Guillermo Martinez

Oksfordzka seria

amięci mojego ojca
@@1
Teraz, gdy upłynęło tyle lat i wszystko uległo zapomnieniu i gdy otrzymałem ze 
Szkocji lakoniczny e-mail powiadamiający mnie o śmierci Seldoma, pomyślałem, że 
mogę 
złamać obietnicę, o której dochowanie on nigdy mnie nie prosił, i powiedzieć 
prawdę o 
wydarzeniach, opisywanych latem 1993 roku w gazetach angielskich w tonie 
makabryczno-
sensacyjnym. My z Seldomem określaliśmy je, może przez skojarzenie z matematyką, 
ciągiem lub oksfordzkim ciągiem. Wszystkie morderstwa zostały bowiem dokonane w 
obrębie Oxfordshire. Doszło do nich na początku mojego pobytu w Anglii; mnie 
spotkał 
wątpliwy zaszczyt być blisko pierwszego z nich.
Miałem wtedy dwadzieścia dwa lata i byłem młodym człowiekiem, któremu prawie 
wszystko się jeszcze wybacza. Właśnie ukończyłem studia matematyczne na 
Uniwersytecie w 
Buenos Aires, obroniłem pracę z topologii algebraicznej i dostałem roczne 
stypendium w 
Oksfordzie. Zamierzałem zająć się logiką lub przynajmniej uczestniczyć w słynnym 
seminarium Angusa Macintire’a. Emily Bronson, profesor i fellow* [*Fellow (ang.) 
– 
wykładowca, tu: członek dyrekcji college’u (przyp. tłum.).] w college’u St. 
Anne, która miała 
tam być moją szefową, poczyniła przygotowania na mój przyjazd, z drobiazgową 
dokładnością zwracając uwagę na każdy szczegół. W e-mailach, które wymienialiśmy 
przed 
moim przyjazdem, sugerowała, bym zamiast zamieszkać w niezbyt przytulnym pokoju 
gościnnym w college’u, wynajął sobie, jeśli stypendium mi na to pozwoli, pokój w 
domu pani 
Eagleton z łazienką, małą kuchenką i osobnym wejściem. O wdowie po swoim dawnym 
profesorze Emily napisała, że jest osobą miłą i dyskretną. Dokonałem 
odpowiednich 
podliczeń i jak zwykle z nadmiernym optymizmem wysłałem czek, opłacając z góry 
pierwszy 
miesiąc, co było jedynym warunkiem właścicielki mieszkania.
Piętnaście dni później leciałem nad Atlantykiem, pozostając w stanie 
niedowierzania, 
który zawsze opanowuje mnie przed podróżą. Zastanawiałem się, czy decydując się 
na skok 
bez siatki ochronnej, postąpiłem słusznie. Bardziej prawdopodobna i 
oszczędniejsza 
wydawała mi się hipoteza – brzytwa z Ockham, jak by powiedział Seldom – że 
defekt 
maszyny w ostatniej chwili przywróci mnie do poprzedniej rzeczywistości lub 
strąci na dno 
morza, niż to, że tam w dole pojawi się ziemia. Czy w tym obcym kraju, gdzie 
rozpocznę 
nowe życie, ktoś wyciągnie do mnie pomocną dłoń?
Punktualnie o dziewiątej rano następnego dnia samolot przebił się przez warstwę 
chmur i bez cienia wątpliwości ukazały się zielone wzgórza Anglii. Światło dnia 
nagle 
osłabło lub może powinienem raczej powiedzieć: uległo degradacji. Odniosłem 
bowiem 
wrażenie, że w miarę jak się zniżamy, światło nabiera cech nietrwałości, jakby 
słabło i 
zamierało po przejściu przez rozrzedzający filtr.
Moja szefowa poinstruowała mnie w e-mailu, że z Heathrow kursuje bezpośredni 
autobus do Oksfordu, i przeprosiła, że nie spotka się ze mną zaraz po 
przyjeździe, ponieważ 
w tym czasie będzie w Londynie na trwającym tydzień kongresie algebraicznym. 
Wcale mnie 
to nie zmartwiło i wydało się sytuacją wręcz idealną: w ten sposób zyskiwałem 
parę dni, aby 
zapoznać się z miejscem i zwiedzić miasto, zanim rozpoczną się zajęcia. Nie 
miałem dużego 
bagażu i gdy autobus zatrzymał się na końcowym przystanku, bez trudu przeniosłem 
walizki 
przez plac do taksówki.
Był początek kwietnia. Ucieszyłem się, że nie zdjąłem płaszcza, bo wiał lodowaty 
wiatr, przeszywający na wskroś, a słońce jeszcze słabo grzało. Mimo to 
zauważyłem, że 
zarówno mężczyźni na bazarze przy placu, jak i pakistański taksówkarz, który 
otworzył mi 
drzwiczki, nosili koszule z krótkimi rękawami. Podałem adres pani Eagleton, a 
kiedy ruszył, 
zapytałem go, czy nie jest mu zimno.
– Ach nie, przecież już wiosna – odparł radośnie, wskazując rachityczne 
słoneczko, 
jakby to był dowód nie do podważenia.
Czarna taksówka toczyła się powoli ku głównej ulicy. Kiedy skręciliśmy w lewo, 
przez uchylone drewniane bramy i żelazne kraty zobaczyłem zadbane ogrody i 
nienagannie 
przystrzyżone trawniki przed budynkami college’ów. Minęliśmy kościół z 
otaczającym go 
małym cmentarzykiem z nagrobkami pokrytymi mchem. Wspięliśmy się w górę Banbury 
Road, a następnie skręcili w Cunliffe Close – tak jak napisała w instrukcji 
Emily. Droga wiła 
się teraz pośród imponującego parku. Znad żywopłotów wyłaniały się okazałe domy, 
pełne 
spokojnej elegancji, które od razu przywiodły mi na myśl wiktoriańskie powieści 
z ich 
podwieczorkami, partyjkami krykieta i spacerami po ogrodach. Odczytywałem numery 
domów, choć wydawało mi się mało prawdopodobne, sądząc po wysokości kwoty 
przekazanej czekiem, by dom, którego szukam, mógł być którymś z tych, które 
mijaliśmy. 
Wreszcie na końcu ulicy zobaczyłem kilka jednakowych domków, o wiele 
skromniejszych, 
chociaż równie sympatycznych, z drewnianymi balkonami jak w domkach 
letniskowych. 
Pierwszy z nich należał do pani Eagleton. Wyciągnąłem walizki z bagażnika, 
wszedłem po 
schodkach i zadzwoniłem do drzwi.
Wiedziałem, sądząc po dacie doktoratu i pierwszych publikacjach, że Emily 
Bronson 
ma około pięćdziesięciu lat, zastanawiałem się więc, w jakim wieku może być 
wdowa po jej 
dawnym profesorze. Kiedy drzwi się otworzyły, ujrzałem wysoką, szczupłą 
dziewczynę, 
niewiele starszą ode mnie, która z uśmiechem wyciągnęła do mnie dłoń. Miała 
twarz o 
ostrych rysach i niebieskie oczy. Spojrzeliśmy na siebie mile zaskoczeni, choć 
wydawało mi 
się, że ona z odrobiną nieufności cofnęła swoją dłoń, którą ja, być może, 
przytrzymałem 
dłużej, niż powinienem. Powiedziała, że ma na imię Beth. Usiłowała powtórzyć 
moje, co nie 
do końca jej się udało. Zaprosiła mnie do przytulnego salonu z dywanem w 
czerwone i szare 
romby. Z kwiecistego fotela wyciągała do mnie ramiona i uśmiechała się szeroko 
pani 
Eagleton. Była to staruszka o iskrzących się oczach i żywych ruchach. Siwe włosy 
miała 
starannie zaczesane do góry i upięte w dumną koronę. Przechodząc przez salon, 
zauważyłem 
złożony i oparty o tył fotela wózek inwalidzki oraz pled w szkocką kratę, który 
okrywał nogi 
pani Eagleton. Uścisnąłem wyciągniętą do mnie dłoń, czując drżącą kruchość jej 
palców. 
Przytrzymała serdecznie moją rękę, drugą zaś ręką lekko poklepała mnie po 
ramieniu, pytając 
jednocześnie o podróż i czy jestem po raz pierwszy w Anglii.
– Nie oczekiwaliśmy kogoś tak młodego, prawda, Beth? – powiedziała zdziwiona.
Beth tylko się uśmiechnęła. Zdjęła z haczyka klucz i czekała, aż odpowiem na 
pytania.
– Nie myślisz, babciu – zasugerowała nieśmiało – że pan chciałby obejrzeć teraz 
pokój? Jest na pewno bardzo zmęczony po podróży.
– Oczywiście – powiedziała pani Eagleton. – Beth wszystko panu objaśni i jeśli 
nie 
ma pan żadnych planów na wieczór, będzie nam bardzo miło gościć pana na kolacji.
Poszedłem za Beth na zewnątrz domu i dalej kręconymi schodkami w dół do 
sutereny. 
Wpuszczając mnie przez niskie drzwi, musiała nieco pochylić głowę. Pokój był 
przestronny, 
wysprzątany na wysoki połysk, z dwoma wysokimi oknami sięgającymi sufitu, przez 
które 
wpadało wystarczająco dużo światła. Beth oprowadziła mnie po mieszkaniu, 
wysuwając po 
drodze szuflady w komodzie i otwierając drzwi do szaf w ścianie. Naczynia w 
kuchni i 
ręczniki w łazience miały ścisłe przeznaczenie. Mówiła o tym w sposób, który 
wskazywał, że 
objaśniała to już wiele razy.
Tak jak mi kazała, sprawdziłem, czy łóżko jest wygodne i czy prysznic działa, 
ale 
robiłem to jakby mimochodem. Nie mogłem oderwać od niej wzroku. Miała wysuszoną 
cerę, 
jak człowiek, który dużo czasu spędza na świeżym powietrzu, co nadawało jej 
zdrowy 
wygląd, ale zarazem budziło obawę, że skóra na jej twarzy szybko się pomarszczy. 
Na 
początku myślałem, że Beth ma dwadzieścia trzy-dwadzieścia cztery lata, ale 
teraz, w innym 
świetle, wydawała się starsza. Miała niezwykłe oczy: niebieskie, patrzące 
nieruchomo, 
zupełnie pozbawione wyrazu. Suknia, którą miała na sobie, długa i luźna, z 
okrągłym 
dekoltem jak w sukniach wieśniaczek, nie pozwalała dostrzec zbyt wiele, oprócz 
tego, że 
ciało pod nią jest szczupłe. Patrząc z większą uwagą, można było stwierdzić, że 
na szczęście 
owa szczupłość nie wszędzie jest jednakowa. Zwłaszcza od tyłu jej figura 
wydawała się miła 
do objęcia; miała w sobie coś z bezbronności wysokich dziewcząt. Napotykając 
moje 
spojrzenie, Beth zapytała – myślę, że bez ironii – czy chciałbym jeszcze coś 
obejrzeć. 
Zawstydzony odwróciłem wzrok i pospiesznie powiedziałem, że wszystko wydaje mi 
się w 
znakomitym porządku. Zanim wyszła, zapytałem, chyba zbyt okrężną drogą, czy 
naprawdę 
powinienem czuć się zaproszony na kolację, a ona odparła ze śmiechem, że tak, 
oczywiście, i 
że oczekują mnie o szóstej trzydzieści.
Rozpakowałem rzeczy, które przywiozłem. Na biurku ułożyłem kilka książek i kopie 
mojej pracy, bieliznę i koszule poukładałem w szufladach i wyszedłem przejść się 
po mieście. 
Przy St. Giles zlokalizowałem Instytut Matematyki: kwadratowy i brzydki budynek. 
Popatrzyłem na wejściowe schody, obrotowe szklane drzwi i zdecydowałem, że tego 
pierwszego dnia mogę sobie darować wchodzenie do środka. Kupiłem sandwicza i 
zjadłem go 
nad Tamizą, przyglądając się regatom na rzece. Wstąpiłem do kilku księgarń i 
zaraz 
wyszedłem, pogapiłem się na gargulce na gzymsach teatru, powlokłem za grupą 
turystów 
zwiedzających jeden z college’ów, a później długo spacerowałem po wielkim 
uniwersyteckim 
parku. W osłoniętym przez drzewa sektorze człowiek w roboczym kombinezonie kosił 
przy 
samej ziemi duży prostokątny trawnik, inny malował wapnem linie. Przyglądałem 
się z 
nostalgią temu małemu widowisku, a kiedy robotnicy zrobili sobie przerwę na 
odpoczynek, 
zapytałem, kiedy przeciągną siatkę. Porzuciłem tenis na drugim roku studiów i 
bardzo tego 
żałowałem. Wprawdzie nie przywiozłem ze sobą rakiety, ale postanowiłem ją kupić 
i znaleźć 
partnera do gry.
W drodze powrotnej zaszedłem do supermarketu po parę drobiazgów. Trochę dłużej 
zeszło mi w dziale z alkoholami, gdzie wybrałem butelkę wina do kolacji. Do domu 
wróciłem 
parę minut po szóstej. Ściemniło się już całkowicie. W oknach wszystkich domów 
paliło się 
światło. Byłem zdziwiony, że ludzie nie używają tu zasłon. Zastanawiałem się, 
czy wynikało 
to z zaufania, być może nadmiernego, do angielskiej dyskrecji, która nie pozwala 
na zniżenie 
się do podglądania cudzego życia, czy też dlatego, że w życiu prywatnym nie 
czynili niczego, 
co byłoby godne podglądania. Nigdzie nie dostrzegłem krat, a ponadto miałem 
wrażenie, że 
drzwi pozostają niezamknięte na klucz.
Wziąłem prysznic, ogoliłem się, włożyłem koszulę, która wydała mi się najmniej 
pognieciona, i punktualnie o szóstej trzydzieści wszedłem po kręconych schodkach 
na górę. Z 
butelką w ręku nacisnąłem dzwonek.
Kolacja przebiegała w serdecznej atmosferze, z zachowaniem dobrych manier. Beth 
była nieco bardziej zadbana, choć nadal bez makijażu. Miała na sobie czarną 
jedwabną 
bluzkę, włosy zaczesała uwodzicielsko na bok. Nie zrobiła tego dla mnie. Z 
rozmowy 
wynikło, że gra na wiolonczeli w orkiestrze kameralnej Sheldonian Theatre, w 
półokrągłym 
budynku z gargulcami we fryzach, które widziałem podczas spaceru, i tego 
wieczoru ma 
próbę generalną. Za pół godziny miał po nią przyjechać pewien szczęściarz o 
imieniu 
Michael. Kiedy zapytałem, zakładając odpowiedź twierdzącą, czy to jej 
narzeczony, nastąpiła 
konsternacja. Obie panie spojrzały na siebie znacząco, a pani Eagleton zapytała, 
czy nie mam 
ochoty na więcej sałatki z ziemniaków. Po tym incydencie Beth stała się jakby 
nieobecna i 
nieco roztargniona. W rezultacie pani Eagleton i ja rozmawialiśmy niemal 
wyłącznie ze sobą. 
Kiedy zadzwonił dzwonek i Beth wyszła, pani domu wyraźnie się ożywiła, jakby 
pękła 
niewidzialna nić napięcia. Sama nalała sobie drugi kieliszek wina i zaczęła 
opowiadać o 
swoim istotnie zadziwiającym życiu.
W czasie wojny była jedną z wielu kobiet, które uczestniczyły w krajowym 
konkursie 
krzyżówek. W nagrodę zwyciężczynie wyjechały do całkowicie odizolowanego 
miasteczka 
pomóc Alanowi Turingowi i jego zespołowi matematyków w rozszyfrowaniu 
nazistowskich 
kodów Enigmy. To tam właśnie poznała Eagletona. Opowiedziała mi nie tylko o 
samej 
wojnie, ale także o wszystkich okolicznościach głośnego otrucia Turinga. Odkąd 
osiadła w 
Oksfordzie, wyznała, porzuciła krzyżówki na rzecz gry w scrabble. Gra w tę grę z 
przyjaciółkami, gdy tylko czas jej na to pozwala. Uruchomiła wózek, podjechała 
do niskiego 
stoliczka w salonie. Poprosiła, bym jej towarzyszył i nie myślał o zebraniu 
naczyń – tym 
zajmie się Beth, kiedy wróci. Z niechęcią przyglądałem się, jak wyciąga z 
szuflady planszę i 
rozkłada ją na stoliku. Nie mogłem powiedzieć „nie”. I w ten oto sposób resztę 
mojego 
pierwszego wieczoru spędziłem, starając się formułować angielskie zdania, w 
towarzystwie 
niemal wiekowej staruszki, która cieszyła się jak dziecko, gdy pierwsza ułożyła 
ze swoich 
literek krzyżówkę i znalazła słowo na siedem liter do nowej układanki.
@@2
Po kilku dniach zgłosiłem się do Instytutu Matematyki, gdzie przydzielono mi 
biurko 
w części dla visitors, kod e-mail i kartę magnetyczną, tak abym mógł wchodzić do 
biblioteki 
poza oficjalnymi godzinami otwarcia. W pracowni miałem tylko jednego 
współtowarzysza, 
Rosjanina o nazwisku Podorow, z którym wymienialiśmy zaledwie dwa słowa 
powitania. 
Człowiek ten chodził przekrzywiony pod ciężarem książek to na jedną, to na drugą 
stronę, 
rozkładał je na biurku i nisko pochylony bazgrał coś w wielkim zeszycie o 
twardych 
okładkach, który przywodził na myśl księgę psalmów. Regularnie co pół godziny 
wychodził 
na papierosa na malutkie patio wyłożone kafelkami, które znajdowało się pod 
oknem.
Na początku następnego tygodnia miałem pierwsze spotkanie z Emily Bronson. Była 
to malutka kobieta o prostych, zupełnie siwych włosach, podpiętych nad uszami 
jak u 
uczennicy żabkami. Przyjeżdżała do instytutu na rowerze, zbyt dla niej dużym, z 
koszykiem 
książek i lunchem zawieszonym na kierownicy. Wyglądała jak mniszka, nieco 
nieśmiała, ale 
później miałem się okazję przekonać, że stać ją na ostry i celny żart. Myślę, że 
pomimo swej 
skromności ucieszyła się, iż moja praca nosi tytuł „Przestrzenie Bronson”. W 
czasie naszego 
pierwszego spotkania dała mi odbitki swoich dwóch ostatnich prac, bym mógł je 
zacząć 
studiować, oraz foldery i mapy okolic Oksfordu, które miały mi ułatwić 
zwiedzanie, zanim – 
jak powiedziała – rozpocznie się semestr i nie będę miał na to czasu. Zapytała, 
czy jest coś, 
czego będzie mi szczególnie brakować z mojego życia w Buenos Aires, a kiedy 
napomknąłem, że chciałbym powrócić do gry w tenisa, zapewniła mnie z uśmiechem, 
świadczącym, że nawykła do spełniania życzeń o wiele bardziej ekscentrycznych, 
że to nie 
będzie trudne do załatwienia. Dwa dni później znalazłem w skrzynce zaproszenie 
do klubu 
Marston Ferry Road. Korty znajdowały się w odległości parominutowego spaceru od 
Cunliffe 
Close i były wysypane ceglaną mączką. Grupa deblowa, do której dołączyłem, 
składała się z 
Johna, amerykańskiego fotografa o długich ramionach, Sammy’ego, kanadyjskiego 
biologa, 
prawie albinosa, energicznego i niezmordowanego, oraz Lorny, pielęgniarki z 
Radcliffe 
Hospital, z pochodzenia Irlandki, o długich rudych włosach i rozświetlonych, 
uwodzicielskich 
zielonych oczach.
Byłem szczęśliwy, gdy pod stopami znów poczułem ceglaną nawierzchnię. Po 
wstępnej rozgrywce z radością odkryłem, że dziewczyna po drugiej stronie siatki 
jest nie 
tylko piękna w każdym calu, ale także potrafi pewnie i elegancko posyłać piłkę z 
głębi kortu. 
Zagraliśmy trzy sety, każdy z każdym. Stworzyliśmy z Lorną duet, uśmiechnięty i 
groźny, i 
przez następny tydzień liczyłem dni dzielące mnie od ponownego wejścia na kort, 
a potem 
punkty przybliżające zmianę, która przywiodłaby ją na miejsce obok mnie.
Niemal co rano spotykałem panią Eagleton, czasami bardzo wcześnie. Kiedy 
wychodziłem do instytutu, ona już pracowała w ogródku. Innym razem spotykałem ją 
na 
Banbury Road, w drodze na targ, gdy kupowałem sobie coś na lunch. Sunęła na 
elektrycznym 
wózku z amortyzatorami jak po tafli jeziora i wdzięcznym skinieniem głowy 
pozdrawiała 
ustępującym jej miejsca studentów. Beth natomiast widywałem bardzo rzadko i 
rozmawiałem 
z nią ponownie tylko raz. Było to pewnego popołudnia, gdy wracałem z tenisa. 
Lorna 
zaproponowała, że podwiezie mnie swoim autem do rogu Cunliffe Close i właśnie 
się z nią 
żegnałem, gdy zobaczyłem Beth wysiadającą z autobusu. Dźwigała wiolonczelę, 
podbiegłem 
więc, by jej pomóc. Tego dnia zaczęły się prawdziwe upały i po kilku godzinach 
spędzonych 
na korcie twarz miałem zaczerwienioną od słońca. Spojrzała na mnie 
oskarżycielsko.
– Widzę, że już się zadomowiłeś. Czy ty przypadkiem nie przyjechałeś tu po to, 
żeby 
studiować matematykę, a nie grać w tenisa i odbywać przejażdżki z dziewczynami?
– Mam na to zgodę mojej szefowej – odpowiedziałem ze śmiechem i wykonałem gest 
rozgrzeszenia.
– Żartowałam. W głębi duszy zazdroszczę ci.
– Czego?
– Nie wiem. Chyba tego, że jesteś wolnym człowiekiem: jednego dnia zostawiasz 
swój kraj, porzucasz dotychczasowe życie, a dwa tygodnie później zadowolony i 
opalony 
grasz sobie w tenisa na innym kontynencie.
– Ty też tak możesz. Potrzebne jest tylko stypendium.
– Starałam się, starałam. – Pokręciła ze smutkiem głową. – Jestem już za stara. 
Oczywiście nikt mi tego nie powiedział, ale stypendia dostają młodsi ode mnie. 
Niedługo 
skończę dwadzieścia dziewięć lat – wyznała z miną skazańca i dodała z goryczą: – 
Czasami 
oddałabym wszystko, by stąd uciec.
Popatrzyłem na domy z zielonymi żywopłotami, szpice średniowiecznych kopuł, na 
widoczne w oddali prostokątne ząbkowane wieże.
– Uciec z Oksfordu? Trudno mi sobie wyobrazić piękniejsze miejsce!
– Może... masz rację – powiedziała i spojrzała na mnie zamglonym wzrokiem. – Pod 
warunkiem, że nie musisz opiekować się inwalidką i robić rzeczy, które już od 
dawna nie 
mają żadnego znaczenia.
– Nie lubisz grać na wiolonczeli? – zapytałem zaskoczony.
Z niedowierzaniem popatrzyłem jej w oczy, starając się odczytać w nich prawdę.
– Nienawidzę – powiedziała i źrenice jej pociemniały. – Coraz bardziej tego 
nienawidzę i coraz trudniej mi to ukryć. Czasami boję się, że dyrygent lub 
kolega z orkiestry 
zorientuje się, jak bardzo nienawidzę każdą nutę, którą gram. Koncert się 
kończy, ludzie biją 
brawo i nikt nie wydaje się tego zauważać. Czy to nie zabawne?
– Wydaje mi się, że nic ci nie grozi. Nie przypuszczam, by w twojej grze można 
było 
wyczuć jakieś specjalne wibracje świadczące o nienawiści. W tym sensie muzyka 
jest tak 
samo odległa od rzeczywistości jak matematyka: nie uwzględnia kategorii 
moralnych. Bądź 
wierna partyturze, wtedy nikt cię nie rozszyfruje.
– Bądź wierna partyturze... Robię to całe życie – westchnęła i położyła rękę na 
klamce 
drzwi wejściowych. – Nie zwracaj uwagi na to, co mówię – powiedziała. – Miałam 
zły dzień.
– Dzień się jeszcze nie skończył. Czy mógłbym coś zrobić, żeby poprawić ci 
nastrój?
Spojrzała na mnie ze smutkiem i wzięła ode mnie wiolonczelę.
– Oh, you are such a Latin man* [*Oh, you are such... (ang.) – Och, jesteś tak 
bardzo 
latynoski (przyp. tłum.).] – szepnęła z taką miną, jakby to oznaczało coś, czego 
powinna się 
bać. Mimo to, zanim zamknęła drzwi, pozwoliła mi po raz ostatni spojrzeć w swoje 
niebieskie 
oczy.
Upłynęły dwa tygodnie. Powoli nadchodziło lato ze swoimi łagodnymi i coraz 
dłuższymi wieczorami. W pierwszy wtorek maja, wracając z instytutu, pobrałem 
pieniądze z 
bankomatu, żeby zapłacić za wynajem pokoju. Zadzwoniłem do drzwi pani Eagleton i 
kiedy 
czekałem, aż ktoś je otworzy, zobaczyłem na krętej drodze prowadzącej do domu 
zbliżającego się wielkimi krokami człowieka, o twarzy poważnej i skupionej. 
Przyjrzałem mu 
się uważnie. Czoło miał szerokie i wysokie, oczy małe, wpadnięte i widoczną 
bliznę na 
podbródku. Wyglądał na jakieś pięćdziesiąt pięć lat, chociaż pewna powściągliwa 
energia w 
ruchach przydawała mu młodzieńczości.
Chwilę staliśmy razem pod zamkniętymi drzwiami, wreszcie on przerwał niezręczne 
milczenie i z wyraźnym szkockim akcentem zapytał, czy już dzwoniłem do drzwi. 
Odpowiedziałem twierdząco i zadzwoniłem jeszcze raz. Powiedziałem, że możliwe, 
iż 
pierwszy dzwonek był zbyt krótki. Gdy usłyszał mój głos, wyraz napięcia na jego 
twarzy 
zelżał, uśmiechnął się serdecznie i zapytał, czy jestem Argentyńczykiem.
– Wobec tego – powiedział, przechodząc na doskonały hiszpański z miłym akcentem 
rodem z Buenos Aires – musi być pan uczniem Emily.
Potwierdziłem zdziwiony i zapytałem, kiedy nauczył się hiszpańskiego.
Uniósł brwi, jakby patrzył w daleką przeszłość, i odpowiedział, że wiele lat 
temu.
– Moja pierwsza żona pochodziła z Buenos Aires – wyjaśnił i wyciągnął do mnie 
rękę. 
– Arthur Seldom – przedstawił się.
W owym czasie niewiele osób budziło we mnie większy podziw niż człowiek o tym 
nazwisku. Ściskałem oto dłoń żywej legendzie wśród matematyków. Przez wiele 
miesięcy 
zgłębiałem jego najsłynniejsze twierdzenie: kontynuacja filozoficzna założenia 
Gödla* 
[*Gödel Kurt (1906-1978) – austriacki matematyk, udowodnił twierdzenie o 
niezupełności i 
nierozstrzygalności teorii aksjomatycznych zawierających elementarną arytmetykę 
(przyp. 
konsult.).] z lat trzydziestych. Uważano je za jeden z czterech filarów logiki i 
wystarczyło 
przejrzeć tytuły prac Seldoma, by zauważyć, że był on jednym z rzadkich 
przypadków summa 
mathematicae: pod tym wysokim i spokojnym czołem burzyły się i przetasowywały 
najgłębsze myśli stulecia. Podczas drugiej wyprawy do miejscowych księgarń 
usiłowałem 
kupić jego ostatnią książkę – dzieło popularyzatorskie na temat ciągów 
logicznych – i 
zaskoczyło mnie to, że już od dwóch miesięcy nakład był wyczerpany. Ktoś mi 
mówił, że od 
opublikowania tej książki Seldom nie bierze udziału w kongresach. Zaszył się w 
swoim 
gabinecie i nikt nie wie, nad czym teraz pracuje. Ja nie wiedziałem nawet, że 
profesor 
mieszka w Oksfordzie, a tym bardziej nie spodziewałem się spotkać go pod 
drzwiami pani 
Eagleton. Powiedziałem, że wystąpiłem na seminarium z referatem na temat jego 
twierdzenia 
i wydało mi się, że mój entuzjazm ucieszył go. Zdawałem sobie jednak sprawę, że 
jest czymś 
zmartwiony, co odwraca jego uwagę od naszej zdawkowej rozmowy.
– Pani Eagleton powinna być w domu – powiedział. – Nie myśli pan?
– Owszem – odparłem. – Widzę jej wózek. Chyba że ktoś zabrał ją samochodem...
Seldom ponownie zadzwonił i przyłożył ucho do drzwi. Potem podszedł do okna, 
które wychodziło na ganek, i usiłował zajrzeć do środka.
– Nie wie pan, czy jest wejście od tyłu? – zapytał. – Boję się, że mogło jej się 
coś stać 
– dodał po angielsku.
Na jego twarzy widać było prawdziwy niepokój, jakby wiedział, że są ku temu 
powody.
– A może – zasugerowałem – po prostu otworzymy te drzwi. Wydaje mi się, że w 
ciągu dnia nie są zamknięte na klucz.
Seldom nacisnął klamkę i drzwi powoli otworzyły się. Weszliśmy w milczeniu. Pod 
stopami zaskrzypiała podłoga z desek. W przedpokoju słychać było przytłumione 
tykanie 
zegara. Weszliśmy do salonu i zatrzymaliśmy się przy stole na środku pokoju. 
Ruchem ręki 
wskazałem Seldomowi szezlong przy oknie wychodzącym na ogród. Spoczywała na nim 
pani 
Eagleton. Wydawała się pogrążona w głębokim śnie. Na dywanie leżała poduszka, 
jakby 
wysunęła się spod głowy podczas snu staruszki. Koronę siwych włosów 
podtrzymywała 
siateczka, okulary leżały na stoliczku obok planszy scrabble’a. Pani Eagleton 
grała chyba 
sama z sobą, ponieważ oba stojaki z literami znajdowały się po jej stronie. 
Seldom zbliżył się 
do fotela i delikatnie dotknął ramienia starszej pani, a wtedy jej głowa ciężko 
opadła na bok. 
Oczy miała otwarte i przerażone. Z nosa spływały dwie strużki krwi. Bezwiednie 
postąpiłem 
krok do tyłu i stłumiłem okrzyk. Skonsternowany Seldom mruknął coś, czego nie 
usłyszałem. 
Podniósł poduszkę z dywanu i odwrócił ją bezwiednie. Po drugiej stronie widniała 
pośrodku 
czerwona plama, już prawie sucha. Stał tak przez chwilę z opuszczoną jedną ręką, 
w drugiej 
trzymając poduszkę, pogrążony w głębokim zamyśleniu, jakby zgłębiał problem 
odgałęzienia 
liczb zespolonych. Wydawał się mocno poruszony. Odważyłem się zasugerować, byśmy 
wezwali policję, na co on machinalnie się zgodził.
@@3
– Kazali nam czekać na zewnątrz – powiedział Seldom lakonicznie, odkładając 
słuchawkę.
Wyszliśmy na malutki ganek przed wejściem, niczego nie dotykając po drodze. 
Seldom oparł się o poręcz schodów i w milczeniu zaczął skręcać papierosa. Palce 
zatrzymywały się co chwila na fałdce papieru lub powtarzały w nieskończoność ten 
sam ruch, 
jakby w odpowiedzi na zatrzymania i wahania łańcucha myśli, które powinien 
starannie 
zweryfikować. Udręczenie sprzed kilku minut ustąpiło teraz intensywnemu 
wysiłkowi, by 
znaleźć sens albo racjonalność w czymś niezrozumiałym. Nadjechały dwa wozy 
policyjne i 
cicho zaparkowały obok domu. Zbliżył się do nas wysoki, siwy mężczyzna o 
przenikliwym 
spojrzeniu, w ciemnogranatowym mundurze. Uścisnął nam mocno dłonie i zapytał o 
nazwiska. Miał wystające kości policzkowe i pobrużdżone policzki. Był spokojny, 
lecz 
zdecydowany, jakby przyzwyczajony do podporządkowywania sobie sceny, na której 
się 
znajduje.
– Inspektor Petersen – przedstawił się i wskazał na człowieka w zielonym 
fartuchu, 
który przechodząc obok nas, lekko skinął głową. – A to nasz lekarz sądowy. 
Proszę wejść z 
nami na chwilę do środka. Chcemy zadać panom parę pytań.
Fotograf zrobił kilka zdjęć pani Eagleton. Lekarz naciągnął gumowe rękawiczki i 
pochylił się nad szezlongiem. Z pewnej odległości widzieliśmy, jak bada ciało, 
pobiera próbki 
krwi i skóry.
– Proszę mi powiedzieć – zwrócił się do nas i gestem nakazał zbliżyć się – w 
jakiej 
dokładnie pozycji panowie ją znaleźli?
– Twarz miała zwróconą w kierunku oparcia – powiedział Seldom. – Ciało było 
bokiem... trochę bardziej... Nogi wyprostowane, prawe ramię zgięte. Tak, myślę, 
że właśnie 
tak. – Spojrzał na mnie pytająco, jakby chciał, bym potwierdził jego słowa.
– Poduszka leżała na podłodze – dodałem.
Petersen wziął poduszkę i pokazał lekarzowi plamę krwi pośrodku.
– Czy pamiętają panowie, w którym miejscu leżała?
– Na dywanie na wysokości głowy, tak jakby spadła podczas snu.
Fotograf pstryknął trzy kolejne zdjęcia.
– Myślę – powiedział lekarz, zwracając się do Petersena – że morderca zaskoczył 
ją, 
gdy spała, i udusił, nie pozostawiając śladów. Potem ostrożnie wyciągnął 
poduszkę spod 
głowy, tak aby siateczka pozostała na włosach, albo poduszka leżała już na 
podłodze, gdy 
przyszedł. Przycisnął ją do twarzy staruszki, która obudziła się i możliwe, że 
zaczęła stawiać 
opór. Wtedy przestraszył się i przycisnął poduszkę mocniej niż powinien. Stąd 
trochę krwi z 
nosa. U osób w tym wieku naczynia krwionośne są słabe. Kiedy podniósł poduszkę i 
zobaczył 
zakrwawioną twarz, tak go to przeraziło, że upuścił ją na dywan tam, gdzie stał, 
niczego nie 
aranżując. Może doszedł do wniosku, że to nie ma znaczenia, i oddalił się 
najszybciej, jak to 
było możliwe. Powiedziałbym, że zabił po raz pierwszy. Jest praworęczny. 
Prawdopodobnie – 
wyciągnął ramiona nad głową pani Eagleton, aby nam to zademonstrować – pozycja 
poduszki 
na dywanie wynika z takiego właśnie działania, najbardziej naturalnego dla osoby 
trzymającej 
poduszkę w prawej ręce.
– Kobieta czy mężczyzna? – zapytał Petersen.
– Ciekawe pytanie – powiedział lekarz. – Mógł to być silny mężczyzna, który 
zranił 
ją, zwiększając po prostu nacisk, albo kobieta, która przycisnęła poduszkę 
ciężarem swojego 
ciała.
– Która to mogła być godzina?
– Między drugą i trzecią po południu – odparł lekarz i zwrócił się do nas: – O 
której 
panowie tu przybyli?
Seldom porozumiał się błyskawicznie spojrzeniem ze mną.
– Czwarta trzydzieści – odpowiedział, a następnie zwracając się do Petersena, 
dodał: – 
Wydaje mi się, że została zamordowana o trzeciej.
Inspektor spojrzał na niego z błyskiem zainteresowania.
– Jak to? Dlaczego pan tak myśli?
– Przyszedłem tutaj – odparł Seldom – z powodu karteczki, którą znalazłem w 
swojej 
skrzynce w Merton College. Niestety, z początku nie poświęciłem jej 
wystarczającej uwagi, 
chociaż myślę, że i tak było już za późno.
– A co było napisane na tej karteczce?
– Pierwszy z serii – powiedział Seldom. – Dużymi drukowanymi literami, pisanymi 
odręcznie. Poniżej był adres pani Eagleton i godzina, jak gdyby chodziło o 
spotkanie: trzecia 
po południu.
– Czy mogę ją zobaczyć? Ma pan tę karteczkę przy sobie?
Seldom zaprzeczył ruchem głowy.
– Kiedy wyjąłem ją ze skrzynki, było prawie pięć po trzeciej i śpieszyłem się na 
wykład. Przeczytałem ją po drodze do gabinetu. Szczerze mówiąc, pomyślałem, że 
liścik 
napisała osoba z zaburzeniami psychicznymi. Kiedyś wydałem książkę o ciągach 
logicznych i 
niefortunnie dołączyłem rozdział o zbrodniach seryjnych. Od tamtej pory 
otrzymuję listy ze 
zwierzeniami o popełnionych zbrodniach... Wyrzuciłem karteczkę do kosza, gdy 
tylko 
wszedłem do gabinetu.
– Może jeszcze tam jest? – zapytał z nadzieją Petersen.
– Obawiam się, że nie – odparł Seldom. – Kiedy po wykładzie wychodziłem z auli, 
przypomniałem sobie, że na Cunliffe Close mieszka pani Eagleton. Nie byłem 
pewien numeru 
domu, więc chciałem to sprawdzić, ale woźny już sprzątnął mój gabinet i kosz na 
śmieci był 
pusty. Dlatego tu przyszedłem.
– Co nam szkodzi spróbować – powiedział Petersen i zawołał jednego ze swych 
ludzi: 
– Wilkie, proszę pójść do Merton College i porozmawiać z woźnym. Jak on się 
nazywa?
– Brent – odparł Seldom. – Ale chyba nic z tego. O tej porze już na pewno 
śmieciarka 
zabrała śmieci.
– Jeśli się nie uda jej znaleźć, to zadzwonimy do pana, by podał naszemu 
rysownikowi 
opis liter. Na razie zachowajmy to w tajemnicy. Proszę obydwu panów o dyskrecję. 
Czy 
zapamiętał pan jeszcze jakiś szczegół? Rodzaj papieru, kolor atramentu czy coś w 
tym 
rodzaju, co zwróciło pana uwagę?
– Atrament był czarny. Myślę, że liścik był napisany wiecznym piórem. Papier 
biały, 
zwykły, formatu papieru listowego. Litery duże, wyraźne. Karteczka leżała w 
skrzynce 
starannie złożona we czworo. Aha, był pewien intrygujący szczegół: pod tekstem 
narysowany 
był bardzo wyraźnie okrąg. Mały, doskonały okrągły, również w czarnym kolorze.
– Okrąg – powtórzył w zamyśleniu Petersen. – Jakby zamiast podpisu? Albo rodzaj 
pieczęci? Jak się panu wydaje?
– Możliwe, że ma to związek z rozdziałem o seryjnych morderstwach – powiedział 
Seldom. – Twierdzę, że jeśli pominąć filmy i powieści kryminalne, logika 
seryjnych zbrodni 
– przynajmniej tych historycznie udokumentowanych – jest bardzo prosta i wiąże 
się przede 
wszystkim z patologiami umysłowymi. Mordercy postępują szablonowo, wręcz 
schematycznie, i w przytłaczającej większości przyczyn ich postępowania należy 
szukać w 
traumatycznych doświadczeniach z dzieciństwa. Są to więc sprawy raczej z zakresu 
psychiatrii niż logiki. W konkluzji rozdziału napisałem, że zbrodnia z powodów 
intelektualnych, z czystej próżności, jak w przypadku, powiedzmy, Raskolnikowa, 
czy 
artystycznych, jak w przypadku Thomasa de Quincey, moim zdaniem, nie może się 
wydarzyć 
w świecie rzeczywistym. Żartem dodałem, że autorzy tych morderstw byli tak 
inteligentni, że 
do dziś nie udało się ich złapać.
– Rozumiem – powiedział Petersen. – Sugeruje pan, że ktoś, kto przeczytał pańską 
książkę, podjął wyzwanie. W tym wypadku okrąg oznaczałby...
– Pierwszy symbol logicznej serii – wpadł mu w słowo Seldom. – Byłby to dobry 
wybór. Symbol ten, historycznie rzecz biorąc, miał najwięcej interpretacji, nie 
tylko w 
matematyce, ale także poza nią. Może oznaczać wszystko. W każdym razie pomysł, 
żeby 
rozpocząć serię symbolem najbardziej nieokreślonym, zmusza do szukania po omacku 
ewentualnej kontynuacji.
– Czy uważa pan, że morderca może być matematykiem?
– Nie, nie, absolutnie tak nie uważam... Wydawca był zaskoczony, że książka 
zainteresowała tak różnych czytelników. Nie jestem pewien, czy symbol użyty w 
liściku 
należy interpretować jako okrąg. Ja zobaczyłem okrąg, bo jestem matematykiem. 
Równie 
dobrze może to być symbol ezoteryczny albo coś zupełnie innego. Dla astrologa 
będzie to 
pełnia Księżyca, a dla pańskiego rysownika owal twarzy...
– Zostawmy to – powiedział Petersen. – Wróćmy jeszcze na chwilę do pani 
Eagleton. 
Znał ją pan dobrze?
– Gdy byłem studentem, opiekunem mojego roku był Harry Eagleton. Po studiach 
kilka razy zostałem zaproszony do nich na kolację. Przyjaźniłem się z synem 
państwa 
Eagletonów, Johnnym, i jego żoną Sarah. Oboje zginęli w wypadku, kiedy Beth była 
dzieckiem. Wychowywała ją babcia – pani Eagleton. Ostatnio rzadko je widywałem. 
Starsza 
pani od pewnego czasu walczyła z rakiem i częściej przebywała w szpitalu niż w 
domu... 
Kilka razy spotkałem ją w Radcliffe Hospital.
– A ta dziewczyna, Beth, jeszcze tu mieszka? Ile ma teraz lat?
– Ze dwadzieścia osiem, może trzydzieści. Tak, mieszkają razem.
– Powinniśmy jak najszybciej z nią porozmawiać. Chciałbym zadać jej parę pytań – 
powiedział Petersen. – Czy któryś z panów wie, gdzie ona teraz jest?
– Powinna być w Sheldonian Theatre – odparłem. – Na próbie orkiestry.
– Jeśli nie ma pan nic przeciwko temu – powiedział Seldom – chciałbym jako 
przyjaciel rodziny powiadomić ją o tym, co się stało. Może będzie potrzebowała 
mojej 
pomocy przy załatwianiu spraw związanych z pogrzebem.
– Oczywiście, bardzo proszę – odparł Petersen. – Ale pogrzeb nie odbędzie się 
tak 
szybko. Najpierw musimy dokonać sekcji zwłok. Proszę powiedzieć pannie Beth, że 
czekamy 
tu na nią. Zespół daktylografów dopiero przystępuje do pracy, a roboty ma na 
kilka godzin. 
To pan do nas zatelefonował, prawda? Czy dotykali panowie czegoś jeszcze?
Obydwaj zaprzeczyliśmy ruchem głowy. Petersen wezwał jednego ze swych ludzi, 
który podszedł z małym magnetofonem.
– Chcę panów prosić, by zechcieli zostawić krótkie zeznanie porucznikowi 
Sacksowi 
na temat swych działań, poczynając od godzin południowych. To zwykła rutyna, 
potem będą 
panowie wolni. Choć obawiam się, że w ciągu najbliższych dni będę zmuszony 
naprzykrzać 
się panom, by zadać jeszcze parę pytań.
Seldom odpowiedział na pytania Sacksa w ciągu dwóch czy trzech minut. Kiedy 
przyszła kolej na mnie, stanął dyskretnie z boku, jakby czekał, aż skończę. 
Myślałem, że chce 
się ze mną pożegnać, ale gdy się do niego zbliżyłem, dał mi znak, byśmy wyszli 
razem.
