niemczech, odpowiadał niezmiennie: - Ich bezradność. Jeszcze tego samego roku otrzymał list od Johanna, który pisał m.in. "Tata mówi, że bez Ciebie jest jak bez ręki". W marcu Zenon Wątłołuski znowu wybiera się do Essen. Johann Schultz zaplanował wycieczkę rowerową do Francji. (1989) Kac Drogi Czytelniku. Przepraszam, że piszę kac po polsku. "Katz" niemiecki byłby tu jednak nie na miejscu, albowiem posiadanie takowego stało się niejako naszą specjalnością. "Katz" po niemiecku to jeszcze jeden twór zdobywany z tą ich przerażającą dokładnością i precyzją. Powoływany do życia po mieszczańsku i uśmiercany po mieszczańsku: piwem i aspiryną. l cóż to za katz, którego nabycie jest równie łatwe jak kupno pola golfowego i samochodu "Golf". Nasz kac! Ten ersatz automatycznej pralki i mieszkania za dwadzieścia lat. To pokłosie trzech zaborów. Ten heros kształtowany na barykadach europejskich rewolucji i w okopach dwóch światowych wojen. Ten internacjonalista, który jeszcze późnym wieczorem nie wie, z kim zasiądzie do stołu i jaki będzie. To dopiero kac! Pielęgnowany przez cały dzień na melinach, chowany po-starych szufladach zubożałych emerytek i po luksusowych biurkach parkingowych porządnych hoteli. Przywożony nocą taksówkami, wpadający znienacka wraz z kumplem z wojska. Jadący na sygnale radiowozu, kiedy fantazja odżyła, a funkcjonariusz rozumie. To jest kac! To jest olbrzym! Nie żadne tam panieńskie fiu-bździu, stworzone z dwóch kieliszków szampana i małego naparstka czystej, które -spłukane z pastą do zębów - błąka się po miejskich kanalizacjach jak poronione dziecko. Nasz kac to kac zniewalający. Zbijający z nóg. To okupant, który wpada bladym świtem, bije z rozmachem, a ty, bezbronny i rozespany, nie wiesz jeszcze, jak z nim walczyć. To kac oprawca. Silny, tępy sukinsyn walący po trzewiach, rzucający o dno umywalki i wrzeszczący: - Rzygaj! Wyrzygałeś się?! To mów teraz, z kim byłeś! Nie pamiętasz?! To ja ci zaraz przypomnę! - l do sedesu. - Lżej ci? - Tak... - Imię i nazwisko?! Jak się nazywasz?! Jeszcze nie wiesz?! - Do umywalki. - Imię tej rudej? Pseudonimy?!! Ale raus! Nie pamiętasz? - l wodą w twarz. - A teraz przypominasz? A ty patrzysz w lustro jak w oczy śledczego i tylko myślisz: ,,0 matko, czy się gdzieś nie wygadałem? Czego on ode mnie chce?" l mówisz, cicho jeszcze: - Nie męcz mnie już, przestań... l nie pytaj, bo nie pamiętam. Tak, nie pamiętam... Piliśmy wszyscy razem. - To wiem! - krzyczy tamten. - Ale co dalej?! - Piliśmy wszyscy równo, a potem dało w łeb i nie pamiętam... ,,0 Jezu! Co ja robiłem, kiedy mi się urwało?!" A kac trzyma za gardło fachowo jak komandos, gnie do ziemi i wrzeszczy: - Przypomnij, bo jak nie, to zabiję!! A ty: - No to zabij! Albo oszczędź, wymyśl łagodną karę dla mego organizmu, bo nie przeżyje. Ale łagodnego wyroku nie będzie, bo jeszcze za wcześnie, bo kac jeszcze młody i silny, jeszcze cię przytrzyma. Bo kac to po prostu zmora świtu, udręka poranka i sadysta przedpołudnia... l do południa z nim nie wygrasz. W południe już rozum jaśniejszy, już ciało zaczyna funkcjonować, ale to nie jest jeszcze wolność. To tylko przedsmak buntu. - Zabić skurwysyna! - mówisz. - Zabić! Utopić! Tak! Utopić! Przecież swołocz nie lubi wody. A więc pić! Pić! Pić! l szklanka tej