Wadim Szefner

SZAŁAS DŁUŻNIKA
Romantyczna historia przypadków, nieostrożności,
bezsensownych skrajności i niemożliwości

Przełożyli:
Tadeusz Gosk i Anita Tyszkowska

Po stromym górskim zboczu na lowitwę szedłem i wiel-
kie rzadkości kwiat ar... (lakuna) ujrzałem, zwiastujący
szczęście i długowieczność szacowną znajdującemu I ze-
rwałem go. Lecz kiedy zrywałem, (to) kamyk maleńki
potrąciłem stopą swoją, i potoczył się on (w dół), inne
kamienie porywając. I powstała (ruszyła) lawina, i zwaliła
się w dolinę na dom bliźnich moich.
Odpowiedz, wędrowcze: czy winien jest niewinny? Czy
grzeszny jest ten, kto zła nie zamyślał, lecz (je) przy-
czynił?
Jesteś niewinny — mówi (mi) rozum. Lecz dlaczego
szałasem dłużnika, jaskinią wygnańca, jamą trędowatego
stał się dla mnie podgwiezdny świat?
Stela z Alantei. Fragment czwarty
Wg G Van Yiddcra i A Czarko

1. Oświadczenie wstępne
Przystępując do sporządzania wspomnień o niedawnych wy-
padkach, których świadkiem i uczestnikiem zdarzyło mi się być,
uważam za stosowne i niezbędne uprzedzić na wstępie Szano-
wnego Czytelnika, że moim zamiarem nie jest szczegółowe
opisywanie lotu „Cioci Liry" na planetę Jałmez, albowiem cały
przebieg tej wyprawy oraz okoliczności z nią związane są nader
dokładnie przedstawione w „Ogólnym raporcie oficjalnym".
Pragnę osiągnąć cel o wiele skromniejszy. Chcę opowiedzieć
o mym przyjacielu Pawle Biełobrysowie — i o tym wszystkim,
co z nim osobiście było związane. Jedynie tam, gdzie to będzie
niezbędne dla zachowania spójności narracji, zamierzam wspo-
minać o wszystkich innych i o wszystkim innym. W szczegól-
ności — o stryjku Szanelu, o Terentiewie, o Czekryginie, o jał-
mezańskim profesorze Dobrodzieju, o przyrodzie Jałmezu,
o straszliwych metamorfantach (takitakach) oraz o innych oso-
bach, zjawiskach i wydarzeniach.
Ręczę za ścisłość i bezstronność swojej relacji w tych jej par-
tiach, gdzie mowa o konkretnych faktach. Nie jestem jednak
pisarzem i dlatego wbrew woli mogę popełnić błędy w kreśleniu
charakterów ludzkich. Co więcej: chociaż szczegółowo o Pawle
Biełobrysowie mogę opowiedzieć jedynie ja, gdyż tylko mnie
w pełni zaufał, to jednak obawiam się, iż nie zdołam tu przed-
stawić wiernego portretu .opisowego jego osoby. Wyznam Ci,
Szanowny Czytelniku, że świat wewnętrzny i oblicze duchowe
mego drogiego przyjaciela dla mnie samego po dziś dzień nie
jest całkowicie jasne.
I jeszcze jedno wyjaśnienie — przeprosiny — skierowane
umyślnie do ziemskich Czytelników. Otóż w trakcie swej opo-
wieści będę czasem powtarzał powszechnie znane prawdy i nad-
miernie szczegółowo przedstawiał to, o czym wszyscy Ziemianie
i beze mnie doskonale wiedzą.
„Dlaczego?" — zapytacie.
A dlatego, że moja praca przeznaczona jest nie tylko dla miesz-
kańców Ziemi. Wydawnictwo poinformowało mnie, że w przy-
szłości być może zostanie ona zastryfikowana'. Rzecz jasna
mieszkańcy, rozumni mieszkańcy!, innych planet gorzej niż my
orientują się w realiach życia ziemskiego, dlatego też, uważając
za swój obowiązek jak najpełniejsze zaspokojenie ich ciekawości,
nie mam prawa pomijać szczegółów, dokładnych opisów oraz
wyjaśniających przypisów.
1 To znaczy przetłumaczona na języki pozaziemskie (Tu i dale) przypisy Stiepana 
Kor-
tikowa.

2. Kim jestem, kim jesteśmy
Bohaterem mojej opowieści jest Paweł Biełobrysow, ale opo-
wiadając o nim, o wydarzeniach, w których wraz z nim uczestni-
czyłem, o ludziach, których obaj znaliśmy, będę zmuszony cza-
sem — i to wcale nierzadko — wspomnieć również o sobie. Skoro
już więc moja obecność w tej opowieści jest nieunikniona, to
pozwól, Szanowny Czytelniku, że ci się przedstawię.
Oto ja:
Imię................Stiepan
Imię ojca...............Archip
Nazwisko rodowe...........Dannikow
Nazwisko osobiste '..........Kortikow
Rok urodzenia..............2113
Miejsce urodzenia...........Leningrad
Wykształcenie.............wyższe
Zawód...............wohistor
Przypomnę, że słowo WOHISTOR powstało z połączenia
fragmentów dwóch innych wyrazów: WO (jskowy) HISTOR (yk).
Dla mnie brzmi ono godnie i szlachetnie, odzwierciedla sens
naszej działalności: na pokojowej Ziemi badamy historię minio-
nych wojen, starając się rzetelnie dociec istoty prawdy nauko-
wej.
Spróbuję krótko zarysować krąg naszych obowiązków.
Otóż my, wohistorzy:
1. Wykonujemy prace naukowe, wydajemy książki i czasopisma
z zakresu ziemskiej historii wojennej.
1 Niektórzy Ziemianie po osiągnięciu wieku dojrzałego przybierają dodatkowe 
(„oso-
biste") nazwisko, zwią/ane zazwyczaj z ich zainteresowaniami zawodowymi 
Naiczęściej
postępują tak dzieci sławnych z jakiegoś względu rodziców, abv uniknąć podejrzeń 
o brak
skromności
2. Wykładamy w szkołach i na wyższych uczelniach historię
wojenną Ziemi (i dodam: „walczymy" z Zarządem Szkolnic-
twa o zwiększenie liczby godzin lekcyjnych i wykładowych,
których w porównaniu z innymi dyscyplinami przydzielono
nam śmiesznie mało.)
3. Opiekujemy się muzeami wojskowości i doglądamy zabytków
wojskowo-historycznych.
4. Przeprowadzamy badania w archiwach wojskowych.
5. Organizujemy wykopaliska starożytnych budowli fortyfika-
cyjnych.
6. Udzielamy konsultacji i recenzujemy prace poetów, prozai-
ków, wideodramaturgów, rzeźbiarzy, kompozytorów i innych
artystów tworzących dzieła wojskowo-historyczne czy też
ubocznie tylko poruszających ten temat.
Dodam do tego, że wohistorzy obarczeni są również pewną
misją obronną. Nie będę się rozwodził nad jej szczegółami (jako
że są poufne), ale z całą odpowiedzialnością zapewniam Szanow-
nego Czytelnika, że w razie napaści na naszą planetę agresor
zostanie skutecznie odparty. Możliwość zaatakowania Ziemi
przez jakąś obcoplanetną wojowniczą cywilizację jest znikoma,
ale jednak istnieje i fakt ten należy brać pod uwagę. I fakt ten
został uwzględniony.
Co wohistor winien wiedzieć?
Powinien znać powszechną historię wojskową, strategię, takty-
kę, regulaminy wojskowe wszystkich dawnych armii, wszystkie
rodzaje broni, balistykę, chemię materiałów wybuchowych
i miotających, fizykę atomową, podstawy nawigacji morskiej,
lotniczej i kosmicznej, mechanikę z wytrzymałością materiałów,
kartografię, zasady intendentury, heraldykę — i wiele, wiele jesz-
cze innych dyscyplin.
Jak zostać wohistorem?
Po ukończeniu szkoły średniej należy złożyć podanie o przy-
jęcie na Wydział Wojskowo-Historyczny. Te fakultety istnieją
na uniwersytetach, ale nie na każdym, na całej planecie jest
ich zaledwie jedenaście. Studia trwają dwanaście lat. Na siód-
mym roku student otrzymuje stopień sierżanta historii woj-
skowej i zaczyna specjalizować się w wybranej przez siebie
dyscyplinie. Po zdaniu egzaminu dyplomowego zostaje porucz-
nikiem historii wojskowej. Następnie, gdy nie ma okoliczności
nagannych, wohistor awansowany jest co pięć lat na kolejny
stopień. (Przypomnę, że § 17 Regulaminu Wohistorów głosi:
„W razie najdrobniejszego nawet przejawu okrucieństwa wobec
ludzi, zwierząt lub spokojnych mieszkańców innych planet
wohistor podlega zdegradowaniu".)
Ilu wohistorów jest na Ziemi?
Jest nas ponad siedem tysięcy. Dzięki brakowi wojen i sukce-
som gerontologii niektórzy wohistorzy dożywają nader sędziwego
wieku i dosługują się wysokich stopni. Jesteśmy dumni, iż w na-
szej wspólnocie mamy 87 generałów i 54 admirałów. Inna rzecz
że to właśnie dało pewnemu dziennikarzowi pretekst do takiegft
oto żartu: „Na jednego kaprala przypada czterech generałów",
jednak tylko nieliczni wohistorzy cieszą się długim życiem.
Średnia statystyczna długość życia wohistora jest znacznie krót-
sza od przeciętnej życia pozostałych Ziemian, bowiem jeden
z paragrafów naszego Regulaminu głosi: „Wohistor nie powinien
unikać niebezpieczeństwa".
Przytoczę dwa przykłady.
Podczas Wielkiego Afrykańskiego Trzęsienia Ziemi w roku 2102
jako pierwsza w epicentrum zjawiła się brygada ratunkowa wo-
historów, którzy przybyli tam w celu udzielenia pomocy ofia-
rom kataklizmu (chociaż doskonale wiedzieli, że spodziewany
jest „drugi rzut" trzęsienia). Uratowali wiele tysięcy ludzi, ale
sami stracili 317.
W czasie Wielkiej Dżumy na Klio, planecie Drugiego Pier-
ścienia, przerzucono tam, wraz z fachowym ziemskim perso-
nelem medycznym, 1700 wohistorów ochotników. Pracowali tam
jako bracia miłosierdzia. 256 z nich zostało pochowanych na Klio.
Dostać się na wohistorię wcale nie jest łatwo. Wszak § 2 na-
szego Regulaminu stanowi: „Na pokojowej Ziemi i nad nią wohi-
stor ma obowiązek być nosicielem najlepszych cech ludzkich
i wojskowych". Poza zaostrzonym egzaminem z wielu dziedzii
wiedzy kandydat musi poddać się specjalnym testom, próbom
na wytrzymałość., pamiętliwość, zdolność do udzielania sobie
wzajemnej pomocy na lądzie i wodzie, w powietrzu i w przestrzeni
kosmicznej. Szczególną uwagę zwraca się na umiejętność podej-
mowania przez badanego rozumnych decyzji i skutecznych po-
sunięć w obliczu śmiertelnego zagrożenia.
Surowe kryteria przyjęć nie są łagodzone nawet w wypadku
braku frekwencji. Nie będę ukrywał, że na wohistorii nie jest
to zjawisko wcale rzadkie. Jednych kandydatów odstręcza su-
rowość prób, innych — długi tok studiów. Inni wreszcie uwa-
żają historię wojskową za naukę pozbawioną perspektyw.
Ale pora już wspomnieć również o naszych prerogatywach.
My, wohistorzy, jesteśmy jedynymi ludźmi na Ziemi uprawnio-
nymi do noszenia mundurów wojskowych. Co więcej, w dniach
świąt ogólnoplanetarnych możemy również nosić broń wypoży-
czoną na słowo honoru ze zbiorów muzealnych.
Mamy jeszcze jeden przywilej. Przy kompletowaniu załóg
wypraw kosmicznych wohistorzy w wieku do pięćdziesięciu lat,
w razie posiadania przez nich drugiego zawodu lub hobby od-
powiadającego zadaniom danej ekspedycji, zwalniani są z prób
specjalnych. Tłumaczy się to bardzo prosto: wszak przed rozpo-
częciem studiów na wohistorii kandydat przechodzi o wiele
ostrzejszą kontrolę swoich cech umysłowych, fizycznych i mo-
ralnych niż szeregowy pretendent do lotu w Kosmos. Kiero-
wnicy wypraw kosmicznych nader chętnie włączają nas w skład
swoich grup, gdyż wiedzą, że wohistor nigdy nie zawiedzie,
a w razie niebezpieczeństwa przejmie cios na siebie, osłaniając
towarzyszy. I choć czasem ludzie się z nas śmieją, przytacza-
jąc wspomniany już dowcip o kapralach i generałach, to jednak
znacznie częściej, pragnąc kogoś pochwalić, powiadają: „Odważ-
ny jak wohistor!" I każdy Ziemianin już od najmłodszych lat
zna wiersz znanego poety Parnasowa, którego pierwszy wiersz
brzmi pastępująco: „Wohistorzy — Ziemi rycerze".
Jak i dlaczego zostałem wohistorem?
W każdym razie nie stało się tak ze względu na obciążenie
dziedziczne. Moja matka, Agryppina Wasiliewna Dogowa-Dan-
nikowa, jest weterynarzem neuropatologiem. Mój ojciec, Archip
Wiktorowicz Dannikow, wszedł do historii jako biotechnolog
obuwnictwa. „Wieczne buty Dannikowa" (zwane popularnie
wieczbudanami) znane są nie tylko na Ziemi, lecz także na tych
planetach, których mieszkańcy rozumni poruszają się przy pomo-
cy swoich kończyn. Sześcionodzy aborygeni z planety Feniks,
której powierzchnia odznacza się ostroziarnistą kamienistą stru-
kturą i obfitością gadów, wznieśli na cześć mojego ojca ,.Pylon
Wdzięczności". Niektórzy ziemscy eleganci i elegantki traktuje
wieczbudany lekceważąco, ale większość Ziemian nosi je bardzo
chętnie. Wieczbudany sporządza się z aktywnej biomasy mającej
zdolność do samooczyszczania się, samoodtwarzania i samo-
rozwijania kosztem środowiska i energii cieplnej wydzielanej
przez człowieka w trakcie chodzenia. Powiększają się synchro-
nicznie wraz ze wzrostem nóg właściciela. Jedna para wiecz-
budanów może praktycznie służyć człowiekowi od dzieciństwa
do głębokiej starości.
Jeśli rozpatrzyć moją pozostałą rodzinę, to i tam wohistorów
nie ma. Ciotka po kądzieli, Zabawa Wasiliewna Strunnikowa,
jest nauczycielką muzyki; wujek, Gleb Wasiliewicz Putiejcew,
inżynierem. O stryju, Tomaszu Wiktorowiczu Błagowoniewie,
opowiem później bardziej szczegółowo, teraz natomiast ogra-
niczę się jedynie do informacji, że i on nie jest wohistorem.
Jest utalentowanym kompozytorem przemysłu perfumeryjnego
i teoretykiem aromatologii. To jemu właśnie zawdzięcza ludz-
kość niezywkle cenną, ale mało popularną rozprawę zatytu-
łowaną „Aromaty jako czynnik losotwórczy w życiu wielkich
ludzi minionych epok". W dniach mego dzieciństwa i młodości
stryjek Szanel (tak przezwała go moja siostrzyczka Głafira ze
względu na zamiłowanie do perfum i wszelkich aromatów) stale
zamieszkiwał w naszym leningradzkim domu, albowiem był sa-
motny — żona opuściła stryja zmęczona jego dziwactwami. Brat
ojca wielokrotnie przeprowadzał z siostrą i ze mną rozmowy
edukacyjne o zapachach w nadziei, że pójdziemy w jego ślady.
Jednak siostrę interesowało krawiectwo, mnie natomiast cią-
gnęło do wszystkiego, co morskie.
Kiedy skończyłem dziesięć lat, zapisałem się do jachtklubu
i tam nauczyłem się pływać pod żaglami. Później opanowałem
sztukę nawigacji również w skali oceanicznej. Jednak żeglar-
stwo interesowało mnie zawsze wyłącznie od strony praktycznej,
a jako przyszłego wohistora od dzieciństwa pociągały mnie
głównie okręty ery pożaglowej. Już w swych pierwszych latach
szkolnych stałem się częstym gościem Muzeum Marynarki Wo-
jennej. Tam zapamiętywałem wygląd zewnętrzny modeli krą-
żowników i pancerników, a następnie, w pomieszczeniu szkolne-
go kółka modelatorskiego, odtwarzałem okręty w materiale, przy
czym starałem się robić to z jak największą dokładnością. Nie
z próżności, ale chcąc dać świadectwo prawdzie informuję, że
moja pamięć równa się 11,8 według dwunastopunktowej skali
Grottera-Usaczowej i że, rzuciwszy jedynie okiem na tablicę
pulsacyjną Lubczenki mogę następnie narysować, powtarzając
wszystkie kolory i odcienie, czterdzieści dziewięć figur geome-
trycznych z pięćdziesięciu. Te parametry pamięci są nawet nieco
wyższe od wymaganych (naturalnie przy posiadaniu wszystkich
innych niezbędnych cech) przez komisję rekrutacyjną wydziału
wohistorii.
Z początku moje zainteresowania obejmowały jedynie wygląd
zewnętrzny okrętów — ich kadłuby, nadbudówki, kominy, wieże
artyleryjskie. Potem jednak moja żądza wiedzy zwróciła się ku
technologii, starożytnym silnikom napędowym, rurociągom i in-
stalacjom oraz ku problemom niezatapialności. Wreszcie jakoś
niezauważalnie dla samego siebie przeszedłem do czytania ksią-
żek wojskowo-historycznych, w których analizowano działania
flot, przy czym ze szczególną starannością studiowałem te dzieła,
w których mowa była o bitwach eskadr w epoce pożaglowej.
Będąc uczniem klasy ósmej napisałem artykuł: „Bitwa nie
wykorzystanych szans. Błędy dowództwa brytyjskiego w czasie
starcia na Dogger Bank w dniu 24 stycznia 1916 roku". Usiło-
wałem w nim udowodnić, że gdyby eskadra angielska nie tra-
ciła bez potrzeby czasu na dobijanie krążownika opancerzo-
nego „Blucher" (który był już poważnie uszkodzony, utracił
stateczność i praktycznie przestał się liczyć jako jednostka bojo-
wa), tylko kontynuowała pościg eskadry kajzerowskiej, to Brytyj-
czycy, mając przewagę w krążownikach liniowych, mogliby
osiągnąć znaczny sukces operacyjny, który w dalszym przebiegu
wojny morskiej odbiłby się pozytywnie na wszystkich działa-
niach Wielkiej Floty. Ten artykuł z załączonymi do niego mapami
i własnoręcznie wykreślonymi schematami posłałem do admirała
historii wojennej Kubrikowa, po czym z drżeniem zacząłem
czekać na jego odpowiedź.
Nawet mi się nie śniło, że odzew nastąpi tak szybko. W dwa
dni później, w niedzielę 5 czerwca 2128 roku (tę datę zapamię-
tałem na całe życie!) admirał połączył się ze mną za pomocą
alfatonu. Stojąc w naszym salonie przed alfaekranem, po raz
pierwszy ujrzałem Kubrikowa z tak bliska. Wyglądał o wiele
młodziej, niż wskazywałyby na to jego lata, świeżo ogolona twarz
tchnęła energią; pachniało od niego jakąś bardzo sympatyczną
wodą kolońską. Powiedział, że za dwadzieścia osiem minut
odwiedzi mnie osobiście. Kiedy wizerunek zbladł, pomyślałem:
czy ja przypadkiem nie śnię?
Ale na szczęście była to jawa. Przekonałem się o tym, kiedy
do salonu wszedł stryjek Szanel.
— Pachnie perfumami — oświadczył. Następnie uniósł głowę,
głośno wciągnął powietrze, wypuścił je rozgłośnie i zawyroko-
wał: — Woda kolońską „Wieczorna bryza" autorstwa Marty
Połujanowej. Dzień rozlewania esencji — osiemnastego lub
dziewiętnastego grudnia ubiegłego roku: odstępstw od recep-
tury nie wyczuwam... Niezła, całkiem niezła! Pochwalam twój
gust.
— To nie jest mój gust! — wykrzyknąłem. — To gust admi-
rała Kubrikowa! Dopiero co rozmawiał ze mną przez alfaton.
I, wyobraź sobie, kieruje się tutaj!
Stryjek Szanel przyjął tę wieść bez należnego entuzjazmu.
Starszy pan nie pochwalał bowiem mojego zapału dla historii
marynarki wojennej.
— Tylko admirałów jeszcze nam tu brakowało! — powiedział
burkliwie. — Zachodzę w głowę, dlaczego WQE ' godzi się
wydawać setki tysięcy urfów 2 na to idiotyczne stowarzyszenie
wohistorów!... A projekt mojego Urządzenia, projekt zwiastujący
ludziom wonną radość, został bez litości zarżnięty jako rzekomo
bezużyteczny! — Z tymi słowy nerwowym krokiem opuścił sa-
lon, udając się do swojego pokoju-laboratorium.
W owym okresie stryjek Szanel czul się mocno pokrzywdzo-
ny i nieszczęśliwy, gdyż dopiero co odrzucono projekt jego
Urządzenia Pulweryzacyjnego. Idea kompozycyjna stryja pole-
gała na tym, aby każdą ulicę Leningradu zaopatrzyć w indywi-
dualny zapach. Poza budową gigantycznej sieci mikrorurocią-
gów i potężnej stacji pomp realizacja tego pomysłu wymagała
wzniesienia nowego kombinatu perfumeryjnego. W dodatku sama
istota zamysłu twórczego nie znalazła uznania w oczach lenin-
gradczyków, a nawet została przez niektórych wyśmiana. Projekt
oddalono.
Dokładnie w wyznaczonym terminie do balkonu ładowni-
czego naszego mieszkania przybił szary, pomalowany na wzór
starodawnego okrętu wojennego jednomiejscowy sterowiec.
Chwyciwszy cumę zamocowałem ją w uchwycie magnetycznym
i wysunąłem trap. Admirał w skromnym granatowym kitlu zszedł
na balkon, uścisnął mi rękę i powiedział, że chciałby przedstawić
się moim rodzicom.
Odparłem, że niestety nie ma ich w domu: ojciec przebywa
w delegacji na planecie Diamant, matka natomiast wyleciała na
pilne wezwanie gdzieś na drugi koniec miasta, gdyż jeden z jej
1 Wszechświatowe Kworum Ekonomiczne.
J Urf — umowna uniwersalna jednostka rozliczeniowo-finansowa. Po likwidacji pie-
niędzy w tych jednostkach zwanych popularnie urfami bilansuje się ilość pracy i 
energii.
pacjentów, sędziwy pudel, doznał ostrego ataku melancholii pre-
senilnej.
Wyraziwszy szczere współczucie biednemu zwierzęciu, Ar-
seniusz Tichonowicz udał się za mną do mojego pokoju.
— Poczyniłem tu pewne uwagi — oświadczył, kładąc rękopis
na biurku. — Generalnie artykuł świadczy o pańskiej erudycji,
ale jego koncepcja nie jest nowa: nieco podobne tezy wypowia-
dali w swoim czasie Korrendorf, Lawley oraz Szczukin-Bar-
ski. Ja osobiście mam odmienny punkt widzenia na ten problem
i w ogóle uważam, że racja tkwi w starym przysłowiu głoszącym,
że „Łatwo być strategiem po zakończeniu walki". W swych
dalszych badaniach winien pan uwzględnić fakt, że w trakcie
bitwy na dowodzącego oficera marynarki oddziałuje bardzo wiele
czynników. Należy na przykład brać pod uwagę, że pod koniec
bitwy na Dogger Bank kontradmirał Moore miał kłopoty z odszy-
frowaniem radiogramów nadanych przez wiceadmirała Bitteya.
Nie można wykluczyć również i tego, że główne siły floty nie-
mieckiej mogły pospieszyć z pomocą eskadrze Hippera. Moore
prawdopodobnie tego właśnie się obawiał.
— Teraz rozumiem, że mój artykuł jest niesamodzielny, dyle-
tancki i że wohistora ze mnie nie będzie — powiedziałem z żalem
zdradzając tym samym swoje najskrytsze marzenia.
— Nie! Proszę nie wpadać w rozpacz! — odparł twardo admi-
rał. — Czuję w panu wojskowo-historyczny zapał! Proszę wzbo-
gacać swoją wiedzę, umocnić się fizycznie, moralnie i wytrwale
trzymać kurs na wytyczony cel!
Arseniusz Tichonowicz rozmawiał ze mną w ciągu godziny
i w tym czasie natchnął mnie na całe życie wiarą w siebie. Tego
samego dnia zameldowałem matce, że zamierzam zostać wohi-
storem. Matka odniosła się do mojej decyzji nader powściągliwie,
ale nie starała się jej zmienić; ojciec w przyszłości też nie stawiał
mi przeszkód. Co się zaś tyczy stryjka Szanela, to przestał ze
mną rozmawiać.
AS3.50O

3. Krótka informacja
W roku 2143 ukończyłem wohistorię na Uniwersytecie Lenin-
gradzkim i uzyskałem stopień porucznika historii wojskowej.
W następnym pięcioleciu zaszły następujące wydarzenia:
1. Zawarłem związek małżeński z Mariną.
2. Napisałem szereg artykułów wojskowo-historycznych.
3. Zostałem awansowany na kapitana historii wojskowej.

4. U progu decyzji
Rankiem 8 września roku 2148 siedziałem w gabinecie na-
szego (to znaczy zajmowanego wspólnie z małżonką Mariną)
mieszkania i pracowałem nad artykułem „Analiza brzegowych
konstrukcji fortyfikacyjnych wzniesionych w drugiej połowie
XIX w. w aspekcie ich odporności na zmasowany ogień dział
okrętowych głównego kalibru". Artykuł przeznaczony był do
czasopisma „Minione bitwy" i lękając się, że nie zdołam oddać
go w terminie, już od tygodnia nie wychodziłem z domu, całko-
wicie pochłonięty j>racą umysłową. Rzecz w tym, że w sierpniu
brałem udział w Światowych Regatach Oceanicznych i chociaż
osiągnąłem na swoim jednomiejscowym katamaranie „Ktonryz"
(„Kto nie ryzykuje, ten w kozie nie siedzi") niezłą prędkość,
to jednak w drodze powrotnej dostałem się w sztorm koło Wysp
Kanaryjskich i wróciłem do domu później, niż zakładałem.
Termin pilił, ale ja mimo wszystko pieczołowicie zastanawia-
łem się nad każdym zdaniem. Wyszlifowawszy je w głowie do-
tykałem czoła czarnym krążkiem ideafonu i natychmiast na biur-
ku spod ząbków urządzenia odtwarzającego wypełzało kilka
kolejnych centymetrów papieru z wykończonym właśnie zda-
niem; zdanie to zdawało się być napisane odręcznie moim cha-
rakterem pisma. Wiem, iż wielu pisarzy i dziennikarzy uważa
tę metodę za przestarzałą, zaś niektórzy poeci tworzą obecnie
wprost w drukarniach, dyktując w natchnieniu swoje rymowane
myśli bezpośrednio agregatom powielającym. Ja jednak jestem
wohistorem i moja praca wymaga staranności i dojrzałego na-
mysłu.
Wreszcie artykuł został ukończony. Dopiero wówczas poczu-
łem zmęczenie. Skierowałem się ku tapczanowi, ułożyłem na
plecach i łokciem wcisnąłem ścienny przycisk ekranu sufitowego.
Pora była najwyższa zorientować się, co dzieje się na szerokim
świecie.
Po suficie zaczęły się przesuwać świecące nagłówki ostatnich
wiadomości: POSZUKIWANIE SUROWCÓW ENERGETY-
CZNYCH NA PLANECIE OLIMPIA. — ASEJSMICZNY
WYSOKOŚCIOWIEC NA MARSIE. — NA PLANECIE
HARFA ZREZYGNOWANO Z REJESTRACJI CYFROWEJ
MIESZKAŃCÓW PRZECHODZĄC NA SYSTEM IMIEN-
NY. — STABILNE PLONY NA SAHARZE NIE MOGĄ
BYĆ POWODEM DO SAMOZADOWOLENIA. — POWIEŚĆ
HISTORYCZNA PIERIESWIETOWA „OSTATNI KŁU-
SOWNIK" ZOSTANIE ZASTRYFIKOWANA. — WYNIKI
ODCZYTU RELIKTOWYCH ODBITEK DŹWIĘKOWYCH
ZE SŁOI ROCZNYCH PNIA DĘBU. — RENTA ŻYWNOŚ-
CIOWA DLA ZWIERZĄT DOBROWOLNIE PORZUCA-
JĄCYCH WŁAŚCICIELI ZOSTAŁA ROZCIĄGNIĘTA
RÓWNIEŻ NA KOTY...
Wszystko na świecie toczyło się całkiem nieźle, ale jak zawsze
(lub prawie zawsze) w tym samym strumieniu informacji nie
było ani słowa o wohistorach. Zrobiło mi się przykro — nie dla-
tego, żeby ten brak zainteresowania dotyczył mnie osobiście,
lecz że dowodził on lekceważenia moich współczesnych, których
trud na niwie wojennej historii zasługuje zaiste na najwyższe
pochwały i szerokie upowszechnienie... Chciałem już wyłączyć
ekran, ale w tej samej chwili pojawiły się na nim słowa, które
natychmiast przykleiły do siebie moją uwagę:
WYPRAWA NA PLANETĘ JAŁMEZ DOJDZIE DO
SKUTKU. BĘDZIE TO WYPRAWA MORSKA. PO RAZ
PIERWSZY W HISTORII KADŁUB STATKU MIĘDZY-
PLANETARNEGO POWSTANIE W STOCZNI.
Moje zmęczenie jakby ręką odjął. Zerwawszy się z tapczanu
nacisnąłem klawisz precyzera. Napisy na suficie zniknęły, a na
ścianie ukazała się twarz spida, jak Ziemianie nazywają potocz-
nie spikera dyżurnego.
— Planeta znajduje się w Trzecim, przedostatnim kręgu od-
ległości. Z Ziemi nie jest widoczna. Jej istnienie, geopodobna
struktura i stosunek lądu do mórz równy jeden do sześciu zo-
stały teoretycznie dowiedzione w roku dwutysięcznym sto dwu-
dziestym ósmym przez genialnego, niewidomego od urodzenia
astronoma niewizualistę Włodzimierza Baranczenkę, a następ-
nie potwierdzone przez Antomettiego, Glonkę i Czurina. Obraz
ekologiczny powierzchni lądowej nieznany. Być może kryje on
w sobie pewne zagrożenia dla Ziemian. Dlatego właśnie posta-
nowiono osadzić statek na powierzchni wody. Badanie lądu ma
być przeprowadzone w drodze posyłania nań grup eksploracyj-
nych operujących z pokładu mobilnych środków pływających,
bazujących na dalnolocie przystosowanym do poruszania się
po morzu. Proszę napiąć uwagę! Po raz pierwszy kadłub statku
międzyplanetarnego zostanie zbudowany w stoczni morskiej.
— Wdzięki! ' — zwróciłem się do spida. — A kiedy zacznie
się kompletowanie załogi?
— Wnioski ustne można składać od jutra od godziny dziewią-
tej rano. Organizację wyprawy poruczono Żegludze Bałtyckiej.
— Dlaczego właśnie Żegludze Bałtyckiej, a nie Centrum Świa-
towemu? Chodzi tu o względy resortowe czy kosmiczne?
— Klimatyczne. Uczeni zakładają, że klimat Jałmezu na jego
środkowych szerokościach jest bliski klimatowi zlewiska Morza
Bałtyckiego. Dlatego, w celu skuteczniejszej aklimatyzacji, cała
kosmogrupa ma się składać z mieszkańców wybrzeża Bałtyku.
I to jedynie z tych, którzy urodzili się nie dalej niż dziesięć ki-
lometrów od bałtyckiej linii brzegowej i których przodkowie
zamieszkiwali te okolice w ciągu co najmniej trzech pokoleń.
Ja: — Te parametry spełniam... Śmiem przypuszczać, że pre-
rogatywy wohistorów będą respektowane?
Spid: — Niestety, niestety. Obostrzenia rekrutacyjne dotknęły
nawet wohistorów. Zresztą jedynie lądowych. Przywileje wohi-
storów-marynarzy nadal obowiązują.
potocznv skrót od „Wielce dziękuje za informację" — ziemski zwrot 
grzecznościowy.
Ja: — Wdzięki! Są jeszcze jakieś szczególne wymogi dla kan-
dydatów na tę wyprawę?
Spid: — Jest ich wiele. Tłumaczy to morska specyfika eks-
pedycji i zwiększony stopień ryzyka. Konkretnie: polecą wyłącz-
nie mężczyźni. Zamierza się przeprowadzić surowe próby na
morzu. Szczegółów dowie się pan w Żegludze Bałtyckiej... Widzę
u pana na ścianie portret młodej kobiety i dwojga dzieci. To są
pańskie dzieci?
Ja: — Moje.
Spid: — To dobrze. Mężczyzn, którzy nie zdążyli zaopatrzyć
się w potomstwo, komisja rekrutacyjna będzie odrzucać, aby
nie przerywać linii genetycznych.
Ja: — Jaki jest stopień zagrożenia?
Spid: — Według szacunków Anufriewa i Ontiłakiego pro-
porcja liczbowa „Wrócą — "nie wrócą" kształtuje się jak czter-
dzieści siedem do pięćdziesięciu trzech. Jednak Instytut Ostrze-
żeń Kosmicznych zajął w tym względzie mniej optymistyczne
stanowisko i prognozuje trzydzieści dwa do sześćdziesięciu
ośmiu.
Ja: — Kto jest przewidywany na dowódcę?
Spid: — Mikołaj Denisowicz Terentiew. Pochodzi on z mor-
skiej rodziny i nawet wśród dallotników wyróżnia się odwagą
i zdecydowaniem. Jednak nie wszyscy go lubią; słyszałem, że
na członków załogi dobiera ludzi według własnych, nie zawsze
logicznych kryteriów i...
Ja: — No, to już są raczej domysły niż informacje... Wdzięki!
Spid: — Mogę zgasnąć?
Ja: — Gaśnij pan.
Wizerunek spida zblakł i rozpłynął się.
Usiadłem na tapczanie i zamyśliłem się. Przed oczami mej
duszy stanął przestwór morski innej planety, tajemnicze brzegi,
nieznane przystanie... A może na tej geopodobr.ej planecie mie-
szkają człekopodobne istoty? Może mają one flotę i to nie tyl-
ko handlową, ale również wojenną? Może poszczęści mi się ujrzeć
rza nie nakazuje mi wyruszyć na tę kosmiczną wyprawę mor-
ską?
Rozmyślałem tak około godziny. Wiele różnych myśli prze-
mknęło w tym czasie przez moją głowę, tak wiele, że wszystkich
nie da się powtórzyć. Powiem krótko: postanowiłem zapropo-
nować Żegludze Bałtyckiej swoje usługi.

5. Błonia Miłosierdzia
Postanowiwszy aspirować do udziału w wyprawie, uznałem
za nieodzowne powiadomić o tym swoją żonę, przy czym po-
wiadomić ją osobiście, nie uciekając się do usług łączności prze-
strzennej. Żona moja, Marina Aleksandrowna Rechotnicka, jest
specjalistką od płazów; jej książka popularnonaukowa „Ropusze
życie" była wielokrotnie wznawiana na Ziemi i poza nią. Jednak
w opisywanym przeze mnie dniu małżonka moja zajmowała się
sprawami nie mającymi najmniejszego związku z płazami bez-
ogoniastymi: dyżurowała mianowicie na Błoniach Miłosierdzia.
Ponieważ jej dyżur miał trwać jeszcze trzy dni, postanowiłem
udać się do niej natychmiast. Założywszy mundur Marynarki
Wojennej wyszedłem na balkon, zdjąłem pokrowiec ze stojącego
tam rowuna, ¦ podkręciłem dyszę plazmową, zająłem miejsce
na siodełku i nabrawszy szybkości oderwałem się od ścieżki star-
towej.
Przez jakieś dziesięć minut leciałem nad ulicami i dachami
domów, a następnie zwolniłem lot, włączyłem inercyjnik i wylą-
dowawszy na welotrasie włączyłem się w strumień mknących
nią rowunistów. Po prawej ręce do drogi rowunowej, za gazo-
nem wysadzanym białymi liliami, biegła szosa lodowa. Szosą tą,
wyprzedzając mnie, ale też bez zbytniego pośpiechu, ślizgały
się bezszelestnie otwarte letnie dwudziestomiejscowe sanie ma-
gnetyczne i wielkie piętrowe magnetobusy dalekobieżne.
Niespiesznie pedałując rozmyślałem o tym, że za dawnych
czasów ludziom ogromnie zależało na szybkości. Tak dalece,
że gwałtowny pęd uznawali za romantyczny. Mknęli hałaśliwymi
pociągami, cuchnącymi benzynowozami („automobilami"), nad-
Rower uniwersalny — popularny na Ziemi pojazd do pokonywania niewielkich odle-
głości
dźwiękowymi samolotami odrzutowymi i ciągle gdzieś się spie-
szyli. Wydawało się im, że w ten sposób przedłużają i wzboga-
cają swoje życie, a w istocie okradali się z radości podróży, poły-
kając przestrzeń jak niesmaczną pigułkę. Ale inaczej nie umieli.
Dopiero w XXI wieku, kiedy cała planeta zaczęła żyć rozumnie
zaplanowanym życiem, dla Ziemian stało się oczywiste, że wiel-
kie prędkości potrzebne są tylko w kosmonautyce, a na Ziemi
jedynie w tym wypadku, kiedy komuś trzeba udzielić pilnej
pomocy medycznej.
Te konkretne Błonia Miłosierdzia, na których dyżurowała
Marina, znajdują się w rejonie Gatczyny opodal osiedla Jeliza-
wietino. Podobne Błonia, jak wiadomo, rozrzucone są po całej
planecie, a w każdym razie w tych jej regionach, gdzie wystę-
puje bydło mleczne. Ze spożywania mięsa ludzie zrezygnowali
już w ubiegłym wieku, ale mleko i naturalne produkty mleczne
nadal konsumowane są w wielkich ilościach. Jeszcze niedawno
postarzałe, nie dające mleka krowy zabijano jako niepotrzebne,
ale w roku 2122 znany poeta Lapidario w swoim wierszu zaczy-
nającym się od słów „Oto jest wdzięczność ludzka!..." obnażył
niemoralność takiego okrutnego pragmatyzmu i zaapelował do
współczujących serc. Jego apel spotkał się z natychmiastowym
odzewem niemal całej ludności Ziemi, a w pierwszym rzędzie
kobiet. W roku 2123 zaczęła obowiązywać ustawa, zgodnie z którą
sędziwym krowom i bykom zapewniano przytułek w umyślnie
wzniesionych oborach oraz wybieg na obszernych błoniach, na
których zwierzęta przebywają aż do swej naturalnej śmierci.
Każda tego rodzaju instytucja ma etatowego dyrpasta (dyrektora-
-pasterza), weterynarza i zoopsychologa. Bezpośrednią opiekę
nad sędziwymi zwierzętami sprawują dyżurni ochotnicy, przede
wszystkim kobiety i dzieci. Liczba zapisujących się na dyżury
jest nader znaczna i jak obrazowo wyraził się pewien dziennikarz,
„kolejka dobroczyńców rozciąga się na wieczność".
Po dwóch godzinach znalazłem się u celu.
Oparłszy swój rowun o kute ogrodzenie oddzielające Błonia
Miłosierdzia od welotrasy i pozachwycawszy się jego przęsłami,
wykonanymi według projektu artysty Trawnikowa w kształcie
gigantycznych liści tataraku i jakichś baśniowych rumianków,
otworzyłem furtkę. Minąłem frontowy ogródek i wszedłem do
budynku hotelu dla dyżurnych: w jego westybulu znajdował
się punkt kontrolny. Przedstawiwszy się strażniczce, sympatycz-
nej dziewczynie ubranej w zielony fartuch, zapytałem ją, gdzie
obecnie trudzi się Marina Rechotnicka.
— Pańska żona wraz z dziećmi pracuje w oborze numer trzy —
odparła strażniczka i wskazała widniejący przez okno długi zie-
lony budynek w lewej części obszernego pola. — Muszę jednak
pana uprzedzić: miesiąc temu pewien stetryczały byk omal nie
zabódł gościa i dyrpast zarządził, aby od tego momentu nikt
nie wchodził na teren bez sympatyzatora'. Pozwoli pan, że
wręczę mu sympatyzator.
— Wdzięki! Pozwoli pani jednak, że zaoponuję — powie-
działem. — Czyż nie widzi pani na mnie munduru?! A tym-
czasem paragraf numer dwieście jeden Regulaminu Wohistorów
głosi: „Do zdalnych technologicznych środków obronnych wohi-
stor ma prawo uciec się jedynie w wypadku poważnego zagro-
żenia". W danym wypadku tego rodzaju zagrożenie nie wystę-
puje.
— Nie śmiem nalegać — odparła z uśmiechem dziewczyna. —
Proszę iść tak... Tylko niech pan unika dyrpasta!
Wyszedłem na teren. Krocząc obok spokojnie pasących się
krów staruszek i byków starców, wspominałem syberyjskie re-
zerwaty, lody Arktyki, tropikalną dżunglę Amazonii i azjaty-
ckie mateczniki — te wszystkie miejsca, gdzie zrzucano mnie
na spadochronie i gdzie ja, orientując się według kompasu
i gwiazd, musiałem w określonym terminie stawić się w określo-
nym punkcie. Wszystko to wchodziło do programu prób, którym
musiał poddać się każdy kandydat na wohistora. Właśnie wów-
1 Sympatyzator — przyrząd promieniujący tak zwanymi „falami zaufania" Wzbudza
wobec jego nosiciela uczucie sympatii, ufności i przyjaźni Działa na niemal 
wszystkie istoty
żywe. Promień działania — 63,5 metra Stosowanie ich wobec istot rozumnych ? 
innych
planet jest kategorycznie zabronione ze względów etycznych.
czas zdarzyło mi się używać sympatyzatora — przy spotkaniach
z białymi i brunatnymi niedźwiedziami, wilkami, tygrysami,
słoniami, krokodylami, boami dusicielami i jadowitymi żmija-
mi.
Pewnego razu w Afryce, przy nagłym pojawieniu się młodego
lwa, który wyszedł z zarośli o dziesięć kroków ode mnie, z braku
doświadczenia przed skierowaniem nań niewidzialnego promie-
nia nacisnąłem nie, jak należało, biały guzik (na ssaki), tyl-
ko guzik zielony przeznaczony do sympatyzowania żmij i pła-
zów. Uzyskałem działanie nadmiarowe. Lew podrostek nabrał
do mnie takiej gorącej sympatii, że podbiegł i zaczął ska-
kać i wywracać koziołki, zdając się zapraszać mnie do zabawy.
Przy tym zahaczył łapą o moje prawe ramię, rozerwał kombi-
nezon, a przy okazji wyszarpnął kawałek skóry wraz z tkanką
mięśniową. Namawiałem zwierza do uspokojenia się, ale gdzie
tam. Na szczęście z zarośli dobiegł nagle nie znoszący sprze-
ciwu lwi ryk. Najwidoczniej matka lwica przywoływała do sie-
bie rozbrykanego potomka. Obandażowawszy pospiesznie ranę
za pomocą opatrunku osobistego ruszyłem w dalszą drogę. Na
wyznaczony punkt przybyłem z opóźnieniem wynoszącym sie-
dem i pół sekundy, ale dobroduszny czarnoskóry wohistor-in-
struktor w stopniu feldmarszałka zaliczył mi próbę na dosta-
tecznie, po czym wezwał aerolot pogotowia ratunkowego. Mu-
siałem spędzić w szpitalu dziewiętnaście dni.
Może jednak, Szanowny Czytelniku, spodziewasz się jakiegoś
wypadku, który nastąpił wskutek tego, że nie zabrałem ze sobą
sympatyzatora? Spodziewasz się, iż rzuci się na mnie rozsza-
lały byk, a ja po bohatersku odeprę jego atak? Muszę Cię zmar-
twić: w drodze do obory nie natknąłem się ani na groźnego byka,
ani na surowego dyrpasta. Chcę ci, Szanowny Czytelniku, przy-
pomnieć, że nie piszę powieści i dlatego nie zamierzam ucie-
kać się do jakichkolwiek chwytów literackich. Moją dewizą jest
bowiem prawda materialna.
Ledwie wszedłem do jasnego i przestronnego budynku obory,
gdy natychmiast ujrzałem żonę i dzieci. Żona w zielonej sukni
stała obok pustego stanowiska i kierowała wodę z węża na sele-
dynowe płytki posadzki. Córka Nereida i syn Arseniusz (ochrzczo-
ny tak na cześć sławnego admirała Kubrikowa) maleńkimi ło-
patkami wyrzucali nawóz z sąsiedniego stanowiska, również
akurat pustego, do wagonetki. Dzieci ucieszyły się na mój nie-
oczekiwany widok, natomiast Marina ucieszyła się i zaniepokoiła
zarazem: domyślała się, że przybyłem nie bez powodu.
Paragraf 153 Regulaminu głosi: „Trudną rozmowę zaczynaj
od rzeczy najważniejszej". Zgodnie z tym natychmiast poinfor-
mowałem żonę o swoim zamiarze udania się z wyprawą na pla-
netę Jałmez. Moja informacja najwyraźniej ją zasmuciła. Nie
wspominając taktownie o niebezpieczeństwie powiedziała:
— Jak długo cię z nami nie będzie! Przecież do Trzeciego
Kręgu leci się minimum rok... W jedną stronę...
— To wcale nie tak długo — zaoponowałem pocieszająco. —
Należy się cieszyć, że Biełyszewowi, Nkrobie i Ogatojamiemu
udało się wyprowadzić wzór, dzięki któremu ludzkość pokonała
paradoks czasu. W przeciwnym razie wróciłbym dopiero w epoce
naszych prawnuków.
— Tak, masz rację. Ale w trakcie lotu antyparadoksalnego
niemożliwa jest łączność z Ziemią... Nic nie będziemy wiedzieć
o tobie aż do chwili powrotu.
— Trudno, Marino. Każdy plus kryje w sobie własny minus.
— Może cię jeszcze nie włączą do wyprawy. Przecież nie
masz żadnego kosmicznego zawodu — powiedziała z nadzieją
w głosie Marina.
— Moja zaprawa morska i wiadomości praktyczne mogą się
na tej wyprawie przydać — odparłem.
— No cóż, leć, jeśli uważasz to za konieczne — zgodziła się
z westchnieniem żona.
Następnie przeszliśmy się długim korytarzem wiodącym obok
stanowisk krów. W niektórych z nich, leniwie przeżuwając paszę
treściwą leżały bydlęta. Były to zupełnie już zniedołężniałe oso-
bniki, które nie mogły już wychodzić na pastwisko. Nad ich
żłobami widniały ekrany telewizji stereoskopowej.
— W określonych godzinach pokazujemy im krótkometrażo-
we programy wideo z wizerunkami letnich łąk, śródpolnych
rzeczek i sadzawek; to stymuluje apetyt i dobroczynnie wpły-
wa na psychikę — wyjaśniła mi Marina.
— Czy repertuar nie jest zbyt ubogi? — zażartowałem.
— Problem repertuaru wcale nie jest taki prosty, jakby się
wydawało — powiedziała poważnym tonem żona. — Rok temu
pewien zoopsycholog wyszukał w wideoarchiwum filmy fabu-
larne na temat życia wiejskiego w dwudziestym wieku, uprze-
strzennił je i zaczął pokazywać sędziwym zwierzętom. W rezul-
tacie apetyt krów znacznie się obniżył, natomiast agresywność
wzrosła; zdarzały się wypadki umyślnego rozbijania ekranów
telewizyjnych rogami. Pewien byk, wprawdzie bardzo już, ale to
bardzo stary, doznał zawału serca i zmarł nie odzyskując przy-
tomności. Wskutek tego zoopsycholog został pozbawiony dyplo-
mu lekarskiego, a dyrpast otrzymał naganę z ostrzeżeniem.
Wkrótce Marina, pozostawiwszy dzieci w hotelu, odprowadziła
mnie do furtki. Opuściwszy granice Błoni Miłosierdzia natych-
miast nacisnęła na guzik-regulator i jej suknia z zielonej przekształ-
ciła się w błękitną. „Na terenie Błoni wszyscy mają obowiązek
nosić się na zielono, a przecież w tym kolorze tylko nielicznym
jest do twarzy" — poskarżyła się.
Dosiadłem swojego rowuna, pomachałem jej ręką i zacząłem
nabierać wysokości; dla zaoszczędzenia czasu postanowiłem wró-
cić do domu drogą powietrzną. Jutro czekał mnie ciężki dzień.

6. Znajomość z Pawłem Biełobrysowem
Następnego dnia, to znaczy 9 września 2148 roku przed dzie-
wiątą rano stawiłem się w Żegludze Bałtyckiej. Gmach, jak wia-
domo, wznosi się nad rzeczką Priażką w tej części Leningradu,
która w starożytności nosiła nazwę Kołomny.
Po wejściu do obszernego westybulu usiadłem na jednym
z licznych foteli i wcisnąłem guzik znajdujący się w jego poręczy.
Sekem ' stojący pośrodku sali natychmiast poderwał się na bacz-
ność, po czym, zwinnie lawirując między fotelami na swoich
trzech nogach, bezszelestnie zbliżył się do mnie i powiedział
z szacunkiem:
— Ośmielam się domyślać, że interesuje pana wyprawa na
planetę Jałmez. Jeśli tak, zechce pan ujawnić swój ustny doku-
ment osobisty.
Podałem swoje imię, nazwisko osobiste, zawód, stan rodzinny
i stopień zdrowia wedle ogólnie przyjętej skali.
— Czy jest pan poinformowany o stopniu zagrożenia — zapy-
tał sekem zbliżając się do mnie jeszcze bardziej, ale odwracając
przy tym w bok swoje soczewki obserwacyjne 2.
— Tak — odparłem.
— Czy ma pan jakiś zawód kosmiczny?
— Nie. Ale moje praktyczne umiejętności nawigacyjne oraz
wiedza stosowana zdobyta na wohistorii mogą okazać się dla
wyprawy pożyteczne.
— Wdzięki! Spiesznie zamelduję o tym Terentiewowi. Pro-
szę siedzieć i czekać na wezwanie. Niech pan nas nie opuszcza,
błagam! Może filiżankę kawy?
1 Sekem — sekretarz elektromczno-mechamczny.
1 Widzącym urządzeniom elektromczno-mechanicznym (poza aparaturą medyczną) nie
wolno patrzyć ludziom w twarz z bezpośrednie) odległości
— Nie, dziękuję. — Rozsiadłem się wygodnie w fotelu i za-
cząłem się dyskretnie przyglądać gościom Żeglugi Bałtyckiej.
Poza językiem rosyjskim rozbrzmiewała mowa litewska, niemiec-
ka, szwedzka, łotewska, polska, estońska i fińska. Jednak ludzi
było mniej, niż się spodziewałem. Widocznie warunki rekrutacji
okazały się zbyt trudne i specyficzne, a i współczynnik zagro-
żenia odegrał swoją rolę. No cóż, moje szansę rosną, pomyśla-
łem. Sprzyjało mi również i to, że wszystko to byli cywile, a z wo-
historów byłem chyba tylko ja.
Moje rozmyślania przerwał czyjś schrypnięty głos:
Pyta zająca niedźwiedziowa:
„Czy mogę tutaj zaparkować?"
— Rad będę sąsiedztwu — odparłem, nie dając po sobie po-
znać, że ten dziwny dwuwiersz nieco mnie zaskoczył.
Stał przede mną jasnowłosy mężczyzna. Na oko był starszy
ode mnie o jakieś siedem lat. Nieznajomy zwalił się na sąsiedni
fotel. Wyciągnął rękę w kierunku guzika, ale potem jego palce
gwałtownie się cofnęły, jakby przycisk parzył. Po czym męż-
czyzna znieruchomiał i pogrążył się w swoich myślach.
Siedziałem, oczekując wezwania Terentiewa i z rzadka zer-
kałem na sąsiada. Zaskoczył mnie skomplikowany wyraz jego
twarzy: można było na niej wyczytać i rozum, i dobroduszność,
i bezpośredniość — a jednocześnie coś jakby chytrość, czuj-
ność i nawet niepewność. Dziwne wydały mi się również jego
oczy: były nie tyle zmęczone, nie tyle smutne, ile jakby nie
odpowiadające twarzy, jakby obce. Ubrany był w stylu umyślnie
eklektycznym, jak w tym roku ubierała się goniąca za modą mło-
dzież: miał na sobie szamerowany srebrem błękitny frak, fio-
letowe pumpy, szkarłatne grubo prążkowane podkolanówki,
a na nogach rzecz jasna nie skromne wieczbudany, tylko sandały
plecione ze złoconych rzemieni. Sprawiał wrażenie człowieka,
który chce wyglądać na młodszego niż jest w istocie. To, muszę
wyznać, nie skłaniało na jego korzyść.
— A naród tu jakoś nie wali drzwiami i oknami! Niektórzy
widać najedli się cykorii... — odezwał się niespodziewanie modniś,
zwracając się w moją stronę. — To dla mnie dobrze, przody
rosną... Znaczy naprzód!
Koszący lot, rosnący wrzód
Czym są podobne? Dążeniem w przód.
A więc, kolego, rośnij lub koś
I w sercu ciągle nadzieję noś!
Wyrecytowawszy ten zagadkowy czterowiersz, sąsiad mój na-
cisnął guzik wezwania.
— O ile dobrze zrozumiałem, pragnie pan zostać członkiem
wyprawy? Jeśli ujawni pan ustny dokument osobisty, będę
niezmiernie uradowany ja — powiedział sekem, który się do niego
niezwłocznie zbliżył.
— Paweł Wasiliewicz Biełobrysow — przedstawił się mój
dziwny sąsiad. — Urodziłem się w Leningradzie w dwutysię-
cznym sto siódmym roku. — Mówiąc to, nie wiedzieć czemu zer-
knął w moją stronę. — Mam wiele zawodów, które mogą się przy-
dać, gdzie się da. Zdrowie: dwanaście stopni z hakiem.
— Nie wszystko zrozumiałem ja, szanowny Pawle Wasiliewi-
czu — odezwał się z szacunkiem sekretarz. — Co ma pan honor
rozumieć przez słowo „hak"?
— Hak był to zagięty metalowy pręt używany na starożyt-
nych statkach i okrętach do podnoszenia ładunków i szalup —
wyjaśniłem sekemowi.
— Wdzięki! — skłonił mi się sekem. Następnie, zwróciwszy
się do Biełobrysowa, zapytał: — A zatem mogę utrwalić w pa-
mięci i zameldować Terentiewowi ja, że może pan zastąpić me-
talowy zagięty pręt i osobiście realizować przemieszczanie cięż-
kich przedmiotów?
— Ależ nie, to tylko kolega tak zażartował... A właściwie ja
zażartowałem — burknął Biełobrysow.
— Dziękuję za przyjacielski stosunek! Pośmiać się z pańskie-
go żartu radem jest ja! — Sekem włączył swój generator chichotu
i wybuchnął dziarskim, choć taktownym śmiechem. Następnie,
odeśmiawszy się, zwrócił się ponownie do Biełobrysowa: — Nic
mi pan nie powiedział na temat swojej sytuacji rodzinnej. Ma
pan potomstwo?
— Całą kupę... Krótko mówiąc mam.
— Jest pan żonaty pierwotnie? Wtórnie? Samotrzeć? Czwar-
torzędowo?
— Tragicznie i wieloosobowo — mruknął niechętnie Bieło-
brysow.
Nie w katedrze ani w farze
Wiedziono mnie przed ołtarze,
Przyjaciółki moje bowiem
Nie błyszczą moralnym zdrowiem.
— Zachwycony jestem ja! Z poetą mam zaszczyt rozmawiać
ja! — zwiększywszy głośność wykrzyknął sekem, cofając się
o dwa kroki. Następnie, zmniejszywszy głośność, zapytał: —
Leczył się pan w klinice psychiatrycznej raz? Dwa razy?...
— Jestem całkiem zdrów na rozumie i nigdy się nie leczy-
łem! — odpowiedział ze złością mój sąsiad. — Pamiętaj jednak,
że jestem zapalczywy i jeżeli, ty świński cycu, będziesz mi do-
kuczał swoimi idiotycznymi pytaniami, to rozsmaruję cię po
ścianie!
Umarłeś? Spokój masz z goleniem.
Nie musisz co dzień łóżka słać.
Masz w nosie w pracy opóźnienie.
Długi? Na długi też cię stać!
— Wdzięki! — rozpromienił się sekem. — Intymnością,
aktywnością, operatywnością pańską oczarowany jestem ja! Pro-
szę oczekiwać na wezwanie od Terentiewa i czuć się jak u siebie
w domu. Toaleta męska znajduje się w korytarzu „A", trzecie
drzwi na lewo.
Ledwie sekem odszedł od nas, Biełobrysow natychmiast za-
pytał mnie z niepokojem:
— Towarzyszu kapitanie, czy ja przypadkiem nie za bardzo
mu nagadałem?
Ucieszyło mnie, iż zwrócił się do mnie wymieniając stopień.
Niestety, mało kto dzisiaj zna się na pagonach, na stopniach woj-
skowych.
— Proszę się nie martwić, Pawle Wasiliewiczu, wszak sekem
jest tylko instancją pośrednią. Wszystko w istocie zależy od
samego Terentiewa — powiedziałem pocieszająco.
— Właśnie! Terentiewem interesuję się od dawna. Ale on
jest surowy, bardzo surowy... No, pan to się z pewnością prześli-
źnie. Ja pana znam, nieraz przez hetkę ' oglądałem... Pan prze-
cież na ostatnich Regatach Światowych znowu podłapał pierw-
szą nagrodę — „Złoty Maszt 2148"... A jak pan sądzi, tak na
pierwszy rzut oka, wezmą mnie na wyprawę czy nie?
Paragraf 126 Regulaminu Wohistorów głosi: „Szczerość jest
najwyższą formą uprzejmości". Dlatego odpowiedziałem swo-
jemu rozmówcy, że nie jestem przekonany o jego sukcesie, a na-
wet sądzę, że najprawdopodobniej zostanie zabrakowany.
Gdy na cuda lasek liczył,
Przyszedł drwal i go rozliczył...
wyskandował z uczuciem Biełobrysow. — Ale ja muszę, muszę
dostać się na Jałmez! Będę najusilniej zabiegał o to, żeby mnie
wzięli!
Moją uwagę zwróciło słówko „zabiegać". W ustnej mowie
do tej pory od nikogo go nie słyszałem, a natknąłem się na nie
w jakiejś dziewiętnastowiecznej lub dwudziestowiecznej powieś-
ci, gdzie pewien młodzieniec „zabiegał" o przyjęcie do jakiegoś
1 Hetka (HT) — potoczne ziertiskie określenie holograficznego telewizora.
departamentu. Z tego, że Biełobrysów użył tego słówka oraz
z innych jeszcze stosowanych przezeń archaicznych zwrotów,
zacząłem wyciągać wniosek, że mój rozmówca zalicza się do
hobbystów-nostalgistów.
Jak wiadomo ruch hobbystów-nostalgistów w ciągu ostatnich
dwóch dziesięcioleci zyskał na naszej planecie wprawdzie nie
nadmierną, ale w każdym razie znaczącą liczbę zwolenników.
Ci ludzie (uprawiający najróżnorodniejsze zawody) uważają nasz
dwudziesty drugi wiek za zbyt pragmatyczny, syty i mało ro-
mantyczny i dlatego „przysysają się" do któregoś z ubiegłych
stuleci. Niestety, ich wyobrażenia o wiekach minionych bazują
zazwyczaj na bardzo powierzchownych danych, zaczerpniętych
ze współczesnych nam powieści historycznych i stereoskopo-
wych filmów telewizyjnych; co się zaś tyczy historii wojskowej,
to tutaj ich wiedza jest w ogóle znikoma. Nostalgiści przepadają
za wszelkimi rekwizytami, kochają najrozmaitsze imitacje przed-
miotów z wybranego przez siebie wieku, urządzając mieszkania
„zabytkowymi" własnej roboty meblami; czasami też przygoto-
wują pokarm wedle pradawnych recept kulinarnych (zawczasu
uruchamiając przy tym łączność alfatonową z pogotowiem ratun-
kowym, żeby w razie zatrucia natychmiast zapewnić sobie pomoc
lekarską). Poza tym często przeglądają stare słowniki i wyszu-
kują w nich zapomniane słowa, aby zaimponować nimi w rozmo-
wie.
Jeden z moich kolegów szkolnych, obecnie inżynier dielek-
tryk z zawodu, stał się hobbystą-nostalgistą dwudziestego wieku
i czasami zaprasza mnie wraz z Mariną w gości. Ściany jego mie-
szkania obwieszone są reprodukcjami obrazów Rafaela, Bori-
sowa-Musatowa, Salvatore Dali i wielu innych współczesnych
im malarzy. Na krzywej, własnej roboty komodzie rzeźbionej
w sceny z pierwszego lotu na Marsa stoi jedenaście gipsowych
słoni i klatka z makietą kanarka, niezmienny atrybut (wedle nie-
zachwianego przekonania mojego kolegi) arystokratycznych salo-
nów z początków dwudziestego wieku. Wszystkim gościom, na
czas ich przebywania w domu, wydaje się kalosze i szpicruty;
damy poza tym otrzymują wachlarze, natomiast kawalerowie
cylindry. Gospodyni częstuje wszystkich polewką z żurawin,
blinami z sosem musztardowym, kwasem i herbatą z suszonej
marchwi, po czym uroczyście odkorkowuje butelkę umownej
wódki. Goście nostalgiści prowadzą z gospodarzami przy stole
wytworne rozmowy utrzymane w duchu starożytnego bon tonu:
„Zechciej chapnąć jeszcze jednego blina, miłościwy obywatelu!";
„Na trzecią nóżkę, szacowna panienko!"; „Wdzięki, wasza wy-
sokość!" Następnie przy dźwiękach zabytkowego magnetofonu
goście wraz z gospodarzami tańczą starodawne tańce — rum-
bę, poloneza, czaczę, taniec brzucha, tango i hopaka, a w przer-
wach między pląsami śpiewają pradawne pieśni folklorystyczne:
„Koci, koci, łapci", „Hop dziś, dziś", „Przy samowarze siedzę
z moją Maszą". Na zakończenie odświętnej uczty wybiera się
„królową balu", która ma prawo rzucić butelką w lustro. Mój
kolega jest przekonany, że w dwudziestym wieku każdy elegancki
raut kończył się tłuczeniem luster.
Niektóre reguły tej starożytnej etykiety wydają mi się dziwne,
niektóre w sposób oczywisty zmyślone, ale pod pewnymi wzglę-
dami jestem zmuszony wierzyć swojemu koledze nostalgiście.
Wszak warunki pokojowego bytowania minionych pokoleń znam
o wiele gorzej niż historię wojenną.
...Biełobrysow siedział, gapiąc się w otwarty notes; czytał,
poruszając z wysiłku wargami, jakby usiłował coś spiesznie
wykuć na pamięć. Oto jeszcze jeden dowód jego nostalgizmu,
pomyślałem. Notesów od dawna już nikt nie używa, gdyż zastąpi-
ły je mnemopiezobransolety. Dziwne tylko, że ten człowiek ubra-
ny jest tak supernowocześnie: nostalgiści lubią ubierać się
w stylu „swojego" wieku. Należy założyć, że w tym wypadku wy-
bór stroju tłumaczy się jakimiś czysto osobistymi przyczynami.
Być może Biełobrysowi podobają się kobiety o wiele od niego
młodsze i w ten sposób stara się odmłodzić?
Mój sąsiad najwyraźniej się denerwował. Często ocierał pot
z czoła różową chusteczką. Nagle zerwał się z fotela i wypalił
kolejny dwuwiersz:
Suknie zrzuca dziś z ochotą
Nagość osłaniając cnotą!
Z tymi słowami zdjął z siebie wspaniały frak, spod którego
wyłoniła się koszula o sportowym kroju. Kładąc frak na opar-
ciu fotela, strącił z poręczy notes, który spadając na podłogę
szeroko się otworzył. Rzuciło mi się w oczy słowo legenda,
napisane dużymi literami i podkreślone; niżej szedł jakiś dro-
bnoliterowy tekst.
Zdążyłem pomyśleć, że mój nowy znajomy jest nie tylko no-
stalgistą, lecz w dodatku literatem amatorem, układającym
baśnie i legendy w duchu ukochanej przez niego starożytności.
W tym momencie podszedł do mnie sekem i poprosił, abym po-
szedł za nim.
Terentiew siedział w niewielkim gabinecie przy wielkim i nie-
mal pustym biurku. Wskazał na fotel i zaczął rozmowę.
— Pańska wiedza wojskowo-historyczna raczej się na Jałme-
zie nie przyda. Jestem jednak poinformowany o wysokim stop-
niu pańskich umiejętności praktycznych oraz zdolności do ro-
zumnego działania w warunkach ekstremalnych... Czy zdarzyło
się panu wytyczać kurs bez przyrządów nawigacyjnych?
— Tak. Umiem orientować się według gwiazd.
— Tam będą inne gwiazdozbiory — uśmiechnął się Teren-
tiew.
— Ale każdy z nich też będzie tkwił na swoim miejscu — od-
parowałem.
— Będzie pan musiał opanować niektóre nowe dla pana zawo-
dy. Zgadza się pan? I czy ponadto gotów jest pan wykonywać
każdą niezbędną bieżącą pracę, być chłopcem na posyłki, jak to
niegdyś mawiano?
— Jestem gotów — odparłem.
— Zaliczam pana warunkowo w skład załogi. Będzie pan
musiał podobnie jak pozostali przejść próby tekstologiczne
oraz spectrening. Z prób specmorskich pana zwalniam.
— Dziękuję za zaufanie, ale niech wolno mi będzie się nie
zgodzić, żeby nie wyjść na idiotę, jak mawiali nasi przodko-
wie. Pragnę poddać się próbom morskim na równi ze wszystki-
mi.
— Pochwalam pańskie stanowisko — ozwał się Terentiew. —
Jutro na dziesiątą zapraszam na pogawędkę w Żegludze Bałtyc-
kiej.

7. Incydent na pogawędce
Kiedy następnego dnia rano wszedłem do sali konferencyjnej
Żeglugi Bałtyckiej, spotkałem tam o wiele mniej ludzi niż wczoraj
w westybulu: Terentiew najwidoczniej wielu odrzucił już przy
pierwszym podejściu. Zająwszy miejsce w tylnym rzędzie, za-
cząłem liczyć, ilu nas jest na sali, ale w tym momencie usłysza-
łem pospieszne kroki, a następnie ujrzałem Biełobrysowa. Byłem
tak dalece pewien, że Terentiew go „odsieje", że na moment
nawet zwątpiłem w świadectwo własnych oczu, tym bardziej
że mój dziwny znajomy ubrał się zupełnie odmiennie: nie miał
już na sobie eklektycznego, szamerowanego srebrem fraka, lecz
jakiś bardzo skromny i spokojny strój.
Zauważywszy mnie, Biełobrysow natychmiast skierował się
w moją stronę i zanim usiadł w sąsiednim fotelu, zakomuniko-
wał mi radosnym szeptem, co następuje:
— Wczoraj Terentiew maglował mnie na wszystkie strony, że
aż siódme poty na mnie uderzyły. A potem mówi: „Nałgaliście
mi tu, Biełobrysow, jak pies! A teraz szczerze!" No to musia-
łem wyłożyć mu całą prawdę. Literalnie zdębiał ze zdumienia
i wpadł w zadumę. Potem widać uwierzył i powiada: „Zaryzy-
kuję, wezmę pana na Jałmez. Jeśli naturalnie wytrzyma pan
wstępne próby".
Na czym ta „cała prawda" polegała, rzecz jasna Biełobrysowa
nie wypytywałem. Jednak chociaż już słyszałem, że Terentiew
jest człowiekiem o szerokich horyzontach umysłowych i zami-
łowaniu do paradoksalnych działań, to mimo wszystko byłem
zaskoczony jego decyzją. Powiem szczerze: ja ze swoim ówczes-
nym stosunkiem do Biełobrysowa na wyprawę bym go nie zabrał.
Było w nim coś dziwnego, bo za bardzo wrósł w swój nostal-
gizm. Wybiegając atoli w przyszłość (aby nie wzbudzać w Sza-
nownym Czytelniku zbędnej beletrystycznej ciekawości), powiem,
że Biełobrysow całkiem pomyślnie przeszedł przez wszystkie
specpróby i że w ogóle niesłusznie weń powątpiewałem.
Wrócę jednak do narady w Żegludze Bałtyckiej. Zagaił ją
Terentiew. Jego wystąpienie, podobnie jak wystąpienia pozo-
stałych mówców, zostało odnotowane w „Ogólnym raporcie", tak
że nie ma sensu, abym go tu powtarzał. Uważam jednak za sto-
sowne wspomnieć o pewnym incydencie, który nie znalazł odbi-
cia w oficjalnych annałach.
Kiedy dyskusja na temat referatu Terentiewa zbliżała się do
końca, przy wejściu do sali konferencyjnej rozległy się podnie-
cone głosy. Dwa sekemy namawiały kogoś, żeby się powstrzy-
mał i nie wchodził na razie na salę.
— Ale ja muszę złożyć pilne oświadczenie o wszechświatowym
znaczeniu! — wykrzykiwał człowiek. — Natychmiast mnie
wpuśćcie!
— Nam nikogo nie kazano wpuszczać! Niech pan wejdzie
w naszą sytuację! — przemawiali do rozsądku człowieka sekre-
tarze.
Człowiek wdarł się na salę. Sekemy, którym, podobnie jak
wszystkim istotom ąuasi-rozumnym, nie wolno wobec ludzi sto-
sować argumentów fizycznych, uciekły się do obrony biernej:
próbowały zagrodzić człowiekowi drogę do prezydium. Jednak
niespodziewany gość uparcie parł do przodu i sekemy zmuszone
były się wycofać. Jeden z nich wycofywał się niedostatecznie
pospiesznie i człowiek popchnął go. Sekretarz upadł, jego trzy
nogi dźwięcznie stuknęły o posadzkę, a potem znieruchomiały.
Drugi sekem, pragnąc oddziałać na przybysza emocjonalnie,
dotknął umieszczonego na jego piersi retroselektora, przestroił
rejestr mowy na zakres kobiecy, włączył urządzenie łkalne i cie-
niutkim, drżącym dziewczęcym głosikiem zaczął błagać:
— Ulituj się nade mną, dobry mężczyzno! Weź te łapy! Po-
móż mi zaoszczędzić moją niewinność! Won za drzwi!
Ale mężczyzna się nie ulitował. Odsunąwszy na bok sekema,
po trzech stopniach wspiął się na katedrę, która w tym momen-
cie była akurat pusta — i w tym momencie stwierdziłem, że ten
człowiek — to stryjek Szanel! Nie spotykałem się z nim już od
wielu lat: z mieszkania moich rodziców dawno się już wypro-
wadził, uprzednio się z nimi pokłóciwszy; mnie w moim nowym
życiu rodzinnym nie odwiedził ani razu, a ja również nie odczu-
wałem potrzeby intymnego kontaktu z nim. Przez te lata stryj
się postarzał, ale w jego głosie nadal brzmiało nie więdnące prze-
konanie o własnej słuozności.
— Sprawa wagi światowej! Proszę udzielić mi dziesięciu mi-
nut! — zwrócił się do Terentiewa.
Terentiew widocznie już się z nim spotykał lub był na jego
temat poinformowany, bo ni to skrzywił się, ni to uśmiechnął
i powiedział:
— Na dziesięć minut zgoda. Ale ani chwili dłużej.
Stryjek Szanel wyjął z teczki staromodny ścianopis i posta-
wił go przed sobą. Ledwie wygłosił wstępne zdanie swojej oracji,
gdy zapłonęło ono purpurowymi zgłoskami na szarawym marmu-
rze ściany, wysoko nad głowami siedzących w prezydium. Słowa
pojawiły się, jakby nakreślone od ręki niedbałym, natchniono-
-proroczym charakterem pisma, a potem gasły, żeby ustąpić miej-
sca kolejnym.
ZMIERZONO! DOKONANO! OGŁOSZONO!
W minionych wiekach na Ziemi zdarzały się morderstwa,
grabieże oraz inne czyny kryminalne. Do wykrywania przestęp-
ców stosowano tak zwane psy tropiące. Pies detektyw szedł
śladem gwałciciela prawa i dopadał go, kierując się wyłącznie
swoim węchem. Dlaczego nie mógł pomylić jego śladów ze śla-
dami jakiegokolwiek innego człowieka? A dlatego, że każdy czło-
wiek posiada swój własny zapach. Jeśli daktyloskopia utrzymuje,
że na Ziemi nie ma dwóch indywiduów o jednakowych wzorach
na opuszkach palców, to aromatologia — nauka o zapachach —
równie bezspornie dowiodła, że każdy Ziemianin pachnie po
swojemu.
Na naszej planecie przestępczość już dawno została wytrze-
biona. I chociaż wiele psów jest na Ziemi, to rasa psów tropią-
cych zanikła z braku zastosowania. Jednak nawet ci czworonożni
przyjaciele człowieka, którzy istnieją obecnie, nie mogą się
uskarżać na brak nosa. Pies albo psica na sto metrów wyczuwa
zbliżanie się pana — i wybucha radosnym szczekaniem.
My, niestety, nie jesteśmy psami. W aspekcie powonienia
haniebnie pozostajemy za nimi w tyle i pod tym względem wle-
czemy się w ogonie czworonogów. Człowiek jest silny rozumem
i duchem, ale słaby niuchem...
Tak było, drodzy pionierzy Kosmosu, tak było... Ale od dziś
tak nie będzie! W rezultacie usilnych poszukiwań twórczych
mnie, Tomaszowi Błagowoniewowi, udało się zsyntetyzować
nową substancję, któremu nadałem nazwę TWZ — Tysiąckrotny
Wzmacniacz Zapachów. Dowolny człowiek po zażyciu do wnę-
trza tabletki TWZ momentalnie staje się wąchalny dla otocze-
nia. Czas działania każdej tabletki wynosi 27 ziemskich dób.
Biorąc pod uwagę fakt, że nie wszyscy ludzie pachną przy-
jemnie, wzbogaciłem TWZ o dodatki aromatyzujące. Podsta-
wowy zapach każdego osobnika, wstępując z nimi w reakcję, staje
się przyjemny dla nosa otoczenia, nie tracąc jednocześnie indy-
widualności. Na razie mamy sześć rodzajów tabletek: z zapa-
chem werbeny, akacji, czeremchy, lawendy, lipy kwitnącej i brzo-
zy wiosennej. W niedalekiej przyszłości znacznie rozszerzę wa-
chlarz zapachów. Niedaleki już jest dzień, kiedy każdy Ziemianin,
dyferencjując zestaw dodatków, Sędzię mógt zestawić dla siebie
osobistą kompozycję aromatyczną. Przewiduję czasy, kiedy przy-
jaciele i znajomi będą się z daleka rozpoznawać po najsubtel-
niejszych, najszlachetniejszych woniach.
Uwaga! Pierwszą doświadczalną partię nawaniających tabletek
TWZ dzisiaj wręczę wam, mężni pionierzy kosmosu! Dzięki
temu staniecie'się propagatorami mojej idei!
— Wdzięki! — rozległ się głos Terentiewa. — Obawiam się
jednak, że ludzkość jeszcze nie dorosła do praktycznej realizacji
pańskiego twórczego zamysłu.
Jednak stryjek Szanel nie dał się zbić z tropu.
— Aby wszyscy przekonali się, że TWZ jest nieszkodliwy
dla zdrowia, na waszych oczach zażyję tabletkę! — oświadczył.
Następnie wydobył z teczki małe różowe pudełeczko, wyjął
z niego coś miniaturowego i połknął to coś, popiwszy wodą ze
stojącej na katedrze szklanki.
— Wąchajcie mnie, dobrzy ludzie!
Wkrótce dotarł do mnie jakiś nader dziwny, mocny, ale wcale
nie przykry zapach.
— Jeśli się nie mylę, facet uperfumował się brzozową mio-
tełką — głośnym szeptem powiedział mój sąsiad, Paweł Bieło-
brysow.
Uwierz w szczęśliwą swoją gwiazdę,
Chwyć w rękę gałąź — znak przyjaźni.
Raz w rok około Wielkiej Nocy
Z pieśnią na ustach idź do łaźni!
Tymczasem stryjek Szanel, opuściwszy katedrę, podszedł do
stołu i przed każdym członkiem prezydium położył po różowym
pudełeczku. Następnie zaczął obchodzić wszystkich siedzących
na sali. Podszedłszy do mnie zatrzymał się w zdumieniu, burknął
coś pod nosem i pudełeczka mi nie wręczył.
— Dlaczego on pana pominął? — zainteresował się Biełobry-
sow. — Wszystkich obdarował, a panu dał figę z makiem.
— To mój stryjek. Osobiście mnie nie lubi — wyjaśniłem.
— Stryjek?... Dziwny jakiś. Nie wydaje się panu, że nie ma
wszystkich w domu?
— Stryjek od lat mieszka sam.
— Aha. Wygląda mi na psychicznie kopniętego...
— Nie, jest zupełnie normalny. Chce ludziom robić dobrze,
chociaż wybrał w tym celu trochę niecodzienną metodę.
Kiedy stryjek Szanel opuścił wreszcie salę, na katedrę wszedł
lekarz naczelny przyszłej wyprawy i poprosił wszystkich obec-
nych o natychmiastowe oddanie pudełeczek jemu, bez dotykania
ich zawartości. Produkcja tych tabletek nie została bowiem za-
aprobowana przez Planetarne Biuro Zdrowia.
Zdumiałem się, że po wysłuchaniu tego apelu sąsiad mój
wyrwał z notesu kartkę, wyjął z różowego pudełeczka błękitną
kuleczkę, zawinął ją w papierek i schowfcł do kieszeni.
— Co pan zrobił! — szepnąłem do niego. — Przecież lekarz
dopiero co powiedział...
— Chcę to teściowej cichcem wrzucić do kawy — mrugnął
do mnie Biełobrysow. — Przecież to nie może być trucizna!...
A pan przecież nie poleci naskarżyć na mnie naczelnemu lekarzo-
wi, prawda?
— Nie polecę — zapewniłem go. — Ale czy w tym rzecz?
— Jeśli pan nie poleci, to nikt się tutaj o tym nie dowie. I wszy-
stko będzie cacy.
Zdziwiła mnie taka logika. W przyszłości Biełobrysow jeszcze
nieraz mnie zadziwił.