@@4
– Pomyślałem, że może moglibyśmy pójść razem do teatru – powiedział Seldom, 
skręcając papierosa. – Chciałbym wiedzieć... – zawahał się, jakby szukał 
odpowiedniego 
słowa. Ściemniło się już całkowicie i w mroku nie widziałem wyrazu jego twarzy. 
– 
Chciałbym mieć pewność – powiedział w końcu – że obydwaj widzieliśmy to samo. To 
znaczy, zanim przybyła policja, przed wszystkimi wygłoszonymi hipotezami i 
wyjaśnieniami: 
ten pierwszy kadr, który obaj ujrzeliśmy. Interesuje mnie pana wrażenie, gdyż 
jedynie pan był 
nieuprzedzony.
Przez chwilę zastanawiałem się, starając się przypomnieć sobie i odtworzyć każdy 
szczegół. Zdawałem sobie sprawę z tego, że bardzo chciałem się wykazać 
spostrzegawczością, by nie rozczarować Seldoma.
– Myślę – powiedziałem ostrożnie – że prawie wszystko zgadza się z wyjaśnieniami 
lekarza, prócz bodaj jednego szczegółu na końcu. Powiedział on, że zabójca na 
widok krwi 
upuścił poduszkę i pośpiesznie wyszedł, niczego nie aranżując.
– A pan nie myśli, że tak było?
– Możliwe, że rzeczywiście niczego nie aranżował, ale zrobił przynajmniej jedną 
rzecz, zanim wyszedł: odwrócił głowę pani Eagleton na bok. I tak ją znaleźliśmy.
– Ma pan rację – przytaknął Seldom i lekko skinął głową. – Według pana, na co by 
to 
wskazywało?
– Nie wiem. Może nie mógł znieść widoku otwartych oczu pani Eagleton? Jeśli ta 
osoba, jak sugerował lekarz, dokonała zabójstwa po raz pierwszy, dopiero wtedy 
zdała sobie 
sprawę ze swego czynu.
– Czy uważa pan, że morderca znał panią Eagleton, czy wybrał ją na swoją ofiarę 
przypadkowo?
– Nie sądzę, by to było całkowicie przypadkowe. Powiedział pan, że pani Eagleton 
była chora na raka. Może zabójca wiedział, że ona wkrótce umrze. To wiązałoby 
się z 
intelektualnym wyzwaniem, tak jakby starał się wyrządzić jak najmniejszą 
krzywdę. Nawet 
sposób, w jaki ją zabił, byłby dość litościwy, gdyby pani Eagleton się nagle nie 
obudziła. 
Morderca musiał wiedzieć – teraz mi to przyszło na myśl – że pan znał panią 
Eagleton i że z 
pewnością zaangażuje się pan w tę sprawę.
– Możliwe – powiedział ostrożnie Seldom. – Zgadzam się z panem, że chciał zabić 
w 
sposób możliwie najłagodniejszy. Właśnie o tym myślałem, gdy słuchaliśmy wywodu 
lekarza: co by było, gdyby wszystko szło po myśli zabójcy i pani Eagleton nie 
zaczęłaby 
krwawić z nosa.
– Tylko pan by wiedział, że nie była to śmierć naturalna.
– No właśnie – powiedział Seldom – policja nie miałaby tu nic do roboty. Myślę, 
że 
taka była intencja zabójcy: wyzwanie prywatne.
– Skoro tak – powiedziałem z wahaniem – to nie mam jasności co do tego, kiedy 
zabójca napisał tę kartkę do pana: przed zabójstwem czy po nim?
– Możliwe, że napisał ją wcześniej – odparł Seldom. – Wrzucił kartkę do mojej 
skrzynki i klamka zapadła. Nie mógł się już wycofać.
– Jaki będzie, pana zdaniem, jego następny krok?
– Teraz, kiedy policja już wie? Nie wiem. Myślę, że następnym razem będzie 
bardziej 
ostrożny.
– To znaczy, dopuści się kolejnej zbrodni, która nie będzie wyglądała na 
zbrodnię?
– Tak, właśnie – powiedział Seldom jakby do siebie. – Właśnie tak. Zbrodnia, 
która 
nie będzie wyglądała jak zbrodnia. W tym tkwi sedno: zbrodnia doskonała.
Milcząc, doszliśmy w pobliże parku uniwersyteckiego. Na chodniku przed 
restauracją 
parkowała wielka limuzyna. Wysiadła z niej panna młoda, ciągnąc za sobą tren 
sukni, a drugą 
ręką przytrzymując wianek zdobiący jej głowę. Wokół kłębił się tłum gości i 
błyskały flesze. 
Seldom wydawał się nie widzieć tej sceny, całkowicie pochłonięty swoimi myślami. 
Mimo to 
zdecydowałem się mu przeszkodzić, aby zapytać o coś, co mnie bardzo 
zaintrygowało.
– Powiedział pan inspektorowi o okręgu i logicznym ciągu. Czy sądzi pan, że 
istnieje 
jakiś związek między symbolem i wyborem ofiary, czy choćby sposobem zadania 
śmierci?
– Tak, oczywiście – powiedział z pewnym roztargnieniem Seldom, jakby tę kwestię 
analizował już wcześniej. – Ale problem tkwi w tym, jak już powiedziałem 
Petersenowi, że 
nie mamy pewności, czy to rzeczywiście jest okrąg. Równie dobrze może to być, 
powiedzmy, 
wąż gnostyków zjadający własny ogon, lub duża litera „O” z wyrazu Omertá. Na tym 
polega 
trudność: znalezienie pierwszego wyrazu z serii. Aby to było możliwe, należy 
ustanowić 
kontekst, w którym powinien być odczytany symbol. Chodzi mi o to, czy należy to 
rozstrzygać z punktu widzenia czysto graficznego, powiedzmy tylko jako figurę 
syntaktyczną, 
czy w płaszczyźnie semantycznej – według znaczenia. Istnieje pewna dość znana 
seria, którą 
podaję jako przykład na początku mojej książki w celu wyjaśnienia tej 
dwuznaczności. 
Zaraz... – powiedział i wydobył z kieszeni pióro i notes. Wyrwał kartkę, położył 
ją na notesie 
i nie przestając iść, narysował starannie trzy figury. Wyciągnął kartkę w moją 
stronę, bym na 
nią spojrzał. Doszliśmy właśnie do Magdalen Street i w żółtym rozproszonym 
świetle latarni 
mogłem przyjrzeć się figurom. Pierwsza była z całą pewnością dużą literą M, 
druga 
wydawała się sercem narysowanym nad kreską, trzecia zaś cyfrą osiem.
– Jaka pana zdaniem będzie czwarta figura? – zapytał Seldom.
– M, serce, osiem... – powiedziałem, starając się doszukać w tym rebusie 
jakiegoś 
sensu.
Seldom spoglądał na mnie nieco rozbawiony.
– Jestem pewien, że rozwiąże pan tę łamigłówkę w domowym zaciszu – powiedział. – 
Chciałem panu po prostu zademonstrować, że na karteczce, którą znalazłem w 
skrzynce, 
został podany pierwszy symbol – powiedział i przykrył dłonią serce i ósemkę na 
kartce z 
notesu. – Jeśli widziałby pan tylko tę figurę, tę literę M, co by pan pomyślał?
– Że chodzi o ciąg liter lub o pierwszą literę słowa zaczynającego się na M.
– Właśnie – powiedział Seldom. – Nadałby pan temu symbolowi znaczenie nie tylko 
litery w ogóle, ale litery konkretnej, czyli dużej litery M. Gdy jednak zobaczy 
pan drugi 
symbol tej serii, wszystko ulega zmianie, prawda? Już pan wie, że nie ma co 
oczekiwać 
wyrazu. Drugi symbol jest w odniesieniu do pierwszego niejednoznaczny. Jest 
innego rodzaju 
i może się odnosić na przykład do talii kart. Do pewnego stopnia podważa 
początkowe 
znaczenie, jakie przypisaliśmy pierwszemu symbolowi. Nadal myślimy, że jest to 
litera, ale 
niekoniecznie duże M. A kiedy dochodzimy do trzeciego symbolu, znowu chcemy 
wszystko 
zmienić, zgodnie z tym, co już wiemy. Jeśli interpretujemy go jako ósemkę, to 
jesteśmy 
skłonni myśleć o ciągu, który zaczyna się literą, w środku jest serce i na końcu 
cyfra. Ale 
proszę zwrócić uwagę, że cały czas rozmyślamy nad znaczeniem symboli, które 
nadajemy im 
niemal automatycznie. Odczytujemy je tak, jak są przedstawione. To jest właśnie 
ta 
złośliwość serii: pierwsza z trzech figur narzuca interpretację najoczywistszą. 
Jeśli jednak 
spojrzy pan na te symbole jako na figury, odnajdzie pan stałą, która zburzy ich 
potoczne 
znaczenie i da klucz do rozszyfrowania.
Minęliśmy rozświetlone okno The Eagle and Child. W środku tłoczyli się ludzie 
przy 
barze i jak w niemym filmie śmiali się bezgłośnie, unosząc kufle z piwem. 
Przeszliśmy na 
drugą stronę ulicy i obok jakiegoś pomnika skręciliśmy w lewo. Dotarliśmy do 
okrągłego 
budynku teatru.
– Czy chce pan przez to powiedzieć, że w naszym wypadku, aby określić kontekst, 
musimy mieć co najmniej o jeden znak więcej...
– Tak – powiedział Seldom. – Teraz poruszamy się po omacku. Nie wiemy nawet, czy 
symbole są tylko rysunkami na papierze, czy też mają jakieś znaczenie. Na 
nieszczęście, nie 
pozostaje nam nic innego jak czekać.
Mówiąc, wchodził jednocześnie po schodach teatru, a ja szedłem za nim, nie będąc 
do 
końca przekonany, czy powinienem pozwolić mu iść dalej. Hol był pusty. Kierując 
się tonami 
skocznej muzyki, weszliśmy na piętro i znaleźliśmy się w korytarzu wyłożonym 
dywanem. 
Seldom uchylił pierwsze z brzegu drzwi obite materiałem w romby i wsunęliśmy się 
do loży, 
skąd było widać małą orkiestrę pośrodku sceny. Muzycy ćwiczyli jakiś utwór, 
chyba 
węgierski czardasz. Beth siedziała na krześle pochylona do przodu, ciało miała 
napięte, 
smyczek podnosił się i opadał na struny w zawrotnym tempie. Dźwięki brzmiały jak 
uderzenia bata po końskim zadzie. Lekkość i radość rozbuchanej muzyki 
kontrastowała z 
wysiłkiem wykonawców. Przypomniałem sobie, co Beth powiedziała mi parę dni temu. 
Teraz 
ze skupioną miną śledziła nuty. Palce poruszały się błyskawicznie po strunach, 
mimo to było 
coś w jej sylwetce, co kazało się domyślać, że duchem jest zupełnie gdzie 
indziej. 
Wycofaliśmy się z Seldomem na korytarz. Na jego twarzy malowała się powaga i 
powściągliwość. Zdałem sobie sprawę z tego, że jest zdenerwowany. Machinalnie 
skręcił 
papierosa, choć nie wolno było tutaj palić. Wymruczałem parę słów pożegnania, 
Seldom 
uścisnął mi mocno dłoń i podziękował za towarzystwo.
– Jeśli będzie pan miał czas w piątek w południe – powiedział – chciałbym pana 
zaprosić na obiad do Merton. Może nam coś jeszcze przyjdzie do głowy.
– Oczywiście. Piątek mam wolny – powiedziałem.
Zszedłem po schodach i znalazłem się na ulicy. Było zimno i zaczęło padać. Pod 
latarnią w alejach wyjąłem z kieszeni kartkę, na której Seldom wyrysował trzy 
figury, i 
chroniąc atrament przed drobnymi kroplami deszczu, ponownie im się przyjrzałem. 
Roześmiałem się w głos, gdy w połowie drogi do domu odkryłem, jak proste jest 
rozwiązanie.
@@5
Kiedy pokonałem ostatni odcinek pofałdowanego terenu i zbliżyłem się do domu, 
zobaczyłem, że policjanci jeszcze tam są, jak również mały ambulans i niebieska 
furgonetka z 
logo „Oxford Timesa”. Właśnie zamierzałem zejść po schodkach do swojego pokoju, 
gdy 
zatrzymał mnie jakiś drągal z siwymi loczkami opadającymi na czoło, z 
magnetofonem i 
notatnikiem w ręku. Zanim zdążył się przedstawić, inspektor Petersen wychylił 
się przez okno 
wychodzące na ganek i dał mi znak, bym się zbliżył.
– Wolałbym, żeby pan nie wymieniał nazwiska Seldoma – powiedział cicho. – 
Dziennikarzom powiedzieliśmy, że to pan znalazł ciało.
Kiwnąłem głową na znak zgody i wróciłem na schodki. Odpowiadałem właśnie na 
pytania dziennikarza, gdy zobaczyłem zatrzymującą się taksówkę. Wysiadła z niej 
Beth. 
Przeszła obok, taszcząc wiolonczelę, nie widząc nas. Musiała podać swoje 
nazwisko 
policjantowi pilnującemu wejścia, by wpuścił ją do środka. Mówiła cichym i nieco 
przytłumionym głosem.
– Więc to jest ta dziewczyna – powiedział dziennikarz i spojrzał na zegarek. – Z 
nią 
też muszę porozmawiać. Myślę, że z dzisiejszej kolacji nici. Jeszcze jedno 
pytanie: co 
powiedział panu przed chwilą Petersen, gdy poprosił, by pan do niego podszedł?
Zawahałem się, zanim odpowiedziałem.
– Że jutro prawdopodobnie będą mi bardziej dokuczać, zadając więcej pytań.
– Niech się pan nie martwi – powiedział. – Nie podejrzewają pana.
Roześmiałem się.
– A kogo podejrzewają? – zapytałem.
– Nie wiem. Myślę, że dziewczynę. To chyba najbardziej naturalne, nie sądzi pan? 
Ona dostanie pieniądze i dom.
– Nie wiedziałem, że pani Eagleton była bogata.
– Otrzymywała rentę wojenną. Żadna fortuna, ale dla samotnej kobiety...
– Ale czyż Beth nie była na próbie, kiedy popełniono zbrodnię?
Drągal przekartkował swój notes.
– Spójrzmy na to: według raportu lekarza śmierć nastąpiła między drugą a 
trzecią. 
Parę minut po drugiej sąsiadka widziała, jak Beth wyszła z domu i skierowała się 
do 
Sheldonian Theatre. Dzwoniłem tam: przyszła na próbę punktualnie o drugiej 
trzydzieści. 
Niemniej jednak upłynęło kilka minut, zanim wyszła z domu. To znaczy, że mogła 
to zrobić. 
Jest jedyną beneficjentką.
– I to zasugeruje pan w swoim reportażu? – zapytałem nagle rozgniewany.
– A czemu nie? To bardziej interesujące niż przypisywanie winy złodziejowi i 
ostrzeganie pań domu, żeby nie otwierały drzwi nieznajomym. Postaram się teraz z 
nią 
porozmawiać. – Przesłał mi złośliwy uśmieszek. – Niech pan jutro przeczyta moją 
notatkę w 
gazecie.
Zszedłem do swojego pokoju i nie zapalając światła, zdjąłem buty i rzuciłem się 
na 
łóżko, przysłaniając ramieniem oczy. Starałem się jeszcze raz odtworzyć w 
pamięci moment, 
w którym weszliśmy z Seldomem do domu, oraz wszystko to, co robiliśmy potem, ale 
wydawało się, że nic szczególnego – nic, czego mógłby szukać Seldom. I tylko 
powracał 
obraz błyskawicznego przemieszczenia głowy pani Eagleton w chwili, gdy się 
osunęła, i jej 
oczu, otwartych i przerażonych. Usłyszałem odgłos odjeżdżającego samochodu i 
uniosłem się 
na rękach, by popatrzeć przez okno. Zobaczyłem, jak wynoszono na noszach ciało 
pani 
Eagleton i wsuwano do ambulansu. Obydwa wozy policyjne z zapalonymi światłami 
manewrowały, żeby wyjechać z podjazdu na ulicę. Żółte światła rzuciły snop 
cieni, złudnych 
i ulotnych, na ścianę domu. Furgonetka z logo „Oxford Times” odjechała 
wcześniej, a kiedy i 
te auta zniknęły za zakrętem, cisza i ciemność Cunliffe Close po raz pierwszy 
wydały mi się 
przytłaczające.
Zastanawiałem się, co robi Beth, siedząc sama na górze. Zapaliłem lampę. Na 
biurku 
leżały prace Emily Bronson z moimi notatkami na marginesie. Przygotowałem sobie 
kawę i 
usiadłem z zamiarem powrócenia do pracy w miejscu, w którym przerwałem. 
Pracowałem 
ponad godzinę, nie posuwając się zbytnio naprzód. Również nie spłynęło na mnie 
litościwe 
ukojenie, ten szczególny balsam intelektualny, złudzenie porządku w chaosie, 
który 
przychodzi, gdy postępuje się zgodnie z założeniami jakiegoś twierdzenia. Nagle 
usłyszałem 
ciche pukanie do drzwi. Odsunąłem się na krześle i odczekałem chwilę. Pukanie, 
tym razem 
głośniejsze, powtórzyło się. Otworzyłem drzwi i w ciemności dostrzegłem 
zmieszaną i nieco 
zawstydzoną Beth. Miała na sobie fioletowy peniuar i ranne pantofle na nogach. 
Włosy 
przytrzymywała opaska, co mogło świadczyć, że coś ją zmusiło do wstania z łóżka. 
Zaprosiłem ją do pokoju, ale zatrzymała się przy drzwiach ze skrzyżowanymi 
ramionami i 
nieco drżącymi wargami.
– Czy mogę cię o coś prosić? Czy mogłabym zostać u ciebie do rana? Tylko tę 
jedną 
noc – powiedziała urywanym głosem. – Nie mogę zasnąć...
– Oczywiście – powiedziałem. – Zaraz rozłożę dla siebie fotel.
Podziękowała i z ulgą opadła na krzesło. Rozglądała się trochę oszołomiona.
– Uczyłeś się – powiedziała domyślnie, gdy zauważyła papiery rozłożone na 
biurku. – 
Nie chciałabym ci przeszkadzać.
– Nie, nie przeszkadzasz mi – zaprzeczyłem. – Właśnie miałem zrobić sobie 
przerwę. 
Nie mogłem się skoncentrować. Zrobić ci kawy?
– Wolałabym herbatę – powiedziała.
Czekałem, aż woda się zagotuje, i zastanawiałem nad stosowną formułką 
kondolencyjną. Oboje milczeliśmy. Ona przemówiła pierwsza.
– Mówił mi wuj Arthur, że byłeś z nim, kiedy... To musiało być straszne! Ja też 
musiałam ją zobaczyć: kazali mi rozpoznać ciało. Boże mój! – powiedziała i jej 
oczy zrobiły 
się przejrzyste jak błękit i rozedrgane – nikt nie zadał sobie trudu, by zamknąć 
jej powieki. – 
Przekręciła głowę na bok i uniosła nieco, jakby chciała przytrzymać łzy.
– Naprawdę bardzo mi przykro – szepnąłem. – Wiem, co czujesz.
– Nie możesz wiedzieć. Nikt nie może wiedzieć. Spodziewałam się tego od dawna. 
Od 
paru lat. To okropne, ale oczekiwałam tego, od kiedy dowiedziałam się, że ma 
raka. 
Wyobrażałam sobie, że ktoś wejdzie do sali w połowie próby i przekaże mi tę 
straszną 
wiadomość. I tak się stało. Nie chciałam widzieć, jak ją wynoszą, ale inspektor 
poprosił, bym 
rozpoznała ciało. Nikt jej nie zamknął powiek! – powtórzyła szeptem ze zgrozą. – 
Stanęłam 
przy niej, ale nie mogłam na nią popatrzeć; bałam się, że jeszcze w jakiś sposób 
może mi 
zrobić krzywdę – złapie mnie za rękę i nie puści albo coś w tym rodzaju. I 
myślę, że to jej się 
udało. Podejrzewają mnie – powiedziała przygnębiona. – Petersen zadał mi mnóstwo 
pytań 
tonem udającym szacunek, a potem ten okropny dziennikarz, który nawet nie starał 
się 
niczego udawać. Powiedziałam im to, co wiem: kiedy wychodziłam z domu o drugiej, 
ona 
spała na fotelu obok stolika z planszą do gry w scrabble. Czuję, że nie będę 
miała sił bronić 
się. Jestem tą osobą, która najbardziej pragnęła jej śmierci, myślę, że bardziej 
niż ten, kto ją 
zabił!
Wydawała się rozstrojona nerwowo. Ręce jej się trzęsły i gdy zauważyła moje 
spojrzenie, ukryła dłonie pod pachami, krzyżując ramiona.
– W każdym razie – powiedziałem, podając jej filiżankę z torebką herbaty – nie 
przypuszczam, by Petersen istotnie tak myślał: oni wiedzą coś więcej, ale nie 
chcą o tym 
mówić. Profesor Seldom nic ci nie mówił?
Zaprzeczyła ruchem głowy, a ja pożałowałem, że to powiedziałem. Gdy jednak 
spojrzałem w jej niebieskie wyczekujące oczy, w których lęk mieszał się z 
nadzieją, 
zdecydowałem, że latynoska niedyskrecja jest bardziej na miejscu niż angielska 
rezerwa.
– Mogę ci powiedzieć tylko tyle, ponieważ proszono nas o zachowanie tajemnicy, 
że 
ten, kto zabił, zostawił Seldomowi list w skrzynce. W liście podał adres tego 
domu i godzinę: 
trzecią po południu.
– Trzecią po południu – powtórzyła wolno, jakby ciężar spadł jej z serca. – Ja 
już 
byłam wtedy na próbie. – Uśmiechnęła się lękliwie, jakby długa i trudna batalia 
wydawała się 
do wygrania. Upiła łyk herbaty. Spojrzała na mnie z wdzięcznością znad 
filiżanki.
– Beth – powiedziałem. Trzymała rękę na oparciu blisko mojej i musiałem się 
powstrzymać, żeby jej nie dotknąć. – Chodzi mi o to, co przedtem powiedziałaś... 
Jeśli 
mógłbym ci w jakiś sposób pomóc przy załatwianiu pogrzebu albo w czymkolwiek 
innym, to 
powiedz mi bez wahania. Z pewnością profesor Seldom lub Michael już...
– Michael? – przerwała mi i zaśmiała się sucho. – Nie sądzę, bym mogła na niego 
liczyć. Jest tym wszystkim przerażony – powiedziała i dodała z pogardą, jakby 
opisywała 
jakiś szczególnie tchórzliwy gatunek mężczyzn: – On jest żonaty.
Wstała i nim zdołałem jej przeszkodzić, podeszła do umywalki obok biurka i 
opłukała 
filiżankę.
– Na wuja Arthura zawsze mogę liczyć. Matka ciągle mi to powtarzała. Ona jedna 
wiedziała, jaka z babki była czarownica pod tą jej maską. Kładła mi do głowy, że 
jeśli kiedyś 
zostałabym sama i potrzebowała pomocy, to powinnam zwrócić się do wuja Arthura. 
„O ile 
znajdziesz sposób, by wyrwać go z jego formuł!” – dodawała. On jest geniuszem 
matematycznym, prawda? – zapytała w zamyśleniu z nutką dumy.
– Jednym z największych – potwierdziłem z mocą.
– Moja mama też tak uważała. Patrząc teraz wstecz, przypuszczam, że była w nim 
potajemnie zakochana. Ale cicho, sza! Niech to pozostanie rodzinną tajemnicą.
– To ciekawe – powiedziałem.
– Czym jest kobieta bez tajemnic? – zanuciła początek starej walijskiej pieśni. 
Zdjęła 
opaskę z głowy i położyła na nocnym stoliku. Odrzuciła włosy do tyłu, unosząc je 
nieco i 
pozwalając opaść na plecy. – Och, nie zwracaj na mnie uwagi – powiedziała. 
Zbliżyła się do 
łóżka i odrzuciła kołdrę. – Odwróć się, proszę. Chciałabym zdjąć peniuar – 
wyjaśniła.
Podszedłem z filiżanką do umywalki. Kiedy zakręciłem kran i woda przestała 
lecieć, 
postałem jeszcze chwilę, odwrócony do niej plecami. Z trudem wymówiła moje imię, 
łamiąc 
sobie język na podwójnym l. Leżała już w łóżku, z włosami uwodzicielsko 
rozsypanymi na 
poduszce. Kołdrę podciągnęła pod brodę. Jedno ramię położyła na wierzchu.
– Czy mogę cię prosić o jeszcze jedną uprzejmość? Czy możesz potrzymać mnie za 
rękę, zanim zasnę? Robiła to moja mama, gdy byłam mała.
– Jasne – odparłem. Zgasiłem lampę i usiadłem na brzegu łóżka.
Światło księżyca oświetlało jej nagie ramię na kołdrze. Położyłem dłoń na jej 
dłoni i 
jednocześnie spletliśmy palce. Jej ręka była ciepła i sucha, gładka w dotyku, z 
długimi 
palcami i krótko obciętymi, czystymi paznokciami. Moją uwagę zwrócił jej kciuk, 
dziwnie 
cienki i mały, jak u małej dziewczynki. Beth otworzyła oczy i patrzyła na mnie. 
Chciała 
cofnąć rękę, ale ścisnąłem ją mocniej i pogładziłem swoim kciukiem jej malutki 
paluszek.
– Poznałeś mój największy sekret – powiedziała. – Ciągle jeszcze ssę palec przed 
zaśnięciem.
@@6
Kiedy następnego ranka obudziłem się, Beth już nie było. Spojrzałem speszony na 
wgłębienie, które jej głowa odcisnęła na poduszce, i sięgnąłem po zegarek leżący 
na nocnym 
stoliku: była dziesiąta. Jednym susem wyskoczyłem z pościeli. Byłem umówiony z 
Emily 
Bronson przed dwunastą w instytucie, a jeszcze nie przeczytałem jej prac. 
Włożyłem do torby 
rakietę i strój tenisowy. Był czwartek i w planie tego dnia miałem po południu 
partię tenisa. 
Przed wyjściem rzuciłem okiem na biurko i na łóżko. Oczekiwałem od Beth 
przynajmniej 
kilku słów wyjaśnienia, dlaczego zniknęła tak nagle, i zadałem sobie pytanie, 
czy właśnie to 
nie stanowi najlepszego wyjaśnienia.
Ranek był ciepły i łagodny, co czyniło miniony dzień nieco nierealnym, ale kiedy 
znalazłem się w ogrodzie, nie spotkałem pani Eagleton porządkującej grządki, a 
żółte 
policyjne taśmy nadal otaczały ganek. Zanim wszedłem do instytutu, w kiosku po 
drugiej 
stronie ulicy Woodstock Road kupiłem słodki obwarzanek i gazetę. W pracowni 
nastawiłem 
elektryczny ekspres do kawy i rozłożyłem na biurku gazetę. W dziale lokalnym 
wybijała się 
główna wiadomość zatytułowana „Morderstwo bohaterki ostatniej wojny”. 
Zamieszczono też 
zdjęcie młodej pani Eagleton, na którym była nie do poznania, oraz frontu domu z 
żółtymi 
taśmami na pierwszym planie i zaparkowanymi samochodami policyjnymi.
W głównej notatce była wzmianka o tym, że ciało znalazł lokator, argentyński 
student 
matematyki, i że ostatnią osobą, która widziała wdowę żywą, była jej jedyna 
wnuczka, 
Elisabeth. W relacji nie było niczego, o czym bym nie wiedział. Przeprowadzona w 
nocy 
sekcja zwłok również, jak się wydaje, nie wniosła niczego nowego do sprawy. W 
niepodpisanej notatce była mowa o prowadzonym dochodzeniu policyjnym. Po 
bezosobowym stylu rozpoznałem dziennikarza, który przeprowadzał ze mną wywiad. 
Według 
jego słów policja raczej wyklucza, że morderstwa dokonał ktoś z zewnątrz, mimo 
że drzwi 
nie były zamknięte na klucz. Niczego w domu nie ruszono ani nie ukradziono. 
Inspektor 
Petersen trzyma w tajemnicy szczegóły śledztwa. Reporter zaryzykował 
twierdzenie, że 
podejrzenie o dokonanie zbrodni może dotyczyć „członków najbliższej rodziny pani 
Eagleton” i w następnym zdaniu uściślił, że jedynym najbliższym członkiem 
rodziny pani 
Eagleton jest Beth, która może otrzymać w spadku „ładną sumkę”. W konkluzji 
notatki 
znalazło się zalecenie inspektora Petersena, skierowane do pań domu, pod którym 
podpisała 
się redakcja „Oxford Times”, by zapomniały o starych dobrych czasach i trzymały 
drzwi 
wejściowe stale zamknięte na klucz.
W dziale nekrologów znalazłem kondolencje podpisane przez długą listę osób. 
Wyrazy współczucia złożyło między innymi Brytyjskie Towarzystwo Scrabble’a oraz 
Instytut 
Matematyki, podpisany przez Emily Bronson i Arthura Seldoma. Stronę z 
nekrologami 
schowałem do szuflady biurka. Zrobiłem sobie jeszcze jedną filiżankę kawy i 
pogrążyłem się 
w pracy nad tekstami mojej szefowej. O pierwszej zszedłem do jej gabinetu i 
zastałem ją 
jedzącą sandwicza nad papierową serwetką rozłożoną na książkach. Gdy otworzyłem 
drzwi, 
wydała okrzyk radości, jakby ucieszyła się, że widzi mnie całego i zdrowego 
powracającego z 
wyprawy pełnej niebezpieczeństw. Przez kilka minut rozmawialiśmy o zbrodni. 
Powiedziałem jej to, co uznałem za stosowne, nie wspominając ani słowem o 
Seldomie. 
Wydawała się zaskoczona i nieco zmartwiona, że zostałem w to zamieszany. 
Zapytała, czy 
policjanci bardzo mi dokuczyli, bo – jak powiedziała – potrafią być bardzo 
nieprzyjemni 
wobec cudzoziemców. Bałem się, że zacznie mnie przepraszać za to, iż 
zasugerowała mi 
wynajęcie tego pokoju.
Rozmawialiśmy jeszcze przez chwilę, dopóki nie skończyła jeść sandwicza. 
Trzymała 
go palcami obu rąk i odgryzała po kawałeczku, równiutko jak pod sznurek.
– Nie wiedziałem, że Arthur Seldom jest w Oksfordzie – odezwałem się.
– Nigdy stąd nie wyjeżdżał – odparła Emily z uśmiechem. – Arthur jest tego 
zdania co 
ja, że jeśli tylko poczekać cierpliwie, to okaże się, że wszyscy matematycy 
pielgrzymują do 
Oksfordu. Ma stałą pracę w Merton. To prawda, że niełatwo go spotkać. Gdzie go 
widziałeś?
– Widziałem jego nazwisko w kondolencjach od instytutu – powiedziałem ostrożnie.
– Jeśli chciałbyś go poznać, to mogę ci to ułatwić. Zdaje się, że mówi bardzo 
dobrze 
po hiszpańsku. Jego żona była Argentynką – wyjaśniła. – Pracowała jako 
konserwator w 
Muzeum Ashmolean przy wielkim fryzie asyryjskim.
Przerwała, jakby popełniła niedyskrecję.
– Czy ona... umarła? – odważyłem się zapytać.
– Tak – odparła Emily. – Wiele lat temu. Zginęła w wypadku samochodowym razem z 
rodzicami Beth. Znajdowali się we czwórkę w aucie. Byli nierozłączni. Jechali do 
Clovelly na 
weekend. Ocalał jedynie Arthur.
Złożyła serwetkę i wrzuciła ją ostrożnie do kosza, tak by nie rozsypać 
okruszków. 
Pociągnęła z butelki łyk wody mineralnej i poprawiła okulary na nosie.
– No i co powiesz? – zapytała, starając się skoncentrować na mnie wyblakłe 
niebieskie oczy. – Znalazłeś trochę czasu, by przeczytać materiały?
Kiedy wyszedłem z instytutu, była już druga. Po raz pierwszy tego lata upał był 
dokuczliwy i miasto zdawało się drzemać w skwarnym słońcu. Koło czerwonego 
budynku 
Keble College przejechał czerwony dwupiętrowy autobus przegubowy Oxford Guide 
Tours z 
niemieckimi turystami w środku – wszyscy w czapeczkach z daszkiem, osłaniającym 
oczy 
przed słońcem. Gapiłem się, jak autobus wolno i ociężale skręca za róg. W parku 
uniwersyteckim studenci urządzili sobie piknik na trawniku. Ogarnęło mnie 
przygnębiające 
wrażenie, że śmierć pani Eagleton była jak kamień wrzucony do wody. Zbrodnia 
doskonała, 
powiedział Seldom. Właściwie każda zbrodnia, każda śmierć zaledwie wzburza wodę 
i zaraz 
powierzchnia się wygładza. Od makabrycznego odkrycia nie minęły jeszcze 
dwadzieścia 
cztery godziny, a życie toczyło się nadal, jak gdyby nigdy nic. Czyż ja sam nie 
szedłem jak w 
każdy czwartek pograć w tenisa? A jednak, mimo wszystko, coś się zmieniło. 
Zaskoczył mnie 
niezwykły spokój, gdy szedłem krętą drogą prowadzącą do Marston. Słychać było 
tylko 
pojedyncze rytmiczne uderzenia piłki o ścianę. Na parkingu nie było samochodów 
Johna ani 
Sammy’ego, ale na trawniku przy ogrodzeniu kortu zauważyłem czerwone volvo 
Lorny. 
Obszedłem budynek szatni i ujrzałem Lornę, zawzięcie ćwiczącą return o ścianę. 
Nawet z tej 
odległości mogłem podziwiać piękną linię jej nóg, mocnych i szczupłych, których 
nie 
zakrywała krótka spódniczka, oraz piersi, które napinały się i uwypuklały pod 
bluzeczką przy 
każdym uderzeniu rakiety. Gdy mnie zauważyła, zatrzymała piłkę i uśmiechnęła 
się.
– Myślałam, że już nie przyjdziesz – powiedziała. Grzbietem dłoni otarła pot z 
czoła i 
pocałowała mnie szybko w policzek. Zdawało mi się, że chce mnie o coś zapytać, 
jakbyśmy 
oboje uczestniczyli w jakimś spisku i nie bardzo wiadomo, jaki jest w nim udział 
każdego z 
nas.
– Co się dzieje z Johnem i Sammym? – zapytałem.
– Nie wiem – odpowiedziała i spojrzała niewinnie swymi wielkimi zielonymi 
oczami. 
– Żaden nie zadzwonił. Już myślałam, że wszyscy trzej umówiliście się, by 
wystawić mnie do 
wiatru.
Poszedłem do szatni i szybko się przebrałem, nieco zaskoczony nieoczekiwanym sam 
na sam z Lorną. Wszystkie korty były wolne. Lorna czekała na mnie przy drucianej 
furtce. 
Uniosłem rygiel, przepuściłem ją. Nim doszliśmy do ławki, odwróciła się i 
obrzuciła mnie 
badawczym spojrzeniem. W końcu nie wytrzymała i wypaliła:
– Czytałam w gazecie o morderstwie. – Coś na kształt entuzjazmu rozbłysło w jej 
oczach. – Mój Boże, ja ją znałam – powiedziała jakby zdziwiona lub jakby 
znajomość z nią 
powinna ochronić biedną panią Eagleton. – Kilka razy widziałam w szpitalu jej 
wnuczkę. Czy 
to prawda, że to właśnie ty znalazłeś ciało?
Przytaknąłem, wyciągając rakietę z futerału.
– Przyrzeknij mi, że potem mi wszystko opowiesz – poprosiła.
– Musiałem przyrzec, że nic nie powiem – odparłem przekornie.
– Naprawdę? Tym bardziej jestem ciekawa. Wiedziałam, że tam się coś wydarzy! – 
wykrzyknęła. – Tego nie zrobiła wnuczka, prawda? Ostrzegam cię – powiedziała, 
dźgając 
palcem moją pierś – żadnych sekretów przed ulubioną partnerką w deblu. Musisz mi 
powiedzieć!
Roześmiałem się i posłałem jej piłkę ponad siatką. W ciszy pustego klubu 
wymienialiśmy długie piłki z głębi kortu. Moim zdaniem w tenisie od zaciętej 
rozgrywki na 
punkty lepsza jest rozgrzewka, bo chodzi o utrzymanie piłki w grze jak 
najdłużej. 
Podziwiałem Lornę. Z gracją odbierała moje mordercze piłki, biegając 
niezmordowanie 
wzdłuż końcowej linii, aż do momentu, gdy uzyskawszy wystarczającą przestrzeń 
mogła 
ruszyć do kontrataku z narożnika głęboko po krosie.
Odbijaliśmy piłkę to bliżej, to dalej i na zmianę dobiegaliśmy do niej, z każdym 
uderzeniem zwiększając tempo. Lorna dzielnie się broniła, coraz bardziej 
rozgorączkowana, 
pozostawiając długie ślady na ceglanej nawierzchni, gdy z poślizgiem 
wyhamowywała. Po 
każdym punkcie wracała na środek, nabierała powietrza w płuca i wdzięcznym 
ruchem 
odrzucała do tyłu koński ogon. Słońce świeciło jej prosto w twarz i nadawało 
połysku długim 
opalonym nogom widocznym spod spódniczki.
Graliśmy w milczeniu, skupieni, jakby coś ważnego działo się na korcie. 
Liczyliśmy 
tylko niedobre piłki. Podczas najdłuższych wymian, gdy ona powróciła na środek 
kortu, ja 
niespodziewanie posłałem piłkę mocno ku narożnikowi. Żeby ją odebrać, zrobiła 
gwałtowny 
skręt. Jedna noga ugięła się, Lorna upadła ciężko na bok, przewróciła się na 
plecy i odrzuciła 
daleko od siebie rakietę. Zbliżyłem się do siatki, nieco zaniepokojony, choć 
zdawałem sobie 
sprawę, że nie mogła się mocno potłuc. Oddychała ciężko, z ramionami 
wyciągniętymi nad 
głową, jakby nie miała siły powstać. Przeszedłem nad siatką i pochyliłem się nad 
nią. 
Spojrzała na mnie, jej zielone oczy błyszczały w słońcu jakby kpiąco i 
wyczekująco. Kiedy 
uniosłem jej głowę, dźwignęła się na łokciu i drugim ramieniem objęła mnie za 
szyję. Jej usta 
znalazły się blisko moich, poczułem ciepłe tchnienie jej urywanego oddechu. 
Pocałowałem ją, 
wtedy ona opadła powoli na plecy, pociągając mnie za sobą. Nie przestawałem jej 
całować. 
Rozdzieliliśmy się na moment i popatrzyliśmy na siebie spojrzeniem kochanków: 
głębokim, 
szczęśliwym i nieco zdziwionym. Znów ją całowałem, czując, jak czubki jej piersi 
wbijają się 
we mnie, gdy ją przytulałem. Wsunąłem rękę pod jej koszulkę. Pozwoliła mi 
pogładzić sutek, 
ale zatrzymała drugą, przestraszona, którą usiłowałem wsunąć pod spódniczkę.
– Zaraz, chwileczkę – szepnęła, rozglądając się na boki. – W twoim kraju ludzie 
kochają się na kortach? – Delikatnie odsunęła moją rękę i szybko pocałowała w 
policzek. – 
Jedźmy do mnie. – Podniosła się, wygładzając spódniczkę i strzepując ceglaną 
mączkę. – Idź 
po swoje rzeczy, ale nie bierz prysznica – szepnęła. – Czekam na ciebie w 
samochodzie.
Prowadziła w milczeniu, uśmiechając się do siebie i od czasu do czasu odwracając 
głowę w moją stronę. Na światłach pogładziła mnie pieszczotliwie po twarzy.
– Tak więc – zapytałem ją w pewnej chwili – ta historia z Johnem i Sammym...
– Nie! – odparła, śmiejąc się, ale z mniejszym przekonaniem niż poprzednio. – 
Nie 
miałam z tym nic wspólnego. Czyż matematycy nie wierzą w przypadki?
Zaparkowaliśmy w bocznej uliczce prowadzącej do Summertown. Weszliśmy na 
drugie piętro po wyłożonych dywanem schodach. Mieszkanie Lorny znajdowało się na 
poddaszu wielkiego wiktoriańskiego domu. Zaprosiła mnie do środka i już za 
drzwiami 
zaczęliśmy się znów całować.
– Idę na chwilę do łazienki, dobrze? – powiedziała i przeszła korytarzem ku 
drzwiom 
ze szlifowanego szkła.
Stałem w malutkim salonie, rozglądając się dokoła. Różnokolorowy i sympatyczny 
bałagan, zdjęcia z podróży, lalki, plakaty filmowe i mnóstwo książek w 
bibliotece, która już 
pękała w szwach. Pochyliłem się, by odczytać tytuły. Same kryminały. Zajrzałem 
do sypialni. 
Łóżko byto starannie zasłane, przykryte za dużą kapą, opadającą do podłogi. Na 
nocnej szafce 
leżała grzbietem do góry otwarta książka. Podszedłem i odwróciłem ją. 
Przeczytałem tytuł i 
nazwisko autora. Osłupiałem: było to dzieło Seldoma o ciągach logicznych. Tekst 
był gęsto 
popodkreślany, z trudnymi do odczytania notatkami na marginesach. Słyszałem szum 
prysznica, a potem odgłos bosych stóp Lorny w korytarzu. Zawołała mnie. 
Odłożyłem 
książkę na miejsce i wróciłem do saloniku.
– A cóż to? – powitała mnie od drzwi, stojąc nago na środku pokoju. – Ty jeszcze 
w 
spodniach?
@@7
– Istnieje różnica między prawdą a częściową prawdą, którą można dowieść. Taki 
wniosek wysnuł Tarski* [*Alfred Tarski (1901-1983) – matematyk, logik i filozof, 
jeden z 
najbardziej znanych uczonych polskich XX w. Od 1946 r. profesor Uniwersytetu 
Kalifornijskiego w Berkeley (przyp. tłum.).] z teorii Gödla – powiedział Seldom. 
– 
Sędziowie, lekarze sądowi, archeolodzy znali go naturalnie o wiele wcześniej niż 
matematycy. Na przykład zbrodnia z dwoma podejrzanymi. Obaj znają prawdę. Każdy 
z nich 
może powiedzieć: „To ja” lub „To nie ja”. Ale sprawiedliwość nie może na tym 
poprzestać; 
musi uciec się do żmudnej drogi pośredniej: zebrać dowody, odciski palców, 
przesłuchać 
świadków, sprawdzić alibi... Często zebrane dowody nie pozwalają uznać winy 
jednego i 
niewinności drugiego podejrzanego. W gruncie rzeczy to, co dowiódł Gödel w 1930 
roku w 
swym twierdzeniu limitacyjnym, jest dokładnie tym samym, co w matematyce. 
Mechanizm 
ustalania prawdy, datujący się od czasów Arystotelesa i Euklidesa, opiera się na 
podstawowych i niezbitych zasadach i polega na dochodzeniu do tezy ściśle 
logicznymi 
krokami. Jednym słowem, to, co nazywamy systemem aksjomatycznym, może niekiedy 
nie 
wystarczyć, podobnie jak niejasne są kryteria przybliżenia sprawiedliwości.
Seldom zamilkł na chwilę i wyciągnął z pudełka papierową serwetkę. Myślałem, że 
chce zapisać na niej jakąś formułę, ale on wytarł nią kąciki ust i mówił dalej.
– Gödel dowiódł, że już na poziomie podstawowej arytmetyki istnieją tezy, 
których 
nie da się ani dowieść, ani obalić. Stanowią one aksjomaty, które są poza 
zasięgiem 
mechanizmów formalnych i które kpią sobie z każdej próby przeprowadzenia dowodu. 
