
Ks. Kazimierz Bukowski
Zjaw mi, Panie, drogi swoje

IMPRIMATUR Kuria Metropolitalna Wrocławska L.dz. 2209/89 Ś 31 maja 1989 r.
t Henryk Kard. Gulbinowicz Arcybiskup Metropolita Wrocławski

Wydawnictwo
Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej
Wrocław 1990

SPIS TREŚCI

1. „ZJAW MI, PANIE, DROGI SWOJE

2. BYĆ CZŁOWIEKIEM RELIGIJNYM
Jan Paweł II: Aby w każdym z nas objawił się Bóg

3. POWINNOŚĆ ETYCZNA
Jan Paweł II: Chrześcijański kodeks moralności

4. ETYCZNA WARTOŚĆ
Jan Paweł II: W wędrówce trzymać się znaków

5. SUMIENIE
Jan Paweł II: Wrażliwość sumienia

6. JAK KSZTAŁTOWAĆ SUMIENIE
Jan Paweł II: Być człowiekiem sumienia

7. NAWRÓCENIE
Jan Paweł II: Wartość nawrócenia

8. WOLNOŚĆ WOLI
Jan Paweł II: Chrystus a wolność

9. POSZUKIWANIE SZCZĘŚCIA
Jan Paweł II: Trzy wartości

10. SKĄD BIORĄ SIĘ WADY I ZALETY CZŁOWIEKA?
Jan Paweł II: Pokora Dzieciątka Jezus

11. SZCZODROBLIWOŚĆ, ŁAGODNOŚĆ, HOJNOŚĆ
Jan Paweł II: Praca nad sobą

12. WARTOŚĆ CZYSTOŚCI
Jan Paweł II: Obroniła czystość (bł. Karolina Kózkówna)

13. WSTRZEMIĘŹLIWOŚĆ — PRACOWITOŚĆ
Jan Paweł II: Troska o trzeźwość Narodu

14. WARTOŚĆ CNOTY
Jan Paweł II: Każdy ma swoje „Westerplatte"

15. ROZTROPNOŚĆ
Jan Paweł II: Iść za prawdą

16. SPRAWIEDLIWOŚĆ
Jan Paweł II: Sprawiedliwość społeczna

17. MĘSTWO
Jan Paweł II: Wiara zwycięska

18. POTĘGA WIARY
Jan Paweł II: Duchowe zwycięstwo

19. MOC NADZIEI
Jan Paweł II: Nadzieja wbrew nadziei „

20. NAJWIĘKSZA JEST MIŁOŚĆ"
Jan Paweł II: Duszą dać

21. DUCH POBOŻNOŚCI
Jan Paweł II: Pobożność św. Katarzyny ze Sieny

22. MODLITWA W NAUCZANIU CHRYSTUSA
Jan Paweł II: Ufna modlitwa

23. MODLITWA JEZUSA
Jan Paweł II: Aby byli jedno

24. MEDYTACJA NAD BIBLIĄ
Św. Augustyn: Kimże Ty jesteś, mój Boże!

25. MODLITWA MISTYCZNA
Św. Jan od Krzyża: Podstawy doskonałości

26. "OJCZE NASZ"
Jan Paweł II: Modlitwa Pańska

27. "PRZYJDŹ KRÓLESTWO TWOJE"
Jan Paweł II: Chrystus Król

28. "CHLEBA NASZEGO POWSZEDNIEGO DAJ NAM DZISIAJ"
Św. Augustyn: O jaki chleb prosimy?

29. "ALE NAS ZBAW ODE ZŁEGO"
Św. Augustyn: „Nie wódź nas na pokuszenie"

30. CZY PRZYKAZANIA BOŻE OGRANICZAJĄ NASZĄ WOLNOŚĆ?
Bp Jan Pietraszko: Przestrzeń wolności

31. "NIE BĘDZIESZ MIAŁ BOGÓW CUDZYCH PRZEDE MNĄ"
Jan Paweł II: Ten, który jest

32. "NIE BĘDZIESZ BRAŁ IMIENIA PANA BOGA SWEGO NADAREMNIE"
Jan Paweł II: Znak krzyża

33. "PAMIĘTAJ, ABYŚ DZIEŃ ŚWIĘTY ŚWIĘCIŁ"
Jan Paweł II: Boski pokarm

34. "CZCIJ OJCA I MATKĘ SWOJĄ"
Jan Paweł II: Rodzina a praca

35. "NIE ZABIJAJ"
Jan Paweł II: Dar życia

36. "NIE CUDZOŁÓŻ"
Jan Paweł II: Modlitwa za rodziny

37. "NIE KRADNIJ"
Jan Paweł II: Godność syna w domu ojca

38. "NIE MÓW FAŁSZYWEGO ŚWIADECTWA..."
Jan Paweł II: Wewnętrzna prawda

39. "BŁOGOSŁAWIENI UBODZY W DUCHU..."
Jan Paweł II: Formy ubóstwa

40. "BŁOGOSŁAWIENI, KTÓRZY SIĘ SMUCĄ..."
Jan Paweł II: Być z cierpiącymi

41. "BŁOGOSŁAWIENI CISI..."
Jan Paweł II: Wrażliwy człowiek

42. "BŁOGOSŁAWIENI, KTÓRZY ŁAKNĄ I PRAGNĄ SPRAWIEDLIWOŚCI..."
Jan Paweł II: Miara sprawiedliwości

43. "BŁOGOSŁAWIENI MIŁOSIERNI..."
Jan Paweł II: Błogosławieni miłosierni

44. "BŁOGOSŁAWIENI CZYSTEGO SERCA..."
Jan Paweł II: Czyści sercem

45. "BŁOGOSŁAWIENI, KTÓRZY WPROWADZAJĄ POKÓJ..."
Jan Paweł II: Dyskryminacja a pokój

46. "BŁOGOSŁAWIENI, KTÓRZY CIERPIĄ PRZEŚLADOWANIE..."
Jan Paweł II: Sens cierpienia

47. AKT POKUTY
Orygenes: Osądzajmy samych siebie

48. LITURGIA SŁOWA
Jan Paweł II: Po co katecheza1.

49. MODLITWA POWSZECHNA
Modlitwa Św. Klemensa

50. ZŁOŻENIE DARÓW
Jan Paweł II: Chleb

51. DZIĘKCZYNNA PREFACJA
Jan Paweł II: Dziękczynienie

52. "JA JESTEM Z WAMI..."
Jan Paweł II: „Idźcie..."

53. DODATEK
Prawda i legendy o św. Stanisławie Biskupie



1. "ZJAW MI, PANIE, DROGI SWOJE..."

Zjaw mi, Panie, drogi swoje,
Nawiedź mię na ścieżki Twoje,
Z których by zepchnąć mej nogi
Nie mógł nieprzyjaciel srogi.
(Ps 27,37-40 tł. Jan Kochanowski)

Religia jest osobistą więzią człowieka z Bogiem. Na więź tę składają się
określone wierzenia (dogmaty wiary) i religijny kult (modlitwa,
ofiara),obowiązki moralne i przynależność do wspólnoty wierzących.
Przynależność jest zarówno zewnętrzna, jak i wewnętrzna - najistotniejsza:
przylgnięcie do Chrystusa i Jego Kościoła, poczucie współodpowiedzialności
za mikrokościół (swoje życie religijne i budowanie "domowego Kościoła" i za
makro-Kościół, gdyż Kościół w całym świecie podlega nieustannie nowej
ewangelizacji-
Wszystkie aspekty religijnej więzi człowieka z Bogiem wzajemnie się
dopełniają i uzupełniają. Trzeba to mocno podkreślić i wciąż mieć na
uwadze. W rozważaniach - przygotowanych głównie z myślą o młodzieży
i o młodych poszukujących własnej tożsamości - proponuje się spojrzeć na
łączność człowieka z Bogiem przez pryzmat wartości etycznych. Wprawdzie
religia nie utożsamia się z etyką - wszak bywają etyki świeckie, laickie
-niemniej jednak wymiar etyczny zajmuje poczesne miejsce w życiu
religijnym.
Powstaje kluczowe pytanie: Jak spojrzeć na etykę? W dziejach myśli ludzkiej
spojrzenia na etykę oscylowały między dwiema skrajnościami. Jedni widzieli
w etyce jedynie nakazy i zakazy: kategoryczny imperatyw E. Kanta, który
prowadził do formalizmu i bezduszności w życiu religijnym. Z kolei drudzy
-jako reakcja przeciw woluntaryzmowi Kanta - podkreślali mocno emocjonalne
podejście do wartości etycznych, w których nie ma praktycznie nic do
zrealizowania, a należy je jedynie podziwiać i kontemplować (M. Scheler).
Chrześcijaństwo zajmuje pośrednią rolę między owymi
skrajnościami.Chrystianizm od początku prezentuje swym wyznawcom określone
obowiązki religijno-moralne. Zawarte są one w dekalogu, uzupełnionym
Chrystusowym Kazaniem na górze - zwłaszcza Ośmioma Błogosławieństwami - i
przykazaniem miłości Boga oraz bliźniego. Gdy Chrystus powołuje do
Królestwa nie z tego świata, daje człowiekowi przede wszystkim wielkie
prawo do zbawienia. Ale z prawem łączy się zawsze obowiązek. Po stopniu
spełniania obowiązków ocenia się wartość i dojrzałość człowieka.
Tak więc zauważamy: człowiek religijny posiada
obowiązki, albowiem posiada również wielkie prawo do zbawienia - do
wiecznego szczęścia, którego przedsmak posiada również na ziemi.
Po wtóre nie byłoby obowiązków religijno-moralnych, gdyby nie kryły się
zanimi bezcenne wartości. Oto modlisz się. Czasem zżymasz się, że
przypomina ci ktoś o codziennej modlitwie. Ale przed klasówką, egzaminem, w
chorobie modlisz się chętnie. Czujesz jej potrzebę. Nie wystarczy lekarz
czy lekarstwo, nawet dobra opieka. Modlitwa jest wówczas nie do
zastąpienia.Dlaczego? Albowiem pozwala nam nieco zrozumieć sens cierpienia
i pomaga je dźwigać. Czy nie trzeba zatem dopuścić wniosku: skoro modlitwa
sprawdza się w trudnych chwilach, to chyba warto zawsze się modlić. Czy
lubisz i cenisz takich, co pamiętają o tobie tylko wówczas, gdy cię
doraźnie potrzebują? A potem traktują cię jakby ciebie w ogóle nie było?
Prezentowane rozważania pragną ci pomóc w odkrywaniu wartości etycznych
zawartych w modlitwie i Mszy św., w dekalogu i w Ośmiu Błogosławieństwach,w
sprawnościach moralnych i teologicznych cnotach.
W wartościach etycznych Chrystus "zjawia mi drogi swoje" i prowadzi swoimi
ścieżkami. "Z których by zepchnąć mej nogi Nie mógł nieprzyjaciel
srogi"(Psalm 27 - tł. J. Kochanowski).
Po każdym rozważaniu znajduje się tekst uzupełniający jego tematykę.
Tytułowych tekstów pochodzi zazwyczaj od autora niniejszych rozważań. Są to
przeważnie fragmenty przemówień i dokumentów Ojca św. Jana Pawła II z
10-lecia Jego pontyfikatu.Może okruchy nauczania słowiańskiego Papieża
zachęcą czytelników do sięgnięcia po pełniejsze teksty papieskie?

Kraków, 17 czerwca 1989 - błog. Alberta Chmielowskiego



2. BYĆ CZŁOWIEKIEM RELIGIJNYM

1. Różnie można patrzeć na religię. Jedni dostrzegają w niej jedynie
zespółprawd dogmatycznych do wierzenia. Przykładem wyznania wiary jest
SkładApostolski zawierający dwanaście artykułów wiary albo Mszalne credo.
Drudzy pojmują religię jako zbiór określonych kultowych czynności:
modlitwliturgicznych, nabożeństw, pielgrzymek itp. Wielu fascynuje
jednogłosowygregoriański chorał, niestety coraz rzadszy, kultywowany w
opactwachbenedyktyńskich, czy też oprawa mszalnej liturgii. Jeszcze inni
urzeczenisą barwnymi procesjami czy symbolicznymi poświęceniami w Matkę
Boską Zielnąbądź Gromniczną.
Jeszcze inni widzą w religii jedynie wymiar etyczny: określony od
wieków,ustabilizowany kodeks etyczny. Za nic mają dogmaty wiary. Lekceważą
sobie lub nie doceniają liturgii mszalnej bądź modlitwy. Dla nich
"czysta"religia sprawdza się wyłącznie w ludzkim odniesieniu do drugich.
Nierzadko wytykają skostniałych dogmatyków i rzekomych bigotów; rzekomych,
bo modlących się i praktykujących.
Socjologowie odkrywają w religii jej wspólnotowy wymiar: religia bardzo
silnie integruje określoną społeczność plemienną czy narodową. Socjologia
religii wyróżnia grupy naturalne "tożsamościowe" oraz grupy typowo
religijne. W pierwszych więź naturalna, społeczna, pokrywa się z więzią
kulturową, religijną. Natomiast grupa specyficznie religijna scalona jest
wyłącznie przez impulsy religijne. Wyjątkowym przykładem tej ostatniej
grupy jest zjawisko Kościoła, które nie występuje poza chrześcijaństwem.
Kościół - z socjologicznego punktu widzenia - jest instytucją religijną
hierarchicznie uporządkowaną. Na tę socjologiczną stronę Kościoła trzeba
jeszcze popatrzeć oczyma teologa. Teolog dostrzega w Kościele nie tylko
ludzką,zewnętrzną instytucję. Widzi w niej również - i nade wszystko -
wspólnotę duchową i nadprzyrodzoną. Pismo św. nazywa ją Ciałem Mistycznym
Chrystusa: ochrzczeni są komórkami, zaś Jezus jest Głową Kościoła.

2. Co stanowi istotę religii, a w szczególności chrześcijaństwa? Wiara w
dogmaty? Kult liturgiczny? Życie etyczne? Przynależność do religijnej
wspólnoty? Odpowiedź jest jednoznaczna: wszystkie cztery elementy składają
się na całość autentycznego religijnego przeżycia. One wzajemnie się
dopełniają i uzupełniają. Nie można preferować jednego składnika
religijnego przeżycia, wykluczając pozostałe. Albowiem w ten sposób
okalecza się religijne przeżycie z istotnej treści.
Rozważmy. Ktoś mówi: Wystarczy sama wiara w Boga i w pozostałe
dogmaty.Wszak Pismo św. mówi, że wiara góry przenosi. Nie można jednak
zapominać 10
innych słów św. Jakuba: Wiara bez uczynków martwa jest.
Drugi gorliwie uczestniczy we Mszy św., ceni modlitwę, nabożeństwa czy
pielgrzymki, zaniedbując swoje obowiązki osobiste czy rodzinne. Istnieje
przecież dekalog, przykazanie miłości Boga i bliźniego oraz Osiem
Błogosławieństw. Troska o ciężko chorego jest tak ważna, że - w przypadku
braku zastępstwa - usprawiedliwia opuszczenie niedzielnej czy świątecznej
Mszy św. Gorliwość w praktykach religijnych jest nieodzowna. Ale ona sama
nie wystarczy.
Zwolennik etyki - w przeciwieństwie do poprzednich postaw - istotę religii
widzi jedynie w czynach miłości bliźniego. Prawdą jest, że przykazanie
miłości jest pierwsze i najważniejsze. Ale obejmuje ono dwa rodzaje
zadań:wobec Boga i wobec bliźniego. "Będziesz miłował Pana Boga swego z
całego serca twego, z całej duszy twojej, ze wszystkich sił twoich, a
bliźniego twego, jak siebie samego". To prawda, że nie można miłować Boga,
nie miłując człowieka. Ale jednocześnie jest prawdą, że miarą miłości
bliźniego jest wzgląd na Boga: trzeba uczyć się miłować drugich nie tylko
"za coś", lecz "mimo wszystko", nie wykluczając nikogo i wybaczając nawet
nieprzyjaciołom. Tak miłuje sam Pan Bóg. - Tak więc etyki nie można
oddzielać od wiary w Boga i religijnej Jego czci.
Wreszcie radykalny indywidualista odrzuca instytucjonalną stronę
religii.Wydaje mu się, że Kościół - wraz ze swoimi sakramentami, ich
szafarzami -stanowi przeszkodę w nawiązaniu kontaktu z Bogiem. Kto tak
myśli, zapomina conajmniej o dwóch sprawach. Pierwsza: Każdy z nas jest
jednostką jedyną i niepowtarzalną. Nikt tak jak Pan Bóg nie szanuje naszej
wolności i oryginalności. Pan wzywa nas każdego po imieniu. Z Nim
nawiązujemy najbardziej intymny kontakt. Jednakże każdy z nas jest
równocześnie istotą społeczną (homo socialis). Potrzebujemy drugich. Nie
rodzimy się sami, lecz w rodzinie. Wiedzę zdobywamy w szkole - za
pośrednictwem nauczycieli. Nasza praca, której poświęcamy większość życia,
posiada wymiar społeczny: my służymy innym, drudzy nam służą.
Sprawa druga: Trzeba przynajmniej dopuścić, że droga do Pana Boga może
również być drogą we wspólnocie i poprzez wspólnotę wierzących zespolonych
w jedno widzialnie i duchowo. Zauważyliśmy już w wymiarze czysto ludzkim,że
człowiek nie może istnieć jako samotna wyspa - nie jest samowystarczalny,
lecz wciąż zdany jest na drugich. Czyż byłoby do pomyślenia, aby Bóg,
Stwórca ludzkiej natury, nie pragnął naszego zbawienia i uświęcenia we
wspólnocie religijnej i poprzez wspólnotę? Kto chce,może sprawdzić w Biblii
jak Pan Bóg - od Starego Testamentu poprzez Nowy -nieustannie pragnie
ukształtować w jedno swój lud. Mówił Pan poprzez proroka Ezechiela:
"Zgromadzę was na nowo spośród obcych narodów, sprowadzę was z krajów, po
których zostaliście rozproszeni. (...) Dam im serce i wniosę nowego ducha
do ich wnętrzności. Z ciała ich usunę serce kamienne, a dam im serce z
ciała, aby postępowali zgodnie z moimi ustawami, strzegli moich praw i je
wypełniali.I tak będą oni moim ludem, a Ja będę ich Bogiem" (Ez 11,
17--20).
Natomiast w przededniu swego odejścia Chrystus tak modlił się za przyszły
Kościół: "Aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w
Tobie" (J 17,21).
Co znaczy zatem być człowiekiem religijnym?
Trzeba poznawać i uznawać prawdy wiary. Nade wszystko przylgnąć do
Tego,który jest sednem chrześcijańskiego objawienia: do Syna Bożego, który
stał się człowiekiem. Trzeba starać się nawiązywać stały kontakt - przez
modlitwę i liturgię - z Ojcem, Synem i Duchem Świętym. Trzeba rozpoznawać
drogi Pańskie i naginać swe myśli, słowa oraz czyny do dekalogu,przykazania
miłości i Ośmiu Błogosławieństw.
Trzeba przeżywać i rozwijać swoje życie religijne we wspólnocie Kościoła.On
jest ludem Bożym przygarniającym w jedno ludzi Wschodu i Zachodu,Północy i
Południa. Kościół jest równocześnie nadprzyrodzonym organizmem -Mistycznym
Ciałem Chrystusa. Chrystus jest Głową Ciała, ale my liczymy się również
jako komórki owego organizmu.
Powinno nam towarzyszyć istotne pytanie: Czy staram się być żywą komórką
Ciała Chrystusowego?

JAN PAWEŁ II
ABY W KAŻDYM Z NAS OBJAWIŁ SIĘ BÓG
Ogromnie wiele zależy od tego, jaką każdy z Was przyjmie miarę swojego
życia, swojego człowieczeństwa. Wiecie dobrze, że są różne miary. Wiecie,że
są różne kryteria oceny człowieka, wedle których kwalifikuje się go już w
czasie studiów, potem w pracy zawodowej, w różnych kontaktach personalnych
itp.
Odważcie się przyjąć tę miarę, którą pozostawił nam Chrystus w Wieczerniku
Zielonych Świąt - a także w wieczerniku naszych dziejów.
Odważcie się spojrzeć na swoje życie w jego bliższej i dalszej
perspektywie, przyjmując za prawdę to, co św. Paweł napisał w swoim Liście
do Rzymian: "Wiemy przecież, że całe stworzenie aż dotąd jęczy i wzdycha w
bólach rodzenia" (8,22) - czyż nie jesteśmy świadkami tych bólów?
Bowiem"stworzenie z upragnieniem oczekuje objawienia się synów Bożych"
(8,19).
A więc oczekuje nie tylko na to, że uniwersytety i różnego typu wyższe
uczelnie, a przedtem średnie, a przedtem podstawowe szkoły przygotują
inżynierów, lekarzy, prawników, filologów, historyków,
humanistów,matematyków i techników, ale oczekuje na objawienie się synów
Bożych!Oczekuje od Was tego objawienia - od Was, którzy w przyszłości
będziecie lekarzami, technikami, prawnikami, profesorami...
Zrozumcie, że człowiek stworzony przez Boga na Jego obraz i
podobieństwo,jest równocześnie wezwany w Chrystusie do tego, aby w nim
objawiło się to,co jest z Boga. Aby w każdym z nas objawił się w jakiejś
mierze Bóg.
(Warszawa 3 VI 1979)



3. POWINNOŚĆ ETYCZNA

W innej książce rozważaliśmy dogmatyczny aspekt religii: W co wierzę?
(Pierwotny tytuł: ,Aby zbudować dom na skale"). Szukaliśmy odpowiedzi na
pytanie: W co ja -jako chrześcijanin-katolik - wierzę?" Obecnie warto
zastanowić się nad kolejnym pytaniem: Jak żyć, by żyć godnie po
chrześcijańsku? Jest to problem etyczny. A każda etyka - nie tylko
chrześcijańska - mówi o powinnościach, o obowiązkach, które czekają na
realizację.

OBOWIĄZEK
Po raz pierwszy w dziejach myśli ludzkiej stoicy opracowali zagadnienie
"obowiązku". Z kolei zajął się "obowiązkiem" (officium) Cycero i etyka
chrześcijańska. W okresie niemieckiego Oświecenia pojęcie "obowiązku" stało
się centralnym problemem w etyce Kanta. U Wolffa i Crusiusa przyjęło postać
obligatio, czyli zobowiązania. Obecnie mówi się o obowiązkach w sensie
"zadań", jakie osoba ma do spełnienia w określonej grupie czy
społeczeństwie.
U Kanta obowiązek przyjmuje postać "kategorycznego imperatywu". Pisze
filozof: "Kategoryczny imperatyw'" jest więc tylko jeden i brzmi
następująco: postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz
zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem". Oto widzę człowieka
chorego. Kategoryczny imperatyw nakazuje mi stać się miłosiernym
Samarytaninem. Z pewnością pragnę, aby inni poczuwali się do tego samego:
trzeba zająć się cierpiącym.
Kategoryczny imperatyw można by jeszcze nazwać wołaniem bezwarunkowego
moralnego przykazania lub moralnej zasady. Obowiązek zakłada istnienie
wolnej woli, która odczuwa bezwarunkową powinność. Ponadto pojęcie
obowiązku implikuje istnienie jakiejś Instancji, która ustanawia
przykazania. Dla stoików była to "natura" lub "zdrowy rozsądek". Dla
chrześcijan najwyższą Instancją jest Bóg, który apeluje do ludzkich sumień
o wypełnienie przykazań.

PRZYKAZANIA
Podstawowe obowiązki chrześcijan zawarte są w dekalogu, przykazaniu miłości
i Ośmiu Błogosławieństwach.
Zauważmy najpierw formę dekalogu. Na wstępie Bóg - jako najwyższy
Prawodawca - przedstawia się Mojżeszowi i całemu ludowi Bożemu: "Jam jest
Pan Bóg twój, którym Cię wywiódł z ziemi egipskiej z domu niewoli". Z kolei
następuje deka logoi, czyli "dziesięć zdań" w postaci zakazu. Jedynie
trzecie i czwarte przykazanie jest nakazem: "3. Pamiętaj, abyś dzień święty
święcił. 4. Czcij ojca i matkę swoją, abyś długo żył i dobrze ci się
powodziło na ziemi".
Postać nakazu przybiera przykazanie miłości: "Będziesz miłował Pana Boga
twego..., a bliźniego twego jak siebie samego". Natomiast kształt Ośmiu
Błogosławieństw jest inny. Nie ma tu nic z zakazu czy nakazu, lecz jest
postać oznajmiająca: "Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy
królestwo niebieskie..."
Jaki zakres powinności obejmuje treść przykazań boskich? Trzy pierwsze
przykazania wskazują na obowiązki człowieka wobec Boga: wiara, cześć Bożego
imienia i święcenie dnia świętego. Siedem pozostałych odsłania zadania
człowieka wobec innych i wobec samego siebie: cześć rodziców, poszanowanie
życia i własności, czystość, prawdomówność. Dopełnieniem i streszczeniem
dekalogu jest przykazanie miłości Boga nade wszystko, a bliźniego ze
względu na Boga. Omówienie Ośmiu Błogosławieństw będzie na innym miejscu.
Ich treść jest tak bogata, że jakakolwiek wyliczanka byłaby ich
spłaszczeniem.
Dekalog, przykazanie miłości i Osiem Błogosławieństw zostały objawione bądź
w Starym, bądź też w Nowym Testamencie. Ślady Dekalogu - jak stwierdzają
etnologowie i misjonarze - zauważalne są u ludów pierwotnych i wyznawców
innych religii. Ten fakt próbuje się wyjaśnić tzw. objawieniem pierwotnym,
bądź przekazanym ludzkości u początków dziejów, bądź też wyrytym w ludzkim
sumieniu.
Co w katolickiej etyce zbliża się najbardziej do "kategorycznego
imperatywu" Kanta? Nie ulega wątpliwości, że forma Dekalogu i dwóch
przykazań miłości: "Będziesz... nie będziesz... Czcij... nie zabijaj".
Oczywiście, człowiek w swoim postępowaniu potrzebuje jasmych i wyraźnych
wskazań w formie "imperatywów kategorycznych". W praktyce może to prowadzić
do formalizmu, do czysto jurydycznego pojmowania przykazań. Można widzieć
we wskazaniach etycznych coś narzuconego "z góry", coś niezrozumiałego,
krępującego wolność człowieka, nie wiadomo po co.
Stąd rodzi się pytanie: Po co przykazania? Weźmy pod uwagę ruch uliczny. Po
co są światła na skrzyżowaniach - czerwone i zielone? Czy po to, aby
krępować ruch pieszych i pojazdów? Są porządkującą koniecznością.
Wprowadzają ład i porządek na jezdni. Inaczej trudno byłoby się bezpiecznie
poruszać, zarówno pieszym, jak pojazdom. Owszem, światła trochę krępują,
ale w imię jakiegoś dobra - indywidualnego i wspólnego.
Zwykle człowiek patrzy na wskazania etyczne poprzez pryzmat "zakazu": prawo
moralne wciąż czegoś zabrania. To tak, jakby widzieć tylko czerwone światła
na ulicach. Istotnie, byłoby absurdem istnienie tylko czerwonych świateł.
Zwykle świecą one krócej od zielonych. Jeśli świecą równie długo jak
zielone, to jest tak dlatego, że druga ulica posiada również to samo
prawo, co my. tamci ludzie też pragną się swobodnie poruszać.
Otóż zakazy etyczne są równie konieczne jak nakazy. To tylko pozornie tak
wygląda, że zakazów jest więcej niż praw. Zakazy są po to, aby prawa innych
ludzi i prawa boskie zostały równie uszanowane jak moje prawa.
Wielkość człowieka mierzy się jego podejściem do obowiązków. Chrystus
poucza: "Ktokolwiek więc zniósłby jedno z tych przykazań, choćby
najmniejszych, i uczyłby tak ludzi, ten będzie najmniejszy w królestwie
niebieskim. A kto je wypełnia i uczy wypełniać, ten będzie wielki w
królestwie niebieskim" (Mt 5,19).

Jan Paweł II
CHRZEŚCIJAŃSKI KODEKS MORALNOŚCI
W słowo Bożego Objawienia wpisany jest wyraźny kodeks moralności, którego
punktem kluczowym pozostają synajskie tablice Dekalogu - natomiast punkt
szczytowy znajduje się w Ewangelii: w Kazaniu na górze i w przykazaniu
miłości.
Ten kodeks moralności znajduje równocześnie swój inny zapis. Jest on
wpisany w świadomość moralną ludzkości tak, że ci, którzy przykazań, czyli
Prawa objawionego przez Boga, nie znają, »sami dla siebie są Prawem. Tak
pisze św. Paweł w Liście do Rzymian, i zaraz dodaje: »Wykazują oni, że
treść Prawa wypisana jest w ich sercach, gdy jednocześnie ich sumienie
staje jako świadek.
Dotykamy w tym miejscu spraw, które są najwyższej wagi dla Waszej młodości
oraz dla tego projektu życia, jaki z niej się wyłania. Ten projekt
przystaje do perspektywy życia wiecznego przede wszystkim poprzez prawdę
uczynków, na jakich będzie zbudowany. Prawda uczynków znajduje swoją
podstawę w owym dwoistym zapisie Prawa moralnego: tym, który znalazł się na
Mojżeszowych tablicach Dekalogu oraz w Ewangelii - i tym, który jest wyryty
w świadomości moralnej człowieka. Sumienie zaś »staje jako świadek owego
Prawa, jak pisze św. Paweł. Sumienie - to wedle słów Listu do Rzymian -
»myśli na przemian ich oskarżające lub uniewinniające.
(Do młodych... 1985)


4. ETYCZNA WARTOŚĆ

Czytamy w Księdze proroka Barucha: "...mądrością jest księga przykazań Boga
i prawo trwające na wieki. Wszyscy, którzy się go trzymają, żyć będą.
Którzy je zaniedbują, pomrą. Szczęśliwi jesteśmy my, że znamy to, co się
Bogu podoba" (Ba 4,1-4).
Tekst biblijny mówi o przykazaniach i wartości, której one strzegą.
Rozważmy obie sprawy.
1. Z jednej strony tekst biblijny mówi o istnieniu Bożych przykazań, Bożego
prawa, które niosą ze sobą określone zobowiązania, powinności, obowiązki
względem Boga, ludzi i samego siebie. Obowiązek wyraża się różnorako: w
formie zakazu - "nie zabijaj", w formie nakazu - "czcij ojca i matkę
swoją...", powinności - "trzeba, aby Syn Człowieczy cierpiał i umarł..."
Filozof niemiecki Emmanuel Kant nazwał to "kategorycznym imperatywem".
Zadanie stojące przede mną wzywa mnie do etycznego działania.
Ważne jest owo określenie "etyczne" działanie. Albowiem człowiek może
również działać "nieetycznie". Kiedy działamy etycznie, a kiedy
nieetycznie? Działanie etyczne tworzy i kształtuje dobro, chroni je i ocala
- w nas i wokół nas. I przeciwnie, nieetyczne działanie wyzwala i potęguje
zło - w nas i wokół nas. Dobro, które wybieramy, jest zawsze pozytywną
wartością. Zło, za którym się opowiadamy, jest zawsze negatywną wartością -
antywartością. Jest to bardzo istotne odkrycie o fundamentalnym znaczeniu.
Dlaczego?
"Czcij ojca i matkę swoją..." Kategoryczny imperatyw wskazuje na obowiązek
czczenia, szanowania rodziców. Czy jest to bezduszna, formalistyczna
powinność? Czy obowiązek jedynie nas ogranicza, niczemu nie służąc? Nawet
ludzie niewierzący, czy inaczej wierzący dostrzegają, że czwarte
przykazanie stoi na straży jakiegoś dobra jako cennej wartości. Owo dobro
wiąże się zawsze z dobrem osoby - z dobrem konkretnego człowieka. W tym
przypadku zachowanie czwartego przykazania kreuje dobro wspólne rodziny.
Szacunek, miłość, posłuszeństwo wobec rodziców i starszych są jakimiś
cennymi wartościami tak dla starszych, jak dla dzieci. Skala wartości
pomnaża się, gdyż również rodzice i starsi winni szanować i miłować
młodszych. Taka miłość i szacunek wzbogacają zarówno dobro starszych, jak i
dzieci.
2. Rozważmy bliżej problem wartości etycznej, której służą przykazania.
Prorok Baruch mówi o "mądrości przykazań"; o "szczęściu" jakie niosą; o
"życiu", oczywiście, nieprzemijającym, które zapewniają, chroniąc przed
"śmiercią" wieczną; o tym, że "podobają się" Bogu. Wszystkie te wyrażenia:
"mądrość", "szczęście", "życie", "podobanie się Bogu" wskazują na dobro,
jakiego chronią Boże nakazy. Dobro jawi się jako
bezcenna wartość, zarówno w oczach Boga, jak człowieka.
Dlaczego zatem należy zachować Boże przykazania? Czy tylko z tego powodu,
że wskazują nam obowiązek, zadanie do wykonania? Owszem, przykazanie jest
powinnością, która "Bogu się podoba". Ale nie byłoby obowiązku, gdyby nie
chronił on jakiejś wartości. W dalszych rozważaniach spróbujemy ukazać,
jakich wartości chronią poszczególne przykazania.
3. Współczesna filozofia wartości, wypracowana przez Maksa Schelera
(1874Ś1928), wyróżnia dwie grupy wartości: niższe i wyższe. Te pierwsze
obejmują wartości hedonistyczne, witalne i utylitarne. Na najniższym
szczeblu hierarchii wartości znajdują się wartości hedonistyczne: to, co
przyjemne i nieprzyjemne. Wiążą się one zwykle ze zmysłami. Przyjemnie jest
zjeść smaczny obiad, nieprzyjemnie jest być głodnym.
Powyżej wartości hedonistycznych znajdują się wartości utylitarne: to, co
korzystne i to, co niekorzystne. Zwykle dotyczy to spraw materialnych, ale
obejmuje też pogoń za zaszczytami czy awansami.
Na wyższym szczeblu drabiny wartości znajdują się wartości witalne. Odnoszą
się one do zdrowia i choroby. Wartości te służą życiu. Należą do nich:
odporność na zmęczenie, umiejętność znoszenia głodu i chłodu, hart w
niebezpieczeństwie, siła fizyczna, sprężystość ciała itp. Z chorobą łączy
się cherlactwo, uleganie zmęczeniu, poddawanie się przeciwnościom, brak
odporności na ból. Współcześnie idolami są wyczynowi sportowcy, jak
piłkarze, lekkoatleci czy alpiniści.
Fryderyk Nietzsche (1844-1900) wartości witalne stawiał na pierwszym
miejscu - ponad duchowymi. W takim ujęciu wszystko, co służy zdrowiu,
tężyźnie fizycznej, "dobrej rasie" człowieka - jest etycznie dobre. Co zaś
niesie ze sobą choroby i słabość jest etycznie złe. Gdy silniejszy zabija
słabszego - to jest dobre, bo takie jest prawo życia. Prawdziwym złem jest
litość człowieka nad tym, co słabe. Największym złem jest słabość. To, co
pomnaża w człowieku "wolę mocy" jest dobre. Z nietzscheanizmu wyrósł
hitleryzm, rasizm i zwolennicy eutanazji, czyli piewcy skracania życia
nieuleczalnie chorym.
4. Jakie wnioski nasuwają się z rozważań nad współczesną teorią wartości?
Istnieje jakieś wewnętrzne napięcie między "obowiązkiem", "powinnością",
"przykazaniem", a wartościami religijno-moralnymi. Kategoryczny imperatyw
Kanta może doprowadzić do bezdusznego drylu, do formalistycznego ujmowania
życia religijno-moralnego. Bywają ludzie religijni, którzy wypełniają
praktyki religijne i starają się przestrzegać zasady etyczne bez głębszego
odniesienia do Najwyższego Dobra. Spełniają to wszystko bądź z bliżej
nieokreślonego "musu", bądź też z rutyny, przyzwyczajenia czy pod wpływem
presji środowiska. Gdy zmienią środowisko, gdy nie ma presji opinii
publicznej, wówczas zaniedbują praktyki religij-no-etyczne.
Współczesna teoria wartości pragnie zwrócić uwagę na ducha
wspaniałomyślności i miłości. Według Schelera rozpoznajemy i realizujemy
wartości - zwłaszcza religijno-moralne - aktem miłości. Miłość dla
niemieckiego filozofa jest nade wszystko uczuciem i kontemplacją, a nie
zadaniem do spełnienia. Autor pisze: "Cóż 'chciałaby' zrealizować matka,
gdy czule przypatruje się swemu kwitnącemu, uśpionemu dziecku? Cóż miałoby
być 'zrealizowane' w miłości do Boga? Bądź wówczas, kiedy kochamy dzieła
sztuki?" (Istota i formy sympatii, s. 222).
Krytycy Schelera zauważają, że na takim postawieniu sprawy zaważyły
filozoficzne założenia. W jego koncepcji prawie nie ma miejsca na
realizację czegoś, pozostała tylko emocjonalna kontemplacja. Tymczasem
zdrowy rozsądek dostrzega różnicę między biernym kontemplowaniem dzieła
sztuki, a opieką nad dzieckiem czy autentycznym miłowaniem Boga. Troska o
dziecko wymaga trudu, podobnie jak miłowanie Boga wymaga trudu. "Nie każdy,
który mi mówi: 'Panie, Panie!' wejdzie do królestwa niebieskiego, lecz ten,
kto spełnia wolę mojego Ojca, który jest w niebie" (Mt 7,21).
Gdyby podniosłe uczucie mogło zastąpić dzieła miłości zrodzone w trudzie,
co by się wówczas okazało? Oto pijak zapewnia, że kocha Pana Boga, a trwoni
pieniądze, niszczy zdrowie, rujnuje rodzinę, zaniedbuje praktyki religijne.
Oto dziecko wielokrotnie zapewnia rodziców o swej miłości i z czułością
rzuca się im na szyję, a nic nie robi, aby uszanować ich wolę i im pomagać.
Czym zatem jest ostatecznie przykazanie Boże? Bezdusznym obowiązkiem?
Ograniczeniem człowieczej wolności? Przykazanie jest obowiązkiem, wskazuje
powinność etyczną do zrealizowania. Lecz w tej powinności zawiera się
wartość etyczna godna miłowania i wspaniałomyślnej realizacji.
Przykazanie Boże bez miłowania wartości, której ono strzeże i do realizacji
której zaprasza, podobne jest do telewizji: to wizja bez fonii na ekranie
telewizyjnym: wszystko wówczas jest bezsensowne. Obowiązek sam w sobie, bez
powiązania z Najwyższym Dobrem i bezcenną wartością etycznego czynu jest w
istocie czymś niezrozumiałym. Ale czy to jest jego wina? Czy może wina jest
po naszej stronie?
Czy staram się odkrywać wartość etyczną, której strzeże każde z przykazań
Bożych?

JAN PAWEŁ II
W WĘDRÓWCE TRZYMAĆ SIĘ ZNAKÓW
1. Człowiek jest sobą poprzez dojrzałość swego ducha, swego sumienia, swego
stosunku do Boga i do bliźnich. Nie będzie lepszym światem i lepszym
porządkiem życia społecznego taki porządek, który tym wartościom ludzkiego
ducha nie daje pierwszeństwa. Pamiętajcie o tym dobrze Wy wszyscy, którzy
tak słusznie chcecie zmian prowadzących do lepszego i sprawiedliwszego
społeczeństwa - Wy młodzi,
którzy słusznie wyrażacie sprzeciw wobec wszelkiej krzywdy, dyskryminacji,
gwałtu, kaźni zadawanych ludziom. Pamiętajcie, że ład, którego pragniecie,
jest lądem moralnym i nie osiągniecie go inaczej, jak tylko zapewniając
pierwszeństwo temu, co stanowi siłę ludzkiego ducha: sprawiedliwości,
miłości, przyjaźni.
2. Nieraz człowiek, młody człowiek, bywa zagubiony w sobie samym, w
otaczającym świecie, w całej sieci spraw ludzkich, które go oplątują.
Pozwólcie się znaleźć Chrystusowi. Niech wie o Was wszystko, i niech Was
prowadzi. To prawda, że - aby za Nim iść, podążać, trzeba równocześnie od
siebie samego wymagać - ale takie jest prawo przyjaźni. Jeśli mamy iść
razem, musimy pilnować drogi, po której idziemy. Jeśli poruszamy się w
górach, trzeba przestrzegać znaków. Jeśli jesteśmy na wspinaczce, nie wolno
popuścić liny. Podobnie trzeba też zachowywać łączność z tym Boskim
Przyjacielem, któremu na imię Jezus Chrystus. I trzeba z Nim współpracować.
(Kraków 8 VI 1979)



5. SUMIENIE

POJĘCIE
Słowo "sumienie" (grec. synejdesis, łac. conscientia) nie jest
jednoznaczne, lecz posiada wiele odcieni. Może ono oznaczać: osobisty
pogląd, wnętrze człowieka, poznanie siebie, refleksję, sąd o wartości
moralnej czynu, świadomość obowiązku, ład, subiektywne odczucie, wrażliwość
moralną, odpowiedzialność, dyrektywę moralną, centrum osoby, skalę
wartości, poczucie winy, religijny organ, głos doradczy, głębię człowieka,
"ja" psychiczno-moralne.
Ludy starożytne i pierwotne określają sumienie "sercem". Biblia również
"sercem" i "nerkami" określa centrum życia duchowego, szczególnie
religijno-moralnego człowieka. Hinduizm uznaje, że ład moralny kieruje
całym porządkiem świata. Dlatego wszelkie przekroczenie moralne podlega
karze.
W teologii scholastycznej sumieniem określano podmiotowe odczucie lub
świadomość wartości moralnych, w szczególności norm ogólnych. Dla tomistów
siedzibą sumienia był rozum. Szkoła franciszkańska i współczesna
fenomenologia oraz psychologia umieszczają sumienie w ludzkim "duchu".
W teologii moralnej sumieniem nazywa się osobistą decyzję moralną. Pytanie
fundamentalne brzmi: Czy człowiek świadomie i dobrowolnie poszedł za
moralnym obowiązkiem, czy też go odrzucił? Wyróżnia się sumienie
przeduczynkowe i pouczynkowe. Głos przed-uczynkowy wzywa do opowiedzenia
się za moralnymi wartościami i ostrzega przed zaniedbaniem. Sumienie
pouczynkowe pochwala czyn dobry wewnętrznym zadowoleniem, względnie karze
wyrzutami sumienia za przekroczenie moralnego prawa. Dlatego mówi się o
"gryzieniu" czy "torturach" sumienia, które karcą nas za grzechy.

KSZTAŁTOWANIE SUMIENIA
Aby człowiek mógł opowiedzieć się za dobrem musi umieć je odróżniać od zła.
Dlatego bardzo ważna jest żarliwość w poznawaniu wartości. Poznanie i
rozumienie Dekalogu, przykazania miłości, Ośmiu Błogosławieństw. Istotne są
tu dwie sprawy: dobre rozpoznanie powinności, obowiązku oraz dostrzeganie
wartości, jaką chroni etyczny nakaz. Stąd tak ważny jest systematyczny
udział w katechizacji oraz własne oczytanie w sprawach wiary i moralności.
Po wtóre - oprócz poznania zasad i wartości etycznych - konieczna jest
pamięć o własnej słabości i ograniczoności. Aby nie pobłądzić w gąszczu
różnych wątpliwych propozycji, trzeba skwapliwie przyjmować
pouczenia i dobre rady. Nade wszystko należy wsłuchiwać się w głos
nauczania Kościoła i być skorym do przyjęcia pouczeń i natchnień Ducha
Świętego. "Mów, Panie, bo sługa Twój słucha." Tak niegdyś Samuel z
zaufaniem zwrócił się do Boga.
Widać od razu, że chrześcijaństwo nie uznaje etyki sytuacyjnej. Polega ona
na tym, że ktoś działa w danej sytuacji tak, jak mu się podoba, czy też jak
mu to jest wygodne, względnie dlań korzystne. Chrześcijańskie sumienie
stara się kierować obiektywnymi normami, a nie subiektywnymi odczuciami czy
panującymi modami. Oznacza to, że chrześcijanin nie jest człowiekiem
"autonomicznym" w tym sensie, jakoby on ustanawiał prawa dla samego siebie.
Cóż oznacza zatem hasło "być wiernym sobie", "być sobą"? Na pewno nie
oznacza wierności własnym wadom i słabościom, czy też grzesznym
przywiązaniom. Nie zwalnia też od mozolnego trudu rozpoznawania
obiektywnych norm moralnych. Cóż może znaczyć dla młodego człowieka hasło
"bądź sobą"? Czyż nie o to chodzi, aby niezależnie od tego, czy jest w
domu, czy na wakacjach, czy na studiach w odległym mieście, czy w kraju czy
za granicą - w sprzyjających bądź trudnych warunkach, wbrew presji złego
otoczenia - zawsze starał się być wiernym zasadom, które Bóg wpisał w
ludzkie serce, a których Kościół naucza?

WYPOWIEDZI O SUMIENIU
Konstytucja o Kościele w świecie współczesnym nazywa sumienie
"najtajniejszym ośrodkiem i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z
Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa. Przez sumienie dziwnym
sposobem staje się wiadome to prawo, które wypełnia się miłowaniem Boga i
bliźniego. Przez wierność sumieniu chrześcijanie łączą się z resztą ludu w
poszukiwaniu prawdy i rozwiązywaniu w prawdzie tylu problemów moralnych,
które narzucają się tak w życiu jednostek, jak i we współżyciu społecznym.
Im bardziej więc bierze górę prawe sumienie, tym więcej osoby i grupy
ludzkie unikają ślepej samowoli i starają się dostosować do obiektywnych
norm moralności" (KDK 16).
Franciszek Dionizy Kniaźnin (1750-1807):
. - Kędy surowość z litością zasiada,
Ufa niewinność, a zbrodnia się boi; '
Kędy sumienie najudzielniej włada,
Kościół Temidy tam stoi.
Maria Konopnicka (1842Ś1910):
Dopóki Boga masz w swoim sumieniu,
Nie troszcz się o to, gdzie, w jakiej świątnicy
I jak oddają cześć Jego imieniu.
Cyprian Kamil Norwid (1821Ś1883) w Psalmów--psalmie:
Miłości! W tobie jednej odpocznienie I moc, i bytu oś, w tobie sumienie
(...) ? . ... Miłość tylko pozostanie Jak w zapalonym stosie hełm brązowy Z
napisem: "jesteś!"
Henryk Sienkiewicz (1846-1916) w Potopie:
Sumienie jeno prawdę mówi, a gęba ją pozuje i kłamstwa na świat wyplunie.

JAN PAWEŁ II
WRAŻLIWOŚĆ SUMIENIA
Drodzy młodzi Przyjaciele! Odpowiedź, jaką Chrystus daje swemu rozmówcy w
Ewangelii, jest skierowana do każdego z Was i do każdej. Chrystus pyta o
stan Waszej świadomości moralnej. Pyta równocześnie o stan Waszych sumień.
Jest to pytanie kluczowe dla człowieka. Kluczowe - dla Waszej młodości. Dla
całego projektu życia, który właśnie w młodości ma się ukształtować.
Wartość tego projektu jest najściślej związana ze stosunkiem każdego i
każdej do dobra i zła moralnego. Wartość tego projektu zależy w sposób
zasadniczy od prawdziwości i od prawości Waszego sumienia. Zależy też od
jego wrażliwości.
Tak więc znajdujemy się tutaj w punkcie newralgicznym, w którym co krok
spotykają się doczesność i wieczność na tym poziomie, jaki właściwy jest
dla człowieka. Poziom sumienia, poziom wartości moralnych - to
najważniejszy wymiar doczesności i historii. Historia
bowiem pisana jest nie tylko wydarzeniami, które rysują się niejako »od
zewnątrz - jest ona przede wszystkim pisana »od wewnątrz: jest historią
ludzkich sumień, moralnych zwycięstw lub klęsk. Tutaj też znajduje podstawę
istotna wielkość człowieka: jego prawdziwie ludzka godność. To jest ów
wewnętrzny skarb, w którym człowiek stale przekracza siebie w kierunku
wieczności. Jeśli prawdą jest, że »postanowione człowiekowi raz umrzeć - to
prawdą jest również, że skarb sumienia, depozyt dobra i zła, człowiek
przenosi poprzez granicę śmierci, aby w obliczu Tego, który jest samą
Świętością, odnalazł ostateczną i definitywną prawdę o całym swoim życiu »a
potem sąd.
Tak więc w sumieniu: w wewnętrznej prawdzie naszych czynów - stale poniekąd
obecny jest wymiar życia wiecznego. A równocześnie to samo sumienie,
poprzez wartości moralne, wyciska najwyrazistszą pieczęć na życiu pokoleń,
na historii i na kulturze ludzkich środowisk, społeczności, narodów i całej
ludzkości.
Jakże wiele zależy tutaj od każdej z Was i od każdego!
(Do młodych... 1985)



6. JAK KSZTAŁTOWAĆ SUMIENIE?

AUTONOMIA CZY TEONOMIA?
Św. Paweł zachęcał umiłowanego ucznia Tymoteusza, "aby miał wiarę i dobre
sumienie. Niektórzy odrzuciwszy je ulegli rozbiciu we wierze" (1 Tm 1,19).
O jaką wiarę chodzi Pawłowi? Z kontekstu wynika, że mowa jest o wierze w
Boga, który objawił się w Jezusie Chrystusie. "Chrystus Jezus przyszedł na
świat zbawić grzeszników, spośród których ja jestem pierwszy" (1 Tm 1,15).
Czasem sumienie określa się jako subiektywną normę moralności. W takim
ujęciu przeciwstawia się je obiektywnie istniejącym zasadom etycznym,
opartym na Bożym Objawieniu. Św. Paweł pragnie nam powiedzieć, że wiara w
Boga i dobre sumienie idą w parze. Wzajemnie się wspierają. Sumienie szuka
autorytetu większego niż może go dać sam człowiek. Z kolei wiara nie jest
czymś abstrakcyjnym. Ona zakorzenia się w sumieniu, które jest jakby
sanktuarium, gdzie Bóg spotyka się z człowiekiem. Kto w życiu nie kieruje
się dobrym sumieniem, nie tylko zaciąga winę wobec Boga. Czasem może się
nawet "rozbić we wierze".
Św. Paweł wprowadza nas w sedno zagadnienia: Czy
człowiek powinien się kierować w sumieniu autonomią czy teonomią? Autonomia
sumienia polega na tym, że człowiek uważa samego siebie za jedyną i
najwyższą miarę dobra oraz zła. Natomiast teonomia sumienia - to uznawanie
Bożego autorytetu za główny motyw posłuszeństwa głosowi sumienia.
Pokusę autonomii zna Biblia od początku istnienia ludzkości. Kusił szatan
pierwszych ludzi: gdy uczynicie tak, jak pragniecie - będziecie jak Bóg
znali dobro i zło. Ateizm teoretyczny czy praktyczny - idzie tą drogą.
Natomiast jest źle, gdy człowiek wierzący zapomina, że - z istoty swej -
winien mieć jednego tylko Pana. Jest nim Bóg Stwórca.
Czym więc kierować się w postępowaniu? Kaprysami, namiętnościami i
popędami? Czy raczej odpowiedzialnością za siebie oraz innych w obliczu
Boga?

ODKRYWANIE WARTOŚCI ETYCZNYCH
Jak wyrobić "dobre" sumienie? Wymienia się tu zwykle dwa istotne czynniki:
poznawanie obiektywnych norm moralnych i odkrywanie wartości etycznych.
Jedno i drugie jest potrzebne. Jaki jest chrześcijański kodeks moralności?
Tylko Dekalog? Chrystus uzupełnił Dekalog Kazaniem na górze i przykazaniem
miłości. Nie można zatrzymać się przy Starym Przymierzu, czyli Dekalogu.
Kazanie na górze, a zwłaszcza Osiem Błogosławieństw z przykazaniem miłości
nieprzyjaciół - wciąż czekają na modlitewną refleksję.
Samo poznawanie i zgłębianie chrześcijańskich norm moralnych - choć tak
bardzo doniosłe - nie wystarczy. Dlaczego? Georg Hansemann, profesor
pedagogiki pisze:
"U wielu młodych ludzi sumienie nie funkcjonuje, ponieważ wszystko, co
dobre, wydaje im się mdłe i nudne, nieżyciowe, rozumiane jest jako
przeszkoda w samorealizacji. A ten, kto stara się być dobrym, uważany jest
za głupca, naiwniaka, dziwaka i oryginała. Kto zaś nie zna żadnych
hamulców, lecz bezwzględnie zmierza do swoich celów, ten jest w skrytości
podziwiany, uznawany i cieszy się powodzeniem (Wychowanie religijne W-wa
1988, s. 183).
To bardzo poważny zarzut: dobro jest nieżyciowe - zło atrakcyjne i
nowoczesne. Czy jednak zasadny? Samo uczenie norm moralnych nie wystarczy.
Konieczne jest odkrywanie wartości etycznych: dobra jako wartości, a zła
jako czegoś pozbawionego wartości, bezwartościowego. Pisze Hansemann:
"Jeśli dziecko tylko informujemy, że prawdomówność jest nakazana, a
kłamstwo zakazane, to odnoszący się do tych orzeczeń osąd sumienia będzie
najczęściej bezskuteczny. Jeśli jednak dziecko przeżyje, jak bardzo godna
podziwu i zaszczytna jest prawdomówność i jak podłe, tchórzliwe i niskie
jest kłamstwo, wówczas osąd sumienia posiada te akcenty, wartościowania,
które są potrzebne do rozwoju funkcji sumienia" (s. 183).
Wartość dobra czy szkodliwość zła najlepiej ujawniają konkretne ludzkie
czyny - ale widziane z dłuższej perspektywy czasu. "Słowa uczą - przykłady
pociągają". Widać jak konieczne jest ukazywanie dobrych wzorców. Kościół
od-wieków to czyni - wynosi na ołtarze błogosławionych i świętych.
W tym roku (1989) został kanonizowany Brat Albert - Adam Chmielowski:
powstaniec, artysta malarz i opiekun najbiedniejszych. Czy można powiedzieć
- na tle ofiary Brata Alberta czy Ojca Kolbego - że dobro jest nieżyciowe,
dziwaczne - a zło przetrwa chwile prób i ostanie się zębowi czasu?
Niełatwo jest ukazywać wartość dobra. Łatwiej grzebać w brudach i ośmieszać
ludzi szlachetnych jako.safandułów.
Wydaje się, że ludzie pióra i pędzla, artyści słowa i muzycy oraz sztuk
pokrewnych mogą wiele uczynić na tym polu: Odkrywać wartość dobra -
ukazywać przewrotność zła.
Albowiem "dobro jest nie tylko wartościowe. Ono jest zachwycająco piękne,
gdyż jest odblaskiem PIĘKNA nieskończonego. Dobro jest atrakcyjne. Pomóżmy
mu przemówić własnym głosem, a nie jego karykaturą.

JAN PAWEŁ II
BYĆ CZŁOWIEKIEM SUMIENIA
Co to znaczy: "czuwam"?
To znaczy, że staram się być człowiekiem sumienia. Że tego sumienia nie
zagłuszam i nie zniekształcam. Nazywam po imieniu dobro
i zło, a nie zamazuję. Wypracowuję w sobie dobro, a ze zła staram się
poprawiać, przezwyciężając je w sobie. To taka bardzo podstawowa sprawa,
której nigdy nie można pomniejszyć, zepchnąć na dalszy plan. Nie! Ona jest
wszędzie i zawsze pierwszoplanowa. Jest zaś tym ważniejsza, im więcej
okoliczności zdaje się sprzyjać temu, abyśmy tolerowali zło, abyśmy łatwo
się z niego rozgrzeszali. Zwłaszcza, jeżeli .tak postępują inni.
Moi drodzy Przyjaciele! Do Was należy, położyć zdecydowaną zaporę
demoralizacji - zaporę tym wadom społecznym, których ja tu nie będę nazywał
po imieniu, ale o których Wy sami doskonale wiecie. Musicie od siebie
wymagać, nawet gdyby inni od Was nie wymagali. Doświadczenia historyczne
mówią nam o tym, ile kosztowała cały naród okresowa demoralizacja. Dzisiaj,
kiedy zmagamy się o przyszły kształt naszego życia społecznego,
pamiętajcie, że ten kształt zależy od tego, jaki będzie człowiek. A więc
czuwajcie!
Chrystus powiedział podczas modlitwy w Ogrójcu apostołom: "Czuwajcie i
módlcie się, abyście nie ulegli pokusie" (tamże).
(Jasna Góra 18 VI1983)



7. NAWRÓCENIE

WIELKIE NAWRÓCENIA
Słowo "nawrócenie" kojarzy się z konwertytami. Oto aktorka francuska Ewa
Lavalliere (1866-1928), ochrzczona, lecz wychowana w obojętnej rodzinie,
budzi się do religijnego życia: mając 51 lat przyjmuje I Komunię św. Oto
głośny pisarz francuski Andre Frossard - autor dialogów z Janem Pawłem II -
inną książkę poświęca swemu nawróceniu. Znaczący tytuł: Spotkałem Boga. Oto
Adam Chmielowski, dobrze zapowiadający się artysta, który w ciągu 20 lat
pracy malarskiej poznał najwybitniejszych twórców Europy; przyjaciel braci
Gierymskich, Leona Wyczółkowskiego, Józefa Chełmońskiego, Stanisława
Witkiewicza - porzuca sztukę, aby służyć PANI BIEDZIE. Pisał o swej decyzji
Helenie Modrzejewskiej, w której warszawskim mieszkaniu gościł wraz z
przyjaciółmi: "...jeżeli w dziełach [sztuki] kłaniamy się sobie, a oddajemy
wszystko na ofiarę, to - choć to się nazywa kultem dla sztuki - w istocie
rzeczy jest tylko egoizmem zamaskowanym; ubóstwiać siebie samego, to
przecież najgłupszy i naj-podlejszy gatunek bałwochwalstwa..." Brat Albert
poznał granice stworzonego piękna i zapragnął się oddać
bez reszty Pięknu niestworzonemu - obecnemu w najuboższych i bezdomnych.
Najgłośniejsza książka o nawróceniu - to autobiografia św. Augustyna pt.
Wyznania (386). Niedawno Jan Paweł II poświęcił specjalny List Apostolski z
okazji 1600-lecia nawrócenia Augustyna, jednego z największych teologów i
filozofów chrześcijańskich. ("Osservatore Romano" nr 9 - 1986).
Wyznania Augustyna - to nie tylko autobiografia. To także dzieło
teologiczne, mistyczne i poetyckie, "w którym ludzie poszukujący prawdy i
świadomi własnych ograniczeń odnajdują samych siebie" (Jan Paweł II).
Wyznania doczekały się nowego, znakomitego przekładu Zygmunta Kubiaka. Może
teatr jednego aktora lub spadkobiercy Rapsodyków przybliżą myśli i uczucia
wielkiego Doktora Kościoła? Byłoby to wydarzenie ogromnej rangi nie tylko w
Krakowie...
W Wyznaniach Augustyna uderza bogactwo introspekcji i religijnych uczuć, co
zawsze do głębi porusza człowieka. Pisał Jan Paweł II: Wyznania "mają wpływ
nie tylko na wierzących. Także ten, kto jeszcze nie wierzy, lecz poszukuje
wiary jako czegoś pewnego, co mu pozwoli pojąć samego siebie, a także
własne ukryte pragnienia i trudności, z wielkim pożytkiem czyta tę księgę.
Nawrócenie św. Augustyna, które stanowi studium szukania prawdy, może
bardzo wiele nauczyć współczesnych ludzi, tak często zagubionych w obliczu
wielkich spraw życia".

POWRÓT DO WIARY
- Wszystkich konwertytów można podzielić na dwie grupy. Jedni po raz
pierwszy w życiu odnajdują Boga w Chrystusie Panu. Drudzy - zagubiwszy
wiarę - powracają do Kościoła. Do tych drugich należy Augustyn. W
dzieciństwie wychowany był przez pobożną i świętą Monikę. Zawsze wierzył w
istnienie Boga i Opatrzność, życie wieczne i w Jezusa Chrystusa.
Mając 19 lat - pod wpływem Cycerona - zapłonął miłością do mądrości. Na tej
drodze popełnił wszakże trzy błędy.
a) ROZUM CZY WIARĘ należy preferować w poznaniu prawdy? Augustyn
opowiedział się za racjonalizmem. Był przekonany, że trzeba iść nie za
tymi, co każą wierzyć, lecz za tymi, którzy nauczają prawdy. Manichejczycy
- za którymi się opowiedział - odrzucali autorytet wiary. Chcieli samym
tylko rozumem dojść do Boga.
Po latach zrozumiał, że rozum i wiara - to dwa impulsy. Winny one działać
równocześnie, aby człowieka doprowadzić do poznania prawdy. Rozum wskazuje
wierze w co należy wierzyć, aby wiara była rozumna. Wiara zaś poszerza
horyzont rozumu i odsłania prawdy, które pozwalają uchwycić sens
(zrozumieć!) życia i śmierci, cierpienia i zła w świecie. Poza tym wiara
musi się ostatecznie oprzeć na autorytecie Boga - Chrystusa. Chrystus jest
obecny w Piśmie św. i swoim Kościele. :
Albo rozum, albo wiara? I rozum i wiara są nieodzowne. Co zakryte jest dla
rozumu, to odsłania wiara.
Pisał Augustyn (X,27): "Późno Cię umiłowałem, Piękności tak dawna a tak
nowa, późno Cię umiłowałem. W głębi duszy byłaś, a ja się błąkałem po
bezdrożach i tam Ciebie szukałem, biegnąc bezładnie ku rzeczom pięknym,
które stworzyłaś. Ze mną byłaś, a ja nie byłem z Tobą. One mnie więziły z
dala od Ciebie - rzeczy, które by nie istniały, gdyby w Tobie nie były.
Zawołałaś, rzuciłaś wezwanie, rozdarłaś głuchotę moją. Zabłysnęłaś,
zajaśniałaś jak błyskawica, rozświetliłaś ślepotę moją".
Znamienny tekst Augustyna. Czy Bóg był daleko od Augustyna w jego młodości?
Bóg był jednakowo bliski, jak i potem. Ale Augustyn był "ślepy" i "głuchy"
na Boga. "Rozumie ludzki - tyś mały przed Panem..." - powie Adam
Mickiewicz. Wiara zdolna jest przebić mroki rozumu.
b) Drugi błąd Augustyna: CHRYSTUS CZY KOŚCIÓŁ? Niektórzy mniemają, że dla
pełniejszego zjednoczenia z Chrystusem należy wyłączyć się z Kościoła. Od
czasów reformacji często powraca ta pokusa. Jedna postać - to szukanie
najkrótszej drogi do Boga. Wydaje się niektórym, że pośrednictwo człowieka
- tym bardziej instytucji - utrudnia kontakt z Bogiem. Stąd akcent braci
protestantów na duchowym aspekcie Kościoła.
Z drugiej strony spotkać można zgorszenie ludźmi Kościoła. W historii nie
brakowało zgorszeń na różnych szczeblach hierarchii, od papieża do
wiernych. Kościół jest instytucją bosko-ludzką, dlatego pierwiastek ludzki
w Kościele zawsze będzie w rozdźwięku z pierwiastkiem boskim. Chrystus
ostrzegał przed zgorszeniem. Od innej strony wszakże patrząc - grzech i
słabość ciążyć będą zawsze na Kościele.
Pytanie podstawowe: Czy Chrystus chciał istnienia Kościoła? Przecież On go
ustanowił - jako Mistyczne swoje Ciało. Jako nowy lud Boży - znak zbawienia
całej ludzkości. Chrystus jest Głową Ciała - my jego komórkami, oby żywymi
i owocującymi.
Augustyn powracając do wiary spotkał Kościół nie przeciwstawny Chrystusowi
- jak mu go wcześniej przedstawiano - lecz Kościół, który głosił ludziom
Chrystusa, "matkę chrześcijan" i gwaranta objawionej prawdy.
Kościół jest matką, która rodzi chrześcijan: "Dwoje rodziców zrodziło nas
do śmierci, dwoje też rodziców zrodziło nas do życia. Rodzicami, którzy
zrodzili nas do śmierci są Adam i Ewa; rodzicami, którzy zrodzili nas do
życia są Chrystus i Kościół" (Augustyn Mowy 22,10).
Tak więc Chrystus obecny w swoim Kościele rodzi nas do życia wiecznego. I
Chrystus i Kościół - są naszą drogą zbawienia.
c) Trzeci dylemat stanął przed młodym Augustynem: Czy grzech istnieje? I
czy skrucha wyjednuje nam jego odpuszczenie? CZY GRZECHU NIE MA W OGÓLE?
Augustyn - pouczony smutnym swym doświadczeniem - odkrył: grzech istnieje.
Ma on swe źródło w woli człowieka. Wola jest wolna, choć po skrzywieniu
przez grzech pierworodny - osłabiona.
Drugie odkrycie Augustyna: powstać z grzechu sam człowiek nie potrafi.
Przedtem wydawało mu się, że człowiek rozumem swym zdolny jest dojść do
uszczęśliwiającego poznania Prawdy. Teraz pojął, że ani owo
uszczęśliwiające poznanie, ani też osiągnięcie ostatecznego celu - bez
specjalnego DARU BOGA nie są możliwe.
Chrystus jawi się Augustynowi - nade wszystko - jako ZBAWICIEL człowieka od
grzechu (1,5): "Ach, Panie Boże, ulituj się nade mną i objaw mi, czym
jesteś dla mnie. Powiedz duszy mojej: » Zbawieniem twoim jestem. Tak
powiedz, abym usłyszał. Czeka na Twój głos dusza moja, przemów do niej,
powiedz duszy mojej: »Zbawieniem twoim jestem. Pobiegnę za tym głosem,
pochwycę Ciebie, Panie! Nie odwracaj twarzy ode mnie".
To samo powie Augustyn, widząc w Bogu nieskończone MIŁOSIERDZIE (1,6): "A
chociaż jestem tylko prochem i popiołem, pozwól mi przemówić do
miłosierdzia Twego, pozwól mi mówić, bo oto jest przede mną miłosierdzie
Twoje, a nie jakiś człowiek, który by mnie wyśmiał. Może i Ty szydzisz ze
mnie, ale przecież w końcu nade mną się ulitujesz".
Słowem, Augustyn dostrzega w Chrystusie ewangelicznego ojca, który zawsze
zdolny jest przyjąć marnotrawnego syna - i mu wybaczyć.

