Robert Allen Poznaj swoją osobowość Świat Książki Robert Allen Poznaj swoją osobowość Z angielskiego przełożył Zbigniew Kościuk Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie Świat Książki Piotr Jezierski Redaktor prowadzący Ewa Niepokólczycka Redakcja Jacek Ring Korekta Dorota Wojciechowska Olimpia Sieradzka Copyright © MENSA ASSESS YOUR PERSONALITY text and Puzzle Content Copyright © British Mensa Limited 1998 Design and Artwork Copyright © Carlton Books Limited 1998 Copyright © for the Polish translation by Bertelsmann Media Sp. z o.o., 2003 Świat Książki Warszawa 2003 Skład i łamanie FELBERG Druk i oprawa Białostockie Zakłady Graficzne SA ISBN 83-7311-849-7 Nr 3994 Brytyjska Mensa jest organizacją zrzeszającą ludzi, których łączy jedna wspólna cecha: wysoki iloraz inteligencji cechujący jedynie dwa procent populacji. Ponad 40 000 członków Mensy już od- kryło, jak bardzo są inteligentni. Oznacza to, że w samej tylko Wielkiej Brytanii do osiągnięcia wspomnianych dwóch procent potrzeba jeszcze 1,5 miliona osób. Możesz być jedną z nich. Szukasz intelektualnych bodźców? Jeśli lubisz zadania na inteligencję, wiele dobrych „materiałów" znajdziesz w naszym ogólnokrajowym miesięczniku. Wyraź swoje zdanie w jednym z biuletynów wydawanych przez lokalne oddzia- ły Mensy. Czerp wiedzę z licznych książek i publikacji dostęp- nych dla jej członków. Szukasz kontaktów towarzyskich? Czy jesteś osobą towarzyską, czy wolisz przebywać w gronie znajomych, z którymi dobrze się czujesz? Przyjdź na nasze spot- kania, przyjęcia i imprezy. Weź udział w wykładach i dyskusjach. Uczestnicz w wydarzeniach regionalnych i ogólnonarodowych konferencjach. W kalendarzu Mensy niemal codziennie zaplano- wane są jakieś wydarzenia. Będziesz miał wiele okazji do pozna- nia nowych ludzi, wymiany poglądów i zawarcia ciekawych zna- jomości. Szukasz osób o podobnych zainteresowaniach? Niezależnie od tego, czy interesuje cię coś tak pospolitego jak rozwiązywanie krzyżówek i rebusów, czy tak ezoterycznego jak oo egiptologia, w Mensie znajdziesz odpowiednią Grupę Szczegóło- wych Zainteresowań (Special Interest Group - SIG). Odpowiedz na wyzwanie. Dowiedz się, jaki jesteś inteligentny. Jeszcze dziś skontaktuj się z British Mensa Ltd i poproś o dar- mową broszurę. Z radością przyjmujemy nowych członków do naszej organizacji zrzeszającej ludzi o wysokim IQ. British Mensa Ltd Mensa House St. John's Sąuare Wolverhampton WV2 4AH Jeśli nie mieszkasz w Wielkiej Brytanii, a chciałbyś dowiedzieć się o nas więcej, napisz na adres: Mensa International 15 The Ivories 628 Northampton Street London NI 2NY England Z radością skontaktujemy Cię z miejscowym oddziałem Mensy. Spis treści Wprowadzenie ....................... 9 Czy możesz się zmienić? .................. 23 Dlaczego warto używać testów? .............. 28 Czy można oszukać test?.................. 36 W jaki sposób opracowuje się testy?............ 40 Grafologia.......................... 44 Analiza kolorów....................... 53 Odczytywanie osobowości z twarzy............. 56 TESTY O testach.......................... 62 Czy panujesz nad sytuacją? ................ 66 Czy jesteś pełen niepokoju? ................ 70 Czy jesteś optymistą?.................... 78 Czy kierujesz się intuicją? ................. 85 Czy jesteś ekstrawertykiem?................ 92 Czy ciężko pracujesz? ................... 106 Czy jesteś intrygantem? .................. 111 Czy jesteś ambitny? .................... 116 Czy jesteś uczciwy?..................... 121 Czy jesteś wytrwały? .................... 131 Czy jesteś odważny? .................... 139 Czy potrafisz się skoncentrować? ............. 148 Czy jesteś myślicielem?................... 156 Spis treści Czy jesteś stabilny emocjonalnie? ............. 163 Czy jesteś lojalny? ..................... 168 Czy jesteś chory?...................... 175 Czy jesteś nieśmiały?.................... 181 Czy mówisz wymijająco? .................. 187 Czy jesteś elastyczny? ................... 192 Czy jesteś czysty?...................... 202 Czy jesteś pogodny? .................... 209 Czy jesteś religijny?..................... 217 Czy czujesz się szczęśliwy?................. 225 Czy jesteś zdrowy? ..................... 230 Czy jesteś praktyczny?................... 238 Czy jesteś oszczędny? ................... 244 GRY Chińska ruletka ...................... 249 Konsekwencje........................ 258 Bohaterowie i złoczyńcy .................. 263 Niebo............................ 265 Piekło............................ 270 Statystyka......................... 276 Najważniejsze terminy ................... 290 8 a wstępie muszę wyznać, że książka, którą trzymasz w rę- H kach, nie jest poważnym dziełem psychologicznym. Zapy- li tasz pewnie, dlaczego. Czynię w niej coś, czego podobno nigdy nie należy robić - łączę psychometrię z popularną psycho- logią. Nie zamierzam jednak przepraszać za sposób potraktowa- nia tematu, który zawodowym psychologom może się wydać nonszalancki. Po pierwsze, moje informacje na temat psychome- trycznych badań osobowości są rzetelne i w żaden sposób nie zostały pomieszane z danymi uzyskanymi poprzez zastosowanie w niej „czcigodnych" metod. Jeśli razi cię wszystko, co nie jest „prawdziwą" psychologią, proszę, abyś potraktował tę książkę jako dwie oddzielne całości zawarte w jednym tomie. Pierwsza zawiera informacje dotyczące psychometrycznych badań osobo- wości, przedstawione, mam nadzieję, w sposób przystępny, aneg- dotyczny i interesujący, a jednocześnie prawdziwy. Informacje te mają wielkie znaczenie, ponieważ testy psychometryczne szybko stają się narzędziem stosowanym powszechnie w procesie rekru- tacji pracowników i w planowaniu ich kariery zawodowej. Mówiąc bardziej dosadnie: jeśli pragniesz zdobyć pracę lub awansować, przypuszczalnie zostaniesz poddany jakimś testom psychologicz- nym. Dlatego warto wiedzieć, czym one są, co można, a czego nie można dzięki nim ocenić oraz jak są one tworzone i przeprowa- dzane. Drugą część książki stanowią gry i zabawy. Nie wysuwam w związku z nimi żadnych twierdzeń. Jeśli sądzisz, że nauka i zabawa nie mogą współistnieć w jednym tomie, masz do tego pełne prawo. Ja jestem jednak odmiennego zdania. Uważam, że Wprowadzenie w życiu codziennym cały czas dokonywana jest ocena osobowo- ści. Czynność ta stanowi ważny element ludzkiej psychologii. Codziennie, w sposób czysto intuicyjny, wszyscy oceniamy bliź- nich. Zawsze gdy spotykamy nieznajomego, zawsze gdy poznaje- my nową osobę, zawsze gdy w biurze pojawia się nowy współpra- cownik, wszyscy, których to dotyczy, formułują opinie na temat jego osobowości. Czasami są one jedynie wodą na młyn biurowej plotki, czasami mogą jednak zostać wykorzystane do podjęcia bardzo ważnych decyzji dotyczących tej osoby. Weźmy, na przykład, policję. Czy funkcjonariusze każą podejrzanemu wypełnić psy- chometryczny test osobowości podczas rutynowego przesłucha- nia? Sporadycznie mogą to czynić, jednak w większości wypad- ków kierują się jedynie wewnętrznym doznaniem, przeczuciem, intuicją czy jak to chcecie nazwać. Podejrzany często trafia do aresztu z powodu siły tych odczuć, skłaniającej śledczych do pod- jęcia tak, a nie inaczej ukierunkowanych działań. Chociaż po- pularne metody analizy osobowości mogą się spotkać z surową krytyką zawodowych psychologów, która niekiedy bywa w pełni usprawiedliwiona, analiza osobowości jest faktem życia, elemen- tem, który stanowi trwały składnik konstrukcji psychicznej czło- wieka. Jako taki wpływa na sposób, w jaki żyjemy, i dlatego uwa- żam, że miejsce, które przyznaję analizie osobowości, w tej książ- ce jest w pełni usprawiedliwione. Cały czas jednak oddzielam metody „popularne, intuicyjne" od metod stosowanych w nauko- wej psychologii. Nie uchroni mnie to od problemów, ponieważ wielu zwolenników grafologii, języka ciała, psychologicznej anali- zy barw itd., uważa swoje metody za równie, jeśli nie bardziej skuteczne od narzędzi stosowanych w badaniach psychometrycz- nych. Czytelnik będzie musiał sam to osądzić. Analiza osobowości, chociaż nie zawsze występowała pod tą nazwą, jest równie stara jak ludzkość. Ponieważ ludzie żyją w społeczności i są ze sobą związani rozmaitymi stosunkami opartymi na rywalizacji i współdziałaniu, zawsze ważne było właściwe zrozumienie osobowości innych. Kiedy naszym przod- 10 kom, zajmującym się myślistwem i zbieractwem, udawało się Wprowadzenie w końcu otoczyć ścigane zwierzę, bardzo ważna była wiedza, który z łowczych nie straci odwagi, gdy zwierzę będzie próbowa- ło uciec, a kogo ogarnie strach. Podobnie ludzka skłonność do rywalizacji wymaga, by przeciwnicy mierzyli się wzrokiem, odkry- wali słabości rywala i szukali sposobności, by odnieść zwycię- stwo. Dworzanie i politycy badali się wzajemnie, starając się dociec, który z graczy jest najsprytniejszy i, choćby na pewien czas, może się stać pożytecznym sojusznikiem. Liczba sytuacji, gdy ludzie potrzebowali znajomości motywów, którymi kierowali się bliźni, ich instynktów oraz przypuszczalnych reakcji, jest niemal nieograniczona. Oprócz autentycznej potrzeby informacji ludzie wydają się zwyczajnie ciekawi bliźniego. Jeśli jesteś osobą, którą interesują inni ludzie, z pewnością spędzasz wiele godzin na rozmowach z przyjaciółmi o motywach ich postępowania, dziwactwach oraz stosunkach z przyjaciółmi i wrogami. Nie zdziwi cię pewnie wia- domość, że nie ma w tym postępowaniu niczego niezwykłego. Podobnie zachowuje się większość z nas. Czy bez sporej dawki oceny osobowości może istnieć plotka? Analiza osobowości to jednak znacznie więcej niż czysta rozrywka. Nasze powodzenie - a w istocie przeżycie - jako istot społecznych zależy od stałego wzajemnego oceniania i weryfikowania ocen dotyczących osobo- wości. Zmieniają się sytuacje, w większym lub mniejszym stopniu zmieniają się także ludzie, a rezultaty tych zmian mają banalne lub poważne skutki dla naszej społeczności. To głównie dzięki instynktowi jesteśmy w tej dziedzinie na bieżąco. Oprócz potrzeby poznania osobowości bliźniego odczuwamy również głęboką po- trzebę poznania samego siebie. Ku zaskoczeniu wielu jest to dziedzina, którą ludzie często uważają za bardzo trudną. Życie stawia nas wobec wielu wyborów, począwszy od kołyski (pluszowy miś czy włochaty króliczek?) aż po grób (tradycyjny pogrzeb czy kremacja ciała?). Całym naszym życiem rządzą wybory, których dokonujemy, a wybory te pozostają pod przemożnym wpływem naszej osobowości. W życiu zawodowym warto wiedzieć, czy wo- limy pracować z innymi, czy samodzielnie, czy cenimy bardziej 11 Wprowadzenie pieniądze, czy stanowisko lub zadowolenie z pracy, czy wolimy pracować w biurze, czy na wolnym powietrzu. Poza obszarem za- wodowym musimy zdecydować, kogo poślubić - no i, oczywiście, czy w ogólne zawrzeć małżeństwo - czy mieć dzieci, a jeśli tak, to ile. Listę tę można by kontynuować bez końca. Wydaje się dziwne, że wielu ludzi ma niewielkie pojęcie o własnej osobowości. Po- święciłem dużo czasu na pomaganiu ludziom, którzy mieli pro- blemy zawodowe lub osobiste wynikające z braku podstawowego zrozumienia własnej osobowości. Jeszcze dziwniejszy wydaje się fakt, że kiedy przedstawiałem im wyniki analizy ich osobowości, mówili: „To prawda, właśnie taki jestem!". Samoocena nie sprowadza się do korzyści czysto utylitarnych. Bardzo interesujemy się tym, kim jesteśmy. Wiele czasu poświę- camy na taką lub inną samoanalizę. W czasach współczesnych, szczególnie od chwili pojawienia się psychoanalizy, poznanie samego siebie stało się istną plagą. Nie ma prawie dnia bez nowej psychologicznej mody lub teorii, która dołącza się do już istnie- jących. W pewnym stopniu zjawisko to można uznać za znamien- ne dla społeczeństw, w których ludzie tak opływają w dostatki i tak niewiele muszą myśleć o tym, jak się wyżywić i stworzyć sobie domostwo, że mają wiele czasu wolnego na introspekcję. Zjawisko to jest jednak rozwinięciem pragnienia, którego do- świadczaliśmy od tysięcy lat. Wielcy pisarze, filozofowie, lekarze i przywódcy religijni każdego kraju i epoki historycznej tworzyli rozmaite teorie na temat motywów ludzkiego postępowania. Teo- rie te były przyjmowane z wielkim entuzjazmem, ponieważ w głę- bi duszy wszyscy uważamy się za bardzo interesujące stworzenia, które warte są wnikliwej analizy. Skoro wspomniałem o długiej historii analizy osobowości, przyj- rzymy się pobieżnie dziejom tej sztuki. Zacznijmy od greckiego filozofa Teofrasta. Napisał on szkice, które zatytułował Charaktery. Opisał w nich dobrze znane typy ludzkie, takie jak Pochlebca, Tchórz itd. Jego opisy podstawowych charakterów ludzkich są bliskie ludziom współczesnym - każdy potrafi wskazać osoby, które 12 można zaliczyć do poszczególnych kategorii. Podstawowe typy oso- Wprowadzenie bowościowe występują też w klasycznym teatrze greckim. Greccy aktorzy nosili na twarzach maski zwane persona i stąd wzięło się angielskie słowo personality, czyli osobowość. Gdy publiczność wi- działa aktora z jego maską na twarzy, od razu wiedziała, jakiego typu osobowości należy się spodziewać. Pomysł, by ludzi traktować niczym typy osobowościowe, utrzymywał się nieprzerwanie w histo- rii. Na powierzchnię wypłynął wyraźnie wiele wieków później, w dobie włoskiego renesansu, w komedii delFarte z jej typowymi postaciami, takimi jak przystojny bohater, przebiegły sługa i zaz- drosny mąż. Typy te pojawiają się również w filmach z Hollywood, nawet tych najnowszych, w których dostrzec można, na przykład, postać „Nierządnicy o czułym sercu", dobrze znaną widzom żyjącym wiele wieków wcześniej. Również współczesne seriale telewizyjne wykorzystują charakterystyczne typy postaci, a widz z miejsca wie, kto j est wścibską sąsiadką, a kto śliczną młodą dziewczyną lub nik- czemnym oszustem. Taki sposób podejścia do zagadnienia osobowości nie jest typowy wyłącznie dla kultury Zachodu. W teatrze japońskim używano masek, których wygląd w jednej chwili sygnalizował widzom, jaki jest charakter danej postaci. W tradycyjnej operze chińskiej stosowano ściśle określone rodzaje makijażu dostarcza- jące widzom podobnej informacji (w makijażu postaci heroicznych dominowała czerwień, natomiast u postaci nikczemnych - biel). Próby analizy osobowości były podejmowane nieprzerwanie i doprowadziły do narodzin wielu różnych metod - czasami nieco dziwacznych, czasami takich, co do dziś mają swoich zwolenni- ków. Frenologia (nauka badająca związki między zdolnościami umysłowymi a określonymi obszarami mózgu) lub badanie oso- bowości na podstawie kształtu głowy były bardzo popularne w XIX wieku. Rzeczywiście wierzono, że ujawniają one wewnętrz- ną prawdę na temat osobowości człowieka. Grafologia była i do dziś pozostała popularna. Chociaż często krytykowana przez naukowców, jest do dziś szeroko praktykowana i przez wielu uważana za wiarygodną. We Francji, w pewnych kręgach, grafo- logia do chwili obecnej traktowana jest z dużym szacunkiem. 