BORIS AKUNIN

        
        
       
KORONACJA

czyli ostatni z Romanowów
         
        
(Przełożył: Zbigniew Landowski )
      
      
      
      
      
      
      
      
      
      
      



Świat Książki
2004
      
20 maja
        
        
        Ten dziwaczny i nieprzyjemny mężczyzna zginął na moich oczach.
        Wszystko stało się tak szybko... tak szybko.
        Równocześnie z trzaskiem wystrzałów rzuciło go na linę.
        Upuścił swój maleńki rewolwer, złapał się chybotliwej poręczy i zastygł w miejscu, odchyliwszy do tyłu głowę. Błysnęła biała twarz, przekreślona pasemkiem wąsów, i zniknęła, zasłonięta czarnym mnisim welonem.
        - Eraście Piotrowiczu! - krzyknąłem, po raz pierwszy nazywając go po imieniu. A może tylko chciałem krzyknąć?
        Niepewny pomost chwiał się pod jego nogami. Głowa nagle opadła w przód, jakby od silnego uderzenia, a ciało zaczęło napierać piersią na linę i po kolejnej sekundzie, przewracając się niezgrabnie, już leciało w dół... w dół... w dół.
        Drogocenna szkatułka wypadła mi z rąk, uderzyła o kamień i roztrzaskała się. Oślepiającymi iskrami wystrzeliły różnobarwne bryłki diamentów, szafirów, szmaragdów, ale nawet nie spojrzałem na te niezliczone skarby, które rozsypały się po trawie.
        Z wąwozu dobiegł miękki, tępy odgłos uderzenia. Jęknąłem. Rozpędzona czarna kula potoczyła się po stromym stoku i zatrzymała w swoim przerażającym pędzie dopiero na brzegu potoku. Jedna ręka bezwładnie upadła w wodę, reszta ciała, twarzą do ziemi, legła na otoczakach.
        Nie lubiłem tego człowieka. Może nawet nienawidziłem. W każdym razie chciałem, żeby na zawsze zniknął z naszego życia. Jednak nie życzyłem mu śmierci.
        Jego rzemiosłem było ryzyko, cały czas igrał ze śmiercią, ale z jakiegoś powodu nigdy nie pomyślałem, że może zginąć. Wydawał się nieśmiertelny.
        Nie wiem, jak długo stałem tak, osłupiały, patrząc w dół. Pewnie niezbyt długo. Ale czas jakby się rozpadł, a ja zanurzyłem się w jego pęknięciu, powracając do poprzedniego, spokojnego życia, które skończyło się dokładnie dwa tygodnie temu.
        Tak, wtedy też był poniedziałek. Szósty maja.
        
6 maja
        
        
        Do dawnej stolicy państwa rosyjskiego przybyliśmy rankiem. W związku ze zbliżającymi się uroczystościami koronacyjnymi Dworzec Nikołajewski był zatłoczony i nasz pociąg przetoczono po linii przesyłowej na Brzeski, co, delikatnie mówiąc, nie było grzecznym postępkiem ze strony władz miejskich. Można przypuścić, że w ten sposób wyrażono pewne ochłodzenie stosunków między jego wysokością Gieorgijem Aleksandrowiczem a jego wysokością Symeonem Aleksandrowiczem, moskiewskim generałem-gubernatorem. Niczym innym nie mogę wyjaśnić półgodzinnego postoju na rozrządowej, a następnie przetoczenia pociągu specjalnego z dworca głównego na podrzędny.
        W dodatku na peronie przywitał nas nie sam Symeon Aleksandrowicz, jak tego wymaga protokół, tradycja, więzy krwi i - w końcu - po prostu szacunek dla starszego brata, tylko przewodniczący komitetu powitalnego - minister dworu cesarskiego, który zresztą natychmiast odjechał na Nikołajewski, aby przywitać księcia Prus. Od kiedy to w Moskwie więcej szacunku okazują następcy pruskiego tronu niż wujowi jego cesarskiej mości, generałowi-admirałowi rosyjskiej floty i drugiemu (wedle starszeństwa) wielkiemu księciu domu panującego? Gieorgij Aleksandrowicz nic po sobie nie pokazał, ale, sądzę, był wstrząśnięty nie mniej niż ja tak jawnie okazanym afrontem.
        Dobrze choć, że jej wysokość, wielka księżna Katarzyna Joannowna, została w Petersburgu - jest przecież gorliwą zwolenniczką drobiazgowego przestrzegania subtelności cesarskiego ceremoniału. Epidemia odry, która spadła na czterech synów: Aleksieja, Siergieja, Dymitra i Konstantego Gieorgijewiczów, przeszkodziła jej wysokości, wzorowej kochającej matce, wziąć udział w koronacji, największym wydarzeniu w życiu państwa i rodziny cesarskiej. Mimo to złe języki twierdziły, że nieobecność jej wysokości na moskiewskich uroczystościach można wyjaśnić nie tyle miłością macierzyńską, ile niechęcią do odgrywania roli statystki w tryumfie młodej carycy. Przy okazji wspominano zeszłoroczną historię, kiedy nowa cesarzowa zaproponowała damom z rodziny cesarskiej założenie towarzystwa rękodzielniczego - żeby każda z wielkich księżnych mogła zrobić na drutach ciepłą czapeczkę dla wychowanków Sierocińca Maryjskiego. Możliwe, że Katarzyna Joannowna rzeczywiście niepotrzebnie aż tak surowo odniosła się do tego pomysłu. Niewykluczone także, że właśnie od tej pory stosunki jej wysokości i jej cesarskiej mości stały się niezbyt przykładne. Jednak w nieobecności mojej pani na uroczystościach koronacyjnych nie było żadnej ostentacji, za to mogę ręczyć. Katarzyna Joannowna może odnosić się do jej cesarskiej mości lepiej czy gorzej, ale w żadnym przypadku nie pozwoliłaby sobie zaniedbać obowiązków dynastycznych bez szczególnie ważkiej przyczyny. Synowie jej wysokości rzeczywiście byli poważnie chorzy.
        To, rzecz jasna, bardzo przygnębiające, ale, jak to się mawia, nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło, albowiem razem z jej wysokością w stolicy pozostał cały wielkoksiążęcy dwór, co znacznie uprościło moje niełatwe obowiązki. Damy dworu były bardzo zmartwione tym, że nie zobaczą moskiewskich uroczystości i okazywały niezadowolenie (rozumie się, nie przekraczając ram etykiety), lecz Katarzyna Joannowna nie zmieniła zdania: wedle ceremoniału mały dwór powinien znajdować się tam, gdzie przebywa większość członków wielkoksiążęcej rodziny, a większość Gieorgijewiczów, jak nieoficjalnie nazywa się naszą gałąź rodziny cesarskiej, pozostała w Petersburgu.
        Na koronację pojechały cztery osoby: sam Gieorgij Aleksandrowicz, jego starszy i najmłodszy syn, a także jedyna córka, Ksenia Gieorgijewna.
        Jak już wspomniałem, nieobecność dworu tylko mnie ucieszyła. Zarządzający dworem książę Mietlicki i zarządzający kancelarią dworu tajny radca von Born jedynie by mi przeszkadzali, wsadzając nos w sprawy, o których nie mają pojęcia. Dobry służący nie potrzebuje nianiek i nadzorców, żeby podołać obowiązkom. A co do hofmajstrów i frejlin, to nawet nie wiedziałbym, gdzie ich rozmieścić - tak marną rezydencję przydzielił komitet koronacyjny Zielonemu Dworowi (tak nazywają nasz dom - wedle barwy trenu wielkiej księżnej). Ale o rezydencji opowiem później.
        
        Wyjazd z Petersburga minął szczęśliwie. Na pociąg składały się trzy wagony: pierwszym jechała rodzina książęca, drugim służba, trzecim niezbędny sprzęt i bagaż, toteż stale musiałem przechodzić z wagonu do wagonu.
        Ledwo ruszyliśmy z dworca, jego wysokość Gieorgij Aleksandrowicz zasiadł popijać koniak z jego wysokością Pawłem Gieorgijewiczem i kamerjunkrem Endlungiem. Kiedy pozwolił sobie wypić jedenaście kieliszków, zmęczył się i udał na odpoczynek - aż do samej Moskwy. Przed snem, już u siebie w „kajucie”, jak nazwał swój przedział, pokrótce opowiedział mi o rejsie do Szwecji, który miał miejsce przed dwudziestu dwu laty i wywarł na jego wysokości ogromne wrażenie. Problem w tym, że choć Gieorgij Aleksandrowicz ma rangę generała-admirała, to w morze wychodził tylko jeden jedyny raz i zachował o tej podróży wyłącznie nieprzyjemne wspomnienia. Dlatego często wzmiankuje francuskiego ministra Colberta, który na statkach nie pływał wcale, mimo to uczynił ze swego kraju wielkie mocarstwo morskie. Historię o rejsie do Szwecji słyszałem już wielokrotnie i zdążyłem nauczyć się jej na pamięć. Najbardziej dramatycznym epizodem opisu był sztorm u brzegów Gotlandii. Po słowach: „I wtedy kapitan jak nie krzyknie: «Wszyscy do pomp!»” - jego wysokość zwykł wybałuszać oczy i z rozmachem uderzać pięścią w stół. I tym razem wszystko odbyło się jak zazwyczaj, ale bez jakiegokolwiek uszczerbku dla obrusa czy nakryć, ponieważ już zawczasu przedsięwziąłem stosowne środki, przytrzymując karafkę i kieliszki.
        Kiedy jego wysokość się zmęczył i zaczął mówić niezbyt spójnie, dałem znak lokajowi, aby pana rozebrał i ułożył spać, a sam udałem się w odwiedziny do Pawła Gieorgijewicza i lejtnanta Endlunga. Ponieważ to ludzie młodzi, w pełni sił i zdrowia, znacznie mniej zmęczyli się piciem koniaku. Można by nawet powiedzieć, że zupełnie się nie zmęczyli, gdyż trzeba było stale na nich baczyć, zwłaszcza ze względu na obyczaje pana kamerjunkra.
        Ach, ten Endlung! Może nie należałoby tego mówić, ale Katarzyna Joannowna popełniła wielki błąd, kiedy uznała tego pana za opiekuna odpowiedniego dla swego starszego syna. Lejtnant to cwana bestia: wzrok jasny i czysty, różowiutka fizjonomia, idealny przedziałek na złocistej głowie, dziecięcy rumieniec na policzkach - prawdziwy cherubin. Pełen szacunku dla dam dojrzałych, dyga nóżką, umie słuchać z twarzą wyrażającą najwyższe zainteresowanie i o Joanie Kronsztadzkim, i o nosaciźnie u lowchena. Nic dziwnego, że Katarzyna Joannowna wysoko oceniła Endlunga. Taki przyjemny i, co najważniejsze, poważny młodzieniec - nie to, co urwisy elewi z Korpusu Morskiego albo nieroby z Oddziału Gwardii. Też miała komu powierzyć opiekę nad Pawłem Gieorgijewiczem w pierwszym dłuższym rejsie! Przyjrzałem się już temu ptaszkowi.
        W pierwszym porcie, w Warnie, Endlung wystroił się jak paw - w biały garnitur, purpurową kamizelkę, krawat w gwiazdki, najszerszą panamę - i skierował kroki do domu publicznego, a jego wysokość, wtedy jeszcze zupełnego młodzika, zaciągnął ze sobą. Próbowałem się wmieszać, na co lejtnant rzekł do mnie: „Obiecałem Katarzynie Joannownie, że nie spuszczę oka z jego wysokości i tam gdzie ja, tam i on”. A ja do niego: „Nie, panie lejtnancie, jego wysokość rzekła: tam gdzie on, tam i pan”. Endlung zaś: „To, Afanasiju Stiepanyczu, kazuistyka. Najważniejsze - będziemy nierozłączni, jak Ajaksowie”. I młodziutkiego miczmana ciągnął tak po wszystkich wertepach aż do samego Gibraltaru. Za to w drodze z Gibraltaru do Kronsztadu obaj - i lejtnant, i miczman - zachowywali się spokojnie i nawet na brzeg nie schodzili, tylko biegali po cztery razy na dzień do lekarza zastrzyki przyjmować. Oto jaki znalazł się opiekun! Przez tego Endlunga jego wysokość mocno się zmienił, nie można go poznać. Nawet samemu Gieorgijowi Aleksandrowiczowi czyniłem aluzje, ale on tylko ręką machnął: to nic, mojemu Paulowi taka szkoła wyjdzie na korzyść, a Endlung, wprawdzie hultaj, ale za to dobry kompan i szczera dusza, poważnego zła nie wyrządzi. Moim zdaniem to jak wpuszczać kozę do ogrodu, jeśli wolno mi skorzystać z ludowego porzekadła. Widzę tego Endlunga na wskroś. Jaka to szczera dusza? Dzięki przyjaźni z Pawłem Gieorgijewiczem otrzymał monogram na pagonach, a teraz jeszcze i tytuł kamerjunkra. To przecież niesłychane - taki szacowny dworski tytuł dla jakiegoś lejtnancika!
        Gdy już młodzieńcy zostali sami, zaczęli grać w bezika - na spełnianie życzeń. Zajrzałem do przedziału. Paweł Gieorgijewicz skinął na mnie.
        - Siadaj, Afanasij. Zagraj z nami po „amerykańsku”. Przegrasz - zmuszę cię, abyś, u diabła, zgolił do końca swoje cenne bakenbardy.
        Podziękowałem za zaproszenie i wymówiłem się pod pretekstem nawału zajęć, chociaż żadnych specjalnych spraw akurat nie miałem. Tego tylko jeszcze brakowało - grać z jego wysokością w „amerykankę”! A Paweł Gieorgijewicz sam doskonale wiedział, że ze mnie żaden dla niego partner i po prostu żartował. Kilka miesięcy temu pojawił się u niego ten niesmaczny kpiarski zwyczaj. A wszystko to przez Endlunga - to jego wpływ. Co prawda, sam Endlung od jakiegoś czasu przestał mnie zaczepiać, ale Paweł Gieorgijewicz wciąż przy tym trwa. Cóż, to nic, jego wysokości wolno, nie mam pretensji.
        Teraz też, z najpoważniejszą twarzą, powiedział:
        - Wiesz, Afanasij, te fenomenalne zarośla na twym obliczu wywołują zazdrość niektórych wpływowych osób. Na przykład przedwczoraj na balu, kiedy stałeś przy drzwiach, taki ważny, z pozłacaną buławą i z bakenbardami rozczesanymi na dwie strony, wszystkie damy patrzyły tylko na ciebie. A na kuzyna Mikusia nikt nie spojrzał, chociaż on i cesarz. Koniecznie trzeba cię ogolić albo chociaż ostrzyc.
        W rzeczywistości te moje „fenomenalne zarośla” niczym nadzwyczajnym się nie wyróżniają: wąsy z bakenbardami - możliwe, że bujne, ale nie przesadnie. I zawsze, w każdych okolicznościach, zadbane, w stosownym porządku. Takie nosili i ojciec, i dziad, tak że nie zamierzałem ani strzyc się, ani golić.
        - Starczy, Paul - wystąpił w mojej obronie Endlung. - Nie męcz Afanasija Stiepanowicza. Lepiej graj, twój ruch.
        Widać z tego, że jednak muszę wyjaśnić swoje stosunki z lejtnantem. To przecież cała, oddzielna historia.
        Już w pierwszy dzień rejsu na korwecie „Mścisław”, kiedy tylko wyszliśmy z Sewastopola, Endlung dostrzegł mnie na pokładzie, położył rękę na ramieniu i patrząc bezczelnymi, zupełnie przezroczystymi od wypitego wina oczyma, rzekł:
        - Co ty, Afonia, lokajska duszo, tak swoje szczoty rozpuściłeś? Bryza ci je rozwiała? - Moje bakenbardy od świeżego morskiego wiatru rzeczywiście trochę się roztrzepały i musiałem później skrócić je odrobinę (na czas tej podróży). - Poleć do bufetowego sknery i powiedz, że jego wysokość żąda butelki rumu przeciw morskiej chorobie. To nie polecenie, tylko prośba.
        Jeszcze podczas podróży pociągiem do Sewastopola Endlung ciągle się ze mną drażnił i podkpiwał sobie, gdy jego wysokość był obok, ale cierpiałem, czekając okazji, aby porozmawiać z nim w cztery oczy. Teraz właśnie taka okazja się nadarzyła.
        Delikatnie, dwoma palcami zdjąłem rękę lejtnanta (wtedy jeszcze nie był żadnym kamerjunkrem) ze swojego ramienia i grzecznie oznajmiłem:
        - Jeśli panu, panie Endlung, przyszła do głowy fanaberia zatroszczyć się o definicję mojej duszy, to dokładniej byłoby ją nazwać nie „lokajską”, tylko „hoffirerską”, albowiem za wieloletnią nienaganną służbę otrzymałem tytuł hoffirera przy dworze jego wysokości. Odpowiada on dziewiątej klasie i jest równoważny z rangą radcy tytularnego, kapitana sztabowego armii lub lejtnanta marynarki. - To ostatnie specjalnie podkreśliłem.
        Endlung wykrzyknął:
        - Lejtnanci nie serwują przy stole!
        A ja mu odrzekłem:
        - Serwują, panie Endlung, w restauracjach. A w rodzinie cesarskiej - służą. Każdy po swojemu, wedle swoich obowiązków i honoru.
        Po tym właśnie spotkaniu Endlung zaczął się do mnie inaczej odnosić: mówił grzecznie, na żarciki sobie więcej nie pozwalał, a zwracał się tylko po imieniu, i to przez „wy”.
        Przy okazji chciałbym zauważyć, że ludzie na moim stanowisku mają specjalny stosunek do formy zwracania się przez „wy” i „ty”, ponieważ nasz status - status służby nadwornej - jest osobliwy. Trudno wyjaśnić, jak to się dzieje, że od pewnych ludzi obrazą może być forma „ty”, od innych zaś obraźliwe jest usłyszeć „wy”. Służyć mogę tylko i wyłącznie tym ostatnim, jeśli rozumiecie, co mam na myśli.
        Spróbuję wyjaśnić. Zwrot „ty” mogę znieść jedynie z ust członków rodziny panującej. Nie, źle się wyraziłem - nie znieść, ale uznać za przywilej i specjalne wyróżnienie. Zginąłbym, gdyby Gieorgij Aleksandrowicz, jego wysokość albo którekolwiek z jego dzieci, choćby nawet najmłodsze, nagle zwróciło się do mnie przez „wy”. W trzecim roku mojej służby w rodzinie wielkich książąt doszło do pewnej rozbieżności poglądów z Katarzyną Joannowną - z powodu pewnej pokojówki, którą niesprawiedliwie oskarżono o lekkomyślność. Okazałem stanowczość, uparłem się przy swoim i wielka księżna się obraziła: przez cały tydzień mówiła do mnie przez „wy”. Bardzo cierpiałem, nocami nie mogłem spać, zmizerniałem. Później, rzecz jasna, wyjaśniliśmy sobie wszystko. Katarzyna Joannowna, z właściwą sobie wielkodusznością, przyznała, że nie miała racji, ja też przeprosiłem i pozwolono mi ucałować jej dłoń, a ona pocałowała mnie w czoło.
        Ale odszedłem od tematu.
        Graczom usługiwał młodszy lokaj Lipps, którego specjalnie wziąłem ze sobą, żeby mu się przyjrzeć i ocenić jego prawdziwą wartość. Wcześniej służył w estońskim majątku grafa Benkendorfa i został mi zarekomendowany przez majordomusa jego jaśniewielmożności, mojego dawnego znajomego. Wydaje się, że to roztropny i milkliwy chłopak. Dobrego sługę, w odróżnieniu od złego, nie od razu się rozpozna. W nowym miejscu każdy stara się ze wszystkich sił - w takiej sytuacji trzeba odczekać z pół roku, może roczek, a czasem nawet i dwa. Obserwowałem, jak Lipps dolewa koniaku, jak zręcznie zamienia zaplamioną serwetkę, jak stoi na miejscu - to bardzo, bardzo ważne. Stał prawidłowo: nie przestępował z nogi na nogę, nie kręcił głową. Chyba można go już dopuścić do gości na małych przyjęciach - zdecydowałem.
        A gra toczyła się dalej. Najpierw przegrał Endlung i Paweł Gieorgijewicz jeździł na nim wierzchem po korytarzu. Potem fortuna odwróciła się od jego wysokości i lejtnant zażądał, żeby wielki książę, kompletnie goły, pobiegł do kabiny toaletowej i przyniósł stamtąd szklankę wody.
        Póki Paweł Gieorgijewicz z chichotem się rozbierał, ja cichcem wysunąłem się za drzwi, wezwałem kamerdynera i poleciłem, żeby nikt ze sług nie zaglądał do salonu wielkiego księcia, sam zaś wziąłem z dyżurnego przedziału pelerynę. Kiedy jego wysokość, rozglądając się i zasłaniając ręką, wybiegł na korytarz, chciałem narzucić na jego ramiona to okrycie, ale Paweł Gieorgijewicz z oburzeniem odmówił, dodając, że słowo jest słowem, i pobiegł do kabiny toaletowej i z powrotem, przy czym głośno się śmiał.
        Dobrze, że mademoiselle Declique nie wyjrzała na korytarz, słysząc ten śmiech. Na szczęście jego wysokość Michał Gieorgijewicz, chociaż było już późno, jeszcze się nie położył - zabawiał się podskakiwaniem na siedzeniach, a potem długo się huśtał na portierze. Zazwyczaj o wpół do dziewiątej najmłodszy z wielkich książąt śpi, ale tym razem mademoiselle uznała, że można poluzować rygory, jako że jego wysokość jest zbyt pobudzony podróżą i tak czy siak nie uśnie.
        U nas, w Zielonym Domu, traktuje się dzieci nie tak surowo jak w Niebieskim dworze u Kiriłłowiczów. Tam podtrzymuje się rodzinne tradycje cesarza Mikołaja Pawłowicza: chłopców wychowuje się po żołniersku. Od siódmego roku życia uczą ich musztry, hartują zimnymi kąpielami i kładą spać do nieogrzanych łóżek. Gieorgij Aleksandrowicz uchodzi w cesarskiej rodzinie za liberała. Synom pobłaża, na sposób francuski, a jedyną córkę, swoją ulubienicę, zdaniem wszystkich krewnych całkiem rozpuścił.
        Jej wysokość, dzięki Bogu, też nie opuszczała przedziału i nie widziała swawoli Pawła Gieorgijewicza. Od samego Petersburga zamknęła się z książką, nawet wiem dokładnie z jaką. Sonata Kreutzerowska, utwór hrabiego Tołstoja. Czytałem ją na wypadek, gdyby służba zaczęła o niej rozmawiać - żeby się nie zbłaźnić. Moim zdaniem czytanie jest nudne, a dla dziewiętnastoletniej panny, zwłaszcza wielkiej księżnej - zupełnie nie na miejscu. W Petersburgu Katarzyna Joannowna w żadnym razie nie pozwoliłaby córce czytać takiego paskudztwa. Można się domyślić, że książka została zapakowana potajemnie. Nie inaczej, tylko frejlina baronessa Straganowa ją podsunęła - nikomu innemu nie przyszłoby to do głowy.
        Marynarze uspokoili się dopiero nad ranem, po czym pozwoliłem sobie trochę się zdrzemnąć, ponieważ, prawdę mówiąc, mocno się zmęczyłem wszystkimi kłopotami związanymi z wyjazdem, a przewidywałem, że pierwszy dzień w Moskwie okaże się nielekki.
        
        * * *
        Trudności przeszły wszelkie oczekiwania.
        Tak się złożyło, że w ciągu czterdziestu sześciu lat życia nigdy wcześniej nie byłem w Białokamiennej, chociaż niemało podróżowałem po świecie. Po prostu u nas w rodzinie nie lubi się Azji, za jedyne (i to w niewielkim stopniu) dostojne miejsce w Rosji uznaje się Petersburg, a w dodatku nasze stosunki z moskiewskim generałem-gubernatorem, Symeonem Aleksandrowiczem, są chłodne, tak że nie mamy po co zaglądać do Moskwy. Nawet na Krym, do chutoru mischorskiego, zazwyczaj jedziemy okrężną trasą, przez Mińsk, ponieważ Gieorgij Aleksandrowicz lubi sobie w drodze postrzelać do żubrów w Puszczy Białowieskiej. A na poprzednią koronację, przed trzynastu laty, nie pojechałem, gdyż pełniłem natenczas obowiązki pomocnika lokaja i pozostawiono mnie, abym zastępował mojego ówczesnego przełożonego, teraz już świętej pamięci - Zachara Trofimowicza.
        Kiedy jechaliśmy z dworca przez miasto, już wyrobiłem sobie pierwszą opinię o Moskwie. Miasto okazało się jeszcze mniej cywilizowane, niż oczekiwałem - żadnego porównania z Petersburgiem! Ulice wąskie, bezsensownie powyginane, domy ubogie, publika prowincjonalna i niechlujna. I to teraz, w przeddzień oczekiwanego przyjazdu najjaśniejszego pana, gdy ze wszystkich sił starano się miasto upiększyć - pomyto fasady domów, świeżo pomalowano dachy, na Twerskiej (to główna ulica Moskwy, nędzna atrapa Newskiego) porozwieszano cesarskie monogramy i dwugłowe orły. Nawet nie wiem, z jakim miastem można by porównać Moskwę. Taka sama wielka wioska jak Saloniki, gdzie przeszłego roku przybił do portu nasz „Mścisław”. Po drodze nie spotkaliśmy ani fontanny, ani domu, który miałby więcej niż trzy piętra, ani konnego pomnika, widzieliśmy jedynie zgarbionego Puszkina, a i ten, sądząc po kolorze brązu, niedawno został postawiony.
        Na placu Czerwonym, który też mnie mocno rozczarował, orszak się rozdzielił. Ich wysokości, jak przystoi członkom rodziny cesarskiej, udali się złożyć pokłon ikonie Matki Boskiej Iwierskiej i kremlowskim relikwiom, a ja ze służbą pojechałem przygotować nasze tymczasowe moskiewskie mieszkanie.
        Z powodu przymusowego rozdzielenia dworu na dwie połowy musiano zadowolić się minimalną liczbą służących. Mogłem ze sobą zabrać z Petersburga tylko ośmiu ludzi: kamerdynera jego wysokości, pokojową Kseni Gieorgijewny, młodszego lokaja (już wspomnianego Lippsa) dla Pawła Gieorgijewicza i Endlunga, bufetowego z pomocnikiem, kucharza dworskiego i dwóch woźniców (dla angielskiego i rosyjskiego zaprzęgu). Zakładano, że herbatę i kawę będę serwować osobiście - to swego rodzaju tradycja. Ryzykując, że okażę się nieskromnym, powiem, że spośród wszystkich nadwornych sług nikt lepiej ode mnie nie wypełnia tego typu obowiązków, wymagających nie tylko wieloletniego doświadczenia, ale i talentu. Nie przypadkiem przez pięć lat służyłem jako kawiarz u najjaśniejszych państwa - świętej pamięci cesarza i cesarzowej (teraz wdowy).
        Rozumie się, że nie liczyłem na to, iż obejdę się ośmiorgiem służby - w oddzielnym telegramie prosiłem moskiewski oddział zarządu dworu o wyznaczenie mi rozumnego pomocnika z miejscowych, a także oddelegowanie dwóch forysiów, kucharza dla służby, lokaja do obsługi starszych sług, dwóch młodszych lokajów do sprzątania, pokojówki dla mademoiselle Declique i dwóch szwajcarów. O więcej nie prosiłem, doskonale rozumiejąc, że w Moskwie brak doświadczonej służby dla tak licznych znamienitych gości. Żadnych iluzji co do poziomu moskiewskiej służby oczywiście nie miałem. To miasto opustoszałych pałaców i murszejących willi, a nie ma nic gorszego niż trzymanie pełnej obsady sług bez konkretnego zajęcia. W takiej sytuacji ludzie muszą się zbiesić. Na przykład mamy trzy wielkie domy, gdzie kolejno mieszkamy (z wyjątkiem wiosny, którą spędzamy za granicą, ponieważ Katarzyna Joannowna uważa okres wielkiego postu w Rosji za wyjątkowo nudny): zimą rodzina przebywa w petersburskim pałacu, latem w willi w Carskim, jesienią w chutorze mischorskim. W każdym z tych domów mamy oddzielną grupę sług, a ja nie daję im się obijać. Wyjeżdżając, pozostawiam długaśną listę poleceń i później zawsze znajduję możliwość, by od czasu do czasu wpaść z niezapowiedzianą kontrolą. Sługi są jak żołnierze. Muszą nieustannie być czymś zajęci, bo inaczej zaczną pić, grać w karty i źle się prowadzić.
        Mój moskiewski pomocnik przywitał nas na dworcu i kiedy jechaliśmy karetą, zdążył zaznajomić mnie po trosze z nadciągającymi problemami. Okazało się, że moje zamówienie - tak umiarkowane i rozsądne - nie zostało w pełni wykonane. Zarząd dworu przydzielił mi tylko jednego młodszego lokaja, nie dostałem też kucharza dla służby, lecz kucharkę, ale najgorsze, że nie udało się załatwić pokojówki dla guwernantki. Było mi z tego powodu wyjątkowo nieprzyjemnie, ponieważ status guwernantki z istoty jest dwuznaczny: znajduje się ona na granicy między obsadą służących a dworem, niezbędna jest zatem wyjątkowa delikatność, żeby nie obrazić i nie poniżyć osoby, która i tak stale drży o swoją godność.
        - Ale to jeszcze nie najgorsze, panie Ziukin - powiedział z charakterystycznym akcentem moskiewski pomocnik, zauważywszy moje niezadowolenie. - Najsmutniejsze jest to, że zamiast obiecanego Małego Nikołajewskiego pałacu na Kremlu wyznaczono wam Ermitaż w parku Nieskucznym.
        Pomocnik nazywał się Korniej Sielifanowicz Somow i na pierwszy rzut oka niezbyt mi się spodobał: jakiś taki nieprzyzwoicie uszasty, chudawy, z wydatną grdyką. Od razu widać, że osiągnął szczyt swojej kariery i dalej już nie awansuje, siedząc do emerytury w moskiewskim zaścianku.
        - Co to za Ermitaż? - zasępiłem się.
        - Piękny dom ze wspaniałym widokiem na rzekę Moskwę i miasto. Stoi w parku i mieści się niedaleko pałacu Aleksandrowskiego, gdzie przed koronacją zamieszka najwyższa para, ale... - Somow rozłożył długachne ręce. - Zmurszały, ciasny... i ze zjawą. - Zachichotał krótko, jednak widząc po mojej minie, że nie jestem w nastroju do żartów, zaczął wyjaśniać: - Dom zbudowano w połowie ubiegłego stulecia. Kiedyś należał do hrabiny Czesmieńskiej - słynnej bogaczki chorej na umyśle. Wy, panie Ziukin, na pewno o niej słyszeliście. Niektórzy mówią, że Puszkin właśnie ją sportretował w Damie pikowej, a nie starą księżnę Golicyną.
        Nie lubię, kiedy sługi przechwalają się oczytaniem, i dlatego nic na to nie odpowiedziałem, tylko skinąłem głową.
        Widocznie Somow nie zrozumiał przyczyny mojego niezadowolenia, gdyż kontynuował z jeszcze większą górnolotnością.
        - Wieść niesie, że za panowania Aleksandra I, kiedy całe towarzystwo grało w najmodniejsze podówczas lotto, hrabina zagrała z samym nieczystym i postawiła jako stawkę własną duszę. Służba opowiada, że czasami, w bezksiężycowe noce, korytarzem przechodzi biała postać w czepcu i postukuje beczułkami w woreczku.
        Znowu zachichotał, jakby dawał do zrozumienia, że on sam, będąc człowiekiem oświeconym, w podobne bzdury nie wierzy. Ja jednak odniosłem się do tej wiadomości zupełnie poważnie, ponieważ każdy sługa ze starej dworskiej dynastii wie, że zjawy i duchy naprawdę istnieją i żartować z nich (tak jak i z nimi) to postępek głupi i nieodpowiedzialny. Spytałem, czy zjawa starej hrabiny robi coś złego, czy tylko postukuje beczułkami. Somow odpowiedział, że przez prawie sto lat nie zauważono, aby widmo maczało palce w jakichś niecnych działaniach. Uspokoiłem się. Dobrze, niech sobie postukuje, nic strasznego. U nas w pałacu Fontannowym pojawia się duch kamerjunkra Żychariewa, niesłychanego pięknisia i niedoszłego faworyta Katarzyny Wielkiej, otrutego przez księcia Zubowa. Co tam hrabina w czepcu! Ten współmieszkaniec (albo raczej pseudomieszkaniec) zachowuje się jak najbardziej nieprzystojnie: w ciemnościach podszczypuje damy i służące, a już szczególnie hula w przeddzień Iwana Kupały. Najjaśniejszych osób wszak nie śmie dotykać - mimo wszystko to kamerjunkier! Albo na przykład w Aniczkowym - tam pojawia się duch kursistki ze Smolnego, jakoby zhańbionej przez cesarza Mikołaja Pawłowicza, która potem targnęła się na życie. Nocą przesącza się poprzez ściany i roni zimne łzy na twarze śpiących. Też mi przyjemność -obudzić się od lodowatej łzy i zobaczyć przed sobą taką zjawę!
        Ogólnie biorąc, Somow zjawami mnie nie wystraszył. Gorsze było to, że dom rzeczywiście okazał się bardzo ciasny i pozbawiony wielu niezbędnych wygód. Nic dziwnego - przez pół wieku, odkąd posiadłość została odkupiona przez zarząd dworu od hrabiów Czesmieńskich, nie odnawiano w niej niczego.
        Przeszedłem się po piętrach, planując, co przedsięwziąć w pierwszej kolejności. Należy przyznać, że Somow z podstawowymi przygotowaniami nieźle sobie poradził: z mebli zdjęto pokrowce, wszystko lśniło czystością, w sypialniach stały świeże kwiaty, fortepian w wielkiej bawialni brzmiał czysto.
        Zasmuciło mnie oświetlenie - nie było nawet gazowe, tylko zupełnie przedpotopowe, olejne. Ech, gdybym miał chociaż z tydzień! Zainstalowałbym w piwnicy maleńką prądnicę, przeciągnął przewody i pałac nabrałby zupełnie innego wyglądu. A tak trzeba będzie żyć stale o olejnej „szarej” godzinie. W Fontannowym takie oświetlenie mieliśmy przed trzydziestu laty. Z tego wniosek, że przydałby się jeszcze olejarz, który napełniałby lampy, wykonane w Anglii, z zegarowym mechanizmem zapłonu i zapasem oleju na dobę.
        A przy okazji - zegary. Doliczyłem się dziewiętnastu stojących i naściennych, a wszystkie chodziły po swojemu. Zdecydowałem, że ponastawiam i ponakręcam je sam - takie zajęcie wymaga rzetelności i precyzji. Dobry dom, utrzymany w porządku, od razu można rozpoznać po tym, czy zegary w różnych pokojach pokazują jednakowy czas. Powie wam to każdy doświadczony sługa.
        Aparat telefoniczny znalazłem tylko jeden, w przedpokoju. Rozkazałem założyć jeszcze dwie linie: jedną do gabinetu Gieorgija Aleksandrowicza i drugą do mnie, do pokoju, ponieważ z pewnością potrzebny będzie stały kontakt z pałacem Aleksandrowskim, domem generała-gubernatora i zarządem dworu.
        Należało już wstępnie ustalić, kogo gdzie lokować, i nad tym musiałem tęgo popracować głową.
        Na obu kondygnacjach było tylko osiemnaście pokoi. Zupełnie sobie nie wyobrażam, jak byśmy się tu wszyscy rozmieścili, gdyby była z nami wielka księżna z pozostałymi dziećmi i dworem. Somow powiedział, że rodzinie wielkiego księcia Mikołaja Konstantinowicza - osiem najjaśniejszych osób i czternaścioro świty, nie licząc sług - przydzielono piętnastopokojową willę, więc dworzanie musieli pomieścić się po troje, a nawet i czworo w jednym pokoju, sługi zaś rozlokowano nad stajnią! Okropność, chociaż Mikołaj Konstantinowicz wedle starszeństwa jest o dwa stopnie niżej od Gieorgija Aleksandrowicza.
        Zupełnie nie na miejscu było i to, że jego wysokość zaprosił na koronację swojego przyjaciela, lorda Banville’a, którego przybycia pociągiem berlińskim oczekiwano pod wieczór. Anglik, dzięki Bogu, był kawalerem, ale mimo to należało pozostawić dwa pokoje: jeden dla samego lorda i jeden dla sługi. Nie daj, Panie, żebym się zblamował. Znam ja tych angielskich butlerów, są bardziej akuratni od swoich lordów. Szczególnie mister Smiley, który służył przy jego ekscelencji. Nadęty, cwany - dobrze mu się przypatrzyłem w zeszłym miesiącu, w Nicei.
        Zatem bel etage przeznaczyłem dla wielkoksiążęcej rodziny. Dwa pokoje z oknami wychodzącymi na park i cesarski pałac - dla Gieorgija Aleksandrowicza, i to będą sypialnia i gabinet. Na balkonie postawią fotel, stolik i pudełko z cygarami; w oknie od strony pałacu Aleksandrowskiego umieszczą lunetę, żeby jego wysokość mógł obserwować okna koronowanego krewniaka. Kseni Gieorgijewnie wyznaczyłem jasny pokój z widokiem na rzekę, to jej się spodoba. Obok umieściłem pokojową Lizę. Pawła Gieorgijewicza ulokowałem na poddaszu. Lubi żyć z dala od pozostałych członków rodziny. Prowadzą tam oddzielne schody, co jest wygodne w razie późnych powrotów. Endlunga - po sąsiedzku, na dawnym strychu. Persona z niego niewielka. Starczy przenieść łóżko, na ścianie powiesić dywan, na podłogę rzucić niedźwiedzią skórę, i nikt nie pozna, że to strych. Malutkiego Michała Gieorgijewicza - w przestronnym pokoju o oknach wychodzących na wschód, w sam raz dla dziecka. A obok jest ładniutkie pomieszczenie dla mademoiselle Declique. Poleciłem postawić tam bukiecik dzwoneczków, to jej ulubione kwiaty. Ostatni z pokoi bel etage przeznaczyłem na małą bawialnię do odpoczynku w kręgu rodzinnym, jeśli, rzecz jasna, w te szalone dni trafi się choć jeden swobodny wieczór.
        Na dole dwa największe salony siłą rzeczy przekształciły się w główną bawialnię i jadalnię, dwa lepsze pokoje pozostawiłem dla Anglików, jeden wziąłem dla siebie (malutki, ale usytuowany w strategicznie ważnym punkcie - pod schodami), a reszta służących musiała już się ulokować po kilka osób w każdej izbie. A la guerre comme a la guerre albo, mówiąc po rosyjsku, ciasno, ale bez urazy.
        W sumie wyszło lepiej, niż można było się spodziewać.
        Później rozpoczęło się rozpakowywanie bagaży: sukien, mundurów i garniturów, srebra stołowego, tysięcy niezbędnych drobiazgów, które każdą szopę pozwalają przekształcić w całkiem porządne, a nawet wygodne siedlisko.
        Kiedy moskwianie nosili kufry i kosze, przyglądałem się każdemu, żeby ocenić, kto z nich ile jest wart i gdzie można by go przeznaczyć z największym pożytkiem. Najważniejsza zdolność osoby zarządzającej polega właśnie na umiejętności określenia silnych i słabych stron podwładnych, tak aby wykorzystać pierwsze, a nie ujawnić drugich. Długoletnie doświadczenie kierowania wieloosobowymi zespołami nauczyło mnie, że ludzi zupełnie niezdatnych i do niczego niezdolnych jest na świecie bardzo niewielu. Każdemu człowiekowi można znaleźć zajęcie. Kiedy ktoś w naszym klubie skarży się na nikczemność lokaja, kelnera albo pokojowej, mówię sam do siebie: ha, gołąbeczku, kiepski z ciebie sługa! U mnie wszyscy podwładni z upływem czasu stają się coraz lepsi. Trzeba, aby każdy z nich lubił swoją pracę - oto i cała tajemnica! Kucharz powinien lubić gotowanie, pokojowa - porządki, koniuszy - konie, ogrodnik - rośliny.
        Wyższe wtajemniczenie każdego sługi to doskonała znajomość ludzi, zrozumienie, co lubią, albowiem, choć zabrzmi to może śmiesznie, większość nie ma najmniejszego pojęcia, ku czemu wiodą ich zdolności i co jest ich darem. Zdarza się, że trzeba próbować i tak, i inaczej, zanim się w końcu zorientujesz.
        Problem przecież nie tylko w zajęciu, choć to też jest oczywiście ważne. Kiedy człowiek wykonuje ukochaną robotę, jest zadowolony i szczęśliwy, a jeśli cała służba w domu jest zadowolona, wesoła i życzliwa, wytwarza się zupełnie specyficzna sytuacja, albo, jak to teraz mówią, atmosfera.
        Trzeba bez przerwy karać i nagradzać podwładnych - ale stopniowo. Nie daje się premii za uczciwe wykonywanie obowiązków, tylko za szczególny wysiłek. Karać trzeba także, lecz wyłącznie sprawiedliwie. I przy tym należy dokładnie wyjaśnić, za co wyznaczono karę, i - rozumie się samo przez się - kara nigdy nie powinna poniżać sprawcy. Jeszcze raz powtarzam: jeśli podwładny nie radzi sobie ze swoją pracą - winien jest naczelnik. W Fontannowym mam czterdziestu dwóch ludzi, w Carskim czternastu, na Krymie jeszcze dodatkowo dwudziestu trzech. I wszyscy są na swoich miejscach, możecie mi wierzyć. Sam Pantielejmon Kuźmicz, zaufany sługa jego wysokości, wielkiego księcia Michała Michajłowicza starszego, nieraz mi mówił: „Wy, Afanasiju Stiepanowiczu, jesteście prawdziwym psychologiem”. I nie krępuje się zasięgać mojej rady w szczególnie trudnych przypadkach. Na przykład pozaprzeszłego roku w pałacu w Gatczynie trafił do niego na etat pewien młodszy lokaj - słów brakuje, jaki był nierozgarnięty! Pomęczył się z nim Pantielejmon Kuźmicz, powalczył, w końcu poprosił, abym mu się przyjrzał: tępak nad tępaki, powiedział, a wygonić go żal. Wziąłem chłopaka - zachciało mi się popisać. Do jadalni - jak się okazało - nie pasował, do garderoby - także się nie nadawał, do kuchni - w żadnym wypadku. Jednym słowem, jak to się mawia wśród ludu, twardy orzech. Ale któregoś razu patrzę - siedzi na podwórzu i przez kawałek szyby na słońce patrzy. Zainteresowało mnie to. Zatrzymałem się, obserwuję. A on tak się zajął tym szkiełkiem, jakby znalazł jakiś bezcenny brylant. To na nie pochucha, to rękawem przetrze. Wtedy mnie olśniło. Powierzyłem mu w domu mycie okien - i co sobie myślicie? Moje okna zaświeciły jak górski kryształ. Nawet poganiać chłopaka nie trzeba było, od rana do wieczora polerował szybkę za szybką. Teraz jest najlepszym czyścicielem okien w całym Petersburgu, u Pantielejmona Kuźmicza lokaje zapisują się w kolejkę po jego usługi! Oto co oznacza, że człowiek znalazł swoje powołanie.
        Ledwie zdążyłem nakręcić zegary, ledwie służba wyniosła z ostatniej kolaski ostatnie pudło na kapelusze, gdy zjawili się angielscy goście. Wtedy znowu spotkała mnie kolejna, bardzo nieprzyjemna niespodzianka.
        Okazało się, że lord Banville przywiózł ze sobą przyjaciela, niejakiego mister Carra.
        Samego lorda pamiętałem doskonale z Nicei - nic się nie zmienił: równy przedziałek przez środek głowy, monokl, laseczka i cygaro w zębach, na palcu wskazującym pierścień z wielkim brylantem. Jak zawsze odziany bez zarzutu, prawdziwy wzorzec angielskiego dżentelmena. W czarnym, idealnie wyprasowanym smokingu (i to prosto z pociągu!), w czarnej atłasowej kamizelce i bielusieńkim, tęgo nakrochmalonym kołnierzyku. Jak tylko zeskoczył z podnóżka, odrzucił do tyłu głowę i głośno zarżał jak koń, czym bardzo wystraszył kręcącą się niedaleko pokojówkę Lizę, ale mnie wcale nie zadziwił. Wiedziałem, że jego ekscelencja jest zajadłym koniarzem, pół życia spędził w siodle, rozumie język koni i prawie może się z nimi porozumieć. W każdym razie tak opowiadał Gieorgij Aleksandrowicz, który poznał lorda Banville’a w Nicei na wyścigach.
        Kiedy już narżał się do woli, jego ekscelencja wyciągnął rękę i pomógł wysiąść z karety jeszcze jednemu dżentelmenowi, którego przedstawił jako swojego najbliższego przyjaciela. Mister Carr okazał się osobnikiem zupełnie innego pokroju, jakiego w naszych krajach praktycznie nie uświadczysz.
        Jego włosy były zadziwiającego, słomianożółtego koloru, na końcach podgięte, co w przyrodzie raczej się nie zdarza. Twarz miał białą i gładką, na policzku okrągłe, równomierne znamię, podobne do aksamitnej muszki. Koszula przyjaciela jego ekscelencji nie była biała, lecz niebieska - takiej jeszcze nie widziałem. Surdut przywdział popielatobłękitny, kamizelkę lazurową w złote kropeczki, a w klapę wetknął goździk o czysto błękitnej barwie. Szczególnie mi się rzuciły w oczy nadzwyczaj wąskie sztyblety z guziczkami z macicy perłowej i cytrynowożółte kamasze. Ten dziwny mężczyzna ostrożnie zstąpił na bruk, wdzięcznie się przeciągnął, a na szczuplutkiej, lalkowatej twarzy pojawił się kapryśny, wyczekujący grymas. Nagle wzrok mister Carra spoczął na szwajcarze Trofimowie, który dyżurował na werandzie. Trofimow, jak już miałem możliwość się przekonać, był wyjątkowo głupi i na żadne inne stanowisko oprócz odźwiernego się nie godził, ale wyglądał bardzo reprezentacyjnie: sążeń wzrostu, barczysty, o okrągłych oczach, z gęstą czarną brodą. Angielski gość zbliżył się do Trofimowa, który, jak należy, stał nieruchomo niczym słup, spojrzał nań z dołu i z jakiegoś powodu pociągnął go za brodę. Potem powiedział coś po angielsku wysokim, melodyjnym głosem.
        Gusty lorda Banville’a stały się wiadome już w Nicei, dlatego Katarzyna Joannowna, osoba o surowych zasadach, nie chciała nawet się z nim zapoznać, ale Gieorgij Aleksandrowicz, będący człowiekiem o szerokich horyzontach (w dodatku, zaznaczmy na marginesie, blisko zaprzyjaźnionym z podobnymi panami wśród znajomych z towarzystwa), uznał namiętność lorda do zniewieściałych groomów i rumianych lokai za zabawną. „Świetny rozmówca, wyśmienity sportsmen i prawdziwy dżentelmen” - tak mi powiedział, wyjaśniając, dlaczego uznał za stosowne zaprosić Banville’a do Moskwy (wtedy już było wiadomo, że Katarzyna Joannowna nie pojedzie na koronację).
        Nieprzyjemną siurpryzą nie było dla mnie to, że jego ekscelencja przywiózł ze sobą swoją kolejną pasję - w końcu mister Carr wyglądał na człowieka z towarzystwa - przyczyna mojego zdenerwowania tłumaczy się prościej: gdzie umieścić jeszcze jednego gościa? Nawet jeśli będą nocować w jednym pokoju, wszystko jedno - przez wzgląd na dobre obyczaje trzeba znaleźć drugiemu Anglikowi oddzielną sypialnię. Chwilę pomyślałem i od razu znalazłem rozwiązanie: moskiewskich służących, z wyjątkiem Somowa, przenieść na strych nad stajnią. Dzięki temu odzyskamy dwa pokoje, jeden oddam Anglikowi, a drugi kucharzowi wielkiego księcia, maitre Duvalue, żeby się nie czuł urażony.
        - Gdzie pan Smiley? - spytałem lorda Banville’a po francusku o jego butlera, ponieważ musiałem mu przekazać konieczne wyjaśnienia.
        Jak większość wychowanków zarządu dworu, w dzieciństwie nauczono mnie francuskiego i niemieckiego, ale nie angielskiego. Dopiero w ostatnich latach dwór mocno się zanglizował i coraz częściej muszę żałować braków w swojej edukacji. Uprzednio uważano angielski za język mało wyszukany i dla naszej profesji niekonieczny.
        - Zwolnił się - odrzekł milord po francusku i machnął lekceważąco ręką. - A mój nowy sługa, Freyby, jest tam, w karecie. Czyta książkę.
        Podszedłem do kolasy. Służba szybko rozładowywała bagaż, a na aksamitnym siedzeniu, założywszy nogę na nogę, siedział okrągły na twarzy mężczyzna o bardzo poważnym wyglądzie. Łysy, z gęstymi brwiami i dokładnie przystrzyżoną bródką, w niczym nie przypominał angielskiego butlera, jak zresztą żadnego innego służącego. Przez otwarte drzwiczki dostrzegłem, że mister Freyby trzyma w rękach opasły tom ze złotym napisem na okładce: Trollope. Co oznacza to angielskie słowo, nie wiedziałem.
        - Soyez le bienvenu! - przywitałem go z grzecznym ukłonem.
        Popatrzył na mnie znad złotych okularów spokojnymi niebieskimi oczyma i nic nie odrzekł. Stało się zrozumiałe, że francuskiego mister Freyby nie zna.
        - Herzlich willkommen! - przeszedłem na niemiecki, ale wzrok Anglika pozostał taki sam: grzecznie obojętny.
        - You must be the butler Zyukin? - wypowiedział przyjemnym barytonem coś niezrozumiałego.
        Rozłożyłem ręce.
        Wtedy mister Freyby, z miną wyrażającą niezadowolenie, schował książkę do szerokiej kieszeni surduta i wyciągnął stamtąd inną, znacznie mniejszą od pierwszej. Przekartkował ją i nagle wymówił jedno po drugim zrozumiałe słowa:
        - Ty, wy... powinien... być... sługa Ziukin?
        A, to słownik angielsko-rosyjski - domyśliłem się i pochwaliłem tego typu przezorność. Gdybym wiedział, że mister Smiley, który, słabo, bo słabo, ale porozumiewał się po francusku, już u milorda nie pracuje i że został zastąpiony przez nowego butlera, też zaopatrzyłbym się w słownik. Przecież mnie i temu Anglikowi przyjdzie rozwiązywać razem wiele skomplikowanych i nader subtelnych problemów.
        Jakby podsłuchując moje myśli, mister Freyby wyjął z drugiej kieszeni jeszcze jeden tomik, z wyglądu niczym nieróżniący się od poprzedniego.
        Wziąłem go, przeczytałem tytuł na okładce: Słownik rosyjsko-angielski z wymową angielskich słów.
        Anglik przekartkował swój słownik, znalazł potrzebne słowo i wyjaśnił:
        - A present... Podarek.
        Otworzyłem darowany tomik i zobaczyłem, że skonstruowany jest mądrze i roztropnie: wszystkie angielskie słowa zostały napisane cyrylicą i miały oznaczone akcenty. Od razu też z niego skorzystałem. Chciałem spytać: „Gdzie jest czyj bagaż?”. Wyszło:
        - Uea... huz... baggadż?
        I on mnie świetnie zrozumiał!
        Niedbałym gestem wezwał lokaja, niosącego na ramieniu ciężką walizkę, postukał palcem w żółtą naklejkę. Znajdował się na niej napis: Banville. Przyjrzawszy się, zauważyłem, że naklejki są na wszystkich sztukach bagażu, na niektórych żółte z imieniem milorda, na innych niebieskie z nazwiskiem Carr, a na pozostałych czerwone z napisem Freyby. Bardzo mądre, trzeba będzie to i u nas zastosować.
        Widocznie uznając problem za rozwiązany, mister Freyby znowu wyjął z kieszeni swój foliał i przestał zwracać na mnie uwagę, a ja pomyślałem, że choć angielscy butlerowie we wszystkim są świetni i swoje obowiązki znają, to jednak niektórych rzeczy mogliby się od nas, rosyjskich służących, nauczyć. Na przykład serdeczności. Oni po prostu obsługują panów, a my ich jeszcze kochamy. Jak możesz służyć człowiekowi, jeśli nie darzysz go miłością? To zbyt mechanistyczne, jakbyśmy nie byli żywymi ludźmi, tylko automatami. Mówi się, że angielscy służący służą nie panu, ale domowi; na wzór kotów przywiązują się nie tyle do człowieka, ile do ścian. Jeśli tak, to takie przywiązanie jest nie dla mnie. I mister Freyby wydał mi się kimś wyjątkowo dziwacznym. Chociaż z drugiej strony - uznałem - u takiego pana i służba powinna być dziwaczna. Zresztą może to i dobrze, że ten collegue anglais jest taki, jak to się mówi, drętwy - będzie się mniej pętał pod nogami.
        
        * * *
        Na przygotowanie porządnego obiadu nie starczało czasu, toteż dla ich wysokości poleciłem nakryć stół na chybcika, a la pique-nique - z małym zestawem sreber, prościutkim serwisem miśnieńskim, bez dań gorących. Jedzenie zamówiłem telefonicznie w „Delicatessen” Sneidersa: pasztet z bekasów, pierożki ze szparagami i truflami, pierogi z farszem rybnym, galarety, ryby, wędzone pulardy i owoce na deser. To nic, można było mieć nadzieję, że do wieczora maitre Duvalue zdąży się rozgościć w tutejszej kuchni i kolacja zostanie podana bardziej stosownie. Wiedziałem też, że Gieorgij Aleksandrowicz i Paweł Gieorgijewicz spędzą wieczór u jego cesarskiej mości, który miał przybyć o wpół do szóstej po południu i wprost z dworca udać się do polowego pałacu Piotrowskiego. Przyjazd najjaśniejszych państwa specjalnie zaplanowano właśnie na szósty maja, ponieważ to dzień urodzin jego cesarskiej mości. Już od południa dzwoniły wszystkie cerkiewne dzwony, których w Moskwie jest dostatek - rozpoczęły się modły o zdrowie i długie lata żyda dla całej najjaśniejszej rodziny. Jeszcze raz zakonotowałem sobie, aby wydać polecenie wywieszenia nad gankiem podjazdu baldachimu z cesarskim monogramem. Jeśli nagle nas odwiedzi, taki znak szacunku będzie bardzo na miejscu.
        O piątej Gieorgij Aleksandrowicz i Paweł Gieorgijewicz, w mundurach wyjściowych, wyjechali na dworzec, Ksenia Gieorgijewna zaczęła przeglądać stare książki w małej jadalni, która za czasów Czesmieńskich, jak się wydaje, służyła za bibliotekę, lord Banville z mister Carrem zamknęli się w pokoju jego ekscelencji i polecili, by dziś więcej ich już nie niepokoić, a my z mister Freybym, pozostawieni sami sobie, zasiedliśmy coś przekąsić.
        Podawał nam młodszy lokaj o dziwacznym nazwisku Ziemlany, z Moskwy. Nieokrzesany, dosyć niezgrabny, ale bardzo się starał. Wpatrywał się we mnie bez przerwy - pewnikiem sporo słyszał o Afanasiju Ziukinie. Przyznaję, bardzo mi to pochlebiało.
        Ułożywszy swojego wychowanka na poobiedni odpoczynek, przyłączyła się do nas guwernantka, mademoiselle Declique. Już zjadła obiad wraz z ich wysokościami, ale co to za posiłek, kiedy siedzi się obok Michała Gieorgijewicza - jego wysokość ma bardzo niespokojny charakter i ani chwili nie może usiedzieć na miejscu: to zaczyna rzucać chlebem, to chowa się pod stół i trzeba go stamtąd wyciągać. Krótko mówiąc, mademoiselle chętnie wypiła z nami herbatę i skosztowała wyśmienitych pierników Filippowa.
        Jej obecność okazała się bardzo przydatna, ponieważ mademoiselle zna angielski i doskonale poradziła sobie z obowiązkami tłumaczki.
        Żeby jakoś rozpocząć rozmowę, spytałem Anglika:
        - Długo pełni pan obowiązki butlera?
        Odpowiedział jednym krótkim słowem, a mademoiselle przetłumaczyła:
        - Długo.
        - Może pan być spokojny, rzeczy zostały rozpakowane i nie wynikły żadne kłopoty - powiedziałem nie bez cienia wyrzutu, ponieważ mister Freyby w ogóle nie uczestniczył we wnoszeniu bagaży, tylko siedział sobie w karecie ze swoją książeczką aż do samego końca tej odpowiedzialnej operacji.
        - Wiem - zabrzmiała odpowiedź.
        Zaczęło mnie to ciekawić: czy te flegmatyczne maniery Anglika to przechodzące wszelkie granice lenistwo, czy też najwyższy szyk kunsztu butlerskiego? Przecież palcem nie ruszył, a bagaże są rozładowane, rozpakowane i wszystko jest na swoim miejscu!
        - Czyżby pan zdążył odwiedzić pokoje milorda i mister Carra? - spytałem, doskonale wiedząc, że od chwili przyjazdu mister Freyby nie wychodził z własnego pokoju.
        - No need - odpowiedział, a mademoiselle tak samo krótko przełożyła:
        - Pas besoin.
        Przez ten czas, który spędziła w naszym domu, zdążyłem dobrze poznać mademoiselle i po blasku w jej wąskich, szarych oczach wiedziałem, że Anglik ją zaciekawił. Rozumie się, że umiała nad sobą panować, tak jak się tego wymaga od najwyższej klasy guwernantki, która nawykła pracować w najświetniejszych domach Europy (wychowywała syna króla portugalskiego i przywiozła z Lizbony jak najlepsze rekomendacje), ale od czasu do czasu jej galijska natura brała górę, i kiedy mademoiselle Declique coś intrygowało, bawiło albo złościło, w jej oczach zapalały się małe iskierki. Ja do służby nie wziąłbym osoby z tak niebezpieczną cechą, ponieważ owe iskierki to znak, że, jak to się mówi, cicha woda brzegi rwie. Ale guwernerzy, bony i wychowawcy to nie mój dystrykt, to resort zarządzającego dworem księcia Mietlickiego, dlatego mogłem się nacieszyć wspomnianymi wyżej iskierkami bez jakiejkolwiek trwogi.
        Teraz też mademoiselle nie poprzestała na skromnej roli tłumaczki i spytała (najpierw po angielsku, a potem - dla mnie - po francusku):
        - To skąd pan wie, że z rzeczami jest wszystko w porządku?
        I tu mister Freyby po raz pierwszy wypowiedział dłuższe zdanie:
        - Widzę, że monsieur Ziukin zna swój fach. A w Berlinie, gdzie pakowano bagaż, zajmował się tym człowiek, który także znał swój fach.
        I jakby wynagradzając siebie za trud wygłoszenia tak długiego zdania, butler wyjął i zapalił fajkę, nasamprzód poprosiwszy damę gestem o pozwolenie.
        Wtedy zrozumiałem, że mam chyba do czynienia z najbardziej wyjątkowym sługą, jakiego dane mi było poznać podczas całej trzydziestoletniej służby.
        
        * * *
        O siódmej Ksenia Gieorgijewna oznajmiła, że znudziło ją siedzenie pośród czterech ścian, i jej wysokość, Michał Gieorgijewicz i ja, wraz z mademoiselle Declique, ruszyliśmy na przejażdżkę. Poleciłem podstawić krytą karetę, ponieważ dzień wydawał się pochmurny, wietrzny, a po obiedzie padał drobny, nieprzyjemny deszcz.
        Pojechaliśmy szeroką szosą na wzniesienie, nazywane Worobjowymi Górami, żeby popatrzeć na Moskwę, ale mało co mogliśmy zobaczyć z powodu szarej zasłony deszczu: szeroki półokrąg doliny, nad którą, jak opar, wisiały niskie obłoki - zupełnie waza z parującym bulionem.
        Kiedy wracaliśmy, po raz pierwszy tego dnia niebo trochę się przejaśniło. Zwolniliśmy więc karetę przy rogatce Kałuskiej, a sami poszliśmy na piechotę przez park do domu.
        Ich wysokości szły na przedzie - Ksenia Gieorgijewna prowadziła Michała Gieorgijewicza za rękę, żeby nie uciekł ze ścieżki w mokre krzewy - a my z mademoiselle trzymaliśmy się trochę z tyłu.
        Już od trzech miesięcy jego wysokość nie wyczyniał maleńkich nieprzyjemności. Właśnie skończył cztery lata, a to wiek, w którym Gieorgijewiczów przekazują z rąk angielskich nannies pod opiekę francuskich guwernantek, przestają ubierać w dziewczęce sukienki i zamiast pantalonów wkładają spodenki. Zmiana odzieży przypadła do gustu jego wysokości, a i z Francuzką szybko się porozumieli. Przyznaję, z początku uważałem maniery mademoiselle Declique za zbyt swobodne - na przykład nagrody w formie pocałunków i kary w formie klapsów albo hałas w dziecięcym - jednak po pewnym czasie zrozumiałem, że to konkretna metoda pedagogiczna. W każdym razie jego wysokość już po miesiącu zaczął mówić po francusku, polubił piosenki w tym języku i w ogóle stał się znacznie weselszy i mniej skrępowany.
        Jakiś czas temu zauważyłem, że zaglądam do dziecięcego znacznie częściej niż uprzednio - wydaje się także, że częściej, niż potrzeba. To odkrycie zmusiło mnie do poważnych rozważań, a ponieważ moją niezłomną zasadą była zawsze i we wszystkim szczerość, szybko odkryłem przyczynę: okazało się, że towarzystwo mademoiselle Declique sprawia mi przyjemność.
        Jednakże do wszystkiego, co daje zadowolenie, zwykłem się odnosić z wyjątkową ostrożnością, bo przyjemności idą ręka w rękę z dekoncentracją, a stąd tylko krok do nieuwagi i poważnych, nawet nieodwracalnych niedociągnięć w pracy. Dlatego na jakiś czas zupełnie przestałem się pokazywać w dziecięcym (oczywiście oprócz przypadków, kiedy wymagały tego moje obowiązki służbowe) i zacząłem odnosić się do mademoiselle Declique bardzo oschle. Ale trwało to niedługo. Sama podeszła do mnie i z pełnym szacunkiem poprosiła o pomoc w nauce języka rosyjskiego - nic specjalnego, po prostu od czasu do czasu mam z nią porozmawiać na różne tematy po rosyjsku, poprawiając większe błędy. Jeszcze raz powtarzam: prośba została wyrażona tak grzecznie, że odmowa wyglądałaby na bezzasadny nietakt.
        Tak zrodziła się tradycja naszych codziennych pogawędek - na zupełnie neutralne i, rzecz jasna, przyzwoite tematy. Mademoiselle uczyła się zadziwiająco szybko i znała już bardzo dużo rosyjskich słów. Co prawda mówiła niezbyt gramatycznie, ale miało to pewien powab, któremu nie zawsze potrafiłem się oprzeć.
        Tak i teraz, idąc alejką parku Nieskucznego, rozmawialiśmy po rosyjsku. Tylko tym razem nasza rozmowa okazała się krótka i przepełniona złośliwością. Sprawa dotyczyła tego, że mademoiselle spóźniła się przy wyjściu na spacer i musieliśmy czekać na nią w karecie całe trzydzieści sekund (mierzyłem czas na swoim szwajcarskim chronometrze). W obecności ich wysokości się powstrzymałem, ale teraz, w cztery oczy, uznałem za konieczne uczynić niewielką wymówkę. Było to dla mnie wyjątkowo nieprzyjemne, ale taki miałem obowiązek. Nikomu nie wolno zmuszać jego wysokości do czekania, choćby nawet przez pół minuty.
        - To zupełnie łatwe: zawsze zdążyć na czas - tłumaczyłem, powoli wymawiając każde słowo, żeby mogła dobrze zrozumieć. - Wystarczy tylko wszystko robić piętnaście minut wcześniej. Załóżmy, że ma pani wyznaczone spotkanie z jakimiś osobami na godzinę trzecią, a zjawi się na kwadrans przed czasem. Albo, powiedzmy, musi pani wyjść o drugiej, aby dokądś zdążyć, niech pani wyjdzie kwadrans wcześniej. Na początek doradzałbym pani po prostu przestawić zegarek, żeby spieszył się o piętnaście minut, dopóki pani nie przywyknie, a później już punktualność wejdzie pani w krew.
        Mówiłem ważne i roztropne słowa, ale mademoiselle Declique odpowiedziała mi arogancko:
        - Panie Ziukin, mogę ja pszestawić zegar na pół minuta? - Nie umiała wymówić rosyjskiego „rz” i wychodziło jej coś podobnego do „sz”. - Więcej niż pół minuta ja i tak nigdy się nie spóźniałam.
        Nachmurzyłem się i postanowiłem przez chwilę nic nie mówić. Szliśmy więc w milczeniu, a mademoiselle w dodatku odwróciła się ode mnie.
        Jej wysokość opowiadała bratu bajkę - wydaje się, że o Czerwonym Kapturku, gdyż dobiegły mnie słowa: Et elle est allee a travers le foret pour voir sa grand-maman* [I poszła przez las, żeby odwiedzić babcię (fr).]. Michał Gieorgijewicz, bardzo dumny z nowego marynarskiego ubranka, starał się zachowywać jak dorosły i prawie nie figlował, tylko od czasu do czasu zaczynał skakać na jednej nodze i raz rzucił na ziemię swoją błękitną czapeczkę z czerwonym pomponem.
        Pomimo chmurnej pogody spotkaliśmy w parku nielicznych spacerowiczów. Jak wyjaśnił mi mój moskiewski pomocnik, w zwyczajne dni park Nieskuczny jest niedostępny dla publiczności, a jego bramy otwarto teraz tylko z okazji uroczystości, a i to ledwie na kilka dni - do dziewiątego maja, kiedy najjaśniejsza para przyjedzie tutaj z pałacu Piotrowskiego. Nic zatem dziwnego, że niektórzy moskwianie zdecydowali się wykorzystać rzadką możliwość pospacerowania wśród pięknej zieleni, nie bacząc na niepogodę.
        W połowie drogi do Ermitażu spotkaliśmy eleganckiego pana w średnim wieku. Grzecznie uniósł cylinder, odkrywając przy tym gładko zaczesane czarne włosy i siwe skronie; zanim nas wyminął, z ciekawością, ale, podkreślam, nie łamiąc zasad dobrego tonu, spojrzał na Ksenię Gieorgijewnę. Nie zwróciłbym na tego człowieka najmniejszej uwagi, gdyby jej wysokość nie odwróciła się nagle i nie popatrzyła za nim. To samo uczyniła mademoiselle Declique. Wtedy i ja odważyłem się obejrzeć.
        Elegancki pan, machając laseczką, niespiesznie kroczył dalej - w jego figurze zdecydowanie nie było nic takiego, za czym wielka księżna i guwernantka mogłyby się oglądać. Za to z tyłu, w tym samym kierunku co i my, szedł człowiek o rzeczywiście specyficznym wyglądzie: szerokoplecy, przysadzisty, z kosmatą czarną brodą. Sparzyło mnie spojrzenie jego wściekłych, czarnych jak węgiel oczu. Mijając nas, zaczął pogwizdywać jakąś nieznaną mi szansonetkę.
        Ta postać wydawała mi się podejrzana i w myśli obiecałem sobie, że aż do powtórnego zamknięcia parku więcej tutaj spacerować nie będziemy. Bo czyż wiadomo, jakiej to, za przeproszeniem, kanalii przyjdzie do głowy urządzić sobie w Nieskucznym promenadę?
        Jakby na potwierdzenie mojego niepokoju, naprzeciw nas, wytoczył się zza zakrętu krzywonogi handlarz Chińczyk z naręczem podejrzanych towarów. Widać myślał biedak, że spacerowiczów będzie znacznie więcej, tylko pogoda mu się nie trafiła.
        Jego wysokość, zobaczywszy żywego Chińczyka, wyrwał rękę i pędem rzucił się do wąskookiego, niziutkiego mężczyzny.
        - Chcę! - krzyknął. - O, to chcę!
        I pokazał palcem jadowicie różowy lizak w kształcie pagody.
        - Ne montrez pas du doigt!* [Nie pokazuj palcem! (fr.).] - natychmiast wykrzyczała mademoiselle.
        A Ksenia Gieorgijewna dogoniła brata, znowu wzięła za rękę i spytała:
        - A quoi bon tu veux ce truc?* [Po co ci to paskudztwo? (fr.).]
        - Je veux, c’est tout!* [Chcę i już! (fr.).] - odciął się jego wysokość i wysunął podbródek, okazując znakomitą dla swego wieku wytrwałość, a wytrwałość to doskonały fundament dla rozwoju charakteru.
        - Ach, Afanasiju, kup mu - zwróciła się do mnie Ksenia Gieorgijewna. - Teraz się już nie odczepi. A tak, raz liźnie i wyrzuci.
        Wielka księżna nie miała własnych pieniędzy i właściwie nie sądzę, aby w ogóle wiedziała, jak one wyglądają i co ile kosztuje. Zresztą, po co jej to?
        Spojrzałem na mademoiselle, ponieważ to ona powinna zdecydować. Zmarszczyła nos i wzruszyła ramionami.
        Chińczyk, trzeba mu przyznać, nie podejmował żadnych prób narzucenia swojego koszmarnego towaru, tylko wytrzeszczał bezmyślne szparki oczu na jego wysokość. Czasami wśród Chińczyków spotyka się prawdziwych adonisów - o pociągłych twarzach, białej skórze, z szykownymi ruchami - ale ten był prawdziwym potworem. Płaska fizjonomia, bardziej okrągła niż naleśnik, a krótkie włosy sterczały jeżykiem.
        - Ej, ty, ile to kosztuje? - wskazałem na pagodę, wyciągając portmonetkę.
        - Rubr - odpowiedział impertynencja Azjata. Widać, spojrzawszy na mnie, pojął, że nie będę się z nim targował.
        Dałem szantażyście „kanareczka”, chociaż lizak mógł kosztować najwyżej pięć kopiejek, i ruszyliśmy dalej, a jego wysokości, jak się wydawało, niewymyślny smakołyk przypadł do gustu - w każdym razie nie został od razu wyrzucony.
        W dalekim końcu bocznej alejki ukazało się ogrodzenie Ermitażu i skręciliśmy w tym kierunku. Pozostało nam do przejścia nie więcej niż sto sążni.
        Na gałęzi zakrakała wrona - głośno, przeraźliwie - i podniosłem głowę. Ptaka nie dostrzegłem, jedynie kłaczki szarego nieba pomiędzy ciemnymi liśćmi.
        Sądzę teraz, że oddałbym wszystko, aby tylko zatrzymać tę chwilę, ponieważ właśnie ona wyznaczyła przełom w moim życiu: to, co racjonalne, przewidywalne, uporządkowane, zostało gdzieś za mną, a nowy byt składał się tylko z szaleństwa, koszmaru i chaosu.
        
        * * *
        Z tyłu dobiegł tupot szybko zbliżających się kroków. Obejrzałem się ze zdziwieniem i niemal jednocześnie otrzymałem niesłychanie silny cios w głowę. Zdążyłem tylko rozpoznać straszną, wykrzywioną wściekłością twarz brodacza i upadłem na ścieżkę, tracąc na sekundę przytomność. Mówię „na sekundę”, ponieważ kiedy oderwałem od ziemi ciężką, jakby ołowianą głowę, brodacz był tylko o kilka kroków dalej. Odciągnął na bok Michała Gieorgijewicza, schwycił jego wysokość za rączkę i zaczął wlec za sobą. Mademoiselle, osłupiała, zastygła na miejscu; ja także byłem niby zamroczony. Podniosłem rękę do czoła, wytarłem coś mokrego, spojrzałem - krew. Nie wiem, czym mnie uderzył, kastetem czy ołowianką, ale drzewa i krzewy dookoła chwiały się jak morskie fale podczas sztormu.
        Brodacz gwizdnął po zbójecku i zza zakrętu, tego samego, który dopiero co minęliśmy, wytoczyła się czarna karoca, zaprzężona w parę wronych koni. Woźnica, w szerokiej czarnej pelerynie, z okrzykiem „prrr!” ściągnął wodze, a wtedy ze zwalniającego pojazdu wyskoczyło szybko dwóch mężczyzn, także odzianych na czarno, i pobiegło w naszym kierunku.
        To porwanie, nie inaczej - odezwał się we mnie bardzo spokojny głos i drzewa nagle przestały się chwiać. Uniosłem się na czworaki, krzyknąłem do mademoiselle: Emportez le grand-duc!* [Niech pani bierze wielkiego księcia! (fr.).], i złapałem za kolana brodatego, który akurat zrównał się ze mną.
        Nie wypuścił rączki jego wysokości, tak że we trzech upadliśmy na ziemię. Natura nie poskąpiła mi siły, w naszej rodzinie wszyscy jesteśmy krzepcy, a w młodości służyłem jako dworski goniec, co też potężnie wzmacnia muskulaturę, dlatego rękę, w której bandyta trzymał skraj sukienki Kseni Gieorgijewny rozwarłem bez trudu, tyle że korzyści z tego nie było wiele. Oswobodzoną pięścią uderzył mnie prosto w twarz, a jej wysokość nie zdążyła nawet stanąć na nogach - dwaj w czerni byli już obok. Złapali wielką księżnę za łokcie, a następnie biegiem zanieśli do karety. Dobrze, że choć mademoiselle zdążyła uratować Michała Gieorgijewicza - dostrzegłem kątem oka, jak wzięła chłopczyka na ręce i zanurkowała z nim w krzewy.
        Przeciwnik okazał się zwinny i silny. Uderzył mnie jeszcze raz, a kiedy próbowałem złapać go za gardło, wsunął rękę za pazuchę i wyciągnął fiński nóż z ząbkowanym ostrzem. Te zęby na ostrzu dostrzegłem tak wyraźnie, jakby znajdowały się tuż przed moimi oczami.
        - Ubiję jak psie! - wysapał ten straszny człowiek jakoś tak niezupełnie po rosyjsku i wytrzeszczając przekrwione oczy, wziął zamach.
        Chciałem sobie przypomnieć słowa modlitwy, ale jakoś mi się nie udało, chociaż, zdawałoby się, w takiej chwili nie pozostawało już nic innego, jak tylko się modlić.
        Nóż wzniósł się wysoko, prawie pod samo niebo, jednak nie opadł. W czarodziejski sposób nadgarstek dłoni, która trzymała klingę, znalazł się w uścisku ręki w szarej rękawiczce.
        Twarz brodacza, już i tak zniekształcona, wykrzywiła się jeszcze bardziej. Usłyszałem odgłos uderzenia i mój niedoszły zabójca opadł miękko na bok, a nade mną stanął niedawno widziany elegancki pan w cylindrze, tyle że w ręku, zamiast laseczki, trzymał cienkie, długie ostrze, upaćkane czerwienią.
        - Żyjesz? - spytał mój zbawca po rosyjsku, po czym, odwracając się, krzyknął coś w nieznanym mi narzeczu.
        Uniosłem się trochę i zobaczyłem, że ścieżką, skłoniwszy głowę na byczą modłę i strasznie tupiąc, biegnie handlarz Chińczyk, już bez swoich towarów, ale za to z dziwacznym przyrządem: niewielką metalową kulą na lince, którą kręci nad głową.
        - Jjj-ja! - wykrzyknął okropnie Azjata i kula, poświstując, przeleciała kilka werszków nade mną.
        Okręciłem się, żeby spojrzeć, dokąd ona pędzi z taką szybkością. Okazało się, że trafiła wprost w potylicę jednego z porywaczy. Usłyszałem złowrogi trzask i ofiara upadła twarzą do ziemi. Drugi bandyta wypuścił księżnę, błyskawicznie się obrócił, wyjął z kieszeni rewolwer. Teraz i ja mogłem przyjrzeć się temu człowiekowi, ale twarzy i tak nie zobaczyłem, ponieważ skrywała ją maska z czarnej tkaniny.
        Woźnica, który siedział na koźle, zrzucił pelerynę i okazało się, że nosi taki sam czarny strój, jak i dwaj pozostali, tylko że jest bez maski. Zeskoczył na ziemię i pobiegł w naszą stronę, też wyciągając coś z kieszeni.
        Odwróciłem się, aby spojrzeć na swojego wybawcę (muszę ze wstydem przyznać, że w tych dramatycznych chwilach zupełnie straciłem orientację i tylko kręciłem głową w tę i z powrotem, ledwie nadążając śledzić zdarzenia). Elegancki pan krótko się zamachnął, rzucił swoje ostrze, ale czy trafił nim, czy też nie - nie zobaczyłem, ponieważ moim oczom ukazała się właśnie scena jeszcze bardziej niewiarygodna: z krzaków wyskoczyła mademoiselle Declique z wielkim konarem w ręku i unosząc drugą dłonią spódnicę, tak że ukazały się zgrabne kostki, podbiegła do nas! Zgubiła kapelusik, włosy na skroniach miała w nieładzie, ale nigdy wcześniej nie wydawała mi się aż tak pociągająca.
        - J’arrive! - krzyczała. - J’arrive!* [Idę! Idę! (fr.).]
        Dopiero wtedy zdałem sobie sprawę z nikczemności swojego zachowania. Wstałem i rzuciłem się z pomocą nieznajomemu panu i Chińczykowi.
        Niestety, już jej nie potrzebowali.
        Okazało się, że rzucona klinga dosięgła celu - człowiek w masce leżał na plecach, niemrawo przebierając nogami, a z jego piersi sterczał stalowy pręt, zakończony srebrną gałką. Teraz stało się jasne, skąd u eleganta wzięła się szpada - była ukryta w lasce.
        Co do woźnicy, to z nim w zgrabny sposób poradził sobie podstępny Chińczyk. Zanim bandyta zdążył wyciągnąć broń z kieszeni, Azjata podskoczył wysoko i z rozpędu uderzył przeciwnika nogą w podbródek. Cios o kruszącej sile odrzucił głowę zaatakowanego do tyłu, i to tak gwałtownie, że nie wytrzymałyby tego żadne, nawet najsilniejsze kręgi szyjne. Rozłożywszy ręce, woźnica runął na wznak.
        Kiedy dołączyła do nas mademoiselle ze swoim groźnym konarem, wszystko się już skończyło.
        Najpierw pomogłem podnieść się jej wysokości. Dzięki Bogu, nie odniosła żadnych obrażeń, była tylko - co zrozumiałe - nieco oszołomiona.
        Potem odwróciłem się do nieznajomego.
        - Kim jesteś, panie? - spytałem, chociaż, rzecz jasna, najpierw powinienem mu podziękować, kimkolwiek by był. - I co to za ludzie na nas napadli?
        Ksenia Gieorgijewna naprawiła mój nietakt. Oto co znaczy najjaśniejsza krew - nawet w takiej chwili, jeszcze nie doszedłszy do siebie, wielka księżna zrobiła, co należy: wyraziła wdzięczność i określiła swój status.
        - Dziękuję panu - rzekła, uważnie patrząc na bruneta o siwych skroniach. - Uratował nas pan wszystkich. Jestem wielka księżna Ksenia Gieorgijewna. Chłopczyk, który był ze mną, to Mika, wielki książę Michał Gieorgijewicz. A to moi przyjaciele - pani Declique i pan Ziukin.
        Nieznajomy z szacunkiem pokłonił się jej wysokości, zdjął cylinder, który - w ferworze wstrząsających wydarzeń jakimś cudem pozostał na jego głowie, i lekko się jąkając (pewnikiem ze zrozumiałego skrępowania wobec członków najjaśniejszej rodziny), przedstawił się:
        - Erast P-piotrowicz Fandorin.
        Nic więcej nie dodał, z czego można by wnioskować, że nie piastował żadnego urzędu i był tylko osobą prywatną.
        - A o-oto mój kamerdyner albo raczej s-służący, nie wiem, jak prawidłowo określić jego funkcję. Nazywa się Masa, jest Japończykiem. - Fandorin wskazał bitnego handlarza, a ten z kolei nisko się pokłonił i tak już pozostał, zgięty wpół.
        Okazało się zatem, że elegancki pan wcale się nie krępuje, tylko po prostu trochę się jąka, że Chińczyk nie jest Chińczykiem, lecz Japończykiem, i w dodatku, że ja z Azjatą jesteśmy - w jakimś tam stopniu - kolegami po fachu.
        - A co to za ludzie, Eraście Piotrowiczu? - spytała jej wysokość, pokazując z przestrachem na porywaczy, leżących zupełnie bez ruchu. - Czy są nieprzytomni?
        Zanim odpowiedział, brunet podszedł po kolei do każdego z leżących, namacał arterię na szyi i czterokrotnie przecząco pokręcił głową. Ostatnim, którego sprawdzał w ten sposób, był straszny brodacz. Fandorin przewrócił go na plecy i nawet ja, nieznający się na podobnych sprawach, zrozumiałem, że człowiek ten nie żyje - zbyt martwy blask miały jego nieruchome oczy. Ale nasz wybawca pochylił się niżej nad trupem, złapał go dwoma palcami za brodę i nagle mocno pociągnął.
        Jej wysokość krzyknęła zaskoczona, a mnie także podobne spoufalenie się ze śmiercią wydało się niewłaściwe. Jednak długa czarna broda łatwo pożegnała się z twarzą i pozostała w ręku Fandorina.
        Zobaczyłem, że purpurową twarz nieboszczyka pokrywają dzioby po ospie, a na policzku bieleje rozdwojona blizna.
        - To znany warszawski bandyta, niejaki Lech Penderecki o p-przezwisku „Blizna” - oznajmił spokojnie Fandorin, jakby przedstawiał dobrego znajomego, i mrucząc pod nosem, dodał: - A więc to tak...
        - Czyżby wszyscy ci ludzie byli martwi? - spytałem nagle i zadrżałem na myśl, w jaką straszną aferę może zostać wplątana najjaśniejsza rodzina.
        Jeśli w tej chwili pojawi się tutaj któryś ze spacerowiczów, wybuchnie skandal na cały świat. Próba porwania kuzynki rosyjskiego cara! Czterech zabitych! I do tego jeszcze jakiś warszawski bandyta! Zostanie zbezczeszczona podniosła atmosfera sakramentu koronacji!
        - Trzeba ich natychmiast przenieść do karety! - wykrzyknąłem z niezwykłą dla siebie gorączkowością. - Czy pański sługa nie zgodziłby się mi pomóc?
        Kiedy z Japończykiem wrzucaliśmy trupy do karety, strasznie się denerwowałem, czy ktoś nas nie zaskoczy przy tym mało zaszczytnym zajęciu. Zresztą cała ta akcja była dla mnie czymś niedopuszczalnym - nie dość, że po twarzy ściekała mi krew z rozbitego czoła i rozbitej wargi, to jeszcze poplamiłem sobie cudzą krwią nową spacerową kamizelę.
        Dlatego nie słyszałem, o czym jej wysokość rozmawiała z Fandorinem. Sądząc po rumieńcu na policzkach, chyba znowu dziękowała temu tajemniczemu mężczyźnie za ratunek.
        - Gdzie jego wysokość? - spytałem mademoiselle, ledwo odzyskałem oddech. - Teraz można go już tutaj przyprowadzić.
        - Zostawiłam go w... - Pstryknęła palcami, usiłując przypomnieć sobie właściwe słowo, ale i tak jej się nie udało. - La gloriette. Talance? Latance?
        - Altance - podpowiedziałem. - Chodźmy razem. Jego wysokość z pewnością jest bardzo wystraszony.
        Za krzakami roztaczała się spora polana, pośrodku której bielała drewniana, ażurowa altanka.
        Nie znaleźliśmy w niej jednak Michała Gieorgijewicza, toteż zaczęliśmy go wołać, uznając, że wielki książę zechciał zabawić się z nami w chowanego.
        Na nasze krzyki pojawił się Fandorin. Rozejrzał się po okolicy i nagle kucnął, przypatrując się czemuś w trawie.
        Był to różowy chiński lizak, rozdeptany czyimś ciężkim obcasem.
        - Do diabła, do diabła, do diabła! - wrzasnął Fandorin, uderzając się pięścią po udzie. - Powinienem był to przewidzieć!
        I rzucił się na przełaj przez krzaki.
        