MAŁE NAWRÓCENIA
Czego nas uczy nawrócenie Augustyna? '
Oprócz nawróceń konwertytów istnieją małe nawrócenia. Gdyby one nie były
możliwe, życie ludzkie byłoby płaskie, nie miałoby dynamiki "wzwyż".
Ewangelia św. Marka rozpoczyna się: "Nawracajcie się i wierzcie w
Ewangelię".
W regułach zakonnych mówi się o dwukrotnym rachunku sumienia: w południe i
wieczorem. Już Sokrates głosił hasło: "Poznaj samego siebie".
Na grzech można patrzeć prawniczo jak na przekroczenie przepisu prawnego.
Pismo Boże ukazuje grzech jako topiel, która wciąga człowieka w odmęty i
zagraża jego życiu (Ps 69 - R. Brandstaetter):
Wybaw mnie. Boże,
albowiem wody sięgają mojej szyi.
Ugrzązłem w bezdennej topieli
i nie mogę znaleźć oparcia.
Zapadam się w głębinę wód i unoszą mnie prądy.
Zmęczony jestem wołaniem, w gardle mnie pali,
a oczy moje osłabły od wypatrywania mego Boga.
Czy jednak ostateczny wydźwięk psalmisty jest pesymistyczny? Pojawia się
niezmącona ufność w Boże miłosierdzie:
Ja jednak modlę się do Ciebie, Panie, w godzinę łaski. O Boże, odpowiedz mi
w bezmiarze Twojego miłosierdzia,
w wierności Twojej zbawiennej mocy! Wyrwij mnie z bagna, abym nie utonął,
ocal mnie od moich prześladowców i z otchłani wód. Niechaj nie zaleją mnie
fale, niechaj nie pochłonie mnie wirująca topiel, niechaj otchłań nie
zamknie nade mną swej paszczy.
Artysta - zwłaszcza artysta słowa - musi umieć oddać różne ludzkie uczucia
i różne namiętności. Może właśnie dlatego wrażliwy artysta czuje lepiej od
innych, jak wyniszczającą potęgą może być ludzki grzech. Bo to jest
istotnie wielka siła - ale wyniszczająca. Nic twórczego na trwałe nie
zostawia.
Poza tym, na was, artystów - poprzez mass media, ?a zwłaszcza telewizję -
patrzy kraj, patrzy młode pokolenie. Ono szuka wzorców postępowania. Można
zagrać namiętność tak, aby ona była przestrogą dla innych. Ale można poddać
się modzie erotyzmu czy seksualizmu. Czy bierzemy to pod uwagę? Czy liczymy
się z tym problemem w sumieniu?
Wszystkim nam potrzebna jest modlitwa psalmisty: "Ja jednak modlę się do
Ciebie, Panie..."

JAN PAWEŁ II
WARTOŚĆ NAWRÓCENIA
Przypowieść o synu marnotrawnym wyraża w sposób prosty i dogłębny
rzeczywistość nawrócenia. Nawrócenie jest najbardziej konkretnym wyrazem
działania miłości i obecności miłosierdzia w ludzkim świecie. Właściwym i
pełnym znaczeniem miłosierdzia nie jest samo choćby najbardziej przenikliwe
i najbardziej współczujące spojrzenie na zło moralne, iizyczne czy
materialne. W swoim właściwym i pełnym kształcie miłosierdzie objawia się
jako dowartościowanie, jako podnoszenie w górę, jako wydobywanie dobra spod
wszelkich nawarstwień zła, które jest w świecie i w człowieku. W takim
znaczeniu miłosierdzie stanowi podstawową treść orędzia mesjańskiego
Chrystusa oraz siłę konstytutywną Jego posłannictwa. Tak też rozumieli i
tak urzeczywistniali miłosierdzie wszyscy Jego uczniowie i naśladowcy. Nie
przestała ona nigdy objawiać się w ich sercach i czynach jako szczególnie
twórczy sprawdzian tej miłości, która nie daje się zwyciężyć złu, ale zło
dobrem zwycięża. Trzeba, ażeby to właściwe oblicze miłosierdzia było wciąż
na nowo odsłaniane. Naszym czasom wydaje się ono - pomimo wszelkich
uprzedzeń - szczególnie potrzebne.
(Dives in misericordia 6)

8. WOLNOŚĆ WOLI

DETERMINIZM
Determinizmem nazywa się taki pogląd, który odrzuca wolność woli. Głosi on,
że akty woli wykonywane przez człowieka są zdeterminowane przez różne
czynniki tak dalece, że nie jest on nigdy panem swych czynów. Czynniki
ograniczające wolność woli są natury fizycznej i psychicznej, uwarunkowane
biologicznie i społecznie. Wszystkie one pozbawiają człowieka jakiejkolwiek
inicjatywy. Na przeciwnym biegunie znajduje się skrajny indeterminizm.
Sądzi on, że działanie człowieka nie jest niczym z góry określone.
Pośrodku nich mieści się umiarkowany indeterminizm. Mniema on, że wolność
woli polega na jej zdolności do samodeterminacji, której wyrazem jest
wybór. Zdolność samodeterminacji łączy się ściśle z dobrem, które wola
wybiera. Ograniczenia woli łączą się z alternatywnością wyboru: mogę wybrać
to, czy tamto. Przybiera to różny kształt. Najpierw istnieje taka postać:
wola może podjąć wybór lub go zaniechać. Mogę napisać zadanie lub się
zaniedbać.
Po wtóre wola może pragnąć rozpoznać dobro lub temu się przeciwstawić. Ktoś
nie wie, czy dziś obowiązuje post. Jeden zapyta drugiego, by się upewnić,
inny z premedytacją nie dąży do upewnienia się, gdyż smakuje mu wędlina i
nie ma ochoty pozbawić się tej przyjemności. Ograniczenie wolności
przejawia się wreszcie w doborze jednych, a odrzuceniu innych środków w
dążeniu do wybranego dobra. Jeden uczeń dla opanowania swego lenistwa stara
się trzymać zasady, najpierw robię to, co konieczne, potem co pożyteczne, a
w końcu to, co przyjemne. Inny leniuch nie narzuca sobie żadnych rygorów.

WOLNOŚĆ A OSOBA
W filozofii klasycznej wolność jest właściwością woli. Natomiast w
egzystencjalizmie J. P. Sartre'a wolność stanowi wprost istotę człowieka.
Wskutek wolności człowiek jest zdolny do negacji. Najwłaściwszym przejawem
wolności jest akt przeczenia, skierowany na to, co jest i co być może.
Wolność jest bezcenną wartością. Ale jest ona dana, a zarazem zadana
człowiekowi do realizacji. Dlatego można powiedzieć, że człowiek nie tyle
jest wolny, co staje się wolny. Wolność obejmuje dwie sprawy. Najpierw jest
ona wolnością "od czegoś" i dlatego jest niezależnością. Naród wolny od
najeźdźcy jest niezależny.
Z kolei wolność jest wolnością "do czegoś" - jest służbą. Czemu winna ona
służyć? Wolność powinna służyć prawdzie. Między obiema tymi wartościami
istnieje głęboka współzależność. Z jednej strony wolność jest warunkiem
osiągnięcia prawdy. Człowiek zniewolony przez strach czy nałogi nie dotrze
do prawdy. Ktoś zniewolony przez ciało miłuje bardziej fałsz czy półprawdy.
Boi się pełnej prawdy, gdyż ona go przeraża. Trzeba wielkiej wolności
ducha, aby dotrzeć do pełnej prawdy Ewangelii i jej się poddać.
Z drugiej strony prawda jest warunkiem wyzwolenia człowieka. Jezus mówił:
"Jeżeli będziecie trwać w nauce mojej, będziecie prawdziwie moimi uczniami
i poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli" (J 8,31-32). Z czego wyzwala
prawda? Ona wyzwala z tego co jest jej przeciwieństwem i przeciwieństwem
wolności. Oznacza to, że prawda wyzwala z wszelkiej postaci nieprawdy:
fałszu, zakłamania, z ciasnoty umysłu. Jednocześnie prawda wyzwala z
wszelkiej postaci duchowego zniewolenia, a takim są wady i grzechy
człowieka. Do duchowej wolności wzywa nas Chrystus. On wprowadza nas w
przestrzeń takiej wolności.
Jan Paweł II mówił na Jasnej Górze (19 VI 1983): "Wolność jest dana
człowiekowi od Boga jako miara jego godności. Jednakże jest mu ona
równocześnie zadana. 'Wolność nie jest ulgą, lecz trudem wielkości' - jak
się wyraża poeta Leopold Staff (Oto twa pieśń). Wolności bowiem może
człowiek używać dobrze lub źle. Może przez nią budować lub niszczyć. (...)
Iluż tutaj (na Jasnej Górze) się nawróciło, przechodząc od złego do dobrego
użycia swojej wolności? Iluż odzyskało prawdziwą godność przybranych synów
Bożych?"

WOLNOŚĆ NARODU
Kiedy Naród jest naprawdę wolny? Mówił Jan Paweł II: "Naród jest prawdziwie
wolny, gdy może kształtować się jako wspólnota określona przez jedność
kultury, języka, historii. Państwo jest istotnie suwerenne, jeśli rządzi
społeczeństwem i zarazem służy dobru wspólnemu społeczeństwa i jeśli
pozwala Narodowi realizować właściwą mu podmiotowość, właściwą mu
tożsamość" (tamże).
Zauważmy rozróżnienie: "naród" - "państwo". Naród istnieje nawet wówczas,
gdy państwo nie istnieje. Naród zachowuje wolność, gdy państwo przestaje
być suwerenne. Na wolność Narodu składają się głównie trzy czynniki:
wspólna kultura, język i historia. Przejawem kultury jest ta sama religia
łącząca Naród. W dobie zaborów te czynniki ocaliły wolność polskiego
Narodu, szczególnie zaś wspólna wiara.
Papież wiąże suwerenność państwa z dwiema sprawami: z dobrem wspólnym
Narodu i z jego podmiotowością. Zadaniem państwa jest służba wspólnemu
dobru i ochrona podmiotowości Narodu. Wówczas państwo jest suwerenne.
Natomiast gdy państwo zaniedbuje dobro wspólne, np. na korzyść zagranicy
oraz gdy tłumi podmiotowość obywateli - traci swą suwerenność nawet
wówczas, gdy zachowuje jej pozory.
Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden rys wolności. Człowiek głęboko
religijny z zaufaniem powierza siebie Bogu i Matce Chrystusowej. Podobnie
czyni Naród w Podniosłych aktach ,-

JAN PAWEŁ II
CHRYSTUS A WOLNOŚĆ
wobec Was wszystkich tu zgromadzonych - i wobec całych naszych dziejów i
całej współczesności... że powtórzę dziś słowa Piotra - słowa, które
wówczas były jego odpowiedzią na pytanie Chrystusa: "Panie, do kogóż
pójdziemy? Ty masz słowa życia wiecznego" (J 6,68).
(Kraków 10 VI1979)


9. POSZUKIWANIE SZCZĘŚCIA

Już w starożytności istniało powszechne przekonanie: pragnienie szczęścia
jest wspólne wszystkim ludziom. Nie ma człowieka, który pragnąłby dla
siebie nieszczęścia. Ludzie różnią się jedynie w dwóch sprawach: Czym jest
szczęście? Jakimi sposobami można je osiągnąć?

CZYM JEST SZCZĘŚCIE?
Albert Einstein, najsławniejszy niemiecki fizyk, utrzymuje: na szczęście
składają się trzy wartości - praca, rozrywki i umiejętność trzymania języka
za zębami. Bez wątpienia praca jest trudem, nieraz nużącym mozołem, ale
przecież daje człowiekowi wiele satysfakcji. Rozrywki? Ogólniej - jakiś
czas wolny, święta - to wszystko odpręża i niesie radość. Trzymać język za
zębami? Słowo i rozmowa ułatwia lub utrudnia kontakt z drugimi. Umiejętne
posługiwanie się słowem eliminuje konflikty do minimum i ułatwia
porozumienie. Jakiekolwiek byłyby nasze zastrzeżenia co do formuły
Einsteina, jedno jest pewne: człowiek w jakiejś mierze jest kowalem swego
szczęścia. Ale czy ta formuła zdolna jest ukazać wszystkim ludziom drogę do
szczęścia - i to szczęścia trwałego?
Praca, rozrywki, trzymanie języka za zębami - to z pewnością roztropna i
pożyteczna reguła życia dla większości ludzi w miarę zdrowych, młodych
względnie w sile wieku. Co jednak radzić wówczas chorym, zwłaszcza
nieuleczalnie chorym, słabym, steranym życiem? Czy oni nie pragną
szczęścia? Czy oni nie mają do niego prawa?
Epiktet z Hierapolis, stoicki filozof, pisał: "Prawdziwe szczęście trwa
wiecznie i nie może być zniszczone. Wszystko, co nie posiada tych dwu
własności, nie jest prawdziwym szczęściem". Czy mówiąc o szczęściu nie
pragniemy prawdziwego szczęścia, to znaczy takiego, które "trwa wiecznie i
nie może być zniszczone"? Oczywiście, często mylimy się w rozpoznaniu, co
jest szczęściem trwałym i niezniszczalnym. Ale zawsze takiego szczęścia
szukamy.
Jakie dobra mogą zapewnić trwałość i niezniszczal-ność szczęścia?
Przypomnijmy sobie etapy naszej drogi do szczęścia. Marzyliśmy o zdaniu
matury. Otrzymaliśmy świadectwo dojrzałości. Marzyliśmy o studiach. Dyplom
jest w naszych rękach. Tęskniliśmy za wybranką czy wybrańcem losu. Bóg nas
połączył dozgonnym węzłem. Z niepokojem czekaliśmy na pierwsze teatralne
role. Za nami są pewne osiągnięcia - przed nami otwarte wciąż szanse.
Marzyliśmy o pierwszym dziele muzycznym, obrazie, rzeźbie czy wystawie.
Wiele rzeczy udało się zrealizować. Bogu dzięki. Nikt tego nie chce
przekreślać. To są małe cegiełki szczęścia. Z nich może i powinien wznieść
się DOM pełnego szczęścia.
Pisał wielki św. Augustyn: "Szczęśliwy jest ten, kto ma to, czego chce, a
nie chce niczego złego". Tak, nie pragnąć zła dla innych czy dla siebie -
to bardzo ważny etap w życiu. Nigdy dość mocno to podkreślać.
Augustyn zauważa dalej, że dobra stworzone przynoszą okruchy szczęścia. Ale
trzeba z nich korzystać z umiarem, by nami nie zawładnęły. Trzeba umieć
obywać się bez wielu rzeczy. Trzeba wciąż otwierać się na Dobro
niestworzone. Ono jest wieczne i nie podlega zniszczeniu. Co jest tym
Dobrem nad dobrami?
Augustyn pisze: "Bóg jest wieczny i niezmienny. Szczęśliwy jest ten, kto
Boga posiada". Wówczas człowiek osiąga dystans wobec życia: wobec dostatków
czy braków, sukcesów czy niepowodzeń, zdrowia czy choroby.
Oddajmy głos jeszcze raz Augustynowi. Człowieka, który nie przejmuje się
brakami materialnymi, a zabiega jedynie o Bożą mądrość - nazywa on mędrcem.
Pisze: "Mędrzec używa rzeczy, które wydają się potrzebne dla ciała, jeśli
są mu one dostępne. Jeżeli ich nie ma, niedostatek ten go nie załamie.
Każdy bowiem mędrzec jest mężny, a mężny człowiek nie lęka się niczego.
Mędrzec zatem nie lęka się śmierci ciała ani cierpienia (...) Nie przestaje
się dobrami we właściwy sposób posługiwać, o ile są mu one dostępne. Bardzo
słuszne jest bowiem owo zdanie: »Głupotą jest przecież dopuszczanie
nieszczęścia, którego można uniknąć. Będzie więc unikał śmierci i
cierpienia, o ile tylko może i o ile się godzi (...)
Jeżeli zaś mimo godziwych wysiłków mędrzec nie zdoła uniknąć cierpienia, to
cokolwiek by go spotkało, nie może uczynić go nieszczęśliwym. (...) Pragnie
on mianowicie, aby wszystkie jego czyny były kierowane zasadami cnoty i
Bożym prawem mądrości, a tego nic go pozbawić nie zdoła" {DE VITA BEATA
25).
Krótko mówiąc, mędrzec jest szczęśliwy, gdyż pragnie posiadać Boga.
Teraz rodzi się drugie pytanie: Co znaczy posiadać Boga? Jakimi sposobami
owo szczęście osiągnąć?

 JAK POSIĄŚĆ BOGA?
Przede wszystkim należy się wyrzec uprzedzeń i postawy sceptyka. Sceptyk
nie może osiągnąć szczęścia, gdyż przeczy możliwości znalezienia Prawdy i
Dobra. Aktor, który nie wierzy w możliwość zrealizowania siebie w swym
powołaniu, nie powinien iść tą drogą. Podobnie jest z malarzem czy
rzeźbiarzem. Oni poszukują jakiejś prawdy o świecie i o sobie. Oni pragną
tę prawdę - własnym językiem - wyrazić. Dobrze jest, gdy poszukują Prawdy
nad prawdami - Absolutnej Prawdy. W Prawdzie Absolutnej znajdują swe
ostateczne dopełnienie wszelkie okruchy prawdy cząstkowej.
Jak posiąść Prawdę Absolutną? Jakimi drogami można to osiągnąć? Wybór
właściwej drogi jest istotny. Oczywiście, do Warszawy można jechać przez
Paryż czy Londyn, a nawet Moskwę. Właściwa droga - to droga najkrótsza i
najpewniejsza. Są zwierzęta, które instynktownie wybierają paralelną drogę
do szlaków lwa, aby się z groźnym królem zwierząt nigdy nie spotkać.
Bywają ludzie, którzy namiętnie poszukują prawdy. Ale ich pasją jest samo
poszukiwanie, a nie znalezienie prawdy. O starcach szukających prawdy, a
bojących się ją znaleźć, pisał Norwid: "Kiedyż oni będą znalezioną prawdę
praktykować?"
Trzeba wierzyć w możliwość znalezienia Prawdy. Trzeba również nie bać się
jej odnaleźć. Szukanie jest środkiem do celu, a nie samym celem.
Pisał Augustyn: "Boga posiada każdy, kto dobrze żyje, kto spełnia Jego wolę
i nie' ma ducha nieczystego". Rozważmy trzy człony zdania po kolei.
"Boga posiada każdy, kto dobrze żyje". Pierwsze zdanie wyjaśnia się w
drugim: "Boga posiada ten, kto spełnia Jego wolę". Dobrze żyć - to pełnić
Bożą wolę. Chrześcijaństwo precyzuje: Pełnić wolę Boga - to starać się iść
drogą Bożych przykazań, zwłaszcza przykazania miłości, uzupełnionych
naukami Kazania na górze.
Tajemnicze jest zdanie trzecie: "Boga posiada każdy, kto nie ma ducha
nieczystego". Zdaniem św. Augustyna chodzi tu o dwie sprawy. Pierwsza - to
być we władaniu ducha złego, który ludzi wprawia w szał. Czy to
możliwe? Epoka hitleryzmu i epoka stalinizmu ukazała ludzi wprawionych w
szał przez złego ducha. Jest to straszliwa możliwość człowieka, który
odrzuca obiektywny porządek moralny oparty na Odwiecznej Prawdzie. Dla
niego najwyższą normą etyczną jest interes rasy, partii czy grupy. Nie
można tego nie przypominać. Niebezpieczeństwo jest realne.
A drugie znaczenie "mieć ducha nieczystego"? Poddawać się bez walki - a
może z umiłowaniem wadom, występkom i namiętnościom. Istotne jest tu
"poddawanie się bez walki - z umiłowaniem" grzechowi. Albowiem grzeszni
wszyscy jesteśmy. Co innego jednak jest wciąż szukać, coraz to nowej okazji
do grzechu. A co innego zmagać się z wadami i grzechami, którym każdy
człowiek podlega.
Co nam pragnie wielki Augustyn powiedzieć? Szczęśliwy jest ten, kto Boga
posiada - dobro wieczne i niezniszczalne. Szczęśliwy jest ten, kto wolę
Jego pełni - gdyż to jest znak, że dobrze żyje, a nie jest we władzy ducha
nieczystego. Człowiek, który stara się żyć dobrze - ma Boga przychylnego
sobie. Kto zaś źle żyje - ma Boga przeciw sobie.
Augustyn na początku swych Wyznań napisał: "Stworzyłeś nas [Boże] jako
skierowanych ku Tobie. I niespokojne jest serce nasze, dopóki w Tobie nie
spocznie". Życie człowiecze jest jak statek płynący po burzliwym oceanie.
Trzeba wiedzieć dokąd się płynie. Trzeba wiedzieć jak pewnie dopłynąć do
portu.
Bóg wpisany jest w ludzkie serce. Dlatego ono tęskni
za Szczęściem wiecznym i trwałym. Nie nakarmimy je namiastkami i ułudami.
Niespokojne jest nasze serce dopóty, dopóki w Bogu nie spocznie.

PSALM TĘSKNOTY
Psalm 42 może być naszą modlitwą tęsknoty za Bogiem. Góruje w nim ufne
oczekiwanie spotkania z Panem. Ale nieobcy jest mu również niepokój. Wierze
i nadziei zawsze towarzyszy niepokój. Ów niepokój towarzyszy również
pragnieniu szczęścia. Pisał Jaąues Deval, komediopisarz francuski: "Gdyby
się było zawsze szczęśliwym, nie sprawiałoby to żadnej przyjemności".
Słoneczne, upalne dni też nam po pewnym "czasie brzydną.
Oprócz niepokoju z powodu kruchości szczęścia, pojawiają się w życiu
szydercy. Wciąż pytają: "Gdzie jest twój Bóg"? Tak pytali nawet przyjaciele
i żona cierpliwego Hioba, obarczonego nieszczęściem. Szyderców nigdy nie
brakowało. Oddajmy teraz głos psalmiście: (Ps 42,1-6 tł. R. Brandstaetter):
Jak łania tęskni do wody źródlanej,
tak dusza moja tęskni do Ciebie, Boże.
Tęskni moja dusza do Boga, do Boga żywego,
więc kiedy przyjdę i zjawię się przed obliczem Boga?
Płacz jest moim chlebem w dzień i w nocy,
Gdy mnie nieustannie pytają: Gdzie jest twój Bóg?
Rozpływa się we mnie dusza moja, gdy wspominam,
jak kroczyłem w pochodzie
i wstępowałem do domu Pańskiego
wśród radosnych i pochwalnych śpiewów
i okrzyków tłumu świętującego.
Dlaczego smucisz się, duszo moja, i dlaczego we mnie trwożnie szeleścisz?
Ufaj Bogu, bo jeszcze będę Mu dziękować, Jemu, który jest zbawieniem mojego
oblicza i Panem moim.
Wyrażenie "dusza trwożnie szeleszcząca" oddaje ów egzystencjalny niepokój
człowieka: pragnie on Boga, lecz tu na ziemi nigdy Go posiąść w pełni nie
zdoła. Tym bardziej tu zobaczyć Go TWARZĄ W TWARZ - niepodobna. Ale
nadzieja na spotkanie z Nim rośnie. On jest Panem moim.

JAN PAWEŁ Ii
TRZY WARTOŚCI
1. Wy jesteście w posiadaniu tego wymiaru człowieczeństwa, który się nazywa
młodością i ten wymiar człowieczeństwa chyba trzeba zobaczyć, trzeba
wypełnić. Czym? Prawdą i miłością. Więc są te trzy elementy: wymiar
człowieczeństwa, który się nazywa młodość, następnie prawda i miłość. To
się musi spotkać. I na tej zasadzie spotykamy się wszędzie, bez względu na
to, jaka jest bariera językowa, jakim językiem trzeba mówić, skąd ci młodzi
przychodzą, jakie piosenki śpiewają, ale mianownik jest wspólny.
2. Troszczę się właśnie o ten wymiar człowieczeństwa, który nazywa się
młodością, żeby ten wymiar człowieczeństwa był Wam dany, żebyście byli
sobą, A możecie być sobą, w tym wymiarze tylko przez prawdę i przez miłość.
Żeby Wam była dana prawda i miłość, I w tym kierunku, w tym duchu
codziennie się modlę za Kościół w Polsce i za wszystkich tych, którzy mają
odpowiedzialność za młodzież, za wszystkich się modlę o to, ażeby ten
wymiar człowieczeństwa umieli potwierdzić prawdą i miłością. To jest jedyna
droga do przyszłości, do odnowy. Jedyna droga. To jest droga, którą pokazał
Chrystus.
(Kraków 21 VI1983)


10. SKĄD BIORĄ SIĘ WADY I ZALETY CZŁOWIEKA?

ZARZEWIE GRZECHU
Już starożytni zastanawiali się nad tym, skąd się biorą wady ludzkie?
Kończyło się zwykle na melancholijnym stwierdzeniu faktu, bez podania
przyczyny. "Widzę to, co szlachetne, pochwalam, a opowiadam się za tym, co
gorsze" (Owidiusz).
Chrześcijaństwo ukazuje źródło tego stanu i nazywa je grzechem
pierworodnym. Bunt pierwszych rodziców przeciw Bogu zaważył na losach całej
ludzkości. Jest to tajemnica. Przyjęcie jej rozjaśnia ludzką kondycję.
Odrzucenie jej czyni niezrozumiałą sytuację człowieka: skąd owo duchowe
rozdarcie między dobrem a złem? Błażej Pascal, francuski filozof pisał:
"Grzech pierworodny jest niedorzecznością w oczach ludzi (...) Ale ta
niedorzeczność jest mądrzejsza niż cała mądrość ludzi (...), bez niej
bowiem jak określimy, co jest człowiek?" (Myśli 448).
Następstwem grzechu pierworodnego jest bunt ciała przeciw duchowi. Jest to
kara za powstanie, opór ducha ludzkiego przeciw Bogu. Chrzest gładzi
grzechową winę, ale natura pozostaje skażona.
Św. Jan Apostoł wymienia trzy niebezpieczne skłonności skażonej natury:
..Wszystko, co jest na świecie: pożądliwość ciała, pożądliwość oczu i pycha
żywota" (1 J 2,16). "Pożądliwość ciała" to nieuporządkowana rozkosz
zmysłowa lub. jej pożądanie. Nieład zaznacza się w nieumiarkowaniu
jedzenia, picia i wypoczywania, a przede wszystkim w skłonności do nadużyć
seksualnych.
"Pożądliwość oczu" to nadmierne pragnienie bogactw, przepych w strojach. Z
jednej strony rozrzutność, z drugiej - skąpstwo. "Pycha żywota" polega na
wygórowanej ambicji, zazdrości i gniewie. Łączy się ona z zarozumiałością i
żądzą sławy.
Podczas gdy św. Jan wymienia trzy główne wady - pożądliwość ciała, oczu i
pychę żywota - tymczasem teologia podaje istnienie siedmiu grzechów
głównych. Rozważymy je, koncentrując uwagę na ich przeciwieństwie, czyli
cnotach.

PYCHA - POKORA
Człowiek posiada wrodzone poczucie godności. Oparte jest ono na otrzymanej
na chrzcie godności dziecka Bożego. Możliwe są dwie sytuacje. Jedna to
szukanie swej godności przed ludźmi, bez oglądania się na Boga. Na tym
polega pycha, żądza próżnej sławy i ambicji. Przykładem jest biblijny
faryzeusz, chwalący się swymi cnotami i osiągnięciami. Pismo św. i
literatura piękna jednoznacznie oceniają tę postawę. Wincenty Poi pisał w
Stryjance:
Biada temu, kto pychą swoją wszystko mierzy I dba tylko o siebie i ku sobie
garnie! Pychę nędza odważy i w sądzie zadzierży, A miłości kto nie miał,
schodzi z świata marnie!
Rzecz ciekawa, o ile krytycy pychy są jednomyślni w ocenie negatywnej, o
tyle wielu nie rozumie pokory i jej nie docenia. I nie ma się czemu dziwić.
Na pojęciu "pokora" i "pokorny" ciążą ujemne skojarzenia. W klasycznej
grece i łacinie nie było wcale określenia pokory. Tapejnos (grec.) i
humilis (łac.) posiadały pejoratywne zabarwienie i znaczyły "nędzny, niski,
służalczy".
Księga Syracha podaje głębokie zachęty do pokory:
O ile wielki jesteś, o tyle się uniżaj, A znajdziesz łaskę u Pana. Wielka
jest bowiem potęga Pana
I przez pokornych bywa chwalony (Syr 3,19).
Znaczenie pokornego usposobienia podnoszą niektóre modlitwy i psalmy
biblijne. Wymowny jest psalm mesjański 22,2-3:
Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił? Daleko odszedłeś od ratowania
mnie, od słów jęku mego.
Boże mój, wołam we dnie a nie odpowiadasz, i w nocy, a nie mam spokoju.
Pełny ideał pokory objawił dopiero Chrystus i to dwojako: w nauczaniu swoim
i postępowaniu. Przede wszystkim Jezus ukazał znaczenie pokory w swoim
życiu. Czyny szły zawsze u Chrystusa przed słowami. Bóg-Człowiek we własnej
osobie odsłonił istotne rysy tej cnoty. Pisze św. Paweł: "Który mając
naturę Bożą nie poczytywał swej równości z Bogiem za przywłaszczenie, ale
wyniszczył samego siebie przyjąwszy naturę sługi, stawszy się podobnym do
ludzi" (Flp 2,6). Odkrywczość Chrystusowego objawienia polega na tym, że
pokora nie wyrasta z niskości, ale ze wzniosłości - z pełni Bożego
bogactwa, z niezgłębionej miłości.
Bóg staje się człowiekiem. Ale w jakich warunkach? Nie było dlań miejsca w
gospodzie, więc przyszedł na świat w pasterskiej grocie. Musiał uciekać do
Egiptu przed gniewem Heroda. Nieznany nikomu spędził 30 lat w Nazarecie.
Obcował z grzesznikami i celniikami. Umył apostołom nogi. Poddał się
wyniszczającej śmierci krzyżowej. Tylko niezgłębiona miłość zdolna jest do
najgłębszej pokory.
Maryja, Matka Jezusa, szła śladami Syna. Przy nawiedzeniu św. Elżbiety
wyśpiewała w Magnificat: Bóg "wejrzał na uniżenie służebnicy swojej;
rozproszył pysznych w zamysłach ich serc. Strącił mocarzy z tronów, a
wywyższył pokornych" (Łk 1,48-52).
Chrystus wiedział, że pokora jest czynem niesłychanie trudnym. Dlatego dał
wzór postępowania: "Uczcie się ode Mnie, żem jest cichy i pokornego serca"
(Mt 11,29).

WYPOWIEDZI O POKORZE
Św. Augustyn: "Jest właściwością pokory, że serce podnosi w górę; skutkiem
zaś wywyższania samego siebie jest poniżenie serca. Zdaje się być niemal
sprzecznością, iż pycha wiedzie ku przepaści, pokora zaś na wyżyny. Pobożna
pokora jednak służy sprawom wyższym. Nic zaś nie jest wyższe nad Boga. I
dlatego wywyższa pokora, która każe Bogu ulegać".
Maks Scheler: "Pokora jest rodzajem miłości, która mocna jak słońce
przełamuje stężały lód, jakim obfitująca w ból pycha opasuje wiecznie
próżną naszą miłość własną".

JAN PAWEŁ II
POKORA DZIECIĄTKA JEZUS
Pierwszy żłobek narodził się, jak wiecie, z genialnej intuicji św.
Franciszka z Asyżu. On to właśnie, głęboko poruszony i wzruszony pokorą
Wcielenia, w noc Bożonarodzeniową roku 1223, w Greccio, kazał swemu
wiernemu i pobożnemu przyjacielowi imieniem Jan, przygotować wszystko, co
było potrzebne: słomę, siano, żłób, prawdziwego woła i osła z krwi i kości.
"Chciałem pokazać - powiedział Święty - Dzieciątko Jezus narodzone w
Betlejem i jakoś na własne oczy zobaczyć wszystkie trudności, w których
znalazło się Ono z powodu braku rzeczy najbardziej niemowlęciu potrzebnych.
Chciałem pokazać, jak zostało złożone w żłobie, jak leżało na sianie między
wołem i osłem"



11. SZCZODROBLIWOŚĆ, ŁAGODNOŚĆ, HOJNOŚĆ

Rozważaliśmy jedną z głównych wad - pychę i jej przeciwieństwo, czyli
pokorę. Obecnie przejdziemy do trzech kolejnych grzechów głównych, ukazując
przeciwne im cnoty.

ZAZDROŚĆ - SZCZODROBLIWOŚĆ
Skąd się wywodzi zazdrość? Bez wątpienia jej korzeniem jest żądza sławy i
własnego wywyższenia. Nierzadko łączy się ona z nienawiścią lub do niej
prowadzi. Oto chwalą kogoś za pracowitość i rzetelność. Dlaczego nie chwalą
mnie, przecież ja też wiele rzeczy zrobiłem? Oto tamta, choć wdowa, daje
sobie radę z wychowaniem dzieci. Są ułożone, grzeczne, starannie ubrane. O,
na pewno amant jej w tym pomaga! Oto koledze powiodła się klasówka.
Wiadomo, on zawsze lepiej jest widziany niż inni.
Pisze teolog, Bernard Haring: "Dziećmi zazdrości są: intrygi i
donosicielstwo, obmowa, oszczerstwa, radość z cudzego nieszczęścia, zły
humor i nieżyczliwość oraz nienawiść".
Ileż złego czynią bliźnim różne intrygi i donosicielstwo! Ilu ludzi
wyjechało do Oświęcimia z powodu fałszywego donosu podczas okupacji! Ile
wdów i sierot pozostało z rozbitych rodzin pod wpływem zazdrości!
Znamienne, że zazdrość nie potrafi się cieszyć nawet z autentycznej cnoty
bliźniego, choć bliźni jest skromny i nie narzucający się. Dlatego grzech
zazdrości jest tym większy, im większe jest dobro, którego się komuś
zazdrości.
Co jest przeciwieństwem zazdrości? Życzliwość i szczodrobliwość. Wzorem
jest Boża hojność w obdzielaniu dobrami - życzliwa hojność. Pan zsyła
deszcz na dobrych i złych. Słońcem obdziela jednakowo wszystkich, bez
względu na czyjeś zasługi. Sąd nad ludźmi trzeba zostawić Panu. Trudnych i
grzesznych należy wspierać duchowo modlitwą i dobrymi czynami. Nade
wszystko należy się cieszyć, że komuś się powiodło, a siebie mobilizować,
aby innym dorównać. Taka "święta" zazdrość może być motorem duchowego
postępu.

GNIEW - ŁAGODNOŚĆ
Istnieje gniew "święty". Istnieje również gniew grzeszny. Oto Jezus staje w
obronie miejsca świętego. Wywraca stoły kupczących i wyrzuca ich ze
świątyni jerozolimskiej. "Mój dom jest domem modlitwy, a wy czynicie z
niego jaskinię zbójców" (Mt 21,13). Innym razem Chrystus - tak zwykle
łagodny i wyrozumiały - chłoszcze faryzejską obłudę: "Biada wam, uczeni w
Piśmie i faryzeusze obłudnicy! Bo podobni jesteście do grobów pobielanych,
które z zewnątrz wyglądają pięknie, lecz wewnątrz pełne są kości trupich i
wszelkiego plugastwa. Tak i wy z zewnątrz wydajecie się ludziom
sprawiedliwi, lecz wewnątrz pełni jesteście obłudy i nieprawości" (Mt
23,27-28).
Niestety, istnieje również gniew grzeszny. Przejawia się on w
niecierpliwości: jedno słowo wywołuje od razu potok obelżywej tyrady.
Drobne przewinienie rodzi nie kończące się połajanki. Najczęstszymi
postaciami gniewu są kłótnie i bójki, którym towarzyszą przekleństwa.
Jakież są cechy gniewu? Zwykle bardziej oburzają nas uchybienia innych niż
własne słabości. Zazwyczaj brak jest proporcji między wybuchem a błahostką,
która go spowodowała. Stąd niedaleko już do podtrzymywania w sobie uczucia
zemsty czy pragnienia, aby bliźniego skrzywdzić i unicestwić.
Pisał Franciszek Bohomolec (1720-1784) w Arlekinie na świat urażonym:
"Bojaźń bardziej przystoi człowiekowi niźli gniew. (...) Człek w gniewie
nie jest człekiem, ale bestią, bo w tej pasji zapomina i przestaje być
człowiekiem. Człek zaś w bojaźni aż nadto pamięta, że jest człowiekiem
(...)".Maria Rodziewiczówna (1863-1944) w Lecie leśnych ludzi: "Nie wolno
się gniewać: gniew, jak bumerang, wraca do tego, co go cisnął".
Czy ma rację pisarka? Wyobraźmy sobie człowieka, który dał się ponieść
furii złości. Oczywiście, rani on
i znieważa bliźniego. Nieraz doprowadza go do kalectwa. Czy jednak nie jest
to "pyrrusowe" zwycięstwo?
Pismo święte zdaje sobie sprawę z niszczącej siły gniewu. Dlatego zachęca
do szybkiego pogodzenia się: "nie trwajcie w owym gniewie przez dzień cały"
(Ef 4, 26). - "Niech zniknie spośród was duch wszelkiego zgorzknienia,
irytacji, gniewu, zgiełku" (Ef 4,31).
Co jest przeciwieństwem gniewu? Łagodność. Trzeba na nią popatrzeć poprzez
osobę Chrystusa. Był On rozważny. Nie czynił niczego pod wpływem
namiętności.
Warto pomyśleć o tym, że gniew nas ośmiesza w oczach drugich. Warto też
zastanowić się: Czy stać mnie na "święty" gniew? Czy choć raz ująłem się -
spokojnie, lecz stanowczo - za bezczeszczoną wartością religijno-moralną?

CHCIWOŚĆ - HOJNOŚĆ
Św. Jan wymienia pośród trzech głównych żądz człowieka "pożądliwość oczu".
Oto oczy człowieka dostrzegają bogactwo. Mieni się ono różnymi kolorami.
Raz błyska górą pieniędzy - złotych czy srebrnych. Innym razem fascynuje
wymyślnymi rozrywkami. Kiedy indziej ubóstwia skądinąd pożyteczne rzeczy,
jak samochody, działki czy budynki. U płci pięknej rozmiłowanie w dobrach
może przybrać postać pogoni za coraz nową biżuterią, strojami, modą.
Pożądliwość oczu Ewangelia nazywa "służbą mamonie" (Mt 6,21), zaś św. Paweł
określa ją dosadniej - "bałwochwalstwem" (Ef 5,5). Teologowie określili ją
mianem "chciwości". Co jest w niej charakterystyczne? Czy sama żądza dóbr
materialnych? Nie jesteśmy duchami, lecz istotami psycho-fizycznymi.
Człowiek potrzebuje własnego kąta-domu, mieszkania. Tam czuje się "u
siebie". Nie wolno ludzi pozbawiać "zadomowienia". Jest to naturalna
potrzeba człowieka. Ludzie bezdomni - to ludzie wydziedziczeni.
Człowiek potrzebuje również środków do życia - dla siebie i dla rodziny.
Możliwość zapewnienia sobie i rodzinie minimum egzystencji - to
fundamentalne wymaganie sprawiedliwości. Czyż to byłoby chciwością?
Oczywiście, że nie. Istota chciwości zasadza się na "nieuporządkowanym"
przywiązaniu do dóbr ziemskich. Dobra materialne są koniecznym "środkiem"
do życia. Chciwiec czyni z nich natomiast jedyny i najważniejszy "cel"
życia.
Przerażające są owoce chciwości. Postawa ta rodzi twardość i nieczułość
serca na potrzeby drugich. Wiąże się ona zwykle z żądzą władzy. Stąd tylko
jeden krok do krzywdzenia innych.
Jakież jest lekarstwo przeciw chciwości? Pismo święte mówi o "marności"
dóbr doczesnych, a wzniosłości dóbr duchowych. Ciało podlega zniszczeniu,
duch trwa wiecznie. Troska o sprawy ducha winna zajmować naczelne miejsce w
życiu człowieka. Stąd postulat hojności. "Ochotnego dawcę Bóg miłuje".
Niezgłębionym przykładem hojności jest Chrystus, który rozdał samego
siebie. Nie zostawił dla siebie żadnej cząstki. Wszystko oddał "dla" braci
i "za" braci. Dobrami swej hojności obdarzył ludzi wszystkich czasów.
Niczego nie zabraknie żadnemu z synów ludzkich, gdy tylko zwróci się do
Chrystusa.
Jan Kochanowski wzywa nas do wdzięczności wobec Boga ze względu na Jego
wspaniałomyślną hojność (Pieśń XXV):
Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? Czego za dobrodziejstwa,
którym nie masz miary?. Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie, I w
otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.
Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje, Cokolwiek na tym
świecie człowiek mieni swoje. Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy,
Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy.

JAN PAWEŁ II
PRACA NAD SOBĄ
W ten oto kontekst: rodziny i społeczeństwa, które jest Waszą Ojczyzną,
zostaje stopniowo wpisany temat, który również pozostaje w bliskiej
łączności z przypowieścią o talentach. Stopniowo bowiem rozpoznajecie ów
talent czy też owe talenty, jakie są właściwe każdemu i każdej - i
zaczynacie je pomnażać - a dzieje się to przez pracę.
Jakaż jest w tej dziedzinie przeogromna skala możliwych kierunków,
uzdolnień, zainteresowań! Nie podejmuję się ich tutaj wyliczać, nawet
przykładowo, zachodzi bowiem obawa, że można by więcej przeoczyć niż
uwzględnić. Zakładam więc całą ową różnorodność H wielokierunkowość.
Świadczy ona zarazem o wielorakim bogactwie odkryć, jakie niesie ze sobą
młodość. Można powiedzieć, nawiązując do Ewangelii, że młodość to czas
rozpoznawania talentów. Równocześnie zaś jest to czas wchodzenia na
wielorakie szlaki, po których rozwijała się i nadal rozwija cała ludzka
działalność, praca i twórczość.
Życzę Wam - każdej i każdemu - abyście odnaleźli siebie na tych szlakach.
Abyście na nie wchodzili z zainteresowaniem, z pilnością, z entuzjazmem.
(List do młodych 12)



12. WARTOŚĆ CZYSTOŚCI

WSPÓŁCZEŚNI IDOLE
Nasze czasy mają swoich idoli. Naczelne miejsce zajmuje bez wątpienia
"eros" i "seks". Nie to jest ważne, że na ludzkiej słabości żeruje przemysł
filmowy i rozrywkowy, publikacje czy spektakle telewizyjne - a wszystko to
ze względów komercyjnych. To jest żenujące, ale w pewnej mierze zrozumiałe.
Żałosne jest tworzenie legendy, że swoboda seksualna jest wyznacznikiem
postępu i prawdziwej wolności. Nieczystość - jak wszystkie ludzkie grzechy
- jest stara jak dzieje człowieka. Dawniej również grzeszono nieczystością,
ale zazwyczaj się jej wstydzono. Obecnie wstyd uważa się za przebrzmiałą
pruderię'. nie ma się czego wstydzić, jest się czym pochwalić.
Ks. Piotr Skarga (1536-1612) pisał w Kazaniu sejmowym pierwszym: "...w
nieczystości i rozkoszach cielesnych nikt mądrym być nie może. Co i poganie
pisali, iż rozkosz cielesna wszytki zmysły wnętrzne do siebie ciągnie i na
nich je bawi, od baczenia i uważania dobrego rozumu odwodząc".
Zauważmy różnicę: ks. Skarga czystość zwie mądrością, troską o dobro.
Współczesna moda zwie ją głupotą, zacofaniem, pruderią.
W podobnym duchu co Skarga pisał Norwid {Tajemnica lorda Singelworth):
"Czystość zależy na podniesieniu się stosownym - nieczystością zaś jest
poniżenie się... lub kogo... czystość, która musiałaby degradować ludzi,
ażeby siebie utrzymać, byłażby bezplamną?"
Czymże jest czystość i nieczystość według Norwida? Czystość wynosi w górę
człowieka, nieczystość go poniża.
Do tych określeń czystości wypada dodać element najistotniejszy, czystość
stoi na straży miłości. Strzeże tylko spraw wartościowych. Taką bezcenną
wartością jest międzyludzka miłość: narzeczeńska, małżeńska, pozamałżeńska.
Cechą charakterystyczną miłości jest zawsze pragnienie dobra dla umiłowanej
osoby, a nie chęć "zawłaszczenia" dla siebie drugiego człowieka. Bóg -
Pełnia dobra wymaga czystości przedmałżeńskiej z dwojakich powodów. Po
pierwsze On daje prawo ludziom do korzystania z popędu seksualnego, gdy
łączy dwoje ludzi dozgonnym węzłem małżeńskim. Po wtóre Bóg pragnie, aby
człowiek nauczył się panować nad swymi uczuciami (kobieta) i popędem
(mężczyzna). W jakim celu? Aby siebie zaofiarować, trzeba siebie wpierw
posiąść. Czystość przedmałżeńska wychowuje człowieka do autentycznej
miłości polegającej na darze: aby ktoś mógł całkowicie zaofiarować siebie
współpartnerowi i dochować mu wierności małżeńskiej.
Miłość małżeńska posiada swój wymiar fizyczny. Bóg pragnie, aby małżonkowie
dawali początek nowemu życiu w sposób godny i odpowiedzialny. Godne i
odpowiedzialne pożycie małżeńskie nie wyklucza - w sposób mechaniczny czy
chemiczny - poczęcia nowego człowieka. Nie chodzi o to, aby był "co rok -
prorok". Małżonkowie sami przed Bogiem podejmują decyzję o ilości dzieci.
Mogą korzystać z naturalnej regulacji poczęć (metoda termiczna). Ale ta
zakłada ofiarę: trud rozpoznawania dni płodnych od niepłodnych oraz
panowanie nad sobą. Jest to cena za ocalenie autentycznej miłości
oblubieńczej.
Czy pozamałżeńska czystość jest przeżytkiem, którego należy odłożyć do
lamusa? Tylko w romansach, filmach czy spektaklach atrakcyjnie wyglądają
rozwody, trójkąty czy zdrady małżeńskie. Kto gloryfikuje rozwiązłość jako
postępową, bierze pod uwagę tylko jedną . stronę medalu: element przygody,
zaspokojenie namiętności, poszukiwanie przyjemności za wszelką cenę. Ale
jest, niestety, druga strona medalu: pokrzywdzone żony czy mężowie, złamane
życie, rozbite rodziny, dramat dzieci bez rodziców. Trzeba wysłuchać ofiar
nieładu małżeńskiego i rodzinnego, aby zawyrokować, co jest wartością:
czystość czy nieczystość pozamałżeńska - wspominał wielokrotnie Jan Paweł
II. Jest jakiś paradoks w traktowaniu czystości i nieczystości w obiegowej
opinii. Rozwiązłość posiada często lepszą renomę niż czystość. Ale tak
naprawdę nikt nie pragnie dla siebie niewiernej żony czy niewiernego męża.
Pochwala się często uwodzenie, ale chwalący cierpią - jak wszyscy - z
powodu zdrady ich współmałżonka.
"Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą" (Mt 5,8).
Błogosławieni znaczy tyle co "szczęśliwi". Szczęśliwi są ci, co dbają o
czystość serca. Potocznie "czyste serce" oznacza człowieka po spowiedzi:
odżałował swoje grzechy i Pan mu je przebaczył. Pierwszy sens wyrażenia
biblijnego byłby następujący, pozbądź się grzechów, oczyść swe sumienie,
abyś mógł kiedyś oglądać Boga.
Co jeszcze może oznaczać owo biblijne wyrażenie "szczęśliwi czystego
serca"? Serce - to symbol ludzkiego wnętrza, zwłaszcza miłości. "Czyste
serce" to zatem "czysta miłość". Szczęśliwi są owi, którzy zabiegają o
"czystą miłość". Albowiem tylko miłość stoi na straży czystości i stanowi
jej istotę. Różny bywa kształt "czystej miłości". Narzeczeństwo to kontrola
swych uczuć (kobieta) i swego popędu (mężczyzna), aby móc siebie
zaofiarować partnerowi życia na ślubnym kobiercu. Małżeństwo - to służba
budzącemu się życiu i rozwijanie miłości wiernej. Wierność tyle razy
wykpiona i lekceważona upomina się o swoje prawa. Nieśmiała stoi u progu
naszych domostw i puka: Czy wpuścicie mnie do Waszych rodzin i małżeństw?
Nie bójcie się, nie pozbawię Was wolności. Ocalę Waszą miłość. Sprawię, że
urośnie i zakwitnie jak róża - dorodna, radująca oczy
. '.».i serce. Oczyszczę Waszą miłość i egoizm oraz wygodnictwo. Rozwinie
się w Was więcej ducha poświęcenia i ofiarności.
Cóż. więc ostatecznie znaczą słowa: "Szczęśliwi czystego serca, albowiem
oni Boga oglądać będą?" Szczęśliwi są ci, co rozwijają "czystą miłość".
Boga będą kiedyś oglądać? "Czysta miłość" pozwala im już dziś odkryć twarz
Boga w obliczu człowieka. Nieczysty nie dostrzega człowieka, tylko rzecz,
przedmiot do wykorzystania i wyrzucenia na śmietnik. Czystemu odsłania się
- jak mówił Norwid - "rzecz Boża" w człowieku. "Rzecz Boża" w człowieku
każe nam uszanować nawet tych, którzy nie dbają o swoją godność. A dzięki
naszej miłości mogą rozwinąć się ku pełni. Jak św. Maria Magdalena czy
ewangeliczna jawnogrzesznica.

JAN PAWEŁ II
OBRONIŁA CZYSTOŚĆ (Bt. Karolina Kózkówna)
1. "Zawsze stawiam sobie Pana przed oczy. On jest po mojej prawicy, nic
mnie nie zachwieje. Bo serce napomina mnie nawet nocą" (Ps 16,8.7).
Tak psalmista. I tak Karolina w momencie śmiertelnej próby wiary, czystości
i męstwa. Jakbyśmy szli po śladach ucieczki tej dziewczyny, opierającej się
zbrojnemu napastnikowi, szukającej ścieżek, na których mogłaby pośród tego
rodzimego lasu w pobliżu jej wsi, ocalić życie i godność.
"Ty ścieżkę życia mi ukazujesz" (por. tamże w. 11).
Ścieżka życia. Na tej ścieżce ucieczki został zadany ostatni, zabójczy
cios. Karolina nie ocaliła życia doczesnego. Znalazła śmierć. Oddała to
życie, aby zyskać Życie z Chrystusem w Bogu,
(Tarnów 10 VI1987)



13. WSTRZEMIĘŹLIWOŚĆ - PRACOWITOŚĆ

NIEUMIARKOWANIE - WSTRZEMIĘŹLIWOŚĆ
Człowiek musi jeść, gasić pragnienie i wypoczywać. Jest to po prostu
naturalna potrzeba. Czynnościom tym towarzyszy przyjemność. Głodny z
przyjemnością przyjmuje posiłek. Spragniony łaknie orzeźwiającego napoju.
Utrudzony pracą regeneruje swe siły nocnym wypoczynkiem. To wszystko jest
dobre i wprost nieodzowne dla zdrowia.
Nieumiarkowanie pojawia się wówczas, gdy posiłek i napoje, zwłaszcza
alkoholowe, nabierają najwyższej rangi w naszym życiu. Wtedy człowiek
pochłonięty jest - w myślach, słowach i pragnieniach - bez reszty tymi
sprawami. Św. Paweł mówi o takich ludziach, że "brzuch staje się ich
Bogiem" (Flp 3,19).
Jeszcze większą wadą jest nadużywanie napojów alkoholowych czy uleganie
narkomanii. Obie te sprawy nabierają wymiarów katastrofalnych w kraju i na
świecie. Statystyka podaje, że 7-10 litrów czystego alkoholu na
statystycznego Polaka wypija się u nas rocznie. Brak zainteresowań czy też
frustracja - to częste przyczyny nadużywania alkoholu. Pisał Adam
Naruszewicz (1733-1796):
Nie znając w życiu uczciwej zabawy, Zlecieli rojem pod wiechę pijacy. Ten
się przyjaźnią życzliwą przymyka, Ów gada, co mu ślina w gębę niesie; (...)
Pękają w .srogich targańcach kołnierze, Jucha się leje, brzmią pięściami
pyski, Pełni hałasu, leci ze łbów pierze, Kufle się tłuką, latają półmiski.
(Do pijaków)
Trzeba tworzyć towarzyskie kręgi obywające się bez alkoholu lub
przynajmniej ograniczające jego spożycie. Trzeba rezygnować z obyczajowego
terroru, który wymusza wypicie "zdrowia".
Czy uczyniłem coś w tym kierunku?
Osobną sprawą jest nieumiarkowanie w paleniu papierosów. W ostatnich latach
uczyniono wiele dla wykazania szkodliwości tytoniu dla ludzkiego organizmu.
Dziś łatwiej jest tę szkodliwość zrozumieć. A mimo to obserwuje się wzrost
np. liczby palących kobiet.
Warto przypomnieć tutaj zasadę Mahatmy Gandhie-go, który głosił:
jakiekolwiek wyrzeczenie zawsze wzbogaca duchowo człowieka.
Pismo św. zachęca: "Niech serc waszych nie obciąża ani obżarstwo, ani
pijaństwo" (Łk 21,34). Nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu poniża człowieka
do rzędu istot nierozumnych. Pijaństwo rujnuje zdrowie - tak własne, jak
rodziny. Bywa ono przyczyną wielu tragedii i nieszczęść. Obciąża ono
ludzkie sumienie. Paraliżuje ludzkiego ducha, który głuchnie i ślepnie na
wartości religijno-moralne. Leopold Staff (1878-1957) radzi w Igrzysku:
Ducha dzierż zawsze w garści na wędzidle, Jak ognistego konia. Panuj słowom
I gestom swoim, jak wódz szykom w bitwie. Ogień miej w żyłach, ale lód na
głowie. Waż każde słowo jako kamień w ręce, Którym ugodzić masz w piersi
słuchacza. Nie daj się porwać, a porywaj innych. Bądź jak mróz trzeźwy, by
inni szaleli. Sobie bądź źródłem, byś innym był winem.

LENISTWO - PRACOWITOŚĆ
Ostatnim z grzechów głównych jest lenistwo. Popularnie leniwym nazywa się
człowieka, który stroni od pracy. Istotnie, bywają ludzie, którzy spychają
na innych wszelkie zajęcia. Pod byle pretekstem uwalniają siebie od
podjęcia codziennych obowiązków. Jest żądza spokoju i używania. Język
łaciński określa tę postawę mianem gnuśności (łac. pigritia). »
Księga Przysłów chłoszcze rozleniwionego człowieka: "A dokądże, leniwcze,
spać będziesz? Kiedy powstaniesz ze snu swego? Trochę pośpisz, trochę
podrzemiesz, trochę złożysz ręce, aby spać: i przyjdzie na cię jak
przechodzień niedostatek, a ubóstwo jak mąż zbrojny" (Prz 6,9-11).
Skutki lenistwa ukazuje biblijny mędrzec na przykładzie zaniedbanej roli:
"Szedłem przez pole człowieka leniwego i przez winnicę męża głupiego; a oto
wszędzie zarosło pokrzywami, i ciernie pokryły grunt jego, i rozwalił się
płot kamienny" (Prz 24,30).
Przeciwieństwem gnuśności jest pracowitość. Biblia pochwala mrówkę i
pszczołę, stawiając je za wzór pracowitości. "Do mrówki się udaj, leniwcze,
patrz na jej drogi - bądź mądry: nie znajdziesz u niej zwierzchnika ni
stróża żadnego, ni pana. W lecie gromadzi swą żywność i zbiera swój pokarm
we żniwa" (Prz 6,6-8).
Oprócz gnuśności (pigńtid) język łaciński posiada inne określenie lenistwa
(acedia). Co jest charakterystyczne w tej postawie rozleniwienia? O ile
gnuśnością jest niechęć do pracy, do stałego wysiłku związanego z
utrzymaniem własnym i całej rodziny, o tyle lenistwo (acedia) podobne jest
do pracowitości, gdyż polega na ciągłej krzątaninie wokół pomnażania dóbr
doczesnych. Ale sprawy ducha schodzą u tych ludzi coraz bardziej na plan
dalszy. Myśl o Bogu, modlitwa, służba Boża znikają z horyzontu
zainteresowania.
Teologia moralna wśród dzieci duchowego lenistwa wymienia zwątpienie i
małoduszność, zaniedbywanie trudnych obowiązków, jak wstrzymanie się od
ciężkiej pracy i udział we Mszy św. niedzielnej czy świątecznej, także
niezachowanie postu.
Jak bronić się przed duchowym lenistwem? Pamięć o sprawach ostatecznych
przywodzi na myśl przemijalność dóbr doczesnych. W ten sposób otwiera
człowieka na Bożą obecność i istnienie dóbr duchowych, które nigdy nie
przeminą.
Nigdy dość zachęty do pracowitości. Ale też nigdy dość przestrogi, aby nie
utopić ducha w krzątaninie wokół dóbr materialnych. Praca? Tak. Ale musi
ona być sensowna i rozumna. Sensowna praca nie traci z oczu horyzontu
wieczności. Cyprian Kamil Norwid (1821- 1883) pisał w Pracy:
Pracować musisz - głos ogromny woła, Nie z potem dłoni twej, lub twego
grzbietu, (Bo prac początek, doprawdy, jest nie tu):
Pracować musisz z potem twego CZOŁA!

JAN PAWEŁ II
TROSKA O TRZEŹWOŚĆ NARODU
Maryjo, Królowo Polski, bądź nadal natchnieniem tych wszystkich, którzy
walczą o trzeźwość swych bliźnich, o trzeźwość siebie samych. O trzeźwość
Narodu. Jestem szczególnie wdzięczny tym, którzy podejmują inicjatywy w tej
dziedzinie - zwłaszcza w miesiącu sierpniu, a także w czasie przygotowania
do tej papieskiej pielgrzymki.
Nie wolno tych inicjatyw ośmieszać i pomniejszać'. Nie wolno! Zbyt wysoka
jest stawka, o którą chodzi. Wiemy to dobrze z historii. Zbyt wysoka jest
stawka! I trzeba tutaj iść pod prąd! Pod prąd społecznego nawyku i płytkiej
opinii. Pod prąd ludzkiej słabości. Pod prąd źle rozumianej "wolności".
Wolność nie została człowiekowi dana przez Stwórcę do tego, ażeby niszczył
siebie i drugich. Wolność to nie jest samowola.
(Jasna Góra 12 VI1987)



14. WARTOŚĆ CNOTY

GRECKA WIZJA CNOTY
Greckiemu filozofowi, Sokratesowi, Ateńczycy zarzucili, że deprawuje
młodzież, gdyż "nie uznaje bogów, których państwo uznaje, ale inne duchy
nowe" (Platon Obrona Sokratesa).
Sokrates sam podejmuje przed sądem replikę z tym zarzutem: "...a mnie się
zdaje, że wy w ogóle nie macie w państwie nic cenniejszego niż ta moja
służba boża. Bo przecież ja nic innego nie robię, tylko chodzę i namawiam
młodych spośród was i starych, żeby się ani o ciało, ani o pieniądze nie
troszczył jeden z drugim przede wszystkim, ani tak bardzo, jak o duszę, aby
była jak najlepsza: i mówię im, że nie z pieniędzy dzielność rośnie, ale z
dzielności pieniądze i wszelkie inne dobra ludzkie i prywatne, i
publiczne".
Na nic się zdała autoobrona Sokratesa. Sąd skazał go na śmierć. Dano mu
truciznę do wypicia.
Co jest najistotniejsze w obronie Sokratesa? Zapytuje on ateński sąd, czy
pochwałę dzielności można nazwać psuciem młodzieży? Sokratesowa "dzielność"
to prawość, uczciwość, szlachetność i w ogóle synonim wartości moralnych
określanych mianem cnoty. Filozof uważa tę swoją misję za "służbę bożą".
Zabiega bardziej o cnotę niż o pieniądze i ciało. Dlaczego? Gdyż źródłem
wszelkiego trwałego dobra dla człowieka jest troska o sprawności moralne, a
nie zabieganie o dobra materialne i pielęgnacja ciała.
Tak patrzyła starożytna Grecja na cnotę. Uważała ją za wartość najwyższą
szlachetnego człowieka, który szuka jedynie autentycznego dobra.

PEJORATYWNE OCENY CNOTY
W XIX wieku podważono wartość cnoty. Etyka świecka uznała ją za "starą
pannę, gderliwą i bezzębną". Innymi słowy zrzucono ją z piedestału jako
niepotrzebną czy wręcz niebezpieczną miernotę. Tadeusz Boy-Żeleński
(1874-1941) kpił sobie z cnoty w Replice polskiej kobiety:
Więc te cuda polskich dziewic - Swojskiej cnotki miły zapach - Te gosposie
i te Zosie, Które sobie przy bigosie Fantazjował Pan Mickiewicz, Aby
znaleźć w nich pociechę Po swoich miłosnych klapach, Czyjeż są tęsknoty
echem?