Na 
takiej podstawie żaden sędzia nie wyda wyroku, prawdziwego czy fałszywego, o 
winie lub 
niewinności. Pierwszy raz analizowałem to twierdzenie, gdy nie miałem jeszcze 
ukończonych 
studiów. Eagleton był moim formalnym opiekunem. Tym, co przykuło moją uwagę 
wtedy, 
gdy już zrozumiałem, a przede wszystkim zaakceptowałem to, co rzeczywiście to 
twierdzenie 
głosi, i co wydało mi się niezwykle ciekawe, było to, że matematycy długo 
kierowali się 
intuicją tak drastycznie fałszywą. A na dodatek wszyscy początkowo uwierzyli, że 
Gödel 
popełnił błąd i że wkrótce ukaże się skaza w jego dowodzie. Nawet Zermelo* 
[*Ernest 
Zermelo (1871-1953) – matematyk niemiecki (przyp. tłum.).] porzucił swoje prace 
badawcze 
i dwa lata życia poświęcił na obalenie twierdzenia Gödla. Zadałem sobie pytanie: 
dlaczego 
nigdy w ciągu wieków matematycy nie potykali się, i nadal nie potykają, na 
niepewnych 
tezach, dlaczego również teraz, po Gödlu, matematyka może się rozwijać spokojnie 
we 
wszystkich dziedzinach?
Siedzieliśmy w stołówce dla profesorów w Merton College. Zostaliśmy sami. 
Wszyscy rozeszli się już do sal wykładowych. Na ścianie na wprost w równym 
rzędzie 
wisiały portrety wybitnych uczonych, niegdyś studentów tego college’u. Na 
plakietkach z 
brązu umieszczonych pod obrazami rozpoznałem tylko nazwisko T. S. Elliota. 
Kelnerzy 
dyskretnie uprzątali naczynia ze stołów. Seldomowi udało się pochwycić szklankę, 
zanim 
kelner ją zabrał. Pociągnął długi łyk i mówił dalej.
– W owym czasie byłem dość płomiennym komunistą i pozostawałem pod wielkim 
wrażeniem myśli Marksa, pochodzącej, zdaje się, z Przyczynka do krytyki ekonomii 
politycznej, która głosiła, że ludzkość od zarania dziejów stawia sobie jedynie 
takie cele, które 
może osiągnąć. Przez jakiś czas myślałem, że to może wszystko wyjaśniać: 
matematycy 
chyba rzeczywiście zadawali sobie tylko takie pytania, na które mogli znaleźć 
odpowiedź. 
Oczywiście, nie dlatego, by ułatwić sobie sprawę, lecz dlatego, że intuicja 
matematyczna – i 
to było moje przypuszczenie – była już na wskroś przeniknięta, nazwijmy to, 
kantowskim 
sposobem dochodzenia do prawdy lub do jej obalenia. Myślenie intuicyjne 
przebiega 
skokowo i przypomina ruch konika szachowego. Nie są to, jak zwykło się uważać, 
iluminacje 
ani nagłe objawienia, lecz zmierzanie do celu w żółwim tempie. To wtedy poznałem 
Sarah, 
matkę Beth. Sarah właśnie rozpoczęła studia na fizyce i zaręczyła się z Johnnym, 
jedynym 
synem Eagletonów. Chodziliśmy we trójkę pograć w kręgle i popływać. Sarah 
pierwsza 
powiedziała mi o wątpliwościach w fizyce kwantowej. Pan, naturalnie, wie, o czym 
mówię: 
jasne i ścisłe formuły rządzące zjawiskami fizycznymi na wielką skalę, takimi 
jak mechanika 
kosmosu czy zderzenie kul, w świecie subatomowym, nieskończenie drobnym, gdzie 
wszystko jest o wiele bardziej złożone, nie sprawdzają się. I to jest paradoks 
logiczny. To 
spowodowało, że zmieniłem całkowicie kierunek poszukiwań. Dzień, w którym Sarah 
powiedziała mi o zasadzie Heisenberga* [*Werner Karl Heisenberg (1901-1976) – 
fizyk 
niemiecki. Laureat Nagrody Nobla w 1932 r. (przyp. tłum.).], był niezwykły pod 
każdym 
względem. Myślę, że to był jedyny dzień, który mógłbym odtworzyć godzina po 
godzinie. 
Gdy tylko to usłyszałem, miałem przeczucie, „skok konika szachowego”, jeśli pan 
woli – 
dodał z uśmiechem – że dokładnie ten sam rodzaj zjawiska zachodzi w matematyce, 
i że w 
gruncie rzeczy wszystko jest sprawą skali. Niepewne tezy, które sformułował 
Gödel, mogą 
dotyczyć świata subatomowego, o wielkościach nieskończonych, a nie zwykłej 
matematyki. 
Reszta to zdefiniowanie pojęcia odpowiedniego do skali. Dowiodłem, w zasadzie, 
że jeśli 
pytanie matematyczne można zadać w ramach tej samej „skali” co aksjomat, to 
będzie się ono 
mieścić w zakresie matematyki i można je udowodnić lub odrzucić. Ale jeśli jego 
zapis 
wymaga innej skali, grozi niebezpieczeństwo przynależności do owego świata, ale 
ukrytego 
wszędzie, czego nie można ani dowieść, ani obalić. Jak pan może sobie wyobrazić, 
najtrudniejszą częścią pracy, która pochłonęła trzydzieści lat mojego życia, 
było dowiedzenie, 
że wszystkie pytania sformułowane przez matematyków – od czasów Euklidesa do 
chwili 
obecnej – można uzyskiwać w skali zbieżnej z systemami aksjomatów. W końcu 
udowodniłem, że zwykła matematyka, uprawiana codziennie przez naszych ciężko 
pracujących kolegów, należy do rzędu „widzialnych” pod mikroskopem.
– Ale to chyba nie jest przypadek – przerwałem mu.
Starałem się powiązać wyniki, które przedstawiłem na seminarium, z tym, co teraz 
usłyszałem, i znaleźć ich miejsce w wielkiej figurze, którą Seldom dla mnie 
rysował.
– Nie, naturalnie, że nie. Moja hipoteza utrzymuje, że ma to związek głęboko 
tkwiący 
w estetyce, która przechodziła z epoki na epokę i była z gruntu niezmienna. Nie 
ma przymusu 
kantowskiego, ale jest estetyka prostoty i elegancji, która rządzi również 
sformułowaniami 
przypuszczeń; matematycy uważają, że piękno twierdzenia wymaga pewnych boskich 
proporcji między prostotą aksjomatów w punkcie wyjścia a prostotą tezy w punkcie 
końcowym. Trudności, zawiłości zostawia się na drodze między oboma punktami, 
czyli 
dowodowi. I dopóki ta estetyka się utrzymuje, nie ma powodu, by pojawiały się 
„naturalnie” 
niepewne tezy.
Kelner powrócił z dzbankiem kawy i napełnił nasze filiżanki. Seldom milczał, 
jakby 
nie był pewny, w którym momencie przerwał, albo zawstydził się, że za dużo mówi.
– To, co zwróciło przede wszystkim moją uwagę – odezwałem się – i co 
przedstawiłem w Buenos Aires, to były wnioski, które nieco później opublikował 
pan na 
temat systemów filozoficznych.
– W gruncie rzeczy to było o wiele łatwiejsze – powiedział Seldom. – Jest to 
rozwinięcie, w zakresie mniej lub bardziej oczywistym, twierdzenia o 
niezupełności Gödla: 
każdy system filozoficzny, który wychodzi od pierwszych zasad, ma z konieczności 
ograniczony zasięg. Niech mi pan wierzy, o wiele prościej było przewiercić 
wszystkie 
systemy filozoficzne niż tę jedną sztancę myślenia, której się od zawsze 
uczepiają 
matematycy. Po prostu dlatego, że każdy system filozoficzny stawia sobie za duże 
cele. W 
gruncie rzeczy wszystko jest kwestią równowagi: powiedz, ile chcesz wiedzieć, a 
powiem ci, 
z jaką pewnością możesz to potwierdzić. Kiedy po trzydziestu latach spojrzałem 
na ten 
problem jeszcze raz, odniosłem wrażenie, że ta pierwsza myśl, którą zasugerował 
mi Marks, 
nie była wcale taka błędna. Pozostała, jak by powiedzieli Niemcy, uchylona i 
zarazem podjęta 
w ramach twierdzenia. – Tak – rzekł w zamyśleniu – kot nie analizuje ot, tak 
sobie, myszy. 
Robi to po to, by ją zjeść. Kot nie analizuje jako przyszłego jadła wszystkich 
zwierząt, lubi 
tylko myszy. W ten sam sposób historyczna myśl matematyczna kieruje się pewnym 
kryterium, w gruncie rzeczy estetycznym. Ta zamiana wydawała mi się ciekawa i 
nieoczekiwana w stosunku do przesłanek kantowskich. Warunek mniej sztywny i nie 
tak 
bardzo konieczny, ale – jak dowiodło moje twierdzenie – wystarczająco spójny. – 
Widzi pan 
– powiedział tonem usprawiedliwienia – nie jest łatwo wyzwolić się z tej 
estetyki: my, 
matematycy, lubimy mieć poczucie, że to, co mówimy, ma sens. Jakkolwiek było, 
poświęciłem się wtedy studiowaniu tego, co na swój użytek nazywam estetyką 
rozumowania. 
Zacząłem, jak zwykle, od tego, co wydało mi się najprostsze, a w każdym razie 
najbliższe: 
logiką badań kryminalistycznych. Podobieństwo z twierdzeniem Gödla jawiło się w 
sposób 
najbardziej jaskrawy. Każda zbrodnia ma zawsze, niewątpliwie, swoją prawdę, 
jedno jedyne 
prawdziwe wyjaśnienie spośród wszystkich możliwych. Z drugiej strony, istnieją 
także ślady 
materialne, niezbite fakty, pozostające – jak by powiedział Kartezjusz – poza 
wszelką 
wątpliwością: to są aksjomaty. Tak oto znaleźliśmy się na znajomym terenie. Czym 
jest 
dochodzenie kryminalne, jeśli nie wymyślaniem przypuszczeń, naginaniem faktów, 
aby 
udowodnić winę. Zacząłem systematycznie studiować historie rzeczywistych 
zbrodni, 
przeglądałem raporty, które prokurator pisał do sędziego, badałem sposób 
oceniania faktów, 
porządkowałem wyroki – skazujące lub uniewinniające. Powróciłem, jak w czasach 
młodości, 
do lektury powieści kryminalnych. Stopniowo nauczyłem się rozpoznawać 
interesujące 
różnice w dochodzeniu kryminalnym. A także błędy, to znaczy, błędy teoretyczne 
kryminalistyki, bardziej bodaj ciekawe.
– Błędy? Jaki rodzaj błędów?
– Pierwszy, najbardziej oczywisty, to przecenianie dowodu rzeczowego. Pomyślmy 
tylko o tym, co się dzieje w związku z obecnym dochodzeniem. Pamięta pan, jak 
Petersen 
wysłał swojego podwładnego, by odzyskał karteczkę, którą dostałem od mordercy? 
Tu 
dochodzimy do typowego błędu, występującego między tym, co prawdziwe, a tym, co 
trzeba 
udowodnić. Ja widziałem tę karteczkę, i to jest prawda, do której oni nie mają 
dostępu. Moje 
świadectwo nie zostanie zamieszczone w protokole, bo nie ma tej samej wagi co 
dowód 
rzeczowy, którym jest ten świstek papieru. I proszę, człowiek wykonał jak 
najrzetelniej swoją 
pracę. Przesłuchał Brenta i wypytał go o wszystkie szczegóły. Brent pamiętał 
doskonale 
papierek złożony na pół leżący na dnie kosza, ale oczywiście nie zainteresował 
się jego 
treścią. Pamiętał także, że policjant zapytał go, czy istnieje sposób, by 
odzyskać karteczkę, a 
Brent powtórzył to, co powiedział mnie: włożył zawartość kosza do prawie pełnego 
worka i 
wyniósł na patio. Kiedy Wilkie przybył do Merton College, śmieciarka pół godziny 
wcześniej 
zabrała śmieci. Petersen chciał i temu zaradzić, wysłał więc wóz policyjny, by 
zatrzymał 
śmieciarkę na trasie. Ale, jak wiadomo, śmieciarka w czasie jazdy miele śmieci i 
w 
konsekwencji ostatnia nadzieja na odzyskanie karteczki zamieniła się dosłownie w 
miazgę. 
Wczoraj zadzwonił do mnie Petersen i poprosił, bym podał policyjnemu rysownikowi 
opis 
litery. Zauważyłem, że był zmartwiony. Uważa się, że to najlepszy inspektor, 
jakiego 
mieliśmy od wielu lat. Miałem dostęp do kompletu materiałów związanych z 
prowadzonymi 
przez niego sprawami. Jest dokładny, wnikliwy, bezlitosny. Ale to tylko 
inspektor, to znaczy, 
że można przewidzieć jego tok myślenia. Na nieszczęście, takim sposobem myślenia 
rządzi 
zasada „brzytwy z Ockham”: dopóki nie pojawią się niezbite dowody rzeczowe, 
policjant 
zajmuje się prostą hipotezą i odrzuca bardziej skomplikowane. To jest trzeci 
błąd. Nie tylko 
dlatego, że rzeczywistość zwykle bywa bardziej złożona, ale zwłaszcza dlatego, 
że 
zbrodniarz, jeśli jest inteligentny i starannie przygotował zbrodnię, zostawi na 
użytek policji 
proste wyjaśnienie, taką zasłonę dymną, jak wycofujący się ze sceny iluzjonista. 
W tej 
ubogiej logice rozumowanie jest następujące: po co zakładać coś, co uważa się za 
dziwne i 
niecodzienne, jak na przykład morderca działający z pobudek intelektualnych, 
skoro pod ręką 
jest inne wyjaśnienie, prostsze? Niemal mogłem odczuć fizycznie, jak Petersen 
wycofuje się i 
ponownie rozważa swoją hipotezę. Myślę, że zacząłby i mnie podejrzewać, gdyby 
nie 
sprawdził, że od pierwszej do trzeciej miałem konsultacje z doktorantami. Jestem 
pewien, że 
zweryfikowali również pańskie zeznanie.
– Owszem. Byłem wtedy w bibliotece Bodleiana. Byli tam wczoraj i pytali o mnie. 
Na 
szczęście bibliotekarka zapamiętała faceta mówiącego z dziwnym akcentem.
– Studiował pan księgi w godzinie zbrodni? – Seldom uniósł ironicznie brwi. – 
Choć 
raz wiedza nas ratuje!
– Sądzi pan, że teraz Petersen rzuci się na Beth? Po wczorajszym przesłuchaniu 
była 
przerażona. Myśli, że inspektor ją podejrzewa.
Seldom zastanawiał się chwilę.
– Nie, nie sądzę. Petersen nie jest taki tępy. Ale istnieje niebezpieczeństwo 
wystąpienia zasady „brzytwy z Ockham”. Proszę pomyśleć: morderca, gdziekolwiek 
się 
znajduje, uznaje, że zabijanie mu się jednak nie podoba, lub że zabawę popsuł mu 
epizod z 
krwią i interwencją policji. I co wtedy? Można założyć, że z tych lub innych 
powodów 
postanowi zejść ze sceny. Wtedy rzeczywiście Petersen rzuci się na Beth. Wiem, 
że dziś rano 
znów ją przesłuchiwał, ale może to być zwykły manewr odwracający uwagę mordercy 
lub 
forma prowokacji: działać tak, jakby to był pospolity przypadek – rodzinna 
zbrodnia, jak 
sugerują dziennikarze.
– Pan naprawdę myśli, że morderca może porzucić tę grę? – zapytałem.
Seldom wydawał się rozważać moje pytanie bardziej poważnie, niżbym tego 
oczekiwał.
– Nie, nie przypuszczam – powiedział na koniec. – Myślę tylko, że będzie się 
starał 
być bardziej... niezauważalny, jak to określiliśmy. Ma pan coś teraz do roboty? 
– zapytał i 
spojrzał na zegar wiszący na ścianie. – O tej godzinie zaczynają się wizyty w 
Radcliffe 
Hospital, właśnie tam idę. Jeśli zechce pan pójść ze mną, to byłbym rad kogoś 
panu 
przedstawić.
@@8
Wyszliśmy na zewnątrz przez galerię o kamiennym łukowym sklepieniu na tyłach 
college’u. Seldom pokazał mi jako relikwię historyczną kort Royal Tennis z XVI 
wieku, na 
którym grywał Edward VII. Gdyby mi nie powiedział, mógłbym pomylić go z boiskiem 
do 
squasha. Przecięliśmy ulicę i znaleźliśmy się w wąskim, jakby przeciętym szpadą 
przejściu 
między dwoma budynkami.
– Skrócimy sobie trochę drogę – mruknął Seldom.
Szedł szybko, nieco mnie wyprzedzając, ponieważ w kamiennym tunelu nie było 
miejsca dla dwóch osób. Wyszliśmy na ścieżkę nad rzeką.
– Mam nadzieję, że szpital nie robi na panu specjalnego wrażenia – powiedział. – 
Radcliffe może być trochę deprymujący. Ma siedem pięter. Może zna pan włoskiego 
pisarza 
Dina Buzzatiego* [*Dino Buzzati-Traverso (1906-1972) – włoski pisarz i 
dziennikarz. 
Cytowane opowiadanie powstało we wczesnych latach czterdziestych. Umiejscowienie 
go w 
nieco innym czasie jest zabiegiem autora niniejszej powieści, wynikającym z 
potrzeb akcji 
(przyp. tłum.).]? Napisał opowiadanie pod takim właśnie tytułem: Siedem pięter. 
Inspiracją 
było wydarzenie, do którego doszło po przyjeździe autora do Oksfordu, gdzie miał 
wygłosić 
wykład. Tego dnia było bardzo gorąco i po wyjściu z sali Buzzati zasłabł. 
Zaniepokojeni 
organizatorzy wezwali karetkę pogotowia. W Radcliffe Hospital został zawieziony 
na siódme 
piętro, zarezerwowane dla niegroźnych przypadków. Tam wykonano mu podstawowe 
analizy 
i badania. Wszystko jest w porządku, powiedziano, ale dla całkowitego spokoju 
trzeba zrobić 
badania specjalistyczne, piętro niżej. Na szóstym piętrze zobaczył na korytarzu 
i na ławkach 
w poczekalni ludzi o poparzonych twarzach, w bandażach, chorych cierpiących, 
niewidomych, okaleczonych. Jego też położono na łóżku w celu dokonania 
prześwietlenia. 
Gdy chciał się podnieść, radiolog powiedział, że dopatrzył się drobnej anomalii, 
prawdopodobnie nic poważnego, ale dopóki nie będzie wyników wszystkich badań, 
powinien 
leżeć. Przez kilka godzin pozostanie pod obserwacją. Zwieziono go na piąte 
piętro i 
umieszczono w pojedynczym pokoju. Na tym piętrze nie było już chorych na 
korytarzach, ale 
drzwi do sal były otwarte. Zajrzał do jednej z nich i zobaczył leżących 
nieruchomo 
pacjentów, podłączonych do kroplówek. Coraz bardziej zaniepokojony, leżał kilka 
godzin na 
szpitalnym łóżku. W końcu weszła pielęgniarka z nożyczkami na tacy. Przysyłał ją 
lekarz z 
czwartego piętra, doktor X, żeby przed badaniem ogoliła mu głowę. Buzzati 
zapytał ją, kiedy 
przyjdzie doktor. Pielęgniarka uśmiechnęła się, jakby to było coś, co tylko 
cudzoziemcowi 
mogło przyjść na myśl, i odpowiedziała, że lekarze przyjmują chorych na swoich 
piętrach. 
Powiedziała, że zwiezie go po rampie piętro niżej. Oczekując na badanie, będzie 
mógł sobie 
wyglądać przez okno. Budynek miał kształt litery U i z wysokości czwartego 
piętra, patrząc w 
dół, Buzzati widział pierwsze piętro. Opisuje to w swoim opowiadaniu. Niektóre 
okiennice 
były otwarte, ale większość – zamknięta. Zapytał pielęgniarkę, kto znajduje się 
na pierwszym 
piętrze, i otrzymał odpowiedź, którą cytuje w opowiadaniu: tam na dole pracuje 
tylko ksiądz.
Buzzati pisze, że w tej strasznej godzinie, gdy czekał na lekarza, męczyła go 
obsesyjnie jedna myśl. Zdawał sobie sprawę, że czwarte piętro znajduje się 
dokładnie w 
połowie budynku i przesądny strach mówił mu, że jeśli znajdzie się jeszcze jedno 
piętro niżej, 
to po nim.
Z niższej kondygnacji dochodził od czasu do czasu przytłumiony krzyk osoby 
pogrążonej w delirium bólu. Zdesperowany postanowił, że za nic nie pozwoli 
zwieźć się 
piętro niżej. Wreszcie przybył lekarz. Nie był to doktor X, lecz doktor Y, 
lekarz główny. 
Mówił trochę po włosku i znał dorobek Buzzatiego. Rzucił okiem na wyniki analiz 
oraz 
prześwietlenie i zdziwił się, że jego młody kolega, doktor X, kazał ostrzyc go 
na zero; 
możliwe, że chciał mu profilaktycznie zrobić punkcję, ale w żadnym wypadku nie 
jest to 
potrzebne. Wszystkie wyniki są w jak najlepszym porządku. Doktor Y przeprosił 
Buzzatiego, 
wyrażając nadzieję, że nie zaniepokoiły go krzyki dochodzące z piętra niżej. 
Wydawała je 
jedyna ofiara, która przeżyła wypadek drogowy. „Trzecie piętro potrafi być 
bardzo hałaśliwe 
– powiedział. – Pielęgniarki muszą zatykać sobie uszy watą”.
Seldom ruchem głowy wskazał ścianę z ciemnych cegieł, która wyrosła przed nami. 
Po chwili, jakby kończąc opowieść, powiedział tym samym spokojnym i metodycznym 
tonem: – Notatka została zamieszczona w gazecie 27 czerwca 1970 roku, w dwa dni 
po 
wypadku, w którym straciłem żonę i przyjaciół Johna i Sarah. Człowiekiem, który 
na trzecim 
piętrze krzyczał z bólu, byłem ja.
@@9
Weszliśmy w milczeniu po kamiennych schodach do holu i przeszliśmy przez duży 
westybul. Seldom pozdrawiał napotykanych po drodze lekarzy i pielęgniarki.
– Przeżyłem tu prawie dwa lata – powiedział. – A potem przez rok musiałem się co 
tydzień meldować. Czasami budzę się w środku nocy, przerażony, że znowu tu 
jestem. – 
Wskazał zniszczone kręcone schodki i powiedział: – Tędy szybciej dojdziemy na 
drugie 
piętro.
Korytarz na drugim piętrze był długi i jasny i miał w sobie coś z ciszy i 
skupienia 
katedry. Nasze kroki niosły się nieżyczliwym echem. Świeżo nawoskowana podłoga 
błyszczała, jakby nieskalana ludzką stopą.
– Pielęgniarki nazywają to miejsce akwarium lub oddziałem wegetariańskim – 
powiedział Seldom i otworzył drzwi do sali.
Stały tam dwa rzędy łóżek, ciasno obok siebie, jak w szpitalu polowym. Na 
łóżkach 
leżały ciała podłączone do aparatury oddychającej za nie. Efektem tego było 
miarowe 
bulgotanie, które przywodziło na myśl podwodny świat i pływających w nim nurków. 
Gdy 
przechodziliśmy między rzędami, zauważyłem, że od ciał odchodzą rurki połączone 
z 
torebkami na wydaliny. Człowiek, pomyślałem, został zredukowany do swych 
podstawowych 
funkcji. Seldom podchwycił moje spojrzenie.
– Raz obudziłem się w nocy – powiedział cicho – i usłyszałem, jak pielęgniarki 
narzekały na „brudnych”, że napełniają torebki dwa razy dziennie i one mają 
przez to 
dodatkową pracę, bo muszą je zmieniać również po południu. Niezależnie od tego, 
jaki jest 
ich rzeczywisty stan, „brudni” nie przebywają tu długo. W jakiś sposób załatwia 
się, wie pan, 
żeby im się pogorszyło, i wtedy są przenoszeni gdzie indziej. Witajcie w kraju 
Florence 
Nightingale! Uchodzi im to bezkarnie, ponieważ rodziny o niczym nie wiedzą. Na 
początku 
przyjdą raz lub dwa, a potem wcale. To jest taka przechowalnia. Niektórzy 
przebywają w tej 
sali całymi latami. Dlatego staram się tu przychodzić każdego popołudnia. Od 
jakiegoś czasu 
Frankie przeistoczył się, niestety, w „brudnego”, a ja nie chciałbym, żeby mu 
się przytrafiło 
coś dziwnego.
Zatrzymaliśmy się przy jednym z łóżek. Człowiek lub to, co pozostało z 
człowieka, 
który tam leżał, miał łysą czaszkę z paroma siwymi prostymi włosami opadającymi 
na uszy i 
nabrzmiałą żyłę przez środek czoła. Ciało pod prześcieradłem było wychudzone, 
łóżko 
wydawało się dla niego za duże i pomyślałem, że możliwe, iż jest ono pozbawione 
nóg. 
Cienki biały materiał ledwie poruszał się na piersi, nozdrza drgały, słabiutki 
oddech nie mógł 
nawet zaparować szklanego respiratora. Jedno ramię chorego wystawało spod 
przykrycia. 
Miedzianą obręcz na przegubie wziąłem początkowo za przyrząd do kontrolowania 
pulsu. W 
rzeczywistości odchodziła od niej uprząż, która podtrzymywała rękę na bloku 
papieru. 
Między kciuk i palec wskazujący włożono mu krótkie pióro i zmyślnie 
przymocowano. 
Bezwładna dłoń z długimi, szponiastymi paznokciami leżała bez życia na czystej 
kartce.
– Może pan o nim słyszał? – powiedział Seldom. – To jest Frank Kalman, 
kontynuator 
prac Wittgensteina* [*Ludwig Wittgenstein (1889-1951) – filozof austriacki 
(przyp. tłum.).] 
na temat reguł i gier słownych.
Odpowiedziałem grzecznie, że coś mi to nazwisko mówi, ale niewiele.
– Frank nie był logikiem profesjonalistą – powiedział Seldom. – Nie opublikował 
żadnej pracy ani nie uczestniczył w kongresach. Po studiach podjął pracę w 
wielkiej firmie 
consultingowej. Do jego obowiązków należało przygotowanie i ocena testów osób 
aspirujących do danego stanowiska. Przydzielili go do sekcji symbolicznej 
manipulacji i 
testów na inteligencję. Parę lat później powierzono mu ocenę egzaminów wstępnych 
do 
liceum. Całe życie zajmował się przygotowywaniem ciągów logicznych, prostszych 
niż ten, 
który panu pokazałem: mając sekwencję trzech symboli, dopisać czwarty. Czy też: 
mając 
cyfry 2, 4, 8, dopisać następną. Frank był obsesyjnie dokładny. Przeglądając 
karty 
egzaminacyjne, zdał sobie sprawę z ciekawego zjawiska. Część testów była 
rozwiązana 
perfekcyjnie, w sposób, który pozwalał skonstatować – jak napisał Frank z 
cudowną 
ostrożnością – że inteligencja kandydata zbiega się z oczekiwaniami 
egzaminatora. W 
przytłaczającej większości były jednak takie odpowiedzi, które Frank nazywał 
normą: 
kandydaci popełniali błędy, których należało się spodziewać. Ale była też 
trzecia grupa, 
najmniejsza, jak magnes przyciągająca uwagę Franka. Testy były rozwiązane 
perfekcyjnie, 
prócz jednej odpowiedzi. Błąd na pierwszy rzut oka wydawał się absolutną 
niedorzecznością, 
rozwiązaniem wybranym na chybił trafił albo przypadkowo. Ten rodzaj błędów 
różnił się od 
zwykłych pomyłek. Powodowany ciekawością Frank wpadł na pomysł, by poprosić 
zdających, znajdujących się w tym wąskim przedziale, by uzasadnili swoje 
odpowiedzi, i 
wtedy spotkała go niespodzianka. Odpowiedzi, które on uznał za niepoprawne, były 
w 
rzeczywistości innym możliwym rozwiązaniem, i to znakomitym, pozwalającym 
kontynuować ciąg, tyle że z bardziej skomplikowanym uzasadnieniem. Najciekawsze 
było to, 
że te nieprzeciętnie inteligentne osoby pomijały rozwiązania podstawowe, których 
oczekiwał 
Frank, i skacząc jak na trampolinie, sięgały po rozwiązania o większym stopniu 
trudności. 
Porównanie z trampoliną też wymyślił Frank. Trzy symbole lub cyfry odpowiadały, 
według 
niego, wyścigowi pływaka na desce. Z tego punktu widzenia analogia wydaje się 
nasuwać 
pierwsze wyjaśnienie: dla tego typu inteligencji, wyskakującej w górę ponad 
przeciętność, 
bardziej naturalne jest dalsze rozwiązanie niż to bliższe. To odkrycie podważało 
sens pracy 
całego jego życia. Frank nagle poczuł się zdezorientowany. Rozwiązanie jego 
ciągu nie było 
więc jedyne; odpowiedzi, które dotąd uznawał za błędne, mogły być rozwiązaniami 
alternatywnymi i w jakimś sensie „naturalnymi”. Nie wiedział jednak, jak 
odróżnić 
odpowiedź przypadkową od celowo wybranej, którą podała osoba wyjątkowo 
inteligentna i 
przebojowa. Gdy wtedy przyszedł do mnie, miałem dla niego złą wiadomość.
– Paradoks Wittgensteina na temat reguł ograniczonych – domyśliłem się.
– Właśnie. Frank odkrył w praktyce, w czasie rzeczywistego eksperymentu, to, co 
przed paroma dekadami Wittgenstein udowodnił teoretycznie: niemożność ustalenia 
nieomylnej reguły i porządków „naturalnych”. Ciąg 2, 4, 8 może być kontynuowany 
przez 16, 
ale też przez 10 lub 2007; zawsze można znaleźć regułę, która uzasadni dodanie 
cyfry 4. Nie 
ucieszyłoby to inspektora Petersena, a Franka doprowadziło niemal do szaleństwa. 
Miał 
wtedy ponad sześćdziesiąt lat, ale poprosił mnie o referencje i miał odwagę 
wstąpić, jakby 
ponownie był studentem, w tę jaskinię, którą stanowią prace Wittgensteina. Wie 
pan chyba, 
jak wygląda zejście w ciemność Wittgensteina? W pewnym momencie czuł się jak na 
brzegu 
przepaści. Zdał sobie sprawę, że nie może ufać nawet tabliczce mnożenia. Ale 
wyszedł z ideą 
dość podobną do tej, nad jaką i ja się zastanawiałem. Frank trzymał się 
kurczowo, niemal 
fanatycznie, ostatniej deski ratunku: statystyki swoich eksperymentów. Uznał, że 
wyniki 
Wittgensteina były w pewnym sensie teoretyczne, w pewnym sensie platoniczne, ale 
że 
sposób myślenia konkretnych osób był trochę inny. Mimo wszystko, proporcjonalnie 
tylko 
niewielka część osób dawała odpowiedzi nietypowe. Przypuszczał więc, że chociaż 
w 
zasadzie wszystkie odpowiedzi były porównywalne, coś w ludzkiej psychice kazało 
im 
prowadzić swoistą grę: aprobować albo odrzucić symbol, co zdecydowaną większość 
prowadziło w to samo miejsce – do odpowiedzi, która jawiła się jako najprostsza, 
najbardziej 
przejrzysta. Myślał podobnie jak ja, przyjmujący pewne zasady a priori, że 
dopuszczalny jest 
wybór spośród paru możliwości. Sformułował więc definicję tego, co nazywał 
rozumowaniem normalnym. Obrał jednak drogę doprawdy dziwną. Zaczął odwiedzać 
szpitale 
psychiatryczne i poddawać testom pacjentów po lobotomii. Zbierał pojedyncze 
wyrazy i 
symbole, które pisali somnambulicy, uczestniczył w seansach hipnozy, studiował 
symbole, 
które piszą pacjenci pozostający w stanie wegetatywnym, z uszkodzonym mózgiem.
To, czego szukał, było w gruncie rzeczy niemożliwe do zdefiniowania: pragnął 
prześledzić, co zostaje z rozumu, kiedy on już praktycznie nie funkcjonuje. 
Myślał, że uda mu 
się dostrzec jakiś ślad pozostawiony przez lata nauki. Wydaje mi się, że Frank 
miał 
chorobliwą skłonność doprowadzania do końca wszystkiego, co sobie zaplanował.
Nieco wcześniej stwierdzono u niego nowotwór złośliwy, który najpierw atakuje 
nogi: 
tu nazywają go rakiem drwali. Lekarze mogą tylko po kawałku odcinać zmienione 
chorobowo 
fragmenty. Przyszedłem go odwiedzić po pierwszej amputacji. Wydawało się, że 
jest w 
dobrym humorze, jak na stan, w jakim się znajdował. Pokazał mi książkę, którą 
podarował 
mu lekarz, z fotografiami czaszek uszkodzonych w wypadkach, próbach 
samobójczych, po 
uderzeniu kijem bejsbolowym. Zdjęcia opatrzone były wyczerpującym opisem 
klinicznym 
skutków tych uszkodzeń. Kazał mi zwrócić uwagę na stronę, na której widoczna 
była lewa 
półkula mózgu, z płatem skroniowym uszkodzonym przez pocisk. Poprosił, bym 
przeczytał 
tekst pod fotografią. Niedoszły samobójca był w stanie śpiączki, ale jego ręka – 
głosił tekst – 
pisała dziwne symbole. Wyjaśnił mi wtedy, że w swych wędrówkach po szpitalach 
odnalazł 
ścisły związek między symbolami a rodzajem działalności, jaką prowadził w swoim 
życiu 
człowiek, obecnie pozostający w śpiączce. Frankie był niesłychanie nieśmiały. 
Powiedział mi 
– i był to jedyny raz, kiedy pozwolił sobie na prywatny komentarz – że bardzo 
żałuje, że się 
nie ożenił. Ze smutnym uśmiechem wyznał, że niewiele zrobił w życiu. Przez 
czterdzieści lat 
zajmował się symbolami logicznymi. Był pewien, że nie ma lepszego kandydata do 
jego 
eksperymentu niż on sam. Z uporem twierdził, że w symbolach, które pisał, można 
odczytać 
kodyfikację tej pozostałości rozumu, której szukał. W każdym razie nie myślał 
znajdować się 
tam, gdzie się znajdował, gdy zechcą odjąć mu drugą nogę. W istocie miał do 
rozwiązania 
tylko jeden problem, a mianowicie, jak się zabezpieczyć, żeby uszkodzenie mózgu 
przez 
pocisk nie było nadmierne i żeby odłamki nie dosięgły ośrodka ruchu. W owym 
czasie 
miałem dla niego dużo sympatii. Powiedziałem, że w tym względzie mu nie pomogę, 
a wtedy 
zapytał, czy jeśli sprawę załatwi sam, to czy będę przy nim, by odczytywać 
symbole.
Obaj z Seldomem jednocześnie popatrzyliśmy na Franka. Jego ręka drgała 
spazmatycznie, przyciskając ołówek do kartki, jakby pod wpływem impulsów 
elektrycznych. 
Przerażony, nie mogłem oderwać wzroku od powolnych i niezgrabnych ruchów ołówka 
bazgrzącego na papierze. Seldom wydawał się nie zwracać na to szczególnej uwagi.
– O tej porze zaczyna pisać – powiedział, nie ściszając głosu. – Robi to prawie 
przez 
całą noc. Frankie był rzeczywiście inteligentny i znalazł rozwiązanie: zwykły 
pistolet, nawet 
małego kalibru, mógł spowodować zbyt duże spustoszenie. Potrzebował czegoś, co 
przebiłoby kość czołową i trafiło dokładnie prosto w punkt, jak mały harpun. Ten 
pawilon 
szpitalny był wtedy w remoncie i wydaje mi się, że pomysł podsunął mu jeden z 
robotników, 
z którym rozmawiał o narzędziach. Ostatecznie dokonał tego za pomocą pistoletu 
na 
gwoździe.
Bezładne znaki ciągle ukazywały się na papierze.
– Ta pisanina jest coraz trudniejsza do odczytania – powiedział Seldom. – Jakiś 
czas 
temu można było jeszcze coś zrozumieć. W rzeczywistości stale pisze te same 
cztery litery. 
Cztery litery składające się na imię. W ciągu tych wszystkich lat Frankie nie 
napisał ani 
jednego symbolu logicznego, ani jednej cyfry. Jedyne, co w kółko pisze, to imię 
kobiety.
@@10
– Wyjdźmy stąd na chwilę, chcę zapalić – powiedział Seldom.
Wyrwał z bloku kartkę papieru, na której pisał Frank, i zanim wyrzucił ją do 
kosza, 
spojrzał na nią. Wyszliśmy z sali w milczeniu i przeszliśmy pustym korytarzem, 
szukając 
otwartego okna. W naszą stronę zmierzał wolno pielęgniarz pchający łóżko. Kiedy 
przechodził obok nas, zauważyłem, że na łóżku leży ciało przykryte 
prześcieradłem. Z 
odkrytej ręki zwieszała się karteczka z nazwiskiem i godziną śmierci, 
przywiązana sznurkiem 
do przegubu. Pielęgniarz zgrabnie skręcił łóżkiem i ze zręcznością mistrza pizzy 
wmanewrował je w wąskie oszklone drzwi.
– Tam jest kostnica? – zapytałem.
– Nie – odparł Seldom. – Na każdym piętrze jest specjalny pokój. Kiedy pacjent 
umiera, wywożą go natychmiast z sali, aby jak najszybciej zwolnić łóżko. Główny 
lekarz na 
danym piętrze przychodzi stwierdzić zgon, wypisuje akt zgonu i dopiero wtedy 
przenosi się 
zmarłego do szpitalnej kostnicy, która znajduje się w podziemiu. – Seldom 
wskazał ruchem 
głowy salę, w której leżał Frank. – Zostanę jeszcze, dotrzymam mu towarzystwa. 
To dobre 
miejsce do rozmyślań, jak każde inne. Pan pewnie ma ochotę wstąpić do pracowni 
radiologicznej – powiedział z uśmiechem, a kiedy zobaczył moje zdziwienie, w 
jego oczach 
pojawił się błysk rozbawienia. – Oksford to małe miasto. Moje gratulacje! Lorna 
to świetna 
dziewczyna! Poznałem ją przed kilku laty, pożyczała mi kryminały ze swoich 
zbiorów. 
Widział pan jej bibliotekę? – Uniósł brwi z udawanym podziwem. – Nie znam 
nikogo, kto by 
z taką pasją jak Lorna pochłaniał powieści kryminalne. Musi pan wjechać na 
ostatnie piętro – 
dodał. – Tymi windami na prawo.
Winda wznosiła się z ciężkim pneumatycznym jękiem. Szedłem labiryntem korytarzy, 
kierując się strzałkami. W poczekalni przed pracownią radiologiczną siedział 
jakiś człowiek o 
nieco zagubionym spojrzeniu, z książką opuszczoną na kolana. Za szklanym 
przepierzeniem 
dojrzałem Lornę ubraną w uniform pielęgniarki, pochyloną nad łóżkiem i 
cierpliwie coś 
wyjaśniającą jakiemuś dziecku. Patrzyłem przez szybę. Nie odważyłem się jej 
przeszkodzić. 
Lorna ułożyła misia na poduszce przy głowie dziewczynki, bardzo bladej, mniej 
więcej 
siedmioletniej, o przestraszonych oczach, ale dzielnie grzecznej. Główkę miała 
całą w lokach 
rozrzuconych na poduszce. Lorna powiedziała coś i dziewczynka mocno objęła 
misia. 
Zastukałem lekko dwa razy w szybę. Lorna spojrzała w moją stronę, roześmiała się 
zaskoczona i wydała niesłyszalny dla mnie okrzyk. Wskazała mi drzwi z boku i 
wykonała 
ruch jakby rakietą, wyjaśniając w ten sposób dziewczynce, że jestem jej 
partnerem do tenisa. 
Otworzyła na chwilę drzwi, pocałowała mnie szybko i poprosiła, żebym zaczekał.
Cofnąłem się do poczekalni. Mężczyzna czytał teraz książkę. Zauważyłem, że był 
nieogolony i miał zaczerwienione oczy, jakby z niewyspania. Ze zdziwieniem 
odczytałem 
tytuł książki: Od pitagorejczyków do Jezusa. Człowiek oderwał się od lektury i 
spojrzał na 
mnie.
– Przepraszam – powiedziałem – zainteresował mnie tytuł książki. Czy pan jest 
matematykiem?
– Nie – odparł – ale skoro zaciekawił pana tytuł, to znaczy, że pan nim jest.
Uśmiechnąłem się i kiwnąłem potakująco głową. Mężczyzna popatrzył na mnie z 
uwagą.
– Czytam od końca – powiedział. – Chcę wiedzieć, jak się miały sprawy na 
początku. 
– Popatrzył na mnie spojrzeniem fanatyka. – Ciekawych rzeczy się człowiek 
dowiaduje. Czy 
pan wie, ile sekt, grup religijnych było w czasach Chrystusa?
Pomyślałem, że uprzejmie byłoby odpowiedzieć i podać jakąś liczbę, ale zanim 
zdołałem to zrobić, człowiek już mówił dalej.
– Dziesiątki, wiele dziesiątek – powiedział – nazareńczycy, akareńczycy, 
szymonici, 
fibioniści. Apostołowie stanowili niewielką grupę, jedną spośród wielu. Sprawy 
równie 
dobrze mogły rozwinąć się w zupełnie innym kierunku. Nie byli najliczniejsi ani 
najbardziej 
wpływowi, ale sprytnie potrafili wyróżnić się i wynieść ponad innych. Kierowali 
się jedną 
myślą: prześladować i zniszczyć pozostałe grupy. Kiedy wszyscy mówili o 
zmartwychwstaniu duszy, oni obiecywali także zmartwychwstanie ciała. Powrót do 
życia w 
swym własnym ciele. Pomysł, który już wtedy wydawał się absurdalny, był na tamte 
czasy 
prymitywny. Chrystus trzeciego dnia wstał z grobu i prosi, by Go dotknąć, i je 
pieczoną rybę. 
No dobrze, ale co się z nim działo podczas czterdziestu dni?
Jego ochrypły głos miał w sobie zaciekłość osoby świeżo nawróconej albo samouka. 
Gdy nachylił się do mnie, poczułem ostry zapach potu. Odruchowo odsunąłem się, 
ale trudno 
było uwolnić się od jego uporczywego spojrzenia. Znów wykonałem gest wskazujący 
na moją 
ignorancję.
– Właśnie. Pan tego nie wie, ja tego nie wiem, nikt nie wie. Tajemnica. Wydaje 
się, że 
tylko to zrobił: pozwolił się dotknąć i wskazał Piotra na swojego następcę na 
ziemi. To 
dobrze dla Piotra, prawda? A czy pan wie, że aż do tamtych czasów umarłych tylko 
okrywano 
całunem? Nie balsamowano zwłok. Ciało był ostatecznie tym, co religie uważały za 
część 
najsłabszą, najbardziej ulotną, najbardziej narażoną na grzech. No i co? Ileś 
tam drewnianych 
trumien dzieli nas od tamtych czasów. Mam rację? Świat umarłych pod światem 
żywych! Na 
obrzeżach miast drugie miasta podziemne, z trumnami porządnie ustawionymi w 
szeregu. Ale 
my wiemy, co się dzieje wewnątrz trumien. Przez pierwsze dwadzieścia cztery 
godziny, aż po 
rigor mortis, trwa odwodnienie. Krew przestaje dostarczać tlen, rogówka traci 
przejrzystość, 
tęczówka i źrenice deformują się, skóra się marszczy. Drugiego dnia zaczyna się 
proces 
gnilny w jelicie grubym i na skórze pojawiają się zielone plamy. Organy 
wewnętrzne psują 
się, tkanki wiotczeją. Trzeciego dnia rozkład postępuje dalej, gazy wzdymają 
brzuch i zielony 
marmur atakuje członki. Z ciała wydobywa się przenikliwy odór befsztyka, który 
zbyt długo 
pozostawał poza lodówką: zaczyna się bal padlinożerców. Każdy z tych procesów 
jest 
nieodwracalny. Nie ma sposobu, by przywrócić jakąkolwiek życiową funkcję. Więc 
jeśli 
trzeciego dnia Chrystus by zmartwychwstał, byłby niezdolny do niczego, cuchnący 
i ślepy. 