13 Wprowadzenie Nietrudno zrozumieć dlaczego. Zdrowy rozsądek podpowiada nam, że coś tak blisko związanego z człowiekiem jak jego charak- ter pisma musi ujawniać jakieś informacje na temat jego osobo- wości. Wszyscy znamy przykłady „typowych" elementów pisma danej osoby. Jednak dopiero gdy staramy się stworzyć teorię opartą na takich przesłankach, okazuje się, iż nie ma solidnego uzasadnienia opinii, iż charakter pisma dostarcza wskazówek na temat osobowości człowieka. W ostatnich latach pojawiły się inne modne metody, potrafiące rzekomo ustalić osobowość człowieka. Jedną z nich była analiza barw, która w latach siedemdziesiątych XX wieku uważana była przez niektórych za cenny wkład do psy- chologii osobowości. Ludzie byli pod wrażeniem hipotezy, że wy- bór kolorów dokonywany przez danego człowieka ujawnia typ jego osobowości. Stworzono całe teorie głoszące, że kolor czerwony oznacza asertywność, żółty zaś ma związek z intelektem itd. Póź- niej przyjrzymy się bliżej kilku mniej ortodoksyjnym metodom oceny osobowości. Jakimi torami podążał główny nurt psychologii? Co psychologia ma do zaoferowania w dziedzinie oceny charakteru? Powróćmy na chwilę do typów ludzkich opisanych przez Teofrasta. U podstaw tej teorii kryło się założenie, że typy osobowościowe są niezmienne. Człowiek gadatliwy pozostawał rozmowny w każdym towarzystwie, niezależnie od tego, czyjego gadulstwo było mile widziane. Podobnie można było mieć pewność, że tchórz nigdy nie nabierze odwagi, a głupiec do końca życia pozostanie głupcem. Typy te są w sposób daleki, lecz wyraźny związane z tym, co współczesna psychologia nazywa „cechami osobowościowymi". Obecnie zakłada się, że czło- wiek, który podczas testu ujawnił osobowość towarzyską i otwartą na innych, będzie taki w przyszłości. Odnosi się to również do innych cech, takich jak lęk lub kreatywność. Większość współczes- nych analiz osobowości przeprowadzanych w sferze biznesu i hand- lu opiera się na „teorii cech". Pojawiły się również inne teorie osobowości, o których należy tutaj wspomnieć. Zwolennicy psychologii behawioralnej powiadają, 14 że osobowość jest ukształtowana przez nasze obecne i dawne re- Wprowadzenie akcje na warunki zewnętrze. Inni sądzą, że wszystkie nasze zacho- wania wypływają z podświadomych bodźców, które mogą być tak głęboko ukryte, iż możemy być ich całkiem nieświadomi. Pogląd taki w języku psychologii określa się mianem „teorii psychodynamicz- nej". Teoria ta sięga swymi korzeniami analiz Sigmunda Freuda. W ostatnich latach podświadome popędy były bardzo popularnym wyjaśnieniem ludzkich zachowań. Doprowadziło to do pewnych dziwacznych, a nawet groźnych konsekwencji. Niektórzy psycho- terapeuci, szczególnie w Ameryce Północnej, twierdzili, że kobiety molestowane seksualnie w dzieciństwie wyparły te traumatyczne wydarzenia do tak głębokiego poziomu podświadomości, iż wspo- mnienia tych wydarzeń mogą zostać ujawnione dopiero po pewnym okresie intensywnej terapii. Kobiety, przekonane o tym, że miały szczęśliwe, wyjątkowe dzieciństwo, były zachęcane do odkrywania najbardziej bolesnych wspomnień dotyczących molestowania. Nic dziwnego, że metoda ta była bardzo kontrowersyjna. Problem z podświadomymi pobudkami polega na tym, iż są one podświado- me. Kto może w sposób rozstrzygający stwierdzić, czy faktycznie występują i w jakiej mierze są odpowiedzialne za zachowania czło- wieka? Rzecz jasna, pewni psycholodzy i psychoterapeuci przypi- sują sobie szczególne kompetencje w tej dziedzinie. Inni nie są jed- nak o tym przekonani. Ponieważ teoria cech osobowościowych jest główną metodą stosowaną obecnie, przeanalizujmy szczegółowo, jak działa. Nasi starzy przyjaciele, Grecy, niezadowoleni z klasyfikacji postaci dramatu klasycznego, stworzyli cztery główne „typy", na które można podzielić ludzi. Około 4000 roku p.n.e. Hipokrates doszedł do wniosku, że każdy człowiek jest sangwinikiem (krew: opty- mizm, nadzieja), flegmatykiem (flegma: apatia), cholerykiem (żółć: porywczość) lub melancholikiem (czarna żółć: smutek, przygnę- bienie). Klasyfikacja typów ludzkich dokonana przez Hipokratesa okazała się tak trafna, że w II wieku n.e. została rozwinięta przez Galena i jest stosowana do dnia dzisiejszego. Jednak przyjęty w niej podział wydaje się niezbyt praktyczny. Ludzi rzadko można zaliczyć tylko do jednej kategorii. 15 Wprowadzenie Nie przeszkodziło to późniejszym badaczom w stworzeniu in- nych klasyfikacji, tym razem jednak za czynnik rozstrzygający przyjęto budowę ciała (tzw. teoria konstytucjonalna). Teoria ta została przystępnie wyjaśniona szerszej publiczności przez psy- chologa Erica Berne'a: Istota ludzka powstaje z komórki jajowej. W miarę rozwo- ju zapłodnionej komórki jajowej tworzy się trzywarstwo- wa rurka, później zaś z owych trzech warstw rozwijają się różne organy. Z warstwy wewnętrznej powstaje żołą- dek i płuca, z warstwy środkowej - kości, ścięgna, mięś- nie i naczynia krwionośne. Z warstwy zewnętrznej wy- kształca się skóra i układ nerwowy. W procesie kształto- wania się embrionu trzy wspomniane układy rozwijają się równolegle i gdy dziecko przychodzi na świat, ma w równym stopniu wykształcone wnętrzności, mięśnie i mózg. Mimo to pojawiają się wyraźnie widoczne różnice, na przykład, jedni ludzie mają większy brzuch, inni wyraźnie szerszą i umięśnioną budowę, a jeszcze inni bardziej rozwinięty mózg. Teoria głosząca, że różne rodzaje budowy ciała dzielą ludzi na kategorie stosownie do ich konstytucji fizycznej, nadaje owym typom odpowiednie nazwy. Ludzie krągli i otyli, jako posiadający lepiej rozwinięte wnętrzności (tkankę tłuszczową i trzewia), zosta- li nazwani endomorfikami. Osobnicy o przysadzistej, muskular- nej budowie zostali nazwani mezomorfikami. Ludzi o długich i cienkich kończynach ochrzczono ektomorfikami. Teraz nadchodzi ważny moment. Zdaniem niektórych autorów typy konstytucji cielesnej bardzo dobrze opisują osobowość pewnych ludzi; na przykład wszyscy dobrze znamy typ człowieka otyłego i po- godnego lub typ dobrze zbudowanego, umięśnionego, zdrowego . sportowca. Z drugiej strony panuje powszechne przekonanie, że lu- dzie inteligentni i sprytni są chudzi, wysocy i mają stosunkowo dużą 16 głowę. Psycholodzy, świetnie potrafiący wynajdywać nazwy dla róż- Wprowadzenie nych rzeczy (nawet jeśli nie są do końca przekonani o ich istnieniu), wymyślili nazwy typów osobowości odpowiadających określonej konstytucji fizycznej. Człowiek, którego budowa fizyczna jest zdomi- nowana przez tkankę tłuszczową i trzewia, został nazwany wisce- rotonicznym endorfikiem. Berne tak opisuje tego osobnika: Ma duży brzuch, ponieważ jego narządy wewnętrzne są dobrze rozwinięte. Przyjemność sprawia mu przyswajanie sobie różne rzeczy. Lubi jeść, a oprócz tego przyjemność mu sprawia, gdy okazuje mu się uczucie i aprobatę. Dobra zabawa to według niego pójście na przyjęcie z ludź- mi, którzy go lubią. Następnym typem jest somatotoniczny mezomorfik. Berne pisze o nim: Od jedzenia woli oddychanie. Ma kościstą głowę, szerokie ramiona i kwadratową szczękę... Do tej grupy można zaliczyć LVI Abnera i innych ludzi czynu. Z ich szeregów rekrutują się dobrzy ochroniarze i robotnicy budowlani. Z kolei cerebrotoniczny ektomorfik ma długie kończyny, cien- kie kości i słabo rozwinięte mięśnie. Zdaniem Berne'a „wyglądem przypomina roztargnionego profesora, często zresztą rzeczywiście nim jest". Człowiek taki bywa często nerwowy, podekscytowany i nie przejawia szczególnej skłonności do działania. Ludzie zali- czani do tego typu najlepiej nadają się do zadań wymagających namysłu i refleksji. Czy na podstawie tej teorii można formułować przepowiednie na temat ludzkich zachowań? Pierwszy i najbardziej oczywisty zarzut wskazuje na to, że większość ludzi nie mieści się w żadnej z poda- nych kategorii. Chociaż wiem, że jedzenie sprawia mi przyjemność (cierpi na tym moja figura), że w pracy posługuję się raczej mózgiem niż mięśniami, odbywam przecież spacery, biegam i ćwiczę na siłow- ni. Jestem pewien, że nie ma w tym niczego wyjątkowego. Większość 17 BU W Wprowadzenie ludzi, których spotykamy na ulicy, trudno byłoby zaliczyć do jed- nego z trzech omówionych właśnie typów osobowościowych. Czy teoria konstytucjonalna da się w ogóle obronić? Czy w ogóle jest użyteczna? Na pewno zawiera pewne oczywiste stwierdzenia w rodzaju: przysadziści, dobrze umięśnieni i zdrowi ludzie są przy- sadziści, umięśnieni i zdrowi. Nawet jeśli to prawda, trudno uznać to zdanie za odkrywcze. Analiza osobowości, jeśli ma przedstawiać jakąkolwiek wartość, musi z pewną dokładnością przewidywać, jak dany człowiek zachowa się w różnych sytuacjach. Teoria konstytu- cjonalna, oparta na typach budowy ciała, tego nie czyni. Na przykład, czy wiscerotoniczny endomorfik będzie przejawiał wrażli- wość estetyczną? Czy będzie wewnętrznie spięty? Czy będą nim targały wątpliwości? Teoria konstytucjonalna jest zbyt prosta, by mogła udzielić odpowiedzi na takie pytania. Może budzić zacieka- wienie, lecz nie ma zastosowania w poważnych sprawach. Kolejny ważny kamień milowy w teorii osobowości położył Carl Gustav Jung. Jung był uczniem i bliskim przyjacielem Freuda. Chociaż w końcu ich drogi się rozeszły, psychologia Junga pozo- staje pod silnym wpływem poglądów Freuda. Jung uważał, że ludzka psyche (składająca się z ego i podświadomości) przyjmuje dwie postacie: indywidualną i zbiorową. Chociaż obydwa systemy tworzą odrębne całości, zachodzą pomiędzy nimi interakcje. Indy- widualna podświadomość składa się z wypartych przeżyć jedno- stki i jest nam doskonale znana. Pojęcie podświadomości zbioro- wej ma swoich zwolenników, jest jednak znacznie bardziej kon- trowersyjne. Jung utrzymywał, że cała ludzkość ma dostęp do podświadomości zbiorowej, co wyjaśnia, dlaczego wszyscy ludzie zachowują się, ogólnie rzecz biorąc, w podobny sposób. To Jung podzielił ludzi na ekstrawertyków i introwertyków. Ekstrawertycy są zwróceni na zewnątrz, w stronę rzeczywistego świata, introwertycy zaś wolą spoglądać w głąb siebie, na własne subiektywne przeżycia. Ludzie nie muszą się jednoznacznie zali- czać do jednej lub drugiej grupy. Nawet najwięksi introwertycy zwracają się czasami w stronę zewnętrznego świata. Jednakże 18 w sferze podświadomości jedna z tych orientacji ma charakter Wprowadzenie dominujący. Podstawowa orientacja współgra z czterema funk- cjami psychicznymi występującymi u wszystkich ludzi. To właś- nie współgranie podstawowej orientacji i czterech funkcji tworzy zrąb ludzkiej osobowości. Czterema wspomnianymi funkcjami są: ODBIERANIE WRAŻEŃ: funkcja ta dostarcza nam opartego na faktach przedstawienia świata. INTUICJA: podświadomy proces wnikania pod powierzchnię „re- alnego" świata w poszukiwaniu podstawowych czynników wyjaś- niających istotę rzeczywistości. MYŚLENIE: racjonalna obserwacja świata oparta na faktach, logice i argumentacji. ODCZUWANIE: ocena obserwacji dotyczących siebie i świata oparta na emocjach. Wszyscy dobrze znamy przeciwieństwo odbierania wrażeń lub intuicji, myślenia lub odczuwania. Jeden z elementów ma cha- rakter dominujący, inny odgrywa rolę pomocniczą. U człowieka, który kieruje się bardziej wrażeniami niż intuicją i preferuje myślenie od odczuwania, czynnikiem dominującym może być od- czuwanie, myślenie zaś - czynnikiem pomocniczym. U innego osobnika, również preferującego odczuwanie i myślenie, funkcją dominującą może być myślenie, pomocniczą zaś - odczuwanie. Dominująca funkcja jest używana w sposób dostosowany do pre- ferowanej orientacji (ekstrawertycznej lub introwertycznej). Intro- wertycy wykorzystują swoją dominującą funkcję w wewnętrznym świecie. Z kolei funkcja pomocnicza jest używana w sferze bytu, która w danej orientacji nie jest preferowana. W celu ustalenia funkcji dominujących psychologowie Myers i Briggs stworzyli dodatkowy wymiar - przeciwieństwo: sądzenie lub postrzeganie (J-P od ang. judgment/perceptioń] - oraz skalę, w której za pomocą składającego się z czterech liter kodu można 19 20 Wprowadzenie określić typ osobowości człowieka. Preferowany element - sądzenie lub postrzeganie - determinuje sposób, w jaki jednostka odnosi się do świata zewnętrznego. Jeśli ktoś preferuje sądzenie, w kon- takcie ze światem zewnętrznym najczęściej używaną funkcją jest odczuwanie lub myślenie (w zależności od tego, która z nich jest preferowana). Jeśli dana osoba woli postrzeganie, w świecie zew- nętrznym posługuje się odczuwaniem lub intuicją (w zależności od tego, którą z tych funkcji preferuje). Funkcja dominująca jest inna u ekstrawertyków i introwertyków. W przypadku ekstrawertyków funkcja, na którą wskazuje J-P, jest funkcją dominującą, druga zaś ma charakter pomocniczy. Jungowska typologia, mimo upływu czasu, jest nadal szeroko stosowana w analizie osobowości. Wiele lat po Jungu inny psycholog, Hans Eysenck, stworzył kolejną typologię, która także spotkała się z dużym zainteresowa- niem (podsumowałem ją za pomocą rysunku umieszczonego na kolejnej stronie). System Eysencka jest dobrym przykładem praktycznego zasto- sowania teorii cech. Cecha osobowościowa to zwyczajnie opis na- wykowego sposobu zachowania. Nasz język zawiera tysiące słów, które takie sposoby zachowań opisują, od takich określeń jak „towarzyski" i „wytrwały" po takie jak „niespokojny" i „niezrów- noważony". Wielu psychologów podejmowało próbę opracowania kwestionariusza, który pomógłby w określeniu cech osobowych re- spondenta. Poprzez zadawanie pytań starali się uzyskać informacje na temat jego preferencji, opinii i postaw. Najczęściej stosowane kwestionariusze miały formę zestawu twierdzeń, z którymi badany miał się zgodzić lub nie. Chociaż w pewnych wypadkach można udzielić szybkiej i zdecydowanej odpowiedzi, pozostawiano również trzecią możliwość dla osób, które pragną wyrazić „niezdecydowa- nie". W niektórych testach odpowiedziom przypisane są wartości punktowe; na przykład, badany może wybrać punkt na pięciostop- niowej skali od 1 (zdecydowana aprobata) do 5 (zdecydowana dezaprobata), gdzie 3 oznacza punkt, w którym badany nie podej- muje żadnej zdecydowanej decyzji. Ważną cechą takich kwestiona- riuszy jest to, że nie ma w nich właściwych i niewłaściwych od- Wprowadzenie powiedzi. Stwierdzenie w rodzaju „Lubię chodzić na przyjęcia" mo- że spowodować zakreślenie odpowiedzi „tak" lub „nie" bez wzbudza- nia w badanym poczucia, że uczynił coś niewłaściwego. Oczywiście w pewnych wypadkach respondent stara się stworzyć sztuczny obraz własnej osoby, tym jednak zajmiemy się nieco później. Historia psychometrycznych badań osobowości rozpoczęła się w latach I wojny światowej, kiedy armia amerykańska chciała się upewnić, czy rekruci nie cierpią na zaburzenia psychiczne unie- możliwiające wysłanie ich na front. Opracowano w tym celu specjalny kwestionariusz, w którym pojawiły się pytania w rodza- ju: „Czy moczysz się w nocy?" i „Czy często śnisz na jawie?". Gdy psycholodzy odnosili wrażenie, że respondent wykazuje zbyt wiele takich objawów, kierowali go na dalsze badania. TYPOLOGIA EYSENCKA ^X**niezrównoważonyVS(^ ^r nastrojowy przewrażliwiony ^V X niespokojny niespokojny \^ / surowy agresywny \ / poważny egzaltowany \ " pesymistyczny .