      7 maja
        
        
        Nie będę opisywał wydarzeń wieczoru i nocy, które nastąpiły po zniknięciu jego wysokości. Zresztą główną troską osób wtajemniczonych w zaszłe wypadki było utrzymanie tajemnicy, dlatego na zewnątrz wszystko wyglądało tak, jakby zupełnie do niczego nie doszło. Jedynie co minuta dzwoniły telefony, no i może jeźdźcy przemierzali zbyt rozpaczliwym galopem ulice trójkąta Ermitaż-pałac Piotrowski-rezydencja generała-gubernatora.
        Cała ta ściśle skrywana, lecz nader aktywna (żeby nie powiedzieć: gorączkowa) działalność nie dała absolutnie żadnych rezultatów, ponieważ niezrozumiałe było najważniejsze: komu i po co potrzebne było porwanie malutkiego kuzyna jego majestatu.
        Zagadka wyjaśniła się dopiero rankiem, kiedy ze zwykłą miejską korespondencją dostarczono do Ermitażu list bez stempla - sam pocztylion nie był w stanie wyjaśnić, skąd się taki wziął w jego torbie.
        Z powodu tego właśnie listu najjaśniejszy pan, który rankiem zdążył już przyjąć swoich wdzięcznych azjatyckich poddanych - jego ekscelencję emira Buchary i jego wysokość chana Chiwy - w ostatniej chwili odwołał pod pretekstem deszczowej pogody paradę na Polu Chodyńskim, a sam potajemnie, w zwyczajnej krytej karecie, z osobistym kamerdynerem Dormidontem Sielezniowem, na koźle i w asyście jednego tylko naczelnika policji pałacowej, przybył do nas do Ermitażu. Właśnie wtedy ujawniła się największa zaleta usytuowania naszego pałacu, utrwalona w jego nazwie - oddalenie i odosobnienie.
        W równie konspiracyjny sposób przybyli wujowie najjaśniejszego pana, ich wysokości wielcy książęta Kirył i Symeon Aleksandrowiczowie - pierwszy sam (na koźle siedział jego sługa, Luka Jemieljanowicz), drugi z adiutantem, księciem Glińskim (powoził najbardziej szanowany ze sług, można by rzec: starszy naszego cechu - Foma Anikiejewicz).
        U nas w domu o nadzwyczajnej sytuacji - oprócz rodziny - wiedzieliśmy tylko ja, mademoiselle Declique, Anglicy (ponieważ utrzymanie tego przed nimi w sekrecie i tak było niemożliwe) i lejtnant Endlung (z tego samego powodu, zwłaszcza że Paweł Gieorgijewicz nie miał tajemnic przed swoim rozpustnym przyjacielem). Służbie niczego nie wyjaśniałem, tylko zakazałem pod jakimkolwiek pretekstem opuszczania murów Ermitażu. Nikt z rodowej służby dworu żadnych pytań nie zadawał. A moskwianom, którzy kwaterowali nad stajnią, oznajmiono, że jego wysokość wyjechał do Ilińska, do podmiejskiej rezydencji wuja, generała-gubernatora.
        Katarzyny Joannowny w Petersburgu, rozumie się, o niczym nie poinformowano. Po co niepotrzebnie denerwować jej wysokość? Zresztą aż do nadejścia złowieszczego listu mieliśmy wszyscy nadzieję, że doszło do jakiegoś nieporozumienia i Michał Gieorgijewicz szybko wróci do Ermitażu cały i zdrowy.
        Czy trzeba mówić, że nocą praktycznie nie zmrużyłem oczu? Majaczyły mi się obrazy, jeden straszniejszy od drugiego. To mi się zwidziało, że jego wysokość wpadł w jakąś zasłoniętą trawą rozpadlinę, i przed północą, kolejny już raz, posłałem służbę z pochodniami na przeszukiwanie parku, zmyślając, jakoby Ksenia Gieorgijewna zgubiła diamentowy kolczyk. Potem nagle sobie wyobraziłem, że Michał Gieorgijewicz stał się ofiarą jakiegoś sprośnego cudaka, polującego na malutkich chłopców, i z przerażenia zacząłem szczękać zębami, tak że musiałem wypić krople walerianowe. Ale najbardziej prawdopodobne było przypuszczenie, że wielki książę został porwany przez wspólników fałszywego brodacza o przezwisku „Blizna”. Podczas gdy walczyliśmy z jednymi bandytami o Ksenię Gieorgijewnę, drudzy porwali bezbronnego Michała Gieorgijewicza - niedaleko od przeklętej polany znaleziono ślady kół innej karety, z wyglądu całkiem świeże.
        Ta myśl, mimo swej potworności mniej absurdalna niż poprzednie, też mnie męczyła. Jak on teraz się czuje, jego wysokość, pośród obcych, złych ludzi? Książę, malutki Mika, delikatny, rozpuszczony chłopczyk, który wyrósł w przekonaniu, że wszyscy dookoła go kochają, że wszyscy są jego przyjaciółmi? Przecież nawet nie wie, co to takiego strach. Nigdy nie zaznał niczego straszniejszego od lekkiego klapsa w dolną część pleców. Jego wysokość, taki otwarty, taki ufny!
        Do mademoiselle aż bałem się podejść. Cały wieczór była jak skamieniała i nawet nie próbowała się usprawiedliwiać, tylko załamywała ręce i gryzła wargi do krwi - dostrzegłem to i chciałem podać jej swoją chusteczkę, ponieważ nawet nie zauważyła spływającej purpurowej kropli, ale odstąpiłem od tego zamiaru, żeby nie stawiać jej w niezręcznej sytuacji. Nocą także nie spała - widziałem światło w szczelinie pod drzwiami i słyszałem kroki. Jak tylko moskiewski oberpolicmajster Łasowski skończył ją przesłuchiwać, mademoiselle Declique zamknęła się w swoim pokoju. Nocą dwa czy nawet trzy razy podchodziłem do jej drzwi i nasłuchiwałem. Ciągle chodziła tam i z powrotem jak nakręcona zabawka. Bardzo chciałem - pod jakimkolwiek pretekstem - zastukać do niej i powiedzieć, że nikt nie uważa jej za winną tego nieszczęścia, a ja osobiście jestem zachwycony jej odwagą. Ale stukać do damy w środku nocy byłoby postępkiem zupełnie niedopuszczalnym. A zresztą i tak nie wiedziałbym, jak z nią rozmawiać.
        Tajna narada, w obecności najjaśniejszego pana, odbyła się na górze, w małej bawialni - jak najdalej od Anglików, którzy zresztą z wrodzoną dla tej nacji delikatnością od razu po przybyciu szlachetnego gościa wyszli do ogrodu, chociaż niemiłosiernie lało i pogoda nie zachęcała do spaceru.
        Obsługiwałem sam. Rozumie się, żadnego z lokajów na tajne posiedzenie nie można było wpuścić, nie mówiąc już o tym, że w każdej sytuacji uważałbym za obowiązek i zaszczyt osobiście usługiwać tak świetnemu towarzystwu.
        Niewtajemniczonemu trudno sobie przedstawić całą złożoność tej wyższej sztuki. Wymagana jest tutaj absolutna koncentracja, spostrzegawczość i idealny rozsądek, a co szczególnie ważne - musisz jakby przekształcić się w cień, w niewidzialnego człowieka, którego bardzo szybko przestaje się zauważać. W żadnym razie nie należy rozpraszać uwagi uczestników ważnego posiedzenia gwałtownymi ruchami czy dźwiękami, nawet nieświadomym prześlizgiwaniem się cienia po stole. W takich chwilach lubię sobie wyobrażać, że jestem bezcielesnym gospodarzem zaczarowanego zamku z bajki Purpurowy kwiatuszek, częstującym drogich gości: napoje same się nalewają do pucharów i kieliszków, zapałki zapalają się i unoszą ku cygarom bez czyjejkolwiek pomocy, z popielniczek w cudowny sposób znika popiół. Kiedy Symeon Aleksandrowicz upuścił na podłogę ołówek (jego wysokość ma nawyk ciągłego rysowania na papierze diabełków i amorków), byłem przygotowany - nie wszedłem pod stół, co zwróciłoby na mnie uwagę, tylko w tej samej chwili podsunąłem generałowi-gubernatorowi drugi ołówek, dokładnie taki sam.
        Powinienem z dumą powiedzieć, że nikt z uczestników tej delikatnej, wpływającej na losy dynastii rady ani razu nie zniżył głosu - moim zdaniem to najwyższy wyraz uznania dla sługi. Co prawda rozmowa od czasu do czasu przechodziła na francuski, ale brało się to po prostu stąd, że dla najjaśniejszego pana i ich wysokości nie było w istocie różnicy, czy rozmawiają po rosyjsku, czy po francusku. Jeśli uznaliby za konieczne utajnić przede mną tę czy inną część rozważań, przeszliby na angielski, albowiem, jak już informowałem, mało kto ze służby starszego pokolenia włada tym językiem, a po francusku mówią prawie wszyscy. A właściwie nie mówią, tylko rozumieją, ponieważ byłoby zupełnie nie na miejscu, gdybym ja, Afanasij Ziukin, nagle zwrócił się do kogokolwiek z najjaśniejszej rodziny czy dworu po francusku. Trzeba znać swoje miejsce i nie udawać kogoś, kim się nie jest - oto złota reguła, której przestrzegać doradzałbym wszystkim, niezależnie od pochodzenia i zajmowanego stanowiska.
        Najjaśniejszy pan, znany ze swego patriotyzmu, jedyny z obecnych rozmawiał tylko po rosyjsku. Okazało się, że jego cesarska mość pamięta mnie dobrze z czasów, kiedy nakrywałem do stołu w jadalni nieboszczyka cesarza. Jeszcze na dole, przy wejściu, pozwolił sobie zwrócić się do mnie:
        - Witajcie, Afanasiju Stiepanowiczu. To wy poleciliście wywiesić baldachim z moim monogramem? Piękny czyn, dziękuję.
        Wyszukana grzeczność najjaśniejszego pana i jego porażająca zdolność zapamiętywania twarzy i nazwisk są ogólnie znane. Prawdę mówiąc, wszystkich wielkich książąt od wczesnego dzieciństwa ćwiczy się w rozwoju pamięci, opracowano w tym celu nawet specjalną metodę, ale zdolności cesarza są rzeczywiście niezwykłe. Raz zobaczywszy człowieka, najjaśniejszy pan zapamiętuje go na zawsze, co na wielu wywiera piorunujące wrażenie. A co do grzeczności, to z całej najjaśniejszej rodziny tylko cesarz i cesarzowa zwracają się do sług przez „wy”. Może dlatego też my, słudzy, odczuwamy dla najjaśniejszej pary stosowną i należną cześć, równocześnie niezbyt... lepiej zamilknę. O takich rzeczach się nie mówi. I nawet nie myśli.
        Najjaśniejszy pan siedział u szczytu stołu, zasępiony i mrukliwy. Obok swoich statecznych, wysokich wujów wydawał się zupełnie mały i niezauważalny, wyglądał prawie jak podrostek. O naszym Gieorgiju Aleksandrowiczu nawet nie ma co mówić - prawdziwy człowiek-góra: piękny, zażywny, ze świetnie podkręconymi wąsiskami, w lśniącym admiralskim mundurze, przy którym skromny, pułkownikowski mundur cesarza wyglądał wyjątkowo ubogo. Symeon Aleksandrowicz, najwyższy i najprzystojniejszy z braci nieboszczyka cesarza, z twarzą o regularnych, jakby wyciętych w lodzie rysach, jest podobny do średniowiecznego hiszpańskiego granda. A najstarszy, wielki książę Kirył Aleksandrowicz, dowodzący gwardią cesarską, choć nie tak piękny jak jego bracia, ma za to imponującą, wielką i groźną postać, albowiem odziedziczył po cesarzu dziadku osławiony wzrok bazyliszka. Zdarzało się, że oficerowie, którzy za przewinienia na służbie stawali do raportu, od tego spojrzenia tracili przytomność.
        Młody Paweł Gieorgijewicz w obecności trybunów cesarskiego domu zachowywał się jak trusia i nawet nie śmiał zapalić. W spotkaniu uczestniczył także naczelnik policji dworskiej, pułkownik Karnowicz, milkliwy mężczyzna o wielkich możliwościach, prawie zupełnie pozbawiony sentymentów, ten w ogóle nie zasiadł za stołem, tylko znalazł sobie miejsce w kącie.
        W korytarzu, na krześle, czekał nasz wczorajszy wybawca, pan Fandorin. Otrzymałem polecenie ulokować go w pałacu i z powodu braku jakiegokolwiek wolnego pokoju ofiarowałem mu dziecinny, słusznie uznając, że ten pan będzie przebywał w Ermitażu tylko do powrotu Michała Gieorgijewicza. Japończyka chciałem odkomenderować do stajni, ale on wolał zamieszkać razem ze swoim panem. Spędził noc na podłodze, podłożywszy sobie pod głowę pluszowego niedźwiedzia, i - sądząc po jego lśniącej fizjonomii - doskonale się wyspał. Fandorin zaś nie położył się wcale, do samego świtu myszkując po parku z elektryczną latarką. Czy wykrył coś - nie wiedziałem. Nie zechciał złożyć żadnych wyjaśnień ani oberpolicmajstrowi, ani tym bardziej mnie, rzekł jedynie, że złoży raport o wszystkim, co wie, tylko osobiście najjaśniejszemu panu.
        Właśnie o tym zagadkowym osobniku zaczęto dyskutować już na samym początku zebrania.
        Wszystko jednak zaczęło się nie od rozmowy, tylko od czytania - każdy z siedzących po kolei zapoznał się z treścią (albo uczynił to ponownie) dostarczonego listu.
        Potem wszyscy zwrócili się do cesarza. Wstrzymałem oddech, żeby dokładnie usłyszeć, jakimi słowy najjaśniejszy pan otworzy to nadzwyczajne zebranie.
        Jego cesarska mość odkaszlnął zażenowany, przyjrzał się spode łba twarzom obecnych i cicho powiedział:
        - To koszmar. Prawdziwy koszmar. Wujku Kiryle, co teraz mamy robić?
        Cesarz rzekł swoje, etykiecie stało się zadość i przewodnictwo obrad - jakoś tak samo z siebie - przeszło w ręce Kiryła Aleksandrowicza, który przy nowym władcy zamierzał wzmocnić swoją i tak już znaczącą pozycję.
        Jego wysokość oznajmił z powagą:
        - Przede wszystkim, Niki, trzeba zachować cierpliwość. Od tego, jak ty będziesz się trzymał w ryzach, zależy los dynastii. W owe dni w ciebie wycelowane są tysiące oczu, a wśród nich i te najbardziej przenikliwe. Najmniejszego zdenerwowania ani cienia trwogi - zrozumiałeś mnie?
        Najjaśniejszy pan niepewnie skinął głową.
        - Wszyscy musimy sprawiać wrażenie, że nic się nie stało. Rozumiem, Dżordżi - Kirył Aleksandrowicz zwrócił się do Gieorgija Aleksandrowicza - jak ci ciężko. Ty jesteś ojcem. Ale i ty, i Pauli, i Ksenia powinniście być weseli i beztroscy. Jeśli rozejdą się pogłoski, że jacyś aferzyści na oczach całego świata porwali kuzyna rosyjskiego cara, prestiż Romanowów, i bez tego już nadszarpnięty nieszczęsnym zabójstwem ojca, zostanie zupełnie pogrzebany. A przecież do Moskwy przybywa ośmiu cudzoziemskich następców tronu, czternastu premierów, trzy dziesiątki ambasadorów nadzwyczajnych...
        Symeon Aleksandrowicz, rzucając na stół ołówek, przerwał starszemu bratu.
        - To po prostu bzdura! Co to za doktor! Kto to? Co to? To zwyczajny wariat! Dać mu „Orłowa”! Co za bezczelność!
        Nic nie zrozumiałem ze słów moskiewskiego generała-gubernatora. Doktor? Orłow? Który z Orłowów - oberkamerher czy doradca ministra spraw wewnętrznych?
        - Tak, tak, rzeczywiście - zgodził się jego wysokość. - Czy coś wiadomo o tym doktorze Lindzie?
        Kirył Aleksandrowicz odwrócił się do naczelnika dworskiej policji, którego obowiązkiem było wiedzieć o wszystkim, co stanowiłoby choć najmniejsze zagrożenie dla członków najjaśniejszej rodziny, a więc w ogóle wszystko o wszystkim na całym świecie.
        - Co powiecie, Karnowicz?
        Pułkownik wstał, poprawił okulary z niebieskimi szkłami i wyrzekł cichym, lecz wyraźnym głosem:
        - Przestępcy o takim nazwisku na terytorium cesarstwa rosyjskiego dotychczas nie było.
        I znowu usiadł.
        Nastąpiła pauza i wyczułem, że nadeszła chwila, kiedy powinienem wyjść z roli bezcielesnego cienia.
        Ostrożnie odkaszlnąłem, a ponieważ w bawialni panowało zupełne milczenie, ten dźwięk zabrzmiał dostatecznie wyraźnie. Kirył i Symeon Aleksandrowiczowie odwrócili się zdziwieni, jakby po raz pierwszy zauważyli moją obecność (zresztą niewykluczone, że tak właśnie było), a Gieorgij Aleksandrowicz, dobrze wiedząc, że prędzej się udławię własnym kaszlem, niż ośmielę bez potrzeby zwrócić na siebie uwagę, spytał:
        - Chcesz coś powiedzieć, Afanasij?
        Teraz na mnie spoczęły spojrzenia i wszystkich zgromadzonych tu najwyższych osób, do czego zupełnie nie przywykłem, tak że nie potrafiłem powstrzymać całkowicie drżenia mojego głosu.
        - O panu Fandorinie, tym samym, który wczoraj... okazał się świadkiem przestępstwa. - Poradziłem sobie jakoś z tremą i kontynuowałem już bardziej równomiernym głosem: - Dzisiaj rano, kiedy z wiadomego powodu u nas w domu panowało pewne zaniepokojenie, pan Fandorin siedział na tarasie i najspokojniej palił papierosa...
        Symeon Aleksandrowicz przerwał mi z rozdrażnieniem:
        - Czy naprawdę przypuszczasz, że my i najjaśniejszy pan niezwłocznie powinniśmy się dowiedzieć, jak spędził poranek pan Fandorin?
        Natychmiast zamilkłem i skłoniłem się jego wysokości, nie śmiąc kontynuować.
        - Milcz, Sem! - krzyknął ostro na młodszego brata Gieorgij Aleksandrowicz.
        Symeon Aleksandrowicz ma pewną nieszczęśliwą cechę - nikt go nie lubi. Ani krewni, ani najbliżsi, ani moskwianie, ani nawet własna małżonka. Takiego człowieka trudno pokochać. Mówi się, że nieboszczyk cesarz dlatego powierzył mu stanowisko generała-gubernatora Moskwy, żeby jak najrzadziej go widzieć. A także dlatego, by oddalić z dworu otoczenie jego wysokości, wszystkich tych ładniutkich adiutancików i podmalowanych sekretarzy. Niestety, obyczaje Symeona Aleksandrowicza dla nikogo nie są sekretem - plotkuje o nich całe społeczeństwo. Nawet dzisiaj, ledwie wszedł do przedpokoju (a przybył na samym końcu, nawet po najjaśniejszym panu), jego wysokość z ożywieniem mnie spytał: „A co to za pięknisia spotkałem tam na polanie? Takiego szczuplutkiego, o żółtych włosach?” Z szacunkiem wyjaśniłem wielkiemu księciu, że to z pewnością był Anglik, mister Carr, ale sam przeżyłem wstrząs wewnętrzny - jak można, znając powód, dla którego zwołano nadzwyczajną radę, folgować swoim namiętnościom? Sprawa przecież nawet nie w samych skłonnościach - jego wysokość ma po prostu nadzwyczaj niedobry charakter.
        - Mów dalej, Afanasij - polecił Gieorgij Aleksandrowicz. - Słuchamy ciebie wszyscy z uwagą.
        Nie mogę nie wspomnieć z szacunkiem o wytrwałości i męstwie mojego pana. Zwykły człowiek, ojciec porwanego dziecka, rzucałby się, krzyczał, rwał włosy z głowy, a jego wysokość ani na chwilę nie stracił kontroli nad sobą, jedynie palił papierosy, jednego za drugim. W takich chwilach szczególnie się czuje, jaka to cześć i niewypowiedzianie wielka odpowiedzialność służyć osobom cesarskiej krwi. To nadzwyczajni ludzie.
        - Ośmielam się zameldować - kontynuowałem - że taki spokój ze strony osoby w pełni znającej nieszczęsne wydarzenia wydał mi się dziwny. Podszedłem do pana Fandorina i spytałem, czy udało mu się znaleźć w parku jeszcze jakieś ślady. Odpowiedział: „Druga kareta, która stała blisko polany i którą wywieziono chłopczyka, pojechała w kierunku Wielkiej Kałuskiej. Stróż przy parkowej bramie widział rozpędzony zaprzęg ze szczelnie zasuniętymi storami w oknach”. „Dlaczego więc pan milczy? - zapytałem. - Trzeba to natychmiast zameldować policji!”. A on mi z pewnością siebie odrzekł: „I jaki z tego pożytek? Teraz już nic się nie zdziała”. I dodał...
        W tym momencie celowo zrobiłem króciutką pauzę i powtórzyłem słowa Fandorina tak, jak je zapamiętałem:
        - „Trzeba czekać na list od Linda”. Właśnie tak: „Trzeba czekać na list od Linda”. Oczywiście nie zrozumiałem, o jakim liście mówi, a ostatniego słowa w ogóle nie pojąłem. Ale teraz dokładnie sobie przypominam, rzekł „Lind”. Potem wezwano mnie do telefonu i rozmowa się skończyła. Jednak z tego wynika, że pan Fandorin wiedział wcześniej o liście i o Lindzie. Pozwolę sobie także zwrócić uwagę najjaśniejszego pana i waszych cesarskich wysokości na tę okoliczność, że wczoraj pan Fandorin pojawił się na miejscu porwania wyraźnie nie bez powodu. Jak na przypadkowego przechodnia działał zbyt zdecydowanie, mówił dziwne rzeczy i rozpoznał szefa napastników. Podał jego nazwisko: Penderecki.
        Pułkownik Karnowicz odezwał się ze swojego krzesła:
        - Jeśli chodzi o Lecha Pendereckiego, o przezwisku „Blizna” lub „Szrama”, co nieco już wyjaśniłem. To jeden z przywódców przestępczego półświatka Królestwa Polskiego. Rozbójnik, szantażysta, zabójca, ale ostrożny i sprytny - dotąd nie udało się go przyłapać na gorącym uczynku. Wedle pogłosek „Blizna” miał kontakty ze środowiskami kryminalnymi wielu krajów Europy. Trupa wysłaliśmy wagonem chłodnią na identyfikację do Warszawy, ale sądząc po charakterystycznych cechach, to rzeczywiście Penderecki.
        - Skąd Fandorin wiedział wszystko o tym osobniku? - spytał w zamyśleniu Kirył Aleksandrowicz.
        Symeon Aleksandrowicz uśmiechnął się złośliwie.
        - No, to łatwo można wyjaśnić. Należy aresztować Fandorina i porządnie przesłuchać. Wszystko powie. Mój Łasowski umie rozwiązywać języki. Jak wrzaśnie - nawet i mnie robi się nietęgo.
        I jego wysokość zaśmiał się, bardzo zadowolony z własnego żartu, ale nikt z obecnych nie podzielił jego radości.
        - Wujku Kirze, wujku Semie - rzekł miękko najjaśniejszy pan - wymawiacie nazwisko tego pana Fandorina tak, jakby było wam już znane. Kto to taki?
        Za wielkich książąt odpowiedział naczelnik policji dworu. Wyjął z kieszeni jakiś papierek, zaraportował:
        - Fandorin, Erast Piotrowicz. Lat czterdzieści. Prawosławny. Rodowy szlachcic. Kawaler... licznych orderów, wszystkich nie da się wymienić. Dymisjonowany radca stanu. Prawie dziesięć lat był urzędnikiem do specjalnych poruczeń przy moskiewskim generale-gubernatorze, księciu Dołgorukim.
        - Mmm... tak, znowu Fandorin - wycedził przeciągle Kirył Aleksandrowicz, patrząc w okno, jakby przypominał sobie jakąś dawną historię. - Ciekawe, gdzie on się podziewał przez te wszystkie lata?
        Z tych słów wywnioskowałem, że jego wysokość rzeczywiście zna dymisjonowanego radcę stanu.
        Wtem okazało się, że Symeon Aleksandrowicz zna tego pana jeszcze lepiej, przy czym, wydaje się, nie z samej tylko pochlebnej strony.
        - Fandorin przez pięć lat nie wściubiał nosa do Moskwy - oznajmił, krzywiąc usta. - Wie, szelma, że u mnie w mieście nie ma dla niego roboty. To, Niki, awanturnik najgorszego rodzaju. Podstępny, cwany, śliski, podejrzanej konduity. Jak mi meldowano, po wyjeździe z Rosji odnosił sukcesy w jakichś ciemnych sprawkach. Zdążył dać się poznać i w Europie, i w Ameryce, a nawet w Azji. Przyznaję, śledzę wędrówki tego pana, ponieważ mam z nim do wyrównania pewien rachunek... Doniesiono mi zatem z godnych zaufania źródeł, że Fandorin upadł tak nisko, że niżej się już nie da: prowadzi śledztwa na zamówienie osób prywatnych i nie krępuje się pobierać wynagrodzenia; jak się wydaje, niemałego. Problem w tym, że wśród jego klientów - to słowo Symeon Aleksandrowicz wymówił ze specjalnym obrzydzeniem - trafiają się rekiny finansjery, a nawet, niestety, zagraniczni władcy. W ciągu pięciu lat Fandorin zyskał określoną sławę, zajmując się tymi paskudztwami. Nie wątpię, że zna wiele brudnych tajemnic, ale w naszej rodzinnej sprawie obejdziemy się bez jego wątpliwych usług. Moja policja pracuje wyśmienicie, a Łasowski wyłowi tego doktora w dwa pacierze.
        - Proszę o wybaczenie, wasza wysokość - wtrącił z niewzruszoną miną Karnowicz - ale ochrona interesów rodziny cesarskiej leży w kompetencjach mojego resortu i, śmiem zapewnić, doskonale uporamy się z tym zadaniem bez udziału moskiewskiej policji, a tym bardziej bez pomocy detektywów amatorów. - Pułkownik lekko się uśmiechnął i już całkiem cicho, jakby do siebie, dorzucił: - Też mi się znalazł Sherlock Holmes.
        - O, pułkowniku, Fandorin to już na pewno nie amator - sprzeciwił się Kirył Aleksandrowicz. - To nadzwyczaj utalentowany człowiek. Jeśli ktokolwiek może nam pomóc w tej skomplikowanej i delikatnej sprawie, to tylko on. Zwłaszcza że już coś wie o tym łajdaku Lindzie. I niemałą rolę odgrywa też fakt, że będąc osobą prywatną, Fandorin zupełnie nie musi przebierać w metodach. Nie, Niki, bez tego człowieka się nie obejdziemy. Jestem nawet skłonny przypuścić, że sam Bóg nam go zesłał.
        - Bzdura! Kompletna bzdura! - Symeon Aleksandrowicz odrzucił ołówek w kąt pokoju i wyjął z kieszeni następny. - Stanowczo się sprzeciwiam!
        Kirył Aleksandrowicz, nieprzywykły do takich zachowań, a i w ogóle - o ile mi wiadomo - odnoszący się do młodszego brata z nieskrywanym obrzydzeniem, skłonił lwią głowę i wpił w generała-gubernatora swoje słynne, spopielające spojrzenie. Symeon Aleksandrowicz zaś z uporem wysunął do przodu podbródek, co upodobniło jego nikłą brodę do okrętowego bukszprytu, i przywołał na twarz wyraz stanowczej odmowy.
        W powietrzu zawisła przeciągająca się pauza.
        - To co zdecydujemy z tym Fandorinem? - spytał żałośnie cesarz. - Wezwać go tutaj czy nie? Poprosić o pomoc czy też aresztować?
        Ani jeden, ani drugi nie odpowiedział najjaśniejszemu panu, żaden nawet nie odwrócił wzroku. Właśnie ujawniła się stara nienawiść, która zrodziła się, kiedy obecnego cesarza nie było jeszcze na świecie. Tylko, jak to się mówi wśród ludu, za „cienki” jest Symeon Aleksandrowicz przeciw Kiryłowi Aleksandrowiczowi. Nigdy się nie zdarzyło, aby wygrał ze starszym bratem.
        Gieorgij Aleksandrowicz, choćby z samej swojej kompleksji, był bardziej spokojny i dobroduszny od nich obu, ale jeśli się rozgniewał - to drzyjcie! Teraz zaczął niespodziewanie zalewać się malinową barwą, cały jakoś tak się nadął, że aż się wystraszyłem, czy nie trzasną mu czasem haftki przy kołnierzyku! Stało się jasne: zaraz wybuchnie burza.
        Najjaśniejszy pan nie widział tego strasznego obrazu, ponieważ patrzył na Kiryła i Symeona Aleksandrowiczów. Gdyby dostrzegł - już na pewno by zamilkł, a tak rozpoczął przymilnym głosem:
        - Wujku Semie, wujku Kiryle, wysłuchajcie mojego zdania...
        I wtedy padł grom. Gieorgij Aleksandrowicz tak trzasnął pięścią w stół, że przewróciły się dwa puchary, pękła filiżanka do kawy, przewróciła popielniczka, a Symeon Aleksandrowicz z wrażenia aż podskoczył na krześle.
        - Milcz, Niki! - zaryczała głowa Zielonego Domu. - I wy obaj milczcie! To mojego syna porwano i ja będę decydował! I nie zapominajcie, że tylko dzięki niemu... jak mu tam, do diabła... no, temu na „F”, została uratowana moja córka! Niech nam powie wszystko, co wie!
        I kwestia została rozstrzygnięta.
        Bezszelestnie wyślizgnąłem się z bawialni, żeby wezwać Fandorina. Zaraz za drzwiami wisi pluszowa kotara, tuż za nią jest korytarz, gdzie polecono oczekiwać „detektywowi amatorowi”, jak go nazwał Karnowicz.
        - Wasze wąsiki to cudo! I nie wyrównuje pan ich szczypczykami? A używa pan fiksatuaru?
        Usłyszałem coś dziwnego i na wszelki wypadek wyjrzałem zza portiery, żeby zobaczyć, któż to wyraża się w takiej manierze.
        Erast Piotrowicz Fandorin siedział tam, gdzie go zostawiłem, założył nogę na nogę i przebierał w palcach zielony nefrytowy różaniec. Głos nie należał do niego, tylko do adiutanta generała-gubernatora, księcia Glińskiego, eleganckiego młodzieńca o dziewczęcej twarzy. O takich wśród ludu mawia się: „Szkoda, że nie panna, a to i żenić by się można”. Kniaź stał nad Fandorinem, pochylony, i uważnie się przypatrywał cieniutkim, dokładniutkim wąsom dymisjonowanego urzędnika. Wąsiki samego Glińskiego były napomadowane - teraz dokładnie to widziałem - a usta, wydaje się, podmalowane. Zresztą, czemu się dziwić?
        - Nie, panie, nie używam fiksatuaru - odrzekł grzecznie Fandorin, patrząc z dołu na młodzieńca i nawet próbując się odsunąć.
        - Boże, a jakie ma pan rzęsy! - westchnął adiutant. - Wszystko bym oddał za takie długie, czarne, podgięte na końcach. To naturalny kolor?
        - Zupełnie naturalny - tak samo grzecznie zapewnił go Erast Piotrowicz.
        Przerwałem wtedy tę dziwaczną rozmowę, zapraszając radcę stanu, by poszedł za mną.
        
        * * *
        Zadziwiające, ale kiedy Erast Piotrowicz stanął przed tak licznym gremium złożonym z najwyższych osób, nie okazał cienia nieśmiałości. Lekki, chociaż pełen szacunku ukłon, skierowany jakby do wszystkich obecnych, ale równocześnie w największym stopniu do najjaśniejszego pana, przyniósłby zaszczyt nadzwyczajnemu i pełnomocnemu posłowi każdego mocarstwa.
        Kirył Aleksandrowicz, dopiero co wymieniający zasługi i zalety Fandorina, bez żadnych słów powitania, ostro i, jak mi się wydało, nieprzyjaźnie zażądał:
        - Opowiedzcie, co wiecie o doktorze Lindzie i o całej tej historii,
        Fandorin skłonił głowę, jakby dawał do zrozumienia, że pojął pytanie, ale rzekł zupełnie nie to, czego od niego oczekiwano. Spojrzenie chłodnych, niebieskich oczu prześlizgnęło się po twarzach siedzących i zatrzymało na arkusiku leżącym pośrodku stołu.
        - Widzę, że list już o-otrzymano. Czy mogę zapoznać się z jego treścią?
        - Uprzedzałem, że to arogant jakich mało! - wykrzyknął z oburzeniem Symeon Aleksandrowicz, ale Fandorin nawet nie spojrzał w jego stronę.
        Również Kirył Aleksandrowicz nie zwrócił uwagi na słowa brata.
        - Tak, Dżordżi, przeczytaj list na głos. Każde słowo w nim jest ważne.
        - Tak, tak - podchwycił najjaśniejszy pan. - Ja też posłucham jeszcze raz.
        Gieorgij Aleksandrowicz z obrzydzeniem wziął arkusik ze stołu i zaczął czytać posłanie, napisane po francusku:
        
        Panowie Romanowowie!
        Proponuję zyskowną transakcję: małego księcia Romanowa o wadze 10 kilogramów zamienię na malutkiego hrabiego „Orłowa” o wadze 190 karatów. Do wymiany dojdzie jutro i proszę nie próbować podkładać podróbki - mam swojego jubilera. Jeśli wyrażacie zgodę, dokładnie w południe dajcie odpowiedź semaforem z pałacu Aleksandrowskiego. Jeśli nie, książę zostanie Wam natychmiast zwrócony. Po kawałku.
        Szczerze oddany
        doktor Lind
        
        PS. Załączam szyfr do sygnału świetlnego.
        
        Akurat brałem się do nalewania jego wysokości kawy i tak zastygłem, z czajniczkiem w rękach, przy czym z nerwów uroniłem kilka kropel na podłogę, co mi się nigdy w życiu nie zdarzyło. Okropna treść pisma przeszła moje najgorsze wyobrażenia. Jego wysokość - w kawałkach?! Boże, Boże...
        - Co to za semafor? - Tylko to w tym koszmarnym przesłaniu zainteresowało Fandorina.
        Zadawanie pytań w obecności najjaśniejszego pana jest czynem niedopuszczalnym, jednak cesarz nie tylko odniósł się łaskawie do wołającego o pomstę do nieba naruszenia zasad etykiety, ale też ze swoją zwykłą grzecznością odpowiedział sam:
        - Stary, świetlny. Został ustawiony na dachu jeszcze za czasów mojego pradziada, a za panowania dziada wyposażono go w światło elektryczne, aby mógł działać nocą oraz przy pochmurnej pogodzie. Semaforem można przesłać dowolne sygnały świetlne, dostrzegalne praktycznie z każdego punktu miasta.
        Zamiast wiernopoddańczo podziękować cesarzowi za łaskawe wyjaśnienie, Fandorin jedynie w zamyśleniu pokiwał głową i uściślił:
        - „Orłow” to, jak przypuszczani, t-ten sam diament, którym ozdobiono cesarskie berło?
        - Tak - potwierdził krótko najjaśniejszy pan. - Ten sam, kupiony przez hrabiego Orłowa w Amsterdamie w tysiąc siedemset siedemdziesiątym trzecim roku na zlecenie Katarzyny Wielkiej.
        - Niemożliwe, zupełnie niewyobrażalne - uciął Symeon Aleksandrowicz. - O żadnej wymianie nie może być mowy. To przecież relikwia!
        - Niemożliwe - zgodził się Kirył Aleksandrowicz. - Za pięć dni nastąpi uroczyste wyniesienie regaliów cesarskich, a dwa dni później - koronacja. Bez berła ceremonia nie dojdzie do skutku. Każda suma pieniędzy - niech będzie, ale „Orłowa” nie oddamy w żadnym wypadku.
        Wszyscy, jakby się zmówili, zwrócili się ku Gieorgijowi Aleksandrowiczowi, którego zdanie - zdanie ojca - miało tutaj specjalną wagę.
        I wielki książę okazał się godny swojego tytułu i pozycji. W jego oczach pojawiły się łzy, ręka nieświadomie rozpięła ciasny kołnierzyk, ale głos jego wysokości pozostał twardy.
        - Niemożliwe. Życie jednego z wielkich książąt, nawet... mojego syna - tu głos Gieorgija Aleksandrowicza mimo wszystko zadrżał - nie może stanąć ponad interesem państwa i Korony.
        Oto co nazywam cesarską wielkością - to szczyt osiągalny jedynie dla tych, których wybrał i pomazał sam Bóg. Socjaliści i liberałowie piszą w swoich gazetkach i ulotkach, że dom imperatora pławi się w przepychu. To nie przepych, to świecąca aureola rosyjskiej państwowości, a każdy członek rodźmy cesarskiej gotowy jest w imię Rosji oddać w ofierze własne życie - i życie tych, których kocha.
        Pokój zatańczył mi przed oczyma, pobłyskując tęczowo; zamrugałem powiekami, strzepując z rzęs łzy.
        - A jeśli zastąpić diament atrapą? - rozległ się z kąta głos pułkownika Karnowicza. - Można sporządzić taką kopię, że nikt się nie pozna.
        - W tak krótkim czasie przygotowanie fałszywego kamienia jest niemożliwe - odpowiedział mu Fandorin. - W dodatku Lind pisze, że ma własnego jubilera.
        Kirył Aleksandrowicz wzruszył ramionami.
        - Jednego nie rozumiem: dlaczego jest mu potrzebny właśnie „Orłow”? Przecież ten kamień nie ma nawet ceny rynkowej. Znany jest na całym świecie, sprzedaż nie wchodzi w rachubę!
        - Niezupełnie, wasza wysokość - sprzeciwił się pułkownik. - Można go pociąć na trzy, cztery wielkie diamenty i kilkadziesiąt małych, średnich i drobniutkich.
        - Za ile to wszystko można sprzedać?
        Karnowicz pokiwał głową, nie wiedząc, co odpowiedzieć.
        - Trochę się na tym znam - rzekł Fandorin. - Trzy wielkie diamenty, takie po pięćdziesiąt karatów, mogą kosztować przykładowo po pół miliona rubli w złocie każdy. Drobne... no, załóżmy, jeszcze z pół miliona.
        - Dwa miliony? - Twarz cesarza rozjaśniła się. - Ależ nie poskąpimy za naszego kochanego Miszkę takiej sumy!
        Fandorin westchnął.
        - Najjaśniejszy panie, sprawa zupełnie nie dotyczy pieniędzy. Znam metodę Linda. To szantaż, i to na z-znacznie większą skalę, niż się wydaje na pierwszy rzut oka. Nie chodzi tu o życie jednego z jedenastu kuzynów waszego majestatu. Lind dokonuje zamachu na samą koronację, doskonale rozumiejąc, że bez „Orłowa” ceremonia jest niemożliwa. A życie chłopczyka to jedynie środek n-nacisku. Sens zagrożenia tkwi nie tyle w zabójstwie wielkiego księcia, ile w zerwaniu koronacji. Lind zhańbi Rosję i dynastię Romanowów na całym świecie, podrzucając części ciała chłopczyka w najbardziej ludnych miejscach.
        Wszystkim obecnym, ze mną włącznie, wyrwał się jęk przerażenia, a Fandorin bezlitośnie kontynuował:
        - Rzekliście, wasza wysokość, że na całym świecie nie z-znajdzie się kupiec na „Orłowa”. Tymczasem kupiec już się znalazł, i to taki, który nie może odmówić. Jest nim dom Romanowów. W gruncie rzeczy będziecie musieli wykupić u Linda nie wielkiego księcia, tylko diament „Orłow”, w dodatku po cenie, którą wyznaczy sprzedawca, jako że stawką w tej grze jest prestiż cesarstwa. Boję się, że to będzie kosztowało więcej niż dwa miliony. Znacznie, znacznie więcej. Lecz, co najgorsze, na tym nie koniec. - Fandorin ze smutkiem opuścił głowę i zobaczyłem, że zaciska pięści. - Zapłacicie za ocalenie kamienia i powrót wielkiego księcia, ale Lind nie odda chłopczyka żywego. To nie leży w jego obyczajach...
        Zapadła złowieszcza cisza, lecz tylko na kilka sekund, ponieważ Paweł Gieorgijewicz, dotąd cicho siedzący w odległym końcu stołu, nagle zakrył twarz dłońmi i zapłakał.
        - Pauli, weź się w garść - rzekł surowo Kirył Aleksandrowicz. - A wy, Fandorin, przestańcie nas straszyć. Lepiej opowiedzcie o Lindzie.
        
        * * *
        - To najbardziej niebezpieczny przestępca na świecie - rozpoczął swoją opowieść Fandorin. - Nie wiem, d-dlaczego nazywają go doktorem. Być może dlatego, że posiada wiedzę w najbardziej zaskakujących dziedzinach. Na przykład włada wieloma językami. Możliwe, że i rosyjskim - to by mnie nie zdziwiło.
        O Lindzie mamy b-bardzo mało wiarygodnych świadectw. Zapewne jest stosunkowo młody, ponieważ jeszcze dziesięć lat temu nikt o nim nie słyszał. Skąd pochodzi - nie wiadomo. Najprawdopodobniej jest Amerykaninem, ponieważ swoich pierwszych przestępstw, które przyniosły mu sławę bezczelnego i b-bezlitosnego złoczyńcy, dokonał w Stanach Zjednoczonych. Rozpoczął od napadów na banki i wagony pocztowe, a później m-mistrzowsko opanował szantaż, wymuszenia i uprowadzania ludzi.
        Fandorin mówił, patrząc w stół, jakby w polerowanej powierzchni widział jakieś obrazy z przeszłości, dostępne jedynie jego wzrokowi.
        - Podsumowując: co w końcu w-wiem o tym człowieku? Zdeklarowany antyfeminista. W jego otoczeniu nigdy nie ma k-kobiet - ani kochanek, ani towarzyszek. Szajka Linda to wyłącznie mężczyźni. Jeśli ktoś woli, to męski klub. Doktor jest jakby pozbawiony ludzkich słabostek, dlatego trafić na jego ślad jeszcze nikomu się nie udało. Podwładni są mu wierni jak psy, a to w grupach przestępczych zdarza się niesłychanie rzadko. Dwukrotnie złapałem ludzi doktora żywych i w obu wypadkach niczego nie osiągnąłem. Jednego skazano na dożywotnią katorgę, drugi targnął się na własne życie, ale żaden nie wydał prowodyra... Wpływy Linda w międzynarodowych kręgach przestępczych są zaiste nieograniczone, a jego autorytet ogromny. Kiedy potrzebuje specjalisty w jakiejkolwiek profesji - najemnego zabójcy, nożownika, hipnotyzera, włamywacza - najlepsi mistrzowie przestępczych nauk uważają za honor udzielić mu pomocy. Sądzę, że doktor jest b-bajecznie bogaty. Jedynie w ciągu tego krótkiego czasu, kiedy się nim interesuję - a to ciut więcej niż półtora roku - i to tylko w sprawach, o których mi wiadomo, w jego ręce wpadło nie mniej niż dziesięć milionów.
        - Franków? - spytał z zainteresowaniem Gieorgij Aleksandrowicz.
        - Miałem na myśli d-dolary. To około dwudziestu milionów rubli.
        - Dwadzieścia milionów! - Jego wysokość aż się żachnął. - A mnie skarb wydaje żałosne dwieście tysięcy rocznie! To przecież sto razy mniej! I on, łajdak, jeszcze śmie żądać ode mnie pieniędzy!
        - Nie od ciebie, wujku Dżordżi - zauważył sucho najjaśniejszy pan. - Ode mnie. „Orłow” jest własnością Korony.
        - Niki, Dżordżi! - krzyknął Kirył Aleksandrowicz. - Niech pan mówi dalej, Fandorin.
        - Miałem dwa spotkania z doktorem Lindem - rzekł Erast Piotrowicz i zamilkł.
        W pokoju zapadła cisza. Tylko zaskrzypiało krzesło pod pułkownikiem Karnowiczem, który wysunął się do przodu.
        - Prawdę mówiąc, nie wiem, czy można to nazwać spotkaniami, ponieważ nie widzieliśmy swoich twarzy. Ja byłem w przebraniu i ucharakteryzowany, Lind - w masce... Zawarliśmy znajomość półtora roku temu w Nowym Jorku. Być może rosyjskie gazety pisały o porwaniu dwunastoletniego syna milionera Barwooda. W Ameryce ta historia nie schodziła z pierwszych stron gazet p-przez cały miesiąc... Mister Barwood poprosił mnie o pośrednictwo w przekazaniu okupu. Zażądałem od porywaczy, żeby najpierw pokazali mi jeńca. Lind sam zaprowadził mnie do s-sekretnego pokoju. Doktor miał czarną maskę, zakrywającą prawie całą twarz, długi płaszcz i kapelusz. Dlatego zauważyłem jedynie, że jest średniego wzrostu i ma wąsy - zresztą możliwe, że doklejone. Nie wymówił przy mnie ani jednego słowa, tak że jego g-głosu także nie słyszałem. - Fandorin ścisnął usta, jakby walcząc ze wspomnieniem. - Chłopczyk siedział w pokoju żywy, z zaklejonymi ustami. Lind pozwolił mi do niego podejść, a potem wyprowadził mnie na korytarz, zamknął drzwi na trzy zamki i wręczył mi klucze. Zgodnie z wcześniejszą umową, przekazałem mu okup - pierścień Kleopatry o wartości półtora miliona dolarów - i przygotowałem się do walki, ponieważ ich było siedmiu, a ja jeden. Ale Lind uważnie obejrzał pierścień przez lupę, skinął i oddalił się w eskorcie swoich ludzi. Długo otwierałem zamki, ponieważ okazało się, że trudniej jest je otworzyć niż zamknąć, a kiedy w końcu dotarłem do pokoju, Barwood junior już nie żył.
        Erast Piotrowicz znowu zacisnął usta. Wszyscy cierpliwie czekali, aż zapanuje nad sobą - najjaśniejsze osoby są wyrozumiałe dla zwykłych śmiertelników, nieposiadających ich ponadludzkiego opanowania.
        - Nie od razu zrozumiałem, dlaczego chłopczyk się nie rusza i nisko opuścił głowę. Dopiero kiedy podszedłem całkiem blisko, zobaczyłem, że wprost w serce wbito mu cieniutki sztylet! Nie w-wierzyłem własnym oczom. Przecież uprzednio, spodziewając się podstępu, dokładnie obejrzałem pomieszczenie w poszukiwaniu zamaskowanego wejścia albo tajnych drzwi i niczego podejrzanego nie zauważyłem. Tylko poniewczasie przypomniałem sobie, jak Lind, przepuszczając mnie przodem, zatrzymał się przy krześle - na sekundę, nie dłużej. Ale jemu wystarczyła i ta sekunda. Co za dokładność ciosu, co za bezlitosne wyrachowanie!
        Wydawało mi się, że w głosie Fandorina, oprócz goryczy i wściekłej, niestłumionej przez upływ czasu złości, dźwięczy mimowolny podziw dla sprytu i sprawności szatańskiego doktora.
        - Odtąd porzuciłem wszystkie pozostałe s-sprawy, postanawiając do końca rozliczyć się z Lindem. Nie skrywam, największą rolę w tej decyzji odegrały urażona miłość własna i piętno odciśnięte na mojej reputacji przez tę historię. Ale nie tylko samolubność mnie do tego skłoniła... - Fandorin zmarszczył wysokie czoło. - Tego człowieka należy zatrzymać, ponieważ jest rzeczywistym geniuszem zła, obdarzonym wielką fantazją i bezgraniczną ambicją. Czasami wydaje mi się, że postawił sobie za cel zdobyć sławę największego przestępcy wszech czasów, a k-konkurentów na tym polu ma wielu. Czułem, że wcześniej czy później przygotuje jakąś aferę na skalę państwową, lub nawet międzynarodową. I d-dokładnie do tego właśnie doszło...
        Znowu zamilkł.
        - Siadajcie, Eraście Piotrowiczu - poprosił Kirył Aleksandrowicz, a ja zrozumiałem, że słowa Fandorina wywarły na jego wysokości przychylne wrażenie. Przesłuchanie zamieniło się w rozmowę. - Proszę opowiedzieć, jak pan ścigał doktora Linda.
        - Najpierw p-przewróciłem do góry nogami cały Nowy Jork, ale osiągnąłem jedynie tyle, że doktor przeniósł się z Nowego do Starego Świata. Nie będę zamęczał najjaśniejszego pana i waszych wysokości opisem swoich poszukiwań, ale po pół roku udało mi się odkryć siedzibę Linda w Londynie. I zobaczyłem doktora po raz drugi - dokładniej biorąc, jego cień, uciekający przed prześladowcami t-tunelem londyńskiego metra i ostrzeliwujący się z przerażającą celnością. Doktor dwoma wystrzałami położył trupem konstabli ze Scotland Yardu, a trzecią kulą o mało i mnie nie wyprawił na tamten świat. - Fandorin uniósł znad czoła kosmyk czarnych włosów i można było dostrzec bliznę, przecinająca wąską białą linią jego skroń. - Drobiazg, zadrapanie po stycznej, ale na minutę straciłem przytomność, a w tym czasie Lind umknął pościgowi... Stąpałem mu po piętach, przenosząc się z kraju do kraju, i ciągle trochę się spóźniałem. A w Rzymie, jakieś pół roku temu, doktor przepadł jak kamień w wodę. Dopiero przed dwoma tygodniami dowiedziałem się z pewnego źródła, że sławny warszawski bandyta Blizna pochwalił się w wąskim kręgu znajomych, jakoby sam doktor Lind zaprosił go do Moskwy na jakiś wielki skok. Będąc rosyjskim poddanym, Penderecki dobrze znał świat przestępczy Moskwy - i ten z Chitrowki, i ten z Suchariewki. Widać właśnie z tego powodu był potrzebny Lindowi, który nigdy wcześniej nie działał w Rosji. Cały czas łamałem sobie głowę, co w patriarchalnej Moskwie zwróciło uwagę doktora. Teraz to już jasne...
        - Wykluczone, zupełnie wykluczone! - rzekł z wściekłością Symeon Aleksandrowicz, zwracając się nie do Fandorina, lecz do najjaśniejszego pana. - Moi z Chitrowki i Suchariewki nigdy nie wzięliby udziału w bandyckim napadzie na cesarską rodzinę! Ukraść, zarżnąć - ile tylko chcecie. Ale ci apasze mają we krwi wierność tronowi! Nieraz kryminaliści pomagali wyłapywać terrorystów. Na przykład teraz, na czas uroczystości koronacyjnych, Łasowski zawarł swego rodzaju dżentelmeńską umowę z prowodyrem złodziei z Chitrowki, niejakim Królem. Policja nie będzie zatrzymywała kieszonkowców, a ci będą w zamian natychmiast donosić o broni i innych podejrzanych przedmiotach, jakie znajdą w kieszeniach publiczności. Król ochoczo przystał na te warunki, oznajmiając, że na swój sposób on też jest samowładcą, a monarchowie powinni sobie wzajemnie pomagać. Nie ręczę, że użył dokładnie takich słów, ale ich sens był właśnie taki.
        Ta mowa trochę rozładowała ponury nastrój zebranych, a ośmielony uśmieszkami Symeon Aleksandrowicz dorzucił jeszcze:
        - Swoją obietnicę chitrowski monarcha wzmocnił klątwą: „Kundlem będę”. Łasowski twierdzi, że to najbardziej przekonująca z bandyckich klątw.
        - Jak, jak? - zainteresował się najjaśniejszy pan. - „Kundlem będę?” Kundel to nierasowy pies, nie tak? Opowiem Alix, spodoba się jej.
        - Niki, Sem - powiedział surowo Kirył Aleksandrowicz - niech pan Fandorin dokończy. Posłuchajmy.
        - Król to nie jedyny prowodyr na Chitrowce, a już w żadnym w-wypadku nie samodzierżawca. - Choć Erast Piotrowicz odpowiadał na replikę generała-gubernatora, to nie patrzył na niego, tylko na cesarza. - Mówi się nawet, że dni Króla są już policzone, że jeśli nie dziś, to jutro „skreślą” go, czyli zabiją, tak zwane pędy - młodzi, ambitni bandyci, którzy zaczynają narzucać swój styl na Chitrowce i rynku Suchariewskim. Jest banda Raneta, dorabiającego się na nowym przemyśle - handlu opium, jest niejaki Żwir - ten s-specjalizuje się w „mokrej” robocie i wymuszaniu - pojawił się jeszcze niejaki Kikut, w którego bandzie przestrzega się porządku i konspiracji bardziej surowo niż w neapolitańskiej kamorze.
        - Kikut? - spytał ze zdziwieniem najjaśniejszy pan. - Jakie dziwne nazwisko.
        - Tak. B-barwna postać. Amputowano mu prawą dłoń, a kikut zaślepiono płytką, do której, zależnie od potrzeb, może wkręcić łyżkę, hak czy nóż albo łańcuch z żelazną kulką na końcu. Opowiadają, że to straszna broń, zabija na miejscu. „Pędy”, wasza wysokość, w ogóle nie boją się krwi, nie uznają złodziejskich praw, a Król nie jest dla nich żadnym wodzem. Przypuszczam, że Penderecki był w kontakcie z którymś z nich. Śledziłem Bliznę i jego ludzi od samej Warszawy, ale bardzo ostrożnie, żeby ich nie wystraszyć. Dwukrotnie przychodził na Chitrowkę do knajpy „Zierientuj”, znanej z tego, że nie płaci haraczu Królowi. Wciąż miałem nadzieję, że Blizna naprowadzi mnie na ślad doktora, ale na próżno. W ciągu dziesięciu dni, które warszawiacy spędzili w Moskwie, Penderecki codziennie chodził na pocztę do okienka poste restante, często kręcił się wokół pałacu Aleksandrowskiego i parku Nieskucznego. Przynajmniej czterokrotnie przechodził przez ogrodzenie i penetrował park wokół Ermitażu. Jak teraz rozumiem, szukał dogodnego miejsca na zasadzkę. Wczoraj od południa on i jego bandyci wystawali przy wyjeździe z parku na Wielką Kałuską i obok czekała kareta. O siódmej wyjechał z bramy zaprzęg z herbem wielkoksiążęcym i warszawiacy podążyli za nim. Domyśliłem się, że zbliża się rozwiązanie. My - ja i mój pomocnik - w dwóch fiakrach jechaliśmy ich tropem. Potem z wielkoksiążęcej kolasy wysiadły dwie damy, chłopczyk i mężczyzna w zielonej kamizeli. - Fandorin spojrzał w moją stronę. - Penderecki zdążył przylepić fałszywą brodę, tak że nawet nie poznałem go od razu, kiedy za nimi poszedł. Kareta z pozostałymi bandytami jechała po cichu z tyłu. Wtedy ja z pomocnikiem weszliśmy do parku z drugiej strony i ruszyliśmy na spotkanie spacerującym. Ciągle wypatrywałem, czy nie pojawi się Lind... - Erast Piotrowicz westchnął ze skruchą. - Jak mogłem się tak p-przeliczyć! Do głowy mi nie przyszło, że jest nie jedna karoca, tylko dwie. To oczywiste. Lind przygotował dwie karety, ponieważ planował porwać i chłopaczka, i dziewczynę, a potem przewieźć ich w różne miejsca. Dlatego Blizna złapał tylko wielką księżnę. Dla wielkiego księcia przeznaczono drugą karetę. Z pewnością Lind tam był, co mnie szczególnie doprowadza do wściekłości. Guwernantka niechcący ułatwiła porywaczom robotę, odnosząc dziecko właśnie tam, gdzie s-skrywała się w zasadzce druga grupa. Plan zrealizowali tylko w połowie, ale to niczego nie zmienia. Lind i tak trzyma Rosję za gardło...
        Przy tych słowach najjaśniejszy pan rozejrzał się z miną wyrażającą paniczny strach. Zrobiłem malutki kroczek w przód, próbując odgadnąć życzenie imperatora, ale nie starczyło mi wyobraźni.
        - Wujku Dżordżi, gdzie tu macie ikonę? - spytał władca.
        Gieorgij Aleksandrowicz, zdziwiony, spojrzał na krewniaka i wzruszył ramionami.
        - Ach, Niki, na rany Chrystusa! - nasępił się Kirył Aleksandrowicz. - Tylko bez „pomazańca bożego”! A właściwie to ciebie jeszcze nie namaścili. A jeśli nie dojdzie do koronacji, to i nie namaszczą.
        Najjaśniejszy pan odpowiedział na to z pełnym przekonania wyrazem twarzy.
        - Nie widzę niczego, co nam tu może pomóc, oprócz modlitwy. Wszystko w rękach Wszechmogącego. Jeśli On zdecydował się poddać mnie, słabego i grzesznego, takiej próbie, to znaczy, że jest w tym jakiś wielki zamysł. Trzeba się podporządkować Jego woli, a On nas zbawi.
        Przypomniałem sobie, że widziałem w gabinecie jego wysokości jakiś zakopcony obrazek z pociemniałą od starości wieczną lampką. Bezgłośnie wyszedłem na minutkę i przyniosłem cesarzowi ikonę - tylko przetarłem ją wpierw serwetką.
        Dopóki monarcha z żarliwą wiarą i nawet ze łzami w oczach wymawiał słowa modlitwy, wielcy książęta czekali cierpliwie, tylko Symeon Aleksandrowicz, ziewając, polerował i tak nieskazitelne paznokcie.
        - Możemy kontynuować, Niki? - spytał beznamiętnie Kirył Aleksandrowicz, kiedy najjaśniejszy pan przeżegnał się po raz ostatni i zwrócił mi ikonę. - A zatem podsumujemy smutne wnioski. Mika został porwany przez okrutnego i przebiegłego złoczyńcę, który grozi nam nie tylko zabójstwem chłopczyka, ale i niedopuszczeniem do koronacji. Co oprócz wezwania na pomoc Najwyższego jeszcze możemy zrobić?
        Karnowicz powstał i wyszemrał ze swojego kąta:
        - Odnaleźć jego wysokość i uwolnić.
        - Świetny pomysł - zwrócił się do niego Kirył Aleksandrowicz ze złośliwym ukłonem. - Szukajcie, pułkowniku. Pan Lind dał nam termin do południa. Ma pan jeszcze półtorej godziny.
        Naczelnik policji dworu znowu przysiadł na krześle.
        Teraz po raz pierwszy odezwał się Paweł Gieorgijewicz. Ze skrzywioną, jeszcze nieobeschłą od łez twarzą powiedział drżącym głosem:
        - Może jednak oddać? Przecież Mika jest żywym człowiekiem, a „Orłow” w końcu to tylko kamień...
        Wieczni nieprzyjaciele, Kirył i Symeon Aleksandrowiczowie, wykrzyknęli razem:
        - Nie!
        - W żadnym razie!
        Najjaśniejszy pan spojrzał na kuzyna z cierpieniem i delikatnie rzekł:
        - W dodatku, Pauli, pan Fandorin dostatecznie przekonująco nam wyjaśnił, że oddanie diamentu i tak nie uratuje naszego Miki...
        Paweł Gieorgijewicz chlipnął i nieładnie, rękawem, wytarł policzek.
        - Wyjdź, Pauli - rzekł surowo ojciec. - Poczekaj u siebie w pokoju. Wstyd mi za ciebie.
        Paweł Gieorgijewicz podniósł się gwałtownie i wybiegł za drzwi. Ja sam z trudem zachowywałem obojętny wyraz twarzy, chociaż na mnie nikt i tak nie zamierzał patrzeć.
        Biedny Paweł Gieorgijewicz, niełatwo mu nieść brzemię odpowiedzialności cesarskiego rodu. W wychowaniu wielkich książąt główny nacisk kładzie się na wypracowanie samokontroli, umiejętności panowania nad sobą w każdych okolicznościach. Od wczesnego dzieciństwa przyzwyczaja się ich wysokości do uczestniczenia w długich i męczących wykwintnych obiadach, przy czym celowo wyznacza się im miejsca obok najbardziej nierozgarniętych i okropnych gości. Mają uważnie słuchać, o czym mówią dorośli, nie mogą okazać, że ich towarzystwo jest nudne albo nieprzyjemne, muszą śmiać się z żartów, a im są głupsze, tym bardziej przekonujący powinien być śmiech. Ile ich kosztuje wysiadywanie na uroczystościach wielkanocnych z udziałem oficerów i niższych szarż podległych pułków! Innym razem trzeba w ciągu dwóch godzin wycałować się z ponad tysiącem osób! I nie daj Boże ujawnić zmęczenie czy wstręt. Ale Paweł Gieorgijewicz zawsze był żywym i bezpośrednim chłopcem, kiepsko wypełniał ćwiczenia z opanowania, a i teraz, choć jego wysokość stał się już pełnoletni, powinien jeszcze wiele się nauczyć.
        Kiedy już za wielkim księciem trzasnęły drzwi, zapadła długa, posępna cisza. Wszyscy zadrżeli, gdy zegar wybił za kwadrans jedenastą.
        - Jednak jeśli nie oddamy „Orłowa” - otrząsnął się najjaśniejszy pan - ten Lind zabije Mikę i jutro podrzuci ciało na plac Czerwony albo pod cerkiew Chrystusa Zbawiciela. Pohańbi rosyjskiego cara przed całym cywilizowanym światem, wystawi pod pręgierz światowej opinii!
        - A razem z tobą cały dom Romanowów - zauważył Symeon Aleksandrowicz.
        - I całą Rosję - dorzucił ponuro Kirył Aleksandrowicz.
        - Bóg świadkiem - westchnął gorzko najjaśniejszy pan - nigdy nie chciałem korony, ale widać taki jest mój krzyż. Nie bez powodu przyszedłem na świat w dniu Hioba Męczennika. Boże, wskaż, podpowiedz, co czynić.
        Zamiast Boga odpowiedział Fandorin, wyraźnie wymawiając jedno jedyne słowo:
        - W-wynająć.
        - Co? - Najjaśniejszy pan ze zdziwieniem podniósł brwi.
        Mnie też wydało się, że nie dosłyszałem.
        - Trzeba wynająć „Orłowa” od Linda na okres koronacji.
        Symeon Aleksandrowicz pokiwał głową.
        - On bredzi!
        Najstarszy z wielkich książąt zmrużył oczy, próbując skoncentrować się, wniknąć w sens dziwnej propozycji. W końcu zapytał:
        - Jak to „wynająć”?
        Fandorin z zimną krwią wyjaśnił:
        - Trzeba powiadomić Linda, że jego warunki zostały przyjęte, jednak do koronacji ze zrozumiałych powodów wypełnione być nie mogą. Dlatego za każdy dzień opóźnienia doktor będzie otrzymywał określoną sumę, znaczną sumę - jakbyśmy wynajęli u niego „Orłowa”. Przecież do ceremonii pozostał jeszcze tydzień.
        - A co to nam da? - Gieorgij Aleksandrowicz złapał się za piękny wąs.
        - Jak to co, Dżordżi? Czas! - wykrzyknął Kirył Aleksandrowicz. - Cały tydzień!
        - I możliwość uratowania dziecka - dorzucił Fandorin. - Nasze warunki będą następujące: spłaty uiszczamy codziennie i za każdym razem musimy mieć niewątpliwy dowód na to, że chłopczyk jest wśród żywych. To s-siedem dodatkowych dni życia dla jego wysokości. I siedem szans znalezienia tropu, który doprowadzi nas do doktora. Jakkolwiek byłby chytry ten Lind, może popełnić błąd. A ja będę czuwał.
        Gieorgij Aleksandrowicz podskoczył i wyprostował się, a wzrostu był słusznego.
        - Tak, teraz widzę, że to doskonały pomysł!
        Pomysł rzeczywiście wydawał się świetny - nawet Symeon Aleksandrowicz nie znalazł powodu do protestu.
        - A na pośrednika wyznaczę najbardziej roztropnego z moich agentów - zaproponował Karnowicz.
        - Mam u siebie w ochranie prawdziwe lwy! - wykrzyknął natychmiast moskiewski generał-gubernator. - I doskonale znają miasto, nie to co wasze szczurzyska z Carskiego Sioła.
        - P-przypuszczam, że będzie lepiej, jeśli w roli pośrednika wystąpię ja sam - rzekł cicho Erast Piotrowicz. - Rozumie się, jakoś przebrany. Znam dobrze i Moskwę, i podstępy Linda.
        Kirył Aleksandrowicz zakończył spór, twardo oznajmiając:
        - O tym zdecydujemy potem. Najważniejsze, że mamy jakiś plan działania. Niki, ty także się na to zgadzasz?
        Pytanie zadano wyłącznie ze względów formalnych, albowiem nie było przypadku, żeby najjaśniejszy pan sprzeciwił się czemukolwiek, co zaakceptował starszy z jego wujów.
        - Tak, tak, wujku Kirze, całkowicie.
        - Doskonale. Pułkowniku, proszę usiąść i napisać zaszyfrowaną odpowiedź... - Jego wysokość założył ręce za plecy, przeszedł się po bawialni. - „Zgoda. Konieczne odroczenie na siedem dni. Za każdy dzień gotowi jesteśmy zapłacić po sto... nie, po dwieście tysięcy rubli. Przekazujemy w ratach, codziennie, w dowolnym miejscu i czasie, ale pod nieodwołalnym warunkiem zobaczenia krewniaka”. No, jak? - spytał, przy czym, co dziwne, nie swoich cesarskich krewnych, lecz Fandorina.
        - Nieźle - odpowiedział ten impertynencko. - Ale ja bym d-dorzucił: „Inaczej do interesu nie dojdzie”. Lind musi zrozumieć, że uznajemy jego karty za mocne i nie uchylamy się od wysokiej zapłaty, ale nie pozwolimy wieść się na postronku.
        
        * * *
        Wysocy goście nie rozjechali się zaraz po podjęciu tej trudnej decyzji, albowiem Fandorin wyraził silne przekonanie, że odpowiedź od Linda przyjdzie możliwie najszybciej: może takimi samymi sygnałami świetlnymi, może telegraficznie (w pałacu Aleksandrowskim był odpowiedni aparat), może telefonicznie albo w jakikolwiek inny, zupełnie nieprzewidywalny sposób. Kiedyś, w podobnych okolicznościach, wiadomość od doktora wleciała przez okno razem ze strzałą, wypuszczoną z dużej odległości.
        Pomyśleć tylko - samodzierżawca Wszechrosji we własnej osobie, generał-admirał marynarki, dowódca gwardii i moskiewski generał-gubernator cierpliwie czekali, kiedy zechce im odpowiedzieć jakiś tam typ spod ciemnej gwiazdy! Jestem pewny, że do niczego podobnego nie doszło w całej rosyjskiej historii od czasu negocjacji w Tylży z Korsykaninem, ale Bonaparte, cokolwiek by o nim mówić, był chociaż cesarzem.
        Żeby nie tracić na darmo czasu, wielcy książęta rozpoczęli instruktaż najwyższego krewniaka w kwestii przyjmowania cudzoziemskich posłów i osób krwi królewskiej, przybywających na uroczystości. Właśnie w takich spotkaniach kryją się najważniejsze cele i polityczna rola samej koronacji, albowiem pod pozorem oficjalnych audiencji nierzadko rozwiązuje się najsubtelniejsze kwestie i problemy stosunków międzypaństwowych, składa się najbardziej odpowiedzialne dyplomatyczne demarches, konstruuje nowe alianse.
        Bez wątpienia jego wysokość był jeszcze zbyt niedoświadczony w podobnych subtelnościach i potrzebował wskazówek. Nie mówiąc już o tym, że nieboszczyk najjaśniejszy pan, mający niezbyt wysokie mniemanie o intelektualnych zdolnościach cesarzewicza, nie uważał za konieczne wprowadzać go w sekrety wyższej dyplomacji. Dla przykładu: nowy imperator dopiero po wstąpieniu na tron, a i to nie od razu, dowiedział się, że rosyjska polityka zagraniczna potajemnie zmieniła kierunek na całkowicie przeciwny: chociaż wedle wszelkich oznak można sądzić, że pozostajemy przyjaciółmi jego wysokości kajzera, Rosja zawarła niejawny obronny sojusz z największym wrogiem Germanów - Francją. I nie była to jedyna siurpryza, jaka oczekiwała młodego władcę.
        Instruktaż miał wyjątkowo drażliwy charakter, toteż upewniwszy się, że na stole znajduje się wszystko, co nieodzowne, uznałem za swój obowiązek się oddalić. Cała sytuacja zresztą była drażliwa, i to nie tyle z powodu tajności samych informacji, ile ze względu na rodzinny charakter, jakiego nabrała rozmowa. Problem w tym, że najjaśniejszy pan niezbyt bystro pojmował to, co mu mówiono, i cesarscy wujowie zaczynali tracić cierpliwość, od czasu do czasu nawet używając pod adresem krewniaka wyrażeń, które są zapewne dopuszczalne pomiędzy bliskimi krewnymi, ale nie w obecności służby.
        No cóż, ja miałem własnych gości, choć mniej znamienitych, ale na pewno bardziej wyszukanie dobierających słowa. Ulokowałem pana Fandorina, pułkownika Karnowicza i księcia Glińskiego w wielkiej bawialni, gdzie mój pomocnik Somow podał im kawę i papierosy, i skierowałem się do pokoju lokajskiego, maleńkiego i wygodnego pomieszczenia na parterze, usytuowanego obok kuchni. Tam pili herbatę sługa generała-gubernatora Foma Anikiejewicz, służący najstarszego z wielkich książąt Luka Jemieljanowicz, kamerdyner najjaśniejszego pana Dormidont Sielezniow i Japończyk Fandorina, Masa. Poprosiłem mademoiselle Declique, by od czasu do czasu zajrzała do moich gości, żeby nie czuli się opuszczeni - i jeszcze po to, żeby zająć czymkolwiek biedną kobietę, przytłoczoną nieszczęściami, które na nią spadły. Wiem doskonale z własnego doświadczenia, że w chwilach ciężkich cierpień duszy nie ma lepszego medykamentu niż wypełnianie obowiązków towarzyskich. To pomaga wziąć się w garść.
        Wchodząc do lokajówki, znalazłem tam, oprócz bladej, ale na oko zupełnie spokojnej guwernantki, jeszcze i mister Freyby’ego, siedzącego nieco z dala od reszty towarzystwa, z nieodłączną książką w rękach. Dziwić się zresztą nie było czemu. Na dworze lał deszcz, angielscy dżentelmeni udali się na swoją wymuszoną przechadzkę, a mister Freyby najpewniej znudził się siedzeniem w swoim pokoju. Każdy służący wie, że lokajówka to coś w rodzaju bawialni albo - wyrażając się w stylu brytyjskim - klubu dla starszej służby.
        W pierwszej chwili obecność Anglika trochę mnie zdetonowała, ponieważ miałem zamiar zwołać z moimi gośćmi własną tajną naradę. Ale od razu sobie przypomniałem, że mister Freyby nie rozumie po rosyjsku ani jednego słowa. Niech więc sobie siedzi i czyta.
        Obsługiwał nas nowy lokaj Lipps, o którego doświadczeniu i wyszkoleniu miałem już okazję się przekonać. On sam doskonale rozumiał, jaki ważny egzamin teraz zdaje, i wykonywał wszystko nieskazitelnie - przyglądałem się mu z całą podejrzliwością, ale nie dostrzegłem żadnych niedociągnięć. Poleciłem Lippsowi oczekiwać za drzwiami, ponieważ nie powinien słyszeć naszej rozmowy, i kiedy trzeba było coś przynieść albo sprzątnąć ze stołu, korzystałem z dzwoneczka. Fin szybko, ale bez pośpiechu - to jest właśnie tak, jak należy - wypełniał to, czego odeń żądano, i znowu znikał za drzwiami.
        Bardziej wymagających i obytych znawców sztuki usługiwania niż moi goście z pewnością nie udało by się znaleźć na całym wielkim świecie. Szczególnie dotyczyło to zacnego Fomy Anikiejewicza.
        Muszę wyjaśnić, że my, słudzy, mamy własną hierarchię, zupełnie niezwiązaną ze statusem naszych panów, lecz zależną wyłącznie od doświadczenia i zalet osobistych. I wedle tej hierarchii przewodził wśród nas, bez najmniejszych wątpliwości, Foma Anikiejewicz, sługa jego wysokości Symeona Aleksandrowicza, najmłodszego z wujów cesarza. Luka Jemieljanowicz zajmował mniej więcej ten sam szczebel co ja, a Dormidont, kamerdyner cesarza, przy całym blasku piastowanego przezeń stanowiska, zaliczał się w naszym kręgu jeszcze do podmistrzów. Sam znał swoje miejsce, siedział skromnie, nie opierając się o krzesło, starał się mniej mówić, a raczej słuchać. Ogólna ocena była następująca: zdolny, spostrzegawczy, umie się uczyć i daleko zajdzie. Pochodzi z dobrej dworskiej rodziny, widać to zresztą od razu po jego imieniu - Dormidont Kuźmicz. Wszyscy słudzy dworu otrzymują na chrzcinach najprostsze, stare imiona, żeby na świecie panował właściwy porządek i każda ludzka istota miała imię zgodne ze swym przeznaczeniem. Co to za lokaj czy kelner, który nazywa się - na przykład - Wsiewołod Apołłonowicz albo Jewgienij Wiktorowicz? Tylko śmiech i gmatwanina!
        Przez półtora roku nowego panowania Dormidont znacznie poprawił swoją ocenę w oczach dworskich znawców. Ile wart był chociażby ten przypadek w Liwadii, zaraz po agonii poprzedniego cara, kiedy nowy monarcha, kompletnie roztrzęsiony, o mało nie wyszedł do składających kondolencje w pagonach i bez czarnej kokardy! Sielezniow ujął go za łokieć, gdy drzwi już się otwarły, i w ciągu pięciu sekund zamienił pagony na epolety, a w dodatku zdążył przyczepić do akselbantu żałobną krepę. A to byłaby konfuzja!
        No, rzecz jasna, do takich ortów jak Foma Anikiejewicz albo nieboszczyk Prokop Swiridowicz jeszcze mu daleko. Fomie Anikiejewiczowi przypadł ciężki krzyż - służyć takiej osobie jak Symeon Aleksandrowicz. Krótko mówiąc, nie do pozazdroszczenia. Ile razy Foma Anikiejewicz ustrzegł jego wysokość od wstydu i sromoty! Jeżeli władza generała-gubernatora Moskwy zachowała jeszcze jakikolwiek autorytet, to tylko dzięki wielkiej księżnej Elżbiecie Fiodorownie i kamerdynerowi.
        A o Prokopie Swiridowiczu, który służył jako kamerdyner Aleksandra Wyzwoliciela, krążą wśród nas legendy.
        Pewnego razu podczas kampanii bałkańskiej, w samym środku trzeciej bitwy o Plewnę, zbłąkany turecki granat upadł tuż przed cesarzem, który akurat zechciał jeść podwieczorek. Prokop Swiridowicz, jak należy, był obok, trzymając tacę. Na tacy stała filiżanka bulionu, leżały bułeczka i serwetka.
        A tu niespodziewanie pojawia się ognista kula! Granat wpadł w porośniętą trawą jamkę - syczy tam, podskakuje, pluje dymem, zaraz wybuchnie. Cała stojąca wokół świta zamarła, tylko jeden kamerdyner nie stracił głowy: nie gubiąc tacy, zrobił dwa maleńkie kroki w stronę jamki i wylał bulion na granat! Lont zgasł. Ale najciekawsze było to, że najjaśniejszy pan, zajęty przekąską, w ogóle tego epizodu nie zauważył i tylko się zdziwił, że w serwowanej filiżance jest tak mało bulionu. Komissarow, który uchylił wymierzony w cara pistolet zamachowca Karakozowa, otrzymał szlachectwo, a Prokop Swiridowicz - jak to się mówi - dostał figę z makiem, ponieważ żaden ze świadków, generałów i fligeladiutantów, nic carowi nie opowiedział. Wstydzili się, że kamerdyner okazał się bardziej śmiały i zdecydowany od nich, a sam Prokop Swiridowicz nie był z tych, co się swoimi zasługami chwalą.
        Ale jeszcze większą odwagą ten znakomity służący wykazał się na innym froncie - intymnym. Można powiedzieć: ocalił pokój i harmonię carskiej rodziny. Kiedyś, w imieniny cesarzowej, najjaśniejszy pan popełnił nietakt - wyjmując z kieszeni podarek, pierścień z wielkim szafirem w formie serduszka i inicjałami najjaśniejszej pani, upuścił na podłogę drugi, identyczny, tyle że z inicjałami księżnej Twerskiej.
        - Co to, Sandy? - spytała cesarzowa. Miała krótki wzrok i aby przyjrzeć się, co to za kółeczko turla się po dywanie, wyciągnęła z torebki lorgnon.
        Najjaśniejszy Pan zamarł i nie znalazł odpowiedzi. A Prokop Swiridowicz szybko się schylił, podniósł pierścionek i natychmiast połknął. Następnie z szacunkiem wyjaśnił:
        - To ja jestem winny, wasza cesarska wysokość, wypadło mi lekarstwo. Na nieżyt żołądka. Mam z nim ostatnio spore problemy.
        Taki to był człowiek - później sam Pirogow usuwał mu z żołądka pierścień.
        Właśnie przykład Prokopa Swiridowicza natchnął mnie, kiedy zeszłego roku, mam śmiałość tak uznać, zręcznie wyratowałem Gieorgija Aleksandrowicza z podobnej katastrofy, która przybrała postać listu od baleriny Snieżniewskiej. Dzięki Bogu, papier nie szafir. Obeszło się bez interwencji chirurga.
        
        Kiedy dołączyłem do szlachetnego grona, rozmawiano o nadchodzących uroczystościach. Dormidont, wyraźnie się denerwując, co zresztą jest w pełni zrozumiałe - nieczęsto mu się zdarzało przemawiać w takim kręgu - opowiadał ciekawostki o najjaśniejszym panu. Foma Anikiejewicz i Luka Jemieljanowicz z przychylnością słuchali. Japończyk, nadymając policzki i wytrzeszczając kose oczka, pił herbatę ze spodeczka. Mademoiselle kiwała głową, ale po oczach można było poznać, że myślami jest daleko stąd (wydaje mi się, że już wspominałem, że przy całym swoim opanowaniu nie w pełni potrafi kontrolować mimikę). Mister Freyby pykał sobie z fajeczki i kartkował książkę.
        - ...hartują charakter - mówił Dormidont, kiedy wszedłem do lokajówki. Zobaczywszy mnie, z szacunkiem uniósł się z krzesła, po czym kontynuował: - Sami są bardzo przesądni, ale chcą za wszelką cenę pokonać fatum. Datę przyjazdu do Moskwy specjalnie wyznaczyli na nieszczęśliwy dzień, dzień Hioba Męczennika, a przeprowadzkę z miasta na Kreml - na trzynastego, chociaż można by i wcześniej. Moim zdaniem niepotrzebnie tak kuszą los. Oto i macie wczorajszego Hioba; sami widzicie, czym się zakończył. - I spojrzał grzecznie w moją stronę, widać, przypuszczając, że dalsza, szczegółowa opowieść o tym nieszczęsnym wydarzeniu, które przytrafiło się Zielonemu Domowi, byłaby nie na miejscu.
        - A co wy na ten temat powiecie, Luko Jemieljanowiczu? - spytał Foma Anikiejewicz.
        Sługa Kiryła Aleksandrowicza, człowiek stateczny i rozważny, chwilkę pomyślał i rzekł:
        - No cóż, hartowanie siły woli i charakteru to dla monarchy sprawa niebłaha. Najjaśniejszemu panu nie zaszkodziłoby mieć charakter bardziej stanowczy.
        - Takie jest wasze zdanie? - Foma Anikiejewicz pokiwał głową. - A ja sądzę, że źle to wygląda. Rządzić, tak jak i żyć, lepiej lekko i radośnie, los takich kocha. A kto sam sobie naprasza nieszczęścia, u tego zjawi się ono gromadnie. Nasze państwo i tak niezbyt jest wesołe, a jeśli jeszcze najjaśniejszy pan zacznie krakać... Przecież wiadomo, że charakter ma melancholijny. Kiedy zaś z czasem sam zacznie rządzić, to i ministrów wybierze sobie takich samych - ponurych pechowców. Wiadomo - jaki pan, taki kram.
        Poraziło mnie nie to, że Foma Anikiejewicz tak swobodnie ocenia cesarza (to w naszym kręgu dopuszczalne i korzystne dla sprawy), ale to, że wcale nie boi się obcego człowieka - Japończyka. Widocznie podczas mojej nieobecności sługa Fandorina czymś sobie zasłużył na szczególne zaufanie Fomy Anikiejewicza. To człowiek przenikliwy, ludzi widzi na wskroś i doskonale wie, przy kim o czym można mówić, a o czym i z kim - nie wolno.
        Z gładkiej, beznamiętnej twarzy Azjaty nie dało się wyczytać, czy rozumie on, o czym się rozmawia, czy też tylko opija się herbatą.
        - A co wy o tym sądzicie, Afanasiju Stiepanowiczu? - Foma Anikiejewicz obrócił się do mnie i po jego wyczekującym wzroku poznałem, że zadał mi to pytanie, co innego mając na myśli: czy uważam za stosowne rozważać główny problem, czy też będę wolał się ograniczyć do rozmowy na tematy ogólne.
        - Pożyjemy, zobaczymy - odpowiedziałem, siadając i dzwoniąc na Lippsa, aby i mnie nalał herbaty. - Zdarzało się już w historii, że następcy o wyjątkowo słabej woli po jakimś czasie potrafili się zaprezentować wyjątkowo godnie. Weźmy dla przykładu choćby Aleksandra Błogosławionego albo tego, no, Franciszka Józefa.
        Mówiłem jedno, a myślałem o czymś innym: czy mam prawo mówić o podjętej na górze decyzji?
        Japończyk, tak czy inaczej, dowie się o niej od swojego pana. Mademoiselle także nie należy trzymać w niewiedzy - to byłoby zbyt okrutne. Foma Anikiejewicz i Luka Jemieljanowicz mogą podsunąć cenną radę. Jedyny problem stwarzała obecność mister Freyby’ego.
        Czując moje spojrzenie, Brytyjczyk oderwał wzrok od książki i wyburczał coś niezrozumiałego - fajka zachwiała się w górę i w dół.
        - Wszystko wiem - przetłumaczyła mademoiselle na rosyjski, wymawiając „wsistko”. - Milord opowiedział.
        Butler znowu zagłębił się w książkę, dając mi do zrozumienia, że można nie zwracać na niego uwagi.
        No cóż, widać w Anglii panowie nie mają sekretów przed sługami. Tym lepiej.
        Krótko opowiedziałem swoim towarzyszom o liście, złowieszczym doktorze i decyzji podjętej na tajnej naradzie. Słuchali mnie w milczeniu, tylko kiedy wspomniałem, że doktor Lind nie oddaje jeńców żywych, mademoiselle nie wytrzymała, jęknęła i ścisnęła nad stołem krzepkie piąstki. Żeby pomóc jej się opanować, zmieniłem odrobinę temat, opowiadając o nadzwyczajnym spokoju, jaki okazał Gieorgij Aleksandrowicz. Ale reakcja mademoiselle (jak to zresztą często bywało) zadziwiła mnie.
        - Geohgij Aleksandhowicz ma sześciu synów z jej wysokością i jeszcze dwóch z tą malutką balehiną. Jeśliby doktoh Lind pohwał jedyną cóhkę jego wysokości... o, wtedy zachowywałby się zupełnie inaczej.
        Przyznaję, że byłem wstrząśnięty - zarówno samą jej opinią (możliwe, że niepozbawioną podstaw, ponieważ ulubienicą Gieorgija Aleksandrowicza rzeczywiście była Ksenia Gieorgijewna), jak i nietaktowną wzmianką o pani Snieżniewskiej.
        Foma Anikiejewicz zmienił wątek i tym samym zatuszował ową niestosowność:
        - Czy my, sługi, możemy cokolwiek zrobić?
        Oto co znaczy prawdziwy sługa - w kilku skąpych słowach odrzucił plewy i wyłuskał ziarno problemu. Tak czy siak, my wszyscy przy nim jesteśmy tylko karzełkami.
        - Wybaczcie, Afanasiju Stiepanowiczu, że to powiedziałem - z właściwą sobie grzecznością kontynuował Foma Anikiejewicz - jednak sprawa dotyczy nie tylko życia Michała Gieorgijewicza, ale i materii jeszcze bardziej ważkiej - losu monarchii i samej rosyjskiej państwowości. Przy wszystkich naszych wewnętrznych wstrząsach, problemach i omyłkach, przy jawnej słabości i braku doświadczenia cesarza - jeszcze taki cios, i to na oczach społeczeństwa i całego świata! Teraz można się spodziewać najgorszych konsekwencji. My, sługi domu Romanowów, nie możemy do tego dopuścić.
        Japończyk upuścił spodek na stół i tak szybko pochylił czoło ku obrusowi, że aż wystraszyłem się, czy to nie apopleksja. Ale nie, okazało się, że to taki ukłon. Skłaniając głowę do samego blatu, Azjata z uczuciem zwrócił się do Fomy Anikiejewicza:
        - Oto srowa plawdziwego samulaja. Foma-sensei, pan jest szlachetny mąż.
        Samuraj to taki japoński rycerz, czytałem kiedyś. Co oznaczało słowo sensei, nie wiedziałem. Należy przypuścić, że jakiś uniżony wschodni zwrot typu cher maitre.
        Foma Anikiejewicz odpowiedział grzecznym ukłonem i Japończyk się wyprostował.
        - Czeba pamagać mojemu banu - ogłosił swoim dziwacznym, ale w pełni zrozumiałym rosyjskim. - Mój ban sam jeden może ulatować marenkiego odzi i cześć impelii.
        - Wiele słyszałem o Eraście Piotrowiczu, panie Masa - rzekł Foma Anikiejewicz. - Zdaje się, że za czasów gubernatorowania księcia Dołgorukiego dokonał tu, w Moskwie, wielu heroicznych uczynków.
        Nie przypuszczałem, że Foma Anikiejewicz wie coś o Fandorinie, ale wcale się nie zdziwiłem.
        Japończyk zaś poważnie odpowiedział:
        - Tak, baldzo, baldzo wiele. Ale to nieważne. Ważne, ze mój ban nie będzie żyć, jeśli żywy będzie doktol Rind.
        Wypowiedź nie była zbyt jasna, ale jej sens zrozumiałem doskonale.
        Mademoiselle, z zupełnie innym akcentem, znacznie przyjemniejszym dla ucha, spytała:
        - Ale co on może zhobić, ten wasz pan?
        - Wszystko - odciął się Masa. - Ban może żłobić wszystko. Doktol Rind żyć nie będzie.
        Foma Anikiejewicz westchnął, co najwidoczniej oznaczało: oby wasze słowa się spełniły.
        - Pani, panowie, proponuję następujące postępowanie...
        Od razu zapadła cisza i nawet mister Freyby oderwał się od księgi, z ciekawością patrząc sponad okularów na Fomę Anikiejewicza.
        - Naszych panów, na nieszczęście, wiele dzieli. To może zaszkodzić sprawie. Umówmy się, że w takim razie chociaż my, służący, ustanowimy jedność. Będziemy uprzedzać się nawzajem i strzec najjaśniejszego pana i ich wysokości przed błędami. Na miarę naszych sił.
        Tak rzekł - prosto i mądrze.
        Akurat wtedy do pokoju wsunął głowę mój pomocnik Somow i przyłożywszy rękę do piersi, przeprosił:
        - Afanasiju Stiepanowiczu, panowie, proszę wybaczyć, ale mademoiselle Declique proszą do jej wysokości.
        I w tym samym momencie, skłoniwszy się, zniknął.
        - Ach, tak, monsieur Ziukin - zwróciła się do mnie guwernantka. - Biedna Ksenia o niczym nie wie. Co ja jej mogę powiedzieć?
        - Nie należałoby mówić jej cesarskiej wysokości o pogróżkach Linda - rzekłem surowo, trochę niezadowolony ze zbytniej familiarności mademoiselle w stosunku do Kseni Gieorgijewny. - Po prostu powiedzcie jej cesarskiej wysokości, że porywacze żądają okupu i że będzie on zapłacony.
        Moim zdaniem została w należyty sposób utemperowana.
        Już po minucie pożałowałem nieobecności mademoiselle, ponieważ mister Freyby nagle otworzył usta i wyrzekł jakieś krótkie słowo.
        - Co pan zechciał powiedzieć? - spytał Foma Anikiejewicz.
        - On rzekł „spieg” - przerwał Masa, który, jak się okazało, rozumiał po angielsku.
        - W jakim sensie „szpieg”? - nie skojarzyłem.
        Brytyjczyk spojrzał z nadzieją na Fomę Anikiejewicza i ten nagle zasępił się, zatroskany.
        - Pan Freyby ma całkowitą rację. Tutaj nie mogło się obejść bez szpiega. Porywacze zbyt dobrze wiedzieli o waszych wczorajszych posunięciach. Nie chcę pana denerwować, Afanasiju Stiepanowiczu, ale to bardzo prawdopodobne, że wśród waszych podwładnych jest wtyczka doktora Linda. Czy możecie poręczyć za swoich ludzi?
        Poczułem, że blednę.
        - Zupełnie nie. Za petersburżan ręczę. Wszyscy oprócz Lippsa - tego, który nam podaje - to sprawdzone stare sługi. Ale mam tu u siebie tymczasową grupę dziewięciu ludzi, a i jeszcze dochodzących. Miejscowych nie znam wcale, nimi zarządza Somow.
        - To oznacza, że konieczna jest wyjątkowa ostrożność - stwierdził poważnie Luka Jemieljanowicz.
        A Foma Anikiejewicz rzekł do Anglika:
        - Dziękuję wam, mister Freyby, za rozsądną uwagę.
        Ten wzruszył ramionami, nie rozumiejąc. Przypomniałem sobie, że mam w kieszeni podarowany słownik.
        „Dziękować” po angielsku brzmiało „tenk”. „Wam” jeszcze prościej - „ju”.
        Tak więc powiedziałem:
        - Tenk ju, mister Freyby.
        Butler skinął głową i znowu zagłębił się w swojego Trollope’a (sprawdziłem w bibliotece - to taki angielski powieściopisarz).
        Jeszcze przez jakiś czas omawialiśmy sposoby, za pomocą których możemy się ze sobą komunikować, a potem narada została przerwana - znowu pojawił się Somow i po wyrazie jego twarzy poznałem, że zdarzyło się coś niezwykłego. Przeprosiwszy, wyszedłem na korytarz.
        - Proszę - powiedział Somow nie wiadomo dlaczego szeptem, podając mi jakąś białą kopertę. - Znaleźli. Szwajcar podniósł. Skąd się wzięło, nie mam pojęcia.
        Wziąłem kopertę i przeczytałem napisane ołówkiem słowa:
        AVEC LES COMPLIMENTS DE DR. LIND*. [Z pozdrowieniami od dr. Linda (fr).]
        Jedynie niesłychanym wysiłkiem woli potrafiłem zachować niewzruszony wyraz twarzy.
        - Gdzie znaleziono?
        - Na ganku, przed samymi drzwiami. Szwajcar wyszedł popatrzeć, czy jeszcze pada, a to leżało.
        To znaczy, że mogli podrzucić i z zewnątrz - pomyślałem. Przeszli przez ogrodzenie i podrzucili, to proste. Zrobiło mi się lżej na sercu. Ale tylko troszeczkę.
        Otwierać koperty, rzecz jasna, nie próbowałem, chociaż nie była zaklejona - szybko zaniosłem ją na bel etage. Gdyby nie obserwował mnie Somow, to pewnie bym pobiegł.
        U drzwi małej bawialni zatrzymałem się na chwilę. Zawsze tak postępuję, i to wcale nie dlatego, aby podsłuchiwać, tylko żeby nie przeszkodzić swoim stukaniem w czymś ważnym albo intymnym.
        Z wnętrza dobiegł mnie wściekły głos Kiryła Aleksandrowicza.
        - Niki, no nie można być takim bałwanem! Podczas audiencji Li Hun-czana nie wolno nawet wspominać o koncesji! W żadnym wypadku! Wszystko zepsujesz!
        Mimowolnie pokiwałem głową, myśląc, że długo tak trwać nie może. Najjaśniejszy pan już nie jest taki zupełnie bezwolny, jak się wydaje ich wysokościom. I jest pamiętliwy.
        Głośno zastukałem, przekazałem list i natychmiast wyszedłem na korytarz.
        Nie czekałem nawet pięciu minut. Gieorgij Aleksandrowicz wyjrzał i przywołał mnie palcem. Jego wzrok wydał mi się jakiś dziwny. Tak samo patrzył na mnie najjaśniejszy pan i wszyscy pozostali wielcy książęta - jakby widzieli mnie po raz pierwszy albo, powiedzmy, po raz pierwszy zauważyli, że na świecie żyje niejaki Afanasij Stiepanowicz Ziukin. Bardzo mi się to nie spodobało.
        - Znasz francuski? - spytał Kirył Aleksandrowicz. - Masz, poczytaj.
        Nie bez drżenia zacząłem czytać rozwinięty arkusik.
        
        Warunki przyjęte, ale opłata za każdy dzień opóźnienia - milion. Jutro o trzeciej po południu Wasz pośrednik, sam, w otwartym powozie, powinien jechać po Sadowym Koku od strony placu Kałuskiego w stronę ulicy Żytniej. Pieniądze mają być w walizce, w formie asygnat państwowych o wartości dwudziestu pięciu rubli. Przy najmniejszym sygnale nieuczciwego postępowania z Waszej strony uznam się za zwolnionego z jakichkolwiek obowiązków i zwrócę Wam księcia - tak jak obiecałem, po kawałku.
        I ostatnie. Pośrednikiem ma zostać ten sługa, który był w parku: z brodawką na policzku i psimi bakenbardami.
        Wasz oddany
        doktor Lind
        
        Pierwszym uczuciem, które mną owładnęło, była obraza. Favoris de chien* [Psie bakenbardy (fr.).]? To on tak pisze o moich zadbanych bakenbardach?!
        Dopiero potem dotarł do mnie cały straszny sens tego listu.
        
8 maja
        
        
        Po długich rozmowach telefonicznych między pałacem Piotrowskim, rezydencją generała-gubernatora i Ermitażem kierownictwo operacji powierzono pułkownikowi Karnowiczowi. Moskiewski oberpolicmajster miał mu udzielać wszelkiej pomocy. Fandorinowi przydzielono niejasną rolę doradcy, a i to tylko na stanowcze żądanie Gieorgija Aleksandrowicza, który - wdzięczny za uratowanie córki - święcie wierzył w niezwykłe talenty dymisjonowanego urzędnika do specjalnych poruczeń.
        O Karnowiczu wiedziałem, jak zresztą wszyscy pozostali, bardzo niewiele, ponieważ ten zagadkowy człowiek znalazł się w pobliżu tronu całkiem niedawno. Ani wiek, ani ranga, ani znajomości nie predestynowały go na tak odpowiedzialne, wręcz kluczowe stanowisko, tym bardziej że do chwili niespodziewanego awansu pełnił on skromną funkcję naczelnika jednej z gubernialnych dyrekcji żandarmerii. Jednak po głośnym zdemaskowaniu anarchistycznej organizacji zbrojnej o młodym pułkowniku zaczęto mówić jako o wschodzącej gwieździe policji politycznej i wkrótce ten cichy, niezwracający uwagi mężczyzna, wiecznie skrywający oczy za niebieskimi okularami, kierował już ochroną najjaśniejszego pana - wzlot wyjątkowo rzadki i niezjednujący przychylności dworaków. Ale czy którykolwiek z naczelników policji dworu, siłą rzeczy aż zbyt dobrze poinformowanych o słabostkach i sekretach osób z najbliższego otoczenia cesarza, cieszył się sympatią w kręgach dworskich? Taka to służba.
        Za to oberpolicmajster Łasowski był w obu stolicach figurą znaną i prawie legendarną. Petersburskie gazety (moskiewskie, rzecz jasna, nie śmiały) lubiły opisywać dziwactwa i wybryki tego przemądrzałego, nowo wykreowanego Archarowa: przejazdy po ulicach słynnym zaprzęgiem z najlepszymi w mieście końmi, szczególne zamiłowanie do straży pożarnej, nadmierną surowość dla dozorców i osławione rozporządzenia, drukowane codziennie w „Wiedomostiach Moskowskiej Gorodskiej Policii”. Sam rano przeczytałem na pierwszej stronie tej interesującej gazety rozporządzenie następującej treści:
        
        Podczas przejazdu 7 maja zauważyłem: na placu Woskriesieńskim naprzeciw hotelu „Wielkiego Moskiewskiego” czuć było nieprzyjemny zapach zaśmiardłych śledzi, niesprzątniętych przez dozorców; o godzinie 5 minut 45 rano stojący przy Łuku Tryumfalnym dwaj nocni stróże prowadzili zbędną rozmowę; o godzinie 1 minut 20 po południu na rogu ulicy Wielkiej Twerskiej-Jamskiej i placu Łuku Tryumfalnego nie było na stanowisku policjanta miejskiego; o godzinie 10 wieczorem na rogu ulicy Twerskiej i placu Woskńesieńskiego policjant miejski wszedł na trotuar i wykłócał się z woźnicą.
        Zarządzam: wszystkich winnych policjantów miejskich, dozorców i stróży aresztować i ukarać mandatami.
       Pełniący obowiązki oberpolicmajstra moskiewskiego pułkownik Łasowski
        
        Oczywiście naczelnik policji milionowego miasta nie powinien się zajmować podobnymi drobiazgami, ale niektórych z moskiewskich zarządzeń nie zaszkodziłoby, moim zdaniem, wprowadzić także u nas, w Petersburgu. Na przykład można by postawić policjantów na skrzyżowaniach, żeby kierowali ruchem pojazdów, bo na Newskim i innych bulwarach zdarzają się okropne korki - ani przejść, ani przejechać się nie da. Nieźle byłoby też, wedle moskiewskiego zwyczaju, zakazać woźnicom pod karą mandatu przeklinać i jeździć brudnymi kolasami.
        No, a obyczaje pułkownika Łasowskiego były rzeczywiście niezmienne i cudaczne, o czym sam miałem okazję się przekonać podczas instruktażu przed operacją.
        Chociaż moim głównym przełożonym i opiekunem był Karnowicz, oberpolicmajster ciągle wtrącał swoje uwagi i twardo dawał do zrozumienia, że rzeczywistym gospodarzem dawnej stolicy jest on, Łasowski, a nie przyjezdny parweniusz. Między dwoma pułkownikami wywiązał się spór o to, czy aresztować posłańca, który zjawi się po pieniądze. Moskwianin zdecydowanie domagał się natychmiastowego aresztowania i przysięgał, że wytrzęsie z sukinsyna duszę wraz ze wszystkimi wnętrznościami, podczas gdy pułkownik z Carskiego Sioła, nie mniej zdecydowanie, wypowiadał się za ostrożnością i kładł nacisk na zagrożenie życia Michała Gieorgijewicza. Fandorin, mimo że też przebywał w bawialni, w sporze nie brał udziału. Karnowicz przedsięwziął środki ostrożności, które wydały mi się wyjątkowo rozsądne. Przed moim powozem będą jechały trzy zamaskowane pojazdy z agentami w cywilu, a z tyłu jeszcze pięć. Agenci z pałacowej ochrony, same zuchy, mieli posłańcowi Linda „siąść na ogon” (jak się wyraził pułkownik) i „dojść” za nim do kryjówki porywaczy. Oprócz tego specjalna grupa urzędników Ministerstwa Skarbu od wczorajszego wieczoru siedziała i spisywała numery wszystkich banknotów, które zostaną przekazane Lindowi. Każdy z nich mógł się stać w przyszłości początkiem nowego tropu.
        Moje zadanie wyglądało na całkiem proste: powoli jechać Sadowym Kolcem i czekać, aż złoczyńcy się ujawnią, po czym zażądać od ich człowieka, żeby mnie odwiózł do jego wysokości; dopóki nie zobaczę Michała Gieorgijewicza żywego i zdrowego, w żadnym przypadku nie wolno mi oddawać walizki. Jeśli bandyta (albo bandyci) zastosują siłę, do akcji przystąpią przebrani agenci.
        - Wziąć gołąbeczka od razu za kark - powtórzył, chyba już dziesiąty raz, uparty policmajster - i oddać mnie. Tak z nim porozmawiam, że śledzić go nie będzie potrzeby. Sam wszystko opowie i pokaże. A wy, panie pułkowniku, tylko się wymądrzacie i psujecie akcję.
        Karnowicz nerwowo poprawił okulary, lecz swoje rozdrażnienie wyładował nie na oberpolicmajstrze, tylko na Fandorinie:
        - Drogi panie, jaką mam korzyść z doradcy, który cały czas milczy? Czyżby nie miał pan w tej kwestii własnej opinii?
        Fandorin sceptycznie uniósł piękną, jakby narysowaną brew.
        - Lind jest bardzo chytry i pomysłowy. Wszystkie wasze możliwe posunięcia przewidział już z-zawczasu. A zapisywanie numerów banknotów - to po prostu śmieszne. Chce pan we wszystkich sklepach, kramach i kantorach wywiesić listy z czterdziestoma tysiącami siedmiocyfrowych numerów? - Odwrócił się do mnie. - Najwięcej będzie zależało od was, Ziukin. Wyostrzcie spostrzegawczość, zwracajcie uwagę na najdrobniejsze szczegóły - wszystko może się przydać. Pamiętajcie, że dziś dopiero pierwsze spotkanie, przed wami jeszcze co najmniej sześć. Na razie trzeba się tylko przyglądać. A co do „ogona” - powiedział już nie do mnie, tylko do Karnowicza - spróbować można, ale nie naciskajcie zbyt mocno, bo będziemy mieli trupa.
        - Cenna rekomendacja, mera - odrzekł naczelnik policji dworu, schylając głowę w ironicznym pokłonie. - Zamierza pan wypłacić szanownemu doktorowi jeszcze sześć razy po milionie? Czy nie dostaje pan czasem od pana Linda prowizji za podobne rady?
        Fandorin w milczeniu podniósł się i wyszedł.
        - Oto za kim posłałbym obserwację - wycedził Łasowski w kierunku zamykających się drzwi. - Bardzo podejrzany osobnik.
        - Jeśli będzie potrzeba, poślemy - obiecał Karnowicz. - A typ jest rzeczywiście wyjątkowo nieprzyjemny.
        Całym sercem podzielałem jego opinię. Pan Fandorin z początku wywarł na mnie jak najkorzystniejsze wrażenie, lecz teraz całkowicie zmieniłem zdanie. I miałem ku temu konkretne powody.
        Pierwsza połowa dnia ciągnęła się straszliwie. Dopóki wysokie sfery kłóciły się o to, który z urzędów będzie kierował operacją, nikt się mną nie zajmował, a strach i bezczynność dawały mi się we znaki. Zwolniono mnie z codziennych obowiązków, obarczając nimi Somowa. Gieorgij Aleksandrowicz powiedział, że od nas, wtajemniczonych, wymaga się tylko jednego: nie dać po sobie niczego poznać i okazywać promienną beztroskę. Rozweselanie przygnębionego Pawła Gieorgijewicza powierzono Endlungowi. Aby wypełnić to ważne zadanie, lejtnant otrzymał pewną sumkę, która sprawiła, że stał się niezwykle ożywiony i aktywny. Wsadził podopiecznego do karety i z samego rana zawiózł go do cygańskiej restauracji w Carycynie - jak się wyraził - „dla nabrania rozpędu”.
        Ksenię Gieorgijewnę jego wysokość powierzył mnie, a zadanie wyglądało na skomplikowane. Podczas śniadania wielka księżna miała poczerwieniałe oczy, była blada i zasmucona, a przecież wieczorem czekało ją składanie wizyt, a następnie przejażdżka do pałacu Piotrowskiego na małą kolację przy serenadzie.
        Gieorgij Aleksandrowicz poradził się mnie, co robić, i wspólnie doszliśmy do wniosku, że dla przegnania melancholii najlepsze są ćwiczenia fizyczne. Niech gra w tenisa - polecił jego wysokość, bo chociaż dzień był pochmurny, jednak bezdeszczowy, a sam włożył cywilne ubranie i wyjechał w jakichś nieznanych mi sprawach.
        - Afanasij, ale z kim ja mam grać? - spytała Ksenia Gieorgijewna.
        Rzeczywiście, tak się złożyło, że nie było partnerów dla jej wysokości. Po Anglików, z polecenia Symeona Aleksandrowicza, przyjechał książę Gliński i zawiózł ich na wycieczkę do Sokolnik, a stamtąd na obiad w rezydencji generała-gubernatora. Przypomniałem sobie, jak jego wysokość zainteresował się wczoraj pięknym mister Carrem, i nieco się zaniepokoiłem, ale niezbyt poważnie, ponieważ miałem na głowie trudniejsze problemy.
        Ksenia Gieorgijewna pomyślała chwilę i rzekła:
        - Idź do Erasta Piotrowicza, zaproś go. Tylko on pozostał.
        Skierowałem się zatem do pokoju Fandorina. Kiedy stanąłem przed drzwiami, moich uszu dobiegły bardzo dziwne dźwięki: głuche uderzenia, głośne sapanie i brzęk drżących szkieł. Zaniepokoiłem się i cicho zastukałem, od razu otwierając drzwi.
        Moim oczom ukazała się zadziwiająca scena. Pan Fandorin i pan Masa, obaj jedynie w białych kalesonach, odprawiali jakiś dziwaczny rytuał: jeden po drugim brał rozbieg, podskakiwał niewiarygodnie wysoko i uderzał nogą w ścianę. Stąd właśnie pochodziło drżenie, które tak mnie zaniepokoiło. Erast Piotrowicz wykonywał to cudaczne ćwiczenie w pełnym milczeniu, za to jego sługa parskał, pofukiwał, a po każdym ataku na ścianę nie tylko odskakiwał z powrotem, ale jeszcze toczył się po podłodze niczym kulka.
        - O co... chodzi? - spytał Fandorin, łapiąc oddech.
        Dobry służący nigdy niczemu się nie dziwi. A jeśli nawet, to nie daje tego po sobie poznać. Toteż, skłoniłem się, jak przystoi, i przekazałem Erastowi Piotrowiczowi prośbę Kseni Gieorgijewny.
        - Proszę podziękować jej wysokości za okazany mi honor - odpowiedział, wycierając pot - ale ja nie umiem grać w tenisa.
        Wróciłem do wielkiej księżnej, która zdążyła się już przebrać w prościutką sukienkę tenisową i białe pantofelki. Odmową Fandorina bardzo się przejęła.
        - I co mam robić, sama sobie piłkę podawać? Wszystko jedno, poproś. Powiedz, że go nauczę.
        W oczach miała łzy.
        Znowu pospieszyłem do Fandorina i teraz już poprosiłem go jak należy, wspominając o poleceniu Gieorgija Aleksandrowicza.
        Erast Piotrowicz westchnął i podporządkował się. Migiem przyniosłem mu kostium tenisowy Pawła Gieorgijewicza. Pasował prawie idealnie, jedynie był trochę za wąski w ramionach.
        Rozpoczęła się lekcja. Obserwowałem ją zza siatki, gdyż nie miałem czym się zająć. Wkrótce dołączył do mnie Masa, a trochę później wyszedł i mister Freyby, przyciągnięty dźwiękiem tępych uderzeń piłki, czarującym dla angielskiego ucha.
        Uczeń z Fandorina był nie najgorszy i już po kwadransie piłka zaczęła przelatywać nad siatką raz na dziesięć uderzeń. Ksenia Gieorgijewna poweselała, zarumieniła się, spod kapelusika wysunęły się jasne loki - aż przyjemnie było na nią spojrzeć. Świetnie wyglądał też jej partner. Rakietę trzymał nieprawidłowo, piłkę uderzał zbyt mocno, jakby szablą rąbał, jednak na korcie poruszał się zgrabnie, a i sam był przystojny, trzeba to przyznać.
        - They make a beautiful pair, don’t they? - rzekł mister Freyby.
        - Biekna bara - przetłumaczył Masa.
        Tę obraźliwą uwagę uznałem za błąd w przekładzie. Oczywiście Fandorin nie był i nie mógł być w żadnym razie parą dla jej wysokości. Jednak po słowach mister Freyby’ego spojrzałem na Ksenię Gieorgijewnę uważniej i zrobiło mi się ciężko na duszy. Takiego błyszczącego spojrzenia nie widziałem u jej wysokości nawet przed pierwszym „dorosłym” balem.
        - No, koniec, Eraście Piotrowiczu, starczy tego marnowania czasu! - wykrzyknęła. - Potrafi pan już dostatecznie dużo, żebyśmy rozegrali jeden gem na poważnie. Zasady są bardzo proste. Serwować będę ja, ponieważ pan i tak nie umie. Najpierw uderzę piłką w ten kwadrat, potem w ten, i tak po kolei aż do zwycięstwa. A pan niech odbija, tylko proszę trafiać w kort. Zrozumiałe? Przegrany przejdzie pod siatką. A o sędziowanie poproszę Anglika.
        Zwróciła się do mister Freyby’ego po angielsku, a ten z poważną miną skłonił się i podszedł do siatki. Jednak, zamiast dać znak do gry, odwrócił się do nas i coś powiedział.
        - Chce się założyć - wyjaśnił Masa i w jego maleńkich oczkach zapłonęły ogniki hazardu. - Dwa przeciw jeden za lady.
        - Za co? - nie zrozumiałem.
        - Za banenka - niecierpliwie odpowiedział Japończyk i także coś zagadał po angielsku, pokazując to na swojego pana, to na jej wysokość.
        - All right - zgodził się Brytyjczyk. - Five to one.
        - Pięć przeciw jeden - przetłumaczył Masa.
        Wzdychając głęboko, wyciągnął zza pazuchy kolorowy papierowy portfel, pokazał mister Freyby’emu zmiętą pięciorublówkę i położył ją na ławce.
        Anglik natychmiast wyciągnął skrzypiący portfel z dobrej skóry i wyjął dwudziestopięciorublówkę.
        - What about you, mister Zyukin? - zapytał. Zrozumiałem to bez przekładu.
        Moim zdaniem cała ta historia z zakładem wyglądała niezupełnie przyzwoicie, ale Gieorgij Aleksandrowicz, odchodząc, polecił: „Radość i naturalność, Afanasij. Pokładam w tobie nadzieję”. I zdecydowałem się odrzucić skrępowanie.
        Tym bardziej że wygrana wydawała się pewna. Ksenia Gieorgijewna od dzieciństwa wyróżniała się gibkością i zręcznością, a w tenisie nie miała sobie równych wśród dam. Zresztą, co tam dam - nieraz widziałem, jak ogrywała i Pawła Gieorgijewicza, i Endlunga, Fandorin zaś po raz pierwszy wziął dziś rakietę do ręki. Jeśli Masa postawił na swojego pana, to jedynie z wierności, która u japońskich sług, jak czytałem, dochodzi do fanatyzmu przekraczającego wszelkie granice. Piszą (nie wiem, czy to prawda), że japoński sługa woli rozpruć sobie brzuch, byle tylko nie zawieść zaufania pana. To poświęcenie w duchu Vatela, który przebił się szpadą, kiedy księciu Kondeuszowi nie podano na czas dania rybnego, i nic oprócz szacunku wzbudzić nie może, chociaż oczywiście wywalenie własnych kiszek na wypolerowany parkiet to postępek w porządnym domu zupełnie niewyobrażalny.
        A i mnie zainteresowało, jak daleko posunie się oddanie japońskiego kamerdynera. W moim portfelu leżało akurat pięćdziesiąt rubli, odłożone do wpłaty na rachunek oszczędnościowy w banku. Wyjąłem banknoty i położyłem na ławeczce.
        Japończyk - trzeba mu to przyznać - ani drgnął. Wytaszczył ze swojej portmonetki jeszcze dziesiątkę i wtedy mister Freyby krzyknął:
        - Go!
        Zasady gry były mi dobrze znane, nie musiałem zatem przysłuchiwać się krzykom Anglika.
        Ksenia Gieorgijewna wygięła się z gracją i mocno podała piłkę, tak że Fandorin ledwie zdążył nadstawić rakietę. Piłka odbiła się ukosem, musnęła górną część siatki i ciut się kolebiąc, przeleciała na stronę jej wysokości.
        Zero piętnaście na korzyść Erasta Piotrowicza. Udało mu się.
        Jej wysokość przeszła na drugą stronę kortu, posłała bardzo trudną, podkręconą piłkę i błyskawicznie podbiegła do siatki, wiedząc zawczasu, dokąd przeciwnik odbije serw - jeśli w ogóle go odbierze.
        Fandorin odbił, i to tak mocno, że piłka z pewnością wyleciałaby za kort, gdyby nie trafiła jej wysokości prosto w czoło.
        Ksenia Gieorgijewna wyglądała na cokolwiek oszołomioną, a Fandorin się wystraszył. Rzucił się do siatki i przyłożył jej wysokości chusteczkę do czoła.
        - To nic, to nic - wyszeptała, przytrzymując go za nadgarstki. - Wcale mnie nie boli. A z was - prawdziwy szczęściarz. Zero trzydzieści. Ale ja zaraz panu pokażę.
        Trzeci serwis był z rzędu takich, których odebrać nie można. Nawet nie dostrzegłem dobrze piłki - tylko szybką błyskawicę, przelatującą nad kortem. Mimo to Fandorin jakimś cudem zdążył zaczepić piłkę rakietą, tyle że bardzo nieudatnie: biała kuleczka niezgrabnie wzleciała w górę i zaczęła spadać wprost na siatkę.
        Ksenia Gieorgijewna z tryumfalnym okrzykiem wybiegła naprzód, gotowa wbić łatwą piłkę w kort. Zamachnęła się i z trzaskiem uderzyła piłkę, która znowu musnęła skraj siatki, ale tym razem nie przeleciała do przeciwnika, tylko potoczyła się pod nogi jej wysokości.
        Na twarzy wielkiej księżnej pojawiło się zmieszanie - gem wychodził jakiś dziwny. Widocznie z tego zmieszania jej wysokość przy ostatnim serwie dwukrotnie chybiła, co nigdy wcześniej się nie zdarzało, i przegrała do zera - albo, jak mawiają sportsmeni, „na sucho”.
        Pierwszą falę wrogości do Fandorina poczułem, kiedy jego kamerdyner najspokojniej w świecie schował niemałą wygraną w swym papierowym portfelu. Do myśli o głupiej utracie pięćdziesięciu rubli jeszcze musiałem przywyknąć.
        A już zupełnie nie przypadła mi do gustu scena, która rozegrała się na korcie.
        Jak należało, jej wysokość, pokonana, na czworakach przepełzła pod siatką. Fandorin pospiesznie się schylił, chcąc pomóc Kseni Gieorgijewnie wstać, ona zaś spojrzała na niego z dołu i zamarła w tej niewdzięcznej pozie. Erast Piotrowicz, zawstydzony, wziął ją za ręce i pociągnął, ale zbyt mocno - wielka księżna uderzyła o niego piersią, kapelusik upadł na ziemię, a z nim i szpilki, tak że jej gęste loki rozsypały się na plecach.
        - Proszę o wybaczenie - wymamrotał Fandorin. - Dziękuję za lekcję. Na mnie pora.
        Niezgrabnie się ukłonił i szybko poszedł w stronę domu. Japończyk podążył w jego ślady.
        - Lucky devil - rzekł mister Freyby. I sam siebie przetłumaczył: - Fartowny... czort.
        A ja z widocznym żalem zacząłem przeliczać pozostałe w portfelu pieniądze.
        Jednak nie myślałem o przegranej sumie. Moje serce ściskało się od trwogi i złych przeczuć.
        Jakim to wzrokiem odprowadzała Ksenia Gieorgijewna odchodzącego Fandorina! A on, cwaniaczek, szedł sobie jakby nigdy nic i obejrzał się dopiero w ostatniej sekundzie, zanim skręcił za róg. Popatrzył krótko na jej wysokość i natychmiast się odwrócił. Podły, podły chwyt, który skutecznie obezwładnił młodą, niedoświadczoną dziewczynę!
        Wielka księżna oblała się rumieńcem, a ja zrozumiałem: doszło do okropnego, skandalicznego wydarzenia, jednego z tych, które wstrząsają fundamentami monarchii. Osoba krwi cesarskiej niestosownie się zakochała! Tu nie sposób było się pomylić, chociaż nie mogę się uważać za znawcę kobiet i ich uczuć.
        Afanasij Ziukin jest starym kawalerem i prawdopodobnie taki już pozostanie. Widać na mnie nasza zasłużona dynastia się zakończy, wprawdzie mam jeszcze brata, ale on utracił prawo do kontynuowania rodu dworskich służących Ziukinów.
        
