Czesław Chruszczewski 

Miasto nie z tej planety 
Opowieści fantastyczne 
 
„Pusta przestrzeń jest jak królestwo, a Niebo
i Ziemia to indywidualna istota w tym króle-
stwie. Na jednym drzewie rośnie wiele owo-
ców, a w jednym królestwie żyje wielu ludzi.
Jak nieroztropnie byłoby przypuszczać, że
oprócz Nieba i Ziemi, które możemy zoba-
czyć i oglądać każdego dnia i każdej nocy,
nie ma innych Niebios i innych Ziem." 
(Teng Mu XIII wiek) 
Zwierciadło 
Trzech 
Czasów 
 
WSTĘP DO PROLOGU 
Najchętniej i najczęściej rozpoczynamy
wszelkie pytania magicznym słowem: DLA-
CZEGO? Dziecko i starzec pragną wiedzieć:
DLACZEGO. 
DLACZEGO urodziłem się? 
DLACZEGO żyję? 
DLACZEGO umieram? 
DLACZEGO świeci słońce? 
DLACZEGO gaśnie słońce? 
Dlaczego towarzyszy nam przez całe życie
„Dlaczego" — pragnie wiedzieć uczeń Pier-
wszej Klasy i na pytanie „dlaczego" usiłuje
odpowiedzieć profesor, doktor habilitowany.
Pytanie „dlaczego" wywołuje pragnienie wie-
dzy. 
DLACZEGO świat jest taki, jaki jest? 
DLACZEGO człowiek myśli? 
-— Otóż to! — zawołał jeden z czterech mi-
liardów myślicieli (według nieco już zdezaktua-
lizowanego spisu ludności Ziemi. Każdy dzień,
każda godzina, każda minuta zbliżają nas do
pięciu miliardów) — DLACZEGO myślę i co
dziwniejsze, DLACZEGO myślę, że myślę?
Dlaczego taką wagę przykłada się do myślenia, 
skoro bezmyślność jest przyjemniejsza. Myślę,
.więc jestem. Dlaczego jestem? 
Człowiek postanowił wzbogacić się i począł
zbierać — złote myśli. 
„Świat jest tak wielki, że nie ma niczego
takiego, czego by nie było." 
„Noś parasol (antynuklearny) przy pogodzie." 
„Twierdza sentymentów deterministycznych
to antypatia do idei przypadku" (William Ja-
mes Essays). 
„CzTas przemija, powiadasz? Ach nie! Nie-
stety, czas stoi, to my przemijamy" (Kenneth
G. Denbigh). 
„Czas nie zając, nie ucieknie." 
— No właśnie. Zając czy nie zając? A może
bestia apokaliptyczna? 
„Zrozumieć istotę Czasu, to zrozumieć wszy-
stko." 
„Czas odmierzamy własnym trwaniem." 
„Szkoda czasu, by zebrać wszystkie złote
myśli o Czasie. A jednak Czas nam dokucza
najdotkliwiej. Mnożą się pytania: DLACZEGO?
Mnożą się w nieskończoność. A propos! Obec-
nie uważa się, że promień Wszechświata wy-
nosi około 
320 000 000 000 000 000 000 000 
Według ogólnej teorii względności Wszech-
świat był uważany za skończony i nieograni-
czony. Jasne? Podobno Wszechświat zaczął się
rozszerzać 13 miliardów lat temu. DLACZEGO? 
— Babciu, a dlaczego masz takie duże zęby?
Należymy zatem do cywilizacji DLACZE- 
GOIDÓW — DLACZEGOIDZI stale rozwijają
się i ustawicznie mądrzeją. Historia człowieka
to historia mądrzenia istoty ludzkiej. Mądrze-
jemy i mądrzejemy i końca nie widać tej eks-
plozji mądrości. Teoria rozszerzającego się
Wszechświata to także teoria „rozszerzania się" 
 
 
rozumu. Interesują nas modele Kosmosu i mo-
del mózgu. 
„Zachowajmy do wszystkiego dystans" —
szczerozłota myśl. 
Również do własnej historii. 
„Szczęście jest ślepe, ale nie jest niewidzial-
ne" (Fr. Bacon). 
Czyżby historia człowieka była historią dą-
żenia do szczęścia? 
Henryk de Saint-Simon pisał m. in.: „Szczę-
śliwym można być tylko wtedy, gdy własnego
szczęścia szuka się w szczęściu innych. Ta za-
sada jest równie pewna i pozytywna jak ta,
że ciało zatrzymuje się lub opóźnia w swym
biegu, jeśli napotka inne ciała pchnięte w kie-
runku przeciwnym". \ 
„Quid extra petilis intra vos positam felici-
tatem?" — „DLACZEGO poza sobą szukacie
szczęścia, które jest w was?" (Boecjusz). Bo
świat wewnętrzny jest najrozleglejszy i naj-
mniej znany. Fantastyczny. 
Rozpocznijmy próbę eksploracji naszego
świata od zarysu historycznego. Rzut oka na
przeszłość, na teraźniejszość, na przyszłość, na
czas uniwersalny. 
— Serio? Dlaczego serio? 
¦— Serio nie oznacza poważnie. 
ZAMIAST PROLOGU: 
Powstał z niczego. Jak Wszechświat, i dla-
tego tak bardzo byli do siebie' podobni. Z ni-
czego powstać — zabawne i smutne. Lecz
wówczas, w momencie stworzenia, nie odczu-
wał ani radości, ani smutku. Wszelkie uczucia
były mu obce. Po upływie kilkuset tysięcy lat
reagował na ciepło i światło. Życiodajny bu-
lion sprzyjał jego wzrostowi, więc powiększał 
 
się i powiększał. Minęło wiele czasu, epoka
przemijała po epoce, aż po raz pierwszy otwo-
rzył oczy. Widział, i był to sukces nie lada.
Z wody wygramolił się na błotnistą plażę,
potem pełzał, wygrzewał się na słońcu, wszedł
na najbliższe drzewo, by z niego skoczyć na
sąsiednie, skakał coraz dalej i coraz wyżej,
aż nauczył się fruwać, jednocześnie zatęsknił
za spacerami, łaził 'więc po lasach, dżunglach,
aż zadomowił się tutaj na dobre. Te początko-
wo skromne jeszcze osiągnięcia przewróciły
mu nieco w głowie. Poważny zawrót głowy od
sukcesu nastąpił jednak nieco później, gdy nau-
czył się posługiwać kijem i przy najbliższej
okazji wygarbował skórę gorylowi, który coraz
bardziej spoufalał się. Wszakże o karierze po-
czął serio myśleć po skrzesaniu pierwszej iskry.
Samodzielnie rozpalił ognisko, wydoił kozę, za--
grzał mleko, zabił królika i upiekł na rożnie.
Gorąca strawa znacznie poprawiła samopoczu-
cie. W rozwijającym się mózgu zakiełkowała
myśl buńczuczna, zuchwała: „Jestem panem
wszelkiego stworzenia". Oczywiście była to
jednostronna opinia. Nie próbował jej przekon-
sultować z jakimkolwiek stworzeniem i chociaż
niejednokrotnie dostawał cięgi od innych, nie
zmienił zdania wbrew rozsądkowi. Ogień da-
wał mu niewątpliwą przewagę i trzeba przy-
znać, potrafił to wykorzystać. Dawniej udawał
się na spoczynek, gdy zapadał zmrok. Teraz
mógł podumać przy ognisku, poznając smak
wieczoru i urok światła. Dysponował większą
ilością godzin, znużony pracowitym dniem, od-
poczywał, kontemplował nocny krajobraz, przy-
słuchiwał się odgłosom dżungli i mądrzał. By
uchronić ogień przed deszczem, przeniósł ogni-
sko do jaskini. Któregoś wieczoru postanowił
utrwalić na ścianie skały obrazy znanych zwie-
rząt. Udało się, rysunki przetrwały tysiące lat. 
 
Mógł teraz powiedzieć o sobie: „Jestem arty-
stą". Powiadają: potrzeba to matka wynalazku.
Zmiany klimatyczne były kłopotliwe od począt-
ku świata. Zimne, północne wichry sprawiły,
że począł rozglądać się za solidnym futrem.
Futra skakały z drzewa na drzewo, łaziły po
ziemi. Przywiązał kamień do kija i upolował
jaskiniowego niedźwiedzia. 
Źródła oficjalne i mniej oficjalne podają, że
towarzyszka życia pojawiła się w sadzie owo-
cowym w okresie trudnym do ustalenia. Nato-
miast z niektórych źródeł naukowych wiemy,
że Matka Natura tworzyła większość zwierząt
parami. Owoce miłości zrywamy po dzień dzi-
siejszy. Nie bez przyczyny rozpoczęto już kolo-
nizację innych planet i eksplorację Kosmosu.
Ale nie wyprzedzajmy czasu. Nasz niewątpliwy
bohater mógł wreszcie pogawędzić ze swoją
drugą połową. Zasób słów początkowo był
skromny, ale wkrótce rozgadali się. 
— Dlaczego tak późno wracasz? — zapytała,
gdy wszedł do jaskini objuczony upolowaną
zwierzyną, owocami, warzywami i czymś tam
jeszcze. 
— Kłopoty z zaopatrzeniem — wymruczał —
pół dnia goniłem dzika. Dopadłem go wreszcie.
Bestia! Pilnuj ognia! — wrzasnął. — Przygasa.
Część uwędzimy, część upieczesz, słoninę wy-
topisz. 
Ugryzła go w ucho, co oznaczało, że ma ocho-
tę na co innego. Miłość uczyniła go szczęśli-
wym, przynajmniej początkowo. Wkrótce stwo-
rzyli razem nowe istnienie. I życie potoczyło
się dalej wartkim nurtem. 
Trzeba było małego bawić. A to oswojoną
wiewiórką, a to noszeniem na barana, a to
zabawką. Strugał fujarki, patyczki, aż któregoś
dnia wystrugało się kółko. 
A gdyby tak powiększyć kółeczko i zrobić 
 
z niego koło? Głowił się i mozolił nad tym
wynalazkiem bardzo długo. Realizacja pomysłu
nastręczała wiele trudności. Skoro po iluś tam
wieczorach pokonał wszystkie trudności, po-
czął przy pomocy kół coraz szybciej podróżo-
wać. Obserwując lot ptaków doszedł do prze-
konania, że powinien skonstruować skrzydła.
Pierwsze próby wypadły fatalnie, ale nie usta-
. wał w korygowaniu błędów konstrukcyjnych,
aż wreszcie oderwał się od ziemi. Najpierw
szybował na wysokości kilku metrów, potem
kilku tysięcy, potem... lecz zanim do tego do-
szło... 
Maczugę przerobił na topór kamienny, topór
ustąpił miejsca mieczom z brązu, z żelaza, ze
stali. Legendy opowiadają, że wykuł miecz,
po czym spiłował ostrze, opiłki zmieszał z cias-
tem i karmił tym ptaki, a z odchodów ptasich
wytapiał miecz doskonały: mimung. Sam do-
szedł do tego, że kwasy żołądkowe ptaków
i wapno znajdujące się w ptasich odchodach
podnoszą jakość mieczów. Historia broni była
Jego historią. Nie ustawał w poszukiwaniach,
aż wynalazł proch, a po pewnym czasie rozbił
atom. (Atom zrewanżował się niebawem i rozbił
dwa miasta.) W wolnych chwilach rzeźbił, ry-
sował, malował, wznosił wspaniałe budowle,
komponował piękne melodie, grał na rozmai-
tych instrumentach, tańczył, śpiewał, weselił
się i smucił. Pisał wiersze, powieści, dramaty,
podróżował coraz szybciej i coraz dalej, spa-
cerował po Księżycu, wędrował od planety do
planety. 
Historia nasza rozpoczyna się (po rozwinię-
tym i bardzo skróconym prologu) w chwili, gdy
zbudował gwiazdolot rozwijający szybkość zbli-
żoną do szybkości światła, a już myślał o szyb-
kościach nadświetlnych. 
Prowadził eskadrę rakiet fotonowych. Od 
 
 
dawna wiedziano o tym, że pęd upaja. Domy-
ślano się, że w miarę wzrostu szybkości po-
głębia się ekstaza. Lecz nikt nie podejrzewał,
że w ten właśnie sposób przechodzi się w stan
wszechobecności. Na milionach planet, między
miliardami gwiazd. Widział najodleglejsze
krańce Kosmosu, mógł wreszcie ogarnąć myślą
bezkres Wszechświata. Był wszechobecny, prze-
jęty świadomością tego faktu i kosmicznie spo-
kojny. Zbliżał się do najwyższego punktu, do
ostatecznej granicy. Krzyczał i śmiał się, ale
nie uronił ani jednej łzy. Załogi wszystkich
gwiazdolotów przeżywały szok szybkości Two-
rzyli jeden wspaniały organizm stale wzboga-
cany materią międzygwiezdną, pyłem kosmicz-
nym. Czas trwał, nie przemijał, przybywało
czasu, lecz ani jedna sekunda nie ginęła. Wzbo-
gacał się z minuty na minutę, niewidzialna
dłoń otwierała bramy do nowych światów, do
innych wymiarów, oglądał krajobrazy stu-
barwnych krain, podziwiał nie znane zupełnie
kolory, niezliczonp odcienie czerwieni, fioletu,
błękitu, do uszu płynął strumień melodyjnych
dźwięków. Nagle zabrzmiał głos maszyny: 
— Zbliżam się do absolutnego maksimum.
Czekam na rozkaz zmniejszenia szybkości. Eu-
foria kosmiczna nie może trwać wiecznie! 
Kosmonauta nie zareagował. Maszyna po-
wtórzyła głośniej: 
— Czekam na rozkaz zmniejszenia szybkości.
Połóż prawą dłoń na czerwonej klawiaturze. 
Dow7ódca eskadry z trudem rozprostował za-
ciśnięte palce, spełnił życzenie maszyny, gwiaz-
dolot począł stopniowo zwalniać. 
— W polu widzenia nieznany układ słonecz-
ny — poinformował obserwator — sześć pla-
net. Załoga proponuje kilkugodzinny odpoczy-
nek. 
— Więcej szczegółów! 
 
— Planety krążą wokół gwiazdy, Strzały
Bernarda. Sondy sygnalizują w atmosferze
trzech planet obecność metanu, azotu i etanu.
W górnej części atmosfery Zorze Polarne, in-
tensywna emisja fal elektromagnetycznych. Na
pozostałych trzech planetach, położonych bli-
żej Słońca, atmosfera podobna do ziemskiej.
Komputery proponuj^ lądowanie na Drugiej
Planecie. 
— Pierwszy wyląduje gwiazdolot-pułapka. —
Dowódca spokojnie wydawał rozkazy, szok
szybkości minął. — Eskadra, pozostanie na
orbicie. 
Statek kosmiczny nazwany pułapką, stero-
wany przez maszyny, łagodnie opadł na roz-
ległą równinę. Roboty w skafandrach kosmo-
nautów przystąpiły do zaprogramowanych
czynności. Przy pomocy dźwigów opuszczono
dwa gąsienicowe pojazdy, które natychmiast
rozpoczęły badanie najbliższej okolicy, zatacza-
jąc coraz większe kręgi dookoła gwiazdolotu.
Wicekosmonauci w kilkunastu punktach usta-
wili kamery telewizyjne. Do złudzenia przy-
pominali ludzi krzątających się wokół statku.
Pierwszy kosmonauta powiedział do załogi: 
— Nasi zastępcy są znakomici w roli kosmo-
nautów. Czy ktokolwiek odgadnie, że to robo-
ty? Ruchy niemal płynne. Stąpają ciężko, bo
tu ciążenie większe niż na Ziemi. Jak myśli-
cie, co wpadnie w pułapkę? Bc ta planeta po-
siada atmosferę sprzyjającą życiu. Intuicyjnie
wyczuwam obecność żywej materii. 
— Nie odebraliśmy — przemówił astrobio-
log — żadnych sygnałów, które by potwierdziły
twoje przeczucia. 
— Ty żywą materię widzisz w marynarce
albo w lśniącym kombinezonie — mówił do-
wódca. — Myślimy: istoty inteligentne, i w tej- 
 
że chwili widzimy istoty ludzkie, no, może tro-
chę inne, ale bardzo podobne. 
— Spotkaliśmy przecież podobnych do nas
mieszkańców innych planet — przypomniał
uczony. 
— I najczęściej okazywało się, że przed ty-
siącami lat ich przodkowie opuścili Ziemię. 
— Uwaga.' — przerwał dialog obserwator. —
;W odległości trzydziestu metrów od gwiazdo-
lotu pojawił się jakiś mglisty kształt. 
— Obłok, nie obłok — mruczał pierwszy
kosmonauta. — To coś dopiero kształtuje się,
wydłuża, rozszerza, kontury stają się wyrazi-
ste... — Umilkł. 
— Tak, coraz bardziej wyraziste — przyznał
astrobiolog — coraz bardziej podobne do gwia-
zdolotu -pułapki. 
Po minucie dowódca eskadry powiedział ci-
cho: 
— Bardzo wiernie skopiowali statek. Dobra
robota. 
— Nie- zapomnieli o kosmonautach, o pojaz-
dach — mówił uczony — stworzyli doskonałe
kopie. 
— W jakim celu? — zapytał obserwator. 
— Czas pokaże — odparł Pierwszy. — Jak
powinni zareagować nasi zastępcy, roboty, wy-
stępujące w roli ludzi? Powinny przerwać
wszystkie swoje czynności i podejść bliżej do
reprodukcji. 
— Już wydałem taki rozkaz — oświadczył
kosmonauta sterujący maszynami. — Roboty
przerwały realizację programu, za chwilę po-
dejdą do drugiego gwiazdolotu i spróbują na-
wiązać kontakt ze swoimi kopiami. 
Okazało się jednak, że nawiązanie kontaktu
jest niemożliwe. Gwiazdolot nagle zniknął,
zniknęły również reprodukcje pojazdów i ro-
botów. 
 
— Wylądowaliśmy na planecie iluzjoni-
stów —' żartował uczony. — Rakieta znikła
niczym królik w cylindrze. 
— Znika również nasz gwiazdolot! — zawo-
łał obserwator. — Jeszcze widać zamgloną syl-
wetką statku, światła płonące w kabinach... 
Silny podmuch wiatru wzniósł obłoki czer-
wonego pyłu. Przez kilka minut unosiły sią
nad niziną, potem wiatr je rozpędził. Po gwiaz-
dolocie nie pozostał najmniejszy nawet ślad. 
— A jednak pułapka spełni swoje zadanie —
przemówił dowódca. — Wspomniałeś o króli-
ku — zwrócił sią do astrobiologa — tym razem
będzie to królik doświadczalny. Włączyć ka-
mery zainstalowane we wnętrzu gwiazdolotu. 
— Przecież zniknął — przypomniał obserwa-
tor. 
— Włączyć, włączyć — przynaglał Pier-
wszy. — Dlatego właśnie trzeba je włączyć. 
I wtedy zobaczyli na ekranach setki iden-
tycznych ludzkich twarzy. Z chaosu dźwięków
i szumów filtry wyodrębniły monotonną me-
lodię dzwonków i dzwonów. Towarzyszyły jej
głuche, arytmiczne dudnienia. 
— Tłumaczcie! — Dowódca eskadry włączył
maszyny wyspecjalizowane w rozwiązywaniu
kosmicznych sygnałów. — Szybciej! 
Komputer bardzo szybko odpowiedział: 
— Nie potrafię rozszyfrować dźwięków. 
— Popracuj — zachęcał Pierwszy — nie
zniechęcaj się. 
— Potrzebuję więcej czasu. 
— Dobrze już, dobrze. Zależy nam na każ-
dej minucie. 
— W ciągu jednej minuty nie zdołam roz-
wiązać... 
— Szukaj rozwiązania tak długo, dopóki nie
znajdziesz. 
 
— Rozsądna decyzja — komputer zamigotał
zielonymi światłami i przystąpił do pracy. 
Po upływie kwadransa zniecierpliwiony do-
wódca wezwał głównego inżyniera. 
— Oni do nas przemawiają, a my nie rozu-
> tniemy. Co z tym komputerem, specjalistą od 
szyfrów kosmicznych? 
— Otrzymał zadanie przerastające jego moż-
liwości — odparł inżynier — próbujemy wspól-
nymi siłami odnaleźć klucz. Jak dotąd bez
efektu. 
— Za mądre? — Pierwszy kosmonauta wpa-
trywał się w niebieski ekran. — Widziałeś te
twarze? 
— Tak, jedną twarz wielokrotnie powtórzo-
ną. Blada i smutna. 
— Raczej bez wyrazu. Oho, komputer buczy. 
— Albo te dźwięki nic nie znaczą — infor-
mowała maszyna — albo zostałem błędnie za-
programowany. Za mało efektów stałościowych,
za wiele efektów dążnościowych. 
— Co to znaczy? — Dowódca tracił cier-
pliwość. 
— Efektor — tłumaczył główny inżynier —
nazywany efektorem stałościowym, jeśli może
osiągnąć swój cel, jeżeli natomiast nie może... 
— Rozumiem — przerwał kosmonauta —
a prawdę powiedziawszy, niewiele rozumiem.
Wolałbym bardziej męską odpowiedź. 
— Maszyna jest bezpłciowa — ośmielił się
zauważyć inżynier. 
—¦ Naucz ją lepiej ludzkiej mowy. Gdyby
powiedziała, przestańcie zawracać głowę, po-
całujcie mnie w nos, czułbym się lepiej. 
— Ta maszyna nie posiada głowy — inży-
nier manifestował kamienny spokój — nie ma 
więc również nosa. 
Dowódca przyłożył wskazujący palec do ust. 
17 
 
Dzwony i dzwonki umilkły, ustało dudnienie,
zadźwięczały jakby cymbałki, jednocześnie na
ekranie ukazały się liczby. 
— Przemawiają prostszym językiem — od-
gadł inżynier. — Tym razem zdołamy to chyba
rozszyfrować. 
Komputer zasygnalizował: 
— Zrozumiałem. Tłumaczę: „Jesteśmy dal-
szym ciągiem waszego istnienia, przedłużeniem,
olśnieniem, kontynuacją, rozwinięciem, uroz-
maiceniem, kolejnym etapem egzystencji stale
doskonalonego intelektu, gdy rozchylamy kur-
tynę, widzicie uwielokrotniony obraz twarzy,
odbicie jednego z wielu miliardów mieszkańców
Ziemi, człowieka, który przeglądając się kiedyś
w lustrze powiedział: »Obrzydliwa gęba, aż
pojąć trudno, że cudowny świat toleruje moją
obecność«. Upodobaliśmy sobie tę fizjonomię
arcyprzednią, smutną i brzydką, należącą do
istoty ludzkiej nie pozbawionej humoru. Nosi-
my maskę, bo jak z wami nawiązać kontakt,
w jakiej postaci pokazać się, by nie stworzyć
zbyt wielkiego dystansu? Przez rozsuniętą kur-
tynę, co również jest przenośnią, dostrzegliśmy
gwiazdolot, zbadaliśmy jego reprodukcję, zro-
zumieliśmy wasze obawy, pochwalamy ostroż-
ność. Wciągnęliśmy do naszego świata orygi-
nalny gwiazdolot. To archaiczna konstrukcja". 
— Archaiczna! — zdenerwował się główny
inżynier. — Rozwija szybkość zbliżoną do szyb-
kości światła. 
—¦ „Rakiety kwantowe — tłumaczył kompu-
ter — są przykładem, że poszukiwania ludzi po-
szły w niewłaściwym kierunku. Sporo wiecie
o czasie, o przestrzeni, o względności czasu,
hiperprzestrzeni, a drepczecie w miejscu. Prze-
cież dostrzegacie, że niemożliwe często prze-
istacza się w możliwe. Dysponujecie wszystkim,
czym dysponuje Kosmos, i ciągle nie umiecie 
 
wyciągać prawidłowych wniosków. Obejrze-
liśmy gwiazdolot, powróci na swoje miejsce.
Przypadkowy postój w tym układzie słonecz-
nym powinien okazać się szczęśliwym zbiegiem
okoliczności. Tutaj kurtyna jest cieńsza, nie-
omal przezroczysta i nam łatwiej ją rozsunąć
niż w pobliżu starej Ziemi." 
Błękit ekranu pociemniał. Kosmonauci zo-
baczyli lekko uśmiechnięte twarze, potem obraz
gwiazdolotu na równinie. 
— Co proponujecie? — zapytał dowódca,
zwracając się do wszystkich kosmonautów. 
— Lądowanie! — zabrzmiała jednomyślna
odpowiedź. ' 
Człowiek wspinał się i wspinał po drabinie
własnego rozumu, doskonaląc metody tej wspi-
naczki. Ogarniał umysłem, wzrokiem, słuchem,
dotykiem, smakiem i węchem rozszerzającą się
przestrzeń, jego ruchy stawały się coraz pew-
niejsze. 
Od lądowania gwiazdolotów na planecie, krą-
żącej dookoła gwiazdy — Strzały Bernarda,
minęło czterysta lat, licząc według czasu Zie-
mi. Kosmonauci zadomowili się w gościnnym
układzie. Na trzech planetach zbudowano sta-
cje badawcze, ustawiono na najwyższym wznie-
sieniu radioteleskopy. Między planetami kur-
sowały rakietobusy. Na orbitach zawieszono
satelity telewizyjne. Nikt nie oszczędzał sił. Ma-
szyny sterowane przez ludzi konstruowały ko-
lejny model chronoperyskopu, który powinien
umożliwić przeniknięcie przez kurtynę czasu. 
Nie było to proste. Chronoperyskop płatał
figle. Maszyny odmawiają posłuszeństwa zwła-
szcza wtedy, gdy człowiek nie umie obchodzić
się z nimi. Wystarczy niekiedy drobiazg, złe
ustawienie, błąd w programowaniu, wadliwe. 
 
manipulowanie czy też zaniedbania w konser-
wacji. Wreszcie usunięto usterki. Aparat fun-
kcjonował. Pierwszy spojrzał w okrągły ekran
konstruktor aparatu. Początkowo nie mógł roz-
różnić szczegółów, obraz był zamglony, nie po-
mogło przecieranie rękawem ochronnego szkła.
Zmętnienie ustąpiło i wówczas konstruktor
zobaczył'złodzieja okradającego pasażera auto-
karu wycieczkowego. Ofiara zdrzemnęła się nad
„Timesem". Konstruktor mimo woli krzyknął:
„Obudź się! Uważaj, złodziej!" Pasażer odda-
lony o sześć lat świetlnych od konstruktora nie
usłyszał ostrzeżenia. Natomiast krzyk zaalar-
mował dowódcę eskadry gwiazdolotów, który
obecnie objął także stanowisko kierownika po-
trójnej bazy. 
Kosmonauta wszedł do kabiny i zapytał o po-
wód krzyku, a gdy konstruktor wytłumaczył
przyczynę swojej reakcji, kierownik wezwał
głównego inżyniera i kilku innych ekspertów.
Dlaczego chronoperyskop przekazał obraz z Zie-
mi? Dlaczego wyodrębnił z Czasu Przeszłego
złodzieja, postać dawno minionej epoki? Prze-
niesiono chronoperyskop na sąsiednią planetę.
Tym razem konstruktor zobaczył swoją twarz.
Gdy przed ekranem stanął kierownik bazy, uj-
rzał .swoje oblicze. Rzeczywistość odbijała się
w ekranie jak w lustrze. Aparatura ukazywała
Czas Teraźniejszy. Dopiero na trzeciej planecie
chronoperyskop umożliwił spojrzenie w przy-
szłość. Kosmonauci zobaczyli Wojnę Trzech
Planet. Bez trudu rozpoznali siebie. Dawna za-
łoga eskadry gwiazdolotów, podzielona na trzy
zespoły, prowadzące badania Kosmosu na trzech
planetach układu słonecznego Strzały Bernar-
da, wiodła długotrwały i zaostrzający się spór
o to, co winien ukazywać chronoperyskop, czy
przeszłość, czy teraźniejszość, czy przyszłość? —
Każda grupa zajmowała się innym czasem 
20 
i pragnęła za pomocą genialnej maszyny zgłę-
bić wszelkie tajemnice badanego okresu. Kłót-
nie przemieniły się w bijatykę, bijatyka w bit-
wę, bitwa w wojnę. Wojujące strony zniszczy-
ły chronoperyskop, a przy okazji trzy stacje
j gwiazdoloity. 
Po tym spektaklu kosmonauci długo nie mo-
gli zasnąć. Następnego dnia eskadra opuściła
planety wirujące wokół gwiazdy-Strzały i wy-
ruszyła w dalszą podróż. Chronoperyskop zde-
montowano, a jego części posłużyły do skon-
struowania kilkudziesięciu kołysek. Zgodnie
z programem nowe pokolenie kosmonautów
przejmie w odpowiedniej chwili stery statków.
Podróż ta trwać będzie wiecznie, przecież cią-
gle odradzający się człowiek jest również wiecz-
ny. Od czasu do czasu, gdy gwiazdoloty prze-
kraczają szybkość światła, gdy szalony pęd
uskrzydla i nasyca przestrzeń jaskrawą jas-
nością, ktoś szepce do uszu wspaniałych zdo-
bywców Kosmosu: „Uważajcie, by nie wrócić
do punktu wyjściowego". 
Wszystko zależy od kształtu Wszechświata.
Chyba że kiedyś nauczymy się kształtować
Kosmos. Myśl ludzka, szybsza od światła, do-
trze kiedyś do tego miejsca, z którego widać
CAŁOSC. Istota, która powstała z niczego,
pocznie tworzyć nowe światy, zmieniać orbity
planet, gasić i zapalać słońca. Będzie to począ-
tek uczłowieczenia Wszechświata, albo prolog
epilogu. 
Człowiek potarł zarośnięty podbródek i wyj-
rzał przez okno. Na czarnym niebie lśniły po
staremu gwiazdy. Księżyc wędrował wysoko
nad chmurami, spóźniony przechodzień nieco
chwiejnym krokiem wracał do domu. Podmuch 
 
wiatru strącił na ulicę dachówkę, płosząc dwa
koty. 
— A kysz! — wymamrotał pielgrzym wie-
czorny, a ponieważ wdepnął w kałużę, dodał
z głębokim przekonaniem: — Z wody powsta-
łeś i w wodę się obrócisz. 
Jak gdyby na potwierdzenie tych słów błys-
nęło, zagrzmiało i począł padać drobny deszcz,
który po kilku sekundach przemienił się
w ulewę. 
— Potop! — wymruczał przechodzień i pod-
niósł kołnierz marynarki. — Znowu potop! 
Miasto
nie z tej planety 
Lśnił i błyszczał w pełnym słońcu, aż oczy
bolały od blasku, który opromieniał jego wspa-
niałą postać od stóp do głowy: migotały zło-
ciste ostrogi, białe światła tańczyły na czar-
nych, lakierowanych butach z cholewami, po-
łyskiwała srebrem szabla, wszystkimi kolorami
mieniły się brylantowe gwiazdy orderów.
Szmaragd wielkości kurzego jajka przytrzymy-
wał pióropusz na stalowym szyszaku. 
Adiutant podał mu perspektywę i chrząknął. 
— Mów, mów, nie znoszę tych wstępów. 
— Przed nami dolina, Wasza Wysokość. 
— Istotnie, stoimy na wzgórzu. 
— W dolinie dostrzeżono miasto. 
— Tak, widzę, domy otoczone murem. Do-
strzegam bastiony, toż to forteca. 
— Warowny gród, Wasza Wysokość. 
— Nie pierwszy i nie ostatni na naszej dro-
dze. 
— Lecz tego miasta nie ma na naszych szta-
bowych mapach — adiutant rozłożył na polo-
wym stole biały karton. — W tym miejscu
jest dolina, tylko dolina. 
— Stara mapa. Guzdrzą się sztabowi druka-
rze, wzniesienie warownego grodu trwa krócej
niż druk map, oszaleć można. 
— Wasza Wysokość, to najnowsza mapa, 
wszystkie szczegóły terenu zostały wniesione
przez wywiadowców w ubiegłym tygodniu. 
Książę wzruszył ramionami. Zadźwięczały
medale. Przez chwilę obserwował miasto, po
czym pochyliwszy się nad mapą wystękał: 
— Nigdy nie miałem zaufania do wywiadu.
[Wezwij tu tego mądralę Ginota. 
Pułkownik Ginot zameldował się po upływie
pięciu minut. 
— Tyś to zmajstrował? — zapytał generał
zrzucając mapę ze stołu. 
— Moi ludzie, Wasza Wysokość. Czy mogę
poznać przyczynę pańskiego niezadowolenia? 
— Na drodze wiodącej nas od zwycięstwa
do zwycięstwa zjawia się nieoczekiwanie mia-
sto, twierdza, którego twoi ludzie nie dostrze-
gli, a ty pytasz o powód mojej irytacji. 
— Miasto? 
— Chyba widzisz te mury, domy, bastiony? 
— Byłem tutaj przed tygodniem — wyma-
mrotał szef wywiadu. — Razem z trzema ofi-
cerami badaliśmy okolice. Stałem na tym wzgó-
rzu. W dolinie nie było żadnego miasta, przy-
sięgam. 
— A teraz jest?! 
— Zdumiewające. 
— Pierwsze mądre słowo, ale niczego nie wy-
jaśnia. 
Pułkownik Ginot zdjął zieloną pelerynę i za-
rzucił ją na ramiona generała. 
— Wasza Wysokość zechce wybaczyć —
oświadczył. — Tak będzie lepiej i bezpieczniej.
Blask, jaki pan roztacza wokół siebie, książę,
może zwrócić uwagę nieprzyjaciela. 
— Wzruszająca troska — wymruczał gene-
rał. — Co z tym miastem? 
— Proponuję rekonesans. Przebierzemy się
za pastuchów. 
— My? 
— Ja i moi ludzie. Wejdziemy do miasta ze
stadem owiec. W nocy wywołamy panikę, wów-
czas Wasza Wysokość da sygnał do szturmu. 
— Nie wytłumaczyłeś, skąd to miasto się
wzięło. 
— Wytłumaczę — zapewnił pułkownik. —
Żeby zrozumieć, muszę dotknąć. 
Książę-generał otulony zieloną peleryną drze-
mał w polowym fotelu. Wydał już wszystkie
rozkazy, jakie zazwyczaj głównodowodzący
wydaje tuż przed generalnym szturmem, po-
żartował ze sztabowymi oficerami, następnie
zjadł skromną polową kolację w towarzystwie
adiutanta i zdrzemnął się. Śnił właśnie elegan-
cki, książęcy sen o dworskim balu i dworskich
intrygach, gdy do namiotu wkroczył adiutant
dzwoniąc ostrogami. 
Generał otworzył jedno oko i warknął: 
— Niech diabli wezmą te twoje ostrogi. 
— Jeśli Wasza Wysokość rozkaże, wezmą.
Pułkownik Ginot wrócił z rekonesansu — za-
meldował. 
— Niech wejdzie — książę otworzył drugie
oko, by zobaczyć trupiobladą twarz szefa'wy-
wiadu. — Wróciłeś, a panika, co z paniką?! —
krzyczał generał na dobre rozbudzony. — Mia-
łeś wywołać panikę w mieście. Wszystko przy-
gotowane do szturmu, a ty wracasz jak gdyby
nigdy nic. 
— Właśnie — wyszeptał Ginot. — Nic, czy
mogę usiąść? 
— Siadaj! 
Pułkownik osunął się na polowe krzesło.
W stroju pastucha wyglądał idiotycznie. 
— Mów! Czekam! — zachęcał generał. 
— W dolinie nie ma miasta. 
— Cóż to znaczy: „nie ma"? 
— Zniknęło, Wasza Wysokość.
— Uważasz mnie za durnia? 
 
— Niech Bóg broni! 
— Przed tygodniem nie było miasta, dzisiaj
w południe nagle wyrosło spod ziemi i o pół-
nocy rozpłynęło się we mgle. 
— Noc piękna, księżycowa, nie zauważyłem
mgty — bełkotał rozdygotany Ginot. — Upior-
ne miasto, być może ulegliśmy złudzeniu, wzrok
niekiedy płata figle. Fatamorgana, tak, tak —
ucieszył się szef wywiadu — to fatamorgana. 
— Brednie. Adiutant! Konia! Poprowadzę
wojsko do szturmu. Zapalić pochodnie i beczki
ze smołą. Na wzgórzach otaczających dolinę
rozpalić ogniska. Podpalić las! 
Wykonano rozkazy głównodowodzącego. Trzy
szwadrony kirasjerów galopowały ku dolinie,
pułk grenadierów przedefilował przed księciem.
Było to naprawdę piękne widowisko. Generał
zrzucił zieloną pelerynę i znowu błyszczał, tym
razem w blasku pochodni. Kirasjerzy przega-
lopowali przez dolinę. Nie nawiązano jednak
kontaktu z nieprzyjacielem. Nie dostrzeżono
najmniejszych nawet śladów miasta. 
—- Łąki, pola, pastwiska — meldował zady-
szany rotmistrz. — Rozpędziliśmy stado owiec,
biorąc do niewoli trzech pastuchów. 
— Wziął do niewoli moich wywiadowców —
zdenerwował się pułkownik Ginot. — Byli
przebrani. 
— Za owce? — zażartował rotmistrz, a ksią-
żę wzniósł oczy ku księżycowi. 
— Panowie, panowie — ingerował. — Ktoś
zakpił z niezwyciężonej armii. To jakieś
diabelskie sztuczki, nieczyste moce, odtrąbić
szturm. Wracamy na pozycje wyjściowe. Jutro
kontynuujemy marsz na południe. 
Minęło sto lat. 
Ze wzgórza roztaczał się wspaniały widok na
dolinę skąpaną w promieniach południowego
słońca. Było ciepło, bardzo ciepło. Generał 
 
zdjął czapkę, otarł czoło zroszone potem i za-
gadał do oficerów sztabowych: 
.— Piękny dzień, panowie, cudowny dzień,
poproszę o mapę. 
Adiutant rozwinął rulon. 
.— No, tak — ucieszył się generał. Pamięć
mnie nie zawiodła. Spójrzcie. 
Głowy sztabowców pochyliły się nad mapą. 
.— W tym miejscu — mówił generał — nie
ma miasta, a w rzeczywistości istnieje. Czyżby
nasz wywiad nie zauważył kilku tysięcy do-
mów? Czy może wydział kartograficzny przy
sztabie głównym przeoczył ten drobiazg? Po-
patrzcie, panowie. 
Głowy oficerów podniosły się. 
— Przez lornetki, przez lornetki — przy-
pomniał generał. — Czy widzicie mury obron-
ne i umocnienia przypominające bastiony? 
— Widzimy doskonałe — zapewnił adiutant. 
— A zatem nie zaznaczono na mapie miasta-
-twierdzy. Punkt strategiczny o doniosłym zna-
czeniu został zbagatelizowany. Ścigamy od kil-
ku dni niedobitki nieprzyjacielskiej armii i oto
napotykamy na drodze ufortyfikowane miasto. 
Oficerowie milczeli. 
— Zadziwiająca lekkomyślność — mówił da-
lej generał — a może świadome działanie? Ko-
mandor Lefebre pragnie zabrać głos. 
Szef wywiadu zasalutował. 
— Tak jest, panie generale — otworzył tecz-
kę i wyjął kilka fotografii. — Mapę opracowa-
no na podstawie tych zdjęć, wykonanych przez
samolot wywiadowczy. 
— Kiedy? 
— Przed trzema dniami — poinformował
komandor. — Trzy dni temu sfotografowano
z samolotu dolinę i okolicę. 
— Chce pan powiedzieć, że przed trzema
dniami nie było miasta? 
 
— Nieprzyjaciel opanował w sposób dosko-
nały sztukę maskowania obiektów strategicz-
nych. 
— I ukrył przed oczami lotników stutysięcz-
ne miasto. O której godzinie wykonano zdjęcia? 
— O czwartej po południu.
¦— W słonecznym świetle? 
— Tak, słońce tego dnia zaszło o dziewią-
tej. 
— Czy nie próbowaliście rozpoznać tego te-
renu w inny sposób? 
— Wysłałem oddział zwiadowców — odezwał
się pułkownik piechoty. — Byli tu wczoraj,
obserwowano dolinę z tego właśnie wzgórza
od szóstej do siódmej rano. 
— I co zaobserwowano? — wycedził gene-
rał. 
— Nic, panie generale. Wczoraj w dolinie
nie było miasta. 
— Skoro doprowadzili sztukę maskowania
do perfekcji... — Generał skrzyżował ręce na
piersiach — to dlaczego teraz, w tej chwili po-
kazują nam miasto w całej okazałości? 
— Fortel wojenny — poddał komandor. 
— Interesujące — generał uśmiechnął się. —
Pan sądzi, że nieprzyjaciel pragnie nas wciąg-
nąć w pułapkę? 
— Usiłuje, panie generale, usiłuje. 
— I damy wciągnąć się w pułapkę — gene-
rał zwinął rulon. — Do diabła z tą mapą! Do
diabła z maskowaniem! Podciągnąć artylerię,
za godzinę rozpoczniemy ostrzeliwanie twier-
dzy. Najcięższe działa! Połączcie mnie z pocią-
giem pancernym! 
O godzinie drugiej pierwsze pociski spadły
na miasto w dolinie. Huraganowy ogień prze-
rwano po czterdziestu minutach. Gdy opadły
dymy, stwierdzono ponad wszelką wątpliwość,
że miasto zniknęło. 
.— Cóż to znaczy: „zniknęło"? — zapytał
spokojnie generał — zrównaliśmy je z ziemią,
czy tak? 
— Niezupełnie — meldował pułkownik ar-
tylerii. — Nie widać ruin, gruzów, rozwalonych
budynków, pożarów. Nic nie- widać, źle mówię,
widać tylko łąki, pola, pastwiska. 
— Wysłać oddział szperaczy, kompanię sa-
perów, pułk piechoty, brygadę kawalerii, niech
sprawdzą dokładnie, niech zaglądają do każdej
dziury. Może to miasto chowa się pod ziemię?, 
Po upływie trzech godzin przerwano poszu-
kiwania. Szef wywiadu poinformował genera-
ła: 
— Pociski artyleryjskie solidnie zryły do-
linę. Naliczyliśmy około trzystu mniejszych
i większych kraterów. Stwierdzam z całą odpo-
wiedzialnością: w dolinie nie ma najmniejszych
nawet śladów miasta. Saperzy wykopali kilka
tuneli, wywiercili kilka studni. Na głębokości
dwustu metrów odnaleziono fragment kolum-
ny sprzed tysiąca lat. 
— Ulegliśmy więc złudzeniu optycznemu —
oznajmił generał. — Są rzeczy na niebie i zie-
mi, o których nie śniło się filozofom. Masze-
rujemy, kierunek południe! Za wszelką cenę
należy nawiązać kontakt z uciekającym nie-
przyjacielem. 
I znowu minęło sto lat. 
Sternik korpusu interwencyjnego wylądował
na wzgórzu. Komputer przekazał informacje: 
— Wzgórze 317, wysokość 624 metry nad
poziomem morza. U stóp wzgórza rozległa do-
lina. 
Sternik podszedł do peryskopu. 
— W dolinie miasto! — zawołał zdumiony.
Ponieważ komputer terkotał niezrozumiale, 
sternik wydał rozkaz: 
— Cisza! Niech zgłoszą się Zastępcy!
Sześć pojazdów wylądowało w pobliżu statku 
flagowego. Sześciu Zastępców pozdrowiło Ster-
nika. 
— Moi drodzy — rozpoczął. — Jesteśmy
świadkami nieoczekiwanego pojawienia się
miasta. Bardzo uważnie przeglądałem raporty,
opracowane przez ekspertów i wyspecjalizo-
wane maszyny. Satelita stacjonarny przekazał
osiemdziesiąt fotografii tego terenu. Wszystko-
widzące kamery nie dostrzegły miasta. A prze-
cież tędy, przez dolinę wiedzie droga na po-
łudnie. Maszyny i ludzie wybrały najlepszą,
najbezpieczniejszą trasę. I optymalne rozwiąza-
nie okazało się bzdurą. Bo na tej najbezpiecz-
niejszej, najlepszej trasie wyrosło miasto-for-
teca. Wdzięczny będę za informacje: jakim cu-
dem wzniesiono miasto w ciągu dwudziestu
czterech godzin? Bo jeszcze wczoraj w dolinie
nie było miasta. 
Pierwszy Zastępca obejrzał zdjęcia wykona-
ne przez satelitę stacjonarnego. 
— Fotografie doskonałe, bezbłędne — stwier-
dził. — Dolina i okoliczne wzgórza widoczne
jak na dłoni. Można rozpoznać najdrobniejsze
szczegóły, ot, chociażby te dwa głazy po pra-
wej stronie. 
— A zatem miasto włożyło czapkę-niewid-
kę — powiedział Sternik. — Niewidzialne dla
kamer, widzialne dla oczu. Co proponujesz? 
— Wkroczyć do miasta — odezwał się Drugi
Zastępca. — Sto pojazdów wejdzie od strony
zachodniej, sto od wschodu. W tym samym
czasie eskadra statków będzie krążyć nad mia-
stem. 
— Propozycja przyjęta — Sternik podniósł
prawą dłoń, rozbłysły sygnalizacyjne zwier-
ciadła. Zaprogramowane maszyny przystąpiły
do realizacji zadania. 
Zaledwie jednak pierwsze pojazdy dotarły
do doliny, słońce przysłoniła granatowa chmu-
ra. Błyskawica rozdarła niebo i lunął deszcz. 
— Łąki, pola, pastwiska — nadawali dcwed-
cy pojazdów. — Deszcz roztopił miasto. 
— Bo było z cukru, z lukru — kpił' Ster-
nik. — Jeszcze jeden zamek na lodzie. Fan-
tasmagoria. 
— To miejsce posiada swoją historię — prze-
mówił Trzeci Zastępca. — Interesuje mnie
przeszłość Ziemi. W centralnym archiwum od-
nalazłem mikrofilmy gazet z dawnych lat. Pa-
ryski dziennik z 1814 roku podał wiadomość
zatytułowaną: „Zaczarowane miasto": Adiutant
księcia generała był świadkiem dziwnego wy-
darzenia. Nieznane miasto pojawiło się w do-
linie i zniknęło. 
„Wiadomości Wieczorne" z 1914 roku poin-
formowały swoich czytelników o fortelu wo-
jennym iluzjonistów wojskowych. „Nieprzyja-
ciel schował miasto. Nasza waleczna armia gro-
mi wroga na wszystkich frontach. Kto rozwiąże
zagadkę znikającej twierdzy?" 
— Może w tym roku zdołamy rozwiązać za-
gadkę? — zabrał głos Czwarty Zastępca. —
Rok 2014 zamyka okres pięćdziesięcioletnich
prac badawczych nad zjawiskami pozaziemski-
mi. Rozwikłaliśmy wiele tajemnic, usiłując zro-
zumieć wpływ Kosmosu na nasze życie. Spró-
bujmy zrekapitulować znane nam fakty. Po
pierwsze, mamy do czynienia ze zjawiskiem
cyklicznym, miasto zjawia się i znika co sto
lat, po drugie — dzieje się to wówczas, gdy
armie zamierzają wkroczyć do doliny, a więc
jak gdyby ostrzegano wojska przed nieznanym
niebezpieczeństwem. 
— We wszystkich trzech wypadkach — rzekł
Piąty Zastępca — zbagatelizowano ostrzeżenia.
Przed stu laty po silnym obstrzale artyleryj- 
skim przeszukano dolinę i na głębokości dwu-
stu metrów żołnierze odnaleźli szczątki antycz-
nej kolumny. Dowódcy zabrakło wyobraźni
i przerwał poszukiwania. Nie dopatrzył się
związku między starym znaleziskiem a znika-
jącym miastem. 
— Czy taki związek istnieje? — zapytał
Sternik. 
— Może istnieć — odparł Szósty Zastępca. —
Dysponujemy znakomitymi sondami, sprawny-
mi maszynami, niech ustalą, co kryje Ziemia. 
Korpus interwencyjny okrążył dolinę i po-
wędrował na wyznaczone pozycje. Po upływie
miesiąca zespół uczonych przesłał Sternikowi
następujący raport: 
„Na głębokości dwustu do dwustupięćdzie-
sięciu metrów pod ziemią znajdują się ruiny
rozległej metropolii wzniesionej przed dziewię-
cioma tysiącami lat. Miasto otoczono wysoki-
mi murami obronnymi. Zastanawia architektu-
ra fortyfikacji. Maszyny odnalazły cały labi-
rynt podziemnych korytarzy. Niemal każdy
dom ma wielopiętrowe schrony. Trzy piętra
w górę, trzy piętra w dół. Im wyższy budy-
nek, tym głębiej sięgają podziemne kondygna-
cje. Pod miastem zbudowano drugie miasto.
Odkryliśmy wielkie podziemne zbiorniki wody
i ogromne magazyny żywnościowe. Mieszkańcy
miasta w dolinie byli przygotowani na naj-
gorsze. Oczekiwali wieloletniego oblężenia albo
kataklizmu. Wkrótce wyślemy drugi raport". 
Był bardzo lakoniczny: 
„Aparaty wykryły źródło silnego promienio-
wania. W dolinie pozostały zdalnie sterowane
maszyny. Prowadzimy intensywne badania". 
Trzeci raport zawierał więcej szczegółów: 
„Zlokalizowaliśmy teren skażony wtórnym
promieniowaniem. Jest to centrum miasta,
okrągły plac o średnicy sześciuset metrów. Pod 
pJacem podziemne jezioro, pod jeziorem —
schrony. Tutaj promieniowanie nie dotarło.
Zachodnia dzielnica miasta zniszczona burzą
ogniową. Na ruinach wzniesiono drugie, mniej-
sze miasto. Porównanie zdjęć tego obiektu
z fotografiami miasta-widma pozwala stwier-
dzić, że to właśnie odbudowane miasto ukazuje
sią co sto lat. Prawdopodobnie zrzucono na nie
bomby neutronowe, które zabijają ludzi, nie
niszcząc domów i rzeczy. Czy to oznacza, że
przed dziewięcioma tysiącami lat istniała na.
naszej planecie cywilizacja naukowo-technicz-
na, która wywołała kataklizm lokalny? Czy też
należy sądzić, że nad doliną eksplodował wiel-
ki meteoryt, bądź miała miejsce katastrofa
statku międzyplanetarnego, czy też gwiazdolo-
tu? W tej fazie badań nie odpowiemy na te
pytania. Nie potrafimy również wyjaśnić
w sposób przekonywający zjawiska pojawiania
się i znikania wizji miasta. W dolinie od wielu
tysięcy lat działają siły trudne do zdefiniowa-
nia. W szczególnych warunkach, gdy słońce
jest w zenicie, gdy setki tysięcy ludzi usiłuje
wkroczyć do doliny, silne bioprądy wywołują
obraz miasta-twierdzy. Dlaczego tak się dzieje?
Powiedzmy, że ONI, nasi przodkowie, pragną
nas ostrzec przed powtórzeniem błędu samo-
zagłady. Jeżeli odrzucimy ostatecznie fanta-
styczne hipotezy o drugim, bliźniaczym świe-
cie, egzystującym w sąsiedztwie naszego świa-
ta, jeżeli uznamy za absurdalne sugestie fan-
tastów o Innym Wymiarze, w którym czas
utrwala wszystkie minione godziny, pozosta-
nie jedynie przekonanie o niedoskonałości na-
szych umysłów, a przecież tak bardzo pragnie-
my zrozumieć". 
Sternik postanowił pogawędzić ze swoimi
Zastępcami w czasie obiadu. Podano indyka na-
dziewanego truflami. 
— Korpus interwencyjny — mówił Ster-
nik — zajmie wkrótee zagrożone tereny na
Atlantyku. Dowiedzieliśmy się, że mieszkańcy
wysp pragną za wszelką cenę wyzwclić energię •
atomu. Przedstawiciele ziemskiej cywilizacji
kilkakrotnie rozbijali atom. Efekty znane są
dobrze. Cenimy eksperymenty naukowe, jed-
nak pragniemy jak najdłużej delektować się
smakiem aromatycznych potraw. 
Podano przepiórki nadziewane mózgiem.
Wówczas Sternik oznajmił: 
— Mózg istoty ludzkiej stale rozwija się.
Miasto nie z tego świata, jego trójwymiarowy
obraz przypomina o czasach zamierzchłych,
gdy człowiek tracił instynkt samozachowaw-
czy", gdy tracił zmysł smaku. 
Wniesiono ryby: karpia reńskiego a la Cham-
bord i szczupaka szpikowanego w kremie ra-
ków, a potem szparagi. 
Jedli w nabożnym milczeniu, bo o czym było
tu mówić. A 
Parking 
To był bardzo duży parking. I pięknie usy-
tuowany. Między sosnami na skraju lasu, przy
autostradzie. Mógł pomieścić dwieście samo-
chodów. Ludzie zostawiali tu swoje wspaniałe
wozy, prom przewoził ich na drugą stronę rze-
ki do karczmy słynącej z pysznej baraniny
i występów znakomitych iluzjonistów. Pięć-
dziesiąt stolików, przy każdym cztery miejsca,
pod baldachimem na werandzie drugie tyle.
Między drzewami rozwieszono lampiony. 
— Okropne — powiedziała do mnie doktor
Garra i westchnął ciężko. — Irytujące. Sce-
neria jak ze złego snu. 
— Które sny są dobre? — zapytałem —
a które złe? 
— Źli ludzie śnią złe sny. 
— Ja śnię dobre. 
— I jesteś dobry. 
— Jestem zły. 
— Raczej wściekły. I dlatego uciekłeś z mia-
sta. 
— Spełniając twoje życzenie. 
— Zalecenie lekarza. Od trzech tygodni mę-
czą nas straszliwe upały. 
— Tak, tutaj chłodniej. Dziękuję, doktorze.
Zjedliśmy kolację, potem magik z Wenecji 
pokazywał zadziwiające sztuki. Doktor drzemał. 
— Obudź się — położyłem dłoń na jego ra-
mieniu — spektakl skończony. 
— Miałem sen. 
— Zły czy dobry? 
— Dziwny, śniłem, że siedzę z tobą w karcz-
mie i oklaskuję iluzjonistę. 
— Więc to nie był sen. Późno. Wracamy.
To był bardzo duży parking. Na dwieści* sa- 
mochodów. Stały w ośmiu rzędach. Wszystkie
białe, identyczne. 
— Twój samochód — powiedział doktor Gar-
ra — rozmnożył się. Nie rozumiem, jakim cu-
dem. Gdy przyjechaliśmy, stały tu różne wo-
zy, białe, czerwone, żółte, czarne, małe, duże,
długie, krótkie, nie znam się na markach. A te-
raz widzę tylko białe, takie jak twój. Czyżby
ten magik... 
— Nie, nie — przerwałem — magik, co za
pomysł! To przekracza jego możliwości. 
Wędrowaliśmy między samochodami, zaglą-
dając do wnętrza wozów. Były inne, zupełnie
inne. Odetchnąłem z ulgą. Obawiałem się, że
zobaczę mój płaszcz, moje rękawiczki, moją
maskotkę w dwustu kopiach. 
— Zabawny zbieg okoliczności — powiedzia-
łem do doktora. — Tamte auta odjechały,
przyjechały inne. 
— Dwieście białych wozów? 
— Teraz białe wozy są bardzo modne. 
— Twój samochód to bodajże lancia. 
— Tak, białe lancie są modne. 
— Nonsens — Garra zdenerwował się.
Wtedy podszedł do nas strażnik parkingu, 
wysoki, ciemnoskóry mężczyzna i zapytał: 
— Panowie nie mogą znaleźć swojego wozu? 
— Bo wszystkie są jednakowe! — zawołał
doktor — ktoś bawi się naszym kosztem. 
— Poproszę o numerek. 
 
