Gabriel
Garcia Marquez
Rzecz
o mych smutnych dziwkach
przełożył
Carlos Marroddn Casas
Warszawskie Wydawnictwo Literackie
MUZA SA


Tytuł oryginału: Memoria de mis putas tristes
Projekt okładki: Luz de la Mora
Redakcja: Marta Szafrańska-Brandt
Redakcja techniczna: Zbigniew Katafiasz
Korekta: Maria Mirecka
(c) Gabriel Garcia Marquez, 2004
(c) for the Polish edition by MUZA SA, Warszawa 2005
(c) for the Polish translation by Carlos Marrodan Casas
(c) Cover photograph (c) Luis Miguel Palomares
ISBN 83-7200-131-6
Warszawskie Wydawnictwo Literackie
MUZA SA
Warszawa 2005

Tłumacz się tłumaczy
Widniejący na okładce tytuł powieści jest tytułem zastępczym,
tytułem roboczym, tytułem wstydliwym i ocenzurowanym. Gabriel
Garcia Marquez dał swojej powieści tytuł Rzecz o mych smutnych
kurwach i tak też przetłumaczył to tłumacz, w pamięci mając twórczość
takich mistrzów, jak Jan Kochanowski, Daniel Naborowski czy Jan
Andrzej Morsztyn (z przyczyn oczywistych nie wspomnę Juliana
Tuwima). Na okładce widnieje jednak bezpieczny tytuł, a to w wy-
niku prawniczych ekspertyz, sugerujących, iż wydrukowanie tytułu
nadanego przez tłumacza grozi nieobliczalnymi konsekwencjami jak
np.: prokuratorski zakaz (w wyniku doniesienia o popełnieniu prze-
stępstwa) rozpowszechniania książki. Kodeks o wykroczeniach. Roz-
dział XVI. Wykroczenie przeciw obyczajności publicznej. Art.141.
Taki jest stan prawny w Polsce - można dzieła artystyczne cen-
zurować, bezkarnie niszczyć; artystów nie tylko można, ale po prostu,
jak Dorotę Nieznalską, skazuje się na więzienie. Przyjdzie czas na
karę banicji, może na obozy swoistej resocjalizacji. Ale ten stan
prawny chroni hunwejbinów święcie wierzących w sprawczą moc
słowa polskiego (nie wywołuj wilka z lasu). Stoją więc na straży
czystości języka polskiego, nie odróżniając dopełniacza od biernika,
o wołaczu w ogóle nie pamiętając, mieszając związki frazeologiczne,
ortografię myląc z kaligrafią. Za to na wyrywki znają cały repertuar
obecny w Słowniku polskich przekleństw i wulgaryzmów (autora nie
podam, bo nie chcę być donosicielem).
Powieść Garcii Marqueza to skromna elegia o późnej miłości,
a nie swawolny przewodnik po zamtuzach, o czym mam nadzieję
przekonają się ci czytelnicy, którzy będą mieli odwagę po tę książkę
sięgnąć. Tłumaczowi pozostaje jedynie wierzyć, że jednak nadejdzie
czas, gdy Rzecz o mych smutnych kurwach będzie mogła pod tym
właśnie tytułem się ukazać.
Carlos Marrodan Casas
Proszę niczego nie robić w złym guście. Nie wolno na
przykład wkładać palców do ust śpiącej dziewczyny!
- ostrzega starego Eguchiego kobieta z hotelu.
Śpiące piękności, Yasunari Kawabata
(przełożył Mikołaj Melanowicz)



1
W roku mych dziewięćdziesiątych urodzin chciałem
sprawić sobie w prezencie szaloną noc miłosną z nielet-
nią dziewicą. Przywołałem w pamięci osobę Rosy Cabar-
cas, właścicielki domu schadzek, która mając w rękach
coś nad wyraz specjalnego, zwykła była powiadamiać
o tym swych najlepszych klientów. Nigdy nie uległem
tego rodzaju pokusom, ani wielu innym jej plugawym
propozycjom, ale Rosa i tak nie wierzyła w czystość
moich zasad. Nawet moralność jest tylko kwestią czasu,
mawiała ze złośliwym uśmieszkiem, sam się przekonasz.
Była nieco młodsza ode mnie, a że od lat nie miałem
o niej żadnych wieści, więc równie dobrze od dawna
mogło jej nie być pośród żywych. Ledwie jednak prze-
brzmiał pierwszy sygnał w słuchawce, natychmiast roz-
poznałem jej głos i wypaliłem bez zbędnych wstępów:
- Dziś chcę.
Westchnęła: Och, ty mój smutny mędrku, przepadasz
gdzieś na dwadzieścia lat, a jak już się pojawiasz, to tylko
po to, żeby żądać rzeczy niemożliwych. Natychmiast

jednak odzyskała swój zawodowy kunszt i podsunęła
z pół tuzina rozkosznie zapowiadających się sugestii,
jednak, nie da się ukryć, już użytkowanych. A ja, że nie,
że musi być panna i na tę właśnie noc. Zaniepokojona
spytała: A co chcesz sobie udowodnić? Nic, odparłem,
trafiony w najczulsze miejsce, bardzo dobrze wiem, co
mogę i czego nie mogę. Rosa niewzruszona stwierdziła,
że mędrkowie wiedzą wszystko, ale nie wszystko: Jedy-
ne Panny, jakie jeszcze chodzą po świecie, to takie
Panny sierpniowe jak ty. Nie mogłeś poprosić mnie o to
odpowiednio wcześniej? Natchnienie ma to do siebie,
że nie uprzedza, odpowiedziałem. Ale poczekać chyba
może, skwitowała, nieodmiennie i jak żaden mężczyzna
przemądrzała, i poprosiła o przynajmniej dwa dni, żeby
dokładnie przebadać rynek. Odrzekłem, najzupełniej
serio, że w tym interesie, w którym robi, każda godzina
w moim wieku jest jak rok. To znaczy, że się nie da,
podsumowała, bez cienia wątpliwości w głosie, ale to
akurat nieważne, za to bardzo emocjonujące, a co tam,
kurwa, oddzwonię w ciągu godziny.
Nie muszę o tym wspominać, bo z daleka widać, ja-
ki jestem: brzydki, nieśmiały i staroświecki. Ale usilnie
dbając o to, ażeby właśnie takim nie być, zacząłem
odgrywać swe całkowite przeciwieństwo. Do dnia dzi-
siejszego, kiedy to z własnej i nieprzymuszonej woli
przystępuję do opowiedzenia sobie samemu, jaki na-
prawdę jestem, choćby po to tylko, by przynieść ulgę
swemu sumieniu. Zacząłem od niecodziennego telefonu
do Rosy Cabarcas, bo jeśli spojrzeć na to dziś, właśnie ta
10

rozmowa dała początek nowemu życiu w wieku, w któ-
rym znakomitą większość śmiertelników śmierć już daw-
no zabiera.
Mieszkam w kolonialnym budynku po słonecznej stro-
nie parku San Nicolas, w domu, gdziem spędził wszystkie
dni swego życia bez żony i bez fortuny, tu, gdzie również
żyli byli i dokonali żywota moi rodzice, i wreszcie tu,
gdzie zamiarem moim było umrzeć samotnie, w tym
samym łóżku, w którym przyszedłem na świat, i w dniu
oby najodleglejszym i oby bezboleśnie. Mój ojciec nabył
ów dom na aukcji publicznej pod koniec XIX wieku,
po czym parter wynajął konsorcjum Włochów prowa-
dzącemu sieć luksusowych sklepów, zatrzymując dla się
to właśnie piętro, ażeby tam zaznać szczęścia z córką
jednego ze swych włoskich arendarzy, znamienitą inter-
pretatorką Mozarta, poliglotką i garibaldzistką i najpię-
kniejszą i najbardziej utalentowaną kobietą, jaka kiedy-
kolwiek żyła w tym mieście, z Floriną de Dios Carga-
mantos: moją matką.
Mieszkanie jest przestrzenne i jasne, ze stiukowymi
sklepieniami, z podłogami wyłożonymi szachownicą
florenckich mozaik, z czworgiem szklanych drzwi wy-
chodzących na długi szeregowy balkon, gdzie moja
matka siadywała, aby wespół ze swymi włoskimi ku-
zynkami śpiewać arie miłosne. Widać stąd park San
Nicolas z katedrą i pomnikiem Krzysztofa Kolumba,
a dalej składy rzecznego nabrzeża i portu i rozległy
widnokres rzeki Magdalena, dwadzieścia mil od jej es-
tuarium. Jedyną niedogodnością tego mieszkania jest
11

słońce przechodzące w ciągu dnia przez wszystkie okna
po kolei; trzeba je więc wszystkie zamykać, by spróbo-
wać przynajmniej uciąć sobie sjestę w skwarnym pół-
mroku. Kiedy, w wieku trzydziestu dwu lat, zostałem
sam, przeniosłem się do dotychczasowej sypialni mych
rodziców, kazałem przebić z niej drzwi bezpośrednio
do biblioteki i zacząłem wyprzedawać na licytacjach to,
co mi do życia nie było potrzebne, czyli niemal wszyst-
ko - jak miało się z czasem okazać - poza książkami
i pianolą.
Przez czterdzieści lat byłem depeszowcem, czy też
nadmuchiwaczem, jak na nas mawiano, w gazecie "El
Diario de La Paz", a praca moja polegała na rekon-
struowaniu i dopowiadaniu w miejscowej prozie wyła-
pywanych przez nas wiadomości krążących w przestrze-
ni na falach krótkich lub w kodzie Morse'a. Dziś utrzy-
muję się jako tako z emerytury wypracowanej w tym
wymarłym zawodzie; poza tym otrzymuję prawie nic
jako emerytowany nauczyciel gramatyki języka hisz-
pańskiego i łaciny, tyle co nic za coniedzielny felieton,
pisany regularnie od ponad pół wieku, i mniej niż nic
za teksty do programów muzycznych i teatralnych, które
łaskawie raczą mi publikować, gdy przybędą do nas
znamienici artyści z gościnnymi występami. Poza pisa-
niem nic właściwie innego w życiu nie robiłem, ale brak
mi powołania i narracyjnego talentu, zupełnie są mi
nieznane zasady dramaturgicznej konstrukcji, jeśli więc
podjąłem się tego trudu, to dlatego, iż ufam w światłość
tego wszystkiego, com w życiu przeczytał, a przeczyta-
12


łem bez liku. Mówiąc najzwyczajniej, szaraczkowy ze
mnie literat i pewnie niczego szczególnego nie miałbym
do przekazania potomnym, gdyby nie zdarzenia, z któ-
rych, na ile mi mój talent pozwoli, chciałbym właśnie
zdać sprawę w tej rzeczy o mej wielkiej miłości.
W dzień moich dziewięćdziesiątych urodzin obudzi-
łem się, jak zwykle, o piątej rano. Był piątek, więc
czekało mnie jedynie napisanie felietonu publikowanego
w niedzielnym wydaniu "El Diario de La Paz". Wszyst-
kie poranne objawy i znaki idealnie wprost odwodziły
od jakichkolwiek radosnych i szczęśliwych myśli: od
świtu łamało mnie w kościach, w tyłku paliło i co chwila
rozlegały się grzmoty pierwszej, po trzech miesiącach
bez kropli deszczu, burzy. Nastawiłem kawę i wykąpa-
łem się, wypiłem kubek kawy posłodzonej miodem,
zjadłszy do tego dwa placki z casabe, i wdziałem płócien-
ny chałat, używany przeze mnie w domu.
Tematem felietonu na ów dzień miały być, jakże-
by inaczej, moje dziewięćdziesiąte urodziny. Nigdy
mój wiek nie jawił mi się jako plama na suficie, z któ-
rej spadające krople odmierzają człowiekowi czas, jaki
mu jeszcze do końca życia pozostał. Kiedy byłem ma-
ły, słyszałem, iż gdy ktoś umiera, wszy gnieżdżące się
w owłosieniu konającego rzucają się w panice do uciecz-
ki przez poduszki, wstyd czyniąc rodzinie. Tak się tym
przejąłem, że kiedy miałem iść po raz pierwszy do
szkoły, kazałem ogolić sobie całkiem włosy, a i dziś te
kilka kosmyków, jakie mi jeszcze pozostają, wciąż szo-
ruję szarym mydłem. Świadczy to o tym, teraz to mogę
13

zaświadczyć, że już od małego miałem o wiele silniej
ukształtowane społeczne poczucie wstydliwości i czys-
tości niż poczucie śmierci.
Już parę miesięcy wcześniej założyłem sobie, że mój
urodzinowy felieton nie będzie zwykłym lamentem za
minionymi laty, lecz wprost przeciwnie: gloryfikacją sta-
rości. Zacząłem od pytania, kiedy uświadomiłem sobie,
że jestem starym już człowiekiem, i wydaje mi się, że
stało się to właśnie tuż przed owym dniem. Gdy ukoń-
czyłem czterdzieści dwa lata, udałem się do lekarza, skar-
żąc się na utrudniający mi oddychanie ból w plecach. Zba-
gatelizował problem: to naturalny ból w pańskim wieku,
stwierdził.
- W takim razie - odpowiedziałem - rzeczą nienatu-
ralną jest mój wiek.
Lekarz uśmiechnął się z pożałowaniem. Widzę, że jest
pan filozofem. To wówczas po raz pierwszy pomyślałem
o swoim wieku w kategoriach starości, ale nie zwlekałem
zbytnio, ażeby puścić te myśli w niepamięć. Przywykłem
budzić się codziennie z odmiennym bólem, który z bie-
giem lat zmieniał natężenie i charakter i doskwierał mi
w coraz to innym miejscu. Bywał i taki, jakby śmierć już
zatapiała swe szpony, a nazajutrz nagle znikał. W tamtym
właśnie okresie zdarzyło mi się usłyszeć, iż pierwszym
symptomem starości w przypadku mężczyzny jest upo-
dabnianie się od pewnego momentu do własnego ojca.
Widocznie jestem skazany na wieczną młodość, pomyś-
lałem wówczas, bo mojemu końskiemu profilowi nijak
do urokliwokaraibskich rysów mojego ojca, a tym bardziej
14

do cesarskorzymskiego profilu mojej matki. To prawda,
że pierwsze zmiany następują tak wolno, iż właściwie nie-
dostrzegalnie, my zaś, patrząc na siebie własnymi oczyma,
widzimy się takimi, jakimi zawsze byliśmy i jesteśmy, ale
inni, spoglądając z zewnątrz, natychmiast dostrzegają
najmniejszą zmianę.
Z piątym krzyżykiem zacząłem mieć jakie takie wyob-
rażenie o starości, kiedy zaczęły doskwierać mi pierwsze
luki w pamięci. Wywracałem do góry nogami cały dom,
szukając okularów, po czym odkrywałem, że mam je na
nosie, albo wchodziłem w nich pod prysznic, lub nakła-
dałem szkła do czytania, nie zdjąwszy tych do patrzenia.
Zdarzyło mi się pewnego dnia dwukrotnie zjeść śniada-
nie, bo zdążyłem zapomnieć, że już je jadłem, i nauczy-
łem się rozpoznawać ogarniający moich przyjaciół po-
płoch, gdy nie stawało im odwagi, by choćby i delikatnie
zmitygować mnie, że opowiadam coś, com już relacjono-
wał w zeszłym tygodniu. W owych latach sporządziłem
sobie w pamięci dwie listy, z których jedna zawierała
spis znanych twarzy, druga zaś spis odpowiadających im
imion i nazwisk, ale gdy przyszło mi się z kimś witać, nie
potrafiłem przypasować twarzy do nazwiska.
Nigdy nie przejmowałem się swoim seksualnym wie-
kiem, moje możliwości zależały bowiem w dużej mierze
nie tyle ode mnie, ile od kobiet, a one, jeśli chcą, świetnie
wiedzą, co, jak i dlaczego. Dziś śmieję się z chłopaków
z osiemdziesiątką na karku, którzy przerażeni nagłym
niedomaganiem, bezzwłocznie szukają pomocy u leka-
rza, jeszcze nieświadomi, że po dziewięćdziesiątce jest
15
jeszcze gorzej, ale staje się to zarazem nieistotne: wciąż
żyjesz, więc coś za coś. Triumfem życia z kolei jest
szwankowanie pamięci ludzi starych wobec błahostek,
atoli rzadko owa pamięć niedomaga, gdy rzeczy mocno
nas dotyczą. Cyceron ujął to krótko: Nie ma starca, który
zapomniałby, gdzie skarb swój ukrył.
Dzieląc się tymi i podobnymi refleksjami, nakreśliłem
pierwszy zarys felietonu, kiedy sierpniowe słońce wy-
buchło pośród migdałowców w parku, a pocztowy statek
rzeczny, opóźniony o tydzień z powodu suszy, bucząc,
wpłynął do portowego kanału. Pomyślałem: Oto przy-
bija mój dziewięćdziesiąty roczek. Nigdy nie dowiem
się dlaczego, i nawet o to stać nie będę, ale jest prawdą,
iż w chwili, gdy wywołałem to zniechęcające przypo-
mnienie, postanowiłem zarazem zatelefonować do Rosy
Cabarcas, by pomogła mi uczcić urodziny libertyńską
nocą. Już lata temu dałem sobie z ciałem święty pokój;
pozwalało mi to poświęcić czas na ponowne lektury
co smakowitszych stron mych klasyków i na słuchanie
utworów muzyki poważnej we własnym wyborze i ukła-
dzie, ale pożądanie, które odczułem owego dnia, było
tak natarczywe, iż zdało mi się zesłane od Pana Boga.
Po tej rozmowie telefonicznej już nie mogłem pisać.
W kącie biblioteki, gdzie rano słońce jeszcze nie dociera,
zawiesiłem hamak i położyłem się w nim, czując na
piersiach zmorę oczekiwania.
Gdym dorastał, byłem oczkiem w głowie zarówno
obdarzonej licznymi przymiotami mamy, zgładzonej
w wieku pięćdziesięciu lat przez gruźlicę, jak i taty pe-
16

danta, któremu nikt nigdy nie wykazał najmniejszego
błędu i którego odnaleziono martwego w jego łożu
wdowca w dniu podpisania traktatu w Neerlandii koń-
czącego wojnę Tysiąca Dni i tyle innych ubiegłowiecz-
nych wojen domowych. Wraz z pokojem nadeszły zmia-
ny tyleż nieprzewidziane, co niepożądane. Tłumy wol-
nych kobiet zasiliły do granic szaleństwa stare kantyny
przy ulicy Ancha, która później miała stać się bulwarem
Abello, a teraz jest aleją Kolumba, w tym moim mieście
najukochańszym, tak lubianym przez swoich, jak i przy-
jezdnych, ze względu na miłe usposobienie mieszkań-
ców i czystość światła.
Nigdy nie przespałem się z żadną kobietą, nie płacąc za
to, tych kilka zaś spoza branży przekonałem siłą argumen-
tów lub argumentem siły, by przyjęły ode mnie pieniądze,
nawet jeśli miałyby je potem wyrzucić do śmieci. Jako
dwudziestolatek zacząłem prowadzić rejestr zawierający
imię, wiek, miejsce oraz króciutki opis okoliczności i specy-
fiki. Gdy kończyłem lat pięćdziesiąt, spisanych miałem
pięćset czternaście kobiet, z którymi byłem przynajmniej
raz. Przestałem prowadzić rejestr, kiedy ciało już zaczyna-
ło mi odmawiać posłuszeństwa, więc stosunkowo łatwo
przychodziło mi prowadzić rachuby w pamięci. Miałem
swoje zasady. Nigdy nie brałem udziału w grupowych
harcach ani w wiadomych wszem trójkątach, nie dzieliłem
z nikim sekretu i nikomu też nigdym się nie zwierzył
z jakiejkolwiek przygody cielesnej czy duchowej, bo już
jako młody chłopak zdałem sobie sprawę, że żadna z nich
nie pozostaje bezkarna.
17

Jedynym dziwnym związkiem, jaki utrzymywałem
przez wiele lat, był związek z wierną Damianą. Gdy
pojawiła się u mnie, była właściwie jeszcze dzieckiem.
Miała indiańskie rysy, silna i dzika, odzywała się rzadko,
ale stanowczo i chodziła po domu boso, by nie przeszka-
dzać mi w pisaniu. Pamiętam, że czytałem Konterfekt
zalotnej Andaluzyjki w hamaku na korytarzu i przypadkiem
ujrzałem ją pochyloną nad praniem, w spódnicy tak
krótkiej, że całkiem odsłaniającej jej smakowite krągłości.
Rażony gorączką nie do wytrzymania, zadarłem jej spód-
nicę, ściągnąłem pluderki poniżej kolan i pokryłem ją
całkiem od tyłu. Proszę pana, zajęczała ponuro, to wymyś-
lono jako wyjście, a nie wejście. Głębokie drżenie przeszy-
ło jej ciało, ale wytrzymała do końca. Upokorzony upoko-
rzeniem jej, chciałem zapłacić Damianie dwa razy tyle, ile
liczyły sobie wówczas te najdroższe, ale nie przyjęła ani
grosza, więc zmuszony byłem podnieść jej pensję, która
uwzględniała ową dodatkową i świadczoną raz w miesią-
cu usługę, zawsze podczas prania i zawsze od zaplecza.
Kiedyś nasunęła mi się myśl, że owa łóżkowa buchal-
teria mogłaby stanowić dobrą pożywkę dla relacji o nę-
dzy mojego rozwiązłego życia, i tytuł spadł mi z nieba:
Rzecz o mych smutnych kurwach. Moje życie publiczne za
to, było w ogóle mało ciekawe: sierota bez ojca i matki,
stary kawaler bez przyszłości, przeciętny dziennikarz,
czterokrotny finalista Turniejów Poetyckich w Cartagena
de Indias i absolutny faworyt karykaturzystów dzięki
swej bezprzykładnej brzydocie. Inaczej mówiąc: zmar-
nowane życie, które źle się zaczęło owego popołudnia,
18

kiedy matka, trzymając mnie, dziewiętnastolatka, za
rękę, zaprowadziła mnie do redakcji "El Diario de La
Paiz", by się wywiedzieć, czy można w gazecie wydru-
kować kronikę z życia szkolnego, którą napisałem jako
wypracowanie z hiszpańskiego i retoryki. Rzecz ukazała
się w niedzielnym wydaniu, poprzedzona paroma, na-
der życzliwymi, słowami redaktora naczelnego. Po wielu
latach, gdy dowiedziałem się, że matka zapłaciła za
publikację tego debiutu i siedmiu następnych artykułów,
było za późno, by się zawstydzić, bo mój cotygodniowy
felieton chadzał już własnymi ścieżkami, a poza tym by-
łem depeszowcem i krytykiem muzycznym.
Z chwilą otrzymania świadectwa maturalnego z wyróż-
nieniem zacząłem udzielać lekcji hiszpańskiego i łaciny
w trzech szkołach publicznych naraz. Byłem złym nauczy-
cielem, brakowało mi wykształcenia zawodowego, nie
czułem powołania ani nie miałem jakiejkolwiek litości dla
tych biednych dzieciaków, które szły do szkoły, bo był to
najłatwiejszy sposób ucieczki od tyranii ojców. Jedyne, co
mogłem dla nich uczynić, to dyscyplinować je moją drew-
nianą linijką, ażeby przynajmniej został im po mnie mój
ulubiony wiersz: To, na co z bólem patrzysz, mój Fabiusie miły,
pola szczyre, samotne i wzgórek rzewliwy, przesławną Italiką
dawno temu były- Już jako stary człowiek, dowiedziałem
się, zresztą przypadkiem, że uczniowie obdarzyli mnie
złośliwym przezwiskiem: Profesor Wzgórek Rzewliwy.
I to wszystko, com dostał od życia, nic nie uczy-
niwszy, by zyskać więcej. Jadałem obiad jedynie po-
między jedną lekcją a drugą, a o szóstej po południu
19