Taka jest prawda! Ale kogo interesuje prawda, czyż nie mam racji? Pan przed 
chwilą widział 
moją córkę – powiedział i jego głos zniżył się i nabrał tonu bezradności i 
smutku. – Czeka na 
przeszczep płuca. Od roku czekamy na to płuco. Ona jest teraz na krajowej liście 
nagłych 
wypadków. Pozostało jej nie więcej niż trzydzieści dni życia. Dwa razy mieliśmy 
szansę. 
Prosiłem i błagałem, ale rodziny ofiar wolały po chrześcijańsku pochować swe 
dzieci. – 
Spojrzał na mnie wzrokiem zaszczutego zwierzęcia. – Czy wie pan, że prawo 
brytyjskie nie 
pozwala, żeby organy rodziców-samobójców mogły być przeszczepione ich dzieciom? 
Dlatego – powiedział, stukając palcem w okładkę książki – warto czasem wrócić do 
początku. 
Ludzie starożytni mieli inne podejście do transplantacji, teoria pitagorejczyków 
na temat 
przechodzenia dusz... – urwał nagle i wstał.
Drzwi się otworzyły i ukazała się w nich Lorna popychająca łóżko. Dziewczynka 
wydawała się spać. Mężczyzna porozmawiał chwilę z Lorną i teraz on pchał łóżko 
po 
korytarzu. Lorna z dwuznacznym uśmiechem, z rękami w kieszeniach czekała, abym 
się 
zbliżył. Cienki materiał fartucha pięknie opinał jej piersi.
– Co za miła niespodzianka!
– Chciałem cię właśnie taką zobaczyć: w pielęgniarskim fartuchu – odparłem.
Uniosła zalotnie ramiona i okręciła się wokół siebie, ale pocałować pozwoliła 
się tylko 
raz.
– Co nowego? – zapytała i otworzyła szeroko oczy z zainteresowaniem.
– Żadnej nowej zbrodni – odparłem. – Właśnie poznałem drugie piętro. Seldom 
zaprowadził mnie do pokoju Franka Kalmana.
– Widziałam, że dopadł cię tatuś Caitlin – powiedziała. – Mam nadzieję, że cię 
nie 
zamęczył. Założę się, że opowiedział ci o Spartanach i przeklinał chrześcijan. 
On jest 
wdowcem, Caitlin to jego jedyne dziecko. Wziął urlop w pracy i od trzech 
miesięcy prawie 
stąd nie wychodzi. Czyta wszystko, co mu wpadnie w ręce, na temat przeszczepów. 
Myślę, że 
jest trochę – popukała się w czoło – stuknięty.
– Pod koniec tygodnia wybieram się do Londynu – powiedziałem. – Pojechałabyś ze 
mną?
– W ten weekend to niemożliwe, mam nocny dyżur. Chodźmy do kawiarni, przygotuję 
ci listę niektórych bed and breakfast* [*Bed and breakfast (ang.) – pokój ze 
śniadaniem 
(przyp. tłum.).] i miejsc godnych zobaczenia.
– Hej! – zawołałem, gdy szliśmy do windy – nie wiedziałem, że był u ciebie 
Arthur 
Seldom.
Spojrzałem na nią niedbale, a ona uśmiechnęła się po chwili, rozbawiona.
– Był, żeby dać mi swoje książkę. Mogę ci też zrobić drugą listę – wszystkich 
mężczyzn, którzy byli u mnie, ale byłaby to lista o wiele dłuższa od tamtej.
Kiedy wróciłem do Cunliffe Close i zszedłem do mojego pokoju, znalazłem pod 
zeszytem kopertę z pieniędzmi dla pani Eagleton. Przypomniałem sobie, że nie 
zapłaciłem za 
wynajem. Włożyłem do torby ubranie, bieliznę na zmianę i z kopertą w ręku 
wszedłem po 
schodkach na górę. Beth zawołała przez zamknięte drzwi, żebym chwilę poczekał. 
Kiedy 
wreszcie otworzyła, wyglądała na rozluźnioną i spokojną. Chyba właśnie wyszła z 
kąpieli, bo 
miała wilgotne włosy i bose stopy, a na sobie aksamitny szlafrok, starannie ją 
okrywający. 
Zaprosiła mnie do salonu. Ledwo go rozpoznałem. Zmieniła dywan, meble, zasłony. 
Pokój 
stał się bardziej przytulny, urządzony z pewnym wyrafinowaniem, zapożyczonym z 
magazynu poświęconego dekoracji wnętrz, i choć tak odmieniony, nadal wydawał się 
miły. 
Pomyślałem, że jeśli postanowiła pozbyć się pozostałości po pani Eagleton do 
końca, to się 
jej udało. Powiedziałem, że na weekend wybieram się do Londynu, a ona 
odpowiedziała, że 
nazajutrz po pogrzebie wyjeżdża z orkiestrą do Exeter i Bath. Z łazienki dał się 
słyszeć plusk 
wody, jakby ktoś korpulentny wychodził z wanny. Beth zmieszała się, jakbym ją 
przyłapał na 
czymś niestosownym. Zapewne przypomniało się jej, podobnie jak mnie, z jaką 
pogardą 
mówiła o Michaelu zaledwie dwa dni temu.
***
W Londynie spędziłem dwa dni, spacerując po mieście w łagodnym słońcu. Czułem 
się beztroski jak turysta. W sobotę kupiłem „Oxford Times”. W malutkiej notce 
zapowiadano 
pogrzeb pani Eagleton i przedstawiono pokrótce zaszłe wypadki, żadnych nowych 
szczegółów. W niedzielę już nie było żadnych odniesień do tego tematu. Na 
Portobello Road 
wybrałem, z myślą o Lornie, nieco zakurzony, ale w dobrym stanie egzemplarz 
wspomnień 
Lukrecji Borgii i ostatnim nocnym pociągiem wróciłem do Oksfordu.
W poniedziałek rano wyszedłem z domu nieco zaspany. Przy wjeździe do Cunliffe 
Close leżało na chodniku zwierzątko, prawdopodobnie przejechane w nocy przez 
auto. 
Musiałem przejść obok niego i z trudem powstrzymałem odruch wymiotny. 
Zwierzątko, 
jakiego nigdy w życiu nie widziałem, miało długi ciemny ogon, całkowicie 
zgnieciony łepek, 
z rozdętymi dziurkami nosa, jak u świni. Wypukły brzuch świadczył o tym, że w 
środku 
musiało być małe. Bezwiednie przyspieszyłem kroku, starając się uciec od tego, 
co przecież i 
tak zobaczyłem, i od gwałtownego, niewytłumaczalnego przerażenia, w jakie mnie 
ten widok 
wprawił. Przez całą drogę starałem się o nim zapomnieć. Wszedłem po schodach do 
instytutu 
i na drzwiach obrotowych ujrzałem kartkę przyczepioną taśmą przylepną do szyby: 
był na 
niej schematyczny rysunek ryby, wykonany czarnym atramentem. Nad rysunkiem był 
napis z 
liter wyciętych z gazety: Drugie z serii. Radcliffe Hospital, 2.15.
@@11
W sekretariacie była tylko Kim, nowa asystentka. Udało mi się gestem nakłonić 
ją, by 
zdjęła z uszu słuchawki discmana, podniosła się z krzesła i poszła ze mną do 
drzwi 
wejściowych. Spojrzała na mnie zdziwiona, kiedy zapytałem ją o kartkę 
przylepioną do 
szyby. Owszem, widziała ją, wchodząc do budynku, ale nie poświęciła jej uwagi. 
Myślała, że 
chodzi o działalność dobroczynną na rzecz Radcliffe, turniej brydżowy albo 
wycieczkę na 
ryby. Miała zamiar powiedzieć później sprzątaczce, żeby ją stamtąd odlepiła i 
przykleiła na 
tablicy. Z pakamery pod schodami wynurzył się stróż Kurt, już ubrany do wyjścia. 
Zbliżył się 
do nas, jakby obawiając się jakiegoś problemu. Kartka znajdowała się w tym 
miejscu od 
niedzieli, widział ją, gdy poprzedniego wieczoru przyszedł do pracy. Nie oderwał 
jej, bo 
pomyślał, że ktoś dostał zgodę na jej przyklejenie, zanim on przyszedł na dyżur. 
Powiedziałem, że powinniśmy powiadomić policję i że ktoś powinien dopilnować, 
żeby nikt 
nie dotykał szyby ani nie zerwał kartki, bo to może mieć związek z zabójstwem 
pani 
Eagleton. Wbiegłem dwoma susami do swojej pracowni, zadzwoniłem na policję i 
poprosiłem, by pilnie połączono mnie z Petersenem lub Sacksem. Zapytano o moje 
nazwisko 
i numer telefonu, z którego dzwonię, i kazano poczekać na linii, aż ktoś się ze 
mną połączy. 
Po upływie paru minut posłyszałem z drugiej strony głos inspektora Petersena. 
Pozwolił mi 
mówić, nie przerywając, a na koniec poprosił, bym powtórzył to, co powiedział 
stróż. Zdałem 
sobie sprawę z tego, że tak jak ja, podejrzewa, iż zbrodnia już została 
popełniona. Powiedział, 
że natychmiast wyśle do instytutu wóz policyjny i ekipę do zabezpieczenia 
śladów. On 
pojedzie do Radcliffe Hospital, aby sprawdzić wczorajsze zgony. Potem chciałby 
porozmawiać ze mną i jeśli to możliwe, również z profesorem Seldomem. Zapytał, 
czy 
mógłby się z nami spotkać w instytucie. Powiedziałem, że o ile się orientuję, 
Seldom wkrótce 
ma się tu pojawić: jeden z jego doktorantów miał wykład, zapowiedziany na 
dziesiątą.
– Kartka została umieszczona w taki sposób, by profesor ją zobaczył, wchodząc. – 
Nie 
wiem, dlaczego przyszło mi do głowy, żeby o tym powiedzieć.
– Tak, możliwe – odparł Petersen. – Seldom, ale także i inni matematycy. – Nagle 
wydał się dotknięty. – Porozmawiamy o tym później – powiedział sucho.
Kiedy ponownie zszedłem do holu, zobaczyłem Seldoma przy drzwiach obrotowych. 
Stał pochylony, jakby nie mógł oderwać wzroku od wizerunku rybki.
– Czy pan myśli to, co ja? – zapytał na mój widok. – Boję się zadzwonić do 
szpitala i 
zapytać o Franka. Chociaż godzina – powiedział, jakby dostrzegł w tym nadzieję – 
wydaje się 
nie mieć sensu: byłem wczoraj w szpitalu o czwartej po południu i Frankie żył.
– Możemy zadzwonić do Lorny z mojej pracowni – powiedziałem. – Miała dyżur aż 
do dziś w południe, powinna jeszcze tam być. Mogłaby z łatwością to sprawdzić.
Seldom zgodził się skwapliwie. Weszliśmy na górę. Pozwoliłem, by to on 
zadzwonił. 
Po pokonaniu przeszkód w postaci całego łańcucha operatorów telefonicznych 
uzyskał 
połączenie z Lorną. Zapytał ją ostrożnie, czy mogłaby zejść na drugie piętro i 
sprawdzić, jak 
się czuje Frank. Lorna zadawała mu pytania; z drugiej strony linii dochodził 
mnie jej 
zaintrygowany ton. Seldom powiedział jej tylko, że w instytucie pojawiła się 
kartka, która go 
nieco zatroskała. Możliwe, że ma ona związek z morderstwem pani Eagleton. 
Porozmawiali 
jeszcze chwilę i Seldom powiedział jej, że jest teraz w mojej pracowni. Gdy 
wróci od Franka, 
może tu do niego dzwonić. Odłożył słuchawkę, skręcił papierosa i podszedł do 
okna, by go 
zapalić. Po chwili odwrócił się, podszedł do tablicy i w zamyśleniu narysował 
dwa symbole: 
najpierw okrąg, a potem dwiema liniami przypominającymi nawias – rybę. Stał 
nieruchomo z 
pochyloną głową, z kredą w ręku, co jakiś czas w geście bezradności stawiał 
kreski kredą na 
brzegu tablicy.
Minęło prawie pół godziny, zanim zadzwonił telefon. Seldom słuchał Lorny w 
milczeniu, z nieprzeniknionym wyrazem twarzy, odpowiadając monosylabami.
– Tak – powiedział w pewnym momencie – to jest dokładnie ta godzina, która 
figuruje 
na kartce.
Odłożył słuchawkę i odwrócił się do mnie z rozpogodzoną na chwilę twarzą.
– Frank żyje – powiedział – ale zmarł pacjent, który leżał na łóżku obok.
Inspektor Petersen poszedł do szpitalnej kostnicy i dowiedział się, że zmarły w 
niedzielę pacjent był starym człowiekiem, ponad dziewięćdziesięcioletnim. Zgon 
zgłoszono 
wczoraj o drugiej piętnaście. Przyczyna śmierci naturalna. Ani pielęgniarka, ani 
główny 
lekarz piętra nie zauważyli małego śladu na ramieniu, jaki pozostawia igła. 
Sekcja powinna to 
wyjaśnić.
– Widzi pan, mieliśmy rację. Zbrodnia, która początkowo nie wygląda na zbrodnię. 
Śmierć, która wydaje się naturalna, i wszystko zmienia jeden maleńki punkcik na 
ramieniu... 
Prawie niezauważalny. Z pewnością morderca wybrał rodzaj substancji, która nie 
pozostawia 
śladów w organizmie, i mogę się założyć, że sekcja zwłok nic nie wyjaśni. 
Śmierć, która tylko 
jednym punkcikiem różni się od śmierci naturalnej. Jednym punktem, jednym 
punktem – 
powtarzał cicho, jakby bał się, że może to spowodować tysiące nieprzewidzianych 
konsekwencji.
Znów zadzwonił telefon. Kim powiadamiała mnie z parteru, że inspektor właśnie 
idzie 
na górę do mojej pracowni.
Otworzyłem drzwi i stanąłem u szczytu schodów. Patrzyłem na wysoką i szczupłą 
sylwetkę Petersena. Jego mina wyrażała sprzeczne uczucia. Wszedł do pracowni i 
witając się 
z nami, zerknął na tablicę, na której widniały narysowane przez Seldoma figury. 
Usiadł na 
krześle.
– Na dole jest istne zgromadzenie matematyków – powiedział oskarżycielskim 
tonem, 
jakbyśmy ponosili za to winę. – W każdej chwili należy się spodziewać 
dziennikarzy... 
Musimy podać prasie oświadczenie w tej sprawie, ale proszę, żeby zachowali 
panowie w 
tajemnicy pierwszy symbol ciągu. W przypadku zbrodni seryjnych staramy się 
uniknąć, 
dopóki to możliwe, rozgłosu. Wracam z Radcliffe. Tym razem był to człowiek 
bardzo stary, 
niejaki Ernest Clark. Był w stanie śpiączki, od wielu lat podłączony do 
respiratora. Nie miał, 
jak się wydaje, żadnej rodziny. Jak dotąd jedynym łącznikiem z panią Eagleton 
jest to, że 
Clark również uczestniczył w wojnie. Ale, naturalnie, to samo można by 
powiedzieć o 
każdym człowieku w jego wieku: cała ta generacja przeżyła wojnę. Pielęgniarka 
znalazła go 
martwego podczas obchodu o drugiej piętnaście i tę godzinę zanotowała na taśmie. 
Przed 
wywiezieniem zmarłego z pokoju przywiązała mu ją do ręki. Wszystko wydawało się 
normalne, nie było żadnych oznak przemocy, niczego niezwykłego. Stwierdziła brak 
pulsu i 
napisała: „Śmierć z przyczyn naturalnych”. Dotąd trudno wytłumaczyć, w jaki 
sposób ktoś 
mógł wejść do sali; o tej godzinie dopiero zaczynały się wizyty. Główny lekarz 
drugiego 
piętra przyznał, że nie dokonał dokładnych oględzin zmarłego. Przyszedł późno do 
szpitala, 
była niedziela i chciał jak najszybciej wrócić do domu. Zwłaszcza że śmierci 
Clarka 
oczekiwano już od kilku miesięcy. W gruncie rzeczy bardziej dziwne wydawało się 
to, że 
jeszcze żył. Tak więc zaufał adnotacji pielęgniarki, wpisał do aktu godzinę 
zgonu oraz jego 
przyczynę, tak jak było napisane na taśmie, i wydał zgodę na odesłanie ciała do 
kostnicy. 
Teraz czekam na wyniki sekcji. Właśnie zobaczyłem kartkę tam, na dole. 
Przypuszczam, że 
nie napisał jej teraz, gdy wie, że jesteśmy na jego tropie. Ale to, oczywiście, 
utrudnia sprawę. 
Ze względu na typografię, powiedziałbym, że litery zostały wycięte z „Oxford 
Timesa”, 
bodajże z notatki, która ukazała się na temat pani Eagleton. Ale ryba jest 
narysowana 
odręcznie. – Petersen zwrócił się do Seldoma: – A jakie są pańskie odczucia? Czy 
sądzi pan, 
że znaki narysowała ta sama osoba?
– Skąd mogę wiedzieć! – żachnął się Seldom. – Papier wydaje się taki sam, 
rozmieszczenie i wielkość znaków również. W obu wypadkach użyto czarnego 
atramentu... 
Jest jeszcze coś, o czym powinien pan wiedzieć. Prawie codziennie chodzę do 
Radcliffe 
odwiedzać pacjenta z drugiego piętra, Franka Kalmana. Clark leżał na sąsiednim 
łóżku. I 
jeszcze jedno: na ogół nie przychodzę do instytutu codziennie. Dziś rano byłem 
tu 
przypadkowo. Ten, kto mnie śledzi, sporo wie na mój temat.
– W samej rzeczy – powiedział Petersen, wyciągając notes – wiedzieliśmy o pana 
wizytach w Radcliffe. Rozumie pan – dodał tonem usprawiedliwienia – musieliśmy 
trochę 
popytać o obu panów. Proszę spojrzeć: na ogół przychodzi pan z wizytą około 
drugiej po 
południu, ale w niedzielę przyszedł pan po czwartej... Co się stało?
– Byłem na proszonym obiedzie w Abingdon – odparł Seldom – i nie zdążyłem na 
autobus o pierwszej trzydzieści. W niedzielę są tylko dwa autobusy po południu i 
musiałem 
poczekać na ten o trzeciej.
Seldom wyjął z kieszeni bilet autobusowy i z chłodnym wyrazem twarzy podał 
Petersenowi.
– Och, to niepotrzebne – powiedział Petersen nieco zawstydzony. – Tylko 
zadawałem 
sobie pytanie...
– Tak, ja też o tym myślałem. Na ogół jestem jedyną osobą, która wchodzi do tego 
pokoju podczas wizyt. Gdybym przyszedł o zwykłej porze, siedziałbym obok trupa 
Clarka, to 
pan miał na myśli? Że gdybym tam był, kiedy pielęgniarka podczas obchodu odkryła 
jego 
zgon, zauważyłbym coś? Pielęgniarka nie zauważyła ukłucia i uznała zgon za 
naturalny. Ja 
przyszedłem dużo później i nawet nie spostrzegłem, że na sąsiednim łóżku zmienił 
się 
pacjent. Dla mnie był to zupełnie normalny dzień wizyty.
– A może morderca chciał, by ten zgon został uznany za naturalny – powiedziałem. 
– 
Może przygotował tę scenę z myślą o panu? – zwróciłem się do Seldoma. – Żeby 
pokazać, że 
mord może pozornie wyglądać na śmierć naturalną? Myślę, że powinien pan 
powiedzieć 
inspektorowi to, co powiedział pan mnie.
– Ale nie możemy być co do tego pewni – zaprotestował Seldom. – Nie możemy 
wyciągać wniosków na podstawie dwóch przypadków.
– Mimo wszystko – nalegał Petersen – chciałbym posłuchać.
Seldom nie wydawał się przekonany.
– W obu wypadkach – powiedział w końcu z rozwagą, jakby nie chciał wybiegać 
dalej, niż pozwalają na to fakty – zbrodnie te są najdelikatniejsze z możliwych, 
jeśli tak 
można powiedzieć. Jakby same zgony nie były w tym najważniejsze. Zbrodnie te 
mają 
znaczenie symboliczne. Nie wydaje mi się, by morderca był zainteresowany 
wyłącznie 
dokonaniem zbrodni, on chce nam coś przekazać, coś związanego z ciągiem figur, 
które 
rysuje na kartkach, ciągiem, który zaczyna się okręgiem i rybą. Zbrodnie są 
tylko sposobem 
na zwrócenie uwagi na ten ciąg. Ofiary wybiera z mojego bliskiego otoczenia, 
jakby chciał 
jedynie mnie nimi zainteresować. Myślę, że w gruncie rzeczy jest to problem 
czysto 
intelektualny. Ciąg zbrodni zostanie powstrzymany tylko wtedy, gdy w jakiś 
sposób zdołamy 
dowieść, że jesteśmy w stanie odnaleźć w nim sens. To znaczy, przewidzimy 
symbol, czyli 
zbrodnię, do której dojdzie w następnej kolejności.
– Dziś po południu poproszę o charakterystykę psychologiczną sprawcy, chociaż 
nie 
wierzę, by w chwili obecnej można było wiele o nim powiedzieć. Mniejsza o to! 
Może teraz 
mógłby pan odpowiedzieć na pytanie, które panu przedtem zadałem? Czy myśli pan, 
że 
mamy do czynienia z matematykiem?
– Skłonny jestem przypuszczać, że nie – powiedział ostrożnie Seldom. – W każdym 
razie nie z zawodowym matematykiem. Powiedziałbym raczej, że jest to osoba, 
która 
wyobraża sobie, że matematycy stanowią coś w rodzaju wzorca inteligencji, i 
dlatego szuka 
możliwości porównania jej ze swoją inteligencją. Taki rodzaj megalomana 
intelektualnego. 
Nie sądzę, by przypadkowo wybrał dla swojego drugiego posłania drzwi wejściowe 
instytutu. 
Myślę, że jest w nim ukryte jeszcze jedno przesłanie dla mnie: jeśli ja nie 
podejmę wyzwania, 
podejmie je inny matematyk. Jeśli dalej ciągnąć domysły, to powiedziałbym, że 
jest to osoba 
niesprawiedliwie odrzucona na egzaminie z matematyki, albo straciła szansę 
swojego życia 
przez test na inteligencję, w rodzaju tych, które wymyśla Frank. Ktoś, kto 
został wyłączony z 
uznanego przez siebie królestwa inteligencji, człowiek, który podziwia 
matematyków i 
zarazem ich nienawidzi. Możliwe, że wymyślił ciąg jako zemstę na egzaminatorach. 
W 
pewnym sensie teraz on jest egzaminatorem.
– Czy mógłby to być student, który nie zdał u pana egzaminu? – zapytał Petersen.
Seldom nieznacznie się uśmiechnął.
– Już dawno nikogo nie oblałem – powiedział. – Prowadzę tylko doktorantów, 
wszyscy są wspaniali! Raczej byłbym skłonny myśleć, że chodzi o kogoś, kto nie 
studiował 
matematyki w sposób formalny, przeczytał tylko rozdział mojej książki o 
seryjnych 
zbrodniach i uważa, na nieszczęście, że to ja jestem tą osobą, której należy coś 
udowodnić.
– No dobrze – powiedział Petersen – mogę polecić, w charakterze pierwszego 
punktu 
przybliżającego nas do sprawy, aby mi przysłano listę osób kupujących pana 
książkę i 
numery kart kredytowych ze wszystkich księgarni w mieście.
– To nic nie da – odparł Seldom. – W ramach promocji książki wydawcy udało się 
opublikować w „Oxford Timesie” właśnie ten rozdział o seryjnych zbrodniach. 
Wiele osób 
myślało, że to nowa forma powieści kryminalnej. To dlatego tak szybko został 
wyczerpany 
pierwszy nakład książki.
Petersen podniósł się nieco zniechęcony i przez chwilę przypatrywał się obu 
figurom 
na tablicy.
– Czy teraz mógłby pan powiedzieć mi coś więcej na ten temat?
– Drugi symbol serii daje na ogół wskazówkę, jak powinno się czytać następne: 
czy 
jako przedstawienie przedmiotów lub faktów z rzeczywistego świata, czy też w 
znaczeniu 
ściśle syntaktycznym, jako figury geometryczne. Drugi symbol jest 
niejednoznaczny, 
ponieważ rybę narysowano w sposób schematyczny. Pozwala to odczytać symbol na 
oba 
sposoby. Ciekawe jest to, że rybę narysowano pionowo. Oczywiście, jeśli słusznie 
interpretujemy ten znak jako rybę, bo jest naturalnie wiele innych możliwości.
– Akwarium – powiedziałem olśniony, kiedy Petersen odwrócił się zdziwiony, 
Seldom przytaknął w milczeniu.
– Od początku tak myślałem. Tak nazywają piętro, gdzie leżał Clark – powiedział. 
– 
Ale to wskazywałoby na kogoś związanego ze szpitalem. Nie sądzę, by wybrał 
symbol, który 
w tak oczywisty sposób wskazywałby na niego. A ponadto, jaki związek ma okrąg z 
panią 
Eagleton? – Seldom przechadzał się po pracowni ze spuszczoną głową. – Ciekawe – 
powiedział – że z przesłania wynika przekonanie, iż matematycy potrafią 
rozwiązać ten ciąg. 
To znaczy, jest coś w symbolach, co odpowiada intuicji matematycznej.
– Czy mógłby już pan powiedzieć, jaki będzie następny symbol? – zapytał 
Petersen.
– Mam pewien pomysł – powiedział Seldom – ale widzę też wiele innych możliwości. 
W testach podaje się przynajmniej trzy symbole. Dwa dopuszczają zbyt wiele 
dwuznaczności. 
Wolałbym mieć jeszcze trochę czasu, by o tym pomyśleć. Nie chciałbym się 
pomylić. To on 
jest teraz egzaminującym i nasz błąd mógłby oznaczać kolejne morderstwo.
– Czy pan rzeczywiście myśli, że on się zatrzyma, jeśli znajdziemy rozwiązanie? 
– 
zapytał Petersen sceptycznie.
„Ale nie mamy rozwiązania” – pomyślałem. I to jest powód do rozpaczy! Wkrótce 
zrozumiałem, dlaczego Seldom chciał, bym poznał Franka Kalmana i drugi wymiar 
problemu, który go nurtował. Zastanawiałem się, jak wyjaśni Petersenowi skokową 
inteligencję Wittgensteina, paradoksy reguł granicznych i zmienność tego, co 
nazywa normą.
– Zatrzyma się – powiedział wolno Seldom – jeśli to będzie rozwiązanie, które on 
ma 
na myśli.
@@12
Petersen podniósł się z krzesła i z rękoma założonymi na plecach przeszedł kilka 
kroków wzdłuż pokoju, po czym zdjął z oparcia marynarkę, wbił wzrok w tablicę i 
wierzchem dłoni starł koło.
– Proszę pamiętać: za wszelką cenę musimy utrzymać w tajemnicy pierwszy symbol. 
Nie chciałbym kusić copycata* [*Copycat (ang.) – naśladowca (przyp. tłum.).]. 
Czy panowie 
myślą, że matematycy mogliby ten symbol odgadnąć, znając drugi?
– Nie, nie myślę – powiedział Seldom – a ponadto nie jestem pewien, czy są tym 
na 
tyle zainteresowani, żeby próbować. Dla matematyka jedyny problem, który się 
liczy, to ten, 
którym się aktualnie zajmuje. Może trzecie morderstwo zwróci ich uwagę.
– Czy w pana wypadku również? – Petersen popatrzył badawczo na Seldoma; słychać 
było w tym pytaniu zimny wyrzut. – Powiem szczerze, że jestem trochę... 
rozczarowany – 
powiedział, dobierając z namysłem słowa. – Nie oczekiwałem, naturalnie, że dziś 
da mi pan 
ostateczną odpowiedź, ale spodziewałem się czterech lub pięciu alternatywnych 
możliwości, 
które moglibyśmy w toku śledztwa potwierdzić lub odrzucić. Czyż nie tak pracują 
matematycy? A może i pana te morderstwa nie interesują?
– Jak już mówiłem, mam pewien pomysł – powiedział Seldom, wytrzymując 
spojrzenie inspektora. – I obiecuję, że skupię się całkowicie na jego 
analizowaniu, ale chcę 
mieć pewność, że się nie mylę.
– Nie chciałbym, by czekał pan na kolejne morderstwo, aby się przekonać – 
powiedział z sarkazmem Petersen i dodał pojednawczym tonem: – Jeśli rzeczywiście 
chce 
pan z nami współpracować, to proszę przyjść jutro po szóstej do mojego biura. 
Będziemy 
mieć już portret psychologiczny sprawcy. Chciałbym go panu odczytać, może coś 
pan sobie 
przypomni. Pan też może przyjść – zwrócił się do mnie, wyciągając rękę na 
pożegnanie.
Po wyjściu Petersena zapanowało długie milczenie. Seldom podszedł do okna i 
zaczął 
skręcać papierosa.
– Czy mogę pana o coś zapytać? – odezwałem się w końcu ostrożnie. Zdawałem sobie 
sprawę, że również i mnie prawdopodobnie nie powie wszystkiego, ale pomyślałem, 
że może 
warto spróbować. – Pomysł czy też przypuszczenie, o którym pan mówił, dotyczy 
następnego 
symbolu czy następnego morderstwa?
– Myślę, że mam pomysł co do kontynuacji ciągu... co do następnego symbolu – 
powiedział z wolna Seldom. – W żadnym razie nie pozwala on wyciągać wniosku na 
temat 
następnego morderstwa.
– Wobec tego, czy nie uważa pan, że sam symbol mógłby bardzo pomóc Petersenowi? 
Czy istnieje jakiś inny powód, dla którego nie chce mu pan tego powiedzieć?
– Chodźmy do parku – powiedział. – Mam jeszcze kilka minut do wykładu mojego 
ucznia, a chcę wypalić papierosa.
Przy głównym wejściu nadal kręcili się policjanci, zajęci zdejmowaniem śladów z 
szyby. Wyszliśmy więc bocznymi drzwiami. Po drodze spotkaliśmy Podorowa, który 
pozdrowił mnie od niechcenia, zapatrzony w Seldoma, jakby oczekiwał, że ten go 
rozpozna. 
Okrążyliśmy laboratorium fizyki i żwirowaną alejką weszliśmy w głąb parku 
uniwersyteckiego. Seldom palił w milczeniu.
– Dlaczego został pan matematykiem? – zapytał nagle.
– Nie wiem – odparłem. – Może się pomyliłem, bo zawsze myślałem, że odbędę 
studia humanistyczne. Sądzę, że pociągała mnie prawda zawarta w twierdzeniach: 
ponadczasowa, nieśmiertelna, samowystarczalna i absolutnie demokratyczna. A co 
pana 
skłoniło?
– Nieszkodliwość – odpowiedział Seldom. – Świat matematyki nie jest zbieżny z 
rzeczywistością. Wie pan, kiedy byłem dzieckiem, przydarzyły mi się przerażające 
rzeczy, a 
potem w ciągu całego życia miałem znaki, zbyt straszne, żeby je zbagatelizować.
– Znaki? Jakie znaki?
– Powiedzmy... łańcuch skutków, który wywoływało nawet małe działanie z mojej 
strony w świecie rzeczywistym. Prawdopodobnie był to zbieg okoliczności, 
prawdopodobnie 
nieszczęśliwy zbieg okoliczności, ale wystarczająco niszczycielski, żeby 
sparaliżować mnie 
całkowicie. Ostatnim z tych znaków był wypadek, w którym zginęła para moich 
najlepszych 
przyjaciół i żona. Trudno mi o tym mówić, bo może to zabrzmieć absurdalnie, ale 
już we 
wczesnym dzieciństwie zauważyłem, że wszystko, o czym pomyślałem, spełnia się, 
zawsze 
się spełniało, ale dziwnymi drogami, w straszny sposób, jakby przestroga, bym 
trzymał się od 
tego świata z daleka. W młodości bywałem naprawdę przerażony. To właśnie wtedy 
odkryłem matematykę i po raz pierwszy poczułem, że stąpam po pewnym gruncie. Po 
raz 
pierwszy mogłem snuć przypuszczenia, tak jak chciałem, i ścierając tablicę lub 
przekreślając 
stronę z omyłką, wrócić po prostu do początku, bez żadnych konsekwencji. 
Teoretycznie 
istnieje analogia między matematyką i kryminalistyką. Jak powiedział Petersen – 
obydwaj 
stawiamy hipotezy. Ale kiedy pan przedstawia hipotezę co do świata 
rzeczywistego, 
wprowadza pan, bez możliwości uniknięcia tego, element nieodwracalny, który nie 
pozostanie bez konsekwencji. Kiedy patrzy pan w jedną stronę, nie patrzy pan w 
drugą, kiedy 
idzie pan jedną drogą, czyni pan to przez pewien czas, a potem może być za 
późno, by pójść 
drugą. Najbardziej się boję nie tego, jak powiedziałem Petersenowi, że się 
pomylę, ale tego, 
co zdarzało mi się przez całe życie: że to, co pomyślę, stanie się 
rzeczywistością w 
najbardziej monstrualny sposób.
– Ale milczenie, odmawianie ujawnienia symbolu, czyż nie jest to zaniechanie 
działania, co także może mieć nieobliczalne skutki?
– Możliwe, ale na razie wolę nie podejmować ryzyka. Nie mam tyle animuszu co 
pan, 
by bawić się w detektywa. Jeśli matematyka jest demokratyczna, to kontynuacja 
jest 
widoczna dla każdego – dla pana, dla Petersena. Wszyscy mają do dyspozycji te 
same 
elementy układanki.
– Nie, nie – zaprotestowałem – ja chciałem powiedzieć, że w matematyce istnieje 
moment demokratyczny, kiedy linijka po linijce wykłada się dowód. Każdy może 
podążyć 
pokazaną drogą. Ale istnieje, oczywiście, chwila uprzedniego oświecenia: to, co 
pan nazywa 
skokiem konika szachowego... Tylko niewielu, czasami jeden na setki lat, zdoła 
zrobić jeden 
prawidłowy ruch w ciemności.
– Dobrze powiedziane – mruknął Seldom. – „Jeden na setki lat” – to brzmi 
rzeczywiście dramatycznie. W każdym razie kontynuacja, o której myślę, jest 
bardzo prosta i 
naprawdę nie wymaga znajomości matematyki. To, co wydaje się o wiele 
trudniejsze, to 
ustanowienie związku między symbolami a dokonanymi zbrodniami. To może być 
całkiem 
niezły pomysł ten portret psychologiczny. No cóż – powiedział – powinienem 
wracać do 
instytutu.
Powiedziałem, że zostanę w parku i pospaceruję jeszcze trochę. Na pożegnanie 
wręczył mi wizytówkę, którą otrzymał od Petersena.
– Tu ma pan adres wydziału policji, na wprost sklepu Alice in Wonderland. 
Moglibyśmy się tam spotkać o szóstej, jeśli ma pan ochotę.
Poszedłem dalej alejką. Zatrzymałem się w cieniu drzew, by popatrzeć na partię 
krykieta. Nie znam reguł tej gry. Przez chwilę wydało mi się, że oglądam 
przygotowania do 
gry albo rozgrzewkę. W pewnym momencie rozległy się entuzjastyczne oklaski 
kobiet w 
kapeluszach z wielkim rondem, które popijały poncz, siedząc na skraju boiska. 
Widać 
rozgrywka na moich oczach osiągnęła swój szczyt, a ja nie byłem zdolny zobaczyć 
nic ponad 
denerwującą niemrawość.
Przeszedłem przez mostek, tam gdzie zaczynała się dzika część parku i znalazłem 
się 
nad rzeką, wśród pożółkłych łąk. Co chwila mijały mnie łodzie z parami 
trenującymi 
punting* [*Punting (ang.) – popychanie łodzi długą żerdzią odbijaną od dna rzeki 
(przyp. 
tłum.).]. Męczyła mnie jakaś myśl jak bzyczenie natrętnej muchy – byłem o krok 
od jej 
sformułowania i nie mogłem do niej dojść. Pomyślałem, że gdybym znalazł się w 
odpowiednim miejscu, to może mógłbym uchylić rąbka i złapać tę myśl. Jak to się 
zdarza i w 
matematyce, nie wiedziałem, czy powinienem ją dogonić i zatrzymać, czy też 
poczekać, aż 
sama do mnie przyjdzie. Coś w spokoju pejzażu, łagodnym plusku wody wyrzucanej 
wiosłami, w uprzejmych uśmiechach studentów na pokładzie mijanych łodzi wydawało 
się 
niweczyć wszystkie moje starania. Nie był to w każdym razie klucz do rozwiązania 
zagadki 
zgonów i morderców.
Wróciłem do pracowni na skróty. Mój rosyjski towarzysz wyszedł na obiad, więc 
skorzystałem z okazji i zadzwoniłem do Lorny. Dobiegł mnie jej głos dźwięczący 
podnieceniem i radością. Owszem, miała mi coś nowego do powiedzenia, ale 
najpierw 
chciałaby wysłuchać mnie. Nie, Seldom powiedział jej tylko tyle, że pojawiła się 
dziwna 
karteczka przyklejona do szyby. Musiałem jej opowiedzieć, jak tę kartkę 
znalazłem, opisać 
symbol, a potem odtworzyć rozmowę z Petersenem. Lorna wypytała mnie o wszystkie 
szczegóły, zanim opowiedziała mi swoją część. Nie przewieźli ciała do policyjnej 
kostnicy, 
bo lekarz sądowy wolał zrobić sekcję na miejscu, przy pomocy lekarza ze 
szpitala. Udało jej 
się namówić tego lekarza, by jej o tym opowiedział w czasie obiadu.
– Trudno było go do tego nakłonić? – zapytałem z uczuciem zazdrości.
Cóż, przedtem wiele razy zapraszał ją do swego stołu i tym razem przyjęła 
zaproszenie.
– Obydwaj lekarze byli zdezorientowani – powiedziała Lorna. – To, co było w 
strzykawce, nie pozostawiło żadnego śladu w organizmie Clarka. Nie znaleźli 
absolutnie nic. 
Lekarz powiedział, że on też napisałby w akcie zgonu, że przyczyna śmierci była 
naturalna. 
Pozostaje jeszcze jedno wyjaśnienie: niedawno otrzymano substancję – wyciąg z 
grzyba 
meksykańskiego Amanita muscaria. Jest nie wykrywalna. Zaprezentowano ją w 
ubiegłym 
roku podczas zamkniętego kongresu medycznego w Bostonie. Co ciekawe, o wyciągu 
wiedzą 
lekarze sądowi, ale podobno złożyli przysięgę, że utrzymają w tajemnicy nawet 
nazwę tego 
grzyba. Czy to nie sugeruje, że mordercy należałoby szukać wśród lekarzy 
sądowych?
– Lub wśród pielęgniarek, które jadają z nimi obiady – zakpiłem. – A ponadto 
wśród 
sekretarek prowadzących akta kongresu, chemików i biologów, którzy 
zidentyfikowali tę 
substancję, możliwe że i wśród policjantów... Podejrzewam, że im też powiedziano 
o tym 
grzybie.
– Nie śmiej się – powiedziała Lorna nieco dotknięta. – Poszukiwania można bardzo 
zawęzić. To nie jest coś, co można kupić w każdej aptece.
– To prawda – powiedziałem pojednawczym tonem. – Czy możemy dziś wieczorem 
zjeść razem kolację?
– Dziś wychodzę bardzo późno, ale moglibyśmy jutro. O szóstej trzydzieści w The 
Eagle and Child? – Przypomniałem sobie, że jestem umówiony z Seldomem do 
Petersena.
– A może być o ósmej? Jeszcze nie przyzwyczaiłem się jeść tak wcześnie kolacji.
Lorna roześmiała się.
– Okey-dokey, zjedzmy więc kolację w porze, kiedy jadają ją gaucho* [*Gaucho 
(hiszp.) – argentyński mieszkaniec pampy, trudniący się hodowlą bydła (przyp. 
tłum.).].
@@13
Bardzo szczupła, wręcz zasuszona policjantka, która niemal ginęła w swoim 
mundurze, poprowadziła nas po schodach do biura Petersena. Weszliśmy do dużego, 
pomalowanego na intensywny łososiowy kolor pokoju, który zachował wyniosłą 
surowość 
angielską z lat powojennych, bez żadnych ustępstw w kierunku luksusu. Znajdowały 
się w 
nim wysokie metalowe półki na archiwa i drewniane, zaskakująco skromne biurko. 
Jednoskrzydłowe okno wychodziło na Tamizę. Widać było studentów wylegujących się 
na 
brzegu i wystawiających twarze do ostatnich promieni słońca i nieruchomą, 
połyskującą 
srebrzyście wodę, jak na obrazach Rodericka O’Connora, które widziałem w 
Londynie w 
galerii Barbican. W swoim biurze, rozparty w swoim fotelu Petersen wydawał się 
łagodniejszy, mniej czujny, a może dlatego, że przestał nas uważać za 
podejrzanych i chciał 
nam pokazać, że jeśli chce, potrafi zastąpić maskę policjanta maską brytyjskiej 
politeness* 
[*Politeness (ang.) – uprzejmość, grzeczność (przyp. tłum.).]. Podniósł się, by 
podsunąć nam 
wysłużone krzesła z wysokim oparciem, obite wytartym materiałem. Kiedy wracał na 
swoje 
miejsce za biurkiem, zerknąłem na zdjęcie w srebrnej ramce. Petersen był na nim 
bardzo 
młody, zwrócony profilem, i pomagał małej dziewczynce zsiąść z konia. 
Oczekiwałem raczej, 
sugerując się tym, co opowiadał Seldom, zobaczyć stosy dokumentów, wycinki 
prasowe, 
fotografie, ale nie prywatne, lecz związane z prowadzonymi sprawami. W tym 
anonimowym 
biurze trudno było odgadnąć, czy Petersen był skromny, czy raczej skryty. 
Otworzył szufladę 
biurka, wyjął z niej okulary i przetarł starannie szkła kawałkiem flaneli.
– A więc – powiedział – przeczytam panom końcowe wnioski raportu. Nasza 
psychiatra sądzi, że sprawca jest mężczyzną około trzydziestu pięciu lat. Nazywa 
go w 
raporcie Panem M. – chyba „M” jak „Morderca”. M urodził się prawdopodobnie w 
rodzinie 
wywodzącej się z niższej klasy średniej, w małym miasteczku lub na peryferiach 
wielkiego 
miasta. Możliwe, że był jedynakiem. W każdym razie wcześnie objawiła się jego 
wysoka 
inteligencja. Jako mały chłopiec grał z dorosłymi w szachy, przejawiał wybitne 
zdolności 
matematyczne, dużo czytał, jednym słowem, był dzieckiem niezwykłym. Rozwijał się 
szybciej od rówieśników, przedwcześnie dojrzały, traktowany w rodzinie jako 
geniusz, 
odizolowany od kolegów, nie brał udziału w zabawach i harcach typowych dla wieku 
dziecięcego.
Jako młodzieniec był wyśmiewany, być może z powodu słabości fizycznej, 
dziewczęcego głosu, okularów, otyłości... Kpiny ze strony dzieci pogłębiły jego 
samotność i 
wywołały chęć zemsty. M wyobrażał sobie, co jest typowe, że dzięki swojemu 
talentowi 
osiągnie sukces i pognębi tych, którzy go upokarzali. Wreszcie przychodzi czas 
próby. Może 
wyczekiwany całymi latami egzamin wstępny na uczelnię da mu szansę wybicia się, 
ucieczki 
z miasteczka i skok w inne życie, do czego w skrytości przygotowywał się przez 
cały okres 
dorastania. Na nieszczęście egzaminatorzy popełniają błąd w ocenie testu 
kwalifikacyjnego i 
M ponosi klęskę. To powoduje uraz – od nazwiska pisarza, który pierwszy opisał 
tego rodzaju 
obsesję, nazywany syndromem Ambere’a.