Podałem strażnikowi okrągłą blaszką. 
.—¦ Siedemdziesiąt osiem. Wóz panów stoi w
trzecim rządzie, czwarty licząc od samotnej
sosny. 
Tak, to był istotnie mój samochód. Zająłem!
miejsce za kierownicą, doktor usiadł obok_ 
— No, cóż — wymruczał — jedziemy!
Po kilku minutach Garra powiedział: 
¦— One jadą za nami. 
Spojrzałem w lusterko. Po autostradzie su-
nął tłum białych samochodów. 
— Zawsze byłem przeciwnikiem motoryza--*
cji — zwierzał się nieoczekiwanie doktor. 
>— Niesłusznie — zaprotestowałem — samo-
chód to wspaniały wynalazek. 
— Eee! — powątpiewał doktor. 
— Niejednemu człowiekowi uratował życie. 
— Tysiące ludzi ginie codziennie pod kołami
samochodów. 
Ja swoje, Garra swoje. Nikt nikogo nie prze-
konał. Najsprawniejsze maszyny elektroniczne,
nie zdołały obliczyć, przynajmniej do tej pory,
czego więcej w karierze samochodowej, strat
czy zysków. Gdy przypomniałem o dobrodziej-
stwach szybkiego transportu, doktor mówił
o spalinach zatruwających atmosferę ziemską,
Nie mogliśmy w żaden sposób dogadać się. Od.
czasu do czasu spoglądałem na licznik. Pędzi-
liśmy z szybkością stu czterdziestu kilometrów
na godzinę. 
— Sto czterdzieści piąć — stwierdził Gar-
ra — nie możemy ich zgubić, mkną niczym1
stado głodnych wilków. 
— Białe wilki — zdziwiłem się, niezbyt za>
chwycony tym porównaniem. 
*— Bywają i białe. Widzisz ich ślepia? 
— Widzę światła reflektorów. 
*— To widma, upiory — dramatyzował dok- 
tor — podziwiam twój spokój. Ni stąd, ni zo-
wąd pojawiły się na parkingu, dwieście iden-
tycznych samochodów, a teraz pędzą za nami.
Co robisz! — zawołał. — Dlaczego zwalniasz?
One nas stratują, zniszczą, unicestwią. 
— One również zwalniają. 
— Istotnie — doktor odetchnął z ulgą — co
zamierzasz? 
— Zatrzymam się na polanie. Znam dobrze
ten las. Skręcimy teraz w prawo i wąską drogą
dojedziemy do polany. Co widzisz? 
— One suną za nami gęsiego. Niesamowite. 
— Niesamowite? Raczej zabawne. 
Tak, to niecodzienne wydarzenie bawiło
mnie. 
— Piękna księżycowa noc — powiedziałem,
lawirując między drzewami — wjeżdżamy na
polanę. Uchyl drzwi. Zatrzymam wóz w pobli-
żu tamtego pnia, wtedy wyskoczymy z auta
i co sił w nogach w gęstwinę. Tamtędy nie
przejedzie żaden samochód. 
— Wybornie — ucieszył się doktor. — Po
tamtej stronie gęsty las. Świetny pomysł. A co
z naszym wozem? 
— Do diabła z nim! 
— Do diabła! — zgodził się Garra. 
— Uwaga, zwalniam, wyskakuj! 
Miłość uskrzydla dusze, strach nogi. Był to
wspaniały bieg, trzysta metrów pokonaliśmy
w olimpijskim czasie. Jeszcze dwa, trzy susy
i oparłszy się plecami o sosnę, wysapałem: 
— No, jesteśmy bezpieczni. 
— Mam nadzieję. Spójrz, one wjeżdżają na
polanę, otaczają twój samochód, nieruchomieją.
W życiu nie widziałem czegoś podobnego. To
nie auta, to sfora ogarów, które osaczyły dzika. 
— Skąd u ciebie ta skłonność do przenoś-
ni? — zapytałem. — Zapewne w wolnych
chwilach piszesz wiersze. Rozmowy z pacjenta- 
mi nużą, wyjaławiają wyobraźnię. Panie dokto~
rze, boli mnie tu, poniżej stawu biodrowego,
i tu... 
— Przestań. Co za cisza. Upiorne widowisko.
Białe samochody, dwieście wozów bez kierow-
ców. 
— A więc zauważyłeś? 
i— Tak, to zupełnie puste wozy. 
*— ,W ziemskim tego słowa znaczeniu. 
5— Nie rozumiem. 
c— Znamy różne rodzaje kosmicznej materii. 
f— Na przykład?, 
«— Bywa materia niewidzialna. 
5— Bajki. 
— Kto więc prowadzi te wozy? 
Doktor milczał, oddychał ciężko, wytrzesz-
czył oczy, usiłując dostrzec niewidzialnych kie-
rowców. 
—3 Kosmiczna materia — wymamrotał wresz-
cie — kiedyś czytałem rozprawę naukową
o związkach Kosmosu z naszą planetą, z czło-
wiekiem. O innych światach, zamieszkałych
przez istoty, będące wiernymi kopiami ludzi.
Podobno we Wszechświecie istnieją miliony
planet, takich samych jak Ziemia. Konstrukto-
rzy kosmiczni uznali, że zbudowali arcydzieło
godne uwielokrotnienia. Przecież i my kopiu-
jemy i reprodukujemy dzieła mistrzów. 
Nie przerywałem. Garra wpatrywał się w
olśniewająco białe samochody i monologował
natchniony światłem księżyca: 
— Przed laty na tych terenach przeprowa-
dzono podziemne eksplozje nuklearne. Wywo-
łały wiele zakłóceń w przyrodzie. Sądzę, że
[wybuchy wyzwoliły siły, czynne do dnia dzi-
siejszego. 
— Jakie siły? O czym ty mówisz? 
r— Światy harmonijne, istniejące w wielo-
Sryjniarowej przestrzeni poczęły zbliżać się dJ 
siebie i przenikać. Tam na parkingu nastąpiła
kosmiczna kraksa i zobaczyliśmy obraz twoje-
go auta jak gdyby odbity w dwustu lustrach. 
— A dlaczego nie zobaczyliśmy, dlaczego nie
widzimy siebie? Tylko samochody? Twoja hi-
poteza to czysta fantazja. Dokąd idziesz? 
— Na polanę. Chcę przyjrzeć się tym sa-
mochodom. 
.— Uciekaliśmy przed nimi. . 
— Niepotrzebnie. 
— Zdumiewająca pewność siebie i podziwu
godna wszechwiedza. 
¦— Ja wiem, że one nie wyrządzą nam
krzywdy — co powiedziawszy, doktor wkroczył
odważnie na polanę i nie namyślając się wiele,
otworzył drzwiczki pierwszego wozu. — Przy-
tulne wnętrze — oznajmił. — Usiądę, a ty
uważaj. Jeśli potrzeba, interweniuj. 
iWszedł do środka i natychmiast zniknął. Po-
winienem interweniować, ale w jaki sposób?
t)o najbliższego motelu pięć kilometrów. 
— Na co czekasz — usłyszałem głos dokto-
ra — wsiadaj! 
— Gdzie jesteś? Zniknąłeś mi z oczu. 
— Siedzę w aucie. 
Cóż miałem począć, wsunąłem się do wozu. 
— Zamknij drzwi, szybciej — komendero-
wał Garra. 
Wykonałem polecenie i w tym momencie zo-
baczyłem doktora i plecy kobiety siedzącej za
kierownicą. 
— Ta pani poprowadzi wóz — wyjaśnił
doktor — i będzie naszym cicerone. Spójrz,
księżyc zniknął, piękny słoneczny dzień, cu-
downy krajobraz, wiatraki na wzgórzach, na
zboczach plantacje winorośli, soczysta zieleń
łąk i sady owocowe, po obu stronach drogi
tysiące róż. 
— Piękna kraina — mówiłem nieco oszoło- 
miony — lecz jakim cudem znaleźliśmy się
tutaj? 
Wówczas odezwała się kobieta prowadząca
samochód: 
— Niepokój, lęk, zdumienie, które tak czę-
sto odczuwacie, świadczą o niedoskonałości
zmysłów. 
'— Pani zmysły są doskonalsze? — zapyta-
łem. 
— Żyję po prostu w innym świecie — od-
parła zatrzymując nagle wóz na skraju szo-
sy. — Czas przemija tutaj wolniej, a istoty ży-
we i rozumne rozwijają sią szybciej i pełniej.
Dzięki temu widzimy lepiej i dalej. 
— Co widzicie? — tym razem pytanie zadał
doktor. 
— Widzimy otaczające nas światy. Miliardy
światów. Każdy człowiek ma swoją planetą. 
— Do kogo należy ta planeta? 
— Do pewnej dziewczyny. Właśnie nadcho-
dzi. 
Dostrzegłem najpierw czerwoną chustkę
i błękitną spódnicę, potem zaróżowione policz-
ki i wielkie oczy. Można powiedzieć — nadna-
turalnej wielkości. Dziewczyna dźwigała kosz
wypełniony winogronami. Odniosłem wrażenie,
że nie odczuwa zupełnie ciężaru, poprawiłem
więc w myślach „dźwigała" na „niosła". Tak
lekko stąpała po trawie. Wkroczyła wreszcie
na szosę, stanąwszy tuż przy samochodzie po-
zdrowiła kobietę przy kierownicy: 
— Pogodny dzień. Czy zechcesz podwieźć
mnie do stacji Sux? 
— Chętnie. Kosz z winogronami włóż do
bagażnika. 
Pędziliśmy znowu po słonecznej drodze,
przysłuchując się rozmowie prowadzonej przez
kobiety. 
— Wybierasz się w dalszą drogą — odgadła
kobieta. 
— Tak. Raz w tygodniu odwiedzam mojego
chłopca. Przepada za winogronami. 
.— Gardzi owocami w skrzyniach, woli ze-
rwane przez ciebie. 
— Powiada, że są zdrowsze. 
— Przy okazji spotka się z tobą, twój
uśmiech rozprasza smutek, dodaje sił. Twoje
winogrona są na pewno zdrowsze. 
— Już widać wieże stacji Sux.
Dziewczyna zabrała koszyk. Zapytałem na-
szą przewodniczkę: 
— Dokąd zawiezie winogrona? 
— Na sąsiednią planetę, która należy do jej
chłopca — usłyszałem zdumiewającą odpo-
wiedź. — Znam go. Młody, zdolny inżynier.
Na swojej planecie buduje przy pomocy ma-
szyn radioteleskopy, które wyławiają z Kos-
mosu melodie galaktyk. Usiłujemy zrozumieć
te kosmiczne sygnały płynące do nas z całego
Wszechświata. Na planecie młodego, zdolnego
inżyniera nie ma owoców. Dlatego dziewczyna
zawozi mu winogrona. 
— Chciałem zamienić z nią kilka słów. Na-
wet na mnie nie spojrzała — pożalił się Garra. 
— Człowiek zajęty własnymi myślami za-
pomina o całym świecie — starałem się uspra-
wiedliwić oblubienicę. — Patrzcie. Wystartował
statek międzyplanetarny. 
Przez kilkanaście sekund podziwialiśmy lot
pojazdu kosmicznego. Szybko zniknął z naszych
oczu w ciemniejącym błękicie. 
— Kiedy inżynier powita dziewczynę z wi-
nogronami? — zapytał doktor. 
— Za godzinę czasu ziemskiego. 
— A tutaj jaki czas obowiązuje? 
— Czas nigdy nie przemijający. Czas teraź-
niejszy przyszłości. Wkrótce zmienimy samo- 
chód --— poinformowała przewodniczka. —
W dawnych czasach, by pokonać daleką drogę,
pocztylion dyliżansu zmieniał konie w przy-
drożnych zajazdach. 
— Jak często będziemy się przesiadać? 
— Co sto lat. 
— Czeka nas długa podróż, mamy przecież
do dyspozycji jeszcze sto dziewięćdziesiąt dzie-
więć wozów. 
Minęło następne sto lat i dotarliśmy do dru-
giej planety. Była własnością mędrca. Oddano
mu do dyspozycji miliony książek oraz elek-
troniczne maszyny, wyspecjalizowane w stre-
szczaniu dzieł filozoficznych i wydobywaniu
z nich kwintesencji. 
— On rozmyśla — mówiła kobieta — a jego
rozmyślania utrwalają sztuczne mózgi i prze-
kazują wszechświatowym ośrodkom filozoficz-
nym, które współpracują z Centrum Teoretycz-
nym tej sfery Kosmosu. 
— Nad czym rozmyśla mędrzec? —• pytanie
zadał doktor Garra. 
— Nad sensem życia w Kosmosie. 
— Problem ciągle jeszcze nie rozwiązany? 
— Wiemy wiele, lecz nie wiemy wszystkie-
go. Stworzyliśmy w naszej galaktyce optymal-
ne warunki dla rozwoju istoty ludzkiej. Każdy
otrzymał maksimum, dostosowane do jego za-
interesowań i talentu. 
— Nie mówiąc o możliwościach — wtrąci-
łem. 
— Och, możliwości człowieka są olbrzymie
— odrzekła kobieta. — Niektórzy uważają, że
nieograniczone. Trzeba jedynie stworzyć odpo-
wiedni klimat. W słonecznym świetle rozkwi-
tają kwiaty, zapalamy więc życiodajne źródła.
Jak najwięcej słońc. Każdy dysponuje własną
planetą, gdzie może pracować, eksperymento-
wać, uczyć się, działać .wedle własnych upo- 
dobań, ale zawsze dla wzbogacenia kosmicznej
rodziny. 
—. Wzbogacenia? — zdziwił się Garra. 
— Rozumu, intelektu. Nigdy za wiele mą-
drości, uczuć. 
— Ci ludzie na swoich planetach czują się
na pewno osamotnieni — powiedziałem. — Sa-
rni z maszynami, sami wśród laboratoriów,
książek. 
— To wy na Ziemi, żyjąc wśród miliardów,
ludzi, odczuwacie samotność, Oni nigdy nie są
osamotnieni. Planety to ich domy, do których
wprowadzają przyjaciół. Istoty rozumne utrzy-
mują ze sobą stały kontakt, zakładają rodziny,
współżyją ze sobą, współdziałają. Z wyników
ich twórczości, pracy, wszelkich działań korzy-
stają wszyscy. Potężnieje Kolektywny Rozum,
aż któregoś dnia osiągnie apogeum mądrości
kosmicznej. 
— Co wówczas się stanie? — zapytał doktor. 
— Podobni do bogów, z bogami zasiądziemy,
do jednego stołu. 
— Nigdy nie marzyłem o spotkaniu z kos-
micznymi bóstwami — oświadczyłem — każdy,
marzy o niebie po swojemu. Jednemu wystar-
czy ciepły kąt w niebiosach, innemu hurysy,
innemu koegzystencja z drapieżnikami, innemu,
kontemplacja piękna, innemu cisza i półmrok
i bezbolesne trwanie, jeden tęskni za harfami
anielskimi, drugi za dudnieniem tam-tamów. 
— Mówiąc o bogach, myślałam o istotacK,
które osiągnęły względną doskonałość — ko-
bieta roześmiała się. — Niektórych przeraża1
ogrom Wszechświata. A przecież Wszechświat
jest przytulny. Człowiek źle czuje się w olbrzy-
mim pałacu, rażą go dysproporcje między
własnymi rozmiarami a wielkością piramidy.
Gdy jednak wdrapie się na jej wierzchołek,
złe samopoczucie mija. 
— Wy na wierzchołku — powiedział dok-
tor — my pod piramidą. Oto dlaczego nie mo-
żemy oswoić się z Kosmosem. 
Kobieta zatrzymała samochód na samym
środku autostrady. Wysiedliśmy. 
— Mądry człowiek pragnie was zobaczyć —
oznajmiła. — Chodźcie za mną. 
Weszliśmy do pięknego gmachu w stylu
trudnym do określenia. 
— Jedna z wielu bibliotek — poinformowała
przewodniczka, wprowadzając nas do ogromnej
sali. Na ścianie rozbłysnął ekran. 
— Zajmijcie miejsca — zapraszała. — Z©ba-
czycie Jego na ekranie. Bezpośredni kontakt
jest niemożliwy ze względów higienicznych.
Doktor Garra pokasłuje i kicha. 
Ekran zamigotał żółtym światłem. Pojawiły
się dwie olbrzymie źrenice. Usłyszeliśmy szept: 
— Więc tak wyglądają mieszkańcy Ziemi,
interesujące, tacy byliśmy jeszcze przed wieka-
mi. Oczy rozumne, chociaż niespokojne. Poj-
muję. Ciągle jeszcze doskwiera wam niepokój,
tyle dookoła zamkniętych furtek, barier. Jak
zrozumieć swój rozum. Już rozpoczęliście po-
szukiwania. Wspaniali, wspaniali odkrywcy.
Staramy się wam dopomóc. Od czasu do czasu
wymieniamy myśli. 
Źrenice zniknęły. Zobaczyliśmy zamgloną
twarz. Bardzo młody człowiek, pogbdnie
uśmiechnięty, poruszał bezgłośnie ustami. 
— Żegna się z wami — tłumaczyła kobie-
ta. — Wywarliście na nim jak najlepsze wra-
żenie. 
— To prawie dziecko — odezwał się dok-
tor — siedemnastoletni chłopiec. Gdyby nie te
oczy... 
— Mądre dzieci żyją również na Ziemi. 
— Prawda — zgodziłem się. — Niesłychanie
mądrej 
Trzeci, czwarty, dziesiąty wehikuł. Przesia-
daliśmy się z jednego wozu do drugiego. Co sto
lat. Planety piękne, coraz wspanialsze. Istoty
ceraz bardziej rozumne, nieziemskie. 
— Wędrujemy po niebie — powiedziałem
do doktora. — Fantastyczna podróż. Będzie
o czym opowiadać po powrocie. 
— Sądzisz, że wrócimy? — Garra poprawił
okulary, przez chwilę masował lewe ramię. —
Zawsze dokucza, gdy zanosi się na zmianę po-
gody. 
— Tu wśród tylu słońc? — zawołałem uba-
wiony. — Pędzimy po kosmicznych szlakach,
po bezchmurnych jasnych drogach. 
—¦ A mnie rwie w ramieniu. Jeśli nawet
wrócimy, nikt nie uwierzy. Powiedzą, ot, wy-
pili za wiele, a teraz fantazjują. 
— Czy to ma jakiekolwiek znaczenie? —
odezwała się przewodniczka. — Uwierzą, czy
nie uwierzą. Wielu ludzi uczestniczy w po-
dobnych podróżach, lecz nie mówi o tym. Bo
i po co? 
— Czy można rozpoznać tych podróżników? 
— Tak, częściej zamyślają się. Chętnie kon-
templują krajobrazy. Są spokojniejsi i weselsi. 
Odwiedziliśmy jeszcze planetę kompozytora,
lekarza-pediatry, konstruktora mostów, clowna,
tancerki, poety, astrofizyka, kosmonauty, arty-
sty-malarza, archeologa, dramaturga, kazno-
dziei, akrobaty, modelki i wielu innych. Nieco
znużony, zaproponowałem postój i chwilę wy-
tchnienia. 
— Zasłużyliście na odpoczynek — zgodziła
się niezmordowana przewodniczka zatrzymu-
jąc wóz. — Za tymi drzewami znajduje się go-
spoda. Słynie z dobrej kuchni. 
Nagle niebo pociemniało i począł padać
deszcz. Doktor Garra zawołał: 
— A co, nie mówiłem? Moje ramię to bez-
błędny barometr. 
Przy kolacji gawędziliśmy. 
Doktor: Ktoś zapewne steruje życiem tych
planet? 
Kobieta: koordynuje, harmonizuje. 
Ja: A propos harmonii. Czy nikt nie wyłamał
się z tego systemu planetarnego? Nie oszalał
z nadmiaru szczęścia i przestrzeni? 
Kobieta: Sporadyczne przypadki. 
Doktor: Na przykład, jeśli wolno być nie-
dyskretnym, błagamy o jeden jedyny przykład. 
Kobieta: Pewna istota w trójgraniastym ka-
peluszu. Geniusz matematycznj', wyobraził so-
bie, że jest geniuszem wojny. 
Ja: Zadziwiające. 
Doktor: I jak to się skończyło?
Kobieta: To się nie skończyło. Geniusz wojny
sam ze sobą toczy bitwy, rozgrywa batalia,
sterując maszynami, które zgodnie z jego roz-
kazami niszczą się, następnie regenerują i zno-
wu psują. 
Ja: I nie myśli o podboju innych planet? 
Kobieta: W ogóle nie wie o ich istnieniu. 
Po kolacji wyszliśmy przed gospodę. Znowu
świecił księżyc. Na parkingu odnalazłem swój
biały samochód. Doktor rozglądał się na wszy-
stkie strony. 
— Kogo szukasz, doktorze? 
— Tej kobiety. 
— Zniknęła. 
— Wyjątkowo inteligentna. 
— Tak, to kosmiczny intelekt. 
— Wiedziała, kiedy odejść. 
— No, to pora wracać do miasta. 
— Zniknęły również białe samochody. 
— Moda zmienia się z godziny na godzinę.
Widocznie znowu modne są kolorowe. 
— Gnębi mnie jedno pytanie. 
— Mianowicie? 
— Dlaczego akurat nas spotkało to szczegól-
ne wyróżnienie? 
— Ona powiedziała, że wielu ludzi bierze
udział w podobnych podróżach. 
—¦ Po prostu przyszła kolej na nas. Dzisiaj
my zwiedziliśmy Kosmos, jutro inni. 
— Każdy musi zwiedzić?
¦— Prawie każdy. 
¦— I wszyscy dyskretnie milczą?
;— Jak dotąd wszyscy. 
Byłem
bardzo niedyskrefny 
I opowiedział nam zadziwiającą historię: f
Postanowiłem odpocząć z dała od cywilizacji,
z dała od przyjaciół, tęsknota podobno regene-
ruje uczucia wzniosłe, z dala od antagonistów,
brak kontaktu z nieprzyjacielem łagodzi kon-
flikty. Długo trwały poszukiwania najodpo-
wiedniejszego miejsca, wreszcie znalazłem
wspaniałą drewnianą chatę w głębi lasu. Do
najbliższej osady siedemdziesiąt kilometrów,
trzydzieści metrów do cudownego jeziora. Hy-
droplan wodował tutaj raz w tygodniu. Nad-
leśniczy powiedział do pilota: 
— Pański pasażer to znany poeta.
Pilot posmutniał. 
— Kiedyś napisałem piękny wiersz — wy-
znał. 
— Ten pan — tłumaczył nadleśniczy — na-
pisał osiemnaście książek, wszystkie wierszem. 
Pilot jeszcze bardziej posmutniał. Nigdy nie
dowiedziałem się, dlaczego wspomnienie o wier-
szu wyzwoliło w nim smutek, bo hydroplan
zatoczył koło nad jeziorem i wodował w pobli-
żu uroczej polanki. 
— Tam, między drzewami — powiedział
nadleśniczy — czerwieni się dach domu, wy-
godny, piętrowy dom z wszelkimi wygodami.
W lodówce zapasy na tydzień. [W razie czego 
może pan telefonować, hydroplan przyleci w]
ciągu kwadransa. 
—- W razie czego? — zdziwiłem się. 
— Brzuch pana rozboli albo ukąsi jadowite
bydlę — nadleśniczy roześmiał się. — No, żar-
towałem, w tym lesie nie ma jadowitych byd-
ląt. Po drugiej stronie jeziora widziałem przed
rokiem niedźwiedzia, ale bodajże wywędrował
w inne strony. 
—¦ Bodajże? 
—¦ To wyjątkowo niestorny niedźwiedź —'
tłumaczył nadleśniczy. — Kapryśny. Przycho-
dzi, odchodzi. Panu na pewno nie złoży wi-
zyty. Żle wychowana bestia i leniwa. 
—¦ A jeśli zechce odwiedzić sąsiada? Ot, tak
z prostej ciekawości? 
— Wystrzeli pan z dubeltówki, ale do niego
nie wolno strzelać, chyba że zaatakuje. 
— Leniwe niedźwiedzie nie atakują. 
— Pana specjalność to ryby. 
— Kiedyś polowałem, teraz wolę ryby. 
— W jeziorze pełno ryb — oznajmił nad-
leśniczy — biorą jak wszyscy diabli! Czółno
przy pomoście z tamtej strony. Proszę nie roz-
palać ognia w lesie! Życzę dobrego wypo-
czynku. 
Hydroplan odleciał. Zostałem sam, nareszcie
sam. Co za wspaniała samotność. Dookoła las,
tysiące drzew, szumią opowiadając sobie ty-
siącletnie legendy. 
Minęły pierwsze dni, balsamiczne powietrze
odurzało, spałem długo, bez snów, przed po-
łudniem wałęsałem się wokół domu, po obie-
dzie drzemka, potem spacer nad jeziorem, gdy
słońce znikało za lasem, wracałem do drewnia-
nej chaty. Czwartego dnia omal nie zabłądzi-
łem. Zabawne uczucie. Nie wolno bagatelizo-
wać dobrych rad nadleśniczego. Ostrzegał: „Bez
kompasu lepiej nie wybierać się na dalsze wy- 
cieczki, wędrować tylko ścieżkami, w leśnej
gęstwinie łatwo stracić orientację". No wła-
śnie. Odnalazłem wszakże dróżkę kilkanaście
minut przed zachodem słońca i niemal w tej
samej chwili coś trzasnęło w gęstwinie, raz,
drugi, trzeci, a potem zamruczało: Niedźwiedź!
Przełamał niechęć do składania wizyt, a ja bez
dubeltówki! — pomyślałem, ale niedźwiedź ku
mojemu zdziwieniu począł gwizdać. Odetchną-
łem z ulgą. 
— Ale mnie pan wystraszył — powiedziałem
do szczupłego człowieka, który zbierał gałęzie.
Był bardzo chudy i wysoki. — Myślałem, że to
niedźwiedź. 
Nieznajomy milczał, nie podniósł nawet gło-
iwy. Oddalił się bez jednego słowa, dźwigając
na plecach gałązki przewiązane sznurem. Na-
stępnego dnia padał deszcz. Dobra okazja do
kontemplacji bliższego i dalszego otoczenia.
Bliższe, to chata drewniana, dalsze — widok
z okna, a dokładniej mówiąc, widok z okien
na parterze i piętrze. Dwie izby na dole, jedna
na górze. Ciężkie ławy, prosty stół z dębowych
desek, na podłodze skóry baranie, w skrzyni
pod oknem szczapy drewna. Za oknami las,
fragment jeziora, zachmurzone niebo. Podnio-
słem lornetkę do oczu. Między brzozami pochy-
lona sylwetka. Tak, to mój znajomy niezna-
jomy. Jak wczoraj — zbiera gałęzie. Od czasu
do czasu prostuje zgarbione plecy, rozgląda się
j podnosi kolejną gałąź. Dlaczego obserwuję
tego człowieka? Zapewne z nudów. Doskonała
lornetka. Widzę twarz zbieracza gałęzi: głębo-
ko osadzone oczy, orli nos nadnaturalnej wiel-
kości i mocno cofnięty podbródek, mała głowa
osadzona na długiej szyi, siwe włosy. Fizjono-
mia godna ołówka karykaturzysty. Przypomina
mi kogoś, lecz nie wiem kogo. Jego ruchy są
coraz szybsze, coraz bardziej nerwowe, co pod- 
niesie gałąź, nieruchomieje, nasłuchuje, ten
człowiek boi się, patrzy teraz w stronę domu,
nie może mnie dostrzec z takiej odległości,
jednak czymś spłoszony poczyna biec porzu-
ciwszy gałęzie, i znika w głębi lasu.
Zatelefonowałem do nadleśniczego. 
— Wysoki, chudy? — dziwił się. — Zbiera
gałęzie? Prawdopodobnie przybłąkał się do la-
su jakiś idiota. Kto zbiera gałęzie o tej porze
roku i po co? Dokąd je zaniesie, skoro w pro-
mieniu kilkudziesięciu kilometrów nie znajdzie
żywego ducha? Przylecę jutro, pogawędzimy
z tym włóczęgą. 
Nadleśniczy przywiózł dwóch strażników
i cztery ogary. 
— No, no — wymruczałem — piękne psy,
może niepotrzebnie pana fatygowałem? 
— Potrzebnie, potrzebnie — zapewniał nad-
leśniczy. — Z kłusownikami nie będziemy ro-
bić ceregieli. 
— Kłusownik zbierający gałęzie? 
— To pretekst, znam ich dobrze, mają po-
mysły, no, idziemy. 
— Nie, dziękuję, polowanie na człowieka
przeraża mnie. 
— Pan poeta, człowiek wrażliwy — nadleś-
niczy zachichotał. — "Wrócimy na obiad. 
Wrócili na kolację, zziajane ogary, zmordo-
wani ludzie. 
— Sprytna bestia — wysapał nadleśniczy. —
Gdyby nie ślady, sądziłbym, że to było przy-
widzenie. 
— Nie miewam przywidzeń — oświadczyłem"
nieco urażony. 
— Tak, tak, podejrzany typ wałęsał się po'
lesie i zniknął. Na noc proszę zamykać drzwi
i w razie czego telefonować. Przylecimy na-
tychmiast. 
Zabarykadowałem się. Strach ma .wielkią 
oczy, a oczy tego człowieka, oglądanego przez
lornetkę, były bardzo duże i pozbawione po-
wiek. Oczywisty nonsens. Spałem źle. Tuż
przed wschodem słońca pootwierałem okienni-
ce, drzwi. Po śniadaniu wyruszyłem do lasu
z dubeltówką na ramieniu. Po godzinie miną-
łem słup z tablicą: „Hrabstwo Susex — Tereny
prywatne". Trzask łamanych gałęzi z prawej
strony! Wysoki, chudy nieznajomy wspinał się
po drzewie z zadziwiającą zręcznością. 
— Proszę pana! Porozmawiajmy! -Pragnę
pana ostrzec przed nadleśniczym! 
Zniknął w koronie drzewa. Był to rozłoży-
sty, tysiącletni dąb. i 
— Nie wyrządzę panu krzywdy — monolo-
gowałem, krążąc wokół dębu. — Nie skrzyw-
dziłbym nawet muchy. Jestem poetą. Panu po-
trzebna pomoc, przyjaźń, a co najmniej życz-
liwość. Proszę zajrzeć do mnie wieczorem.
Przygotuję smaczną kolację. 
Nie przyjął zaproszenia. Spotykałem go co-
dziennie. Zawsze zbierał gałęzie, wygwizdując
improwizowane melodie. Nadleśniczy telefono-
wał od czasu do czasu: 
— No i co? — pytał. 
— Nic — odpowiadałem. — Chwilami my-
ślę, że to rzeczywiście było przywidzenie. 
— W razie czego niech pan alarmuje, —
kończył rozmowę nadleśniczy. 
Postanowiłem samodzielnie rozwiązać pro-
blem: Dlaczego zbiera gałęzie, co z nimi robi?
Pójdę jego śladami, nie powinien mnie zauwa-
żyć. Wytropię kryjówkę leśnego człowieka. To
będzie emocjonujące. Czy nie popełnię jednak
niedyskrecji? 1 
Szedłem za nim prawie dwie godziny, bez-
szelestnie jak Indianin, jak cień. Kluczył, krą-
żył, oglądał się za siebie, przystawał, wreszcie
zniknął w gęstwinie pod starym dębem. Czeka- 
łem do zmierzchu. Bezskutecznie. Wszakże
wkrótce moja cierpliwość została nagrodzona.
Ten człowiek miał kryjówkę wysoko w kona-
rach dębu. Kryjówkę wielce oryginalną, wła-
snymi rękoma zbudował z gałęzi wygodn^
gniazdo. Dokładnie je obejrzałem, gdy wędro-
wał po lesie. Fantastyczne gniazdo, które stale
ulepszał, poprawiał,* coraz bardziej upodabnia-
jąc się do ptaka. Jego ruchy, reakcje na dźwię-
ki były ptasie. Nie mógł tylko fruwać. Nie
wiem, czym się żywił. Opuszczał gniazdo o świ-
cie, wracał do niego, gdy zapadał zmrok. Któ-
regoś dnia nie opuścił gniazda. Po kilku godzi-
nach daremnych oczekiwań wdrapałem się na
drzewo i po karkołomnej wspinaczce dotarłem
do legowiska misternie uplecionego z gałęzi.
Jakież było moje zdziwiehie, gdy zamiast czło-
wieka ujrzałem białe jajo wielkości sporej
beczki Oszołomiony nieoczekiwanym odkry-
ciem, przez dobre kilka minut wpatrywałem
się w gigantyczne jajo, na próżno usiłując zro-
zumieć, jakim cudem znalazło się tutaj i gdzie
podział się człowiek tak podobny do ptaka? Za-
dziwiająca metamorfoza. Straciłem zupełnie
równowagę psychiczną, a także fizyczną, wiatr
rozkołysał gałęzie i chcąc nie chcąc zsunąłem
się do gniazda. 
Jajko leżało tuż-tuż. Ogromne, rozgrzane
słońcem. Przyłożyłem delikatnie ucho do bia-
łej skorupki... Cisza, absolutna cisza. A gdyby
tak wywiercić mały otworek? Pokusa była sil-
niejsza od rozsądku. Za wszelką cenę muszę
sprawdzić, co znajduje się w środku. Ostrzem
noża, był to kordelas ze szewedzkiej stali, po-
cząłem wiercić dziurę. Skorupka pękła po nie-
spełna minucie i wówczas zobaczyłem we-
wnątrz jajka gniazdo uplecione z zielonych,
pączkujących gałązek, a w gniazdku jajko
o. rozmiarach dobrze wyrośniętej dyni. Pod- 
niosłem nóż, lecz nie rozbiłem drugiego jajka.
Sparaliżowała mnie myśl, że odnajdę w tym
(jajku kolejne, mniejsze gniazdko, a w gniazdku
następne jajko, w którym spoczywa jeszcze
mniejsze gniazdko, a w nim jajko... 
Wróciłem do domu w nie najlepszym humo-
rze. Jestem przekonany, że każdy postąpiłby
w identyczny sposób, byłem wszakże bardzo
niedyskretny i świadomość tego faktu jeszcze
[dzisiaj wywołuje we mnie uczucie głębokiego
zawstydzenia^ 
Impuls
kosmiczny 
Przychodził tutaj codziennie. Błyskawiczną
windą wjeżdżał na trzydzieste piętro, a potem
z tarasu kawiarni podziwiał panoramą zatoki
i obserwował plażę pokrytą tysiącami ludzkich
ciał. 
Z lewej strony brunatne skały, z prawej so-
snowy las, między skałami i lasem plażaj
i osiem, może nawet dziewięć tysięcy wytrwa-
łych, godnych podziwu istot zapewne myślą-<
cych. 
Opalają się — rozmyślał inżynier — czcicie-
le słońca, bardzo interesujące zjawisko. Kolo-f
rowe kostiumy kobiet tworzą barwny kobie-*
rzec. Z wysokiej wieży świat wygląda inaczej.
Świat, to znaczy ludzie i to wszystko, co ich]
otacza. Kształty, kolory. Zieleń traw, biel pia-
ny wodospadów, różowe obłoki, żółty piasek
gorącej plaży i złota kopuła bizantyjskiej świą-
tyni —¦ Cudowna, wspaniała — szeptał. — Ile
w tej budowli patosu, fantazji, co za bogactwo
form. Genialny architekt budował ten kościół.
Istotę ludzką wyposażono w gigantyczny mózg.
Człowiek przeciętny nie zdaje sobie sprawy;
z tego, że dysponuje ogromną siłą umysłu, któ-
ra umożliwia tworzenie arcydzieł. 
Przymknął oczy. Zniknęła zatoka, plaża. Zo-
baczył Pallazzo Barbano, dwie kondygnacje 
5t 
kolumn jońskich w parterze, korynckich na
piętrze, szybował teraz nad Wenecją, nad Bi-
blioteką św. Marka, w Padwie podziwiał dzie-
dziniec Uniwersytetu, w Genui — Santa Maria
di Cariąuano — w chwilę później przeniknął
przez ściany Luwru, by zajrzeć do zbiorów
Vallardi i raz jeszcze rzucić okiem na projekt
monumentalnego grobowca królów Leonarda
da Vinci. 
Otworzył oczy. Eksperci powiadają — my-
ślał — że „mózg ludzki posiada nadmierną zło-
żoność, zupełnie niepotrzebną do naszych pre-
stych działań". 
Eksperci mylą się. Cóż to znaczy: „do na-
szych prostych działań"? Proste bywają dla-
tego, bo ludzie zazwyczaj nie potrafią korzy-
stać w pełni ze swego mózgu. Człowiek będcie
wykonywał coraz bardziej skomplikowane dzia-
łania. Nadmierny mózg! Dobre sobie! Czyżby
Michał Anioł nie był człowiekiem? Inżynier
podniósł do oczu lornetkę. 
— Osiem, może nawet dziewięć tysięcy ludzi
leży na gorącym piasku —- wymruczał. 
— Żywi czy martwi? — usłyszał znajomy
głos. 
— A, to pan, doktorze. 
Doktor zdjął słomkowy kapelusz, usiadł przy
balustradzie i uśmiechnął się. 
— Z tej wysokości — stwierdził — ludzie
nie są podobni do ludzi. Stąd wszystko lub pra-
wie wszystko wygląda inaczej niż tam na dole.
Niech pan spojrzy, panie inżynierze, na dźwigi
w porcie. Przypominają fantastyczne owady
rozkraczone nad statkami. Ale pan nie odpo-
wiedział na moje pytanie: żywi czy martwi? 
— Oni są prawie martwi. W tej chwili. 
— Przyjechali tutaj, by odpocząć — przy-
pomniał doktor — odetchnąć morskim powie-
trzem, no i opalić się. 
— Leżą na plaży niczym stado fok — po-
wiedział inżynier. 
— Tak, opalają się w stadzie, ludzie tak 
żyją- 
— A pan, doktorze? 
— Ja, cóż ja, prowadzę raczej samotny tryb
życia. 
— Wśród pacjentów, którzy tłumnie pana
odwiedzają. 
— Plaża współpracuje ze mną. Dzięki niej
egzystuję. Czytałem, że w dawnych czasach
niektóre istoty ludzkie współdziałały z piekłem.
Ta plaża to przedsionek piekła. 
— Dla nich przedsionek raju, doktorze. 
— Leżą bez ruchu, o czym myślą? 
— O wielu sprawach. Sięgają pamięcią
wstecz, wybiegają myślą w przyszłość. Delek-
tują się własnym przemijaniem w nadmorskim
klimacie. 
— Nigdy nie widziałem pana, inżynierze, na
plaży. 
— Wolę spacery. 
— Po wieży? 
— Tak, stąd widać pół świata, a na pewno
całą zatokę. 
— I ludzi. 
— Tak, również ludzi, doktorze. 
¦— Pan codziennie tutaj przychodzi.
¦— Pan również. 
— Poznaliśmy się przy tej balustradzie. 
— Czy rzeczywiście poznaliśmy się?
Doktor zdjął okulary. 
— Bez okularów lepiej widzę — wytłuma-
czył. — Pana to nie dziwi? 
— Nie, okulary osłabiają siłę pańskiego
wzroku. Ludzi niepokoj.ą takie oczy, dlatego
nosi pan specjalne szkła. 
— Więc pan wie!
¦— Obaj wiemy! 
— Nie jestem człowiekiem — wyszeptał le-
karz i rozejrzał się. — Nikt nas nie słyszy? 
— Nikt. Jedynie Niebo. 
— Nie jesteśmy ludźmi — stwierdził doktor
i westchnął z ulgą. 
— Słusznie. Jesteśmy obserwatorami. Pan
obserwuje ludzkie ciała, korzystając z przywi-
lejów lekarza. Ja przypatruję się ludzkim du-
szom. 
— Gdzie oni mają duszę? 
— Mózg to' dusza. 
— Być może. Duszę lokalizowano również
w sercu, w wątrobie, w żołądku. I co z tym
mózgiem, panie inżynierze? 
— Przeciętny ludzki mózg pracuje na zwol-
nionych obrotach, jeśli w ogóle pracufe, naj-
chętniej pławi się w marzeniach o tym, co by-
ło przed chwilą, godzinę temu, w dawnych
latach, lub marzy o tym, co będzie. Kontakt
z teraźniejszością słaby, zanikający, arytmicz-
ny, krótkotrwały. Odnoszę wrażenie, że szyfr
do takiego mózgu można rozwiązać, wyzwala-
jąc odpowiedni IMPULS KOSMICZNY. 
— Gdyby na przykład wiązka promieni
gwiazdy X padła na właściwy splot neuronów
,w mózgu. 
— Tak, promień gwiazdy lub inny promień.
'— Powiedzmy księżycowy? 
'— Lunatycy odpowiadają na wezwanie Księ-
życa. Ludzie różnie reagują na promieniowa-
nie pozaziemskie. Czytałem niedawno artykuł
o oryginalnym otwarciu wystawy światowej
w Chicago. Mianowicie skierowano teleskop na
gwiazdę Arktur. Jej promień padł na fotoko-
mórkę, wywołując lawinę elektronową. Stop-
niowo włączały się zespoły wzmacniaczy, które
zapalały tysiące lamp i reflektorów, urucha-
miały silniki elektryczne. Wystawę otworzono
automatycznie.^ W. przyrodzie znajduje gię twie- 
le samoistnych źródeł energii, które mogą wy-
wołać ciąg procesów energetycznych. 
— I pan, panie inżynierze, usiłuje odnaleźć
takie źródło. 
— Tak, bardzo chciałbym pomóc ludziom,
'doktorze. 
— I obudzić cały mózg. 
— Ożywić. Gdy patrzę na ludzi, widzę wiel->
ki dom o stu komnatach. Współczesny czło-
wiek zdołał zaledwie otworzyć drzwi wiodące
'do przedpokoju. 
— Piękna metafora, panie inżynierze. A pro-
pos, pan zapewne należy do Zespołu Kosmicz-
nego Inżynierów Dusz, czy coś w tym rodzaju. 
— Coś w tym rodzaju, panie doktorze. 
Umilkli. Przez kilka minut obserwowali pla-
żę, zatokę, port i niebo. Pojawiły się pierwsze
obłoki, przysłoniły słońce. Ludzie na plaży
zmienili pozycje. Niektórzy usiedli, inni wstali,
kilku weszło do wody. 
— Co za inicjatywa — zażartował doktor. —'
Może i my powinniśmy poruszyć się? Ruch to
życie. Proponuję zejść z wieży. 
— Propozycja przyjęta. Zapraszam pana na
obiad. 
Przy deserze inżynier rozgadał się:
•— Pewna bardzo sympatyczna kobieta na-
zwała mnie, już nie pamiętam z jakiej okazji,
mistykiem. 
•— Interesujące. Cóż to jest za mistyka? 
— Zdaniem świętego Bonawentury „jest to
sięgnięcie duszy do Boga przez tęsknotę mi
łości". 
— Inaczej mówiąc, mistyk próbuje rozwią-
zać zagadkę Wszechświata nie przy pomocy,
logiki, lecz za pośrednictwem intuicyjnej sym-
patii. 
— Czyżby intuicja była kluczem do szyfru
mózgu? 
— Raczej wytrychem, proszę wybaczyć mi
trywializowanie tak poważnego problemu. 
— Drzwi można otworzyć kopnięciem, do-
ktorze.