przybywałem do redakcji, by wyławiać sygnały z prze-
strzeni gwiezdnej. O jedenastej w nocy, kiedy zamykano
poranne wydanie, zaczynało się moje prawdziwe życie.
Spałem w chińskiej dzielnicy dwa lub trzy razy w tygo-
dniu, tak często zmieniając towarzystwo, iż dwukrotnie
zostałem uhonorowany tytułem Klienta Roku. Po zje-
dzeniu kolacji w pobliskiej Cafe Roma wybierałem
burdel na chybił trafił i wchodziłem tam po kryjomu,
tylnymi drzwiami od podwórza. Robiłem to dla przyjem-
ności, ale w końcu stało się to częścią mojej pracy zawo-
dowej, a to dzięki niepohamowanemu gadulstwu wiel-
kich baronów polityki, którzy jak gdyby nigdy nic re-
ferowali tajemnice państwowe swym kochankom jednej
nocy, nie biorąc w ogóle pod uwagę, że przez cieniutkie
kartonowe ściany słucha ich również opinia publiczna.
W tenże sposób, rzecz jasna, odkryłem także, że moje
nieuleczalne starokawalerstwo przypisywano mej nocnej
pederastii, która znajdywała zaspokojenie dopiero po-
śród chłopców sierot z ulicy del Crimen. Miałem to szczę-
ście, że udało mi się o tym zapomnieć, choćby i dlatego,
że dochodziły mnie również życzliwe sądy o mej osobie,
tym dla mnie cenniejsze, iż szczere.
Nigdy nie miałem serdecznych przyjaciół, a ci, którzy
mogli z czasem nimi zostać, są w Nowym Jorku. To
znaczy: nie żyją, bo tam, jak mniemam, odchodzą dusze
pokutujące, by nie przeżuwać prawdy o swym życiu
minionym. Od przejścia na emeryturę niewiele mam do
roboty, jeśli nie liczyć dostarczania redakcji kilku stro-
niczek w każdy piątkowy wieczór czy też paru równie
20

istotnych zajęć: koncertów w Towarzystwie Sztuk Pięk-
nych, wernisaży w Centrum Artystycznym, którego jes-
tem członkiem założycielem, od czasu do czasu wy-
słuchania jakiejś użytecznej prelekcji w Stowarzyszeniu
Naprawy Społecznej albo obecności na wydarzeniu tak
wielkiej rangi jak sezon Virginii Fabregas w teatrze Apol-
lo. Za młodu chadzałem do kinowych sal pod gołym
niebem, gdzie z równym powodzeniem mogło zasko-
czyć nas zaćmienie księżyca, co rozległe zapalenie płuc
będące następstwem oberwania chmury. Ale bardziej
od filmów interesowały mnie nocne ptaszyny, które da-
wały za cenę biletu, albo nawet za darmo czy też na
kredyt. Bo kino to nie moja sztuka. Obsceniczny kult
Shirley Temple był kroplą, która przelała czarę.
Jedynymi podróżami, jakie odbyłem, były cztery wy-
jazdy na Turnieje Poetyckie do Cartagena de Indias,
przed trzydziestym rokiem życia, i jedna paskudna noc
w łodzi motorowej, gdy zostałem zaproszony przez
Sacramento Montiel na inaugurację jego nowego bur-
delu w Santa Marta. Co zaś się tyczy mego życia domo-
wego, jestem raczej niejadkiem, a gust mam całkiem
prosty. Kiedy Damiana się zestarzała, w domu przestano
gotować, a jedynym moim regularnym posiłkiem była
od tamtej pory tortilla z ziemniaków w Cafe Roma po
zamknięciu porannego wydania.
W przeddzień mych dziewięćdziesiątych urodzin zo-
stałem więc bez obiadu i trudno mi było skupić się na
lekturze, bo w napięciu czekałem na wieści od Rosy
Cabarcas. W spiekocie godziny drugiej po południu
21

cykady ćwierkały do granic obłędu, a wędrówka słońca
wpadającego przez otwarte okna trzykrotnie zmusiła
mnie do przewieszania hamaka. Zawsze miałem wraże-
nie, że dzień moich urodzin wypada w okresie najwięk-
szych upałów, i nawet nauczyłem się je przetrzymywać,
ale w owym dniu nie stało mi nastroju. O czwartej
spróbowałem poprawić sobie samopoczucie, słuchając
sześciu suit na wiolonczelę solo Jana Sebastiana Bacha,
w nieprześcignionej interpretacji Pabla Casalsa. W moim
mniemaniu to absolut muzyki, niemniej miast przynieść
mi jak zwykle spokój, suity wprowadziły mnie w stan
całkowitego przygnębienia. Zdrzemnąłem się przy dru-
giej, nieco moim zdaniem rozlazłej, i przez sen podstawi-
łem pod żałosny lament wiolonczeli smętne buczenie
odpływającego statku. Dosłownie w chwilę później obu-
dził mnie terkot telefonu i pordzewiały głos Rosy Cabar-
cas przywrócił mnie życiu. Głupi to ma szczęście, powie-
działa. Znalazłam ci turkaweczkę cudo, coś o wiele lep-
szego, niż sobie zażyczyłeś, tyle że jest jedno ale: nie ma
chyba nawet czternastu lat. Mam zmieniać pieluchy?,
proszę bardzo, odparłem kpiarskim tonem, nie całkiem
pojmując, do czego pije. Tu nie o ciebie chodzi, powie-
działa, rzecz w tym, kto mi zapłaci za trzy lata więzienia?
Nikomu żadne więzienie nie groziło, a już na pewno
nie jej. Zbierała swój narybek spośród nieletnich robią-
cych zakupy w jej sklepie, następnie poddawała je ini-
cjacji i wyciskała z nich, ile się dało, do momentu kiedy
odchodziły od niej, by żyć gorszym życiem utytułowa-
nych kurew w historycznym burdelu Czarnej Eufemii.
22

Nigdy nie zapłaciła nawet najskromniejszego mandatu,
jej patio było bowiem arkadią lokalnych władz, od gu-
bernatora począwszy, a na ostatnim ratuszowym łapów-
karzu skończywszy, i trudno było sobie wyobrazić, żeby
właścicielce tego ogrodu rozkoszy nagle zabrakło zdol-
ności, by naginać prawo do swego widzimisię. A teatral-
nie okazywane skrupuły miały na celu jedynie podbija-
nie ceny: tym większej, im surowszy paragraf. Począt-
kową sprzeczność interesów załatwiliśmy polubownie,
o dwa pesos podwyższając cenę usługi i uzgadniając,
że o dziesiątej w nocy zjawię się u niej w domu z pięcio-
ma pesos w gotówce, które zapłacę z góry. Ani minuty
wcześniej, gdyż mała musiała jeszcze nakarmić i ułożyć
do snu młodsze rodzeństwo, jak również pomóc położyć
się do łóżka chorej na reumatyzm matce.
Brakowało czterech godzin. W miarę ich upływu ser-
ce zalewała mi kwaśna piana utrudniająca oddychanie.
Spróbowałem skrócić czas garderobianymi fortelami, ale
bezskutecznie. Zresztą to dla mnie nic nowego, bo nawet
Damiana mówi, że przy ubieraniu odprawiam rytuały
jak ksiądz biskup. Zaciąłem się brzytwą, musiałem od-
czekać, aż spłynie z rur woda nagrzana słońcem, a przy
niezbyt energicznym wycieraniu ręcznikiem zalałem się
potem. Ubrałem się stosownie do nocnych okoliczności:
w biały lniany garnitur i koszulę w niebieskie prążki z na-
krochmalonym kołnierzykiem, założyłem krawat z chiń-
skiego jedwabiu, getry wyczyszczone bielą cynkową i ze-
garek ze złota koronnego z dewizką przywiązaną do
butonierki. Na koniec podwinąłem do środka mankiety
23

spodni, ażeby nie można było spostrzec, że skurczyłem
się o cal.
Mam opinię dusigrosza, bo nikomu nie przychodzi do
głowy, że mogę być biedny, skoro mieszkam tam, gdzie
mieszkam, ale taka noc jak ta znacznie przekraczała moje
możliwości. Z ukrytej pod łóżkiem szkatułki z oszczęd-
nościami wyjąłem dwa pesos na wynajem pokoju, cztery
dla właścicielki, trzy dla małej i jeszcze pięć zapasowych,
na moją kolację i inne drobniejsze wydatki. W sumie
czternaście pesos, czyli tyle, ile wynosi moje miesięczne
honorarium za niedzielne felietony. Ukryłem je w niewi-
docznej kieszonce paska i wyperfumowałem się wodą
kwiatową Lanman & Kemp-Barclay & Co. w rozpylaczu.
Wtedy poczułem szpony paniki i z pierwszym uderze-
niem na ósmą zszedłem po schodach, nie zapalając
światła, i mokry cały ze strachu wyszedłem w promienie-
jącą w przededniu moich urodzin noc.
Ochłodziło się nieco. W alei Kolumba mężczyźni sto-
jący w grupkach, pośród zaparkowanych obok siebie na
trotuarze taksówek, zażarcie przekrzykiwali się w dys-
kusji o futbolu. Orkiestra dęta pod kwitnącymi drzewa-
mi przy bulwarze wykonywała melancholijnego walca.
Jedna ze smutnych kurewek z ulicy Notariuszy, polują-
cych na klientów gołodupskich, poprosiła mnie jak za-
wsze o papierosa i jak zawsze odpowiedziałem jej to, co
zawsze: Rzuciłem palenie równo trzydzieści trzy lata,
dwa miesiące i siedemnaście dni temu. Przechodząc
obok sklepu złotniczego El Alambre de Oro, przejrzałem
się w rozświetlonych szybach witryny i zobaczyłem nie
24

siebie takiego, jakim się czułem, ale kogoś znacznie
starszego i fatalnie ubranego.
Tuż przed dziesiątą wsiadłem do taksówki i poprosi-
łem szofera, żeby zawiózł mnie na Cmentarz Komunal-
ny, nie chcąc, by wiedział, gdzie się w rzeczywistości
udaję. Rozbawiony, przyjrzał mi się w lusterku wstecz-
nym i powiedział: Niech mnie pan lepiej nie straszy,
panie mądry, daj Boże, żebym miał w sobie tyle życia
co pan. Dojechawszy do cmentarza, wysiedliśmy razem
z taksówki, bo nie miał reszty, i poszliśmy rozmienić do
Trumienki, podłej kantyny, gdzie opłakują swoich zmar-
łych pijaczkowie zaranni. Gdym wreszcie uregulował na-
leżności, szofer na pożegnanie powiedział mi całkiem
serio: Niech pan szanowny uważa, bo lokal Rosy Cabarcas
to już nie to samo co kiedyś. Mogłem mu tylko podzięko-
wać, przeświadczony, że nie było na świecie takiego
sekretu, którego nie znaliby taksówkarze z alei Kolumba.
Zagłębiłem się w dzielnicę biedaków, która nie mia-
ła już nic wspólnego ze znaną mi ongiś. Niby te same
szerokie, pokryte gorącym piaskiem ulice, niby te same
domy o otwartych drzwiach, o ścianach zbitych z suro-
wych desek, dachach z gałęzi palmowych i podwórkach
wysypanych żwirem. Ale jej mieszkańcy stracili spo-
kój. W większości domów odbywały się piątkowe fety,
tak huczne, że aż w trzewiach dudniło. Każdy mógł za
pięćdziesiąt centavos przyłączyć się do zabawy, która
najbardziej mu odpowiadała, ale można było i potańczyć
przed domem za Bóg zapłać. Szedłem, marząc jedynie
o tym, żeby ziemia pochłonęła mnie w tym moim ancugu
25

tropikalnego absztyfikanta, ale nikt nie zwrócił na mnie
uwagi, prócz chudego Mulata podrzemującego na progu
jednego z okolicznych domów.
- Dobrej nocy, doktorze - wrzasnął, najserdeczniej
jak mógł - szczęśliwego bzykanka.
Nie miałem innego wyjścia, jak tylko podziękować.
Pokonując ostatnią stromą uliczkę, musiałem trzykrotnie
stanąć, by złapać oddech. A gdy już się wspiąłem, zoba-
czyłem ogromny księżyc z miedzi unoszący się na hory-
zoncie i niespodziewana potrzeba żołądka kazała mi
zwątpić w celowość mej wyprawy, ale na szczęście trwa-
ło to tylko chwilę. Dotarłszy do końca ulicy, gdzie zabu-
dowa osiedla przeistaczała się w las drzew owocowych,
wszedłem do sklepu Rosy Cabarcas.
Ona, ale jakby nie ona. Była najdyskretniejszą bajzel-
mamą, stąd też i najbardziej znaną. Kobietą o dużych
gabarytach, którą w swoim czasie chcieliśmy wynieść
do stopnia nadbrygadiera straży ogniowej, ze względu
zarówno na jej korpulencję, jak i jej skuteczność w ga-
szeniu pożarów wśród parafian. Ale samotność skurczyła
jej ciało, ściągnęła skórę i wyostrzyła głos tak zmyślnie,
iż wyglądała jak stara dziewczynka. Z dawnych czasów
pozostały jej wspaniałe zęby, z których jeden kazała
sobie pozłocić, dla kokieterii. Ubrana była w żałobę po
mężu zmarłym po pięćdziesięciu latach wspólnego życia,
dodatkowo pogłębioną czymś w rodzaju czarnego bire-
tu, noszonego po śmierci jedynego syna, który pomagał
matce w prowadzeniu szwindli. Żywotność zachowały
jedynie jej przezroczyste i okrutne oczy, i to dzięki
26

nim zdałem sobie sprawę, że w niczym jej się nie zmienił
charakter.
Żarówka rzucająca spod sufitu bladawe światło i puste
niemal półki stanowiły sklepową scenografię, niestarającą
się nawet być przykrywką dla rzeczywistego i oczywi-
stego interesu, o którym wiedział każdy, ale którego nikt
nie przyjmował do wiadomości. Rosa Cabarcas zajmowa-
ła się klientem, gdy cichutko wszedłem na paluszkach.
Nie wiem, czy rzeczywiście mnie nie poznała, czy też, dla
zachowania pozorów, postanowiła udawać. Usiadłem na
ławeczce i czekając na swą kolej, spróbowałem przypo-
mnieć sobie Rosę sprzed lat. Gdy nic nam nie szwanko-
wało, nieraz spieszyła mi z natychmiastową pomocą.
Chyba czytała w moich w myślach, bo spojrzała ku mnie
i zaczęła przyglądać mi się zatrważająco wnikliwie. Czas
cię omija, westchnęła smutno. Chciałem ją pocieszyć:
Ciebie nie omija, ale ci i nie szkodzi, wręcz przeciwnie. Ja
nie żartuję, odparła, nawet udało mu się wskrzesić trochę
tę twoją twarzyczkę zdechłego konia. Pewnie dlatego, że
zmieniłem stołówkę, odpowiedziałem nie bez złośliwości.
Ożywiła się. O ile mnie pamięć nie zawodzi, miałeś pa-
łę galernika. Jak się trzyma? Wywinąłem się: Pali mnie
w tyłku, i jest to jedyna zmiana, jaka nastąpiła od naszego
ostatniego spotkania. Natychmiast postawiła diagnozę:
Nie używasz, to i boli. Po to go mam, po co go Pan Bóg
stworzył, zawyrokowałem, ale i dawniej też mnie paliło,
nie ma się co oszukiwać, i to zawsze podczas pełni. Rosa
zaczęła szperać w swym przyborniku krawcowej, by po
chwili wyciągnąć i otworzyć puszeczkę z zieloną pomadą
27

o zapachu arniki. Powiedz małej, żeby paluszkiem posma-
rowała ci bolące miejsce, o tak, zademonstrowała, kręcąc
z bezwstydną dosłownością wskazującym palcem. Odpar-
łem, że Bogu dzięki jeszcze potrafię się obyć bez indiań-
skich smarowideł. Miast się speszyć, zakpiła: Och, mist-
rzu, daruj mi życie, błagam. I przeszła do sedna.
Mała przebywa w pokoju od dziesiątej; jest śliczna,
czysta i grzeczna, ale ledwie żywa ze strachu, bo jedna
z jej koleżanek puściła się z dokerem z Gayra i wy-
krwawiła się w dwie godziny. Skądinąd nic w tym
dziwnego, zastrzegła Rosa, bo ci z Gayra ponoć nawet
mulice doprowadzają do stanu łaski. I wróciła do tematu:
Biedne dziecko, jakby tego było mało, musi calusieńki
boży dzień przyszywać guziki w fabryce. Chyba to nie
jest taka ciężka praca, wyraziłem zdziwienie. Tak się
mężczyznom wydaje, odparła, ale to gorsze niż walenie
kilofem. Przyznała mi się, że podała małej roztwór brom-
ku z walerianą, po którym dziewczynka zasnęła. Wyrazi-
łem obawę, czy aby odwoływanie się do współczucia
nie jest jeszcze jedną sztuczką prowadzącą do podnie-
sienia ceny, ależ nie, oburzyła się, nigdy nie cofam raz
danego słowa. Ale, jak zwykle, zasady są niezmienne:
wszystko płatne osobno, gotówką i z góry. I tak się
stało. Ruszyłem za nią przez podwórze, rozczulony jej
zwiędniętą skórą i tym, jak ciężko było jej się poruszać
na spuchniętych nogach, opatulonych w grube baweł-
niane pończochy. Księżyc w pełni zaczynał zajmować
sam środek nieba i świat wyglądał jak zanurzony w zie-
lonych wodach. Nieopodal sklepu wznosiła się wiata
28

przeznaczona na fety urzędników administracji publicz-
nej, pokryta dachem z palmowych liści, pod którym
stało sporo skórzanych stołków i wisiało kilka rozpiętych
na słupach hamaków. Na tyłach podwórza, w miejscu,
gdzie zaczynał się las drzew owocowych, znajdował się
budynek z niepalonej cegły, mieszczący sześć sypialni
z oknami przesłoniętymi płótnem przeciw komarom.
W jedynym zajętym pokoju świeciło się nikłe światełko,
a w radioodbiorniku Tona la Negra śpiewała o złych mi-
łościach. Rosa Cabarcas nabrała powietrza i westchnęła:
Bolero to samo życie. Zgadzałem się z nią, ale dopiero
dzisiaj mam odwagę to napisać. Pchnęła drzwi, weszła
i po chwili wyszła. Śpi, drobiażdżek, przestrzegła mnie.
Najlepiej byś zrobił, gdybyś pozwolił się jej wyspać, ile
dusza zapragnie, twoja noc jest dłuższa od jej nocy.
Byłem zakłopotany: To co mam wobec tego robić? Ty
już będziesz wiedział najlepiej, co masz robić, odparła
z niezwykłą u niej łagodnością, ty tu rządzisz. Obróciła
się i zostawiła mnie sam na sam ze strachem.
Nie było już odwrotu. Ze ściśniętym sercem wszed-
łem do pokoju i zobaczyłem śpiącą dziewczynkę, nagą
i bezbronną w ogromnym łożu do wynajęcia, taką, jaką
ją matka urodziła. Leżała na boku, twarzą do drzwi,
a padające na nią bezpośrednio światło było tak inten-
sywne, że wydobywało najmniejszy szczegół. Przysiad-
łem na brzegu łóżka, by przyjrzeć jej się w zauroczeniu
wszystkich pięciu zmysłów. Miała czarne włosy i letnie
ciało. Poddano ją jakimś zabiegom higienicznym i upięk-
szającym, nie pomijając nawet ledwo wschodzącego
29

meszku na wzgórku łonowym. Skręcono jej włosy w lo-
ki, a paznokcie u dłoni i nóg pokryto lakierem natural-
nym, ale cera koloru melasy wyglądała na szorstką i za-
niedbaną. Rysujące się dopiero piersi niewiele się jeszcze
różniły od chłopięcych, niemniej można było dostrzec,
że wypychane są przez skrytą energię, która lada chwila
eksploduje. Najprzyjemniejszą częścią jej ciała były duże
stopy, w sam raz do cichego stąpania, o długich i wraż-
liwych jak u rąk palcach. Mimo działającego wentylatora
zlana była świetlistym potem, a upał dopiero narastał.
Za to nie można było się nawet domyślić wyglądu jej
twarzy wypacykowanej, jakby tynk kładli, pokrytej gru-
bą warstwą pudru i dwiema tapetami różu, przystrojonej
sztucznymi rzęsami i z uczernionymi jakby sadzą brwia-
mi i powiekami, i ustami obmalowanymi powiększają-
co jakąś mazią czekoladową. Ale żadne gałgany czy ko-
smetyki nie były w stanie przesłonić jej przymiotów
najistotniejszych: dumnego nosa, zbiegających się brwi,
pełnych ust. Pomyślałem: Milutki byczek do walki.
O jedenastej udałem się za swoimi rutynowymi po-
trzebami higienicznymi do łazienki, gdzie na krześle
leżało jej ubranie ubogiej dziewczyny złożone niczym
kreacja krezuski: sukienka z etaminy w motyle, żółte
majtki z madapolamu i sandały z sizalu. Na wierzchu
spoczywała straganowa bransoletka i drobniutki łańcu-
szek z medalikiem Matki Boskiej. Na półeczce nad umy-
walką torebeczka ze szminką, różem, kluczem i kilkoma
monetami. Wszystko tak tanie i zużyte, że nie potrafiłem
wyobrazić sobie kogoś biedniejszego od niej.
----------------------------------- 30 -----------------------------------