CHRZEŚCIJAŃSTWO O CNOCIE
Współcześnie również tu i ówdzie pokpiwają sobie z cnoty. Dla niektórych
wydaje się ona trącić myszką. A przecież tak naprawdę człowiek tęskni za
dobrem i szlachetnością.
Co fascynuje ludzi u Brata Alberta? Stałość i łatwość w niesieniu pomocy
bezdomnym i upośledzonym. Raz wesprzeć biednego - każdy potrafi. Niełatwo
obsłużyć opryskliwego żebraka. Ale służyć zbieraninie opryszków stale i z
łatwością aż do bólu i utrudzenia - to budzi zdumienie i zachwyt nawet u
cyników oraz przestępców. Na tym polega sprawność moralna zwana cnotą. Jest
nią stałe i z łatwością spełnianie dobrego czynu, które wypływa nie z musu,
lecz z wewnętrznej dobroci człowieka.
Ważna jest przy tym motywacja. Źródłem, sednem i celem cnoty jest miłość
Boga. Pierwsi chrześcijanie szli na śmierć ze słowami: "Dla Chrystusa! Dla
Chrystusa!" Św. Ignacy Loyola czynił wszystko "na większą chwałę Bożą". Św.
Stanisław Kostka miał zawołanie: "Lepiej umrzeć niż zgrzeszyć". W herbie
ks. prymasa Stefana Wyszyńskiego znajdowały się słowa: "Samemu Bogu". U
Jana Pawła II jest maryjne zawołanie "Cały Twój".

JAK ZDOBYĆ CNOTĘ?
Teologia mówi, że w każdej sprawności moralnej jest coś z boskiego daru i
coś zdobytego przez samego człowieka. Św. Paweł poucza: "Bóg jest w was
sprawcą i chcenia, i działania zgodnie z Jego wolą" (Flp 2,13). Jeszcze
mocniejsze są słowa Chrystusa: "Kto trwa we Mnie, a Ja w nim, ten przynosi
owoc obfity, ponieważ beze Mnie nic nie możecie uczynić" (J 15,5).
Co mówią biblijne słowa? Oto jest przede mną problem: uczyć się, czy nie
uczyć Ś w ogóle, czy jakiegoś przedmiotu? Chęć przyjemności i wygodnictwo
odsuwają naukę na dalszy plan. Rozsądek i dobre rady rodziców czy
wychowawców podsuwają: trzeba, a nawet warto odrabiać zadane lekcje. Po
chwilach wahań i zmagań rodzi się wreszcie decyzja, a za nią idzie
wypełnienie obowiązków. Jest to bez wątpienia moja decyzja i moje wykonanie
- tego nikt za mnie nie zrobi. Im częstsze są moje zwycięstwa nad sobą, tym
mocniejszy staje się dobry nawyk. Częsty trening woli budzi i rozwija
szlachetną sprawność. Czy jest to moje zwycięstwo nad sobą? Moja zasługa?
Bez wątpienia - tak.
Jak zatem rozumieć słowa św. Pawła: "Bóg jest w was sprawcą i chcenia, i
działania zgodnie z Jego wolą"? Budzi się w tobie chęć spełnienia dobrego
czynu? Wykonałeś go mimo oporów? Nie obyło się to bez Bożego natchnienia.
Więcej, chęć i wykonanie dobrego na pierwszym miejscu i nade wszystko
zawdzięczasz Bogu - głosi św. Paweł.
90
A co wnoszą nowego słowa Chrystusa: "Kto trwa we Mnie, a Ja w nim, ten
przynosi owoc obfity, ponieważ beze Mnie nic nie możecie uczynić"? Alegoria
o winnym krzewie i latoroślach ukazuje dwa poziomy ludzkiej egzystencji:
ludzkie siły i ludzkie działanie, na które nakładają się Boże moce i Boże
działanie. Jeden warunek jest nieodzowny: "trwać", "być" w winnym krzewie
na kształt owocującej, a nie suchej latorośli. Suchą latorośl się odcina
jako nieowocującą. Podobnie człowiek odcięty od strumienia łaski
Chrystusowej nie zbiera dobrych uczynków na wieczność. Sam siebie wyłącza z
krwioobiegu życia wiecznego.
Co sprawia w nas cnota? Jakakolwiek cnota wyrabia w nas siłę woli np. do
pracowitości, uczynności czy cierpliwości. Kształtuje zatem ludzi o mocnym
charakterze. Jest dziełem ludzkiego trudu, a jednocześnie - i nade wszystko
- jest wolnym dziełem łaski. Owo współdziałanie łaski Bożej z człowieczą
wolą jest - i pozostanie - tajemnicą. Boże działanie nie znosi ludzkiej
wolności, lecz ją wspiera i uszlachetnia.

PISARZE O CNOCIE
Nasza literatura piękna zgodnie sławi cnotę. Biernat z Lublina (1465-1529)
pisał:
Kto chce człowieka baczyć, Nie trzeba na krasę patrzyć,
Bacz cnotę i obyczaje, Którać dobry umysł daje.
Jan Kochanowski (1530-1584) w Satyrze konstatował:
Cnotę miłuj i godność, bo tym państwa stoją. (...) Cnota sławą się płaci.
Adam Mickiewicz (1798-1855) w Żeglarzu sugerował:
Szczęśliwy, kto i samej ulubował Cnocie, Dopłynie, kędy sławy góruje opoka,
Balsam go rzymski ukrzepi w ochocie; Ale jeśli Piękność nie zwróci nań oka,
Dopłynie we krwi i pocie.
Zygmunt Krasiński (1812-1859):
Tam w końcu tylko zwycięstwo - gdzie cnota - . Tam zmartwychwstanie tylko -
gdzie Golgota.
Wacław Sieroszewski (1858-1945):
Wiedza i cnota są ozdobami człowieka, ale wymagają oprawy, jak szkła
okularów.

JAN PAWEŁ II
KAŻDY MA SWOJE "WESTERPLATTE"
Wiemy, że tu, na tym miejscu, na Westerplatte, we wrześniu 1939 roku, grupa
młodych Polaków, żołnierzy, pod dowództwem majora Henryka Sucharskiego,
trwała ze szlachetnym uporem, podejmując nierówną walkę z najeźdźcą. Walkę
bohaterską.
Pozostali w pamięci Narodu jako wymowny symbol.
Trzeba, ażeby ten symbol wciąż przemawiał, ażeby stanowił wyzwanie dla
coraz nowych ludzi i pokoleń Polaków.
Każdy z Was, młodzi przyjaciele, znajduje też w życiu jakieś swoje
"Westerplatte". Jakiś wymiar zadań, które musi podjąć i wypełnić. Jakąś
słuszną sprawę, o którą nie można nie walczyć. Jakiś obowiązek, powinność,
od której nie można się uchylić. Nie można "zdezerterować".
Wreszcie - jakiś porządek prawd i wartości, które trzeba "utrzymać" i
"obronić", tak jak to Westerplatte, w sobie i wokół siebie. Tak, obronić -
dla siebie i dla innych.
Biskup Kozal, męczennik z Dachau, powiedział: "Od przegranej orężnej
bardziej przeraża upadek ducha u ludzi. Wątpiący staje się mimo woli
sojusznikiem wroga" (ks. Wojciech Frątczak, Biskup Michał Kozal, [w]:
"Chrześcijanie", 1.12; ATK, Warszawa 1982, s. 85).
(Gdańsk 12 VI1987)




15. ROZTROPNOŚĆ

CNOTY KARDYNALNE
Już starożytni wyróżniali cztery cnoty kardynalne (lac. cardo = zawias)
albo główne. Są one podwalinami, zawiasami, na których opiera się gmach
chrześcijańskiego życia. Roztropność bywa nazywana "woźnicą cnót", gdyż
ukazuje drogi dobrego działania i porządkuje zdrowy rozsądek.
Sprawiedliwość wiąże się bardziej z wolą, ukazując jej właściwy kierunek:
od egoizmu ku liczeniu się z drugimi. Umiarkowanie wskazuje na złoty środek
działania między otępieniem a gonitwą za przyjemnościami. Męstwo mobilizuje
do przezwyciężania ospałości i przeszkód na drodze ku dobru.

CZYM JEST ROZTROPNOŚĆ?
Jest ona "woźnicą cnót". Co to znaczy? Oto w młodym człowieku budzą się
zainteresowania płcią odmienną. Jakieś dziewczę zaczyna mu się coraz
bardziej podobać. Przez różowe okulary zakochanych rozpoznaje w niej same
zalety. Ślepe zmysły widzą w dziewczynie jedynie rzecz, przedmiot
pożądania. Rozum i wrodzona wstydliwość nakazują umiar. Religijne
przekonania każą widzieć w dziewczynie przyszłą żonę - jego czy kogoś
innego - którą należy uszanować jako człowieka powołanego do
nieśmiertelności. Etyka chrześcijańska mówi, że dopiero Pan Bóg daje prawo
korzystania z popędu seksualnego, gdy ich łączy węzłem sakramentu
małżeństwa. Pocałować czy nie pocałować? Jak się zachować wobec niej, gdy
świat nieraz kpi sobie z religijno-moralnych zasad?
Takie problemy stoją przed zakochanymi. Dobrze jest wówczas odnieść się do
pani zwanej roztropnością, a nie iść na lep zwodniczych opinii.
Roztropność w dużej mierze pokrywa się z "mądrością" , która stanowi
przeciwieństwo "głupoty grzesznika". Biblia wiele mówi o mądrości życia,
przeciwstawiając ją "głupocie". Kiedy indziej Pismo św. mówi o "drodze
życia" i "drodze śmierci" (Pwt 30). Psalm 1 ukazuje dwie drogi życia: drogę
prawych oraz szlak występnych. Psalmista charakteryzuje obie drogi i
ukazuje jednocześnie ostateczną perspektywę: dokąd one prowadzą.
Co cechuje drogę występnych, grzeszników, szyderców? Psalmista tego
wyraźnie nie mówi, ale można się tego - przez przeciwieństwo do drogi
prawych - domyślać. "Występni" nie mają upodobania w prawie Pańskim, nie są
jak drzewo zasadzone nad płynącą wodą - czyli nie owocują. Wolno sobie
wyobrazić takie drzewo jako rosnące na pustyni. Liście z wolna usychają i
opadają. A jaki jest kres "szyderców"? "Są oni jak plewa, którą wiatr
rozmiata; nie ostoją się na sądzie, ich droga zaginie".
Psalmista faworyzuje prawych: mają upodobanie w prawie Pańskim, nad którym
rozmyślają, są jak drzewo owocujące nad płynącą wodą, którego liście nigdy
nie więdną. "Pan uznaje cnotę sprawiedliwych". Wszystko, co czynią, jest
wartościowe.
Czy ta wizja "mądrości" i "roztropności" biblijnej pokrywa się z potoczną
obserwacją? Raczej nie. Wewnętrznie buntujemy się przeciw tak jednoznacznej
ocenie prawych i występnych. Czyżbyśmy nie cenili dobra, a raczej zła
pragnęli? Nie. Po prostu patrzymy na sprawy z krótkiego dystansu. Biblia
zaś ocenia wszystko z perspektywy wieczności. Patrząc na wydarzenia z dnia
na dzień wydaje się nieraz, że dobro nie popłaca, natomiast zło jest
oceniane korzystniej. Trzeba nie lada wysiłku, aby dojrzeć biblijną
perspektywę.
Co może nam pomóc w nabyciu biblijnej perspektywy? Należy zachować dystans
wobec wydarzeń. Oto wczoraj spotkała nas przykrość. Zabolało nas aż do
trzewi. Uczucie niechęci nie pozwala nam przebaczyć. Ale jest takie
lekarstwo jak czas. Minął tydzień, miesiąc, rok... Dziś patrzymy na ową
przykrość jako na coś nie zasługującego na uwagę. Czas zmienia proporcję
wydarzeń: co było niegdyś wielkie, dziś wyblakło. Aż dziwi się człowiek, że
takie "nic" wyprowadziło go z równowagi.
Wydaje się, że "roztropność" czy "mądrość" biblijna to cnoty dające
człowiekowi właściwy pogląd na ludzkie postępowanie. Roztropność ustawia
człowieka w perspektywie całego życia, a nade wszystko w perspektywie
wieczności.
Literatura polska zgodnie pochwala roztropność. Adam Naruszewicz
(1733-1796) w Mocy piękności pisał:
Natura wołom rogi, Dziarskie kopyta koniom, ?
Rącze zającom nogi, Trąbę zaś dała słoniom,
Ptakom lot, rybom skrzele, Nam roztropność w podzielę.
Ignacy Krasicki (1735-1801):
Albo zbyt trwożni, albo zbyt zuchwali, Nie ważym rzeczy na roztropnej
szali.
Juliusz Słowacki (1809-1849) w Mazepie:
...nie tak na odwadze szumnej, na żelazie Honor najdroższej tobie osoby
spoczywa, Jako na roztropności... To sztuka prawdziwa Serce mieć pełna
ognia, zimne jak lód lice, I do grobowca z sobą zanieść tajemnicę.
Na koniec głos kaznodzieji, ks. Piotra Skargi, z Kazania sejmowego
pierwszego:
"Proście roztropnie i bacznie. Bo ten niebacznie i bez wstydu prosi, który
rzeczy przeciwne swej prośbie czyni, a do tego się, o co prosi, z swej
siły, którą może mieć, nie przyczynia".

WADY PRZECIWNE ROZTROPNOŚCI
Zazwyczaj wymienia się cztery przeciwieństwa roztropności. Pośpiech i
nierozwaga - to pierwsi przeciwnicy tej cnoty. Mówi się nieraz o kimś, że
on wpierw coś zrobi zanim pomyśli. Na drobną uwagę zwróconą mu przez
bliźniego, odpowiada wiązanką wyzwisk. A potem nie stać go na przeproszenie
i urazy przeradzają się w trwałą niezgodę. Dlatego zawsze aktualna jest
przestroga starożytnych: "Gdy coś robisz, patrz końca". Cóż z tego, że dam
upust swym emocjom, skoro stworzę sobie wroga.
Niestałość - to kolejna przeciwniczka roztropności. Oczywiście, trzeba
dodać: niestałość w dobrym. Albowiem niestałość w złym jest początkiem
wyjścia z impasu nałogów. Dlaczego człowiek jest zmienny w swych poglądach
i decyzjach? Często brak mu pogłębionej rzetelnej wiedzy, np. na temat
wiary. Idzie owczym pędem przez życie. -W swoim środowisku praktykuje, w
obcym łatwo dystansuje się w stosunku do wszystkiego.
Wreszcie niedbalstwo jako czwarte przeciwieństwo roztropności. Człowiek wie
co należy robić, ale mu się nie chce. Wie, że należy się pomodlić, ale
opanował go leń. Ciągły i systematyczny trening woli przynosi skuteczny
efekt w zmaganiu się z niedbalstwem.
Jan Kochanowski radzi w Odprawie posłów greckich:
By rozum był przy młodości,
Nigdy takiej obfitości
Pereł morze i ziemia złota nie urodzi,
Żeby tego nie mieli tym dostawać młodzi.
Mniej by na świecie trosk było,
By się to dwoje łączyło...

JAN PAWEŁ II
IŚĆ ZA PRAWDĄ
Człowiek jest sobą poprzez wewnętrzną prawdę. Jest to prawda sumienia,
odbita w czynach. W tej prawdzie każdy człowiek jest zadany samemu sobie.
Każde z tych przykazań, które wymienia z przekonaniem młody rozmówca
Chrystusa, każda zasada moralności, jest szczególnym punktem, od którego
rozchodzą się drogi ludzkiego postępowania, a przede wszystkim drogi
sumień. Człowiek idzie za prawdą tutaj wyrażoną, którą równocześnie dyktuje
mu sumienie albo też postępuje wbrew tej prawdzie. W tym miejscu zaczyna
się istotny dramat, tak dawny jak człowiek. W punkcie, który ukazuje Boże
przykazanie, człowiek wybiera pomiędzy dobrem a złem. W pierwszym przypadku
- rośnie jako człowiek, staje się bardziej tym, kim ma być. W drugim
przypadku - człowiek się degraduje. Grzech pomniejsza człowieka.
Czy tak nie jest? Rozejrzyjcie się wokoło! Popatrzcie po środowiskach
bliższych i dalszych! Czy tak nie jest?
(Gdańsk 12 VI1987)



16. SPRAWIEDLIWOŚĆ

WIELOZNACZNOŚĆ TERMINU
Słowo "sprawiedliwość" jest wieloznaczne. Mówi się
o sprawiedliwej cenie i sprawiedliwej płacy, o wojnie sprawiedliwej czy
nawet o sprawiedliwym człowieku. Gdy cena owoców nie jest wygórowana,
określa się ją sprawiedliwą. Ale ogrodnik, ponoszący koszta, trudy
i ryzyko sadownictwa, będzie zawyżał cenę, aby było to dla niego opłacalne.
Gdy pracownik otrzymuje słuszne wynagrodzenie za pracę, które umożliwia mu
utrzymanie siebie i rodziny, płaca jest sprawiedliwa. Ale przedsiębiorstwo,
dbające o amortyzację urządzeń i dźwigające na sobie ciężar produkcji oraz
świadczeń socjalnych, też musi miarkować wysokość płacy. Gdy podczas
okupacji naród polski zmagał się z hitlerowskim okupantem, wszyscy są
zgodni, iż była to wojna sprawiedliwa. To Hitler rozpętał niesprawiedliwą
wojnę z całym światem. Gdy człowiek stara się oddawać każdemu, co mu się
należy, nie wadzi nikomu - jest sprawiedliwy. Biblia nazywa sprawiedliwym
człowieka, który jest wierny przymierzu z Bogiem poprzez życie zgodne z
wolą Bożą. Takim był św. Józef, oblubieniec NMP. '
W każdej z wymienionych sytuacji jest coś wspólnego ze sprawiedliwością, a
jednocześnie każda z nich ukazuje inny jej aspekt. Zwykle wymienia się trzy
odmiany sprawiedliwości: legalną, wymienną i rozdzielczą.

SPRAWIEDLIWOŚĆ LEGALNA
Sprawiedliwość legalna nakłada na wszystkich obowiązek dbania o dobro
wspólne. Jednocześnie ukierunkowuje ona wszystkie sprawności moralne na
wspólne dobro.
W pierwszym rzędzie sprawiedliwość legalna odnosi się do rządzących,
następnie do rządzonych. Rządzący mają obowiązek zaprowadzenia porządku
sprawiedliwości poprzez ustanowienie słusznego prawa, na którym winien się
opierać społeczny ład.
Z kolei obywatele winni przestrzegać porządku sprawiedliwości w państwie,
gdyż strzeże on dobra wspólnego.
Jan Kochanowski w Odprawie posłów greckich apeluje do rządzących:
Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie A ludzką sprawiedliwość w ręku
trzymacie, Wy, mówię, którym ludzi paść poruczono I zwirzchności nad stadem
Bożym zwierzono: Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,
Żeście miejsce zasiedli Boże na ziemi, Z którego macie nie tak swe własne
rzeczy, Jako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy. Lecz poeta nie pomija
również obowiązków obywateli względem swej Ojczyzny (Pieśń):
Przeto chciejmy wziąć przed się myśli godne siebie, Myśli ważne na ziemi,
myśli ważne w niebie; Służmy poczciwej sławie, a jako kto może, Niech ku
pożytku dobra spólnego pomoże.

SPRAWIEDLIWOŚĆ ROZDZIELCZA
Ten rodzaj sprawiedliwości dotyczy rozdziału dóbr społecznych pośród
obywateli. Jest ona niejako dopełnieniem sprawiedliwości legalnej, która
dba o dobro wspólne. Natomiast sprawiedliwość rozdzielcza rozdziela nagrody
i zaszczyty oraz ciężary poszczególnym obywatelom. Stoi więc ona na straży
dobra prywatnego każdego z członków społeczeństwa. Opiera się ona na
równości proporcjonalnej. Daje obywatelom - a przynajmniej powinna dawać -
tyle, ile im się należy zależnie od ich wkładu i zasług wniesionych do
wspólnego dobra. I na odwrót, wymaga od obywateli proporcjonalnie do ich
zamożności. Klasycznym przykładem jest opodatkowanie: im wyższy dochód, tym
wyższy podatek.
Istnieje jeszcze drugi plan oddziaływania sprawiedliwości rozdzielczej:
międzynarodowy i ogólnoludzki. Chrześcijańska etyka społeczna broni
własności prywatnej. Jednocześnie wciąż przypomina podstawową zasadę:
"Dobra tego świata zostały pierwotnie przeznaczone dla wszystkich" (Jan
Paweł II - SRS 42). Czy dobra ziemi do wszystkich docierają? Czy wszystkie
ludy są nimi sprawiedliwie obdzielone? Czy nie ma nędzy w jednej stronie
globu, a w innych dobra materialne się nie marnotrawią? Czy nie ma
dyskryminacji rasowej, religijnej, społecznej? Codziennie zewsząd dochodzą
do nas głosy krzywdy wołającej o pomstę do nieba - tyle jest nierówności i
niesprawiedliwości społecznej !
Ostatnia encyklika społeczna Jana Pawła II (SRS 1988) wymienia niektóre
znaki niedorozwoju społeczno--ekonomicznego, tak w krajach biednych, jak i
rozwiniętych: kryzys mieszkaniowy, bezrobocie lub niepełne zatrudnienie,
zadłużenie międzynarodowe. Wszystkie te problemy czekają wciąż na
rozwiązanie w oparciu o ducha międzyludzkiej solidarności. Papież zachęca:
"Aby rozwój był pełny, winien urzeczywistniać się w ramach solidarności i
wolności, bez poświęcania pod jakimkolwiek pozorem jednej czy drugiej.
Moralny charakter rozwoju i działanie na jego korzyść uwidacznia się w
pełni wówczas, gdy należycie przestrzegane są wszystkie wymogi płynące z
porządku prawdy i dobra, właściwego istocie ludzkiej" (SRS 33).

SPRAWIEDLIWOŚĆ WYMIENNA .
Cnota skłania wolę jednej osoby do dawania drugiej tego, co jej się należy
zgodnie z zasadą równości. Kieruje oną wzajemnymi stosunkami między osobami
prywatnymi, zwłaszcza w dziedzinie handlu. Towar w sklepie kosztuje tyle a
tyle, zabieram towar i płacę. Pożyczyłem określoną sumę pieniędzy, oddaję
ją w umówionym terminie.
Nabrzmiałą sprawą jest pożyczanie książek. Są ludzie, którzy z pietyzmem
odnoszą się do książek. Oddają je w terminie. Inni niszczą książki,
przetrzymują je miesiącami, a nawet latami. Jest to problem o narastającym
natężeniu. Z jednej strony powszechnie narzeka się na zanik czytelnictwa.
Dlatego wszelka jego promocja jest cenna. Z drugiej zaś strony trzeba
wychowywać się do sumiennego i punktualnego oddawania rzeczy pożyczonych.
"Rzecz woła do swego pana"' - mawiali starożytni.

"USPRAWIEDLIWIENIE"
Nigdy dość podnosić znaczenie i wartość sprawiedliwości. W ciągu dziejów
wielokrotnie zarzucano chrześcijanom, że głosili miłość, a zaniedbywali
troskę o sprawiedliwość np. społeczną. Sprawiedliwość jest fundamentem, na
którym wznosi się gmach miłości społecznej. Piętra nie buduje się bez
podwalin i parteru.
Dziewiętnastowieczna krytyka postaw chrześcijańskich w tej dziedzinie była
niejednokrotnie uzasadniona.
Z drugiej strony sama sprawiedliwość w życiu nie wystarczy. Może się ona
niepostrzeżenie przerodzić w zasadę "oko za oko, ząb za ząb".
Najdobitniejszym przykładem niewystarczalności sprawiedliwości jest fakt
naszej grzeszności. Cóż by się stało, gdyby Pan Bóg kierował się względem
nas jedynie sprawiedliwością? Nikt z ludzi nie mógłby dostąpić zbawienia.
Konieczny był Ktoś, kto wziąłby nasze grzechowe "zadłużenie" na siebie.
Konieczny był Ktoś, kto "usprawiedliwiłby" nas w oczach Bożych. W tym
miejscu Boża sprawiedliwość łączy się z miłością i miłosierdziem. Owocem
miłosierdzia jest nasze "usprawiedliwienie" z grzechów.
Św. Paweł poucza:
"...wszyscy zgrzeszyli i pozbawieni są chwały Bożej, a dostępują
usprawiedliwienia darmo, z Jego łaski, przez odkupienie, które jest w
Jezusie Chrystusie" (Rz 3, 23-24).

JAN PAWEŁ II
SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNA
Sprawiedliwość i miłość społeczna oznacza właśnie tę pełnię ładu moralnego,
jaki związany jest z całym ustrojem społecznym, a w szczególności z
ustrojem pracy ludzkiej.
Praca posiada swoją zasadniczą wartość dlatego, że jest spełniana przez
człowieka. Na tym opiera się też godność pracy, która winna
być uszanowana bez względu na to, jaką pracę człowiek wykonuje. Ważne jest
to, że wykonuje ją człowiek. Wykonując jakąkolwiek pracę, wyciska na niej
znamię osoby: obrazu i podobieństwa Boga samego. Ważne jest także to, że
człowiek wykonuje pracę dla kogoś, dla drugich.
Praca jest powinnością człowieka: zarówno wobec Boga, jak też wobec ludzi,
zarówno wobec własnej rodziny, jak też wobec narodu' - społeczeństwa, do
którego należy.
Tej powinności - czyli obowiązkowi pracy - odpowiadają też uprawnienia
człowieka pracy. Należy je ujmować dosłownie, w szerokim kontekście praw
człowieka. Sprawiedliwość społeczna polega na poszanowaniu i
urzeczywistnianiu praw człowieka w stosunku do wszystkich członków danego
społeczeństwa.
Na tym tle właściwej wymowy nabierają te prawa, które związane są z
wykonywaną przez człowieka pracą. Nie wchodzę w szczegóły, wymieniam tylko
najważniejsze. Jest to przede wszystkim prawo do sprawiedliwej zapłaty -
sprawiedliwej, czyli takiej, która starczy również na utrzymanie rodziny.
Jest to z kolei prawo do zabezpieczenia w razie wypadków związanych z
pracą. Jest to również prawo do wypoczynku. (Przypominam, ile razy w
Piekarach poruszaliśmy sprawę wolnej od pracy niedzieli).
(Katowice 20 VI1983)



17. MĘSTWO

POTRZEBA MĘSTWA
Człowieka osaczają różne strachy. Jean Delumeau, historyk francuski, w swej
książce Strach w kulturze Zachodu (W-wa 1986) ukazuje obecność w dziejach
różnych źródeł lęku zbiorowego i indywidualnego. Wyobraźnia ludzka
wymyślała nocne zjawy albo lękała się samej nocy. W starożytności i
średniowieczu dżuma, tyfus czy cholera dziesiątkowały ludzi. Zdrowi drżeli
w obawie przed zarazą. Głód i śmierć grasowały po osiedlach miejskich i
wiejskich zagonach. Dla klas posiadających postrachem bywały bunty
społeczne. Osobnym zjawiskiem był lęk przed szatanem. Przesadny, albowiem
liczenie się z obecnością złego ducha jest czymś pozytywnym w życiu
człowieka. Zły duch istnieje i podstępnie kusi do złego. Raz wcieleniem
szatana było dla Europy muzułmańskie zagrożenie - aż po wiek XVIII, do
odsieczy wiedeńskiej. Innym razem szatan utożsamiał się z Żydami, kobietą,
czarownicami czy heretykami.
Najpowszechniejszym zagrożeniem są cierpienia i niechybne zbliżanie się
śmierci. Ale bywa też lęk paraliżujący człowieka: sumienie każe ująć się za
dobrem, strach przed opinią ludzką, niechęć popsucia sobie dobrych
stosunków każą człowiekowi milczeć. "Święty gniew" bywa równie konieczny,
jak opanowanie lęku przed cierpieniem i śmiercią, czyli wytrwała
cierpliwość. "Aktami męstwa jest zarówno atakowanie, jak i cierpliwe
znoszenie. Człowiek mężny atakuje nieprzyjaciół słusznej sprawy, aby dobru
dopomóc do zwycięstwa" (B. Haring).

MĘCZEŃSTWO
Najwyższym aktem męstwa jest męczeństwo - poniesienie udręk fizycznych i
psychicznych aż do śmierci włącznie. Istotna jest również intencja:
podjęcie tego wszystkiego w obronie cnoty czy wiary, słowem - w obronie
chrześcijańskich wartości religijno-moralnych.
Potocznie wyobraża się męczennika, że on poszukuje okazji do śmierci. Nic
podobnego. Ojciec Maksymilian Kolbe zmagał się z nękającą go gruźlicą.
Przenikała go pasja twórcza: utworzył polski i japoński Niepokalanów,
wydawał najtańszy dziennik, był na misjach. Nie szukał śmierci, lecz
kształtował chrześcijański styl życia - u siebie i u innych.
U męczenników uderza rozwaga i wspaniałomyślność. Rozwaga chroni przed
niepotrzebnym narażaniem swego życia. Nakazuje roztropnie ocenić sytuację,
ważność sprawy, wielkość zadania i niebezpieczeństwa czekające na nas.
Rozwaga chroni przed zawadiactwem. Wspaniałomyślność gotowa jest na wielkie
trudy, albowiem polega nie na sobie, lecz na Bożej łasce.
Oprócz rozwagi i wspaniałomyślności w męstwie uderza wierność przekonań. W
obliczu zmiennych i trudnych okoliczności życia człowiek mężny potrafi być
wierny sobie.
Innym przejawem męstwa jest cnota cierpliwości - jedna z trudniejszych cech
człowieka. Opanowuje ona zniechęcenie powstałe w chwilach piętrzących się
przeciwności. Szczególnym przejawem cierpliwości jest długomyślność, tak
ważna u wychowawców. Jest to dalekowzroczność, która nie zraża się
słabościami i wadami wychowanków, lecz wytrwale czeka na owoce trudu
wychowawczego.
Jeszcze innym aspektem męstwa jest wytrwałość w dobrym. Jest ona konieczna
w każdej dziedzinie życia ludzkiego.
Teofil Lenartowicz (1823-1897) zachęcał:
Lepsza dbałość niż zuchwałość - Przysparzajmy sil w ukryciu, Te trzy hasła
miejmy w życiu: Pracę, jedność i wytrwałość!
Klasyczny tekst biblijny mieszczący pochwałę męczeństwa zawiera Księga
Mądrości (Mdr 3, 1nn):
"Dusze sprawiedliwych są w ręku Boga i nie dosięgnie ich męka. Zdało się
oczom głupich, że pomarli, zejście ich poczytano za nieszczęście i odejście
od nas za unicestwienie, a oni trwają w pokoju. Choć nawet w
ludzkim rozumieniu doznali kaźni, nadzieja ich pełna jest nieśmiertelności.
Po nieznacznym skarceniu dostąpią dóbr wielkich. Bóg ich bowiem doświadczył
i znalazł ich godnymi siebie. Doświadczył ich jak złoto w tyglu i przyjął
ich jak całopalną ofiarę".
Biblia podkreśla jeszcze jeden aspekt męstwa: "nadzieja ich pełna jest
nieśmiertelności". Co znaczy mieć w Bogu nadzieję? Wyrażenia hebrajskie
uwydatniają różne odcienie aktu nadziei. Mieć nadzieję w Bogu to "uciekać
się do Niego", "szukać w Nim obrony" na podobieństwo piskląt, które chronią
się pod skrzydła matki (Ps 91), względnie tak, jak ludzie - w danych
czasach - chronili się przed wrogiem w jakiejś wieży czy twierdzy. Znaczy
to także pokładać całą ufność w Bogu, w Nim znajdować bezpieczeństwo i
ocalenie. Nadzieja złożona w Bogu oznacza również, że człowiek "liczy na
Niego", na Bożą niezawodną pomoc.
Licz na Pana!
Mężnie czyń i niech się wzmocni serce twoje,
a licz na Pana (Ps 26,14).
Nadzieja męczenników "pełna jest nieśmiertelności". Bóg daje im moc do
przetrwania wszelkich trudów i prześladowań. Przestają oni liczyć na
siebie, wyrzekają się swej ludzkiej mocy. Wszystkiego dobrego spodziewają
się po Panu, dawcy nieśmiertelności. Przykładem jest św. Paweł. Doświadczył
on wiele złego w swym życiu, lecz to wszystko nie zachwiało jego niezłomnej
ufności w Panu. Pisał:
"Jeżeli Bóg z nami, któż przeciwko nam? (...) Któż może nas odłączyć od
miłości Chrystusowej? Utrapienie, ucisk czy prześladowanie, głód czy
nagość, niebezpieczeństwo czy miecz? (...) we wszystkim tym odnosimy pełne
zwycięstwo dzięki Temu, który nas umiłował. I jestem pewien, że ani śmierć,
ani życie, ani aniołowie, ani Zwierzchności, ani rzeczy teraźniejsze, ani
przyszłe, ani Moce, ani co wysokie, ani co głębokie, ani jakiekolwiek inne
stworzenie nie zdoła nas odłączyć od miłości Boga, która jest w Chrystusie
Jezusie Panu naszym" (Rz 8,31-39).
Rodzi się pytanie: Czy rozwaga i wspaniałomyślność, cierpliwość i
długomyślność, wytrwałość i nadzieja nie są równie konieczne w szarej
codzienności, a nie tylko w nadzwyczajnych chwilach męczeństwa? C. K.
Norwid postulował, aby "męczeństwo uniepotrzebniało się", zaś jego miejsce
zajęło "wyznawstwo". To ostatnie jest niczym innym, jak mężnym
podejmowaniem zwyczajnych obowiązków i codziennych trudów życia.

JAN PAWEŁ II
WIARA ZWYCIĘSKA
W tym miejscu straszliwej kaźni, która przyniosła śmierć czterem milionom
ludzi z różnych narodów, o. Maksymilian Kolbe odniósł duchowe zwycięstwo,
podobne do zwycięstwa samego Chrystusa, oddając się dobrowolnie na śmierć w
bunkrze głodu - za brata. Ten brat żyje do dzisiaj na polskiej ziemi i jest
wśród nas.
Czy tylko on jeden - Maksymilian Kolbe - odniósł zwycięstwo, które odczuli
natychmiast współwięźniowie i do dzisiaj odczuwa je Kościół i świat?
Zapewne wiele zostało tu odniesionych podobnych zwycięstw, jak choćby -
śmierć w krematorium obozowym siostry Benedykty od Krzyża, karmelitanki, w
świecie Edyty Stein, z zawodu - filozofa, znakomitej uczennicy Husserla,
która stała się ozdobą współczesnej niemieckiej filozofii, a pochodziła z
żydowskiej rodziny zamieszkałej we Wrocławiu.
Nie chcę zatrzymywać się na tych dwóch nazwiskach, gdy stawiam sobie
pytanie, czy tylko on jeden, czy tylko ona jedna...? Ile tutaj odniesiono
podobnych zwycięstw? Odnosili je ludzie różnych wyznań, różnych ideologii,
zapewne nie tylko wierzący.
Pragniemy ogarnąć uczuciem najgłębszej czci każde z tych zwycięstw, każdy
przejaw człowieczeństwa, które było zaprzeczeniem systemu systematycznego
zaprzeczania człowieczeństwa.
Na miejscu tak straszliwego podeptania człowieczeństwa, godności ludzkiej -
zwycięstwo człowieka!
(Oświęcim 7 VI1979)




18. POTĘGA WIARY

Oprócz czterech cnót kardynalnych teologia wymienia trzy cnoty boskie:
wiarę, nadzieję i miłość. Cnoty te zwą się również teologicznymi (gr. Theos
= Bóg), gdyż wyrażają nasz stosunek do Boga. Cnota wiary u-zdalnia rozum do
poznawania prawd Bożych. Cnota nadziei ukierunkowuje naszą wolę - jako
dzieci Bożych -- ku osiągnięciu wiecznej szczęśliwości z Bogiem. Cnota
miłości uzdalnia człowieka do miłowania Boga jako Najwyższą Wartość.

CZYM JEST WIARA?
Być człowiekiem religijnym, znaczy być wierzącym. Tym bardziej
chrześcijanina cechuje rys wiary: wierzy on w Chrystusa, Boga-Człowieka
oraz w to, co On nam o Bogu i naszym przeznaczeniu odsłonił.
Dla niektórych wiara jest głupstwem. Zadufani są w poznanie empiryczne,
które przy pomocy zmysłów doświadcza rzeczywistości. Tymczasem wiara
zaczyna, się tam, gdzie kończy się doświadczenie empiryczne. Oto ktoś
usiłuje się dostać na szczyt budynku. W pewnym momencie kończą się schody.
Trzeba przystawić drabinę, aby wyjść na dach. Otóż wiara jest taką drabiną,
która umożliwia dotarcie tam, gdzie ludzka wiedza już nic nie jest w stanie
powiedzieć. Po prostu przekracza to jej możliwości.
Różnicę między wiedzą a wiarą można jeszcze inaczej ukazać. Oto ktoś wybrał
się w góry. Dotarł już pod szczyt, który jest oblodzony. Trzeba użyć lin i
raków, aby pokonać przeszkody. Czy nie warto? Przecież ze szczytu roztacza
się wspaniały widok. Wiara jest podobna do owego taternickiego sprzętu. Ona
umożliwia pełniejsze poznanie rzeczywistości. Dociera tam, gdzie milknie
ludzka wiedza.
Czy wiara jest jedynie aktem rozumu? Owszem, rozum rozpoznaje to, co Bóg
objawił. Umysłem poznajemy też ślady obecności Bożej we wszechświecie.
Poznajemy objawienie się Boga dokonane przez patriarchów, proroków i innych
mędrców. Najpełniej dokonało się ono w Jezusie Chrystusie. Głosicielami
jego byli apostołowie i ich uczniowie. W objawieniu Bóg odsłania się
człowiekowi jako Pan i Stwórca.
Ale przekaz prawd wiary niesie ze sobą również wskazania etyczne. Jak żyć
na co dzień? Jak postępować? Dlaczego istnieje takie, a nie inne wymaganie
etyczne? Działanie etyczne jest ciągłym zmaganiem się z naszym egoizmem,
wygodnictwem, ociężałością, względem ludzkim. Konieczny jest trening woli,
który wyrabia sprawności etyczne. Jak światło wiary rozjaśnia poznanie
prawd Bożych, tak nadprzyrodzone moce wspierają wolę w realizacji etycznych
wskazań.
A czy we wierze jest miejsce na uczucie? Oczywiście, uczucie rozpala i
ożywia naszą religijność. Towarzyszy ono podniosłym wydarzeniom religijnym.
Ale częściej człowiek doznaje oschłości, która utrudnia modlitwę i inne
religijne praktyki. Ale też prawdziwą religijność poznaje się nie po
uczuciu, lecz po stałości działania.
Wiara jest zatem aktem rozumu, woli i uczucia, które razem splatają się w
jedno. Jest to akt angażujący całego człowieka, zarówno jego duchowy
pierwiastek, jak i stronę fizyczną. Wystarczy przypomnieć sobie liturgię
Mszy św. i gesty jej towarzyszące. Postawa stojąca (na wejście, podczas
Ewangelii) wyraża gotowość wysłuchania i posłuchania Pana, który do nas
przemawia. Izraelici "wyszli" z niewoli egipskiej do swego wolnego kraju.
Wiara zawsze jest "wyjściem" z jakiegoś zniewolenia. Wtłacza nas w nie
ograniczoność ludzkiej natury oraz nasza grzeszność. Z drugiej strony
postawa stojąca - wraz z gestem znaku krzyża na czole, piersiach i
ramionach - wyraża chęć opowiedzenia się całym sobą za Panem, który do nas
przychodzi.
Ileż w liturgii jest przyklęknięć, pochyleń głowy, bicia się w piersi!
Wszystko to jest oznaką skruchy i pokory przed Panem pełnym majestatu i
chwały.

OBOWIĄZEK WYZNAWANIA WIARY
Obowiązek wyznawania wiary wynika z analizy aktu wiary i z polecenia
Chrystusa. Akt wiary skłania rozum do poznania i uznania Jezusa za
Najwyższą Wartość w życiu. Nie jest to czynność jednorazowa. Wiara karmi
się aktami świadectwa.
Czym jest świadectwo? Świadek w sądzie słowem potwierdza stan faktyczny.
Wiara religijna potrzebuje słownych wyznań, do których wzywa nas Chrystus:
"Do każdego więc, który się przyzna do Mnie przed ludźmi, przyznam się i Ja
przed Ojcem moim" (Mt 10,32). Jednocześnie konieczne jest świadectwo, w
które ja sam się angażuję po stronie Chrystusa. Unieważniłbym siebie,
gdybym nie dał świadectwa o Chrystusie (G. Marcel).
Konieczna jest modlitwa w domu. Ale również potrzebna jest nasza obecność
na Mszy św. czy na procesji Bożego Ciała.
Zaparcie się wiary uważane jest za ciężką obrazę Pana Boga. "Kto się Mnie
zaprze przed ludźmi, tego zaprę się i Ja przed Ojcem moim, który jest w
niebie" (Mt 10,32). Stałe ukrywanie swej wiary nie jest aktem odwagi i
męstwa. Jest rezygnacją z dawania świadectwa wobec świata i wspólnoty
wierzących. Bywa to zgorszeniem dla ludzi słabej wiary.
W naszych czasach potrzeba ludzi mocnej wiary. Jan Paweł II mówił w
Krakowie (10 VI 1979):
"Musicie być mocni, Drodzy Bracia i Siostry! Musicie być mocni tą mocą,
którą daje wiara. Musicie być mocni mocą wiary! Musicie być wierni! Dziś
tej mocy bardziej Wam potrzeba niż w jakiejkolwiek epoce dziejów. Musicie
być mocni mocą nadziei, która przynosi pełną radość życia i nie dozwala
zasmucać Ducha Świętego!"

JAN PAWEŁ II
DUCHOWE ZWYCIĘSTWO
Venimus - vidimus - Deus vicit: Przybyliśmy - ujrzeliśmy - zwyciężył Bóg!
To tu, w Krakowie, na Wawelu, spoczywa król, który wypowiedział te słowa:
Jan III Sobieski. Przypominałem je na początku mojej pielgrzymki w
Warszawie. Dziś jeszcze raz do nich powracam.
A powracam dlatego, że święci i błogosławieni ukazują nam drogę
do zwycięstwa, które w dziejach człowieka odnosi Bóg.
Więc pragnę raz jeszcze powtórzyć (to, co powiedziałem już w Warszawie), że
w Jezusie Chrystusie człowiek powołany jest do zwycięstwa: do takiego
zwycięstwa, jakie odniósł Ojciec Maksymilian i Brat Albert, Ojciec Rafał i
Matka Urszula - w stopniu heroicznym.
Jednakże do takiego zwycięstwa powołany jest każdy człowiek. I powołany
jest każdy Polak, który wpatruje się w przykłady swoich świętych i
błogosławionych. Ich wyniesienie na ołtarze pośród ziemi ojczystej jest
znakiem tej mocy, która płynie od Chrystusa - Dobrego Pasterza. Tej mocy,
która jest potężniejsza od każdej ludzkiej słabości - i od każdej, choćby
najtrudniejszej sytuacji, nie wyłączając przemocy. Proszę Was, abyście te
słabości, grzechy, wady, sytuacje, nazywali po imieniu. Abyście z nimi
wciąż się zmagali. Abyście nie pozwolili się pochłonąć fali demoralizacji,
zobojętnienia, upadku ducha. Dlatego patrzcie wciąż w oczy Dobrego
Pasterza:
Chociażbym chodził ciemną doliną,
zła się nie ulęknę,
bo Ty jesteś ze mną. (Ps 23(22), 4).
(Kraków 22 VI1983)





19. MOC NADZIEI
Chrystus jest naszą jedyną nadzieją (1 Tm 1,1).

POTRZEBA NADZIEI
Jedni mówią: nadzieja jest matką głupich. Inni powiadają: obiecanki
cacanki, głupiemu radość. Jeszcze inni dodają: tak naprawdę na nikogo nie
można liczyć, na sobie trzeba polegać. Wszyscy oni mają na uwadze to, z
czym wiąże się ludzka nadzieja - obietnice. A słowo ludzkiej obietnicy jest
takie ułomne, jak słaby i ułomny jest człowiek.
Od razu widać, że w nadziei jest coś z obietnicy, która wybiega w
przyszłość. Teraźniejszość jest taka, jaka jest. Oto młode małżeństwo nie
posiada mieszkania, kolorowego telewizora, ale spodziewa się po jakimś
czasie je osiągnąć. Oto po studiach ktoś nie może znaleźć dla siebie pracy.
Trzeba na razie podjąć coś innego, zanim osiągnie się coś bardziej
odpowiedniego dla swego wykształcenia i zainteresowań.
Widać od razu, że nadzieja wiąże się nierozdzielnie z ludzką
ograniczonością. Zawsze brak nam jakichś wartości materialnych lub
duchowych i dlatego nie możemy siebie zrealizować. Obietnica nadziei
koloruje nam przyszłość. Mam nadzieję, że... Gdyby nie było tych trzech
słów, życie ludzkie nie miałoby sensu. Nadzieja pozwala nam przetrwać
trudny okres. Ona dźwiga na swych barkach ciężar życia.
Ważne jest również w nadziei "kto" i "co" obiecuje. Istotny jest powiernik
nadziei. Powiernikowi, który dotrzymuje słowa, ufa się z łatwością.
Niewierny powiernik nie budzi zaufania. Ważna jest również jakość
obietnicy. Są obietnice, które przekraczają możliwości powiernika. Nie mogą
komuś obiecywać samochodu, skoro mnie na to nie stać. Z drugiej strony nie
trzeba być łatwowiernym, skoro obietnice powiernika z góry przekraczają
jego możliwości.
"Nadzieja jest matką głupich?" Tak. Ale "głupimi" są zarówno ci, co
"ogłupiają" obietnicami, jak też ci, co są łatwowierni.
Konkluzja: Nie każdemu powiernikowi należy ufać, a szafowane obietnice
trzeba oceniać ostrożnie i realnie. Ale jakiemuś powiernikowi należy zaufać
i czegoś ważnego trzeba się spodziewać. Komu zaufać? Czego można, warto i
należy się spodziewać?

NADZIEJA "WYBAWIENIA"
Różne biedy spadają na człowieka. Raz ogarnia nas melancholia z powodu
choroby - swojej czy kogoś bliskiego. Innym razem doskwiera nam rozłąka.
Około pięciu milionów Polaków opuściło kraj w ostatnim
dziesięcioleciu. Jedni uczynili to dobrowolnie, inni zostali z niego
wygnani. Iluż ludzi cierpi z powodu uwięzienia lub innego rodzaju
zniewolenia! Gabriel Marcel tak określa te sytuacje: czuję, że jestem "w
niewoli czegoś".
Szczególnym rodzajem duchowej niewoli jest grzech. Każde z tych ograniczeń
wyobcowuje nas z przestrzeni wolności, a wpycha w stan "zniewolenia".
Nadzieja jest jutrzenką wolności. Dla chorego wyzwoleniem jest przyjście do
zdrowia. Dla emigrantów wyzwoleniem jest jakieś "zadomowienie" w nowym
kraju oraz pragnienie odwiedzenia swoich w Ojczyźnie. Uwięzieni tęsknią za
wolnością. Człowiek uwikłany w grzechy i nałogi wybawienie znajduje w
odpuszczeniu grzechów.
Nadzieja jest jutrzenką. Ale na razie ogarnia nas mrok. Nie jest to noc
beznadziejności. Jest to mrok oczekiwania. Pisze Marcel: "W istocie rzeczy
bowiem dusza zwraca się zawsze ku światłu jeszcze niewidzialnemu, mającemu
się dopiero pojawić, w nadziei, że wyrwie ją ono z jej obecnej nocy, nocy
oczekiwania" (Homo viator s. 37).

ROZPACZ
Przeciwieństwem nadziei jest rozpacz. Co ona nam powie o nadziei? Albowiem
bywa tak, że choroba dużo nam "mówi" o zdrowiu i jego wartości. Rozpacz -
pisze Marcel - "jest to zawsze kapitulacja przed czymś,
co mój sąd uznał za 'fatum' (...) jest to w istocie zrezygnowanie z
pozostania sobą samym, zafascynowanie ideą własnego zniszczenia do tego
stopnia, że się je wyprzedza" (tamże, s. 47).
Co rozpacz mówi nam o nadziei? Każda nadzieja przekreśla 'fatum'. Fatum
wmawia choremu, że nigdy nie powróci do zdrowia. Ten wyrok wyprzedza
ewentualną śmierć. Fatum wmawia więźniowi, że więzienie się nigdy nie
skończy. Fatum doprowadziło Judasza do targnięcia się na własne życie.
Słowem - fatum mówi, że nie ma wyjścia. Natomiast nadzieja pokazuje mroczny
tunel, na końcu którego świta jutrzenka wybawienia.

CHRZEŚCIJAŃSKA NADZIEJA
Istnieją dwa zagrożenia, z którymi człowiek nie potrafi się uporać.
Pierwsze - to niechybne zbliżanie się śmierci. Drugie - to nasza grzeszność
i lęk przed nieszczęśliwą wiecznością - wiecznym potępieniem.
Bóg jawi się człowiekowi jako Pan życia i śmierci. Czy żyjemy, czy
umieramy, Pańscy jesteśmy - głosi św. Paweł. "Ja jestem życiem i
zmartwychwstaniem" - naucza Chrystus. "Wierzę w ciała zmartwychwstanie.
Wierzę w żywot wieczny" - powtarzamy w Credo. Wiara w Chrystusa jako Pana
życia i śmierci budzi nadzieję nieśmiertelności. Chrystus poddał się
śmierci, lecz trzeciego dnia zmartwychwstał. Dzięki temu stał
się gwarantem naszego zmartwychwstania przy końcu czasów.
Z drugiego zagrożenia - z naszych grzechów - nikt nie potrafi nas wyzwolić,
jedynie Bóg. Albowiem grzech jest obrazą Bożego majestatu. Lecz Pan jest
miłosierny. Chrześcijaństwo budzi ufność w Boże przebaczenie. Choćby wasze
grzechy były czerwone jak szkarłat - nad śnieg wybieleją, poucza Biblia.
Skoro Pan odpuszcza winy, jest nadzieja szczęśliwej nieśmiertelności. Może
trzeba będzie wiele odpokutować w czyśćcu, ale niebo istnieje naprawdę. "W
domu Ojca mojego jest mieszkań wiele. Idę przygotować wam miejsce" - mówił
Chrystus.
W chrześcijańskiej nadziei istnieje obietnica dóbr przyszłych, które
określa katechizm różnie: odpuszczeniem grzechów, ciała zmartwychwstaniem,
żywotem wiecznym. Jest nadzieja "wyzwolenia" z tych udręk - istnieje
wieczne zbawienie. Ostatecznym gwarantem szczęśliwej przyszłości nie jest
ułomny człowiek, lecz Jezus Chrystus, Bóg-Człowiek. Pokusy, które nas
osaczają, cierpienia i widmo śmierci pogrążają nas w mroku niepewności i
niepokoju. Ufność jak busola kieruje nas ku przyszłości "nie z tego
świata", choć zapracowanej na tej ziemi.
Ludzie wielkiej nadziei doznali łaski, że dobra wieczne odsłoniły się przed
nimi. Do takich należał św. Jan Apostoł:
"Ja, Jan, ujrzałem niebo nowe i ziemię nową, bo pierwsze niebo i pierwsza
ziemia przeminęły i morza już nie ma. I Miasto Święte, Nowe Jeruzalem
ujrzałem zstępujące z nieba od Boga, przystrojone jak oblubienica zdobna w
klejnoty dla swego męża. (...) I otrze z ich oczu wszelką łzę, a śmierci
już odtąd nie będzie, bo pierwsze rzeczy przeminęły" (Ap 21, 1nn).

JAN PAWEŁ II
NADZIEJA WBREW NADZIEI
I dlatego - zanim stąd odejdę, proszę Was, abyście całe to duchowe
dziedzictwo, któremu na imię "Polska", raz jeszcze przyjęli z wiarą,
nadzieją i miłością - taką, jaką zaszczepia w nas Chrystus na Chrzcie
Świętym, - abyście nigdy nie zwątpili i nie znużyli się, i nie zniechęcili,
- abyście nie podcinali sami tych korzeni, z których wyrastamy. Proszę Was
- abyście mieli ufność nawet wbrew każdej swojej słabości, abyście szukali
zawsze duchowej mocy u Tego, u którego tyle pokoleń ojców naszych i matek
ją znajdowało,
- abyście od Niego nigdy nie odstąpili,
- abyście nigdy nie utracili tej wolności ducha, do której On "wyzwala"
człowieka,
- abyście nigdy nie wzgardzili tą Miłością, która jest "największa", która
się wyraziła przez Krzyż, a bez której życie ludzkie nie ma ani korzenia,
ani sensu.
(Kraków 10 VI1979)




20. "NAJWIĘKSZA JEST MIŁOŚĆ"

Tak określił tę cnotę św. Paweł w słynnym hymnie o miłości. "Tak więc
trwają wiara, nadzieja, miłość - te trzy: z nich zaś największa jest
miłość" (1 Kor 13,13).
Słowo "miłość" - jak żadne inne - jest na ustach wszystkich. Opiewają ją
pisarze i poeci, przeważnie jako potężną siłę erotyczną, rzadziej jako
ideał poświęcenia dla drugich. W filmach i widowiskach
teatralno--telewizyjnych coraz częściej przybiera ona kształt "wolnej
miłości". Od czego wolnej? "Wolnej" od odpowiedzialności za siebie i
innych. "Wolnej" od odpowiedzialności wobec Boga - nie uznającej grzechu.
Szukającej wciąż nowych "słodyczy" - przyjemności i zaspokojenia
namiętności, bez oglądania się na godność człowieczą oraz prawdziwe dobro
własne i cudze.
Czym jest w swej istocie miłość? Jedynie porywającym i podniosłym uczuciem
- jak chce obiegowa opinia?

STARY TESTAMENT A MIŁOŚĆ ?
Caritas (łac. carus = drogi, wysokiej wartości) jest odpowiednikiem
greckiej, agape i oznacza bądź miłość Boga, bądź też bliźniego. Umiłowany
przez Boga - to "wybrany" przez Niego i obsypywany różnymi
dobrodziejstwami. U proroków miłość Boga do ludzi jest przedstawiana za
pomocą metafory miłości małżeńskiej: Bóg-Oblubieniec wybiera każdego
człowieka za swą oblubienicę, której jest dozgonnie wierny. Jednocześnie
prorocy wzywają ludzi do wzajemności wobec Boga - do posłuszeństwa i
wierności. A jak zachować się wobec innych ludzi? Należy miłować bliźniego
jak siebie samego, to znaczy jak własne życie. Ale tradycja izraelska
zacieśniała "bliźniego" do grona najbliższych osób, ewentualnie rodaków.
Innych nie trzeba miłować, ba, nawet wolno było i należało nienawidzić.

NOWY TESTAMENT A MIŁOŚĆ
Co nowego wniósł Jezus Chrystus w rozwój pojęcia miłości? Przede wszystkim
oparł On przykazanie miłości bliźniego na przykazaniu miłości Boga.
"Będziesz miłował Pana Boga swego całym swoim sercem, całą swoją duszą i
całym swoim umysłem. Drugie podobne jest do niego: Będziesz miłował swego
bliźniego jak siebie samego. Na tych dwóch przykazaniach opiera się całe
Prawo i Prorocy" (Mt 22,37-40).
Po wtóre, Jezus wyszedł daleko poza żydowską tradycję i nakazał miłować
nawet nieprzyjaciół. "Słyszeliście, że powiedziano: Będziesz miłował swego
bliźniego, a nieprzyjaciela swego będziesz nienawidził. A Ja
wam powiadam: Miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy
was prześladują; tak będziecie synami Ojca waszego, który jest w niebie;
ponieważ On sprawia, że słońce Jego wschodzi nad złymi i nad dobrymi, i On
zsyła deszcz na sprawiedliwych i niesprawiedliwych" (Mt 5,43-45).
Co jest zatem wzorem dla miłości bliźniego? Miłość samego siebie? Nie. Nade
wszystko ideałem takim jest nie znająca granic miłość Boga, rozciągająca
się na dobrych i złych, sprawiedliwych i niesprawiedliwych. Do tej idei
powraca św. Paweł, gdy kreśli sławny hymn o miłości. Ma on przed oczyma
duszy - wolno sądzić - bezgraniczne poświęcenie się Chrystusa dla ocalenia
wszystkich ludzi. On jest wcieleniem miłości Boga do człowieka - każdego z
ludzi.
Miłość cierpliwa jest,
łaskawa jest.
Miłość nie zazdrości,
nie szuka poklasku, nie unosi się pychą;
nie dopuszcza się bezwstydu,
nie szuka swego,
nie unosi się gniewem,
nie pamięta złego;
nie cieszy się z niesprawiedliwości,
lecz współ weseli się z prawdą.
Wszystko znosi,
wszystkiemu wierzy,
we wszystkim pokłada nadzieję,
wszystko przetrzyma (1 Kor 13,4-7).
Czytając hymn św. Pawła o miłości trzeba wciąż stawiać pytanie: Czyja
miłość jest cierpliwa i długomyślna? Czyja łaskawa, to znaczy usłużna i
uczynna? Czyja nie zazdrosna i nie szukająca poklasku, nie unosząca się
pychą i nie szukająca swego? Czyja nie jest bezwstydna i nie unosząca się
gniewem oraz wybaczająca - zawsze? Czyja miłość nie cieszy się z
niesprawiedliwości, lecz współweseli się z prawdą? Czyja miłość wszystko
znosi i wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokłada nadzieję i wszystko
przetrzyma?
Za każdym pytaniem trudno byłoby znaleźć człowieka, który wcielił wymagania
miłości - wszystkie i w stopniu doskonałym. Św. Paweł nie wymienia z
imienia kto jest owym wzorem miłości. Ale cała jego teologia to przeczuwa,
co jasno i wyraźnie wypowie później św. Jan Apostoł: "Myśmy poznali i
uwierzyli miłości, jaką Bóg ma ku nam. Bóg jest miłością: Kto trwa w
miłości, trwa w Bogu, a Bóg trwa w nim" (1 J 4,16).
Czyjąż to miłość apostołowie poznali? W jaką uwierzyli? W tę, która
objawiła się w dziele i słowie Jezusa Chrystusa. W dziele, którego
najpełniejszym wyrazem i symbolem jest krzyż na Golgocie.

CZYM JEST MIŁOŚĆ?
Św. Augustyn pisał: "Ciężarem moim jest moja miłość. Dokądkolwiek jestem
unoszony, przez nią jestem unoszony". A na innym miejscu ów Ojciec Kościoła
pisze: "Miłuj i czyń, co chcesz". Jak rozumieć te słowa? Czy w myśl
obiegowych sloganów: Miłość ci wszystko wybaczy?
Miłość jest taką siłą, która pożąda dobra, jakiego nie posiada (grec.
eros). Symbolem jej mogą być ręce człowieka wzniesione błagalnie ku górze.
Chrześcijańska miłość (grec. agape) jest aktem życzliwego oddania się Boga
człowiekowi - darem siebie. Symbolem jej jest nachylenie niebios ku
ludziom: "Bóg stał się człowiekiem, aby człowiek mógł stać się Bogiem" (św.
Leon W.)< Dlatego miłość .nazywana jest darem Ducha Św. Dar ów uzdalnia
człowieka do zjednoczenia z Bogiem. Jednocześnie w miłości jest miejsce na
ludzką aktywność ("dobre uczynki"). Jan Paweł II często powtarza: miłość
jest dana, a jednocześnie zadana.
Współczesna filozofia dialogu określa miłość jako "wolę promocji osoby" (M.
Nedoncelle). To ważkie stwierdzenie. Autentyczna miłość nigdy nie degraduje
człowieka. Co zatem człowieka poniża? Namiastki miłości, jak żądze i
namiętności. One uprzedmiotowił ją czyli urzeczowiają partnerów przygód
miłosnych przed-czy pozamałżeńskich. Uporządkowana miłość narzeczeńska i
małżeńska realizuje autentyczne dobro osób i dlatego wzbogaca duchowo obu
partnerów. Dobra osób nie można zacieśnić do doraźnych przyjemności.
Autentyczne dobro osoby to godność dziecka Bożego, wyciśnięta w duszy
człowieka.
"Miłuj i czyń co chcesz"? Tak. Jeśli mam na uwadze autentyczne dobro
drugich i własne, jak pragnie tego Bóg, który stworzył nas dla siebie.
Jeśli nie kieruję się chęcią zawłaszczenia i wykorzystania innych osób dla
swych celów. Jeśli szanuję czyjąś godność, choćby on sam o nią nie dbał.
Jeśli...
O takiej miłości pisał ks. Jan Twardowski (
Miłość):
Jest miłość trudna
jak sól czy po prostu kamień do zjedzenia (...)
jest miłość co była ciałem a stała się duchem...
Czy pragnę takiej miłości?
Warto o niej pomyśleć w obliczu ukrzyżowanej, lecz zmartwychwstałej
MIŁOŚCI.

JAN PAWEŁ II
DUSZĘ DAĆ
"Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje za
przyjaciół swoich" (J 15,13).
Ojciec Rafał i Brat Albert od wczesnych lat życia rozumieli tę prawdę, że
miłość polega na dawaniu duszy, że miłując - trzeba siebie dać - owszem, że
trzeba "życie swoje oddać", tak jak mówi Chrystus do apostołów.
To dawanie życia za przyjaciół swoich, za rodaków, wyraziło się również w
1863 roku poprzez ich udział w powstaniu. Józef Kalinowski miał wówczas 28
lat, był inżynierem - posiadał stopień oficerski w armii carskiej. Adam
Chmielowski liczył w tym samym roku 17 lat, był studentem Instytutu
Rolniczo-Leśnego w Puławach. Każdym z nich kierowała bohaterska miłość
Ojczyzny. Za udział w powstaniu Kalinowski zapłacił Sybirem (na Sybir
zamieniono mu karę śmierci), Chmielowski kalectwem.
Wspominaliśmy obie te postacie w 1963 roku na stulecie Powstania
Styczniowego, gromadząc się przed kościołem ojców karmelitów bosych, jak o
tym świadczy wmurowana tam tablica.
Powstanie Styczniowe było dla Józefa Kalinowskiego i Adama Chmielowskiego
etapem na drodze do świętości, która jest heroizmem życia całego.
(Kraków 22 VI1983)



21. DUCH POBOŻNOŚCI

Dla niektórych "pobożny" to uszczypliwy synonim bigota, jeśli już nie
trzymającego się sutanny księży, to w każdym razie przywiązującego
nadmierną wagę do różnych praktyk religijnych. Tymczasem w teologii cnota
pobożności bliska jest cnotom teologicznym i kardynalnym. Na czym ona
polega?
Termin "pobożność" (hebr. hesed, łac. pietas) pierwotnie określał wzajemne
relacje dzieci i rodziców, przyjaciół, sprzymierzeńców, oparte na poczuciu
obowiązku, miłości, sprawiedliwości i litości. Dopiero później treść
pojęcia nabrała dzisiejszego znaczenia. "Pobożny" to człowiek pełen czci,
miłości i wdzięczności wobec Boga i Jego stworzeń. Pobożność wyraża się w
aktach religijnego kultu oraz w zgodnych z wolą Bożą stosunkach z samym
sobą, bliźnimi i światem.
Prześledźmy rozwój pojęcia cnoty pobożności w Biblii.