prosto z kranu, l ulga... Ale tylko przez moment. Czujesz, że znowu wraca. Więc kefir. Jest. Przedwczorajszy, ale jest. l do dzioba. Przycichł. Mam cię, kacu. Za moment znowu pełznie, znowu podchodzi pod gardło... O Matko Przenajświętsza, kiedy się to skończy? Że też nie ma już nic kwaśnego?! Może kawa? Tak, kawa stawia na nogi! Ulga... Wychodzi znowu i łapie za ręce. Teraz trzęsie. - Nie trzęś, ty złamańcu! O Matko! Aż się przelewa w środku. A do zgonu jeszcze daleko. Jeszcze ze dwie, trzy godziny. Trzy godziny w życiu kaca to wieczność. To jest jak całe życie człowieka po sześćdziesiątce, kiedy ręce już się trzęsą, nogi wolniej chodzą, do śmierci jeszcze daleko, a żyć trzeba. A kac broni się dalej. Bez godności, zachłannie i kurczowo. Wpija się w rozum i ciało, l trzyma. Cholera, jak on trzyma! Teraz telepka. Po mnie. To już po mnie. Myślisz: ,,Co za głupota! Tak się schlać!" l nagle - pyk. A co to? Nic nie czuję. O Matko, nic nie czuję! l do lustra. Tak, to ja. Oddychasz... lżej. Teraz nogi... lżej. Mój Boże, ja żyję! - Słyszysz, ty gnojku?! Ciebie już nie ma! Zdechłeś! A ja żyję! Żyję. l już nie ma nic prócz ulgi. Tej cudownej ulgi... l wtedy rodzi się myśl: "Czekaj, sukinsynu, ja się jeszcze na tobie odegram". (1988) O wpływie (...) na kształtowanie obyczajów Mały las Drogą do małego lasu szli, trzymając się za ręce, dziewczyna i mężczyzna. Ona, działaczka byłej (...). On, funkcjonariusz (...), członek (...). Szli do lasu, bowiem chuć w letnie południe jest silniejsza od przekonań. Zagajnik zachęcał mchem tak aromatycznym, że aż pachnącym świeżym prześcieradłem i intymnością taką, jak w hoteliku dla kierowców i kurwiszonów. - Ten hasz(...) jest do dupy-stwierdziła ona, odzywając się do niego jak przeciętna obywatelka do obywatela przed pójściem do łóżka. - (...) nie byłby do dupy, gdyby nie ta wasza zasrana (...) - odpowiedział. - Gdyby nie nasza (...), to byłoby teraz gówno, a nie pluralizm i demokracja- zreplikowała natychmiast- i zadawał-' byś się z dziwkami, a nie ze mną. Milczeli jakiś czas zapatrzeni w ciepłe powietrze, zamarłe w spiekocie zboża i kuropatwy zastygłe pod miedzą. Słońce zwisało u powały buchając żarem do nieprzytomności, jakby to właśnie ono zachęcało prowokująco:,,rozbierzcie się, rozbierzcie się". A mały las wtórował: ,,u mnie, u mnie". Cudowne jest takie letnie popołudnie. Ciepłe Jetnie południe jest tak erotyczne, jak ławka na leśnym stadionie w- grudniowy wieczór po wyjściu z dancingu, kiedy hotele zamknięte, a żona zimna jak styczeń. Lato jest nawet ciepłe, kiedy deszcz, kiedy wiatr i kiedy żona tak samo chłodem podszyta. - Pierdolona (...) - powiedziała dziewczyna - gdyby nie ona, byłbyś teraz człowiekiem z porządnym zawodem, wynajęlibyśmy domek i nie schodziłbyś ze mnie przez tydzień. - Nie schodziłbym i przez miesiąc - uśmiechnął się do niej zachęcająco. -Ale to nie wina (...), tylko tych skurwysynów z (...), którzy zamiast pracować dla (...), to tylko judzą i jątrzą. Przerwali teraz swój odwieczny dialog, bo oto otworzył się przed nimi las i w chwilę później polityka wyrzucona za jałowiec jak biustonosz dziewczyny podążała ku innym szukającym miłości i cienia. Oni już tylko pieprzyli się. Ona, działaczka byłej (...), i on, funkcjonariusz (...), członek (...).