Rozebrałem się i powiesiłem ubranie na wieszaku,
najstaranniej jak mogłem, żeby nie pomiąć jedwabiu
koszuli i wyprasowanego lnu. Załatwiłem się do muszli
klozetowej na siedząco, tak jak mnie od dziecka uczyła
Florina de Dios, ażeby nie pobrudzić brzegów muszli,
sikając nadal - bez fałszywej skromności - silnym i nie-
przerwanym strumieniem dzikiego źrebaka, po czym
pociągając za łańcuszek, spuściłem wodę. Przed opusz-
czeniem łazienki przejrzałem się jeszcze w wiszącym
nad umywalką lustrze. Koń, który spojrzał na mnie, był
nie tyle zdechły, co ponury, z obwisłym podgardlem,
opuchniętymi powiekami i resztkami mej grzywy piani-
sty. - Cholera - powiedziałem mu - a co ja poradzę,
skoro mnie nie kochasz?
Starając się nie obudzić dziewczyny, usiadłem nagi
na łóżku, przyzwyczaiwszy już wzrok do zwodniczego
czerwonego światła, i przemierzyłem dotykiem jej ciało
cal po calu. Opuszkiem palca wskazującego przesunąłem
po mokrym karku, a ona wzdrygnęła się w sobie, jakby
przebiegło przez nią arpeggio, i chrząknąwszy, odwróciła
się ku mnie i osnuła mnie chmurą swego kwaśnego od-
dechu. Ścisnąłem jej nos między kciukiem i palcem wska-
zującym; otrząsnęła się, cofnęła głowę i nie przytomniejąc,
odwróciła się do mnie plecami. Ulegając nagłej pokusie,
spróbowałem rozdzielić kolanem jej nogi. Raz i drugi opar-
ła się, napinając uda. Zaśpiewałem jej do ucha: Wokół łóż-
ka Delgadiny aniołów cała gromada. Rozluźniła się nieco. Po-
czułem ciepły prąd w żyłach i moje nierychliwe zwierzę
w stanie spoczynku przebudziło się z długiego letargu.
31
Delgadino, duszko moja, błagalnie i pożądliwie wes-
tchnąłem. Delgadino. Jęknęła posępnie, wywinęła się
z moich ud, odwróciła plecami i zwinęła jak ślimak w musz-
li. Napitek z waleriany był widocznie nader skuteczny,
zarówno wobec mnie, jak i wobec niej, bo nic się nie stało,
ani jej, ani nikomu. Ale nie obruszyło to mnie. Pomyślałem,
że po co ma ją budzić ktoś tak upokorzony, smutny i zimny
jak nóżki w galarecie.
Wyraźnie i nieuchronnie rozbrzmiały wówczas dzwo-
ny o północy i zaczął się dzień 29 sierpnia, dzień męczeń-
stwa świętego Jana Chrzciciela. Ktoś na ulicy płakał wnie-
bogłosy i nikt nie zwracał na to uwagi. Przeżegnałem się
i pomodliłem zań, może mu się przyda, a i za siebie też się
pomodliłem, w podzięce za otrzymane łaski: Niech człek się
żaden nie łudzi, że to, co dopiero się budzi i ma nadejść, trwać
będzie dłużej niż to, co sam dotąd widział na oczy własne.
Dziewczyna jęknęła przez sen i za nią też się pomodliłem:
Bo wszystko mija jednako i właśnie tak minąć musi. A następ-
nie wyłączyłem na noc radio i światło.
Obudziłem się o świcie, nie pamiętając, gdzie jestem.
Dziewczyna wciąż spała plecami do mnie i w tej samej
pozycji płodowej. Nie mogłem oprzeć się niejasnemu
wrażeniu, że wstawała w ciemnościach i że słyszałem
dochodzący z łazienki odgłos wody płynącej z kranu,
ale równie dobrze to wszystko mi się śniło. Doświad-
czałem czegoś zupełnie nowego. Nieznane mi były for-
tele uwodzenia, zawsze na chybił trafił wybierałem sobie
narzeczone jednej nocy, kierując się raczej przystępnoś-
cią ceny niż wdziękami, i kochaliśmy się, nie kochając,
32

na wpół ubrani najczęściej, ale zawsze w ciemnościach,
by wyobrażać sobie, że jesteśmy lepsi. Tej nocy odkryłem
nieprawdopodobną rozkosz w kontemplowaniu ciała
śpiącej kobiety bez bata pożądania czy zakłopotania
wstydu.
Wstałem o piątej, dość niespokojny, bo mój niedzielny
felieton powinien znaleźć się na stole redakcyjnym przed
dwunastą. Załatwiłem się, jak to regularnie zwykłem
czynić o tej porze, odczuwając jeszcze palenie księżyca
w pełni, a kiedy pociągnąłem za łańcuszek, poczułem, że
wszystkie moje lęki z przeszłości spłynęły rurami kanali-
zacyjnymi. Kiedy odświeżony i ubrany wróciłem do sy-
pialni, dziewczyna spała na plecach, z twarzą obróconą
ku uspokajającemu światiu poranka, z rozrzuconymi na
bok rękami, pani absolutna swego dziewictwa. Niech
Bóg ci go strzeże, powiedziałem jej. Wszystkie pieniądze,
jakie jeszcze przy sobie miałem, te jej należne i swoje,
położyłem na poduszce i pocałunkiem w czoło pożegna-
łem się z nią na zawsze. Dom, jak każdy burdel o świcie,
był niemal rajem. Wyszedłem furtką od ogrodu, ażeby ni-
kogo nie napotkać. W prażącym słońcu ulicy zacząłem
odczuwać ciężar mych dziewięćdziesięciu lat i odliczać
minutę po minucie minuty wszystkich nocy brakujących
mi do śmierci.
Piszę rzecz tę w ogołoconej już niemal całkiem bib-
liotece mych rodziców, której regały runą zresztą nieba-
wem wskutek cierpliwej nieustępliwości korników. Ko-
niec końców, mając na względzie to, co mi jeszcze pozo-
stało do zrobienia w życiu, mógłbym śmiało poprzestać
na mych słownikach wszelakiego rodzaju oraz na dwóch
pierwszych seriach Epizodów narodowych don Benita Pe-
reza Galdosa i na Czarodziejskiej górze, dzięki której zdoła-
łem zrozumieć nastroje mojej matki wynaturzone przez
gruźlicę.
W przeciwieństwie do innych mebli i mnie samego
stół, przy którym piszę, wydaje się z upływem czasu
w coraz w lepszym zdrowiu, bo wyszedł spod ręki mego
dziadka ze strony ojca, cieśli okrętowego. Nawet jeśli nie
muszę pisać, czyszczę stół codziennie rano z nadgorliwą
pilnością, która doprowadziła do zguby tyle moich miło-
ści. W zasięgu ręki mam moich książkowych wspólników:
obydwa tomy pierwszego ilustrowanego słownika Akade-
mii Królewskiej z 1903 roku, Thesaurus języka kastylijskiego
35

alias hiszpańskiego don Sebastiana de Covarrubias; grama-
tykę don Andresa Bello, na wypadek gdyby zaistniała ja-
kaś uzasadniona wątpliwość natury semantycznej; nowa-
torski Diccionario ideológico don Julia Casaresa, szczegól-
nie ze względu na antonimy i synonimy; Vocabolario della
Lingua Miana Nicoli Zingarellego, by mieć styczność z języ-
kiem mojej matki, znanym mi od kołyski; wreszcie słownik
łaciny, którą uważam za swój język rodzimy, a to dlatego,
iż ona to dała życie moim dwóm pierwszym językom.
Z lewej strony biurka zawsze trzymam pięć arkusików
papieru satynowanego, formatu biurowego, dla mojego
niedzielnego felietonu, i rożek z piaskiem do listów, który
przedkładam nad nowoczesny bibularz. Z prawej mam
zaś kałamarz i lekką obsadkę z balsy ze złotą stalówką,
wciąż piszę bowiem piórem, stawiając litery podług wzor-
ców pisma romantycznego, jakiego nauczyła mnie Florina
de Dios, by uchronić mój charakter pisma przed urzędo-
wą kaligrafią swego małżonka, notariusza i buchaltera
przysięgłego do ostatnich dni swoich. Już jakiś czas temu
w gazecie narzucono nam wymóg pisania na maszynie,
by sprawniej wyliczać tekst do składu linotypowego i do-
kładniej przygotowywać makietę, ale nigdy nie mogłem
się dostosować do tej szkodliwej nowinki. Nadal pisałem
więc piórem, by później przepisywać tekst na maszynie
- stukając palcami w klawisze jak dziobiąca kura - dzię-
ki wątpliwemu przywilejowi bycia najstarszym pracow-
nikiem. Teraz już jako emeryt, ale wciąż pod bronią,
korzystam ze świętego przywileju pisania w domu, odłą-
czam telefon, żeby nikt mi nie przeszkadzał, i nie mam

cenzora, który zagląda mi przez ramię, sprawdzając, co
też tam piszę.
Mieszkam bez psów, ptaków i bez służby, jeśli nie
liczyć wiernej Damiany, która wyciągała mnie w prze-
szłości z niewyobrażalnych wprost opresji, a teraz przy-
chodzi raz w tygodniu, żeby zrobić, co jest do zrobienia,
pomimo swego stanu, bo i niedowidzi, i z głową już u niej
nie najlepiej. Matka na łożu śmierci błagała mnie, bym się
ożenił młodo, z białą kobietą, i byśmy mieli co najmniej
trójkę dzieci, w tym córkę, która odziedziczyłaby po niej
imię, tak jak ona odziedziczyła je po swojej matce, a ta
z kolei po swojej. Prośbę zakarbowałem sobie w pamięci,
ale młodość była dla mnie pojęciem tak płynnym, że
ciągle wydawało mi się, że mam jeszcze czas. Do owego
upalnego popołudnia, kiedy to w domu rodziny Paloma-
res de Castro w Pradomar pomyliłem drzwi i zobaczyłem
całkiem nagą Ximenę Ortiz, młodszą z córek gospodarzy,
odpoczywającą w czas sjesty w sąsiednim pokoju. Leżała
plecami do drzwi, chcąc zatem przez ramię spojrzeć na
intruza, odwróciła tak szybko głowę, że nie zdążyłem
uciec. Och, przepraszam, zdołałem jedynie wykrztusić
z duszą na ramieniu. Uśmiechnęła się i obróciła z wdzię-
kiem gazeli, ukazując mi się w całej okazałości. Pokój
zdawał się przesycony jej intymnością. Całkiem naga
nie była, gdyż za uchem miała trujący kwiat o pomarań-
czowych płatkach, jak Olimpia Maneta, a poza tym rów-
nież naszyjnik z drobnych pereł, a na prawym nadgarst-
ku złotą bransoletkę. Do głowy by mi nie przyszło, że
kiedykolwiek w całym czekającym mnie życiu uda mi się
37

zobaczyć coś równie przejmującego, i dziś mogę zapew-
nić, że miałem rację.
Cofnąłem się i jak mogłem najszybciej, trzasnąłem za
sobą drzwiami, zawstydzony swym brakiem taktu, posta-
nawiając z całą determinacją zapomnieć o niej. Ximena
Ortiz nie dała mi jednak o sobie zapomnieć. Za pośrednic-
twem wspólnych koleżanek przesyłała mi bileciki, dwu-
znaczne liściki z brutalnymi groźbami, podczas gdy rów-
nolegle już zaczynała krążyć wieść, że szalejemy z miło-
ści do siebie, aczkolwiek nigdy nie zamieniliśmy ze sobą
słowa. Nie sposób było się oprzeć. Miała oczy zdziczałej
kotki, ciało równie prowokujące w ubraniu, jak i bez,
i gęste włosy ze zmierzwionego złota, których kobieca
woń doprowadzała mnie do takiego stanu, że z wściekło-
ści zalewałem poduszkę łzami. Wiedziałem, że nigdy nie
przerodzi się to w miłość, ale szatański urok, jaki na mnie
wywierała, był tak upajający, że usiłowałem wytrzeźwieć
z niego, rzucając się na pierwszą lepszą zielonooką kurew-
kę. Nigdy nie udało mi się zdusić wspomnienia o nagiej
Ximenie na łóżku w Pradomar, więc złożyłem broń,
występując jak najformalniej o jej rękę, zaręczając się z nią
i zapowiadając ślub przed Zielonymi Świątkami.
Wieść wywarła większe wrażenie w chińskiej dziel-
nicy niż na salonach. Z początku wywoływała kpiarskie
komentarze, z czasem przeistoczyła się jednak w swoiste
rozczarowanie uczonych panienek, postrzegających mał-
żeństwo raczej jako błazenadę niż sakrament. Narze-
czeństwo moje wypełniło wszystkie rytuały chrześcijań-
skiej moralności w scenerii amazońskich orchidei i wi-
38

szących paproci w domu mojej narzeczonej. Zjawiałem
się tam regularnie o siódmej wieczorem, cały białolniany,
z nieodzownym i miłym drobiazgiem rękodzielno-od-
pustowym czy też bombonierką szwajcarskich czeko-
ladek, i rozmawialiśmy pół szyfrem, pół serio do dziesią-
tej, w czujnym towarzystwie ciotki Argenidy, która led-
wie zatrzepotała powiekami, już zasypiała, jak wszystkie
przyzwoitki z owowczesnych powieści.
Im bliżej się poznawaliśmy, tym Ximena stawała się
bardziej żarłoczna, zrzucając z siebie gorsety i halki
w miarę narastania dokuczliwych czerwcowych upałów,
i z łatwością można było sobie wyobrazić, jaką niszczy-
cielską siłę okaże w półmroku. Po dwóch miesiącach nie
mieliśmy już o czym rozmawiać, a ona znienacka podda-
ła temat dzieci, bez słowa, przyjmując mnie z szydełkiem
w ręku i robiąc z wełny buciki dla niemowląt. Grzeczny
narzeczony, nauczyłem się przy niej szydełkować i tak
upływały nam zbędne godziny pozostałe do ślubu, pod-
czas gdy ja robiłem szydełkiem niebieskie buciki dla
chłopczyków, ona zaś różowe dla dziewczynek, oboje
ciekawi, które z nas trafi, dopóki nie wyszydełkowaliśmy
tego dla ponad pół setki dzieci. Tuż przed dziesiątą
wsiadałem do powozu i ruszałem do chińskiej dzielnicy,
by przeżyć swoją noc w bożym spokoju.
Huczne wieczory kawalerskie, jakie mi urządzano
w chińskiej dzielnicy, a sztywne imprezy, jakie na moją
cześć wydawano w Resursie, to były dwa odmienne,
a nawet przeciwstawne światy, co pozwoliło mi ostatecz-
nie rozeznać, który z obu tych światów był rzeczywiście
39

moim światem, i wykoncypowałem sobie, że i jeden,
i drugi, ale każdy we właściwych dla siebie godzinach,
będąc w jednym z nich, widziałem bowiem, jak drugi
się oddala z rozdzierającym westchnieniem wydawanym
przez żegnające się na pełnym morzu statki. Ostatni
wieczór kawalerski, w Poder de Dios, noc przed ślubem,
zakończył się ceremonią, której odprawienie mogło wpaść
do głowy tylko i wyłącznie pewnemu księdzu galisyj-
skiemu, od dawna osiadłemu na mieliźnie lubieżności:
wystroił cały damski personel w białe welony i zaopatrzył
w białe wiązanki ślubne, aby wszystkie poślubiły mnie
w powszechnym sakramencie. Była to noc wielkiego bluź-
nierstwa, podczas której dwadzieścia dwie oblubienice
przysięgły mi miłość i posłuszeństwo, a ja im wierność
i oparcie aż do śmierci.
Przeczucie, że coś się nieuchronnie stanie, nie dawało
mi zasnąć przez resztę nocy. Od świtu liczyłem każde
uderzenie katedralnego zegara, kwadrans po kwadran-
sie, godzina po godzinie, aż wreszcie nastąpiło siedem co-
raz bardziej napawających mnie strachem uderzeń, z któ-
rych wybiciem powinienem już być w kościele. Telefon
zaczął dzwonić o ósmej; dzwonił długo, uporczywie, nie-
przewidywalnie, przez ponad godzinę. Nie tylko go nie
odbierałem: ja nawet nie oddychałem. Tuż przed dzie-
siątą zastukano do drzwi; najpierw rozległo się pukanie,
później walenie pięścią, wreszcie krzyki osób znanych
i odrażających. Bałem się, że wyważą drzwi z powodu
jakiegoś nieszczęścia, ale około jedenastej zaległa pełna
napięcia cisza, jaka zapada po strasznych katastrofach.

Wtedy zapłakałem nad nią, i nad samym sobą zapłakałem,
i pomodliłem się gorliwie o to, ażeby już nigdy więcej jej
nie spotkać do końca dni swoich. Któryś ze świętych
wysłuchał mnie, choć połowicznie, bo Ximena Ortiz wyje-
chała z kraju tej samej nocy i wróciła po dwudziestu
dopiero latach, szczęśliwie wydana za mąż i jako matka
siedmiorga dzieci, których mogłem być ojcem.
Niemało zabiegów musiałem wszcząć, by zachować
i swoje stanowisko w "El Diario de La Paz", i swój co-
tygodniowy felieton po sprokurowaniu takiego towarzy-
skiego af rontu. Nie z tego jednak powodu przesunięto
mój stały artykuł na stronę jedenastą, ale z przyczyny
ślepego impetu, z jakim nastał wiek dwudziesty. Postęp
zawładnął miastem. Wszystko się zmieniło; zaczęły latać
samoloty i jakiś przedsiębiorczy człek cisnął z junkersa
workiem listów i wymyślił pocztę lotniczą.
Nie uległy żadnej przemianie jedynie moje felietony.
Młode pokolenia atakowały je, widząc w nich mumię
przeszłości, którą powinno się odstawić do lamusa, ale
ja utrzymałem je w tym samym tonie, bez żadnych
koncesji i na przekór odnowicielskim prądom. Byłem
głuchy na wszystko. Skończyłem czterdzieści lat, ale
młodzi dziennikarze nazywali moje felietony Kolumną
Koszałka Opałka. Ówczesny naczelny wezwał mnie do
siebie i poprosił, żebym dostosował się do nowych ten-
dencji. Z uroczystą powagą, jakby właśnie przed chwilą
sam na to wpadł, oświadczył: Świat idzie do przodu.
Tak, odpowiedziałem, do przodu, ale nieustannie kręcąc
się wokół Słońca. Utrzymał mój niedzielny felieton, bo
41

nie znalazł na moje miejsce nowego depeszowca. Dziś
wiem nie tylko, że miałem rację, ale wiem również
dlaczego. Młodzi z mojego pokolenia, rzuciwszy się żar-
łocznie na życie, zapomnieli w żywy kamień o nadzie-
jach wiązanych z przyszłością, póki rzeczywistość nie
przekonała ich, że przyszłość nie jest taka, jaka im się
marzyła, i wtedy odkryli nostalgię. A tam czekał na nich
mój niedzielny felieton, niczym archeologiczna relikwia
pośród zgliszcz przeszłości, i pojęli wówczas, że skiero-
wany jest zarówno do starych, jak i do tych młodych,
którzy nie boją się zestarzeć. Felieton wrócił więc na
strony redakcyjne, a w specjalnych okolicznościach dru-
kowany był nawet na pierwszej stronie.
Tym, którzy pytają, zawsze i zgodnie z prawdą od-
powiadam: przez kurwy nie miałem czasu się ożenić.
Aczkolwiek muszę przyznać, że nieznane mi było to
usprawiedliwienie aż do dnia moich dziewięćdziesiątych
urodzin, kiedy opuszczałem dom Rosy Cabarcas zdecy-
dowany już nigdy więcej nie kusić losu. Czułem się
dziwnie inaczej. Nastrój mi się popsuł na widok poste-
runków wojskowych rozstawionych wokół parkowego
ogrodzenia. Zastałem Damianę myjącą na czworakach
podłogę w salonie i młodość jej ud w jej wieku przy-
prawiła mnie o drżenie z innej epoki. Widocznie poczuła
to, bo szybko opuściła spódnicę. Nie mogłem się oprzeć
pokusie i jednak zadałem jej to pytanie: Niech Damia-
na powie, co najbardziej Damiana pamięta? Pamiętać
to niczego nie pamiętam, odparła, ale jak już pan zapy-
tał, to mi się wszystko przypomniało. Poczułem ucisk

w piersi. Nigdy nie byłem zakochany, powiedziałem jej.
Ona zaś, niemal wpadając mi w słowo, odparła: A ja
byłam. I nie przerywając zmywania podłogi, dokończyła:
dwadzieścia lat łzy lałam przez pana. Serce mi skoczyło.
Chcąc wyjść z tego jakoś honorowo, stwierdziłem: Była-
by z nas całkiem niezła parka. I po co mi pan to teraz
mówi, skwitowała z żalem, teraz to już nawet pociechy
w tym nie znajdę. A wychodząc z domu, jakby nigdy
nic wyznała: Nie uwierzy mi pan, ale wciąż jestem
dziewicą, dzięki Bogu.
Nieco później odkryłem, że w całym domu poustawia-
ła wazony z czerwonymi różami, a na poduszce złożyła
karteczkę: Rzyczę by dożył pan stolat. Czując absmak po
tym wszystkim, usiadłem do biurka, by dokończyć po-
rzucony poprzedniego dnia felieton. I nie odrywając się
już od pracy, skończyłem go pisać w niecałe dwie godzi-
ny, ukręciwszy łabędziowi szyję, żeby wszystko wyszło
z dna trzewi, ale bez śladu jakiegokolwiek szlochu. Pod
natchnieniem, które zaczęło spływać na mnie pod koniec
pisania, postanowiłem zakończyć felieton zapowiedzią, iż
nim właśnie doprowadzam do szczęśliwego końca długie
i godziwe życie, nie umierając wszakże.
Miałem zamiar zostawić artykuł w portierni redakcji
gazety i wrócić do domu. Ale nie udało mi się. Cały per-
sonel czekał na mnie, by uczcić moje urodziny. Budynek
był w remoncie, obstawiony rusztowaniami, wszędzie wa-
lał się gruz, ale na czas uroczystości roboty zostały wstrzy-
mane. Na warsztacie stolarskim stały napoje czekające
na wzniesienie toastu i prezenty w kolorowo fantazyjnych
43

opakowaniach. Cokolwiek oszołomiony błyskami lamp,
pozowałem na tym tle do pamiątkowych zdjęć.
Szczerze się uradowałem, spotkawszy tam dziennika-
rzy z radia i z innych dzienników wychodzących w na-
szym mieście: z konserwatywnej "La Prensa", z liberal-
nego "El Heraldo" i z sensacyjnej popołudniówki "El
Nacional", starającej się uśmierzyć napięcia polityczno-
-społeczne materiałami w tonacji odcinkowych roman-
sideł. W tym, że znaleźli się tu wszyscy razem, nie było
niczego dziwnego, bo zgodnie z duchem naszego miasta
żołnierze utrzymywali więzy przyjaźni, podczas gdy woj-
ny prasowe wywoływali i prowadzili marszałkowie.
Przybył również w charakterze prywatnej osoby
oficjalny cenzor, don Jerónimo Ortega, którego przezy-
waliśmy Odrażający Drab z Dziewiątej Punkt, bo zawsze
zjawiał się w redakcji o tej właśnie godzinie, ze swym
krwawym ołówkiem konserwatywnego satrapy. I sie-
dział tak długo, dopóki nie nabrał całkowitej pewności,
że w porannym wydaniu nie będzie ani jednej karalnej
literki. Darzył mnie osobistą awersją za moje sadzenie
się na arbitra gramatyki, a może i dlatego, że używałem
włoskich słów - nie zaznaczając ich cudzysłowem czy
też kursywą - gdym odnosił wrażenie, że niosą z sobą
większy ładunek ekspresji niż hiszpańskie wyrażenia,
co zresztą, ze względu na syjamskie podobieństwo obu
tych języków, powinno być, moim zdaniem, powszech-
nie stosowaną zasadą. Po czterech latach znoszenia go
z zaciśniętymi zębami w końcu go zaakceptowaliśmy ja-
ko nasz chodzący wyrzut sumienia.
44