PISMO ŚWIĘTE
"A gdy zbliżała się śmierć Izraela (Jakuba), kazał wezwać swego syna Józefa
i rzekł do niego: "Jeśli dażysz mnie życzliwością, połóż mi twą rękę pod
biodro na dowód twej wiernej miłości, że nie pogrzebiesz mnie w Egipcie,
ale gdy zasnę z mymi przodkami, wywieziesz mnie z Egiptu i pogrzebiesz w
ich grobie'" (Rdz 47,29).
Słowo "pobożność" oddane tu zostało dziś bardziej zrozumiałym określeniem
"życzliwość". Jakub prosi syna Józefa o konkretną pomoc: o pochowanie go w
ziemi ojców. Apeluje do współczującej dobroci syna.
Owo synowskie odniesienie - pełne czci i wiernej miłości - dzieci do
rodziców, z kolei zostało w Biblii rozciągnięte na więź człowieka z Bogiem.
Czytamy w Księdze Wyjścia (34,6-9):
"Przeszedł Pan przed jego (Mojżesza) oczyma i wołał: 'Pan, Pan, Bóg
miłosierny i litościwy, cierpliwy, bogaty w łaskę i wierność, zachowujący
swą łaskę w tysięczne pokolenia, przebaczający niegodziwość, niewierność,
grzech (...) I natychmiast skłonił się Mojżesz aż do ziemi i oddał pokłon,
mówiąc: 'Jeśli darzysz mnie życzliwością, Panie, (to proszę), niech pójdzie
Pan w pośród nas'".
Oto przymierze Boga z ludem izraelskim zostaje określone mianem
"pobożności": na Bożą życzliwość i miłosierdzie, lud winien odpowiedzieć
synowskim zaufaniem i przywiązaniem. Wyraża się ono w wiernym
posłuszeństwie i w kulcie płynącym z miłości. Na miłości do Boga winna
opierać się braterska więź z bliźnimi.
Nowy Testament ukazuje synowską miłość Jezusa do Ojca. Wypełnia On z
uległością wolę Ojca. "A Ten, który Mnie posłał, jest ze Mną: nie
pozostawił Mnie samego, bo Ja zawsze czynię to, co się Jemu podoba"
(J 8,29).
Św. Paweł dzieło odkupienia dokonane przez Jezusa nazywa "tajemnicą
pobożności". W niej miłość Boża realizuje swój plan zbawienia. W niej
chrześcijańska pobożność posiada swe źródło i wzór: "A bez wątpienia wielka
jest tajemnica pobożności. Ten, który objawił się w ciele, usprawiedliwiony
został w Duchu, ukazał się aniołom, ogłoszony został poganom, znalazł wiarę
w świecie, wzięty został w chwale" (1 Tm 3,16).

CHRZEŚCIJAŃSKA POBOŻNOŚĆ
Jak zatem na tle Biblii jawi się wizja chrześcijańskiej
pobożności?
W Listach Pasterskich św. Pawła oraz w Drugim Liście Piotra pobożność
prezentuje się jako jedna z podstawowych cnót pasterza owiec. Jest ona
również potrzebna każdemu chrześcijaninowi. "Ukazała się bowiem łaska Boga,
która niesie zbawienie wszystkim ludziom i poucza nas, abyśmy wyrzekłszy
się bezbożności i żądz światowych, rozumnie i sprawiedliwie, i pobożnie
żyli na świecie"' (Tt 2,11-12).
Widoczne są dwie cechy biblijnej pobożności. Po pierwsze jest ona wolna od
żądzy zysku, od przywiązania do pieniądza - w przeciwieństwie do pobożności
fałszywej. Zadowala się tym, co konieczne. Po drugie
- autentyczną pobożność cechuje zdolność znoszenia nawet prześladowań i
cierpień z miłości do Chrystusa. Łączy się ona z wytrwałością. Bóg
przyrzekł pobożnym swoją pomoc i życie wieczne w przyszłości. Św. Paweł
zachęca Tymoteusza: "Sam zaś ćwicz się w pobożności! Bo ćwiczenie cielesne
nie na wiele się przyda; pobożność zaś przydatna jest do wszystkiego, mając
zapewnienie życia obecnego i tego, które ma nadejść" (1 Tm 4,7-8).
Ostatecznie więc biblijna pobożność jest synonimem chrześcijańskiego życia,
które nie boi się podjąć wszystkich wymagań, jakie stawia Ewangelia.
Swoją pobożnością człowiek pragnie złożyć hołd świętości i wspaniałości,
chwale (grec. doza) Boga, jaka przejawia się w sposób zewnętrzny w
stworzeniu świata, w Jego objawieniach się, szczególnie w samo-objawieniu
Jezusa Chrystusa. Droga pobożności - to pójście śladami Chrystusa,
naśladowanie Jego modlitwy i czynów, szczególnie cierpień i posłuszeństwa.

KULT RELIGIJNY
Chrześcijańska pobożność czerpie siły z żywego i pełnego uczestnictwa w
eucharystycznej Ofierze Chrystusa. Sercem pobożności jest kult Pana
obecnego pod postaciami chleba i wina. Ale taki kult, który nie ogranicza
się do murów świątyni, lecz duchem Chrystusa pragnie przeniknąć wszystkie
dziedziny życia.
Zewnętrzna świętość i chwała Boga manifestują się również w naszych
braciach we wierze - w świętych. Poczesne miejsce w gronie świętych zajmuje
Matka Chrystusa jako Bogurodzica. Z uwagi na tę godność została uwolniona
od grzechu pierworodnego, a po zakończonym ziemskim bytowaniu - została
wraz z duszą i ciałem wzięta do nieba. Stąd bierze się wyjątkowa cześć
Maryi w chrześcijaństwie.
Męczennicy i wyznawcy w różnoraki sposób odwzorowali w swym życiu świętość
Boga. Dlatego należy im się cześć jako szczególnym boskim przyjaciołom.
Na święte uszanowanie zasługują również poświęcone miejsca (kościoły,
cmentarze), naczynia liturgiczne i osoby Bogu poświęcone (kapłani, osoby
zakonne).
Zakończmy refleksją Aleksandra Dunina Borkowskiego (1811-1896):
"Albo zawsze i wszędzie trzeba być pobożnym, albo nie jest się nim
zupełnie. Dlatego wyszukiwanie miejsca i czasu, w których by pokazywać się
pobożnymi, jest albo obłudą chwalby szukającą, albo grubą pogańską
nieświadomością - materialnym pojmowaniem Boga".

JAN PAWEŁ II
POBOŻNOŚĆ KATARZYNY ZE SIENY
Pośród innych tytułów do naszego podziwu wobec Katarzyny jest i ten: była
nauczycielem prawdziwej pobożności maryjnej; dla głoszenia chwały naszej
Matki niebieskiej znalazła ona słowa wielkiej poezji i słusznie umieściła
tajemnicę Maryi w tajemnicy samego Chrystusa, Jej Syna. Na rok przed
śmiercią, w dniu trzydziestych drugich urodzin, Katarzyna podyktowała
przepiękną modlitwę, którą, dla podtrzymania naszej modlitwy, chcę, wam
przynajmniej w małym urywku przypomnieć: »O Maryjo, świątynio Trójcy;
Maryjo, nosicielko ognia... Maryjo, ziemio urodzajna. Ty, Maryjo, jesteś tą
młodą rośliną, która dała nam wonny kwiat Słowa Jednorodzonego, Syna Boga,
bowiem... w Tobie zostało zasiane to Słowo. Tyś jest ziemia i roślina.
Maryjo, wozie ognisty, Ty niosłaś ogień ukryty i przesłonięty popiołem
Twego człowieczeństwa... O Maryjo, widzę, że Słowo, które dałaś, jest w
Tobie, nie będąc bynajmniej odłączone od Ojca... W tym wszystkim ukazuje
się godność człowieka, dla którego Bóg uczynił tak wiele i tak wielkie
rzeczy...
Dziś także, o Maryjo, w Tobie objawia się moc i wolność człowieka...
bowiem, gdy Anioł posłany był do Ciebie, aby Ci zwiastować tajemnicę daru
Bożego, Syn Boga nie zszedł do łona Twego, zanim nie zgodziłaś się w Twej
woli. On czekał u drzwi Twojej woli, aż Mu otworzysz, gdyż pragnął wejść do
Ciebie; i byłby nigdy nie wszedł, gdybyś mu nie była otwarła... Pukała do
drzwi Twoich, o Maryjo, boskość odwieczna, lecz gdybyś nie otwarła, Bóg nie
wcieliłby się był w Tobie...
Do Ciebie się uciekam, Maryjo, Tobie oddaję moje błaganie za słodką
oblubienicę Chrystusa oraz za Jego Wikariusza na ziemi, ażeby dla
prowadzenia Kościoła Świętego otrzymał światło rozwagi i roztropności.
O Maryjo, dziś ziemia wydała dla nas Zbawiciela.
(Rzym 14 1 1980)



22. MODLITWA W NAUCZANIU CHRYSTUSA

Proście, a będzie wam dane; szukajcie, a znajdziecie; kołaczcie, a otworzą
wam (Mt 7,7).
Niektórzy mówią, że modlitwa - to strata czasu. Lepiej poświęcić go na
konkretną przysługę sobie czy bliźniemu. Inni, pragnąc usprawiedliwić swoje
lenistwo czy wygodnictwo, wskazują palcem: Ten stoi pod figurą, a diabła ma
za skórą. Ale gdyby ów człowiek w ogóle się nie modlił, miałby
prawdopodobnie więcej owych szatanów...
Z drugiej strony, każdy wierzący człowiek doświadcza od czasu do czasu jak
wielką potęgą jest modlitwa. Oto ktoś przybity był chorobą i zbliżającą się
operacją. Wszystkie ludzkie zabiegi zostały wyczerpane. Życie jego zawisło
w ręku Boga i lekarzy. Szczęśliwie przetrwał trudne doświadczenie życiowe.
Zawdzięcza to wszystko Panu niebios.
Czym jest modlitwa? Jak jawi się ona w nauczaniu Chrystusa?

KAZANIE NA GÓRZE
Najwięcej pouczeń o modlitwie znajduje się w słynnym Jezusowym Kazaniu na
Górze. Nie można rozdzielać kontekstu od wskazań dotyczących rozmowy z
Bogiem. Wszystkie nauki tyczące postępowań uczniów Chrystusa stanowią jedną
całość. Jakie to są wskazania?
Najpierw Jezus podaje Osiem Błogosławieństw, które wskazują drogę
naśladowania Chrystusa. Być solą ziemi. Być światłością świata - na
podobieństwo tej Światłości, jaka zajaśniała ludowi Bożemu w Betlejem. Czy
wystarczy co do litery zachować Dekalog? Nie. Trzeba zachować również ich
ducha. Nie wystarczy nie cudzołożyć uczynkiem. Należy także powstrzymać się
od pożądliwych pragnień.
Wyjątkowy nacisk Jezus kładzie w Kazaniu na Górze na konieczność miłowania
nieprzyjaciół. Prawo odwetu należy do przeszłości. Uczniów Chrystusa ma
cechować duch przebaczania uraz. Więcej, bowiem Chrystus mówi: "Miłujcie
waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują" (Mt
5,44). Wzorem takiej miłości jest Bóg, który "zsyła deszcz na
sprawiedliwych i niesprawiedliwych".
Nie bez znaczenia jest otoczka, w jakiej znajdują się pouczenia o
modlitwie. Poprzedzają tę naukę zachęty do jałmużny i postu. Jakiej
jałmużny i jakiego postu? Bez rozgłosu i afiszowania się. To podnosi
wartość czynu. "Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odda tobie" (Mt 6,4).
Dopiero na tle całokształtu Kazania na Górze można lepiej zrozumieć
pouczenia o modlitwie. Od razu znikają różne uprzedzenia do niej, w rodzaju
"to jest strata czasu". Modlitwy nie można rozdzielać od zachowania
przykazań, a zwłaszcza przykazania miłości Boga i bliźniego, także
nieprzyjaciół. Modlitwa jest synowskim wzniesieniem ducha ku najlepszemu
Ojcu.

PRZYMIOTY MODLITWY
1. Wskazania o modlitwie poprzedzają tekst Modlitwy Pańskiej, którą Jezus
przekaże swym uczniom. Jakież to są wskazania? Ujęte są one w trzech
antytezach. Pierwsza mieści się w formule "obłuda Ś skromność". "Gdy się
modlicie, nie bądźcie jak obłudnicy. Oni lubią w synagogach i na rogach
ulic wystawać i modlić się, żeby się ludziom pokazać. Zaprawdę powiadam
wam: otrzymali już swoją nagrodę. Ty zaś, gdy chcesz się modlić, wejdź do
swej izdebki, zamknij drzwi i módl się do Ojca twego, który jest w ukryciu.
A Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odda tobie" (Mt 6,5-8).
Rzecz znamienna, ta przestroga odnosiła się również do jałmużny i postu.
Nie bądźcie obłudni, nie róbcie nic na pokaz, nie szukajcie poklasku.
Bądźcie skromni, w cichości pośćcie, módlcie się i dajcie jałmużnę. Nie
szukajcie nagrody u ludzi, szukajcie jej u samego Boga.
2. Antyteza druga: nie prosić jak poganie, lecz jak chrześcijanie. "Na
modlitwie nie bądźcie gadatliwi jak poganie. Oni myślą, że przez wzgląd na
swoje wielomówstwo będą wysłuchani. Nie bądźcie podobni do nich. Albowiem
wie Ojciec wasz, czego wam potrzeba, wpierw zanim Go poprosicie. Wy zatem
tak się módlcie: Ojcze nasz. Jeśli bowiem przebaczycie ludziom ich
przewinienia, i wam przebaczy Ojciec wasz niebieski. Lecz jeśli nie
przebaczycie ludziom, i Ojciec wasz nie przebaczy wam waszych przewinień"
(Mt 6,7-15).
Antyteza ta porusza dwie sprawy: Co istotniejsze - jakość czy ilość próśb?
Prawo odwetu czy duch przebaczenia?
Weźmy pod uwagę tybetańskie młynki do modlitwy. Puszczone w ruch,
mechanicznie, ilościowo mają zastąpić osobisty wkład człowieka w kontakcie
z Bogiem. Czy ta pokusa nie nachodzi również chrześcijan? Wielość próśb to
wielomówstwo szczególnego rodzaju. Człowiek zasypuje Pana Boga tysięcznymi
prośbami, domagając się od Niego często natychmiastowego spełnienia swych
dezyderatów. Jest to rodzaj magicznej presji, jaką wywierali na swego bożka
kapłani-słudzy Baala na Górze Karmel.
W tym przypadku nie tyle chodzi o wielość modlitw, co o prezentowanie Panu
Bogu coraz to nowych dezyderatów. I to jest wada. Natomiast zaletą jest
stale się modlić, a nie od czasu do czasu. Tradycja chrześcijańska zachęca
do rannej i wieczornej modlitwy. Kapłani i osoby zakonne kilka razy
dziennie odmawiają liturgię godzin. Jest to nie tyle wielomówstwo, co
potrzeba wielokrotnej rozmowy z Tym, który nigdy nie przestaje nas miłować.
Sprawa druga: Prawo odwetu, czy duch przebaczenia? Po zakończeniu Modlitwy
Pańskiej Chrystus jeszcze raz rozwija myśl o przebaczeniu, podjętą w niej.
Po raz trzeci więc wraca w Kazaniu na Górze do tego tematu. I to w formie
twierdzącej i przeczącej: "Jeśli przebaczycie... Jeśli nie przebaczycie..."
Świadczy to o randze, jaką Mistrz z Nazaretu nadaje przykazaniu miłości
nieprzyjaciół.
Modlitwa nie może nie wypływać z ducha chrześcijańskiej miłości, która nie
wyłącza nikogo z kręgu swego oddziaływania.
3. Trzecia antyteza mówi o wytrwałości i jej braku w modlitwie. "Proście, a
będzie wam dane; szukajcie, a znajdziecie; kołaczcie, a otworzą wam.
Albowiem każdy, kto prosi, otrzymuje; kto szuka, znajduje; a kołaczącemu
otworzą" (Mt 7,7-8).
Widać od razu, że Jezus kładzie nacisk na systematyczne kontynuowanie
modlitwy. Nie wystarczy jednorazowe wyrażenie prośby do Boga. Konieczne
jest stałe trwanie na modlitwie. Jezus daje tu przykład ojca, którego
natarczywie prosi syn: "Gdy którego z was syn prosi o chleb, czy jest taki,
który poda mu kamień? Jeśli więc wy, choć źli jesteście, umiecie dawać
dobre dary swoim dzieciom, o ileż bardziej Ojciec wasz, który jest w
niebie, da to, co dobre, tym, którzy Go proszą" (Mt 7,9-11).
Konkluzja: Chrystusowe nauczanie o modlitwie podnosi znaczenie skromności,
w przeciwieństwie do obłudy, ducha przebaczenia i małomówności oraz
wytrwałości. "Proście, a będzie wam dane; szukajcie, a znajdziecie;
kołaczcie, a otworzą wam" (Mt 7,7). Franciszek Morawski (1783-1861) podsuwa
myśl:
Modlić się - jest to o najwyższe prosić, Modlić się - jest to zniżać się,
by wznosić.

JAN PAWEŁ II
UFNA MODLITWA
Przykładem takiej wytrwałej, pokornej, a równocześnie ufnej modlitwy jest w
Starym Testamencie Abraham, który błaga Boga o ocalenie Sodomy i Gomory,
jeśliby w nich znalazło się bodaj dziesięciu sprawiedliwych.
Tak więc musimy stale na nowo zachęcać się do modlitwy. Musimy często
przypominać tę zachętę Chrystusa: »Proście, a będzie wam dane; szukajcie, a
znajdziecie; kołaczcie, a otworzą wam Musimy tę zachętę Chrystusa
przypominać zwłaszcza wówczas, gdy tracimy ufność i zniechęcamy się do
modlitwy.
Musimy także stale uczyć się modlitwy. Nieraz wymawiamy się od modlitwy
tym, że nie umiemy się modlić. Jeśli istotnie nie umiemy, w takim razie tym
bardziej musimy się uczyć. Jest to ważne dla wszystkich, a szczególnie
ważne wydaje się dla młodych, którzy nieraz zarzucają modlitwę, jakiej
nauczyli się w latach dziecięcych, gdyż wydaje im się ona zbyt dziecinna,
naiwna i niepogłębioma. Tymczasem taki stan świadomości stanowi właśnie
pośrednie wezwanie do tego, ażeby pogłębić swoją modlitwę, uczynić ją
bardziej refleksyjną, bardziej dojrzałą - ażeby szukać dla niej oparcia w
Słowie samego Boga oraz w Duchu Świętym, który nie przestaje w nas modlić
się wołaniem niewymownym - jak pisze św. Paweł.
(Castel Gandołfo 27 VII 1980)



23. MODLITWA JEZUSA

WĘZŁOWE SYTUACJE
Przy czytaniu Ewangelii jedno uderza w oczy: Modlitwa towarzyszy wszystkim
wydarzeniom Jezusa. Oto kilka przykładów.
Chrzest: "Kiedy cały lud przystępował do chrztu, Jezus także przyjął
chrzest. A gdy się modlił, otworzyło się niebo i Duch zstąpił na Niego w
postaci cielesnej niby gołębica, a z nieba odezwał się głos: "Tyś jest mój
Syn umiłowany, w Tobie mam upodobanie" (Łk 3,19-22).
Wybór apostołów: "W tym czasie Jezus wyszedł na górę i całą noc spędził na
modlitwie do Boga. Z nastaniem dnia przywołał swoich uczniów i wybrał
spośród nich dwunastu, których też nazwał apostołami..." (Łk 6,12-13). ,
Obietnica prymatu: "Gdy raz się modlił na osobności, a byli z Nim
uczniowie, zwrócił się do nich z zapytaniem: Za kogo uważają Mnie tłumy?
(...) Piotr odpowiedział: "Za Mesjasza Bożego" (Łk9,19nn). Synoptycy łączą
to wydarzenie z obietnicą prymatu władzy Piotra w Kościele.
Przemienienie Pańskie: "W jakieś osiem dni
po tych mowach wziął z sobą Piotra, Jana i Jakuba i wyszedł na górę, aby
się modlić. Gdy się modlił, wygląd Jego twarzy się odmienił, a Jego
odzienie stało się lśniąco białe" (Łk 9,28).
Ojcze nasz: "Gdy Jezus przebywał w jakimś miejscu na modlitwie i skończył
ją, rzekł jeden z uczniów do Niego: 'Panie, naucz nas się modlić, jak i Jan
nauczył swoich uczniów'. A On rzekł do nich: 'Kiedy się modlicie, mówcie:
Ojcze...'" (Łk 11,1).
Ogrójec: "I odszedłszy nieco dalej, upadł na twarz i modlił się tymi
słowami: 'Ojcze mój, jeśli to możliwe, niech Mnie ominie ten kielich.
Wszakże nie jak Ja chcę, ale jak Ty'. (...) Czuwajcie i módlcie się,
abyście nie ulegli pokusie; duch wprawdzie ochoczy, ale ciało słabe" (Mt
26,39-41).

SKUPIENIE
Modlitwa Jezusa zdaje się sugerować, że każde węzłowe wydarzenie życia
należy prze-modlić czy też o-modlić. Taką modlitwę cechuje skupienie się
nad tym, co najważniejsze. A co jest tą najistotniejszą sprawą w życiu?
Rozważmy.
Gdy Jezus się modlił:
- "niebo się otworzyło",
- "noc spędził na modlitwie do Boga",
- "wygląd Jego twarzy się odmienił",
- "Ojcze mój, jeśli to możliwe".
Tradycja chrześcijańska od początku podnosi znaczenie skupienia przy
modlitwie. Czym ono jest? Skupienie posiada jakby dwa dopełniające się
oblicza: wyłączyć się "od czegoś" i skoncentrować swą uwagę "na czymś".
Jezus nie miał żadnych trudności z wyłączeniem swej uwagi od spraw
codziennego życia. Natomiast dla nas bywa to zwykle trudny problem. Troski
codzienne i kłopoty, cierpienia i braki osaczają nas, niczym chmara
dokuczliwych os. Żądlą nas swym jadem, odciągają uwagę od Tego, z Kim
powinniśmy rozmawiać. Trzeba nie lada wysiłku, aby zebrać się w sobie,
oderwać się od wszystkiego, co nas więzi w kręgu spraw przyziemnych. To
jedna sprawa. A druga?
Jezus wzniósł oczy ku Bogu, ku Ojcu niebieskiemu. To jest najistotniejszy
moment skupienia. Oderwanie od spraw przyziemnych jest przygotowaniem ducha
i ciała ludzkiego do spotkania z Panem. Jak głębokie musiało być owo
skupienie Jezusa, skoro całą noc rozmawiał z Ojcem, wygląd Jego twarzy
odmieniał się, wstawał mocniejszy w Ogrójcu.
Jeszcze jeden aspekt Jezusowego skupienia wypada zauważyć.
Podczas modlitwy całym sobą zwrócony był ku Ojcu. Rzecz znamienna, taka
modlitwa nie odrywała Go od ludzi. Przeciwnie, z większą wrażliwością
zwracał się ku swoim. Istnieje jakieś powiązanie: rozważanie spraw boskich
uwrażliwia na sprawy ludzkie.

POKORA
Obok głębokiego skupienia uderza w modlitwie Jezusowej wielka pokora i
poddanie się woli Bożej. Na czym polega pokorna modlitwa? Najlepiej ukazuje
to przypowieść o faryzeuszu i celniku (Łk 18,9-14). Obaj się modlą. Jakże
odmienny jednak jest stan ich duszy. Faryzeusz usprawiedliwia siebie. Jego
modlitwa koncentruje się na jego domniemanych zasługach - i dlatego jest
nieskuteczna. Faryzeusz nie prosi, ani tym bardziej nie dziękuje. Nie
przeprasza, gdyż nie odczuwa własnej grzeszności. Także nie wielbi Boga,
lecz w sobie jest zadufany. Widać, że cztery podstawowe typy modlitwy są u
faryzeusza nieobecne: prośba i dziękczynienie, przebłaganie i uwielbienie.
Jak na tym tle rysuje się postawa celnika? Celnik odkrywa w sobie
niewystarczalność. W obliczu najświętszego Boga czuje się grzesznikiem.
Dlatego wzywa miłosierdzia Bożego. Mniema, iż na nie zasługuje. Ufa jednak
Bożej dobroci. Pokorna modlitwa celnika w istocie wyraża jego ontologiczną
sytuację. Czuje się skruszonym grzesznikiem.

PODDANIE SIĘ WOLI BOŻEJ
Jezus nie mógł siebie uznawać za grzesznika - byłoby to niezgodne z prawdą.
Ale był cichy i pokornego serca. Uniżył siebie aż do śmierci krzyżowej,
biorąc na siebie wszystkie ludzkie winy. Pokora Jezusa łączy się z Jego
poddaniem się woli Ojca. Widoczne to było w Ogrójcu, gdy pełen lęku wołał:
"Ojcze mój, jeśli to możliwe, niech Mnie ominie ten kielich. Wszakże nie
jak Ja chcę, ale jak Ty" (Mt 26,39). Ojciec nie odjął kielicha męki od
Syna, gdyż zbawienie świata zawisło od niej. Chrystus pogodzony i umocniony
wstał z ziemi, by dać się pojmać.
Św. Paweł ukazał pokorę i poddanie się woli Bożej Chrystusa w Liście do
Filipian (Flp 2,6-11):
On istniejąc w postaci Bożej,
nie skorzystał ze sposobności,
aby na równi być z Bogiem,
lecz ogołocił samego siebie,
przyjąwszy postać sługi,
stawszy się podobnym do ludzi.
A w zewnętrznym przejawie, uznany za człowieka,
uniżył samego siebie,
stawszy się posłusznym aż do śmierci -
i to śmierci krzyżowej.
Dlatego też Bóg Go nad wszystko wywyższył
i darował Mu imię
ponad wszelkie imię,
aby na imię Jezusa
zgięło się każde kolano
istot niebieskich i ziemskich, i podziemnych.
I aby wszelki język wyznał,
że Jezus Chrystus jest PANEM - ku chwale Boga Ojca.

JAN PAWEŁ II
ABY BYLI JEDNO
Wysiłek zmierzający do zjednoczenia wszystkich wyznawców Chrystusa ma swoje
znaczenie nade wszystko religijne.
Wszyscy pragniemy uczynić zadość tej prośbie naszego Mistrza i Odkupiciela,
jaką skierował do Ojca w przeddzień swej męki i śmierci:
»Ojcze Święty, zachowaj ich w Twoim imieniu, które mi dałeś, aby tak jak my
stanowili jedno.
Przypomnijmy, co na ten temat mówi Konstytucja Gaudium et spes: »Kiedy Pan
Jezus modli się do Ojca, aby wszyscy byli jedno... jako i my jedno
jesteśmy, otwierając przed rozumem ludzkim niedostępne perspektywy, daje
znać o pewnym podobieństwie między jednością osób boskich a jednością synów
Bożych zespolonych w prawdzie i miłości.
Ilekroć modlimy się o zjednoczenie chrześcijan, wchodzimy w tę właśnie
perspektywę. Wierzymy, że ta perspektywa doskonałej jedności synów Bożych,
zjednoczonych w prawdzie i miłości, musi być wytrwale wypracowywana w
oparciu o nieustanną i zawsze ufną modlitwę.
(Rzym 21 1 1979)



24. MEDYTACJA NAD BIBLIĄ

Maryja zachowywała wszystkie te sprawy i rozważała je w swoim sercu (Łk
2,19).
Modlitwa może przyjąć różną postać. Można wymienić trzy podstawowe jej
formy: modlitwa ustna, modlitwa myślna oraz modlitwa mistyczna. Tę ostatnią
rozważy się w następnym rozdziale.

MODLITWA USTNA
Najczęstszą postacią modlitwy są ustalone formuły modlitewne. Odmawia się
je indywidualnie lub zbiorowo. Najbardziej znane modlitwy chrześcijańskie -
to "Ojcze nasz" i "Zdrowaś Maryjo", wyznanie wiary czy któraś z litanii.
Modlić się - to stanąć w obliczu Boga ze czcią i miłością. Ale motyw owego
stanięcia przed Bogiem może być różny. Zazwyczaj prosimy Pana Boga o jakiś
dar: o zdrowie, pomyślne zdanie egzaminu, dobry wybór życiowego
powołania... Kiedy indziej pragniemy Boga przeprosić za nasze winy, jak ów
ewangeliczny celnik: "Boże, bądź miłościw mnie grzesznemu".
Trudniej zdobyć się na wdzięczność wobec Boga, którą pięknie wyraził Jan
Kochanowski w sławnej pieśni:
Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?
Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie,
i w otchłaniach, i w morzu, na ziemi i w niebie. (...)
Najtrudniej przychodzi nam wielbić Pana Boga. Ale kto zdobywa się na
uwielbienie, ten w pewnej mierze uczestniczy w wielkości i dobroci Bożej,
którymi jest oczarowany. Jak Maryja, gdy wyśpiewała sławny hymn Magnificat:
"Wielbi dusza moja Pana i raduje się duch mój w Bogu, moim Zbawcy..."

MODLITWA MYŚLNA
Oprócz modlitwy słownej wyróżnić należy modlitwę myślną, zwaną rozmyślaniem
lub medytacją. Przedmiotem medytacji może być słowo lub wydarzenie. Słowo?
Oto odmawiam codziennie modlitwę "Ojcze nasz". Aby ją ożywić, można -
codziennie lub co tydzień - wziąć za temat refleksji kolejne prośby
Modlitwy Pańskiej. Można to czynić podczas jej odmawiania lub niezależnie
od tego. Np. klęcząc przed tabernakulum pytać się Chrystusa, jaka treść
mieści się we wstępie Modlitwy Pańskiej. Co znaczą dla nas owe słowa, że
Bóg jest Ojcem - "naszym" Ojcem? Inaczej Bóg jest Ojcem Jezusa: Chrystus
jest Jednorodzonym Synem Bożym. Inaczej Bóg jest naszym Ojcem: my jesteśmy
przybranymi, adoptowanymi dziećmi Boga. Bóg jest nie tylko "moim" Ojcem,
lecz w równej mierze "naszym" Ojcem. Ojcostwo Boże obejmuje wszystkich
ludzi - bliskich i dalekich, dobrych i złych, przyjemnych i nieprzyjemnych.
Z Bożego Ojcostwa wypływa przekonanie o powszechnym "braterstwie" ludzi.
Człowiek człowiekowi wilkiem? Nie. Człowiek winien być dla drugiego równym
mu w godności człowiekiem. Winien pracować nad tym, aby stać się
przyjacielem - a nie wrogiem - innych. Każdy chrześcijanin winien starać
się kultywować ponadto ducha braterstwa. Jakież bogate w treść jest owo
krótkie wyrażenie "Ojcze nasz"!
Inny przykład medytacji nad słowem. Oto w liturgii niedzielnej uderzyło
mnie wyrażenie Chrystusa: "Idźcie i nauczajcie..." Wyrażenie to nie daje mi
spokoju. Cały tydzień powraca, jak refren zasłyszanej pieśni. Apostołowie
je słyszeli - i poszli ewangelizować świat pogański. Papież biskupi,
kapłani przedłużają ich posługę. A co może uczynić młody człowiek w dziele
ewangelizacji swego otoczenia i środowiska?

MEDYTACJA NAD WYDARZENIEM
Biblia zawiera nie tylko słowa Pańskie, lecz również opis zdarzeń z życia i
działalność Jezusa oraz Jego Matki. Każde z tych wydarzeń biblijnych miało
swój wymiar historyczny i ma wymiar ponadczasowy. Oto Chrystus uzdrowił
sparaliżowanego człowieka. Pamięć moja przywołuje szczegóły tego cudu.
Rozum zastanawia się nad dobrocią i miłosierdziem Bożym. Wola moja pragnie
naśladować Pana - dziś, w moich konkretnych warunkach życia.
. Przykładem medytacji nad tajemnicami z życia Chrystusa i Jego Matki jest
modlitwa różańcowa. Niektórym wydaje się, że jest to jedynie "klepanie"
pacierzy. Jak widać z poprzednich uwag odmawianie "Ojcze nasz" czy "Zdrowaś
Maryjo" może być i powinno być uważne, refleksyjne, a nie bezmyślne. Ale
sama recytacja jest dopiero połową różańca. Druga połowa - to refleksja nad
wydarzeniami z życia i działalności Jezusa oraz Jego Matki. Owo rozmyślanie
nad tajemnicami radosnymi, bolesnymi i chwalebnymi Chrystusa oraz Jego
Matki pozwala nam lepiej uchwycić sens naszego życia. Pozwala nam także
przemodlić wiele spraw, które leżą nam na sercu. Mówił Jan Paweł II (29 X
1978): "...nasze serce może objąć w dziesiątku różańca wszystkie czyny,
które stanowią życie jednostki, rodziny, Ojczyzny, Kościoła i ludzkości,
zdarzenia osobiste i bliźniego (...) Tak prosta modlitwa różańcowa bije
rytmem życia ludzkiego".
Czy próbowałeś czytać urywek Ewangelii jako np. wieczorną modlitwę? Spróbuj
od rozdziałów 5, 6 i 7 Ewangelii św. Mateusza. Jest to słynne Chrystusowe
Kazanie na Górze. Obejmuje ono wiele wskazań ponadczasowych. Najpierw ucisz
siebie, wyłącz radio i telewizor. Popatrz na Krzyż. Pan pragnie do ciebie
przemówić. Przeczytaj jeden urywek. Pomyśl: do czego Pan cię zachęca? Jak
dotychczas tę sprawę rozwiązywałeś? Co trzeba ulepszyć?
Pisał Roman Brandstaetter, pisarz i poeta, biblijny tłumacz: "Modlić się -
nie znaczy tylko prosić. Modlić się - znaczy również otrzymywać naukę od
Boga. To, co przeczytamy, starajmy się zastosować do naszego życia, do
naszego czasu, do bliskich nam ludzi, do naszych doświadczeń i przeżyć".
Spróbujmy. Może na nowo odkryjemy wartość modlitwy?

MEDYTACJA W RELIGIACH WSCHODU
Modlitwa z istoty swojej nie jest monologiem, czyli prośbą człowieka
skierowaną do Boga. Ona z istoty swej jest dialogiem Boga z człowiekiem.
Nie tylko człowiek mówi do Boga, lecz wpierw Bóg przemawia do człowieka.
W chrześcijaństwie to, co Bóg miał do powiedzenia ludziom - czyli tzw.
objawienie publiczne - skończyło się ze śmiercią ostatniego z Apostołów.
Objawienie Boże zawarte jest w Piśmie św. i Tradycji. Medytacja - w
chrześcijańskim ujęciu - to przede wszystkim rozważanie słów, wydarzeń z
życia i działalności Chrystusa, w którym Bóg odsłonił siebie całemu światu.
Ze słowem Bożym medytujący konfrontuje swoje myśli, pragnienia i czyny.
A jak jest w hinduizmie i buddyzmie? W religiach Wschodu nacisk położony
jest na różnych technikach prowadzących do wyciszenia, milczenia i
skupienia. Ponadto rozważa się problem przemijalności i znikomości świata
oraz ludzkiego życia. W takim ujęciu w centrum rozważań wciąż stoi
człowiek, w chrześcijaństwie zaś Bóg.
Widać tu od razu różnicę między medytacjami Wschodu a chrześcijaństwem.
Chrześcijaństwo docenia milczenie i skupienie, również przemijalność
istnienia. Ale to jest dopiero wstęp do rozważania dzieł boskich,
dokonanych przez Jezusa, w których Bóg wyraził swoją miłość do wszystkich
ludzi. Wobec Chrystusa i Jego miłości człowiek winien siebie określić.

ŚW. AUGUSTYN
KIMŻE TY JESTEŚ, MÓJ BOŻE?
Kimże Ty jesteś, mój Boże? Kimże - pytam - jeśli nie Panem Bogiem? Któż
bowiem jest Panem, oprócz Pana, kto Bogiem, poza Bogiem naszym? Najwyższy,
najlepszy, najpotężniejszy, najwszechmocniejszy, nieskończenie miłosierny i
sprawiedliwy, najbardziej ukryty i najbardziej obecny, najpiękniejszy i
najmocniejszy, niewzruszony i niepojęty. Niezmienny, a wszystko zmieniasz,
nigdy nowy, nigdy stary, wszystko zaś odnawiasz, a na pyszałków - bez ich
wiedzy - sprowadzasz starość. Nieustannie działasz, w nieustannym
spoczynku.
Zbierasz, chociaż nie potrzebujesz: przynosisz i napełniasz, i osłaniasz,
stwarzasz i żywisz, i doskonalisz, szukasz, chociaż niczego Ci nie brakuje.
Miłujesz, a to Cię nie spala; jesteś zazdrosny, a trwasz w pokoju;
żałujesz, a to Cię nie boli, gniewasz się, a nie jesteś wzburzony.
Zmieniasz dzieła, nie zmieniając postanowienia. Przyjmujesz to, co
znalazłeś, mimo że nigdy tego nie utraciłeś. Nigdy niczego Ci nie brakuje,
a cieszysz się zdobyczą. Nie jesteś chciwy, a żądasz procentu. Dajemy Tobie
jak najwięcej, abyś był naszym dłużnikiem, a któż ma, co nie byłoby Twoim?
Oddajesz należność, choć nikomu nie jesteś winien; dajesz, a nic nie
tracisz. A czym jest to, co powiedzieliśmy, mój Boże, życie moje, słodyczy
moja święta? Cóż mówi ten, kto o Tobie mówi? Biada zaś tym, którzy milczą o
Tobie, bo gadatliwi stają się niemymi.
(Wyznania I - 4 tł. J. Salij OP)



25. MODLITWA MISTYCZNA

W BIBLII
W tradycji judeo-chrześcijańskiej ślady modlitwy mistycznej napotykamy w
Starym Testamencie. Już u proroków życie religijne bywa pojmowane-jako
zaślubiny Boga z pojedynczym człowiekiem, a czasem całym narodem. Bóg jawi
się jako Oblubieniec, zaś dusza czy naród wybrany - jako oblubienica.
Podobnie jest w psalmach, a nade wszystko w Pieśni nad pieśniami. Motyw
mistycznych zaślubin Boga z człowiekiem - czy narodem - ukazany jest w
obrazie miłości osób zakochanych (tł. ks. Janusz A. Ichnatowicz).
Oblubieniec
Jak lilia pośród cierni
tak ukochana ma jest pośród dziewcząt. (...)
Oblubienica:
Głos ukochanego mego!
Oto on! Oto nadchodzi! Przeskakując przez góry
skacząc poprzez pagórki.
Jak gazela i jak młody jeleń
kochanek mój. Oto stoi u płotu i spogląda w okna
poprzez okiennicę zerka. (...)
Na pierwszy rzut oka tekst Pieśni nad pieśniami szokuje swym realizmem.
Kryje on w sobie dwie warstwy. Pierwsza - to dialog miłosny osób
zaślubionych. Warstwa druga - czego obrazem są zakochani - to zaślubiny
Boga z duszą. Język religijny nie zna innego sposobu przybliżenia prawdy o
zaślubinach Boga z duszą bez odwołania się do konkretnej miłości
oblubieńczej dwojga zakochanych.
Niektórzy sądzą, że wszystko, co kiedykolwiek ludzie napisali o
oblubieńczej miłości i zaślubinach Boga z duszą jest blade w porównaniu z
głębią księgi Pieśni nad pieśniami (A. Kamieńska).
PRZEŻYCIA MISTYCZNE
Dzieła chrześcijańskich mistyków prezentują dwa odmienne style przeżyć
mistycznych. Kobiety ( Katarzyna ze Sieny, Teresa z Avili, Faustyna
Kowalska) przekazują swój uczuciowy zachwyt nad Bożą rzeczywistością.
Natomiast mężczyźni (Tomasz z Akwinu, Jan od Krzyża), opisując działanie
łaski w głębi ludzkiej duszy, tworzą całe traktaty teologiczne o cnotach,
darach Ducha Św., charyzmatach i ich wzajemnym powiązaniu.
Kobiety-mistyczki ukazują w rozmaity sposób zbliżenie się duszy do Boga.
Św. Katarzyna ze Sieny mówiła o wspinaniu się na stopnie mostu, jakim jest
Chrystus. Św. Teresa z Avili opisywała wędrówkę po komnatach zamku o
siedmiu kondygnacjach. W środku zamku - na najwyższym piętrze - mieszka
Bóg. Oblubieniec.
Natomiast św. Jan od Krzyża omawia szczegółowo dary Ducha Św., cnoty
teologiczne jak wiara, nadzieja i miłość... Podobne ujęcie spotkać można u
św. Tomasza z Akwinu.

CECHY MODLITWY MISTYCZNEJ
Przy całej odmienności ujęć mistycznych przeżyć, można wymienić następujące
rysy charakterystyczne modlitwy mistycznej. Najpierw jest to modlitwa
wielkiej ciszy i milczenia. Cisza zewnętrzna umożliwia skupienie i
medytację nad obecnością Boga na "dnie duszy". Milczenie wewnętrzne stawia
nas w obliczu Miłości większej niż świat cały. Miłością Bożą jesteśmy
wszyscy ogarnięci. Druga cecha: Chwila modlitwy z Panem obecnym "na dnie
duszy" przemienia się w stan modlitwy. Pisała św. Katarzyna ze Sieny.
"...żadna boleść, żadna udręka nie może wyrwać duszy z ognia miłości. Jest
ona jak w piecu rozżarzona żAgiew, której nikt nie może chwycić, aby ją
zgasić, bo jest samym ogniem. (...) Zawsze czują Mnie w sobie, nigdy nie
odbieram im odczucia mej obecności..." {Dialog, Poznań 1987, s. 137).
Trzecia cecha modlitwy mistycznej jest rozwinięciem poprzedniej. Stan
modlitwy - w jakim trwa mistyk - odznacza się dynamizmem i rozwojem. Można
go przyrównać do stopni wiodących na szczyt mistycznego zjednoczenia duszy
z Bogiem. Hindusi i buddyści mnożą stopnie duchowej koncentracji. W
religiach misteryjnych - u ludów pierwotnych - dzieli się wyznawców na
różne kategorie, stosownie do stopnia osiągniętej inicjacji.
Różnym stopniom rozwoju modlitwy mistycznej towarzyszą określone - coraz
większe - wymagania ascetyczne. Jest to wspólne dla różnych religii.
Podobieństwa stopni i ascezy nie mogą zatrzeć istotnej różnicy między
mistyką chrześcijańską a mistykami Wschodu. W tych ostatnich człowiek
kontempluje własną znikomość i przemijalność, natomiast w chrześcijaństwie
uwaga koncentruje się na Bogu-Stwórcy, który raczył zagościć w człowieku.
W modlitwie mistycznej kładzie się nacisk na określoną metodę. Dlatego
można mówić o trzech formach mistycyzmu: wyzwolenia, tożsamości i
zjednoczenia.

MISTYCYZM WYZWOLENIA (buddyzm)
Istota buddyzmu mieści się w czterech jego prawdach: o powszechności
cierpienia, o przyczynie cierpienia, o usuwaniu cierpienia i o drodze do
przezwyciężenia cierpienia. Osiem wskazań Buddy oświetla drogę do
wyzwolenia się z cierpienia. Należy wyzbywać się pragnień i kolejnych
reinkarnacji, aby wreszcie dojść do błogostanu zwanego nirwaną.
W takim ujęciu człowiek sam siebie wyzwala. Pan Bóg jest mu niepotrzebny.
Buddyzm nieraz bywa posądzany o ateizm.

MISTYCYZM TOŻSAMOŚCI (hinduizm)
Ta forma mistycyzmu występuje w systemach hinduizmu o zabarwieniu bardziej
filozoficznym i kontemplacyjnym. Jedyną drogę zbawienia dostrzega się w
samodzielnie osiąganym poznaniu, czyli wiedzy. Tak głoszą księgi wedyjskie.
Kontemplujący poznaje, że jego jaźń (atman) stanowi jedno z jaźnią
wszechświata {Brahma).
Mistycyzm tożsamości - daleki od chrześcijańskiej pokory - spotkać można w
islamie. Mistyk Bistani wołał: "Chwała mi! Wielka jest moja chwała! Sam
sobie wystarczę!" Do Boga zaś zwracał się następująco: "Twe posłuszeństwo
względem mnie jest większe niż moje względem Ciebie!"
Zauważyć tu można postać panteizmu: zatarta jest granica między boską
transcendencją a światem i człowiekiem.

MISTYCYZM ZJEDNOCZENIA (chrystianizm)
Jest on typowy dla chrześcijaństwa. Cechuje go harmonia między boską
transcendencją i immanencją. Szczególny wyraz tej harmonii zauważyć można w
tajemnicy Wcielenia Syna Bożego. Bóg jest bliski ludziom dlatego, gdyż stał
się Człowiekiem, pozostając Bogiem.
Zbawienie człowieka przede wszystkim jest dziełem Chrystusa, który nas
pojednał z Ojcem. Nasza współpraca z łaską Bożą jest nieodzowna. Ale w
istocie Jezus prowadzi nas do ostatecznego zjednoczenia z Ojcem i Duchem
Św. "W domu Ojca mojego jest mieszkań wiele. Idę przygotować wam miejsce"
(J 14,23).
Chrystianizm - podobnie jak judaizm czy islam - jest czystym teizmem.
Wyszliśmy z rąk Boga i do Niego zmierzamy - mocą Jego łaski. Ale Bóg tak
bliski ludziom w Jezusie Chrystusie, jednocześnie jest całkiem inny niż
śmiertelny człowiek i przemijalny świat.

ŚW. JAN OD KRZYŻA (XVI WIEK)
PODSTAWY DOSKONAŁOŚCI
1. Im bardziej się oddalisz od rzeczy ziemskich, tym bardziej zbliżysz się
do niebieskich i większe skarby znajdziesz u Boga.
2. Kto umrze dla wszystkiego, znajdzie życie we wszystkim.
3. Oddal się od zła, czyń dobrze i szukaj pokoju (Ps 33,14).
4. Kto się skarży i szemrze, nie jest doskonałym, ani nawet dobrym
chrześcijaninem.
5. Ten jest pokorny, kto się ukrywa we własnej nicości i zdaje się na Boga.
6. Ten jest łagodny, kto umie znosić bliźnich i siebie samego.
7. Jeżeli chcesz być doskonały, sprzedaj swoją wolę, daj ją ubogim duchem i
idź za Chrystusem w łagodności i pokorze aż na Kalwarię i do grobu.
8. Kto w sobie tylko ufność pokłada, gorszy jest niż szatan.
9. Kto nie kocha bliźniego, tym Bóg pogardza.
10. Kto działa z niedbałością, jest bliski upadku.
11. Kto gardzi modlitwą, gardzi wszelkim dobrem.
12. Lepsze jest opanowanie języka, niż post o chlebie i wodzie.
13. Lepiej jest cierpieć dla Boga, niż cudów dokonywać.
14. O jakiegoż szczęścia doznawać będziemy na widok Trójcy
Przenajświętszej!



26. "OJCZE NASZ'

Jest to skrót całej Ewangelii (Tertulian)

KAZANIE NA GÓRZE
U św.Mateusza 6, 9-13 Modlitwa Pańska usytuowana jest w słynnym Kazaniu na
Górze. Poprzedzają ją wskazania dotyczące jałmużny i postu. Akcent położony
jest na znaczeniu czystej intencji: czynić coś z miłości do Boga, a nie
kierować się względem ludzkim.
Bezpośrednim wprowadzeniem do Modlitwy Pańskiej są uwagi o przymiotach
modlitwy, ujęte w formie antytez: nie obłuda, lecz skromność, nie wielość
próśb, lecz ich jakość, nie jednorazowość, lecz wytrwałość. Oto istotne
cechy modlitwy. Na innym miejscu Chrystus przypomni jeszcze: potrzebę
skierowania swej duszy ku Bogu i sprawom Bożego królestwa; pokorę celnika
milszą od pychy faryzeusza; konieczność poddania się woli Bożej i
bezgranicznej ufności.
Św. Łukasz nie łączy Modlitwy Pańskiej z Kazaniem na Górze i podaje ją w
wersji krótszej. Bezpośrednią przyczyną jej ogłoszenia była prośba
apostołów: "Panie, naucz nas się modlić, jak i Jan nauczył swoich uczniów"
(Łk 11,1).

"OJCZE NASZ, KTÓRYŚ JEST W NIEBIE"
Modlitwa Pańska składa się z prologu i dwóch części. Część pierwsza
ukierunkowana jest na Boga, część druga bierze pod uwagę ludzkie potrzeby.
"Ojcze nasz..." Stary Testament miał dwa słowa na określenie Boga: Jahwe -
Pan i Elohim = Bóg. Zazwyczaj jednak używano przymiotników, gdy zwracano
się wprost do Niego, w rodzaju: O, Ty Wszechmogący, Miłosierny, Święty...
Czyniono to z szacunku dla Bożego Majestatu.
Chrystus dokonuje rewolucyjnego odkrycia w sensie religijnym. Pozwala nam
zwracać się do Boga bezpośrednio: "Ojcze". Jezus sam wielokrotnie
rozpoczynał modlitwę słowami: "Ojcze mój", "Ojcze święty", "Ojcze
sprawiedliwy..." Znamienny jest początek Modlitwy Pańskiej. Rozpoczyna się
ona w liczbie mnogiej: "Ojcze nasz", a nie "Ojcze mój".
Bóg inaczej jest Ojcem Jezusa niż "naszym Ojcem". Bóg Ojciec od wieków
rodzi swego Syna. Gdy nadeszła pełnia czasów posyła Go na świat, aby jako
Bóg-Człowiek ocalił ludzi od potępienia. Ojciec i Syn stanowią jedno, gdyż
łączy ich boska natura. Wzajemna miłość Ojca i Syna przyjmuje postać
trzeciej Osoby Bożej - Ducha Świętego. Bóg Ojciec ma prawo powiedzieć "mój
Syn umiłowany". Chrystus ma prawo zwracać się "mój Ojcze". Tożsamość
boskiej natury daje Im takie prawo.
Jakżeż inaczej przedstawia się nasza sytuacja! Czy my, grzeszni,
ośmielilibyśmy się tak poufale zwracać do Boga, który jest samą Świętością?
Bóg zjawił się Mojżeszowi jako Przedwieczny Stwórca wszystkiego, co
istnieje: "Jam jest, którym jest". Na Górze Synaj Jego pojawieniu
towarzyszyły gromy i błyskawice oznajmiające Pana pełnego Majestatu.
I oto nagle, po wiekach takiej tradycji, apostołowie słyszą zaproszenie
Mistrza: "Kiedy się modlicie, mówcie: Ojcze, niech się święci Twoje imię"
(Łk 11,2). Jest to nie tylko przyzwolenie, ale wręcz polecenie: Tak trzeba
mówić: Ojcze nasz...
Synoptycy nie wyciągają jeszcze ostatecznych wniosków: Ojciec w swym Synu
przybrał nas za swoje dzieci, dlatego ośmielamy się mówić "Ojcze nasz".
Dopiero św. Jan i Paweł powiedzą: "Wszystkim tym, którzy Je (Słowo)
przyjęli, dało moc, aby się stali dziećmi Bożymi" (J 1,12). Oznacza to, że
na mocy zasług Chrystusa jesteśmy dopuszczeni do rzeczywistej duchowej
wspólnoty z Trójcą Przenajświętszą. I ten fakt ośmiela nas do ufnego zwrotu
"Ojcze nasz..."

ZNACZENIE WYRAŻENIA "OJCZE NASZ"
Człowiek mówiący "Ojcze nasz" - choćby samotnie się modlił - nie jest nigdy
odizolowaną jednostką, lecz jest członkiem chrześcijańskiej wspólnoty. Jest
to więc zawsze modlitwa wspólnoty osób wybranych. Nie muszą ich łączyć
więzy krwi czy rasy. Łączy ich fakt
przyjęcia Bożego Objawienia. Ojciec obdarza ich wielkim dobrem:
samoobjawieniem się Syna Bożego.
Co jeszcze mieści się w owym wyrażeniu "Ojcze nasz"? Skoro Ojciec jest
Stwórcą - a przez Syna - również naszym Odkupicielem, wypływa stąd wniosek:
jesteśmy dziećmi jednego Ojca. To znaczy, że między sobą jesteśmy braćmi.
Czy chcemy, czy nie chcemy, tworzymy jedną rodzinę, złożoną z sióstr i
braci. Czy zdajemy sobie z tego sprawę? Czy próbujemy wychowywać siebie w
tym kierunku?
"...który jesteś w niebie". Myśl rabinistyczna sądziła, że Bóg przebywa w
niedostępnych dla człowieka niebiosach. Tymczasem Biblia podkreśla zawsze,
że Pan jest zarazem bliski i daleki, immanentny i transcendentny. Pan nie
jest związany ani z Syjonem, ani ze Świątynią czy jakąś górą - jak u
Samarytan z górą Garizim. On nie jest skrępowany określonym miejscem.
Niebiosa oznaczają bardziej obecność Boga niż Jego lokalizację. Podobnym
wyrażeniem jest zwrot "królestwo niebieskie". Bóg znajduje się tam, gdzie
się odsłania. Kto się modli, stoi u wrót niebieskiego królestwa, które
Jezus pragnie mu otworzyć. Modlitwa stawia nas w obliczu Boga nie
abstrakcyjnego, lecz konkretnego. Z Nim nawiązujemy bezpośredni, intymny
kontakt.

"ŚWIĘĆ SIĘ IMIĘ TWOJE"
Czy jest to prośba, czy też życzenie? Jest tu użyta strona bierna: "Niech
będzie święcone imię Twoje". Taką formę odnajduje się w modlitwach
żydowskich. Oznacza ona prośbę o uszanowanie Bożego imienia.
"Imię" w Biblii oznacza osobę. Jezus mówił: "Przyszedłem w imieniu Ojca
mego, a nie przyjęliście Mnie" (J 5,43). Jezus przybył zatem z polecenia
Ojca, od Niego otrzymał misję do spełnienia. Tym różni się od fałszywych'
Mesjaszy, którzy nie otrzymali takiego mandatu.
Chrystus pełnił swe czyny "w imię Ojca" (J 10,25).
W Biblii świętość łączy, się z "imieniem" Boga, czyli z Jego naturą. Pan
Bóg jest święty, gdyż jest całkiem inny od grzesznego świata stworzonego -
jest On transcendentny w stosunku do niego.
Boża świętość manifestuje się w Jego działaniu. Istnienie i działanie u
Boga stanowią jedno. O co zatem prosimy, mówiąc: "Święć się imię Twoje"?
Bóg pragnie "uświęcić" mocą swej łaski wszystko to, co nie jest z natury
"święte". Prosimy więc, aby Boża świętość zajaśniała i rozwinęła się przede
wszystkim w człowieku, powołanym do uczestniczenia w chwale Najświętszego
Pana. W każdym człowieku na kuli ziemskiej.
W okresie wynarodowienia pod zaborami pisał Kazimierz Laskowski
(1861-1913):
Ojcze nasz!... Gdzieś Ty jest? ...Tam biją dzieci! Na krwawy skazują
chrzest Za pacierz długich stuleci! Za to, że mówią do Ciebie:
'.'*>*
'Ojcze nasz! Któryś jest w niebie!
Ojcze nasz! Któryś jest...!' (Ojcze nasz!)

JAN PAWEŁ II
MODLITWA PAŃSKA
Modlitwa Pańska - celem jej jest nawrócenie, to znaczy wola otwarcia się na
przemieniające działanie łaski.
"OJCZE NASZ, KTÓRYŚ JEST W NIEBIE".
Patrzcie, oto w Jezusie Chrystusie wszyscy otrzymaliśmy Ojca. Chrystus w
swym ziemskim narodzeniu przyniósł nam samo Boże Ojcostwo: skierował je do
wszystkich ludzi i wszystkim dał jako nienaruszalny dar.
O tym Ojcostwie Boga w stosunku do nas wszystkich świadczy w sposób
szczególnie wymowny Macierzyństwo Bogarodzicy-Dziewicy.
Ojcostwo Boga mówi nam wszystkim - nam ludziom - że jesteśmy braćmi...
...Wszyscy jesteśmy Braćmi... To braterstwo jest związane ze wspólnym
synostwem. Jesteśmy braćmi, ponieważ jesteśmy synami. Poprzez synostwo jest
ono związane z Ojcostwem samego Boga. Jesteśmy synami, ponieważ mamy
jednego Ojca.
- Im bardziej gubimy świadomość tego Ojcostwa - albo też: im bardziej
pozwalamy sobie zabrać tę świadomość - tym bardziej przestajemy być braćmi!
Tym bardziej oddala się od nas sprawiedliwość i pokój - i miłość
społeczna...
Jak pisze św. Paweł w Liście do Galatów (Ga 4,4-7):
"Bóg zesłał swego Syna, zrodzonego z niewiasty... abyście mogli otrzymać
przybrane synostwo" ... "Bóg wysłał do serc waszych Ducha Syna swego, który
woła: »Abba, Ojcze! A zatem nie jesteś już niewolnikiem, lecz synem. Jeżeli
zaś synem, to i dziedzicem z woli Bożej". Na tym polega synowska godność
chrześcijan: móc wzywać Boga jako Ojca, pozwalać się prowadzić Duchowi, aby
być w pełni dziećmi Bożymi.



27. "PRZYJDŹ KRÓLESTWO TWOJE"
Modlitwy hebrajskie w czasach przyjścia Chrystusa łączyły święcenie imienia
Bożego z nadejściem Jego królestwa. Jezus podejmuje ten wątek i nadaje mu
nowy sens oraz głębię. Pierwsza prośba Modlitwy Pańskiej "Święć się imię
Twoje" kieruje się w stronę Boga, który jest samą Świętością. Nie
zawdzięcza On jej nikomu. On ze swej natury jest wypełniony świętością, tak
że nie wymaga ona już udoskonalenia - jak to bywa u stworzeń. Świętość Boga
nie jest związana z żadnym miejscem czy określonym czasem. Bóg jest święty
sam w sobie - poza i ponad przestrzenią i czasem. Jest on oceanem
świętości. Nie zachowuje jej zazdrośnie dla Siebie. Pragnie ją przelać w
dusze tych, którzy się na nią otworzą.

KRÓLESTWO BOŻE
"Przyjdź królestwo Twoje" - to druga prośba. Spoza czasu i spoza
przestrzeni sprowadza nas ona w dzieje świata - nasze ludzkie dzieje.
Mesjasz gromadzi ludzi wokół siebie i prowadzi ich ku niebu.
Nadejście Mesjasza rozpoczęło nową erę erę zbawienia. Przyszedł On "na ten
świat". Przybył "w ciele". Mesjasz powróci do swojej chwały wraz ze swym
królestwem. Przy końcu czasów powtórnie przyjdzie, by objawić się w chwale.
"Królestwo Boże" czy "królestwo niebieskie",- które zapoczątkował Mesjasz,
prezentuje się w Ewangelii jako coś trwałego na kształt domu czy miasta.
Jego mieszkańcy doń "wchodzą" i "zasiadają przy stole", jedzą i piją;
czasem bywają zeń wypędzeni. Przypowieści mówią o królu i zaproszonych na
ucztę, o ojcu i jego dzieciach, o miejscu, gdzie są zgromadzeni "synowie
królestwa".
Wizja królestwa Bożego jako domu czy miasta tu i teraz rozszerza się w
Ewangelii o wymiar eschatologiczny. Tutaj Boże królestwo się zaledwie
rozpoczyna. Jego pełnia nadejdzie w przyszłym świecie. Tam spotkają się
wszystkie ludy ziemi. W niebie jest mieszkań wiele.
Takie królestwo podobne jest do skarbu i bezcennej perły. Należy je szukać
i można je znaleźć oraz posiąść.
Dopiero w takim kontekście rozjaśnia się druga prośba Modlitwy Pańskiej:
"Przyjdź królestwo Twoje". Niektórzy komentatorzy ziemski wymiar królestwa
Bożego określają mianem "królestwa łaski". Rozwija się ono dzięki wysiłkowi
wszystkich chrześcijan: kapłanów, osób zakonnych i świeckich, którzy
podejmują poważnie zaproszenie Chrystusa: Bądźcie moimi świadkami aż po
krańce ziemi. Natomiast wypełnienie królestwa przy końcu czasów
komentatorzy zwą "królestwem chwały". W istocie jednak jest to jedno
królestwo. Boża miłość urzeczywistnia w nim swój zamysł zbawienia
wszystkich ludzi.

KRÓLESTWO SZATANA
Druga prośba mówi o "królestwie Bożym". Wskazuje to na istnienie
opozycyjnego królestwa, poddanego szatanowi, grzechowi i śmierci. Czy
należy to rozumieć w sensie manichejskim: istnieją dwie równorzędne siły w
świecie - pierwiastek dobra i pierwiastek zła? Nie. Szatan nie jest rywalem
Boga w sensie posiadania tej samej władzy, którą Bóg posiada. Diabeł jest
zbuntowanym stworzeniem, które - jak głosi św. Piotr - krąży po świecie jak
lew szukający swej ofiary. Ale on naprawdę istnieje i wielu prowadzi na
manowce zła, a czasem do wiecznego potępienia. I z tym faktem należy się
liczyć.
Życie nie lubi próżni. Kto nie dba o rozwój królestwa Bożego u siebie i na
świecie, może niepostrzeżenie stać się sprzymierzeńcem mocy ciemności.

BĄDŹ WOLA TWOJA"
Ludzie starożytni starali się zharmonizować wołę ludzką z wolą boską.
Sokrates mówił do Kritona: "Jeżeli się tak bogom podoba, to niech tak
będzie". Izraelici zabiegali nie tyle o harmonię, co o poddanie: nie tyle
chcieć tego, co Bóg chce, lecz czynić to, co się Jemu podoba. Wola Boża
wyrażała się w Prawie Mojżeszowym. To nie wola ludzka wznosi się ku
boskiej, lecz wola Boża zstępuje ku nam w życie codzienne.
Wola Boża oznacza tu miłość i życzliwość Boga do ludzi. Z miłości Ojciec
posyła Syna, aby urzeczywistnił Jego zamysł zbawienia. Św. Paweł mówi w tym
przypadku o "tajemnicy", św. Jan natomiast o "dziele Ojca". Wola Boża
najpełniej wyraża się w życzliwości do maluczkich i pokornych.
Jak człowiek winien się zachować wobec woli ojcowskiej? Pozbyć się swej
woli? Nie. Człowiek nic lepszego nie może uczynić, jak poddać się Bożemu
zamysłowi zbawienia, przyjąć go i zaangażować się po jego stronie.
Boży zamysł zbawienia ostatecznie realizuje się we wnętrzu człowieka.
Modlitwa Chrystusa w Ogrójcu ilustruje owo spotkanie Boga z człowiekiem. Z
jednej strony jest wizja eschatologiczna Ojca - Boży zamysł zbawienia przez
mękę i śmierć Syna Bożego, z drugiej prośba Chrystusa o oddalenie kielicha
goryczy. Odpowiedź Chrystusa nie jest rezygnacją, lecz swobodną decyzją i
zaangażowaniem w Boży zamysł zbawienia.
Na czym polega owo zaangażowanie? Nie wolno zapominać, że jest ono zawsze
wtórne - jest odpowiedzią na wcześniejszy dar Bożej miłości: "Tak Bóg
umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby
każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne" (J 3,16).
Z jednej strony istnieje dar Ojca, który zaprasza i stawia wymagania. Z
drugiej - synowskie zaangażowanie w ów zamysł Boży. Polega ono na poddaniu
Bogu swego umysłu, woli; uczuć i sił. Wówczas zakiełkuje i zaowocuje w nas
to, czego Bóg pragnie.