— Pan brutalizuje. Z ludzkim mózgiem na-
leży postępować ostrożnie, delikatnie, tak jak
włamywacz-wirtuoz postępuje ze skomplikowa-
nym zamkiem. 
— No, dobrze — zgodził się inżynier. — Ju-
tro wystąpię w roli włamywacza-wirtuoza. 
— Już jutro? — zaniepokoił się doktor. 
— Dopiero jutro, jeśli przyjmiemy, że roz-
wój mózgu istot żywych trwa około dwóch mi-
lionów lat. 
Dzień był słoneczny, upalny. Zbliżało się
południe. Na wysokiej wieży inżynier ustawił
reflektor o bardzo skomplikowanej konstruk-
cji. Były to właściwie dwa reflektory, jeden
skierowany ku niebu, drugi w stronę plaży. 
— Słońce panu nie wystarcza — żartował
doktor. — A może zamierza pan przemienić tę
wieżę w latarnię morską? 
— Na plaży opala się w tej chwili kilka ty-
sięcy ludzi. Skieruję w stronę ich mózgów
wiązkę promieni z Tolimana B, podwójnej
gwiazdy, wzmocnioną i skondensowaną przez
te reflektory. Uderzę w najczulszy punkt ludz-
kiego mózgu, by otworzyć wszystkie drzwi.
Najwyższa pora obudzić drzemiące neutrony,
przyspieszyć cefalizację, zdynamizować proces
kształtowania się mózgu. 
Człowiek leżący na plaży opalał się i roz-
myślał: 
Żona, a może nie żona, w każdym razie ko-
bieta, nazwała mnie mistykiem. Powiedziała, 
62 
tq była bardzo młoda kobieta, a więc chyba
moja żona, otóż oświadczyła, że mistyk w naj-
prostszych, najbardziej znanych widokach
i dźwiękach usiłuje odnaleźć zapowiedź i przed-
smak rzeczy niewidzialnych i niesłyszalnych.
Na co jej odpowiedziałem: 
— Nie jestem mistykiem. Myślę, przy czym
moja myśl wspina się stopień po stopniu, coraz
wyżej i wyżej, ogarniając coraz szersze regio-
ny poznania, aż dociera do najwyższego piętra
rozważań logicznych. 
— Ty nigdy nie dotarłeś do półpiętra — po-
wiedziała ta kobieta. — Tam, gdzie ty kończysz,
mistyk rozpoczyna i próbuje rozwiązać zagad-
kę Wszechświata przez skupienie wszystkich
myśli w jednej wizji mistycznego nieba i jego
Gospodarza. 
— Wizja — odrzekłem — cóż to wizja, ja
chcę zrozumieć, chcę wiedzieć, łaknę, a piję
z dziurawego dzbana. 
Człowiek odetchnął głębiej. Słońce prażyło
niemiłosiernie. Osiem, a może dziewięć tysięcy
ludzi pomyślało jednocześnie: „Dosyć tego opa-
lania. Najwyższa pora orzeźwić się."i Człowiek
wyszedł z wody i powinien do niej wrócić".
Dwie, trzy minuty pluskali się przy brzegu,
po czym unoszeni przez szmaragdowe fale, po-
częli płynąć przed siebie w bliżej nie określo-
nym kierunku, coraz dalej i dalej, i dalej.
„Oto mój żywioł" — myślał człowiek, który
przed kilkoma minutami opalał się na plaży,
a teraz płynął. Przed nim i za nim, dookoła
niego płynęło tysiące innych ludzi. Byli szczę-
śliwi. Ich mózgi funkcjonowały z cudowną
sprawnością. WRESZCIE WSZYSTKO ZRO-
ZUMIELI. 
Drzewa 
zawsze wracajg
do korzeni 
Główny bohater urodził się w lesie. Dokład-
niej mówiąc — w leśniczówce. Przyszedł na
świat kilka minut po północy, w czasie burzy.
Jasny szlag trafił w strzelistą topolę, rozłupał
pień drzewa jednym ciosem, połamał konary,
począł padać deszcz i w tym właśnie momencie
rozległ się wrzask dziecka. 
— Chłopak — stwierdził lekarz, przyjaciel
leśniczego. 
— Chłopiec — ucieszył się ojciec. 
— Chłopczyk — westchnęła matka. 
— Chłopiątko moje — rozczuliła się matka
matki, żona nadleśniczego. Strugi deszczu spły-
wały po szklanej ścianie, niebo migotało dale-
kimi błyskawicami. Ojciec zbliżył dłoń do ścia-
ny i w szklanej tafli pojawiła się szpara. Za-
pachniały sosny. 
— Odrobina świeżego powietrza nie zaszko-
dzi ani matce, ani dziecku — powiedział dok-
tor. — Ach, ta balsamiczna woń żywicy! 
— Po burzy człowiek lżej oddycha — skon-
statował , leśniczy, ojciec nowo narodzonego
chłopca — więcej ozonu i czegoś tam jeszcze. 
— Zasuń szybę, dziecko rozgrzane, przeziębi
się — prosiła matka. — Powietrze po burzy
zimne. 
I tak przeminęły pierwsze minuty niezwy- 
kłego życia głównego bohatera. Rozwijał się
prawidłowo, przybywał na wadze ile trzeba,
mężniał, mądrzał i wkrótce ukończył Kolegium
Leśne z wyróżnieniem pierwszego stopnia.
Matematyka: doskonale, geometria: świetnie,
astronomia: znakomicie, botanika: wybornie,
zoologia: nadzwyczajnie; profesorowie byli za-
dowoleni z syna leśniczego.
Nadleśniczy chwalił wnuka: 
— Jesteś dobrym uczniem, bardzo dobrym,
ale nie ustawaj w doskonaleniu siebie. Wczo-
raj skończyłeś piętnaście lat. Pora wyruszyć
w samodzielną podróż po naszym wspaniałym
świecie. 
— Pieszo? — zapytał wnuk. 
— Nie. Wkrótce otrzymasz ode mnie srebrny
rower. 
— Cudowny, wspaniały prezent — ucieszył
się młody człowiek. — Na srebrnym rowerze
można zwiedzić cały świat, wiele słyszałem
o srebrnych rowerach. To fenomenalny środek
lokomocji. 
Nauka jazdy na srebrnym rowerze nie trwa-
ła długo. 
— Arturze, w tym miejscu wmontowano
aparat radiowy — informował ojciec. — W każ-
dej chwili możesz nawiązać łączność z leśni-
czówką albo z najbliższą gajówką. Te zegary
to przyrządy nawigacyjne. W przyczepie znaj-
dziesz namiot składany, zapasy żywności. W le-
sie nie wolno rozpalać ognia. W tym pudle znaj-
duje się kuchenka na baterie słoneczne. Nała-
dujesz je, gdy słońce będzie w zenicie. Energii
starczy na tydzień. Oto mapa, a na niej nary-
sowane trasy twoich wędrówek. Nie zapomnij
o zapasowych kołach, o śpiworze i łodzi. 
Główny bohater nie zapomniał. Jego piętna-
stoletnia pamięć funkcjonowała bezbłędnie.
Zgodnie z wieloletnią tradycją nadleśniczy 
przedstawił wnuka nadnadleśniczemu podczas
uroczystego śniadania. Dziewięćdziesięcioletni
nestor wspólnoty leśnej zadziwiał wszystkich
swoją znakomitą kondycją i jasnością myśli.
Od siedemdziesięciu lat rozwiązywał najtrud-
niejsze problemy, łagodził konflikty, godząc
zwaśnionych. Mówiono o nim: „Jest naszym
sumieniem, rozumem, sercem. Prawdziwy pa-
triarcha rodu leśnych ludzi. Oby żył wiecznie".
Tylko jemu przysługiwał tytuł Nadnadleśni-
czego. 
Na werandzie letniej rezydencji nestora po-
dano przed chwilą oliwę i aromatyczne nekta-
ry. Patriarcha umoczył wskazujący palec w
złocistym płynie, ucichły rozmowy, rozpoczęła
się ceremonia pożegnania. 
— Podróż dookoła naszego świata — mówił
starzec kreśląc na czole prawnuka kabalistycz-
ne znaki — rozpoczyna nowy etap w twoim ży-
ciu. Powinieneś wykorzystać w działaniu infor-
macje przekazane przez nauczycieli. Po okresie
teorii przyszła pora na czas praktyki. Chcemy,
abyś zmężniał i zmądrzał, choć nigdy nie uwa-
żaliśmy ciebie za narcyza ani za głupca. 
Ktoś zachichotał wywołując ogólny śmiech
i oklaski. 
— Potrzebujemy —¦ kontynuował patriar-
cha — silnych mężczyzn. Rozumnych i silnych.
Te drzewa, ten las, te puszcze i bory wyma-
gają niesłychanie troskliwej opieki. Nie opusz-
czasz rodzinnego domu, wychodzisz tylko z jed-
nego pokoju, by zwiedzić inne, tam gdzie rosną
drzewa, tam wszędzie jest twój OIKOS, o)om,
zielony dom twoich ojców. Drzewa wyznaczają
granice naszego gospodarstwa i jednocześnie
naszego świata. Gdzie las, tam życie, kilkaset
tysięcy hektarów życia. Dalej nie ma nio lub
prawie nic. Gdy dotrzesz do południowej stro-
ny, do krańca puszcz i borów, zobaczysz roz- 
ległe pustynie, mokradła, trzęsawiska', skały.
Pilnie strzeżemy granic świata, w którym ży-
jemy. 
— Przed czym? — zapytał Artur — skoro
tam nie ma nic. 
— Ta nicość jest najniebezpieczniejsza. Pu-
stynne piaski, gorące wichury, popiół wulka-
niczny zabijają drzewa, wypalają trawy, nisz-
czą roślinność. Od północy bezkresne śniegi,
lodowce. Od zachodu wody oceanu chronią te-
rytorium leśne, ciepłe prądy łagodzą klimat,
lecz fale podmywają brzegi. Groźne są sztormy
i cyklony. Od wschodniej strony wysokie góry
bronią nas przed mrozem i żarem. Wichry sza-
leją po tamtej stronie i tam giną w bezdennych
przepaściach. Zobaczysz cztery strony świata,
wtedy dopiero poznasz prawdziwe piękno ro-
dzinnego domu i staniesz się jednym z jego
obrońców — zakończył nestor. 
Punktualnie o dwunastej Artur wsiadł na
srebrny rower. Był pogodny, wiosenny dzień,
pierwsza sekunda podróży. 
— Wyjeżdża chłopcem, wróci mężczyzną —
szepnął ojciec, ale matka usłyszała. 
— Wyjeżdża dzieckiem, wróci dzieckiem —
powiedziała. 
— Wyjeżdża gołowąs, wróci brodaty — za-
żartował dziadek. 
— W drogę! — zawołał pradziad. 
Srebrne szprychy zamigotały słonecznym bla-
skiem. Artur rozpoczął podróż dookoła świata.
Przez pierwszą godzinę pedałował z wielką
energią. „Z wiatrem w zawody" — nucił —
„Przez pola i lasy, z wiatrem"... — umilkł na-
gle, bo rower podskakiwał na wyboistej dro-
dze, podskakiwała przyczepa i wydawało się,
że podskakuje cały świat. Młody człowiek zwol-
nił, doszedł do przekonania, iż pośpiech jest zu-
pełnie zbyteczny i utrudnia kontemplacje leś- 
nego krajobrazu. Nieco zdyszany szedł teraz
obok roweru, który posłusznie toczył się przy
swoim panu. Droga biegła w dół. W pewnym
momencie srebrny wehikuł zagadał ludzkim
głosem: 
— Wskakuj na siodełko, bo sam popędzę
przed siebie. 
A w chwilę później rozległ się śmiech dziew-
pzyny. 
— Zaczarowany rower — wymamrotał zdu-
miony Artur. — Słyszałem o gadających zwie-
rzętach, ale nigdy o rowerach. 
— Zapomniałeś o aparacie radiowym przy-
mocowanym do kierownicy — zabrzmiał głos
dziewczęcy. — Mówię do mikrofonu i moje
słowa docierają do twojego odbiornika. 
— Gdzie jesteś? 
— Nie opodal, na szczycie wzgórza, stąd roz-
tacza się piękny widok na drogę, w odległości
tysiąca metrów od miejsca, gdzie stoisz. Spójrz
w prawo, czy widzisz dwie sekwoje? 
— Widzę tylko modrzewie. 
— Podnieś głowę. Siedzę na głazie między
sekwojami. « 
Teraz dopiero Artur dostrzegł postać dziew-
czyny, a tuż przy niej oparty o drzewo srebrny
rower. 
— Również wybrałaś się w podróż dookoła
świata? 
— Tak, zgodnie z prastarym obyczajem. 
'— Więc podróżujmy razem — zaproponował. 
Propozycja została przyjęta z zadowoleniem. 
Wspólnymi siłami ustawili dwa namioty na
łące w pobliżu gigantycznych sekwoi. Gdy za-
siedli do wieczornego posiłku, niebo rozbłysło
pierwszymi gwiazdami. Po gorącej kolacji
otworzyli puszkę z ananasami. 
Dziewczyna zaszczebiotała: 
— .Urodziłam się w Trzecim Sektorze nasze- 
go świata. Nadleśnictwo mojego dziadka są-
siaduje z nadleśnictwem twego dziada. Moje
imię: Zeina. Te ananasy są wspaniałe. Bez ana-
nasów nie wyobrażam sobie życia. Dlaczego
milczysz? 
— Bo ty mówisz i mówisz. 
—¦ Bez tego mówienia byłoby cicho i smu-
tno. 
— Możliwe. 
— Jutro o świcie wyruszamy w dalszą dro- 
— Wyruszamy — zgodził się Artur i ziewnął
potężnie. 
— Co za maniery? — Zeina była dobrze
wychowana. —¦ Mężczyzna nigdy nie ziewa
w obecności kobiety. 
— Ja ziewam? Przepraszam, jestem okrop-
nie zmęczony. 
— Kobiety są odporniejsze, lepiej znoszą
trudy podróży. Moja matka... 
Słowa Zeiny nie docierały już do świadomo-
ści chłopca, spał w najlepsze. 
— Ach, ci mężczyźni — westchnęła Zeina
i wkrótce zasnęła. 
Sen to, czy nie sen? A może jednak sen;
tak trudno niekiedy odróżnić sen od rzeczy-
wistości. 
Artur przez szparę w namiocie widział skra-
wek granatowego nieba, czarne wierzchołki
świerków i karminową smugę światła, która
wytrysnęła z ziemi niczym gejzer wysoko nad
drzewami, ku lśniącej kuli zawieszonej pod
różowymi chmurami. Kiedyś, w zamierzchłej
przeszłości ludzie budowali statki kosmiczne,
krążyły dookoła planety, lądowały na Księżycu,
na Marsie, na Wenus, na satelitach Jowisza.
Uczeni usiłowali rozszyfrować tajemnicę Kos-
mosu. Brawurowe wyczyny kosmonautów za-
pierały dech w piersiach przeciętnym ludziom. 
Podziwiano bohaterów wypraw międzyplane-
tarnych, ekscytowano się ich przygodami, za-
zdroszczono im sławy. Dzieci na pytanie: kim
pragniesz zostać, gdy dorośniesz? — odpowia-
dały: kosmonautą. Niemal wszyscy marzyli
o podróżach po Układzie Słonecznym. Kosmos
opanował całkowicie wyobraźnię ludzką. W o-
kresie zaledwie jednego stulecia cywilizacja
Spokojnych i Pracowitych przekształciła się
w cywilizację Włóczęgów Kosmicznych. Za-
niedbanej Ziemi groziła bezpłodność. Konstruk-
torzy budowali coraz sprawniejsze pojazdy
międzyplanetarne i gwiazdoloty. Niemal cały
światowy przemysł produkował dla Centralnego
Instytutu Eksploracji Wszechświata. Rower
stał się luksusem. Rodzinny Dom Ziemi opu-
stoszał. 
„Opamiętajcie się!" — wołali Rozsądni. —
„Opr zy tomni j cie!" 
Był to niestety głos wołającego na puszczy.
Przeciwnicy kosmicznych podróży nie mieli
łatwego życia. Początkowo drwiono z nich, póź-
niej prześladowano. Kryli się więc w lasach,
tworząc wspólnoty leśnych ludzi. 
Srebrzysta kula przypomniała Arturowi lek-
cje historii. Przetarł oczy i wyszedł przed na-
miot. 
— To balon meteorologiczny — usłyszał głos
Zeiny. — Obudziłam się, albo coś mnie obudzi-
ło, w namiocie duszno. Dlaczego nie śpisz? 
— Sądziłem, że śnię. Potem rozmyślałem.
Balon unosi się nad lasem, przypomina trochę
dawne pojazdy-satelity. Oglądałem podobne na
filmie historycznym. 
— To balon na uwięzi. Czerwona smuga speł-
nia rolę liny — tłumaczyła dziewczyna. — Mój
ojciec jest synoptykiem. Leśniczy synoptyk. 
— Nigdy nie widziałem takich balonów. 
__ Bo szybują wzdłuż granic naszego leśne-
go państwa — wyjaśniła Zeina. 
— Pilnują, żeby zła pogoda nie przekroczyła
granicy. 
— Ostrzegają, gdy zbliża się huragan. 
— Dziwne — stwierdził Artur. 
— Co dziwne? 
— Że huragany i burze przychodzą spoza
granic. Przecież chmury zbierają się również
nad naszym leśnym światem. 
— Te nietrudno dostrzec. Najgorsze jest nie-
bezpieczeństwo nieoczekiwane. Do świtu jesz-
cze dwie godziny. Wracam do namiotu. 
Dwa dni wędrowali wzdłuż południowej gra-
nicy. Po lewej stronie drogi kwitnące drzewa
i krzewy, po prawej trzymetrowy żywopłot,
zielony mur graniczny, za murem piaszczyste
wydmy, w oddali głazy rozsypane u podnóża
skał. Na pustyni wiatr kręcił bicze z piasku/
smagały kamienie, żółty pył pokrywał liście
żywopłotów, unosił się nad przygraniczną stre-
fą. 
Drugiego dnia pod wieczór rozbili namioty
na polanie w głębi lasu. Kolację przygotowała
Zeina, apetyt dopisywał mimo zmęczenia. 
— Srebrne rowery to wspaniałe pojazdy —
pochwalił Artur — ale po kilku godzinach sio-
dełko twardnieje. 
— Po tygodniu przywykniesz — zapewniła
dziewczyna — człowiek przyzwyczaja się do
wszystkiego. 
— O, nie — zaprotestował Artur. — Czło-
wiek nigdy nie przyzwyczai się do życia na
pustyni. 
— Tam nie ma żadnego życia. 
— No właśnie, nie można przyzwyczaić się 
do braku życia. Nasz cudowny, zielony
świat... — umilkł. — Słyszałaś? Co to było? 
—¦ Gwizd, przenikliwy gwizd — odgarnęła
włosy. 
— Masz ładne uszy — Artur uśmiechnął
się. — Zawsze je zakrywasz. 
— Ciszej! Znowu.,. 
— Świstaki? 
— To gwizd maszyny. 
— Gwiżdżąca maszyna? — zdziwił się Ar-
tur. — Pierwszy raz słyszę gwiżdżącą maszynę.
Dlaczego gwiżdże? 
— W bardzo dawnych czasach ludzie podró-
żowali pociągami — przypomniała Zeina. —
Parowóz ciągnął wagony i od czasu do czasu
pogwizdywał. 
— Pociąg w lesie? Od dawna nikt nie jeździ
pociągami. 
— Ten gwizd przyniósł wiatr od strony pu-
styni. 
— Wejdę na drzewo i rozejrzę się — zdecy-
dował Artur. 
— Weź lornetkę. Ona „widzi" w ciemnoś-
ciach. 
— Ona „widzi", a ja nie widzę — chłopiec
usadowił się wygodnie w rozwidleniu dębowego
konara. Za ciemną linią żywopłotu jaśniały
pustynne piaski. Po niebie sunął księżyc w trze-
ciej kwadrze. Dobrze było widać pojedyncze
głazy, góry niknęły we mgle. 
— I co? — zapytała Zeina podchodząc do
drzewa. 
— Nic... a jednak... 
— Co jednak? 
— Coś poruszyło się pod głazem. Tak ktoś
jest! 
— Ktoś? Oszalałeś. Tam nikogo nie ma. Tam
nigdy nikogo nie było. 
— Mo;że ktoś zabłądził. 
— Ludzie nigdy nie opuszczają leśnego świa-
ta. 
— Widzę wyraźnie leżącego człowieka. On...
on... czołga się. 
— Człowiek nie czołga się. Może to pustyn-
ny wąż albo żółw. 
— Nie. Z wielkim trudem pokonuje każdy
metr, usiłuje dotrzeć do granicy. 
— Opisz jego ubranie. 
— Ma na sobie obcisły kombinezon, na gło-
wie hełm. 
Przeraźliwy gwizd zagłuszył słowa dziew-
czyny. 
— Co mówisz? — spytał Artur. 
— Zejdź z drzewa. Musimy zawiadomić naj-
bliższy posterunek. — Zeina rozkładała już
antenę. — Szybciej, nie marudź! 
Artur zsunął się na niższy konar i znieru-
chomiał. Z gęstwiny drzew wytrysnęła fontan-
na iskier, a po kilku sekundach błyskawica
ugodziła w głaz, który przemienił się w obłok
pary. 
Chłopiec zeskoczył z drzewa. 
— Ten człowiek zniknął — wyjąkał. — Za-
bili człowieka. Przecież ludzi nie wolno zabi-
jać! 
Najbliższy posterunek dał odpowiedź wymi-
jającą: 
— Zakłócenia atmosferyczne i gra cieni.
Artur nawiązał łączność z nadleśnictwem. 
Ojciec był bardziej kompetentny: 
— Z wypraw kosmicznych ciągle jeszcze
wracają statki pilotowane przez roboty. Zapro-
gramowane przed kilkuset laty, wykonały swo-
je zadania i chociaż na Ziemi wiele się zmie-
niło, maszyny funkcjonują według starych
schematów zakodowanych w ich ferrytowej
pamięci. Magazynują w zbiornikach informacji
nowe wiadomości, remontują pojazdy i pragną 
budować nowe, najchętniej na terenach na-
szego zielonego świata. Dlatego bronimy się. 
— Ale to był człowiek! — zawołał Artur. —
Człowiek czołgał się po pustyni. 
— Nie, maszyna podobna do człowieka. Bez-
litosna maszyna. Takie właśnie machiny znisz-
czyły życie na trzech czwartych powierzchni
planety. 
— Wyglądał jak człowiek, jak istota ludzka
"potrzebująca pomocy — upierał się Artur. 
— Maszyny są perfidne i podstępne. Celowo
pragną wywołać współczucie, litość. 
— Nigdy o tym nie mówiłeś. 
— Ty i twoi rówieśnicy po ukończeniu pięt-
nastu lat wyruszacie w podróż dookoła zie-
lonego świata, by rozszerzać swoją wiedzę
o czasie teraźniejszym. Życzę wam szerokiej
drogi — zakończył nadleśniczy. 
Łatwo powiedzieć: „szerokiej drogi"! Droga
była najczęściej wąska, stroma, spadzista, sre-
brne rowery podskakiwały na wybojach, grzę-
zły w błocie, a niekiedy nawet przewracały
się. Młodzi podróżnicy po bohatersku znosili
trudy wędrówki. Codziennie, najchętniej po
kolacji gawędzili o robotach tak bardzo po-
dobnych do ludzi. Upłynął tydzień. Po siedmiu
dniach słonecznych spadł deszcz, ulewa trwała
trzy godziny. Skryli się w gajówce. Żona ga-
jowego poczęstowała gości gorącym nektarem.
Piękna, ponętna kobieta — powiedziałby doj-
rzały mężczyzna. Artur dostrzegł długie, czar-
ne włosy i miły uśmiech. Przypomniała mu
starszą siostrę. 
— Pierwszy raz widzę kobietę w mundu-
rze — powiedział. 
— Bo jesteś jeszcze bardzo młody. — Żona
gajowego położyła na stole różowe tabliczki. —
Posilcie się. W strefie przygranicznej również 
kobiety noszą mundury. Jestem gajowym dru-
giego stopnia. 
— Ładny dom — stwierdziła Zeina. — Pię-
kne meble. 
— Wygodne. — Żona gajowego otworzyła
drzwi do sąsiedniego pokoju. Dostrzegli jakieś
maszyny. 
— Komputer — rozpoznał Artur. 
— Komputer? — zdziwiła się Zeina. 
— Kontroluje stukilometrowy odcinek' gra-
nicy. Program waszej podróży przewiduje zwie-
dzenie podziemnego pałacu. Odsapnijcie trochę
po śniadaniu, pokażę wam moje królestwo. 
Zjechali windą do podziemi. Żona gajowego
mówiła: 
— Bastion dziesiąty, sala peryskopów. Oczy
kamer, ukryte wśród liści, obserwują pustynię. 
— Obawiacie się maszyn podobnych do lu-
dzi? — zapytała Zeina. 
¦— Nie obawiamy się nikogo — żona gajo-
wego potrząsnęła wojowniczo czarną czupry-
ną. — Bronimy nasz świat przed intruzami.
Niezliczoną ilość razy usiłowano zakłócić spo-
kój leśnych ludzi. Czuwamy w dzień i w no-
cy — przerwała podchodząc do ściany ekra-
nów. — Spójrzcie na jedenasty monitor. Po
pustyni suną trzy pancerne pojazdy. 
— Skąd wiesz, że pancerne? — odezwał się
Artur. 
— Stalowe pancerze lśnią w słońcu. 
— Sztuczne tworzywa również.
Żona gajowego roześmiała się. 
— Armaty są zapewne z tektury, a pociski
z gąbki — drwiła. — Patrz, przed żywopłotem
dziesiątki kraterów. Ostrzeliwują granicę
z dział, to czołgi. Uwaga! Alarm bojowy! —
Otworzyła mikrofon. Na ekranach pojawiły się
skupione twarze strażników lasu. — Zniszczyć
czołgi! — padł rozkaz i po upływie kilku se- 
•*- 
kund trzy rakiety ugodziły w zbliżające się
pojazdy. Nie usłyszeli eksplozji. Ekran zami-
gotał oślepiającym światłem, czołgi zniknęły.
—I Ach! — westchnęła Zeina. 
— Podobno w zamierzchłych czasach ludzie
toczyli wojny — przemówił Artur. — Ludzie
strzelali do ludzi. 
— My strzelamy do maszyn — odpowie-
działa żona gajowego — do potwornych ma-
chin sterowanych przez inne maszyny. Statki
kosmiczne, wysłane czterysta lat temu z Ziemi,
wracają, ciągle wracają. Lądują na kosmodro-
mach za górami, a potem usiłują przekroczyć
granice zielonego świata. 
— Zawsze słuchały rozkazów Judzi — przy-
pomniał Artur. — Dlaczego nie wykonują wa-
szych poleceń? Sygnał STOP pownien zatrzy-
mać te pojazdy. Przy pomocy innych sygnałów
można ich rozbroić, unieszkodliwić i wykorzy-
stać do celów pokojowych. 
— Bo nie znamy szyfru — tłumaczyła żona
gajowego. — Tamci ludzie posługiwali się in-
nym językiem, wieloma różnymi językami.
Roboty nie odpowiadają na nasze wezwania,
atakują, ustawicznie atakują. 
— Widziałem jednego — powiedział Artur —i
był bardzo podobny do człowieka. Nie atako-
wał, czołgał się. 
— Podstępna kreatura — żona gajowego
podniosła głos. — Maszyny dobrze znają ludz-
ką wrażliwość. 
— A jeżeli wśród robotów są ludzie? 
— Żadna żywa istota nie przeżyje czterystu
lat. 
— Czytałem, że czas w Kosmosie przemija
inaczej, wolniej — mówił Artur. — Dziesięć
lat w gwiazdolocie to sto lat na Ziemi. 
— Bzdury! — zdenerwowała się żona gajo- 
wego. — Nonsens. Nikt nigdy tego nie udo-
wodnił. Z Kosmosu wracały maszyny, które
po wylądowaniu przekazywały ostatnie słowa
kosmonautów. No, dosyć gadania. Pokażę wam
teraz fragment Fortyfikacji-Południe. 
Szli podziemnym korytarzem. Gruby dywan
tłumił kroki. Po obu stronach na ścianach po-
krytych stalową blachą płonęły kolorowe lam-
py. Artur rozmyślał: „Oglądamy dzisiaj drugą
stronę medalu, kulisy zielonego świata.-Dokąd
nas prowadzi żona gajowego? Jej zachowanie
wzbudza niepokój. Nie, nie boję się. Pamiętam
rady ojca, jak pokonywać uczucie strachu. Lęk
ogłupia, a w najlepszym razie utrudnia logicz-
ne rozumowanie. Przede wszystkim spokój". 
— Stanowisko dowodzenia z radiolokacyjną
linią kontroli — informowała żona gajowego,
wprowadzając gości do opancerzonej rotun-
dy. — W tej chwili dwieście metrów pod po-
wierzchnią Ziemi — nacisnęła dwa żółte kla-
wisze na pulpicie maszyny bardzo podobnej do
elektronowych organów. Rotunda drgnęła i po-
częła opadać, — Trzysta metrów, pięćset, a je-
żeli potrzeba, tysiąc, to w przypadku najwięk-
szego zagrożenia. A teraz w górę! Stanowisko
dowodzenia z podziemnego szybu przesunie się
do baszty ukrytej wśród drzew. Zamaskowana
antena obserwuje całe widzialne sklepienie nie-
bieskie. Przelicznik powoduje prawidłowe skie-
rowanie wyrzutni rakietowej na cel. Uwaga!
,W, polu widzenia samolot nieprzyjacielski. —
Nacisnęła czerwony klawisz. Ekrany pokazały,
kolejno: wyrzutnię rakietową, moment wystrze-
lenia pocisku, zniszczenie samolotu, krajobraz
pustyni i dalekich gór. 
— Skutecznie bronimy naszych lasów — żo-
na gajowego nacisnęła fioletowy klawisz, za-
dźwięczały dzwonki, zadudniły, bębny, zatrą-. 
biły puzony. W otwartych drzwiach stanął
gajowy. 
— Mój mąż — przedstawiła żona. — Ko-
mendant Fortecy-Południowej. Gajowy w ran-
dze pułkownika. 
Gajowy-pułkownik zasalutował. 
— Wasza podróż dookoła zielonego śwista
dopiero rozpoczęła się — mówił ściskając dło-
nie Zeiny i Artura. — A ile wrażeń, nieprawda,
dobrze mówię? 
— Ty zawsze dobrze mówisz — uspokoiła
żona. — Oni są zmęczeni. 
— Nadmiar wrażeń męczy — zgodził się ko-
mendant w mundurze gajowego, w randze puł-
kownika — zapraszam na obiad. Po obiedzie
drzemka, po drzemce kolacyjka. Przenocujecie
w fortecy. Działam zgodnie z rozkazami nad-
leśniczego, dziadka Artura, i leśniczego, ojca
Zeiny. Wieczorem pogawędzicie z nimi przez
radio. 
— A roboty? — spytał Artur. — Czy nie
zakłócą poobiedniej ciszy? 
— Nie zakłócą, nie zakłócą — zapewniał ga-
jowy obejmując małżonkę. Dysponujemy uni-
wersalną bronią. Kierowane pociski ziemia-zie-
mia-wyliczał-ziemia-woda, woda-ziemia, woda-
-woda, ziemia-po wietrze, woda-powie trze, po-
wietrze-powietrze. Cży wymieniłem wszystkie
grupy? 
— No, pozostają jeszcze trzy klasy rakiet:
ziemia-kosmos, kosmos-ziemia i kosmos-kos-
mos - przypomniała żona gajowego. — Ale ko-
rzystanie z tej broni przekracza nasze kom-
petencje. Na obiad będą dwa dania do wybo-
ru. 
Po obiedzie, po drzemce, komendant pod-
ziemnej przygranicznej fortecy, gajowy-puł-
kownik, pokazał młodym podróżnikom zalesio-
ne wzgórze. 
 
— W razie potrzeby rozsuwamy ten pagórek,
by odsłonić otwór wyrzutni rakiet międzykon-
tynentalnych. Po odpaleniu pocisku drzewa
wracają do swoich korzeni — zachichotał. —
Drzewa zawsze wracają do swoich korzeni, nie-
prawda, dobrze mówię? 
— Bardzo dobrze, doskonale — zapewniała
małżonka komendanta i również poczęła chi-
chotać. 
Młodzi milczeli, bo o czym tu było mówić?
Jedenastego dnia Artur powiadomił ojca: 
— Wybuch pocisku uszkodził żywopłot na
granicy południowo-wschodniej. Przez otwór
przedostał się pod osłoną nocy robot-kosmo-
nauta. Był ranny w ramię, mocno krwawił.
Udzieliłem mu pierwszej pomocy. Proszę o po-
uczenie: jak należy postępować z maszyną,
w której żyłach płynie krew? 
— Nie doceniliśmy genialnych konstrukto-
rów, tworzących maszyny podobne do ludzi
.w zamierzchłych czasach. Powiadasz, że ten
robot krwawi? Czy zna ludzki język? Czy roz-
mawiał z tobą? — dopytywał się ojciec. 
— Tak — odparł Artur. — Podziękował za
ocalenie mu życia i oświadczył, że nie docenił
możliwości leśnych machin, które z taką pre-
cyzją odtwarzają postacie ludzkie. Powiedział
jeszcze, że maszyny zniszczyły trzy czwarte
świata i opanowały zieloną oazę, jedyny życio-
dajny teren na Ziemi. Tysiące kosmonautów
wraca z wielkiej wyprawy kosmicznej. Są to
wspaniali ludzie, zginą wszyscy, jeśli nie zdo-
łają przedostać się do zielonego świata. 
— Bredził! — wykrzyknął ojciec-nadleśni-
czy — majaczył w gorączce... 
— Czekam na twoje rozkazy — powiedział
Artur. — Czekamy — poprawił się — Zeina
klęczy przy rannym, zdejmuje bandaże. Gdy 
maszyna wykrwawi się, przestanie funkcjono-
wać, czy tak? 
—¦ Tak — odparł nadleśniczy, po czym wy-
łączył radio i wrócił do codziennych zajęć. 
EPILOG 
Ludzie opanowali zielony świat. Gdy zado-
mowili się na dobre po ostatecznej rozprawie
z maszynami, najmądrzejszy z ekspertów za-
prosił kilkunastu kosmonautów na piknik do
lasu. 
— Wróciłem na Ziemię ostatnim gwiazdo-
lotem — mówił. — Zawsze chroniliście uczo-
nych i dlatego nie uczestniczyłem w wojnie 
0 zielony las. Spaceruję po tych lasach dzie-
sięć dni, stęskniłem się za drzewami, za kwia-
tami. W maju, bo teraz mamy maj, otóż w ma-
ju kwitną jabłonie i grusze, kwitną -zeremchy.
Niektóre drzewa rozsiewają nasiona. Puch na-
sion opada na ziemię jak płatki śniegu. Na
końcach gałęzi szpilkowych otwierają się pącz-
ki i wysuwają z nich okryte młodymi szpilka-
mi wierzchołki wzrostu. 
Ekspert odłamał gałązkę klonu, zerwał kilka
liści. 
— W tych lasach nic nie zakwita, wiatr nie
unosi nasion, drzewa nie rosną. Te lasy są
martwe niczym dekoracje w teatrze. Te sosny 
1 świerki, te jawory, topole, modrzewie, klony,
dęby, te krzewy, głogi, jeżyny, te kwiaty są
sztuczne, tak jak sztuczni byli mieszkańcy zie-
lonego świata. Ludzie nie zdołali ocalić ani
jednego źdźbła trawy. Pozostawili maszyny,
które stworzyły sztuczny świat według wzorów
ludzkich z dawnych, zamierzchłych czasów. 
Psychoanaliza 
czyli 
kłopoiy kosmiczne 
Lekarz: Jestem psychoanalitykiem. Ludzie
chętnie otwierają przede mną duszę. Zazwyczaj
czynią to w pozycji leżącej. Kupiłem wygodny,
szeroki tapczan. Światło przyćmione, absolutna
cisza albo dyskretna muzyka. Pacjent rozluźnia
wszystkie mięśnie i spowiada się. Siedzę w fo-
telu stojącym pod lampą, pacjent widzi mój
profil i rozpoczyna dialog. 
Pacjent: Wreszcie zdecydowałem się. 
Lekarz: Tak! 
Pacjent: Bo różnie o panu mówią. 
Lekarz: Aha, różnie. 
Pacjent: Jedni powiadają: „Człowiek mądry,
uczony, znakomity lekarz", inni: „szarlatan,
zwabia naiwnych do swojego gabinetu, odurza
kadzidłami, a oni plotą, co im ślina na język
przyniesie. Leczy dusze — mówią — to naj-
łatwiej, duszy nikt nie widzi, dusza to nie wą-
troba, nie puchnie, nie powiększa. się. Jak
sprawdzić, czy wyleczył?" 
Lekarz: A jednak pan przyszedł. 
Pacjent: Przyszedłem. Nie zapali pan ka-
dzideł? 
Lekarz: Nigdy nie zapalam kadzideł. Czasem
cygaro, po wizytach. 
Pacjent: Mam położyć się na kanapie? 
Lekarz: Albo usiąść w. fotelu, jak panu wy-
godniej. 
Pacjent: Położę się. 
Lekarz: Bardzo proszę. 
Pacjent: Mogę oczywiście liczyć na pańską
dyskrecję, panie doktorze. 
Lekarz: Oczywiście, obowiązuje mnie tajem-
nica zawodowa. 
Pacjent: Cierpię... 
Lekarz: Tak, tak, słucham. 
Pacjent: Lecz moje cierpienie... jak by to po*
wiedzieć, nie chciałbym się ośmieszyć, cierpię
bowiem w sposób szczególny, nietypowy. Mar-
twię się, zamartwiam, nie sypiam po nocach,
zaniedbałem pracę, rodzinę, moje życie sek-
sualne pozostawia, delikatnie mówiąc, wiele do
życzenia. Martwię się i cierpię. Martwię się
o perspektywicznych gości z innego świata,
o pielgrzymów kosmicznych, którzy wcześniej
czy później przybędą tutaj. Martwię się, bo
zupełnie nie jesteśmy przygotowani do tej wi-
zyty. Co najmniej od dziesięciu lat mówimy,
piszemy o innych cywilizacjach naukowo-tech-
nicznych, próbujemy nawiązać z nimi kontakt.
Podsłuchujemy Kosmos. Radioteleskopy, sondy
kosmiczne, najpoważniejsze instytuty usiłują
rozwiązać problem, czy jesteśmy sami. Czy na
innych planetach rozwinęło się życie rozumne.
Ale ja pana nudzę, doktorze. 
Lekarz: Nie, skądże, słucham z uwagą. Niech
pan mówi. 
Pacjent: Gnębi mnie przekonanie, że źle
przyjmiemy przedstawicieli innej cywilizacji.
Oni na pewno będą inni, a my innych nie lu-
bimy. Razi nas kolor skóry, białym nie podo-
bają się żółci, czarni, czerwoni. Przedstawiciele
żółtej rasy nie kochają białych. A jeśli ONI
mają dwie pary rąk? Nikt ICH nigdy nie wi-
dział. Każdy inaczej wyobraża sobie przyby-
szów z odległych planet. Jesteśmy tacy nie-
tolerancyjni. Drażni nas obcy akcent, a co tu 
dopiero mówić o innych kształtach, o innej
mentalności. Nie lubimy mądrzejszych od sie-
bie, gardzimy głupszymi, lękamy się mocniej-
szych, słabszych wyśmiewamy i lekceważymy, 
Lekarz: Może wypije pan filiżankę kawy? 
Pacjent: Wolałbym kieliszek koniaku, proszę
wliczyć do honorarium za wizytę. Ma pan ko-
niak? 
Lekarz: Mam. 
Pacjent: No to wypijmy dla odprężenia. Pań*
skie zdrowie, panie doktorze. 
Lekarz: Raczej pańskie zdrowie. 
Pacjent: Jakże ja cierpię! Proszę wyobrazić
sobie taką sytuację: ląduje gdzieś na Ziemi po-
jazd kosmiczny. Załoga opuszcza statek, trzy
istoty nie z tego świata. Ot, powiedzmy, które-
goś dnia, dajmy na to w niedzielę, w samo
południe, na głównej ulicy naszego miasta, zja-
wiają się goście z Kosmosu. Źle, jeśli będą
mali, zginą pod stopami niedzielnych spacero-
wiczów, rozdepczą ich; jeszcze gorzej, gdy
wkroczą do naszego miasta wielkoludy. Źle
znosimy ludzi wielkich, jesteśmy bezlitośni dla
olbrzymów, nienawidzimy gigantów. Zrzucimy
na nich bomby, wysadzimy w powietrze, ostrze-
lamy z dział największego kalibru, zanim zdo-
łają przedstawić się. 
Lekarz: Prawdopodobnie nie zdołają. 
Pacjent: Otóż to, świadomość tego faktu
pogłębia moje cierpienia. Znajduję się u kresu
sił. Tak mi żal tych pielgrzymów kosmicznych.
Przybyli do nas z dalekich stron, może ź sa-
mego krańca Wszechświata, podróżowali dzie-
siątki lat, znużeni, spragnieni, zgłodniali... Wy-
glądają inaczej, oczy na szypułkach, głowy
cylindryczne, kończyny nadmiernie rozgałęzio-
ne, krótko mówiąc monstra, lecz serca złote,
głowy nie od parady. Pan wie, panie doktorze,
jakie znaczenie ma powierzchowność, jaką wa- 
gę przykładamy do ubioru, chociaż mówimy:
„nie suknia zdobi człowieka". Zdobi, zdobi.
Gdybym przyszedł do pana w łachmanach albo
golusieńki, jak Pan Bóg stworzył, pańska mał-
żonka wezwałaby pogotowie i policją. Dobrze
mówię? No więc ludzie zniszczą monstra o go-
łębich sercach. Pewne, jak amen w pacierzu. 
Lekarz: Oto chusteczka. 
Pacjent: Nie, nie, ja nie płaczę. Ja już wy-
płakałem wszystkie łzy. Nie mam czym pła-
kać. Niech mnie pan ratuje, doktorze. Cierpię,
ach, jak ja cierpię. Co uczynić, by ocalić kos-
mitów? Załóżmy, że ONI już są na Ziemi, że
wylądowali przed laty. Są wśród nas, lecz boją
się ujawnić. Poznali okrutnych i samolubnych
ludzi i nigdy nie odważą się przyznać do swe-
go pozaziemskiego pochodzenia. Jeżeli, na przy-
kład, powiem panu, doktorze: „przybyłem
w 1880 roku z Aldebarana", co pan uczyni? 
Lekarz: A przybył pan w 1880 roku z Alde-
barana? 
Pacjent: Rozczaruję pana, nie przybyłem. Je-
stem takim jak pan człowiekiem. 
Lekarz: A może pan nie wie o tym? 
Pacjent: Eee, dajmy spokój żartom. To spra-
wa poważna. Nie mogę zmrużyć oczu od kilku
miesięcy. W nocy łażę po ulicach wypatrując
gości z innego układu. We mnie jedyna na-
dzieja. Bo jeśli ja ICH spotkam, nie spadnie
IM włos z głowy. Ale szansa minimalna. Mogą
przecież wylądować w każdej chwili w dowol-
nym miejscu na Ziemi. 
Lekarz: Może zaapelować przez radio? 
Pacjent: Powiedzą: znowu fantastyczne słu-
chowisko. Nie uwierzą. 
Lekarz: Mogą tak powiedzieć. 
Pacjent: A zatem nie ma ratunku dla kosmi-
tów, doprawdy oszaleć można. Dniami i no-
cami rozmyślam, nic mi mądrego do głowy nie 
 
1 
przychodzi i coraz bardziej żal mi gości z Kos-
mosu. No bo niech pan sam powie, ile, być
może, marnotrawimy okazji? Nasi bracia kos-
miczni na pewno rozwiązali wiele problemów,
nad którymi głowimy się od stuleci. Na przy-
kład — katar. Potrafi pan, panie doktorze, wy-
leczyć katar? 
Lekarz: Nie potrafię. 
Pacjent: A ONI potrafią. Co z tego? Skoro
nasza cywilizacja nie jest przygotowana, by
przyjąć godnie przedstawicieli Innej Cywiliza-
cji. Trapią mnie również dwa problemy: Oni
dawno, przed iluś tam laty, wylądowali na
Ziemi i boją się zidentyfikowania, dlatego wy-
stępują w przebraniu, w kostiumie, w mas-
kach, pod różnymi postaciami. Są wśród nas,
ale ich nie ma. Być może codziennie stykamy
się z nimi, nie wiedząc o tym. Problem drugi,
jeżeli jeszcze nie wylądowali — wylądują ju-
tro, pojutrze i natychmiast zostaną unicestwie-
ni. Pojmuje pan, doktorze? Nadludzka mądrość,
skarby kosmicznej wiedzy zostaną zniszczene.
Jak ocalić genialnych krewnych? 
Lekarz: Pan przejaskrawia ludzkie wady.
Znam wielu spokojnych, poczciwych ludzi
i gościnnych. Przyjmą gości z Kosmosu z otwar-
tymi ramionami. 
Pacjent: Pan zna? 
Lekarz: Znam. 
Pacjent: Ilu? 
Lekarz: Kilku, kilkunastu. 
Pacjent: Ale nie zna pan, doktorze, czterech
miliardów. 
Lekarz: Nie znam. Moja żona... 
Pacjent (przerywa): Zna wszystkich?! 
Lekarz: Zna kilkudziesięciu, jako położna
kontaktuje się z wieloma mieszkańcami tego
miasta. 
Pacjent: Położna?! Interesujące. 
Lekarz: Co mianowicie? 
Pacjent: Pana żona uczestniczy, współdziała
w narodzinach nowych ludzi. 
Lekarz: I co z tego? 
Pacjent: Pańska małżonka powinna przy tej
okazji przeprowadzać akcję uświadamiającą.
Asystuje rodzącej matce, pociesza zdenerwo-
wanego męża i strapionych rodziców matki.
Wspaniała okazja do agitacji na rzecz kosmi-
tów. 
Lekarz (zaintrygowany): Jak pan to sobie
wyobraża? 
Pacjent: Ot, chociażby w ten sposób: położna
krząta się i podczas tej krzątaniny powiada:
„Za chwilę przyjdzie na świat dziecko, naro-
dzi się nowy człowiek. Co go czeka? Życie jest
brutalne, zewsząd czyhają niebezpieczeństwa,
choćby klęski żywiołowe, brak pieniędzy, kon-
flikty wewnętrzne, konflikty zewnętrzne, nie
mówiąc o katarze. Pomyślcie, drodzy moi —
mewi położna — na co jest narażone to nad-
chodzące dziecko? Czy można je obronić, czy
można mu zapewnić spokojne i radosne życie?
MOŻNA — woła rozpromieniona położna, pań-
ska żona, panie doktorze. — Lada chwila na
naszej planecie wylądują genialni kosmici,
wspaniałe istoty z Innego Układu Słonecznego.
Przyjmijcie ich gościnnie, czym chata ziemska
bogata, tym rada, chlebem i solą. Otoczcie dro-
gich gości troskliwą opieką. ONI sprawią, że
to maleństwo, które urodzi się za chwilę, bę-
dzie szczęśliwe". Wszystkie położne powinny
wygłosić takie przemówienie. Co pan o tym
myśli, panie doktorze? 
Lekarz: Poproszę żonę. 
Pacjent: Tak, tak, mój pomysł należy prze-
konsultować z pańską żoną. 
Lekarz: Paulino, Paulino! 
Żona: Co się stało? 
Lekarz: Mój pacjent wpadł na pewien po-
mysł. 
Żona: Opróżniliście prawie całą butelkę. 
Pacjent: W celach leczniczych, łaskawa pani,
pani mąż, sławny doktor Larix, lekarz dusz,
uzdrowi mnie, jestem święcie przekonany,
uzdrowi, jeśli pani zechce nam pomóc. 
Lekarz: Moja żona milczy!? 
Pacjent: Czytam w pani oczach jak w otwar-
tej księdze. Pani myśli — ten człowiek, to zna-
czy pacjent, powinien leczyć się u psychiatry,
a nie u psychoanalityka. To maniak — myśli
pani o mnie — opanowała go idee fixe, na-
tręctwo. — Czy odgadłem? 
Lekarz: Moja żona milczy? 
Pacjent: Nie kontaktuje? 
Lekarz: Medytuje. 
Żona: Należy wziąć pod uwagę jeszcze jedną
ewentualność. 
Pacjent: Jeszcze jedną? Proszę, niech pani
usiądzie. 
Żona: Goście z Kosmosu mogą okazać się po-
tworami. Załóżmy, że gardzą nami, że zniszczą
nas przy pierwszej okazji. 
Pacjent: Głowę dam sobie uciąć, ONI nigdy
nie skrzywdzą ludzi. Są wspaniali, mądrzy,
szlachetni, wyrozumiali. Pragną nam dopomóc. 
Żona: Skąd ta pewność, pan rozmawiał z ni-
mi? 
Pacjent: Telepatycznie, intuicyjnie, podświa-
domie wyczuwam, ONI są łagodni. 
Żona: Przepraszam, telefon... Halo... Tak, bę-
dę za piętnaście minut... Pan wybaczy, wzy-
wają mnie do porodu. 
Lekarz: I nad czym pan tak duma? 
Pacjent: Doznałem olśnienia. Za chwilę uro-
dzi się dziecko, na świat przyjdzie nowy czło-
wiek. 
Lekarz: Normalne. 
Pacjent: To dziecko to ONI. 
Lekarz: Nie nadążam za panem. 
Pacjent: ONI przybywają do nas w postaci
niemowlęcia. 
Lekarz: Absurd! 
Pacjent: Pan nie ma zupełnie wyobraźni!
Co za ignorancja! 
Lekarz: Wyobrażam sobie. 
Pacjent: Pana małżonka występuje w roli
pośrednika, łącznika między NIMI a nami. Cu-
downa kobieta... v 
Lekarz: Istotnie wspaniała, nieziemska ko-
bieta! 
Pacjent: Jak pan powiedział? 
Lekarz: Nieziemska. 
Pacjent: Szukamy daleko, a znajdujemy pod
ręką. 
Lekarz: Co znajdujemy? 
Pacjent: NIEZIEMSKĄ ISTOTĘ. Co za wspa-
niały zbieg okoliczności? Jakże jestem wdzięcz-
ny! Trzeba zawiadomić burmistrza, zorganizo-
wać powitanie, uczcić... 
Lekarz: Niech pan zostawi moją żonę w spo-
koju. 
Pacjent: Nasza cywilizacja uratowana! Ura-
towana... Biegnę po orkiestrę... 
Żona: I co? 
Lekarz: I nic. Wybiegając z naszego domu
wpadł pod koła rowerów kolarzy, biorących
udział w wyścigu dookoła Europy. Nieco po-
turbowanego zabrało pogotowie. Kilka miesięcy
poleży. 
Żona: Chwała Bogu; to znaczy, nie ma złego,
co by na dobre nie wyszło. On przekonałby
wszystkich, że przybyłam z Kosmosu... A pro-
pos. Nasz sąsiad to dziwny człowiek. 
Lekarz: Ten siwiuteńki? 
Żona: Ten siwiuteńki. Gołębie siadają na
jego ramionach, kolanach. Łaszą się do niego
dzikie zwierzęta. 
Lekarz: Dzikie zwierzęta w ogródku sąsia-
da?! 
Żona: Widziałam sąsiada w Zoo. Wszedł do
klatki z tygrysami, bo dozorca gdzieś zniknął
i ryczały z głodu. 
Lekarz: I łasiły się? 
Żona: Jak małe kotki. On pracuje w Wy-
dziale Interwencji i załatwia wszystkie sprawy
od ręki. 
Lekarz: Istota nie z tej Ziemi! 
Żona: Do każdego uśmiecha się, życzliwy dla
całego świata. Ktoś dzwoni... A, to pan? Pro-
simy, prosimy. Nareszcie sąsiad złożył nam
wizytę. 
Sąsiad: Ja do pana doktora. Gnębi mnie moja
dobroć i życzliwość. Nie sypiam po nocach,
myśląc, komu pomóc, kogo wybawić z kłopo-
tów, kogo uszczęśliwić moją bezinteresowną
przyjaźnią. Ja chyba urodziłem się na innej
planecie. Błagam o pomoc, panie doktorze... 
Lekarz: Pomogłem mu. Po kilku seansach
wrócił na Ziemię, ukręcił łebki gołębiom, w ce-
lu, jak się wyraził, pokrzepienia nadwątlonego
organizmu delikatnym rosołem. W Zoo drażni
dzikie zwierzęta i niczego nie załatwia „od rę-
ki". Zadziwiające. Psychoanaliza czyni cuda.
Położę się na tapczanie i pogawędzę ze sobą.
Jestem wybitnym psychoanalitykiem, można
rzec — cudotwórcą. Nie z tej Ziemi. A jeśli to
ja reprezentuję Inną Cywilizację? 
Horyzont zdarzeń 
czyli
kolaps grawitacyjny 
Słoneczny dzień nie zapowiadał burzy, nikt
nie oczekiwał deszczu, zacznie padać po świę-
tym Janie, nie wcześniej, mówili ludzie pa-
trząc w bezchmurne niebo. Tym lepiej, szyb-
ciej zbudujemy dom dla Fryderyka Sarazina.
Bogaty, ale i mądry człowiek. Jego żona zaj-
muje się plantacją winorośli, a on zarobione
przez małżonkę pieniądze wydaje na książki
i lunety. No, powiedzmy — część pieniędzy.
Magdalena Sarazin nieźle sobie radzi, niedaw-
no zakupiła dwie winiarnie, fabrykę szkła, czyli
hutę. A teraz na wzgórzu Między Rogami Dia-
bła stawia willę. 
— W starym domu — tłumaczyła tym, któ-
rzy zawsze wtykają nos w nie swoje sprawy —
nie ma miejsca dla książek męża, a co tu mó-
wić o lunetach. Fryderyk kończy w tym roku
pięćdziesiąt lat. Dostanie w prezencie urodzi-
nowym piękną bibliotekę i obserwatorium
astronomiczne. 
Mądrość Sarazina i zapobiegliwość jego żony
dobrze były znane nie tylko mieszkańcom wio-
ski. Mówiono o nich i pisano w niedalekiej
stolicy wschodniej Andaluzji, Almerii. Dzien-
nikarze chętnie odwiedzali astronoma, który
opowiadał o swoich badaniach Kosmosu, racząc
gości dobrym winem. Sarazin był amatorem, 
ale w sferach naukowych ceniono jego wielo-
letnie obserwacje nieba. Należał do Towarzy-
stwa Miłośników Astronomii i publikował wy-
niki obserwacji meteorów i komet w czasopiś-
mie „ASUNCIÓN" („Wniebowzięcie"). Pisywał
również opowiadania do magazynu „PASADO
MANANA" („Pojutrze"). 
— Jako autor noweli fantastycznonauko-
wych — zwierzał się przyjacielowi — mogę
swobodniej interpretować własne odkrycia
naukowe. Gdy o moich hipotezach rozmawiam
z uczonymi, uśmiechają się. Pracuję od sześciu
lat nad Teorią Prawidłowej Budowy Wszech-
świata. Fascynują mnie tajemnice „Czarnych
dołów". Próbowałem opublikować kilka arty-
kułów w czasopismach naukowych. Odrzucili.
Po niewielkich zmianach wydrukowano je
w miesięczniku „Ciencia Ficciony Fantasia".
A teraz będę miał swoje obserwatorium astro-
nomiczne. Que suerte! 
— Tak, to wielkie szczęście — zgadzał się
przyjaciel, który bardzo cenił mądrość astro-
noma i urodę wina. — Wino, dobre wino jest
piękne — mówił podnosząc kryształowy kie-
lich — złoto i szkarłat — zachwycał się. —
Wino ozłocone słońcem. 
Siedzieli na drewniane] ławie przed starym
domem, zwróceni twarzami ku zachodowi. Ma-
gdalena przyniosła z piwnicy trzecią butelkę
rubinowego nektaru. Zegar na wieży kościelnej
uderzył pięć razy. Niemal jednocześnie zaterko-
tał telefon. Pani Sarazin podniosła słuchawkę. 
— Runęła ściana willi — informował zde-
nerwowany majster. — Zawaliło się całe pię-
tro. Na szczęście nikomu nic się nie stało. Od-
poczywaliśmy. Proszę zawiadomić architekta. 
Architekt obejrzał zrujnowaną ścianę, poga-
wędził z murarzami, przestudiował plany, po
czym wzruszywszy ramionami oświadczył: 
— Nic nie rozumiem. 
— Mało solidna budowa — żona astronoma
podniosła cegłę — zaprawa diabła warta. Nie
znam się na tym, po prostu partacka robota.
Dzięki Bogu nikt nie zginął. 
— Tak, tak — Sarazin pokiwał siwą gło-
wą. — Bogu najwyższemu dzięki, czuwa nad
nami Dziewica, patronka Almerii. 
— Virgen de la Mar czuwa nad wszystki-
mi — stwierdziła Magdalena wznosząc oczy ku
niebu. — Spójrzcie! — zawołała. — Słońce
przesłoni za chwilę czarna chmura. 
— Trąba powietrzna — wymamrotał astro-
nom. — Uciekajmy do domu! 
Pociemniało, zerwał się wiatr, spadły pier-
wsze krople deszczu. Słońce przygasło jeszcze
bardziej, ucichł nieoczekiwanie świst wichru. 
— Ot, klasyczna cisza przed burzą — wy-
sapał astronom biegnąc za małżonką. — Zaraz
rozpęta się piekło. Czy zdążymy? 
— Samochody czekają na dole — powiedział
architekt — podwiozą nas do miasta. 
— A! — wrzasnął Sarazin — potknął się
o kamień. — Nogi można połamać. Ta ścieżka
dobra dla kozic. 
— Kozice na pagórku wysokości czterdzie-
stu metrów, chyba żartujesz. — Pani Sarazin
zdjęła czarne czółenka«i biegła w pończochach. 
Wicher kręcił już bicze z piasku, przyginał
do ziemi młode drzewa. Huragan uderzył
w chwili, gdy samochody ruszyły w powrotną
drogę. 
— Zrujnuje do reszty rozpoczętą budowę —
martwił się astronom. — Tyle pracy pójdzie na
marne. 
— Nie ma złego, co by na dobre nie wy-
szło — powiedziała Magdalena. Dodawanie du-
cha mężowi należało do jej codziennych obo-
wiązków. —¦ Nowe ściany będą mocniejsze. Pan 
osobiście dopilnuje budowy, panie architekcie.
Osobiście — powtórzyła. — Gotowa jestem wię-
cej zapłacić, by nie usłyszeć: „jaka płaca, taka
praca". 
— Istotnie — zgodził się architekt. — Moje
honorarium wymaga pewnej korekty. 
Zgodnie z przewidywaniami huragan zbu-
rzył świeżo wzniesione ściany willi, powyry-
wał drzewa z korzeniami, uszkodził wieżę straż-
niczą, Torre de la Vela i zerwał dzwon, który
niegdyś ostrzegał przed piratami. Almeria prze-
żyła kataklizm bez większych strat. Wicher
uszkodził dach katedry, szturm na twierdzę
skończył się fiaskiem. Alcazaba, mimo sędzi-
wego wieku, odniosła jeszcze jedno zwycię-
stwo. 
— Abd ar-Rahman Trzeci — mówiła żona
astronoma — Kalif Kordoby był lepszym,
o wiele lepszym od pana architektem. Wzniósł
fortyfikacje przed tysiącem lat i mury ani
drgnęły, a nasza willa leży w gruzach. 
— Bo willa to nie twierdza — bronił się
architekt. 
— Do dzieła, młody człowieku — zachęcał
Sarazin — "do dzieła. Niebo czeka na mnie. 
— Co ty wygadujesz? — Magdalena splu-
nęła przez lewe ramię. 
— Na moje obserwacje, oczywiście, na moje
obserwacje. Na wieży zainstalujemy lunety, te-
leskopy. 
— Jutro rozpoczniemy budowę. 
— Brillantemente! — ucieszyła się Magda-
lena. — Świetnie! Doskonale! Najwyższa pora!
Odpoczywał pan osiem dni. 
Minęły cztery miesiące. Sarazin trawił właś-
nie obfity obiad na werandzie starego domu,
kołysząc swoje prawie sto kilogramów w fo- 
telu na biegunach, gdy zadźwięczał telefon. Słu-
chawkę zgodnie z tradycją podniosła żona.
Usłyszała schrypnięty głos architekta: 
— Runęła powtórnie ta sama ściana __ 
informował. — Sam pilnuję budowy, doglądam,
kontroluję, cement w najlepszym gatunku',
sprowadzam budulec z Sewilli. Pojąć trudno.
Przysypało dwóch murarzy, ciężko ranni. 
Na miejsce budowy przyjechał komisarz po-
licji, powołano specjalną komisję. 
Przewodniczący komisji oznajmił przedsta-
wicielom prasy: 
— Nad wzgórzem Między Rogami Diabła
dwa razy dziennie przelatują naddźwiękowe
odrzutowce. Oto przyczyna. Zmienimy trasę
przelotu. Samoloty będą podchodzić do lądo-
wania od strony morza. 
Pani Sarazin nie zamierzała rezygnować
z budowy willi, usunięto gruz i architekt po raz
trzeci przystąpił do wznoszenia fatalnej ścia-
ny. Wzmocnił fundamenty, powiększył szero-
kość murów. Wydźwignął budowę do drugiego
piętra i wtedy runęły dwie szczytowe ściany. 
Specjalna komisja ustaliła, że: „Przyczyną
katastrof są drżenia wzgórza, wykryte przez
sondy sejsmograficzne. Badamy przyczyny tych
drgań". 
Po upływie tygodnia przedstawiciel specjal-
nej komisji oświadczył: „Drgania zostały'wy-
wołane przez ruchy tektoniczne skorupy ziem-
skiej, albo coś w tym rodzaju". 
W drugiej części zdania kryło się wiele: brak
kompetencji, oportunizm, kunktatorstwo, nie-
wystarczający zasób wiedzy, by nie powie-
dzieć... słabe przygotowanie do zawodu eksper-
ta, „ALBO COS W TYM RODZAJU", czyli
furtka, na wszelki wypadek szeroko otwarta.
Działo się coś niepojętego, ściana mozolnie
wznoszona przez wysokiej klasy murarzy, pod 
kierownictwem solidnego majstra i wybitnego
architekta, trzykrotnie rozsypała się. Po raz
pierwszy tuż przed huraganem, a więc nie on
był sprawcą, po raz drugi z winy jakoby samo-
lotu naddźwiękowego, który w tym dniu nie
przelatywał nad wzgórzem, po raz trzeci z po-
" wodu niedostrzegalnych i niewyczuwalnych
drgań ziemi. Asekuranckie: „albo coś w tym
rodzaju" zawierało prawdziwą przyczynę. Na-
leżało tylko ten magiczny kod rozszyfrować. 
— Wspólnie rozwiążemy zagadkę — Fryde-
ryk Sarazin nie żartował. — Będę uczestniczył
w pracach budowlanych. 
— Oszalałeś! — zirytowała się pani Sara-
zin. — Z twoją tuszą na rusztowaniach? 
— Pozostanę na dole, zamierzam obserwować
murarzy. 
— Nikt nie lubi, gdy w czasie roboty inni
patrzą mu na ręce. 
— Opowiem kilka anegdot.