^. powściągliwy ^ zmienny \ <^s impulsywny nietowarzyski ^ 3j^ optymistyczny cichy ^ aktywny INTROWERTYK EKSTRAWERTYK bierny A/ •3- towarzyski ostrożny %^ ^ otwarty zamyślony % 4> rozmowny , 1 łagodny reagujący 1 \ opanowany kontaktowy / \ spolegliwy żywy / \ stały beztroski X ^V spokojny przywódca / ^"^^ ZRÓWNOWAŻONY ^X^ 21 Początkowo wydawało się, że wspomniane metody badawcze znajdą zastosowanie głównie w medycynie. Słynny test pochodzący z wczesnego okresu badań nad osobowością, Wielowymiarowy Min- nesocki Opis Osobowości (Minnesota Multiphasic Personality lnven- tory - MMPI), miał na celu wykrycie zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, paranoja, schizofrenia i dewiacje psychopatyczne. Wkrótce jednak okazało się, że prawdziwa wartość „handlowa" owych testów polega na tym, iż mogą pomóc pracodawcom w sele- kcji pracowników i kształtowaniu ich kariery zawodowej. Właśnie temu obszarowi poświęcam pierwszą część mojej książki. Ponieważ istnieje tyle różnych testów, warto zapytać, czy są one równie przydatne i czy przebadanie danej osoby za pomocą różnych testów da podobne rezultaty. Na pytania te można odpowiedzieć krótko - nie. To prawda, że testy oparte na teorii cech osobowościo- wych, zmierzające do określenia podobnych rysów charakteru, powinny dać, ogólnie biorąc, podobne rezultaty. Pewne testy różnią się jednak znacznie od siebie. Na przykład dobrze znany Test Ror- schacha plam barwnych jest przykładem zastosowania tzw. tech- niki projekcyjnej, w której pyta się badanego, jakie kształty „do- strzega" w pokazywanych mu plamach barwnych. Interpretacja wyników takich testów jest w dużym stopniu subiektywna i zależna od umiejętności przeprowadzającego je psychologa. Już na samym wstępie warto zaznaczyć, że nie każdy test przypominający test psychometryczny rzeczywiście nim jest. Całe mnóstwo testów publikowanych w różnych czasopismach stawia sobie za cel jedynie dostarczenie rozrywki i nie ma żadnej wartości psychologicznej. Bardziej szkodliwe są testy podawane za psycho- metryczne, których wyniki są w dużej mierze oparte na tzw. efekcie Barnuma. Jak pewnie pamiętacie, P. T. Barnum był artystą estra- dowym, który wypowiedział odkrywcze słowa: „Frajerzy rodzą się co minutę". Łatwo skonstruować test, który dostarczy wyników odpo- wiadających wszystkim badanym, nie wprowadzając między nimi żadnego rozróżnienia. Nie ma również problemu z tym, by wszyscy, którzy otrzymają wyniki badania osobowości, uwierzyli, że dostar- 22 cza ono ich prawdziwego wizerunku. ytanie o to, czy osobowość człowieka może ulec zmianie, fma wielkie znaczenie w dziedzinie analizy i oceny osobo- wości. Niestety, podobnie jak w przypadku wielu innych pytań pojawiających się w psychologii, nie ma na nie jasnej odpowiedzi. Jednym z istotnych elementów definicji osobowości (jak widzieliśmy wcześniej) jest jej niezmienność w czasie. Co- dziennie rano budzisz się jako taki sam człowiek, który poszedł spać poprzedniego wieczora. Wszyscy doświadczamy tego w od- niesieniu do siebie samych i ludzi, których znamy. Zachowujemy dużą ostrożność wobec osób, u których dokonują się tak gwał- towne zmiany osobowości, że w krótkim okresie wydają się zupeł- nie inną osobą. Rzeczywiście, istnieją ludzie cierpiący na zabu- rzenia wywołane przez zjawisko tzw. wielorakiej osobowości, którzy w bardzo krótkim czasie z jednej osobowości przechodzą do zupełnie innej. Uważamy jednak, że jest to zaburzenie psychi- czne wymagające opieki medycznej, nie zaś sytuacja normalna. Gdyby jednak ludzie nie mogli się zmieniać, korzyści płynące z analizy osobowości byłyby bardzo ograniczone. Potrafimy wska- zać osoby przystosowane lub nieprzystosowane do danej sytuacji. Patrząc na ludzi, którzy ze sobą pracują, możemy rozpoznać tych, którym dobrze idzie, i tych, którzy sobie nie radzą. Jeśli nie mo- żemy pomóc ludziom w dokonaniu zmiany, nasza rola jest bardzo ograniczona. Określenie stopnia, w jakim ludzie panują nad własną osobo- wością, jest sprawą kontrowersyjną. Freud i Jung twierdzili, że człowiek jest w dużym stopniu poddany nieświadomym pobudze- niom. W ciągu ostatniego wieku "pogląd ten wywarł wpływ na 23 24 Czy możesz się zmienić? wiele obszarów działalności człowieka. Na przykład w dziedzinie sztuki niemal obowiązującą była teoria głosząca, że artysta jest ostatnią osobą, która może zrozumieć stworzone przez siebie dzieło. Wskazywano, dla przykładu, że powieść pełna jest pod- świadomych pobudzeń wypływających z psychiki autora oraz iż jest on źle przygotowany do ich zrozumienia z tego powodu, że są one nieświadome i nie zdaje sobie sprawy z ich istnienia. Psychoanaliza opiera się na założeniu, że ludzie poruszają się bez końca w błędnym kole neurotycznych zachowań, dopóki odpowiednio przygotowany psychoanalityk nie pomoże im w wy- kryciu motywów sprawczych ich postępowania. Proces ich odkry- wania jest bardzo żmudny i kosztowny, a każda zmiana zacho- wania może zostać wprowadzona dopiero po wnikliwym prze- analizowaniu dzieciństwa pacjenta, doświadczeń z formacyjnego okresu jego życia oraz jego stosunków z innymi ludźmi. Psycho- analityk stosuje kilka technik psychologicznych, takich jak me- toda swobodnych skojarzeń i analiza snów, by pomóc badanemu w odkryciu pobudzeń, które tak długo pozostawały w ukryciu. Ponieważ wiele treści podświadomości to wyparte wspomnienia epizodów z przeszłości pacjenta, zbyt bolesnych, by je przypomi- nać, potrzeba naprawdę dużego trudu, żeby je ujawnić. Na drugim krańcu mamy badaczy ze szkoły egzystencjalistycz- nej, nauczających, że nie musimy czuć się skrępowani własną przeszłością, i wzywających, byśmy wzięli odpowiedzialność za własne życie. Trudno o bardziej odmienne stanowisko. Poniżej zamieszczam fragment z książki Geralda Coreya zatytułowanej Theory and Practice oj Couseling and Psychotheraphy (Teoria i praktyka poradnictwa oraz psychoterapii): Egzystencjalistyczna filozofia człowieka opiera się w du- żym stopniu na założeniu, że znaczenie naszego istnienia nie jest nigdy ustalone raz na zawsze. Człowiek stale stwarza siebie na nowo poprzez swoje przedsięwzięcia. Ludzie są stale w fazie przejściowej, stale się wyłaniają, ewoluują i stają. Bycie osobą oznacza, że odkrywa się Czy możesz się zmienić? istotę egzystencji i nadaje jej sens. Pytamy: „Kim jestem? Kim byłem? Kim mogę się stać? Dokąd zmierzam?". Nie ma żadnego uprzednio istniejącego planu ani sensu, który nam narzucono. O tym, że ludzie się zmieniają, wiemy z codziennego życia. Zwykle zmiany są nieznaczne i długo zachodzą, niekiedy bywają jednak nagłe i dramatyczne. Przykładem może być sytuacja czło- wieka, który stracił bliską osobę. Śmierć współmałżonka może doprowadzić do depresji trwającej całymi miesiącami, a nawet latami. Na dłuższą metę możemy zaobserwować takie zmiany, jak zwiększony poziom niepokoju, mniej ekstrawertyczną orientację, a nawet wzrost poczucia niepewności i spadek kreatywności. Żadna z tych zmian nie musi mieć jednak charakteru stałego; gdy dotknięty tragedią człowiek pozna w końcu nową osobę, czas może przynieść inne, pozytywne zmiany. Badając ludzi w kontekście pracy zawodowej, stale zdajemy sobie sprawę ze zmian, które mogą się dokonać w ich osobowości. Test, którym najczęściej się posługuję, ma na końcu dwie części. Pierwsza nosi tytuł „Potencjalne zalety". Wskazuję w niej, jak pewnie odgadliście, pozytywne obszary, na których badany powi- nien skoncentrować uwagę. Druga to „Potencjalne obszary, które mogą wymagać zmian". Jest to, mówiąc zwyczajnym językiem, lista rzeczy, których nie można uznać za aktywa badanego i których zmiana przyniosłaby mu korzyść. Jedną z rzeczy, które podkreślamy w pracy, jest to, że osobowość człowieka nie ma charakteru stałego jak rozmiar buta, lecz jest czymś, co w pew- nych granicach może podlegać zmianom. Określenie tych granic pozostaje sprawą otwartą. Gdyby po przeprowadzeniu testu wezwano pracownika na spotkanie i poinformowano: „Może pan zostać kierownikiem i otrzymać podwyżkę, jeśli nauczy się pan bardziej przyjaznej i otwartej postawy wobec klientów", mógłby to spowodować u niego chęć zmian. Własny interes wydaje się potężnym czynnikiem motywującym do dokonania takich ko- rekt. I 25 Czy możesz się zmienić? Czy możesz się zmienić? 26 Wszystkie zmiany osobowości mogą być bolesne, dlatego nie należy się z tym spieszyć. Rozpocznij od pracy nad tymi aspekta- mi własnej osobowości, które można zmienić bez większego kło- potu. Pamiętaj, że drastyczne zmiany rzadko bywają trwałe. Niemal na pewno daremne i z pewnością niewskazane jest dążenie do tego, by stać się osobą, którą w sposób oczywisty nie jesteśmy. Często można jednak natrafić na poradniki, które obie- cują łatwowiernym czytelnikom uzyskanie nowej, silniejszej i bar- dziej dynamicznej osobowości. Naturalnie sugeruje się również, że „nowe ja" będzie bardziej atrakcyjne dla przedstawicieli płci prze- ciwnej. Mój Boże... Prawdopodobieństwo powodzenia tak śmiałego przedsięwzięcia jest bliskie zeru. Człowiek chorobliwie nieśmiały w ciągu jednej nocy nie stanie się osobnikiem towarzyskim, bierny zaś nie odkryje w sobie nieznanych dotąd pokładów asertywności. W każdym razie atrakcyjne wydaje się w nas to, co najbardziej naturalne i autentyczne. Ludzie, którzy o tym zapominają, by wywołać wrażenie na innych, zwykle wydają się im śmieszni. Najwyraźniej widać to w mediach, gdy zwyczajny człowiek obda- rzony odrobiną talentu nagle staje się wielką gwiazdą. Przemiana ta może być całkiem zatrważająca i dla zainteresowanej osoby katastrofalna w skutkach. Ilu zwykłych ludzi zaczęło wierzyć w swój medialny wizerunek i stało się potworami egoizmu? Ilu rozwiodło się z osobami, od których wcześniej byli zależni, i zaczęło się obracać w zupełnie nieprawdziwym świecie? Znamy liczne opowieści o gwiazdach pop kultury, filmu i sportu, które padły ofiarą alkoholu, narkotyków, depresji i przemocy, co potwierdza przeczucie, że nie jest to zwykły zbieg okoliczności. Utracenie kontaktu z własną osobowością bywa bardzo niebezpieczne. Jedna z takich zmian, której wszyscy jesteśmy świadomi, wpływa na długotrwałe związki międzyludzkie. Zjawisko to może przybierać dwie formy. Małżonkowie, którzy są ze sobą od lat, uczą się sztuki dostosowania do partnera, upodabniając do siebie w sferze osobowości. Równie powszechnym zjawiskiem jest jed- nak sytuacja, w której ludzie, mimo wielu lat fizycznej bliskości, oddalają się od siebie i w końcu stają zupełnie różni. Prowadzi to często do tragicznej sytuacji, kiedy małżonkowie w średnim wie- ku z dziećmi, które osiągnęły niezależność, postanawiają się rozejść po latach ledwie skrywanej niechęci. Jak wcześniej wspomniałem, poświęcamy wiele czasu na ana- lizowanie wzajemnego dostosowania ludzi, którzy przeżywają trudności w swoim związku. Alarmująca jest jednak liczba ludzi, którzy wierzą, że można zachować „dobre" cechy partnera i usu- nąć „złe". Problem nie polega wyłącznie na tym, że w naszych testach pomijamy czynnik atrakcyjności seksualnej - jesteśmy też zmuszeni do pominięcia elementu miłości. Jest to poważny brak, gdyż wedle mojej wiedzy nie ma na rynku żadnego wiary- godnego testu miłości. Dlatego poświęciłem trochę czasu na przyjrzenie się relacjom, które według wszelkich standardów nig- dy nie powinny być udane. Mimo moich chłodnych i wyzutych z uczuć analiz okazało się, że ludzie pozostający w takich związ- kach nie widzieli świata poza sobą i niecierpliwie szukali u mnie wskazówki, jak mogą poprawić swoją sytuację. Wydaje mi się, że tego rodzaju zmiana nie jest możliwa i że jej poszukiwanie może sprawić obojgu partnerom wiele cierpienia. Nie można kochać kogoś pod warunkiem, że stanie się kimś innym. Wydaje się to oczywiste, zdumiewa jednak, jak często ludzie starają się narzu- cić partnerowi nierealistyczne oczekiwania, by stał się dla nich bardziej „akceptowalny". 