".. .JAKO W NIEBIE, TAK I NA ZIEMI"
Psalmista modlił się niegdyś:
Cokolwiek Panu się spodoba,
to uczyni na niebie i na ziemi,
na morzu i we wszystkich głębinach
(Ps 135,6)
Zwykle pojmuje się tę prośbę następująco: Zbawieni pełnią wolę Bożą
doskonale; my, grzeszni, z trudem nadążamy za tym ideałem. Wciąż dopiero
tęsknimy za takim stanem, kiedy zniknie w nas rozdarcie między chceniem a
wykonaniem. W takim przypadku "my" stajemy się głównymi aktorami dziejów, a
nie Pan Bóg.
Konieczne jest uwzględnienie odmiennej perspektywy. Bóg jest zasadą
jedności, zarówno na ziemi, jak też w niebie. On jest Panem nieba i ziemi.
Jego dzieło zmierza do zaprowadzenia jedności i ładu w całym wszechświecie.
Ojciec oddał Synowi "wszelką władzę w niebie i na ziemi" (Mt 28,18).
Cokolwiek człowiek czyni dobrego, realizuje jedyny Boży zamysł zbawienia.
Owo napięcie pomiędzy wolą Boga a naszą wolą dobrze oddaje Juliusz Słowacki
(1809-1849) w Zawiszy Czarnym:
Próżno na ziemi ludzie losy przeklinają Jako jesienne szpaki - co
chrapliwym głosem Jesieni nadchodzącej we mgłach czarnych łaja... Bo nic
nie jest wyrokiem dla ludzi i losem, Tylko je wola własna... prowadzi
szalona, Albo też wielka, Bożą miłością karmiona.

JAN PAWEŁ II
CHRYSTUS KRÓL
Wybiegamy dziś myślą ku wszystkim tym, którzy stają przed sądem, których
może skazano na śmierć, jeśli nie fizyczną może, to przynajmniej cywilną,
ponieważ wyznają swą wiarę, ponieważ są wierni prawdzie, ponieważ bronią
prawdziwej sprawiedliwości.
Trzeba uznać, że i w dzisiejszym świecie nie brak podobnych sytuacji.
Dlatego też w dzień Chrystusa Króla trzeba koniecznie podkreślić
podobieństwo ludzi, którzy cierpią z takich właśnie powodów, do Chrystusa
osądzonego i skazanego przez Piłata.
Módlmy się każdego dnia: Przyjdź Królestwo Twoje!
Nie zapomnijmy nigdy o tych, którzy za swą wierność Królestwu Bożemu płacą
skazaniem, dyskryminacją, cierpieniem, śmiercią.
(Rzym 26 XI1978)




28. "CHLEBA NASZEGO POWSZEDNIEGO DAJ NAM DZISIAJ"

Pierwsze trzy prośby Modlitwy Pańskiej koncentrują się wokół Boga:
święcenia Jego imienia, szerzenia Jego królestwa i pełnienia Jego woli.
Natomiast trzy ostatnie uwzględniają ludzkie potrzeby.

CO ZNACZY "DAWAĆ CHLEB"?
W Starym Testamencie "dawać chleb" znaczy karmić, dbać o czyjeś potrzeby.
Księgi prorockie i poetyckie wielbią Boga za to, że On daje chleb.
Jednocześnie zachęcają, aby za Bożym przykładem "dzielić się chlebem z
głodnymi". Wszelki dar, a zwłaszcza chleb codzienny, pochodzą od Boga. Ta
myśl znajduje się również w modlitwie hebrajskiej odmawianej przy posiłku i
w 18 błogosławieństwach. Izraelici proszą o chleb, gdy są w potrzebie.
Wiedzą, że Pan troszczy się o biedaków.
W Nowym Testamencie zwrot "dawać chleb" pojawia się przy opisie rozmnożenia
chleba oraz przy Ostatniej Wieczerzy. Zwrot ten nabiera religijnego
znaczenia.
Chleb jest posiłkiem ubogich. W stosunku do języka aramejskiego zauważa się
zawężenie sensu. Nowy Testament mówi o chlebie jako "posiłku ubogich", zaś
Stary - o "pokarmie dla wszystkich". Wszystkim potrzebny jest chleb. Bez
niego nie potrafimy żyć.
Konieczność chleba do życia uwydatnia słowo "dzisiaj". "Dzisiaj"
kontrastuje z hebrajskimi modlitwami, w których prosi się ogólnie o chleb,
bez wskazania określonego czasu. Żydzi zwykle piekli chleb na potrzeby
jednego dnia. Jezus nawiązuje do tego zwyczaju, mówiąc: "Nie troszczcie się
zbytnio o jutro, bo jutrzejszy dzień sam o siebie troszczyć się będzie.
Dosyć ma dzień swojej biedy" (Mt 6,34).
Wielką trudność dla egzegetów przedstawia wyrażenie "chleb powszedni".
Przekłady syryjskie i aramejskie mówią bądź o "stałym chlebie", bądź o
"potrzebnym chlebie", bądź też o "chlebie obfitości". Niektórzy używają
zwrotu "chleb na jutro". Język łaciński posługuje się słowami "chleb
codzienny". Wszystkie te tłumaczenia mówią zatem bądź o chlebie codziennym,
koniecznym, bądź też o chlebie "na jutro", czyli o chlebie przyszłym.
JAK ROZUMIEĆ TĘ PROŚBĘ?
W Starym Testamencie Bóg - przez swoją Opatrzność - troszczył się o swój
lud. Na pustyni codziennie zsyłał mu mannę na pokarm. Pobyt Izraelitów na
pustyni Ozeasz widział jako czas zaręczyn: Bóg-Oblubieniec codziennie
opiekuje się troskliwie swą oblubienicą. Miłość Boga do ludzi przybiera tu
postać oblubieńczej miłości.
Specjalnymi względami cieszą się u Boga biedni i cudzoziemcy oraz głodni:
"On wymierza sprawiedliwość sierotom i wdowom, miłuje cudzoziemca,,
udzielając mu chleba i odzienia" (Pwt 10,18). "Będę szczodrze błogosławił
jego zasobom, jego ubogich nasycę chlebem" (Ps 132,15).
Ewangelia podejmuje ten wątek i nadaje mu szersze znaczenie. Chrystus leczy
i karmi ludzi. Syci tłumy na pustkowiu, słuchające Jego pouczeń. Po
zmartwychwstaniu przygotowuje posiłek uczniom, a wobec dwóch uczniów z
Emaus łamie chleb. Ubodzy i głodni cieszą się Jego wyjątkowymi względami.
Rozmnożenie chleba opisane w Janowej Ewangelii ilustruje czwartą prośbę
Modlitwy Pańskiej. Chrystus jawi się jako głowa rodziny, rozdaje chleb i
dzięki składa Bogu. Jezus wie, że człowiek potrzebuje codziennego pokarmu.
Ale to wydarzenie służy Mu jako odskocznia do zwrócenia uwagi na duchowy
głód człowieka. Już w czasie kuszenia skarcił szatana: "Nie samym chlebem
żyje człowiek". Teraz precyzuje dokładniej obietnicę ustanowienia
Eucharystii: "Jam jest chleb życia. Kto do Mnie przychodzi, nie będzie
łaknął; a kto we Mnie wierzy, nigdy pragnąć nie będzie" (J 6,35). Podczas
Ostatniej Wieczerzy Jezus po raz pierwszy przemienił chleb i wino w swoje
Ciało i Krew. Odtąd kieruje nieustannie zaproszenie do nas wszystkich:
"Bierzcie i jedzcie..."

"I ODPUŚĆ NAM NASZE WINY..."
Termin grecki na oznaczenie "win" u św. Mateusza użyty jest w sensie
handlowym i prawnym: "dług". Oznacza to, że wobec Pana Boga jesteśmy
niewypłacalnymi dłużnikami.
Co stanowi ów "dług" zaciągnięty wobec Boga? Żydowska i chrześcijańska
tradycja widzi w tym dług w sensie religijnym, czyli "grzech". Tak wyraża
się św. Łukasz. Jako niewypłacalni dłużnicy potrzebujemy Bożego
miłosierdzia.
Prośba o odpuszczenie win jest zwróceniem się do Bożego miłosierdzia.
Odpuszczenie grzechów odgrywa główną rolę w Starym i Nowym Testamencie. U
proroka Jeremiasza nauka o odpuszczeniu grzechów jest cechą
charakterystyczną Nowego Przymierza. Nowością jest położenie akcentu na
indywidualnym przebaczeniu i boskiej inicjatywie. W innych księgach Pisma
Świętego ten ostatni element nabiera szczególnego znaczenia. Sługa Pański u
Izajasza proroka przyjmuje na siebie grzechy wszystkich. Św. Jan Chrzciciel
głosi "chrzest pokuty na odpuszczenie grzechów" (Mk 1,4).
Misja Jezusa wyraża się już w samym Jego imieniu: "On zbawi swój lud od
jego grzechów" (Mt 1,21).
Chrystus nie stroni od grzeszników, przeciwnie, nazywany bywa "przyjacielem
celników i grzeszników" (Mt 11,19). Krzyż Chrystusa jest przecięciem się
ofiary i modlitwy, sprawiedliwości i miłosierdzia. W krzyżu realizuje się
"odpuszczenie grzechów".
Św. Łukasz rozwija temat o odpuszczeniu grzechów w przypowieściach: o
zagubionej owcy, zgubionej drachmie i nade wszystko o synu marnotrawnym;
także w innych miejscach swej Ewangelii i w Dziejach Apostolskich.
Jest to zatem centralny problem Ewangelii. Odpuszczenie grzechów cechuje
nowy ład w związkach między Bogiem a człowiekiem. Ono charakteryzuje nową
sprawiedliwość. Jest to znak nowego stworzenia, gdyż umożliwia przemianę
człowieka.
Czym chleb dla ciała, tym jest odpuszczenie grzechów dla duszy. Wychodzi
ono naprzeciw człowieka, który pragnie stać się dzieckiem Bożym.

"...JAKO I MY ODPUSZCZAMY NASZYM WINOWAJCOM"
Nie ma proporcji między długami, jakie inni ludzie zaciągnęli u nas, a
naszymi grzechami wobec Boga. My jesteśmy niewypłacalnymi grzesznikami. Bóg
chętnie nam przebacza. Natomiast my z trudem zdobywamy się na darowanie
uraz, nieraz bardzo małych, naszym bliźnim.
Tymczasem Chrystus zobowiązuje nas do stałego przebaczania nie siedem razy,
lecz aż siedemdziesiąt siedem razy, czyli zawsze. Zachętą do ciągłego
darowania win jest przypowieść o nielitościwym dłużniku. Oto król darował
swemu słudze dziesięć tysięcy talentów - symbol ludzkich win wobec Boga.
Zaś ów sługa nie był w stanie darować stu denarów swemu dłużnikowi. Wówczas
król wezwał go przed siebie i rzekł mu: "Sługo niegodziwy! Darowałem ci
cały ten dług, ponieważ mnie prosiłeś. Czyż więc i ty nie powinieneś był
ulitować się nad swoim współsługą, jak ja ulitowałem się nad tobą? (...)
Podobnie uczyni wam Ojciec mój niebieski, jeżeli każdy z was nie przebaczy
z serca swemu bratu" (Mt 18,32-35).
Nieprzejednanie człowieka względem win zaciągniętych u niego przez
bliźniego dobrze oddaje Henryk Sienkiewicz w Ogniem i mieczem:
"Odpuszczę mu chętnie jako chrześcijanin wszystkie krzywdy, ale pod
warunkiem, że go na dwa dni przedtem powieszą".
Natomiast konieczność przebaczenia ten sam autor podnosi w Potopie: "Kto w
tym kraju koronę nosi, niewyczerpaną winien mieć przebaczenia gotowość".
Wiktor Gomulicki (1848-1919) w wierszu Ktoś pierwszy musi... apeluje o
chętną wolę do zgody.
Ktoś pierwszy musi w wiekowej rozterce Wyrzec szlachetne przebaczenia słowo
I rozszalałe namiętnością serce
Dłonią rozwagi przycisnąć stalową.
By ludzkość mogła do światła iść społem,
Ktoś pierwszy musi stać się tu aniołem. (...)
Ale kto pierwszy tę moc w sobie zbudzi,
Będzie nad ludźmi postawion przez ludzi!

ŚW. AUGUSTYN
O JAKI CHLEB PROSIMY?
Słowo Boże to jest nasz chleb codzienny, ale nie dla żołądka, tylko dla
duszy. Teraz, kiedy pracujemy w winnicy, jest on nam niezbędny. Jest
pokarmem, nie nagrodą. Robotnika dwie rzeczy sprowadzają do winnicy: pokarm
dla podtrzymania życia oraz nagroda, która sprawi mu radość. Naszym
codziennym pokarmem na tej ziemi jest słowo Boże, które w kościołach jest
rozdawane codziennie, nagrodą naszą po trudach jest życie wieczne.
Modląc się: "Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj", prosimy Ojca o
rzeczy potrzebne dla naszego ciała, chleb bowiem symbolizuje to wszystko,
co jest nam niezbędne. Albo też przez chleb powszedni rozumiemy Chleb,
który bierze się z ołtarza. Powinniśmy prosić o to, żeby dał nam tego
Chleba. O cóż się bowiem wówczas modlimy, jeśli nie o to, żebyśmy się nie
dopuścili jakiegoś zła, które by nas od tego Chleba oddzieliło? Również
słowo Boże, jakie codziennie jest głoszone, jest chlebem.
{Sermo 56 i 5 - tł. J. Salij OP)



29. "ALE NAS ZBAW ODE ZŁEGO"

"NIE WÓDŹ NAS NA POKUSZENIE"
Prośbę Modlitwy Pańskiej: "nie wódź nas na pokuszenie, ale nas zbaw ode
złego" Luter i inni komentatorzy dzielili na dwie części. Tymczasem zarówno
symetryczna budowa zdania, jak też treść dopełniająca się wzajemnie, każą
rozpatrywać tę prośbę jako jedną całość.
Św. Hieronim oddaje pierwszą część zwrotu następująco: "nie wódź nas w
pokusę, której nie potrafimy przezwyciężyć,,. Przekład francuski podaje:
"nie pozwól nam ulec pokusie".
Podobna prośba powtarza się w Piśmie św. tylko jeden raz - w modlitwie
Chrystusa w Ogrodzie Oliwnym: "Czuwajcie i módlcie się, abyście nie ulegli
pokusie; duch wprawdzie ochoczy, ale ciało słabe" (Mt 26, 41). Wydaje się
ona stać w sprzeczności z pouczeniem św. Jakuba Apostoła: "Kto doznaje
pokusy, niech nie mówi, że Bóg go kusi. Bóg bowiem ani nie podlega pokusie
ku złemu, ani też nikogo nie kusi" (Jk 1, 13).
Biblia jest księgą próby i pokusy. Rozpoczyna ją opowiadanie o dwojgu
pierwszych ludziach poddanych pokusie w ogrodzie rajskim. Zamyka ją
informacja podana w Apokalipsie o wielkiej próbie: "Ja cię zachowam od
godziny próby, która ma przyjść na cały obszar zamieszkany, by wypróbować
tych, co mieszkają na ziemi" (Ap3,10).
Sam Bóg wystawia Abrahama na próbę, jego wiarę i posłuszeństwo, gdy każe mu
ofiarować jedynego syna Izaaka. Podobnie było z ludem izraelskim: "Pamiętaj
na wszystkie drogi, którymi cię prowadził Pan, Bóg twój, przez te
czterdzieści lat na pustyni, aby cię u trapić, wypróbować i poznać, co jest
w twym sercu; czy strzeżesz Jego nakazu, czy też nie" (Pwt 8,2).
Według opisu upadku w raju wąż-szatan uwodzi Ewę. Wróg Boga usiłuje
oddzielić człowieka od Boga. Ten zamysł szatana Biblia ukazuje coraz
wyraziściej, zwłaszcza w Księdze Hioba: sprawiedliwy zostaje poddany
ciężkiej próbie, gdy nieszczęścia walą się na niego jedno za drugim. Hiob
przezwycięża pokusę niewiary i powierza się z ufnością Bogu.
Księgi mądrościowe wiele mówią o próbie, która przyjmuje znamię wychowawcze
- podobnie jak u Greków:
Synu, jeżeli masz zamiar służyć Panu, przygotuj swą duszę na doświadczenie!
Zachowaj spokój serca i bądź cierpliwy, a nie trać równowagi w czasie
utrapienia! (Syr2,l-2).
Analogiczną sytuację odnajdujemy w psalmie 21, 2:
Doświadcz mnie, Panie, wystaw mnie na próbę; wybadaj moje nerki i serce.
183
Całe życie ludzkie jest próbą, gdyż Pan wychowuje swój lud poddając go
doświadczeniom. Widać stąd, że próba i pokusa należą do ludzkiej kondycji.
Chrystus jako człowiek również poddany był próbie, a nawet pokusie.

"...ALE NAS ZBAW ODE ZŁEGO"
Człowiek od wieków stawia pytanie: Kto kusi ludzi, Bóg czy szatan? Stary
Testament, biorąc pod uwagę wieloznaczność słowa "próba" i "pokusa",
odpowiadał: Bóg i szatan. Nowy Testament zdaje się rozróżniać sytuację
"próby" od "pokusy". Życie jest zawsze jakąś "próbą", na którą wystawia nas
Bóg. Ale Pan, który jest samą świętością, nie kusi człowieka do złego.
Pokusa i grzech są dziełem przeciwnika Bożego - szatana i jego
popleczników.
Stary Testament nie zna dualizmu przeciwstawnych mocy. Boga i szatana.
Szatan ukazuje się nie jako rywal Boga, lecz jako jeden z aniołów dworu
Pańskiego. Przy niebiańskim trybunale pełni on funkcję publicznego
oskarżyciela. Jego zadaniem jest czuwanie, aby na ziemi przestrzegano
sprawiedliwości i zachowywano prawo Boże. Jest to jednak tylko maska. W
istocie szatan kryje wrogie zamiary. Zazdrości człowiekowi szczęścia.
Posługuje się kłamstwem, aby go zwieść do złego.
Stary Testament przeczuwa zwycięstwo nad szatanem w tzw. Protoewangelii,
czyli pierwszej Ewangelii. Mowa jest w niej o szatanie i o tajemniczej
Niewieście, którą Tradycja utożsamia z Matką Chrystusa: "Wprowadzam
nieprzyjaźń między ciebie a niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo
jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę" (Rdz 3,15). Celem
przyjścia Chrystusa było właśnie pokonanie władzy szatana, a wprowadzenie
Bożego królestwa.
W Nowym Testamencie diabeł nazwany jest przez św. Jana "władcą tego
świata", a przez św. Pawła "Bogiem tego świata". Jest on przeciwnikiem
Boga, Jego stworzenia i królowania. Jezus zapowiada, że "władca tego świata
zostanie precz wyrzucony" (J 12,31). Widzi On szatana spadającego z nieba
jako błyskawica. Wypędzenie szatana oznacza nadejście królestwa Bożego,
które wypiera królestwo szatana, wyrosłe z grzechu pierworodnego. Wyrazem
zwycięstwa Chrystusa nad szatanem jest nade wszystko zmartwychwstanie
Jezusa. Jak je rozumieć, skoro szatan nadal uwodzi ludzi do złego? Chrystus
nie unicestwił szatana i jego kusicielskiej mocy. Ale go pokonał, gdyż po
pierwsze - Jezus wysłużył odpuszczenie grzechów, a przez to umożliwił
osiągnięcie zbawienia wszystkim; po wtóre - sam przezwyciężył śmierć i
zapewnił nam udział w swoim zmartwychwstaniu. Dlatego śpiewamy na
Wielkanoc: "Zwycięzca śmierci, piekła i szatana..."
Ktoś powiedział, że największym zwycięstwem szatana w naszych czasach jest
to, że wielu nie wierzy w jego istnienie.
Tymczasem Biblia jest realistyczna. Wie, że Bóg i dobro są silniejsze od
zła i grzechu. Ale zachęca bezustannie do czujności. Św. Piotr poucza:
"Bądźcie trzeźwi! Czuwajcie! Przeciwnik wasz, diabeł, jak lew ryczący krąży
szukając kogo pożreć. Mocni w wierze przeciwstawcie się jemu" (1 P 5,8-9).
Klasyczny tekst Chrystusa jest powszechnie znany: "Czuwajcie i módlcie się,
abyście nie ulegli pokusie; duch wprawdzie ochoczy, ale ciało słabe" (Mt
26, 41).
Aleksander Fredro (1793-1876) w Zemście prosi:
Nie wódź mnie na pokuszenie, Ojców moich wielki Boże! Wszak, gdy wstąpił w
progi moje, Włos mu z głowy spaść nie może.

ŚW. AUGUSTYN
"NIE WÓDŹ NAS NA POKUSZENIE"
Modlimy się w niej o to, abyśmy mogli przezwyciężyć pokusy do grzechu, aby
Duch Boży, którego zadatek otrzymaliśmy, "przyszedł z pomocą naszej
słabości" (Rz 8,26). Otóż ten, kto modli się: "I nie wódź nas na
pokuszenie", nie modli się przecież o to, żeby być człowiekiem, bo jest nim
z natury. Ani nie modli się o wolną wolę, którą otrzymał wraz z naturą. Ani
nie modli się o odpuszczenie grzechów, bo tego dotyczyła prośba
wcześniejsza: "odpuść nam nasze winy". Ani nie modli się o to, aby Bóg mu
dał przykazania. Modli się po prostu o to, aby wypełnić przykazania. Jeśli
bowiem ulegnie pokusie, zgrzeszy, a to jest przeciwne przykazaniu. Zatem
modli się o to, żeby nie grzeszył, to znaczy nie czynił złego. O to modlił
się dla Koryntian Apostoł Paweł: "Prosimy zaś Boga, abyście nie czynili nic
złego" (2 Kor 13,7). Dostatecznie stąd wynika, że choć niewątpliwie zależy
to od wolnej woli, jednak do tego, żeby nie grzeszyć, czyli nie czynić zła,
jej moc nie wystarczy, dopóki nie zostanie wsparta łaską. Zatem prośba ta
świadczy jasno jak słońce o tym, że potrzebujemy łaski.
(Epist, 177 - tł. J. Salij OP)




30. CZY PRZYKAZANIA BOŻE OGRANICZAJĄ NASZĄ WOLNOŚĆ? Z cyklu: NA STRAŻY
WOLNOŚCI CZŁOWIEKA
' Miłuj i czyń, co chcesz (św. Augustyn).
Religia jest więzią człowieka z Bogiem (łac. religare = wiązać, łączyć). Na
więź tę składają się trzy sprawy:
- prawdy wiary (Skład Apostolski, Wyznanie nicejsko-konstantynopolitańskie,
czyli Credo mszalne,)
- zasady moralne (Dekalog, przykazanie miłości, Kazanie na Górze),
- kult religijny (Msza św., modlitwa, nabożeństwa...). Tak pojęta religijna
więź człowieka z Bogiem pociąga za sobą określone zadania - obowiązki do
spełnienia. Stąd rodzą się dwa pytania: Czy religia - jako taka - nie
zniewala duchowo człowieka? W szczególności czy przykazania nie ograniczają
naszej wolności? Rozważmy kolejno oba problemy.

RELIGIA JAKO "PRZESTRZEŃ WOLNOŚCI"
Ojciec św. Jan Paweł II mówił do świata kultury w Warszawie (13 VI 1987):
"Raduję się, że intelektualiści, artyści, ludzie kultury, znajdują w
Kościele przestrzeń wolności, której nieraz brakuje im gdzie indziej".
Zauważmy, Papież mówi o religii jako "przestrzeni wolności". Tymczasem
przez .40 lat zaprogramowany ateizm usiłował nam wmówić, że w imię postępu
i wolności człowieka należy się pozbyć wiary w - rzekomo - iluzorycznego
Boga.
Religia jest tak dawna, jak stara jest ludzkość. Chrześcijaństwo zbliża się
do dwutysięcznej rocznicy, swego istnienia. Dawniej i dziś nie było i nie
ma narodu bez jakiejś religii. Mimo tych faktów od XIX wieku zaczęli się
pojawiać "mistrzowie podejrzeń", którzy poczęli kwestionować wartość
religii. Wydaje im się, że w imię wolności człowieka należy Bogu odmówić
istnienia, zaś religię trzeba odstawić do lamusa, jako zmurszały relikt
nieoświeconej przeszłości.
Ludwik Feuerbach religię Boga pragnął zastąpić religią człowieka.
Pozytywiści wymyślili kult anonimowej Ludzkości. Klasycy marksizmu
utrzymywali, że nie Bóg stworzył człowieka, lecz wyzyskiwany lud stworzył
Boga jako namiastkę szczęścia. Tymczasem - ich zdaniem - religia jest
duchowym zniewoleniem (alienacją) człowieka, gdyż człowiek iluzorycznemu
Bogu przypisuje własne atrybuty. W ten sposób człowiek staje się jeszcze
bardziej duchowo ubogi z Bogiem niż bez Boga.
Fryderyk Nietzsche obwieszczał: Bóg umarł w ludzkiej świadomości. Zbliżyła
się jutrzenka wolności dla człowieka. Jean Paul S artr e wyciągnął
ostateczny wniosek z przesłanek swych poprzedników, głosząc: albo Bóg, albo
człowiek. Co ma oznaczać: albo Bóg istnieje - a więc człowiek jest
pozbawiony wolności. Albo Boga nie ma - zatem człowiek jest absolutną
wolnością.
Okazuje się jednak, że ludzie nie nasycą się hasłami o wolności. Oni
potrzebują "przestrzeni wolności" w życiu społecznym i narodowym, w
kulturze i w życiu osobowym oraz rodzinnym.
Jest rzeczą znamienną, że ludzie myślący i twórcy kultury - w dobie
zakwestionowania wartości religii - zaczęli rozpoznawać, że Bóg i religia
nie odbierają człowiekowi wolności. Przeciwnie, Bóg i religia ocalają
"przestrzeń wolności". Albowiem nikt tak jak Bóg - Stwórca i Odkupiciel
człowieka - nie szanuje ludzkiej podmiotowości i godności.
Jezus Chrystus pouczał: "Jeżeli będziecie trwać w nauce mojej, będziecie
prawdziwie moimi uczniami i poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli" (J
8,3In). Prawda o Bogu wyzwala, a nie zniewala człowieka. Ona ukazuje
człowiekowi jego początek, kres i sens ludzkiej egzystencji. Ona - i tylko
ona - daje człowiekowi moc do dźwigania ciężarów życia.
Św. Paweł pisał do Galatów. "Ku wolności wyswobodził nas Chrystus. A zatem
trwajcie w niej i nie poddawajcie się na nowo pod jarzmo niewoli". Ażeby
zaś nie myślano, że wolność jest swawolą, lecz świadomym wyborem prawdy i
dobra - dodawał: "Tylko nie bierzcie tej wolności na zachętę do hołdowania
ciału, wręcz przeciwnie, miłością ożywieni służcie sobie nawzajem" (Ga
5,1.13).
Jan Paweł II nieustannie powtarza na wszystkich kontynentach: Wolność jest
człowiekowi dana, ale zarazem zadana. Wolności się nie posiada raz na
zawsze - w jakimkolwiek wymiarze. Wolność zdobywa się w najpiękniejszej
twórczości: w zwycięstwie dobra nad złem, dialogu nad przemocą i gwałtem,
sprawiedliwości nad krzywdą i upokorzeniem, miłości nad odwetem i
nienawiścią.
Jesteśmy powołani do twórczej wolności. Ona rodzi się w etycznym zmaganiu o
godny człowieka kształt życia rodzinnego i osobistego, społecznego i
narodowego. Wolność rodzi się w zażyłym kontakcie z Bogiem, rośnie w
dialogu miłości z człowiekiem - każdym człowiekiem. Taka wolność owocuje
również w artystycznej twórczości (Mickiewicz, Norwid, Miłosz).
Czy poszerzam i pogłębiam w sobie - wciąż na nowo - "przestrzeń wolności"?

PRZYKAZANIA BOŻE NA STRAŻY WOLNOŚCI?
Obecnie - w dobie "pieriestrojki" - nawet na Wschodzie można pisać
pozytywnie o religii. Przedtem religia była niemal wcieleniem wszelkiego
zła. Dziś dostrzega się również wielki wkład religii - zwłaszcza
chrześcijaństwa - w wychowanie człowieka odpowiedzialnego za siebie i za
innych.
Ale... Owo "ale" pojawia się czasem nawet u samych wierzących - na
wszelkiej szerokości geograficznej. Czy przykazania Boże rzeczywiście stoją
na straży wolności człowieka? Czy one jednak nie krępują tej wolności?
Problem jest złożony i odpowiedź nie jest łatwa. Tu warto zasygnalizować
ciąg myślowy oświetlający sprawę "przykazania a wolność":
1. Wolność człowieka nie jest absolutna, lecz uwarunkowana: jest dana
człowiekowi po to, aby świadomie i dobrowolnie opowiadał się za prawdą i
dobrem. Nie jest ona swawolą, lecz skierowaniem "ku dobru".
2. Wybór zła jest niegodnym człowieka spożytkowaniem wolności: jest to
porażka, a nie jego zwycięstwo.
3. Wybór dobra zwykle kosztuje więcej niż uleganie złu. Lecz za wyższą
wartość zawsze płaci się wyższą cenę. Opór wobec dobra płynie od strony
zmysłów, które - pod wpływem skrzywienia po grzechu pierworodnym - bywają
ślepe na wartość etyczną. Rozum i wola wsparte łaską Bożą są jednak zdolne
przezwyciężyć wszelkie namiętności.
4. Przykazania Boże chronią wielkich wartości. Można je ująć następująco:
I przykazanie broni - wiary w Boga, II - świętości
Boga, III - świętowania, IV - więzi miłości, V - życia, VI i IX - czystej
miłości, VII i X - własności i sprawiedliwości, VIII - prawdy i
prawdomówności.
5. Wartości, których broni każde z poszczególnych Bożych przykazań -
poszerzają i pogłębiają "przestrzeń wolności:" skoro tylko zostaną przez
nas uszanowane. Nie jest to od razu oczywiste i łatwo dostrzegalne. Trzeba
dużego trudu, aby to odkryć i zobaczyć. W rozważaniu o wartości religii
ukazaliśmy, że wiara w Boga - której broni I przykazanie - nie tylko nie
zniewala człowieka, lecz potęguje "przestrzeń wolności".
Podobnie jest z pozostałymi przykazaniami. Chronią one wielkich wartości.
Wartości te stawiają nam duże etyczne wymagania.
Ale właśnie dlatego pozwalają dojść do głosu temu, co najwartościowsze w
człowieku. Jednocześnie poszerzają one i pogłębiają jego "przestrzeń
wolności".
Pozorną antynomię między przykazaniem a wolnością zdolna jest przezwyciężyć
jedynie miłość. Bp Jan Pietraszko pisał: "Przykazanie wytycza drogę
wolności i miłości zarazem. Dlatego człowiek miłujący, wypełniając
przykazanie, realizuje swoją wolność w jej najdoskonalszym wyrazie. Ono
bowiem odkrywa rozumowi ludzkiemu najbardziej autentyczny i najbardziej
godny człowieka rytm jego życia, rytm nie tylko jego ducha, lecz ciała i
krwi. Tylko w wierności przykazaniom, na drogach prostych i wyraźnie
wytyczonych ku ostatecznemu celowi, odnaleźć on może samego siebie i pełnię
swego człowieczeństwa".
Rozważymy - w kolejnych odcinkach - zawartość przykazań Bożych, ukazując
dobro, jakiego każde z nich broni. Rozważanie kończyć się będzie
zaproszeniem do osobistej refleksji: W jaki sposób dobro, bronione przez
Boży nakaz, poszerza i pogłębia "przestrzeń wolności"?

Bp JAN PIETRASZKO
PRZESTRZEŃ WOLNOŚCI
Są dziedziny życia moralnego, w których niewola, płynąca z ignorowania
przykazań, nie jest tak widoczna. Niewolnicy pychy, wygórowanych ambicji,
próżności czy mody, stosunkowo łatwo i skutecznie się maskują. Przybierają
maskę niezależności i wolności, lecz w rzeczywistości ich niewola - choć
wewnętrzna - jest równa tamtej zewnętrznej. Kto nie umie wyjść poza krąg
egoizmu, poza krąg myśli o sobie samym i o własnych interesach, ten jest
niewolnikiem nawet wówczas, gdy mu się wydaje, że jest prawdziwie wolny.
Dopiero przekroczenie tej granicy i uznanie czegoś, co nie jest w nas, ani
z nas, dopiero pochylenie się ze czcią czy to przed Bogiem, czy przed
człowiekiem, czy też przed jakąkolwiek wartością stworzoną - otwiera przed
człowiekiem przestrzeń wolności, swobodę ruchu i szerszy horyzont jego
spojrzenia. Dopiero to pozwala mu dostrzec we własnej perspektywie ziemię z
jej wartościami, a nad ziemią - niebo.
Takie wyjścia poza granice własnego "ja" i uznanie ze czcią czegoś, co
istnieje poza nami, jest równoznaczne z miłością. Innymi słowy, najwyższa
postać wolności w świecie ducha ludzkiego, to nic innego jak życzliwa
miłość, poświęcająca się - twórcza miłość.



31. "NIE BĘDZIESZ MIAŁ BOGÓW CUDZYCH PRZEDE MNĄ"

RELIGIE POLITEISTYCZNE A MONOTEIZM
Popularne ujęcie końcówki pierwszego przykazania "przede mną" jaśniej brzmi
następująco: "obok Mnie" lub "oprócz Mnie" (Wj 20,2; Pwt 5,7). Pan jest
Bogiem wszystkich ludzi, dlatego Jemu należy oddawać wyłączną cześć. Już
wcześniej objawił On swoje imię Mojżeszowi: "Jestem, który jestem" (Wj 3,
14).
Wszystkie religie świata starożytnego - poza Izraelem - były
politeistyczne. Oddawano cześć różnym bóstwom, choć czasem przeczuwano
istnienie jakiegoś nadrzędnego bóstwa. I tak, w Babilonii czczono Marduka,
w Egipcie - Amona-Ra, w Fenicji i Kanaanie - Baala, u Filistynów - Dagona.
Mniejsze bóstwa były personifikacjami sił przyrody. Gdzieniegdzie czczono
bogów nieznanych. Np. w Babilonii czy Atenach oraz w Rzymie. Św. Paweł
mówił Ateńczykom: "Przechodząc bowiem i oglądając wasze świątynie jedną po
drugiej, znalazłem też ołtarz z napisem: »Nieznanemu Bogu".
Na tle wielobóstwa ludów starożytnych Izrael wyróżniał się czystym
monoteizmem. Wyznanie wiary Izraelitów brzmiało jednoznacznie: "Słuchaj
Izraelu: Pan jest naszym Bogiem, Panem jedynym. Będziesz miłował Pana, Boga
twojego, z całego swego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich sił
swoich. Niech pozostaną w twym sercu te słowa, które Ja ci dziś nakazuję.
Wpoisz je twoim synom, będziesz o nich mówił przebywając w domu, w czasie
podróży, kładąc się spać i wstając ze snu" (Pwt 6,4-7).
Pierwsze przykazanie zakazuje czcić innych bogów, wyznawanych przez ludy
ościenne. Zakazuje przeto wszelkich postaci bałwochwalstwa: kultu boskiego
zwierząt i ptaków, drzew i sił przyrody, demonów i duchów przodków.
Strzeże ono czystości wiary w jedynego Boga do tego stopnia, że nie pozwala
czynić żadnych wizerunków, bądź przedstawiających prawdziwego boga, bądź
też bożków pogańskich: "Nie będziesz czyni! żadnej rzeźby ani żadnego
obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko,
ani tego, co jest w wodach podziemia!" (Wj 20,4)

POSTACIE BAŁWOCHWALSTWA
Jest coś w naturze ludzkiej, co z jednej strony popycha człowieka w stronę
Absolutu: potrzeba sensu i ładu we wszechświecie przemawia za istnieniem
jedynego prawdziwego Boga. Z drugiej strony istnieje w człowieku tendencja
do antropomorfizmu, to jest do wyobrażania sobie Boga na sposób ludzki. Bóg
jest wielki, ale niewidoczny - jest Duchem nieskończenie doskonałym.
Tymczasem człowiek pragnie niejako dotknąć i zobaczyć Boga. Wystarczyła
krótka nieobecność Mojżesza pośród swoich, aby oni zapomnieli o Panu Bogu i
ulali sobie złotego cielca, przed którym bili pokłony.
W dziejach ludzkich zauważalna jest ta dążnosfc do tworzenia sobie coraz to
nowych bóstw "nieformalnych", którym człowiek składa cześć. Raz bywa to
zdrowie lub piękno, innym razem bezpieczeństwo i szczęście, pogoń za
sukcesami. U innych dominuje poszukiwanie przyjemności seksualnych,
pragnienie dobrobytu czy władzy, pieniędzy czy ubóstwiania pracy. U młodych
idolem jest sport względnie gwiazda filmowa czy piosenkarska.
Pierwsze przykazanie pragnie ukazać człowieka, że Najwyższym Panem jest
Bóg. Pragnie zachęcić nas do oczyszczania naszych wyobrażeń o Bogu. Czy
"nasz" Bóg jest Bogiem Abrahama, Izaaka i Jakuba? Czy też jest On
przykrojony do naszych zachcianek? Bóg Biblii jest Panem życia i śmierci,
Alfą i Omegą, początkiem i końcem. Jest to Sprawiedliwość, a zarazem Pełnia
Miłości. Jest samą krystaliczną Świętością, a jednocześnie Miłosierdziem
nieskończonym.

OBRAZ BOGA W CZŁOWIEKU
Stworzył Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył
mężczyzną i niewiastą (Wj 1,27).
Pierwsze przykazanie głosi konieczność wiary w jednego Boga. Jednocześnie
zobowiązuje do Jego czci i miłości. To jedna sprawa. A druga? Skoro jest
jeden Bóg, Stwórca całego świata, wypływa stąd jeden podstawowy wniosek:
wszyscy jesteśmy stworzeniami. Początek Biblii mówi o "obrazie" i
"podobieństwie" Boga do nas. Czym jest ów "obraz" i "podobieństwo" Boże w
nas? Najpierw jest to rozumność i wolność człowieka. Składają się one na
pierwiastek duchowy człowieka. To nas wyróżnia od reszty stworzenia. Po
wtóre, biblijni komentatorzy dostrzegają w "obrazie" i "podobieństwie"
Bożym w nas wielkie wyniesienie człowieka przez łaskę usynowienia. W
Chrystusie odrodzeni mamy prawo do domu Ojca. Wielka jest godność człowieka
odrodzonego "z wody i Ducha Św.".

WYZNANIE WIARY
Chrystus poucza: "Kto Mnie wyzna przed ludźmi, wyznam go i Ja przed Ojcem
moim, który jest w niebiesiech. Kto się Mnie zaprze przed ludźmi, zaprę się
go i Ja przed Ojcem moim, który jest w niebiesiech".
Jak można wyznawać wiarę?
Najkrótszym wyznaniem wiary jest znak krzyża świętego: przed kościołem,
kaplicą czy krzyżem. Jest to najprostsza forma modlitwy. Wszelka modlitwa
czy nabożeństwo są również oznakami wyznania wiary.
W naszych czasach obserwujemy renesans pielgrzymek szczególnie do miejsc
maryjnych: Lourdes, Fatimy czy Częstochowy. Ponad 100 tysięcy pieszych,
młodych i starszych, wędruje z różnych zakątków Polski w stronę Jasnej
Góry. Idą kilka, czasem kilkanaście dni, aby królowej Polski zanieść swoje
bóle i niepokoje.
O znaczeniu Jasnej Góry w dziejach Narodu mówił Jan Paweł II: "Sześć wieków
na tej »świętej górze Boga obecna jest Bogurodzica jako Matka i Królowa
naszego narodu poprzez swój łaskami słynący Wizerunek. (...)
Niech Maryja będzie z Wami przez dalsze lata i pokolenia, przybliżając Wam
Chrystusa, Jego królestwo wiary, nadziei i miłości, królestwo życia
wiecznego" (1983).

MYŚLI O WIERZE
Karol Ujejski (1823-1897) o Traugutcie:
Na stoku Cytadeli poniósł śmierć okrutną... Nie ginie, kto za wiarę i
wolność umiera; A jednak grób zarasta, pamięć się zaciera -
to smutno!
Wincenty Poi (1807-1872) w Mohorcie:
Kto Boga w sercu ma, a kord ma przy boku, Znać to powinien, czego bronić
trzeba: Więc naprzód stawać ma w wiary obronie I Maryi Panny, tej Królowej
Nieba (...)
Pierwsze przykazanie broni wartości wiary w jednego Boga.
Czy wiara w Boga pogłębia i poszerza duchową wolność człowieka? Psychologia
i fenomenologia religii zauważają: Im mniejszy bożek i bardziej przyziemny,
tym większe zniewolenie człowieka (personifikacja sił przyrody czy
namiastki religii: chciwość, alkohol...) Natomiast im bardziej czysty
monoteizm i autentyczna religijność, tym większa przestrzeń duchowej
wolności człowieka.

JAN PAWEŁ II
TEN, KTÓRY JEST
Wypowiadając słowa <wierzę w Boga>, dajemy przede wszystkim wyraz
przeświadczeniu o tym, że Bóg istnieje. Jest to temat, który został
poruszony już w poprzednim cyklu katechez związanych ze znaczeniem słowa
<wierzę>. Według nauki Kościoła, prawda o istnieniu Boga jest dostępna
również dla samego rozumu ludzkiego - dla rozumu nieuprzedzonego, jak o tym
świadczą przytoczone uprzednio wypowiedzi z księgi Mądrości (13,1-9) oraz z
Listu św. Pawła do Rzymian (por. 1,19-20). Mówią one o poznaniu Boga jako
Stwórcy (lub pierwszej przyczyny). Ta prawda powraca także w wielu innych
miejscach Pisma Świętego. Bóg niewidzialny staje się jakby widzialny>
poprzez swoje dzieła.
"Niebiosa głoszą chwałę Boga, dzieło rąk Jego nieboskłon obwieszcza. Dzień
dla dnia głosi opowieść, a noc nocy przekazuje wiadomość" (Ps 19 [18] 2-3).
Ten kosmiczny hymn na cześć stworzeń jest równocześnie pieśnią chwały dla
Boga, jako Stwórcy. Oto jeszcze niektóre inne teksty:
"Jak liczne są dzieła Twoje, Panie! Ty wszystko mądrze uczyniłeś. Ziemia
jest pełna Twych stworzeń" (Ps 104 [103], 24).
"On uczynił ziemię swą mocą, umocnił swą mądrością, a swoim rozumem
rozpostarł niebiosa... Ograniczony pozostaje każdy człowiek bez [tej]
wiedzy" (Jr 10,12-4).
Rzym 31 VII 1985)


32. NIE BĘDZIESZ BRAŁ IMIENIA PANA BOGA SWEGO NADAREMNIE!"

NADAWANIE IMIENIA
Każda rzecz nosi określoną nazwę. Napotykając u kogoś na domowe zwierzęta
pytamy: Jak się wabi ten pies? Nie tylko dzieci lubiły oglądać film o
myszce Miki, czy o kaczorze Donaldzie. Ulice, czasem domy willowe, wsie czy
miasta oraz państwa posiadają określone miano. Ileż mówi Polakom to krótkie
imię "Wawel"! Roztacza się od razu przed nami tysiącletnia historia
królewskiego miasta Krakowa z zamkiem i Katedrą wawelską. Ta ostatnia kryje
prochy władców polskich z rodu Piastów i Jagiellonów oraz narodowych
bohaterów. Perłami bezcennymi są relikwie św. Stanisława bpa i bł. Jadwigi
Królowej.
"Mario!" - zawołał Pan zmartwychwstały. I zaraz Maria Magdalena rozpoznała
w tajemniczym nieznajomym swego Mistrza. Czy jest ktoś w Polsce, kto znałby
na pamięć nas wszystkich po imieniu - przeszło trzydzieści milionów osób? A
czy ktoś z ludzi zna po imieniu pięć miliardów mieszkańców naszej planety?
I wszystkich, którzy przewinęli się przez dzieje - wszystkie dzieci Ewy i
Adama? Nikt - prócz Pana Boga.
Jest jakaś ukryta potęga w imieniu, które wyodrębnia nas z bezładnej masy i
stanowi naszą niepowtarzalność - wobec ludzi i Pana Boga. "Gdy wymieniam
kogoś po imieniu, to on.sam niejako się uobecnia, staje przed nami wraz ze
swoimi właściwościami, ze swoją dobrocią i siłą, ale i ze swoimi ludzkimi
słabościami i błędami. Gdy natomiast uważam człowieka za numer, za jeden z
trybów w wielkiej machinie, to wydaje mi się możliwy do zastąpienia, nie
oddaję mu sprawiedliwości jako sobie. W obozach karnych systemów
totalitarnych przydziela się więźniom określony numer. Wraz ze swoim
imieniem traci więzień w pewnej mierze swoją osobowość, swą
niepowtarzalność. Numer można wymienić. Natomiast imię wiąże się z osobą
ludzką, z jej niezmiennością i jednorodnością" (J. Griindel Rozważając
dekalog s. 59).
Uczeń lubi, gdy nauczyciel zwraca się do niego po imieniu. Skraca to
dystans dzielący wychowawców od wychowanków. Kształtuje atmosferę
życzliwości i zaufania. Natomiast wymówienie nazwiska np. "Kowalski!" brzmi
oschle i oficjalnie.
W Biblii nadawanie imienia jest znakiem władzy. Gdy Pan Bóg stworzył świat,
przyprowadził zwierzęta i ptaki do człowieka, aby nadał im nazwę. "I tak
mężczyzna dał nazwy wszelkiemu bydłu, ptakom powietrznym i wszelkiemu
zwierzęciu polnemu" (Rdz 2,19-20). Uwydatnia się tu władza człowieka nad
światem stworzeń.
Kochaną osobę przywołuje się po imieniu w ważnych chwilach życia. Np.
żołnierze na froncie często wzywają na pomoc matkę czy żonę. "Przywoływanie
najbardziej ukochanego człowieka nie tylko ożywia tego człowieka w
wyobraźni wołającego, lecz niejako zmusza go do przybycia i dodaje sił do
przetrwania nieszczęścia. W imieniu człowiek pozostaje obecny nawet po
przekroczeniu progu śmierci" (J. Griindel).

CZEŚĆ IMIENIA BOŻEGO
Każdy człowiek nosi jakieś imię. Czyż można się dziwić, że pragnie się on
zwracać po imieniu również do Pana Boga?
Najważniejszym wydarzeniem Starego Testamentu było objawienie przez Boga
swego imienia Mojżeszowi: "JESTEM, KTÓRY JESTEM..." Bóg Abrahama, Izaaka i
Jakuba posłał mnie do was - mówił Mojżesz swemu ludowi i faraonowi
egipskiemu.
Bóg w Biblii jawi się jako Stwórca nieba i ziemi --wszystkiego, co
widzialne i niewidzialne. Psalmy bardzo często uwielbiają imię Boga:
O Panie, nasz Panie,
jak przedziwne Twe imię po wszystkiej ziemi!
(Ps8,2).
Inny psalm podejmuje ten sam wątek:
Będę głosił imię Twoje swym braciom i chwalić Cię będę pośród zgromadzenia
(Ps 22,23).
Jeszcze inny psalm opiewa:
W Nim przeto raduje się nasze serce, ufamy Jego świętemu imieniu
(Ps 33, 21).
Niech imię Pana wychwalają, bo tylko Jego imię jest wzniosłe
(Ps 148,13).
Archanioł Gabriel przy zwiastowaniu poleca Maryi wolę Ojca: nowo
narodzonemu dziecięciu należy nadać imię Jezus. "Jezus" oznacza Zbawiciel.
W tym imieniu mieści się cała Jego funkcja: przychodzi ocalić od wiecznego
potępienia wszystkich, którym na tym zależy.

CO ZNACZY CZCIĆ IMIĘ BOŻE?
Czcić "imię" Boże oznacza czcić samego Boga. Biblijne "imię" wiąże się
bowiem z osobą tego, którego oznacza. Imię Boga przywołuje obecność
najświętszego Boga. To nie jest jedynie puste słowo, szelest słów. Imię
Boga oznacza Rzeczywistość, która nas otacza.
Bóg jest immanentny, a zarazem transcendentny - bliski, a jednocześnie
daleki.
Potocznie wyrażenie "czcić imię Boże" rozumie się zwykle jako pobożne czy
niepobożne wymawianie najświętszych słów: imion Jezusa Maryi Panny czy
świętych. Przyzywanie imion osób świętych ku pomocy z szacunkiem i miłością
jest ważne. Kto miłuje Ojczyznę, ze czcią wymawia słowo "Polska", skłania
głowę przed sztandarem narodowym. Kto miłuje rodziców, z pietyzmem do nich
się odnosi. "Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu, Panie pośpiesz się ku
ratunkowi memu" - śpiewamy w liturgii godzin. Iluż ludziom na świecie
wezwanie imienia Bożego przyniosło ukojenie i ratunek w najtrudniejszych
momentach życia! W ulotnym, niepozornym słowie "Jezus" czy "Maryja" jest
taka potęga!
Czcić imię Boże - to także unikać fałszywej przysięgi. Krzywoprzysięstwo w
sądzie wyrządziło wiele szkód ludziom niewinnym. Bywa również łagodniejszy
rodzaj przysięgi - bez uroczystego wezwania Boga na świadka. Jest to tzw.
dawanie słowa honoru. Jest ono zawsze jakimś kłamstwem i
niesprawiedliwością.
"Kto przysięga na Boga, ten jednocześnie wzywa Go na świadka, że jeszcze
żyjemy w świecie, w którym liczyć się musimy z nieprawdomównością, w którym
wciąż jeszcze mamy do czynienia z kłamstwem" (J. Griindel).
Jedno trzeba zauważyć: należy ograniczyć do minimum składanie przysięgi.
Ale gdy ją już złożymy, miejmy świadomość, że wiąże nas ona przed Bogiem.
Jan Kochanowski zachęca w psalmie 9:
Ciebie będę, Boże prawy, Całym sercem wyznawał, Twoje wszystkie dziwne
sprawy Będę światu podawał.
Będę wesół w Twej obronie, Będę wszechnajświętszemu Przy łagodnej śpiewał
stronie Imieniowi Twojemu.
Drugie przykazanie chroni nie tylko świętości samego imienia Bożej
świętości.
W jaki sposób świętość Boga stoi na straży wolności człowieka? Świętość -
to wolność od przywiązania do grzechu czy nałogu, które zniewalają
człowieka. Im większa świętość, tym wolność człowieka bardziej się
pogłębia. Świętość jest nade wszystko darem Tego, który jest samą
świętością.

JAN PAWEŁ II
ZNAK KRZYŻA
Wszyscy są powołani do apostolstwa w Kościele przez chrzest "w imię Ojca i
Syna, i Ducha Świętego". "Chrzcić" to znaczy "zanurzać", "imię" oznacza
samą rzeczywistość, którą wyraża. Chrzcić w imię Ojca i Syna, i Ducha
Świętego - to znaczy zanurzać człowieka w samą tę Rzeczywistość, którą
wyrażamy imieniem: Ojciec, Syn i Duch Święty, Rzeczywistość, którą jest Bóg
w swoim Bóstwie: Rzeczywistość całkowicie niezgłębioną, tylko dla siebie
samej poznawalną i ogarnialną do końca. A równocześnie chrzest zanurza
człowieka w tej Rzeczywistości, która otwarła się ku człowiekowi jako
Ojciec, Syn i Duch Święty. Otwarła się realnie, najrealniej. Nic nie jest
bardziej realne niż owo otwarcie, owo udzielanie się, owo oddanie się nie
wysłowionego Boga - człowiekowi. Kiedy słyszymy imiona Ojca i Syna, i Ducha
Świętego - to mówią one właśnie o tym oddaniu się, o tym niesłychanym
udzielaniu się Boga - człowiekowi...
...To oddanie się, to udzielanie się jest ojcowskie - osiągnęło ono swój
historyczny szczyt i pełnię w Synu ukrzyżowanym i zmartwychwstałym, trwa w
Duchu, który "modli się w nas wołaniem niewymownym". Słowa wypowiedziane do
Apostołów u kresu historycznej misji Chrystusa są absolutną syntezą
wszystkiego, co tę misję stanowiło, krok po kroku, od Zwiastowania aż do
Ukrzyżowania... i aż do Zmartwychwstania. W sercu tej misji, w sercu misji
Chrystusa, jest człowiek: każdy człowiek. Przez człowieka - są narody,
wszystkie' narody.
{Paryż 1 VI1980)}


33. "PAMIĘTAJ, ABYŚ DZIEŃ ŚWIĘTY ŚWIĘCIŁ"

OBOWIĄZEK PRACY I WYPOCZYNKU
Pan Bóg obwieścił swemu ludowi krótką i poszerzoną wersję trzeciego
przykazania. Pierwsza wersja: "Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić".
.Wersja druga: "Sześć dni będziesz pracować i wykonywać wszystkie twe
zajęcia. Dzień zaś siódmy jest szabatem ku czci Pana, Boga twego. Nie
możesz przeto w dniu tym wykonywać żadnej pracy ani ty sam, ani syn twój,
ani twoja córka, ani twój niewolnik, ani twoja niewolnica, ani twoje bydło,
ani cudzoziemiec, który mieszka pośród twych bram" (Wj 20,8-10).
Oprócz tego w księdze Wyjścia znajdujemy jeszcze inną postać tej samej
idei: "Sześć dni będziesz pracował, a dnia siódmego zaprzestaniesz pracy,
aby odpoczął twój wół i osioł i odetchnął syn twojej niewolnicy i
cudzoziemiec" (Wj 23,12).
Zauważamy tu dwa nakazy: nakaz pracy i obowiązek odpoczynku. Sześć dni
tygodnia należy przeznaczyć na pracę. Natomiast jeden dzień, szabat
(=przestać pracować, odpocząć) przeznaczony jest na odpoczynek.
Według opisu o stworzeniu świata Bóg Stwórca przez sześć dni pracował,
powołując różne dzieła przyrody do istnienia. Zaś w siódmym dniu Pan
odpoczął. Szabat - dla Izraelitów - był więc darem Boga.
Widać od razu pedagogiczną wskazówkę: Zdecydowaną większość czasu należy
poświęcić na pracę. Z drugiej strony nie wolno zapominać o potrzebie
wypoczynku. Czas wolny jest również pomyślany i zaplanowany przez Boga.
Jedno i drugie zaniedbanie zawsze obraca się przeciw człowiekowi.

NIEDZIELA - DNIEM PAŃSKIM
Co znaczą słowa "święcić" dzień święty?
"»Święcić to tyle, co zrezygnować z codziennych zajęć, nawiązać pewien
kontakt z Bogiem. Wymaga się tu nie tylko wypoczynku fizycznego, ale i
układania sobie szabatu pod kątem praktyk religijnych. Nawet jeżeli
Izraelici nie mogli brać udziału w regularnych uroczystościach i jako
pielgrzymi pojawiać się przed obliczem Boga, to jednak bez trudności mogli
święcić ostatni dzień tygodnia" (J. Griindel).
Rezygnacja z codziennych zajęć, czyli odpoczynek są nieodzowne dla
regeneracji sił. W okresie rewolucji francuskiej siedmiodniowy tydzień
zastąpiono dekadą (=dziesięć dni). Podyktowane to było chęcią wyparcia
chrześcijańskiej tradycji, która mówi, że najpierw szabat u Izraelczyków, a
potem niedziela na znak Zmartwychwstania Pańskiego - są dniami świętymi. Co
się okazało? Organizm ludzki nie zniósł takiego obciążenia. Potrzebuje on
rytmu ustalonego od wieków w ludzkiej naturze.
Druga strona święcenia dnia świętego polega na oddawaniu Bogu czci
należnej. W chrześcijaństwie wykładnia tego przykazania jest jednoznaczna:
"W niedziele i święta we Mszy św. nabożnie uczestniczyć".
Dlaczego chrześcijanie przenieśli dzień Święty z soboty na niedzielę?
Uczynili to na pamiątkę zmartwychwstania Chrystusa: Dies Dominica = Dzień
Pański. Kulminacyjnym momentem niedzieli jest eucharystyczna Ofiara Mszy
św. Nazywano ją w starożytności "łamaniem chleba". Jeden z dokumentów
starożytności chrześcijańskiej podawał (Didache). "Gdy zgromadzicie się w
dniu Pańskim, łamcie się chlebem i dziękujcie. Przy tym wyznawajcie wasze
przewinienia, aby wasza ofiara była czysta. Natomiast ten, kto toczy spór
'Mt swoim towarzyszem, niech nie przychodzi, zanim się nie pogodzą, aby
ofiara nie została sprofanowana".

ZAKAZ CIĘŻKIEJ PRACY
Od początków istnienia Kościoła chrześcijan wyróżniało uczestnictwo w
niedzielnej i świątecznej liturgii eucharystycznej. Celebracja Mszy św.
odbywała się zwykle po domach prywatnych, bądź też w katakumbach. Był to
bowiem okres ciężkich prześladowań, który trwał trzy stulecia. Zakończyły
się one edyktem mediolańskim w 313 roku. Przyznano chrześcijanom równe
prawa w wyznawaniu i praktykowaniu wiary. Cesarz Konstantyn Wielki i jego
matka, św. Helena, przyczynili się do wzniesienia wielu chrześcijańskich
świątyń w Rzymie i w Ziemi Świętej.
Kiedy niedziela otrzymała status dnia świętego? Stało się to w 321 roku.
Cesarz Konstantyn Wielki zarządził, aby w niedzielę wstrzymano się od prac
ciężkich. Dotyczyło to ludności miejskiej i rzemieślników oraz sądów (z
wyjątkiem uwalniania niewolników). Zakaz pracy w niedzielę nie odnosił się
do mieszkańców wsi, gdyż oni uwarunkowani są czynnikami atmosferycznymi.
Na przełomie VII i VIII wieku - pod wpływem greckiej kultury i filozofii -
zaczęto mówić o zakazie ' "pracy niewolniczej". Rozumiano pod tym mianem
ciężką pracę ręczną, którą zwykle wykonywali niewolnicy. Ludzie wolni,
filozofowie, studiujący i wykonujący tzw. sztuki wyzwolone nie podlegali
zakazowi pracy niewolniczej. Prawo kościelne przyjęło tę nomenklaturę opera
sewilia (praca niewolnicza). Zaczęto nadawać temu terminowi głębszy sens
teologiczny: człowiek nie powinien stać się niewolnikiem swojej pracy.
Potrzebny mu jest wypoczynek i rozrywka. Nade wszystko konieczny mu jest
czas wolny, by mógł zastanowić się nad sobą i wziąć udział w liturgii
niedzielnej.
Zakaz ciężkiej pracy w niedziele - święta ma służyć jeszcze jednej sprawie:
budzeniu i rozwijaniu międzyludzkiej wspólnoty. Uroczystość bywa przeżywana
wspólnie - w domu czy w kościele. Także wspólna rozrywka jest pożyteczna.
Udział bierny lub czynny w zawodach sportowych, imprezach kulturalnych czy
wycieczkach. Wszystko to odrywa nas od codzienności i nie pozwala ulec
"zniewoleniu" przez pracę bez wytchnienia. Budzi i rozwija poczucie
wspólnoty międzyludzkiej. Tej wspólnoty, która ufundowana jest na wspólnym
uczestnictwie w Ofierze Ciała i Krwi Pańskiej.
"W gminie, gromadzącej się dla uczestniczenia w Dniu Pańskim w Uczcie
Eucharystycznej, obecny jest Kościół jako taki" (J. Griindel).
Adam Mickiewicz (1798-1855) w Panu Tadeuszu (XI) uwydatnia wspólnotowy
wymiar Eucharystii:
Wyszła msza - nie obejmie świątynia maleńka Całego zgromadzenia; lud na
trawie klęka, Patrząc we drzwi kaplicy odkrywają głowy. Włos litewskiego
ludu, biały albo płowy, Pozłacał się jako łan dojrzałego żyta; (...)
Klęczący różnobarwny tłum okrywa pole, A na głos dzwonka, niby na wiatru
powianie Chylą się wszystkie głowy jak kłosy na łanie
Wartość świętowania chroniona jest przez trzecie
przykazanie.
W jaki sposób świętowanie - uczestnictwo we Mszy św. i odpoczynek Ś sprzyja
wolności człowieka? Świętowanie religijne ukazuje człowiekowi jego
niezwykłą godność - godność dziecka Bożego, a nie tylko robota czy
groszoroba. Mawiał św. Stanisław Kostka: "Do wyższych rzeczy jestem
stworzony".

Jan PAWEŁ II
BOSKI POKARM
Witaj, Jezu, Synu Maryi, Tyś jest Bóg prawdziwy w świętej Hostyi..".
Jutro Boże Ciało.
Po ulicach polskich miast, po wiejskich drogach, rozlegną się słowa tej
pieśni - i tylu innych pieśni eucharystycznych. Lud Boży po mszy św.,
wyruszy w procesji Bożego Ciała, zatrzymując się przy czterech ołtarzach,
aby wysłuchać słów Ewangelii związanych z tajemnicą eucharystyczną.
Boże Ciało: to święto tak bardzo drogie sercom polskim - dzień, w którym
możemy dać publiczny wyraz tej czci i miłości, jaką otaczamy Ciało i Krew
Pańską w sakramencie ołtarza.
Bądźże pozdrowiona Hostyjo żywa,
w której Jezus Chrystus bóstwo ukrywa,
Pani Jasnogórska!
Ty od sześciu stuleci po macierzyńsku przewodniczysz całemu ludowi Bożemu
na ziemi polskiej w tym dorocznym święcie uwielbienia Eucharystii.
Ty dałaś Chrystusowi ludzkie ciało i krew - i Ty pierwsza je czcisz jako
sakrament najświętszej ofiary pod postaciami chleba i wina.
O Matko! Spraw, ażeby ten sakrament - w naszych trudnych
czasach - bardziej niż kiedykolwiek był pokarmem moich rodaków. Aby był dla
nich źródłem życia i świętości! Aby był źródłem duchowej mocy!
{Rzym 1 VI1983)



34. "CZCIJ OJCA I MATKĘ SWOJĄ"

Pierwsze trzy przykazania boskie ukazują, że Bóg jest Najwyższą Wartością:
Przywilejem, a zarazem obowiązkiem człowieka jest wierzyć w Boga, pokładać
w Nim nadzieję i miłować Go z całego serca oraz z całej duszy. Druga
tablica Dekalogu wyznacza obowiązki wobec innych ludzi. Rozpoczyna ją
czwarte przykazanie. Jakich wartości ono strzeże? Jakie zadania stawia
przed nami?
Brzmi ono następująco: "Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na
ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie" (Pwt 20,12).

RODZINA WIELODZIETNA
Żadne z przykazań nie wiąże się z obietnicą, za wyjątkiem czwartego: "Abyś
długo żył na ziemi, którą Pan Bóg twój, da tobie". Czyż składając sobie
życzenia, nie wypowiadamy słów: "Sto lat"? Długość życia uważana jest za
znak szczęścia. Normalnie nikt nie pragnie rychłej śmierci. Nawet ciężko
chorzy i starcy instynktownie żyją nadzieją powrotu do zdrowia.
Dawna rodzina - jak mówiono "patriarchalna", gdyż ojciec lub dziadek był
jej głową - obejmowała co najmniej trzy pokolenia: dziadków, rodziców i
dzieci, które były jednocześnie wnukami. Warunki życia u ludzi starożytnych
sprzyjały długowieczności. Dziecko od maleńkości widziało siwą głowę
dziadka i dobrotliwe oblicze babci. Oni zawsze mieli czas dla wnuków. Byli
cierpliwsi i wyrozumialsi niż rodzice. Ten fakt sprzyjał więzi pokoleń.
U pogańskich Rzymian czy Greków starzec był w wielkim poszanowaniu. Był
uosobieniem mądrości. Często rada starców kierowała państwem.
Chrześcijaństwo jeszcze wyżej podniosło rangę starszej osoby w rodzinie.
Już Stary Testament pouczał: "Przed siwizną wstaniesz, będziesz szanował
oblicze starca, w ten sposób okażesz bojaźń Bożą. Ja jestem Pan!" (Kpł
19,32). - "Słuchaj ojca, który cię zrodził, i nie gardź twą matką,
staruszką!" (Prz 23,22).
"Poważnym mankamentem naszych czasów z pewnością jest to, że ludzie starzy
nie znajdują już miejsca w rodzinach i wspólnotach. Z jednej strony
jesteśmy wdzięczni za to, że społeczeństwo i państwo w tak poważnej mierze
objęło opieką społeczną ludzi starszych, a tym samym odciążyło rodziny, tak
samo jak słuszne jest chyba, by rodzice i teściowie nie zakłócali
współżycia młodego małżeństwa i rodziny przez ciągłe mieszanie się do ich
spraw osobistych, by młode małżeństwa miały własne mieszkania i mogły żyć
samodzielnie" (J. Griindel).
O ile w warunkach ciasnoty mieszkaniowej owo odseparowanie się pokoleń jest
częściowo usprawiedliwione, o tyle sama tendencja w skali światowej jest
niepokojąca. W krajach zamożnych, jak Stany Zjednoczone, gdzie nie brak
mieszkań wygodnych i przestronnych, rodzice - a tym bardziej dziadkowie -
spychani są do tzw. domów spokojnej starości. Z jakich powodów? Jedynie z
pobudek wygody młodego pokolenia. I to nie jest znak szacunku i miłości dla
najstarszych w rodzinie.