— Kiepski pomysł, idiotyczny — żona astro-
noma nie przebierała w słowach. — Rozśmie-
szanie murarzy może doprowadzić do nowej
katastrofy. 
— Tak, rzeczywiście — astronom posmut-
niał. — Nie pomyślałem o tym. Będę ich ob-
serwował dyskretnie. Wytłumaczę swoją obec-
ność pragnieniem podziwiania krajobrazu. 
Pani Sarazin zakończyła wymianę zdań krót-
kim i stanowczym: 
— Rób, co chcesz! 
Następnego dnia Sarazin powitał murarzy
grzecznym pozdrowieniem, po czym przystąpił
do rzeczy: 
— Moi kochani, chciałbym zobaczyć tę fa-
talną ścianę. 
— Nie zobaczy pan — odrzekł majster. 
— Dlaczego, mój drogi", zechciej wytłuma-
czyć. 
— Bo nie można zobaczyć tego, czego nie 
ma. 
— Słusznie. Cenię nade wszystko zdrowy
rozsądek. Ale, o ile wiem, część ściany pozo-
stała. 
— Część może pan zobaczyć — powiedział
majster i podprowadził Sarazina do sterty gru-
zów — o, tyle z tego zostało. 
— Interesujące — stwierdził astronom oglą-
dając ruinę. 
—¦ Co interesujące? — zaciekawił się maj-
ster. 
—• Znam dokładnie plany budowanej przez
panów willi. W tym miejscu powinna stanąć
wieża obserwatorium astronomicznego, przyle-
gająca do zachodniego skrzydła budynku. 
— Zgadza się — majster zdjął murarską
czapkę i małym czerwonym grzebykiem prze-
czesał złociste kosmyki. Zgadza się, a-co z tego
wynika? 
— Nic, w tej chwili nic szczególnego. Fakt
ten jedynie tłumaczy moją wizytę, moją obec-
ność. Pragnę wam dopomóc. 
— No, no — majster włożył czapkę. — Je-
szcze jeden murarz. 
— Pragnę dopomóc w rozwiązaniu pro-
blemu — wyjaśnił Sarazin. — Stawiamy tę
ścianę nieco na oślep, może warto zmienić me-
todę. 
— Metodę stawiania muru? — zadziwił się
murarz. 
— Przypatrzmy się temu bliżej — rzekł
astronom i stanął na rumowisku cegieł. — To
ściana północno-zachodnia. — Spojrzał w nie-
bo. Zobaczył postrzępione obłoki. — Skoro tyl-
ko zapadnie mrok — mówił zataczając prawą
ręką krąg nad głową — firmament rozbłyśnie
gwiazdami, tam po lewej stronie, tuż nad hory-
zontem, zalśni Pas Oriona, nad nami Krzesło 
- «"¦•¦" 07 
Kasjopei, z prawej Gwiazdozbiór Łabędzia, wy-
żej Herkules. Mniej więcej w tym miejscu... —
przesunął lewą stopę i zachwiał się. 
— Ostrożnie! — majster złapał astronoma
za ramię. — Spadnie pan. 
— Dziękuję, mój drogi, o, w tym miejscu,
ale na wysokości ostatniego piętra, stać będzie
teleskop. 
— Najpierw trzeba postawić wieżę i dom. 
¦— Postawimy, postawimy — zapewniał Sa-
razin. — Musisz, kochany, zmienić odrobinę
kąt. Ściana powinna być zwrócona bardziej na
zachód. 
— Niech pan pogada z architektem.
Architekt z niemałym trudem wdrapał się na 
wzgórze, zobaczywszy astronoma zaklął szep-
tem, głośno powiedział: 
— Que sorpresa! Wielki to dla mnie zaszczyt.
Sarazin nie tracił czasu, patykiem na piasku 
zilustrował swoją propozycję. 
— Bardziej na zachód — mruczał architekt
mrużąc oczy. — Sądzi pan, że tak będzie le-
piej? 
— Na pewno. 
— Dlaczego? 
— Nie wiem, intuicja podpowiada: „tak na-
leży uczynić". 
— Ano, czemu nie? — Architektowi było
wszystko jedno. — Skorygujemy położenie
ściany zgodnie z życzeniem klienta. Ustawimy
ją frontem do zachodu — i dokończył w my-
ślach: „Nie kijem go, to pałką, i tak runie". 
Ściana jednak nie runęła. Zachowano jak
najdalej posuniętą ostrożność i cegła po cegle
budowano w ciszy i skupieniu. Sarazin towa-
rzyszył robotnikom przez cały dzień. Razem
z nimi jadł obiad, częstował cygarami i cze-
koladą. Po kilku dniach zaprzyjaźnili się. Astro- 
nom przynosił wodę mineralną, obsługiwał
windę, podnoszącą taczki z cegłami. 
A wieczorem gładził mur i poklepywał maj-
stra. 
— Widzisz, mój drogi, stoi, ani drgnie. 
— Odpukajmy w niemalowane drzewo. 
W nocy Sarazin budził się, wstawał, wyglą-
dał przez okno, patrząc w stronę wzgórza przez
lunetę, obserwował gwiazdy, zainteresowany
szczególnie „Black-hole", „Czarnymi dołami".
Potem wracał do łóżka, drzemał do świtu, zja-
dał naprędce skromne śniadanie i biegł na
wzgórze. 
— Stoi, czy przewróciła się? Czy jeszcze
stoi? 
— Wszystko w porządku — meldował maj-
ster, który polubił astronoma. — Wkrótce za-
wiesimy wiechę. 
Nadszedł wreszcie wytęskniony dzień. Sara-
zin wprowadził uroczyście żonę do nowej willi,
otworzono drzwi wiodące do wieży obserwa-
torium. W nocy Sarazin pochylił się nad oku-
larem teleskopu zwierciadlanego typu Casse-
graina i rozpoczął obserwacje odkrytego przez
siebie „Czarnego dołu" w pobliżu Oriona. 
Przedłużająca się nieobecność męża zanie-
pokoiła panią Sarazin. Zegar wskazywał trzecią
nad ranem. Narzuciła szlafrok i przez korytarz
łączący willę z obserwatorium przeszła do wie-
ży- 
— A, to ty — ucieszył się astronom. — Ten
teleskop to prawdziwe cudo. Usiądź, jak wiesz,
odkryłem „Black-hole", spójrz, na tej fotogra-
fii widać Końską Głowę w gwiazdozbiorze
Oriona, a ten punkt to właśnie „Czarny dół",
obszar czasoprzestrzeni otoczony powierzchnią,
przez którą nie mogą przedostać się do pozo-
stałej części Wszechświata żadne informacje
przenoszone przez fale elektromagnetyczne albo 
inne wolniejsze sygnały. Powierzchnia „Black-
-hole" jest horyzontem zdarzeń, rozumiesz? 
— Nie! — odpowiedziała krótko Magdalena
i otuliła się szalem. 
— Moim zdaniem — mówił dalej astronom —
„Czarny dół" spełnia jeszcze inną rolę. Od
trzech godzin obserwuję czarny dół w Orio-
nie. Czerń chwilami blednie, dostrzegam jakieś
błyski, migotanie, purpurowe, faliste linie, za-
glądam do głębokiej studni, w zwierciadle wo-
dy odbijają się gwiazdy, moja sylwetka po-
chylona nad studnią. 
— Jesteś zmęczony — szepnęła pani Sara-
zin. 
— Im dłużej patrzę w tę studnię, tym widzę
lepiej i dalej. Podglądam inny świat. 
— Masz gorączkę, tak, czoło rozpalone. 
— Z tego właśnie miejsca — Sarazin pod-
szedł do teleskopu — stąd, przez tę znakomitą
lunetę, widać Tamtą Stronę Wszechświata.
Dlatego ściana wieży przewracała się. 
— Dlatego? Co ty wygadujesz! 
— Kosmos zazdrośnie strzeże swoich ta-
jemnic. 
— Pleciesz. 
— Wiem, co mówię. Wystarczyło inne usta-
wienie ściany. Teraz są bezsilni. 
— Kto jest bezsilny? 
— Patrzę teraz prosto w ich oczy — Sara-
zin uśmiechnął się. Pochylony nad okularem
teleskopu, monologował: 
— Widzę nieskończoną, bezkresną przestrzeń,
kłębowisko ciał, miliony istnień w straszliwym
wirze, oddalają się, nikną za falującą kurtyną
zorzy, za chwilę znowu rozsunie się, tak, drgnę-
ła, zobaczymy prawdę, pojmujesz, samą praw-
dę, ekstrat prawdy... Nie, nie! — krzyczał Sa-
razin — to niemożliwe, to kłamstwo, nie po-
winienem nigdy; tego. zobaczyć! Zrozumiałem 
w jednej sekundzie sens... sens... — bełkotał —
Jesteśmy... 
— Wypij! — Magdalena podała mężowi
szklankę wody. — Wypij, proszę, i wróćmy do
sypialni. Powinieneś odpocząć. Za wiele wra-
żeń. 
— Tak, za wiele — zgodził się Sarazin. —
Posłuchaj, musisz mnie wysłuchać, będę mówił,
a ty notuj, albo włączymy magnetofon, tak,
naturalnie, magnetofon. 
— Odpocznij, a później... 
— Nie... Nie mamy czasu, pojmujesz? To
trzeba natychmiast utrwalić. 
— Dobrze — ustąpiła pani Sarazin. — Przy-
niosę i nagramy wyniki twoich obserwacji. 
— Pospiesz się — przynaglał astronom. —
Nie mamy wiele czasu. Magnetofon znajdziesz
na moim biurku w bibliotece. 
Magdalena nie zdążyła dojść do biblioteki. 
Ściany wieży obserwatorium zadrżały gwał-
townie, zadygotała podłoga. 
Wśród ruin znaleziono kartkę: 
„...Horyzonty zdarzeń istnieją w niektórych
modelach rozszerzającego się Wszechświata dla
obserwatorów poruszających się razem z Sub-
stratem. Obserwatorzy ci mogą w zasadzie zo-
baczyć wszystkie cząstki substratu (Galaktyki).
Ale nie mogą obserwować całej ich historii,
gdyż przecinają się one z horyzontem zdarzeń...
Gwiazda wytwarza czarny dół po nieskończo-
nym czasie, chociaż szybko staje się czarna,
gdyż jej jasność maleje bardzo gwałtownie.
Z punktu widzenia obserwatora spadającego
razem z gwiazdą cały proces kolapsa grawita-
cyjnego odbywa się w skończonym i bardzo
krótkim czasie, równym około 10-5 sekund.
W tym okresie powstaje nie tylko czarny dół,
lecz promień gwiazdy maleje do zera, gęstość
i siły grawitacyjne stają się nieskończone. Stan 
ten nazywa się osobliwością. Osobliwość ta
jest otoczona powierzchnią czarnego dołu, a za-
tem jest niewidoczna dla oddalonych obser-
watorów." 
Na marginesie kartki wyrwanej z książki
Sarazin napisał: 
„Jakie to proste i oczywiste. Jednocześnie
mało precyzyjne i konkretne. Zaledwie prolog
wymagający rozwinięcia. Dokonałem tego. Teo-
rię można już skonfrontować z rzeczywistością.
Widziałem przez teleskop w dniu siódmym
sierpnia o godzinie trzeciej minut jedenaście
w nocy"... 
Przewodniczący Komisji Specjalnej, badają-
cej przyczyny zawalenia się wieży obserwato-
rium, powiedział do narzeczonej: 
— Piekielna historia. Straż pożarna wydo-
była spod gruzów Sarazina i jego żonę. 
— Boże drogi! 
— Nie, nie zginęli. Lekko ranni, ogłuszeni
i zszokowani. Nic nie pamiętają. Teleskop dia-
bli wzięli. Jestem głodny. 
— Obiad gotowy. 
— Czym mnie dzisiaj uraczysz? 
— Będzie udziec barani a la provencale, in-
dyk nadziewany truflami, groszek zielony, no-
walijka, szampan clicąuot i coś tam jeszcze
na deser. 
Zadziwiające, jak niekiedy problemy czysto
astronomiczne przeplatają się z gastronomicz-
nymi. 
No cóż, człowiek dzięki stale rozwijającej się
wyobraźni eksploruje Kosmos i Gastros. Dzię-
ki temu coraz skuteczniej zaspokaja pragnienie
i głód. Ale, jak wiadomo, apetyt stale rośnie
i ustawicznie rozszerza się horyzont zdarzeń. 
Kryształowa
kula 
Nazywam się Krzysztof Krystopher, lat trzy-
dzieści dziewięć, kawaler, konstruktor, wielki
przyjaciel ludzi, entuzjasta współczesnej, wspa-
niałej cywilizacji. Od dziecka eksperymentuję,
eksperymentator o trzydziestoletnim stażu to
brzmi dumnie, i rzeczywiście mam wiele po-
wodów do dumy. Zawsze eksperymentowałem
z myślą o innych. Pro publico bono, nigdy pro
domo sua. W dniu dzisiejszym postanowiłem
działanie dla dobra ogółu połączyć z działaniem
dla własnej korzyści — PRO DOMO SUA!
Zamierzam zbudować dom, dwupiętrowy budy-
nek z wszelkimi wygodami. Nigdy nie przywią-
zywałem wagi do wygód. Utrudniają koncen-
trację. Doszedłem wszakże do przekonania, iż
jednocześnie sprzyjają medytacjom i ułatwiają
nawiązanie kontaktu z innymi. Mój Dom będzie
spełniać podwójną rolę — wznoszę go przecież
dla siebie i dla ludzi. Znam domy zamknięte na
sto zamków, prawdziwe fortece, twierdze nie-
zdobyte, znam również domy otwarte. Można
tam zajrzeć o każdej niemal porze, gospodarze
witają gości z nieodmienną i nie przemijającą
serdecznością. 
Ja wzniosę taki Dom, który zbliży mnie do
wszystkich, do całej ludzkości. Ugoszczę w moim
Domu sześć miliardów ludzi. Nie, nie oszala- 
łem. Projekt został przekonsultowany z Eks-
pertami. Najwybitniejszy oświadczył: 
— Aprobujemy i gratulujemy. Cudowny,
fantastyczny dom, jestem przekonany, że unie-
śmiertelni projektodawcę. Raz jeszcze gratu-
luje.. Służę wszechstronną pomocą. 
I dotrzymam słowa. Otrzymałem pozwolenie
na budowę Domu w samym centrum miasta
przy Alei Jedenastej, najbardziej ruchliwej
arterii, w pobliżu miejskiego parku, rezerwatu
zieleni i kwiatów. Uzgodniono ze mną dokład-
ne usytuowanie budynku i przedsiębiorstwo
budowlane przystąpiło do pracy. Dwupiętrowy
Dom zostanie umieszczony w środku kryształo-
wej kuli o promieniu trzydziestu dziewięciu
metrów, obracającej się wokół swojej osi za
słońcem. Po zachodzie kula nieruchomieje aż
do świtu. W nocy kontakt ze słońcem zastępuje
kontakt z gwiazdami. Zamiast skoncentrowanej,
wielkiej jasności, tysiące drobnych błysków, no
i światło Księżyca. 
Nie będę zanudzał szczegółami technicznymi,
powiem tylko, że kula ma swój biegun magne-
tyczny zorientowany na biegun magnetyczny
Ziemi, że jest wyposażona w aparaturę mojej
konstrukcji, klimatyzatory, sterownię oraz uni-
wersalny komputer, który programuję codzien-
nie po śniadaniu. Tak, już programuję. Szybko
minęły dwa lata i oto mój Dom stał się rzeczy-
wistością. Czas przeszły ustąpił miejsca fascy-
nującej teraźniejszości. 
Burmistrz otworzył uroczyście drzwi do mo-
jego Domu, a gdy pierwsi goście zasiedli w fo-
telach przy kryształowych oknach, Dom uniósł
się i poszybował nad dachami innych domów.
Rozwiązałem pomyślnie problem grawitacji,
owa aparatura, o której wspomniałem, to anty-
grawitator, umożliwiający swobodne odrywanie
się od powierzchni Ziemi. Dom-kula kryszta- 
łowa mknie z nieograniczoną szybkością na
dowolnej wysokości, bądź sunie wolno jak ba-
lon, może również znieruchomieć. Wzbija się
w górę pionowo, opada jak kamień, lecz ląduje
łagodnie. Bez większego trudu pokonuje gra-
witację ziemską, jeśli zechcę, nie opuszczając
Domu, udam się w podróż międzyplanetarną.
Drzwi do mojego Domu są zawsze szeroko
otwarte. 
Przed kilkoma dniami wylądowałem na polu
bitwy. Nie umiem powiedzieć, kto z kim wal-
czył i dlaczego? Zawiodły rozpraszacze mgły.
Na próżno wytrzeszczałem oczy, białe obłoki
wypełniały dolinę, ograniczając widoczność do
kilku metrów. Stałem przed Domem, poranek
był chłodny, słońce jeszcze zimne. Podmuch
wiatru rozchylił mglistą kurtynę i wtedy zo-
baczyłem pluton żołnierzy w bojowych heł-
mach, szli wolno otaczając mój Dom prowa-
dzeni przez oficera, który ujrzawszy mnie
w otwartych drzwiach, zawołał: 
— Poddaj się!
Podniosłem posłusznie ręce. 
— Nie próbuj uciekać! — ostrzegł oficer. 
— Nie zamierzam — zapewniłem niecodzien-
nego gościa. — Mój Dom stoi przed panem
otworem. Gość w dom, Bóg w dom. Jesteście
zapewne strudzeni i zmarznięci. Proponuję
szklankę herbaty z rumem. 
— Z rumem — wymruczał sierżant i opuś-
cił lufę ręcznego karabinu maszynowego. 
— Kto pana wystrzelił? — indagował ofi-
cer.. — W jakim celu? Ta kula spadła na linię
frontu, przed nami nieprzyjaciel zaczajony
w niewidocznym w tej chwili lasku. 
— Zanim mgła ustąpi, ugoszczę panów. Go-
rąca herbata z rumem — zachęcałem. — Czym
chata bogata, tym rada. 
— Ładna chata — sierżant był realistą. —
Pierwszy raz w życiu oglądam taką chatę. 
— Dlatego bądźmy czujni i ostrożni — Ofi-
cer rozejrzał się dookoła. — Kto przyleciał
z panem? 
— Nikt. Podróżuję sam. 
— Podróżnik, he, he — oficer szturchnął
łokciem sierżanta. — Kto zaplanował tę po-
dróż? Nazwisko pańskiego dowódcy, numer
jednostki? 
— Niechże pan wejdzie do środka — zapra-
szałem. — Sam opracowałem projekt tego Do-
mu, dwupiętrowy budynek znajduje się we-
wnątrz kuli antygrawitacyjnej. Przypadkowo
wylądowałem na polu bitwy. 
— Fortel wojenny — upierał się oficer. —
Znam się na tym. Mamy do czynienia z wy-
jątkowo podstępnym, wyrachowanym i perfid-
nym przeciwnikiem. Biorę pana do niewoli. 
— Zgoda. Mnie i mój Dom. 
— Tak, oczywiście. 
— A co z tą herbatą? — zaniepokoił się
sierżant. 
— Za dwie minuty będzie gotowa, jeśli pa-
nowie pozwolą się ugościć. 
— Z zachowaniem wszelkich niezbędnych
środków ostrożności — zadecydował oficer
i wydał rozkaz: — sześciu wejdzie ze mną do
kuli, reszta pozostanie na zewnątrz, dwóch przy
drzwiach! 
Wprowadziłem gości do salonu. Sierżant za-
gwizdał z podziwu, oficer zajrzał do sąsiednie-
go pomieszczenia. 
— Podróżuję sam — przypomniałem urażony
tym obsesyjnym brakiem zaufania. 
— Sprawdzimy. 
— Bardzo proszę. Zaparzę tymczasem herba-
tę. 
— A rum?, — przypomniał sierżant. 
' — Będzie, siadajcie, rozgośćcie się. 
Oficer i sierżant rozsiedli się w fotelach przy
okrągłym stole, żołnierze powędrowali ze mną
do kuchni. Zwiedzili przy okazji parter i pier-
wsze piętro. Wróciliśmy po kilku minutach
z imbrykiem wrzątku i czajnikiem aromatycz- 
i nej esencji. Napełniłem kieliszki złocistoczer-
wonym rumem. 
— Niektórzy wlewają rum do herbaty —
mówiłem — inni herbatę popijają rumem. 
— Niezłe — pochwalił sierżant, opróżniwszy
kieliszek — eleganckie mieszkanko, wygodne. 
i — Bardzo. 
Patrol wrócił z rekonesansu i żołnierz zamel-
dował: 
— W tym domu nie ma żywego ducha. Na
drugim piętrze jakieś aparaty. 
— Aparaty? — zaniepokoił się oficer. 
— Z ich pomocą mój Dom wznosi się, szy-
buje, ląduje. Rozwiązałem problem grawitacji. 
— Nasi specjaliści zbadają wszystko. — Ofi-
cer spojrzał na zegarek. — No, dziękujemy1 za
herbatę, ale to niczego nie zmienia. Jest pan
naszym jeńcem. Dom konfiskujemy. 
Mogłem w każdej chwili wystartować, zabie-
rając ze sobą oficera i żołnierzy. Wszakże mój
Dom nie porywał ludzi, jego zadanie, jego prze-
znaczenie było inne. Goście przekroczyli próg
Domu przed ośmioma minutami. A zatem je-
szcze dwie minuty. 
— Może jeszcze po kieliszku, na pożegna-
nie — zaproponowałem. 
— Na pożegnanie? — zdziwił się oficer. —
Zabieramy pana ze sobą do sztabu. Taki pre-
zent ucieszy naszego generała. — Włożył hełm,
zapiął pasek pod brodą, wstał, ciężko westchnął,
odpiął pasek, zdjął hełm i usiadł. 
Sierżant wiernie powtarzał ruchy przełożo- 
— Sympatyczny z pana człowiek — prze-
jnówił oficer i po raz pierwszy marsowe oblicze
rozjaśnił uśmiech. Odetchnąłem z ulgą. Mój
Dom przechodził generalną próbę. Nie, to już
była próba. 
— I gościnny — oficer sam napełnił kieli-
szek. — Ten rum rozgrzewa — usprawiedliwiał
się. — Trzeba przyznać, to bardzo oryginalny
sposób podróżowania, człowiek nie ruszając się
z domu zwiedza świat. Kapitalne. 
Sierżant poprosił o drugą szklankę herbaty
i zapytał, czy żołnierze mogą rozgrzać się
w kuchni. 
— Ależ naturalnie — odrzekłem. — Noc była
zimna. 
— Mroźna — skorygował oficer. — Wojo-
wanie w takich warunkach to żadna przyjem-
ność. Mordęga. Tylko do bunkra generała do-
prowadzono gorącą parę. W naszych schronach
szron na ścianach. Wojna pozycyjna — tłuma-
czył — tkwimy tutaj od wiosny, a przecież
zima za pasem. Chciałbym zobaczyć, jak fun-
kcjonują te aparaty. 
— I jak mój Dom szybuje ponad polami —
poddałem. 
— No co, sierżancie, polecimy? 
— Polecimy — zgodził się sierżant. — Nasz
gospodarz to przyzwoity człowiek. Można mu
zaufać. 
Z parteru dobiegły do naszych uszu dźwięki
muzyki z gramofonu i śmiechy żołnierzy. Atmo-
sfera poprawiała się z minuty na minutę. 
— Gramofon mojej konstrukcji — powie-
działem. — Unowocześniony aparat retro,
śmiech włącza go automatycznie. Nawet chi-
chot. 
— No, no — oficer, rozpiął pas, .wyprostował
nogi, 
— Niech pan zdejmie buty, przyniosę bam-
bosze. 
— Bambosze? — nie zrozumiał. 
— Pantofle. 
— A, nie, nie, dziękuję. Za kwadrans prze-
mówią nasze baterie, musimy zakończyć roz-
poczętą bitwę. Nie dziś, to jutro. 
— Nie w tym, to w przyszłym roku — pesy-
mizował sierżant. 
— Czy będę niedyskretny, jeśli zapytam, co
wywołało konflikt? 
Oficer poklepał mnie po kolanie. Bardzo nie
lubię wszelkiego rodzaju poklepywań. Opano-
wałem jednak odruch niechęci. 
— Nie będzie pan niedyskretny, prasa pisze
o tym codziennie, a radio trąbi trzy razy w cią-
gu dnia i o północy nadaje specjalną audycję
„Wojna o Robinsona". 
— O Robinsona Cruzoe? — zdziwiłem się. 
— Dokładniej mówiąc, o wyspę Robinsona,
o archipelag Juan Fernandez. Marynarz Alek-
sander Selkirk jest naszym rodakiem, a wyspy
od wieków były naszą własnością. Statki szkol-
ne często odwiedzały archipelag, a uczniowie
zwiedzali legendarne wyspy. Robinson to szko-
ła optymizmu, wiary we własne siły i samo-
dzielność. Czy możemy zrezygnować z tak war-
tościowych, poglądowych lekcji? Nie możemy
dla dobra naszych dzieci. Nieprzyjaciel usiłuje
zagarnąć archipelag, bo ich uczeni wydumali,
że matka Selkirka urodziła się w ich kraju.
Chcemy, napisali w ultimatum, pokazywać na-
szym dzieciom naszą wyspę. Albo oddacie ar-
chipelag dobrowolnie, albo odbierzemy siłą. —
Oficer umilkł, zerknął na zegarek, zapiął pas. 
— Wracamy — oświadczył, poklepując mnie
po ramieniu. — Dziękujemy za gościnę. Szcze-
rze mówiąc — ściszył głos — najchętniej wró-
ciłbym do domu. Hoduję róże. Żona kocha 
kwiaty, ja kocham żonę, pojmuje pan, od wio-
sny tkwimy tutaj, mokradła, mgły, malaria. 
— Przecież wyspy mogą zwiedzać wszystkie
dzieci — przypomniałem któryś tam paragraf
Międzynarodowej Umowy opracowanej przez
Departament Oświaty Narodów Zjednoczonych. 
— Teoretycznie. — Oficer wstał. Dom wy-
lądował na łące. — A w rzeczywistości woju-
jemy, bo oni twierdzą, że ich dzieci są dyskry-
minowane.

— Ależ to absurd! — zawołałem. 
— Niech pan to powie generałom. Ja wyko-
nuję tylko rozkazy. Zebrać żołnierzy, sierżan-
cie, pluton odmaszeruje do okopów. 
Z trudem wykonano ten rozkaz, bo żołnierze
rozochocili się na dobre. 
— Dobrze nam tutaj! Ciepło! — mówili je-
den przez drugiego. — Bezpiecznie i wesoło.
Najedliśmy się, zabawili. 
— Atmosfera pańskiego domu — powiedział
oficer — działa demobilizująco. Człowiek traci
agresywność, rozleniwia się i cały świat chciał-
by przytulić do serca. A może wpadliśmy w pu-
łapkę? — zastanowił się, ale mój uśmiech roz-
proszył ostatecznie jego wątpliwości. — Gadam
głupstwa, był pan bardzo uprzejmy. 
Wyprowadził żołnierzy, ściągnął posterunki,
likwidując oblężenie Domu, zasalutował. Sta-
łem znowu w otwartych drzwiach, pluton od-
maszerował. 
Dom wykonał bezbłędnie swoje zadanie.
Przeistoczył groźnych wojaków w dobrodusz-
nych ludzi. 
Nie należy ustawać w połowie drogi — po-
myślałem, zatrzaskując drzwi. — Zaproszę do
Domu generałów obu armii. W przeciwnym ra-
zie przyczynię się do klęski jednej z walczą-
cych stron.
, Kryształowa kula pomknęła nad polem bi- 
twy. Po kilkunastu sekundach wylądowałem
przed bastionem głównodowodzącego. Właśnie
kończył śniadanie, gdy oficer dyżurny zamel-
dował: 
— W polu widzenia kula o średnicy około
czterdziestu metrów! 
— Czterdziestu! — generał pobladł. — Cóż
to za bzdury! 
— Proszę podejść do peryskopu, panie ge-
nerale. 
— Chyba śnię! — szepnął głównodowodzą-
cy — śnię koszmarny sen. To błyszczy jak
kryształ. Nowa broń? 
Otworzyłem drzwi i wyszedłem przed Dom
z białą flagą. 
— Chce pertraktować — ucieszył się gene-
rał. — Sam z nim porozmawiam. 
Generał uważnie wysłuchał mojego opowia-
dania. Mówiłem o zaletach Domu, o podróży,
o pragnieniu nawiązania bezpośredniego kon-
taktu z wszystkimi ludźmi. Nawiązałem do woj-
ny o wyspę Robinsona, oświadczając, że chęt-
nie wystąpię w roli mediatora. 
— Wyląduję na „Ziemi niczyjej", a pan, pa-
nie generale, i pański przeciwnik spotkacie się
przy okrągłym stole w moim Domu. Zapra-
szam również oficerów sztabowych, adiutan-
tów, doradców, ekspertów. 
Wszyscy przyjęli zaproszenie. Około stu osób.
Gawędzili cztery godziny. Wyszli pogodzeni,
w doskonałych humorach, życzliwi dla siebie,
zażenowani niedawną przeszłością. 
DRUGIE LĄDOWANIE 
Wiedziony dziwnym przeczuciem,' wyruszy-
łem w podróż międzyplanetarną. Po dwudzie-
stu godzinach Dom wylądował na planecie. W_e- 
nus. Moje przybycie wywołało zamieszanie:
Chmury siarkowe kłębiły sią na czerwonym
niebie z wyjątkową intensywnością. Trzask pio-
runów ogłuszał. W świetle błyskawic widzia-
łem turlające sią głazy, spadały z samego szczy-
tu wulkanu. Był to zaledwie prolog dramatu,
który rozegrał się przed moimi oczami. Setki
rakiet grzęzło w czerwonej lawie. Wulkan wy-
pluwał rozżarzone bryły, dymił, płonął, grzmiał
i syczał. Szybowałem na bezpiecznej wysoko-
ści, próbując uratować chociażby jeden pojazd.
Zlekceważono moje ostrzeżenia, albo nie zro-
zumiano sygnałów nadawanych przez radio.
Nowe eskadry zbliżały się do Wenus. Jak oca-
lić nieznane istoty, pozbawione absolutnie in-
stynktu samozachowawczego? Karygodna bez-
troska. Lądowali na nieznanej planecie zapomi-
nając o próbnych sondach, o zwiadzie robotów,
nie przeprowadzono rekonesansu. Ginęli w mo-
rzu magmy, kipiącej w setkach kraterów, to-
nęli w rzekach lawy. Oglądałem najprawdziw-
sze piekło, jakże byłem zrozpaczony własną
bezradnością. Wreszcie doznałem olśnienia.
Jedna z moich maszyn wyspecjalizowała się
w łowieniu meteorów. Dwukrotnie ocaliła Dom
przed katastrofą. Automatyczny < łowca meteo-
rów wyłowi pojazd, zanim ugrzęźnie w lawie.
Na wysokości dwudziestu kilometrów nad wiel-
kim kanionem Wenus komputer-obserwator
przekazał na ekran obraz eskadry, złożonej
z dziesięciu rakiet, zbliżających się do Złotej
Planety z olbrzymią szybkością. Mogłem ura-
tować tylko jedną. Łowca pomknął ku naj-
bliższej. Wkrótce zarzucił elektromagnetyczne
sieci, pojazd zachybotał, zwolnił i gwałtownie
zmieniwszy kierunek, począł krążyć wokół
kryształowej kuli. Odniosłem pierwsze zwy-
cięstwo, cieszyłem się, bolejąc jednocześnie nad
losem pozostałych dziewięciu rakiet, które roz- 
trzaskały się na skalistym płaskowyżu, pozor-
nie idealnym lądowisku. Huraganowe wichury
tworzyły tu straszliwe wiry. I znowu zbagateli-
zowano niebezpieczeństwo. Odniosłem wraże-
nie, że nieznani animatorzy wyprawy nie li-
czyli sią ze stratami. Strzelano na oślep, bez
uprzedniego rozpoznania warunków istnieją-
cych na Wenus. Zdumiewająca beztroska.
W ciągu godziny stracili około trzystu rakiet.
Ocalony pojazd kołysał się przed drzwiami Do-
mu. Analizatory wybierały najskuteczniejszy
system nawiązania łączności. 
Oczekiwanie na rezultat skracałem przeglą-
dem napływających informacji o uratowanym
statku. 
— Długość: dwadzieścia metrów 
— Obwód: pięć metrów 
— Kształt: wrzeciona 
— Układ napędowy: trzy silniki 
— Baterie słoneczne, antena dipolowa, ante-
na kierunkowa pasma S i X. 
Nagle zapłonęły światła alarmowe. Wszy-
stkowidzące oczy kamer wykryły we wnętrzu
pojazdu urządzenie składające się z anteny,
cewki generatora, kondensatora zapłonowego,
detektora, wzmacniacza i tyratrona, ampułkę
z elektrolitem, detonator elektryczny. 
— ZAPALNIK KADIOLOKACYJNY — od-
czytałem napis na ekranie, a po sekundzie dru-
gi: — TERMICZNA GŁOWICA SAMONA-
PROWADZENIA — i trzeci: — ZAPALNIK
DZIAŁA Z OPÓŹNIENIEM — 000, szukamy
klucza do szyfru, rakieta wypełniona substan-
cją wybuchową. 
\ A ja troszczyłem się o załogi pojazdów. Or-
ganizatorzy wyprawy na Wenus nie zlekcewa-
żyli niebezpieczeństwa, to oni byli niebezpiecz-
ni. Stałem się świadkiem zdumiewającej agre-
sji. Zrzucono bomby na bezludną planetę. Na- 
sze sondy nie odnalazły tutaj najmniejszych
śladów życia. W rozpalonej atmosferze Wenus
trujące substancje niszczyły wszystko. Na Zie-
mię wracały zasobniki z martwymi mrówkami.
Chlorowodór zabijał wiciowce, fluorowodór
niszczył rośliny. Atak na Wenus pozbawiony
był sensu. 
Maszyny rozwiązały szyfr: BOMBY EKS-
PLODUJĄ PO UPŁYWIE DOBY ZIEMSKIEJ. 
Dysponowałem więc dostateczną ilością cza-
su, by rozwiązać spokojnie zagadkę agresji.
Nastąpiło to szybciej, niż należało się spodzie-
wać. Rakieta uwięziona w polu grawitacyjnym
kryształowej kuli mimo woli zdradziła tajem-
nicę. Nie osiągnąwszy w przewidzianym ter-
minie powierzchni planety, wysłała w Kosmos
serię sygnałów szybko rozszyfrowanych przez
wyspecjalizowane maszyny. Z kilkunastu ry-
sunków wynikało, że Wenus, planeta najbar-
dziej podobna do Ziemi (zbliżone rozmiary
i masa), spełnia rolę poligonu doświadczalnego.
Tutaj poddano próbie pociski kosmicznego za-
sięgu, rakiety-bomby z opóźnionym zapłonem,
które zamierzano później zrzucić na tętniącą
życiem planetę ludzi. 
Później, to znaczy kiedy? Na to pytanie ma-
szyny nie potrafiły udzielić jednoznacznej od-
powiedzi. A zatem powinienem natychmiast
przystąpić do kontrakcji. Mój Dom osłabiał
skłonności do agresji, likwidował ostre konflik-
ty, przeobrażał agresorów, awanturników, nisz-
czycieli w życzliwych twórców i budowniczych.
Czy znajdzie jednak tyle siły, aby spełnić swo-
ją rolę w warunkach odmiennych, w przestrze-
ni międzyplanetarnej, daleko poza granicami
Ziemi? 
Nie miałem wyboru. Należało działać.
Analizatory opracowały dwie podstawowe
metody nawiązania kontaktu z animatorami 
rakiet-pocisków, wyznaczając prawdopodobne
miejsce ośrodka dyspozycyjnego. 
Postanowiłem równocześnie wykorzystać oba
systemy: audiowizualny i telepatyczny. W Kos-
mos pomknęły sygnały i myśli — pytania. 
Odpowiedź nadeszła dwoma kanałami. Na
ekranach zobaczyłem armadę gwiazdolotów or-
bitujących dookoła Plutona. Do mojej świado-
mości poczęły przenikać komentarze do zmie-
niających się obrazów. 
„Planeta Ziemia zagraża bezpieczeństwu
Układu Słonecznego i może wywołać reakcje
łańcuchowe niebezpieczne dla układów sąsiedz-
kich. Systematyczne zatruwanie ziemskiego
środowiska, odpady radioaktywne, ciągle prze-
prowadzane eksperymentalne eksplozje nu-
klearne i próby wyzwalania coraz większych
i z coraz większym trudem kontrolowanych
energii — mogą zakłócić rytm życia obszarów
Kosmosu, narażonych bezpośrednio na skutki
lekkomyślnych działań. W Obronie własnej po-
stanowiono zneutralizować niebezpieczeństwo.
Masa Wenus stanowi 0,82 masy Ziemi, promień
0,96 promienia ziemskiego. Pragniemy zorien-
tować się, ile potrzeba pocisków, by zniszczyć
planetę podobnej wielkości." 
Wyznam szczerze, zmartwiałem z przeraże-
nia. Co czynić, jak wyperswadować plan za-
głady Ziemi? Gdyby przedstawiciel Nieznanych
Istot zechciał odwiedzić mnie w kryształowym
Domu? Warto spróbować, przesyłając zapro-
szenie dwoma kanałami. 
Odpowiedź nadeszła niemal natychmiast: 
— Knujesz podstęp. Ludziom nie można
ufać. 
— Obawiacie się jednego człowieka — od-
parłem. — Przecież kontrolujecie cały Układ
Słoneczny. 
Rozważano moje słowa przez kilka minut. 
— Jak sobie wyobrażasz, wizytę? — pragnę-
li poznać szczegóły protokółu dyplomatycznego. 
— Drzwi do mojego Domu zawsze są sze-
roko otwarte. Powitam posła z wielką radością,
całym sercem. 
— Konkrety! 
— Pogawędzimy w salonie, kamery będą
transmitowały przebieg rozmowy. Poseł opuści
Dom, kiedy zechce. Mogą mu towarzyszyć ma-
szyny czuwające nad bezpieczeństwem istot
rozumnych. 
— Sami czuwamy nad swoim bezpieczeń-
stwem. — Kolejna odpowiedź przeniknęła do
mojej świadomości. — Warn wydaje się, że
istoty rozumne są podobne do ludzi. Naiwny
antropomorfizm. Stawiacie znak równania mię-
dzy mózgiem a rozumem. Mózg, rzecz prosta,
waszym zdaniem zawsze mieści się w czaszce,
głowę dźwiga szyja i tak dalej, aż do stóp.
A jeśli każdy z nas posiada sto głów! A może
nasz rozum rozprzestrzenia się swobodnie w
materii międzygwiezdnej, w mgławicach galak-
tycznych, w pyle międzygwiezdnym, a może
emanuje z radioźródeł pozagalaktycznych.
Pragniesz bezpośredniego kontaktu z nami.
A jeżeli oślepniesz porażony nadmierną jasno-
ścią? Światło Kosmosu zabije twoje źrenice. 
— Będę rozmawiał z posłem w przeciwsło-
necznych okularach. 
— Będziesz rozmawiał z obłokiem? Z nie-
widzialną materią? 
— Przyznaję, że wolałbym pertraktować
z istotą o kształtach ludzkich. Z abstrakcją, na-
wet najrozumniejszą, niełatwo nawiązać kon-
takt. Czy na jedną godzinę wasz poseł nie
mógłby wystąpić w postaci człowieka? 
— Na jednej z planet Innego Układu Sło- 
necznego żyją istoty podobne do ludzi, reali-
zując fragment ogólnego programu tych rejo-
nów Wszechświata. 
— Nie chciałbym rozmawiać z byle kim. Od
tego spotkania zależy życie miliardów ludzi. 
— Wyślemy „niebylekogo", lecz członka Ko-
legium Koordynatorów Kosmicznych. On ste-
ruje istotami na swojej planecie. 
— Oczekuję go z niecierpliwością.
Zająłem się porządkowaniem zbiorów roślin 
kwiatowych, które zajmują cały pokój na par-
terze. Przypadek sprawił, że otworzyłem ziel-
nik 83 rodzajów roślin z archipelagu Juan Fer-
nandez. Jeania Dendroseris — odczytywałem
nazwy, usiłując skierować myśli na inne tory.
Nikt nie powinien przed czasem odgadnąć mo-
ich zamiarów. Porównywałem swoją sytuację
z przygodami Robinsona Cruzoe. Znalazłem się
w znacznie gorszej sytuacji. Mój Dom pływał
po bezkresnym oceanie kosmicznym, krążył
nad wyspą — planetą Wenus, przeistoczoną
w poligon doświadczalny. 
Znużony oczekiwaniem, zasnąłem. Obudziło
mnie delikatne muśnięcie. Stał przede mną po-
seł, uśmiechnięty grubas w żółtym skafandrze.
Trzymał w dłoni pióro bażanta, które wyjął
z wazonu. 
— Przerwałem krzepiący sen — przemówił
melodyjnym głosem. Był to raczej alt. — Czy
mogę usiąść? 
— Tak, naturalnie, serdecznie witam, jestem
szczęśliwy — bełkotałem. — To zaszczyt dla
mnie. 
Umilkłem speszony jego spojrzeniem. Wy-
czytałem z mądrych oczu: „Nie wysilaj się,
wieni wszystko". 
Czy rzeczywiście wszystko? Czy znał tajem-
nicę Domu? Czy zdołam z pomocą tej istoty
uratować rodzinny Dom Ziemi? 
11 A 
— Zastanawiamy się — używał formy plu-
ralis, ale nie maiestatis — czy reprezentujesz
typ przeciętnego mieszkańca Ziemi, czy też
wysublimowanej mniejszości albo nielicznej
grupy wyjątkowych istot. Zakładając, że nie
mylą nas oczy ani uszy, ani rozum, ani intui-
cja, tacy jak ty ludzie nie "występują na Ziemi
jako zjawisko masowe. 
Podziękowałem za komplement i ugryzłem'
się w język, zrozumiawszy zbyt późno intencje
posła. 
— Ludzie są wspaniali — zawołałem. —
Dzięki stale rozwijającej się nauce i technice
dokonujemy rzeczy pozornie niemożliwych.
Tworzymy wspaniałe dzieła. Astronomowie,
kosmonauci, konstruktorzy, artyści — wylicza-
łem — lekarze, muzycy, architekci, pisarze, fi-
zycy... 
— Tak — przerwał. — Wiele istot godnych
podziwu i szacunku, lecz nie potrafią powstrzy-
mać procesów niszczących, niektóre niebezpie-
czeństwa zastały zamrożone, lada gorętszy
podmuch ożywi je, by mogły zabijać. 
Cały czas emanował spokojem, łagodną życz-
liwością. Nie mogłem zorientować się, czy
atmosfera mojego Domu uczyniła posła przy-
chylniejszym dla ziemskiej cywilizacji., Czytał,
niestety, w moich myślach, bo powiedział: 
— Tak, twój Dom w kryształowej kuli po-
siada szczególną atmosferę. Dlatego zaprosiłeś
ńas. Dobry, pożyteczny Dom. Czy zdołasz zmie-
nić mentalność sześciu miliardów ludzi? 
— Trzeba odliczyć niemowlęta, dzieci, zna-
komitą większość młodzieży, starców, miliony
autentycznych twórców, miliony rozumnych
i spokojnych ludzi, zdecydowanych przeciwni-
ków działań wiodących do samozagłady, do ka-
taklizmu. 
— No, więc, powiedzmy, czy zdołasz złago-
dzić obyczaje trzech, dwóch miliardów? 
— Uczynią wszystko, by sprostać temu zada-
niu. Skonstruuję sto albo tysiąc Domów w kry-
ształowych kulach, zawieszę nad Ziemią sztucz-
ne słońce, którego promienie wyeliminują
z mózgów mikroby agresji. 
— To potrwa — rzekł gość — a czas działa
na twoją niekorzyść. 
— Zdążę, zdążę! — zapewniałem. 
— Nie odwołamy eskadr — mówił poseł. —
Bomby zrzucone na Wenus nie wybuchną. Na
razie — dodał. — Nastawimy zegary na inną
godzinę, na inny rok. Opóźnimy eksperymen-
talne zniszczenie Wenus. Ostatnim ostrzeże-
niem będą eksplozje na tej planecie. Jeszcze
wówczas będziemy mogli wstrzymać kataklizm.
Czy dziesięć lat wystarczy? 
— Starczy, starczy. Udostępnię film o mojej
podróży międzyplanetarnej, kamery pokażą po-
ciski, które spadły na Wenus, armadę stat-
ków kosmicznych orbitujących wokół Plutona,
wreszcie rozmowę z tobą. 
— Nie uwierzą w autentyczność tego filmu. 
— Przekonam, udowodnię. 
— Życzę powodzenia. Nie odprowadzaj mnie,
pozostań w Domu. 
— Nie wypiłeś nawet herbaty.
Roześmiał się i zniknął za drzwiami. 
POWRÓT NA ZIEMIĘ 
Natychmiast po powrocie przekazałem ma-
teriały filmowe Międzynarodowej Unii Ochro-
ny Ziemi przed Kosmosem. Komisja Ekspertów
wydała pozytywną opinię. Film wyświetlono
w dziesiątkach tysięcy kin. Wygłaszałem od-
czyty, mój Dom odwiedzali goście ze wszyst- 
kich stron świata. Budowano w tym czasie
wierne kopie Domu, można powiedzieć bez
przesady, że rozpoczęto przemysłową produkcję
kryształowych kul. 
Próbne badania pierwszych modeli przy-
niosły straszliwe rozczarowanie. Atmosfera sko-
piowanych domów działała tylko w mojej
obecności. To przecież były moje domy złączo-
ne bioprądami z moim organizmem, z moją
psychiką. Oznaczało to, że najpierw należy
znaleźć odpowiednich ludzi, perspektywicznych
mieszkańców Domów, a potem dopiero przy-
stąpić do ich budowy, zsynchronizowanej z in-
dywidualnymi cechami właścicieli. Co czło-
wiek, to inna konstrukcja. Bagatela! j 
Zaproponowałem, by cały wysiłek skoncen-
trować na budowie sztucznego słońca. Projekt
przyjęto ze zrozumiałą ulgą. Nie tracąc czasu,
przenoszę się w kryształowej kuli z miejsca na
miejsce. Jestem wszechobecny. Matki przypro-
wadzają do mego Domu niesfornych synów
i lekkomyślne córki, mężowie agresywne żony,
żony — agresywnych mężów, przełożeni — nie-
zdyscyplinowanych podwładnych, podwładni —
tyranizujących szefów. Od rana do późnych
godzin nocnych setki ludzi niszczy chodniki,
podłogi. Na ścianach wyskrobują swoje nazwi-
ska, śmiecą, rysują diamentami idiotyczne
symbole na powierzchni kryształowej kuli, za-
bierają na pamiątkę różne przedmioty. 
Położyłem przed zawsze otwartymi drzwia-
mi dwie słomiane wycieraczki, w holu zainsta-
lowałem elektryczne odkurzacze włączające się
automatycznie. Zatrudniłem trzech portierów,
dwie sekretarki i czterech detektywów. Niech
chronią mój Dom przed agresywnością ludzką. 
Wczoraj przyprowadzono technika, który bu-
duje agresator uniwersalny, wzbudzający, jak 
twierdzi, energię, wzmacniający siłę woli. Mło-
dy konstruktor pragnie ratować ludzkość,
wstrzymując proces anemii psychicznej, skłon-
ności do kompromisów za wszelką cenę, psy-
chastenii, zbyt daleko posuniętej dobroduszno-
ści i bezinteresownej życzliwości. 
„Światu grozi stagnacja! — wołał mój anta-
gonista — totalne rozleniwienie i pandemia
naiwnej miłości. Mój agresator przełamie opo-
ry, usunie zahamowania, zwalczy słabości i lę-
ki, wyzwalając atawistyczną skłonność do
agresji w jej najdoskonalszej postaci." 
Po godzinnym seansie wyszedł z mego Do-
mu uspokojony i odmieniony. Dopiero następ-
nego dnia, a więc w dniu dzisiejszym, zauwa-
żyłem brak lampy głównej, wysyłającej pro-
mienie nadfioletowe, i filtrów oczyszczających
atmosferę. 
Zamknąłem drzwi i okna, włączyłem apara-
turę antygrawitacyjrfą. Kryształowa kula ode-
rwała się od Ziemi. Robot-pilot odebrał pierw-
szy rozkaz. 
— Wyruszamy w podróż dookoła Wszech-
świata. 
— Kierunek? 
— Przed siebie. 
— A co z Ziemią? — przeniknęło do mojej
świadomości pytanie. 
— Wrócę, gdy zatęsknię —- odparłem. 
— Co z ludźmi? — był to głos posła albo
sumienia, nie mogłem rozpoznać. 
— Ludzie sami sobie nie wyrządzą krzywdy.
Są urodzonymi egocentrykami. 
— Dokąd lecisz? — pytali przez radio eks-
perci lotów kosmicznych. 
— Sam jeszcze nie wiem. 
— Na wszelki wypadek podaj nam adres,
skoro wylądujesz na innej planecie. 
— Dobrze, podam. 
— Czy znasz adres tych... jak im tam... no,
tych strażników Kosmosu, co to chcą rozbić
Wenus, a potem wysadzić w powietrze Ziemię? 
— Nie znam. Nie chcieli zdradzić miejsca
swego zamieszkania. 
— Szkoda — zmartwił się ekspert — mo-
glibyśmy złożyć im wizytę. Tak czy inaczej
musimy przygotować się do obrony Ziemi
przed agresją z Kosmosu. 
Wyłączyłem radio całkowicie uspokojony. Od
dawna nie miałem książki w rękach. Wyciąg-
nąłem z biblioteki pierwszą lepszą. „Po tym
przemówieniu Demostenesa Ateńczycy nabrali
większej odwagi i wyszedłszy na wybrzeże,
ustawili się nad samym morzem. Lacedemoń-
czycy, ruszywszy do natarcia, zaatakowali
swym wojskiem lądowym fortyfikacje..." 
Odłożyłem na półkę Wojny peloponeskie.
Najchętniej poczytałbym Robinsona Cruzoe. 
„Scala dei Giganti" 
„CREDO QUIA ABSURDUM EST" 
Arystoteles 
 
 
Stali na dnie olbrzymiego krateru. Czterech
mężczyzn i dwie kobiety. Podróżnicy, poszuki-
wacze przygód, entuzjaści ruchu, pielgrzymi.
Na żółtej ścianie samochodu czerwieniły się
litery, słowa motywu wiodącego: 
ŻEBY WSZYSTKO ZROZUMIEĆ — TRZE-
BA WSZYSTKO ZOBACZYĆ! 
Zieloną farbą wymalowano informację: 
EKSPEDYCJA RODZINY IRO:
Hamarab IRO — ojciec
Festo IRO — syn najstarszy
Ferti IRO — syn średni 
Fiatol IRO — syn najmłodszy
Szep — żona Festo 
Okos ¦— żona Ferti 
Trzeci, najmłodszy syn ukończył czternaście
lat. Hamarab obserwował przez lornetą spię-
trzenie skał na południowej krawędzi. 
— Tam przenocujemy — powiedział. — Roz-
bijecie namiot w pobliżu tego rumowiska —
wyciągnął prawą rękę, lewą podał lornetę naj-
starszemu synowi. — Głazy czy ruiny? 
— Ruiny wśród głazów — odrzekł Festo. 
— Ja widzę ściany jakiejś budowli —•
oświadczył Ferti. 
— Średniowieczny zamek! — zawołał naj-
młodszy. 
— Zamek w kraterze — zdziwiła się Szep. 
— Średnica tej niecki wynosi sto i kilkana-
ście kilometrów — stwierdziła Okos. — Kie-
dyś spadł w tym miejscu meteoryt. 
—¦ No więc zbudowano zamek na meteory-
cie — Fiatol był konsekwentny. Chętnie zwie-
dzał stare zamki, wyobrażając sobie, że opu-
stoszałe komnaty wypełnia tłum dworzan
i średniowiecznych rycerzy. — Noc w starym
zamku wzniesionym nie wiadomo przez kogo.
A może znajdziemy tam skarby — fantazjował. 
— Słyszałem o zamkach budowanych na lo-
dzie — Hamarab roześmiał się — ale w krate-
rze? Skały przybierają różne kształty. Jedzie-
my! — zadecydował sadowiąc się za kierownicą
wozu. — To niedaleko, w prostej linii trzy ki-
lometry. Wsiadajcie! Trzeba to zobaczyć z bli-
ska. 
— A jednak zamek! — tryumfował najmłod-
szy. Ojciec zatrzymał samochód u stóp skali-
stego wzniesienia. 
— Dom, dwupiętrowy dom — mówił oglą-
dając uważnie kamienny budynek — solidny,
murowany dom. 
— Pałac — Fiatol nie rezygnował z roman-
tycznych wizji. — Pałac Kalifa! 
— Pleciesz — zdenerwowała się Okos, mą-
dra żona Fertiego. — Willa w stylu starorzym-
skim. Podobne widziałam w Pompei i Herku-
lanum. Wejdźmy do środka. 
— A jeśli gospodarz poszczuje nas psami —
ojciec podniósł ułamaną gałąź. Wspinał się wol-
no po stromych stopniach i mówił: — Bądźmy
ostrożni, diabeł nie śpi. Pilnujcie moich ple-
ców, patrzcie w okna. 
Festo wydobył z bagażnika długą skrzynkę. 
— Sztucery — ucieszył się najmłodszy. —
Będziemy polować! 
Ojciec stał już przed żelazną bramą, była 
uchylona, poczekał, aż Festo i Ferti stanęli za
nim z bronią gotową do strzału, i szerzej otwo-
rzył wrota. Zaskrzypiały przeraźliwie. Festo
pierwszy wkroczył na kwadratowy dziedziniec. 
— Nie ma tu żywego ducha — wymruczał
rozglądając się dookoła. Okrążył nieczynną
fontanną, zajrzał przez okno pozbawione zu-
pełnie szyb. 
— No i co? — zawołał ojciec — co widzisz? 
— Piękne obrazy na ścianach — odparł naj-
starszy — pokoje puste, stylowe meble, pełno
tu szarego pyłu. 
Hamarab opuścił stanowisko przy bramie,
podszedł do okna. 
— To freski — powiedział przechylając się
przez parapet — wspaniałe freski. Właź do
środka, szybciej — komenderował. — Pocze-
kamy z Fertim na dziedzińcu. Zrozumiałeś?
Chcę słyszeć twój śpiew. Gdy zamilkniesz,
wkroczymy do akcji. 
— Co zaśpiewać? 
— Bojową pieśń familii IRO. No, na co cze-
kasz, do dzieła, synku! 
I najstarszy rozpoczął wędrówkę po komna-
tach. Cztery pokoje na parterze, cztery na
pierwszym piętrze, cztery na drugim. Hol, dwie
jadalnie, biblioteka, salon, trzy sypialnie, po-
kój dla dzieci, łazienki, pokoje gościnne, służ-
bowe, kuchnie. Festo zwiedził cały dom, zajrzał
na strych, do piwnic, śpiewając o bohaterskich
czynach familii IRO. 
— Piękny głos — pochwalił ojciec, niemal
w tymże momencie najstarszy umilkł. — Dla-
czego nie śpiewasz?! — zawołał — słyszysz
mnie? 
— Słyszę. Czegoś podobnego nie widziałem
w życiu — Festo ukazał się w oknie na pierw-
szym piętrze. — Chodźcie, śmiało — zachęcał.
¦— Nie grozi nam żadne niebezpieczeństwo. Go- 
spodarze dawno opuścili ten dom. Chodźcie,
chodźcie! 
— Którędy? — Hamarab uderzył pięścią
w drzwi. — Nie mam zamiaru skakać przez
okno. Nie te lata, otwórz od wewnątrz, jeśli
łaska. 
Festo wprowadził ojca do największego salo-
nu. Ścianę naprzeciw okien pokrywało barwne
malowidło, tłum postaci na szerokich schodach,
wiodących do świątyni. Podwójny rząd kolumn
niknął w różowej mgle, architektura zadziwia-
jąca, bo wszystkiego tu było po trochu: i Assy-
rii, i Egiptu, i Grecji, i Rzymu. Kobiety i męż-
czyźni w powłóczystych szatach wpatrywali się
w oszołomionego Hamaraba. Biały marmur
schodów lśnił w słońcu. 
„Scala dei Giganti" — przeczytał Festo na-
pis nad portalem fantastycznej budowli. 
— No, no -— pomrukiwał ojciec. —• Niech
wszyscy tu przyjdą, trudy naszej wędrówki so-
wicie zostały nagrodzone. Nie znam się na ma-
lowidłach ściennych, ale to warto było zoba-
czyć. 
Kobiety długo podziwiały fresk. Rozradować
ny Fiatol szczebiotał: 
— A co, nie mówiłem, pałac, zaczarowany
pałac. Policzyłem te postacie, pięćdziesiąt ko-
biet i pięćdziesięciu mężczyzn. 
— Przygotujcie sypialnie! Ferti wprowadzi
samochód na dziedziniec — wydawał dyspozy-
cje Hamarab. — Okrążysz wzgórze i wjedziesz
mostem z drugiej strony. Wkrótce zajdzie słoń-
ce, nie zauważyłem ani jednej lampy. 
— Znalazłem świeczniki i świece — oznaj-
mił Ferti. — I beczki z winem w piwnicy. 
— Nawet tutaj, na tym odludziu! — Szep
manifestowała swoją niechęć do alkoholu. 
— Wszystkie ściany pokryto malowidłami —
mówiła Okos. Siedzieli przy stole z czarnego 
drewna, odpoczywając po skromnej kolacji. —¦
Nikt w tym domu nie odczuwał samotności.
Freski wyobrażają mniejsze i większe grupy
ludzi. Patrzą na nas, obserwują każdy nasz
ruch. 
— Złudzenie, sztuczka malarska — Hamarab
ziewnął. — Wypalę cygaro w bibliotece, i spać.
Pierwszą noc od wielu tygodni spędzimy w wy-
godnych łóżkach. 
— No, a warty? — przypomniał Festo. —
Zapomniałeś o wartach. 
— Warty! — zdziwiła się Szep. — Tutaj,
w tym pięknym, bezpiecznym domu? Festo
przesadza! 
— Dom rzeczywiście piękny — zgodził sią
ojciec — ale czy bezpieczny? Co się stało
z właścicielem? gospodarzem? Dlaczego opuścił
swój dom? Nie odnaleźliśmy jak dotąd żadnej
informacji. Kto wzniósł ten budynek w tak
bezludnej okolicy na krawędzi krateru? Kto
wykonał te malowidła? Nikt nie pozostawia na
łasce losu drogocennych arcydzieł! — Hamarab
zapalił cygaro. — Dziwne, niezrozumiałe. Dla-
tego zachowajmy ostrożność. Ja pierwszy obej-
mę wartę. O dziesiątej zwolni mnie Ferti, po-
tem Festo. 
— A ja? — upomniał się najmłodszy. 
— Czy obudzisz się o piątej rano? 
— Bez trudu, budzę się o każdej godzinie
z wielką łatwością. 
— A zatem będziesz czuwał razem z Festo.
Hamarab powędrował do biblioteki. Po dniu 
pełnym wrażeń postanowił podumać w samot-
ności. Dom niepokoił starego podróżnika. Prze-
mierzył z rodziną świat wzdłuż i wszerz, nigdy
nie gościł w takim domu. „Te freski — mru-
czał — te postacie zaludniające opustoszały bu-
dynek. Tutaj nikt nigdy nie czuje się samotny.
Dookoła tłumy. Bogu dzięki, że milczą." Zgasło 
cygaro. Nie odwracając głowy, sięgnął po za-
pałki leżące na stoliku. Ale zanim odnalazł pu-
dełko, błysnęło światło, ktoś podał mu ogień.
Kątem oka widział drobną, białą dłoń. 
— Hm — mruknął. — Mówiłem, marsz do
łóżek... Kto postanowił dotrzymać mi towarzy-
stwa? — Odwrócił się. Na popielniczce dopala-
ła się zapałka. W bibliotece nie było nikogo. —
To ty, Fiatol? O tej godzinie zabawa w cho-
wanego? Idiotyczny żart — podniósł wysoko
świecznik. Do biblioteki wkroczył Ferti. 
— Wołałeś mnie, ojcze? 
— Psie figle. Fiatol schował się... 
— Fiatol śpi w najlepsze — przerwał syn
średni. — Widziałem go przed minutą. 
"— Ktoś podał mi ogień i zniknął — wyja-
śnił Hamarab. — Może to twoja inicjatywa? Ja
czuwam nad wami, ty czuwasz nade mną. 
— Zdrzemnąłeś się. Niekiedy sen bywa tak
intensywny... 
— Nie opowiadaj głupstw! — żachnął się
Hamarab. — Nie zasypiam tak łatwo, od lat
cierpię na bezsenność. Ktoś zapalił moje cy-
garo. Widziałem dłoń... 
— Swoją — dokończył Ferti. 
— Posłuchaj, chłopcze — mówił wolno oj-
ciec. Zrozumiał, że powinien zachować spo-
kój. — Chyba potrafię odróżnić swoją owło-
sioną łapę od białej, delikatnej dłoni kobiety
czy chłopca. Nie fantazjuję,1 to specjalność Fia-
toia. 
Ferti dla świętego spokoju przeszukał biblio-
tekę, zaglądał pod fotele, za szafy, nawet
opróżnił z książek kilka półek. Wreszcie oświad-
czył: 
— Nikogo tu nie ma. Dochodzi dziesiąta, po-
łóż się, jesteś zmęczony. 
— Jestem — przyznał Hamarab i wyszedł
?. biblioteki. 
 