27 fhociaż testy psychologiczne znane są od wielu lat, dopiero ggod niedawna są szerzej używane. Zadecydowało o tym kilka przyczyn. Po pierwsze, niemal powszechnie dostępne stały się małe, szybkie komputery osobiste, które w ułamku sekundy potrafią wykonać skomplikowane programy używane do przeprowadzania testów psychologicznych. Jeszcze niedawno te- sty musiały być przeprowadzane przez zawodowych psychologów, którzy ręcznie liczyli wyniki badań. Czynność ta była bardzo czasochłonna i tym samym niezwykle kosztowna. Dzisiaj zebrane informacje można wprowadzić do komputera, ręcznie lub za pomocą czytników optycznych, odczytujących kwestionariusze wypełnione przez badanych. Przetwarzanie danych zabiera bar- dzo mało czasu, a raport można opracować i wydrukować, naci- skając jeden klawisz. Dzięki temu psychologowie mogą się skon- centrować na interpretacji rezultatów, co jest czynnością nieco bardziej skomplikowaną. W Wielkiej Brytanii jeszcze jedna zmiana przyczyniła się do szerszego spopularyzowania testów. Brytyjskie Towarzystwo Psycho- logiczne (British Psychological Society) stworzyło osobom niemają- cym wykształcenia psychologicznego możliwość ukończenia kursu w dziedzinie testów psychometrycznych i uzyskania licencji ankie- tera. Dzięki temu powstała nowa grupa ludzi potrafiących przepro- wadzać testy i interpretować ich rezultaty. Ponieważ wspomniane osoby nie miały tak wysokich kwalifikacji jak zawodowi psychologo- wie, ich czas był tańszy, obniżyły się więc koszty badań testowych. Większa łatwość przeprowadzania testów i obniżenie kosztów, 28 chociaż najważniejsze, nie są jednak jedynymi czynnikami, które Dlaczego warto używać testów? spowodowały upowszechnienie się testów psychologicznych. Meto- dy badawcze stosowane w przeszłości w dużej mierze zostały po- rzucone. Wywiad nadal pełni funkcję pomocniczą w stosunku do testu, nie jest jednak uznawany za wiarygodne narzędzie. Wszyscy braliśmy kiedyś udział w jakichś wywiadach. Niektórzy mieli okazję obserwowania tego procesu „z obu stron stołu". Człowiek starają- cy się o pracę dokonuje sprytnej analizy cech, które potencjalny pracodawca chciałby widzieć u swoich pracowników, i, co zrozu- miałe, pragnie zaprezentować się w jak najlepszym świetle. Jeśli pracodawca potrzebuje kogoś umiejącego pracować w zespole, aplikant podkreśla swoje doświadczenie w pracy zespołowej. Jeśli szuka się zatwardziałego indywidualisty, kandydat stara się ukazać właśnie w takim świetle. Ze strony pracodawcy pojawia się zwykle założenie, że osoba przeprowadzająca wywiad „świetnie zna się na ludziach". Zdumiewające, ilu ludzi schlebia sobie, podając się za takich znawców. Bardzo często wywiad ujawnia jednak wiele sła- bostek, uprzedzeń i preferencji, które inteligentny kandydat z pew- nością wykorzysta. Z kolei doskonale przygotowana osoba, która niechcący naruszy jakieś tabu prowadzącego rozmowę, może od- paść mimo swych niepodważalnych zalet. Można chyba wybaczyć, jeśli pracodawca dokonujący wyboru sekretarki kieruje się osobi- stymi słabostkami. Bardzo często jednak osoba przeprowadzająca wywiad jest jednocześnie menedżerem delegującym kandydata do pracy w departamencie, którego pracownicy kierują się zupełnie innymi uprzedzeniami. Przewaga testów polega na tym, że eliminują celowe zafałszo- wania wprowadzane przez kandydata oraz wszelkie sygnały, które może mu przesyłać osoba prowadząca wywiad, informujące o jej oczekiwaniach. Skuteczny profil osobowości w pewien sposób ana- lizuje jego konstrukcję psychiczną. Chociaż brzmi to złowróżbnie, w rzeczywistości nie jest wcale takie strasznie. Kiedyś poproszono mnie o wygłoszenie wykładu dla studentów Uniwersytetu Oksfor- dzkiego, którzy niebawem mieli skończyć studia, trafić na rynek pracy i, przypuszczalnie, zostać poddani testom. Bardzo chcieli się dowiedzieć, jakich informacji mogą niechcący dostarczyć podczas 29 Dlaczego warto mmać testów? badań testowych. Wyjaśniłem, że test z pewnością wykaże, czy są nieśmiali, czy przebojowi, doświadczają niepokoju, są kreatywni lub pozbawieni tej cechy itd. Nie ujawni jednak, czy kandydat nadużywa alkoholu, kocha swoją matkę lub ma dziwną fiksację związaną z damską bielizną. Odniosłem wrażenie, że dodało im to otuchy. Metoda testowa pozwala pracodawcy na bardziej profesjonalny dobór pracowników od metody opartej na czystych odczuciach i intuicji. Na przykład na zajęciach z psychometrii miałem kilku kolegów, którzy pracowali w kadrach jednej z dużych firm moto- ryzacyjnych. Wyjawili mi, że jednym z najtrudniejszych wyzwań była dla nich rekrutacja kobiet do pracy w dziale sprzedaży telefonicznej (panie te siedziały cały dzień przy telefonie, sprzeda- jąc ubezpieczenia komunikacyjne). Dla wielu ludzi taka praca byłaby istną torturą, jednak, jak to zwykle bywa w życiu, pewni ludzie są do niej stworzeni. Niektóre pracownice były tak dobre, że przewyższyły wszelkie oczekiwania. Firma wytyczyła handlow- com takie cele, by skutecznie działając, nie mieli żadnych proble- mów z ich realizacją. Niektóre panie nie tylko spełniły postawione wymagania, lecz zdołały je przewyższyć nawet o 17 do 20 procent. Prawdziwe królowe sprzedaży telefonicznej. Kierownictwo firmy postanowiło zbadać osobowość tych niezwykłych handlowców i na podstawie uzyskanych wyników opracować normę. Wymy- ślono bardzo interesujący eksperyment. Postanowiono zatrudnić dwie nowe grupy kobiet. Rekrutacja do pierwszej grupy odbywała się za pomocą zastosowania tradycyjnych technik i metody oceny osobowości. Kobiety z drugiej grupy musiały przejść badania testowe, później zaś porównywano ich wyniki z wynikami naj- lepszych pracownic działu sprzedaży telefonicznej. Zatrudniono jedynie te, których profil osobowości odpowiadał profilowi najbar- dziej skutecznych handlowców. Zgodnie z oczekiwaniami po up- ływie osiemnastu miesięcy okazało się, że wiele kobiet miało dość tego zajęcia i odeszło. Inne nie były wystarczająco skuteczne w sprzedaży ubezpieczeń i po okresie próbnym zostały zwolnione. 30 Okazało się jednak, że kobiety, które wybrano, opierając się na Dlaczego warto używać testów? pozytywnym wyniku porównania z najlepszymi handlowcami, w większości pozostały w firmie i poszły w ich ślady. Ta metoda doboru „idealnych" pracowników staje się coraz popularniejsza. Pracuję obecnie z klientem, którego firma dostarcza ekspertów komputerowych dużym przedsiębiorcom na krótkie kontrakty. Jego problem polega na tym, że zatrudnia informatyków na kilka miesięcy i umieszcza ich w dużych przedsiębiorstwach, w których od razu reprezentują jego firmę. W takiej sytuacji wielkie znaczenie ma dobór odpowiednich ludzi. Po pierwsze, wybrane osoby muszą zrobić dobre wrażenie w firmie, do której zostaną oddelegowane. Muszą też mieć odpowiednie cechy osobowości, by wykonać zleconą pracę, mimo znajdowania się w obcym środowi- sku. Jak się pewnie domyślacie, pewni ludzie byli do tego stworzeni. Na podstawie analizy ich profilu chcieliśmy stworzyć normy rekru- tacji. Chodziło o wyeliminowanie nieodpowiednich ludzi, zanim zostaną zatrudnieni i zniszczą dobrą reputację swego pracodawcy. W tym celu opracowaliśmy „wizerunek" odpowiedniego kandydata i mogliśmy przeprowadzić skuteczną selekcję. Jakie inne przesłanki przemawiają za stosowaniem testów? Wskazaliśmy już, że metoda testowa pomaga w wyborze „właści- wych" ludzi. A co z ludźmi, którzy do danej pracy się nie nadają? Psychologowie powiadają zwykle, że nie ma dobrych ani złych osobowości, i w pewnym sensie mają rację. Z drugiej strony ist- nieją przecież pewne zaburzone osobowości i będziesz w nie lada kłopocie, jeśli taki człowiek znajdzie się w twoim zespole. Kiedyś pracowaliśmy dla firmy, która w dziale sprzedaży zatrudniała młode kobiety. Jedna z nich, nazwijmy ją Katie, była inteligentna, przyjacielska, przebojowa, sumienna, jednym słowem, bezcenny nabytek dla firmy. Po jakimś czasie Katie wyszła za mąż i prze- prowadziła się do innego miasta, w którym znalazł pracę jej mąż. Poprosiliśmy o profil osobowości Katie, by dzięki niemu znaleźć odpowiednią osobę na jej miejsce. Zadanie takie jest wykonal- ne w sensie procentowym, tj. można znaleźć kandydatkę, która w 95 procentach będzie miała cechy Katie. Zanim przystąpiliśmy do pracy, dyrekcja zmieniła zdanie. Postanowiono, bez żadnych 31 Dlaczego warto używać testów? badań testowych i wywiadów, w miejsce Katie przenieść panią z innego działu, powiedzmy, Sophie. Na szczęście psychologowie zajmujący się psychomterią wykonują wiele zadań, by poszerzyć swoją wiedzę, nawet jeśli są pozbawieni zachęty materialnej. Postanowiliśmy poddać Sophie testom i przeanalizować jej wize- runek na tle profilu Katie. Doznaliśmy szoku! Ta dziewczyna miała wyraźnie zaburzoną osobowość. Była skrajną introwertycz- ką, miała ogromne problemy z niepokojem i zdradzała wszelkie symptomy braku równowagi emocjonalnej. Stan Sophie był tak poważny, że zwróciliśmy uwagę jej przełożonemu, iż kobieta może popełnić samobójstwo. Kiedy poprosiliśmy, aby powiedziała nam, co ją niepokoi, okazało się, tak jak podejrzewaliśmy, że ma ogromne problemy osobiste i rzeczywiście zastanawia się nad odebraniem sobie życia. Zdumiewa, że pewni ludzie, niemąjący czasu lub odwagi, by pójść do lekarza lub psychiatry, silnie wierzą, że profil osobowości może ujawnić ich problemy. Oczywiście kwestionariusze używane dla celów rekrutacji pracowników nie stawiają sobie za cel zidentyfikowanie problemów medycznych, w pewnych okoliczno- ściach te się jednak ujawniają. Kiedyś zwróciło się do nas 0 pomoc dwóch młodych mężczyzn starających się o pracę po- średników ubezpieczeniowych. Twierdzili, że bardzo dobrze sobie radzą. Obaj nalegali jednak, abyśmy poddali ich testom. Nie mogłem zrozumieć, o co im może chodzić, ponieważ nie chcieli nam o tym powiedzieć. Mimo to przeprowadziliśmy z każdym z nich dwa testy i uzyskaliśmy profil dwóch poważnie zaburzo- nych osobowości. Podczas gdy Sophie była zamknięta w sobie 1 niezrównoważona, dwaj panowie byli przebojowi, wyraźnie spię- ci, zmotywowani do działania i dosłownie sparaliżowani przez niepokój. Mieli typ osobowości, który w psychologii określa się mianem osobowości typu A. Osobowość typu A bywa czasami nazywana „osobowością choroby wieńcowej". Określenie to nie jest do końca słuszne - późniejsze badania wykazały, że u ludzi o osobowości typu A występuje zwiększone ryzyko zawału serca 32 jedynie wówczas, gdy tłumią w sobie dużo gniewu. Było jednak Dlaczego warto używać testów? oczywiste, że dwaj młodzi biznesmeni prowadzili bardzo niebez- pieczny styl życia. Ze zdumieniem stwierdziłem, że gdy im o tym powiedziałem, zakomunikowali, iż spodziewali się takiego wyniku i właśnie dlatego poprosili, by poddać ich testom. Dlaczego nie udali się z tym1 do lekarza? Wydaje się, że ambitni młodzi przed- siębiorcy nie uważają, by pójście do lekarza było właściwym po- sunięciem. Z kolei wypełnienie kwestionariusza wydawało się na miejscu! Również inni ludzie posługują się testami psychologicznymi, by określić swoje problemy osobiste. Jedną z oferowanych przez nas usług, jest tzw. analiza kompatybilności, w której poddajemy analizie porównawczej profile osobowości osób żyjących ze sobą w związku. Za pomocą tej metody nie można jednak zbadać atrak- cyjności seksualnej partnerów. Wszyscy odczuwaliśmy kiedyś fi- zyczny pociąg do osoby, którą niezbyt lubimy, lub na odwrót - lu- biliśmy ludzi, którzy nie podniecali nas seksualnie. Analiza kom- patybilności wyświetla rozmaite wymiary profilu osobowości part- nerów, ujawniając podobieństwa i różnice. Badania rozpoczynamy od tego, co nazywamy czynnikami drugorzędnymi. Jest to pięć głównych czynników osobowościowych, które tworzą zrąb oso- bowości człowieka: ekstrawersja/introwersja, niepokój, kontrola, niezależność i wrażliwość. Pojawienie się poważnych różnic w jed- nym, dwóch lub większej liczbie wspomnianych wymiarów nie musi oznaczać, że dany związek napotka problemy. Ludzie proszą- cy nas o przeprowadzenie takiej analizy, niemal zawsze doświad- czali jakichś trudności w łączącym ich związku. Z tego powodu można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że poważne różni- ce osobowościowe nie były źródłem ich problemów. W relacjach międzyludzkich pewne rysy osobowościowe są ważniejsze od innych. Na przykład, jeśli jeden z partnerów jest osobą kreatywną, drugi zaś jest tej cechy pozbawiony, nie spowo- duje to przypuszczalnie poważniejszych problemów. Mniej twór- czy osobnik może być poirytowany nierealistycznymi pomysłami ^^ swojego kreatywnego partnera, wszyscy jednak działamy sobie czasami na nerwy, prawda? 33 Dlaczego warto używać testów? Dla porównania weźmy spontaniczność/sprawowanie kon- troli. Ludzie przejawiający silną tendencję do sprawowania kon- troli lubią protokół i reguły. Cenią miłe, podnoszące na duchu poczucie wypływające z moralnych przekonań. Czują się jak w domu w purytańskich środowiskach, w których mogą bez skrępowania wyrażać szczerą dezaprobatę dla znajdujących się na zewnątrz grzeszników i ludzi pozbawionych zasad. Ludzie przejawiający skłonność do sprawowania kontroli mają czasami wrażenie, że bliźni o swobodniejszych przekonaniach nie są jedynie inni, lecz wręcz moralnie odrażający. Z drugiej strony ludzie, którzy przejawiają niską skłonność do kontroli, są prze- konani, że jedynym możliwym sposobem życia jest całkowite wyluzowanie się. Traktują wszystkich ambitnych osobników ja- ko spiętych, nudnych i pompatycznych. Poważne różnice w tym wymiarze osobowości mogą wskazywać, że partnerzy napotkają poważne problemy. Korzyści płynące z tego rodzaju analizy polegają na tym, że można dzięki niej sporządzić psychodynamiczną mapę relacji - mapę, która jest niewidoczna dla tworzących osób, szczególnie w samym środku bitewnego rozgardiaszu. Opisanie całej sytuacji i spokojne przyjrzenie się jej może dostarczyć zainteresowanym nieco nadziei. Przeprowadziliśmy taką analizę dla małżonków, którzy na zewnątrz wydawali się zupełnie niedostosowani. Męż- czyzna był bardzo nerwowy, ulegający nastrojom, twórczy i pełen wątpliwości, kobieta, znacznie spokojniejsza, pewniejsza siebie, wydawała się jednak chłodna i pozbawiona współczucia. Z pew- nością nie była osobą, do której jej partner mógłby się zwrócić ze swoimi problemami. Widać było wyraźnie, że najbardziej ceni w niej spokój i opanowanie. Nie przeszkadzało mu, że nie okazuje mu współczucia i nie dostarcza ramienia, na którym mógłby się wypłakać. Znacznie większe wrażenie robił na nim spokój part- nerki i jej niewzruszone oblicze. Wydawało się nam, że dostarcza- ło mu to silnej inspiracji w licznych kryzysach, które przeżywał. Później wyznał, że zwykł ją nazywać „swoim Buddą", w powodu aury spokoju, jaka ją otaczała. Dlaczego warto używać testów? W testach psychometrycznych najbardziej cenię to, że nie tylko pozwalają na umieszczenie kwadratowych klocków w kwa- dratowych otworach, okrągłych zaś w okrągłych. Jest to przy- datne, lecz szczerze mówiąc, całkiem banalne. Rzecz staje się naprawdę interesująca, gdy masz do czynienia (a ja mam to szczęście) z bardzo inteligentnymi i niezwykle kreatywnymi oso- bami. Taka praca jest prawdziwym wyzwaniem. Odkrywasz, że przysłowiowe klocki mają nie tylko całkiem nowy, oryginalny kształt; gdy badany staje się tego świadomy, potrafi nie tylko odnaleźć pasujące otwory, lecz przekonać badającego, by spo- rządził otwory o kształcie odpowiednim dla niego. Gdy zdarza się coś takiego, mówię o zadowoleniu z wykonywanej pracy. 