        * * *
        Mój ojciec, Stiepan Filimonowicz, a wcześniej jego ojciec, Filimon Jemieljanowicz, w wieku siedemnastu lat zostali zaręczeni z dziewczynami z takich samych rodzin dworskich służących, a mając po osiemnaście lat, już mieli pierworodnych synów. Obaj przeżyli ze swoimi małżonkami tyle lat w szacunku i miłości, że daj Boże tak każdemu. Ale na mnie szczęśliwa gwiazda naszego rodu wygasła. Ziukinowie się wyrodzili, ponieważ dostała mi się dusza wątła i niezdolna do kochania.
        Miłości do kobiety nie zaznałem nigdy. Zachwyt - to inna sprawa; takiego uczucia doświadczyłem, będąc jeszcze podrostkiem, a było tak mocne, że na zwykłą miłość jakoś mi już siły nie starczyło.
        Od czternastego roku życia służyłem jako kozaczek w jednym wielkoksiążęcym domu, zbyt znanym, bym mógł powiedzieć, w którym dokładnie. A jedna z wielkich księżnych, której imienia też nie przytoczę, była moją rówieśnicą. Często zdarzało mi się towarzyszyć jej na konnych spacerach. W całym swoim dalszym życiu nie spotkałem panny ani kobiety, która choć w przybliżeniu mogłaby się równać z jej wysokością - nie, nie urodą, choć wielka księżna była nieopisanie piękna, tylko blaskiem bijącym od całej jej postaci. Nie umiem tego wyjaśnić lepiej, ale dostrzegałem ten blask zupełnie jak zjawisko fizyczne, tak jak inni widzą promienie księżyca czy łunę lampy.
        Nie pamiętam, żebym chociaż raz rozmawiał z jej wysokością albo zadał jakiekolwiek pytanie - jedynie, milcząc, skwapliwie wypełniałem jej polecenia. Moje życie w tych latach składało się z dni, które były, i dni, których nie było. Zobaczyłem ją - dzień był; nie zobaczyłem - dnia jakby nie było, tylko pustka i ciemność.
        Ona pewnie myślała, że jestem niemy, i albo było jej mnie żal, albo po prostu przywykła, bo czasami przyglądała mi się z takim łaskawym uśmiechem, że aż zastygałem w miejscu. Raz zdarzyło się tak podczas skoków w lesie - jej wysokość obejrzała się za mną i uśmiechnęła, a ja ze szczęścia puściłem wodze. Kiedy oprzytomniałem, leżałem na ziemi. Dookoła wszystko płynęło, nade mną pochylała się jasna twarz, a w oczach jej wysokości lśniły łzy. Przypuszczam, że była to najszczęśliwsza chwila w moim życiu.
        Służyłem na tym dworze jako kozaczek przez dwa lata siedem miesięcy i cztery dni, dopóki wielkiej księżny nie wyswatano z pewnym niemieckim księciem. W cesarskiej rodzinie śluby przygotowywano powoli i miałem tylko jedno marzenie: zostać zaliczonym do tych sług, które pojadą z jej wysokością do Niemiec. Był jeden wakans - młodszego lokaja. Nie udało się. Ojciec, mądry człowiek, nie pozwolił.
        Już nigdy więcej nie widziałem jej wysokości. Tylko na Boże Narodzenie tamtego roku otrzymałem od niej własnoręczny list. Do dziś przechowuję go razem z obrączkami rodziców i książeczką oszczędnościową, ale nigdy go nie czytam - i tak znam na pamięć. To właściwie nie list, tylko zapisek. Jej wysokość przysłała podobne wszystkim swoim byłym sługom, które pozostały w domu.
        
        Miły Afanasiju! U mnie wszystko w porządku, niedługo pojawi się potomek - syn albo córka. Często wspominam nasze spacery. Pamiętasz, jak spadłeś z konia, a ja pomyślałam, że zabiłeś się na śmierć? Niedawno mi się przyśniłeś i w tym śnie nie byłeś żadnym sługą, tylko księciem, i mówiłeś mi coś bardzo radosnego i przyjemnego, lecz nie zapamiętałam co. Bądź szczęśliwy, Afanasiju, i wspominaj mnie od czasu do czasu.
        
        Takie słowa od niej otrzymałem. Więcej listów nie było, ponieważ przy pierwszym porodzie jej wysokość zmarła i już od bez mała trzydziestu lat przebywa wśród aniołów, gdzie jej bez wątpienia lepiej niż na naszym grzesznym padole.
        W ten sposób okazało się, że mój ojciec miał całkowitą rację, choć długo - do samej jego śmierci - nie mogłem mu wybaczyć, że nie puścił mnie do Niemiec. Wkrótce po odjeździe jej wysokości skończyłem siedemnaście lat i rodzice chcieli mnie ożenić z córką starszego szwajcara z pałacu Aniczkowskiego. Dziewczyna była ładna, ale ja za nic nie chciałem jej poślubić. Czasami, mimo spokojnego i zgodnego charakteru, bywam uparty. Ojciec ze mną walczył, przekonywał, ale w końcu ustąpił. Sądził, że z czasem się rozmyślę. Mnie jednak nigdy już nie naszła ochota na życie rodzinne.
        Dla prawdziwego sługi tak lepiej - nic go od służby nie odrywa. Foma Anikiejewicz także nie jest żonaty. A legendarny Prokop Swiridowicz, choć miał żonę i dzieci, to trzymał rodzinę na wsi i odwiedzał ją tylko dwa razy do roku - na Boże Narodzenie i Wielkanoc.
        Prawdziwy sługa wie, że jego służba to nie stanowisko, lecz styl życia. Nie zdarza się tak, że od rana do wieczora jesteś sługą, a później wracasz do siebie i stajesz się po prostu Afanasijem Ziukinem. Sługa jest jak dworzanin i korzenie ma te same, tylko że my jesteśmy dla siebie mniej pobłażliwi niż dworzanie. Dlatego wyżej się nas ceni.
        Wielu chciałoby prawdziwego sługę - cesarskiego czy wielkoksiążęcego - do siebie zwabić, a zdarzało się, że proponowano przy tym olbrzymie sumy. Każdy bogacz byłby dumny, gdyby w jego włościach porządek był taki sam jak w cesarskich pałacach. Mój rodzony brat, Froł, nie wytrzymał, skusiło go bogactwo. Teraz jest sługą - nie, u nich nazywa się to „majordomus” - moskiewskiego milionera, bankiera Litwinowa, pochodzącego z Żydów. Froł otrzymał pięć tysięcy odkupnego i trzy tysiące rocznie, i to ze wszystkim: mieszkaniem i premiami. Był sługa, i nie ma sługi.
        Wszelkie stosunki z bratem zerwałem. On także nie próbuje się kontaktować - rozumie swój grzech. Co tam milioner - ja i do księcia Woroncowa nie poszedłem, choć obiecywał mi złote góry. Służy się tylko temu, z kim nie można się porównywać. Konieczny jest dystans: z tej strony ma być coś ludzkiego, a z tamtej - boskiego. Dystans zawsze pomaga zachować szacunek. Nawet kiedy zastaniesz Gieorgija Aleksandrowicza w służbówce u kucharki Manufy albo gdy nocą przywiozą fiakrem nieprzytomnego Pawła Gieorgijewicza, całego w wymiocinach. A kto to taki książę Woroncow? Po prostu dworzanin, zwykły szlachcic. I my, Ziukinowie, byliśmy szlachtą, chociaż niedługo.
        To szczególna historia, dotycząca założyciela naszego rodu, a mojego pradziada, Jemieljana Ziukina. Wydaje się, że warto ją opowiedzieć - taka jest pouczająca. Kolejny raz potwierdza, że świat opiera się na ustalonym porządku i że nie daj Boże ten porządek naruszyć - i tak nic sensownego z tego nie wyniknie.
        
        Ziukinowie pochodzą z chłopów pańszczyźnianych zwienigorodzkiego powiatu guberni moskiewskiej. Mój praszczur, Jemieljan Siłantjewicz - wtedy po prostu Jemielka - został wzięty do państwa na służbę, kiedy był jeszcze maleńki. Okazał się roztropny i bystry, tak że po jakimś czasie zaczęto go wyróżniać: ubierano porządnie, nie zlecano czarnej roboty, wyuczono czytać i pisać. Był towarzyszem zabaw młodego panicza. I książek się naczytał, i manier trochę nabrał, nawet odrobinę po francusku mówił, ale najgorsze było to, że wstydził się swojego chłopskiego pochodzenia. Pewnie dlatego zapatrzył się na panienkę, córkę dziedzica, lecz nie tak jak ja na wielką księżną - z bogobojnym zachwytem, tylko z najzwyklejszymi, bezczelnymi zamiarami: chciał koniecznie się z nią ożenić. Wydawałoby się, że kto to widział, aby chłopak z pańszczyźnianych brał za żonę szlachciankę. Inny pomarzyłby i zapomniał, ale Jemiela był uparty, zawzięty, planował wszystko z góry i, jak by to dzisiaj powiedziano, wierzył w swoją gwiazdę.
        O swoim marzeniu (można raczej rzec, że nie o marzeniu, lecz o zamiarze) nie powiedział żywej duszy, a szczególnie panience, tylko podczas poboru rekruta - kiedy właśnie wojowano z Francuzami - nagle poprosił, żeby go oddali zamiast syna młynarza, na którego los popadł. Jemiela był zbyt młody, ale jako chłopak rosły i silny dodał sobie roczek czy dwa. Chętnie na jego prośbę przystano, ponieważ do tego czasu stał się tak arogancki i nieposłuszny, że państwo sami już nie wiedzieli, co z nim zrobić.
        Mój pradziad poszedł do armii, a od młynarza, pierwszego bogacza we wsi, wziął odstępne, siedemset rubli w asygnatach. Pieniędzy nie oddał ojcu, tylko wpłacił je do banku, na swoje nazwisko. Wszystko zrobił zgodnie z planem.
        Podczas kampanii austriackiej trafił prosto na front i wojował siedem czy też osiem lat praktycznie bez przerwy - to z Francuzami, to z Persami, to ze Szwedami, to z Turkami, to znowu z Francuzami. Pchał się w najgorętsze miejsca, przy każdej rozpaczliwej okazji szedł na ochotnika. Wielokrotnie ranny, odznaczony medalami, dosłużył się naszywek podoficera, ale ciągle mu było mało. Podczas kampanii dwunastego roku, za bitwę pod Smoleńskiem, kiedy w rocie zginęli wszyscy oficerowie, trafiła się Jemieli godna zawiści nagroda: sam generał infanterii, książę Bagration, wycałował go i przedstawił do awansu na oficera, co w tych czasach właściwie się nie zdarzało.
        Potem Jemieljan Ziukin wojował jeszcze dwa lata, doszedł z armią do samego Paryża, a kiedy zawarto wreszcie pokój, od razu wziął długi urlop, chociaż cieszył się uznaniem dowódców i mógł mieć nadzieję na dalsze awanse służbowe. Lecz mój pradziad chciał czegoś innego - jego śmiały, nierealny plan w końcu dojrzał do realizacji.
        Do ojczyzny Jemiela wrócił nie tylko jako szlachcic i porucznik grenadierów, ale i z niewielkim własnym kapitałem, ponieważ przez te wszystkie lata wynagrodzenia nie roztrwonił, z odejściem na urlop wziął premię i pieniądze na leczenie, a początkowe siedemset rubli dzięki procentom prawie się podwoiło.
        W jego rodzinnej wsi wszystko ułożyło się tak, że lepiej dla niego być nie mogło. Majątek spalili Francuzi, toteż państwo całkiem zubożeli i zamieszkali w domu popa. Młody panicz, były towarzysz zabaw Jemieljana, zginął pod Borodinem, a ta sama panna, dla której mój pradziad podjął rozpaczliwą grę z przeznaczeniem, została bez narzeczonego, jako że złożył on głowę pod Lipskiem. Ogólnie biorąc, Jemiela stanął przed obiektem swoich marzeń prawie jak anioł zbawca.
        Pojawił się w izbie drewnianego popiego domu obwieszony orderami i krzyżami, w paradnym mundurze. Panna wyszła w starej, połatanej sukienczynie, zresztą od przeżytych nieszczęść mocno zbrzydła, tak że nie od razu ją poznał. Ale to mu nie przeszkadzało, ponieważ Jemiela nie kochał panny, tylko swoje nierealne marzenie.
        Jednakże nic z tego nie wyszło. Panna przywitała go z początku łaskawie, nawet ucieszyła się na widok starego znajomego, ale gdy jej zaproponował swą rękę i serce, wyraziła pełne urazy zdziwienie i jeszcze dodała, że prędzej zostanie rezydentką u krewnych niźli „panią Ziukiną”.
        Ta odpowiedź pozbawiła Jemielę rozumu - nigdy wcześniej trunków do ust nie brał, a wtedy popadł w takie pijaństwo, że dobrze się to nie skończyło. Po pijanemu, publicznie, zdarł z siebie epolety i medale, podeptał je nogami, wykrzykując przy tym słowa bez sensu. Za zbezczeszczenie munduru został osądzony, pozbawiony rangi oficerskiej i szlachectwa. Całkiem by się rozpił, gdyby za sprawą szczęśliwego przypadku nie wpadł w oko swojemu byłemu dowódcy, księciu Trubieckiemu. Ten zlitował się nad przegranym człowiekiem i pomny jego dawnych zasług załatwił mu etat kamerlokaja w Carskim Siole.
        W ten sposób zostało określone przeznaczenie naszego rodu.
        
        * * *
        Kiedy osoba niskiego pochodzenia snuje niedopuszczalne marzenia o osobie wyższego stanu, jest to smutne, a może nawet wstrząsające, ale nie tak niebezpieczne, ponieważ, jak mówi przysłowie, nie ma świnia rogów, boby bodła. Za to namiętność skierowana w przeciwną stronę, z góry w dół, jest podwójnie niebezpieczna. Z nią nie ma żartów. Wszyscy jeszcze pamiętamy zupełnie świeży przypadek wielkiego księcia Dymitra Nikołajewicza, który wbrew woli cesarza ożenił się z rozwódką i został za karę zesłany poza granice imperium. A my, sługi dworu, wiemy i o tym, jak nasz najjaśniejszy pan, będąc jeszcze cesarzewiczem, ze łzami błagał swojego najjaśniejszego ojca, by uwolnił go od przywileju następstwa tronu i zezwolił na morganatyczne małżeństwo z baleriną Snieżniewską. Wtedy to wszyscy drżeli, ale uchronił nas Bóg i surowy obyczaj nieboszczyka cara.
        Dlatego zdenerwowanie, które ogarnęło mnie po tym sławetnym meczu tenisowym, powinno być w pełni zrozumiałe, tym bardziej że Ksenia Gieorgijewna już miała narzeczonego, skandynawskiego księcia o dużych szansach na koronę (wszyscy wiedzieli, że jego starszy brat, następca tronu, jest chory na suchoty). Musiałem szybko się kogoś poradzić, kogoś, kto dobrze zna dusze młodych panienek, ja sam bowiem, jak już wspominałem, nie mogłem się uważać za znawcę takich problemów.
        Po długich wahaniach zdecydowałem się zawierzyć mademoiselle Declique i oznajmiłem jej o swoim zaniepokojeniu w najbardziej ogólnych i taktownych słowach. Mademoiselle mimo to od razu mnie zrozumiała i - co zaskakujące - zupełnie się nie zdziwiła. Mało tego, do moich słów odniosła się z przerażającą lekkomyślnością.
        - Tak, tak. - Skinęła w roztargnieniu główką. - Też zauważyłam. To piękny mężczyzna, a ona jest w takim wieku. To nic. Niech Ksenia trochę pozna miłość, póki jej nie zamkną pod szklanym kloszem.
        - Jak możecie coś takiego mówić! - wykrzyknąłem przerażony. - Jej wysokość już jest zaręczona!
        - Ach, monsieur Ziukin, widziałam w Wiedniu jej narzeczonego, księcia Olafa. - Mademoiselle zmarszczyła nos.
        - Ale w razie śmierci jego starszego brata... a wszyscy wiedzą, że ten ma suchoty... książę Olaf będzie następcą tronu. A to znaczy, że Ksenia Gieorgijewna może zostać królową!
        Uwaga, która tak mnie zaszokowała, była zapewne rezultatem przygnębienia i rozterki duchowej. Zauważyłem, że rankiem mademoiselle nie była obecna, i chyba domyśliłem się, w czym rzecz.
        Bez wątpienia osoba tak energiczna i aktywna nie mogła usiedzieć z założonymi rękoma - pewnikiem usiłowała podjąć jakieś własne poszukiwania. Tylko co ona może - sama jedna, w obcym kraju, w nieznanym mieście - kiedy nawet policja czuje się bezsilna.
        Mademoiselle wróciła taka zmęczona i nieszczęśliwa, że nie mogłem wprost patrzeć. Po części i z tego właśnie powodu, chcąc odciągnąć jej myśli od malutkiego wielkiego księcia, rozpocząłem z nią rozmowę na zajmujący mnie temat.
        Żeby ją trochę uspokoić, opowiedziałem, jak się sprawy mają. Wspomniałem (rozumie się, bez podkreślania własnej roli) o odpowiedzialnej misji, która przypadła mi w udziale.
        Oczekiwałem, że usłyszawszy o nowej nadziei, mademoiselle się ucieszy, ale ona wysłuchała mnie do końca, popatrzyła z jakimś dziwnym przestrachem i nagle rzekła:
        - Ale przecież to bardzo niebezpieczne. - I odwracając oczy, dodała: - Aj, wiem, pan jest odwaszny... Ale niech pan nie będzie zbyt śmiały, dopsze?
        Trochę straciłem wątek i zapadła niezbyt taktowna cisza.
        - Ach, jaki pech! - W końcu odzyskałem rezon, spoglądając w okno. - Znowu pada deszcz. A przecież na wieczór zaplanowano zbiorową chóralną serenadę dla ich cesarskich mości. Deszcz może wszystko zepsuć.
        - Lepiej niech pan myśli o sobie. Pan musi jechać w otwahta kaheta - powiedziała cicho mademoiselle, prawie nie plącząc przypadków, a ostatnie zdanie wyszło jej bezbłędnie: - Łatwo się przeziębić.
        
        * * *
        Kiedy wyjechałem z bramy dwukółką z odsłoniętym dachem, rozpadało się już na dobre i zanim dotarłem do placu Kałuskiego, przemokłem do suchej nitki. To było jeszcze pół biedy: najgorsze, że w całym potoku pojazdów jadących Krowim Wałem, tylko ja jeden zwracałem uwagę. Solidny człowiek, z wielkimi wąsami i bakenbardami, z jakiegoś powodu nie podniósł skórzanego daszka: z ronda melonika strumieniami płynie woda, twarz także cała zalana deszczem, porządny tweedowy garnitur obwisł jak mokry worek. Ale jak inaczej miał mnie rozpoznać człowiek doktora Linda?
        U moich stóp stała ciężka walizka, wypełniona dwudziestopięciorublówkami. Przede mną i za mną, zachowując ostrożny odstęp, jechali agenci pułkownika Karnowicza. Byłem dziwnie spokojny, nie czułem strachu - pewnie moje nerwy zamarły po tak długim oczekiwaniu i od tej wilgoci.
        Oglądać się do tyłu nie śmiałem, ponieważ instrukcja surowo mi tego zabraniała, ale na boki od czasu do czasu rzucałem spojrzenie, przypatrując się nielicznym przechodniom.
        Na pół godziny przed wyjazdem zatelefonował do mnie Fonia Anikiejewicz i powiedział:
        - Pan Łasowski zdecydował się podjąć specjalne środki - słyszałem, jak meldował o tym jego wysokości. Rozstawił filerów od placu Kałuskiego aż do samej rzeki Moskwy. Co pięćdziesiąt kroków. Polecił im czuwać i brać każdego, kto zbliży się do waszej kolaski. Boję się, aby nie spowodowało to zagrożenia dla życia Michała Gieorgijewicza.
        Filerów rozpoznawałem bez trudu - któż oprócz nich będzie spacerował ze znudzoną miną w taką ulewę? Z wyjątkiem tych panów, z jednakowymi czarnymi parasolami, na trotuarach praktycznie nikogo nie było. W obie strony jechały powozy, ciasno - prawie koło przy kole. Za Wałem Zacepskim (nazwę odczytałem z tabliczki) do mojego boku przyczepił się ojczulek w karocy z naciągniętym ceratowym dachem. Zły, gdzieś się chyba spieszył, bo ciągle pokrzykiwał na woźnicę: „Żywiej, żywiej, sługo boży!”. A jak tu można żywiej, skoro z przodu same karety, kolaski, szarabany i omnibusy?
        Minęliśmy rzeczkę czy jakiś kanał, potem szerszą rzekę, łańcuch filerów dawno już się skończył, a mnie nikt nie zaczepił. Byłem już całkiem pewny, że Lind, zauważywszy agentów, zrezygnował ze spotkania. Na szerokim skrzyżowaniu potok pojazdów się zatrzymał - policjant w długiej pelerynie, gwiżdżąc gorliwie, dał sygnał przejazdu dla wyjeżdżających z przecznicy. Korzystając z naszego postoju, między pojazdy wbiegli gazeciarze. „Gazieta-Kopiejka”! „Moskowskije Wiedomosti”! „Russkoje Słowo”! -wrzeszczeli.
        Jeden z nich, z przylepionym do czoła lnianym czubem i w ciemnej od wilgoci plisowanej koszuli wypuszczonej na spodnie, nagle złapał się ręką za hołoble i zgrabnie wskoczył na siedzenie obok mnie. Taki był malutki, żwawy, że z tylnych kolasek pewnie go nawet nie dostrzegli przez ścianę deszczu.
        - Skręcaj w prawo, wujek - rzekł chłopak, stukając mnie łokciem w bok. - I nie rozglądaj się, nie wolno.
        Bardzo chciałem się obejrzeć, by sprawdzić, czy agenci nie przegapili takiego nieoczekiwanego posłańca, ale nie śmiałem. Sami zobaczą, że skręcam.
        Pociągnąłem wodze w prawo, strzeliłem z bata i koń skręcił w krzywą uliczkę, bardzo przyzwoicie wyglądającą, obstawioną pięknymi murowanymi domami.
        - Gnaj, wujek, gnaj! - krzyknął chłopczyna, oglądając się. - Dawaj!
        Wyrwał mi bat, gwizdnął jak rozbójnik, uderzył karą, a ta z całych sił zagruchotała kopytami po kocich łbach.
        - Skręcaj tutaj! - Mój przewodnik pokazał palcem w lewo.
        Wpadliśmy w jeszcze mniejszą uliczkę, biegnącą prosto, i przejechaliśmy skrzyżowanie, znowu zawróciliśmy. Później jeszcze raz i jeszcze raz.
        - Tędy jedź, w bramę! - pokazał „gazeciarz”.
        Pociągnąłem wodze i wjechaliśmy pod ciemny, wąski łuk bramy.
        Nie minęło pół minuty, kiedy obok, ze stukotem i trzaskiem, przemknęły dwie kolaski z agentami, a potem zapadła cisza, tylko deszcz coraz głośniej młócił nawierzchnię jezdni.
        - I co teraz? - spytałem, ostrożnie przypatrując się posłańcowi.
        - Czekaj - rzucił z ważną miną, dmuchając na zziębnięte dłonie.
        Na policję dworu nie mogłem już liczyć. Mimo to się nie bałem, ponieważ z takim przeciwnikiem mogłem sam sobie poradzić. Taki smarkacz! Złapać za wątłe ramionka, potrząsnąć jak należy, a powie, kto go wysłał. I trop się odnajdzie.
        Przyjrzałem się lepiej małemu, zauważyłem napuchłe, zupełnie nie dziecięce usta, zmrużone oczy. Wilczek, prawdziwy wilczek. Z takiego prawdy nie wytrzęsiesz.
        Nagle z daleka znowu dobiegł odgłos podjeżdżającego zaprzęgu. Wyciągnąłem szyję, a chłopak natychmiast wykorzystał nadarzającą się okazję. Usłyszałem szelest, odwróciłem się, i już obok mnie nikogo nie było, tylko rozmazany ślad na mokrym siedzeniu.
        Zeskoczyłem z kozła, wybiegłem z bramy na trotuar i zobaczyłem czwórkę krzepkich wronych koni, szybko ciągnących za sobą karetę z całkowicie zasłoniętymi oknami. Woźnica w nisko opuszczonym kapturze głośno strzelał z długiego bata nad błyszczącymi końskimi kłębami. Kiedy pojazd zrównał się z łukiem bramy, zasłony rozsunęły się niespodzianie, i tuż przed sobą zobaczyłem bladą twarzyczkę jego wysokości, złote kędziory i znaną mi marynarską czapeczkę z czerwonym pomponem.
        Michał Gieorgijewicz też mnie zobaczył i głośno krzyknął:
        - Afon! Afon!
        Właśnie tak mnie zawsze nazywał. Też chciałem krzyknąć, otworzyłem usta, ale tylko jęknąłem. Boże, co robić? Wycofać z bramy dwukółkę - to zajmie zbyt wiele czasu, nie zdążę.
        Zapominając o sobie i zupełnie nie myśląc, co robię, zacząłem biec za karetą. Nawet nie zauważyłem, kiedy z mojej głowy spadł mokry melonik.
        - Stój! - krzyczałem. - Stój!
        Nad dachem karety widziałem okrągły kapelusz woźnicy i unoszony bat.
        Nigdy w życiu nie biegłem tak szybko, nawet kiedy byłem dworskim gońcem.
        Jasne, że nie byłbym w stanie dogonić czterokonnego zaprzęgu, gdyby uliczka nie skręcała nagle ostro w bok. Kareta zwolniła bieg, lekko kołysząc się na boki. Kilkoma ogromnymi skokami skróciłem dystans, skoczyłem i uczepiłem się obiema dłońmi antaby bagażowej. Podciągnąłem się i już prawie cały znalazłem się na tylnej ławeczce, gdy woźnica, nie odwracając się, machnął batem do tyłu, ponad dachem i uderzył mnie w ciemię. Upadłem twarzą w kałużę, przeturlałem się przez nią, wznosząc fontannę błota. Uniosłem się na rękach, ale kareta już skręciła za róg.
        A kiedy, kulejąc i wycierając rękawem zapaćkaną twarz, wróciłem do dwukółki, walizy z pieniędzmi już tam nie było.
        
9 maja
        
        
        Uroczysty orszak już minął Łuk Tryumfalny, gdy ja, dławiąc się i oblewając potem, wyskoczyłem z wynajętego powozu i bezceremonialnie rozpychając się łokciami, zacząłem się przebijać przez gęsty tłum, który oblepił Wielką Twerską-Jamską z obu stron.
        W dół ulicy szpalerami stało wojsko, przecisnąłem się zatem do oficera, próbując wyciągnąć z kieszeni wzorzysty kartonowy talon, uprawniający do udziału w uroczystości. Okazało się to wcale niełatwe, ponieważ z powodu ciasnoty nie mogłem w żaden sposób wyprostować łokci. Zrozumiałem, że trzeba będzie poczekać, aż obok przejedzie najjaśniejszy pan, a potem prześlizgnąć się na koniec kolumny.
        Na niebie świeciło świąteczne, promieniste słońce - po raz pierwszy od wielu dni; powietrze napełniło się biciem dzwonów i okrzykami „hurra!”.
        Cesarz przybywał, trasa ceremonialnego wjazdu do dawnej stolicy prowadziła z podmiejskiego pałacu Piotrowskiego do Kremla.
        Z przodu na ogromnych koniach jechało dwunastu konnych żandarmów i jakiś żartobliwy głos za moimi plecami dość głośno powiedział:
        - C’est symbolique, n’est ce pas?* [To symboliczne, nieprawdaż? (fr.).] Od razu widać, kto u nas w Rosji jest najważniejszy.
        Obejrzałem się i zobaczyłem dwie studenckie twarze, obie w okularach, patrzące ze wstrętem na orszak.
        Za żandarmami, błyszcząc w słońcu srebrnym haftem karmazynowych czerkiesek i kołysząc się w siodłach, jechali kozacy cesarskiego konwoju.
        - I z nahajeczkami jadą - zauważył ten sam głos.
        Potem, niezbyt porządnym czworobokiem, przejechali dońscy kozacy, a za nimi, już zupełnie bez żadnego szyku, deputacja azjatyckich poddanych rosyjskiego imperium - w różnobarwnej odzieży, na ozdobionych dywanami cienkonogich, skocznych koniach. Poznałem emira Buchary i chana Chiwy, obaj z gwiazdami i w złotych generalskich epoletach, dziwacznie wyglądających na ich orientalnych chałatach.
        Trzeba było jeszcze długo czekać. Przeszła procesja marszałków szlachty w paradnych mundurach, za nimi ukazał się kamerfirer Bułkin, szefujący sługom dworu: gońcom, Murzynom w turbanach, kamerkozakom.
        I wreszcie na przybranych flagami i girlandami balkonach zaszumiało, zamachano rękoma i chusteczkami, widzowie wychylili się w przód - domyśliłem się, że zaraz będzie środek kolumny.
        Najjaśniejszy pan jechał samotnie, wyglądając bardzo reprezentacyjnie w siemionowskim mundurze. Pełna gracji śnieżnobiała kobyła Norma strzygła wąskimi uszami i zezowała na boki wilgotnymi czarnymi oczyma, ale nie gubiła ceremonialnego stępa. Twarz cara była nieruchoma, skuta kamiennym uśmiechem. Prawa ręka w białej rękawiczce zastygła u skroni w wojskowym salucie, lewa z lekka poruszała złoconą uzdą.
        Przeczekałem, aż przejadą wielcy książęta i otwarte lando z ich wysokościami: cesarzową i cesarzową wdową, po czym, okazując ochronie przepustkę, pospiesznie przebiegłem otwartą przestrzeń.
        Znalazłem się w pieszej kolumnie senatorów, przedarłem w sam jej środek, jak najdalej od oczu publiczności, i mrucząc przeprosiny, zygzakami przemykałem do przodu. Ważni panowie, niektórzy znani mi z widzenia, podejrzliwie patrzyli na aroganta w zielonej liberii domu Gieorgijewiczów, ale nie miałem czasu na grzeczność. List doktora Linda palił mą pierś.
        Na półeczce karety cesarzowej matki, kątem oka dostrzegłem pułkownika Karnowicza przebranego za kamerlokaja - w kamizeli, pudrowanej peruce, a przy tym w swoich niebieskich okularach - jednak teraz naczelnik carskiej ochrony nie mógł mi pomóc.
        Powinienem natychmiast porozmawiać z Gieorgijem Aleksandrowiczem, chociaż on sam także nie rozwiązałby problemu. Tu potrzebny był sam najjaśniejszy pan. A nawet - najjaśniejsza pani.
        
        * * *
        Po wczorajszej konfuzji pułkownik Karnowicz otrzymał od Gieorgija Aleksandrowicza ostrą naganę za kiepskie przygotowanie agentów. Dostało się i mnie, i to od ich obu, za to, że niczego dokładnie nie obejrzałem i nawet „gazeciarza” nie zatrzymałem.
        Fandorina przy tej męczącej scenie nie było. Jak mi trochę później zameldował Somow, już w chwili mojego odjazdu na spotkanie z ludźmi doktora Linda były radca stanu i jego Japończyk gdzieś się zapodziali i do tej pory nie wrócili.
        Ich nieobecność nie dawała mi spokoju. Kilkakrotnie wieczorem i nawet później, po północy, wychodziłem na zewnątrz i patrzyłem w ich okna. Były ciemne.
        Rano obudziło mnie ostre, nerwowe stukanie. Sądząc, że to Somow, otworzyłem drzwi ubrany w szlafrok i szlafmycę. Tymczasem - z jakimż zażenowaniem - zobaczyłem przed sobą jej wysokość!
        Ksenia Gieorgijewna była blada i sądząc po cieniach pod oczami, wcale nie kładła się spać.
        - Jego nie ma - powiedziała szybko. - Afanasij, on tu nie nocował!
        - Kto, wasza wysokość? - spytałem ze strachem, zrywając szlafmycę i z lekka przykucając, żeby poły szlafroka dosięgły podłogi i zasłoniły moje gołe kostki.
        - Jak to kto?! Erast Piotrowicz! Czy ty nie wiesz, gdzie on jest?
        - Nie mam pojęcia - odpowiedziałem i na duszy zrobiło mi się już całkiem paskudnie, ponieważ wyraz twarzy jej wysokości zupełnie mi się nie spodobał.
        Fandorin i jego sługa znaleźli się po śniadaniu, kiedy wielcy książęta już odjechali do pałacu Piotrowskiego na przygotowania do ceremonii uroczystego wjazdu. Dom był pełen agentów policji, ponieważ oczekiwano na kolejną wiadomość od porywaczy. Starałem się być blisko telefonu i ciągle posyłałem Somowa na podjazd, by popatrzył, czy nie podrzucono nowej notatki. Wszystko to okazało się całkowicie zbędne, ponieważ w krzewach wzdłuż alei podjazdowej dyżurowali filerzy pułkownika Łasowskiego. Tym razem nikomu nie udałoby się przejść przez ogrodzenie i zbliżyć niezauważenie do Ermitażu.
        - Widzieliście dziecko? - spytał mnie Fandorin, zamiast się przywitać. - Żywe?
        Sucho opowiedziałem mu wczorajsze wydarzenia, oczekując kolejnej porcji wyrzutów za niepojmanie „gazeciarza”. Chcąc uprzedzić reprymendę, rzekłem:
        - Wiem, że jestem winny. Należało nie biegać za karetą, tylko trzymać za kołnierz tego małego łajdaka.
        - N-najważniejsze, że dobrze p-przypatrzył się pan małemu i ż-że on jest żywy i cały - zauważył Fandorin.
        Wyrzuty bym zniósł, ponieważ byłyby całkiem zasłużone, ale taka tolerancja wydała mi się oburzająca.
        - Przecież jedyny trop przepadł! - powiedziałem od serca, dając do zrozumienia, że nie potrzebuję jego fałszywej wielkoduszności.
        - Jaki tam trop! - lekceważąco machnął ręką. - Zwyczajny postrzelony u-urwis w wieku jedenastu i pół roku. Nic wasz Sieńka Kowalczuk nie wie, a i nie mógł wiedzieć. Za kogo wy b-bierzecie doktora Linda?
        Szczęka jakby mi zesztywniała, zanim więc zacząłem mówić, głupio kłapnąłem ustami.
        - Się... Sieńka? Kowalczuk? - powtórzyłem, ni z tego, ni z owego także zaczynając się jąkać. - Wy co? Znaleźliście go? Jak?!
        - A bardzo prosto. Dobrze mu się przyjrzałem, kiedy wskoczył do waszej dwukółki.
        - Przyjrzeliście się? - spytałem ponownie i zaraz sam na siebie się rozzłościłem za papugowanie. - Jak mogliście cokolwiek zobaczyć, jeśli was tam nie było?
        - To jest... jak to nie było? - rzekł z godnością Fandorin, zsunął brwi i nagle zaryczał basem, który wydał mi się zadziwiająco znajomy: - „Żywiej, żywiej, sługo boży!” Nie poznaliście? Cały czas byłem obok was.
        Pop, ten sam pop z karety z ceratowym dachem! Wziąłem się w garść, a twarzy narzuciłem wyraz godnej obojętności.
        - I co z tego, że byliście obok? Przecież za nami nie pojechaliście.
        - A po co? - Spojrzenie jego błękitnych oczu było tak beztroskie, że zacząłem podejrzewać złośliwość. - Widziałem d-dostatecznie dużo. U chłopaka w torbie była gazeta „Moskowskij Bogomolec” - to raz. W jego palce solidnie wżarła się drukarska farba, więc wiedziałem, że to prawdziwy gazeciarz, przez którego ręce każdego dnia przechodzi setki egzemplarzy druków - to dwa...
        - A bo to mało chłopaczków handluje „Bogomolcem”! - nie wytrzymałem. - Słyszałem, że ta bulwarówka tylko w Moskwie rozchodzi się co dzień w prawie stutysięcznym nakładzie!
        - A tego, że chłopak miał u lewej ręki sześć palców, nie zauważyliście? To trzy - zakończył niewzruszenie Fandorin. - Wczoraj wieczorem obeszliśmy z Masą wszystkie dziesięć punktów, gdzie gazeciarze „Moskowskiego Bogomolca” otrzymują swój towar, i bez trudu ustaliliśmy tożsamość interesującego nas osobnika. Co prawda, trzeba było go trochę poszukać, a kiedy znaleźliśmy, to jeszcze i pobiegać, ale przede mną i Masą uciec jest dosyć trudno, szczególnie tak młodej istocie.
        Proste. Boże, jakie to proste - to pierwsze, co mi przyszło do głowy. Rzeczywiście, wystarczyło tylko lepiej się przyjrzeć posłańcowi bandytów.
        - I co on wam opowiedział? - spytałem niecierpliwie.
        - Nic ciekawego - odrzekł Fandorin, tłumiąc ziewnięcie. - Najzwyklejszy Sieńka. Zarabia sprzedażą gazet na kawałek chleba, a także jeszcze na wódkę dla swojej pijącej mamki. W żaden sposób nie jest związany ze światem przestępczym. Wczoraj wynajął go jakiś „wujek”, podsunął t-trzyrublówkę. Wyjaśnił, co trzeba zrobić. P-pogroził, że brzuch rozpruje, jeśli Sieńka coś poplącze. Chłopak mówi, że „wujek” to poważny gość, taki, co naprawdę może to zrobić.
        - A co on jeszcze o tym „wujku” powiedział? - spytałem z zamierającym sercem. - Jak on wyglądał? Jak był ubrany?
        - Zwyczajnie - westchnął ponuro Fandorin. - Widzicie, Ziukin, nasz młody znajomy ma bardzo ubożuchny zapas słów. Na wszystkie pytania pada odpowiedź: „zwyczajnie” lub „a kto to wie”. Jedyna określona cecha n-najemcy to - „mordziasty”. Boję się, że to niewiele nam pomoże... Dobrze, pójdę trochę odpocząć. Kiedy przyjdzie list od Linda, obudźcie.
        I ten nieprzyjemny osobnik poszedł sobie.
        A ja ciągle starałem się być blisko telefonu, który stał w przedpokoju. Chodziłem tam i z powrotem, usiłując zachować wygląd człowieka głęboko zamyślonego, ale służba już zaczynała podejrzliwie spoglądać w moją stronę. Stanąłem tedy u okna i udawałem, że obserwuję, jak lord Banville i mister Carr, obaj w białych spodniach i kraciastych kepi, grają w krykieta.
        Prawdę mówiąc, nie grali, tylko z bardzo kwaśnymi minami przechadzali się po boisku, przy czym milord mówił coś bez przerwy, najwyraźniej coraz bardziej się złoszcząc. W końcu zatrzymał się, odwrócił do towarzysza i dostał napadu wściekłości - machał rękoma, rozkrzyczał się tak, że nawet ja, przez szyby, słyszałem. Nigdy wcześniej nie widziałem, żeby angielscy lordowie zachowywali się w ten sposób. Mister Carr słuchał ze znudzoną miną, wąchając swój farbowany goździk. Freyby stał trochę na uboczu, na panów nie patrzył wcale, tylko palił fajeczkę. Pod pachą trzymał dwa drewniane młotki o długich rączkach.
        Nagle lord Banville wykrzyknął coś wyjątkowo dobitnie i wymierzył mister Carrowi głośny policzek. Zamarłem, bojąc się, że Brytyjczycy zaraz, tu, na polanie, zaczną się po barbarzyńsku boksować, ale mister Carr tylko rzucił kwiatek milordowi pod nogi i odszedł.
        Jego ekscelencja postał nie dłużej niż kilka sekund, a następnie rzucił się w pościg za serdecznym przyjacielem. Dogonił go, chwycił za rękę, lecz mister Carr uwolnił ją szarpnięciem. Wtedy milord padł na kolana i w takiej niewygodnej pozie posuwał się za spoliczkowanym. Freyby ziewając, ruszył ich śladem ze swoimi młoteczkami.
        Nie zrozumiałem, co między nimi zaszło, i szczerze mówiąc, nie interesowały mnie angielskie namiętności. W dodatku akurat przyszła mi do głowy świetna myśl, jak uwolnić się od warty przy telefonie. Posłałem po starszego z agentów i poprosiłem, by podyżurował w przedpokoju, a w razie telefonu od porywaczy natychmiast posłał kogoś po mnie do cieplarni.
        Wydaje mi się, że opisując Ermitaż, zapomniałem wspomnieć o najpiękniejszym pomieszczeniu w tym starym pałacu - oszklonym zimowym ogrodzie, z wysokimi oknami wychodzącymi na rzekę Moskwę.
        Wybrałem właśnie to odosobnione i odpowiednie do szczerych rozmów miejsce, żeby zrobić to, co już czwarty dzień mnie męczyło. Należało tylko pokonać przeklętą nieśmiałość i powiedzieć w końcu biednej mademoiselle Declique, że nie ma żadnego powodu, aby cokolwiek sobie wyrzucała. No, skąd mogła wiedzieć, że za krzewami ukryta jest druga kareta? Przecież nawet sam Fandorin, najchytrzejszy z chytrych, wiedzący wszystko o doktorze Lindzie, nawet on się nie domyślił!
        Poleciłem Lippsowi nakryć w oranżerii stolik na dwie osoby i posłałem do mademoiselle spytać, czy nie zechce napić się ze mną herbaty. W Petersburgu często siadywaliśmy tak we dwoje przy filiżance lub dwóch dobrego ulungu.
        Kącik wybrałem śliczny, osłonięty pięknymi krzewami magnolii. Kiedy czekałem na guwernantkę, bardzo się denerwowałem, przygotowując jednoznaczne, ale równocześnie taktowne słowa.
        Jednak kiedy mademoiselle przyszła - smutna, w surowej ciemnoszarej sukience, z szalem na ramionach - nie zdecydowałem się od razu poruszyć drażliwego tematu.
        - Śmieszne - powiedziałem, odkaszlnąwszy. - I tu park, i tam.
        Miałem na myśli, że my siedzimy w zimowym ogrodzie, a za szkłem też jest ogród, tylko naturalny.
        - Tak - odpowiedziała, opuszczając głowę i mieszając łyżeczką herbatę.
        - Niepotrzebnie... - wyrwało mi się, ale ona podniosła głowę, patrząc na mnie błyszczącymi oczyma, i zakończyłem nie tak, jak zamierzałem - ...tak ciepło się pani ubrała. Dzisiaj zupełnie letni dzień, nawet upalny.
        Jej wzrok zgasł.
        - Mnie nie jest gohąco - odrzekła cicho mademoiselle i oboje zamilkliśmy.
        Właśnie z powodu ciszy, która teraz zapadła, doszło do tego wydarzenia.
        W oranżerii rozległy się kroki i dał się słyszeć głos Kseni Gieorgijewny:
        - Tak, tak, Eraście Piotrowiczu, tutaj jest w sam raz. Nikt nie przeszkodzi.
        Chciałem odsunąć krzesło i wstać, ale mademoiselle Declique nagle ścisnęła mój nadgarstek palcami i skamieniałem zaskoczony, ponieważ przez cały okres naszej znajomości po raz pierwszy obeszła się ze mną w taki sposób. Kiedy przyszedłem do siebie, było już za późno, aby dać znak - rozmowa między jej wysokością i Fandorinem zaszła zbyt daleko.
        - Co chcecie mi oznajmić? - spytał cicho i, jak mi się zdało, gniewnie.
        - Tylko jedno... - wyszeptała w odpowiedzi Ksenia Gieorgijewna, ale nic więcej nie dodała; rozległ się jedynie szelest tkanin i leciutkie skrzypienie.
        Zaniepokojony, rozgarnąłem dorodne liście i zamarłem: jej wysokość, stojąc na czubkach palców (to zaskrzypiały jej buciki), obejmowała Fandorina obiema rękami za szyję i przyciskała usta do jego ust. Ręka detektywa-doradcy zawisła bezradnie u boku; palce ścisnęły się, potem rozprostowały i nagle, jakby podjęły decyzję, uniosły się i delikatnie zaczęły gładzić tył głowy Kseni Gieorgijewny, przesuwając się po rozpuszczonych pasmach jasnych włosów.
        Przy samym moim uchu dał się słyszeć przyspieszony oddech - to mademoiselle. Ona także rozsunęła liście i patrzyła na całującą się parę. Przeraził mnie dziwny wyraz jej twarzy: brwi jakby uniesione w wesołym zadziwieniu i drżący półuśmieszek na ustach. Ta podwójnie skandaliczna sytuacja - sam pocałunek i nasze mimowolne podglądactwo - spowodowała, że oblatem się zimnym potem. A moja wspólniczka, jak się wydaje, żadnego nietaktu w tym nie widziała.
        Pieszczoty trwały bardzo długo. Nie przypuszczałem, że można tak się całować bez żadnej przerwy. Zresztą na zegar nie patrzyłem i możliwe, że samo oczekiwanie wydawało mi się wprost nieskończone z powodu okropności tego, co się zdarzyło.
        Wreszcie ramiona opadły, zwolniwszy uścisk, i zdążyłem dostrzec świecące oczy jej wysokości i oszołomioną, zupełnie nie taką jak zawsze fizjonomię uwodziciela. A potem Ksenia Gieorgijewna ze zdecydowaną miną wzięła Fandorina za rękę i wraz z nim odeszła.
        - Jak myślicie, dokąd ona go prowadzi? - spytałem szeptem, starając się nie patrzeć na mademoiselle.
        Rozległ się dziwny dźwięk, podobny do chichotu. Spojrzałem ze zdziwieniem na guwernantkę, ale wyglądała na zupełnie poważną.
        - Dziękuję za hehbatę, Afanasiju Stiepanowiczu - rzekła mademoiselle, kłaniając się figlarnie, i zostawiła mnie samego.
        Próbowałem zebrać myśli. Co robić? Honor cesarskiego domu był w niebezpieczeństwie - Bóg wie, jak daleko może zajść ta znajomość, jeśli nie zareaguje się na czas. Powiedzieć Gieorgijowi Aleksandrowiczowi? I dorzucić nowe brzemię na jego barki? Wydało mi się to niemożliwe. Trzeba było wykombinować coś samemu.
        Skupić się na najważniejszym nie mogłem, przeszkadzały mi zupełnie zbędne myśli.
        Dlaczego mademoiselle wzięła mnie za rękę? Do tej pory czułem suchy żar jej palców.
        I jaką wymowę miał ten chichot, jeśli, rzecz jasna, mi się nie przyśnił?
        Szyby zadrżały od silnego uderzenia, rozległ się mocarny dźwięk - to z wież Kremla wystrzeliły działa, oznajmiając początek procesji. Znaczy, że minęło południe.
        I prawie w tej samej chwili wezwano mnie do przedpokoju. Pocztylion dostarczył codzienną korespondencję i pośród zwykłych kopert, zawierających wszelkie możliwe zaproszenia, zawiadomienia i wezwania do działalności dobroczynnej, znalazła się jedna bez stempla.
        Zebraliśmy się nad tym papierowym prostokątem, bielejącym pośrodku stolika przed lustrem: ja, dwóch agentów i Fandorin, niezwykle rumiany i z wyraźnie przekrzywionym kołnierzykiem.
        Póki przesłuchiwał pocztyliona - jaką szedł trasą, czy nigdzie nie stawiał torby - ja trzęsącymi się palcami otworzyłem kopertę i razem ze złożoną we czworo kartką wyjąłem lok miękkich, złocistych włosów.
        - O Boże! - wyrwało mi się, ponieważ włosy bez wątpliwości należały do Michaiła Gieorgijewicza.
        Fandorin zostawił wystraszonego pocztyliona i podszedł do mnie. Razem przeczytaliśmy wiadomość.
        
        Panowie, naruszyliście warunki umowy. Wasz pośrednik próbował odbić towar siłą, nie płacąc umówionej sumy. Jako pierwsze ostrzeżenie posyłam Wam pasmo włosów księcia. Przy następnym wiarołomstwie z Waszej strony otrzymacie jego palec.
        Nie mam już zaufania do pana z psimi bakenbardami. Odmawiam dalszych z nim kontaktów. Dzisiaj na spotkanie powinna przyjść guwernantka księcia, którą widziałem w parku. Żeby nie obciążać damy walizką, tym razem bądźcie uprzejmi przekazać mi w charakterze kolejnej spłaty szafirową kokardę roboty lejbjubilerów carycy Elżbiety - ta biżuteria, zdaniem mojego specjalisty, warta jest właśnie milion, no, możliwe, że trochę więcej, ale przecież nie będziemy się spierać o drobiazgi.
        Guwernantka powinna spacerować od szóstej wieczorem - zupełnie sama - po Arbacie i jego zaułkach, dowolną trasą. Najlepiej, żeby wybierała miejsca bardziej odludne. Ktoś do niej podejdzie.
        Wasz szczerze oddany,
        doktor Lind
        
        - Obawiam się, że to niemożliwe - takie były moje pierwsze słowa.
        - D-dlaczego? - spytał Fandorin.
        - Według spisu biżuterii Korony kokarda stanowi część coffret panującej cesarzowej.
        - No i co?
        Tylko westchnąłem. Skąd mógł wiedzieć, że dla najjaśniejszej pani, zazdrośnie chroniącej godności swojego ciut niejasnego statusu, klejnoty koronne mają szczególne, bolesne znaczenie.
        Wedle obowiązującego ceremoniału owdowiała cesarzowa jest zobowiązana przekazać coffret swojej następczyni, gdy ta tylko zasiądzie na tronie, jednak Maria Fiodorowna, będąca amatorką pięknych rzeczy, a także osobą o specyficznym charakterze (i, powiedzmy to otwarcie, niezbyt lubiąca synową), nie chciała rozstać się z precjozami i zakazała synowi męczyć ją rozmową na ten temat. Powstała niezręczna sytuacja, gdyż najjaśniejszy pan, będący z jednej strony pełnym szacunku synem, a z drugiej kochającym mężem, znalazł się, jak to mówią, między młotem a kowadłem, nie wiedząc, jak ma postąpić. Konflikt trwał wiele miesięcy i zakończył się całkiem niedawno nieoczekiwanym, ale stanowczym demarche młodej cesarzowej. Kiedy po wielokrotnych aluzjach, a nawet bezpośrednich żądaniach, wyrażonych przez najjaśniejszą panią, Maria Fiodorowna przysłała niewielką część coffret (głównie nielubiane szmaragdy), Aleksandra Fiodorowna oznajmiła mężowi, że uważa noszenie biżuterii za oznakę złego smaku i od tej chwili na żadne ceremonie nie będzie wkładała brylantów, szafirów, pereł, złota ani innych próżnych ozdóbek. I powołała się na Pismo Święte, gdzie powiedziano: „Lepsze jest dobre imię od wielkiego bogactwa, a dobra sława lepsza niż srebro i złoto”. Po takiej groźbie cesarzowa matka musiała rozstać się z klejnotami i - o ile mi wiadomo - całą zawartość coffret Aleksandra Fiodorowna przywiozła do Moskwy, aby na niezliczonych balach, przyjęciach, ceremoniach stanąć przed poddanymi i cudzoziemskimi posłami w pełnym blasku.
        Należało natychmiast dotrzeć do Gieorgija Aleksandrowicza.
        
        * * *
        Zanim przebiegłem od landa Marii Fiodorowny do konnej grupy wielkich książąt, musiałem się zatrzymać, ponieważ pochód wstąpił akurat na plac Tryumfalny i mój manewr zbyt rzucałby się w oczy. Zegar wskazywał już wpół do drugiej. Czasu pozostawało coraz mniej.
        Dogodny moment nadszedł dopiero wtedy, kiedy z dachu wielkiego domu na rogu Twerskiej wzbiły się w niebo rakiety, zostawiając za sobą różnokolorowe smugi. Publiczność jak na rozkaz zadarła głowy, krzycząc z zachwytu, a ja szybko przeciąłem otwartą przestrzeń i schowałem się między końskimi kłębami. Każdego z koni, na których siedziały ich wysokości, prowadził za uzdę - zgodnie z ceremoniałem - któryś z dworskich kawalerów. Dostrzegłem Pawła Gieorgijewicza, z zatroskanym obliczem niebieskozielonej barwy; obok maszerował dziarski i rumiany Endlung.
        - Afanasij! - wezwał mnie żałośnie jego wysokość. - Nie mam siły. Zdobądź trochę zupy ogórkowej. Na Boga, zaraz zwymiotuję...
        - Niech pan jeszcze trochę pocierpi - powiedziałem. - Już zaraz Kreml.
        I zacząłem się przeciskać dalej. Ze zdziwieniem popatrzył na mnie jakiś ważny pan - sądząc po czerwonych wypustkach na obszyciach i po guzach z myśliwskimi rożkami, jeden z jegiermajstrów, którzy ostatnimi laty tak się rozmnożyli, że wszystkich nie da się spamiętać.
        Trzech wujów najjaśniejszego pana sformowało pierwszy szereg orszaku wielkoksiążęcego. Przekradłem się do ryżego konia Gieorgija Aleksandrowicza, schwyciłem uzdę (tak że teraz wiodących było dwóch - ja i sztalmajster, hrabia Antoni Apołłonowicz Opraksin) i milcząc, wsunąłem jego wysokości w dłoń list od Linda.
        Ujrzawszy lok, Gieorgij Aleksandrowicz zmienił się na twarzy. Szybko przebiegł wzrokiem linijki, lekko spiął konia ostrogami w podpalane boki i zaczął powoli doganiać samotną postać cesarza. Hrabia w przestrachu wypuścił uzdę. Ja też.
        Nie można było wątpić, że teraz w polityce międzynarodowej wybuchnie prawdziwa burza. Tak czy inaczej, na cudzoziemskie dwory i do zagranicznych rządów popłyną szyfrowane depesze: generał-admirał Gieorgij Aleksandrowicz demonstruje swoją specjalną pozycję u boku cara i najprawdopodobniej od dziś należy go uważać za najbardziej wpływową personę w rosyjskim imperium. A niech im tam! Teraz mam na głowie ważniejsze sprawy.
        Dumnie trzymając się pod boki, dokładnie tak jak krewniak, jego wysokość powoli zbliżył się do najjaśniejszego pana i jechał teraz tylko o pół kopyta za nim. Dorodna sylwetka generała-admirała wyglądała znacznie bardziej imponująco niż szczupła figura samodzierżawcy. Po drżeniu bujnego wąsa jego wysokości domyśliłem się, że Gieorgij Aleksandrowicz, nie odwracając głowy, opowiada cesarzowi o liście. Głowa cara zauważalnie skłoniła się na bok. Potem tak samo zadrżał mu wąs, nie tak bujny jak u Gieorgija Aleksandrowicza, i wielki książę zaczął nieco zwalniać, aż zrównał się z braćmi.
        Ponieważ znajdowałem się całkiem blisko, usłyszałem, jak Kirył Aleksandrowicz z wściekłością wyszeptał:
        - Tu es fou, Georgie, ou quoi?* [Co ty, Georgie, oszalałeś? (fr.).]
        
        * * *
        Nie wiem, czy moskwianie zauważyli, że gdy uroczysty orszak wstąpił na Twerską, kolumna znacznie przyspieszyła. Już dwadzieścia minut później najjaśniejszy pan wjeżdżał w Bramę Spasską, a po upływie następnego kwadransa spod ganku Wielkiego Pałacu Kremlowskiego odjechały jedna za drugą zasłonięte karety.
        Wtajemniczeni udawali się do Ermitażu na nadzwyczajne zebranie.
        Tym razem do małej bawialni przybyła i najjaśniejsza pani, od której woli zależał dalszy bieg wydarzeń.
        Ponieważ musiałem podawać na chybcika do stołu lekkie przekąski, kawę, wodę selcerską i oranżadę dla najjaśniejszej pani (nic tak nie rozbudza pragnienia i apetytu jak długotrwałe ceremonie), nie słyszałem początku posiedzenia i odtworzyłem jego przebieg dopiero po czasie na podstawie replik uczestników.
        Nie byłem zatem świadkiem bardzo drażliwej dyskusji z carycą na temat szafirowej kokardy. Zastałem najjaśniejszą panią jeszcze rozgniewaną, ale już pogodzoną z nieuniknionym.
        - Jednak pomazaniec obiecał, że biżuteria bezwarunkowo zostanie mi zwrócona w całości - mówiła surowo najjaśniejsza pani do oberpolicmajstra Łasowskiego, kiedy wszedłem z tacą.
        Z tych słów, a także z nadętej miny pułkownika Karnowicza, wywnioskowałem, że po wczorajszym niepowodzeniu kierownictwo operacji przekazano moskiewskiej policji. W spotkaniu brał udział także Fandorin - można przypuszczać, że w roli doradcy.
        Najjaśniejsza pani nie miała czasu się przebrać i była w paradnej sukni z białego brokatu, utkanej drogocennymi kamieniami, i z ciężką brylantową kolią; wielcy książęta nie zdążyli zdjąć gwiazd, wstęg orderowych i andriejewskich łańcuchów. Od całego tego migotania skromny, ciasny pokój nagle wydał mi się podobny do składziku, w którym przechowuje się ozdoby choinkowe.
        - Ręczę głową, wasza cesarska wysokość - zameldował brawurowo Łasowski. - Szafiry nigdzie nie znikną, Michała Gieorgijewicza oswobodzimy, a całą szajkę złapiemy. - Nerwowo potarł dłonie i na ten wulgarny gest Aleksandra Fiodorowna lekko zmarszczyła nos. - Wszystko pójdzie jak najlepiej, ponieważ tym razem ten łajdak Lind sam zastawił na siebie pułapkę. Pozwólcie, że wyjaśnię. Już przygotowałem plan.
        Zsunął na bok nakrycia, które dopiero co troskliwie rozstawiłem, chwycił nakrochmaloną serwetkę i rozłożył ją pośrodku.
        - Oto Arbat i jego okolica, drugi rewir Prieczystieński. Guwernantka wyjdzie z kolaski o tutaj, przy Małym Afanasjewskim, potem, jakby się wahając, zwolni i skręci w Wielki Afanasjewski, stamtąd na Siwcew Wrażek, następnie...
        Jeszcze dość długo wyliczał zakręty, sprawdzając je ze spisem na papierze. Wszyscy słuchali uważnie, chociaż jej carskiej wysokości, sądząc po pełnym obrzydzenia grymasie w kąciku ust, mocno doskwierał zapach potu, bijący od rozgorączkowanego oberpolicmajstra.
        - Razem... już podliczyłem... pokona dziewiętnaście odcinków, przy których stoi dwieście trzydzieści domów. - Łasowski tryumfalnie obejrzał się na cesarza. - I w każdym z tych domów będzie się znajdował mój człowiek. W każdym! Właśnie tym zajmują się teraz moi pomocnicy. To oznacza, że marszruta guwernantki przez cały czas będzie w polu naszego widzenia, a złoczyńcy się o tym nie dowiedzą, ponieważ filerzy, agenci i przebrani policjanci miejscy ukryją się w domach obywateli i w ich mieszkaniach. Jeśli guwernantka przejdzie całą trasę i nikt jej nie zaczepi, to powtórzy spacer tyle razy, ile będzie potrzeba.
        - Rozumnie, czyż nie? - zapytał z zadowoleniem Symeon Aleksandrowicz, bardzo dumny ze swojego policmajstra.
        - P-pan pułkownik pozwoli - nagle zabrał głos Fandorin. - Jest pan pewny, że mademoiselle Declique, która nigdy wcześniej nie była w Moskwie, nie zabłądzi na tej waszej wytyczonej trasie?
        Łasowski nadął się
        - Osobiście zamknę się z nią w pokoju i wyuczę ją na pamięć wszystkich skrzyżowań i zakrętów. Zostanie nam na to cała godzina.
        Fandorin chyba był usatysfakcjonowany odpowiedzią, bo o nic więcej nie pytał.
        - Trzeba posłać po szafiry - rzekł z westchnieniem najjaśniejszy pan. - I niech wspomoże nas Bóg.
        
        O wpół do piątej, kiedy mademoiselle blada, z przygryzioną wargą, szła na podjazd, gdzie oczekiwało ją dwóch oficerów żandarmerii po cywilnemu, w korytarzu podszedł do niej Fandorin. Byłem obok i słyszałem każde słowo.
        - Od was, pani, oczekuje się tylko jednego - powiedział bardzo poważnie. - Nie wolno narażać życia chłopczyka. Niech pani będzie spostrzegawcza, to pani jedyna broń. Nie wiem, co w-wymyślił Lind tym razem, ale niech pani kieruje się własnym rozumem, nikogo nie słucha i nikomu nie dowierza. Dla policji ważne jest nie tyle życie waszego wychowanka, ile uniknięcie rozgłosu. I jeszcze... - Popatrzył jej prosto w oczy i powiedział to, co niedawno ja sam próbowałem, ale czego nie potrafiłem wyrazić. - Niech pani nie wini siebie za to fatalne zdarzenie. Gdyby chłopczyk nie pozostał sam, pani obecność i tak by niczego nie zmieniła. Najwyżej mogłaby paść kolejna ofiara, ponieważ doktor Lind nie zostawia świadków.
        Mademoiselle szybko zatrzepotała rzęsami i wydało mi się, że spadła z nich łezka.
        - Merci, monsieur, merci. J’avais besoin de l’entendre*. [Dziękuję, panie, dziękuję. Tak potrzebowałam tych słów (fr.).]
        Położyła Fandorinowi rękę na nadgarstku - zupełnie tak jak wcześniej mnie - i jeszcze ścisnęła! A on, zupełnie nieskrępowanie, dotknął jej łokcia, kiwnął głową i szybko poszedł do siebie z taką miną, jakby dokądś się bardzo spieszył. Od wszystkich tych uścisków już zupełnie upadłem na duchu.
        (Wybiegając naprzód - później się wyjaśni dlaczego - opowiem, czym zakończyła się operacja moskiewskiej policji. Plan pułkownika Łasowskiego był niegłupi i z pewnością doprowadziłby do sukcesu, gdyby Lind wypełnił warunki, które sam zaproponował. Ale właśnie tego podstępny doktor, niestety, nie uczynił. Guwernantka zatem jechała kolaską na Arbat. W rękach miała aksamitną torebkę z bezcennym skarbem, a towarzyszyli jej dwaj żandarmi: jeden naprzeciw, drugi na koźle. Zaraz za mostem Krymskim, kiedy pojazd skręcił w jakąś ulicę - jeśli się nie mylę, nazywała się Ostożenka - mademoiselle nagle się wyprostowała, odwróciła za jadącą po przeciwnej stronie karocą i przenikliwie krzyknęła:
        - Mika! Mika!
        Oficerowie też się odwrócili i między kołyszącymi się zasłonami tylnego okna zdążyli zobaczyć niebieską marynarską czapeczkę.
        Zawracać karetki - tak jak wczoraj - nie było czasu, ale na szczęście, z naprzeciwka jechał fiakier.
        Żandarmi polecili mademoiselle zostać w kolasce, a sami wyrzucili z dorożki „wańkę” i puścili się w pogoń za karetą, która uwoziła Michała Gieorgijewicza.
        Dopędzić jej nie mogli, ponieważ konik zaprzężony do fiakra nie miał takiej siły, aby się ścigać z czwórką świetnych koni, a tymczasem do mademoiselle Declique, w rozterce miotającej się na siedzeniu, zbliżył się jakiś nieznajomy, wąsaty i z brodą, grzecznie uniósł furażkę urzędnika Ministerstwa Górnictwa i rzekł w nieskazitelnej francuszczyźnie:
        - Warunki wypełniono - widziała pani księcia. A teraz proszę o ratę.
        Co mogła zrobić mademoiselle? Tym bardziej że niedaleko przechadzało się jeszcze dwóch mężczyzn - wedle jej słów - znacznie mniej galantnych z wyglądu niż ten uprzejmy nieznajomy.
        Oddała torebkę i zgodnie z zaleceniami Fandorina postarała się jak najlepiej zapamiętać wszystkich trzech.
        Cóż, zapamiętała i następnie opisała szczegółowo. Tylko jaka z tego korzyść? Najwyraźniej brak ludzi nie spędzał snu z powiek doktora Linda).
        
        * * *
        O klęsce zaplanowanej przez oberpolicmajstra operacji dowiedziałem się później, tego wieczoru bowiem nie było mnie w Ermitażu. Kiedy mademoiselle, nie uniknąwszy przechytrej arbackiej pułapki, wróciła do pałacu, ja już opuściłem teren parku Nieskucznego.
        Po odprowadzeniu guwernantki - zmuszonej do uczestnictwa w ryzykownym przedsięwzięciu tylko dlatego, że zachowałem się jak głupiec i nie poradziłem sobie z zadaniem - jakoś nie mogłem znieść bezczynności. Chodziłem tam i z powrotem po swoim pokoju i myślałem o tym, jakim potworem jest Fandorin. Tego gutaperkowego elegancika nie można dopuszczać do dziewcząt i porządnych kobiet. Jak on bezwstydnie zawrócił w głowie jej wysokości! Jak zręcznie zdobył przychylność mademoiselle Declique! I, najważniejsze, po co? Po co temu wyglansowanemu, obytemu z wyższymi sferami uwodzicielowi skromna guwernantka - ani piękność, ani wielka dama? Po co z nią rozmawiał takim aksamitnym głosem i jeszcze czule ściskał za łokieć? O, ten osobnik nic bez celu nie czyni!
        Wtedy moje myśli zwróciły się w zupełnie nieoczekiwanym kierunku. Wspomniałem, jak Symeon Aleksandrowicz, znający Fandorina w jego uprzednim życiu, nazwał go najpodlejszego rodzaju awanturnikiem, od którego można oczekiwać wszystkiego. Takiego samego zdania byłem teraz i ja.
        W moim mózgu jedno po drugim rodziły się podejrzenia i żeby rozważyć sprawę, spróbowałem je uporządkować - według stopnia ważności, metodą tegoż Fandorina.
        Historia odnalezienia gazeciarza, jeśli lepiej się przyjrzeć, wyglądała na dość wątpliwą. No, załóżmy, że Fandorin rzeczywiście wykazał się nietuzinkową spostrzegawczością i odnalazł malutkiego łajdaka. Ale po co go wypuścił? A jeżeli on coś ukrył albo w ogóle nakłamał i potem pobiegł zameldować Lindowi? To raz.
        Dlaczego Fandorin namawiał mademoiselle do nieposłuszeństwa i nieprzestrzegania wskazówek policji oraz rekomendował postępowanie wedle własnego rozsądku? Łasowskiemu wyznaczono dobrego doradcę, nie ma co! To dwa.
        Skoro tak mu się nie podobał plan oberpolicmajstra, to dlaczego nie powiedział tego wprost podczas narady? To trzy.
        Dokąd się tak spieszył, żegnając mademoiselle? Co to za pilne sprawy nagle go zajmują, kiedy operacja jest przeprowadzana bez jego udziału? Znowu jakaś chytra sztuczka, w rodzaju wczorajszej? To cztery.
        I najważniejsze. Czy Fandorin opowiedział nam prawdę o swoich stosunkach z Lindem? Co do tego też nie miałem pewności. To pięć.
        Ta ostatnia refleksja, wzmocniona poczuciem winy za ryzyko, któremu przeze mnie podlega mademoiselle, popchnęła mnie do uczynku, jakiego nigdy wcześniej nie popełniłem. Nawet nie przypuszczałem, że - choćby teoretycznie - jestem do czegoś podobnego zdolny.
        Podszedłem do drzwi pokoju Fandorina, rozejrzałem się na boki i przypadłem do dziurki od klucza. Okazało się, że podglądanie jest wyjątkowo niewygodne - bardzo szybko zabolały mnie plecy, zaczęły rwać zgięte kolana. Ale w pokoju działy się takie rzeczy, że te drobne nieprzyjemności od razu utraciły jakiekolwiek znaczenie.
        Wewnątrz byli obaj - i pan, i sługa. Fandorin siedział przed zwierciadłem, goły do pasa, i wykonywał ze swoją twarzą jakieś niezrozumiałe manipulacje. Pomyślałem, że się maluje, tak jak to robi codziennie rano mister Carr, nie zamykając drzwi i wcale nie krępując się służby. Masa nie trafił w ograniczony zasięg mojego pola widzenia, ale słyszałem jego sapanie gdzieś bardzo blisko drzwi.
        Potem, nie wstając, Fandorin wyciągnął rękę i włożył przez głowę rosyjską koszulę z malinowego jedwabiu. Wstał i wtedy przestałem go widzieć, ale za to usłyszałem skrzypienie i tupanie, jakby ktoś wzuwał juchtowe buty.
        Po co ta maskarada? Co tu się szykuje?
        Tak mnie to zaintrygowało, że utraciłem czujność i o mało nie uderzyłem głową o drzwi, kiedy usłyszałem za plecami ciche pokasływanie.
        Somow! Oj, niedobrze.
        Pomocnik patrzył na mnie z nieopisanym zdziwieniem. Wyszło podwójnie źle, ponieważ nie dalej jak rankiem robiłem mu wymówki z powodu jego nieskromności - idąc przed śniadaniem korytarzem, spostrzegłem go wychodzącego z pokoju mademoiselle Declique, gdzie zupełnie nie miał czego szukać. Na moje surowe zapytanie Somow poczerwieniał i przyznał się, że każdego ranka samodzielnie uczy się francuskiego i właśnie prosił guwernantkę, aby mu wyjaśniła trudny fragment gramatyki. Na to ja odrzekłem, że chociaż popieram u personelu naukę języków obcych, to jednak mademoiselle Declique została najęta do kształcenia jego wysokości, a nie służby. Wydawało mi się, że Somow się obraził, chociaż protestować, rzecz jasna, nie śmiał. I teraz taki wstyd!
        - Klamki u drzwi i zamki są niedokładnie wyczyszczone - oznajmiłem, skrywając zażenowanie. - Proszę, popatrzcie sami.
        Przysiadłem w kucki, podmuchałem na miedzianą klamkę i na jej zamglonej powierzchni, dzięki Bogu, ukazały się ślady palców.
        - Ależ wystarczy, aby gość chociaż raz dotknął klamkę i zostanie ślad. Afanasiju Stiepanowiczu, przecież takich drobiazgów nikt nie dostrzega!
        - W naszym zawodzie, Kornieju Sielifanowiczu, nie ma drobiazgów. Oto co powinniście dobrze opanować, zanim poznacie francuski - oświadczyłem z ciut przesadną, ale usprawiedliwioną okolicznościami surowością. - Bardzo proszę przejść się i obejrzeć wszystkie drzwi. Rozpocznijcie od górnej kondygnacji.
        Kiedy się oddalił, znowu zajrzałem przez dziurkę, ale w pokoju było już pusto i cicho, tylko chybotał się rygielek przy na wpół otwartym oknie.
        Wydostałem z kieszeni masterklucz, pasujący do wszystkich drzwi w domu, i wszedłem do środka.
        Przez okno zdążyłem jeszcze zobaczyć dwie sylwetki nurkujące w krzewy: jedna była wysoka, w czarnym tużurku i kapuzie, druga niska, w niebieskim chałacie i z długim warkoczem, a do tego - w meloniku. Dokładnie tak samo wyglądał Masa w dzień naszego pierwszego spotkania, kiedy udawał Chińczyka kramarza. W ciągu ostatnich kilku lat podobnych „akwizytorów” pojawiło się bez liku zarówno w Petersburgu, jak i w Moskwie.
        Na rozmyślania jednak nie było już czasu.
        Zdecydowanie przeszedłem przez parapet, zeskoczyłem na ziemię i przygięty pobiegłem ich śladem.
        Kierunek, w jakim szli przebierańcy, nietrudno było określić wedle rozkołysanych gałązek. Starałem się nie pozostawać w tyle, ale i nie zbliżać zbyt blisko, aby nie ulec dekonspiracji.
        Fandorin i Masa, z zadziwiającą dla mnie szybkością, wdrapali się na ogrodzenie i zeskoczyli na drugą stronę. Mnie zaś pokonanie tej przeszkody o wysokości półtora sążnia poszło mniej gładko. Dwukrotnie próbowałem zeskoczyć na dół, a jednak pozostawałem na górze... Bałem się, że skacząc, złamię albo zwichnę nogę, toteż ostrożnie spełzłem po grubych prętach, przy czym zaczepiłem się fałdem liberii i rozdarłem całą połę, a poza tym ubrudziłem spodnie i białe pończochy. (Jak się później dowiedziałem, gdybyśmy wychodzili nie przez park, tylko główną aleją, tobyśmy się zderzyli z mademoiselle Declique, już powracającą ze swej nieoczekiwanie krótkiej ekspedycji).
        Na szczęście Fandorin i Masa nie odeszli daleko - stali i targowali się z fiakrem, który chyba nie bardzo chciał wziąć taką podejrzaną parkę. W końcu wsiedli i odjechali.
        Spojrzałem w prawo, potem w lewo. Innych fiakrów nie było. Wielka Kałuska to przecież nawet nie ulica, lecz podmiejska szosa, na której dorożka stanowi rarytas.
        I znowu przydał mi się dawny nawyk szybkiego chodu, z czasów służby w charakterze gońca. Puściłem się równym stępem, trzymając się jak najbliżej ogrodzenia parku. Dzięki Bogu, dorożka jechała niezbyt szybko. Dopiero przy Szpitalu Golicyńskim, kiedy już zacząłem tracić oddech, trafił mi się fiakier. Dysząc, padłem na siedzenie i rozkazałem jechać za dorożką Fandorina. Obiecałem zapłacić dwukrotnie więcej, niż wyniesie taryfa.
        Woźnica z szacunkiem popatrzył na moją zieloną liberię z galonami, na złoty epolet z akselbantem (aby dotrzeć do kolumny wielkich książąt, w środku uroczystego orszaku, włożyłem strój paradny, a potem nie miałem już czasu się przebrać - dobrze, że choć pieróg z piórami pozostał w domu!) i nazwał mnie „waszą ekscelencją”.
        Na placu Kałuskim skręcili w lewo, przed mostem wjechali na nabrzeże i potem już długo nigdzie nie skręcali. Dzięki Bogu, pasażerowie pierwszej kolaski ani razu się nie obejrzeli - inaczej mój zielony uniform ze złotymi naszywkami z pewnością dostrzegliby z daleka.
        Rzeka się rozdwoiła. Nasza trasa biegła wzdłuż węższej odnogi. Z lewej, pomiędzy domami, ukazały się wieże Kremla z orłami, a my jechaliśmy i jechaliśmy, tak że już przestałem kojarzyć, ku jakiej części Moskwy zmierzamy.
        Na koniec znowu skręciliśmy. Załomotaliśmy kołami po krótkim moście krytym kocimi łbami, potem po długim, drewnianym, i jeszcze po jednym (na tym dostrzegłem tabliczkę „Mały Jauski”).
        Domy stały tu liche, a ulice były brudne. Im dłużej jechaliśmy okropną, zrytą koleinami drogą, tym parszywsze budynki spotykaliśmy - istne rudery.
        Woźnica nagle zatrzymał konia.
        - Pańska wola, panie, ale ja na Chitrowkę nie pojadę. Ograbią, konia odbiorą, a jeszcze boki obiją, jeśli nie gorzej. Miejsce ma złą sławę i w dodatku zbliża się wieczór.
        Rzeczywiście zaczynało zmierzchać - jak mogłem tego nie zauważyć?
        Zrozumiałem, że spierać się nie ma sensu, i szybko wysiadłem z dorożki, wsuwając „wańce” trzy ruble.
        - O nie! - Złapał mnie za rękaw. - Widzicie, dokąd zajechaliśmy, a wy, wasza ekscelencjo, obiecaliście podwójnie!
        Fiakier Fandorina zniknął za zakrętem. Żeby nie zgubić tropu, rzuciłem arogantowi jeszcze dwa ruble i ruszyłem w pościg. Po drodze spotykałem publikę zupełnie niezwykłą. Mówiąc po prostu - oberwańców. Jak u nas na Ligowce, a może i gorzej. Najbardziej nieprzyjemne było to, że wszyscy bez wyjątku się na mnie gapili.
        Ktoś nawet przepitym głosem krzyknął za mną:
        - Hej, kaczor, coś ty tu zgubił?!
        Udawałem, że nie słyszę.
        Dorożki za zakrętem nie było - pusta, nierówna uliczka, krzywe latarnie z rozbitymi szybkami, na wpół rozwalone domki.
        Rzuciłem się do następnego zakrętu i natychmiast musiałem się cofnąć, ponieważ całkiem blisko, piętnaście kroków przede mną, z dorożki wychodzili ci, których szukałem.
        Ostrożnie wysunąłem się zza rogu. Zobaczyłem, jak do przyjezdnych ze wszystkich stron podchodzą obrzydliwi oberwańcy i z ciekawością gapią się na dorożkarza, z czego można było wnioskować, że przyjazd „wańki” na Chitrowkę jest wydarzeniem niezwyczajnym.
        - A rubel z połóweczką? - jęknął żałośnie woźnica, obracając się do ucharakteryzowanego Fandorina.
        Ten zakołysał się na obcasach, trzymając ręce w kieszeniach, obrzydliwie wyszczerzył zęby, błyskając dorobionymi złotymi koronkami, i celnie splunął fiakrowi na but. I jeszcze szyderczo wyrzekł:
        - A w mordę piąteczką? - spytał szyderczo.
        Tłum złośliwie zachichotał.
        Ach, panie radco stanu, lepszy z was ptaszek!
        Wciskając głowę w ramiona, „wańka” chlasnął konia i odjechał, odprowadzany gwizdami, śmiechem i okrzykami o nieprzyzwoitej treści.
        Fandorin i Japończyk, nawet nie spojrzawszy jeden na drugiego, rozeszli się, każdy w inną stronę. Masa zniknął w bramie i jakby rozpłynął się w półmroku, a Erast Piotrowicz podreptał samym środkiem ulicy. Chwilę się wahałem, zanim ruszyłem za drugim obiektem. Niesłychane, jak zmienił się jego sposób chodzenia. Fandorin szedł, kołysząc się jak na niewidzialnych resorach, ręce miał w kieszeniach, plecy zgarbione. Ze dwa razy obficie splunął na bok, kopnął pustą puszkę. Z naprzeciwka, kręcąc biodrami, szła wymalowana dziwka w pstrej sukience. Były radca stanu podstępnie wyjął rękę z kieszeni i uszczypnął ją w bok. Choć może się to wydać dziwne, owej damie taki sposób wyrażenia szacunku przypadł do smaku - zapiszczała, rozchichotała się perliście i posłała za kawalerem tak dosadne wyrażenie, że o mało się nie potknąłem. Zobaczyłaby Ksenia Gieorgijewna, jak nisko ceni ten pan jej wykwintne uczucia!
        Skręcił w wąski, ciemny zaułek - szczelinę między ścianami. Wsunąłem się tam za nim, ale nie zdążyłem zrobić nawet dziesięciu kroków, jak mnie pochwycono z dwóch stron za ramiona. W twarz tchnęło mi czymś zgniłym i skwaśniałym, a młody głos gnuśnie i przeciągle rzekł:
        - Ciicho, wujaszku, ciicho.
        