Średni syn przysunął fotel do okna, na kola-
nach położył sztucer. Noc była ciepła, po nie-
bie sunął księżyc w pierwszej kwadrze. Wiatr
przyniósł zapach trawy i sdół. Ojciec starzeje
się — rozmyślał Ferti. — Coraz częściej traci
cierpliwość, irytuje go lada głupstwo, cierpi
na przywidzenia. Skleroza objawia się w różny
sposób. 
Myśli spłoszył krzyk kobiety. 
— To Szep! — rozpoznał biegnąc po scho-
dach. — Drze się jak opętana — krzyk stero-
wał jego ruchami. 
Żona najstarszego brata wrzeszczała w kuch-
ni. 
— Wypij! — Ferti podał szwagierce szklan-
kę wody — uspokój się. Obudziłaś cały dom.
Zobaczyłaś ducha czy myszkę? 
— Często budzę się w nocy i wędruję do
kuchni, by coś przekąsić — opowiadała Szep. —
Obudziłam się kilka minut po jedenastej, na-
rzuciłam szlafrok i zapaliłam świece. W ciem-
nym kącie stał taboret, na taborecie taca z za-
kąskami, Taca nagle powędrowała w górę, zo-
baczyłam dłoń i obnażone ramię! 
— Dłoń trzymającą tacę z zakąskami — pre-
cyzował Ferti. 
— Tak, taca zbliżała się do mnie.' * 
— I wtedy rozkrzyczałaś się." 
— Ferti! Widziałam dłoń i ramię! 
— Ja widziałem samą dłoń. — Do kuchni
wkroczył Hamarab, wkrótce nadeszli inni.
Uważnie wysłuchano obu opowieści. 
— Duchy! — najmłodszy nie miał wątpliwo-
ści. — Duchy zawsze straszą w starych zam-
kach i pałacach. Wspaniale! Cudownie! Co za
fantastyczna przygoda! 
— Bajdy! Uspokój się — mitygował ojciec —
nie ma duchów. Czytasz głupie książki i rzecz 
prosta, głupiejesz. Ktoś sobie z nas zakpił. To
żarty, albo... nerwy. 
— Nerwy? — zdziwił się Festo. 
— Wielomiesięczna podróż osłabiła nasz sy-
stem nerwowy — tłumaczył Hamarab zdając
sobie sprawę, że nie zdoła rozproszyć wszyst-
kich wątpliwości — atmosfera tego^domu dzia-
ła na naszą wyobraźnię — improwizował. —
Nikogo tu nie ma, a przecież gdziekolwiek je-
steśmy, towarzyszą nam postacie wymalowane
na ścianach. Opustoszały dom wypełnia tłum
nieznanych istot. Nietrudno o złudzenia optycz-
ne, gra świateł i cieni ożywia malowidła. Pro-
ponuję powrót do sypialni. 
— A jeżeli to duchy?! — Fiatol nie rezygno-
wał z atrakcyjnej hipotezy. Duchy zapowia^
dały dobrą zabawę. Od co najmniej trzystu lat
nikt nikogo nie straszył duchami, od dawna
były niemodne, znikały z baśni ludowych, stały
się reliktem dawno minionej epoki, wspomnie-
niem, wywołującym uśmiech. Od całkowitego
zapomnienia ocalili je kolekcjonerzy strachów.
Nazywano ich żartobliwie neospirytystami.
Wywoływali opowieści o duchach zbierając
stare legendy. Fiatol był chłopcem nie z tej
ziemi. Gawędził z drzewami, rozumiał świergot
ptaków, kwiaty nazywał: „młodszym, koloro-
wym rodzeństwem". „Niektórzy ludzie słyszą
i widzą lepiej od innych — mówił do zatroska-
nego ojca. — Dlaczego martwisz się? Chętnie
opowiem o tym, czego ty nie możesz zobaczyć
i usłyszeć." Lekarze radzili częstą zmianę śro-
dowiska i dlatego Hamarab wyruszył z rodziną
w egzotyczną podróż po czterech kontynentach.
Nie było czasu na pogawędki z motylami. Rze-
czywisty świat okazał się prawdziwym cudem,
fantastyczny świat Fiatola począł szarzeć i nik-
nąć. Ostatnie wydarzenia ponownie rozbudziły
fantazję. 
— A jeśli to duchy? — powtórzył najmłod-
szy IRO. 
— Duchy opiekuńcze — powiedziała Okos. —-
Ojcu zapaliły cygaro, poczęstowały Szep za-
kąskami. Jakże łatwo mądrzy ludzie tracą
swoją mądrość. 
Hamarab roześmiał się. 
— Mogła powiedzieć: „jakże łatwo mądrzy
ludzie głupieją". Delikatność godna uznania.
Rozsądna Okos troszczy sią o Rozum Rodziny
IRO. Bądźmy więc rozumni. Życzę wam, mi-
mo wszystko, dobrej nocy. Niech czuwa nad
nami Festo. 
Najstarszy rozsiadł się w fotelu, który usta-
wił pod środkowym oknem wielkiego salonu.
Mógł spoglądać w jaśniejące niebo albo odwró-
ciwszy nieco głowę, podziwiać tłum postaci na
gigantycznych schodach. Sztucer leżał pod rę-
ką na krześle. Festo zerknął na zegarek. „Do-
chodzi szósta — szepnął. — Za godzinę świt.
Kogo wyobrażają te postacie? — zastanawiał
się. — Schody prowadzą do świątyni. Jedni
wychodzą z budynku, dobrze widać ich twarze,
drudzy wspinają się po stopniach. W tłumie
można rozróżnić trzecią grupę środkową, posta-
cie stoją bokiem do świątyni. Zatrzymały się
w połowie drogi, twarze skupione, ręce skrzy-
żowane na piersiach, odpoczywają, czy ocze-
kują na kogoś? — Festo ziewnął serdecznie
Pled zsunął mu się z kolan. — Bardzo dobrze —
mruknął. — Noc ciepła." 
Za oknem błysnęła gwiazda. Najstarszy znie-
ruchomiał. Malowidło nagle ożyło. Ludzie wcho-
dzili po schodach, schodzili, nie zwracając naj-
mniejszej uwagi na grupę, środkową, trwającą
w absolutnym bezruchu. „Śnię -— pomyślał
Festo. — Za wszelką cenę muszę obudzić się."
Zarepetował sztucer i nie celując nacisnął
spust. Huk wystrzału obudził wszystkich. 
Pierwszy do salonu wbiegł Fiatol, za nim
Ferti z ojcem, obie panie przybiegły minutę
później. 
— Myślałem, że śnią — mówił Festo. —<
Wystrzeliłem, by przekonać się, czy to sen. 
— Kula odłupała kawałek ściany. Uszkodzi-
łeś fresk — zmartwił się Hamarab. 
— Zdumiewające! Zdumiewające! — ma-
mrotała Szep. — Spójrzcie! Jedna postać znik-
nęła, pozostał po niej cień. Festo zabił istotę
namalowaną na ścianie. 
— Zabił?! Co za pomysł? Kula wybiła otwór
5v ścianie. 
— Wielkości jajka — dokończyła Szep f~f'
a zniknęła cała postać naturalnej wielkości
Oszaleć można. 
Nikt nie zauważył wschodu słońca. Hamarab
obejrzał uważnie dziurę w ścianie, przez kilka
minut studiował niewyraźny zarys postaci, któ-
ra zniknęła po strzale najstarszego syna. Festo
siedział znowu w fotelu i wpatrywał się w tłum
na schodach. Słońce rozjaśniło fresk, zniknęły
tajemnicze półcienie. Rozjaśnione twarze ludzi
na schodach nie wyrażały niczego. Nikt nie
zauważył wypadku. Festo westchnął. 
— Co za nonsens — powiedział głośno "do
ojca. 
— Tak, nonsens, absurd, wszystko w tym
domu jest absurdalne. A najbardziej malo-
widła. — Hamarab zbliżał się do ściany i odda-
lał nie odrywając oczu od fresku. — Dzieło
mistrza — mówił mrużąc oczy. — Chciałbym
go poznać i porozmawiać z nim. 
— Zawołaj, może przyjdzie — Festo uśmiech-
nął się. — Powinienem go przeprosić. 
— Przeprosić, co ty wygadujesz? 
— Zniszczyłem fragment jego dzieła. Zabi-
łem portret, a może... .—-. zastanowił si§ — mo-
że autoportret. 
— Jakże łatwo mądrzy ludzie tracą swoją
mądrość. 
— Cytujesz Okos. 
— Ona najdłużej zachowa rozum. 
— A my? — Festo spoważniał. — Co z na-
mi? 
— Głupiejemy z godziny na godzinę. 
— A więc zbiorowe szaleństwo. 
— Prawdopodobnie, bo jak to inaczej wytłu-
maczyć — Hamarab gładził nieogolony pod-
bródek i mówił: — kto buduje dom w krate-
rze? Do najbliższej osady dwieście kilometrów.
Gospodarze wyprowadzili się, pozostawiając
meble, dywany, pościel, w szafach ubrania
i suknie, w szufladach bielizna, na stołach wa-
zony, kwiaty w donicach, w kuchni naczynia.
Dlaczego ludzie opuścili ten dom? 
— Nie wiem — odparł zniecierpliwiony Fe-
sto. — I dosyć tych rozważań. 
— Usiłuję zrozumieć. 
— Marnujesz czas. 
— Tego nie można tak zostawić. 
— To trzeba tak zostawić — Festo podszedł
do ojca i powtórzył: — To trzeba tak zostawić.
Odpoczęliśmy, pora ruszać w dalszą drogę. Zje-
my -śniadanie i do widzenia. 
Zjedli śniadanie w kuchni. Asystowały im
trzy postacie wymalowane między miedziany-
mi rondlami, obojętne, wpatrzone w przestrzeń
ponad głowami ludzi. Hamarab smarował ma-
słem wielkie pajdy chleba, kroił ser, napełniał
ciężkie filiżanki gorącą herbatą i mamrotał: 
— Jedzcie, moje dzieci, na zdrowie. Trzeba
dobrze posilić się przed podróżą. Chleb smacz-
ny, świeży. 
— Jeszcze ciepły — powiedział Fiatol —i
ktoś upiekł chleb w nocy. 
— Absurd — rzekł ojciec — oczywisty; 
absurd. W tym klimacie pieczywo długo za-
chowuje świeżość. 
— Jak długo? — zapytała Okos. — Dwa,
trzy dni, tydzień czy może miesiąc? Oni opu-
ścili ten dom przed rokiem. 
— Ty wiesz wszystko — Ferti położył dłoń
na ramieniu żony. — Jak to obliczyłaś? 
— W bibliotece wisi kalendarz. Ostatnią
kartkę zerwano przed dziesięcioma miesiącami. 
— A więc ONJ upiekli chleb — Hamarab
odsunął talerz. —Są bardzo gościnni, niesamo-
wicie gościnni. Kończcie śniadanie, za godzinę
wyjeżdżamy. 
Ojciec zajął miejsce za kierownicą, tuż przy
nim usiadł najstarszy syn, za nimi Ferti z żo-
ną, po przeciwnej stronie — Okos i Fiatol,
który, gdy mieli już ruszać, zawołał: 
— Zostawiłem w bibliotece swój sztucer! 
— Niczego nie należy zostawiać — Hamarab
wyłączył motor. — A szczególnie broni. 
— Zaczekajcie, zaraz wrócę. 
Czekali dwie, może trzy minuty. Potem
rozległ się huk wystrzału. Zanim wbiegli do
wielkiego salonu, Fiatol wypalił cztery razy. 
— Patrzcie! — krzyczał. — Pięć strzałów
w ścianę i zniknęło pięć postaci, czy to nie cu-
downe! 
Dopiero teraz Okos wyszła z samochodu. Od
pierwszego strzału minął kwadrans. Nie po-
biegła za nimi. Czekała cierpliwie. Po upływie
piętnastu minut zajrzała do salonu. Na dywa-
nie leżał sztucer Fiatola. Przeszukała cały dom,
wyglądając od czasu do czasu przez okna, by
sprawdzić, czy wrócili do samochodu. 
Zniknęli wszyscy: i Hamarab IRO, i najstar-
szy syn Festo, i jego piękna żona Szep, i syn
średni Ferti, i Fiatol, najmłodszy z rodu IRO;
dosłownie zniknęli, jak gdyby zapadli się pod 
ziemię albo utonęli w bezdennej studni. Posta-
nowiła raz jeszcze przeszukać wielki salon. 
Mimo woli spojrzała na malowidło ścienne,
na tłum postaci na schodach. 
Po pewnej chwili dostrzegła ślady po kulach
i białe plamy, białe sylwetki po istotach, które
stały na schodach, zanim rozległy się strzały. 
— Białe cienie — powiedziała. — Nic nie
rozumiem — przetarła szkła okularów. — Pla-
my ciemnieją... 
Znowu widać twarze tycłi, którzy zniknęli na
fresku. Lecz to przecież twarze tych, którzy
zniknęli w rzeczywistości,- Ten w fioletowej
szacie to Hamarab, obok niego Festo i Szep,
w, głębi Ferti i FiatoL Stoją w środkowej gru-
pie. 
Okos podniosła sztucer i wycelowała w po-
stać kobiety stojącej tuż przy Fertim. Usłysza-
ła najpierw huk, a potem przyciszony gwar
głosów. Otaczał ją tłum ludzi. Jedni wchodzili
wolno po schodach, inni schodzili. Stała w gru-
pie środkowej między mężem i Fiatolem. Ha-
marab coś mówił, ale nie słyszała jego głosu.
Z ruchu warg odczytała słowa: „Musimy cier-
pliwie czekać, zrozumcie, musimy cierpliwie
czekać'1! 
1 
Szczęście jak dziewka na nas wola
niedługo w miejscu zostać chce,
scałuje twoje włosy z czoła,
odwraca się i dalej mknie. , 
(H. Heine) 
Wyspa
szczęśliwych 
1. EKSPERYMENTALNY, REJS 
Łódź podwodna o napędzie atomowym wy-
ruszyła w podróż dookoła świata. Był to eks-
perymentalny rejs. Droga wiodła z Wysp Kró-
lowej Elżbiety, pod Biegunem Północnym do
Cieśniny Beringa, Oceanem Spokojnym wzdłuż
południka 170, do Nowej Zelandii i dalej wo-
kół Antarktydy przez Atlantyk do Grenlandii.
Trasa została podzielona na siedem etapów,
o różnej długości. 
W międzynarodowej ekspedycji naukowej
uczestniczyła siedmioosobowa ekipa naukow-
ców oraz stu marynarzy i oficerów. Dowódz-
two wyprawy powierzono Kanadyjczykowi.
Komandor Astor Palmer, kapitan łodzi pod-
wodnej, zanotował w dzienniku okrętowym: 
10 czerwc'^. godzina 12.30 — Rozpoczynamy,
rejs. Łódź wypłynęła z bazy bez najmniejszych
zakłóceń. Polubiłem »Fantasie« od pierwszego
spojrzenia. Miejmy nadzieję, że będzie to mi-
łość odwzajettmiona. Profesor Piotr Kuczka
kieruje pracami uczonych. Wielce sympatyczny
człowiek. W specjalnej kabinie umieściliśmy
medium Sintrę. fantastyczna kobieta. Pod każ-
idym względem. ^Ostatnie dwa zdania skreślo- 
no.) Pełni rolę stacji odbiorczej, sygnały tele-
patyczne przesyła zespół wybitnych telepato-
logów z Centralnego Instytutu w Halifax. Pod-
czas seansu kajuta Sintry jest hermetycznie
zamknięta, drzwi zapieczętowane. Po raz pierw-
szy Sintra odebrała telepatyczne rozkazy, gdy
okręt przepływał pod biegunem północnym.
Zadanie było proste: „Trzy zielone kwadraty
położyć na trzech czerwonych kołach, następ-
nie jeden z tych kwadratów przesunąć na biały
trójkąt". Seans trwał dziesięć minut, profesor
Kuczka przekazał przez radio wiadomość: „Po-
lecenie wykonano bezbłędnie". Komandor Pal-
mer otworzył butelkę szampana. 
— Proponuję dwa toasty — podał kieliszek
Sintrze — za cudowną kobietę. — Zadzwoniło
kryształowe szkło. — Nie wiem, czy panowie
zdają sobie sprawę — mówił kapitan »Fanta-
sie« — z konsekwencji przeprowadzonego eks-
perymentu. Ludzie o zdolnościach telepatycz-
nych wyeliminują radio. 
— Czeka nas j,eszcze daleka droga — prze-
mówił profesor — stawiamy zaledwie pierwsze
nieśmiałe kroki. Łączność satelitarna doskonale
zdaje egzamin, niełatwo z nią konkurować. Te-
lepatia nie wyeliminuje ani radia, anj telewizji,
ale rozwiąże, mam nadzieję, szereg kłopotli-
wych problemów. Umożliwi mianowicie nawią-
zanie kontaktu w sytuacjach awaryjnych,
w czasie zakłóceń atmosferycznych lub po pro-
stu wtedy, gdy zawiodą tradycyjne środki łącz-
ności. Wspomniał pan, kapitanie, o dwóch toa-
stach — przypomniał uczony. 
— Zdobyliśmy pod wodą biegun północny.
Nie pierwsi i nie ostatni, ale żacfen okręt pod-
wodny nie osiągnął bieguna z kobietą na po-
kładzie, l 
Sintra złożyła dłonie. / 
— Marynarze są przesądni/ — mówiła z u- 
śmiechem — kobieta nie jest mile widziana
na okrętach wojennych. 
— Realizujemy zadanie jak najbardziej po-
kojowe — komandor odstawił kieliszek. Zano-
siło się na dłuższe przemówienie, zaledwie jed-
inak otworzył usta, radiooperator zameldował: 
— Peryskopy dostrzegły na powierzchni mo-
rza dryfujący statek pasażerski. 
— Czy wzywają pomocy? — zapytał ko-
mandor. \ 
— Tak, wywiesili flagi SOS. 
— A radio? 
— Nie odebraliśmy żadnych sygnałów. 
— A ty? — kapitan zwrócił się do Sintry. 
— Do tej pory również nie odebrałam sy-
gnałów. 
— Wypływamy na powierzchnię — zadecy-
dował Palmer. 
Sześciu marynarzy pod dowództwem Drugie-
go Oficera wdrapało się na pokład nieznanego
statku. 
— Wspaniały wycieczkowiec — informował
przez radio dowódca grupy rekonesansowej. —
Jak dotąd nie spotkaliśmy ani jednej żywej
istoty. Długość statku około dwustu metrów,
szerokość dwadzieścia siedem. 
— Ludzie! — przerwał zniecierpliwiony ko-
mandor. — Co z ludźmi? 
— Szukamy, panie kapitanie — odparł ofi-
cer — setki kabin na trzech pokładach. To
trochę potrwa. Wszędzie płoną światła. Windy,
łączące piętra funkcjonują. Dotarliśmy do sze-
rokiego korytarza, otwieramy kabiny. Nigdzie
nie ma żywego ducha. Sporo tych kabin —
głos oficera umilkł. 
Komandor przybliżył mikrofon do ust.
>— Dlaczego nic nie mówisz? Co się stało? 
— Znaleźliśmy kota, panie kapitanie — rela-
cjonował Drugi Oficer. — Spał w najlepsze na 
139 
łóżku. Eleganckie kabiny, luksusowe, przy każ-
dej łazienka. W szafach ubrania, suknie. W ła
zienkach przybory do golenia, kosmetyki Pro i
szę o wsparcie ogniowe! 
— O co prosisz? — nie zrozumiał komandor, 
— O posiłki. Już prawie godzinę penetruje-
my statek, a zbadaliśmy niewielki fragment. 
— Dostaniesz jeszcze trzydziestu ludzi, wy-
starczy? 
— Tak jest, panie kapitanie. 
Oficer podzielił marynarzy na sześć grup,
Działano systematycznie z wojskową sprawno-
ścią, prowadząc jednocześnie poszukiwania
w kotłowni, w przedziałach turbin, w kabinach
hotelowych, w pomieszczeniach rekreacyjnych,
W centrum zakupów, w restauracjach, w sali
widowiskowej, w bibliotece, w kaplicy. 
— Energii elektrycznej dostarczają trzy tur-
bozespoły — mówił Drugi Oficer. — Statek
wyposażono w awaryjne zespoły motorowe. To
nowy statek. Nie wiem, dlaczego wszyscy
uciekli? 
— Uciekli? — zawołał kapitan lornetując
statek z pokładu łodzi. — Co to znaczy, uciekli?
W jaki sposób pasażerowie i załoga opuścili sta-
tek? 
— Nie wiem — odparł oficer. — Łodzie
i tratwy ratunkowe na swoich miejscach. W tej
strefie od kilkunastu godzin nie było burzy,
pogoda wspaniała, statek nie uszkodzony, nic
nie rozumiem, w tajemniczy sposób zniknęło.
prawie tysiąc ludzi. 
— Zabierz dziennik okrętowy — wydał roz-
kaz komandor — zbadajcie jeszcze pomieszcze-
nia oficerów. Powrót za pół godziny. 
— Komandorze — do kapitana podeszła Sin-
tra w marynarskim skafandrze — odebrałam
sygnał: „UWAGA — ROZPOCZYNAMY NA-
DAWANIE DRUGIEJ SERII SYGNAŁOWĄ 
140 
— Wybrali odpowiedni moment — koman-
dor wzruszył ramionami. — Zejdź do swojej
kabiny — zdecydował. — Gdzie profesor? 
— Na rufie, razem z innymi obserwuje sta-
tek. 
— Niech zajmie się swoją pracą. Musi zapie-=
czętować kabinę. 
— A statek pozostawimy na łasce losu? —
zafrasowała się Sintra. 
— Zawiadomię bazę na Aleutach — odparł
kapitan — przyślą helikopterami ludzi, którzy
wprowadzą tę łajbę do najbliższego portu. 
— Czy wszyscy zginęli? 
— Nie wiem. Przeszukamy morze w promie-
niu kilkudziesięciu mil. 
Uspokojona Sintra zeszła do kabiny. Profe-
sor Kuczka założył pieczęcie. Mniej więcej po
upływie kwadransa zielone światełko powiado-
miło uczonego o zakończeniu drugiego seansu. 
— Odebrałam obraz mapy Pacyfiku — mó-
wiła Sintra, kładąc karton na biurku profeso-
ra. — Te strzałki wskazują kierunek nowego
kursu. 
— Na wschód! — wymruczał profesor.' —
Cały czas była mowa o kierunku południowym.
Pokażemy to kapitanowi. 
— Rejs eksperymentalny — skomentował
komandor — próba sterowania okrętem pod-
wodnym przy pomocy telepatii. Wkrótce przy-
lecą tu helikoptery. Pomogą nam w poszuki-
waniach, zajmą się statkiem, wtedy dopiero
przystąpimy do wykonania naszego zadania. 
— Pod jaką flagą pływa ten statek? — zain-
teresował się profesor. — Mimo najlepszych
chęci nie odczytałem napisu. 
— „Wiking" — odrzekł kapitan. — Nowy
„pasażer" norweski. Odbywał pierwszy rejs ze
stoczni w Nagasaki na Hawaje. Zabrał pięciu-
set pasażerów i czterysta dwie osoby załogi. 
142 
11 czerwca, godzina 8.00 — Intensywne po-
szukiwania nie przyniosły żadnych wyników.
Nie odnaleziono najmniejszych nawet śladów
po zaginionych. Ludzie opuścili nagle statek,
lecz nikt nie umie odpowiedzieć na pytanie,
w jaki sposób to uczynili i dlaczego? Powołano
specjalną komisją, która wyspecjalizowała się
w badaniu podobnych wypadków. W okresie
ostatnich trzech lat na Pacyfiku i Atlantyku
odnaleziono siedemnaście opustoszałych i nie
uszkodzonych statków. 
11 czerwca, godzina 15.00 — Od siedmiu go-
dzin płyniemy pod wodą ciągle na wschód.
Pod nami Podmorskie Góry Cesarskie. Zbliża-
my się do tak zwanego Rowu Aleuckiego. Sin-
tra odbiera sygnały i prowadzi okręt niczym
doświadczony nawigator. 
11 czerwca, godzina 17.30 — Radar wykrył
eskadrę łodzi podwodnych na głębokości czte-
rystu metrów. Nadpływają z kierunku Nord-
-Ost z dużą szybkością. Powiadomiłem Ośrodek
Dyspozycyjny w Halifax, bazę na Alasce i ad-
miralicję. Pojawienie się nieznanej podwodnej
flotylli wywołało zrozumiałe zaniepokojenie.
Otrzymałem rozkaz: „Jak najszybciej zidenty-
fikować nieznane obiekty. Wysyłamy trzy hy-
droplany". 
— Jak najszybciej zidentyfikować — ko-
mandor podał depeszę Pierwszemu Oficerowi.
— No, dlaczego pan do tej pory nie ustalił,
z kim mamy zaszczyt? 
— Nie odpowiadają na moje wezwanie —
odparł Oficer. — Wkrótce ich zobaczymy i za-
pewne wtedy przedstawią się. 
— W tych stronach, w pobliżu Aleutów,
nieznana eskadra łodzi podwodnych — koman- 
dor pochylił się nad ekranem radaru — dwie
grupy po dziesięć sztuk. Co pan proponuje?^ 
— Wypłynąć na powierzchnię. 
— Słusznie, wypłyniemy — zgodził się ka-
pitan — wkrótce nadlecą hydroplany. Trzeba
natychmiast nawiązać z nimi łączność radiową. 
Kapitan przeszedł do kabiny Sintry. Odpo-
czywała po kolejnym seansie. Profesor Kuczka
tasował kolorowe karty i rozkładał je na stole. 
— Pasjans telepatyczny — powiedział do
komandora. — Co nowego? 
— Oczekujemy nieoczekiwanych gości — ka-
pitan usiadł na kanapie, ujął dłoń Sintry. —
Dwukrotnie odebrałaś to samo polecenie: „pły-
nąć w kierunku wschodnim"? 
— Tak, przekazano telepatycznie obraz ma-
py północno-wschodniego Pacyfiku i rysunek
naszej łodzi, przesuwającej się po czerwonej
strzałce na wschód, wzdłuż Rowu Aleuckiego. 
— Rozmawiałem z ośrodkiem w Halifax —
mówił komandor przeglądając szkice wykona-
ne przez Sintrę. — Są zaskoczeni tymi rozkaza-
mi. Dwukrotnie próbowali nawiązać z tobą
kontakt, ale bezskutecznie. Program seansów
nie przewidywał zmiany kursu na wschód. Zo-
staliśmy wprowadzeni w błąd. 
— Sygnał wywoławczy był prawidłowy —¦
oświadczył profesor. — Jak zawsze odebraliś-
my drogą radiową zaszyfrowaną wiadomość:
„Rozpoczynamy kolejny seans. Ośrodek Dyspo-
zycyjny Halifax. Przygotować Sintrę. Powo-
dzenia". 
Do kabiny wszedł Pierwszy Oficer. 
— Łączność radiowa z hydroplanami nawią-
zana — zameldował. — Przelecą nad nami za
pięć minut. 
— Okręt do wynurzenia! 
Hydroplany wodowały w odległości kilometra
od łodzi na niemal gładkiej powierzchni ocea- 
nu. W tym samym momencie wokół okrętu za-
kipiała woda i z głębin morskich wypłynęła
eskadra ciągle jeszcze nie zidentyfikowanych
obiektów. Stalowe kadłuby odbijały promienie
zachodzącego słońca. 
— Jesteśmy otoczeni ¦— stwierdził koman-
dor. — Hydroplany już nie zdążą oderwać się
od morza. 
Profesor Kuczka utrwalił na taśmie magne-
tofonowej przebieg spotkania z Nieznajomymi: 
Czy mogliśmy przewidzieć te wydarzenia?
Nie, tego nikt nie mógł przewidzieć. To prze-
rastało ludzką wyobraźnię. Śniliśmy koszmarny
sen, na próżno usiłowałem się obudzić, nie po-
mógł zimny prysznic. 
Zamknięty we własnej kabinie odtwarzałem
w pamięci minutę po minucie. 
Sintra odebrała telepatycznie rozkazy Nie-
znajomych: 
„Będziesz łącznikiem między nami i ludźmi.
Widzisz, rozumiesz, nie zadawaj pytań, nie py-
taj, kim jesteśmy. Łódź opadnie na dno, heli-
koptery zniszczymy, nie przerywaj, zabierzcie
pilotów. Nie próbujcie uciekać, dogonimy". 
Komandor słuchał spokojnie, gdy Sintra
umilkła, przemówił: 
— Powiedz im, że za kilka godzin będą
mieli na karku Siódmą i Ósmą Flotę Pacyfiku,
że bardzo dokładnie określiłem miejsce spo Łka-
nia z „Wikingiem". Wytłumacz tym podwod-
nym piratom, że natychmiast powinni nas
uwolnić. Będzie to okoliczność łagodząca. 
Sintra przekazała słowa kapitana, po chwili
otrzymaliśmy odpowiedź: 
„Jeżeli nie wykonacie naszych rozkazów, za-
topimy okręt podwodny". 
Komandor powiedział do mnie: 
Nie mamy wyboru. Odpowiadam za życie
załogi. Dałbym wiele, by odgadnąć zamiary
tych drani. Dlaczego porywają ludzi? Dokąd
ich zabierają? Jaki los spotkał pasażerów nor-
weskiego statku? 
— Są bezwzględni — mówiłem szybko, bo
czas naglił, dano nam zaledwie dziesiąć minut
do namysłu. — Użył pan, kapitanie, określenia
„piraci". Tradycyjni rozbójnicy morza zabijali
łudzi, rabowali statki. Postępowanie tych jest
krańcowo odmienne, pozostawili nie naruszony
statek, w sejfach marynarze znaleźli pieniądze
i klejnoty pasażerów, a więc nie ma mowy
• rabunku. Zabierają ludzi i fakt ten niepokoi
najbardziej. Gdyby Sintra mogła rozszyfrować
intencje napastników. 
— Odbieram tylko polecenia i przekazuję
wasze odpowiedzi. Tłumaczę otrzymywane
sygnały telepatyczne, a słowa przeistaczam w
strumień myśli. — Sintra przetarła palcami
skronie — odczuwam lekki ból głowy. Oni
powtarzają ultimatum — szeptała — grożą sta-
ranowaniem naszego okrętu. Zapewniają, że ni-
komu nie wyrządzą krzywdy, jeśli będziemy
posłuszni. 
— Zastanawia opanowana do perfekcji umie-
jętność prowadzenia rozmowy przy pomocy te-
lepatii — odezwał się Pierwszy Oficer. — Od
niedawna eksperymentujemy, usiłując rozwią-
zać wiele problemów, a przede wszystkim
praktyczne wykorzystanie zdolności telepatycz-
nych, a oni... — porucznik zniżył mimo woli
głos — oni znacznie wyprzedzili eksperymenta-
torów. Kimkolwiek są, czytają w myślach Sin-
try jak w otwartej książce. 
Komandor nadał sygnał SOS przez radio
i „Fantasie" poczęła wolno opadać na dno
oceanu. Na głębokości trzystu metrów łódź
podwodna znieruchomiała. Potem usłyszeliśmy 
łoskoty, szumy, metaliczne dźwięki i przerywa-
ne buczenie syreny. 
— Zbiornik opróżniony — mówiła Sintra,
tłumacząc przekazywane informacje. — Za pół
godziny możemy opuścić okręt. 
— Wyjść z łodzi podwodnej na dnie mo-
rza!? — zawołałem zdumiony. 
— Stworzyliśmy sztuczną atmosferę — od-
powiedziała Sintra. — Wasz okręt zawinął do
podmorskiego portu. Witamy w mieście Tyx.
Zachowajcie spokój, nie zagraża wam żadne
niebezpieczeństwo. 
— Miasto Tyx? •— powtórzył kapitan. —
Podmorski port? Cóż to znaczy? Nic nie ro-
zumiem. 
— Między ścianami Rowu Aleuckiego — in-
formowała Sintra — zbudowaliśmy podwodne
miasto. Żyjemy w prawdziwym raju, z dala od
waszej cywilizacji. Przetrwamy najgroźniejsze
kataklizmy. 
— Porywacie ludzi — powiedział komandor. 
— Uszczęśliwiamy niektórych — tłumaczyła
Sintra. — Jesteście wybrańcami losu. 
II. MIASTO TYX 
Kapitan postanowił pierwszy wyjść z łodzi,
bo mimo powtarzanych zapewnień, iż nikomu
nie spadnie włos z głowy, nie ufał mieszkań-
com podmorskiego miasta. 
— Będę panu towarzyszył, komandorze —
oznajmiłem. Gwałtownie zaprotestował, ale nie
zamierzałem zmieniać swojej decyzji. Zrozu-
miał, że nie ustąpię, i począł wspinać się po
stopniach stalowej drabiny. Włożyliśmy lekkie
skafandry nurków, butle z tlenem trochę krę-
powały ruchy, ale ciągle jeszcze nie mogliśmy
uwierzyć w atmosferę na dnie oceanu. 
Okręt kołysał się na niewielkim jeziorze. Pod
sklepieniem ogromnej groty płonęły reflektory,
rzucając niebieskie światło na podmorski port.
Zabrałem ze sobą kota znalezionego na norwe-
skim statku. Mrużył ślepia i oddychał. A więc
istniała tu atmosfera. Komandor zdjął hełm
i odetchnął głębiej. 
-— Ozon — stwierdził i uśmiechnął się do
mnie. — Dużo ozonu. Mówili prawdę. 
Po trapie zeszliśmy na kwadratową platfor-
mę. Powitał nas robot o tradycyjnych kształ-
tach, biegle władający kilkoma językami. 
— Tłumacz gospodarzy — przedstawił się
w języku francuskim. — Czy macie przy sobie
broń? — zapytał po niemiecku, a gdy zaprze-
czyliśmy, wyraził zadowolenie po rosyjsku, po
czym przeszedł na angielski, mówiąc: — Niech
wszyscy opuszczą okręt. Przedstawiciele mia-
sta Tyx jąragną powitać gości. — I dodał po
hiszpańsku: — Oczekują w sali audiencyjnej,
mieszczącej się w tym pałacu — wskazał ni-
klową dłonią budowlę wyobrażającą olbrzymią
muszlę. 
— Wewnątrz znajdziemy zapewne perłę —
szepnął komandor. 
— Albo Posejdona — odszepnąłem. Kot
miauknął przestraszony czerwonym błyskiem. 
— Wyładowania elektryczne — wyjaśnił ro-
bot niczego nie wyjaśniwszy. — Powtarzam:
gospodarze oczekują wszystkich. Goście posilą
się i odpoczną. 
— Chcę najpierw zobaczyć gospodarzy! —
kapitan podniósł głos. — Zabraliśmy w podróż
dwie skrzynie ładunków wybuchowych, prze-
znaczonych do rozbijania lodowych przeszkód.
W każdej chwili możemy wywołać eksplozję. 
Robot przez kilkanaście sekund nadawał
ostrzeżenie komandora. 
— Wtedy zginą gospodarze i goście — prze-
tłumaczył odpowiedź. 
— To lepsze od powolnego konania w tycK
podwodnych jaskiniach — odrzekł komandor. 
Podziwiałem jego zimną krew i odwagę. 
— Dobrze — oświadczył robot. — Chodźcie
za mną, poznacie gospodarzy, pokażemy wam,
jaskinie, a potem nastąpi ciąg dalszy. 
Muszla rozchyliła swoje brzegi i po szerokich
schodach wkroczyliśmy do sali powitań. Wy-
znam szczerze, iż wygląd gospodarzy rozcza-
rował mnie. Spodziewałem się potworów, zoba-
czyłem pogodnie uśmiechnięte tworze przystoj-
nych mężczyzn i uroczych kobiet. Zieleń ory-
ginalnych strojów pięknie kontrastowała z kar-
minowymi ścianami. Stąpaliśmy wolno po wzo-
rzystych dywanach, prowadzeni przez robota. 
— Witamy w mieście Tyx — przemówili go-
spodarze nie otwierając ust. Robot milczał,
więc skąd płynął ten głos? 
— Już odbieracie nasze myśli — wyjaśnił
wysoki mężczyzna i podszedł do nas. — Jestem
ojcem podmorskiej rodziny, nazywają mnie
Hor. 
Wymieniliśmy swoje nazwiska. Komandor,
uzupełnił informacje: 
— Profesor Kuczka kieruje pracami zespołu
naukowców, uczestniczących w eksperymental-
nej podróży „Fantasie". 
— Cenimy bardzo uczonych — odparł Hor. —*
Wiele im zawdzięczamy. Z ich pomocą zbudo-
waliśmy podmorskie miasto. Najchętniej goś-
cimy mądrych ludzi. 
— Najchętniej porywacie — komandor nią
bawił się w dyplomację. 
— Cóż to słowo oznacza? — zapytał Hor.
i sam sobie odpowiedział: — Stwarzamy nau-
kowcom najdogodniejsze warunki do prowa-!
dzenia prac badawczych. Wykorzystujemy rę- 
149 
zultaty tych badań. Nauka i technika stale słu-
żą temu miastu. 
— Ilu uczonych było na statku „Wiking"? —
tym razem ja zadałem pytanie. 
— Kilku — odparł Hor. 
— Ale zabraliście wszystkich pasażerów i ca-
łą załogę. 
— Każdy człowiek jest mile widziany w mie-
ście Tyx. , 
— Kobiety, dzieci? 
— Oczywiście. Trwa rozbudowa miasta,
Obecnie liczy prawie osiem tysięcy mieszkań-
ców. Pragniemy uszczęśliwić jak największą
liczbę ludzi. 
— A kim wy jesteście? Skąd przybyliście? —
dopytywałem. — Kiedy powstało to miasto? 
— Byliśmy kiedyś ludźmi — odrzekł Hor
milcząc. Czytałem w jego myślach. — Dawne
czasy, nikt nie pamięta początku. Żyjemy teraź-
niejszością i przyszłością. Czas przeszły szybko
znika z naszej pamięci. Dlatego mogę odpo-
wiedzieć tylko na pierwsze pytanie. Jesteśmy
istotami szczęśliwymi i organizatorami szczęś-
cia dla innych. Przyjrzyjcie się uważnie twa-
rzom mieszkańców Tyx. Porozmawiajcie ,z ni-
mi. Nikt nie tęskni za lądem. 
— A przecież pozostawili w swoich krajach
rodziny, najbliższych — przypomniałem. 
— Żyją tutaj wśród najbliższych, otoczeni
wielką, coraz większą rodziną — Hor uśmiech-
nął się. — Wasi przyjaciele są głodni i sprag-
nieni, strudzeni podróżą, zmęczeni ciasnotą po-
mieszczeń okrętu podwodnego. Przygotowano
wam wygodne pokoje, wyprowadź ludzi z łodzi.
Niech odetchną. 
— Odetchną, gdy wypłyną na powierz-
chnią — komandor jeszcze walczył — gdy wró-
cą do swoich domów. — Wasze postępowanie 
jest niezgodne z ogólnoludzkimi prawami. To
pospolity gwałt. 
— Nie mamy czasu na perswazje. Zresztą
reprezentujemy skrajnie różne mentalności.
Ludzie są podejrzliwi, nieufni, zazdrośni, lęk-
liwi, bezlitośni, nie dowierzają sobie, a co tu
dopiero mówić o wzbudzeniu ufności do nas?
Niewiele moglibyśmy zdziałać metodami kon-
wencjonalnymi, usiłując przekonać mieszkań-
ców lądów o słuszności poczynań mieszkańców
podmorskiego świata. Poprzestają na tych wy-
jaśnieniach — kończył Hor. — Spełniliśmy
twoje żądanie. Teraz załoga i' pasażerowie opu-
szczą okręt. Podczas wymiany myśli zabezpie-
czyliśmy skrzynie z materiałem wybuchowym.
Roboty wyniosły je z łodzi. Dobrze znamy
skłonność ludzką do samozagłady. Raz jeszcze
zawdzięczacie nam życie. — Hor odwrócił się
i otoczony grupą dostojników wyszedł z sali
audiencyjnej. 
Wróciliśmy do łodzi w nie najlepszych hu-
morach. Komandor opowiedział o pierwszym
spotkaniu z gospodarzami miasta. 
— Nie poddam się! — zawołał. — Nie wol-
no zrezygnować z najmniejszej szansy odzy-
skania wolności. To szaleńcy, do diabła z ich
podwodnym szczęściem i izolacją od całego
świata. Do diabła! — powtórzył wzburzony. —
Trzeba dalej pertraktować, uśpić ich czujność
i wykorzystać moment nieuwagi. Banda pira-
tów i maniaków. 
— Dobrze zorganizowanych maniaków —
odezwał się Drugi Oficer. — Mamy doskonale
lornety, z wieży okrętu obejrzałem dokładnie
port i widoczne w oddali miasto. Kilkupozio-
mowe ulice, liczne tarasy, główna aleja biegnie
tuż nad szczeliną Rowu, dostrzegłem wejścia
do tuneli wykutych w podwodnych skałach.
Roboty wykonują najcięższe prace. Na prze- 
ciwległym brzegu jeziora port łodzi podwod-
nych, doki pływające i dźwigi. Tam najwięcej
robotów. 
— A ludzie? — spytała Sintra. 
— Widziałem również ludzi — odparł ofi-
cer — kierowali pracą maszyn. Pogodni,
uśmiechnięci. Zadziwiające, te istoty stale
uśmiechają się i często słychać głośny śmiech. 
— Zaprogramowana wesołość — powiedzia-
łem, nie zdając sobie sprawy, jak bliski byłem
prawdy. — Śmiech w tym podmorskim mieś-
cie należy do dobrego tonu. 
— Smutek surowo wzbroniony. — Koman-
clor był wściekły. — Jakim cudem wprowadzili
nasz okręt do tej groty? 
— Śluzami, jak sądzę. — Pierwszy Oficer
podał kapitanowi szkic. — Zadałem sobie tro-
chę trudu, wspólnie z okrętowym komputerem
obliczyliśmy hipotetyczne położenie łodzi i dro- 
fę, jaką przebyła pod wodą. Niech pan spojrzy,
omandorze. Przyholowano okręt do zbocza
góry i tunelem wprowadzono do pierwszej ślu-
zy wypełnionej wodą, a potem do drugiej i co-
raz niżej aż do jeziora. Nie wiem, czy wyrażam
się jasno. 
— Mów dalej — wymruczał kapitan. —
Co to za góra? 
— Pięć siódmych znajduje się pod wodą —
o'drzekł Pierwszy Oficer — dwie siódme sterczą
nad powierzchnią morza jako jedna z wysepek
Aleutów w pobliżu 180 stopnia długości geo-
graficznej wschodniej. 
— A co on bajał o sztucznej atmosferze? —
przypomniał kapitan. 
— Koloryzował — włączyłem się znowu do
rozmowy. — Delikatnie mówiąc, koloryzował,
a może robot źle przetłumaczył myśli Hora? 
— Tak. — Komandor raz jeszcze spojrzał na
szkic — te obliczenia trafiają do przekonania. 
W każdym bądź razie to nie bagatelka zbudo-
wać miasto pod morzem, we wnętrzu góry. 
— Natura dopomogła budowniczym — po-
wiedział Drugi Oficer. — Woda wyżłobiła gro-
ty, tunele. Oni przyszli do gotowego. 
— Nie pomniejszajmy zasług mieszkańców!
miasta Tyx — wystąpiłem w roli obrońcy. —
Mają genialnych inżynierów i budowniczych. 
— Uprowadzonych ze statków — dokończył
Kapitan. — Wykorzystują cudzą mądrość. Gdzie
ukryli pasażerów „Wikinga"? Musimy ich od-
naleźć. 
Pomyślałem, czy zadania te nie przerastają
naszych skromnych możliwości. Pilnie strzeżo-
ny okręt nie będzie mógł wydostać się bez po-
mocy zewnątrz. Kamery telewizyjne obserwo-
wały każdy nasz ruch. Po krótkiej naradzie
zapadła decyzja: komandor oznajmi gospoda-
rzom miasta, że załoga opuści „Fantasie", jeśli
zostaną spełnione następujące żądania: 
1. grupa uczonych i oficerów otrzyma po-
zwolenie na zwiedzenie miasta, oraz 
2. na odwiedzenie pasażerów norweskiego
statku 
3. przeprowadzimy kilka rozmów z dowolnie
wybranymi mieszkańcami Tyxu 
4. Hor poinformuje naszą delegację o swoicfi
zamierzeniach. 
Robot wprowadził jedenastoosobową grupę
do sali powitań. Hor zjawił się wkrótce w to-
warzystwie swoich doradców. Tym razem go-
spodarze wystąpili w1 różowych kostiumach.
„Piękno — zdaniem Tomasza z Akwinu — wy-
maga spełnienia trzech warunków: pierwszym
jest pełnia czyli doskonałość, to bowiem, co
ma braki, jest już przez to samo brzydkie; dru-
gim jest właściwa proporcja czyli harmonia;
trzecim zaś blask, dlatego też rzeczy, które ma-
ją błyszczącą farbę, nazywane są pięknymi." 
Stroje dworzan Hora spełniały tylko trzeci^
warunek. Błyszczały, obcisłe trykoty nie były
estetyczne. 
Sintra przedstawiła nasze kategoryczne żąda-
nia. Hor odpowiedział: 
— Spełnimy życzenia sympatycznych gości.
Sam wystąpię w roli przewodnika. Zwiedzimy
razem miasto, a potem odwiedzicie pasażerów
„Wikinga". No i porozmawiacie z wybranymi
przez siebie mieszkańcami Tyxu. Opowiem
wam również, co zamierzamy uczynić z pasa-
żerami norweskiego statku. Oni zresztą sami
zadecydują o swojej przyszłości. Zadowoleni? 
— Przedwcześnie mówić o zadowoleniu —
odparł komandor. — Nie traćmy więc czasu.

Hor przywołał robota, który sprawdził po-
jazd, bezszelestnie poruszający się autokar bez
dachu. 
— Wygodne fotele — pochwaliłem, a Hor
podziękował uśmiechem. 
— Piękna, słoneczna pogoda — powiedziała
Sintra. — Czy to możliwe, by promienie sło-
neczne docierały do samego dna oceanu? 
— Nędzna imitacja słońca — wymruczał
Drugi Oficer. Na szczęście Hor, zajęty rozmową
z kapitanem, nie próbował rozszyfrować kry-
tycznej opinii. W tym momencie uświadomiłem
sobie, że podczas pierwszej audiencji porozu-
miewaliśmy się z Horem bez słów. Należało za-
tem zachować jak najdalej posuniętą ostroż-
ność i nie zdradzać przedwcześnie swoich my-
śli. 
Autokar tymczasem sunął wolno główną uli-
cą. Przechodnie pozdrawiali Hora, uśmiechali
się do nas. 
Miasto przypominało do złudzenia dawną
stolicę Inków w Andach. 
Mimo woli powiedziałem: 
— To wierna kopia Macchu Picchu. 
— Słusznie — zgodził się Hor. — Niektóre
dzielnice budowano według projektu peruwiań-
skiego architekta. Domy wzniesiono na kilku-
nastu tarasach. Piętrowe i dwupiętrowe bu-
dynki przylegają do siebie, z domu do domu
można przechodzić bez najmniejszych prze-
szkód, albo przez kwadratowe przedsionki, al-
bo przez niewielkie podwórze, bądź też po pro-
stu przez zawsze otwarte drzwi. Jest to właś-
ciwie jeden dom złożony z czterech tysięcy
mieszkań, rodzinny dom szczęśliwych istot. 
— Przedsionek raju —¦ zażartował koman-
dor. 
— Skoro są szczęśliwi — usiłowałem na-
prawić błąd kapitana, lecz Hor czytał w myś-
lach i z coraz większą łatwością przekazywał
swoje myśli. 
— Tak. W pewnym sensie to przedsionek
raju. Porozmawiajcie z nimi. 
Zatrzymał autokar, wysiedliśmy na prosto-
kątnym placu. Nagrałem dwie rozmowy prze-
prowadzone z przypadkowo spotkanymi prze-
chodniami, z kobietą i mężczyzną. W roli tłu-
macza wystąpił robot. 
— Kim jesteś? — zapytałem mieszkankę
miasta Tyx. — Czym się zajmujesz? 
— Jestem żoną i matką — odparła i odsła-
niając brzuch dodała: — spodziewam się pią-
tego dziecka. Nasza rodzina stale powiększa
się. 
— Pytam o twój zawód. 
— Mój zawód: rodzić dzieci — odpowie-
działa patrząc mi prosto w oczy. 
— A jak wypełniasz czas oczekując na dzie-
cko? 
— Zajmuję się dziećmi, domem. 
— No i mężem — wtrącił niepoprawny ko-
mandor. 
„ — Męża kocham — odrzekła. 
— Kochanie należy więc do twoich obo-
wiązków, czy tak? — zapytał kapitan. 
Spojrzałem na niego z wyrzutem. Nie po-
winien w ten sposób prowadzić rozmowy. Ale
kobieta nie obraziła się. Pytanie rozbawiło ją. 
— To mój pierwszy obowiązek — mówiła
chichocząc. — I przywilej. Miłość przecież
uszczęśliwia. Tyx to miasto szczęścia i radości. 
— Ile masz lat? — spytał niedyskretny ko-
mandor. 
— Trzydzieści — odrzekła. «
i— Gdzie urodziłaś się? 
— Nie pamiętam dnia swoich urodzin. 
— A twoi rodzice? 
5— Nikt nie pamięta minionych lat. 
— Bardzo wygodne — wymruczał koman-
dor. 
Kobieta odeszła, nawiązaliśmy 'dialog z męż-
czyzną, który przechadzał się po placu. 
— Nad czym tak dumasz? — zadałem pier-
wsze pytanie. 
— Jak rozśmieszyć moich przyjaciół. Należę
'do zespołu, który zabawia rodzinę. Do mnie
należy wymyślanie dowcipów, układam wesołe
piosenki i biorę udział w przedstawieniach ko-
micznych. 
— Posiwiałeś przy tej pracy — zauważył
złośliwie kapitan. 
— Mam pięćdziesiąt lat. 
— Nie tęsknisz za ojczystym krajem? 
— Nie rozumiem. Przecież stąpam po ulicach
rodzinnego miasta. 
— Przybyłeś tutaj z innych stron — kapitan
był konsekwentny, ale bezskutecznie usiłował
wzbudzić wspomnienia. 
— Nie wiem, skąd przybyłem. Moja pamięć
nie sięga w zamierzchłą przeszłość. Żyję w tym
cudownym mieście od wielu lat, być może
urodziłem sie tutaj. 
— Najważniejsze są Swa czasy — powie-
działem. — Teraźniejszy i przyszły. 
— Tak, tak — ucieszył się. — Te dwa czasy
śą rzeczywiście najważniejsze. 
— Dzięki temu przeświadczeniu nie tęsknisz.