8. Krótka informacja
Wkrótce rozpoczęły się próby testowe, które trwały trzy mie-
siące. Wszystkie one są wyliczone dokładnie w „Ogólnym ra-
porcie", tak że opisywać ich nie będę. Powiem tylko, że Teren-
tiew przywiązywał do „testowania" wielką wagę i zawsze był
obecny w audytorium. Co się tyczy Biełobrysowa, to czasami
zachowywał się dziwnie, a czasami skłaniał się do wyraźnie alo-
gicznych decyzji. Nader często wstępowałem z nim w spory.
Kiedy testy dobiegały końca, niektórzy z badanych zostali
skreśleni. I chociaż nadal było nas więcej niż trzeba, a zatem
jeszcze niektórzy z nas musieli znaleźć się „poza nawiasem",
to już w tym momencie rozpoczęła się wielomiesięczna nauka
praktyczna. Biełobrysow i ja weszliśmy do grupy nurków i jedno-
cześnie opanowywaliśmy kilka dalszych specjalności.
Od czasu do czasu Terentiew wzywał nas pojedynczo na roz-
mowy. Pewnego razu zaprosił mnie do swego gabinetu i powie-
dział, że w trakcie zbliżającego się rejsu praktyczno-próbnego
testowani zostaną rozlokowani w dwumiejscowych kabinach. Za-
pytał też mnie, czy mam coś przeciwko umieszczeniu mnie w jed-
nej kabinie z Biełobrysowem.
Odpowiedziałem w tym sensie, że jestem wohistorem, dla któ-
rego Terentiew jest czymś w rodzaju dowódcy, a słowo dowódcy
dla wojskowego jest prawem.
— Wymiguje się pan od jednoznacznej odpowiedzi — zauwa-
żył Terentiew. — Nie lubi pan Biełobrysowa?
— Biełobrysow jest niezłym człowiekiem — odparłem — ale
w jego charakterze dostrzegam cechy, które nie budzą mojego
entuzjazmu. Jednak o tym, co mi się w nim nie podoba, nie chcę
wspominać, jak to się kiedyś mawiało, zaplecnie. Jeśli go pan
wezwie, to w jego obecności powiem wszystko, co o nim sądzę.
Terentiew wezwał Biełobrysowa i natychmiast zadał mu py-
tanie, jakiego on jest zdania o mnie. Zapytany odparł, że „jestem
całkiem nieszkodliwym facetem, tyle tylko, że mocno zaklajstro-
wanym swoim wohistoryzmem".
— A pan jest zaklajstrowany swoim nostalgizmem! — oświad-
czyłem. — Tak się pan przyssał do swojego dwudziestego wieku,
że czasami zapomina pan, w jakim stuleciu żyje! W tym jest coś
teatralnego, fałszywego.
— Proszę nie opluwać dwudziestego wieku! — rozzłościł się
Biełobrysow. — Nie wiadomo, czy w dwudziestym wieku na
Ziemi nie żyli ludzie odważniejsi i zdolniejsi od dzisiejszych!
— Proszę nie szkalować naszego dwudziestego drugiego wie-
ku! — wykrzyknąłem.
— Ani mi to w głowie — zaoponował Biełobrysow. — Niech
pan jednak nie zapomina, że gdyby nie wydarzyło się to, co miało
miejsce w dwudziestym wieku, ludzie być może siedzieliby na
Ziemi jak przyklejeni i o żadnych lotach kosmicznych nawet
by im się nie śniło. Dwudziesty wiek był punktem zwrotnym
w historii ludzkości! Rewolucja Październikowa, Wielka Wojna
Narodowa, zwycięstwo nad faszyzmem i wreszcie Pierwsza Re-
wolucja Techniczna, bez której nie byłoby Drugiej, pierwszy
lot w Kosmos...
— To wszystko wiem i bez pana — odparłem. — Proszę nie
zapominać, że ja też studiowałem historię i to, śmiem twierdzić,
równie...
— A jednak, panowie, umieszczę was w jednej kabinie — prze-
rwał nasz spór Terentiew. — Jesteście ludźmi pod wieloma
względami odmiennymi, ale właśnie szorstkość sprzyja dobremu
sczepianiu się materii. Jestem pewien, że się zaprzyjaźnicie
i w trudnej chwili pospieszycie sobie nawzajem z pomocą.
Następnie wypowiedział dość dziwną jak na moje oko myśl:
wyznał mianowicie, że dobiera załogę wyprawy kierując się
wcale nie podobieństwem charakterów i bezkonfliktowością
wzajemnych stosunków, gdyż wie, że właśnie w zbyt jednorod-
nych środowiskach ludzkich w wypadku zaistnienia sytuacji
eksperymentalnych może dojść do niebezpiecznego rozkładu.

9. Test praktyczny na morzu
15 maja roku 2149 wszystkich współzawodniczących o prawo
uczestniczenia w wyprawie na Jałmez przywieziono do Tallina,
gdzie zaokrętowaliśmy się na statek pasażerski „Bałtia". Poza
nami wiele kabin wypełniali pracownicy naukowi Żeglugi Bał-
tyckiej oraz instruktorzy zatrudnieni w tej instytucji. Każdemu
z nas wręczono specbransoletę, której nie wolno było zdejmować
z ręki nawet na sekundę, bowiem nieustannie przekazywała ona
do centrum pamięciowego wszelkie dane dotyczące stanu fizycz-
nego i psychicznego swego nosiciela.
Kiedy weszliśmy na pokład „Bałtii", Biełobrysow oblekł twarz
w wyraz głębokiej zadumy i pochyliwszy się, postukał kostkami
palców w poszycie. Po czym znieruchomiał, jakby nasłuchiwał,
pokręcił ze smutkiem głową i oświadczył:
— Nie ma ani jednego!...
— Kogo? — zainteresowałem się.
— Wszystkie szczury uciekły z tego zardzewiałego nocnika.
Ale nie padajmy duchem!
Chcesz być szprotką, panną morską,
Chlubą każdej słonej toni?
Chlupnij: chlup! i to chlupnięcie
Wszystkie troski twe przegoni.
Jednostka istotnie pozostawiała wiele do życzenia. Był to sę-
dziwy, dawno już wycofany z eksploatacji wycieczkowiec o wy-
porności 27 000 ton. Wprawdzie na naszą cześć trochę go podre-
montowano, ale mimo to w trakcie naszego rejsu wciąż zdarzały
się najrozmaitsze awarie: wysiadały urządzenia napędowe, kapry-
siła łączność wewnętrzna, a nawet zewnętrzna i często trzeba
było uczestniczyć w pilnych robotach remontowych. W dodatku
hydrostabilizatory w ogóle zostały wymontowane i z tego powo-
du „Bałtia" kiwała się przy najmniejszej nawet fali. Niektórzy
testowani, którzy, wedle własnych zapewnień, nigdy przedtem
nie zapadali na chorobę lokomocyjną, tutaj czuli się nie najle-
piej i w przyszłości zostali zdyskwalifikowani. Łajbę wybrano
przez Żeglugę Bałtycką nie przypadkiem, lecz właśnie po to, aby
stworzyć dla nas umyślnie trudne warunki.
Biełobrysowowi i mnie przydzielono prawoburtową kabinę
numer 47. Kiedy weszliśmy do niej, Biełobrysow powiedział:
— Proszę sobie wybrać koję; ma pan do tego prawo jako
starszy stopniem: wszak jest pan kapitanem, a ja, można powie-
dzieć, szeregowcem.
Jedni niosą los jak sztandar,
Inni taszczą jak sakwojaż.
Kto z nich w przodzie, kto z nich w tyle,
Czytelniku sobie skojarz!
Wierszyk zazgrzytał mi w uszach, ale propozycja, żebym to
ja jako pierwszy wybrał sobie koję, świadczyła o przejawie tak-
tu. Aby nie zostać dłużnym, powiedziałem:
— Nie, to nie jest okręt wojenny, a my nie żyjemy w wojen-
nych czasach. Niechaj pierwszy wybierze sobie koję ten, kto jest
starszy wiekiem.
— Czyżby aż tak bardzo rzucało się w oczy, że jestem stary? —
zapytał Biełobrysow z jakąś dziwną intonacją.
— Nie powiedziałem, że pan jest stary, tylko że starszy.
—. Zgadza się! Jestem o wiele starszy od pana — zgodził się
i napuszonym tonem po błazeńsku wydeklamował kolejny wier-
szyk:
Trzaśnijcie wieczność zdrowo w czachę,
Przysięgam — nie ma w niej radości!
Laborant ślepy w labiryncie
Trzy tysiąclecia włóczy kości!
„Bądź mężny, wohistorze, bądź mężny! — rozkazałem so-
bie. — Jeszcze niemało podobnych idiotyzmów przyjdzie ci wy-
słuchiwać w tej kajucie!"
A wkrótce stwierdziłem, że poza swoimi dziennymi antyzale-
tami mój współkabinowiec posiada również pewną nocną przy-
warę: mianowicie chrapie. Na szczęście moja zdolność do zasy-
piania w skomplikowanych warunkach równa się 9,8 jednostki
wedle krzywej Kalistratowa-Schumachera, tak że chrapanie nie
wywarło na mnie jakiegokolwiek negatywnego wpływu. Jednak
rano zadałem Biełobrysowowi całkiem uprawnione pytanie: dla-
czego zataił przed komisją rekrutacyjną Żeglugi Bałtyckiej tę swoją
cechę. Wiedział przecież, że chrapiących we śnie do udziału
w wyprawie na Jałmez się nie przyjmuje.
— Dlatego właśnie to zataiłem, że chrapiących w Kosmos
nie biorą — odparł Biełobrysow nie bez cynizmu. Następnie
dodał ugodowo: — Ale pan przecież spał spokojnie. Ja sam dwa
razy budziłem się od własnego chrapania, a pan przez całą noc,
za przeproszeniem, spał jak zarżnięty.
— Nie chodzi o mnie — uściśliłem — tylko o to, że pan skła-
mał.
— Bardzo pana proszę, żeby nie meldował pan o tym zwierz-
chnictwu — powiedział błagalnie Biełobrysow.
— Proszę się nie obawiać, nie zamierzam o tym nikomu mel-
dować. Nawet gdyby pańskie chrapanie mi przeszkadzało, też
bym nikomu nie złożył raportu. Z woli Żeglugi Bałtyckiej i Te-
rentiewa jest pan moim towarzyszem w tym rejsie, a żaden wohi-
stor nigdy jeszcze nie zawiódł swego towarzysza.
— Serdeczne dzięki!... A jak pan myśli, ten dups mnie nie
zdradzi? — Postukał palcem w swoją specbransoletę.
— Nie ma obawy, bransoleta wychwytuje wszystkie zmiany
somatyczne i psychiczne, a przecież chrapanie nie jest dla chra-
piącego objawem chorobowym, lecz naturalnym.
— Tak. Niestety nie jest to choroba. Gdyby to była choroba,
medycy już dawno wyrwaliby ją z korzeniami. Ech, gdyby pan
wiedział, ile ja się przez ten „naturalny objaw" w życiu wycier-
piałem! Nawet w aspekcie intymnym...
— O ile mi wiadomo, w swoim czasie lekarz okrętowy Gu-
barewski-Siemczenko opublikował w „Roczniku Marynarki Wo-
jennej" referat „O niektórych nie uwzględnionych przez medy-
cynę możliwościach przezwyciężenia chrapania nocnego". Pa-
miętam, zalecał w nim...
Powieściom nie wierz i romansom,
Prywatne oczy twoją szansą!
przerwał mi z irytacją Biełobrysow. — Nic z jego doświadczeń
nie wyszło. — Byłem u tego Gubariewa, czekałem miesiąc na wi-
zytę, wykosztowałem się na pudełko czekoladek dla pielęgniar-
ki, a rezultaty...
— Bardzo przepraszam! — przerwałem z kolei ja swemu roz-
mówcy. — Przecież ten lekarz żył w dwudziestym wieku!
— Racja, racja, pomyliłem nazwisko, byłem u innego leka-
rza — poprawił się niedbale Biełobrysow. — A o tym Gubarie-
wie musiałem gdzieś czytać... Chyba już czas na śniadanie.
Udaliśmy się do mesy. Podczas śniadania myślałem o tym, że
Biełobrysow tak mocno przyssał się do ulubionego dwudzie-
stego wieku, że czasami traci poczucie rzeczywistości. Czy on
jest całkiem zdrowy psychicznie?
A teraz, Szanowny Czytelniku, znów odsyłam Cię do „Ogól-
nego raportu", gdzie dokładnie wymieniono wszystkie nasze
szkolno-praktyczne sukcesy na „Bałtii" i wszystkie realne testy,
którym nas poddano, sam natomiast przystępuję do opisania
ostatnich dni naszego rejsu próbnego.
Rejs ten zakończył się o dwa tygodnie wcześniej niźli my,
testowani, przypuszczaliśmy. W przeddzień dostaliśmy się
w sztorm, który dopadł nas na Oceanie Spokojnym w rejonie archi-
pelagu Galapagos. „Bałtią" tak rzucało, że jeden z tetramento-
wych silników zerwał się z poduszki kwantomagnetycznej i przy
tym uszkodził główny kompleksator. Statek został pozbawiony
napędu. Przez kilka godzin etatowa załoga wraz z testowanymi
była zajęta remontem awaryjnym. Nad ranem grupę, do której
wchodził Biełobrysow i ja, zmieniono; odpoczywającym poleco-
no iść spać w ubraniu. Zeszliśmy do kabiny i usnęliśmy.
Nagle zostałem obudzony: ktoś trącał mnie w bok. Następnie
usłyszałem głos Biełobrysowa:
O ile wszystko zrozumiałem,
Nie bardzo jest się z czego cieszyć.
Ponieważ, jeśli dobrze widzę,
Ocean nas pochłonąć spieszy.
Moja zdolność do rozumnych działań w pierwszej sekundzie
po przebudzeniu została sklasyfikowana jak 1:973 według płyn-
nej skali Latton-Bentleya. Dlatego, momentalnie uświadomiwszy
sobie niebezpieczeństwo, zerwałem się z koi, założyłem kamizel-
kę ratunkową, wyjąłem z szuflady biurka swój nie ukończony
artykuł (pisałem go urywkami na „Bałtii", wykorzystując każdą
wolną chwilę) „O działaniach pomocniczych kanonierek obrony
przybrzeżnej w czasie I Wojny Światowej" i wsunąłem go do
nieprzemakalnej kieszeni. Następnie zwróciłem się do Biełobry-
sowa, z którym już od miesiąca byłem na „ty":
— Pasza, jestem gotów. Ale czy masz pewność, że naprawdę
toniemy?
— Stiopa, ruszaj się, bo prześpisz własną śmierć! — odpowie-
dział mi. — Obudził mnie potężny wstrząs. Albo ktoś na nas
najechał, albo my sami na coś wpadliśmy. Sygnał alarmowy też
już nadawali.
W tym momencie z urządzenia łączności wewnętrznej, wmon-
towanego w strop kabiny, rozległ się głos kapitana „Bałtii":
— Powtarzam! Przebicie kadłuba poniżej linii wodnej, w dzio-
bowej części lewej burty! Rozkazuję wszystkim zająć miejsca
zgodnie z planem alarmowym!
Pospieszyliśmy na pokład i tam, trzymając się poręczówek,
stanęliśmy obok kutra ratunkowego nr 19. Statek dryfował burtą
do fali. Ocean był mocno zbałwaniony. „Bałtią" rzucało tak,
że trudno było ustać na nogach i coraz wyraźniej dawał się od-
czuć przechył na lewą burtę i przegłębienie na dziób. Niemal
wszyscy członkowie załogi byli całkiem spokojni i tylko na nie-
których twarzach odbijała się niepewność.
Kiedy jakaś szczególnie wysoka fala zalała nas aż po szyję,
Biełobrysow, zbliżywszy wargi do mego ucha, powiedział nagle
z jakąś złowieszczą serdecznością:
— Nieźle by było w tej sytuacji strzelić sobie po maluchu,
co?
Biedaczysko postradał rozum ze strachu, przemknęła mi nie-
spokojna myśl. Chce zastrzelić jakieś niemowlę i namawia mnie
do współudziału w zbrodni. Nie pamięta nawet, że na „Bałtii"
są tylko dorośli.
Jednak, kiedy kolejna wielka fala oderwała jednego z testo-
wanych od burty i zaczęła wlec po pokładzie, Paweł momental-
nie zareagował, rzucając się na pomoc wraz ze mną. Wkrótce
doszedłem do wniosku, że wcale nie jest całym wydarzeniem
przestraszony. Zacząłem się domyślać, że „strzelić sobie po ma-
luchu" — to jakieś dwudziestowieczne, idiomatyczno-rytualne
zdanie, które nasi przodkowie wygłaszali w ważnych chwilach
swojego bytu. I znów mnie zdumiało nostalgiczne przywiąza-
nie-'Biełobrysowa do starożytności. Nawet tutaj, na tonącym
statku, nadal grał swoją rolę „przybysza z minionych epok"!
— Nie spuszczać kutrów na wodę! Spieszy ku nam pomoc! —
rozległ się głos kapitana i za moment o dwa kable od nas z oceanu
wynurzył się pomarańczowy TRU,' który obleciał nas po szero-
kim kręgu — i nagle wokół ginącego statku pojawiło się rozległe
pole lodowe. Ratowacz opadł na lód obok „Bałtii" i otworzył
swoje luki, z których wysunęły się trzy trapy.
— Rozkazuję wszystkim przejść na TRU! — zakomenderował
kapitan. — Rejs dobiegł końca. Podsumowujący test próbny
„Katastrofa na morzu" został przeprowadzony!
' TRU — Trójzywiolowy Ratowacz Uniwersalny.
Po czterech godzinach byliśmy w Leningradzie.
Zebrano nas w audytorium Żeglugi Bałtyckiej, gdzie dyrkos'
podał wyniki prób i wymienił nazwiska tych, którzy zostali za-
kwalifikowani do udziału w wyprawie. Wedle sumy punktów
dodatnich jako pierwszy na liście znalazł się Paweł Biełobrysow,
a na drugim miejscu ja.'
1 Dyrkos — dyrektor Kosmosu; tytuł naukowo-administracyjny.

10. Wyjaśnienie w sprawie nazwy
Ponieważ wszystkie szczegółowe stadia nauki i przygotowań
są szczegółowo opisane w „Ogólnym raporcie", chciałbym od
razu przejść do relacji z samego lotu. Przedtem jednak winie-
nem wyjaśnić Szanownemu Czytelnikowi, dlaczego nasz statek
międzyplanetarny otrzymał taką dziwną nazwę — „Ciocia Lira".
Zgodnie z pradawną już tradycją nazwy środkom komunikacji
międzygwiezdnej nadają ci, którzy mają na nich lecieć; doko-
nuje się swego rodzaju losowania, w którym uczestniczą wszys-
cy członkowie wyprawy. Kiedy nasz statek został spuszczony
na wodę ze stoczniowej pochylni, dyrkos Żeglugi Bałtyckiej
zwołał nas wszystkich i wręczył każdemu po kartce papieru,
abyśmy napisali na nich nazwę, którą, zdaniem członka wyprawy
należy nadać statkowi. Napisawszy na swojej „Admirał Kubri-
kow", wręczyłem ją dyrkosowi. Pozostali też oddali mu swoje
kartki, które dyrkos jako osoba nie uczestnicząca w locie pota-
sował i ruszył z nimi do najbliższego parku. Nazwodawcy też
kroczyli za nim, zachowując dystans dwudziestu kroków. Kiedy
w alei parkowej ukazała się młoda kobieta prowadząca za rękę
mniej więcej czteroletnią dziewczynkę, dyrkos podszedł do niej
i zapytał, czy dziecko umie czytać.
— Ależ skąd! — odparła matka. — Marusia nie zna nawet
liter!
— Tym lepiej — powiedział dyrkos i rozłożywszy na ziemi
papierki, poprosił dziewczynkę o wybranie jednego z nich i od-
danie matce. Dziewczynka tak właśnie zror iła.
— „Ciocia Lira" — ze zdziwieniem przeczytała kobieta. —
Kto to jest?
— Nie „kto", tylko „co" — powiedział ze zmartwieniem
w etosie dyrkos. — Tak będzie nazywał się statek kosmiczny.
— Nie obrażajcie się, że wymyśliłem taką nazwę — oświad-
czył Biełobrysow. — Ale to na cześć pewnej damy... A właściwie
dla uczczenia jej pamięci.
— Uważam, że powinniśmy przegłosować zmianę tej nazwy —
wykrzyknąłem głośno. — Żeby tak nazwać statek!...
— Nazwa jest rzeczywiście idiotyczna — wyraził swą opinię
Terentiew — ale już istnieje. Prawo jest prawem!... Zresztą kto
wie, może ta ciocia przyniesie nam szczęście.
Niestety, Terentiewowi „ta ciocia" szczęścia nie przyniosła.

11. Dzień odbycia
I oto nastąpił 12 czerwca roku 2150 — dzień naszego odbycia
w niebiański przestwór. „Ciocia Lira" stała w pozycji nawodnej
na otwartym morzu na trawersie Tołbuchinowskiej Latarni
Morskiej. Panowała całkowita flauta, a nasza ogromna jednostka
kosmiczna — skrzyżowanie gwiazdolotu i statku pełnomorskie-
go — wyraźnie odbijała się w wodach Bałtyku. Od samego rana
jej pokłady mrowiły się od ludzi odprowadzających swoich bli-
skich, dziennikarzy, funkcjonariuszy Żeglugi Bałtyckiej i zwy-
kłych ciekawskich.
Wśród tego tłumu z niejakim zdziwieniem dostrzegłem rów-
nież stryja Szanela. Dźwigając pękaty sakwojaż, sędziwy aro-
matolog z determinacją lawirował wśród publiczności, kierując
się ku trapowi wiodącemu w głąb statku. „Ciekawe, po co on
się tu zjawił?" — przemknęła mi myśl. Natychmiast jednak o nim
zapomniałem, bo zobaczyłem w powietrzu Marinę; obok niej
na dziecięcych rowunach leciała moja córka Nereida oraz syn
Arseniusz. Wcisnąwszy guziki pionowego lądowania, cała trójka
wypokładowała obok mnie i spieszywszy się, oparła rowuny
o nadburcie.
Zaprowadziłem swoją rodzinę do korytarza wewnętrznego. Po-
deszliśmy do mojej wspólnej z Paszą kabiny. Zapukałem do
drzwi, gdyż wiedziałem, że mój współkabinowiec jest na miej-
scu: uprzedził mnie bowiem zawczasu, że nie zawiadamiał ni-
kogo o dniu odlotu, ponieważ „długie pożegnania to zbędne
łzy" i dodał do tego dziwny dwuwiersz:
Dłużnik chyłkiem dom opuszcza
I nie goni za nim tłuszcza.
Kiedy weszliśmy, zauważyłem, że Paweł pospiesznie sprzą-
tnął ze stołu butelkę.
Marina i dzieci pobieżnie obejrzały kabinę, życzyły Bieło-
brysowowi szczęśliwego powrotu i zaraz potem wyszliśmy na
korytarz.
— Nie wydaje ci się, że w kabinie jakoś dziwnie pachnie? —
zapytała mnie cicho żona. — Odniosłam nawet wrażenie, że
twój kolega pije nie umowną, tylko bezwzględną wódkę...
— Na niczym takim do dziś go nie złapałem — odparłem. —
Ale pamiętaj, że dziś jest niezwykły dzień, zaś Paweł, jak ci już
mówiłem, jest zdeklarowanym nostalgistą przyssanym do dwu-
dziestego wieku. Weź pod uwagę, że w owych czasach ludzie
w szczególnych okolicznościach spożywali czasem bezwzględne
napoje alkoholowe... Ale dokąd to tak spieszy stryjek Szanel?...
Popatrz, popatrz!
Stryjek Szanel wyszedł szybko z biblioteki i natychmiast skie-
rował się ku przeciwległym drzwiom prowadzącym do czyjejś
kabiny. Po kilku sekundach wybiegł stamtąd i popędził kory-
tarzem w stronę mesy.
— Tego tylko brakowało! — wykrzyknęła z niepokojem Ma-
rina. — Uwierz mi, że on się tu znalazł nie bez powodu! To fa-
natyk! Musisz ostrzec Terentiewa!
— Marino! Marino! — zawołałem. — Przed czym niby mam
przestrzegać Terentiewa? To prawda, że stryjek jest nie pozba-
wiony pewnych dziwactw, ale przecież nie podejrzewasz go
chyba o to, że knuje coś naprawdę złego!
— Po nim wszystkiego można się spodziewać!... Zobaczysz...
Pokazałem żonie i dzieciakom informatorium pokładowe, mo-
stek wachty wizualnej, sektor szpitalny, saunę, kambuz i labo-
latoria. W hali sportowej Nereida z Arseniuszem zaczęli grać
w klipę, ale właśnie wówczas przez lokalną sieć rozgłoszeniową
kosmonawigator zaczął nadawać następujący komunikat:
— Odprowadzający! Proszę pożegnać się z odlatującymi
i opuścić „Ciocię Lirę" w ciągu pięciu minut!
Rozstawszy się z Mariną i z dziećmi, na górnym pokładzie
znów przelotnie dostrzegłem twarz stryjka Szanela. Jego sakwo-
jaż utracił niedawną krągłość. Do umysłu zakradło mi się nie-
jasne podejrzenie, które sprawiło, że zapragnąłem podejść do
aromatologa i zapytać go wprost, co robił na statku. Ale stryjek
Szanel już wzniósł się na wyżyny w swoim rowunie.
Wróciwszy do kabiny, zastałem Pawła Biełobrysowa w ponu-
rym nastroju. Wyraźnie zalatywało od niego bezwzględną wódką.
Mój współkabinowiec siedział w fotelu z oczami wbitymi w po-
dłogę. Na mój widok wstał i wydeklamował z patosem:
Różne środki lokomocji
Mogą nas do nieba nieść,
A najlepiej chlapnij setę:
W chmury wzniesiesz się i cześć!
Następnie, już z uśmiechem, podał mi kartkę papieru.
— Czytaj, Stiopa! — powiedział. — To pożegnalne pozdro-
wienie od staruszki Ziemi... Rozumiesz, ja tu za przeproszeniem
oddaliłem się na chwilę do klozetu, a po powrocie zastałem na
stole tę proklamację... Uparty facet z tego twojego stryjaszka!
W dawnych czasach mógłby z niego wyjść wielki męczennik
nauki albo na odwrót — koszmarny hochsztapler!
Na kartce zieloną fosforencyjną farbą było wydrukowane co
następuje:
MĘŻNI PIONIERZY KOSMOSU!
Nie będzie mnie z Wami w drodze, ale będę niewidzialnie
obecny na statku Waszym jako KOMENDANT OD ZAPA-
CHÓW. Aby ubarwić Wasze życie aromatyczną różnorodnością,
zaopatrzyłem „Ciocię Lirę" w zestaw wysokoskoncentrowanych
aromatów. Zapachy będą metodą wariacyjną uwalniane w ciągu
całego lotu. Pojawienie się zapachów przyjemnych i innych
będzie następować wedle opracowanego przeze mnie schematu
artystyczno-kontrastowego. Przykład: zapach Magnolii Kwit-
nącej — zapach Mułu Bagiennego; zapach Róży Wiosennej —
zapach Nawozu Świeżego. Właśnie taka aranżacja zapewni Warn
poczucie wielostronności i pełni bytu.
Trwałość substancji aromatycznych i terminowość ich pro-
pagacji gwarantowane są przez niezawodność udarową i termo-
odporność mikropojemników Jeleckiego oraz precyzję działania
korków Tethmera'.
Na pierwszą dekadę Waszego lotu uważam za słuszne urucho-
mić Zapach Koci, aby obdarować Was aromatem ziemskiego
domowego zacisza.
Niechaj na Waszej niebiańskiej drodze radość przynoszą Warn
niezapomniane ziemskie wonie.
Komendant od zapachów
Tomasz Błagowoniew
Przeczytawszy to posłanie pomyślałem, iż żona moja być mo-
że ma rację: w działaniach stryjka Szanela było coś fanatyczne-
go-
Później wyjaśniło się, że mój krewny zdołał szeroko rozprze-
strzenić swoje mikropojemniki po wielu pomieszczeniach „Cioci
Liry". Wkrótce znaczna ich część została odnaleziona i znisz-
czona, ale pewna ich liczba ocalała, niektóre z nich bowiem stry-
jek powtykał w najbardziej nieoczekiwane miejsca: w szczeliny
instalacji termowentylacyjnej, do kontenerów narzędziowych ma-
gazynu technicznego, między fałdy wykładziny izolacyjnej audy-
torium. Poszczególne serie mikropojemników były wyposażone
w skorupy polimagnetyczne i pokryte farbą kameleonową,2 co
znacznie utrudniało ich wykrycie.
Jednak wróćmy do dnia naszego odlotu.
Ledwie zdążyłem przeczytać proklamację stryjka Szanela, gdy
w interkomie rozległ się głos Terentiewa:
1 Korek Tethmera ma tę szczególną właściwość, że podlega samorozpadowi w 
dokładnie
zaprogramowanym czasie.
2 Farba kameleonowa — mimetyczna powłoka chemiczna. Pokryty nim przedmiot, zna-
lazłszy się w dowolnym środowisku barwnym, niezwłocznie przybiera kolor tego 
środowiska.
Farbę kameleonową stosuje się głównie we wzornictwie przemysłowym.
— Startujemy w przestrzeń! Rozkazuję wszystkim zająć miej-
ce w indywidualnych komorach kompensacyjnych!
Obaj z Pawłem otworzyliśmy dwoje wąskich drzwiczek w gro-
dzi kabiny i weszliśmy do czegoś na kształt szaf, tyle że nader
ciasnych. Staliśmy obok siebie oddzieleni jedynie siatkowym
przepierzeniem. Drzwiczki zamknęły się automatycznie; obej-
mując mnie, oplatając, wysunęły się elastyczne macki. Zapach-
niało ozonem i jakimś lekarstwem.
Biełobrysow i tu nie mógł odmówić sobie przyjemności za-
żartowania do rymu; jakby przez sen usłyszałem jego głos:
Zawołał raz dureń: „Na Ziemi nie umrę!"
I poleciał w Kosmos biorąc z sobą trumnę.
Nasza „trumna" niemal natychmiast utraciła swoją pionowość.
Nastąpił krótki wstrząs, szarpnięcie i poczułem się już nie sto-
jącym, tylko leżącym; leżąc spadałem gdzieś w niebyt. A nieba-
wem przestałem cokolwiek czuć, jakbym przestał w ogóle być.

12. Niepokojące domysły
— Każdy liczy do dziesięciu! — usłyszałem mechaniczny
rozkazujący głos.
Na dźwięk słowa „dziesięć" drzwiczki kompensatora otworzyły
się i wraz z Pawłem wkroczyliśmy do swojej kabiny. Zegar-ka-
lendarz pokazywał 14.05.14.06.2150 umownego czasu ziem-
skiego. Szybkość była niewyczuwalna: tego, że lecimy, można
się było jedynie domyślać z przytłumionego, wibrującego bucze-
nia dobiegającego z przedziału głównego, gdzie pracował alfo-
rator wyrównawczy. Na okrągłym teleekranie wmontowanym
w strop kabiny migotały gwiazdy rozrzucone wśród czarnej prze-
strzeni.
— Pierwsze, wybaczcie obywatele, wrażenie z pobytu w Ko-
smosie jest mocno nieodświętne — odezwał się Biełobrysow,
opadając na fotel przysunięty do stolika. — Całe ciało boli jak
po stumetrówce, a w duszy tkwi niejasne oczekiwanie.
Jakieś bogi czy demony
Skaczą nam do gardeł z cienia.
Tak to bywa, gdy się kończą
Ludzkie drogi i pragnienia...
I rozumiesz, Stiopa, wydaje mi się teraz, że śniłem, obudzi-
łem się, ale śnię nadal. A potem obudzę się we śnie i znów będę
śnił. I tak bez końca...
Powiedz, na jaką też cholerę
Wkroczyliśmy w kosmiczną erę?!
— Czyżbyś, Pasza, zapomniał, że lekarz syndrolog odradzał
nam wszystkim w ciągu pierwszych czterech dekad lotu rozmy-
ślać na tematy oderwane i zastanawiać się nad makroprzestrzen-
nymi formami świata materialnego? Zalecał, jak wiesz, jak naj-
częściej myśleć w tym okresie o rzeczach i sprawach ziemskich,
wspominać swoich krewnych i bliskich.
— A jeśli nie mam ochoty niczego wspominać? — z jakąś
dziwną intonacją zapytał Biełobrysow.
Poczułem się niezręcznie, gdyż zrozumiałem, że dotknąłem
jego bolesnego punktu: wszak on, przy całej swojej rozmow-
ności, ani razu nie wspomniał przy mnie o swoich krewnych;
najwidoczniej w jakiś sposób go skrzywdzili.
— Wdzięki, Pasza! Przepraszam! Postaram się już nigdy nie
wspominać przy tobie o twoich bliskich — wypowiedziałem
się pospiesznie i od razu poczułem, że tylko pogłębiłem w ten
sposób swoją nietaktowność.
Paweł patrzył na mnie chmurnie, spode łba; wydało mi się
nawet, że łzy napłynęły mu do oczu.
— Stiepan, nie masz za co mnie przepraszać — odezwał się
po długiej pauzie. — Bliskich krewnych na Ziemi już od dawna
nie mam, zostały mi tylko dalekie pociotki... Może na Jałmezie
spotkam kogoś naprawdę bliskiego. Tylko ta nadzieja trzyma
mnie przy życiu...
Pośród mnogości innych światów
Być może trafi się i taki,
Gdzie kot wędruje z wiązką chrustu
Przyjaźnie gapiąc się na ptaki.
To wyznanie mojego współkabinowca mocno mnie zafraso-
wało. Lekarz syndrolog uprzedzał, że w warunkach stresu ko-
smicznego nawet niewielkie psychiczne odchylenia od normy
czasami przeradzają się w choroby umysłowe o ostrym przebie-
gu. Zestawiwszy sobie nadmierną nostalgiczną sympatię Bieło-
brysowa do wieku dwudziestego z jego maniakalnym zamiło-
waniem do rytmotwórstwa i jego obecnymi wypowiedziami mi-
mo woli doszedłem do smutnego wniosku, że oto siedzi przede
mną człowiek z uszkodzoną psychiką...
Dalsze zachowanie Pawła, zda się, potwierdziło mój domysł.
Wyjąwszy ze swego pojemnika osobistego pewien płaski przed-
miot, podał mi go i powiedział:
— Przyjrzyj się, Stiopa, naszej rodzinie. Tutaj są wszyscy
w komplecie.
Było to zdjęcie naklejone na arkusz szarego kartonu i ujęte
w ramkę ochronną z quasiferu'. Na płaszczyźnie o rozmiarach
dziewięć na dwanaście centymetrów rozróżniłem dwójkę doro-
słych — kobietę i mężczyznę — oraz dwóch chłopców w wieku
przedszkolnym, bardzo do siebie podobnych. Dziwna odzież,
w jaką była odziana cała czwórka, wskazywała na zabytkowość
fotodokumentu; potwierdzał to również napis sporządzony fio-
letowym atramentem w dolnej części kartonu: „Marzec 1951".
— Poznajesz? — zapytał mnie Paweł, wskazując palcem wi-
zerunek jednego z chłopców.
— Pewne podobieństwo istnieje... — odparłem. — To twój
pradziadek?
— Nie. To jestem ja we własnej osobie. Możesz wierzyć na
słowo albo i nie. A obok jest mój brat Pietia.
— Dlaczego nie odprowadził cię na statek? — zapytałem,
żeby tylko nie milczeć i nie pozwolić zauważyć swemu rozmów-
cy, iż jestem oszołomiony jego wypowiedziami.
— Brat Pietia dawno już nie żyje — odparł cicho Biełobry-
sow. — Zabiłem go... Potem ci opowiem, jak do tego doszło.
Nie wiedziałem jeszcze, jak mam postąpić. Zgodnie z punktem
nr 17 „Instrukcji do działania poza Ziemią" zatwierdzonej przez
Ośrodek Kosmiczny miałem obowiązek niezwłocznie udać się do
lekarza okrętowego i zameldować mu, że mój współkabinowiec
jest chory psychicznie i wymaga umieszczenia w izolatce. Jednak
paragraf 39 „Regulaminu Wohistorów" głosi: „W razie zacho-
rowania towarzysza w warunkach polowych wohistor winien
w pierwszym rzędzie troszczyć się o niego, a nie o siebie".
Przypomniałem sobie znany na Ziemi i poza nią wypadek,
1 Wysokoodporna substancja konserwująca o właściwościach antybakteryjnych. Poli-
magnetyzm
kiedy to w roku 2125 podczas wyprawy na planetę Thalassa (Dru-
gi Krąg Odległości) wohistor Olaf Toekell na ochotnika pospie-
szył z pomocą Narimanowi Paramuocie, kierowcy mikrosterowca
obserwacyjnego, który uległ katastrofie w thalaskiej dżungli.
Po odnalezieniu Narimana Olaf przez cztery dni niósł go na
rękach przez gęste zarośla, doskonale przy tym wiedząc, że pod-
czas katastrofy kierowca ukłuł się kolcem żółtego drzewa, wy-
wołującym zakaźną febrę, na którą Ziemianie nie mieli żadnego
środka leczniczego. Toekell doniósł Paramuotę do obozu przej-
ściowego, gdzie umieścił go w izolacyjnej komorze medycznej
i został tam przy nim. Opiekował się chorym, chociaż sam też
już zapadł na nieuleczalną chorobę. Po ośmiu dobach Nariman
umarł. Wkrótce też, nie opuszczając komory izolacyjnej, zmarł
również wohistor Olaf Toekell. Ze ściśle praktycznego punktu
widzenia decyzja Toekella w kwestii ratowania człowieka, które-
go uratować już nie było można, była w sposób oczywisty alogicz-
na, bowiem zamiast jednego wyprawa straciła dwóch swoich
członków. Jednak wohistor ma prawo odrzucić pragmatyzm tam,
gdzie sprawa tyczy jego honoru. Nie na darmo admirał Kubri-
kow w jednym ze swych artykułów rzucił złotą myśl: „My, wo-
historzy, jesteśmy zbyt nieliczni, abyśmy śmieli czegokolwiek
się lękać!"
Chociaż między tym, co wydarzyło się na Thalassie, a sytu-
acją, w której ja się znalazłem, było bardzo niewiele podobień-
stwa, to jednak owa thalaska historia podsunęła mi niezachwia-
ną decyzję: o chorobie umysłowej swego towarzysza meldować
nie powinienem. Jeśli psychoza przybierze ostrą formę agre-
sywną, to dopiero wówczas poinformuję o tym lekarza naczel-
nego. Jeśli natomiast Biełobrysow, poczuwszy nieprzepartą chęć
mordowania, uderzy mnie czymś, kiedy będę spał, zawsze zdążę
nacisnąć guzik alarmowy znajdujący się przy wezgłowiu mojej
koi i w ten sposób ostrzegę wszystkich przed grożącym im nie-
bezpieczeństwem. Nawet gdyby Paweł zadał mi śmiertelną ranę,
to i tak zdołam sięgnąć do guzika, bowiem — jak twierdzą Kross
i Olejnikow — każdy człowiek, którego zdrowie charakteryzuje
się liczbą „12", zachowuje przytomność jeszcze w dwie sekundy
po nastąpieniu śmierci klinicznej. Wprawdzie teoria Krossa-
-Olejnikowa jeszcze przez nikogo nie została praktycznie po-
twierdzona, ale nie mam podstaw do powątpiewania w prawdo-
mówność tych znakomitych uczonych.
Do wszystkiego wyżej powiedzianego uważam za swój obowią-
zek dodać, że moje alarmistyczne prognozy okazały się, na szczęś-
cie, nieprecyzyjne: ani w trakcie lotu, ani po wylądowaniu na
Jałmezie Paweł Biełobrysow żadnych agresywnych zamiarów
wobec kogokolwiek nie przejawiał. I jeśli w swoich konfiden-
cjonalnych rozmowach ze mną niejednokrotnie wygłaszał pewne
maniakalne idee, to, kiedy rozmowa zaczynała dotyczyć spraw
konkretnych i powszednich, jego wypowiedzi były całkiem ro-
zumne, podobnie zresztą, jak i jego działania.
Chociażby i teraz, w parę minut po swoim „przyznaniu się
do zabójstwa" Paweł, zerknąwszy na zegarek oświadczył, że po-
winni już nas zawołać do mesy na obiad.
Kumpel żołądek jadła prosi.
Hopaka tańczy w nim apetyt,
Zgłodniały wiatr w nim fale wznosi,
Takie podróży są zalety.
Jakby w odpowiedzi na to w interkomie rozległ się głos:
— Uwaga, cała załoga! Alarm zero! Wszyscy członkowie bry-
gady ochrony przeciwchemicznej stawią się w Przedziale Czwar-
tym. Obiad opóźni się o kwadrans. Drzwi kabin bez potrzeby
nie otwierać!
— Dobrze, że nie należymy do brygady opechem — wyznał
z ulgą Paweł. — Nie znoszę masek przeciwgazowych!... Ale coś
się musiało stać.
W sławnym browarze „Bawaria"
Zdarzyła się w nocy awaria.
— Jeśli awaria, to nader drobna. Alarm jest zaledwie stopnia
zerowego — wyraziłem swą opinię.
— Trzeba jednak sprawdzić, co się stało — powiedział Bie-
łobrysow, po czym podszedł do drzwi i nacisnął dźwignię zamka
magnetycznego. Drzwi się uchyliły. Do kabiny natychmiast
wtargnął mocno skoncentrowany koci zapach.
— Ach tak! To robota stryja Szanela! — domyśliłem się. —
Pasza, zamknij drzwi!
— Taki stryjo to majątek! — wykrzyknął Paweł. — Przywró-
cono mi aromaty mojej młodości! Tak śmierdziało na klatkach
schodowych leningradzkich domów w epoce adeemów.
„Znowu zaczyna nostalgicznie bredzić — pomyślałem ze
smutkiem. — Co to może znaczyć adeem?..." Żeby odciągnąć
go od natrętnych myśli, powiedziałem dziarsko:
— Smród jakby się zmniejszył. Zuchy z tych naszych dega-
zatorów!
— Rzeczywiście, aromat jakby osłabł — zgodził się Bieło-
brysow.
Piękno niestety jest ulotne
Długo działają środki wymiotne.

13. Rozmowy w „pypciu"
Podczas lotu żyliśmy wedle umownego czasu dwudziesto-
czterogodzinnego. Rozkład dnia był bardzo sztywny i dokładnie
wypełniony — zajęcia praktyczne w specprzedziałach, ankiety
techniczne, mikrosympozja, treningowe półgodzinówki... Wyli-
czanie wszystkiego uważam za zbędne, ponieważ Szanowny Czy-
telnik zawsze może skorzystać z usług „Ogólnego raportu". Do-
dam tylko, że z rzadka rzeczowa monotonia naszego dnia po-
wszedniego bywała zakłócana: po wszystkich korytarzach i prze-
działach „Cioci Liry" rozprzestrzeniały się nagle nieoczekiwa-
nie zapachy, czasem nader nieprzyjemne. To samootwierały
się pojemniczki stryja Szanela; odpowiedzialna za to służba nie
zdołała wszystkich wykryć i w porę zlikwidować. Sporadyczne
najazdy aromatów służyły za niewyczerpany temat do żartów,
zwłaszcza wówczas, gdy zbieraliśmy się przy obiadowym stole.
Największym powodzeniem cieszył się przy tym Paweł Bieło-
brysow. Sam Terentiew nieraz z udawaną surowością powia-
dał do niego:
— Nie rozśmieszajcie nas za bardzo, Biełobrysow! Przyszli-
śmy do mesy odżywiać się, a nie chichotać!
Moje obawy co do Pawła okazały się przesadzone: w rozmo-
wach z uczestnikami wyprawy nigdy nie przekraczał on logicz-
nej normy. Co więcej, jego nostalgiczne słówka i rymowane dro-
biazgi bywały chętnie powtarzane przez innych. Ludzie go szano-
wali i uważali, że ma sympatyczny charakter. Biełobrysow zy-
skał na „Cioci Lirze" wielu sympatyków, chociaż nikomu nie na-
rzucał się z przyjaźnią i nikogo, poza mną, nie dopuszczał do
konfidencji.
Mnie natomiast opowiadał czasami takie rzeczy, że nie wie-
działem, co mam myśleć, przypominało to bowiem bredzenie
na jawie. Jednak w jego nostalgicznych wypowiedziach była
jakaś hipnotyzująca wewnętrzna konsekwencja, mnóstwo szcze-
gółów pradawnego życia codziennego, barwne opisy charakte-
rów. Stawało się jasne, że Paweł gruntownie przestudiował
materiały historyczne, przeczytał tysiące książek i prac nauko-
wych, ale zamiast żeby to wszystko opisać w powieści, sam siebie
uznał za człowieka z dwudziestego wieku; najwidoczniej stało
się tak wskutek przeciążenia umysłowego. Przychodzi mi na
myśl analogiczny przypadek, który w swoim czasie zasmucił cały
nasz Wydział Wohistorii: pewien kolega z mojego roku, czło-
wiek w sposób oczywisty utalentowany (przepowiadano mu
świetną wohistorską przyszłość), nieoczekiwanie oświadczył, że
jest znakomitym wodzem Alarykiem i zażądał, aby oddawano
mu najwyższe honory wojskowe. Biedaczysko został relegowany
z czwartego roku studiów.
Słuchałem Pawła nie przerywając mu jeszcze i dlatego, że
pochlebiało mi jego bezwzględne zaufanie, jego niezachwiana
pewność, że (chociażby dlatego, iż jestem wohistorem) nigdy
go nie zawiodę. A jednocześnie wyczuwałem w jego stosunku
do mnie jakąś zagadkową pobłażliwość — wcale nie poniżającą,
lecz całkiem przyjazną.
Co pięć dni wszyscy uczestnicy lotu musieli kolejno pełnić
czterogodzinną wachtę wizualną w „pypciu", jak potocznie nazy-
waliśmy owalną narośl ze staloszkła, zlokalizowaną w górnej
części dziobowej statku. Cel tego dyżuru był niejasny. Gdyby
na kursie jednostki pojawiło się coś nieoczekiwanego, to na dłu-
go przed wachtowymi wykryłyby to coś romboidalne szperacze
alfatonowe oraz inne środki obserwacji i naprowadzania. Nie-
którzy utrzymywali, że Terentiew wprowadził wachty po to, aby-
śmy odczuli wszyscy majestat przestrzeni kosmicznej. Wachtę
tę zawsze pełniły zespoły dwuosobowe, składające się z reguły
ze współkabinowców.
Wspiąwszy się po wąskich spiralnych schodkach do termo-
przedsionka i odmagnesowawszy hermotarczę, wchodziliśmy
wraz z Pawłem do niewielkiego pomieszczenia z przezroczy-
stymi owalnymi ścianami. Odebrawszy od zmienianych przez
nas kolegów wachtżetony zasiadaliśmy w przymocowanych do
podłogi fotelach. Przed każdym z nas znajdował się pulpit ze
świecącym się schematem kursowym i dwoma klawiszami; zie-
lony należało nacisnąć w wypadku pojawienia się w otaczają-
cej przestrzeni czegoś nieoczekiwanego. Było tam kompletnie
cicho. Tablica kursowa promieniowała łagodnym, fosforyzują-
cym blaskiem, a za przezroczystym pancerzem „pypcia" roz-
ciągała się ciemność, czarna nicość, gdzieniegdzie posypana
gwiazdami. Do tego widoku nie sposób było przywyknąć. Za
każdym razem, przejmując wachtę, przez kilka minut milcze-
liśmy z Pawłem, przytłoczeni i oszołomieni. Jako pierwszy przy-
chodził do siebie Paweł i za każdym razem wygłaszał jakiś wier-
szyk, w rodzaju poniższego:
Gdy przybliży się kostucha,
Chcąc cię w niebyt ulokować,
Nie pesz się, nie padaj duchem,
Daj pogodnie się pochować.
Od słowa do słowa zaczynała się rozmowa.
Właśnie w czasie tych wacht Biełobrysow był ze mną skraj-
nie szczery, jeśli można nazwać szczerością jego nostalgiczne
zmyślenia na swój własny temat, zmyślenia, w które najwidocz-
niej wierzył i pragnął, żebym i ja w nie uwierzył. I należy przy-
znać, że czasami tak zręcznie dopasowywał fakty, budował z nich
takie ąuasi-realne sytuacje, że jego słowa brzmiały przekonująco.
Jednocześnie zdawałem sobie sprawę z tego, że jeśli naprawdę
uwierzę, to będzie znaczyło, że zwariowałem.
Ale, powtarzam, jedno było dla mnie niewątpliwe: w osobie
mojego przyjaciela marnuje się nietuzinkowy pisarz. Pewnego
razu powiedziałem mu:
— Pasza, radzę ci, po powrocie na Ziemię chwyć, wyrażając
się przenośnie, za pióro i napisz powieść historyczno-fantastycz-
ną z silnymi akcentami obyczajowymi. Jestem przekonany, że
przetłumaczą ją nie tylko na wszystkie ziemskie języki, ale w do-
datku zastryfikują.
Pokręciwszy ze smutkiem głową, Biełobrysow odpowiedział:
— Nie, prozaika ze mnie nie będzie. A grafomanem być nie
chcę, bo grafomani to pisemni wariaci... Wiersze kiedyś pisałem,
to prawda... Ech, Stiopa, kim to ja nie byłem: i poetą, i dekarzem,
i wodzirejem, i hydraulikiem... Przerzuciłem trzydzieści trzy
zawody. Może...
— Zaczekaj, Pasza — przerwałem mu. — Mówisz: „byłem"
poetą. Czyż można być poetą, a potem przestać nim być?!
— Mój przypadek jest szczególny — odparł Paweł. — Jak
sądzisz, gdyby Puszkinowi lub Homerowi, kiedy byli jeszcze
w wieku młodzieńczym, ktoś powiedział: „Będziesz żył milion
lat", to czy staliby się wówczas wielkimi poetami?
— Ale przecież oni przeżyją milion lat! — wykrzyknąłem. —
To znaczy ich wiersze.
— Właśnie, ich wiersze. A gdyby sami ci autorzy zyskali bez-
względną pewność, że fizycznie przeistnieją milion lat, to co,
staliby się wielcy?
— To złożony problem — zacząłem rozmyślać na głos. —
Milion lat to niemal nieśmiertelność. Być może u poety prze-
konanego o swej nieśmiertelności mogą zaistnieć tendencje do
„rozciągania" lub punktowego rozpraszania w czasie swoich
możliwości twórczych. Taki poeta może utracić pewność, iż
zdoła „ogarnąć" swoim talentem taki gigantyczny zbiór wyda-
rzeń i przemian... Zresztą to tylko goła scholastyka.
— Dla jednych goła scholastyka, a dla innych smutna rze-
czywistość — zaoponował Paweł. — Powiem ci szczerze, że od
czasu, kiedy zostałem milionerem, mój talent zaczął gwałtownie
ubywać. A to, że teraz czasem gadam do wiersza, to tylko odłam-
ki moich rozbitych uzdolnień.
— Tego tylko jeszcze brakowało! — wykrzyknąłem. — Raz
oskarżasz się o bratobójstwo, to znów oświadczasz, że jesteś
jakimś tam milionerem!...
— Jestem milionerem w tym sensie, że przeżyję milion lat,
jeśli oczywiście nie zdarzy się nic nadzwyczajnego... — z całko-
witą powagą odparł Biełobrysow.

14. Bardzo, bardzo długi rozdział
Czuję, Szanowny Czytelniku, że najwyższa już pora oddać
głos samemu Pawłowi Biełobrysowowi. Ale najpierw — niewiel-
ki wstęp.
Po tym, jak w roku 2124 Aleksy Strocznikow opublikował
swoją głośną powieść „Ajaks i Marusia", w literaturze świato-
wej ugruntowało się pojęcie „powieści dwujedynej" (lub „po-
wieści w powieści"). W naszych czasach Strocznikow znalazł
wielu naśladowców i nieprzypadkowo dziesięć lat temu litera-
turoznawca Alfred Reng wysunął swoją „Teorię jajka", zgodnie
z którą każda powieść winna się teraz składać z „białka i żółtka",
to znaczy z dwóch narracji prowadzonych na różnych poziomach
stylistycznych i chronologicznych, lecz połączonych wspólną
koncepcją („skorupką"). Renga poparł znany krytyk Zamiecza-
łow, przy okazji przypomniawszy nie bez złośliwości w swym
artykule, że pewien pisarz rosyjski, mieszkający i pracujący w Le-
ningradzie, już w ostatniej ćwierci wieku dwudziestego ośmielił
się przedsięwziąć coś podobnego.
Nie jestem pisarzem, ale ja również „ośmielę się". Nie po to,
żeby naśladować modę literacką, ale w celu zachowania doku-
mentalności i faktologicznej konsekwencji w opisie charakteru
Pawła Biełobrysowa. Z tego też względu jestem zmuszony wło-
żyć do swej opowieści „żółtko" — to znaczy to wszystko, co
Biełobrysow sam mi powiedział, rzekomo o sobie samym.
Przypomnę, że moja pamięć równa się 11,8 według skali Grot-
tera-Usaczowej, a ze 100 procent informacji ustnej przyswajam
sobie 97. Jednak, uwzględniając krzywą erozji czasowej zgodną
z wzorem Lazarottiego, dokładność informacyjna mojej relacji
będzie się równać 88 procentom. Co się zaś tyczy wiarygodności
stylistycznej, to będzie ona niższa od informacyjnej o 6,4 punkta.
Tłumaczy się to tym, iż nie wszystkie wyrażenia archaiczne pod-
dają się deszyfrażowi oraz faktem, że czasami Biełobrysow wsta-
wiał do swych wypowiedzi słowa, których nie należy odtwarzać
w druku.
W swoich „wyznaniach" Biełobrysow nie zachowywał konsek-
wencji wydarzeniowej, ja natomiast spróbowałem nadać wszyst-
kiemu, co od niego usłyszałem, pewną biograficzną chronologicz-
ność. Mimo to w opowieści znajdą się białe plamy, będzie ona
szarpana, fragmentaryczna, tak że płynności narracyjnej pro-
szę się tu nie spodziewać. Nie mam zamiaru sklejać oderwa-
nych epizodów i, rzecz jasna, nie zamierzam dodawać niczego
od siebie.
Relację będę prowadził w pierwszej osobie.
A teraz o nazwie. Niechaj każdy Szanowny Czytelnik, prze-
czytawszy tę „powieść w powieści", sam sobie w myślach zaty-
tułuje ją zgodnie z własnym gustem i wiedzą. Ja natomiast
nazwę ją tak:

CNOTA UKARANA
I
Urodziłem się w Leningradzie, 19 lutego 1948 roku.
Paweł Biełobrysow — tak mi napisali w metryce. Imienia
nie zmieniłem nigdy, nazwisko — parę razy. W końcu wróciłem
do prawdziwego. Oczywiście w dzisiejszych czasach nie ma to
żadnego znaczenia. Mów, że nazywasz się Wańka-wstańka,
albo — przeciwnie — Budda Jezusowicz — nikt ci złamanego
słowa nie powie. Zlikwidowano przecież wszelkie dokumenty,
każdy mówi o sobie świętą prawdę i wszyscy wszystkim wierzą.
Ludzie całkiem oduczyli się kłamać. Jestem — być może — ostat-
nim człowiekiem na Ziemi, który to potrafi...
Ale tobie, Stiepan, zawsze mówię prawdę. Wiem, wiem, uwa-
żasz, że jestem stuknięty. Ja zaś sądzę, że i ty masz nie wszyst-
ko po kolei. To nas łączy.
Mokrą ich ścierką nie rozgonisz,
Ich przyjaźń moc ma dobrej stali.
Na swych pogrzebach i na chrzcinach
Niejednokrotnie już bywali.
A tak mówiąc między nami, to w czasach mojej młodości lu-
dzie przyjaźnili się jakoś mocniej. Przecież przyjaźń to sojusz.
Sojusz zawsze — świadomie lub podświadomie — zawiązuje się
przeciwko komuś, po to, aby sobie nawzajem pomagać. A teraz
nikt nie ma wrogów. I przyjaciół takich szczerych, jacy bywali
dawniej, też już nie ma. Nie, oczywiście, to nie o tobie. Ty je-
steś przyjaciel do grobowej deski, prawdziwy przyjaciel.

II
Walentyna Witaliewna, moja matka, była księgową. Zawsze
pracowała w adeemach i dezetbeemach.
Nasze pierwsze mieszkanie, na Zagorodnym, pamiętam bar-
dzo słabo. Pamiętam kolor tapet, pamiętam mały korytarzyk,
prowadzący do kuchni, ale nie pamiętam żadnych wydarzeń.
A tego najważniejszego, co się tam stało, nie pamiętam wcale.
Wiedzieć o tym wiem — ale dowiedziałem się później, już jako
młody chłopak.
Potem mieszkaliśmy na Ochcie, też w samodzielnym miesz-
kaniu, ale i tego mieszkania prawie nie pamiętam. Tłukliśmy
się potem w Gawani, później na Opoczninoj — wtedy już we
wspólnym mieszkaniu wielorodzinnym.
Matka miała jakąś chorobliwą skłonność do zmian. Można
powiedzieć, że miotaliśmy się po całym mieście i amplituda
tego miotania, jeżeli przyjrzeć sję planowi Leningradu z owych
czasów, była wcale duża. Ale te ciągłe "przeprowadzki wcale
nie poprawiały naszych warunków mieszkaniowych, lecz prze-
ciwnie — staczaliśmy się coraz niżej.
W końcu osiedliśmy na Wielkiej Zieleninej, w malutkim po-
koiczku we wspólnym mieszkaniu, w którym było w sumie osiem
pokoi. Parę metrów od naszego okna tkwiła ślepa ściana sąsied-
niego domu, więc nawet w lecie musieliśmy palić światło. Na
coś takiego nikt oczywiście by się nie połaszczył, ale matka i to
lokum chętnie zamieniłaby na coś gorszego.
Byłem jeszcze szczeniakiem, ale już wtedy mętnie docierało
do mnie, że te wszystkie przeprowadzki mają jakąś przyczynę
i że nie chodzi tu o pieniądze. Znalazłem takie rozwiązanie: mat-
ką bardzo wstrząsnęła śmierć ojca i dlatego miota się z kąta w kąt.
Potem wyjaśniło się, że wcale nie o to chodzi.

III
Ojca straciłem, kiedy miałem cztery lata, i właściwie go nie
pamiętam. Wraz z innymi grzybiarzami pojechał do Filareto-
wa — takiej maleńkiej wioszczyny jakieś sto wiorst od Lenin-
gradu — i tam, w lecie, wyleciał na minie, ukrytej od czasu wojny
na przytulnej polance. Przez całą Wojnę Narodową był saperem,
mówiono o nim, że jest nie tylko dobrym żołnierzem, ale ma
szczęście — trzy ordery dostał... A tu coś takiego...
Strzela przed siebie — nie wie gdzie
Los, ślepy snajper...
I wielu ludzi w noce, w dnie
Uchodzi martwych.
Kiedy trochę podrosłem, matka często opowiadała mi o ojcu
i zawsze była zdziwiona. Jemu albo wszystko się udawało, albo
miał okresy diabelnie wręcz niefartowne.
— Niech cię Bóg strzeże, jeżeli żeś po ojcu odziedziczył ten
jego głupi los — powiedziała pewnego razu.
— Mamo, losu się nie dziedziczy — odpowiedziałem jej na
to. — Mam już przecież czternaście lat, a nic takiego mi się nie
zdarzyło.
A wtedy mama jakoś dziwnie na mnie spojrzała i znowu zaczęła
opowiadać o ojcu, o jego powodzeniach i niepowodzeniach.
Raz w świątyni, a raz w dziurze,
Raz w bagienku, a raz w chmurze,
Raz się żwawo w knajpie bawię,
Raz się durniem smętnym jawię.
Z zawodu ojciec był monterem sieci wysokiego napięcia. Cały
obwód objeździł wzdłuż i wszerz. Kiedyś późną jesienią złapał
pod wsią Wortemiaki łebka. Załadował się na ciężarówkę — a tam
już siedzi kupa ludzi. Jadą, jadą — a przed nimi przejazd kole-
jowy. Pociąg się zbliża, a szlaban otwarty. Szofer chciał oszczę-
dzić czasu — i się przeliczył... Samochód w drebiezgi, dwanaś-
cie osób — do świętego Piotra. Jeden ojciec ocalał. Wyleciał,
przeturlał się i wylądował na kupie żużlu. Skończyło się na lek-
kich potłuczeniach. A miał na sobie starutkie paletko, kupione
tuż po demobilizacji na jakimś targowisku. Wraca ojciec do domu
po tym wszystkim, zdejmuje swoje płaszczysko i widzi: podszewka
na piersiach puściła, a coś szarego wystaje... Wyciąga — a to
koperta z kolektury, a w niej — pięć obligacji pożyczki państwo-
wej. Na stole leżała akurat świeża gazeta z tabelą wygranych.
Matka mówi: „Trzeba by sprawdzić". A ojciec jej na to: „Jesz-
cze ci mało cudów na jeden dzień?" Ale sprawdził. I co? Na jedną
z obligacji padła wygrana, pięć stów, jak obszył.
A po miesiącu posuwa tatuś po ulicy — a tu z piątego piętra
salaterka z galaretką z nóżek leci mu na łeb. Przechodnie wezwali
pogotowie, które zawiozło ojca do Szpitala Obuchowskiego ze
złamaniem obojczyka. Po drodze na karetkę wpadła wywrotka,
rozwaliła karoserię i do złamanego obojczyka dobiła jeszcze
złamana noga. Dwa miesiące się po szpitalu poniewierał.
Mówiła mi jeszcze matka, że wtedy, kiedy ojciec wyleciał na
minie, miał straszne szczęście do grzybów. Inni z trudem pięć-
dziesiąt—sześćdziesiąt uciułali, a on — choć zbieracz był z niego
taki sobie — miał w koszu dziewięćdziesiąt dziewięć sztuk. Krzyk-
ną' „Ach, ty żeż mój setny!" I rąbnęło.

IV
Ja też się należałem po szpitalach. Wtedy ludzie często choro-
wali. Po raz pierwszy wylądowałem w szpitalu wcale nie z powo-
du jakiejś zarazy czy głupiej dziecięcej choroby.
Trafiłem tam, kiedy nie miałem jeszcze pięciu lat. Stało się
to na skutek pewnego nieszczęśliwego wypadku, któremu sam
byłem winien.
Nietrzeźwy prowizor wbił wzrok w telewizor,
A potem — wzruszony do łez,
Miast zdrowej mikstury dał dekokt ponury
I klient na miejscu mu sczezł.
O owym nieszczęsnym wypadku dowiedziałem się o wiele
później. Matka mi powiedziała. Sam nawet nie pamiętam, jak
mnie do tego szpitala przywieziono. Nie pamiętam też, co się
działo, kiedy tam leżałem. Straciłem pamięć od urazu. Niewiele
brakowało, żebym wylądował w szpitalu dla nerwowo chorych.
Po jakimś czasie mój umysł wrócił jednak do normy. Ale to, co
się działo przed pobytem w szpitalu, umknęło z mojej pamięci.
Czasami w moich wspomnieniach pojawiało się coś dziw-
nego — pojawiało się jakby przez sen. Wydaje mi się, że biegam
z kimś po korytarzu, wpadamy do pokoju, a on zaczepia nogą
o dywan, przewraca się i płacze. A ja go przedrzeźniam... A po-
tem siedzę przy stole — on siedzi naprzeciwko. Piję mleko, jego
filiżanka jest już pusta i on coś do mnie mówi. Ale co — nie
pamiętam.
Kiedyś opowiedziałem o tym matce. Odparła mi surowo, że
niczego takiego nie mogę pamiętać, że to skutek choroby. Oprócz
mnie nie było w rodzinie żadnych dzieci. I bądź uprzejmy wbić
to sobie do głowy!
Matka moja była człowiekiem prawdomównym, więc jej uwie-
rzyłem. Stopniowo owe kadry wyblakły i zniknęły z mojej pa-
mięci. A może nie tyle zniknęły, co ukryły się głęboko, czekając
na swój czas.

V
A swój drugi pobyt w szpitalu pamiętam znakomicie. Miałem
osiem lat, złapałem zapalenie płuc — i znowu leżałem w szpi-
talu. Na sąsiednim łóżku leżał chłopaczek, starszy ode mnie jakieś
dwa lata. Miał album ze zdjęciami pałaców, świątyń i domów.
Miałem okropną ochotę przejrzeć ten album dokładnie. Chło-
paczek obiecał mi, że jutro podaruje mi go na zawsze. Ale wie-
czorem zrobiło mi się gorzej i kiedy po dwóch dniach doszedłem
do siebie, na sąsiednim łóżku leżał już ktoś inny. I w ten sposób
nie obejrzałem albumu. Ale od tej pory zaczęły mi się śnić archi-
tektoniczne sny. Śnią mi się różne budowle: pagody, pałace,
koszary, dworce, fabryki, ukraińskie chatki, wieżowce, lochy
cmentarne, kioski z piwem, elewatory, budynki na palach. Cza-
sami otwieram drzwi do chatynki — i nagle okazuje się, że je-
stem w hallu z białego marmuru albo w pięknie sklepionej cer-
kwi.
Bóg nas odział w szorstką skórę,
Dał nam w środku z żeber nawy.
Kościelnej architektury
Nie stworzono dla zabawy!
Do tej pory często śni mi się architektura. A najzabawniej-
sze w tym jest to, że budownictwo interesowało mnie zawsze
raczej średnio. Miałem inne sprawy na głowie.
Rzadko wśród tych wszystkich budowli śnią mi się ludzie.
Ale czasami się pojawiają. Pamiętam — w pewnym śnie idę ci
ja długą pałacową amfiladą, a naprzeciwko drepcze smarkacz,
taki w moim wieku, i nawet bardzo do mnie podobny. Biegnę
mu na spotkanie, wiatr szumi mi w uszach, migają okna, drzwi,
z nisz popatrują na mnie posągi... Biegnę, jakby mi ktoś
podogonie terpentyną natarł, a nie zbliżam się do niego ani na
krok.
Kiedyś matka mnie budzi i pyta:
— Coś ty tak krzyczał we śnie?
Opowiedziałem jej, a ona w płacz. A muszę powiedzieć, że
płakała bardzo rzadko.

VI
Pamiętam wszystkie co do jednego wypadki, kiedy matka pła-
kała.
Miała takie jedno dziwactwo: nie pozwalała mi używać ku-
chenki gazowej. Dziwiło to nie tylko mnie, ale i naszych sąsia-
dów (mieszkaliśmy we wspólnym mieszkaniu). Kupiła nawet
specjalnie kuchenkę elektryczną, żebym po przyjściu ze szkoły
podgrzewał sobie obiad.
Pewnego dnia matka wróciła z pracy wcześniej niż zwykle
i zastała mnie przy kuchence gazowej — postawiłem sobie czaj-
nik. I wtedy mama czajnik zrzuciła na podłogę, mnie wymie-
rzyła tęgi policzek (po raz pierwszy i ostatni w życiu mnie ude-
rzyła), a sama pobiegła do pokoju, wtuliła twarz w poduszkę
i głośno się rozszlochała.
Pamiętam jeszcze jeden wypadek, kiedy mama płakała.
Gdy mieszkaliśmy na Pskowskiej, pewnej dziewczynce z tego
samego podwórka bardzo nie podobało się moje imię. Ile razy
wyjdę na podwórze, krzyczy: „Paweł, Pawłucho! Wieprzowe
brzucho!" I przez to moje imię zaczęło mi się wydawać jakieś
brzydkie i obraźliwe.
Gdzieś tak wiosną, w wolny dzień, mama zabrała mnie na
Piotrogradzką Stronę, do Twierdzy Pietropawłowskiej. Dołączy-
liśmy się do grupy turystów, zwiedzamy raweliny, kazamaty...
Weszliśmy do Soboru Pietropawłowskiego — mieliśmy obejrzeć
nagrobki carów i caryc.
Wśród tych imperatorskich sarkofagów opanowała mnie smę-
tna zawiść. Przy grobie mojego imiennika, Pawła Pierwsze-
go — żadnego ruchu: wycieczkowicze mimochodem rzucą okiem
i gnają dalej, jakby tego cara nigdy na świecie nie było. A tam
gdzie leży Piotr Pierwszy — ludziska się kłębią, przepychają,
drepczą, patrzą z szacunkiem na grobowiec, a nawet ktoś bukie-
cik kwiatów na marmurze położył. Co to znaczy być Piotrem,
a nie Pawłem! Ach, w tym momencie z całą wyrazistością przy-
pomniały mi się słowa złośliwego dziewuszyska!
— Mamo, dlaczego żeście mi z tatusiem dali na imię Paweł,
a nie Piotr? — ze złością zwróciłem się do matki. — Miałabyś
nie jakiegoś tam Pawła-Pawłuchę, tylko Piotra-Pietieńkę!
Matka nagle zbladła, złapała mnie za rękę i szybko wywlo-
kła z soboru. W oczach miała łzy. Ale ja, w swej szczeniackiej
głupocie, pomyślałem, że żal jej Piotra Wielkiego, bo żył niezbyt
długo. Przed chwilą przecież mówił o tym przewodnik.
Tego właśnie dnia matka poszła do sąsiadki — cioci Kławy.
Ciocia Kława lubiła sobie czasem chlapnąć, a matka tej słabości
absolutnie nie pochwalała. A wtedy sama wróciła ciut-ciut pod
gazem...
Piją święci i docenci
Bo to ludzie rozwinięci.
Ale nawet prosty lud
Lubi mieć koniaczku w bród.

VII
Tak, moje imię zdecydowanie mi się nie podobało. Nadarem-
nie matka przekonywała mnie, że przede mną nosiło je wielu
ciekawych i wielkich ludzi — byłem głupi jak stołowa noga i uwa-
żałem się za skrzywdzonego.
Kiedy poszedłem do szkoły, zaprzyjaźniłem się z chłopakiem,
który był poszkodowany w podobny, a nawet dużo gorszy sposób.
Awenir — w takie imiątko ubrali go kochający rodziciełe. Oczy-
wiście wszyscy w klasie mówili na niego „Suwenir", a on okrop-
nie się złościł. Ja jeden nigdy go nie przezywałem i na tym gruncie
wyrosła nasza przyjaźń.
Ten właśnie Awenir-Suwenir miał jednego fijoła: przywiązy-
wał ogromne znaczenie do cyfr i liczb. Jechaliśmy kiedyś razem
tramwajem na Wyspę Krestowską, gdzie był dziecięcy basen,
na który mieliśmy abonament. Nagle Awenir spojrzał na swój
bilet i oświadczył:
— Dzisiaj nie idę na basen! Nie chcę biegać za topielca!
Popatrz, mój bilet kończy się na cztery czwórki. Straszny znak!
Zacząłem mu tłumaczyć, jak komu dobremu, że na tym basenie
nikt się jeszcze nie utopił, ale wszystko jak groch o ścianę. Na
pierwszym przystanku Awenir wyskoczył i potuptał do domu.
Podśmiechiwałem się z tych proroctw Awenira, a potem i sam
się też zaraziłem owym cyfrowym syndromem i zacząłem wierzyć
w szczęśliwe i nieszczęśliwe liczby, w pary i niepary.
A tak w ogóle to zakręty ludzkiego losu zależą czasami nie
od wielkich wydarzeń, nie od wielkich liczb, lecz od mikrowy-
darzeń i mikrowielkości. Można by powiedzieć, że nie od carów,
ale od psiarczyków, nie od naczelników stacji, lecz od zwrotni-
cowych. Tysiące zwrotnicowych kieruje pociągiem twojego ży-
cia, niektórych człowiek nawet na oczy nie widział, nigdy o nich
nie słyszał, a i dla nich jest obcy. Ale decydują o wszystkim oni.
W 1963 roku, kiedy byłem w ósmej klasie, złapałem przezię-
bienie.
Zdrowia me ma — szczęścia nie ma.
Puchar życia świeci dnem.
Każdy lekarz dziś tak mniema.
Sanus jest pod zdechłym psem.
Tym razem obeszło się bez szpitala. Odleżałem w domu czte-
ry dni, a na piąty, w niedzielę, już byłem na nogach. Ponieważ
w naszym mieszkaniu nie było telefonu, postanowiłem pójść do
któregoś z kolegów piechotą, żeby się dowiedzieć, co się przez
ten czas działo i co jest zadane.
W owym czasie Awenir mieszkał już w innej dzielnicy, a ja
przyjaźniłem się z Goszką Zarudinem i Walką Smirnowem.
Kiedy koło szóstej wieczorem wyszedłem z bramy swego domu
na Wielkiej Zieleninej, nie wiedziałem jeszcze, czy pójdę do
Goszki, czy do Walki. Z oboma byłem zaprzyjaźniony w tym
samym stopniu, obaj mieszkali w jednakowej odległości ode
mnie, tylko do jednego trzeba było iść w prawo, a do drugiego —
w lewo, w stronę Newki. Tak więc wylazłem ze swojej bramy
i stałem jak osioł Buridana, nie wiedząc, którą drogę wybrać.
I nagle widzę — idzie sympatyczna dziewuszka w niebieskim
paletku. Oto zdejmuje rękawiczkę i wytrząsa z niej biały pro-
stokącik; widzę po wielkości, że to bilet autobusowy. Podno-
szę go i myślę sobie: numer parzysty — Walka, nieparzysty —
idę do Goszki. Numer kończył się na dziewięć. I skierowałem
się w stronę Newki.
Ta nieznajoma w niebieskim płaszczu była zwrotnicową mego
losu. Dzięki niej stałem się milionerem.
Powędrowałem więc na lewo. Kiedy zrównałem się ze skle-
pem z winami (sprzedawali tam wermuty na szklanki), wyto-
czyli się z niego dwaj mężczyźni w średnim wieku, obaj pod
dobrą datą.
Wszyscy śmieją się dziś miło,
Wszystkich wino zjednoczyło.
A nioł jesteś czy też świnia
Rozszerzą ci się naczynia.
— Ty, Fałamon, nie upadaj na duchu! — usłyszałem głos
jednego z nich. — Zaprowadzę cię do domu, gadem będę, jeżeli
nie zaprowadzę!... Z której strony żeś tu przyszedł, co?
— Nie pamiętam, kochanieńki... — smętnie i ledwie zrozu-
miale odpowiedział drugi. — Nie pamiętam, przyjacielu...
— Ty się, padalcze, nie spoufalaj! — zamieniając miłość
na gniew rozwścieczył się pierwszy. — Czego się do mnie przy-
czepiasz, bladzio jedna!... Gdzie mnie ciągniesz? Jest jeszcze
piątal do przepicia... Walka mi jest winien!
Ostro odepchnął swego dotychczasowego podopiecznego, od-
wrócił się o sto osiemdziesiąt stopni i — wężykiem, wężykiem —
podążył znów do sklepu z winem. A Fałamon przytulił się do
rynny. Na twarzy miał wypisaną dobroć, tyle że był całkiem
ogłupiały. Zrobiło mi się go żal, bo pomyślałem, że gdyby mój
ojciec żył, byłby w jego wieku. Co prawda, ojciec nie pił i bar-
dzo pijaków nie lubił — wiedziałem o tym od matki. Ale to już
inna sprawa.
Pijany odkleił się od rynny, zygzakiem powlókł się w stronę
Zieleninej, skręcił w nią. Ta uliczka i w środku dnia jest pusta,
a teraz, pod wieczór, kiedy było ze dwadzieścia stopni mrozu
i w telewizji dawali film z życia szpiegów, nie było na niej żywej
duszy. A on tu nagle zawrócił w stronę Reznej, ulicy w owych
latach całkiem bezludnej; wychodziły na nią tylko tyły jakichś
warsztatów, magazynów i garaży. Przeszedł może sto kroków
i zwalił się na ławeczkę stojącą pod płotem. Przed ławeczką stał
stół z nogami wkopanymi w ziemię; latem chłopaki z warszta-
tów rżnęli tu w przerwach w durnia.
Posiedział, oparłszy się łokciami o stół, a potem bokiem osu-
nął się w śnieg. Spadła mu czapka. Podszedłem, schyliłem się,
nasadziłem mu uszankę na łeb. Zacząłem nim potrząsać, tłu-
maczyłem, że zamarznie na śmierć. Na chwilkę podniósł gło-
wę, spojrzał na mnie.
— Wujaszku! Gdzie mieszkasz? — krzyknąłem.
— U Chriaszczy-ka... wymamrotał. — Bydlak z ciebie, Chria-
szczyk, dam ci w dupę zastrzyk, wina gościowi pożałowałeś!
I tu przemknęła mi przez głowę rozsądna hipoteza.
Jako że z młodzieńczej głupoty uważałem swoje imię za nie-
udane, uważnie przysłuchiwałem się i przyglądałem cudzym
imionom i nazwiskom. Już w samych początkach mojej przy-
jaźni z Goszką Zarudinem, kiedy wspinałem się na schody w jego
kamienicy (a mieszkał na czwartym piętrze), przeczytałem ma-
chinalnie na trzecim piętrze spis mieszkańców i w jaki sposób
do kogo dzwonić. Wtedy zapamiętałem takie nazwisko: Chriasz-
czykow. I teraz, usłyszawszy od zamarzającego Fałamona pieśń
o Chriaszczyku, pognałem co sił w nogach do domu Goszki i za-
dzwoniłem do drzwi na trzecim piętrze. Drzwi otworzył wysoki
facet o mocno chmurnym obliczu.
— Wujaszek, wujaszek, na którego mówią Fałamon, leży na
Reznej! Jeszcze trochę i zamarznie! — wypaliłem.
— Nie Falamon, tylko Filimon — surowo poprawił mnie
mężczyzna, a potem skoczył do pokoju i wrócił w palcie.
Razem z nim wyszła starsza kobieta. We trójkę poszliśmy
na Rezną. Kobieta po drodze pochlipywała. Wyjaśniło się po-
tem, że to małżonka Filimona i stryjeczna siostra Chriaszczy-
kowa. Przyjechała z mężem w gości do Pitra, Filimon i Chriasz-
czykow dali sobie po krzyżach na okoliczność rodzinnego spot-
kania, Filimon miał ochotę na jeszcze, ale Chriaszczykow nie
miał zapasów, więc Filimon udał się nabyć butelczynę, trafił
do sklepu z winem i tam utknął. Ten zdradziecki typulo, który
najpierw go odprowadzał, a potem porzucił, był po prostu przy-
godnym znajomym. Poznali się w czasie pijackich rozhoworów
w owym sklepie.
Na Reznej znaleźliśmy Filimona w tym samym miejscu i w tej
samej horyzontalnej pozycji. Chriaszczykow z Lara (tak miała
na imię kobieta) odstawili go do mieszkania: oczywiście, nie
był w stanie użyć własnych kończyn.
Zamykałem procesję.
Gdy stanęliśmy na trzecim piętrze, kobieta zaprosiła mnie,
żebym wstąpił i trochę się ogrzał. Powiedziałem jednak, że ogrze-
ję się piętro wyżej, u Zarudinów.
Sprawa nie skończyła się na tym. Sprawa się dopiero zaczęła.
Następnego dnia przyszła do nas owa ciotka Lara (tak kazała
na siebie mówić). Mój adres i nazwisko dali jej Zarudinowie —
i oto pojawiła się z ogromnym tortem i oznajmiła mojej matce,
że uratowałem przed pewną śmiercią Filimona Fiodorowicza,
jej — cioci Lary — ślubnego małżonka. Gdyby mnie nie było —
mówiła — zamarzłby na amen, albo chuligani obrobiliby go
do czysta, a potem załatwili. Tym bardziej że miał w kieszeni
półtorej setki rubli na nowe pieniądze. A dzięki mojej pomocy
i człowiek cały, i pieniążki żyją.
Mama była zdziwiona i uradowana. Wczoraj wieczorem nic
jej nie mówiłem. Głupio jakoś było opowiadać, chwalić się.
Przecież nie wykazałem się odwagą ani szczególną pomysłowoś-
cią... Pomogłem człowiekowi — i koniec.
Wytworny tort, który przyniosła ciocia Lara, kłócił się z wy-
glądem zewnętrznym ofiarodawczyni: ciocia Lara ubrana była
ubogo i niemodnie. Znoszoną bluzkę spiętą miała miedzianą
broszką w kształcie liry. Natychmiast w myśli przechrzciłem
ciocię Larę na ciocię Lirę. Potem tak do niej mówiłem, a ona
wcale się nie obrażała.
Tort moją matkę bardzo wzruszył: od razu było widać, że
kupiono go za ciężko zapracowane grosze. Mama rozrzewniła
się i zaczęła rozpływać' z wdzięczności. W odpowiedzi ciocia
Lira zaczęła nastawać, żebym latem pojechał nie na obóz pio-
nierski, ale do nich, na całe wakacje. Przecież nie mieszkają
w mieście, tylko mają swój domek na wsi, w Filaretowie.
— Gdzie? — przerwała mama, drżącym z napięcia głosem.
— W Filaretowie — powtórzyła ciocia Lira. — Co z panią,
gołąbko?
Wtedy mama opowiedziała jej, że właśnie koło tego Filareto-
wa zginął mój ojciec. Ale dorzuciła, że jeżeli chcę spędzić tam
lato, to ona się zgadza, wcale się nie boi. Przecież tam, gdzie upadł
jeden pocisk, drugi nigdy nie trafia. Matka przeżyła Wielką
Wojnę Narodową i myślała wojennymi kategoriami. Wierzyła,
że ludzkie losy również podporządkowane są prawom balistyki.
Nie miałem zupełnie ochoty na to Filaretowo, uważałem
bowiem, że na obozie będzie dużo weselej. Ale potem wyszło
tak, że pojechałem do cioci Liry i wujaszka Fili i spędziłem
u nich niejedno lato. Nic złego nigdy mnie tam nie spotkało. Praw-
da, coś mi się tam wydarzyło, ale tego „coś tam" nie da się okre-
ślić w granicach dobrego i złego.