35 36 fielu ludzi chciałoby wiedzieć, czy można „oszukać" test ł badający profil osobowości. Odpowiem krótko - nie. W teście nie ma właściwych i niewłaściwych odpowiedzi, a osoba przeprowadzająca badanie stara się jedynie uzyskać prawdziwe odpowiedzi na zadawane pytania. Podczas przeprowa- dzania testów na potrzeby selekcji pracowników potencjalny pracodawca ma lub powinien mieć całkiem wyraźne wyobrażenie, jakiej osoby pragnie. Jeśli taką osobą nie jesteś, przypuszczalnie nie znajdziesz trwałego zadowolenia z wykonywanej pracy, nieza- leżnie od tego, jak atrakcyjna może się wydawać. Oczywiście na tym sprawa się nie kończy. Ludzie często pragną zdobyć określo- ną posadę z powodu potrzeb finansowych lub dlatego, że gdy zostaną przyjęci, będą potrafili stworzyć sobie wygodną niszę, nawet jeśli nie odpowiadają w stu procentach oczekiwaniom pracodawcy. Z tego powodu starają się odgadnąć, jakiego pra- cownika pragnie ich przyszły chlebodawca, i odpowiadać na pytania tak, by wywołać korzystne wrażenie. Z kilku powodów działanie takie jest skazane na niepowodzenie. Testy są tak konstruowane, by zawierały wewnętrzny wykry- wacz kłamstwa. Nie powiem wam, w jaki sposób on działa, ponieważ uczyniłoby to bezużytecznym wiele testów i ściągnęło na mnie powszechną niechęć kolegów. Dość powiedzieć, że bada- jący odkryje, iż starasz się wywrzeć na nim pozytywne wrażenie poprzez stworzenie fałszywego wizerunku własnej osoby. Jeśli podjąłeś niewielką próbę ukazania się w „lepszym" świetle, zosta- nie to odnotowane, lecz przypuszczalnie nie wpłynie w dużym stopniu na twoje szansę. Jeśli jednak zostaniesz uznany za czło- Czy można oszukać test? wieka, który stara się zamydlić oczy pracodawcy, staniesz się człowiekiem niegodnym zaufania w innych sprawach, co może doprowadzić do odrzucenia twojego podania. Kiedyś, ku memu zdziwieniu, generał pewnego zakonu (nie wymienię jego nazwy z przyczyn, które niebawem staną się jasne) poprosił mnie o przeprowadzenie testów osobowości na nim i jego braciach zakonnikach. Przełożeni zakonu byli pod silnym wpły- wem Amerykanów, którzy cenią wartość testów psychometrycz- nych. Skontaktowaliśmy się z członkami zakonu mieszkającymi w różnych częściach świata, prosząc o wypełnienie kwestionariu- sza. Podczas przetwarzania danych zauważyliśmy, że każdy z re- spondentów plasuje się nieoczekiwanie wysoko na skali kłam- stwa. Wielce tym zakłopotany, skontaktowałem się z generałem i z całym taktem, na jaki było mnie stać, wyjaśniłem problem. Zamiast wpaść w gniew, generał był tym bardzo ubawiony. Wy- jaśnił, że mnisi przez całe życie starają się naśladować Jezusa. Naturalnie zawodzą, lecz nie zaprzestają prób. W bardzo szczegól- nym sensie, z jak najwznioślejszych pobudek, żyją w kłamstwie. W tym wypadku kłamstwo zostało jednak łatwo wykryte. W jednej tylko dziedzinie działalności zawodowej ludzie przed- stawiający siebie w fałszywie korzystnym świetle są witani z ra- dością. Handlowcy, szczególnie stosujący metody polegające na wywieraniu silnego nacisku, przez całe życie starają się przeko- nać ludzi, że są dobrymi facetami, na których słowie można polegać. W ich słownictwie nie ma miejsca na takie określenia jak „uczciwość" lub „wewnętrzne wątpliwości". Wyobraźcie sobie sprzedawcę mówiącego: „Tak, to dobre urządzenie, lecz konku- rencja wyprodukowała równie dobre, a przy tym tańsze". Jeśli nie myślisz o karierze handlowca, zalecam jednak szczerość przy wypełnianiu kwestionariusza. Oprócz jawnego oszukiwania respondenci robią inne rzeczy, by zafałszować wyniki testu. Jedną z nich nazywam „filozofowa- niem". Wszystkie testy, które znam, opierają się na zasadzie, że najlepsze odpowiedzi to te, które badany podaje „prosto z głowy", j Należy pamiętać, że przeprowadzający test stara się jedynie 37 38 Czy można oszukać test? określić nasze odczucia wobec własnej osoby, nie zaś przeprowa- dzić dochodzenie policyjne. W jednym z naszych testów pojawia- ło się zdanie: „Większość ludzi uważa mnie za człowieka towa- rzyskiego i otwartego". Badany miał się z tym stwierdzeniem, jak to zwykle w testach bywa, zgodzić, zaprzeczyć mu lub skwitować słowami: „Nie wiem". Ku mojemu zaskoczeniu jedna z bada- nych kobiet przeprowadziła wśród przyjaciół i krewnych ankietę, udzielając statystycznie poprawnej, lecz dla mnie całkiem nie- przydatnej odpowiedzi. Odpowiedzi na wiele pytań w takich kwe- stionariuszach, podane po dłuższym namyśle, mogłyby dostar- czyć bogatego materiału do rozważań. Nawet ustosunkowanie się do całkiem prostego stwierdzenia w rodzaju „Lubię chodzić na przyjęcia" może w dużym stopniu zależeć od obecnego nastroju, pory roku lub sytuacji finansowej badanego oraz wielu innych czynników. Przeprowadzającego test wcale to jednak nie intere- suje. Większość z nas może ogólnie określić, czy lubi chodzić na przyjęcia, czy nie. I o to jedynie w tym pytaniu chodzi. Kompli- kując sytuację, doprowadzimy do raczej wymuszonego, sztuczne- go obrazu własnej osoby. Jeszcze gorsi są respondenci, którzy pragną udzielić danemu kwestionariuszowi „namaszczenia", in- formując o swoich przemyśleniach związanych z konkretnymi pytaniami, wskazując na ich różne znaczenia i różne odpowiedzi, które mogą paść w określonych sytuacjach. Większość testów jest sprawdzana na urządzeniach komputerowych, gdzie nie ma miej- sca na komentarze w rodzaju: „Właśnie rzuciła mnie żona, dla- tego sądzę, że w tym tygodniu nie pójdę na przyjęcie. Zwykle lu- bię jednak chodzić na przyjęcia, gdy znam zaproszonych gości". To nie żarty. Takie komentarze pojawiają się w testach bardzo często. Inną sztuczką stosowaną przez badanych jest coś, co nazy- wam „udzielaniem odpowiedzi na chybił trafił". Gdy w celu doko- nania oceny pracodawca postanowił poddać testowi dużą liczbę pracowników, wielu uznało to posunięcie za naruszenie ich pry- watności. Starali się jakoś przed tym bronić, zaznaczając odpo- wiedzi w sposób całkiem przypadkowy i mając nadzieję, że uda Czy można oszukać test? im się w ten sposób przechytrzyć system. Ludzie zajmujący się tworzeniem testów wiedzą o tym uniku, dlatego wiele kwestio- nariuszy jest tak skonstruowanych, że można wykryć badanych, którzy udzielają odpowiedzi w sposób czysto losowy. Miałem też zupełnie inne doświadczenie z pracownikami nie- chętnymi testom. Wśród moich klientów są przedsiębiorstwa na- ftowe. Czasami wysyłają niektórych członków załogi na zajęcia z pracy zespołowej. Jeśli jesteś masywnym Teksańczykiem, który spędził właśnie wyczerpującą zmianę na platformie wiertniczej, ostatnią rzeczą, której potrzebujesz po zejściu na ląd, jest kwestio- nariusz osobowości - szczególnie jeśli masz ochotę na stek grubo- ści cala. Zamiast mścić się, udzielając odpowiedzi na chybił trafił, niektórzy z badanych znajdowali nasz numer telefonu w doku- mentach i z platformy morskiej, po której hula wiatr, w osobisty sposób dawali wyraz swojej dezaprobaty. W testach osobowości chodzi jednak o to, by pomóc pracodawcy i pracownikowi w stwo- rzeniu jak najlepszych stosunków roboczych. Można to osiągnąć jedynie wówczas, gdy badani udzielają szczerych odpowiedzi. Moją dobrą radą dla osób, które mają przejść taki test osobowości, jest „nie próbujcie oszukiwać". 39 Ipracowywanie testu psychologowie rozpoczynają od stwo- rzenia teoretycznego modelu osobowości. Na tej podstawie określają różne wymiary osobowości, które pragną zbadać. Powiedzmy, że mamy zamiar zmierzyć postawę ekstrawertyczną. Obmyślamy pytania, które naszym zdaniem pozwolą określić, czy badany jest osobą otwartą, entuzjastyczną, zorientowaną na ludzi i przebojową. Trzeba w tym celu sformułować mnóstwo pytań, nazywanych pulą pytań, ponieważ wiele z nich zostanie odrzuco- nych jako nieodpowiednie. Po opracowaniu kwestionariusza pro- simy o jego wypełnienie dużą liczbę ludzi. Ważne, by respondenci pochodzili z jak najróżniejszych grup społecznych i by reprezen- towane były osoby o różnym poziomie inteligencji. Końcowe ele- menty testu zostają wybrane na podstawie kilku kryteriów, m.in. muszą być one wiarygodne, ważne i skutecznie różnicować bada- nych. Aby elementy testu mogły zostać uznane za wiarygodne, należy wyeliminować wszelkie niejasności zawarte w samych stwierdzeniach/pytaniach lub w systemie punktowym. Znanym przykładem elementu, który kiedyś był wiarygodny jako miara postawy ekstrawertycznej, później zaś ją utracił, jest stwierdze- nie: „Lubię chodzić na męskie przyjęcia". Kiedy opracowano ten element testu, miał on jedynie za zadanie mierzyć postawę respondenta wobec wydarzeń z życia towarzyskiego. Jednak ewolucja języka i obyczajów spowodowała, że obecnie stwierdze- nie to może być pytaniem o orientację seksualną. Aby każdy z elementów testu był przekazywany respondentom w identycz- ny sposób, badający za każdym razem posługują się standar- W jaki sposób opracowuje się testy? dową broszurą i przeprowadzają standardową ocenę jego wyni- ków, korzystając przy tym z tych samych wytycznych. Wspom- niane środki ostrożności mogą się wydawać oczywiste, mają jed- nak ogromne znaczenie. Psychologowie zwracają, na przykład, baczną uwagę na to, czy broszurka z pytaniami nie ma nowej szaty graficznej. Jeśli nie można dokładnie zmierzyć skutków wprowadzenia zmian, nie ma pewności, czy nie została zniszczo- na wiarygodność testu. Po standaryzacji testu przeprowadza się go na dużej liczbie osób i starannie analizuje rezultaty. Na podstawie uzyskanych wyników można opracować tablice norm. Każda z norm oparta jest na innej próbie badanych (lub próbie populacji). Normy te stanowią bardzo ważny element badań testowych. Na przykład grupa dwudziestolatków, którzy nie ukończyli studiów, osiąga zupełnie inne wyniki od grupy, powiedzmy, prawników w średnim wieku. Różne normy są bardzo użyteczne do różnych celów szczegółowych. W wielu wypadkach będziemy jednak potrzebo- wali normy dla ogółu populacji. Ponieważ przeprowadzenie testu na całej populacji nie jest praktyczne, trzeba uczynić drugą z najlepszych rzeczy, tj. przebadać próbkę osób reprezentatywną dla całej populacji. Jest to tzw. próba warstwowa (stratyfikacyj- na), zawierająca właściwą liczbę osób z różnych grup wiekowych, o różnej płci, pochodzeniu geograficznym, poziomie inteligencji itd. Bardzo pouczające jest w tym względzie przeanalizowanie wyników testu osobowości jednego respondenta i na tle kilku rożnych norm. Osoba badana - przypuśćmy, że jest nim mężczyz- na w średnim wieku - może okazać się nudnym facetem w po- równaniu z grupą osiemnastolatków. Przypuszczalnie wyda się osobą mniej ekstrawertyczną, mniej śmiałą w kontaktach towa- rzyskich i ostrożniejszą, może też doświadczać silniejszego niepo- koju. Jeśli jednak porównamy go z grupą starszych duchownych, zyska żywsze oblicze. Tworzenie elementów testu wymaga dużej umiejętności. Jedn.i z najważniejszych rzeczy, o których należy pamiętać, pisząc an- kietę, jest ograniczenie do minimum informacji, którą badany 41 42 W jaki sposób opracowuje się testy? może uzyskać na temat celu umieszczenia w teście danego ele- mentu. Nie chodzi o to, by bawić się wodzeniem badanego za nos. Jeśli respondent będzie wiedział, jaka cecha jest mierzona danym elementem, na przykład „lęk", jego odpowiedzi będą odzwiercied- lały tę świadomość i nie będą do końca szczere. W efekcie mogą powiedzieć badanemu, jak respondent postrzega samego siebie w sferze niepokoju, a ponieważ wielu nie jest dobrym sędzią własnego charakteru, może doprowadzić do poważnych błędów. Piszący testy muszą też zadbać o to, by poszczególne elementy były tak jasne i zrozumiałe, jak to możliwe. Na przykład stwier- dzenie „Większość ludzi uważa mnie za miłego faceta" jest zbyt niejasne, by mogło zostać użyte w kwestionariuszu. Określenie „miły" ma nieco rozmazane znaczenie i obejmuje szeroki zakres znaczeniowy (może obejmować na przykład „miłą powierzchow- ność", a jednocześnie takie cechy jak „uprzejmość", „hojność", a nawet „uczciwość"). Bardziej konkretne znaczenie ma stwier- dzenie: „Większość ludzi uważa mnie za człowieka życzliwego". Elementy testu muszą też nawiązywać do konkretnych zacho- wań. Pytanie: „Czy jesteś kreatywny?" jest mniej przydatne od pytania: „Czy piszesz wiersze?". Drugie z pytań dostarcza kon- kretnych informacji na temat poziomu kreatywności badanego. Bardzo ważne jest też to, by każdy z elementów testu dostar- czał odpowiedzi wyłącznie na jedno pytanie. Stwierdzenie w ro- dzaju: „Uważam podziały społeczne oparte na przynależności klasowej i bogactwie za niewłaściwe" jest zbyt zagmatwane. Czy ma ono na celu ustalenie postawy badanego wobec klas społecz- nych, zróżnicowania poziomu zamożności, czy zawiści wobec wyżej stojących? Elementy testu muszą być proste i ograniczać się do zadania jednego, prostego i bezpośredniego pytania. Czasami pewne elementy kwestionariusza mają na celu usta- lenie częstości, z jaką badany wykonuje określone działania. Również w tym wypadku pytania powinny mieć charakter kon- kretny, nie zaś ogólny. Pytanie w rodzaju: „Czy często uskarżasz się na uciski i bóle głowy" odwołuje się do subiektywnej definicji słowa „często". Czy badany przez „często" rozumie raz, czy dwa W jaki sposób opracowuje się testy? razy w tygodniu? Czy dolegliwości bólowe muszą pojawiać się codziennie, aby mogły zostać uznane za „częste"? W takiej sytua- cji przeprowadzający test musi dostarczyć precyzyjnych informa- cji, by osoba badana mogła zadowalająco odpowiedzieć na posta- wione pytanie. O wiele lepiej byłoby zapytać: „Czy cierpisz na ucisk i ból głowy częściej niż raz w tygodniu?". Jednym z najważniejszych elementów testu jest zadbanie, by osoba badana przekazała pierwszą odpowiedź, jaka jej przyjdzie do głowy. Wskazówki dotyczące sposobu wypełniania testu po- winny to zawsze wyraźnie podkreślać. Badającemu zależy na uzyskaniu instynktownej reakcji na określoną sytuację - reak- cję opisującą najbardziej typowy sposób zachowania się respon- denta. 