— Nie rozumiem. 
Robot powtórzył moje słowa. 
— Nie rozumiem, oo to tęsknić.-
Podziękowaliśmy za rozmowę. 
— Zajrzyjcie do jednego z domów — za-
proponował Hor. 
Komandor wybrał piętrowy budynek na naj-
wyższym tarasie. Przed domem krzepki sta-
ruszek bawił się z dziećmi. Ujrzawszy Hora
i nieoczekiwanych gości, przerwał zabawę. 
— Czy zechcesz pokazać nam swój dom? —
spytałem, tym razem w roli tłumacza wystą-
piła Sintra. 
— Całe miasto? — zdziwił się starzec. 
— Nie, ten budynek, w którym mieszkasz, 
— Wejdźcie, bardzo proszę.
Spędziliśmy pół godziny w domu mędrca. 
Tak go przynajmniej przedstawił Hor. Posta-
nowiłem zmienić taktykę i rozpocząłem od
komplementu: 
— Pięknie i nowocześnie urządzone miesz-
kanie, można powiedzieć: z europejską elegan-
cją! Gościłem niedawno u mego brata w Pa-
ryżu. Zajmuje z rodziną willę w Lasku Buioń-
skim, granatowe sufity i niebieskie ściany, bia-
łe meble. Paryska moda dotarła do podmor-
skiego miasta. 
Starzec milczał. 
— Miasto Tyx wybudowano we wnętrzu gó-
ry, której wierzchołek tworzy wysepkę archi-
pelagu aleuckiego — mówiłem, obserwując
uważnie gospodarza — Aleuty, wyspy na za-
chód od Alaski. Słyszałeś na pewno o Ameryce,
o Europie, Azji, Australii, o Arktyce i Antar- 
 
ktydzie, o Afryce, o rodzinnym domu — Ziemi,
planecie ludzi? 
Mędrzec westchnął, uśmiechnął się, po czym
wymieniwszy spojrzenia z Horem, przekazał
Sintrze swoją odpowiedź: 
— Słyszałem. 
— Zachowałeś zatem pamięć swojej prze-
szłości. 
— Ziemia i wymienione przez ciebie konty-
nenty to teraźniejszość. 
— Czy pamiętasz, z iakiego pochodzisz kra-
ju? 
— Nie chcę pamiętać. 
— Dlaczego? 
— Nic nie powinno zakłócać spokoju miasta
Tyx i szczęścia jego mieszkańców. 
— Izolację od świata nazywasz szczęściem? 
— Człowiek tylko z samym sobą żyje w zu-
pełnej harmonii. 
— To bodajże Schopenhauer, ale wiemy, że
człowiek nie zawsze żyje ze sobą w harmonii,
a w harmonii z innymi osiąga większe szczęś-
cie. 
— Niezależność uszczęśliwia — rozwijał myśl
filozof — a tylko samotni są niezależni. 
— Wiemy z doświadczenia — argumentowa-
łem — że zależność może uszczęśliwić, niektó-
rzy, tam na powierzchni, powiadają, że tylko
w obcowaniu z ludźmi człowiek odnajduje swo-
ją naturę, staje się silniejszy, rozwija swój in-
telekt, żyje głębiej, pełniej, świadomiej. 
<— I dlatego stworzyliśmy Rodzinę. 
— Te wspólnoty zrywające z całym świa-
tem — odparłem — są bardzo modne. Nie tak
dawno doszło do straszliwej tragedii w dżun-
gli brazylijskiej. 
— Nie zerwaliśmy z całym światem, chodź-
cie! 
Starzec wprowadził nas do sąsiedniego poko- 
ju, rozsunął zasłonę. Zobaczyliśmy kilkanaście
ekranów i pulpit sterowni. 
— Dzięki satelitom stacjonarnym odbieramy
obrazy z lądów i oceanów — tłumaczyła Sin-
tra. — Widzimy, słyszymy i rozumiemy. 
— Dobrze zorganizowany wywiad — po-
chwalił komandor. — Umożliwia przeprowa-
dzenie akcji, ofiarami których padają niewinni
ludzie. To gwałt. Odbieracie ludziom pamięć,
uszczęśliwiacie na siłę. 
— Mieszkańcy tego miasta są naprawdę
szczęśliwi — przekonywał filozof. — Od rana
do nocy weselą się, a w nocy ulice rozbrzmie-
wają śmiechem. 
— Spełnijcie następne życzenie — przypo-
mniałem 
— Żądanie! —; poprawił komandor. — Chce-
my zobaczyć pasażerów norweskiego statku
i porozmawiać z nimi. 
— Odpoczywają w wielu domach — infor-
mację przekazał Hor — są gośćmi mieszkań-
ców miasta Tyx, 
— Zaprowadźcie nas do najbliższego gościn-
nego domu — prosiłem.— Spełnijcie obietnicę. 
Hor d. trzymał słowa. Nawiązaliśmy bezpo-
średni kontakt z trzema pasażerami „Wikin-
ga". Siedzieli właśnie przy stole, spożywając
obiad w towarzystwie gospodarzy. 
— Komandor Palmer — przedstawił się do-
wódca okrętu podwodnego. 
Norwegowie znieruchomieli. 
— Widzieliśmy wasz statek dryfujący na
oceanie, w czasie poszukiwań zostaliśmy naj-
pierw otoczeni przez pirackie łodzie, a potem
znaleźliśmy się tutaj. Obecnie pertraktujemy.
Pan chciał coś powiedzieć. 
Jeden z Norwegów, młody, dwudziestoletni
człowiek wybuchnął śmiechem. Czekaliśmy, aż 
uspokoi się. Przemówił wreszcie, z trudem ła-
piąc oddech: 
— O czym on gada? Pirackie łodzie! Dryfu-
jący statek! To nowy żart, jeszcze jedna oka-
zja do świetnej zabawy! No mów, opowiadaj. 
Podobnie zareagował drugi Norweg, męż-
czyzna w średnim wieku. Obaj biegle mówili
po angielsku. 
— A pan? — zwróciłem się do najstarsze-
go. — Pan również już zapomniał o statku,
o Norwegii? 
— Nie zapomniałem — oświadczył, odsuwa-
jąc nietkniętą potrawę. — Oni narkotyzują
porwanych ludzi. Piłem tylko czystą wodę. 
Wreszcie usłyszeliśmy prawdę. Spojrzałem
na uśmiechniętego Hora, który wymieniał my-
śli z gospodarzami. Młodzi Norwegowie chi-
chotali. Najstarszy wstał i ująwszy moją dłoń,
prosił: 
— Nie zostawiajcie mnie w tym piekielnym
mieście. Toż to Hades, Tartar. Zabierzcie nas
jak najszybciej. 
— Wracamy razem na pokład okrętu — zde-
cydował komandor. Hor nie zareagował. —
Pragniemy teraz usłyszeć — mówił kapitan,
co zamierzacie uczynić z pasażerami norwes-
kiego statku. 
— Pozostaną z nami — odparł Hor, tłuma-
czyła Sintra. — Stale powiększamy Rodzinę,
ktokolwiek zobaczył miasto Tyx, nigdy nie za-
tęskni do starego świata. 
Wycofaliśmy się z „gościnnego domu" za-
bierając Norwegów. Młodzi, odurzeni niezna-
nym narkotykiem, zaśmiewali się do łez. 
— Pierwszorzędna zabawa. Prawdziwy
cyrk! — wołali na przemian. — Kim jest ten
smutny pan? 
— Waszym rodakiem — mówiłem, otwiera-
jąc drzwi autokaru — wchodźcie, zobaczycie 
prawdziwą łódź podwodną o napędzie atomo-
wym. 
— Do portu! — zawołał komandor i wyją-
wszy z torby granat, pokazał go Horowi, sto-
jącemu na tarasie. — Znasz na pewno działa-
nie tej broni. Zapraszam serdecznie na pokład
¦„Fantasie". — Hor pobladł, rozglądał się do-
okoła szukając pomocy. — Szybciej! — kapi-
tan odbezpieczył granat. Hor posłusznie wszedł
do autokaru. Pierwszy Oficer zajął miejsce au-
tomatycznego kierowcy. Samochód ruszył. Pora
była najwyższa, mieszkańcy miasta Tyx wy-
biegli ze swoich domów. Oddział robotów, ma-
szerował główną ulicą. 
Okręt podwodny wypłynął na powierzchnię.
Hor w trosce o swoje życie podporządkował
się woli kapitana. Był nieocenionym zakładni-
kiem. Powstrzymał swoich wyznawców przed
interwencją, zmusił do wykonania rozkazów;
komandora. 
W admiralicji przesłuchano taśmę magneto-
fonową nagraną przez profesora Kuczkę. Ad-
mirał rozmawiał osobiście z Horem, który zre-
zygnował nagle z pośrednictwa Sintry i począł
mówić po hiszpańsku. 
I Czternastego czerwca trzy eskadry okrętów,
podwodnych zaatakowały miasto Tyx, jedno-
cześnie brygada spadochroniarzy opanowała
wyspę. Komandosi otworzyli śluzy. Sforsowano
wszelkie zapory broniące dostępu do miasta,
W kilka godzin po bezbłędnie przeprowadzonej
operacji rozpoczęto ewakuację ludzi porwanych
przez Hora. 
— Nieszczęście, nieszczęście — lamentował
tym razem po angielsku. — Wybrańcom, losu
Odbieracie prawdziwe niebo. 
Łódź podwodna „Fantasie" wyruszyła w dal-
szą, tak nieoczekiwanie przerwaną podróż. 
20 lipca, godzina 9.00 — notował w dzien-
niku okrętowym kapitan. — Przed nami Cieś-
nina Drake'a. Zbliżamy się do Antarktydy. 
24 lipca, godzina 11.00 — Płyniemy w kie-
runku wysepki Half Moon. Przed laty prowa-
dziła tu badania argentyńska stacja Taniente
Camara. Odbieramy programy telewizyjne z po-
łudniowej Ameryki i z Nowej Zelandii. Toczy
się proces Hora i jego kilkunastu entuzjastów.
Obrona żąda przeprowadzenia badań psychia-
trycznych. W mieście Tyx pracuje międzyna-
rodowa komisja. Hor odmawia odpowiedzi na
wiele pytań. Eksperci próbują odtworzyć wy-
padki poprzedzające budowę miasta. Wiele
problemów czeka na rozwiązanie. Pirackie ło-
dzie podwodne budowano w stoczni podmor-
skiego miasta. W jaki sposób powstały te stocz-
nie? Jak zdobywano materiały budowlane? Kto
skonstruował roboty? Kto je programował? Jak
uruchomiono seryjną produkcję? Umiejętność
przekazywania myśli przez Hora, jego wyjąt-
kowe zdolności telepatyczne stały się przed-
miotem szczególnego zainteresowania. Uczeni
wysłali petycje do władz sądowych. Propono-
wano, by Hor odpowiadał z wolnej stopy. Au-
torzy listu uzasadniali swoją prośbę koniecz-
nością przeprowadzenia wielostronnych badań
człowieka, który zbudował podmorskie miasto
i usiłował uszczęśliwiać ludzi, niszcząc Czas
Przeszły. „Istota ta — pisali — dysponowała
szczególnego rodzaju siłą, by nie powiedzieć,
nadludzką mocą i zdumiewającymi możliwoś-
ciami realizowania swoich obłąkanych planów,
Dla dobra nauki należy uczynić wszystko, by,
• wyjaśnić tę sprawę do końca." 
24 lipca, godzina 14.30 — Zwiedzamy wy-
sepkę Half Moon. W miejscu starej stacji
wzniesiono nową. Pod aluminiową czaszą u-
mieszczono laboratoria i budynki. Podobną sta-
cję widzieliśmy na wulkanicznej wyspie De-
ception. W czasie Drugiej Wojny była kryjów-
ką niemieckich łodzi podwodnych. 
24 lipca, godzina 15.00 — W czasie seansu
telepatycznego, który przekazywał Ośrodek
w Halifax, Sintra zemdlała. Rozmawiałem
z nią gdy tylko odzyskała przytomność. Prag-
nie ©dpocząć. 
24 lipca, godzina 17.00 — Poznałem kierow-
nika stacji antarktycznej na wyspie Half Moon.
Ten człowiek jest zadziwiająco podobny do
Hora. Fantastyczny zbieg okoliczności, czy też 
25 lipca prasa, radio i telewizja poinformo-
wały o tajemniczym zaginięciu w lodach An-
tarktydy podwodnej łodzi atomowej „Fanta-
sie". 
Nieszczęście za to, gdy zawita,
serdeczny ma dla ciebie wzgląd,
rozgości się, o czas nie pyta,
z robótką w łoża siada kąt. 
(H. Heine Lamentationen.
Przekład Z. Jachimeekiego) 
Ale Chateaubriand pociesza:
„Nie stać nas nawet na to, by długo być
nieszczęśliwymi". 
Oczy 
^ Bontis rozkoszował się własnym" prawieniem.
Easkawe niebo sprawiło, że Ziemia rodziła
w nadmiarze i dzięki temu nadmiarowi można
było wybudować nowy, trzypiętrowy dom
z werandami i tarasami. Bontis mówił: „nasza
rezydencja" i cieszył się jak dziecko, gdy uro-
czyście rozpalono ogień w kominku na parte-
rze. Boritis mówił: „Święty ogień oczyszcza po-
wietrze. To lepsze od święconej wody". 
Ognisko rozpalono przed dwoma laty, ale
farmer codziennie o świcie wdrapywał się na
strych. Sprawdzał, czy dach nie przecieka, spo-
glądał przez okrągłe okienko, zachwycał się
zielenią kilku tysięcy drzew owocowych i żół-
tymi polami pszenicy, których nie można było
ogarnąć wzrokiem, ginęły za horyzontem. Bon-
tis marzył o wzniesieniu wysokiej wieży, co
najmniej trzydziestometrowej. Sąsiedzi wzru-
szali ramionami, a farmer zacierał dłonie i mó-
wił: „Postawię latarnię morską, do morza da-
leko, więc to będzie latarnia lądowa, oświetli
autostradę. Ze szczytu takiej wieży widać po-
łowę świata. Lubię rozległe przestrzenie". 
[W wolnych chwilach rysował wieże, latar-
nie, baszty. Szkice pokazywał później architek-
itowi i godzinami, najchętniej przy kuflu piwa,
'dyskutował o swoich projektach. 
Po południu farmer- drzemał na tarasie
Dzieci bawiły się w ogrodzie sąsiadującym
z sadem. Trzech chłopców i dwie dziewczynki.
Korpulentna żona Bontisa, Katarzyna, pisała
na werandzie wiersze. Zawsze o tej porze, za-
wsze w tym samym miejscu. Jeden wiersz
w ciągu siedmiu dni. „W piątek — mówiła do.
przyjaciółek — spływa na mnie natchnienie.
Mąż drzemie na tarasie, dzieci bawią się w o-
grodzie, a ja tworzę. Wieczorem na dobranoc
czytam wiersz dzieciom, Najmłodszy, pięcio-
letni Christian, woli bajki, siedmioletnia Anna
chętnie słucha, dziewięcioletni Dawid ziewa,
jego brat-bliźniak Filip dłubie w nosie, a naj-
starsza, Sabina, udaje zainteresowanie" 
Pani Bontis westchnęła. Zazwyczaj dziecięce
głosy wprowadzały ją w trans, A dzisiaj, a te-
raz, w tej chwili było bardzo cicho. Co za zdu-
miewająca cisza? Zaniepokojona zeszła z we-
randy. Dzieci bawiły się w aitanie. 
— Nowa gra? — zapytała widząc, że podają
sobie z ręki do ręki błyszczącą kulkę. — Wy-
tłumacz mi, Sabino, na czym polega ta zaba-
wa? 
— Christian znalazł oko — oświadczyła naj-
starsza córka — a Dawid drugie. 
— Znaleźliśmy dwa oka! — zawołał Chri-
stian. 
— Dwoje oczu — poprawiła matka i roze-
śmiała się. — Czy można zgubić oko? Pokaż-
cie te kulki. 
— To nie kulki — oburzyła się Anna. —
Chłopcy znaleźli prawdziwe oczy. Jedno leżało
pod jabłonią, drugie w trawie. 
— Sztuczne oko — wyszeptała Katarzyna. 
— Dwoje sztucznych oczu — przypomniał
Christian i podał matce drugie oko 
— Można zgubić jedno sztuczne oko — my-
ślała głośno żona farmera — ale kto nosi dwo- 
je sztucznych oczu?- Czyżby zadziwiający przy-
padek sprawił, że dwoje ludzi zgubiło w na-
szym ogrodzie... 
— Tu nie było żadnych ludzi — przerwał
©awid. — Te oczy nie są sztuczne. One patrzą. 
— Moje.dziecko, co ty wygadujesz? 
— Patrzą! — upierał się chłopiec. — Przyj-
rzyj się dobrze, teraz patrzą na ciebie. 
Pani Bontis podniosła dłoń. Farmer usłyszał
krzyk żony, podszedł do balustrady i zawołał: 
— Co się stało? Kto krzyczał? 
— Mama — wyjaśniła Anna. — Mama
krzyknęła i zemdlała. Znaleźliśmy prawdziwe
oczy. Chodź i zobacz. 
— Fantastyczna robota! Cudowne! — entu-
zjazm optyka był szczery. Wezwany telefonicz-
nie przez Bontisa, uważnie oglądał oczy przez
lupę. — Zupełnie jak żywe — przyznał. —
Nic dziwnego, że twoja żona przestraszyła
się. 
— One patrzą — odezwał się Filip. 
— One patrzą i widzą — uzupełnił Dawid. 
— Sztuczka techniczna — tłumaczył optyk.
— Źrenice reagują na światło, spójrzcie, gdy
zbliżam do nich lampkę, zwężają się, a w cie-
niu rozszerzają. Genialne! Stąd to wrażenie, że
patrzą jak prawdziwe oczy. Artystyczna robo-
ta, technika na wysokim poziomie. Wiem, że
europejskie zakłady optyczne eksperymentują
od wielu lat i wreszcie rozwiązano problem,
nie odróżnisz teraz sztucznego oka od żywego.
I powiadasz, że dzieci znalazły je w trawie? 
— Znalazły — przytaknął farmer — czy
można zgubić sztuczne oko? 
— Wszystko można zgubić — optyk odłożył
lupę. — Zastanawia tylko... — umilkł zakłopo-
tany. 
— Mów, co zastanawia! 
— Kto gubi dwoje sztucznych oczu __ do-
kończył optyk. 
— Niewidomy — odpowiedziała Sabina. __ 
Wstydził się swojego kalectwa. Przechodził tę-
dy wczoraj, psy szczekały w nocy, ktoś g«
prowadził, nie zauważył drzewa, niewidomy
uderzył głową o pień i sztuczne oczy wylecia-
ły- 
— Takie oczy — rzekł optyk — kosztują 
masę pieniędzy, a on nie szukał, nie zajrzał
do domu, by poprosić twojego ojca o pomoc?

— Może miał zapasowe — poddała Anna. 
— Mało prawdopodobne. — Optyk kręeił
głową, oglądając oczy leżące na stole. — Dziw-
ne, bardzo dziwne, która godzina? 
— Piąta — poinformował farmer. — Zjesz
z nami podwieczorek. 
— Z przyjemnością, dziękuję. Jak się miewa
małżonka? 
— Dobrze, kobiety mdleją bez powodu.
Usłyszeli wołanie dziecka. 
— Christian — rozpoznała Sabina. — Drze
się jak opętany. 
— Może ukąsiła go osa — zmartwił się op-
tyk. — Biegnie do nas. 
— Znalazłem! Znalazłem! — krzyczał chło-
piec wpadając na werandę. — Znalazłem trze-
cie oko! Leżało pod kwiatkiem. 
Wszystkie głowy pochyliły się nad dłonią
Christiana. 
— Uhm — wymruczał farmer zupełnie wy-
trącony z równowagi. — Trzecie oko. 
— Zielone — stwierdził optyk. — Te są nie-
bieskie. 
— Dwa niebieskie i jedno zielone — Anna
zsunęła się z kolan ojca. — Idę do ogrodu —
oznajmiła. — Na pewno znajdę drugie zielone
oczko. 
— Idziemy z tobą — zdecydował Dawid. 
— Mądre dzieci — powiedział optyk, żeby
coś powiedzieć. Rozłożył na stole białą chustkę. 
— Co robisz? — zainteresował się farmer. 
— Kupię od ciebie te gałki oczne. Jestem
optykiem, dobrze zapłacę. 
— Ile? . 
— Pięćdziesiąt dolarów za sztukę. 
— One są więcej warte. 
— Może nic nie są warte. 
— Jak to, nic? 
— Sztuczne oko powinno pasować do oczo-
dołu. Nikt nie lubi, gdy go coś uwiera. Dam
osiemdziesiąt dolarów i ani centa więcej. 
— Dasz sto! — farmer uderzył pięścią
w stół, aż oczy podskoczyły. 
— Ostrożnie — przestraszył się optyk, po-
łożył oczy na chustce i zawiązał rogi. — Spa-
dną na podłogę i stłuką się. Mówiłeś bodajże
o podwieczorku? 
— Żona przygotuje. Katarzyno! 
— Zaraz przyniosę kawę i rogaliki — pani
Bontis stała za drzwiami. — A może Wolicie
pączki? 
— Jeśli wolno wybierać, poproszę o pączki —
optyk położył dłoń na ramieniu farmera. —
Po podwieczorku dostaniesz trzysta dolarów. 
— To znaczy, że te oczy są o wiele droższe. 
— Powiedziałeś sto. 
— Powiedziałem. 
Dzieci wróciły z ogrodu. Anna położyła na
stole drugie zielone oko. Christian znalazł je-
szcze dwa piwne, Dawid i Filip po jednym
szarym, Sabina dwa ciemnoniebieskie, niemal
granatowe. 
— Razem siedem — policzył Bontis — czyli
siedemset dolarów ? trzysta, razem tysiąc. 
Optyk milczał. Wpatrywał się w oczy leżące
na serwecie, oczy wpatrywały się w optyka. 
— Za chwilę wejdzie tu matka — powiedział 
farmer do Sabiny. — Nie powinna tego zoba-
czyć, zatrzymaj ją, powiedz, że odebrałem pilny
telefon z miasta i wyjechałem. — Wyrzucił
cygara z pudełka, włożył gałki oczne. — Je-
dziemy do sędziego. 
Optyk schował lupą do kieszeni. 
— Tak, tak, do sędziego — zgodził się. —
To mądry człowiek. 
Sędzia odpoczywał w trzcinowym fotelu
przed domem. Był bardzo podobny do swojego
psa, poczciwego bernardyna. Upalny dzień zmę-
czył obu, pies dyszał ciężko, człowiek sapał;
Ujrzawszy farmera i optyka, jęknął: 
— A niech to diabli. 
— Sędzia w złym humorze — farmer otwo-
rzył furtkę i bezceremonialnie wkroczył do
ogródka. Optyk stał przy płocie. 
— W najgorszym z najgorszych humorów —
sędzia postanowił wystraszyć nieproszonych
gości. — Przyjdźcie jutro albo pojutrze, albo
najlepiej wcale nie przychodźcie. Pozwólcie mi
spokojnie umrzeć. Cierpię jak potępieniec. —
Podniósł lewą nogę — sztywna, nie mogę zgiąć
w kolanie. — Czego chcecie? 
Farmer wyjął gałki oczne z pudełka. Leżały
teraz na taborecie i spoglądały na sędziego
Starzec stęknął i wymamrotał: 
— Co to? Co to jest? 
— Sztuczne oczy! — zawołał optyk. 
— Sztuczne! — wrzasnął sędzia. — A dla-
czego gapią się na mnie jak żywe? 
Bernardyn warknął, podwinął ogon i wycofał
się do budy. 
— Dlaczego gapią się? — powtórzył starzec.
Optyk zapytał, czy może wejść. 
— Jeśli pan sędzia pozwoli, wszystko wy-
jaśnię, prawie wszystko. 
— Gadaj! 
Po upływie dziesięciu minut optyk umilkł. 
— Bajdy! — podsumował krótko sędzia —
ktoś wam zrobił głupi kawał. Znam kilku ta-
kich idiotów, którzy żyją z dowcipów. Zakła-
dają się z naiwnymi i zawsze wygrywają. 
— Proszę uważnie przyjrzeć się tym sztucz-
nym oczom — optyk nie rezygnował. — Źre-
nice rozszerzają się lub zwężają. 
— Szklane kulki — sędzia ujął delikatnie
palcami zielone oko. — Na szkle wymalowano
gałkę, źrenice — postukał okiem o taboret —
szkło, albo plastik, coś w tym rodzaju. Cóż to,
do licha! 
— Z oka spłynęła łza — wyszeptał przera-
żony Bontis. — To nie szkło ani plastik. 
Zanim zdołali ochłonąć, córka sędziego przy-
niosła na spodeczku dwie pary błękitnych oczu. 
— Znalazłam je w ogródku pod sałatą —
powiedziała, a zobaczywszy gałki oczne na ta-
borecie, pobladła. 
— Podaj nam koniak — polecił sędzia —
albo whisky. I wyszukaj numer telefonu pro-
fesora Heltona. Przekonsultujemy z nim pro-
blem. 
Niezależnie od przeprowadzonych konsultacji,
przeszukano okoliczne ogrody, sady, łąki. Nie
były to bezowocne poszukiwania. Ludzie przy-
nosili oczy w koszykach, w czapkach, w pudeł-
kach, w torebkach. Znalezione oczy odbierała
komisja ekspertów. Okuliści, optycy, fizycy se-
gregowali gałki oczne według kolorów, rozmia-
rów, zdolności odbijania światła. 
— Dysponujemy bogatym materiałem do-
świadczalnym — informował dziennikarzy dy-
rektor laboratorium, — Przyniesiono trzysta
dwadzieścia par gałek ocznych. Zamierzamy
dokładnie zbadać ten fenomen. 
— Skąd się wzięły? — zapytał redaktor po-
czytnego pisma. — Przecież nie spadły z nie-
ba. 
 
— Nie umiem odpowiedzieć na to pytanie.
Ludzie znajdują oczy w trawie, w sadach owo-
cowych, wśród warzyw. 
— Wyrastają niczym grzyby po deszczu —
zakpił reporter telewizji. 
— Coś w tym rodzaju — dyrektor uśmiech-
nął się. — Proszę o cierpliwość. Dopiero roz-
poczęliśmy badania. 
— Czy te oczy widzą? — pytanie zadała mło-
da dziennikarka czasopisma popuiarnonauke-
wego. 
— Patrzą na nas — odparł szef laborato-
rium. — Takie przynajmniej odnosimy wra-
żenie. 
— Trik reklamowy firmy optycznej — za-
brał głos redaktor tygodnika handlowego. —
Niezły pomysł. Jutro usłyszymy przez radio
^ telewizję: „Kupujcie szkła kontaktowe w na-
szej firmie. Kupujcie sztuczne oczy produkcji
naszych zakładów. Kruk krukowi oka nie wy-
dziobie, a jeśli nawet wydziobie, wprawimy
nowTe". 
Pośmiano się trochę i dziennikarze wrócili
do swoich redakcji. W laboratorium trwały
prace badawcze. 
Farmer Bontis prowadził dochodzenie na
własną rękę. Po upływie tygodnia zaprosił do
swego domu osiemdziesiąt trzy osoby. Gdy
wszyscy zasiedli przy stołach ustawionych
w ogrodzie, Katarzyna przyniosła piwo i zimne
mięso, dla kobiet słodkie wino. 
— Jedzcie i pijcie — zapraszał gospodarz —
a ja powiem wam, co myślę o tych oczach,
które odnaleziono w pobliżu naszych domów.
Te oczy są niedyskretne — mówił Bontis —
te oczy są bezwstydne, bo podglądają i szpie-
gują, bo zaglądają tam, gdzie nie potrzeba.
Nie mam nic do ukrycia, ale nie lubię, gdy
ktoś patrzy mi na palce, obserwuje mnie z u- 
171 
krycia. Te oczy są tak skonstruowane, że moż-
na z ich pomocą widzieć wszystko. — Bontis
opróżnił kufel piwa, otarł usta wierzchem dło-
ni i mówił dalej. — Wrzucisz takie oczy do
ogródka sąsiada i widzisz, jak jego żona ro-
mansuje z mleczarzem; położysz oko na gałęzi
i możesz zajrzeć do sypialni, do jadalni, wszę-
dzie. Dostałem wczoraj wezwanie z Urzędu
Podatkowego. Podobno oszukuję Skarb Pań-
stwa, Linstonowi wytoczono rozprawę o za-
trudnianie dzieci na plantacji bawełny, pani
Solen dolewa jakoby wody do mleka, a naj-
uczciwszy z obywateli naszego miasta, Woster,
obrabował ponoć własny bank, by zagarnąć
pieniądze swoich klientów. Oczy widzą wszy-
stko — Bontis rozejrzał się — widzą wszystko
w fałszywym świetle. Widzą to, co chcą wi-
dzieć ci, którzy je podrzucają w ogródkach,
w sadach, w pobliżu naszych farm. Ten dia-
belski wynalazek zatruje nam życie. Któż mo-
że wiedzieć, czy oczy ukryte w kwiatach nie
obserwują nas w tej chwili? Słyszałem w la-
boratorium, że oczy są sterowane przez jakiś
centralny ośrodek dyspozycyjny. Niewidzialne
promienie łączą każde oko z centralą. Tłuma-
czono mi, że w podobny sposób działa tele-
wizja. — Farmer zawołał żonę — goście są
spragnieni, a kufle i kielichy puste. 
— Brawa dla Bontisa! — zawołał sędzia.
Oklaskiwano mówcę przez kilka minut. 
— Dziękuję, dziękuję — Bontis ukłonił się —¦
dziękuję. A teraz zastanówmy się wspólnie, co
należy uczynić, by zlikwidować niebezpieczeń-
stwo, by przystąpić do skutecznej kontrakcji,
do koniecznej obrony, by na zawsze zamknąć
te przeklęte oczy. 
— Zamknąć! Zamknąć! —- wołano — za-
mknąć na zawsze! Niech wreszcie oślepną! 
— Mam pewien pomysł — oznajmił Bon- 
tis. — Pojedziemy zaraz do miasta i podpalimy
laboratorium. W ten sposób zniszczymy oczy
Pomysł farmera Bontoa został zrealizowany
- Podpalone laboratorium spłonęło doszczętnie 
Profesor Helton powiedział następnego dnia
do dziennikarzy: 
— Oczy zrzucono z pojazdu kosmicznego,
który przelatywał nad naszą planetą. Miejmy
nadzieję, że próba nawiązania łączności z Zie-
mią zostanie ponowiona. 
— Kiedy? — zapytał przedstawiciel koncer-
nu prasowego. 
— Według moich obliczeń, może to nastąpić
w każdej chwili i po upływie wielu tysięcy;
lat. 
— Ładna perspektywa — zmartwiła się re-
porterka czasopisma kobiecego. — Jakże tera?
musimy dbać o swój wygląd. Codziennie fry-
zjer, codziennie masaże i makijaże. I tak przeig
najbliższe kilka tysięcy lat. 
Rewelacyjne
odkrycie 
Gość (śmiejąc się): Opowiem państwu bardzo
smutną historię (śmieje się). Smutną, jak Boga
kocham (śmieje się), smutną w mniemaniu
większości mieszkańców pewnego miasta, i trze-
ba powiedzieć, że podzielam opinię tych za-
cnych ludzi (śmieje się). Dlaczego więc śmieję
się? To humor wisielczy, daje słowo, byłem
świadkiem fantastycznych wydarzeń. 
Wnętrze niewielkiej restauracji hotelu
„Affascinate" 
Gospodarz: Pan pierwszy raz w tym mieś-
cie? 
Gość: Pierwszy raz. 
Gospodarz: To piękne miasto. 
Gość: Wierzę panu na słowo. Jutro o świ-
cie jadę dalej. Jestem głodny jak wszyscy dia-
bli. 
Gospodarz: Już niosę kolację. 
Gość: Chwała Bogu. Dziesięć godzin w po-
dróży przez Alpy to nie bagatela. Widoki
wspaniałe, a jedzenie w wagonie restauracyj-
nym podłe (jedząc). No, to znakomita ryba. 
Gospodarz: Białe wino sprawi, że ryba po*
czuje się w swoim żywiole. 
Gość: Wino rzeczywiście wyborne. To pański
hotel? 
Gospodarz: Mój z dziada pradziada^ 
dzi 
7S 
Gość: Pieczeń cielęca, palce lizać. 
Gospodarz: Co za radość, co za radość, pan
pochwalił naszego kucharza, będzie szczęśliwy,
ja jestem szczęśliwy, co jeszcze mogę uczynić,
by ukontentować mego drogiego gościa? 
Gość: Deser winien być pogodnym epilogiem
tej kolacji: słodkie owoce i gorzka herbata. 
Gospodarz: Będą owoce, będzie herbata i je-
'śli pan pozwoli, kieliszek koniaku. 
Gość: No cóż, pozwolę. Nieźle karmią w tym
mieście. Słodkie brzoskwinie, herbata bez okru-
szyny cukru i koniak, jakże melodyjny tercet. 
Gospodarz: Zechce pan łaskawie spojrzeć
przez okno. Nic tak nie podnosi smaku owo-
ców i aromatu herbaty, jak kontemplacja za-
chodzącego słońca. 
Gość: Istotnie, istotnie, pięknie tutaj zacho-
dzi słońce. 
Gospodarz: Czy pańskie zadowolenie jest
bardziej intensywne? 
Gość: O tak, tak, o wiele bardziej intensyw-
ne. 
Gospodarz: To świetnie. Postaramy się wspól-
nymi siłami uchwycić moment, gdy odczuje
pan przesyt, nadmiar zadowolenia. 
Gość: Och, to długo potrwa, znużony podró-
żą chętnie teraz odpoczywam, zaspokajając
głód żołądka, oczu, serca, trudno mnie nasy-
cić. 
Gospodarz: Wszakże przyjdzie taka chwila,
może za kwadrans, może za pół godziny. Pro-
szę mi o tym powiedzieć. W tym mieście nie
marnotrawimy pozytywnych uczuć, oszczędza-
my je, a nadmiar odkładamy do banku 
Gość: Nadmiar uczuć do banku, no, no! 
Gospodarz (śmiejąc się dyskretnie): Pana to
'dziwi, każdego to dziwi. Początkowo. 
Gość: Nie rozumiem. 
Gospodarz: Proszę zrezygnować z jutrzejsze- 
go wyjazdu i nieco dłużej zostać w tym mieś-
cie, wówczas pan zrozumie. Uczynimy wszy-
stko, by pobyt w naszym mieście na długo po-
został w pańskiej pamięci. 
Gość: Hotel na pewno drogi... 
Gospodarz: Bardzo tani. nie zapłaci pan ani
grosza, jeżeli... 
Gość: Jeżeli? 
Gospodarz: Jeżeli zdołamy odprowadzić do
banku nadmiar pańskich pozytywnych uczuć,
Panu tak dobrze patrzy z oczu. 
Gość: Mnie dobrze patrzy z oczu? 
Gospodarz: Bardzo dobrze patrzy panu
z oczu. Znam się na ludziach. Emanuje pan
szlachetnością, tolerancją, altruizmem, miłością
do całego świata. Pan kipi po prostu pozytyw-
nymi uczuciami. 
Gość: Odczuwam coś w rodzaju przesytu
pańską uprzejmością. 
Gospodarz: Brawo! Przesyt to nadmiar, od-
prowadzimy ten nadmiar do banku, proszę mi
podać swoją dłoń... Hm, niewiele tego, ale
ziarnko do ziarnka... dziękuję panu, jutro prze-
każę nadwyżkę do skarbca. 
Gość: Pan przekaże nadwyżkę? Nie rozu-
miem. 
Gospodarz: Niektórzy mieszkańcy tego mia-
sta posiadają dar magazynowania w sobie nad-
miaru uczuć innych ludzi, by w odpowiednie]
chwili przekazać je ,na konto bankowe. 
Gość: Pan oczywiście żartuje. 
Gospodarz: Nie, to nie żarty. Postaram się
.wszystko wytłumaczyć. Przed kilku laty do-
konano w tym mieście rewelacyjnego odkry-
cia. Profesor Bradino, uczony o światowej sła-
wie, oznajmił w czasie posiedzenia Akademii:
(profesor za katedrą) 
Profesor: Panie i panowie, którzy rozsławia-
cie Akademie, na obu półkulach, pragną wanj 
1»_TMnotn , tftfi 
wyznać, iż dokonałem wiekopomnego odkrycia!
Od wielu iat studiowałem ludzkie uczucia
w tym mieście i ustaliłem trzy prawdy: praw-
da pierwsza — w naszym mieście żyją ludzie
pozbawieni jakichkolwiek uczuć, prawda dru-
ga — w naszym mieście żyją ludzie słabo roz-
winięci uczuciowo, prawda trzecia — w naszym
mieście żyją ludzie z nadmiarem pozytywnych
uczuć. Panie, panowie, jesteśmy demokratami,
bądźmy zatem konsekwentni i rozdzielmy rów-
nomiernie uczucia między wszystkich obywa-
teli tego miasta. Nie słyszę oklasków. I na nie
przyjdzie pora. Niechże każdy mieszkaniec tego
miasta posiada dostateczną ilość uczuć. Jak to
uczynić? Odebrać nadmiar uczuć bogaczom,
ofiarowując te nadwyżki biedakom. W tym ce-
lu proponuję zorganizowanie Banku Uczuć.
(Znowu wnętrze restauracyjki) 
Gospodarz: Wkrótce powołano Komitet Spra-
wiedliwego Podziału Wszystkich Pozytywnych
Uczuć. Byłem członkiem tego Komitetu, prze-
wodniczącą wybrano Magdalenę Assurdo, ko-
bietę słynącą z bogactwa uczuciowego. Swoimi
gorącymi uczuciami obdarzała mężczyzn, ale
i nie skąpiła uczuć kobietom. Komitet przystą-
pił do pracy w maju... Tak, to był ciepły, ma-
jowy wieczór. Siedzieliśmy na tarasie pałacu
La Famiglia di Mai co .. 
(Taras pałacowy) 
Magdalena: P>rwsza oddałam dobrowolnie
nadmiar swoich uczuć. 
Gospodarz: I jak się czujesz, Magdaleno? 
Magdalena: Wspaniale, ludzi bogaci w uczu-
cia dobrowolnie oddają nadmiar miłości, dobro-
ci, radości, 
Gospodarz: Dałaś dobry przykład, Magdale-
no. 
Magdalena: Już wypełniono pozytywnymi
uczuciami trzy wielkie skarbce Banku, od ju- 
1"7O 
tra rozpoczynamy przekazywanie tych nadwy-
żek ludziom pozbawionym uczuć bądź cierpią-
cym na niedostatek uczuciowy. 
Gospodarz: I wszyscy obywatele tego miasta
będą szczęśliwi w identyczny sposób. Nikt ni-
komu nie będzie zazdrościł. 
Magdalena (śmiejąc się): Jakże jestem szczę-
śliwa. 
Gospodarz (zaniepokojony): Obawiam się, że
jesteś szczęśliwsza ode mnie. 
Magdalena: Och, bierz, bierz nadmiar moje-
go szczęścia, bierz, ile tylko dusza zapragnie. 
Gospodarz: Bez pośrednictwa Banku? 
Magdalena: Znamy się nie od dzisiaj, bierz,
powiadam, starczy dla ciebie, starczy dla in-
nych, tyle we mnie radości, im więcej oddaję,
tym więcej przybywa nowej (śmiech). 
Gospodarz: Lecz ta bezpośrednia, prywatna
droga przekazywania nadmiaru pozytywnych
uczuć z punktu widzenia społecznego... 
Magdalena (śmiejąc się): Jutro skoro świt
odprowadzisz do banku nadmiar swego altruiz-
mu. Pocałuj mnie. 
Gospodarz: Ludzie patrzą, Magdaleno. 
Magdalena: Powinni się nauczyć indywidual-
nego przekazywania nadmiaru uczuć, manipu-
lacje bankowe odbierają cały urok naszej akcji.
Całuj, do licha! 
(Powrót do hotelowej restauracyjki) 
Gospodarz: Tak, proszę pana, Magdalena by-
ła nieobliczalna. Marnotrawiła kapitał swoich
uczuć. Gdy Pada Miejska zwróciła uwagę na
ten pożałowania godny fakt, odparła:
(w Radzie Miejskiej) 
Magdalena: Jestem najbogatsza, posiadam nie-
wyczerpane skarby pozytywnych uczuć i mogę
nimi rozporządzać według własnej woli i włas-
nymi wypróbowanymi metodami. Przyjrzyjcie
się wszakże tym, którzy zdobyli uczucia bez 
17Q 
78 
najmniejszego trudu, postępowanie tych ludzi
wzbudza grozę. 
Głosy: Wzbudza grozę, wzbudza grozę! 
Magdalena: Szafują ofiarowanymi im uczu-
ciami. 
Głosy: Szafują, szafują! 
Magdalena: Trwonią najpiękniejsze uczucia. 
Głosy: Trwonią, trwonią! 
Magdalena: Żle się gospodarzą uczuciami. 
Głosy: Źle, bardzo źle! 
Magdalena: Co łatwo przychodzi, łatwo od-
chodzi. 
Głosy; Oj, łatwo, łatwo! Odchodzi, przycho-
dzi, odchodzi. k 
Magdalena: I jak najnowsze badania wyka-
zały, znowu żyją w naszym mieście ludzie po-
zbawieni jakichkolwiek uczuć. 
Gospodarz: Mamy natomiast wiele nowobo-
gackich, którzy zbierali skwapliwie uczucia,
trwonione przez lekkomyślnych obywateli tego
miasta. 
Magdalena: Zajmijcie się zatem ogólną sy-
tuacją, a mnie pozostawcie w spokoju. 
Gospodarz: Co proponujesz, Magdaleno? 
Magdalena: Trzeba ludzi nauczyć oszczędno-
ści, zaoszczędzone uczucia należy lokować w
banku i w miarę potrzeby wspomagać bieda-
ków uczuciowych, ratować nędzarzy. 
Gospodarz: Nasze miasto odwiedzają tysiące
turystów. 
Magdalena: A najchętniej przyjeżdżają tutaj
młode pary małżeńskie. Za pobyt w naszym
mieście niech płacą nadmiarem uczuć. 
Głosy: Niech płacą, niech płacą, niech płacą!
(Restauracja hotelowa) 
Gospodarz: Dlaczego pan milczy, miły go-
ściu? 
Gość: Bo nie wiem, co o tym wszystkim my-
śleć. Zabawia mnie pan w nieco dziwny spo- 
i on 
sób. Bank Uczuć, Magdalena Assurdo. Czy zdo- ,
laliście rozdzielić wszystkie pozytywne uczu-
cia? 
Gospodarz: Staramy się, staramy, szanowny
panie. 
Gość: Doskwierają wam kłopoty. 
Gospodarz: Tych nigdy nie brakuje. Obecnie
toczymy walkę z pokątnymi handlarzami, któ-
rzy po cenach czarnorynkowych sprzedają do-
zytywne uczucia. 
Gość: Spekulują uczuciami? 
Gospodarz: Spekulują, grają na uczuciach,
manipulują uczuciami. 
Gość: Fantastyczne! Pójdę już chyba do swo-
jego pokoju. Dzięki za smaczną kolację, świet-
, nie bawicie gości w tym mieście. 
(Pokój w hotelu „Ajfascinate") 
Gość: Co za noc, co za noc, upalna lipcowa
noc, nie mogę zasnąć, figlarz z tego właściciela
hotelu, interesujące, czy doliczy tę opowieść
o Banku Uczuć do rachunku, Boże, jaki jestem
zmęczony, okno szeroko otwarte, a nie ma czym
oddychać (dalekie dźwięki dzwonu). Północ...
Skarbiec z uczuciami... he, he! Cóż to, słyszę
jakieś głosy (nadsłuchując podchodzi do okna). 
Gł. I Męski: Pojutrze opróżnimy skarbiec. 
Gł. II Męski: Ciszej! 
Gł. I: Wszyscy śpią, nie bój się. 
Gł. II: A nasz sąsiad? 
Gł. I: Ten podróżnik? Spi jak suseł, słysza-
łpm trzeszczenie łóżka, położył się przed go-
\ dziną. 
(Gość widzi dwóch mężczyzn przez otwarte
okno) 
Gł. II: Więc pojutrze otwieramy skarbiec? 
Gł. I: Wynająłem domek przylegający do
zachodniej ściany banku. Są tam piwnice, przez
otwór w murze przedostaniemy się do podzie-
mi banku, a stamtąd dwa kroki do skarbca. 
Gł. II: Urządzenia alarmowe? 
Gł. I: Wyobraź sobie, nie ma żadnych. 
Gł. II: Może to pułapka? 
Gł. I: Nie, sprawdzałem. Mieszkańcy TEGO
MIASTA to dziwni ludzie, naiwni, łatwowier-
ni, dobroduszni, wszystkim ufają, ba, wszyst-
kich kochają i szanują. 
Gł. II: Na przykład mnie i ciebie. 
Gł. I: Ciebie i mnie, każdego. Rozmawiałem
z woźnym banku, a gdy zapytałem, dlaczego
nie ma w gmachu krat, fotokomórek — odparł:
„Nie zamierzamy siebie okradać". No a goś-
cie? — zapytałem. „Miasto otacza turystów
troskliwą opieką — rzekł woźny — chętnie
przyjeżdżają do nas zakochani, wzbogacając
nasz skarbiec nadmiarem swoich uczuć. Nikt
nie myśli o zmniejszeniu bogactw TEGO MIA-
STA? a przeciwnie". Woźny mówił prawdę. 
Gł. II: A zatem dobrze się obłowimy. 
Gł. I: Przygotowałem ciężarowy samochód,
władujemy na niego skrzynie ze skarbami. 
Gł. II: Dużo tego? 
Gł. I: Dziesięć skrzyń wypełnionych po brze-
gi- 
Gł. II: Co to znaczy, że ludzie wzbogacają
skarbiec nadmiarem swoich uczuć? 
Gł. I: To proste, zakochani dają zapewne róż-
ne ofiary, złoto, srebro, klejnoty. Spędzili tu
miodowe miesiące, są szczęśliwi i nagradzają
gościnnych gospodarzy. To zresztą bogate mia-
sto. Słyszałem, że świetnie rozwija się handel,
przemyt. 
Gł. II: Co przemycają, czym handlują? 
Gł. I: Mówi się o bezcennych skarbach. 
Gł. II: Co uczynimy po opróżnieniu banku? 
Gł. I: Popędzimy ku granicy. 
Gł. II: Daleko ta granica? 
Gł. I: Bliziuteńko, czternaście kilometrów. 
189 
Jutro przeprowadzamy się do wynajętego dom-
ku, pojutrze wchodzimy do skarbca. 
(Gość telefonuje do właściciela hotelu) 
Gość: Z burmistrzem! Muszę natychmiast
mówić z burmistrzem. 
Gospodarz: O świcie? 
Gość: Natychmiast, bezzwłocznie proszę mnie
zawieźć do burmistrza. 
Gospodarz: To kobieta. 
Gość: I co z tego? 
Gospodarz: Kobieta o świcie, jak by to panu
wytłumaczyć... W ubiegłym roku stanowisko
burmistrza powierzono Magdalenie Assurdo. 
Gość: Proszę mnie natychmiast zaprowadzić
do Magdaleny Assurdo! 
Gospodarz: O tej godzinie Magdalena... 
Gość: Miastu grozi niebezpieczeństwo. 
Gospodarz: Proszę o szczegóły. 
Gość: Szczegóły pozna burmistrz. 
Gospodarz: Jedziemy. 
(W salonie burmistrza) 
Magdalena: O tej godzinie nikogo nie przyj-
muję, ale panu tak dobrze patrzy z oczu. 
Gospodarz: To cudzoziemiec, podróżnik. 
Magdalena: Cenimy wielce podróżnych, czym
mogę panu służyć? 
Gość: Przypadkowo podsłuchałem rozmowę
opryszków. Zamierzają obrabować skarbiec
Banku Uczuć. 
Magdalena: Niesłychane! Czy można panu
wierzyć? 
Gospodarz: Temu panu dobrze patrzy z oczu,
on nie kłamie, Magdaleno. 
Magdalena: Wezwać natychmiast prefekta
policji. 
(Zjawia się prefekt, dopinając mundur) 
Prefekt (zadyszany): Oto jestem, oto jestem,
nie zdołałem zapiąć wszystkich guzików mego
galowego munduru/ Co się stało, burmistrzu? 
Magdalena: Złodzieje zamierzają opróżnić
skarbiec Banku Uczuć. 
Prefekt: Co za pomysł, co za pomysł! Opróż-
nić? O pustym żołądku nie umiem myśleć. 
Magdalena: Podajcie prefektowi obfite śnia-
danie, nasz gość również nieco przekąsi. 
Prefekt (jedząc): Trzeba aresztować prze-
stępców, ot co! 
Magdalena: Ci ludzie nie popełnili jeszcze
przestępstwa. 
Prefekt: To nie aresztować. Dlaczego pan nie
je? 
Gość: O świcie? Co z opryszkami? 
Prefekt: Będziemy ich dyskretnie inwigilo-
wać. Telefon, gdzie telefon? 
Magdalena: Schowałam pod poduszkę. 
Prefekt: Pod poduszkę, pod poduszkę, mam...
Czyja to głowa, burmistrzu? 
Magdalena: Głowa? 
Prefekt: Głowa, szyja i tak dalej. 
Magdalena (rozbawiona): A, to mój pierwszy
zastępca. Do późnej nocy pracowaliśmy nad
budżetem miasta. Znużony zwalił się na łóżko.
Proszę go obudzić i włączyć do akcji. 
(Prefekt przy telefonie) 
Prefekt: Halo, halo! Z Komisarzem Sugoso!
Tu prefekt, dwaj złodzieje zamierzają okraść
Bank Uczuć, inwigilować, w odpowiednim mo-
mencie zatrzymać... Po czym ich poznać? No,
a po czym poznaje się opryszka, panie komisa-
rzu? Pan, wybitny fachowiec, nie wie? Ukoń-
czył pan Akademię Kryminologiczną w Lo-
zannie i nie wie pan? Tak, podpowiem panu,
opryszek wygląda podejrzanie, a przede wszy-
stkim źle mu z oczu patrzy, bardzo źle... Znaki
szczególne? Jest ich dwóch, obu źle patrzy
z oczu, i jeżeli już muszę sam panu wszystko
powiedzieć, obaj mieszkają w hotelu „Affasci- 
nate". Proszę meldować o każdym swoim
kroku. 
Magdalena: Brawo! Co za energia! Lubią pa-
na oglądać w akcji. 
Prefekt (zawstydzony): Od czasu do czasu
bywam energiczny, Magdaleno. 
Magdalena: Doceniam, doceniam. 
(Kamera pokazuje stylową sypialnią) 
(Dzwonek telefonu) 
Prefekt: Tu prefekt... a to pan, komisarzu—
Świetnie brawo! Depcze pan im po piętach...
Tak, rozumiem, opuścili hotel, kupili samochód
ciężarowy... Gdzie? Pod ratuszem? Bezczelni,
bezczelni, pod naszym nosem zostawili auto...
i co? I wprowadzili się do domu przy Banku.
Bardzo dobrze. Nie spuszczać z oczu. Musimy
ich przyłapać na gorącym uczynku... Życzę po-
wodzenia, komisarzu. 
Magdalena: Ten komisarz to również bardzo
energiczny człowiek. 
Prefekt: Jaki pan, taki kram. A ten pan?
(podchodzi do gościa). Kim jest ten pan, nie
miałem zaszczytu go poznać. 
Magdalena: To nasz wybawca, to on ostrzegł
mnie przed niebezpieczeństwem utraty skarbu. 
Prefekt: To ten, co mu dobrze patrzy z oczu. 
Magdalena: Temu panu nad wyraz dobrze
patrzy z oczu. 
Gość: Lecz wam, moi drodzy, o wiele lepiej
patrzy z oczu. 
Magdalena: Nam szczególnie dobrze patrzy
z oczu, gdy patrzymy na pana, któremu nie-
słychanie dobrze patrzy z oczu. 
Gość: Czy mogę już wrócić do hotelu? 
Prefekt: Nasz gość, burmistrzu, pragnie wie-
dzieć, czy może już wrócić do hotelu? 
Magdalena: Powinien pan odpocząć po nie
przespanej nocy w maksymalnie luksusowych
warunkach. Mamy w ratuszu gościnne pokoje. 
Gość: Nie chciałbym fatygować. 
Magdalena: To zaszczyt dla nas. Panie pre-
fekcie, proszę kontynuować swoją pożyteczną
działalność. Ja tymczasem odprowadzę pana do
gościnnej komnaty. 
(Prefekt wychodzi, Magdalena wprowadza
gościa do stylowej sypialni) 
Magdalena: Doprawdy nie wiem, jak się od-
wdzięczyć, oto pokój gościnny. 
Gość: Cudowny, kremoworóżowy, łoże z bal-
dachimem. 
Magdalena: W stylu rokoko. Lubi pan roko-
ko? 
Gość: Uwielbiam rokoko. 
Magdalena: Rokoko jest urocze. 
Gość: Rokoko jest urzekające. 
Magdalena: Rokoko dodaje tyle uroku nasze-
mu życiu. 
Gość: Cudowne, rozkoszne rokoko (obejmuje
Magdalenę). 
Magdalena: Pan ma zegarek w stylu rokoko. 
Gość: Pani brosza jest także w stylu rokoko. 
Magdalena: Ten wzór na pańskim krawacie
to oryginalne rokoko. 
Gość: Pani krynolina jest w stylu rokoko. 
Magdalena: Podobnie jak pana peleryna
(zdejmuje pelerynę gościa). 
Gość: Pani buciki są w stylu rokoko, pani
uśmiech, cała jesteś, Magdaleno, w stylu ro-
koko (zdejmuje buciki Magdaleny). 
Magdalena: Cała jestem... 
{Kamera pokazuje sufit) 
Gość: Ornament na suficie to „rocaille" tak
charakterystyczny dla rokoka, fantazyjna asy-
metria. 
Magdalena: Płynne i strzępiaste kontury imi-
tujące kształty stylizowanych małżowin. 
Gość: Zwane niekiedy ornamentem muszlo-
wym. 
Magdalena: Około 1750 roku czasem wzboga-
cony kogucim grzebieniem. 
Goić: Lub formą jakby zamarłych w bezru-
chu grzywaczy morskich 
(Dzwonek telefonu. Prefekt zdejmuje słu-
chawkę) - 
Prefekt: Halo, tu prefekt, a, to komisarz Su-
goso, co ta,m nowego? Słychać rytmiczne stu-
koty. Zapewne rozwalają ścianę banku.., Nie,
nie przeszkadzać. Musimy dysponować wiary-
godnymi dowodami przestępstwa... Nie, komi-
sarzu, same kucie nie jest dowodem. Każdy
ma prawo do kucia. Złapiemy ich przy kuciu
ściany, powiedzą: „Chcieliśmy zawiesić święty
obraz". Niech kują! Aresztujemy ich w skarb-
cu... Kiedy? Jutro rano... Słucham, dlaczego
pan nie może? Jutro niedziela! Na śmierć za-
pomniałem. Muszę przekonsultować problem
z burmistrzem (puka do drzwi sypialni). 
Magdalena: Chwili spokoju nie ma w tym
ratuszu. Kto tam? 
Prefekt: To ja, prefekt. 
Magdalena: Ciszej, obudzi pan naszego go-
ścia. 
Prefekt (ściszonym głosem, wchodząc do sy-
pialni): Zasnął nieboraczek? 
Magdalena: Spi jak dziecko. Niech pan spoj-
rzy. Uśmiecha się przez sen. 
Prefekt: A gdyby tak uruchomić zapadnię? 
Magdalena: Idiotyczny pomysł. 
Prefekt: No, to do mleka dosypać truciznę. 
Magdalena: Nonsens. 
Prefekt: Co pani powie o jedwabnej szarfie? 
Magdalena: Nie, nie, gość w dom, Bóg w dom. 
Prefekt: Moim zdaniem, Magdaleno... 
Magdalena (przerywając): Dosyć! Baczność,
prefekcie! 
Prefekt: Baczność w sypialni? 
Magdalena: Czekam na raport o złodziejach. 
Prefekt: A, prawda, byłbym zapomniał. Zło-
dzieje wybrali fatalny dla nas dzień. Jak wy-
kazują precyzyjne obliczenia naszych eksper-
tów, włamią się do skarbca w niedzielę. 
Magdalena: Któż włamuje się do banku
w niedzielę? 
Prefekt: Cudzoziemcy, dla nich nie ma nic
świętego. A moi ludzie w niedzielę wypoczy-
wają, centrala telefoniczna nieczynna, transport
nie funkcjonuje, naczelnik więzienia dzisiaj po
południu rozpoczyna weekend nad jeziorem. 
(Telefon) 
Magdalena (półgłosem, podnosząc słuchawkę):
Obudzą naszego gościa. Tak, słucham... To do
pana, prefekcie. 
Prefekt (odbiera słuchawkę od Magdaleny):
Halo, tu prefekt, a, komisarz Sugoso, co tam
nowego? Powiada pan, że kują coraz szybciej?
To świetnie! Doskonale! Połapali się, że jutro
niedziela i przyspieszyli kucie. Jeszcze dzisiaj
wejdą do skarbca i chwała Bogu. Ogłaszam
stan alarmowy! 
Magdalena: Stan wyjątkowy! To po pierw-
sze, a po drugie, PAN nie może ogłaszać stanu
wyjątkowego, jedynie mnie, burmistrzowi przy-
sługuje takie prawo. 
Prefekt: Ja odpowiadam za ład w tym mie-
ście i mogę ogłaszać stan alarmowy, kiedy
uznam to za konieczne. 
Magdalena: Nie alarmowy, lecz wyjątkowy. 
Prefekt: Alarmowy! 
Magdalena: Wyjątkowy! 
Prefekt: Alarmowy! 
Magdalena: Wyjątkowy! 
(Kamera na łoże pod baldachimem) 
Gość (budząc się): Jezus Maria, trzęsienie
ziemi! 
Magdalena (z wyrzutem): I obudził pan na-
szego gościa,. 
Prefekt (ciszej): Ogłaszam stan alarmowy. 
Magdalena: Niczego nie będzie pan ogłaszać,
dopóki nie wyrażę na to zgody. 
Gość: Spór/kompetencyjny. 
Prefekt: Nie wtrącać się! 
Gość: O, za pozwoleniem! 
Magdalena: Panowie, panowie, 
(Dzwonek telefonu) 
Prefekt: Halo, tu prefekt, a, komisarz Sugo-
so? Złodzieje jeszcze bardziej przyspieszyli ku-
cie... No cóż, czas ucieka... I co? I co? I roz-
walili ścianę, widocznie była/ krucha. I co da-
lej? Opróżnili skarbiec, ale tempo! Co za ko-
ronkowa robota... Czeka pan na dalsze instruk-
cje... Tak, ścigać! Ścigać bez litości! 
Magdalena: Opróżnili skarbiec?! 
Prefekt: Skrzynie ze skarbami uczuć włado-
wali na wóz ciężarowy i pędzą ku granicy. 
Magdalena: Jedziemy za nimi. Osobiście po-
kieruję pościgiem. 
Prefekt: A co z naszym drogim gościem? 
Magdalena: Weźmie udział w pościgu. 
Magdalena: Gdzie są nasze samochody? 
Prefekt: Podedukujmy. Dzisiaj mamy sobotę,
godzina druga po południu. Obywatele tego
miasta masowo wyjeżdżają na weekend. Brak
dostatecznej ilości taksówek sprawia, że nasi
kierowcy, zamiast godzinami stać bezczynnie
przed ratuszem i prefekturą, podwożą tego
i owego nad jezioro. 
Magdalena: Kiedy wrócą? 
Prefekt: Wieczorem. 
Magdalena: Musimy ścigać przestępców, któ-
rzy uciekają ze skarbem. Niech pan wezwie
straż pożarną. 
Prefekt: Straż pożarną wypożyczyliśmy są-
siedniemu miastu, które obchodzi .700-lecie
swojego istnienia. 
m 
Magdalena: Helikoptery! 
Prefekt: Sprzedane w celu zrównoważenia
budżetu miejskiego, zachwianego spadkiem do-
lara. 
Magdalena: No to na koń, panowie, na koń!
(Na koniach) 
Magdalena: Przed nami obłok kurzu. Dokąd
pędzi ten autobus? 
Prefekt: Za złodziejami. 
Magdalena: Skąd pan wie? 
Prefekt: Przed chwilą otrzymałem radiode-
peszę, że obywatele naszego -miasta zorganizo-
wali pościg za złodziejami. 
Magdalena: Na własną rękę, panie prefekcie? 
Prefekt: Tak, są rozwścieczeni. 
Magdalena: I słusznie, złodzieje ukradli
skrzynie, wypełnione najwspanialszymi uczu-
ciami gromadzonymi od lat w banku, ludzie
oszczędzali najpiękniejsze, najszlachetniejsze
uczucia, składając oszczędności w skarbcu, by
w razie potrzeby mogły służyć innym. 
Prefekt: Obawiam się, że nasze rącze rumaki
nie zdołają dogonić uciekających opryszków. 
Magdalena: Prędzej, prędzej, co koń wysko-
czy! 
Gość: Jakże pięknie siedzi pani w siodle,
Magdaleno. 
Magdalena: I pan, drogi gościu, świetnie
trzyma się na koniu. 
Prefekt: A moje bydlę trzęsie. 
Magdalena: To pan się trzęsie ze strachu,
panie prefekcie. 
Prefekt: Jak co do czego przyjdzie, pokażę,
com wart! 
Magdalena: Szybciej, panowie, szybciej. Zło-
dziejom grozi lincz. 
Prefekt: Boczną drogą, a potem „na szagę". 
Magdalena: Cóż to za język? 
(Mija ich autobus wypełniony ludźmi) 
Prefekt: Ten autobus pędzi niczym torpeda.
Ledwo dyszę. Mój koń potyka się.
Magdalena: Obawiam się, że nie zdążymy. 
0 czym pan myśli, drogi gościu, galopując
z nami po łąkach i polach? 
Gość: W myślach mam chaos. Skrzynie ze
skarbami, komnata w stylu rokoko, złodzieje,
prefekt, Bank Uczuć, tyle wrażeń, tyle wrażeń! 
Magdalena: Autobus zniknął za zakrętem. 
Prefekt: Biada opryszkom! 
Magdalena: Przykro patrzeć. Same" siniaki. 
Prefekt: Pobito złodziei przed naszym przy-
byciem. 
Gość: A skrzynie pełne skarbów, co ze skrzy-
niami? 
Prefekt: Otworzymy je później urzędowo,
z należnym szacunkiem dla skarbów uczuć 
1 z przewidzianym ceremoniałem. 
Gość: Trzeba je otworzyć natychmiast. 
Magdalena: Pan doprawdy jest nieoceniony. 
Gość (zdenerwowany): Ludzie, pomóżcie
otworzyć te skrzynie! 
(Otwieranie skrzyń) 
Gość: SKRZYNIE SĄ PUSTE! Piękne, wspa-
niałe uczucia zniknęły! 
Magdalena: Nie mogło być inaczej. Skarby
miłości, tolerancji, altruizmu, godności i opty-
mizmu, radości i szczęścia — te skarby zdewa-
luowały się w ciągu tych kilku fatalnych se-
kund. 
Gość (zdumiony): Do tego stopnia, że zupeł-
nie przestały istnieć? 
Prefekt: Historia zna takie doszczętne dewa-
luacje. 
Magdalena: Ludzie byli wściekli, wściekłość
wyzwoliła najgorsze uczucia, pobili opryszków.
Wiele czasu minie, zanim wyleczą się z tych
siniaków. 
Prefekt: I trzeba będzie od nowa oszczędzać,
od nowa ciułać, i ciułać, i ciułać. 
Magdalena: Od nowa pomnażać bogactwo
uczuć pozytywnych. 
Prefekt: Syzyfowa praca. 
Gość: Jestem głęboko wzruszony. Przed wy-
jazdem złożę nadmiar tego wzruszenia w skarb-
cu. Niech to będzie początek nowego kapitału. 
Magdalena: Dziękuję, dziękuję w imieniu
niepocieszonych obywateli naszego miasta. 
(Restauracja hotelowa) 
Gospodarz: Pan wyjeżdża, drogi gościu? 
Gość: Tak, za kilkanaście minut. Ach, ciągle
się wzruszam i wzruszam. 
Gospodarz: Nadmiernie. 
Gość: Potężnie nadmiernie, bezgranicznie
nadmiernie. Proszę to wzruszenie przekazać do
Banku Uczuć. Jestem głęboko przekonany, że
wasza gospodarność, oszczędność, a nade wszy-
stko uczciwość i szlachetność sprawią, że w nie-
dalekiej przyszłości skarbiec tego miasta zno-
wu zapełni się najwznioślejszymi uczuciami. 
Gospodarz (lekceważąco): Eee, tam. 
Gość: Co oznacza to „eee, tam"? 
Gospodarz: Bo prawdę powiedziawszy, psu
na budę te pańskie zakichane wzruszenia. 
Gość: Co takiego? Czy ja dobrze słyszę? 
Gospodarz: Dobrze, dobrze, PAN ZRUJNO-
WAŁ NASZE MIASTO! 
Gość: Ja zrujnowałem? 
Gospodarz: Tak, pan zrujnował i skompro-
mitował. Należało przymknąć oczy na tę kra-
dzież, na opryszków. 
Gość: Przymknąć oczy na kradzież, pan osza-
lał? 
Gospodarz: Od dawna czekaliśmy na taką
okazję, na solidnych złodziei z ambicjami
Gość: Czekaliście na złodziei?! 
Gospodarz: Trzeba być takim beznadziejnym
idiotą jak pan, by uwierzyć, że w skarbcu
rzeczywiście były skarby. Dobrze wiedzieliśmy,
że od lat świecił pustkami. Kradzież mogła za-
pobiec generalnej plajcie — kradzież udana.
Tymczasem ludzie zdenerwowali się trochę
i pobili opryszków, kompromitując całe miasto.
Przestępcy powinni uciec ze skrzyniami, nikt
nigdy nie dowiedziałby się, że nie zawierały
żadnych skarbów. 
Gość: Pozytywne uczucia zdewaluowały się
— jak powiedział prefekt — doszczętnie. 
Gospodarz (śmiejąc się): Pan ciągle jeszcze
nie rozumie, że zostaliśmy zdemaskowani. Wy-
szło szydło z worka, a pan worek rozwiązał. 
Gość: To być nie może, czy nie szanujecie
się wzajemnie? 
Gospodarz: Nie, nie szanujemy. 
Gość: I nie raduje was cudze szczęście? 
Gospodarz: Nie, nie raduje. Zalewa nas krew,
gdy widzimy szczęście innych. 
Gość: Nie uszczęśliwiają was sukcesy bliź-
nich? 
Gospodarz: Nie uszczęśliwiają. Wpadamy w
ciężkie kompleksy, jeśli nas przedtem jasny;
szlag nie trafi. 
Gość: Lecz miłujecie się wzajemnie? 
Gospodarz: Jak psy dziada w ciasnej dziurze. 
Gość: Pan brutalizuje, pan trywializuje, pan;
katastrofizuje, a w gruncie rzeczy jest pan
poczciwym, szlachetnym człowiekiem, nieco,
tylko zmęczonym przeciwnościami losu. 
Gospodarz: Jak zawsze ma pan rację. 
Gość: Co pan zamierza uczynić, na Boga',
Dlaczego ciągnie mnie pan w stronę okna? 
Gospodarz: Zamierzam po prostu wyrzucie
pana, drogi gościu, z hotelu przez okno. 
Gość: Z czternastego piętra? 
Gospodarz: Teraz pora sjesty. Goście hotelo- 
wi odpoczywają po obiedzie na balkonach. Opo-
wie pan im o swojej przygodzie w TYM
MIEŚCIE. 
Gość: W czasie spadania z czternastego pię-
tra? 
Gospodarz: O, to trochę potrwa. Powietrze
dzisiaj parne, ciężkie, gęste. Prądy wstępujące
zwolnią tempo spadania. Niech pan niczego nie
ukrywa. Goście będą panu wdzięczni za inte-
resującą rozrywkę. Dzisiaj niełatwo wzruszyć
zblazowanych turystów. Będzie pan miał
wdzięcznych słuchaczy. x 
(Zbliżenie na śmiejącego się gościa) 
Gość: Opowiedziałem państwu smutną histo-
ryjkę (śmieje się). Dlaczego śmieję się? Powie-
działem, to wisielczy humor. Zahaczyłem połą
marynarki o żelazne rusztowanie na dwuna-
stym piętrze, do którego przymocowano neon
z napisem: OSZCZĘDZAJCIE UCZUCIA ,W.
NASZYM BANKU. 
Dzwonią na alarm Biegiem do ziemianek
Kryć się. 
Gwizdałeś piosnkę, serce, rozprysły granacie
Nie jestem nigdy sam i dwie mam ładownice
Bogowie moich oczu, milcząc uciekacie
My wciąż kochamy życie i drażnimy życie. 
(10 kwietnia 1915 Apollinaire) 
Oni wyszli
z morza 
Nikt nie zwrócił na niego uwagi. Wyszedł
z morza o godzinie piątej po południu. Mroźny
wiatr gnał chmury z północy na południe,
przegonił również rozleniwionych plażowiczów.
Było pusto i zimno. Dotarł do sterty kamieni,
stanął i wolno, bardzo wolno odwrócił się. Mi-
nęła minuta i z wody wyszedł drugi, w chwilę
później trzeci, czwarty, piąty, szósty, szli gęsie-
go, siódmy, ósmy, podążali ku kamiennej ster-
cie, dziewiąty i dziesiąty, otoczyli pierwszego,
kilka minut oddychał głęboko. Znużeni nie wia-
domo czym, wreszcie ruszyli w drogę. Wiodła
przez wydmy, las sosnowy do latarni morskiej.
Latarnik opowiadał później: 
— Zachowywali się dziwnie. Gdy zapytałem:
Skąd bogi prowadzą? — najstarszy, który był
najwyższy, wskazał ręką na pófnoc. Pomyśla-
łem — turyści z Anglii. Zapewne przypłynęli
jachtem albo statkiem, i natychmiast uświado-
miłem sobie, że od kilku godzin nic nie wpły-
nęło do przystani. Dosłownie nic. Stara łajba
kołysała się w pobliżu mola. Jak okiem sięgnąć,
a wzrsk mam dobry, nie było widać ani żagla,
ani komina. 
— Cóż to — powiedziałem. — Spacerujecie
po morzu jak po ulicy? Przyszliście z północy? 
Najstarszy słuchał mnie z wielką uwagą,
a potem wymruczał coś, czego nie mogłem zro-
zumieć i dał znak swoim, kumplom. Nie wiem,
jak to się stało, bo nagle straciłem przytom-
ność. 
— Wyglądałam właśnie przez okno — opo-
wiadała córka latarnika. — Zegar wydzwonił
szóstą. W świetle reflektora dostrzegłam kilka
sylwetek ludzkich wynurzających się z morza.
Najpierw pięciu wyszło z wody, potem więk-
sza grupa, z dwudziestu, wkrótce zniknęli w so-
snowym lesie, a po kilku minutach zobaczyłam
ich kroczących wolno w stronę latarni mor-
skiej. Ojciec rozmawiaj z przewodnikiem pier-
wszej grupy, która nadeszła wcześniej. Usiło-
wał im coś wytłumaczyć, ale w żaden sposób
nie mógł się z nimi dogadać. Mieszkamy
w dwupiętrowej willi w pobliżu latarni. Do-
kładnie sto dwadzieścia cztery kroki od niej.
Z okien widać całą zatokę. Lubię patrzeć na
morze, mogą godzinami wpatrywać się w nad-
pływające fale. 
— Więc ojciec rozmawiał z przewodnikiem —
przypomniał mer, przewodniczący specjalnej
komisji, powołanej kwadrans po północy. 
— W każdym bądź razie próbował. 
—¦ Nie znali naszego języka? — domyślił sią
komisarz policji. 
— Tak, nie mogli ojca zrozumieć. Ojciec mó-
wi biegle po. angielsku, niemiecku, zna również
hiszpański i włoski. 
— A oni? — zapytał aptekarz, trzeci i ostat-
ni członek specjalnej komisji. — Jakim oni
władają językiem? 
— Tego nikt nie wie. Ojciec słyszał tylko
cały czas brzęczenie. 
—. Brzęczenie? — zdziwił się mer — a to
dopiero! 
— Brzęczenie, albo raczej bzykanie — rtre- 
cyzowala córka latarnika. — Pobrzęczeli, po-
bzykali i poszli sobie — zakończyła. 
—- W którą stronę? — pytanie zadał komi-
sarz, który wszystko skrzętnie notował złotym
długopisem na złotym łańcuszku, przyczepio-
nym do dziurki w kamizelce. 
— Na południe. 
— Ilu ich było? Dokładnie. 
— Trzydziestu pięciu. O siódmej wyszła
z morza trzecia grupa, dwukrotnie większa. 
— No, no — wymruczał aptekarz i wydo-
bywszy z kieszeni spodni zielono-niebieską
chustkę, starł pot z różowej łysiny. — Prawie
setka. Stu nieznanych osobników ni stąd, ni zo-
wąd wyłazi z morza i nie pytając o. pozwolenie
maszeruje nie wiadomo dokąd i w jakim cełu.
A jeśli to dywersanci albo terroryści. 
—i Terroryści! — zmartwił się mer. — A to
dopiero! Musimy zawiadomić komendanta gar-
nizonu. Czy ta trzecia grupa także odwiedziła
pani ojca? 
—- Pół godziny później, rozmawiałam wła-
śnie z ojcem przez telefon, gdy nagle zawołał:
Wchodzą do latarni. Trzeba zawiadomić poli-
cję albo straż graniczną. Podbiegłam do okna.
Wyprowadzili ojca z latarni i zniknęli w lesie. 
— Dlaczego nie wezwała pani policji? 
— Potem wezwałam. 
— A przedtem? 
— Zemdlałam. 
Mer zaproponował przerwę. 
— Nie będziemy pani męczyć. Wystarczy na
dzisiaj. Wszyscy jesteśmy znużeni. 
— Kto zawiadomi komendanta garnizonu? —
spytał aptekarz. — Do akcji trzeba koniecznie
włączyć armię. Stu nieznanych osobników
szwenda się po wybrzeżu, a jeśli planują jakieś
łotrostwo... 
 