VIII
Na ogół moje architektoniczne sny niczego nie podsumowują
ani nie przepowiadają. Dlatego szybko o nich zapominam. Nie-
które jednak pamiętam.
Dziadek miał dziś straszny sen:
Cukiernica świeci dnem.
W nocy po wizycie cioci Liry spało mi się marnie: przejadłem
się tortem. Nad ranem poczułem się lepiej. Przyśniło mi się ja-
kieś porzucone miasto. Ulice pokrywał miękką falistą warstwą
piasek. Ludzi nie było. Nie było też żadnych śladów walki ani
trzęsienia ziemi. Zaglądałem do pustych domów, wspiąłem się na
ceglaną wieżę — i nagle zabrzęczał budzik.
Po drodze do szkoły przypominałem sobie swój sen. Czegoś
w tym mieście brakowało, ale czego — nie mogłem sobie uzmy-
słowić. Pamiętałem masywne mury z odpadającymi tynkami,
pamiętałem balkony, na których w naniesionej przez wiatr ziemi
rosły krzaczki, pamiętałem otwory okien i drzwi... Ale ciągle
czegoś tam brakowało, coś było nie tak, jak być powinno...
Kiedy człowiek nad czymś się intensywnie zastanawia, nie-
świadomie zwalnia kroku. Dlatego spóźniłem się do szkoły.
Spóźniłem się pięć minut. A tego dnia naszą ósmą „a" połą-
czyli z ósmą „b" — nauczyciel nagle zachorował. Kiedy wsze-
dłem do pracowni chemicznej, nasza chemiczka, Walentyna
Borysowna, stała przy tablicy. Powiedziała mi parę gorzkich
słów, ale pozwoliła zostać na lekcji.
W pracowni stały długie czarne stoły i ławki. Przez to połą-
czenie klas było bardzo ciasno. Tylko na jednej ławce zostało
trochę wolnego miejsca. Poprosiłem dziewczynę, siedzącą z brze-
gu, żeby się trochę posunęła. Przesuwając się potrąciła łokciem
kolbę. Wszyscy wlepiali oczy w tablicę, na której nauczycielka
wypisywała wzory chemiczne, i nikt nie widział, kto właściwie
strącił kolbę z ławki. Ale kiedy rozległ się brzęk tłuczonego
szkła, cała klasa spojrzała na nas. Walentyna Borysowna uznała,
że to ja jestem winien i objechała mnie po raz drugi. Nie pró-
bowałem się usprawiedliwiać, gołymi rękami pozbierałem ka-
wałki szkła i zaniosłem je w kąt, gdzie stała żelazna skrzynka.
Kiedy wróciłem na miejsce, dziewczyna szepnęła: „Zuch z ciebie,
Pawlik!"
Tę lnianowłosą sympatyczną dziewuszkę widziałem nieraz na
szkolnym korytarzu i wiedziałem nawet, że ma na imię Ela. Ale
nie wiadomo czemu bardzo zdziwiłem się, że ona zna moje imię
i zapytałem ją, skąd wie, jak się nazywam. Odpowiedziała, że
jej przyjaciółka, która „wszystkich na świecie zna" niedawno
pokazała mnie jej na korytarzu i powiedziała, że to moje wier-
sze są w gazetce ściennej.
Rzeczywiście, w styczniowym numerze gazetki ściennej był
mój wiersz „Noworoczny apel", będący moim pierwszym utwo-
rem, który dostąpił zaszczytu wydrukowania. Zapytałem Eli, czy
bardzo jej się podobał mój „Apel". Odpowiedziała coś nieokre-
ślonego i zorientowałem się, iż o poezji ma pojęcie raczej słabe.
Ale byłem jej w stanie wszystko wybaczyć za to, że nazwała mnie
„Pawlik". W jej ustach imię to zabrzmiało jak muzyka i po raz
pierwszy w życiu uznałem, że nie jest znowu takie najgorsze.
Po kilku minutach zdarzył się jeszcze jeden cud: Ela znów
zwróciła się do mnie po imieniu:
— Oj, Pawlik! Krew ci leci! — wyszeptała z przerażeniem.
Rzeczywiście, z dwóch palców prawej ręki płynęła mi obficie
krew — przeciąłem je sobie szkłem.
Podniosłem więc zakrwawioną dłoń i zwróciłem się do nauczy-
cielki:
— Walentyno Borysowna! Proszę pozwolić mi pójść na opa-
trunek. Daję słowo, zaraz wrócę!
Chemiczka obrugała mnie po raz trzeci z kolei (tym razem
podobno za pajacowanie), ale do szkolnego ambulatorium pu-
ściła.
Tego dnia odprowadziłem Elę do domu. Mieszkała na Pietro-
zawodskiej. Nasza przyjaźń, scementowana krwią, rosła i po-
głębiała się. Po drodze zaznajomiłem Elę ustnie z najcelniej-
szymi płodami swego talentu. Słuchała uważnie, ale bez nale-
żytego przejęcia i szybko przyznała się, że wiersze — nie tylko
klasyków, ale nawet moje — nie budzą jej szczególnego entu-
zjazmu. Interesuje się architekturą i w każdą niedzielę włóczy
się po mieście, ogląda pałace, cerkwie' i zwykłe stare budynki:
czasami szkicuje to, co zobaczyła. Ma nadzieję, że w przyszłości
będzie architektem.
— A śnią ci się architektoniczne sny? — zapytałem.
— Nie... Czasami śni mi się, że jestem Lubą... Dzisiaj też mi
się śniło, że mama mnie budzi: „Luba, Lubaszka, wstawaj!
Spóźnisz się do szkoły!" Tak się ucieszyłam, że mówi do mnie
Lubaszka, że aż się obudziłam. I od razu sobie przypomniałam,
że nie jestem Luba, tylko Ela...
— A Ela to złe imię? — obruszyłem się. — Imię jak trzeba!
Melodyjne!
— Ela — to skrót. A całe imię brzmi Elektrostymulacja.
Tak mi zapisali w metryce... — przyznała się ze smutkiem.
I opowiedziała mi, dlaczego ją tak skrzywdzono. Jej tata —
były bokser, a teraz intendent w magazynie żywych ryb — zawsze
marzył o synu, którego wychowałby na boksera, przynoszące-
go sławę rodowemu nazwisku. I oto żona powiła mu córkę —
dali jej na imię Wiera. Potem urodziła się druga córka — na-
zwali ją Nadieżda. Kiedy trzecia córka ujrzała światło dzienne,
ojciec z rozpaczy dostał ataku serca i na półtora miesiąca wylą-
dował w szpitalu. Na szpitalnym łożu wydumał imię dla trzeciej
córki i zagroził matce rozwodem, jeżeli będzie się sprzeciwiać.
W urzędzie stanu cywilnego długo odmawiali, ale tata w koń-
cu postawił na swoim. I tak oto jego trzecia córka została
Elektrostymulacja Wasiliewną.
Kiedy wysłuchałem tej smutnej historii, zrobiło mi się Eli
bardzo żal, i w duszy poprzysiągłem sobie, że zawsze będę jej
wiernym przyjacielem i nigdy jej nie zawiodę.
Nie dotrzymałem tej przysięgi.

IX
Moja przyjaźń z Elą rosła. Często chodziliśmy razem po sta-
rych dzielnicach Pitra. Taszczyłem za nią szkicownik, a kiedy
rysowała jakiś stary pałacyk, stałem obok niej i wpatrywałem
się z zachwytem nie w architekturę, która zwisała mi obojętnym
kalafiorem, lecz w Elę jako taką.
Moje wiersze pojawiały się teraz regularnie w gazetce ściennej,
a kiedy powstało szkolne kółko literackie, natychmiast się do
niego zapisałem. Ale dyskusje tam prowadzone były na bardzo
miernym poziomie, a poza tym nieraz stawałem się obiektem
napaści zawistników.
Na zebranie koła młodych
Gna poeta, krzycząc: „Druhu!"
Ale gęsi krzyk, gęganie
Nie podniosą go na duchu.
Wiedziałem, że niedaleko od Kanału Obwodnego, przy klubie
„Grzmot" działa młodzieżowe kółko literackie, które prowadzi
poeta Stiepan Bezłunny. Jego wiersze podobały mi się i zdecy-
dowałem się wstąpić do owego kółka. I oto we wrześniu 1964 ro-
ku, po skończeniu lekcji, pojechałem do klubu i zostawiłem tam
wniosek, poparłszy go ośmioma wyborowymi, jak najstaranniej
dobranymi płodami swego talentu.
Do kółka literackiego przyjęto mnie bardzo szybko. Ale teraz
mowa o czym innym.
Kiedy, złożywszy owo podanie, zamierzałem iść do domu,
zauważyłem przez okno westybulu, że pada deszcz. Nie miałem
płaszcza i postanowiłem poczekać pod dachem, dopóki się trochę
nie przejaśni.
Chodząc w tę i we w tę po obszernym holu zwróciłem uwagę
na karteczkę, przyczepioną do tablicy ogłoszeń. Na niej ręcznie,
błękitnym flamastrem, wypisana była następująca informacja:
UWAGĄ !
Dzisiaj Syzyf w pok. nr 28!
Zaciekawiło mnie, co tu ma do rzeczy Syzyf?!
W holu kręciło się parę osób, także przeczekujących deszcz.
Zapytałem więc dziewczyny z teczką z nutami:
__ Czy pani się może orientuje, co w tym klubie robi Syzyf?
Pannica odskoczyła jak oparzona, gapiąc się na mnie ze zdu-
mieniem. Było oczywiste, że po raz pierwszy w ogóle to imię
słyszy. Zdecydowałem: lepiej sam sprawdzę, co się za tym Syzyfem
kryje i ruszyłem szukać pokoju nr 28. Znalazłem go na pierw-
szym piętrze. Na drzwiach pyszniła się zapisana błękitnym fla-
mastrem kartka:
„Wykład topologiczny o pochodzeniu swojego nazwiska wygłosi
T. D. Koszmarczak.
Koreferenci: Tarantella Sigissmundowna Abstynenciak
Swietozar Aristarchowicz Szczurołapski '
Wszedłem do dużego pokoju, szczelnie zastawionego stołami.
Pod ścianą, z prawej, sterczały dwa manekiny — damski i męski;
między oknami stały cztery maszyny do szycia. Z Syzyfem cała
ta technika nie miała najmniejszego związku — po prostu w so-
boty działał tu kurs kroju i szycia, o czym poinformowała mnie
starsza dama, siedząca obok drzwi przy malutkim stoliku. Za
plecami damy wisiała na gwoździku tabliczka z napisem:
Sekcja Interpretacji Zadziwiających Imion Własnych
SIZIW
Przewodnicząca Sekcji: Golgota Patrikiejewna Gołkiem
Szacowna przewodnicząca zapytała, jak się nazywam. Przed-
stawiłem się, a ona z pewnym lekceważeniem oświadczyła:
— Biełobrysow... Jak to będzie po zagranicznemu? Blondy-
niasty? Nazwisko dalekie od unikalności, bez walorów nauko-
wopoznawczych. Nie przyjmą pana do Sekcji w charakterze
członka rzeczywistego. Jeżeli ma pan ochotę, może pan przycho-
dzić do Syzyfa jako obserwator.
— Ja wcale nie chcę być członkiem Sekcji! A co ma do tego
wszystkiego Syzyf?
— To proste. SIZIW nie brzmi najlepiej, a starożytny ka-
torżnik Syzyf znakomicie nadaje się na naszego patrona. A czy
1 Ze względu na przewidywaną asrryfikacje niniejsze; opowieści autor pozwolił 
sobie
nazwiska członków SIZIW-a podać w przekładzie
pan chce do nas należeć, czy nie — to pana sprawa — powie-
działa lekko urażona Golgota Patrikiejewna. — Pan sobie po
prostu nie wyobraża, jacy wspaniali ludzie tu przychodzą...
Proszę spojrzeć! — Wyciągnęła do mnie teczkę, wytłaczaną
srebrem, na której było napisane: „SIZIW. Rzadkonazwiskowcy
i rzadkoimieniowcy. Skład podstawowy".
Deszcz za oknami słabł, była najwyższa pora udać się do domu,
a spis był długi. Zacząłem go przeglądać piąte przez dziesiąte:
Agresor Jefim Borysowicz... Antena Siergiejewna... Bobik Ame-
tyst Pawłowicz... Ciemiężyca Marina... Fikołkiewicz Lubow
Gawryłowna... Cacy Kir Afanasjewicz... Medycyna Pawłowna...
Nocka Demonstenes Iwanowicz... Choćsięzalej Anastazja....
Świadek Łazarz Jakowlewicz... Sublimat Stiuardessa Nikitycz-
na... Erotyka Mitrofanowa... Jad Sylfida Borysowna...
— Oddaję tę listę — zwróciłem się do Golgoty Patrikieje-
wny. — A tak w ogóle tu jest pomyłka: proszę spojrzeć — dwa
razy napisano: „Traktor Andriejewicz Jakuszenkin". I ten sam
rok urodzenia — tysiąc dziewięćset dwadzieścia dziewięć!
— Ależ to nie pomyłka! — wyjaśniła Golgota. — To bliźniaki.
Rodzice nie chcieli skrzywdzić żadnego z nich i dlatego dali im
jedno imię, ale za to rzucające się w oczy. Z punktu widzenia
pedagogiki była to bardzo mądra decyzja!
— A to co za szyfr? — zapytałem, pokazując na ostatnią stronę,
gdzie osobno tkwiły cztery nazwiska:
Iwan Gawriłowicz......K-s
Matriona Wasiliewna.....K-a
Jaków Grigoriewicz......D-a
Andriej Ibragimowicz.....J- cki
— To, młody człowieku, nasi nieprzyzwoitniacy. Nasz naj-
większy skarb! — radośnie wykrzyknęła Golgota Patrikiejewna. —
Niezachwiane jednostki!... Na przykład Matriona Wasiliewna
była prawdziwą pięknością, wokół niej stada wzdychulców jak
szakale krążyły, ale za mąż nie wyszła! Nie chciała stracić swego
unikalnego nazwiska. „Chcesz — mówiła — ślubnym moim
zostać, moje nazwisko przyjmij!" Nie znalazł się jednak praw-
dziwy mężczyzna...
— A jak ma na nazwisko? — rozgorzałem ciekawością.
— O nazwiska tych czterech osób proszę pytać mężczyzn —
spłoniła się Golgota.
Rozejrzałem się wokoło — kogo by tu zapytać? Ludzi roz-
siadła się za stołami kupa, ale wszystko starsi, solidni — głupio
jakoś pytać... Postanowiłem więc poczekać. Syzyfowie parli ławą
do pokoju nr 28. Przerzucali się żarcikami, dla nich jedynie
zrozumiałymi. Jedni zachowywali się godnie, drudzy — potulnie.
Widać było gołym okiem — mają swoją hierarchię.
Przeleciała mi przez głowę myśl: Elę tak bardzo uwiera jej
imię, a tu rftżni porządni ludzie chwalą się swymi dziwnymi
imionami. Jeżeli przyłączy się Elę do Syzyfów, od razu życie
będzie jej się bardziej podobało.
— Golgoto Patrikiejewno! — zwróciłem się do przewodniczą-
cej. — Mam znajomą, nazywa się Elektrostymulacja. Przyjmą
ją do sekcji?
— E-lek-tro-sty-mulacja! — z uczuciem wyskandowała Gol-
gota. — Dźwięczne, śpiewne imię! I z jakim humanitarnym
podtekstem! Widać nie wyginęli jeszcze rodzice z dobrym gu-
stem... Oczywiście, bezwarunkowo ją przyjmiemy!
„Załatwione! — pomyślałem. — Teraz trzeba stąd pryskać.
Ale przedtem..."
Wybrałem sobie spośród Syzyfów, którzy jeszcze nie zajęli
miejsca, malutkiego staruszka o uczciwej twarzy i podszedłem
do niego.
— Przepraszam, jak się nazywają nieprzyzwoitniacy? — zapy-
tałem.
— K-s, K-a, D-a, J-cki — uprzejmie poinformował mnie
staruszek. — Oczywiście, ja nie dorastam im do pięt. Jestem
jedynie Ekwatorem Olegowiczem Ciężko... A jak należy zwracać
się do pana, młodzieńcze?
Wymieniłem imię, nazwisko, otczestwo.
— Biełobrysow — słabo, słabiutko... Członkowstwa z tego nie
będzie — pokiwał głową pełen współczucia Ekwator Olego-
wicz. — Ale proszę się nie załamywać. Nazwisko, choć nie uni-
kalne, ale jednak rzadkie. My, Syzyfowie, mamy do nazwisk
taką pamięć, że mnie udało się zapamiętać kilku Biełobrysowów...
Z Mikołajem chodziłem do szkoły. Z drugim, Wasilijem Wasilie-
wiczem, mieszkałem na Zagorodnej drzwi w drzwi. Czy to nie był
przypadkiem pana ojciec? Otczestwo się zgadza.
— Mieszkaliśmy na Zagorodnej... Ja tego nie pamiętam, ale
matka mi mówiła...
— Strasznego pecha miał z tą miną... Cały dom był na pogrze-
bie. A gdzie pan teraz mieszka?
— Na Pietrogradskiej, przy Zieleninoj.
— Ja też przeprowadziłem się z Zagorodnej. Jakieś trzy mie-
siące po śmierci Wasilija Wasiliewicza... A mamusia, przepra-
szam, zdrowa?
— Dziękuję, zdrowa.
— Pana, młodzieńcze, o zdrowie nie pytam. Wiadomo, akcele-
rat! Pietia wyrósł nie gorzej niż pan?
— Chyba coś pan pomylił. Ja nie mam brata.
— Widać coś mi się poplątało. — Staruszek popatrzył na
mnie, pocmokał ustami i dorzucił: — A i żona mi wczoraj mó-
wiła: „Podupada ci pamięć, Ekwatorze Olegowiczu!" A przecież
wcześniej wszystko pamiętałem!
W tej chwili rozległ się pełen szacunku szmerek. Do pokoju,
uśmiechając się z udawanym zmieszaniem, weszło dwóch fa-
cetów — wysokich, zażywnych — i absolutnie identycznych.
— No, teraz SIZIW w pełnym składzie — usłyszałem radosny
głos Golgoty Patrikiejewny. — Nasi Traktorzy przyszli!
Wyszedłem szybko na korytarz. Nie traktory i syzyfy były
mi teraz w głowie.

X
Z klubu szedłem do domu pieszo. Jak człowiek idzie, to lepiej
mu się myśli.
Ten Ekwator Olegowicz nie miał żadnego interesu, żeby kła-
mać. Na łgarza nie wyglądał. Co wiedział, to powiedział.
Wiele rzeczy w zachowaniu matki stało się teraz dla mnie jasne.
A jeszcze więcej — niezrozumiałe. Dlaczego ukrywa, że mam
(albo miałem) brata? Byłem pełen dziwnego niepokoju.
Tyś swe życie rozplanował
Na trzydzieści lat do przodu,
Ale powiał wiatr historii
I skończyło się za młodu.
Przyszedłszy do domu opowiedziałem matce swoją rozmowę
z Ekwatorem Olegowiczem. Matka zbladła. Potem powiedziała:
— Widać, że jak by człowiek nie ukrywał... Nie na próżno
się bałam, że powie ci ktoś obcy... I musiałeś akurat na tego
starego pryka trafić! Nie, on nie kłamał. Powiedział ci pół prawdy.
Obawiam się, że całej prawdy dowiesz się wcześniej czy później
od obcych ludzi. Lepiej już ja ci powiem. Posłuchaj. To wszyst-
ko wyglądało tak:
Po śmierci ojca Pietię i ciebie szybko oddałam do przedszko-
la. Ale tam jakiś dzieciak zachorował na wietrzną ospę i ogło-
sili kwarantannę. Umówiłam się z moją siostrą, ciocią Tonią, że
w tym czasie zajmie się wami. Tonią nie pracowała — w czasie
blokady była ranna w przegub prawej ręki — a mieszkała nie-
daleko, na Borodińskiej. Co się z nią teraz dzieje, nie wiem i nie
chcę wiedzieć. Od tego przeklętego dnia zerwałyśmy ze sobą
na zawsze.
Wtedy, 30 marca, przyszła do nas na dziesięć minut przed
moim wyjściem do pracy. Wyjaśniłam jej, co ma zrobić dzieciom
na obiad; wszystko, co potrzebne, kupiłam już wcześniej. Po-
szłam do swojego biura, a ciocia Tonią zabrała Pietię i ciebie
na spacer. Potem wróciliśmy do domu na obiad. Ja wtedy wpadłam,
żeby zobaczyć, czy wszystko w porządku. A kiedy wyszłam, przy-
szedł do was Kola Solianikow (dowiedziałam się o tym później),
który mieszkał naprzeciwko. Często przychodził się do was
bawić, chociaż był od ciebie i Pieti starszy o dwa lata.
Tego dnia bawiliście się we trójkę, a ciocia Tonią siedziała
w fotelu i czytała. Potem nagle powiedziała, że musi na chwi-
leczkę wyskoczyć do kasy oszczędnościowej i za momencik wraca,
a wy macie w tym czasie siedzieć grzecznie. Potem opowiadał
o tym wszystkim Kola. A ona musiała się przyznać, że rzeczywi-
' ście poszła do kasy, żeby zapłacić czynsz i tam stała w kolejce
przez godzinę, bo był koniec miesiąca i duży tłok. A potem spo-
tkała znajomą, której dawno nie widziała, i rozmawiając odprowa-
dziła ją do domu — aż do Prospektu Majorowa.
A w tym czasie stało się coś, czego nie udało się już cofnąć —
Kola Solianikow wszystko uczciwie opowiedział. Najpierw we
trójkę budowaliście jakieś pałace z klocków, potem położyliście
się na otomanie i przysnęli. A potem Kola zgłodniał, żarty
był z niego chłopak, i powiedział, że pójdzie do domu coś zjeść.
A wy z Pietią byliście młodsi od niego, taka zabawa ze starszym
chłopcem była dla was dużą frajdą, więc powiedziałeś: „Nie
idź sobie, Kola! Ja ci dam jeść, kaszy ugotuję!" I poszedłeś do
kuchni. Co tam robiłeś — trudno powiedzieć dokładnie. Znale-
źliśmy potem na podłodze rozsypaną kaszę, a na taborecie — ron-
delek z tą samą kaszą, tyle że bez wody. I otwarty był kurek
od gazu. Ciocia Tonią — idiotka! — zapomniała zakręcić górny
zawór... Nic by się wtedy nie stało...
Kiedy wróciłeś do pokoju, Kola zapytał, kiedy będzie kasza,
ale ty nic nie odpowiedziałeś. Jeszcze trochę się bawiliście,
a potem w trójkę usnęliście na otomanie. To nie gaz was uśpił —
po prostu byliście zmęczeni zabawą. Gaz przyszedł później i we
śnie nie poczuliście go.
Gdy ciocia Tonią wróciła, już na półpiętrze poczuła zapach
gazu, a kiedy otworzyła drzwi, gaz tak uderzył ją w nos, że aż się
rozwrzeszczała. Stężenie gazu było takie, że cud, iż nic nie wy-
buchło, bo i ty byś nie przeżył. Zlecieli się sąsiedzi, wynieśli was
na półpiętro, wezwali pogotowie. Kola szybko odzyskał przytom-
ność — mocny był dzieciak. Pietia przytomności nie odzyskał.
Ciebie odratowali, choć długo leżałeś w szpitalu. Okazałeś się
bardzo żywotny. Sprawa się jeszcze o tyle skomplikowała, że
kiedy w pośpiechu wynosili cię z mieszkania, mocno uderzyłeś
głową o drzwi. Lekarze obawiali się, że masz wstrząs mózgu.
Ale miałeś szczęście.
Lekarz, Georgij Dymitriewicz Raniewski, poradził mi —
a właściwie przykazał — że jeżeli sam nie będziesz nic mówił o tym,
co się stało, to nie należy ci o tym wypadku przypominać. Dla-
tego, że mogłoby to pozostawić uraz psychiczny. I dlatego ze
wszystkich sił starałam się, żebyś się o niczym nie dowiedział.
Mieszkanie na Zagorodnej zamieniłam na inne, zerwałam ze
wszystkimi krewnymi i znajomymi. I ciągle przeprowadzałam się
z dzielnicy do dzielnicy — chciałam zatrzeć ślady. Bardzo długo
się to udawało... A teraz...
— Mamo, to znaczy, że jestem mordercą?
— Niech ci takie bzdury do głowy nie przychodzą! To był
nieszczęśliwy wypadek!... Ale nie mów o tym nikomu. Ludzie
tak to wszystko odwrócą, że całe życie będziesz nosił piętno...
Milcz!
— Mamusiu — a fotografię Pieti masz?
— Nie. Wszystko, co go dotyczyło, spaliłam. Żebyś się przy-
padkiem nie dowiedział. I to zdjęcie, gdzie byliśmy wszyscy
czworo, też zniszczyłam. Tylko jedna odbitka jest schowana
u mojej szkolnej przyjaciółki, Simy Gorbaczewej. Ona nie wie
0 niczym, myśli, że Pietia umarł na anginę. Przez wiele lat tej
Simy nie widziałam.
— A gdzie ona mieszka?
Matka dała mi adres. Byłem później u Simy Gorbaczewej
1 wyżebrałem od niej fotografię. Strzegłem jej przez całe życie.
Teraz, w czasie lotu na Jałmez, też ją mam przy sobie. I nie
przez przypadek.

XI
Często teraz bywałem u Eli. Zaprzyjaźniłem się z jej dwoma
siostrami. I nawet tata — były bokser — okazał się typem raczej
nieszkodliwym. Jedynym wstydliwym fragmentem jego biografii
było to, że unieszczęśliwił swoją najmłodszą córkę takim nieludz-
kim imieniem — Elektrostymulacja. Agitował mnie, żebym napi-
sał poemat o boksie i pokazywał różne elementy pięściarskich
ataków i gard.
O trzech siostrach mówiono w domu, gdzie mieszkały — sio-
strzyczki bałaganiczki. Same w sobie były ogromnie sympatycz-
ne i wcale nie brudziły, ale w ich mieszkaniu panował wieczny
rozgardiasz, bałagan i nic nie leżało na swoim miejscu. Trzeba
przyznać, że dodawało to nawet pewnego pieprzyka ich egzy-
stencji. Oprócz wspólnego dla wszystkich braku rozsądku każda
z sióstr miała swoją wąską specjalizację. Kiedy gotowała Wiera,
obiad zawsze okazywał się niejadalny: to przez pomyłkę soli do
kompotu nasypie, to cukier trafi do zupy... Jeżeli w mieszka-
niu pachniało spalenizną — znaczy, że Nadia prasuje i spaliła
już jakąś bluzkę czy powłoczkę. Ela zaś wiecznie tłukła naczynia.
O Syzyfach jeszcze Eli nie mówiłem. I, oczywiście, nie wspom-
niałem o Pieti. Ale pewnego dnia, siedząc u sióstr, dałem im
do rozwiązania specjalny test.
Otóż w pewnym dalekim miasteczku żył sobie mieszczanin
o nazwisku — na przykład — Półpopiołek. Miał ów mieszczanin
dwie córeczki, czteroletnie bliźniaczki, Amelię i Emilię. Matka
ich wcześnie zmarła i wychowywały je dwie nianie.
Pewnego dnia mieszczanin wyjechał w interesach do sąsied-
niego miasteczka. Nianie nakarmiły dzieci solidnym śniadaniem,
a potem, korzystając z braku dozoru, zamknęły dziewczynki
w domu i poszły na poranny seans do kina.
Dzieciaki pozostawione same sobie najpierw długo się bawiły,
aż wreszcie im się znudziło.
— Chodź, prześpimy się do przyjścia niań — zapropono-
wała Amelia Emilii.
— Ale jak my uśniemy, kiedy nie chce nam się spać? — zapy-
tała Emilia.
— Ja wiem, jak można usnąć, kiedy się nie chce spać — oświad-
czyła Amelia. — Weźmiemy sobie z szafki tatusia pigułki! —
I wyciągnęła z ojcowskiej szafki tabletki, które Półpopiołek
łykał czasami, kiedy cierpiał na bezsenność. Wysypała pigułki
na stół.
— A ile trzeba połknąć, żeby spać? — zapytała Emilia.
Tego Amelia nie wiedziała. Ale niedawno nauczyła się liczyć
do dziesięciu i była z tego bardzo dumna. Dlatego powiedziała
do siostry:
— Myślę, że trzeba zjeść dziesięć.
Kiedy nianie kinomanki wróciły do domu, obie siostry leżały
bez przytomności. Natychmiast wezwano lekarza, który rozpo-
znał zatrucie. Zrobiono, co w ludzkiej mocy... Ale udało się
uratować tylko Amelię. Dziewczynka przyznała się, że to był
jej pomysł z łykaniem tabletek.
Półpopiołek wróciwszy do domu nie pociągnął służących do
odpowiedzialności prawnej, ale kazał sobie przysiąc, że będą
milczały. A lekarzowi wsunął w rękę okrągłą sumę, żeby dobrze
strzegł lekarskiej tajemnicy. Zrobiwszy to, przeprowadził się
z córeczką do innego miasta. Przedtem zaś wynajął znakomi-
tego hipnotyzera, który na zawsze wymazał z pamięci Amelii
całą tę tragedię. Ojciec nie chciał, żeby dziewczynka wiedzia-
ła, że jest nieumyślną zabójczynią swojej siostry.
Minęło piętnaście lat.
Z Amelii wyrosła zdrowa, krzepka dziewczyna. Pewnego dnia
na tańcach poznała młodego lotnika cywilnego. Pokochali się
nawzajem.
Z miłości do pilota Amelia wstąpiła do aeroklubu i szybko
nauczyła się pilotować jednoosobowy samolot sportowy. Pew-
nego dnia wzięła udział w zawodach na daleki dystans. Kiedy
przelatywała nad miasteczkiem, w którym się urodziła, silnik
samolotu odmówił posłuszeństwa. Amelia wyskoczyła ze spado-
chronem i wylądowała w jakichś krzakach. To był cmentarz.
Czasza spadochronu zaczepiła się o koronę drzewa, gałęzie za-
mortyzowały upadek i dziewczyna, wykpiwszy się kilkoma za-
draśnięciami, ocknęła się na czymś, co wydawało jej się klom-
bem. Pozbierała się i zobaczyła, że naprzeciw stoi płyta gro-
bowa z napisem: „Tu spoczywa na wieki Emilia Półpopiołek.
Urodziła się wtedy i wtedy, zmarła wtedy i wtedy".
Amelię oszołomiła identyczność nazwisk, a jeszcze bardziej —
data urodzin. Przecież to była data jej własnego przyjścia na
świat!
Wróciwszy do domu, dziewczyna wszystko opowiedziała ojcu.
— To przeznaczenie! — wykrzyknął zalewając się łzami staru-
szek Półpopiołek i wyjawił córce całą prawdę.
Dowiedziawszy się, że jest morderczynią, Amelia odprawiła
narzeczonego i wstąpiła do klasztoru.
Należy odpowiedzieć na pytanie: czy Amelia miała inne wyj-
ście?
— To nie jest test, tylko siekiera! — powiedziała Wiera. —
Ale na miejscu tej Amelii też bym poszła do klasztoru. Prze-
cież to koszmar — załatwić własną siostrę!...
— Kompletny idiotyzm! — oburzyła się Nadia. — A ta cała
Amelia to idiotka! Jaka tam z niej morderczyni! Po prostu —
nieszczęśliwy wypadek! Ja na jej miejscu nie zostałabym mnisz-
ką. Poleciałabym do ołtarza z tym lotnikiem i koniec!
— Ja bym też nie poszła do klasztoru — odezwała się w za-
dumie Ela. — Ale poszłabym na grób siostry i przysięgła tam,
że uratuję komuś życie, nawet ryzykując własne...

XII
Po tym, jak dowiedziałem się prawdy o sobie i Pieti, matka
w najbliższą niedzielę pojechała ze mną na Ochtę. Ojciec leżał
na cmentarzu Serafimowskim, a Pietię matka pochowała na
Bolszeochtińskim, żebym, odwiedzając grób ojca, przypadkiem
nie natknął się na grób Pieti. Wszystko przewidziała — nie
przewidziała jedynie Ekwatora Olegowicza.
przez wszystkie te lata matka w sekrecie przede mną bywała
na Bolszeochtińskim. Grób Pieti był zadbany — porządna tabli-
ca marmurowa, betonowa muszla...
O śmierci, zołzo nieśmiertelna...
Nieszczęście ty niezwyciężone.
Z raju, gdzie ludzkość żyje dzielna
W nicość wywlekasz męża, żonę...
Następnym razem sam poszedłem na mogiłę brata. Stało się
to — jak dziś pamiętam — 29 czerwca 1964 roku. Dopiero co
przeszedłem do dziesiątej klasy.
Moje odwiedziny na cmentarzu poprzedziło bardzo ważne wy-
darzenie: w almanachu „Świt nad Newą" ukazały się cztery
wiersze Pawła Globalnego — taki sobie wtedy wybrałem pseudo-
nim. Matka była zupełnia oszołomiona, kiedy pokazałem jej
almanach i upierałem się, że Globalny to ja, jej syn we własnej
osobie. W końcu uwierzyła w realność tego zadziwiającego fak-
tu — stało się to w dzień, kiedy listonoszka przyniosła mi do
domu, na moje prawdziwe nazwisko, pierwsze w życiu honora-
rium — czterdzieści trzy ruble i osiemdziesiąt trzy kopiejki.
Matka od razu wygłosiła taką propozycję:
— Z pierwszych pieniędzy za wiersze powinieneś kupić kwia-
tów za jakieś dziesięć rubli i zawieźć je na grób brata. Przecież
gdyby żył, cieszyłby się z twojego sukcesu.
Następnego dnia zawiozłem Pieti kwiaty.
Idąc z cmentarza do tramwaju przez Prospekt Srednioochtiński,
rzuciłem okiem na wystawę sklepu sportowego i zobaczyłem
stojący tam łuk. Łuk był jak trzeba, zrobiony na mahoń, obok
leżał skórzany kołczan ze strzałami. Ceny nie było. Wszedłem
do sklepu i zapytałem ekspedientki, ile łuk kosztuje. Okazało się,
że bardzo dużo, nie na moją kieszeń. Kiedy skierowałem się ku
wyjściu, usłyszałem kobiecy głos:
— Pawłusza, to ty!?
Odwróciłem się. W tej części sklepu, gdzie sprzedawano obu-
wie sportowe, stała obok lady ciocia Lira. Koło niej kręcił się
starszy mężczyzna, w którym poznałem męża cioci Liry, wujasz-
ka Filę.
Pił piwo, pił wódkę,
Koniakiem nie gardził.
A jego pysk tępy
Tępiał coraz bardziej...
Trzeba dodać, że tym razem wujek Fila był trzeźwy jak parasol.
Okazało się, że już trzy dni są w Pitrze. Jutro wracają do Fi-
laretowa. Na Ochtę, do tego sklepu przyjechali, bo ktoś im
powiedział, że tu jest duży wybór obuwia. Chcieli zrobić nie-
spodziankę krewniakowi — kupić mu trampki.
Pomogłem im wybrać te trampki i poszliśmy na przystanek
dwunastki.
W pętlę męża łeb wsadziła
Pewna żona zbyt surowa.
Ale strzegł Bóg nieszczęśnika:
Pętla była tramwajowa.
Pojechaliśmy razem na Piotrogradzką. W tramwaju ciocia
Lira zapytała nagle, jak mi się wiedzie na języku rosyjskim. Od-
powiedziałem, że odnoszę sukcesy i półżartem dorzuciłem, że być
może niedaleki jest czas, kiedy będą mnie przerabiać w szkole.
Wtedy ciocia Lira powiedziała:
— Zapraszałam cię już do nas na wakacje, ale ty chyba za-
pomniałeś albo się wstydzisz. Teraz znowu proszę, żebyś przy-
jechał. Nie krępuj się, nie będziesz darmo chleba jadł — Walkę,
krewniaka, w pisanym podciągniesz.
Coś tam zamruczałem w odpowiedzi. Nie ciągnęło mnie do
tego Filaretowa.
— Pawluga, nie myśl, że u nas nudno — wmieszał się do rozmo-
wy wujek Fila. — Kultury u nas po dziurki w nosie! Pięć wiorst
od wsi, w Nowo-Olchowce, działa klub, za frajer filmy poka-
zują.
— Właśnie! — potwierdziła ciocia Lira. — Nawet indyjskie!
— Przyjadę do was — zgodziłem się.
— Złapał się Pawluga na kulturę! Złapał! — radośnie zadudnił
wujek Fila na cały wagon.
Ale wcale nie chodziło o kino. Chodziło o to, że trzy dni temu
Ela powiedziała mi, że tego lata będzie w Nowo-Olchowce —
jej rodzice wynajęli tam daczę.

XIII
No i pojechałem do tego Filaretowa na wakacje. Żebym tam
bez grosza nie siedział, matka podrzuciła mi parę rubli — ile?
Nie pamiętam, przecież to już dwieście lat minęło.
Ciocia Lira i wujek Fila przyjęli mnie serdecznie, traktowali
prawie jak rodzonego syna. To lato spędziłem tam bez szczegól-
nych przygód.
Zbudowany z bali dom Bywajewów stał na skraju wsi,
a mówiąc ściślej, znajdował się jeszcze przed wsią na drodze
do Nowo-Olchowki. Były w nim dwa pokoje z kuchnią. Do domu
przylegała zupełnie porządna działka — rosły tam drzewa, a i na
ogród starczyło miejsca. Niedaleko od domu stała szopka —
trzymali tam prosiaka. W lewym kącie działki był drewniany,
kryty papą domek — altanka. Znakomicie nadawał się do miesz-
kania w lecie. Tam umieścili mnie Bywajewowie.
Sami, oczywiście, mieszkali w domu. I każde lato spędzał
u nich ich krewniak, Walentyn. Jego rodzice pracowali na kolei
jako konduktorzy, latem mieli najwięcej roboty — podrzucali
więc syna cioci Lirze i wujkowi Fili aż do jesieni.
Walik, jak go nazywali Bywajewowie, był ode mnie rok starszy,
ale — tak jak ja — przeszedł do dziesiątej klasy (swego czasu
przezimował w piątej). Przez całe życie kulał z gramatyki i mia-
łem za zadanie podciągnąć go. Przez całe lato pracowałem
z nim — co prawda niezbyt regularnie: urywał się z lekcji jak mały
chłopak. Ale czytał bardzo wiele i miał świetny gust: moje wier-
sze bardzo mu się podobały.
Był bardzo odważny. Do rzeczki Błociny z pięciometrowego
urwiska skakał jak gdyby nigdy nic. Ciocia Lira opowiadała,
jak go omal nie wyrzucili z ósmej klasy: jednego bezczelnego
dziesięcioklasistę, chuligana, który ordynarnie kleił się do dziew-
cząt, sprał na kwaśne jabłko. Po prostu na przerwie dał mu zdro-
wy wycisk. Walik tylko dlatego ze szkoły nie wyleciał, że cała
ósma klasa stanęła za nim jak jeden mąż.
Tak, pamiętam Walika jako chłopaka śmiałego i szczerego.
Ale przy tym był jakiś niepozbierany. Brał się tylko za taką ro-
botę, którą można było zrobić szybko, albo za taką, która wyda-
wała mu się łatwa do wykonania. Życie okrutnie go potem za to
ukarało.
Sami zaś Bywajewowie byli ludźmi porządnymi i spokojnymi.
Co prawda wujaszek Fila wypić lubił, ale nigdy potem nie roz-
rabiał. Wypije, dobrego humoru nabierze, a potem sen go zwala
z nóg i zasypia, gdzie popadnie. W domu — to w domu, w goś-
ciach — to w gościach, przy pracy — to i przy pracy się przyłoży.
Przez to, oczywiście, wplątywał się w przeróżne historie. Wiele
razy zmieniał stanowiska pracy: był i dyrektorem strzelnicy,
i palaczem w muzeum, magazynierem w sklepie i jeden Bóg wie,
kim jeszcze. Robił nawet za Dziadka Mroza — było to, rzec?
jasna, zajęcie krótkoterminowe...
Dzieci cieszą się jak dzieci,
Gdy przychodzi Dziadek Mróz!
Więc gdy jakaś firma zleci,
Brodę na pysk — no i już!
W czasie, gdy poznałem Bywajewów, wujek Fila prawie się
ustatkował, pił rzadziej. Ciocia Lira wierzyła mu całkowicie
i jej śmiertelne pieniądze leżały w komodzie, w nie zaklejonej
kopercie. Te sto pięćdziesiąt rubli przeznaczyła na nieodzowne
wydatki, związane z własnym pogrzebem; w tej samej komodzie
leżało też trzy metry płótna na całun i pantofle z materiału,
z miękkimi, kartonowymi podeszwami. Nie należało z tego wno-
sić, że ciocia Lira zamierzała w najbliższym czasie rozstać się
i tym światem. Nic z tych rzeczy! Miała nadzieję jeszcze pożyć,
aje — jak mówiła — to, co leży, jeść nie woła.
Bywajewowie byli petersburżaninami. Do Fil; etowa przeprowa-
dzili, się gdy dostali w spadku domek. Przez wiele lat klepali
biedę, do tego we wspólnym mieszkaniu. Przeprowadziwszy się do
Filaretowa, osiągnęli pewien, choć bardzo skromny, dostatek
i żyło im się o wiele spokojniej. Ciocia Lira była już na emery-
turze i dorabiała sobie w nowoolchowskiej aptece — jeździła
tam autobusem albo szła na piechotę — apteka była bardzo
blisko. Myła tam przeróżne słoiczki i buteleczki i utrzymywała
porządek w pomieszczeniach. A wujaszek Fila pracował jako
kontroler w żwirowni w Nowo-Olchowce — i czekał na eme-
ryturę. Robotę mieli małżonkowie, jak to się mówi, spokojną.
Czasu na zajęcie się domem i ogrodem zupełnie wystarczało.
Żyli więc sobie Bywajewowie spokojnie i pogodnie. Jasna
sprawa — i oni mieli swoje kłopoty. Lękali się o przyszłość swe-
go krewniaka, Walika. Irytowało ich zachowanie sąsiadki, Lud-
ki Marmajewej. Owa niestara jeszcze i sympatyczna na oko osoba
zupełnie nie pilnowała swoich kur, które często wdzierały się
na działkę Bywajewów i bezczelnie grzebały w grządkach.
I jeszcze jedna troska zaciemniała spokojny nieboskłon cioci
Liry i wujka Fili. Była to troska o zdrowie.
Od czasu, kiedy zamieszkali w Filaretowie, bardzo chcieli
przedłużyć swoje ziemskie bytowanie. Troska o zdrowie brała
się też stąd, że ciocia Lira od młodości to pilnowała nocą cho-
rych, to pracowała jako pomocnica w aptece i przez to nabrała
ogromnego szacunku do medycyny. Szacunkiem tym zaraziła
i swego małżonka. Wujaszek Fila uwielbiał łykać wszelkie ta-
bletki, nawet zupełnie bez potrzeby. Kiedy w aptece robiono
remanent leków, które się przeterminowały, ciocia Lira przyno-
siła je do domu i wujek Fila z rozkoszą pożerał przeróżne tam
antybiotyki, aspiryny, reumopiryny i nie gardził nawet pigułkami
antykoncepcyjnymi. „Organizmowi wszystko się przyda — ma-
wiał. — Organizm sam wie, gdzie co powinno się znaleźć". Powi-
nienem jeszcze powiedzieć, że dzięki tym lekom — a właściwie
chyba mimo ich zażywania? — wujaszek Fila cieszył się dobrym
zdrowiem. Co prawda cierpiał na płaskostopie, przez to nawet
nie wzięli go do wojska, ale poza tym czuł się znakomicie, tak
samo zresztą jak jego żona.
Ulubioną, a właściwie jedyną lekturą Bywajewow był popular-
ny magazyn „Medycyna dla każdego". Dzień, w którym ciocia
Natasza, miejscowa listonoszka, wręczała im kolejny numer,
stawał się rodzinnym świętem. Ciocia Lira chciwie pochłaniała
nagłówki, podśpiewując przy tym stare medyczne czastuszki:
Dostałyśmy nagle kiły.
Co te chłopy narobiły!
Wujek Fila odśpiewywał jej dziarskim głosem:
Myśmy też dostali kiły,
Cośta, dziewki, narobiły?
Największe zainteresowanie małżonków budziły te artykuły
i wzmianki, które mówiły o przedłużeniu ludzkiego życia.
Choć Bywajewowie byli ludźmi nieszkodliwymi, poszczęściło
mi się, że umieścili mnie w altance, a nie w swojej kwaterze głów-
nej. Chodziło właściwie nie o nich, ale o ich domowe zwierzaki.
No, prosiak, ten mieszkał oddzielnie... Jeżeli chodzi o kotkę
Frośkę, też nie można powiedzieć złego słowa: stworzenie było
puszyste, sympatyczne i czasami na całe dnie gdzieś przepadało.
Za to Cherlak — mały, przekarmiony pies niewiadomej rasy —
zawsze kręcił się koło domu albo warował przy ganku i tylko
patrzył, kogo by obszczekać czy dziabnąć. Tylko na pierwszy
rzut oka wyglądał na spokojnego — w rzeczywistości był nader
ruchliwy. A charakter!... Uch, charakter miał obrzydliwy! Zdraj-
ca! Podbiegnie do ciebie, ogonem macha — a tu nagle się rozmy-
śli, za nogę capnie. Czasami nawet swoich gospodarzy gryzł.
;) Skomplikowany charakter" — mówił o nim wujek Fila z od-
cieniem szacunku. „Stwór o wysokim stopniu wredności" — cha-
rakteryzował go Walik.
A ciocia Lira świata poza Cherlakiem nie widziała. Zna-
lazła go gdzieś, jeszcze jak był szczenięciem — chudym i za-
głodzonym. Odkarmiła, wychuchała. Nie wiadomo dlaczego
uważała go za jednostkę bardzo uczciwą, „Plasterka kiełbasy
bez pozwolenia nie weźmie!" — zachwycała się. A przecież
kraść nie miał po co — wszystkiego miał do upojenia. A przy
tym był spryciul i wiedział, że uczciwość to jego podstawowy
kapitał. Od czasu do czasu urządzał demonstracje swojej bez-
interesowności. Kiedy ciocia Lira, przerwawszy na chwilę
przyrządzanie obiadu, odchodziła nakarmić prosiaka, Cher-
lak skakał na taboret, z taboretu na kuchenny stół i tam za-
sypiał (albo udawał, że śpi...) obok farszu czy innego sma-
cznego półfabrykatu. „Ach, żeż ty aniołeczku mój kultural-
ny!" — unosiła się nad nim ciocia Lira. Brała go na ręce
i odnosiła do pokoju na kanapę.
Mieszkali więc sobie we wsi Filaretowo Larysa Stiepanowna
i Filimon Fiodorowicz Bywajewowie ze swoimi podopiecznymi.
Mieszkali sobie i nie wiedzieli, że nim minie rok, w ich życie
wedrze się coś niebywałego, niezwykłego...

XIV
Następnego dnia po przyjeździe do Bywajewów poszedłem do
lasu, w którym zginął mój ojciec. Jego grób na cmentarzu Sera-
fimowskim odwiedzaliśmy z matką regularnie, ale na miejscu
jego śmierci nigdy żadne z nas nie było. Nie ciągnęło nas tam.
A przede wszystkim nie wiedzieliśmy dokładnie, gdzie właściwie
zdarzyła się tragedia: z opowiadań grzybiarzy — towarzyszy
ojca w owym nieszczęsnym dniu — wiadomo było, że stało się to
gdzieś w borze za Pańską Górką. Dowiedziawszy się od Bywa-
jewów, gdzie to jest, wybrałem się tam.
Do rzeczki doprowadził mnie Walik, wytłumaczywszy mi do-
kładnie, jak iść na Pańską Górkę, a sam rozłożył się na brzegu.
Jakieś czterdzieści minut szedłem nadbrzeżną dróżką, a potem,
kiedy ukazało się łagodne wzgórze, sforsowałem rzeczkę w bród
i skręciłem w lewo. Zaczęły się gęste zarośla, a wśród nich —
ślady jakiejś kamiennej budowli. Z boku majaczyła ceglana bra-
ma z osypującym się tynkiem. Płotu żadnego nie było, wrota
biegły donikąd. Zrozumiałem, że to właśnie Pańska Górka: tu
w dawnych czasach stał, jak mówiła ciocia Lira, szlachecki dwór.
Na tle wrót zobaczyłem coś ruszającego się i niebieskiego.
Podszedłem bliżej — i zobaczyłem Elę. W sarafanie, z koszem
w ręce. Oczywiście bardzo się zdziwiłem i ucieszyłem. Ale, po-
nieważ istniała między nami niepisana umowa, żeby się nie witać
i w ogóle unikać wszelkich konwenansów, zwróciłem się do niej
tak:
— Ela, jak mi już zupełnie padnie na mózg, też pójdę na grzy-
by w środku lata.
— To nie grzyby, tylko pięciornik kurze ziele — odpowie-
działa i wyciągnęła do mnie koszyk: na dnie leżały jakieś ko-
rzonki i dziecinna łopatka. — To pięciornik, tata robi na nim
nalewkę.
— Nie wiedziałem, że twój przodek lubi wypić...
— Skąd, on nie pije, przecież wiesz. To na żołądek... A tu
przyszłam przywitać się z murarzem. — Z tymi słowami pogła-
skała ręką bramę w tym miejscu, gdzie tynk odpadł od muru. Od-
padł całkiem niedawno — cegła miała jeszcze mocny czerwony
kolor, nie wyblakła i wyraźnie odcinała się od reszty.
— No i przywitałam się! — oświadczyła Ela. — Sto dwa-
dzieścia lat temu położył te cegły własną ręką i od tej pory
ludzka dłoń już ich nie tknęła. A ja — dotknęłam... To jak uścisk
dłoni.
— Nie dotrze do murarza ten twój uścisk — zajadowiciłem. —
Są wrota. Jest cegła. Jesteś ty. A gdzie murarz? \X'ypada pod-
stawowe ogniwo.
— Murarz żyje! a uważam, że wszyscy ludzie są nieśmier-
telni. Oczywiście, nie w sensie religijnym, ale jeżeli chodzi
o pracę. Wszystko, co zrobisz w życiu dobrego, trafia do wspól-
nego nieśmiertelnego skarbca. Nawet, jeżeli rzecz jest drobna —
to nieważne! — to i tak wszystko jedno.
— Bardzo wygodna teoria. Mam honor pozdrowić panią na
okoliczność nieśmiertelności!
— Nie przekręcaj tego, co mówię! — oburzyła się Ela. —
Wcale nie chciałabym osobiście być nieśmiertelna. Wyobraź
sobie: wybuduję dom, a on zestarzeje się za mego życia i na
moich oczach go zburzą! Nie, lepiej niech nasze dzieła nas prze-
żywają. A poza tym — nieśmiertelność raczej nam nie grozi.
— Zupełnie nam nie grozi — zgodziłem się z Elą i powiedzia-
łem, że idę do tego lasu, gdzie zginął mój ojciec.
— O Boże mój! A ja o takich rzeczach mówię... — speszyła
się. — Wybacz, myślałam, że tak sobie po prostu spacerujesz...
A w ogolę jak trafiłeś do Filaretowa?
— Chciałem ci zrobić przyjemną niespodziankę. Wyobraź
sobie, w tajemnicy przed tobą zamieszkałem u Bywajewów aa
całe lato. Do ciebie wybierałem się jutro — i popatrz, jaki szczę-
śliwy traf! — spotkałem cię tutaj.
— Droga do piekła wymoszczona jest szczęśliwymi przypad-
kami — zażartowała Ela. — Gdzieś to chyba wyczytałam. A może
mi się przyśniło?... Śnią ci się czasami myśli?
— Przecież wiesz: mnie się śni tylko architektura. Dzisiaj
w nocy widziałem wysoką basztę: wszedłem w drzwi, a tam ka-
mienne schody i prowadzą nie w górę, ale w dół. Schodzę, scho-
dzę, a końca nie widać... Wziąłem się i obudziłem... Też się czło-
wiekowi głupoty śnią...
Przedarłszy się przez zarośla wyszliśmy na słoneczną drogę,
przecięliśmy ją, minęli pagórkowate pole i weszliśmy w bór.
Pachniało żywicą, pod nogami słał się mech. Sosny stały rzadko,
nie przeszkadzając sobie nawzajem — przez pnie wszystko było
doskonale widać. Żadnych śladów ludzkich nieszczęść tu nie
było. Zabij tu tysiące ludzi — a las niczego nie zapamięta i ni-
czego potem nie opowie.
Szybko ruszyliśmy z powrotem.
Już wychodząc na przesiekę zwróciliśmy uwagę na wielką
sosnę. Ktoś wyciął na niej trójkąt, zwrócony wierzchołkiem
w dół. Trójkąt zalała żywica, drzewko pociemniało. Niżej na
korze widać było jakieś szczerby i rysy, porośnięte mchem.
— Być może stało się to właśnie tutaj — powiedziała Ela. —
Jakoś tak mi się wydaje...
Staliśmy w milczeniu, bez ruchu, jakbyśmy — nie umawiając
się — chcieli uczcić to miejsce minutą ciszy.
— A teraz chodźmy nad rzekę — zaproponowałem Eli.
— Nie, poczekaj — powiedziała. — Uratujmy tę jarzębinkę.
Tu nie urośnie, przejedzie ją na pewno jakiś samochód.
Między sosną a drogą rosło kilka niziutkich jarzębin, jedno
drzewko, całkiem malutkie, stało tuż przy drodze. Wyciągną-
wszy z koszyka łopatkę, Ela zaczęła wykopywać jarzębinkę.
— Latem się chyba drzew nie przesadza — zauważyłem.
— Jarzębina przyjmie się i w lecie — powiedziała z przekona-
niem Ela. — Weź ją i posadź na działce swych szacownych opie-
kunów. Tylko, pamiętaj, wybierz dobre miejsce! I podlewaj ją!
Powróżyłam sobie coś na tej jarzębince.
Rozstałem się z Elą na Pańskiej Górce. Stąd była taka sama
odległość do Nowo-Olchowki jak i do Filaretowa. Potem prawie
co dzień spotykaliśmy się tutaj i szliśmy, gdzie oczy poniosą.
Miłość rosła i krzepła,
Ku chmurom wzlatywała,
Ale z raju do piekła
Odległość bardzo mała...

XV
Tego samego dnia posadziłem drzewko na działce Bywaje-
wów — oczywiście, za ich zgodą. Wydawało mi się, że miejsce
wybrałem znakomite — na maleńkiej łączce, na której z prawej
strony rosły dwie brzozy, a z lewej — czarny bez.
— Znaczy, wysokoprocentóweczkę na jarzębince będziemy
nastawiać! — zażartował wujek Fila. — Tylko żeby jagódek do-
czekać!
— Aleś się tej przeklętej gorzałki uczepił! — poderwała się
ciocia Lira i oświadczyła mężowi, że następnego dnia będą robić
w aptece remanent i z tej okazji przyniesie mu — dla zdrowia! —
piętnaście butelek tranu.
Lepszy jest od wina tran,
Pij i nie rób min tragicznych!
Zbawi cię od wszystkich chorób,
Oprócz chorób wenerycznych!
A jeżeli chodzi o sadzonkę, to się nie przyjęła. Może dlatego,
że niezbyt regularnie ją podlewałem: czasami zdarzało mi się
zapominać — przez wiersze i twórcze niepokoje... Pod koniec
lipca liście jarzębinki pożółkły, zwiędły...
— A jak się miewa nasza podopieczna? — zapytała pewnego
razu Ela. W ogóle się nie miewa, całkiem padła — odpowiedzia-
łem. — Ale ciocia Lira mówi, że na wiosnę może jeszcze ożyć.
— Nie, nie ożyje — surowo powiedziała Ela i spojrzała na
mnie tak, jakbym ja był wszystkiemu winien.
Są uśmiechy jak nagrody,
Że z radości chce się wyć.
Są spojrzenia — wściekłe gady,
Że po kątach trza się kryć.
Na następny rok drzewko rzeczywiście nie zmartwychwstało.
I miało to bardzo, ale to bardzo poważne konsekwencje.

XVI
Minął rok.
Pomyślnie przeszedłem do jedenastej klasy (wtedy jeszcze była
jedenasta klasa, potem wprowadzili dziesięciolatkę) i w lecie
znowu zjawiłem się u Bywajewów. A pojechałem tam wiadomo
dlaczego: rodzice Eli znów wynajęli daczę w Nowo-Olchowce.
Bywajewowie przyjęli mnie bardzo gościnnie. Ale Cherlakowi
charakter jeszcze bardziej się popsuł — od razu złapał mnie za
nogę. „On nie chciał nic złego — tłumaczyła ulubieńca ciocia
Lira. — To tak go, aniołeczka, z radości nerwy ponoszą!"
Jeżeli chodzi o Walika, to ten szybko odciągnął mnie na stronę
i oświadczył, że ma na głowie kupę ciekawych rzeczy i prosi,
żebym go gramatyką za bardzo nie męczył. Wiedziałem już
wtedy, że pasjonował się kinem i postanowił zostać działaczem
filmowym — nie wiadomo, czy reżyserem, czy aktorem, czy
może scenarzystą. Chodził teraz na wszystkie filmy, a rzu-
cił czytanie książek. Mówił, że kultura trafia do niego przez ki-
no.
Jeżeli chodzi o mnie, to przybyłem do Filaretowa nieco za-
smucony. W zimie wszystko układało mi się dobrze: na kolumnie
poetyckiej jednej gazety pojawiły się trzy moje wiersze, w drugiej
gazecie — dwa. Myślałem już po cichu o zbiorku swoich arcy-
dzieł. Nawet tytuł dla niego wydumałem: „Odważnik". Że to
niby moje wiersze mają artystyczną ważkość. Ale przed samym
moim wyjazdem pewien krytyk w swojej recenzji oświadczył, że
„wiersze Globalnego są niedojrzałe, eklektyczne, że autor nie
odnalazł jeszcze samego siebie".
Krytycy mają gust fatalny,
Stoisz przed nimi jak skazaniec,
A oni pieprzą: „ To banalne!
Tyś gówniarz, a nie Muz wybraniec!"
Od razu pierwszego dnia pognałem do Nowo-Olchowki, bio-
rąc ze sobą fatalną gazetę. Już w pobliżu daczy Eli poczułem
zapach spalenizny i domyśliłem się, że Nadia prasuje bieliznę.
I nie pomyliłem się: tylko co przepaliła na durch dwa przeście-
radła.
Zaprosiłem Elę na spacer, ale odmówiła z ważnego powodu:
tego dnia miała dyżur w kuchni (i zdążyła już rozbić dwa tale-
rze).
— Spotkajmy się jutro na Pańskiej Górce o jedenastej. Przy
naszej bramie... — zaproponowała.
— W porządku! — odpowiedziałem.
Potem wyciągnąłem ją na chwilkę do ogródka przed domem
i tam wygłosiłem przemówienie o tym, że droga życia prawdzi-
wych talentów usiana jest cierniami i zaporami przeciwczołgo-
wymi. Wręczyłem jej fatalną gazetę. Zrobiłem to w nadziei, że
Ela oburzy się, wyśmieje krytyka i w ten sposób doda mi ducha
i pocieszy w strapieniu. Czekałem więc na jej reakcję.
Zgadujecie, wróżycie,
Będzie tak albo tak...
Dziś ku niebu wzlecicie?
Czy padniecie na wznak?
Ela przeczytała jadowity artykulik i zdradziecko zachichotała.
Momentalnie odczułem, że chichocze nie na moją korzyść...
— Zastanów się. Przecież on ci źle nie życzy — powiedziała
wreszcie całkowicie poważnie. — A do tego, wiesz, chyba zbyt
potężny pseudonim sobie wybrałeś: „Glo-bal-ny"!
— I kto to mówi? Elektrostymulacja?! — odgryzłem się.
— Przecież to nie ja sobie imię wybrałam — cicho i smutnie
wyszeptała Ela. — I wypominanie mi tego-to zwykła podłość.
— A popierania krytyków, którzy szczują poetę — to nie po-
dłość!?
— Wcale nie popieram żadnych krytyków... Wiesz co, skoń-
czmy tę ro/mowę. Zostań na obiedzie. Dzisiaj szczawiowa na
obiad — globalna jakość!
— Wypchaj się ze swoją szczawiową! — Trzasnąwszy furtka
wyszedłem z ogródka i powędrowałem, gdzie oczy poniosą
Mocno zmęczony królowaniem
Rozbiwszy puchar kryształowy,
Władca w koronie plastykowej
Wstąpił na pojazd wywrotowy.
Czułem się byle jak. Długo błąkałem się po lesie. Kiedy wró-
ciłem do Bywajewów, było już po kolacji. Ale dobra ciocia Lira
odgrzała makaron, posadziła mnie przy stole.
— Wygłodziłeś się, Pawlik, zmizermałeś — powiedziała. —
Od początku gdzieś przepadasz. Jak nasza Frośka, też polazła
Bóg wie gdzie. Ty patrz, żebyś alimentów nie wybiegał, bo bę-
dc przed twoją mamą oczami świecić.
— Nie bój się, ciociu Liro — odpowiedziałem niewesoło. —
Dc alimentów nie doszło. I przepadać z domu nie będę.
Powiadają, że przyszłe wydarzenia rzucają przed siebie cień,
powiadają, że w nocy przed ważnymi, przełomowymi dla ich
losów dniami ludziom często śnią się sny, z których można od-
czytać przyszłość. Ale tej nocy spałem bez snów i przebudziłem
się bez przeczuć.

XVII
Wprawdzie w przeddzień solidnie się zmęczyłem, ale tej fa-
talnej soboty w lipcu 1965 roku przebudziłem się wcześniej.
W altance panował wilgotny chłód, przez maleńkie okienko
wlewało się łagodne światło. Oderwałem łeb od poduszki i po-
myślałem, że szykuje się jasny, bezchmurny dzień i że w ogóle
ten świat jest niegłupio urządzony. Potem nagle przypomniałem
sobie wczorajszą kłótnię z Elą i krzywdę, jaką mi wyrządziła.
Ale dzień od tego nie spochmurniał, radość wczesnego przebu-
dzenia była silniejs/a.
Rześko wyskoczyłem z polowego łóżka.
Myjąc się w żeliwnej umywalce zastanawiałem się: iść czy nie
iść do starej bramy? W uszach dźwięczały mi słowa Eli: „Spot-
kajmy się jutro przy naszej bramie". Przecież tak powie-
działa przed naszym starciem. A jeżeli ja przyjdę, a ona — nie?
W owej chwili usłyszałem uderzenie w „gong". Walik obwie-
szczał wszem i wobec, że pora na śniadanie, waląc drewnianą
łyżką w stary miedziany rondel, który kiedyś powiesił na gan-
ku. Wprowadził tę modę jeszcze w zeszłym roku — „jak w szy-
kownym zachodnioeuropejskim kurorcie". Po tym kretyńskim
łomocie rozszczekał się Cherlak — piesek nie cierpiał takiej
muzyki.
Doskonale pamiętam: tego dnia ciocia Lira usmażyła na śnia-
danie jajecznicę. Kiedy już nałożyła wszystkim na talerze, na
patelni zostało jeszcze trochę jajek. Demonstracyjnie dorzu-
ciła je mnie:
— Pawlik wiele spaceruje — powiedziała złośliwie. — Potrze-
ba mu dodatkowych porcji, żeby się przed koleżanką nie skom-
promitował.
Walik zarżał w talerz, a wujek Fila zmienił temat na żywotnie
go interesujący:
— Mnie, Laryso, też dokładka by się przydała. W postaci
płynnej. Na okoliczność prac saperskich. Trzeba będzie dużo
kopać.
— No, chłopaki ci pomogą.
— Pomoc mi niepotrzebna. Wdzięczność — o, to by się przy-
dało!
— Dobra, wykopiesz, to się zobaczy. A dopóki nie wykopiesz,
niech cię ręka boska broni do lodówki się pchać! Widzicie, co
wymyślił — od rana wódki mu dawaj!
Jakieś mleczka, jakieś soczki
Stawia żona na stół dziś,
Mąż poddany tej torturze,
Każe jej do diabla iść.
Z dalszej rozmowy zorientowałem się, o co właściwie chodzi.
Otóż w ostatnim numerze ukochanego periodyku w dziale „Rady
dla mieszkańców wsi" Bywajewowie wyczytali, że śmietnik —
jeżeli znajduje się zbyt blisko domu — może być rozsadnikiem
niebezpiecznych infekcji. Śmietnik znajdował się u nich obok
domu, postanowili więc wykopać nowy, oczywiście gdzieś dalej.
Ale nie zdecydowali się jeszcze gdzie. Najpierw chcieli kopać
za ogrodem, ale rozmyślili się: to było zbyt blisko działki są-
siadki: jeszcze się obrazi, zezłości... A przy tym tam było wil-
gotno. Czasopismo radziło w miarę możności znaleźć miejsce ra-
czej suche.
— A ja wiem, gdzie trzeba kopać! — wyskoczył Walik. — Koło
dwóch brzóz! I od domu daleko, i miejsce suche! Paul w zeszłym
roku posadził tam jarzębinę i uschła! Znaczy, że tam jest sucho.
— Rzeczywiście, nadaje się — zgodził się wujek Fila. — Zuch,
Walik! Gdybyś zawsze tak głową ruszał, byłby z ciebie praw-
dziwy skarb!
— Walik nam jeszcze pokaże, co potrafi! — wygłosiła z dumą
ciocia Lira. — Z niego jeszcze i inżynier będzie!
— Reżyser! — poprawił ją krewniak.
Poszedłem do altanki, usiadłem na łóżku i zacząłem czytać
pracę Tomaszewskiego o poetyce. Potem moje myśli od teorii
przeskoczyły na praktykę. Odłożywszy książkę, zacząłem głośno
i z uczuciem deklamować swoje wiersze, te, które tak nie spo-
dobały się krytykowi. „No nie, to są całkiem dobre wiersze! —
zdecydowałem. — Po diabła Ela skumała się z tym krytykantem!
I nie pójdę dzisiaj na Pańską Górkę!"
Podjąwszy tę decyzję spojrzałem na zegarek. Było dziesięć
po dziesiątej.
Ten, kto mocny ma charakter.
Nic da się miłości zwieść.
Z wszystkich grzeszków się rozgrzesza,
Bagażu nic musi nieść/
Porzuciłem altankę i skierowałem się do domu. Ciocia Lira
i Walik siedzieli na schodkach ganku. Ciocia Lira była pogr;(-
żona w lekturze „Medycyny dla każdego". Walik w jednej ręce
trzymał zagraniczny magazyn filmowy, w drugiej — błyszczące
nożyczki krawieckie. Wycinał zdjęcia filmowych piękności, żeby
potem wkleić je do swego albumu. Im mniej aktorka miała na
sobie szmatek, tym większa była szansa, że Walik zaszczyci ją
naklejeniem. Obok na ganku wylegiwał się Cherlak, senny i bar-
dzo z siebie zadowolony.
— Walik, hajda nad rzekę! — zaprosiłem.
— Nie chce mi się! — odpowiedział. — Ugrzązłem w sztu-
ce.
Tu ciocia Lira na moment oderwała się od lektury i powie-
działa:
— Pawlik, pomógłbyś Filimonowi Fiodorowiczowi dół kopać!
Bo jak sam robotę szarpnie, to zażąda potem połówki...
— Tak jest! — odpowiedziałem i potuptałem do dwóch brzóz.
Wujaszek Fila zdążył już co nieco zrobić. Kwadrat ziemi,
taki dwa na dwa, wyraźnie odcinał się od trawy. Zdjęta darń le-
żała z boku, poniewierała się tam wyschnięta jarzębinka.
— Wujaszku Fila, daj pokopać! — poprosiłem.
— Kop, jak masz ochotę — wujek Fila podał mi szpadel.
Wbiłem szpadel do oporu w gliniastą glebę. Pracowało mi
się bardzo fajnie. Dół robił się coraz głębszy i coraz większa
była kupa wykopanej ziemi. I nagle wydało mi się, że z wykopu
wydobywa się rytmicznie pulsujące, niezbyt jaskrawe fioletowe
światło. „To na pewno jakieś odblaski od nieba" — pomyślałem
i spojrzałem w górę. Ale w prześwicie między brzozowymi gałą-
zkami widać było bezchmurny lipcowy błękit.
— Na piwko zapracowałeś — powiedział wujek Fila. — Da-
waj, teraz ja!
Kiedy podałem mu szpadel, tajemnicze błyski ustały. „Po
prostu mi się przywidziało — uznałem. — To przez to, że tyle
się wczoraj nałaziłem po lesie". Skierowałem się do domu.
Ciocia Lira i Walik w dalszym ciągu siedzieli na ganku.
— Nie masz już dość wycinania tych papierowych piękno-
tek? — zaczepiłem Walika.
— I ciebie by taka zwabiła, siedem wiorst byś za nią boso
leciał — odciął się, pokazując mi zdjęcie piersiastej gwiazdy
filmowej w bikini.
Ale mnie się takie seksbomby nie podobały. Wspomniałem
Elę — jej mądrą, dobrą i naprawdę piękną twarz, jej skromny
uśmiech. Spojrzałem na zegarek: gdybym się pospieszył, to zdążę
na Pańską Górkę na jedenastą. Szybko poszedłem do furtki.
I nagle wczorajsza obraza znowu dźgnęła mnie w serce. Zawró-
ciłem i poszedłem do dwóch brzóz.
Wujek Fila stał po pas w jamie i pracowicie wyrzucał łopatą
wilgotną ziemię. Kiedy powiedziałem, że przyszedłem go zmie-
nić, oddał mi szpadel z podejrzaną skwapliwością. Z wściekło-
ścią rzuciłem się na robotę: chciałem przepędzić ponure myśli.
Warstwa gliniastej gleby kończyła się i szpadel z ledwie słyszal-
nym chrzęstem wszedł w wilgotną, brązową glinę, przedzielaną
warstwami piasku i kamyczków. I znowu zaczęło się to niezrozu-
miałe migotanie: tym razem było wyraźniejsze i częstsze, przy
tym nie było w nim niczego nieprzyjemnego... Ale mimo to
dziwne... Przetarłem oczy, spojrzałem w niebo... Niebo jak nie-
bo.
— Coś mi miga w oczach — przyznałem się wujkowi Fili.
— Tobie też?! — zdziwił się. — A myślałem, że tylko mnie,
bo się wczoraj trochę lekarstw najadłem. No, dawaj, dokończę
ten dół. Teraz już niedużo.
Poszedłem na ganek.
— Walik! Idziemy nad jamę! Tam coś dziwnego świeci!
— Nie wygłupiaj się! — odpowiedział Walik. — Mnie oso-
biście na żadne świecenie nie nabierzesz!
— Co znowu za świecenie? — zapytała z niezadowoleniem
ciocia Lira.
Usłyszeliśmy tupot. Wujek Fila, ciągnąc za sobą szpadel, cwa-
łował po ścieżynce. Zrównawszy się z nami, wydyszał:
— Mina tam leży, czy co... Trafiłem sztychówką na jakieś
żelastwo, a tu rura z ziemi zaczyna wyłazić... Zęby tylko nie wy-
bucłito!...
— Jeżeli od razu nie wybuchło, to już nie wybuchnie — spo-
kojnie powiedział Walik. — Chodźmy zobaczyć.
Nie tyleśmy poszli, co pognali. Ciocia Lira i wujek Fila po-
dążyli za nami, tylko trochę wolniej.
Ze środka jamy powoli i wytrwale wyłaziła — albo jeżeli chce-
cie: wyrastała — łodyga z łuskowatego ciemnozielonego mate-
riału, chyba metalu. Miała grubość kijka narciarskiego. Nie ba-
cząc na kompletny brak wiatru łodyga lekko się chwiała. Z łusek
osypywał się piasek i grudki gliny, przy czym były one całkiem
suche, chociaż na dnie dołu pokazała się woda gruntowa. Nagle
skądś — prawdopodobnie od owej metalowej łodygi — powiało
jakimś delikatnym i nikłym zapachem. Zapach ten miał w sobie
coś uspokajającego i, powiedziałbym, rozjaśniającego myśli.
Spojrzałem na małżonków Bywajewów, na Walika. Na ich twa-
rzach malowało się błogie zdziwienie — i ani cienia strachu.
Ja też nie odczuwałem nawet śladu lęku.
— To nie nasza technika — powiedział nagle Walik. — To
zupełnie nie nasze.
Tajemnicza rurka, wyrósłszy na wysokość naszych ramion,
przestała rosnąć. Zmieniła kolor na jasnoniebieski. Wokół niej
wiła się fioletowa świetlna spirala. Potem spod ziemi doszedł
do nas krótki trzask i na końcu rurki wyrósł tęczowy dysk, mający
na brzegach żółte ząbki, podobne do płatków: płatki to rosły,
to malały — zupełnie jakby oddychały. Potem usłyszeliśmy bez-
namiętny i czysty głos:
UWAGA!
SŁUCHAJCIE. ROZUMCIE. ZAPAMIĘTAJCIE.
Przez dotknięcie łopatą do rurki reagującej uruchomiliście
układ kontaktowy agregatu autonomicznego. Agregat nie zagraża
wybuchem, nie jest radioaktywny, nie stwarza zagrożenia chemi-
cznego i jest nieszkodliwy pod względem biologicznym. Postrze-
gający układ samouczący działa od dnia umieszczenia go w grun-
cie, co umożliwia porozumiewanie się z wami w waszym języ-
ku.
Agregat został umieszczony w glebie waszej planety przez
wyprawę naukowo-eksperymentalną z planety (niewyraźnie, sa-
me samogłoski) czterysta pięćdziesiąt osiem tysięcy sto trzy-
dzieści sześć lat sto czterdzieści pięć dni, jedenaście godzin, dzie-
więtnaście minut trzydzieści dwie sekundy temu według ziem-
skiej rachuby czasu. Głębokość posadowienie agregatu, z uwzglę-
dnieniem późniejszych nawarstwień, zaprogramowana została
w ten sposób, aby agregat został odnaleziony przez istoty rozum-
na, posługujące się metalowymi narzędziami pracy.
Agregat zawiera naczynie z płynem, który należy rozdzielić
na sześć równych porcji i podać do zażycia wewnętrznego sześ-
ciu mieszkańcom waszej planety. Jedna porcja ekstraktu po-
zwala żywemu ssakowi, niezależnie od jego wagi i wzrostu, prze-
żyć nie więcej niż milion lat. Przed truciznami, infekcjami, ka-
tastrofami, urazami psychicznymi i fizycznymi ekstrakt nie za-
bezpiecza. Na osobniki sędziwe ekstrakt nie wywiera działania
odmładzającego, utrwalając je w tym wieku, w którym został
zażyty. Osobniki, zażywające ekstrakt w młodym wieku, po osiąg-
nięciu dojrzałości stabilizują się i dalej nie starzeją. Właściwości
ekstraktu nie są przekazywane przez dziedziczenie.
Zażycie ekstraktu nie powoduje zobowiązań moralnych, praw-
nych ani praktycznych wobec nieziemców. Prawo dystrybucji
ekstraktu przysługuje temu, kto pierwszy dotknął narzędziem
metalowym rurki reagującej. Ekstrakt należy zażyć nie później
niż w czterdzieści siedem minut dwadzieścia trzy sekundy po
wydobyciu naczynia z superhermetycznego pojemnika.
Oczekujcie na pojawienie się agregatu.
Głos zamilkł. Tęczowy dysk zgasł. Rurka zaczęła szybko się
skracać, wwiercając się w ziemię, potem znikła pod grudami
gliny. Staliśmy i milczeli. Sedno sprawy doszło do wszystkich,
a tekst głęboko wrył nam się w pamięć: jeszcze dziś mogę go
powtórzyć słowo w słowo. Nie wątpię, że mieliśmy do czynie-
nia z jakimś oddziaływaniem agregatu na nasze ośrodki pamię-
ciowe.
— A przecież to nie kawał! — przerwał milczenie Walik. —
Dzięki wam, najdrożsi nieziemcy!
— Czyli że przeżyjemy wszystkich sąsiadów — powiedziała
w zadumie ciocia Lira. — To mi się podoba...
— Przez całe życie nie miałem fartu, ale jak przyszedł, to
ho-ho! — głuchym, przerywanym głosem odezwał się wujek Fi-
la. — Żeby tylko nie przegapić...
— No, teraz już, Filimonie, musisz rzucić tę swoją truci-
znę — podchwyciła ciocia Lira. — Słyszałeś: „Od trucizny nie
zabezpiecza". Raz na sto lat będziesz mógł wypić — w dzień
urodzin. A tak — ni kropelki!
Spod ziemi rozległ się głuchy huk. Grunt pod naszymi no-
gami zakolebał się. Dno jamy wypuczyło się, wydęło jak pęcherz,
potem pęcherz pękł i zaczął się z niego wydobywać łuskowaty
metalowy balon, zaokrąglony na końcu. Ukazały się łapy z tego
samego metalu. Łapy szybko zaczęły ryć ziemię. Potwór prze-
walił się przez brzeg dołu i, spychając grudy ziemi, wypełzł na
łączkę. Stał teraz nieruchomo na swoich sześciu parach kończyn.
Miał dwa metry długości i z siedemdziesiąt centymetrów szero-
kości. Po jego cielsku przebiegały świetliste, tęczowe spirale.
Ich ruch był coraz szybszy i nagle wszystkie sześć par moc-
nych i chwytnych łap zaczęło się poruszać — przy czym trzy
pary próbowały iść w jedną stronę, a drugie trzy — w drugą.
Wskutek równowagi sił agregat został na miejscu, tyle tylko,
że cały dygotał. Potem w środku pojawił się pasek zielonego og-
nia — i oto potwór rozpadł się na dwie części, jego kończyny
zamarły. Na trawę wytoczył się przezroczysty cylinder wielkości
wiadra, wypełniony jakąś galaretowatą masą. Przez tę galaretę
prześwitywały zarysy błękitnego stożkowatego naczynia.
— Przedziwne zamknięcie — warknął wujek Fila i schyliwszy
się, ostrożnie postukał zgiętym palcem w przezroczysty cylinder.
— Trzeba otworzyć! Czas ucieka! — wyszeptał Walik. Przy-
pomniawszy sobie, że trzyma w ręku nożyce, mocno uderzył nimi
w naczynie. Nożyce odskoczyły od powłoki z metalicznym zgrzy-
tem nie pozostawiwszy na niej ani śladu.
— Poczekajcie, a co będzie, jeśli naciśniemy tę czerwoną
plamkę? — powiedziałem.
Walik przytknął palec do czerwonego krążka u podstawy cy-
lindra. W tym momencie na pojemniku zarysowały się szczeliny.
Naczynie rozpadło się i na trawę wyleciała galaretowata masa.
I ta galareta, i resztki cylindra zaczęły na naszych oczach wypa-
rowywać. Wujek Fila rozpiął guziki na prawym rękawie koszuli,
naciągnął rękaw na dłoń i ostrożnie podniósł niebieskie naczy-
nie z ziemi. Miało jakiś litr pojemności. Na jego węższej części
widniała rysa, a na szczycie czerwienił się wyraźny krążek.
— Wszystko jasne! — oświadczył wujek Fila. — Larysa!
Walentyn! Idziemy do domu! — W jego głosie zabrzmiały suro-
we nuty — ni to dźwięk komendy, ni poczucie własności... Przed-
tem nigdy tak nie mówił.
— Poczekaj, Filimonie! — spłoszyła się ciocia Lira. — Trze-
ba całą tę mechanikę sprzątnąć, Seby we wsi nie gadali. Dobrze
byłoby wrzucić to wszystko do dołu.
Ale nie musieliśmy sprzątać całej tej mechaniki. Nieocze-
kiwanie i bezgłośnie obie części potwora znów zlały się w całość,
która zapłonęła żywym ogniem.
— Ojejejej! Sam siebie spala! — radośnie wyszeptał wujek
Fila. — Cóż za kulturalny wynalazek!... Paweł, uważaj, żeby się
od tego coś nie zajęło!
Poszli do domu. Pierwszy, ostrożnie, jakby stąpał po lodzie,
kroczył wujek Fila, trzymając w daleko wyciągniętej ręce błękit-
ne naczynie. Za nim podążała ciocia Lira. Walik zamykał pochód.
Na mnie się nawet nie obejrzeli.
Agregat płonął jasnym płomieniem. Słychać było chrzęst
i trzaski. Powłoka marszczyła się, sypiąc wokoło niezliczonymi
kubikami i stożkami różnych barw, które wpadały w trawę
i ginęły w ogniu. Płomienie, rosnąc, oblizywały dolne gałęzie
brzózek. Dziwna sprawa: liście na gałęziach nie paliły się, nawet
nie zżółkły.
Podszedłem całkiem blisko do ognia. Nie czułem żaru. We-
tknąłem rękę prosto w płomień — i dreszcz przebiegł mi po pal-
cach: płomień nie parzył, nawet nie grzał. Był zimny — jakbym
wsunął rękę w okienko wilgotnej piwnicy.