43 ajbardziej oczywistym argumentem przemawiającym na korzyść grafologii jest to, że wszyscy, niejako „amatorsko", wierzymy i stosujemy ją w życiu codziennym. Nie mamy też problemu z zaakceptowaniem poglądu, że osobowość człowie- ka znajduje odzwierciedlenie w jego charakterze pisma. Więk- szość nas potrafi również przytoczyć przykład przyjaciół, krew- nych i kolegów, w których charakterze pisma odbija się określony rys temperamentu. Wszyscy widzieliśmy duże, fantazyjne, wyra- żające pewność siebie pismo skrajnego ekstrawertyka i drobny maczek skrajnego introwertyka. Kiedy otrzymujemy list od nie- znanej osoby lub od znajomego, z którym wcześnie nie korespon- dowaliśmy, w rutynowy sposób analizujemy charakter pisma, by wyczytać z niego coś na temat charakteru nadawcy. Zjawisko to tłumaczy, moim zdaniem, wielką popularność, jaką cieszy się grafologia, oraz to, że mimo wielu wątpliwości psychologów metoda ta jest do dziś szeroko stosowana w procesie oceny osobowości. Jednak nawet na tym etapie pojawiają się problemy. „Zdro- worozsądkowa grafologia" dostarcza nam bardzo ograniczonych informacji. Nawet jeśli przyjmiemy, że charakter pisma dostar- cza informacji na temat osobowości człowieka, to, co opisałem, trudno uznać za jej wyczerpującą analizę. Co więcej, wadą tej metody jest, że w dany charakter pisma dokonujemy często projekcji cech osobowościowych, które spodziewamy się zastać. Podam dobry przykład błędu popełnianego w analizie charakte- ru pisma. W Mensie wiele czasu poświęcamy ocenie inteligencji, 44 w konsekwencji utrzymujemy codzienne kontakty z bardzo inte- Grafologia ligentnymi dziećmi. Jedną z cech, które łączy je wszystkie, jest to, iż niemal pewnym objawem wysokiej inteligencji jest nie- chlujny, nieczytelny charakter pisma. Wiele bardzo zdolnych dzieci nie znajduje uznania w oczach nauczycieli, którzy na równi cenią schludną formę i treść. Jedna z dziewczynek, które poznaliśmy, miała iloraz inteligencji (IQ) umieszczający ją w górnej, dziesięcioprocentowej, części populacji. Nagle ktoś zauważył, że dziecko ma piękny, schludny charakter pisma. Wywołało to pewne komentarze ze strony tych, którzy pracowali z inteligentnymi dziećmi i spotykali się jedynie z objawem nie- chlujnego bazgrania. Czy dziewczynka, która ładnie pisze, może być tak zdolna? Można było odnieść wrażenie, jakby pojawiło się zjawisko swoistego snobizmu. Badacze tak się przyzwyczaili do bazgraniny inteligentnych dzieci, że nie mogli uwierzyć, iż dziew- czynka pisząca ładnie może być równie zdolna jak one. Później rozwikłaliśmy tę zagadkę. Dziewczynka miała angielskie naz- wisko, lecz jej matka pochodziła z Dalekiego Wschodu i przy- wiązywała wielką wagę do nauczenia córki schludnego pisania. Była to jednak jedynie połowa historii. Podam kolejny przykład, by wskazać na inne podstawowe braki grafologii. Teoria ta głosi, że ludzie, których pismo jest pochylone w prawą stronę są asertywni i dynamiczni. Wydaje się to całkiem logiczne. W końcu, jeśli charakter pisma przypo- mina psa szarpiącego się na smyczy, jakby usiłowało wyjść poza kartę papieru, można to uznać za oznakę pewnej niecierpliwości oraz siły osobowości. Chociaż tak właśnie wygląda mój chara- kter pisma, mimo że nie jestem drżącą mimozą (potwierdzają to wyniki testów psychometrycznych), trudno mnie uznać za skraj- ny przypadek asertywności, ekstrawersji lub przebojowości w życiu towarzyskim. Wychowałem się jednak w Szkocji, gdzie w latach pięćdziesiątych uważano za „właściwe" pisanie literami nachylonymi pod kątem 60 stopni. Nie pozostawiano tej spra- wy osobistym upodobaniom. Trzeba było pisać pochyłym pis- mem, zgodnie z obowiązującym stylem, lub ryzykować otrzyma- nie kary. 45 Grafologia Zawodowi grafolodzy utrzymują, że to, co do tej pory powie- działem, nie ma nic wspólnego z ich pracą. Twierdzą, że metoda grafologiczna pozwala na dokonanie głębokiej analizy osobowo- ści człowieka. Nie ma tutaj miejsca, by się wdawać w szczegóły, mogę jednak wskazać kilka cech pisma, na które zwracają uwagę grafolodzy, oraz wnioski, jakie z nich wyciągają. Poniżej przedstawię kilka rzeczy, na które należy być uczulonym, doko- nując amatorskiej analizy pisma. Po pierwsze, indywidualny charakter pisma należy analizo- wać w trzech warstwach, które można w nim wyodrębnić. Znaw- cy tematu nazywają je górną, środkową i dolną - są to obszary wypełnione górną, środkową i dolną częścią znaków pisma. Litery takie jak k, 1 i b wchodzą w warstwę górną, takie znaki jak c, a oraz x zajmują warstwę środkową, natomiast y, j wkra- czają w warstwę dolną. Teoria grafologii powiada, że górna war- stwa pisma zawiera informacje na temat intelektu i ducha; środkowa ujawnia sympatie i antypatie oraz dostosowanie do wymagań życia codziennego, dolna zaś wyraża „zrąb osobowo- ści". Nie jestem pewien, co to może oznaczać, lecz najwyraźniej dolna warstwa przekazuje informację o „dominującej postawie w życiu praktycznym, materialnym lub instynktownym". Lu- dzie, którzy piszą dużymi literami, mają mieć skłonność raczej do postaw subiektywnych niż obiektywnych. Uważa się ich za osoby nastawione entuzjastycznie, pewne siebie i potrzebujące przestrzeni do wyrażenia siebie. Z kolei małe litery mają wska- zywać na skromność i potrzebę niewielkiego miejsca do samo- ekspresji. Proste znaki mogą oznaczać dystans i skłonność do ukrywania emocji, a pismo pochylone na prawo - sugerować potrzebę przebywania wśród innych. Analizom grafologicznym poświęca się wiele stron, omawiając takie zagadnienia jak kształt liter i sposób ich łączenia, nacisk podczas pisania, zamaszystość, regularność i rytm pisma, spo- sób pisania liter, szybkość oraz wiele innych. Czytając te dywa- gacje, nie przestaję zadawać sobie pytania, skąd oni to wszystko 46 wiedzą. Grafologia Skąd dowiedzieli się, co różne dziwaczne elementy charakteru pisma mówią o ludzkiej osobowości? Gdzie są dane statystyczne potwierdzające, że wszystkich ekstrawertyków łączy określona cecha charakteru pisma pozwalająca ich nieomylnie zidentyfiko- wać? Gdzie są dowody, że ludzie stawiający duże znaki są „raczej subiektywni niż obiektywni" (abstrahując od tego, co to może oznaczać)? Grafologia budzi fascynację, jest jednak zdumiewająco od- porna na wszelkie formy naukowej weryfikacji. Jeden z proble- mów polega na tym, że różnice między poszczególnymi cha- rakterami pisma sprowadzają się do takiego mnóstwa szczegó- łów, że trudno jest opracować system łączący wszystkie nie- znaczne różnice ze znanymi cechami osobowościowymi. Być może w przyszłości uda się taki system opracować, do tego czasu grafologia pozostanie jednak sztuką opartą na intuicji, która w rękach mistrza może dostarczyć pewnych ważnych in- formacji, ale w dzisiejszej postaci nie jest wiarygodną i prak- tyczną metodą analizy osobowości. Aby dostarczyć czytelnikom materiału do analiz grafologicz- nych, poprosiłem o próbki pisma kilku przyjaciół i kolegów. Przedstawiam je na kolejnych stronach książki, nie podając żadnych wskazówek na temat ich autorów. Poniżej zamieszczam też kilka pytań, na które należy odpowiedzieć. Jeśli traktujesz grafologię poważnie, od razu zaprotestujesz, mówiąc, że nie masz pewnych niezbędnych informacji (na przykład nie wiesz, jakiego nacisku używał piszący litery). W moich pytaniach nie chodzi jednak o dogłębną analizę osobowości. Jeśli charakter pisma naprawdę dostarcza wskazó- wek dotyczących osobowości autora, udzielenie na nie odpowie- dzi powinno być możliwe na podstawie uważnej analizy dostar- czonych próbek. Przeanalizuj poniższe próbki pisma i sprawdź, jakie informa- cje zdołasz z nich wydobyć. Gdy już sformułujesz pewne spostrze- ^^ żenią, zbadaj swoje grafologiczne umiejętności, odpowiadając na poniższe pytania. 47 n 1 r r 1 i* 1 f iA r r f 1 z r ST ? 8 I f 0 5. 0 S- 1 f F r f ? 3 - ? f r r 1 0 f f f 6 0 p r 0 0 & Grafologia Grafologia 1. Dwaj piszący pracują w tym samym zawodzie. Którzy to? 2. Jedna z notatek została sporządzona przez osobę, która pędzi przez całe życie, bez przerwy borykając się z terminami (i zmuszając do tego innych). Która? 3. Jedna z próbek pisma pochodzi od człowieka, dla którego angielski nie jest językiem ojczystym. Która? 4. Wskaż notatki, które zostały sporządzone przez kobiety. 5. Jedna z próbek została nakreślona przez osobę zawodowo trudniącą się pisaniem. Która? 6. Czy notatka oznaczona literą G został napisana przez człowieka o silnej, agresywnej osobowości? 7. Czy autor tekstu oznaczonego literą B jest introwertykiem, czy ekstrawertykiem? 8. Czy uznałbyś autora notatki F za osobę cichą i nieśmiałą, czy przebojową i asertywną? 9. Co można powiedzieć o osobie, która napisała notatkę oznaczoną literą C? 10. A teraz pora na prawdziwą próbę! Dwie osoby, które dostarczyły próbek pisma, są mężem i żoną. Czy potrafisz je wskazać? 11. Kolejne trudne pytanie. Jeden z piszących był leworęczny, został jednak zmuszony do nauczenia się pisania prawą ręką. Który? "? '???? 7\:ą '} ::l^H^I^!::^'lSiilSil-•?^ilii 12. Jak oceniłbyś osobę, która dostarczyła próbki pisma oznaczonej literą E? Odpowiedzi 1. Próbki A i D zostały napisane przez zawodowych grafików. 2.E. 3. Próbka pisma oznaczona literą B została sporządzona przez Niemca. 4. B, C i F. 5.G. 6. Nie, autor notatki oznaczonej literą G jest osobą bardzo cichą. 7. Autor notatki B ma raczej usposobienie introwertyka. 8. Autor notatki F jest osobą przebojową i asertywną. 9. Notatka oznaczona literą C została napisana przez Amerykankę, która pracuje jako redaktor w pewnym londyńskim wydawnictwie. Jak można było oczekiwać, ma ona wyrobiony smak literacki i cechuje się dużą kreatywnością. Cechuje ją otwarte i przyjazne usposobienie. 10. G i B. 11.G. 12. Autor notatki oznaczonej literą E ma silną, dynamiczną i agresywną osobowość. Pracuje w środowisku odznaczającym się silną presją. Ludzie, którzy znają go lepiej, powiadają, że ma również delikatniejszą stronę charakteru, która ujawnia się przy bliższym poznaniu. : ata siedemdziesiąte XX wieku były okresem szczytowego powodzenia tzw. analizy kolorów, chociaż w pewnych miej- Iscach na świecie jest ona praktykowana do dzisiaj. Opiera się na założeniu, że kolory, które preferujemy, wskazują na pewne rysy naszej osobowości. Podobnie jak w przypadku grafologii w twierdzeniu tym jest pewna doza zdroworozsądkowej prawdy, która sprawia, że teoria kolorów wydaje się atrakcyjna. Wiemy, że niektóre barwy wywierają na nas wpływ. Jasne kolory spra- wiają, że czujemy się szczęśliwi, szare wprawiają w ponury na- strój. Mówimy nawet o „ciepłych" i „zimnych" barwach. Dobrze pamiętam, jak mając siedemnaście lat, po raz pierwszy urządza- łem własny pokój, nadając mu rzucającą się w oczy barwę będącą połączeniem błękitu i ostrej bieli. Efekt końcowy zionął tak wiel- kim chłodem, że niebawem byłem zmuszony przyznać, iż dłużej tego nie zniosę i pomalowałem ściany na nieco cieplejszy kolor. Wpływanie poprzez barwy na nastrój człowieka jest od dawna stosowane w handlu detalicznym. Właściciele sklepów spożyw- czych stosują światło o delikatnym zielonym zabarwieniu, by sprzedawane warzywa wyglądały apetyczniej, a rzeźnicy - światło o delikatnie różowym odcieniu, by poprawić wygląd wystawionego na sprzedaż mięsa. W pobliżu artykułów spożywczych nigdy nie pojawia się barwa niebieska, która powoduje, że wiktuały wy- glądają nieapetycznie i niezdrowo. Także ludzie przyjmują różny wygląd w różnym świetle. Wiemy, że delikatne, ciepłe światło sprawia, iż wydajemy się atrakcyjniejsi. Kiedyś władze uniwersy- tetu, na którym studiowałem, uznały za szczyt nowoczesności, by korytarze oraz sale wykładowe i seminaryjne były oświetlone 53 Analiza kolorów jarzeniówkami. Jaki był tego skutek? Wszyscy wyglądali i w koń- cu rzeczywiście czuli się wyblakli i chorzy. Psychologowie doko- nali kilku odkryć w dziedzinie wpływu barw na psychikę człowie- ka. Wiemy na przykład, że osoby pozbawione zimą naturalnego światła słonecznego mogą cierpieć na tzw. sezonowe zaburzenie afektywne (seasonal qffective disorder - SAD) - rodzaj depresji, który można wyleczyć, poddając chorego regularnemu naświetla- niu światłem idealnie imitującym naturalne. Chociaż wydaje się, że sztuczne światło skutecznie zastępuje naturalne, niemal we wszystkich wypadkach nie ma jednak pełnego spektrum barw występującego w świetle naturalnym i brak ten wystarcza do powodowania zaburzeń u pewnych osób. Stan może przybrać postać niejasnego poczucia pozostawania „pod wpływem pogody" lub naprawdę obezwładniającej depresji. Przeprowadzano również eksperymenty, w których badano wpływ barw na nastrój ludzi cechujących się wysokim poziomem agresji. Podobno pokój, w którym dominuje kolor różowy, wywie- ra uspokajający skutek i obniża poziom agresji. Nie mamy więk- szych trudność z zaakceptowaniem tej tezy, zgadzamy się też, że wspomniane zjawisko może faktycznie zachodzić i wszyscy do- świadczamy wpływu barw na nastroje. Bez odpowiedzi pozostaje jednak zasadnicze pytanie: Czy preferowanie określonych barw może wskazywać na osobowość człowieka? Często zakłada się, że pewne kolory są w jakiś spo- sób związane z emocjami. Najbardziej oczywistym przykładem jest kolor czerwony, uznawany za barwę odwagi, agresywności i ekstrawertyczności. W prasie często pojawiają się artykuły, w których psychologowie powiadają, że kierowcy czerwonych aut są bardziej agresywni, niecierpliwi, wrażliwi na punkcie zaj- mowanej pozycji itd. Na rynku księgarskim można znaleźć wiele książek zawierających szczegółowe informacje o osobowościo- wych następstwach pewnych preferencji w dziedzinie barw. Ich autorzy twierdzą, że znając kolory, które ktoś lubi i których nie znosi, można wysnuć określone domysły na temat jego charak- teru. Czy jednak rzeczywiście tak jest? Podobnie jak w przypadku grafologii analiza barw opiera się na założeniach, które chociaż pozornie uzasadnione, nie mogą zostać