Sekretarki wniosły do salonu tort z dziewięćdziesięcio-
ma zapalonymi świeczkami, które po raz pierwszy posta-
wiły mnie wobec faktycznej liczby moich lat. Musiałem
powstrzymać łzy, kiedy zaśpiewano mi sto lat, i nagle bez
żadnej przyczyny przypomniałem sobie dziewczynkę. Nie
był to strach, ale zapóźnione współczucie dla osoby, której
nie spodziewałem się zachować w pamięci. Kiedy anioł
już przeleciał, ktoś włożył mi do ręki nóż, żebym pokroił
tort. Nie chcąc narazić się na kpiny, nikt nie zaryzykował
przemówienia. Wolałbym umrzeć niż wygłosić w odpo-
wiedzi swoje. Na zakończenie uroczystości redaktor na-
czelny, którego nigdy nie darzyłem nadmierną sympatią,
sprowadził nas na bezlitosną ziemię. A teraz, nasz szanow-
ny dziewięćdziesięciolatku: Gdzie pański felieton?
To prawda, że przez cały wieczór czułem, jak kartki
felietonu niemal mnie parzą w kieszeni, ale byłem tak
głęboko poruszony, że nie miałem serca psuć im uro-
czystości moją rezygnacją. Odparłem: A dziś dla odmia-
ny go nie mam. Naczelny był wyraźnie rozgniewany
uchybieniem bez precedensu nienotowanym od zeszłe-
go wieku. Chociaż raz proszę o wyrozumiałość, odpo-
wiedziałem mu, miałem tak ciężką noc, że obudziłem
się ciemny jak tabaka w rogu. I o tym właśnie trzeba
było napisać, odparł z charakterystycznym dlań kwaś-
nym poczuciem humoru. Czytelnicy chcieliby się do-
wiedzieć z pierwszej ręki, jak się żyje z dziewięćdziesiąt-
ką na karku. Jedna z sekretarek wtrąciła się. A może to
słodki sekret - i spojrzała na mnie złośliwie: Czy to
możliwe? Krew uderzyła mi do głowy. A niech to diabli,
45

pomyślałem, rumieniec nie należy do lojalnych sprzy-
mierzeńców. Inna z sekretarek, promieniejąc, wyciągnęła
ku mnie palec wskazujący. Sama rozkosz! Pan jeszcze
potrafi się staroświecko rumienić. Po jej impertynencji
na już palącym mnie rumieńcu wystąpił kolejny rumie-
niec. Coś mi mówi, że ta noc nie minęła na darmo,
odezwała się ta pierwsza: Tylko pozazdrościć! I poca-
łunkiem wymalowała mi swoje usta na policzku. Foto-
grafowie tylko na to czekali. Skonfundowany, oddałem
felieton naczelnemu i wyjaśniłem mu, że to, co powie-
działem przedtem, to oczywiście był żart, proszę, oto
artykuł, po czym, oszołomiony ostatnią salwą braw,
uciekłem, nie chcąc być przy tym, jak odkryją, że jest to
list z rezygnacją po pół wieku niewolniczych galer.
Gdy później w nocy rozpakowywałem prezenty, wciąż
jeszcze odczuwałem lęk. Linotypiści nie trafili, obdaro-
wując mnie elektrycznym ekspresem do kawy, których
nazbierało mi się już trzy z poprzednich urodzin. Typo-
grafowie podarowali mi pełnomocnictwo do odebrania
kota rasy angora z miejskiego schroniska dla zwierząt.
Księgowość dała mi symboliczną bonifikatę. Sekretarki
podarowały mi trzy pary jedwabnych kalesonków z od-
bitymi śladami ust i karteczką, na której napisały, że
w każdej chwili gotowe są mi je zdjąć. Pomyślałem so-
bie, że jednym z uroków starości są prowokacje, na jakie
pozwalają sobie młode panny, przekonane, że jesteśmy
już złomem wycofanym z ruchu.
Nigdy nie dowiedziałem się, kto przesłał mi płytę
z dwudziestoma czterema preludiami Szopena w wy-
46

konaniu Stefana Askenasego. Dziennikarze w większości
podarowali mi modne w tym czasie książki. Rozpakowy-
wałem jeszcze prezenty, kiedy zadzwoniła Rosa Cabarcas
z pytaniem, którego nie chciałem usłyszeć: A tobie co się
stało z tą małą? Nic, odpowiedziałem bez namysłu. Ładne
mi nic, nawet jej nie obudziłeś, z pretensją stwierdziła
Rosa Cabarcas. Żadna kobieta nigdy nie wybaczy męż-
czyźnie takiej wzgardy akurat wtedy, kiedy ma to być jej
pierwszy raz. Na swoją obronę wywodziłem, że to nie-
możliwe, by mała była aż tak wycieńczona samym przy-
szywaniem guzików, i że być może udawała śpiącą, bojąc
się tego, co ją czeka. Najgroźniejsze w tym wszystkim,
powiedziała Rosa, jest tylko to, że mała naprawdę myśli,
że ty już się po prostu nie nadajesz, a wolałabym, żeby nie
zaczęła o tym paplać na lewo i prawo.
Chciała mnie zbić z pantałyku, ale się nie dałem. Nawet
gdyby tak w istocie było, stan, w jakim się ta mała znajduje,
jest tak beznadziejny, że to ona - nieważne, śpiąca czy nie-
śpiąca - do niczego się nie nadaje: a może i się nadaje, ale
do łóżka szpitalnego. Rosa Cabarcas spuściła z tonu: To
wszystko przez ten pośpiech, z jakim ją szykowano, ale to
można naprawić, zobaczysz. Przyrzekła wydobyć z dziew-
czynki, co się da, a gdyby okazało się, że zachodzi taka
konieczność, zmusić ją nawet do zwrotu pieniędzy, no i co
ty na to? Daj spokój, powiedziałem, nic się takiego nie
stało, za to przynajmniej odkryłem, iż z takich swawoli po
prostu wyrosłem. W tym sensie mała ma rację: już się nie
nadaję. Odłożyłem słuchawkę, przepełniony nigdy mi
przedtem nieznanym uczuciem odzyskanej wolności,
47

zerwawszy wreszcie kajdany trzymające mnie w pod-
daństwie od trzynastego roku życia.
O siódmej wieczorem byłem gościem honorowym na
koncercie Jacques'a Thibauda i Alfreda Cortota w sali
Towarzystwa Sztuk Pięknych, podczas którego przepięk-
nie wykonali sonatę na skrzypce i fortepian Cesara Fran-
cka, a w przerwie musiałem wysłuchać nieprawdopodob-
nych komplementów. Maestro Pedro Biava, nasz wielki
muzyk, siłą właściwie zaciągnął mnie do garderoby, by
przedstawić mnie artystom. Tak się zmieszałem, że pogra-
tulowałem im interpretacji sonaty Schumanna, której nie
zagrali, i ktoś grubiańsko poprawił mnie przy wszystkich
obecnych. Wśród miejscowego środowiska mogło powstać
wrażenie, żem w ignorancji swej pomylił dwie sonaty, co
dodatkowo pogłębiłem, usiłując usprawiedliwić się męt-
nie w opublikowanej po tygodniu recenzji z koncertu.
Po raz pierwszy w życiu poczułem, że jestem zdolny
zabić. Wróciłem do domu podjudzany przez złe licho
podszeptujące mi niszczące odpowiedzi, których nie
udzieliłem w odpowiednim czasie, i mimo muzyki i ksią-
żek złość mi nie odeszła. Na szczęście Rosa Cabarcas
wyprowadziła mnie z szału, wrzeszcząc przez telefon:
Mam gazetę i nie posiadam się z radości: byłam przeko-
nana, że kończysz nie dziewięćdziesiąt, ale sto lat. Od-
powiedziałem jej przez zęby: Rozumiem, że wypadłem
w twoich oczach jak ostatnia pierdoła, tak? Wprost prze-
ciwnie, odparła, naprawdę byłam zaskoczona, że tak
świetnie wyglądasz. I naprawdę się cieszę, że nie jesteś
jednym z tych starych świntuchów, co to dodają sobie

I
lat, żeby ludzie podziwiali, jak dobrze się trzymają.
I nagle wolta: Mam oczywiście prezencik dla ciebie. Za-
skoczyła mnie całkiem. A co takiego? Nasza dziewczyn-
ka, odrzekła.
Nie zastanawiałem się ani przez chwilę. Dziękuję,
powiedziałem, ale już mi przeszło. Rosa ciągnęła jakby
nigdy nic: Wysyłam ci ją do domu owiniętą w papier
satynowany i po kąpieli parowej w dymach z drewna
sandałowego, wszystko gratis. Nie zmieniłem zdania, ona
z kolei zaczęła tłumaczyć się dość pokrętnie, ale chyba
- takie odniosłem wrażenie - szczerze. Usprawiedliwiała
się, że dziewczyna w piątek znajdowała się w tak żałos-
nym stanie, bo była po calusieńkim dniu machania igłą
i naparstkiem, dwieście guzików przyszyła. Że owszem,
rzeczywiście strasznie się boi krwawych gwałtów, ale już
została poinstruowana w kwestii ofiary. Że tamtej nocy ze
mną wstała, by pójść do łazienki, a ja spałem tak mocno,
że nie miała serca mnie budzić, a z kolei mnie już nie było,
kiedy obudziła się rano. Obruszyłem się tym, co zdało mi
się niepotrzebnym zupełnie kłamstwem. No dobrze,
kontynuowała Rosa Cabarcas, nawet jeśli jest tak, jak ci
się wydaje, to dziewczynie jest naprawdę przykro. Stoi tu
przy mnie, biedactwo. Chcesz z nią porozmawiać? Nie,
na miłość boską, odparłem.
Właśnie zacząłem pisać, kiedy zadzwoniła sekretarka
z gazety. Z informacją, że prezes zaprasza mnie do
siebie na jutro na jedenastą rano. Stawiłem się punk-
tualnie. Huk prac remontowych zdawał się nie do wy-
trzymania, uderzenia młotów, unoszący się betonowy
49

pył i dym smoły czyniły atmosferę cokolwiek dziwną,
ale w redakcji nauczono się myśleć w rutynie chaosu.
Chłodne i ciche biura prezesa tkwiły dla odmiany w kra-
ju może i idealnym, ale nie naszym.
Trzeci Marco Tulio, o młodzieńczym wyglądzie, ujrza-
wszy mnie w drzwiach swego gabinetu, wstał i nie
przerywając telefonicznej rozmowy, uścisnął mi dłoń
ponad biurkiem i wskazał, bym raczył spocząć. Przez myśl
mi nawet przeszło, że po drugiej stronie linii telefonicz-
nej nie ma nikogo i że prezes odgrywa tę farsę, aby zro-
bić na mnie wrażenie, ale szybko zorientowałem się, że
rozmawia z gubernatorem i był to zaiste trudny dialog
pomiędzy dwoma serdecznymi wrogami. Ponadto śmiem
sądzić, że starał się wobec mnie pozować na człowieka
energicznego i silnego, choć zarazem całą swą rozmowę
z przedstawicielem władzy odbył na stojąco.
Już na pierwszy rzut oka widać było, że schludność
jest jego obsesją. Skończył właśnie dwadzieścia dziewięć
lat, znał cztery języki i posiadał dyplomy ukończenia
trzech zagranicznych uczelni, w odróżnieniu od pierw-
szego dożywotniego prezesa i swego dziadka ze strony
ojca, który został praktykującym dziennikarzem, zbi-
wszy wpierw fortunę na handlu kobietami. Był gładki
w obyciu, przesadnie elegancki i pogodny, i tylko fał-
szywe tony w jego głosie czyniły tę wytworność kan-
cerowatą. Miał na sobie sportową marynarkę ze świeżą
orchideą w klapie i wszystko na nim leżało jak ulał, ale
wszystko, co miał na sobie, nie było uszykowane pod nasz
uliczny żar, lecz skrojone na miarę wiecznej wiosny
50

jego gabinetu. Po dwóch godzinach spędzonych przed
lustrem, by jako tako się ubrać, poczułem jarzmo biedy
i złość we mnie zakipiała.
To było jednak nic, bo jad śmiertelny sączył się z wyko-
nanego w trakcie uroczystości dwudziestopięciolecia gazety
panoramicznego zdjęcia, na którym krzyżykiem nad głową
zaznaczono zmarłe od tego czasu osoby. Stałem tam trzeci
od prawej, w słomkowym kapeluszu, w krawacie zawiąza-
nym na gruby węzeł i ze spinką z perłą, z pierwszym
wąsem pułkownika w cywilu, jaki nosiłem do czterdziestki,
i w okularach w metalowej oprawce prezbiteriańskiego
seminarzysty, bez których tak naprawdę nie mogłem się
obyć dopiero pół wieku później. Przez lata trafiałem na tę
wędrującą po ścianach różnych gabinetów fotografię, ale
dopiero teraz jej znaczenie stało się dla mnie tak boleśnie
jasne: z czterdziestu ośmiu pracujących wówczas żyło nas
tylko czterech, a najmłodszy odsiadywał karę dwudziestu
lat za wielokrotne morderstwo.
Prezes skończył rozmawiać przez telefon, przyłapał
mnie na przyglądaniu się fotografii i uśmiechnął się.
Krzyżyki to nie ja, powiedział. To w złym guście. Usiadł
przy biurku i zmienił ton: mam nadzieję, że nie obrazi się
pan, jeśli powiem, że jest pan najbardziej nieprzewidy-
walnym człowiekiem, jakiego znam. I widząc moje zdzi-
wienie, nie zwlekał dłużej: A twierdzę tak ze względu na
pańską rezygnację. Z niejakim trudem zdołałem mu od-
powiedzieć: to całe życie. Odrzekł, że właśnie dlatego nie
jest to trafna decyzja. Felieton w jego ocenie był znakomi-
ty i wszystko, co napisałem w nim o starości, należy do
51

najwspanialszych stronic, jakie kiedykolwiek zdarzyło mu
się przeczytać, stąd w jego mniemaniu pozbawione sen-
su jest zakończenie go decyzją, która wygląda na śmierć
cywilną. Na szczęście - dodał - Odrażający Drab z Dziewią-
tej Punkt przeczytał felieton już po złamaniu strony redak-
cyjnej i uznał go za niedopuszczalny. Nie konsultując się
z nikim, pokreślił tekst od góry do dołu swym inkwizytor-
skim ołówkiem. Kiedy rano się o tym dowiedziałem,
poleciłem wysłać notę protestacyjną do miejscowych władz.
To mój obowiązek, oczywiście, ale między nami mówiąc,
mogę się panu przyznać, że bardzo jestem wdzięczny
cenzorowi za jego arbitralność. To znaczy, nie miał naj-
mniejszego zamiaru akceptować mojej decyzji o przerwaniu
pisania stałego felietonu. Błagam na wszystko, powiedział.
Proszę nie opuszczać statku na pełnym morzu. I zakończył
wytwornie: Przed nami tyle jeszcze rozmów o muzyce.
Wydał mi się tak zdeterminowany, że nie śmiałem
pogłębiać dzielącej nas różnicy zdań jakąś błahą wy-
mówką. Niemniej istotny problem polegał na tym, że
nawet teraz nie potrafiłem znaleźć porządnego argu-
mentu za wyjściem z kieratu i przeraziła mnie myśl, że
mogę raz jeszcze wyrazić zgodę, byle zyskać na czasie.
Musiałem się hamować, żeby nie zdradzić się z bez-
wstydnym wzruszeniem wyciskającym mi łzy. I znów,
jak zawsze, ustaliliśmy to co zawsze, od tylu lat.
W następnym tygodniu, w stanie bliższym konfuzji
niż radości, zaszedłem do schroniska, by odebrać poda-
rowanego mi przez drukarzy kotka. Ze zwierzętami
mam złą chemię, tak jak i z dziećmi, które jeszcze nie
52

nauczyły się mówić. Jakby nie one, ale ich dusze były
całkiem nieme. Nie żebym czuł nienawiść, ale nie znoszę
ich, bo nie nauczyłem się z nimi pertraktować. Odnoszę
wrażenie, że to wbrew naturze, by mężczyzna dogady-
wał się lepiej ze swoim psem niż z własną żoną i uczył go
jeść i wydalać w ściśle określonych godzinach, odpowia-
dać na pytania i dzielić smutki. Ale gdybym nie odebrał
kota, popełniłbym afront wobec typografów. A poza tym
był to przepiękny okaz angory, o błyszczącej i różowa-
wej sierści i świecących oczach, którego miauczenie ocie-
rało się już o pełne słowa. Przekazano mi go w wiklino-
wym koszyku z certyfikatem rodowodowym i poradni-
kiem obsługi, takim jak instrukcja składanego roweru.
Wojskowy patrol przed wpuszczeniem przechod-
niów na teren parku San Nicolas sprawdzał ich dowody
tożsamości. Nigdy czegoś podobnego nie widziałem i nie
potrafiłbym sobie wyobrazić czegoś równie przygnębia-
jącego jako symptomu mojej starości. Był to czterooso-
bowy patrol, dowodzony przez młodziutkiego oficera,
właściwie dzieciaka jeszcze. Żołnierzami byli twardzi
i małomówni, pachnący stajnią mężczyźni z równin
stepowych. Oficer, o policzkach w czerwone placki,
charakterystycznych dla andyjskich górali, którzy trafili
na nadmorskie plaże, czujnie przyglądał się wszystkim.
Sprawdziwszy mój dowód tożsamości i legitymację praso-
wą, zapytał, co mam w koszyku. Kota, odpowiedziałem.
Chciał go zobaczyć. Odkryłem wieko, zachowując dale-
ko idącą ostrożność, ażeby nie spłoszyć kota, ale jeden
z patrolujących wolał sprawdzić, czy w koszyku nie ma
53

czegoś więcej, i kot zadrapał go. Oficer odsunął delikatnie
acz zdecydowanie żołnierza. Cudny angora, stwierdził.
Zaczął głaskać kota i coś mu szeptać, i kot nie rzucił się
nań z pazurami, ale i nie zareagował jakoś szczególnie.
W jakim jest wieku? zapytał oficer. Nie wiem, dostałem go
właśnie w prezencie. Pytam, bo widać, że to stary kot,
będzie miał z dziesięć lat, może więcej. Chciałem zapytać
go, skąd wie, i zadać mu jeszcze parę pytań, ale mimo
jego dobrych manier i kwiecistej mowy nie czułem się na
siłach, ażeby wdawać się z nim w konwersacje. Wydaje mi
się, że to porzucony kot, które niejedno przeżył, powie-
dział. Niech go pan dokładnie obserwuje i nie stara się
dostosować do siebie, ale na odwrót, niech pan mu pozwoli
chadzać własnymi ścieżkami i czeka, póki nie zyska pan
jego zaufania. Przymknął wieko koszyka i zapytał mnie:
A co pan robi? Jestem dziennikarzem. Od dawna? Od stu
lat, odparłem. Nie wątpię w to, odparł. Uścisnął mi dłoń
i pożegnał się ze mną zdaniem, które równie dobrze mogło
być dobrą radą, co groźbą:
- Proszę uważać na siebie.
W południe wyłączyłem telefon, by skryć się w wy-
bornym programie muzycznym: rapsodia na klarnet
i orkiestrę Wagnera, Debussy'ego rapsodia na saksofon
altowy i orkiestrę i kwintet smyczkowy Brucknera, rajski
zakątek w kataklizmie jego dzieł. I rychło przeniosłem
się w ciemną otulinę studia. Poczułem zarazem, jak pod
stołem prześlizguje się coś, co nie sprawiało wrażenia
żywego ciała, ale czegoś nadprzyrodzonego, i ociera się
o moje nogi. Skoczyłem jak oparzony, wrzeszcząc wnie-
54

bogłosy. Był to kot ze wspaniale napuszonym ogonem,
ze swą tajemniczą ospałością i swym mitycznym rodem,
i nie potrafiłem opanować dreszczy na myśl, że przeby-
wam sam w domu z żywą, acz nie ludzką istotą.
Kiedy w katedrze wybiła siódma, na niebie w kolorze
róż błyszczała jedna tylko, jasna gwiazda; jakiś statek
posłał markotne pożegnanie i poczułem w gardle nie-
malże gordyjski węzeł tych wszystkich miłości, które
mogły się stać, ale się nie stały. Już dłużej nie mogłem.
Chwyciłem za słuchawkę i z trudem łapiąc powietrze,
powolutku, żeby się nie pomylić, wykręciłem cztery cyfry,
by po trzecim sygnale rozpoznać głos. No dobrze, ko-
bieto, powiedziałem, westchnąwszy z ulgą: wybacz mi
poranną awanturę. Ona, spokojnie: Nie przejmuj się,
czekałam na twój telefon. Przestrzegłem Rosę: Chcę, żeby
dziewczynka czekała na mnie, jak ją Pan Bóg stworzył,
bez żadnych tapet na twarzy. Zaśmiała się tym swoim
gardłowym śmiechem. Jak sobie życzysz, odparła, ale
tracisz całą przyjemność rozbierania jej część po części,
tak jak to lubią, nie wiem dlaczego, starsi panowie.
A ja wiem, odparłem: Bo są coraz starsi. Rosa Cabarcas
uznała to za rzecz oczywistą.
- No dobrze - powiedziała - rozumiem, że jesteś
dziś w nocy punktualnie o dziesiątej, zanim nam ostyg-
nie ciepłe danie.



Jak mogła mieć na imię? Ani razu nie padło to imię
z ust Rosy Cabarcas, która mówiła o niej jedynie: mała.
A ja, idąc tropem nazw geograficznych czy pseudoni-
mów, uczyniłem z tego imię własne. Rosa Cabarcas
nadawała zresztą swoim pupilkom przeróżne imiona
w zależności od klienta. Bawiło mnie odgadywanie tych
imion z twarzy i od samego początku byłem przekonany,
że dziewczyna ma długie imię, na przykład Filomena czy
Saturnina lub Nicolasa. I nad tym się właśnie zastanawia-
łem, kiedy mała obróciła się plecami do mnie, a mnie się
zdało, że odsłoniła pod sobą kałużę krwi wielkości i kształ-
tu ciała. Ogarnęło mnie przerażenie, które ustąpiło, gdy
stwierdziłem, że jest to plama potu na prześcieradle.
Rosa Cabarcas uczuliła mnie, ażebym delikatnie ob-
chodził się z małą, bo dziewczynka jak się bała za pierw-
szym razem, tak wciąż się boi. Nie dość: sądzę, iż powa-
ga rytuału pogłębiła te lęki, więc najwidoczniej zwięk-
szono jej dawkę waleriany, bo teraz spała tak smacznie,
że szkoda byłoby ją obudzić, nie szepnąwszy jej przedtem
57

paru słodkich słów. Zacząłem więc delikatnie wycierać ją
ręcznikiem, nucąc cichutko piosenkę o Delgadinie, młod-
szej córce króla, której ojciec wyznał swą miłość. W miarę
jak ją wycierałem, ona odsłaniała mi to prawy, to lewy
spocony bok w rytm mojego śpiewu: Delgadino, Delgadino,
ty będziesz mą ukochaną. Była to niekończąca się rozkosz,
ledwie bowiem wytarłem jej jeden bok, drugi już zaczynał
spływać potem, żeby piosenka nigdy nie dobiegła końca.
Delgadino, wstań, kochanie, w suknię się ubierz jedwabną,
nuciłem jej do ucha. A kiedy już służący króla odnaj-
dywali ją martwą w łożu, zmarłą z pragnienia, odniosłem
wrażenie, że moja mała się budzi, reagując na imię. A więc
to ona: Delgadina.
Wróciłem do łóżka w obcałowanych szminką majtkach
i położyłem się obok niej. Spałem do piątej rano, kołysany
gruchaniem jej cichego oddechu. Ubrałem się, najszybciej
jak mogłem, nie myjąc się, i dopiero wtedy zobaczyłem
sentencję wypisaną szminką na lustrze nad umywalką:
Tygrys nie je daleko. Z całą pewnością nie było tego napisu
w nocy i na pewno nikt nie mógł dostać się do pokoju,
przyjąłem to więc jako podarek od diabła. Już stałem
w drzwiach, gdy rozległ się przeraźliwy grzmot i cały
pokój zaniósł się ostrzegawczą wonią mokrej ziemi. Nie
miałem czasu, by ujść cało. Nim znalazłem wolną tak-
sówkę, rozpętała się jedna z tych ulew, które między
majem a październikiem potrafią całkowicie zdezorgani-
zować życie miasta, bo schodzące ku rzece ulice z palą-
cych piasków przeistaczają w rwące potoki porywające
wszystko, co na drodze. Wody tego dziwnego września,
58

po trzech miesiącach suszy, mogły równie dobrze przy-
nieść ratunek, jak i zniszczenie.
Ledwie otworzyłem drzwi, opadło mnie fizycznie
odczuwane wrażenie, że nie jestem sam u siebie. Zdoła-
łem tylko ujrzeć cień zeskakującego z sofy i wymykają-
cego się na balkon kota. W miseczce walały się resztki
jedzenia, które nie ja mu podałem. Fetor jego zakisłego
moczu i ciepłych odchodów rozniósł się po całym domu.
Zacząłem uczyć się kota, tak jak niegdyś wkuwałem
łacinę. Z poradnika dowiedziałem się, że koty wygrze-
bują dziurę w ziemi, ażeby zakopać tam swoje odchody,
i że w domach takich jak ten, nieposiadających podwó-
rza, robią to w donicach z kwiatami albo w jakimkolwiek
podobnym miejscu. Najlepiej było przygotować im od
samego początku pudło z piaskiem, by już od pierw-
szego dnia mogły postępować zgodnie ze swymi przy-
zwyczajeniami. Tak też uczyniłem. W poradniku wy-
czytałem również, że pierwsze, co koty robią w nowym
domu, to zaznaczają swe terytorium przez obsikanie,
czego się da, i tak pewno właśnie się stało, ale w książce
nie było ani słowa, jak temu przeciwdziałać. Starałem
się śledzić wszystkie szlaki, którymi wędrował mój kot,
ażeby poznać dokładnie jego obyczaje, ale nie dotarłem
do kryjówek, miejsc wypoczynku ani przyczyn zmien-
nych humorów. Chciałem, by kot nauczył się jeść o sta-
łych porach, korzystał z kuwety z piaskiem na tarasie,
by nie wchodził na moje łóżko, gdy śpię, i nie wąchał
mojego jedzenia na stole, i nie potrafiłem dać mu do
zrozumienia, że ten dom jest po prostu jego domem,
59