Petersen wyjął z szuflady i położył na biurku gruby słownik psychiatryczny, z 
zakładką włożoną między pierwsze strony tomu.
– Zapoznałem się z jego przypadkiem – wyjaśnił, otwierając słownik. – Jules 
Ambere 
był francuskim pisarzem z początku dwudziestego wieku, żyjącym w nędzy. W 1927 
roku 
wysłał rękopis swej pierwszej powieści do wydawnictwa G., w owym czasie 
najważniejszego 
we Francji. Pracował nad nią wiele lat, poprawiając ją z fanatyczną obsesją. 
Mija sześć 
miesięcy i Ambere dostaje list podpisany przez wydawcę, w którym zapewnia go o 
swym 
podziwie dla autora przysłanej powieści i zaprasza do Paryża, aby omówić warunki 
umowy. 
Ambere zastawia w lombardzie ostatnie wartościowe rzeczy ze swego dobytku i 
kupuje bilet 
do Paryża. W stolicy czuje się źle. W restauracji jego ubranie wyróżnia się na 
niekorzyść, 
zachowanie przy stole nie jest takie, jak być powinno, a na dodatek krztusi się 
ością. Niby nic 
poważnego, ale umowa nie zostaje podpisana i Ambere wraca upokorzony do swego 
miasteczka. Nosi stale przy sobie list i opowiada swym przyjaciołom w kółko tę 
samą 
historię. Obsesyjne powracanie do jednego tematu jest charakterystyczne dla 
początkowego 
okresu choroby, która w takim stadium może pozostawać przez wiele lat. Inni 
autorzy 
nazywają to syndromem „utraconej możliwości”, aby podkreślić ten właśnie 
element: 
niesprawiedliwość spotyka daną osobę w momencie dla niej decydującym, w punkcie 
zwrotnym, który może zupełnie odmienić jej życie. W okresie inkubacji choroby 
dotknięta 
nią osoba obsesyjnie wraca do tego momentu i albo nie udaje jej się podjąć 
poprzedniego 
życia, albo pozornie adaptuje się i zaczyna miewać mordercze fantazje. Okres 
inkubacji 
kończy się, kiedy pojawia się to, co w literaturze psychiatrycznej nazywa się 
„drugą szansą”: 
powstają okoliczności do pewnego stopnia odtwarzające tamten moment lub dające 
takie 
złudzenie. Wielu autorów widzi w tym analogię do opowieści o rybaku i dżinnie z 
„Baśni z 
tysiąca i jednej nocy”. W przypadku Ambere’a druga szansa pojawia się w 
trzynaście lat po 
tamtym odrzuceniu. Podczas przeprowadzki wydawnictwa nowo zatrudniona redaktorka 
znajduje przypadkowo maszynopis Ambere’a i zaprasza go do Paryża. Tym razem 
Ambere 
ubiera się nienagannie, uważa na swoje zachowanie przy stole w czasie obiadu, 
rozmowę 
prowadzi w tonie niedbałym i światowym, a kiedy podają deser, dusi redaktorkę, 
zanim 
kelnerzy zdołają temu zapobiec.
Petersen uniósł brew i zamknął księgę. Przebiegł wzrokiem kolejną stronę raportu 
i 
pierwszy ustęp następnej strony.
– O, tutaj notatka nawiązuje do tego, co nas interesuje. Psychiatra zapewnia, że 
nie 
mamy do czynienia z psychopatą. Psychopata nie ma wyrzutów sumienia. Jego 
zachowanie 
cechuje coraz większe okrucieństwo, które wynika z pewnego rodzaju tęsknoty za 
czymś, co 
mogłoby go wzruszyć. W przypadku M przeciwnie. W jego postępowaniu daje się 
zauważyć 
pewna delikatność, troska o wyrządzenie jak najmniejszej krzywdy... Pani doktor, 
podobnie 
jak pan – powiedział, podnosząc wzrok na Seldoma – zwróciła uwagę na 
interesujący 
szczegół. W jej opinii rozdział pana książki na temat zbrodni seryjnych stworzył 
M „drugą 
szansę”. Nasz człowiek powraca do życia. Poszukuje zemsty i zarazem podziwu. 
Podziwu 
grupy, do której zawsze chciał należeć i z której został niesprawiedliwie 
wykluczony. I w tym 
miejscu pani doktor podaje ryzykowną interpretację znaków. M, w swych 
megalomańskich 
zapędach, czuje się stwórcą. Chce dać własną nazwę rzeczom. Doskonali się sam i 
doskonali 
swoje dzieło. Symbole, jak w Piśmie Świętym, oznaczają etapy jego ewolucji. 
Następnym 
symbolem, sugeruje pani doktor, może być ptak.
Petersen zebrał kartki i popatrzył na Seldoma.
– Czy zgadza się pan z tym?
– Nie, jeśli chodzi o symbol. Nadal myślę, że jeśli wyzwanie skierowane jest do 
matematyków, to kluczem również powinna być w jakimś sensie matematyka. Czy w 
raporcie 
jest jakieś wyjaśnienie tej charakterystycznej „lekkości” poszczególnych zgonów?
– Tak – odparł Petersen, wracając do stron, które odłożył. – Cóż, przykro mi, 
ale 
psychiatra uważa, że zbrodnie są formą kokietowania pana. W M miesza się chęć 
zemsty z 
pragnieniem o wiele intensywniejszym, by należeć do świata, który pan 
reprezentuje. Chce 
być podziwiany przez tych, którzy go odrzucili. Dlatego wybiera taką formę 
zabijania – na 
razie – jaką w jego mniemaniu zaakceptowałby matematyk: sterylną, bez 
okrucieństwa, 
niemal abstrakcyjną. M wydaje się – tak jak w pierwszym etapie zakochania – 
zalecać do 
pana; zbrodnie są swoistym prezentem. Psychiatra skłania się ku opinii, że M 
jest 
homoseksualistą, ale nie akceptuje swojej orientacji. Mieszka sam albo z żoną i 
prowadzi 
konwencjonalne życie rodzinne, które maskuje jego potajemne działania. Dodaje 
też, że po 
wstępnym etapie uwodzenia, jeśli w odpowiedzi nie otrzyma od pana żadnego znaku, 
może 
dojść do drugiego etapu, wybuchowego, w którym zbrodnie będą bardziej krwawe 
albo 
wymierzone przeciwko osobom bliższym panu niż dotychczasowe ofiary.
– Pani doktor pisze o nim, jakby znała go osobiście! Tylko tego brakuje, żeby 
powiedziała, że M ma znamię pod lewą pachą! – wykrzyknął Seldom, ale z jego tonu 
nie 
mogłem wywnioskować, czy była to tylko ironia, czy powstrzymywana irytacja. 
Zastanawiałem się, czy zaszokowała go wzmianka o homoseksualnych skłonnościach 
sprawcy. – Obawiam się, że my, matematycy, możemy snuć o wiele skromniejsze 
przypuszczenia. Wracając do tego, co pan powiedział, może rzeczywiście, 
powinienem 
zapoznać pana z moim tokiem rozumowania...
Poszukał w kieszeni notesu, wziął leżące na biurku wieczne pióro i nabazgrał 
coś, 
czego nie byłem w stanie dostrzec. Wyrwał kartkę, złożył ją na pół i podał 
Petersenowi.
– Teraz ma pan dwie możliwe kontynuacje serii – powiedział.
W sposobie złożenia kartki i geście jej podania było coś poufnego, co Petersen 
chyba 
zauważył. Rozłożył kartkę, rzucił na nią okiem i bez słowa schował do szuflady 
biurka. 
Możliwe, że w tym pojedynku obu mężczyzn Petersen zadowolił się na razie tym, że 
wydusił 
z Seldoma symbol i nie chciał zmuszać go do niczego więcej lub pozostawił to na 
później. 
Pomyślałem, że może powinienem zostawić ich samych, ale w tym momencie Petersen 
podniósł się, aby pożegnać nas z nieoczekiwanie serdecznym uśmiechem.
– Czy są już wyniki drugiej sekcji? – zapytał Seldom, idąc w stronę drzwi.
– To też jest bardzo dziwne i tajemnicze – odparł Petersen. – Lekarze sądowi 
byli 
początkowo zdezorientowani: w organizmie Clarka nie było śladu żadnej znanej 
substancji, 
wysnuli więc hipotezę, że mają do czynienia z najnowszym, niewykrywalnym 
preparatem, o 
którym ja nigdy nie słyszałem. Ale to, jak myślę, zostało wyjaśnione – 
powiedział i po raz 
pierwszy w jego oczach zobaczyłem coś na kształt dumy. „On może sobie myśleć, że 
jest 
bardzo inteligentny, ale my też mu nie ustępujemy” – zdawało się mówić jego 
spojrzenie.
@@14
Wyszliśmy w milczeniu z budynku policji i nadal milcząc, dotarliśmy przez St. 
Aldates do Carfax Tower.
– Muszę kupić tytoń – odezwał się Seldom. – Potowarzyszy mi pan do Covered 
Market?
Skinąłem głową i milcząc, skręciliśmy w High Street. Seldom uśmiechnął się do 
siebie.
– Czuje się pan dotknięty, że nie podzieliłem się z panem moim poglądem w 
sprawie 
symbolu? Ale proszę mi wierzyć, mam ku temu powód!
– Czy to inny powód niż ten, który podał mi pan wczoraj w parku? Teraz, gdy 
pokazał 
go pan Petersenowi, nie wiem, dlaczego konsekwencje mojej wiedzy na ten temat 
mogą być 
poważniejsze?
– Mogą być... inne – powiedział Seldom – ale nie o to chodzi. Chcę uniknąć tego, 
by 
moje przypuszczenia były sprzeczne z pańskimi. Tak samo postępuję z moimi 
doktorantami: 
staram się ich nie wyprzedzać w rozważaniach. Najcenniejszy w rozumowaniu 
matematyka 
jest samotny moment pierwszego rozbłysku iluminacji. Choć może mi pan nie 
wierzyć, ale 
bardziej ufam panu niż sobie, jeśli chodzi o znalezienie trafnego rozwiązania: 
pan tam był od 
początku, a początek, jak powiedział Arystoteles, jest wszystkim. Jestem pewien, 
że zauważył 
pan coś, choć może jeszcze nie wie co, a przede wszystkim nie jest pan 
Anglikiem. W 
pierwszej zbrodni znajduje się główny powód: okrąg jest jak zero – liczba 
naturalna, symbol 
najbardziej nieokreślony, owszem, ale który jednocześnie określa wszystko.
Dotarliśmy do marketu, gdzie Seldom długo wybierał mieszankę tytoniu w trafice. 
Właścicielka, Hinduska, podniosła się na jego widok z taboretu i stała w długiej 
do ziemi 
jedwabnej sukni. Na czole miała znak w kolorze szmaragdowym, z lewego ucha 
zwisał 
srebrny kolczyk. Gdy mu się przyjrzałem uważnie, rozpoznałem oprawiony w srebro 
wizerunek żmii. Przypomniałem sobie, co powiedział Seldom o wężu gnostyków. Nie 
mogłem się powstrzymać i zapytałem Hinduskę o symbolikę klejnociku.
– Shunyata – powiedziała, dotykając delikatnie głowy gada. – Pustka i 
całokształt. 
Pustkę każdej rzeczy oddzielnie i całokształt, który je otacza. Trudne to, 
trudne do 
zrozumienia. Rzeczywistość absolutna ponad wszelkimi negacjami. Wieczność – to, 
co nie 
ma początku ani końca... Reinkarnacja.
Zważyła na precyzyjnej wadze pokrojone liście tytoniu i odliczając resztę, 
zamieniła z 
Seldomem kilka słów. Wyszliśmy stamtąd, klucząc między stoiskami na ulicy, i 
natknęliśmy 
się na Beth, siedzącą przy malutkim stoliku z napisem Sheldonian Theatre i 
rozdającą ulotki. 
Orkiestra organizowała koncert dobroczynny i muzycy na zmianę sprzedawali 
bilety. Seldom 
wziął do ręki program.
– Koncert z 1884 roku z autentycznymi dziełami z tego okresu i pokazem ogni 
sztucznych przed pałacem Blenheim – przeczytał. – Obawiam się, że nie uda się 
panu 
wyjechać z Oksfordu i nie być na koncercie z pokazem sztucznych ogni. Pan 
pozwoli, że go 
zaproszę – powiedział ze staroświecką galanterią i wyciągnął z kieszeni 
pieniądze na dwa 
bilety.
Nie miałem okazji rozmawiać z Beth od czasu mojej podróży do Londynu. Gdy 
szukała bloczku i wpisywała w nim numery krzeseł, odniosłem wrażenie, że unika 
mojego 
wzroku. W każdym razie wydawała się speszona naszym spotkaniem.
– Czy wreszcie będę mógł zobaczyć cię grającą? – zapytałem.
– Myślę, że to będzie mój ostatni koncert. – Jej spojrzenie skrzyżowało się na 
chwilę 
ze spojrzeniem Seldoma, jakby to było coś, o czym z nim dotąd nie rozmawiała, i 
nie była 
pewna, czy on to zaaprobuje. – Pod koniec miesiąca wychodzę za mąż i mam zamiar 
poprosić 
o urlop... Nie przypuszczam, bym potem wróciła do gry.
– Szkoda – powiedział Seldom.
– Że przestanę grać, czy że wychodzę za mąż? – zapytała Beth i uśmiechnęła się 
niezbyt radośnie.
– I tego, i tego! – powiedziałem.
Roześmiali się szczerze, jakbym swoim wtrąceniem się rozładował napiętą 
atmosferę. 
Widząc ich śmiejących się, przypomniało mi się, co powiedział o mnie Seldom: że 
nie jestem 
Anglikiem. W ich spontanicznym śmiechu było coś powściągliwego, jakby pozwolili 
sobie na 
swobodę, której nie powinni nadużywać. Seldom był wprawdzie Szkotem, jednak w 
gestach 
obojga, czy raczej starannej oszczędności gestów, był niewątpliwie wspólny rys.
Wyszliśmy przez Cornmarket Street i zatrzymali przed słupem ogłoszeniowym. 
Wisiał na nim afisz, taki sam jak przy wejściu do biblioteki Bodleiana: 
informował o 
okrągłym stole, z udziałem inspektora Petersena i autora powieści kryminalnych. 
Temat 
spotkania: „Czy istnieje zbrodnia doskonała?”, spowodował, że Seldom zatrzymał 
się na 
chwilę.
– Czy myśli pan, że to jakiś haczyk Petersena? – zapytał.
– Nie, spotkanie było zapowiedziane już miesiąc temu. I myślę, że jeśliby 
chcieli 
zastawić pułapkę, to zaprosiliby i pana.
– Zbrodnia doskonała... Mam w domu książkę pod takim tytułem. Zaglądałem do 
niej, 
gdy szukałem analogii między logiką i dochodzeniem policyjnym. Znalazłem w niej 
dziesiątki nigdy nierozwiązanych przypadków. Najbardziej interesująca, w związku 
z tym, 
czego szukałem, wydała mi się wypowiedź lekarza Howarda Greena, który chciał 
zabić swoją 
żonę. Green prowadził dziennik, w którym w sposób prawdziwie naukowy 
przeanalizował 
szczegółowo wszystkie komplikacje. W konkluzji stwierdzał, że wcale nie jest 
trudno zabić w 
taki sposób, by policja nie mogła mu niczego udowodnić. Wymyślił czternaście 
sposobów 
zamordowania żony, niektóre bardzo pomysłowe. To, co było o wiele trudniejsze, 
to 
postawienie siebie poza wszelkim podejrzeniem. Prawdziwym niebezpieczeństwem dla 
zbrodniarza, jak twierdzi, nie jest śledztwo dochodzące po nitce do kłębka – 
temu można 
zapobiec, zacierając ślady lub myląc tropy – lecz pułapki, w które można wpaść. 
Prawda, 
pisał, używając terminologii matematycznej, jest zawsze jedna: każde odstępstwo 
od niej da 
się obalić. Green miał alibi, oczywiście fałszywe, ale przy odpowiedniej dozie 
cierpliwości 
można to było wykazać. Żadna z alternatyw, które rozpatruje, nie przekonuje go: 
uciec się do 
płatnego zabójstwa, upozorować samobójstwo lub wypadek etc. Dochodzi do wniosku, 
że 
powinien podstawić policji innego sprawcę, kogoś, kto będzie oczywistym i 
najbliższym 
podejrzanym i kto zamknie dochodzenie. Zbrodnia doskonała, jak pisze, to nie ta, 
która 
pozostaje nierozwiązana, lecz ta, która wskazuje na fałszywego sprawcę.
– I co, zabija ją w końcu?
– Ach, nie! Ona zabija jego! Pewnej nocy znajduje dziennik, kłócą się strasznie, 
ona w 
obronie własnej chwyta za kuchenny nóż i zadaje śmiertelny cios. W każdym razie 
tak 
przedstawiła to sądowi. Sąd, przerażony lekturą dziennika i zdjęciami z 
obdukcji, oświadcza, 
że było to zabójstwo w obronie własnej i uznaje ją za niewinną. Właściwie to z 
jej powodu 
przypadek ten znalazł się w książce. Wiele lat po śmierci pani Green studenci 
grafologii 
dowiedli, że charakter pisma w rzekomym dzienniku jej męża został doskonale 
podrobiony. 
Odkryli również inny fascynujący szczegół: człowiek, za którego wdowa wyszła za 
mąż, był 
wziętym kopistą. Dałbym wiele, żeby się dowiedzieć, które z nich pisało dziennik 
i tak po 
mistrzowsku podrobiło naukowy styl doktora. Oboje byli niewiarygodnie odważni. 
Dziennik 
został odczytany podczas rozprawy i linijka po linijce odkrywał to, czego się 
dopuścili. 
Kłamać prawdziwie to jak w sztuce iluzjonisty – z pustych rąk wyłożyć karty na 
stół... A 
propos, zna pan argentyńskiego maga René Lavanda? Kto choć raz go widział, nigdy 
go nie 
zapomni.
Zaprzeczyłem ruchem głowy. Nazwisko to nawet nie obiło mi się o uszy.
– Nie? – zdziwił się Seldom. – Musi go pan zobaczyć na scenie. Wiem, że wkrótce 
ma 
przyjechać do Oksfordu, możemy pójść razem. Czy pamięta pan naszą rozmowę w 
Merton 
College o estetyce rozumowania? Logika policyjnego śledztwa była dla mnie, jak 
powiedziałem, pierwszym wzorem. Drugim była magia. Cieszę się, że go pan nie zna 
– 
powiedział z dziecinnym entuzjazmem. – Będę mógł zobaczyć jego występ jeszcze 
raz.
Doszliśmy do drzwi The Eagle and Child. Przez okno dostrzegłem Lornę. Siedziała 
tyłem do nas, z rozpuszczonymi rudymi włosami i z roztargnieniem obracała w 
palcach 
okrągłą kartonową podstawkę do szklanek. Seldom mechanicznie wyciągnął woreczek 
z 
tytoniem i poszedł za moim wzrokiem.
– Niech pan idzie – powiedział. – Lorna nie lubi czekać.
@@15
Minęły prawie dwa tygodnie bez żadnych nowości, które by do mnie dotarły. Wtedy 
też straciłem kontakt z Seldomem. Przypadkowo dowiedziałem się od Emily, że 
wyjechał do 
Cambridge organizować seminarium na temat teorii liczb. „Andrew Wiles wierzy, że 
może 
udowodnić ostatnią hipotezę Fermata”, powiedziała rozbawiona, jakby chodziło o 
niepoprawne dziecko, oraz: „Arthur jest jednym z niewielu, którzy go traktują 
poważnie”. 
Wtedy po raz pierwszy usłyszałem nazwisko Wiles. Myślałem, że już żaden zawodowy 
matematyk nie zajmuje się teorią Fermata. Po trzystu latach batalii, a przede 
wszystkim po 
Kummerze, teoria przekształciła się we wzorzec czegoś, co matematycy nazywają 
problemem 
nie do rozwiązania, ponieważ rozwiązanie znajdowało się poza znanymi 
instrumentami. 
Teoria była tak trudna, że niszczyła karierę i życie każdego, kto podjął 
wyzwanie. Kiedy coś 
w tym rodzaju powiedziałem Emily, potwierdziła, jakby dla niej również było to 
oczywiste. 
„A jednak – powiedziała – Andrew był moim uczniem i jeśli jest ktoś na świecie, 
kto to może 
rozwiązać, to postawiłabym na niego”.
Zdecydowałem się w tym czasie przyjąć zaproszenie do Szkoły Teorii Wzorów w 
Leeds, ale zamiast słuchać wykładu, przyłapałem się na pisaniu na marginesach 
zeszytu jakby 
inwokacji do pustki, symboli okręgu i ryby. Starałem się coś wyczytać między 
wierszami z 
wiadomości zamieszczonych w gazecie w następnych dniach po śmierci Clarka, ale 
możliwe, 
że na skutek interwencji Petersena ewentualne związki między tymi dwoma 
zabójstwami były 
wzmiankowane jakby mimochodem i wprawdzie opisywano symbol ryby, ale 
dziennikarze 
skłaniali się ku poglądowi, że jest to rodzaj podpisu. Poprosiłem Lornę, by mnie 
powiadomiła, gdyby zaszło coś nowego, ale to, co otrzymałem od niej, nie było 
raportem, 
lecz listem, z rodzaju tych, jakich już dzisiaj się nie pisze, a na pewno nie 
Lorna. Był to długi 
i czuły list miłosny. Ktoś na seminarium omawiał eksperyment chiński i podczas 
gdy kolejny 
raz czytałem list Lorny, który wydawał się napisany w jakimś porywie bezwstydu, 
myślałem 
o tym, że najtrudniejszym problemem przy tłumaczeniu jest wiedza, co autor 
oryginału 
rzeczywiście chce powiedzieć. W odpowiedzi przepisałem dla niej fragment poematu 
Kajsa 
ibn al-Mulawwaha, skierowany do Lali:
„Panie, uczyń, by miłość między nią i mną była jednakowa,
by jedno nie przewyższało drugiego.
Uczyń, by nasza miłość była identyczna
Jak obie strony równania”.
Wróciłem do Oksfordu w dniu koncertu. W skrzynce w instytucie znalazłem plan, 
który zostawił mi Seldom wraz ze wskazówkami, jak dojechać do pałacu Blenheim, 
oraz 
godziną spotkania. Po południu, gdy kończyłem się przebierać, posłyszałem 
pukanie do 
drzwi. To była Beth. Przez chwilę stałem oniemiały, zdolny tylko na nią patrzeć. 
Miała na 
sobie czarną suknię z głębokim dekoltem, rękawiczki do łokci, całkowicie odkryte 
ramiona i 
włosy zaczesane do tyłu. Nowa fryzura podkreślała mocną linię podbródka oraz 
długą i 
smukłą szyję. Pierwszy raz widziałem ją umalowaną i to jej przeistoczenie 
podziałało na mnie 
bulwersujące Pod wpływem mego wzroku uśmiechnęła się nerwowo.
– Pomyśleliśmy z Michaelem, że może chciałbyś zabrać się z nami, jeśli nie 
przeszkadza ci, że będziesz tam trochę wcześniej. Właśnie wyjeżdżamy.
Zabrałem cienki bawełniany pulower i poszedłem za nią drogą wokół ogrodu. 
Michaela widziałem dotąd raz, i to z daleka, z okna mojego pokoju. Właśnie 
układał 
wiolonczelę Beth na tylnym siedzeniu i kiedy się wynurzył, żeby się ze mną 
przywitać, 
zobaczyłem pogodną i niewinną twarz, w aureoli rudych włosów i policzkach 
czerwonych jak 
u chłopa lub szczęśliwego piwosza. Bardzo wysoki i przy kości, miał w sobie coś 
miękkiego, 
co przypomniało mi pogardliwe zdanie Beth. Nieco zmięty frak nie dopinał mu się 
na 
brzuchu. Na czoło opadał długi prosty kosmyk, który odrzucał nerwowym ruchem.
Pomyślałem złośliwie, że już łysieje.
Auto ruszyło i powoli wjechaliśmy w pofalowaną close. Kiedy zbliżaliśmy się do 
skrzyżowania, reflektory oświetliły rozbebeszone na chodniku zwierzątko, którego 
nikt nie 
sprzątnął. Michael wykonał gwałtowny ruch kierownicą, aby po nim nie przejechać, 
ale 
otworzył okno, żeby popatrzeć na bebechy w wielkiej kałuży wyschniętej krwi. 
Szczątki były 
teraz zupełnie rozpłaszczone.
– To opos – powiedziała Beth. – Widocznie spadł z drzewa prosto pod koła.
– Leży tu od paru dni – wyjaśniłem. – Musiałem przejść obok niego, gdy był 
świeżo 
rozjechany. Wydaje mi się, że to była samica z małym. Nigdy dotąd nie widziałem 
takiego 
zwierzątka.
Beth wychyliła się ponad ramieniem Michaela i rzuciła krótkie spojrzenie bez 
większej ciekawości.
– To torbacz, przypomina szczura. Myślę, że żyją też w Ameryce na mokradłach 
Południa. Małe musiało wypaść z torby i matka skoczyła za nim. Opos zrobi 
wszystko, by 
ocalić swoje małe – powiedziała.
– Dlaczego nikt nie uprzątnie szczątków? – zapytałem.
– Śmieciarze są przesądni. Nie odważą się dotknąć oposa, bo wierzą, że przyciąga 
śmierć.
Michael przyśpieszył, aby przejechać przez skrzyżowanie, zanim zmienią się 
światła, i 
kiedy zajął właściwy pas jezdni, odwrócił się do mnie i zaczął mi zadawać te 
same, co 
wszyscy, uprzejme pytania. Przypomniałem sobie, że pewna pisarka angielska, 
możliwe, że 
Virginia Woolf, tłumaczyła swych rodaków, wyjaśniając, że podczas rozmowy 
wstępnej o 
pogodzie ustalają granice wspólnego terytorium i badają grunt, zanim przejdą do 
tematów 
ważnych. Zadałem sobie pytanie, czy ten drugi etap w ogóle istnieje, czy kiedyś 
uda mi się 
dowiedzieć, jakie są te ważniejsze tematy.
Zapytałem, jak się poznali. Beth na to, że siedzieli w orkiestrze obok siebie, 
jakby to 
wszystko wyjaśniało, i rzeczywiście, im częściej na nich spoglądałem, tym 
bardziej 
rozumiałem, że mogła to być jedyna odpowiedź. Nie był to nawet, jak mogłaby 
powiedzieć 
inna kobieta: „pierwszy, który mi się trafił”, było to coś wynikającego z 
sąsiedztwa: „siedział 
najbliżej”. Oczywiście, co ja wtedy wiedziałem? Nic, bo nie mogłem wiedzieć, ale 
podejrzewałem, że atrakcyjne w Michaelu było jedynie to, iż wcześniej wybrała go 
inna 
kobieta.
Zjechaliśmy z obwodnicy na autostradę. Michael zwiększył prędkość, mijaliśmy 
reklamy z szybkością błyskawicy i wreszcie poczułem, że wracam do nowoczesnego 
świata. 
Skręciliśmy na Woodstock. Jechaliśmy teraz wąską asfaltową drogą, z drzewami po 
obu 
stronach. Gałęzie tworzyły nad nami zielone sklepienie. Przejechaliśmy przez 
małe 
miasteczko, potem jakieś dwieście metrów boczną drogą i minąwszy kamienny łuk, w 
ostatnich promieniach zachodzącego słońca zobaczyliśmy jezioro i wielki park z 
majestatyczną sylwetką pałacu z pozłacanymi kulami na dachu i marmurowymi 
figurami na 
balustradach.
Zostawiliśmy auto na parkingu przy wejściu. Beth i Michael poszli z 
instrumentami 
przez ogród do altany, gdzie rozstawione były pulpity i krzesła dla muzyków. 
Krzesła dla 
publiczności, jeszcze wolne, zostały czyjąś lubującą się w szczegółach ręką 
ustawione w 
koncentryczne półkola. Zastanawiałem się, jak długo się ten geometryczny dziw 
utrzyma i 
czy ktoś oprócz mnie będzie podziwiać tę robotę.
Do koncertu pozostało pół godziny. Postanowiłem przejść się po lesie nad 
jeziorem. 
Nadchodził zmierzch. Jakiś staruszek w szarym mundurze zaganiał ogrodowe pawie 
do 
wojlery. Wśród drzew pasły się konie. Drogę przeciął mi mężczyzna z dwoma psami 
i 
pozdrowił mnie, uchylając kapelusza. Kiedy doszedłem do jeziora, zrobiło się już 
całkiem 
ciemno. Spojrzałem w stronę pałacu; cały fronton był oświetlony. W łagodnym 
blasku pałac 
wyglądał jak antyczny klejnot. Połyskujące odbitym światłem jezioro wydawało się 
rozpościerać o wiele dalej niż w rzeczywistości. Oparłem się chęci okrążenia go 
i wróciłem tą 
samą drogą.
Większość krzeseł była już zajęta. Goście ciągle napływali małymi grupkami – 
panowie pachnący dobrą wodą po goleniu, panie – perfumami. Idąc, ciągnęły za 
sobą treny 
długich sukni. Z pierwszego rzędu Seldom dawał mi znaki, machając programem. W 
smokingu i czarnej muszce był zaskakująco elegancki. Przez chwilę rozmawialiśmy 
o 
seminarium, które organizował w Cambridge, o tajemnicy, jaką otaczano wykład 
Wilesa, i 
krótko o mojej podróży do Leeds. Za nami dwóch pracowników pospiesznie 
dostawiało 
dodatkowy rząd krzeseł.
– Nie sądziłem, że koncert będzie cieszył się takim zainteresowaniem – 
powiedziałem.
– Tak – odparł Seldom – prawie cały Oksford jest tutaj. Proszę spojrzeć tam – i 
wskazał krzesła.
Obejrzałem się dyskretnie i zobaczyłem Petersena w towarzystwie bardzo młodej 
kobiety, prawdopodobnie tej samej blond dziewczynki z fotografii, tylko o 
dwadzieścia lat 
starszej. Inspektor pozdrowił nas nieznacznym ruchem głowy.
– Jest jeszcze ktoś, kogo spotykam ostatnio na każdym kroku – powiedział Seldom. 
– 
Dwa rzędy za nami siedzi mężczyzna w szarym ubraniu i udaje, że czyta program. 
Poznaje go 
pan? To porucznik Sacks w cywilnym ubraniu. Wydaje się, że Petersen boi się, iż 
nasz 
człowiek może tym razem zechcieć zbliżyć się bardziej bezpośrednio.
– Czyżby pan znów z nim rozmawiał? – zapytałem.
– Tylko przez telefon. Prosił mnie, bym mu jak najprościej uzasadnił trzeci 
symbol – 
prawo tworzenia ciągu – tak jak ja to widzę. Wysłałem mu wyjaśnienie z 
Cambridge. Tylko 
pół stroniczki wobec raportu tak... pełnego imaginacji, który nam odczytał. 
Myślę, że on ma 
jakiś plan, ale jeszcze się waha. Zadziwiająca jest uwodzicielska moc spekulacji 
psychiatrycznych. Chociaż fałszywe, a nawet absurdalne, zawsze są bardziej 
atrakcyjne niż 
rozumowanie czysto logiczne. Ludzie mają pewien naturalny opór, instynktowny 
brak 
zaufania do schematów logicznych. Studiując jednak procesy myślowe zachodzące w 
ludzkim 
mózgu, można dostrzec, że mimo całej błędnej argumentacji istnieje dla tego 
oporu, być 
może, jakieś uzasadnienie.
Seldom zniżył głos. Szepty wokół nas umilkły, światła przygasły. Potężny biały 
snop 
oświetlił dramatycznie muzyków w altanie. Dyrygent uderzył krótko dwa razy 
batutą w 
pulpit, wyciągnął rękę w kierunku skrzypka i popłynęły samotne dźwięki sonaty 
otwierającej 
program.
Łagodnie, jakby zbierając w powietrzu niewidzialne delikatne nici, dyrygent 
zaprosił 
do gry Beth i Michaela, instrumenty dęte, pianistę i na koniec perkusistę. 
Spojrzałem na Beth, 
choć w rzeczywistości, nawet kiedy słuchałem Seldoma, nie przestałem na nią 
patrzeć. Oboje 
z Michaelem wydawali się absolutnie pochłonięci grą i zapatrzeni w nuty na 
pulpicie. Co 
jakiś czas brutalne uderzenie w kotły zmuszało mnie do zwrócenia wzroku na 
perkusistę. Z 
pewnością był najstarszy w orkiestrze, wysoki, przygarbiony przez wiek, z 
białymi wąsami, 
nieco pożółkłymi na końcach. Z wigorem uderzał talerzami o siebie, co stało w 
sprzeczności z 
jego wyglądem. Zauważyłem, że po każdym uderzeniu chowa ręce do tyłu, jakby 
chciał ukryć 
ich drżenie, świadczące o początkach choroby Parkinsona. Dyrygent komicznie 
dawał mu 
znaki, by łagodził swe wejścia. Nastąpiło majestatyczne crescendo i maestro 
energicznym 
ruchem zaznaczył koniec utworu. Potem odwrócił się i lekko ukłonił, przyjmując 
aplauz 
publiczności.
Poprosiłem Seldoma o program. Następnym utworem była Wiosna Czejenów Aarona 
Coplanda, trzecia część cyklu na trójkąt i orkiestrę. Zwróciłem program 
Seldomowi, który 
tylko rzucił na niego okiem.
– Może teraz – powiedział szeptem – puszczą sztuczne ognie.
Poszedłem za jego wzrokiem ku górze, ku dachom pałacu, gdzie między rzeźbami we 
fryzie widać było sylwetki ludzi, którzy przygotowywali pokaz. Zapadła głęboka 
cisza, 
światła zgasły i krąg reflektora oświetlił tylko starego perkusistę, który 
trzymał w górze 
trójkąt, niczym zjawiskową figurę.
Rozległy się dźwięczne tony, przywodzące na myśl szemranie strumyka pod cienką 
warstwą lodu topniejącego pod wpływem wiosennej odwilży. Pomarańczowe światło, 
które 
miało oznaczać świt, pozwoliło zobaczyć resztę orkiestry. Trójkąt zwarł się w 
kontrapunkcie 
z fletami, reflektor przesunął się na fortepian, który zainicjował drugą 
melodię. Stopniowo 
dołączyły kolejne instrumenty; dźwięki przypominały powolne budzenie się 
kwiatów. 
Dyrygent wskazał batutą puzony, które oddały rozbuchany rytm dzikich koni 
galopujących po 
prerii. Do tego szalonego pościgu dołączyły pozostałe instrumenty, dopóki batuta 
nie 
wzniosła się ponownie ku podium perkusisty. Snop światła znów skierował się na 
niego, 
jakby stamtąd miał przyjść najgłośniejszy ton kulminacji, ale w białym świetle 
reflektora 
zobaczyliśmy, że stało się coś strasznego.
Stary muzyk nadal trzymał trójkąt w ręku i wydawał się na próżno czynić wysiłek, 
by 
zaczerpnąć powietrza. Wypuścił trójkąt z ręki, który, upadając, wydał ostatnią 
fałszywą nutę, 
i zszedł, zataczając się, z podium, odprowadzany przez reflektor, jakby 
oświetlający go 
mechanik nie mógł oderwać od niego oczu, zafascynowany okropnością sceny. 
Wyciągnął 
ramię w kierunku dyrygenta, jakby w niemej prośbie o pomoc, złapał się za szyję, 
jakby 
chciał oderwać niewidzialne ręce, które go bezlitośnie duszą, i upadł na kolana. 
Rozległ się 
chór zdławionych okrzyków. Ludzie z pierwszego rzędu podnieśli się z miejsc. 
Muzycy 
otoczyli wianuszkiem starego perkusistę, ktoś zdesperowanym głosem wzywał 
lekarza. Jakiś 
mężczyzna z naszego rzędu torował sobie drogę do altany. Wstałem, by go 
przepuścić, i nie 
mogłem się powstrzymać, by nie podążyć za nim.
Na scenie był już Petersen. Sacks z bronią w ręku przeskoczył płotek ogradzający 
altanę. Muzyk leżał na brzuchu, w groteskowej pozycji, nadal trzymał się za 
gardło; jego 
twarz miała niebieskosiny kolor. Lekarz odwrócił ciało, położył dwa palce na 
szyi, by 
sprawdzić puls, i zamknął muzykowi oczy. Petersen, przykucnąwszy obok niego, 
dyskretnie 
pokazał mu swój identyfikator i chwilę z nim rozmawiał. Potem podszedł do 
podium, torując 
sobie drogę między muzykami, i podniósł przez chusteczkę trójkąt leżący na 
stopniu. 
Odwróciłem się i wśród ludzi, którzy tłoczyli się za moimi plecami, zobaczyłem 
Seldoma. 
Petersen dał mu znak, by spotkali się w rzędzie pustych już krzeseł. Stanąłem 
obok niego, ale 
wydawał się tego nie zauważać. W kompletnym milczeniu, z nieprzeniknionym 
wyrazem 
twarzy wolno przesuwał się w kierunku naszych miejsc. Petersen zszedł z boku 
sceny i zbliżał 
się do niego z drugiego końca rzędu. Nagle Seldom zatrzymał się, jakby to, co 
zobaczył, 
poraziło go. Na siedzeniu krzesła leżały wycięte z programu litery, układające 
się w słowa. 
Nachyliłem się szybko, aby je odczytać, zanim inspektor mnie odsunie. Pierwsze 
zdanie 
brzmiało: „Trzeci z serii”, a poniżej wyraz „trójkąt”.
@@16
Petersen wykonał ponaglający gest w kierunku Sacksa i porucznik, który ochraniał 
dotąd zmarłego, zaczął sobie torować drogę do nas, pokazując identyfikator
– Niech nikt stąd nie wychodzi – polecił Petersen. – Chcę mieć nazwiska 
wszystkich 
obecnych na koncercie osób! – Wyciągnął z kieszeni telefon komórkowy i razem z 
małym 
notesem podał Sacksowi. – Proszę połączyć się z parkingowym. Żadne auto nie może 
stąd 
odjechać. Proszę też wezwać ze dwunastu agentów do przyjmowania zeznań i wozy 
policyjne 
do zablokowania drogi do jeziora i drogi dojazdowej przez las. Trzeba policzyć 
wszystkie 
obecne tu osoby i porównać z liczbą sprzedanych biletów. Niech pan porozmawia z 
bileterami i dowie się, ile krzeseł dostawiono. Chcę mieć listę personelu 
pałacowego, 
muzyków i ludzi zajmujących się sztucznymi ogniami. I jeszcze jedno – dodał, 
kiedy Sacks 
miał już odejść – jakie pan miał zadanie na ten wieczór, poruczniku?
Pod surowym spojrzeniem Petersena Sacks zbladł jak uczeń wobec trudnego pytania.
– Zwracać uwagę na osoby, które zbliżyłyby się do profesora Seldoma – 
zameldował.
– Wobec tego może pan wie, kto zostawił wydarte z programu litery na siedzeniu 
jego 
krzesła?
Sacks patrzył przez chwilę na kawałki papieru i twarz mu się zmieniła. 
Przygnębiony, 
poruszył przecząco głową.
– Panie inspektorze – powiedział – ja naprawdę byłem przekonany, że ktoś dusi 
tego 
człowieka. Z mojego miejsca tak to wyglądało. Zobaczyłem, że pan wyciąga broń i 
pobiegłem na scenę, by panu pomóc.
– Ale nikt go nie udusił, prawda? – zapytał ironicznie Seldom.
Petersen zawahał się, zanim odpowiedział.
– Na pierwszy rzut oka był to samoistny zator płuc. Doktor Sanders, lekarz, 
który 
wszedł na scenę, operował przed paru laty tego człowieka z powodu rozedmy płuc i 
nie dawał 
mu więcej niż pięć-sześć miesięcy życia. Dziwne, że żył tak długo. Miał bardzo 
ograniczoną 
zdolność oddychania. Pierwsza opinia lekarza brzmi, że była to śmierć naturalna.
– Tak, tak... – wymruczał cicho Seldom. – Śmierć naturalna... Czyż to nie 
zadziwiające, że on staje się coraz większym perfekcjonistą? Śmierć naturalna, 
oczywiście, 
logiczny koniec, zbrodnia doskonała.
Petersen założył okulary i pochylił się ponownie nad wyciętymi literkami.
– Miał pan rację co do symbolu – powiedział i spojrzał na Seldoma w taki sposób, 
jakby nie był jeszcze pewien, czy ma w nim sojusznika, czy przeciwnika.
Rozumiałem go: w rozumowaniu Seldoma był to element niedostępny dla inspektora, 
a z kolei Petersen nie był przyzwyczajony do tego, by ktoś go wyprzedzał w 
śledztwie.
– Tak, ale symbol w niczym nam nie pomógł.
– Proszę zwrócić uwagę: tym razem morderca nie podał godziny, brzegi świstków są 
poszarpane, jakby litery były wydzierane z programu w pośpiechu...
– Albo też – powiedział Seldom – chciał wywołać takie wrażenie. Czyż scena ze 
snopem światła i punktem kulminacyjnym nie wyglądała jak doskonałe dzieło 
iluzjonisty? W 
gruncie rzeczy ważna była nie śmierć perkusisty. Prawdziwą sztuczką miało być 
podrzucenie 
nam pod nosem tych papierków.
– Ale człowiek na scenie nie żyje i nie ma w tym żadnej sztuczki – odparł 
Petersen 
zimno.
– Tak – powiedział Seldom – to nadzwyczajne: odwrócenie rutyny, większy efekt na 
usługach mniejszego. Na razie nie rozumiemy figury. Możemy ją narysować, 
pociągnąć dalej 
rysunek, którego sens i wymowę zna tylko morderca.
– Musimy go powstrzymać. Myślę, że powinniśmy już teraz w jakiś sposób 
powiadomić go, że znamy dalszy ciąg serii.
– Przecież nie wiemy, kto to jest – powiedział Seldom. – W jaki sposób możemy mu 
wysłać wiadomość?
– Myślałem o tym od chwili, gdy otrzymałem od pana karteczkę z wyjaśnieniem 
symboli. Mam pewien pomysł, jeszcze dziś wieczorem skonsultuję się z psychiatrą 
i później 
do pana zadzwonię. Jeśli chcemy go uprzedzić i zapobiec następnej śmierci, nie 
mamy czasu 
do stracenia.
Posłyszeliśmy syrenę ambulansu i jednocześnie na parkingu zatrzymała się 
furgonetka 
z logo „Oxford Timesa”. Boczne drzwi otworzyły się i wysiadł z niej fotograf, a 
za nim ten 
sam dryblasowaty dziennikarz, który przeprowadzał ze mną rozmowę w Cunliffe 
Close. 
Petersen zebrał ostrożnie kawałki papieru z siedzenia krzesła i schował je do 
kieszeni.
– Na razie jest to śmierć naturalna – powiedział. – Nie chcę, żeby ten 
dziennikarz 
widział nas razem. – Westchnął i odwrócił się do tłumu otaczającego scenę. – 
Muszę tym 
ludziom coś powiedzieć.
– Myśli pan, że on tu jeszcze jest? – zapytał Seldom.
– Wierzę, że go złapiemy, gdy dowiemy się o nim czegoś więcej.
Petersen podszedł do blondynki, która na koncercie siedziała obok niego. Coś do 
niej 
powiedział i wskazał na nas. Ona kiwnęła głową, podniosła się z krzesła i 
zaczęła iść w naszą 
stronę, serdecznie się uśmiechając.
– Ojciec powiedział, że przez jakiś czas taksówki i auta prywatne nie będą mogły 
stąd 
odjechać. Wracam do Oksfordu, mogę panów podwieźć.
Poszliśmy za nią na parking i wsiedliśmy do samochodu z policyjnym 
identyfikatorem 
dyskretnie wetkniętym za wycieraczkę. Wyjeżdżając, minęliśmy się z wozami 
policyjnymi, o 
które prosił Petersen.