        * * *
        Dwie ledwo widoczne w ciemności sylwetki stanęły przy mnie z prawej i z lewej. Przed oczyma mignęła mi lodowa iskierka na stalowym ostrzu i poczułem, że ugięły się pode mną kolana - tylko patrzeć, a przełamią się do przodu, wbrew zasadom anatomii.
        - Paradny kacor - wyseplenił drugi głos, starczy i bardziej ochrypły. - Świrus!
        Kieszeń, w której leżała moja portmonetka, stała się podejrzanie lekka i zrozumiałem, że lepiej nie protestować. Tym bardziej że posłyszawszy hałas, mógł wrócić Fandorin i odkryć, że go śledzę.
        - Bierzcie szybciej i dajcie mi spokój - powiedziałem dosyć twardo, ale w tej samej chwili zachwiałem się, bo z dołu, z ciemności wyskoczyła pięść i ugodziła mnie u nasady nosa. Pociemniało mi w oczach, a po brodzie pociekło coś gorącego.
        - Aj, to ci szybciula! - usłyszałem jak zza szyby. - A co za skórka! Ze złotymi galonami. I kurta niezła.
        Czyjeś palce bezceremonialnie złapały mnie za koszulę i wyciągnęły ją zza pasa.
        - Niepotrzebnie, Sioka, mordę mu rozbiłeś. Koszulka czysty batyst, a tu już cały przód upstrzyło. I portki niezłe.
        Dopiero teraz z przerażeniem pojąłem, że kryminaliści chcą mnie rozebrać do naga.
        - Portki babie, ale sukno dobre. - Któryś pociągnął mnie za brzeg spodni. - Mańce na pantalony się nadadzą. Zdejmuj, wujaszek, zdejmuj.
        Moje oczy przywykły już do mizernego oświetlenia i teraz mogłem się przyjrzeć grabieżcom.
        Lepiej wszak, żebym się im nie przyglądał - byli koszmarni, jednemu połowę twarzy przysłaniał potężny siniak, drugi głośno pociągał zapadłym, zasmarkanym nosem.
        - Bierzcie liberię, a spodni i butów nie dam - powiedziałem, albowiem sama myśl, że ja, sługa Zielonego Dworu, będę szedł przez Moskwę goły, była dla mnie nie do przyjęcia.
        - Nie zdejmiesz, z trupka ściągniemy - zagroził ochrypły i wyciągnął brzytwę, najzwyklejszą, sam taką się golę, tylko że ta była cała pordzewiała i stępiona.
        Zacząłem drżącymi palcami rozpinać koszulę, przeklinając się w duchu za bezmyślność. Po cóż się pakowałem w takie łajdactwa! Fandorina zgubiłem, ale to pół biedy -jak tu teraz wydostać się stąd żywym?
        Za plecami chitrowskich apaszów wyrósł jeszcze jeden cień. Rozległ się leniwy głos:
        - A co tutaj za komedyja? Ano, szproty, won stąd. W try miga.
        Erast Piotrowicz! Ale skąd? Przecież odszedł!
        - Ty co, ty co? - piskliwie zająknął się młodszy. - To nasz z Tiurą baran. Ty sobie żyj, fartowny, ale i uczciwym psom żyć daj. Nie ma takiego prawa, żeby psom barana odbierać!
        - Ja ci dam prawo - wycedził Fandorin i wsunął rękę za pazuchę.
        W tej samej chwili złodzieje popchnęli mnie i rzucili się do ucieczki. Jednak liberii i portfela (a w nim czterdziestu pięciu rubli, nie licząc drobnych) nie zapomnieli zabrać.
        Nie wiedziałem, czy mogę się uznać za uratowanego, czy też, na odwrót, wpadłem, jak to się mówi, z deszczu pod rynnę. Wilczy grymas, który wykrzywił gładką twarz Fandorina, nie zwiastował mi nic dobrego, toteż ze strachem śledziłem jego rękę, wyciągającą coś z wewnętrznej kieszeni.
        - Trzymajcie.
        To nie był ani nóż, ani pistolet, jedynie chusteczka.
        - I co ja mam z wami z-zrobić, Ziukin? - spytał Erast Piotrowicz swoim zwykłym głosem i straszny grymas zastąpił krzywy uśmieszek, nie mniej wstrętny. - Ja was, rozumie się, zauważyłem jeszcze w Nieskucznym, jednak p-przypuszczałem, że na Chitrowkę nie wejdziecie... Jednak, widzę, wy nie z tchórzy.
        Milczałem, nie wiedząc, co odpowiedzieć.
        - Trzeba byłoby was tu porzucić, żebyście na golasa musieli wracać. Mielibyście lekcję. No, wyjaśnicie mi, Ziukin, z jakiego powodu ciągnęliście się za mną?
        Ponieważ teraz jego głos był zwykły, nie bandycki, lecz pański, poczułem się spokojniejszy.
        - Nieprzekonująco mówiliście o chłopaku - odpowiedziałem, wyjąłem własną chusteczkę, odchyliłem do tyłu głowę i ścisnąłem rozbity nos. - Postanowiłem sprawdzić.
        Fandorin wyszczerzył zęby.
        - Brawo, Ziukin, b-brawo. Nie oczekiwałem po was podobnej przenikliwości. Macie rację, Sieńka Kowalczuk powiedział mi wszystko, co wiedział, a chłopak z niego spostrzegawczy... t-taki ma już zawód... i roztropny - zrozumiał, że inaczej go nie wypuszczę.
        - I powiedział, jak znaleźć tego „mordziastego”, który go najął?
        - Nie całkiem, ponieważ nasz wspólny znajomy nie ma o tym, rzecz jasna, pojęcia, ale opisał go nader wyczerpująco. Osądźcie sami: mordziasty, oczy zmrużone, pysk wygolony, z dużymi ustami, czapka generałka z lakierowanym daszkiem, czarna, krótka kurtka sybirka, czerwona jedwabna koszula, buty mocno skrzypiące i z lakierowanymi kaloszami...
        Przyglądając się odzieży samego Fandorina, wykrzyknąłem:
        - Też mi rzadkość, wy też jesteście dokładnie tak ubrani! W Moskwie takich zuchów pod dostatkiem.
        - Wcale nie. - Pokiwał głową. - W Moskwie spotyka się ich rzadko, ale na Chitrowce już częściej, chociaż też nie tak wielu. To nie jest po prostu ubranie, tylko najwyższy chitrowski szyk - i czerwony jedwab, i lakierowane kalosze. Tylko fartowni, to jest bandyci najwyżej stojący w złodziejskiej hierarchii, pozwalają sobie na podobny uniform. Żebyście to łatwiej mogli pojąć, Ziukin, taki ubiór jest czymś w typie kamerherskiego munduru. Widzieliście, jak zwiewały przede mną te „p-psy”?
        „Zwiewały”, „psy” - cóż to za wyrażenie! Od razu widać, że z radcy stanu w Fandorinie mało co zostało. Ten człowiek przypominał mi tanie pozłacane naczynie, z którego spełza wierzchnia warstwa, a spod niej przebija wulgarny mosiądz.
        - Jakie jeszcze „psy”? - spytałem, dając do zrozumienia, że nie zamierzam rozmawiać w złodziejskim żargonie.
        - „Psy”, Ziukin, to drobne złodziejaszki i chuligani. Dla nich „fartowny” w moim typie to w-wielka szyszka. Ale przerwaliście mi i nie zdążyłem wam zdradzić najważniejszego: charakterystycznej cechy „mordziastego”. - Pomilczał chwilę, zanim odezwał się z wymowną miną, jakby odkrywał przede mną coś niesłychanie ważnego. - Podczas rozmowy z Sieńką... a rozmawiali nie krócej niż pół godziny... ten osobnik nie wyjmował z kieszeni prawej ręki i przez cały czas podzwaniał drobnymi.
        - Sądzi pan, że to pomoże go znaleźć?
        - Nie - westchnął Fandorin. - Przypuszczam coś całkiem innego. Zresztą niedługo się okaże, czy moje podejrzenia są słuszne. To sprawdzi Masa. I jeśli mam rację, to zamierzam poszukać „mordziastego”, kiedy doktor Lind gra z policją w kotka i myszkę.
        - A gdzie pan Masa?
        Erast Piotrowicz machnął wymijająco ręką.
        - Tutaj niedaleko, w piwnicy, w potajemnej chińskiej palarni opium. Po zeszłorocznej obławie przeniosła się z Suchariewki na Chitrowkę. Ci ludzie wiele wiedzą.
        - A co, pan Masa umie po chińsku?
        - Trochę. W jego rodzinnym mieście, Jokohamie, mieszka wielu Chińczyków.
        Tymczasem gdzieś za rogiem rozległ się przeciągły zbójecki gwizd, od którego przebiegły mi ciarki po plecach.
        - A oto i on - z zadowoleniem stwierdził Fandorin. Złożył palce w specjalny sposób i gwizdnął identycznie, tylko jeszcze przenikliwiej. Aż mi ucho zatkało.
        Ruszyliśmy zaułkiem i bardzo szybko napotkaliśmy Japończyka. Ten się wcale nie zdziwił, kiedy mnie zobaczył, jedynie ceremonialnie się skłonił. Skinąłem mu w odpowiedzi, czując się bardzo niezręcznie bez liberii, a do tego jeszcze w ochlapanej krwią koszuli.
        Zaczęli rozmawiać ze sobą w jakimś niezrozumiałym języku - już nawet nie wiem, po japońsku czy po chińsku - i wyłowiłem tylko wielokrotnie powtarzane słowo „kikut”, którego zresztą i tak nie rozumiem.
        - Miałem rację - raczył w końcu wyjaśnić Fandorin. - To naprawdę Kikut. Ma jedną rękę, stąd nawyk trzymania kikuta w kieszeni. Bardzo ważny bandyta, szef jednej z nowych i najbardziej niebezpiecznych chitrowskich band. Chińczycy powiedzieli, że ma melinę na Podkopajewce, w starych składach wina. Niełatwo tam trafić - wystawia wartowników jak w koszarach, nawet wprowadził hasła... No, ale to nieważne. Ziukin, co ja mam z wami zrobić? W-wpakowaliście mi się na kark. Samego was na Chitrowce puścić nie mogę, bo szybko was wykończą.
        Poczułem się głęboko obrażony i już zamierzałem powiedzieć, że doskonale obejdę się bez opieki (chociaż, przyznaję, samotny wieczorny spacer po Chitrowce wydał mi się niezbyt atrakcyjny), ale wtedy Fandorin zapytał:
        - Powiedzcie, Ziukin, czy jest pan człowiekiem silnym?
        Wyprostowałem plecy i z godnością odrzekłem:
        - Miałem okazję służyć jako goniec dworu, jako foryś, a także podczas wyjazdów. Codziennie rano zajmuję się francuską gimnastyką.
        - Dobrze, z-zobaczymy - powiedział Fandorin, a w jego głosie słychać było obraźliwe powątpiewanie. - Pójdziecie z nami. Tylko umowa: żadnej własnej inicjatywy, bezwar-runkowo słuchać się mnie i Masy. Dajecie słowo?
        Co mogłem zrobić? Wracać, jak to się mówi, na tarczy? Zresztą, czy na pewno uda mi się stąd samemu wyrwać? Nieźle byłoby odnaleźć tego Kikuta. A jeśli Fandorin ma rację i cała ta policyjna operacja na Arbacie niczego nie da?
        Przytaknąłem głową.
        - Tylko wasz wygląd, Ziukin, do Chitrowki nie b-bardzo pasuje. Możecie mnie i Masę skompromitować. Kogo by z was zrobić? Najlepiej chyba zapijaczonego byłego lokaja z dobrego domu.
        Mówiąc to, Fandorin nachylił się, zaczerpnął garść ziemi i sypnął mi na głowę, a brudną dłoń wytarł o moją koszulę, i bez tego z czerwonymi plamami.
        - Taak - rzekł z zadowoleniem. - Już lepiej.
        Przykucnął i oderwał z moich pantofli złote klamerki, potem niespodziewanie mocno złapał mnie za spodnie i szarpnął tak, że szew z tyłu trzasł i rozpruł się.
        - Co robicie?! - krzyknąłem w panice, odskakując.
        - No jak, Masa? - spytał oszalały radca stanu Japończyka.
        Ten, schyliwszy głowę, zmierzył mnie wzrokiem.
        - Biare bończochy - zauważył.
        - Prawda. Pończochy trzeba zdjąć. I zbyt dobrze jesteście wygoleni, tutaj to nie jest comme il faut. Dajcie no...
        Zrobił krok ku mnie i zanim zdążyłem zaprotestować, rozmazał ziemię z moich włosów po całej twarzy.
        Było mi już wszystko jedno. Zdjąłem białe jedwabne pończochy i schowałem do kieszeni.
        - Dobrze, ujdzie w ciemności - zlitował się Fandorin, a jego kamerdyner nawet obdarzył mnie pochwałą.
        - Baldzo dopsze. Baldzo bieknie.
        - Teraz dokąd? Do tego Kikuta? - spytałem, pragnąc jak najszybciej przystąpić do czynów.
        - Nie tak sz-szybko, Ziukin. Trzeba poczekać na noc. Na razie opowiem wam, co mi wiadomo o Kikucie. Wśród przestępców z moskiewskiego kryminalnego półświatka znany jest jako osoba zagadkowa i wielce obiecująca. Coś w stylu Bonapartego z czasów Dyrektoriatu. Boi się go sam Król, chociaż między nim a Kikutem nie ma otwartej wojny. Szajka jednorękiego jest niewielka, za to doborowa - ani jednej „szóstki”. Sami fartowni, sprawdzeni. Mój człowiek z wydziału śledczego policji, profesjonalista o bezsprzecznym autorytecie, przypuszcza, że przyszłość rosyjskiego światka przestępczego należeć będzie do takich właśnie prowodyrów jak Kikut. W jego b-bandzie nie upijają się do nieprzytomności, nie ma drak. Za drobnicę się nie biorą. Pieczołowicie przygotowują napady i rozboje, zawsze dokładnie realizują plan. Wśród ludzi Kikuta policja nie ma ani jednego donosiciela. I melina tej bandy, jak już miałem honor wam powiedzieć, otoczona jest ścisłą ochroną, na sposób wojskowy.
        Moim zdaniem wszystko to brzmiało niezbyt zachęcająco.
        - Jak do niego dotrzemy, skoro jest taki ostrożny?
        - Po dachach - odpowiedział Fandorin i pokazał, żebym szedł za nim.
        Przez jakiś czas szliśmy przez ciemne, śmierdzące podwórka. W końcu pod ślepą, pozbawioną okien ścianą, niczym nieróżniącą się od sąsiednich, Erast Piotrowicz się zatrzymał. Złapał za rynnę, z całej siły potrząsnął, posłuchał, jak dźwięczy blacha.
        - Wytrzyma - wymamrotał jakby do samego siebie i szybko, bez najmniejszego wysiłku zaczął się wspinać po wątłej konstrukcji.
        Masa wcisnął melonik mocniej na głowę i poszedł za nim, podobny do jarmarcznego niedźwiadka, którego nauczono włazić na słup po głowę cukru.
        Powiadają: „Kiedyś wziął się za popręgi, nie powiadaj, żeś nietęgi”. Splunąłem w dłonie, jak to czyni nasz lokaj kuchenny Siawkin, kiedy rąbie drwa, przeżegnałem się i złapałem za żelazną rurę. Tak, noga na podpórkę, teraz druga - och! - tylko dosięgnąć do obręczy, teraz drugą ręką za występ...
        Żeby nie było mi strasznie, zacząłem podliczać straty poniesione w ciągu ostatnich dwóch dni. Wczoraj po zakładzie z Masą przepadło caluteńkie pięćdziesiąt rubelków, dzisiaj rano zapłaciłem fiakrowi dwa i pół, a wieczorem pięć, razem siedem pięćdziesiąt, a jeszcze „psy” z Chitrowki ukradły portmonetkę z czterdziestoma pięcioma rublami. Dodać do tego skradziony ubiór wyjściowy - choć państwowy, to mimo wszystko żal...
        Wtedy przypadkiem spojrzałem w dół i od razu zapomniałem o stratach, ponieważ ziemia była znacznie dalej, niż przypuszczałem. Z dołu ściana nie wyglądała na tak wysoką, najwyżej ze dwa piętra, lecz kiedy popatrzeć z góry - serce zamiera.
        Fandorin i Masa dawno już przeszli na dach, a ja ciągle jeszcze pełzłem po rynnie i starałem się już więcej nie patrzeć w dół.
        Kiedy dotarłem do okapu, nagle zrozumiałem, że w żaden sposób przez niego nie przejdę - cała moja siła wyczerpała się podczas wspinaczki. Powisiałem tak, obejmując rurę, z pięć minut, zanim na tle fioletowego nieba ukazała się okrągła głowa w meloniku, Masa złapał mnie za kołnierz i raz-dwa wciągnął na dach.
        - Dziękuję - powiedziałem, łapiąc ustami powietrze.
        - Nie ma za co - ukłonił się na czworakach.
        Poczołgaliśmy się na przeciwną stronę dachu, gdzie leżał na brzuchu rozpłaszczony Fandorin.
        Położyłem się obok - bardzo chciałem zobaczyć, czego on tam wypatruje.
        Najpierw ujrzałem purpurową łunę zachodu słońca, poprzecinaną czarnymi iglicami dzwonnic. Ale Fandorin przyglądał się nie niebu, tylko staremu, wykrzywionemu ze starości budynkowi z zabitymi deskami oknami, stojącemu po przeciwległej stronie ulicy. Widać było, że kiedyś, dawno temu, dom był ładny i krzepki, ale z braku opieki zmurszał i osiadł - taki to już łatwiej jest zburzyć niż wyremontować.
        - Tu na początku wieku mieściła się faktoria kupców winnych, braci Mobiusów - zaczął objaśniać mi szeptem Erast Piotrowicz, a ja zauważyłem, że zupełnie przestał się jąkać. - W piwnicy mieszczą się bardzo głębokie składy wina. Mówią, że przechowywano w nich do tysiąca beczek małmazji. W dwunastym roku Francuzi czego nie wypili, to wylali. Podobno cały potok wina spływał do Jauzy. Dom się wypalił wewnątrz, dach zapadł. Ale podziemia ocalały. Tam jest rezydencja Kikuta. Widzicie tego zucha?
        Zauważyłem, że z ulicy dodatkowy zjazd prowadzi do wrót, usytuowanych znacznie poniżej poziomu jezdni. Plecami do bramy stał jakiś chłopak, ubrany tak samo jak Fandorin, i łuskał pestki.
        - Wartownik? - domyśliłem się.
        - Tak. Poczekamy.
        Nie wiem, jak długo trwało nasze wyczekiwanie, ponieważ mój chronometr pozostał w liberii (to też należy dopisać do listy strat: srebrny breguet, który otrzymałem w nagrodę - właśnie jego najbardziej było mi żal), ale z pewnością nie godzinę czy dwie, tylko o wiele dłużej - nawet zaczynałem podrzemywać.
        Nagle poczułem, że Fandorin napiął całe ciało, i senność od razu mnie opuściła.
        Z dołu dobiegły przytłumione głosy.
        - Szydło - rzekł jeden.
        - Łuski - odpowiedział drugi. - Przejdź. Z cedułką?
        Odpowiedzi na to dziwne pytanie nie dosłyszałem. Uchyliły się i zamknęły wycięte we wrotach odrzwia, i znowu zapadła cisza. Wartownik zapalił papierosa, lakierowany daszek czapki słabo błysnął w księżycowej poświacie.
        - To wszystko, już schodzę - szepnął Fandorin. - Czekajcie tutaj. Jeśli machnę ręką, też schodźcie.
        Po dziesięciu minutach przybliżyła się do domu rozkołysanym krokiem szczupła sylwetka. Obejrzała się i sprężyście podbiegła do wartownika.
        - Witaj, moskwa. Ścianki pilnujesz?
        Rozumie się, był to Fandorin, ale nie wiadomo czemu w jego wymowie pojawił się wyraźny polski akcent.
        - Spadaj tam, dokąd szłeś - odpowiedział nieprzyjaźnie wartownik, wsuwając rękę do kieszeni. - Abo brzuch ci piórem połaskotać?
        - Dlaczego piórem? - zaśmiał się Fandorin. - Do tego jest szydło. Szydło, zrozumiałeś?
        - Tak byś i pedział - wywarczał wartownik, wyjmując rękę. - Łuski. Czyj jesteś, Polaczku? Z tych, no, warszawskich?
        - Z tych. Ja do Kikuta.
        - A nie ma go. I nie zjawiał się. Jutro, nadał, pod wieczór czekajta. - Bandyta zniżył głos (ale w ciszy i tak wszystko było słychać) i z ciekawością spytał: - Mówią, że legawi ukatrupili waszego szefa?
        - Dokładnie - westchnął Fandorin. - I Bliznę, i jeszcze trzech naszych chłopców. Ale gdzie Kikut, słyszysz? Sprawa jest do niego.
        - On mi raportów nie składa. Sam wiesz, Polaczek, jakie tera zamieszanie. Niucha gdzieś, od rana nosa nie wyściubił. Ale jutro będzie na pewniaka. I naszych wszystkich wezwać kazał... Was, warszawskich, wielu zostało?
        - Ta trzech - Fandorin machnął ręką. - Krzywy Wacek za urkę. A waszych?
        - Z Kikutem licz siedmiu. Co za robota jutro, nie wiesz?
        - Nie. Nam niczego nie sypią, za kundli mają... Pseudo twoje jakie, moskwa?
        - Koda. A ty kto?
        - Stryj. Daj grabę.
        Uścisnęli sobie ręce i Fandorin, rozejrzawszy się na boki, rzekł:
        - Wacek o jakimś doktorze coś plótł. Nie słyszałeś?
        - Nie, o doktorze gadki nie było. Kikut mówił coś o jakiejś ważnej szyszce. A kto ja dla niego? Od niego coś się dowiesz? A o doktorze nie gadał. Co to za doktor taki?
        - Diabli go wiedzą. U Wacka też język krótki. Tak, Kikuta nie ma?
        - Powiedziałem, jutro pod noc. Ale ty właź, pobaw się z naszymi. Tylko u nas, Stryj, nie tak jak na drugich metach. Wina nie nalewają.
        - A w karcioszki?
        - Nie ma takiego zwyczaju. Za karcioszki Kikut z marszu jabłkiem w gardło. Słyszałeś o jego jabłku, co?
        - A kto nie słyszał... Nie, nie pójdę. U nas weselej. Jutro przyjdę. Wieczorem, mówisz?
        Wtedy z daleka - od niemieckiego zboru, który smętnie ciemniał w oddali - doleciało bicie zegara. Naliczyłem dwanaście uderzeń.
        
10 maja
        
        
        - Właśnie o tej porze - rzekł Koda, wskazując głową w stronę zboru. - Kikut kazał zebrać się równo o północy. Dobra, Polaczek, jeszcze się zobaczymy.
        Fandorin, kołysząc się, zawrócił, a mnie Japończyk kuksnął w bok, pokazując gestem, że czas złazić z dachu.
        O tym, jak, teraz już w zupełnej ciemności, spuszczałem się po rynnie, opowiadać nie będę. Lepiej czegoś takiego sobie nie przypominać. Otarłem ręce, do końca rozdarłem moje biedne spodnie, a na koniec jeszcze zeskoczyłem prosto w środek kałuży... Ale najważniejsze, że sobie nie połamałem rąk ani nóg, i za to dzięki Tobie, o Panie!
        
        Długo, nawet kiedy już opuściliśmy Chitrowkę, nie mogliśmy złapać dorożki. Przyjrzawszy się naszej kompanii, nocne „wańki”, nie mówiąc ani słowa, poganiały koniki i znikały w mroku. W dodatku odniosłem wrażenie, że największy niepokój woźniców budził nie Fandorin ani nie Masa, tylko właśnie moja oberwana i ubrudzona persona.
        W końcu jakiś dał się namówić - już przy samym murze Kitaj-gorodu. Całą drogę denerwowałem się, że Erast Piotrowicz odmówi zapłaty, a ja sam nie miałem ani grosza.
        Ale nie, tym razem zapłacił, i to nawet szczodrzej, niż należało, jakby za oba przejazdy razem.
        Wchodzić przez bramę w moim obecnym stroju wydało mi się niestosowne i nie bez skrępowania zaproponowałem, byśmy znowu przeszli przez ogrodzenie, choć Bóg wie, że minionego dnia dość się nałaziłem po płotach i dachach.
        Jednak Fandorin, patrząc na przeświecające przez drzewa jasno oświetlone okna Ermitażu, pokiwał głową:
        - Nie, Ziukin, chodźmy lepiej p-przez bramę. Bo, nie daj Boże, jeszcze nas p-postrzelą.
        Dopiero teraz pojąłem, że płonące światła w oknach o tak późnej godzinie to oznaka niezwyczajna i niepokojąca. Przy bramie oprócz zwykłego odźwiernego stało jeszcze dwóch po cywilnemu. A przyjrzawszy się, zauważyłem, że w ogrodzie majaczą jakieś postaci. Pewnie panowie z policji dworu, nikt inny. A to mogło oznaczać tylko jedno: do Ermitażu w środku nocy przyjechał z jakiegoś powodu najjaśniejszy pan.
        
        Po długich wyjaśnieniach przy wejściu, które zakończyły się wezwaniem Somowa i poniżającą identyfikacją mojej osoby (trzeba było widzieć minę mojego moskiewskiego pomocnika, kiedy stanąłem przed nim w takim stroju), przepuszczono nas w końcu i podchodząc do domu aleją, dostrzegłem kilka zaprzęgów. Zdarzyło się widocznie coś zupełnie niesłychanego.
        W przedpokoju czekało mnie jeszcze jedno trudne doświadczenie: spotkanie twarzą w twarz z guwernantką.
        - Mon Dieu! - wykrzyknęła, trzepocząc rzęsami i ze zdumienia zapominając, że mieliśmy się porozumiewać wyłącznie po rosyjsku. - Monsieur Zyukin, qu’est-ce quis c’est passe? Et qui sont ces hommes? C’est le domestique japonais?* [Boże! Panie Ziukin, co się stało? I co to za ludzie? To japoński służący? (fr.).]
        - To ja, mademoiselle - skłonił się Fandorin. - Z Afanasijem Stiepanowiczem właśnie zakończyliśmy niewielki wojaż po moskiewskich o-osobliwościach. Ale to nieważne. Powiedzcie lepiej, jak przebiegło wasze spotkanie. Widziała pani chłopczyka?
        Dopiero wtedy poznałem okoliczności, w których najjaśniejsza pani straciła swój klejnot.
        - Wstyd, że żandarmi rzucili się w pościg - rzekł z troską Erast Piotrowicz. - Tego w żadnym razie nie należało robić. Proszę opisać k-karetę.
        Mademoiselle, zmarszczywszy czoło, rzekła:
        - Czahna, zakurzona, okno z rideau... W kołach po osiem rais... iglic?
        - Szprych - podpowiedziałem.
        - Tak, tak, osiem szprych. Na drzwiach... nie, drzwiczkach... klamka z miedź.
        - Racja! - wykrzyknąłem. - Klamka na drzwiach karety, którą widziałem, była w kształcie miedzianego kółka!
        Fandorin skinął głową.
        - Cóż, już drugi raz użyli tej s-samej karety. Lind jest zbyt pewny siebie i zbyt nisko ocenia rosyjską policję. To nieźle. Proszę opisać człowieka, który odebrał pani torebkę.
        - Wysoki. Oczy bhązowe. Nos thochę krzywy. Wąsy i bhoda hude, ale moim zdaniem naklejone. Outre cela...* [Poza tym... (fr.).] - Mademoiselle zamyśliła się. - Ah, oui! Bhodawka na lewy szczęka, o tutaj. - I palcem dotknęła mojego policzka, od czego zadrżałem.
        - Dobrze, zawsze coś - rzekł przychylnie Erast Piotrowicz. - A co tutaj się dzieje? Widziałem przed domem kolasy najjaśniejszego pana i w-wielkich książąt.
        - Nie wiem - ze smutkiem powiedziała mademoiselle, już ostatecznie przechodząc na francuski. - Nic mi nie mówią. Patrzą na mnie tak, jakbym ja była wszystkiemu winna. - Złapała się za łokcie, przełknęła ślinę i mówiła już bardziej opanowanym głosem. - Wygląda na to, że zdarzyło się coś strasznego. Godzinę temu do domu dostarczono jakiś pakiet, malutki, i wszyscy zaczęli biegać, rozdzwoniły się telefony. Przed półgodziną przybył najjaśniejszy pan, a dopiero co przyjechali książęta Kirył i Symeon...
        W tym momencie do przedpokoju zajrzał pułkownik: brwi miał zmarszczone, wargi ściśnięte.
        - Fandorin, to pan? - spytał. - Oznajmiono mi o waszym przybyciu. Co to za idiotyczna maskarada? Ciągle pan się zabawia w dżentelmena detektywa? Czekają na was. Proszę doprowadzić się do przyzwoitego stanu i natychmiast przyjść do wielkiej bawialni. Pani także.
        Erast Piotrowicz i mademoiselle wyszli, a Karnowicz, obejrzawszy mnie od stóp do głów, z obrzydzeniem pokiwał głową.
        - Ale wyglądacie, Ziukin. Gdzie przepadliście? Czym zajmował się Fandorin? To akurat bardzo dobrze, że uważa was za druha. No, mówcie, przecież jesteśmy z tego samego urzędu.
        - Nic ciekawego - skłamałem, sam nie wiedząc czemu. - Tylko niepotrzebnie zmarnowaliśmy czas. Kto usługuje najjaśniejszemu panu i ich wysokościom?
        - Kamerdyner najjaśniejszego pana i sługa Symeona Aleksandrowicza.
        Ach, jaki wstyd!
        Nigdy jeszcze nie myłem i nie przebierałem się z taką szybkością. Już po dziesięciu minutach zdążyłem doprowadzić się do porządku i cicho wszedłem do bawialni, ukłonem podziękowałem Fomie Anikiejewiczowi i Dormidontowi.
        Na stole nie było ani przekąsek, ani napojów - tylko popielniczki i jakiś rozpieczętowany pakiecik z brązowego kartonu. Na wszelki wypadek wziąłem z bocznego stolika tacę i zacząłem rozstawiać szklanice, ukradkiem przebiegając wzrokiem po twarzach obecnych i próbując się domyślić, co się stało.
        Najjaśniejszy pan nerwowo palił papierosa. Kirył Aleksandrowicz ze znużeniem pocierał powieki. Generał-gubernator bębnił palcami po stole. Gieorgij Aleksandrowicz nieruchomym wzrokiem patrzył na pakiet. Paweł Gieorgijewicz wyglądał niezdrowo - usta mu drżały, w oczach miał łzy. Ale najbardziej wystraszyła mnie mademoiselle Declique: siedziała, zakrywając rękoma twarz, ramiona jej drżały, a przez ściśnięte palce przedostawał się nerwowy szloch. Nigdy jeszcze nie widziałem jej zanoszącej się płaczem i nawet nie przypuszczałem, że coś takiego jest możliwe.
        Oberpolicmajster siedział obok beznamiętnego Karnowicza i bez przerwy wycierał chusteczką czoło. Nagle czknął, zalał się czerwienią i wymamrotał:
        - Proszę o wybaczenie.
        Potem czknął jeszcze raz. W zupełnej ciszy ten nieprzystojny dźwięk rozległ się donośnie.
        Poczułem wielki strach. Tak wielki, że aż się zachwiałem. Boże, czyżby...?
        - Można spojrzeć? - spytał Fandorin, przerywając milczenie. Erast Piotrowicz najwidoczniej wszedł do pokoju minutę lub dwie przede mną. Przebrał się w angielski surdut i nawet zdążył zawiązać krawat.
        Na co on chce spojrzeć? Na kolejny list od Linda?
        - Proszę - odparł ponuro Kirył Aleksandrowicz. Widać z przyzwyczajenia wziął na siebie rolę przewodniczącego. - Nacieszcie się.
        Fandorin wyjął z pakietu zwitek wielkości lizaka. Rozwinął i zobaczyłem wewnątrz coś malutkiego, białoróżowego. Erast Piotrowicz szybko wyciągnął z wewnętrznej kieszeni lupę i pochylił się nad stołem. Miał taki wyraz twarzy, jakby nadgryzł cytrynę.
        - T-to na pewno palec jego wysokości?
        Srebrna taca wypadła mi z rąk, szklanice rozbiły się na kawałki. Wszyscy podskoczyli i obrócili się w moją stronę, a ja nawet nie przeprosiłem - ledwie zdążyłem uchwycić się brzegu stolika, żeby nie upaść.
        - Co za głupie pytanie! - burknął gniewnie Symeon Aleksandrowicz. - Oczywiście, to mały palec Miki! A czyj jeszcze może być?
        Stąpając bezszelestnie, zbliżył się do mnie Foma Anikiejewicz, podtrzymał za łokieć. Z wdzięcznością skłoniłem głowę - już dobrze, zaraz mi przejdzie.
        - Posłuchajcie, co napisano w liście - powiedział Kirył Aleksandrowicz i dopiero teraz dostrzegłem przed nim na stole arkusik papieru.
        Wielki książę włożył pince-nez i przeczytał list, tak jak i uprzednie napisany po francusku:
        
        Panowie! Wydaje się, że dotąd nie zrozumieliście, że ja nie żartuję.
        Mam nadzieję, że ta mała przesyłka upewni Was, co do powagi moich zamiarów. Odcięty palec - kara za to, że Wasi ludzie znowu naruszyli umowę. Następnym razem, jeśli powtórzy się nieuczciwa gra, odetniemy chłopcu ucho.
        A teraz przejdźmy do interesów. Jako kolejnej raty żądam małego brylantowego bukietu z kolekcji cesarzowej. Guwernantka powinna przybyć na mszę do świątyni Chrystusa Zbawiciela nie później niż o trzeciej po południu. Rozumie się, sama. Jeśli będą ją śledzić - możecie wziąć winę na siebie.
        Szczerze oddany
        doktor Lind
        
        Najbardziej wstrząsnęła mną doskonała znajomość zawartości coffret najjaśniejszej pani. Mały brylantowy bukiet był prawdziwą ozdobą cesarskiej kolekcji klejnotów; swojego czasu dostał się Koronie z posagiem narzeczonej Pawła Piotrowicza, przyszłego cesarza Pawła I. To cudo wielkiej sztuki jubilerskiej XVIII wieku cenione było nie tyle z powodu rozmiarów i czystości tworzących je kamieni, ile za piękno i wykwintność. Moim zdaniem w Pokoju Brylantowym nie było piękniejszego wytworu.
        - Boże, biedna Alicja! - powiedział z troską cesarz. - Ona tak cierpi z powodu straty szafirowej kokardy...
        Należało raczej współczuć najjaśniejszemu panu, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę charakter cesarzowej, ale w tej chwili nie byłem w stanie odczuwać litości dla kogokolwiek oprócz biednego, malutkiego Michała Gieorgijewicza.
        - My już wszyscy się wypowiedzieliśmy, Fandorin - dość bezceremonialnie przerwał cesarzowi Kirył Aleksandrowicz. - A co pan myśli? Teraz widać, że miał pan rację. Lind to prawdziwy potwór, nie powstrzyma się przed niczym. Co mamy robić?
        - Ach, biedny Mika. - Car ze skruchą pokręcił głową.
        - Mika oczywiście jest biedny - Symeon Aleksandrowicz uderzył kułakiem w stół - ale ty, Niki, lepiej byś siebie pożałował. Jeśli świat się dowie, że jakiś łajdak podczas koronacji rosyjskiego cara porwał jego kuzyna i tnie go po kawałku jak kiełbasę...
        - Sem, ocknij się! - zaryczał gromowym głosem Gieorgij Aleksandrowicz. - Mówisz o losie mojego syna!
        - Mówię o losie naszej dynastii! - takim samym tonem odpowiedział generał-gubernator.
        - Wujku Semie, wujku Dżordżi! - Najjaśniejszy pan uspokajająco rozłożył ręce. - Lepiej posłuchajmy pana Fandorina.
        Erast Piotrowicz wziął ze stołu pakiet, obrócił go kilka razy.
        - Jak został d-dostarczony?
        - Jak i poprzednie - odparł Kirył Aleksandrowicz. - Zwykłą pocztą.
        - I znowu nie ma stempla - powiedział w zamyśleniu Fandorin. - Przesłuchano pocztyliona?
        Pułkownik Karnowicz wyjaśnił:
        - Nie tylko przesłuchano, ale od wczoraj nakazano jeszcze śledzić wszystkich trzech pocztylionów, którzy dostarczali miejską pocztę do Ermitażu. Jednak nic podejrzanego nie zauważono. Poza tym torby z przesyłkami, odprawianymi z miejskiego urzędu pocztowego do tutejszego oddziału, cały czas znajdują się pod obserwacją przebranych agentów. Nikt z postronnych nie zbliżał się do torby na odcinku od Miasnickiej do Kałuskiej ani później, kiedy pocztylion wyruszył pod konkretne adresy. Skąd biorą się listy Linda - nie wiadomo. Prawdziwa zagadka.
        - No cóż, dopóki jej nie rozwiążemy, działać należy tak... - rzekł ponuro Erast Piotrowicz. - Bukiet trzeba oddać - to raz. Żadnego śledzenia ludzi Linda - to dwa. Cała nadzieja w spostrzegawczości mademoiselle Declique, na szczęście całkiem nieprzeciętnej - to trzy. Niczego więcej zalecać nie mogę. Teraz najmniejsza nieostrożność ze strony policji, a otrzymacie nie ucho, lecz trupa chłopca i światowy skandal. Lind wpadł we wściekłość, to widać.
        Wszyscy, jakby się zmówili, spojrzeli na guwernantkę. Już nie płakała i nie zakrywała oczu. Jej twarz wydawała się skamieniała, jakby wyrzeźbiona z białego marmuru.
        - Je ferai tout mon possible* [Postaram się (fr.).] - powiedziała cicho mademoiselle.
        - Tak, tak - rzekł z troską najjaśniejszy pan. - Postarajcie się. A my z Alicją będziemy się modlić do Najwyższego. I natychmiast zaczniemy pościć. Tak według starodawnego obyczaju należy postępować przed koronacją...
        - No i świetnie, każdy wniesie pożyteczny wkład. - Kirył Aleksandrowicz uśmiechnął się ponuro. - Pułkownika Łasowskiego należy odsunąć od kierowania śledztwem. - Przy tych słowach oberpolicmajster czknął jeszcze głośniej niż poprzednio, ale już więcej nie przepraszał. - Odpowiedzialność znowu spocznie na was, Karnowicz, no, tylko teraz nie może już być żadnego błędu. Niech będzie tak, jak powiedział Fandorin. Wy, Karnowicz, czasowo przeniesiecie się do Ermitażu i stąd będziecie nadzorować poszukiwania. W pałacu Aleksandrowskim jest zbyt wielu gości. Ziukin, znajdź dla pułkownika jakikolwiek pokój i zainstaluj tam telefon. To wszystko, rozjeżdżamy się. Jutro czeka nas wszystkich trudny dzień, a ty, Niki, będziesz przyjmować posłów. Musisz zachowywać się nieskazitelnie.
        
        * * *
        Po wyjeździe najjaśniejszego pana, długo jeszcze ugaszczałem herbatą ich książęce wysokości. Przelano niemało łez - zwłaszcza nie mógł ich powstrzymać Paweł Gieorgijewicz, ale i Gieorgij Aleksandrowicz ocierał mankietem mięsiste policzki, a jeśli o mnie chodzi - to całkiem się rozkleiłem. Dwukrotnie musiałem pospiesznie opuścić bawialnię, żeby wykrzywioną od szlochu twarzą jeszcze bardziej nie rozstrajać wielkich książąt.
        O czwartej w nocy, kiedy, ledwie żywy ze zmęczenia, szedłem korytarzem, przed drzwiami Fandorina spotkałem pana Masę w bardzo dziwnej pozie. Siedział na podłodze, założywszy nogi jedna na drugą, i kiwał się sennie.
        Zatrzymałem się zaskoczony i wtedy dosłyszałem, że z pokoju dobiega niepowstrzymany szloch.
        - Dlaczego pan tutaj, a nie w środku? - spytałem. - Kto jest, u pana Fandorina?
        Straszne podejrzenie kazało mi zapomnieć o pozostałych przeżyciach.
        - Pozwoli pan, muszę coś przekazać panu Fandorinowi - oznajmiłem zdecydowanie i złapałem za klamkę, jednak Japończyk szybko się podniósł i zagrodził mi drogę.
        - Nie worno - rzekł, wpatrując się we mnie czarnymi oczyma. - Pan pracze. Baldzo przeżywa za chlopcyka. Patrzeć nie worno. Wstyd.
        Łże, od razu zrozumiałem, że łże!
        Nie mówiąc nic więcej, wbiegłem na bel etage i zastukałem do drzwi Kseni Gieorgijewny. Żadnej odpowiedzi. Ostrożnie otworzyłem zamek masterkluczem. Pusto. I pościel nieruszona.
        Nogi się pode mną ugięły. Ona jest tam, sam na sam z tym uwodzicielem!
        Boże, dopomóż. Na jakie próby wystawiasz dom Romanowów!
        Pospieszyłem do pokoju odźwiernego, gdzie godzinę wcześniej umieściłem pułkownika Karnowicza, doprowadziwszy tam telefon z przedpokoju.
        Naczelnik policji pałacowej otworzył mi w samej koszuli i bez nieodłącznych ciemnych okularów. Jego oczy okazały się małe, przenikliwe, z czerwonymi powiekami.
        - No co, Ziukin? - Zmrużył powieki. - Jednak zdecydowaliście się powiedzieć, co planuje wasz przyjaciel?
        - Jej wysokość spędza noc w pokoju pana Fandorina - zameldowałem szeptem. - Słyszałem jej płacz. I boję się... że sama tam poszła.
        Karnowicz ziewnął rozczarowany:
        - To oczywiście jest bardzo pikantne i ja, jako naczelnik policji pałacowej, mam obowiązek wiedzieć, z kim spędzają noce panny cesarskiego rodu, jednak moglibyście powiadomić mnie o tym rano. Ja, Ziukin, proszę sobie wyobrazić, zamierzałem trochę pospać.
        - No, ale jej wysokość ma narzeczonego, księcia Olafa! A poza tym jest panną! Panie pułkowniku, może jeszcze nie jest za późno, by temu przeszkodzić!
        - No, na pewno nie. - Znowu ziewnął. - Mieszać się w amory wielkich księżnych nie mam najmniejszego zamiaru. Takich rzeczy nigdy by nam nie wybaczono. A co do panny... no, dziewica była i się zmyła. - Skrzywił się w uśmieszku. - Od płaczu do pocieszenia niedaleko, wszyscy wiemy, że ta droga jest krótka, a wasz przyjaciel Fandorin ma reputację pożeracza serc. Księciu Olafowi nic nie ubędzie. Przecież żeni się nie z dziewicą, tylko z domem Romanowów. Niewinność to błahostka. Ale nie są błahostką Fandorinowe dziwactwa. Bardzo się boję samodzielnej działalności naszego Pinkertona. Jeśli chcecie mi pomóc, a zarazem i najjaśniejszemu panu, opowiedzcie wszystko, co wiecie.
        I opowiedziałem - o Chitrowce, o Kikucie, o jutrzejszym bandyckim zlocie.
        - Bzdura - podsumował Karnowicz, wysłuchawszy mnie do końca. - Kompletna bzdura. Zresztą, prawdę mówiąc, tego się spodziewałem.
        
        O śnie nawet myśleć nie mogłem. Chodziłem tam i z powrotem korytarzem bel etage, wyłamując palce. Równocześnie bałem się, że rozbudzę swoim tupaniem Gieorgija Aleksandrowicza, choć tak naprawdę to tylko tego chciałem. Spytałby mnie wtedy, co tu robię o tej głuchej godzinie i dlaczego mam taką minę, a ja opowiedziałbym jego wysokości, co się dzieje.
        Ale nadzieja była mała i niegodna. Po tym, co przeżył dzisiaj wielki książę, nie mogłem dorzucać na jego barki jeszcze i tego brzemienia. Dlatego przestałem chodzić i usiadłem na półpiętrze.
        O świcie, kiedy wstydliwe nitki nowo narodzonego słońca ułożyły się na zwierciadlanym parkiecie, na schodach rozległy się lekkie kroki i zobaczyłem Ksenię Gieorgijewnę, okutaną w lekki, zwiewny szal.
        - Afanasiju, to ty? - spytała, nie tyle się dziwiąc, ile jakby nie nadając żadnego znaczenia naszemu spotkaniu o tak niezwykłej porze.
        Wyraz twarzy miała dziwny. Nigdy wcześniej takiego nie widziałem - jakby coś ją zupełnie odmieniło.
        - Jak w to wszystko trudno uwierzyć - powiedziała Ksenia Gieorgijewna, siadając na schodku. - Życie jest takie dziwne. Koszmar i piękno obok siebie. Nigdy nie czułam się taka nieszczęśliwa i taka szczęśliwa zarazem. Jestem potworem, tak?
        Jej wysokość miała spuchnięte oczy i usta. No, oczy to od płaczu. A usta?
        Skłoniłem się tylko, ale nic nie odpowiedziałem, choć bardzo dobrze zrozumiałem sens jej słów. Jeślibym się ośmielił, to rzekłbym: „Nie, wasza wysokość, nie wy jesteście potworem, tylko Erast Piotrowicz Fandorin. Pani jeszcze jesteś młodziutką, niedoświadczoną panienką”.
        - Spokojnej nocy, wasza wysokość - powiedziałem w końcu, choć noc już się skończyła, i poszedłem do siebie.
        Nie rozbierając się, usiadłem w fotelu i przez jakiś czas tępo słuchałem szczebiotu jakichś porannych ptaków. Być może słowików, a może drozdów. Nigdy ich nie rozróżniałem. Słuchałem i słuchałem, nawet nie zauważyłem, kiedy zasnąłem.
        
        * * *
        Przyśniło mi się, że jestem lampą elektryczną i mam oświetlać salę, po której krążą walcujące pary. Z góry doskonale widziałem łunę epoletów, blask brylantowych diademów, złote iskierki na ozdobnych haftach mundurów. Grała muzyka, pod wysokim sklepieniem pobrzmiewało echo licznych głosów, zlewających się w jednolity szum. I nagle zauważyłem, że zderzyły się dwie pary. Potem jeszcze dwie, i jeszcze. Ktoś upadł, kogoś podniesiono za ręce, lecz orkiestra grała coraz szybciej i szybciej, a wirowanie par nie ustawało ani na sekundę. Nagle zrozumiałem, w czym rzecz - źle wypełniałem obowiązki, moje światło było zbyt słabe i to spowodowało chaos. Zdjęty paniką naprężyłem się, żeby płonąć intensywniej, ale nic z tego nie wyszło. Wręcz przeciwnie, z każdą chwilą w sali stawało się coraz ciemniej. Dwie znamienite pary, wirując, zdążały bezwiednie ku nieuchronnemu zderzeniu. Nie znałem tancerzy, ale sądząc po szacunku, z jakim rozstępowały się przed nimi pozostałe pary, nie byli to zwykli goście, lecz członkowie najjaśniejszej rodziny. Wytężyłem siły, aż zadźwięczała cienka szklana otoczka - i stał się cud: wszystko dookoła zalałem oślepiającym, jaskrawym światłem. W tym czarodziejskim momencie ogarnęła mnie taka błogość, że zatrzepotałem, zakrzyczałem z zachwytu - i obudziłem się.
        Otworzyłem oczy i natychmiast je zmrużyłem przed rażącym światłem, które widocznie właśnie teraz dotarło do mojej twarzy.
        Zachwyt ze snu zamienił się w przestrach: sądząc po tym, jak wysoko na niebie wznosił się świecący dysk, było już późno. W każdym razie pora śniadania już z pewnością minęła.
        Jęknąłem, podskoczyłem i dopiero wtedy przypomniałem sobie, że nadal jestem wolny od codziennych obowiązków - tymczasowo przejął je Somow. A potem nadstawiłem ucha i stwierdziłem, że w pałacu panuje cisza.
        No tak, jasne. Wszyscy położyli się tak późno, że zapewne nikt jeszcze nie wstał.
        Umyłem się, zmieniłem odzież i poszedłem skontrolować służbę. Upewniłem się, że przynajmniej ona nie śpi, a stół jest już dawno nakryty do śniadania.
        Wyszedłem na dwór sprawdzić, czy ekwipaże są gotowe do wyjazdu, a przy okazji zajrzałem do ogrodu, żeby narwać tulipanów dla Kseni Gieorgijewny i bratków dla mademoiselle Declique.
        Na polance spotkałem pana Fandorina. Ściśle mówiąc, dostrzegłem go pierwszy i zupełnie nieodpowiedzialnie schowałem się za drzewo.
        Erast Piotrowicz zdjął białą koszulę, wykonał ramionami jakieś wymyślne ruchy i nagle podskoczył, zawisając na dolnej gałęzi rozłożystego klonu. Chwilę pohuśtał się i rozpoczął jakieś zupełnie fantastyczne ćwiczenie - przeskakiwał z gałęzi na gałąź, zręcznie przebierając rękoma. Takim sposobem okrążył cały klon i powtórzył tę procedurę raz jeszcze.
        Nie mogłem oderwać oczu od smagłego, muskularnego ciała, czując palące, zupełnie obce mojej naturze uczucie bezsilnej wściekłości. O, gdybym był czarnoksiężnikiem, natychmiast przemieniłbym tego mężczyznę w małpę - wtedy mógłby skakać sobie po drzewach, ile tylko zechce.
        Z wielkim wysiłkiem odwróciłem się i dostrzegłem, że w jednym z okien parteru odsunęła się zasłona. Wydaje się, że był to pokój mister Carra. W tej samej chwili dostrzegłem samego Anglika. Nie odrywał wzroku od ćwiczącego Fandorina: warga przygryziona, palce pieszczotliwie głaszczą szkło, a na twarzy wyraz rozmarzenia.
        Dzień, który rozpocząłem tak późno, ciągnął się z męczącą powolnością. Próbowałem się zająć przygotowaniami do planowanych przyjęć, rautów i ceremonii, ale szybko wymówiłem się od wszystkich odpowiedzialnych zadań, ponieważ wymagały powagi i pełnego skupienia, gdy tymczasem moje myśli dalekie były od rozważań nad menu, polerowania sreber i wietrzenia mundurów paradnych i sukien.
        Nie udało mi się zamienić ani jednego słowa z mademoiselle, ponieważ nie odstępował jej Karnowicz, cały czas udzielając instrukcji w związku z kolejnym spotkaniem z porywaczami. O drugiej po południu guwernantkę wsadzili do kolaski i uwieźli - widziałem tylko jej plecy, kiedy z podniesionym czołem schodziła po schodkach werandy. W ręku miała torebkę, a w niej zapewne brylantowy bukiecik, przepiękne arcydzieło lejbjubilera Pfistera.
        Kiedy mademoiselle wyjeżdżała, siedziałem na ławeczce w towarzystwie mister Freyby’ego. Kilka minut wcześniej, zatrwożony, wyszedłem na przechadzkę wokół pałacu i zobaczyłem na polance angielskiego butlera. Tym razem był bez książki. Po prostu siedział i z rozkoszą pławił się w promieniach słońca. Wyglądał tak spokojnie i beztrosko, że zatrzymałem się, ogarnięty nagłym atakiem zawiści. Oto jedyny w tym oszalałym domu człowiek, który zachował normalność i zdrowy rozsądek - pomyślałem. I wtedy poczułem niepowstrzymaną chęć, by tak jak on porozkoszować się pogodnym dniem, posiedzieć na nagrzanej słońcem ławeczce, wystawić twarz na podmuchy lekkiego majowego wietrzyka i o niczym nie myśleć.
        Widać Brytyjczyk w jakiś tajemniczy sposób odgadł moje pragnienie. Otworzył oczy, grzecznie uniósł melonik i wykonał zapraszający gest: może zechcielibyście się przyłączyć? Nic w tym złego - pomyślałem. Przynajmniej nerwy trochę się uspokoją.
        Podziękowałem („tenk ju”), usiadłem. Rzeczywiście na ławeczce było cudownie. Mister Freyby skinął mi głową, ja jemu, i ten rytuał świetnie zastąpił towarzyską pogawędkę, na którą, umęczony fatalnym samopoczuciem, raczej nie znalazłbym sił.
        Kiedy kolaska powiozła mademoiselle Declique na Wołchonkę, do świątyni Chrystusa Zbawiciela, znowu się zdenerwowałem i zacząłem wiercić się na ławeczce. Wtedy butler wyjął z obszernej kieszeni płaską, skórzaną manierkę, odkręcił srebrną zakrętkę, nalał do niej jakiegoś bursztynowego napoju i wyciągnął ku mnie. Sam zaś gotował się pić wprost z manierki.
        - Whisky - wyjaśnił, dostrzegając moje niezdecydowanie.
        Wiele słyszałem o tym anglosaskim trunku, nigdy jednak nie udało mi się go skosztować. Muszę powiedzieć, że w ogóle nie spożywam mocnych napojów alkoholowych, a i nawet niezbyt mocne - kieliszek małmazji - wypijam tylko dwa razy do roku, na Wielkanoc i w dzień imienin Gieorgija Aleksandrowicza.
        Jednak Freyby pociągnął z taką przyjemnością, że przestałem się wahać - odchyliłem głowę i wypiłem do dna, tak jak lejtnant Endlung zwykł czynić z rumem.
        Gardło jakby mi ktoś przejechał pilnikiem, z oczu pociekły łzy i zupełnie nie mogłem zaczerpnąć powietrza. Z przerażeniem spojrzałem na podstępnego Anglika, a on mrugnął do mnie przychylnie, jakby był rad ze swojego okrutnego żartu. Po co ludzie piją takie świństwo?
        Ale wewnątrz zrobiło mi się gorąco i błogo, trwoga zniknęła. Zastąpił ją spokojny smutek - zadumałem się nad ludźmi, którzy pozbawiają swoje życie sensu i tworzą wieczny chaos, a potem sami się przez to męczą i cierpią.
        Świetnie się nam milczało. Oto kto mógłby mi doradzić w sprawie Kseni Gieorgijewny - pomyślałem nagle. Od razu widać, że to człowiek roztropny, nietracący głowy w żadnej sytuacji. Pana ma takiego, że nie pozazdrościć, a z jaką godnością się zachowuje! Jednak rozmowa z Anglikiem o tak drażliwej sprawie była zupełnie niemożliwa. Westchnąłem ciężko.
        Wtedy Freyby obrócił się ku mnie, otworzył jedno oko i powiedział:
        - Live your own life.
        Wyjął słownik, przetłumaczył:
        - Żyć... swój... własny... życie.
        A potem, widocznie uznając temat za wyczerpany, znowu zmrużył powieki.
        Te dziwne słowa wymówił tonem, jakim udziela się dobrych rad. Zacząłem myśleć, co to może oznaczać: żyć swój własny życie. „Żyj swoim własnym życiem”? W jakim sensie?
        Ale wtedy mój wzrok padł na klomb z zegarem kwiatowym, zobaczyłem, że już trzecia, i zadrżałem.
        Chroń, Wszechmocny, mademoiselle Declique.
        
        * * *
        Minęła godzina, dwie, trzy. Guwernantka wciąż nie wracała. Karnowicz czuwał przy aparacie telefonicznym, ale oczekiwane wiadomości nie nadchodziły.
        Trzykrotnie dzwoniono za to z pałacu Aleksandrowskiego od najjaśniejszego pana i dwukrotnie od Kiryła Aleksandrowicza.
        O siódmej przybył Symeon Aleksandrowicz z adiutantem. Do domu nie chciał wejść, rozkazał podać zimny kruszon w altance ogrodowej. Towarzyszący generałowi-gubernatorowi kornet Gliński pragnął przyłączyć się do jego wysokości, ale wielki książę powiedział ostro, że zamierza pobyć w samotności, i młody człowiek z miną zbitego psa pozostał za balustradą.
        - Jak wasi Anglicy? - spytał Symeon Aleksandrowicz, kiedy podawałem mu kruszon. - Pewnie czują się zupełnie porzuceni z powodu tego... - zrobił nieokreślony gest ręką - tego wszystkiego? Jak tam mister Carr?
        Nie od razu odpowiedziałem na to pytanie. Uprzednio, przechodząc korytarzem, znowu słyszałem odgłosy gwałtownej kłótni między lordem Banville’em a jego przyjacielem.
        - Sądzę, wasza wysokość, że milord i mister Carr są zdenerwowani tym, co się zdarzyło.
        - Mmm, tak, to niegościnnie. - Wielki książę strzepnął z zadbanego wąsa wiśniową kropelkę, pobębnił palcami po stole. - Wiesz co, braciszku, zaproś no tutaj mister Carra. Chcę z nim o czymś porozmawiać.
        Skłoniłem się i odszedłem wypełnić polecenie. Dostrzegłem tragiczny wyraz twarzy księcia Glińskiego - załamane brwi, pobladłe wargi, nieprzytomny wzrok. Ach, panie, chciałbym mieć tylko takie problemy! - pomyślałem.
        Mister Carr siedział u siebie w pokoju przed lustrem. Na zadziwiająco żółtych włosach miał ażurową siateczkę, purpurowy szlafrok w smoki rozsunął się szeroko na białej, bezwłosej piersi. Kiedy przekazałem mu po francusku zaproszenie jego wysokości, Anglik zaróżowił się i polecił przekazać, że przybędzie natychmiast.
        Tout de suite przeciągnęło się w dobry kwadrans, jednak Symeon Aleksandrowicz, znany z niecierpliwego i cholerycznego usposobienia, tym razem pokornie czekał.
        Kiedy mister Carr przyszedł do altanki, wyglądał jak z obrazka: słoneczne promienie pobłyskiwały iskierkami na jego nieskazitelnej koafiurze, kołnierzyk niebieskiej koszuli idealnie podpierał zarumienione policzki, a śnieżnobiały smoking z zieloną niezapominajką w butonierce wprost oślepiał.
        Nie wiem, o czym rozmawiali po angielsku jego wysokość i piękny dżentelmen, ale byłem zaszokowany, kiedy w odpowiedzi na jakąś uwagę Symeona Aleksandrowicza mister Carr melodyjnie się roześmiał i lekko uderzył wielkiego księcia dwoma palcami po nadgarstku.
        Rozległ się nerwowy szloch. Odwróciłem się i zobaczyłem, jak książę Gliński pędzi na oślep, po dziewczyńsku wyrzucając przed siebie długie nogi w ułańskich rajtuzach.
        Boże, Boże!
        Mademoiselle wróciła za sześć ósma. Kiedy tylko Karnowicz zobaczył na końcu alei długo wyczekiwany pojazd, natychmiast polecił mi wezwać Fandorina, tak że ledwie zdążyłem zauważyć za szeroką sylwetką woźnicy znajomy biały kapelusik.
        Truchcikiem przemierzyłem korytarz i chciałem zastukać do drzwi Erasta Piotrowicza, ale dźwięk dochodzący ze środka dosłownie mnie sparaliżował.
        Znowu szloch, jak minionej nocy!
        Nie wierzyłem własnym uszom. Czyżby Ksenia Gieorgijewna do tego stopnia straciła rozsądek, że przychodzi tutaj i za dnia? Przypomniałem sobie, że od rana w ogóle nie widziałem jej wysokości - nie wyszła ani na śniadanie, ani na obiad. Cóż tu się dzieje?!
        Obejrzawszy się, przypadłem uchem do znanej mi już dziurki od klucza.
        - No d-dobrze, dobrze - usłyszałem charakterystyczne jąkanie Fandorina. - Później pan p-pożałuje, że tak się przede mną wyżalił.
        Cienki, rwący się głos odpowiedział:
        - Nie, po pańskiej twarzy od razu widać, że jest pan szlachetnym człowiekiem. Dlaczego on mnie tak męczy? Zastrzelę tego podłego brytyjskiego wiercipiętę, a potem zastrzelę się sam! Na jego oczach!
        Nie, to nie była Ksenia Gieorgijewna.
        Uspokoiłem się i głośno zastukałem.
        Otworzył mi Fandorin. Pod oknem, odwrócony plecami, stał adiutant Symeona Aleksandrowicza.
        - Zechcijcie, panie, udać się do bawialni - powiedziałem spokojnym głosem, patrząc w nienawistne niebieskie oczy. - Mademoiselle Declique wróciła.
        
        * * *
        - Czekałam co najmniej czterdzieści minut w tej wielkiej, na wpół pustej cerkwi i nikt do mnie nie podchodził. Potem przybliżył się cerkiewny posługacz i podał mi notatkę ze słowami: „Polecono przekazać”. - Tę frazę mademoiselle wypowiedziała po rosyjsku.
        - Nie spytała pani, kto polecił? - przerwał szybko Karnowicz.
        - Gdzie notatka? - Symeon Aleksandrowicz władczo wyciągnął rękę.
        Guwernantka z roztargnieniem przeniosła spojrzenie z pułkownika na generała-gubernatora. Zdaje się nie wiedziała, komu odpowiedzieć najpierw.
        - Nie przerywać! - rozkazał groźnie Gieorgij Aleksandrowicz.
        W bawialni byli jeszcze Paweł Gieorgijewicz i Fandorin, ale ci nie rzekli słowa.
        - Tak, spytałam, od kogo notatka. A on rzekł: „Od mężczyzny”, i odszedł.
        Zobaczyłem, jak Karnowicz zapisał coś w malutkim zeszyciku, i domyśliłem się: sługa zostanie odnaleziony i przesłuchany.
        - Notatkę potem mi odebrali, ale jej treść zapamiętałam co do słowa: „Wyjdźcie na plac, idźcie na bulwar i okrążcie małą cerkiew”. Tekst był po francusku, litery nie drukowane, tylko zwykłe. Charakter pisma - drobny, pochylony w lewo.
        Mademoiselle spojrzała na Fandorina, on skinął jej z uznaniem. Serce mi się ścisnęło.
        - Postąpiłam, jak kazali. Koło cerkwi postałam z dziesięć minut. Potem jakiś wysoki, barczysty mężczyzna z czarną brodą, w opuszczonym na oczy kapeluszu, przechodząc obok, potrącił mnie ramieniem, a kiedy się obejrzałam, dyskretnie mi pokazał, że mam iść za nim. Poszliśmy w górę zaułkiem. Tam stała kareta, ale nie ta co wczoraj, chociaż też czarna i ze szczelnie zasuniętymi storami. Mężczyzna otworzył drzwi i podsadził mnie, równocześnie dotykając rękoma mojej sukni, pewnie szukał broni. - Wzdrygnęła się ze wstrętem. - Powiedziałam do niego: „Gdzie chłopczyk? Nigdzie nie pojadę, dopóki go nie zobaczę”. Ale on jakby nie słyszał. Popchnął mnie i zamknął drzwiczki od zewnątrz, a sam - pojęłam to, gdy przechyliła się kareta - wszedł na kozioł i ruszyliśmy. Odkryłam, że okna są nie tylko zasłonięte, ale jeszcze od środka zabite deseczkami, tak że nie pozostała nawet szczelinka. Długo jechaliśmy. W ciemności nie mogłam patrzeć na zegarek, ale myślę, że minęło ponad godzinę. Potem kareta się zatrzymała. Woźnica wszedł do środka, zamknął za sobą drzwi i zawiązał mi oczy gęstą tkaniną. „Nie trzeba, ja nie będę podpathywać”, powiedziałam do niego po rosyjsku, ale on znowu zignorował moje słowa. Pochwycił mnie w talii i postawił na ziemi, a dalej poprowadził mnie za rękę, niezbyt daleko - tylko osiem kroków. Skrzypnęły zardzewiałe zawiasy i poczułam zimno, jakbym weszła do domu o grubych kamiennych ścianach.
        - Teraz możliwie najbardziej szczegółowo - polecił surowo Karnowicz.
        - Tak, tak. Zmusili mnie, żebym zeszła po stromych, choć niewysokich schodach. Naliczyłam dwanaście stopni. Na dole stało kilku ludzi, sami mężczyźni - czułam zapach tytoniu, skórzanych butów i męskich perfum. Angielskich. Nie pamiętam, jak się nazywają, ale o to można spytać lorda Banville’a i mister Carra, używają dokładnie takich samych.
        - „Hrabia Essex” - rzekł Fandorin. - Najmodniejszy zapach sezonu.
        - Mademoiselle, widziała pani Mikę? - spytał zdenerwowany Paweł Gieorgijewicz.
        - Nie, wasza wysokość.
        - Co takiego?! - wykrzyknął Gieorgij Aleksandrowicz. - Nie pokazali pani mojego syna, a pani i tak im oddała brylantowy bukiet?!
        Ten wyrzut wydał mi się jawną niesprawiedliwością. Jakby mademoiselle mogła walczyć z całą szajką zabójców! Zresztą można też zrozumieć uczucia ojcowskie.
        - Nie widziałam Michela, ale go słyszałam - powiedziała cicho mademoiselle. - Słyszałam jego głos. Chłopczyk był gdzieś blisko. Spał i bredził przez sen, ciągle powtarzał: „Laissez-moi, laissez-moi* [Zostawcie mnie, zostawcie mnie (fr.).], ja już więcej nie będę...”
        Szybko wyjęła chusteczkę i wytarła głośno nos, przy czym ta nieskomplikowana czynność zajęła jej bardzo dużo czasu. Pokój zaczął mi się rozpływać przed oczyma i nie od razu skojarzyłem, że to przez łzy.
        - Oto i wszystko - głuchym, jakby przeziębionym głosem kontynuowała mademoiselle. - Ponieważ był to z pewnością Michel, uznałam warunek za wypełniony i oddałam torebkę. Jeden z mężczyzn powiedział mi głośnym szeptem: „Jego nie bolało. Palec odcięto po zastrzyku z opium. Jeśli gra będzie uczciwa, takie skrajności już się nie powtórzą... Jutro bądźcie w tym samym miejscu o tej samej porze. Przynieście brylantową agrafę cesarzowej Anny. Powtórzcie”. Powtórzyłam: „Brylantowa agrafa cesarzowej Anny”. To już wszystko. Potem znowu odprowadzili mnie do karety, wieźli długo i wysadzili przy jakimś moście. Wzięłam fiakra, dojechałam do świątyni Chrystusa, a tam na mnie czekała kolasa.
        - Już wszystko nam pani powiedziała? - spytał po pauzie Gieorgij Aleksandrowicz. - Może są jeszcze jakieś drobiazgi? Niech pani pomyśli.
        - Nie, wasza wysokość... Może jedynie... - Mademoiselle zmarszczyła czoło. - Michel nigdy wcześniej nie mówił we śnie. Podejrzewam, że wczoraj dostał bardzo silną dawkę opium i dotąd nie doszedł do siebie.
        Paweł Gieorgijewicz jęknął, a moje pięści zacisnęły się bezwiednie. Trzeba jak najszybciej oswobodzić Michała Gieorgijewicza, dopóki ten diabelski Lind do końca nie zniszczy jego zdrowia.
        - Agrafa Anny! Ten łajdak ma wyszukany smak. A co o tym wszystkim sądzi przenikliwy pan Fandorin? - rzekł Symeon
        Aleksandrowicz sarkastycznym tonem, po raz pierwszy, odkąd pamiętam, zwracając się bezpośrednio do dymisjonowanego urzędnika do specjalnych poruczeń.
        - Swoje rozważania będę gotowy z-zaprezentować po jutrzejszej eskapadzie panny Declique - odpowiedział Erast Piotrowicz, nawet nie odwracając głowy w stronę jego wysokości. I półgłosem, jakby sam do siebie, dorzucił: - Szeptem? To ciekawe... Proszę wasze wysokości o zgodę na odejście. - Szczęknął wieczkiem, bregueta. - Już dziewiąta, a ja mam dziś wieczorem jeszcze pewne ważne sprawy.
        Tak, tak - przypomniałem sobie. Zlot szajki jednorękiego.
        Udając, że wynoszę przepełnioną popielniczkę, dogoniłem Erasta Piotrowicza w korytarzu.
        - Panie Fandorin - poprosiłem, zmuszając się do uniżonego uśmiechu. - Weźcie mnie ze sobą. Nie będę wam przeszkodą, a może nawet się przydam.
        Chociaż ten chłystek był mi bardziej niż wstrętny, teraz takie drobiazgi nie miały żadnego znaczenia. Wiedziałem, że nocą i tak nie zasnę - wciąż tylko będę słyszał żałosny głosik majaczącego w malignie Michała Gieorgijewicza. Bardzo możliwe, że Karnowicz ma rację i plan Fandorina jest kompletną bzdurą, ale lepsze to niż bezczynność.
        Erast Piotrowicz badawczo popatrzył mi w oczy.
        - No cóż, Ziukin. Już wczoraj przekonałem się, że nie jesteście tchórzem. Jeśli chcecie, chodźcie z nami. Mam nadzieję, że zdajecie sobie sprawę, w jak niebezpieczną sytuację się pakujecie?
        
        * * *
        Zostałem z Japończykiem za zakrętem, naprzód poszedł sam Fandorin.
        Ostrożnie wysunąłem się zza rogu, patrząc, jak Erast Piotrowicz, znowu przebrany za fartownego, idzie sprężystym krokiem środkiem jezdni. Na niebie świecił ostry i krzywy jak turecki jatagan miesiąc i nocną chitrowską ulicę widać było tak wyraźnie, jakby paliły się latarnie.
        Fandorin zszedł do piwnicznych wrót i dosłyszałem, jak zapytał:
        - Koda, to ty?
        Odpowiedzi nie było słychać.
        - Stryj, z warszawskich rysaków - odrzekł wesoło Erast Piotrowicz, zbliżając się do niewidocznego dla mnie wartownika. - My z Kodą kumim od dawna. Są wasi wszyscy? I Kikut się przytaskał?... Znam, znam hasło, znam. Zaraz...
        Usłyszałem tępy dźwięk, jakby ktoś z rozmachem rozłupał polano, i Masa popchnął mnie: już czas.
        Szybko pokonaliśmy otwartą przestrzeń i zbiegliśmy na dół. Fandorin, zgięty wpół, przyglądał się wyciętym we wrotach drzwiom. Obok, tuląc się do ściany, siedział chłopak z rozwichrzoną czupryną, wywróconymi oczyma i rozwartymi w grymasie ustami. Wyglądał jak wyjęta z wody ryba.
        - Cwane d-drzwi - powiedział z troską Erast Piotrowicz. - Widzicie drut? Jak w dobrym sklepie - kiedy wchodzisz, dźwięczy dzwoneczek. A my przecież jesteśmy skromnymi ludźmi, prawda? I my ten drucik, o, tak, nożykiem. Po co innym w rozmowie przeszkadzać? Tym bardziej że pan Kikut już przybył albo, jak zwykł mówić tutejszy beau mond, „przytaskał się”.
        Nie mogłem zrozumieć, dlaczego Fandorin jest taki rozradowany. Mnie z nerwów (mam nadzieję, że to było tylko zdenerwowanie, nie strach) szczękały zęby, a on niemal ręce zacierał i w ogóle zachowywał się tak, jakbyśmy szli na jakiś wesoły, choć nie w pełni stosowny wieczorek. Pamiętam, że podobnie cieszył się Endlung, kiedy zabierał Pawła Gieorgijewicza w jakieś nieprzyzwoite miejsce. Słyszałem, że jest taki typ ludzi, dla których niebezpieczeństwo to coś w rodzaju wina dla pijaka albo narkotyku dla opiumisty. Widać do tego gatunku zaliczał się były radca stanu. W każdym razie wyjaśniałoby to wiele jego postępków.
        Fandorin cicho pchnął drzwi, które otworzyły się bez skrzypienia - najpewniej zawiasy były dobrze nasmarowane.
        Zobaczyłem strome zejście, oświecone odblaskami płomieni. Gdzieś w dole palono ognisko albo pochodnie.
        Pokonaliśmy odcinek długości około dwudziestu kroków, gdy idący z przodu Fandorin podniósł rękę. Słychać było głuche, odbite przez kamienne ściany głosy. Moje oczy już trochę przywykły do półmroku i zobaczyłem, że zejście jest zatarasowane dwoma stertami starych dębowych beczek, przegniłych od wilgoci i upływu czasu.
        Erast Piotrowicz nagle schylił się i wślizgnął w szparę między beczkami. Poszliśmy jego śladem.
        Okazało się, że ogromne drewniane kufy nie przylegają do siebie dokładnie i szczeliny tworzą coś w rodzaju labiryntu. Bezszelestnie skradaliśmy się tą krętą drogą, orientując się po odbłyskach na suficie i dźwięku głosów, które stawały się coraz wyraźniejsze, tak że wkrótce zacząłem rozróżniać poszczególne słowa, chociaż nie zawsze mogłem pojąć ich znaczenie.
        - ...jutro... kiedy gwizdnę, wtedy i ty...
        Erast Piotrowicz skręcił w wąskie przejście i zamarł. Wysunąwszy głowę zza jego ramienia, zobaczyłem złowrogą scenę.
        Pośrodku otwartej wielkiej przestrzeni, ze wszystkich stron otoczonej rzędami ciemnych beczek, stał stół z desek. Wokół niego ustawiono kilka żelaznych trójnogów z wetkniętymi pochodniami. Ogień migotał i potrzaskiwał, ku sklepieniu unosiły się smugi dymu.
        Za stołem siedziało sześciu mężczyzn: jeden u szczytu, pięciu po bokach. Prowodyra mogłem obejrzeć lepiej niż pozostałych, ponieważ był zwrócony w naszą stronę. Miał ordynarną twarz z wysuniętym czołem, ostre zmarszczki przy ustach, szeroką szczękę. Ale moją uwagę przyciągnęła prawa ręka bandyty, leżąca na stole, zakończona nie dłonią, tylko trójzębnym widelcem!
        Kikut - bo był to bez wątpienia on - wetknął ową niewiarygodną rękę w stojący przed nim talerz, nadział kawałek mięsa i włożył go do ust.
        - Nikt nie narzeka - powiedział jeden z odwróconych do nas plecami. - To bez sensu. Czy nie mamy własnego rozumu? Powiedz cokolwiek... co to za robota? Czemu tutaj siedzimy? Po co tracimy czas? Tylko portki przecieramy. Wina nie pij, w karcioszki nie graj. Zgłupieć można.
        Pozostali zaszumieli, zahuczeli, jawnie wyrażając poparcie dla mówiącego.
        Kikut spokojnie przeżuwał, spoglądając na nich głęboko osadzonymi, tonącymi w cieniu oczami - widać było jedynie migoczące iskierki. Dał się towarzyszom wyszumieć, a potem nagle, z rozmachu, uderzył widelcem w talerz. Rozległ się trzask i krzepkie gliniane nakrycie rozpadło się na połowę. Od razu ucichli.
        - Ja ci dam wino i karcioszki - wyrzekł cicho prowodyr i wypluł na bok nieprzeżuty kawałek mięsa. - Taki skok raz w życiu się zdarza, a i to nie każdemu. Zawierzył nam wielki człowiek. I jeśli znajdzie się taka gnida, która mi gliny podsoli, to tym widelcem flaki jej wyciągnę i zeżreć zmuszę.
        Po zastygłych twarzach zbójców poznałem, że dopiero co wypowiedziane słowa - to nie metafora, lecz realna groźba. Po moim ciele przeszedł dreszcz.
        - Ty, Kikut, nie strasz - powiedział znowu ten sam, widać najśmielszy z szajki. - Tylko z głową rozrysuj. Co ty, za kundli nas trzymasz? Sterczeliśmy parę razy na świecy, popaśliśmy kilku baranów. To były skoki? My wilki, a nie jakieś psy.
        - Nie wasz problem - uciął szef. - Będziecie ćwierkać, jak każę. - Pochylił się w przód. - To, Topór, taka sprawa, że im mniej będziecie wiedzieć, tym lepiej się wyśpicie. A po co was wezwałem na skok, jeszcze zdążę wyjaśnić. Zrobimy, co do nas należy, i chodu.
        - Z Chitrowki? - spytał ktoś. - Czy z miasta?
        - Dureń! Z Rusi - rzucił ciężko Kikut. - Za taki skok gliny nas na paseczki potną.
        - Jak to z Rusi?! - wykrzyknął ten, którego nazywali Toporem. - A gdzie mamy żyć, co? W Turcji czy gdzie? Ja po ichniemu nie gadam.
        Kikut wyszczerzył szczerbate usta.
        - Nie ma zmartwienia, Toporek. Będziesz mieć taki szmal, że bisurmany same po twojemu się nauczą. Pamiętajcie, wiara, Kikut słów nie rzuca na wiatr. Tego, czym się obłowimy, każdemu do grobu starczy.
        - A nie zrobi nas w konia ten twój wielki człowiek? - spytał z powątpiewaniem wciąż ten sam sceptyk.
        - On nie z takich. Najuczciwszy szef na świecie. Nasz Król przeciw niemu trzyma.
        - A jaki to człowiek? Orzeł?
        Zauważyłem, że Fandorin w napięciu czeka na odpowiedź atamana.
        Kikut wyraźnie był stropiony tym pytaniem. Podłubał widelcem w zębach, jakby się wahając - mówić czy nie. Jednak się zdecydował.
        - Pleść nie będę. Nie wiem. To taki gość, że oko w oko się z nim nie spotkacie. Przywiózł ze sobą swoich fartownych - to są i orły, gdzie wam do nich... On po naszemu w ogóle nie mówi. Widziałem go jeden jedyny raz. W piwnicy podobnej do tej, tylko mniejszej i bez światła. Mówię wam, człowiek poważny, nie gada trzy po trzy. Siedzi w ciemności, wcale go nie widać. Szepnie tłumaczowi, a ten po naszemu przekazuje. To nasz Król wrzeszczy, gardło zdziera... A tu Europa. Szept silniejszy od krzyku.
        Ta uwaga, choć wyszła z ust skończonego łajdaka, poraziła mnie trafnością psychologiczną. Rzeczywiście, im mniej człowiek podnosi głos, tym bardziej go słuchają i lepiej słyszą. Na przykład nieboszczyk najjaśniejszy pan nigdy nie krzyczał. I oberprokurator Synodu, wszechmocny Konstanty Piotrowicz, też cichutko szemrze. Zresztą, by nie szukać daleko - Fandorin, człowiek cichy, ale jak zacznie mówić, najjaśniejsze osoby uważnie go słuchają...
        - Też mi szyszka! A ty gdzie się z nim spotykałeś?
        Fandorin nieco się uniósł, ja także wstrzymałem oddech. Powie czy nie?
        W tym samym momencie rozległ się ogłuszający huk, powtórzony artyleryjskim echem u sklepienia powały, i z kamiennego sufitu wprost na stół posypał się pył.
        - Nie ruszać się z miejsc, łajdaki! - dał się słyszeć wrzask, wielokrotnie wzmocniony przez pogłos. - Jestem pułkownik Karnowicz. Wszystkich was mamy na muszce. Następna kula temu, kto choćby drgnie.
        - Mmmm - usłyszałem cierpiętniczy jęk Fandorina.
        Pułkownik rzeczywiście pojawił się całkiem nie w porę, ale z drugiej strony aresztowanie całej szajki i samego Kikuta powinno naprowadzić śledztwo na właściwy trop, wiodący do Linda. Ach, ten Karnowicz, jak on zgrabnie udawał, że uzyskane ode mnie informacje wcale go nie interesują!
        Wszyscy bandyci się odwrócili, ale nie zdążyłem się im nawet przyjrzeć, ponieważ Kikut krzyknął: „Światła gaś!” - i rozbiegli się, przewracając kozły z pochodniami.
        W piwnicy zapanowała ciemność, ale nie na długo. Po chwili przecięły je długie języki ognia, a hałas tak się wzmógł, że aż bolały uszy.
        Fandorin pociągnął mnie za rękę i obaj upadliśmy na podłogę.
        - Leżcie spokojnie, Ziukin! - krzyknął. - Teraz już nic nie można zrobić.
        Wydawało się, że strzelanina bardzo długo nie cichła, zagłuszana od czasu do czasu krzykami bólu i gromowładnymi komendami Karnowicza:
        - Korniejew, ty gdzie?! Dawaj swoich na prawo! Miller, dziesięciu ludzi na lewo! Latarnie, latarnie tutaj!
        Po piwnicy zaczęły się prześlizgiwać snopy światła - po beczkach, przewróconym stole, dwóch nieruchomych ciałach na podłodze. Palba ucichła tak samo nagle, jak się zaczęła.
        - Wychodzić z podniesionymi rękoma! - krzyknął Karnowicz. - I tak nigdzie nie uciekniecie. Dom jest otoczony. Kikut pierwszy!
        - Masz Kikuta!
        Z odległego kąta znowu buchnął język płomienia i wszystkie światła skierowały się w to miejsce. Zobaczyłem przewróconą beczkę, a nad nią zarys głowy i ramion.
        - Zabiją g-go bałwany - wycedził ze złością Fandorin.
        Gruchnęła ogłuszająca salwa i z beczki poleciały szczapy, potem znowu i znowu. Z kąta nikt się już nie ostrzeliwał.
        - Poddajemy się! - ktoś krzyknął z ciemności. - Naczelniku, nie strzelaj!
        Jeden po drugim, wysoko podnosząc ręce, na otwartą przestrzeń wyszli trzej mężczyźni. Dwaj z nich ledwie trzymali się na nogach. Kikuta wśród nich nie było.
        Erast Piotrowicz wstał i wyszedł z ukrycia. Ja z Masą poszliśmy za nim.
        - Dobry wieczór - ironicznie powitał Fandorina pułkownik, otoczony rosłymi zuchami w cywilnej odzieży. - Jakie nieoczekiwane spotkanie!
        Nawet nie spojrzawszy na naczelnika pałacowej policji, Erast Piotrowicz skierował się do przewróconej beczki, zza której wysuwała się ręka, przykucnął i natychmiast się wyprostował.
        W piwnicy, nie wiadomo skąd, zjawiło się mnóstwo ludzi. Jedni zakładali kajdanki bandytom, którzy się poddali, inni lustrowali przejścia między beczkami, jeszcze inni szukali czegoś na podłodze. Wszędzie pełzały światła latarek elektrycznych. Powietrze cierpko pachniało spalenizną i prochem. Mimowolnie spojrzałem na zegarek. Była za siedem dwunasta, a to oznaczało, że odkąd weszliśmy do piwnicy, minęło tylko szesnaście minut.
        - Wszystko zepsuliście, Karnowicz - rzekł Fandorin, stając przed pułkownikiem. - Kikut naszpikowany k-kulami, a on jeden wiedział, gdzie szukać Linda. Skąd, u diabła, się tutaj wzięliście?! Szpiegowaliście mnie?
        Karnowicz miał zawiedzioną minę. Spojrzał krzywo w moją stronę, nic nie powiedział, ale Fandorin i tak zrozumiał.
        - To wy, Ziukin? - rzekł cicho, patrząc na mnie, i pokiwał głową. - Jak głupio...
        - Kare da! - piskliwie wykrzyknął pan Masa, który stał w pewnej odległości ode mnie. - Uragirimono!
        Niczym we śnie, ujrzałem, jak bierze rozbieg, wyskakuje wysoko i wyrzuca do przodu nogę.
        Widać mój wzrok pracował znacznie szybciej niż myśl, ponieważ zdążyłem dobrze się przyjrzeć bucikowi Japończyka (malutkiemu, z żółtego juchtu, ze zdeptaną zelówką), błyskawicznie zbliżającemu się do mojego czoła.
        I wtedy dziesiąty maja dla mnie się zakończył.
        
11 maja
        
        
        Soboty jakby nie było, ponieważ noc, dzień i jeszcze jedną noc przeleżałem nieprzytomny.
        
12 maja
        
        
        Ocknąłem się od razu, bez błąkania się między snem a jawą - to jest tak, jak się wraca ze zwykłego snu. Dopiero co widziałem oświetlone pełzającymi światłami podziemie i sunący w powietrzu żółty bucik, a potem z jakiegoś powodu zamknąłem oczy i otworzyłem je już w zupełnie innym miejscu: światło dnia, biały sufit, z boku, na skraju pola widzenia, dwie twarze - mademoiselle Declique i pana Fandorina. W pierwszej chwili nie przydałem temu zjawisku żadnego znaczenia, po prostu stwierdziłem: siedzą, patrzą na mnie z góry, a ja leżę w łóżku. I dopiero później odczułem dziwną martwotę całego ciała, usłyszałem jednostajny szum deszczu za oknem i otrząsnąłem się: dlaczego oni dotykają się ramionami?
        - Grace a Dieu - rzekła mademoiselle. - Il a retrouve sa conscience. Vous aviez raison*. [Dzięki Bogu. Odzyskał przytomność. Miał pan rację (fr.).]
        Przeniosłem z niej wzrok na Fandorina i poczułem, że powinienem go o coś zapytać.
        - Co to takiego uragirimono? - powtórzyłem zapamiętane dźwięczne słowo, które, jak sądziłem, przed chwilą zabrzmiało.
        - Po japońsku oznacza „z-zdrajca” - odpowiedział spokojnie Erast Piotrowicz, nachylając się nade mną i z jakiegoś powodu odciągając palcami moje dolne powieki (co za bezceremonialność!). - Cieszę się, Ziukin, że żyjecie. Po takim uderzeniu mogliście się nigdy nie obudzić. Macie grube ścianki puszki mózgowej, nawet wstrząśnienia mózgu nie ma. Leżeliście bez czucia prawie czterdzieści godzin. Popróbujcie no usiąść.
        Usiadłem bez specjalnego wysiłku i nagle się zawstydziłem, ponieważ zauważyłem, że mam na sobie tylko podkoszulek, a i ten rozpięty na piersi. Mademoiselle, spostrzegłszy moje zażenowanie, delikatnie odwróciła wzrok.
        Fandorin podał mi szklankę wody i takim samym spokojnym głosem przekazał informacje, które już ostatecznie przywróciły mnie do rzeczywistości:
        - Wy, Ziukin, mocno zaszkodziliście sprawie, powiadamiając Karnowicza o naszym planie. Wielce obiecująca nić została przerwana. Kikut nie żyje. Czterech z jego bandy, włączając w to ogłuszonego przeze mnie wartownika, wzięto żywcem, ale nie ma z tego żadnej korzyści. Jeden z nich był wykorzystywany d-do śledzenia Ermitażu. Drugi był woźnicą karety, której próbowaliście się uczepić. To on was uderzył batem, pamiętacie? Ale kto siedział w karecie, nie wie, nawet nie słyszał dziecięcego krzyku. Kikut polecił mu wejść na kozioł na Nikoło-Jamskiej, przejechać określoną trasą i potem zsiąść przy monasterze Andronikowa. A tam ustąpił miejsca drugiemu woźnicy, z wyglądu nie-Rosjaninowi. To wszystko. Kikut chociaż wiedział, gdzie jest melina Linda. A tak zostaliśmy z pustymi rękami. Tak więc gniew Masy można zrozumieć. Teraz, kiedy już wiadomo, że żyjecie i jesteście prawie nietknięci, mojego pomocnika wypuszczą wreszcie z aresztu. Przecież bez niego jestem jak bez rąk.
        Dotknąłem czoła i namacałem wielkiego guza. Dobrze mi tak.
        - I co, nie ma już zupełnie żadnych śladów? - Mój głos zadrżał, gdy uświadomiłem sobie wagę popełnionego błędu.
        - Teraz cała nadzieja w m-mademoiselle Declique. Moja wyobraźnia, niestety, wyczerpała się. Pani, opowiedzcie Afanasijowi Stiepanowiczowi o waszej wczorajszej i dzisiejszej wyprawie.
        - Co? Już zdążyliście od tej pory być u niego dwukrotnie? - zdziwiłem się i odwróciłem ku szaremu oknu. - Która teraz jest godzina?
        - Tak, dzisiaj spotkanie było wcześnie hano - odpowiedziała mademoiselle. - Pozwolicie mi mówić po fhancusku? To będzie bahdziej szybko.
        I, rzeczywiście, w ciągu pięciu minut zrelacjonowała mi wydarzenia, do których doszło podczas mojej wymuszonej nieobecności.
        Wczoraj, w sobotę, znowu podali jej w cerkwi liścik. Kareta (nie ta co poprzedniego dnia, ale bardzo do niej podobna i także z zabitymi oknami) czekała w sąsiednim zaułku. Woźnica był ten sam - brodaty, milczący, w nisko opuszczonym kapeluszu. Po pięćdziesięciu czterech minutach (tym razem mademoiselle otrzymała od Fandorina zegarek z fosforyzującymi wskazówkami) znowu zawiązano jej oczy i sprowadzono do znanego podziemia. Na kilka chwil zdjęto jej przepaskę, żeby mogła spojrzeć na Michała Gieorgijewicza. Chłopczyk leżał z zamkniętymi oczyma, ale żył. Rozglądać się guwernantce zakazano, i zobaczyła jedynie nagą kamienną ścianę, słabo oświetloną świeczką, i kufer, który zastępował jego wysokości łóżko.
        Dzisiaj rano wszystko się powtórzyło. Doktorowi Lindowi dostała się egreta z brylantów i szafirów. W ciągu tych kilku sekund, kiedy została bez opaski, mademoiselle zdążyła lepiej się przyjrzeć małemu jeńcowi. Był jak poprzednio nieprzytomny, mocno zmizerniał, lewą rękę miał zabandażowaną. Mademoiselle dotknęła jego czoła i wyczuła silną gorączkę.
        W tym miejscu przerwała opowieść, lecz szybko znowu wzięła się w garść.
        - Oby to jak najszybciej się skończyło! - powiedziała z zachwycającym opanowaniem. - Długo takiej egzystencji Michel nie zniesie. Jest silnym, zdrowym dzieckiem, ale wszystko ma swoje granice.
        - Widzieliście Linda? Choćby kątem oka? - z nadzieją spytałem.
        - Nie. Przepaskę zdejmowali mi na najwyżej dziesięć sekund i najsurowiej zabronili się odwracać. Tylko czułam, że za moimi plecami stoi kilku ludzi.
        Boleśnie ścisnęło mnie w dołku.
        - To znaczy, że poszukiwania nie posunęły się ani o krok?
        Mademoiselle i Fandorin spojrzeli na siebie - jak mi się wydawało, z minami spiskowców - i poczułem ukłucie prawie fizycznego bólu: oni byli we dwoje, razem, a ja zostałem na boku, sam jeden.
        - Coś niecoś jeszcze mamy - rzekł z zagadkową miną Fandorin i zniżywszy glos, jakby oznajmiał jakiś ważny sekret, dorzucił. - Nauczyłem Emilię słuchać skrzypienia kół.
        W pierwszej chwili dotarło do mnie tylko jedno: on nazwał mademoiselle Declique po imieniu! Czyżby ich przyjaźń zaszła tak daleko? Dopiero potem spróbowałem pojąć znaczenie wypowiedzianych słów. Nie udało mi się.
        - Skrzypienia kół?
        - No tak. Każda oś, nawet idealnie wysmarowana, wydaje skrzyp, który, jeśli się p-przysłuchać, jest cyklicznym powtórzeniem jednego, tego samego zestawu dźwięków.
        - No i co?
        - Jeden cykl, Ziukin, to jeden obrót. Wystarczy policzyć, ile razy obróciło się koło, i dowiecie się, jaką odległość przejechała kareta. Koła w karetach typu faeton, w których lubują się p-porywacze, mają standardowy rozmiar - metr czterdzieści centymetrów średnicy. Zatem długość okręgu, zgodnie z prawami geometrii, wynosi cztery metry osiemdziesiąt centymetrów. Reszta jest już prosta. Mademoiselle liczy i zapamiętuje ilość obrotów od rogu do rogu. Zakręty łatwo można odczuć po nachyleniu pojazdu w prawo albo w lewo. Nie śledzimy karety, żeby nie wystraszyć przestępców, widzimy jednak, w jakim kierunku odwożą Emilię spod cerkwi. D-dalszy ciąg zależy od jej spostrzegawczości i pamięci. W taki sposób - kontynuował Fandorin głosem nauczyciela wyjaśniającego zadanie - jeśli znamy liczbę i kierunek zakrętów, a t-także odległość między nimi, możemy określić miejsce ukrycia chłopczyka.
        - I co, określiliście?! - wykrzyknąłem z radosnym zdenerwowaniem.
        - Nie tak szybko, Ziukin, nie tak sz-szybko - Fandorin się uśmiechnął. - Milczący woźnica jedzie celowo nie prostą drogą, tylko okrężną, zapętla ją, sprawdza, czy nie ma „ogona”. Zadanie Emilu jest więc bardzo skomplikowane. Wczoraj i dzisiaj przeszliśmy z nią na piechotę drogę przejazdu karety, sprawdzając obserwacje z t-topografią.
        - I cóż? - spytałem, wyobrażając sobie, jak mademoiselle idzie ulicą, wsparta na ramieniu wykwintnego kawalera. Oboje poważni, zjednoczeni wspólną sprawą, a ja tymczasem walam się w łóżku jak bezużyteczna kłoda.
        - Za każdym razem kareta, pokręciwszy się w zaułkach, wyjeżdżała na plac Zubowski. Potwierdzają to obserwacje Emilii, która słyszała w tym punkcie trasy szum wielu ekwipaży i dźwięk licznych głosów.
        - A dalej?
        Mademoiselle, zawstydzona, spojrzała na Fandorina (to krótkie, przepełnione ufnością spojrzenie znowu zraniło mnie w samo serce) i jakby się usprawiedliwiając, powiedziała:
        - Monsieur Ziukin, wczoraj potrafiłam zapamiętać jedenaście zakrętów, dzisiaj trzynaście. - Skupiła się i z dumą wyliczyła: - Dwadzieścia dwa, w lewo; czterdzieści jeden, w prawo; trzydzieści cztery, w lewo; osiemnaście, w prawo; dziewięćdziesiąt, w lewo; czternaście, w prawo; sto czterdzieści trzy, w prawo; trzydzieści siedem, w prawo; dwadzieścia pięć, w prawo; sto piętnaście, w prawo (i tu, pośrodku, w przybliżeniu na pięćdziesiątym obrocie, szum placu); pięćdziesiąt dwa, w lewo; sześćdziesiąt, w prawo; potem znowu w prawo, ale ile - już nie pamiętam. Bardzo się starałam, mimo wszystko zgubiłam się...
        Byłem wstrząśnięty.
        - Boże, ale jak wy i to zapamiętaliście?
        - Nie zapominajcie, mój przyjacielu, że jestem nauczycielką. - Uśmiechnęła się, a ja poczerwieniałem, jeszcze nie zdecydowawszy, jak powinienem rozumieć wyrażenie mon ami i czy dopuszczalna jest w naszych stosunkach podobna poufałość.
        - Ale jutro wszystko się powtórzy i znowu się zgubicie - powiedziałem, na wszelki przypadek strojąc poważną minę. - Ludzka pamięć, nawet najlepiej wyszkolona, ma pewne granice.
        Uśmiech, którym Fandorin powitał tę uwagę, bardzo mi się nie spodobał. Tak przyjmuje się bajdurzenie nierozgarniętego dziecka.
        - Emilia nie będzie musiała zapamiętywać wszystkiego od samego p-początku trasy. Po opuszczeniu placu Zubowskiego kareta dwa razy jechała tą samą drogą, i ostatni z-zakręt, dobrze zapamiętany przez naszą zwiadowczynię, to styk zaułków Oboleńskiego i Ołsufjewskiego. Dokąd kolasa pojechała dalej, nie wiemy, ale to miejsce zostało określone dokładnie. Stąd do punktu końcowego już jest niedaleko - jakieś dziesięć-piętnaście minut.
        - W ciągu piętnastu minut kareta może przebyć dobre trzy-cztery wiorsty - zauważyłem, aby ostudzić zbyt już radosnego Erasta Piotrowicza. - Zaczniecie przeszukiwać tak ogromną przestrzeń? To więcej niż cała Wyspa Wasiljewska!
        Uśmiechnął się jeszcze nieznośniej.
        - Koronacja, Ziukin, jest pojutrze. Wtedy musimy przekazać doktorowi Lindowi „Orłowa” i gra się zakończy. A jutro Emilia pojedzie karetą o zabitych oknach jeszcze raz, żeby wpłacić ostatnią ratę - jakiś tam diadem z żółtych brylantów i opali.
        Mimowolnie jęknąłem. Bezcenny diadem w kształcie girlandy kwiatów! To największy skarb w coffret najjaśniejszej pani!
        - Rozumie się, musiałem d-dać cesarzowej słowo honoru, że diadem i wszystkie wcześniejsze klejnoty zostaną zwrócone w całości i w dobrym stanie - z absolutną pewnością siebie wyjawił Fandorin. - Nawiasem mówiąc, nie wspomniałem chyba o jednej ważnej okoliczności. Po tym, jak Karnowicz wlazł w sam środek chitrowskiej operacji niczym słoń do składu porcelany, ogólne kierownictwo d-działań przeciw Lindowi powierzono mnie, a naczelnikowi policji dworu i moskiewskiemu oberpolicmajstrowi zakazano się wtrącać pod groźbą sądu.
        Niesłychane! Powierzyć dochodzenie, od którego bez przesady zależy los carskiej dynastii, osobie prywatnej! To oznaczało, że Erast Piotrowicz Fandorin w chwili obecnej jest najważniejszą osobą w państwie rosyjskim. Spojrzałem na niego zupełnie inaczej.
        - Emilia zacznie liczyć od s-skrętu z Oboleńskiego w Ołsufjewski - rzekł już bez żadnych uśmieszków, z najpoważniejszym wyrazem twarzy. - I tu mademoiselle, ze swą wspaniałą pamięcią, w żadnym razie się nie zgubi.
        - Wasza mość, ale jak mademoiselle Declique pozna, że jest właśnie w tym miejscu?
        - Bardzo prosto, Ziukin. Kiedy zobaczę, do jakiej karety ją wsadzą tym razem, nie będę, rzecz jasna, jej śledzić, tylko od razu pojadę na Ołsufjewski. Dostrzegłszy, że kolasa podjeżdża, uderzę w dzwoneczek. To będzie sygnał dla Emilii.
        - A woźnicy nie wyda się to podejrzane? Z jakiego to powodu porządnie odziany pan, w waszym typie, nagle zacznie dzwonić? A może po prostu aresztować tego woźnicę i niech opowie, gdzie skrywa się Lind?
        Fandorin westchnął.
        - Właśnie tak najprawdopodobniej postąpiłby policmajster Łasowski. Lind z pewnością przewidział podobną możliwość, jednak z jakiegoś powodu zupełnie się jej nie boi. Mam w tej kwestii pewne przypuszczenia, ale nie będę teraz się w nie wdawał. Co do przyzwoitego dżentelmena, to wy mnie naprawdę obrażacie. Przecież wszak widzieliście, że doskonale umiem się przebierać. Ja, Ziukin, będę nie tylko dzwonił, ale jeszcze i krzyczał.
        I nagle, udając, że potrząsa dzwoneczkiem, zawył przeciągle z silnym tatarskim akcentem:
        - Stare bierzemy - kopijki dajemy! Papierki, butelki bierzemy! Podarte portki i szmatki! Zardzewiałą łyżkę kucharki! Dajecie rupiecie - piniądze bierzecie!
        Mademoiselle zaśmiała się - chyba po raz pierwszy w ciągu ostatnich dni. W każdym razie - w mojej obecności.
        - No, monsieur Ziukin, pan niech odpoczywa, a my z Erastem pójdziemy na mały spacer: pochodzimy wokół Diewiczego Pola, Cahycyńskiej, Pogodinskiej, na Plusczyhu - starannie wymawiała nazwy moskiewskich ulic, a mnie w duszy pozostało tylko słowo „Erast”.
        Jaki on dla niej „Erast”?!
        - Jestem zupełnie zdrowy - zapewniłem - i chciałbym dotrzymać wam towarzystwa.
        Fandorin podniósł się, pokiwał głową.
        - Towarzystwo zapewni nam Masa. Boję się, że on wciąż jeszcze się na was gniewa. I raczej w-wątpię, żeby zmienił swoje nastawienie podczas pobytu w areszcie. Lepiej więc leżcie.
        
        * * *
        Leżeć, rzecz jasna, nie zamierzałem, ale i zajmować się nie miałem czym, Somow bowiem ostatecznie zawładnął wszystkimi moimi obowiązkami i - trzeba mu to przyznać - nieźle się z nimi sprawiał. W każdym razie nie dostrzegłem żadnych poważnych uchybień, chociaż bardzo dokładnie sprawdziłem i porządek w pokojach, i zastawę, i stajnię, i nawet stan klamek u drzwi. No, poleciłem tylko zamienić w sypialni jej wysokości róże na anemony i sprzątnąć pustą butelkę, która potoczyła się pod łóżko lejtnanta Endlunga.
        Byłem zatem odsunięty od obowiązków, pobity (co najbardziej nieprzyjemne - słusznie), poniżony przed mademoiselle Declique, lecz najbardziej dręczyła mnie koszmarna wizja: Michał Gieorgijewicz cierpiący w wilgotnym podziemiu. Wstrząs, przemoc, fizyczne męki, długotrwałe działanie narkotyków - wszystkie te urazy, doznane w tak delikatnym wieku, jeszcze dadzą o sobie znać. Strach pomyśleć, jak odbiją się na charakterze i zdrowiu psychicznym wielkiego księcia. Ale teraz martwić się tym było jeszcze za wcześnie. Najpierw trzeba wyzwolić jego wysokość z łap okrutnego doktora Linda.
        Obiecałem sobie, że wybaczę Fandorinowi wszystko, jeśli tylko będzie umiał uratować dziecko.
        