a nie łupem wojennym. W rezultacie pozwoliłem mu
robić, co mu się żywnie podoba.
O zmierzchu stanąłem do walki z ulewą i z huragano-
wymi wiatrami grożącymi zawaleniem się domu. Ogar-
nął mnie atak niedającego się powstrzymać kichania,
czaszka pękała mi od bólu, trawiła mnie gorączka, ale
czułem zarazem, że wstępują we mnie siły i ogarnia
mnie determinacja, jakiej nigdy dotąd i z żadnej przy-
czyny nie doświadczyłem. Gdzie się tylko dało, pousta-
wiałem garnki pod kapiącą wodę, odkrywając przecieki,
których zeszłej zimy jeszcze nie było. Największy zaciek
pojawił się na prawej ścianie biblioteki. Pospieszyłem
na ratunek autorom greckim i rzymskim, rezydującym
w owej części, i zdjąwszy książki, natrafiłem na strumień
wody bijący z pękniętej rury w murze. Szmatami zatka-
łem dziurę, byle mieć czas na ratowanie książek. Z parku
dochodził coraz głośniejszy hurgot deszczu i wzmagało
się wycie wiatru. Widmo błyskawicy rozświetliło niebo
i niemal w tym samym czasie rozległ się grzmot, który
nasycił powietrze duszącym zapachem siarki, wiatr roz-
bił w drobny pył szyby od strony balkonu i straszliwa
wichura morska, rozrywająca kłódki, wdarła się do do-
mu. Po niespełna dziesięciu minutach wszystko jednak
nagle ucichło. Wspaniałe słońce osuszyło ulice pełne
wyrzuconych szczątków i znów zaczął się upał.
Ulewa minęła, mnie jednak nie opuszczało towarzy-
szące mi przez cały czas wrażenie, że nie jestem w domu
sam. Jedyne wytłumaczenie, jakie przychodzi mi na myśl,
to to, że podobnie jak często zapominamy o zdarzeniach,
60

które naprawdę miały miejsce, tak z kolei w naszych
wspomnieniach potrafią istnieć fakty całkowicie urojone.
We wspomnieniach tej wyjątkowej ulewy pojawiałem
się bowiem w domu nie w pojedynkę, ale zawsze w to-
warzystwie Delgadiny. Tak dalece czułem jej bliskość tej
nocy, iż słyszałem szmer jej oddechu w sypialni i pul-
sowanie jej policzków na mojej poduszce. W ten oto
sposób pojąłem, jak wiele zdołaliśmy zrobić w tak krótkim
czasie. Wspominałem siebie, jak stoję na drabince przy
bibliotece, i wspominałem ją, w kwiecistej sukni, jak
odbiera ode mnie książki, by przenieść je w bezpieczne
miejsce. Widziałem, jak mokra od deszczu, po kostki
w wodzie, biega po całym mieszkaniu, walcząc z burzą.
Wspominałem, jak następnego dnia przygotowywała
śniadanie, którego nigdy nie było, i jak nakrywała do
stołu, podczas gdy ja wycierałem podłogi i doprowadza-
łem dom do porządku po katastrofie morskiej. Nigdy nie
zapomniałem jej pochmurnego spojrzenia podczas śnia-
dania: Dlaczego poznałeś mnie tak późno? Powiedziałem
jej prawdę: Człowiek ma tyle lat, na ile się czuje, i te lata
się liczą, a nie metryka.
Od tamtej pory była obecna tak wyraźnie w mojej
pamięci, że robiłem z nią wszystko, na co miałem ochotę.
Zmieniałem jej kolor oczu w zależności od mego stanu
ducha: barwy wody tuż po przebudzeniu, bursztynowej
barwy syropu, kiedy się śmiała, barwy żaru, kiedy ją
drażniłem. Ubierałem ją, stosownie do wieku i kondycji,
jakie jej przypisywałem, w zależności od swego humo-
ru: jako dwudziestolatka była zakochaną nowicjuszką,
61
wykwintną kurwą - po czterdziestce, jako sześćdziesię-
ciolatka była królową Babilonii, i świętą - jako stulatka.
Śpiewaliśmy miłosne duety Pucciniego, bolera Agustina
Lary, tanga Carlosa Gardela i stwierdzaliśmy kolejny
raz, że ludzie, którzy nie śpiewają, nie mogą sobie nawet
wyobrazić, czym jest szczęście śpiewania. Dziś wiem, że
nie były to halucynacje, lecz jeszcze jeden cud pierwszej
miłości mojego życia, która nadeszła, kiedy skończyłem
dziewięćdziesiąt lat.
Gdy dom został doprowadzony do porządku, za-
dzwoniłem do Rosy Cabarcas. Boże święty! - wykrzyk-
nęła, usłyszawszy mój głos - myślałam, że utonąłeś. Nie
potrafiła zrozumieć, że mogłem spędzić kolejną noc
z dziewczyną, nie dotknąwszy jej. Nie podoba ci się
- twoje prawo, ale przynajmniej miej odwagę zachować
się jak dorosły człowiek. Próbowałem wyjaśnić jej
wszystko, ale Rosa nagle zmieniła temat: I tak mam już
upatrzoną inną dziewczynę, trochę starszą, śliczną i też
dziewicę. Jej tata chce ją wymienić na dom, ale coś niecoś
możemy jeszcze utargować. Zmroziło mi serce. Jeszcze
czego, zaoponowałem wystraszony, ja wcale nie chcę
innej, chcę tę samą i tak samo jak zwykle, bez kompro-
mitacji, bez kłótni, bez złych wspomnień. Po drugiej
stronie zapadło milczenie i dopiero po jakimś czasie
cichy głos odezwał się jakby tylko do siebie: No tak, to
chyba jest to, co lekarze nazywają starczą demencją.
Pojechałem o dziesiątej wieczorem z szoferem zna-
nym mi z rzadkiej cnoty niezadawania pytań. Wziąłem
ze sobą mały wentylator i obrazek Orlanda Rivery, ko-
62

chanego Figurity, jak również młotek i gwoździk. Po
drodze zatrzymałem się, by kupić pastę do zębów, mydło,
wodę kwiatową, lukrecjowe tabletki. Chciałem też przy-
wieźć jakiś wazon i bukiet żółtych róż, żeby odpędzić zły
urok papierowych kwiatów, ale nigdzie nie było otwartej
kwiaciarni, więc skończyło się na tym, że ukradłem
z czyjegoś ogródka pęk świeżo rozkwitłych astromelii.
Zgodnie z instrukcjami właścicielki przybyłem ulicą
od strony akweduktu, żeby nikt nie widział, jak wchodzę
ogrodową furtką. Szofer przestrzegł mnie: Ostrożnie,
profesorku, bo w tym domu mordują. Odparłem mu: Jeśli
z miłości, to proszę bardzo. Patio tonęło w ciemnościach,
ale w oknach jaśniało światło życia i z sześciu pokojów
dobiegała muzyczna wrzawa. Z mojego dochodził, nasta-
wiony na pełny regulator, ciepły głos don Pedra Vargasa,
tenora Ameryki, śpiewającego bolero Miguela Matamo-
ros. Poczułem, że zaraz umrę. Pchnąłem drzwi, wstrzy-
mując oddech, i zobaczyłem Delgadinę, która leżała w łóż-
ku identycznie jak w moich wspomnieniach: była naga
i spała błogim snem na lewym boku.
Zanim się położyłem, wyregulowałem gramofon, wy-
mieniłem stary, pordzewiały wentylator na nowy i po-
wiesiłem obrazek w miejscu, w którym mogłaby go zo-
baczyć, nie ruszając się z łóżka. Wyciągnąłem się u jej
boku i przypomniałem ją sobie centymetr po centymet-
rze. W niczym nie różniła się od tej, która chodziła po
moim mieszkaniu: miała te same ręce, którym wystar-
czało mnie dotknąć w ciemnościach, by mnie rozpoznać,
te same stopy, których bezdźwięczne stąpanie łatwo
63

można było wziąć za koci chód, ten sam zapach potu
moich prześcieradeł, ten sam palec od naparstka. Nie-
wiarygodne: leżąca przed oczyma, namacalna z krwi
i kości, wydawała mi się mniej rzeczywista niż w moich
wspomnieniach.
Na wprost łóżka, na ścianie, wisi obraz, powiedziałem
jej. Namalował go Figurita, którego bardzo kochaliśmy,
najlepszy burdelowy tancerz wszech czasów i człowiek
tak gołębiego serca, że nawet diabłu współczuł. Nama-
lował go farbami okrętowymi na okopconym kawałku
płótna, jaki ostał się po wraku samolotu rozbitego w Sier-
ra Nevada de Santa Marta, pędzlami, które sam zrobił
z sierści swego psa. Kobieta na obrazie to zakonnica, któ-
rą porwał z klasztoru, i z którą się później ożenił. Zosta-
wiam ci ten obraz, żebyś mogła go od razu zobaczyć,
jak się tylko obudzisz.
Kiedy o pierwszej nad ranem zgasiłem światło, nie
ruszyła się, a oddech miała tak bezdźwięczny, że aż
zmierzyłem jej puls, by stwierdzić, że żyje. Krew krążyła
po jej żyłach lekko, jak piosenka, i rozgałęziała się ku
najbardziej skrytym zakątkom jej ciała, by następnie
wrócić do serca oczyszczona przez miłość.
Przed odejściem o świcie przerysowałem na kartce
linie jej dłoni, a następnie przekazałem je do odczytania
Divie Sahibi, by poznać duszę dziewczyny. I wyszło, że
jest to: osoba, która mówi tylko to, co myśli. Doskonała
w robótkach ręcznych. Ma kontakt z kimś, kto już umarł,
wciąż oczekując od niego pomocy, ale jest w błędzie
- wsparcie, którego szuka, jest w zasięgu jej ręki. Nie
64

była jeszcze w żadnym związku, ale umrze jako stara
kobieta i zamężna. Teraz ma czarnowłosego mężczyznę,
ale to nie będzie mężczyzna jej życia. Może mieć ośmioro
dzieci, ale zdecyduje się na trójkę. Gdy będzie mieć lat
trzydzieści pięć, jeśli zrobi to, co jej dyktuje serce, a nie
rozum, będzie dysponować dużymi pieniędzmi, a jako
czterdziestolatka otrzyma spadek. Będzie dużo podró-
żować. Ma podwójne życie i podwójne szczęście i może
zmieniać swoje przeznaczenie. Lubi wszystkiego próbo-
wać, z ciekawości, ale nigdy sobie nie wybaczy, jeśli nie
będzie kierować się sercem.
Rozgorączkowany z miłości, przystąpiłem do napra-
wienia szkód wyrządzonych przez sztorm, wykonując
przy okazji to wszystko, co od lat odkładałem w nies-
kończoność z braku środków albo ze zwykłego lenistwa.
Zreorganizowałem bibliotekę, ustawiając książki według
kolejności ich przeczytania. Wreszcie wystawiłem na
sprzedaż pianolę, jako relikwię historyczną, i jej sto zwo-
jów klasyków, i kupiłem adapter - używany, ale lepszy od
mojego, z głośnikami hi-fi, które znacznie powiększyły
przestrzeń mojego mieszkania. Znalazłem się na krawędzi
ruiny, ale po wielekroć wynagrodzony cudem, że jeszcze
w moim wieku mogę cieszyć się życiem.
Dom odradzał się z popiołów, a ja żeglowałem po
miłości Delgadiny, niesiony takim zapamiętaniem i szczęś-
ciem, jakich nigdy w poprzednim życiu nie zaznałem.
Dzięki niej, z dziewięćdziesięcioma latami na karku, po
raz pierwszy stanąłem twarzą w twarz z własną naturą.
Odkryłem, iż moje obsesyjne nastawanie, by wszystko
65

było na swoim miejscu i wszystko miało miejsce w swoim
czasie, a każde słowo zachowywało odpowiedni styl, nie
było w pełni zasłużoną nagrodą w pełni uporządkowa-
nego umysłu, ale wręcz odwrotnie, wielce rozbudowa-
nym systemem symulacji wymyślonym przeze mnie po
to tylko, żeby ukryć bałagan własnej natury. Odkryłem,
że nie jestem zdyscyplinowany z przyrodzenia, ale w wy-
niku reakcji na swe bałaganiarstwo; że wydaję się szczod-
ry, ażeby skryć swoje sknerstwo, że jestem przesadnie
ostrożny z powodu czarnowidztwa, że jestem pojednaw-
czy, by nie ulec hamowanej złości, że jestem punktualny,
bo nie chcę, by się ktokolwiek dowiedział, jak mało mnie
obchodzi cudzy czas. Odkryłem wreszcie, że miłość nie
jest stanem duszy, ale znakiem zodiaku.
Stałem się inny. Spróbowałem wrócić do lektur klasy-
ków, którzy ukształtowali mnie w młodości, i nie mogłem
przebrnąć choćby przez stroniczkę. Zatopiłem się w dzie-
łach romantycznych, odrzucanych ze wstrętem ongiś, gdy
matka chciała narzucić mi ich czytanie, a teraz, dzięki nim,
uświadomiłem sobie, że tą niewidzialną siłą, która wprawia
świat w ruch, nie są miłości szczęśliwe, ale nieszczęśliwe
właśnie. Kiedy moje muzyczne gusta uległy kryzysowi
zwątpienia, poczułem się zacofany i stary, i otworzyłem
swoje serce na rozkosze przypadku.
Zastanawiam się, jak mogłem ulec temu nieustającemu
zawrotowi, do którego sam się doprowadzałem, lękając
się go nieodmiennie. Unosiłem się pomiędzy błędnymi
chmurami i rozmawiałem z samym sobą przed lustrem,
łudząc się, że wreszcie odkryję, kim naprawdę jestem.
66

Dziwactwo moje osiągnęło już taki stan, iż podczas jednej
z demonstracji studenckich, z latającymi kamieniami i bu-
telkami, mało brakowało, bym stanął na czele pochodu
z transparentem głoszącym wszem i wobec moją prawdę:
Oszalałem z miłości.
Odurzony nieubłaganym wspomnieniem śpiącej Del-
gadiny, zmieniłem bez jakiejkolwiek złej intencji cha-
rakter moich niedzielnych felietonów. Niezależnie od
poruszanego tematu pisałem je dla niej, wyśmiewałem
i wypłakiwałem dla niej, i w każde słowo wkładałem
całe swoje życie. Miast korzystać z tradycyjnej formuły,
teraz pisałem je w formie listów miłosnych, które każdy
mógł uznać za własne. Zaproponowałem redakcji, żeby
przy ich druku zrezygnowano z normalnej czcionki na
rzecz mojej florenckiej kaligrafii. Naczelny, a jakże, ode-
brał to jako kolejny przejaw starczej próżności, ale prezes
przekonał go stwierdzeniem, które dotąd krąży po re-
dakcji:
- Może popełnić pan wielki błąd: nieszkodliwi wa-
riaci wyprzedzają przyszłość.
Reakcja czytelników była natychmiastowa i entuzjas-
tyczna i wyraziła się ogromną liczbą listów od zakocha-
nych czytelników. Niektóre z tych felietonów czytano
w radiowych wiadomościach niczym depesze z ostatniej
chwili i odbijano na powielaczu albo przepisywano
przez kalkę, a kopie następnie sprzedawano obok pa-
pierosów z przemytu na rogach ulicy San Blas. Od
początku było oczywiste, że felietony są wyrazem moich
własnych przemyśleń i chęci podzielenia się nimi, ale
67
szybko weszło mi w krew wykorzystywanie listów od
czytelników przy kolejnych felietonach, aczkolwiek za-
wsze był to głos dziewięćdziesięcioletniego mężczyzny,
który nie nauczył się myśleć jak starzec. Środowisko
intelektualistów okazało jak zwykle daleko idący dystans
i podzieliło się w opiniach, i nawet grafologowie wywo-
łali niespodziewane kontrowersje swymi błędnymi ana-
lizami mojej kaligrafii. To oni właśnie zantagonizowali
nastroje, rozpalili atmosferę i wprowadzili modę na nos-
talgię.
Pod koniec roku ustaliłem z Rosą Cabarcas, że w po-
koju zostanie propeler, co nieco kosmetyków i to wszyst-
ko, co będę tam w przyszłości znosić, aby uczynić
gniazdko przytulniejszym. Przychodziłem o dziesiątej
wieczór, zawsze z jakimś nowym drobiazgiem dla niej
lub też czymś mającym sprawić przyjemność nam oboj-
gu i przez parę minut wyciągałem wszystkie pochowane
elementy dekoracji, by przygotować scenę dla teatru
naszych nocy. Przed wyjściem, najpóźniej i nieodmien-
nie o piątej rano, chowałem i zamykałem wszystko na
klucz w bezpiecznym miejscu. Alkowa zaś znowu stawa-
ła się mało przytulnym pokojem dla smutnych miłości
przypadkowych klientów. Pewnego dnia usłyszałem,
że Marcos Perez, najbardziej słuchany przed południem
głos w radio, postanowił w swych poniedziałkowych
audycjach odczytywać mój niedzielny felieton. Kiedy
zdołałem jakoś dojść do siebie po doznanym szoku,
powiedziałem: Sama widzisz, Delgadino, sława to taka
gruba dama, która co prawda z nami nie sypia, ale
68
kiedy człowiek się budzi, nie kto inny, a właśnie ona
zawsze stoi przy łóżku i bacznie się nam przygląda.
W tamtych mniej więcej dniach spotkałem się przy
śniadaniu z Rosą Cabarcas, która mimo swej ciężkiej
żałoby i czarnego biretu zachodzącego na brwi przestała
mi się jawić jako całkiem zgrzybiała starucha. Jej śniada-
nia cieszyły się znaczną sławą, a serwowane pikantności
doprowadzały mnie zawsze do płaczu. Skosztowawszy
pierwszy kęs żywego ognia, powiedziałem jej, skąpany
cały we łzach: Mogę sobie dziś darować księżyc w pełni,
tyłek będzie mnie i tak palić jak nigdy. Nie narzekaj, nie
narzekaj, odparła. Jeśli cię pali, to znak, że jeszcze go
masz, Bogu dzięki.
Była zaskoczona, kiedy wymówiłem imię Delgadiny.
Ale ona wcale się tak nie nazywa, zareagowała, ona ma
na imię... Nie mów, przerwałem jej, dla mnie jest Del-
gadiną. Wzruszyła ramionami: No dobra, niech ci będzie,
jest twoja, ale mnie to brzmi jak diuretyna albo inny
środek moczopędny. Opowiedziałem jej o wymalowa-
nym przez małą na lustrze zdaniu o tygrysie. Niemoż-
liwe, mała nie mogła tego napisać, stwierdziła Rosa, bo
nie umie ani czytać, ani pisać. To kto wobec tego? Po
raz kolejny wzruszyła ramionami: Może ktoś, kto umarł
w tym pokoju.
Śniadania z Rosą Cabarcas stanowiły dla mnie okazję,
by otworzyć przed nią duszę, a jednocześnie prosić ją
o wyświadczenie drobnych przysług, mających na celu
poprawę losu i wyglądu Delgadiny. Bez namysłu zgadza-
ła się spełnić te życzenia, z łobuzerską miną uczennicy.
69
Pęknąć można ze śmiechu! powiedziała mi w tamtych
dniach. Czuję się tak, jakbyś prosił mnie o jej rękę. A tak
w ogóle, nagle wpadło jej do głowy, dlaczego się z nią
nie ożenisz? Zamurowało mnie. Nie, no poważnie, taniej
ci wyjdzie. W gruncie rzeczy w twoim wieku jedynym
problemem jest to, czy się nadajesz, czy się nie nadajesz,
ale mówiłeś mi, że ten problem masz z głowy. Przytak-
nąłem jej: W seksie szukamy pociechy, gdy cierpimy na
niedostatek miłości.
Zaśmiała się: Och, ty mój mędrku, nigdy nie trzeba
było mnie przekonywać, że z ciebie jest kawał chłopa, że
zawsze nim byłeś, i cieszę się z całego serca, że nadal nim
jesteś, gdy tymczasem twoi wrogowie już składają broń.
Nie bez kozery tyle się o tobie mówi. Słuchałeś Marcosa
Pereza? Wszyscy go słuchają, odpowiedziałem, żeby uciąć
temat. Ale nie zraziła się: Profesor Camacho y Cano w Co
nieco wszystkiego powiedział wczoraj, że świat już nie jest
taki jak kiedyś, bo niewielu jest takich mężczyzn jak ty.
Z końcem owego tygodnia zastałem Delgadinę z go-
rączką i kaszlem. Obudziłem Rosę Cabarcas, ażeby dała
mi jakiś domowy specyfik i przyniosła do pokoju aptecz-
kę ze środkami pierwszej pomocy. W niedzielę wieczo-
rem Delgadina wciąż niedomagała i mowy nie było, by
mogła wrócić do pracy i przyszywania guzików. Lekarz
kazał jej zostać w domu i tam leczyć się z grypy, która
powinna ustąpić po tygodniu, niemniej wyraził swe po-
ważne zaniepokojenie jej niedożywieniem. Przestałem się
z nią widywać, a bardzo mi jej brakowało, ale wykorzys-
tałem jej nieobecność, by wyszykować pokój bez niej.
70