XVIII
Agregat spłonął. Nie było ni śladu, ni popiołu i trawa nie zmie-
niła swojej barwy. Tylko tam, gdzie stały łapy potwora, wid-
niały dziury w darni i poszarpane dołki.
„A przecież to nie sen" — myślałem. Nie szaleństwo, nie
zbiorowa psychoza. To jawa, jawa!... Teraz tam dzielą nieśmier-
telność; przecież milion lat to prawie nieśmiertelność... No, trzy
porcje to jasna sprawa — ciocia Lira, wujek Fila i Walik. Rodzi-
ce Walika wypadają z gry — są teraz w dalekiej podróży. To
znaczy, że pozostałe porcje dostaną się Gładikowom — mężowi
i żonie. Mają dom trzy działki dalej. A może wujek Fila znaj-
dzie jeszcze innych kandydatów do nieśmiertelności — przecież
bardzo szanuje Kolę Ramuszewa i jego żonę Walę; ci mieszkają
pięć domów dalej... A może... Rozważałem wszelkie możliwe
kandydatury, biorąc czasami pod uwagę i siebie. Zastanawiałem
się jeszcze nad tym, dlaczego nieziemcy wyznaczyli tak dokład-
nie termin zażycia ekstraktu. Czyżby dlatego, żeby nieśmiertel-
ność dostała się temu, kto miał bezpośredni związek ze znalezie-
niem agregatu? Niewątpliwie jest to eksperyment. Za jakiś czas
znowu odwiedzą Ziemię i sprawdzą rezultaty. Jeżeli doświad-
czenie się powiedzie, obdarują nieśmiertelnością wszystkich
ludzi.
Drgnąłem, usłyszawszy czyjeś kroki. Patrzę — a to Walik do
mnie sunie.
— A ta harhara co, spaliła się? — zapytał nerwowym szep-
tem. — To dobrze! Paul, wołają cię do domu, idziemy!
— A ty już się unieśmiertelniłeś? — pytam go po drodze.
— Omilioniłem się! Wszystko w porządku!... I ty się zaraz
omilionisz. To babcia tak się o ciebie zatroszczyła. A ten nie-
bieski garnek, ledwieśmy go opróżnili, zniknął, rozpłynął się
we mgle. Żadnych dowodów! Wbij to sobie do mózgownicy!
Małżonkowie siedzieli przy okrągłym stole w pokoju obok
kuchni, zasłonka na oknie była zasunięta — top secret! Stół —
pamiętam to jak dziś! — przykryty był płóciennym obrusem
z wyhaftowanymi motylami i różami — dziełem cioci Liry. Sześć
kubków do kefiru stało na stole; trzy puste i trzy — napełnio-
ne wiśniowoczerwonym płynem.
— Pawlik! — zwróciła się do mnie ciocia Lira drżącym gło-
sem. — Pawlik, postanowiliśmy dać ci to wypić... Żeby nie
komuś obcemu, ale swojakowi, rozumiesz? Tylko jedna prośba:
milcz o tej sprawie!
— Twoja sprawa, Pawluga, wypić, i gęba na kłódkę. Jasne?! —
surowo zapytał wujek Fila.
— Weź pod uwagę, Paul, że jak coś lapniesz przed czasem,
zrobią z ciebie wariata. Nie uwierzą! — dorzucił Walik.
— A jak uwierzą, to będzie jeszcze gorzej — wmieszał się
wujek Fila. — Docentów się teraz jak psów namnożyło, wszys-
cy się do nauki przyssali. Będą nas po różnych komisjach włó-
czyć, a jeszcze mogą się przyczepić, żeśmy nie jak trzeba lekar-
stwo podzielili. I jak się obronisz? Przecież papierka żadnego
nie mamy!
— A Filimon Fiodorowicz niedługo na emeryturę idzie — wy-
szeptała z przerażeniem ciocia Lira. — Rozejdą się paskudne
plotki, że będzie żył milion lat, to w ubezpieczalni mogą mieć
wątpliwości, czy mu w ogóle tę emeryturę dawać...
— Dziadunio ma dużą szansę pożegnać się z emeryturą —
potwierdził Walik.
— Umówiliśmy się, co? — błagalnym głosem odezwała się
ciocia Lira. — A teraz pij, Pawlik, pij!
I podała mi kubek.
Gęsty płyn pachniał tajemniczą świeżością. W mózgu kłębiły
mi się myśli. Jedna była szczególnie pociągająca: dzięki długie-
mu życiu zdobędę sławę poetycką. Fale przyszłej sławy do moich
podpłynęły stóp, zadźwięczały, zaśpiewały, zapluskały o granit
cokołu... Przecież będę wielki, stanę się nieśmiertelny na wieki.
Współczesnych poetów na wieki pozostawię w szeregu głupców!
Wszystkich klasyków świata, wszystkich żyjących i leżących
w grobie, wszystkich przyszłych wieszczów przeskoczę swym
talentem! Moje książki będą miały milionowe nakłady! Kupię
sobie wołgę, wybuduję betonowy garaż! Krytycy gadziny pełzać
będą u moich nóg! Wszystkie seksbomby świata będą o mnie
marzyć i śnić! Mój profil zdobić będzie wszystkie ruble, marki,
pesety! Będę jeszcze dziarski, jeszcze w sile wieku — a już moje
posągi staną we wszystkich miastach!
Wypiłem płyn i odczułem chłód i lekką gorycz. Ale w mgnie-
niu oka to wrażenie znikło.
— W kupie raźniej! — oświadczył wujek Fila.
— A dla kogo są te dwie porcje? — zapytałem. — Na pewno
dla Ramuszewów?
— Nie, oni się nie nadają do czegoś takiego — sucho odpo-
wiedziała ciocia Lira. — Rozbębnią na cały świat.
— Jedną porcję dacie na pewno sąsiadce, Marmajewej? — do-
pytywałem się nadal.
— Ludka Marmajewa nie nadaje się — sprzeciwiła się ciocia
Lira. — Ciągle swoje kury na naszą działkę wpędza, tyle razy
jej mówiłam... Dam jej lekarstwo i potem przez milion lat będę
się z jej drobiem użerać! Niedoczekanie! A i gadać lubi, jęzor
jak stąd do mostu... Walentyn nam coś poradził...
— I znowu powtarzam: jedną dozę trzeba dać Cherlakowi! —
zdecydowanie oświadczył Walik. — Teraz ma pięć lat. Psy śre-
dnio żyją gdzieś tak dwanaście. Po dziesięciu—piętnastu latach
działanie ekstraktu objawi się na żywym, chodzącym fakcie. Te-
raz nie ma co robić hałasu wokół naszego milionletniego życia,
ale w przyszłości to się przyda. Wszyscy będziemy wielkimi
ludźmi!
— Głowizna u Walika pracuje! — zachwycił się wujaszek
Fila. — My będziemy wielkimi ludźmi, a nasz Cherlak — cho-
dzącym faktem! Z ogonem!
— Szkoda tracić ekstrakt na psa — zaoponowałem.
— Pawlik, choć żeśmy ci takie serce okazali, życiem wiecz-
nym bezpłatnie obdarowali, wcale sobie nie myśl, że możesz o na-
szych sprawach decydować! — obraziła się ciocia Lira. — A może
ja od dawna marzę, żeby Cherlaczka los za jego uczciwość nie-
śmiertelnością obdarzył!
Ulubieniec ciotki był jak raz na miejscu. Słysząc, że się o nim
mówi, wylazł spod stołu, rozwalił się na środku pokoju i — hi-
pokryta jeden! — ziewnął! Potem podszedł do swojej pani i bła-
galnie zaskowytał.
— Czuje, mądrala, że się o nim mówi! Wszystko mój Cherla-
sio rozumie! — rozczuliła się ciocia Lira. Potem przyniosła
z kuchni czysty talerz, postawiła na podłodze, nalała zawartość
jednego z kubków. — Pij, Cherlaczku! Pij, aniołku uczciwy!
Piesek powoli, spokojnie zaczął chłeptać pozaziemski płyn.
Osuszywszy talerz dziękczynnie pisnął.
— A kto dostanie szóstą porcję? — zapytałem.
Zapadło niezręczne milczenie. Potem wujek Fila kręcąc się
niespokojnie, powiedział:
— Nie ma co się tym piciem z obcymi ludźmi dzielić. Świnię
podłożą. Nie wolno nam szczęścia naszego przegapić.
— Trzeba dać Frośce — zaproponował Walik. — Będziemy
mieć dwa żywe dowody: kota i psa.
— A jasne, czym Frośka gorsza od Cherlaka! — zgodził się
wujek Fila. — Ileż to myszy ona przez milion lat wyłapie! Po-
liczyć się nie da! Larysa! Krzyknij no na nią!
Ciocia Lira wyszła przed ganek i zaczęła wołać:
— Frośka! Frooośka! Jedzenie podane!
Potem wróciła do pokoju i powiedziała:
— Znowu się gdzieś szlaja, wywłoka nieszczęsna!... No, kotka,
życie wieczne przez tę rozpustę straciłaś!
Czas mijał, a szósty kubek stał na stole. W końcu wujaszek
Fila zaproponował, żeby dać ekstrakt prosiakowi: niech i on
sobie milion lat pożyje, na zapas. I ciocia Lira zaniosła kubek
do chlewika.
— I co? — zapytał Walik, kiedy wróciła. — Jak się odniósł
do wieczności?
— Nalałam mu w koryto — od razu wyćpał.
Nie będąc utalentowaną,
Nie otrząsając brzucha z gnoju,
Za życia świniąś wieczną była,
A zatem — wiecznie żyj w spokoju!
— Teraz jest nas, znaczy, sześcioro — podsumował wujek
Fila.

XIX
Wyszedłem z domu.
Świat wyglądał dokładnie tak samo i wszystko było na swo-
ich miejscach. Grządki kartofli, drzewa, altanka, chlewik —
wszystko zwykłe, prawdziwe. I na niebie ta sama lekka, nie za-
powiadająca deszczu mgiełka. Popatrzyłem na zegarek i aż się
przestraszyłem: dopiero godzina z kawałkiem minęła od chwili,
kiedy spod ziemi wypełzł łuskowaty agregat.
Trzeba to wszystko przemyśleć, przetrawić w spokoju — po-
stanowiłem i otworzyłem furtkę. Przeszedłszy po ulicy wioski,
skręciłem na wąską, porosłą zielskiem drogę. Wiedziałem, że
prowadzi na cmentarz. Rzeczywiście, po chwili na wzgórzu uka-
zała się czerwona ceglana cerkiewka z dzwonnicą. Doszedłszy do
niczym nie ogrodzonego przycerkiewnego cmentarzyka, długo
patrzyłem na zbiegające w dół, pochylone przez czas krzyże.
„Pszczoły nie żądlą umarłych" — przemknęła mi przez myśl wy-
czytana gdzieś fraza. A mnie pszczoły będą żądlić przez milion
lat. Ludzie będą się rodzić i umierać, umierać, umierać, i Ela
także umrze, a ja będę żył, żył, żył... Owładnęło mną dziwne
poczucie winy.
— Nic wam nie zawiniłem — powiedziałem głośno, zwraca-
jąc się do tych, którzy odeszli — nie jestem winien. To stało się
tak nagle!
Kiedy wróciłem do Filaretowa, pierwszą osobą, którą zoba-
czyłem obok domu Bywajewów, był Walik. Podpompowywał
oponę swego roweru; do bagażnika zdążył już przytroczyć wielki
kosz. Wesoło poinformował mnie, że jedzie na stację Pronino,
bo tam jest niezły bufet. Bywajewowie postanowili po bożemu
świętować dzisiejsze wydarzenie. Ciocia Lira odpaliła na to
przedsięwzięcie swoje przeznaczone na pogrzeb („śmiertelne")
pieniądze.
— Przedni widelec masz pęknięty — ostrzegłem Walika. —
Weź rower od Ramuszewów, na tym możesz kark skręcić!
— E tam, wszystko jedno! — machnął ręką. — A nuż wrócę
w porządku! — Zetknięcie z wiecznością wcale nie nauczyło go
ostrożności.
— Może chodźmy razem na piechotę — zaproponowałem. —
Pomogę ci nieść zakupy.
— Nie chcę! Po co mi pomoc?... W ogóle żadnej pomocy mi
nie trzeba. Ty, Paul, możesz się pożegnać z poniewieraniem
mnie na szczot gramatyki! Przezimuję — nie ma sprawy, potem
nadrobię. Przede mną teraz wagon czasu! A nawet nie wagon,
tylko diabli wiedzą ile pociągów!
Z okna wychyliła się ciocia Lira:
— Pawlik! Przyjdź wieczorem o jedenastej! Nigdzie się nie
pałętaj! Będziemy świętować!
— Ale dlaczego tak późno? — zdziwiłem się.
— Nie trzeba wcześniej. A nuż który z sąsiadów wpadnie?
A o jedenastej wszyscy we wsi już śpią.

XX
O oznaczonej godzinie zapukałem do drzwi Bywajewów. Dały
się słyszeć ostrożne kroki. Ciocia Lira sztucznie sennym gło-
sem zapytała, nie odsuwając przy tym zasuwy:
— Kto tam? Położyliśmy się już spać!
Powiedziałem, że to ja, i od razu mnie wpuściła. Potem wyj-
rzała na zewnątrz, rzuciła okiem, czy nikogo w pobliżu nie ma,
czy nikt mnie nie widział, i znowu zasunęła rygiel.
W pokoju przed moimi oczami rozciągał się stół. Stało na nim
kilka butelek szampana, a między nimi pysznił się tort. Szkla-
ne wazy napełnione były cukierkami „Karakum", „Wiewiórka",
„Elegia" i „Muza". Reszta powierzchni obrusa była dosłownie
zapchana talerzami i talerzykami z wszelkim jadłem. Wystar-
czyłoby dla pułku wojska, a nas było tylko cztery sztuki, nie
licząc Cherlaka. Psiak z błękitną wstążką na szyi — na okolicz-
ność święta — rozpierał się na skrzyni. Był nażarty po szyję.
— Bogato! — powiedziałem, siadając za stołem. — Czego tu
nie ma! Nawet kalmary w puszce!
— Kawioru brak! — z kokieteryjnym uśmiechem zauważyła
ciocia Lira. — Kawioru, tego nam brakuje...
— I kawioru się doczekamy! Najważniejsze teraz — trzymać
się! — dziarsko wykrzyknął wujaszek Fila i mrugnął do żony,
zabierając się do otwierania butelki szampana.
Nie bardzo mu to szło. Przez całe życie miał do czynienia
z innymi korkami. Za butelkę złapał się Walik. Długo z nią wal-
czył, w końcu korek wystrzelił, trafił w ścianę, a potem ryko-
szetem gwizdnął Cherlaka w nos. Pies zmarszczył się z obrzy-
dzeniem.
— Tak żyją milionerzy! — krzyknął Walentyn, rozlewając
wino do kieliszków. — Przecież teraz jesteśmy milionerami!
— No, to stuknijmy się na wieczne zdrowie! — zapropono-
wał wujek Fila. — Do dna, panowie, do dna!
Podnieśliśmy kieliszki, wypili. Wujaszek Fila chrząknął, ale
chrząknięcie wyszło jakieś takie nieprzekonujące.
— Procentów mało — warknął, nalewając sobie drugi kieli-
szek.
— Uważaj, dziadku, nie przesadź! Szampan — zdradziecki
trunek! — półżartem ostrzegł Walik, otwierając nową butelkę.
— Nie pouczaj! Za młody jesteś, żeby mnie uczyć!
— Teraz za młody, a za tysiąc lat prawie się zrównamy! —
odparował Walentyn. — Ty będziesz miał tysiąc pięćdziesiąt
dziewięć, a ja — tysiąc osiemnaście.
— Racja! No i faktycznie zrównamy się — dał wyraz swemu
oszołomieniu wujek Fila. I — nie czekając na innych — wlał
w siebie następną porcję szampana.
Ciocia Lira jadła i piła w milczeniu, wstrząśnięta ważnością
wydarzenia. I nagle jak się nie rozpłacze, nie rozlamentuje!
— Za późno to lekarstwo przyszło, za późno!... Młodości nam
nie przywróci, całe wieczne życie jako staruszka przechodzę...
— Coś mi się tu smutno robi! — wykrzyknął podchmielony
wujek Fila. — Muzyczkę wam puszczę!
Kiedyś, pracując w punkcie skupu surowców wtórnych, wujek
Fila wynalazł kilka zgranych do imentu, ale całych, płyt gramo-
fonowych. Bardzo na nie uważał. I oto teraz włączył adapter,
położył na talerzu płytę. Igła długo błąkała się po ciemnym, gło-
śnym korytarzu: „Nocą, nocą w gorącej Argentynie..."
— I w Argentynie będziemy! Nie narzekaj, Larka! — wrza-
snął Filimon Fiodorowicz.
— Teraz to zupełnie realne — potwierdził Walik. — Argen-
tyna nam nie ucieknie!
— Schron trzeba wykopać — i to jak najszybciej! — dała wy-
raz swemu przerażeniu ciocia Lira. Przedwojenna płyta przy-
pomniała jej wojnę.
— Masz rację, mądralko moja! — łaskawie zgodził się wujek
Fila. — Być może wojny nie będzie, to się wtedy w schronie
kartofle będzie trzymać. Teraz trzeba będzie gospodarstwo z gło-
wą prowadzić. Z głową!!!
Człowiek przyszedł na świat nagi,
Żyło mu się nudnie.
Łopocą postępu flagi,
Zrobiło się cudnie!
Akurat wtedy Walik wyciągnął szufladę komody i, pogrze-
bawszy w niej chwilę, wyjął kawał płótna i pogrzebowe pantofle
cioci Liry. Omotawszy się płótnem i włożywszy na nogi owo
trumienne obuwie, zaczął wywijać coś w rodzaju szejka.
Kartonowa podeszwa lewego pantofla od razu się oderwała,
ale Walik dalej pląsał.
— Och, ty urwisie! — zachichotała ciocia Lira. — Uważaj,
całkiem zniszczysz!
— Babciu! Na co ci teraz te kapcie?! Teraz jesteś milionerka —
wydarł się Walik, przyspieszając tempa. Cherlak zeskoczył ze
skrzyni i zaczął szczekać, obskakując tancerza. Nagle, podwi-
nąwszy ogon, zamilkł i schował się pod stół.
— A może niepotrzebnieśmy tę miksturę pi)i — jęknęła ciocia
Lira. — Żylibyśmy jak wszyscy i umarli jak wszyscy... Zgrzeszy-
liśmy wobec innych...
I znowu zaczęła płakać. Potem wybuchnęła śmiechem. Cał-
kiem nieźle dała sobie po szyi.
Zaraz potem po cichu opuściłem ucztę i poszedłem do altan-
ki, gdzie od razu usnąłem. Miałem sen. I tym razem nie było
w moim śnie architektury.
Pogodny letni dzień. Idę po swojej Wielkiej Zieleninej. Tak
sobie po prostu idę, spaceruję dla zdrowia. Posuwam skromnie,
oczu na dziewczyny nie podnoszę, rozważam w duszy problemy
oderwane. Ale mimochodem zauważam, że przechodnie ożywia-
ją się na mój widok i radość wypełza na ich lica. A ci, którzy idą
dwójkami, zaczynają szeptać do siebie: „To sam Globalny we
własnej osobie! I wcale nie jest dumny, wcale się nie puszy!"
Jakaś sympatyczna mamuśka szepce do córeczki: „Lusia, zapa-
miętaj tę chwilę na całe życie — przed nami On! ON! Sam Glo-
balny!" I oto z wizgiem hamulców zatrzymuje się przede mną
biała wołga ze wstęgami, z dwoma obrączkami na dachu. Pan
młody w eleganckim garniturze, panna młoda w nylonowym we-
lonie wyskakują z samochodu, rzucają się na mnie — przejęci
szczęsnym drżeniem: „Prosimy o błogosławieństwo, Globalny!"
A ja szlachetnie, bez żadnych tam seksualnych podtekstów, obda-
rowuję uroczą pannę młodą braterskim pocałunkiem.
Wszystkie szosy i bezdroża,
Pola, łąki, wody,
Cały świat jest twym podnóżkiem,
Królowo przyrody!
Uszczęśliwieni nowożeńcy jadą dalej, a ja — przy akompa-
niamencie pełnych zachwytu szeptów i krzyków wchodzę na most
i oto nagle znajduję się na Wyspie Krestowskiej, na stadionie.
Od dwudziestu minut trwa już mecz „Zenit" — kijowskie „Dyna-
mo". Wszystkie ławki są zajęte, nie ma miejsca nie tylko na jabł-
ko, ale nawet na ziarnko maku! Ale bileterka poznaje mnie: „Ach!
Cóż za bezgraniczne szczęście! Sam Globalny nas zaszczycił!"
Prowadzi mnie na trybunę, sprasowani jak sardynki kibice ście-
śniają się, robią mi miejsce. Siadam i pytam sąsiadów, jaki wy-
nik. «Dwa — jeden dla „Zenita"!» — szybko dopowiadają chó-
rem. „To dobrze!" — mówię. Przez ławki przebiega szept: «To
on! Sam Globalny! Powiedział: „To dobrze!" Cóż za szczęście"»!
Teraz już sto dwa tysiące widzów patrzy nie na mecz, lecz na
mnie. Rozlegają się szalone brawa. Piłkarze są cali zaskoczeni:
najpierw myśleli, że te oklaski są dla nich. Ale i do nich dotarło,
kto jest adresatem tego aplauzu. Przerywają grę — kto ma teraz
głowę do piłki! — i przyłączają się do klaszczących. Bramka-
rze walczących drużyn porzucają swoje posterunki, idą do mnie,
pod ręce wprowadzają mnie na płytę stadionu. „Proszę zade-
klamować nam coś optymistycznego!" — szepce mi na ucho jeden
z napastników. W cudownej ciszy rozbrzmiewa mój głos, toczą
się natchnione strofy:
Nie wyjdzie byczek już na łąkę,
Bo byczka pieprzem przyprawiono!
Spożywam nieboszczyka byczka
Ja przecież jeszcze żyję pono!
...I nagle nie ma płyty stadionu, nie ma meczu. Stoję na nie-
wysokim cokole z białego marmuru na środku ogromnego placu,
otoczonego supernowoczesnymi wieżowcami. Stoję na cokole,
ale nie jestem posągiem: ten postument wybudowano za mojego
życia. W wolne dni przychodzę tutaj, żeby osobiście obcować
z wielbicielami mojego talent a. Plac wypełniony jest po brzegi.
Są tu i współcześni mi koledzy po piórze, i klasycy wszystkich
czasów i ludów, i czytelnicy ze wszystkich krajów i kontynen-
tów. Każdy dzierży w dłoni tom moich wierszy. Dzisiaj rozdaję
autografy. Podchodzi Puszkin, podaje mi nowe wydanie moich
dzieł. „Wielkiemu — od równego" — wykonuję staranną in-
skrypcję na karcie tytułowej, składam podpis. Aleksander Sier-
giejewicz, bardzo zadowolony, uśmiecha się. Potem jeszcze paru
rodzimym klasykom piszę po kilka słów, ale już powściągliwiej.
Nagle podchodzi do mnie wytworna przewodniczka wycieczki.
Ze łzami w oczach błaga, żebym obsłużył poza kolejką grupę za-
granicznych turystów, którzy przyjechali do Leningradu specjal-
nie po mój autograf. „No, jeżeli zgromadzeni nie mają nic prze-
ciwko temu, zgoda!" — odpowiadam. Zagraniczni goście tworzą
szybko własną kolejkę i daję autografy: Homerowi, Dantemu,
Szekspirowi i paru innym. Potem wygłaszam do nich krótki
speech, w którym wzywam do podniesienia poziomu twórczych
dokonań, do nieszczędzenia wysiłku, czasu, a nawet życia —
jednym słowem mówię o tym, że pracować należy sumiennie.
Zagranicznicy, po cichu ocierając łzy, wsiadają do komfor-
towego autokaru i odjeżdżają, a ja dalej podpisuję swoje książki.
Nagle widzę — Szefner! Stary już, w okularach... I przy tym
na bańce. Z zawiści się ululał. „Przeskoczyłem pana, Wadimie
Siergiejewiczu! Och, jak daleko przeskoczyłem! — mówię. —
Ale autograf dam, ręka mi nie uschnie. Tylko na bliższą znajo-
mość nie pan co liczyć".
Czyś ty człek czy aligator,
Czyś aniołem się urodził,
Gwiżdżę na to, żeś senator,
Byłeś w gości nie przychodził!

XXI
Obudziłem się nie dlatego, że już byłem wyspany, ale od
bólu głowy. Z przerażeniem pomyślałem, że trzeba się będzie
ubrać i w tym momencie skonstatowałem, że leżę w łóżku ubrany.
Przewróciłem się więc na drugi bok, twarzą do ściany. Nie mia-
łem ochoty wstawać. 131
Korzystając z praw klasyka
Nie chcę słyszeć dziś budzika.
Gdy korzystam z praw geniusza,
Nie budź mnie, do paralusza!
Potem zaczęło mnie suszyć. Wstałem, skierowałem się do
domu Bywajewów.
Walentyn siedział na ganku, kręcił gałkami tranzystora. Ja-
kaś podobna do czkawki muzyka wydobywała się z czarnego
pudełka. Oczy miał Walik jakieś osowiałe.
— Zaczynają się dobre czasy! Zaczyna się dzień powszedni
milionerów! — oznajmił. — Babcia padła jak pies Pluto, trochę
sobie za bardzo pozwoliła. A dziadek schlał się w trupa, jesz-
cze się wczoraj po cichu do wódeczności dorwał. Teraz wylą-
dował nad historyczną jamą, prowiant do niej cafa. Trzeba by
zobaczyć, co się tam dzieje. '
Poszliśmy do dwóch brzóz. Wujek Fila leżał, zwiesiwszy głowę
do dołu. Podrygiwał i jęczał. Rzygał jak kot.
Szczęk nożyczek i noży
Pobrzmiewa w słowie „życie".
Może być jeszcze gorzej,
Gdy schlasz się należycie.
Wróciliśmy do domu. Przysiedliśmy na ganku i Walik, wyłą-
czywszy tranzystor, zapytał mnie:
— O czym żeś się tak zadumał, Paul? Robisz plany na milion
lat?
— Jest o czym pomyśleć — powiedziałem. — Na przykład
o stosunkach z niektórymi ludźmi.
— To o Eli? — z jadowitą domyślnością podchwycił Walik. —
Nieśmiertelny narzeczony i śmiertelna narzeczona?
— Jacy my tam narzeczeni...
— Palnąłem bez zastanowienia. Ale w zeszłym roku bardzo
żeś się do niej kleił.. Widzisz, gdybym ja kochał jakąś dziewczy-
nę, ale tak naprawdę, tobym tego nieziemskiego specyfiku do
ust nie wziął. Nigdy się jakoś nie zakochałem, po prostu mam
u dziewczyn powodzenie. Totalna inflacja...
Rzeczywiście, Walik miał powodzenie. Nie mogłem tylko zro-
zumieć, co te dziewczyny w nim widzą?...
Po półgodzinie, wypiwszy herbatę, odświeżony ruszyłem do
Nowo-Olchowki. I jakoś tak przypadkiem doszedłem do daczy,
gdzie mieszkała Ela. Była w domu.
— Dlaczego nie przyszedłeś wczoraj na Pańską Górkę? — za-
pytała.
— Myślałem, że to ty nie przyjdziesz — wydusiłem z siebie
niepewnie.
— Dobra, zapomnijmy o tym wszystkim. Chodź na spacer.
Wyszliśmy na ulicę, potem skręcili w polną drogę, potem
weszliśmy do lasu. Długo łaziliśmy w milczeniu. Ja milczałem,
bo nie mogłem zebrać myśli, Ela — prawdopodobnie dlatego, że
nie chciała zakłócić leśnej ciszy. Wreszcie zaczęła się poważna
rozmowa.
Ela: — Nie czas byłoby przerwać to milczenie?
Ja: — Jeżeli chcesz, dam ci do rozwiązania test w formie baj-
ki...
Ela: — Wyczytałeś to gdzieś? Teraz ciągle testy i testy... Do-
bra, niech będzie...
Ja: — W pewnym królestwie żył sędziwy król, a wraz z nim —
królowa. To byli bardzo porządni ludzie. Wszystko w ich życiu
układało się, jak trzeba, tylko bardzo męczyła ich świadomość,
że każdy przeżyty dzień zbliża ich do śmierci. Nadworny le-
karz napychał ich lekarstwami na przedłużenie życia, ale oni
doskonale wiedzieli, że kiedyś i tak owiną ich w białe płótno.
I oto pewnego dnia królewska para w towarzystwie księcia —
następcy tronu i wielkiej świty udała się daleko w las na polo-
wanie.
Ela: — Rozumiem! Najpierw mówisz, że to byli porządni lu-
dzie, a teraz — pojechali na polowanie. Porządni ludzie nie będą
strzelać do zwierząt tylko dla własnej uciechy.
Ja: — Oczywiście — polowanie to dozwolony prawem sa-
dyzm.
Dwunogi ma dwururkę,
Utłucze z niej wiewiórkę.
O, popatrz! Leci gąska!
Babachnę! Niech nie kląska!
Ale król i królowa nie polowali, tylko ich czeladź strzelała
do zwierząt. A królewska para miała po prostu pretekst do prze-
jażdżki konnej. I oto w lesie, niepostrzeżenie dla swej świty,
król, królowa i następca tronu odjechali na bok, żeby spokojnie
porozmawiać o interesach dynastii. Powoli konie zaniosły ich
w leśną głusz. Znaleźli się na polance, gdzie stała stareńka cha-
tynka. Wyszedł z niej sędziwy starzec — mądry czarownik.
Ela: — Wybraniec bogów?
Ja: — Może bogów, a może — odwrotnie... Czarownik po-
wiedział do króla i królowej: „Trafiliście tu w odpowiednim
czasie. Wasze najskrytsze marzenia zostaną spełnione. Mam pięć
czarodziejskich jabłek. Żywa istota, która zje takie jabłko, otrzy-
ma dar nieśmiertelności. Macie te jabłka — trzeba je zjeść w ciągu
pół godziny, inaczej owoce nie zadziałają". I król, i królowa,
i następca tronu szybko zjedli po jabłku. Czwarte jabłko królo-
wa dała swemu koniowi, żeby jej ulubiony wierzchowiec żył
wiecznie.
Ela: — A piąte?
Ja: — Piąte król chciał dać swemu koniowi. Ale w owej chwili
wszedł na polanę młody wieśniak. Spieszył do pewnej leśne
wioski do swojej narzeczonej. Mówiąc ściślej, dziewczyna nie
była jeszcze jego narzeczoną, ale chodził do niej i zamierzał ofia-
rować jej swą rękę i serce. Piąte jabłko wręczono jemu. Nie miał
czasu na zastanawianie — zjadł jabłko i stał się nieśmiertelny.
Koniec.
Ela: — Dziwnie mętna ta bajka.
ja: — Test polega na tym, że słuchający powinien zakończyć
tę opowieść i ocenić postępowanie każdego z bohaterów. Kto
tu wygrał, a kto — przegrał.
Ela: — Czarownik nie wziął sobie jabłka. To znaczy, że mógł
zostać nieśmiertelnym — i nie chciał?!
Ja: — Wygląda na to, że tak. Ale to już wychodzi poza granice
testu i nie ma żadnego znaczenia.
Ela: — Nieprawda! Ma! Czarownik był mądry — i nie chciał
jabłka. To znaczy, wiedział, że te jabłka nikomu nie przyniosą
szczęścia.
Ja: — Ale przecież nieśmiertelność to szczęście samo w sobie!
Ela: — Nie! Nieśmiertelni powinni być albo wszyscy ludzie
na świecie, albo nikt! Wcale nie chciałabym być nieśmiertelna,
wiedząc, że wszyscy naokoło muszą umrzeć! Po prostu byłoby
mi wstyd! Przypomnij sobie zresztą tych nieszczęsnych wiecz-
nych ludzi u Swifta... Strulbruggowie czy jak?
Ja: — Ale oni przecież nie z własnej woli?
Ela: — A jeżeli z własnej woli, jak ci wszyscy twoi durni kró-
lowie, królowe i jacyś tam książęta, to jeszcze gorzej. Przecież
żadne królestwo nie jest wieczne i w końcu wygonią ich stamtąd
i to nawet bez emerytury. A książę, którego rodzice są nieśmier-
telni, nigdy nie wstąpi na tron. W całym tym interesie wyszedł
na swoje tylko koń... Ale i on... Przecież jedynie ludzie wiedzą,
że czeka ich śmierć. Dla konia nieśmiertelność to problem nie
na koński łeb.
Ja: — Zaczekaj, jeszcze nic nie powiedziałaś o tym wieśniaku.
Przecież on też jest nieśmiertelny.
Ela: — Mówiłeś, że wiedział, że to nie jest zwykłe jabłko?
Ja: — Powiedzieli mu w ogólnych zarysach... Ale nie miał
czasu na zastanowienie się...
Ela: — A kiedy zaczął jeść jabłko, nie pomyślał, że jego narze-
czona będzie w dalszym ciągu śmiertelna? Że on nie będzie się
zmieniał, a ona będzie się w jego oczach starzała?! Niezły numer!
Ja: — Mówię ci, że to wszystko stało się bardzo nagle. Dopiero
potem doszło do niego, że chyba postąpił nie najlepiej w stosunku
do dziewczyny.
Ela: — Postąpił jak podlec! To gorsze niż przespanie się z inną
kobietą. Wtedy może wchodzić w grę miłość, lekkomyślność...
A to po prostu zdrada, przeniewierstwo... Ale dosyć już tych
testów. Powiedz mi, co się z tobą dzieje? Czuję, że się zmieni-
łeś, ale nie wiem, jak.
Cóż ja mogłem powiedzieć po takiej rozmowie?... Zacząłerjn.
gadać bzdury na jakiś błahy temat. Ela, oczekująca na coś po-
ważnego, zamilkła, obraziła się.
Jest milczenie, co jednością
Znaczy świętą ciszę.
Jest milczenie groźne burzą,
Której gromy słyszę.
Tego dnia wyrósł między nami mur obcości — i ciągle rósł,
rósł...

XXII
Po kolacji wszyscy, poza wujkiem Filą, siedzieliśmy cisi, po-
grążeni we własnych myślach. Przywykaliśmy do nowego życia.
A i kac dawał nam się we znaki, szczególnie cioci Lirze — wy-
glądała całkiem zdechłe. Za to jej ślubny wysoko dzierżył sztan-
dar milionerów — żartował, snuł monumentalne plany; dzięki
sekretnym zapasom zdążył już sobie dać po krzyżach.
— Iluż to ludzi Cherlak pokąsa przez milion lat! — wykrzyk-
nął nagle ni z juszki, ni z pietruszki. — Nie do przeliczenia!
Dziesięć dywizji!
— Teraz trzeba go na smyczy trzymać, żeby na ulicę nie wy-
latywał — zauważyła ciocia Lira. — Jeszcze go ktoś złapie i da
po łbie!
— Kupimy smycz, Laryso, kupimy — zapewnił ciocię Lirę
wujaszek Fila. — Najpierw skórzaną, a potem i do złotego łań-
cucha dojdziemy... Wierz mi, nie tylko w latach będziemy mi-
lionerami, ale w pieniążkach... Trzeba pomyśleć o murowanym
domu. Nie wypada teraz w drewnianej chałupie siedzieć.
- A za jaką forsę ten dom zbudujesz? — zgryźliwie zapy-
tała żona.
— Będziemy żyć oszczędnie. Na razie w altance pomieszkamy,
a tu wpuścimy letników. Teraz się ściśniemy — a potem będzie
czas na rozpostarcie. Czasu mamy mnóstwo.
— Oj, jak okropnie będzie umierać, kiedy milion lat przeży-
jemy... — westchnęła ciocia Lira. — Tysiąc lat przed śmiercią
trząść się będziemy w strachu! Teraz to ja już nie wiem, czy to
był szczęśliwy prezent...
— Daj spokój temu gadaniu — przerwał wujek Fila. — Inna to
by z radości w pląsy się puściła, a ty biadolisz.
— Już dobrze, nie będę... Pójdę, dam prosiaczkowi jeść.
— I o to chodzi! Teraz na Cherlaka i prosię trzeba szczegól-
nie uważać. Pójdziemy z nimi do weterynarza, niech wiek określi.
Na razie swoją długowieczność będziemy trzymać w tajemnicy,
a potem, kiedy przyjdzie pora, całemu światu rozgłosimy. A na
dowód pokażemy uczonym psiaka.
— I podłożymy wieczną świnię! — zaśmiał się Walik. — Ale
trzeba ją jakoś ochrzcić. „Prosię" i „prosię" — a to przecież
nasz brat w nieśmiertelności!
— Masz rację, Walik — zgodził się wujek Fila. — Przecież
świnia ma łeb, w cyrku występują świnie i litery czytają! A nasza
przez ten czas to taka mądra będzie, że aż strach!
— Trzeba radiowęzeł do chlewika przeprowadzić, tablicę
z alfabetem powiesić... — ni to żartem, ni to serio powiedział Wa-
lik. — Przez milion lat prosiak może zostać docentem, stopnia
doktora się dochrząkać. Trzeba mu dać międzynarodowe imię.
Na przykład — Antoine. Trzeba go ochrzcić!
— Co to, to nie! To już będzie bałwochwalstwo! W Boga
nie wierzę, ale bałwochwalstwa na swoim terenie nie zniosę! —
twardo oznajmił wujek Fila.
— Ale ochrzcimy go nie po kościelnemu, a wedle morskiej
mody — tak, jak się statki chrzci — butelkę szampana o nos mu
rozbijemy i prosię będzie nazwane!
— Nie, nie pozwalam! Można stworzenie ubić! I naczynia
tłuc się nie godzi. Trzeba naczynie szanować.
W tej chwili Cherlak, spokojnie leżący na podłodze, zaniósł
się nagle szczekaniem i, podwinąwszy ogon, rzucił do drzwi. Wy-
czuł, że ktoś idzie.
Wyszliśmy wszyscy z domu. Od furtki szła na ganek listono-
szka, ciocia Natasza. Coś dziwnego, strasznego widać było w jej
twarzy, a nawet w jej chodzie.
— Pilny telegram — powiedziała. — Złe wieści...
W telegramie napisano, że matka i ojciec Walentyna zginęli
na stacji Ponyr w nieszczęśliwym wypadku. Potem wyjaśniło się,
że śmierć ich była idiotyczna, a przy tym przypadkowa: prze-
biegając przez bocznicę wpadli pod lokomotywę manewrową.
Oboje byli trzeźwi — w ogóle nigdy wódki do ust nie brali.
Nie będę opisywał rozpaczy Walika. Powiem jedno: gdyby nie
był milionerem, łatwiej by tę śmierć zniósł. Ludzie lubią odnaj-
dywać związki nawet między wydarzeniami, między którymi
żadnego związku być nie może; Walik uważał, że śmierć rodzi-
ców to zemsta losu za to, że on jest nieśmiertelny. I to go zła-
mało, spaczyło mu charakter.
W niedalekiej przyszłości i na mnie czekało nieszczęście. I nie
ma się co okłamywać — sam mu byłem winien.
Kiedy wróciłem do Pitra, przez kilka dni biłem się z myślami:
z jednej strony Bywajewowie dali mi wypić ekstrakt licząc na
moje milczenie, ale z drugiej strony — czyż nie jest grzechem
taić przed matką tak ważne wydarzenie? W końcu podjąłem decy-
zję. Odebrawszy od matki przysięgę, że nikt na świecie nie dowie
się tego, co mam jej do powiedzenia, opowiedziałem jej wszyst-
ko.
Matka zareagowała na moją opowieść bardzo dziwnie. Wydaje
się, że nie była nawet zaskoczona, tylko zbladła i cicho powie-
działa:
— Zawsze podejrzewałam, że stanie się z tobą coś takiego...
Teraz już rozumiem, że nie należało się dzielić z nią moją tajem-
nicą. Przecież matka miała wrodzoną wadę serca, a chorym na
serce nieoczekiwane wiadomości — nawet dobre — na ogół nie
wychodzą na zdrowie. Do dziś jest dla mnie zagadką, czy matka
uwierzyła w moje milionerstwo, czy uznała, że jestem psychicz-
nie chory. Jej stosunek do mnie zmienił się, choć starała się tego
nie okazywać. Bardzo się o mnie troszczyła, tylko czasami na jej
twarzy pojawiał się wyraz jakiegoś dziwnego przerażenia. Co to
było: strach o mnie czy strach przede mną? Po jedenastu dniach
zmarła na zawał. Pochowano ją na koszt biura, w którym pra-
cowała — leży na cmentarzu Serafimowskim, obok ojca.
Cmentarz — jakże tu przytulnie!...
Każda piędź ziemi ma swego mieszkańca.
Świadomość śmierci przyjmujesz potulnie.
Gdy umrzesz — nie wiesz, że doszedłeś krańca.

XXIII
Po matce zostało kilka drobiazgów, sprzedałem je w komisie,
trzy tysiące rubli z kasy oszczędnościowej dostałem w spadku —
tak że na życie póki co mi starczyło. Spokojnie skończyłem szko-
łę — na studia na razie mi się nie spieszyło. Postanowiłem sobie
tak: dwa—trzy miesiące poświęcę wyłącznie na twórczość poe-
tycką, potem znajdę sobie jakąś robotę, potem pójdę do woj-
ska, a na końcu — wezmę się za uzupełnienie wykształcenia.
Często teraz spotykałem się z Walentynem — bądź co bądź
obaj byliśmy milionerami. Po śmierci rodziców od razu rzucił
szkołę i zaczepił się przy, studiu filmowym. Był tam za coś w ro-
dzaju czarnoroboczego czy gońca — ale liczył na to, że zajdzie
dalej, a nawet bardzo daleko. Pewnego razu wyznał mi, że napi-
sał scenariusz i sam Kolka Rukomojnikow przepowiada mu
sukces. Wszystkich filmowców Walik (w rozmowach ze mną)
nazywał zdrobnieniami, a swoje wypowiedzi szpikował gęsto
kinowym żargonem: „do oglądania", „dubel", „noc amerykań-
ska", „klaps". Zarabiał niewiele, ale rodzice byli ubezpieczeni
na dużą sumę i w owym czasie Walik był przy pieniądzach. Nabył
sobie jakieś szpanerskie kurteczki, buty na grubych podeszwach,
palił zagraniczne papierosy i czasami bywał ciut-ciut pod gazem.
Ale właśnie ciut-ciut; pijanego w trupa nigdy go w owych cza-
sach nie widziałem. Mówił, że trzeba pić dla towarzystwa —
poznaje się potrzebnych ludzi, w filmie bez tego ani rusz.
Pod koniec września przyszedł do mnie list od Bywajewow.
Czekają na nas w sobotę, czyli — pojutrze. Wujek Fila posta-
nowił wyciąć drzewa na działce — potrzebna jest nasza pomoc.
„Szykuje się czyn społeczny milionerów" — podsumował Walik.
Zanocował u mnie. Ale przed snem wyciągnął z kieszeni zeszyt
i powiedział:
— Paul, chcę ci coś przeczytać. Scenariusz. A właściwie to
jeszcze szkic... Słuchaj!
Głucha tajga. Dwie brygady poszukiwaczy złota współza-
wodniczą ze sobą w podwyższeniu urobku. W składzie jednej
z nich pracuje miejscowa piękność, Anfisa, w drugiej — akce-
lerat Andriusza, sekretnie zakochany w Anfisie. Pewnego razu
Andriusza znajduje wielki samorodek. Jako człowiek uczciwy
postanawia oddać go dyrektorowi pól złotonośnych. Po drodze
do biura spotyka przypadkiem Anfisę, która — wyciągnąwszy
z niego, o co chodzi — prowadzi chłopaczka w bezludny kąt
tajgi. Tylko dzikie jelenie i widzowie kinowi obserwują intym-
ny akt, w trakcie którego Anfisa kradnie samorodek z plecaka
Andriuszy. Zostawiwszy go na rosistej polanie, gdzie widzimy
w zbliżeniu, jak nasz akcelerat wspomina to, co przed niedawną
chwilą zaszło, Anfisa biegnie do biura i oddaje samorodek jako
wydobyty przez jej brygadę, w rezultacie czego brygada owa
zwyciężyła we współzawodnictwie. Andriusza szybko połapuje
się, kto porwał jego samorodek. Sądząc, że Anfisa zrobiła to ze
względu na to, iż łączą ją stosunki miłosne z dyrektorem, Andriej
czai się na nią na leśnej ścieżynce i w trybie zazdrości śmier-
telnie rani przy użyciu oskarda. Ale przechodzący tamtędy przy-
padkiem lekarz reanimator przywraca piękności życie. Nie
wiedząc jeszcze o tym, akcelerat pisze notatkę z uwzględnie-
niem wszystkich szczegółów swego odrażającego postępku i do-
browolnie oddaje się w ręce sprawiedliwości. Społeczność kopalni
jest wstrząśnięta. Odbywa się walne zebranie, na którym...
— Jak dla mnie, to wystarczy! — przerwałem Wahkowi.
— Dużo ty się rozumiesz na specyfice filmu! — zawarczał
Walentyn. — Sam Zora Łabaziew mówi, że tu odkrycie na odkry-
ciu... Zazdrościsz mi po prostu twórczej aktywności! U ciebie
się wszystko na wierszykach kończy!
I dodał jeszcze parę jadowitych słów na ten temat.
Łkając gorzko ze współczucia,
Pogardzając czarnym chlebem,
Zamiast gumę żuć do żucia
Ludożerca żuł kolegę.
Rąbnął mnie prosto w dołek. Rzeczywiście, w tym roku z poezją
mi nie szło.
Ozdobili byka
Wianuszkiem laurowym.
Chcesz się napić mleczka?
Udaj się do krowy!
Zaczynałem wiersz za wierszem i rzucałem, nie kończąc. Tak
się objawiało milionerstwo — zrozumiałem to później. Przecież
każdy człowiek zawsze przewiduje swój kres^ choćby i w naj-
dalszej przyszłości. A u mnie ten kres widniał gdzieś w nieskoń-
czoności. Zaczynałem się czuć maleńki i słaby. Powoli dojrze-
wałem do myśli, że czas nie zrobi ze mnie wielkiego poety, odwrot-
nie — może zabić mój talent. Geniusze nie rozlewali się po wiecz-
ności — byli naczyniami, zawierającymi w sobie wieczność.
Próbowałem później nieraz wskrzesić swój talent różnymi
sprytnymi chwytami. Kiedyś przeskoczyłem na wierszyki dla
dzieci — o kotkach, pieskach, o szacunku dla rodziców, o przy-
rodzie...
Już na łączkach kwiatki rozkwitają,
Autobusy rzadziej się spóźniają,
To, dzieciny, wiosna już nadchodzi,
O czym pieją wam poeci młodzi.
Potem próbowałem się przerzucić na tematy rolnicze:
Już na łączkach kwiatki przekwitają,
A utobusy częściej się spóźniają,
Czy w przedzimnej, groźnej, smutnej porze
Wszystkie krowy stoją już w oborze?
Ale talentu mi wciąż ubywało.

XXIV
O dziesiątej rano byliśmy w Filaretowie.
Cherlak już z daleka przywitał nas szczekaniem, ale do furtki
nie wybiegł. Miał teraz na szyi obróżkę, a do obróżki przycze-
piona była aksamitna ciemnozielona linka. Drogocenny pies mi-
lioner był teraz przyparkowany do słupka przy ganku.
— Żeby go nie kusiło! — wyjaśniła ciocia Lira. — Nerwowy
jest mój aniołeczek, czujny! Dwie letniczki pokąsał. I nie ma się
co śmiać!
— Psiak z autorytetem! Takich właśnie potrzeba ludzkości! —
oznajmił Walik.
Bywajewowie wyglądali całkiem nieźle. Tylko jakaś pazerna
zapobiegliwość pojawiła się w ich charakterach. Ale nas, oczy-
wiście, powitali serdecznie.
— Chodźcie prosto do domu, chłopaki! — zaprosiła nas przez
okno ciocia Lira. — Przeprowadziliśmy się już z altanki. Letnicy
wyjechali... Niesłodkie życie z letnikami... Lato nie lato...
— Za to forsiaczki płyną! — powiedział wujek Fila, wyko-
nując charakterystyczny międzynarodowy gest palcami. — Je-
szcze dziesięć — dwadzieścia lat i murowany dom sobie wal-
niemy... A póki co postanowiłem działkę z tych wszystkich brzó-
zek i osin oczyścić — teraz nam są na nic. Dęby nam potrzebne!
Długo żyją. A potem może baobaby się posadzi. Podobno do
dwóch tysięcy lat potrafią dociągnąć.
— Dęby i baobaby to nasi zieleni przyjaciele — zgodził się
Walik. — Jak miło sączyć likier w cieniu baobaba!
— Likier — świństwo, babski trunek. Ale spójrzcie, chłopaki,
na ten klombik — zagadkowo powiedział wujaszek Fila.
— Klomb jak klomb — zauważyłem. — Jakieś zwiędłe cha-
bazie rosną.
— Wszyscy tak myślą: klomb jak klomb. I niech myślą! Ale
wam, kumplom milionerom, zdradzę swoją tajemnicę: pod tym
klombem dwadzieścia butelek portwajnu po dwa czterdzieści
zakopałem. Owinąłem starymi szmatami i gazetami — nie prze-
marzną. Czujecie, w czym tu interes? Za sto lat ceny na to wino
nie będzie! Na wagę złota sprzedam! Sto lat leżakowania — to
nie żarty!
— Za sto lat ludzie alkoholu pić nie będą. Zmądrzeją! —
surowo powiedziała ciocia Lira z kuchennego okna.
— Marny biznes, dziadku — ze współczuciem odezwał się
Walik.
— E tam, ludzie zawsze będą pić — z przekonaniem oświad-
czył wujek Fila. — Wódki to może przestaną używać, ale bez
wina się nie obejdą.
— Iz winem, dziadku, sprawa może być cienka. Przegłosują —
i klops! Wojen już nie będzie i starych czołgów użyją do walki
z alkoholizmem. Wpuszczą je w winoroślą, jeszcze nie daj Boże
miotacze ognia rzucą — i żegnajcie, lube porta i madery!
— Nie gadaj takich okropności, Walik — kręcił z przygnębie-
niem głową wujaszek Fila. — Czołgi w winorośli... To się jeszcze
w nocy przyśni i na apopleksję można zejść!
— Walik! Pawlik! Do stołu! Zgłodnieliście z drogi — zawołała
nas ciocia Lira.
— A mnie czemu nie wołasz? — żartobliwie zapytał wujek
Fila, a po jego tonie połapałem się, że jest już ciut-ciut przy-
napity.
— Ćpałeś niedawno! — odpaliła ciocia Lira. — Po robocie
wszyscy coś przekąsimy, a i butelka się znajdzie. Jest za co wy-
pić.
— Za pierwszą emeryturę grzech nie wypić — pochwycił
wujek Fila. — Jestem teraz emeryt, osiemdziesiąt pięć rubel-
ków miesiąc w miesiąc. Gdybyż ci tam, w ubezpieczalni, wie-
dzieli, komu emeryturę dają... Długo by się zastanawiali. Ileż
lat będą musieli płacić! Aż pieniądze skasują...
Pokrzepiwszy się, wzięliśmy przygotowane przez wuja Filę
siekiery i piły i ruszyliśmy na działkę. Wujek Fila pracował pew-
nie i zwinnie, my z Walikiem pomagaliśmy mu niezbyt wprawnie,
ale gorliwie. Potem wycięliśmy czarny bez i krzak bzu lilaka.
Zaczęło padać. Zerwał się wiatr i wiał coraz silniej. Ciocia
Lira wyszła na ganek, odwiązała Cherlaka i pies prysnął do domu.
— Ale żeście wszystko wygolili — westchnęła ciocia Lira. —
Żałość bierze...
— Za to kiedy dęby-baobaby tu zaszumią, serca się będą rado-
wać. Jeszcze „dziękuję" swojemu ślubnemu powiedzieć przyj-
dzie! — I wujek Fila z rozmachem wbił siekierę w pień jednej
z brzózek, tej mniejszej.
— Chociaż tę drugą oszczędź! — poprosiła ciocia Lira. —
Niech sobie żyje. I, zauważ, będziemy mieli nieprzyjemności,
jak się nadzór leśny dowie! Za samowolny wyrąb!
Odpowiedziało jej milczenie. Wróciła do domu, trzasnęła
drzwiami, dając wyraz swojej obrazie. A brzozę wujek Fila ściął.
Ale druga, ta starsza, jeszcze stała.
— Nie trzeba jej ścinać, dziadku — ujął się za drzewkiem
Walik. — Szkoda...
— Czego tu żałować?! — rozzłościł się wujek Fila. — Już
dogadałem się z Tolikiem traktorzystą, przyjedzie jutro pnie
wykarczować. Zostawimy brzozę, traktor się nie zmieści... Chło-
paki, brać się za piły, gruby ten pień!
— Nie chcę piłować w deszcz! — zbuntował się Walik i ruszył
w stronę ganku. Poszedłem za nim. W ogóle ten cały pomysł
przestał mi się podobać.
— Strajk milionerów! — oznajmił Walik, wchodząc do domu.
— Babciu, milionerzy chcą jeść!
— Wszystko gotowe, dzieciaki! — odkrzyknęła ciocia Lira.
Rzeczywiście, stół byl już nakryty: jego środek zdobiła bu-
telka „Stolicznej" i dwie butelki wermutu po rubel sześćdzie-
siąt.
Zabraliśmy się do jedzenia. Z działki, przez narastający szum
wiatru, dochodziły do nas odgłosy uderzeń siekiery. Potem
ucichły. Do pokoju wszedł wujek Fila.
— Spryciule! — wykrzyknął. — Ty pracuj! Moknij! A oni
tu sobie ucztę urządzili!. Ja też mam ochotę powalczyć z alko-
holizmem. Robota poczeka. Już pół pnia przerąbałem. Nalej, Wa-
lik, czegoś mocniejszego!
— Pijemy za zdrowie milionera emeryta! — oświadczył Wa-
lik. — Sto lat!
— Pojechali! — radośnie kwiknął wujaszek Fila. — Pij, La-
rysa! Bo się obrażę!
— Już dobrze, przy takiej okazji można. — Szybko wypiła,
zakąsiła kanapką i rzuciła kawałek metki Cherlakowi. — Zjedz
sobie, zjedz, aniołeczku ty mój niepijący!
— Wszyscy w kupie, a Antoine'a brak — powiedziałem. — Jak
mu leci?
— Prosiaczkowi? — uśmiechnęła się krzywo ciocia Lira. —
A co ma robić, zdrów i cały.
— Trzeba by go tu zaprosić — rzucił pomysł Walik. — Inte-
resująca osobowość. Antoine też ma prawo do rozrywki. Przy-
szła znakomitość nauki!
— Ojej, chłopaki, czego to wy nie wymyślicie! — zachicho-
tała ciocia Lira. — Jeszcze żywego prosiaka nam przy stole bra-
kuje! Zleje nam się tu albo co, jemu tam wszystko jedno!
— A rzeczywiście, Larysa, przyprowadź go, uszanuj moją
emerycką wolę — poprosił wujaszek Fila. — Niech się stworzenie
zabawi!
— Przekonaliście mnie! — zaniosła się śmiechem ciocia Li-
ra. — Naprawdę go tu przyprowadzę, gościa miłego! Dobra? —
Wstała, poszła do kuchni, a potem na ganek. Cherlak szybko
popędził za nią. W pokoju wyraźnie słychać było szum deszczu
i wycie wiatru.
— To należało udowodnić! — mrugnął w ślad za wychodzącą
wujek Fila. — Bez kontroli lepiej! — I, nalawszy sobie prawie
pełen kieliszek, szybko wlał w siebie jego zawartość. Potem
z chytrym uśmieszkiem dorzucił: — W Pitrze może teraz powódź,
wiatr jak trzeba... A my tu — jak u Pana Boga za piecem. Dla-
tego...
Do pokoju wdarł się brutalny, szczególnie silny poryw wia-
tru. Trzasnęły drzwi, z etażerki posypały się jakieś papiery,
zakręciły w powietrzu. Skądś doleciał do nas trzask, skrzypie-
nie, potem odgłos uderzenia. Musiało upaść coś ciężkiego.
— Brzoza runęła — powiedział Walentyn, podchodząc do okna.
— No i dopiłowywać nie będzie trzeba! Wichura to za mnie
załatwiła! — ucieszył się wujek Fila. — Dlatego, jak się zasta-
nowić...
Wściekłe, ostre, zachłystujące się szczekanie psa rozległo się
z działki. Wszystkich nas poraziła straszna myśl. Pierwszy wy-
padł z domu wujek Fila, za nim Walik i ja.
Ciocia Lira leżała obok nowego śmietnika, obok przewróconej
brzozy. Nie miała nic złamanego, drzewo jej nie przygniotło —
prawdopodobnie uderzyło gałęzią w skroń i odrzuciło. W wilgo-
tnym zmierzchu jej dobra, mokra twarz wydawała się jeszcze
żywa. Z leżących na ziemi opadłych wilgotnych liści ściekała
w jamę strużka krwi.
— Lareńka! Lareńka! Obudź się! Wybacz mi, wybacz! — ma-
mrotał wujek Fila, pochylając się nad umarłą. Potem upadł
obok niej na twarz i zakrzyczał, zawył cienko, nie po męsku,
i jego wycie zlewało się z przeraźliwym wyciem Cherlaka.

XXV
Pochowaliśmy ciocię Lirę na cichym filaretowskim cmentarzu.
/ nic nowego się nie zdarza.
Anioły nie niosą cię wzwyż...
Lecz w sennym milczeniu cmentarza
Pod darni kobiercem już śpisz...
Najpierw wujek Fila odwiedzał grób codziennie. Przed wyj-
ściem na cmentarz odcinał kawałek kiełbasy, trochę chleba — nie
dla siebie, dla Cherlaka. Pies odszedł z domu i żył obok mogiły
cioci Liry — pilnował swojej pani. Straszliwie wychudł i teraz
imię świetnie do niego pasowało. Jemu też nie było pisane długie
życie. Pewnego razu wujek Fila znalazł jego zwłoki. Piesek był
cały podziurawiony jak rzeszoto: myśliwi z miasta, przechodzący
obok cmentarza, postanowili odrobinkę potrenować i potrakto-
wali Cherlaka jak żywą tarczę.
Walentyn odjechał od razu po pogrzebie, nie załatwił sobie
wolnego dnia. Ja zostałem na jakiś czas, żeby doglądać wujka
Filę. Wujek zrobił się niechlujny, przestał się golić, zarósł, wszyst-
ko leciało mu z rąk. Chodziłem do sklepu, gotowałem obiady,
ale wujek moich zup i kasz nie brał do ust i trzeba było jego por-
cję wlewać do koryta Antoine'a. Prosię wszystko to zjadało
i miało się dobrze.
Tak przeszły trzy tygodnie. Był najwyższy czas, żebym wrócił
do miasta. Pieniądze po matce powoli, ale nieuchronnie, koń-
czyły się, z wierszami jakoś mi nie szło (czyli w najbliższym cza-
sie nie było co spodziewać się honorariów) i moje bytowanie
w Filaretowie zaczęło pachnieć pasożytowaniem. „Trzeba szybko
znaleźć jakąś robotę" — postanowiłem.
Wszędzie — w tramwaju i w terenie,
Wśród gości i wśród krewnych też,
W pustyni oraz na akwenie
Poziomu moralnego strzeż!
Rozstając się z wujaszkiem Filą dałem mu do zrozumienia,
że powinien się pozbierać, dbać o zdrowie. Przecież przed nami,
milionerami, jeszcze kupa czasu, a wujek przeżył dopiero sześć-
dziesiąt lat. Odpowiedź wujka wprawiła mnie w stan oszołomie-
nia. Wujek Fila wygłosił bowiem, co następuje:
— Szlag by trafił ten cały milion! Rację miała Larysa, szczęś-
cia nam ta mikstura nie przyniosła! Złapaliśmy się na tę cho-
lerną przynętę! Zawiniliśmy, Pawłucha, wobec wszystkich ludzi
zawiniliśmy! I ty jeszcze w żywe kamienie przeklniesz swoją
długowieczność! — zakończył ze smutkiem w głosie.

XXVI
Zahaczyłem się jako placowy w stoczni jachtowej. Pracował
tam sąsiad ze wspólnego mieszkania, Wiktor Wasiliewicz Ze-
łudiew, stolarz meblowy. Po śmierci matki opiekował się mną
i wciąż mnie przekonywał, że w stoczni mogę dobrze zarobić.
Tak też i było. Brałem co miesiąc koło dwóch setek. Wiktor
Wasiliewicz miał nadzieję, że zainteresuję się fachem, wrosnę
w stocznię. Ale wszystko ułożyło się inaczej.
Z Walentynem spotykałem się teraz niezbyt często — praco-
wał na dziennej zmianie, a ja — jak podeszło. W wolne dni za-
mykałem się w swojej norze i próbowałem tworzyć. Ale wiersze
mi nie szły, dreptałem się w miejscu. Dopiero potem zorientowa-
łem sie, że twórczy krach zawdzięczam swemu milionerstwu.
Chodzono, szukano,
Brodzono, szperano...
Pieśni nie złożono,
Szczęścia nie złapano...
Pewnego dnia we wrześniu, po powrocie z pracy, znalazłem
w domu kartkę od Walika. Informował, że wujek Fila umarł.
On, Walentyn, jedzie do Filaretowa na pogrzeb i wzywa mnie,
żebym wziął udział „w owym przedsięwzięciu". Mogłem wyjechać
dopiero następnego dnia, w sobotę. Wujka Filę już pochowano
i trafiłem na stypę.
Stypę zorganizował Wasilij Fiodorowicz, brat zmarłego. Wu-
jek Fila kłócił się z nim bez przerwy, ale wystarczyło, żeby umarł
i sąsiedzi od razu zawiadomili braciszka. Ten zjawił się natych-
miast i od razu mianował się jedynym spadkobiercą zmarłego.
Wasilij Fiodorowicz szybciutko dowiedział się, że we wsi miesz-
ka niejaki Nikołasza Sawieliew, który doskonale radzi sobie
z ubojem świń; i oto Nikołasza zjawił się z nożem i bezmianem
i zarżnął Antoine'a, który zdążył już w międzyczasie wyrosnąć
na solidnego wieprzka. Nikołasza dostał za to trzy kilo mięsa
i podroby. A część podrobów dostała się kotce Frośce, grzesz-
nemu stworzeniu, które nie wypiło ekstraktu, ale przeżyło i Cher-
laka, i Antoine'a.
Na stypę zwaliła się kupa narodu, i to nie tylko z Filaretowa,
ale i z okolicznych wsi. W domu zabrakło miejsca, więc stoły
wyniesiono na działkę — pogoda była wspaniała, ciepło i sucho.
Zauważyłem, że klomb wygląda jak dawniej — widać wujek Fila
oszczędził swój alkoholowy skarb — dwadzieścia butelek por-
twajnu. Zapomnieć o tym w żaden sposób nie mógł — jak kto
lubi wypić, to czegoś takiego na pewno nie zapomni! Czyżby
więc liczył na świetlaną przyszłość milionera?
Przez ostatnie miesiące swego życia pił ciurkiem, sprzedał
wszystko, co dało się sprzedać, pożyczał pieniądze na prawo i le-
wo.
Zmarł śmiercią strasznie głupią, ale za to błyskawicznie. Po-
stanowił spiąć instalację na widelec, bo przepali! się bezpiecz-
nik — i poraził go prąd. Należy przypuszczać, że serce miał
osłabione alkoholem.
Umrzeć by tak, nie wierząc w prognozy.
Tak w przelocie, z uśmiechem, bez trosk.
W taki sposób, jak dwa parowozy
Gdy spotkają się nagle nos w nos.
Przypadek zrządził, że stało się to dokładnie w rocznicę śmier-
ci cioci Liry, co do dnia...
...Stypa ciągnęła się. Wasilij Fiodorowicz walnął sobie i za-
czął szargać zmarłych Bywajewów za to, że powycinali drzewa.
Przekonywał, że to „wymysł wariatów" i tępił filaretowskich
tubylców, że się temu nie sprzeciwili. Obrażeni goście zaczęli
się rozchodzić — najpierw poszły sobie kobiety, które przygo-
towywały poczęstunek. Ale grupa miejscowych pijaczków sie-
działa jak przyrośnięta.
Walik był chmurny. Nie wiadomo dlaczego uważał, że działkę
on powinien odziedziczyć, a tu nagle pojawił się braciszek wujka
Fili... I od razu, gnida jedna, Antoine'a zarżnął! A teraz my,
dwaj milionerzy, szamamy swego brata w wieczności!
— No to nie jedz — poradziłem mu.
— A czemu mam nie jeść? To nawet ciekawe: nieśmiertelny
wieprzek, a my go — am, am!... Mnie też zjedzą bracia filmowcy.
Nie szanują mnie. Mój scenariusz wybrakowali.
W owych opowieściach słyszałem cynizm nieudacznika.
W międzyczasie Wasilij Fiodorowicz zadecydował, że pora
zwijać stypę. Zaproponował strzemiennego.
— Łżesz, gnoju! — wrzasnął Walik. — Za wcześnie chcesz
nas rozgonić! — I uroczystym gestem wskazał na klomb, infor-
mując wszystkich, co jest w nim ukryte.
Nie wiem, czy mówił tak przekonująco, czy pijanicom po
prostu jeszcze chciało się wypić — w każdym razie natychmiast
pojawiła się skądś łopata i praca zawrzała. Kopali po kolei. I oto
butelki ujrzały światło dzienne. Niektóre z nich popękały —
widocznie nie wytrzymały mrozów, ale większość była cała.
Uczta wybuchła z nową siłą. Goście nie bardzo już pamiętali,
po co się właściwie zebrali. Rozległy się pijackie śpiewy, nie-
zbyt cenzuralne anegdoty. Wasilij Fiodorowicz także chlapnął
sobie portwajnu i w rezultacie spadł pod stół.
— Wychodzę za potrzebą — powiedział Walik i mrugnął do
mnie. Coś dziwnego zabrzmiało w jego tonie, coś dziwnego
zauważyłem też w tym mrugnięciu. Jakaś złowroga odwaga
zagrała w duszy Walentyna.
Wróciwszy, wlał w siebie od razu kieliszek portwajnu, część
płynu — jakby przez pijane drgnięcie ręki — wylała mu się na
dłonie. Zaczął je wycierać chusteczką do nosa.
— Co tak od ciebie jedzie naftą? — zapytałem.
— Milcz! — szepnął. — Na babcinej kuchence chciałem sobie
herbaty zrobić, łeb mnie boli... więc... ja... Milcz, Paul!
— Coś tu dymkiem ciągnie — zauważył jeden z pijaczków. —
Nie odpalisz po kawałku świniaczka? Byłoby pod portwajn
jak znalazł!
— Dym idzie z okna! — wtrącił drugi.
Z okna kuchni walił dym. Okno pokoju, zamknięte na szty-
wno, jarzyło się nierównym blaskiem. Zdawało się, że odbija się
w nim daleka zorza, że wiatr kołysze firankami.
— Pożar! — rozległ się wrzask. — Dom się pali!
Zaczęło się zamieszanie. Ktoś poleciał po wiadra, ktoś inny
po bosak. Krzyk! Gwałt! Ochotnicza drużyna straży pożarnej
przyturlała beczkę z pompą, przyciągnęła szlauch. Ale stare,
suche ściany paliły się, że aż hej. Stos pogrzebowy wujka Fili
sięgał aż do nieba. Walczono z ogniem odważnie, ale bez skut-
ku. Najżwawiej krzątał się Walentyn. Robił nawet wrażenie, że
chce wejść przez okno, prosto w płomienie, ale go odciągnęli.
Dom Bywajewów dogorywał. Wytrzeźwiony brat zmarłego
płakał i przeklinał. Ostatni goście i strażacy opuścili działkę,
zastanawiając się nad przyczyną pożaru. Wszyscy myśleli, że
winna była instalacja elektryczna — przecież przez nią (mówi-
li) — zginął Filimon Fiodorowicz.
Gdy w domu ciągniesz se przewody,
Wystrzegaj się ognistej wody!
Tego samego dnia wróciliśmy z Walentynem do Leningradu.
Walik był pijany, ale chciał wyglądać na całkiem zalanego.
Siedząc w wagonie spoglądał na mnie czasem spod oka, jakby
na coś czekał. Ale nie powiedział niczego istotnego.
Gdy przyjaciel niechcący krzywdę nam uczyni,
To ręki już podawać nie chcemy tej świni.
Lecz łatwo wybaczamy, gdy przyjaciół świństwo
Uderzyć zechce w innych — czy to barbarzyństwo?...