        Na kolację wrócili nasi, obecni na ceremonii poświęcenia sztandaru państwa w Zbrojowni na Kremlu.
        W korytarzu Ksenia Gieorgijewna wzięła mnie za rękaw i cicho spytała:
        - Gdzie Erast Piotrowicz?
        Wydaje się, że jej wysokość chciałaby zrobić ze mnie potajemnego wspólnika swojej affaire de coeur* [Miłostki (fr.).], a ja absolutnie nie chciałem brać na siebie dwuznacznej roli.
        - Pan Fandorin wyjechał z mademoiselle Declique - odpowiedziałem beznamiętnie, skłoniłem się i pozostałem pochylony, żeby nie patrzeć w oczy wielkiej księżnej.
        Ksenia Gieorgijewna, zdaje się, była nieprzyjemnie zdziwiona.
        - Z Emilią? Ale po co?
        - To ma związek z planem oswobodzenia Michała Gieorgijewicza. - Nie chciałem wdawać się w szczegóły, pragnąc jak najszybciej zakończyć tę rozmowę.
        - Ach, jaką jestem egoistką! - W oczach wielkiej księżnej zalśniły łzy. - Jestem podła. Podła! Biedny Mika! Nie, ja ciągle o nim myślę, modliłam się za niego przez całą noc... - Nagle poczerwieniała i poprawiła się: - No, prawie całą...
        Po tych słowach, które zrozumieć można było tylko jednako, nastrój już całkiem mi się zepsuł i - obawiam się - podczas kolacji nie dość uważnie wypełniałem swe obowiązki.
        A przecież uczta była szczególna, wydana dla uczczenia naszych brytyjskich gości z okazji urodzin królowej angielskiej, którą w carskiej rodzinie nazywa się po prostu Granny i którą u nas szczerze szanują i serdecznie kochają. Ostatni raz „babcię całej Europy” widziałem tej wiosny w Nicei, kiedy wyszukała partię dla Kseni Gieorgijewny i wyswatała ją z księciem Olafem. Cesarzowa Indii, władczyni pierwszego światowego mocarstwa, moim zdaniem mocno się postarzała, ale wciąż jest krzepka. Między naszymi sługami dworskimi krążą słuchy, że po śmierci męża królowa przez długie lata utrzymywała stosunki ze swoim lokajem, ale patrząc na tę szacowną, wielką osobę, trudno w to uwierzyć. Zresztą, o najwyższych osobach zawsze krążą niewiarygodne plotki - nigdy nie należy zwracać uwagi na pogłoski, dopóki nie doczekają się formalnego potwierdzenia. Ja w każdym razie w mojej obecności plotek o jej królewskiej mości, brytyjskiej władczyni, nie dopuszczam.
        Wydając kolację na cześć Granny, Gieorgij Aleksandrowicz chciał choć częściowo wynagrodzić angielskim gościom niedostatek uwagi okazywanej im z powodu nieszczęścia, które spadło na Zielony Dom. Przygotowaniami zajął się Somow, mnie pozostawało jedynie skontrolować nakrycia i menu - wszystko zostało wykonane bezbłędnie.
        Zabrakło jednak radosnego nastroju, mimo że Endlung starał się ze wszystkich sił, a i Gieorgij Aleksandrowicz zachowywał się tak, jak przystało na gościnnego gospodarza. Ale wysiłki szły na marne: Paweł Gieorgijewicz siedział ponury i nie ruszał jedzenia, tylko pił wino; Ksenia Gieorgijewna wyglądała na roztargnioną; milord i mister Carr nie patrzyli na siebie, a z dowcipów lejtnanta śmiali się trochę zbyt głośno, jakby celowo udawali beztroskę. Od czasu do czasu zapadała ciężka cisza, przypieczętowując nieudany wieczór.
        Wydawało mi się, że nad stołem unosi się cień nieszczęsnego malutkiego jeńca, chociaż nie padło o nim ani jedno słowo. Przecież o tym, co się stało, Anglicy oficjalnie nie byli powiadomieni - to oznaczałoby rozgłoszenie sekretu w całej Europie. To, o czym się nie mówi, nie istnieje. Jako ludzie honoru lord Banville i mister Carr będą milczeć. A jeśli nawet się wygadają, to w sposób uczciwy, w swoim kręgu. To, rzecz jasna, stanie się źródłem plotek, ale niczego więcej. A o randze pogłosek już mówiłem.
        Stałem za krzesłem Gieorgija Aleksandrowicza, dając znaki lokajom, kiedy trzeba było coś przynieść czy zabrać. Ale myślami byłem daleko - zastanawiałem się, jak odkupić swoją mimowolną winę wobec Michała Gieorgijewicza, czy mogę jeszcze jakoś się przyczynić do jego uratowania. I w dodatku - nie chcę ukrywać - przypominało mi się, i to niejeden raz, ufne, a nawet pełne zachwytu spojrzenie, którym mademoiselle Declique patrzyła na Fandorina. Erasta. Przyznaję się, że widząc się w roli wybawcy Michała Gieorgijewicza, wyobrażałem sobie też, że ona dokładnie tak samo (a być może jeszcze goręcej) popatrzy na mnie. Zachowywałem się, rzecz jasna, głupio. Głupio i niegodnie.
        - Dlaczego koniecznie ja? - spytał, zniżając głos, Paweł Gieorgijewicz. - Przecież to ty obiecałeś zaprosić ich dzisiaj do opery.
        - Nie będę mógł - odpowiedział tak samo cicho Gieorgij Aleksandrowicz. - Pojedziesz ty.
        W pierwszej chwili - ani chybi dlatego, że moje myśli zajęte były czymś zupełnie innym - wydało mi się, że nagle zacząłem rozumieć po angielsku (ponieważ rozmowa przy stole, rzecz jasna, prowadzona była w tym właśnie języku), i dopiero potem do mnie dotarło, że te zdania zostały wypowiedziane po rosyjsku.
        Paweł Gieorgijewicz mówił wesołym głosem, rozciągając wargi w uśmiechu, lecz jego oczy były pełne złości. Ojciec patrzył nań dobrodusznie, ale zauważyłem, jak jego wysokości czerwieni się kark, a to nie wróżyło niczego dobrego.
        O tej porze Kseni Gieorgijewny już przy stole nie było - oddaliła się, usprawiedliwiając lekką migreną.
        - To dlatego, że ona przyjechała? - spytał Paweł Gieorgijewicz, wciąż tak samo się uśmiechając i spoglądając na Anglików. - Pojedziesz do niej do „Łoskutnej”?
        - To nie twoje sprawy, Pauli. - Gieorgij Aleksandrowicz mlasnął wargami, rozpalając cygaro. - Ty idziesz do opery.
        - Nie! - wykrzyknął Paweł Gieorgijewicz, i to tak głośno, że Anglicy zadrżeli.
        Endlung od razu zażartował po angielsku. Gieorgij Aleksandrowicz zaśmiał się, sam coś dorzucił, a potem, po ojcowsku nakrywając rękę syna swoją ogromną mięsistą dłonią, wywarczał:
        - Albo do opery, albo do Władywostoku. Ja nie żartuję.
        - A niech, do diabła, będzie Władywostok! - odpowiedział najsłodszym głosem Paweł Gieorgijewicz i miłośnie nakrył rękę ojca swoją, tak że postronny obserwator mógłby się rozczulić na widok tej rodzinnej sceny. - A do opery jedź sam.
        W najwyższej rodzinie często padała groźba Władywostoku. Za każdym razem, kiedy Paweł Gieorgijewicz coś przeskrobał albo w inny sposób naraził się na gniew ojca, Gieorgij Aleksandrowicz zapowiadał, że korzystając ze swej admiralskiej władzy, wyśle go do Floty Oceanu Spokojnego, aby służył ojczyźnie i się ustatkował. Ale dotąd jakoś tego nie uczynił.
        Dalej rozmawiano już wyłącznie po angielsku, ale moje myśli obrały teraz zupełnie inny kierunek.
        Coś przyszło mi do głowy.
        Rzecz w tym, że sens przepychanki między ich wysokościami, mało zrozumiały nawet dla kogoś dobrze znającego rosyjski, dla mnie był całkowicie jasny.
        Przyjechała Izabella Felicjanowna Snieżniewska i zatrzymała się w hotelu „Łoskutnaja”.
        Oto kto mi pomoże!
        Pani Snieżniewska - najmądrzejsza z kobiet, jakie kiedykolwiek spotykałem, a przecież zdarzało mi się widzieć i cesarzowe, i lwice z towarzystwa, i królowe.
        Historia Izabelli Felicjanowny jest tak niewiarygodna i bajeczna, że nie ma sobie równych w dziejach. Możliwe, że jakaś madame Maintenon czy markiza Pompadour u szczytu sławy dostąpiłaby większej władzy, lecz wątpliwe, czy ich pozycja przy najjaśniejszym domu była tak stabilna. Pani Snieżniewska, będąca, jak już wspomniałem, najmądrzejszą z kobiet, dokonała chyba największego przełomu w metodach działań faworyt: nawiązała romans nie z cesarzem, czy wielkim księciem, którzy niestety są śmiertelni albo niestali, ale z monarchią - wieczną i nieśmiertelną. Mając dwadzieścia osiem lat, Izabella Felicjanowna otrzymała zasłużony przydomek „Klejnot Korony”, a rzeczywiście bardzo przypomina drogocenną ozdobę z cesarskiego Pokoju Brylantowego: miniaturowa, delikatna, nieopisanie piękna, o kryształowym głosiku, złotych włosach, szafirowych oczach.
        Maleńką tancerkę, najmłodszą i najbardziej utalentowaną w trupach baletowych Petersburga, zauważył jeszcze nieboszczyk najjaśniejszy pan. Czerpiąc z wdzięków tej ondyny, dopatrzył się w niej czegoś więcej niż tylko urody, czaru i świeżości - znalazł rozum, takt i zadatki na oddaną sojuszniczkę tronu.
        Jako rozumny mąż stanu oraz wzorowy ojciec rodziny najjaśniejszy pan nie dał się do końca omotać czarującej debiutantce i postąpił mądrze (choć, można przypuszczać, nie bez żalu), powierzając opiece pani Snieżniewskiej cesarzewicza, który budził niepokój najjaśniejszego rodzica przesadną religijnością i nieociosaniem.
        Izabella Felicjanowna dzielnie zniosła rozłąkę z najjaśniejszym panem i podjęła ważną misję państwową z pełnym zaangażowaniem, tak że wkrótce następca tronu wyraźnie się zmienił (na lepsze) i nawet popełnił pewne (nawiasem mówiąc, całkiem spokojne i nieskandaliczne) szaleństwa, czym ostatecznie uspokoił koronowanego ojca.
        W dowód wdzięczności pani Snieżniewska otrzymała cudowne palazzo na Wielkiej Dworiańskiej, możliwość wyboru ról w Teatrze Maryjskini i - najważniejsze - specjalny, nawet wyjątkowy status w sferach dworskich, którego wielu jej zazdrościło. Przy tym jednak zachowywała się bardzo skromnie, nie wzbudzała zawiści i - co wydaje się wręcz nieprawdopodobne - nie miała poważnych wrogów. Zakochany cesarzewicz proponował piękności tajne małżeństwo, lecz ona rozumnie odmówiła, a kiedy między następcą tronu a księżniczką Alicją nawiązała się delikatna przyjaźń - odeszła w cień i w trakcie wzruszającej sceny pożegnania z „miłym Nikim” pobłogosławiła związek. Ten postępek wyszedł jej tylko na dobre, ponieważ nowa caryca oceniła go z należytą szlachetnością - jeszcze jedno niewiarygodne zdarzenie - i zaczęła okazywać byłej konkurentce jawną przychylność, zwłaszcza gdy Izabella Felicjanowna, wytrzymawszy dla przyzwoitości gorzką i długą pauzę, powierzyła swoje delikatne serce Gieorgijowi Aleksandrowiczowi.
        Otwarcie mówiąc, sądzę, że na tej zamianie pani Snieżniewska pod żadnym względem nie straciła. Wręcz przeciwnie - Gieorgij Aleksandrowicz jest postawnym mężczyzną, naprawdę szczodra dusza, a i charakterem znacznie przewyższa koronowanego krewniaka.
        O, Izabella Felicjanowna to sama mądrość. Jej można opowiedzieć o wszystkim. Ona rozumie, czym są sekrety najjaśniejszej rodziny, albowiem sama jest ich powiernikiem. Snieżniewska wynajdzie coś zupełnie nowego, na co nie wpadną ani podstępny pułkownik Karnowicz, ani groźny Kirył Aleksandrowicz, ani nawet najchytrzejszy pan Fandorin.
        
        * * *
        Pani Snieżniewska zajęła w „Łoskutnej” całe skrzydło, co już było świadectwem na poły cesarskiego statusu tej zadziwiającej kobiety - przecież teraz, w dniach uroczystości koronacyjnych, nawet najzwyklejszy pokój hotelowy kosztował pięciokrotnie więcej, a i znaleźć go było nie sposób.
        W przedpokoju luksusowego apartamentu stało wiele koszy z kwiatami, a gdzieś z amfilady pokoi dochodził przytłumiony dźwięk fortepianu. Przekazałem pokojówce notatkę i gra prawie od razu ucichła. Po minucie wyszła do mnie Izabella Felicjanowna. Miała na sobie lekką, jedwabną suknię soczystej różowej barwy, na którą raczej nie mogłaby sobie pozwolić żadna inna blondynka, ale Snieżniewska w takim stroju nie wyglądała wulgarnie, lecz po prostu bosko, innego słowa nie znalazłem. Znowu zauroczyła mnie jej świetlista, porcelanowa uroda - tej drogocennej, nader rzadko spotykanej odmiany, kiedy na widok, zdawałoby się, już doskonale znanego lica za każdym razem zatyka dech i człowiek stoi osłupiały.
        - Afanasij! - Uśmiechnęła się, patrząc na mnie z dołu, a przy tym, jakimś cudem, zachowując się tak, jakby stała nie na ziemi, lecz na piedestale. - Witajcie, przyjacielu. Coś od Dżordżiego?
        - Nie - odpowiedziałem z niskim ukłonem. - Mam do pani sprawę, tajną, wagi państwowej.
        Mądrala, nie zadała mi ani jednego pytania. Wiedziała, że Afanasij Ziukin nie strzępi języka po próżnicy. Na chwilę z troską zmarszczyła brwi i wskazała malutką rączką, abym szedł za nią.
        Przez kilka połączonych pokoi dotarliśmy do buduaru. Izabella Felicjanowna zamknęła drzwi i opadła na łóżko. Gestem poleciła mi spocząć w fotelu i powiedziała jedno jedyne słowo:
        - Mówcie.
        Przedstawiłem jej bieg spraw, niczego nie tając. Opowieść była długa, ponieważ w ciągu ostatnich dni nazbierało się sporo wydarzeń, ale i krótsza, niż można było oczekiwać, ponieważ Snieżniewska nie wykrzykiwała, nie łapała się za serce i ani razu mi nie przerwała - tylko coraz energiczniej mięła zgrabnymi paluszkami gipiurowy kołnierzyk.
        - Michał Gieorgijewicz znajduje się w śmiertelnym niebezpieczeństwie, a i nad całym domem Romanowów zawisła straszna groźba - tak zakończyłem swoje obszerne przemówienie, chociaż mógłbym się obejść bez tego dramatycznego akcentu, jako że moja słuchaczka i tak sama doskonale to zrozumiała.
        Długo, bardzo długo Izabella Felicjanowna milczała. Nigdy jeszcze nie widziałem na jej porcelanowym obliczu takiego zdenerwowania, nawet wtedy, gdy na polecenie Gieorgija Aleksandrowicza odbierałem od niej listy następcy tronu.
        Nie wytrzymując tej pauzy, spytałem:
        - Powiedzcie, czy jest jakieś wyjście z sytuacji?
        Ona ze smutkiem i - jak mi się wydało - ze współczuciem podniosła na mnie jasnobłękitne oczy. Ale jej głos był twardy:
        - Tylko jedno. Poświęcić mniejsze dla ocalenia większego.
        - „Mniejsze” to jego wysokość? - uściśliłem i w najbardziej haniebny sposób chlipnąłem.
        - Tak. I zapewniam was, Afanasiju, taka decyzja już zapadła, chociaż głośno nikt jej nie wypowiedział. Świecidełka z coffret - trudno, ale „Orłowa” temu Lindowi nikt nie odda. Za nic na świecie. Wasz Fandorin to zdolny człowiek. Pomysł z „wynajmem” był genialny. Przeciągnąć do koronacji, a potem będzie już wszystko jedno.
        - Ale... ale to potworne! - nie wytrzymałem.
        - Tak, ze zwykłego ludzkiego punktu widzenia to potworne. - Współczująco dotknęła mojego ramienia. - Ani wy, ani ja tak byśmy ze swoimi dziećmi nie postąpili. Ale, jeśli się nie mylę, nie macie dzieci? - Snieżniewska westchnęła i czystym, dźwięcznym głosikiem oznajmiła to, nad czym nieraz sam się zastanawiałem. - Urodzić się w cesarskim domu to wyjątkowy los. Dający niesłychane przywileje, ale i żądający równie niesłychanych ofiar. Haniebny skandal podczas koronacji jest niedopuszczalny. W żadnych okolicznościach. Oddanie przestępcom głównych regaliów cesarstwa tym bardziej jest niedopuszczalne. Za to poświęcenie życia jednego z osiemnastu wielkich książąt jest czymś w pełni dopuszczalnym. To rozumie nawet Dżordżi. Czym jest czteroletni chłopczyk w porównaniu z losem całej dynastii?
        W ostatnich słowach zabrzmiała nieskrywana gorycz, ale równocześnie nieudawana wielkość. Łzy, które pojawiły się w moich oczach, nie spłynęły na policzki. Nie wiem dlaczego, lecz czułem się zawstydzony.
        Rozległo się stukanie do drzwi i angielska nanny wprowadziła przemiłych bliźniaków, bardzo podobnych do Gieorgija Aleksandrowicza - tak samo rumianych, z wydatnymi policzkami i ruchliwymi karymi oczętami.
        - Dobranoc, mamusiu - wyszeptali i rzucili się Izabelli Felicjanownie na szyję.
        Wydało mi się, że obejmuje ich i całuje czulej, niż tego wymagał ten zwyczajny, codzienny rytuał.
        Kiedy chłopczyków wyprowadzono, Snieżniewska znowu zamknęła drzwi i powiedziała:
        - Afanasiju, ma pan wilgotne oczy. Natychmiast, proszę, przestańcie, bo i ja się rozpłaczę. Zdarza mi się to rzadko, ale jeżeli już zacznę, to szybko nie przestanę.
        - Wybaczcie - wymamrotałem, namacałem w kieszeni chusteczkę, ale palce mnie nie słuchały.
        Wtedy podeszła, wyjęła zza mankietu koronkową chusteczkę i otarła mi rzęsy - bardzo ostrożnie, jakby bała się popsuć makijaż. Nagle znów zastukano do drzwi - głośno, uparcie.
        - Izabo! Otwórz, to ja!
        - Pauli! - Snieżniewska klasnęła w dłonie. - Nie powinniście się spotkać, bo to chłopaka postawi w nietaktownym położeniu. Szybko tutaj! - A w stronę drzwi odkrzyknęła: - Już! Tylko włożę pantofle!
        Tymczasem odsunęła rygiel wielkiej szafy z lustrem i popychając ostrą piąstką, wepchnęła mnie do środka.
        W ciemnym i przestronnym wnętrzu dębowej garderoby pachniało lawendą i wodą kolońską. Ostrożnie się odwróciłem, moszcząc się wygodniej i usiłując nie rozważać, jaka konfuzja by się zdarzyła, gdyby moja obecność została odkryta. Zresztą za chwilę usłyszałem takie rzeczy, że o konfuzji zupełnie przestałem myśleć.
        - Uwielbiam! - rozległ się głos Pawła Gieorgijewicza. - Jaka ty jesteś przepiękna, Izabo! Myślałem o tobie codziennie!
        - Przestań! Pauli, ty po prostu zwariowałeś! Powiedziałam ci, to była pomyłka, która nigdy więcej się nie powtórzy. I dałeś mi słowo.
        O Boże! Złapałem się za serce, a od tego ruchu zaszeleściły sukienki.
        - Przysięgałeś, że będziemy jak brat i siostra! - Izabella Felicjanowna podniosła głos, widocznie by zagłuszyć dziwne dźwięki z szafy. - A oprócz tego telefonował twój ojciec. Powinien tu być lada chwila.
        - A jeśli nie?! - wykrzyknął tryumfująco Paweł Gieorgijewicz. - Pojechał z Anglikami do opery. Nikt nam nie przeszkodzi, Izabo. Zresztą, na cóż ci on? Ja jestem wolny, a on żonaty i starszy od ciebie o dwadzieścia lat!
        - A ja starsza od ciebie o siedem. To dla kobiety o wiele więcej niż dwadzieścia lat dla mężczyzny - odpowiedziała Snieżniewska.
        Sądząc po szeleście jedwabiu, Paweł Gieorgijewicz próbował ją objąć, a ona mu się wymykała.
        - Jesteś jak Calineczka - powiedział z żarem. - Zawsze będziesz moją kruszynką...
        Zaśmiała się krótko.
        - No tak, maleńki piesek do starości pozostaje szczenięciem.
        Ponownie zastukano do drzwi - jeszcze bardziej władczo niż poprzednim razem.
        - Pani, Gieorgij Aleksandrowicz przybył! - rozległ się zdenerwowany głos pokojówki.
        - Jak to? - wystraszył się Paweł Gieorgijewicz. - A opera? To koniec, teraz już na pewno ześle mnie do Władywostoku! Boże, co robić?
        - Do szafy - zdecydowała Izabella Felicjanowna. - Szybko! Nie, nie do lewego skrzydła. Do prawego!
        Zupełnie blisko skrzypnęły drzwi i o jakieś trzy kroki, za wielowarstwową zasłoną z sukien, usłyszałem przyspieszony, przerywany oddech. Dzięki Bogu, mój mózg nie nadążał za wydarzeniami, inaczej z pewnością bym zemdlał!
        - No, wreszcie! - usłyszałem radosny okrzyk Snieżniewskiej. - A ja już straciłam nadzieję! Po co obiecywać, a potem zmuszać do oczekiwania?
        Rozległ się odgłos długiego pocałunku, a Paweł Gieorgijewicz zgrzytnął zębami.
        - Powinienem był udać się do opery, ale uciekłem... Ten łobuz Pauli... W szyjkę, pozwól w szyjkę... i o, tutaj, tutaj... bezwarunkowo...
        - Nie od razu, nie od razu... Napijemy się szampana, już przygotowano w bawialni...
        - Do diabła z szampanem! Cały płonę. Bez ciebie, Bello, czułem się tutaj jak w piekle. O, gdybyś tylko wiedziała!... Ale to potem, potem... Rozepnij mi ten przeklęty kołnierzyk!
        - Nie, to nie do wytrzymania! - usłyszałem w szafie przerywany szept.
        - Wariat... Cała wasza rodzina to szaleńcy... Zacząłeś coś mówić o Paulini?
        - Chłopak już zupełnie nie poddaje się kontroli! Zdecydowałem, że wyślę go nad Pacyfik. Wiesz, moim zdaniem, nie jesteś mu obojętna. Smarkacz. Wiem, że mogę ci w pełni ufać, mimo to weź pod uwagę, że podczas rejsu złapał głupią chorobę...
        Szafa przechyliła się, trzasnęły drzwiczki.
        - On kłamie! - zapiszczał rozpaczliwie Paweł Gieorgijewicz. - Ja się wyleczyłem! Ach, podły!
        - Cooo?! - strasznym głosem zaryczał Gieorgij Aleksandrowicz. - Jak ty... jak ty... śmiałeś?!
        Ze strachu uchyliłem drzwi i zobaczyłem coś, czego nie spodziewałem się ujrzeć w najkoszmarniejszym śnie: ich wysokości wczepili się sobie w gardła, przy czym Paweł Gieorgijewicz kopał ojca po łydkach, a Gieorgij Aleksandrowicz wykręcał synowi ucho.
        Izabella Felicjanowna próbowała rozdzielić walczących, ale generał-admirał lekko popchnął malutką balerinę łokciem i odleciała aż na łóżko.
        - Afanasiju! - krzyknęła władczo Snieżniewska. - Oni się pozabijają!
        Wyskoczyłem z garderoby, gotowy przyjąć na siebie uderzenia obu stron, lecz okazało się to niepotrzebne, ponieważ ich wysokości wytrzeszczyli na mnie oczy i walka sama wygasła.
        Przypadkowo dostrzegłem w lustrze swoje odbicie i przeraziłem się. Włosy roztrzepane, bakenbardy rozczochrane, a do ramienia przyczepiło się coś różowego, koronkowego - ni to stanik, ni to pantalony. Kompletnie roztrzęsiony zdarłem z siebie tę wstydliwą część garderoby i schowałem do kieszeni.
        - Nie... nie będzie żadnych poleceń? - wyszeptałem.
        Ich wysokości mieli takie miny, jakby nagle przemówił do nich gobelin. W każdym razie groźba syno- lub ojcobójstwa najwyraźniej została zażegnana. Nie posiadałem się z podziwu dla siły woli i rozumu Izabelli Felicjanowny.
        Zapewne o tym samym pomyśleli ich wysokości.
        - No, Bella, zaskakująca z ciebie kobieta - rzucił basem Gieorgij Aleksandrowicz.
        A Paweł Gieorgijewicz wyśpiewał drżącym tenorkiem:
        - Izabo, nigdy cię nie zrozumiem...
        - Wasze wysokości! - wykrzyknąłem, zrozumiawszy, w jakim jednoznacznym świetle widzą to zdarzenie obaj wielcy książęta. - Ja zupełnie... Ja nie...
        Ale Paweł Gieorgijewicz, nie słuchając, odwrócił się do Snieżniewskiej i z dziecięcą obrazą wypiszczał:
        - Jemu, jemu, znaczy się, można - a mnie nie wolno?
        Całkiem utraciłem dar mowy, nie wiedząc, jak rozwiązać tę okropną sytuację.
        - Afanasiju - rzekła twardo Izabella Felicjanowna. - Idźcie do bawialni i przynieście koniak. I nie zapomnijcie pokroić cytryny.
        Z niewiarygodną ulgą odszedłem wypełnić polecenie i, prawdę mówiąc, niezbyt się spieszyłem. Kiedy wróciłem z tacą, zastałem już zupełnie inną sytuację: balerina stała, a po obu jej bokach siedzieli na pufach ich wysokości. Przypomniała mi się - całkiem niestosownie - scenka z cyrku Cinisellego, dokąd razem z mademoiselle zaprowadziliśmy Michała Gieorgijewicza na Wielkanoc. Tam na bębnach siedziały ryczące lwy, a między nimi przechadzała się odważna szczuplutka treserka z ogromnym batem w ręku. Podobieństwo było duże i z tego powodu, że wszyscy troje - stojąca Snieżniewska i siedzący wielcy książęta - byli równi wzrostem.
        - ...kocham was obu - usłyszałem i zatrzymałem się w drzwiach, ponieważ pojawienie się z koniakiem w tym momencie byłoby raczej nie na miejscu. - Obaj jesteście mi bliscy - i ty, Dżordżi, i ty, Pauli. Przecież wy też się wzajemnie kochacie, prawda? Czy jest na świecie coś bardziej drogocennego od delikatnego przywiązania i rodzinnych uczuć? Przecież nie jesteśmy jakimiś tam wulgarnymi mieszczanami! Po co nienawidzić, skoro można kochać? Po co się kłócić, skoro można się przyjaźnić? Pauli nie pojedzie do żadnego Władywostoku, nam będzie źle bez niego, a jemu bez nas. Na pewno wszystko doskonale się ułoży. Pauli, kiedy masz dyżur przy gwardyjskim ekwipażu?
        - We wtorki i piątki - Paweł Gieorgijewicz zatrzepotał powiekami.
        - A ty, Dżordżi, kiedy masz posiedzenia w ministerstwie i w Radzie Państwa?
        Gieorgij Aleksandrowicz z trochę tępawą (proszę o wybaczenie, ale innego określenia nie mogłem dobrać) miną odpowiedział:
        - W poniedziałki i czwartki. A co?
        - Widzicie, jak wygodnie! - ucieszyła się Snieżniewska. - Ty, Dżordżi, będziesz przychodził do mnie we wtorek i piątek. A ty, Pauli, w poniedziałek i czwartek. I będziemy wszyscy bardzo, bardzo się kochać. A kłócić się nie będziemy wcale, ponieważ nie ma żadnego powodu.
        - Kochasz jego tak samo jak mnie? - nabzdyczył się generał-admirał.
        - Tak, ponieważ jest twoim synem. Jest tak do ciebie podobny.
        - A... a Afanasija? - Ogłupiały Paweł Gieorgijewicz popatrzył w moją stronę.
        Oczy Izabelli Felicjanowny błysnęły i nagle mi się wydało, że ta okropna, niemożliwa, potworna scena nie wprawiła jej w najmniejsze zakłopotanie.
        - I Afanasija. - Słowo honoru, ona do mnie mrugnęła! Niemożliwe, widać już źle ze mną albo to jej z nerwów drgnął kącik oka. - Ale inaczej. Przecież on nie jest Romanowem, a ja mam dziwaczne przeznaczenie: mogę kochać tylko mężczyzn z tej rodziny.
        Te ostatnie słowa zabrzmiały już w pełni poważnie, jakby pani Snieżniewska dokonała nagle jakiegoś zadziwiającego i, być może, niezbyt wesołego odkrycia.
        
13 maja
        
        
        Znalazłem się w fałszywym i bardzo męczącym położeniu, z którego nie potrafiłem się wykaraskać.
        Z jednej strony, po wczorajszych wyjaśnieniach w „Łoskutnej”, napięcie między wielkimi książętami szczęśliwie ustąpiło, i przy śniadaniu patrzyli na siebie ze szczerą przychylnością. Moim zdaniem wyglądali już nie jak ojciec z synem, ale raczej jak dwaj koledzy - a to nie mogło nie cieszyć.
        Z drugiej strony, kiedy wchodząc do jadalni z dzbankiem kawy, ukłoniłem się i życzyłem wszystkim dobrego dnia, obaj popatrzyli na mnie ze szczególnymi minami i zamiast zwyczajnie mi skinąć, też odpowiedzieli: „Dzień dobry”. To mnie całkiem zbiło z tropu i chyba nawet się zaczerwieniłem.
        Trzeba było jakoś się oczyścić z tego okropnego podejrzenia, ale zupełnie nie miałem pojęcia, jak zacząć rozmowę na taki temat z ich książęcymi wysokościami.
        Kiedy nalewałem Gieorgijowi Aleksandrowiczowi kawy, ten pokiwał głową i z wymówką, ale równocześnie, jak mi się wydało, nie bez pewnego uznania, wybuczał półgłosem:
        - Dobryś...
        Ręka mi zadrżała i po raz pierwszy w życiu uroniłem kilka kropel prosto na spodeczek.
        Paweł Gieorgijewicz nie rzekł ani słowa, tylko podziękował mi za kawę, co było jeszcze gorsze.
        Stałem u drzwi i strasznie cierpiałem.
        Mister Carr terkotał bez przerwy, wdzięcznie gestykulując szczupłymi białymi rękoma - pewnie opowiadał o operze, w każdym razie dosłyszałem kilkakrotnie powtórzone słowo Chowańszczyzna. Lord Banville nie zjawił się z powodu migreny.
        Trzeba będzie pójść do Gieorgija Aleksandrowicza, pomyślałem, i powiedzieć tak: „Opinia, jaka ukształtowała się u waszej wysokości w kwestii mojego przypuszczalnego związku ze znaną wam osobą, nie ma nic wspólnego z rzeczywistością, a w szafie znalazłem się wyłącznie dlatego, że wyżej wspomniana osoba chciała uniknąć kompromitacji Pawła Gieorgijewicza. A co do oznajmionej przez nią miłości do mojej skromnej persony: jeśli tak pochlebne dla mnie uczucie istnieje, to bez najmniejszych aluzji do namiętności nieplatonicznego charakteru”.
        Nie, lepiej nie, to zbyt zawiłe, a nawet gorzej - brzmi dwuznacznie. Może powiedzieć tak: „Szacunek, z którym się odnoszę zarówno do osób z najjaśniejszej rodziny, jak i do obiektów ich sercowych związków, w żadnym wypadku nie pozwoliłby mi, nawet w najdzikszych fantazjach, wyobrazić sobie, że...” W tym momencie przypadkowo spotkałem się wzrokiem z lejtnantem Endlungiem, który z wyrazem zachwytu uniósł brwi, potem mrugnął do mnie i jeszcze pokazał pod obrusem wystawiony wielki palec, z czego mogłem wywnioskować, że Paweł Gieorgijewicz wszystko mu opowiedział. Jedynie z ogromnym trudem udało mi się zachować pozory obojętności.
        Zaprawdę Pan zechciał poddać mnie ciężkim próbom.
        Kiedy wstawano od stołu, Ksenia Gieorgijewna szepnęła do mnie:
        - Przyjdź.
        Po pięciu minutach z ciężkim sercem skierowałem się do jej pokoju, już wiedząc, że nic dobrego mnie tam nie czeka.
        Wielka księżna zdążyła się przebrać w suknię spacerową i włożyć kapelusz z woalką, spod której pobłyskiwały jej skośne, o pięknym wykroju oczy.
        - Chcę się przejechać landem - rzekła. - Dziś jasny, słoneczny dzień. Pojedziesz jako woźnica, jak kiedyś, w dzieciństwie.
        Pokłoniłem się, czując ogromną ulgę.
        - Jaką parę każecie, pani, zaprząc?
        - Rude. Są najszybsze.
        - W tej chwili.
        Ale za wcześnie kamień spadł mi z serca. Kiedy podjechałem pod ganek, Ksenia Gieorgijewna wsiadła nie sama, lecz z Fandorinem, wyglądającym na prawdziwego dandy w szarym cylindrze, szarym surducie i jasnopopielatym krawacie ze spinką z perłą. Teraz stało się dla mnie jasne, dlaczego jej wysokość zechciała, żebym na koźle usiadł ja, a nie woźnica Sawielij.
        Pojechaliśmy aleją przez park, potem Ksenia Gieorgijewna poleciła skręcić w stronę Worobjowych Gór. Bryczka była nowiutka, z gumowymi resorami, jechać czymś takim to sama przyjemność - nie trzęsie, nie rzuca, tylko trochę kołysze.
        Dopóki konie biegły rysią między drzewami, cicha rozmowa za moimi plecami zlewała się w przygłuszony szum, jednak na Wielkiej Kałuskiej zaczął wiać silny wiatr. Podchwytywał każde wymówione słowo i niósł do moich uszu, przez co mimo woli musiałem podsłuchiwać.
        - ...a reszta nie ma znaczenia - to pierwsze słowa, które przyleciały do mnie z wiatrem (głos należał do jej wysokości). - Wywieźcie mnie. Wszystko jedno dokąd. Z wami pojadę choćby na kraj świata. Nie, to prawda, nie śmiejcie się! Możemy wyjechać do Ameryki. Czytałam, że tam nie ma ani tytułów, ani różnic stanowych. Dlaczego milczycie?
        Trzepnąłem batem Bogu ducha winne konie.
        - Różnice s-stanu są i w Ameryce, ale to nie w nich problem...
        - A w czym?
        - We wszystkim... Ja mam czterdzieści lat, wy dź-dziewiętnaście - to raz. Ja, jak powiedział Karnowicz, jestem „osobą bez konkretnego zajęcia”, a wy, Kseniu, jesteście wielką księżną - to dwa. Ja zbyt dobrze znam życie, wy nie znacie go wcale - to trzy. I najważniejsze: ja należę tylko do siebie, a wy należycie do Rosji. Nie możemy być szczęśliwi.
        Jego stała maniera numerowania argumentów w tym przypadku wydała mi się nietaktowna, ale trzeba było przyznać, że Erast Piotrowicz mówił jak człowiek odpowiedzialny. Sądząc po milczeniu, które wtedy zapadło, te słowa przepojone prawdą otrzeźwiły jej wysokość. Minutę później po cichu spytała:
        - Wy mnie nie kochacie?
        I wtedy wszystko zepsuł!
        - Ja tego nie p-p-powiedziałem. Wy... wy p-pozbawiliście mnie duchowej równowagi - rzekł, jąkając się bardziej niż zazwyczaj. - Nie m-m-myślałem, że jeszcze coś t-takiego może mi się z-z-zdarzyć, ale, chyba stało się..
        - A więc kochacie mnie? Kochacie? - dopytywała się. - Jeśli tak, wszystko inne jest nieważne. Jeśli nie - tym bardziej. Tylko jedno słowo, tylko jedno słowo. No?
        Serce mi się ścisnęło - tyle nadziei, cierpienia i strachu zabrzmiało w głosie Kseni Gieorgijewny - ale równocześnie nie mogłem się nie zachwycić jej zdecydowaniem i szlachetną bezpośredniością.
        Rozumie się, że podstępny uwodziciel odpowiedział:
        - Tak, kocham w-w-was.
        Spróbowałby jeszcze nie pokochać jej wysokości!
        - W każdym razie jestem z-zakochany - natychmiast się poprawił. - Wybaczcie, ale będę m-mówił zupełnie szczerze. Całkowicie z-zawróciliście mi w głowie, ale... nie jestem pewny... czy tylko wy sami... Możliwe, że pewną rolę odegrała w tym m-magia tytułu... A to byłby wstyd... B-boję się okazać niegodnym waszej miłości...
        Żałosny był ten heroiczny mężczyzna. W każdym razie w porównaniu z jej wysokością, gotową dla uczucia rzucić wszystko, a w tym wypadku słowo „wszystko” oznaczało tak wiele, że aż zaparło mi dech w piersi.
        - I w dodatku... - zaczął mówić z większym opanowaniem i spokojem. - Nie zgadzam się z wami, że w zestawieniu z uczuciem cała reszta jest nieważna. Są rzeczy, sprawy bardziej istotne niż miłość. Wydaje mi się, że to n-n-najważniejsza lekcja, jaką wyniosłem z życia.
        Ksenia Gieorgijewna dźwięcznym głosem rzekła:
        - Eraście Piotrowiczu, byliście złym uczniem w szkole życia. - I zwracając się do mnie, krzyknęła: - Afanasiju, wracamy!
        Przez całą drogę powrotną nie padło między nimi ani jedno słowo.
        
        * * *
        Narada, poprzedzająca wyjazd mademoiselle na kolejne spotkanie z Lindem, odbyła się beze mnie, ponieważ nikt z wielkich książąt nie brał w niej udziału i nie podawano napoi.
        Czekałem w korytarzu i teraz, kiedy moja troska o Ksenię Gieorgijewnę nieco osłabła, mogłem się skupić na najważniejszym - na losie małego jeńca. Słowa najmądrzejszej kobiety, pani Snieżniewskiej, że trzeba będzie poświęcić mniejsze dla dobra większego, wywróciły moją duszę na nice, ale przecież Izabella Felicjanowna nie wiedziała o planie Fandorina. Jeszcze pozostała nadzieja - wszystko zależało od tego, czy mademoiselle potrafi wyliczyć drogę do kryjówki zbójców.
        Zebranie nie trwało długo. Kiedy mademoiselle wyszła na korytarz, powiedziała do mnie po francusku:
        - Tylko żebym się nie pomyliła! Nie spałam całą noc - ćwiczyłam pamięć. Erast powiedział, że najlepszy środek to - uczyć się wierszy, których sens nie w pełni się rozumie. Nauczyłam się fragmentu dzieła tego waszego okropnego poety, Puszkina. Posłuchajcie.
        
        O wy, któhych uległy sile
        Euhopy ludy tak bojowe,
        Dhapieżni Galle!
        (ce sont nous, les francais*) [To o nas, Francuzach (fr.).]
        Dziś - w mogile.
        O, ghoźne czasy owe!
        Gdzież jesteś, ulubieńcze szczęścia i Bellony,
        (il parle de Napoleon*) [Ma na myśli Napoleona (fr.).]
        Gahdzący phawem, wiahą i nikczemny?
        Ty, coś w swej pysze chciał obalać thony?
        Zniknąłeś - niby hankiem koszmah senny* [Aleksander Puszkin, Wspomnienie w Carskim Siole (1815), na podstawie przekładu Ewy Rojewskiej-Olejarczuk.]
        
        Po czymś takim liczenie obrotów kół będzie dla mnie czystą przyjemnością. Żebym tylko się nie pomyliła! Dzisiaj przecież mamy ostatnią szansę. Bardzo się denerwuję.
        Tak, widziałem, że za jej udawaną radością życia, za całą tą wesołą gadaniną skrywa się silne zdenerwowanie.
        Chciałem powiedzieć, że bardzo się o nią boję. Przecież Fandorin mówił, że doktor Lind nie zostawia świadków. Dla niego to nic zabić pośrednika, kiedy nie będzie już potrzebny. Jeżeli w wyższych sferach gotowi są położyć krzyżyk na Michale Gieorgijewiczu, to kto się przejmie śmiercią jakiejś tam guwernantki?
        - Nie powinienem był biec za tą karetą. To był niewybaczalny błąd - wydusiłem z siebie w końcu po rosyjsku. - Przez to wy musicie teraz za mnie ryzykować.
        Wyszło całkiem nie to i nie tak, w dodatku wplątało się słowo „ryzykować”, niezrozumiałe dla obcokrajowca. Niemniej mademoiselle doskonale mnie pojęła.
        - Nie trzeba tak się bać, Atanas. - Uśmiechnęła się, po raz pierwszy nazywając mnie po imieniu, które w jej ustach nieoczekiwanie nabrało kaukaskiego brzmienia. - Dziś Lind nie będzie mnie zabijać. Ja jeszcze powinnam jutho zawieźć „Ohłowa”.
        To wstyd, ale w tej chwili poczułem ulgę, wspominając pewność, z którą Snieżniewska ogłosiła, że „Orłowa” w żadnym wypadku porywaczom nie oddadzą. To było podłe, niegodne uczucie. Aż pobladłem, zdając sobie sprawę, że właśnie zdradziłem biednego malutkiego Michała Gieorgijewicza, od którego już i tak wszyscy się odwrócili. A przecież zawsze uważałem, że nie ma na świecie nic wstrętniejszego od zdrady. Moim zdaniem najgorszy grzech to zdrada najcenniejszych ludzkich uczuć: miłości i zaufania.
        Wtedy jeszcze bardziej się zawstydziłem, ponieważ przypomniałem sobie, jak pan Masa nazwał mnie tym japońskim słowem. Uri... ugrimono?
        Rzeczywiście, postąpiłem wtedy zupełnie nieodpowiedzialnie. Jako porządny człowiek powinienem był za to przeprosić.
        Życzyłem guwernantce sukcesu w trudnym i niebezpiecznym zadaniu i poszedłem do Japończyka.
        Zastukałem do drzwi. Usłyszałem jakiś przedziwny dźwięk i po chwili wahania zdecydowałem się uznać go za zaproszenie do wejścia.
        Pan Masa siedział na podłodze, tylko w bieliźnie - tej samej, w której widziałem go kiedyś wskakującego na ścianę. Na leżącym przed nim arkuszu papieru starannie kreślił pędzelkiem jakieś zawiłe wzory.
        - Co chce? - spytał, zezując na mnie wąskimi i złymi oczkami.
        Wzburzyła mnie ordynarność jego tonu, jednak należało doprowadzić sprawę do końca. Nieboszczyk ojciec zawsze mówił: „Prawdziwa godność nie w tym, jak z tobą postępują inni, a w tym, jak postępujesz ty sam”.
        - Panie Masa - rozpocząłem, ukłoniwszy się. - Przyszedłem wam powiedzieć, po pierwsze, że nie mam do pana pretensji o uderzenie, które otrzymałem, albowiem swoim postępkiem w pełni zasłużyłem na podobne potraktowanie. A po drugie, głęboko żałuję, że stałem się mimowolną przyczyną klęski planu pana Fandorina. Proszę mi wybaczyć.
        Japończyk w odpowiedzi ukłonił się ceremonialnie, nie wstając z podłogi.
        - Proszę i mnie wybaczyć - rzekł - ale wybaczać wam nie mogę. Was pokorny sługa.
        I jeszcze raz się skłonił.
        No, jak kto chce - pomyślałem. Ja swój obowiązek wypełniłem. Pożegnałem się i wyszedłem.
        Trzeba było czymś się zająć do powrotu mademoiselle, żeby czas tak okropnie się nie dłużył. Przeszedłem się po pokojach i w bawialni zwróciłem uwagę na kilim, cały obwieszony kaukaską i turecką bronią. Stanąłem na krześle, zdjąłem kindżał zdobiony srebrem, przejechałem palcem. Pochwa była czysta, ani plamki, ani kurzu. Pomyślałem, że sprawdzę, czy Somowowi starcza cierpliwości, by zadbać także o czystość klingi.
        Powoli wyciągnąłem ostrze, pochuchałem na nie, popatrzyłem pod światło. Tak jest - rozmazy. A jeśli któryś z gości także zechce się przyjrzeć? Byłby wstyd. Mimo wszystko do prawdziwego sługi dworu Somowowi jeszcze daleko - stwierdziłem i, przyznaję, odczułem pewne wewnętrzne zadowolenie.
        Rozległy się dziwne, powolne kroki. Odwróciłem się, wciąż jeszcze stojąc na krześle, i dostrzegłem pana Masę. Był w tej samej japońskiej bieliźnie i boso. O Boże, na co on sobie pozwala! Spacerować po domu w takim stroju!
        Bardzo zagniewany i w dodatku z obnażonym ostrzem w ręku, musiałem pewnikiem wyglądać złowieszczo. W każdym razie Japończyk wyraźnie się wystraszył.
        Podbiegł do mnie, chwycił za rękę i zatrajkotał tak szybko, że połowy nie zrozumiałem.
        - Ceraz ja widzę, ze wy zalujecie naplawde. Wy plawdziwy samulaj i ja psyjmuje wasi pseprosiny. Nie tseba harakiri.
        Pojąłem jedynie, że z jakiegoś powodu zdecydował się zmienić zdanie i już się na mnie nie gniewa. No cóż, tym lepiej.
        
        * * *
        Obchodu pokoi nie dokończyłem - lokaj Lipps odnalazł mnie w sali bufetowej, gdzie sprawdzałem, czy serwetki są dobrze wyprasowane, i przekazał, żebym natychmiast udał się na bel etage do Pawła Gieorgijewicza.
        W pokoju wielkiego księcia siedział także lejtnant Endlung, paląc turecką fajkę o długim cybuchu i spoglądając na mnie z zagadkową miną.
        - Siadaj, Afanasij, siadaj - poprosił jego wysokość, co już było czymś niezwyczajnym.
        Ostrożnie przysiadłem na skraju krzesła, nie oczekując po tej rozmowie niczego dobrego.
        Paweł Gieorgijewicz wydawał się wzburzony, lecz zarazem zdecydowany. Jednak jego pierwsze słowa zupełnie mnie zaskoczyły - nie to obawiałem się usłyszeć.
        - Filka dawno mi tłumaczył, że wy, Afanasij, wcale nie jesteście tacy prości, jacy się wydajecie - zaczął wielki książę i skinął na Endlunga - a ja mu nie wierzyłem. Teraz widzę, że tak jest.
        Już chciałem się usprawiedliwiać, ale jego wysokość machnął ręką - lepiej milcz - i kontynuował:
        - Dlatego naradziliśmy się i zdecydowaliśmy włączyć cię do sprawy. Nie myśl, że ze mnie jakiś hulaka bez serca i że przez te wszystkie dni tylko siedziałem z założonymi rękoma albo po restauracyjkach się rozjeżdżałem. Nie, Afanasij, to był tylko pozór, a w rzeczywistości cały czas myśleliśmy z Filką wyłącznie o jednym - jak pomóc biednemu Mice. Policja policją, ale my też nie wypadliśmy sroce spod ogona... Trzeba działać, inaczej ci państwowi mądrale doprowadzą do tego, że przestępcy zamęczą brata albo po prostu go zabiją. Dla nich te świecidełka są cenniejsze!
        To była głęboka prawda, ja tak samo myślałem, ale, prawdę mówiąc, nie spodziewałem się po tych urzędasach niczego innego i dlatego tylko z godnością skinąłem głową.
        - Endlung ma własną teorię - powiedział zdenerwowany Paweł Gieorgijewicz. - Filka, powiedz mu.
        - Chętnie - odezwał się lejtnant, wypuszczając obłoczek dymu. - Rozsądźcie sami, Afanasiju Stiepanowiczu. Tutaj wszystko jest takie proste. Co wiadomo o tym doktorze Lindzie?
        Poczekałem, aż sam odpowie na własne pytanie, i Endlung, podnosząc palec, ciągnął dalej:
        - Tylko jedno. Że nie lubi kobiet. Jak zresztą mogłoby być inaczej! Normalny człowiek, chętny do bab, jak my z wami - przy tej uwadze mimowolnie się nachmurzyłem - na takie łajdactwa nie pójdzie. Nieprawda?
        - Przypuśćmy - odpowiedziałem ostrożnie. - I co z tego?
        Jakoś nie chciało mi się wierzyć w analityczne zdolności lejtnanta. Jednak Endlung mnie zaskoczył.
        - A kto nie cierpi kobiet? - zapytał z miną zwycięzcy.
        - Tak, rzeczywiście, no, kto? - podchwycił Paweł Gieorgijewicz.
        Pomyślałem i powtórzyłem:
        - Kto?
        Jego wysokość i lejtnant wymienili spojrzenia.
        - No, Afanasij, skojarz.
        Pomyślałem jeszcze trochę.
        - No, wiele kobiet nie znosi swoich sióstr...
        - Ach, Afanasij, jak ty wolno myślisz! Przecież nie mówimy o kobietach, tylko o doktorze Lindzie.
        Endlung powiedział z powagą:
        - Bugry
        W pierwszej chwili nie zrozumiałem, jakie bugry ma na myśli, lecz potem skojarzyłem to z francuskim słowem bougre, którym w porządnym towarzystwie określa się amatorów mężczyzn. Zresztą lejtnant od razu wyjaśnił, o co mu chodzi, używając innego, już całkiem nieobyczajnego terminu, którego nawet nie będę powtarzał.
        - I wszystko od razu staje się jasne! - wykrzyknął Endlung. - Lind i cała jego szajka to sami pedzie - bugry i cioty.
        - Kto, kto? - spytałem ponownie.
        - Cioty, inaczej dziewczynki... no, pasywni pedzie. Rozumie się, że w takiej bandzie jeden drugiego chroni! I nieprzypadkowo na miejsce przestępstwa Lind wybrał Moskwę. Dzięki wujaszkowi Semowi to po prostu mekka dla pedziów. Nie bez kozery mówią: dawniej Moskwa stała na siedmiu wzgórzach, a dziś na jednym bugrze.
        To złośliwe powiedzenie, będące aluzją do obyczajów Symeona Aleksandrowicza, zdarzało mi się słyszeć już wcześniej. Uznałem za swój obowiązek zauważyć:
        - Czyżbyście, panie kamerjunkrze, przypuszczali, że jego wysokość moskiewski generał-gubernator może być jakoś zamieszany w porwanie własnego krewniaka?
        - Rzecz jasna, nie! - wykrzyknął Paweł Gieorgijewicz. - Ale wokół wuja Sema kręci się tylu różnych łajdaków. Ot, choćby na przykład nasi goście, Carr i Banville. Powiedzmy, że lord słabo, bo słabo, ale jakoś jest nam znany, choć także od niedawna, zaledwie tylko od trzech miesięcy. A kim jest ten cały mister Carr? I z jakiego powodu lord Banville wprosił się papie w gości?
        - No jakże, wasza wysokość? Takie wydarzenie... koronacja.
        - A jeśli nie w tym rzecz? - Endlung żarliwie machnął fajką, - Jeśli on w ogóle nie jest żadnym lordem? A już szczególnie podejrzany jest ten przylizany Carr. Przypomnijcie sobie, zjawili się w Ermitażu właśnie w dzień porwania. Ciągle tu chodzą, niuchają. Na pewno przynajmniej jeden z nich jest związany z doktorem Lindem!
        - Tożsamości Carra nie sposób podawać w wątpliwość - powiedział z przekonaniem wielki książę. - Banville to w każdym razie człowiek z towarzystwa. Takich manier i takiej wymowy nie podrobisz.
        - A kto ci powiedział, Pauli, że doktor Lind nie jest człowiekiem z towarzystwa? - sprzeciwił się lejtnant.
        Obaj mieli rację, moim zdaniem wszystko to brzmiało całkiem przekonująco. Tego się nie spodziewałem.
        - Czemu nie powiedzieć o tych podejrzeniach pułkownikowi Karnowiczowi? - zaproponowałem.
        - Nie, nie. - Paweł Gieorgijewicz pokręcił głową. - On i ten bałwan Łasowski znowu tylko wszystko zepsują. Nie mówiąc już o tym, że mają dość spraw na głowie w związku z jutrzejszą koronacją.
        - W takim razie panu Fandorinowi? - powiedziałem z bolącym sercem.
        Endlung i jego wysokość spojrzeli na siebie.
        - Rozumiesz, Afanasij - odrzekł wielki książę - Fandorin to, rzecz jasna, człowiek mądry, ale on, jak mi się wydaje, przygotowuje jakąś chytrą operację. Więc niech ją przygotowuje.
        - Poradzimy sobie sami - uciął lejtnant. - I jeszcze zobaczymy, czyja akcja będzie bardziej przebiegła. Ale potrzebny nam pomocnik. Powiedzcie, Ziukin, będziecie z nami czy nie?
        Zgodziłem się od razu, bez najmniejszego wahania. Myśl o tym, że znowu będę zajęty prawdziwym śledztwem, i to jeszcze bez udziału pana Fandorina, wręcz mnie uskrzydliła.
        - Co należy robić? - spytałem.
        - Na początek rozpoczniemy obserwację - oznajmił żywo Endlung. - Obydwu. Pauli tym zająć się nie może; jest zbyt widoczny i w dodatku ma mnóstwo obowiązków. Dzisiaj najjaśniejsza rodzina ma całonocne czuwanie, a jutro koronacja - Pauli cały czas będzie jak mops na smyczy. Dlatego was zaprosiliśmy. Ja wezmę na siebie Carra, a wy, Ziukin, Banville’a.
        Zauważyłem, że bardziej obiecującego z podejrzanych przydzielił sobie, ale nie sprzeciwiałem się - w końcu to Endlung wpadł na ten pomysł, a nie ja.
        - Ach, jakże wam zazdroszczę! - wykrzyknął żałośnie jego wysokość.
        
        * * *
        Zgodnie z planem usadowiłem się z „Moskowskimi Wiedomostiami” na ławeczce obok schodów, skąd widać było drzwi milorda. Endlung zaś zaczął układać pasjans w małej bawialni, ponieważ stamtąd miał oko na pokój mister Carra.
        Przewidując, że będę musiał wyjść z domu, zmieniłem liberię na dobry garnitur z ciemnoszarej angielskiej wełny, zeszłoroczny podarek od wielkiej księżnej. Endlung także włożył cywilne ubranie - dwuczęściowy garnitur w krateczkę, w kolorze piasku, i modnisiowate sztyblety z białymi getrami.
        Zabijając czas, czytałem ogólnonarodowe uroczyste obwieszczenie o jutrzejszej koronacji:
        
       Najświetniejszy, Potężny, Wielki Najjaśniejszy Pan Cesarz Mikołaj Aleksandrowicz, wstąpiwszy na praojcowski rodowy tron Cesarstwa Rosyjskiego i nierozdzielnego z nim Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Finlandzkiego, kontynuując misję Świątobliwych Cesarzy, swoich przodków, zechciał polecić:
       Z pomocą Boga Najwyższego Święta koronacja Jego Cesarskiej Wysokości i pomazanie od Kościoła Świętego mają się odbyć tego maja w czternasty dzień. Do Świętego aktu Jego Cesarska Wysokość rozkazał przyłączyć i małżonkę swoją, Wielką Panią Cesarzową Aleksandrę Fiodorownę. Wszystkim wiernopoddanym poprzez rozkaz ten obwieszcza się o uroczystości, aby w ów określony dzień usilili modły do Króla Królów, prosząc, by swojej wszechmocnej pomocy zechciał udzielić Cesarstwu Jego Wysokości i oby nastał w nim pokój i spokój, na chwałę swoją świętą i dla ustawicznego szczęścia i pomyślności państwa.
       
        Wielkie, nasycone ogromną godnością słowa napełniły moją duszę zaufaniem i spokojem. Czytanie oficjalnych komunikatów zawsze miało na mnie zbawienny wpływ, szczególnie w tych czasach, kiedy nienaruszalność krzepkiego fundamentu rosyjskiej monarchii wydawała się zagrożona.
        Z wielką przyjemnością przestudiowałem także skład pocztu honorowego, codziennie odczytującego to posłanie na kremlowskim placu Senackim: „generat-adiutant w randze pełnego generała, dwóch generałów-adiutantów w randze generałów-adiutantów, dwóch koronacyjnych nadmistrzów ceremonii, dwóch heroldów, czterech mistrzów ceremonii, dwóch sekretarzy senackich, dwa dywizjony jazdy - jeden z pułku gwardii kawaleryjskiej Najjaśniejszej Pani Cesarzowej Marii Fiodorowny, drugi z lejbgwardii pułku konnego, z litaurami i pełną obsadą trębaczy przy każdym dywizjonie po dwóch trębaczy z trąbami, ozdobionymi złoconym brokatem, z wyhaftowanymi wizerunkami godła państwowego, i dwanaście pełnokrwistych wierzchowców w bogatej uprzęży”. Jakie piękno! Jaka muzyka dźwięczy w każdym słowie, w nazwie każdej rangi i tytułu!
        W ubiegłym roku, z rozkazu nowej cesarzowej, która zechciała stać się bardziej rosyjska niż sami Rosjanie, w nazwach dworskich rang, klas i tytułów omal nie doszło do rewolucji - pojawił się projekt zmiany nazw niemieckich na staromoskiewskie. Oberkamerherów zdecydowano przemianować na lożowych, kamerherów na sypialnianych, obersztalmajstrów na żłobkowych, mundszenków na podczaszych, kamerjunkrów na komnatowych, i tak dalej. Na dworze zawrzało; sytuacja, zdaniem Endlunga, przypominała obraz malarza Briułłowa Ostatni dzień Pompei, jednak, dzięki Bogu, obeszło się bez zmian. Kiedy oberhofmarszałek, najjaśniejszy książę Światopełk Bobrujski Alten-Coburg, dowiedział się, że według nowych (a właściwie starych) porządków będzie nosił tytuł dworzanina, wybuchł wielki skandal i projekt porzucono.
        Przez dziurkę wywierconą w płachcie gazety zobaczyłem zbliżającego się korytarzem mister Freyby’ego. Udałem, że jestem zajęty lekturą, jednak Anglik przystanął, by się ze mną przywitać.
        Towarzystwo butlera zazwyczaj działało na mnie uspokajająco, ale teraz jego obecność była bardzo nie na czasie, albowiem drzwi pokoju lorda Banville’a mogły się w każdej chwili otworzyć.
        - Good news? - spytał Freyby, wskazując głową gazetę, i wygrzebał z kieszeni słownik. - Dobry... nowość?
        Nie miałem ze sobą słownika - pozostał w liberii - dlatego ograniczyłem się do prostego skinięcia.
        Uważnie mi się przyglądając, Anglik wymówił jakieś zdanie, złożone z czterech krótkich słów. Znowu poszeleścił słownikiem.
        - Wy... patrzeć... lepiej... dziś.
        Zadrżałem i ze strachem podniosłem wzrok na jego rumianą fizjonomię. Skąd on wie o naszym planie? I co w ogóle wie?
        Butler uśmiechnął się dobrodusznie, ukłonił i poszedł dalej.
        A po pięciu minutach na korytarz wyszedł mister Carr. Wyglądał dosyć dziwacznie: pomimo jasnego, ciepłego dnia owinięty był w długi, sięgający pięt płaszcz. Szeroki kapelusz z opadającym rondem miał opuszczony prawie na nos, a do tego rzucały się w oczy pantofle na bardzo wysokim i cienkim obcasie. Przykładając oko do samej dziurki w gazecie, dostrzegłem, że angielski dżentelmen jest wymalowany i uróżowiony mocniej niż zwykle.
        Z wdzięcznym stukiem obcasików mister Carr skierował się do wyjścia. Zaraz potem, pogwizdując beztrosko, minął mnie Endlung. Obejrzał się, mrugnął, a ja pozostałem na swoim stanowisku.
        Ale nie musiałem długo czekać. Dokładnie po półminucie skrzypnęły drzwi milorda i Banville, stąpając na czubkach palców, ruszył śladem przyjaciela. Też był w płaszczu, choć nie tak długim jak okrycie mister Carra.
        Działo się coś zagadkowego. Odczekałem chwilkę, nałożyłem melonik i przyłączyłem się do tego dziwacznego pochodu.
        Dziś najjaśniejsza para przeniosła się z pałacu Aleksandrowskiego na Kreml, toteż z parku zniknęli wszyscy agenci - i bardzo dobrze, postronnemu obserwatorowi nasze manewry niewątpliwie wydałyby się podejrzane.
        Nie mogłem dać Endlungowi sygnału: bałem się wystraszyć lorda Banville’a, a sam lejtnant nie oglądał się do tyłu. Szedł spokojnym, lekkim krokiem spacerowicza i szybko się upewniłem, że milorda wcale nie interesuje Endlung, tylko mister Carr.
        Za bramą ten ostatni złapał fiakra i pojechał w stronę placu Kałuskiego. Kiedy siadał do dorożki, poła płaszcza odchyliła się i w promieniach zachodzącego słońca błysnęło coś jaskrawego, świetlistego, podobnego do sukni z atłasu albo brokatu.
        Endlung, postukując laseczką, przeszedł się kawałeczek trotuarem, zatrzymał przejeżdżającego „wańkę” i zamienił z nim kilka słów, a następnie ruszył w tym samym kierunku. Ale Banville’owi tak się nie poszczęściło - na ulicy nie było już dorożek. Brytyjczyk wybiegł na jezdnię, rozglądając się za powozem. Na wszelki przypadek schowałem się w krzaki.
        Minęło dziesięć minut, zanim milordowi udało się złapać fiakra. Najwidoczniej Banville wiedział - albo się domyślał - dokąd zmierza mister Carr, ponieważ krzyknął coś krótko woźnicy i dorożka ruszyła, grzechocząc na kocich łbach.
        Teraz mnie przyszło się denerwować. Zamiast więc czekać na przejeżdżającego „wańkę” - zatrzymałem woziwodę, wsunąłem mu w dłoń całe dwa ruble i usiadłem na przedzie obok beczki. Chłopina chlasnął szkapę batem, ta potrząsła grzywą, prychnęła i pobiegła w dół szerokiej ulicy wcale nie wolniej od dorożkarskich koni.
        Pewnie wyglądałem bardzo dziwnie w porządnym ubiorze na bryce zbitej z desek, jednak teraz to nie miało żadnego znaczenia. Najważniejsze, że lord Banville pozostawał w moim polu widzenia.
        Przejechaliśmy znany mi już most Krymski, skręciliśmy w zaułki i minąwszy po prawej świątynię Chrystusa Zbawiciela, znaleźliśmy się na pięknej ulicy, zabudowanej pałacami i willami.
        Przed jednym z domów, z jasno oświetlonym podjazdem, co chwila zatrzymywały się dorożki, karety, kolasy i powozy. Tam też, rozliczywszy się z woźnicą, wysiadł z fiakra Banville. Minął ważnego szwajcara w liberii haftowanej złotem i zniknął w wysokich, ozdobionych płaskorzeźbami drzwiach, a ja pozostałem na chodniku - woziwoda ze swoją beczką i moimi dwoma rublami potoczył się dalej.
        Najwyraźniej w willi szykowano się do maskarady, ponieważ wszyscy przyjeżdżający byli w maskach. Przypatrzyłem się gościom i odkryłem, że dzielą się na dwa typy: mężczyźni w zwykłych frakach i garniturach oraz osoby płci nieokreślonej, podobne do mister Carra, owinięte w bardzo długie płaszcze. Wielu przybywało parami, pod rękę, i już domyśliłem się, jakiego rodzaju wieczorek tu się odbywa.
        Ktoś z tyłu wziął mnie pod łokieć. Obejrzałem się - Endlung.
        - To „Elizjum” - szepnął, błyskając oczami. - Elitarny klub moskiewskich pedziów. Mój też jest tam.
        - Mister Carr? - spytałem.
        Lejtnant skinął głową, poruszając w zamyśleniu podkręconymi pszenicznymi wąsikami.
        - Tak łatwo się tam nie wejdzie. Trzeba się przebrać. Eureka! - Klepnął mnie w ramię. - Za mną, Ziukin! O pięć minut stąd jest teatr „Varietes”, mam tam wiele przyjaciółek.
        Wziął mnie pod rękę i szybko poprowadził tonącą w mroku ulicą.
        - Widzieliście tych, którzy przybywają w płaszczach do samej ziemi? To cioty, pod płaszczami mają kobiece suknie. Z was ciota nie wyjdzie, Ziukin, będziecie bugrem. Widać tak mi pisane, dokonam bohaterskiego czynu i dla dobra najjaśniejszej rodziny zrobię się na dziewczynkę.
        - Kim ja będę? - spytałem, myśląc, że się przesłyszałem.
        - Bugrem. Tak się nazywa opiekuna cioty.
        Skorzystaliśmy ze służbowego wejścia do teatru. Stróż nisko się ukłonił Endlungowi, nawet jeszcze zdjął furażkę, za co otrzymał od lejtnanta monetę.
        - Szybciej, szybciej - poganiał mnie zdecydowany kamer-junkier, wbiegając po stromych i niezbyt czystych schodach. - Dokąd by tu najlepiej? A choćby do przebieralni Zizi. Za pięć dziewiąta, zaraz będzie antrakt.
        W pustej garderobie czuł się jak gospodarz. Zasiadł przed zwierciadłami, krytycznie popatrzył na swoją twarz i z westchnieniem powiedział:
        - Wąsy trzeba będzie zgolić do szczętu. Takiej straty rosyjska flota nie poniosła od dnia zatopienia eskadry Floty Czarnomorskiej. No, angielskie pedzie, odpowiecie mi za to...
        Pewną ręką wziął ze stolika nożyczki i obciął najpierw jeden wąs, potem drugi. To samopoświęcenie jeszcze raz mi udowodniło, że nie doceniałem lejtnanta Endlunga, za to Gieorgij Aleksandrowicz właściwie go oszacował.
        Kiedy śmiały marynarz namydlił resztki szczeciny i otworzył brzytwę, do garderoby weszły dwie ładne, choć straszliwie wymalowane panienki w sukienkach z cekinami i nadmiernie głębokim dekoltem.
        - Filja! - krzyknęła jedna, jasnowłosa, szczuplutka, i rzuciła się na Endlunga, głośno całując go w policzek. - Co za niespodzianka!
        - Filjusza! - nie mniej radośnie zapiszczała druga, pulchniutka brunetka, i ucałowała namydlonego lejtnanta w drugi policzek.
        - Zizi, Lola, ciszej! - uspokoił dziewczyny. - Potnę się.
        Później rozpruł się wór z pytaniami i komentarzami, tak że nie mogłem już zgadnąć, która z dziewcząt co mówiła:
        - Po co golisz wąsy? Bez nich będziesz wyglądał jak istny potwór! Ach, ty, stępisz swoją szczeciną mojego solingena! Pojedziemy gdzieś po spektaklu? A gdzie Pauli? Kogo tu nam sprowadziłeś? Fe, jaki nadęty i niesympatyczny!
        - Kto niesympatyczny, Afanasij? - Endlung wystąpił w mojej obronie. - Gdybyście wiedziały... Nie mam się z nim co równać. Wąsy? Idzie o zakład. Wybieramy się z Afanasijem na maskaradę. No, dziewczynki, zróbcie ze mnie ciotę, a z niego kogoś bardziej poważnego. Co to?
        Z haczyka na ścianie zdjął gęstą rudą brodę i sam sobie odpowiedział:
        - Ach, z Nerona. Lola w tej roli to po prostu diamencik. Odwróćcie się no, tutaj, bracie Ziukin...
        Aktorki, nie milknąc ani na chwilę, wesoło wzięły się do pracy. Pięć minut później gapił się na mnie z lustra bardzo nieprzyjemny mężczyzna z rozłożystą ryżą brodą, takiej samej barwy kosmatymi brwiami, gęstymi włosami obciętymi „pod garnek”, a do tego jeszcze z monoklem.
        Przeobrażenie Endlunga zajęło więcej czasu, za to zmieniło go nie do poznania. Poprawiając obszerną suknię, obficie obszytą falbankami, lejtnant włożył półmaskę, rozciągnął w uśmiechu wymalowane mocno usta i nagle dzielny wilk morski przeistoczył się w ładną, rozpustną panienkę. Po raz pierwszy w jego różowych policzkach zauważyłem kokieteryjne dołeczki.
        - Szyk! - zaakceptował Endlung. - Dziewczynki, pierwszej klasy z was kociaki. Zakład z pewnością wygramy. Naprzód, Afanasij, czas ucieka!
        
        * * *
        Podchodząc do zalanego elektrycznym światłem podjazdu, też włożyłem półmaskę. Bardzo się bałem, że nas nie wpuszczą do klubu, ale najwidoczniej wyglądaliśmy comme il faut - szwajcar z uniżonym pokłonem otworzył przed nami drzwi.
        Weszliśmy do bogato udekorowanego przedpokoju, gdzie Endlung zdjął płaszcz, narzucony na półprzeźroczystą suknię.
        Na górę prowadziły szerokie białe schody, wychodzące na ogromne zwierciadło w brązowej oprawie. Stały przed nim dwie pary, podobne do naszej, i poprawiały swą prezencję.
        Chciałem przejść obok, ale Endlung pchnął mnie łokciem i zdałem sobie sprawę, że wyglądałoby to podejrzanie. Dla pozorów zatrzymaliśmy się więc przed lustrem, lecz specjalnie zezowałem w bok, żeby nie widzieć karykaturalnej postaci, stworzonej zgrabnymi rękoma Loli i Zizi. Za to lejtnant patrzył na swoje odbicie z widocznym zadowoleniem: poprawił loczki, obrócił się kilkakrotnie, dotknął podłogi czubkiem pantofelka. Dzięki Bogu, że suknię miał bez dekoltu i z zasłoniętymi plecami.
        Rozległa sala była umeblowana z przepychem i smakiem w najnowszym wiedeńskim stylu - ze złotymi i srebrnymi malunkami na ścianach, z wygodnymi zakątkami i niewielkimi grotami, utworzonymi w wyniku odpowiedniego ustawienia tropikalnych roślin w donicach. W rogu urządzono bufet z winami i zakąskami, a na niewielkim podwyższeniu stał jaskrawoniebieski fortepian - nigdy wcześniej takiego nie widziałem. Zewsząd rozbrzmiewał gwar rozmów, śmiech, pachniało perfumami i drogim tytoniem.
        Na pierwszy rzut oka wszystko to wyglądało jak najzwyklejszy wieczorek w towarzystwie, jednak jeśli się lepiej przyjrzeć, zwracał uwagę zbyt mocny róż policzków i czerń brwi niektórych kawalerów, a damy wyglądały już całkiem dziwacznie: barczyste, z szyjami o sterczących grdykach, jedna nawet z cieniutkim wąsikiem. Endlung też zwrócił na nią uwagę i po jego ożywionej twarzy przemknął cień - niepotrzebnie poświęcił wąsy. Zresztą trafiały się i takie, że w żaden sposób nie można było się domyślić, iż to mężczyzna. Na przykład jedna, która wydała mi się znajoma, w stroju Kolombiny, smukłością stanu i gibkością ruchów mogłaby rywalizować z samą panienką Zizi.
        Przeszliśmy się z Endlungiem pod rękę między palmami, wypatrując Banville’a i Carra. Prawie natychmiast podszedł do nas jakiś pan z kokardą wodzireja na piersi i wyśpiewał z wyrzutem:
        - Naruszenie, naruszenie statutu! Ci, którzy przyszli razem, zabawiają się oddzielnie. Zdążycie się jeszcze sobą nacieszyć, gołąbki.
        Mrugnął do mnie po chamsku, a Endlunga lekko uszczypnął w policzek, za co natychmiast dostał od lejtnanta wachlarzem po ręce.
        - Kozica - rzekł miłośnie wodzirej do kamerjunkra. - Pozwól, że cię zapoznam z hrabią Monte Christo.
        I podprowadził do Endlunga staruszka o czerwonych ustach, w czarnej plecionej peruce.
        - A ty, rudzielcu, zaznasz rozkoszy w towarzystwie czarującej nimfy.
        Założyłem, że w tym kręgu przyjęto zwracać się na „ty” do nieznajomych, i odrzekłem w tymże tonie:
        - Dziękuję ci, mój opiekuńczy duchu, ale wolałbym...
        Jednak już na moim łokciu zawisła rozwiązła nimfa w greckiej tunice, z pozłacaną harfą pod pachą.
        Od razu zaczęła wygadywać jakieś niestworzone brednie, a wszystko to przesadnym falsetem i jeszcze od czasu do czasu układając usta w serduszko.
        Pociągnąłem narzuconą mi towarzyszkę w głąb sali i nagle dostrzegłem mister Carra. Miał aksamitną maseczkę, ale od razu poznałem go po oślepiająco żółtych włosach. Anglik - szczęśliwiec - siedział pod ścianą w zupełnej samotności i rozglądając się na boki, pił szampana. Okazało się, że i lejtnant ze swoim staruszkiem zajął pozycję przy stoliku nieopodal. Spotkaliśmy się z Endlungiem spojrzeniami i lejtnant znacząco wskazał mi coś głową.
        Popatrzyłem w tamtą stronę - niedaleko, za kolumną, stał lord Banville, choć rozpoznać go było trudniej niż mister Carra, ponieważ maska zakrywała jego twarz do samego podbródka. Dostrzegłem jednak znajome spodnie z purpurowym lampasem.
        Usiadłem na kanapie, a nimfa ochoczo rozsiadła się obok, przyciskając nogę do mojej nogi.
        - Zmęczony? - szepnęła. - A z wyglądu taki siłacz. Jaką masz słodką brodaweczkę. Istny rodzyneczek.
        Palcem dotknęła mojego policzka. Z trudem się powstrzymałem, żeby jej, to jest jemu, nie dać po łapie.
        - Jedwabna broda, maślana głowa - wymruczała nimfa. - Z ciebie zawsze taki mruk?
        Nie spuszczając oka z Banville’a, odburknąłem:
        - Zawsze.
        - Tak na mnie teraz spojrzałeś, jakbyś mi batem przyłożył.
        - Będziesz ręce pchać gdzie nie trzeba to i batem dam - odgryzłem się, postanawiając dłużej się z nią nie certolić.
        Moją groźbę nimfa przyjęła w nieoczekiwany sposób.
        - Po pupce? - zapiszczała, zatrajkotała i przylgnęła do mnie całym ciałem.
        - Tak cię obiję, że na długo zapamiętasz. - Odepchnąłem ją.
        - Na długo, na długo? - wyszeptała moja dręczycielka i głęboko westchnęła.
        Nie wiem, czym zakończyłby się nasz dialog, ale właśnie przez salę przepłynęło jakieś skryte poruszenie - jakby lekki wiatr przemknął po morskiej fali. Wszyscy dookoła odwrócili głowy w jednym kierunku, ale dyskretnie, wręcz ukradkiem.
        - Ach, Filidorek przyszedł! - wyszeptała nimfa. - Jaki on jest piękny! Brylant, prawdziwy brylant!
        Wodzirej lekką rysią podbiegł do bardzo wysokiego, przystojnego mężczyzny w jedwabnej purpurowej masce, spod której było widać zadbaną espaniolkę. Za plecami nowo przybyłego dostrzegłem surową, beznamiętną twarz Fomy Anikiejewicza i od razu się domyśliłem, kto to ten Filidor. Sługa generała-gubernatora miał taką minę, jakby przyszedł ze swoim panem na najzwyklejszy pod słońcem raut. Sam nie włożył maski, a na ręce trzymał długi jedwabny płaszcz - widać specjalnie nie zostawił go w garderobie, żeby obecni nie nabrali wątpliwości co do jego statusu. Rezolutny człowiek, bez dwóch zdań.
        - Do kogo pragniesz się dosiąść, boski Filidorze? - usłyszałem melodyjny głos wodzireja.
        Generał-gubernator z wysokości sążnia rozejrzał się po sali i zdecydowanie ruszył tam, gdzie w samotności siedział mister Carr. Usiadł obok, pocałował Anglika w policzek i łaskocząc wąsami, zaczął mu szeptać coś do ucha. Carr uśmiechnął się, błysnął oczkami, skłonił głowę w bok.
        Zauważyłem, że Banville wycofuje się głębiej w cień.
        W pobliżu pojawiła się Kolombina, ta, która wcześniej wywarła na mnie takie wrażenie nieudawaną gracją. Stała pod ścianą, patrząc na jego wysokość, i załamywała szczupłe ręce. Ten gest był mi znany, teraz domyśliłem się, kto to - książę Gliński, adiutant Symeona Aleksandrowicza.
        A tymczasem na estradzie rozpoczęło się przedstawienie.
        Dwie cioty zaśpiewały w duecie modny romans pana Pojgina Nie odchodź, zostań ze mną.
        Śpiewały bardzo dobrze, z prawdziwym uczuciem, tak że mimo woli się zasłuchałem, ale przy słowach: „Ciebie ja pieszczotą ognistą i spalę, i ucieszę”, nimfa nagle położyła mi głowę na ramię, a palcami, jakby przypadkowo, zabłądziła pod moją koszulę, czym wprawiła mnie w prawdziwe przerażenie.
        W panice spojrzałem na Endlunga. Ten, chichocząc perliście, uderzał wachlarzem po rękach swojego pomarszczonego kawalera. Wydaje się, że lejtnantowi wcale nie szło łatwiej niż mnie.
        Śpiewaczki nagrodzono burzliwymi oklaskami, do których przyłączyła się i moja towarzyszka, co choć na moment uratowało mnie od jej nachalnych zalotów. Wodzirej wszedł na estradę i ogłosił:
        - Na życzenie naszego drogiego Filidora obejrzymy tak przez wszystkich lubiany taniec brzucha. Tańczy niezrównana pani Desiree, która specjalnie podróżowała do Aleksandrii, żeby studiować tę prastarą sztukę! Prosimy!
        Witany oklaskami, na podwyższenie wszedł zażywny mężczyzna w średnim wieku, w ażurowych pończochach, króciutkiej narzutce, spódniczce ozdobionej cekinami i z gołym brzuchem - okrągłym i nienaturalnie białym (można przypuścić, że od świeżego golenia).
        Akompaniator zagrał perską melodię z operetki Odaliska i „pani Desiree” zaczęła kołysać biodrami i udami, od czego rozbujał się jej wydatny brzuch.
        Mnie to widowisko wydało się wyjątkowo nieapetyczne, lecz publiczność oszalała z zachwytu. Ze wszystkich stron krzyczano:
        - Brawo! Czarodziejka!
        A moja nimfa już zupełnie przestała się krępować - z trudem zdążyłem złapać jej rękę, która opuściła się na moje kolano.
        - Jesteś taki niedostępny, uwielbiam to - szepnęła mi do ucha.
        Symeon Aleksandrowicz nagle gwałtownie przyciągnął do siebie Carra i wpił się w jego usta długim pocałunkiem. Mimo woli spojrzałem na Fonię Anikiejewicza, stojącego z obojętną miną za fotelem wielkiego księcia, i pomyślałem, ile trzeba mieć opanowania i siły woli, żeby nieść swój krzyż u boku takiego pana - i to z godnością. Gdyby Fonia Anikiejewicz wiedział, że jestem tutaj, na sali, zapewne ze wstydu zapadłby się pod ziemię. Dzięki Bogu, nie można mnie było poznać pod tą rudą brodą.
        I wtedy wydarzyło się coś niewiarygodnego.
        Lord Banville z niezrozumiałym wrzaskiem wybiegł zza kolumny, kilkoma skokami pokonał odległość do stolika, chwycił mister Carra za ramiona i odciągnął na bok, wykrzykując coś w swoim sepleniącym narzeczu.
        Symeon Aleksandrowicz podniósł się, wczepił w suknię mister Carra i pociągnął go z powrotem. Ja też się podniosłem, rozumiejąc, że na moich oczach rozgrywa się odrażający, niebezpieczny dla monarchii skandal, jednak to, co nastąpiło, przeszło moje najśmielsze wyobrażenia. Banville wypuścił mister Carra i z rozmachem wymierzył jego wysokości głośny policzek!
        Muzyka ucichła, tancerka w przestrachu przykucnęła i zapadła przytłaczająca cisza. Słychać było tylko, jak głośno dyszy lord Banville.
        To niesłychane! Czynna obraza, wyrządzona najjaśniejszemu domowi! I to jeszcze przez obcokrajowca! Wydaje się, że jęknąłem, i to dosyć głośno.
        I dopiero po chwili zdałem sobie sprawę, że żadnej najjaśniejszej osoby tutaj nie ma i być nie może. Policzek otrzymał niejaki pan Filidor, człowiek w purpurowej masce.
        Brwi Symeona Aleksandrowicza wygięły się w zadziwieniu. Wyglądało na to, że jego wysokości nigdy wcześniej nie zdarzyło się znaleźć w takiej sytuacji. Bezwiednie złapał się za obolały policzek i zrobił krok do tyłu.
        Milord zaś, nie okazując już najmniejszych oznak zdenerwowania, powoli ściągnął z dłoni białą rękawiczkę. O Boże! Teraz rzeczywiście nastąpi coś nieodwołalnego - wyzwanie na pojedynek, i to publiczne! Banville się przedstawi i wtedy już nie uda się jego wysokości zachować incognito!
        Foma Anikiejewicz ruszył naprzód, lecz wyprzedziła go Kolombina. Podbiegła do milorda i szybko - raz, dwa, trzy, cztery - wymierzyła Brytyjczykowi całą serię policzków, i to głośniejszych niż ten, który dostał się Symeonowi Aleksandrowiczowi. Głowa Banville’a tylko latała z boku na bok pod gradem uderzeń.
        - Ja jestem książę Gliński! - wykrzyczał adiutant po francusku, zrywając maskę. Bardzo pięknie wyglądał w tej chwili: nie panienka i nie młodzieniec, lecz jakaś inna istota, podobna do archanioła ze starych włoskich obrazów. - Wy, panie, naruszyliście statut naszego klubu i żądam za to satysfakcji!
        Banville też zdjął maskę. Jakbym po raz pierwszy zobaczył go naprawdę! Wzrok pełen ognia, ostre fałdy u nozdrzy, bezkrwiste usta i dwie purpurowe plamy na policzkach. Straszniejszej twarzy dotąd nie zdarzyło mi się widzieć. Jak ja mogłem uważać tego wilkołaka za nieszkodliwego oryginała!
        - Donald Neville Lambert, jedenasty wicehrabia Banville. I wy, książę, otrzymacie ode mnie pełną satysfakcję. A ja od was.
        Foma Anikiejewicz narzucił wielkiemu księciu płaszcz na ramiona i delikatnie pociągnął swego pana za łokieć. Ach, jaki zuch! Zachował zimną krew w takich rozpaczliwych okolicznościach. Generał-gubernator, nawet w masce, nie może być obecny przy wyzwaniu na pojedynek. Przecież to już nawet nie skandal, tylko przestępstwo kryminalne, a przeciwdziałanie zbrodni jest świętym obowiązkiem władzy administracyjnej.
        Jego wysokość i Foma Anikiejewicz oddalili się pospiesznie. Mister Carr, przytrzymując półmaskę, zniknął za nimi.
        Wodzirej machnął ręką akompaniatorowi, ten uderzył w klawisze i już nie dosłyszałem, jak zakończyła się rozmowa milorda z księciem. Prawie natychmiast wyszli w towarzystwie jeszcze dwóch panów, jednego w smokingu, drugiego w damskiej sukni i rękawiczkach do łokci.
        Postępek młodego adiutanta wzbudził mój szczery zachwyt. Też mi ciota! Poświęcił własną karierę i reputację, postawił na jedną kartę nawet życie - a wszystko to dla uratowania ukochanego przełożonego, który w dodatku traktował go zupełnie niemiłosiernie.
        Skandal, jak się zdawało, tylko ożywił zabawę. Po tańcu brzucha rozległy się dźwięki wyuzdanego kankana i od razu trzech panów w sukniach puściło się w pląs, piszcząc i wysoko zadzierając nogi. My z Endlungiem spotkaliśmy się wzrokiem i zgodnie wstaliśmy. Pozostawać tutaj dłużej nie było po co.
        Nimfa także natychmiast się podniosła.
        - Tak, tak, chodźmy - szepnęła, krzepko łapiąc mnie za łokieć. - Cała płonę.
        Uznając, że na ulicy nietrudno będzie mi się pozbyć tej bezpardonowo narzucającej się osoby, skierowałem się do wyjścia, jednak nimfa pociągnęła mnie w przeciwnym kierunku.
        - Nie tam, głuptasie. Nie tędy. Tu, na dole, w piwnicy, są wygodne gabinety! Obiecałeś przecież zbić mnie tak, że długo popamiętam...
        Wtedy moja cierpliwość się wyczerpała.
        - Panie, zabierzcie rękę - rzekłem sucho. - Spieszę się.
        - Panie? - jęknęła nimfa, jakbym obraził ją najgorszym wyzwiskiem. I przenikliwie krzyknęła: - Najmilsi! On mnie nazwał panem! To nie nasz, kochani!
        Ze wstrętem odskoczyła na bok. A w pobliżu ktoś powiedział:
        - Tak, widzę, broda jakby fałszywa!
        Krzepki mężczyzna w niebieskim wizytowym garniturze pociągnął mnie za neronową brodę, a ta wykrzywiła się w najbardziej zdradziecki sposób.
        - No, łajdaku, wstrętny szpiegu, odpowiesz nam za to! - Zdecydowany mężczyzna brzydko się wyszczerzył, wziął zamach i ledwie zdążyłem uchylić się przed jego ciężkim kułakiem.
        - Precz z rękoma! - zaryczał Endlung. Rzucił się na napastnika i zgodnie z regułami angielskiego boksu przyłożył mu hakiem w szczękę.
        Mężczyzna w niebieskim garniturze upadł na kolano, ale teraz rzucono się na nas ze wszystkich stron.
        - Panowie, to „strażnicy”! - wykrzyczał ktoś. - Jest tutaj cała szajka! Bijcie ich!
        Ze wszystkich stron spadły na mnie ciosy i kopniaki, a od jednego, który trafił mnie w brzuch, zacząłem tracić dech. Zgiąłem się wpół, upadłem i nie dano mi się podnieść.
        Endlung, zdaje się, stawiał rozpaczliwy opór, ale siły były zbyt nierówne. Wkrótce staliśmy obok siebie, a każdego z nas trzymał dobry dziesiątek rąk.
        Wszystkie twarze wokół dyszały nienawiścią.
        - To „strażnicy”, kwadraty! Świnie! Oprycznicy! Zabić ich, panowie, tak jak oni naszych!
        Spadły na mnie nowe ciosy. W ustach poczułem sól, poruszył się ząb.
        - Do katowni z nimi, niech tam zdechną! - krzyknął ktoś. - Innym dla przykładu!
        Ta złowieszcza propozycja przypadła pozostałym do smaku.
        Wywlekli nas na korytarz i zaciągnęli na dół po jakichś wąskich schodach. Tylko uchylałem się od kopniaków, za to Endlung wyzywał ich w najgorszy sposób marynarskimi przekleństwami i walczył o każdy stopień. W końcu zanieśli nas na rękach słabo oświetlonym korytarzem pozbawionym okien i wrzucili do jakiegoś ciemnego pomieszczenia. Boleśnie uderzyłem plecami o podłogę, a za nami zatrzasnęły się żelazne drzwi.
        Kiedy oczy trochę przywykły do mroku, zobaczyłem w odległym kącie szary prostokącik. Trzymając się ściany, podszedłem do niego. To było okienko, ale nie mogłem go dosięgnąć - za wysoko.
        Powróciłem tam, gdzie wedle moich wyliczeń powinni byli rzucić Endlunga.
        - Czy oni zwariowali? - spytałem - Jakie kwadraty? Jacy „strażnicy”?
        Niewidoczny w ciemności lejtnant zachrypiał, splunął. Z głębokim uczuciem wymówił słowa, których powtarzać nie będę.
        - Złamali mi ząb z koronką. Kwadraty - tak nazywają wszystkich mężczyzn niebędących homoseksualistami, to jest w tej grupie i nas. A „strażnicy”, Ziukin, to tajne towarzystwo, broniące honoru dynastii starych rosyjskich rodów od hańby i poniżenia. Rzeczywiście nigdy nie słyszeliście? Dwa lata temu zmusili do zażycia trucizny tego... no, jak mu... kompozytor... a, do diabła, nie pamiętam nazwiska. Za to, że zrobił ciotę z M.M. - Endlung podał imię jednego z młodych wielkich książąt, więc tym bardziej je przemilczę. - A w zeszłym roku wrzucili do Newy starego bugra Kwitkowskiego, deprawującego młodych prawników. Właśnie za nich, za „strażników”, nas wzięli. Dobrze jeszcze, że nie rozszarpali na miejscu. Pewnie skonamy w tej piwnicy z głodu i pragnienia. Oto i poniedziałek trzynastego.
        Lejtnant chwilę wiercił się na podłodze, najwidoczniej moszcząc się wygodniej, po czym filozoficznie zauważył:
        - A wróż z Nagasaki prorokował mi śmierć w morskim boju. I wierz tu, człowieku, we wróżby.
        
14 maja
        
        
        Kiedy się obudziłem, ledwie mogłem wyprostować kończyny. Na kamiennej podłodze, choćby nawet przykrytej dywanem, było niewygodnie i zimno. A zanim zasnąłem, długo nie mogłem się uspokoić. To zaczynałem chodzić wzdłuż ścian, to próbowałem otworzyć zamek szpilką od krawata, aż moje siły się wyczerpały. Położyłem się. Myślałem, że nie usnę, i zazdrościłem Endlungowi, beztrosko pochrapującemu w ciemności. Jednak w końcu i mnie zmorzył sen. Nie mogę powiedzieć, aby był odświeżający - obudziłem się cały rozbity. A lejtnant nadal, słodko spał, podłożywszy łokieć pod głowę, i nic jemu, gruboskórnemu, nie przeszkadzało.
        Mogłem dostrzec pozę, w której spoczywał mój towarzysz w nieszczęściu, ponieważ przez okienko przenikało do naszej ciemnicy szare, słabe światło. Podniosłem się i kulejąc, podszedłem bliżej. Okienko okazało się okratowane i nie sposób było cokolwiek przez nie zobaczyć. Najwidoczniej wychodziło na niszę, która znajdowała się znacznie poniżej poziomu ulicy. Ale co do tego, że nisza prowadzi właśnie na ulicę, nie było żadnych wątpliwości - słyszałem przygłuszony stukot kół, końskie rżenie, gwizdek policjanta miejskiego. Można się było domyślić, że ranek nie jest już bardzo wczesny. Wyciągnąłem z kieszeni zegarek. Prawie dziewiąta. Co myślą w Ermitażu o naszej nieobecności? Ach, dzisiaj ich wysokościom nie przyjdzie do głowy zatroszczyć się o nas; obchodzi ich wyłącznie koronacja.
        A jeśli nawet potem Paweł Gieorgijewicz opowie o naszej misji, to i tak nic nam to nie da. Przecież Banville i Carr wcale nie są winni temu, co nam się przydarzyło. Czyżby przyszło nam umrzeć w tej kamiennej celi?
        Rozejrzałem się na boki. Wysoki, ciemny sufit. Gołe ściany, zupełnie nagie.
        Nagle, przypatrzywszy się dokładniej, zauważyłem, że ściany wcale nie są nagie - wiszą na nich jakieś dziwne przedmioty. Podszedłem bliżej i zadygotałem z przerażenia. Po raz pierwszy w życiu zrozumiałem, że zimny pot to nie literacki środek stylistyczny, ale naturalne zjawisko. Bezwiednie dotknąłem czoła - było mokre, lepkie i zimne.
        Na ścianach, w surowym porządku geometrycznym, rozwieszono kajdany na pordzewiałych łańcuchach, monstrualne rzemienne bicze z ostrymi kolcami, siedmioogoniaste pejcze i inne narzędzia nieludzkich tortur.
        Rzeczywiście wepchnięto nas do katowni!
        Nie uważam siebie za tchórza, jednak wyrwał mi się prawdziwy jęk przerażenia.
        Endlung uniósł głowę, sennie rozkleił powieki, rozejrzał się dokoła. Ziewnął.
        - Dzień dobry, Afanasiju Stiepanyczu. Tylko nie mówcie mi, że wcale nie jest dobry. I tak widzę to po waszej skrzywionej twarzy.
        Drżącym palcem wskazałem na narzędzia tortur. Lejtnant zamarł z otwartymi ustami. Gwizdnął, powstał lekko i zdjął ze ściany najpierw łańcuch, potem straszny bicz. Pokręcił nim w różne strony, pokiwał głową.
        - Och, figlarze. Spójrzcie no...
        Ze strachem wziąłem bicz i zobaczyłem, że wcale nie jest rzemienny, tylko całkiem miękki, z jedwabiu. Okowy także okazały się atrapami - żelazne obręcze na nadgarstki i kostki wyłożone były wewnątrz grubą warstwą tkaniny.
        - Po co to? - spytałem, nic nie rozumiejąc.
        - Należy przypuszczać, że ten gabinet przeznaczony jest do zabaw sadomasochistycznych - wyjaśnił Endlung z miną znawcy.
        - Jakich zabaw?
        - Ziukin, przy waszych zdolnościach nie można być takim ignorantem. Wszyscy ludzie dzielą się na dwie kategorie. - Po nauczycielsku podniósł palec. - Tych, którzy lubią męczyć innych, i tych, którzy lubią, żeby ich męczono. Pierwszych nazywa się sadystami, drugich - masochistami, już nie pamiętam dlaczego. Na przykład wy bez wątpienia jesteście masochistą. Czytałem, że właśnie masochiści najczęściej stają się sługami. A ja prędzej jestem sadystą, ponieważ okropnie nie lubię, jak mnie walą po mordzie, tak jak wczoraj wieczorem. Najlepsze pary małżeńskie i przyjacielskie tworzą sadysta i masochista - jeden daje drugiemu to, czego tamten potrzebuje. Mówiąc prościej: ja lubię was łupić i robię to, a dla was to słodkie jak pierniki. Zrozumiałe?
        Nie, dla mnie było to całkiem niezrozumiałe, ale wspomniałem zagadkowe słowa wczorajszej nimfy i pomyślałem, że w dziwacznej teorii Endlunga może jest ziarno prawdy.
        Biczów i kajdan już się nie bałem, ale i bez tego miałem dość powodów do strachu. Po pierwsze - co będzie z nami? Czy rzeczywiście mieliśmy tu zginąć z głodu i pragnienia?
        Podeszliśmy do ściany. Lejtnant wszedł mi na ramiona i długo krzyczał do okienka dźwięcznym głosem, lecz na ulicy najwidoczniej nas nie słyszano. Potem zaczęliśmy walić w drzwi. Od wewnątrz były obite wojłokiem, i uderzenia brzmiały głucho. A z zewnątrz nie dochodził ani jeden dźwięk.
        Po drugie - deprymowała mnie absurdalność naszego położenia. Wczoraj mademoiselle Declique powinna była ustalić miejsce pobytu Linda. Dziś Fandorin poprowadzi operację uwolnienia Michała Gieorgijewicza. A tymczasem ja siedzę tutaj jak mysz w pułapce, i to z własnej głupoty.
        No, a po trzecie - bardzo mi się chciało jeść. Przecież wczoraj nawet nie jedliśmy kolacji.
        Mimo woli westchnąłem.
        - Z was, Ziukin, niezły zuch - powiedział trochę już zachrypnięty od krzyków Endlung. - O takich jak wy zawsze mówiłem, że to cicha woda... Koneser piękności, świetny kompan i nie beksa. Po cholerę tracicie życie na służbie? Przejdźcie lepiej do nas, na „Retwizana”, na szefa kompanii. Nasi przyjmą was z otwartymi rękoma, jak by zresztą inaczej mieli powitać wielkoksiążęcego sługę? Wszystkim innym okrętom utrzemy nosa! Porzućcie służbę i zostaniecie urzędnikiem morskim, to da się zrobić. Będziecie równi oficerom na okręcie. W końcu jak długo można lać kawę do cudzych filiżanek! Popływamy sobie, że aż miło! Pamiętam doskonale, jak świetnie znosiliście kołysanie. Ech, Ziukin, nie byłeś jeszcze w Aleksandrii! - Lejtnant przewrócił oczyma. - Himmeldonnerwetter, jakie burdele! Na pewno będziecie zadowoleni - z waszym upodobaniem do petitek! Trafiają się takie, że można na udzie posadzić, a przy tym foremne jak trzeba. Możecie mi wierzyć, talia cieniusieńka, a tu wszystko, o, tak i tak. - Pokazał okrągłymi gestami. - Ja to zawsze wolałem kobiety o pełnych kształtach, ale rozumiem was - takie petity też mają swój urok. Opowiedzcie mi o Snieżniewskiej jak druh druhowi. - Endlung położył mi rękę na ramieniu i zajrzał w oczy. - Czym ta Polka tak wszystkich podbiła? Czy to prawda, że w chwilach namiętności wydaje osobliwe dźwięki, od których mężczyźni szaleją jak towarzysze Odyseusza od śpiewu syren? No, mówcie! - Pchnął mnie łokciem i mrugnął. - Pauli powiedział, że podczas ich jedynego spotkania żadnych specjalnych śpiewów nie słyszał, ale on jest jeszcze zupełnym szczeniakiem i wątpliwe, żeby potrafił w naszej Polce rozpalić prawdziwą namiętność, a z was mężczyzna doświadczony. Opowiedzcie, co wam szkodzi? I tak żywi stąd nie wyjdziemy. Ciekawe byłoby się dowiedzieć, co to za dźwięki. - I lejtnant zaśpiewał: - „Słyszę, słyszę dźwięki Polki, dźwięki nieziemskiej Polki”.
        O żadnych namiętnych dźwiękach, jakoby wydawanych przez Izabellę Felicjanownę, rzecz jasna, nie było mi wiadomo, a gdyby nawet, to i tak nigdy nie zacząłbym się zwierzać na podobne tematy, co i starałem się dać do zrozumienia odpowiednim wyrazem twarzy.
        Endlung z rozgoryczeniem powiedział:
        - To znaczy kłamią? Albo zachowujecie wszystko w sekrecie? No dobrze, nie chcecie mówić, to nie, chociaż to nie po koleżeńsku. Wśród marynarzy takich sekretów nie ma. Wiecie, kiedy miesiącami nie widać brzegu, dobrze jest posiedzieć w kajucie, w doborowym towarzystwie, opowiadając sobie różne historyjki...
        Z daleka, jakby z głębi ziemi, doszedł potężny dźwięk dzwonów.
        - Wpół do dziesiątej - przerwałem nerwowo lejtnantowi. - Rozpoczęło się!
        - Nieszczęśliwy ze mnie człowiek - poskarżył się gorzko Endlung. - Znowu nie zobaczę koronacji, chociaż jestem kamerjunkrem. Podczas poprzedniej koronacji byłem jeszcze w korpusie. A do następnej już nie dożyję - car jest młodszy ode mnie. Tak chciałem zobaczyć! Nawet dobre miejsce załatwiłem. Dokładnie naprzeciw Czerwonego Ganku. Teraz chyba już wychodzą z Uspieńskiego?
        - Nie - odparłem. - Do Uspieńskiego jeszcze daleko. Znam doskonale obrzęd. Chcecie, to wam opowiem.
        - No jasne! - wykrzyknął lejtnant i podciągnął nogi, siadając po turecku.
        - Powinno być tak... - zacząłem, przypominając sobie artykuły dekretu koronacyjnego. - Teraz z przedproża soboru Uspieńskiego zwraca się do cesarza metropolita moskiewski Siergiej i obwieszcza o ciężkim brzemieniu carskich obowiązków, a także o wielkiej tajemnicy sakramentu namaszczenia. Chyba już zakończył. Na najbardziej honorowym miejscu, u ikonostasu, pośród tkanych złotem mundurów dworzan i haftowanych perłową nicią sukien, bieleją proste męskie koszule i czerwienią się skromne kokoszniki - to przywiezieni z kostromskiej guberni potomkowie bohaterskiego Iwana Susanina, wybawcy dynastii Romanowów. Oto najjaśniejszy pan i cesarzowa idą po czerwonym chodniku ku tronom wzniesionym naprzeciw ołtarza, a trzeba wiedzieć, że oddzielny tron postawiono też dla jej wysokości cesarzowej wdowy. Cesarz jest teraz w mundurze pułku prieobrażeńskiego, z czerwoną wstęgą przez ramię. Cesarzowa w srebrno-białym brokacie i naszyjniku z różowych pereł, tren niosą czterej kamerpaziowie. Cesarski tron został wykonany przez snycerzy jeszcze dla Aleksieja Michajłowicza i nazywa się Diamentowym, ponieważ inkrustowano go ośmiuset siedemdziesięcioma diamentami, a dodatkowo użyto jeszcze rubinów i pereł. Najważniejsze osoby w cesarstwie trzymają na aksamitnych poduszkach regalia państwowe: miecz, koronę, tarczę i berło zwieńczone osławionym brylantem „Orłów”. - Westchnąłem, zmrużyłem oczy i jak na jawie ujrzałem przed sobą święty kamień. - Jest najczystszy, bardziej przejrzysty od łez, o słabym zielononiebieskim połysku, jak morska woda na słońcu. Ma prawie dwieście karatów, a kształtem przypomina połówkę jajka, tylko jest znacznie większy. Piękniejszego brylantu nie znajdzie się na całym wielkim świecie
        Endlung słuchał jak zaczarowany. Ja, muszę przyznać, też dałem się ponieść i jeszcze długo opisywałem wdzięcznemu słuchaczowi przebieg ceremonii, starając się trzymać chronologii i nie wybiegać naprzód. I kiedy powiedziałem: „No a teraz najjaśniejsi państwo weszli na Czerwony Ganek i przed całą zgromadzoną publicznością składają trzykrotny pokłon do samej ziemi; za chwilę zostanie oddany salut artyleryjski” - z oddali rzeczywiście usłyszeliśmy kilkuminutowy grom, zgodnie bowiem z ceremoniałem armaty powinny wystrzelić sto jeden razy.
        - Jak wspaniale wszystko opisaliście - rzekł z uczuciem Endlung. - Jakbym widział to własnymi oczyma, nawet lepiej. Nie zrozumiałem tylko tego o łąkowej skrzynce i człowieku, który kręci korbką.
        - Ja sam niezbyt dobrze to zrozumiałem - przyznałem się - ale czytałem w „Dworcowych Wiedomostiach” ogłoszenie, że koronacja zostanie uwieczniona najnowszym kinematograficznym aparatem, do czego najęto specjalnego manipulatora - on będzie kręcić korbką i wyjdzie z tego coś w rodzaju żywych obrazków.
        - Czego to ludzie nie wymyślą!... - Lejtnant popatrzył tęsknie na szare okienko. - No, już przestali strzelać i teraz słychać, jak burczy mi w brzuchu.
        Z opanowaniem dodałem:
        - Rzeczywiście, i mnie bardzo chce się jeść. Czyżbyśmy umierali z głodu?
        - No co wy, Ziukin? - Mój partner machnął ręką. - Z głodu nie umrzemy. Już prędzej z pragnienia. Bez jedzenia człowiek może przeżyć dwa albo nawet trzy tygodnie. Bez wody nie przetrwamy trzech dni.
        W gardle miałem sucho, a w naszej celi robiło się duszno. Endlung dawno już zdjął kobiecą suknię, pozostając w samych kalesonach i obcisłym podkoszulku w niebiesko-białe paski, tak zwanej matrosce. Teraz ściągnął i ją, i na jego krzepkim ramieniu dostrzegłem tatuaż - bardzo naturalistyczne wyobrażenie męskiego narządu płciowego z różnokolorowymi skrzydełkami jak u ważki.
        - To mi zrobili w singapurskim burdelu - wyjaśnił lejtnant, zauważając moje zawstydzone spojrzenie. - Byłem jeszcze miczmanem i tak się wygłupiłem. Dla zakładu, dla kurażu. Teraz z porządną panienką ożenić się nie mogę. Widać umrę kawalerem.
        Ostatnie zdanie, wypowiedział zresztą bez najmniejszego żalu.
        