ROLA RODZICÓW W RODZINIE
Czwarte przykazanie boskie chroni dwóch wielkich wartości: ojcostwa i
macierzyństwa. W ojcostwie i macierzyństwie zawarte jest podobieństwo do
mocy stwórczej Boga. Jednocześnie realizuje się w nich pragnienie
przedłużenia życia, jeśli nie własnego, to przynajmniej trwania rodziny.
Poprzez ojcostwo i macierzyństwo wyraża się wzajemna miłość małżonków,
przedłużona w miłości do dziecka - owocu ich życia.
Jakie zadania nakłada na małżonków fakt ojcostwa i macierzyństwa?
Wydaje się, że najważniejsze są dwa zadania. Po pierwsze dorastać do nowej
roli, jaka wynika z faktu zawarcia sakramentu małżeństwa. Od chwili ślubu
młodzi idą przez życie "we dwoje". Dotąd ciężar odpowiedzialności spoczywał
na rodzicach. Oni "organizowali" życie. Ślub zaczyna nowy etap -
współodpowiedzialności za siebie i za współpartnera życia. To małe słowo
"współodpowiedzialność" niesie ze sobą wiele nowych obowiązków: troska o
kształtowanie charakteru o silnej woli, umiejętność dostosowania się do
drugiej osoby, więcej wymagać od siebie niż od innych, dla innych być
wyrozumiałym, dojrzałym życiem religijnym wspierać partnera i mobilizować
go wzwyż.
Druga grupa zadań wiąże się z faktem założenia rodziny. Rodzina to nie
tylko małżonkowie, to nowe życie budzące się pod sercem matki. Często
młodzi koncentrują niemal całą uwagę na sobie. Zapominają, że ich
najważniejsza rola tkwi w ojcostwie i macierzyństwie - fizycznym i
duchowym. Fizyczne ojcostwo i macierzyństwo raduje ich i niepokoi: raduje -
bo wszyscy tęsknią za dzieckiem, niepokoi - gdyż dziecko ogranicza ich
swobodę, zwłaszcza w dzietnej rodzinie. Stokroć ważniejsze jest duchowe
ojcostwo i macierzyństwo. Dać życie dziecku - to wielkie i odpowiedzialne
zadanie. Jak kształtować duchowe życie dzieci - oto pytanie najważniejsze.
Niektórzy myślą, że owo "jak?" załatwi kapłan na katechezie albo sama matka
dziecka. Owo "jak?" - jeśli ma wywrzeć głęboki ślad w duszy młodego
pokolenia - winno niepokoić obu małżonków już od chwili zawarcia sakramentu
małżeństwa. Nie można dać czegoś drugiemu, jeśli się tego nie posiada. Nie
potrafię pożyczyć pieniędzy, jeśli ich sam nie mam. Jak przekażę żywą wiarę
w Boga, jeśli zaniedbam troskę o podtrzymywanie i rozwój życia modlitwy?
Jeśli spotykam się z Panem sakramentalnie bardzo rzadko?
Nie wystarczy powiedzieć dziecku "módl się" - trzeba samemu się modlić. Nie
wystarczy zachęcać do katechezy - trzeba samemu rozczytywać się,
przynajmniej od czasu do czasu, w prasie i lekturze religijnej. Nie
wystarczy mobilizować dzieci do sakramentów - trzeba z nich samemu coraz
częściej korzystać.

ZADANIA DZIECI
Obowiązki dzieci wobec rodziców, starszych i przełożonych zwykle ujmuje się
w trzech słowach: szacunek, miłość i posłuszeństwo.
Św. Paweł poucza: "Dzieci, bądźcie posłuszne w Panu waszym rodzicom, bo to
jest sprawiedliwe" (Ef 6,1). Posłuszeństwo należy się rodzicom. Na tym
zbudowany jest ład rodziny. Sprawiedliwość wymaga, aby rodzice troszczyli
się o dzieci i aby dzieci szanowały swych rodziców. Posłuszeństwo jest
wyznacznikiem szacunku i miłości do rodziców. Jest to najtrudniejszy
wyraz miłości.
Łukasz Górnicki (1527-1603) w Dworzaninie polskim pisał: "... nie mniej to
potrzebna, pożyteczna i wedle przyrodzenia rzecz jest posłuszeństwo, jako i
rozkazowanie".
Wacław Sieroszewski (1858-1945): "Posłuszeństwo ujmy nam nie czyni, uwłacza
tylko użytek, jaki sami ze swej władzy robimy".
Czwarte przykazanie chroni więzi miłości rodzinnej, wspieranej przez
wzajemny szacunek pokoleń.
Czy owa rodzinna więź miłości stoi na straży wolności członków rodziny?
Pozornie obowiązki rodziców wobec dzieci i obowiązki dzieci wobec rodziców
krępują swobodę obu stron. W istocie jednak życie rodzinne wychowuje do
miłości - a więc i do wolności człowieka. Wymagania miłości są wymaganiami
wolności.

JAN PAWEŁ II
RODZINA A PRACA
Potwierdzając w ten sposób osobowy wymiar pracy ludzkiej, trzeba z kolei
sięgnąć do drugiego kręgu wartości, jaki z nią nieodzownie się łączy. Praca
stanowi podstawę kształtowania życia rodzinnego, które jest naturalnym
prawem i powołaniem człowieka. Te dwa kręgi wartości - jeden związany z
pracą, drugi wynikający z rodzinnego charakteru życia ludzkiego - muszą
łączyć się z sobą prawidłowo i prawidłowo wzajemnie się przenikać. Praca
jest poniekąd warunkiem zakładania rodziny, rodzina bowiem domaga się
środków utrzymania, które w drodze zwyczajnej nabywa człowiek przez pracę.
Praca i pracowitość warunkują także cały proces wychowania w rodzinie
właśnie z tej racji, że każdy "staje się człowiekiem" między innymi przez
pracę, a owo stawanie się człowiekiem oznacza właśnie istotny cel całego
procesu wychowania. Oczywiście, że wchodzą tutaj w grę poniekąd dwa
znaczenia pracy: ta, która warunkuje życie i utrzymanie rodziny - i ta,
poprzez którą urzeczywistniają się cele rodziny, zwłaszcza wychowanie; tym
niemniej te dwa znaczenia pracy łączą się z sobą i dopełniają w różnych
punktach.
W całości należy przypomnieć i stwierdzić, iż rodzina stanowi jeden z
najważniejszych układów odniesienia, wedle których musi być kształtowany
społeczno-etyczny porządek pracy ludzkiej. Nauka Kościoła zawsze poświęcała
tej sprawie szczególną uwagę.
(Laborem exercens 10)


35. "NIE ZABIJAJ!"

Trzy kolejne przykazania chronią podstawowe wartości: życia, małżeństwa i
cudzej własności.
Życie - jako dobro jedyne i niepowtarzalne - zawsze było w wielkiej cenie w
porządku dóbr doczesnych jest to niewątpliwie wartość najwyższa. Raz
utracone życie jest nie do odzyskania.
Z drugiej strony życie jest tak kruchą wartością: stale coś mu zagraża.
Historia zna bardzo niewiele okresów bez wojen i zabijania. Wielkie dzieła
literackie ukazują ludzkie dramaty i tragedie - na styku życia i śmierci.
Potrzeba było jakiegoś przykazania, które by stało na straży życia.
Rzecz znamienna, Izrael - pod wpływem Biblii uważający życie za rzecz
świętą - dopuszczał w pewnych przypadkach możliwość pozbawienia kogoś
życia. Odnosiło się to do wielkich przestępców i do czasu wojny.
Przykazanie piąte broni przed samowolnym zabijaniem, potępia tzw. krwawą
zemstę przechodzącą nieraz z pokolenia na pokolenie.

ŻYCIE NIE NARODZONYCH
Dawniejsze rodziny dzietne nie znały problemu pozbawiania życia dzieci
nienarodzonych. Dopiero nasze czasy nabrzmiały tym zagadnieniem. Z jednej
strony trudności mieszkaniowo-ekonomiczne, z drugiej konsumpcyjny styl
życia powodują tzw. przerywanie ciąży. Trzeci czynnik - to majestat prawa.
Ustawodawstwo świeckie wielu krajów dopuszcza i sankcjonuje ów "zabieg".
Środki przekazu lansują przy tym tezę o rzekomej emancypacji kobiety -
poprzez tę ustawę - o wolności i postępie oraz o wyrwaniu z moralnego
zacofania. Niektórzy ludzie gubią się często w rozeznaniu: przerywanie
ciąży - zbrodnia czy dobrodziejstwo?
Co czynić, aby przeciwstawić się tej zbrodni? 1) Wydaje się, że trzeba
tworzyć odpowiednie warunki mieszkaniowo-bytowe dla młodych małżeństw, 2)
upowszechniać naturalną regulację urodzeń, 3) przemyśleć sprawę: odkąd
dziecko jest człowiekiem.

ODPOWIEDNIE WARUNKI ŻYCIA
Wszyscy, zwłaszcza odpowiedzialni za życie społeczno-ekonomiczne winni mieć
przed oczyma trudności mieszkaniowe i warunki pracy młodego pokolenia.
Jan Paweł II w Lublinie (9 VI1987) mówił: "Jakie są perspektywy tego
pokolenia? Perspektywy pracy - ten problem istnieje również w wielu krajach
europejskiego Zachodu. Perspektywy życia, przede wszystkim mieszkaniowe!
Dachu nad głową dla młodych małżeństw i rodzin. - Trzeba, ażeby te pytania
były stawiane. One są tylko i wyłącznie wyrazem troski o człowieka".

NATURALNA REGULACJA URODZEŃ
Religia zawsze promowała dzietność rodziny. W Starym Testamencie dzieci w
rodzinie uważano za znak Bożego błogosławieństwa, zaś niepłodność - za
wyraz boskiego zagniewania. Kościół otaczał - i nadal otacza - szczególną
troską wielodzietne rodziny. Dźwigają one na sobie zwielokrotniony ciężar,
gdyż bywają nieraz ośmieszane za rzekomą "naiwność".
Kościół zachęca do dzietności, gdyż taka rodzina jest przyszłością Narodu i
Kościoła oraz źródłem wielorakich cnót społecznych. Z drugiej strony
Kościół utrzymuje, że sami małżonkowie są władni podjąć decyzję, jak liczna
będzie ich rodzina.
"Świat" lansuje nieetyczne metody planowania rodziny (środki
antykoncepcyjne, przerywane stosunki). Często bywają one ryzykowne i
niebezpieczne dla organizmu. Nade wszystko służą wygodnictwu i egoizmowi, a
nie kształtują autentycznej miłości małżeńskiej.
Naturalna regulacja poczęć (metoda termiczna) wymaga ofiarności z obu
stron: pewnej ascezy, umartwienia, opanowania popędu w określonych dniach.
Ale taką cenę płaci się za wielkie wartości. Taką wartością jest czyste
sumienie i rozwój prawdziwej miłości oblubieńczej.

ODKĄD DZIECKO JEST CZŁOWIEKIEM?
Określone wyrażenia zamazują rzeczywistość. Mówi się w prawodawstwie w
ustawie o "przerywaniu ciąży", zaś w medycynie o "zabiegu". Tak jakby to
był zabieg usunięcia np. wyrostka robaczkowego - czegoś szkodliwego i
niepotrzebnego dla organizmu.
Czy te eufemizmy są przypadkowe? Wszystko wskazuje, że są one świadomie
zaplanowane, aby pomniejszyć zbrodnię do rzędu "zabiegu" i usprawiedliwić
ją społecznie w majestacie prawa.
Trzeba postawić fundamentalne pytanie: Odkąd dziecko jest człowiekiem?
Ustawa o "przerywaniu ciąży" i mowa o "zabiegu" zdają się wmawiać, że przed
urodzeniem był jakiś bliżej nieokreślony płód - dopiero po urodzeniu jawi
się człowiek. Czy tak jest istotnie? Zarówno medycyna jak i zdrowy rozsądek
temu przeczą.
W gablotach - nie tylko przykościelnych - można zobaczyć różne fazy rozwoju
fizycznego dziecka w łonie matki: od pierwszych tygodni poczęcia, aż do
urodzenia. Fotogramy pokazują niezbicie, jak powoli zarysowują się ludzkie
kształty dziecka i rozwijają poszczególne organy organizmu. Nie ma na
świecie lekarza, który by powiedział, że ów płód nie jest ludzkim płodem,
lecz np. płodem zwierzęcym. Nie narodzone dziecię fizycznie jest
uzależnione od organizmu matki, zaś po urodzeniu żyć będzie "samodzielnie".
Zdrowy rozsądek wszystkich ludów nakazywał szanować kobietę ciężarną jako
tę, która jest w "błogosławionym stanie". Nowe życie ludzkie - to
szczególny znak błogosławieństwa Bożego.
Takie spojrzenie na brzemienną matkę potwierdza Ewangelia.
Mówiła kobieta do Chrystusa: "Błogosławione łono, które Cię nosiło i
piersi, które Cię karmiły." Jezus nie zaprzeczył, lecz dodał:
"Błogosławieni, którzy słuchają słowa Bożego i zachowują je" (Łk 11,27-28).
Skoro Jezusa nosiło "błogosławione łono" Maryi Panny, to i nas musiała
matka nosić pod swym sercem.

PRAWO DO ŚMIERCI?
Piąte przykazanie Boże chroni fundamentalnego prawa do życia. Pod wpływem
filozofii nietzscheańskiej zrodziło się przekonanie, że człowiek ma prawo
do śmierci. Ale rozumie się to swoiście: jako tzw. eutanazję - to jest
bezpośrednie i czynne uśmiercanie człowieka ciężko chorego. Przy czym mówi
się tu o rzekomych motywach humanitarnych.
Nietrudno zauważyć, że eutanazja jest-z gruntu nieetyczna. Ileż na świecie
jest kalek, osób sparaliżowanych, niepełnosprawnych fizycznie czy
psychicznie - nieraz od urodzenia! Zgodnie z eutanazją można by
a nawet należałoby pozbawić ich życia. W takiej sytuacji nikt nie czułby
się pewny. Przy każdej ciężkiej chorobie można go "wyeliminować" w imieniu
i w majestacie prawa.
Warto przytoczyć głos Stefana Zeromskiego z Przedwiośnia: "Złe na świecie
trzeba zabijać. Zabijamy padalce, żmije, wilki, wszy. Najprzód nie bardzo
dobrze wiemy, co jest złe, a co na pewno dobre. Potem - jedyne, co z
zabijania wynika, to zbrodnia zabójstwa. Zabijanie jest zgoła niepotrzebne.
Szkoda na to czasu i zdrowia duszy ludzkiej. Wystarcza najzupełniej
budowanie życia nowego. Budować od nowa, od samego początku, od gliny
ziemnej i głęboko płynącej, ziemnej, czystej wody!".
Piąte przykazanie chroni bezcennej wartości życia ludzkiego - własnego i
cudzego, przed narodzeniem i po narodzeniu.
W jaki sposób - z kolei - wartość życia stoi na straży ludzkiej wolności?
Wiele znaków zdaje się wskazywać za ograniczeniem swobody, np. wychowanie
dziecka czy pielęgnacja nieuleczalnie chorych. Z drugiej wszakże strony
patrząc: czy kwestionowanie wartości życia człowieka w epoce Hitlera czy
Stalina zwiększało wolność, czy też ją eliminowało do minimum?

JAN PAWEŁ II
DAR ZYCIA
Dziękuję wszystkim z całego serca. Dziękuję za cały trud organizacyjny,
włożony w przygotowanie do pielgrzymki. Nade wszystko jednak dziękuję za
przygotowanie duszpasterskie. To przygotowanie wyraziło się w następującym
haśle: "Dar życia, dar życia godnego, dar życia nadprzyrodzonego".
- Dar życia - obejmujący obronę nie narodzonych i religijną atmosferę w
rodzinie.
- Dar godnego życia - czyli trzeźwość, czystość, przeciwstawienie się
rosnącej pornografii oraz uwrażliwienie na zagrożenie narkomanią, kultura
życia na co dzień i prawda w życiu codziennym.
- Dar chrześcijańskiego życia - a więc modlitwa, zwłaszcza rodzinna, udział
we mszy św. niedzielnej, sakramenty św., ze szczególnym uwzględnieniem
sakramentu pokuty, dzieła miłosierdzia (Instrukcja duszpasterska Episkopatu
Polski z dnia 5 II1983 r.)
Nigdzie indziej Bóg nie uobecnia się we właściwym sobie działaniu wobec
człowieka tak radykalnie i nigdzie indziej nie ujawnia się wobec człowieka
tak namacalnie, jak w swoim stwórczym działaniu, czyli jako Dawca daru
życia ludzkiego. Stąd stosunek do daru życia jest wykładnikiem i
podstawowym sprawdzianem autentycznego stosunku człowieka do Boga i do
człowieka, czyli wykładnikiem i sprawdzianem autentycznej religijności i
moralności.
Bracia moi! Pragnieniem najgorętszym mego serca jest, ażeby moje obecne
nawiedzenie w Ojczyźnie, posłużyło do urzeczywistnienia tych wszystkich
celów, jakim daliście wyraz w przygotowaniu. Dotyczą one spraw podstawowych
dla życia narodu, dla jego moralności, dla jego przyszłości. Tak bardzo,
tak gorąco, o to się modlę razem z wami!
(Jasna Góra 19 Vi 1983)


36. "NIE CUDZOŁÓŻ"

Szóste i dziewiąte przykazanie chronią godności małżeństwa i rodziny. Forma
zakazu - "nie cudzołóż", "nie pożądaj żony bliźniego twego" - zacierają tę.
optykę. Wielu ludziom wydaje się, że przykazania te są niezrozumiałymi
ograniczeniami ludzkiej wolności. Aby uchwycić zamysł Boży względem
małżeństwa i rodziny należy rozważyć dwa zasadnicze pytania: Kim jest
człowiek? Czym jest małżeństwo?

KIM JEST CZŁOWIEK?
Wielką kartą chrześcijańskiego małżeństwa i rodziny jest adhortacja
apostolska Familiaris consortio (FC) Jana Pawła II ( 1981) Pisze Ojciec
święty: "Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobieństwo; powołując go
do istnienia z miłości, powołał go jednocześnie do miłości. Bóg jest
miłością i w samym sobie przeżywa tajemnicę osobowej komunii miłości.
Stwarzając człowieka na swój obraz i nieustannie podtrzymując go w
istnieniu, Bóg wpisuje w człowieczeństwo mężczyzny i kobiety powołanie, a
więc zdolność i odpowiedzialność za miłość i wspólnotę. Miłość jest zatem
podstawowym i wrodzonym powołaniem każdej istoty ludzkiej" (FC 11).
W tych słowach zawarta jest kwintesencja chrześcijańskiej antropologii,
czyli nauki o człowieku. Istotne rysy chrześcijańskiej wizji człowieka są
następujące: Człowieka nie można zrozumieć w oderwaniu od Boga--Stwórcy,
jak nie podobna nie widzieć więzi istniejącej między dziełem sztuki a
artystą, który je wyczarował. Istotna poprawka polega na tym, że człowiek
jest istotą żywą w przeciwieństwie do dzieła sztuki, które jest tworem
martwym.
Po wtóre, w człowieku wyciśnięty jest obraz i podobieństwo Boga. Bóg, który
jest Pełnią Miłości, powołał człowieka "z miłości" i "do miłości" uzdolnił.
Po trzecie - "miłość jest podstawowym i wrodzonym powołaniem każdej istoty
ludzkiej". Miłość ludzka niejedno ma imię. Szczególną postacią miłości, do
której Bóg powołuje większość ludzi, jest miłość oblubieńcza - w
małżeństwie. Przejawia się ona w aktach małżeńskich. Są one "znakiem i
owocem pełnego oddania osobowego, w którym jest obecna cała osoba" - to
znaczy pierwiastek cielesny i duchowy.
Miłość oblubieńcza łączy się z odpowiedzialnym rodzicielstwem. Małżeństwo
ukierunkowane jest na zrodzenie dzieci. Ilość potomstwa zależy od swobodnej
decyzji małżonków. Niemniej odpowiedzialne rodzicielstwo wiąże małżonków w
sumieniu do przestrzegania katolickich zasad małżeńskiego pożycia.
Chrześcijańska antropologia ukazuje człowieka w powiązaniu z Bogiem,
powołanego do miłości oblubieńczej i odpowiedzialnego rodzicielstwa.

CZYM JEST MAŁŻEŃSTWO?
Jak człowieka nie można pojąć bez Boga, podobnie nie można zrozumieć czym
jest małżeństwo w oczach bożych bez powiązania z Osobą Chrystusa.
Małżeństwo między ochrzczonymi jest jednym z siedmiu sakramentów świętych.
"Poprzez sakramentalny znak, ich wzajemna przynależność jest rzeczywistym
obrazem samego stosunku Chrystusa do Kościoła" (Fc 13). Jako stworzenia -
jesteśmy podtrzymywani w istnieniu przez Stwórcę. Jako ochrzczeni -
należymy do mistycznego Ciała Chrystusa. Jako małżonkowie - jesteśmy
obrazem tej więzi miłości, która łączy Chrystusa z Kościołem.
Pisze Jan Paweł II: "Szczególna jest treść uczestnictwa w życiu Chrystusa;
miłość małżeńska zawiera jakąś całkowitość, w którą wchodzą wszystkie
elementy osoby - impulsy ciała i instynktu, siła uczuć i przywiązania,
dążenie ducha i woli. Miłość zmierza do jedności głęboko
osobowej, która nie tylko łączy w jedno ciało, ale prowadzi do tego, by
było tylko jedno serce i jedna dusza. Wymaga ona nierozerwalności i
wierności w całkowitym wzajemnym obdarowaniu i otwiera się ku płodności"
(FC 13).
Dlaczego zatem małżeństwo winno być nierozerwalne i oparte na wierności?
Źródłem jedności i wierności jest przysięga małżonków uczyniona w obliczu
Boga: "iż cię nie opuszczę aż do śmierci". Nade wszystko jednak obowiązek
jedności i wierności małżeńskiej wypływa z więzi małżonków z Chrystusem.
Wzajemna miłość małżeńska ma odwzorowywać - nie bez trudu i zaparcia się
siebie - całkowite i wierne oddanie się Chrystusa swojemu Kościołowi. Nie
jest to zadanie jednorazowe. Rozkłada się ono na wszystkie dni małżeńskiego
pożycia. Wierność - to najtrudniejsze imię miłości.

DEWIACJE
Dopiero na tym teologicznym tle można w pełni zrozumieć niebezpieczeństwo
tzw. postępowych poglądów dla instytucji małżeństwa i rodziny.
Omawiany papieski dokument wymienia tu: małżeństwo na próbę, istniejące
wolne związki, katolicy złączeni tylko ślubem cywilnym, rozwiedzeni, którzy
zawarli nowy związek. Do jakiegoś czasu owe związki zdają się przynosić
szczęście. Gdy dorasta dziecko, przychodzi choroba czy widmo śmierci -
wówczas osoby te zaczynają odczuwać ciężar splątanego życia. Nigdy dość
zachęty, aby osoby te zechciały uregulować swoje życie w duchu
chrześcijańskim. Póki co, Papież zachęca:
"Razem z Synodem wzywam gorąco pasterzy i całą wspólnotę wiernych do
okazania pomocy rozwiedzionym, do podejmowania z troskliwą miłością starań
o to, by nie czuli się oni odłączeni od Kościoła, skoro mogą, owszem, jako
ochrzczeni, powinni uczestniczyć w jego życiu. Niech będą zachęceni do
słuchania słowa Bożego, do uczęszczania na Mszę św., do wytrwania w
modlitwie, do pomnażania dzieł miłości oraz inicjatyw wspólnoty na rzecz
sprawiedliwości, do wychowywania dzieci w wierze chrześcijańskiej, do
pielęgnowania ducha i czynów pokutnych, ażeby w ten sposób z dnia na dzień
wypraszali sobie u Boga łaskę. Niech Kościół modli się za nich, niech im
dodaje odwagi, niech okaże się miłosierną matką, podtrzymując ich w wierze
i nadziei" (FC 84).

MYŚLI O MIŁOŚCI I MAŁŻEŃSTWIE
Pisał młody biskup Karol Wojtyła (Miłość i odpowiedzialność:) "Miłość
oblubieńcza polega z jednej strony na oddawaniu osoby, z drugiej zaś na
przyjęciu tego oddania. W to wplata się »tajemnica wzajemności: przyjęcie
musi być równocześnie oddaniem, oddanie zaś równocześnie przyjęciem. Miłość
jest z natury swej wzajemna: ten, kto umie przyjmować, umie też dawać;
chodzi oczywiście o taką umiejętność, która jest symptomatyczna dla
miłości, istnieje bowiem także umiejętność przyjmowania i umiejętność
dawania symptomatyczna dla egoizmu" (Lublin 1982 s. 115).
Aleksander Fredro (1793-1876) w Damach i huzarach: "Nigdy nie zgłębiałem,
co stanowi istotne szczęście w małżeństwie; mniemam jednak, że dwie osoby
dobierać się powinny jak para koni - równy chód, równy zwrot, równy ogień,
wtedy dobrze się jedzie, a mniej się morduje. Ale kiedy jeden bystry, a
drugi leniwy, ten miękki, tamten twardousty, ten ciągnie, tamten skacze -
to diabla warto!"
* * ?
Szóste i dziewiąte przykazanie chronią czystej miłości małżeńskiej, także
miłości przed- i pozamałżeńskiej.
Czy czysta miłość rzeczywiście stoi na straży wolności człowieka? Tu jest
najwięcej pomieszania pojęć. Często miłość utożsamia się z chwilowym
uczuciem lub zwykłą namiętnością. Wówczas całkowitą swobodę obyczajową
lansuje się jako ideał wolności. Trzeba nie lada trudu, aby dojrzeć do
przeświadczenia: czysta miłość pragnie autentycznego dobra danej osoby.
Sprzyja dojrzewaniu do duchowej wolności, natomiast obyczajową swawolę
poskramia.


37. "NIE KRADNIJ! NIE POŻĄDAJ ŻADNEJ RZECZY..."

Siódme i dziesiąte przykazanie strzegą prawa własności. Czy tylko własności
prywatnej i własności społecznej? Tak zwykle się mniema. Wybitni teologowie
na pierwszym miejscu wymieniają jeszcze jedną sprawę, która wcale nie
straciła nic na aktualności. W przykazaniach tych ukryte jest potępienie
porywania człowieka.

ZAKAZ PORYWANIA CZŁOWIEKA
Księgi Mojżeszowe wśród przestępstw podlegających karze śmierci wymieniają
porwanie człowieka, aby go sprzedać w niewolę. "Kto by porwał człowieka i
sprzedał go albo znaleziono by go jeszcze w jego ręku, winien być ukarany
śmiercią" (Wj 21,16). Późniejsza wersja brzmi analogicznie: "Jeśli znajdą
człowieka, porywającego kogoś ze swych braci, z Izraelitów - czy sam będzie
go używał jako niewolnika, czy go sprzeda - taki złodziej musi umrzeć.
Usuniesz zło spośród siebie" (Pwt 24,7).
Okazuje się, że współczesny kidnaping posiada równie odległą genealogię,
jak inne wady człowiecze. Wydaje się, że współczesna technika udoskonaliła
jeszcze sposoby porywania ludzi. Stąd owe nadzwyczajne środki ostrożności
przy oficjalnych wizytach, również wobec osobistości ze sfer wpływowych w
danym kraju. Wymownym symbolem jest zaginięcie wybitnego męża stanu Aldo
Moro, premiera Włoch. Okazuje się, że współczesny terroryzm jest bliski
dawnemu niewolnictwu. Jakżeż niewiele postąpiła tu ludzkość naprzód, o ile
postąpiła...
W kidnapingu wyróżnić trzeba dwa przestępstwa szczególnie groźne dla
społecznego bezpieczeństwa: zniewolenie człowieka wolnego - nierzadko
kończące się jego zgładzeniem - oraz motyw zysku. Handel niewolnikami
przybrał inną szatę.
"Podobnie jak pozostałe przykazania, również zakaz porywania ludzi z
biegiem czasu uległ poszerzeniu, kierując się przeciwko wszelkiemu
niesprawiedliwemu ograniczeniu wolności i ograbianiu człowieka, wręcz
przeciw każdemu naruszeniu cudzej własności" (J. Grundel).

WŁASNOŚĆ PRYWATNA
Niemal wszystkie systemy społeczno-gospodarcze popierają prywatną własność.
Budzi ona ludzką inicjatywę. Zapewnia byt osobie i całej rodzinie. Co jest
jej podstawą? Otóż własność prywatna chroni osobistej wolności człowieka.
W Nowym Testamencie temat wolności podejmuje i wielokrotnie rozwija św.
Paweł. "Ku wolności wyswobodził nas Chrystus. A zatem trwajcie w niej i nie
poddawajcie się na nowo pod jarzmo niewoli" (Ga 5,1). Z tych przesłanek
wyprowadzono wnioski: trzeba zapewnić nie tylko życiową przestrzeń
jednostki, lecz także zabezpieczyć jej własność.
Z drugiej strony należy podkreślić, że Nowy Testament stale głosi, że Panem
wszystkich dóbr jest Stwórca, my - jedynie dzierżawcami. Jezus wielokrotnie
każe zachować dystans wobec dóbr materialnych. "Nie troszczcie się zbytnio
o swoje życie, o to, co macie jeść i pić, ani o swoje ciało, czym się macie
przyodziać. Czyż życie nie znaczy więcej niż pokarm, a ciało więcej niż
odzienie (...) Starajcie się naprzód o królestwo Boga i o Jego
sprawiedliwość, a to wszystko będzie wam dodane" (Mt 6,25nn).
W społecznej nauce Kościoła, która zdecydowanie broni prywatnej własności -
ale nigdy jej nie absolutyzuje - ustaliła się następująca zasada: na
prywatnym posiadaniu wyciśnięta jest społeczna hipoteka. Oznacza to, że nie
należy bez reszty przywiązywać się do dóbr tego świata. Im kto więcej
posiada, tym bardziej szczodry powinien się stawać.

WŁASNOŚĆ SPOŁECZNA
Własność społeczna - podobnie jak prywatna - zawsze bywała zagrożona. Z
której strony wypływało niebezpieczeństwo? Wydaje się, że istnieją dwa
źródła zagrożenia społecznej własności: wielkie organizmy jak państwo czy
grupa państw - zresztą wariantów może tu być mnóstwo - i jednostka.
Co jest główną przyczyną wybuchu wojen? Żądza władzy i żądza posiadania.
Jedna podpiera drugą. Żądza posiadania zamorskich terenów, kolonii do
eksploatacji, poszukiwanie nowych złóż bogactw naturalnych, taniej siły
roboczej, czy nawet "przestrzeni życiowej" dla nadludzi - wszystko to
typowe przyczyny wojen, dawniej i dziś. Św. Jakub pisał: "Skąd się biorą
wojny i skąd kłótnie między wami? Nie skądinąd, tylko z waszych żądz, które
walczą w członkach waszych" (Jk 4,1). Zaborczość, okupacja, zniewolenie -
to kolejne dzieci wojny. I nawet nie to jest ważne. Istotna jest diabelska
przewrotność. Polega ona na tym, że wilk przebiera się w skórę niewinnego
jagnięcia. Hitler wołał: Polacy są winni, bo nie oddali "korytarza" do
Gdańska i Prus Wschodnich, bo..." Ta przewrotność jest widoczna i za
naszych dni. Jak w przysłowiu, gdy rabuś krzyczy: chwytać złodzieja!
Drugie zagrożenie własności społecznej płynie od strony jednostek. Kiedyś
mówiono: "Pańskie i plebańskie bierzcie w imię Pańskie". Dziś przeniosło
się to porzekadło i rozciągnęło na własność społeczną czy państwową. O ile
w miarę szanuje się własność prywatną, o tyle ten drugi rodzaj własności
nie jest dla wielu osób przedmiotem szacunku. Bierzmy, byle nikt nie
widział. Bierzmy, byle tylko nie wpaść w ręce kontroli. Coś z tym problemem
trzeba zrobić. Dlaczego? Jak
każdy wykręci jedną śrubkę z tramwaju, nie będziemy mogli poruszać się po
mieście...
Oto dwugłos o poszanowaniu własności. Artur Bortels (1818-1885) w utworze
Vox populi pisał:
Ktoś tam żyje nad swą skałę, Wszyscy podziwiają szczerze; Skąd, nie patrzą
na to wcale, Lecz zazdroszczą, że się bierze. Nieraz słyszę: »Mieszka
ładnie, Dobrze żyje, człek porządny. Cóż, czy rozumny - czy rządny? »Nie! -
ma miejsce, dobrze - kradnie
Jan Kasprowicz (1860-1926) ostrzegał (
Trzeba nam wiary):
Zadowoleni bądźcie razy tej strawy,
Którą wam wieki zgotowały dawne:
W kradzieży smutnej nie szukajcie sławy,
Rzućcie roszczenia śmieszne i zabawne;
Lud nasz do ofiar wiedźcie i poświęceń,
Ucząc, że stany święte są i prawne,
Że ziemska rozkosz znakiem zezwierzęceń (...)?
? ? ?Przykazanie siódme i dziesiąte chronią prawa własności indywidualnej i
społecznej. Na własności prywatnej ciąży tzw. hipoteka społeczna: z
biednymi i potrzebującymi należy się podzielić.
Czy własność prywatna strzeże wolności człowieka, rodziny i społeczeństwa?
Zdumiewające: tam, gdzie przez lata całe usiłowano wykreślić prawo
prywatnej własności - dziś wraca się z powrotem np. do indywidualnych
gospodarstw. Zniewolony gorzej pracuje. Wolnego nie trzeba pilnować.

JAN PAWEŁ II
GODNOŚĆ SYNA W DOMU OJCA
Dziedzictwo, które otrzymał od ojca, było pewnym zasobem dóbr materialnych;
jednakże ważniejsza od tych dóbr była godmość syna w domu ojca. Sytuacja, w
jakiej się znalazł wraz z utratą owych dóbr, musiała mu uświadomić tę
właśnie utraconą godność. Nie myślał o tym w przeszłości, wówczas kiedy
domagał się od ojca swojej części majątku, ażeby pójść z nią w świat. I
zdaje się nie uświadamiać sobie tego nawet i teraz, kiedy mówi do siebie:
Iluż to najemników mojego ojca ma pod dostatkiem chleba, a ja tu z głodu
ginę! Mierzy siebie miarą tych dóbr, które utracił, których "nie ma",
podczas gdy najemnicy w domu jego ojca "mają". Słowa te świadczą przede
wszystkim o stosunku do dóbr materialnych. A jednak poza powierzchnią tych
słów kryje się cały dramat utraconej godności, świadomość zmarnowanego
synostwa.
(Dives in misericordia 5)


38. "NIE MÓW FAŁSZYWEGO ŚWIADECTWA PRZECIW BLIŹNIEMU TWEMU"

Trzy pierwsze przykazania Boże chronią najwyższej wartości jaką jest sam
Bóg. Bezcennym darem jest Jego obecność. Tylko o Nim możemy powiedzieć: Bóg
jest wszechobecny. Jego imię jest znakiem Bożej wszećhobecności. On daje
nam sześć dni tygodnia do twórczej pracy, zaś w siódmym dniu każe nam
odpocząć i nabrać sił - fizycznych i duchowych. "W niedzielę i święta we
Mszy św. nabożnie uczestniczyć".
Pozostałe przykazania Boże stoją na straży ważkich wartości ludzkich.
Przykazanie czwarte podnosi znaczenie czci, miłości i posłuszeństwa we
wzajemnych relacjach w rodzinie. Piąte każe czcić życie ludzkie od chwili
poczęcia aż do zgrzybiałej starości czy nieuleczalnej choroby. Szóste
chroni godności małżeństwa i czystości, a tę ostatnią ukazuje jako
niezastąpioną strażniczkę autentycznej miłości - przed - czy
poza-małżeńskiej oraz małżeńskiej. Siódme bierze w opiekę własność jako
cenną wartość, która ocala wolność osoby, rodziny czy ludzkiej
społeczności.
Jakiej wartości broni przykazanie ósme? Prawdomówności i prawdy bycia.
Prawdomówności - tej z sali sądowej, i tej, towarzyszki naszej
codzienności.

PRZYSIĘGA
"Pierwotnie przykazanie [ósme] nie odnosiło się do kłamstwa w ogóle lub
nieprawdziwej wypowiedzi, lecz do kłamstwa, za które groziła kara śmierci.
W Starym Przymierzu przykazanie to trzeba rozpatrywać na tle procesu
sądowego, który wytaczano członkowi ludu Izraela. Sądownictwo znajdowało
się bowiem w rękach wolnych mężów, należących do lokalnej gminy. Przypadki
prawne rozstrzygano u bram miasta" (J. Griindel). Mordercą uznawano kogoś
na podstawie zeznań dwu świadków. Fałszywą przysięgę, o ile ją stwierdzono,
również karano śmiercią.
A czy w naszym sądownictwie krzywoprzysięstwo nie istnieje? Dawniej w
sądach składano przysięgę wobec Biblii czy krzyża - To bardziej poruszało
ludzkie sumienia. Ale czy zeznanie pod przysięgą w obecnym "świeckim"
sądzie do niczego nie zobowiązuje? Iluż ludzi latami przebywa w więzieniu z
powodu czyjegoś krzywoprzysięstwa! Kto powróci łzy dzieciom i rodzinom
cierpiącym z tego powodu?

PRAWDOMÓWNOŚĆ
Św. Paweł pouczał: "Odrzuciwszy kłamstwo: niech każdy z was mówi prawdę do
bliźniego, bo jesteście nawzajem dla siebie członkami. Niech nie wychodzi z
waszych ust żadna mowa szkodliwa, lecz tylko budująca, zależnie od
potrzeby, by wyświadczała dobro słuchającym" (Ef 4,25,29).
Są to zachęty do prawdomówności, czyli do zgodności naszych słów z
rzeczywistą sytuacją bliźniego. Czym w takim razie jest nieprawdomówność?
Przybiera ona różny kształt. Najbardziej niewinna jej postać - to plotka.
Ktoś coś krytycznego powiedział o bliźnim - nikt nie sprawdza jak naprawdę
jest: tak tworzy się legenda plotki. Niby niewinna, a jak potrafi ludziom
zatruć życie!
Obmowa - to już rzecz poważniejsza. Ktoś widział sąsiada jak zachwiał się i
upadł. Zaraz rozgłasza, że był on pijany. Z całą pewnością się upił. Stąd
już tylko jeden krok, aby kreować go na pijaka.
Oszczerstwo - to najbardziej brutalne pomawianie bliźniego. Tu już nie
przebiera się ani w słowach, ani w epitetach, ani w inwektywach pod adresem
bliźniego. Tak "wykańcza się" niewygodnych ludzi. Im więcej pomyj i brudów
wyleje się na głowę przeciwnika, tym lepiej.

PRAWDA BYCIA
Mówił Jezus przed Piłatem: "Ja się na to narodziłem i na to przyszedłem na
świat, aby dać świadectwo prawdzie. Każdy, kto jest z prawdy, słucha mojego
głosu" (J 18,37).
Znamienne wyrażenie "dawać świadectwo prawdzie". Co oznaczało ono dla
Chrystusa?
Jezus pojawił się na ziemi, jako ostatnie i najpełniejsze objawienie się
Boga w ludzkich dziejach. Pokazał, że Bóg jest niepodobny do bożków ręką
ludzką uczynionych. On jest "całkiem inny" niż wszelkie nasze o Nim
wyobrażenia (transcendentny). Jednocześnie w Jezusie Bóg tak bardzo zbliżył
się do człowieka, jak tylko jest to możliwe (immanentny). Stał się
Człowiekiem, aby nas podnieść ku Ojcu. Stał się Chlebem, aby nas zespolić z
sobą na wieczność.
Chrystus daje więc "świadectwo prawdzie" o Bogu i o człowieku: Kim Bóg jest
i jakim człowiek być powinien.
Jaki sens dla nas posiada wyrażenie "dawać świadectwo prawdzie"? Mówił
Chrystus: "Jeżeli będziecie trwać w nauce mojej, będziecie prawdziwie moimi
uczniami i poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli" (J 8,31-32).
Być chrześcijaninem - to być ochrzczonym w imię Ojca i Syna i Ducha Św. To
być w duchowej łączności - przez wiarę, nadzieję i miłość - z Chrystusem i
prawdą o Bogu oraz o człowieku, jaką On odsłonił. Nie może się to obyć bez
codziennego "dawania świadectwa". Słowem tylko? Słowo wyznania jest
nieodzowne. Ale istotniejsze jest przylgnięcie myślą, wolą i sercem do
Chrystusa - Prawdy Żywej. Ważny jest ów ciąg trwania przy Chrystusie,
zarówno w chwilach pomyślności, jak i w dniach niepowodzeń. Dopiero wówczas
naprawdę stajemy się Jego uczniami. Dopiero wtedy gruntownie zanurzamy się
w Chrystusie - Prawdę Żywą. Dopiero wówczas dostąpimy "wyzwolenia".
"Wyzwolenia" z czego? Oczywiście, że nade wszystko z grzechu. Ale również
wyzwolenia z naszego egoizmu i ludzkiego patrzenia na sprawy życia. Prawda
o Bogu i o ludzkim przeznaczeniu olśniewa wspaniałą perspektywą królestwa
Bożego "nie z tego świata"
Do takiej prawdy bycia jesteśmy zaproszeni.
Pisał Antoni Edward Odyniec (1804-1885) w utworze Prawda:
Co jest Prawda? Od Piłata Świat wciąż pyta - i sąd świata Wciąż, jak Piłat,
wbrew jej słowu, Prawdę na krzyż wbija znowu.
Wy więc, którzy na tym świecie Żywą Prawdę poznać chcecie, Nie szukajcie
jej w tych, czyja Myśl, chcąc zdobyć ją - zabija
Ósme przykazanie chroni wartości prawdomówności.
Czy prawdomówność sprzyja duchowej wolności człowieka? Człowiek, który
stale lub często rozmija się z prawdą - nie budzi zaufania. System oparty
na zakłamaniu - traci społeczne zaufanie. Kłamstwo prywatne czy "urzędowe"
zawsze bywa odbierane jako postać duchowego zniewolenia. Zatem?...

JAN PAWEŁ II
WEWNĘTRZNA PRAWDA
Apostoł mówi: młodzi, jesteście mocni» - trzeba tylko, ażeby nauka Boża
trwała w was». Wtedy jesteście mocni: potraficie sięgnąć do ukrytych
mechanizmów zła, do jego korzeni - zdołacie stopniowo przemienić świat,
przeobrazić go, uczynić bardziej ludzkim, bardziej braterskim - i
równocześnie: bardziej Bożym. Nie można bowiem odrywać świata od Boga i
przeciwstawiać go Bogu w sercu człowieka. I nie można człowieka odrywać od
Boga i przeciwstawiać go Bogu. Jest to bowiem przeciwko naturze świata i
przeciwko naturze człowieka - przeciwko wewnętrznej prawdzie, która
konstytuuje całą rzeczywistość. Serce ludzkie naprawdę jest niespokojne,
dopóki nie spocznie w Bogu - te słowa wielkiego Augustyna nie tracą nigdy
na swej aktualności.
(Do młodych... 1985)


39. OSIEM BŁOGOSŁAWIEŃSTW

,.BŁOGOSŁAWIENI UBODZY W DUCHU, ALBOWIEM DO NICH NALEŻY
KRÓLESTWO NIEBIESKIE"

"BŁOGOSŁAWIENI..."
Najsłynniejsze Jezusowe pouczenie - Kazanie na Górze - rozpoczyna się Ośmiu
Błogosławieństwami. Są one jakby przedłużeniem i dopełnieniem dekalogu i
przykazania o miłości Boga oraz bliźniego. Ośmiokrotnie słyszymy słowo
"błogosławieni". Co to słowo oznacza? Jedni widzą w nim serdeczny apel do
słuchaczy w rodzaju: "Pozdrawiam was"! W Starym Testamencie wyrażenie
"błogosławieni" rozpoczynało życzenia błogosławieństwa Bożego, szczęścia i
pokoju. Przeciwieństwem jego jest zwrot: "Biada wam" (W. Trilling), który
poprzedza złorzeczenia pod adresem niegodziwych.
Istotnie, Ewangelia - jak zresztą cała Biblia - lubi kontrastować
przeciwieństwa: zbawienie a potępienie, dobro a zło, szczęście a
nieszczęście. Św. Mateusz w Kazaniu na Górze mówi o tych pierwszych - o
"błogosławionych", natomiast w 23 rozdziale jest pełen oburzenia pod
adresem "uczonych w Piśmie i faryzeuszów". "Błogosławieni" wyobrażają
prawdziwy lud boży, który stara się wybierać w każdej sprawie Boga.
Natomiast "przeklęci" to ci, którzy sprzeciwiają się woli Boga.
Osiem Błogosławieństw w swej całości pragnie ukazać sylwetkę autentycznego
ucznia Chrystusowego. Jego ideałem jest nie byle kto, gdyż sam najświętszy
Pan: "Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski"
(Mt 5, 48).
Najczęściej interpretuje się słowo "błogosławieni" jako "szczęśliwi".
Wydaje się, że obie interpretacje się uzupełniają. Chrystus ośmiokrotnie,
serdecznie pozdrawia tych, których świat nazywa "nieszczęśliwymi". W
Jezusowych oczach oni zasługują na miano "szczęśliwych", choć życie ich
naznaczone jest różnymi udrękami i uciążliwymi doświadczeniami.

"BŁOGOSŁAWIENI UBODZY W DUCHU..."
1. Już wiemy, że "błogosławieni" to "szczęśliwi". Ale co oznacza zwrot
"ubodzy w duchu"? Wydaje się, że możliwe są trzy interpretacje. Pierwsza
byłaby pejoratywna: "Ubodzy w duchu" to tacy, którzy nie noszą w sobie
żadnego duchowego bogactwa. Przyznanie się do takiej ontologicznej nędzy
jest zapewne cenne. Ale niebezpieczny byłby ów akcent, owo pochwalenie
duchowego ubóstwa. Tymczasem kto jak kto, ale Chrystus jest napełniony
duchowymi skarbami. Odsłania je litania do Najśw. Serca Pana Jezusa.
Czytamy w niej, że Jezus jest pełen miłości i dobroci; że jest cnót
wszelkich bezdenną głębią; że są w Nim skarby mądrości i umiejętności; że
jest cierpliwy i wielkiego miłosierdzia; że w Nim cała pełnia Bóstwa
mieszka... Widać od razu, że Jezusowi nie może zależeć na miernocie i
stagnacji duchowej człowieka. Przeciwnie, On na to przyszedł, aby swymi
skarbami nas wzbogacić. Św. Jan pisze: "Z Jego pełności wszyscyśmy
otrzymali - łaskę po łasce"
(J 1,16).
2. Co jeszcze może znaczyć ów zwrot "ubodzy w duchu"? Człowiek do życia
potrzebuje rzeczy materialnych. Bez pokarmu i napoju, bez odzienia i
mieszkania, bez zabezpieczenia jutra - sobie i rodzinie - żyć niepodobna.
Chrześcijaństwo zawsze pochwalało pracowitość i zapobiegliwość, roztropność
na dziś i na jutro. Zresztą sama konstytucja człowieka wiele tu mówi: jest
on ucieleśnionym duchem. Ciało ze swymi organicznymi potrzebami ma swoje
prawa. Trzeba to mocno uwypuklić. Albowiem chrześcijanie zbyt często byli
oskarżani o to, że zapominali o sprawiedliwości społecznej, o godnych i
skrzywdzonych, że niewiele robili, aby ulżyć ich doli. Zbyt szybko
przechodzili ku temu, co nadprzyrodzone. Prawdziwy misjonarz najpierw daje
kromkę chleba, a potem mówi ludziom o niebie.
Z drugiej strony człowiek - przez swą cielesność posiada tendencję do
zanurzenia się bez reszty w doczesności. W istocie życie przeistacza się w
pogoń za dobrami materialnymi, za tym, aby coraz więcej "mieć". Zapomina
się wówczas, że trzeba starać się, aby coraz więcej "być".
Wydaje się, że pierwsze błogosławieństwo jest jednocześnie pierwszym
ostrzeżeniem człowieka przed konsumpcyjnym stylem życia. Takich ostrzeżeń
jest potem w Ewangelii więcej. "Nie skarbcie sobie skarbów na ziemi.
Szukajcie najpierw królestwa Bożego i jego sprawiedliwości - reszta będzie
wam przydana".
Troska o minimum egzystencji - tak.
Przywiązywanie się do dóbr tego świata - nie.
3. Trzeba jeszcze uwydatnić trzeci rys "ubóstwa w duchu". Nie tylko należy
chronić się przed przywiązaniem swego serca do wartości materialnych.
Ewangelia pochwala skruszonego celnika. Pochwala też ludzi "głodnych"
wartości duchowych. Wydaje się, że tu mieści się pochwała egzystencjalnego
głodu człowieka. I przeciwnie, w wielu miejscach Ewangelii spotyka się
ostrą krytykę "bogacza". Jest nim nie tylko ten, kto posiada mnóstwo dóbr
materialnych i jest do nich przywiązany. "Bogacz" - to człowiek, który
niemal niczego już nie potrzebuje z wartości duchowych. Pan Bóg jest dla
niego na marginesie życia. Modlitwa i służba Boża są co najwyżej
świątecznym ozdobnikiem, niby kolorowa bańka na choince.
Pisze Francois Varillon: "Ubóstwo jest podstawową wartością życia
chrześcijańskiego »ciasną bramą otwartą na życie teologalne. Ubogi wierzy,
ufa Bogu i daje Mu swą wolę, aby wypełniać Jego dzieło! (...) Ubogi ma
nadzieję, gdyż powołany do budowania wraz z Bogiem niebiańskiego Państwa,
myśli wciąż o nim (...) Wreszcie, ubogi kocha, gdyż - dosłownie - zapomina
o sobie, dając siebie. Nie jest wypełniony sobą samym" Zarys doktryny
chrześcijańskiej s. 208n).

"...ALBOWIEM DO NICH NALEŻY KRÓLESTWO NIEBIESKIE"
W drugim wieku św. Klemens Aleksandryjski pytał: "Którzy spośród bogaczy
zostaną zbawieni"? Odpowiedział, że ci, którzy przyjmą nowinę o królestwie
Bożym i będą uważać wszystko, co mają - wraz ze zdolnościami - za dar
otrzymany od Ojca dla dobra wszystkich.
Przypowieść o talentach dobrze rozjaśnia tę sprawę. Byłoby fałszywą pokorą
mówić, że nie otrzymaliśmy żadnych talentów od Pana. Ważne jest, żeby
wiedzieć: to jest dar dany do pomnażania - z pożytkiem dla bliźnich i dla
Stwórcy. W tym sensie ubogim jest każdy człowiek.
"Ubogim (...) jest każdy człowiek, który nie ma nam nic do zaofiarowania z
wyjątkiem siebie jako osoby" (F. Yarillon).

JAN PAWEŁ II
FORMY UBÓSTWA
Ponadto należy podkreślić, że żadna grupa społeczna, na przykład partia,
nie ma prawa uzurpować sobie roli jedynego przewodnika, niesie to bowiem z
sobą, podobnie jak w przypadku każdego totalizmu, niszczenie prawdziwej
podmiotowości społeczeństwa oraz ludzi - obywateli. Człowiek i naród staje
się w tego rodzaju systemie »przedmiotem, pomimo wszystkich deklaracji i
werbalnych zapewnień.
Trzeba w tym punkcie dodać, że w dzisiejszym świecie istnieją liczne inne
formy ubóstwa. W istocie bowiem, czyż pewne braki lub ograniczenia nie
zasługują na to miano? Czyż negowanie lub ograniczanie praw ludzkich - na
przykład prawa do wolności religijnej, prawa do udziału w budowaniu
społeczeństwa, swobody zrzeszania się czy tworzenia związków zawodowych, a
także podejmowania inicjatyw w sprawach ekonomicznych - nie zubożają osoby
ludzkiej tak samo, jeśli nie bardziej, niż pozbawienie dóbr materialnych? A
czy rozwój, który nie bierze pod uwagę pełnego potwierdzenia tych praw,
jest naprawdę rozwojem na miarę człowieka?
(Sollicitudo rei socialis 15)



40. "BŁOGOSŁAWIENI, KTÓRZY SIĘ SMUCĄ, ALBOWIEM ONI BĘDĄ POCIESZENI"

Dawniejsze tłumaczenia polskie oddawały drugie błogosławieństwo inaczej:
"Błogosławieni, którzy płaczą..." Ekumeniczny przekład francuski nadal
podtrzymuje tę wersję i podaje przy tym w przypisie dosłowne brzmienie:
"Błogosławieni, którzy są w żałobie..."
1. C. S. Lewis sądzi, że "smutek wywołuje podobne reakcje jak strach". Oto
ktoś stracił ukochaną osobę. Nagle przed nim pojawia się bezdenna pustka.
Przyjaciel dawał poczucie bezpieczeństwa i pewności. Teraz wszystko prysło,
jak bańka mydlana.
Ale chyba w smutku bywa nieraz więcej z bólu niż strachu. Oto Chrystus
płacze na wieść o śmierci Łazarza. Innym razem płacze na myśl o zburzeniu
Jerozolimy za to, że "nie poznała czasu nawiedzenia swego". Chyba nie było
tu żadnego lęku. Był z pewnością dojmujący ból: po stracie przyjaciela, czy
na myśl o zniszczeniu ukochanej stolicy. W tym ostatnim przypadku
cierpienie powiększała wiarołomność rodaków. W tych sytuacjach byłoby coś
ze smutku i żałobnego płaczu.
Od XIX stulecia mówi się o nas, że bywamy "chorzy
na Polskę". Największe arcydzieła romantyzmu powstały na emigracji. Ból po
rozbiorach Ojczyzny, tragedia nieudanych powstań narodowych wyzwoliły tyle
twórczej miłości ku tej, co "nie zginęła".
Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie; Ile cię cenić trzeba, ten
tylko się dowie, Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie Widzę i
opisuję, bo tęsknię po tobie.
Słowa te są symbolem. W pewien sposób wyrażają również XX-wieczne smutki
rodaków: po napadzie hitlerowców na Polskę i powstaniu obozów
koncentracyjnych, po zagładzie getta i zdławieniu Powstania Warszawskiego.
2. Lewis wspomina jeszcze o patosie i sentymentalnych łzach. Ocenia je
jednoznacznie: "Prawie że wolę chwile udręki, są przynajmniej czyste i
uczciwe". Litowanie się nad sobą, pławienie się w tej litości, wstrętne
lepkosłodkie zadowolenie z folgowania temu uczuciu - wszystko to budzi we
mnie wstręt" (Smutek s. 6). Wydaje się, że Chrystus nie pochwalał również
takich łez.
Pisze jeszcze Lewis, że smutek rozleniwia człowieka. Wszystko wydaje się
wówczas uciążliwe. "Nawet ogolenie się. (...) Łatwo zrozumieć, dlaczego
ktoś samotny staje się niechlujny, a w końcu, odrażający". Byłby to zapewne
rodzaj smutku bliski paraliżującego strachu. Czy mogłoby Jezusowi chodzić o
aprobatę takiej postawy?
3. Bernhard Haring sądzi, że drugie błogosławieństwo wiąże się z pieśnią
Sługi Pańskiego z proroctwa Izajasza. Ojciec przemawia:
Tyś Sługą moim
w tobie się rozsławię (Iz 49, 3).
W Postaci tej nietrudno zauważyć Chrystusa. Mówi On:
Pan mnie obdarzył językiem wymownym, bym umiał przyjść z pomocą
strudzonemu przez słowo krzepiące. Każdego rana pobudza me ucho, bym
słuchał jak uczniowie. Pan otworzył Mi ucho, a Ja się nie oparłem ani nie
cofnąłem. Podałem grzbiet mój bijącym i policzki moje rwącym Mi brodę. Nie
zasłoniłem mojej twarzy przed zniewagami i opluciem (Iz 50, 4-6).
Co zauważamy? Ojciec niebieski lituje się nad grzeszną ludzkością. Obiecuje
zesłać swego Syna, aby On przez poniżenie i całkowite wyniszczenie siebie
pojednał nas z Bogiem. Komentuje Haring: "Chrystus przybył na świat nie po
to, by szukać własnej przyjemności i chwały; dlatego smutek Jezusa nie
dotyczy nigdy Jego własnych spraw i osoby. Jego strapienie jest
błogosławione, ponieważ zawsze stanowi oznakę najwyższej boskiej i ludzkiej
miłości, jest sakramentem miłosierdzia Ojca niebieskiego, najpełniejszym
przejawem zbawczej solidarności z nami wszystkimi" (Pieśń Sługi -
Błogosławieństwa - Eucharystia 1982, s. 103n).
Wydaje się, że w tej perspektywie modlitwa Jezusa w Ogrójcu nabiera głębi:
"Smutna jest moja dusza aż do śmierci" (Mt 26, 41). Zwykle wyjaśnia się ją
w aspekcie osobistym: Jezus "począł się smucić i odczuwać trwogę" (Mt 26,
37). Jako człowiek o szczególnej wrażliwości - po ludzku biorąc - miał
prawo lękać się czekającej Go kaźni. Dlatego prosił Ojca niebieskiego o
oddalenie kielicha męki. Ale czyż nie bolała Go bardziej ludzka
niewdzięczność i odrzucenie Jego miłości - przez wielu? Czyż nie był to
bardziej smutek z powodu ludzkiej niewdzięczności niż trwoga przed własną
męką?
4. Powróćmy do słów Haringa: "Jego [Chrystusa] strapienie jest
błogosławione, ponieważ zawsze stanowi oznakę największej boskiej i
ludzkiej miłości..." Czy istnieje jakiś rodzaj człowieczego smutku, który
jest wyrazem miłości Boga i człowieka? Są nimi skrucha i ból z powodu
ludzkiej krzywdy czy cierpienia.
Skrucha przywodzi na myśl pokutującą Magdalenę, która łzami obmywa stopy
Jezusa i włosami je obciera. Ewangelicznego celnika, który w progu świątyni
błaga: "Bądź miłościw mnie grzesznemu". Piotra, który gorzkimi łzami
opłakuje trzykrotne wyparcie się Mistrza. Ale także młodego Mahatmę
Gandhiego, który wyznaje swemu ojcu, że ukradł mu pieniądze i prosi go o
zadośćuczynienie: łzy żalu pojawiają się wówczas w oczach ojca i syna.
Łzy żalu. Niekoniecznie muszą one płynąć po policzkach. Ważniejszy jest ból
duszy, jak u marnotrawnego syna: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw niebu i przeciw
tobie. Przyjmij mnie choćby za sługę...
Łzy żalu doskonałego wypłakał niegdyś król Dawid po zdradzie swej żony i
podstępnym pozbyciu się Uriasza (Ps 51 Ś tł. Cz. Miłosza):
"Zlituj się nade mną, Boże, wedle miłosierdzia Twego i w wielkiej dobroci
Twojej zmaz moje winy.
Obmyj mnie całego z nieprawości mojej i z grzechu mojego oczyść mnie.
Tobie, Tobie samemu zgrzeszyłem i zło w oczach Twoich czyniłem, abyś okazał
się sprawiedliwy w Twoim wyroku i prawy w Twoim sądzie.
Serce czyste stwórz we mnie, Boże, i ducha mocy odnów we wnętrznościach
moich".
5. Istnieje smutek, który można nazwać "płaczem nad płaczącymi". Św. Paweł
zachęca: "Weselcie się z tymi, którzy się weselą, płaczcie z tymi, którzy
płaczą" (Rz 12,15). Ludzkie współczucie: czucie razem z tymi, którzy są
chorzy i opuszczeni, wydziedziczeni i samotni, uwięzieni i wyobcowani,
słowem - naznaczeni cierpieniem czy krzywdą.
Weronika obtarła twarz Jezusowi. Tak niewiele. A przeszła do historii
miłości współczującej. Była razem z Tym, który dźwigał ciężar naszych win.
Matka Bolesna "stała" pod krzyżem Syna. Była wiec i trwała przy Nim w
najtrudniejszych momentach życia. Wówczas, gdy Apostołowie ze strachu
uciekli.
Pisał Maks Scheler: "Miłość nie kieruje się na cierpienie cierpiących, ale
na pozytywne złożone w nich wartości, a jedynie jej następstwem jest czyn
usunięcia ich cierpienia" (Istota i formy sympatii s. 226).
Weronika uczyniła wszystko, co mogła uczynić. Podobnie Matka Bolesna nie
była w stanie niczego więcej zrobić dla umiłowanego Syna. Trwała pod
krzyżem we współczującej modlitwie. Być razem z kimś w doświadczeniu - to
bardzo wiele.
Ale czyż czasem nie można czegoś uczynić, aby ulżyć cierpiącym i wstawić
się za pokrzywdzonym? Czy nie za wcześnie rejterujemy?