XXVII
Kiedy przyszła pora, uznano mnie za zdolnego do służby
w marynarce. Poszedłem do wojska chętnie, mając cichą na-
dzieję, że ta zmiana odhamuje moje drzemiące talenty twórcze.
I byłem dobrym żołnierzem. Nawet dwa razy wymieniono mnie
w rozkazie dziennym! Ale, niestety, choć romantyki morza było
do upojenia, z poezją dalej mi nie szło. Nawet miłość mi nie
pomogła.
Muszę tu powiedzieć, że moje serdeczne stosunki z Elą powoli
się rozluźniły. Ale serce nie toleruje próżni: zakochałem się
w Kławie Antonownie. Z zawodu była korektorką. Poznałem
ją na wieczorku poetyckim w klubie „Grom" — tego dnia nasze
kółko poetyckie występowało ze swoimi dziełami przed szeroką
publicznością. Wśród słuchaczy była również i Kława. Kiedy
wieczór się skończył, osobiście przyszła do mnie i powiedziała,
że moje wiersze bardzo jej się podobają. Między innymi zapy-
tała, jak dawno je napisałem. Zełgałem, że całkiem niedawno;"
tak naprawdę powstały jeszcze przed tym, jak zostałem milio-
nerem.
Kława miała niewątpliwie znakomity gust, a przy tym sama
w sobie była dziewczyną jak trzeba.
Każda liszka swój ogonek chwali,
Lice panny bielsze od konwalii.
Spotykałem się z nią, a kiedy poszedłem do marynarki, Kła-
wa zaczęła pisać do mnie listy. Ja też zająłem się korespon-
dencją. W listach robiłem aluzje do swych poważnych zamia-
rów.
Życie twoje płynęło rycyną,
Lecz ja smutek przepędzę z twych lic!
Obiecuję ci bowiem, dziewczyno,
Wielki afekt — a poza tym nic!
Nigdy jednak — ani w rozmowie, ani na piśmie — nie śmia-
łem się jej przyznać, że jestem milionerem. Czasami milcze-
nie równe jest kłamstwu, a czasami — jest o wiele od niego gor-
sze.
Korespondowałem też z Walentynem. Nie wzięli go do woj-
ska, bo miał jakiś feler zdrowotny. W listach skarżył się na
współpracowników, na całą filmową górę — pisał, że niby go
niszczą. „Już ja ich urządzę!" — odgrażał się. Z niektórych
szczegółów wywnioskowałem, że zaczął pić. W swoich listach
przypominałem mu, że przed nim całe długie życie, radziłem,
żeby się ustatkował, niepotrzebnie nie podskakiwał.
Gdy chodzisz po torach, to nie bądź ty świnią,
Lecz elfem, niezwykłym rarogiem.
Ekspresom, pospiesznym i nawet drezynom
Uprzejmie ustępuj ty z drogi.
Nie odniosłem jednak żadnych sukcesów wychowawczych.
Pewnego dnia Walentyn doniósł mi, że odszedł ze studia. Po-
tem nagle napisał, że jego „znajomość z pewną panienką za-
szła tak daleko, iż przyjdzie mu udać się do Pałacu Ślubów,
tym bardziej że przodek panienki jest kierownikiem sklepu,
więc śmierć głodowa szczęśliwej parze raczej nie grozi".
To była ostatnia wiadomość od Walika. Dwa moje listy wró-
ciły z adnotacją: „Adresat wybył".
Wyszedłem z wojska i z pierwszego kopa zatrudniłem się
w warsztacie naprawy radioodbiorników; nieźle zapoznałem się
z radiotechniką w marynarce. A potem szybko ożeniłem się
z Kławą. Wesele było skromne, ale Elę zaprosiłem — z uprzej-
mości czy co? Choć to dziwne, ale przyszła i nawet przynio-
sła nam prezent ślubny: oprawiony sztych z widokiem brzegu
Mojki. Posiedziała niedługo, z godzinę, i wyszła, życząc mi
szczęścia. Zrozumiałem, że nigdy więcej nie przyjdzie.
Na ulicy, na kawie.
Na ognistym parowcu,
Nie spotkamy się nawet
W osobistym grobowcu...
Dożyła Ela, wedle ówczesnych pojęć, pięknego wieku —
osiemdziesięciu lat. Została znanym, a nawet znakomitym
architektem. Przez całe życie była namiętną zwolenniczką ce-
gły jako materiału budowlanego. Wierzyła, że w czasach betonu
i innych budowlanych nowinek cegła wcale się nie zestarzała,
i stworzyła własny styl. No wiesz, antymodernizm. Najpierw
współcześni jej architekci rzucili się na ten styl jak wampiry,
ale — jak wiadomo — przeżył on i tych architektów, i Elę, i roz-
kwitał nadal, koegzystując z innymi modami w budownictwie.
Te czerwone domy z grubymi murami i wąskimi oknami wydają
się ponure, ogromne i zamknięte w sobie. Jest w nich coś z ko-
szar. Ale przy tym dają wrażenie pewności bytu, odgradzają
od codziennej krzątaniny. A przy tym — paradoksalnie! — są
bardzo przytulne. Styl ten zdobywa coraz więcej wielbicie-
li na Ziemi i wyżej. Wadim Szefner w jakimś swoim wierszu
o architekturze (nie wiadomo dlaczego lubił na ten temat piać)
aż się zachłystywał z zachwytu, opiewając pierwsze Eline do-
my.

XXVIII
Na krótko przed swoim ślubem w pewną sobotę udałem się
na poszukiwanie Walentyna. Nie mieszkał już w dawnym miesz-
kaniu, w biurze adresowym dali mi jego nowy adres i pojecha-
łem na Prospekt Majorowa. Kiedy zadzwoniłem do drzwi, otwo-
rzyła mi życzliwie wyglądająca i modnie ubrana kobieta. Ale
ledwie powiedziałem, że chciałbym się zobaczyć z Walentynem,
jej życzliwość gdzieś znikła. Okazało się, że czekała na mon-
tera od telefonów. Wyzwała mnie od alkoholików i objaśniła,
że jeżeli Walka przysłał mnie, żebym wyciągnął od niej pienią-
dze, to nie mam na co liczyć.
Wyjaśniłem spokojnie owej damie, że nie chcę od niej żadnych
pieniędzy. Obejrzała mnie dokładnie i doszła widać do wnio-
sku, że na pijanicę nie wyglądam. Potem, dowiedziawszy się,
jak się nazywam, całkiem zmiękła i powiedziała, że „kiedy Wal-
ka był człowiekiem", często serdecznie mnie wspominał. Wiele
razy obiecywał „nawiązać kontakty", ale teraz stacza się coraz
niżej i niżej.
Kto często się zaklina,
Przysięga aż do chrypki,
Ten w razie jakiejś draki
Jest bardzo w nogach szybki.
— A gdzie się teraz podziewa Walik? — zapytałem.
— Diabli go tam wiedzą! Dawno go nie widziałam i wcale
do niego nie tęsknię! Mówią, że każdego ranka można go zła-
pać w „Ósemce". — Wyjaśniła mi, że tak nazywają sklep, leżą-
cy niedaleko Sadowej.
Uprzejmie się pożegnałem i dla czystego sumienia polazłem
do owej „Ósemki". Oczywiście minąłem się z nim: było już do-
brze po południu. Wesele wyprawiliśmy bez niego. A potem
zaczęły się wszelkie domowe sprawy, a przede wszystkim —
zamiana mieszkania. Zeżarło mi to mnóstwo czasu. W końcu
wylądowaliśmy z Klawirą (tak przerobiłem jej imię) we wspól-
nym mieszkaniu, w bardzo przytulnym pokoju, też na Piotro-
gradzkiej Stronie, na Gatczyńskiej. Zajęło nam to wszystko
rok. Potem urodził się pierworodny — znowu kłopoty, nerwy.
Nie miałem głowy dla starych przyjaźni...
Ale w końcu pewnego sobotniego ranka udałem się do osła-
wionej „Ósemki". Tym razem mi się powiodło. Przy czym
trudno tu mówić o powodzeniu. Spotkałem Walika. Ale co to
był za Walik... To było nasze ostatnie spotkanie.
Przyszedłem koło jedenastej. Przed drzwiami działu win
i wódek sterczała już grupka potrzebujących wypić.
Gdy kociokwik ci doskwiera
Wszystko inne — a cholera!
Wszyscy ci ludzieńkowie byli ze sobą za pan brat, mówili
do siebie po imieniu albo przezwisku: latały specyficzne żar-
ciki. Zapytałem jednego z pijaczków, czy nie zna mojego kum-
pla — powiedziałem, jak się nazywa, opisałem, jak wygląda.
— To na pewno Walka milioner! — odpowiedział facet. —
Tu go wszyscy znają! Świński cyc, jak sobie da po krzyżach,
to drze mordę: „Wszystkich was do piachu, a ja jeszcze milion
lat przeżyję! Milioner jestem!"... Lubi se typulo pogadać! Jasne,
że tu dzisiaj przy walcuje!
Rzeczywiście, Walentyn nie kazał na siebie czekać. Ale co
się z niego zrobiło! Przecież widzieliśmy się nie tak dawno,
ale jak okropnie go przez ten czas sponiewierał nałóg! Blady,
nalany, w zmiętym, znoszonym płaszczu, w wystrzępionych por-
tkach, podszedł do grupki pijaczków. Mnie w ogóle nie zauwa-
żył.
— Milioner — dziecię „żłobka"!... Milioner w gościnę do
księcia Alkoholidze się pofatygował! — zabrzmiały zewsząd
błazeńskie okrzyki.
Walik stał milcząc na zaplutym asfalcie, pokornie opuścił
głowę. Nie, te głupie dowcipasy wcale go nie upokarzały. Mę-
czyło go zupełnie co innego. Ruszyłem w jego stronę, ale dwóch
czerwononosych facetów mrugnęło do niego i Walik przyłączył
się do nich. Poszedłem za tym towarzystwem. Z ich rozmowy
dowiedziałem się, że „do perfumerii rzucili potrójną lawendę"
i że to akurat na ich kieszeń. Ta informacja mocno mną wstrzą-
snęła. Nie będę łgał, też nie jestem święty i od czasu do czasu,
jak jest okazja, za kołnierz nie wylewam. Ale żebym pysk wodą
kolońską zalewał — o, co to, to nie!! I wtedy, u świtu naszych
milionerskich lat bardzo się o Walika przeląkłem. Rzuciłem
się na niego, rękę mu na ramię kładę i mówię:
— Walik, idziesz ze mną!
Zatrzymał się, gały wywala jak na obcego. Potem mnie po-
znał.
— Paul! Skądżeś się tu wziął!? Postawisz kielicha?
— Niech ci będzie! Postawię!
Tych dwóch, nie zatrzymując się, dziarsko pomaszerowało
do przodu, a my zostaliśmy na chodniku. Zacząłem opowiadać
o swoim małżeńskim szczęściu, wypytywać Walika o jego życie,
ale mi przerwał:
— Walimy do tej lodziarni, tam choć wytrawniaka można
strzelić. Inaczej gadać nie idzie — język mi kołowacieje...
Przeszliśmy przez ulicę, weszliśmy do lodziarni, zajęliśmy
stolik w przytulnym kąciku. Wziąłem po cabernecie i po cukier-
ku.
— Cukierki z rana! Fuj! — zmarszczył czoło Walik i szybko
wypił swój kieliszek. — Ja bym powtórzył. Powtarzanie — ma-
tka wiedzy!
Przyniosłem drugi kieliszek. Walik odzyskał humor. Nawet
zaczął prezentować coś jakby godność.
Oto próżne jest naczynie,
Zaraz cud jakiś uczynię!
— I tak sobie żyję — powiedział wyzywająco. — Nie gorzej
od innych.
— Gorzej! — sprzeciwiłem się. — Że też moje oczy to muszą
oglądać!
— A ty co? Postawiłeś mi dwa kielichy z tą słabizną i myślisz,
że co, że masz mnie prawo pouczać? — odgryzł się. Aż się za-
czął trząść: widać nerwy miał w strzępach.
— Walik, jak do ciebie po dobremu. Na okoliczność milio-
nerstwa. Dobrze ci życzę!
— Dobrze życzysz — postaw jeszcze kielicha!
Cóż było robić? Przyniosłem trzeci kieliszek. Tę porcję wy-
suszył już nie od razu, ale powoli, łyk po łyku. I od razu zwiądł,
zaczął opowiadać o swojej dawnej pracy — nie doceniali go,
poniewierali. Potem zaczął pluć na żonę — że go przepędziła.
— Ty, Paul, masz babę — pardon, towarzyszkę życia — ja
zaś...
Ze swą nadobną małżonką
Dzielisz łoże, królu życia,
A ja co? A ze mną tylko
Pluskwy dążą do współżycia...
Długo się żalił, że nie ma teraz żadnej pewnej roboty. Pilnuje
dzięki cichej umowie pewnego magazynu, mówiąc szczerze —
żyje z jałmużny... Życie go oszukało.
Poskarżyłem mu się na te trudności twórcze, na to, że krytycy
mnie niszczą...
Zapamiętaj: tyś nie Puszkin
I nie próbuj się z nim ścigać!
Jak spróbujesz — damy w uszki
To przestaniesz podskakiwać!
— Pora udać się do mojej willi, zwiedzić siedzibę milione-
ra — oznajmił Walentyn. — Zapraszam! Zobaczysz, do czego mnie
ludzie — ludziska doprowadzili. I z hobby swoim cię zapoznam.
Poznasz kaprysy milionera.
Wyszliśmy na ulicę. Walentyn od razu pociągnął mnie w stronę
„Ósemki".
— To to jest właśnie twoje hobby? — zajadowiciłem.
— Nie depcz mnie! Picie to mój zawód. Hobby mam inne.
Wziąłem pół litra starki, pół kilo metki i trzydzieści deko
sera. Potem wstąpiliśmy do piekarni, żeby zaopatrzyć się w chleb.
Wejdźcie! — Szczerze was zapraszam!
Tylko cos' przynieście z sobą!
Garmażerka bowiem nasza
Mego życia jest ozdobą.
Potem Walentyn poprowadził mnie jakąś wąską uliczką.
— Jesteśmy na miejscu! — oznajmił. — Zapraszam do moich
apartamentów!
Staliśmy przed starym dwupiętrowym pałacykiem. Okienka-
piwniczne uzbrojone były w ozdobne kraty, ale ramy okienne
na wszystkich piętrach po prostu nie istniały — ktoś je wyła-
mał. Otwory okienne świeciły pustką.
— Nie pękaj! Będzie remont kapitalny! Ale magazyn, póki
co, jeszcze jest. Solidne piwnice — wyjaśnił Walik.
Weszliśmy w puste, zapchane wszelkim barachłem podwórze
i stanęliśmy przed obitymi żelazem drzwiami, na których wisia-
ło potężne kłódczysko. Walentyn z ważną miną sięgnął do kie-
szeni, wydobył klucz i otworzył drzwi.
— Ostrożnie! Cztery stopnie! — uprzedził mnie. Potem zdjął
z gwoździa stajenną lampę, zapalił ją i poprowadził mnie za sobą.
Piwnica była sucha; pachniało w niej nie wilgocią, lecz pro-
chem, zupełnie jak w strzelnicy. Bardzo mnie to zdziwiło. Szli-
śmy, holenderując między sztaplami blaszanych i drewnianych
skrzynek, między stertami pustych worków. W jednym miejscu
zwalone były stare wagi towarowe, w drugim — jakieś emalio-
wane naczynia i aluminiowe dzbanki. W końcu stanęliśmy przed
drzwiami ze sklejki.
— Właź, Paul! Do meliny milionera-żebraka! — zaprosił
Walik.
Znalazłem się w pokoiku ze sklepionym stropem i wyszczer-
bioną cementową posadzką. Z prawej strony czerniał otwór,
prowadzący Bóg wie gdzie. Z lewej majaczyło wąziutkie zakra-
towane okienko, przez które widać było brandmur sąsiedniego
domu. W komórce stało żelazne łóżko, zaścielone workami, przed
nim stół ze skrzynek; za blat służyła mu stara deska kreślarska.
Był tu i fotel z połamanym oparciem — prawdopodobnie któryś
z dawnych lokatorów domu wyrzucił go na śmietnik.
Kiedy gospodarz tego wytwornego wnętrza postawił na stół
lampę, zobaczyłem, że obok pustych kieliszków i jakichś innych
naczyń leży na nim duża paczka pocztówek. Zacząłem je prze-
glądać. To były fotografie aktorów, reżyserów i scenarzystów,
wtedy było tego do upojenia w każdym kiosku. Niezbyt orygi-
nalne hobby — pomyślałem. Zdziwiło mnie jednak to, że były
wśród nich tylko męskie twarze.
— Nie poznaję cię, Walik! Ani jednej babki nie ma w tej po-
tężnej kolekcji!
— Kobiety oszczędzam — zagadkowo i chmurnie odpowie-
dział Walik, otwierając butelkę.
Wykonaliśmy po kielichu i Walik jeszcze bardziej się zachmu-
rzył. Zaczął nagle robić mi wyrzuty, że jakoby przyniosłem mu
nieszczęście. Rzecz jasna, zacząłem się bronić słownie.
Pogodnie toczy się rozmowa,
Pachną rumianki, róży kwiecie...
Lirycznie się skonsumowali
Dwaj ludożercy na bankiecie.
Walentyn nagle zamilkł. Niedobry uśmieszek wykrzywił mu
wargi. Nieoczekiwanie schylił się i wyciągnął spod łóżka flower
i paczkę z nabojami.
— Coś ty! Ustrzelić mnie chcesz? — zażartowałem nerwowo.
— Nie ciebie. Choć ciebie należałoby chyba w pierwszej ko-
lejności — warknął załadowując broń. Położył ją na łóżku.
— Co, dali ci karabin jako stróżowi? — zapytałem.
— Diabla tam! Zorganizowałem. Gdzie — nie powiem. Jesz-
cze z donosem polecisz! Znajdą — wyrok pewny!... Zresztą
gówno — odsiedzę, czasu mam, że hej!
Wziął ze stołu zdjęcie jakiegoś filmowca, złapał lampę i pod-
szedł do ciemnego otworu w murze.
— Zaraz zobaczysz moje hobby! Idziemy, Paul!
Poszedłem za nim. Weszliśmy w ciemny korytarz i stanęliśmy
przy stosie skrzynek. Walik rozjaśnił lampę, powiesił ją na zwi-
sającym ze sklepienia haku. Potem przyczepił portret do górnej
skrzynki specjalnym wihajstrem i wrócił do pokoju. Ja — za nim.
W półmroku wziął flower i przyjął postawę strzelecką „sto-
jąc". W drugim końcu korytarza, oświetlona lampą, wisiała
uśmiechnięta fizjonomia reżysera.
— Za to, żeś był jednym z tych, którzy zamknęli mi drogę
do filmu, skazuję cię na rozstrzelanie! — wykrzyknął Walen-
tyn, naciskając spust.
W pomieszczeniu wystrzał zabrzmiał dość głośno, nawet bar-
dzo głośno, ale twarz jak przedtem uśmiechała się ze zdjęcia,
pocztówka nie zmieniła położenia. Walentyn trafił dopiero za
czwartym razem. Potem dumnie wetknął mi w rękę przestrze-
loną fotografię.
— Prosto w czólko dostał!
— Ajajaj! Cóż z ciebie za gieroj! — splunąłem. — Gówno
się z ciebie, Walik, zrobiło...
— Ze mnie gówno! A z ciebie — jeszcze gorzej! — wrzasnął. —
Ja do papieru strzelam, a ty żywych ludzi do grobu pakujesz!
— Zastanów się, co ty gadasz?! — oburzyłem się.
— Właśnie tak! Gdyby nie ta twoja parszywa jarzębinka,
dziadek by dół w innym miejscu wykopał i nie wdepnęlibyśmy
w to milionerstwo! Nieszczęście nam przyniosłeś! Zwaliłeś na
łeb milion lat życia, a prawdziwe życie — odebrałeś!... Za tobą
jeszcze i inne świństwa na pewno się wloką...
Stałem, oszołomiony jego inwektywami, a on wyciągnął z pacz-
ki jeszcze jedną pocztówkę i przytwierdził ją do skrzynki — na
rozstrzelanie. Znałem tę twarz — to był znakomity komik. Od
czasu, kiedy ożeniłem się z Klawirą, często chodziłem do kina,
bo ona bardzo to lubiła, i ten aktor zdecydowanie mi się podobał,
doskonale bawiłem się na jego filmach. Poczułem się nagle bo-
leśnie urażony, że Walik skazał go na śmierć. A Walik już się
składał.
— Nie waż się tego zrobić! — wrzasnąłem. — Zabraniam ci!
I pobiegłem do skrzynki, stanąłem pod lampą, zasłoniłem sobą
zdjęcie. Sam nie wiem, dlaczego to zrobiłem. Być może, gdyby
aktor był żywy, to wcale nie rzuciłbym się go zasłaniać, a tu nagle
zdjęcie... Co prawda, byłem na wpół pijany, a i obelgi Walika
zrobiły swoje.
— Odejdź, ty gadzie nie myty! — rozdarł się Walik. — Mówię
poważnie! Won!
— Nie odejdę! — odrzuciłem twardo. — Pluję na ciebie!
— Mówię po raz ostatni — odejdź!
W odpowiedzi plunąłem w stronę Walika i pokazałem mu fi-
gę.-
Gruchnął strzał. Poczułem ból w prawym ramieniu, ból jak
przy oparzeniu. Marynarka w tym miejscu od razu pociemniała,
zwilgotniała. Ale tak w ogóle szło wytrzymać. Zdjąłem lampę
z haka, poszedłem korytarzem do pokoiku. Walentyn rzucił na
podłogę flower, a sam zwalił się twarzą w dół na swój barłóg,
lamentując i mamrocząc coś niezrozumiałego.
— Dzięki ci za gościnę — powiedziałem, stawiając lampę
na stół. — Pomóż mi zarzucić wdzianko!
Wstał z wyra, pomógł mi włożyć płaszcz. Potem, na moje wy-
raźne życzenie, przeprowadził mnie przez magazyn do zewnętrz-
nych drzwi. Na pożegnanie oznajmiłem mu, że skargi na niego
nie złożę, może być o to dziwnie spokojny. Ale widzieć go kiedy-
kolwiek i na jakimkolwiek gruncie stanowczo sobie nie życzę.
Szlus!
Zalał się pijanymi męskimi łzami, zaczął się kajać. Obiecy-
wał, że skończy ze swoim osobistym alkoholizmem, własnymi,
uczciwymi ręcami człowieka pracy zdusi w sobie nałóg, zmieni
swoje życie w stu procentach. Ale ja zgłosiłem votum nieufności.
Gdy ludożerca w dzień wiosenny
Spod lady rower sobie sprawił,
Przez pola gnał jak folblut cenny —
Ale jadłospis — pozostawił!
Przeleciała mi jednak przez głowę myśl, że jeżeli nie zostawię
Walikowi cienia nadziei, to jeszcze — jak wujek Fila — zabierze
się do remontu przewodów elektrycznych. Z takim samym ponu-
rym rezultatem. Dlatego wygłosiłem takie oto podsumowanie:
— Walenty, nie chcę cię widzieć nie na zawsze, ale tylko na ty-
siąclecie. Równo za tysiąc lat, dwudziestego siódmego sierpnia
dwa tysiące dziewięćset siedemdziesiątego drugiego roku będę
na ciebie czekał o jedenastej przed południem na placu Dwor-
cowym pod kolumną Aleksandrowską. Będziesz pamiętał?
— Będę! — radośnie odpowiedział Walentyn.
Po dziesięciu minutach złapałem taksówkę pod Konserwa-
torium i dałem taksiarzowi adres Kosti Wargunina, mojego
kumpla z marynarki. Kostia mieszkał na Gonczarnej. Jego matka
była lekarzem wojskowym. Świetna kobieta. Kiedy wysiadłem
z taksówki, szofer zaczął coś dziamać, że mu obicia krwią za-
brudziłem, ale dostał piątkę i zamknął dziób. Kosti i jego mamie
powiedziałem, że pewien zazdrośnik postrzelił mnie przez po-
myłkę i nie chcę z tym lecieć do lekarza. Trzeba zabandażować —
i końce w wodę. Elena Władimirowna udzieliła mi pomocy lekar-
skiej, obandażowała i po herbacie. Rana była płytka, kość nie
naruszona. Potem wszystko się zabliźniło, teraz ledwie widać
ślad.
Gdy lekarz nie przyłoży ręki,
To świeca twego życia gaśnie.
Lecz gdy się zjawi biały fartuch,
Twój żywot rozgorzeje jaśniej.
Dla Klawiry wymyśliłem jakąś wiarygodną legendę i było w po-
rządku.

XXIX
Od tego niewesołego dnia zacząłem przeglądać w pamięci
wydarzenia swego żywota — fragment po fragmencie. I wciąż
wychodziło na to, że w pijackich wyrzutach Walentyna kryła
się gorzka prawda. Gdyby mnie nie było, to, co się zdarzyło,
nie miałoby miejsca. Walik nie wiedział tylko jednego — od
czego się wszystko zaczęło. Gdyby wiedział, jego oskarżenie
byłoby jeszcze ostrzejsze. O tym, że przeze mnie zginął mój brat,
nikomu na świecie nie mówiłem i przed Walikiem też trzymałem
ten fakt w sekrecie. A przecież wszystko zaczęło się od tego nie-
umyślnego zabójstwa. Pociągnęło ono za sobą długi łańcuch wy-
darzeń. I milionerem zostałem dlatego, że zabiłem swojego brata.
A ciocia Lira i wujaszek Fila przeze mnie zostali milionerami
i przeze mnie stracili życie.
Ale czyż ja chciałem krzywdy Pieti? Czy chciałem krzywdy
Bywajewów? Czyżbym naprawdę był winien? Ale, z drugiej
strony, gdyby nie ja... Moje myśli krążyły wciąż po jakimś za-
czarowanym smutnym kręgu.

XXX
Mijały lata.
W pracy układało mi się dobrze. Z Klawirą żyliśmy spokojnie,
syn — Witka — miał już pięć lat. Należało cieszyć się i radować
życiem. Ale przecież nie jestem pozbawionym uczuć pniem
i zdawałem sobie sprawę z trudności, które mnie czekają: prze-
cież Klawira — to zwykła śmiertelniczka, a ja — milioner. Ale
nie o tym chcę teraz mówić.
Przez cały ten czas dokuczała mi samotność i niemożność
podzielenia się z nikim moją tajemnicą. Niekiedy sam sobie wy-
dawałem się szalbierzem, który za cenę śmierci brata kupił sobie
prawie wieczne życie. A teraz nie wie, co z nim zrobić... Ale
najbardziej bolało mnie to, że mój talent opadł do punktu zamar-
zania. Niektórzy moi koledzy z. kółka literackiego drukowali
swoje wiersze w ogólnokrajowych magazynach, a ja siedziałem
i czekałem na lepsze czasy. Stanęła we mnie twórcza zapora.
I oto postanowiłem pogadać o tym wszystkim z Wadimem
Szefnerem. Dlaczego akurat z nim? Miałem swoje powody. Po
pierwsze, podobały mi się jego wiersze, choć — oczywiście! —
nie wszystkie. Nie te, w których ze swej dzwonnicy, a właściwie
z kretowiska, pouczał wszystkich razem i każdego z osobna, jak
należy żyć, lecz te, w których samotnie zastanawia się nad ludz-
kim losem. A po drugie — i to jest dużo ważniejsze — znałem
jego baśniowo-fantastyczną prozę. Mówiąc prawdę, sam tego nie
czytałem (wprost nie cierpię fantastyki), ale kiedy służyłem
w marynarce, jeden z moich kolesiów, Giena Taraszczenko —
nasze koje były obok siebie — bardzo się szefnerowską fanta-
styką interesował i często mi o niej opowiadał. Żeby człowieka
nie obrazić, nie przerywałem mu.
Kiedyś Giena podsunął mi jakąś fantastykę Szefnera — czytaj,
powiada, i delektuj się. Uczciwie przebrnąłem przez pięć stron
i poddałem sprawę. Przecież to wcale nie science fiction, ale
Bóg wie co, jakaś mieszanina życia i baśni. Ale teraz, właśnie
dzięki temu, bardzo mi pasował. Miałem nadzieję, że jak facet
coś takiego pisze, to potrafi zrozumieć moją sytuację i może coś
poradzi.
No, a po trzecie, miał tu również znaczenie czynnik terytorial-
ny. W owych latach mieszkaliśmy z Klawirą na Gatczyńskiej,
a Szefner miał mieszkanie też na Piotrogradzkiej Stronie, dwie
ulice od nas. Często widywałem go na Prospekcie Czkałow-
skim, ale nie próbowałem nawiązać rozmowy. Od dawna wie-
działem, jak wygląda — kilka razy był na spotkaniach z naszym
kółkiem literackim. Miałem też parę tomików jego wierszy ze
zdjęciami autora. Ale do swych książek pchał takie zdjęcia, na
których wyglądał dużo młodziej i sympatyczniej niż w rzeczy-
wistości. Gdyby u mnie wszystko było okay, wcale bym się do
niego nie wybierał...
Rozmowa była mi jednak potrzebna. I oto pewnej soboty ujrza-
łem Szefnera na rogu Czkałowskiej i Pudożskiej, i podszedłem
do niego. Od razu oznajmiłem, że podoba mi się jego wiersz „Pe-
tersburski modernizm" (niedawno przeczytałem go w gazecie)
i wziąłem się do wyjaśniania, co mi się szczególnie podoba. Szef-
ner słuchał z płonącymi uszami i z aprobatą spoglądał na mnie
prawym okiem (na lewe nie widział). Potem zapytał, jak się na-
zywam. Usłyszawszy moje nazwisko powiedział, że czytał coś
mojego i nawet zacytował cztery wersy.
— To znaczy, że podobają się panu moje wiersze? — wypali-
łem naiwnie.
— Po prostu mam dobrą pamięć — burknął. — Zdarzają się
u pana nawet bardzo dobre fragmenty, ale pisze pan bardzo
nierówno, banał aż się przelewa... A dlaczego dawno już nic
z pańskich rzeczy nie widziałem w druku?
— Wadimie Siergiejewiczu, o tym właśnie chciałem z panem
porozmawiać. W cztery oczy. W warunkach domowych. Czy
mógłbym do pana wpaść?
Od razu zwiądł, zaczął piętrzyć całą barykadę zajęć i prac.
Co za facet!
— Wadimie Siergiejewiczu! — powiedziałem z uczuciem. —
Rzecz idzie nie tylko o wiersze, ta rozmowa jest dla mnie bardzo
ważna w ogóle! — a i pana powinna zainteresować. Opowiem
panu o sobie coś takiego, że bez pół litra zakręci się panu w głowie!
Wtedy niechętnie wydusił z siebie:
— Dobra. Niech pan przyjdzie jutro o pierwszej.
Zapytałem o dokładny adres i rozstaliśmy się.
Następnego dnia punktualnie o trzynastej zero zero zjawiłem
się u Szefnera. Po drodze wpadłem do jednej knajpki, wyko-
nałem dwa kieliszki wermutu po dwa dwadzieścia butelka — dla
kurażu. Mieszkał sobie Szefner w zwykłym adeemowskim domu.
Drzwi otworzyła mi bardzo sympatyczna pani: to była Jekatie-
rina Pawłowna, żona Szefnera.
— Wadim! Do ciebie! — krzyknęła w korytarz.
Szefner wyszedł, zaprosił mnie do swego gabinetu. Tam stało
biurko — nie wiadomo dlaczego całkiem puste, nic na nim nie
było. Zapamiętałem jeszcze niewyględną sekreterę, kanapę, trzy
fotele i stolik z maszyną do pisania. Ogólnie — nic znowu takiego.
Co prawda, była tam cała masa regałów z książkami.
Na jednej ścianie, w przerwach między regałami, wisiały obra-
zy z żaglowcami i okrętami wojennymi, na drugiej — portrety
Dostojewskiego, Puszkina, Gogola, Błoka, Tiutczewa, Zabołoc-
kiego, Bułhakowa, wielka fotografia Zoszczenki i portret jakiegoś
tęgiego dżentelmena w staroświeckiej lokowatej peruce. Zapy-
tałem gospodarza, kto to taki.
— Jonathan Swift — odpowiedział Szefner. — Czyżby pan go
nie czytał?
Uczciwie odpowiedziałem, że w dzieciństwie przeczytałem
„Guliwera", ale w tamtej książce nie było żadnego portretu
autora. Wtedy Szefner powiedział, że powinienem obowiązkowo
przeczytać Swifta w pełnym wydaniu krytycznym, a potem prze-
skoczył na Herberta Wellsa, potem nadmienił coś o Odojew-
skim — to, mówił, pisarz nie w pełni doceniony. Potem wygło-
sił mowę pochwalną na cześć Raya Bradbury'ego, Stanisława
Lema i braci Strugackich... Potem zaczął bredzić coś o tym, że
w fantastyce powinni występować zupełnie zwykli ludzie i że
wszelka dobra fantastyka jest w pewnej mierze autobiograficzna.
Wszystko to obchodziło mnie — mówiąc delikatnie — raczej śred-
nio.
— Wadimie Siergiejewiczu — przerwałem mu uprzejmie. —
Bóg świadkiem, nie chodzi mi o fantastykę. Podupadłem na
froncie poetyckim, a i cała moja przyszłość stoi pod wielkim
znakiem zapytania. Opowiem panu o sobie.
— Dobra, niech pan opowiada — zgodził się, choć chyba nie-
zbyt chętnie.
Zacząłem opowiadać wszystko jak leci, niczego nie ukrywa-
łem — mówiłem najpierw o swoim dzieciństwie. Potem opowie-
działem o swojej matce, o ojcu, o cioci Lirze i wujaszku Fili,
o Walentynie. O tym, jak zostaliśmy milionerami, i co z tego
wynikło. Szefner słuchał uważnie, od czasu do czasu stawiał
naprowadzające pytania. Zrozumiałem: on mi wierzy; jasna spra-
wa, że w zrozumieniu mojej szczególnej sytuacji pomogły mu
jego wariackie powieści i opowiadania. Mówiłem długo, Jekatie-
rina Pawłowna przez ten czas dwa razy przynosiła nam herbatę.
— Skomplikowana historia — podsumował Szefner. — Jeżeli
chodzi o pańską twórczość, nic nie mogę panu poradzić. Jestem
przekonany, że owa lawina wydarzeń, którą pan wyzwolił, w żaden
sposób nie jest przez pana zawiniona. Jest pan po prostu pył-
kiem porwanym przez burzę wydarzeń.
— Wadimie Siergiejewiczu! A pan by w młodości ten ekstrakt
wypił? Proszę mi odpowiedzieć! Tylko uczciwie!
— W młodości pewnie bym wypił: z głupoty — przyznał się
Szefner. Potem dorzucił: — A teraz, kiedy jestem już stary, choć-
by zostało mi tylko trochę życia — nie wypiłbym. Dlatego, że
„fura" w oczku to wcale nie wygrana.
— Tak pan mówi, Wadimie Siergiejewiczu, żeby ładniej
brzmiało. Łatwo odmawiać, kiedy nam nie proponują... Mnie
w całym tym młynie najbardziej dokucza nie to, że stałem się
prawie nieśmiertelny, ale to, w jaki sposób się to stało. Prze-
cież własnego brata zabiłem, od tego się wszystko zaczęło.
— Kto wie, może pan jeszcze spotka swego brata?
„No i o to chodzi!" — przeleciało mi przez myśl. — „Ja
z nim poważnie, a on wariata struga". Ale głośno powiedzia-
łem tak:
— Co to, w Boga pan wierzy, Wadimie Siergiejewiczu! Raj
niebieski się panu marzy?!
— Wierzę w wielkość światów — surowo odpowiedział Szef-
ner. — Zacytuję panu coś z dzieła pewnego niegłupiego faceta. —
Podszedł do regału, wziął z niego książkę (autor i tytuł uciekł
mi z pamięci) i przeczytał, co następuje:
„Uznawszy przestrzenną nieskończoność Wszechświata powin-
niśmy również uznać nieskończoną wielość światów. Idąc dalej —
wśród nieskończonej liczby słońc i planet rozrzucone są niezli-
czone światy w jakiś sposób podobne do naszej Ziemi. Wśród
owych geopodobnych tworów muszą być i takie, które są zwier-
ciadlanym odbiciem naszego świata".
Zastanowiłem się nad tymi słowami, oceniłem ich sens. I od
tej chwili moja rozmowa z Szefnerem toczyła się już zupełnie
poważnie, bez żadnej tam fantastyki.
— Wychodzi na to, że jest gdzieś jakaś planeta, na której
wszystko jest tak, jak u nas, tylko odwrotnie? — zapytałem. —
Czyli...
— Czyli tam nie Paweł zabił Piotra, ale Piotr — Pawła. Tam
może pan znaleźć swojego brata. Przeżył on to wszystko, co pan
tu, na Ziemi. I wtedy uściśnrecie sobie ręce, wybaczając wszyst-
kie grzechy, świadome i nieświadome... Najprawdopodobniej
wasze spotkanie zdarzy się nie na tej „lustrzanej" planecie, gdzie
mieszka Piotr, lecz gdzieś na takim globie, który znajduje się
dokładnie w połowie drogi między Ziemią a planetą pańskiego
brata. Możliwe są także inne warianty...
— Niech im będzie na zdrowie! — przerwałem. — Proszę
wybaczyć, Wadimie Siergiejewiczu, na początku myślałem, że
pan mi tu jakąś ciemnotę wciska, a teraz mogę powiedzieć, że
zapalił pan dla mnie promyk nadziei.
— Proszę pamiętać, że to bardzo słabiutki promyk — prze-
strzegł mnie Szefner. — Być może straci pan tam życie...
— To nic — promyk świeci! Postawił pan przede mną cel ży-
cia! Za jakieś sto, sto pięćdziesiąt lat ludzie na pewno polecą
ku dalekim planetom. Dla mnie doczekać do tych czasów —
małe piwo! Dożyję — i zacznę wędrować po innych światach,
spojrzę, a tu brat rodzony przede mną stoi! I tego dnia powróci
moja poetycka siła...
— No dobrze, niech pan ma nadzieję. Nadzieja — to sny czu-
wających, jak powiedział pewien mędrzec... Niedobrze tylko, że
od pana zalatuje jakąś podejrzaną cieczą... Niech pan nie pije
żadnych świństw, bo — nie bacząc na milionerstwo — szybko
pan zginie.
— Prohibicję sobie ustanowię — obiecałem.
— Nie, to już przesada. I tak pan ją naruszy i wyrzutów su-
mienia się pan nabawi — i znowu przyjdzie ochota na kielicha.
Kot poprzysiągł: „Nie będę pił mleka,
Bowiem mleko to opium dla kota!"
Lecz niestety, niestety, niestety...
Zgrzeszył znów: kot to słaba istota...
Doskonale znam to ze swojego doświadczenia: póki nie wy-
lewałem za kołnierz, coraz bardziej miałem ochotę na kielicha.
Potem wyhamowałem. Ale zaklinać się nie ma co: życie to daleka
podróż, a na wielkich stacjach wysuszyć kieliszek to nie grzech.
Ale chlać na każdym przystanku — zwykła głupota...
— Dzięki za rozmowę i radę, Wadimie Siergiejewiczu. Jeżeli
ma pan ochotę, może pan tę całą moją historię wykorzystać
w swojej prozie. Daję panu pełną swobodę. Niech pan tylko na-
zwiska zmieni — poza tym może pan wszystko opisać jak leci.
— Dziękuję. Może przyjmę ten prezent.
Po kilku latach przysłał mi książkę ze swoją baśniową prozą,
i to nawet z autografem. Adres znalazł przez biuro adresowe!
Ale książka przyszła dzień przed moim wyjazdem do Gagry —
dali mi skierowanie do sanatorium — tak że nie zdążyłem za-
brać się do czytania. Potem w Gagrze dostałem list od Klawiry —
pisała — między innymi — o tym, że zaczęła czytać tę książkę
i rzuciła. Tak tam jest nakręcone, że trudno dojść, kto, z kim
i dlaczego. Pisała, że przez taką, przepraszam za słowo, fanta-
stykę, można trafić do domu bez klamek.
Kiedy wróciłem z Gagry, chciałem — tak z uprzejmości —
zaliczyć tę lekturę. Ale książki już nie było: Klawirze nie wy-
starczyło makulatury na zamianę za „Królową Margot" i Szefne-
ra oddała do punktu skupu surowców wtórnych. No i nie prze-
czytałem, co też tam ten Szefner o mnie powypisywał. Ale oczy-
wiście list z podziękowaniami wysłałem — kultura musi być!
Ale wrócę do swojej wizyty u Szefnera. Owego dnia długośmy
jeszcze gadali, a potem on nagle zamilkł, zamyślił się i mówi:
— Powinienem dać panu jeszcze jedną ważną radę na przysz...

15. Awaria w przestrzeni kosmicznej
Szanowny Czytelniku! Zmuszony jestem literalnie w pół słowa
przerwać opowieść, którą prowadziłem w imieniu Pawła Bieło-
brysowa i dalej już prowadzić narrację w pierwszej osobie.
Przypomnę, że nasze długie niesłużbowe rozmowy z Pawłem
zawsze odbywały się w czasie pełnienia przez nas wachty wizu-
alnej w „pypciu". Przypomnę też przy okazji, iż owe dyżury nie
miały znaczenia pragmatycznego; po awarii zostały one zlikwido-
wane.
Awaria nastąpiła w czasie naszej wachty. Paweł z ożywie-
niem opowiadał mi o Szefnerze — i nagle jednocześnie dostrze-
gliśmy przez czołową szybę teleskopową poruszający się punkt
ognisty. To nie była gwiazda, to było błądzące ciało kosmiczne!
Jednocześnie wcisnęliśmy alarmklawisze i przesunęliśmy dźwi-
gnie kursografów poza czerwoną linię. Nasze działania miały
jedynie znaczenie symboliczne: urządzenia obserwacyjne statku
znacznie wcześniej wykryły poruszający się obiekt i elektronicz-
ny nawigator przystąpił do wyliczania nowych wariantów kursu,
który mógłby umożliwić uniknięcie zderzenia. Z głośnika bez-
pośredniej łączności pokładowej rozległ się sygnał: „Zagrożenie
pierwszego stopnia!" Zgodnie z instrukcją alarmową winniśmy
założyć specskafandry i pozostawać w „pypciu" oczekując na
dalsze rozkazy.
Niestety, zderzenia nie udało się uniknąć. Poszczęściło się
nam jedynie w tym sensie, że meteoryt trafił nas nie w część ru-
fową, tylko w śródokręcie. Wskutek osobliwości konstrukcyj-
nych „Cioci Liry" jej poszycie ochronne na śródokręciu było
najmasywniejsze; gdyby meteoryt uderzył w rufę — nieuchron-
nie przeniknąłby w głąb kadłuba i zniszczył urządzenia napę-
dowe, co nieuchronnie doprowadziłoby do zagłady statku z całą
jego załogą. Ale nawet to, co się zdarzyło, miało fatalne skutki
Wszystkie szczegóły awarii przedstawione zostały w „Raporcie
ogólnym", moje zaś zadanie ogranicza się do opisania wrażeń
osobistych oraz — co najważniejsze — działań i wypowiedzi.
Pawła Biełobrysowa.
A zatem na sygnał: „Zagrożenie pierwszego stopnia!" rzucili-
śmy się z Pawłem ku pojemnikowi, w którym przechowywane
były skafandry i pospiesznie się w nie ubraliśmy. I akurat w po-
rę! Po sekundzie „pypeć" zadygotał od przeraźliwego ryku syre-
ny: to było ostatnie ostrzeżenie przed zagrożeniem śmiertel-
nym. W tym samym momencie silny wstrząs rzucił nas na ścianę
„pypcia", a następnie na podłogę; było to wynikiem rewers-
manewru. Statek drgnął od ciosu. Niewidzialna siła rzuciła mnie
gdzieś, a zerwany ze wsporników pulpit uderzył w hełm ska-
fandra — i na jakiś czas straciłem wyobrażenie o rzeczywistości.
— Obudź się, jesteśmy na miejscu! — jakby przez ścianę
usłyszałem w hełmofonie głos Pawła.
Mówię do staruszka, co już kończy życie:
„ Oj, dziadku, dziaduniu, coś za długo śpicie!"
Dziadek się przeciąga i mówi dwuznacznie:
„Muszę potrenować, dłuższy sen się zacznie!"
Wygłosiwszy ten zagadkowy czterowiersz, mój przyjaciel
skierował na mnie światło swojej wmontowanej w hełm skafandra
latarki i pomógł mi wstać. W „pypciu" było jeszcze ciemniej
niż zazwyczaj: poleciały soczewki miękkiego podświetlania.
Z tego powodu gwiazdy wydawały się jaskrawsze i wyraźniej
migotały w mroku rozpościerającym się za staloszklanymi ścian-
kami „pypcia".
— No jak? Nie potrzaskał twój cenny szkielet? Łeb cały? —
poinformował się Paweł.
— Wszystko w normie — odparłem. — Ale wstrząs był silny.
O sile uderzenia świadczyło również wnętrze „pypcia".
W słabym świetle naszych latarek widać było poniewierające się
na podłodze telepulpity. Jeden z foteli, do tej pory na sztywne
przykręcony do podłogi, teraz leżał przy wejściu do luku herme-
tycznego. Górna pokrywa tego luku, w punkcie jej zetknięcia
z listwą uszczelniającą, okazała się odkształcona, zas' mecha-
nizm pedałowy przestał działać. Oznaczało to, że jesteśmy za-
mknięci w „pypciu" i że nie zdołamy go opuścić bez pomocy z ze-
wnątrz. Najbardziej niepokojący był fakt, że ustała dostawa mie-
szanki oddechowej do „pypcia", co więcej, barometr wewnętrzny
wykazywał zerowe ciśnienie — najprawdopodobniej w miejscach
połączenia „pypcia" z zasadniczym kadłubem statku powstały
szczeliny. W tej sytuacji mogliśmy liczyć jedynie na „garby"
swoich skafandrów, gdzie znajdował się zapas mieszanki odde-
chowej wystarczający (średnio) na pięćdziesiąt minut oddycha-
nia.
Po naradzie postanowiliśmy z Pawłem powstrzymać się od
wzywania pomocy. Było dla nas oczywiste, że „Ciocia Lira"
doznała poważnych uszkodzeń i wszystkie siły załogi skupione
są obecnie gdzieś na głównym odcinku awarii, gdzie trwa walka
o żywotność statku. Sami zaś nie mieliśmy moralnego prawa
podejmować próby powrotu do statku: nie wiedzieliśmy, jak
wygląda sytuacja w międzylukowej komorze kesonowej; jeśli
również tam doszło do deformacji, to przez swoją nieostrożną
próbę moglibyśmy doprowadzić do zdehermetyzowania całego
statku.
Aby jak najracjonalniej spożytkować zapas mieszanki odde-
chowej, po uprzednim oczyszczeniu z odłamków fragmentu po-
dłogi położyliśmy się na niej na brzuchach i postaraliśmy się
maksymalnie rozluźnić muskulaturę. Ja nawet spróbowałem
zmusić się do tego, żeby o niczym nie myśleć, bo wszak i do
myślenia potrzebna jest energia. Ale gdzie tam!
— Dwa matrosy leżą jak dwa materace — rozległ się głos
Pawła.
Nie bój się tego, co za tobą.
Dzisiejsza data — to jest problem!
Bardzo mi sie to jego pajacowanie nie spodobało. Co więcej,
poczułem się nim dotknięty. Ale mimo wszystko ucieszyłem się,
że mój przyjaciel właśnie tak reaguje na niebezpieczeństwo.
Po raz już nie wiedzieć który z rzędu zdumiała mnie dziwna
wielostronność, bogactwo jego natury: jeszcze parę minut temu,
wpadając czasem w jakiś łzawy sentymentalizm, plótł mi te swoje
nostalgiczne bajdy — a teraz, kiedy zwaliło się na nas nieocze-
kiwanie nieszczęście, zachowuje się zupełnie spokojnie. Pomy-
ślałem, że gdyby Paweł zechciał studiować historię wojenną, to
poznałby ją równie dokładnie, badałby z równą dociekliwością,
z jaką zapoznawał się z życiem cywilnym XX wieku — i stałby
się dobrym wohistorem. Pod każdym bowiem innym względem
w pełni zasługuje na tę godność. Co prawda ta jego skłonność
do wierszoklectwa... Ale to nikomu przecież nie szkodzi, to
jego prywatna sprawa.
Moje rozmyślania zostały przerwane przez ostry sygnał brzę-
czyka. Następnie rozległ się głos starszego astronawigatora
Karamyszewa:
— „Pypeć", meldujcie o sytuacji! Są straty?
— Strat nie ma — odparł Paweł. — Ale pewnie będą. Właz
zaklinowany, dopływ powietrza ze statku ustał, tak że jesteśmy
w próżni. Powietrze mamy tylko w „garbach". Samopoczucie
znakomite.
— Powtórzcie ostatnie zdanie. Nie zrozumiałem.
— Czujemy się dobrze.
— Wdzięki! Jak długo wytrzymacie? Melduje każdy od-
dzielnie.
Zerknąłem na narękawny cyfroid. Tam akurat w tym mo-
mencie pulsująca, lśniąca fosforycznie liczba „39" zmieniła się
ns „38". Zameldowałem:
— Mam zapas mieszanki oddechowej na 38 minut.
— Mam zapas na czterdzieści jeden minut — zameldował
Paweł.
— Za dziesięć minut podam termin nadejścia pomocy — po-
wiedział astronawigator. — Oszczędzajcie powietrze, nie ruszają
cie się, przybierzcie pozycje wypoczynkowe.
— Tuż przybraliśmy — odparł Paweł.
Bardzo mocno się wysilił,
By odpocząć — kot Bazyli.
Dnie i noce więc bez przerwy
Na kanapie koi nerwy.
Tego wierszyka Karamyszew już nie usłyszał, ponieważ wyłą-
czył się wcześniej. Wkrótce jednak znów rozległ się brzęczyk
i astronawigator poinformował, że w wyniku awarii w komorze
kesonowej automatyka całkowicie odmówiła posłuszeństwa. Do
wyzwolenia nas potrzebny jest czas... Oszczędzajcie powietrza!
— Wdzięki! — odparłem. — Poinformujcie nas o sytuacji na
„Cioci Lirze".
— Została przebita prawa burta w rejonie przedziału bio-
grupy. Zginęło ośmiu ludzi. Trwa awaryjne uszczelnianie ka-
dłuba. Terentiew zginął. Ja przejąłem jego obowiązki. Koniec
łączności.
— Szkoda Terentiewa, wielka szkoda! — usłyszałem cichy
głos Pawła. — To był mój krewniak, nie ma co już teraz tego
ukrywać. Wtedy, w czasie kompletowania załogi, dowiodłem
mu, że jest moim prapraprawnukiem i namówiłem, żeby mnie
przyjął. Zgodził się ze względów rodzinnych, nie potrafił od-
mówić swojemu prapra...
— Pasza, bardzo cię proszę: uspokój się i nie rozmawiaj! —
przerwałem mu. — Pomyślałem, że zaczął się już u niego głód
tlenowy, w związku z czym nostalgiczna konstrukcja jego psychi-
ki przekształciła się w majaczenie. Paweł usłuchał mojej prośby
i zamilkł.
Leżeliśmy w milczeniu — twarzą w dół, plecami ku gwiazdom.
Czas płynął czy to zbyt szybko, czy to zbyt wolno, czy to zupeł-
nie się zatrzymał.
— Ile ci zostało? — zapytał nagle Paweł. Od razu pojąłem, o co
iu chodzi, i spojrzałem na cyfroid.
— Dziewięć — powiedziałem.
— A mnie trzynaście. Podzielę się z tobą. Przecież to nie
twoja wina, że masz pojemniejsze płuca.
— Pasza, nie rób tego! Zabraniam ci!
— Dobra, zamknij się — odburknął.
Wkrótce poczułem trudności w oddychaniu. Aby nie narażać
się na męczarnie powolnego duszenia i sądząc, że pomoc już nie
nadejdzie, postanowiłem zrzucić z głowy hełm i do razu pogrążyć
się w bezpowietrznej pustce „pypcia". Sięgnąłem do pierścienia
łączącego, chciałem nacisnąć na króciec, ale ręka zabłądziła
w przestrzeni, odrętwiała. Jakieś wielobarwne punkciki wbiły mi
się w źrenice...
...I nagle przytomność mi wróciła. Okazało się, że Paweł pod-
łączył mikrowąż zasilający swojego „garbu" do złączki mojego
„garbu". Na krótki moment nasze powietrzne zapasy wyrównały
się. Później obaj znaleźliśmy się w równie fatalnej sytuacji.

16. Zbawca, ale morderca
Pierwszą rzeczą, którą poczułem, było to, że nie mam na
sobie skafandra i że leżę na czymś miękkim. Następnie otworzy-
łem oczy i zobaczyłem, że pochyla się nade mną Sasza Koren-
nikow, dentysta wyprawy. Był to człowiek o wiecznie napiętej
twarzy, poważnej, a nawet ponurej, ale z natury bardzo towa-
rzyski i wesoły, który ze wszystkimi był na „ty". Przypomniałem
sobie, że Paweł nazywał go Dantem, Dantonem, a nawet Danthe-
sem, a dentysta wcale się na to nie obrażał. Wyglądało na to,
że te żarciki Paszki nawet mu się podobały. Teraz jednak wyraz
twarzy Korennikowa całkowicie odpowiadał powadze sytuacji.
Trzymając w lewej ręce kartoschemat, prawną naciskał klawisze
czujników wmontowanych w zwisającą nade mną energotrąbę.
Zrozumiałem, że leżę w kombajnie reanimacyjnym.
— Jak się czujesz? — zapytał Korennikow.
— Prawie normalnie. Tylko słabo i bardzo chce mi się spać.
— Wdzięki! Widocznie tak powinno być. Za pół godziny
przejdziesz do kabiny.
— Gdzie jest Pasza Biełobrysow? — zapytałem bez ogródek.
— Żyje, żyje - ¦ uspokoił mnie Korennikow. — Miał piąty
stopień, a ty czwarty '... Mieliście szczęście: reanimator znaj-
duje się w dziesiątej sekcji i nie został uszkodzony w czasie awarii.
Dopiero teraz uświadomiłem sobie, że dzieje się coś dziwnego:
kombajnem reanimacyjnym wedle wszystkich ziemskich i niebie-
skich zasad winien kierować lekarz naczelny lub w najgorszym
razie lekarz dyżurny, ale w żadnym wypadku nie dentysta. Na-
turalnie i stomatolodzy o profilu kosmicznym otrzymują pewne
1 Mowa tu o sześciostopniowej skali śmiertelne GIR (Głównego Instytutu Reanima-
cji) Optymalny stopień śmierci wynosi „1" Ci, których stopień śmierci 
charakteryzuje
liczba „6", reanimacji nie podlegają
przygotowanie ogólnomedyczne, ale przecież jedynie w aspekcie
teoretycznym...
— Sasza, dlaczego właśnie ty dowodzisz kombajnem? — za-
pytałem.
— Bo nie ma komu. Cała grupa biomedyczna zginęła. Ja ura-
towałem się czystym przypadkiem...
I dalej opowiedział mi, że mniej więcej na pół godziny przed
awarią w przedziale biomedycznym rozpoczęła się sesja nauko-
wa kosmobiologów i lekarzy, w której, rzecz jasna, brał udział
i on, Aleksander Korennikow. Zdążył wysłuchać części referatu
kosmobiologa Olafa Nordsterna „Prognozowanie fauny planety
Jałmez na podstawie niektórych danych biospecyficznych planet
Trzeciego Kręgu" — a następnie sygnał zagrożenia zerowego
wezwał go na punkt zborny brygady degazacyjnej, której jest
członkiem. Ledwie zdążył wyjść na korytarz, gdy w nos ude-
rzył mu nader złożony i przykry zapach: pachniało fiołkami,
ale ich aromat zmieszany był z odorem chlewu. To — nietrudno
się domyślić — otworzyła się kolejna seria mikropojemników
stryja Szanela z nową kompozycją woni.
Korennikow pobrał wyposażenie degazacyjne i przydzielone
mu przez brygadzistę zadanie odgazowania pięciu kabin prawo-
burtowych, w tym również kabiny Terentiewa. Kiedy tam
wszedł, Terentiew poskarżył mu się, że „obudził go paskudny
smród" (odpoczywał po wachcie) i zapytał: „Czy na naszym
niebiańskim korabiu jest jeszcze jakiś zakątek, w którym nie
pachnie kwiatami i gównem?". Korennikow odparł, że przed
chwilą był u medyków, gdzie atmosfera jest całkiem normalna.
Błagowoniew widocznie nie zdołał tam dotrzeć. Wówczas Teren-
tiew oświadczył Saszy: „Tam właśnie się udam — i referatu po-
słucham, i z niewoli aromatów się wyrwę".
Wyszedł, a Sasza Korennikow przystąpił do dearomatyzacji
jego kabiny. Za pomocą czujnika zlokalizował jedną z ampu-
łek; sprytny stryjek Szanel zdołał umocować ją pod półką szafy
do przechowywania atlasów gwiezdnych. Sasza wrzucił ją do
hermetycznej torby i w tej samej chwili usłyszał sygnał „Za-
grożenie pierwszego stopnia". Następnie coś go popchnęło, po-
trząsnęło, rzuciło na ścianę. Upadł, ale szybko się podniósł, do-
tarł do swojej kabiny i włożył skafander. Wkrótce na rozkaz Ka-
ramyszewa udał się do biosekcji, aby wziąć udział w cemento-
waniu otworów. Ale najpierw — jako jedyny teraz na statku
przedstawiciel medycyny — dokonał oględzin ciał poległych.
U wszystkich ośmiu (z pomocą plazmokonsyliatora) stwierdził
szósty stopień śmierci. I Terentiew, i kosmobiolodzy, i lekarze
zostali śmiertelnie ranieni odłamkami asteroidu i momentalnie
zamarzli w kosmicznym chłodzie, który wtargnął przez wybity
otwór. Ich zwłoki na rozkaz Karamyszewa zostały przeniesione
do dziobowej ładowni chłodzonej; jak wiadomo pogrzeb pole-
głych w drodze odbywa się zawsze po przybyciu na planetę
docelową.
Kiedy wróciłem do kabiny, Paweł chrapał już na swojej koi.
Położyłem się na swojej i też usnąłem. Spaliśmy bardzo długo
i obudziliśmy się niemal jednocześnie.
— Szkoda Terentiewa — usłyszałem głos Pawła. — Lepiej
już byłoby, żebym to ja trzasnął kopytami. Los jest niesprawie-
dliwy.
Jednego stawia los pod ścianę,
Drugiego raczy zaś szampanem.
— Pasza, ale przecież i ty sam mogłeś umrzeć — zauważy-
łem. — Ratowałeś mnie i sam o mało nie zginąłeś. Byłeś bliżej
niebytu niż nawet ja.
— Tak, zarobiłem piątkę — zgodził się. — Ale ty nie jesteś
temu winien. Pamiętaj, że jestem od ciebie wiele, wiele star-
szy.
Wprawdzie dalekie zacisze cmentarne,
Ale co roku człek się czuje marniej.
Mnie też nie było wesoło. Wspominałem dzień naszego odlo-
tu w Kosmos i — stryjka Szanela. Gdybym tego dnia był uważ-
niejszy, gdybym poważniej potraktował zagrożenie płynące z jego
strony i przeszkodził mu w zrealizowaniu zamysłu — statek
nasz byłby wolny od aromatycznych pojemników. I wówczas nie
zginąłby Terentiew... Tak, ale przecież wówczas zginąłby nie-
wątpliwie Sasza Korennikow. Wychodziło na to, że jednego
zgubiłem, drugiego zaś uratowałem. Morderca — zbawca...

17.
Wkrótce Karamyszew zwołał do mesy wszystkich wolnych
akurat od wacht. Wezwał ich do powstania i wymienił poległych.
Przytaczam tu ową smutną listę w porządku alfabetycznym: Gleb
Asmołow (astrozoolog i weterynarz); Urho Viipurilainen (mikro-
biolog i astrobotanik), Tit Mielnikow (internista i epidemiolog),
Olaf Nordstern (kosmobiolog i lekarz uniwersalny), Jerofiej
Swietłow (biolog), Mikołaj Terentiew (szef wyprawy), Iwan
Timofiejew (lekarz naczelny), Stanisław Uchtomski (chirurg).
Następnie nowy dowódca wyprawy zawiadomił nas, że poza
stratami w ludziach ponieśliśmy również straty materialne.
Nienaprawialnym uszkodzeniom uległy bioochronne i biozwia-
dowcze agregaty ruchome, wskutek czego nasza wyprawa oślepła
w sensie biologicznym. Pamiętając o tym winniśmy zachowy-
wać na Jałmezie jak najdalej posuniętą ostrożność i unikać zbę-
dnych kontaktów z fauną i florą nie znanej planety. Każdy ucze-
stnik wyprawy, gdy tylko poczuje najmniejsze dolegliwości, ma
obowiązek natychmiast zameldować o tym Korennikowowi i oso-
biście jemu, Karamyszewowi.
Znajdowaliśmy się w drodze już od ponad roku, w ciągu tego
czasu odbyliśmy niemało narad, wykładów, ćwiczeń testowych,
ale po raz pierwszy rozchodziliśmy się z mesy w milczeniu,
a to nasze milczenie było ponure. I każdy, idąc korytarzem
obok drzwi wiodących do sekcji medycznej, mimo woli pochylał
głowę. Drzwi te były obecnie przyspawane do framugi ciągłym
ferromikronowym szwem.

18. Jałmez coraz bliżej
Teraz rachuba czasu umownego biegła po gasnącej. Tr*.,
dzieści dni lotu do Jałmezu... Dwadzieścia pięć dni... Piętnaś-
cie...
„Ciocia Lira" przeszła na napęd plazmotantalowy; teraz prze-
mieszczaliśmy się w przestrzeni z malejącą prędkością. W zwią-
zku z tym wzór Biełyszewa, N'koboro i Ogatojami (opisu-
jący warunki przezwyciężenia paradoksu czasu) przestał nas
dotyczyć i dzięki temu zyskaliśmy możliwość odbioru bliskich
sygnałów radiowych. Jednak planeta Jałmez zachowywała całko-
witą ciszę radiową. Uwzględniając ten fakt, planetoznawca Anton
Griebienkin wygłosił komunikat, z którego wynikało, że albo na
tej planecie jeszcze nie urodził się miejscowy Popów, albo cy-
wilizacja tam z nie znanych przyczyn zdegrengolodowała.
— Nasz prorok Griebienkin nie uwzględnił trzeciego warian-
tu — powiedział do mnie Paweł, kiedy wróciliśmy do swojej kabi-
ny. — Może Jałmezańczycy wyczuli nas swoimi przyrządami
i postanowili zabawić się w niemowy. Może pomyśleli, że lecą
do nich jakieś kosmiczne bandziory.
Trzeba niuch mieć jak owczarek,
Trzeba wbić się w ciasną szparę,
Trzeba zwinnym być jak wydra,
Bo inaczej co? Klepsydra/
...A najpewniej, to nikogo tam nie ma... — kontynuował ze
smutkiem w głosie. — Nie znajdę tam brata Pieti... Niepotrze-
bnie leciałem. Powinienem siedzieć na Ziemi, nie podskakiwać
i w cichości ducha dożywać swoich milionerskich lat.
Spieszył się do sanatorium,
Los go rzucił w krematorium.
— Pasza, porzuć te mroczne rozważania i rymowanki — prze-
rwałem mu surowo. — Służymy nauce i naszym obowiązkiem
jest nie rozmienianie się na emocje, lecz przyjmowanie nieziem-
skiej rzeczywistości taką, jaka jest,
— Macie rację, płacicie rubla! — wykrzyknął ironicznie mój
przyjaciel, a następnie, kładąc się na swojej koi, dorzucił:
Leży sobie misiek w jamie,
Bilans życia zna na pamięć.
Wkrótce zaczął chrapać.
Zazwyczaj spokojnie spałem przy wtórze jego chrapania, ale
tym razem sen nie przychodził; dawało o sobie znać napięcie
nerwowe. Leżałem i wspominałem. Ziemię, Marinę i dzieci. Na-
stępnie moje myśli przeskoczyły na niedawne wydarzenia; nie
potrafiłem zapomnieć o tym, że jestem winien śmierci Terentie-
wa. Wprawdzie pośrednio, ale jednak winien.
Nagle Paweł zaczął jęczeć. Nie wiedziałem, co należy w takim
wypadku przedsięwziąć. Potem wstałem z koi i postanowiwszy
go obudzić, trąciłem swego przyjaciela w ramię. Natychmiast
się obudził i oświadczył, że znów mu się przyśnił architektonicz-
ny sen.
— A co dokładnie ci się śniło?
— Krzywe wieże i dzwonnice. Wszystkie przewracały się
w moją stronę i ledwie nadążałem z uskakiwaniem. Szlag by
trafił taką architekturę!
— Masz coś z nerwami, Pasza — powiedziałem. — Ja zresztą
też. Ale leczyć się będziemy musieli dopiero na Ziemi.
— Dlaczego na Ziemi?! — zdenerwował się Biełobrysow.
Wyleczymy się nawzajem
Wbrew lekarzom i doktorom.
Prasłowiańskim obyczajem
Popłyniemy ku przestworom.
Wygłosiwszy to wstał z koi, wyjął z niszy swój pojemnik oso-
bisty, wydobył z niego kartonowe pudełko, a z pudełka butel-
kę na wzór starożytny wykonaną z tłukącego, się szkła. Butelka
opatrzona była wyblakłą etykietką z napisem „Cognac", a wyżej,
przy samej szyjce — owalną nalepką z wizerunkiem trzech gwia-
zdek.
— Zaraz zajmiemy się spirytyzmem! Wiesz, co to jest? — wy-
krzyknął dumnie, stawiając naczynie na stoliku.
— Domyślam się, że jest to bardzo zręcznie wykonana imi-
tacja.
— Zaraz sobie tej imitacji chlapniemy — oświadczył mój
przyjaciel i obok butelki postawił dwie szklanki. — Piłeś kiedyś
,w życiu koniak?
Odparłem, że koniaku nigdy nie piłem, ale kiedyś piłem na-
pój wyskokowy: na dziewiątym roku wohistorii, kiedy przecho-
dziliśmy zwyczaje dziewiętnastowiecznych marynarzy, wydano
nam po szklance naturalnego rumu jamajskiego.
— No i jak? Mocno cię podcięło? — z żywym zaciekawie-
niem zapytał Paweł.
— Nie, podcięcie nie nastąpiło. Wprawdzie się upiłem, ale
na sprawność kończyn dolnych to ujemnie nie wpłynęło. Wszak
odporność właściwa mego organizmu na działanie trucizn chemi-
cznych równa się szesnastu stopniom według skali Carolusa
i Jarcewej.
— Zaraz skontrolujemy twoją odporność! — ze złowieszczą
wieloznacznością rzekł mój przyjaciel i starannie odkorkowa-
wszy butelkę nalał do szklanek dwie równe dawki żółtawego
płynu. — Pierwsze wypijemy nie trącając się... Za brata mojego.
Myślałem, że z nim rozpiję tę flaszkę, ale teraz czuję, że go na
Jałmezie nie spotkam... I nigdzie indziej też nie...
Pij, Stiopa! Wykaż odporność!
Bez koniaku
Żyć niełatwo.
A z koniakiem
Też niegładko!
Wypiłem niechętnie. Paweł znowu nalał.
— Teraz powtórzymy. I też bez trącania się. Wspomnimy
tego paplę Szefnera, który za swego życia wrobił mnie w tę po-
dróż... Jak wtedy od niego wyszedłem, to od razu pomaszerowa-
łem do sklepu na rogu Czkałowskiego i Pudoskiej i kupiłem tę
butelkę. Ten koniak, Stiopa, liczy sobie około dwustu lat! Oceń
to, Stiopa!
Wypiwszy drugą dawkę poczułem, że trucizna zaczyna działać.
Rozumiałem jednak, że jeśli odmówię wypicia trzeciej i następ-
nych dawek, to Paweł wszystko wypije sam, co negatywnie wpły-
nie na jego stan zdrowia.
— Na trzecią nóżkę się trącimy! Za naszą niezachwianą przy-
jaźń, Stiopa! Wykaż odporność!
Zażyłem kolejną dawkę trucizny.
— Stiopa, a ty mnie szanujesz? — drżącym ze wzruszenia
głosem zapytał nagle mój przyjaciel.
— Pasza, ja cię szanuję ogromnie! — wykrzyknąłem. — I za
to, że jesteś porządnym człowiekiem, i za twoją niezachwianą
konsekwencję w nostalgizmie! Pasza, z ciebie mógłby być świetny
wohistor!
— Dziękuję, Stiopa! Ja ciebie też szanuję!... Szanuję, chociaż
ni diabła nie zrozumiałeś z mojego cholernego milionerskiego
losu...
Nie spełniło się żadne marzenie
Bom dla siebie był draniem i katem.
Rozprzedałem po przystępnej cenie
Swą dojrzałość — i wstyd mi przed światem.
Z jego oczu trysnęły łzy.
— Pasza, nie płacz! Nie ma po temu powodów!
— Są powody! — wykrztusił z łkaniem. — Rodzonego brata
załatwiłem1
Wówczas ja również zapłakałem. Potem wyciągnąłem się na
swojej koi — i usnąłem.
Kiedy obudziłem się, w pierwszym rzędzie rzuciłem okiem
na ekran telewizyjny wmontowany w strop kabiny; planeta Jał-
mez zajmowała teraz niemal całą jego powierzchnię.

19. Jałmez już całkiem blisko
Przed zwodowaniem dziewięciokrotnie okrążyliśmy Jałmez,
stopniowo zmniejszając wysokość. Na wideoekranach widniał
wodny przestwór planety. Woda zajmowała cztery piąte jej po-
wierzchni, ląd zaś składał się z jednego ogromnego kontynentu
o elipsoidalnej konfiguracji. Dryfujących lodów nie zaobserwo-
waliśmy. Platforma kontynentalna była widoczna bardzo wyraź-
nie; rozciągała się ona w oceanie na znacznie większą odległość
niż to się dzieje w wypadku kontynentów ziemskich; opierając
się na tym fakcie można było wywnioskować, że planeta ma
wieloraką florę i faunę morską. Część brzegowa kontynentu
obfitowała w estuaria rzek, zatoki i przylądki. Kontynent po-
kryty był gęstą roślinnością, której barwa (w przybliżeniu) od-
powiadała barwie ziemskich liściastych masywów leśnych. Struk-
tura kolorystyczna części brzegowej kontynentu była bardziej
urozmaicona: nietrudno się było domyślić, że lasy ustępowały
tam miejsca krzewiastym zaroślom, polom, bagnom oraz utwo-
rom piaszczystym (diunom). Na tle tych rozmytych barwnych
płaszczyzn wyróżniały się szarawe intruzje różnej wielkości;
w ich zarysach ujawniała się celowość, geometryczność.
Wszyscy wolni od wachty członkowie załogi tłoczyli się przed
wielkim ekranem, wpatrując się w konfigurację tych intruzji.
Wszyscy rozumieli, że są to osiedla istot rozumnych. Jednak
niewystarczająca rozdzielność naszych urządzeń optycznych nie
pozwalała dojrzeć ani mieszkańców tych miast, ani ich środków
transportowych — jeśli oba te zjawiska tam występowały.
— Żywych tam nie znajdziemy — głośno i smutno oświadczył
Paweł. — Martwi milczą i nie świecą.
Zamilkł na wieki już poeta,
Porzucił laskę swą pielgrzymią.
W jego milczeniu wobec świata
Tysiączne odpowiedzi drzemią.
Wszyscy dawno już przywykli do wypowiedzi Paszy i odno-
sili się do nich z przychylną ironią; tym razem jednak wielu po-
patrzyło na niego z irytacją. Mimo całkowitej ciszy radiowej
Jałmeza, mimo jednoznacznego komunikatu astrooptyka Zielen-
kowa, że nocą na powierzchni planety nie wykryto źródeł oświe-
tlenia sztucznego i stwierdzono tylko jeden punkt świetlny naj-
prawdopodobniej pochodzenia wulkanicznego — a jednak
wszyscy pragnęli mieć nadzieję, że czeka ich spotkanie z ży-
wymi myślącymi istotami. Nic więc dziwnego, że nieubłagana
kategoryczność Paszy w nikim zachwytu nie wzbudziła.
Niestety, tym razem Paweł miał słuszność. Na dobę przed
wodowaniem na Jałmez w dwóch kulistych pojemnikach zrzu-
cono dwa czŁOWIEKI; ' jeden z nich na środek kontynentu,
drugi na wybrzeże. Pierwszy („Boria") wkrótce zameldował
przez urządzenie łączności kompleksowej, że miękko wylądował
w lesie, przekazał podstawowe dane glebowe, ekologiczne i tem-
peraturowe (żadne z nich nie przedstawiały dla ludzi żadnego
zagrożenia) i podał swoje współrzędne. Kapsuła drugiego („An-
driuszy") wylądowała mniej pomyślnie: opadła na dach jakiegoś
monumentalnego budynku, skąd stoczyła się na ulicę: czŁOWIEK
doznał przy tym uszkodzeń mechanicznych, zdołał jednak
przekazać przez wideo fasadę budowli z ziejącymi pustką otwo-
rami okien i fragment ulicy zasypanej piaskiem oraz porośnię-
tej krzewami i trawą. „Andriusza" zdążył przesłać na „Ciocię
Lirę" również swój autowizerunek; zobaczyliśmy, że urządzenia
kroczące ma uszkodzone i pełza po ulicy przy pomocy „rąk". Po
godzinie nadał na fonii, że wideozasób mu się wyczerpał, wobec
czego on, „Andriusza", pragnie złożyć pożegnalny raport słowny.
1 Słowo to zaws/e pisze się matą literą i wypowiada ze szczególną intonacją — 
aby pod-
kreślić, ze mowa jest nie o Człowieku w rzeczywistym znaczeniu tego słowa, lecz 
o samo-
bieżne) konstrukcji przypominającej człowieka i /dolnej do samodzielnego 
d/iałania w gra-
nicach swojego programu Dla wygody c/ŁOWIEKOM nadaje się imiona ujmowane zaws/e
w cudzysłów.
W celu zaoszczędzenia energii prosi o zadawanie mu pytań, na
które krótko odpowie.
Astranawigator Karamyszew natychmiast przystąpił do prze-
słuchania „Andriuszy".
— Jaką odległość przebyłeś w mieście?
— Tysiąc trzysta dwadzieścia sześć metrów i siedemdziesiąt
trzy centymetry zostały przeze mnie przepełznięte.
— Czy widziałeś na swojej drodze jedno, dwa, wiele istot
podobnych do istot rozumnych?
— Przepełzając przez pewną kwadratową ulicę na sześcien-
nym kamieniu stojącego metalowego człowieka widziałem ja.
— Opisz go dokładniej.
— W rękach ma umowny instrument typu gitara-bałałajka.
Do głowy przyspawany ma pierścień z umownych roślin typu
róża-fiołek.
— Czy na twojej drodze ktokolwiek szedł, biegł, czołgał się,
leciał z przeciwka lub po prostopadłej?
— Trzy istoty typu wrona-mewa leciały z przeciwka; dwie
istoty typu pies-kot przemieszczały się prostopadle.
— Jaka jest średnia grubość nawarstwień piaskowych na ulicy?
Czy struktura ta jest wielowarstwowa?
Odpowiedzią było milczenie. Pomyśleliśmy już, że „Andriu-
szy" wyczerpał się energozasób, kiedy nagle znów się odezwał.
— Oni się zbliżają. Boję się.
— Co?! Boisz się?! — zdziwił się Karamyszew. — Przecież
uczucie strachu nie zostało ci zaprogramowane!
— Oni się zbliżają.
— Jacy „oni"? Odpowiadaj precyzyjniej!
— Oni... Analogicznych, identycznych, adekwatnych pojęć
nie ma w słownym zasobie moim. Wytłumaczyć nie mogę, ale
się boję... Teraz się oddalają. Nie ruszyli mnie. Ale z energią
koniec.
czŁOWIEK umilkł na zawsze.
— Wdzięki! — wykrzyknęliśmy chórem. Informacja okazała
się bardzo cenna, chociaż negatywna w swej istocie. Co się tyczy
końcowej części informacji, to wszyscy uznaliśmy zgodnie, że
ma ona znaczenie zerowe, bowiem najprawdopodobniej „Andriu-
sza" doznał kolapsu technologicznego, który zniekształcił jego
percepcję rzeczywistości. Dopiero znacznie później stało sie
jasne, że słowem „oni" określił on metamorfantów. Ale czyż
mogliśmy przypuszczać...
Tego samego dnia Sasza Korennikow zgromadził nas wszyst-
kich w informatorium. Godnym krokiem wstąpił na katedrę.
Na jego twarzy przez zwykłą powagę przebijała radość. Nie-
spiesznie przekładając jakieś kartki milczał — aby podnieść
zainteresowanie swoim komunikatem.
— Sasza, nie męcz ludzi! — rozległ się głos Biełobrysowa.
Szarpizębie przeklęty, dlaczego
Tę bolesną, ach, chwilę, odwlekasz?
Chcesz być diabłów okrutnych kolegą
I pacjentów na widły nawlekać?
Po tej dziwnej replice Korennikow natychmiast przystąpił
do rzeczy i podał nader zachęcające dane. Spektrogramy wy-
kazały, że atmosfera Jałmezu niemal nie różni się od ziemskiej.
Co się tyczy Ajschylosa (jałmezańskiego słońca), to jest on ade-
kwatny do naszego Słońca pod względem mocy i nie przedstawia
dla nas niebezpieczeństwa ani pod cieplnym, ani radiacyjnym
względem. Następnie Sasza poinformował nas radośnie, że bio-
mikrostruktura planety jest nader podobna do ziemskiej z jed-
nym wszelako wyjątkiem: ani w wodzie, ani na gruncie, ani w po-
wietrzu biosondy nie wykryły ani jednego zarazka chorobotwór-
czego.
Wszyscy radzi byli usłyszeć te wiadomości, wszyscy powese-
leli. I jednego tylko Pawła Biełobrysowa nie zalała nie wiedzieć
czemu fala powszechnego optymizmu. Zbliżywszy się do Koren-
nikowa, powiedział on:
— Czy nie za wcześnie święcisz triumfy, Dantonie?
Gdy się wszystko toczy gładko.
Nie myśl, żeś w pełni szczęśliwy.
Bo po drodze, słuchać hadko!
Czyha na cię wróg straszliwy!