        * * *
        Całe popołudnie chodziłem nerwowo po celi, coraz bardziej cierpiąc z głodu, pragnienia i bezczynności. Od czasu do czasu krzyczałem w kierunku okienka albo waliłem w drzwi - bez rezultatu.
        A Endlung, rewanżując się za opis koronacji, zajmował mnie niekończącymi się historyjkami o morskich katastrofach i bezludnych wyspach, gdzie marynarze różnych narodowości umierali w mękach bez pokarmu i wody.
        Już dawno ściemniało, kiedy rozpoczął rozdzierającą opowieść o francuskim oficerze, który musiał zjeść towarzysza w nieszczęściu, okrętowego szefa kompanii.
        - I co myślicie? - przemówił z ożywieniem na wpół goły kamerjunkier. - Potem lejtnant Du Belle zeznał w sądzie, że mięso szefa kompanii było nadzwyczaj delikatne, z warstewkami tłuszczyku, a w smaku przypominało mięso prosięcia. Sąd oczywiście lejtnanta uniewinnił, biorąc pod uwagę nadzwyczajne okoliczności, a także i to, że Du Belle był jedynym synem matki staruszki.
        W tym miejscu pouczająca historia się urwała, ponieważ nagle drzwi celi otworzyły się bezszelestnie i obaj zmrużyliśmy oczy, porażeni jaskrawym światłem latarni.
        Rozmyty cień, który stanął w przejściu, rzekł głosem Fomy Anikiejewicza:
        - Proszę o wybaczenie, Afanasiju Stiepanowiczu. Wczoraj od razu was rozpoznałem pod tą ryżą brodą, ale nie przyszło mi do głowy, że sprawa może się zakończyć tak okropnie. Dopiero teraz, na przyjęciu w Sali Granitowej, usłyszałem przypadkiem, jak dwóch tutejszych bywalców szepcze i śmieje się, wspominając jakąś zemstę, której dokonali na dwóch „strażnikach”. Pomyślałem sobie: czy to czasem nie o was mowa? - Wszedł do ciemnicy i ze współczuciem spytał: - Jak wy tu wytrwaliście, panowie, bez wody, jedzenia i światła?
        - Źle! Bardzo źle! - zakrzyczał Endlung i rzucił się naszemu wybawcy na szyję. Przypuszczam, że taka porywczość, okazana przez krzepkiego mężczyznę w samych kalesonach, Fomie Anikiejewiczowi raczej nie przypadła do smaku.
        - To kamerjunkier naszego dworu, Filip Nikołajewicz Endlung - przedstawiłem. - A to Foma Anikiejewicz Sawostjanow, sługa jego wysokości moskiewskiego generała-gubernatora. - I, uczyniwszy zadość koniecznym formalnościom, szybko spytałem o najważniejsze: - Co z Michałem Gieorgijewiczem? Uwolniony?
        Foma Anikiejewicz rozłożył ręce.
        - Nic na ten temat nie wiem. Mamy własne nieszczęście. Książę Gliński się zastrzelił.
        - Jak to się zastrzelił?! - wykrzyknąłem. - Czyżby nie strzelał się z lordem Banville’em?
        - Powiedziano: zastrzelił się. Został odnaleziony w parku Piotrowsko-Razumowskim, z raną od kuli w sercu.
        - Znaczy się, kornecik nie miał szczęścia. - Endlung zaczął wkładać suknię. - Anglik nie chybił. Szkoda. Dobry był chłopak, chociaż pedzio.
      15 maja
        
        
        - ...i w dodatku pomocnik bufetowego stłukł półmisek do dziczyzny z sewrskiego serwisu. Na razie wyznaczyłem dla niego karę w wysokości połowy miesięcznej wypłaty, a reszta - wedle waszej opinii. Teraz o pokojowej jej wysokości, Pietriszczewej. Lokaj Kriuczkow doniósł, że widziano ją w krzakach z kamerdynerem pana Fandorina w niedwuznacznej sytuacji. Nie uczyniłem jeszcze nic w tej sprawie, ponieważ nie wiem, jak u was w takich wypadkach przyjęto postępować.
        - Za pierwszym razem - nagana - wyjaśniłem Somowowi, odrywając się od talerza. - Na drugi raz - na zbity pysk. Jeśli brzemienna - odprawa pieniężna. U nas surowo na to patrzą.
        Za oknami świtało, a w kuchni płonął ogień. Z wielkim apetytem zjadłem podgrzaną zupę i wziąłem się do kotletów a la Rohan. Od ponad doby nic w ustach nie miałem - to nie żarty!
        Kiedy Foma Anikiejewicz wywlókł nas z lochów, rozstałem się z lejtnantem. On poszedł do „Varietes”, żeby się przebrać. Zapraszał i mnie, mówił, że dziewczynki nocują w pokojach przy teatrze, więc nakarmią, napoją, utulą.
        Ale ja miałem na głowie poważniejsze sprawy. I wcale do nich nie zaliczałem obowiązków gospodarskich, toteż pomocnika słuchałem ze stosunkowo niewielką uwagą.
        - Jak się udała koronacja? - spytałem, zastanawiając się, czy Somow może coś wiedzieć o wczorajszej akcji. W zasadzie nie powinien, ale, jak się wydaje, człek z niego przenikliwy i niegłupi. W każdym razie nie próbował ze mnie wydobyć przyczyn mojej nieobecności. Jak by tu delikatnie zapytać, czy nie przywieźli czasem z Ilińska Michała Gieorgijewicza?
        - Wspaniale. Nadzwyczaj. Ale - Somow zniżył głos - wśród naszych mówią, że były złe wróżby, znaki...
        Zaniepokoiłem się. Złe wróżby w taki dzień - to nie byle co. Koronacja jest wydarzeniem wyjątkowym, tutaj każdy drobiazg ma swoje znaczenie. Pośród nas, sług dworu, są tacy wróżowie, którzy przebieg ceremonii analizują godzina po godzinie, żeby określić, jak będzie wyglądało panowanie i kiedy należy oczekiwać wstrząsów. Możliwe, że to przesąd, ale zdarzają się znaki, których nie sposób lekceważyć. Na przykład na wieczornym przyjęciu po koronacji Aleksandra Wyzwoliciela ni z tego, ni z owego pękła na stole butelka z szampanem, jakby wybuchła bomba. Wtedy, w 1856 roku, o terrorystach jeszcze nawet nie słyszano, dlatego nikt nie wiedział, jak wyjaśnić taki casus. Dopiero po upływie ćwierci wieku znak stał się zrozumiały. A w czasie minionej koronacji najjaśniejszy pan przedwcześnie włożył koronę na czoło i nasi zaszeptali, że panowanie będzie niedługie. Tak też się stało.
        - Najpierw - zaczął opowiadać Somow, obejrzawszy się na drzwi - kiedy wielki cyrulik przymierzał koronę do fryzury najjaśniejszej pani, z nerwów zbyt mocno wetknął szpilkę - tak że cesarzowa aż krzyknęła. Ukłuł do krwi... A potem, już po ruszeniu orszaku, jego wysokości nagle oderwał się łańcuch Orderu Andriejewskiego i ten upadł wprost na ziemię! O szpilce tylko nasi wiedzą, ale wypadek z orderem zauważyło wielu.
        Tak, niedobrze - pomyślałem. Ale mogło być znacznie gorzej. Najważniejsze, że doszło do koronacji; mimo wszystko doktor Lind nie przeszkodził temu wielkiemu wydarzeniu.
        - A jak Anglicy? - spytałem jakby mimochodem, nie wiedząc, czy w Ermitażu słyszeli o pojedynku.
        - Lord Banville wyjechał. Wczoraj w południe. Nawet nie był obecny na koronacji. Zostawił liścik do jego wysokości i ruszył w drogę. Blady i zły. Albo się obraził, albo zachorował. Zostawił szczodre wynagrodzenie dla całego starszego personelu. Wam, Afanasiju Stiepanowiczu, złotą gwineę.
        - Wymieńcie na ruble i w moim imieniu rozdajcie po równo Lippsowi i obu woźnicom, oni dobrze pracowali - rzekłem, zdecydowawszy, że nie wezmę napiwku od zabójcy. - A mister Carr?
        - Nadal tu jest. Lord zostawił mu swojego sługę. Wyjechał sam.
        - A mademoiselle Declique? Nie nudzi się bez swojego wychowanka? - z udawaną obojętnością zbliżałem się do najważniejszego.
        W korytarzu rozległy się czyjeś ciche kroki. Odwróciłem się i zobaczyłem Fandorina. Był w domowej węgierskiej kurtce ze sznurem, w siateczce na włosach i w wojłokowych pantoflach. Cały gładziutki, miękko stąpający, z migającymi w półmroku oczyma, jak kot.
        - Nocny szwajcar powiedział mi, że wróciliście. A gdzie Endlung? - spytał bez powitania.
        Wywnioskowałem z tego, że Paweł Gieorgijewicz opowiedział mu o naszej wyprawie. Bez względu na silną wrogość, którą budził we mnie ten mężczyzna, chciałem jak najszybciej z nim porozmawiać.
        - Starczy, Kornieju Sielifanowiczu - rzekłem pomocnikowi i ten, roztropny człowiek, natychmiast się oddalił. - Z panem kamerjunkrem wszystko w porządku - odrzekłem krótko i żeby uprzedzić dalsze nieprzyjemne pytania, dodałem: - Niestety, straciliśmy czas na próżno.
        - Nam też nie całkiem gładko poszło - rzekł Fandorin, przysiadając się. - Zniknęliście przecież p-przedwczoraj wieczorem, kiedy Emilia jeszcze nie wróciła. Doskonale poradziła sobie z zadaniem i dokładnie zlokalizowaliśmy kryjówkę Linda. Okazało się, że skrywa chłopczyka w grobowcu księżnej Bachmietowej, to taka kaplica z podziemiem, zbudowana w pobliżu muru monasteru Nowodiewiczego. Księżna popełniła samobójstwo z miłości przeszło sto lat temu, nie pozwolono jej pochować w monasterze, więc niepocieszeni rodzice wznieśli coś w rodzaju mauzoleum. Od tego czasu ród Bachmietowów wygasł, kaplica zmurszała, na drzwiach wisi zardzewiała kłódka. Ale to tylko z zewnątrz tak wygląda. Mademoiselle opowiadała, że kiedy wprowadzali ją z zawiązanymi oczyma do zimnego pomieszczenia, za każdym razem słyszała dźwięk dobrze nasmarowanych drzwi. Nie udało nam się odnaleźć planów architektonicznych budynku, wiadomo tylko, że sam grobowiec mieści się w katakumbach.
        Erast Piotrowicz zaczął rysować palcem po stole.
        - Wczoraj p-przygotowaliśmy się jeszcze o świcie. To - postawił talerz na chleb - monastyr. To kaplica. - Obok dostawił solnicę. - Dookoła pusto, a tu strumień. - Wylał na ceratę trochę herbaty. - Podsumowując: niepostrzeżenie nie da się podejść. Rozstawiliśmy dookoła ludzi, w szerokim promieniu, zamaskowaliśmy. Do środka nie zdecydowaliśmy się wkroczyć.
        - Dlaczego? - spytałem.
        - Problem w tym, Ziukin, że wokół monasteru Nowodiewiczego cała ziemia zryta jest podziemnymi przejściami jeszcze z czasów smuty. To Polacy je zajmowali, to Dymitr Samozwaniec, później podkopywali się strzelcy, żeby carównę Zofię uwolnić. Jestem pewny, że Lind, jako osobnik ostrożny i p-przewidujący, nie bez przyczyny wybrał takie właśnie miejsce. Tam musi być zapasowe wyjście, to jego stała taktyka. Dlatego zdecydowałem się działać inaczej. - Zmarszczył brwi, westchnął.
        - Wczoraj przekazanie kamienia miało się odbyć o piątej p-po południu, jako że koronacja powinna była zakończyć się o drugiej. Zaraz po ceremonii „Orłowa” wyjęto z berła...
        - Otrzymano zgodę na wymianę?! - wykrzyknąłem. - To znaczy, że się pomyliła i jednak zdecydowano się uratować Michała Gieorgijewicza!
        - Jaka ona? - od razu chciał wiedzieć Fandorin, jednak poznał po mojej minie, że odpowiedzi nie będzie, i kontynuował: - „Orłowa” powierzono mi pod jednym warunkiem. Dałem gwarancję, że kamień w żadnym wypadku nie zostanie u Linda. W żadnym wypadku - powtórzył z naciskiem.
        Skinąłem głową.
        - To znaczy, że jeśli trzeba będzie wybierać między życiem jego wysokości a brylantem...
        - Dokładnie tak.
        - Ale jak można być pewnym, że „Orłow” nie wpadnie w ręce doktora? Czyżby mademoiselle Declique mogła mu przeszkodzić? A oprócz tego, sami mówiliście, podziemne korytarze...
        - Postawiłem Lindowi jeden warunek, przedstawiony mu przez Emilię jeszcze przedwczoraj. Ponieważ tym razem idzie nie o przekazanie zwykłych klejnotów, tylko świętej relikwii, b-brylant nie może zostać p-powierzony słabej kobiecie. Guwernantce będzie towarzyszył ochroniarz. Jeden, bez broni, tak że napaści Lind może się nie obawiać...
        - Kto był tym ochroniarzem?
        - Ja - rzekł Fandorin ze smutkiem. - Nieźle wymyśliłem, prawda?
        - No i co?
        - Nic z tego nie wyszło. Przebrałem się za starego, zgarbionego kamerlokaja, widać niezbyt starannie. Staliśmy z Emilią ponad godzinę w świątyni. Nikt do nas nie podszedł. A przedwczoraj, kiedy przyszła sama, nie było żadnych problemów. Znowu liścik, zamknięta kareta w jednym z p-pobliskich zaułków, i tak dalej. Wczoraj czekaliśmy prawie do siódmej i wróciliśmy z niczym.
        - Czyżby Lind wycofał się z wymiany? - spytałem łamiącym się głosem.
        - Nie całkiem. W Ermitażu czekał na nas list, dostarczony już wcześniej przez pocztyliona, ale bez stempla. O, p-przeczytajcie, tym bardziej że ma to bezpośredni związek z waszą osobą.
        Zaniepokojony wziąłem arkusik, który delikatnie, prawie niewyczuwalnie pachniał perfumami.
        - „Hrabia Essex”?
        - Ten sam. Ale czytajcie, czytajcie.
        - „Zdecydowałem się ofiarować dynastii Romanowów szczodry podarunek z okazji koronacji” - przeczytałem po francusku pierwsze zdanie, i wszystko rozmazało mi się przed oczami. Czyżby...?
        Ale nie, moja radość była przedwczesna. Zamrugałem rzęsami, żeby rozpędzić mgłę sprzed oczu, i przeczytałem list do końca:
        
        Zdecydowałem się ofiarować dynastii Romanowów szczodry podarunek z okazji koronacji. Cena podarku - milion. Przecież dokładnie na taką sumę wyceniono jednodniową ratę za „Orłowa”, którego uprzejmie wynająłem rosyjskiej monarchii. Możecie władać więc kamieniem jeszcze jeden dzień, zupełnie bezpłatnie. W końcu zakłócenie Wam tak uroczystego dnia byłoby z mojej strony czynem wyjątkowo niegrzecznym.
        Zakończymy naszą malutką transakcję jutro. Niech guwernantka przybędzie do soboru o siódmej wieczorem. Rozumiem Waszą niechęć powierzenia kobiecie takiego skarbu i nie sprzeciwiam się obecności jednego człowieka - jej eskorty. Ale powinien to być człowiek, którego znam, zatem tylko monsieur Psie Bakenbardy.
        Szczerze oddany
        doktor Lind
        
        Poczułem mocne bicie serca.
        - Ach, więc dlatego chcieliście, bym to zobaczył?
        - Tak. - Fandorin badawczo spojrzał mi w oczy. - Pragnę was prosić, Afanasiju Stiepanowiczu, abyście wzięli udział w tym niebezpiecznym przedsięwzięciu. Nie jesteście agentem policji ani wojskowym, nie macie obowiązku ryzykować życia dla r-racji stanu, jednak okoliczności układają się tak, że bez waszej pomocy...
        - Zgadzam się - przerwałem mu. W tej chwili wcale się nie bałem. Myślałem tylko o jednym: będziemy z Emilią razem. Wydaje mi się, że wtedy po raz pierwszy nazwałem ją w myśli po imieniu. Po krótkiej pauzie Erast Piotrowicz wstał.
        - Teraz odpoczywajcie, wyglądacie na zmęczonego. O d-dziesiątej przyjdźcie do bawialni. Poinstruuję was i Emilię, co macie robić.
        
        * * *
        Późne słońce nagrzało aksamitne zasłony i w zacienionej bawialni mocno pachniało kurzem. Z aksamitem zawsze są kłopoty - taka to tkanina: jeśli wisi latami bez regularnego prania, jak na przykład tutaj, w Ermitażu, to kurz, który się w nią wgryzł, już nie da się wyczyścić. Zanotowałem sobie w myśli, aby zarządzić wymianę wszystkich stor. Jeśli, oczywiście, wrócę z operacji żywy.
        A szczęśliwe zakończenie planowanej akcji wydawało się co najmniej wątpliwe. Na ostatniej - czy raczej ostatecznej - naradzie obecni byli tylko ci, którzy bezpośrednio uczestniczyli w samej misji: ja z mademoiselle, pan Fandorin i dwaj pułkownicy, Karnowicz i Łasowski, trzymający się cichutko na uboczu i zwracający się do Erasta Piotrowicza z uniżonym szacunkiem, już nie wiem, prawdziwym czy udawanym.
        Na szerokim stole leżał rozłożony plan okolicy monasteru i bulwaru Nowodiewiczego, wyrysowany szczegół po szczególe. Kółeczkami zaznaczono skryte pikiety, otaczające pustkowie ze wszystkich stron: starszy agent (Fandorin podał jego nazwisko - Kuziakin) w dziupli wielkiego dębu na rogu skweru Wsieleńskiego; sześciu „sanitariuszy” w baraku przychodni dziecięcej, której okna wychodzą na strumień; jedenastu „mnichów” na murach monasteru; siedmiu „przewoźników” i „robotników portowych” nad rzeką; jeden przebrany za handlarza u wylotu ulicy Pogodinskiej; trzech „żebraków” przed wrotami monasteru; dwóch „rybaków” nad strumieniem - ci byli najbliżej serca akcji. Łącznie pierwszy łańcuch okrążenia tworzyło trzydziestu jeden agentów.
        - Kolejność działań podczas wymiany powinna być taka - wyjaśniał Fandorin, pokazując na pikiety. - Was dwoje podwożą do kapliczki i wprowadzają do środka. Ż-żądacie zdjęcia przepasek. Tam z pewnością mają swojego jubilera. Oddajecie mu „Orłowa” do ekspertyzy, po czym zabieracie go z powrotem. Wtedy mademoiselle Declique schodzi do piwnicy po chłopczyka. Kiedy go wyprowadzi, oddacie kamień. Na tym wasza, Ziukin, misja się kończy.
        Nie wierzyłem własnym uszom. Awanturnicze obyczaje pana Fandorina znałem już dostatecznie dobrze, ale nawet po nim nie spodziewałem się takiej nieodpowiedzialności. A najbardziej wstrząsające było to, że naczelnik policji dworu i oberpolicmajster wysłuchali tego bezmyślnego planu z poważnymi minami i nie sprzeciwili się ani jednym słowem!
        - Co za bzdura! - krzyknąłem z niezwyczajną dla mnie, ale w pełni uzasadnioną okolicznościami wściekłością. - Będę sam, bez broni, mademoiselle także się nie przejmą. Po prostu odbiorą mi brylant, kiedy się upewnią, że jest prawdziwy. A zwrócić Michała Gieorgijewicza nawet nie spróbują! Po prostu odejdą jakimś podziemnym przejściem, a nas troje zarżną. Wspaniała to będzie operacja! Nie byłoby lepiej poczekać, aż mademoiselle i mnie wprowadzą do środka, i wziąć grobowiec szturmem?
        - Nie, nie lepiej - odpowiedział krótko Fandorin.
        A Karnowicz wyjaśnił:
        - W razie szturmu z pewnością zabiją jego wysokość. A przy okazji i was dwoje.
        Zamilkłem, spojrzałem na Emilię. Trzeba przyznać, że zachowywała się znacznie spokojniej niż ja i - co było dla mnie szczególnie bolesne - patrzyła na Fandorina z pełnym zaufaniem.
        - Ehast Piethowicz - rzekła cicho - doktoh Lind bahdzo chythy. A jeśli nagle mnie i monsieur Ziukin zawiozą w inne miejsce, zupełnie nowe? Jeśli tak, to wasza embuscade* [Zasadzka (fr.).] będzie puściej.
        - Pusta - poprawiłem ze starego nawyku i odwróciłem się do przemądrzałego Fandorina, ponieważ pytanie, jak to się mówi, trafiało w dziesiątkę.
        - To rzeczywiście niewykluczone - przyznał. - Na taką możliwość przygotowałem p-pewne środki. A wasze, Ziukin, wątpliwości, że kamień odbiorą, a chłopca nie oddadzą, także są w pełni uzasadnione. Tutaj wszystko będzie zależało od was samych. A teraz przechodzę do najważniejszego.
        Mówiąc to, podszedł do drewnianej szkatułki, stojącej na stoliku obok okna, i dwiema rękoma wyciągnął z niej gładką, złocistą kulę wielkości małego krymskiego melona.
        - Oto wasza gwarancja - rzekł Erast Piotrowicz, kładąc przede mną kulę.
        - Co to jest? - spytałem i schyliłem się nad nią. W zwierciadlanej powierzchni odbijała się moja pociesznie rozciągnięta twarz.
        - Bomba, Afanasiju Stiepanowiczu. Ogromnej, niszczącej mocy. Wewnątrz znajduje się malutki g-guziczek. Jeśli się go naciśnie, oswobodzi się zapalnik i potem wystarczy jakikolwiek wstrząs - na przykład uderzenie kuli o kamienną podłogę - by nastąpił wybuch, po którym nie będzie ani was, ani Linda z jego ludźmi, ani nawet całego grobowca. „Orłow” ocaleje, ponieważ jest wieczny, a p-później z pewnością znajdziemy go wśród ruin... I to musicie wyjaśnić doktorowi. Powiedzcie, że przy najmniejszym sygnale nieuczciwej gry rzucicie kulę na podłogę. To jedyny argument, który na Linda może podziałać. Taka nasza malutka niespodzianka.
        - Ale bomba nie jest prawdziwa? - domyśliłem się.
        - Zapewniam was: n-najprawdziwsza z p-prawdziwych. Ładunek tworzy mieszanina wybuchowa, wynaleziona przez chemików Cesarskiego Laboratorium Sapersko-Artyleryjskiego. Komisja Głównego Zarządu Artylerii nie zaakceptowała mieszaniny z powodu jej nadzwyczajnej niestabilności. Jeśli zaczną was obszukiwać p-przy wsiadaniu do karety, powiecie, że ta kula to futerał na „Orłowa”, i otwierać jej w żadnym razie nie pozwolicie. Oznajmicie, że inaczej wyjazd zostaje odwołany. Zresztą jeśli po was przyjedzie ten sam milczący woźnica, dyskusja jest mało prawdopodobna.
        Erast Piotrowicz wziął kulę w ręce, paznokciem uniósł ledwie widoczną pokrywkę.
        - „Orłow” rzeczywiście będzie w środku, w górnej części kuli. Wyjmując kamień, żeby przekazać go d-do ekspertyzy, naciśnięcie tutaj i tym samym uruchomicie mechanizm. Broń Boże nie róbcie tego w karecie - bo wtedy wstrząsy mogą spowodować wybuch. A po naciśnięciu guzika powiecie Lindowi albo jego ludziom, co to za zabawka.
        Zajrzałem do wnętrza kuli. W okrągłym wgłębieniu, pobłyskując łagodnym niebieskawym światłem, leżała bezcenna relikwia domu Romanowów. Z bliska czarodziejski kamień wydał mi się podobny do jednej z rzeźbionych, kryształowych klamek, zdobiących komodę w garderobie wielkiej księżnej. Prawdę mówiąc, znacznie większe wrażenie wywarł na mnie czerwony metalowy guziczek, prawie niezauważalny na tle purpurowego aksamitu.
        Otarłem pot z czoła i popatrzyłem na Emilię. Jeśli operacja będzie mieć niepomyślny przebieg albo jeśli popełnię błąd, zginiemy razem i nasze szczątki się zmieszają. Spokojnie skinęła mi głową, jakby mówiąc: to nic, ja wam wierzę i wszystko z pewnością zakończy się dobrze.
        - No a co dalej? - spytałem. - Lind nie zechce wylecieć w powietrze, to jasne, i nie naruszy zasad gry. Odda nam Michała Gieorgijewicza, a sam umknie jakimś tajnym przejściem podziemnym. I „Orłow” na zawsze zostanie stracony.
        - Do tego nie może dojść w żadnym wypadku! - po raz pierwszy włączył się do rozmowy Karnowicz. - Pamiętajcie, panie Fandorin, za „Orłowa” zagwarantowaliście własną głową.
        Jakby nie słysząc pułkownika, Fandorin uśmiechnął się do mnie.
        - Na taką ewentualność, Ziukin, przygotowałem dla doktora jeszcze jedną niespodziankę.
        Jednak w tej sytuacji uśmiech był zupełnie nie na miejscu i od razu zniknął. Twarz Fandorina wyrażała teraz skrępowanie, a nawet pewne zawstydzenie.
        - Emilio, Afanasiju Stiepanowiczu... Ryzyko, które podejmujecie, jest b-bez wątpienia wielkie. Lind to człowiek o umyśle zdolnym do paradoksalnych skojarzeń, jego postępki i reakcje są nieprzewidywalne. Plan planem, lecz zdarzyć się może wszystko. A przecież wy, Emilio, jesteście damą i w dodatku nie macie nawet rosyjskiego obywatelstwa...
        - Niech będzie hyzyko, to nieważne. Trzeba hatować malutki książę - rzekła z wielką godnością mademoiselle. - Ale my, ja i monsieur Ziukin, będziemy bahdziej spokojni, jeśli będziemy wiedzieć, jaką jeszcze surprise* [Niespodziankę (fr.).] wymyśliliście.
        Fandorin ostrożnie zamknął złotą pokrywkę i niebieskawa poświata, unosząca się nad stołem, zgasła.
        - Lepiej, żebyście o tym nie wiedzieli. To powinno być zaskoczeniem i dla was dwojga. Inaczej operacja może się nie powieść.
        Dziwna sprawa - kiedy znaleźliśmy się we dwoje w ciemnej, całkowicie odciętej od świata karecie, przez długi czas nie wymówiliśmy ani słowa. Przysłuchiwałem się równemu oddechowi mademoiselle, a po pewnym czasie, kiedy oczy przywykły do mroku, zacząłem dostrzegać jej niewyraźną sylwetkę. Zachciało mi się usłyszeć jej głos, powiedzieć coś krzepiącego, ale, jak zazwyczaj, nie umiałem znaleźć stosownych słów. Na kolanach leżała metalowa kula i chociaż zapalnik nie był jeszcze odblokowany, trzymałem piekielną maszynę obiema rękoma.
        Niepotrzebnie się obawiałem, że posłaniec doktora Linda zainteresuje się ciężkim przedmiotem o kulistym kształcie. Pierwszy etap operacji przeszedł gładko - używając gminnego zwrotu: jak po maśle.
        Nie czekaliśmy z mademoiselle w świątyni nawet pięciu minut, kiedy jakiś chłopaczek, z wyglądu zwyczajny żebraczyna, jeden z tych, co to wiecznie kręcą się przed wejściem do cerkwi, podsunął mi liścik - jeszcze musiałem dać łobuzowi piątaka z własnych pieniędzy. Zetknąwszy się ramionami, rozwinęliśmy karteczkę (znowu poczułem lekki aromat „Hrabiego Essexa”) i przeczytaliśmy jedno, króciutkie zdanie: L’eglise de Ilya Prorok*. [* Cerkiew Ilji Proroka (fr.).] Nie wiedziałem, gdzie jest ta cerkiew, ale mademoiselle, która zdążyła doskonale poznać wszystkie pobliskie ulice i zaułki, bez wahania mnie tam zaprowadziła.
        Po kilku minutach byliśmy już pod malutką cerkiewką, a przy sąsiednim domu czekała na nas czarna karoca z zasłoniętymi oknami, bardzo podobna do tej, którą widziałem tydzień temu, choć nie mógłbym ręczyć, że to ta sama. Z kozła zeskoczył wysoki człowiek w nasuniętym nisko kapeluszu, tak że widać było tylko gęstą czarną brodę. Nie mówiąc ani słowa, otworzył drzwiczki i pchnął mademoiselle do środka.
        Pokazując węzełek, wygłosiłem przygotowane wcześniej słowa:
        - To przedmiot wymiany. Nie wolno dotykać.
        Nie wiem, czy mnie zrozumiał, ale węzełka nie dotykał. Kucnął i bardzo szybko przeszukał mnie dłońmi, nie pomijając nawet najbardziej wstydliwych miejsc.
        - Panie... - nie wytrzymałem, ale rewizja była już zakończona.
        Brodacz, milcząc, pchnął mnie w plecy. Wsiadłem do pojazdu i drzwi się zatrzasnęły. Rozległ się zgrzyt zasuwy. Kareta zakołysała się, pojechaliśmy.
        Minęło co najmniej pół godziny, zanim między nami nawiązała się rozmowa. Rozpoczęła ją mademoiselle, ponieważ ja zupełnie nie wiedziałem, jak by tu zagaić.
        - Dziwne - powiedziała, kiedy karetą zakołysało na zakręcie i dotknęliśmy się ramionami. - Dziwne, że dzisiaj mnie nie oszukał.
        - Co? - zdziwiłem się.
        - Jak jest - perquisitionner?
        - A, obszukał.
        - Tak, dziękuję. Dziwne, że mnie nie obszukał. Zazwyczaj obszukiwał. Przecież można schować w pantalony malutki pistolet.
        Pozwoliłem sobie nachylić się do jej ucha i szepnąć:
        - Mamy lepszą broń. - I poklepałem ręką po bombie.
        - Osthożnie! - jęknęła mademoiselle. - Ja się boję!
        Mimo wszystko kobieta pozostaje kobietą, nawet taka odważna.
        - To nic - uspokoiłem ją. - Dopóki zapalnik nie został włączony, nie ma się czego bać.
        - Cały czas rozmyślam nad drugą niespodzianką monsieur Fandorina - powiedziała nagle mademoiselle po francusku. Jej głos zadrżał. - Czy nie polega ona na tym, że bomba wybuchnie tak czy owak, rozrywając nas, jego wysokość i doktora Linda na kawałki, a kamień, jak powiedział monsieur Fandorin, odnajdą potem wśród szczątków? Najważniejsze dla cara - zachować „Orłowa” i uniknąć skandalu. Dla monsieur Fandorina - zemścić się na doktorze Lindzie. A co wy myślicie, Atanas?
        Prawdę rzekłszy, jej podejrzenia wydały mi się nawet bardzo prawdopodobne, ale chwilę się zastanowiłem i już wiedziałem, jak je rozwiać.
        - W takim razie daliby nam nie prawdziwy kamień, tylko podróbkę. Wtedy nie musieliby nawet grzebać w ruinach.
        - A dlaczego sądzicie, że w kuli jest prawdziwy „Orłow”? - spytała nerwowo. - Przecież nie jesteśmy jubilerami. Naciśnięcie guzik, a to od razu wybuchnie! I wtedy poznamy prawdziwą niespodziankę, o której w żadnym wypadku wcześniej nie mogliśmy wiedzieć.
        Cały zlodowaciałem - to przypuszczenie było już zbyt prawdopodobne.
        - Widać taki nasz los - powiedziałem i przeżegnałem się. - Jeśli zgadliście prawidłowo, to taką decyzję podjęły najwyższe władze, a ja całkowicie się jej podporządkuję. Ale wy nie musicie wchodzić do grobowca. Kiedy nas tam przywiozą, powiem woźnicy, że wasza obecność nie jest konieczna - sam zabiorę Michała Gieorgijewicza.
        Mademoiselle mocno ścisnęła mi rękę i powiedziała po francusku:
        - Dziękuję wam, Atanas. Wróciliście mi wiarę w szlachetność człowieka. Nie, pójdę z wami. Wstyd mi, że podejrzewałam Erasta o wiarołomność. Dla niego kamień, nawet taki szczególny, nie może być droższy od życia dziecka. Ani od naszego życia - dokończyła cicho.
        Druga połowa jej krótkiej, pełnej uczucia przemowy trochę zepsuła wcześniejsze przyjemne wrażenie, mimo to byłem wzruszony. Chciałem w odpowiedzi uścisnąć palce Emilii, ale to wyglądałoby chyba na zbytnią poufałość. Jechaliśmy zatem dalej, a jej ręka dotykała mojej.
        W odróżnieniu od mademoiselle nie byłem wcale pewny szlachetności pana Fandorina. Wydawało się całkiem prawdopodobne, że już lada chwila ziemski byt Afanasija Ziukina dobiegnie kresu, i to nie w cichy i niezauważalny sposób, jak należałoby logicznie wnioskować z dotychczasowej spokojnej egzystencji, lecz z nieprzyzwoitym trzaskiem i gruchotem. Towarzystwo Emilii czyniło tę myśl mniej wstrętną. A w tym przejawiała się bezwarunkowo wada charakteru, której nie cierpię u innych i którą zawsze starałem się zdusić w sobie - małoduszne samolubstwo.
        Tymczasem w szczelnie zamkniętej karecie coraz trudniej było oddychać. Po twarzy i karku, łaskocząc nieprzyjemnie, spływały mi krople potu, lecz nie mogłem się otrzeć chusteczką - musiałbym wtedy uwolnić choć jedną rękę. Słychać było także przyspieszony oddech mademoiselle.
        Nagle przyszła mi do głowy prosta i straszna myśl, od której pot spłynął po mym czole jeszcze obficiej. Spróbowałem cichutko, żeby nie wystraszyć mademoiselle, wsunąć rękę w węzełek i otworzyć pokrywkę kuli. Jednak szczęknięcie i tak dało się słyszeć.
        - Co to było? - zadrżała mademoiselle. - Co to za dźwięk?
        - Plan Linda jest prostszy i bardziej podstępny, niż wydawało się Fandorinowi - powiedziałem, łapiąc ustami powietrze. - Przypuszczam, że doktor rozkazał wozić nas w tej szczelnie zamkniętej skrzyni, dopóki się nie udusimy, a potem najspokojniej zabierze sobie „Orłowa”. tylko nic mu z tego nie wyjdzie - włączam zapalnik. Dopóki jestem przytomny, będę trzymał bombę obiema rękoma w powietrzu. Kiedy moje siły się wyczerpią, kula upadnie...
        - Vous etes fou! - wykrzyknęła mademoiselle, szarpnięciem wyswobodziła rękę i chwyciła mnie za łokieć. - Vous etes fou! N’y pensez pas! Je compte les detours, nous sommes presque la!* [Zwariowaliście! Nie róbcie tego! Liczę zakręty, już prawie dojechaliśmy! (fr.).]
        - Za późno, już nacisnąłem - powiedziałem i mocno uchwyciłem kulę obiema rękoma.
        A po minucie kareta rzeczywiście się zatrzymała.
        - No, wybaw nas, Panie, tak? - szepnęła Emilia po rosyjsku i przeżegnała się, ale nie jak prawosławni, tylko po swojemu, po katolicku, od lewej do prawej.
        Drzwiczki otworzyły się i w jasnym świetle przymknąłem powieki. Nikt mi oczu nie zawiązywał. Zobaczyłem obłupaną ścianę małej kapliczki, a niedaleko, o sto kroków, baszty i dzwonnice wielkiego monasteru. Postawiwszy stopę na podnóżku, ukradkiem rozejrzałem się na boki. Nad strumieniem siedzieli wędkarze, a na skraju najbliższego skweru zieleniał świeżym listowiem węźlasty dąb, w którego dziupli prawdopodobnie skrywał się starszy agent Kuziakin. Myśl o nim trochę podniosła mnie na duchu, chociaż to, że nie założono nam opasek, najpewniej oznaczało, iż doktor Lind nie zamierza wypuścić nas żywych. Mademoiselle wysunęła się zza mojego ramienia i także zaczęła się rozglądać - ach, tak, przecież po raz pierwszy znalazła się tutaj bez opaski. To nic, panie Lind - pomyślałem - jeśli przepadniemy, to i pan z nami. Przycisnąłem węzełek do piersi.
        Woźnica, stojący przy otwartych drzwiach, chwycił mnie za łokieć i pociągnął: no, złaź! Zmarszczyłem się - ile siły było w tych stalowych palcach!
        Zardzewiałe drzwi z wielgachną kłódką, prawie nie skrzypiąc, otworzyły się przed nami.
        Wszedłem do na wpół ciemnego pomieszczenia, bardziej przestronnego, niż mogło się to wydawać z zewnątrz, i zobaczyłem kilka męskich postaci. Zanim zdążyłem się im przyjrzeć, drzwi za nami się zamknęły, lecz światło nie zniknęło, jedynie z szarego stało się żółtawe - na ścianach wisiało kilka lamp olejowych.
        Ludzi Linda było czterech. Najpierw zwróciłem uwagę na siwego, chudego pana o nierosyjskiej twarzy, z cienką linią ust i w stalowych okularach. Czyżby to był doktor Lind? Po jego obu stronach stało dwóch wysokich, barczystych mężczyzn, których twarze tonęły w ciemności - zapewne ochrona osobista. Czwarty był woźnica, który wszedł za nami i oparł się plecami o drzwi, jakby odcinając nam drogę.
        Jeden z ochroniarzy machnął ręką na woźnicę, wyraźnie żądając, żeby wyszedł.
        Woźnica kiwnął głową, ale nie ruszył się z miejsca. Ochroniarz gniewnie wskazał palcem na drzwi. Tamten skrzyżował ręce na piersi.
        - Taubstummer Dickkopf!* [Uparty głuchoniemy pień! (niem.).] - zaklął wielkolud.
        To dlatego woźnica zachowywał się tak dziwnie. Teraz jasne, dlaczego Lind się nie bał, że brodacz wpadnie w ręce policji.
        - Do diabła z nim - powiedział, także po niemiecku, drugi ochroniarz. - Niech sobie sterczy. Pewnie też jest ciekaw.
        Teraz siwy pan władczo wyciągnął rękę w kierunku węzełka i zrozumiałem, że zaczyna się najważniejsze.
        - Przynieśliście? Dawajcie - rozkazał po francusku matowym głosem.
        Upuściłem na podłogę chusteczkę, w którą była zawinięta kula, otworzyłem wieczko i kamień błysnął ze swojego aksamitnego gniazda leniwym, przytłumionym blaskiem.
        Powoli i starannie wymawiając każde słowo, oznajmiłem im o niespodziance i przedstawiłem warunki wymiany. Dzięki Bogu, mój głos ani razu nie zadrżał. Najważniejsze przecież, żeby Lind uwierzył - jeśli zajdzie potrzeba, ja nie stchórzę.
        Wysłuchał mnie, nie przerywając, i skinął, jakby nie spodziewał się niczego innego. Niecierpliwie pstryknął palcami.
        - Dobrze, dobrze. Dawajcie, sprawdzę.
        I wyciągnął z kieszeni malutką lupę w miedzianej oprawie.
        Zatem to nie Lind, lecz jubiler - tak jak przewidywał Fandorin. Dwoma palcami podważyłem tłustawy kamień, który ochoczo i jakoś tak wygodnie legł w mojej dłoni, jakby był stworzony właśnie na jej rozmiar. Drugą ręką przycisnąłem ostrożnie bombę do piersi.
        Jubiler wziął brylant i podszedł do jednej z lamp. Ochroniarze - czy kimkolwiek oni byli - obstąpili mistrza i głośno sapnęli, kiedy szlify „Orłowa” wybuchnęły niesłychanym blaskiem.
        Obejrzałem się na mademoiselle. Stała bez ruchu, splatając palce. Uniosła brwi i wskazała wzrokiem kulę. Skinąłem uspokajająco: nie denerwujcie się, nie upuszczę.
        Jubilerowi nie starczało światła olejowej lampy. Wyjął jeszcze latarkę elektryczną, poruszył włącznikiem. Cienki jaskrawy promień padł na brylant. Zmrużyłem oczy - wydawało się, że kamień sypnął iskrami.
        - Alles in Ordnung* [Wszystko w porządku (niem.).] - rzekł beznamiętnie jubiler niezbyt czystym niemieckim i schował lupę do kieszeni.
        - Zwróćcie kamień - zażądałem i groźnie wyciągnąłem przed siebie ręce z otwartą kulą.
        Wzruszył ramionami i włożył brylant z powrotem do schowka.
        Ośmielony sukcesem, podniosłem głos:
        - Gdzie jego wysokość? Zgodnie z warunkami umowy powinniście natychmiast go oddać!
        Cienkousty wskazał palcem na kamienną podłogę i dopiero wtedy zauważyłem kwadratowy czarny luk z żeliwnym kółkiem.
        - A komu jest potrzebny ten wasz chłopak! Bierzcie go sobie, póki nie zdechł.
        W ustach tego statecznego mężczyzny ordynarne słowo crever* [Zdychać (fr.).], użyte w stosunku do dziecka, zabrzmiało tak nieoczekiwanie i strasznie, że aż zadrżałem. Boże, co to za ludzie!
        Mademoiselle głośno westchnęła i rzuciła się do luku. Chwyciwszy za kółko, pociągnęła ze wszystkich sił. Klapa trochę się uniosła i od razu opadła z głuchym, metalicznym stuknięciem. Żaden z siłaczy nie ruszył się z miejsca, aby pomóc damie. Zrozpaczona Emilia obejrzała się na mnie, lecz ja nie mogłem jej wesprzeć - musiałbym położyć kulę.
        - Aufmachen!* [Otwierać! (niem.).] - krzyknąłem ostro i uniosłem bombę wyżej. Z widoczną niechęcią jeden z bandytów odsunął mademoiselle i lekko, jedną ręką odciągnął klapę.
        Otworzyło się wejście, ale nie czarne, jak oczekiwałem, lecz oświetlone migoczącym światłem - najwidoczniej w podziemiu też płonęły lampy olejowe. Zapachniało wilgocią i pleśnią.
        Biedny Michał Gieorgijewicz! Czyżby trzymali go w tej dziurze przez tyle dni!?
        Unosząc dół spódnicy, mademoiselle zaczęła schodzić. Jeden z siłaczy poszedł za nią. Czułem mocne pulsowanie w skroniach.
        Usłyszałem dochodzący z dołu gwar, a potem przenikliwy krzyk Emilii:
        - Mon bebe, mon pauvre petit! Tas de salauds!* [Mój malutki, mój biedaczek! Łajdaki! (fr.).]
        - Jego wysokość nie żyje?! - zaryczałem, gotów rzucić bombę na podłogę i niech będzie, co ma być.
        - Nie, jest żywy! - usłyszałem. - Ale całkiem z nim źle!
        Nie jestem w stanie oddać słowami, jak mi ulżyło w tej chwili.
        No, oczywiście, jego wysokość jest przeziębiony, ranny, otumaniony opium, ale najważniejsze - żyje.
        Jubiler wyciągnął rękę.
        - Dajcie kamień. Teraz wasza towarzyszka wyniesie dziecko.
        - Niech najpierw wyniesie - wymamrotałem, nagle kojarząc, że nie mam pojęcia, jak postępować dalej. W instrukcjach Fandorina nic na ten temat nie było. Oddawać kamień czy nie?
        Nagle siłacz, ten, który pozostał z nim, przyskoczył do mnie z nieoczekiwaną szybkością i obiema rękoma ścisnął dłonie, w których trzymałem kulę. Ta poruszyła się tak nieznacznie, że piekielna maszyna nie wybuchła, ale brylant wyleciał z wnęki i ze stukiem potoczył się po podłodze. Jubiler złapał go i wsunął do kieszeni.
        Nie sposób walczyć z siłaczem, a z tyłu już podszedł czarnobrody woźnica, z którego nieludzką siłą miałem okazję się zapoznać. Boże, wszystko zepsułem!
        - A oto niespodzianka numer dwa - szepnął mi na ucho głuchoniemy i jednocześnie zdzielił bandytę pięścią po głowie. Wydało mi się, że nie tak mocno, ale oczy Niemca zawirowały, a on sam rozwarł łapska i usiadł na podłodze.
        - Trzymajcie kulę krzepko - rzekł woźnica głosem Fandorina.
        Jednym skokiem znalazł się obok jubilera i zacisnął mu usta ręką, do podbródka przystawiając sztylet.
        - Taisez-vous! Un mot, et vous etes mort!* [Milcz! Jedno słowo i jesteś trupem! (fr.).] Ziukin, odłączcie guziczek, bomba już nam nie będzie potrzebna.
        Wypadki następowały z taką szybkością, że byłem zupełnie oszołomiony. Nieoczekiwana przemiana woźnicy w Fandorina zupełnie mnie nie zdziwiła - nie wiedzieć czemu, bardziej wstrząsnęło mną to, że Erast Piotrowicz zupełnie przestał się jąkać.
        Posłusznie uniosłem paznokciami wciśnięty guziczek - z lekkim szczęknięciem wyskoczył.
        - Krzyknijcie, że macie kamień i chłopczyka można wypuścić - rzekł cicho Fandorin po francusku.
        Jubiler nerwowo zatrzepotał rzęsami - kiwnąć głową nie mógł, bo takim gestem nadziałby się na sztylet.
        Fandorin zdjął rękę z jego ust, ale kindżał wciąż trzymał pionowo ostrzem do góry.
        Poruszywszy kilkakrotnie cienkimi ustami i zwilżywszy je językiem, jeniec zadarł głowę, jakby zamierzał popatrzeć na sufit, i nagle głośno wrzasnął:
        - Alarme! Fuiez-vous!* [Alarm! Uciekajcie! (fr.).]
        Chciał krzyknąć coś jeszcze, ale wąskie pasemko stali zagłębiło się między jego podbródkiem a gardłem po samą rękojeść. Tylko zacharczał.
        Jęknąłem.
        Zabity jeszcze nie upadł na podłogę, gdy z luku wynurzyła się głowa - pewnie tego samego bandyty, który wcześniej zszedł na dół z mademoiselle.
        Fandorin skoczył ku dziurze i mocno kopnął go w twarz. Usłyszałem gruchot padającego ciężko ciała, a Erast Piotrowicz, nie tracąc ani sekundy, zeskoczył do skrytki.
        - Boże! - wyrwało mi się. - Panie Boże!
        Z dołu dochodził łomot, ktoś krzyczał po niemiecku, ktoś po francusku.
        Przeżegnałem się złotą kulą i podbiegłem do luku.
        W dole ujrzałem stertę ludzkich ciał: ogromny młodzian z uniesionym nożem w ręku przycisnął sobą Fandorina, pod którym leżał nieruchomy ochroniarz. Erast Piotrowicz jedną ręką ściskał nadgarstki przeciwnika, przytrzymując nóż, a drugą wyciągał ku jego gardłu, ale w żaden sposób nie mógł go dosięgnąć. Wydawało się, że byłego radcę stanu trzeba ratować.
        Rzuciłem kulę, celując w potylicę olbrzyma, i trafiłem idealnie - usłyszałem mlaszczący dźwięk. Zwykłemu człowiekowi takie uderzenie roztrzaskałoby kości czaszki, a ten tylko zakołysał się w przód. Ale to wystarczyło, by Fandorin sięgnął do jego gardła. Nie widziałem, co dokładnie zrobiły palce Erasta Piotrowicza, usłyszałem tylko makabryczny chrzęst i młodzieniec zwalił się na bok.
        Szybko zszedłem do skrytki. Fandorin już się podniósł i rozglądał na boki.
        Znajdowaliśmy się w kwadratowym pomieszczeniu z kątami tonącymi w mroku. Pośrodku wznosił się porośnięty mchem nagrobek, na którym płonęła lampa olejowa.
        - Gdzie ona? - wystraszyłem się. - Gdzie jego wysokość? Gdzie Lind?
        Pod ścianą stała skrzynia z narzuconymi na nią szmatami.
        Pomyślałem, że Michała Gieorgijewicza pewnikiem trzymali właśnie tam. Jednak Fandorin rzucił się w przeciwnym kierunku.
        Usłyszałem szybki, oddalający się tupot - sądząc po dźwięku, biegło trzech lub czterech ludzi.
        Fandorin złapał latarnię, podniósł ją i zobaczyliśmy przejście w ścianie, przesłonięte kratą.
        Czerń rozjaśniła się płomieniem wystrzału, w powietrzu świsnęło złowieszczo, huknęło głośne echo.
        - Za występ! - krzyknął do mnie Fandorin, odskakując na bok.
        - Emilio, żyjesz?! - zawołałem ostatkiem sił.
        Ciemność odpowiedziała mi przygłuszonym głosem mademoiselle:
        - Ich jest trzech! I Lind tu jest! To...
        Głos przeszedł we wrzask. Rzuciłem się na kratę i zacząłem nią potrząsać, lecz była zamknięta na kłódkę.
        Erast Piotrowicz mocno szarpnął mnie za rękaw - w samą porę: z podziemnego korytarza znowu wystrzelili. Jeden z żelaznych prętów buchnął snopami iskier i rozpadł się; od uderzenia niewidzialnego pocisku ze ściany posypały się na nas kamienne okruchy.
        Z daleka dobiegały męskie głosy, ktoś jęknął cieniutko.
        - Lind! - krzyknął głośno po francusku Erast Piotrowicz. - To ja, Fandorin! Mam kamień! Umowa pozostaje w mocy! Zamienię „Orłowa” na kobietę i dziecko!
        Wstrzymaliśmy dech w piersi. Cisza - ani głosów, ani kroków. Dosłyszeli czy nie?
        Fandorin wysunął rękę, w której nie wiadomo skąd pojawił się mały czarny rewolwer, i wystrzelił w kłódkę - raz, drugi, trzeci.
        Posypały się iskry, ale kłódka nie spadła z haków.
        
16 maja
        
        
        Siedziałem nad rzeką, tępo patrząc na przepływające obok długie tratwy z burych, chropowatych bierwion, i w żaden sposób nie mogłem pojąć, kto stracił rozum - ja czy też otaczający mnie świat.
        Afanasij Ziukin ogłoszony został wyjętym spod prawa? Jest poszukiwany przez policję i żandarmerię?
        A może w takim razie Afanasij Ziukin to wcale nie ja, tylko ktoś inny?
        No nie, wszystkie siły imperium zostały postawione na nogi właśnie z naszego powodu. Pana Fandorina i mnie uznano za groźnych przestępców. A przyczyną tego nie było żadne straszliwe nieporozumienie, tylko nasze rzeczywiste działanie. Tak, tak, nasze, ponieważ wspólnikiem Fandorina stałem się dobrowolnie. Albo prawie dobrowolnie.
        Trzeba uporządkować myśli, przeanalizować wszystko od samego początku, przypomnieć sobie szczegółowo wydarzenia minionej nocy.
        Kiedy w końcu udało się odstrzelić kłódkę i mogliśmy wejść do korytarza, pościg za Lindem był już zupełnie bezsensowny. Ale w gorączce akcji nie od razu to zrozumieliśmy. Świecąc zabraną ze stołu latarnią, Fandorin biegł na przedzie, a ja za nim - lekko pochylony, żeby nie uderzyć głową o niski sufit. Kołyszące się światło wyławiało z ciemności siatki pajęczyn, jakieś skorupy pod nogami, wilgotny blask gliniastych ścian.
        Po dwudziestu krokach korytarz się rozdwoił. Erast Piotrowicz przysiadł na sekundę, poświecił w dół i nabrawszy pewności, skręcił w prawo. Po półminucie tunel znowu się podzielił. Po przestudiowaniu śladów, doskonale widocznych na tłustej warstwie pyłu, ruszyliśmy w lewo. Jeszcze siedem czy osiem takich rozwidleń pokonaliśmy łatwo, a potem olej w lampie się wypalił i zostaliśmy w zupełnej ciemności.
        - Wspaniale - wymamrotał ze złością Fandorin. - Po prostu wspaniale. Teraz już nie ma po co gonić Linda, nawet drogi powrotnej nie znajdziemy. Kto by pomyślał, że to taki labirynt. Ryli tu przez trzysta lat albo i w-więcej: i mnisi w latach smuty, i zbuntowani strzelcy, i raskolnicy, ukrywający przed patriarchą Nikonem stare księgi i cerkiewne srebro, a sądząc po tych kamiennych galeriach, kiedyś pewnie były tu i kamieniołomy... Dobrze, Ziukin, pójdziemy na chybił trafił.
        Trudno było przemieszczać się w ciemności, szliśmy bardzo powoli. Kilkakroć przewróciłem się, potykając na nierównościach. Raz, kiedy upadłem, z piskiem wyskoczyło spode mnie coś żywego. Złapałem się za serce. Mam taką wstydliwą, niemęską słabość - nie znoszę szczurów i myszy. To przemykające, złodziejskie plemię jest z jakiegoś powodu głęboko nienawistne mojemu jestestwu.
        Innym razem zaczepiłem nogą o coś podobnego do korzenia, co po obmacaniu okazało się klatką piersiową martwego człowieka.
        Kiedy upadłem po raz trzeci, coś zabrzęczało pode mną. Złapałem się za kieszeń - „Orłowa” w niej nie było.
        - Kamień wypadł! - krzyknąłem przerażony.
        Fandorin zaświecił zapałkę i zobaczyłem rozwalony garnek, w którym mętnie pobłyskiwały nierówne krążki. Wziąłem jeden - stara srebrna moneta. Ale teraz nie monety mnie interesowały. Czyżbym upuścił brylant wcześniej, podczas któregoś z poprzednich upadków? Niełatwo będzie go odzyskać.
        Dzięki Bogu, w świetle trzeciej zapałki Erast Piotrowicz dostrzegł na wpół zaryty w pyle kamień. Podniósł go i schował do własnej kieszeni, a ja nie śmiałem mu się sprzeciwić. Nasypałem sobie w kieszenie ze dwie garście monet i poszliśmy dalej.
        Nie wiem, ile godzin tak chodziliśmy. Od czasu do czasu siadaliśmy, żeby odpocząć. Drugą noc z rzędu spędzałem pod ziemią i niech to... Zaiste trudno powiedzieć, która z nich była mniej wstrętna.
        Nie mogliśmy nawet sprawdzić godziny, ponieważ zapałki wkrótce zwilgotniały i nie chciały płonąć. Kiedy już drugi raz potknąłem się o znajome szczątki, zrozumieliśmy, że krążymy w kółko. Wtedy Fandorin rzekł:
        - Wiecie, Ziukin, tak nic z tego nie wyjdzie. Chcecie, żeby po naszych żebrach biegały szczury?
        Zadrżałem.
        - I ja nie chcę. A to oznacza, że nie starczy już nadzieja, że „jakoś to będzie”. Potrzebny jest system. Teraz będziemy poruszać się tak: dokładnie liczymy z-zakręty. I zawsze - jeden w prawo, następny w lewo. Naprzód!
        Ale po wprowadzeniu „systemu” szliśmy jeszcze bardzo długo, zanim w końcu dostrzegliśmy w oddali słabe światełko. Pierwszy rzuciłem się w jego kierunku. Korytarz zwęził się, podłoga zrobiła nierówna, trzeba było czołgać się na czworakach, ale to mi wcale nie przeszkadzało, ponieważ światło stawało się coraz mocniejsze. Już na samym skraju złapałem się ręką zimnego, gładkiego korzenia, a ten nagle z wściekłym sykiem wyrwał mi się z dłoni. Żmija! Jęknąłem, cofnąłem się i trzepnąłem głową o kamień. Na wąskim łbie uciekającego gada dostrzegłem żółte plamki - to był zwykły zaskroniec. Ale serce i tak biło mi jak oszalałe.
        Labirynt wyprowadził nas na podmyty brzeg rzeki. Zobaczyłem owiniętą w poranną mgłę ciemną barkę, dachy magazynów, a nieco w głębi łuki mostu kolejowego.
        - Niedaleko odeszliśmy - stwierdził Fandorin, prostując się i otrzepując swój poplamiony kaftan woźnicy. Długiej czarnej brody zdążył się już pozbyć, kapelusz z szerokim rondem zgubił, jak mi się wydaje, jeszcze w piwnicy kapliczki.
        Podążyłem za jego spojrzeniem. O kilkaset kroków od nas, oświetlone porannymi promieniami słońca, miękko pobłyskiwały kopuły monasteru Nowodiewiczego.
        - Widać tym przejściem mnisi potajemnie przekradali się do rzeki - odezwał się Fandorin. - Ciekawe, w jakich celach.
        Mnie wcale to nie interesowało.
        - O, tam jest kaplica! - wskazałem. - Chodźmy szybciej. Panowie Karnowicz i Łasowski pewnie się nas naszukali. I to nie tyle nas, ile „Orłowa”. Ale się ucieszą!
        Uśmiechnąłem się. W tej chwili - za sprawą przestrzeni, światła, porannej świeżości przepełniało mnie szczególne poczucie pełni życia, którego ongiś, najpewniej, doznał wskrzeszony Łazarz.
        - Chcecie zwrócić „Orłowa” Karnowiczowi? - spytał z niedowierzaniem Fandorin.
        Z początku wydało mi się, że się przesłyszałem, ale potem pojąłem, że pan Fandorin, tak jak ja, cieszy się z pomyślnego zakończenia koszmarnej nocy i dlatego jest skory do żartów. No cóż, bywają takie okoliczności, w których i Ziukin lubi pożartować, choćby nawet z niezbyt przyjemnym rozmówcą.
        - Nie, chcę go odnieść doktorowi Lindowi - odpowiedziałem, lekkim uśmiechem dając do zrozumienia, że doceniłem żart i odpowiadam w tym samym tonie.
        - No właśnie. - Erast Piotrowicz z powagą skinął głową. - Jeśli oddamy b-brylant władzom, to więcej go nie zobaczymy. A wtedy chłopczyk i Emilia zostaną skazani.
        Dopiero teraz do mnie dotarło, że on wcale nie żartuje.
        - Naprawdę chcecie dokończyć wymiany z doktorem Lindem? - upewniłem się na wszelki wypadek.
        - Tak, a jak można inaczej?
        Zamilkliśmy obaj, patrząc na siebie z taką samą niepewnością. Z mojej radości i podniosłego nastroju nie pozostał nawet cień. W gardle mi wyschło od okropnych przeczuć.
        Fandorin obrzucił mnie wzrokiem od stóp do głów i spytał, jak mi się wydawało, z zaciekawieniem:
        - Z-zaraz, Ziukin, czyż nie kochacie malutkiego Mikiego?
        - Bardzo kocham - odparłem ze zdziwieniem.
        - A... Emilia także nie jest wam obojętna?
        Czułem się bardzo zmęczony, obaj byliśmy umazani błotem, gliną i kurzem, wokół pachniało trawą i rzeką - to wszystko tworzyło nierealny klimat, w którym zwykłe konwenanse tracą sens. I tylko dlatego odpowiedziałem na to rażąco nietaktowne pytanie.
        - Nie jest mi obojętny los mademoiselle Declique.
        - A zatem, na tę kartę postawiono życie d-dwojga ludzi. Ludzi, których wy... no, powiedzmy, „których los nie jest wam obojętny”. I gotowi jesteście poświęcić ich życie dla kawałka oszlifowanego węgla?
        - Są rzeczy, które więcej znaczą niż miłość - powiedziałem cicho i nagle przypomniałem sobie, że to samo Fandorin nie tak dawno mówił Kseni Gieorgijewnie.
        To wspomnienie było dla mnie bardzo nieprzyjemne i uznałem za konieczne uściślić:
        - Na przykład honor. Wierność. Prestiż cesarstwa. Narodowe świętości.
        Wyjaśniając takie oczywiste sprawy, czułem się dosyć głupio, ale co innego mogłem zrobić?
        Po chwili milczenia Fandorin rzekł:
        - Macie, Ziukin, wybór. Widzicie łańcuch policjantów przy kapliczce? Albo pójdziecie tam i powiecie, że Fandorin się ukrył, z-zabierając „Orłowa”, albo razem spróbujemy uratować Emilię i chłopczyka. Decydujcie.
        Mówiąc te słowa, wyjął z kieszeni czarną brodę i kosmatą perukę - okazuje się, że je zachował - i przymocował sobie do głowy, przekształcając się w prostackiego i trochę zdziczałego człowieka, jednego z tych, co przyjeżdżają do wielkich miast w poszukiwaniu zarobku.
        Nie wiem, czemu z nim pozostałem. Słowo honoru, nie wiem. Nie powiedziałem ani słowa, lecz nie ruszyłem się z miejsca.
        - To co, idziemy na k-katorgę w jednych k-kajdanach? - spytał Fandorin z całkiem niestosowną wesołością i wyciągnął do mnie rękę.
        Jego uścisk był silny - mój wątły.
        - Posiedźcie tu i lepiej się nie pokazujcie. Idę na zwiad.
        Poszedł w stronę monastyru, a ja przykląkłem nad wodą. Była czysta, krystaliczna; najpierw się jej napiłem, a potem, kiedy toń się uspokoiła, przyjrzałem się odbiciu swojej twarzy. Wydawało się, że nic się w niej nie zmieniło: wąsy, bakenbardy, wypukłe czoło z zakolami. Nie była to już jednak twarz hoffirera Ziukina, sługi Zielonego Domu i wiernego poddanego tronu, tylko oblicze zbrodniarza stanu.
        
        * * *
        Powrót Erasta Piotrowicza wyrwał mnie ze smętnego otępienia, lecz mój nastrój się nie poprawił.
        Okazuje się, że policjanci i żołnierze otoczyli nie tylko kapliczkę, ale i cały monaster. Pod ziemią, w labiryncie, już od wielu godzin trwały poszukiwania. Policjant miejski, z którym rozmawiał Fandorin, powiedział, że do wszystkich posterunków policji rozesłano portret opisowy dwóch niebezpiecznych przestępców, którzy popełnili jakieś nieznane, ale wedle wszystkich oznak bardzo ciężkie przestępstwo. Moskwa była zamknięta, wyjazdy ściśle kontrolowane i złapanie złodziei wydawało się kwestią czasu. Jeden z nich to szczupły, młodo wyglądający brunet z cienkim wąsikiem; cechy szczególne - siwizna na skroniach i charakterystyczne jąkanie. Drugi... i tu Fandorin opisał moją skromną osobę, w dodatku znacznie dokładniej. Dowiedziałem się, że nos mam typu chrząstkowo-rozdwojonego, moja brodawka nie znajduje się po prostu na policzku, tylko w dolnej jednej trzeciej lewego policzka, a oczy są koloru brązowożółtego o migdałowym wykroju.
        - Jak wam się udało porozmawiać z policjantem? - zdziwiłem się. - I czy nie zwrócił uwagi, że się jąkacie?
        - Żeby nieznany człowiek wszystko wam powiedział, potrzebna jest znajomość psychologii i fizjonomiki - wyjaśnił z ważną miną Erast Piotrowicz. - A co do jąkania, to przeobrażając się w jakąś inną osobę, zmieniam i głos, i sposób rozmawiania, i wszystkie charakterystyczne cechy wymowy. To już zupełnie nie ja, albo nie całkiem ja. Jąkanie to rezultat d-dawnej kontuzji, poniesionej przez Fandorina, a nie przez jakiegoś chłopinę ze stepów, który z takim szacunkiem rozmawiał z panem policjantem miejskim.
        Machnąłem tylko ręką:
        - Cała wasza psychologia psu na budę w tych okolicznościach. Nikogo nie możemy uratować. Lepiej, żeby nas samych ktoś wybawił. Nasze rysopisy są znane policji. Lepiej pójść i samemu oddać się w jej ręce. Wyjaśnimy, co i jak - wybaczą.
        Fandorin z oburzającą lekkomyślnością wzruszył ramionami.
        - Co tam rysopisy! Zmienimy wygląd. Przefarbujemy się na b-blondynów, ubierzemy jak urzędnicy, wąsy z bakenbardami zgolimy...
        - Za nic w świecie! - krzyknąłem. - Noszę je już ponad dwadzieścia lat!
        - Jak chcecie, ale z tymi, jak to określił Lind, favoris de chien, rzeczywiście łatwo można was rozpoznać. W ten sposób skazujecie się na siedzenie w czterech ścianach, podczas gdy ja będę poruszał się po mieście zupełnie swobodnie.
        Ta groźba zupełnie mnie nie wystraszyła. Już myślałem o czymś innym.
        - Ich wysokości nijak nie mogą sobie wytłumaczyć mojego nagłego zniknięcia - wymamrotałem ponuro.
        - Wręcz przeciwnie - poprawił mnie Fandorin. - Na oko sytuacja wydaje się całkiem jednoznaczna. Rzecz jasna, wszyscy przyjęli, że dogadaliśmy się z Lindem, a może nawet, że współdziałaliśmy z nim od samego początku. Albo że sami zdecydowaliśmy się skorzystać z okazji i p-przywłaszczyć sobie „Orłowa”. Właśnie dlatego policja tak się nami interesuje.
        Jęknąłem. Rzeczywiście, właśnie tak wygląda nasze postępowanie!
        Nachmurzył się i Fandorin. Widocznie i do niego w końcu dotarło, w jakie położenie wpędziła nas jego żądza do przygód. Ale nie, jak się okazało, zasmuciło go coś całkiem innego.
        - Ach, Ziukin, jaką operację zawaliłem! P-podmiana woźnicy - to było takie proste i prawie g-genialne. Z opowieści Emilii domyśliłem się, że woźnica jest głuchoniemy. To i jeszcze ten opuszczony na oczy kapelusz i g-gęsta czarna b-broda ułatwiły zadanie. Woźnica teraz znajduje się w rękach policji, ale żadnej korzyści z niego nie będzie. Nie dość, że niemy, to jeszcze przygłupi. To dlatego Lind nie bał się go w-wystawić. Wszystko powinno było pójść jak po maśle! I chłopczyka byśmy uratowali, i Linda wzięli. - Z rezygnacją machnął ręką. - No, jeśli nie wzięli żywcem, to zabili na miejscu, strata dla ludzkości n-niewielka. Wystarczyłoby, żebym tylko zszedł na dół. Kto mógł przewidzieć, że ten jubiler nie przestraszy się kindżału? I przez to wszystko się posypało. Jakże ci ludzie oddani są Lindowi! I czym on ich tak do siebie przekonuje? Nie, to wprost nieprawdopodobne! - Erast Piotrowicz, zdenerwowany, wstał raptownie. - Diabelski Belg myślał nie o sobie, tylko o Lindzie. To już nie zwykły bandycki honor, to najprawdziwsza nieodwzajemniona miłość!
        - Skąd wiecie, że jubiler był Belgiem?
        - Co? - spytał z roztargnieniem. - A, rozpoznałem po wymowie. Belg z Antwerpii, bez żadnej wątpliwości. Ale to nieważne. Liczy się coś innego. Jak rozumiecie słowa Emilii? Pamiętacie, krzyknęła: „I Lind tu jest! To...” Co to oznacza? Mam wrażenie, że chciała podać jakieś znane nam nazwisko albo jakąś charakterystyczną lub nieoczekiwaną osobliwość. Jeśli nazwisko, to czyje? Jeśli cechę, to jaką? „To g-garbus”? „To Chińczyk”? „To kobieta”? - Fandorin zmarszczył się. - Jeśli chodzi o Chińczyka albo o kobietę, to wszystko możliwe, ale że Lind nie jest garbusem, wiem na pewno - zauważyłbym... No nic, szybko się wszystkiego dowiemy.
        Ostatnie słowa wymówił z taką spokojną pewnością siebie, że poczułem nadzieję.
        - Zatem, Ziukin, przeanalizujmy plusy i minusy naszej sytuacji. - Erast Piotrowicz usiadł obok mnie na piasku, podniósł kilka kamyczków i narysował linię. - Chłopczyk w dalszym ciągu znajduje się w rękach Linda. To źle. - Jeden kamyczek, czarny, spoczął po lewej stronie linii. - Emilia także została zakładniczką. To też źle.
        Do pierwszego czarnego kamyka dołączył drugi.
        - A czy w ogóle jest w tym coś dobrego? - nie wytrzymałem. - Dodajcie, że cała policja cesarstwa, zarówno zwykła, jak i tajna, poluje nie na doktora Linda, tylko na nas. Że jego wysokość po strasznych przeżyciach jest ciężko chory, a nawet, co całkiem możliwe, na granicy śmierci. I że, jak sami powiedzieliście, Lind nie pozostawia świadków przy życiu!
        Fandorin przytaknął i dołożył jeszcze trzy czarne kamyki.
        - A teraz p-popatrzymy na sprawę z innej s-strony. Dobrze, że mamy „Orłowa” i jeśli nie będzie innego wyjścia, jesteśmy gotowi pójść na wymianę - to raz. Dobrze też, że Lind stracił większość s-swojej bandy. Praktycznie prawie wszystkich: czterech w dzień porwania, potem cała szajkę Kikuta, a wczoraj jeszcze pięciu. Emilia krzyknęła: „Ich jest trzech!”. Wychodzi na to, że Lindowi zostało tylko dwóch ludzi, a na początku miał ich prawie dwudziestu - to dwa. I wreszcie, wczoraj zdążyłem podać Lindowi swoje nazwisko i oznajmić, na jakich warunkach możliwa jest wymiana - to trzy.
        Spojrzałem na pięć czarnych kamieni, na trzy białe i przypływu brawury nie poczułem.
        - I co z tego? Przecież nie wiemy, gdzie go teraz szukać. A nawet gdybyśmy wiedzieli! Mamy związane ręce. Nie możemy zrobić nawet kroku po Moskwie - od razu nas aresztują.
        - Wysunęliście dwie tezy, z których jedna nie istnieje, a druga jest nieprawdziwa - z profesorską miną sprzeciwił się Erast Piotrowicz. - To nieprawda, że mamy ograniczoną możliwość p-poruszania się. Jak już miałem honor wam oznajmić, zmiana wyglądu jest zupełnie prostą czynnością. To Lind nie może się przemieszczać bez ograniczeń, nie my. On ma na nogach kajdany - dwoje jeńców: chore dziecko i kobietę o zdecydowanym charakterze. Zabić ich nie będzie śmiał, ponieważ zdążył mnie już dobrze p-poznać i wie, że ja nie dam się oszukać. O, mamy jeszcze jeden plus. - Dołożył czwarty biały kamień. - A co do waszej pierwszej tezy, to ona nie istnieje z bardzo p-prostej przyczyny: nie będziemy szukać Linda, ponieważ owies za szkapą nie chodzi. Lind sam nas znajdzie.
        Och, jak mnie wyprowadzała z równowagi ta jego beztroska maniera, ten mentorski ton! Ale starałem się trzymać nerwy na wodzy.
        - Wytłumaczcie mi, z jakiego to powodu Lind będzie nas poszukiwał? I najważniejsze - jak?
        - Teraz zamiast dwóch tez pojawiły się dwa pytania. - Fandorin uśmiechnął się z nieznośnym tupetem. - Pozwólcie, że odpowiem na pierwsze. Między nami a doktorem w-wytworzyła się klasyczna sytuacja handlowa: jest towar i jest kupiec. A dokładnie dwóch kupców i każdy ma swój towar. Towar, którego my potrzebujemy, a którym dysponuje Lind, to, po pierwsze, malutki Mika, po drugie, Emilia, po trzecie, sam doktor Lind. A teraz nasz towar, budzący zainteresowanie doktora: po pierwsze, dwustukaratowy brylant, bez którego cała moskiewska eskapada szanownego pana doktora okaże się hańbiącą porażką, a do tego Lind nie przywykł; po drugie, moje życie. Zapewniam was, rachunki między mną a doktorem narosły ogromne i wciąż nie zostały spłacone. Tak więc obaj będziemy się targować.
        Erast Piotrowicz miał taką minę, jakby szło nie o walkę z najniebezpieczniejszym przestępcą współczesnego świata, tylko o zajmującą przygodę czy partię winta. Nigdy nie lubiłem pozerstwa, szczególnie w poważnych sprawach, i brawura Fandorina wydała mi się nie na miejscu.
        - Teraz wasze drugie pytanie - kontynuował, nie bacząc na moje ściągnięte brwi. - Jak Lind nas odnajdzie? No, to będzie proste. Dzisiaj wieczorem przejrzymy reklamy i prywatne ogłoszenia we wszystkich moskiewskich gazetach. Z pewnością znajdziemy coś ciekawego. Nie wierzycie? Gotów jestem iść o z-zakład, chociaż z zasady nigdy tego nie robię.
        - Zakład? - spytałem ze złością, ostatecznie zirytowany jego fanfaronadą. - Proszę bardzo. Jeśli przegracie, jeszcze dziś oddamy się w ręce policji.
        Roześmiał się beztrosko.
        - A jeśli wygram, zgolicie wasze z-znakomite bakenbardy i wąsy. Ręka?
        I umowa została potwierdzona uściskiem dłoni.
        - Trzeba odwiedzić Ermitaż - rzekł już poważnie Fandorin. - Zabrać Masę, bardzo nam się przyda, i jeszcze wyciągnąć stamtąd pewne rzeczy. Na przykład p-pieniądze. Idąc na akcję, nie wziąłem portfela. Przewidywałem, że spotkanie z Lindem nie obejdzie się bez skoków, wymachiwania rękoma czy bieganiny, a w takiej sytuacji każdy z-zbędny ładunek, choćby najmniejszy, jest przeszkodą. I macie teraz kolejne potwierdzenie starej prawdy: pieniądze nigdy nie są zbędnym obciążeniem. Ile macie przy sobie?
        Wsunąłem rękę do kieszeni i stwierdziłem, że podczas nocnych pogoni i upadków zgubiłem portfel. Jeśli się nie mylę, było tam osiem rubli i drobne. Wyjąłem garstkę poczerniałych srebrnych monet i popatrzyłem na nie z goryczą.
        - To wszystko, co macie? - Erast Piotrowicz wziął jeden nierówny krążek, poobracał go w palcach. - Moneta z Piotrowych czasów. Wątpliwe, że coś za nią kupimy. W antykwariacie chętnie nabędą wasze skarby, ale z naszym obecnym wyglądem nie możemy się pokazać w miejscu publicznym. Zatem sytuacja jest paradoksalna: posiadamy b-brylant o wartości nie wiadomo ilu milionów, a nie mamy za co kupić sobie kawałka chleba. Tym bardziej musimy wpaść do Ermitażu.
        - Ale w jaki sposób? - Podniosłem się z porastającej brzeg trawy. Wzdłuż rzeki i wokół pustkowia stali żołnierze i policjanci. - Cały teren jest otoczony. A jeśli nawet przedrzemy się przez kordon, to przecież nie będziemy mogli iść tak w biały dzień przez miasto!
        - Od razu widać, Ziukin, że w ogóle nie znacie starej stolicy. Co to jest, waszym zdaniem? - Fandorin wskazał podbródkiem rzekę.
        - Jak to co? Rzeka Moskwa.
        - A co widzicie codziennie z okien Ermitażu? T-takie mokre, zielonkawe, powoli płynące w kierunku Kremla? Będę musiał p-popełnić jeszcze jedno przestępstwo, choć nie tak efektowne jak kradzież „Orłowa”.
        Podszedł do wątłej łódeczki przycumowanej u brzegu, obejrzał ją i pokiwał głową.
        - Ujdzie. Co prawda nie ma wioseł, ale tu leży całkiem sposobna deska. Właźcie, Ziukin. Nie przyjdzie im na myśl szukać na rzece, a płynąć nie musimy daleko. Żal mi tylko gospodarza tej łódki. Dla niego ta strata z pewnością będzie większa niż dla Romanowów utrata „Orłowa”. No, dajcie to wasze trofeum.
        Bezceremonialnie sięgnął do mojej kieszeni, wygrzebał monety, położył je obok kołka, do którego była przywiązana łódeczka, i lekko przysypał z wierzchu piaskiem.
        - No, co tak stoicie? Siadajcie! Tylko ostrożnie, bo nam się ten p-pancernik przewróci.
        Siadłem, mocząc buciki w wodzie, która zgromadziła się na dnie łódki. Fandorin odepchnął się deską i powolutku odpłynęliśmy. Z zapałem zaczął wymachiwać swoim niezgrabnym wiosłem, na przemian to z lewej, to z prawej strony. Był to syzyfowy trud, bo nasze czółno praktycznie się nie poruszało.
        Dziesięć minut później, kiedy nie dotarliśmy nawet na środek rzeki, zapytałem:
        - A tak w ogóle, jak daleko jest rzeką do parku Nieskucznego?
        - P-przypuszczam... że... ze trzy wior... sty - z trudem odpowiedział poczerwieniały od wysiłku Fandorin.
        Nie mogłem się powstrzymać od sarkazmu:
        - Z taką prędkością do jutrzejszego ranka pewnie dopłyniemy. Prąd tu jest bardzo wolny.
        - Co tam prąd! - wymamrotał Erast Piotrowicz. Zamachał deską jeszcze szybciej i dziób łódki utkwił wśród bierwion - parowy holowniczek ciągnął za sobą kolejny sznur tratew.
        Fandorin przywiązał cumę do obrąbanego sęka, deskę rzucił na dno łódki i przeciągnął się z błogością.
        - Koniec, Ziukin. Pół godzinki odpoczniemy i będziemy u celu.
        Po lewej niespiesznie przepływały łąki i ogrody; za nimi bielały mury monasteru Nowodiewiczego, których widok - prawdę mówiąc - wychodził mi już bokiem. Po prawej wznosił się wysoki lesisty brzeg. Zobaczyłem białą cerkiew z okrągłą kopułą, eleganckie altanki, grotę.
        - Widzicie przed sobą park Worobjowski, zaprojektowany na wzór angielski i imitujący naturalne lasy - powiedział Fandorin głosem wytrawnego przewodnika. - Zwróćcie uwagę na wiszący most, przerzucony przez wąwóz. Dokładnie taki sam most widziałem w Himalajach, tylko że tamten był spleciony z bambusowych pni. No i pod nim był nie dwudziestosążniowy wąwóz, tylko dwuwiorstowa przepaść. Inna sprawa, że dla spadającego ta różnica nie jest istotna... A co to takiego?
        Schylił się i wyciągnął spod ławki prymitywną wędkę. Przyjrzał się jej z ciekawością, potem pokręcił głową w prawo i w lewo i z radosnym okrzykiem zdjął z burty zieloną gąsienicę.
        - No, Ziukin, na szczęście!
        Zarzucił wędkę i prawie od razu wyciągnął z wody srebrzystą płotkę wielkości dłoni.
        - Ale bierze, no nie?! - krzyknął podekscytowany Erast Piotrowicz, podsuwając mi pod nos swą trzepoczącą się zdobycz. - Widzieliście? Nawet minutka nie m-minęła! Dobry znak! Tak samo złowimy i Linda!
        Po prostu chłopaczek! Nieodpowiedzialny samochwał, smarkacz. Wsunął mokrą rybkę do kieszeni, która zaczęła poruszać się jak żywa.
        A przed nami ukazał się już znajomy most - ten sam, który był widoczny z okien Ermitażu. Niedługo przez korony drzew dostrzegłem zielony dach pałacu.
        Fandorin odwiązał cumę od sęka. Tratwy popłynęły swoją drogą, a my wzięliśmy kurs na prawy brzeg i w kwadrans później znaleźliśmy się przy ogrodzeniu parku Nieskucznego.
        Tym razem pokonałem tę przeszkodę bez jakichkolwiek trudności - zebrane doświadczenie zaowocowało. Zagłębiliśmy się w gąszcz, ale zbliżać się do Ermitażu Fandorin nie zechciał.
        - Tutaj nas na pewno nie będą szukać - oznajmił, wyciągając się na trawie. - Ale mimo wszystko lepiej poczekać do zmroku. Chcecie jeść?
        - Tak, bardzo. Macie ze sobą jakieś zapasy? - spytałem z nadzieją, ponieważ, muszę się przyznać, już od dawna ssało mnie z głodu w żołądku.
        - Proszę. - Wyjął z kieszeni swój połów. - Nigdy nie kosztowaliście surowej ryby? W Japonii wszyscy je jedzą.
        Rzecz jasna, wyrzekłem się takiego niesłychanego posiłku i nie bez wstrętu patrzyłem, jak Erast Piotrowicz z apetytem zajada śliską, chłodną płotkę, zgrabnie wyjmując i wysysając drobne ości.
        Zakończywszy tę barbarzyńską ucztę, wytarł palce chusteczką, wyjął zapałki i z wewnętrznej kieszeni dobył cygaro. Potrząsnął pudełkiem i radośnie stwierdził:
        - Wyschły. O ile wiem, nie palicie?
        Zaciągnął się ze smakiem, położył rękę pod głowę.
        - Ale mamy piknik, nie? Wyśmienicie. Prawdziwy raj.
        - Raj? - Aż się zatrząsłem, takie ogarnęło mnie wzburzenie. - Na naszych oczach świat się wali, a wy nazywacie to rajem? Chwieją się fundamenty monarchii, niewinne dziecię zamęczają złoczyńcy, najdostojniejsza z kobiet może w tej samej chwili... - urwałem, bo nie wszystko można wypowiadać na głos. - Chaos, oto co to jest. Na świecie nie ma nic straszniejszego od chaosu, w którym dochodzi do szaleństw łamiących wszystkie prawa...
        Zakrztusiłem się, nie dokończywszy myśli, ale Fandorin mnie zrozumiał i przestał się uśmiechać.
        - Wiecie, Afanasiju Stiepanowiczu, jaki popełniacie błąd? - powiedział ze znużeniem, zamykając oczy. - Wierzycie, że świat istnieje zgodnie z jakimiś zasadami, że jest w nim jakiś sens i porządek. A ja już dawno zrozumiałem: życie to nic innego, tylko chaos. Nie ma w nim żadnego porządku ani żadnych praw.
        - Jednak sami stwarzacie wrażenie człowieka o bardzo twardych zasadach. - Nie mogłem się powstrzymać od sarkazmu, spojrzawszy akurat na jego idealny przedziałek, którego nie zdołały naruszyć wszystkie nasze przygody i wstrząsy.
        - Tak, ja mam zasady. Ale to moje własne z-zasady, które wymyśliłem dla siebie samego, a nie dla całego świata. Niech sobie świat żyje po swojemu, a ja będę żył po swojemu. O ile to tylko możliwe. Własne prawa, Afanasiju Stiepanowiczu, to nie chęć uporządkowania całego świata, tylko próba zorganizowania przestrzeni, która b-bezpośrednio nas otacza. Nic więcej. I nawet taki drobiazg niezbyt mi się udaje... Dobrze, Ziukin. Spróbuję się zdrzemnąć.
        Przewrócił się na bok i z łokciem pod policzkiem natychmiast zasnął. Niepojęty człowiek!
        Nie wiem, co męczyło mnie bardziej: głód czy też gniew, a może poczucie bezsilności. Chociaż nie, wiem - strach. O życie Michała Gieorgijewicza, Emilii, własne.
        Tak, własne. I to był najgorszy ze wszystkich znanych mi rodzajów strachu. Ogromnie się lękałem nie bólu i nawet nie śmierci, lecz hańby. Przez całe życie najbardziej bałem się zhańbić i tym samym utracić poczucie własnej godności. Co mi zostanie, jeśli utracę szacunek? Kim wtedy będę? Samotnym, starzejącym się nikczemnikiem - z pomarszczonym czołem, szyszkowatym nosem i „psimi bakenbardami” - który nie wiadomo po co roztrwonił swoje życie.
        Przepis na zachowanie godności znalazłem już dawno, jeszcze w młodości. Czarodziejska formuła okazała się bardzo prosta: ze wszystkich sił wystrzegać się rzeczy nieoczekiwanych, i to zarówno smutnych, jak i radosnych. Kompromitujące sytuacje powstają w wyniku naruszenia ustalonego porządku, to jest gdy następuje coś nieoczekiwanego. A to oznacza, że trzeba umieć przewidywać, być przygotowanym na wszystko, uczciwie wypełniać swoje obowiązki i nie ulegać kaprysom. Tak też żyłem. A rezultat? Afanasij Ziukin to złodziej i oszust, przestępca działający na szkodę państwa. W każdym razie tak uważają ludzie, których opinia jest dla mnie cenna.
        Słońce zaczęło już powoli opadać ku zachodowi. Przestałem się miotać po polance, usiadłem. Lekki wiaterek szeleścił świeżym listowiem, wśród dmuchawców basem bzyczał trzmiel, po szmaragdowym niebie powoli płynęły koronkowe obłoki.
        I tak nie usnę - pomyślałem i oparłem się plecami o pień wiązu.
        