Zaniosłem tam między innymi rysunek piórkiem Cecy-
lii Porras do tomu opowiadań Alvaro Cepedy Wszyscy
trwaliśmy w oczekiwaniu. Przyniosłem sześć tomów Jana
Krzysztofa Romain Rollanda, by mieć na czym trawić czas
czuwania. Kiedy Delgadina mogła znów pojawić się
w pokoju, zastała go godnym szczęścia osiadłego już na
stałe: z powietrzem oczyszczonym aromatycznym środ-
kiem owadobójczym, ze ścianami pomalowanymi na
różowo, z lampami w stosownym kolorze, świeżymi
kwiatami w wazonach, z moimi ulubionymi książkami,
z cennymi obrazami mojej matki, ale inaczej porozwiesza-
nymi, zgodnie z dzisiejszymi gustami. Wymieniłem stary
radioodbiornik na nowy z falami krótkimi, na których
miałem program z muzyką poważną, aby Delgadina
nauczyła się spać przy kwartetach Mozarta, choć pewnej
nocy odkryłem, że nastawione jest na stację wyspecjalizo-
waną w modnych bolerach. Taki był jej gust, niewątp-
liwie, i przyjąłem to bez bólu, bo i ja uwielbiałem bolera
z głębi serca w mych najszczęśliwszych dniach. Następne-
go dnia przed wyjściem do domu napisałem szminką na
lustrze: Maleńka moja, jesteśmy sami na tym świecie.
W owym czasie odnosiłem dziwne wrażenie, że mała
dorasta jakby za szybko. Przekazałem Rosie Cabarcas tę
uwagę, ale jej wydało się to całkiem naturalne. Piątego
grudnia kończy piętnaście lat, powiedziała mi. Idealny
Strzelec. Zaniepokoiło mnie, że jest aż tak realna, iż
nawet może obchodzić urodziny. A jaki prezent byłby
najlepszy? Rower, powiedziała Rosa Cabarcas. Żeby do-
trzeć do pracy musi dwa razy dziennie jechać przez całe
71

miasto. I pokazała mi stojący na zapleczu rower używa-
ny przez dziewczynę; w istocie sprawiał wrażenie żela-
stwa niegodnego kobiety otaczanej tak szczerą miłością.
Ale szczególnie mnie poruszył jako namacalny dowód,
że Delgadina istnieje w rzeczywistym życiu.
Kiedy kupowałem najlepszy dla niej rower, nie po-
trafiłem oprzeć się pokusie, by odbyć próbną jazdę,
więc wsiadłem i przejechałem parę rundek na rampie
przy sklepie. Sprzedawcy, który zapytał mnie o wiek,
odpowiedziałem ze specyficzną dla starości kokieterią:
Idzie mi na dziewięćdziesiąty pierwszy rok. Sprzedawca
powiedział dokładnie to, co chciałem, żeby powiedział:
A wygląda pan na dwadzieścia mniej. Ja sam nie poj-
mowałem, jakim cudem nie zatraciłem umiejętności na-
bytej w zamierzchłych latach szkolnych, i poczułem, że
przepełnia mnie promieniejąca rozkosz. Zacząłem śpie-
wać. Wpierw pod nosem, cichuteńko, a po chwili już
z całych sił - jakbym mógł się równać z Caruso - przebi-
jając się przez pstrokaciznę bazaru i obłędny ruch miej-
skiego targowiska. Ludzie przyglądali mi się rozbawieni,
krzyczeli do mnie, nakłaniali do wystartowania w wyści-
gu dookoła Kolumbii w wózku inwalidzkim. Machałem
do nich, śląc pozdrowienia szczęśliwego żeglarza i nie
przerywając piosenki. W owym tygodniu i w hołdzie
grudniowi napisałem kolejny odważny felieton: Jak być
szczęśliwym na rowerze -po dziewięćdziesiątce.
W noc urodzin Delgadiny zaśpiewałem jej całą piosenkę
i obcałowałem całe jej ciało do utraty tchu: kręgosłup, kręg
po kręgu, po wymizerowane pośladki, bok z pieprzykiem,
72

ten od strony wielkiego, niewyczerpanego serca. W miarę
obcałowywania podnosiła się jej temperatura, a ciało zaczy-
nało wydawać dziką woń. W odpowiedzi posyłała mi nowe
wibracje przez każdy cal swej skóry i w każdym z nich
znajdywałem odmienne ciepło, smaki swoiste i nowy jęk,
i cała wewnątrz rozbrzmiała arpeggio i sutki rozkwitły
nawet nietknięte. Zaczynałem już zasypiać o świcie, kiedy
poczułem jakby wrzawę tłumów nad morzem i jakąś
panikę w drzewach, przeszywające mi serce. Udałem się
wówczas do łazienki i napisałem na lustrze: Delgadino, życie
moje, zaczęły wiać bryzy Bożego Narodzenia.
Jednym z moich najszczęśliwszych wspomnień było
odurzenie, jakie poczułem podobnego ranka, wychodząc
ze szkoły. Co się ze mną dzieje? Nauczycielka w nie
lepszym stanie odpowiedziała mi: Och, dzieciaku, nie
widzisz, że to bryzy? Osiemdziesiąt lat później poczułem
to samo, gdy obudziłem się w łóżku Delgadiny i był to
ten sam co zawsze i powracający punktualnie grudzień,
ze swym przejrzystym niebem, piaskowymi burzami,
ulicznymi trąbami wyrywającymi dachy i unoszącymi
spódnice uczennicom. Miasto nabierało wówczas wid-
mowego pogłosu. W czasie wiejących bryz można było
w nocy usłyszeć w najwyżej położonych osiedlach krzy-
ki z leżącego daleko w dole targowiska miejskiego, jakby
dochodziły zza najbliższego rogu. Fale grudniowych
wiatrów pozwalały nam nierzadko odnaleźć po głosach
przyjaciół zagubionych w dalekich burdelach.
A jednak razem z bryzami dotarła do mnie również
wiadomość, że nie ze mną Delgadina spędzi święta
73


Bożego Narodzenia, ale z rodziną. Jeśli czegoś na świecie
szczególnie nienawidzę, to właśnie tego świątecznego
przymusu, kiedy ludzie płaczą, bo się radują, tych zim-
nych ogni, głupawych kolęd, łańcuchów z krepiny, które
nie mają nic wspólnego z dzieciątkiem urodzonym dwa
i pół tysiąca lat temu w skromnej stajence. Kiedy jednak
nadeszła noc, nostalgia okazała się silniejsza ode mnie
i udałem się do pokoju bez małej. Spałem dobrze i obudzi-
łem się wtulony w pluszowego misia, który stał na dwóch
nogach jak niedźwiedź polarny z dołączoną karteczką: Dla
papy brzydala. Rosa Cabarcas powiedziała mi, że Delgadina
uczy się czytać dzięki mym pisanym na lustrze lekcjom,
a jej ładne pismo wydało mi się cudowne. Szybko jednak
ściągnęła mnie na ziemię, informując, że miś jest od niej,
noc sylwestrową spędziłem więc we własnym domu,
a od ósmej we własnym łóżku, zasypiając bez żalu. By-
łem szczęśliwy, bo gdy wybiła północ, w huku wściekłego
bicia w dzwony, w wyciu syren fabrycznych i syren straży
ogniowej, lamentów statków, wybuchów petard, ogni
sztucznych, poczułem, jak na paluszkach wchodzi Delga-
dina, kładzie się przy mnie i całuje mnie. Tak rzeczywista,
że w ustach pozostał mi jej zapach lukrecji.


Z początkiem nowego roku zaczęliśmy się poznawać,
tak jakbyśmy mieszkali razem i na jawie, odnalazłem
bowiem odpowiednio ostrożny ton głosu, który słyszała,
nie budząc się, a odpowiadała mi naturalnym językiem
ciała. Stany jej ducha widoczne były po sposobie, w jaki
spała. Przemęczona dzikuska, na początku, teraz zaczę-
ła przystosowywać się do stanu wewnętrznego spokoju,
który upiększał jej twarz i wzbogacał sny. Opowiadałem
jej swe życie, czytałem do ucha szkice niedzielnych fe-
lietonów, w których i tak była obecna, choć o tym nie
mówiłem, ona i tylko ona.
W tamtych dniach zostawiłem jej na poduszce kol-
czyki ze szmaragdami, które należały do mojej matki.
Miała je włożone przy naszym następnym spotkaniu,
ale nie było jej w nich dobrze. Przyniosłem jej więc
kolczyki bardziej pasujące do tonacji jej cery. Wyjaśniłem
jej: w tych pierwszych, które ci przyniosłem, nie było ci
dobrze ze względu na typ twej urody i rodzaj fryzury.
W tych będzie ci znacznie lepiej. Na dwa następne
75


spotkania nie włożyła ani pierwszej pary, ani drugiej
i dopiero na trzecią randkę włożyła te, które jej poradzi-
łem. Dzięki temu zrozumiałem, że nie jest ślepo posłuszna
moim poleceniom, ale czeka na sposobność, by sprawić mi
przyjemność. W tym okresie zacząłem tak przyzwyczajać
się do tego swoistego życia domowego, że miast spać nago,
przyniosłem piżamy z chińskiego jedwabiu, których prze-
stałem używać, bo nie miałem się dla kogo z nich rozbierać.
Zacząłem czytać jej Małego Księcia Saint-Exupery'ego,
autora francuskiego podziwianego przez cały świat bar-
dziej niż przez samych Francuzów. To była pierwsza
książka, która ją zainteresowała - nie budząc jej - tak
dalece, że byłem zmuszony przyjść dwa dni z rzędu, by
dokończyć jej lekturę. Później przeczytaliśmy Baśnie Per-
raulta, Historię świętą, Baśnie z tysiąca i jednej nocy w wer-
sji okrojonej i zdezynfekowanej dla dzieci, i obserwu-
jąc różnice w odbiorze poszczególnych tytułów, zdałem
sobie sprawę, że głębokość jej snu była wielostopniowa
i zależała od tego, jak bardzo ją wciągała dana książka.
Kiedy czułem, że właśnie dociera do samego dna, gasi-
łem światło i zasypiałem, wtulony w nią, aż do pierw-
szego piania kogutów.
Czułem się tak szczęśliwy, że delikatnie całowałem ją
w powieki, aż nadeszła noc, kiedy stało się, niczym
światłość na niebie: uśmiechnęła się po raz pierwszy.
Później, bezprzyczynnie zaczęła kręcić się w łóżku, od-
wróciła się do mnie plecami i z żalem powiedziała: To
przez Isabel ślimaki się popłakały. Podniecony nadzieją
dialogu, zapytałem w tym samym tonie: A czyje były te
76

ślimaki? Nie odpowiedziała. W jej głosie dało się sły-
szeć plebejskie pozostałości, jakby to nie był jej głos, ale
głos kogoś obcego, kto w niej siedział. Jakikolwiek cień
wątpliwości prysł natychmiast w mojej duszy: wolałem
ją śpiącą.
Moim jedynym problemem był kot. Nie chciał jeść,
zachowywał się nieprzyjaźnie, od dwóch dni siedział
osowiały w swoim kąciku i rzucił się na mnie z pazurami
jak ranione zwierzę, kiedy chciałem przenieść go do
wiklinowego koszyka, ażeby Damiana mogła pójść z nim
do weterynarza. Nie bez trudu udało jej się wreszcie
wrzucić kota do sizalowego wora i wynieść go, choć
strasznie się miotał. Po jakimś czasie zadzwoniła do mnie
ze schroniska, by powiedzieć, że nie ma innego wyjścia,
trzeba się go pozbyć, więc potrzebna jest moja zgoda.
Dlaczego? Bo już jest bardzo stary, odpowiedziała Da-
miana. Pomyślałem w złości, że i mnie mogliby żywcem
spalić w piecu dla kotów. Wzięty w dwa ognie, czułem
się całkiem bezradny: nie nauczyłem się kochać kota, ale
i nie miałem serca, by kazać go zabić tylko dlatego, że był
stary. Co na to poradnik?
Incydent tak mnie poruszył, że napisałem felieton
niedzielny pod tytułem przywłaszczonym z Nerudy:
Jestli kot najmniejszym tygrysem salonowym? Artykuł dał
początek kolejnej kampanii, która znów podzieliła czy-
telników na miłośników kotów i ich przeciwników. Po
pięciu dniach przeważyła opinia, że uśpienie kota może
być zasadne, jeśli w grę wchodzą przyczyny związane
z higieną publiczną, ale nie dlatego, że jest stary.
77


Po śmierci matki nie mogłem zasnąć ze strachu, że
ktoś mnie dotknie przez sen. Pewnej nocy poczułem
dotyk, ale głos matki uspokoił mnie: Figlio mio poveretto.
I raz jeszcze poczułem czyjś dotyk, pewnego dnia o świ-
cie w pokoju Delgadiny, i przeciągnąłem się z rozkoszy,
sądząc, że to jej ręka. Ale nie: to była Rosa Cabarcas
w ciemnościach. Ubieraj się i chodź za mną, powiedziała,
mam problem.
I rzeczywiście miała, i to o wiele bardziej skompliko-
wany, niż z początku sądziłem. Jednego z poważnych
i liczących się klientów firmy zadźgano nożem w pierw-
szym pokoju pawilonu. Zabójca zbiegł. W łóżku prze-
siąkniętym krwią leżało ciało, ogromne, całkiem nagie,
ale w butach, i blade bladością kurczaka ugotowanego
na parze. Natychmiast rozpoznałem zwłoki: to był J.M.B.,
wielki bankier, słynny ze swej postawy, życzliwości i ele-
gancji, a przede wszystkim z nieskazitelności swego
domu. Miał na szyi dwie rany, sine jak wargi, i ciągle
krwawiące cięcie na brzuchu. Jeszcze nie zaczął drętwieć.
I nie rany zrobiły na mnie wrażenie, ale to, że miał na-
łożoną prezerwatywę, chyba jeszcze przed użyciem, na
zdmuchnięty przez śmierć członek.
Rosa Cabarcas nie miała pojęcia, z kim tu bywał, bo
i on korzystał z przywileju wchodzenia przez furtkę
ogrodową. Nie wykluczano podejrzenia, iż spotykał się
tu z mężczyzną. Właścicielka oczekiwała ode mnie jedy-
nie pomocy przy ubraniu nieboszczyka. Zachowywała
się tak spokojnie i tak pewnie, że zaniepokoiła mnie
myśl, iż śmierć jest być może dla niej chlebem powsze-
78


dnim. Nie ma nic trudniejszego niż ubrać trupa, powie-
działem jej. Robiłam to już z setki razy, odparła. Nic
łatwiejszego, o ile ktoś mi go przytrzyma. Zwróciłem jej
uwagę: A kto, twoim zdaniem, przełknie bajkę o po-
szatkowanych nożami zwłokach wbitych w niczym nie
draśnięty garnitur angielskiego dżentelmena?
Zacząłem bać się o Delgadinę. Najlepiej będzie, jak ją
sam odwieziesz, powiedziała mi Rosa Cabarcas. Po moim
trupie, odparłem, z trudem przełykając ślinę. Rosa Ca-
barcas zauważyła to i nie mogła się powstrzymać, by
nie okazać swej pogardy: Ty się trzęsiesz! Bo się boję
o nią, powiedziałem, choć była to tylko część prawdy.
Uprzedź ją, że musi jak najszybciej stąd odejść, zanim
ktoś tu się zjawi. Dobrze, odparła, chociaż ty jesteś
dziennikarzem, więc tobie nic się nie stanie. A i tobie
włos z głowy nie spadnie, powiedziałem z niejakim prze-
kąsem. Jesteś jedynym liberałem, który ma coś do powie-
dzenia w tym rządzie.
Miasto, kąsek łakomy ze względu na swój pokojowy
charakter i naturalne bezpieczeństwo, co roku doświadcza-
ło okrutnego i zakrawającego na skandal morderstwa. Ale
tego zabójstwa do takich nie zaliczono. Oficjalna wersja,
zbyt krzykliwa w nagłówkach i nader skromna w konkre-
tach, głosiła, iż młody bankier, napadnięty z nieznanych
powodów na drodze do Pradomar, poniósł śmierć w wy-
niku zadanych nożem ran. Nie miał wrogów. Komunikat
władz wskazywał, iż przypuszczalnych morderców należy
szukać pośród uciekinierów z wewnątrz kraju, rozpętują-
cych falę przestępstw pospolitych, obcych obywatelskiemu
79

duchowi miasta. W pierwszych godzinach aresztowano
ponad pięćdziesięciu podejrzanych.
Wzburzony udałem się do redaktora kierującego
działem prawnym, typowego dziennikarza z lat dwu-
dziestych, z celuloidowym zielonym daszkiem na czole
i z podciągającymi gumkami na rękawach, który chełpił
się tym, że uprzedzał fakty. Tym razem jednak był w po-
siadaniu jedynie strzępów informacji dotyczących mor-
derstwa, więc uzupełniłem jego wiedzę, zachowując gra-
nice roztropności. W rezultacie napisaliśmy na cztery rę-
ce pięć stron artykułu przeznaczonego na osiem kolumn
pierwszej strony i powołującego się na wiecznie bijące
źródła godne naszego pełnego zaufania. Ale Odrażają-
cemu Drabowi z Dziewiątej Punkt - cenzorowi - nawet
ręka nie drgnęła, gdy narzucał oficjalną wersję, głoszącą,
że był to napad bandytów związanych z partią liberałów.
Obmyłem sumienie, nałożywszy na rękaw krepę żałoby
podczas najbardziej cynicznego i najtłumniejszego po-
grzebu stulecia.
Kiedy owej nocy wróciłem do domu, zadzwoniłem
do Rosy Cabarcas, by wywiedzieć się, co się stało z Del-
gadiną, ale nikt nie odbierał telefonu, ani wtedy, ani
przez następne cztery dni. Piątego dnia udałem się do
niej, zaciskając zęby. Drzwi były zaplombowane, ale nie
przez policję, lecz przez władze sanitarne. Z sąsiedztwa
nikt nic nie widział i nie słyszał. Nie mając znaku życia
od Delgadiny, rzuciłem się na jej poszukiwania, szaleń-
cze, a i nierzadko błazeńskie, po których ledwie dycha-
łem. Przesiadując całymi dniami w tumanach kurzu na
80

stopniach parkowych schodów, gdzie dzieci żmudnie
wspinały się na obtłuczony posąg Simona Bolivara, przy-
glądałem się bacznie młodziutkim rowerzystkom. Peda-
łując, przejeżdżały obok jak łanie; piękne, chętne, goto-
we do klepnięcia w berku. Kiedy nie starczyło mi już
cierpliwości, schroniłem się w spokoju boler. Było to jak
zatrute źródło: każde słowo to ona. Zawsze w trakcie
pisania potrzebowałem ciszy, bo umysł mój skupiał się
bardziej na muzyce niż na tekście. Teraz było zupełnie
na odwrót: mogłem pisać tylko w cieniu boler. Życie
moje napełniło się nią. Felietony napisane w tym i w na-
stępnym tygodniu stały się gotowymi modelami listów
miłosnych. Naczelny, skonfundowany lawiną listów, ja-
kie nadeszły, zażądał, bym nieco utemperował miłosne
wyznania, a raczej zastanowił się z nim, jak mamy teraz
pocieszyć tylu zakochanych czytelników.
Niepokój obrócił wniwecz rygorystycznie dotąd prze-
strzegany przeze mnie plan dnia. Budziłem się o piątej,
owszem, ale pozostawałem w półmroku pokoju, wyob-
rażając sobie, jak Delgadina w swym nierzeczywistym
życiu budzi swoje rodzeństwo, ubiera je do szkoły,
podaje śniadanie, o ile w ogóle jest cokolwiek na śniada-
nie, i przejeżdża przez całe miasto na rowerze, ażeby
odbyć karę przyszywania guzików. Zdziwiony zastano-
wiłem się: O czym myśli dziewczyna, kiedy guzik przy-
szywa? Myśli o mnie? Czy ona też szuka Rosy Cabarcas,
żeby mnie odnaleźć? Przez cały tydzień nie zdejmowa-
łem z siebie chałatu mechanika samochodowego, ani
za dnia, ani w nocy, nie kąpałem się, nie goliłem, nie
81

myłem zębów, bo miłość nauczyła mnie poniewczasie,
że człowiek szykuje się dla kogoś, że ubiera się i per-
fumuje dla kogoś, a ja nigdy nie miałem tego kogoś.
Damiana, natrafiwszy na mnie nagiego w hamaku o dzie-
siątej rano, uznała, że jestem chory. Spojrzałem na nią
oczyma mętnymi od pożądania i zaprosiłem ją do pota-
rzania się nago. Z pogardą odrzekła:
- Rozumiem, że pan już wie, co pan zrobi, jak się
zgodzę?
W ten sposób dowiedziałem się, jak dalece cierpienie
mnie zepsuło. Nie rozpoznawałem siebie samego w od-
czuwanym młodzieńczym bólu. Z domu przestałem
wychodzić, żeby telefon nie zadzwonił pod moją nie-
obecność. Pisałem, nie wyłączając go, i ledwie rozlegał
się pierwszy dzwonek, rzucałem się na niego z nadzieją,
że może to Rosa Cabarcas. Co jakiś czas przerywałem
to, czym akurat byłem zajęty, żeby zadzwonić, i godzina-
mi wykręcałem numer do Rosy Cabarcas, dzień po dniu,
póki nie zrozumiałem, że jest to telefon bez serca.
Wracając pewnego deszczowego popołudnia do do-
mu, natknąłem się na kota zwiniętego na schodach
przed wejściem. Był brudny, sponiewierany i potulny,
aż żal serce ściskał. Z poradnika wynikało, że kot jest
chory, więc postępując zgodnie z instrukcjami, przy-
stąpiłem do leczenia. Gdy podrzemywałem w porze
sjesty, raptem zelektryzowała mnie myśl, że kot może
mnie zaprowadzić do domu Delgadiny. Zaniosłem go
w torbie na zakupy do sklepu Rosy Cabarcas, który
nadal był zamknięty na cztery spusty i zaplombowany,
82
ale ledwie doszliśmy, kot zaczął tak się rzucać w torbie, iż
w końcu udało mu się z niej uciec, a następnie przesko-
czyć ogrodzenie sadu, by zniknąć wśród drzew. Walną-
łem pięścią w drzwi, drzwi nie puściły, za to rozległ się
wojskowy głos: Stój, kto idzie? Swój, odparłem, żeby nie
być gorszy. Szukam właścicielki. Nie ma właścicielki, od-
parł głos. Proszę mi otworzyć, chciałbym przynajmniej
wziąć kota, nie rezygnowałem. Kota też nie ma, usłysza-
łem w odpowiedzi. Zapytałem: A kim pan jest?
- Nikim - odparł głos.
Zawsze wydawało mi się, że umieranie z miłości to
po prostu licentia poetica. Tego wieczoru, powróciwszy
do domu ciągle bez kota i bez niej, stwierdziłem, że nie
tylko można umrzeć, ale że nie kto inny tylko ja, stary
i całkiem samotny, właśnie umieram z miłości. Ale zda-
łem sobie również sprawę, że w pełni uzasadniona jest
też przeciwstawna prawda: za nic w świecie nie oddał-
bym rozkoszy mojej udręki. Przez ponad piętnaście lat
próbowałem nadaremnie przetłumaczyć pieśni Leopar-
diego i dopiero tego wieczoru poczułem je w pełni:
Nieszczęsnym, bo jeśli to miłość, skąd tyle udręki.
Moje wtargnięcie do redakcji w chałacie i z kilku-
dniowym zarostem wzbudziło pewne wątpliwości co do
mojego stanu umysłowego. Wyremontowana siedziba
redakcji, z jednoosobowymi szklanymi kabinami i świat-
łami padającymi z sufitu, wyglądała jak klinika położ-
nicza. Cichutki i w pełni komfortowy sztuczny klimat
skłaniał do rozmawiania szeptem i stąpania na palusz-
kach. W holu wisiały niczym poczet zmarłych wicekrólów
83

olejne portrety trzech dożywotnich prezesów i fotogra-
fie sławnych gości. W ogromnej głównej sali - gigan-
tyczne zdjęcie całego personelu aktualnej redakcji z dnia
moich urodzin. Nie mogłem się powstrzymać, by nie po-
równać go z fotografią zrobioną, kiedy miałem lat trzy-
dzieści, i po raz kolejny stwierdziłem z przerażeniem,
że człowiek starzeje się bardziej i gorzej na portretach
niż w rzeczywistości. Sekretarka, która pocałowała mnie
na uroczystościach urodzinowych, zapytała, czy nie je-
stem chory. Rozpierało mnie ze szczęścia, iż mogę po-
wiedzieć jej prawdę, w którą nie będzie mogła uwierzyć:
Tak! Jestem chory z miłości. Odpowiedziała wówczas:
Szkoda, że nie z miłości do mnie! Nie pozostałem dłużny:
Nie bądź taka pewna.
Redaktor działu prawnego wyskoczył ze swej kabiny,
wrzeszcząc, że w amfiteatrze miejskim znaleziono ciała
dwojga dziewcząt o nieustalonej tożsamości. Wystraszo-
ny zapytałem: A w jakim wieku? Młodziutkie, odparł.
To mogą być uciekinierki z interioru, których dopadły
rządowe zbiry. Odetchnąłem z ulgą. Sytuacja zalewa
nas w milczeniu jak plama krwi, stwierdziłem. Redaktor
działu prawnego, już z dala, odkrzyknął:
- Mistrzu, jaka tam plama i jaka tam krew, po prostu
najzwyklejsze gówno.
Coś gorszego jeszcze przydarzyło mi się parę dni
później, kiedy dziewczyna z identycznym jak mój kocim
koszem przeszła niczym dreszcz obok księgarni Mundo.
Ruszyłem za nią, przepychając się przez tłum w upale
punkt dwunastej. Była bardzo piękna, stawiała długie
84
18