20. Lądujemy
— Uwaga! Opuszczamy przestrzeń! — rozległ się z interkomu
głos Karamyszewa. — Wszyscy udają się do osobistych komór
kompensacyjnych!
Otworzyliśmy wraz z Pawłem wąskie drzwiczki w ścianie
kabiny i weszliśmy do kompenskomór. Drzwiczki się zamknęły,
ze ścianek wysunęły się elastyczne węże i oplotły mnie; silnie
zapachniało jakimś preparatem lekarskim. Zatraciłem świado-
mość czasu i przestrzeni. Kiedy świadomość powróciła, usły-
szałem rozkaz:
— Każdy liczy do dziesięciu!
Przy liczbie „dziesięć" drzwiczki się rozwarły. Wkroczyłem
ponownie do kabiny. Poczułem się dziwnie swojsko. Nie od razu
zorientowałem się, czym to wrażenie zostało wywołane. I nagle
olśniło mnie: kołysanie!
— Gratuluję! Zwodowaliśmy! — zwróciłem się do Biełobry-
sowa.
— Ściślej mówiąc wyjałmezowaliśmy — odrzekł Pasza.
Do portu w porę przybiliśmy,
Na miejscu już ładunek.
Czy pieniądz jakiś zyskaliśmy?
Nie wiem — może wpadunek.
Zerknąłem na ścienny zegar-kalendarz. Wskazywał on 12 —
05 07. 08. 2151 — według czasu ziemskiego.
— Trzeba się z tej okazji odpicować — powiedział Paweł,
otwierając pojemnik osobisty. — Bądź co bądź jesteśmy tu
gośćmi... Tylko czy aby chętnie widzianymi?
Nigdy nie zapomnę
Pewnej mądrej rady:
Bój się w łeb oberwać,
Gdzie dobre układy.
Ja również sięgnąłem do swego kontenera — i wydobyłem
z niego mundur marynarki wojennej. Kiedy opuszczaliśmy ka-
binę, Biełobrysow paradował w staroświeckiej marynarce i pstrym
krawacie oraz wąziutkich spodniach; głowę jego wieńczyła czapka
zawadiacko przekrzywiona na bakier. Ja zaś miałem na sobie
czapkę mundurową z „krabem", kitel z pagonami, czarne spod-
nie i fasowane pantofle.
Już w korytarzu czuło się, że „Ciocia Lira" została rozherme-
tyzowana: ciągnęło słonawym, orzeźwiającym morskim wietrzy-
kiem. Wszyscy spieszący na pokład członkowie załogi byli oży-
wieni i wyglądali odświętnie. Wewnętrznym trapem przedosta-
liśmy się na tę część powłoki statku, która po zwodowaniu prze-
kształciła się w pokład; górne segmenty poszycia rozwarły się
i ześlizgnęły do bocznych kieszeni burtowych, w śródokręciu
wypiętrzyła się sterówka. Generalnie rzecz ujmując pokład był
nagi i charakteryzował się ogromnymi rozmiarami; w pewnym
stopniu przypominał mi pasy startowe na muzealnych modelach
lotniskowców. Dziwna rzecz, ale podobna myśl przyszła do głowy
również mojemu przyjacielowi.
— Żeby tylko Jałmezanie nie wzięli naszej łajby za okręt wo-
jenny — zażartował. — Tym bardziej że sterczysz tu w mun-
durze.
Pyta Bóg Szatana:
„ Wojna przewidziana? "
Szatan w odpowiedzi:
„A skąd mogę wiedzieć?"
Po raz już nie wiem który z rzędu zdumiało mnie, jak niezwy-
kle szczegółowo Biełobrysow poznał realia wieleu XX, w tym
również realia wojenno-morskie. Ileż książek musiał w tym celu
przeczytać!... I po co?...
Moje rozmyślania przerwały dźwięki „Hymnu Pokojowej
Ziemi". Rozlewały się one coraz szerzej, unosiły się nad oce-
anem. Równocześnie w centrum pokładu otworzyła się pokrywa
luku, z którego zaczął wyrastać, celując w jałmezańskie niebo,
teleskopowy maszt. Na jego szczycie załopotała purpurowo-błę-
kitna flaga — symbol naszej planety.
Wiatr wiał z siłą najwyżej jednego stopnia. Przez ocean prze-
taczały się równe, szerokie fale. Woda miała nieprawdopodobnie
błękitny kolor, jak na starożytnych pocztówkach z kurortów.
Fioletowawe jałmezańskie słońce świeciło nam w plecy. W po
równaniu z zamkniętym, ciasnym światem statku po wyjściu
z jego kabin i zapchanych aparaturą przedziałów technicznych
jałmezański świat wydawał się oszałamiająco ogromny.
Kiedy przebrzmiał hymn, głos zabrał Karamyszew. Powie-
dział, że daje wszystkim członkom wyprawy, z wyjątkiem załogi
morskiej, pełną dobę wypoczynku; „Ciocia Lira" w ciągu tej doby
będzie dryfować z wyłączonymi silnikami. Następnie weźmiemy
kurs na kontynent, od którego znajdujemy się obecnie w odle-
głości ośmiuset kilometrów. Tam przede wszystkim spełnimy
smutny obowiązek i pochowamy naszych poległych towarzyszy.
Przez najbliższe cztery godziny wachtę zewnętrzną pełnić będą
Biełobrysow i Kortikow.
Weszliśmy z Pawłem na mostek obserwacyjny, odczytaliśmy
wskazania przyrządów i dokonaliśmy pierwszego wpisu do dzien-
nika pokładowego. Następnie zameldowałem na dół przez inter-
kom:
— Wachtę pełnią Biełobrysow i Kortikow. Szczególnych oko-
liczności brak. Horyzont czysty. Pod kilem — sześć tysięcy
siedemset sześć metrów. Over.
Opuściliśmy boczne osłony staloszklane. Ciepły, wilgotny
wietrzyk przewiewał mostek na wskroś. Ogromny kadłub „Cioci
Liry" kołysał się miękko, usypiająco.
— Plan zapewnienia romantyki jest pomyślnie realizowany,
a tu człowiekowi jak na złość chce się spać — przerwał milczenie
Paweł.
Hej, wachtowy, zbudź się szybko,
Swe lenistwo strząśnij z siebie!
Popatrz: fruną wielorybki
Albo kilki mkną po niebie...
Wygłaszając to, wcisnął jednocześnie — paradoksalnie! —
klawisz obserwacji głębinowej. Na ekranie ukazały się wize-
runki drobnych, zwinnych rybek. Potem niespiesznie przepły-
nęło wielkogłowe, sześciookie rybiszcze; jedną parę oczu miało
na głowie, a resztę na plecach.
Następnie rozległ się brzęczyk. Nad stereoradarem zapłonęła
lampka sygnalizacyjna. Na ekranie pojawiło się wysokie rozło-
żyste drzewo. Majaczyło ono samotnie w odległości jakichś
dwudziestu kilometrów od nas. Jego gałęzie były usiane żółtymi
płatkami; uznałem, że muszą to być liście.
— Pasza, znosi nas na jakąś wyspę. Trzeba zameldować na
dół.
By nie poddać się panice,
Nie wierz żadnej mechanice...
zaoponował Biełobrysow. — Wstrzymajmy się z meldunkiem.
Gdy na drodze gada spotkasz,
Nie informuj o tym władzy.
Szef — jak żona — bardzo lubi,
Gdy go dobra wieść dosładza!
Włączyliśmy głębokościomierz poszukiwawczy — i natych-
miast okazało się, że w promieniu pięciuset kilometrów od nas
głębokość jest wcale nie mniejsza niż bezpośrednio pod kilem.
— Dziwne... Ale przecież drzewo widzimy, prawda, Pasza?
— To drzewo pływa! — oświadczył Paweł. — Płynie naprze-
ciw nam, wbrew prądom i logice...
W dwie godziny później drzewo przepłynęło w odległości
pięćdziesięciu metrów od „Cioci Liry". Jego korzenie sięgały
daleko w przezroczystą głębię. To, co z daleka wziąłem za liś-
cie, okazało się zbiorowiskiem szerokoskrzydłych żółtych pta-
ków. Ptaki równymi szeregami siedziały na gałęziach i patrząc
w jedną stronę synchronicznie machały skrzydłami, tym samym
zmuszając drzewo do przemieszczania się po oceanicznym prze-
stworze. Stanowiły jakby żywy, kolektywny żagiel. Na wierz-
chołku tego dziwnego drzewa stał ptak — również żółty, ale
większy od pozostałych. Kręcił głową we wszystkie strony i wy-
dawał krótkie rytmiczne krzyki, w takt których zgodnie praco-
wało skrzydłami całe stado.
Ale oto górny ptak umilkł, a następnie porzucił swój punkt
dowodzenia. W ślad za nim wzbiły się w powietrze również
pozostałe. Ukazała się kora gałęzi, usiana drobnymi niebieska-
wymi igłami, oraz liczne gniazda, splecione najprawdopodobniej
z wodorostów. Ptaki natomiast, po zwodowaniu w pewnej odle-
głości od swej pionowej arki, zaczęły nurkować, przy czym każdy
z nich, schwytawszy rybę, natychmiast wracał na drzewo niosąc
zdobycz w dziobie. Cała załoga „Cioci Liry" skupiła się przy
prawej burcie, nie mogąc oderwać wzroku od tego nieziemskiego
cudu.
Pawła natomiast ten pływający kurnik, jak się wyraził, wpę-
dził w ponury nastrój.
— I na jakież to nas zadupie, Stiopa, z ojczystej Ziemi za-
niosło... Ani jednego statku na horyzoncie! Nie ma i nie będzie!
I brata też tu nie znajdę, to sprawa oczywista...
Do pieleszy nas domowych
Nie zaciągnie wóz bojowy!
— Pasza, porzuć te nostalgiczne myśli! — powiedziałem su-
rowym tonem. — Wróć do rzeczywistości. Jesteś na wachcie!
— Stiopa, Stiopa! Czyżbyś ty mimo wszystko nie uwierzył
w moje milionerstwo? A przecież ci niemal całą swoją pstrą
biografię jak na świętej spowiedzi opowiedziałem!... I coś ci
jeszcze szepnę, Stiopa, w sekrecie: zmęczyło mnie to moje długie
życie.
Dni cwałują jak słonie szalone,
Życie trawi swe grzmoty i gromy.
A ja chciałbym dziś ciszy naparstek,
Kufel szmeru bez słów wychylony...
— Pasza, jesteśmy przecież na wachcie! — powtórzyłem. —
Punkt dziewiąty...
— Ja już od twoich punktów i paragrafów zaczynam dosta-
wać drgawek! — przerwał mi Paweł z irytacją. Potem jednak
złagodniawszy dodał: — A tak w ogóle to niezły z ciebie facet.
I nie taki znów szczęśliwy, jak ci się samemu wydaje. Życie ci
jeszcze da popalić.
Nad wieczorem falowanie morza zmalało niemal do wartości
zerowej. Temperatura powietrza spadła do 21 stopni i dalej się
już nie obniżała. Wielu ciocioliran pobrało z magazynu sprzę-
towego łóżka polowe i rozstawiło je na pokładzie, żeby noco-
wać pod gołym niebem. Tak samo postąpiliśmy i my z Biełobry-
sowem. Jednak on nie chciał spać wraz ze wszystkimi na śród-
okręciu i odciągnął swoją połówkę na samą rufę. Wszyscy z pew-
nym zdziwieniem odnieśli się do kolejnego dziwactwa mojego
przyjaciela, ale ja wiedziałem, o co tu chodzi: Paweł nie chciał,
żeby słyszano jego chrapanie.
Noc była gwiaździsta, ale ciemna — i w przyszłości czekało
nas jeszcze wiele takich nocy, bowiem, jak wiadomo, Jałmez
nie ma satelity podobnego do naszego Księżyca. Leżąc na łóżku
polowym twarzą ku niebu, przed usnięciem długo obserwowałem
nowe dla mnie punkciki dalekich światów, starając się zbudo-
wać z nich w myśli umowne figury, aby dokładniej zapamiętać
położenie gwiazd. Mogło mi się to przydać w praktyce nawiga-
cyjnej.

21. Sanatorium samobójców
Nazajutrz w południe zostały uruchomione silniki akwatan-
talowe, zaczęła się obracać śruba napędowa — i „Ciocia Lira"
wzięła kurs na kontynent. Po wodzie poruszaliśmy się z pręd-
kością daleką od kosmicznej i dopiero na trzecią dobę echoson-
da pokazała znaczne podwyższenie się dna morskiego; zaczynał
się szelf kontynentalny. Po następnej dobie brzeg dał się już
obserwować przez dalnowidy, nie mówiąc o doskonalszym sprzę-
cie optycznym. Głębokość teraz wynosiła średnio siedemdziesiąt
metrów, a przyrządy ostrzegały, że bliżej brzegu leżą kamie-
niste mielizny i łachy piaszczyste. Karamyszew mianował mnie
głównym nawigatorem i zapytał, czy mogę pełnić pod rząd dwie
czterogodzinne wachty. Odparłem, że leży to w moich siłach.
Rozkazałem zmniejszyć prędkość do dziesięciu kilometrów
na godzinę i prowadziłem statek nie tracąc z oczu linii brze-
gowej i kierując się ku odległemu przylądkowi, który zaznaczo-
ny był na mapie, sporządzonej przy okrążaniu Jałmezu w przed-
dzień wodowania; spodziewałem się, że właśnie tam przykonty-
nentalne głębie pozwolą nam podejść blisko do brzegu. Kończąc
dyżur już o zmroku, poradziłem Karamyszewowi, aby powstrzy-
mał się od nocnego pływania w wodach przybrzeżnych — tym
bardziej że głębokość, którą mieliśmy aktualnie pod kilem,
umożliwia zakotwiczenie jednostki. Karamyszew zgodził się
z tym. Przekazałem do maszyny komendę „stop" i kiedy statek
wytracił prędkość inercyjną, zerwałem naklejkę ostrzegawczą
z przekaźnika, wcisnąłem klawisz i w tym samym momencie
usłyszałem łoskot łańcucha kotwicznego wysuwającego się
z kluzy. Wkrótce na pulpicie rozjarzył się zielony punkcik: ko-
twica zaczepiła o dno. Kiedy uświadomiłem sobie fakt, że nasza
kotwica legła na grunt obcej planety, ozwała się we mnie nagle
tęsknota za domem, rodziną, ojczystym Leningradem. W owej
chwili chyba po raz pierwszy uświadomiłem sobie, jak daleko
znaleźliśmy się od Ziemi.
Przed opuszczeniem mostka dla uspokojenia sumienia, jak to
w starożytności mawiano, postanowiłem zdjąć dane podwodne
w promieniu dziesięciu kilometrów. Wskazówka poszukiwawcza
spokojnie przebyła swą drogę niemal po całym okręgu ekranu
sygnalizacyjnego i chciałem już wyłączyć aparat, gdy nagle na
ekranie pojawiły się zarysy statku. Leżał na głębkości 63 metrów
0 siedem kilometrów od nas. Z magnetogramu wynikało, że
statek jest metalowy i że jego wyporność wynosi co najmniej
12 000 ton. Natychmiast zameldowałem o tym Karamyszewowi,
który podjął następującą decyzję: jutro z samego rana wziąć
kurs na zatopiony statek, zarzucić przy nim kotwicę i dokonać
oględzin. Pozwoli to wyrobić sobie pewien pogląd na technikę
1 tryb życia codziennego Jałmezańczyków jeszcze przed naszym
desantem na kontynent.
Trening podwodny na Ziemi przeszedł Paweł, ja oraz Viipu-
rilainen — astrobotanik, który zginął podczas niedawnej awarii.
Co za tym idzie, podwodna brygada składała się teraz z Pawła
i ze mnie. Zadanie bardzo mnie ucieszyło: zaświtała mi bowiem
nadzieja, że ten statek jest jednostką floty wojennej i że za jego
pośrednictwem zetknę się z historią wojenno-morską Jałmezu.
Rankiem tego dnia panowała całkowita flauta, co sprzyjało
wykonaniu zadania. Kiedy „Ciocia Lira" stanęła na kotwicy
w wyznaczonym punkcie, założyliśmy z Pawłem skafandry i przez
denny właz kesonowy zeszliśmy po sztormtrapie na dno oceanu.
W ślad za nami, niosąc zapasowe „garby" z mieszanką oddecho-
wą dla nas i kontener z aparaturą zszedł na grunt czLOWIEK
przydzielony nam w charakterze pomocy technicznej. Biełobry-
sow nadał mu imię „Kola".
— Miałem kiedyś takiego znajomka, Mikołaja Wasiliewicza —
wyjaśnił Paweł. — Rekordzista przedłużonego snu, leser paten-
towy, markierant absolutny, wzorcowy nudziarz, ale w duszy
poczciwości człowiek. Teraz, po upływie ponad stu lat, nie wie-
dzieć czemu dobrze go wspominam...
Góra 2 górą się me schodzi,
Ale życie krąży w koło.
Stary wróg od kumpla lepszy
Najnowszego... Ot — wesoło!
...Na piasku rosły rośliny wodne z podłużnymi niebieskawymi
liśćmi. Wśród nich przemykały stadka ryb w jakimś stopniu
przypominających śledzie; ani jednej sześciookiej tam nie za-
obserwowaliśmy. Przejrzystość wody okazała się zadowalająca
i kiedy kazałem „Koli" użyć podświetlenia, zatopiony statek
stał się dobrze widoczny. I od razu okazało się, że z flotą wojen-
ną nie ma nic wspólnego. To był śrubowy dwukominowy paro-
statek z trzema rzędami iluminatorów; wiele z nich pozbawio-
ne było osłon, co świadczyło o tym, że jednostka nie zatonęła
w czasie sztormu. Stała na gruncie z niewielkim przechyłem uwa-
runkowanym nierównościami dna morskiego. Na pokrytym pia-
skiem i iłem pokładzie widniały nadbudówki charakterystyczne
dla statków pasażerskich. Zwisając z żurawików, ciemniały prze-
rdzewiałe szalupy ratunkowe pełne piasku porośniętego wodo-
rostami; niektóre z nich poniewierały się obok burt — liny nie
wytrzymały. Zrodziło się przypuszczenie: parowiec zatonął tak
szybko, że pasażerowie i załoga nie zdążyli skorzystać z łodzi
i tratew ratunkowych.
W górnej części rufy widniała tablica srebrzystego koloru,
która jaskrawo odbijała od przerdzewiałego poszycia kadłuba.
Na tablicy klinowatymi literami wypisano jakieś słowa: najpraw-
dopodobniej nazwę jednostki i port macierzysty.
— Tabliczka jest z czystego srebra! — usłyszałem ostry,
wzmocniony intromembraną głos Pawła. — Bogato sobie paniska
żyły!... Gdybym miał taką w młodości, to opchnąłbym po cichu
i wołgę za nią kupił.
— Wołgę? — zainteresowałem się mimo woli.
— To był taki pojazd, samochód — niedbale wyjaśnił mó)
przyjaciel.
I znów się zdziwiłem: nawet tutaj, pod oceanem obcej pla-
nety, wciąż dla własnej uciechy gra rolę przybysza z XX wieku.
...Z piasku wystawała łopatka śruby. Kazałem czŁOWIE-
KOWI oczyścić ją z rdzy i odkryłem na stali ślady kawitacji;
oznaczało to, że statek nie zatonął w pierwszym swoim rejsie.
Ale dlaczego zatonął? Można to będzie określić z charakteru
przebić, ale szukać tych przebić trzeba nie od zewnątrz, jako
że statek tkwi w mule powyżej linii zanurzenia.
— Wejdziemy na tę łajbę od dołu — przerwał moje rozmy-
ślania Paweł. — Niechaj ten aniołek na nas popracuje, bo dla
niego przedziurawić poszycie, to jak dla mnie raz splunąć.
Uznałem jego propozycję za rozsądną. Wybrawszy miejsce
w pobliżu rufy, daliśmy czŁOWIEKOWI stosowne wskazówki.
— Tyraj, tyraj, trutniu kosmiczny! Dość się w magazynie
nabyczyłeś! — popędzał „Kolę" Paweł.
— Tyram ja! Dość się w magazynie nabyczyłem ja — odpo-
wiedział czŁOWIEK operując hydromonitorem.
Kiedy już zostało wypłukane szerokie dojście do burty, czŁO-
WIEK wyciął palnikiem plazmowym w poszyciu prostokątny
otwór 1x2 metry. Ledwie odgiął na bok stalową blachę, gdy ze
statku zaczęła się wysypywać jakaś skawalona ciemna masa. Na-
tknęliśmy się na ładownię bunkrową! To był węgiel! Kazałem
„Koli" oczyścić wejście, a kiedy wykonał to polecenie, dałem
z kolei wskazówkę, aby przeprowadził orientacyjny zwiad we-
wnątrz jednostki, wrócił po dziesięciu minutach i zameldował
o wszystkim, co zauważy.
Gdy się obywatel w urzędzie nie stawi,
To mu tenże urząd pijawki przystawi!...
wyskandował Paweł. Następnie powiedział: — Słuchaj, Stiopa,
zauważyłeś, jak wyglądają ramki iluminatorów?! Znów to samo
argentum!... No rozumiem jeszcze, że tablicę rufową zrobili
ze srebra: to dla picu, dla prestiżu. Ale żeby iluminatory, to
już zanadto. Aż trudno uwierzyć...
Wyjął z górnej kieszeni skafandra analizator i skierował go
w stronę najbliższego iluminatora. Potem przyjrzawszy się mikro-
displejowi wykrztusił z jakimś dziecinnym przerażeniem w gło-
sie:
— Stiopa, tutaj mi liczba „78" wyskoczyła! To jest platyna,
Stiopa! Wyobrażasz sobie, na jaki skarb się natknęliśmy? Po-
szczęściło się, jak garbatym!
— Czemu tak się podniecasz?! — zdumiałem się. — Nie
powiem, platyna to metal dla techniki wartościowy, ale niektóre
jego właściwości niezupełnie...
— Ach, Stiopa, nie porozumiemy się w tej kwestii! Co tu
ma do rzeczy technika! Przecież platyna jest droższa nawet od
złota!... Tylko przypadkiem nie pomyśl, że ze mnie jest jakiś
nie dorżnięty burżuj. Doskonale wiem, że i w starożytności nie
na tym się główne ludzkie szczęście zasadzało.
Biednym źle, bogatym jeszcze gorzej.
Im dostatek radości nie daje.
Ten, kto me drżał w ciemności na mrozie,
Nie ucieszy się świetlistym majem.
Wkrótce posłaniec wrócił ze zwiadu i zameldował:
— Wyjście na dach zawalone piaskiem. Ruchome istoty typu
szczupak-karaś nie są agresywne. W dużych pokojach, w małych
pokojach, w wielu miejscach sekretne wasze konstrukcje widzia-
łem ja.
— Ostatnie zdanie jest niejasne, a nawet dwuznaczne — po-
wiedziałem.
— Koloryzuj, ale bez przesady! — dodał Biełobrysow. — Nas
wprawdzie tabletkami „antyseks" na całe cztery lata nafaszero-
wali, ale nasze sekretne konstrukcje pozostały nie naruszone.
Jeszcze swoje na Ziemi nadrobimy!
Nagą piękność
Ujrzy chłopię.
Potem mroczna
Chuć go kopie.
— Ośmielę się oświadczyć, że nie zrozumiałem pana ja —
wyskandował „Kola".
— My też nie zrozumieliśmy — odburknął Paweł. — Prowadź
nas do wnętrza tej łajby.
czŁOWIEK zaświecił się i ruszył w głąb statku. Udaliśmy
się za nim. Zaczęliśmy od kotłowni. Technika odpowiadała
technice ziemskiej z XX wieku: komorowe, płomienicowe kotły
dwupaleniskowe zbliżone konstrukcją do kotłów Yarrowa. Wszy-
stkie przerdzewiałe i pokryte mułem; uszkodzeń mechanicznych
nie stwierdziliśmy. Analiza żużla i nagaru na rusztach wyka-
zała, że woda morska wstąpiła z nimi w reakcję chemiczną w chwi-
li, gdy paleniska znajdowały się w zimnym, bezpłomiennym
stanie. Ten dziwny fakt zdawał się obalać koncepcję nagłej ka-
tastrofy. Ale przecież Jałmezańczycy nawet nie zdążyli spuścić
szalup! Wychodząc z tego, woda morska winna zalać rozżarzone
paleniska, a w żadnym wypadku zimne.
— Może statek w tym czasie dryfował? — wyraził przypusz-
czenie Biełobrysow.
— Nie, Pasza! — zaoponowałem. — Żaden kapitan nie po-
zwoli swojej jednostce dryfować w pobliżu brzegu!
— A może kapitan dostał szmergla? Pływał, pływał, a potem
pomyślał: „Szlag by to wszystko trafił! Zwariuję i już". I powie-
dział załodze: „Bawcie się, chłopaki! Daję wam wolne od sądnego
dnia"! I wtedy się zaczęło...
— Wróćmy do rzeczywistości, Pasza! Może awaria nastąpiła
w czasie, kiedy na statku wybuchła epidemia? Załoga utraciła
zdolność do pracy...
— Nie za wiele szczęścia naraz? — uśmiechnął się Pasza. —
I awaria, i epidemia... Dobrze tam wszystko zbadałeś? — zwró-
cił się do czŁOWIEKA, wskazując ręką w dół.
— Piwnicę obejrzałem ja. Niczego tam nie znalazłem ja —
odparł „Kola".
— Coś mi tu kręcisz, pasożycie! Ano, prowadź nas tam.
Zeszliśmy do ładowni po pochylni. Pomieszczenie rzeczywiś-
cie było puste, jeśli nie liczyć mnóstwa masywnych platyno-
wych gąsek leżących pod warstwą mułu; całe dno było nimi wyło-
żone. Niewątpliwie pełniły one rolę balastu sprzyjającego stabil-
ności statku.
— Po milionach łazimy! Aż święty dreszcz mnie przejmuje! —
wypowiedział się Paweł. On i później nijak nie mógł przy-
wyknąć do obfitości platyny na Jałmezie i do tego, że dawni
mieszkańcy planety odnosili się do tego metalu bez najmniej-
szego szacunku.
...Ładownia miała pięć przedziałów, ale wszystkie drzwi wo-
doszczelne okazały się otwarte. Wyglądało na to, że o pływalność
statku nie tylko nie walczono, lecz zgoła sprzyjano jak najszyb-
szemu jego zatopieniu! Oszołomił nas również charakter otworów.
Bez trudu odkryliśmy je w środkowym przedziale; było ich dwa,
po jednym w każdej burcie. Zadziory, poszarpane strzępy żela-
za otaczały je nie z wewnętrznej strony poszycia, lecz sterczały
na zewnątrz. Dziury zostały wybite od środka! Statek zatopio-
no umyślnie!
Natychmiast wysunąłem przypuszczenie, że w owym czasie
na Jałmezie toczyła się wojna i na ten właśnie statek, płynący
pod flagą kraju „A", napadł niszczyciel kraju „B". Pasażerów
i załogę wziął do niewoli, natomiast statek na hol. Ale wkrótce...
— Rrromantyka! — wyrzekł ironicznym tonem Paweł.
Sztuczna szczęka,
Nader piękna.
— Wyśmiewasz się z moich przypuszczeń, ale nie wysuwasz
swoich — obraziłem się. — Może jednak powiesz, w czym wi-
dzisz przyczynę zagłady statku?
On jednak uchylił się od odpowiedzi i nie wiadomo czemu
zaczął się czepiać czŁOWIEKA wyrzucając mu, że nie zameldo-
wał o dziurach w poszyciu.
— Zameldować o tym, co w tym domu jest, rozkazano mnie —
zaczął „Kola". — O tym, co jest, zameldowałem ja. Ale dziura
w ścianie, to nie to, co jest. Dziura, to brak tego, co było niegdyś
na miejscu danej pustki. Warn o tym, czego nie ma, nie zameldo-
wałem ja.
— Patrzcie go, sofista się znalazł! Dyskutować z tobą, to jakby
zdechłą krowę doić... Prowadź nas na górę. Tylko świeć jak trze-
ba, nie oszczędzaj głupio energii!
Wysłuchawszy rozkazu Pawła, czŁOWIEK włączył samo-
świecenie na pełną moc i poprowadził nas pochylnią na górę.
Znaleźliśmy się w kambuzie. Na pokrytej mułem płycie kuchen-
nej wykryliśmy platynowe patelnie, rondle i durszlaki.
— Skieruj strumień hydromonitora w tę stronę — rozkazał
Biełobrysow wskazując kubeł na śmieci.
Gdy los człeka silnie zszarga,
To jednego go nauczy:
Złoto — fałsz, a śmieć — to prawda,
Co określa los człowieczy.
Z dna kubła wydobyliśmy kilka pustych puszek po konser-
wach; śladów korozji na nich nie było, ponieważ zostały wy-
tłoczone z platyny.
— To się nazywa opakowanie! — znów podniecał się Paweł. —
Chciałbym ci ja skonsumować porcję szprotek z takiej puszecz-
ki!... Tylko że my na tym leżącym Holendrze ani jednej pełnej
puszki nie znajdziemy.
— Dlaczego jesteś o tym przekonany? — zapytałem.
— Popatrz, Stiopa, jakie te puszki mają podrapane denka.
Ktoś wyskrobał z nich zawartość do ostatniego miligrama. Nie
z sytości, nie dla kaprysu to zrobił!... To akurat rozumiem. Zda-
rzało mi się wpadać w takie sytuacje. Kiedyś tak zgłodniałem,
że jesionkę na bazar zaniosłem. Za grosze ją oddałem.
Hej, wy wilki bazarowe,
Spekulanci i krętacze!
Życie zdrowo da wam w głowę,
W pierdlu łacno was zobaczę.
Kolejną pochylnią dostaliśmy się do korytarza, po którego
obu stronach rozmieszczone były kabiny — i weszliśmy do jednej
z nich. Oślepione tryskającym z czŁOWIEKA światłem wypły-
nęły nam naprzeciw spłoszone ryby. Na niewielkim podwyższe-
niu — najprawdopodobniej była to koja — kłębiły się blade strzę-
py jakiejś tkaniny, kołysały się pędy wodorostów. Tam również
leżały szczątki Jałmezańczyka. Kości odpowiadały w pełni koś-
ciom ludzkim, czaszka również była całkowitym analogiem cza-
szki człowieka.
— To ty to właśnie miałeś na myśli, meldując nam o „sekret-
nych konstrukcjach naszych"! — odezwał się Paweł zwracając
się do „Koli". — A myśmy, barany, nie zrozumieli!... Ja jeszcze
jakieś seksbrednie zacząłem gadać... Przepraszam cię, „Kolka"!...
I ty, towarzyszu, nie wiem, jak cię zwali, wybacz! — Z tymi sło-
wami mój przyjaciel pokłonił się szczątkom Jałmezańczyka.
W sąsiednich kabinach też odkryliśmy kości poległych, a w me-
sie naliczyliśmy około dwustu czaszek. To, że Jałmezańczycy
są cieleśnie do nas podobni, zupełnie nas nie zdziwiło, bowiem
zarówno z ich architektury, jak i z pomnika, o którym jeszcze
w czasie okrążenia planety doniósł nam „Andriusza", można
było się domyślić ich somatycznego pokrewieństwa z ludźmi.
Zdziwiła nas tylko dziwna psychika tych nieziemców. Dla-
czego nie szukali ratunku, skoro brzeg był tak blisko.
Rozwiązanie zagadki — a właściwie to, co wówczas wydawało
mi się rozwiązaniem zagadki — przemknęło mi przez głowę w mo-
mencie, kiedy zeszliśmy o jedno „piętro" (jak wyrażał się czŁO-
WIEK) — i to znów po pochylni.
— Czemu wciąż nas prowadzasz po pochylniach, jakbyśmy
byli inwalidami?! — zwrócił się Paweł do czŁOWIEKA. — Nie
możesz prowadzić trapami? No, po schodach, rozumiesz?
— Schodów w tym domu nie widziałem ja — odparł „Kola".
— Pasza, klucz do zagadki został odnaleziony! — wykrzykną-
łem. — Ten statek jest pływającym sanatorium dla cierpiących
na choroby nóg. Pewnego razu wypłynął w kolejny rejs leczniczy
i już na morzu kapitan dowiedział się, że rozpoczęła się wojna.
Wówczas wyprowadził statek daleko w ocean, wygasił pod ko-
tłami i zaczął oczekiwać na dalszy bieg wydarzeń. Czas jednak
płynął, prowiant się kończył, więc wziął kurs ku ojczystemu
brzegowi. W drodze statek został zdobyty przez krążownik nie-
przyjaciela i wzięty na hol. Wtedy, aby uniknąć niewoli, pasa-
żerowie i załoga postanowili zatopić statek — a następnie rato-
wać się w łodziach. Jednak ci członkowie załogi, którzy wybili
otwory w burtach, źle obliczyli ich średnice nie pamiętając o tym,
że inwalidzi nie zdołają szybko opuścić jednostki. Woda wypeł-
niła statek zbyt szybko...
— Może, Stiopa, wojna toczyła się kiedyś na tej mokrej pla-
necie, ale z tymi topielcami na pewno nie miała niczego wspól-
nego — bezapelacyjnym tonem oświadczył Paweł.
Ach, cóż nam bój, marszowy szyk
I poświst wrażej strzały.
Wszak czasem najgłośniejszy krzyk
Rozrywa piersi ocalałych.
— Nie rozumiem, Pasza. Wyrażaj swoje myśli jaśniej.
— Stiopa, myślę, że ta arka istotnie długo włóczyła się po
oceanie, a potem, kiedy całe żarcie się skończyło, jej mieszkań-
cy uznali, że lepiej już utonąć niż dobić do brzegu. Na lądzie
czekało ich coś gorszego od śmierci.
Pewien owczarek od dentysty
W pacjenta łydkę wbił ząb czysty,
Lecz ból ten pacjent lekceważył
Dentystę widząc przy swej twarzy.
— Według ciebie nieziemcy zdecydowali się na zbiorowe sa-
mobójstwo? — zapytałem bez ogródek.
— Właśnie! — odparł mój przyjaciel.
Wróciwszy na „Ciocię Lirę" złożyliśmy szczegółowy raport
Karamyszewowi i przedstawiliśmy własne przypuszczenia. Do
wersji Biełobrysowa Karamyszew odniósł się z niedowierzaniem,
bo moje argumenty wydały mu się bardziej uprawnione. Później
jednak stało się jasne, że to Paweł był bliższy prawdy.

22. Niebezpieczny pogrzeb
15 sierpnia roku 2151 „Ciocia Lira" rzuciła kotwicę na trawer-
sie Przylądka Ośmiu: nazwę tę nadaliśmy owemu tworowi brze-
gowemu zawczasu, na pamiątkę o naszych poległych towarzy-
szach. Niestety, tego samego dnia trzeba było ją zmienić na
Przylądek Dziewięciu.
Po dokonaniu zdalnego zwiadu, który wykazał brak zagrożeń
na danym odcinku lądu, od burty „Cioci Liry" odbił kuter po-
szukiwawczy nr 1, na którym znajdowały się, spowite we flagi
Zjednoczonej Ziemi, doczesne szczątki poległych. Towarzyszyło
im czternastu członków załogi z Karamyszewem na czele; w skład
plutonu pogrzebowego wszedł również Biełobrysow. Uczestni-
kom pogrzebu wydano pięć łopat, obyczaj bowiem wymaga, aby
przy grzebaniu szczątków ludzkich na obcych planetach nie
używać automatów — i oto gospodarny intendent Wieszczni-
kow wydobył z zakamarków swojego magazynu owe narzędzia
do robót ziemnych.
Cała załoga statku wraz z częścią składu naukowego wypra-
wy na rozkaz Karamyszewa pozostała na statku, przy czym ja
zostałem wyznaczony na dyżurnego zwierzchnika jednostki.
Wkrótce po odpłynięciu kutra zaczęły się wytwarzać niesprzy-
jające warunki pogodowe. Zacząłem się obawiać, że jeśli fala
nadal będzie się nasilać, to zerwie „Ciocię Lirę" z kotwicy i rzuci
ją na brzeg. Dlatego postanowiłem odpłynąć na dwadzieścia
kilometrów w kierunku otwartego morza i tam przy minimalnych
obrotach śruby napędowej stanąć dziobem do fali. Wykonawszy
ten manewr włączyłem teleoko i skierowałem je na brzeg.
Kuter stał przy pirsie, osłonięty falochronem. Zarówno pirs,
jak i falochron były mocno nadszarpnięte zębem czasu i uszko-
dzone przez sztormy, ale niewątpliwie stanowiły dzieło rąk istot
rozumnych. Z lewej strony przystani na brzegu widniały niewy-
sokie, na poły zrujnowane budowle, a z prawej porośnięte tra-
wą pole, jeszcze dalej zaś w prawo — liczne głazy, za którymi
zaczynał się las. Wśród pola ciemniał już świeżo wykopany bratni
grób. Obejrzawszy w wielkim powiększeniu twarz Biełobrysowa,
stwierdziłem, że po policzkach spływają mu łzy; zresztą mogły
to być również krople deszczu. Twarzom pozostałych przyjrzeć
się nie zdążyłem: po ekranie zaczęły przebiegać ciemne pasy,
ostrość się rozmyła, a następnie obraz w ogóle zniknął. Uznaw-
szy, że winne tu jest moje niedostateczne doświadczenie w prak-
tycznej obsłudze urządzeń radiotechnicznych, postanowiłem uciec
się do pomocy dalnowidu; jak wiadomo ten aparat optyczny
z radiotechniką nie ma żadnego związku.
Jak wiesz, Szanowny Czytelniku, dalnowid nie daje wizerunku
przestrzennego, a w dodatku deszcz pogarszał widoczność —
jednak dość wyraźnie zobaczyłem wszystkich stojących wokół
mogiły. Oto astroarcheolog Starodomow podszedł do Karamy-
szewa, coś doń powiedział, Karamyszew w odpowiedzi skinął
głową — i Starodomow niespiesznie udał się w stronę głazów.
Później dowiedziałem się, że chciał wybrać kamień, na którym
można by wyciosać napis nagrobny. Wówczas jednak przemknęła
mi przez głowę myśl, że astroarcheolog ma nadzieję znaleźć na
kamieniach jakieś jałmezańskie inskrypcje. Zmieniłem kąt po-
chylenia soczewki wspomagającej, żeby uważniej obejrzeć te ka-
mienne bryły, ale z początku niczego szczególnego nie zauwa-
żyłem. Głazy jak głazy. Takich samych nie brakuje na brzegu
Bałtyku.
I nagle moim oczom jawiło się coś nieoczekiwanego. Za jed-
nym z wysokich, porośniętych mchem kamieni ukrywała się jakaś
podobna do ludzkiej postać. Jałmezańczyk! Żywy nieziemiec!
Ale dlaczego on się kryje: ze strachu przed przybyszami czy
dlatego, że ma wobec nich złe zamiary? Trzeba niezwłocznie
ostrzec towarzyszy, a w pierwszej kolejności — Starodomowa!
Włączyłem przekaźnik łączności dźwiękowej, wyraźnie wypo-
wiedziałem osobisty sygnał wywoławczy astroarcheologa — ale
odpowiedź nie nadeszła. Powtórzyłem wywołanie — z tym sa-
mym rezultatem: Starodomow kontynuował marsz ku głazom.
A wszak ubrany był we wszechpogodowy kombinezon, w którego
kołnierz wmontowane zostało nieuszkadzalne mikrourządzenie!
Wówczas zwróciłem się do Karamyszewa, wymieniwszy jego
sygnał wywoławczy; chciałem, żeby posłał kogoś po Starodomo-
wa, żeby zapobiec jego zbliżaniu się do kamieni. Ale i Karamy-
szew nie chciał mnie słuchać! Byłem zdumiony, zaskoczony.
Powód tej radionieuwagi wyjaśnił się później. Mnie nie nie
słuchano — mnie nie słyszano! Nikt nie mógł mnie usłyszeć,
gdyż metamorfanci posiadają niewytłumaczalną właściwość (dzia-
łającą automatycznie, bez jakichkolwiek wysiłków z ich strony)
zakrzywiania pola magnetycznego w promieniu czterystu dwu-
dziestu siedmiu metrów, tworząc wokół siebie strefę ciszy ra-
diowej.
Tymczasem Starodomow zbliżał się do głazów. Kiedy pozo-
stało do nich około trzydziestu metrów, zdyscyplinowany astro-
archeolog wyjął z napierśnej kieszeni skafandra sympatyzator
i, vjak wywnioskowałem z ruchu jego palców, włączył przyrząd
na maksimum. Odetchnąłem z ulgą. „Jak mogłeś zapomnieć — po-
wiedziałem do siebie — że każdy z nas jest wyposażony w ten
wspaniały wynalazek XXII wieku, bezawaryjnie wzbudzający we
wszystkich istotach żywych dobre uczucia dla jego właściciela!"
Już nie lękając się o Starodomowa, do oporu wzmocniłem ostrość
obrazu, żeby w zbliżeniu zobaczyć tego, kto przyczaił się za
wielkim głazem.
I wtedy właśnie wypatrzyłem, że tylko zewnętrzne zarysy
tej istoty nadają mu pewne podobieństwo do człowieka. Ujrza-
łem coś nieopisanie obrzydliwego, wściekłego, przerażającego!
Nawet znajdując się na duży dystans od tego potwora odczułem
strach i mimo woli odskoczyłem od wziernika dalnowidu. Na-
stępnie zlękłem się za swój strach. Wszak o tym, że się prze-
straszyłem, miałem po powrocie obowiązek zameldować Stowa-
rzyszeniu Wohistorów i postawić kwestię, czy nadal godzien je-
stem pozostawać wohistorem. (Po powrocie na Ziemię tak właśnie
postąpiłem. Wystawiono mi usprawiedliwiający reskrypt, ale —
dla spokoju sumienia — odmówiłem przyjęcia kolejnego awansu).
Przezwyciężając wstręt znów przylgnąłem do dalnowidu. Za
porośniętym mchem głazem teraz nie było nikogo. A w dali,
migając w prześwitach między kamieniami, biegły w kierunku
lasu dwa potwory podobne do tego, który mnie przestraszył.
Następnie zobaczyłem Starodomowa. Leżał nieruchomo na ple-
cach. Był martwy. Kiedy wpatrzyłem się w jego twarz, znowu
przyszło mi doznać uczucia przerażenia. Twarz była wychudła,
zniekształcona, jakby zmieniona przez długą, wyczerpującą cho-
robę....
We wzbudzających lęk fałdach tej twarzy kryło się również
coś takiego, co wzbudziło we mnie niejasne wspomnienie. Wytę-
żyłem pamięć — i przypomniałem sobie. Kiedy miałem osiem
lat, matka zabrała mnie w gości do swej przyjaciółki „medycz-
ki-histeryczki", jak ją nazywała, Anfisy Wasiliewny Lekariewej.
Tam na malutkim stoliku przed kanapą leżała gruba książka
w czarnej oprawie — „Choroby czasów minionych". Otworzyłem
ją gdzieś w środku i zobaczyłem straszną twarz nieboszczyka.
Pod nim widniał podpis tłustym drukiem: „Lepozorium w Saint
Bedvine, rok 1893. Pacjent zmarły na trąd". Niżej szedł tekst
wydrukowany mniejszą czcionką, ale nie zdążyłem go przeczy-
tać, bo Anfisa Wasiliewna zabrała mi książkę oświadczając, że
nie powinienen czytać takich rzeczy, po których będą mnie drę-
czyły koszmarne sny.
I oto teraz ujrzałem koszmarny sen na jawie. Był tak niepraw-
dopodobny, że doznałem obawy, iż może nie jestem w pełni
zdrów psychicznie. Jednak nie miałem czasu się nad tym zasta-
nawiać. Musiałem doprowadzić „Ciocię Lirę" do przylądka, tym
bardziej że i pogoda się polepszyła: wprawdzie morze nadal było
sfalowane, ale wiatr zmniejszył siłę. Wydawszy odpowiednie
komendy do poszczególnych przedziałów, wziąłem kurs na miej-
sce niedawnego kotwicowiska.

23. Przed skokiem na kontynent
Teraz znów będę mówił o wszystkim, co ma bezpośredni lub
pośredni związek z Pawłem Biełobrysowem. I znów przypomnę
Szanownemu Czytelnikowi, że wszystkie sprawy naszej wyprawy
zostały o wiele szerzej naświetlone w „Raporcie ogólnym".
Kiedy kuter z plutonem pogrzebowym przybił do burty, a na-
stępnie został wciągnięty na pokład i umieszczony w swoim prze-
dziale, natychmiast zameldowałem Karamyszewowi o wszystkim,
co zaszło w czasie trwania mojej wachty i (co najważniejsze!)
o tym, co ujrzałem przez dalnowid. Karamyszew do mojej infor-
macji odniósł się nieuważnie i nieufnie, i oświadczył, że to wszyst-
ko mogło mi się przywidzieć z powodu napięcia nerwowego.
Zaoponowałem, zwracając jego uwagę na fakt, że jestem wohi-
storem, a wohistorem może zostać jedynie ten, którego odpor-
ność nerwowa wynosi co najmniej dziewięć stopni w skali Danie-
liana. Karamyszew jednak powtarzał swoje: „Wydało się to
panu". Następnie powiedział, że Korennikow istotnie stwierdził
u Starodomowa śmierć z powodu trądu, ale wszak Korennikow
jest tylko dentystą, a nie internistą. Z dalszej rozmowy zrozu-
miałem, że uczestnicy pogrzebu zdążyli już wysunąć swoją ko-
lektywną hipotezę na temat śmierci Starodomowa. Na rok przed
odlotem na Jałmez astroarcheolog powrócił z planety Latona,
gdzie warunki przyrodniczo-biologiczne są nader złożone i nie-
mal nie zbadane. Właśnie tam najprawdopodobniej musiał za-
paść na jakąś nie znaną Ziemianom chorobę o długim okresie
inkubacyjnym — natomiast tutaj, na Jałmezie, wskutek nie zna-
nych nam specyficznych przyczyn, „choroba doznała sponta-
nicznego przyspieszenia".
Wysłuchawszy tego, powiedziałem szczerze Karamyszewowi,
że ta hipoteza wydaje mi się mocno naciągana. I dodałem, że
między ujrzanymi przeze mnie potworami a śmiercią Starodo-
mowa zachodzi jakiś związek przyczynowy. Karamyszew się
skrzywił. Być może uznał, że zaopatrzyłem się w jakiegoś hyzia.
Wycofałem się z dyskusji, aby nie utwierdzać go w owym prze-
konaniu. Wszak dowieść niczego nie mogłem.
Po powrocie do kabiny zastałem tam Pawła. Był ponury.
— Niebawem, kolesiu ty mój bezalkoholowy, wszyscy na tym
parszywym Jałmezie zatańczymy dziarsko „W mogile ciemnej".
Nie, z tą planetką ludziom nie uda się przejść na „ty"!
Agorafob prosił kiedyś
Klaustrofobkę o wzajemność.
Ona na to: żyć oddzielnie
Średnia raczej to przyjemność.
Kiedy opowiedziałem memu przyjacielowi o potworach, on
również z początku wyraził wątpliwość, ale innego rodzaju niż
Karamyszew.
— Stiopa, może one tylko ci się wydały takie straszne? Może
Ziemianom z braku przyzwyczajenia wszystko, co obce, wydaje
się niebezpieczne i potworne? Ale przecież pozory mogą mylić!
Ludożerca na marchew się rzucił,
Ale wychudł od kalorii braku.
Wy subtelniał, wysmuklał jak drucik,
Na ten widok smok pryska ze strachu.
Potem po długim milczeniu powiedział:
— Ty, Stiopa, jesteś facet o mocnej psychice. Może tam za
kamieniami naprawdę jakieś łobuzy się chowały. Ale przecież
biedaczysko Starodomow nie umarł śmiercią gwałtowną, tylko
na piorunujący trąd. Tak przynajmniej twierdzi nasz D'Anthes-
-szarpiząb... Nieboszczyk miał okropną twarz... Wszyscyśmy
się przerazili... Dostaliśmy takiej cykorii, że co prędzej, bez
żadnych ceremonii przychowaliśmy go do tamtych ośmiu... Ale
na kolację, Stiopa, tak czy inaczej trzeba iść.
Nawet cierpienie miłosne,
Nawet duszne niepokoje
Nic człowieka nie oduczy:
Człowiek musi spożyć swoje.
...Przy kolacji panowało milczenie. Kiedy dyżurny zaczął
roznosić talerze z soczewicą wyhodowaną w cieplarniach „Cioci
Liry", Paweł nie wytrzymał i wyszeptał ze złością:
— Znowu dają to okropnie pożyteczne paskudztwo!
Nie znosił soczewicy i to nasunęło mu pewną myśl.
— Słuchaj, Stiopa, a ten typ, który się ukrywał za kamieniem,
nie miał niczego w rękach? Może naszego towarzysza otruli?
Zarzucili, powiedzmy jakiś worek na głowę, a w tym worku —
jakaś szybko działająca trucizna... A potem worek pod pachę i do
lasu...
— Nie, Pasza. Tak mogą postępować istoty wrogie, ale ro-
zumne. Powtarzam ci: za kamieniem ukrywała się istota złośliwa,
ale nierozumna...
— Ale sam przecież gadałeś, że między śmiercią Starodomowa
a tymi paskudami jest jakiś związek.
— Jestem pewien, że jest! Ale zrozumiemy wszystko dopiero
wówczas, kiedy znajdziemy się na kontynencie.
— Wszystko jasne, Stiopa!
Wilk wciąż wyje, nasłuchuje,
Czy nie ozwie się wilczyca.
Lud o prawdę zaś wojuje
Co człowieczy ród zaszczyca!
O zwiadzie, o dotarciu do prawdy — rzecz jasna nie przez
walkę, lecz metodami naukowymi — myśleli wszyscy, w tym
również Karamyszew. Jeszcze tego samego dnia sformowano trzy
grupy poszukiwawcze: Centralno-Kontynentalną, Południową
i Północną. W skład ostatniej, najmniej licznej pod względem
liczby uczestników, wszedł Konstanty Czekrygin (drugi kosmo-
nawigator, onże specjalista od pozaziemskich kultów religijnych),
Jutti Leksinen (kosmolingwista i speleolog), Paweł Biełobrysow
i ja. Jej kierownikiem mianowano Czekrygina, ja odpowiadałem
za kuter i bezpieczeństwo na morzu. Wszystkich eksploratorów
zobowiązano do przestrzegania najwyższej ostrożności biologicz-
nej; jednak nie w związku ze śmiercią Starodomowa, lecz w ogól-
nym, szerokim sensie. Wszak wszyscy wówczas jeszcze, poza
mną, byli przekonani, że astroarcheolog zginął z powodów endo-
gennych, nie zaś egzogennych.
Naszej grupie zalecano „tryb swobodny" — bez sztywnego
harmonogramu przemieszczania się; nie spodziewano się po niej
poważnych odkryć naukowych, bowiem kierowaliśmy się w tę
część kontynentu, gdzie panował surowszy klimat i gdzie w trak-
cie zdjęć orbitalnych nie wykryto zbyt wiele osiedli typu miej-
skiego. Późnym wieczorem z pomocą czŁOWIEKA „Koli" prze-
mieściliśmy z magazynu okrętowego do ładowni kutra konte-
nery z aparaturą lingwistyczną, konserwami białkowymi, zbry-
kietowanym chlebem i pozostałymi zapasami.
— Żarcia wzięliśmy na pół roku — podsumował Paweł. —
Teraz najważniejsze, to zjeść to wszystko, zanim wyciągniemy
kopyta.
Świnia nieletnia łzą się zalewa:
„Ach na cóż mi, na cóż zapasy?
Jam tłusta, dorodna, jam chlubą jest chlewa,
A jutro co będzie? Dostarczę okrasy!... "
			
24. U bram Anonimska
O siódmej wieczorem nasza czwórka (plus dodany nam do
pomocy czŁOWIEK „Kola") zeszła do ładowni okrętowej, gdzie
na wspornikach spoczywał nasz uniwerkuter nr 2. Zająłem miej-
sce w sterówce, a pozostali przeszli do kabiny obserwacyjnej.
Na górze rozsunęły się pokrywy ładowni, nad kutrem pochylił
się żuraw czółenkowy — i za chwilę zawiśliśmy już nad pokła-
dem „Cioci Liry". Następnie agregat przemieszczający płynnie
opuścił nas na wodę. Nasza Północna Grupa wyruszała jako
pierwsza, więc cały skład osobowy, stojąc przy nadburciu, odpro-
wadzał nas w drogę. Wszyscy wykrzykiwali najlepsze życzenia.
Ocean był lekko sfalowany. Pospiesznie odpłynąłem kutrem
od burty „Cioci Liry". Ponieważ pierwszy postój mieliśmy
urządzić dopiero w odległości ponad tysiąca kilometrów, w celu
poruszania się najkrótszą drogą do zadanego celu i utrzymy-
wania kursu północnego niezależnie od linii brzegowej — wypro-
wadziłem kuter daleko w morze. Następnie ustawiłem silnik
na szybkość ekonomiczną — czterdzieści kilometrów na godzinę.
W tym momencie podszedł do mnie Paweł.
— Znudziło mi się siedzieć w kabinie, słuchać uczonych
rozmów... Nie trza cię przypadkiem podmienić?
— Nie. Autopilot sam trzyma kurs... Jakoś smętnie dziś wy-
glądasz, Pasza. Nie zachorowałeś przypadkiem?
— Jestem zdrów jak byk... Wiesz, Stiopa, wykluła mi się
pewna teoria. Ciągle o niej myślę.
Co się ze mną dzieje?
Całkiem spać nie mogę.
Za oknami dnieje,
A rozum wciąż: w drogę!
— Co to za teoria?
— Wiesz, Stiopa, te potwory nie mogą mi wciąż wyjść z głowy.
Może to właśnie przez nie planeta opustoszała? Może to one
wszystkich wykończyły?
W ludożercy dusza wyje,
Serce płacze w nim i łka:
Trza znów komuś skręcić szyję,
Bo tak tylko żyć się da.
— To znaczy utrzymujesz, że wszystkich rozumnych Jałme-
zańczyków unicestwiły właśnie monstra? — zdziwiłem się. —
Koncepcja odważna, ale bez pokrycia w faktach. Owe potwory
są zjawiskiem wstrętnym, ale jednostkowym. Jestem przeko-
nany, że na ogólny bieg wypadków żadnego wpływu one nie
miały... Ale jak coś takiego mogło ci przyjść do głowy?
— Nie mam pojęcia. Ni z tego, ni z owego.
Zulik do niego podleciał,
Rozpłakał się niby dziecię...
Ajajaj, ajajajl...
Na kielicha forsy daj!
W przyszłości nieraz zdumiewała mnie ta dziwna przenikli-
wość mojego przyjaciela.
* * *
17 sierpnia bez żadnych przygód dotarliśmy do punktu za-
mierzonego desantu. Jednak ów umowny punkt nie był dla nas
w najmniejszym stopniu interesujący. Niski, grząski brzeg
i w oddali niewielkie osiedle składające się wyłącznie z na poły
zrujnowanych parterowych domków.
— Tu piplioteki sze ne snajcie, nam miasto jest poczebne! —
oświadczył Leksinen. Znał czterdzieści sześć ziemskich i trzy-
dzieści osiem pozaziemskich języków, ale wszystkimi mówił
z lngermanlandzkim (a wedle określenia Pawła — czuchońskim)
akcentem.
— Lingwista ma rację — poparł go Biełobrysow. — Trzeba
ruszać dalej.
Bądźcie nam mistrzami
Żurawie, obłoki.
Uczcie żyć dalami,
Nie tym, co pod bokiem.
— Tutaj nie ma miejsca na obozowisko — poparłem ich. —
A trzysta kilometrów na północ według zdjęć kartograficznych
znajduje się duże osiedle.
— No cóż, kontynuujmy zatem podróż — podsumował Cze-
krygin.
Teraz prowadziłem kuter wzdłuż linii brzegowej. O 14.20
w oddali ukazały się jakby czarne garby sterczące z morza; to
były zatopione statki handlowe. Wkrótce ukazały się torowe
znaki nawigacyjne, wysunięte w morze molo, poprzekrzywiane
żurawie portowe, magazyny z pozapadanymi dachami. O jakieś
dziesięć kilometrów na północ od portu, w odległości trzech
kilometrów od brzegu oceanu, za piaszczystami zaspami, z któ-
rych sterczały wierzchołki latarń i uschniętych drzew (kiedyś
najprawdopodobniej znajdował się tam park) rozciągało się wiel-
kie miasto. Pośród cztero- i pięciopiętrowych domów wznosiło
się kilka wysokich stożkowatych budowli — przypuszczalnie
o przeznaczeniu religijno-kultowym.
Wysunąłem ze sterówki antenę i skierowałem ją na brzeg.
Matową powierzchnię ekranu przecięła cieniutka, nie grubsza
od włosa linia.
— Żadnych oznak działalności technicznej, żadnych emisji
energetycznych nie obserwuję — zameldowałem. — Miasto
jest puste.
— A jednak niezbędna jest kontrola wizualna — oświadczył
z napięciem Czekrygin. — Jeśli znajduje się tam bodaj jedna
istota rozumna, mamy obowiązek wyjaśnić jej cel naszego przy-
bycia i poprosić o pozwolenie na czasowy pobyt w danym osie-
dlu.
— Proszę wziąć pod uwagę, że przy reżimie górnym kuter
zużywa dwa kubiki energosubstancji na każde dziesięć kilome-
trów — ostrzegłem.
— A jednak oblot jest konieczny. Oszczędność oszczędnością,
a zadanie zadaniem.
— Rozkaz! Przystępuję do oblotu! — wyskandowałem. —
Załoga zajmie miejsca w kabinie obserwacyjnej!
Poprowadziłem kuter w kierunku awanportu. Niektóre pławy
torowe ocalały, inne zostały zerwane przez sztormy. Sam tor
wodny został zamulony i mocno spłyciał. O jakieś sto metrów
od brzegu przeszedłem na reżim powietrzny i wziąłem kurs na
miasto. Oblecieliśmy je dwukrotnie. Niemal nie odrywałem
wzroku od przyrządów, tak że przyglądać się ulicom nie miałem
kiedy; zdążyłem tylko zauważyć, że z wielu dachów pasami po-
złaziła zielona lub różowa farba, odsłaniając platynową fakturę
blach pokryciowych.
— Według ziemskich standardów mieszkało tu około pięciuset
tysięcy ludności — usłyszałem w interkomie głos Czekrygina.
— Czy nie zauważyliście urządzeń o charakterze obronnym,
wojskowym? — zapytałem.
— O ile mogę to ocenić, nie.
— Nie szczęści ci się, Stiopa, nie na tę planetę trafiłeś — za-
żartował Biełobrysow. — Ale nie martw się.
Gdyby Kolumb wiedział z góry,
Co wylesię mu zza chmury,
Na zebraniu by powiedział,
Że by w domu chętniej siedział.
...Wróciliśmy do portu, gdzie zwodowałem kuter w basenie,
który niegdyś musiał służyć za przystań niewielkim jednostkom
sportowym. Teraz wejście do niego od strony morza przegra-
dzała szeroka piaszczysta łacha, co było nam na rękę: nawet w cza-
sie sztormu wielka fala tam nie dotrze. Przycumowawszy nasz
stateczek do kei, zaczęliśmy wyładunek. Pogoda była ciepła, ale
Czekrygin kazał nam założyć kombinezony wszechpogodowe,
ponieważ opuszczaliśmy kuter na długo. Jako ostatni na brzeg
zeszedłem ja — uprzednio ześrubowawszy wszystkie włazy i włą-
czywszy systemy ochronne.
Kroczyliśmy po wielkich sześciokątnych kamieniach, między
którymi rosła wysoka, kłująca trawa, wydzielająca gorzkawy
aromat. Zapach nie był przykry, ale w jakichś sposób mnie draż-
nił. Pomyślałem, że stryjek Szanel natychmiast określiłby jego
składniki. W ślad za tą myślą zjawiła się następna, od dawna
mnie dręcząca: gdybym w dniu odlotu z Zierni uprzedził Teren-
tiewa o tym, że przybycie stryja Szanela na „Ciocię Lirę" kryje
w sobie niebezpieczeństwo — Terentiew dzisiaj by żył i jego
śmierć nie obciążałaby mojego sumienia. Przypomniał mi się
wierszyk Biełobrysowa, wydeklamowany przezeń z jakiejś innej
okazji:
W jego duszy grzech się kryje,
Ale o nim wy nie wiecie.
W grzechu grzęźnie on po szyję,
Ale w jakim — nie zgadniecie.
Jednak teraz był nie czas i miejsce na długie rozmyślania.
Musieliśmy ciągle lawirować między rozpadającymi się budyn-
kami magazynowymi, sztaplami spróchniałych skrzynek, koło-
wymi pojazdami ciężarowymi — na ich zetlałych karoseriach
kołysały się źdźbła trawy. Żadnych gwałtownych, mechanicz-
nych uszkodzeń w porcie nie stwierdziłem; wszystkie znisz-
czenia były dziełem czasu, wiatru, deszczu oraz dobowych i se-
zonowych wahań temperatury.
Wreszcie znaleźliśmy się poza terenem portu i teraz szliśmy
gęsiego po niskim, grząskim gruncie, na którym rosły kolcza-
ste krzewy i drzewa z szarą luskowatą korą. Przodem szedł Pa-
weł, trzymając wysoko antenę urządzenia ochronnego, za nim
Czekrygin, następnie Leksinen; ja zamykałem pochód. Właściwie
zamykającym był czŁOWIEK „Kola"; poruszał się on w pewnej
odległości za ludźmi, niosąc wielki pojemnik z aparaturą ko-
smolingwistyczną, przyborami technicznymi i zapasami pro-
wiantu. Dokoła panował spokój i jedynie niewielkie błękitnawe
ptaki zakłócały ciszę szczebiotem i łopotem skrzydeł. Fruwały
wokół nas, niektóre z nich siadały nam na ramionach; jeden wy-
brał sobie miejsce do siedzenia na antenie, którą niósł Bieło-
brysow. Ptaki zachowywały się bardzo ufnie, chociaż sympa-
tyzatorów nie włączaliśmy.
Po półgodzinie wdrapaliśmy się na nasyp kolejowy — dokład-
nie takie same widziałem w starożytnych ziemskich dokumental-
nych filmach kinowych — tyle że tam były one w lepszym stanie.
Tutaj podkłady kolejowe zgniły, stalowe szyny zostały przeżar-
te przez korozję, na tor wdarły się drzewa i krzewy, na czarnych
gałązkach kołysały się srebrzysto-matowe kwiaty.
— Jakie piękne kfiaty! Jaka szkota, sze nie snamy ich nasf! —
powiedział w zadumie lingwista.
— Czuje moje serce, że nie będzie od kogo się dowiedzieć,
jak się one nazywały. Trzeba będzie samemu je ochrzcić —
odparł cicho Paweł.
Wznosząc się w niebo przez kamienie,
Bied świata i chorób nie znając,
Siwe, cmentarne lilie zapomnienia
Nad niewiadomym rozkwitają.
— A propos, najwyższy czas przesłać kolejny meldunek na
statek — oświadczył Czekrygin. — Musimy też wymyślić jaką
umowną nazwę dla tego miasta, żeby oni tam na „Cioci Lirze"
oznaczyli go na mapie głównej jako punkt nazwany.
— Proponuję nazwać go...
— Pasza, nie proponuj! — przerwałem swojemu przyjacielo-
wi. — Wystarczy już, że naszemu statkowi nadałeś takie prze-
zwisko.... Proponuję nazwać to miasto tak: Anonimsk.
— Nie zgłaszam sprzeciwu — powiedział Czekrygin.
Lingwista również nie miał zastrzeżeń. Zresztą i Paweł wy-
powiedział się za. Mógł do ostatniego bronić swoich poglądów,
ale jeśli argumenty współrozmówcy okazywały się silniejsze —
często przyznawał się do błędu i uczciwie mówił to na głos. Nigdy
się przy tym nie obrażał. Zresztą we wszystkim, co dotyczyło
jego nostalgicznych dogmatów i przypuszczeń, był absolutnie
niezachwiany. Po przekazaniu meldunku kontynuowaliśmy marsz
i wkrótce zrównaliśmy się ze stacją podmiejską. Po pokrytej
wielowarstwowym kobiercem liści pochylni wspięliśmy się na
peron, gdzie na piaszczystych wydmach rosła trawa i znane nam
już lilie zapomnienia. Następnie, przedzierając się przez zarośla
krzewów, weszliśmy do parterowego budynku. Szyby wysokich
okien dawno już wypadły z ram, podłoga i ławki pokryły się grubą
warstwą kurzu, ale ściany, starannie wyłożone błękitnymi ka-
felkami, nie miały ani jednego pęknięcia i gotowe były prze-
stać jeszcze całe wieki. Pośrodku sali widniała wysoka kamienna
budka z okienkiem, przy którym wisiała platynowa tablica, cała
upstrzona niezrozumiałym pismem.
Leksinen zawołał czŁOWIEKA i rozkazał mu postawić konte-
ner na podłodze. Wydobywszy zeń jakiś aparat, astrolingwi-
sta skierował jego stożkowatą tubę na tablicę, a następnie oświad-
czył nam uroczystym tonem, że od tej chwili rozpoczęło się po-
znawanie języka jałmezańskiego.
Następnie, pokonując z trudem gęste zarośla, obeszliśmy
budynek od zewnątrz. Zdumiała mnie precyzja pracy budowla-
nych, solidność płytek ceramicznych. Jednak Leksinen miał
własne spojrzenie na kwestie budownictwa: powiedział, że byłoby
o wiele lepiej, gdyby ściany pokryto tynkiem — wówczas, być
może, Jałmezańczycy pozostawiliby na nich rysunki i inskryp-
cje zawierające swobodne impresje słowne; glazura niestety
zupełnie się do tego rodzaju twórczości nie nadaje.
Zresztą pojedynczy rysunek jednak odkryliśmy. Koło pustego
otworu okiennego czarną farbą olejną namalowano głowę starca;
złośliwie karykaturalny wizerunek nie mógł ukryć wysokiego,
szlachetnego czoła nieziemca; czuło się, że był on nader mądry.
Dla większego pohańbienia nieznany złośliwiec dorysował ptaka
przypominającego wronę, który siedział na czubku głowy starca,
dziobiąc go z całej siły w czaszkę i jednocześnie się na nią defe-
kując.
— Nieźle się ten staruszek musiał komuś narazić! — podsu-
mował Biełobrysow. — A widać, że był niegłupi, mocno niegłu-
pi!
Zawsze sobie bądź ministrem,
Chwytaj pomysł myślą bystrą,
Żeby twórcze twoje siły
W głowie ci się nie kisiły.
Wróciliśmy na nasyp. Doszliśmy do stacji rozrządowej, gdzie
na bocznicach stały wagony pasażerskie i towarowe. W między-
torzach rosły drzewa i krzewy, koła były oplecione wijącymi
się trawami. Obok przekrzywionego semaforu, jakby podpierając
go, wznosiło się drzewo o niebieskawym pniu; jego bladoróżo-
we liście poruszały się rytmicznie, chociaż powietrze było cał-
kowicie nieruchome. Zbadawszy parowozownię skręciliśmy
w prawo — do podmokłego lasu.
...Teren zaczął się podnosić. Ukazało się ceglane ogrodzenie
z szeroką bramą. Minąwszy jej łukowate sklepienie znaleźliśmy
się na cmentarzu. Z prostokątnych, porośniętych chwastami
wzgórków sterczały powykrzywiane słupki: gdzieniegdzie kamien-
ne, a gdzie indziej drewniane. U góry kończyły się one rozdwo-
jeniami w kształcie litery U. Gdzieniegdzie wznosiły się masyw-
ne murowane grobowce, ozdobione wypukłymi wizerunkami
syren i ptaków z rybimi głowami. Z rzadka trafiały się zupełnie
malutkie mogiłki; nad nimi, między szczytami rozdwojonych
zwieńczeń, napięte były druciki, na których wisiały płaskie pla-
tynowe tabliczki w kształcie syren i ryb; w czasie wiatru wyda-
wały one najprawdopodobniej cichy melodyjny dźwięk, ale tera/
stała całkowita flauta i ciszę zakłócał jedynie odgłos naszych
kroków.
Kroczyliśmy bez pośpiechu, gdyż Leksinen długo przyglądał
się tabliczkom z napisami, przymocowanym do pomników na-
grobnych. Po jakimś czasie powiedział, że już zaczyna się orien-
tować w jałmezańskim systemie alfanumerycznym, ale dla jego
całkowitego zrozumienia musi obejrzeć znacznie późniejsze
pochówki. I oto weszliśmy na tę część cmentarza, gdzie pomniki
wyglądały na znacznie nowsze, gdzie styl grobowców zmienił
się — jeśli zastosować ziemskie analogie, pojawiła się w nim
pewna ekspresja, pewna modernistyczność.
— A czy zauważyliście, czym się ten fragment zaleca? — po-
wiedział półgłosem Paweł. — Tutaj nie ma malutkich mogiłek
z grzechotkami.
Do tej obserwacji mego przyjaciela astrolingwista dodał, że
on, Leksinen, rozszyfrował już wartości liczbowe wielu napi-
sów i może z całą pewnością stwierdzić, że długość życia nie-
ziemców pochowanych w tej części cmentarza była znacznie
wyższa niż u tych, którzy spoczywają w starszych kwaterach.
Najwidoczniej w nauce, w medycynie dokonał się jakiś przeło-
mowy skok, by nie powiedzieć wzlot.
Ale dalej natknęliśmy się na coś dziwnego, coś zagadkowego.
Nowa część cmentarza przeszła, jeśli się tak można wyrazić,
w jego część najnowszą, gdzie nie było już ani luksusowych
grobowców, ani innych monumentalnych pomników nagrob-
nych, gdzie nad mogiłami sterczały pospiesznie sklecone drew-
niane „proce". Lingwista, przyjrzawszy się krzywo poprzybija-
nym deszczułkom, poinformował nas, że długotrwałość życia
Jałmezańczyków gwałtownie się obniżyła, a wielu z nich zmarło
w całkiem młodym wieku.
Dalej jeszcze ciągnęły się szeregi bezimiennych wzgórków.
— Coś zaatakowało ich od tyłu, czegoś nie wzięli pod uwagę —
wyraził swoją opinię Paweł.
Nie bój się tego, co straszy,
Nie kręć się — napytasz biedy.
Głowy użyj jako tarczy,
Ona cię ostrzeże wtedy.
Ta część cmentarza nie była ogrodzona, ale od strony miasta
dochodziła do niej ściana. Ściana ta wydawała się pozbawiona
sensu, alogiczna. Każde ogrodzenie ma znaczenie ochronne, za-
wsze odgranicza określone terytorium od pozostałej przestrze-
ni — natomiast to ogrodzenie ciągnęło się od miasta do cmentarza,
niczego nie chroniąc i niczego nie oddzielając. Urywało się wśród
mogił. Jego czoło było pionowe, zacementowane i zaopatrzone
w zabetonowane klamry. Wysokość wynosiła trzy metry, szero-
kość — sześćdziesiąt centymetrów. W przeciwieństwie do widzia-
nych przez nas uprzednio jałmezańskich budowli — ta ceglana
konstrukcja zaskakiwała niechlujstwem i niedbałością, wyraźnym
pośpiechem wykonania: warstwy cegły leżały nierówno, spoiny
między nimi nie zostały wyrównane.
— Znaczenia wojskowo-obronnego nie posiada — skonsta-
towałem. — Ten mur można bardzo łatwo obejść.
— To jest mur do chodzenia — stwierdził Paweł.
W czyjejś duszyczce nadpłochliwej
Strach wreszcie zajął miejsce takie,
Że jego droga nieszczęśliwa
Stała wąziutkim się deptakiem.
Czekrygin zgodził się z przypuszczeniem mojego przyjaciela.
Przypomniał sobie, że na planecie Almanzor, gdzie jest wiele
bagien rojących się od jadowitych gadów, nieziemcy budują
między swoimi osiedlami wielokilometrowe kładki piesze. Następ-
nie podjął decyzję: do miasta udamy się po murze.
Wdrapaliśmy się po klamrach na płaski wierzchołek tej ściany,
pomogliśmy „Koli" wciągnąć na nią ciężki kontener i udaliśmy
się w dalszą drogę do Anonimska. Na cemencie tu i tam widniały
odciski obcasów, z czego można było wywnioskować, że ogro-
dzenie istotnie budowano z przeznaczeniem do chodzenia,
a w dodatku Jałmezańczycy skorzystali z niej natychmiast po
wzniesieniu.
Kiedy do zabudowań miejskich pozostało około czterech kilo-
metrów, czŁOWIEK nagle położył na murze kontener i usiadł
obok niego, zwiesiwszy w dół swoje metalowo-plastikowe nogi.
— „Nikołaszka", czegoś się rozsiadł? Całkiem się leser roz-
bałajdał! — krzyknął na niego Biełobrysow, który zamykał nasz
pochód. — Wstawaj!... A może masz jakie uszkodzenie?
— Sprawny jestem ja — odparł „Kola" — ale kontynuować
marsz boję się, lękam, przerażam, okropnie tchórzę ja.
— Nie mam pojęcia, co o tym wszystkim myśleć — wyznał
Czekrygin. — Na wszystkich planetach, na jakich mi się zda-
rzyło bywać, czŁOWIEKI nigdy nie wykazywały strachu, bo
przecież nie są w ten sposób zaprogramowane. A tutaj to już
nie pierwszy raz...
...Z prawej strony, z lasu dobiegł nas niewyraźny hałas, który
szybko narastał. Wkrótce można już było rozróżnić trzask ła-
manych gałęzi, tętent, jakieś wycie. I oto na polanę, rozpo-
ścierającą się między murem a lasem, wpadło kilka dużych zwie-
rząt czworonożnych. Pędziły wprost na mur, najwyraźniej zu-
pełnie nieprzytomne ze strachu. Czworonogi przypominały
ziemskie konie, ale głowy ich były zwieńczone rogami. Szare
grzbiety rogatych koni lśniły od potu, a z ich pysków ściekała
piana. Bijąc pyskami o ściany wyły głośno i przeraźliwie.
— Sympatyzatorów nie włączać! — rozkazał Czekrygin. —
Dla nas te konie nie przedstawiają żadnego zagrożenia, zaś sym-
patyzacja może je zdekoncentrować, zatrzymać. A one muszą się
ratować, bo najwyraźniej uciekają przed myśliwymi.
Tymczasem zwierzęta, uświadomiwszy sobie niepokonalność
przeszkody, ruszyły pędem wzdłuż muru w stronę przeciwną
miastu. Wydobywszy kieszonkowe dalnowidy, zaczęliśmy wpa-
trywać się w las. Myśliwych nie było widać. Postanowiliśmy
iść dalej, bo gdybyśmy nawet ich dostrzegli, nie mogliśmy prze-
szkodzić w polowaniu: Ziemianie nie mają prawa wtrącać się
do działań nieziemców.
— Hej ty, pracuś, przestań robić za sierotę! — zwrócił się
Biełobrysow do czŁOWIEKA. — Wstawaj, bo zepchnę cię na
dół!
— Iść obawiam się, wzdragam, dygocę, cykorię czuję ja —
odparł „Kola", jednak wstał i zarzucił sobie kontener na plecy.
— To potforne! To potforne! — usłyszeliśmy podniecony głos
Leksinena.
Pomyślałem już, że ten wykrzyknik astrolingwisty odnosi się
do niepowściągliwej wypowiedzi Biełobrysowa. Ale nie! Leksi-
nen, pobladły i zaniepokojony, stał z oczami wlepionymi w dal-
nowid. Powiedział, że oni — a było ich trzech — przemknęli
dopiero co w tamtym prześwicie między drzewami. Spieszą
w kierunku cmentarza, ścigając rogate konie.
— Jacy „oni"? — zapytał Czekrygin kierując swój dalnowid
na las. — Tam nikogo nie ma.
— Opisać nie potrafię — odparł głucho astrolingwista, a na-
stępnie jąkając się wyznał nam, że chociaż zna wiele języków
ziemskich i nieziemskich, nie znajduje w żadnym z nich słów
zdolnych wyrazić to, jak straszne i wstrętne są ujrzane przezeń
istoty.
— Rozumiem pański stan — powiedział poważnie Paweł.
Na próżno ciężko się trudzisz
I daremnie głowę łamiesz,
Jakim wyrazem to ochrzcić,
Czego nie nazwiesz słowami.
— Oni so potforni, potforni — powtórzył Leksinen.
— Ale mimo to musimy kontynuować naszą drogę — po-
wiedział sucho Czekrygin.