– Pierwszy raz udało mi się wyciągnąć ojca na koncert – powiedziała, patrząc na 
nas 
w lusterku wstecznym. – Myślałam, że to go trochę rozerwie. Cóż, a teraz nie 
przyjdzie na 
kolację. Mój Boże, ten człowiek łapiący się za gardło... Nie mogę w to uwierzyć! 
Ojciec 
myślał, że ktoś zaciąga nieszczęśnikowi pętlę na szyi i był o krok od oddania 
strzału w 
kierunku sceny, ale krąg światła, oświetlający twarz perkusisty, nie pozwalał 
niczego dojrzeć. 
Pytał mnie, czy powinien był strzelać!
– A co widać było z pani miejsca? – zapytałem.
– Nic! Wszystko działo się tak szybko... Patrzyłam w górę na dach pałacu, bo 
wiedziałam, że po tym utworze zacznie się pokaz sztucznych ogni. Byłam tym 
pochłonięta 
bez reszty. Koledzy mnie proszą, żebym zdobyła proch do sztucznych ogni. Myślą, 
że córka 
policjanta może to zorganizować.
– Ile osób widziała pani na dachu? – zapytał Seldom.
– Dwie i może jeszcze kogoś ze straży pałacowej.
– Jeśli się nie mylę – powiedział Seldom – miejsce, które zajmował perkusista, 
było 
najbardziej wysunięte w głąb altany, oddzielone od pozostałych muzyków 
niewysokim 
podium. On był jedyną osobą, którą morderca mógł zaatakować od tyłu i tak, by 
nikt z 
muzyków tego nie widział. Gdy zgasły światła, ktoś z widowni lub z pałacu mógł 
obejść 
altanę.
– Ojciec powiedział, że przyczyną śmierci był zator płuc.
– Nie wiem, nie wiem – wymruczał Seldom. – Mam nadzieję, że tak.
Co chciał przez to powiedzieć? Właśnie miałem go o to zapytać, ale córka 
Petersena 
wciągnęła profesora w rozmowę o koniach, co niespodziewanie doprowadziło ich do 
poszukiwania wspólnych szkockich przodków. Przez chwilę analizowałem w myślach 
to 
krótkie, intrygujące zdanie, zapytując się w duchu, czy nie uciekła mi jedna z 
możliwych 
fleksji w angielskim wyrażeniu I hope so. Uznałem, że była to po prostu forma 
przypuszczająca i że atak był jedyną rozsądną hipotezą, że dla dobra sprawy tak 
byłoby 
najlepiej. Jeśli byłaby to śmierć w jakiś sposób sprowokowana, a nie naturalna, 
to powstaje 
pytanie, czy zrobił to człowiek niewidzialny, łucznik zen, a może sprawiły to 
siły 
nadprzyrodzone? Przekonałem sam siebie, że to, co powiedział Seldom, jest 
jednoznaczne, i 
już nie zapytałem go o to, ani wysiadając z samochodu, ani później, ilekroć 
rozmawialiśmy, a 
jednak w tym cicho wymruczanym zdaniu, z czego teraz zdaję sobie sprawę, była 
jakaś 
ukryta myśl. Na swoje usprawiedliwienie mogę tylko powiedzieć, że całą uwagę 
zwróciłem 
na inną kwestię: nie chciałem pozwolić, by Seldom mi tego wieczoru umknął, nie 
wyjawiając 
prawa tworzenia ciągu. Symbol trójkąta, przyznaję ze wstydem, nic mi nie mówił i 
gdy 
przysłuchiwałem się w roztargnieniu rozmowie toczącej się z przodu auta, na 
próżno starałem 
się nadać jakiś sens następującym po sobie znakom: okręgu, ryby i trójkąta. 
Bezowocnie 
usiłowałem wyobrazić sobie czwarty znak. Byłem zdecydowany wydobyć od Seldoma 
rozwiązanie, gdy tylko wysiądę z samochodu, i z niepokojem obserwowałem uśmiechy 
córki 
Petersena. Chociaż niektórych kolokwialnych wyrażeń nie rozumiałem, zdawałem 
sobie 
sprawę, że rozmowa przybrała bardziej intymny obrót, zwłaszcza gdy tonem 
rozkapryszonej 
dziewczynki powtórzyła, że tego wieczoru będzie musiała zjeść kolację sama. 
Wjechaliśmy 
do Oksfordu przez Banbury Road i córka Petersena zatrzymała auto przed skrętem 
do 
Cunliffe Close.
– Tu wysiadasz, prawda? – zapytała z czarującym uśmiechem.
Wygramoliłem się z samochodu, ale zanim ruszyła, zastukałem, powodowany nagłym 
impulsem, w szybę od strony Seldoma.
– Musi mi pan powiedzieć – powiedziałem po hiszpańsku cichym, nalegającym 
tonem. – Proszę dać mi jakąś wskazówkę, powiedzieć coś więcej o rozwiązaniu 
ciągu.
Seldom popatrzył na mnie zdziwiony, z odrobiną litości.
– Czym jesteśmy my obaj, pan i ja, czym jesteśmy my, matematycy? – powiedział i 
uśmiechnął się melancholijnie, jakby na wspomnienie czegoś dawno utraconego. – 
Jesteśmy, 
jak powiedział pewien poeta z pana kraju, uciążliwymi uczniami Pitagorasa.
@@17
Stałem na chodniku i patrzyłem na oddalające się w ciemności auto. Miałem w 
kieszeni, razem z kluczem do pracowni, klucz od bocznych drzwi instytutu i kartę 
magnetyczną, która o każdej porze pozwalała mi wejść do biblioteki. Było za 
wcześnie, żeby 
iść spać, ruszyłem więc w żółtym świetle latarni w stronę instytutu. Ulice były 
wyludnione; 
dopiero na wysokości Observatory Street zobaczyłem jakiś ruch: za szybą 
restauracji 
Tandoori dwóch pracowników ustawiało krzesła do góry nogami na stołach, kobieta 
w sari 
zaciągała firanki. St. Giles również była pusta, ale świeciły się światła w 
niektórych 
pracowniach instytutu. Na parkingu stało kilka aut. Wiedziałem, że niektórzy 
matematycy 
pracują tylko w nocy, inni wracają co jakiś czas, by śledzić przebieg powolnego 
programu 
komputerowego. Poszedłem na górę, do biblioteki; światła były zapalone, między 
regałami 
usłyszałem szmer czyichś kroków. Poszedłem do działu historii matematyki i 
przesuwałem 
palcem po tytułach na grzbiecie. Jedna z książek była nieco wysunięta, jakby 
ktoś niedawno 
ją przeglądał i niedbale włożył na miejsce. Książki stały ciasno jedna obok 
drugiej. Musiałem 
użyć obu rąk, by wyciągnąć tę, którą chciałem. Ilustracja na okładce 
przedstawiała 
dziesięciopunktową piramidę w płomieniach. Tytuł – Bractwo pitagorejczyków – był 
tuż nad 
płomieniami. Z bliska punkty wyglądały jak głowy zakonników z tonsurą, oglądane 
z góry. 
Płomienie nie oznaczały bynajmniej ognia namiętności, który mogłaby wzbudzać 
geometria, 
lecz ogień piekielny, w którym zginęła sekta.
Podszedłem do biurka, otworzyłem książkę i zapaliłem lampkę. Nie przerzuciłem 
więcej niż dwie-trzy strony. To tam było! Znajdowało się tam przez cały czas. 
Najstarsze i 
podstawowe matematyczne pojęcie, jeszcze nieodarte ze swych mistycznych szat. 
Przedstawienie liczb w doktrynie pitagorejskiej jako prototypowej zasady potęgi 
bogów. 
Okrąg wyrażał Jeden, jedność w swej doskonałości, monada, początek wszystkiego, 
zamknięty i pełny w obrębie swej własnej linii. Cyfra dwa to symbol 
wielokrotności, 
przeciwieństw, dualizmu oraz zapłodnienia. Utworzone było z dwóch przecinających 
się 
okręgów. Figura owalna jak migdał, zamknięta pośrodku, nazywana była Vesica 
piscis – 
„pęcherz ryby”. Trzy – trójca – to związek między dwoma końcami, możność 
ustanowienia 
porządku i harmonii między różnicami. To duch, który otacza moralność i 
niemoralność, 
tworząc całość. Jeden to punkt; Dwa – prosta, która łączy dwa punkty; Trzy – 
trójkąt i 
zarazem płaszczyzna.
Jeden, dwa, trzy – to wszystko. Ciąg stanowiły następujące po sobie liczby 
naturalne. 
Symbol, który wyrażało Cztery, omawiał tekst na następnej stronie: to był 
tetraktys, piramida 
z dziesięciu punktów, którą widziałem na okładce, emblemat i święta figura 
sekty. Dziesięć 
punktów stanowiło wynik dodawania: 1+2+3+4. Wyobrażał materię i cztery elementy. 
Pitagorejczycy wierzyli, że w tym symbolu jest zaszyfrowana cała matematyka. Był 
on 
jednocześnie przestrzenią trójwymiarową i muzyką niebios, zawierał liczby 
przypadkowe i 
liczby życia, które na nowo odkrył wieki później Fibonacci* [*Leonardo Fibonacci 
(ok. 1175-
1250) – matematyk włoski, jeden z najwybitniejszych uczonych średniowiecza. 
Wprowadził 
w Europie cyfry arabskie (przyp. tłum.).]. Znów posłyszałem kroki między 
regałami, teraz o 
wiele bliższe. Podniosłem wzrok i z niejakim zdziwieniem ujrzałem Podorowa, 
mojego 
rosyjskiego towarzysza z pracowni. Okrążył ostatni regał i widząc mnie przy 
biurku, zbliżył 
się z zaintrygowanym uśmiechem. To dziwne, jak inaczej wyglądał tutaj, jakby 
wśród książek 
czuł się w swoim żywiole, pomyślałem. W nocy był tu panem. Podszedł do mojego 
biurka z 
papierosem w ręku. Postukał nim lekko o blat i zapalił.
– Tak – powiedział – o tej porze mogę palić w spokoju.
Popatrzył na mnie i uśmiechając się nieco ironicznie, odwrócił okładkę książki, 
by 
zobaczyć jej tytuł. Podorow nosił brodę, jego oczy były błyszczące i miały 
twardy wyraz.
– Ach, Bractwo pitagorejczyków. Z pewnością ma to związek z symbolami 
narysowanymi na tablicy w pracowni! Okrąg, ryba... Jeśli mnie pamięć nie 
zawodzi, to 
pierwsze symboliczne liczby sekty, tak? – wyrecytował jakby z dumą, że ma taką 
świetną 
pamięć. – Trzecim jest trójkąt, a czwartym – tetraktys.
Spojrzałem na niego zdziwiony. Dopiero teraz zdałem sobie sprawę, że ten 
człowiek, 
który widział, jak odczytuję symbole z tablicy, nie pomyślał, że mogłyby one 
dotyczyć 
czegoś innego oprócz ciekawego problemu matematycznego. Ten człowiek, który 
rzeczywiście nie wiedział nic o zbrodniach, mógł w każdej chwili narysować 
kontynuację 
ciągu.
– Czy to problem zadany przez Arthura Seldoma? – zapytał. – To od niego po raz 
pierwszy usłyszałem o tych symbolach. Mówił o nich podczas wykładu na temat 
ostatniego 
twierdzenia Fermata. Pan, naturalnie, wie, że twierdzenie Fermata to nic innego 
jak 
uogólnienie problemu trójkątów Pitagorasa, sekretu najlepiej strzeżonego przez 
sektę.
– Kiedy to było? – zapytałem. – Chyba nie teraz?
– Nie, nie, wiele lat temu – odparł. – Na tyle dawno, że jak się przekonałem, 
Seldom 
już mnie nie pamięta. Oczywiście, on już wtedy był wielkim uczonym, a ja 
zaledwie miernym 
doktorantem z małego rosyjskiego miasteczka, w którym zorganizowano kongres. 
Zaniosłem 
mu swoją pracę na temat twierdzenia Fermata. To było jedyne, o czym w owym 
czasie 
myślałem. Prosiłem go, by pomógł mi nawiązać kontakt z grupą Teorii Liczb w 
Cambridge, 
ale wydaje się, że wszyscy byli zbyt zajęci, by przeczytać moją pracę. W 
rzeczywistości, nie 
wszyscy. Student Seldoma przeczytał, poprawił mój ułomny angielski i opublikował 
pod 
swoim nazwiskiem. Otrzymał za to medal Fields, honorujący najważniejszy wkład w 
ostatnim 
dziesięcioleciu w rozwiązanie problemu. Teraz Wiles jest na dobrej drodze, by 
dzięki tym 
twierdzeniom zrobić ostatni krok. Kiedy napisałem do Seldoma, odpowiedział mi, 
że moja 
praca zawierała błąd, który jego uczeń poprawił. – Roześmiał się sucho i 
wydmuchał do góry 
dym. – Jedynym błędem było to, że nie jestem Anglikiem.
Chciałem w tym momencie mieć taką siłę, która zmusiłaby tego człowieka do 
milczenia. Poczułem znowu, jak podczas spaceru po parku uniwersyteckim, że byłem 
o krok, 
by coś zobaczyć i że być może, gdybym był sam, ten brakujący szczegół, który już 
raz mi 
umknął, wróciłby na swoje miejsce.
Wymruczałem jakieś usprawiedliwienie i wstałem z krzesła, wypełniając 
jednocześnie 
fiszkę, by zabrać książkę ze sobą. Chciałem być już na zewnątrz, daleko stąd, 
pośród nocy, 
odcięty od wszystkiego. Zszedłem szybko po schodach i kiedy już miałem wyjść na 
ulicę, 
niemal zderzyłem się z czarną postacią, która nadeszła od strony parkingu. Był 
to Seldom, 
który na smoking narzucił płaszcz od deszczu. W tym momencie zdałem sobie 
sprawę, że 
pada.
– Jeśli pan teraz wyjdzie, zmoczy pan książkę – powiedział, zerkając na okładkę. 
– 
Więc znalazł ją pan! Po minie widzę, że znalazł pan również coś więcej. Mam 
rację? Dlatego 
chciałem, by pan to sam odkrył.
– Spotkałem kolegę z pracowni, Podorowa. Powiedział mi, że poznali się panowie 
przed wielu laty.
– Wiktor Podorow, tak, pamiętam. Zastanawiam się, co on mógł panu powiedzieć. 
Nie 
pamiętałem o nim, dopóki inspektor Petersen nie dał mi kompletnej listy 
matematyków z 
instytutu. Nie rozpoznałbym go z pewnością: pamiętałem chłopaczka o spiczastej 
brodzie, 
nieco przestraszonego, który uważał, że znalazł dowód na twierdzenie Fermata. 
Później sobie 
przypomniałem, że na kongresie w Rosji mówiłem o liczbach pierwotnych 
Pitagorasa. Jednak 
nie chciałem o tym wspominać inspektorowi Petersenowi, bo czuję się winny wobec 
Podorowa. Wiem, że usiłował popełnić samobójstwo, kiedy medal przyznano mojemu 
uczniowi.
– W każdym razie – powiedziałem – to nie mógł być on, prawda? On był w 
bibliotece.
– Nie, tak naprawdę nigdy nie myślałem, że to mógłby być on, ale wiedziałem, że 
był 
jedynym matematykiem, który potrafiłby wyznaczyć kontynuację ciągu.
– Tak – powiedziałem. – On doskonale pamięta pana wykład.
Staliśmy pod półokrągłym okapem nad wejściem, który nie chronił przed deszczem i 
porywami wiatru.
– Przejdźmy pod gzymsem do pubu – zaproponował Seldom.
Poszedłem za nim, osłaniając książkę przed deszczem.
Wydawało się, że pub był jedynym czynnym lokalem w całym Oksfordzie. Przy barze 
było pełno ludzi, którzy rozmawiali, wybuchali gromkim śmiechem, z egzaltowaną, 
nieco 
sztuczną radością, którą Anglicy przejawiają po kilku piwach. Usiedliśmy przy 
stoliku z 
blatem poznaczonym śladami po kuflach.
– Przykro mi – powiedziała kelnerka. – Nic nie poradzę, stracili panowie 
możliwość 
ostatniego zamówienia.
– Nie będziemy tu długo siedzieć – powiedział Seldom do kelnerki, a do mnie: – 
Ciekawi mnie, co pan myśli teraz, gdy poznał pan ciąg.
– To o wiele prostsze, niż matematyk mógłby sobie wyobrazić, prawda? Może to 
jest 
cecha geniuszu, ale mimo to nieco rozczarowuje. W końcu to nic innego jak jeden, 
dwa, trzy, 
cztery – ciąg symetryczny, który pokazał mi pan pierwszego dnia. Ale może nie 
jest to, jak 
sobie wyobrażaliśmy, rodzaj zagadki, lecz po prostu sposób liczenia zgonów: 
pierwszy, drugi, 
trzeci.
– Tak – powiedział Seldom – to byłoby najgorsze, ponieważ mógłby zabijać w 
nieskończoność. Mam nadzieję, że symbole są wyzwaniem i że zatrzyma się, jeśli 
mu 
pokażemy, że je znamy... Petersen dzwonił do mnie z biura. Ma pewien pomysł, 
który może 
istotnie wart jest rozważenia i który zdaje się, przynajmniej pozornie, popiera 
też psychiatra. 
Zmienił całkowicie swoją strategię względem prasy: jutro na pierwszej stronie 
„Oxford 
Timesa” zostanie opublikowana wiadomość o trzecim zgonie, z rysunkiem trójkąta i 
wywiadem z Petersenem, w którym opowie również o dwóch pierwszych symbolach. 
Przygotują mu starannie pytania, tak by okazał się zupełnym ignorantem w sprawie 
zagadki i 
żeby zabójca poczuł nad nim intelektualną przewagę. To da sprawcy, tak twierdzi 
psychiatra, 
poczucie triumfu, którego tak bardzo potrzebuje. W wydaniu czwartkowym, w tym 
samym 
dziale, w którym opublikowano rozdział mojej książki o zabójstwach seryjnych, 
ukaże się 
mała notatka na temat tetraktysu, którą napisałem dla Petersena, podpisana moim 
nazwiskiem. To powinno wystarczyć, aby zademonstrować, że „ja wiem” i że mogę 
przewidzieć następny symbol, a tym samym kolejne morderstwo. W ten sposób 
wszystko 
pozostanie na płaszczyźnie pojedynku osobistego, tak jak on od początku chciał.
– Powiedzmy – powiedziałem – że szczęśliwy przypadek zrządzi, że on przeczyta w 
czwartek notkę i w ten sposób, przy jeszcze większej dozie szczęścia, uda się go 
powstrzymać, jak ostatecznie Petersen zdoła go pojmać?
– Petersen wierzy, że to tylko kwestia czasu. Wydaje mi się, że ufa, iż z listy 
osób 
zaproszonych na koncert zostanie na końcu jedno nazwisko. Wydaje się zdecydowany 
na 
wszystko, byle nie doszło do kolejnego zabójstwa.
– To ciekawe, ale teraz, w jakimś sensie, mamy wszystko, co potrzeba, by zgadnąć 
następny krok: mamy trzy symbole, jak w serii Franka, więc powinniśmy postawić 
wniosek 
co do czwartej śmierci. Połączyć tetraktys... z czym? Tego jeszcze nie wiemy, 
jak powiązać te 
śmierci z symbolami. Myślałem nad tym, co powiedział ten lekarz, Sanders, i 
myślę, że jeden 
element powraca: ofiary żyły w jakimś sensie życiem darowanym, cudem uratowane 
od 
śmierci.
– Tak, to prawda – zgodził się Seldom. – Nie zwróciłem na to uwagi. – Jego 
spojrzenie błądziło przez chwilę, jakby nagle poczuł się zmęczony albo 
przytłoczony 
wielowątkowością tej sprawy. – Przepraszam – powiedział, niepewny, jak długo 
milczał. – 
Mam złe przeczucie. Myślałem, że to był dobry pomysł napisać w prasie o ciągu, 
ale od jutra 
do czwartku może się wiele wydarzyć.
@@18
Do tej pory przechowuję egzemplarz „Oxford Timesa” z owego poniedziałku, w 
którym została zamieszczona starannie przemyślana notatka, napisana z myślą o 
jednym 
wyimaginowanym czytelniku. Patrząc na nieco już wyblakłą fotografię nieżyjącego 
perkusisty, przebiegając wzrokiem po narysowanych atramentem symbolach i 
ponownym 
odczytaniu pytań przygotowanych dla Petersena, znów mam wrażenie, jakby dotykały 
mnie 
zimne palce. Przypominam sobie drżenie głosu Seldoma, kiedy szepnął w pubie, że 
od 
poniedziałku do czwartku wiele może się wydarzyć. Nasze hipotezy ożywały i 
stawały się 
rzeczywistością. Tego rozświetlonego słońcem poranka, w przeciwieństwie do 
Seldoma, nie 
miałem żadnych złych przeczuć. Czytałem notatkę podniecony, w poczuciu dumy i 
głupiej 
próżności, znałem jej treść, zanim została opublikowana.
Lorna zadzwoniła do mnie rano, bardzo podekscytowana. Właśnie przeczytała w 
gazecie notatkę i koniecznie chciała ze mną o tym porozmawiać. „Musisz mi 
opowiedzieć 
absolutnie wszystko” – powiedziała. Nie mogła wybaczyć sobie ani mnie, że 
poprzedniego 
wieczora została w domu, podczas gdy ja byłem „tam”, na koncercie. Nienawidzi 
mnie za to, 
mimo to wyskoczyłaby w południe ze szpitala, żeby spotkać się ze mną we 
francuskiej 
kawiarni przy Little Clarendon St, więc żebym nawet nie myślał o obiedzie z 
Emily. 
Spotkaliśmy się w Café de Paris, śmialiśmy się, rozmawiali o zgonach i jedli 
naleśniki z 
szynką z tą nieco nieodpowiedzialną radością, nieczułą na nic, właściwą 
zakochanym. 
Opowiedziałem Lornie to, co nam powiedział Petersen: że perkusista przeszedł 
ciężką 
operację płuca i że jego lekarz był zdziwiony, że on jeszcze żyje.
– Tak samo jak z Clarkiem i panią Eagleton – powiedziałem i czekałem, jaka 
będzie 
jej reakcja na moją teorię. Lorna zamyśliła się.
– W przypadku pani Eagleton to jednak nie jest to samo – powiedziała. – 
Spotkałam ją 
w szpitalu dwa czy trzy dni przed jej zabójstwem. Była szczęśliwa, bo analizy 
wykazały 
częściową remisję raka, i lekarz powiedział, że będzie żyła jeszcze wiele lat.
– No, dobrze – powiedziałem, jakby to niczego nie zmieniało – ale to była 
prywatna 
rozmowa między nią i lekarzem, morderca nie mógł wiedzieć, że wyrok został 
odroczony.
– Czy on wybiera osoby, które żyją dłużej, niż powinny? Czy to chcesz mi dać do 
zrozumienia?
Jej twarz pociemniała na chwilę. Wskazała na ekran telewizora w barze, który 
miała 
prawie na wprost. Obróciłem się na krześle i zobaczyłem uśmiechniętą buzię 
dziewczynki w 
loczkach, z numerem telefonu i prośbą skierowaną do całej Anglii, aby 
telefonowano pod 
podany numer.
– Czy to dziewczynka, którą widziałem w szpitalu? – zapytałem.
Potwierdziła skinieniem głowy.
– Jest teraz pierwsza na krajowej liście przeszczepów, zostało jej najwyżej 
czterdzieści osiem godzin życia.
Wyciągnęła rękę nad stołem i splotła ją z moją, jakby chciała oddalić tę czarną 
chmurę. Gestem przywołała kelnerkę i poprosiła o jeszcze jedną kawę. Wyjaśniłem 
jej, 
rysując na serwetce miejsce, w którym znajdował się perkusista w altanie, i 
zapytałem, czy 
można sztucznie spowodować zator płuc. Lorna zastanawiała się chwilę, mieszając 
jednocześnie łyżeczką kawę.
– Przychodzi mi do głowy tylko jeden sposób, który nie zostawia śladów: ktoś 
dostatecznie silny zachodzi perkusistę od tyłu i zatyka mu jednocześnie usta i 
nos. Nazywa się 
to śmierć Burke’a, od Williama Burke’a; może widziałeś jego postać w gabinecie 
figur 
woskowych Madame Tussaud? Był Szkotem i miał gospodę. Zabił w ten sposób 
szesnastu 
podróżnych, a ciała sprzedał do celów badawczych. Osoba z upośledzoną czynnością 
oddechową dusi się po kilku sekundach. Przypuszczam, że morderca nie wiedział, 
że snop 
światła skupi się na nim. Reflektor oświetlił perkusistę i natychmiast się 
cofnął. Jednak zator 
płuc i prawdopodobnie serca już nastąpił. To, co widzieliście – ręce na szyi, 
jakby dusiła go 
jakaś zmora, to odruch warunkowy, typowy dla kogoś, kto nie może złapać tchu.
– A teraz z innej beczki – powiedziałem. – Czy rozmawiałaś ponownie z lekarzem 
sądowym przeprowadzającym sekcję zwłok Clarka? Inspektor Petersen twierdzi, że 
ma inne 
wyjaśnienie.
– Nie – odparła Lorna – ale kilkakrotnie zapraszał mnie na kolację. Czy uważasz, 
że 
powinnam przyjąć zaproszenie i postarać się wyjaśnić te sprawę?
Roześmiałem się.
– Nie, nie – odrzekłem – mogę żyć z tą tajemnicą.
Lorna spojrzała zaniepokojona na zegarek.
– Muszę wracać do szpitala – powiedziała. – Nie opowiedziałeś mi jeszcze o 
ciągu. 
Mam nadzieję, że to nie będzie trudne. Nic już nie pamiętam z matematyki.
– Nie, to mnie właśnie zaskoczyło, że rozwiązanie jest takie proste. Ciąg nie 
jest 
niczym więcej, jak następującymi po sobie liczbami jeden, dwa, trzy, cztery... 
Oznaczane w 
sposób, którego używali pitagorejczycy.
– Bractwo pitagorejczyków? – zapytała Lorna, jakby to przywodziło jej jakieś 
niejasne wspomnienie.
Przytaknąłem.
– Mówiło się o tym pobieżnie na wykładach z historii medycyny. Wierzyli w 
wędrówkę dusz, tak? O ile pamiętam, bardzo okrutnie obchodzili się z chorymi 
psychicznie, a 
po nich Spartanie i lekarze z Krotonu... Inteligencja była dla nich wartością 
najwyższą. 
Wierzyli, że upośledzeni psychicznie stanowią reinkarnację osób, które w swoich 
poprzednich wcieleniach popełniły najcięższe grzechy. Dzieci z zespołem Downa, 
które 
ukończyły czternaście lat, wiek krytyczny, i nie umarły, były używane jako 
króliki 
doświadczalne do badań medycznych. Pierwsi przeprowadzili transplantację 
organów... Sam 
Pitagoras miał kość udową ze złota. Byli też pierwszymi wegetarianami, ale nie 
wiadomo 
dlaczego nie jedli również bobu. A teraz muszę już iść – powiedziała z 
uśmiechem.
Pożegnaliśmy się w drzwiach kawiarni. Wróciłem do instytutu, by zredagować 
pierwszy raport z mojego pobytu na stypendium, i dwie następne godziny spędziłem 
na 
przeglądaniu tekstów i przepisywaniu notatek. Za piętnaście czwarta zszedłem, 
jak każdego 
popołudnia, do common room* [*Common room (ang.) – świetlica (przyp. tłum.).], 
gdzie na 
kawie spotykają się matematycy. Sala była pełniejsza niż zwykle, jakby nikt tego 
dnia nie 
pozostał w swojej pracowni. Zewsząd dochodziły mnie podekscytowane pomruki. 
Widząc ich 
wszystkich razem, nieśmiałych, niedbale ubranych, uprzejmych, przypomniały mi 
się słowa 
Seldoma. Oto dwa tysiące pięćset lat później w kolejce po filiżankę kawy stali z 
monetami w 
ręku uciążliwi wyznawcy Pitagorasa. Na stolikach leżała gazeta otwarta na 
stronie z notatką 
Seldoma. Widocznie wszyscy komentowali narysowany przez niego ciąg symboli. Nie 
myliłem się. Podeszła do mnie Emily, dołączając do kolejki po kawę, i 
powiedziała z 
błyszczącymi oczami, jakby zdradzała tajemnicę:
– Udało mu się – szepnęła, jakby jej samej trudno było w to uwierzyć, a widząc 
moją 
zdezorientowaną minę, dodała: – Andrew Wiles! Nie wiedział pan? Poprosił o 
dodatkowe 
dwie godziny na jutrzejszym wykładzie z teorii liczb w Cambridge. Będzie omawiał 
hipotezę 
Szimury-Tanijamy... Jeśli dobrze pójdzie, zostanie udowodniona teoria Fermata! 
Zebrała się 
cała grupa matematyków, którzy zamierzają pojechać jutro do Cambridge. To może 
być 
najważniejszy dzień w historii matematyki!
Zauważyłem Podorowa. Wszedł jak zwykle z posępną miną i spojrzawszy na kolejkę, 
usiadł w fotelu i zaczął czytać gazetę. Skierowałem się w jego stronę, 
balansując filiżanką i 
talerzykiem z muffinką. Podorow podniósł wzrok znad gazety i spojrzał na kolejkę 
z 
grymasem lekceważenia.
– I co? Zapisał się pan na jutrzejszą wycieczkę? Mogę panu pożyczyć aparat 
fotograficzny – powiedział. – Wszyscy chcą mieć fotkę przy tablicy z Wilesem, na 
której 
widnieją litery c.b.d.u.* [*c.b.d.u. – co było do udowodnienia (przyp. tłum.).].
– Jeszcze nie – odparłem.
– Czemu nie? Przejazd jest bezpłatny, a Cambridge to również ładne miasto. Był 
pan 
tam już?
Przewrócił w roztargnieniu stronę i jego wzrok spoczął na notatce na temat 
ostatnich 
zbrodni i ciągu symboli. Przeczytał dwie czy trzy linijki i popatrzył na mnie z 
pewną dozą 
niepokoju i niedowierzania.
– Pan o tym wszystkim wczoraj wiedział, tak? Od kiedy mają miejsce te zgony?
Odparłem, że pierwszy nastąpił prawie miesiąc temu, ale że dopiero teraz policja 
zdecydowała się powiedzieć o symbolach.
– A jaką rolę odgrywa w tym wszystkim Seldom?
– Listy po każdym zgonie przychodzą do niego. Drugi list zawierający symbol ryby 
został przylepiony do szyby na wejściowych drzwiach obrotowych.
– A, tak, przypominam sobie zamieszanie tamtego ranka. Widziałem policję, ale 
myślałem, że ktoś wybił szybę.
Powrócił do lektury gazety i szybko dokończył czytanie notatki.
– Ale tu nigdzie nie ma nazwiska Seldoma.
– Policja nie chciała tego upowszechniać, ale wszystkie trzy listy były 
skierowane do 
niego.
Znów spojrzał na mnie. Wyraz jego twarzy zmienił się, jakby coś go rozbawiło.
– A więc ktoś bawi się w kotka i myszkę z Seldomem. Może więc, mimo wszystko, 
istnieje boska sprawiedliwość. Boga matematyki, naturalnie – powiedział 
enigmatycznie. – A 
jak pan wyobraża sobie czwartą śmierć? – zapytał. – Śmierć na miarę Tetraktys? – 
Potoczył 
wzrokiem dookoła. – Jeśli mnie pamięć nie myli, Seldom lubił grać w kręgle, 
przynajmniej za 
młodu – powiedział. – W tamtych czasach nie była to gra specjalnie w Rosji 
znana. 
Pamiętam, że w swej pogadance porównał punkty Tetraktys z wyjściowym ułożeniem 
kul. 
Jest taki ruch, w którym rozbija się wszystkie kule naraz.
– Strike – podpowiedziałem.
– Tak, właśnie, czyż to nie jest wspaniałe słowo? – i powtórzył z tym swoim 
silnym 
rosyjskim akcentem i z dziwnym uśmiechem, jakby wyobrażał sobie bezlitosną kulę 
i toczące 
się głowy: – Strike!
@@19
O piątej zdołałem dokończyć brudnopis raportu i zanim wyszedłem z pracowni, 
jeszcze raz sprawdziłem pocztę elektroniczną. Znalazłem w niej parę zdań od 
Seldoma, który 
prosił mnie, byśmy – jeśli dysponuję czasem – spotkali się po jego seminarium 
przy wyjściu z 
Merton College. Musiałem się pospieszyć, żeby zdążyć na czas. Kiedy wszedłem po 
schodkach prowadzących do małych sal wykładowych, przez oszklone drzwi 
zobaczyłem 
Seldoma dyskutującego z dwoma studentami o problemie wypisanym na tablicy. Kiedy 
studenci wyszli, zaprosił mnie gestem do środka i chowając notatki do teczki, 
wskazał mi 
figurę narysowaną na tablicy.
– Przypominaliśmy sobie metaforę geometryczną Nicolasa Cusy* [*Nicolaus Cusa – 
niemiecki kardynał (1401-1464) zajmujący się m.in. geometrią, logiką i 
astronomią (przyp. 
tłum.).]: prawda jako koło i wysiłki ludzi, aby ją osiągnąć, z wpisanymi w nie 
wielobokami. 
Ta metafora jest jeszcze optymistyczna, bo kolejne zbliżenia pozwalają przeczuć 
figurę 
końcową. Istnieje jednak inna możliwość, której moi studenci jeszcze nie znają, 
bardziej 
zniechęcająca. – Obok okręgu narysował szybko nieregularną figurę. – Niech pan 
sobie 
wyobrazi, że prawda ma formę, powiedzmy, wyspy Wielka Brytania, z porwaną linią 
brzegową. Kiedy zechce pan przybliżyć figurę wieloboczną, będzie pan miał do 
czynienia z 
paradoksem Mandelbrota* [*Benoit Mandelbrot – urodzony w Warszawie, mieszkający 
w 
Nowym Jorku. Obecnie profesor matematyki w Uniwersytecie Harvarda (przyp. 
tłum.).]. 
Brzeg jest zawsze nieuchwytny, z każdym nowym podejściem dzieli się na coraz 
więcej 
występów i ludzkie wysiłki, aby go określić, po prostu nie dają żadnego 
rezultatu. Prawda też 
mogłaby się sprowadzać do ludzkich przybliżeń. Co to panu przypomina?
– Teorię Gödla? Wieloboki byłyby wówczas systemami ze stale rosnącą liczbą 
aksjomatów, ale jedna część prawdy zawsze będzie poza zasięgiem.
– Tak, w pewnym sensie, ale też w naszym wypadku, w wypadku wniosku 
Wittgensteina i Frankiego znaczenie ciągu, dowolna liczba znaczeń, może nie 
wystarczyć... Z 
góry nie wiemy, z którą z tych figur mamy do czynienia. Wie pan – powiedział 
nagle – mój 
ojciec miał wielką bibliotekę, z wydzielonym regałem na książki, które zabraniał 
mi czytać. 
Regał miał drzwiczki zamykane na klucz. Zawsze, gdy je otwierał, udawało mi się 
dostrzec 
ilustrację przylepioną na drzwiczkach od wewnątrz: sylwetkę mężczyzny, który 
jedną ręką 
dotyka ziemi, a drugą nieba. Pod ilustracją było zdanie w nieznanym mi języku, 
jak się 
później okazało, po niemiecku. Z czasem odkryłem również książkę, która wydawała 
mi się 
cudowna: dwujęzyczny słownik, którego ojciec używał, nauczając. Odczytywałem 
hasła 
jedno po drugim. Pod literą C natrafiłem na tajemnicze zdanie: „Człowiek jest 
niczym więcej 
jak ciągiem swych czynów”. Miałem absolutną wiarę dziecka w słowo drukowane i 
zacząłem 
widzieć ludzi jako niekompletne figury; figury w brudnopisie, zawsze 
niedostępne. Skoro 
człowiek jest niczym więcej jak ciągiem swych czynów, to zdałem sobie sprawę, że 
nie 
zostanie on nigdy zdefiniowany. Ostatni czyn przed śmiercią może zaprzeczyć 
całemu jego 
życiu. I jednocześnie, przede wszystkim, to ciąg moich czynów był tym, czego 
najbardziej się 
bałem. Człowiek jest niczym więcej niż tym, czego się najbardziej boi.
Pokazał mi ręce powalane kredą. Miał też śmieszną białą plamę od kredy na czole.
– Pójdę umyć ręce i za chwilę jestem z powrotem – powiedział. – Zejdzie pan do 
kawiarni i zamówi dla mnie dużą kawę? Poproszę bez cukru.
Zamówiłem przy barze dwie kawy. Seldom przyszedł akurat na czas, by zabrać swoją 
filiżankę i zanieść do stolika z widokiem na ogród. Przez otwarte drzwi widać 
było 
nieustanny przemarsz turystów, wędrujących korytarzem od wejścia do wewnętrznej 
galerii 
college’u.
– Rano rozmawiałem z inspektorem Petersenem – powiedział Seldom. – Mieli 
wczoraj wieczorem problem z liczeniem. Dzięki odcinkom biletów dysponowali 
dokładną 
liczbą osób, które weszły do pałacowych ogrodów, i liczbą zajętych miejsc. 
Pracownik 
odpowiedzialny za przygotowanie miejsc jest szczególnie pedantyczny i zapewnia, 
że 
dostawiono tylko niezbędne krzesła. I tu ciekawostka: po podliczeniu wyszło, że 
było więcej 
osób niż miejsc. Trzy osoby, jak się wydaje, wysłuchały koncertu na stojąco.
Seldom spojrzał na mnie, jakby oczekując, że mu to natychmiast wyjaśnię. Przez 
chwilę czułem się dość niezręcznie.
– I uważa się, że w Anglii ludzie nie pchają się na koncerty – powiedziałem.
Seldom roześmiał się szczerze.
– Nie, a w każdym razie nie na koncerty dobroczynne... Och, niech pan się już 
nie 
wysila, bo w rzeczywistości to bardzo głupie! Petersen chciał się trochę zabawić 
moim 
kosztem, bo dziś po raz pierwszy był w dobrym humorze. Te trzy osoby ponad normę 
były 
upośledzone i przyjechały na wózkach. Na listach przygotowanych przez jego ludzi 
liczba 
osób i krzeseł była taka sama. Cieszy się, bo nie musi zajmować się piętnastoma 
tysiącami 
mieszkańców Oxfordshire, a jedynie ośmiuset osobami, które przyszły na koncert! 
I Petersen 
myśli, że zdoła szybko zredukować tę liczbę!
– O trzy osoby na wózkach – zażartowałem.
Seldom obdarzył mnie swym zniewalającym uśmiechem.
– Tak, w zasadzie trzy wózki i grupa młodzieży z zespołem Downa ze szkoły 
specjalnej i kilka staruszek, które również mogłyby być potencjalnymi ofiarami.
– Czy pan myśli, że zasadniczą sprawą w wyborze ofiary jest jej wiek?
– Pan ma inny pomysł, prawda? Stawia pan na osoby, które w jakimś sensie żyją 
życiem darowanym. Tak, w tym wypadku wiek nie może być czynnikiem wyłączającym.
– Czy Petersen powiedział panu coś więcej o wczorajszej śmierci? Miał już wyniki 
sekcji?
– Tak. Chciał wykluczyć, że muzyk zażył przed koncertem lekarstwo, które mogłoby 
spowodować zator płuc. W istocie, nie znalazł nic. Nie było też śladów przemocy 
ani 
odcisków na szyi. Petersen skłania się ku opinii, że muzyk został zaatakowany 
przez kogoś, 
kto znał dobrze repertuar – wybrał najdłuższy moment, w którym nie uczestniczy 
perkusja. 
To dawało mu gwarancję, że muzyk znajdzie się poza snopem światła. Wyklucza, że 
mógłby 
to być inny muzyk z orkiestry. Biorąc pod uwagę to, że miejsce dla perkusisty 
znajdowało się 
w głębi altany i że na jego szyi nie ma śladów, to hipoteza, że morderca zakradł 
się od tyłu...
– I zatkał mu jednocześnie nos i usta.
Seldom spojrzał na mnie zdziwiony.
– To wiem od Lorny.
Pokiwał głową.
– Tak, powinienem się domyślić: Lorna wie wszystko na temat zbrodni, prawda? 
Lekarz sądowy mówi, że szok wywołany zaskoczeniem też mógł spowodować zator. 
Ktoś 
podszedł od tyłu i w ciemności zaatakował perkusistę... Tak, to wydaje się 
jedynym 
rozsądnym wyjaśnieniem. Ale to nie było to.
– Pan raczej skłania się ku hipotezie z duchami? – zapytałem ironicznie.
Zdziwiłem się, że Seldom wydawał się poważnie rozważać moje pytanie.
– Tak – powiedział – mając wybór między tymi dwiema możliwościami, wolę 
hipotezę z duchami.
Wypił łyk kawy i po chwili znów spojrzał na mnie. – Chęć szukania wyjaśnień... 
nie 
powinna zakłócać panu wspomnień. Proszę rzucić na to okiem. Otworzył teczkę i 
wyjął 
kopertę.
– Petersen pokazał mi te zdjęcia, kiedy byłem u niego rano. Poprosiłem, by mi je 
zostawił do jutra. Chciałem pokazać je panu. To są zdjęcia pierwszej zbrodni, 
początku 
wszystkiego. Inspektor zapytał mnie, jaki jest związek między śmiercią pani 
Eagleton i 
okręgiem z pierwszego listu. Wie pan, liczę na to, że na miejscu zbrodni widział 
pan coś, 
czego nie uznał pan za ważne i zepchnął do podświadomości. Pomyślałem, że może 
zdjęcia 
panu pomogą. Ma pan tu wszystko – powiedział i rozłożył zdjęcia – salonik, zegar 
z kukułką, 
szezlong, planszę do gry w scrabble. Wiemy, że dopuszczając się pierwszej 
zbrodni, „pomylił 
się”. To powinno nam powiedzieć coś więcej... – Spojrzał na mnie niewidzącym 
wzrokiem. 
Popatrzył w głąb korytarza i nagle wyraz jego twarzy zmienił się, jakby coś go 
zatrwożyło.
– Jest coś w mojej skrzynce – powiedział. – To dziwne, listonosz był już dziś 
rano. 
Mam nadzieję, że inspektor Sacks jest tu gdzieś jeszcze. Proszę na mnie 
poczekać, pójdę go 
poszukać.
Obróciłem się na krześle i rzeczywiście z kąta, w którym siedział Seldom, można 
było 
zobaczyć ostatni rząd skrytek na listy. Tam też był włożony pierwszy list. 
Zastanowiło mnie, 
że dostęp do skrzynki jest w college’u taki łatwy, w Instytucie Matematyki było 
podobnie. 
Kiedy Seldom wrócił, zajrzał do książki, którą otrzymał w kopercie, i 
przeglądając ją, 
uśmiechnął się szeroko, jakby spotkała go nieoczekiwana radość.
– Pamięta pan, mówiłem panu o René Lavandzie? Wystąpi w Oksfordzie dziś i jutro. 
Dostałem bilety na dowolny dzień. Wolałbym pójść dzisiaj, bo jutro jadę do 
Cambridge. 
Przyłączy się pan do wycieczki?
– Nie – odparłem. – Jutro Lorna ma wolny dzień.
Seldom uniósł lekko brwi.
– Rozwiązanie najważniejszego problemu w historii matematyki kontra piękna 
dziewczyna... Przypuszczam, że wygra dziewczyna.
– A więc obejrzy pan występ maga dziś wieczorem.
– Tak, tak – powiedział Seldom popędliwie. – Pan też musi koniecznie zobaczyć 
jego 
występ. Zaczyna się o dziewiątej. A teraz – powiedział tonem nieznoszącym 
sprzeciwu – 
proszę wrócić do domu i uważnie przyjrzeć się zdjęciom.