kroki i tak swobodnie płynęła pośród tłumu, iż ledwo
za nią nadążałem. W końcu przegoniłem ją i spojrzałem
jej w twarz. Odepchnęła mnie, nie zatrzymując się i bez
słowa przeprosin. To nie była ta, o której myślałem,
ale jej wyniosłość zabolała mnie tak, jakby to była właś-
nie ona. Zrozumiałem wówczas, że nie potrafiłbym roz-
poznać Delgadiny ubranej i na nogach, a i ona nie
mogła przecież wiedzieć, jak wyglądam, jeśli mnie nigdy
nie widziała. W odruchu szaleństwa zamknąłem się
na trzy dni w domu i zrobiłem szydełkiem dwanaście
par niebieskich i dwanaście par różowych buciczków,
usiłując podtrzymywać się na duchu, by nie słuchać,
nie śpiewać i nie przypominać sobie piosenek, które
przypominały mi ją.
Ale tak naprawdę byłem już u kresu, bo brak sił
wobec miłości zaczynał uświadamiać mi, jak bardzo
jestem stary. Czekało mnie jeszcze kolejne, o wiele dra-
matyczniejsze doświadczenie, gdy miejski autobus po-
trącił rowerzystkę w najruchliwszym punkcie centrum.
Gdy się tam znalazłem, dziewczynę właśnie zabrała
karetka, a rozmiary nieszczęścia widać było po kupie
złomu, jaka została z roweru, i kałuży niezakrzepłej
jeszcze krwi. Skóra mi ścierpła nie tyle na widok całkiem
zniszczonego roweru, ile z powodu jego marki, modelu
i koloru. To mógł być tylko ten sam rower, który poda-
rowałem Delgadinie.
Świadkowie potwierdzali zgodnie, że ranna rowerzy-
stka była bardzo młoda, wysoka i chuda, że miała krót-
kie kręcone włosy. Roztrzęsiony, wsiadłem do pierwszej
85

przejeżdżającej taksówki i kazałem się zawieźć do szpitala
Miłosierdzia, mieszczącego się w starym budynku o żół-
ta wordzawych murach, który wyglądał jak więzienie osa-
dzone na pustynnych piaskach. Około pół godziny stra-
wiłem, żeby dostać się na teren szpitala, i kolejne pół, żeby
wyjść z wonnego patia drzew owocowych, gdzie umęczo-
na chorobą kobieta przecięła mi drogę, spojrzała w oczy
i wykrzyknęła:
- Ja jestem tą, której nie szukasz.
Wówczas dopiero przypomniałem sobie, że to tutaj
przebywali na wolności pacjenci miejskiego szpitala dla
psychicznie chorych, uznani za łagodniejsze przypadki.
Musiałem okazać dyrekcji szpitala legitymację prasową,
aby pielęgniarz zaprowadził mnie do oddziału pogoto-
wia ratunkowego. W księdze przyjęć zostało wpisane:
Rosalba Rios, lat siedemnaście, zawód nieznany. Rozpo-
znanie: wstrząśnienie mózgu. Prognostyk: umiarkowa-
ny. Zapytałem ordynatora oddziału, czy mogę zobaczyć
dziewczynę, z cichą nadzieją, że odmówi, ale lekarze
zaprowadzili mnie z wielką przyjemnością, łudząc się,
że może zechcę napisać, w jakim fatalnym stanie znaj-
duje się szpital.
Przeszliśmy przez pstrokatą salę, przepełnioną po-
upychanymi na wcisk łóżkami, w której unosiła się
gryząca woń kwasu karbolowego. W głębi, w izolatce,
na metalowym łóżku, leżała ta, której szukaliśmy. Gło-
wę miała całą w bandażach, opuchnięta i zsiniała twarz
była nie do rozpoznania, ale wystarczyło mi zobaczyć
jej stopy, by stwierdzić, że to nie ona. I dopiero wtedy

zaświtało mi w głowie pytanie: A co bym zrobił, gdyby to
była ona?
Oplątany jeszcze pajęczyną nocy, odważyłem się na-
stępnego dnia pojechać do fabryki koszul, gdzie, jak
twierdziła niejednokrotnie Rosa Cabarcas, ponoć mała
była zatrudniona, i poprosiłem właściciela, by oprowa-
dził nas po swoim, dla nas modelowym, zakładzie,
w związku z ogólnokontynentalnym projektem Orga-
nizacji Narodów Zjednoczonych. Właścicielem był gru-
boskóry i mrukliwy Libańczyk, który na oścież otworzył
przed nami wrota swego królestwa z nadzieją, iż staną
się wzorem dla całego świata.
Trzysta dziewcząt w białych bluzach z popiołem środy
na czołach przyszywało guziki w rozległej oświetlonej
hali. Na nasz widok wszystkie zerwały się na równe nogi
niczym uczennice i zaczęły przypatrywać się nam spod
oka, podczas gdy fabrykant wyjaśniał swój wkład w wie-
kopomną sztukę przyszywania guzików. Badawczo przy-
glądałem się każdej twarzy, z przerażeniem oczekując
chwili, gdy odkryję Delgadinę ubraną i na nogach. Ale to
jedna z nich mnie odkryła, swym budzącym grozę spoj-
rzeniem bezlitosnego podziwu.
- A czy to nie pan przypadkiem pisze do gazety listy
miłosne?
Nigdy by mi przez myśl nie przeszło, że śpiąca dziew-
czyna może w człowieku siać takie spustoszenia. Uciek-
łem z fabryki bez pożegnania, nawet nie zastanawiając
się, czy pośród tych dziewic czyśćcowych obecna jest
w końcu ta, której szukam. Kiedy wyszedłem stamtąd,
87

z wszystkich doznawanych dotąd w żydu uczuć pozo-
stała mi jedynie chęć do płaczu.
Rosa Cabarcas zadzwoniła po miesiącu z mało praw-
dopodobnym usprawiedliwieniem: po morderstwie ban-
kiera wyjechała na zasłużony urlop do Cartagena de
Indias. Nie uwierzyłem jej, rzecz jasna, niemniej po-
gratulowałem szczęśliwego zrządzenia losu i pozwoliłem
się utwierdzić we własnym kłamstwie, zanim zadałem
bąbelkujące w mym sercu pytanie:
- A co z nią?
Zapadło długie milczenie. No, żyje, odezwała się
w końcu Rosa Cabarcas, ale jej głos brzmiał już wykręt-
nie. Trzeba trochę odczekać. Trochę? To znaczy ile? Nie
mam pojęcia, dam ci znać. Czułem, że mi się wyślizguje,
więc postawiłem sprawę jasno: Czekaj, czekaj, jakiś trop
przynajmniej. Żadnego tropu, odparła i dodała: Lepiej
uważaj, bo możesz sobie zaszkodzić, a jej już na pewno.
Nie miałem nastroju na takie łamańce. Raz jeszcze po-
prosiłem, by dała mi choćby szansę na zbliżenie się do
prawdy. W końcu jesteśmy wspólnikami. Nie zmiękła.
Uspokój się, powiedziała, dziewczynie nic nie jest i tylko
czeka na mój telefon, ale dziś nic się nie da zrobić, a i ja
już nic więcej nie powiem. Z Bogiem.
Stałem przez jakiś czas ze słuchawką, bezradny, bo
znałem ją na tyle, żeby wiedzieć, że nic nie wskóram,
jeśli nie będę próbował załatwić tego po dobroci. Po
południu pozwoliłem sobie wpaść do niej bez zapowie-
dzi, ale dom nadal był zamknięty i oplombowany przez
władze sanitarne. Uznałem, że Rosa Cabarcas dzwoniła
88

nie od siebie, może nawet z innego miasta, i na samą
myśl opanowały mnie złe przeczucia. O szóstej wieczo-
rem jednak, w najmniej spodziewanym momencie, roz-
legło się przez telefon moje własne hasło i odzew:
- No dobra, teraz chcę.
O dziesiątej w nocy, drżąc cały, zagryzając wargi, by
nie wybuchnąć płaczem, stawiłem się, obładowany bom-
bonierkami czekoladek szwajcarskich, nugatów i cukier-
ków, i z koszem płonących róż, by obsypać nimi łóżko.
Drzwi były uchylone, światła zapalone, a z radioodbior-
nika sączyła się niezbyt głośno sonata numer jeden na
skrzypce i fortepian Brahmsa. Delgadina leżała w łóżku
tak promienna i tak odmieniona, że ledwie ją poznałem.
Urosła, ale nie we wzroście się to uwidaczniało, lecz
w intensywnej dojrzałości, która czyniła z niej jakby
osobę o dwa, trzy lata starszą i nagą jak nigdy dotąd.
Wystające kości policzkowe, skóra opalona słońcami
wzburzonego morza, delikatne usta i krótkie kręcone
włosy nadawały jej twarzy bezpłciowego blasku Apollina
Praksytelesa. Ale tu nie było najmniejszej wątpliwości,
bo piersi jej tak urosły, że nie mieściły mi się w dłoni,
biodra już się ukształtowały, a kości stały się twardsze
i bardziej harmonijne. Uradowała mnie i zauroczyła owa
celność natury, ale w osłupienie wprawiły mnie dodatki:
sztuczne rzęsy, paznokcie u rąk i nóg pomalowane per-
łowym lakierem i jakieś tanie perfumy, które nie miały
nic wspólnego z miłością. A już całkiem wyprowadziła
mnie z równowagi fortuna, jaką miała na sobie: złote
kolczyki ze szmaragdami, naszyjnik z naturalnych pereł,
-------------------------------    89    -------------------------------
J

złota bransoletka z diamencikami i pierścionki z kamie-
niami szlachetnymi na każdym palcu. Na krześle leżała
jej suknia wieczorowa z cekinami i haftami i pantofelki
jedwabne. Dziwne wapory uniosły się z mych trzewi.
- Kurwa! - wrzasnąłem.
Diabeł podszepnął mi bowiem myśl straszną. A było
tak: w noc zabójstwa Rosa Cabarcas nie miała pewnie
ani czasu, ani głowy, by ostrzec dziewczynę, w rezultacie
policja odnalazła w pokoju osobę nieletnią w nader
wątpliwych i niczym nieusprawiedliwionych okolicznoś-
ciach. W tak beznadziejnych sytuacjach Rosa Cabarcas
jest jedyna i niezastąpiona: sprzedała dziewictwo małej
jednej ze swych grubych ryb w zamian za wyciągnięcie
jej samej z kłopotów. Przede wszystkim, rzecz jasna,
należało zniknąć, dopóki skandal nie przycichnie. Cu-
downie! Miodowy miesiąc dla całej trójki, tych dwoje
w łóżku, Rosa Cabarcas zaś pośród przybasenowych
luksusów, zażywająca szczęśliwej bezkarności. Ślepy
z bezrozumnej wściekłości, zacząłem ciskać o ściany
wszystkim, co mi wpadło w ręce: lampami, radiem,
wentylatorem, lustrem, wazonem, szklankami. Rzucałem
niespiesznie, ale i nie zatrzymując się, z dużym hukiem
i z metodycznym zamroczeniem, które uratowało mi
życie. Mała po pierwszej eksplozji podskoczyła, ale nie
spojrzała na mnie, lecz zwinęła się plecami do mnie
i w tej pozycji przeleżała bombardowanie, od czasu do
czasu jedynie wzdrygając się. Kury na podwórzu i psy
wyjące o świcie dołączyły do wrzawy. W oślepiającej
jasności furii miałem zamiar jeszcze podpalić dom, kiedy

w drzwiach zjawiła się niewzruszona postać Rosy Cabar-
cas w nocnej koszuli. Nic nie powiedziała. Wzrokiem
przeprowadziła inwentaryzację katastrofy, stwierdzając
przy okazji, że mała leży zwinięta w kłębek niczym
ślimak i chowa głowę w ramionach: przerażona, ale cała.
- Mój Boże! - wykrzyknęła Rosa Cabarcas. - Czego
ja bym nie dała za taką miłość!
Zmierzyła mnie od stóp do głów litościwym wzrokiem
i rozkazała: Idziemy! Potulnie poszedłem za nią do jej
domu, gdzie bez słowa podała mi szklankę wody i wska-
zała, bym usiadł naprzeciwko, jakbym miał przystąpić do
spowiedzi. Świetnie, powiedziała, a teraz przestań zacho-
wywać się jak młokos i powiedz mi: co się z tobą dzieje?
Wyznałem jej moją prawdę objawioną. Rosa Cabarcas
wysłuchała mnie w milczeniu, nie okazując najmniejszego
zdziwienia, a na końcu chyba doznała iluminacji. To
piękne, powiedziała. Zawsze twierdziłam, że zazdrość
od prawdy mądrzejsza. I opowiedziała mi, co się na-
prawdę wydarzyło. Rzeczywiście, przyznała, w skołowa-
ceniu, w jakie popadła, dowiedziawszy się o zabójstwie,
całkiem zapomniała o śpiącej w tym pokoju dziewczynie.
Jeden z jej klientów, i na dodatek adwokat nieboszczyka,
zajął się przekupywaniem i przekabacaniem, kogo się
dało, a jednocześnie zaprosił Rosę Cabarcas do kompleksu
hotelowo-wypoczynkowego w Cartagena de Indias, do-
póki skandal nie przycichnie. Uwierz mi, że calusieńki
czas myślałam o tobie i małej. Wróciłam przedwczoraj
i od razu zadzwoniłam do ciebie, ale nikt nie odpowia-
dał. Za to dziewczyna zjawiła się natychmiast, ale w tak
91

podłym stanie, że wykąpałam ci ją, ubrałam i wysłałam
do salonu kosmetycznego, żeby zrobili z niej księżniczkę.
No i sam widzisz, z jakim rezultatem: cudo. A luksusowa
suknia? Takie suknie wypożyczam moim najbiedniejszym
dziewczynom, kiedy wybierają się na tańce ze swymi
klientami. A biżuteria? Moja własna, powiedziała. Wy-
starczy dotknąć, żeby się zorientować, że to diamenty ze
szkła i błyskotki z puszki. Więc przestań się rzucać. No
idź już, obudź ją, przeproś i wreszcie zajmij się nią, do
kurwy nędzy. Nikt tak nie zasługuje na szczęście jak
właśnie wy.
Z całych sił próbowałem jej uwierzyć, ale rozsądek
musiał ulec miłości. A wy kurwy jedne! Wrzasnąłem,
zamroczony żywym ogniem palącym me wnętrzności.
Bo tym właśnie jesteście jedna z drugą! wrzeszczałem:
zasranymi kurwami! Nie chcę mieć już nigdy do czynie-
nia z tobą ani z żadną dziwką, a z nią to już na pewno.
Stojąc w drzwiach, machnąłem jej ręką, żegnając ją na
zawsze. Rosa Cabarcas nie miała co do tego wątpliwości.
- Z Bogiem - powiedziała mi z grymasem smutku
i wróciła na ziemię. - Ale żebyś sobie nie myślał, bo za
ten Meksyk, jaki zrobiłeś w moim pokoju, wyślę ci
rachunek.

Czytając Idy marcowe, natknąłem się na złowrogie
zdanie przypisane przez autora Juliuszowi Cezarowi:
To niemożliwe, ażeby w końcu nie stać się tym, za kogo inni
cię mają. Nie mogłem odnaleźć rzeczywistego źródła tej
sentencji w samym dziele Juliusza Cezara ani w dziełach
jego biografów, od Swetoniusza po Jeróme'a Carcopino,
ale warto było ją poznać. Jej fatalizm zastosowany do
tego, czym było moje życie, przez następne miesiące
uzbroił mnie w determinację, niezbędną nie tylko do
spisania niniejszej rzeczy, ale przede wszystkim po to,
by bez fałszywego wstydu zacząć ją od miłości do Del-
gadiny.
Nie mogłem zaznać chwili spokoju, jadłem tyle co
nic, schudłem tak bardzo, że spodnie nie trzymały mi
się w pasie. Wędrujące bóle osiadły mi w kościach,
bezzasadnie i gwałtownie zmieniał mi się nastrój, spę-
dzałem całe noce w otępieniu, które nie pozwalało mi
ani czytać, ani słuchać muzyki, za to w ciągu dnia
morzyła mnie głupia, bo niepozwalająca wcale zasnąć,
93

senność. Wybawienie spadło mi z nieba. W zatłoczonej
łodzi do Loma Fresca sąsiadka, której nie przypatrzyłem
się przy wsiadaniu, szepnęła mi do ucha: Bzykasz jesz-
cze? Była to Casilda Armenta, stara miłość i na moją
kieszeń, kobieta, która od swych dziewczęcych lat znosi-
ła mnie jako stałego klienta. Kiedy schorowana i bez
grosza wycofała się z interesu, wyszła za mąż za chiń-
skiego ogrodnika, który dał jej swe nazwisko, opierunek
i być może odrobinę miłości. W wieku siedemdziesięciu
trzech lat miała tę samą figurę co zawsze, wciąż była
piękna i oprócz silnego charakteru cechowała ją nadal
zawodowa zuchwałość.
Zaprosiła mnie do swojej rezydencji pośród chiń-
skiego ogrodu warzywnego na wzgórzu przy drodze
schodzącej do morza. Usiedliśmy w plażowych leżakach
na zacienionym tarasie, pośród paproci i gąszczu astro-
melii, i porozwieszanych wszędzie klatek z ptakami.
Można było dostrzec pracujących na stoku wzgórza
chińskich ogrodników, chroniących się przed palącym
słońcem pod stożkowymi kapeluszami, a w dali szare
morze przy Bocas de Ceniza, z dwoma skalnymi falo-
chronami kanalizującymi rzekę przez kilka jeszcze mil
w morzu. W trakcie rozmowy widzieliśmy wpływający
do ujścia rzeki biały transatlantyk i przypatrywaliśmy
mu się w milczeniu, dopóki nie usłyszeliśmy jego zwie-
rzęcego ryku z portu rzecznego. Casilda westchnęła. No
i popatrz? Po raz pierwszy w ciągu półwiecza nie przyj-
muję cię w łóżku. Zmieniliśmy się, odparłem. Ona, nie
zważając na moje słowa, ciągnęła: Zawsze, kiedy mówią
 94
o  tobie w radio, a to że ludzie strasznie cię lubią, a to
że jesteś nauczycielem i mistrzem miłości, myślę sobie,
że nikt tak nie poznał twoich zalet i twoich słabości
jak ja. Poważnie, rzekła, tylko ja bym z tobą wytrzymała
i nikt inny.
Dłużej już nie mogłem. Wyczuła to, zobaczyła, jak
łzy nabiegają mi do oczu, i chyba dopiero wtedy odkryła,
że naprawdę się zmieniłem, że już nie jestem tym, kim
byłem, i wytrzymałem jej spojrzenie z hartem ducha,
o który nigdy bym siebie nie podejrzewał. Wiesz, za-
czynam się powoli starzeć, powiedziałem. Już jesteśmy
starzy, westchnęła. Rzecz w tym, że człowiek nie czuje
tego w środku, za to po człowieku wszyscy to widzą.
Nie mogłem nie otworzyć przed nią serca, więc opo-
wiedziałem jej całą historię, która mnie gryzła, od pierw-
szego telefonu do Rosy Cabarcas w przeddzień moich
dziewięćdziesiątych urodzin po tragiczną noc, kiedy
zdemolowałem pokój, by nigdy już tam nie wrócić.
Słuchała mego wywnętrzania, jakby sama to przeżywała,
przeżuła wszystko raz i drugi, powoli, wreszcie uśmiech-
nęła się.
- Zrobisz, co zechcesz, ale nie strać tej małej - po-
wiedziała mi. - Nie ma gorszego nieszczęścia jak umierać
w samotności.
Pojechaliśmy do Puerto Colombia w kolejce jak za-
bawka i nie szybszej od konia. Zjedliśmy obiad przy
drewnianym, przeżartym już przez korniki molo, gdzie
przedtem wpływał do kraju cały świat, zanim nie po-
głębiono Bocas de Ceniza. Usiedliśmy pod palmowym
95

daszkiem, gdzie czarne matrony serwowały smażone
pagrusy z ryżem kokosowym i plastrami zielonych ba-
nanów. Zdrzemnęliśmy się w skwarze drugiej po połu-
dniu i kontynuowaliśmy rozmowę, póki w morzu nie
utonęła ogromna świeca słońca. Rzeczywistość wydawa-
ła mi się fantastyczna. No i popatrz, gdzie nam przyszło
spędzić nasz miesiąc miodowy, zażartowała. Ale już na
poważnie dodała: Patrzę dziś za siebie, widzę sznur
tysięcy mężczyzn, którzy przeszli przez moje łóżka, i od-
dałabym duszę, żeby zostać choćby i z tym najgorszym.
Dzięki Bogu, zdążyłam spotkać mojego Chińczyka.
Oczywiście, to tak jakby mieć za męża mały paluszek,
ale przynajmniej jestem pewna, że jest mój i tylko mój.
Spojrzała mi w oczy, wybadała moją reakcję na swoje
ostatnie słowa i powiedziała: A to znaczy, że masz na-
tychmiast odszukać tę biedną dziewczynę, nawet jeśli
jest prawdą to, co ci podpowiada zazdrość; miej to
w nosie, bo coś przetańczył, to twoje, i nikt ci tego nie
odbierze. Ale daruj sobie wszelkie sentymentalne i dziad-
kowe ochy i achy. Obudź ją i przeleć w jedną i w drugą
stronę tym swoim wyciorem oślim, jakim cię diabeł
wynagrodził za tchórzostwo i podłość. Poważnie, po-
wiedziała od serca: żeby nie było tak, że umrzesz, nie
spróbowawszy, jak cudownie jest się pieprzyć z miłości.
Ręce mi drżały, kiedy nazajutrz wykręcałem numer
telefonu. Z powodu ewentualnego spotkania z Delgadi-
ną, jak i ze względu na nieprzewidywalną reakcję Rosy
Cabarcas. Pokłóciliśmy się nie na żarty, gdy wystawiła
mi mocno przesadzony rachunek za spowodowane
96

przeze mnie zniszczenia. Musiałem sprzedać jeden z naj-
ulubieńszych obrazów matki, którego wartość szacowano
na fortunę, ale w godzinę prawdy nie osiągnął nawet
jednej dziesiątej ceny moich nadziei. Do tej kwoty dołoży-
łem swoje oszczędności i zaniosłem pieniądze Rosie
Cabarcas z nieodwołalną deklaracją: Bierzesz albo nie. Był
to samobójczy odruch, bo wystarczyłoby jej sprzedać
jeden z moich sekretów, żeby zniszczyć moje dobre imię.
Ale nie targowała się, zostawiając sobie obrazy, które
wzięła w zastaw w noc kłótni. Jednym ruchem przegra-
łem wszystko: zostałem bez Delgadiny, bez Rosy Cabarcas
i bez swoich ostatnich oszczędności. Usłyszałem w słu-
chawce pierwszy sygnał, drugi, trzeci i wreszcie ona: Tak?
Słucham? Głos uwiązł mi w gardle. Odłożyłem słuchaw-
kę. Padłem w hamak, usiłując się uspokoić ascetyczną
liryką Erika Satie, i tak się spociłem, że płótno przemokło.
Odwaga wróciła mi dopiero następnego dnia.
- Słuchaj, kobieto - powiedziałem stanowczym gło-
sem. - Dziś chcę.
Rosa Cabarcas, jakżeby inaczej, była ponad to. Och,
mój ty smutny mędrku, westchnęła z niezwyciężonym
hartem ducha, przepuszczasz dwa miesiące, a jak już
się pojawiasz, to tylko po to, żeby prosić o złudzenia.
Wytłumaczyła mi, że nie widziała Delgadiny od ponad
miesiąca, że mała sprawiała wrażenie, jakby już całkiem
przeszedł jej szok po moim ostatnim wyczynie, że nawet
nic nie mówiła o ruj nacji ani o mnie nie pytała, i była
bardzo zadowolona ze swego nowego zajęcia, znacznie
przyjemniejszego i lepiej płatnego niż przyszywanie
97

guzików. Żywy ogień rozlał mi się po wnętrznościach.
Może być tylko kurwą, powiedziałem. Rosa odpowiedzia-
ła obojętnie: Nie bądź idiotą, gdyby rzeczywiście tak było,
siedziałaby tutaj. A gdzie byłoby jej lepiej? Tempo jej
logiki pogłębiło moje wątpliwości. A skąd mam wiedzieć,
że jej tam właśnie nie ma? W tym przypadku, odparła,
wolałabym na twoim miejscu o tym nie wiedzieć. Nie
sądzisz? Znienawidziłem ją po raz kolejny. Rosa, niewzru-
szona, przyrzekła jedynie, że spróbuje odnaleźć dziewczy-
nę. Ale żadnych obietnic, bo telefon sąsiadki, gdzie dotąd
dzwoniła, jest ciągle wyłączony, a sama Rosa nie ma
najmniejszego pojęcia, gdzie mała mieszka. Ale to nie
znaczy, cholera, że od razu należy sobie strzelać w łeb,
powiedziała, w ciągu godziny oddzwonię.
Ta godzina trwała trzy dni, ale odnalazła dziewczynę,
całą i chętną. Wróciłem pełen pokory i całowałem ją
centymetr po centymetrze, w akcie skruchy, od dwuna-
stej w nocy do pierwszych kogutów. To były długie
przeprosiny, które przyrzekłem sobie zawsze powtarzać,
i było tak, jakbym zaczynał od nowa. W pokoju wszyst-
ko uległo przemeblowaniu lub zniszczeniu i właściwie
z tego, co w swoim czasie tam przyniosłem, nic nie
zostało. Rosa zostawiła to na żywioł, tłumacząc mi, że
jeśli chcę w nim dokonać jakichś zmian, to muszę załat-
wić to sam, choćby ze względu na kwoty, jakie jeszcze
jestem jej winien. Ale moja sytuacja ekonomiczna była
fatalna. Emerytura starczała na coraz mniej. To, co jesz-
cze nadawało się w domu do sprzedaży - poza świętą
biżuterią mojej matki - pozbawione było jakiejkolwiek

wartości handlowej, a nic nie było na tyle stare, żeby
uchodzić za antyk. W lepszych czasach gubernator zło-
żył mi kuszącą ofertę kupienia ode mnie hurtem książek
klasyków greckich, łacińskich i hiszpańskich dla naszej
departamentalnej biblioteki, ale nie miałem serca ich
sprzedać. A później, po zmianach politycznych i w ogóle
po stoczeniu się świata na psy, nikt z władz nie myślał
o sztuce czy literaturze. Zmęczony szukaniem przyzwo-
itego wyjścia, wsadziłem do kieszeni biżuterię, którą
oddała mi Delgadina, i udałem się ku prowadzącym na
miejskie targowisko ponurym zaułkom, by ją tam za-
stawić. Zachowując się jak roztargniony profesor, po-
kręciłem się w ciasnocie uliczek pełnych podejrzanych
kantyn, antykwariatów i lombardów, ale godność Flo-
riny de Dios zamknęła mi drogę: nie miałem śmiałości.
Wówczas postanowiłem sprzedać je z podniesionym
czołem najstarszemu i najszacowniejszemu jubilerowi.
Subiekt, przyglądając się biżuterii przez okular, zadał
mi kilka pytań. Zachowaniem, wzbudzającymi lęk forma-
mi, przypominał lekarza. Wyjaśniłem mu, że kosztowno-
ści te odziedziczyłem po matce. Chrząknięciem kwitował
każde z moich wyjaśnień, w końcu zdjął okular.
- Przykro mi - powiedział - ale to jest szkło butel-
kowe.
Widząc moje zdziwienie, wyjaśnił z niejakim współ-
czuciem: Ale przynajmniej złoto jest złotem, a platyna
platyną. Poklepałem się po kieszeni, ażeby upewnić się,
iż mam przy sobie faktury zakupu, i powiedziałem
grzecznie:
99