JAN PAWEŁ II
BYĆ Z CIERPIĄCYMI
W swej mesjańskiej działalności wśród Izraela, Chrystus przybliżał się
nieustannie do świata ludzkiego cierpienia. »Przeszedł... dobrze czyniąc- a
czyny te odnosiły się przede wszystkim do cierpiących i oczekujących
pomocy. Uzdrawiał chorych, pocieszał strapionych, karmił głodnych, wyzwalał
ludzi od głuchoty, ślepoty, trądu, opętania i różnych kalectw, trzykrotnie
przywrócił umarłego do życia. Był wrażliwy na każde ludzkie cierpienie,
zarówno cierpienie ciała, jak duszy. Równocześnie zaś nauczał, a w centrum
swego nauczania postawił osiem błogosławieństw, które są skierowane do
ludzi doznających różnorodnych cierpień w życiu doczesnym. Są to »ubodzy w
duchu i ci, »którzy się smucą i ci »którzy łakną i pragną sprawiedliwości i
ci, »którzy cierpią prześladowania dla sprawiedliwości gdy ludzie im
urągają i prześladują ich i gdy mówią kłamliwie wszystko złe na nich z
powodu Chrystusa... Tak według Mateusza. Łukasz wymienia jeszcze osobno
tych, »którzy teraz głodują.
Nade wszystko jednakże Chrystus przybliżył się do świata ludzkiego
cierpienia przez to, że sam to cierpienie wziął na siebie.
(Salvifici doloris 16)


41. "BŁOGOSŁAWIENI CISI,
ALBOWIEM ONI NA WŁASNOŚĆ POSIĄDĄ ZIEMIĘ"

"BŁOGOSŁAWIENI CISI..."
Tłumaczenie francuskie i włoskie mówią o "łagodnych", natomiast niemieckie
o "bezsilnych"; Machtlosigkeit - to bezsilność człowieka wobec
przeciwności. Paralelny do błogosławieństwa werset psalmu 37,11 Biblia
Tysiąclecia oddaje słowem "pokorni":
...pokorni posiądą ziemię
i będą się rozkoszować wielkim pokojem.
W Starym Testamencie "łagodni" są bardzo bliscy "ubogich". Jedni i drudzy
są trzeźwi i biedni, jednocześnie poddani woli Bożej i pełni zaufania do
niej. Oni nie uciskają ani nie wyzyskują nikogo. Nie planują krwawej zemsty
ani gwałtu, aby osiągnąć własne cele. Rozumieją, że Bóg nienawidzi
niesprawiedliwości społecznej i jest surowy dla zarozumiałych
ciemiężycieli. "Tak mówi Pan: Z powodu trzech występków Izraela i z powodu
czterech nie odwrócę tego wyroku, gdyż
sprzedają za srebro sprawiedliwego, a ubogiego za parę sandałów; w prochu
ziemi depcą głowy biednych i ubogich kierują na bezdroża (...) Na
płaszczach zastawnych wylegują się przy każdym ołtarzu i wino wymuszone
grzywną piją w domu swego Boga" (Am 2, 6-8). Wiedzą, że Bóg "rozsądzi
biednych sprawiedliwie i pokornym w kraju wyda słuszny wyrok" (Iz 11,4). Są
oni prości i całkowicie otwarci na Boga (W. Trilling).
Czym jest łagodność? Odpowiada F. Varillon: "Łagodność to jednocześnie
giętkość, stanowczość i stałość. Wyklucza fanatyzm i twardość serca, będące
zatrutymi owocami zarozumiałej pewności siebie. (...) Łagodność... jest
rozporządzalnością. Przechowuje sekret spokoju i dlatego jest siłą".

CHRYSTUS - WZOREM ŁAGODNOŚCI
Pisze B. Haring: "Chrystus jest uosobieniem łagodności, a łagodność jest
żniwem Ducha". O Nim mówi pierwsza pieśń Sługi:
Nie będzie wołał ani podnosił głosu, nie da słyszeć krzyku swego na dworze.
Nie złamie trzciny nadłamanej, Nie zgasi knotka o nikłym płomyku (...)
utrwali Prawo na ziemi (Iz 42,2-4). . Jezus widział wokół siebie uciskaną i
wystraszoną gromadę ludzi, będących bez pasterza. Przeto gromadził ich
wokół siebie. Sycił ich głód cudownym rozmnożeniem chleba i ryb.
Jednocześnie zapowiadał chleb "z nieba". Mówił: "Ciało moje jest prawdziwym
pokarmem, a Krew moja jest prawdziwym napojem. Kto spożywa moje Ciało i
pije moją Krew, ma życie wieczne, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym" (J
6,54--55).
Chrystus otwierał przed rzeszami niebotyczną - bo sięgającą wieczności -
perspektywę. Nawet kiedy nie mogli pojąć wszystkiego - prawda Boża jest
zawsze większa niż ludzkie wyobrażenie - czuli, że stoi przed nimi Ktoś
"nie z tego świata". On mówił do nich jak ten, kto naprawdę zna człowieka i
wie co jest w człowieku: zna ludzką nędzę, a zarazem tęsknotę za
przekroczeniem siebie. On ukazywał, że owa tęsknota nie jest nierealna. Że
jest moc silniejsza niż potęga zła i grzechu. Kto ją przyjmie, choćby miał
grzechy jak szkarłat - nad śnieg wybieleje. Kto ją przyjmie, zło dobrem
zwycięży. Kto ją przyjmie, przekroczy granice śmierci, by wejść do pełni
życia.
Łagodny Jezus oddziaływał na bezsilnych ludzi jak magnes. Mówił:
"Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja
was pokrzepię. Weźcie moje jarzmo na siebie i uczcie się ode Mnie, bo
jestem cichy i pokorny sercem" (Mt 11,28-29).
Pisze B. Haring: "Chrystus nie przyszedł zdobywać świat mieczem. I
rozczarował wielu Żydów, arcykapłanów, kapłanów a nawet niektórych swych
krewnych, nie chcąc być Mesjaszem - potęgą. Dostrzega On
przyciągającą moc życzliwości i łagodności i wierzy, tak jak nikt przed Nim
i po Nim, że stworzeni jesteśmy na obraz i podobieństwo Boga i że możemy
być wyzwoleni i przeobrażeni dzięki Jego łagodnej miłości. Dla Chrystusa
uczniowie i rzesza nie są przedmiotem manipulacji. Jego pedagogia polega na
dialogu i wyzwala nas, ponieważ jest cierpliwa i łagodna".
Końcowy etap ziemskiej pielgrzymki Jezusa jest szczególnie wymowny.
Judaszowi, który pocałunkiem Go zdradza, mówi łagodnie: "Przyjacielu".
Pamięta na Drodze Krzyżowej o niewiastach litujących się nad Nim - mimo, że
sam omdlewa z bólu. Ostatnie słowo Jezusa pod adresem oprawców - to słowo
miłosierdzia: "Ojcze, odpuść im, bo nie wiedzą, co czynią".

"...ALBOWIEM ONI NA WŁASNOŚĆ POSIĄDĄ ZIEMIĘ"
O jakiej ziemi jest mowa?
W niewoli egipskiej Izraelici tęsknili za wolnym krajem. Pan obiecał im
ziemię Kanaan. Tęsknili za wolnością z całego serca. Przez pustynię
prowadził ich Mojżesz,-lecz dopiero Jozue osiągnął ziemię Kanaan. "Tłuste"
lata w dziejach Izraela to czasy królów Saula, Dawida i Salomona. Potem już
było gorzej. Ziemia Święta często przechodziła z rąk do rąk państw
ościennych. Po zburzeniu Jerozolimy w 70 r. po Chr. przeszła pod panowanie
rzymskie. W kilka wieków potem dostała się w ręce muzułmańskich Arabów i
Turków.
Ziemia Kanaan - to nie tylko kraj wolności dla Izraela. To również -
poprzez jerozolimską świątynię z Arką Przymierza oraz tablicami przykazań -
symbol obecności i opieki Bożej. Żydzi w niewoli babilońskiej, perskiej,
greckiej czy rzymskiej czuli się podwójnie wyobcowani: z ojczystego domu i
z ojczystej świątyni. Ten dwojaki ból opiewają lamentacje Jeremiasza
proroka.
"Ziemia Kanaan" na zawsze pozostanie symbolem wolnej Ojczyzny dla
wszystkich emigrantów. Nade wszystko jest ona przeobrażeniem wolności
religijnej i niebiańskiego Jeruzalem.
Świat dziś jest jakby wielką diasporą. Iluż ludzi na wszystkich
kontynentach musiało opuścić swój kraj - z różnych powodów.
Świat dziś - w wielu krajach - odczuwa brak wolności religijnej.
Świat dziś ?- jak niegdyś - tęskni za taką ojczyzną, która nam jest dopiero
obiecana. O której Apokalipsa mówi, że tam nie będzie już ani Izy, ani
płaczu, ni cierpienia, ni śmierci.
Lamentacje Jeremiasza kończą się ufną modlitwą. W niej mogą odnaleźć się
wszyscy, którzy pragną posiąść "na własność ziemię":
Lecz Ty, o Panie, Ty trwasz na wieki, Twój tron - poprzez pokolenia.
Czemu chcesz o nas zapomnieć na zawsze, po wszystkie dni nas opuścić?
Nawróć nas, Panie, do Ciebie wrócimy.
Dni nasze zamień na dawne! Czyżbyś nas całkiem odtrącił?
Czy tak bardzo na nas się gniewasz?
(Jr 5,19-22).

JAN PAWEŁ II
WRAŻLIWY CZŁOWIEK
Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie należy do ewangelii cierpienia,
wskazuje bowiem, jaki winien być stosunek każdego z nas do cierpiących
bliźnich. Nie wolno nam ich mijać, przechodzić mimo z obojętnością, ale
winniśmy przy nich zatrzymywać się. Miłosiernym Samarytaninem jest każdy
człowiek, który zatrzymuje się przy cierpieniu drugiego człowieka,
jakiekolwiek by ono było. Owo zatrzymanie się nie oznacza ciekawości, ale
gotowość. Jest to otwarcie jakiejś wewnętrznej dyspozycji serca, które ma
także swój wyraz uczuciowy. Miłosiernym Samarytaninem jest każdy człowiek
wrażliwy na cudze cierpienie, człowiek, który wzrusza się nieszczęściem
bliźniego. Jeżeli Chrystus, znawca wnętrza ludzkiego, podkreśla owo
wzruszenie, to znaczy, że jest ono również ważne dla całej naszej postawy
wobec cudzego cierpienia. Trzeba więc w sobie pielęgnować ową wrażliwość
serca, które świadczy o współczuciu z cierpiącym. Czasem owo współczucie
pozostaje jedynym lub głównym wyrazem naszej miłości i solidarności z
cierpiącym człowiekiem.
Salvifici doloris 28)


42. "BŁOGOSŁAWIENI, KTÓRZY ŁAKNĄ I PRAGNĄ SPRAWIEDLIWOŚCI,
ALBOWIEM ONI BĘDĄ NASYCENI"

"... KTÓRZY ŁAKNĄ I PRAGNĄ SPRAWIEDLIWOŚCI..."
Ekumeniczny przekład francuski sugeruje, że nie chodzi tu prawdopodobnie o
"sprawiedliwość Bożą", tzn. o eschatologiczne zbawienie, gdyż Jezus zawsze
mówił o oczekiwaniu na nie; nie chodzi też o "sprawiedliwość społeczną" na
ziemi, lecz o sprawiedliwe czyny chrześcijańskiego życia - oby coraz
doskonalsze - co jest źródłem sprawiedliwości między ludźmi.
W tym samym duchu wypowiada się Fr. Varillon: "Określenie sprawiedliwość
oznacza wypełnienie się woli Bożej. Ma ono znaczenie niepodzielnie moralne
i religijne: wierność prawu naturalnemu i świętość teologalną. Życie wiary,
nadziei i miłości należy do innego porządku niż posłuszeństwo nakazom
sumienia, ale jedno jest immanentne w stosunku do drugiego".
Św. Józefa nazywa Ewangelia "mężem sprawiedliwym". Co to oznacza?
Ewangelista uwydatnia podwójną wierność oblubieńca NMP: najpierw jego
prawość, to jest stałe przestrzeganie Bożych przykazań. Po wtóre św. Józef
był człowiekiem "sprawiedliwym" względem Boga: żył wiarą, nadzieją i
miłością na co dzień.
Czy człowiek współczesny patrzy tak na swoje życie religijne, aby widzieć,
że "sprawiedliwość" wymaga zachowania Dekalogu? Że troska o własne życie
religijne - to żaden luksus, wspaniałomyślność - lecz po prostu
"sprawiedliwą, słuszną i zbawienną rzeczą" jest ona?
Oprócz sprawiedliwości pojętej jako wierność przykazaniom i wierność Bogu
niewątpliwie musi się rozważyć aspekt społeczny - sprawiedliwość w porządku
życia społeczno-gospodarczo-politycznego. Od czasu pierwszej encykliki
społecznej Rerum novarum (1891) Leona XIII Kościół coraz częściej podejmuje
trudne problemy etyczne z tego zakresu. Niektórzy zarzucali Kościołowi, że
zbyt późno się wypowiedział, gdy inni, np. Marks i Engels dużo wcześniej
zajęli się kwestią społeczną. Dziś z kolei mówi się, że w wielu przypadkach
Kościół wyprzedza świat zachodni i wschodni we wskazaniach dotyczących
życia społecznego. Przykładem są encykliki Laborem exercens (1981) i
Sallicitudo rei socialis (1988) Jana Pawła II.
Jan Paweł II w pierwszej encyklice Redemptor hominis pisał (1979):
"Człowiek w całej prawdzie swego istnienia i bycia osobowego i zarazem
wspólnotowego, i zarazem społecznego - w obrębie własnej rodziny, w obrębie
tylu różnych społeczności, środowisk, w obrębie swojego narodu czy ludu (a
może jeszcze tylko klanu lub szczepu), w obrębie całej ludzkości - ten
człowiek jest pierwszą i podstawową drogą Kościoła, drogą wyznaczoną przez
samego Chrystusa, drogą, która nieodmiennie prowadzi przez tajemnicę
Wcielenia i Odkupienia" (nr 14).
Sprawiedliwa płaca i sensowna praca, swoboda zrzeszania się pracowników w
interesie świata pracy i dobra wspólnego, nierówności społeczne - w
narodach i w stosunkach międzynarodowych - oto niektóre problemy, które
wciąż na nowo podejmuje urząd nauczycielski Kościoła.
Mówił Jan Paweł II w Gdańsku (12 VI 1983): "Jeden drugiego brzemiona
noście" - to zwięzłe zdanie apostoła jest inspiracją dla międzyludzkiej i
społecznej solidarności. Solidarność - to znaczy: jeden i drugi, a skoro
brzemię, to brzemię niesione razem, we wspólnocie. A więc nigdy: jeden
przeciw drugiemu. Jedni - przeciw drugim. I nigdy brzemię dźwigane przez
człowieka samotnie. Bez pomocy drugich. (...) Nie może być program walki
ponad programem solidarności. Inaczej - rosną zbyt ciężkie brzemiona. I
rozkład tych brzemion narasta w sposób nieproporcjonalny. Gorzej jeszcze:
gdy mówi się: naprzód walka - choćby w znaczeniu walki klas - to łatwo -
drugi, czy drudzy pozostają na polu społecznym przede wszystkim jako
wrogowie. Jako ci, których trzeba zwalczyć, których trzeba zniszczyć. Nie
jako ci, z którymi trzeba szukać porozumienia - z którymi wspólnie
należy obmyślać: jak dźwigać brzemiona. Jeden drugiego brzemiona noście".

GŁÓD I PRAGNIENIE
Połowa ludzkości - na blisko pięć miliardów osób - jest niedożywiona. Wiele
milionów ludzi stawia sobie codziennie pytanie: Czy dzisiaj będę miał choć
jeden posiłek do spożycia? Z powodu posuchy czy powodzi miliony dzieci
umierają z głodu.
Tymczasem w zamożnych krajach wiele zboża wysypuje się do mórz czy oceanów,
aby tylko utrzymać odpowiednią cenę żywności. Ile chleba u nas się marnuje!
Cyprian Norwid pisał:
Do kraju tego, / gdzie kruszynę chleba / podnoszą z ziemi przez uszanowanie
/ Dla darów Nieba... / Tęskno mi, Panie...
Woda na naszych oczach staje się coraz większym problemem. Dewastacja
naturalnego środowiska sieje spustoszenie w tej dziedzinie. Kiedyś
czytaliśmy o braku pitnej wody w książkach z podróży po Saharze czy krajach
podzwrotnikowych. Później trwożyły nas wieści o posusze np. w Indiach czy
Południowej Ameryce. Dziś szklanka czystej wody zdaje się być darem
niebios. Woda gasząca pragnienie. Woda orzeźwiająca. Woda zmywająca pot z
czoła.
Woda, woda, woda...
Głód chleba i głód wody - oto dwie wielkie potrzeby współczesnego
człowieka.

CHRYSTUS - WCIELENIE SPRAWIEDLIWOŚCI
O Nim pisał Izajasz prorok:
On niezachwianie przyniesie Prawo. Nie zniechęci się ani nie załamie, aż
utrwali Prawo na ziemi, a Jego pouczenia wyczekują wyspy (Iz 42,3-4).
Ludzka sprawiedliwość kojarzy się z istnieniem takiego PRAWA, które by
naprawdę obowiązywało wszystkich. Już jednak starożytni pisali: "Najwyższe
prawo - najwyższą niesprawiedliwością". Oznacza to, że prawo podlega różnej
interpretacji. Zwykle wykładnię prawa zastrzega sobie władza. Dobrze, jeśli
u steru władzy są ludzie prawi i uczciwi. Najczęściej - w polityce -
interpretacja prawa jest na usługach ekipy władzy. To jest dobre - co
uważane jest za dobre przez rządzących.
"On niezachwianie przyniesie prawo". Chrystus nie zniósł ani jednej joty,
ni kreski dekalogu, lecz go uzupełnił. On nie ma względu na osobę. Dla
Niego wszyscy są równi.
Nade wszystko Chrystus rozszerzył przykazanie miłości na nieprzyjaciół i
wszystkich grzeszników. Nikt nie jest wyłączony spod Jego miłosierdzia,
które nas "usprawiedliwia" w oczach Bożych. I owo "usprawiedliwienie" przez
łaskę - to nowe, nieznane przedtem imię sprawiedliwości.
Czy Jezus bywał głodny i spragniony? Znał ludzki głód - kilkakrotnie
cudownie rozmnożył chleb. W warunkach tropikalnej i biednej Palestyny
musiał znać z autopsji głód i pragnienie. Jedno z siedmiu słów
wypowiedzianych na krzyżu brzmiało: "Pragnę". Wówczas napojono Go żółcią i
octem - jakby na ironię.
Owo Chrystusowe "Pragnę" wolno uważać za symboliczne zawołanie. Nikt tak
jak Jezus nie pragnie i nie łaknie sprawiedliwości - dla wszystkich synów
Adama. Nikt tak jak On nie potrafi nas swą łaską "usprawiedliwić".
Nikt tak jak On nie utożsamia się z każdym, kto cierpi głód i pragnienie:
"Kto poda kubek świeżej wody do picia jednemu z tych najmniejszych,
dlatego, że jest uczniem, zaprawdę powiadam wam, nie utraci swojej nagrody"
(Mt 10,42).
Nikt tak jak Chrystus nie zapewnia łaknących i pragnących sprawiedliwości:
"oni będą nasyceni".

JAN PAWEŁ II
MIARA SPRAWIEDLIWOŚCI
W przypowieści o synu marnotrawnym nie występuje ani razu słowo
"sprawiedliwość", podobnie jak w tekście oryginalnym nie ma też wyrażenia
"miłosierdzie". A jednak w sposób ogromnie precyzyjny,stosunek
sprawiedliwości do tej miłości, która objawia się jako miłosierdzie,
zostaje wpisana w samą treść ewangelicznej przypowieści. Tym jaśniej widać
iż miłość staje się miłosierdziem wówczas, gdy wypada jej przekroczyć
ścisłą miarę sprawiedliwości, ścisłą, a czasem nazbyt wąską. Syn
marnotrawny z chwilą utraty wszystkiego, co otrzymał od ojca, zasługuje na
to, ażeby - po powrocie - pracując w domu ojca jako najemnik, zapracował na
życie i ewentualnie stopniowo dopracował się jakiegoś zasobu dóbr
materialnych, chyba nigdy już w takiej ilości, w jakiej zostały one przez
niego roztrwonione. Tego domagałby się porządek sprawiedliwości. Tym
bardziej, że ów syn nie tylko roztrwonił swoją część majątku, jaką otrzymał
od ojca, ale także dotknął i obraził tego ojca całym swym postępowaniem.
Postępowanie to, które w jego własnym poczuciu pozbawiło go godności syna,
nie mogło być obojętne dla ojca. Musiało go boleć. Musiało go w jakiś
sposób także obciążyć. Przecież chodziło w końcu o własnego syna. Tego zaś
stosunku żaden rodzaj postępowania nie mógł zmienić ani zniszczyć. Syn
marnotrawny jest tego świadom; świadomość ta jednak każe mu tym wyraźniej
widzieć utraconą godność i prawidłowo oceniać miejsce, jakie może mu
jeszcze przysługiwać w domu ojca.
{Dives in misericordia 5)



43. "BŁOGOSŁAWIENI MIŁOSIERNI, ALBOWIEM ONI MIŁOSIERDZIA DOSTĄPIĄ"

Niemal wszystkie błogosławieństwa wypływają z głębokiego przekonania
człowieka o własnej niewystarczalności. Ubodzy w duchu tęsknią za bogactwem
większym niż wszystko złoto świata. Smutni wzdychają do radości, jakiej
świat dać nie może. Cisi i łagodni wpatrują się w najdoskonalszy wzór
pokornego Chrystusa. Głodni i spragnieni sprawiedliwości poszukują czegoś
większego niż najsprawiedliwszy człowiek zdolny jest zaofiarować. Duchowa
potrzeba nie zamyka ich we własnej ograniczoności.i skończoności, lecz
otwiera ich na świat wyższych wartości.
Kim są "miłosierni"?

"BŁOGOSŁAWIENI MIŁOSIERNI..."
Szczęśliwi miłosierni... Bogdan Tranda, duszpasterz ewangelicki komentuje:
"Za słowem miłosierdzie kryje się nieprzetłumaczalny termin hebrajski
»hesedź, który znaczy coś więcej, niż współczucie, niż żal nad kimś, kto
jest nieszczęśliwy. Chodzi tu o wejście w czyjąś skórę, o patrzenie czyimiś
oczyma, o myślenie tak, jak ktoś drugi, odczuwanie tego, co on".
Porównajmy to spojrzenie z naszymi obiegowymi wyobrażeniami. Miłosierdzie
niemal bez reszty utożsamiamy z jałmużną. Katechizmowe uczynki miłosierne
co do ciała, rzeczywiście wymieniają ją na pierwszym miejscu, lecz nie
poprzestają na tym: "głodnych nakarmić - spragnionych napoić - nagich
przyodziać - podróżnych w dom przyjąć - więźniów pocieszać - chorych
odwiedzać - umarłych grzebać". , Jałmużna i troska o fizyczną stronę
człowieka - to istotnie ważna sprawa. Św. Jakub strofował opieszałość swych
wyznawców: "Jeśli na przykład brat lub siostra nie mają odzienia lub brak
im codziennego chleba, a ktoś z was powie im: Idźcie w pokoju, ogrzejcie
się i najedzcie do syta - a nie dacie im tego, czego koniecznie potrzebują
dla ciała - to na co się to przyda? Tak też i wiara, jeśli nie byłaby
połączona z uczynkami, martwa jest sama w sobie" (Jk 2,15-17).
Nigdy dość mocno to podkreślać. Ale to dopiero jedna strona medalu. A
druga? Katechizm wymienia również uczynki miłosierne co do duszy:
"grzeszących upominać - nieumiejętnych pouczać - wątpiącym dobrze radzić -
strapionych pocieszać - krzywdy cierpliwie znosić - urazy chętnie darować -
za żywych i umarłych modlić się".
Kluczowe uczynki chrześcijańskiego miłosierdzia wiążą się z wolą
przebaczania: krzywdy cierpliwie znosić; urazy chętnie darować. Są kraje -
podobno Japonia - gdzie prawo zemsty jest znakiem męstwa i odwagi. A czyż
my, chrześcijanie, nie mamy problemów z darowaniem uraz? Czyż podświadomie
nie uważamy tego za oznakę słabości? Podczas okupacji, gdy Niemcy szaleli
ze swoim terrorem, a tysiące rodaków ginęło w obozach koncentracyjnych,
powstał w W-wie wiersz Leonii Jabłonkówny Modlitwa:
Za ugór ojczysty rozdarty,
Za fali wiślanej płacz krwawy,
Za Tatry skalne i Bałtyk,
Za wrzesień śmiertelny Warszawy;
Za grób, co słabnącym jak ulga
Pokusą w męczeńskich dniach świeci -
- Zbaw, Panie, kobiety i dzieci
Z płonących pożarów Hamburga. (...)
Utwór ten gorszył bardzo wielu swoją ponadczasową wizją chrześcijańskiego
przebaczenia. Jak to, przebaczyć tym, co mordują naszych? Elita
inteligencji warszawskiej była wdzięczna poetce za owo przesłanie.
Przed I wojną światową pisał Leopold Staff (O miłości wroga):
Tyś mnie spotwarzył bracie, tyś proch mi cisnął w
oczy Ś Jam twarz swą w źródle umył, w tobie się dusza mroczy.
(...) Tyś mnie ukrzywdził, bracie, tyś zranił moją miłą - Jam ją pokochał
bardziej, twej duszy krwi ubyło. (...)
Staff odsłania zapoznaną prawdę. Nienawiść zaślepia i sama ponosi porażkę:
"w tobie się dusza mroczy", "twej duszy krwi ubyło". I tak jest w istocie.
Przebaczenie jest i pozostanie trudne, ale tylko ono jest znakiem
zwycięstwa miłości nad nienawiścią. Ktoś musi przerwać zaklęty krąg prawa
odwetu. Do tego zdolny jest tylko człowiek, który wyciąga dłoń do zgody.

MIŁOSIERNY JEZUS
Najświatlejsi ludzie starożytności greckiej - jak Arystoteles czy stoicy -
rozumem swym odkrywali istnienie jedynego Boga. Pojmowali Go jednak inaczej
niż Biblia. Bóg Arystotelesa - to pierwsza przyczyna wszystkiego, co
istnieje i absolutna doskonałość. On nie kocha, gdyż miłość (eros) - w
myśli greckiej - skierowana jest ku górze, ku Temu, co doskonalsze. Bóg
więc nie musi i nie może miłować, gdyż jest pełnią doskonałości. Tym
bardziej nie może być poruszony odruchem miłosierdzia czy współczucia.
"Współczucie wydaje się być nie do pogodzenia z Jego absolutną władzą, jako
pierwszego sprawcy. I przeciwnie, Bóg objawiający się przez proroków, a
ostatecznie i doskonale w Jezusie Chrystusie, to Bóg, który w swej
świętości i absolutnej doskonałości jest nieskończenie miłosierny" (F.
Yarillon).
Wspomnieliśmy przy omawianiu "Ojcze nasz" - o przypowieściach
odsłaniających miłosiernego Chrystusa. Tu trzeba wspomnieć spotkanie Jezusa
z Samarytanką żyjącą w konkubinacie oraz spotkanie z jawnogrzesznicą, którą
przyprowadzono, aby ją ukamienować. Mistrz z Nazaretu nie pochwalił ich
grzechu, a przecież jednocześnie okazał wiele wyrozumiałości i łagodności.
Niezrównaną troskliwość Dobrego Pasterza uwydatnia alegoria z Ewangelii św.
Jana. Kontrastuje go z najemnikiem. Co ich odróżnia od siebie? Św. Grzegorz
Wielki pisze, że dobry pasterz kieruje się głęboką miłością do "owiec
Pana". Natomiast najemnik pracuje dla "doczesnej zapłaty". Najemnik "dobra
dusz nie szuka, ugania się za ziemskimi wygodami cieszy się swoim
pierwszeństwem, pasie się doczesnymi zyskami, raduje się okazywanym mu
przez ludzi szacunkiem".
Sytuacja próby zaostrza różnicę między dobrym pasterzem a najemnikiem. W
niebezpieczeństwie najemnik porzuca owce i ucieka, lękając się dla siebie
zagrożenia. Zaś dobry pasterz trwa przy owcach, szuka nawet jednej
zagubionej. Gotów jest życie swoje oddać za swoje owieczki.
Znamienna jest scena Sądu Ostatecznego. Uwydatnia jedną prawdę: Pan Bóg
rozliczał będzie człowieka z czynów miłości i miłosierdzia. Odrzuci tych,
co tego nie czynili. Natomiast do żyjących duchem miłosierdzia powie (tł.
R. Brandstaetter):
Chodźcie tutaj wy, błogosławieni mojego Ojca,
Weźcie dziedzictwo Królestwa,
Przygotowane dla was od stworzenia świata,
Albowiem głodowałem,
A daliście mi jeść,
Pragnąłem,
A daliście mi pić,
Byłem cudzoziemcem,
A przyjęliście mnie,
Byłem nagi,
A daliście mi odzienie,
Chorym,
A odwiedziliście mnie,
Więźniem,
A przyszliście do mnie.
Zaprawdę, mówię wam:
To, co uczyniliście
Najmniejszemu z moich braci,
Mnieście uczynili (Mt 25, 34nn).
Zaiste, szczęśliwi są miłosierni. Oni mogą liczyć na-Boże i ludzkie
przebaczenie.

JAN PAWEŁ II
BŁOGOSŁAWIENI MIŁOSIERNI
Czyż słowa z Kazania na górze: Błogosławieni miłosierni, albowiem oni
miłosierdzia dostąpią, nie stanowią poniekąd streszczenia
całej Dobrej Nowiny, całej zawartej tam zdumiewającej wymiany (ad-mirabile
commercium), która jest prostym i mocnym a zarazem "słodkim" prawem samej
ekonomii zbawienia? Czy te słowa z Kazania na górze, ukazując w punkcie
wyjścia możliwości "serca" ludzkiego ("miłosierni"), nie odsłaniają w tej
samej perspektywie najgłębszej tajemnicy Boga: owej niezgłębionej jedności
Ojca, Syna i Ducha Świętego, w której miłość ogarniając sprawiedliwość daje
początek miłosierdziu, miłosierdzie zaś objawia samą doskonałość
sprawiedliwości?
(Dives in misericordia 8)


44. "BŁOGOSŁAWIENI CZYSTEGO SERCA, ALBOWIEM ONI BOGA OGLĄDAĆ BĘDĄ"

PRAGNIENIE OGLĄDANIA BOGA
Różne głody dręczą człowieka. Łaknie on nie tylko sprawiedliwości, ale
również - jeszcze bardziej - pragnie "Boga oglądać". Pragnienie to
przybiera różną postać - od patologicznej do opartej na zdrowym
fundamencie. Ileż niezdrowej ciekawości jest w pogoni za rzekomymi
objawieniami świętych postaci! Jak ośmiesza nas ona w oczach niewierzących
czy inaczej wierzących! Nigdy za wiele rozwagi.
Na drugim biegunie znajdują się ci, co szukają Boga "po Jego śladach".
"Wszechświat - to księga. Kto mądrze w niej czyta - pozna, że myśl Stwórcy
w jej głębi ukryta" (Anioł Ślązak). Biblia pisana była w tym czasie, kiedy
człowiek żył w świecie przyrody nie naruszonej przez technikę, urbanizację
i uprzemysłowienie. Żył w bliskim kontakcie z dziwami natury, w której
dostrzegał odblask Boga. Przykładem są słowa psalmu 8 (tł. R.
Brandstaettera):
O Panie, Panie nasz,
jak niepojęte jest imię Twoje po wszystkiej ziemi!
Wspaniałość swoją wyniosłeś nad niebiosa,
a przez usta dzieci i niemowląt
utwierdziłeś swoją chwałę (...)
W obliczu Twoich palców,
w obliczu księżyca i gwiazd, które stworzyłeś,
czym jest człowiek, że o nim pamiętasz,
a syn człowieczy, że go masz w opiece (Ps 8, 2nn).
Gdy Izraelita wstępował do Jerozolimskiej świątyni na górze Syjon, pragnął
Boga oglądać:
Jak łania pragnie
wody ze strumieni,
tak dusza moja pragnie
Ciebie, Boże.
Dusza moja pragnie Boga,
Boga żywego:
Kiedyż więc przyjdę i ujrzę
Oblicze Boże? (Ps 42, 2-3).
Jeszcze wcześniej modlił się Mojżesz; "Spraw, abym ujrzał Twoją chwałę, Pan
odpowiedział: »Ja ukażę ci mój majestat i ogłoszę przed tobą imię Pana,
gdyż Ja wyświadczam łaskę, komu chcę, i miłosierdzie, komu Mi się podoba. I
znowu rzekł: »Nie będziesz mógł oglądać mojego oblicza i pozostać przy
życiu. I rzekł jeszcze Pan: »Oto miejsce obok Mnie, stań przy skale,
przechodzić będzie moja chwała, postawię cię w rozpadlinie skały i położę
rękę moją na tobie, aż przejdę. A gdy cofnę rękę, ujrzysz Mię z tyłu, lecz
oblicza mojego tobie nie ukażę" (Wj 33,18-23). Modlitwa Mojżesza została
tylko w części wysłuchana. Oglądanie Boga twarzą w twarz tu, na ziemi, jest
niemożliwe. Tak będzie dopiero w wieczności. Bóg ukryty i niewidzialny
mieszka w niedostępnej światłości. "Żaden z ludzi [Boga] nie widział ani
nie może zobaczyć: Jemu cześć i moc wiekuista!" (1 Tm 6,16).

"SZCZĘŚLIWI CZYSTEGO SERCA..."
Nie wszyscy będą oglądać Boga - jedynie ludzie "czystego serca". Czystość
serca - to wewnętrzna szczerość, która czyni serce człowieka przeźroczystym
dla światłości Pana - na kształt kryształu. Serce staje się nieczyste przez
jakikolwiek grzech. "Co z ust wychodzi, pochodzi z serca i to czyni
człowieka nieczystym. Z serca bowiem pochodzą złe myśli, zabójstwa,
cudzołóstwa, czyny nierządne, kradzieże, fałszywe świadectwa, przekleństwa.
To właśnie czyni człowieka nieczystym" (Mt 15,18-20).
Natomiast ludzie "czystego serca" - to ci, z których wnętrza wydobywa się
dobro, myśli życzliwe i miłosierne, tęsknota za Bogiem i Jego
sprawiedliwością. Pragnienie to zostanie spełnione, gdy sam Bóg nam się
odsłoni - zwycięski i uszczęśliwiający.

CHRYSTUS - ŹRÓDŁO CZYSTOŚCI
Jezus w dwojakim sensie jest symbolem czystości. Najpierw jako absolutnie
bezgrzeszna i najświętsza Osoba, Bóg-Człowiek. Matka Boża była najświętszą
spośród świętych, lecz na mocy zasług swojego Syna. Chrystus zaś nie
zgrzeszył i nie mógł popełnić grzechu, gdyż jako przedwieczne Słowo Ojca -
od wieków jest wypełniony po brzegi świętością. Cokolwiek ze świętości i
dobra istnieje na świecie - z Niego bierze swój początek. Czytamy w
Litanii: "Serce Jezusa, źródło życia i świętości..."
Postaci biblijne doświadczały nieraz namacalnie tej prawdy, iż Bóg jest po
trzykroć święty. Mojżesz pasący owce ujrzał gorejący krzak - od którego bił
żar ognia - i usłyszał głos Boga: Mojżeszu, zdejm sandały, albowiem ziemia,
na której stoisz jest święta.
Prorok Izajasz, gdy stanął przed Bogiem pełnym świętości, zawołał:
Biada mi! Jestem zgubiony! Wszak jestem mężem o nieczystych wargach, i
mieszkam pośród ludu o nieczystych wargach, a oczy moje oglądały Króla,
Pana Zastępów! (Iz 6,5)
Jeden z archaniołów dotknął żarzącym się węglem warg proroka i rzekł:
Oto dotknęło to twoich warg:
twoja wina jest zmazana, zgładzony twój grzech
(Iz 6,7).
Chrystus, wcielona świętość Boga, myślą i gestem swoim oczyszczał ludzkie
serca. Dziś czyni to przez posługę Kościoła.
Jezus jest symbolem czystości - po wtóre - jako źródło miłości. Czystość
nie jest jedynie brakiem: brakiem grzechu i winy. Czystość jest pełnią
dobra - miłości. Czytamy w Litanii: "Serce Jezusa, dobroci i miłości
pełne..." Kult Najświętszego Serca przyczynia się do utrwalenia prawdy, że
Bóg jest Miłością.
Wspomniano na innym miejscu Hymn św. Pawła o miłości większej niż dar
prorokowania i rozległa wiedza, najgłębsza wiara i hojność. Ten hymn staje
się w pełni zrozumiały dopiero wówczas, gdy ma się przed oczyma duszy
postać Chrystusa. Kształtowanie miłości na wzór Mistrza oczyszcza człowieka
i przygotowuje go do oglądania Boga; Pisze św. Paweł:
Teraz widzimy jakby w zwierciadle, niejasno;
Wtedy zaś (zobaczymy) twarzą w twarz.
Teraz poznaję po części,
wtedy zaś poznam tak, jak i zostałem poznany.
Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość - te trzy:
z nich zaś największa jest miłość (1 Kor 13,12-13).

JAN PAWEŁ II
CZYŚCI SERCEM
Karolina Kózkówna była świadoma tej godności. Świadoma tego powołania.
Żyła z tą świadomością i dojrzewała w niej. Z tą świadomością oddała
wreszcie swoje młode życie, kiedy trzeba było je oddać, aby obronić swą
kobiecą godność. Aby obronić godność polskiej, chłopskiej dziewczyny.
"Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądają" (por. Mt 5,8).
Tak to orędzie Ośmiu Błogosławieństw wpisuje się nowymi zgłoskami w dzieje
Kościoła tarnowskiego, w dzieje tego ludu, który od pokoleń - i bez względu
na historyczne krzywdy i upokorzenia - przechowywał w sobie świadomość, że
jest świętym Ludem Bożym, ludem odkupionym za cenę krwi Syna Bożego,
królewskim kapłaństwem.
Tam, wpośród równinnych lasów, w pobliżu miejscowości Wał--Ruda, zdaje się
trwać ta Wasza rodaczka, córka ludu, "gwiazda ludu" i świadczyć o
niezniszczalnej przynależności człowieka do Boga samego. "Człowiek bowiem
jest Chrystusowy - a Chrystus Boży" (por. 1 Kor 3,23).
{Tarnów 10 VI1987)


45. "BŁOGOSŁAWIENI, KTÓRZY WPROWADZAJĄ POKÓJ,
ALBOWIEM ONI BĘDĄ NAZWANI SYNAMI BOŻYMI"

SENS BŁOGOSŁAWIEŃSTWA
Francuski przekład ekumeniczny podaje: "Szczęśliwi, którzy pracują nad
dziełem pokoju..." Włoskie tłumaczenie mówi: "Szczęśliwi pokój czyniący..."
W niektórych krajach zachodnich istnieje ruch pacyfistyczny. Czy
błogosławieństwo odnosiłoby się do "pacyfistów"? Pisze F. Varillon: "Można
ich nazwać pacyfistami, ale w ściśle określonym znaczeniu tego słowa, to
znaczy: czyniącymi pokój. Św. Paweł mówi o Chrystusie, że »wprowadził pokój
przez krew swego krzyża (Koi 1, 20) i że człowieka »pojednał z Bogiem przez
krzyż" (Ef 2, 16). A krzyż to ryzyko walki. Zawsze ze sobą powiązane,
ewangeliczne tematy siły i pokoju łączą się także z wątkami łagodności i
sprawiedliwości. Pacyfiści nie są wcale tymi spokojnymi ludźmi..."
Kim zatem są ci, co "wprowadzają pokój"? Ci w życiu codziennym wnoszą
pokój, jednają wrogów, wygaszają nienawiść, jednają podzielone serca -
nieraz niewielkim gestem i słowem. Szczęśliwi, którzy troszczą się o pokój
między narodami i pracują nad tym całym swym codziennym trudem. Szczęśliwi
są zwłaszcza ci, co budują pomost między Bogiem a ludźmi. Taki jest cel
apostolskiej działalności, która z istoty swej jest "posługą pojednania" (2
Kor 5,18). Każdy chrześcijanin jest powołany na takiego apostoła pokoju.
Oni promieniują wokół siebie wewnętrznym pokojem opartym na Bogu. Nie
potrzebują słów. Ich obecność jest dla wielu drogą i mostem, które prowadzą
w stronę pokoju.
Na końcu czasów oni wszyscy będą nazwani "Synami Bożymi", to znaczy "będą"
synami Bożymi (W. Trilling). Aby ukazać pełnię królestwa Jezus posługuje
się coraz nowymi określeniami: posiąść ziemię - nasycić się - oglądać Boga
- być synem Bożym. Stary Testament nazywa "synami Bożymi" aniołów i duchy
niebieskie - bardzo rzadko ludzi, przeważnie króla.

POKÓJ A PRAWDA
Błogosławieństwo posiada wyraźnie aktywny aspekt. Wszystkie tłumaczenia
nazywają szczęśliwymi tych, co "wprowadzają pokój", "pracują nad dziełem
pokoju", są "czyniącymi pokój". Jest to bardzo ważne spostrzeżenie. W
naszych czasach dużo się mówiło o obronie pokoju, o walce o pokój, o
posiadaniu czy zachowaniu pokoju. A za parawanem słów rozniecano wojnę w
imię różnych, przyziemnych interesów.
Już w zapowiedziach proroków Chrystus jawił się jako "Książę pokoju". On
pragnie wprowadzić pokój "bez granic". Co to znaczy? We wszystkich ludzkich
sercach. We wszystkich rodzinach. We wszystkich narodach. Między wszystkimi
narodami. Jest to pokój, który nie dzieli ludzi, lecz ich jednoczy wokół
podstawowych ogólnoludzkich wartości: prawdy i sprawiedliwości, miłości i
wolności.
Papież Jan XXIII ogłosił we Wielki Czwartek 1963 roku słynną encyklikę
Pacem in terris: o pokoju między narodami, opartym na prawdzie,
sprawiedliwości, miłości i wolności. Skierował ją nie tylko do chrześcijan,
lecz - po raz pierwszy - do wszystkich ludzi dobrej woli. Znamienny jest
również dzień ogłoszenia encykliki: Wielki Czwartek. Wówczas Chrystus umył
Apostołom nogi i oczyścił ich serca z grzechów, udzielił im pierwszej w
dziejach Komunii św., ustanawiając Eucharystię i sakrament kapłaństwa.
Encyklika o pokoju spotkała się z życzliwym przyjęciem przez wszystkich -
wierzących i niewierzących. Można ją uznać za symbol wzrostu autorytetu
Ewangelii w naszych czasach. Rozważmy owe cztery kolumny, na których
wspierać się musi prawdziwy pokój między narodami i pokój w ludzkich
sercach.
PRAWDA - to pierwszy filar dzieła pokoju. Kto pragnie pokoju, ten nie może
budować go na fałszu i kłamstwie, lecz winien promować prawdę o człowieku,
o jego naturze społecznej i osobowej godności: "każdy człowiek jest osobą,
to znaczy istotą obdarzoną rozumem i wolną wolą, wskutek czego ma prawa i
obowiązki wypływające bezpośrednio i równocześnie z własnej jego natury".
Jednocześnie każdy człowiek - jako odkupiony przez Jezusa Chrystusa - stał
się dzieckiem i przyjacielem Boga.
Encyklika wymienia podstawowe prawa ludzkiej osoby, którym odpowiadają
określone obowiązki. Wszyscy ludzie - w owych podstawowych prawach - są
sobie równi. Również narody - niezależnie od liczebności i militarnej siły
- są sobie równe. Taka jest podstawowa prawda o człowieku i ludzkich
społecznościach. Kto tę prawdę promuje, ten wprowadza pokój. Kto nie
respektuje praw człowieka i narodów, ten tylko "mówi" o pokoju, a w istocie
krzewi zarzewie niezgody i wojny.

POKÓJ A SPRAWIEDLIWOŚĆ
Istnieje nierozerwalna więź między wprowadzaniem pokoju a wprowadzaniem
sprawiedliwości. Tyle pokoju - ile sprawiedliwości. Tak komuś zależy na
pokoju - jak mu zależy na sprawiedliwości.
O ile prawda o człowieku kładzie większy nacisk na prawa człowieka -
chroniące jego godność - o tyle obowiązki podkreślają nasze zadania
względem drugich. Obowiązki niejako strzegą praw innych ludzi: chronią
godności innych osób, społeczności czy narodów.
Skąd się bierze niesprawiedliwość? Stąd, że człowiek nie traktuje bliźniego
jako równego sobie w godności partnera. Że jeden naród nie uważa sąsiada za
równego sobie w godności. Lecz silniejszy wykorzystuje słabszego i go
zniewala. Pisał św. Augustyn: "Jeśli wyrugować sprawiedliwość, to czymże
staną się państwa, jeśli nie wielkimi bandami rozbójników"? Podobnie dzieje
się w stosunkach międzyosobowych, gdy panuje niesprawiedliwość.

POKÓJ A MIŁOŚĆ
Pisał F. Chateaubriand, pisarz i polityk francuski: "Sprawiedliwość jest
chlebem powszednim narodu, który łaknie ciągle na nowo". Skoro tak trudno o
sprawiedliwość - między ludźmi i między narodami - czy jest sens mówić o
miłości? Niektórzy sądzą, że za wiele mówi się o miłości. Lepiej jest
rozważać sprawiedliwość, jako bardziej podstawową i konieczną cnotę.
I jedno i drugie jest konieczne. I sprawiedliwość i miłość społeczna są
nieodzowne. Obie trzeba jednocześnie realizować. Gdyby ktoś powiedział tak:
najpierw urzeczywistnię w swym życiu sprawiedliwość, a później spróbuję się
ćwiczyć w miłości społecznej - byłby w błędzie. Dlaczego? W życiu ludzkim
nigdy nie osiągniemy "pełni" jakiejś cnoty. Trzeba ćwiczyć się zarazem w
sprawiedliwości i miłości.
Jest coś, co można by nazwać- pomostem między sprawiedliwością a miłością.
Na imię mu solidarność. "Jedni drugich brzemiona noście" - mówił Chrystus.
Solidarność z innymi ludźmi pracy wymaga poszanowania godności każdego
człowieka pracy. W pracy i w całym życiu istnieje potrzeba współdziałania.
Obejmuje ona pomoc słabszym osobom, społecznościom, narodom. Solidarność
współpracuje z wszystkimi dla wspólnego dobra.
Mówił Jan Paweł II w Gdańsku (12 VI 1987): "Nie może być programu walki
ponad programem solidarności. Inaczej - rosną zbyt ciężkie brzemiona (...)
Gorzej jeszcze: gdy mówi się: naprzód walka - choćby w znaczeniu walki klas
- to bardzo łatwo - drugi, czy drudzy pozostają na »polu społecznym przede
wszyskim jako wrogowie. Jako ci, których trzeba zwalczyć, których trzeba
zniszczyć. Nie jako ci, z którymi trzeba szukać porozumienia..."
Cieszymy się, gdy na naszych oczach rośnie solidarność. Wraz z nią życie
społeczne i praca bardziej oparte są wówczas na sprawiedliwości i miłości.

POKÓJ A WOLNOŚĆ
Pokój i wolność idą w parze. Im więcej wolności - tym głębszy jest
fundament pokoju. Encykliki papieskie i dokumenty ONZ - każdy własnym
językiem - mówią o niezbywalnym prawie człowieka i narodów do wolności -
niepodległości narodowej i wolności sumienia, zrzeszania się, stanu,
emigracji...
Najistotniejsze jest samowychowanie się człowieka do wolności wewnętrznej.
Drogą do wewnętrznej wolności jest urzeczywistnienie prawdy i
sprawiedliwości, solidarności i miłości społecznej.
Chrystus jest naszym pokojem. "Przybył głosić pokój wam, którzy byliście
daleko i pokój tym, którzy byli blisko" (Ef 2,17)

JAN PAWEŁ II
DYSKRYMINACJA A POKÓJ
Podobnie jak nie może mieć miejsca dyskryminacja w Kościele tak też żaden
chrześcijanin nie może świadomie zachęcać do tworzenia, ani popierać takich
struktur czy postaw, które oddzielają osoby od innych osób, grupy od innych
grup. To samo nauczanie winno stosować się do tych wszystkich, którzy
uciekają się do przemocy lub ją podtrzymują.
Na koniec pragnę wyrazić moją duchową więź z tymi członkami grup
mniejszościowych, którzy cierpią. Znam ich bóle i znam motywy ich słusznej
dumy. Modlę się o to, aby doświadczenia, w których się znajdują, skończyły
się jak najszybciej i by mogli bezpiecznie cieszyć się swoimi prawami. Ze
swej strony proszę o modlitwę, aby pokój, którego szukamy, stawał się coraz
bardziej prawdziwym pokojem, zbudowanym na kamieniu węgielnym, którym jest
sam Chrystus.
(Rzym 1 1 1989)


46. "BŁOGOSŁAWIENI, KTÓRZY CIERPIĄ PRZEŚLADOWANIE..."

PRZYCZYNY PRZEŚLADOWAŃ
Wojna. Bójka rodzinna czy sąsiedzka. Bitwa między plemionami czy klanami.
Walka na tle rasowym, religijnym czy społecznym. Wojna między sąsiednimi
krajami czy wojna światowa - wciągająca w swój niszczący wir wiele, wiele
narodów. Wszystko to niesie spustoszenie. Wówczas miliony ludzi "cierpią
prześladowanie" - niewinnie. Czasem tylko dlatego, że stoją po przeciwnej
stronie - barykady czy jakiejś granicy. Czasem zaś dlatego - po tej samej
stronie barykady - gdyż zadecydował czyjś kaprys. Małego lub wielkiego
Napoleona.
To jedno źródło prześladowań. A drugie? Pisał biskup Jan Pietraszko:
"Istnieje w życiu prawo, które wiąże pewnego typu zjawiska w jeden logiczny
ciąg. Ile razy chcemy zmienić jakiś układ zły na dobry, stan rzeczy dobry
na lepszy, tyle razy musimy pokonać pewien opór. Tak jest nawet przy
mechanicznym sprzątaniu. Ile ono wysiłku kosztuje"!
Pisał dalej Biskup: "To samo prawo obowiązuje w świecie duchowym. Studenci
uniwersytetu wiedzą, co to znaczy opór myśli ludzkiej czy też opór stawiany
przez ludzką pamięć jakiejś bardzo skomplikowanej prawdzie, na przykład
matematycznej czy prawu filozoficznemu, które trudno zgłębić. (...)
Zjawisko komplikuje się, gdy przechodzimy do niezmiernie złożonej i
subtelnej dziedziny, jaką jest życie moralne człowieka. (...) Połowa
człowieka jest przeciwko; połowa człowieka krzyczy'i protestuje, podczas
gdy druga połowa zmaga się z trudnościami..." Analogicznie jest w
dziedzinie społecznej. Jak trudno przebić się ideałom społecznym.
Trzecim źródłem prześladowań - oprócz wojen i prawa bezwładu - jest czynny
opór, czyli sprzeciw wobec Prawdy, Dobra i Piękna. Prorokował starzec
Symeon przy ofiarowaniu Jezusa w świątyni: "Oto Ten, przeznaczony jest na
upadek i na powstanie wielu w Izraelu i na znak, któremu sprzeciwiać się
będą" (Łk 2,34)'
Dlaczego Chrystus w dziejach ludzkich bywa wciąż "znakiem sprzeciwu"?
Dlaczego dobro i szlachetni ludzie bywają "znakami sprzeciwu"? Odpowiedź
nie jest łatwa. Wydaje się, że dobro - z istoty swej - jest wezwaniem i
wyzwaniem zarazem. Chrystus - jako wcielenie pełni Dobra - staje pokornie
przed ludźmi wszystkich czasów i wzywa: "Pójdź za Mną". Jedni idą z
radością za Nim, drudzy stają okoniem. Albowiem pójście za Chrystusem
wymaga reorientacji życia. Nie wszystkich na to stać. Nie wszyscy na to
mają ochotę. Dlaczego Chrystus jest wyzwaniem - "znakiem sprzeciwu"?
Faryzeusze i saduceusze czuli się zagrożeni przez Chrystusa, mimo że On
wcale nie odbierał im władzy. Ludowa mądrość ukuła porzekadło: dobro w oczy
kole.
Co z tego wynika, że dobro napotyka na bierny czy czynny opór na tym
świecie? Jedni idą za głosem sumienia, choć trudno iść pod górę. Drudzy bez
walki rejterują: po co mam się narażać? I tak nic z mojej wierności wobec
dobra. Czy naprawdę tak jest?

"SZCZĘŚLIWI, KTÓRZY CIERPIĄ PRZEŚLADOWANIA DLA SPRAWIEDLIWOŚCI..."
Sprawiedliwość Boża - której powinniśmy łaknąć i pragnąć - polega na ufnym
powierzeniu się Bogu i na naśladowaniu Chrystusa - tak w chwilach
pomyślnych, jak też i przykrych.
Pomyślmy: Czy naprawdę wszystko jedno, że Chrystus zachował się tak, jak
głoszą Ewangelie, czy też lepiej byłoby gdyby w obliczu zła żrejterował?
Czy byłoby lepiej bez owych męczenników, którzy życie ofiarowali w obronie
najwyższych wartości - od św. Szczepana aż po ojca Maksymiliana Kolbego?
Oni też mogli powiedzieć, po co mam się narażać. I tak nic nie pomoże...
Czy ich ofiara i poświęcenie w łączności z Ofiarą Krzyżową nic nie znaczą w
życiu ludzkości - dawniej i obecnie?
Wielkie duchy wszystkich czasów wierzyły w moc rzekomo słabych i kruchych
jak źdźbło słomy idei. W dobie rozbiorów budził nadzieję Jan Kasprowicz
(Błogosławieni 1886):
Błogosławieni, którzy w czasie gromów Nie utracili równowagi ducha (...)
Błogosławieni, albowiem ich męstwo Wielkiego gmachu wrota im otworzy (...)
Błogosławieni, albowiem ich syny Będą sprzątali z ich ziaren owoce (...)
Kto miał rację - małoduszni, co chowali głowę w piasek i nic nie robili aby
przybliżyć czas nadziei, czy wielkoduszni, co przygotowywali dzieciom i
wnukom lepszą przyszłość?
Oto głos teologa (B. Haring): "Moralność błogosławieństw jest moralnością
tajemnicy paschalnej. Dlatego nie ma dla nas nic pilniejszego niż udać się
za Chrystusem na Kalwarię, a następnie na górę błogosławieństw. Gromadzimy
się wokół Chrystusa, który umarł za nas, zmartwychwstał dla nas i pragnie
kontynuować swoją misję poprzez wiarygodne głoszenie błogosławieństw i
poprzez uczniów, którzy wierzą, że potrafią żyć ewangelią i chcą nią żyć
bez względu na cenę. Sam Chrystus jest błogosławiony wśród nas..."
Oto głos poetki piszącej nie tylko do dzieci (A. Kamieńska): "...kto jest
niesłusznie posądzony, prześladowany, więziony - wie, że nie jest samotny.
Nie cierpi nigdy sam. Cierpi razem z Chrystusem, który - choć najlepszy i
najczystszy z ludzi - został skazany na śmierć i umarł na krzyżu jak na
szubienicy. Chrystus jest przy tym, kto cierpi dla sprawiedliwości i cierpi
z nim razem".
Chrystus na swych barkach dźwiga brzemię wszystkich prześladowanych. On
nadaje sens prześladowaniom. Z Chrystusowym krzyżem podjęte człowiecze bóle
przemieniają świat na lepszy.

"...ALBOWIEM ICH JEST KRÓLESTWO NIEBIESKIE"
Ostatnie błogosławieństwo kończy się podobnie jak pierwsze. Ubogich w duchu
i prześladowanych czeka królestwo niebieskie. Ubodzy w duchu i
prześladowani są odarci na tym świecie z wielu, bardzo wielu wartości.
Dlatego w nich jest najwięcej miejsca dla Chrystusa i Jego królestwa.
Chrystus wzbogaca ich swoim u-bóstwem. Ubogi Pan gości w ich sercu z
bogactwem boskiej świętości i mocy.
Pisała A. Kamieńska do swego wnuka:
"Wiedzieć, co jest sprawiedliwe i cierpieć dla sprawiedliwości, aby się
przybliżyła, to RADOŚĆ ÓSMA".
Osiem błogosławieństw - to testament Chrystusa dla wszystkich Jego uczniów.

JAN PAWEŁ II
SENS CIERPIENIA
"Sługa mój... bardzo cierpi".
Chrystus jest nie tylko tym, który "uzdrawia", stwarzając ewangeliczny wzór
dla wszystkich, co służą chorym. Chrystus równocześnie mówi o sobie: "byłem
chory". A słowa te należą do obrazu ostatecznego sądu według Ewangelii św.
Mateusza: "byłem chory, a przyszliście do Mnie" (por. 25, 36).
Nie widzimy Jezusa w Ewangelii jako chorego na łożu boleści - ale
znajdujemy Go u szczytu cierpienia: umęczonego, poddanego straszliwym
torturom ciała i duszy. Widzimy Go naprzód podczas duchowej agonii Ogrójca,
a nazajutrz podczas straszliwej agonii ukrzyżowania. Zaprawdę jest Mężem
Boleści. Zaprawdę, przeszedł przez sam zenit człowieczego cierpienia:
fizycznego i moralnego - wyszydzony i wzgardzony od ludzi. Prawdziwie
"robak a nie człowiek, pośmiewisko ludzkie i wzgarda pospólstwa" (por. Ps
22,7). Syn Boży, który "wyniszczył samego siebie, stawszy się posłusznym aż
do śmierci" (por. Flp 2, 8).
A więc będzie mógł powiedzieć w dniu Sądu: "byłem chory", wypiłem kielich
cierpienia aż do samego dna...
Może tak powiedzieć.
A kiedy, zaskoczeni Jego słowami, ludzie zapytają: "Kiedyśmy Ci to
uczynili? Kiedy byłeś chory, a przyszliśmy do Ciebie? Odpowie: Cokolwiek
uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, to Mnie
uczyniliście" (por. Mt 25, 39-40).
(Gdańsk 12 VI1987)



47. ODKRYWAĆ MSZĘ ŚWIĘTĄ AKT POKUTY

Trzykrotnie Ojciec święty był w Polsce. Uczestniczyliśmy - bezpośrednio lub
przez telewizję - w papieskich Mszach polowych. Na początku Mszy procesja.
Ministranci i lektorzy w bieli podążali ku ołtarzowi. Za nimi biskupi i
kapłani - koncelebransi. Wreszcie On - główny celebrans wstępował po
stopniach, by ucałować ołtarz. Ołtarz - to stół ofiarny. Ale ołtarz - to
również symbol Chrystusa. "W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego..." A potem
pozdrowił lud Boży w imieniu Chrystusa. Jakby chciał powiedzieć: Wierzcie
mocno, gdyż Pan jest obecny z nami. Podobnie jest w każdej Mszy. Zwykle nie
ma czasu na uroczystą procesję do ołtarza, gdyż Msze święte co godzinę
gromadzą wiernych. Ale znak krzyża i pozdrowienie wiernych te same. Pan
jest obecny z nami. Czy to coś znaczy? Są dwie możliwości: albo kapłan mówi
prawdę i Pan jest obecny z nami, albo to wszystko przenośnia czy bujda...
Innej możliwości nie ma.
Pomyślmy nad pierwszą możliwością. Na Mszy jesteśmy zwykle w świątyni. To
dom Boży. W wielkim ołtarzu,w tabernakulum Chrystus przebywa - dzień i noc.
Czuwa. Chce niejako powiedzieć: Jestem tu - w waszej wiosce, dzielnicy,
miasteczku - do waszej dyspozycji. Czerwona lampka czy lampka oliwna - znak
Jego obecności.
Dziś jest niedziela czy święto. To Dzień Pański - bo przeznaczony na
spotkanie z Nim. Na umocnienie się Jego słowem. Wielu przyjmuje Go pod
postacią chleba.
Kapłan też ma jakiś związek z Chrystusem. Biskup go wyświęcił, aby
sprawował Eucharystię - mocą Jezusa i w Jego zastępstwie. Kapłan czuje, że
nie jest godzien tej misji. Ale jest postawiony dla ludzi - z których
wyszedł i wśród których żyje - aby im przybliżał Pana Boga. Czy ksiądz ma
prawo wszystkim powiedzieć na początku Mszy: "Pan jest z wami?" Pomyśl:
"coś" w tym chyba jest prawdy... Usiłuj tę prawdę powoli na nowo odkrywać.
Tak. Nie bójmy się tego słowa. Msza św. wciąż czeka na odkrycie przez nas.
Kto ma odwagę pójść tym torem, może odkryć skarby, jakich nie przeczuwał.
A więc - odwagi!
Myślę, że dziś stać cię przynajmniej na jeden procent wiary w to, że -
gdzie jak gdzie - ale na Mszy Pan jest obecny z nami. Twoja wiara jest
mocniejsza niż jeden procent? To bardzo dobrze.
Idźmy krok dalej. Kim jest Pan Jezus? Jest Bogiem? Jest. Został posłany
przez Ojca z miłości ku nam, aby nas odkupić? Wiele na ten temat słyszałeś.
Na razie pomyśl: chyba też "coś" w tym prawdy jest. Co usłyszał Mojżesz,
gdy Bóg objawił mu się w ognistym krzaku? "Mojżeszu, zdejm sandały, gdyż
ziemia - na której stoisz - jest święta!" I Mojżesz zdjął sandały. I zakrył
sobie oczy, gdyż blask Bożej świętości raził jego wzrok. I padł na twarz
przed trzykroć świętym Bogiem. Dlaczego trzykroć świętym? Wśród ludzi
bywają osoby święte, ale Pan Bóg jest najświętszy. Nikt z Jego świętością
nie potrafi się zmierzyć.
Może widziałeś - na filmie czy zdjęciu: oto muzułmanin -- przed wejściem do
meczetu - obmywa stopy, zaś buty zostawia w progu świątyni? Czy
chrześcijanin nie powinien uklęknąć - jak tylko może na oba kolana - gdy
wejdzie do świątyni, aby oddać hołd obecnemu Panu? Czy dziwić się należy,
że zaraz na początku Mszy ksiądz serdecznie prosi wszystkich - nie
wyłączając siebie: "Uznajmy przed Bogiem, że jesteśmy grzeszni, abyśmy
mogli z czystym sercem złożyć Najświętszą Ofiarę"? Za chwilę wspólnota
wierzących odmawia akt skruchy. Przeprasza Boga za grzechy popełnione
"myślą, mową, uczynkiem i zaniedbaniem". MYŚLĄ: "Każdy, kto pożądliwie
patrzy na kobietę, już się w swoim sercu dopuścił z nią cudzołóstwa" (Mt
5,28). MOWĄ: "Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest,
od Złego pochodzi" (Mt 5, 37). UCZYNKIEM: "Każdy, kto się gniewa na swego
brata, podlega sądowi. Jeśli więc przyniesiesz dar swój przed ołtarz i tam
wspomnisz, że brat twój ma coś przeciw tobie, zostaw tam dar swój przed
ołtarzem, a najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim" (Mt 5,22--23).
ZANIEDBANIEM: "Zaniedbawszy przykazania Boże, troszczycie się o
przestrzeganie zwyczajów ludzkich" (Mk7,8).
Po co skrucha na początku Mszy św.? Aby uznać, że tylko Bóg jest samą
świętością. Aby przyznać się we wspólnocie wierzących: Panie, jesteśmy
wobec Ciebie niewypłacalnymi dłużnikami. Aby dać świadectwo PRAWDZIE:
Panie, potrzebujemy Twego miłosierdzia.
Nigdy dość skruchy. Albowiem prawda o grzechu i konieczności Bożego
miłosierdzia - to pełna prawda o człowieku. O każdym z nas.
Dlatego przed Komunią św. jeszcze raz zwracamy oczy w stronę niewinnego
Baranka: "Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata - zmiłuj się nad
nami, obdarz nas pokojem..."

ORYGENES (+254)
OSĄDZAJMY SAMYCH SIEBIE '?;
Czy nie obawiasz się mieć udziału w Ciele Chrystusa przystępując do jego
Eucharystii jakoby będąc czysty, niewinny, jakoby w tobie nie było nic
niegodnego, i z tym wszystkim czy sądzisz, że unikniesz sądu Bożego? Nie
pamiętasz o tym, co zostało napisane: "Dlaczego wśród was są słabi, chorzy
i wielu umiera"? Dlaczego wielu chorych?
Bo nie osądzają samych siebie, nie badają samych siebie, nie rozumieją, co
to znaczy mieć udział w Kościele i co to znaczy przystępować do tak
wielkich i tak znakomitych sakramentów. Cierpią na to samo, na co zwykli
cierpieć ci, co gorączkują: przyjmując pokarmy jakie zwykli przyjmować
ludzie silni, sami na siebie sprowadzają zgubę.