        * * *
        - O-obudźcie się, Ziukin. Musimy iść.
        Otworzyłem oczy. Obłoki dalej płynęły tak samo wolno, tylko z białych stały się różowe, a niebo pociemniało.
        Słońce już zaszło, a to oznaczało, że pospałem sobie co najmniej do dziewiątej.
        - Nie wytrzeszczajcie oczu - rześko rzekł Fandorin. - Pora szturmować Ermitaż.
        Zdjął długopoły kaftan, pozostając tylko w satynowej kamizelce i niebieskiej koszuli - na tle gęstniejącego zmroku był prawie niewidoczny.
        Przez pusty park szybko przeszliśmy do pałacu.
        Kiedy zobaczyłem oświetlone okna Ermitażu, ogarnęła mnie ogromna tęsknota. Dom był podobny do białego parowca, spokojnie i pewnie żeglującego poprzez mrok, a ja, jeszcze tak niedawno goszczący na jego luksusowym pokładzie, wypadłem za burtę i teraz macham rękoma wśród ciemnych fal, nie śmiąc nawet zawołać: „Ratunku!”
        Fandorin przerwał moje gorzkie myśli.
        - Czyje to okno? Na parterze, trzecie od lewej. Nie tam patrzycie... o, tam, otwarte, ale bez światła.
        - To pokój mister Freyby’ego.
        - Potraficie się wdrapać? Dobrze, naprzód!
        Przebiegliśmy przez łąkę, przywarliśmy do ściany i podeszliśmy pod ciemne okno. Erast Piotrowicz splótł dłonie i tak zręcznie mnie podsadził, że bez trudności pokonałem parapet. Fandorin wszedł za mną.
        - Zostańcie tutaj. Sz-szybko się uwinę.
        - A jeśli wejdzie mister Freyby? - spytałem w panice. - Jak mu wytłumaczę swoją obecność?
        Fandorin obejrzał się, wziął ze stołu butelkę, w której znajdowała się bura ciecz - pewnie osławiona whisky, którą niegdyś ugaszczał mnie butler.
        - O, weźcie. Stukniecie go w głowę, zwiążecie i w-wsuniecie w usta knebel - na przykład tę serwetkę. Nic na to nie poradzimy, Ziukin, okoliczności są nadzwyczajne. Później go przeprosicie. Jeszcze tylko tego brakowało, żeby Anglik podniósł krzyk! Nie trzęście się tak, ja szybko wrócę.
        Rzeczywiście wrócił szybko, nie było go niecałe pięć minut. W ręku trzymał sakwojaż.
        - Tutaj jest wszystko, co n-najpotrzebniejsze. U mnie w pokoju była rewizja, jednak niczego nie ruszyli. Masy nie spotkałem. Pójdę go p-poszukać.
        Znowu zostałem sam i znowu po upływie paru minut drzwi się otworzyły.
        Tym razem jednak nie był to Erast Piotrowicz, lecz mister Freyby. Wyciągnął rękę, potarł pokrętło olejowej lampy i pokój zalało światło. Zamrugałem z roztargnieniem.
        Złapałem butelkę, niepewnie zrobiłem krok. Biedny butler, nie był niczemu winien.
        - Dobry wieczór - powiedział grzecznie Freyby, z zaciekawieniem patrząc na butelkę. - I didn’t realize that you liked my whisky so much.
        Wyciągnął z kieszeni słownik i z wyjątkową sprawnością - widać często się nim posługiwał - przerzucał stroniczki.
        - Ja... nie być... znać... że wy... lubić... moja whisky... tak... licznie.
        Wtedy się zmieszałem i kompletnie straciłem głowę. Stuknąć człowieka, który rozpoczął z tobą rozmowę - tego w żadnym razie nie mógłbym uczynić.
        Spojrzawszy na moją skonfundowaną twarz, Anglik chrząknął dobrodusznie, poklepał mnie po ramieniu i wskazał na butelkę.
        - A present. Podarek.
        Butler zauważył, że w drugiej ręce trzymam sakwojaż.
        - Going on travel? Tuuuu-tu-tv? - udał gwizd parowozu i w końcu do mnie dotarło: Freyby pomyślał, że wyruszam w podróż i postanowiłem wziąć ze sobą butelkę trunku, który mi zasmakował.
        - Tak - wymamrotałem. - Wojaż. Tenk ju.
        I szybko wypadłem za drzwi. Serce o mało nie wyskoczyło mi z piersi. Bóg wie, co Freyby sobie pomyślał o rosyjskich służących. Ale teraz daleki byłem od troski o honor narodu.
        W sąsiednim pokoju, u mister Carra, zabrzęczał dzwonek wzywający służbę.
        Ledwo zdążyłem schować się za portierę - korytarzem biegł rysią młodszy lokaj Lipps. Ech, jaki z niego zuch! Oto co znaczy porządek w domu. Mnie nie ma, a wszystko idzie jak w zegarku.
        - Czym mogę służyć? - spytał Lipps, otwierając drzwi.
        Mister Carr wyrzekł coś leniwym głosem - zrozumiałem tylko słowo „atrament”, wymówione z okropnym akcentem - i lokaj oddalił się tą samą, godną pochwały rysią. Ja zaś skręciłem w boczny korytarz wiodący do mojego pokoju - zdecydowałem, że na razie tam posiedzę. Zrobiłem kilka drobnych kroczków, przyciskając do piersi sakwojaż i butelkę, i nagle dotknąłem plecami czegoś miękkiego. Odwróciłem się - o Boże, Somow!
        - Witajcie, Afanasiju Stiepanowiczu - wyszeptał mój pomocnik. - Dobry wieczór. Przenieśli mnie do waszego pokoju...
        Przełknąłem ślinę, zachowując milczenie.
        - Powiedzieli, że wy jakoby zbiegliście... Że was i pana Fandorina szybko odnajdą i aresztują. A Japończyka już zabrali. Mówią, że jesteście przestępcami - dokończył szeptem.
        - Wiem - odparłem szybko. - Tylko że to nieprawda. Kornieju Sielifanowiczu, mieliście mało czasu, by mnie poznać, ale przysięgam, że cokolwiek robię, to tylko dla dobra Michała Gieorgijewicza.
        Somow patrzył na mnie bez słowa i z wyrazu jego twarzy nie mogłem wywnioskować, o czym teraz myśli. Krzyknie czy też nie - jedynie to interesowało mnie w tej chwili. Na wszelki przypadek mocniej uchwyciłem szyjkę butelki.
        - Tak, rzeczywiście miałem zbyt mało czasu, aby poznać was bliżej, ale wielkiego sługę potrafię od razu docenić - rzekł cicho Somow. - Pozwolę sobie na śmiałość i powiem, że podziwiam was, Afanasiju Stiepanowiczu, i pragnąłbym wam dorównać. I... i jeśli potrzebujecie mojej pomocy, to tylko dajcie znać. Uczynię wszystko, co należy.
        Zaschło mi w gardle i pomyślałem ze strachem, że zaraz się rozpłaczę.
        - Dziękuję - wydukałem w końcu. - Jestem wdzięczny, że mnie nie wydaliście.
        - Jak mógłbym wydać kogoś, kogo nie widziałem? - Wzruszył ramionami, ukłonił się i wyszedł.
        Przez tę pokrzepiającą rozmowę zupełnie zapomniałem o ostrożności i skręciłem za róg, nie wyjrzawszy wpierw, by sprawdzić, czy nie ma czasem kogoś w korytarzu. A tam, jak się okazało, obracała się przed lustrem pokojówka jej wysokości, Liza Pietriszczewa.
        - Aj! - pisnęła Liza, dziewczyna głupia, lekkomyślna, a w dodatku przyłapana in flagranti z kamerdynerem Fandorina.
        - Tsss! - syknąłem. - Cicho, Pietriszczewa, tylko nie krzycz.
        Z wrażenia zachwiała się na nogach i nagle zaczęła uciekać z przeraźliwym wrzaskiem:
        - Straż! Zabije! On jest tuuuuuuu!!!
        Rzuciłem się w przeciwnym kierunku, do wyjścia, ale dobiegły mnie stamtąd wzburzone męskie głosy. Gdzie się schować?
        Na bel etage, innej drogi nie ma.
        Błyskawicznie wbiegłem po schodach. W zaciemnionym przejściu ujrzałem białą postać. Ksenia Gieorgijewna!
        Zastygłem w miejscu.
        - Gdzie on jest? - szybko spytała jej wysokość. - Gdzie Erast Piotrowicz?
        Na dole słychać było tupot licznych nóg.
        - Tu jest Ziukin! Szukać go! - usłyszałem bas kierującego pościgiem.
        Wielka księżna chwyciła mnie za rękę.
        - Do mnie!
        Zatrzasnęliśmy drzwi, a po półminucie korytarzem przebiegło kilku ludzi.
        - Przeszukać pokoje! - rozkazał ten sam bas.
        Nagle na dole rozległy się krzyki. Ktoś wrzasnął:
        - Stój! Stój, łajdaku!
        Huknął wystrzał, potem jeszcze jeden.
        Ksenia Gieorgijewna jęknęła, zachwiała się. Musiałem złapać ją za ręce. Jej twarz zrobiła się biała jak prześcieradło, a oczy poczerniały od rozszerzonych źrenic.
        Na parterze zadźwięczało rozbite szkło.
        Jej wysokość mocno mnie odepchnęła i rzuciła się do okna. Ja za nią. Zobaczyliśmy na dole ciemną postać, która najwidoczniej właśnie zeskoczyła na dziedziniec.
        To był Fandorin - poznałem kamizelkę.
        W następnej chwili przez to samo okno wyskoczyły jeszcze dwie osoby - po cywilnemu - i schwyciły Erasta Piotrowicza za ręce. Ksenia Gieorgijewna przenikliwie krzyknęła.
        Jednak Fandorin wykazał się nadzwyczajną gibkością. Nie wyswobadzając rąk, pochylił się sprężyście i uderzył jednego przeciwnika kolanem w pachwinę, a potem dokładnie tak samo potraktował drugiego. Obaj agenci zgięli się wpół, a Erast Piotrowicz lotem błyskawicy pokonał łąkę i zniknął w krzewach.
        - Bogu dzięki! - wyszeptała jej wysokość. - Uratowany!
        Wokół pałacu zbiegli się ludzie - niektórzy w mundurach, inni po cywilnemu. Ktoś popędził aleją ku bramie, inni rzucili się w pościg za uciekinierem. Ale prześladowców nie było już wielu - może z dziesięciu. Gdzie im się ścigać w ciemnym, rozległym parku ze sprytnym panem Fandorinem?
        O Erasta Piotrowicza już nie trzeba się niepokoić. Ale co będzie ze mną?
        Do drzwi głośno zastukano.
        - Wasza cesarska wysokość! W pałacu jest przestępca! Czy u was wszystko w porządku?
        Ksenia Gieorgijewna gestem poleciła mi schować się za szafą, sama zaś otworzyła drzwi.
        - Mam straszną migrenę, a wy tak krzyczycie i łomoczecie - powiedziała głosem zdradzającym niezadowolenie. - Łapcie waszego przestępcę, a mnie więcej nie przeszkadzajcie!
        - Wasza wysokość, w takim razie choć zamknijcie drzwi na klucz.
        - Dobrze.
        Usłyszałem dźwięk przekręcanego klucza i wyszedłem na środek pokoju.
        - Ja wiem - przemówiła Ksenia Gieorgijewna gorączkowym szeptem, otulając się ramionami tak, jakby było jej zimno. - To wszystko nieprawda. On nie mógł ukraść. I ty, Afanasij, także nie jesteś do tego zdolny. Domyśliłam się od razu. Chcecie uratować Mikę. Nie proszę, abyś mi opowiadał, co sobie zaplanowaliście. Powiedz tylko - czy dobrze się domyśliłam?
        - Tak.
        I rzeczywiście o nic więcej mnie nie pytała. Padła na kolana przed ikoną i zaczęła bić pokłony do ziemi. Nigdy wcześniej nie widziałem, żeby jej wysokość okazywała taką nabożność, nawet w dzieciństwie. Wydało mi się, że coś jeszcze szeptała - pewnie modlitwę, ale słów nie mogłem zrozumieć.
        Ksenia Gieorgijewna modliła się nieznośnie długo. Przypuszczam, że nie krócej niż z pół godziny. A ja stałem i czekałem. Spakowałem tylko butelkę do sakwojażu. Przecież nie mogłem pozostać w pokoju wielkiej księżnej.
        Dopiero kiedy w domu wszystko ucichło i z parku, głośno rozmawiając, wrócili prześladowcy, jej wysokość podniosła się z kolan. Podeszła do sekretery, zabrzęczała tam czymś, a potem mnie wezwała.
        - Trzymaj, Afanasij. Wam będą potrzebne pieniądze. Ja ich nie mam, sam wiesz. Ale to są opalowe kolczyki i brylantowa brosza. Moje własne, nie rodzinne. Te rzeczy można sprzedać. Pewnie są drogie.
        Próbowałem się sprzeciwić, ale nie chciała nawet słuchać. Aby nie wdawać się w długi spór, który teraz byłby zupełnie nie na miejscu, wziąłem biżuterię, stanowczo sobie obiecując, że zwrócę ją jej wysokości nienaruszoną.
        Potem Ksenia Gieorgijewna wyjęła z szafy długi jedwabny sznur od chińskiego szlafroka.
        - Przywiąż go do baskwila i uciekaj przez okno. Do ziemi nie dosięgnie, będziesz musiał skakać. Ale ty przecież jesteś odważny, nie będziesz się bał. Niech Bóg cię chroni.
        Przeżegnała mnie i nagle pocałowała w policzek. Straciłem głowę. I pewnie dlatego spytałem:
        - Czy przekazać coś panu Fandorinowi?
        - Że go kocham - odpowiedziała krótko jej wysokość i popchnęła mnie ku oknu.
        Na ziemię dotarłem bez obrażeń ciała. Park przeszedłem też bez przygód. Przy ogrodzeniu, za którym ciągnęła się Wielka Kałuska, prawie pusta o tak późnej godzinie, zatrzymałem się. Odczekałem, aż w pobliżu nie będzie żadnych przechodniów, i bardzo sprawnie przeprawiłem się na drugą stronę - w sztuce łażenia przez płoty rzeczywiście udało mi się odnieść niemałe sukcesy.
        Jednak co mam czynić dalej, nie wiedziałem. Pieniędzy i tak nie miałem, nie mogłem nawet wziąć fiakra. A zresztą, dokąd właściwie miałbym jechać?
        Stałem niezdecydowany.
        Ulicą szedł gazeciarz. Zupełnie mały, miał z dziewięć lat. Krzyczał, ile sił w piersi, choć tutaj nie było właściwie nikogo, kto mógłby kupić jego gazetę.
        - Świeży „Grosik”! Gazeta „Grosik”! Gazeta z ogłoszeniami! Komu kawalera, a komu narzeczoooooną! Komu kwaterę, a komu pracę wymarzooooną!
        Przypomniałem sobie o zakładzie z Fandorinem. Pogrzebałem w kieszeniach w nadziei odnalezienia jakiegoś zapomnianego miedziaka czy kopiejki. Za podszewką wyczułem coś okrągłego, płaskiego. Starodawna srebrna moneta.
        No nic, może w ciemności nie zauważy.
        Wezwałem gazeciarza, wyciągnąłem z jego torby złożony arkusik, rzuciłem do kubeczka srebrnika - zadźwięczał nie gorzej niż miedź. A chłopak, jakby nigdy nic, poszedł dalej, wykrzykując swoje niezgrabne wiersze.
        Podszedłem do latarni, rozwinąłem szary papier.
        I zobaczyłem - pośrodku pierwszej szpalty, literami werszkowej wysokości:
        
        Mój orle! Diamencie mój korundowy! Wybaczam. Kocham. Czekam na wieść.
        Twoja Linda.
        Pisz na Pocztę Główną, dla okaziciela banknotu nr 137078859
        
        To, to! Żadnych wątpliwości! A przecież jak chytrze skomponowane - ktoś postronny, kto nie wie ani o diamencie, ani o wymianie, nic nie skojarzy!
        Ale czy Fandorin zobaczy tę gazetę? Jak go zawiadomić? Gdzie go teraz szukać? To pech!
        - No, jak? - rozległ się z ciemności znajomy głos. - Oto co znaczy p-prawdziwa miłość. To namiętne ogłoszenie wydrukowano we wszystkich wieczornych gazetach.
        Odwróciłem się, wstrząśnięty tak szczęśliwym spotkaniem.
        - No, Ziukin, co się tak dziwicie? Przecież było jasne, że jeśli uda się wam wyrwać z pałacu, to wyjdziecie przez płot. Nie wiedziałem tylko, w k-którym dokładnie miejscu. Musiałem nająć czterech gazeciarzy, żeby spacerowali wzdłuż płotu i jak najgłośniej krzyczeli o prywatnych anonsach. Musieliście się na to złapać. Koniec, Ziukin, zakład przegraliście. Możecie się pożegnać z waszymi wytwornymi podwąsikami i bakenbardami.
        
17 maja
        
        
        Z lustra patrzyła na mnie opuchnięta, pełnousta fizjonomia, z zaznaczającym się podwójnym podbródkiem i nienaturalnie białymi policzkami. Pozbawiona wąsów, rozczesanych bakenbardów i bujnych podwąsików, moja twarz jakby wynurzyła się zza obłoków czy mgły i pojawiła się przede mną naga i bezbronna. Byłem wstrząśnięty tym widokiem - wydawało mi się, że oglądam siebie po raz pierwszy. Czytałem w jakiejś powieści, że człowiek w miarę przeżytych lat stopniowo rysuje autoportret, nanosząc na gładkie płótno otrzymanego w chwili narodzin oblicza wzór ze zmarszczek, fałd, wgnieceń i wypukłości. Jak wiadomo, zmarszczki mogą być mądre i głupie, dobre i złe, wesołe i smutne. I pod wpływem tego rysunku, tworzonego przez życie, jedni z latami pięknieją, a drudzy stają się brzydsi. Kiedy minął pierwszy szok i przyjrzałem się autoportretowi dokładniej, zrozumiałem, że nie mogę jednoznacznie powiedzieć, czy podoba mi się ten obraz. Fałda przy ustach, owszem: była świadectwem życiowego doświadczenia i bezwarunkowej siły charakteru. Ale w szerokiej dolnej szczęce odgadywało się ponurość, a obwisłe policzki budziły domysły o skłonności do pecha. Najbardziej wstrząsające było jednak to, że pozbycie się zarostu zmieniło mój wygląd znacznie bardziej, niż to uczyniła wcześniej ruda broda. Nagle przestałem być sługą wielkoksiążęcego dworu i stałem się jakimś kawałkiem gliny, z którego można zacząć lepić człowieka dowolnego pochodzenia i rangi.
        Jednak Fandorin, studiujący moją nową twarz z miną znawcy obrazów, miał zdaje się zupełnie odmienną opinię. Odłożył brzytwę i rzekł jakby do siebie:
        - Źle się poddajecie charakteryzacji. Zmarszczka na czole nie zniknęła i to osadzenie głowy... Hmm, Ziukin, wcale nie jesteście do mnie podobni, ani odrobinę - jedynie wzrost macie zbliżony... No nic. Lind wie, że jestem mistrzem przebrania. Tak oczywisty brak podobieństwa może właśnie upewnić jego ludzi, że wy to ja. Za kogo was przebrać? Chyba za urzędnika, jakiejś szóstej-siódmej klasy. Na niższą rangę nie wyglądacie. P-posiedźcie tu, a ja skoczę na Srietienkę do sklepu z gotową konfekcją dla wojskowych i urzędników. Przy okazji i dla siebie coś znajdę. U nas, w Rosji, najłatwiej człowiekowi ukryć się w mundurze.
        
        Wczoraj wieczorem, w tejże gazecie „Grosz”, w której swoje rozpustne ogłoszenie zamieścił doktor Lind, Erast Piotrowicz znalazł anons o mieszkaniu do wynajęcia.
        
        Na czas koronacji wynajmę siedmiopokojowe mieszkanie z umeblowaniem, porcelaną i telefonem. Przy Czystych Prudach. 500 rubli. Możliwość korzystania ze slużby za oddzielną oplata. Zaułek Archangielski, dom radczyni stanu Suchorukowej. Pytać u szwajcara.
        
        Liczba pokoi wydała mi się przesadna, a cena - biorąc pod uwagę, że uroczystości koronacyjne już się praktycznie zakończyły - niewyobrażalna, ale Fandorin mnie nie słuchał. „Za to blisko Poczty Głównej” - rzekł. I jeszcze przed nadejściem nocy zamieszkaliśmy w pięknym, pańskim mieszkaniu, mieszczącym się na parterze nowego, murowanego domu. Szwajcar tak się ucieszył, że otrzymał czynsz z góry, że nawet o paszporty nie spytał.
        Wypiliśmy herbatę w luksusowej, choć dosyć niegustownie umeblowanej jadalni, rozważając plan dalszych działań. Zresztą nasza rozmowa przypominała raczej monolog Fandorina, gdyż ja głównie słuchałem. Podejrzewam, że dla Erasta Piotrowicza omawianie planu było po prostu głośnym myśleniem, a zwracanie się do mnie z prośbą o opinię lub radę można by właściwie uznać za środek stylistyczny.
        Co prawda, rozmowę rozpocząłem właśnie ja. Demarche Linda i znalezienie dachu nad głową podziałały na mnie jak najlepiej, tak że z wcześniejszej melancholii nie pozostało ani śladu.
        - Problem nie wydaje mi się już tak skomplikowany - rzekłem. - Wyślemy list z naszymi warunkami wymiany i zajmiemy stanowisko obserwacyjne obok okienka, gdzie wydają przesyłki na poste restante. Kiedy zjawi się okaziciel banknotu, będziemy go dyskretnie śledzić, a on nas zaprowadzi do nowej kryjówki doktora Linda. Sami mówiliście, że doktor ma już tylko dwóch pomocników; zatem poradzimy sobie sami, bez pomocy policji.
        Moim zdaniem plan był całkiem realny, jednak Fandorin spojrzał na mnie tak, jakbym powiedział coś głupiego.
        - Nie doceniacie doktora Linda. Sztuczka z okazicielem ma zupełnie inny sens. Doktor oczywiście oczekuje, że będę śledził jego posłańca. Z pewnością już wie, że prowadzę własną grę i że władze mi nie pomagają, lecz na odwrót, polują na mnie. To, co jest wiadome całej miejskiej policji, przestaje być jakimkolwiek sekretem. Możliwe, że Lind myśli, iż działam w pojedynkę. Będę siedział na poczcie, wypatrując łącznika doktora, a tymczasem ktoś inny wypatrzy mnie. Myśliwy sam wpadnie w pułapkę.
        - Więc co robić? - spytałem.
        - Wpaść w pułapkę. Innego sposobu nie ma. Przecież ja dysponuję asem, o którym Lind nie wie. Ten as to wy.
        Rozanieliłem się, ponieważ, nie będę ukrywał, słyszeć coś takiego z ust samego Fandorina, tak zadufanego w sobie, było niezwykle przyjemnie.
        - Lind nie wie, że mam p-pomocnika. Ucharakteryzuję was tak, że będziecie podobni... nie, nie do Fandorina, tylko do ucharakteryzowanego Fandorina. Jesteśmy prawie tego samego wzrostu, a to n-najważniejsze. Odznaczacie się większą tuszą, ale to można ukryć za pomocą obszernej odzieży. Każdy, kto zbyt długo będzie sterczał przy wiadomym okienku, zostanie wzięty za mnie - w przebraniu.
        - Ale przy tym nietrudno będzie też rozpoznać człowieka Linda. Przecież i on będzie musiał, jak to się wyraziliście, „sterczeć” gdzieś niedaleko.
        - Niekoniecznie. Ludzie Linda mogą się zmieniać. Wiemy, że doktorowi zostało co najmniej dwóch pomocników. Oni interesują mnie prawie w równym stopniu co sam Lind. Kim są? Jak wyglądają? Co nam o nich wiadomo?
        Wzruszyłem ramionami.
        - Nic.
        - Niestety, rzeczywiście tak jest. Kiedy zeskoczyłem do tej kamiennej piwnicy w grobowcu, nie zdążyłem niczemu się przyjrzeć. Jak pewnie pamiętacie, od razu rzucił się na mnie ten ciężki mężczyzna, k-któremu musiałem zmiażdżyć arterię szyjną. Podczas gdy ja się z nim męczyłem, Lind zdążył zrejterować, zachowując pełne incognito. Co takiego chciała nam przekazać Emilia? „To...” Co za „to”?
        Nachmurzył się niezadowolony.
        - Nie ma co zgadywać! O p-pomocnikach możemy powiedzieć tylko jedno: któryś z nich jest Rosjaninem albo przynajmniej spędził w Rosji wiele lat i wspaniale włada naszym językiem.
        - Dlaczego tak myślicie?
        Erast Piotrowicz spojrzał na mnie ze współczuciem.
        - Tekst ogłoszenia, Ziukin. Waszym zdaniem obcokrajowiec napisałby: „Diamencie korundowy”?
        Wstał, przeszedł się po pokoju. Wyjął z kieszeni nefrytowy różaniec, poszczękał zielonymi kuleczkami. Nie wiem, skąd ten różaniec się wziął - pewnie z sakwojaża. Bez wątpienia stamtąd Fandorin wyciągnął też białą koszulę z wykładanym kołnierzem i lekką kremową marynarkę. A butelka whisky, podarek mister Freyby’ego, powędrowała z sakwojaża na bufet.
        - Jutro, a w-właściwie już dzisiaj, między mną a Lindem dojdzie do decydującej walki. Obaj o tym wiemy - i ja, i on. Remis jest wykluczony. To specyfika naszej wymiany t-towarowej: obaj mamy zamiar zabrać wszystko i nie ustąpić ani na krok. Co takiego w naszym przypadku oznaczałby „remis”? Ratujemy zakładników i tracimy „Orłowa”. - Fandorin spojrzał na sakwojaż, w którym już schował kamień. - Lind pozostaje przy życiu, ja także. To nie zadowala ani jego, ani mnie. Nie, Ziukin, remisu nie będzie.
        - A jeśli mademoiselle i Michał Gieorgijewicz już nie żyją? - wypowiedziałem głośno to, czego bałem się najbardziej.
        - Nie, oni żyją - zapewnił z wiarą Fandorin. - Lind doskonale wie, że nie jestem d-durniem i nie oddam diamentu, dopóki się nie upewnię, że jeńcy żyją. - Jeszcze raz szczęknął różańcem i schował go do kieszeni. - Zrobimy tak. Wy w charakterze d-domniemanego Fandorina obserwujecie okienko pocztowe. Ludzie Linda obserwują was. Prawdziwy Fandorin obserwuje ludzi Linda. Wszystko proste, nieprawdaż?
        Jego wiara w siebie znowu zasiała we mnie ziarnko nadziei, ale równocześnie doprowadziła do wściekłości. Właśnie w tej chwili podjąłem decyzję w sprawie, która męczyła mnie od wczorajszego wieczoru: nie przekażę mu słów Kseni Gieorgijewny. Pan Fandorin i bez tego ma o sobie zbyt wysokie mniemanie.
        Siadł do stołu, chwilę pomyślał, napisał kilka zdań po francusku. Zaglądałem mu przez ramię.
        
        Dla mnie, w przeciwieństwie do Was, ludzie znaczą więcej niż kamienie. Otrzymacie swój diament. Tej nocy o czwartej nad ranem przywieziecie chłopczyka i kobietę na pustkowie przy zjeździe z Szosy Petersburskiej do palacu Piotrowskiego. Tam dokonamy wymiany. Ja będę sam. Ilu ludzi będzie z Wami, jest mi obojętne.
        Fandorin
        
        - Dlaczego właśnie tam i dlaczego o tak dziwnej porze? - spytałem.
        - Lindowi się s-spodoba: głucha godzina przed świtem, bezludne miejsce. W gruncie rzeczy to nie ma żadnego znaczenia. Sprawa rozwikła się wcześniej... Kładźcie się spać, Ziukin. Czeka nas ciekawy dzień. A ja pójdę wrzucić list do skrzynki na poczcie. Korespondencja, która nadeszła rano, jest wydawana po trzeciej po południu. Wtedy też zajmiecie swoje stanowisko. Ale najpierw p-przeobrazimy was nie do poznania.
        Te słowa mnie zaniepokoiły. I, jak się później okazało, słusznie.
        
        * * *
        Moskiewska Poczta Główna wydawała mi się nieładna - żadnego porównania z petersburską - ciemnawa, ciasna, bez wygód dla klientów. Milionowe miasto powinno, moim zdaniem, zdobyć się na budynek reprezentacyjny. Jednak dla moich celów ubóstwo tej państwowej instytucji było nawet bardzo korzystne. Dzięki kiepskiemu oświetleniu i ciasnocie mniej rzucałem się w oczy, błądząc bez celu po sali. Fandorin przebrał mnie za radcę kolegialnego Ministerstwa Gruntów i Nieruchomości Państwowych, wyglądałem zatem dość godnie. Po co taki solidny człowiek, z dokładnie wygolonymi policzkami nad wykrochmalonym kołnierzykiem, miałby defilować między obdrapanymi pulpitami? Kilka razy, niby przypadkowo, stawałem przed wyszczerbionym lustrem, żeby dyskretnie obserwować wchodzących. Co tam, nie będę ukrywał - chciałem i sobie lepiej się przyjrzeć.
        Mundur urzędnika szóstej klasy bardzo pasował do mojej twarzy. Jakbym się urodził w aksamitnych, ozdobionych złotym galonem naszywkach i z „Włodzimierzem” na szyi (order także został wyjęty z sakwojaża). Nikt z klientów nie wpatrywał się we mnie ze zdziwieniem albo niedowierzaniem - urzędnik jak urzędnik. Jedynie pracownik siedzący w okienku poste restante od czasu do czasu obrzucał mnie uważnym spojrzeniem. Przecież maszerowałem przed nim już od trzeciej po południu. A że podczas koronacji, z powodu nadmiaru przesyłek, godziny urzędowania na poczcie przedłużono do dziewiątej, moja przechadzka zdawała się nie mieć końca.
        Co za urzędnik! Niech sobie patrzy, Bóg z nim. Gorsze było to, że traciłem czas na próżno. Nikt z podchodzących do okienka nie okazywał banknotu. Nikt nie kręcił się w pobliżu podejrzanie długo. Nie zauważyłem też - na co kazał mi baczyć Fandorin - żeby ktoś opuszczał salę, a potem do niej wracał.
        U schyłku dnia powoli zaczęła ogarniać mnie rozpacz. Czyżby Lind rozgryzł nasz podstęp i wszystko spaliło na panewce?
        Za pięć dziewiąta, kiedy już przygotowywano się do zamknięcia urzędu, wszedł do sali szybkim krokiem siwowąsy, krępy marynarz w granatowym tużurku i furażce bez kokardy - na oko dymisjonowany bosman albo konduktor okrętowy. Nie patrząc na boki, od razu skierował się do okienka poste restante i zachrypniętym, przepitym głosem wyterkotał:
        - Tu ma być dla mnie list. Na okaziciela banknotu numer... - Wyciągnął z kieszeni banknot, odsunął go od oczu jak dalekowidz i przeczytał: - Jeden trzy siedem zero siedem osiem osiem pięć dziewięć. Czy jest coś?
        Przybliżyłem się bezgłośnie, próbując zapanować nad drżeniem moich kolan.
        Urzędnik świdrował marynarza wzrokiem.
        - Nie było takich listów - odparł po długiej pauzie. - Nic dzisiaj nie przyszło.
        Jak to nic nie przyszło? - jęknąłem w myśli. A gdzie się podziało? Czyżbym niepotrzebnie sterczał tutaj sześć godzin!?
        Zawarczał i bosman.
        - No, ganiają starego człowieka, i to bez potrzeby. Tfu!
        Gniewnie poruszył gęstymi brwiami, przetarł rękawem bujne wąsy i ruszył do wyjścia.
        Jasne było tylko jedno: należy go śledzić. W urzędzie nie ma już czego szukać, zresztą urzędowanie się skończyło.
        Wyślizgnąłem się na ulicę i poszedłem za staruszkiem, zachowując bezpieczną odległość. Zresztą marynarz ani razu się nie obejrzał. Trzymał ręce w kieszeniach, szedł, jakby się nie spieszył, mimo to dziwnie szybko - ledwie za nim nadążałem.
        Zajęty śledzeniem, nie od razu sobie przypomniałem, że według planu miałem odegrać rolę wabika. Trzeba sprawdzić, czy nikt za mną nie idzie. Zgodnie z otrzymaną instrukcją wyjąłem z kieszonki kamizelki zegarek, do którego Fandorin wstawił malutkie okrągłe lusterko, i udawałem, że wpatruję się w cyferblat.
        Jest! Jakieś dwadzieścia kroków za mną szedł podejrzany osobnik: wysoki, zgarbiony, z podniesionym kołnierzem, w szerokiej pelerynie. Wyraźnie nie spuszczał ze mnie wzroku. Na wszelki wypadek trochę odwróciłem zegarek, żeby obejrzeć też i drugą stronę ulicy, i odkryłem jeszcze jednego, nie mniej podejrzanego - takiego samego wielkoluda i także okazującego wyraźne zainteresowanie moją osobą. Czyżby rybka chwyciła?
        Od razu dwóch! A może i sam doktor Lind jest niedaleko?
        Czy Fandorin to widzi? Rolę wabika dobrze odegrałem, teraz jego kolej.
        Bosman skręcił w zaułek. Ja - za nim. Tamci dwaj - za mną. Żadnych wątpliwości: te gołąbeczki to pomocnicy doktora!
        Nagle marynarz wszedł w wąską bramę. Zwolniłem, ogarnięty zrozumiałą trwogą. Jeśli ci dwaj pójdą za mną, a Fandorin pozostał w tyle albo w ogóle gdzieś przepadł, to możliwe, że żywy z tej ciemnej szczeliny nie wyjdę. A i staruszek chyba nie jest taki prostoduszny, jak to się wydawało z początku. Czy powinienem pchać się w pułapkę?
        Nie wytrzymałem i wbrew zaleceniom obejrzałem się. W zaułku oprócz dwóch bandytów nie było żywej duszy. Jeden udawał, że czyta szyld sklepiku kolonialnego, drugi odwrócił się ze znudzoną miną. I nigdzie śladu Erasta Piotrowicza!
        Nie miałem wyboru - skręciłem w bramę. Zaułek okazał się długi: podwórze, potem jeszcze jedna brama, i jeszcze jedna, i jeszcze jedna. Na ulicy zaczęło już zmierzchać, a tu od dawna panowała ciemność, mimo to sylwetkę bosmana powinienem był dostrzec. Tymczasem staruszek zniknął, jakby się pod ziemię zapadł!
        Nie mógł tak szybko pokonać tej całej amfilady. Chyba że puścił się biegiem, ale wtedy usłyszałbym głośny tupot. A może skręcił w pierwsze podwórze?
        Zamarłem w miejscu.
        Nagle z boku, z ciemności, rozległ się głos Fandorina:
        - Nie sterczcie tu tak, Ziukin. Idźcie powoli i trzymajcie się światła, żeby was widzieli.
        Już zupełnie przestałem cokolwiek rozumieć, posłusznie podreptałem naprzód. Skąd tu się wziął Fandorin? I gdzie się podział bosman? Czyżby Erast Piotrowicz już zdążył go ogłuszyć i ukryć?
        Z tyłu zadudniły kroki, odzywając się głośnym echem pod niskim sklepieniem. Przyspieszyły, zaczęły się przybliżać. Czyżby prześladowcy postanowili mnie dogonić?
        Wtem dobiegł skądś suchy trzask, od którego włosy stanęły mi dęba. Taki dźwięk słyszałem już nieraz, kiedy ładowałem rewolwer Pawła Gieorgijewicza i odciągałem kurki - jego wysokość lubi sobie pocelować do tarcz na strzelnicy.
        Odwróciłem się, oczekując huku i ognia, ale strzału nie było.
        Na tle jasnego prostokąta bramy zobaczyłem dwie postaci, a potem jeszcze i trzecią. Ta ostatnia odkleiła się od ściany, z niewyobrażalną szybkością wyrzuciła przed siebie długą nogę i jeden z moich prześladowców zgiął się wpół. Drugi błyskawicznie się odwrócił i wyraźnie ujrzałem lufę pistoletu, ale ów szybki cień machnął ręką - z dołu do góry, pod ostrym kątem - i język ognia wystrzelił pionowo, ku murowanemu sklepieniu, a sam bandyta poleciał na ścianę, osunął się po niej na ziemię i pozostał bez ruchu.
        - Ziukin, tutaj!
        Podbiegłem, mrucząc: „Oczyść nas ze wszystkich grzechów i zbaw dusze nasze”. Sam nie wiem, co mnie naszło - pewnie byłem w szoku.
        Erast Piotrowicz schylił się nad siedzącym, zapalił zapałkę.
        Wtedy zobaczyłem, że to nie żaden Erast Piotrowicz, lecz znany mi siwowąsy bosman, i szybko zamrugałem powiekami.
        - D-do diabła! - powiedział bosman. - Źle wyliczyłem cios. Wszystko przez tę przeklętą ciemność. Złamana przegroda nosowa i kość wbita w mózg. Trup na miejscu. No, a co z tym?
        Zbliżył się do pierwszego bandyty, usiłującego powstać z ziemi.
        - Świetnie, ten jest świeżutki. P-poświećcie, Afanasiju Stiepanowiczu.
        Potarłem zapałkę. Słaby ogieniek oświetlił bezmyślne oczy i chwytające powietrze usta.
        Bosman, który okazał się Fandorinem, przykucnął i zaczął wymierzać ogłuszonemu głośne policzki.
        - Gdzie Lind?
        Żadnej odpowiedzi, tylko ciężki oddech.
        - Ou est Lind? Wo ist Lind? Where is Lind? - powtarzał Erast Piotrowicz z przerwami, w różnych językach.
        Wzrok leżącego już nie był bezmyślny, tylko ostry i zły. Usta zwarły się, zadrżały, zaokrągliły i w twarz Fandorina poleciała ślina.
        - Du, Scheissdreck! Kuss mich auf...* [Ty zasrańcu! Pocałuj mnie w... (niem.).]
        Ochrypły okrzyk ucichł, kiedy Fandorin szybko uderzył śmiałka kantem dłoni w gardło. Zły blask w oczach zgasł, głowa głucho stuknęła potylicą o ziemię.
        - Zabiliście go! - krzyknąłem przerażony. - Dlaczego?
        - I tak nic nie powie, a my nie m-mamy czasu.
        Erast Piotrowicz obtarł plwocinę, ściągnął z zabitego kurtkę. Rzucił mu na pierś coś białego, malutkiego - nie dostrzegłem co.
        - Szybciej, Ziukin! Zdejmijcie mundur. Załóżcie to.
        Oderwał siwe wąsy i brwi, zrzucił na ziemię bosmański tużurek - pod spodem miał półsurdut z wąskimi klapami - do furażki przyczepił kokardę i nagle czapka marynarska przekształciła się w policyjną.
        - Brakuje wam szabli - zauważyłem. - Oficer policji nie może być bez szabli.
        - Będzie i szabla. Ciut p-później. - Fandorin chwycił mnie za rękę i pociągnął za sobą. - Szybciej, Ziukin, szybciej!
        Żal mi było rzucić na ziemię dobry gatunkowo mundur, więc powiesiłem go na klamce u bramy - komuś się przyda. Erast Piotrowicz obejrzał się w biegu.
        - Order!
        Zdjąłem z szyi „Włodzimierza”, wsunąłem do kieszeni.
        - Dokąd tak pędzimy?! - krzyknąłem, rzucając się za nim w pościg.
        Odpowiedzi nie było.
        Wybiegliśmy z zaułka z powrotem na Miasnicką, jednak przed samym urzędem pocztowym znowu skręciliśmy w jakąś bramę. Za nią znajdowało się wąskie, kamienne podwórze, na które prowadziło kilka wyjść służbowych.
        Fandorin pociągnął mnie w róg podwórza, za wielkie skrzynie na śmieci, wypełnione po brzegi brązowym papierem pakowym i kawałkami szpagatu. Wyjął zegarek.
        - Dziewięć po dź-dziesiątej. Szybko nam poszło. Na pewno jeszcze nie wyszedł.
        - Kto? - spytałem, dysząc ciężko. - Lind?
        Fandorin wsunął rękę wprost do zbiornika z odpadkami, wyciągnął długi, wąski pakunek. Wewnątrz znajdowały się bandolet i policyjna szabla.
        - Nasz znajomy z poste restante. To on, czyżbyście nie zrozumieli?
        - Doktor Lind? - przeraziłem się.
        - Nie, człowiek Linda. Wszystko okazało się bardzo proste, prostsze, niż przypuszczałem. I wyjaśniła się przy okazji zagadka z listami. Teraz rozumiem, dlaczego do Ermitażu trafiały bez stempla. Pracownik poczty - nazwijmy go dla uproszczenia Pocztylionem - po prostu podrzucał je do worka z korespondencją dla rewiru kałuskiego. I nasz dzisiejszy list także od razu wpadł w jego ręce. Z-zauważył, jak kursujecie przy okienku, i dał o tym znać Lindowi, który przysłał swoich ludzi, ci zaś cierpliwie cz-czekali na was na ulicy. Ściśle mówiąc, czekali na Fandorina, ponieważ myśleli, że wy to ja.
        - Ale... Ale jak się tego domyśliliście?
        Fandorin uśmiechnął się z zadowoleniem.
        - Siedziałem w herbaciarni naprzeciw poczty. Czekałem, kiedy wyjdziecie za człowiekiem, który odebrał list. Czas uciekał, a wy wciąż nie wychodziliście. Taka zwłoka ze strony Linda wydała mi się dziwna. Przecież jest zainteresowany naszym spotkaniem nie mniej niż ja. Nikt z wchodzących na pocztę nie pozostawał tam zbyt długo ani nie dostrzegłem nikogo podejrzanego. Ciekawie zrobiło się dopiero za kwadrans czwarta. Nasi dwaj znajomi przyszli razem, a potem się rozdzielili. Jeden usiadł w herbaciarni, o dwa stoły ode mnie, poprosiwszy po niemiecku o miejsce przy oknie. Nie s-spuszczał oczu z drzwi urzędu pocztowego, na boki zupełnie się nie rozglądał. Drugi na chwilkę zajrzał do urzędu i przyłączył się do kolegi. Najwyraźniej was odkryto, jednak z jakiegoś powodu ludzie Linda nie zamierzali odebrać mojego listu i zapoznać się z jego treścią. Myślałem o tym dostatecznie długo i w końcu wysnułem h-hipotezę. Tuż przed zamknięciem poczty poszedłem ją sprawdzić. Widzieliście, jak Pocztylion wytrzeszczył na mnie oczy, kiedy nazwałem się okazicielem banknotu? Był kompletnie zaskoczony, ponieważ żaden okaziciel nie istniał - on przecież wiedział o tym najlepiej. Nie potrafił zapanować nad swoją mimiką i to go zdradziło. Możemy przypuścić, że to właśnie on jest tym rosyjskim pomocnikiem, który napisał znane wam żartobliwe ogłoszenie do gazety. I właśnie Pocztylion zaprowadzi nas do Linda.
        - A jeśli, zaniepokojony pojawieniem się zagadkowego bosmana, już pobiegł uprzedzić doktora?
        Fandorin popatrzył na mnie jak na nierozgarniętego młodzika.
        - Powiedzcie, Ziukin, czy wy kiedykolwiek odbieraliście listy na poste restante? Nie? To widać. Poczta przechowuje list lub przesyłkę przez trzy dni, a potem zaczyna doliczać karę.
        Myślałem, myślałem, ale nie znalazłem w tej okoliczności żadnego związku z wypowiedzianym wcześniej przypuszczeniem.
        - No i co?
        - A to - Erast Piotrowicz westchnął niezadowolony - że tam, gdzie przyjmuje się opłaty, musi być prowadzona sprawozdawczość finansowa. Nasz przyjaciel nie może wyjść, póki nie rozliczy się i nie zda kasy - to wyglądałoby zbyt podejrzanie. Te zaś drzwi są wyjściem służbowym. Za pięć minut, najpóźniej za dziesięć, Pocztylion nimi wyjdzie i szybko uda się wprost do doktora Linda. A my pójdziemy za nim. Mam nadzieję, że to ostatni z pomocników doktora. Już wystarczająco mi się oni znudzili.
        - Dlaczego zabiliście tego Niemca? - przypomniałem sobie. - Tylko za to, że na was splunął? Przecież był ogłuszony, bezbronny!
        Fandorin zdziwił się.
        - Widzę, Ziukin, że uważacie mnie za takiego samego potwora jak Lind. A po co miałbym go zabić? Nie mówiąc już o tym, że to cenny świadek. Pozbawiłem go jedynie przytomności, na długo, gdzieś na cztery godziny. Sądzę, że tyle wystarczy, aby obu t-tych gołąbeczków znalazła policja. Czy to nie interesujące znalezisko: trup i obok nieprzytomny z rewolwerem w kieszeni. I jeszcze zostawiłem swoją kartę wizytową z dopiskiem: „To człowiek Linda”.
        Przypomniałem sobie biały papierek, który Fandorin rzucił bandycie na pierś.
        - Może Karnowicz z Łasowskim coś z niego wyciągną. Choć to mało prawdopodobne - wśród pomocników Linda nie ma zdrajców. W każdym razie policja zacznie wątpić w to, że my dwaj jesteśmy złodziejami, a to już nieźle.
        Ostatnie przypuszczenie zabrzmiało całkiem sensownie, chciałem o tym powiedzieć Fandorinowi, ale on bezceremonialnie zakrył mi dłonią usta.
        - Cicho!
        Wąskie drzwi otworzyły się gwałtownie i na podwórze wyszedł, a właściwie wybiegł, znajomy pocztowiec, tylko teraz miał na głowie urzędową furażkę i teczuszkę pod ręką. Prędziutko minął pojemniki na śmiecie, po czym dał nurka do bramy.
        - Spieszy się - szepnął Erast Piotrowicz. - To bardzo dobrze. To znaczy, że nie mógł z-zadzwonić albo że nie ma dokąd. Ciekawe, jak powiadomił Linda o waszej obecności? Przekazał notatkę? Z tego wniosek, że melina doktora jest całkiem blisko. Koniec, idziemy!
        Szybko wyszliśmy na ulicę. Rozejrzałem się na boki, wypatrując wolnej dorożki: przecież jeśli Pocztylion się spieszy, to bez wątpienia weźmie fiakra. Ale nie - szybko oddalająca się sylwetka w czarnym pocztowym uniformie przecięła bulwar i skręciła w wąską uliczkę. Widać domysł Erasta Piotrowicza jest trafny i Lind ukrywa się gdzieś tutaj, niedaleko...
        Nie zatrzymując się, Fandorin polecił:
        - Zostańcie dziesięć sążni z tyłu i zachowujcie tę odległość. Tylko nie biegnijcie.
        Łatwo powiedzieć „nie biegnijcie”! Sam Erast Piotrowicz jakimś cudem potrafił iść szybko, lecz bez widocznego pośpiechu, za to ja musiałem się poruszać na modłę postrzelonego zająca: przechodzę ze dwadzieścia kroków, potem trochę podbiegam; idę - znów podbiegam. Inaczej bym go zgubił. Już prawie całkiem ściemniało i było to nam na rękę - gdyby nie zmrok, moje dziwaczne manewry pewnie przyciągnęłyby uwagę nielicznych przechodniów.
        Pocztylion trochę pokluczył wśród zaułków i nagle zatrzymał się przed małą drewnianą willą, której drzwi wychodziły wprost na trotuar. W jednym z zasłoniętych okien paliło się światło - wewnątrz ktoś był. Ale Pocztylion nie zadzwonił. Otworzył drzwi własnym kluczem i zniknął za nimi.
        - Co robimy? - spytałem, doganiając Fandorina.
        Wziął mnie za łokieć, odciągnął dalej od domku.
        - Nie wiem. Pomyślmy trochę. - W świetle latarni było widać, jak gładkie czoło pod lakierowanym daszkiem policyjnej czapki pokryło się fałdami zmarszczek. - Możliwości jest kilka. Pierwsza. Doktor Lind i zakładnicy są tutaj. W takim razie trzeba obserwować okna i czekać. Jeśli zaczną uciekać - uderzymy. Druga możliwość. Tutaj jest tylko Lind, a Emilia i chłopczyk są w innym miejscu. Musimy więc również czekać, dopóki on nie wyjdzie, i śledzić go, aż zaprowadzi nas do zakładników. Trzecia możliwość. Tutaj nie ma ani Linda, ani zakładników, tylko Pocztylion i jego rodzina - przecież ktoś w domu już był. W tym przypadku u Pocztyliona powinien się zjawić wysłannik Linda; wątpliwe, aby w takim domku była linia telefoniczna. Tak czy owak, też trzeba poczekać. Popatrzymy, kto przyjdzie, i dalej będziemy działać stosownie do okoliczności. Zatem mamy trzy warianty, ale w każdym z nich trzeba czekać. Lepiej znajdźmy sobie wygodne miejsce, oczekiwanie może być długie. - Erast Piotrowicz rozejrzał się dookoła. - O, Ziukin, sprowadźcie nam tu z bulwaru fiakra. Nie mówcie, dokąd ma jechać. Powiedzcie tylko, że najmujecie go na długo i że zapłata będzie szczodra. A ja tymczasem poszukam wygodniejszego miejsca.
        Kiedy kwadrans później podjechałem na ten sam róg fiakrem, Fandorin wyszedł do nas z gęstego cienia. Poprawiając szablę, rzekł surowym głosem naczelnika:
        - Blacha numer trzysta czterdzieści pięć? Całą noc będziesz z nami. Tajna operacja. Za pomoc otrzymasz poczwórną taksę. Stań w tej bramie i czekaj. I nie śpij, wołogda! Zrozumiano?
        - Tak jest, czego można nie zrozumieć? - odpowiedział chwacko woźnica, młody chłopina z niegłupią twarzą i zadartym nosem. Jak Fandorin domyślił się po jego wyglądzie, że jest z Wołogdy, nie zrozumiałem - ale „wańka” rzeczywiście mocno akcentował „o”.
        - Idziemy, Afanasiju Stiepanowiczu, znalazłem dogodniejsze miejsce.
        Naprzeciw domku stała okazalsza willa, otoczona metalowym płotkiem. Erast Piotrowicz błyskawicznie przeskoczył ogrodzenie i gestem polecił mi pójść za jego przykładem. W porównaniu z płotem parku Nieskucznego była to drobnostka.
        - No i jak, nieźle, nie? - spytał z dumą Fandorin, wskazując przeciwległą stronę zaułka.
        Widok na dom Pocztyliona rzeczywiście był idealny, ale „wygodniejszym” nasz punkt obserwacyjny mógł nazwać jedynie bywalec masochistycznego (jeśli dobrze zapamiętałem słowo) gabinetu z klubu „Elizjum”. Gęste, kłujące krzewy od razu zaczęły czepiać się mojej odzieży i podrapały mi czoło. Zakręciłem się, próbując oswobodzić łokieć. Czy rzeczywiście będziemy musieli tu siedzieć przez całą noc?
        - To nic - szepnął rześko Fandorin. - Chińczycy mówią: „Szlachetny mąż nie szuka wygód”. Przypatrujmy się oknom.
        Rozpoczęliśmy obserwację.
        Prawdę mówiąc, niczego interesującego nie zauważyłem - tylko kilkakrotnie po zasłonach przesunął się niewyraźny cień. W innych domach okna już dawno pogasły, a mieszkańcy naszego jakoś nie wybierali się spać - ale tylko to jedno mogło się wydać podejrzane.
        - A jeśli jest czwarta? - spytałem po dwóch godzinach.
        - Co czwarta?
        - Możliwość.
        - Jak to?
        - Taka, że pomyliliście się i urzędnik pocztowy nie ma żadnych związków z Lindem?
        - Wykluczone - wyszeptał Fandorin z wyraźną złością. - Bez wątpienia ma powiązania. I obowiązkowo naprowadzi nas na samego doktora.
        Obyś wyrzekł to w dobrą godzinę - przyszło mi do głowy ludowe przysłowie, ale nie zacytowałem go głośno. Minęło jeszcze z pół godziny. Zacząłem rozmyślać o tym, że po raz pierwszy w życiu straciłem rachubę dni. Czy dziś jest piątek, czy też sobota? Siedemnasty czy też osiemnasty? Nie było to takie ważne, ale z jakiegoś powodu zupełnie nie mogłem się uspokoić i w końcu nie wytrzymałem, spytałem szeptem:
        - Dziś siedemnasty?
        Fandorin wyciągnął bregueta, błysnęły fosforyzujące wskazówki.
        - Od pięciu minut już osiemnasty.
        
18 maja
        
        
        Miniony dzień był ciepły, wieczór także, jednak przesiedziawszy kilka godzin bez ruchu, porządnie skostniałem. Szczękały mi zęby, zastygły nogi i całkiem straciłem nadzieję na pomyślny rezultat naszego nocnego czuwania. Fandorin zachowywał kompletną obojętność - powiem więcej: przez cały ten czas nawet nie drgnął, tak że już zacząłem podejrzewać, czy aby nie śpi z otwartymi oczyma. Najbardziej denerwował mnie spokój, wręcz błogostan, malujący się na jego obliczu... Były radca stanu wyglądał, jakby słuchał czarodziejskiej muzyki albo śpiewu rajskich ptaków.
        Nagle, kiedy już zupełnie poważnie rozmyślałem, czy się nie zbuntować, Erast Piotrowicz, nie zmieniając radosnego wyrazu twarzy, szepnął:
        - Uwaga.
        Rozejrzałem się, ale nie dostrzegłem żadnych szczególnych zmian. W domu naprzeciwko wciąż w dwóch oknach paliło się światło. Poza tym nic nie było widać ani słychać.
        Znowu spojrzałem na Fandorina i zobaczyłem, że jeszcze się nie wyrwał ze stanu snu, nirwany czy też rozmarzenia - słowem, dziwnego transu, w którym się pogrążył.
        - Teraz wyjdą - powiedział cicho.
        - A skąd to wiecie?
        - Zjednoczyłem się z domem, pozwoliłem mu przeniknąć we mnie i zacząłem słyszeć jego oddech - rzekł z najpoważniejszą miną Erast Piotrowicz. - Jest taki wschodni s-sposób. Długo trzeba by opowiadać. Ale minutę temu dom zaczął się kołysać i skrzypieć. Z-zamierza wyrzucić z siebie ludzi.
        Trudno było od razu zrozumieć, czy Fandorin żartuje, czy też plecie trzy po trzy przez sen. Skłoniłem się ku drugiemu wariantowi, ponieważ jak na żart wcale to nie wydawało się śmieszne.
        - Panie Fandorin, czy pan śpi? - zainteresowałem się ostrożnie, ale w tej samej chwili światła w oknach niespodziewanie zgasły. Pół minuty później drzwi się otworzyły i na ulicę wyszły dwie postaci.
        - W domu nikogo nie ma, jest pusty - powoli wyrzekł Fandorin, a potem nagle złapał mnie za łokieć i szybko rzekł: - To jest Lind, Lind, Lind!
        Ze strachem odwróciłem głowę i zobaczyłem, że Erast Piotrowicz zupełnie się zmienił: twarz naprężona, oczy skupione, wzrok pełen koncentracji.
        Czy to naprawdę Lind?
        Pocztyliona poznałem po sylwetce i czapce. Jego towarzysz był średniego wzrostu, z narzuconym na ramiona długim płaszczem typu almawiwa i w kalabryjskim kapeluszu z nisko opadającym rondem.
        - Drugi - szepnął Fandorin, boleśnie ściskając mi łokieć.
        - Co? - spytałem z roztargnieniem.
        - Drugi wariant. Lind tutaj, a zakładnicy w jakimś innym miejscu.
        - Jesteście pewni, że to właśnie Lind?
        - Bez wątpienia. Dokładne, oszczędne, a równocześnie pełne wdzięku ruchy. Sposób noszenia kapelusza. I w końcu krok. To on.
        - Będziemy ich brać? - spytałem drżącym głosem.
        - Zapomnieliście się, Ziukin. Wzięlibyśmy Linda, gdyby wyszedł z zakładnikami, w pierwszym wariancie. A to jest drugi. Śledzimy doktora, zaprowadzi nas do chłopczyka i Emilii.
        - A jeśli...
        Erast Piotrowicz znowu zakrył mi dłonią usta. Człowiek w długim płaszczu obejrzał się, choć mówiliśmy szeptem i nie mógł nas usłyszeć.
        Gniewnie odepchnąłem rękę Fandorina i dokończyłem pytanie:
        - A jeśli oni wcale nie idą do zakładników?
        - Jest pięć po trzeciej - odrzekł ni z gruszki, ni z pietruszki.
        - Nie pytałem was o godzinę. - Rozzłościło mnie to uchylanie się od odpowiedzi. - Przez cały czas robicie ze mnie...
        - Czy zapomnieliście - przerwał mi Fandorin - że wyznaczyliśmy doktorowi s-spotkanie o czwartej nad ranem? Jeśli chce być p-punktualny, musi jak najszybciej wziąć zakładników i zdążyć na p-pustkowie koło pałacu Piotrowskiego.
        Sądząc po tym, że Erast Piotrowicz znowu zaczął się jąkać, jego napięcie trochę osłabło. I ja z jakiegoś powodu nagle przestałem dygotać.
        Kiedy tylko Lind (jeżeli to rzeczywiście był on) i Pocztylion skręcili za róg, razem przeskoczyliśmy przez płotek. Pomyślałem, że nigdy, nawet w dzieciństwie, nie wspinałem się tyle na płoty, co podczas krótkiej znajomości z panem Fandorinem. Prawdę mówi ludowe porzekadło: z jakim przestajesz, takim się stajesz.
        - Siadajcie do fiakra i cichutko jedźcie za mną - instruował mnie w marszu Erast Piotrowicz. - Przed każdym rogiem ostrożnie się rozglądajcie. Będę dawał wam znak - skręcać albo czekać.
        W taki właśnie niespieszny sposób dotarliśmy do bulwaru, gdy Fandorin nagle zamachał, żebyśmy podjechali.
        - Wzięli fiakra, jadą na Srietienkę - oznajmił, siadając obok mnie. - Dawaj, wołogda, ich śladem. Tylko zbytnio się nie zbliżaj.
        Dość długo posuwaliśmy się wzdłuż bulwarów, to raźnie wjeżdżając pod górę, to żywo zjeżdżając w dół. Pomimo nocnej pory, ulica nie była pusta. Trotuarami, rozmawiając z ożywieniem, szły grupki przechodniów, a kilka razy wyprzedziły nas zaprzęgi. W Petersburgu lubią kpić z pierwszej stolicy, że jakoby chodzi spać z kurami, a okazuje się, że to nieprawda. O czwartej na Newskim nie znajdzie się tylu przechodniów.
        Jechaliśmy ciągle prosto i skręciliśmy tylko raz, przed pomnikiem Puszkina - w wielką ulicę, którą od razu rozpoznałem: to Twerska. Stąd do pałacu Piotrowskiego były jedynie trzy-cztery wiorsty. Tą samą drogą, tylko w przeciwnym kierunku, jechał orszak najjaśniejszego pana podczas uroczystego wjazdu do dawnej stolicy.
        Na Twerskiej było jeszcze więcej ludzi i pojazdów, przy czym wszyscy szli lub jechali w tę samą stronę co my.
        Wydało mi się to bardzo dziwne, jednak myślałem o czymś zupełnie innym. W końcu nie wytrzymałem.
        - Posłuchajcie, oni nigdzie nie zajeżdżają! Jakby jechali prosto na miejsce spotkania!
        Fandorin milczał. W słabym świetle gazowych latarni jego twarz wydawała się biała i pozbawiona życia.
        - Może Lind jednak ma jeszcze wspólników i zakładnicy zostaną p-przywiezieni na umówione miejsce? - odezwał się po długiej pauzie, ale jego wcześniejszy tupet gdzieś zniknął.
        - A jeśli ich już... - nie mogłem dokończyć strasznej myśli. Erast Piotrowicz odpowiedział natychmiast i bardzo cicho, ale tak, że mróz przebiegł mi po skórze.
        - Wtedy zostanie nam chociaż Lind.
        Za Łukiem Tryumfalnym i Dworcem Aleksandrowskim rozproszone grupy przechodniów zlały się w jeden potężny potok, zapełniający także jezdnię - nasz koń, chcąc nie chcąc, musiał przejść w trucht. Na szczęście kolaska Linda poruszała się nie szybciej - cały czas widziałem przed sobą, ponad opuszczonym skórzanym dachem, dwa nakrycia głowy: obwisły kapelusz doktora i furażkę Pocztyliona.
        - Boże, przecież dzisiaj osiemnasty! - Aż podskoczyłem na siedzeniu, kiedy uświadomiłem sobie, co to za data. - Panie Fandorin, ze spotkania na pustkowiu nic nie wyjdzie! Przy tych wszystkich kłopotach na śmierć zapomniałem o kalendarzu koronacyjnym! Na sobotę osiemnastego maja wyznaczono święto ludowe, naprzeciw pałacu Piotrowskiego, z poczęstunkiem i rozdaniem pamiątkowych podarków. Jakie pustkowie! Tam teraz pewnie ze sto tysięcy ludzi!
        - Do diabła! - nerwowo zaklął Fandorin. - Nie wziąłem tego pod uwagę. Zresztą nie myślałem, że do spotkania w ogóle dojdzie. Wyznaczyłem pierwsze miejsce, jakie mi przyszło do głowy. Niewybaczalny błąd!
        Ze wszystkich stron dobiegały nas wzburzone, często nietrzeźwe głosy, wesoły śmiech. Publiczność w większości składała się z prostego ludu. To zresztą zrozumiałe - bogatsi widzowie na darmowe pierniki i miód pitny nie będą łasi, a jeśli przyjadą z ciekawości, to na trybuny, gdzie wstęp jest za biletami. Podobno za poprzedniej koronacji na zabawę zebrało się trzysta tysięcy ludzi, a teraz, zapewne przyjdzie ich jeszcze więcej. O, już w nocy ciągną.
        - A co, panowie policjanci, czy prawdę mówią, że każdemu kufelek ołowiany z orłem po same brzegi na koszt państwa naleją? - spytał fiakier, odwracając ku nam ożywioną okrągłą twarz. Widać i jemu udzielił się nastrój świątecznego tłumu.
        - Stój! - polecił Erast Piotrowicz.
        Zobaczyłem, że dorożka Linda zatrzymała się, choć do zakrętu w stronę pałacu Piotrowskiego było jeszcze daleko.
        - Wysiadają! - krzyknąłem.
        Fandorin wsunął „wańce” banknot i roztrącając powolnych mieszczan, ruszyliśmy naprzód.
        Było ciemno, choć poprzez obłoki przeświecała połówka księżyca. Dlatego zdecydowaliśmy się podejść bliżej, na dziesięć kroków. Na polu, po lewej stronie drogi, i z prawej, za krzakami, płonęły ogniska tak, że obie sylwetki - jedna trochę wyższa, druga niższa - były doskonale widoczne.
        - Tylko żeby ich nie zgubić - powtarzałem jak zaklęcie.
        W tej chwili właściwie zapomniałem o jego wysokości i o mademoiselle Declique. Jakiś pradawny, potężny instynkt, zupełnie wyzbyty litości i silniejszy niż strach, zmusił moje serce do przyspieszonego, choć równomiernego bicia. Mimo że nigdy nie zaznałem rozkoszy polowania, nagle pomyślałem, że pewnie coś podobnego czują psy gończe, kiedy sfora rwie się ze smyczy, aby dopaść wilka.
        Szliśmy już w najprawdziwszym tłumie, jak na Newskim w biały dzień. Od czasu do czasu trzeba było torować sobie drogę łokciami. Przed nami pojawił się wielki mężczyzna, robotnik fabryczny, i zasłonił nam pole widzenia. Jakoś wszedłem mu pod łokieć, przecisnąłem się i nagle jęknąłem przerażony. Lind i Pocztylion zniknęli!
        W rozpaczy obejrzałem się na Fandorina. Ten wyciągnął szyję i chyba nawet stanął na czubkach palców, rozglądając się na boki.
        - Co robić?! - krzyknąłem. - Boże mój, co robić?!
        - Wy na prawo, ja na lewo - rozkazał.
        Rzuciłem się ku poboczu. Na trawie, w większych i mniejszych grupkach, siedzieli ludzie. Ktoś bez celu przechadzał się wśród drzew, a w oddali, fałszując, śpiewali chórem. Z mojej strony Linda nie było. Rzuciłem się z powrotem na drogę i zderzyłem z Erastem Piotrowiczem, który przepychał się ku mnie.
        - Zgubiliśmy... - zrozumiałem.
        To był koniec wszystkiego. Zakryłem rękoma twarz, żeby nie widzieć tłumu, ognisk, ciemnoszarego nieba. Fandorin niecierpliwie potrząsnął mnie za ramię.
        - Nie rozpaczajcie, Ziukin. Oto pustkowie, na którym wyznaczono spotkanie. Będziemy chodzić i szukać, oczekując świtu. Lind nigdzie nie przepadnie. Jesteśmy mu potrzebni nie mniej niż on nam.
        Miał rację. Spróbowałem wziąć się w garść, skoncentrować.
        - Kamień - powiedziałem, nagle zaniepokojony. - Nie straciliście kamienia?
        Byle odzyskać ich żywych, a potem co ma być, niech będzie - pomyślałem.
        - Nie, jest tutaj. - Fandorin poklepał się po piersi. Popychali nas ze wszystkich stron, więc mocno złapał mnie pod rękę. - Wy, Ziukin, patrzcie na prawo, ja na lewo. Idziemy powoli. Jeśli zobaczycie tych, których szukamy, nie krzyczcie; po prostu dajcie mi sójkę w bok.
        Nigdy dotąd nie zdarzyło mi się iść z mężczyzną pod rękę. Prawdę mówiąc, z kobietą też nie szedłem, jeśli nie liczyć pewnej dawnej historii, kiedy byłem jeszcze całkiem młody i głupi. Nie będę wspominać - naprawdę ta historia nie jest tego warta.
        W maju noce są krótkie i na niebie zaczęła się pojawiać różowa pozłota, a ciemności powolutku rzedły. Cała przestrzeń przed nami wypełniona była siedzącymi, leżącymi i spacerującymi. Widać wielu zajęło sobie miejsca jeszcze wczoraj wieczorem, przy ogniskach stawało się coraz ciaśniej. Od czasu do czasu potrącaliśmy nogami puste butelki. A z Moskwy zbitym potokiem płynęły wciąż nowe tłumy.
        Z lewej, za szlabanami i szpalerem żołnierzy, rozciągało się szerokie pole, zabudowane świątecznymi straganami i kioskami ze świeżo zrąbanych pni. Najpewniej właśnie tam chroniono carskie gościńce. Włosy stanęły mi dęba, kiedy sobie wyobraziłem, co tu się zacznie za kilka godzin, kiedy znudzone wielogodzinnym oczekiwaniem ludzkie mrowie ruszy za rogatki.
        Chodziliśmy od szlabanów do pałacu i z powrotem - raz, drugi, trzeci. Już dawno nastał świt i za każdym razem coraz trudniej było się przedzierać przez gęstniejące zbiegowisko. Bez przerwy kręciłem głową, lustrując swoją połowę przestrzeni, i ze wszystkich sił starałem się nie poddać rozpaczy.
        Gdzieś w oddali trąbka głośno odegrała pobudkę i przypomniałem sobie, że niedaleko stąd znajduje się chodyński obóz wojskowy.
        No tak, już siódma - pomyślałem - usiłując sobie przypomnieć, o której jest pobudka. I w tej chwili nagle zobaczyłem przed sobą znajomy kalabryjski kapelusz, a obok urzędniczą furażkę.
        - Są! - wrzasnąłem, ze wszystkich sił ciągnąc Fandorina za rękaw. - Chwała Bogu!
        Pocztylion się obejrzał, zobaczył mnie.
        - Ziukin! - krzyknął.
        Jego towarzysz na moment się odwrócił - zdążyłem zobaczyć tylko okulary i brodę - obaj zanurkowali w sam środek tłumu, kłębiącego się tuż przy szlabanach.
        - Za nimi! - Erast Piotrowicz popchnął mnie z wściekłością. Przede mną stał jakiś tęgi kupiec i w żaden sposób nie chciał ustąpić drogi. Fandorin bez wahania chwycił go jedną ręką za kark, drugą za połę długiego surduta, podniósł i odrzucił na bok.
        Pobiegliśmy przez tłum - Erast Piotrowicz na przedzie, ja za nim. Pruł ludzką masę jak admiralski bryg morskie fale. Raz po raz zadziwiająco wysoko podskakiwał - najwidoczniej po to, by znowu nie stracić Linda z oczu.
        - Przepychają się ku Polu Chodyńskiemu! - krzyknął do mnie. - To świetnie! Tam nie ma tłumu, za to jest wielu policjantów!
        Teraz, teraz ich złapiemy - zrozumiałem i moje siły wzrosły dziesięciokrotnie. Zrównałem się z Fandorinem i wychrypiałem:
        - Byle tylko przejść!
        Bliżej ogrodzenia najbardziej przewidujący i cierpliwi stali jeden obok drugiego, tak że musieliśmy zwolnić tempo.
        - Na bok! - ryknąłem. - Policja!
        - E, cwaniaczek się znalazł!
        Tak mnie pchnęli w bok, że pociemniało mi w oczach i straciłem dech.
        Erast Piotrowicz wyjął policyjny gwizdek i świsnął - na ten ostry dźwięk tłum rozstąpił się na boki i niewielką odległość mogliśmy pokonać stosunkowo łatwo, ale potem kaftany, tużurki i wypuszczone na wierzch koszule znowu się złączyły.
        Lind i Pocztylion byli na wyciągnięcie ręki. Właśnie zanurkowali pod rogatkę i znaleźli się na otwartej przestrzeni, przed samym szpalerem kordonu. Ach, wpadliście!
        Zobaczyłem, jak kapelusz nachyla się do furażki i coś jej szepcze.
        Pocztylion odwrócił się, zamachał rękoma i dźwięcznie krzyknął:
        - Prawosławni! Patrzcie! Z tej strony wagańkowscy walą! Przedarli się! Wszystkie kufle im się dostaną! Naprzód, ludzie, naprzód!
        Jednogłośny ryk wyrwał się z tysiąca piersi.
        - A to chytrusy! My tu od nocy, a oni chcą za darmo! Dranie!
        Nagle ludzka masa poniosła mnie naprzód z tak niepowstrzymaną siłą, że przestałem dotykać nogami ziemi. Wszystko dookoła zaczęło się kłębić, poszły w ruch łokcie, przebijając się do namiotów i pawilonów.
        Z przodu rozległy się przeciągłe gwizdki, wystrzelono w powietrze.
        Ktoś blisko zaryczał:
        - Dokąd, dokąd?! Stratujecie się!
        Chór gardeł wesoło odpowiedział:
        - Nie bój się, wasza mość! Chłopaki, ładujemy!
        Rozpaczliwie zapiszczała kobieta.
        Kiedy wreszcie dotknąłem nogami ziemi, pobiegłem wraz z tłumem. Fandorina obok mnie już nie było - odrzuciło go gdzieś na bok. O mało się nie potknąłem, następując na coś miękkiego; nie od razu pojąłem, że to człowiek. Pod nogami bielał deptany żołnierski podkoszulek, ale pomóc nieszczęsnemu nie było możliwości. Ręce miałem ciasno dociśnięte do ciała.
        Potem leżący trafiali się coraz częściej i myślałem już tylko o jednym: nie daj, Boże, się potknąć, bo nigdy więcej nie wstanę. Po lewej ktoś biegł wręcz po ramionach i głowach, migały czarne, wysmarowane dziegciem buty. Zachwiał się, zamachał rękoma i poleciał w dół.
        Niosło mnie prosto na najeżony ostrymi drzazgami róg drewnianego kiosku. Próbowałem przepchnąć się trochę na bok, ale nijak nie mogłem.
        - Weź! - krzyknęli z prawej. - Weź małego!
        Na wyciągniętych rękach podawali sobie ośmioletniego chłopczyka. Dzieciak z przerażeniem rozglądał się na boki, pociągając zakrwawionym nosem.
        Rzuciło mnie na ścianę, powlokło twarzą po drzazgach, aż mi z oczu popłynęły łzy bólu. Uderzyłem skronią o rzeźbioną framugę okna i zacząłem osuwać się po ścianie. Zdążyłem tylko pomyśleć: to już koniec, teraz stratują.
        Ktoś mocno chwycił mnie pod pachy i szarpnięciem postawił na nogi. Fandorin. Byłem w takim stanie, że nawet nie zdziwiłem się na jego widok.
        - Oprzyjcie się rękoma o ścianę! - krzyknął. - Bo zmiażdżą!
        Wziął zamach i jednym uderzeniem pięści wybił ozdobną framugę. Złapał mnie za boki i z niewiarygodną siłą podniósł do góry - nie tyle przelazłem, ile przeleciałem przez parapet i upadłem na podłogę, pachnącą świeżo heblowanym drewnem. Dookoła, w równych piramidach, stały wieże koronacyjnych kufli. Erast Piotrowicz podciągnął się i też wszedł do kiosku. Miał rozbitą brew, mundur rozerwany, szabla do połowy wysunęła się z rapci.
        Czyżbyśmy byli uratowani?
        Wyjrzałem przez okienko i zobaczyłem, że całe pole wypełnia oszalały tłum. Krzyki, jęki, chrzęst, chichot - wszystko zlewało się w jedno. Tu było chyba nie sto tysięcy, lecz cały milion! Kłęby pyłu w powietrzu pobłyskiwały i kołysały się, jak tłusty, gęsty bulion.
        Do sąsiedniego straganu także się wdarli i zaczęli rzucać przez okno kufle i woreczki z gościńcem. Pod ścianą natychmiast powstało pobojowisko.
        - Boże, ratuj swój lud - wyrwało mi się i ręka sama zaczęła kreślić znak krzyża.
        - A wy co? - krzyknęli do nas z dołu. - Rzucajcie kufle! Wino jest?
        Kiosk zatrzeszczał, z sufitu posypały się trociny. Krzyknąłem z przerażenia, widząc, jak nasze wątłe schronienie rozsypuje się na kawałki. Coś stuknęło mnie w ciemię i - nawet z pewną ulgą - straciłem przytomność.
        
        * * *
        Nie wiem, kto i jak wyciągnął mnie z ruin, a potem przeniósł w bezpieczne miejsce. Najpewniej ratunek znowu zawdzięczałem Fandorinowi, choć myśl o tym zupełnie nie sprawia mi przyjemności.
        Tak czy inaczej, doszedłem do siebie na drewnianej trybunie, ustawionej na skraju Pola Chodyńskiego. Słońce było już wysoko na niebie. Podniosłem głowę, ale od razu mi opadła, uderzając potylicą o twardą ławkę.
        Jako tako usiadłem, obmacałem huczącą, zupełnie jak nie swoją, głowę. Na czubku wyczułem ogromnego guza, ale pozostała część mniej więcej była cała.
        Fandorina nie widziałem. Przebywałem jakby w półśnie i nie mogłem się pozbyć metalicznego szumu, dźwięczącego mi w uszach.
        Najpierw usiłowałem objąć wzrokiem całe pole. Zobaczyłem wykrzywione stragany, gęste szpalery żołnierzy, powoli przesuwające się po trawie. Wszędzie - praktycznie jedno przy drugim - leżały ciała, niektóre się poruszały. Patrzeć na te męki było koszmarem, w skroniach szumiało, a oczy ślepły od blasku słońca. Położyłem głowę na skrzyżowanych rękach i ni to usnąłem, ni to straciłem przytomność. Nie wiem, jak długo tak siedziałem, oparty o brzeg trybuny, ale kiedy znowu odzyskałem zmysły, było już dawno po południu, a pole opustoszało - ani żołnierzy, ani ciał.
        Głowa bolała już mniej, za to bardzo chciało mi się pić.
        Siedziałem, słabo kojarząc, czy powinienem dokądś pójść, czy też pozostać na miejscu.
        Zostałem - i dobrze zrobiłem, ponieważ wkrótce pojawił się Erast Piotrowicz.
        Był nadal w policyjnym mundurze, tylko buty miał ubłocone, a białe rękawiczki poczerniałe od ziemi.
        - Odżyliście? - spytał ponuro. - Boże, Ziukin, co za nieszczęście! Coś t-takiego widziałem tylko pod Plewną. Tysiące zabitych i rannych. To największa zbrodnia Linda. Jak przedpotopowy król pociągnął za sobą w mogiłę tysiące niewolników.
        - Więc Lind też został stratowany? - spytałem bez specjalnego zainteresowania, ciągle jeszcze nie mogąc się wyrwać z sennego otępienia.
        - Nie wyobrażam sobie, by mógł ocaleć w takim tłoku. Zresztą zaraz sprawdzimy. Żołnierze i policja akurat zakończyli układać stratowanych. Linia trupów ciągnie się wzdłuż drogi prawie na wiorstę. Tylko jak go rozpoznać? Przecież nie znamy twarzy doktora. Może po płaszczu... Idziemy, Ziukin, idziemy.
        Kulejąc, poszedłem za nim.
        Wzdłuż szosy rzeczywiście ułożono szeregiem nieboszczyków - po obu stronach, jak wzrokiem sięgnąć. Z Moskwy jechały fiakry, dorożki i wozy - polecono zwozić zabitych na cmentarz Wagańkowski, jednak przewóz jeszcze się nie rozpoczął.
        Wszędzie przechadzali się ponurzy dowódcy wojskowi i policyjni oraz cywilni; każdemu towarzyszyła świta. Och, dostanie się wam za zakłócenie koronacji - pomyślałem bez złośliwości, raczej ze współczuciem. Tragedia była dziełem Linda, a odpowiedzą za nią niewinne osoby.
        Miałem dziwne wrażenie, kiedy powoli szedłem wzdłuż pobocza - jakbym był jakąś ważną personą, przyjmującą paradę martwych. Wielu z nich szczerzyło do mnie białe zęby z zupełnie rozpłaszczonych twarzy. Od samego początku byłem jakiś otumaniony, kompletnie zobojętniały, jak z drewna, co pewnie, mnie uratowało. Na moment tylko zatrzymałem się przy tym chłopczyku, którego wcześniej próbowano wynieść ze zbiegowiska na rękach, Widać nie udało się. Z tępą ciekawością popatrzyłem na szeroko otwarte niebieskie oczy i podreptałem dalej. Takich jak my, wpatrujących się w twarze nieboszczyków, było całkiem sporo - ktoś szukał bliskich, ktoś przyszedł ze zwykłej ciekawości.
        - Patrz, no, patrz - usłyszałem. - A to się wzbogacił.
        Obok jednego ciała zebrała się grupka gapiów. Stał tam też policjant miejski. Trup jak trup - szczupły, ze słomianymi włosami i rozgniecionym nosem, tylko na jego piersi wyłożono z tuzin portfeli i portmonetek oraz kilka zegarków na łańcuszkach.
        - Kieszonkowiec - wyjaśnił mi dziarski staruszek i zacmokał z żalem. - I nad nim, złodziejem, los się nie ulitował. A taki połów mu się trafił!
        Z przodu ktoś zawył strasznym głosem - widać poznał swojego - więc postarałem się jak najszybciej przejść obok.
        Zrobiłem ze dwadzieścia kroków i nagle otępienie jakby ze mnie opadło. Poznałem czarny surdut!
        Tak, to na pewno był on - Pocztylion!
        Fandorin także go zobaczył i natychmiast przykucnął.
        Oblicze pomocnika doktora było nienaruszone, tylko na policzku odcisnęła się podeszwa czyjegoś buta.
        Wstrząsnął mną wyraz twarzy, który zastygł w nieruchomych rysach. Co go tak zdziwiło w ostatniej chwili przestępczego życia? Co tak niewiarygodnego zobaczył? Otwierające się otchłanie piekła?
        Erast Piotrowicz wstał i ochrypłym głosem stwierdził:
        - Lind żyje!
        Widząc, jak moje brwi uniosły się ze zdziwieniem, nachylił się, rozsunął na piersi trupa mokrą od krwi odzież, rozpiął koszulę i obnażył bladą, porośniętą włosem pierś. Pod lewym sutkiem czerniała trójkątna ranka.
        - Tak jest - powiedział cicho Fandorin. - Znany ślad. To sztylet Linda. Doktor jest wierny swoim zasadom, świadków nie zostawia. - Wyprostował się i zwrócił głowę w stronę Moskwy. - Jedziemy, Ziukin, tu nie mamy już nic do roboty. Szybciej!
        I prawie biegiem skierował się w stronę pałacu Piotrowskiego.
        - Dokąd?! - krzyknąłem, doganiając go.
        - Jak to dokąd? Do domu Pocztyliona! Może Lind jeszcze tam jest. Przecież nie wie, że odnaleźliśmy jego kryjówkę!
        Jednak nie można było na piechotę dotrzeć do Moskwy, a wszystkie fiakry zostały zmobilizowane przez policję do przewozu zabitych - rannych rozwieziono po szpitalach jeszcze rankiem. Zaprzęgi odjeżdżały w stronę rogatki twerskiej jeden za drugim, a każdy wiózł straszny ładunek.
        Obok, otoczony grupką niebieskich mundurów, przeszedł oberpolicmajster Łasowski. Pospiesznie odwróciłem twarz i dopiero potem doszedłem do wniosku, że rozpoznanie mnie graniczyłoby z cudem. Nie mówiąc już o tym, że wątpliwe, by pułkownik zaprzątał sobie teraz głowę niejakim Afanasijem Ziukinem. Porwanie Michała Gieorgijewicza i zniknięcie „Orłowa” zbladły w porównaniu z dzisiejszą tragedią. Coś takiego przy koronacji nowego najjaśniejszego pana nie zdarzyło się na Rusi przynajmniej od czternastego grudnia 1825 roku! Boże, jaki ogólnoświatowy skandal! I jaka okropna wróżba dla obejmującego właśnie tron!
        Twarz oberpolicmajstra była blada i posępna. Nic dziwnego - na niego spadnie niemal cała odpowiedzialność. Dymisją się nie wykręci. Oficjalnie za organizację uroczystości koronacyjnych odpowiada moskiewski generał-gubernator, ale nie oddadzą pod sąd wuja jego cesarskiej mości?! A osądzić zwierzchników władz miejskich trzeba. Dlaczego nie przewidzieli, że będzie tyle ludzi? Dlaczego wystawili taki nieliczny kordon?
        Fandorin stanął na baczność, pięknie zasalutował swojemu policyjnemu szefowi, ale Łasowski nawet nie spojrzał w jego stronę.
        - Świetnie - rzekł do mnie półgłosem Erast Piotrowicz. - Oto i pojazd.
        Zobaczyłem obok słynny zaprzęg oberpolicmajstra, z parą wronych rysaków. Na koźle, z ważną miną, siedział woźnica Syczow, często opisywany przez moskiewskie gazety w związku z codziennymi wyjazdami niestrudzonego naczelnika policji w poszukiwaniu nietrzeźwych dozorców i niezbyt pilnych policjantów miejskich.
        Erast Piotrowicz podniósł szablę i zuchowato dzwoniąc rapciami, biegiem rzucił się do powozu.
        - Pilna wiadomość! - krzyknął do woźnicy, z rozbiegu wskakując do kolaski. - Dawaj, Syczow, nie śpij! Rozkaz pana oberpolicmajstra! - Odwrócił się do mnie i przyłożył palce do daszka. - Wasza jaśniewielmożność, błagam, szybciej!
        Woźnica obejrzał się na energicznego oficera, popatrzył na mnie. Choć miałem na sobie prostą kurtkę, zdjętą z niemieckiego bandyty, Syczow chyba niezbyt się zdziwił. Taki zwariowany dzień, że nie wiadomo, kogo mogą kazać przewieźć powozem oberpolicmajstra.
        - Wytrzeszczajcie o-oczy - szepnął Fandorin, siadając naprzeciw. - Jesteście ważną personą. Byle kogo tym zaprzęgiem nie powiozą.
        Nadąłem się, jak przystało naprawdę ważnej osobistości, zacząłem patrzeć ciut na bok i do góry, a na czoło przywołałem państwowe zmarszczki. Dzięki Bogu, napatrzyłem się w życiu na ministrów i generałów.
        - Jedź, Syczow, jedź! - warknął Erast Piotrowicz, dźgając palcem urzędowego woźnicę w wywatowane plecy.
        Ten gorączkowo poderwał wodze, cudowne konie zgodnie ruszyły rysią i powóz zakołysał się na miękkich resorach. Od czasu do czasu Syczow pokrzykiwał basem:
        - Uuuwaga!
        Zamigotały pobielone pnie przydrożnych topoli. Ponury szereg pojazdów, pozakrywanych rogożami, coraz szybciej odpływał do tyłu. Przechodnie zatrzymywali się i popatrywali za nami (a w każdym razie tak mi się wydawało) ze strachem i nadzieją. Policjanci salutowali.
        Przy Dworcu Aleksandrowskim Fandorin polecił woźnicy zatrzymać się. Wysiadając, rzucił na skórzane siedzenie swoją kartę wizytową i gestem ręki dał Syczowowi znać, by jechał z powrotem.
        Przesiadłszy się do fiakra, pomknęliśmy w stronę Miasnickiej.
        - Co tam na Chodynce, wasza mość? - odwrócił się woźnica. - Ludzie bają, że żydy w państwowe wino odurzających ziół podsypali i przez to ludzie potracili głowy, ze stu tysięcy prawosławnych zadeptali. Czy to prawda?
        - Kłamią - odrzekł krótko Erast Piotrowicz. - Poganiaj, poganiaj!
        Wpadliśmy do znanego nam już zaułka z trzaskiem i piskiem. Fandorin zeskoczył na ziemię i władczo machnął na dozorcę.
        - Kto mieszka tam, pod tym numerem? - Wskazał na dom Pocztyliona.
        - Urzędnik z poczty, pan Tierieszczenko Iwan Zacharowicz! - zaraportował dozorca, salutując miotłą.
        - Wy z dymisjonowanych? - spytał surowo Erast Piotrowicz.
        - Tak jest, wasza wysokość! Gefrajter jego cesarskiej wysokości księcia Henryka Pruskiego szóstego pułku dragonów Fiodor Świszcz!
        - Słuchajcie więc, Świszcz. Przyjechaliśmy z tym panem aresztować owego Tierieszczenkę. Masz tu gwizdek, obejdź dom, sprawdź podwórze i patrz w oba okna. Gdyby wyszedł, gwiżdż co sił. Zrozumiałeś?
        - Tak jest, wasza wysokość!
        - Hej, poczekaj! - krzyknął Fandorin za byłym gefrajtrem, który już rzucił się wypełniać polecenie. - Masz łom? Przynieś, a potem rób, co mówiłem.
        Stanęliśmy na werandzie tak, żeby nie było nas widać z okien.
        Erast Piotrowicz zadzwonił, a potem jeszcze zastukał.
        - Tierieszczenko! Panie Tierieszczenko! Otwierajcie, tu nadzorca z cyrkułu! Pilnie wzywają was na służbę! W związku z dzisiejszym wydarzeniem!
        Przyłożył ucho do drzwi.
        - Wyłamujcie, Ziukin.
        Nigdy nie miałem w ręku tak ordynarnego narzędzia jak żelazny łom, a tym bardziej nie wyważałem nim drzwi. Okazało się, że to wcale nie jest takie proste.
        Uderzyłem w zamek raz, drugi, potem trzeci. Drzwi poruszyły się, ale nie otworzyły. Wtedy wsunąłem zaostrzony, spłaszczony koniec w szczelinę, naparłem i próbowałem wyłamać zamek. Spociłem się, naprężając ze wszystkich sił, ale i tak nic z tego nie wyszło.
        - Idźcie do diabła, Ziukin, z waszym łomem!
        Erast Piotrowicz odsunął mnie na bok. Złapał się dłońmi za poręcze, podskoczył i obiema stopami uderzył w drzwi tuż przy zamku. Wyleciały na zewnątrz, krzywo zawisając na jednym zawiasie.
        Szybko wbiegliśmy do pokoi. Fandorin trzymał mały czarny rewolwer gotowy do strzału. Nikogo nie było. Tylko rozrzucone części garderoby, sztuczne brody, ruda peruka, kilka lasek, płaszczy i kapeluszy, pomięta bielizna na podłodze.
        - Spóźniliśmy się! - westchnął Erast Piotrowicz. - Niewiele, ale spóźniliśmy się.
        Jęknąłem rozczarowany, a on uważnie obejrzał małą bawialnię i nagle cicho, zagadkowo rzekł:
        - A to jest ciekawe...
        Na stoliku przy oknie stała otwarta szkatułka. Fandorin wyjął z niej coś długiego, błyskającego żółtymi skrami.
        - Co to? - zdziwiłem się.
        - P-przypuszczam, że osławiony diadem - odpowiedział, z ciekawością oglądając łańcuch ozdobiony bezcennymi kamieniami. - A oto brylantowa agrafa cesarzowej Anny i szafirowa kokarda cesarzowej Elżbiety, i mały b-brylantowy bukiet, i ta... jak jej tam... egreta. Obiecałem jej cesarskiej mości, że drogocenności z coffret wrócą nienaruszone. Tak się stało.
        Przypadłem do szkatułki i zamarłem ze szczęścia, nie wierząc własnym oczom. Co za sukces! Wszystkie te bajeczne skarby, okryte świętą aureolą historii cesarskiego domu, wracają do Korony! To już usprawiedliwiało przygody Fandorina i w pełni przywracało cześć i godność mojemu nazwisku. Większym szczęściem byłoby tylko odnalezienie Michała Gieorgijewicza i mademoiselle Declique.
        Ale Fandorina cudowne znalezisko uradowało z zupełnie innego powodu.
        - Lind był tutaj z-zupełnie niedawno i najwidoczniej zamierzał powrócić - to raz. Nie pozostał mu już nikt, jest zupełnie sam - to dwa. W końcu mamy wielką szansę go złapać - to trzy.
        Pomyślałem chwilę.
        - Gdyby nie planował tutaj wrócić, to nie porzuciłby szkatułki, tak? I gdyby miał pomocników, to kazałby im pilnować skarbu. Co robimy?
        - Najpierw naprawimy drzwi.
        Wróciliśmy na korytarz. Od uderzenia Fandorina jeden z zawiasów był wyrwany, jak to się mówi „z mięsem”, ale to jeszcze pół nieszczęścia. Gorzej, że przed domem zebrał się tłumek gapiów, z wielką ciekawością wpatrujących się w okna i pusty obrys drzwi.
        - Do diabła! - jęknął Erast Piotrowicz. - Narobiliśmy takiego hałasu, że niedługo z-zbiegnie się tu cała dzielnica! Zaraz przyjdzie też p-prawdziwa policja i wszystko nam zepsuje. Nie, tutaj nie doczekamy się Linda. Trzeba chociaż sprawdzić, czy nie pozostały jakieś ślady.
        Wrócił do pokoju i zaczął podnosić z podłogi rozrzuconą odzież. Jego uwagę zwrócił wąski zakurzony sztyblet - drugiego w pobliżu nie było.
        Ja tymczasem wyszedłem na ciasny korytarz i nie mając nic do roboty, zajrzałem do obskurnej kuchenki z kaflowym piecem w rogu.
        Nic interesującego, z wyjątkiem ogromnej ilości karaluchów. Już chciałem iść dalej, kiedy nagle rzuciła mi się w oczy klapa w podłodze. Pewnie do piwnicy - pomyślałem. Chcąc najzwyczajniej w świecie zabić czas, dopóki Fandorin nie skończy swojej rewizji, pochyliłem się i uniosłem klapę. A może pchnęła mnie do tego jakaś mistyczna siła.
        Z ciemnej dziury wionęło zapachem pleśni, wilgoci i ziemi; ogólnie biorąc, tak właśnie powinno pachnieć z piwnicy, gdzie przechowuje się buraki, marchew czy ziemniaki.
        Już chciałem zatrzasnąć klapę, gdy rozległ się dźwięk, od którego w pierwszym momencie zamarłem, a potem za trząsłem się. Był to słaby, ale prawdziwy jęk!
        - Panie Fandorin! - wrzasnąłem na całe gardło. - Tutaj!!!
        A sam chwyciłem lampę naftową z kuchennego stołu, drżącymi rękami potarłem zapałkę i zszedłem w ciemność i chłód.
        Pokonałem zaledwie kilka szczebli w dół, kiedy ją zobaczyłem.
        Mademoiselle Declique, zwinięta w kłębek, leżała pod ścianą między jakimiś szarymi workami. Była tylko w koszuli - rzuciła mi się w oczy cienka kostka okolona krwawą pręgą i pospiesznie oderwałem wzrok. Ale teraz nieważne były dobre obyczaje.
        Postawiłem lampę na beczce (sądząc po zapachu, z kwaszoną kapustą) i przeskoczyłem do uwięzionej.
        Leżała z głową odrzuconą do tyłu, oczy miała zamknięte. Zobaczyłem, że jedna ręka Emilii jest przykuta do wbitego w ścianę żelaznego kółka. Twarz biednej mademoiselle była cała w siniakach i plamach zaschniętej krwi. Z okrągłego białego ramienia zsunęła się koszulka i nad obojczykiem ujrzałem ogromny siniak.
        - Ziukin, jesteście na dole? - doniósł się z góry głos Fandorina.
        Nie odpowiedziałem, zajęty przeszukiwaniem pozostałych kątów piwnicy. Ale nie, jego wysokości tutaj nie było.
        - Słyszycie mnie? - spytałem, wracając do mademoiselle i ostrożnie unosząc jej głowę.
        Fandorin zeskoczył do piwnicy i stanął za moimi plecami. Mademoiselle uchyliła powieki, zmrużyła je w świetle lampy i uśmiechnęła się.
        - Athanas, comment tu es marrant sans les favoris. J’ai te vu dans mes reves. Je reve toujours...* [Atanas, jaki jesteś śmieszny bez bakenbardów. Śniłeś mi się. Ja i teraz śnię... (fr.).]
        Była nieprzytomna - to jasne. Inaczej w żadnym przypadku nie zwróciłaby się do mnie przez „ty”. Serce pękało mi z żalu. Ale Fandorin był mniej sentymentalny. Odsunął mnie, poklepał zakładniczkę po policzku.
        - Emilie, ou est le prince?* [Emilio, gdzie książę? (fr.).]
        - Je ne sais pas...* [Nie wiem... (fr.).] - wyszeptała i jej oczy znowu się zamknęły.
        