@@20
Kiedy wróciłem do swojego pokoju, przygotowałem sobie dzbanek kawy, 
wyciągnąłem się na łóżku i wyjmując kolejno zdjęcia z koperty, układałem jedno 
obok 
drugiego. Przyglądając się im, przypomniałem sobie słowa artysty malarza 
wykonującego 
malarstwo figuratywne: że na fotografii świat jest mniej rzeczywisty niż w 
malarstwie. 
Istotnie, czegoś mi w obrazie poprzestawianych zdjęć brakowało. Ułożyłem je w 
innym 
porządku, zamieniając niektóre miejscami. „Coś, co ja widziałem”. Spróbowałem 
jeszcze raz, 
układając zdjęcia, jak zapamiętałem, gdy weszliśmy do salonu. Coś, co ja 
widziałem, a 
Seldom nie. Dlaczego ja, a on? „Bo pan jest jedyną osobą nieuprzedzoną” – 
powiedział. Tak, 
może byłem jak te trójwymiarowe zdjęcia komputerowe, tak modne na placach 
Londynu, 
zupełnie niewidoczne nawet dla uważnego oka, które ukazywały się powoli, 
płochliwie, i 
znikały, gdy tylko przestało się zwracać na nie uwagę.
Najpierw zobaczyłem Seldoma idącego szybko w moją stronę po żwirowej ścieżce. 
Nie było takiego zdjęcia, ale pamiętałem dokładnie rozmowę przy drzwiach. 
Zapytał mnie o 
panią Eagleton, a ja wskazałem elektryczny wózek inwalidzki stojący na ganku. On 
go też 
widział. Razem weszliśmy do salonu; pamiętałem jego rękę naciskającą klamkę i 
drzwi, które 
się cicho otworzyły. Potem... wszystko zaczynało się mieszać. Pamiętałem tykanie 
wahadłowego zegara, ale czy spojrzałem wtedy na zegar? Pierwsza fotografia tej 
sekwencji 
powinna więc przedstawiać drzwi od wewnątrz, wieszak przy wejściu i zegar. Ten 
obraz 
widział również morderca, wychodząc. Odłożyłem zdjęcie na miejsce. Które powinno 
być 
następne?
Czy widziałem coś, zanim zobaczyliśmy panią Eagleton? Instynktownie szukałem jej 
w kwiecistym fotelu, tym samym, z którego powitała mnie po raz pierwszy. 
Podniosłem 
zdjęcie, na którym widoczne były dwa fotele i dywan w romby. Za oparciem jednego 
z nich 
błyszczały chromowane uchwyty wózka. Czy wtedy zwróciłem uwagę na złożony wózek 
oparty o fotel? Nie byłem pewien. Okropność, wszystko mi umykało, jedyne, co 
zarejestrowała moja pamięć, to wyciągnięte na szezlongu ciało pani Eagleton i 
jej otwarte 
oczy, jakby ten jedyny obraz świecił zbyt intensywnym blaskiem, przyćmiewając 
pozostałe.
W miarę jak się zbliżaliśmy, ukazała się plansza do gry w scrabble i dwa stojaki 
z 
literami z boku. To zdjęcie zostało zrobione z bliska i przy pewnym wysiłku 
można było 
dostrzec ułożone na planszy wyrazy. Dyskutowaliśmy z Seldomem na ich temat. Obaj 
byliśmy zgodni co do tego, że nie zawierają niczego interesującego i nie wiążą 
się z 
symbolami. Inspektor Petersen również nie przywiązywał do nich znaczenia. W 
przekonaniu 
całej naszej trójki morderca wybrał symbol przed zabójstwem, a nie pod wpływem 
chwili. 
Mimo wszystko spojrzałem ciekawie na zdjęcie ze stojakami. Byłem pewien, że tego 
„nie 
widziałem”. Na jednym była tylko jedna litera: A. Na drugim dwie: R i O. To by 
znaczyło, że 
pani Eagleton grała do końca, dopóki nie zasnęła. Zabawiałem się przez chwilę, 
zastanawiając, jakie angielskie wyrazy można by utworzyć, dokładając te litery 
do wyrazów 
na planszy. Nie wymyśliłem żadnego, ale pani Eagleton z pewnością by je 
znalazła. Dlaczego 
przedtem nie widziałem stojaków? Starałem się przypomnieć, w jakiej pozycji 
znajdowały się 
one na stoliku. Z tej strony, gdzie przystanął Seldom, trzymając poduszkę. A 
może, myślałem, 
powinienem szukać czegoś, czego „nie widziałem”. Przeglądałem fotografie i 
analizowałem 
szczegóły, których przedtem nie dostrzegłem, aż doszedłem do ostatniej, z 
przerażoną twarzą 
martwej pani Eagleton. Wydawało się, że nie ma tam niczego, czego bym już 
uprzednio nie 
zobaczył. Na razie umknęły mi trzy rzeczy: litery na stojakach, zegar przy 
wejściu i wózek... 
Czy to nie było wyjaśnienie symbolu? Trójkąt dla muzyka, akwarium dla Clarka, a 
dla pani 
Eagleton okrąg: wózek. Według Seldoma mogłaby to być również litera „O”, od 
wyrazu 
Omertá. Tak, okrąg mógł znaczyć wszystko. Ale ciekawe, że właśnie na jednym 
stojaku 
pozostała litera „O”. Czy ma to jakieś znaczenie, czy był to zwykły przypadek, 
że Seldomowi 
litera „O” na stojaku skojarzyła się z wyrazem Omertá? Później, kiedy 
wchodziliśmy do 
Covered Market, powiedział, że ufa mojemu spojrzeniu, przede wszystkim dlatego, 
że nie 
jestem Anglikiem. Ale jaki to jest nieangielski sposób patrzenia?
Podskoczyłem, słysząc szelest. Ktoś usiłował wsunąć kopertę pod drzwi. 
Otworzyłem 
i zobaczyłem pochyloną Beth. Zarumieniona, szybko się wyprostowała. Miała w ręku 
cały 
plik kopert.
– Myślałam, że cię nie ma – powiedziała. – Zapukałabym.
Zaprosiłem ją do środka i podniosłem kopertę z podłogi. W środku znajdowała się 
karta z rysunkiem Alicji i Humpty-Dumpty* [*Alicja – bohaterka powieści dla 
dzieci Alicja w 
krainie czarów; Humpty-Dumpty – Jajo, bohater angielskiej piosenki dla dzieci 
(przyp. 
tłum.).] oraz tekst naśladujący dekret królewski: „Zaproszenie na nieślub”.
Patrzyłem na nią zaintrygowany.
– Chodzi o to, że nie możemy się jeszcze pobrać – wyjaśniła. – Sprawa rozwodowa 
się 
przeciąga... ale mimo to chcemy wyprawić przyjęcie. – Zobaczyła zdjęcia 
rozsypane na łóżku. 
– Rodzinne fotografie? – zapytała.
– Nie, nie mam rodziny. To są fotografie, które zrobiła policja w dniu zabójstwa 
pani 
Eagleton.
Pomyślałem, że Beth jest niewątpliwie Angielką i że jej spojrzenie może być 
reprezentatywne, a ponadto była ostatnią osobą, która widziała panią Eagleton 
żywą i 
mogłaby coś dostrzec na zdjęciach. Przywołałem ją gestem. Podeszła do łóżka z 
wyrazem 
przerażenia na twarzy i szybko przebiegła wzrokiem zdjęcia, jakby bała się 
zatrzymać 
spojrzenie na którymś z nich.
– Czemu je dostałeś po tak długim czasie? Co oni jeszcze sprawdzają?
– Chcą znaleźć związek pierwszego symbolu z panią Eagleton. Może patrząc teraz 
na 
nie, zauważysz coś więcej, może czegoś brakuje albo znajduje się w innej 
pozycji...
– Ale ja już powiedziałam inspektorowi Petersenowi: nie pamiętam, gdzie 
znajdowała 
się dokładnie każda rzecz w chwili, gdy wychodziłam z domu na próbę. Kiedy 
zeszłam po 
schodach, zobaczyłam, że babcia śpi. Wyszłam najciszej, jak umiałam, nie patrząc 
w tamtą 
stronę. Już raz przez to przeszłam: tego popołudnia, kiedy wuj Arthur przyszedł 
do teatru, by 
mnie zawiadomić o jej śmierci. Czekali tu na mnie. W salonie jeszcze znajdowało 
się ciało.
Jakby pokonując własny opór i lęk, podniosła zdjęcie, na którym widać było 
martwą 
panią Eagleton leżącą na szezlongu.
– Zauważyłam tylko to – ciągnęła, dotykając palcami fotografii – że brakowało 
pledu 
na nogach. Zawsze, nawet w najgorętsze dni, okrywała nogi pledem. Nie chciała, 
by 
ktokolwiek zobaczył jej blizny. Szukaliśmy go wtedy po całym domu, ale nie 
znaleźliśmy.
– To prawda – powiedziałem zdziwiony, że umknęło to naszej uwagi. – Ja też jej 
nie 
widziałem bez tego pledu. Czy zabójca chciał, żeby blizny były widoczne? A może 
zabrał 
pled na pamiątkę? Może ma też pamiątki po innych zbrodniach?
– Nie wiem i nie chcę o tym myśleć – powiedziała Beth, kierując się do drzwi. – 
To 
był dla mnie koszmar... Chciałabym, żeby się to wreszcie skończyło. Kiedy 
podczas koncertu 
zmarł Benito i zaraz zjawił się Petersen, pomyślałam, że on w jakiś sposób 
zechce mnie znów 
obwinić.
– Nie. Od razu wyłączył osoby z orkiestry. To musiał być ktoś, kto zakradł się 
od tyłu.
– Jakkolwiek było – powiedziała Beth, kręcąc głową – niech go wreszcie złapią i 
niech się ten koszmar skończy! – Z rękę na klamce odwróciła się i powiedziała: – 
Twoja 
narzeczona może również przyjść na przyjęcie. To ta dziewczyna, z którą grałeś w 
tenisa, tak?
Po wyjściu Beth włożyłem powoli zdjęcia do koperty. Zaproszenie pozostało na 
łóżku. 
Rysunek byłby bardziej odpowiedni na przyjęcie z okazji nieurodzin w domu 
Zająca. Trzysta 
sześćdziesiąt świąt z powodu nieurodzin. To logiczne, co powiedział Charles 
Dodgson* 
[*Charles Ludwig Dodgson; pseudonim: Carroll Lewis (1832-1898) – angielski 
pisarz i 
matematyk, profesor matematyki w Oksfordzie. Autor książek dla dzieci, 
najsłynniejsza to 
Alicja w krainie czarów (przyp. tłum.).], że każde twierdzenie zawęża pole 
widzenia. Pled był 
ostrzeżeniem. Czego jeszcze nie dostrzegliśmy? Właśnie tego Seldom oczekiwał ode 
mnie: 
żebym patrząc na zdjęcia, wyobraził sobie, czego na nich nie ma, a powinno być.
Wyciągnąłem z szuflady bieliznę i poszedłem wziąć prysznic, ciągle myśląc o 
Beth. 
Zadzwonił telefon. To była Lorna: miała dodatkowy wolny wieczór. Zapytałem, czy 
zechciałaby pójść z nami na występ maga.
– Jasne – odparła. – Nie mam zamiaru siedzieć sama w domu. Wolę już oglądać 
głupie króliki wyciągane z melonika.
@@21
Gdy przyszliśmy do teatru, widownia była pełna. Seldom trzymał dla mnie miejsce 
w 
pierwszym rzędzie obok siebie. Uprzejmie ofiarował swoje miejsce Lornie, a sam 
usiadł 
gdzieś z tyłu. Scena pozostawała w cieniu. Oświetlony był tylko stół, na którym 
stał wielki 
kielich z wodą, i fotel z wysokim oparciem, ustawiony przodem do widowni. Stół 
otaczało 
półkolem dwanaście krzeseł. Weszliśmy na salę spóźnieni kilka minut i kiedy 
zajęliśmy nasze 
miejsca, zgasły światła. Ciemność, jak mi się wydawało, trwała ułamek sekundy. 
Gdy nad 
sceną zapaliło się światło, w fotelu siedział mag i osłaniając oczy przed 
blaskiem, spoglądał 
na publiczność.
– Światło! Więcej światła! – zawołał, wstając. Obszedł stół, i cały czas z ręką 
nad 
czołem, zbliżył się do brzegu sceny.
Bezlitosne światło, jak na sali operacyjnej, obnażyło jego przygarbioną 
sylwetkę. 
Dopiero wtedy zauważyłem, że nie ma jednej ręki. Wzniósł lewe ramię we władczym 
geście.
– Więcej światła! – powtórzył. – Chcę, żeby wszyscy wszystko widzieli, tak żeby 
nikt 
nie mógł powiedzieć: „To był skutek dymu i ciemności”... Nie szkodzi, że widać 
moje 
zmarszczki. Moich siedem zmarszczek. Jestem bardzo stary, prawda? 
„Niewiarygodnie” 
stary. A jednak kiedyś miałem osiem lat. Miałem osiem lat, obie ręce, jak 
wszyscy państwo, i 
chciałem nauczyć się magii. „Nie, proszę nie pokazywać mi sztuczek”, mówiłem do 
mistrza. 
Pragnąłem być magiem, nie chciałem uczyć się sztuczek. Ale mój mistrz, który był 
niemal tak 
stary jak ja teraz, odparł: „Pierwszy krok to poznanie sztuczek”. Rozpostarł na 
wysokości 
twarzy palce ręki jak wachlarz. Powiem państwu, bo to już nie ma znaczenia, że 
moje palce 
były zwinne, bardzo szybkie. Miałem naturalny dar. Przemierzałem kraj, ja, mały 
prestidigitator, jako zjawisko cyrkowe. Gdy miałem dziesięć lat, zdarzył się 
wypadek. A 
może to nie był wypadek? Kiedy się obudziłem, leżałem w szpitalnym łóżku i 
miałem tylko 
lewą rękę. A tak chciałem być magiem! Miałem lewą rękę, a byłem praworęczny! 
Rodzice 
płakali, a mój mistrz powiedział: „To jest drugi krok. Kiedyś zostaniesz 
magiem”. Stary 
mistrz umarł i nigdy się nie dowiedziałem, jaki będzie trzeci krok. Od tamtej 
pory, zawsze 
gdy wchodzę na scenę, zastanawiam się, czy nadszedł ten dzień? Może państwo mi 
to 
powiedzą? Dlatego zawsze proszę o więcej światła. Tędy, tędy proszę. – Zaprosił 
na scenę 
połowę widzów z pierwszego rzędu, aby usiedli wokół stołu na krzesłach. – 
Bliżej, bliżej, 
chcę, by państwo pilnie patrzyli na moją rękę i nie dali się zaskoczyć, bo, 
proszę pamiętać, 
dziś nie chcę robić sztuczek.
Wyciągnął rękę nad stołem, trzymając coś w dwóch palcach.
– Pochodzę z kraju, o którym mówi się, że jest „spichlerzem świata”. Matka 
prosiła: 
„Nie odchodź, synu, tutaj nie zabraknie ci chleba”. Ja jednak wyjechałem, ale 
zawsze mam 
przy sobie miękisz chleba. – Zatoczył ręką koło. Uformował w palcach białą kulkę 
i położył 
ją ostrożnie na stole. Zrobił taki ruch, jakby ją wałkował. – Dziwne są drogi 
kawałka chleba! 
Drogi, po których można iść, ale z których nie ma powrotu. – Ręka wirowała 
hipnotycznie 
nad stołem. – Dlatego nie wyrzuciłem po drodze kawałków chleba. Gdziekolwiek 
jestem, 
zawsze je mam ze sobą... – Podniósł rękę z doskonale uformowanym chlebkiem w 
kształcie 
podwójnego stożka. – Bochenek chleba – powiedział.
Wyciągnął rękę do pierwszej osoby w półkolu.
– Proszę się nie bać i spróbować. – Zakręcił ręką jak wskazówką zegara i 
podszedł do 
drugiego krzesła. Z zamkniętej dłoni wystawał zaokrąglony koniec chlebka. – Może 
być 
większy kawałek. Proszę się częstować.
Wszyscy odłamali po kawałku.
– Tak – powiedział w zamyśleniu i pokazał na dłoni nietknięty mały chlebek. 
Wyprostował swoje długie palce i wolno zacisnął pięść, a kiedy ją otworzył, na 
dłoni 
znajdowała się znowu kuleczka, którą pokazał nam, trzymając między palcem 
wskazującym a 
kciukiem.
– Nie trzeba wyrzucać po drodze wszystkich kawałków chleba.
Stał na brzegu sceny, przyjmując oklaski. Pożegnał pierwszą grupę, która przed 
chwilą zajmowała krzesła w półkolu, i zaprosił na scenę drugą. W tej drugiej 
grupie 
znalazłem się ja z Lorną. Widziałem go teraz z profilu. Miał haczykowaty nos, 
wąsy bardzo 
czarne, chyba farbowane, włosy proste i siwe. Popatrzyłem na jego dłoń, wielką i 
kościstą, ze 
starczymi plamami na grzbiecie. Ujął od spodu kielich z wodą i wypił łyk, zanim 
przystąpił 
do dalszego ciągu pokazu.
– Lubię nazywać ten numer spowolnieniem – powiedział. Wyjął z kieszeni karty i 
potasował w sposób fantastyczny swoją jedyną ręką. – Sztuczek się nie powtarza, 
mawiał mój 
mistrz. Ale ja nie chciałem robić sztuczek, ja chciałem robić magię. A czy można 
powtórzyć 
numer magii? Tylko sześć kart – powiedział i wybrał po jednej z talii – trzy 
czerwone i trzy 
czarne. Czerwone i czarne. Czarne od nocy, czerwone od życia. Kto rządzi 
kolorami? Kto 
podyktuje im porządek? – Ruchem kciuka zsunął je na stół, kolorem do góry. – 
Czerwona, 
czarna, czerwona, czarna, czerwona, czarna. – Karty leżały w rzędzie, kolorami 
na przemian. 
– A teraz uważajcie: zrobię to bardzo powoli. – Zebrał karty ze stołu. – Kto 
podyktuje im 
porządek? – powtórzył i zsunął karty z ręki na stół, tym samym ruchem kciuka. – 
Czerwona, 
czerwona, czerwona, czarna, czarna, czarna. Nie można tego robić wolniej, a może 
jednak 
można?
Znów zsunął karty przeplatające się kolorami, pozwalając im wolniutko opadać: 
czerwona, czarna, czerwona, czarna, czerwona, czarna. Zwrócił głowę w naszą 
stronę i 
wykonał to samo jeszcze wolniej. Zebrał karty ze stołu i kiedy zsunął je po 
jednej na stół, 
ułożyły się następująco: czerwona, czerwona, czerwona, czarna, czarna, czarna.
– Ten młodzieniec – powiedział, wbijając we mnie przenikliwy wzrok – jest 
jeszcze 
sceptyczny, może czytał jakiś podręcznik magii i wierzy, że sztuczka tkwi w 
sposobie, w jaki 
zbieram karty, albo w efekcie glide* [*Glide (ang.) – ślizganie (przyp. 
tłum.).]. Tak, tak bym 
to zrobił... Ja też tak to robiłem, gdy miałem obie ręce. Ale teraz mam tylko 
jedną. A może 
któregoś dnia nie będę miał żadnej? – Znów zrzucił karty po jednej na stół. – 
Czerwona, 
czarna, czerwona, czarna, czerwona, czarna. – Spojrzał na mnie rozkazująco. – 
Proszę je 
zebrać. A teraz – ja ich nie dotykam – proszę je obrócić jedna po drugiej. – 
Posłuchałem go i 
karty, w miarę jak je odkrywałem, wydawały się układać według jego woli: 
czerwona, 
czerwona, czerwona, czarna, czarna, czarna.
Kiedy wróciliśmy na swoje miejsca i rozbrzmiewały jeszcze oklaski, zrozumiałem, 
jak 
mi się wydało, dlaczego Seldom nalegał, bym zobaczył ten występ. Każdy numer był 
nadzwyczaj prosty, a jednocześnie niesłychanie perfekcyjny, jakby rzeczywiście 
stary mag 
osiągnął w swej sztuce najwyższy punkt doskonałości i nie potrzebował już do 
tego rąk. 
Sprawiał wrażenie, że bawi go łamanie jedna po drugiej reguł zawodu. Powtarzał 
sztuczki, 
pozwalał widzom przyglądać się z bliska, zdradzał tajniki magii.
Odwróciłem się i spojrzałem na Seldoma – był zafascynowany wyczynami 
czarodzieja, szczęśliwy jak dziecko, które nigdy się nie nudzi, oglądając raz po 
raz tę samą 
sztuczkę. Przypomniałem sobie, z jaką powagą powiedział, że w przypadku trzeciej 
śmierci 
postawiłby hipotezę z duchami, i zadałem sobie pytanie, czy on rzeczywiście 
wierzy w takie 
rzeczy. W każdym razie magowi trudno było nie ulec. Pokazywał swoje sztuczki i 
wyjaśniał 
sposób wykonania, niczego nie ukrywając.
Nie było przerwy i nim zdołaliśmy się spostrzec, mag zapowiedział swój ostatni 
numer.
– Państwo z pewnością zastanawiają się – powiedział – po co taki wielki kielich, 
skoro 
wypiłem z niego tylko jeden łyk? Jest w nim jeszcze tyle wody, że mogłyby w niej 
pływać 
ryby. Wyciągnął czerwoną jedwabną chustkę i otulił nią kielich. – Potrę teraz 
szkło 
materiałem, a państwo wyobrażą sobie kolorowe kamyczki na dnie i pływającą w 
środku 
rybę. – Zabrał chustkę i rzeczywiście między szklanymi ściankami kielicha pływał 
teraz 
carassius* [*Carassius (łac.) – karaś (przyp. tłum.).] czerwony, a na dnie 
leżały kolorowe 
kamyczki.
– Jak państwo wiedzą, my, magowie, byliśmy zawsze prześladowani. Nasi najstarsi 
przodkowie, magowie pitagorejscy, zginęli w ogniu. Tak, matematyka i magia mają 
wspólne 
korzenie i przez wieki strzegły tego samego sekretu. Najbardziej bezlitosne 
prześladowania 
zaczęły się po pojedynku Piotra i Szymona Maga, w czasach gdy chrześcijanie 
oficjalnie 
zabronili uprawiania magii. Bali się, że jeszcze ktoś mógłby rozmnożyć chleb i 
ryby. To 
wtedy właśnie magowie wymyślili dla siebie strategię przetrwania: napisali i 
rozpowszechniali podręcznik z banalnymi sztuczkami, jak na przykład ta ze 
skrzynią i 
lustrem! Z czasem magowie przeobrazili się w magów salonowych i upodobnili do 
prestidigitatorów. W ten sposób, pod nosem swych prześladowców, mogli nadal 
potajemnie 
dokonywać cudu rozmnażania chleba i ryb. Tak, najtrudniejszą i delikatną 
sztuczką było 
przekonanie wszystkich, że magia nie istnieje. Ja sam użyłem chustki, chociaż 
prawdziwi 
magowie nie ukrywają sztuczek, ale to stary sekret. Proszę pamiętać – powiedział 
z 
przebiegłym uśmiechem – i nigdy o tym nie zapominać, że magia nie istnieje! – 
Strzelił 
palcami i druga czerwona ryba wyskoczyła na powierzchnię wody w kielichu. – 
Magia nie 
istnieje! – Znów strzelił palcami i w kielichu pojawiła się trzecia ryba.
Przykrył go chustką, a kiedy ją ściągnął, pociągając za róg, nie było już ani 
kielicha, 
ani kamyków, ani ryb.
– Magia nie istnieje – rzekł René Lavand i skłonił się nisko.
@@22
Siedzieliśmy przy stoliku w The Eagle and the Child i Seldom z Lorną podśmiewali 
się ze mnie, że tak długo piję swoje pierwsze piwo.
– Nie można pić wolniej... a może jednak tak, można pić jeszcze wolniej – 
powiedziała Lorna, naśladując ochrypły głos maga.
Po występie poszliśmy do garderoby Lavanda i przez parę minut bez skutku 
namawialiśmy go, by tu z nami przyszedł. „Ach tak, młody sceptyk” – powiedział w 
roztargnieniu, gdy Seldom mnie przedstawił, a do mnie po hiszpańsku, którego 
chyba dawno 
nie używał: La magia está bien protegida gracias a los escépticos* [*La magia... 
(hiszp.) – 
magia jest dobrze strzeżona dzięki sceptykom (przyp. tłum.).].
„Jestem już bardzo zmęczony”, powiedział, przechodząc na angielski. „Coraz 
bardziej 
skracam swoje występy, ale starych kości nie da się oszukać”. Seldom był już 
przy drzwiach, 
gdy rzucił za nim: „Musimy porozmawiać, zanim wyjadę. Mam nadzieję, że 
znajdziesz to, 
czego szukałeś w książce, którą ci zostawiłem”.
– O co pytałeś maga? O jakiej książce on mówił? – zarzuciła go Lorna pytaniami. 
Piwo miało na nią dziwny wpływ, wyzwalało w niej poczucie koleżeństwa z 
Seldomem. 
Zauważyłem to w jej uśmiechu, gdy stuknęła się z nim kuflem. Zadawałem sobie 
pytanie, 
dokąd zaszła ich przyjaźń.
– To ma związek ze śmiercią muzyka – powiedział Seldom. – W podobny sposób 
zginęła pani Crafford.
– Pamiętam – powiedziała Lorna z entuzjazmem. – Przypadek telepatii.
– Śmierć pani Crafford, bogatej staruszki, która kierowała kółkiem miejscowych 
spirytystów, była jedną z najgłośniejszych zbrodni, które badał Petersen – 
wyjaśnił Seldom, 
zwracając się do mnie. – Doszło do niej w czasach, kiedy odbywały się tu 
eliminacje do 
światowych mistrzostw w szachach. Do Oksfordu przyjechał pewien znany telepata 
hinduski i 
państwo Crafford zaprosili go do swojej willi, aby zademonstrował swój 
eksperyment.
Dom Craffordów znajduje się w Summertown, blisko miejsca, gdzie teraz pan 
mieszka. Telepata miał się udać do Folly Bridge, na drugi koniec miasta. Pani 
Crafford 
zgłosiła się na ochotnika jako medium. Telepata założył jej na głowę coś w 
rodzaju hełmu, 
posadził na środku salonu i wyszedł z willi. O ustalonej godzinie w willi zgasły 
światła. Hełm 
fosforyzował i błyszczał w ciemności. Zaproszeni goście obserwowali twarz pani 
Crafford w 
zjawiskowej poświacie. Minęło trzydzieści sekund i rozległ się potworny krzyk, a 
po nim 
skwierczenie, jakby smażącej się jajecznicy. Pan Crafford zapalił światła. Jego 
żona 
spoczywała martwa na krześle, z głową całkowicie spaloną, jakby od wyładowania 
pioruna.
Biedny Hindus został prewencyjnie umieszczony w areszcie, dopóki nie wyjaśnił, 
że 
hełm był całkowicie nieszkodliwym kawałkiem materiału pomalowanego fosforyzującą 
farbą, 
wymyślonym wyłącznie dla efektu scenicznego. Eksperymentator był zupełnie 
zdezorientowany, jak zresztą wszyscy. Numer z telepatią wykonywał w wielu 
krajach i w 
różnych warunkach atmosferycznych, a ten dzień był wyjątkowo pogodny i 
słoneczny.
Petersen skierował swoje podejrzenia naturalnie na Crafforda. Wszyscy wiedzieli, 
że 
miał romans z kobietą dużo młodszą od siebie, ale to nie powód, by go oskarżyć o 
zamordowanie żony. W jaki sposób mógłby to zrobić? – zastanawiał się Petersen i 
znalazł 
wyjaśnienie.
Tego feralnego dnia pani Crafford włożyła, jak ją nazywała, „galową perukę”, 
która 
pod sztucznymi włosami miała siateczkę z drutu. Zanim zgasły światła, wszyscy 
widzieli, jak 
Crafford podszedł do żony i serdecznie ją uścisnął. Petersen utrzymywał, że 
właśnie wtedy 
podłączył kabel, a usunął go, gdy kręcił się wśród innych osób koło porażonej 
prądem żony. 
Zrobił to niepostrzeżenie. Przymocowanie kabla do drucianej siateczki było 
możliwe, ale jak 
wykazano w toku śledztwa – dość skomplikowane. Adwokat Crafforda miał natomiast 
inne 
wyjaśnienie tej zagadki.
Jeśli spojrzy pan na plan miasta, to dokładnie w połowie drogi między Folly 
Bridge i 
Summertown znajduje się The Playhouse, gdzie rozgrywano turnieje szachowe. W 
chwili 
śmierci pani Crafford było tam stu zawodników, skoncentrowanych wyłącznie na 
rozgrywce. 
Obrona twierdziła, że energia umysłu wyzwolona przez telepatę połączyła się z 
energią 
szachistów i jak bomba wybuchła w Summertown. To miało wyjaśnić, dlaczego to, co 
było 
zaledwie niegroźną falą wysłaną przez mózg, z siłą pioruna zgładziło panią 
Crafford.
Sprawa Crafforda podzieliła miasto na dwa obozy. Obrona powołała całą armię 
jasnowidzów i parapsychologów. Jak można się było spodziewać, poparli oni tę 
teorię. Co 
ciekawe, im bardziej niedorzeczne były ich stwierdzenia, tym bardziej wierzył w 
nie nie tylko 
sąd, ale i całe miasto.
Rozpocząłem właśnie studia nad estetyką rozumowania i byłem zafascynowany siłą 
perswazji, jaką ma atrakcyjna idea. Można oczywiście powiedzieć, że sąd składał 
się z ludzi 
niekoniecznie wyćwiczonych w rozumowaniu naukowym, z ludzi przyzwyczajonych ufać 
horoskopom i tarotowi, parapsychologom i telepatom. Całe miasto akceptowało tę 
ideę i 
wierzyło w nią nie z powodów irracjonalnych, lecz na podstawie rzekomo naukowych 
przesłanek. W pewnym sensie była to bitwa w obronie rozumu, a teoria szachistów 
wydawała 
się po prostu bardziej uwodzicielska, bardziej inteligentna, soczysta, jakby 
powiedzieli 
malarze, niż teoria kabelka pod peruką.
Gdy wszystko wydawało się przemawiać na korzyść Crafforda, w „Oxford Timesie” 
został opublikowany list czytelniczki, Lorny Craig, dziewczyny, która była 
fanatyczną 
miłośniczką powieści kryminalnych – powiedział Seldom, wskazując kuflem na 
Lornę; 
uśmiechnęli się do siebie porozumiewawczo, jak wspólnicy albo spiskowcy. – 
Czytelniczka 
napisała, że w opowiadaniu zamieszczonym w magazynie „Ellery Queen” był opisany 
podobny wypadek. Zgon nastąpił w ten sam sposób – telepatycznie, na odległość – 
z tą 
różnicą, że fala wysłana przez mózg telepaty przeszła przez stadion piłki nożnej 
w chwili 
oddawania strzału karnego, a nie przez salę szachistów. Śmieszne, ale 
opowiadanie to uznano 
za dostateczne wyjaśnienie zagadki. O, zmienna naturo ludzka! Gdy ludzie 
dowiedzieli się, że 
Crafford mógł skopiować pomysł, obrócili się przeciwko niemu. Adwokat bronił 
Crafforda, 
utrzymując, że nie był on czytelnikiem magazynu „Ellery Queen” i nie mógł znać 
tego 
opowiadania, ale wszystko na próżno! Skradziony pomysł stracił blask i wyglądał 
na absurd, 
który mógł przyjść do głowy tylko pisarzowi. Sąd, złożony z ludzi omylnych, 
jakby 
powiedział Kant, skazał Crafforda na dożywocie, mimo że nie znaleziono innych 
dowodów 
przeciwko niemu. Powiedzmy tak: jedynym dowodem, na który powoływano się podczas 
całego procesu, było opowiadanie, którego biedny Crafford nigdy nie czytał.
– Biedny Crafford? On usmażył swoją żonę! – wykrzyknęła Lorna.
– Widzi pan – powiedział Seldom z uśmiechem – są osoby całkowicie przekonane o 
winie Crafforda, które nie potrzebowałyby innego dowodu! Przypomniałem sobie tę 
sprawę 
wieczorem na koncercie. Pan pamięta, że muzyk zginął w chwili, gdy orkiestra 
grała 
crescendo – punkt kulminacyjny utworu. Chciałem zapytać Lavanda o rodzaj 
efektów, jaki 
można stworzyć na odległość. Wraz z biletami na swój występ przysłał mi książkę 
na temat 
hipnozy, ale nie miałem czasu jej przeczytać.
Podeszła do nas kelnerka, żeby przyjąć zamówienie. Lorna poleciła mi klasyczne 
danie fish and chips* [*Fish and chips (ang.) – ryba z frytkami (przyp. tłum.).] 
i podniosła 
się, by pójść do toalety. Kiedy Seldom złożył zamówienie i kelnerka zostawiła 
nas samych, 
oddałem mu kopertę ze zdjęciami.
– Udało się panu coś przypomnieć? – zapytał. Z mojej miny wyczytał odpowiedź. – 
Trudno wrócić do początku, jakby się nic nie wiedziało! Zatrzeć w pamięci to, co 
przyszło 
później. Zdołał pan zobaczyć coś, co nam przedtem umknęło?
– Tylko to: nogi pani Eagleton, gdy ją znaleźliśmy, nie były przykryte pledem – 
powiedziałem.
Seldom odchylił się w swym krześle do tyłu.
– To... może być ciekawe – powiedział. – Tak, teraz sobie przypominam, że ona 
zawsze miała nogi okryte szkockim pledem.
– Beth jest pewna, że kiedy o drugiej schodziła po schodach, pani Eagleton była 
jeszcze okryta pledem. Potem szukała go po całym domu, ale nie znalazła. 
Petersen nic nam 
na ten temat nie powiedział – zauważyłem z urazą.
– No, cóż – powiedział Seldom z ironią – on jest inspektorem Scotland Yardu. To 
on 
kieruje śledztwem i nie czuł się zobowiązany do składania nam sprawozdań na 
temat każdego 
szczegółu.
Nie mogłem się nie roześmiać.
– Ale my wiemy więcej niż on!
– Tylko w tym sensie – powiedział Seldom – że nam twierdzenie Pitagorasa jest 
bardziej bliskie. – Nachylił się ku mnie i powiedział poufnym tonem: – Jego 
córka twierdzi, 
że on nie śpi po nocach i czyta książki z zakresu matematyki. Dziś znowu do mnie 
dzwonił. 
Myślę, że tak jak ja boi się, że w czwartek wydarzy się coś złego.
– To już pojutrze – powiedziałem.
– Pasado manana* [*Hiszp. pojutrze; pasado – czas przeszły; manana – jutro 
(przyp. 
tłum.).]... – powtórzył Seldom, używając hiszpańskiego wyrażenia. – Ciekawa 
mieszanina 
czasu przeszłego z przyszłym... Jutrzejszy dzień nie będzie zwykłym dniem. 
Właśnie dlatego 
zadzwonił do mnie Petersen. Chce posłać paru swoich ludzi do Cambridge.
– A co jest w Cambridge jutro? – Lorna właśnie wróciła do stolika. Przyniosła 
trzy 
piwa i postawiła na stole.
– Obawiam się, że ma to związek z książką, którą pożyczyłem inspektorowi 
Petersenowi. Autor przedstawia w niej dość fantastyczną wersję twierdzenia 
Fermata. To 
najstarszy otwarty problem matematyczny – powiedział Seldom. – Matematycy 
zmagają się z 
nim od ponad trzystu lat i możliwe, że jutro w Cambridge zdołają je wreszcie 
udowodnić. W 
książce tej poszukuje się początków założeń twierdzenia Pitagorasa, jednego z 
sekretów 
pierwszej sekty, przed pożarem, kiedy jeszcze, jak mówi Lavand, nie nastąpił 
rozdział magii 
od matematyki. Pitagorejczycy uważali, że właściwości i relacje liczb są 
tajemnym kodem, 
boską wiedzą, do której dostęp mają tylko członkowie sekty. Rozgłaszali ogólnie 
znane 
przypuszczenie na temat twierdzenia, ale nigdy nie zdradzili dowodu. Podobnie 
jak magowie, 
którzy składają przysięgę, że nie wyjawią swoich sztuczek. Karą za 
sprzeniewierzenie się 
była śmierć. Autor twierdzi, że sam Fermat należał do loży nowoczesnej, ale 
równie surowej 
jak ta pitagorejczyków. W słynnej adnotacji na marginesie Arytmetyki Diofantosa* 
[*Diofantos (druga polowa III w. p.n.e.) – matematyk grecki (przyp. tłum.).] 
napisał, że ma 
dowód na swą hipotezę, ale po jego śmierci przeszukano papiery i żadnego dowodu 
nie 
znaleziono. Myślę, że Petersena niepokoi związek dziwnych zgonów z tajemnicą 
otaczającą 
twierdzenie Fermata. Jasne, w ciągu trzystu lat umarło wielu ludzi, niektórzy 
byli o krok od 
przeprowadzenia dowodu. Ale autor jest przebiegły i załatwia to w ten sposób, by 
niektóre 
przypadki wyglądały naprawdę podejrzanie. Na przykład samobójstwo Tanijamy, 
popełnione 
stosunkowo niedawno. Zostawił narzeczonej dziwny list.
– Wobec tego te zgony byłyby...
– ...ostrzeżeniem – wpadł mi w słowo Seldom. – Ostrzeżeniem pod adresem 
matematyków. Książka, jak już powiedziałem Petersenowi, mnie wydaje się zlepkiem 
niedorzeczności. Mimo wszystko jest coś, co mnie martwi. Przez ostatnie siedem 
lat Andrew 
Wiles pracował w absolutnej tajemnicy. Nikt nie wie, jaką drogą zmierza do 
przeprowadzenia 
dowodu. Nawet mnie nie pokazał swoich notatek. Jeśli coś mu się teraz przytrafi, 
znów może 
minąć trzysta lat, zanim ktoś podejmie jego dzieło. Mam nadzieję, że Petersen 
okaże rozsądek 
i wyśle tam któregoś ze swych ludzi. Gdyby coś się stało Andrew – powiedział i 
twarz mu się 
zachmurzyła – nigdy bym sobie tego nie wybaczył.
@@23
W środę 23 czerwca obudziłem się koło południa. Z maleńkiej kuchni Lorny 
dochodził aromat kawy i boski zapach świeżo upieczonych gofrów. Sir Thomas, kot 
Lorny, 
leżał na podłodze owinięty kapą, która zsunęła się z łóżka. Przeszedłem obok 
niego do kuchni 
i objąłem Lornę. Na stole leżała otwarta gazeta i gdy Lorna nalewała kawę, 
przebiegłem 
wzrokiem wiadomości. Informacja o serii zabójstw opatrzonych tajemniczymi 
symbolami, 
donosił z dumą „Oxford Times”, znalazła się na pierwszych stronach 
najważniejszych 
dzienników wychodzących w Londynie. Przytaczano tytuły wczorajszych notatek i to 
wszystko. Nie było nic nowego w tej sprawie.
Na wewnętrznej stronie znalazłem króciutką informację o seminarium w Cambridge, 
za to pod znaczącym tytułem: „Moby Dick matematyków”. Poniżej podano ułożoną 
chronologicznie listę niepowodzeń w przeprowadzeniu dowodu twierdzenia Fermata. 
Na 
końcu znalazła się wzmianka, że w Oxbridge czyniono zakłady, czy coś się wydarzy 
po 
południu na ostatnim z trzech wykładów Wilesa.
Lorna zarezerwowała kort na godzinę pierwszą. Wstąpiliśmy do Cunliffe Close po 
moją rakietę. Graliśmy długo. Nikt nam nie przeszkadzał. Kiedy zeszliśmy z 
kortu, na 
klubowym zegarze dochodziła trzecia. Poprosiłem Lornę, by na chwilę zatrzymała 
się przed 
instytutem. Budynek był pusty i idąc po schodach, musiałem po drodze zapalać 
światła. 
Wszedłem do sali komputerowej, również pustej, i zajrzałem do mojej poczty 
elektronicznej. 
Znajdowała się tam krótka wiadomość, przesłana wszystkim matematykom na świecie: 
„Wilesowi się udało!”. Żadnych szczegółów na temat jego ostatniego wykładu, 
tylko 
informacja, że dowód przekonał specjalistów i po przepisaniu może liczyć 
dwieście stron.
– Dobra wiadomość? – zapytała Lorna, kiedy wróciłem do samochodu.
Powiedziałem jej, co znalazłem w poczcie. Chyba dostrzegła w moim głosie nutę 
podziwu i przekorną dumę z osiągnięć matematyków.
– Chyba wolałbyś być tam dzisiejszego popołudnia? – zapytała i dodała ze 
śmiechem: 
– Jak ci to mogę wynagrodzić?
Kochaliśmy się przez całe popołudnie. O siódmej, gdy leżeliśmy wyczerpani obok 
siebie, zadzwonił telefon. Aparat stał bliżej mnie. Lorna wyciągnęła nade mną 
rękę i 
podniosła słuchawkę. Na jej twarzy ukazał się najpierw wyraz zaniepokojenia, 
potem 
przygnębienia i wreszcie przerażenia. Dała mi znak, bym włączył telewizor, i 
przytrzymując 
ramieniem słuchawkę przy uchu, zaczęła się szybko ubierać.
– Przy wjeździe do Oksfordu, w miejscu, które nazywane jest „ślepym trójkątem”, 
zdarzył się wypadek. Autobus przełamał barierę i runął z mostu. Do Radcliffe 
jadą karetki z 
rannymi. Będę potrzebna na radiologii.
Zmieniałem kanały, aż natrafiłem na wiadomości lokalne. Reporterka podawała 
informacje, zbliżając się wraz z kamerą do wyłamanej bariery. Nacisnąłem dwa lub 
trzy 
guziczki, ale nie udało mi się pilotem wywołać dźwięku.
– Dźwięk nie działa – uprzedziła mnie Lorna, już ubrana, szukając w szafie 
swojego 
uniformu.
– Wiesz, że Seldom i pozostali matematycy mieli wrócić z Cambridge 
popołudniowym autobusem? – zapytałem.
Lorna odwróciła się i stała, jakby porażona złym przeczuciem.
– Mój Boże, musieliby jechać przez ten most.
Przez chwilę wpatrywaliśmy się w ekran telewizora. Kamera pokazywała odłamki 
szkła na moście i miejsce po wyrwanej barierze. Oko kamery skierowało się w dół. 
Z 
autobusu pozostała kupa złomu. Obraz poruszał się w rytm kroków kamerzysty, 
który 
schodził za reporterką po stromym zboczu. Kawałek podwozia leżał w miejscu, w 
którym 
autobus zaczął koziołkować. Kamera pokazała zbliżenie podnóża skarpy, gdzie 
stały karetki 
pogotowia ratunkowego. Na pierwszym planie pojawiły się okna autobusu z 
powybijanymi 
szybami, a następnie pomarańczowy fragment karoserii z emblematem, którego nie 
znałem. 
Lorna ścisnęła mnie za ramię.
– To szkolny autobus – powiedziała. – Boże mój! Tam były dzieci! Czy myślisz, 
że... 
– Nie odważyła się dokończyć pytania, tylko popatrzyła na mnie przerażona, jakby 
zabawa, w 
którą się beztrosko bawiliśmy, przeobraziła się nagle w koszmar. – Pędzę do 
szpitala – 
powiedziała i pocałowała mnie szybko. – Jeśli będziesz chciał wyjść, drzwi 
zamykają się na 
zatrzask.
Patrzyłem na ekran jak zahipnotyzowany. Kamerzysta pokazał autobus z drugiej 
strony i ekipę ratowniczą przy oknie. Jeden z ratowników wczołgał się do środka 
i starał się 
wyciągnąć stamtąd ciało dziecka. Najpierw pojawiły się chude gołe nóżki w 
błyszczących 
tenisówkach. Ranne dziecko miało na sobie krótkie gimnastyczne spodenki 
poplamione krwią 
i podkoszulek bez rękawów z wielkim numerem na piersiach. Kamera zwróciła się 
ponownie 
ku oknu. Czyjeś ręce podtrzymywały ostrożnie zakrwawioną głowę chłopca. Kamera 
najechała na jego twarz o mongoidalnych rysach, typowych dla zespołu Downa. 