zweryfikowane. Wprawdzie można znaleźć ludzi o przebo- jowej, dynamicznej osobowości, którzy lubią kolor czerwony, nie można na tej podstawie wysunąć uzasadnionego wniosku o związku łączącym te dwie rzeczy. Nasze reakcje na barwy są bardzo skomplikowane i w wielu wypadkach pozostają pod wpły- wem czynników społecznych i kulturowych. Chociaż na podsta- wie czyichś preferencji kolorystycznych można uzyskać ogólne wyobrażenie o tym, jaką jest osobą, nie można stworzyć systemu, który w sposób wiarygodny określałby wszystkie elementy osobo- wości na podstawie ulubionych barw. 55 zy można wyczytać osobowość człowieka z jego twarzy? Dla ^większości ludzi twierdzenie to jest swoistym artykułem wiary. Panuje powszechne przekonanie, że szczególnie u osób starszych życiowe doświadczenia odciskają piętno na ludzkiej twarzy. George Orwell powiedział: „Po pięćdziesiątce każdy ma taką twarz, na jaką sobie zasłużył", a Oscar Wilde ujął to słowami: „Twarz człowieka jest jego biografią". Osoby uważa- jące się za „znawców ludzkiego charakteru" utrzymują, że potra- fią odczytać ukryte sekrety duszy z twarzy człowieka. Pewne znaki są powszechnie uważane za nieomylne znamiona określo- nych cech charakteru. Na przykład człowiek, który nie patrzy na nas w czasie rozmowy, jest uważany za przebiegłego. Co dziwne, Chińczycy uważają patrzenie komuś w oczy za niegrzeczne zacho- wanie i uważają za znak, iż danemu człowiekowi nie można ufać. Zachowanie takie jest według nich oznaką kłamliwości. Nieco podejrzani wydają się też ludzie o blisko osadzonych oczach, mówimy też o ludziach o „szczerym, otwartym obliczu", jak- by szerokie rozmieszczenie oczu wskazywało na uczciwość. Broda uważana jest przez niektórych za oznakę jakiejś słabości charakteru. Brytyjska premier, Margaret That- cher, była znana ze swojej awersji do brodatych mężczyzm i każdy, komu marzyła się kariera polityczna, mu- siał być starannie wygolony. Odczytywanie osobowości z twarzy Wszyscy wiemy, że żadna ze wspomnianych cech wyglądu twarzy nie jest wiarygodnym wskaźnikiem charakteru. Rozważmy kilka przykładów. Z pewnością jedną z najbardziej nikczemnych, krwiożerczych postaci w dziejach ludzkości był Józef Stalin. Człowiek ten osobiście odpowiadał za śmierć milionów. Z naj- większym barbarzyństwem eliminował nie tylko swoich politycz- nych przeciwników, lecz również ludzi, którzy mogli mieć niepew- ne poglądy polityczne. Zanim prawda o jego reżimie wyszła na jaw, Stalin cieszył się sporą popularnością, szczególnie w okresie II wojny światowej, w szeregach wojsk sprzymierzonych. Jego swobodne, uprzejme zachowanie skłoniło żołnierzy do nadania mu przezwiska „Wujaszek Joe". Czy można było w bardziej fał- szywy sposób odczytać ludzką twarz? A teraz inna niepokojąca refleksja. Porównajmy dobroduszny wygląd batiuszki Stalina z dzikim i obłąkanym wyrazem twarzy Trockiego. Którego z nich uznałbyś za groźniejszego rewolucjonistę? Według mnie taki konkurs wygrałby niezmiennie Lew Trocki. Spójrzmy choćby na jego złowrogą małą bródkę i okulary, nie wspominając o groźnym zmarszczeniu brwi. Jednak, jak uczy historia, chociaż Trocki był rzeczywiście niespokojnym duchem i typem rewolucjonisty, nie należał do frakcji Stalina, został odsunięty na bok i w końcu zamordowany z rozkazu „Wujaszka Joe". Nietrudno o przytoczenie innych przykładów. Weźmy choćby dyktatora Iraku, Saddama Husajna. Wyobraźmy sobie przez chwilę, że nie słyszeliśmy o inwazji na Kuwejt, eksterminacji Kurdów, wojnie w Zatoce Perskiej lub metodzie terroru, którą stosuje wobec własnych obywateli. Przypatrzmy się jedynie jego twarzy. W jego wyglądzie można się bez trudu dopatrzyć cech przyzwoitego faceta. Spójrzmy na jego szeroko rozstawione oczy, otwarty wyraz twarzy i mimikę. Czy tak dobrodusznie wyglą- dający człowiek mógłby zostać uznany za zimnego drania? Czy jakaś cecha fizjonomii Saddama wskazuje, że jest to bezlitosny zabójca? Pamiętajmy również, że wielu Irakijczyków uważa go za wybitnego przywódcę narodowego. A przecież wpatrują się w tę samą twarz co my. Odczytywanie osobowości z twarzy Niestety, nasze opinie na temat związków łączących rysy twarzy z charakterem człowieka są często oparte na głupich przesądach. Na przykład, nie jest przypadkiem, że ludzie o jasnej karnacji są uważani za ludzi „fair" („sprawiedliwych", lecz także o „jasnej kar- nacji/jasnych włosach"). The American Heriiage Dicionary oj the English Language jako dwie pierwsze definicje słowa „fair" podaje: 1. Mający miły wygląd, najczęściej z powodu czystości lub świe- żości; przyjemny. 2. a) O jasnej barwie, szczególnie koloru blond, jasny kolor włosów; b) o jasnej karnacji, jasnej skórze. Z kolei kobiety o ciemniejszych włosach są nazywane „brunet- kami" {bmnette). W słowniku wyrazów bliskoznacznych angiel- skie słowo bmnette jest związane z takimi wyrazami jak somber (ponury) i gloomy (mroczny). Czy uważasz wszystkich swoich ciemnowłosych przyjaciół za ludzi ponurych i mrocznych? Oczy- wiście, nie. Stereotyp taki jednak obowiązuje i wpływa na sposób, w jaki postrzegamy innych ludzi, szczególnie wydając powierz- chowne sądy o osobach, których prawie nie znamy. Bez większego trudu można wskazać ludzi o rysach twarzy niewyrażających otwartości, uczciwości lub uprzejmości, których uczynki zadają kłam pierwszemu wrażeniu. Weźmy na przykład roztargnionego porucznika Columbo, granego przez Petera Falka. 58 Odczytywanie osobowości z twarzy Ten człowiek nie tylko ma ogorzałą twarz, lecz szklane oko, wy- mięte ubranie, niewłaściwie dobrane części garderoby, a na doda- tek pali tanie cygara. Jednak od pierwszej chwili wiemy, że Co- lumbo jest sympatyczną postacią i że można mu ufać bardziej niż wszystkim wymuskanym draniom, starającym się wyprowadzić go w pole diabelską intrygą. Oczywiście porucznik Columbo jest postacią fikcyjną, czy ma to jednak jakieś znaczenie? Jeśli już, to czyni nasze wrażenie jeszcze ważniejszym. W końcu reżyser ma bardzo niewiele czasu, by ukazać nam wszystkie cechy osobowo- ści danej postaci. Ma też do dyspozycji bardzo subtelne sygnały wizualne, by za ich pomocą poinformować widzów o tym, co się dzieje. Jeszcze bardziej interesujące jest to, że w literaturze po- wieściowej istnieje cała tradycja postaci, które mają dziwny lub odrażający wygląd, a w rzeczywistości okazują się prawdziwymi bohaterami. Natychmiast przychodzi nam do głowy Quasimodo, przerażający swoją potworną brzydotą wszystkich, łącznie z Es- meraldą. W końcu Quasimodo okazuje się jednak człowiekiem miłym i dzielnym. W Pięknej i bestii mamy szlachetność charakteru i urodę prawdziwego księcia ukrytą pod powierzchownością bestii. W rzeczywistym życiu znacznie rzadziej doszukujemy się piękna charakteru ukrytego pod zewnętrzną brzydotą. Z przeprowadzonych badań wynika, że pewne wady wyglądu twarzy uważane są przez nas za znak, że ich niefortunny posia- dacz w jakiś sposób sobie na nie zasłużył. Naukowcy umieszczali ludzi ze sztucznymi bliznami w miejscach publicznych i obserwo- 59 Odczytywanie osobowości z twarzy Odczytywanie osobowości z twarzy wali reakcję osób, które się z nimi zetknęli. Widać było wyraźnie, że przechodnie starali się unikać ludzi o zniekształconym wyglą- dzie, nawet jeśli wady były naprawdę niewielkie. Kiedy blizną zeszpecona została kobieta, skłonność do jej ominięcia była jeszcze wyraźniejsza. Wydaje się, że ludzi najbardziej przyciągają symetryczne, regularne rysy. Mężczyźni mogą nie być oszałamia- jąco przystojni, jednak im bardziej zbliżają się do ideału „piękne- go wyglądu", tym częściej są postrzegani jako uczciwi i godni zaufania. Interesujący jest stopień, w jakim cechy cieszące się największą aprobatą najpełniej ukazują się u ludzi bardzo mło- dych. Wchodzi tutaj w grę pewna szczególna cecha ludzkiej reakcji. Jesteśmy silnie zaprogramowani do tego, by zachowywać się w sposób opiekuńczy wobec młodych. I tutaj jednak pojawia się bardzo dziwna prawidłowość: chociaż osobniki wielu gatun- ków (aczkolwiek nie wszystkich) zachowują się opiekuńczo wobec własnych młodych, znacznie mniejsza liczba okazuje taką posta- wę wobec młodych innych rodziców (na przykład szympansica może stanąć w obronie młodego innej samicy przed lampartem). U ludzi wyjątkowe jest to, że w opiekuńczy sposób odnoszą się do młodych niemal wszystkich gatunków. Młode zwierzęta mają pewną liczbę wspólnych cech. U mło- dych osobników wielkość oczu w stosunku do reszty twarzy jest znacznie większa, podobnie rozmiary głowy wobec reszty ciała. Skóra młodych jest delikatna i pozbawiona zmarszczek, ciało często bywa szczupłe. Twarz jest mniej ruchoma, nie ma też charakterystycznych śladów pozostawionych przez lata doświad- czeń. Zauważono, że kobiety uważane za skończone piękności często charakteryzują podobne, „dziecinne" cechy. Przyjrzyjcie się uważnie kilku supermodelkom, na przykład, Kate Moss, Claudii Schiffer, Naomi Campbell, a będziecie wiedzieli, co mam na myśli. Często jednak problem polega na tym, że nasze sądy na temat twarzy bliźnich zabarwia pewna doza wcześniejszej wiedzy na temat ich charakteru. Ludzie wiedzą, że były prezydent Nbcon nie dokonał niczego dobrego. Gdy Nixon czynnie zajmował się polity- ką, można było oczekiwać u niego pewnych oznak obłudy (cho- ciaż najwyraźniej potrafił nad nimi wspaniale zapanować). Czy gdyby dawny prezydent był sklepikarzem, u którego robisz co- dzienne zakupy, lub właścicielem parkingu, patrząc na jego obwisłe policzki i wiecznie pochmurny wyraz twarzy, pomyślał- byś: „Jeśli nie będę patrzył mu na ręce, z pewnością mnie oszu- ka"? Chyba nie. Jako metoda oceny osobowości analiza wyglądu twarzy ma w najgorszym razie duże walory rozrywkowe, w najlepszym zaś pomaga wyśledzić pewne maleńkie tiki wskazujące na ukryte myśli. Podobnie jak grafologia lub analiza preferowanych barw nie istnieje jednak wiarygodna metoda oceny osobowości na pod- stawie cech ludzkiej twarzy. 61 O testach am nadzieję, że po zapoznaniu się z informacjami na temat oceny osobowości będziesz chciał wiedzieć coś & więcej na temat własnej. W pierwszej części książki podejmuję poważną próbę wyjaśnienia sposobu opracowywania i przeprowadzania psychometrycznych testów osobowości. Część druga zawiera gry i zabawy. Bądźmy szczerzy. Ocena osobowości jest w tak wielkim stopniu częścią codziennego życia, że byłoby wyrazem kompletnej arogancji twierdzenie, iż stanowi ona wy- łączną własność psychologów. Wszyscy nieustannie analizujemy naszych bliźnich. Zawsze gdy poznaje się dwoje ludzi, pojawiają się sądy na temat ludzkiej osobowości. Sądy takie nie wymagają zezwolenia ani porady psychologa, co gorsza, osoba, której doty- czą, rzadko może się od nich odwołać. Najczęściej człowiek for- mułujący określony pogląd utrzymuje go w całkowitym sekrecie i ujawnia, jeśli w ogóle do tego dochodzi, jedynie najbliższym przyjaciołom i kolegom. Cały proces oceny osobowości opiera się niemal wyłącznie na intuicji z wyjątkiem, być może, kilku faktów, które są akurat znane. Dowody są często niepełne, podobnie ocena podsumowu- jąca. Czy nam się to podoba, czy nie, taka jest znakomita większość psychologicznych analiz osobowości. Prawdą jest też, że niektórzy są wielkimi znawcami ludzkiego charakteru. Oczy- wiście jest ich znacznie mniej od rzeszy ludzi, którzy sobie tę zdolność przypisują. Nie można jednak zaprzeczyć, że są ludzie intuicyjnie wyczuwający to, co motywuje innych. W jaki sposób to robią? Oni sami opisują ten proces w bardzo niejasny sposób, mówiąc, że „mieli przeczucie" lub że „wszystko zależy od doświad- czenia". Mój ojciec szeptał konfidencjonalnie: „Gdy będziesz miał tyle lat co ja, i ty będziesz wiedział". Dziś, gdy mam tyle lat co on, posługuję się komputerem i testami psychometrycznymi, lecz nie jestem pewien, co miał na myśli. Poznawanie samego siebie i innych to czynności, które wyko- nujemy z konieczności, ale też częściowo dlatego, że uważamy to za dobrą zabawę i rozrywkę. Czemu mielibyśmy tego nie robić? Jeśli nie wykorzystujesz rezultatów swoich analiz do jakichś poważnych celów, takich jak selekcja personelu, możesz dokony- wać oceny innych w sposób, który uznasz za najwłaściwszy. Z pewnością odpłacą ci pięknym za nadobne. W dalszej części książki znajdziesz wiele testów, gier i zabaw, które mogą ci dostarczyć rozrywki. Zanim jednak przystąpisz do ich wykonywania, musimy coś wyraźnie ustalić. Nie są to testy psychometryczne. Mam nadzieję, że z pierwszej części książki jasno wynika, iż testy psychometryczne mogą być przeprowadza- ne jedynie w kontrolowanych warunkach przez odpowiednio przeszkolony personel. Rezultaty testów psychometrycznych mu- szą zostać poddane ocenie i przedstawione badanemu przez zawodowego psychologa. Ponieważ nie możemy spełnić tutaj wspomnianych warunków, nie mogę wam zaoferować w pełni standaryzowanych testów psychometrycznych. Testy, które znaj- dziecie na kolejnych stronach, mają jedynie na celu zaspokoić ciekawość i dostarczyć rozrywki. Nie oznacza to, że są pozbawio- ne wszelkiej wartości. Ludzie w niepoprawny sposób dążą do zgłębienia zakamarków psychiki bliźniego. Chociaż może to być jedynie zabawą, czasami okazuje się bardzo pouczające. Wypró- bujcie niektóre gry z przyjaciółmi. Wprawdzie nie dostarczą wam szczegółowej oceny osobowości, lecz mogą dostarczyć wielu waż- nych informacji, które staną się materiałem do interesującej dyskusji. Zanim przejdziemy do wykonywania testów, zatrzymajmy się na chwilę, by odpowiedzieć na pytanie, czym jest intuicja. Można wskazać przynajmniej dwie odpowiedzi - jedną, którą lubię, i drugą, którą odrzucam. Pierwsza powiada, że ludzie mają zdol- 63 O testach ność odbierania różnych słabych sygnałów. Niektóre z nich mają charakter werbalny, nie są jednak zawarte w dosłownym przesła- niu przekazanym drogą słowną. Wszyscy spotkaliśmy się z ludź- mi, którzy wymagają od słuchających umiejętności „czytania między wierszami", nawet gdy przesłanie miało charakter werbal- ny. Stosowali oni dziwne konstrukcje językowe lub subtelne odcienie znaczeniowe, by przekazać przesłanie odbiegające od ze- wnętrznego sensu komunikatu. Wielu czytelników zetknęło się pewnie z sytuacją, w której rozmówca przyjmował zaproszenie takim tonem, iż było wiadomo, że nie pojawi się na