        * * *
        - Jak to, nie domyśliliście się, kim jest Lind? - Emilia z niedowierzaniem popatrzyła na Fandorina. - A ja byłam pewna, że wy, z waszym intelektem, już dawno to odgadliście. Ach, teraz wydaje mi się, że to nie było takie proste! Zaprawdę wszyscy byliśmy ślepi.
        Erast Piotrowicz miał zawstydzoną minę, a i mnie, przyznam, rozwiązanie zagadki wcale nie wydało się oczywiste.
        Rozmowę prowadzono po francusku, ponieważ dręczyć mademoiselle Declique gramatyką rosyjską byłoby w tej sytuacji zbytnim okrucieństwem. Już wcześniej zauważyłem, że posługując się innymi językami, Fandorin zupełnie się nie jąka, ale nie miałem czasu zastanawiać się nad tym zadziwiającym fenomenem. Sądzę, że jego ułomność - czytałem, że jąkanie jest ułomnością psychiczną - ma jakiś związek z wysławianiem się po rosyjsku. Czy w tym potykaniu się na dźwiękach mowy ojczystej nie wyraża się skryta nienawiść do Rosji i wszystkiego, co rosyjskie? Wcale by mnie to nie zdziwiło.
        Pół godziny wcześniej przyjechaliśmy do naszego wynajętego mieszkania. Fandorin trzymał szkatułkę, a mnie dostał się ciężar znacznie cenniejszy: niosłem na rękach Emilię, owiniętą w almawiwę doktora Linda. Ciało mademoiselle było gładkie i bardzo rozpalone - czułem to nawet przez tkaninę. Najwidoczniej właśnie z tego powodu opanowała mnie gorączka i długo potem nie mogłem złapać tchu, chociaż mademoiselle wcale nie była ciężka.
        Zdecydowaliśmy się ulokować drogiego gościa w sypialni. Położyłem biedaczkę na łóżku, pospiesznie przykryłem kołdrą i wytarłem z czoła krople potu. A Fandorin usiadł obok i powiedział:
        - Emilio, nie możemy do pani wezwać doktora. Z monsieur Ziukinem znajdujemy się, można powiedzieć, w nielegalnym położeniu. Jeśli pani pozwoli, osobiście obejrzę i opatrzę pani rany i obrażenia, mam trochę praktyki. Nie powinna się pani mnie wstydzić.
        A to niby dlaczego? - oburzyłem się w myśli. Co za bezczelność!
        Ale mademoiselle nie dopatrzyła się w propozycji Fandorina niczego zdrożnego.
        - Teraz ani mi w głowie wstydliwość. - Uśmiechnęła się. - Będę wam bardzo zobowiązana za pomoc. Wszystko mnie boli. Jak widzicie, porywacze obchodzili się ze mną bez galanterii.
        - Afanasiju Stiepanowiczu, p-podgrzejcie wodę - nakazał rzeczowo Fandorin po rosyjsku. - A w łazience widziałem spirytus i octan ołowiowy na kompresy.
        Też mi znalazł się Pirogow! Niemniej wszystkie polecenia wykonałem, przy okazji wziąłem czyste serwetki, merkurochrom i bandaż, które znalazłem w jednej z szuflad w łazience.
        Przed badaniem mademoiselle wstydliwie zerknęła w moją stronę. Odwróciłem się szybko, oblany mocnym rumieńcem.
        Usłyszałem szelest lekkiej tkaniny. Fandorin rzekł zmartwiony:
        - Boże, cała pani jest poobijana... Czy tu boli?
        - Nie, niezbyt.
        - A tutaj?
        - Tak!
        - Wygląda, że pękło żebro. Na razie unieruchomię je bandażem... A tu, pod obojczykiem?
        - Kiedy pan naciska, boli.
        Nieopodal na ścianie wisiało lustro. Gdybym zrobił dwa niewielkie kroczki w prawo, widziałbym, co się dzieje na łóżku, ale natychmiast zawstydziłem się tej niegodnej myśli i przesunąłem się w lewo.
        - Obróćcie się - polecił Erast Piotrowicz. - Sprawdzę pani kręgosłup.
        - Tak, i tutaj jeszcze boli, kość ogonowa.
        Zgrzytnąłem zębami. To stawało się naprawdę nie do wytrzymania! Szkoda, że nie wyszedłem na korytarz.
        - Kopnięto panią - skonstatował Fandorin. - To bardzo bolesne miejsce. Przyłożymy tutaj kompres. I tutaj... To nic, jeszcze kilka dni poboli i przestanie.
        Rozległ się plusk wody, mademoiselle kilka razy cicho jęknęła.
        - Koniec, Atanas, można się odwhócić - usłyszałem w końcu.
        Emilia leżała na plecach, pierś zakryła kołdrą. Na lewej brwi bielał plaster, kącik ust poczerwieniał od merkurochromu, pod rozpiętym kołnierzem koszuli widać było skraj serwetki.
        Nie mogłem spojrzeć mademoiselle w oczy i zerknąłem na Fandorina, który z obojętną miną, jak doświadczony lekarz, mył ręce w misce. Na myśl o tym, że te silne, szczupłe palce dopiero co dotykały skóry Emilii, i to jeszcze w takich miejscach, o których bez zawrotu głowy nawet pomyśleć się nie da, przygryzłem wargi.
        Najdziwniejsze, że sama mademoiselle wcale nie wyglądała na skrępowaną i patrzyła na Fandorina z wdzięcznym uśmiechem.
        - Dziękuję ci, Eraście!
        Eraście!
        - Dziękuję. Teraz mi znacznie lepiej. - Zaśmiała się cicho. - Nie mam już przed wami żadnych tajemnic. Jako porządny człowiek powinniście się ze mną ożenić.
        Po takim ryzykownym żarcie nawet Fandorin poczerwieniał. A o mnie już nie ma co mówić.
        Żeby zmienić nieprzyzwoity i męczący charakter rozmowy, sucho spytałem:
        - Jednakże, mademoiselle Declique, gdzie jest jego wysokość?
        - Nie wiem. Rozłączyli nas, jak tylko wydostaliśmy się z podziemnego korytarza, a później trzymali oddzielnie. Chłopczyk był nieprzytomny, a i ja znajdowałam się w stanie otumanienia - dość mocno uderzono mnie w głowę, kiedy próbowałam krzyczeć.
        - Tak - ożywił się Erast Piotrowicz. - Co próbowaliście nam powiedzieć? Krzyknęliście: „Lind tu jest. To...” I więcej ani słowa.
        - Tak, zatkał mi usta i uderzył pięścią w twarz. Poznałam go mimo maski!
        - Poznaliście?! - wykrzyknęliśmy z Erastem Piotrowiczem jednym głosem.
        Właśnie wtedy mademoiselle, unosząc ze zdziwieniem brwi, zadała pytanie, które tak zawstydziło Fandorina.
        - Jak to, nie domyśliliście się, kim jest Lind? A ja byłam pewna, że wy, z waszym intelektem, już dawno to odgadliście. Ach, teraz wydaje mi się, że to nie było takie proste! Zaprawdę wszyscy byliśmy ślepi.
        Popatrzyliśmy z Fandorinem na siebie i po jego złodziejskim spojrzeniu poznałem, że chce sprawdzić, czy nie okazałem się bardziej domyślny od niego.
        Niestety. Choć wiele bym za to dał.
        - O Boże, przecież to Banville. - Pokiwała głową, wciąż jeszcze nie przestając się dziwić naszej niedomyślności. - A w każdym razie ten, którego my znaliśmy jako lorda Banville’a. Poznałam go po głosie - jeszcze tam, w piwnicy. Kiedy na górze ktoś krzyknął: „Alarm! Uciekajcie!”, Lind stracił swoją zwykłą ostrożność i wrzasnął na cały głos: Take the kid and the slut! Run!* [Bierzcie dzieciaka i dziewczynę! Uciekamy! (ang.).] To był Banville!
        - Banville? - powtórzył z roztargnieniem Erast Piotrowicz. - Ale jak to możliwe? Przecież to przyjaciel Gieorgija Aleksandrowicza? Długo się znają!
        - Nie tak długo - poprawiłem, próbując zebrać myśli. - Z Banville’em jego wysokość poznał się tej wiosny, w Nicei.
        - Nie wiedziałem o tym - rzekł Fandorin, jakby się usprawiedliwiając. - Rzeczywiście, to takie proste... - Przeszedł na rosyjski. - Czasem i mądry głupio sobie poczyna. Ale w danym przypadku moje prostactwo jest zupełnie niewybaczalne. No, oczywiście!
        Wstał z łóżka i zaczął chodzić szybko po pokoju, gwałtownie gestykulując. Jeszcze nigdy nie widziałem go tak poruszonego. Słowa wyrywały się z jego ust, wpadając jedno na drugie.
        - Właśnie w Nicei doktor przystąpił do realizacji swojego planu. Z pewnością specjalnie tam p-pojechał, żeby wypatrzyć ofiarę. Przecież na Lazurowe Wybrzeże przyjeżdża wiosną tylu grands-ducs russes! A o majowej koronacji w Moskwie też już było wiadomo! Zdobyć z-zaufanie kogokolwiek z rodziny cesarskiej, zaprzyjaźnić się, wyłudzić z-zaproszenie na uroczystości, a reszta to już tylko kwestia techniczna!
        - I w dodatku jeszcze to! - przerwałem. - Nienawiść do kobiet. Sami mówiliście, że Lind nie cierpi w swoim otoczeniu niewiast! Teraz wiadomo dlaczego. Wyszło na to, że Endlung miał rację!
        - Endlung? - spytał Erast Piotrowicz łamiącym się głosem i ze złością potarł czoło, jakby chciał je przetrzeć aż do samego mózgu. - Tak, rzeczywiście. A ja uznałem jego teorię za głupią i kompletnie zlekceważyłem - tylko dlatego, że wpadł na nią ten bałwan Endlung. Dosłownie: „Wybrał nierozgarniętych, aby mądrych zawstydzić”. Ach, Ziukin, snobizm to najgorszy z grzechów... Banville! To był Banville! I perfumy „Hrabia Essex”... Jak chytrze zapewnił sobie swobodę działania, udając niespodziewany wyjazd! I ten tak w porę wywołany pojedynek! A Glińskiego trafił w samo serce! Poznaję diabelską celność Linda! Doskonałe przebranie: ekscentryczny brytyjski homoseksualista. Rozmach, zegarmistrzowski plan, niewiarygodna arogancja, brak litości - to bezwarunkowo znaki rozpoznawcze Linda! A ja znowu go puściłem...
        - Ale pozostał mister Carr - przypomniałem. - To przecież człowiek Linda.
        Erast Piotrowicz z rezygnacją machnął ręką.
        - Zapewniam was, że Carr nie ma z tym nic wspólnego. Inaczej Lind by go nie p-porzucił. Pretensjonalnego pięknisia doktor przywiózł ze sobą dla większej wiarygodności kamuflażu, a możliwie, że i dla połączenia przyjemnego z pożytecznym. Lind jest znany ze swoich nawyków sybaryty. Do diabła, najgorsze, że Endlung miał rację! Banda h-homoseksualistów - połączona nie tylko interesami finansowymi, ale i innymi więzami. Oto skąd takie oddanie i samopoświęcenie!
        Mademoiselle, zmarszczywszy czoło, ze skupieniem słuchała monologu Fandorina i wydaje się, że wszystko albo prawie wszystko zrozumiała.
        - O tak, Lind rzeczywiście nienawidzi kobiet. - Uśmiechnęła się gorzko. - O tym miałam możliwość się przekonać na własnej skórze. Tylko raz dostałam kawałek chleba i dwukrotnie szklankę wody. Dobrze, że choć obok stała beczka z tą waszą okropną kapustą... Trzymali mnie na łańcuchu, rozebraną. A wczoraj wieczorem Banville, to jest Lind, zszedł na dół zły jak sto diabłów i nie mówiąc ani słowa, zaczął mnie kopać! Wydaje się, że spotkała go jakaś nieprzyjemność. Bardzo bolało, ale jeszcze boleśniejszy był strach. - Emilia zadrżała i podciągnęła kołdrę aż po sam podbródek. - To nie człowiek, tylko wcielone zło. Bił mnie, nie mówiąc ani słowa, i dał się ponieść takiej furii, że gdyby nie właściciel domu, pewnie zatłukłby mnie na śmierć. Nawiasem mówiąc, gospodarz - dosyć wysoki mężczyzna z ponurą twarzą - był jedynym, który mnie nie męczył. To on dał mi chleb i wodę.
        Mademoiselle ostrożnie dotknęła zaklejonej brwi.
        - Widziałeś, Eraście, jak Lind mnie skatował. Łajdak! A do tego: zupełnie za nic!
        - Wpadł w szał, kiedy się dowiedział, że stracił dwóch pomocników - wyjaśniłem. - Pan Fandorin jednego z nich zabił, a drugiego oddał policji.
        - Szkoda, Eraście, że nie zabiłeś obu - powiedziała, pociągając nosem i obcierając z rzęsy łzę. - Ci Niemcy to były prawdziwe bydlaki. Którego zabiłeś - takiego z odstającymi uszami czy piegowatego?
        - Piegowatego - odrzekł Erast Piotrowicz.
        A ja nie zdążyłem się przyjrzeć ani jednemu, ani drugiemu; przecież w bramie było ciemno.
        - To nieważne - zauważyłem. - Za to teraz doktor pozostał zupełnie sam.
        Fandorin sceptycznie skrzywił usta.
        - Wątpliwe. Przecież ktoś jeszcze pilnuje chłopczyka. Jeśli biedne dziecko wciąż żyje...
        - O, chłopczyk żyje, jestem pewna! - wykrzyknęła mademoiselle. - W każdym razie wczoraj wieczorem jeszcze żył. Kiedy gospodarz odciągnął ode mnie wściekłego Banville’a, usłyszałam, jak ten wyryczał: „Gdyby nie kamień, posłałbym mu głowy obojga - i chłopaka, i baby!” Myślę, Eraście, że miał na myśli ciebie.
        - Dzięki Bogu! - wyrwało mi się.
        Spojrzałem na wiszącą w rogu ikonę błogosławionego Mikołaja i przeżegnałem się. Michał Gieorgijewicz żyje, ciągle jest nadzieja!
        Ale pozostała jeszcze jedna kwestia, która mnie męczyła. Takich pytań z zasady się nie zadaje, a jeśli już - nie powinno się liczyć na odpowiedź. Jednak odważyłem się:
        - Powiedzcie, oni... oni... was gwałcili?
        Dla uniknięcia nieporozumień spytałem po francusku. Dzięki Bogu, Emilia nie obraziła się, przeciwnie - smutno się uśmiechnęła.
        - Tak, Atanas, oni dokonywali na mnie gwałtów, jak mogliście osądzić po moich siniakach i guzach. Jedyna pociecha, że nie były to takie gwałty, jakie najpewniej mieliście na myśli. Ci panowie, przypuszczam, woleliby popełnić samobójstwo niż wejść w kontakt fizyczny z kobietą.
        Bardzo się zawstydziłem tą śmiałą, bezpośrednią odpowiedzią i spuściłem oczy. Jeśli cokolwiek mi się nie podobało w mademoiselle Declique - to właśnie ta niekobieca dosadność języka.
        - Zatem podsumujmy - rzekł Fandorin, splatając palce. - Wyrwaliśmy z łap doktora Emilię - to raz. Wiemy teraz, jak wygląda doktor Lind - to dwa. Odzyskaliśmy klejnoty cesarzowej - to trzy. Połowa planu wykonana. Zostały już tylko drobnostki. - Westchnął ciężko i zrozumiałem, że o „drobnostkach” wspomniał w ironicznym kontekście. - Uwolnić chłopczyka. Zlikwidować Linda.
        - Tak, tak! - mademoiselle gwałtownie uniosła głowę z poduszki. - Zabić tego podłego gada! - Spojrzała na mnie ze smutkiem i cieniutkim głosem powiedziała: - Atanas, pewnie sobie nie wyobrażacie, jaka jestem głodna...
        Ach, tępy, pozbawiony uczuć matole! Fandorin - wiadomo, jego tylko Lind interesuje, ale ja...!
        Rzuciłem się do drzwi, jednak Erast Piotrowicz złapał mnie za połę marynarki.
        - A wy dokąd, Ziukin?
        - Jak to dokąd? Do jadalni. Tam w bufecie jest ser, herbatniki, a w lodowni pasztet i zimne mięso.
        - Żadnej z-zimnego mięsa. Szklanka słodkiej herbaty z rumem i kromka czarnego chleba. Więcej na razie nie można.
        Miał rację. Po długotrwałym głodzie nie wolno przeciążać żołądka. Ale cukru wsypałem cztery łyżeczki, chleba ukroiłem wielką kromę i dolałem do szklanki dużo whisky z butelki mister Freyby’ego.
        Mademoiselle wypiła herbatę, uśmiechając się poranionymi ustami, i jej blade policzki poróżowiały.
        Moje serce ściskało się z niewypowiedzianej litości. Gdyby teraz wpadł mi w ręce ten potworny doktor Lind, który kopał bezbronną kobietę, chwyciłbym go rękoma za gardło i żadna siła nie zdołałaby ich rozewrzeć.
        - Powinniście się przespać - powiedział Fandorin, wstając. - Rano zdecydujemy, co robić dalej. Afanasiju Stiepanowiczu - przeszedł na rosyjski - czy z-zgodzicie się spać tutaj, na fotelach? Na wypadek gdyby Emilia czegoś potrzebowała?
        Jeszcze pytał! Tak chciałem zostać z nią sam na sam. I tylko pomilczeć. A jeśli się uda, to opowiedzieć o uczuciach, które skuły moje serce. Tylko skąd wziąć słowa?
        Fandorin wyszedł. Emilia patrzyła na mnie z uśmiechem, a ja, żałosny, niezgrabny baran, ciągle oblizywałem wargi, odchrząkiwałem, zaciskałem i rozprostowywałem palce. W końcu się zdecydowałem.
        - Ja... bardzo mi was brakowało, mademoiselle Declique.
        - Możecie mówić do mnie „Emilio” - powiedziała cicho.
        - Tak, świetnie. To chyba nie będzie nadmierną poufałością, ponieważ po tym, przez co przeszliście... to jest, co my z wami... to jest, co my wszyscy przeszliśmy, mam czelność mieć nadzieję, że wy i ja... - Zaplątałem się i spurpurowiałem. - Że my z wami...
        - Tak? - Uprzejmie skinęła głową. - Phoszę, mówcie, mówcie.
        - Że my z wami możemy uważać się nie tylko za znajomych z pracy, ale też za przyjaciół.
        - Przyjaciół?
        Wydało mi się, że w jej głosie dosłyszałem rozczarowanie.
        - No nie, ja, rzecz jasna, nie jestem aż taki zadufany w sobie, żeby myśleć o jakiejś specjalnie bliskiej czy ścisłej przyjaźni - poprawiłem się szybko, aby nie pomyślała, że wykorzystując sytuację, narzucam się jej ze swoimi uczuciami. - Po prostu będziemy dobrymi znajomymi. Bardzo bym się z tego cieszył... o...
        Więcej nic nie powiedziałem, ponieważ, moim zdaniem, nasze stosunki i tak znacznie się zacieśniły: oficjalnie zwracaliśmy się do siebie po imieniu, a oprócz tego zaoferowałem jej przyjaźń i moja propozycja została przyjęta raczej przychylnie.
        Jednak Emilia patrzyła tak, jakby oczekiwała czegoś więcej.
        - Widzicie więc we mnie przyjaciela, znajomego? - spytała po bardzo długiej przerwie, jakby uściślając.
        - Tak, serdecznego przyjaciela - ośmieliłem się potwierdzić.
        Wtedy mademoiselle westchnęła, zamknęła oczy i cicho powiedziała:
        - Wybaczcie, Atanas. Jestem bardzo zmęczona. Chcę spać.
        Nie zauważyłem, kiedy zasnęła. Jej pierś podnosiła się i opuszczała równomiernie, lekko drżały długie rzęsy, a od czasu do czasu po twarzy przebiegał nikły cień - jak chmurka odbita w lustrze lazurowych wód.
        Przez całą noc to pogrążałem się w ciężkim śnie, to się budziłem. Wystarczyło, żeby Emilia drgnęła albo westchnęła głośniej, od razu otwierałem oczy - może trzeba przynieść wody, owinąć kołdrą, poprawić poduszkę... Te częste przebudzenia wcale mnie nie męczyły, przeciwnie - były przyjemne, rzekłbym nawet: upojne. Od dawna, bardzo dawna, nie czułem takiego spokoju.
        
19 maja
        
        
        Śniadanie podałem już jak należy: na porcelanie, ze srebrami, na nakrochmalonym obrusie. Bez pomocy kucharza, rzecz jasna, niewiele mogłem zdziałać, mimo to usmażyłem omlet, przygotowałem sery i wędliny.
        Emilia wyglądała dziś znacznie lepiej i jadła z wielkim apetytem. Oczy jej błyszczały, głos był dźwięczny i wesoły. Kobiety potrafią nadzwyczaj szybko wyleczyć się z najcięższych nawet niedomagań, jeśli warunki życia nagle zmienią się na lepsze - wielokrotnie byłem świadkiem takich radykalnych uzdrowień. Prawdą jest też to, że najlepiej na przedstawicielki słabszej płci działa obecność mężczyzn, którzy skupiają na nich całą uwagę, a my obchodziliśmy się z mademoiselle jak z prawdziwą królową.
        Fandorin przyszedł na śniadanie w porannym smokingu i białym krawacie, najwidoczniej demonstrując, że swoboda, na którą sobie pozwolił dnia poprzedniego, w żaden sposób nie umniejszyła szacunku, jaki żywił do gościa. Doceniłem ten gest. Prawdę mówiąc, moje myśli biegły tym samym torem, tylko w odróżnieniu od Erasta Piotrowicza nie miałem w co się przebrać. Pocieszyłem się tylko tym, że po mistrzowsku ogoliłem swoją nagą twarz.
        Kiedy piliśmy kawę (ja też siedziałem za stołem, ponieważ przebywałem tu nie w charakterze sługi, lecz jako osoba prywatna), Erast Piotrowicz przedstawił plan dalszych działaniach. Rozmawialiśmy po francusku.
        - Mało spałem tej nocy i wiele rozmyślałem. Teraz rozumiem, skąd się wziął mój niewybaczalny błąd. Nie oczekiwałem po doktorze Lindzie takiej arogancji - podczas wszystkich poprzednich operacji zachowywał się bardzo ostrożnie. Ale tym razem kąsek był zbyt wielki i Lind zdecydował się zająć najbardziej eksponowane i gwarantujące sukces miejsce. Przebywając w Ermitażu, mógł obserwować wszystkie nasze przygotowania. A dodatkowym źródłem pozyskiwania informacji był oczywiście mister Carr, tak trafnie podsunięty Symeonowi Aleksandrowiczowi. Dramat zazdrości najpewniej był niczym innym, jak tylko spektaklem. Generał-gubernator z pewnością szczerze rozmawiał ze swoim druhem Anglikiem, a ten później przekazywał to, co usłyszał, domniemanemu lordowi Banville’owi.
        - Być może arogancję doktora można wyjaśnić tym, że po zawładnięciu tak ogromnym łupem zamierzał się wycofać z dalszych działań - zauważyła Emilia. - W końcu ile pieniędzy potrzeba człowiekowi?
        Fandorin wykrzywił usta.
        - Nie wiem, co temu osobnikowi jest bardziej potrzebne - pieniądze czy samo przestępstwo. To nie zwykły złodziejaszek. To prawdziwy poeta zła, wirtuoz podstępu i okrucieństwa. Zapewne doktor znajduje zadowolenie w tworzeniu przestępczych konstrukcji i tym razem przeszedł samego siebie - wzniósł prawdziwą wieżę Eiffla. Podkopaliśmy jego budowlę, lecz ta, upadając, poważnie uszkodziła fundamenty rosyjskiej monarchii.
        Westchnąłem ciężko, myśląc o tym, że już sama wczorajsza katastrofa może doprowadzić do nieprzewidywalnych rezultatów. Byle tylko nie doszło do buntu! A o tym, co zaczną wypisywać emigracyjne gazety albo prasa wrogich państw, nawet pomyśleć się bałem.
        - Nie bardzo zrozumiałam waszą alegorię o padającej wieży, ale wydaje mi się, Eraście, że bardzo dobrze wyłowiłeś główną cechę Linda. - Emilia skinęła głową. - To właśnie poeta zła. I nienawiści. Ten człowiek jest pełen nienawiści, jakby był nią przesycony. Gdybyście tylko usłyszeli, jak on wymawia wasze imię! Jestem pewna, że wyrównanie z wami rachunków warte jest dla niego nie mniej niż ten fatalny brylant. A właśnie, czy ja prawidłowo zrozumiałam okrzyki doktora? Macie kamień?
        - Chcecie spojrzeć?
        Fandorin wyciągnął z kieszeni zawinięty pakuneczek, wyjął brylant i niebieskawe szlify zamigotały tęczowymi ognikami, przyciągając promienie porannego słońca.
        - Jak dużo światła - powiedziała w zamyśleniu mademoiselle, aż zmrużywszy oczy od tego jaskrawego blasku. - Wiem, co to za światło. W ciągu wieków kamień ugasił wiele istnień i wszystkie one teraz świecą tam, wewnątrz. Pójdę o zakład, że w ciągu ostatnich dni, nakarmiony świeżym pożywieniem, „Orłow” zaświecił jeszcze jaśniej.
        Spojrzała na mnie, a dokładniej - na moją głowę, i powiedziała:
        - Wybaczcie, Atanas, wczoraj byłam zbyt zajęta sobą i nawet nie spytałam, co się z wami działo. Skąd się wziął ten wielki purpurowy guz na waszej głowie?
        - Ach, przecież wy o niczym nie wiecie! - spostrzegłem się. - Dlatego nie zrozumieliście słów o wieży Eiffla.
        I opowiedziałem jej o wczorajszej tragedii na Polu Chodyńskim, kończąc słowami:
        - Lind jest nie tylko bezlitosny, ale i nieludzko sprytny. Zginęły tysiące ludzi, a on wyszedł cało.
        - Nie, to nie tylko spryt. - Mademoiselle klasnęła w dłonie, i kołdra spłynęła jej z ramienia.
        Nasza trójca, gdyby patrzeć na nią z boku, wyglądała pewnikiem dosyć dziwacznie: Fandorin w białym krawacie, ja w porwanej kurtce i dama owinięta w jedwabną kołdrę - innej odzieży dla Emilii nie mieliśmy skąd wziąć.
        - Moim zdaniem doktor Lind należy do tych ludzi, którzy lubią jednym strzałem zabić dwa zające - kontynuowała mademoiselle. - Kiedy biegliśmy przez ten okropny podziemny korytarz, powiedział do swoich ludzi po niemiecku: „Mam w Moskwie jeszcze cztery sprawy: brylant, Fandorina, księcia Symeona i tego judasza Carra”. Dlatego przypuszczam, Eraście, że wasza hipoteza o udawanej zazdrości nie jest zgodna z prawdą. Lind rzeczywiście czuje się urażony zdradą kochanka. A co do wczorajszej katastrofy, to najpewniej miał w tym i drugi cel: zemścić się na moskiewskim generale-gubernatorze. Gdyby Lind chciał się po prostu ukryć, wymyśliłby coś mniej skomplikowanego i ryzykownego. Jego w tym tłumie też mogli stratować.
        - Pani jest wyjątkowo inteligentna, mademoiselle - powiedział z poważną miną Erast Piotrowicz. - Czy zatem należy przypuszczać, że życie amatora farbowanych goździków jest w niebezpieczeństwie?
        - Bezwarunkowo. Lind nie z tych, którzy się cofają albo wybaczają. Porażki jedynie rozjątrzą kipiącą w nim nienawiść. Wiecie, odniosłam wrażenie, że ci ludzie nadają homoseksualizmowi jakiś odrębny, prawie mistyczny status. Nie w tym rzecz, że bandyci Linda bali się czy też szanowali swojego szefa. Mnie wydawało się, że są w nim zakochani - jeśli można tu użyć tego słowa. Lind jest kimś w rodzaju sułtana w haremie, tylko zamiast odalisek otaczają go złodzieje i zabójcy. Myślę, że co do mister Carra mieliście rację - dla Linda jest jakby ukochanym pieskiem, bolończykiem lub lowchenem, połączeniem przyjemnego z pożytecznym. Jestem pewna, że doktor nie przebaczy mu zdrady.
        - A to oznacza, że Carra trzeba chronić. - Fandorin położył na stole pogniecioną serwetkę i wstał. - Emilio, odeślemy was do Ermitażu, uprzedzicie Anglika o grożącym mu niebezpieczeństwie.
        - Mam się pojawić w pałacu omotana w tę szmatkę?! - wykrzyknęła z niezadowoleniem mademoiselle. - W żadnym wypadku! Już lepiej wrócić do piwnicy!
        Erast Piotrowicz z troską potarł podbródek.
        - Rzeczywiście. Nie pomyślałem o tym. Ziukin, czy wy znacie się na damskich sukniach, kapelusikach, pantofelkach i wszystkim tym...?
        - Tylko ciut - przyznałem się.
        - A ja jeszcze mniej. Ale co poradzić? Damy Emilii możliwość dokonania porannej t-toalety, a sami tymczasem wybierzemy się na Miasnicką do sklepów. Coś na pewno kupimy. Emilio, zawierzycie naszemu gustowi?
        Mademoiselle przycisnęła ręce do piersi.
        - Wam, moi dhodzy panowie, zawierzę we wszystkim.
        
        * * *
        Zatrzymaliśmy się przy Bramie Miasnickiej, przypatrując się niepewnie szyldom sklepów z gotową odzieżą.
        - Co o tym myślicie? - Fandorin wskazał na lustrzaną witrynę z napisem: „Ostatnia Moda Paryska”. - Skoro p-paryska, to na pewno dobra?
        - Słyszałem, jak jej cesarska wysokość mówiła, że w tym sezonie na wszystko panuje moda londyńska. W dodatku nie powinniśmy zapominać, że mademoiselle Declique nie ma i tego, bez czego porządne damy nie mogą się obejść.
        - W j-jakim sensie? - wgapił się we mnie niepojętny Fandorin.
        Musiałem się wyrazić bardziej bezpośrednio:
        - Bielizna, pończochy, pantalony.
        - Tak, tak, oczywiście. Więc tak, Ziukin, widzę, że wy w tych sprawach jesteście ekspertem. Rozkazujcie.
        Pierwsze trudności pojawiły się w sklepie obuwniczym. Patrząc na piramidy pudełek, nagle pojąłem, że zupełnie nie mam pojęcia, jakiego rozmiaru potrzebujemy. Ale tutaj przydał się nam talent obserwacyjny Fandorina. Erast Piotrowicz pokazał subiektowi swoją dłoń i polecił:
        - Ot, tyle plus półtora cala. Sądzę, że będzie w sam raz.
        - A jaki wybieracie, panowie, fasonik? - Sprzedawca zgiął się w ukłonie. - Posiadamy prunelowe pantofelki na obcasiku trzy czwarte, ostatni szyk! Albo może odpowiadają panom atłasowe baretki, lub pantofle z wytłaczanej satyny tureckiej, czy kimryńskie juchtowe półbuciki, albo chaussure z „Alban Picaud”?
        Spojrzeliśmy na siebie.
        - Podajcie te, które są „ostatnim szykiem” - zadecydował Fandorin i zapłacił dziewiętnaście rubli i pięćdziesiąt kopiejek.
        Z liliowym pudełkiem w ręku ruszyliśmy dalej. Widok tego eleganckiego kartonowego opakowania przypomniał mi o innym pudle, którego nie widziałem od wczorajszego wieczoru.
        - A gdzie jest szkatułka? - spytałem, nagle zaniepokojony. - W życiu wszystko się zdarza, a nuż włamią się złodzieje. Mało to w Moskwie wszelkich łachudrów?
        - Nie d-denerwujcie się, Ziukin. Szkatułkę schowałem t-tak, że cały wydział śledczy jej nie znajdzie - uspokoił mnie.
        Suknię i kapelusik kupiliśmy bez większych kłopotów, w sklepie „Beau Brummel - Towary Londyńskie”. Obu nam przypadła do gustu jasnopaliowa sukienka z bareżu chambery, ze złotą nitką i narzutką. Fandorin stracił na nią sto trzydzieści pięć rubli, ale niech skonam, warta była takich pieniędzy. Kapelusik z koronkowego tiulu ze szkockim fanszonem (mój wybór) kosztował dwadzieścia pięć rubli. Erastowi Piotrowiczowi zbędne się wydały bawełniane fiołki na denku, ale moim zdaniem doskonale pasowały do oczu Emilii.
        Ciężkie chwile przeżyliśmy w sklepie z damską bielizną. Nie potrafiliśmy sensownie odpowiedzieć na żadne z pytań sprzedawczyni. Fandorin wyglądał na speszonego, a ja byłem gotów zapaść się pod ziemię - szczególnie gdy bezwstydna pannica zaczęła się dopytywać o rozmiar biustu.
        Właśnie w tym sklepie podsłuchałem rozmowę, która zupełnie zepsuła mi nastrój, tak że przestałem interesować się zakupami, całkowicie zdając się na Erasta Piotrowicza.
        Rozmawiały dwie damy - półgłosem, ale wszystko było doskonale słychać.
        - ...a najjaśniejszy pan zapłakał i rzekł: „To znak z góry, że nie powinienem panować. Złożę koronę i pójdę do monasteru, żeby przez resztę swoich dni modlić się za dusze tych, którzy zginęli” - powiedziała jedna, okrągła i ważna, ale, sądząc z wyglądu, z nie najwyższego towarzystwa. - Mój Serż słyszał to na własne uszy, ponieważ wczoraj był przy jego cesarskiej mości dyżurnym kancelistą.
        - Co za szlachetność duszy! - zachwyciła się rozmówczyni, dama młodsza i bardziej prosta, patrząca na grubaskę z szacunkiem. - A co Symeon Aleksandrowicz? Czy prawdę powiadają, że to właśnie on namówił cesarza i cesarzową, by mimo wszystko pojechali na ten nieszczęsny bal?
        Po cichu podszedłem bliżej, udając, że jestem zajęty oglądaniem jakichś koronkowych pantalonów z falbaneczkami.
        - To czysta prawda - zniżyła głos pierwsza. - Serż słyszał, jak jego wysokość powiedział: „Też mi ważna sprawa! Bydło zadeptało się w ogonku po darmochę. Dosyć wygłupów, Niki, bierz się do panowania”.
        Wątpliwe, aby okrągłej damie wystarczyło fantazji coś takiego wymyślić. Jakie to podobne do Symeona Aleksandrowicza: powtórzyć słowo w słowo zdanie, które Aleksander Błogosławiony usłyszał niegdyś z ust zabójcy swego koronowanego ojca!
        - Ach, Filippo Karłowna, ale po cóż było w taki wieczór jechać na bal do posła francuskiego!
        Filippa Karłowna westchnęła żałośnie, nie kryjąc rozgoryczenia.
        - Co ja mogę wam odpowiedzieć, Polińko? Jedynie powtórzyć słowa Serża: „Kogo Bóg zechce ukarać - tego pozbawi rozumu”. Wiecie, hrabia Montebello specjalnie na ten bal polecił przywieźć z Francji sto tysięcy róż. Gdyby bal przełożono, róże by zwiędły. Dlatego ich cesarskie mości pojawiły się na raucie, ale na znak żałoby nie tańczyły. A w Moskwie wśród prostego ludu już chodzą plotki, że car ze swoją Niemką tańczyli i radowali się, że tyle prawosławnych dusz zgubili. Koszmar, po prostu koszmar!
        Boże - pomyślałem - cóż za niewybaczalna lekkomyślność! Z powodu byle róż zapewnić sobie niechęć całej Rosji! Tragedię na Chodynce można było jeszcze wyjaśnić nieszczęśliwym zbiegiem okoliczności, przygotować pokazowy proces organizatorów festynu - cokolwiek, żeby tylko zachować autorytet najwyższej władzy. A teraz powszechna nienawiść skieruje się nie na moskiewskiego generała-gubernatora, lecz na cara i carycę. I wszyscy będą powtarzać: róże są im droższe niż ludzie.
        Szliśmy z powrotem ulicą, niosąc wielką ilość pudełek i pakunków. Nie wiem, o czym rozmyślał Fandorin, który nie słyszał rozmowy dwóch klientek, ale minę miał skupioną - najpewniej planował kolejne działania. Zmusiłem się, by także zająć myśli innym problemem: jak odnaleźć zbiegłego lorda Banville’a i - razem z nim - Michała Gieorgijewicza?
        I nagle stanąłem jak wryty.
        - A Freyby?! - krzyknąłem.
        - Co Freyby?
        - Zupełnie o nim zapomnieliśmy, a on też jest człowiekiem Linda, to oczywiste! I doktor pozostawił go w Ermitażu nie bez powodu - tylko po to, aby mieć swoją wtyczkę. No, rzecz jasna! - jęknąłem, przeżywając tę spóźnioną iluminację. - Freyby od samego początku zachowywał się dziwacznie. Już pierwszego dnia powiedział, że w domu na pewno jest szpieg. Celowo rzucił to podejrzenie, aby nie padło na niego! I w dodatku zupełnie zapomniałem wam o tym powiedzieć. Kiedy z lejtnantem Endlungiem wyruszałem śledzić Banville’a i Carra, Freyby rzekł do mnie: „Wy patrzeć lepiej dziś”. To już wtedy mną wstrząsnęło - jakby wiedział, w jakiej sprawie wychodzę!
        - „Wy patrzeć lepiej dziś”? Tak powiedział? - zdziwił się Fandorin.
        - Tak, korzystając ze swojego słownika.
        Trzeba było przerwać rozmowę, ponieważ zbliżaliśmy się już do domu.
        Mademoiselle powitała nas ciągle w tej samej narzucie, jednak już uczesana, umalowana i pachnąca.
        - O, podahki! - wykrzyknęła, z zachwytem patrząc na nasz ładunek. - Ach, szybciej, szybciej!
        I już w przedpokoju zaczęła rozwiązywać taśmy i tasiemki.
        Staliśmy z Fandorinem z boku, mocno podenerwowani.
        - Mon Dieu, qu’est-ce que c’est? - wymamrotała Emilia, wyciągając z różowej bibułki wybrane przez Erasta Piotrowicza pantalony. - Quelle horreur! Pour qui me prenez vous?!* [Boże, co to jest? Co za okropność! Za kogo mnie uważacie?! (fr.).]
        Trudno było patrzeć na Fandorina bez współczucia. Zupełnie zszarzał, kiedy mademoiselle oznajmiła, że różowy gorset z fioletowym sznurowaniem jest kompletnie wulgarny, takie noszą tylko kokoty, a rozmiar przewyższa jej skromne proporcje przynajmniej trzykrotnie.
        Byłem oburzony. Temu człowiekowi nie można niczego powierzyć! Wystarczyło, żebym na minutę się zdekoncentrował, a on wszystko zepsuł. Z jego zakupów przychylność zyskały tylko jedwabne pończoszki.
        Ale i mnie czekał cios. Wyciągając z pudełka prześliczny kapelusik z fiołkami, który tak mi się podobał, mademoiselle najpierw uniosła ze zdziwieniem brwi, a potem parsknęła śmiechem. Podbiegła do zwierciadła, pokręciła głową na wszystkie strony.
        - Un vrai epouvanteill* [* Prawdziwa mumia! (fr.).] - zabrzmiał bezlitosny werdykt.
        Wspaniała sukienka z bareżu chambery i prunelowe buciki, „ostatni paryski szyk”, otrzymały nie mniej surową ocenę.
        - Widzę, panowie, że w najważniejszych sprawach nie można wam zaufać - podsumowała z westchnieniem Emilia. - No cóż, byle tylko dojechać do Ermitażu, tam się przebiorę.
        Zanim wsadziliśmy mademoiselle do dorożki, Erast Piotrowicz przekazał jej ostatnie wytyczne:
        - Opowiedzcie, że ja i Ziukin uwolniliśmy was i dalej szukamy Linda. Naszego adresu nie wydajcie. O tym, że „Orłow” i pozostałe klejnoty są u nas, nic nie wiecie. Odpoczywajcie, nabierajcie sił. I jeszcze jedno. - Zaczął mówić szeptem, chociaż dorożkarz i tak nic po francusku nie mógł zrozumieć. - Wszystko wskazuje na to, że Freyby jest człowiekiem Linda. Przyglądajcie się mu i zachowujcie szczególną ostrożność. Ale Karnowiczowi o tym ani słowa, bo pułkownik z pośpiechu może wszystko zepsuć. O Banville’u powiedzcie mu obowiązkowo - niech policja przyłączy się do poszukiwań, to ograniczy Lindowi swobodę ruchów. To już wszystko, do zobaczenia. Jeśli będzie cokolwiek pilnego, telefonujcie. Numer znacie...
        I uścisnął jej rękę. Ach, rękawiczki - przypomniałem sobie. Zupełnie zapomnieliśmy kupić jej rękawiczki!
        - Do zobaczenia, moi przyjaciele. - Emilia zamrugała długimi rzęsami, przenosząc wzrok z Fandorina na mnie. - Jestem waszą dłużniczką na wieki. Wyzwoliliście mnie z tej koszmarnej piwnicy, gdzie dusiłam się od smrodu zgniłych ziemniaków. - Jej szare oczy błysnęły żartobliwie. - To było bardzo romantyczne, zupełnie jak w powieści rycerskiej. Co prawda, nigdy nie słyszałam, żeby rycerze, uwalniając piękność z zaczarowanego zamku, posługiwali się łomem stróża.
        Pomachała nam ręką na pożegnanie i kolaska ruszyła w kierunku Bramy Miasnickiej.
        
        * * *
        Długo patrzyliśmy w ślad za nią - dopóki fiakier nie zniknął za zakrętem. Spojrzałem z ukosa na Fandorina. Minę miał zamyśloną i wydawał się jakby trochę roztargniony. Wcale mi się to nie spodobało. Czy czasem ten lowelas nie poczuł do Emilii czegoś szczególnego?
        - Co dalej? - spytałem z zamierzoną oschłością.
        Twarz Fandorina nagle stała się ponura i zdecydowana, ale nie odpowiedział mi od razu, tylko dopiero po długiej, znaczącej pauzie.
        - A więc, Ziukin, kobiety i tabor są w bezpiecznym miejscu. Znowu jesteśmy na w-wojennej ścieżce. Doktor Lind przechadza się na wolności, a to oznacza, że jeszcze nie wykonaliśmy swego zadania.
        - Najważniejsze jest ratowanie jego wysokości - przypomniałem. - Mam nadzeieję, że chęć zemsty nie skłoni was do poświęcenia życia Michała Gieorgijewicza.
        Zawstydził się - to było widać. Zatem moja uwaga była jak najbardziej na miejscu.
        - Tak, oczywiście. W każdym razie najpierw musimy się d-dobrać do naszego doktora. Jak to zrobić?
        - Przez Freyby’ego - wzruszyłem ramionami. - Z pewnością butler ma jakiś kontakt z Lindem.
        - Ciągle myślę o tym Freybym. - Erast Piotrowicz wszedł po schodkach i otworzył drzwi. - Coś mi tu nie pasuje. Jeśli on jest rzeczywiście człowiekiem Linda, to po co przestrzegałby was przed szpiegiem? I po co mówił, żebyście przypatrywali się jego panu? Coś jest nie tak. Czy nie moglibyście sobie przypomnieć, jakie dokładnie słowa wypowiedział?
        - Bardzo dobrze pamiętam. „Wy patrzeć lepiej dziś”. Wyszukał kolejne wyrazy w słowniku.
        - Hmm. A jak to było po angielsku? You... watch out today?
        - Nie, jakoś inaczej. - Zmarszczyłem czoło, szukając w pamięci. - Coś na literę „b”.
        - Na „b”? Better?
        - Tak, właśnie tak!
        - No, no, spróbujemy odtworzyć angielskie wyrażenie. „Wy” - to you, „patrzeć” - to see lub look, potem better, „dziś” - to today. You see better today - to bez sensu. Więc pewnie: You bok better today.
        - Tak, rzeczywiście! Te same słowa! - ucieszyłem się.
        Erast Piotrowicz rozłożył ręce.
        - W takim razie, Ziukin, muszę was rozczarować. To wcale nie rekomendacja, aby lepiej śledzić Linda, lecz wyrażenie oznaczające: „Dziś wyglądacie lepiej”.
        - Tylko?
        - Niestety. Staliście się z mister Freybym ofiarami dosłownego przekładu.
        Wydało się, że Fandorin jest dumny ze swojego małego zwycięstwa. A jak mogłoby być inaczej? Po wczorajszej wpadce z Banville’em jego sława geniusza analitycznego mocno ucierpiała.
        - Nie wolno nadmiernie ufać słownikom. A co do szpiega, to Freyby udzielił wam poważnej przestrogi. Powinienem o tym pomyśleć na samym początku. W Ermitażu na pewno był ktoś, kto szpiegował dla Linda. Doktor znał termin waszego przyjazdu i porządek dnia, wiedział nawet, dokąd i w jakim składzie pojechaliście na spacer. Banville, Carr i Freyby pojawili się zbyt późno - po prostu nie zdążyliby tego wszystkiego wyśledzić.
        - Kto w takim razie był szpiegiem?
        - Pomyślmy. - Erast Piotrowicz siadł w bawialni na kanapie, założył nogę na nogę. - Poczekajcie... no... rzecz jasna!
        Klasnął dłonią w kolano.
        - Słyszeliście, jak P-pocztylion wczoraj na Chodynce, zobaczywszy was, krzyknął: „Ziukin!”?
        - Oczywiście, słyszałem.
        - A skąd on właściwie mógł wiedzieć, że wy jesteście Ziukin? Czyżbyście byli z-znajomymi?
        - Nie, ale widział mnie w urzędzie pocztowym i, naturalnie, zapamiętał.
        - Kogo widział w urzędzie pocztowym? - Erast Piotrowicz wstał z kanapy. - Urzędnika Ministerstwa Gruntów i Nieruchomości Państwowych. Pocztylion powinien był sądzić, że to przebrany Fandorin. A jednak w jakiś sposób pojął, że to wy, chociaż nigdy w-wcześniej was nie widział. Skąd, pytam się, u niego taka nieziemska przenikliwość?
        - No, widocznie później wyjaśnił to mu Lind - wyraziłem przypuszczenie.
        - Dobrze, to nawet bardzo prawdopodobne. Ale skąd sam doktor wiedział o waszym udziale w operacji? List, w którym wyznaczałem spotkanie, napisałem we własnym imieniu, bez żadnej wzmianki o was. Czy komukolwiek m-mówiliście, że zostaliście moim pomocnikiem w tym niebezpiecznym przedsięwzięciu?
        Chwilę pomyślałem i zdecydowałem się, że w tak ważnej operacji nie będę niczego ukrywał.
        - Kiedy zakradliśmy się do Ermitażu, opowiedziałem o naszych planach dwóm osobom. Ale gdy wam wyjaśnię, w jakich to było okolicznościach, zrozumiecie, że innego wyjścia...
        - Komu? - spytał szybko Erast Piotrowicz. - Nazwiska!
        - Jej wysokości...
        - Widzieliście Ksenię? - przerwał mi nerwowo. - Co powiedziała?
        Sucho odrzekłem:
        - Nic. Schowała mnie, i tyle.
        Fandorin westchnął.
        - A kim była druga osoba? - spytał.
        - Mój moskiewski pomocnik Somow. Okazał się szlachetnym człowiekiem. Nie tylko nie wydał, ale i obiecał pomoc...
        I przekazałem treść swojej rozmowy z Somowem, starając się przypomnieć ją sobie dokładnie.
        - No tak, Somow jest tym szpiegiem. - Erast Piotrowicz wzruszył ramionami. - To jasne jak słońce. Zajął pozycję w Ermitażu jeszcze przed waszym przyjazdem z Petersburga. Poznał doskonale dom, rozmieszczenie pokoi. Z pewnością świetnie przestudiował park i wypatrzył odpowiednie miejsce do zasadzki. Łatwo było się d-domyślić, że po tak męczącej podróży wezmą dziecko na spacer. A o tym, że działacie ze mną ręka w rękę, nie mógł powiedzieć Lindowi nikt prócz Somowa.
        Milczałem. Nijak nie mogłem podważyć słów Fandorina, ale wyrobiłem już sobie zdanie na temat Somowa i nie bardzo mi się chciało rozstawać z tą opinią.
        - Widzę, że wątpicie? No cóż, spróbuję wam to udowodnić. Wspomnieliście, że Somowa przenieśli do waszego pokoju? A więc ma tam telefon. Zadzwońcie do niego. Powiedzcie, że jesteśmy w rozpaczliwym położeniu i że niezbędna jest nam jego pomoc.
        - I co dalej?
        - Potem p-przekażecie słuchawkę mnie.
        Podałem numer panience w centrali. Przez trzy minuty słyszeliśmy tylko powtarzający się sygnał i już pomyślałem, że Korniej Sielifanowicz, zajęty swoimi obowiązkami, przebywa w jakiejś odległej części pałacu, ale nagle w słuchawce zatrzeszczało i rozległ się zadyszany głos Somowa.
        - Ermitaż. Przy aparacie.
        - Słuchajcie i nic nie mówcie - powiedziałem. - Poznaliście mnie?
        - Tak - odrzekł po chwili.
        - Dalej jesteście gotowi nam pomagać?
        - Tak. - Tym razem odparł bez zwłoki.
        - Musimy się spotkać.
        - Ja... ja teraz nie mogę. Nie wyobrażacie sobie, co się tutaj dzieje! Mister Carr został znaleziony martwy! Przed chwilą! Wchodzę, a on leży u siebie w pokoju i z piersi sterczy mu nóż! Kuchenny, do porcjowania ryb szlachetnych! Policja przewróciła cały dom do góry nogami, przeszukuje ogród!
        - Spytajcie, czy dawno został zabity - szepnął Erast Piotrowicz.
        - Dawno został zabity? - powtórzyłem.
        - Co? Skąd mogę... Chociaż nie, wiem! Słyszałem, jak panowie z policji dworskiej mówili, że ciało było jeszcze całkiem ciepłe.
        - Ten Lind to nie człowiek, lecz diabeł! - szepnąłem, przysłaniając słuchawkę dłonią. - Nic go nie powstrzyma przed zemstą!
        - Spytajcie, czy wróciła Emilia.
        - Powiedzcie, Kornieju Sielifanowiczu, czy pojawiła się mademoiselle Declique?
        - Mademoiselle? Czyżby się znalazła? - Głos Somowa drgnął. - Wiecie coś o niej?
        Nie bez powodu, oj, nie bez powodu tak się zdenerwował. Od razu sobie przypomniałem, jak narzucał się Emilii z prośbami o lekcje francuskiego. Możliwe, że podejrzenia Fandorina wcale nie są bezsensowne!
        - Czyżby Banville śmiał zakraść się do Ermitażu? - spytałem Erasta Piotrowicza. - To wręcz nieprawdopodobne!
        - Oczywiście, że nieprawdopodobne - odrzekł z zimną krwią. - Carra zabił Somow. Na k-kuchennych nożach to z pewnością doskonale się zna.
        - Nic nie słyszę! - dobiegło mnie z głośnika. - Afanasiju Stiepanowiczu, gdzie jesteście? Jak mogę was odnaleźć?
        Fandorin zabrał mi słuchawkę.
        - Przy aparacie Fandorin. Dzień dobry, Somow. To ja chcę się z wami spotkać. Jeśli cenicie życie jego wysokości, natychmiast opuście dom wyjściem dla służby, przejdźcie park i za pół godziny, w żadnym wypadku nie później, bądźcie na cmentarzu Dońskim, pod murem przeciwległym do wejścia. Opóźnienie może mieć tragiczne następstwa.
        I nie czekając na odpowiedź, rozłączył się.
        - Po co taki pośpiech? - spytałem.
        - Nie chcę, żeby zobaczył Emilię, która p-przybędzie do Ermitażu lada chwila. Żeby nie wpadło mu do głowy pozbyć się niebezpiecznego świadka. Słyszeliście, jak się zaniepokoił. Sądząc z zuchwałości, z jaką zabił Carra, wasz bezcenny pomocnik szykuje się do ucieczki.
        Pokiwałem głową, zupełnie nieprzekonany.
        - Starczy, Afanasiju Stiepanowiczu. - Fandorin włożył do kieszeni swój malutki rewolwer, wyjął z sakwojażu jeszcze jeden, większy, i wsunął go za pas. - Teraz nasze d-drogi się rozchodzą. Spotkam się z Somowem i porozmawiam z nim jak należy.
        - Co znaczy „jak należy”?
        - Powiem mu, że został zdekonspirowany, i zaproponuję wybór: dożywotnia k-katorga albo pomoc w ujęciu Linda.
        - A jeśli się mylicie i nie jest niczemu winien?
        - Zorientuję się p-po jego zachowaniu. Ale Somow to szpieg, jestem pewny.
        Chodziłem za Erastem Piotrowiczem po pokoju, w żaden sposób nie mogąc pozbierać myśli. Wszystko działo się zbyt szybko.
        - A dlaczego mamy się rozstać?
        - Dlatego, że jeśli Somow jest człowiekiem Linda, to zupełnie możliwe, że właśnie w tej chwili telefonuje do swojego szefa i na cmentarzu czeka mnie p-przywitanie gorętsze, niż się spodziewam. Nie mają wprawdzie czasu na p-przygotowania, ale miejsce jest dogodne, bezludne.
        - Tym bardziej powinienem pójść z wami!
        - Nie, Ziukin. Powinniście zostać tutaj i pilnować tego.
        Erast Piotrowicz wsunął rękę do kieszeni i wyjął zawinięty w chusteczkę brylant. Z wielką czcią podstawiłem dłoń i odczułem dziwne ciepło, bijące od świętego kamienia.
        Fandorin obrócił się na piętach i wyszedł na korytarz. Nie opuszczałem go ani na krok. Na progu kuchni przykucnął, odczepił jedną z desek podłogi, podniósł ją i po chwili w jego rękach ujrzałem znaną mi szkatułkę.
        - A więc, Ziukin, teraz nie jestem nic winien d-domowi Romanowów. Chyba mogę was uznać za pełnomocnego przedstawiciela najjaśniejszej rodziny? - Uśmiechnął się przelotnie. - Najważniejsze: nie odchodźcie nigdzie od aparatu. Na pewno do was zadzwonię.
        - Skąd?
        - Jeszcze nie wiem. Z jakiegoś h-hotelu, restauracji, oddziału pocztowego.
        Przy samych drzwiach odwrócił się i popatrzył na mnie dziwnie, jakby nie mógł się zdecydować, czy coś mi powiedzieć, czy też lepiej przemilczeć. Bardzo mi się to nie spodobało; prawdę mówiąc, myślałem już, że się rozmyślił i zamierza zabrać klejnoty ze sobą.
        Cofnąłem się o krok i mocniej ścisnąłem szkatułkę.
        - Nie zdążycie. To dość daleko. A jeśli Somow nie zaczeka?
        - Zaczeka - powiedział z roztargnieniem Fandorin, wyraźnie myśląc o czymś innym.
        Czy to nie współczucie było w jego wzroku?
        - Posłuchajcie, Afanasiju Stiepanowiczu...
        - Co? - nastroszyłem się, czując, że zaraz oznajmi coś bardzo ważnego.
        - Nie... Nic. Czekajcie na telefon.
        Odwrócił się i wyszedł. Co za okropny sposób bycia!
        
        * * *
        Usiadłem przy aparacie, przygotowany na długie czekanie.
        Pewny, że w ciągu najbliższej godziny Fandorin w żadnym razie nie zdąży zadzwonić, wziąłem pieniądze (Erast Piotrowicz zostawił na stole cały plik banknotów), poszedłem na Miasnicką i kupiłem świeżą bułkę, wspaniałą moskiewską szynkę i gazety. Szkatułkę wziąłem ze sobą. Mocno przyciskałem ją łokciem i bardzo uważnie rozglądałem się na boki, czy nie kręci się aby w pobliżu jakiś złodziej. „Orłowa” miałem zawieszonego na szyi, w specjalnie przygotowanym woreczku z sukiennej skarpetki.
        Moja zmęczona wstrząsami dusza zahartowała się i sczerstwiała. Jeszcze kilka dni temu nie mógłbym tak spokojnie siedzieć, pojadać, popijać herbaty i przeglądać gazet.
        O chodyńskiej tragedii gazety miejskie nie tyle milczały - spróbuj coś takiego przemilczeć, kiedy w całej Moskwie jęki i płacz - ile pisały wymijająco, kładąc główny nacisk na akty miłosierdzia i pomoc najwyższych osób. Odczuwało się w tym stosowną delikatność i troskę o autorytet najjaśniejszego domu.
        Na przykład „Moskowskije Wiedomosti” szczegółowo opisywały odwiedziny cesarzowej wdowy w Szpitalu Starojekatierińskim, gdzie jej cesarska mość każdemu z rannych podarowała po butelce madery.
        Najjaśniejsi państwo zlecili pokryć koszty pogrzebów z zasobów skarbca państwowego, a rodzinom, które straciły żywiciela, wyznaczono zapomogi.
        Był to czyn w najwyższym stopniu godny pochwały, jednak odniosłem wrażenie, że gazeta zbytnio zachwyca się szczodrością ich wysokości, przemilczając przyczyny owego aktu miłosierdzia. Wątpliwe, żeby artykuł przypadł do gustu moskwianom.
        A zupełnie rozstroiła mnie „Moskowskaja Illustrirowannaja Gazieta”, która zamieściła artystycznie ozdobione menu zbliżającej się uroczystej kolacji w Sali Granitowej na trzy tysiące osób.
        
        
        Od razu zauważyłem, że z powodu tragicznych wydarzeń menu zaplanowano bardzo skromne, bez jakichkolwiek zbędnych dań (tylko jedna sałatka?). Ani jesiotrów, ani faszerowanych bażantów, ani nawet ikry z bieługi. Prawdziwie spartańska uczta. Zrozumieją to i ocenią godnie ci wysocy goście, których zaproszono na posiłek. Ale po co drukować coś takiego w gazecie? Przecież wśród wielu jej czytelników kiełbasa „psia radość” uchodzi za smakołyk.
        Po dłuższym namyśle dopatrzyłem się w tym wszystkim nie troski o prestiż władzy, lecz czegoś zupełnie przeciwnego. Najwidoczniej Symeon Aleksandrowicz i oberpolicmajster zakazali prasie swobodnie pisać o wydarzeniach i redaktorzy próbują, każdy na swój sposób, podgrzać nastroje tłumów.
        Zdenerwowany odłożyłem gazety i zacząłem wyglądać przez okno - to na pierwszy rzut oka bezużyteczne zajęcie doskonale uspokaja strwożone nerwy, zwłaszcza w jasny, majowy wieczór, gdy cienie są miękkie i złociste, drzewa cieszą oko świeżym listowiem, a niebo jest spokojne i beztroskie.
        Dosyć długo siedziałem tak, bezmyślnie obserwując ulicę. A kiedy zmierzch rozmył kontury domów i zapaliły się latarnie, zadzwonił telefon.
        - Słuchajcie uważnie i nie p-przerywajcie - usłyszałem glos Fandorina. - Znacie Worobjowe Góry?
        - Tak, to całkiem niedaleko od...
        - Jest tam p-park widokowy. Oglądaliśmy go z łódki. Pamiętacie wiszący most na linach nad wąwozem? Powiedziałem wtedy, że widziałem prawie identyczny w Himalajach.
        - Tak, pamiętam. Ale po co mi to wszystko...
        - Bądźcie tam jutro rano. O szóstej. Przynieście kamień i szkatułkę.
        - Po co? Co się sta...
        - A, i jeszcze jedno - impertynencko wszedł mi w słowo. - Nie zdziwcie się, będę przebrany za mnicha. Najprawdopodobniej się spóźnię, ale wy, Ziukin, przyjdźcie punktualnie. Wszystko zrozumieliście?
        - Tak, to jest nie, zupełnie nic nie rozum...
        Rozległ się sygnał przerwanego połączenia.
        Ze złością rzuciłem słuchawkę. Jak on śmie tak mnie traktować? Nic nie wyjaśnił, o niczym nie opowiedział! Jak przebiegło jego spotkanie z Somowem? Gdzie on sam teraz jest? Dlaczego tutaj nie wraca? I najważniejsze: dlaczego muszę zawieźć skarby Korony w takie dziwne miejsce?
        Nagle przypomniałem sobie dziwną minę, z którą przyglądał mi się podczas rozstania. Co on chciał wtedy powiedzieć i dlaczego się nie zdecydował?
        „Teraz nasze drogi się rozchodzą”. A jeśli rozeszły się także w metaforycznym sensie? Boże, nawet nie mam się kogo poradzić!
        Siedziałem, patrzyłem na niemy aparat telefoniczny i myślałem intensywnie.
        Karnowicz? Wykluczone.
        Łasowski? Jego już pewnie zdjęli ze stanowiska, a jeśli nawet nie...
        Endlung? Rzecz jasna, świetny kompan, ale w tak skomplikowanej sprawie korzyści z niego nie będzie.
        Emilia! Oto kto mógł mi pomóc.
        Trzeba zatelefonować do Ermitażu i zmienionym głosem, najlepiej kobiecym, poprosić mademoiselle Declique...
        W tej samej chwili aparat nagle się obudził i przeraźliwie zadzwonił.
        No, dzięki Bogu! Widać Fandorin jednak nie jest takim gburem, jak sądziłem. Po prostu nas rozłączyli.
        Specjalnie zacząłem mówić pierwszy, żeby nie dać się zaskoczyć jakimś nowym wymysłem.
        - Zanim spełnię to, czego żądacie, zechcijcie mi wyjaśnić, co z Somowem. I po co się przebierać akurat za mnicha? Czyż nie ma innego kostiumu? To bluźnierstwo!
        - Mon dieu, Atanas, co takiego mówicie? - usłyszałem głos mademoiselle i zatkało mnie, ale tylko na moment.
        To było wspaniałe, że sama do mnie zadzwoniła!
        - Do kogo się zwracaliście? - spytała, przechodząc na francuski.
        - Do Fandorina - wymamrotałem.
        - Jaki mnich? I co ma z tym wspólnego Somow? Właśnie dzwonię z jego... to jest waszego byłego pokoju. Somow przepadł, nikt nie wie, gdzie jest. Ale to głupstwo. Carr został zabity!
        - Tak, już wiem.
        - Wiecie? Skąd? - W jej głosie słychać było zdziwienie. - Są tutaj wszyscy wielcy książęta i pułkownik Karnowicz. Od kilku godzin przesłuchuje Freyby’ego. Biedny pułkownik zupełnie stracił głowę. Prawie nie zauważył mojego powrotu; powiedział tylko: „Potem opowiecie, teraz to nieważne”. Opowiadam mu o lordzie Banville’u, a on nie wierzy! Mówi, że od tych przeżyć mam rozstrojone nerwy, rozumiecie? Uznał, że to Freyby jest doktorem Lindem! Chcę zasięgnąć waszej rady. Może powinnam jeszcze raz spróbować? Wyjaśnić Karnowiczowi, że Freyby to tylko nieistotny pionek? Albo może mu opowiedzieć, że odnaleźliście skradzione skarby cesarzowej? Wtedy ci wszyscy panowie od razu się uspokoją i zaczną mnie słuchać. Co mam robić?
        - Ach, Emilio, ja sam potrzebuję porady - przyznałem się. - Bóg z mister Freybym. On pewnie niczemu nie jest winien, ale Karnowicz niech go przesłuchuje - przynajmniej będzie zajęty. Nie trzeba mówić o klejnotach. Mam inny pomysł...
        Zamilkłem, ponieważ ten pomysł właśnie przyszedł mi do głowy i jeszcze nie zdążył się wyklarować. Wziąłem ze stolika książkę telefoniczną i otworzyłem na literze „P”. Czy jest tam park Worobjowski?
        Przerzucałem strony i powiedziałem to, czego nie zdecydowałbym się powiedzieć, gdyby Emilia stała teraz przede mną.
        - Tak się cieszę, że usłyszałem wasz głos. Właśnie czułem się całkowicie osamotniony i zagubiony, a teraz mi znacznie lżej. Mam nadzieję, że nie jestem zbyt natrętny?
        - Boże, Atanas, czasami ze swoją ceremonialnością bywacie po prostu nieznośny! - wykrzyknęła. - Czy nigdy nie powiecie mi tych słów, na które czekam? Prosto i jasno, bez uników.
        Od razu domyśliłem się, jakie słowa ma na myśli, i zaschło mi w gardle.
        - W pełni was rozumiem - wymamrotałem, zszokowany jej śmiałością. - I tak już chyba powiedziałem znacznie więcej, niż to jest dopuszczalne, biorąc pod uwagę...
        - Znowu się zaplątaliście! - przerwała mi mademoiselle. - Dobrze, do diabła z wami. Wytrząsnę z was wyznanie, gdy się spotkamy. A na razie zdradźcie swój pomysł. Tylko szybko. Tutaj w każdej chwili mogą wejść.
        Opowiedziałem jej o dziwacznym żądaniu Fandorina. Emilia słuchała, milcząc.
        - Zamierzam postąpić inaczej - powiedziałem. - Spotkajmy się. Przekażę wam szkatułkę i „Orłowa”. O świcie pojadę w wyznaczone miejsce i zażądam od Fandorina wyjaśnień. Jeśli jego odpowiedzi mnie usatysfakcjonują i uznam, że kamień jest rzeczywiście konieczny dla sprawy, zadzwonię do was z dyrekcji parku Worobjowskiego, mają tam telefon - właśnie to sprawdziłem. Bądźcie gotowa. Z Ermitażu do Worobjowych Gór jest tylko kwadrans jazdy fiakrem. Zbyt wiele czasu przez tę ostrożność Fandorin nie straci.
        Słyszałem w głośniku jej oddech i ta cicha muzyka rozgrzewała mi serce.
        - Nie - powiedziała Emilia po długiej chwili milczenia. - Wasz pomysł, Atanas, zupełnie mi się nie podoba. Po pierwsze, nie jestem pewna, że uda się opuścić Ermitaż niepostrzeżenie. A po drugie, boję się, że popsujemy szyki Erastowi. Ja mu wierzę. I wy także powinniście. To naprawdę szlachetny człowiek. Mało tego, podobnych mu, nigdy w życiu nie spotkałam. Jeśli chcecie, żeby malutki książę został uratowany, jedźcie na spotkanie z Erastem i wypełnijcie wszystkie jego polecenia.
        Jej opinia wstrząsnęła mną, i to w wyjątkowo niemiły sposób. Emilia nawet mówiła jak Fandorin: „po pierwsze, po drugie”. Jak ten człowiek potrafi wymuszać zaufanie i zachwyt dla siebie!
        - Aż tak mu ufacie? - spytałem drżącym głosem.
        - Tak. Bezwarunkowo - odcięła się i nagle parsknęła śmiechem. - Rozumie się, nie w kwestii doboru sukienek i gorsetów.
        Zadziwiająca kobieta - żartować w takiej chwili! Zresztą natychmiast znowu spoważniała.
        - Błagam, Atanas, zróbcie wszystko, jak powiedział. - Zamilkła. - I jeszcze... bądźcie ostrożny. Dla mnie.
        - Dla was? - powtórzyłem tępo pytanie, czego, rzecz jasna, nie powinienem był robić, ponieważ szanująca się dama bardziej otwarcie już nie mogła się wyrazić.
        Ale mademoiselle potwierdziła:
        - Tak, dla mnie. Jeśli coś się stanie z panem Fandorinem, to chociaż jest prawdziwym bohaterem i nadzwyczajnym człowiekiem, będę mogła to przeżyć. - Zamilkła. - Ale jeśli wam się coś stanie, to, obawiam się...
        Nie dokończyła, ale to już nie było konieczne. Zupełnie zbity z tropu, w najbardziej godny pożałowania sposób wyszeptałem:
        - Dziękuję, mademoiselle Declique. Z pewnością skontaktuję się z wami jutro rano.
        I szybciutko odwiesiłem słuchawkę.
        Boże, czy ja się nie przesłyszałem? I czy prawidłowo zrozumiałem sens jej wypowiedzi?
        Czy muszę mówić, że przez całą noc, do samego świtu, nie zmrużyłem oka?
        
20 maja
        
        
        Swoim starym zwyczajem na miejsce spotkania przybyłem przed wyznaczonym czasem.
        Za dwadzieścia szósta zajechałem dorożką na główną aleję parku Worobjowskiego, zupełnie bezludnego o tej porannej godzinie. Poszedłem piaszczystą alejką, z roztargnieniem spojrzałem w lewo, gdzie rozłożył się otulony szaroniebieskimi cieniami ogród, i zmrużyłem oczy od jaskrawego słońca. Widok był piękny, a świeże poranne powietrze przyprawiało o zawrót głowy, ale stan ducha nie pozwalał mi na poetyckie zachwyty. Serce to zamierało, to zaczynało wściekle łomotać, prawą ręką mocno przyciskałem szkatułkę, a na piersi, pod spodnią koszulą, lekko się kołysał dwustukaratowy brylant. Przyszła mi do głowy dziwna myśl: ile ja, Afanasij Ziukin, jestem teraz wart? Dla dynastii Romanowów - bardzo wiele, nieporównanie więcej niż Ziukin bez szkatułki i „Orłowa”, majtającego się w sukiennej skarpetce na tasiemce. Ale dla siebie jestem wart tyle samo co przed tygodniem czy rokiem.
        I chyba można też założyć, że dla Emilii moja wartość wcale się nie zmieniła z powodu tych wszystkich brylantów, rubinów i szafirów.
        To odkrycie podniosło mnie na duchu. Już nie czułem się jak nędzny, nic niewart pojemnik, który - z woli losu - przyjął na tymczasowe przechowanie bezcenne skarby, tylko jak obrońca i zbawca dynastii.
        Podchodząc do krzewów, za którymi powinien się znajdować most wiszący, znowu spojrzałem na zegarek. Za kwadrans szósta.
        Jeszcze kilka kroków i ukazał się wąwóz. Strome, porośnięte trawą stoki pobłyskiwały od rosy chłodnym, metalicznym blaskiem. Z dołu, zza lekkiego, kłębiącego się oparu dobiegał spokojny plusk niewidzialnego strumienia. Ale moje spojrzenie tylko mimochodem spoczęło na dnie jaru i od razu zwróciło się ku wąskiemu mostowi. Okazało się, że Fandorin przyszedł wcześniej i już na mnie czekał.
        Machnął ręką i szybko ruszył mi na spotkanie, pewnie krocząc po lekko kołyszącym się mostku z desek. Smukłości wyprostowanej sylwetki nie mógł skryć ani workowaty habit, ani czarny mnisi kłobuk z opadającym na ramiona welonem.
        Dzieliła nas odległość nie większa niż dwadzieścia kroków. Słońce świeciło mu w plecy i wydawało się, jakby otaczał go jaśniejący nimb, a czarna sylwetka zstępowała ku mnie wprost z nieba po cieniutkim złotym promieniu.
        Przysłoniłem jedną ręka oczy, drugą złapałem linę, zastępującą poręcz, i wstąpiłem na most, który zachybotał się sprężyście pod moimi nogami.
        Potem wydarzenia potoczyły się bardzo szybko. Tak szybko, że nie zdążyłem już zrobić ani jednego kroku.
        Z drugiej strony wąwozu zaczęła biec w stronę mostu szczupła czarna figurka. Zauważyłem, że jedna jej ręka jest dłuższa i odbija jaskrawe iskierki słonecznego światła. Lufa pistoletu!
        - Uwaga! - krzyknąłem i Fandorin błyskawicznie się odwrócił, wysuwając z rękawa habitu dłoń, w której ściskał maleńki rewolwer.
        Wtem zachwiał się, widać oślepiony promieniami słońca, ale w tej samej chwili wystrzelił. O ułamek sekundy później wystrzeliła broń Linda.
        Trafili obaj.
        Wąska sylwetka z tamtej strony wąwozu upadła na wznak, ale i Fandorina odrzuciło ukosem do tyłu. Złapał ręką za linę, przez moment jeszcze trzymał się na nogach - błysnęła biała twarz, przekreślona pasemkiem wąsów, i zniknęła, zasłonięta czarnym welonem. Potem Erast Piotrowicz zachwiał się, przeleciał przez linę i runął w dół.
        Most zakołysał się w lewo i w prawo, jak pijany, i obiema rękoma musiałem się uchwycić wątłej poręczy. Odchyliłem przy tym łokieć i wypadła mi szkatułka. Uderzyła o deskę, potem o kamień, pękła na pół i klejnoty najjaśniejszej pani, rzucając snop różnokolorowych błysków, rozsypały się po trawie.
        Podwójne echo wystrzałów wypełniło jar i zamilkło. Znów zapanowała głęboka cisza. Śpiewały ptaki, gdzieś w dali zaryczała syrena fabryczna, oznajmiając początek zmiany. Potem usłyszałem miarowe, częste postukiwanie - tak stuka szklanka o spodek, kiedy mknie pociąg pospieszny.
        Nie od razu pojąłem, że to szczękają moje zęby. Po tamtej stronie wąwozu leżało nieruchome ciało. Drugie, w szeroko rozpostartym habicie, czerniało na dole, na samym brzegu strumyka. Mgiełka, która jeszcze przed minutą zaścielała dno rozpadliny, przerzedziła się i widać było, że ręka trupa leży w wodzie. Nie mogłem mieć nadziei, że Fandorin przeżył ten upadek. Chrzęst, z jakim ciało uderzyło o ziemię, nie pozostawiał żadnych wątpliwości.
        Nie lubiłem tego człowieka. Może nawet nienawidziłem. W każdym razie chciałem, żeby na zawsze zniknął z mojego życia. Ale nie życzyłem mu śmierci.
        Jego rzemiosłem było ryzyko, cały czas igrał ze śmiercią, lecz z jakiegoś powodu nigdy nie pomyślałem, że może zginąć. Wydawał się nieśmiertelny.
        Nie wiem, jak długo stałem tak, uczepiony liny, patrząc w dół. Może sekundę, a może - godzinę.
        Do przytomności przywołał mnie słoneczny zajączek, który wyskoczył z trawy prosto w moje oko. Zadrżałem, wpatrzyłem się nierozumiejącym wzrokiem i zobaczyłem żółtawe gwiaździste brylanty diademu. Zszedłem z mostka, żeby pozbierać z ziemi rozsypane klejnoty, ale szybko zmieniłem zamiar - przecież nie uciekną.
        Fandorin, cokolwiek by o nim mówić, nie zasługiwał na to, żeby jak padlina leżeć na mokrych kamieniach.
        Zrobiłem znak krzyża i chwytając się kęp trawy, zacząłem schodzić w dół. Dwukrotnie się poślizgnąłem, ale nie upadłem.
        Stanąłem nad trupem, nie wiedząc, jak należy postąpić. W końcu pochyliłem się i wziąłem go za ramiona, żeby przewrócić na plecy. Sam nie wiem dlaczego; po prostu nie mogłem znieść, że on, zawsze taki elegancki i pełen życia, leży z niezgrabnie zgiętym, poturbowanym ciałem, a szybki nurt porusza jego martwą, bezwładną ręką.
        Fandorin okazał się znacznie lżejszy, niż oczekiwałem. Bez większego wysiłku przewróciłem go na wznak. Chwilę poczekałem, odrzuciłem z twarzy spowijający ją welon i...
        Nie, tu muszę przerwać. Ponieważ nie wiem, jak opisać swoje uczucia w chwili, kiedy zobaczyłem przyklejone czarne wąsiki i strużkę purpurowej krwi, spływającą z ust martwej mademoiselle Declique.
        Najpewniej w ogóle nic nie czułem. Poraził mnie paralysie emotionnelle* [Paraliż emocjonalny (fr.).]. Nie wiem, jak to nazwać po rosyjsku.
        Nic nie czułem, nic nie rozumiałem, i tylko z jakiegoś powodu próbowałem zetrzeć krew z bladych ust Emilii, lecz ta zalewała je ponownie i w żaden sposób nie dało się jej zatrzymać.
        - Ona nie żyje?! - krzyknął ktoś z góry.
        Wcale niezdziwiony, powoli podniosłem głowę.
        Z przeciwległej ściany wąwozu, trzymając się za ramię, schodził Fandorin.
        Jego twarz wydawała się nienaturalnie biała, spomiędzy palców sączyły się czerwone krople.
        
        * * *
        Fandorin mówił, a ja słuchałem. Chwiałem się trochę i cały czas patrzyłem w dół, obawiając się, że ziemia usunie mi się spod nóg.
        - D-domyśliłem się wczoraj rano, kiedy odprowadzaliśmy ją do Ermitażu. Pamiętacie, jak zażartowała o rycerzach z łomem stróża? To była nieostrożność. Jak mogła, wepchnięta do piwnicy i przykuta, widzieć, czym wyłamujemy drzwi? Pewnie nawet łomotu nie słyszała. Musiała podpatrywać nas zza zasłony.
        Erast Piotrowicz zmarszczył brwi i zaczął przemywać przestrzeloną rękę wodą ze strumienia.
        - Nie czuję, by kość została draśnięta... Wydaje się, że nie. Dobrze, że choć k-kaliber jest mały. Ale co za celność! Pod słońce, nie mierząc! Zadziwiająca kobieta... Tak więc po tym jej żarcie jakby zasłona spadła mi z oczu. Zastanowiło mnie, z jakiego powodu bandyci trzymali Emilię w negliżu? Przecież gwałt ze strony szajki antyfeministów nie wchodził w rachubę, a i sam widok kobiecego ciała, wedle jej słów, powinien być dla nich obrzydliwy. A teraz przypomnijcie sobie części męskiego ubioru, rozrzucone p-po domu. Wszystko było bardzo proste, Afanasiju Stiepanowiczu. Ujrzawszy nas, Lind wpadł w panikę (pozwólcie, że nadal będę używał rodzaju męskiego - tak już przywykłem), i zamiast uciekać, zdecydował się na śmiałe posunięcie. Zrzucił męskie odzienie, na chybcika przywdział bieliznę z garderoby mademoiselle Declique, zszedł do piwnicy i sam się przykuł. Czasu na to miał bardzo mało - nawet nie zdążył schować szkatułki.
        Powoli i ostrożnie, przeniosłem wzrok na leżące ciało. Chciałem jeszcze raz spojrzeć na martwą twarz, ale w oczy rzucił mi się siniak ciemniejący pod rozwartym habitem. Widziałem go jeszcze w mieszkaniu w zaułku Archangielskim.
        I wtedy mgła, która spowijała mój mózg, nagle się przerzedziła.
        - A skąd urazy i siniaki?! - krzyknąłem. - Przecież sama się nie pobiła! Nie, wy ciągle kłamiecie! Doszło do strasznej pomyłki!
        Fandorin zdrową ręką złapał mnie za łokieć, potrząsnął.
        - Uspokójcie się. Urazy i siniaki Linda to pozostałości po wydarzeniach na Chodynce. Tam i jego nieźle poturbowali - przecież znalazł się w jeszcze gorszym tłumie niż my.
        Tak. Tak. Fandorin miał rację. Rzecz jasna, miał rację. Zbawcza mgła ponownie otuliła mnie ochronną powłoką i mogłem słuchać dalej.
        - Miałem dość czasu, żeby odtworzyć cały plan moskiewskiej operacji Linda. - Erast Piotrowicz rozerwał zębami chusteczkę, niezgrabnie przewiązał ranę i wytarł z czoła duże krople potu. - Doktor przygotował ją bez pośpiechu, znacznie wcześniej. Przecież już kilka miesięcy temu ustalono datę koronacji. Pomysł był w swoim rodzaju g-genialny: zaszantażować całą cesarską r-rodzinę. Lind dobrze sobie skalkulował, że ze strachu przed światowym skandalem Romanowowie pójdą na wszelkie ofiary. Wybrał dla siebie doskonałe miejsce do kierowania akcją - pośród rodziny, której zamierzał zadać cios. Któż by podejrzewał renomowaną guwernantkę o taką zbrodnię? Podrobić rekomendacje - Lindowi, z jego rozległymi znajomościami, nie było trudno. Skompletował sobie z-zespół - oprócz stałych pomocników zatrudnił warszawiaków, a ci zapewnili mu kontakt z chitrowskimi bandytami. O, ten człowiek był wyjątkowym strategiem!
        Fandorin w zamyśleniu popatrzył na kobietę leżącą u jego stóp.
        - Mimo wszystko to dziwne, że w żaden sposób nie mogę mówić o Lindzie „ona”, „była”...
        W końcu zmusiłem się, by spojrzeć w martwą twarz Emilii. Była spokojna i zagadkowa, na końcu zadartego noska przysiadła wielka czarna mucha. Ukucnąłem i odegnałem obrzydliwego owada.
        - A przecież s-sekret sukcesów doktora opierał się właśnie na kobiecości. To była bardzo dziwna szajka, Ziukin. Szantażyści i zabójcy, połączeni miłością do tej samej osoby. Wszyscy ludzie Linda byli w nim zakochani... w niej, każdy na swój sposób. Geniusz „mademoiselle Declique” polegał właśnie na tym, że ta kobieta umiała znaleźć klucz do wszystkich męskich serc, nawet do takich, które do miłości zupełnie się nie nadają.
        Poczułem na sobie jego wzrok, ale nie podniosłem oczu. Nad twarzą Emilii krążyły już dwie muchy, trzeba było je odganiać.
        - Wiecie, Ziukin, co mi p-powiedział przed śmiercią Somow?
        - On też nie żyje? - spytałem obojętnie.
        Właśnie w tej chwili zauważyłem, że na rękaw Emilii wchodzi cała kolumna mrówek, więc miałem czym się zająć.
        - Tak. Sprawdziłem go bardzo prosto. Odwróciłem się do niego plecami - i on, oczywiście, skwapliwie w-wykorzystał moją udawaną ufność. Doszło do krótkiej walki, podczas której wasz p-pomocnik nadział się na własny nóż. Już umierając i rzężąc, ciągle próbował dosięgnąć mojego gardła. Nie jestem strachliwy, ale na widok takiej nienawiści dreszcz mi przeszedł po grzbiecie. Krzyknąłem: „Co wy wszyscy w niej widzieliście?!” I wiecie, Ziukin, co mi odpowiedział? „Miłość”. To było jego ostatnie słowo... O, ona umiała wzbudzić miłość. Wy przecież, jak mi się wydaje, także odczuliście na sobie działanie czaru doktora Linda. Obawiam się tylko, że okazaliście zbytnią delikatność. Somow najwyraźniej doszedł dalej niż wy. Znalazłem u niego to.
        Wyciągnął z kieszeni jedwabny woreczek, a z niego kasztanowy lok. Od razu poznałem włosy Emilii. To takie były te lekcje francuskiego... Ale przejąć się tym nie miałem czasu - przeklęte mrówki podjęły manewr okrążający i jedną z nich, najbardziej bezczelną, pojmałem na uchu mademoiselle.
        - Teraz zrozumiałe, dlaczego doktor Lind nie miał przyjaciółek i był znany jako antyfeminista. H-homoseksualizm nie miał z tym nic wspólnego. Emilia sprytnie nas podpuściła, naprowadzając na fałszywy trop. Lord Banville, można przypuszczać, już dawno opuścił granice cesarstwa, zemściwszy się za utratę kochanka na nieszczęsnym Glińskim. Ach, wykwintny mister Carr, niewinny amator niebieskich goździków i zielonych niezapominajek! Zabili go, żeby jeszcze mocniej utwierdzić nas w mniemaniu, że Lind to lord Banville. Kiedy my, dwaj idioci, wybieraliśmy doktorowi pantalony i pończoszki, mademoiselle z pewnością zrewidowała mieszkanie, nie znalazła ani szkatułki, ani „Orłowa” i zdecydowała się na jeszcze jeden krok w swojej skomplikowanej grze - z-zadzwoniła do Ermitażu i poleciła Somowowi wykończyć Carra. Operacja weszła w decydującą fazę: Lind musiał odzyskać klejnoty i brylant.
        - Nie! - krzyknąłem, ogarnięty nagle przerażeniem. - Nie! Coś jest nie tak! Gdzieś się pomyliliście!
        Spojrzał na mnie ze zdziwieniem, a ja, dusząc się od szlochu, zacząłem opowiadać o swojej ostatniej rozmowie telefonicznej z Emilią.
        - Jeśli... jeśli ona była Lindem, to dlaczego odmówiła? Przecież ja sam... ja sam zaproponowałem, że oddam jej szkatułkę i brylant! Nie chciała! Powiedziała, że wam ufa i... i że nie powinienem wam mieszać szyków!
        Ale Fandorina ta wiadomość zupełnie nie zbiła z tropu.
        - No jasne. - Skinął głową. - Jednego s-sukcesu doktorowi było za mało. Jemu...tfu, do diabła, jej... potrzebna była jeszcze i moja głowa. Dowiedziawszy się od was o czasie i miejscu spotkania, pojęła, że może za jednym zamachem zakończyć swoją moskiewską akcję w najbardziej t-tryumfalny sposób, naprawiając wszystkie swoje błędy i ostatecznie wyrównując rachunki ze mną.
        Erast Piotrowicz zamilkł. Minę miał taką, jakby czuł się winny i zamierzał prosić o wybaczenie.
        Nie pomyliłem się - rzeczywiście zaczął mnie przepraszać:
        - Afanasiju Stiepanowiczu, potraktowałem was okrutnie. Wykorzystałem waszą nieświadomość, niczego wam nie wyjaśniając. Ale nie mogłem powiedzieć wam prawdy - byliście oczarowani Emilią i w żadnym wypadku byście mi nie uwierzyli. Wczoraj wieczorem specjalnie rozmawiałem z wami przez telefon tak ostro i nie wprowadziłem was w żadne szczegóły. Musiałem rozbudzić waszą p-podejrzliwość. Wiedziałem, że ogarnięty wątpliwościami zechcecie poradzić się jedynego człowieka, któremu ufacie - mademoiselle Declique. I wszystko jej opowiecie. Mnisie przebranie też wymyśliłem specjalnie: Lind z jego... o Boże... z jej nadzwyczajną wynalazczością powinna była skojarzyć, jak wygodny jest dla niej właśnie taki strój. Kłobuk, czarny welon i habit pozwalają idealnie zamaskować sylwetkę i twarz. Sam podpowiedziałem Lindowi - za waszym pośrednictwem - plan działania. Mademoiselle doskonale znała wasz stały nawyk przybywania na spotkanie przed wyznaczonym czasem. Pojawiła się przy moście za dwadzieścia szósta i czekała. Przecież uprzedzałem, że mogę się spóźnić, dlatego nie wątpiła, że przyjdziecie pierwszy. Zdążyłaby zabrać klejnoty i przygotować się na konfrontację ze mną. Tylko że ja siedziałem już w krzakach od wpół do piątej... Mogłem zastrzelić Linda wcześniej, jeszcze przed waszym p-przyjazdem, nie ponosząc żadnego ryzyka. No, ale wy potem nie wiadomo co byście sobie wyobrażali. Za nic nie uwierzylibyście w winę mademoiselle Declique, jeśli ona sama by się nie zdekonspirowała, i to w waszej obecności. Co zresztą zrobiła w najbardziej wiarygodny sposób. Co prawda, kosztowało mnie to zranione przedramię, a gdyby słońce nie świeciło jej w oczy, to przebieg tego p-pojedynku mógłby być dla mnie znacznie mniej pomyślny...
        W tej chwili o niczym nie myślałem - po prostu słuchałem. Fandorin przeniósł wzrok ze mnie na zabitą i zmrużył swoje zimne, niebieskie oczy.
        - Jednego nie wiem: jak ona chciała p-postąpić z wami - powiedział w zamyśleniu. - Po prostu zabić? A może przekabacić na swoją stronę? Jak sądzicie, czy jej by się to udało? Czy starczyłby kwadrans, żebyście dla miłości zapomnieli o całej reszcie?
        Coś poruszyło się we mnie po tych słowach. Ni to obraza, ni to gniew - ogólnie biorąc, jakieś złe uczucie, ale słabe, bardzo słabe. Zresztą pamiętałem, że muszę jeszcze o coś zapytać, ba, nawet mam obowiązek to zrobić.
        Ach, tak!
        - A Michał Gieorgijewicz? Gdzie on jest?
        Po bladej i zmęczonej, ale mimo to zawsze pięknej twarzy Fandorina przebiegł cień.
        - Jeszcze p-pytacie? Chłopczyka zabito. Myślę, że tego samego dnia, kiedy próbując go uratować, rzuciliście się w pościg za karetą. Lind zdecydował, że więcej nie będzie ryzykować, i wybrał do roli pośrednika, zamiast was, mademoiselle Declique, to jest siebie samego. A może tak było zaplanowane od początku? Nasza Emilia doskonale poradziła sobie z rolą. Dla pełnego prawdopodobieństwa nawet zawiodła nas do piwnicy, skąd tak dogodnie można było uciec podziemnym korytarzem. Wszystko by się jej udało, gdyby nie moja maleńka niespodzianka z woźnicą.
        - Ale przecież tego dnia jego wysokość jeszcze żył! - sprzeciwiłem się.
        - Skąd wam to przyszło do głowy? To Emilia krzyknęła nam z dołu, że chłopczyk żyje. W rzeczywistości żadnego dziecka tam nie było. Maluch już od kilku dni leżał martwy gdzieś na dnie rzeki albo w nieznanej jamie. Najbardziej obrzydliwe jest to, że mu przed śmiercią, jeszcze żywemu, odcięli palec.
        W coś takiego nie można było uwierzyć.
        - Skąd to wiecie? Przecież was tam nie było!
        Erast Piotrowicz zasępił się.
        - Przecież widziałem palec. Po kroplach zaschniętej krwi widać było, że nie odcięto go trupowi. Dlatego tak długo wierzyłem, że dziecko, chociaż chore i otumanione narkotykiem, wciąż żyje.
        Znowu popatrzyłem na Emilię - tym razem długo i uważnie. To doktor Lind - powiedziałem sam do siebie - który męczył i zabił Michała Gieorgijewicza. Ale Lind był Lindem, a Emilia Emilią; pomiędzy nimi nie ma żadnego powiązania.
        - Ziukin! Afanasiju Stiepanowiczu, ocknijcie się!
        Powoli odwróciłem się do Fandorina, nie rozumiejąc, czego on jeszcze ode mnie chce.
        Erast Piotrowicz, krzywiąc się z bólu, naciągał surdut.
        - Muszę z-zniknąć. Pokonałem Linda, ochroniłem „Orłowa” i zwróciłem klejnoty najjaśniejszej pani, ale uratować wielkiego księcia nie mogłem. Cesarzowi już nie jestem potrzebny, a władze moskiewskie od dawna nie są mi przyjazne... Wyjadę za granicę, tutaj nie mam już nic do roboty. Tylko...
        Machnął ręką, jakby chciał coś jeszcze powiedzieć i nie mógł się zdecydować.
        - Mam do was prośbę. Przekażcie Kseni Gieorgijewnie, że... że wiele myślałem o naszej różnicy zdań... i nie jestem wcale taki pewny, czy miałem rację. Z-zapamiętacie? Zrozumie, w czym rzecz... I jeszcze przekażcie jej to. - Wyciągnął do mnie arkusik papieru. - To paryski adres, pod którym zawsze można się ze mną skontaktować. Przekażecie?
        - Tak - powiedziałem drewnianym głosem, chowając papierek do kieszeni.
        - No, ż-żegnajcie.
        Zaszeleściła trawa. To Fandorin zaczął się wdrapywać po stoku. Nie patrzyłem za nim.
        Raz się poślizgnął - widać nadwerężył zranione ramię, ale ja i tak się nie odwróciłem.
        Pomyślałem, że trzeba będzie pozbierać rozsypane klejnoty: diadem, brylantową agrafę, kokardę z szafirów, mały bukiet i egretę.
        Ale najważniejsze - co zrobić z mademoiselle Declique? Można, rzecz jasna, pójść do biura parku i przyprowadzić pracowników, którzy wezmą ciało i zaniosą na górę. Ale przecież nie pozostawię Emilii tutaj samej, żeby chodziły po niej mrówki i na twarzy siadały muchy.
        Z drugiej strony, chociaż jest niezbyt ciężka (przecież już mi się zdarzyło o tym przekonać), czy potrafię sam wnieść ją po tak stromym stoku?
        Chyba jednak warto będzie spróbować.
        
        * * *
        - ...najgłębszą wdzięczność dla boskiej Opatrzności, która zachowała dla Rosji ten święty symbol władzy cesarskiej.
        Głos cesarza zadrżał i najjaśniejszy pan zrobił pauzę, żeby zapanować nad wzburzonymi uczuciami. Cesarzowa uczyniła ręką znak krzyża i car natychmiast poszedł za jej przykładem, składając też głęboki pokłon przed wiszącym w rogu obrazem.
        Poza nimi nikt z obecnych, ze mną włącznie, się nie przeżegnał.
        Audiencję u najjaśniejszych państwa wyznaczono mi w wielkiej bawialni Ermitażu. Pomimo uroczystego charakteru wydarzenia, zaproszono tylko wtajemniczonych w okoliczności dramatu - członków rodziny cesarskiej, pułkownika Karnowicza i lejtnanta Endlunga.
        Wszyscy mieli na rękawach żałobne opaski - dzisiaj ogłoszono, że jego wysokość Michał Gieorgijewicz zmarł w podmiejskim pałacu w wyniku nagłego ataku odry. Ponieważ powszechnie było wiadomo, że wszyscy młodsi Gieorgijewiczowie zarazili się tą niebezpieczną chorobą, informacja wydawała się prawdopodobna, chociaż jakieś fantastyczne plotki, jak się wydaje, już się rozprzestrzeniały. Jednak prawda była zbyt niewiarygodna, żeby ktoś w nią uwierzył.
        Ksenia i Paweł Gieorgijewiczowie stali zapłakani, ale Gieorgij Aleksandrowicz panował nad sobą. Kirył Aleksandrowicz wyglądał na niewzruszonego - przypuszczam, że z jego punktu widzenia ta okropna historia zakończyła się nie najgorzej. Symeon Aleksandrowicz od czasu do czasu przykładał do poczerwieniałych oczu naperfumowaną chusteczkę, jednak, podejrzewam, płakał nie tyle z powodu malutkiego krewniaka, ile pewnego Anglika o słomianożółtych włosach.
        Najjaśniejszy pan zapanował nad głosem i kontynuował:
        - Jednak niesprawiedliwie byłoby podziękować Najwyższemu, zapominając o tym, którego Bóg wybrał sobie na swoje szlachetne narzędzie - naszym wiernym hoffirerze Afanasiju Ziukinie. Będziemy wam wiecznie wdzięczni, drogi Afanasiju Stiepanowiczu, za wierność i oddanie cesarskiemu domowi.
        - Tak, drogi Afanasiju, nigdy nie zapomnimy o waszym poświęceniu. - Najjaśniejsza pani uśmiechnęła się do mnie, tradycyjnie plącząc trudne rosyjskie słowa.
        Zauważyłem, że na piersi carycy, pomimo żałoby, błyska tęczowymi kropelkami światła brylantowy bukiet.
        - Podejdźcie, Afanasiju Stiepanowiczu - rzekł uroczystym głosem najjaśniejszy pan. - Chcę, żebyście wiedzieli: Romanowowie umieją cenić i nagradzać ofiarną służbę.
        Uczyniłem trzy kroki naprzód, z szacunkiem skłoniłem głowę i wpatrzyłem się w błyszczące lakierem buty najjaśniejszego pana.
        - Po raz pierwszy w historii cesarskiego dworu, naruszając pradawną regułę, mianujemy was kamerfirerem i powierzamy wam zaszczyt kierowania całym zespołem dworskiej służby - ogłosił car.
        Skłoniłem się jeszcze niżej. Zaledwie wczoraj taki niewiarygodny awans zawróciłby mi w głowie i poczułbym się najszczęśliwszym ze śmiertelników, ale teraz moje wygasłe uczucia w żaden sposób nie zareagowały na radosną nowinę.
        Jednak na tym potok łask cesarskich mości jeszcze się nie wyczerpał.
        - Za ocalenie zawartości pewnej szkatułki, która dzięki wam została zwrócona cesarzowej - wydawało się, że w głosie cesarza zadźwięczała złośliwa nutka - obdarzamy was brylantową tabakierką z naszym monogramem i nagrodą z funduszu osobistego - dziesięcioma tysiącami rubli.
        Znów się skłoniłem.
        - Najpokorniej dziękuję, wasza cesarska mość.
        Na tym ceremonia się zakończyła i wróciłem na swoje miejsce za plecami najjaśniejszej rodziny. Endlung mrugnął do mnie ukradkiem, przywołując na twarz minę pełną udawanego szacunku - gdzie mi teraz do takiej ważnej persony! Chciałem uśmiechnąć się do niego, ale mi się nie udało.
        A najjaśniejszy pan już zwrócił się do członków Zielonego Domu.
        - Biedny, malutki Mika - powiedział i smutnie zmarszczył brwi. - Święty baranek, zbrodniczo uśmiercony przez okrutnych i podłych zabójców. Bolejemy wraz z tobą, wujku Dżordżi. Ale, ani na chwilę nie zapominając o uczuciach rodzicielskich, postarajcie się pamiętać o tym, że nie jesteśmy zwykłymi obywatelami, lecz członkami domu cesarskiego i autorytet monarchii jest dla nas najświętszy. Teraz wypowiem słowa, które, być może, wydadzą się nieludzkie, ale - mimo wszystko - mam obowiązek je wyrzec. Mika zmarł i teraz przebywa w niebiosach. Uratować się go nie udało. Ale za to uratowano cześć i reputację Romanowów. Informacje o koszmarnych wydarzeniach nie przedostały się do wiadomości publicznej. A to najważniejsze. Jestem pewny, wujku Dżordżi, że świadomość tego pomoże ci zapanować nad ojcowskim żalem. Bez względu na wszystkie wstrząsy koronacja zakończyła się szczęśliwie. Prawie szczęśliwie - dodał najjaśniejszy pan i zasępił się, najwidoczniej przypominając sobie o tragedii na Polu Chodyńskim. Te słowa trochę zepsuły wrażenie, jakie wywarła jego krótka przemowa, przeniknięta prawdziwą wielkością.
        Jeszcze bardziej osłabił efekt Gieorgij Aleksandrowicz, który wyrzekł półgłosem:
        - Zobaczymy, Niki, co powiesz o uczuciach ojcowskich, kiedy będziesz miał własne dzieci...
        
        W korytarzu podeszła do mnie Ksenia Gieorgijewna, w milczeniu objęła, położyła głowę na moim ramieniu i dała upust łzom. Stałem nieruchomo i tylko delikatnie gładziłem jej wysokość po włosach.
        W końcu wielka księżna wyprostowała się, popatrzyła na mnie i ze zdziwieniem spytała:
        - Afanasij, ty nie płaczesz? Boże, co się stało z twoją twarzą?
        Nie zrozumiałem, co ma na myśli, i odwróciłem głowę, żeby spojrzeć do wiszącego naprzeciw zwierciadła.
        Twarz była całkiem zwykła, tylko trochę nieruchoma.
        - Przekazałeś mu moje słowa? - spytała szeptem Ksenia Gieorgijewna. - Powiedziałeś, że go kocham?
        - Tak - odpowiedziałem po chwili, nie od razu rozumiejąc, o czym mówi.
        - A on co na to? - Oczy jej wysokości, mokre od łez, patrzyły z nadzieją i strachem. - Przekazał coś dla mnie?
        Pokiwałem głową.
        - Tylko to.
        Wyjąłem z kieszeni opalowe kolczyki i brylantową broszę.
        - Rzekł, że jemu nie są potrzebne.
        Ksenia Gieorgijewna tylko na chwilę zmrużyła oczy. W końcu nie bez przyczyny jej wysokość od dzieciństwa uczono opanowania. I łzy już przestały płynąć po jej delikatnych policzkach.
        - Dziękuję, Afanasiju - wyrzekła cicho. W głosie było takie znużenie, jakby jej wysokość miała nie dziewiętnaście, lecz co najmniej czterdzieści lat.
        
        Wyszedłem na werandę. Z jakiegoś powodu ciężko mi było oddychać. Pod wieczór nad Moskwą zebrały się chmury. Widać w nocy będzie burza.
        Czułem się nadzwyczaj dziwnie. Los i łaska monarchy obdarzyły mnie z bajeczną szczodrością, podniosły na wyżyny, o których nawet nie marzyłem, a ja miałem wrażenie, jakbym utracił wszystko, co posiadałem, i to utracił na zawsze.
        Nad koronami drzew parku Nieskucznego przeleciał wiatr, zaszeleścił listowiem i nagle z niewiadomej przyczyny przypomniałem sobie propozycję Endlunga - by przejść do służby na morzu. Wyobraziłem sobie czysty horyzont, pieniste grzbiety fal, świeży oddech bryzy. Co za głupota!
        Przez oszklone drzwi wyszedł mister Freyby. I jego ostatnio los nie głaskał po głowie. Został sam, bez panów. Obarczony ciężkim podejrzeniem, poddawany był wielogodzinnym przesłuchaniom, a teraz razem z bagażem zawiezie do Anglii ołowianą trumnę z ciałem mister Carra. Jednak wszystkie te wydarzenia nie pozostawiły na butlerze żadnego widocznego śladu - ciągle wyglądał tak samo flegmatycznie i dobrodusznie.
        Skinął mi na powitanie i stanął obok, opierając się o poręcz. Zapalił fajkę.
        Takie towarzystwo bardzo mi odpowiadało, ponieważ z mister Freybym spokojnie można było pomilczeć, nie czując się przy tym ani trochę niezręcznie.
        Przed podjazdem stanął łańcuch powozów.
        Oto z ganku schodzą najjaśniejsi państwo w otoczeniu członków cesarskiej rodziny.
        Na ostatnim stopniu najjaśniejszy pan się potknął i o mało nie upadł - Kirył Aleksandrowicz ledwie zdążył chwycić koronowanego krewniaka za łokieć.
        Obok swoich wysokich, barczystych wujów najjaśniejszy pan wyglądał niepozornie, jak szkocki pony wśród pełnokrwistych rumaków. Rzeczywiście, nieprzewidywalne są zamysły boże - pomyślałem. Ze wszystkich Romanowów Bóg z jakiegoś powodu wybrał właśnie tego i na jego wątłe ramiona złożył brzemię odpowiedzialności za losy monarchii.
        Najjaśniejsza para wsiadła do karety, wielcy książęta pozdrowili ją na pożegnanie, Ksenia Gieorgijewna dygnęła. Jej wysokość miała dumną minę, jaka przystoi wielkiej księżnej.
        Na najjaśniejszą audiencję wystroiłem się w zieloną liberię ze złotymi wyłogami. Zapewne już po raz ostatni.
        Coś mi wypychało boczną kieszeń. Z roztargnieniem wsunąłem tam rękę i namacałem książeczkę. Ach, tak, słownik rosyjsko-angielski, podarek od mister Freyby’ego.
        Ciekawe, co sądzi przenikliwy Anglik o rosyjskim carze.
        Przerzuciłem kilka stronic i złożyłem pytanie:
        - Łot ju sink ebałt nju car?
        Mister Freyby odprowadził wzrokiem pozłacane lando z kamerlokajami stojącymi na tylnym stopniu, pokiwał głową i rzekł:
        - The last of Romanoff, I’m afraid.
        Też wyciągnął słownik, angielsko-rosyjski, wymruczał:
        - The article is out... „Last” is „ostatni”, right... „of” is „z”...
        I z niewzruszoną pewnością, dokładnie wymawiając każde słowo, powiedział:
        - Ostatni - z - Romanowów.