- Dziwne, bo zostały nabyte w tej właśnie przezacnej
firmie ponad sto lat temu.
Nie zareagował. Zdarza się, powiedział, że z rodo-
wych kosztowności z upływem czasu znikają najwar-
tościowsze kamienie, podmieniane przez rodzinne czar-
ne owce albo niegodziwych jubilerów, i dopiero kiedy
ktoś próbuje je sprzedać, przestępstwo wychodzi na
jaw. Niemniej jeśli pan pozwoli, na chwilę pana opusz-
czę, powiedział i zniknął z kosztownościami za drzwia-
mi w głębi sklepu. Po chwili zjawił się znów i bez sło-
wa wyjaśnienia wskazał mi krzesło, sam zaś wrócił do
swych zajęć.
Rozejrzałem się po sklepie. Bywałem tu w swoim
czasie z mamą i zapadła mi w pamięć powtarzana przez
nią prośba: Tylko nie mów o tym tacie. Nagle opadła mnie
myśl, która mnie zmroziła: czy przypadkiem Rosa Cabar-
cas i Delgadina nie zmówiły się, by sprzedać oryginalne
kamienie, a mnie oddać biżuterię z fałszywymi?
Szarpały mną coraz większe wątpliwości, gdy pojawi-
ła się sekretarka, która poprosiła mnie, bym kierując się
ku owym drzwiom za kontuarem, udał się za nią do
małej oficyny z długim regałem wypełnionym opasłymi
tomami. Rosły Beduin wstał zza biurka w głębi pokoju
i uścisnął mi dłoń, zwracając się do mnie po imieniu
z wylewnością starego znajomego. Robiliśmy razem ma-
turę, powiedział w formie pozdrowienia. Dość łatwo
przyszło mi go sobie przypomnieć: był najlepszym pił-
karzem w szkole i arcymistrzem naszych pierwszych
burdeli. Przestałem go widywać w pewnym trudnym
100

do ustalenia momencie, zresztą najprawdopodobniej
ujrzał mnie już tak stetryczałym, że pomylił mnie z ko-
legą z podstawówki.
Na szklanym blacie biurka miał rozłożoną jedną
z owych ksiąg archiwalnych, w których widniały wszyst-
kie zapisy dotyczące kosztowności mojej matki - dokład-
ne noty, z datami i szczegółami, z których wynikało, iż to
ona osobiście poleciła wymienić kamienie dwóch poko-
leń pięknych i dostojnych przedstawicielek rodu Car-
gamantos, by prawdziwe sprzedać w tej samej firmie.
Miało to miejsce w czasach, kiedy ojciec obecnego wła-
ściciela stał na czele firmy, a my chodziliśmy do szkoły.
Szybko mnie uspokoił: do takich drobnych forteli często
się uciekano w nader szacownych, lecz podupadających
rodach, ażeby bez uszczerbku na honorze rozwiązać
nieoczekiwane problemy finansowe. Wobec nieubłaga-
nej rzeczywistości postanowiłem zachować biżuterię jako
pamiątkę po Florinie de Dios, jakiej nigdy nie znałem.
Z początkiem lipca poczułem, ile mnie naprawdę dzieli
od śmierci. Moje serce zwolniło bieg i zacząłem wszędzie
dostrzegać i słyszeć nieomylne oznaki końca. Najwyraź-
niejszy pojawił się podczas koncertu w Towarzystwie
Sztuk Pięknych. Wentylatory odmówiły posłuszeństwa
i artystyczno-literacka śmietanka z wolna zaczynała się
kwasić w parowej łaźni, w jaką zamieniała się zatłoczo-
na sali, ale magia muzyki roztaczała niebiańskie klimaty.
W finale, przy Allegretto poco mosso, doznałem porażające-
go objawienia, że oto właśnie słucham ostatniego kon-
certu, jakim los mnie obdarzał przed śmiercią. Nie czułem
101

ani bólu, ani strachu, a jedynie przepełniające mnie wzru-
szenie, że dane mi było tego dożyć.
Kiedy w pocie czoła udało mi się wreszcie przecisnąć
przez wszystkie uściski i trzask fleszy, stanąłem twarzą
w twarz z Ximeną Ortiz, rozpartą niby stuletnia bogini
w wózku inwalidzkim. Sama jej obecność jawiła mi się
jak grzech śmiertelny. Odziana była w jedwabną suknię
barwy kości słoniowej, równie gładką jak jej skóra, na
szyi miała trzykrotnie owinięty naszyjnik z pereł, włosy
koloru masy perłowej przycięte na lata dwudzieste ze
schodzącym ku policzkowi zwężającym się skrzydłem
mewy i ogromne żółte źrenice rozświetlone przez natu-
ralny cień podkrążonych oczu. Wszystko w niej pozo-
stawało w jawnej sprzeczności z plotką o tym, iż jej
umysł staje się beznadziejnie pusty w wyniku nieuleczal-
nej erozji pamięci. Osłupiały i całkiem wobec niej bez-
radny, zapanowałem nad falą ognia napływającą mi do
twarzy i pozdrowiłem ją w milczeniu, oddając wersalski
ukłon. Uśmiechnęła się jak królowa i złapała mnie za
rękę. Uzmysłowiłem sobie, że i ta chwila jest swoistą
okazją podsuwaną mi przez los, więc chwyciłem się jej
i nie pozwoliłem uciec, ażeby wyrwać zadrę, doskwie-
rającą mi, od kiedy pamiętam. Lata marzyłem o tej
chwili, powiedziałem jej. Nie zrozumiała chyba. Coś
takiego! Krzyknęła. A ty kim jesteś? Nigdy się nie do-
wiedziałem, czy rzeczywiście zapomniała, czy była to
jej ostatnia zemsta.
Ostateczna pewność co do mej śmiertelności zasko-
czyła mnie za to tuż przed pięćdziesiątką, przy podobnej
102

okazji, w jedną z karnawałowych nocy, gdy tańczyłem
apaszowskie tango z fenomenalną kobietą, której twarzy
nigdy nie zobaczyłem, bardziej korpulentną ode mnie,
bo mogła ważyć ze czterdzieści funtów i wyższa była
o jakieś dwie piędzi, a jednak pozwalała się prowadzić
jak piórko. Tańczyliśmy wtuleni w siebie, czułem, jak
krew tętni w jej żyłach, i było mi tak, jakbym przysy-
piał z przyjemności słuchania jej pracowitego dyszenia,
wdychania jej woni amoniaku i wpatrywania się w jej
cycki astronomki, kiedy nagle po raz pierwszy targnął
mną i niemal cisnął o ziemię wstrząs śmierci. Tak jakby
wyszeptano mi do ucha brutalną wróżbę: Cokolwiek
zrobisz, w tym roku albo za sto lat, i tak będziesz mar-
twy na zawsze. Kobieta odsunęła się ode mnie przestra-
szona: Co panu jest? Nic, odparłem, próbując złapać się
za serce:
- Przez panią drżę.
Od tamtego czasu zacząłem odmierzać życie nie la-
tami, ale dekadami. Pięćdziesiątka była decydująca, bo
nabrałem świadomości, że niemal wszyscy są młodsi
ode mnie. Lata po sześćdziesiątce były najintensywniej-
sze z powodu podejrzenia, że nie mam już czasu na
jakąkolwiek pomyłkę. Siódmy krzyżyk był pełen bojaźni
ze względu na duże prawdopodobieństwo, iż będzie
ostatni. Atoli kiedy obudziłem się żywy pierwszego ran-
ka mych dziewięćdziesięciu lat w szczęśliwym łóżku
Delgadiny, przeszyła mnie nader sympatyczna myśl, że
życie może nie jest czymś, co przemija jak wzburzona
rzeka Heraklita, lecz jedyną okazją, by odwrócić się na
103

ruszcie i smażyć na drugim boku przez następne dzie-
więćdziesiąt lat.
I do płaczu stałem się skłonny. Jakiekolwiek uczucie
ocierające się o czułość natychmiast chwytało mnie za
gardło i często nie byłem w stanie nad tym zapanować,
więc nawet zacząłem przemyśliwać, czy nie zrezyg-
nować z samotniczej rozkoszy czuwania nad snem
Delgadiny, nie tyle z powodu niepewności co do mojej
śmierci, ile ze względu na ból, jaki odczuwałem, kiedy
wyobrażałem ją sobie już beze mnie przez resztę jej
życia. W jeden z tych niepewnych dni trafiłem przez
roztargnienie na przezacną ulicę Notariuszy i poruszy-
ło mnie, że odnalazłem tam jedynie nędzne resztki
starego hotelu na godziny, w którym tuż przed swoimi
dwunastymi urodzinami siłą zostałem wprowadzony
w arkana sztuki miłosnej. Budynek był kiedyś rezyden-
cją dawnych armatorów, okazałą jak mało która w mie-
ście, z kolumnami obłożonymi alabastrem i zdobnymi
fryzami, otaczającymi patio pod kopułą ze szkła w sied-
miu kolorach, roztaczającą blask szklarni. Na parte-
rze, do którego prowadził gotycki portal, mieściły się
kolonialne kancelarie notarialne, gdzie przez całe życie
fantastycznych mrzonek pracował, wzbogacił się i zruj-
nował mój ojciec. Historyczne rody z wolna opusz-
czały górne piętra, które w końcu zostały zajęte przez
legion nieszczęsnych mewek, krążących do bladego
świtu po schodach, w górę i w dół, z klientami złapa-
nymi na tanią przynętę w kantynach pobliskiego portu
rzecznego.
104

Gdy miałem lat dwanaście i chodziłem jeszcze w krót-
kich spodenkach i w bucikach od szkolnego mundurka,
trudno mi było nie ulec pokusie wywiedzenia się, co się
dzieje na górnych piętrach, podczas gdy ojciec zajęty
był kolejnym ze swych niekończących się zebrań, i tak
natrafiłem na niebiańskie widowisko. Kobiety, które do
świtu kupczyły swym ciałem, zaczynały wstawać już od
jedenastej rano, kiedy kanikuła szklanej kopuły stawała
się nie do zniesienia, i zmuszone były prowadzić swe
życie domowe, krążąc nago po całym domu, a przy
okazji na cały głos zwierzając się ze swych nocnych
przypadków. Struchlałem. Jedyne, co mi wpadło do
głowy, to salwować się ucieczką tą samą drogą, jaką tu
dotarłem, ale nie zdążyłem się nawet odwrócić, kiedy
jedna z owych nagusek o ciele masywnym i pachnącym
leśnym mydłem objęła mnie od tyłu i uniósłszy, prze-
taszczyła ku swej dziupli z kartonu, w uścisku tak moc-
nym, że wierzgając wśród wrzasków i oklasków nagich
lokatorek, nie mogłem zobaczyć jej twarzy. Rzuciła mnie
na swoje czteroosobowe łóżko, zdjęła mi z mistrzowską
wprawą spodnie i dosiadła mnie, ale spływający po
mnie lód przerażenia nie pozwolił mi zachować się jak
mężczyzna. Owej nocy, już we własnym łóżku, dręczo-
ny wstydem z powodu napaści, nie mogłem zasnąć
przez ponad godzinę, pragnąc znów ujrzeć swoją napast-
niczkę. A następnego dnia rano, kiedy wszyscy odsypiali
jeszcze pracowitą noc, wszedłem, dygocąc, na górę do
jej dziupli i obudziłem ją, płacząc wniebogłosy i zakocha-
ny szaloną miłością, która trwała, póki nie porwał jej
105

bezlitośnie wicher prawdziwego życia. Kobieta miała na
imię Castorina i była królową tego domu.
Dziuple w hotelu kosztowały jedno peso dla miłości
przechodnich, ale niewielu z nas wiedziało, że tyle samo
płaciło się za całą dobę. Ponadto Castorina wprowadziła
mnie w swój pieski świat, gdzie dziewczyny zapraszały
biednych klientów na wykwintne śniadania, pożyczały
im mydło, udzielały pierwszej pomocy przy bólach zę-
bów, a w nagłych przypadkach nie odmawiały miłości
z miłosierdzia.
W wieczory mojej ostatniej starości nikt już jednak
nie pamiętał nieśmiertelnej i zmarłej Bóg jeden wie
kiedy Castoriny, która z nędznych zaułków rzecznego
nabrzeża wybiła się na święty tron arcybajzelmamy,
z piracką przepaską miast oka straconego w knajpianej
bójce. Jej ostatni etatowy przydupas, Murzyn szczęśliwy
z Camaguey, zwany Jonaszem Galernikiem, był tręba-
czem, z tych największych, w Hawanie, póki nie stracił
całego uśmiechu w katastrofie kolejowej.
Wracając z tej gorzkiej wizyty, poczułem ukłucie
w sercu, którego nie zdołałem uśmierzyć przez trzy dni
żadnym z domowych wywarów. Lekarz, do którego
udałem się po ratunek, członek sławnego rodu, był
wnukiem tego, który badał mnie, gdy miałem lat czter-
dzieści dwa, i przestraszyłem się, że to on we własnej
osobie, bo był tak stary jak jego dziadek, gdy miał
siedemdziesiąt, wskutek przedwczesnej łysiny, okula-
rów nieodwracalnego krótkowidza i bezbrzeżnego smut-
ku. Przebadał mnie dokładnie od stóp do głów, skupio-
106

ny jak złotnik. Osłuchał z przodu i z tyłu, zmierzył
ciśnienie, sprawdził reakcje kolan, dno oka, barwę po-
wieki od wewnątrz. W przerwach, kiedy zmieniałem
pozycję ciała na leżance, zadawał mi pytania tak ogólni-
kowe i tak szybkie, że ledwie miałem czas pomyśleć nad
odpowiedziami. Po godzinie spojrzał na mnie uśmiech-
nięty. No tak, powiedział, wydaje mi się, że nic dla pana
nie mogę zrobić. Co chce pan przez to powiedzieć? Że
stan pańskiego zdrowia jest najlepszym z możliwych
w pańskim wieku. To ciekawe, odparłem, to samo po-
wiedział mi pański dziadek, kiedy miałem czterdzieści
dwa lata, jakby czas stał w miejscu. Zawsze trafi pan na
kogoś, odparł, kto powie panu to samo, bo zawsze będzie
pan w określonym wieku. Ja zaś, prowokując go do
wydania najstraszniejszej sentencji, skwitowałem: Jedy-
nym określonym i ostatecznym wiekiem jest śmierć. Tak,
rzekł, ale niełatwo jest jej dożyć w tak dobrym zdrowiu
jak pan. Proszę mi wierzyć, jest mi naprawdę przykro, że
niczego innego nie mogę panu powiedzieć.
Były to miłe wspomnienia, ale w przeddzień 29 sierp-
nia poczułem bezmierny ciężar stulecia, które czekało
na mnie niewzruszenie, gdy stawiając ołowiane kroki,
pokonywałem schody do swego mieszkania. I wtedy
raz jeszcze ujrzałem Florinę de Dios, moją matkę, w mo-
im łóżku, które było jej łożem do śmierci; i udzieliła
mi takiego samego błogosławieństwa jak wtedy, gdy
ujrzałem ją po raz ostatni, na dwie godziny przed śmier-
cią. Przejęty i wzruszony zrozumiałem, że to zwiastun
ostateczny, i zadzwoniłem do Rosy Cabarcas, ażeby
107

zaprowadziła mnie do mej małej tej samej nocy, na
wypadek gdyby miało się nie spełnić owo marzenie
przeżycia do tchu ostatniego moich dziewięćdziesięciu
lat. Zadzwoniłem raz jeszcze o ósmej, ale powiedziała
mi, że to niemożliwe. Musi być możliwe, cena nie gra
roli, wrzasnąłem przerażony. Odłożyła słuchawkę bez
słowa pożegnania, ale po kwadransie oddzwoniła:
- No dobra, czeka tu na ciebie.
Przybyłem o dziesiątej dwadzieścia w nocy i wrę-
czyłem Rosie Cabarcas ostatnie listy mego życia, łącz-
nie z dyspozycjami dotyczącymi losu dziewczyny po
moim strasznym końcu. Pomyślała, że pewnie jestem
wciąż pod wrażeniem zabójstwa, bo w kpiarskim tonie
powiedziała mi: jeśli masz umrzeć, to bardzo proszę,
wszędzie, tylko nie tutaj. Ale ja jej odparłem: Powiedz,
że przejechał mnie pociąg z Puerto Colombia, ten bied-
ny, zabytkowy złom, który nawet czasu nie jest w sta-
nie zabić.
Przygotowany tej nocy na wszystko, ległem na ple-
cach, czekając na ból ostateczny w pierwszych chwilach
moich dziewięćdziesięciu jeden lat. Usłyszałem bicie
dzwonów w oddali, poczułem zapach duszy Delgadiny
śpiącej na boku, usłyszałem krzyk na horyzoncie, płacz
kogoś, kto może zmarł sto lat temu w alkowie. I wów-
czas zgasiłem światło w ostatnim tchnieniu, wplotłem
swe palce w jej palce, by poprowadzić ją za rękę, i odli-
czyłem dwanaście uderzeń dwunastej w nocy i moich
dwanaście ostatnich łez, dopóki nie zaczęły piać koguty,
a po nich nie rozległy się dzwony chwały i petardy
108

święta, które uczciły radość niebywałą, że cały i zdrowy
przeżyłem swoje dziewięćdziesiąt lat.
Pierwsze słowa skierowałem do Rosy Cabarcas: Ku-
puję dom od ciebie, cały, razem ze sklepem i ogrodem.
Ona zaś powiedziała: A może lepiej zróbmy taki zakład
staruszków: kto z nas przeżyje drugiego, bierze cały
jego majątek, i spiszemy to w obecności notariusza. Nie,
bo jeśli ja umrę, to wszystko ma być dla małej. Na jedno
wychodzi, odparła Rosa Cabarcas, ja zaopiekuję się ma-
łą, a później zostawię jej wszystko, i moje, i twoje; nie
mam nikogo więcej na tym świecie. A tymczasem wyre-
montujemy twój pokój, polepszymy to i owo, założymy
klimatyzację, powstawiamy twoje książki, przeniesiemy
twoją muzykę.
-  Myślisz, że ona się na to zgodzi?
-  Och, mój ty smutny mędrku, chcesz być stary, pro-
szę bardzo, ale naprawdę nie musisz być głupim ciulem
- powiedziała Rosa Cabarcas. - To biedne dziecko oszalało
z miłości do ciebie.
Wyszedłem na ulicę, promieniejąc, i po raz pierwszy
dostrzegłem siebie i rozpoznałem na dalekim horyzoncie
mojego pierwszego stulecia. Dom mój, cichy i posprząta-
ny o szóstej piętnaście, zaczynał cieszyć się kolorami
szczęśliwej jutrzenki. Damiana śpiewała na cały głos
w kuchni, a zmartwychwstały kot otarł się ogonem
o moje kostki i aż do biurka już mnie nie odstąpił.
Porządkowałem właśnie swoje pożółkłe papiery, kała-
marz, gęsie pióro, kiedy pomiędzy parkowymi migda-
łowcami eksplodowało słońce i pocztowy statek rzeczny,
109
opóźniony o tydzień z powodu suszy, bucząc, wpłynął
do portowego kanału. To było wreszcie najprawdzi-
wsze życie, z moim jak najbardziej zdrowym sercem,
skazanym na śmierć z dobrej miłości, w szczęśliwej
agonii jakiegokolwiek dnia po ukończeniu przeze mnie
stu lat.
Maj, 2004



opóźniony o tydzień z powodu suszy, bucząc, wpłynął
do portowego kanału. To było wreszcie najprawdzi-
wsze życie, z moim jak najbardziej zdrowym sercem,
skazanym na śmierć z dobrej miłości, w szczęśliwej
agonii jakiegokolwiek dnia po ukończeniu przeze mnie
stu lat.
Maj, 2004



Książkę wydrukowano na papierze
Amber Graphic 120 g/m2
Amber
www.arcticpaper.com
Warszawskie Wydawnictwo Literackie
MUZA SA
ul. Marszałkowska 8, 00-590 Warszawa
tel. (0-22) 8277721, 6296524
e-mail: info@muza.com.pl
Dział zamówień: (0-22) 6286360, 6293201
Księgarnia internetowa: www.muza.com.pl
Warszawa 2005
Wydanie I
Skład i łamanie: Magraf s.c, Bydgoszcz
Druk i oprawa: P.U.P. Arspol, Bydgoszcz