Mężczyzna 
w środku autobusu otwierał bezgłośnie usta i wyciągał przed siebie zakrwawione 
dłonie w 
bezradnym geście, który mówił, że w środku nie ma już nikogo. Ktoś zagrodził 
drogę 
operatorowi, przez chwilę nic nie było widać, ale zaraz na ekranie telewizora 
ukazał się długi 
rząd noszy z ciałami okrytymi prześcieradłami.
Ze studia pokazano fotografię drużyny małych koszykarzy ze szkoły dla chłopców z 
zespołem Downa, którzy wracali z meczu międzyszkolnego z Cambridge. U dołu 
ekranu 
szybko przesuwały się nazwiska zawodników. Było ich dziesięciu, w tym pięciu 
rezerwowych. Wszyscy zginęli. Na ekranie ukazała się kolejna fotografia. Twarz 
jeszcze 
młodego człowieka wydała mi się znajoma, lecz nazwisko Ralph Johnson nic mi nie 
mówiło. 
Był kierowcą tego autobusu. Udało mu się z niego wyskoczyć po zderzeniu z 
barierą, ale 
zmarł w drodze do szpitala. Na ekranie pojawiały się teraz zdjęcia tragedii, 
które w 
przeszłości wydarzyły się w tym samym miejscu.
Wyłączyłem telewizor i leżałem z poduszką na oczach, usiłując przypomnieć sobie, 
gdzie widziałem twarz kierowcy. Możliwe, że zdjęcie było sprzed paru lat. 
Krótkie, kręcone 
włosy, wystające kości policzkowe, zapadnięte oczy... Widziałem go z pewnością, 
ale nie za 
kierownicą, lecz w innym miejscu... Gdzie? Podniosłem się ze złością z łóżka i 
poszedłem do 
łazienki wziąć prysznic. Stojąc pod strumieniem wody, starałem się przypomnieć 
sobie 
twarze wszystkich poznanych w tym mieście osób. Ubrałem się i wróciłem do 
sypialni po 
buty. Gdzieś już widziałem tego mężczyznę z krótkimi, przylegającymi do głowy 
loczkami, z 
wyrazem fanatyzmu w oczach... No tak! Usiadłem na łóżku oszołomiony. Nie mogłem 
się 
mylić, przecież nie poznałem tak wielu osób w Oksfordzie!
Zadzwoniłem do szpitala i poprosiłem do telefonu Lornę. Gdy tylko usłyszałem ją 
w 
słuchawce, zapytałem, mimo woli zniżając głos:
– Kierowcą autobusu był... ojciec Caitlin, tak?
– Tak – odpowiedziała po chwili.
– Czy myślimy o tym samym?
– Nie wiem. Caitlin jest teraz na sali operacyjnej. Lekarze wierzą, że zdołają 
ją jeszcze 
uratować.
@@24
– Na początku myślałem, że to pomyłka – powiedział Petersen. – Sądziłem, że 
celem 
powinien być autobus, który wiózł matematyków. Jechał tuż za autokarem z 
dziećmi. 
Podobno widzieliście wypadek? To prawda? – zapytał, zwracając się do Seldoma.
Siedzieliśmy przy stoliku w kawiarence przy Little Clarendon. Petersen zaprosił 
nas 
tam, z dala od swojego biura, jakby chciał się z czegoś wytłumaczyć lub wyrazić 
nam 
wdzięczność. Ubrany był w czarny wizytowy garnitur, co przypomniało mi, że dziś 
miał się 
odbyć pogrzeb chłopców, którzy zginęli w wypadku. Tego dnia widziałem Seldoma 
pierwszy 
raz od jego powrotu z Cambridge. Miał poważny wyraz twarzy, był milczący, jakby 
nieobecny, i inspektor musiał powtórzyć pytanie.
– Tak, widzieliśmy, jak autobus uderzył w balustradę, a potem przekoziołkował po 
skarpie. Nasz autobus natychmiast się zatrzymał i ktoś zadzwonił do Radcliffe. 
Podobno z 
dołu słychać było krzyki. Dziwne – powiedział Seldom. – Gdy wychyliliśmy się 
przez 
barierkę i spojrzeliśmy w dół, stały tam już dwie karetki.
– Przyjechały, bo wiadomość o wypadku dotarła do szpitala, zanim do niego 
doszło. 
Morderca poinformował o zbrodni, którą dopiero miał popełnić. To po pierwsze. Po 
drugie, 
skierował wiadomość nie do pana, jak poprzednio, lecz bezpośrednio do szpitala. 
Zadzwonili, 
żeby mi o tym powiedzieć, w chwili, gdy karetki wyjeżdżały do wypadku.
– A jaka to była wiadomość?
– Czwarty z serii jest tetraktys. Dziesięć punktów w „ślepym trójkącie”. 
Morderca 
zatelefonował i wypowiedział takie właśnie zdanie. Wiadomość została nagrana. 
Mamy tę 
taśmę i inne nagrania jego głosu. Nie ma wątpliwości, że to ten sam głos. Wiemy 
nawet, skąd 
morderca dzwonił: ze stacji benzynowej na obrzeżach Cambridge, gdzie chyba 
tankował 
paliwo. I tu natykamy się na pierwszy intrygujący szczegół, na który zwrócił 
uwagę Sacks, 
sprawdzając paragony: nabrał bardzo mało benzyny, tak jakby nie zamierzał 
dojechać do 
Oksfordu. Oględziny wraku autokaru potwierdziły, że bak był prawie pusty.
– Nie chciał spowodować pożaru – domyślił się Seldom.
– Tak – potwierdził Petersen. – Poprzednio zawiadamiał nas o swoim następnym 
kroku z wyprzedzeniem, ponieważ podświadomie chciał, byśmy go powstrzymali. 
Teraz 
częścią jego gry był handicap. Nie chciał, żeby ciała ofiar wypadku się spaliły, 
i zadbał o to, 
żeby karetki były na miejscu i dostarczyły rannych jak najszybciej do szpitala. 
Z dziesięciu 
ciał choć jedno płuco powinno nadawać się do przeszczepu – taki był tok jego 
rozumowania. 
Myślę, że na swój sposób może czuć się zwycięzcą: operację podjęto natychmiast, 
tego 
samego popołudnia, gdy tylko otrzymano zgodę rodziców dawcy. Na dobrą sprawę 
ojca 
Caitlin zaczęliśmy podejrzewać dopiero wczoraj, gdy okazało się, że na liście 
osób obecnych 
na koncercie w Blenheim Palace znajduje się również jego nazwisko. Przywiózł 
grupę 
uczniów ze szkoły specjalnej i miał na nich czekać na parkingu. Okoliczności mu 
sprzyjały. 
Mógł od tyłu obejść altanę, udusić perkusistę i podczas zamieszania 
niezauważenie wrócić na 
swoje miejsce. W Radcliffe potwierdzono, że znał panią Eagleton – pielęgniarki 
wielokrotnie 
widziały, jak z nią rozmawiał. Wiemy, że pani Eagleton zabierała ze sobą do 
szpitala książkę 
o ciągach logicznych. Możliwe, że podczas pogawędki powiedziała mu, iż zna 
autora, pana 
Seldoma osobiście, nie wiedząc, że w ten sposób wydaje na siebie wyrok. W jego 
domowej 
bibliotece znaleźliśmy też książkę o Spartanach, pitagorejczykach i 
przeszczepach 
dokonywanych w czasach starożytnych, jak również podręcznik o rozwoju fizycznym 
dzieci z 
zespołem Downa; chciał się przekonać, czy płuca tych dzieci nadają się do 
przeszczepu.
– A jak było z Clarkiem? – zapytałem.
– Nie wiem tego na pewno, ale mogę się domyślać, że on Clarka nie zabił. Po 
prostu 
był tam, gdy z sali na drugim piętrze wytoczono łóżko ze zmarłym, tej samej, w 
której 
Seldom odwiedzał przyjaciela. Wiedział, że ciało pozostanie w specjalnej salce 
na tym 
samym piętrze, bez żadnego nadzoru, co najmniej kilka godzin. Gdy nikt nie 
widział, wszedł 
do salki i wbił Clarkowi w ramię samą igłę, bez strzykawki, aby pozostawić ślad 
i 
upozorować morderstwo. Ten człowiek naprawdę chciał wyrządzić jak najmniej 
szkód! 
Sądzę, że aby zrozumieć jego tok myślenia, musimy zacząć od początku. To znaczy, 
od grupy 
dzieci z zespołem Downa. Możliwe, że gdy po raz drugi odmówiono przeszczepu 
płuca jego 
córce, postanowił działać sam. Z wolna w jego głowie zaczął się krystalizować 
pewien 
pomysł. Co rano przywoził i po południu odwoził tę grupę szkolnym autobusem. 
Zaczynał 
patrzeć na tych chłopców jak na dawców płuc. Jego córka umierała – ta myśl stała 
się jego 
obsesją. Możliwe, że w pierwotnym zamyśle chciał zabić tylko jedno dziecko, ale 
wiedział, że 
nie każde płuca się nadają. Wiedział też, że większość rodziców dzieci w tej 
szkole, z uwagi 
na swe przekonania religijne, nie zgodziłaby się na pobranie płuca z ciała ich 
dziecka, w 
przekonaniu, że bez tego jednego organu nie będzie ono mogło powiększyć grona 
aniołków. 
Nie chciał ryzykować.
– Johnson był zrozpaczony z powodu choroby córki. Wkrótce po umieszczeniu jej w 
szpitalu konsultował się w sprawie przepisów regulujących problem przeszczepów w 
Wielkiej Brytanii. Myślał bowiem o samobójczej śmierci i o sobie jako dawcy, ale 
prawo na 
to nie pozwalało. To był, wydaje się, jego dylemat, dopóki nie przeczytał 
rozdziału pana 
książki o seryjnych zabójcach. Wpadł wtedy na pomysł, którego mu brakowało. 
Zanim zabije 
chłopców z zespołem Downa, uśmierci dwie starsze osoby. Wszyscy uwierzyliśmy w 
istnienie seryjnego mordercy.
– Czytał już prawdopodobnie o pitagorejczykach. Nietrudno mu było ułożyć ciąg 
symboli i jako wyzwanie podrzucić wybitnemu matematykowi. Drugi symbol, ryba – 
znak 
rozpoznawczy pierwszych chrześcijan – miał znaczenie prywatne. W ten sposób 
chciał 
pokazać, że jest mścicielem. Wiemy też, że szczególnie fascynował go symbol 
tetraktys. 
Widnieje narysowany ręką zabójcy na niemal każdej książce w jego domowej 
bibliotece. 
Możliwe, że ma ona również związek z liczbą 10 – tylu zawodników liczy drużyna 
koszykarska i tylu chłopców miał zamiar zabić.
– Wybrał panią Eagleton, aby od niej zapoczątkować serię, bo trudno o łatwiejszą 
ofiarę – staruszka, inwalidka, która całymi popołudniami siedzi sama w domu. Nie 
chciał tak 
od razu postawić policji w stan pogotowia. To był element kluczowy planu: 
pierwsze zgony 
miały być dyskretne, niezauważalne, abyśmy się na niego nie rzucili natychmiast 
i żeby miał 
czas przygotować czwarte zabójstwo. Wystarczyło mu, żeby jedna osoba była 
zawiadomiona: 
pan! Coś mu nie wyszło tak jak oczekiwał z tą pierwszą śmiercią, ale w każdym 
razie był 
inteligentniejszy od nas i już nie powtarzał błędów. Tak, na swój sposób, 
zatriumfował! To 
dziwne, ale z trudem go potępiam. Ja też mam córkę. Nie można przewidzieć, do 
czego jest 
zdolny człowiek dla swego dziecka!
– Czy pan myśli, że on chciał się uratować? – zapytał Seldom.
– Nie znam odpowiedzi na to pytanie – odparł Petersen. – Przy oględzinach 
autokaru 
odkryto, że kierownica była lekko podpiłowana. Z drugiej strony, jeśli miał 
zamiar 
wyskoczyć, mógł to zrobić wcześniej. Tymczasem on skierował autobus na barierę i 
dopiero 
gdy miał pewność, że stoczy się w przepaść, zdecydował się wyskoczyć. Kiedy 
dotarli do 
niego ratownicy, był nieprzytomny. Zmarł w karetce, zanim dojechała do szpitala. 
No cóż, nie 
chciałbym spóźnić się na pogrzeb. Chciałem tylko powiedzieć, że doceniam panów 
pomoc. – 
Uśmiechnął się do Seldoma po raz pierwszy bez zastrzeżeń. – Przeczytałem 
książki, które mi 
pan pożyczył, ale matematyka nigdy nie będzie moją mocną stroną.
Powstaliśmy razem z nim i patrzyliśmy, jak się oddala w kierunku kościoła St. 
Giles, 
gdzie już zebrał się tłum. Niektóre kobiety miały na głowie czarne welony, inne 
wchodziły do 
kościoła podtrzymywane pod rękę, jakby nie były w stanie pokonać samodzielnie 
schodów.
– Czy pan wraca do instytutu? – zapytał Seldom.
– Tak – odparłem. – Pilnie muszę dokończyć i koniecznie dziś wysłać raport 
naukowy. A pan?
– Ja? – Spojrzał w kierunku kościoła. Wydał się bardzo samotny i bezradny. – 
Poczekam, aż skończy się msza. Chcę towarzyszyć konduktowi na cmentarz.
@@25
Wypełnienie rubryk w raporcie zajęło mi kilka godzin. Pod koniec byłem tak 
zmęczony, jakbym uczestniczył w biegu przez płotki. O czwartej miałem to 
wreszcie za sobą. 
Włożyłem wydrukowane kartki do dużej koperty, zaniosłem do sekretariatu, 
poprosiłem Kim, 
aby popołudniową pocztą wysłała ją do Argentyny, i wyszedłem. Po drodze do 
Cunliffe Close 
przypomniałem sobie, że powinienem zapłacić Beth za mieszkanie. Zboczyłem nieco 
z trasy i 
znalazłem się dokładnie w tym samym miejscu i o tej samej porze co miesiąc temu. 
Popołudniowe powietrze miało w sobie to samo ciepło, co wtedy, ulice ten sam 
senny spokój 
– wszystko zdawało się przypominać dzień, w którym wszystko się zaczęło. Jak 
przed 
miesiącem szedłem Banbury Road, po nasłonecznionej stronie ulicy i ocierałem się 
o krzaki 
jałowca. Gdy doszedłem do skrzyżowania z Cunliffe Close, zobaczyłem coś, czego 
przed 
miesiącem nie było – przylepione do bruku szczątki oposa, a raczej to, co z 
niego pozostało. 
Samochody, deszcz, psy – wszystkie te czynniki po kolei miały na to wpływ. Krew 
wsiąknęła 
w piasek między szczelinami bruku. Została jedynie wysuszona skóra z najeżonym 
futerkiem, 
przypominająca pękniętą łupinę kasztana.
„Opos zrobi wszystko, by uratować swoje małe”, powiedziała Beth. Czyż rano nie 
usłyszałem podobnego zdania? Tak, wypowiedział je inspektor Petersen: „Nie można 
przewidzieć, do czego jest zdolny człowiek dla swego dziecka”! Stanąłem jak 
porażony, ze 
wzrokiem wbitym w strzęp oposa, analizując w myślach słowa inspektora. Nagle 
zrozumiałem wszystko. Zobaczyłem to, co Seldom od początku chciał, żebym 
zobaczył. 
Powiedział mi, prawie litera po literze, a ja nie słyszałem, jakbym był głuchy. 
Powtórzył mi to 
na sto różnych sposobów, podsuwał pod nos fotografie, a ja przez cały czas 
widziałem tylko 
dużą literę M, serce i ósemkę.
Zawróciłem i wracając aleją, myślałem tylko o jednym: muszę spotkać się z 
Seldomem! Minąłem targ, przeszedłem przez High Street, a potem na skróty przez 
King 
Edward, aby jak najszybciej dotrzeć do Merton College. Ale Seldoma tam nie było. 
Przez 
chwilę stałem zdezorientowany przed okienkiem recepcji. Zapytałem, czy wrócił w 
porze 
lunchu, ale nikt nie wiedział ani nie pamiętał, czy po przerwie widział go 
ponownie. Przyszło 
mi do głowy, że jest w szpitalu w odwiedzinach u Franka. Miałem drobne w 
kieszeni. Z 
telefonu w holu zadzwoniłem do Lorny i poprosiłem, żeby połączyła mnie z drugim 
piętrem. 
Nie, nikt w ciągu dnia nie odwiedzał pana Kalmana. Gdy pielęgniarka połączyła 
mnie znowu 
z Lorną, zapytałem:
– Nie wiesz, gdzie on może być?
Po drugiej stronie linii nastąpiła chwila ciszy i nie wiedziałem, czy Lorna po 
prostu 
zastanawia się, czy też nie chce mi powiedzieć, w obawie, że w ten sposób 
zdradzi 
prawdziwy charakter jej stosunków z Seldomem.
– Jaki dziś dzień? – zapytała niespodziewanie.
To był 25 czerwca. Powiedziałem to Lornie, a ona westchnęła.
– To rocznica śmierci jego żony. Tego dnia zginęła w wypadku. Myślę, że 
znajdziesz 
go w Muzeum Ashmolean.
Magdalena Street dotarłem do muzeum i wszedłem po schodach do holu. Nigdy tu 
jeszcze nie byłem. Korytarzem z galerią portretów na ścianach, z Johnem Denweyem 
na 
czele, kierując się strzałkami, doszedłem do wielkiego fryzu Asyryjczyków. 
Seldom był 
jedyną osobą w sali. Siedział na jednej z ławek, ustawionych tam w pewnej 
odległości od 
ściany, którą całą zajmował fryz. Zbliżając się, bezwiednie starałem się stąpać 
jak najciszej. 
Seldom wydawał się pogrążony w głębokim zamyśleniu, zapatrzony w kamienne 
detale, 
nieruchomymi, pozbawionymi wyrazu, jakby niewidzącymi oczami. Przez sekundę 
zastanawiałem się, czy się nie wycofać i poczekać na niego na zewnątrz. Wtedy on 
niespodziewanie odwrócił się do mnie. Nie wydawał się zdziwiony, że mnie widzi.
– Cóż – powiedział tym swoim charakterystycznym tonem – skoro przyszedł pan 
tutaj, 
to znaczy, że pan wie, lub wierzy, że wie. Mam rację? Proszę usiąść – wskazał mi 
miejsce 
obok siebie. – Jeśli chce pan zobaczyć cały fryz, musi pan usiąść tutaj.
Usiadłem posłusznie. Przed oczami miałem pstrokaty obraz pola bitwy. Postacie 
były 
małe, wyryte w piaskowcu z godną podziwu precyzją. W pomnożonych scenach 
bitewnych 
tylko jeden wojownik wydawał się stawiać opór całej armii. Nosił długą brodę, a 
w ręku 
trzymał długą dzidę. Gdy patrzyło się na fryz od strony lewej do prawej, 
wielokrotnie 
powtórzona figura wojownika dawała wrażenie ruchu. Leżące figury po prawej 
stronie fryzu 
miały sugerować, że wojownik sam jeden zwyciężył całą armię.
– Król Nissam, wielki wojownik – powiedział Seldom. – Tak nazwano ten fryz, 
który 
trzy tysiące lat później znalazł się tu, w Muzeum Brytyjskim. Kamień kryje 
jeszcze inną 
historię. Mojej żonie udało się ją zrekonstruować. Praca ta została zlecona 
Hassiriemu, 
najważniejszemu spośród rzeźbiarzy asyryjskich, dla upamiętnienia urodzin króla. 
Hassiri 
miał syna Nemroda, też rzeźbiarza, z którym razem pracował. Nemrod był zaręczony 
z 
Agartis. Tego dnia, kiedy ojciec i syn wygładzali kamień, aby rozpocząć prace 
nad fryzem, 
król Nissam, wracając z polowania, spotkał Agartis nad rzeką. Przestraszona 
dziewczyna, nie 
rozpoznawszy króla, zaczęła uciekać. Król dogonił ją, zgwałcił, a potem zabił. 
Wrócił do 
pałacu z głową Agartis przytroczoną do pasa, razem z upolowaną zwierzyną. 
Hassiri poszedł 
do jej matki przekazać tę smutną wiadomość, a w tym czasie jego syn, w wybuchu 
rozpaczy, 
wyrył w kamieniu figurę króla ścinającego głowę klęczącej kobiecie, co równało 
się 
wyrokowi śmierci. Wróciwszy od matki Agartis, Hassiri odsunął swego oszalałego 
syna od 
ściany i odesłał do domu, a sam stanął przed dylematem, jak uratować syna i 
jednocześnie 
ocalić jego dzieło. Z łatwością mógłby zetrzeć wyrzeźbioną w kamieniu scenę, ale 
był artystą 
i wierzył, że każde dzieło nosi w sobie boską prawdę, której nikomu nie wolno 
zniszczyć. 
Może też chciał, tak jak jego syn, żeby pamięć o tym zdarzeniu nie zginęła. 
Poprosił króla 
Nissama, by pozwolił mu pracować nad fryzem w tajemnicy, ponieważ pragnie, aby 
on 
pierwszy zobaczył efekt jego pracy. Sam na sam z wielką kamienną płaszczyzną 
Hassiri 
stanął wobec podobnego problemu jak kilka tysięcy lat później generał w Złamanej 
szpadzie 
Chestertona* [*Gilbert Keith Chesterton (1874-1936) pisarz angielski, autor 
m.in. powieści 
detektywistycznych (przyp. tłum.).]: gdzie najlepiej ukryć ziarnko piasku? Na 
plaży, zgoda, 
ale co zrobić, jeśli w pobliżu nie ma plaży? Gdzie najlepiej ukryć zabitego 
żołnierza? Na polu 
bitwy, zgoda, ale jak to zrobić w czasie pokoju? Generał może rozpocząć bitwę, a 
rzeźbiarz... 
może ją sobie wyobrazić. Król Nissam, wielki wojownik, nigdy nie uczestniczył w 
żadnej 
wojnie. Okres jego panowania był wyjątkowo spokojny. Możliwe, że w całym swoim 
życiu 
zabijał tylko bezbronne kobiety. Fryz z motywem wojennym wydał się królowi nieco 
dziwny, 
ale schlebił jego próżności. Uznał, że to dobry pomysł, aby ukończone dzieło 
wystawić w 
pałacu, by onieśmielało królów państw ościennych. Nissam, a po nim całe 
pokolenia, widział 
tylko to, co artysta chciał, żeby widzieli: przytłaczający szereg powtarzających 
się obrazów. 
Na każdy obraz patrzy się jak na odrębną całość, sprawia to obecna na każdym z 
nich postać z 
uniesioną dzidą w ręku. Ale jest coś, co na pierwszy rzut oka trudno dostrzec, 
co 
przeciwstawia się temu porządkowi i niweczy wszystko – coś, co samo w sobie 
stanowi 
odrębną całość. Ja nie mogłem czekać tak długo jak Hassiri. Pragnąłem, by choć 
jedna osoba 
odkryła prawdę i osądziła mnie. Cieszę się, że pan to w końcu zobaczył.
Seldom wstał i stojąc przy otwartym oknie, skręcił papierosa.
– Tego popołudnia, gdyśmy się poznali, otrzymałem wiadomość od bardzo bliskiej 
mi 
osoby. Było to przyznanie się do popełnienia zbrodni i rozpaczliwe wołanie o 
pomoc. 
Wiadomość znajdowała się w mojej skrzynce, tak jak powiedziałem Petersenowi, od 
chwili, 
gdy szedłem do auli, ale wyjąłem ją i przeczytałem w godzinę później, kiedy 
zszedłem do 
kawiarni. Natychmiast poszedłem do Cunliffe Close i przy drzwiach wejściowych 
spotkałem 
pana. Łudziłem się jeszcze, że list został napisany z pewną przesadą. „Zrobiłam 
coś 
strasznego” – twierdziła ta osoba, a ja wyobrażałem sobie wszystko, ale nie to, 
co zastaliśmy. 
Ktoś, kogo nosi pan na rękach jako małą dziewczynkę, pozostanie dla pana małą 
dziewczynką 
przez całe życie. Zawsze ją chroniłem. Myślę, że gdybym był sam, pozacierałbym 
ślady i 
usunął poduszkę. Byłem jednak z panem i musiałem zadzwonić na policję. 
Wiedziałem, że 
jeśli tą sprawą zajmie się Petersen – ona będzie zgubiona.
Gdy czekaliśmy na policję – ciągnął Seldom – stanąłem jak Hassiri przed 
dylematem: 
gdzie ukryć ziarnko piasku? Na plaży. Gdzie ukryć postać z dzidą? Na polu bitwy. 
A gdzie 
ukryć zbrodnię? W przeszłości się nie da. Odpowiedź była prosta, ale straszna: 
pozostawała 
tylko przyszłość – ukryć ją w serii zbrodni, które dopiero nastąpią. To prawda, 
że po 
opublikowaniu książki pisały do mnie listy osoby z zaburzeniami psychicznymi. 
Zapamiętałem zwłaszcza jeden taki list, którego autor wyznał, że zabija 
homelessa* 
[*Homeless (ang.) – bezdomny (przyp. tłum.).] zawsze wtedy, gdy bilet, który 
skasował w 
autobusie, zawiera jedynkę. Wyobraziłem sobie zabójcę, który po każdej zbrodni 
zostawia 
jako wyzwanie dla mnie symbol ciągu logicznego. Nie miałem oczywiście zamiaru 
popełniać 
żadnego morderstwa. Nie wiedziałem jeszcze, jak to rozwiążę, a na myślenie nie 
miałem zbyt 
dużo czasu.
– Kiedy lekarz sądowy stwierdził, że pani Eagleton zmarła między drugą a trzecią 
po 
południu, przeraziłem się i zdecydowałem na skok w przepaść. Tego popołudnia 
wyrzuciłem 
do kosza kartkę z jakimiś moimi zapiskami i potem, w obecności Petersena, bardzo 
chciałem 
ją odzyskać. Byłem pewien, że Brent opróżni kosz na papiery przed przybyciem 
policjanta. 
Wymyśliłem sobie krótki tekst, jakby umówienie na spotkanie. Nade wszystko 
chciałem dać 
jej alibi, najważniejszy był czas: trzecia po południu – najpóźniej o tej 
godzinie, jak określił 
lekarz, zginęła pani Eagleton. Odetchnąłem: o tej porze ona była na próbie. 
Kiedy inspektor 
wypytywał mnie o szczegóły, przypomniałem sobie, ale na głos tego nie 
powiedziałem, że 
gdy rozmawialiśmy z panem po hiszpańsku, zwróciłem uwagę na litery pozostałe na 
stojakach, które układały się w słowo aro* [*Aro (hiszp.) – obręcz, koło, kółko, 
kolczyk 
(przyp. tłum.).] – okrąg. O tym symbolu pisałem w swojej książce, jako 
najbardziej 
nieokreślonym dla zainicjowania ciągu.
– Aro – powiedziałem w zamyśleniu. – To właśnie miałem dostrzec na zdjęciach.
– Tak. Starałem się to panu powiedzieć na wszelkie możliwe sposoby. Tylko pan – 
nie-Anglik – mógł połączyć te litery w słowo, tak jak ja to uczyniłem. Gdy 
złożyliśmy 
zeznania i wybieraliśmy się do teatru, chciałem przede wszystkim wiedzieć, czy 
pan zwrócił 
na to uwagę lub na jakiś inny szczegół, który mi może umknął, a który mógłby 
rzucić na nią 
podejrzenie. Pan zwrócił moją uwagę na dziwne ułożenie głowy martwej pani 
Eagleton. Ona, 
ta bliska mi osoba, wyznała, że nie mogła znieść spojrzenia nieruchomych oczu.
– A dlaczego zniknął pled?
– Bo musiał. Poprosiłem, by mi wszystko opowiedziała, krok po kroku, dokładnie 
tak 
jak to zrobiła. Dlatego nalegałem, bym to ja ją powiadomił o zabójstwie. 
Chciałem, żeby 
porozmawiała ze mną, zanim stanie przed policją. Musiałem przedstawić jej mój 
plan i 
sprawdzić, czy ona czegoś nie zaniedbała. Powiedziała, że użyła rękawiczek, by 
nie zostawić 
śladów, ale podczas szamotaniny niechcący zahaczyła obcasem o pled i rozdarła 
go. 
Pomyślała, że na podstawie tego szczegółu policja zacznie podejrzewać, iż 
sprawcą jest 
kobieta, więc pozbyła się pledu.
– Była straszliwie zdenerwowana. Myślałem, że nie wytrzyma pierwszej rundy z 
Petersenem. Wiedziałem też, że aby wprowadzić do śledztwa teorię ciągu, należy 
jak 
najszybciej postarać się o sfingowane morderstwo. Na szczęście, podczas naszej 
pierwszej 
rozmowy, gdy mówiliśmy o zbrodniach doskonałych, pan poddał mi pomysł, którego 
mi 
brakowało.
– Zbrodnia, która nie jest postrzegana jako zbrodnia – ciągnął Seldom – to 
zbrodnia 
doskonała. Od razu pomyślałem o szpitalu. Odwiedzając Franka, poznałem procedury 
medyczne. Musiałem tylko zdobyć strzykawkę i jak zgadł Petersen, czekać 
cierpliwie, aż na 
korytarzu pojawi się łóżko ze zmarłym pacjentem. To była niedziela. Beth 
wyjechała wtedy w 
trasę koncertową. Sytuacja dla niej znakomita. Zwróciłem uwagę na godzinę 
śmierci 
odnotowaną na pasku, żeby zapewnić alibi również sobie, i wbiłem w ramię 
zmarłego samą 
igłę. Ślad po ukłuciu miał zasugerować lekarzowi sądowemu, że tego pacjenta 
zabiła 
tajemnicza substancja. Podczas moich skromnych studiów nad niewykrytymi 
zbrodniami 
dowiedziałem się, że ostatnie badania potwierdziły, iż niewielka ilość wyciągu z 
trującego 
grzyba meksykańskiego powoduje śmierć. Preparat po kilku godzinach rozkłada się 
w 
organizmie bez śladu. To mi wystarczyło. Policja zakładała, że zbrodniarz jest 
na tyle bystry, 
że rzuca wyzwanie kryminalistyce. Wymyśliłem, że drugim symbolem będzie ryba i 
że ciąg 
będzie taki jak pierwsze liczby pitagorejskie. Niezauważony przez nikogo 
wyszedłem ze 
szpitala i przykleiłem kartkę do szyby w drzwiach obrotowych. Inspektor 
podejrzewał mnie 
przez pewien czas o spowodowanie drugiej śmierci i dlatego Sacks zaczął za mną 
wszędzie 
chodzić.
– Ale na koncercie pan tego nie mógł zrobić! Przecież był pan ze mną – 
powiedziałem.
– Koncert... Koncert... tego najbardziej się bałem. Koszmar, który towarzyszy mi 
od 
dzieciństwa. Według mojego planu powinienem zaczekać, aż zdarzy się wypadek 
drogowy, 
dokładnie w tym miejscu, które wybrał Johnson, by stoczyć się z autokarem w 
przepaść; tam 
gdzie ja sam przed laty miałem wypadek. Jako trzeci symbol przyszedł mi do głowy 
trójkąt. 
Wiadomość wysłana a posteriori nakazywałaby uznać zwykły wypadek za zbrodnię. 
Zbrodnię doskonałą, niepozostawiającą śladu. To miała być ostatnia śmierć w 
serii. Potem 
zamierzałem ogłosić rozwiązanie ciągu, który sam zainicjowałem. Mój przeciwnik 
intelektualny, czyli rzekomy seryjny morderca, przyznałby, że został pokonany, i 
znikłby, 
zostawiając może fałszywy ślad, tak by policja jeszcze przez pewien czas 
poszukiwała 
widma. I wtedy zdarzyła się ta śmierć na koncercie. Czekałem na taką okazję! Z 
miejsca, 
gdzie siedzieliśmy, wydawało się, że rzeczywiście ktoś dusił perkusistę. 
Nietrudno było 
uwierzyć, że jesteśmy świadkami morderstwa. Najdziwniejsze jest to, że muzyk, 
który 
umierał, grał na trójkącie! Pomyślałem, że to dobry znak: mój plan został 
zaakceptowany 
przez siły wyższe i samo życie wskazuje mi drogę. Uwierzyłem, że mogę włączyć do 
mojego 
planu tę przypadkową śmierć, i kiedy pan pobiegł z innymi widzami na scenę, 
upewniłem się, 
że nikt mnie nie obserwuje, i wydarłem z programu słowa, z których ułożyłem na 
kartce 
wiadomość, położyłem ją na swoim krześle i poszedłem za panem. Kiedy inspektor 
dał nam 
znak i zaczął zbliżać się z drugiego końca naszego rzędu, specjalnie zatrzymałem 
się przed 
moim krzesłem, jakby mnie sparaliżował niespodziewany widok, tak żeby on 
zobaczył to 
samo, co ja. To był mój mały wyczyn iluzjonistyczny! Oczywiście miałem wielkie 
szczęście, 
że wypadki potoczyły się po mojej myśli – nawet Petersen był na miejscu 
zdarzenia. Lekarz, 
który wszedł na scenę, powiedział to, co dla mnie było oczywiste: śmierć 
nastąpiła w wyniku 
samoistnego zatoru płuc i mimo tak dramatycznych okoliczności była naturalna. Ja 
pierwszy 
zdziwiłbym się, gdyby sekcja wykazała coś innego.
Pozostawał problem, który już raz rozwiązałem, jak przekształcić śmierć 
naturalną w 
zbrodnię i podsunąć Petersenowi przekonującą hipotezę, tak by również i tę 
śmierć włączył 
do serii. Tym razem było to trudniejsze, bo nie mogłem zbliżyć się do 
nieboszczyka i zacisnąć 
rąk na jego szyi. To, co mi przyszło do głowy, było następujące: zasugerować, że 
zachodzi tu 
przypadek hipnozy na odległość. Wiedziałem jednak, że byłoby prawie niemożliwe 
przekonać do tego Petersena, nawet jeśli miał jeszcze wątpliwości w związku ze 
śmiercią pani 
Crafford – nie mieściło się to, jeśli tak można powiedzieć, w estetyce jego 
rozumowania, 
pozostawało poza kręgiem rzeczy wiarygodnych. To nie byłby dla niego argument 
prawdopodobny, jak powiedzielibyśmy w matematyce. Ostatecznie nic nie musiałem 
wymyślać. Petersen zaakceptował hipotezę błyskawicznego ataku od tyłu. 
Zaakceptował, 
mimo że był na koncercie i widział to samo, co my, że mimo teatralności tej 
śmierci nikt nie 
przyłożył do niej ręki. Zaakceptował z takiego samego ludzkiego powodu co 
zawsze: bo 
chciał wierzyć. Co ciekawe, Petersen ani przez chwilę nie rozważał takiej 
możliwości, że 
mogłaby to być śmierć naturalna. Zdałem sobie sprawę, że jeśli dotąd miał jakieś 
wątpliwości, teraz był już absolutnie przekonany, że tropi seryjnego mordercę i 
wydawało mu 
się logiczne, że na każdym kroku napotyka zbrodnię, nawet tego wieczoru, gdy był 
z córką na 
koncercie.
– A czy nie sądzi pan, że muzyka mógł zaatakować Johnson, jak wierzy Petersen?
– Nie, nie sądzę. To byłoby możliwe tylko wówczas, gdybyśmy przyjęli 
argumentację 
Petersena, że Johnson zaplanował również śmierć pani Eagleton i Clarka. Aż do 
koncertu 
Johnson nie dostrzegał związku między dwoma pierwszymi zgonami. Ja myślę, że 
owego 
wieczoru Johnson zobaczył, tak jak ja, znaki. Możliwe, że nawet nie widział tej 
śmierci – miał 
przecież czekać na dzieci w autobusie – ale nazajutrz na pewno przeczytał o tym 
w gazecie. 
Skojarzył trójkąt z serią symboli, z ciągiem, którego kontynuację znał. Czytał w 
sposób 
fanatyczny wszystko, co się ukazało na temat pitagorejczyków, i czuł, podobnie 
jak ja, że 
jakieś siły wyższe pomagają mu w realizacji planu. Liczba chłopców z drużyny 
koszykarskiej 
była zbieżna z liczbą tetraktys. Jego córce pozostało czterdzieści osiem godzin 
życia. 
Wydawało się, że wszystko mówi mu: to jest twoja ostatnia szansa. To właśnie 
usiłowałem 
powiedzieć panu w parku, ten koszmar, który towarzyszy mi od dzieciństwa: 
konsekwencje, 
powikłania, upiory, które się rodzą, gdy rozum śpi. Chciałem ją uchronić przed 
więzieniem, a 
mam na sumieniu jedenaście zgonów.
Zamilkł na chwilę ze wzrokiem utkwionym gdzieś daleko, za oknem.
– Przez cały ten czas pan był dla mnie probierzem wiarygodności. Wiedziałem, że 
jeśli zdołam pana przekonać co do ciągu, to również przekonam Petersena. Miałem 
nadzieję, 
że jeśli coś umknie mojej uwagi, to pan mi to wskaże. Jednocześnie chciałem być 
z panem 
uczciwy, jeśli to słowo ma jakiś sens: chciałem przekazać panu wszystkie dane, 
by mógł pan 
odkryć prawdę... Jak w końcu ją pan odkrył? – zapytał znienacka.
– Dziś rano – odpowiedziałem – Petersen powiedział, że trudno przewidzieć, co 
może 
zrobić ojciec dla swej córki. Tego dnia, gdy widziałem razem pana i Beth na 
targu, wydawało 
mi się, że łączy was coś szczególnego. Zaintrygowało mnie przede wszystkim to, 
że ona 
oczekiwała od pana aprobaty na swój ślub. Zastanawiałem się, czy to możliwe, by 
krył pan 
seryjnego zbrodniarza, gdyby był panu obojętny.
– Tak – rzekł Seldom – doskonale wiedziała, do których drzwi zapukać. W 
rzeczywistości nie wiem i nie chcę wiedzieć, dlaczego zwróciła się do mnie o 
pomoc. Nie 
wiem, co matka opowiedziała jej o nas. Nigdy o tym nie rozmawialiśmy. Możliwe, 
że znała 
prawdę i stąd czerpała pewność, że jej pomogę. Zrozpaczona rzuciła do gry swoją 
kartę 
atutową. – Wyjął z wewnętrznej kieszeni marynarki kartkę złożoną we czworo i 
podał mi ją. 
„Zrobiłam coś strasznego – głosiła pierwsza linijka tekstu, wykaligrafowanego 
dziwnie 
dziecinnym pismem. Druga linijka, napisana drukowanymi literami, wydawała się 
dopisana w 
akcie desperacji i była rozpaczliwym błaganiem o ratunek: „Proszę, proszę, 
potrzebuję twojej 
pomocy, tatusiu”.
@@Epilog
Kiedy późnym popołudniem schodziłem po schodach muzeum, słońce jeszcze jasno 
świeciło, jak to w lecie. Wracałem do Cunliffe Close, pozostawiając za sobą 
złoconą kopułę 
Obserwatorium. Szedłem powoli w górę Banbury Road, zastanawiając się, co 
powinienem 
zrobić z wyznaniem, którego wysłuchałem. W niektórych domach paliło się już 
światło i 
przez okna widziałem torby z zakupami, włączone telewizory – cywilizowane życie, 
które za 
żywopłotem toczyło się niezakłóconym rytmem.
Na wysokości Rawlison Road posłyszałem za plecami krótki, wesoły dźwięk 
klaksonu, powtórzony dwa razy. Odwróciłem się, bo pomyślałem, że to Lorna. 
Zobaczyłem 
mały samochodzik z rozsuwanym dachem, lśniący, stalowoniebieski, z którego 
dawała mi 
znaki Beth. Podszedłem do krawężnika. Przytrzymała ręką rozwiane włosy i 
wychyliła się ze 
swojego fotela do okienka od strony chodnika, żeby ze mną porozmawiać.
– Może cię gdzieś podrzucić? – zapytała z szerokim uśmiechem.
Coś w wyrazie mojej twarzy ją zaniepokoiło, ponieważ ręka, którą wyciągnęła, by 
mi 
otworzyć drzwiczki, zawisła w połowie drogi. Automatycznie pochwaliłem nowe auto 
i 
spojrzałem jej w oczy. Oczekiwałem, że zobaczę w nich coś innego. Ale była tylko 
bardziej 
szczęśliwa, bardziej beztroska i bardziej piękna niż tego dnia, gdy ujrzałem ją 
pierwszy raz.
– Czy coś nie tak? – zapytała. – Skąd wracasz?
– Rozmawiałem z Arthurem Seldomem.
W jej oczach mignęła iskierka niepokoju i zaraz zgasła.
– Rozmawialiście o matematyce?
– Nie – odparłem. – Rozmawialiśmy o zbrodniach. Powiedział mi wszystko.
Jej twarz zachmurzyła się, ręce wróciły na kierownicę. Zesztywniała.
– Wszystko? Nie wierzę. – Uśmiechnęła się wyraźnie zdenerwowana i przez chwilę w 
jej oczach czaił się jakiś zadawniony uraz. – Nie miałby odwagi. Widzę – 
powiedziała i 
spojrzała na mnie badawczo – że mu uwierzyłeś. I co teraz zrobisz?
– Nic. Co miałbym zrobić? On także poszedłby do więzienia – powiedziałem. Wśród 
wielu pytań, które chciałem jej zadać, jedno było najważniejsze. Nachyliłem się 
do okna i 
spojrzałem prosto w jej nieruchome niebieskie oczy: – Czemu to zrobiłaś?
– A po co ty przyjechałeś właśnie tutaj? – odpowiedziała pytaniem. – Nie 
przyjechałeś 
tu tylko studiować matematykę, prawda? Czemu wybrałeś właśnie Oksford? – Oczy 
nabiegły 
jej łzami. – Wszystko przez ciebie! Wiedziałam to od dnia, kiedy zobaczyłam, 
jaki jesteś 
szczęśliwy, gdy wysiadałeś z rakietą do tenisa z tamtego auta. Pamiętasz? 
Rozmawialiśmy o 
stypendiach, a ty powiedziałeś: „Powinnaś spróbować”. Bez przerwy o tym 
myślałam. 
„Powinnaś spróbować”. Liczyłam na to, że ona wkrótce umrze i pozwoli mi wreszcie 
pożyć 
inaczej. Kilka dni później lekarz powiedział, że nastąpiła remisja i z takimi 
wynikami badań 
może żyć jeszcze dziesięć lat. Dziesięć lat ze starą wroną... nie wytrzymałabym 
tego!
Zawieszona na rzęsach łza stoczyła się po policzku. Otarła ją nieco wstydliwie 
papierową chusteczką, którą wyciągnęła ze schowka. Położyła ręce na kierownicy i 
przez 
chwilę widziałem jej zniekształcony kciuk.
– To co? Nie wsiadasz?
– Może następnym razem – powiedziałem. – Takie piękne popołudnie, chętnie się 
przejdę.
Ruszyła i wkrótce jej auto zniknęło w oddali, za zakrętem do Cunliffe Close. 
Zadałem 
sobie pytanie, czy to, co Beth myślała, że Seldom nigdy nie odważy się mi 
powiedzieć, to 
było to, co on już powiedział, czy też było coś jeszcze, co nawet bałem się 
sobie wyobrazić. 
Zastanawiałem się, jaką część prawdy znałem i od czego powinienem zacząć mój 
drugi 
raport. Przy skręcie do Cunliffe Close spojrzałem w dół i już nie mogłem 
rozpoznać miejsca, 
gdzie leżał rozjeżdżony opos: ostatni strzęp skóry znikł i jezdnia, dokąd mogłem 
sięgnąć 
wzrokiem, była znowu czysta.