mer — spójrzcie! Z morza wychodzą następni.
Smuga światła latarni oświetliła plażę. 
— Dziesięciu, dwudziestu —- liczył coraz
bardziej przerażony mer —- trzydziestu, pięć-
dziesięciu. Boże, Boże, co najmniej dwustu!
Dzwońcie! Natychmiast dzwońcie do komen-
danta. 
Komendant przyjechał w towarzystwie trzech
oficerów i ośmiu żołnierzy. Byli akurat pod
ręką, 
¦— Gdzie oni są? — zapytał mera. 
— Zniknęli przed chwilą w lesie. 
— Otoczyć las! — komendant wydał pierw-
szy rozkaz. 
— Ośmioma żołnierzami? — zdziwił się po-
rucznik. 
¦—¦ Wezwać kompanię! Postawić na nogi ca-
ły garnizon! Ogłosić alarm pierwszego stopnia. 
— Tak jest! Alarm pierwszego stopnia —
powtórzył porucznik i wystrzelił czerwoną ra-
kietę. 
— Zauważą? Domyśla się, o co chodzi? —
aptekarz nigdy nie służył w wojsku. — Może
lepiej zatelefonować i wytłumaczyć? 
Komendant zagryzł dolną wargę, pokręcił
głową. 
— Czerwona rakieta — tłumaczył — nie wy-
maga dodatkowych wyjaśnień. Najdalej za pięć
minut kompania wkroczy do akcji. 
— Oni znowu wychodzą z morza — wyszep-
tała córka latarnika. — Ratujcie mojego ojca! 
— Prawda, wychodzą — kapitan obserwo-
wał plażę przez lornetę. — Zdumiewające.
Ogłaszam alarm drugiego stopnia. 
Porucznik wystrzelił dwie czerwone rakiety.
Przed latarnią zatrzymały się dwa ciężarowe
samochody wypełnione żołnierzami w hełmach. 
—¦ Czwarta kompania komandosów — za- 
— Chwała Bogu! — ucieszył się mer. __ 
Niech pan spojrzy, kapitanie. Z morza wycho-
dzi oddział za oddziałem. 
— Inwazja Anglików na Francję — wyma-
mrotał oficer. 
— Anglików? — zapytał aptekarz z nadzieją
w głosie. — Pan sądzi, że to tylko Anglicy? 
— Tylko?! — komendant podniósł głos. —
Co to znaczy tylko? Każdy agresor jest niebez-
pieczny i należy traktować go jak wroga. 
— Anglicy są naszymi sojusznikami — przy-
pomniał mer. 
— Panowie, panowie! — mitygował komi-
sarz — kimkolwiek są ci agresorzy, należy na-
tychmiast przystąpić do kontrakcji. 
— Już ponad tysiąc nieznanych osobników
wyszło z morza — informował porucznik. —
Maszerują na południe. Czekam na rozkazy. 
— Zatrzymać wroga! Rozbroić! Jeńców u-
mieścić na boisku wojskowym, oficerów do ko-
szar! W razie oporu... — komendant umilkł. 
— "W razie oporu — poddał kapitan. 
— Pertraktować — dokończył komendant. 
— A jeśli nie zechcą? 
— Wtedy pogadamy z nimi inaczej. 
Nie doszło jednak do wymiany zdań. Agre-
sorzy wyłaniali się z fal wzburzonego morza,
szli bezładnie w coraz liczniejszych grupach,
nie reagując zupełnie na wezwanie oficerów.
Komendant wycofał się do bunkra straży gra-
nicznej, skąd nawiązał bezpośrednią łączność ze
sztabem dywizji stacjonującej w Rennes. 
— Trzy tysiące nieznanych osobników —
powtórzył komendant. Generał milczał. — Ha-
lo, czy pan mnie słyszy, generale? 
— Słyszę, słyszę. Zastanawiam się, co pan
pił? Co to było za świństwo? Hę? 
— Oficerskie słowo, jestem trzeźwy, panie
generale. 
— Głowa mocna, ot co, znamy się nie od
dzisiaj, komendancie, ale skłonność do maja-
czeń wyraźnie zaostrzona. 
— Oddaję słuchawkę dowódcy komandosów,
kapitanowi... 
—. Tak, tak — przerwał generał. — Razem
piliście. 
— Zapewniam pana, generale... 
— Czyj to głćTs? Meldować! Co za niesubor-
dynacja? 
— Porucznik Artaniac. Oni ciągle jeszcze
wychodzą z morza. ^ To niesamowite. Tysiące
nieznanych istot w błękitnych skafandrach.
Pan musi uwierzyć, generale. 
—- Popiliście tęgo. Zbiorowe majaczenia. Po-
żałujecie. 
Generał przerwał połączenie. 
•— I co teraz? — zafrasował się komendant. 
— Wyślemy radiodepeszę do sztabu dywizji,
do sztabu Północnej Armii, do Paryża — za-
proponował kapitan. 
— Zgoda, niech pan wysyła. 
O siódmej rano przyleciał helikopterem ge-
nerał dywizji. Z pokładu śmigłowca widział
tysiące TYCH, KTÓRZY WYSZLI Z MORZA.
Maszerowali autostradą. 
¦ — Za godzinę dotrą do Rennes — wymamro-
tał przecierając oczy. — Nie wyglądają na An-
glików. 
— To nie Anglicy, panie generale — stwier-
dził komendant. — To ...to diabli wiedzą kto. 
Stali na balkoniku latarni morskiej. 
— Prawdziwy koszmar — pożalił się gene-
rał. — Wychodzą z morza i wychodzą. Niesa-
mowite! 
— Paryż do pana generała — zameldował
adiutant. 
— Halo, tu generał Perron, szef sztabu sił
lądowych. 
— Generał Sabre, dowódca Trzeciego Okrę-
gu Wojskowego w Rennes. 
— Mówcie do licha, co się dzieje? 
— Około ośmiu tysięcy nieznanych osobni-
ków wyszło z morza na plażę w pobliżu Sant
Michel i maszeruje w kierunku Rennes. 
— Jak są uzbrojeni? — Ponieważ generał
Sabre zaniemówił, Perron powtórzył pytanie. 
— Oni nie są uzbrojeni. Nie zauważyliśmy
żadnej broni. 
-— Może ukryli.
l *— Może. Co robić? 
— Zatrzymać. Ma pan czołgi? 
— Oczywiście. 
— Wprowadzić do akcji. Poderwać trzecią
i czwartą eskadrę. Niech przelecą nad nimi.
Czołgi zgrupować kilkanaście kilometrów przed
Rennes. W razie potrzeby otworzyć ogień. 
— Tak jest! 
— Postanowiłem osobiście pokierować kontr-
akcją. 
— To zaszczyt dla nas, panie generale. 
— Będę tam za pół godziny. 
— Szef sztabu sił lądowych wkrótce obejmie
dowództwo ¦— oznajmił rozradowany generał.
— To znakomity dowódca i doświadczony żoł-
nierz — odetchnął z ulgą. 
Czołgi nie zdołały zatrzymać maszerują-
cych. Po prostu minęli pancerne wozy, szli te-
raz polami, okrążając miasto. Ostrzelani przez
ciężką artylerię kroczyli jak gdyby nigdy nic,-
bez żadnych strat. Zrzucono bomby. Nie wy-
rządziły im najmniejszej krzywdy. Perron wy-
dał rozkaz: 
— Wstrzymać ogień artylerii, zaniechać bom-
bardowań. Obserwować każdy ruch! — Po
czym ogłosił alarm trzeciego stopnia. 
Wiadomość o agresji nieznanych istot obiegła
cały świat. W stolicach europejskich powołano 
komisje ekspertów. Przedstawiciele tych ko-
misji weszli w skład Komitetu Obrony Euro-
py koordynującego działalność Zjednoczonych
Sztabów Sił Powietrznych, Morskich i Lądo-
wych. 
Centralny Ośrodek Telewizyjny przeprowa-
dził wywiad z przewodniczącym Komitetu,
włoskim uczonym, profesorem Vivianim. Za-
proszono również Admirała Borsena, Szefa Ko-
mendy Głównej Zjednoczonych Sił Zbrojnych
Terytorium Europy. Admirał uśmiechnął się. do
kamery, podszedł do mapy Francji i rozpoczął:
1 — Postaramy się odpowiedzieć na wszystkie
pytania. Proszę uzbroić się w cierpliwość —
uśmiech dla telewidzów — to trochę potrwa,
nasze informacje o aktualnej sytuacji powinny
być precyzyjne i jak najbardziej konkretne.
Agresorzy — mówił z czarującym uśmiechem
admirał — agresorzy nie są agresywni. Wyszli
z morza i wędrują autostradą w kierunku Nan-
tes — na mapie zapłonęły kolorowe światełka.
— W tym miejscu — tłumaczył dalej głów-
nodowodzący, wskazując czerwone lampki w
pobliżu Rennes — czołgi próbowały ICH po-
wstrzymać. Tutaj zrzucono pierwsze bomby.
Mamy do czynienia z istotami szczególnego ro-
dzaju. W jednej z gazet wydrukowano artykuł
zatytułowany: „Z morza wyszła na ląd armia
duchów". Nikt już dzisiaj nie wierzy w du-
chy — admirał spoważniał. — Ale te istoty
zachowują się niczym duchy albo upiory. Czy
można zastrzelić obłok? Czy można zbombar-
dować mgłę? Oni... oni — admirał szukał wła-
ściwego określenia — oni są niematerialni
w potocznym tego słowa znaczeniu. Widzimy
ICH, słyszymy szelest kroków, szelest, powta-
rzam, nie stukot butów maszerujących żołnie-
rzy, szelest, odgłos zbliżony do szurania i to
wszystko. Nie możemy nawiązać z NIMI kon- 
taktu. Nie chcą z nami pertraktować, zbagateli-
zowali nasze wezwania, apele, żądania, ostrze-
żenia. Idą przed siebie z północy na południe
omijają miasta i osady. Nie zdołały ICH po-
wstrzymać czołgi, dwukrotnie, bez najmniej-
szego trudu, przeniknęli przez ściany ognia,
wywołaliśmy na autostradzie dwa pożary, prze-
szli przez zapory przeciwczołgowe, przez pola
minowe. Ten pochód trwa już drugą dobę. 
—¦ Siedemnaście tysięcy istot sunie po auto-
stradzie w ciszy, w absolutnej ciszy. Oglądałem
ten fantastyczny orszak z helikoptera. To praw-
dziwy koszmar. Idą w zwartym szyku, ramię
przy ramieniu, po kilkunastu w jednym rzę-
dzie. Powiedziałem — IDĄ — nie maszerują,
bo ten pochód w niczym me przypomina prze-
marszu oddziałów wojskowych, raczej jakąś
gigantyczną procesję. Komandosi próbowali
pod osłoną nocy porwać kilku, czy chociażby
uprowadzić jednego. Daremnie. Nie można ICH
rozerwać, rozczepić, trzymają się za ręce, obej-
mują ramionami, nie odpoczywają, nie przyj-
mują żadnych pokarmów — IDĄ. 
— Czy znany jest los latarnika? — zapytał
przedstawiciel prasy wieczornej. 
— Tak — odparł admirał. — Wrócił zakata-
rzony do swojej latarni morskiej. „Tyle wil-
goci w powietrzu — powiedział do swojej cór-
ki. — Wędrowałem z nimi dwa dni. Sam nie
wiem dlaczego. Zatęskniłem za latarnią, wsia-
dłem do pociągu i oto jestem." 
— Są podobni do ludzi, a nie są ludźmi —
zabrał głos dyrektor europejskiego centrum
prasowego — umieszczamy w gazetach foto-
grafie wykonane przez korespondentów woj-
skowych. Czytelnicy oglądają niewyraźne syl-
wetki, zamazane rysy twarzy. Pan ich lepiej
widział, admirale? 
— Nieco lepiej — poprawił admirał — z po- 
203 
kładu śmigłowca, przez lornetkę, lunetę. Za-
stanawia duże podobieństwo postaci. Trudno
dostrzec między nimi jakiekolwiek różnice. Nad
pochodem unoszą się tumany pyłu, w nocy opa-
ry, pasma mgły. Obcisłe skafandry uwydatnia-
ją nieco zaokrąglone kształty, kaptury zasła-
niają twarze. 
— Interesuje nas opinia uczonych — ode-
zwał się dziennikarz reprezentujący czasopismo
naukowe. 
— Opinia? — profesor Viviani westchnął
ciężko. — Nauka nie po raz pierwszy stanęła
przed zdumiewającym zjawiskiem. Nie może-
my zbadać tych osobników. Z oddali oglądamy
istoty, które wyszły z morza. Zbieramy na ra-
zie informacje, analizujemy każdy szczegół. Oni
zbaczają niekiedy z drogi, schodzą z autostra-
dy, przechodzili przez piaszczystą plażę, szli
polami, omijając miasta i wioski. Nie zostawia-
ją żadnych śladów... Tak, nie odnaleziono ani
jednego śladu stóp. 
— Słyszymy ciągle: „wyszli z morza" —
przemówił reprezentant azjatyckiej agencji
prasowej. — W którym miejscu? 
— Plaża w pobliżu Sant Michel — odparł
admirał. 
— Skąd wychodzą, z jakiego miejsca w mo-
rzu? 
— Tak, rozumiem. Usiłowaliśmy to ustalić.
Mniej więcej około dziesięciu kilometrów od
wybrzeża. Wysłałem tam dwie łodzie podwod-
ne. Wyszli z głębin morskich — mówił admi-
rał — bardzo zła widoczność utrudniała obser-
wacje. Wysoka temperatura wody zmusiła
okręty do wycofania się z tego podwodnego
piekła. Dostrzeżono na samym dnie czerwone
i białe rozbłyski, rodzaj błyskawic. 
— Może wulkany podwodne — profesor Vi-
viani spacerował dookoła fotela, komplikując 
204 
życie kamerzystom. — To tłumaczyłoby tem
peraturę wody i błyskawice. Morze gotuje sie
w tym miejscu, prawdziwa kipiel. Ziemia otwo-
rzyła się, dno morskie pękło, podmorskie trzę-
sienie zmienia krajobraz dna. Powstał nowy
wulkan. 
— A więc oni wyskoczyli z wulkanu! — za-
wołał rozbawiony reporter Północnego Biule-
tynu. Wypłynęli razem z lawą. 
— Nonsens! Wypraszam sobie takie żarty —
zaprotestował uczony. — Pan nie docenia po-
wagi sytuacji. 
— Przepraszam — reporter ukłonił się i opu-
ścił studio. 
—¦ W jaki sposób zamierzacie bronić Europy,
przed nieznanym niebezpieczeństwem? — py-
tanie zadał korespondent wojskowy. 
— Ewakuujemy wszystkie osiedla w pobliżu
autostrady. Ludzi umieszczamy w miastecz-
kach namiotowych, z dala od trasy pochodu. —
Admirał wpatrywał się w migotliwe punkciki 
I na mapie Francji. — To dziwne. ONI ignorują
ludzi, nie dostrzegają naszej obecności, lekce-
ważą wszelkie próby nawiązania kontaktu.
Z dziecinną łatwością pokonują przeszkody,;
Wytrwale podążają na południe ku nieznane-
mu celowi. 
— Nie znanemu dla nas — powiedział uczo-
ny. — ONI dobrze wiedzą, dokąd idą. Nie
umiemy IM pomóc, nie potrafimy przeszkodzić.
Chyba śnimy sen o istotach z morza, sen o so-
bie w odległej przeszłości, o pierwszych dniach
Początku. 
Ludzie, którzy mieszkali przy autostradzie
wiodącej z Rennes do Nantes, ludzie, którzy
mieszkali przy autostradzie z Nantes do La Ro-
che-sur-Yon i dalej do Niort i Saintes, ludzie, 
205 
którzy mieszkali przy autostradzie prowadzącej
do Bordeaux, a z Bordeaux do Tuluzy — ci-
wszyscy ludzie i inni z pobliskich miast, mia-
steczek, wiosek pakowali swój dobytek na wo-
zy, do samochodów albo po prostu do walizek
i odjeżdżali na wschód, byle jak najdalej ®d
tej drogi, byle jak najdalej od tego pochodu-
siedemnastu tysięcy cieni, nie-cieni. Bóg je-
den wiedział, kim byli, skąd i dokąd kroczyli
dzień i noc, od świtu do świtu. 
Ludzie zapomnieli o kłótniach, o sporach,
o konfliktach, o niesnaskach, o nieporozumie-
niach, przynaglali kierowców autobusów, po-
pędzali konie, przyśpieszali bieg kół. Nie było
czasu na utarczki, na bijatyki. Dosyć swarów —
mówili — dosyć zwad i awantur. Pora najwyż-
sza ustatkować się, skończyć z burdami. Co in-
nego mamy teraz na głowie. 
Głowiono się, jak zażegnać niebezpieczeń-
stwo, jak oddalić katastrofę, jak unicestwić
upiorny pochód, spędzający sen z powiek. Pu-
stoszały miasta i osady, zamierało życie w za-
chodnich departamentach. 
W Paryżu obradowały komitety, komisje,
sztaby, kolegia. Konferowano również w in-
nych stolicach, a tymczasem Pochód Siedem-
nastu Tysięcy zbliżał się do Zatoki Liońskiej. 
— Dałbym wiele — powiedział admirał Bor-
sen — by zrozumieć sens tego przemarszu
przez zachodnią Francję. Dałbym jeszcze wię-
cej temu, kto zechciałby odpowiedzieć na pyta-
nie: KIM SĄ TE STWORY, KTÓRYCH KULE
SIĘ NIE IMAJĄ. 
Słowa te zostały wypowiedziane na dwudzie-
stej drugiej Konferencji Zjednoczonych Szta-
bów Sił Lądowych, Powietrznych i Morskich.
Żaden z trzydziestu generałów nie zabrał gło- 
206 
su. Uczestnicy narady milczeli i jakże to mil-
czenie wiele mówiło. Ponieważ jednak nie
można milczeć bezustannie, przemówił generał
Sabre, dowódca Trzeciego Okręgu Wojskowego
w Rennes: 
— Panowie — rzekł gładząc dłonią pofałdo-
wane sukno okrągłego stołu. — Panowie, sta-
liśmy się ^zbyteczni. Mimo najlepszych chęci
i niemałych możliwości, dysponujemy przecież
bogatym arsenałem supernowoczesnych/ broni,
nie możemy nawiązać kontaktu z nieprzyja-
cielską armią. 
— W kwestii formalnej! — zawołał generał
Perron. — Po pierwsze, nie nazwałbym tej
hałastry armią. Armia powinna być co naj-
mniej uzbrojona. Oni nie mają żadnej broni,
według zapewnień wywiadu nie dostrzeżono
niczego, co mogłoby przypominać jakąkolwiek
broń. Po drugie, należy zadać sobie pytanie,
czy mamy do czynienia z nieprzyjacielem. Nie
zaobserwowano najmniejszych nawet wrogich
poczynań, nieprzyjacielskich odruchów. ONI
PO PROSTU IDĄ z północy na południe.
Z punktu widzenia prawa międzynarodowego
trudno to wyjście z wody i przemarsz auto-
stradą nazwać agresją czy inwazją. Dosłownie
nie ma się do czego przyczepić. 
— Staraliśmy się — przypomniał generał Sa-
bre — na wszelki wypadek zrzuciliśmy kilka
bomb na ten pochód, ostrzelaliśmy ICH z czoł-
gów, saperzy zaminowali autostradę pod Ren-
nes i Nantes, że nie wspomnę o „ścianach
ognia". 
— Nie zareagowali zupełnie na nasze zaczep-
ki — generał Perron rozpiął kołnierz bogato
wyszywany srebrnymi zygzakami — ONI są
niezniszczalni. Po raz pierwszy w historii'świa-
ta wojsko stało się bezużyteczne. Nie potrafi-
my powstrzymać tego unikalnego pochodu. 
Zlekceważono Zjednoczone Sztaby, krótko mó-
wiąc, mają nas, z przeproszeniem, w nosie. 
— Obrona cywilna zajęła się ewakuacją lud-
ności z zagrożonych obszarów, ale ludzie już
powracają do swoich domów, twierdząc, że nie
czują się zagrożeni, że nie lękają się owych
Siedemnastu Tysięcy. — Admirał Borsen za-
kasłał. — Pogoda fatalna, przeziębiłem się, le-
karz zaleca gorącą kąpiel i odpoczynek, a ja
.cierpię od kilku nocy na bezsenność. 
— Ludzie wracają do miasteczek i osad —
mówił generał Sabre. — Zwierzali się ofice-
rom, że dziwny spokój zagościł w sercach
mieszkańców zachodnich departamentów. „Po-
wietrze takie czyste — mówili — aromatyczne.
Ciepło i słonecznie. Drzewa ponownie za-
kwitły i wkrótce będą owocować. Nawet dzi-
kie zwierzęta łaszą się do nas." Za oknami
deszcz, ulewa, a oni widzą słońce! Co za nie-
oczekiwana metamorfoza! Wczoraj uciekali
przed tym upiornym pochodem, dzisiaj wraca-
ją w doskonałych humorach, lęk ustąpił miej-
sca poczuciu absolutnego bezpieczeństwa. Osza-
leć można — zakończył generał i zachichotał. 
— Nie będę ukrywał rozczarowania — rzekł
generał Perron. — Tak, panowie, rozczarowa-
nie przez wielkie R,O,Z,C,Z,A,R,O,W,A,N,I,A.
Ratujmy autorytet Zjednoczonych Sztabów,
w przeciwnym razie powędrujemy na zieloną
trawkę. 
— Autorytet — admirał Borsen zasępił się.
— Jakże ratować coś, co przestało istnieć? Ku-
piłem piękny garnitur, czysta wełna, beż, fa-
son sportowy. Po zakończeniu tej konferencji
przebiorę się i rozpocznę inne życie. Zapraszam
na partyjkę golfa. Tak to się mówi, partyjka
czy mecz, he, he. Panowie, te mundury krę-
pują ruchy. Radzę wam zmienić tryb życia. 
— A kto będzie czuwał nad bezpieczeństwem 
tej cywilizacji, kto obroni ludzkość przed kos-
micznymi agresorami? — Generał Sabre jesz-
cze nie rezygnował. 
— Naszej cywilizacji nie zagraża żadne nie-
bezpieczeństwo — odparł Borsen. — Musimy
wreszcie uwierzyć w życzliwość Kosmosu.
Dziękuję panom za udział w konferencji. Ży-
czę spokojnej nocy. 
— Wkrótce dotrą do Morza Śródziemnego —
oznajmił profesor Viviani w czasie kolejnej
audycji telewizyjnej. — Jak wynika z naszych
obserwacji, pochód topnieje z godziny na go-
dzinę, zmniejsza się ilość TYCH, KTÓRZY
WYSZLI Z MORZA. Można dostrzec pewną
prawidłowość: z Zatoki Sant Mało wyszła naj-
pierw jedna istota, potem druga, trzecia, po-
jawiły się później coraz liczniejsze grupy, aż
wreszcie uformował się siedemnastotysięczny
pochód. W miarę zbliżania się do Zatoki Lioń-
skiej orszak maleje, jakby kurczył się, może to
złe określenie, rzedną po prostu szeregi wędru-
jących. Nie spuszczamy ICH z oczu, w dzień
i w nocy towarzyszą pochodowi liczne heli-
koptery. Początkowo odnieśliśmy wrażenie, że
niektórzy schodzą z autostrady i wędrują
w głąb kraju własnymi, indywidualnymi dro-
gami, niknąc wśród ludzi. Wszakże nic nie
potwierdziło tych przypuszczeń. Warto jednak
zachować ostrożność, o pojawieniu się obcych
osobników należy informować najbliższy poste-
runek Obrony Cywilnej — profesor Viviani
podszedł do mapy Francji. — Wiemy, z jaką
szybkością maszerują, w sobotę dotrą do wy-
brzeży Morza Śródziemnego, a więc pojutrze. 
Zgodnie z przewidywaniami profesora Vivia-
niego siedemnastotysięczny pochód zmalał wie-
lokrotnie, w odległości pięćdziesięciu kilome-
,trów od zatoki liczył kilkuset uczestników, po
przemarszu dwudziestu kilometrów — kilku- 
^ 
dziesięciu, w końcu kilku. Do morza wkroczyła
jedna istota i dosłownie rozpłynęła się w wo-
dzie. 
Opisane wydarzenie miało miejsce przed trze-
ma laty. Co najdziwniejsze, ludzie nabrali wi-
goru, poprawiła się ich kondycja fizyczna,
z wielką łatwością rozwiązywali wszelkie kon-
flikty. Można powiedzieć bez przesady: nowy
duch wstąpił w cywilizację. Nastąpiła regene-
racja psychiczna. 
Północno-zachodnie wybrzeże Afryki nawie-
dziło groźne trzęsienie ziemi. Do akcji niesie-
nia pomocy ofiarom kataklizmu zgłosiło się
SIEDEMNAŚCIE TYSIĘCY ochotników,' do-
słownie — siedemnaście tysięcy. 
Mam wreszcie prawo powitać istoty, których 
nie znam 
Przechodzą przede mną i gromadzą się w oddali 
Gdy wszystko, co dostrzegam w nich, jest mi 
nie znane 
A nadzieja ich wcale nie jest słabsza od mojej. 
Nie śpiewam tego świata ani innych gwiazd
Śpiewam moje wszystkie możliwości poza tym 
światem i gwiazdami. 
Śpiewam radość wędrowania... 
(Grajek z Saint Merry Apollinaire) 
Paradoksalny
Chronos 
— Panie doktorze — rozpoczęła pani Krezin
przesuwając krzesło bliżej biurka, za którym
siedział mężczyzna w sile wieku, w staroświec-
kich binoklach na orlim nosie. — Panie dokto-
rze, błagam niech mnie pan wysłucha cierpli-
wie, zapłacę podwójne honorarium. 
— Ależ łaskawa pani — lekarz zdjął bino-
kle i pochylił głowę. Siwy kosmyk opadł na
wysokie czoło. — Moje honoraria nie należą
do najniższych i nie ma potrzeby ich podwa-
jać. Przyjmuję niewielu pacjentów, dzięki cze-
mu każdemu mogę poświęcić więcej czasu.
Proszę spokojnie mówić. Co pani dolega? Od
jak dawna? 
— Dolega mi mąż — odparła pani Krezin
i roześmiała się nerwowo. — Jestem zdrowa,
to znaczy, znajduję się na krawędzi choroby,
stan mego zdrowia zależy od mego męża. Mam
prawie czterdzieści lat — pani Krezin popra-
wiła kasztanowe loki, zatrzepotała rzęsami. —
Wyszłam za mąż przed ośmiu laty. Bernard do-
brze zarabia, żeby nie powiedzieć: bardzo do-
brze. Bernard Krezin. 
— Tak, tak, słyszałem — zapewnił doktor. —¦
Sławny architekt. ' 
— Wnętrz — uzupełniła strapiona małżon-
ka architekta. — Tyle serca wkłada w te wnę- 
212 
trza, że zapomniał zupełnie o własnym wnę-
trzu. 
— Proszę jaśniej. 
— Wewnętrzne życie Bernarda pozostawia
wiele do życzenia. 
— Tak pani przypuszcza? 
— Ja nie przypuszczam, ja wiem, na pewno. 
— Bywają ludzie skryci, nawet po wielu la-
tach współżycia nie zdejmują maski. 
— Och, znam go świetnie, sam zresztą skar-
ży się na wewnętrzną pustkę, skarżył się przez
siedem lat, dokładnie od Nowego Roku przestał
utyskiwać. „Wstąpił we mnie nowy duch —
mówił. — Patrzę na świat innymi oczami, sam
siebie nie poznaję." Rzecz prosta, panie dokto-
rze — wyjaśniała pani Krezin — nie chodzi
mu o zewnętrzny wygląd. 
— Dlaczego sam siebie nie poznaje? — zapy-
tał lekarz, notując drobnymi literkami infor-
macje o samopoczuciu sławnego architekta. —
Wdzięczny będę za szczegóły. 
— Powiada, że staje się innyrn człowiekiem.
Co drugi dzień. 
— Co drugi dzień? — powtórzył lekarz. 
—¦ Dziwne, nieprawda? W poniedziałek jest
sobą, godnym pożałowania safandułą, we wto-
rek tryska energią, humorem. 
— By w środę oklapnąć. 
— Skąd pan doktor wie? — zdziwiła się pa-
ni Krezin. 
— A w czwartek -"nowy przypływ energii
i jaskrawo widoczna zmiana rytmu życia. 
— Pan doktor cieszy się znakomitą opinią
jako psychiatra, ale nie sądziłam... 
— Proszę mówić dalej — przerwał skrom-
nie lekarz. 
— Przedwczoraj powiedział do mnie; „Anno,
wszystko wskazuje na to, że cierpię na szcze-
gólnego rodzaju rozdwojenie jaźni". 
213 
— Pacjent sam stawia diagnozę — doktor
przetarł chusteczką szkła binokli. — Jak uza-
sadnił określenie: „szczególnego rodzaju"? 
— W zadziwiający sposób — odparła szep-
tem Anna. 
— W zadziwiający? — powtórzył szeptem
doktor. 
— Tak, oświadczył, że rozdwaja się nie tylko
psychicznie, lecz również fizycznie. 
— Nie rozumiem. 
— Pracownia mego męża — opowiadała pa-
ni Krezin — zajmuje najwyższe piętro naszej
willi, sam ją zresztą projektował. Ogromny
pokój, oszklony z trzech stron, z rozsuwanym
sufitem. Otóż mąż twierdzi, że przez szybę wi-
dzi drugą,' identyczną pracownię a w niej sie-
bie, swoje drugie wcielenie, czy coś w tym ro-
dzaju. 
— A co w rzeczywistości znajduje się za
szybą? 
— Za szklaną ścianą nie ma nic, to zachod-
nia strona willi. 
— Jak to nic? Dom przecież nie wisi w próż-
ni. Z okien roztacza się jakiś widok, panorama
miasta, dalekie- lasy, ogrody — improwizował
lekarz. 
— Willę wzniesiono na1 szczycie góry — wy-
jaśniła żona architekta. — Dostajemy się do
domu kolejką linową na szynach. Różnica
wzniesienia wynosi tysiące metrów. Z okien pra-
cowni męża widać niebo i morze. 
— Zobaczył więc siebie w bliźniaczym po-
mieszczeniu przylegającym do pracowni od za-
chodu. 
— Tak. 
— I co uczynił? 
— Zawołał mnie, przez telefon. Pobiegłam
na górę. Stał tuż przy szybie i wpatrując się
w przestrzeń mówił drżącym głosem: „Anno, 
214 
czy ty widzisz ten drugi pokój, czy widzisz
mnie?" Niczego nie widziałam. 
— Widziała pani krajobraz za oknem. 
— Tak, tylko krajobraz, zachmurzone niebo
i szare morze. A potem rozsunął szyby, mó-
wiąc: „Muszę przejść do tej drugiej pracowni".
Mój krzyk przywrócił mu przytomność. Za-
mknęłam okno i podałam mężowi środek na-
senny. 
— Bardzo dobrze — pochwalił lekarz — kie-
dy to wydarzyło się? 
— Po raz pierwszy przed trzema dniami, po-
wtórnie przedwczoraj i po raz trzeci w dniu
wczorajszym. 
— Czy znowu chciał przejść do tej wyima-
ginowanej pracowni? 
— Nie, powiedział, że tamten przychodzi do
niego. Wczoraj zszedł na kolację w jego to-
warzystwie. 
— Pani oczywiście nikogo nie widziała poza
mężem. 
— Nikogo... początkowo. 
— Początkowo? — psychiatra poprawił bi-
nokle i uśmiechnął się. 
— Panie doktorze, czy szaleństwem można
zarazić się? 
— Zarazić, to niewłaściwe określenie, lecz
znamy przypadki zbiorowej psychozy. Prze-
rwałem pani. 
— Mąż po wejściu do jadalni podszedł do
mnie i pochyliwszy się szepnął: „ON jest tu-
taj, nie zwracaj na mego uwagi". Omal nie
zakrztusiłam się pasztetem. Bernard odsunął
fotel, usiadł. Jedliśmy w milczeniu. W pewnej
chwili ruchem głowy wskazał otwarte drzwi
balkonowe. Wtedy zobaczyłam na tle ciemnie-
jącego nieba sylwetkę męża. 
— Mąż siedział przy stole. Ktoś inny stał
w drzwiach. 
— Tak, jeden przy stole, drugi w drzwiach.
Widziałam jego profil, zgarbione plecy, długie
włosy. 
— Zemdlała pani? 
— Nie, krzyknęłam. Najczęściej reaguję
krzykiem. 
• — I co się wówczas stało? 
— Sobowtór Bernarda obejrzał się. Zobaczy-
łam jego twarz. „Dlaczego krzyczysz? — za-
pytał — ludzie pomyślą Bóg wie co. Twoje
nerwy pozostawiają wiele do życzenia. Warto
pomyśleć o wizycie u specjalisty" — zakasłał
i wyszedł na balkon. Zmartwiałam, zaniemówi-
łam. Mąż przy stole podał mi szklankę wody.
„Zobaczyłaś go — powiedział idąc w stronę
balkonu. — To dobrze. Uspokój się, zniknął.
Niepokojące zjawisko. Dlaczego rozdwajam się
w ten sposób? Nic nie rozumiem." — Pani
Krezin umilkła. Wyjęła lusterko i wykrzyknę-
ła: — Boże, jak ja wyglądam, te wypieki! —
Przypudrowała rumieńce i złożywszy dłonie po-
wiedziała: — Doktorze! Niech pan mnie ratuje. 
— A mąż? 
— Tak, tak, i męża. Proszę nas ratować. 
— Przypadek interesujący — doktor za-
mknął notes. — Czy można jutro odwiedzić
panią... i męża, powiedzmy, o jedenastej przed
południem? 
— Będę bardzo wdzięczna — odrzekła pani
Krezin kładąc na biurku kopertę z banknota-
mi. — Co powiedzieć mężowi? 
— Że przyjąłem pani zaproszenie.
Bernard Krezin wprowadził psychiatrę do 
salonu. Lekarz dyskretnie obserwował pacjen-
ta, notując w myślach: „Oczy głęboko zapad-
nięte, skóra nadmiernie pofałdowana na szyi,
wargi sine i wysuszone, bladość świadcząca
o niehigienicznym trybie życia. Dłonie o dłu-
gich palcach, wilgotne"_ 
— Nigdy nie chorowałem — architekt poczę-
stował gościa cygarem. — Koledzy mówili:
„Masz końskie zdrowie" i nagle... bo to prze-
cież choroba, doktorze. 
— Prawdopodobnie. 
— Psychiczna? 
— Przedwczesne stawianie diagnozy prowa-
dzi na manowce. 
— I dlatego pan przyjął zaproszenie. 
— Pańska małżonka widziała pana również
w dwóch postaciach. Postanowiłem poznać
sławnego architekta, zwiedzić piękny dom. 
Lekarz stał przy oknie. 
— Co za wspaniała panorama! Proszę mi po-
kazać swoją pracownię. 
— Dwie pracownie — poprawił architekt —>
jedna w domu, druga po tamtej stronie. 
— Chciałbym zobaczyć obie. 
— Chodźmy. Mamy windę, ale proponuję
wygodne schody, sam projektowałem wnętrze
tej chałupy. 
— Nad wyraz oryginalne — rzeki 'doktor
oglądając skóry rozwieszone na ścianach i zwi-
sające z sufitu. — Są specjalnie barwione. 
— Tak, praca włoskiego plastyka. Maluje na
wołowej skórze. Oto pracownia numer jeden. 
Lekarz przekroczył próg, architekt zbliżył się
wolno do zachodniej ściany. 
— A za oknem pracownia numer dwa. —
Bernard Krezin ciężko westchnął. Wpatrywał
się w przestrzeń rozjaśnioną słońcem, widział
drugą pracownię. — Niekiedy znika, ale coraz
rzadziej. Co pan widzi, doktorze? 
— Pogodne niebo i spokojne morze. 
— Powinienem zwrócić się do okulisty? 
— Proszę opisać pracownię po tamtej stro-
nie. 
— To wierna kopia tej, niczym odbicie w lu-
strze. 
— Niech pan dobrze przyjrzy się, zwracając
uwagę na szczegóły. Na przykład plama na dy-
wanie? 
— Na tamtym dywanie nie ma żadnej pla-
my — poinformował architekt. — Teraz do-
piero dostrzegam różnice. Tamta pracownia
jest nieskazitelna, wszystko nowe. Willę zbu-
dowano przed ośmioma laty, i wówczas tak
właśnie wyglądał ten pokój. 
— Pana drugie wcielenie? 
— Nieobecne. Ale on wcześniej czy później
zjawi się. Miejmy nadzieję, że pan również go
zobaczy. ' 
— Tymczasem zbadam pana, zgoda? 
— Ducha mego i ciało moje oddaję w pańskie
ręce, doktorce. — Krezin zachichotał. — Ga-
dam głupstwa. Wariat zazwyczaj gada głup-
stwa. 
Po kilkunastu minutach wrócili do salonu. 
— Zje pan z nami obiad? — zaproponował
architekt. — Bardzo proszę. 
— Dziękuję. Gdzie małżonka? 
— Pójdę po nią. Kieliszek czegoś mocniej-
szego? 
— Nie piję. 
— Wrócę za minutę. 
Doktor okrążył stół i stanął przed stylowym
kominkiem. Ktoś wszedł do jadalni, lekarz
usłyszał głos .architekta: 
— Serdecznie witam, panie doktorze.
Psychiatra odwrócił się. Bernard Krezin 
szedł do niego z wyciągniętą dłonią. 
— Żona zaprosiła pana i słusznie uczyniła.
Nigdy nie chorowałem — architekt otworzył
pudełko z cygarami. — Koledzy mówili; „Masz
końskie zdrowie" i nagle... 
— Pan to już mówił — przypomniał lekarz. 
— Niemożliwe. 
— Przed chwilą .wróciliśmy z pracowni. 
 