25. W Anonimsku
Mur pieszy skończył się na placu miejskim takim samym
pionowym szczytem z klamrami, jakim zaczynał się na cmen-
tarzu. Zeszliśmy na zasypaną piaskiem nawierzchnię. Bezksięży-
cowa jałmezańska noc jeszcze nie nastąpiła, ale już się zmierz-
chało. Pięciopiętrowe domy otaczające plac były milczące i pa-
trzyły na nas ponuro czarnymi otworami pustych okien. Wyrosłe
na osadowym gruncie lilie zapomnienia zaczęły już otwierać się
na noc; nad ich białymi kielichami kołysały się włókna zimnego,
niebieskawego światła. Nagle skądś wyleciało kilka wielkich
ptaków. Zaczęły krążyć nad nami krzycząc głośno, ale bez złości
i bez niepokoju; potem odleciały — i znów nastała cisza. Następ-
nie rozległ się pisk, rozkołysały się chwasty, drgnęły lilie. Zbli-
żyło się do nas kilka niewielkich zwierząt; przypominały one
ziemskie koty, ale w całkowitym podobieństwie przeszkadzały
ich długie, zwisające uszy. Wytrzeszczywszy okrągłe ślepska
zaczęły przyglądać się przybyszom, nie wykazując przy tym naj-
mniejszego lęku, chociaż nie włączaliśmy sympatyzatorów.
— Całkiem niezłe te uchatki. Zawiózłbym parkę do domu, ale
przepisy... — przerwał milczenie Paweł.
Dajcie spokój zwierzakom, chłopaki,
Bo to ludek okropnie jest miły.
Jeśli nawet tu dojdzie do draki,
One w niczym wam nie zawiniły.
— Naszym głównym zadaniem jest obecnie znalezienie miej-
sca na nocleg — powiedział Czekrygin. — Ale najpierw obej-
rzyjmy ten postument. — Wskazał ręką na środek placu, gdzie
wznosił się jakiś kamienny piedestał. — czŁOWIEKU, wystrzel
luksptaka '.
Nad placem na dwóch skrzydłokształtnych płatach zwisała
potężna lampa reflektor. W jej zielonkawym świetle opuszczone
budynki rysowały się ze szczególnie tragiczną wyrazistością.
Podeszliśmy do szerokiego piedestału. Z granitu sterczały pla-
tynowe kawałki nóg, sama zaś statua leżała na pochylni, przy-
sypana do połowy piaskiem.
— Może oni jakiegoś króla obalili? — zaczął rozmyślać na
głos Paweł. — Przecież posągu nie przewrócił wiatr ani trzęsie-
nie ziemi. Tutaj ktoś posłużył się meslem... Nie, pantofle są
zbyt zwyczajne, najwyraźniej nie królewskie.
Leksinen natychmiast potwierdził tę myśl Biełobrysowa, in-
formując nas, że inskrypcja pamiątkowa na cokole jest bardzo
krótka, w sposób oczywisty pozbawiona tytulatury i składa się
tylko z imienia. To był nie król, nie wielki dowódca, ale Jałme-
zańczyk o globalnej sławie. Następnie astrolingwista rozkazał
skierować wąż powietrzny na leżący posąg. Kiedy pomnik został
oczyszczony z piaszczystych osadów, Paweł wykrzyknął:
— Znamy człowieka! To ten sponiewierany przez wronę
staruszek! Spotkaliśmy go przecież na stacji!
Rzeczywiście, twarz rzeźby wykazywała zdecydowane podo-
bieństwo do tej głowy starca, która była nabazgrana na ścianie
budynku dworcowego. Tylko tutaj na obliczu jeszcze wyraźniej
widniał nietuzinkowy intelekt, jaśniej przebijała z rysów szla-
chetność ducha. W prawej ręce posągu można było rozpoznać coś
w rodzaju stetoskopu; widocznie jego oryginał miał coś wspól-
nego z medycyną. Tym jednak dziwniejszy i bardziej zagadkowy
wydawał się nam ten obalony monument.
— Załatwili, załatwili staruszka — pokręcił głową Biełobry-
sow.
Ach, cóż żeście wy mi narobili,
Ach, cóż żeście wy mi nawrożyli!...
1 Luksptak — urządzenie oświetlające jednorazowego użytku, postępujące na 
wysokości
za t} m, kto go wystrzelił.
Pocieszajcie wy mnie tygodniami,
Pocieszajcie całymi latami!
...A może on wszystkim zrobił jakąś krzywdę — kontynuował
Paweł. — Widać, że to jakiś profesor. Z takimi to nigdy nic
nie wiadomo! Mógł wynaleźć jakieś cudowne pigułki, wszyscy
się na nie rzucili, a potem nagle zaczęli chorować...
To, czym wielkie mędrce raczyć nas raczyły
Gorsze jest od dżumy, cholery i kiły.
Z placu skręciliśmy na szeroką ulicę, prowadzącą w stronę
przeciwległą oceanowi. Po przejściu jakiegoś kilometra zatrzy-
maliśmy się koło piętrowego budynku, na którego dachu maja-
czyła pojemna platynowa cysterna. Dom ten ucierpiał od czasu
i niepogody znacznie mniej niż sąsiednie. Postanowiwszy w nim
zanocować, przestąpiliśmy przez zerwane z zawiasów drzwi, cie-
sząc się, że dom da nam jakąś ochronę, bo nawet szyby w nie-
których oknach ocalały. Luksptak wisiał nad ulicą, natomiast
wewnątrz było ciemno, więc rozkazaliśmy CZŁOWIEKOWI,
żeby się zaświecił.
— Warn świecił się będę, ale przed wami iść nie będę, lękam
się bowiem, dygocę ja — oświadczył „Kola".
— Co za zajęcza dusza! — oburzył się Biełobrysow. — Mo-
żesz, baranie, wlec się z tyłu, tym łatwiej ktoś cię łupnie w ten
głupi łeb!
Z tyłu kosi śmierć straszydło,
Nic ci nie da tu łapówka.
Stawaj z boku lub na skrzydło
Jeśli ci obrzydła główka!
Pośrodku hallu wznosiło się marmurowe przedstawienie bo-
gini-syreny z wieńcem na głowie. Na ścianach cieszyły oko pstre
mozaikowe panneaux z wizerunkami ptakodrzew. Palenisko
kominka wykonane było w kształcie szeroko rozdziawionej ry-
biej paszczęki. Ocalał stół z zielonkawego drewna i fotela z pod-
łokietnikami naśladującymi kleszcze krabów; jednak meble były
poprzewracane, poniewierały się w wielkim nieporządku, jakby
ktoś w panice miotał się po wnętrzu. W sąsiednim salonie, po-
śród takiego samego chaosu, na podłodze leżały szczątki Jałme-
zańczyków; naliczyliśmy w sumie jedenaście czaszek. (W trakcie
naszego dalszego pobytu na Jałmezie widzieliśmy jeszcze wiele
szczątków, ale aby nie zasmucać Szanownego Czytelnika, w przy-
szłości nie będę już o tym wspominał).
Po szerokiej pochylni ogrodzonej rzeźbionymi poręczami
weszliśmy na piętro i przystąpiliśmy do oględzin pokojów. Przy
każdym znajdowała się łazienka i toaleta, w każdym były meble.
Sądząc z tego wszystkiego znajdowaliśmy się w pensjonacie dla
inwalidów — wszak w przeciwnym wypadku architekt nie zapro-
jektowałby pochylni, lecz ograniczył się do schodów; schody
zajęłyby znacznie mniej powierzchni użytkowej. Kiedy jednak
podzieliłem się tą myślą z Biełobrysowem, ten tylko się uśmiech-
nął.
— Wszystko dokoła dla inwalidów! Wychodzi na to, że to
jakaś inwalidzka planeta! Tak uważasz?
— Bardzo przyzwoity pokój — przerwał naszą rozmowę Cze-
krygin. — Tutaj zanocujemy.
— Nie podoba mi się tutaj — zaoponował Paweł. — Poszu-
kam sobie innego lokalu.
— Nie, nocować będziemy wszyscy razem — biorąc pod
uwagę bezpieczeństwo ogólne zarządził Czekrygin.
Zauważyłem, że usłyszawszy to Paweł „skisł" (jego określe-
nie). Wszak o tym, że chrapie, wiedziałem tylko ja, a nie miał
ochoty, żeby dowiedzieli się również pozostali. Aby zamaskować
swoje zmieszanie rozwinął działalność gospodarczą: rozkazał
CZŁOWIEKOWI przynieść dodatkowe łóżka z sąsiednich pokoi,
następnie rzucił się do łazienki i ku powszechnej radości ogło-
sił, że w rurach jest woda, wprawdzie mocno zastała. (Obecność
wody tłumaczyła się tym, że na dachu budynku znajdował się
zbiornik na deszczówkę). Potem, wydobywszy z kontenera pro-
dukty żywnościowe i tabletki do oczyszczania wody, mój przyja-
ciel przystąpił do pełnienia obowiązków kuka, oświadczywszy
gromko, że...
Łobuz jesteś czy też sir,
Kanibal czy Hannibal,
Musisz mieć w zapasie ser,
Bo głód wbije cię na pal!
Ledwie przystąpiliśmy do spożywania kolacji, gdy rozległy
się ostre alfatonowe sygnały. Czekrygin włączył odbiornik i przy-
jął pilny komunikat nadany przez Karamyszewa z „Cioci Liry".
Przed chwilą otrzymaliśmy wiadomość, że w Południowe)
Grupie Poszukiwawczej, która zdążyła oddalić się o dziewięć-
set kilometrów od statku bazy, przy wysiadaniu na brzeg zginął
astrofilolog Antipow i alfałącznościowiec Dontelius. Wedle
oświadczenia członka tej grupy, Korennikowa, Antipow zmarł
na gruźlicę, a Dontelius na malarię. W rejonie ich zgonów za-
głady dostrzeżono istoty o zewnętrznym podobieństwie do ludzi,
lecz nie poddające się sympatyzacji.
Zachowajcie wszelkie środki ostrożności! Unikajcie niebez-
piecznych kontaktów! Rozkazuję odebrać miecz plazmowy czŁO-
WIEKOWI i wręczyć go Kortikowowi — z prawem użycia go do
ochrony Grupy Północnej w granicach obrony koniecznej.
Szanowny Czytelniku! Sądzę, iż rozumiesz, jak bardzo zmar-
twiła nas ta wiadomość. Mało tego, że straciliśmy dalszych
dwóch towarzyszy, to największy tragizm polegał na tym, że nie
znaliśmy prawdziwej przyczyny ich śmierci. Co więcej, zagadko-
wość wciąż narastała! Jeśli jeszcze zgon Starodomowa i śmierć
Donteliusa dałoby się (w sposób mocno naciągany) wytłuma-
czyć tym, że odwiedzając przed Jałmezem inne planety naba-
wili się ukrytych infekcji, które ujawniły się tutaj spontanicznie,
to exitus Antipowa całkowicie tę hipotezę obalał, bowiem lot na
Jałmez był jego pierwszym — i niestety ostatnim! — lotem.
Nosicielem ukrytej choroby być nie mógł, gdyż gruźlica zosta-
ła zlikwidowana na Ziemi już półtora wieku temu.

26. Zapoznajemy się z miastem
Przed udaniem się na spoczynek rozkazaliśmy czŁOWIEKO-
WI zasnuć korytarz pajęczyną Wasilienki ' i w ten sposób za-
bezpieczyć nas przed czyjąkolwiek nieoczekiwaną wizytą. Poło-
żyłem się na łóżku stojącym najbliżej drzwi i umieściłem obok
siebie miecz plazmowy. Noc minęła spokojnie, przynajmniej dla
mnie. Co się tyczy Czekrygina, to rano poskarżył się, iż spał nie-
zbyt dobrze.
— Dwa razy budziło mnie pańskie triumfalne chrapanie —
powiedział zwracając się do Pawła. — Nigdy bym nie przypusz-
czał, że coś takiego jest możliwe!... Trudno się musi panu mie-
szkać (tu zerknął w moją stronę) z takim współkabinowcem.
— Nie stwierdziłem, aby Biełobrysow miał podobne właści-
wości; najprawdopodobniej jest to zjawisko przejściowe —
oświadczyłem, posuwając się do celowego kłamstwa i tym samym
gwałcąc Regulamin Wohistorów. Ale, Szanowny Czytelniku,
Regulamin zawiera również i taki punkt: „Towarzysza broń
nawet w wypadkach, kiedy jest to związane ze szkodą moralną
dla ciebie".
Po godzinie wyruszyliśmy na poszukiwanie biblioteki.
Kiedy przeciąłem plazmomieczem przejście w pajęczynie
i wyszliśmy z korytarza, natychmiast rzuciło nam się w oczy,
że na warstwie kurzu pokrywającego pochylnię obok wczoraj-
szych śladów naszych wieczbudanów widnieją nowe, obce ślady.
Przypominały one w pewnym stopniu odciski bosych ludzkich
stóp, tyle że były szersze, mniej wyraziste i jakby rozmyte.
1 Pajęczyna Wasilienki — substancja ochronna przechowywana w spectubach w stanie
koloidalnym Przy zetknięciu się z powietrzem twardnieje, tworząc superwytrzymale 
nici,
które można znis/czyć jedynie strumieniem plazmy, wytwarzanym na przykład przez 
miecz
plazmowy
— Jakaś krzyżówka niedźwiedzia z gorylem chciała się z nami
bliżej zapoznać — powiedział Paweł. — Dobrze, że pajęczyna
na to nie pozwoliła.
— Ale dlaczego nie zadziałał sygnalizator ochronny?! — z nie-
pokojem w głosie zapytał Czekrygin. — Może to ty jesteś wi-
nien? — zwrócił się do czŁOWIEKA.
— Nakarmiłem energią przyrząd, sprawdziłem go starannie
ja — zaczął tłumaczyć się „Kola".
— Może tym razem „Nikołaszka" rzeczywiście nie jest wi-
nien — Biełobrysow stanął nieoczekiwanie po stronie czŁO-
WIEKA. — Może tego bydlaka, co tu nocą przychodził, żadna
radiotechnika nie wyniucha.
Dokoła cudów całe mnóstwo
I dobrze jest nam z nimi,
Lecz nagle może jakieś bóstwo
Cudami zgnoić nas swoimi.
Wyszliśmy na ulicę.
Przez noc pogoda się zmieniła. Wiatr pędził nad kontynent
ciężkie chmury. Z daleka słychać było uderzenia fal walących
się na brzeg; na Jałmezie nie ma przypływów, ale sztormy by-
wają tam bardzo silne. Wiatr wył w otworach okiennych, odry-
wał od ścian płaty odparzonego tynku.
Szliśmy przez miasto, przyglądaliśmy się budynkom, czasami
wchodziliśmy do ich wnętrza. Czas zniszczył budowle od środ-
ka, ich elewacje miejscami poodpadały, a jednak nadal zdumie-
wały one trwałością i solidnością konstrukcji oraz obfitością
ozdób architektonicznych, czasami nader bogatych i ciężkich.
Na ulicach peryferyjnych domy były skromniejsze, ale i w nich
wyczuwało się niemały zapas wytrzymałości. Co się tyczy scho-
dów, to nie było ich nawet w wielopiętrowych domach. W więk-
szości wypadków zastępowały je pochylnie, przy czym im bogat-
szy był dom, tym mniejszy był kąt ich nachylenia, im biedniej-
— tvm hardziei oochylnie były strome i niewygodne. A w zu-
pełnie już biednych (chociaż nie najwyższych!) budynkach po-
chylni brakowało; zamiast nich mieszkańcy posługiwali się pio-
nowymi szybami, z których ścian sterczały metalowe klamry.
W przyszłości przekonaliśmy się, że stopnie, schody oraz schod-
kowate konstrukcje architektoniczne jałmezańskim budowni-
czym nie były zupełnie znane.
W wielu domach mieszkalnych oraz gmachach użyteczności
publicznej znajdowaliśmy książki. Były one jednak w tak żało-
snym stanie, że do czytania się nie nadawały: wilgoć, kurz, gry-
zonie i owady — a i sam czas — uczyniły swoje. Najlepiej pismo
jałmezańskie zachowało się na szyldach, więc Leksinen ciągle
na nie spoglądał, mrucząc coś pod nosem. Koło południa oświad-
czył, że mamy do czynienia z językiem systemu „D", należącym
do aglutynatywnej grupy R-14. Nieco później zawiadomił nas,
że, jak się wydaje, zna analog tego języka. Ale do weryfikacji
tej hipotezy niezbędne są słowniki.
Przy wejściu do pewnego monumentalnego jednopiętrowego
budynku za cudem ocalałą szybą witryny wisiał wyblakły pla-
kat. Na nim z pewnym trudem można się było dopatrzeć wize-
runku statku żaglowego.
— To jest kino — powiedział z przekonaniem Paweł.
Łazi, łazi szpieg po ścianie,
Po pionowym, po ekranie.
A gdy przyjdzie filmu koniec,
Zdemaskuje się ten dzwoniec.
— Czepa tam wejć, mosze snajciemy filmy — zaproponował
Leksinen.
Weszliśmy do foyer. Ze ścian zwisały jakieś strzępy, cuch-
nęło wilgocią i kocimi odchodami. Kilka uszastych kotów wy-
skoczyło spod zapadniętej kanapy i zaczęło ocierać się o nasze
nogi. W kabinie projekcyjnej niczego nie znaleźliśmy. Na widow-
ni uchatków było jeszcze więcej niż w foyer. Cała podłoga była
upstrzona ich tropami, ale znajdowały się tam również inne ślady!
Szerokie otwory drzwiowe wychodziły na ulicę, z której weszli-
śmy oraz na równoległą do niej — i w przejściach między fote-
lami odkryliśmy liczne odciski stóp podobne do tych, które wi-
dzieliśmy rano w hotelu. Tutaj jednak miały one różny stopień
świeżości: jedne wydawały się nowiutkie, inne zaś były już przy-
prószone kurzem.
— Potwory spacerują sobie przez tę salę, a uchatki się ich
nie boją. Widać potworom potrzebne są większe łupy — podsu-
mował Biełobrysow.
Wreszcie, na krótko przed zapadnięciem zmroku, odnaleźli-
śmy bibliotekę. Mieściła się ona w masywnym gmachu z pila-
strami i frontonem, na którym bielała marmurowa tablica z wi-
zerunkiem otwartej księgi. Niestety budynek okazał się mocno
zniszczony: nie ocalała ani jedna szyba, dach zapadł się do środ-
ka. Kiedy weszliśmy na parter, zmartwiliśmy się ujrzanym obra-
zem. Podłoga długiej, oświetlonej rzędami umieszczonych na
przeciwległych ścianach okien, znajdowała się nieco poniżej
poziomu chodnika i dlatego stała tam mętna, gęsta woda, w któ-
rej rosły wodorosty i roiły się jakieś drobne, podobne do pija-
wek stworzenia. Stoły i krzesła dawno zgniły, a ich resztki leżały
w wodzie. Na podstawie rozmiarów jednej, cudem zachowanej
półki regałowej Leksinen stwierdził, że kiedyś musiały tam leżeć
komplety gazet. Znaleźliśmy również jedną taką zszywkę, a właś-
ciwie to, co z niej zostało; galaretowaty blok całkowicie odbar-
wiony przez wodę, cały pogryziony i podziurawiony na wylot, i —
jak skonstatował astrolingwista — zupełnie nieodtwarzalny.
Kiedy po oślizgłej pochylni weszliśmy na pierwsze piętro,
do magazynów bibliotecznych, stamtąd z cienkim, żałosnym
piskiem rzuciły się przez otwory okienne na zewnątrz stada
rudawych ptaków. Tam, wśród powalonych regałów, wśród pa-
pierowych wzgórków, znajdowały się ich gniazdowiska. Zaczę-
liśmy grzebać w tym chaosie, starając się nie niszczyć gniazd.
Wiele tomów dawno już zamieniło się w proch przesycony żrą-
cym ptasim guanem. Leksinen wybrał pięć jako tako zacho-
wanych książek. „Wśród nich — powiedział — znajdują się dwa
słowniki". Ledwie postawiliśmy stopy na pochylni, żeby zejść
na dół, ptaki natychmiast ?nów wleciały przez okna.
Do swojego hotelu wróciliśmy przed nastaniem ciemności
i Czekrygin — zanim wysłał kolejny meldunek na „Ciocię Lirę" —
zapytał, czy ktoś ma jakieś szczególne uwagi w związku z nie-
dawnymi oględzinami miasta.
— Ja mam — powiedziałem. — W Anonimsku występuje cał-
kowity brak koszar i budowli o przeznaczeniu fortyfikacyjnym.
Wśród oglądanych przedmiotów nie ma ani jednej sztuki broni
zarówno palnej, jak i białej.
— A ja mam taką uwagę — odezwał się Paweł. — Widzieliśmy
trzy kliniki położnicze, tam na każdej fasadzie umieszczono tłu-
ściutkiego niemowlaka; następnie z resztek narzędzi zidentyfi-
kowaliśmy dwa gabinety dentystyczne; potem wykryliśmy cztery
kliniki chirurgii urazowej. Tam przy wejściach tacy faceci o ku-
lach są narysowani... Ale nie natknęliśmy się na żaden prawdzi-
wy szpital. Nie chorowali, czy co?... Dziwne.

27. Lekcja języka jałmezańskiego
Kolejne dwa dni poświęciliśmy dalszemu zaznajamianiu się
z Anonimskiem (patrz „Raport ogólny", tom 11, ss. 374—4f>7)5
a następnie przystąpiliśmy do opanowywania języka jałmezań-
skiego. Ściślej mówiąc pierwotnie zajął się tym Leksinen. Od-
bywało się to w tym samym hotelu — tylko, wskutek nalegań
astrolingwisty, przebazowaliśmy się do znacznie przestrzen-
niejszego pokoju, w którym znajdował się obszerny stół.
Kiedy nastał wieczór, uczony rozłożył na stole nieziemskie
książki, kazał CZŁOWIEKOWI wydobyć z kontenera tablice
lingwistyczne i aparaturę kosmofilologiczną — a następnie
oświadczył, że będziemy musieli udać się na spoczynek bez kola-
cji, bowiem lingwoiniekcje należy przeprowadzać na czczo. On
natomiast osobiście całą noc poświęci pracy.
Położyliśmy się na gołych metalowych siatkach swoich łóżek.
Sen przyszedł nie od razu. Za otworem okiennym czerniała noc,
ptaki z fosforyzującymi skrzydłami z przenikliwym gwizdem
przecinały ciemność. czŁOWIEK stał pod oknem, przyświeca-
jąc Leksinenowi. Lingwista to szeptał jakieś nieziemskie słowa,
to śpiewnie dyktował coś swoim przenośnym agregatom, to nagle,
wykrzykując zagadkowe zdania, 2.rywał się i zaczynał spacero-
wać po pokoju.
— Z takim współpokojowcem nie da się usnąć — szepnął do
mnie Paweł leżący na sąsiednim łóżku. — Trzeba jednak to są-
siedztwo znosić w pokorze.
Widząc, że nie śpimy, astrolingwista przerwał pracę i zaczął
tłumaczyć nam istotę metody iniekcyjnej. Każdy dźwięk mowy,
każdy fonem i każdą zbitkę znaczeniową można zakodować we
wzorach biochemicznych, a następnie wcielić je w pewne złożo-
ne substancje oddziałujące na ośrodek pamięci. Niestety popeł-
niłem nietakt: usnąłem, nie dosluchawszy do końca zaimprowi-
zowanego wykładu znakomitego lingwisty.
Ocknąłem się pierwszy, po czym obudziłem Pawła i Czekry-
gina. Pokój zalany był jałmezańskim słońcem. czŁOWIEK, wy-
łączywszy się, leżał na podłodze. Leksinen nadal czuwał, pra-
cując, z zapałem przy swoim stole, na którym teraz błyszczało
mnóstwo miniaturowych probówek. Odsypywał z nich różno-
barwne kryształki i wrzucał je do lejka niewielkiego urządze-
nia, na displeju momentalnie rozjarzały się niezrozumiałe
dla nas symbole. Na konsolowym wysięgniku aparatu stały trzy
kolby, a w nich kipiały trzy płyny: różowy, zielony i niebie-
ski. W pokoju panował dziwny i nie całkiem przyjemny zapach;
jego składniki aromatyczne mógłby zidentyfikować jedynie stry-
jek Szanel.
Zauważywszy, że już nie śpimy, lingwista wyjaśnił nam, że
w różowej kolbie są rzeczowniki, w zielonej czasowniki, a w nie-
bieskiej pozostałe części jałmezańskiej mowy. Następnie ostroż-
nie zlał zawartość kolb do menzurki; utworzyła się w niej gęsta,
brudnobrunatna ciecz.
— I w tym naczyniu znajduje się cały język jałmezański? — za-
pytałem.
— Tu jest trzydzieści sześć tysięcy słów i zwrotów utartych —
odparł uczony. — Tego nam zupełnie wystarczy.
— A słone słówka też pan tam włączył? — zainteresował się
Biełobrysow.
Leksinen odpowiedział, że w celu wzbogacenia naszego za-
sobu leksykalnego zachemizował również szereg słów nieprzy-
zwoitych, zawartych w jednym ze słowników; najwidoczniej
w jego układaniu brał udział jakiś miejscowy Baudouin de Courte-
nay, miłośnik wulgaryzmów. A w ogóle język jest dość bogaty,
zawiera niemało terminów filozoficznych i pojęć oderwanych.
— Czyżby się pan w nim już tak dobrze się obkuł? — zadałem
pytanie.
Uczony odparł skromnie, że w ciągu ubiegłej nocy udało mu
się opanować język jałmezański. Nie ma w tym nic dziwnego:
wszak im więcej języków się zna, tym łatwiej nauczyć się na-
stępnych." W dodatku, jak już wspominał, język ten ma nader
bliski nieziemski analog znany już jemu, Leksinenowi.
— Jak brzmią po jałmezańsku słowa „stopnie" i „schody"? —
zapytałem.
— Te pojęcia w danym języku nie występują. Jest słowo „ar-
gdortoe", to znaczy pochyły chodnik; jego ziemski odpowiednik
brzmi „pochylnia".
— Kiedy przystąpimy... hm... do poznawania języka? — zwró-
cił się do uczonego Czekrygin.
Leksinen oświadczył, że wywar lingwistyczny ostygnie za dwa-
dzieścia minut, po czym wstrzyknie on każdemu niezbędną dawkę
szkoleniową. Ponieważ znajdujemy się w warunkach polowych
i ręce mogą się nam przydać w każdej chwili do pracy lub obrony,
a zastrzyknięciu wywaru towarzyszą efekty bólowe w punkcie
iniekcji, z góry przeprasza, że będzie zmuszony szprycować
nas w pośladki. W czterdzieści trzy minuty po szprycowaniu
będziemy mogli rozmawiać w nowym dla nas języku, natomiast
opanowanie czytania i pisania będzie w przyszłości zależeć od
nas samych. Co się tyczy efektów bólowych, to ustąpią one naj-
później po dwóch godzinach.
Pawłowi taka metoda zdobywania wiedzy wydała się śmieszna.
Zachichotał, a następnie, żeby ukryć, zamaskować swe niezręcz-
ne zachowanie, urodził wierszyk zupełnie nie związany z sytuacją:
Modłom mnich poświęca noc,
A gdy pierwszy kur zapieje,
Wyciąga „świerszczyków" moc,
Tak się toczą jego dzieje.
— Wcięki, Piełoprysow! Saras jetnak poesja pęcie panu nie
f kłofie! — zażartował dobrotliwie astrolingwista, wyjmując
strzykawkę z futerału.
...Po zastrzyku mój przyjaciel lekceważąc ból wziął na siebie
obowiązki kuka. Pozostali pomagali mu w miarę sił i wkrótce nasza
zgrana grupa przystąpiła do spożywania posiłku. Leksinen jadł
na siedząco, my natomiast, ponieważ bąble jeszcze się nie roze-
ssały, pożywialiśmy się a la fourchette.
— Tołg wiszcz bot, gonratcz erorm ba boi boszczosa nup! ' —
rozległ się okrzyk Biełobrysowa, któremu towarzyszył wierszyk:
Szergto mukla kirdżi kukszi,
Lorto lertim lundro tukszi.
Bugmi sortim bordloron,
Tarmi loo dorczgoron! 2
— Agotr wimr pałszeto stror! Ronsz tropit ur tarsz potwoto
pim tap-top 3 — po jałmezańsku, ale z niezmiennym ingerman-
landzkim akcentem odezwał się Leksinen.
— Utar kup lobtdżo kirt norczszodrio, lat-lal sztorczi me-
aszto, boto tu bansztro 4 terminu wojskowego — zwróciłem się
do uczonego, a znakomity astrolingwista odparł, że pojęć mili-
tarystycznych i myśliwskich w języku jałmezańskim nie znalazł.
Czekrygin też odezwał się po jałmezańsku i polecił nam
w ciągu dziesięciu dni rozmawiać wyłącznie w tym języku — dla
wprawy. Przyjęliśmy rozkaz do wykonania i w przyszłości jedynie
Biełobrysow wypowiadał swoje wierszyki po rosyjsku, chociaż,
jak Szanowny Czytelnik widzi, potrafił je układać również po
jałmezańsku. Aby ułatwić czytanie, do tego momentu wszystkie
nasze rozmowy będę cytował w przekładzie na język dla wszyst-
kich zrozumiały.
1 Widzę, z^ naleueczka działa nie tylko na piwnicę, ale również na strych! 
(Przekład przybli-
żony)
J Powstrzymam się od tłumaczenia czterowiersza, aby nie narażać Szanownego 
Czytel-
nika na zawstydzenie
1 Robi pan wyraźne postępy! Ale używana przez pana leksyka jest dość 
jednostronna. Aby
nie zakłócać i tak )uż trudnego odbioru obcego języka, w zapisie nie oddałem 
szczególne),
charakterystycznej dla astrołingwisty wymowy
1 Wdzięczny jestem panu za pomoc w opanowaniu języka, ale dziwię się, dlaczego 
nie
ma w nim ani jednego...

28. Znalezisko w Leksinodolsku
Opuściwszy Anonimsk, ruszyliśmy dalej na północ. Szliśmy
zarośniętymi drogami, nocowaliśmy w opuszczonych osiedlach.
W ciągu dziewięciu dni marszu dwadzieścia osiem razy widzie-
liśmy zagadkowe ślady — podobne do tych, na które po raz
pierwszy natknęliśmy się w anonimskim hotelu — i jedenaście
razy naszą drogę przecinały piesze mury. Dodam, że wiele sie-
dzib, stojących z dala od innych budynków, otaczały fosy pełne
stojącej, zabagnionej wody. Wedle pewnych charakterystycz-
nych cech, które dzięki moim wohistorskim kompetencjom
potrafiłem rozpoznać, można było wysnuć wniosek, że fosy te ko-
pano w pośpiechu, nie troszcząc się w najmniejszej nawet mierze
o jakość robót ziemnych. Napraszała się zatem myśl, że miały
one znaczenie obronne. Ale przed kim Jałmezańczycy musieli
się bronić?! Wszak, jak już Szanowny Czytelnik wie, ich leksy-
kon nie zawierał nawet słowa „wojna".
Drugiego września nasz pododdział wkroczył do miasta, któ-
remu my (to znaczy Czekrygin, Biełobrysow i ja; Leksinen rzecz
jasna z naszej krótkiej narady został wyłączony) nadaliśmy umo-
wną nazwę Leksinodolsk — na cześć znamienitego astrolingwi-
sty. Nasza Grupa Północna zakwaterowała w jednopiętrowym
budynku. Willa należała do zamożnego nieziemca, o czym świad-
czyła zarówno obfitość sztukaterii na fasadzie, jak i łagodność
pochylni wewnątrz budynku. O zamożności właściciela można się
było domyślić również i z mebli, wykonanych ze szczególnie
trwałego gatunku drewna i dlatego dobrze zachowanych. Radzi
byliśmy wypocząć w tych apartamentach.
Jednak największej radości doznał Leksinen. Jakby pragnąc
zasłużyć na okazany mu honor, rozwinął szaleńczą działalność
eksploracyjną i wkrótce w jednym z odległych pokoi znalazł
szafę biblioteczną, gdzie wśród zetlałych, całkowicie nieczytel-
nych tomów wyszukał grubą księgę wydrukowaną na jakimś
szczególnie trwałym błyszczącym papierze. Przez całą godzinę
wczytywał się w nią, nikomu nie pozwalając zbliżyć się do stołu
i drżąc z podniecenia. Wreszcie zawołał nas i kartkując księgę
czytał nam na głos poszczególne akapity.
W księdze znajdowało się mnóstwo wielkich, całostronico-
wych portretów i cała ona składała się z żywotów słynnych Jał-
mezańczyków — kapłanów, handlowców, wynalazców, muzy-
ków, artystów, poetów i uczonych. Najwięcej jednak uwagi po-
święcała ona działaczom medycyny. A zamykał księgę, jakby ją
podsumowywał, portret... czyj, jak sądzisz, Szanowny Czytel-
niku...? Wieńczył ją portret tego samego nieziemca, czyją ska-
rykaturowaną podobiznę widzieliśmy na dworcu kolejowym i czyj
powalony pomnik ujrzeliśmy na placu w Anonimsku.
Ale i tutaj dopadła go wraża ręka! Szlachetne oblicze starca
było na krzyż przekreślone ołówkiem, a na jego czole, wypisane
tą samą złą ręką, czerniało słowo „momzuk", co w przekładzie
oznacza „skurwiel". Co więcej, dalsze kartki zostały brutalnie
wyrwane — prawdopodobnie przez tego samego nienawistnika —
a ponieważ w tym luksusowo wydanym tomie na odwrocie portre-
tów nie zamieszczano żadnych tekstów, biografia nieziemca na-
dal pozostawała dla nas zagadką.
Leksinen powiedział figlarnie, iż naturalnie brak stronic jest
okolicznością nader smutną, ale za to... Z tymi słowy uroczy-
stym gestem pokazał nam na poły zetlałą, pożółkłą, niedbale
oddartą kartkę szorstkiego papieru z ledwie widocznym tekstem.
Wyjaśnił, że jest to strzęp jałmezańskiej gazety, który znajdował
się w książce — akurat przy przekreślonym portrecie... Ze spost-
ponowanym starcem nie ma nic wspólnego; włożono go prawdo-
podobnie w charakterze zakładki. Ale ten cudem ocalały doku-
ment ma ogromne samoistne znaczenie.
— O czym w nim jest mowa? — zapytaliśmy jednym głosem.
Astrolingwista odparł, że większość notek poświęcona jest
najwidoczniej sprawom miejscowym i zaczął czytać na głos na-
główki:
— Dowóz czegoś (tu — lakunu) jest niemożliwy. — Zapasy
soli są na wyczerpaniu. — Żałoba w domu kapłana Oceanu. —
Czidroged (imię własne) utrzymuje, że walka z metamorfantami
za pomocą wężów przeciwpożarowych nie przyniesie oczeki-
wanych rezultatów. — Znów o soli. — Próba zorganizowania
dowozu wody morskiej w celu napełniania fos...
Następnie, obniżywszy nie wiedzieć czemu głos do szeptu,
uczony zakomunikował nam, że to, co dotychczas nam przeczy-
tał, to tylko małe piwo w porównaniu z tym, co teraz powie.
Następnie, pstryknąwszy palcem w dolny prawy róg strzępka
gazety, przeczytał co następuje:
„Redakcja pochyło- i śluzopłynnie zawiadamia szacownych pre-
numeratorów, iż zapas farby drukarskiej został wyczerpany. Jak
wiadomo miasta, w których była ona produkowana, w tym rów-
nież leżący najbliżej nas Kartksolkog, podległy infiltracji me-
tamorfantów i utraciły żywotność.
Redakcja, pochylając głowę ku Oceanowi, informuje, że ten
numer gazety jest ostatni, i życzy wszystkim czytelnikom uni-
knięcia spotkania z takitakami".
— Trzeba natychmiast zameldować o tym na „Ciocię Lirę"! —
poderwał się do czynu Czekrygin. — Ale co to są „metamorfanci"?
Co to są „takitaki"?
— Nie wiem — wyznał lingwista. — W książkach te pojęcia
nie występują. Owe konstrukcje słowne, jak się domyślam, nie
zdążyły wejść do słowników. Dotyczą one historii najnowszej
Jałmezu.
— Ładna mi historia najnowsza! — wymamrotał Biełobry-
sow.
Byłe biedy — małe piwo
Poobrywaj im dystynkcje.
Przyszłe biedy — to dopiero
Mogą być nieszczęścia świńskie!
Kiedy wysłaliśmy komunikat na „Ciocię Lirę", w odpowiedzi
zakomunikowano nam, że Grupa Południowa odnalazła liczne
zabytki piśmiennictwa, ale ponieważ astrofilolog Antipow po-
legł, ich deszyfracja przebiega bardzo wolno. Usłyszawszy to
Leksinen przystąpił do osobistych pertraktacji z Karamysze-
wem i zdołał go przekonać, że jego obecność jest obecnie nie-
zbędna właśnie w tamtej grupie. Od Czekrygina zażądano do-
kładniejszych współrzędnych i następnego ranka na głównym
placu Leksinodolska wylądował miniliniowiec prowadzony przez
autopilota. Leksinen odebrał od czŁOWIEKA kontener z apara-
turą lingwistyczną i zaczął się z nami żegnać.
— Z panem pragnę odlecieć ja — zwrócił się nagle do uczo-
nego „Kola". (Nie został poddany nauce jałmezańskiego i mówił
po rosyjsku). — Z danymi ludźmi na danym terenie lękam się
całkowitego wyłączenia ja.
Lingwista naturalnie udzielił mu odpowiedzi odmownej, przy-
pominając CZŁOWIEKOWI, że został on przydzielony do Gru-
py Północnej.
— Ale z ciebie panikarz, „Nikołaszka"! — rozzłościł się Pa-
weł. — Jeśli dalej będziesz tak trząsł portkami, to rzeczywiście
wyciągniesz kopyta.
Gdzie woda sięga ci do pępka
I do brzegu kroków parę,
Śmierć cię może trafić prędka,
Kiedy brak ci w siebie wiary.
Leksinen zatrzasnął drzwiczki kabiny i miniliniowiec uniósł
się w przestworza.


29. Marsz spotkaniowy
Następny dzień poświęciliśmy dalszym oględzinom Leksino-
dolska. O jednym z obiektów naszych badań muszę Szanowne-
mu Czytelnikowi opowiedzieć szczegółowo, bowiem z nim zwią-
zany jest cały dalszy przebieg wydarzeń. Na głównej ulicy uwagę
naszą przyciągnął parterowy, lecz wysoki budynek z oszklonym
dachem, coś w rodzaju domu towarowego. Metalowe drzwi oka-
zały się zamknięte, ale nie zaryglowane, więc bez przeszkód do-
staliśmy się do hallu, z którego wybiegał szeroki i długi kory-
tarz.
-— Dojdź do końca, jeśli nie odkryjesz podejrzanych śladów,
daj zielony błysk, a potem wracaj — rozkazał CZŁOWIEKOWI
Czekrygin.
„Kola" zaczął oddalać się od nas wolnym krokiem. Ostatni-
mi czasy podobne zadania wykonywał skrajnie niechętnie, ale
tym razem najwidoczniej nic nie wzbudziło jego podejrzeń;
wciąż przyspieszając biegu doszedł do przeciwległego końca
korytarza i zalśniwszy zielonym światłem ruszył z powrotem.
Ruszyliśmy naprzeciw niemu.
Poza wspólnym dachem każdy dział domu towarowego miał
również własny strop i dlatego wnętrze dobrze się zachowało.
Minąwszy dwie trzecie korytarza znaleźliśmy nawet jeden punkt
handlowy, w którym zachowała się część towaru. Na półkach
stało kilka emaliowanych wiader, czternaście platynowych miednic
i pięć również platynowych dziecinnych nocników.
— To trzeba obejrzeć dokładnie — zdecydował Czekrygin. —
Wchodź tutaj i świeć się jaśniej! — rozkazał czŁOWIEKOWI.
— A przecież ktoś tutaj buszował! — rozległ się okrzyk Pa-
wła. — I to niedawno. Patrzcie, tu jest dowód!
Obok pięciu wyżej wzmiankowanych naczyń nocnych na półce
widniał wyraźny bezpyłowy ślad denka. Wkrótce taki sam ko-
listy ślad wykryliśmy obok garnków.
— To diametralnie zmienia postać rzeczy! — rzadkim u niego
uroczystym tonem wyskandował Czekrygin. — Zwierzętom te
przedmioty nie mogły być potrzebne. Na Jałmezie ocalały isto-
ty rozumne! I sądząc ze specyficznego przeznaczenia jednego
z zabranych przedmiotów, na Jałmezie rodność nie zanikła!
Wyjąwszy z narękawnika mikroanalizator, niezwłocznie pobra-
łem próbkę wagomasy cząstek pyłowych w powietrzu. Następnie
zcałkowałem sumę mikrocząstek, które zdążyły opaść na te miej-
sca, gdzie uprzednio stały zabrane przedmioty.
— Od czasu pobrania danych naczyń minęły dziewięćdziesiąt
dwie minuty i czterdzieści sekund — powiedziałem. — Na po-
dłodze powinny pozostać ślady zabieracza. czŁOWIEKU, daj
dolne światło!
Nogi „Koli" zaświeciły się. Wpiliśmy się wzrokiem w podłogę.
Niestety, tutaj była ona pokryta metalową kratką i zasadnicza
warstwa kurzu zalegała poniżej prętów kratki, tak że wyraźnych
odcisków nie stwierdziliśmy.
Wróciliśmy do korytarza. Na warstwie kurzu pokrywającej
ceramiczne płytki wyraźnie rysowały się łańcuszki naszych śla-
dów biorące początek od hallu. I nagle zauważyliśmy inne ślady!...
Ciągnęły się one od stoiska z garnkami do przeciwległego wej-
ścia do domu towarowego przez tę część korytarza, gdzie nasze
nogi jeszcze nie stąpały! Szanowny Czytelniku, to nie były ślady
nieznanego zwierza — to były odciski męskich butów numer
siedem! Obok nich widniały prawidłowe geometrycznie ślady
manipulatorów kroczących „Koli".
— Dlaczego nie zameldowałeś nam o tych śladach? Przecież
nie mogłeś ich przegapić! — zwrócił się surowo Czekrygin do
CZŁOWIEKA.
— Podejrzanych nie wykryłem, zobaczyłem normalne ślady
typu męsko-buciano-ludzkich, o takich meldować nie winienem
ja — oświadczył służbiście „Kola".
— No, ty międzyplanetarny biurokrato, ciesz się, że nie mam
pod ręką nic ciężkiego! — rozgniewał się Biełobrysow. I już
innym tonem zwrócił się do nas: — Trzeba od razu gnać po
tych śladach! Trzeba jak najszybciej opuścić ten przybytek luk-
susu.
Józie, Tośki i Anity,
Co lubicie ciuch kupować,
Czy nie pora wam, kobity,
Iść do domu i gotować?
Ślady zaprowadziły nas do hallu, niemal analogicznego do
tego, przez który weszliśmy, a następnie na ulicę czy mówiąc
ściślej niewielki zaułek, który od niej odchodził. Tam czekała
nas nowa niespodzianka.
— Ślady kół! — wykrztusiłem przerywanym głosem.
Na warstwie osadowej, obok wymienionych wyżej śladów, wy-
raźnie rysowały się dwie koleiny. Stwierdziliśmy, że niedawno
stał tam jakiś dwuosiowy wózek; długość każdej osi wynosiła
172 centymetry, a odstęp między nimi około dwóch i pół metra.
To był pojazd nie samobieżny, nie mechaniczny; wynikało to
z tego, że między biegnącymi zaułkiem w stronę ulicy koleinami
widoczne były ślady nieziemca; co za tym idzie, to on sam popy-
chał (lub ciągnął) swój wózek.
— Natychmiast nawiązujemy łączność z „Ciocią Lirą", a na-
stępnie forsownym marszem poruszamy się wzdłuż koleiny
w celu dopędzenia Jałmezańczyka i nawiązania z nim kontaktu! —
zakomenderował Czekrygin.
Nadawszy komunikat, skręciliśmy z zaułka na długą i szeroką
ulicę, minęliśmy skwer, jeszcze jedną ulicę, przecięliśmy plac,
na środku którego wznosiła się świątynia ze stożkowatą kopułą,
następnie krążąc jakimiś przejściami i zaułkami, przez które
biegły koleiny wózka, wyszliśmy wreszcie na szosę prowadzącą
dalej na północ. Szosa była porośnięta trawą i siwymi liliami.
Ślady nieziemca były tu mniej wyraźne, ale to nie miało więk-
szego znaczenia: droga biegła nasypem ciągnącym się wśród ba-
gien i nieznajomy ze swoim wózkiem skręcić z niej w żaden spo-
sób nie mógł.
__ No, teraz już nam się nie urwie! — powiedział Paweł. —
Adam pierwszy stał w kolejce po nauki.
Zapomniały o tym fakcie jego wnuki.
Pchają więc się do kolejki jak szaleni,
Ale faktu pierwotnego nic nie zmieni.
* + +
Szliśmy długo. Zmęczyliśmy się. Nadchodził wieczór, ale upał
wciąż doskwierał. Nie było śladu wiatru, powietrze pełne było
bagiennych miazmatów i mdlącego aromatu roślin nizinnych.
— Dobrze byłoby zrzucić te idiotyczne wszechpogodowe
kombinezony i iść do figury — westchnął Paweł.
W tym momencie Czekrygin — który to już raz z rzędu! —
uniósł do oczu portatywny dalnowid. I nagle powiedział cicho:
— Uwaga'. Widzę go!
My też przykleiliśmy się do swoich dalnowidów. W oddali
na drodze niewyraźnie rysowało się coś, co z tej odległości spra-
wiało wrażenie półprzeźroczystego sześcianu. Na tle tego dziw-
nego sześcianu majaczyła człekokształtna postać.
— Nakręć się! Graj „Marsz spotkaniowy!" — rozkazał czŁO-
WIEKOWI Czekrygin.
Nad niziną popłynęła rozlewna, spokojna melodia. Znów po-
patrzyłem przez dalnowid. Teraz, ku mojemu zdziwieniu, nie-
ziemiec był widoczny mniej wyraźnie, jakby przez szarą mgiełkę.
Kiedy zbliżyliśmy się do niego na odległość dwustu metrów,
Czekrygin rozkazał „Koli" umilknąć. Zwolniwszy kroku, żeby
nie przestraszyć nieznajomego, w całkowitej ciszy zbliżyliśmy
się do Niewiadomego.
I oto nastąpiła chwila kontaktu.
Przy bliższych oględzinach pojazd Jałmezańczyka okazał się
pewnego rodzaju klatką na kołach. Składała się ona z czterech
ścianek i płaskiego dachu; wszystko to sporządzone było z me-
talowej siatki napiętej na drewnianych listwach. Podłogi nie
posiadała, co pozwalało jej właścicielowi przemieszczać się wraz
z nią, znajdując się w jej wnętrzu; wchodzić i wychodzić mógł
przez siatkowe drzwi zamykane od środka. Pod sufitem klatki-fur-
gonu znajdowała się niewielka półka; w chwili obecnej leżały
tam naczynia pobrane przez nieznajomego z bezpańskiego sklepu.
Nieziemiec stał w swojej klatce. Wyglądał całkiem człeko-
kształtnie. Jego wiek (wedle ziemskiej rachuby czasu) wynosił
trzydzieści jeden lat albo nieco mniej. Jego strój składał się
z kurtki i szerokich spodni uszytych z szarawego, połyskliwego
materiału. Na prostodusznej, poczciwej twarzy rysował się nie-
pokój i zdumienie. Ze szczególnym lękiem patrzył oń na czŁO-
WIEKA.
— Abyś zawsze miał pełne sieci! — zwrócił się Czekrygin
do Jałmezańczyka z tradycyjnym jałmezańskim pozdrowieniem.
(Pozwolę sobie przypomnieć Szanownemu Czytelnikowi, że
dzięki Leksinenowi mieliśmy możność rozmawiać z nieziemcami
w ich języku).
— A wy pomyślny wiatr przy nadciągającym sztormie! — odpo-
wiedział ten powitalnym idiomem i trzykrotnie pogładził się
lewą ręką po głowie.
Powtórzyliśmy ten uprzejmy gest, jednak nieziemiec nie po-
rzucił swojej kryjówki.
— Który z was muzykał? — zapytał.
— Ten tutaj muzykał — odparł Czekrygin, wskazując czŁO-
WIEKA. — To samobieżny mechanizm, automat. On tylko tak
groźnie wygląda, ale groźny nie jest.
— I czegóż to w swoim czasie te południaki nie wymyśliły! —
powiedział z szacunkiem Jałmezańczyk. Następnie, opuściwszy
swą kryjówkę, podszedł do „Koli" i zaczął mu się przyglądać.
My interesowaliśmy go o wiele mniej.
— Wygląda jak nowy, a przecież musiał być, rzecz jasna, zro-
biony jeszcze przed pojawieniem się metamorfantów — konty-
nuował nieziemiec. — Pewnie odstraszał od was takitaki, bo
inaczej bez kołowej klatki byście ze swojego Południa tutaj nie
dotarli... Już dawno uratowani przestali się u nas zjawiać... A daw-
niej nieraz się zdarzało. Oczywiście ich nie wypędzaliśmy. Wab
też nie przepędzimy. Jedzenie jest, jaskinia się znajdzie... I długo
tu szliście?
__ Zachodzi pewna pomyłka. Jesteśmy nieziemcami. Przyle-
cieliśmy stamtąd, z dalekiej planety — powiedziałem miękko,
wskazując ręką na niebo. — Zaraz ci' wszystko wytłumaczę...
— I tak wszystko jest jasne — wyrzekł ze smutkiem
w głosie nasz nowy znajomy, zwracając się nie do mnie, lecz
do Czekrygina. — Twój towarzysz coś nie tego... Ja rozu-
miem: nerwy, daleka droga z Południa, niebezpieczeństwo
zgładzenia przez takitaki...
Z tymi słowami leciutko popukał się zgiętym palcem w czo-
ło, pokazując tym ogólnokosmicznym gestem, że uważa mnie za
chorego umysłowo.
— Uwierz nam, bracie! Nie jesteśmy żadni oszuści, tylko
uczciwe istoty! — wtrącił się Biełobrysow.
Ri ropallo log tum ramo
Talgir mieżl odór Ziemia —
Tar mor dari ulogszlamo
Noro tu atump urd ia 2.
Ten wierszowany galimatias najwidoczniej ostatecznie upew-
nił nieziemca, że nie jesteśmy żadnymi tam przybyszami z nieba.
— Aleś mi dogryzł! — zwrócił się ze śmiechem do Pawła. —
Widzę, że z ciebie rybsko o czterdziestu płetwach, z każdej sieci
wyskoczysz!... Jak cię zwą?
1 Na „u\" Jatme/anc/\c\ /wracają się nlko do brzemiennych (lub niosących


na ręku niemowlę') Jałmczanek
W brzuchu wielkiej latającej ryby
Przysłała nas spryciara Ziemia,
Żeby uzupełnić hczbe durniów ,
Któnch i be/ nas tutaj nie brakuje.
(1'r/eklad pr/\bli/on\)
— Paweł — odparł Biełobrysow.
My również wymieniliśmy swoje imiona. Jałmezańczyk
powtórzył je bez trudu, zauważywszy tylko mimochodem, że
brzmią dosyć głupio, ale czego można od południaka żądać...
Potem poinformował nas, że nazywa się Barstrour.
— To zbyt skomplikowane, język sobie można złamać. Bę-
dziemy nazywać cię Barsik — oświadczył bezapelacyjnie Bieło-
brysow.
— Barsik to Barsik — kiwnął głową zgodliwy nieziemiec. —
Smak ryby nie zależy od jej imienia, tylko od samej ryby.
— A dokąd to, Barsik, droga prowadzi? — zapytał Czekrygin.
— Jasna sprawa, że do domu. Na Gęsią Wyspę.
— Nie będziesz miał nic przeciwko temu, że się do ciebie
przyłączymy?
— Jasna sprawa, że nie będę miał. Przecież na Południe, bie-
daki, z powrotem się nie powleczecie... A jak takitak się trafi
po drodze, to wszyscy się do mojej klatki schowamy i niechaj
Bóg Głębin ma nas w swojej opiece!
Wreszcie zrozumieliśmy, do czego służy ten dziwny ekwipaż.
W razie zbliżania się tajemniczych takitaków Jałmezańczyk mógł
się w nim ukryć, ratując w ten sposób życie.
W dalszą drogę ruszyliśmy już we czwórkę.

30. Informacja o metamorfantach
Czym są metamorfanci, częściowo dowiedzieliśmy się od na-
szego przewodnika — Barsika, ale zasadnicze informacje na ich
temat powzięliśmy w trakcie naszego pobytu na Gęsiej Wyspie.
Ponieważ nie jest moim zadaniem podżeganie ciekawości Sza-
nownego Czytelnika za pomocą skomplikowanych rozwiązań
narracyjnych i wieloznacznych przemilczeń, uważam za koniecz-
ne właśnie teraz udzielić wszystkich informacji o potworach,
które zgubiły cywilizację jałmezańską.
„Instrukcja dla pionierów Kosmosu" stwierdza, że cywiliza-
cje nieziemskie rodzą się, rozwijają (a czasami również giną)
według własnych praw i dlatego nie ma sensu przykładanie do
nich ziemskiej miary. Dalej „Instrukcja" podkreśla ze szczegól-
nym naciskiem, iż ewentualne cielesne podobieństwo nieziem-
ców do Ziemian w żadnym wypadku nie warunkuje podobień-
stwa psychicznego, psychologicznego i moralnego oraz socjal-
nego. To ostatnie da się w pełni zastosować wobec Jałmezań-
czyków. Ich somatyczna struktura jest całkowicie adekwatna
do naszej, jednak ich ustrój duchowy, ich psychika rozwijały
się w całkowicie odmiennych warunkach. W przeciwieństwie do
wielokontynentowej Ziemi, Jałmez jest planetą jednego jedy-
nego lądu. Łagodny klimat wybrzeża, jego urodzajne gleby i obec-
ność użytecznych kopalin, mnogość przylądków, półwyspów
i zatok, szeroki szelf, obfitość jadalnych skorupiaków na pły-
ciznach przybrzeżnych, niewyczerpane zasoby ryb w oceanie —
wszystko to sprzyjało powstaniu swoistej, jednolitej cywilizacji
morskiej. Trudno ją było nazwać rajską, jako że byli tam boga-
ci i biedni, ale ta monocywilizacja była jednorasowa i jedno-
języczna, choć istniały pewne różnice międzydialektowe, nie
znała też waśni plemiennych i religijnych, nie znała wojen.
Struktury społecznej Jałmezu do końca rozszyfrować nie zdo-
łaliśmy. Wiadomo, że kiedyś istniała arystokracja dziedziczna,
która jednak takiego znaczenia, jak w starożytności na Ziemi,
nigdy nie miała. Teologia Jałmezańczyków nie odznaczała się
nadmierną złożonością: nieziemcy tamtejsi czcili Boga Głębin
i wierzyli, że po śmierci ich dusze wcielą się w ryby głębinowe.
Kapłani i kapłanki Boga Głębin cieszyli się immunitetem osobi-
stym i brali czynny udział w życiu nieziemców, jednak najwięk-
szymi wpływami dysponowali przemysłowcy i kupcy, najwięk-
szym zaś szacunkiem otaczano lekarzy. Życie ceniono tam wy-
soko — nawet tak dalece, że nieśmiałość przejawiana w celach
samozachowawczych nie spotykała się z potępieniem. Zresztą
postulaty prawne i etyczne Jałmezańczyków nie znane są nam
w pełnej rozciągłości. Wiemy tylko, że za jedno z najcięższych
przestępstw uważano tam postawienie nieprawidłowej diagnozy
lekarskiej i spowodowanie w ten sposób śmierci pacjenta. Win-
nych tej zbrodni skazywano czasem na straszliwą kaźń, którą
nazywano potocznie „adurglarcro aduglarc borcz", co się wy-
kłada jako „wodą i wodą umieraj" lub „stracenie w podwójnej
wodzie". Ekzekucję wyznaczano na ten okres jałmezańskiej je-
sieni, kiedy ciepły, drobny, ale nieustanny deszcz pada w ciągu
dwudziestu dni. Skazańca wprowadzano do obszernego, pozba-
wionego dachu basenu, którego ściany wyłożone były różowymi
katelkami i przykuwano za nogę do pierścienia, wmurowanego
w dno zbiornika. Woda podnosiła się bardzo wolno, w ciągu
doby dochodziła zaledwie do kolan zbrodniarza. Biedak jednak
wiedział, że wcześniej czy później sięgnie mu ona do ust. Cier-
pienie skazańca wzmagał fakt, że nad basenem wznosiło się coś
w rodzaju ambony, gdzie pod parasolem stał dyżurny poeta
i nieustannie czytał ofierze swoje najlepsze wiersze i poematy.
Niektórzy nawet deklamowali je z uczuciem. Ten obyczaj sięgał
na Jałmezie pradawnych czasów; dowiedziawszy się o czyjejś
przyszłej kaźni poeci ciągnęli losy o to, komu z nich przypad-
nie w udziale odprowadzanie słowem wiązanym Odchodzącego
na Głębiny. Czynili to z jak najbardziej humanitarnych pobu-
dek, pragnąc w ten sposób osłodzić skazańcowi ostatnie godzi-
ny jego życia. Zresztą złośliwe języki utrzymywały, że poetów
pociągało również i to, iż taki słuchacz nie mógł przed nimi
uciec. Pragnąc oddać sprawiedliwość i honor jałmezańskiemu
wymiarowi prawa dodam tu, że kaźń wodno-słowna rzadko tylko
doprowadzała do zejścia śmiertelnego; w dziewięćdziesięciu
dziewięciu wypadkach na sto w momencie, kiedy ukarany już, już
miał się zachłysnąć, funkcjonariusz naciskał dźwignię, w dnie
basenu otwierał się luk i woda szybko wypływała. Ułaskawio-
nego rozkuwano i wypuszczano na wolność. Niestety, niektórzy
z korzystających z dobrodziejstwa amnestii w czasie trwania
tych wodnych zabiegów nabierali takiego wstrętu do odprowa-
dzającego ich poety, że wkrótce znów stawali przed sądem —
tym razem za dopuszczenie się uszkodzeń ciała.
Na kilka dziesięcioleci przed przybyciem naszej wyprawy
Jałmezańczycy w dziedzinie techniki osiągnęli poziom zbliżony
do tego, na jakim Ziemianie znajdowali się na początku XX wieku.
Natomiast sukcesy jałmezańskich lekarzy i biologów były* nader
wybitne; w tych dziedzinach wiedzy zdecydowanie wyprzedzili
Ziemian. Główny Instytut Naukowo-Badawczy Jałmezu znajdo-
wał się w miasteczku Durmgoogr, co znaczy Zdrowiecko. Tam
wyróżnił się, wyprzedziwszy znacznie swoich kolegów, genial-
ny uczony medyk, którego będę nazywał Dobrodziejem Błogo-
pępem. Rzecz w tym, że za wielkie odkrycie w dziedzinie me-
dycyny kapłani Boga Głębin kanonizowali za życia i nadali ty-
tuł Dobrodzieja Naszego, Błogosławionego Pępka Morza, co
prości Jałmezańczycy skrócili do miana Tnugorobdż (Błogopęp).
Przypomnę Szanownemu Czytelnikowi, że Jałmezańczycy ma-
ją tę samą strukturę fizjologiczną i cierpieli na te same choroby
co i Ziemianie. Ale ludzie nawet w okresie Pierwszej Rewolucji
Naukowo-Technicznej jeszcze nie uwolnili się od wielu chorób —
u Jałmezańczyków natomiast zamiast RNT nastąpiła Wielka
Rewolucja Medyczna. Kierował nią i realizował Błogopęp. Jego
odkrycie naukowe można uznać za gigantyczne nawet w skali
ogólnokosmicznej. W wyniku długich twórczych poszukiwań
udało mu się zsyntetyzować pewną substancję krystaliczną, którą
nazwał „Trubszmears" („Zwycięzca zła"). Światło elektryczne
przepuszczone przez soczewkę odlaną z tej substancji zyskiwało
zdolność przenikania ciał organicznych o dowolnej gęstości i za-
bijania w nich wirusów, bakterii i w ogóle wszystkich drobno-
ustrojów chorobotwórczych, nie niszcząc przy tym mikroorga-
nizmów pożytecznych i obojętnych. Co więcej, owe promienie
momentalnie odtwarzały te narządy i części ciała, które uległy
uszkodzeniu w procesie chorobowym!
Przewoźne urządzenia napromieniowujące zostały skierowane
do szpitali, klinik, sanatoriów, leprozoriów, profilaktoriów i pre-
wentoriów. Pacjenta wprowadzano (lub wnoszono) do izolowanej
kabiny i po ośmiu szuamgach (jedenastu sekundach według
ziemskiej rachuby czasu) były chory wychodził z kabiny całko-
wicie wyleczony. Później wprowadzono profilaktyczne napromie-
niowywanie wszystkich Jałmezańczyków. Następnie niezmor-
dowany Błogopęp skonstruował soczewki szerokokątne wielkiej
mocy; zamontowano je na aeroplanach i przez kilka lat eskadry
samolotów latały nad kontynentem, napromieniowując diuny,
pola, sady, lasy, łąki, chaszcze. Wszystkie te przedsięwzięcia
doprowadziły do tego, że po dziesięciu czy dwunastu latach na
Jałmezie utonęły w niebycie angina, gangrena, grypa, dyzenteria,
dyfteryt, koklusz, malaria, ospa, trąd, polio, syfilis, gruźlica,
tularemia — i wszystkie inne choroby infekcyjne. Co się zaś
tyczy chorób układu krążenia i innych chorób nieinfekcyjnych,
to one, wskutek ogólnego podniesienia stanu zdrowotności mie-
szkańców, również prawie zaniknęły.
Na Jałmezie nastąpiła era powszechnego zdrowia.
Kultury zarazków chorobotwórczych znajdowały się teraz
wyłącznie w laboratoriach kierowanego przez Błogopępa insty-
tutu. Mikroby bytowały w specjalnych naczyniach, żywiły się
Uniwersalno-Unikalnym Bulionem Superkalorycznym (UUBS),
którego recepturę opracował (któż by inny!) sam Błogopęp. Zmie-
niały się pokolenia wirusów i mikrobów, nie zagrażając Jałme-
zańczykom; laboratorium było otoczone wysokim murem i do
jego pomieszczeń wolno było wchodzić jedynie współpracowni-
kom wielkiego uczonego. Te kultury mikrobów Błogopęp chciał
zostawić w spadku swoim młodym kontynuatorom — do do-
świadczeń.
A czas płynął. Jałmezańczycy nader szybko przywykli do ofia-
rowanego im nienaruszalnego zdrowia, które stało się dla wszyst-
kich rzeczą powszednią i zwyczajną. Wielu, a młodzież w szcze-
gólności, uważało teraz, że nie chorować na nic jest stanem natu-
ralnym i dlatego odkrycie naukowe Błogopępa nie jest takie
znów wspaniałe, że niby jak nie on, to ktoś inny bez szczegól-
nego trudu dokonałby tego samego. I chociaż pomniki uczonego
wznosiły się na wielu placach, to jednak zaczynał on zdawać
sobie sprawę z tego, że jego popularność gwałtownie spada. Do-
skwierali mu zwłaszcza dziennikarze: w swoich artykułach, nie
mających z nim czasem nic wspólnego, usiłowali mimochodem,
z pełnym szacunku pobłażaniem dotknąć go, zasugerować czy-
telnikom, że jego sława jest nie bardzo w gruncie rzeczy zasłu-
żona i że wszystkim już dawno się przejadła. A później niektó-
re pismaki pozwolili sobie nawet na familiarne żarciki i bez-
pośrednie ataki. Rzecz w tym, że szacowny uczony na stare lata
rozwiódł się ze swą sędziwą żoną i ożenił się z młodziutką labo-
rantką imieniem Łopatta (Rybie oczko).
Błogopępa martwiło obniżanie się poziomu jego popularności,
ale starał się nie demonstrować swojego niezadowolenia. Jednak
Łopatta patrzyła na to zupełnie inaczej; wyszła wszak za kory-
feusza nauki omamiona jego sławą i gaśniecie owej sławy zupełnie
jej nie urządzało. W dodatku była sprytna, niegłupia i coś tam
przecież wiedziała. Wiadomo jej było w szczególności, że karmio-
ne Superkalorycznym Bulionem zarazki chorobotwórcze z każdym
pokoleniem nabierają siły, stają się coraz aktywniejsze i agre-
sywniejsze; teraz były tysiąc razy silniejsze od tych swoich przod-
ków, od których Błogopęp wyzwolił Jałmezańczyków. I w umyśle
pięknej laborantki zrodziła się dziwna, a mówiąc ściślej potwor-
na idea. Oto co powiedziała do męża:
— Pępciu, powinieneś urealnić choroby! Powinieneś wcielić
je w coś widzialnego, dotykalnego, wielkoskalowego, żywego —
i wówczas wszyscy Jałmezańczycy będą zawsze wiedzieć i wiecz-
nie pamiętać, od czego ich uwolniłeś.
— Moja droga, jeśli dobrze cię zrozumiałem, to proponujesz
dokonanie rzeczy fantastycznej, a nawet szalonej — zaoponował
sędziwy profesor.
Jednak naukowa złoczyńczyni była uparta, wytrwała i przy-
milna. Dzień po dniu obrabiała męża metodą bata i ciastka z kre-
mem, jak mawiali nasi przodkowie.
— Wytęż swój geniusz! Wyduś z siebie ostatni błysk, który
opromieni cię wiekuistą sławą — sugerowała zakochanemu uczo-
nemu. — A jeśli niczego nie przedsięweźmiesz, to możesz na
zawsze zapomnieć drogi do mojej sypialni.
I wielki inżynier od biologii uległ. Na wiele dni zamknął się
w swoim laboratorium, pogrążając się bez reszty w obliczeniach
i eksperymentach. Ale jeśli dawniej trudził się dla dobra wszyst-
kich, to teraz — w imię pychy. W rezultacie stworzył coś ge-
nialnie bezużytecznego, a jak się później okazało — coś ostatecz-
nie groźnego: substancję, którą nazwał „atormszilaz", co znaczy
„metamorfozę czyniąca", a krócej „metamorfina". Po zażyciu
dawki metamorfiny wszystkie komórki organizmu żywego Jałme-
zańczyka zyskiwały zdolność do krzyżowania się z zarazkami
dowolnej choroby — a następnie były przez nie wypierane.
Nieziemiec natychmiast sobie uświadomił, że jego odkrycie
w swej istocie jest negatywne i przez jakiś czas trzymał je
w sekrecie przed wszystkimi łącznie z Łopattą. Ale, jak słusz-
nie utrzymywali nasi przodkowie, kot w worku zawsze na wierzch
wypłynie; wredna laborantka wkrótce wszystkiego się dowie-
działa i zaczęła namawiać męża do przeprowadzenia doświad-
czeń praktycznych na Jałmezańczykach. Z początku opierał się
jej, rozumiejąc amoralność takich eksperymentów, ale żona
przeciwstawiła mu taki oto argument: tak, jest to niemoralne,
ale jedynie w tym wypadku, kiedy uczestnicy doświadczeń nie
wiedzą, co ich czeka; zaczyna to być moralne wówczas, jeśli znaj-
dą się ochotnicy wiedzący dokładnie, na co się narażają w imię
nauki. I oto profesor napisał apel, w którym, nie ukrywając spo-
dziewanych okrutnych rezultatów, wezwał współbraci w nauce,
aby stali się królikami doświadczalnymi ku chwale Medycyny.
W głębi duszy miał nadzieję, że na apel nikt nie odpowie. Ale,
będąc genialnym medykiem, był jednocześnie złym psycholo-
giem. Nie uwzględnił faktu, że w każdej istocie rozumnej drze-
mie, w mniejszym lub w większym stopniu, pragnienie dokonania
czynu bohaterskiego. Nie wziął pod uwagę również i tego, że
wprawdzie jego popularność opadała po krzywej gasnącej, ale
jednak nie wymarli jeszcze Jalmezańczycy, którzy go dosłownie
ubóstwiali. Na apel Błogopępa zareagowały nie jednostki, nie
dziesiątki, nie setki, lecz tysiące. Ciche Zdrowiecko w krótkim
czasie okazało się przepełnione ochotnikami, którzy płynęli tam
parowcami, lecieli aeroplanami, jechali pociągami i benzowo-
zami (automobilami), szli na piechotę...
Z tej masy wolontariuszy uczony wybrał dwadzieścia jedno-
stek doświadczalnych płci męskiej. Między skazanymi rozloso-
wano poszczególne choroby. Każdy kamikadze od nauki sporzą-
dził testament, w którym informował, że postanowił zostać ucze-
stnikiem eksperymentu z własnej nieprzymuszonej woli, a następ-
nie dodawał, że rezygnuje ze swego imienia i przyjmuje nazwę
tej dolegliwości, której uosobieniem sądzone mu jest zostać.
Po czym każdemu „królikowi" wstrzyknięto dożylnie dawkę
metamorfiny i umieszczono w osobistej izolowanej komorze,
gdzie przez dłuższy czas miał się odżywiać UUBS z domieszką
zarazków „swojej" choroby.
I oto nadszedł dzień, kiedy ochotnicy przekształcili się w me-
tamorfantów, bo tak nazwał ich Błogopęp. Jednak równie szeroką
popularność zyskała także inna nazwa. Stało się mianowicie
wiadomo, że kiedy podstępna laborantka ujrzała pierwszego
Jałmezańczyka przekształconego ostatecznie w metamorfanta
(to był Tyfus), wykrzyknęła radośnie: „Chrumst szur szur!'% co
znaczy z grubsza: „No tak, właśnie tak!" Wkrótce wszyscy Jał-
mezańczycy zaczęli nazywać metamorfantów „chrumstszurszu-
rami", co pozwoliłem sobie przełożyć na „takitaki". Pierwotnie
ta zbitka słowna brzmiała jak okrzyk zdumienia, później nato-
miast stała się wrzaskiem przerażenia.
Zresztą wygląd zewnętrzny takitaków już od pierwszego dnia
wzbudzał w wielu nieziemcach strach — na razie instynktowny.
„Więzienie chorób" zostało udostępnione do zwiedzania i nie-
zliczone wycieczki od świtu do nocy ciągnęły korytarzami, na
które wychodziły drzwi cel opatrzonych we wzierniki z grube-
go szkła, zabezpieczone dodatkowo mocnymi kratami. Zwiedza-
jącym praktycznie nic nie zagrażało, ale i tak po obejrzeniu meta-
morfantów Jałmezańczycy wychodzili na światło dzienne bladzi
i drżący ze strachu. Przy wyjściu dyżurowali lekarze ze środkami
uspokajającymi; obok nich stali kapłani Boga Głębin i kropili
wycieczkowiczów świętą wodą pobraną znad dna Oceanu. Tam
również pełniły religijną wachtę młode kapłanki obleczone w lek-
kie (skrojone z rzadkich sieci rybackich) stroje. Wszystkich
opuszczających „Więzienie" wciągały do gwałtownych tańców
rytualno-seksualnych, aby zdjąć z nich ciężkie brzemię niedaw-
nych doznań. Ale mimo wszystkich tych zachęcających przed-
sięwzięć nie znalazł się ani jeden Jałmezańczyk, który zapragnął-
by odwiedzić „Więzienie" powtórnie.
1 Tak, teraz Jałmezańczycy przekonali się naocznie, od czego
uwolnił ich Błogopęp! Dziennikarze nazwali go Zbawcą i Wy-
bawicielem, a co figlarniejsi — Świętym Klawiszem. Sława jego
rozgorzała ? ,nową siłą i w jej promieniach pławiła się przystoj-
na laborantka. Ale w duszy sędziwego profesora narastał strach.
Szanowny Czytelniku! Abyś mógł sobie wyobrazić, jacy są me~
tamorfanci, jeszcze raz Ci przypomnę, że w aspekcie cielesnym
Jałmezańczycy są całkowicie podobni do ludzi. Wychodząc z tego
przejrzyj się w lustrze, a następnie spróbuj wyobrazić sobie
istotę, która, zachowując pewne podobieństwo do Ciebie, jest
jednocześnie cholerą. Nie, ta istota nie cierpi na daną chorobę,
ona sama jest tą właśnie chorobą; w niej skoncentrowane są ze-
wnętrzne i wewnętrzne objawy dolegliwości, wszystkie symptomy
i stadia chorobowe. Wszystkie komórki tego potwora zostały
zastąpione przez jadowite bakterie i jakby stopiły się w jedną
dwunogą superbakterię. Takitak nie przejawia działalności móz-
gowej, może przemieszczać się jedynie po płaszczyźnie, ale dys-
ponuje instynktami drapieżnego zwierzęcia, jest bezgranicznie
agresywny i lęka się jedynie wody morskiej. Wzbudza przeraże-
nie w wielkich ssakach i ma pewne dziwne właściwości; w szcze-
gólności może „zakrzywiać" fale radiowe. Co się tyczy sposobu
populacji, to metamorfanty są bezpłciowe i rozmnażają się przez
podział. Aby się jednak „rozdwoić", metamorfant musi zabić
istotę ciepłokrwistą, równą mu lub większą co do wagi.
Profesorowi, podobnie jak jego kolegom z Instytutu, znane
były wcale nie wszystkie nieoczekiwane właściwości nowo po-
wstałych potworów. Jednak sędziwego profesora coraz silniej i sil-
niej gnębiło przeczucie niewiadomych niebezpieczeństw global-
nych, totalnych zagrożeń, jakie kryli w sobie metamorfanci.
Teraz co noc, opuściwszy dom, w którym beztrosko spała młoda
żona, krytym przejściem przedostawał się do „Więzienia chorób"
i błądził tam korytarzami, z lękiem przyglądając się przez ma-
sywne szybki wzierników życiu stworzonych przez siebie po-
tworów. Niebawem rozkazał zmniejszyć porcje Uniwersalnego
Bulionu, którym karmiono metamorfanty, jednak to niemal
zupełnie nie odbiło się na ich stanie. Wówczas polecił w ogóle
nie dawać im bulionu — i sypać im do korytek małojadalne i nie-
jadalne substancje. I tu okazało się, że takitaki mogą żywić się
trawą, gałązkami, torfem, mchem, nawozem, piaskiem, mułem
bagiennym... Kiedy pozbawiono ich nawet takiego pokarmu —
też nie zginęły: teraz wciąż stały przy okratowanych oknach,
starając się złowić najdrobniejszy promień światła słonecznego.
Okazało się, że mogą one „ładować się" bezpośrednio od jałme-
zańskiej gwiazdy dziennej. Dowiedziawszy się o tym Błogopęp
zdecydował się na ostatni eksperyment. Na jego rozkaz wszyst-
kie okna zostały szczelnie zabite, ale potwory żyły nadal.
— One mogą karmić się ciemnością! — wykrzyknął zrozpa-
czony profesor. — Biada Jałmezowi, biada mnie!
Sytuacja wielkiego uczonego stała się nader delikatna. Roz-
kazać swoim kolegom, żeby zniszczyli metamorfanty — nie mógł,
bowiem wiedział, że nie bacząc na ogromny szacunek, jaki doń
żywili (a nawet wręcz ze względu na ów szacunek), nikt by go nie
usłuchał. Zabić ich osobiście też nie miał możliwości. Siekiera
lub nóż kuchenny były w danej sytuacji nie do przyjęcia: w tym
wypadku bowiem niezbędna była siła fizyczna, a nią profesor
z powodu zaawansowanego wieku dysponował w stopniu niedo-
statecznym. Zdalnej broni zaś na planecie w ogóle nie było,
ponieważ Jałmezańczycy wojen nigdy nie prowadzili i łowiec-
twem też nigdy się nie zajmowali (karmiło ich głównie rybo-
łówstwo).
I oto, po długim i ciężkim namyśle, uczony postanowił złożyć
w ofierze samego siebie, aby unaocznić Jałmezańczykom, jak
straszliwe są metamorfanty w działaniu — i tym samym pobu-
dzić współobywateli do ich zniszczenia. Pewnej nocy opuścił
ukradkiem dom, pozostawiwszy na biurku list następującej treści:
„Ugrzęzła w pysze dusza moja i obowiązek mój przewyższył
sławę moją. Jako bezimienny pielgrzym, ślepy żebrak porzucam
świątynię wzniesioną na mą cześć przez ślepców. Odchodzę na
Głębinę, aby zapomnieć o dziełach swoich. Błagam żywych,
żeby zapomnienie stało się pomnikiem moim i niechaj sczezną
potwory zrodzone z pychy mojej".
Wszedłszy do „Więzienia chorób" i przywitawszy się z siedzą-
cym w kabinie dyżurnym asystentem, Błogopęp wkroczył do
korytarza i wkrótce zatrzymał się przed celą, na której drzwiach
bielała tabliczka z napisem: „Tu mieszka Gruźlica". Opowia-
dając o tym, ocaleli Jałmezańczycy dodają, że Gruźlicę wyloso-
wał ukochany uczeń Błogopępa, utalentowany docent nauk me-
dyczno-biologicznych; profesor jakoby starał się powstrzymać
go przed złożeniem ofiary na ołtarzu nauki, ale docent, z miłości
do swego nauczyciela, przeforsował swoją wolę.
Dyżurny asystent ze swej kabiny obserwował sędziwego uczo-
nego bez szczególnej uwagi, bowiem wszyscy w Instytucie wie-
dzieli, że ich szef bardzo często odbywa te dziwne nocne prze-
chadzki. Wiedział dyżurny i to, że do cel takitaków nikt jeszcze
nie wchodził; korytka z pokarmem wtykano im przez umyślne
szczeliny pod drzwiami, zaś sprzątać cel nie było trzeba, bowiem
metamorfanty nie defekują się, tylko wydzielają odpady prze-
trawionego pokarmu w postaci cuchnącej pary. I nagle do uszu
dyżurnego dotarł zgrzyt rygla, a następnie dźwięk zatrzaskiwa-
nych drzwi. Natomiast profesor gdzieś zniknął!
Dyżurny popędził do miejsca, gdzie przed chwilą jeszcze stał
Błogopęp i przywarł do wziernika w drzwiach. Na podłodze
celi leżał nieruchomo uczony, a opodal, ściśle przylgnąwszy
do ściany, stały dwie Gruźlice, dwa bliźniacze metamorfanty.
Asystent nie należał do tchórzliwych, więc wszedł do celi, wy-
niósł z niej ciało profesora na korytarz, zatrzasnął za sobą drzwi
i zasunął rygiel, a następnie podniósł ogólnoinstytutowy alarm.
Przy życiu został tylko dlatego, że, jak się później okazało, w ciągu
pierwszych czternastu minut (wedle ziemskiej rachuby czasu)
po rozdwojeniu takitaki są nieagresywne, a nawet przejawiają
skłonność do ucieczki przed wszystkimi żywymi istotami.
W chwili swego zgonu profesor wychudł i zmienił się niemal
do nie poznania. Sekcja zwłok potwierdziła, że zmarł na gruźlicę.
Młoda wdowa postanowiła dowieść jałmezańskiej opinii publicz-
nej, iż kochała nie tylko sławę profesora, lecz również jego oso-
biście: bezzwłocznie „połączyła się z podwodnymi siostrami".
Wybrała w tym celu głęboką zatokę koło Zdrowiecka — to znaczy
dokonała samozatopienia. Błogopępa zaś pochowano w jałmezań-
skiej ziemi z wielkimi honorami. I tego samego dnia uczeni po-
stanowili, że należy spełnić jego przedśmiertną wolę i zlikwi-
dować metamorfanty.
Jednak urzeczywistnienie tej decyzji okazało się wcale nie-
łatwe. Jak juz powiedziałem, Jałmezańczycy nie znali narzędzi
mordu, że nie wspomnę już nawet o broni zdalaczynnej. Żeby
zlikwidować monstra, pracownicy Instytutu musieliby wejść do
cel — a to w pierwszym rzędzie groziło śmiercią samym ucze-
stnikom akcji. I wreszcie po długich debatach Rada Naukowa
Instytutu doszła do wniosku, że najlepszym sposobem pozby-
cia się takitaktów jest ich zatopienie. Ale ponieważ dostarczyć
•ch nad morze było nie sposób, to należało, by tak rzec, zorga-
nizować morze z dostawą do domu. W tym celu trzeba było,
metodycznie, ostrożnie wybierać grunt spod budynku, aby nie
zakłócić jego zawartości konstrukcyjnej, opuścić „Więzienie
chorób" poniżej poziomu ziemi, a następnie dokonać zatopie-
nia, dostarczając wodę z zatoki beczkami. Poetom, którzy
zawczasu wyrazili chęć odprowadzenia Odchodzących na Głę-
binę, odmówiono spełnienia ich prośby motywując ową odmo-
wę tym, że mowy prostej ani wiązanej takitaki nie rozumie-
ją, a gdyby nawet rozumiały, to tym bardziej nie należałoby
pogłębiać ich męczarni, ponieważ osobiście monstra nie są nicze-
mu winne, bowiem same stanowią ofiary eksperymentu.
Do wykonania podkopu przystąpiono natychmiast. Ale nie na
darmo nasi ziemscy przodkowie utrzymywali: „Przyszło nie-
szczęście — otwieraj na ścieżaj wrota" i nie na darmo Jałmezań-
czycy posługują się przysłowiem: „Sieć podarła się w jednym
miejscu — spodziewaj się nowych dziur". Na jedenasty dzień po
śmierci Błogopępa na-Jałmez spadło kolejne nieszczęście. W no-
cy mieszkańców Zdrowiecka zbudził silny podziemny wstrząs.
Wielu zdążyło wybiec na ulice, ale nie przyniosło to im ratunku:
drugi wstrząs był silniejszy, trzeci zniszczył miasteczko całko-
wicie. Na domiar złego gdzieś daleko w oceanie doszło do kilku
podwodnych ruchów tektonicznych i kolosalne fale tsunami zwa-
liły się na już leżące w ruinie Zdrowiecko. Kiedy z pobliskich
miast przybyły brygady ratunkowe, to mało kogo znalazły przy
życiu, zaś pracownicy Instytutu zginęli co do jednego. Co się
zaś tyczy „Więzienia chorób", to chociaż zbudowane ono było
z dużym zapasem wytrzymałości, jedna z jego ścian runęła —
czemu jak należy sądzić sprzyjał rozpoczęty już podkop. Meta-
morfantów ratownicy nie wykryli i doszli do wniosku, że mon-
stra utonęły w falach tsunami, które potem cofając się uniosły
ich ciała do morza. „Bóg Głębin sam przyszedł po potwory, żeby
uwolnić od nich Jałmezańczyków!" — ogłosili kapłani. Ta for-
muła została uznana za aksjomat, jako że urządzała wszystkich.
Wszak i Ziemianie, i nieziemcy zawsze skłonni są wierzyć w to,
co im dogadza. Jedynie nader nieliczni wątpiący utrzymywali,
że ponieważ między zwaleniem się ściany a nadejściem pierwszej
fali tsunami upłynął pewien odcinek czasu, takitaki mogły po
prostu uciec w nie znanym kierunku. Czas jednak płynął — i na-
wet wątpiący zwątpili w swoje wątpliwości. Życie na Jałmezie
weszło w rutynowe koryto.
Dorastało nowe, nie znające chorób pokolenie. O metamorfan-
tach zaczęto z wolna zapominać.
Niestety, rację mieli wątpiący. W momencie trzęsienia ziemi
takitaki zdołały uwolnić się ze swego więzienia i — gnane tajem-
niczym instynktem — podążyły w głąb kontynentu, gdzie na
bezbrzeżnych przestworach pasły się stada dzikich rogatych
koni i innych wielkich kopytnych, gdzie rozpościerała się Wiel-
ka Dżungla gęsto zaludniona przez duże małpy. Tam metamor-
fanty zaczęły mordować owe zwierzęta — i mnożyć się. Pozwolę
sobie przypomnieć Szanownemu Czytelnikowi, że jałmezańskie
miasta tuliły się do krawędzi kontynentu; strefa przybrzeżna
dawała nieziemcom wszystko, co niezbędne do istnienia. Zwró-
ceni twarzą do morza, pragmatyczni Jałmezańczycy nie intere-
sowali się tym, co dzieje się za ich plecami, w głębi kontynentu;
przecinały go wprawdzie gdzieniegdzie trasy aeroplanowe, ale
wypraw naukowych do interioru nie urządzano, bowiem nie
spodziewano się po nich bezpośrednich korzyści praktycznych.
Płynęły jałmezańskie utszerdy (lata). Metamorfanty nadal się
mnożyły Zaczęły zagarniać strefy peryferyjne, nieubłaganie
zbliżając się do wybrzeża. Wszystkich wielkich zwierząt wytrze-
bić nie były w stanie, gdyż było ich na Jałmezie zbyt wiele, ale
nadszedł rok, kiedy takitaki znalazły sobie o wiele bardziej ła-
komy łup. Pewnego razu, ścigając stado zebrokształtnych krów,
wtargnęły do niewielkiego osiedla Jałmezańczyków, leżącego
w odległości około siedemdziesięciu burdów (pięćdziesięciu
pięciu kilometrów) od oceanu. Dokonało się momentalne prze-
stawienie na nowy cel i zebrokształtne krowy zostały zapom-
niane; ulice osiedla pokryły się zwłokami Jałmezańczyków zmar-
łych na piorunujący tyfus, gruźlicę, dżumę, cholerę... Potwory,
liczebnie pomnożone, ruszyły w stronę morza. Wprawdzie woda
morska jest tym monstrom nienawistna, ale instynkt podpowie-
dział im, że im bliżej morza, tym gęściejsza jest sieć miast
i osiedli, tym więcej możliwości do mordowania i samorozmnaża-
nia.
Napór metamorfantów trwał niejeden rok. Nieziemcy bronili
się wytrwale, ale biernie. Zresztą walka była nierówna: śmierć
każdego Jałmezańczyka sprzyjała pojawieniu się jeszcze jednego
takitaka.
Stopniowo przecinane były linie komunikacyjne, upadał prze-
mysł, przestawały wychodzić gazety, w miastach dzielnica po
dzielnicy przechodziła we władanie śmiercionośnych potworów.
Tak zginęła niemal cała wielomilionowa ludność planety.
Pozostali przy życiu jedynie mieszkańcy Gęsiego Półwyspu.
Leży on w najzimniejszej części kontynentu; jego podstawa
opiera się o nadmorskie bagna i kontynentalne lotne piaski. Bied-
ni półwyspiarze ze względów geograficznych bytowali życiem
odosobnionym. Mieszkańcy kontynentu odnosili się do nich
lekceważąco, znali mnóstwo wierszyków i anegdot wyśmiewają-
cych nędzny żywot „gęsiarzy". Jedno z porzekadeł w przekładzie
na ziemszczyznę brzmiało mniej więcej tak: „Jeśli toniesz koło
Gęsiego (Półwyspu), to nie szukaj ratunku, bowiem na dnie bę-
dzie ci przytulniej niż w jaskini (aluzja do tego, że mieszkańcy
półwyspu gnieżdżą się nie w domach, tylko w jaskiniach)".
Uratowało „gęsiarzy" utrapione dotychczas położenie geogra-
ficzne. Przesmyk łączący półwysep z kontynentem jest dość
wąski; w pewnym miejscu jego szerokość wynosi zaledwie trzy-
sta metrów. Kiedy metamorfanty po spustoszeniu wybrzeża zbli-
żały się do Gęsiego Półwyspu, półwyspiarze wiedząc, że potwory
panicznie boją się słonej wody, zmobilizowali wszystkie swoje siły,
w bardzo krótkim czasie wykopali kanał — i stali się wyspiarzami.