48. LITURGIA SŁOWA

TRZYLETNI CYKL CZYTAŃ
Przed Soborem Watykańskim II (1962-1965) istniał niezmienny, coroczny cykl
czytań mszalnych, zarówno niedzielnych-świątecznych, jak codziennych.
Ponadto tak w niedziele i wielkie święta, jak w dni powszednie były
jedynie dwa czytania: pierwsze ze Starego lub Nowego Testamentu, drugie z
Ewangelii.
Co nowego wniósł Sobór Watykański II, który wprowadził języki ojczyste do
liturgii?
Sobór obradował w atmosferze zbliżenia się Kościoła, katolickiego do braci
oddzielonych na Wschodzie - prawosławnych oraz do braci odłączonych na
Zachodzie - protestantów różnych odcieni. Wszystkim chrześcijanom wspólna
jest cześć dla Pisma św. Aby ożywić ducha ekumenicznego - dążącego do
zjednoczenia podzielonych chrześcijan - należy rozbudzić wśród katolików
umiłowanie Biblii. Jak to zrobić? - zastanawiali się biskupi na soborze.
Wierni biorą udział we Mszy i przyjmują sakramenty święte. Należy zatem "w
obrzędach liturgicznych przywrócić czytanie Pisma św. dłuższe, bardziej
urozmaicone i lepiej dobrane". Przede wszystkim trzeba otoczyć opieką
liturgię słowa Mszy św. "Aby obficiej zastawić dla wiernych stół słowa
Bożego, należy szerzej otworzyć skarbiec biblijny, tak by w ustalonym
przeciągu lat odczytać znaczniejszą część Pisma św".
Tak postanawiała soborowa Konstytucja o Liturgii. Zaraz zabrali się do
dzieła specjaliści od liturgii i od Biblii. Ich dziełem jest obecna odnowa
liturgii.

TRZY CZYTANIA
- Powrócono do starożytnej tradycji rzymskiej, według której w niedziele i
wielkie święta są trzy czytania: ze Starego Testamentu (w okresie
wielkanocnym z Dziejów Apostolskich), z listów Apostołów i z Ewangelii.
NIEDZIELE ZWYKŁE - Trzydzieści cztery niedziele po Trzech Królach i po
Zesłaniu Ducha Św., stanowiące jedną serię - podobnie jak dni powszednie
tego okresu - posiadają czytania "ciągłe". Teksty są dobrane nie tyle z
uwagi na swą treść, lecz tak, aby dać wiernym całościowe poznanie głównych
ksiąg Pisma Św.
INNE OKRESY - W okresie Bożego Narodzenia, od Adwentu do Chrztu Pańskiego,
w Wielkim Poście i okresie wielkanocnym - teksty są dobrane, aby ilustrować
przeżywane wydarzenie. Podobnie jest w wielkie święta.
CYKL TRZYLETNI - Czytania mszalne z niedziel wszystkich okresów
liturgicznych rozłożone są na trzy lata. Dzięki temu można usłyszeć w
świątyni większą część Biblii. Jednocześnie unika się monotonii, jak było
przed soborem, gdy co roku podawano te same teksty.

GŁOS PROROKA
Większość ludzi wierzących słabo zna Stary Testament. Poloniści się skarżą,
że nawet postaci Abrahama czy Izaaka, nie mówiąc o Melchizedeku - młodzież
z trudem identyfikuje. Kto potrafi bezbłędnie odróżnić arkę Noego od Arki
Przymierza? Pierwsza - to statek, na który Noe wszedł z rodziną i
dobytkiem. Druga - to przenośna skrzynia, zawierająca kamienne tablice z
przykazaniami Bożymi. A przecież polska literatura i kultura nasycone są
biblijnymi terminami, imionami czy nazwami.
Ale jest głębszy powód zachęcający do poznawania Starego Testamentu.
Wydarzenia Starego Przymierza przygotowywały życie i naukę Jezusa opisane w
Nowym Testamencie, Z drugiej strony nie można zrozumieć Nowego Testamentu
bez odwołania się do Starego Przymierza. Np. Maryja i Józef pochodzili z
rodu króla Dawida. Oto już prorok Natan zapowiedział Dawidowi, że z jego
rodu przyjdzie na świat król, którego ojcem będzie Bóg.
Pierwsze czytanie przybliża nam dzieje Starego Przymierza. W nich mieści
się cząstka naszych dziejów Kościoła i każdego z nas. ?
PSALM RESPONSORYJNY uzupełnia pierwsze czytanie. Zwykle śpiewa go schola
lub solista, a po każdej strofie wszyscy podejmują odpowiedź. Jest nią
refren. Oto Bóg przemówił do nas głosem proroka - my odpowiadamy Mu
psalmodycznym śpiewem proroczym. Czyż na słowo Boże można lepiej
odpowiedzieć niż słowem samego Boga?

GŁOS APOSTOŁA
Czytanie drugie - to fragment listów Apostołów, dziejów Apostolskich czy
Apokalipsy. Apostołowie pisali listy do wyznawców gmin, czyli społeczności
chrześcijańskich, założonych przez siebie w Rzymie i Koryncie, Filippi czy
Kolosach lub w "diasporze" (rozproszeniu).
Na początku listu autor pozdrawiał adresatów. "Paweł, sługa Chrystusa
Jezusa, z powołania apostoł, przeznaczony do głoszenia Ewangelii Bożej,
którą Bóg przedtem zapowiedział przez swoich proroków (...) Do wszystkich
przez Boga umiłowanych, powołanych świętych, którzy mieszkają w Rzymie:
łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana Jezusa Chrystusa!" (Rz
1,1-7).
Treść listu zazwyczaj koncentruje się wokół dwóch problemów. Jak umocnić
wiarę ochrzczonych? Jak zachęcić ich do kroczenia drogą wskazań Ewangelii?
Każdy list w pewnej mierze obejmuje więc dwa typy pouczeń: W co należy
wierzyć? Jak godnie postępować?
Apostolski list kończy się ogólnymi i szczegółowymi pozdrowieniami, czasem
"doksologią" (uwielbieniem): "Bogu, który jedynie jest mądry, przez Jezusa
Chrystusa, niech będzie chwała na wieki wieków. Amen" (Rz 16,27).

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ - to krótki werset Biblii. W nim zawiera się myśl
przewodnia Ewangelii. Warto nań zwrócić uwagę.

GŁOS EWANGELISTY
Wróćmy do papieskich Mszy polowych. Odczytanie Ewangelii poprzedzało wiele
ceremonii, które uwydatniały podmiotowość wydarzenia. Akolici nieśli
zapalone świece. Diakon lub kapłan - bo tylko oni mogą czytać Ewangelię -
prosił głównego celebransa o błogosławieństwo. Z kolei okadził Księgę
Ewangelii. Zaś po jej odczytaniu, zaniósł celebransowi do ucałowania.
Po co te wszystkie obrzędy - nie tylko z Mszy papieskich, lecz z każdej
uroczystej celebry? Aby nam unaocznić godność Ewangelii. Wszyscy wstają i
czynią znak krzyża św. Ś na czole, ustach i piersiach. Bóg przemawiał przez
proroków i apostołów. Ale w Ewangelii Bóg mówi do nas przez samego Jezusa
Chrystusa.
Ewangelia św. Mateusza - najobszerniejsza - obfituje w przemówienia
Chrystusa. Autor pisał do chrześcijan wywodzących się z Izraela, dlatego
wykazywał, że proroctwa Starego Przymierza spełniły się na osobie Jezusa.
Ewangelia św. Marka jest najkrótsza, lecz bardziej konkretna w szczegółach.
Autor więcej opisywał cuda Chrystusa - niż podawał Jego mowy - gdyż pragnął
ukazać mesjańską i boską moc Jezusa. Św. Łukasz, lekarz z zawodu i
towarzysz podróży św. Pawła, pisał pięknym stylem. Jest to ewangelista
miłosierdzia Bożego i znakomity portrecista kobiet: Maryi Panny, Elżbiety,
jawnogrzesznicy, wdowy z Naim, Marty i Marii. Tradycja przypisywała
Łukaszowi zdolności malarskie.
Ewangelia św. Jana powstała najpóźniej ze wszystkich, gdyż około roku 100.
Wiele w niej miejsca zajmuje obietnica Eucharystii oraz jej ustanowienie.
Chrystus przedstawiony jest jako "woda żywa" i "krzew winny" - my zaś jako
"latorośle". Niezapomniana jest również alegoria o Dobrym Pasterzu, który
porzuca dziewięćdziesiąt dziewięć owiec, a idzie szukać jednej -
zaginionej.

HOMILIA podejmuje niektóre wątki liturgii słowa. Czy staram się choć jedno
zdanie zachować dla siebie, jako pokarm na cały tydzień zajęć?

JAN PAWEŁ II
PO CO KATECHEZA?
Katecheza to także zbiorowy obowiązek całego Kościoła. Kościoła
katechizowanego i katechizującego. We wspólnocie wiary i miłości jesteśmy
równocześnie i katechetami, i katechizowanymi (por. Catechesi tradendae,
45). Toteż katecheza winna obejmować zarówno dzieci i młodzież, jak i
duszpasterzy, nauczycieli religii, seminarzystów i osoby sposobiące się do
życia zakonnego, zarówno rodziców przekazujących wiarę swym dzieciom, jak i
ludzi apostołujących we własnym środowisku. Zarówno najmłodszych, jak i
najstarszych - jednym słowem: wszystkich, bo wszyscy w Kościele
Chrystusowym są wezwani do "autoewangelizacji", naturalnie w jedności z
nauczycielską posługą Pasterza. Wiarygodnie i skutecznie ewangelizują świat
jedynie ci, którzy najpierw ewangelizują samych siebie poprzez ciągłe
zgłębianie prawd wiary i życie w Miłości Boga i bliźniego (por. Evangelii
nuntiandi, 15).
{Łódź 13 VI1987)



49. MODLITWA POWSZECHNA

Odmówmy wyznanie naszej wiary - zachęca celebrans po wygłoszonej homilii.
Wierni powstają. "Wierzę w jednego Boga..." Cała wspólnota recytuje symbol
wiary ułożony na soborze w Nicei (325) i w Konstantynopolu (381). Kapłan
Ariusz odmawiał Jezusowi Bóstwa. Sądził, że Chrystus był tylko człowiekiem,
który - ze względu na swe zasługi - został potem adoptowany na Syna Bożego.
Herezja ta uderzała w sam fundament chrześcijaństwa: Jezus jest prawdziwym
Bogiem i prawdziwym Człowiekiem. My - dzięki Jego łasce - stajemy się
przybranymi, adoptowanymi dziećmi bożymi. "Bóg z Boga, Światłość ze
Światłości, Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego. Zrodzony a nie stworzony,
współistotny Ojcu, a przez Niego wszystko się stało. On to dla nas ludzi i
dla naszego zbawienia zstąpił z nieba..."

Liturgię słowa - jakby klamrą - zamyka "modlitwa powszechna". Skąd ta nazwa
"powszechna"? Bierze w niej udział cała wspólnota wierzących. Celebrans ją
rozpoczyna i kończy. Ministrant lub lektor wygłasza lub śpiewa intencje.
Wierni odpowiadają: "Ciebie prosimy, wysłuchaj nas, Panie". To pierwszy
powód owej powszechności. Drugi jest o wiele ważniejszy. Przedmiotem próśb
są sprawy całej rodziny ludzkiej i Kościoła powszechnego. Jakie?
Pierwsza grupa próśb dotyka problemów Kościoła, który - jak mówił Sobór
Watykański II - jest dla świata widzialnym znakiem zbawienia. Aby Kościół
mógł być dla niechrześcijan i niewierzących czytelnym znakiem zbawienia,
winien się wewnętrznie i zewnętrznie rozwijać: ku jedności chrześcijan, w
stronę misji - w krajach chrześcijańskich i niechrześcijańskich, budzić
nowe powołania duchowne i zakonne... Oto przykład prośby:
1. O zjednoczenie chrześcijan na Wschodzie i Zachodzie, aby rychło nastała
jedna owczarnia i jeden pasterz.
Druga grupa intencji ma na względzie wielkie sprawy doczesności: rządzących
i pokój, dobrobyt narodów i wolność oraz rozwój ludzi. Zachęca św. Paweł:
"Zalecam więc przede wszystkim, by prośby, modlitwy, wspólne błagania,
dziękczynienia odprawiane były za wszystkich ludzi: za królów i za
wszystkich sprawujących władzę, abyśmy mogli prowadzić życie ciche i
spokojne z całą pobożnością i godnością. Jest to bowiem rzecz dobra i miła
w oczach Zbawiciela naszego, Boga, który pragnie, by wszyscy ludzie zostali
zbawieni i doszli do poznania prawdy" (1 Tm 1,1-4). Oto przykłady próśb:
2. Za naszą umiłowaną Ojczyznę, aby rządzący i rządzeni kierowali się
wspólnym dobrem, a trudne sprawy rozwiązywali nie przemocą i gwałtem, lecz
w duchu sprawiedliwości i dialogu.
Za Słowian i Pobratymców, których przodkowie przynieśli nam wiarę, aby
dochowali wierności Bogu i cieszyli się religijną wolnością.
Trzecia grupa wielkich intencji - podobnie jak druga - przekracza granice
Kościoła. W modlitwie przywołujemy sprawy wszystkich cierpiących i
wydziedziczonych tego świata: jednostki, rodziny, narody biedne i
wyzyskiwane, chorych i konających, wysiedlonych i więźniów, zmarłych... Oto
prośba z Wielkiego Piątku:
3. Módlmy się, najmilsi, do Boga Ojca wszechmogącego, aby oczyścił świat z
wszelkich błędów, odwrócił od nas choroby, głód oddalił, otworzył
więzienia, rozerwał kajdany, raczył dać bezpieczeństwo i szczęśliwy powrót
podróżującym, zdrowie chorym, a umierających obdarzył zbawieniem.
Wreszcie przychodzi czwarta - i ostatnia - grupa intencji. Ogranicza się
ona do wspólnoty obecnych. Lecz sprawy jednostki ujmuje się w duchu
zobowiązań, jakie ciążą na każdym ochrzczonym i bierzmowanym: do dawania
świadectwa Chrystusowi i Jego Kościołowi. Oto przykłady wezwań:
4. Za dzieci i młodzież, aby kształtowali swoje charaktery przez modlitwę,
naukę i katechezę.
Za nasze rodziny oparte o sakrament małżeństwa, aby w zgodzie, jedności i
wierze ojców wychowywały młode pokolenie.

Czy ma sens "Modlitwa powszechna"? Przyznaj, że trudno nam przychodzi
pamiętać o innych. Dobrze jest raz w tygodniu popatrzeć szerzej. Wtedy
nasze sprawy i kłopoty nieco zmaleją. A w każdym razie nabiorą innych
wymiarów. Odnajdą swoje miejsce w Ofierze Chrystusa - w każdej Mszy.
Wielu młodych lubi Litanię Juliana Tuwima. Ona może poszerzyć nasz horyzont
o troskę o drugiego człowieka:
Modlę się, Boże, żarliwie,
Modlę się, Boże, serdecznie:
Za krzywdę upokorzonych,
Za drżenie oczekujących,
Za wieczny niepowrót zmarłych,
Za konających bezsilność,
Za smutek niezrozumianych,
Za beznadziejnie proszących,
Za obrażonych, wyśmianych,
Za głupich, złych i maluczkich,
Za tych, co biegną zdyszani
Do najbliższego doktora,
Za tych, co z miasta wracają
Z bijącym sercem do domu,
Za potrąconych grubiańsko,
Za wygwizdanych w teatrze,
Za nudnych, brzydkich, niezdarnych,
Za słabych, bitych, gnębionych,
Za tych, co usnąć nie mogą,
Za tych, co śmierci się boją,
Za czekających w aptekach
I za spóźnionych na pociąg

- ZA WSZYSTKICH MIESZKAŃCÓW ŚWIATA (...)
MODLITWA ŚW. KLEMENSA (flOl)
Prosimy Cię, Panie, bądź naszym obrońcą i naszą tarczą.
Wybaw tych z nas, którzy są w udręce,
Zmiłuj się nad pokornymi,
Podnieś tych, którzy upadli,
Tym, którzy są w potrzebie, okaż Twe oblicze.
Chorych ulecz,
Zbłąkanych spośród Twego ludu przywiedź do domu,
Nakarm głodnych,
Wykup więźniów,
Pomóż wstać słabym,
Dodaj odwagi małodusznym.
Niechaj poznają wszystkie ludy, że Ty jesteś Bogiem
Jedynym, że Jezus Chrystus jest Synem Twoim, a my ludem Twoim
i owcami Twojej owczarni.


50. ZŁOŻENIE DARÓW

Cóż masz, czego byś nie otrzymał! (1 Kor 4,7)

SENS PODARUNKU
Oto imieniny matki czy ojca, nauczyciela czy przyjaciela. Wystarczą same
słowa życzeń? Czujemy, że lepiej słowa "podeprzeć" wiązanką kwiatów czy
książką - jakimś upominkiem. Czy tylko dla sprawienia przyjemności
umiłowanej osobie? Oczywiście, "lubienie" kogoś i miłość ułatwiają dar. Ale
w podarunku jest coś więcej niż sama chęć sprawienia komuś przyjemności. W
najpierwotniejszym znaczeniu "dawać" - to przenosić cząstkę siebie w cudze
istnienie, aby powstała trwała więź (G. van der Leeuw). Poeta najchętniej
ofiarowuje wiersz, artysta malarz - obraz, górnik - szlachetny kamień.
Pasterze przynieśli Jezusowi jagnięta, podobnie jak niegdyś Bogu złożyli je
Kain i Abel. Rolnicy od najdawniejszych czasów ofiarowali Bogu pierwsze
ziarno i inne płody ziemi.
Zastanówmy się: w najskromniejszym upominku - a tym bardziej w darze
przygotowanym przez ofiarodawcę - dawca zawiera cząstkę swej egzystencji i
przenosi ją w obdarowanego. W ten sposób dawca wiąże siebie z odbiorcą.
Powstaje - lub raczej pogłębia się duchowa więź między dwiema osobami.
Odbiorca przyjmując dar - przyjmuje coś z duchowej istoty dawcy. Darujący i
obdarowany uczestniczą w darze - a poprzez niego - uczestniczą wzajemnie w
sobie. Tworzy się ściślejsza duchowa wspólnota osób - komunia osób.
Ten fakt daje do myślenia. Po pierwsze ukazuje znaczenie składania sobie
podarunków. Czasem ludzie pragną "kupić" kogoś, aby nim łatwiej manipulować
do swoich celów. Próbuje się "kupić" nauczyciela czy szefa w pracy, aby
usankcjonować i ukryć swoje lub dziecka lenistwo. Nie był to dar
bezinteresowny. Jego celem nie było zadzierzgnięcie duchowej więzi z
obdarowaną osobą, lecz podporządkowanie jej sobie. To nie był prawdziwy dar
z siebie. Nie mógł też doprowadzić do autentycznej komunii osób.
Czy analiza daru - w najpierwotniejszym znaczeniu - nie mówi nam wiele o
darze i ofierze w wymiarze religijnym?

OFIAROWANIE CHLEBA I WINA
Od początku istnienia ludzkości człowiek składał Bogu - czy bogom - jakieś
dary. Czy pragnął w ten sposób "kupić" Boga i wykorzystać Go do swych
niskich celów? Owszem, w niedojrzałej postaci religijności można odnaleźć
ślady takich pokus - po dziś dzień.
Ale to jest raczej sprawa magii niż religii. Natomiast w autentycznej
religijności ofiara składana Bogu nie jest transakcją handlową typu "daję i
wymagam". Nie jest wyrazem hołdu, jaki składał wasal swemu księciu - hołdem
wymuszonym. Ofiara religijna jest natomiast wyrazem czci i miłości do Boga
Stwórcy, z którego hojności otrzymujemy wszystko. Ofiara religijna jest
otwarciem błogosławionego źródła darów. Daje się i otrzymuje (G. van der
Leeuw).
Pomyślmy. Przychodzimy na Mszę św., aby Panu Bogu "coś" z siebie dać. Co
możemy Mu ofiarować? Największym darem jest nasza czynna obecność na Mszy
św. Tylko bez owego przekonania: jaki to ja jestem wspaniałomyślny, Panie
Boże! Czy widzisz mnie? Ja przyszedłem - a gdzie są inne? Spuść na nich z
nieba trochę ognia i siarki...
Prawda jest taka: moja czynna obecność na Mszy św, jest największym darem,
ale jednocześnie darem skromnym. To się Panu należy. Nie ja jestem Mu
potrzebny. Przeciwnie, ja - w każdej chwili - potrzebuję mocy i dobroci
Boga. Przychodzę do Pana, aby On mnie wzbogacił.
Podczas uroczystej Mszy jest procesja z darami chleba i wina. Chleb i wino
- owoc ziemi i ludzkiej pracy. Czyjej pracy? Czy tylko rolnika? Ileż
zawodów wciągniętych jest w proces powstawania chleba i wina! W darach
chleba i wina wolno nam widzieć trud wszystkich ludzi - od najprostszych po
najbardziej uczonych. Pot najciężej pracujących, trud tworzenia i
cierpienie tych, co już pracować nie mogą - to wszystko jest na patenie z
chlebem i w kielichu z winem.
WSZYSTKO, CO POLSKĘ STANOWI. WSZYSTKO, CO CIERPI I W BÓLU RODZENIA POWSTAJE
NA ŚWIECIE.
Wszystko? To znaczy - mój młodzieńczy niepokój i utarczki ze sobą,
poszukiwanie ideałów prawdy, dobra i piękna, ale i moja ociężałość w pracy
nad sobą? Moje radości, ale również i cierpienie niezrozumienia czy
nieporozumień z bliskimi? Tak - chleb i wino obejmuje również twoje porażki
i sukcesy. Proś Pana, abyś mógł za tydzień przynieść Mu więcej zwycięstw
nad sobą...
"Błogosławiony jesteś, Panie, Boże wszechświata, bo dzięki Twojej hojności
otrzymaliśmy chleb, który jest owocem ziemi i pracy rąk ludzkich. Tobie go
przynosimy , aby stał się dla nas chlebem życia".

JAN PAWEŁ II
CHLEB
Na wzór uczniów z Emaus, szczęśliwych, ze spotkali zmartwychwstałego Pana i
że poznali Go przy łamaniu chleba (por. Łk 24,35), także wy, drodzy
rolnicy, winniście przeżywać radość, jaką daje dzielenie się chlebem z
braćmi. Wiem, ze jesteście zdolni dzielić się chlebem z innymi, w akcjach
bezinteresownej pomocy, która tak was wyróżnia i przynosi wam zaszczyt.
Chodzi także o dzielenie się waszą solidarnością i o zdolność do wzajemnej
pomocy; chodzi o przezwyciężenie egoizmów i małoduszności oraz umocnienie
waszej wiary i religijności, a także o dzielenie się nimi.
Chleb, który rolnik wydziera ziemi, jest chlebem, który żywi ludzkość. Jest
to także chleb Eucharystii, który Kościół każdego dnia konsekruje i daje do
pożywania wszystkim swym synom, którzy pragną go dzielić jako bracia w tej
samej wierze. Jest to chleb, który jednoczy nas w Kościele; który sprawia,
że czujemy się braćmi i dziećmi tego samego Ojca. Jest to chleb, który żywi
naszą wiarę na drodze pielgrzymowania; jest on rękojmią nadziei na
osiągnięcie wiecznej szczęśliwości, ku której dążymy.
(Panama 5 III 1983)



51. DZIĘKCZYNNA PREFACJA

Przed soborem watykańskim II codziennie we Mszy św. powtarzano I Modlitwę
Eucharystyczną. Jako Coś niezmiennego nazywano ją "kanonem". Często mieni
się ją "rzymskim kanonem". Obecnie istnieje pięć podstawowych modlitw
Eucharystycznych - wraz z "rzymskim kanonem". Pięć pozostałych jest
przeznaczonych na specjalne okoliczności: trzy Modlitwy Eucharystyczne dla
dzieci oraz dwie Modlitwy Eucharystyczne o pojednaniu. Te ostatnie można
użyć w okresie Wielkiego Postu i Adwentu oraz np. podczas rekolekcji.
Po co tyle Modlitw Eucharystycznych? Owo bogactwo Modlitw Eucharystycznych
pragnie ożywić nasze uczestnictwo we Mszy św. Szczególnie ważne jest to dla
tych osób, które często czasem codziennie - biorą udział we Mszy św.
Wszystkie Modlitwy Eucharystyczne rozpoczynają się dialogiem kapłana z
wiernymi, który poprzedza uroczysty hymn dziękczynny zwany prefacją.
Prefacja bywa recytowana lub śpiewana. Po prefacji następuje słynny
Sanctus: Święty, Święty, Święty, Pan Bóg Zastępów...

RYSY OGÓLNE
Dialog z wiernymi - poprzedzający prefację - oraz wstęp do prefacji zawsze
są jednakowe. Myślą przewodnią owej prefacyjnej uwertury jest wezwanie
wszystkich obecnych do wdzięczności wobec Boga: "Dzięki składajmy Panu Bogu
naszemu. - Godne to i sprawiedliwe".
Zauważmy - wdzięczność jest godna człowieka i jest wyrazem naszej
sprawiedliwości wobec Boga. We wdzięczności człowiek odsłania szlachetność
swego ducha. Najpierw wdzięczność jest uznaniem prawdy istnienia: Moje
istnienie i życie jest darem Boga - wspaniałomyślnym darem. Bodaj jednym z
największych darów, jakie można .otrzymać. Czy wdzięczność jest jedynie
zdawkowym wypowiedzeniem słów "dziękuję"? Autentyczna wdzięczność,
zwłaszcza wobec Boga, stara się odpowiedzieć "sercem - za serce", "miłością
- za miłość". Walter Scott pisał, że taka wdzięczność nie jest rzeczą
łatwą: "Gdyby ścieżka wdzięczności i honoru zawsze była gładka i łatwa,
mała byłaby zasługa tego, który się jej trzyma". Chyba dlatego mądrość
kościoła zaprasza nas do uczenia się tej sprawności moralnej w każdej Mszy
św.
Po wtóre wdzięczność jest wyrazem sprawiedliwości, szczególnie wobec Pana
niebios. Słowo "eucharystia" znaczy dziękczynienie. Już pierwsi
chrześcijanie rozumieli, że najlepiej wyrażą swą wdzięczność przez godny
udział we Mszy św. i przyjmą Komunię św. "Cóż oddam Panu za wszystkie
dobrodziejstwa, które mi okazał? Kielich zbawienia podniosę i wezwę imienia
Pańskiego" (Ps 116,12-13). Te słowa tradycja zastosowuje do Eucharystii.

PREFACJA SZÓSTEJ NIEDZIELI ZWYKŁEJ
Rozważmy tę prefację jako jedną z wielu: "Zaprawdę, godne to i sprawiedliwe
a dla nas zbawienne, abyśmy Tobie składali dziękczynienie i Ciebie
wychwalali, Panie, Ojcze niebieski, wszechmogący i miłosierny Boże, w
którym żyjemy, poruszamy się i jesteśmy. - W czasie naszej doczesnej
pielgrzymki doznajemy Twojej dobroci w codziennych potrzebach i nosimy już
w sobie zadatek życia wiecznego. Mając bowiem pierwsze dary Ducha, przez
którego wskrzesiłeś z martwych Jezusa, spodziewamy się wiekuistego udziału
w misterium paschalnym. - Dlatego z wszystkimi Aniołami wychwalamy Ciebie z
radością wołając: Święty..."
Uderzają nas w tej prefacji dwa zestawy darów, które winny skłonić nas do
wdzięczności wobec Boga. Pierwszy zestaw - to dary Bożej dobroci widoczne w
zaspokajaniu "codziennych potrzeb". Modlitwa Pańska każe nam prosić Pana o
"chleb powszedni" - a więc o pokarm i dach nad głową o odzienie i trwałą
pracę oraz zapłatę umożliwiającą utrzymanie rodziny.
Drugi zestaw darów - to dobra duchowe: dary Ducha Św. i zadatek życia
wiecznego. W tych darach obecna jest trzecia Osoba Trójcy Św. - Duch Św.,
który wskrzesił Jezusa z martwych. On również nas powoła z prochu ziemi do
życia, które już się nie skończy. Tajemnicze wyrażenie "misterium
paschalne" to właśnie oznacza: będziemy mieć udział w zmartwychwstaniu Pana
i w Jego chwale.

JAN PAWEŁ II
DZIĘKCZYNIENIE
Jakże nie podziwiać przejmującej solidarności, z którą Chrystus zechciał
dźwigać brzemię naszych win? Także dziś, gdy zatrzymujemy się, ażeby
rozważać zło, jakie przejawia się w świecie, możemy docenić niezmierny
ciężar, który spoczywał na barkach zbawiciela. Jako Syn Boży, który stał
się człowiekiem, był On w stanie wziąć na siebie grzechy wszystkich ludzi,
wszystkich czasów ich historii. Podejmując zadanie to przed Ojcem i
składając doskonałe zadośćuczynienie, przeobraził oblicze ludzkości i
uwolnił ludzkie serce z niewoli grzechu.
Jakże nie być Mu wdzięcznym? Jezus liczy na naszą wdzięczność. Choć
rzeczywiście w ofierze wynagradzającej zajął On miejsce nas wszystkich, nie
było Jego intencją uwolnienie nas od wszelkiego zadośćuczynienia. Co
więcej, oczekuje On naszej czynnej współpracy ze swym zbawczym dziełem.
(Rzym 20 IV 1983)
i



52. "JA JESTEM Z WAMI..."
...po wszystkie dni, aż do skończenia świata (Mt 28,20).

Istnieją dwa uprzywilejowane miejsca obecności Chrystusa wśród nas: Biblia
i Eucharystia. Odnowiona liturgia Mszy św. zastawia dla nas bogaty stół
słowa Bożego oraz stół eucharystycznego Chleba.

SŁOWO BIBLII
Po co słowo Boże człowiekowi? Słowo Boga jest światłem dla ludzkiej myśli,
mowy i działania. W mroku nie można rozpoznać właściwej drogi. A gdy się ją
już znalazło, łatwo jest pobłądzić. Jednocześnie światło - jak morska
latarnia - pociąga w stronę wytyczonego celu.
Pisał św. Grzegorz z Nyssy (+394): "Trzy rzeczy określają i znamionują
życie chrześcijanina: Działanie, słowo, myślenie. Wśród nich pierwsze
miejsce zajmuje myślenie. Na drugim miejscu jest słowo, które odsłania i
wyraża myśl zaistniałą i ukształtowaną w duszy. Po myśleniu i mówieniu
następuje działanie wprowadzające w czyn powstały w umyśle zamiar.
Kto więc otrzymał zaszczytne imię Chrystusa, powinien pilnie badać
wszystkie swe myśli, słowa, czyny i osądzać, czy zmierzają one do
Chrystusa, czy też oddalają się od Niego".
My kiedyś przyjęliśmy zaszczytne imię Chrystusa na chrzcie i bierzmowaniu.
W sakramencie małżeństwa Pan powoła wielu z nas do budowy "domowego
Kościoła". Niektórzy być może otrzymają dar powołania do kapłaństwa. Przez
wszystkie te dary Pan jest z nami. Umacnia nas do dawania świadectwa wobec
innych. Ale wciąż potrzebujemy światła: dla myśli, mowy i działania.
Czy należycie korzystamy z każdej liturgii słowa? Oto najpierw przemawia do
nas PROROK, który kiedyś zapowiadał nadejście Mesjasza. PSALM RESPONSORYJNY
podejmuje ten wątek: "Przyjdź, Panie Jezu!" Historycznie już przyszedłeś. I
jesteś obecny w swoim Kościele. Ale wciąż bywamy ślepi i głusi na Twoją
obecność w słowie Biblii.
Otwórz nasze serce na przyjęcie i rozważenie Twego słowa. Czy słowo Twoje
jest naprawdę skuteczne? Pisał Izajasz prorok:
"Zaiste, podobnie jak ulewa i śnieg spadają z nieba i tam nie powracają,
dopóki nie nawodnią ziemi, nie użyźnią jej i nie zapewnią urodzaju, tak iż
wydaje nasienie dla siewcy i chleb dla jedzącego - tak słowo, które
wychodzi z ust moich, nie wraca do Mnie bezowocne, zanim wpierw nie dokona
tego, co chciałem, i nie spełni pomyślnie swego posłannictwa" (Iz 54
10-11).
Kiedyś Augustyn usłyszał tajemniczy głos: Bierz i czytaj! Przeczytany
werset Pisma św. stał się ostatnim impulsem do jego nawrócenia.
W liturgii Chrystus do nas przemawia przez APOSTOŁA: przez jego list pisany
nie tylko do pierwszych chrześcijan. Przede wszystkim z EWANGELII słyszymy
słowa Jezusa i opis jego czynów.
Wmyśleć się w odpowiedź św. Piotra: "Panie, do kogóż pójdziemy? Ty masz
słowa życia wiecznego. A myśmy uwierzyli i poznali, że Ty jesteś Świętym
Boga" (J 6,68-69).

"TO JEST CIAŁO MOJE..."
"Ja jestem z wami po wszystkie dni, aż do skończenia świata". Jest z nami
przez dzieło swego życia - Kościół. I przez słowo Biblii. Przede wszystkim
jednak Chrystus jest z nami przez sakrament Ciała i Krwi Pańskiej. Mówił
Jan Paweł II w Warszawie (14. VI 1987):
"»Jestem z wami - cóż bardziej niż Eucharystia stanowi potwierdzenie tych
słów? Cóż bardziej od Eucharystii jest Sakramentem Obecności? Znakiem
widzialnym i skutecznym Emmanuela? Bo Emmanuel - to znaczy właśnie Bóg z
nami".
W starej Jerozolimie pielgrzymi zwiedzają Wieczernik. W tym miejscu
Chrystus zebrał swych uczniów w Wielki Czwartek. W znanych nam gestach i
słowach pozostawił dar nad darami: "To jest Ciało moje. To jest Krew moja.
Bierzcie i jedzcie..."
W Chrystusowych słowach zawiera się zaproszenie i misja. Najpierw w każdej
Mszy św. Chrystus kieruje do nas zaproszenie do Stołu Pańskiego. Jest to
uczta niezwykła. Posiłkiem nie są potrawy, które krzepią siły fizyczne.
Chlebem jest Ciało i Krew Jezusa.
Jest coś zdumiewającego w człowieku! Każdy cieszy się, gdy bywa zapraszany
przez rodzinę, przyjaciół, znajomych. Długo przygotowuje się na to
spotkanie. Czasem pokonuje setki kilometrów. A oto we Mszy św. nie
zwyczajny człowiek, nawet nie tylko król, ale sam Bóg nas zaprasza do
stołu. Ileż powstaje w nas oporów! Ile wymówek: raz w roku wystarczy, co by
inni powiedzieli gdyby iść częściej, nie można być bigotem...
Wmyśleć się w słowa Chrystusowego zaproszenia: "Bierzcie i jedzcie. To jest
Ciało moje. To jest Krew moja. - Przyszedłem po to, abyście życie mieli - a
mieli je w obfitości".
W Eucharystii znajduje się wielka szansa naszego duchowego rozwoju.
Człowiek jest wielki na miarę swej miłości. Jeśli siebie tylko kocha -
staje się egoistą. Jeśli innym się poświęca - jest wielki przez swe
oddanie. Jeśli Boga miłuje - rośnie ku największej pełni (S. Kierkegaard).
Nie można miłować Boga, nie zbliżając się do Niego. Nie przyjmując Jego
mocy. Wszyscy wyszliśmy z rąk Bożych, istniejemy dzięki Niemu i do Niego
zmierzamy.
Zakończmy słowami Jana Pawła II (W-wa 8 VI 1987): "Niech Eucharystia
świadczy wobec wszystkich nas, drodzy Bracia i Siostry, moi Rodacy, o tej
miłości, którą Chrystus do końca nas umiłował. Niech oczyszcza nasze
sumienia z martwych uczynków".

JAN PAWEŁ II
"IDŹCIE...'
Dobrze, iż poddajecie się tej władzy, jaka dana jest Chrystusowi "w niebie
i na ziemi", Wy, drodzy Bracia i Siostry, którzy - za przykładem Ojca
Beyzyma i tylu innych - z ziemi polskiej wyruszacie do krajów misyjnych.
Ulegając tej miłości, którą Chrystus "do końca umiłował" tych, którzy byli
"na świecie": wszystkich, przyjmujecie za swoje to ewangeliczne polecenie,
jakie otrzymali pierwsi Apostołowie: "Idźcie... i nauczajcie wszystkie
narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego".
"Idźcie" - stańcie się sługami Słowa Bożego Prawdy, szafarzami Bożych
tajemnic, pionierami ewangelizacji.
"Idźcie" - i niech rośnie na polskiej ziemi zapał misyjny: to tchnienie
żywego Boga, zew krzyża i zmartwychwstania.
"Idźcie" - zanosząc innym to, co jest tysiącletnią spuścizną Kościoła na
ziemi polskiej. Dzieląc się z innymi.
"Kościół cały jest misyjny". Cały i wszędzie! Wy wszyscy, którzy nie
podejmujecie posługi na terenach misyjnych - nie zapominajcie, że nasza
własna polska Ojczyzna wciąż potrzebuje nowej ewangelizacji. Podobnie jak
cała chrześcijańska Europa. Po setkach lat - i tysiącleciach - wciąż na
nowo; Cała Europa stała się kontynentem nowego wielkiego wyzwania dla
Ewangelii. I Polska też.
{Warszawa 14 VI1987)



53. 'DODATEK
PRAWDA I LEGENDY O ŚW. STANISŁAWIE BISKUPIE

Waldemar Łysiak uchodzi za jednego z najpoczyt-niejszych współczesnych
polskich pisarzy, a zarazem najbardziej kontrowersyjnych. Nad rodzajem jego
pisarstwa zastanawiają się krytycy literaccy. Nie to będzie przedmiotem
niniejszych uwag. Nikt nie kwestionuje jego niewątpliwego pisarskiego
talentu.
Pragnę zająć się książką Łysiaka "Wyspy bezludne" (Kraków KAW 1987, nakład
50 tys. egz.), w której autor maluje portrety dwudziestu jeden ludzi czyli,
jak mówi, dwadzieścia jeden rodzajów samotności. Nawet to za wiele
powiedziane - nie całą książką się zajmę, lecz tylko jednym jej rozdziałem,
poświęconym królowi Bolesławowi Śmiałemu (Szczodremu) i św. Stanisławowi,
krakowskiemu biskupowi (1072-79). Już wcześniej autor kreował swą legendę
na ten temat na łamach "Przekroju" (styczeń 1981), w ostatnim odcinku cyklu
"Poczet królów Łysiaka".

Pełny tekst polemiki z W. Łysiakiem. Skróconą wersję zamieścił "Przegląd
Katolicki" nr 30 (24 lipca 1988).

DYLEMATY ŁYSIAKA
Najpierw trzeba podać, że Łysiak - w innym rozdziale swej książki -
szkicuje portret Ojca św. Jana Pawła II.1 Powszechnie mówi się, że Papież
fascynuje świat swoistym charyzmatem - autor widzi coś więcej, bo
supercharyzmat. Pisze o Janie Pawle II: "Ma coś z ponadczasowych przywódców
- jak Mojżesz, Joanna d'Arc lub Gandhi - którzy uważali, że ich funkcje
wykraczają poza zwykłe sterowanie arką publiczną i obejmują rozszerzanie
horyzontu moralnego pasażerów. (...) Oczywiście, nie uda Mu się nigdy
sprowadzić na Ziemię powszechnego pokoju, lecz może Bóg pozwoli Mu
przynajmniej wywalczyć więcej wolności i godności dla człowieka" (s. 264).
Autor jest pod wyraźnym urokiem Papieża. Widać szczere wzruszenie na twarzy
pisarza utrwalone na zdjęciach podczas jego spotkania wraz z małżonką z
Janem Pawłem II. "Samotność w Watykanie" - to tytuł innego zdjęcia
ukazującego Papieża spacerującego wewnątrz watykańskich murów.
Co boli Łysiaka? W czym nie może się zgodzić z Papieżem? Jan Paweł II
podczas pierwszej pielgrzymki do kraju (1979) z okazji 900-lecia męczeństwa
św. Stanisława bpa „w każdym prawie przemówieniu sławił męczennika
zamordowanego królewską ręką i nazwał go patronem ładu moralnego w Polsce
(s. 121). Podobnie wyrażał się o swoim poprzedniku na stolicy biskupiej
jeszcze jako metropolita krakowski Karol Wojtyła.
Czy to znaczy, że Papież kłamał? Łysiak jest rozdwojony. Uwielbia Jana
Pawła II, więc sądzi, że On nie umie kłamać i Jemu kłamstwa nie można
zarzucić. Po prostu Papież opowiada się za tą "częścią świata nauki, która
broni kłamstwa zrodzonego dawno temu'przez Jego Kościół. I w zgodzie z
kardynałem Sapiehą, który wyświęcił Karola Wojtyłę na kapłana. I w zgodzie
z własnym sumieniem. I ja Go rozumiem. A ponieważ kocham i Jego i Bolka -
serce mi pęka, gdy o tym myślę" (s. 122).
Doznajemy ulgi, gdyż Łysiak rozgrzeszył Jana Pawła II. Ale wobec ks.
prymasa Józefa Glempa - z którym autor nie jest tak emocjonalnie związany
jak z Głową Kościoła - jest surowy. Zarzuca mu posługiwanie się symbolem
zdrady jako symbolem prawości, głoszenie zasady, iż cel uświęca środki.
Dlaczego? Albowiem ks. kard. Glemp miał powiedzieć (Kraków 13 V 1984), że
biskup Stanisław reprezentował "stanie na straży praw Bożych", a król
Bolesław to, "co było złe". Łysiak denagogizuje: "Złe było umacnianie
niepodległości ojczyzny, zaś przeszkadzanie w tym dziele było zgodne z
prawem Bożym!?" (s. 133)
Jakaż jest ostateczna opcja Łysiaka mniej lub bardziej wyraźnie wyrażona?
Po pierwsze - skreślić św. Stanisława bpa z listy świętych i zaprzestać
głoszenia jego kultu. Curiosum: Autor podaje - za listem swego czytelnika -
że już w 1920 roku rząd polski rzekomo to postulował, a ówczesny papież
"bez żadnego oporu i zwłoki na to się zgodził" (s. 120). Skoro tak się
stało, wolno zapytać, kogóż to czcili potem co roku 8 maja kard. Sapieha,
Wojtyła i Jan Paweł II podczas pierwszej pielgrzymki?
Po wtóre - czuje się, że gdyby Łysiak mógł, kanonizowałby króla Bolesława
Śmiałego w miejsce bpa Stanisława. Od dzieciństwa rozmiłował się w Bolku.
Pisze: "Była to miłość irracjonalna jak do kobiety. (...) Niedawno temu
znajomy psycholog przekonywał mnie, że uczucie to zrodziło się na gruncie
podobieństwa mojego rozwichrzonego charakteru z Bolkowym" (s. 118).
Pisarz przyznaje, że niektórzy dostojnicy - np. kard. Stefan Wyszyński -
łagodniej oceniali króla, gdyż odpokutował on potem swą zbrodnię popełnioną
na biskupie. Łysiak uznaje jednak ten pogląd za taktyczne pociągnięcie "dla
złagodzenia oporów przeciw piętnowaniu króla-bohatera" (s. 123). Czy jest
to tylko taktyka? Przecież Łysiak rozpoczyna swój esej od opisu dawnego
opactwa w Ossiachu (Osjaku) w austriackiej Karyntii, gdzie wedle tradycji
przebywał i zmarł Bolesław Śmiały w roku 1081. Czyż nie mógł historyk
sztuki - jakim jest z wykształcenia pisarz - zauważyć, że król był tu
czczony jako pokutnik? Ślady tego kultu widoczne są w kościelnych
malowidłach osjackich, które obrazują epizody z życia Bolesława Śmiałego. A
czyż naszych żołnierzy też trzeba podejrzewać o taktykę, gdyż pozostawili
tu łacińską inskrypcję: "Bolesławowi Śmiałemu, królowi polskiemu, zwycięzcy
i pokonanemu, wygnańcy i pokutnikowi na pamiątkę ułożyli ten
napis: wódz i żołnierze II Korpusu wojska Polskiego w roku Pańskim 1946"?
Łysiak przyznaje - jak zauważyliśmy uprzednio - że do sprawy zatargu św.
Stanisława bpa z Bolesławem Śmiałym podchodzi wybitnie emocjonalnie. To
prawda, od czasów Maksa Schelera i Dietricha von Hilde-branda myśl
współczesna dowartościowała znaczenie uczuć w życiu człowieka. Niemniej
prawdą pozostaje, że niekontrolowane emocje zaciemniają rozpoznanie
rzeczywistości.
Co nakazuje rozsądek? Primo - nie należy.mieszać sprawy osobistej świętości
krakowskiego biskupa ze sprawą jego udziału w sporze z królem w 1079 roku.
Są to dwa zagadnienia odrębne i należy je rozpatrywać na odmiennych
płaszczyznach. Zwrócił już na to uwagę Antoni Gołubiew, wprawdzie nie
zawodowy badacz,, ale historyk z wykształcenia i pisarz historyczny
doskonale "czujący" dzieje.2 Analogicznie należy odróżnić wcześniejsze
zasługi wybitnego niewątpliwie władcy, jakim był Bolesław Śmiały, od sprawy
jego uczestnictwa w zatargu ze Stanisławem bpem.
Nikt rozsądny nie neguje dokonań zasłużonego dla kraju i Kościoła króla
Bolesława Śmiałego (o nich poniżej). Trudno wszakże oczekiwać, aby w
krótkim kazaniu poświęconym św. Stanisławowi wypunktować pełny wkład króla
w dzieje kraju i Kościoła. Od tego są dłuższe rozprawy naukowe czy
podręczniki historii.
Mówił Jan Paweł II na Jasnej Górze wobec Episkopatu Polski (5 VI 1979):
"Nigdy nie możemy dość zastanawiać się nad tym, w jaki sposób ten święty
[Stanisław], który jako biskup krakowski zginął z rąk niewątpliwie
wybitnego przedstawiciela dynastii piastowskiej, stał się później,
zwłaszcza w XIII wieku, tak bardzo przez spadkobierców tej samej dynastii
upragnionym, wymodlonym, a po kanonizacji w 1253 roku czczonym patronem
jedności Ojczyzny, która z powodu podziałów dynastycznych znajdowała się w
rozbiciu". Czy te słowa Głowy Kościoła nie wskazują na dramat wybitnego
króla i dramat dynastii tak bardzo zasłużonej w dziejach Narodu? Secundo -
na co również zwrócił uwagę Gołubiew - należy wyróżnić fakty bezsporne z
dziejów Stanisława bpa i Bolesława Śmiałego od niejasnych - z braku pewnych
danych historycznych - przyczyn zatargu między tymi osobami.
Przypomnijmy zatem krótko fakty nie budzące wątpliwości i niejasną sprawę
zatargu króla z biskupem krakowskim. Ponieważ historia nie lubi luk,
dlatego też - wobec braku pewników Ś uczeni wypracowali dotąd trzy hipotezy
przyczyn sporu: hipotezę zdrady, hipotezę buntu i hipotezę czystej intencji
zinterpretowanej przez króla jako zdradę.
FAKTY BEZSPORNE
1. Król Bolesław Śmiały (Szczodry) był wybitnym polskim władcą. Przyczynił
się do przywrócenia gnieźnieńskiej metropolii (1075), wniósł wkład w rozwój
i reorganizację Kościoła polskiego, opowiadając się za reformami papieża
Grzegorza VII. Koronował się (1076) i utwierdził suwerenność państwa.
Historycy dostrzegają również jego charakterologiczne słabości: autokratyzm
i dumę, porywczość i skłonność do skrajności oraz do poddawania się
emocjom.
2. W roku 1079 król utracił panowanie w niejasnych okolicznościach. Brak
dowodów świadczących o wojnie domowej czy obcej interwencji. Bolesław
Śmiały z najbliższą rodziną uciekł na Węgry i do Polski nie powrócił.
Władzę w kraju objął jego brat Władysław Herman. Cesarz niemiecki Henryk IV
zapewne ucieszył się, że papież Grzegorz VII stracił wybitnego i silnego
sprzymierzeńca swych reform.
3. Bp Stanisław w 1072 roku objął rządy nad diecezją krakowską z pewnością
za zgodą i poparciem Bolesława Szczodrego. Później wpadł w zatarg z królem
w niewyjaśnionych okolicznościach i zginął w 1079 roku oskarżony przez
Bolesława o zdradę czy bunt, skazany na obcięcie członków. Relikwie czaszki
posiadają wybitą dziurę w potylicy, mogącą wskazywać na prawdopodobną
przyczynę śmierci.
4. Przeniesienie ciała Stanisława ze Skałki na Wawel historycy datują
między 1088 a 1242 rokiem. Źródła potwierdzają kult św. Stanisława bpa w
XIII wieku, co doprowadziło do jego kanonizacji w Asyżu (1253).
5. Marian Plezia pisze: "Przez pięćset lat z górą, od czasów kanonizacji
św. Stanisława (1253) aż do schyłku dni starej Rzeczypospolitej, kult jego
splata się w jedno z polskim poczuciem narodowym i państwowym. W XIII w.
był jednym z czynników wspierających połączenie się dzielnicowych księstw w
jedno królestwo polskie. Doniosłe zwycięstwa nad Zakonem Krzyżackim pod
Płowcami i Grunwaldem przypisywano współcześnie orędownictwu św.
Stanisława. Poeci humanistyczni pisali panegiryki ku czci tego patrona
Polski (...) U jego grobu w katedrze wawelskiej zawieszano zdobyte na
nieprzyjaciołach znaki i sztandary".
Dopiero po rozbiorach odkryto kronikę Galia i zaczęto ją interpretować
przeciw Stanisławowi: na patrona Ojczyzny padł cień zdrady. Czy oparto się
na faktach czy też na domniemaniach - hipotezach?
Wypada obecnie przejść do historycznie niejasnej sprawy zatargu bpa
krakowskiego z królem Bolesławem Śmiałym.

ZATARG Z KRÓLEM
Dwie kroniki zajmują się zatargiem biskupa Stanisława z królem Bolesławem
Śmiałym: kronika Galia Anonima i Wincentego Kadłubka.
1. Kronika Galia (1112) - powstała w 30 lat po śmierci adwersarzy. Autor
przebywał na dworze Bolesława Krzywoustego, syna Władysława Hermana, który
objął władzę po Bolesławie Śmiałym. Z pewnością kronikarz wiele wiedział,
ale nie mógł wszystkiego powiedzieć, uwarunkowany dworem chlebodawcy. Oto
tekst Galia:
"Jak zaś doszło do wypędzenia króla Bolesława z Polski, długo byłoby o tym
mówić; tyle wszakże można powiedzieć, że sam będąc pomazańcem (Bożym) nie
powinien był (drugiego) pomazańca za żaden grzech karać cieleśnie. Wiele mu
to bowiem zaszkodziło, gdy przeciw grzechowi grzech zastosował i za zdradę
wydał biskupa na obcięcie członków. My zaś ani nie usprawiedliwiamy
biskupa-zdrajcy, ani nie zalecamy króla, który tak szpetnie dochodził swych
praw - lecz pozostawmy te sprawy, a opowiedzmy jak przyjęto go na
Węgrzech".
Analizą kroniki zajmiemy się przy omawianiu hipotez zatargu.
2. Kronika Wincentego Kadłubka (+ 1223) podaje, że podczas jednej z
długotrwałych wypraw króla Bolesława wybuchł w Polsce zamęt. Rycerze
potajemnie wracali, by bronić swego dobytku i pomścić krzywdę. Z kolei
Bolesław karał dezerterów, ą niewierne żony przymuszał do karmienia
szczeniąt. Wówczas Stanisław zagroził wygnaniem króla z Polski i rzucił nań
klątwę. Król posłał siepaczy na biskupa, a gdy im ręce opadały, sam zabił
bpa Stanisława. Natomiast już na Węgrzech oskarżał biskupa o wywołanie
zamętu w kraju i o zorganizowanie spisku na siebie.
Do czasu rozbiorów - nie znając kroniki Galia - historycy opierali się z
konieczności niemal wyłącznie na kronice Kadłubka. Po odkryciu Galia, a
zwłaszcza od czasu wystąpienia Tadeusza Wojciechowskiego (1904), zaczęto
gloryfikować wersję Galia, pogardzając Kadłubkiem. Obecnie zachowuje się
większy umiar. Nie mówi się już o "prawdomówności" Galia i "kłamstwach"
Kadłubka, lecz stawia się pytanie: Co każdy mógł wiedzieć i dlaczego tak
przedstawiał wydarzenia? (Z. Sułowski, Z. Wiktorzak).
3. Późniejsze źródła wspominają jeszcze o cudzołóstwie króla Bolesława
Śmiałego, z którego miał przyjść na świat syn Krystyn.
4. Współczesny Gallowi list papieża Paschalisa II (1099-1118) - według
jednych - do arcybiskupa gnieźnieńskiego Marcina, m.in. wyrzuca jego
poprzednikowi skazanie jakiegoś biskupa bez wiedzy Stolicy apostolskiej.
Poprzednikiem byłby wierny Bolesławowi metropolita gnieźnieński Bogumił, a
skazańcem bp Stanisław. Przemawiałoby to za sądem królewskim nad
bpem Stanisławem, a przeciw wersji późniejszej, utrwalonej w kronice
Kadłubka, według której biskup zginął przy ołtarzu pod ciosami
rozgniewanego Bolesława (J. L. Wyrozumski, St. Kuraś). Inni historycy
sądzą, że list papieża Paschalisa II nie odnosi się do sprawy św.
Stanisława i Polski, lecz dotyczy Węgier (ks. B. Przybyszewski, M. Płezia).
5. Relikwie czaszki św. Stanisława bpa, posiadające dziurę na potylicy,
mogłyby świadczyć o rodzaju śmierci Stanisława, ale nic nie mówią o
przedmiocie zatargu.
Rodzi się teraz pytanie: Jakie wnioski o przedmiocie zatargu króla z
biskupem można wyprowadzić z tych szczupłych danych o sprawie zatargu?

HIPOTEZY PRZYCZYN SPORU
Od odkrycia kroniki Galia pojawił się problem domniemanej zdrady bpa
Stanisława. Gali używa wyrażeń traditio i traditor, które w łacinie
średniowiecznej posiadają kilkanaście znaczeń.
Traditor m.in. może znaczyć "zdrajca", "buntownik" czy "rzucający klątwę".
Jak dotąd pojawiły się w nauce trzy hipotezy.
1. Hipoteza zdrady (Tadeusz Wojciechowski prof. uniw. lwowskiego)
Wojciechowski w Szkicach historycznych Xl wieku (1904) przedstawił
rozbudowaną i logicznie zwartą wersję zdrady Stanisława bpa na korzyść
Czech i Niemiec. Oparł się na tłumaczeniu określeń traditio i traditor jako
"zdrada, zdrajca" oraz na stanie późniejszych przymierzy. Źródła jednak nie
potwierdzają istnienia takiego spisku. Dlatego obecnie szuka się tła
zatargu raczej w stosunkach wewnętrznych. Stąd zrodziła się kolejna
hipoteza buntu.
Natomiast dla Łysiaka Wojciechowski nadal jest wcieleniem niepodważalnej
prawdy.
2. Hipoteza buntu ,
a) Wersja Zygmunta Sułowskiego i Zygmunta Wikto-rzaka (prof. KUL)
"O istnieniu w kraju opozycji i zmobilizowaniu jej przez śmierć biskupa do
wygnania króla można wnioskować z samego nawet tekstu Anonima. Przy takim
zaś rozumieniu wydarzeń lepsze wydaje się tłumaczenie spornych słów przez
'bunt, buntownik' niż 'zdrada, zdrajca'. Jako bezpośrednią przyczynę
zatargu podał Kadłubek reakcję biskupa na represje króla wobec rycerstwa.
Późniejsze źródła dołożyły jeszcze cudzołóstwo Bolesława - i to
prawdopodobnie wewnątrz rodu - którego owocem byłby urodzony w 1076 syn
Krystyn. (...)
Przebieg zatargu opisuje Wincenty Kadłubek; nie wiemy jednak, w jakim
stopniu szczegóły jego relacji opierają się na tradycji, w jakim zaś są
konstrukcją literacką autora. Miał więc Biskup napominać króla, by się nie
srożył, następnie zagroził wyrzuceniem go z królestwa, wreszcie zaś rzucił
nań klątwę. Król natomiast nasłał na niego oprawców, gdy zaś im ręce
opadały, sam zabił Stanisława przy ołtarzu. Stało się to - jak notuje
rocznik - 11 kwietnia 1079 roku na Skałce.
Biskupa spotkała kara obcięcia członków, typowa dla zdrajców czy
buntowników. Przebieg postępowania karnego nie jest nam znany. Władca
Polski aż do XIV wieku posiadał prawo karania poddanych bez sądu, osobiste
zaś wykonanie wyroku jest w tym okresie zupełnie możliwe. Mógłby to
potwierdzać ślad ciosu z tyłu na czaszce Świętego.
(...) Zabójstwo Stanisława zmobilizowało opozycję antykrólewską do
działania i Bolesław musiał uchodzić na Węgry".
b) Wersja Pawła Jasienicy
Gali żył na dworze księcia Bolesława Krzywoustego, którego ojciec,
Władysław Herman, doszedł do władzy po opuszczeniu kraju przez Bolesława
Śmiałego. "W tych warunkach (...) rozważne zdania [Galia] są pięknym
świadectwem prawdomówności i odwagi naszego kronikarza, który nie kadził
ojcu swego chlebodawcy [Wł. Hermanowi], wręcz przeciwnie - dawał do
zrozumienia, że ... wiele byłoby do powiedzenia... Gali nie mógł napisać
pełnej prawdy. Chwała mu i za to, że nie skłamał.
Przywrócenie tytułu królewskiego i wzmocnienie władzy Bolesława nie mogło
odpowiadać interesom możnowładztwa, które uknuło spisek lub w jakiś inny
sposób objawiało swe niezadowolenie. Uczestniczył w tym biskup krakowski
(...) Król uznał to za zdradę i ukarał go w typowy dla średniowiecza sposób
- ćwiartowaniem".
Rozważmy obecnie trzecią interpretację tła zatargu.
3. Hipoteza czystej intencji (zinterpretowanej jako zdrada)
Pierwszy opowiedział się za tą możliwością Roman Gródecki, prof. Uj. Pisał:
"Merytorycznie owa traditio Stanisława nadal pozostaje nieznana, mogła
płynąć z najbardziej etycznych pobudek, a tylko skwalifikowana została
politycznie. Więc jak już przed laty, tak i obecnie mogę podtrzymać
zestawienie traditio Stanisława z taką polityczną traditio papieża
Grzegorza VII, który też przez cesarza Henryka IV i wierny mu episkopat
niemiecki uroczyście ogłoszony został za zdrajcę państwa: traditor reg-ni".
Ks. Bolesław Przybyszewski, prof. PAT w Krakowie, snuje dalsze analogie
między "zdradą" św. Stanisława, a traditio innych osób tej epoki:
Św. Benno bp Miśni, jako zwolennik reform Grzegorza VII, w 1076 roku
zostaje uznany za zdrajcę przez cesarza Henryka IV, wtrącony do więzienia i
pozbawiony biskupstwa. Zaś św. Wilhelm, bp Roeskilde w Danii, ginie w 1076
roku, naraziwszy się upomnieniem króla duńskiego Swena, żyjącego
niegodziwie.
Marian Plezia, prof. UJ. znawca średniowiecznej łaciny, zauważa: „Czym
właściwie zawinił nie wymieniony przez Galia z imienia biskup? Na to
pytanie bez wahania odpowiadano za kronikarzem, że zdradą. Aż dziw bierze,
że tekst ten czytało tylu wybitnych historyków prawa, a żadan z nich nie
podniósł i bodajże nie zauważył, iż określenie 'zdrada' jest kwalifikacją,
ale nie opisem czynu (podkr. KB). Postępek biskupa, który w ten sposób
pozostaje niewiadomą podobnie jak imię winowajcy, kronikarz kwalifikuje
dwukrotnie: raz z punktu widzenia moralno-religijnego (grzech), a drugi raz
politycznego (zdrada). Ale przecież kwalifikacja czynu bywa rzeczą sporną
(podkr. KB), o czym wie każdy, kto bodaj tylko powierzchownie zetknął się z
wymiarem sprawiedliwości
w sprawach karnych, a podciągnięcie go, jak to się dziś mówi, pod taki czy
inny paragraf, może stanowić istotną różnicę dla oskarżonego i dlatego jest
nieraz przedmiotem różnicy zdań pomiędzy oskarżeniem a obroną".
Uczony krakowski konkluduje: "... pod pojęciem zdrady rozumie się w wiekach
średnich wszelki czyn zwrócony przeciwko władcy osobiście lub przeciwko
jego władzy. (...) Czym zaś Grzegorz VII zawinił wobec Henryka IV, to
wiadomo powszechnie i przypominać nie potrzeba" (tamże).
Na marginesie tych analiz cisną się na usta słowa: " czyż dziś - w wielu
krajach - jakakolwiek krytyka politycznej władzy nie bywa od razu
zakwalifikowana jako "bunt" czy "zdrada"?
Reasumując niejasną sprawę zatargu króla Bolesława Śmiałego z bpem
Stanisławem oraz wypracowane dotąd w nauce hipotezy przyczyn sporu, można
dojść do następujących wniosków:
1) Hipoteza zdrady króla przez biskupa - poza samym wyrażeniem Galia
traditor - nie znalazła potwierdzenia w dokumentach.
2) Hipoteza buntu uwzględnia kroniki Galia i Kadłubka. Przekazu Kadłubka -
aczkolwiek posiada on czasem rysy budującej hagiografii - nie można pominąć
przy poznaniu dziejów Polski (M. Plezia). Hipoteza ta zbliża się do
trzeciej wersji: krytyka króla przez biskupa została uznana za bunt i stała
się przyczyną śmierci bpa Stanisława.
3) Najracjonalniejszą i logiczną wydaje się trzecia hipoteza: czystej
intencji biskupa, karcącego okrucieństwa i cudzołóstwo króla oraz
rzucającego nań klątwę - co było zgodne z duchem epoki. Wszystko to zostało
uznane przez króla za zdradę czy bunt i spowodowało zabójstwo biskupa. Ale
widzieliśmy, że wielki papież Grzegorz VII, zmagający się z inwestyturą
świecką i sy-monią, też został uznany przez Henryka IV zdrajcą. Co innego
jest zatem fakt zdrady kogoś na rzecz wrogów, a co innego zakwalifikowanie
krytyki jako zdrady, bez podania realnych jej dowodów.
Zabójstwo bpa Stanisława przez czy z polecenia króla jest niewątpliwie
dramatem wybitnego władcy, jakim był król Bolesław Śmiały. Prawdą jest
również, że jego ucieczka z kraju osłabiła obóz reform papieża Grzegorza
VII - co jest drugim dramatem.
Ale czyż nie trzeba przyjąć, że prawdopodobnie zabójstwo dokonane na bpie
Stanisławie było wynikiem porywczości i niekontrolowanych emocji
autokratycznego króla?
Może zatem ma rację znajomy psycholog Łysiaka, gdy dostrzega podobieństwa
jego "rozwichrzonego charakteru z Bolkowym"? Można zrozumieć osobistą
sympatię do jakiejś osoby, ale nie należy dawać się ponosić emocjom. Stare
porzekadło głosi: Amicus Plato, magis amica veritas.
Mimo cienia zabójstwa jakie pada na Bolesława Śmiałego, historia jest w
istocie zgodna z poetycką intuicją Stanisława Wyspiańskiego. Dla poety i bp
Stanisław i król - to postacie wybitne: „To nie byli ludzie mali Ś nie o
głupstwa walczyli. Walczyły dwa duchy o rzeczy wielkie" {Argumentum).