c 
— Wróciliśmy? — architekt pobladł. — Ja
przed chwilą przyjechałem z miasta. Razem,
z żoną. 
— Miałem zatem zaszczyt poznać pańskie
drugie „ja". Gawędziliśmy o panu. Potem zba-
dałem pańskiego sobowtóra. To człowiek z krwi
i kości, zapewniam, żadna zjawa. Nie wierzę
w duchy ani w upiory. Przypuszczam, że je-
stem ofiarą mistyfikacji, zadrwiono ze mnie.
Brat-bliźniak nie należy do zjawisk nadprzy-
rodzonych. Chciałbym teraz zrozumieć, dlacze-
go? — lekarz podniósł głos. — Żądam wyjaś-
nień! W przeciwnym wypadku zawiadomię
swojego adwokata i zwrócimy się do sądu o od-
szkodowanie za stracony czas, za nadużycie
mego zaufania, za ośmieszanie lekarza, za... 
— Panie doktorze — do pokoju wbiegła żo-
na architekta. — Przysięgam, on nie ma brata.
Nie zamierzaliśmy pana obrazić. Niech pan 
-uwierzy. Byłam przed kilkoma minutami w
pracowni męża i widziałam za oknem drugą
pracownię. Wejdźmy razem na górę, bardzo
proszę. 
Psychiatra pomyślał: „Tym razem ze mnie
robią wariata. No cóż, zachowajmy zimną
krew". Nieco zmęczony dotarł do ostatniego
piętra. Prowadziła żona Krezina, architekt
szedł za lekarzem. 
—¦ Proszę, proszę, niech pan podejdzie do
okna, doktorze, szybciej — zachęcała. — No
i co? Widzi pan? 
— Widzę — wymamrotał doktor i dodał: —¦
Widzę drugą pracownię i drugie wcielenie pa-
ni męża. Niesamowite. 
— Zabrzmi to na pewno idiotycznie — ode-
zwał się Krezin — ale odetchnąłem z ulgą.
Nie jestem chory, nie oszalałem, a moje sza-
leństwo nie udzieliło się żonie. Chyba że i pan
oszalał, doktorze? 
— W tak krótkim czasie? — lekarz uśmiech-
nął się dobrodusznie. — Chciałbym zobaczyć
okna pańskiej pracowni od strony parku. 
— Od strony morza — pani Anna podniosła
słuchawkę telefonu. — Wydam polecenie, by
przygotowano motorówkę. 
Motorówkę prowadził architekt, zatoczywszy
półkole wyłączył motor i podał doktorowi lor-
netkę. Lekarz obserwował willę w milczeniu.
Ze szczególną uwagą przyjrzał się panoramicz-
nym szybom pracowni. 
— Niekiedy światło padające na szybę może
ją przemienić w lustro, zależy to od właściwo-
ści szkła — mówił psychiatra — lecz odbicie
w lustrze, w tym przypadku wnętrze pracowni,
powinno być takie samo jak oryginał. No i pa-
na sobowtór zachowuje się inaczej. Zresztą
opuszcza widmową pracownię, spaceruje po
willi, a nawet pozwolił zbadać się. A pana jesz-
cze nie badałem — oddał lornetkę Krezinowi. 
— Jestem do pańskiej dyspozycji. 
— Powinien pan powiedzieć: „Ducha mego
i ciało moje oddaję w pańskie ręce". 
— Powinienem? — zdziwił się architekt. 
— Bo tak właśnie odpowiedział na moją pro-
pozycję tamten Bernard Krezin. 
— Pan ma wątpliwości, doktorze — archi-
tekt skierował motorówkę do przystani. — Pan
zastanawia się, który Krezin jest kopią, a który
oryginałem? 
— Tamten wydaje mi się nieco młodszy —,
odezwała się Anna. — Rozpoznam mego męża
w największych ciemnościach. Jeżeli pan po-
zwoli, będę obecna przy badaniu. Musimy wie-
dzieć na pewno. Ja muszę wiedzieć. 
Psychiatra bardzo starannie zbadał pacjenta,
pani Krezin asystowała, od czasu do czasu za-
bierając głos: 
— Znam dobrze zgarbione plecy Bernarda, 
lekarze wielokrotnie zwracali mu uwagę na
zwiększające się skrzywienie kręgosłupa. Pod
lewą łopatką ciemne znamię. Jest? Jest. Blizna
na łokciu, którym wybił szybę. 
— Mała przepuklina z prawej strony —
stwierdził lekarz. 
— Nic mi nie mówiłeś o przepuklinie — za-
niepokoiła się małżonka architekta. — Nigdy
jej nie zauważyłam. 
— W pozycji leżącej niknie — wyjaśnił
doktor. — A ta szrama za uchem? 
— Trepanacja — poinformował Krezin. —
Stara historia, miałem wtedy szesnaście lat. 
— Dziękuję, proszę się ubrać. No i co, droga
pani — doktor zwrócił się do pani Krezin po-
grążonej w niewesołych myślach. — Rozpozna-
je pani swojego męża? 
— Nie mam najmniejszych wątpliwości. 
— Tym lepiej. — Lekarz okręcił na lewej
dłoni gumowe rurki stetoskopu. — Tym le-
piej. Po raz pierwszy w swojej karierze lekar-
skiej, a praktykuję prawie trzydzieści lat, nie
umiem postawić diagnozy. Powinni państwo
złożyć wizytę profesorowi Oriniemu, może ten
wybitny neurolog rozwiąże zagadkę. 
— Nie chcemy rezygnować z pańskiej po-
mocy, panie doktorze — pani Krezin wręczyła
lekarzowi honorarium. — Profesor Orini wy-
rzuci mnie ze swego gabinetu, gdy opowiem 
0 dolegliwościach męża i swoich. 
— Nie sądzę. 
— Przyłączam się do prośby żony — mówił
architekt. — Przyznaję, historia niecodzienna,
lecz pański trzeźwy umysł, pańska wiedza 
1 wieloletnie doświadczenie.;. < 
Doktor przyglądał się małżonkom przeciera-
jąc binokle. 
— Pod jednym warunkiem — przemówił. 
— Zgadzamy się na wszystkie warunki —
zapewnił architekt. 
— Zaprosimy do współpracy fizyka. 
— Zaprosimy, kogo pan zechce — pani Kre-
zin otarła niewidoczną łzą. 
— I parapsychologa — dodał lekarz zmierza-
jąc ku wyjściu. — Psychiatra, fizyk, parapsy-
cholog — wyliczał. — Wspólnymi siłami spró-
bujemy rozwiązać zagadką. 
— Wdzięczność nasza... — zaczęła Anna, ale
doktor zniknął już za drzwiami. 
Następnego dnia doktor przedstawił państwu
Krezin dwóch ekspertów: 
— Profesor Emil Bester, dyrektor Instytutu
Fizyki Eksperymentalnej, pan Rollis — para-
psycholog, autor wielu książek i publikacji,
konsultant Ośrodka Badań Psychiki Akademii
Medycznej. 
Bester zapalił fajkę, opowiedział anegdotą
o psychiatrach, Rollis pił herbatę małymi ły-
kami. 
—' Może łyżeczkę konfitury? — częstowała
żona architekta. Uprzedzona o wizycie, wystą-
piła w ciemnozielonej sukni i brylantowych
kolczykach. 
— Bardzo lubię konfitury do herbaty — wy-
znał parapsycholog nie spuszczając oczu z go-
spodarza domu. — Jak przeminęła noc? 
— Spokojnie — odpowiedział architekt. 
— Mąż zasnął w swojej sypialni na pierw-
szym piętrze, przed północą. Zajrzałam do nie-
go, spał i pochrapywał — opowiadała pani Kre-
zin. —¦ Zgasiłam światło w korytarzu i usia-
dłam w małym holu przed telewizorem, ścisza-
jąc muzykę. Wtedy właśnie usłyszałam kroki
na tarasie. Mąż, który spał w najlepsze po
drugiej stronie korytarza, przeszedł przez hol,
gderał przy tym: „Znowu telewizja, szkoda 
oczu, odsuń fotel, coraz częściej czytam o szko-
dliwości pola magnetycznego". Sądziłam, że
śpisz — szepnęłam, z trudem zachowując spo-
kój. „Wiesz dobrze, dokucza mi bezsenność,
dlatego spaceruję. Co za dzień, co, za dzień."
Drzwi do sypialni zaskrzypiały. Wyłączyłam
telewizor i zatelefonowałam do pana doktora. 
— Tak — potwierdził psychiatra. — Dokład-
nie pięć po dwunastej odebrałem telefon. Za-
leciłem pani jedną pastylkę nasenną i uzgodni-
liśmy godzinę dzisiejszej wizyty. 
— Czy pan zawsze spaceruje przed snem? —«
pytanie zadał profesor Bester. 
— Zawsze — odrzekł architekt. 
— I zawsze pan chrapie? 
— Podobno często. 
— O której pan zasnął? 
— Około pierwszej, przeglądałem czasopismo
„Architektura". 
-— Kogo więc widziała żona? — zaintereso-
wał się Rollis. 
— Mnie — odparł Krezin. 
— A kto leżał w łóżku, gdy zajrzała do sy-
pialni? 
— On — odrzekł bez wahania architekt. —
Gdy wróciłem ze spaceru, pokój był pusty, ale
kołdra odwinięta. Pantofle odnalazłem w ła-
zience. Nigdy ich tam nie zostawiam, zresztą
dlaczego miałbym chodzić boso po zimnych
kaflach posadzki? 
Przyznano rację panu Krezin. Spacery po
lodowatej posadzce nie należą do przyjemności.
Potem goście przystąpili do pracy według z gó-
ry ułożonego planu. Parapsycholog wszech-
stronnie przetestował architekta, psychiatra za-
jął się panią Krezin, badając ją od stóp do gło-
wy. Natomiast fizyk zamknął się w pracowni,
oznajmiwszy, że pragnie pozostać tete-a-tete
z niewiadomym. 
— Zamierzam to i owo zmierzyć, obejrzeć,
dotknąć — powiedział — by później zmierzyć
się z pańskim sobowtórem, czy też z panem,
czas pokaże. 
Po .upływie trzech godzin eksperci zjedli
obiad z gospodarzami. O piątej po południu le-
karz poinformował Krezina: 
— Wieczorem przekażemy wyniki naszych
badań. Wrócimy tutaj o ósmej. Teraz udaje-
my się na naradę konsultacyjną do profesora
Bestera. 
Bester wprowadził ekspertów do swojej bi-
blioteki. 
— Rozgośćcie się. Pora podsumować rezul-
taty dzisiejszych działań. Kto pierwszy? 
— Może ja— parapsycholog Rollis podniósł
prawą dłoń — może ja rozpocznę. 
— Słuchamy pana, drogi kolego —- profesor
przymknął powieki — słuchamy z wielką uwa-
gą- 
— Bernard Krezin cierpi na kompleks —
zaczął Rollis. — Boi się przedwczesnej starości
i potęgującym się z dnia na dzień lękiem wy-
wołał zakłócenia własnego systemu nerwowego,,
a także żony. Co gorsza, niektóre objawy
świadczą, że rzeczywiście starzeje się za szyb-
ko i przed czasem. 
— W pełni potwierdzam pańską diagnozę —
przemówił psychiatra. —¦ Architekt starzeje się
psychicznie i fizycznie. Nie zauważyłem tych
objawów podczas pierwszego badania. 
— Bo wówczas — wtrącił fizyk — badał
pan, doktorze, architekta młodszego o osiem
lat, Krezina z nowej pracowni w nowej, nie-
dawno zbudowanej willi, świeżo upieczonego
żonkosia, mężczyznę w sile wieku, u szczytu
kariery zawodowej. 
— Słusznie — rzekł lekarz. — Takie właśnie 
odniosłem wrażenie. Badając go powtórnie,
lub, badając Krezina o osiem lat starszego czyli
współczesnego, teraźniejszego, dostrzegłem ową
przyspieszoną starość z towarzyszącymi jej
objawami. Chociażby zmarszczki, łysina, fałdy
na szyi, drżenie kończyn i tak dalej. 
— Silna skleroza — oświadczył parapsycho-
log. — I wtedy ten człowiek począł gwałtownie
przywoływać przeszłość, wspominał swoje ży-
cie sprzed ośmiu lat, kiedy w pełni sił pojął
za żonę panią Annę i założył to gniazdo na
szczycie góry z widokiem na morze. Powiedział
do mnie: „Pragnąłem jednego, za wszelką ce-
nę COFNĄĆ CZAS. Tylko o osiem lat. Wrócić
do pierwszych dni naszego małżeństwa, do do-
piero ukończonego domu". 
— I cofnął? — zapytał doktor. 
— Skoro przyjmiemy — przemówił fizyk —
że przeszłość, teraźniejszość i przyszłość istnie-
ją równolegle i równocześnie, nie wolno wy-
kluczyć ewentualności, że pan Krezin począł
egzystować jednocześnie w dwóch czasach,
w teraźniejszości i niedawnej przeszłbści, które
wzajemnie się przenikały. Hipotetycznie za-
kładamy, że mechanizm czasu jest skonstruo-
wany w ten sposób, by człowiek, przedostając
się do strefy przeszłości czy przyszłości, nie
spotkał samego siebie. 
— Nie ma wszelako reguły bez wyjątku —
stwierdził parapsycholog. — Od czasu do czasu
CZAS płata nam figle, nakładając na siebie
w przestrzeni ponadczasowej dwa czasy, two-
rząc paradoks czasu, i wtedy człowiek spotyka
się z sobą samym młodszym lub starszym. 
— Gdyby architekt zawędrował w odległą
przeszłość lub przyszłość, nie spotkałby siebie,
chociaż i tego nie można absolutnie wyklu-
czyć — tłumaczył profesor Bester. — Wehikuł
czasu Krezina działa na niewielkiej przestrzeni, 
15 — Mi»»to..s 
bo zaledwie ośmioletniej. Mógłby cofnąć się
dalej, lecz najlepiej zapamiętał siebie sprzed
ośmiu lat i najbardziej zatęsknił do tego
okresu. 
— Był to czas jego triumfów — przypomniał
doktor — apogeum żywotnych sił, optimum
dotychczasowej egzystencji, pełnia życia, mak-
simum energii, inwencji twórczej i ekscytacji
seksualnej. 
— Gdzie ukrył skonstruowany przez siebie
wehikuł czasu? — zapytał fizyk. — Przeszu-
kałem dyskretnie całą pracownię i sąsiednie
pokoje. Bezskutecznie. 
— Krezin niczego nie ukrył — oznajmił pa-
rapsycholog. — On zbudował maszynę czasu
w swojej podświadomości. Silnie rozwinięta
wyobraźnia architekta poczęła modelować rze-
czywistość, rozdarła kurtynę między teraźniej-
szością a przeszłością. Dwie czasoprzestrzenie
istniejące obok siebie poczęły się wzajemnie
przenikać. Punktem wyjścia stała się pracow-
nia Krezina, gdzie tworzył, gdzie najczęściej
przebywał, gdzie przeżył dramat przedwczesnej
starości. 
Profesor Bester poczęstował gości podwie-
czorkiem. Przy kawie i koniaku eksperci za-
stanawiali się, co należy powiedzieć architekto-
wi, jak zlikwidować paradoks czasu. W jaki
sposób wyzwolić z kompleksu. 
— Niech pan porozmawia z panią Krezin —
zaproponował Rollis. — Do pana zwróciła się
o pomoc, doktorze. 
— Gdzie początek, tam i koniec — wygłosił
sentencję fizyk i szybko zastrzegł się. — By-
wa też inaczej, bywa różnie, ale kuliste planety
wirują po elipsach i znamy najrozmaitsze in-
terpretacje początku i końca naszego Wszech-
świata. 
Psychiatra zaprosił do siebie panią Krezin. 
99fi 
; 
 
— Zajrzę do pana jutro, doktorze — odpo-
wiedziała na telefoniczne zaproszenie. — Dzi-
siaj będę bardzo zajęta. 
— A zatem do jutra, łaskawa pani. 
— Do zobaczenia, panie doktorze. Będę 
0 dziesiątej. 
Przyszła punktualnie, jakże odmieniona. 
— Przekonsultowaliśmy problem — rozpo-
czął doktor, ale żona architekta nie pozwoliła
mu dokończyć. 
— Dziękuję, panie doktorze, dziękuję z całe-
jjo serca — położyła na biurku kopertę z ban-
knotami. — Mój mąż wrócił do siebie, jestem
spokojna i szczęśliwa. 
— Już nie rozdwaja się? 
— Ach, czy to ma jakiekolwiek znaczenie? —
zawołała. — Po prostu przestałam zwracać na
to uwagę. Tak jak przed ośmiu laty zasypiamy
we wspólnej sypialni. Jestem panu niesłycha-
nie wdzięczna. 
— Zamierza pani żyć z podwójnym małżon-
kiem? 
— Będę żyła tylko z jednym, a mieszkała
z dwoma. Zresztą umówiliśmy się, że nie będę
ich widywała jednocześnie. 
— Gratuluję pani — rzekł doktor i wstał tak
gwałtownie, że binokle zsunęły mu się z nosa 
1 spadły na podłogę. 
-r- Stłuczone szkło przynosi szczęście — pani
Krezin roześmiała się. — Raz jeszcze dziękuję.
Żegnam, doktorze. 
Zadźwięczał telefon. Dzwonił profesor Be-
ster. 
— Niech pan sobie wyobrazi — mówił wy-
raźnie podekscytowany fizyk. — Przed pięcio-
ma minutami podszedłem do okna biblioteki
i zobaczyłem po tamtej stronie identyczną bi-
bliotekę i siebie, wertującego stronice książki
„PARADOKSALNY CHRONOS". 
Powrót
Holmezjusza 
Sonis, gospodarz Strefy Południowej powie-
dział do Holmezjusza: 
— Tylko ty i nikt inny. Rozwiązałeś wiele
skomplikowanych zagadek, prowadzisz insty-
tut, który żartobliwie nazwano Wyrocznią Del-
ficką. 
— Wątpliwy komplement. 
— Słusznie, twoje ekspertyzy są jednoznacz-
ne. 
— Współpracuję z mądrymi ludźmi i spraw-
nymi maszynami. 
— Jak zawsze skromny. Nie zmienia to fak-
tu, że najmądrzejsi zwracają się do ciebie
z prośbą o pomoc. 
— O konsultację. 
— A zatem bądź naszym Pierwszym Kon-
sultantem. W ubiegłym roku powołano Zespół
Ekspertów-Egzobiologów — opowiadał Sonis
wprowadzając gościa do loży amfiteatru. —
Otrzymali polecenie zdemaskowania przedsta-
wicieli innej cywilizacji, odwiedzających od
czasu do czasu Ziemię. Podejrzewamy, że są
wśród nas, że działają. Usiądź, bardzo proszę —
zapraszał gospodarz Strefy Południowej. — Za
chwilę rozpocznie się spektakl przygotowany
przez specjalistów według scenariusza młodego,
obiecującego autora, Samsary. 
— Nie cieszy się wielkim powodzeniem —
stwierdził Holmezjusz rozglądając się po pu-
stym amfiteatrze. — Frekwencja raczej słaba. 
— Tak, będziemy jedynymi widzami. — So-
nis klasnął w dłonie i na scenę spłynęły dwie
smugi reflektorów. — Zobaczysz maskaradę nie
z tego świata. Przedefilują przed nami aktorzy
w kostiumach Marsjan, Jowiszan, mieszkań-
ców innych układów słonecznych, innych ga-
laktyk. Będą to wyobrażenia gości z Kosmosu,
którzy, jak sądzą specjaliści, od dawien dawna
odwiedzają Ziemię i egzystują wśród nas, bądź
obserwują z oddali. Pragniemy posłuchać twoich
komentarzy, ino a później może i wniosków.
Zgoda? 
— Zgoda — odrzekł rozbawiony Holmezjusz
— kto jest autorem tego pomysłu? 
— Samo życie — odparł" Soinis i dodał: —
To znany powszechnie autor, chociaż trudny
i dla wielu niezrozumiały. Uwaga, na scenę
wkracza kilkanaście osób. 
— Ludzie, aktorzy w rolach ludzi, rozu-
miem, niektórzy sądzą, że przedstawiciele in-
nych cywilizacji przybierają ludzkie postacie —
komentował ekspert. — Ta wersja ma tylu
zwolenników, oo przeciwników. 
Na scenie pojawiła się piękna kobieta. 
— Tak — Holmezjusz uśmiechnął się. —
Często mówimy o kobietach, że są istotami nie
z tego świata. Dominuje przekonanie, że ONI
inajchętniej wcielają się w kobiety, które jak
wiadomo, rządzą nami, a więc i światem. War-
to przypomnieć hipotezę o przybieraniu przez
Nich postaci ludzkich, i drugą — o przenika-
niu do świadomości pewnych ludzi 
Przez scenę przesuwał się korowód postaci
historycznych. Jednocześnie wyświetlono trój-
wymiarowy film, spełniający rolę dekoracji.
Obrazy ułatwiały rozpoznanie postaci. 
— Miasto Uruk nad Eufratem, a ten
wiek to zapewne Gilgamesz — rozpoznał eks-
pert. — Widzę kapłanów babilońskich, Hanu-
murapiego, jest i bóg Marduk, patron Babilo-
nu. Kapłani egipscy, królowa Nefretete, faraon
Tutenchamon — żywy posąg Amona. 
Na tle obrazu pałacu w Knossos pojawił się
aktor z wielką głową byka. 
— Minotaurus — powiedział Holmezjusz. —
Interesujące, a teraz Grecja ze swoimi herosa-
mi, półbogami i bogami, prowadzą ich Homer
i Herkules. Korowód rzymski otwiera Platon,
za nim Belizariusz, Neron. 
Aktorzy utworzyli koło, obracając się coraz
szybciej. Czas przemijał, przybywało nowych
postaci, które z jednej epoki przechodziły do
drugiej. Konfuncjusz kroczył obok al-Farabie-
go, Zaratustra prowadził Dariusza, Aleksander
Macedoński gawędził z Napoleonem, a Michał
Anioł z Paganinim. Nie zabrakło starożytnych
bogów perskich — Mitry, Ormuzda i Arema-
niusa. 
Zgaszono reflektory. Dziewczyna w stroju
pasterki przyniosła w koszyku napoje orzeź-
wiające i owoce, dwaj lokaje w białych peru-
kach wnieśli do loży stolik i dwa nakrycia. 
— Skorzystamy z przerwy — powiedział So-
nis — i wzmocnimy nadwątlone siły. Lekka
kolacja dobrze nam zrobi. Przy okazji chętnie
poznam twoje myśli. 
— Ba! — Ekspert przysunął krzesło do sto-
łu, wybrał rumiane jabłko ze sterty owoców. —
Ponieważ ja również pragnę poznać swoje my-
śli, wypada zaspokoić naszą ciekawość. Oczy-
wiście ONI mogli wcielić się, to słowo* odpo-
wiada mi najbardziej, zarówno w Gilgamesza
jak w Nefretete. Załóżmy, że próbowali w naj-
rozmaitszy sposób wpływać na losy świata, (
kształtować przyszłość mieszkańców Ziemi. Od 
czasu do czasu zjawiał się geniusz, prorok,
wódz albo nadczłowiek, na przykład: Herkules!
Bądź z niebios zstępowało samo bóstwo. Jedni
wspaniali, mądrzy, szlachetni, świątobliwi, cu-
dotwórcy, jasnowidzący, nauczyciele, inni bez-
litośni, potworni, nieludzcy, wredni, mordercy
z piekła rodem. Tamci tworzyli, ci niszczyli. 
Holmezjusz kroił jabłko srebrnym nożykiem
i myślał głośno: 
— Odwieczna walka dobra ze złem. Przy-
pomnijmy, że ONI reprezentują dwie skrajnie
różne cywilizacje, dwa walczące ze sobą światy
i że walkę tę prowadzą na ziemskim poligonie.
Trudno się z tym pogodzić. Jak to, jesteśmy
tylko instrumentami, bezwolnymi kształtami,
manekinami? 
— Stanowczo protestuję! — zawołał gospo-
darz Strefy Południowej. — Wkrótce doszli-
byśmy do przekonania, że wszyscy mieszkańcy
Ziemi to konstrukcje programowane przez Nich.
Nonsens. 
— Słusznie — zgodził się ekspert. — Sam
fakt, iż mówimy o tym, świadczy dobrze o na-
szym wolnym rozumie, o samodzielności myśli, 
0 swobodzie działania i możliwości dokonywa-
nia wyboru. Ale... 
— Ale? — powtórzył Sonis, częstując gościa
nektarem. 
— Ale próbujemy ich zdemaskować — do-
kończył Holmezjusz. Opróżniwszy kielich, mó-
wił dalej: — Bo usiłujemy wytłumaczyć NIE-
ZROZUMIAŁE ingerencją z ZEWNĄTRZ. Bo
próbujemy obciążyć odpowiedzialnością za po-
tworne zbrodnie, za bezsensowne cierpienia 
1 nikomu niepotrzebną rozpacz, za ból, za smu-
tek, za brak logiki, za szaleństwa KOGOŚ
INNEGO. 
— Na przykład? — wtrącił Sonis. 
— Na przykład moce piekielne albo jakie- 
kolwiek inne moce spoza Ziemi. Przecież czło-
wiek (normalny nie może wymordować milio-
nów ludzi. Rozwój współczesnej techniki prze-
istoczył prymitywne piekło w Laboratorium
Zła i Nienawiści. Antyświat, antyczłowiek prag-
nie zniszczyć wszelkie Pozytywy, bo toleruje
jedynie Negatyw, bo sam jest absolutnym Ne-
gatywem i produkuje masowo zło we wszelkiej
postaci. 
— A zatem jakie wysnuwasz wnioski? —
zapytał gospodarz spoglądając dyskretnie na
zegarek. 
— Najłatwiej zrzucać winą na INNYCH. 
— Jednak ONI są wśród nas — upierał się
Sonis. — Albo kiedyś byli, albo ingerują od
czasu do czasu. 
— Mogą więc sprowadzać natchnienie, przy-
spieszać rozkwit cywilizacji, ułatwiać życie,
wskazywać Drogę, dopomagać, współtworzyć
i walczyć ze zwyczajną słabością. By osiągnąć
swoje egoistyczne czy altruistyczne cele, wcie-
lają się w ludzi nadzwyczajnych, ale nie re-
zygnują z oddziaływania na przeciętnych.
Krótko mówiąc, każdy człowiek może stać się
ich przedstawicielem, albo tylko najwybitniej-
sze jednostki. A może to tylko gra wyobraźni? 
— Gra wyobraźni — powtórzył Sonis. —
O ile wiem, istnieje hipoteza, że cokolwiek wy-
obrażamy sobie, istnieje w rzeczywistości. 
— W jakiej rzeczywistości? —¦ Holmezjusz
odsunął talerz z winogronami. — W twojej,
w mojej, w ludzkiej, w rzeczywistości innych,
sąsiednich układów słonecznych? Niegdyś pa-
lono na stosie czarownice, jakoby nawiedzane
przez diabła, ginęli wielcy uczeni, bo wyprze-
dzali swoją epokę. O kontakty z siłami nie-
czystymi czy nadprzyrodzonymi posądzano ma-
gów, taumaturgów, wizjonerów, uzdrowicieli. 
— Konkludując? 
— Siadów domniemanej obecności INNYCH
pełno, jak na plaży po upalnym dniu. Przypływ
morza zatrze wszystkie. Część informacji pozo-
staje w pamięci, w świadomości, lecz ciągle
przybywają nowe, świeże ślady. Jak dotąd pro-
wadzą do nikąd. 
Rozbłysły reflektory. Rozpoczął się akt dru-
gi. Scena wyobrażała teraz wnętrze pracowni
naukowej, uczeni prowadzili badania, potem
defilowali aktorzy w kostiumach kwiatów
i zwierząt. Ekspert komentował: 
— ONI mogą być wirusami, owadami, ryba-
mi, delfinami, ptakami, kotami i wszelkimi
zwierzętami, począwszy od dinozaurów. Nie
wolno zapominać o bajecznych potworach, 
0 sfinksach, gryfach, centaurach; cyklopach. Po-
twory i widziadła, poczciwe i okrutne, zabawne 
1 wzbudzające grozę, niejednokrotnie odwie-
dzały Ziemię... w fantastycznych opowieściach
i legendach. 
Na scenie zjawił się aktor w barwnym ko-
stiumie smoka. 
— Otóż to — ucieszył się ekspert. — Smok!
O samych smokach można napisać grubą księ-
gę. Majowie czcili Kukulkana, Węża Pierzaste-
go. Aztekowie Quetzalcoatla, który według ich
wierzeń stanowił połączenie dwóch pierwias-
tków, boskiego i ludzkiego. Od Węża Pierzaste-
go, fruwającego smoka — do bóstwa jeden
krok. 
— Od mrówek do smoków — wymruczał
Sonis. — Prawdziwa menażeria. 
Zwierzęta skryły się za kulisami, by ustąpić
miejsca stworom fantastycznym. Przez scenę
defilowali teraz Marsjanie — zielone ludziki
z czółkami, kangury, węże, olbrzymie pszczoły,
pająki, ośmiornice z ludzkimi głowami. 
— Prawdziwy karnawał — Holmezjusz
oklaskiwał najoryginalniejsze kostiumy. — 
 
Brawo! — wołał. — Cudowne! Kapitalne! Fan •
tastyczne! Co za maszkary! 
Sonis obserwował przyjaciela i powtarzał py-
tanie: 
— Czy wśród tych tłumów odnajdziesz pra-
wdę? 
Ekspert uśmiechał się w odpowiedzi, nie od-
rywając oczu od barwnego widowiska. Podczas
drugiej przerwy Sonis zaprosił do loży autora
fantastycznego przedstawienia. 
— Samsara trzeci akt nazwał „UCZTĄ BO-
GÓW I LUDZI" — powiedział gospodarz. 
-— Będziemy zatem ucztować — rzekł Hol-
mezjusz. 
Zanim zapłonęły światła na scenie, rozległa
się organowa muzyka. Melodia płynęła z od-
dali, wypełniała przestrzeń nad amfiteatrem.
Po kilku minutach 'elektronowe organy ucichły.
Dały się słyszeć piszczałki i bębny, błysnęła
sztuczna błyskawica, zadudnił grzmot. Zaszu-
miał wiatr w liściach niewidzialnych drzew.
Zakwiliły ptaki. Przy dźwiękach fanfar bo-
gowie zasiadali do uczty. 
— W starożytnym Sumerze — komentował
Samsara — kojarzono bogów z gwiazdozbiorami
i gwiazdami. Gwiazda i bóg w piśmie sumeryj-
skim oznacza to samo. Oto główne bóstwa za-
siadają przy stole: bóg nieba — An, bóg zie-
mi — Enlil i bóg wody — Ea. 
— Kim jest ten człowiek, którego wprowa-
dził Ea? — zapytał Sonis. 
— Człowiek sprawiedliwy, Ziusundra, który
na okręcie zbudowanym według wskazań boga
wody przeżył sumeryjski potop. — Samsara
umilkł, na scenie pojawili się nowi bogowie. 
— Babilońscy władcy nieba — informował
autor — bogowie słońca i księżyca: Szamasz
i Sin, bogini Isztar, uosobienie planety Wenus,
Marduk czyli planeta Jowisz, Saturna wyobra- 
ża bóg Ninurt, Merkurego — Borsippie. Teraz
zajmują trony bogowie asyryjscy z bogiem
najpotężniejszym — Assurem. 
Zmiana melodii i świateł zapowiadała na-
dejście nowych bogów. Samsara mówił: 
—¦ Chińskie bóstwa niebieskie są równo-
znaczne z terminem „wielkie niebo". W okre-
sie Szang-In król był „synem nieba", "repre-
zentującym boga — niebo na Ziemi. 
Ponowna zmiana melodii. 
— Bogowie egipscy — Samsara uśmiechnął
się wyraźnie zażenowany — wybaczcie — prze-
praszał. — Mógłbym z powodzeniem darować
sobie te komentarze. 
— Rozpoznałem Amona i innych bogów ¦*-
przemówił ekspert. — Chętnie jednak słucham
twoich informacji. Jesteśmy świadkami gigan-
tycznej uczty. Nietrudno odgadnąć, że zoba-
czymy wkrótce bogów greckich i rzymskich,
bóstwa z dalekich Indii. 
— Również bogów azteckich — uzupełnił
Samsara — posłuchajcie pięknej legendy. Opo-
wie ją narrator, występujący w roli gospodarza
uczty, człowieka Trzech Czasów: Przeszłości,
Teraźniejszości i Przyszłości. 
Przyćmiono światła, kapłani zapalili ognie
ofiarne, narrator recytował: 
„Bądźcie pozdrowieni, bogowie świata i lu-
dzi: TEZCATLIPOCA Czerwony, Czarny, Bia-
ły i Niebieski". 
Chór odpowiedział: 
„Niech będą pozdrowieni". 
Narrator kontynuował: 
— Zachodem włada planeta Wenus, Wscho-
dem Mixcoatla — bóg gwiazd. Południem —
bóg urodzaju Macuihcochit i bóg wiosny Xipe,
Północą mroczną i koszmarną rządzi pan śmier-
ci, imieniem Mictlantecuhtli. 
 
Gospodarz uczty podniósł głos: 
— Czy wiecie, kim był wszechpotężny
Tezcatlipoca? To bóg ciemności okresu Czterech
Jaguarów, opiekun czarowników i czarnej ma-
gii. Czcili go ludzie olbrzymy. 
Na scenę wbiegli dwaj tancerze w barwnych
strojach azteckich wojowników. Narrator mó-
wił: 
— Z bogiem ciemności walczy Wąż Skrzy-
dlaty. Walczy i zwycięża. Pokonany bóg spadł
z nieba do wody i przeobraził się w jaguara,
który pożerał ludzi. Potem nastała epoka Czte-
rech Wiatrów, na niebie rozbłysło nowe, wspa-
niałe słońce. Bóg ciemności znowu walczył
z bogiem jasności, walka ta wyzwoliła złe ży-
wioły, huragany i burze. Większość ludzi zgi-
nęła, pozostałych rozgniewane niebo przemie-
niło w małpy. Bóg ciemności i deszczu trium-
fował. I rozpoczęła się trzecia epoka, Czterech
Deszczów. Pokonany bóg — Skrzydlaty Wąż,
na nowo podjął walkę, w czasie której spadł
na ziemię deszcz ognisty. I znowu ginęli ludzie,
a niektórzy przemienili się w ptaki. Nadeszła
czwarta epoka — Czterech Wód. Bóg ciemności
wywołał potop, ludzie potonęli, inni ulegli no-
wej metamorfozie. Chroniąc życie upodobnili
się do ryb. Quetzalcoatl osuszył ziemię, przy-
wrócił jasność. W słońcu powstało nowe poko-
lenie szczęśliwych. 
Narrator pokłonił się bogom i odszedł. 
— Finał — szepnął autor widowiska.
Pogasły wszystkie światła. Panteon bogów 
przysłoniła błękitna zasłona, ciemniejąca z każ-
dą chwilą aż do głębokiej czerni Kosmosu. Wo-
kół gwiazd krążyły planety, po Mlecznej Dro-
dze przesuwały się obłoki materii międzygwiaz-
dowej, z wirujących mgławic powstały nowe
światła. Wszechświat pulsował życiem. Nagle 
236 
czarna kurtyna pomknęła w górę, bogowie zstą-
pili z wysokości kosmicznych, zmieszali sie
z ludźmi. Nie sposób już teraz rozpoznać kto
człowiek, a kto bóstwo. 
Ulice wypełnił tłum przechodniów. 
— I co o tym myślisz? — Sonis zwrócił się
do eksperta. 
— Jak z tego bezkresnego oceanu wyłowić
prawdę o NICH? Jak odpowiedzieć na pytanie
gdzie ukryli się? Pod jaką postacią? W czyjej
występują roli? Co reprezentują? Czy jasność,
czy ciemność? Czy jedno i drugie? Czy toczą
walkę w nas, czy poza nami? Czy uczestniczy-
my w tej bitwie? Czy możemy wpłynąć na jej
przebieg? To widowisko — mówił Holme-
zjusz — ta opera fantastyczna, ten pokaz zwie-
rząt, ludzi, bogów i Kosmosu nasuwa konklu-
zję: ONI mogą istnieć wszędzie, jeśli więc są
wszechobecni, wystarczy wyciągnąć rękę, by
ich złapać — co powiedziawszy, ekspert ujął
pod ramię autora spektaklu, Samsarę. — Przy-
znaj się, ty jesteś NIMI. — Na co młody czło-
wiek odpowiedział z uśmiechem: 
— Nie, ty jesteś NIMI, bo ONI są tobą.
Sonis napełnił nektarem trzy kielichy. 
— Ja jestem NIKIM — oświadczył — bo
ONI nie istnieją. Sami 'decydujemy o swoim
życiu, dlatego jesteśmy jak bogowie i jak lu-
dzie. Proponuję wznieść toast za zdrowie Hol-
mezjusza. 
— Przecież nie rozwiązałem zagadki? 
— I dlatego wznoszę toast za twoje zdrowie
i twoją pierwszą porażkę, która jest jedno-
cześnie zwycięstwem. 
— To nielogiczne — stwierdził ekspert. 
— Możemy od czasu do czasu, ot, tak dla
wytchnienia pozwolić sobie na brak logiki —
zakończył Sonis^ 
'237 
Wylądowali na bezkresnej płaszczyźnie. Do-
wódca ekspedycji oznajmił: 
— Oto kres naszej ośmioletniej podróży. Do-
tarliśmy szczęśliwie do Ziemi. Tak nazywa się
ta planeta. Żyją tutaj Rozumni. Sądzę, że te
istoty są podobne do nas. Prawdopodobnie re-
prezentujemy dwie niemal identyczne cywili-
zacje. 
Stali w zwartej grupie na czerwonej płycie
przed gwiazdolotem, oczekując na gospodarzy.
Nagle usłyszeli potężniejący szum i runął na
nich olbrzymi, kulisty, śnieżnobiały pocisk. Nikt
nie zdołał się uratować. 
Sławny tenisista Roden podniósł z kortu sta-
tek kosmiczny wielkości małego palca. 
— Zabawka na korcie?! — zawołał oburzo-
ny. — Nic dziwnego, że serwowana piłka zmie-
niła w ostatniej chwili kierunek. Zamiast
w kort uderzyła w samolocik czy coś w tym
rodzaju. 
Gospodarz Strefy Południowej powiedział do
Holmezjusza: 
— To byli przedstawiciele Mądrzejszych od
nas. Godny pożałowania wypadek. Nie przewi-
dziano, że wylądują na korcie tenisowym. 
— Przerywając drugą rundę turnieju teni-
sowego Pięciu Kontynentów. — Ekspert po-
smutniał. — Gdy mistrz świata, Roden dowie-
dział się, kogo niechcący unicestwił, zemdlał.
Długo nie mogli go docucić. Jak sądzisz, czy
wznowią turniej? 
Sonis milczał. Przywieziono przed chwilą
w szklanym pojemniku piłkę tenisową — cor-
pus delicti mimowomej zbrodni 
— Czy będzie wystawiona na pokaz publicz-
ny? — zapytał Holmezjusz. 
— Co za pomysł? — oburzył się gospodarz 
238 
Południa. — Schowam ją do kasy pancernej
na samym dnie skarbca. 
— A potem powiesz do mnie: „Szukaj! Szu-
kaj! Za wszelką cenę masimy zdemaskować
przedstawicieli innej cywilizacji. Nie wolno
bagatelizować niebezpieczeństwa. ONI są groź-
ni i nieobliczalni. Szukaj! Szukaj!" 
— Odchodzisz? 
— Wracam do moich kwiatów — odparł
ekspert — wyhodowałem nowy gatunek stor-
czyków. Są bardzo wrażliwe. Nie znoszą gło-
sów ludzkich, purpurowe płatki bledną i więd-
ną. Dobrze natomiast znoszą dyskretną mu-
zykę. Zasypiają przy kołysance. 
Śmiech Holmezjusza spłoszył wróble. Po-
derwały się do krótkotrwałego lotu. Z gałęzi
klonu obserwowały uważnie eksperta, który
kroczył wolno aleją miejskiego parku. Nieco
przygarbiona sylwetka malała zgodnie z pra-
wami perspektywy, aż zniknęła między krze-
wami magnolii. 
Sławny tenisista Roden przegrał z o wiele
słabszym Gomezem. Mecz trwał cztery godzi-
ny- 
— Wszystkie moje serwy były słabe —
usprawiedliwiał się były mistrz świata — ani
jednego „asa". Prześladują mnie natrętne my-
śli. 
— Jakie? — zapytał reporter. 
— Że znowu zbombarduję gwiazdolot. 
Fantastyczny
świat 
— Świat jest cudowny — stwierdził auto-
rytatywnie Jan Paweł Kierrot i nieco po-
bladł. — Świat jest wspaniały — powiedział
głośniej i poczerwieniał. — Świat jest fanta-
styczny — stwierdził ponownie, blednąc. —¦
Kocham cały świat — wyznał i zarumienił
się. — Uwielbiam! — zawołał. — Chciałbym
objąć go i przytulić do serca. 
— Cały świat? — zdziwił się uczeń Jana
Pawła Kierrota. 
— Calutki, od bieguna do bieguna. 
— Mistrzu — rzekł coraz bardziej zdziwio-
ny uczeń. — To przecież niemożliwe. Człowiek
z trudem obejmuje stuletnie drzewo, niełatwo
objąć dziewczynę, gdy pulchna i nadmiernie
zaokrąglona, a co tu dopiero mówić o całym
świecie? 
— Biada tym, którzy nie pojmują przenośni. 
— Kiedyś powiedziałeś, mistrzu: „Biada tym,
którzy we wszystkim doszukują się przenośni
i ciągle czytają między wierszami, przeinacza-
jąc sens oczywisty według własnego widzimi-
się". 
— Jedno nie przeczy drugiemu. I jedno,
i drugie trzeba rozumieć. Gdy powiem: „płonę
ze wstydu", nie wzywaj straży pożarnej, gdy
natomiast przeczytasz zdanie: „Teodor to wy-
jątkowy niedołęga", nie bierz tego do siebie, 
240 
bo wielu Teodorów żyje na tej planecie Czv
wyrażam się w sposób zrozumiały? ' 
-Lecz kiedy Teodor czyta, że Teodor to
niedołęga, sądzi, ze o nim mowa. 
— Nic gorszego przymierzać wszystko do
siebie, mierzyć innych własną miarą. Nie ti
jeden egzystujesz na Ziemi. Gdy opiewam
wdzięk i urok pięknej kobiety, nawet najbrzyd-
sze zaczepiają mnie na ulicy, mówiąc: „Cho-
ciaż nie nazwałeś bohaterki swego poematu po
imieniu, odgadłam bez trudu, że to o mnie
mowa". Bywa, że wyśmieję w satyrycznym
wierszu słabostki koniuszego króla Ludwika,
tracę najlepszych przyjaciół wśród hodowców
koni, stajennych, dżokejów, a także wśród Lud-
wików i monarchistów. Natomiast poklepują
mnie po plecach bonapartyści, a wrogowie Lud-
wików i przeciwnicy koni zapraszają do swoich
domów, częstując obfitymi obiadami. Wznoszą
wówczas toasty za mój rozum, talent i dowcip
godny najwyższego uznania. 
— A kogo w rzeczywistości miałeś na myśli,
pisząc o słabostkach koniuszego króla Ludwi-
ka? 
— Koniuszego króla Ludwika — odparł Jan
Paweł Kierrot, wywołując ogólną wesołość. 
— Ten śmiech — przemówił, uciszywszy
rozbawionych uczniów — ten śmiech jak naj-
gorzej o was świadczy, bo chociaż mówiłem
serio o koniuszym, wy sądzicie, że żartowa-
łem. Świat naprawdę jest cudowny. 
Nowy wybuch śmiechu sprawił, ża Jan Pa-
weł Kierrot podniósł się, odsunął taboret, któ-
ry uczniowie ustawili w chłodnym cieniu pod
rozłożystym jesionem i oświadczył zatroskany: 
— Ja głęboko w to wierzę, świat jest cu-
downy, wspaniały, fantastyczny. Uszanujcie
moją wiarę, więcej — moje święte przekona-
nie, tak jak ja szanuję, mimo wszystko, wasze 
18 — Miasto... 241 
poczucie humoru. Jego źródłem jest skłonność
do uproszczeń i uogólnień. A inklinacja do'
komplikowania najprostszych problemów sta-
nowi często przejaw nadmiernej powagi. 
— Używasz cząsto słowo „często" — stwier-
dził jeden z siedemnastu uczniów, bo tylu właś-
nie rozsiadło się na trawie pod jesionem —¦
a niekiedy słowa „niekiedy", „od czasu do cza-
su". 
— Słusznie — odrzekł Jan Paweł Kierrot —
słowa „zawsze", „nigdy" i „na pewno" są bar-
dzo niebezpieczne. A teraz proponuję spacer.
Od czasu do czasu warto rozprostować nogi. 
— Jaki wybierzesz kierunek? — zapytał
uczeń, który dotąd nie zadawał żadnych py-;
tań. 
¦—¦ Chodźmy po prostu przed siebie, aż doj-
dziemy do skraju tej puszczy. 
Jan Paweł Kierrot szedł pierwszy, za nim
gromada uczniów. Słońce wędrowało po nie-
bie, i tak razem podążali w tym samym kie-
runku, ku zachodowi. Doszli wreszcie do miej-
sca, gdzie nie było ani jednego drzewa, tylko
trawa i margarytki. Skończył się las, ucichł
świergot ptaków. Bezszelestnie przelatywały
jasnożółte motyle, zwane paziem-żeglarzem.
Uczeń, który najczęściej zadawał nie zawsze
najmądrzejsze pytania, rozejrzał się uważnie
dookoła, potem pochylił się i patrząc w dół,
jakby spoglądał z wielkiej wysokości, zawołał: 
— Tam przepaść! 
— Co ty wygadujesz? — uczeń, który za-
dawał pytania od czasu do czasu, podszedł do
krawędzi trawnika i gwałtownie cofnął się. —
Nic nie rozumiem — wybełkotał. — Ten las,
te łąki unoszą się wysoko nad Ziemią. Pod
nami wioski, rzeki, pola uprawne i stada owiec.
Takie malusieńkie — podsunął pod nos mi- 
242 
strza brudny palec. - Jak paznokieć. Boje!
się — wymamrotał. — Bardzo... J 
Jan Paweł Kierrot położył się na trawie
i wolno, wolniusieńko przyczołgał się do kra-
wędzi. 
— A! — jęknął wytrzeszczając oczy. —- Cud
prawdziwy! Ten las, te drzewa, łąka szybują
niczym zaczarowany „latający dywan" nad
chmurami. 
— Przecież ty, mistrzu, nie wierzysz w cu-
da — odezwał się najinteligentniejszy z ucz-
niów — czy mamy do czynienia z metaforą
czy z „niewiadomoczym"? 
— Spróbujmy' rzecz rozważyć spokojnie —
wystękał mistrz. Leżał na brzuchu, co utrudnia-
ło rytmiczne oddychanie. Słyszał, jak trawa
rośnie, bo zielone źdźbła łaskotały go w uszy,
ale jego słowa docierały do uczniów zniekształ-
cone. 
— O jakiej mówisz wojnie? — zapytał przy-
głuchy uczeń, który najczęściej zadawał naj-
głupsze pytania. 
— Widzę wioskę — informował Jan Paweł —
widzę ludzi, którzy tańczą dookoła czegoś, cze-
go nie umiem rozpoznać, bo dym ogniska przy-
słania obraz. 
— Oni tańczą dookoła człowieka przywiąza-
nego do pala — do krawędzi przyczołgał się
uczeń najlepiej rozwinięty fizycznie. Miał orli
wzrok i mięśnie gladiatora. — Pod palem roz-
palono ognisko. 
— Pora wieczerzy — przypomniał wiecznie
głodny uczeń. — Słońce za chwilę zniknie za
horyzontem. 
— To zamierzchła przeszłość — komentował
mistrz. — Od dawien dawna ludzie nie przy-
wiązują do pali innych ludzi. Bo i po co? 
— Ten człowiek przywiązany do pala to pa-
cjent, dookoła niego tańczą szamani. On ma 
243 
słabe nogi, bardzo słabe, nie może stać, dla-
tego go przywiązali — tłumaczył uczeń śred-
nio inteligentny. — Ten człowiek cierpi na
zimnicę, dlatego rozpalili ognisko, by go roz-
grzać. Tańczą i śpiewają, bo pragną rozweselić
swego brata. Świat jest cudowny. 
— Oglądamy metaforę — oznajmił uczeń
bardziej inteligentny. — Kosmos niekiedy prze-
mawia do nas metaforami. Człowiek ciągle je-
szcze jest przywiązany do Ziemi i chociaż pło-
nie przed nim ogień, światło wiedzy, nie ro-
zumie sensu własnego istnienia. Krąg tancerzy
to symbol ludzi krążących wokół niego, sym-
bol toczącego się życia. Ogień przepali sznury,
uwolni człowieka... Nie — zreflektował się
uczeń — ogień go przypiecze. Wtedy odczuje
rozkosz swego trwania. Ból przywróci mu przy-
tomność i razem z innymi pocznie tańczyć.
Życie to wieczny ruch, krążenie dookoła cze-
goś. 
— Nonsens! — zawołał uczeń najinteligen-
tniejszy. — Oni tańczą dookoła jeńca. Dwa ple-
miona walczyły ze sobą. Ten przy palu to wódz
pokonanych. 
— Raczej misjonarz —¦ odezwał się uczeń-
-mistyk — widzę aureolę męczeństwa nad jego
głową. 
Z krzaków otaczających polanę wyskoczyło
kilku ludzi. Dźwigali kamerę filmową, reflek-
tory i reżysera, który zemdlał w czasie pracy. 
— Wody, wody! — wrzeszczał asystent. —
Co za piekielny upał! 
Las unoszący się nad Ziemią zasłonił słońce,
począł padać drobny deszcz. Inspicjent uwolnił
aktora przywiązanego do pala. Statyści w roli
.wojowników zgasili ognisko i zniknęli w
drzwiach baru na kółkach. 
Jan Paweł Kierrot powiedział do uczniów: 
— Oto do czego prowadzi metaforyzowanie. 
L44 
Ustawicie dziesięciu ludzi wokół sześcianu
w sześciu kolorach i każdy będzie widział ina-
czej to samo. Jasne? 
— Do pewnego stopnia — odparł uczeń-fi-
lozof. — Proszę nam wytłumaczyć, jakim cu-
dem ten las oderwał się od Ziemi i szybuje nad
górami niczym zaczarowany kobierzec. Jak to
sobie wytłumaczyć? Jeśli nie mamy do czy-
nienia z metaforą, to z czym? 
— Z oczywistym faktem — odrzekł mistrz. —
Ten las istnieje tak, jak my istniejemy. 
— Fruwający las, kilka hektarów latającego
lasu, nie licząc polanek i łąki? — dziwili się
uczniowie. 
— Wielkość lasu nie ma żadnego znacze-
nia — zapewnił Jan Paweł — czy jedno fru-
wające drzewo jest mniejszym absurdem od
stu latających drzew? 
— Czy ten las opada czasem na Ziemię? 
— Naturalnie — Jan Paweł Kierrot nie miał
wątpliwości. — Drzewa wracają do swoich ko-
rzeni. Wcześniej czy później wracają, daję sło-
wo. Ach! — mistrz podniósł głowę. Białe chmu-
ry sunęły po niebie. — Świat jest rzeczywiście
fantastyczny! 
Spis rzeczy 
Zwierciadło Trzech Czasów ..:... 7 
Miasto nie z tej planety....... 23 
Parking............ 35 
Byłem bardzo niedyskretny...... 50 
Impuls kosmiczny......... 57 
Drzewa zawsze wracają do korzeni .... 64 
Psychoanaliza czyli kłopoty kosmiczne ... 82 
Horyzont zdarzeń czyli kolaps grawitacyjny . . 91 
Kryształowa kula......... 104 
„Scala dei Giganti"........ 124 
Wyspa szczęśliwych........ 137 
Oczy............. 164 
Rewelacyjne odkrycie......... 174 
Oni wyszli z morza........ 195 
Paradoksalny Chronos........ 212 
Powrót Holmezjusza ......... 228 
Fantastyczny świat g , . « , ... 240