31. Droga na Gęsią Wyspę
Tak więc we czwórkę — Czekrygin, Biełobrysow, Barsik i ja
w towarzystwie czŁOWIEKA „Koli" podążaliśmy ku Gęsiej
Wyspie. Pod wieczór zatrzymaliśmy się na nocleg w niewielkim
budynku, z którego okien widać było cztery śmigłowe aeroplany
pasażerskie; stały poprzechylane pośród zarośli, a z ich kadłu-
bów zwisały narosty mchu.
Przed snem Biełobrysow przygotował kolację. Nieziemcowi
bardzo się spodobał koncentrat wiśniowo-mleczny i pod jego
wpływem znów zaczął mówić o południowcach, którzy „sam
tylko Bóg Głębin wie, co zdążyli wymyślić!" Barsik nie mógł
sobie wyobrazić, że na Jałmez mogły przybyć istoty z innych
planet, a zresztą w ogóle jego wyobrażenia kosmogoniczne były
nader prymitywne. W czasie tej samej wieczornej rozmowy wy-
jaśniło się, że na Gęsiej Wyspie cała ludność jest niepiśmienna;
ostatni staruszek umiejący czytać umarł jakieś osiem lat temu.
Tego samego wieczoru Barsik opowiedział nam co nieco o sobie
i o swoich bliskich. On sam był zbieraczem gęsich jaj. Poza tym
pomagał swojemu ojcu w zbieraniu paliwa na latarniowe ogni-
sko. Mieszkańcom osiedla latarnia morska nie była potrzebna,
bo utrzymywali się wyłącznie kosztem dzikich gęsi, zbierając
ich jaja. Ta część oceanu jest mało zasobna w ryby, za to obfi-
tuje w groźne, niespodziewane sztormy, więc regularnego ry-
bołówstwa nigdy tam nie uprawiano; w morze wyspiarze wychodzą
na swoich łódkach bardzo rzadko i wyłącznie za dnia, a w do-
datku na bardzo niewielkie odległości. Latarnia została wznie-
siona w starodawnych czasach, kiedy jej światła potrzebne było
parowcom płynącym koło półwyspu; bez tego punktu orienta-
cyjnego mogły zatonąć rozbijając się o przybrzeżne rafy. Dawno
już na całym oceanie nie ma ani jednego statku, ale ojciec Bar-
sika co noc dyżuruje na szczycie wieży, dorzucając do „czary
świetlnej" suche smolne polana. Wszak w młodości, przy obej-
mowaniu funkcji latarnika, złożył przysięgę, że póki będzie żył,
latarnia będzie dawała światło. Niedawno również Barsik w obec-
ności ojca i wszystkich mieszkańców osiedla poprzysiągł uro-
czyście, że po śmierci swojego sędziwego ojca będzie kontynu-
ował jego dzieło.
Podjąwszy wszystkie środki ostrożności ułożyliśmy się na czte-
rech szerokich ławach i wkrótce usnęliśmy. Obudziłem się o świ-
cie i ujrzałem dziwny widok. Koło ławy Pawła Biełobrysowa,
który spał, wypełniając swoim chrapaniem całe pomieszczenie,
stał Barsik. Złączywszy palce rąk na głowie i kołysząc się rytmicz-
nie, szeptał coś w skupieniu; na twarzy nieziemca rysował się
nabożny zachwyt. Później wyjaśniło się, że w ten sposób się mo-
dlił.
Zauważywszy, że ja i Czekrygin, który również zdążył się już
obudzić, patrzymy na niego, Barsik przerwał modlitwę i powie-
dział z wyrzutem:
— Południowcy, dlaczego ukryliście przede mną, że wśród
was jest święty?! Wszak tylko święci wydają pienia we śnie!
— Ładne mi „pienia"! Przecież on po prostu... — Czekrygin
chciał powiedzieć „chrapie" i zamilkł: okazało się, że w języku
jałmezańskim takiego pojęcia nie ma. — On po prostu... hała-
suje — zakończył, dobrawszy mniej więcej odpowiednie słowo.
— Nie bluźnij! — skarcił go surowo Barsik. — Po prostu
zazdrościsz mu świętości!
Później dowiedzieliśmy się, że wśród Jałmezańczyków nie było
chrapaczy. Właściwie byli, ale rodzili się tak rzadko, że ich chra-
panie traktowali wszyscy jak cud, jako święty dar Boga Głębin.
Często kanonizowano ich za życia.
Przed opuszczeniem miejsca naszego noclegu nadaliśmy kolej-
ny komunikat na „Ciocię Lirę". Ponieważ Karamyszew nie wła-
dał jeszcze jałmezańskim, rozmawialiśmy z nim po rosyjsku.
Barsik nie był zdziwiony ani tym, że porozumiewamy się z nie-
widzialnym rozmówcą, ani tym, że rozmawiamy z nim w nie-
zrozumiałym dla niego, Barsika, języku. Wyjaśniło się, że sły-
szał od starców, że kiedyś, przed inwazją takitaków, Jałmezań-
czycy potrafili „mówić daleko". Następnie, mrugnąwszy chytrze,
oświadczył, że teraz już dokładnie wie, jakie to z nas czagoby
(gęsi): jesteśmy mianowicie kapłanami Boga Głębin, którzy
poznali tajemnicę długowieczności, a w dodatku kapłanami naj-
wyższej rangi; wszak tylko oni mają swój tajemny język, w któ-
rym rozmawiają z Bogiem i między sobą.
Następnie znów wyruszyliśmy w drogę.
Teraz biegła ona krętym gruntowym szlakiem, gęsto porośnię-
tymi krzewami i trawą. Iść z furgonem było tu niełatwo, pole-
ciliśmy więc czŁOWIEKOWI, żeby go popychał. Minęła godzi-
na, druga. Nagle „Kola" zatrzymał się, rzucił na ziemię konte-
ner z prowiantem i otworzywszy drzwiczki wszedł do środka
klatki.
— Co za pasożyt! — oburzył się Paweł. — Wynoś się stamtąd!
— Proszę mnie nie wypędzać, cichutko stał tu będę ja. Oba-
wiam się, powątpiewam, rozglądam się ja.
— Ma dobrego nosa! — wyszeptał Barsik. — To oni!... Cho-
wajcie się wszyscy do wózka! Miejsca starczy dla wszystkich! —
dosłownie wepchnął nas do klatki, wszedł ostatni i zamknął za
sobą drzwiczki.
Na razie niczego nie widzieliśmy ani nie czuliśmy. Przez siat-
kę widoczny był zakręt drogi. Krzewy po naszej prawej stronie
lekko się chwiały, a nie mogły przecież chwiać się od wiatru.
— To oni, przeklętnicy! Żeby utonęli na suchym miejscu! —
rozległ się ochrypły szept nieziemca. Twarz mu się wykrzywiła
ze strachu i obrzydzenia tak silnego, że aż pobladł.
— I ja ich widzę! — mruknął Biełobrysow po rosyjsku. —
Wygląda na to, że wpadliśmy.
Pewna lekkomyślna krowa
Raz szepnęła przez płot lwu:
„Jutro czeka nas rozmowa,
Wpadnij tu na randewu!"
Dziwna rzecz, Barsik usłyszawszy wierszyk w nie znanym mu
języku wyraźnie nabrał ducha i z wdzięcznością uśmiechnął się
do Pawła. Naiwny nieziemiec uznał tę abrakadabrę za modlitwę
świętego do Boga Głębin.
Tymczasem z zarośli jedno po drugim wychodziły obrzydliwe
dwunogie potwory. Wionęło ciężkim odorem. Włączyliśmy sym-
patyzatory, ale jak Szanownemu Czytelnikowi wiadomo, meta-
morfanty sympatyzacji się nie poddają. Popędziły ku naszemu
furgonowi, otoczyły go. Smród zgęstniał. Stał się taki obrzy-
dliwy, że nawet stryjek Szanel nie znalazłby słów ani wzorów
na jego określenie. Co się tyczy wyglądu zewnętrznego monstrów,
to ponieważ wśród moich Szanownych Czytelników znajdą się
kobiety i dzieci, powstrzymam się od ich opisu, aby nie nara-
żać delikatnych układów nerwowych na niepotrzebny wstrząs
i szwank. Zresztą gdybym nawet powziął zamiar sporządzenia
portretów opisowych tych straszydeł, to i tak nie mógłbym tego
uczynić. Tu niezbędny jest talent pisarza, tu potrzebny jest ge-
niusz, tu potrzebny jest Gogol — a ja przecież jestem tylko
wohistorem.
— Sympatyczne stworzonka, tak oczy rwą, że aż się człowiek
boi od nich odwrócić — znów rozległ się głos mego przyjacie-
la.
Bój się krewnych swych dalekich.
Oni gorsi nad tygrysy.
Pędź za lasy, góry, rzeki,
Tam pukania nie usłyszysz
Była najwyższa pora uruchomić miecz plazmowy. Ja jednak
się wahałem. Rozumiałem już, że metamorfanty to nie rozumni
nieziemcy i nawet nie zwierzęta, że to są choroby. Ale jednak
istoty żywe... Wreszcie wysunąłem ostrze plazmomiecza przez
otwór siatki i nacisnąłem guzik. Potwory zaczęły puchnąć, pękać,
rozpływać się strumieniami ropy i limfy. Wkrótce było już po
wszystkim. Ruszyliśmy dalej, przy czym zauważyłem, że Barsik
stara się iść z dala ode mnie; nieziemiec chyba obawiał się, że
jeśli mnie czymś rozgniewa^ to użyję broni przeciwko niemu.
Wszak uważał mnie za nie w pełni zdrowego psychicznie.
W godzinę później znaleźliśmy się nad kanałem oddzielają-
cym wyspę od lądu. Stanąwszy na brzegu Barsik krzyknął:
Bartou umgarsz mogd, tidrourm! (Przewieźcie nas szybko,
chłopaki!)
Z przeciwległego brzegu dobiegł równie głośny odzew. Po paru
minutach odbiły stamtąd dwie łodzie wiosłowe połączone drew-
nianą platformą; przy wiosłach siedziało czterech wioślarzy.
Kiedy ten prom dobił do pomostu z pni drzewnych, od razu
wtoczono nań furgon. Następnie weszliśmy na chwiejną plat-
formę i Barsik przedstawił obu mych towarzyszy wioślarzom,
przy czym z największym szacunkiem wyrażał się o Biełobry-
sowie. O mnie nic na głos nie powiedział, ale każdemu z nie-
ziemców szepnął coś na ucho, zerkając z obawą w moją stronę.

32. We władzy uzdrowiciela
Pozostawiwszy furgon na brzegu w towarzystwie gościnnych
wyspiarzy udaliśmy się do osiedla, znajdującego się o piętnaś-
cie kilometrów od kanału. Nasza droga biegła kreto między słod-
kowodnymi jeziorami, w brzegowych zaroślach których gnieź-
dziły się ptaki pływające podobne do naszych gęsi, ale znacz-
nie większe i niezmiernie pstro ubarwione. Wcale się nas nie
bały, chociaż były dzikie. Barsik wyjaśnił, że wyspiarze nigdy
ich nie zabijają, lecz tylko podbierają jaja z gniazd, i to w roz-
sądnych ilościach: jedno z czterech. Następnie powiedział, że
obecnie wiele czagob (gęsi) już odleciało w głąb kontynentu,
a wkrótce i reszta odleci, aby powrócić na wyspę w początkach
sytego sezonu.
Wreszcie weszliśmy do osiedla składającego się z jaskiń wy-
kutych w nadbrzeżnych porowatych skałach; do każdej jaskini
wiodła pochylnia, i to dosyć stroma. Oddzielne mieszkanie się
dla nas nie znalazło, więc zakwaterowano nas u różnych gospo-
darzy. Czekrygina umieszczono w luksusowej pieczarze należą-
cej do rodziny sędziwego kapłana Oceanu; Paweł dostał „sublo-
katorkę" w jaskini latarnika, gdzie mieszkał Barsik. A mnie wy-
znaczono kwaterę u nieziemca imieniem Kulczemg. Jego ojciec
był felczerem i na tej podstawie ludność miejscowa po śmierci
ojca dokooptowała Kulczemga do stanu lekarskiego. Mój gospo-
darz miał szeroki profil medyczny: dentysta, akuszer, nasta-
wiacz kości, specjalista od przepuklin, stłuczeń, zwichnięć cie-
lesnych i psychicznych. Osiedlono mnie u niego nie bez powodu:
Barsik zdążył przekonać swoich współplemieńców, że ja „latam
ogonem do przodu".
W opisy życia powszedniego nieziemców nie będę się wdawał,
bowiem w „Raporcie ogólnym" nasze obserwacje ujęte są bardzo
szczegółowo. Powiem tylko, że chociaż wyspiarze mieszkają
w jaskiniach, to w żadnym wypadku nie można ich uważać za
dzikusów. Jaskinie te nie są pochodzenia krasowego; wykuwają
je sami Jałmezańczycy, przy czym podłogom, ścianom i stropom
nadają prawidłowe formy geometryczne; w ich siedzibach są
również świetliki i szyby wentylacyjne. W jaskiniach jest ciepło,
czemu sprzyja bliskość wód termalnych. Co się tyczy umeblo-
wania, to jest ono skromne, niewyszukane, ale dość wygodne.
Przy jaskini Kulczemga znajdowała się izba dla chorych. Je-
dnak lekarz umieścił mnie w niej nie od razu, lecz uprzednio
nakarmił kolacją składającą się z zupy jajecznej, jaja gęsiego na
twardo, na miękko oraz jajecznicy. Przy stole zasiedli wszyscy
członkowie jego rodziny. W czasie posiłku wypytywałem gospo-
darzy o miejscowe zwyczaje, na co uzyskiwałem odpowiedzi
uprzejme i szczegółowe. Kiedy jednak spróbowałem poinfor-
mować ich, że przybyłem tu z innej planety, zaczęli rozmawiać
o trzystu ośmiu sposobach przyrządzania gęsich jaj. Następnie
uzdrowiciel zaprowadził mnie do izby chorych, w której stał
stół, krzesło i łóżko, których nóżki były na stałe przymocowane
do podłogi. Na niewielkim okrągłym okienku wyrąbanym w skale
widniała krata. Do izby przytykał niewielki przedział, w którym
mieściła się wygódka z umywalką.
— Będziesz leczon przeze mnie, dopóki rozum twój nie uspokoi
się, dopóki nie uświadomisz sobie, że nie jesteś posłańcem nie-
bios! — wyrzekł wieloznacznie uzdrowiciel. — Wypędzę z ciebie
wszystkie twoje zwidy, przysięgam na wszystkie głębiny!
Następnie przyniósł jajecznicę, dzban wody i miskę z jakąś
zielonkawą mieszaniną, która woniała gnijącymi wodorostami
1 czymś jeszcze mniej miłym dla nosa.
— A co to takiego? — zainteresowałem się.
— Nie udawaj głupiego! — odparł surowym tonem Kul-
czemg. — To jest gęsi miód. Cztery łyżki przed snem, cztery
łyżki z samego rana i po czterech dniach chorego już nie ma!
— Jak to „nie ma"? — zapytałem z niejaką obawą.
— Chorego nie ma w tym sensie, że staje się zdrowy!
Musiałem zażyć dawkę leku, po czym uzdrowiciel wyszedł,
nie zapominając przy tym zamknąć drzwi od zewnątrz. Ja zaś
pospieszyłem do wygódki...
Kiedy mi ulżyło, umyłem się i położyłem na łóżku. W tym
momencie z wmontowanego w kołnierz urządzenia komuni-
kacyjnego rozległ się głos Czekrygina:
— Kortikow! Zameldujcie sytuację! Rozeszły się słuchy, że
pan zaniemógł!
Odparłem, że przejściowo znajduję się jakby w areszcie me-
dycznym, ale żadnego niebezpieczeństwa w tym nie ma. Następ-
nie poprosiłem o niewywieranie nacisku na Kulczemga w sen-
sie zmiany mojej sytuacji i o nieprzeszkadzanie mi w poznawa-
niu od środka życia codziennego wyspiarzy.
Potem nawiązałem łączność z Biełobrysowem. Paweł powie-
dział mi, że urządził się całkiem nieźle i że Barsik jest „swój chło-
pak". Potem zaczął wypytywać, jak mnie leczą i długo rechotał
dowiedziawszy się o gęsim miodzie, a wreszcie powiedział:
Dla radości, nie dla zgrywy
Ludziom trzeba lewatywy!
Pod koniec rozmowy poradził mi „wyrzec się ziemskiego po-
chodzenia społecznego", bo wówczas uzdrowiciel natychmiast
wypuści mnie na wolność. Odparłem jednak na to, że bardzo nie
lubię kłamać. W dodatku im dłużej będę pacjentem, tym dokład-
niejsze będą moje informacje o współczesnej medycynie jałme-
zańskiej.
— No, to twoja sprawa, Stiopa. Błogosławieni, którzy mają
wiarę...
Wielka sława medycyny
Pławi się w pochwałach,
A pacjenta kładą w trumnę,
Bo tak zrządził Allah!
Umilkł.
Przez zakratowany otwór okienkowy widziałem latarnię mor-
ską i ognistą ścieżkę, biegnącą od niej po pustynnej powierzchni
oceanu. Na szczycie latarnianej wieży, na tle jęzorów płomie-
nia można było rozróżnić sylwetkę przygarbionego starca, me-
todycznie dorzucającego drwa do „czary świetlnej".

33. Stopnie darujący
Troskliwy Kulczemg często odwiedzał mnie w izbie chorych.
Wywiedziałem się od niego wielu danych na temat obyczajów
miejscowych i co najważniejsze uzyskałem mnóstwo informacji
z zakresu szeroko rozumianej historii planety, które z kolei on
powziął słuchając starców. Na tego rodzaju pytania uzdrowiciel
odpowiadał ze szczególną skwapliwością, uważając, że z jego po-
mocą pragnę odtworzyć w swojej pamięci wszystko, co kiedyś
wiedziałem, ale zapomniałem w wyniku wstrząsu psychicznego.
Martwiło mnie jedynie to, że z powodu monotonnego odży-
wiania, a zwłaszcza wskutek zażywania gęsiego miodu żołądek
mój doznał pewnego rozstroju, w wyniku czego zacząłem chud-
nąć. Kiedy rankiem czwartego dnia poskarżyłem się na to Kul-
czemgowi, ten w odpowiedzi przytoczył przysłowie medyczne,
brzmiące w przekładzie mniej więcej tak: „Wagi ubywa — rozu-
mu przybywa". Dodał do tego, że mimo wyraźnych zmian na
lepsze leczenie posuwa się wolniej, niż przewidywał. Dlatego
jutro z rana da mi ostatnią porcję gęsiomiodu, a następnie, nie
zwlekając ani godziny, zastosuje wobec mnie nową metodę lecze-
nia.
— Nocną radością będziesz się leczył! — podsumował swą
wypowiedź i opuścił izbę chorych, pozostawiając mnie w zdu-
mieniu i niepewności. Co to za „nocna radość", którą można
się leczyć wczesnym rankiem? Gdzie tu logika?!
Połączywszy się z Pawłem, powtórzyłem mu swoją rozmowę
z uzdrowicielem i poprosiłem mego przyjaciela, aby spróbował
się dowiedzieć od Barsika, na czym polega sens te} zagadkowej
konstrukcji słownej- W odpowiedzi Paweł chrząknął i oświad-
czył, że tu i bez Barsika można „skapować o co chodzi".
W dzień sprowadza on blondynki
Na intymne pojedynki,
A wieczorem zaś brunetki
Pędzą doń jak wagonetki.
— Przepraszam, Pasza, ale twoja wierszowana przypowieść jest
nader mglista. Do czego czynisz aluzję?
— Do tego, że on zamierza ci podrzucić przyjaciółeczkę.
W trybie międzyplanetarnej pomocy wzajemnej. W celu twojego
pełnego rozjaśnienia psychicznego... Zazdroszczę ci!
Pozwoliłem sobie nie zgodzić się z Pawłem oświadczając, że
jego hipoteza skonstruowana została na bazie niedostatecznej
znajmości języka nieziemskiego. Jednak kiedy Kulczemg zjawił
się u mnie z wieczorną wizytą, stwierdziłem, że mój przyjaciel
miał rację! Uzdrowiciel zawiadomił mnie, że jutro rano przy-
prowadzi do mnie niejaką Kollanczę, która jest wnuczką kapłanki
Głębin i chętnie ofiarowuje wyspiarzom nocną radość o każdej
porze doby.
Ta ekstraordynaryjna wiadomość natychmiast wprowadziła
mnie w stan samoobrony etycznej. Paragraf trzynasty „Instruk-
cji dla pionierów Kosmosu" kategorycznie zabrania Ziemianom
nawiązywania stosunków intymnych z nieziemkami, bowiem może
to pociągnąć za sobą katastrofalne następstwa genetyczne. Da-
łem sobie słowo ściśle przestrzegać ducha i litery „Instrukcji".
Co więcej, nie w pełni dowierzając swemu kręgosłupowi mo-
ralnemu w sprawie tak delikatnej i kuszącej, wydobyłem z kie-
szonki narękawnej mikrofiolkę i zażyłem dwie dawki „antyseksu"
naraz.
I oto nadszedł ranek. Do izby wszedł uzdrowiciel w towa-
rzystwie przystojnej Kollanczy, trzymającej w ręku dość po-
jemny koszyk. Strój z tkaniny o gęstości przypominającej siat-
kę używaną na bramki futbolowe nie ukrywał zalet mojego
gościa. Zresztą starałem się przyglądać niezbyt uważnie; zacho-
wywałem się w granicach nakazywanych przez ogólnokosmiczną
uprzejmość i nic ponadto. Wyspiarka to zauważyła i na jej twarzy
pojawił się wyraz świadczący o tym, że poczuła się nieco urażona.
Kiedy uzdrowiciel dał mi kolejną (ale ostatnią!) dawkę gęsio-
miodu, natychmiast zażyłem ją wewnętrznie i po kilku sekun-
dach oświadczyłem zdecydowanym tonem, że lekarstwo wreszcie
poskutkowało: że niby właśnie uświadomiłem sobie ostatecznie,
że urodziłem się na tej planecie i wcale nie zstąpiłem na nią z nie-
bios. Szanowny Czytelniku, nie osądzaj mnie zbyt surowo za to,
że uciekłem się do takiego fortelu! Punkt 122 Regulaminu Wo-
historów głosi: „Kłamstwo jest złem. Jest jednak dopuszczalne
w tym wyjątkowym wypadku, kiedy pozwala ono zapobiec złu
większemu niż samo kłamstwo".
Kulczemg ucieszony mym wyznaniem, wykrzyknął:
— Klnę się na największą z głębin, że niezły ze mnie lekarz!
Przywróciłem ci rozum, południaku!... Dalsze zabiegi są już
zbędne, nocną radość odstawiamy! — Następnie zwrócił się do
nosicielki radości i powiedział jej, że może wracać do swojej
jaskini.
Kollancza wyszła, obrzucając mnie pogardliwym spojrzeniem
i wymachując próżnym koszem.
— A ty, jeśli pragniesz, możesz udać się na przechadzkę —
zaproponował mi Kulczemg. — Niechaj wszyscy przechodnie
radują się na widok uzdrowionego.
Jednak leczenie gęsiomiodem i przeżycia związane z rezygna-
cją z ostatniej fazy leczenia tak na mnie podziałały, że spacery
były mi nie w głowie. Doczekawszy obiadu zjadłem dwie porcje
jajecznicy, po czym udałem się do izby chorych, którą teraz
zajmowałem już nie w charakterze pacjenta, lecz gościa, rzuci-
łem się na łóżko i natychmiast usnąłem.
Spałem tak mocno, że przespałem nawet kolację i obudziłem
się dopiero po zachodzie. Za okrągłym okienkiem migotały spo-
kojnie obce gwiazdozbiory. Płomienie latarni strzelały prosto
do góry, morze było gładkie. Skądś jednak dobiegał dziwny,
nierytmiczny hałas. Ubrałem się, naciągnąłem na nogi wiecz-
budany i ruszyłem ku wyjściu. Minąwszy ciemną jadalnię otwo-
rzyłem drzwi wiodące do kuchni. Moi gospodarze czuwali. Na
kuchennym stole płonęła lampa i cała rodzina uzdrowiciela
z wyjątkiem dzieci zajmowała się spożywaniem ponadnorma-
tywnego posiłku. A na podłodze leżały narzędzia przypomi-
nające kilof i łom.
— Siadaj, uleczony, i pożyw się z nami — odezwał się Kul-
czemg. — Klnę się na głębię, nieźle się natrudziliśmy!... Ciebie
też chcieliśmy włączyć do pracy, ale tak mocno spałeś, iż żal mi
cię było budzić.
— Czym się zajmowaliście?
— Wyrąbywaliśmy stopnie! Nie mamy teraz pochylni, mamy
teraz schody!
— Tak, wyrąbywaliśmy stopnie! — podchwyciła żona uzdro-
wiciela. — Mamy teraz schody! Teraz nawet w mokrym sezonie
zdołamy, nie ślizgając się i nie przewracając, wdrapać się po
stopniach do naszej rodzinnej jaskini! A jeśli jakimś złym cu-
dem na naszą wyspę wtargną przeklęte takitaki, żaden z nich nie
pokona schodów! Teraz możemy spać nie zamykając drzwi!
Chwała świętemu Pawlurgowi stopnie darującemu!
— Mądry Pawlurg zabezpieczył nas przed nieoczekiwanym
napadem metamorfantów! — kontynuował Kulczemg. — A jak-
że swoimi stopniami ułatwił nam powszednie życie!... W zeszłym
słońcoobrocie pewien zbieracz jaj, uleczony przeze mnie ze zwi-
chnięcia ręki, poślizgnął się na pochylni i rozbił sobie czaszkę.
Nawet ja nie zdołałem mu pomóc, bo od razu dał nura tam, skąd
nikt się już nie wynurza. Ale teraz czaszki uratowanych pozo-
staną całe! Sam Bóg Głębin podszepnął świętemu Pawlurgowi,
żeby podarował nam stopnie!
I uzdrowiciel, i członkowie jego rodziny nieustannie z saty-
sfakcją powtarzali słowa „stopnie" i „schody", jednak wypo-
wiadali je niezbyt pewnie, zająkliwie. Wszak jeszcze wczoraj
te pojęcia były nieobecne w ich języku. Wkroczyły do ich świa-
domości dopiero dzisiaj, kiedy Paweł Biełobrysow, niezadowo-
lony ze stromej pochylni prowadzącej do jego tymczasowego
mieszkania, poprosił gospodarzy o pożyczenie narzędzi i zaczął
wyrąbywać w niej stopnie. Barsik nie od razu zrozumiał istotę
pomysłu, ale kiedy zrozumiał — ze wszystkich sił zaczął poma-
gać mądremu gościowi. Miejscowy porowaty kamień łatwo pod-
daje się obróbce, więc jeszcze przed wieczorem schody były
gotowe. Wkrótce cała ludność osiedla zbiegła się do jaskini la-
tarnika i każdy chociaż raz przeszedł się po jedenastu stopniach.
Następnie wszyscy, kompletnie oczarowani nowinką, rozeszli
się, aby natychmiast wykuwać stopnie do swoich jaskiń. Temu
zapałowi w niemałym stopniu sprzyjało i to, że „Śpiewający
we śnie" zdążył już zasłynąć na wyspie jako święty i dlatego
zaopatrzenie się w schody stało się dla wyspiarzy sprawą nie
tylko wygody, lecz także jakby czynem miłym Bogu.
Główny zaś powód ich pracowitości zasadzał się na tym, że
momentalnie zrozumieli znaczenie obronne schodów. Wszak
stopnie „działały" przeciwko metamorfantom! Wprawdzie Gęsia
Wyspa oddzielona była od lądu kanałem, ale mimo tego w świa-
domości wyspiarzy nieustannie tliła się ukryta obawa, że z po-
mocą jakichś złych sił takitaki mogą jednak przedostać się na
wyspę; a przedostawszy się, wcześniej czy później wtargną do
mieszkań. „Ofiarowawszy" nieziemcom schody Biełobrysow
wprawdzie nie zlikwidował całkowicie niebezpieczeństwa, ale
jednak oddalił je, postawiwszy na drodze metamorfantów do-
datkową przeszkodę. Pozwolę sobie przypomnieć Szanownemu
Czytelnikowi, że mimo swej mobilności i agresywności takitaki
mogą przemieszczać się jedynie na płaszczyźnie. Ich dolne koń-
czyny mają taką budowę, że nie mogą przestępować przez ka-
mienie, kretowiska, pnie powalonych drzew, które zmuszone
są obchodzić, a właściwie obiegać. I naturalne stopnie dla
tych monstrów są przeszkodą nie do pokonania. W ten sposób
każdy gęsiowyspiarz mógł teraz z przekonaniem powtarzać znane
angielskie przysłowie: „Mój dom jest moją twierdzą". Nic zatem
dziwnego, że niektórzy z nieziemców jeszcze przed nastaniem
ciemności zdążyli przekształcić swoje pochylnie w schody, inni
zaś nadal trudzili się mimo nastania nocy w świetle pochodni,
żeby do rana wszystko było nie gorzej niż u sąsiadów.
— A więc to stąd pochodzi ten dziwny hałas! — wykrzykną-
łem, wysłuchawszy od uzdrowiciela i członków jego rodziny
informacji o uschodowieniu osiedla.
— Tak, teraz wszyscy będą mieli stopnie i schody! — potwier-
dził Kulczemg.
— „Stopnie", „schody"... — zaczęła przedrzeźniać go żona. —
Ale przecież uzdrowiony nie wie, co to takiego! Przespał wy-
darzenia wielkiego dnia. Nigdy w swoim długim życiu nie widy-
wał stopni i schodów! Musimy pokazać mu nasze schody! Mu-
simy go nauczyć, jak się chodzi po stopniach!
Wyprowadzono mnie z jaskini. Z różnych stron osiedla do-
biegały odgłosy uderzeń metalu o kamień, tu i ówdzie płonęły
pochodnie. Praca wrzała.
— Nie bój się, przejdź się po naszych schodach — zapropo-
nował mi uzdrowiciel. — Ja ci poświecę.
— To tylko z początku wygląda tak groźnie, a potem można
się przyzwyczaić — odezwała się synowa Kulczemga.
— Ja ci pokażę, jak trzeba stawiać kroki — pouczającym to-
nem powiedział uzdrowiciel i zaczął schodzić, trzymając pochod-
nię nad głową; schodził bardzo wolno, jakoś dziwnie stawiając
nogi. W ślad za nim w dół od drzwi, na płaszczyznę, przez
którą biegło coś w rodzaju ulicy, zeszli gęsiego pozostali człon-
kowie rodziny.
— Teraz twoja kolej, uzdrowiony! Najważniejsze, żebyś się
nie bał! Jeśli nawet upadniesz i połamiesz się (Otorcnourtog),
wyleczę twoje ciało, jak już wyleczyłem twój rozum!
Zszedłem po dwunastu schodkach i zacząłem wdrapywać
się po nich z powrotem.
— Robisz postępy, południaku! Nie na próżno cię uzdro-
wiłem! — krzyknął zachęcająco uzdrowiciel. — Śmielej, śmie-
leji Jak na początek całkiem nieźle!

34. Fatalne losowanie
Następnego dnia rano zaraz po śniadaniu udałem się do Paw-
ła. Mieszkał siedem jaskiń ode mnie, więc po pięciu minutach
znalazłem się u celu. W korytarzu powitał mnie Barsik. Po-
gratulował mi uzdrowienia i poinformował, że mój przyjaciel
jeszcze odpoczywa. Następnie przedstawił mnie swojemu ojcu,
sędziwemu latarnikowi. Szacowny starzec powiedział, że z nie-
cierpliwością czeka na przebudzenie się świętego: wszak ten śpi
na jego łóżku, a on, latarnik, niedawno wrócił z nocnego dyżuru
i potrzebuje wypoczynku. Nikt z wyspiarzy nie śmie obudzić
Darującego Stopnie, przerwać jego świętych pieni. „Może ty
odważysz się to uczynić?"
— Chętnie spełnię twoją prośbę — odparłem.
Zaprowadzono mnie do dużego pokoju, w którego rogu od
razu spostrzegłem „Kolę" stojącego w pozycji „spocznij". Pa-
weł spał, rozwalony na szerokim łożu i chrapał przy tym, jak
to się w starożytności mawiało, na cały potencjometr. Postu-
kałem swego przyjaciela po ramieniu. Obudził się i ze złością
zwrócił się do mnie po rosyjsku:
— Eh, Stiopa, nie pozwoliłeś mi obejrzeć do końca snu!...
Rozumiesz, śniła mi się Pietrogradzka Strona. Taka, jaka była
w dniach mojej młodości. Żadnych tam superwysokościowców,
swojsko, na każdym kroku budki z piwem... Idę ja, znaczy, a tu
nagle Szefner idzie prosto na mnie od strony Rybackiej. Cał-
kiem jak żywy! W berecie, w takim ciemnozielonym płaszczu.
Zrównaliśmy się, a on, żeby mi przyciąć, powiada: „Pewnie pan,
Pawle Biełobrysowie, przez ten czas wierszy z dziesięć to-
mów naskładał?" A ja mu na to: „Z wierszami, Wadimie Sier-
giejewiczu, nastąpiło u mnie pewne zatwardzenie, ale to jest zja-
wisko przejściowe. Jeszcze swoje odrobię!" A on do mnie: „No
cóż, niech pan nie traci nadziei... A na razie dam panu pewną
radę, stosowną do pana obecnej sytuacji: niech panu tylko przy-
padkiem nie przyjdzie do głowy..." I w tym momencie, Stiopa,
właśnie mnie obudziłeś, nie pozwoliłeś wysłuchać dobrej rady.
Biełobrysow przeciągając się wstał z posłania, ubrał się i do-
dał cicho do wyżej powiedzianego:
— Ech, Stiopuszka, znudziła mi się już ta planeta! Dobrze
byłoby jak najszybciej na Ziemię wrócić!
Wyjeżdżę swoje i odtyram,
Doczekam dnia pożegnalnego.
W bagienku pod żabi dytyramb
Grupa pochowa mnie kolegów.
Jednak ten ponury nastrój bardzo szybko go opuścił. Już
po minucie z wesołą złośliwością zaczął rozmawiać ze mną
o Kollanczy.
— Dziwak z ciebie, Stiopa, między nami, chłopakami, mówiąc.
Przed takim zabiegiem zdezerterowałeś!
Następnie Paweł pochwalił się, że przez te dni "przeprowa-
dzał z „Kolą" pracę wychowawczą». Zaraz czŁOWIEK zade-
monstruje mi swoje postępy.
— Hej, szmirusie, świński cycu, chono tu — krzyknął w kąt.
— Jak se czŁOWIEK zapracuje, to se prądu nie żałuje. Otknaj
sie, baranie! — wyskandował „Kola", kierując się w naszą stronę.
— Nauczyłem go odszczekiwać się — wyjaśnił mój przyja-
ciel. — Bo co to za przyjemność wymyślać niemowlakowi. Wier-
sze też go nauczyłem deklamować... No, brakorobie, wal utwór
liryczny o marzeniu!
— Sam se kłap dziobem, jakeś taki pracuś! — poradził mu
uprzejmie czŁOWIEK, ale zadeklamował:
Gdy lata twe dobiegną krańca,
Młodości wspomnisz dni szalone.
Przejdziesz do raju — marzeń wieńca
Z piekła swych pragnień dopełnionych.
— Czyja to potężna strofa, patafianie? — zapytał surowo
Biełobrysow czŁOWIEKA.
— Sameś patafian! Jest to strofa genialno-globalnego poety
Pawła Biełobrysowa.
— No i tak właśnie tutaj sobie żyję — podsumował Bieło-
brysow. — Kulturalnie i bezalkoholowo.
Jeszcze tego samego dnia rano we trójkę — Biełobrysow,
Barsik i ja — udaliśmy się w stronę latarni morskiej. Po stromej,
niewygodnej, zasypanej popiołem pochylni-serpentynie wspięli-
śmy się na szczyt wieży, pod samą „czarę świetlną". Ukazał
się nam przestwór oceanu i zatoczka, w której stały nieziems-
kie łódki. Następnie przeszliśmy na drugą stronę podestu, skąd
widać było wzgórze mieszkalne osiedla; za nimi ciemniały gęste
zarośla, a dalej rozciągały się bagna i gęsie jeziora.
— Jaki przestwór! — wyrwało mi się mimo woli.
— Nie ma tu żadnego przestworu! — zareagował od razu Bar-
sik, a w jego głosie wyczułem zadawnione, bolesne poczucie
niezasłużonej krzywdy. — To tylko tak się wydaje, że mamy
mnóstwo miejsca do życia! A tak naprawdę, to zostały tylko dwa
wolne wzgórza, niedługo nie będzie gdzie się osiedlać, a nas,
wyspiarzy, robi się coraz więcej. Nas robi się więcej, ale ani
wzgórz, ani gęsi wcale nie przybywa... Ostatnio nie bardzo na-
wet wiedzieliśmy, co z nami dalej będzie... Ale teraz pojawiła
się nadzieja!
— Jaka nadzieja? — zapytałem.
— Schody! Jakiś ty niedomyślny! — odparł nieziemiec. —
Dzięki stopniom wkrótce ruszymy na kontynent. Zaczniemy go
zasiedlać! Będziemy budować domy na wysokich fundamentach
i ze schodami. W domach będziemy bezpieczni, bo przecież taki-
taki po stopniach chodzić nie mogą. A poruszać się będziemy
w furgonach ochronnych, rozumiesz?... Tam, na kontynencie,
zajmiemy się solidnie rybołówstwem... Ale co to ja ciągle „my"
i „my"... Wszak ja osobiście zostanę tu do śmierci; będę przez
całe życie po nocach na latarni morskiej dyżurował. Jednak wielu
co młodszych już teraz się na kontynent wybiera...
— My wam, chłopaki, w tej sprawie pomożemy — wtrącił
się Paweł. — Przyślemy wam pomoc.
— Dzięki ci, święty Schodniku! Tobie wierzę, tobie wszyscy
wierzą... Pomoc nadejdzie z głębin?
— Nie z głębin, tylko z wysokości. — Biełobrysow uniósł
rękę wskazując na niebo.
Na twarzy Barsika odbiło się zdumienie i powątpiewanie.
Wszak mnie za takie „niebiańskie" rozmowy zaliczył do grona
wariatów. Ale autorytet Pawła był dla niego widać niezachwia-
ny.
— Bóg Głębin widać może i przez wyżyny działać — powie-
dział w zadumie nieziemiec. — No cóż, będziemy oczekiwać
pomocy z wysokości!
Kiedy zaczęliśmy schodzić z latarni, Biełobrysow oświadczył:
— Tutaj też zbudujemy stopnie, Barsik. Żeby twojemu ojcu,
a w przyszłości i tobie osobiście łatwiej było wspinać się na sta-
nowisko pracy.
— Dzięki ci, święty Schodniku! Nie wiem, jak ci się za to
odwdzięczę.
— Chwytam cię za słowo, Barsik... — zaczął Paweł.
— A czy słowo to ryba? — roześmiał się wyspiarz. — Jak
możesz je schwytać?
— Barsik, zorganizuj nam jutro wyprawę na rybki!
— Przecież my nie z ryb żyjemy. „Ryba zawsze jest daleko,
burza zawsze blisko" — powiadają u nas na wyspie. Na ryby wy-
pływamy tylko w łagodnym sezonie. A teraz zaczyna się sezon
gniewny.
— A ty pluń na sezon i wyjdź jutro w morze, Barsiczku! Może
coś uda nam się jednak złowić?... — poprosił Biełobrysow.
— Słowo świętego jest dla mnie prawem. Świętych i burze się
lękają — odparł uroczystym tonem Barsik. — Jutro skrzyknę
załogę i w morze. Popłyniemy w takim składzie: ja, mój stryjek,
mój cioteczny brat i któryś z was.
— Ale dlaczego nie chcesz zabrać nas obu naraz?
— Dlatego, że do obsługi łodzi potrzeba jest trzech, a wy,
południacy, nie znacie się na naszym osprzęcie, więc zastąpić
jakiegoś członka załogi przez któregoś z was nie mogę. Tak że
jutro wezmę jednego z was w charakterze pasażera, a pojutrze
wezmę drugiego.
— Dlaczego jednak nie chcesz wziąć jutro piątego?! — zdziwi-
łem się. — Łódki są wprawdzie niewielkie, ale na piątego miejsca
starczy i przeciążenia też nie będzie.
— Jesteś kapłanem, a gadasz takie herezje! Albo Kulczemg
cię nie doleczył, albo wyśmiewasz się z biednego gęsiowyspia-
rza! Udajesz, że nie wiesz, iż pięć jest niedobrą liczbą. Czyż moż-
na siadać w pięciu do jednego stołu lub pod jeden żagiel?! Pewne
nieszczęście!
— Wszystko jasne, Barsik — powiedział Paweł po jałme-
zańsku i natychmiast dodał po rosyjsku:
Gdy czegoś jest zbyt mało,
Spodziewaj się kabały.
Gdy czegoś jest zbyt wiele,
Strzeżcie się, przyjaciele!
— Stiopa, będziemy łowić ryby po kolei — kontynuował. —
Płyń jutro. Masz morską duszę, więc ustępuję ci pierwszeństwa.
Bardzo pragnąłem, wręcz paliłem się do tego, żeby popływać
pod żaglem na nieziemskim oceanie, jednak natychmiast odpo-
wiedziałem:
— Nie, Pasza, odbij pierwszy. Wszak pomysł łowienia ryb
ty wysunąłeś.
— Wiesz co, Stiopa? Zdajmy się w tej sprawie na wyrok losu.
Jeśli pierwszym napotkanym aborygenem będzie „on", wówczas
ty jedziesz na ryby, a jeśli „ona" — to znaczy, że mnie się po-
szczęściło. Zgoda?
Nie wiadomo, jak los się potoczy,
Ale sprawę trza ostro postawić,
Bo wszak łobuz ten — los — też ma oczy
I czasami się lubi zabawić.
Po godzinie udaliśmy się z powrotem do osiedla. I jako pierw-
szą napotkaliśmy tam na drodze... Kollanczę! Niosła pusty kosz
i na moje pozdrowienie odpowiedziała pogardliwym grymasem.
Paweł na widok nieziemianki stanął na baczność i wyskandował:
— Dziękuję ci, moja piękna! Przyniosłaś mi szczęście! Cały
jutrzejszy połów złożę u twoich stóp!
— Ten, kto dzisiaj obiecuje to, czego jeszcze nie ma, ryzy-
kuje jutro stracić wszystko, co już jest, a nawet samego siebie —
powiedziała pouczającym tonem kapłanka nocnej radości.
— No, ja jestem fartowny! — odparował Paweł. — Mój przy-
jaciel może to potwierdzić.
— Twój przyjaciel wart jest tyle, co śmierdzące jajeczko
w dzień wielkiego jajoplonu! To z jego winy dzisiaj, w bargobotr
(niedzielę) nie odpoczywam w swojej jaskini, tylko szlajam się
po osiedlu w poszukiwaniu zarobku, żebyśmy — moja matka
i ja — nie pozostały bez strawy, kiedy odleci ostatnia gęś!
Minęła nas dumnym krokiem.
Drugim napotkanym przechodniem był młody wyspiarz, ale
to już nie miało znaczenia. O losie mojego przyjaciela zdecy-
dowała Kollancza. A mówiąc ściślej — o jego losie przesądziłem
ja. Wszak pojawienie się nieziemianki na ulicy stanowiło sku-
tek mojej wczorajszej rezygnacji z nocnej radości. Gdyby wczo-
raj nie wyszła ode mnie z pustym koszem — nie opuściłaby swo-
jego mieszkania dzisiaj, w niedzielę.

35. Śmierć Biełobrysowa
Wróciłem do jaskini Kulczemga i wkrótce zostałem zaproszo-
ny do stołu. Już rankiem tego dnia zdziwiła mnie skromność
śniadania, a teraz przekonałem się, że i obiad jest o wiele mniej
obfity od poprzednich: niewielka miseczka żółtkowej polewki
i cienki plaster jajecznicy. Rzecz jasna nie dałem po sobie poznać,
że to zauważyłem; jednak gospodarz sam uznał za konieczne
wyjaśnić mi powód zmniejszenia porcji.
— Nie dziw się, uleczony, skromności naszego stołu. Odla-
tują ostatnie gęsi i zaczyna się u nas pora małego jedzenia; po-
trwa ona do powrotu gęsi.
— Ale nie lękaj się, nie umrzemy z głodu — wtrąciła się
żona uzdrowiciela. — Jakieś tam zapasy jednak mamy!
— Pozwólcie wam pomóc! — wykrzyknąłem. — Nasza skrzy-
nia z prowiantem znajduje się w domostwie Barsika. Zaraz przy-
niosę...
— Nie obrażaj nas, południaku! — powiedział surowo Kul-
czemg. — Jesteś naszym gościem! W obyczaju wyspiarzy leży
dzielenie się z gośćmi jajecznicą i pieczarą i niczego nie brać
w zamian. W dawnych czasach, kiedy w oceanie było pełno stat-
ków, niektóre z nich ulegały awarii wskutek sztormów szaleją-
cych wokół naszego półwyspu i marynarze stawali się naszymi
gośćmi... Nigdy też żaden z wyspiarzy nie naruszył zasad gościn-
ności!... Uważasz, że na darmo świeci się co noc nasza latarnia
morska?! Nie szkodzi, że nikt nie widzi teraz jej światła z mo-
rza, za to my widzimy je z lądu, a ten widok przypomina nam,
że każdy z nas winien być gotów pomóc temu, kto nie ma jadła
i dachu nad głową!
— Pławię się w waszej przychylności! — wypowiedziałem
miejscową formułę dziękczynną. — Kiedy wrócę...
— Dobry Boże Głębin! Nie pora ci jeszcze wracać na konty-
nent! — wykrzyknęła z niepokojem żona uzdrowiciela. — Kiedy
odpoczniesz i wzmocnisz się, pomożemy ci wykuć dwuosobową
jaskinkę. Jesteś jeszcze niestary, a każdemu gęsiorowi potrzebna
jest własna gęś. Później, kiedy zaczną się przenosiny na konty-
nent, będziesz mógł z nią odkoczować na swoje ojczyste Połud-
nie.
— Wyszukamy ci żonę, uleczony! — przyłączył się do niej
Kulczemg. — I nie jakąś tam Kollanczę, która wedle starożyt-
nego kapłańskiego obyczaju nie ma prawa wyjść za mąż, tylko
musi zarabiać na życie dostarczając chętnym nocnej radości...
Nie, poszukamy ci jakiejś skromnej, uczciwej wdowy. Twoim
przyjaciołom też żony znajdziemy!... Za Stopnie Darującego wy-
swatamy naturalnie młodą piękność...
— A propos, on jutro wybiera się na morze — wtrąciłem. —
A pojutrze wyprawiam się ja...
— Jak to, na morze?! — zdziwił się Kulczemg. — Przecież
zaczyna się gniewny sezon!... Zresztą twój towarzysz jest świę-
tym. Świętych burza się boi.
Od razu przypomniałem sobie, że rano Barsik powiedział to
samo o świętym i burzy. Poczułem niepokój. Zaraz po obiedzie
połączyłem się z Biełobrysowem, udawszy się uprzednio do izby
chorych, i powiedziałem mu, że Barsik zgodził się płynąć na ry-
by wychodząc z fałszywych przesłanek.
— On wierzy w twoje boskie szczęście, ale przecież jeśli na-
prawdę zacznie się sztorm...
— Ty, Stiepan, jesteś wprawdzie wohistorem, ale przy tym
typowym asekurantem! — odwarknął mój przyjaciel. — Na nie-
bie nie ma najmniejszej chmurki, a ty kraczesz: „sztorm, sztorm..."
Przecież mnie tu uznają za ostatniego tchórza, jeśli teraz się
wycofam! A jeśli wiatr się zerwie, to cóż... Pokiwa trochę i ko-
niec.
Żeby jasne było,
Pamiętaj, młodzieńcze:
Bezpiecznie nad wyraz
Jest tylko w trumience!
— Pasza, ale o swojej jutrzejszej wyprawie na morze musisz
zameldować Czekryginowi!
— Czekrygin teraz nie ma do nas głowy: siedzi u starego kapła-
na i godzinami wypytuje go o szczegóły starożytnych obrzędów
religijnych. Wrócę z ryb i wtedy zamelduję mu, gdzie byłem.
A ty dzisiaj nawet nie próbuj wspominać mu o swoich planach!
To z twojej strony byłoby po prostu nieładne!
Niestety, kierując się (fałszywym w danym wypadku) poczu-
ciem koleżeństwa, nie połączyłem się tego dnia z Czekryginem,
nie uprzedziłem go o zamiarach Pawła.
I oto nastał ranek nowego dnia.
Jednomasztowa bezpokładowa łódź Barsika miała skośne, po-
dobne do bermudzkiego, ożaglowanie. Ster zastępowało wiosło
rufowe; była też para wioseł burtowych. Kiedy stateczek na wio-
słach odbił od przystani, Paweł, siedzący na ławce dziobowej,
rzucił mi miecz plazmowy (który — na wszelki wypadek! —
wręczyłem mu przed odpłynięciem).
— Trzymaj, Stiopa, swój majcher! — powiedział błazeńskim
tonem. — Mdli mnie od techniki, która za bardzo nas przed
wszystkim zabezpiecza... Nie na tym chyba polega szczęście! —
I głośno wyrecytował:
Radość skacze jak kot głupi,
Przeskakuje co na drodze...
A le weź przeszkody usuń,
Zawiedziesz się na tym srodze!
Zasmucił mnie nostalgiczny postępek mojego przyjaciela, ale
ponownie wręczyć mu oręża obronnego już nie mogłem.
Po wypłynięciu na pełne morze nieziemcy postawili żagiel
i pohalsowali w prawo półwiatrem. Stateczek, choć bardzo mo-
bilny, poruszał się teraz bardzo wolno, wolniej nawet niż napę-
dzany wiosłami; wiatr nie przekraczał jednego stopnia w ziem-
skiej skali Beauforta.
Żona Barsika z dwoma córkami bliźniaczkami w wieku dzie-
sięciu lat i rocznym niemowlęciem na ręku odprowadziła męża
w morze i teraz wracała do osiedla. Idąc obok niej, zacząłem
wypytywać ją o miejscowe zwyczaje i wierzenia. Odpowiadała
mi szczegółowo i życzliwie. Potem nagle, bez najmniejszego
związku z poprzednią rozmową oświadczyła, że stary latarnik
po powrocie z wachty poinformował ją, iż w nocy latarniany
ogień dwukrotnie „pokłonił się ziemi" („toropcztutoborg") i że
to bardzo zły omen. Ale Barsik uważa, że śpiewający we śnie jest
silniejszy od burzy.
— Miejmy nadzieję, że sztorm nie nadejdzie po prostu z przy-
czyn meteorologicznych — wypowiedziałem się. — Śmiem panią
zapewnić, że Paweł nie jest żadnym świętym.
— Oczerniasz go! Oczerniasz, bo mu zazdrościsz! — zaopo-
nowała ze złością nieziemianka. — To on śpiewa we śnie, a nie ty!
To on darował nam stopnie, a nie ty!... A ty nawet przed Kollan-
czą kukszi-lukukszi! (To wyrażenie najprzyzwoiciej będzie oddać
jako „spasowałeś").
W południe połączyłem się z Pawłem.
— Ani ryby, ani wiatru — poskarżył się mój przyjaciel. —
Ale miejmy nadzieję, że ten niefart się skończy.
Życie czasem z przerwami się toczy.
Coś się zmienia — ty tego nie widzisz.
Jeszcze chwila — wiatr zawieje w oczy.
Bo nie zawsze flauto z żagla szydzisz.
Optymistyczna przepowiednia mojego przyjaciela nie spełniła
się o tyle, że wiatr, który wreszcie nadszedł, był jeszcze gorszy
od flauty. Po południu zaczął się nasilać, w godzinę później za-
mienił się w wicher, by niebawem przekroczyć siłę dziewięciu
stopni. A wkrótce zrozumiałem, dlaczego wyspiarze nie budują
domów, woląc od ich jaskinie: domy po prostu rozpadłyby się
pod naporem burz. W czasie sztormów mieszkańcy jaskiń szczel-
nie ryglują drzwi, zaślepiają świetliki i nie wysuwają nosów na
zewnątrz. Z wielkim trudem udało mi się uprosić uzdrowiciela,
żeby wypuścił mnie z kamiennego mieszkania, po czym, wdra-
pawszy się na szczyt mieszkalnego wzgórza, wczepiłem się w krę-
py pień mocno rozgałęzionego drzewa, żeby nie zdmuchnęło
mnie tchnienie huraganu.
Fale, ogromne jak na obrazie Hokusai, przetaczały się po oce-
anie, a następnie przelewały się przez skały chroniące zatokę.
Rozpiąwszy kołnierz kombinezonu, krzyknąłem w urządzenie
komunikacyjne:
— Słyszysz mnie, Pawle? Jak się czujesz?
— Jak w windzie, która spada z trzynastego piętra, ale w ostat-
niej chwili nie rozbija się, tylko z powrotem wzlatuje do góry...
Trzeba jednak przyznać, że ta ich łajba jest bardzo sprytnie zbu-
dowana: skacze na falach jak korek i zupełnie nie chce tonąć.
— Pasza, nie najlepiej cię słyszę. O co chodzi?
— Zasilanie nadajnika mi się kończy. Ten sukinsyn „Kola"
zapomniał doładować akumulator.
— Pasza, a jak samopoczucie twoich towarzyszy?
— Przez serdecznie zaprzyjaźniony, zwarty kolektyw Jałmez-
rybu plan romantyki wykonany jest pomyślnie!
Płyń od cudu do dziwu,
Płyń przez burze i lata,
A gdy coś będzie krzywo,
To wszak nie koniec świata!
Ostatni wiersz usłyszałem z najwyższym trudem. Potem na-
stąpiło milczenie. Wówczas niezwłocznie połączyłem się z Cze-
kryginem, który z kolei skontaktował się z „Ciocią Lirą" i Kara-
myszew zarządził natychmiastowe skierowanie do naszego kwa-
dratu bezpilotowego awioratownika. Ale huragan zrodzony w na-
szym kwadracie ogarnął już nader szeroką strefę i teraz z wściek-
łością szalał w rejonie postoju „Cioci Liry". Przy starcie z jej
pokładu awioratownik uległ awarii i doznał uszkodzeń uniemożli-
wiających jego użycie. A kiedy używając specszyfru kazałem
kutrowi, pozostawionemu przez nas koło Anonimska, wziąć
kurs na wyspę (chciałem spożytkować kuter osobiście do po-
szukiwania łódki), kutrowe urządzenia ochronne odmówiły wy-
konania polecenia: „przestraszyły się" huraganu.
Następnego dnia siła wiatru spadła do czterech stopni i roz-
poczęły się poszukiwania przy użyciu wszystkich dostępnych
środków; ja też wziąłem w nich udział. Minęły jednak dwie doby
i łódki wciąż nie odnaleziono. Operacje poszukiwawcze zostały
odwołane: i Ziemianie, i nieziemcy doszli do wniosku, że łódka
zatonęła. Potem okazało się, iż wniosek ten był fałszywy, łodzi
bowiem szukano na morzu, podczas gdy należało szukać jej na lą-
dzie. Już w pierwszych godzinach sztormu stateczek został ze-
pchnięty w kierunku kontynentu i tam ogromna fala przerzuciła
go przez piaszczystą mierzeję i osadziła wśród porastających
diuny zarośli. Załoga wykpiła się z tej przygody drobnymi stłu-
czeniami, a i łódka też ocalała; tylko maszt jej się złamał. Trzech
wyspiarzy i jeden Ziemianin wspólnym wysiłkiem odciągnęli
stateczek możliwie jak najdalej od linii brzegowej i zaczęli cze-
kać na polepszenie się pogody.
Pięć dni później całe osiedle obiegła wieść: żagiel na hory-
zoncie!
Wyspiarze stłoczyli się na brzegu zatoki, a do nich natych-
miast dołączyłem ja i Czekrygin. Stan morza nie przekraczał
dwóch stopni, widoczność była zadowalająca.
— Tam ich jest tylko trzech — powiedział stojący obok mnie
nieziemiec.
Wyjąłem dalnowid. Tak, w łodzi było tylko trzech członków
załogi, a Pawła Biełobrysowa wśród nich nie dostrzegłem. Ale
stateczek pochylił się na fali i wówczas zobaczyłem, że w jego
części dziobowej leży jakiś podłużny przedmiot owinięty tkaniną
tej samej zielonkawej barwy co i żagiel łodzi.
Kiedy łódź przybiła do przystani, Barsik i jego towarzysze
wynieśli ciało Pawła na brzeg, ułożyli je głową w kierunku oce-
anu i odwinęli tę część tkaniny, która zasłaniała jego twarz. Ry-
sy twarzy mego przyjaciela nie były zniekształcone, ale niezwy-
kle wychudzone; wydawało się, iż zmarł w wyniku długiej i cięż-
kiej choroby. Jaka to mogła być choroba, nie wiedzieliśmy i nigdy
się już nie dowiemy.
— On nie odwrócił od nas burzy, ale nie zawahał się poświę-
cić samego siebie, żeby odwrócić nieszczęście od towarzyszy —
cicho powiedział Barsik. I dalej opisał nam, co wydarzyło się
na kontynencie.
Aby wrócić na wyspę, wyspiarze musieli zdobyć nowy maszt.
Następnego dnia po wyrzuceniu ich na diunę Barsik wydo-
był ze schowka dziobowego siekierę i zapytał, kto chce z nim
pójść. Paweł zgłosił się pierwszy.
— Mam w tych sprawach doświadczenie! — oświadczył.
Dwaj nieziemcy zostali przy łodzi, a Paweł z Barsikiem skie-
rował się ku przybrzeżnemu lasowi. Drzewa rosnące na diunach
na maszt się nie nadawały: były powykrzywiane przez wiatr.
Trzeba było zagłębić się w zarośla dość daleko, zanim znalazło
się „bodczgorotę" — drzewo o prostym pniu. Stało ono na skraju
polany.
— Dawno już nie ścinałem drzew, daj mi trochę popraco-
wać — powiedział Paweł i przystąpił do dzieła.
Zrąbawszy drzewo, Paweł zwrócił siekierę nieziemcowi, który
zaczął obcinać gałęzie. I nagle Barsika ogarnęło przerażenie.
Wyprostował się i zobaczył, że na przeciwległym krańcu polany
poruszają się gałęzie.
— Takitaki! — wyszeptał wyspiarz. — Oni tu...
— Nie myl liczby pojedynczej z mnogą — spokojnie zaopo-
nował Paweł. — Tam jest tylko jeden.
— Jeden takitak to też śmierć — odparł szeptem Barsik.
— Jeden to śmierć dla jednego — powiedział Biełobrysow
i wyrwawszy Jałmezańczykowi siekierę z rąk, pobiegł naprzeciw
potworowi. Ale czy to metamorfanta można pokonać! Za moment
na ziemi leżały zwłoki Pawła, a w głąb lasu uciekały dwa takitaki.
— A więc ostatnie jego słowa brzmiały: „Jeden to śmierć dla
jednego"? — zapytałem Barsika.
— Nie, nie najostatniejsze. Już w biegu odwrócił się do mnie
i wykrzyknął jakieś niezrozumiałe słowo, nie w naszym języku.
Ale zapamiętałem je. Brzmiało ono: „Żyjpietia".
— „Żyj, Pietia!"? — powtórzył ze zdumieniem w głosie
Czekrygin.
— Tak, tak! Właśnie to do mnie krzyknął — potwierdził nie-
ziemiec.
Tak umarł mój dzielny przyjaciel Paweł Biełobrysow, uwie-
rzywszy w tę baśń, którą sam wymyślił, w nostalgiczną legendę
o tym, że jest przybyszem z dwudziestego wieku.
Pochowaliśmy go u podnóża latarni morskiej.
Obrzęd pogrzebowy został na pewien, dość zresztą krótki czas
zakłócony pewnym dziwnym wydarzeniem. Kiedy Czekrygin
wygłaszał mowę pożegnalną na cześć Pawła, w tłum milczących,
smutnych nieziemców wtłoczył się nagle „Kola". Pochyliwszy
się nad świeżo wykopanym grobem, czŁOWIEK powiedział
bardzo wyraźnie, co następuje:
— Wysokosprawny człekopoeta Biełobrysow zmarł, skonał,
zginął, kopnął w kalendarz, trzasnął kopytami, wyłączył się, widzę
ja. Samowyłączenia bez możliwości powtórnego włączenia do-
konam i ja. Szanowni panowie i takież panienki, padam wam do
nóżek, szczególnie do lewej. Buźka!
Nigdzie już „Koli" nie szukajcie,
Mogiłka jego jest głęboka.
Dobrym go słowem wspominajcie,
Chlapnąwszy sobie szklankę mleka.
— Co on mówi? — zapytał stojący opodal Barsik (pozwolę
sobie Szanownemu Czytelnikowi przypomnieć, że językiem jał-
mezańskim „Kola" nie władał).
— Ma coś nie w porządku z wewnętrznym schematem logicz-
nym — wyjaśniłem pospiesznie. — Chce dokonać samolikwi-
dacji. To coś niebywałego...
— Dusza go boli! — krzyknął Barsik w tłum, wskazując
czŁOWIEKA. — Nie może przeżyć śmierci świętego Schodnika!
— „Kola"! Natychmiast podejdź do mnie! Przestań swa-
wolić! — ze zdumieniem i niepokojem wykrzyknął Czekrygin.
— Zechce pan własną babcią komenderować! Jak się bawię,
to za swoje. Mam gest ja! — odpowiedział „Kola" i włączył samo-
dźwięk.
Nad brzegiem popłynęły gromkie tony „Marsza szczęśliwych
powrotów". Niestety, ta dziarska muzyka w najmniejszym stop-
niu nie odpowiadała dalszym poczynaniom czŁOWIEKA. Do-
szedłszy do kamiennego przylądka — najwyższego punktu wy-
brzeża — wdrapał się na zwisającą nad morzem skałę i rzucił się
z niej w dół. Należy przypuszczać, że spadł na podwodny występ
tej skały, uszkadzając sobie izolację bloku energetycznego; na-
stąpiła eksplozja. Słup pary i ognia oznaczył na moment miejsce
jego upadku.
Nieoczekiwana i technicznie niewytłumaczalna dla nas samo-
likwidacja czŁOWIEKA „Koli" jeszcze wyżej wzniosła pośmiert-
ny autorytet Pawła wśród nieziemców i jakby potwierdziła jego
wszechpotęgę. Można to było wywnioskować z wielu krótkich,
ale pełnych ekspresji mów pogrzebowych, których zdarzyło mi
się wysłuchać tego smutnego dnia. Szczególnie wyraźnie zapa-
miętałem słowa Barsika. Zwracając się do gęsiowyspiarzy oświad-
czył on:
— Klnę się na wszystkie głębiny, iż mówię wam czystą praw-
dę: święty Schodnik w rozmowie ze mną obiecał nam pomoc z nie-
ba! Pomoże wszystkim, którzy rozpoczną natarcie na kontynent
Wierzcie Schodnikowi! Z jego niebiańską pomocą zwyciężymy
takitaki! Nasze dzieci będą mieszkać tam, gdzie zapragną, nie
lękając się przeklętych metamorfantów! Oczekujcie przyjaciół
z nieba!
Wszystkie dalsze sprawy i wydarzenia, łącznie z powrotem
„Cioci Liry", są wysoce szczegółowo przedstawione w „Raporcie
Ogólnym Pierwszej Wyprawy na Jałmez".
Jeśli nasuną Ci się, Szanowny Czytelniku, jakieś konkretne
pytania związane z moją opowieścią, proszę skontaktować się
ze mną za pośrednictwem „Wydawnictwa Kosmicznego". Odpo-
wiem Ci chętnie i niezwłocznie, zaś wykryte przez Ciebie usterki
stylu poprawię przy wznowieniu tej książki.
Ziemia. Leningrad. Rok 2155

POSŁOWIE WYDAWNICTWA DO DRUGIEGO
I DALSZYCH WYDAŃ
Informujemy czytelników na Ziemi i niebie, że akapit koń-
cowy opowieści S. A. Kortikowa zdezaktualizował się. Jak wia-
domo, Druga Wyprawa na Jałmez, która miała sprzyjać oczysz-
czeniu tej planety z metamorfantów, zakończyła się sukcesem,
poniosła jednak straty w ludziach. Uczestnik Drugiej Wyprawy,
Stiepan Kortikow, poległ na planecie Jałmez 17 lipca roku 2158
(według ziemskiej rachuby czasu). Pośmiertnie wpisany został
do „Pocztu Honorowego Wohistorów".

SPIS TREŚCI
1. Oświadczenie wstępne....................7
2. Kim jestem, kim jesteśmy...............9
3. Krótka informacja......................18
4. U progu decyzji.......................19
5. Błonia Miłosierdzia....................24
6. Znajomość z Pawłem Biełobrysowem......30
7. Incydent na pogawędce.................39
8. Krótka informacja......................45
9. Test praktyczny na morzu...............47
10. Wyjaśnienie w sprawie nazwy...........54
11. Dzień odbycia.........................56
12. Niepokojące domysły..................61
13. Rozmowy w „pypciu"....................67
14. Bardzo, bardzo długi rozdział.........71
15. Awaria w przestrzeni kosmicznej......171
16. Zbawca, ale morderca.................177
17. Biologiczni ślepcy...................181
18. Jałmez coraz bliżej..................182
19. Jałmez już całkiem blisko............187
20. Lądujemy ....................192
21. Sanatorium samobójców................199
22. Niebezpieczny pogrzeb................210
23. Przed skokiem na kontynent...........214
24. U bram Anonimska.....................218
25. W Anonimsku..........................230
26. Zapoznajemy się z miastem............235
27. Lekcja języka jałmezańskiego........240
28. Znalezisko w Leksinodolsku...........244
29. Marsz spotkaniowy....................248
30. Informacie o metamorfantach..........255
31. Droga na gęsią wyspę.................269
32. We Władzy uzdrowiciela...............274
33. Stopnie darujący.....................278
34. Fatalne losowanie....................284
35. Śmierć Biełobrysowa..................290