przyjęciu. Wszyscy słyszeliśmy ludzi dziękujących za niechciany prezent bożonarodzeniowy takim tonem, że rozczarowanie było wyraźne, chociaż słowa spełniały wymagania zewnętrznej kurtuazji. Zjawisko to nie ogranicza się do obszaru mowy. Wszyscy przekazujemy podświadome sygnały, które bez słów informują o tym, jak się czujemy. Czasami sygnały mają przekazywać pod- świadome przesłanie, niekiedy zdradzają uczucia, których ktoś wolałby otwarcie nie okazywać. Często widzimy ludzi wymienia- jących na odchodnym niechętne spojrzenie, wyrażające myśl, która nie była przeznaczona do publicznego użytku. Podczas jednej z takich sytuacji, które z rozrzewnieniem wspominam, generał Videla (argentyński dyktator) brał udział w rozpoczęciu ważnego meczu piłki nożnej w swoim kraju. Przygotowania nie przyniosły oczekiwanego rezultatu, w dodatku orkiestra źle ode- grała hymn narodowy. Operator kamery uchwycił generała, gdy ten się tego nie spodziewał. Twarz wodza nie wyrażała szału, nie gestykulował też dziko w stronę członków swojej świty. Przez krótką chwilę można było jednak dostrzec niewielkie drżenie powieki, które każdemu, kto je zauważył, mówiło, iż jutro ktoś będzie miał poważny problem. Wyczulenie na te słabe sygnały jest tym, co nazywam intuicją. Intuicja to bardzo ważna umiejętność, którą powinniśmy w sobie rozwijać. Inny rodzaj intuicji, ale ja go odrzucam, to ten, który przypisujący jej wymiar nadprzyrodzony. Niektórzy ludzie pragną nas przekonać, że intuicja jest swoistym postrzeganiem pozazmy- 0 testach słowym, dzięki któremu uzyskują informacje ukryte przed resztą śmiertelników. Uważam ten pogląd za nonsensowny. Ludzie, któ- rzy tak twierdzą, nie są świadomi, że wspomniane informacje dotarły do nich nie mistycznymi torami, lecz zostały odebrane w zwyczajny sposób, najczęściej nieświadomie, na podstawie ma- łych, lecz niewątpliwie fizycznych i werbalnych sygnałów. Przyjrzeliśmy się pobieżnie całemu polu badań nad osobowo- ścią, a także pewnym niekonwencjonalnym metodom, które były w tej dziedzinie stosowane. Słusznie uczyniliśmy, omawiając roz- maite metody, m.in. grafologię, analizę barw i sztukę odczytywa- nia osobowości na podstawie twarzy. Chociaż osobiście nie wie- rzę, by nadawały się one do formalnej, szczegółowej i systema- tycznej analizy osobowości, niewykluczone, że w rękach ludzi 0 wielkiej intuicji mogą się okazać przydatne w pewnych celach. Chociaż w części poświęconej grafologii podaję informacje, jak wspomniane analizy przeprowadzają znawcy przedmiotu, naj- częściej namaszczeni przez samych siebie, może się okazać, że 1 ty stosujesz w tej dziedzinie własne metody. W drugiej części zamieszczam kwestionariusze, które pod względem formy i układu przypominają testy psychometryczne stosowane w procesie selekcji pracowników, dostarczam też ana- lizy przypominające te, które można znaleźć w prawdziwym teście psychometrycznym. Oprócz tego zajmuję się zagadnieniami, któ- re zwykle nie są tematem testów psychometrycznych, takimi jak szczęście, spełnienie, poczucie humoru lub wiara religijna. Wszystko to są ważne elementy ludzkiej osobowości, ponieważ mająjednak niewielkie bezpośrednie odniesienie do problematyki zdrowotnej i spraw związanych z zatrudnieniem, najczęściej by- wają pomijane przez psychologów. 65 Caj saiopsi: aai .s? iaaa| ^ okonując oceny osobowości, psycholodzy przywiązują dużą wagę do zagadnienia kontroli czy, jak kto woli, umiejętno- ści panowania nad sytuacją. Co jednak przez to rozumieją? Jest z tym podobnie jak z jedną z małych kostek ucha wewnętrz- nego, o której istnieniu nie mieliśmy wcześniej pojęcia. W analizie osobowości ważną rolę odgrywa tzw. umiejscowienie kontroli, od którego, mówiąc wprost, zależy, kto kieruje naszym życiem. Umiej- scowienie kontroli, które można scharakteryzować jako wewnętrz- ne, zewnętrzne lub pośrednie, wywiera ogromny wpływ na naszą osobowość i związki z innymi ludźmi. Aby określić umiejscowienie kontroli i wyciągnąć wnioski, odpowiedz na poniższe pytania. Następnie przeczytaj wyjaśnienie podane na końcu kwizu. Przypisz każdemu ze zdań wartość punktową w skali od 1 do 5, gdzie 1 = Zdecydowanie tak; 2 = Tak; 3 = Nie wiem; 4 = Nie; i 5 = Zdecydowanie nie. pkt 1. Jestem sternikiem własnego okrętu. 1 (0 3 4 5 2. Nie można walczyć z władzą. 1 2 3 .4 3. Rząd jest po to, aby rozwiązywać nasze problemy. 1 2 3 ( t 5 4. Mogę osiągnąć wszystko, jeśli się tylko postaram. 2 3 4 5 5. Rzadko przyznaję się do porażki. X. 2 3 4 5 6. Nie wierzę w wolną wolę. 1 2 -3 . 4 9- 7. Czynnik losowy odgrywa ważną rolę w moim życiu. 1 2 3 A- S r 5- Wolę samotnie toczyć własne zmagania. Sprawy współczesnego świata są często zbyt skomplikowane, by je w pełni zrozumieć. Czasami czuję, że nie potrafię sobie poradzić z problemami. W pracy lubię mieć jasno określony zakres obowiązków. Chciałbym dyrygować orkiestrą symfoniczną. Astrologia wywiera ogromny wpływ na nasze życie. Często modlę się o rozwiązanie własnych problemów. Lubię, gdy inni ludzie pozwalają mi samodzielnie rozwiązywać własne problemy. Jestem zadowolony z obecnego kierunku własnego życia. Los nie odgrywa najmniejszej roli w moim życiu. Przyjmowanie poleceń mnie irytuje. Okazuję szacunek starszym i lepszym od siebie. Jeśli chcę, aby zadanie zostało wykonane właściwie, muszę się nim zająć sam. Często potrzebuję pomocy i wskazówek od przełożonych. Lubię być częścią zespołu. Podziwiam koty za ich niezależność. Lubię pracować samodzielnie. Lubię, by przed zakończeniem pracy ktoś inny sprawdził jej wykonanie. i 2 2 3_ 4 5 4 4 t: -? 1 3 -f T A f 1 T 1 T 5 1 f 7 -:' W pytaniach 1, 4, 5, 8, 12, 15, 16, 17, 18, 20, 23 i 24 policz sobie,- odpowiednio, od 5 punktów (za odpowiedź „1", „zdecydowanie tak") do 1 (za odpowiedź 5, „zdecydowanie nie"). W pytaniach 2, 3, 6, 7, 9, 10, 11, 13, 14, 19, 21, 22 i 25 policz sobie od 1 punktu za odpowiedź „1" („zdecydowanie tak") do 5 punktów za odpo- wiedź „5" („zdecydowanie nie"). Maksymalny wynik wynosi 125. 67 Czy panujesz nad sytuacją? Wynik testu Ludzie o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli są przekonani, że sami odpowiadają za własne życie. To optymiści, którzy wie- rzą, iż potrafią pokonać wszelkie życiowe przeciwności. Rzadko przywiązują wagę do zewnętrznych ośrodków kontroli takich jak rząd lub bardziej nieokreślonych, jak traf lub los. Z kolei o lu- dziach przekonanych, że ich życiem rządzą siły zewnętrzne i nie mają wpływu na bieg wydarzeń, powiada się, iż mają zewnętrzne umiejscowienie kontroli. Postawa taka wiąże się z pesymistycz- nym stosunkiem do życia. Im wyższy wynik osiągnąłeś, tym umiejscowienie kontroli ma u ciebie bardziej wewnętrzny charakter. Powyżej 110 punktów Osiągnięty wynik wskazuje, że masz wewnętrzne umiejsco- wienie kontroli. Z pewnością nie brak ci pewności siebie! Bądź ostrożny, możesz bowiem łatwo przecenić swoje możliwości oddziaływania na okoliczności. 96-110 punktów Jesteś pewien, że sprawujesz kontrolę nad własnym życiem, a jednocześnie jesteś wystarczająco realistyczny, by do- strzec, że niektóre sytuacje znajdują się poza zasięgiem two- jego wpływu. Optymistyczna postawa pomaga ci pokonać trudności. Jesteś wystarczająco mądry, by wiedzieć, kiedy się poddać. 75-95 punktów Chociaż masz skłonność, by wierzyć, że panujesz nad sytu- acją, przeżywasz poważne wątpliwości. Zdajesz sobie sprawę, że czasami tracisz kontrolę nad własnym życiem. Jesteś opty- mistą, lecz łatwo zmieniasz postawę pod wpływem przykrej rzeczywistości. Czy panujesz nad sytuacją? 61-74 punktów Poważnie wątpisz w możliwość kierowania biegiem spraw i po- dejrzewasz, że znaczna część życia znajduje się poza zasięgiem twojej kontroli. Jeśli doświadczasz optymistycznych uczuć, mają one charakter bardzo kruchy. Niestety, zdajesz też sobie sprawę, że często zawodzisz. 46-60 punktów W życiu przyjmujesz postawę pesymisty, przekonany, że w więk- szości wypadków sam jesteś kontrolowany przez sytuacje zew- nętrzne, a nie odwrotnie. Chciałbyś mieć większy wpływ na własne życie, lecz nie sądzisz, by ci się to udało. 31-45 punktów Brak pewności siebie i wiary we własne możliwości stanowi poważną przeszkodę w twoim życiu. Warto, abyś zaczął pielęg- nować w sobie bardziej pozytywną i asertywną postawę, roz- wijając umiejętność panowania nad wieloma wydarzeniami we własnym życiu. Poniżej 31 punktów W twoim przypadku umiejscowienie kontroli ma charakter niemal całkowicie zewnętrzny. Potrzebujesz jakiejś formy po- mocy. Brak pewności siebie i wiary we własne możliwości jest tak głęboki, że niekorzystnie wpływa na całe twoje życie. Naprawdę potrzebna ci jest pomoc, byś zrozumiał, że wcale nie jesteś tak bezradny, jak sądzisz. i isteś pełen zy jesteś kłębkiem nerwów? Czy budzisz się w nocy i od- krywasz, że zwykłe, codzienne problemy rozrosły się do rozmiaru przerażających, niemożliwych do rozwiązania dy- lematów? Większość ludzi doświadcza podobnych okresów niepo- koju, lecz u niektórych sytuacja taka ma charakter stały. Jeszcze inni, stanowiący nieliczną garstkę szczęśliwców, potrafią przejść przez życie, koncentrując się wyłącznie na problemach bieżących i ani przez chwilę nie myśląc o przyszłości. Problem z niepokojem polega na tym, iż może on pozbawić człowieka wszelkich sił. W najlepszym razie wywołuje małe dolegliwości, takie jak bezsen- ność, ból głowy, lecz jeśli wymknie się spod kontroli, może spowodować znacznie poważniejsze problemy. W dodatku wywo- łuje okropne samopoczucie. Odpowiedz na pytania poniższego testu, aby określić swój obecny poziom niepokoju. 1. Masz wiele problemów w pracy. Czy: wynik a. Zasypiasz kamiennym snem, gdy tylko położysz głowę na poduszce. 1 b. Przez pół nocy nie możesz zmrużyć oka. c. Przed zaśnięciem myślisz chwilę o pracy. 2. Jedziesz na wakacje. Czy: wynik a. Planujesz wszystko z wyprzedzeniem, niczego nie zostawiając na ostatnią chwilę. 1 b. Na dzień przed wyjazdem rzucasz się w wir gorączkowych przygotowań, by zdążyć na czas. c. Sprawdzasz nerwowo każdą torbę, bojąc się, że zapomniałeś o czymś ważnym. Czy jesteś pełen niepokoju? 3. Zbliża się termin ważnej rozmowy kwalifikacyjnej. Czy: wynik a. Czekasz niecierpliwie, ponieważ lubisz takie spotkania. b. Przez cały dzień boli cię brzuch i nie możesz myśleć o niczym innym. c. Pracujesz jak zwykle, lecz czujesz się trochę zaniepokojony z powodu zbliżającej się rozmowy. Z 4. Urządzasz przyjęcie, lecz twoi goście się spóźniają. Czy: wynik a. Wpadasz w panikę, ponieważ przygotowane dania mogą ostygnąć. b. Zapominasz o przyjęciu, siadasz wygodnie i relaksujesz się z lampką wina i gazetą. c. W dalszym ciągu przygotowujesz dania, lecz nie możesz odetchnąć spokojnie, dopóki goście nie pojawią się w domu. 5. Nadchodzą święta Bożego Narodzenia. Do zrobienia pozostało jeszcze wiele rzeczy. Czy: wynik a. Rzucasz się w codzienny wir pracy, z podnieceniem czekając na święta. 1 b. Nie śpisz w nocy, martwiąc się, czy zdołasz przygotować wszystko na czas. c. Biegasz po domu jak szalony, próbując zrobić trzy rzeczy naraz. 6. W drodze na spotkanie służbowe stajesz w korku. Czy: wynik a. Spokojnie czekasz na to, że ruchu się poprawi - w końcu to nie twoja wina, że jesteś spóźniony. 7 b. Mimo zniecierpliwienia potrafisz czytać gazetę. c. Jesteś bardzo zdenerwowany i nie możesz się uspokoić. Czy jesteś pełen niepokoju? 7. Twoi sąsiedzi włączyli muzykę na cały regulator. Czy: wynik a. Przyjmujesz to ze spokojem, mówiąc sobie, że pójdziesz z nimi porozmawiać, jeśli potrwa to dłużej. 1 b. Irytujesz się, mówiąc partnerowi, że w takiej sytuacji nie potrafisz normalnie funkcjonować. c. Próbujesz ignorować hałas przez godzinę. Później, nie mogąc tego dłużej wytrzymać, biegniesz do sąsiadów i krzyczysz: „Proszę ściszyć muzykę!". 8. Zostałeś zaproszony na duże przyjęcie wieczorem. Czy: wynik a. Nie możesz się go doczekać, ponieważ lubisz przebywać z ludźmi. b. Chociaż biegasz gorączkowo przez całe popołudnie, starając się wszystko przygotować, lękasz się samego przyjęcia. c. Zachowujesz się normalnie, przekonany, że podczas przyjęcia lepiej będzie przebywać w gronie znajomych. Z 9. Udajesz się w zagraniczną podróż służbową. Czy: wynik a. Wyjeżdżasz z domu dwie godziny wcześniej, ciągle się martwiąc, że możesz się spóźnić. b. Chociaż wyjeżdżasz z domu o właściwym czasie, odczuwasz lekki niepokój z powodu podróży. 2 c. Czujesz się zupełnie odprężony, myśląc o czekającej cię podróży. Nie dopuszczasz myśli, że może się wydarzyć coś złego. 10. Po powrocie do domu zastajesz bałagan w pokoju gościnnym. Czy: wynik a. Wpadasz w złość i krzyczysz na domowników, by się zabrali do sprzątania. b. Siadasz spokojnie z filiżanką herbaty, postanawiając, że weźmiesz się do porządków przed wieczorem. 2 c. Zostawiasz pokój w takim stanie, w jakim się znajduje. Bałagan w mieszkaniu wcale ci nie przeszkadza. Czy jesteś pełen niepokoju? 11. Masz małą stłuczkę, w wyniku której uszkodzony zostaje twój samochód. Czy: wynik a. Spokojnie wymieniasz numer polisy ubezpieczeniowej z drugim kierowcą i zapamiętujesz okoliczności zdarzenia. 7 b. Trzęsącymi się rękami zapisujesz dane drugiego kierowcy. c. Jesteś tak zdenerwowany wypadkiem, że nie potrafisz wykonać żadnej z niezbędnych w takiej sytuacji czynności. 12. Właśnie przystąpiłeś do egzaminu pisemnego. Czy: wynik a. Zapominasz o wszystkim, gdy tylko wracasz do domu, ponieważ na wyniki trzeba będzie poczekać trzy miesiące. b. Po przyjściu do domu sprawdzasz kilka odpowiedzi i zapominasz o egzaminie. c. Myślisz o egzaminie przez jakiś czas, zastanawiając się, czy mogłeś napisać go lepiej. 13. Popełniłeś gafę w gronie przyjaciół. Czy: wynik a. Zapominasz o popełnionej gafie, gdy tylko się z nimi pożegnasz. 1 b. Nie przestajesz o myśleć o popełnionej niezręczności, chociaż wiesz, że jest za późno, by się tym martwić. c. Nie śpisz całą noc, nieprzerwanie o tym myśląc. 14. Znajomi poinformowali cię o swoich odwiedzinach w najbliższy weekend. Czy: wynik a. Jesteś podekscytowany i snujesz entuzjastyczne plany. 1 b. Niecierpliwie czekasz na ich przybycie, lecz jesteś podenerwowany, nie wiedząc, czy wszystko dobrze się ułoży. c. Boisz się nadchodzącego weekendu, ponieważ jesteś przekonany, że na pewno nie uda ci się wszystkiego sprawnie zaplanować. 73 74 Czy jesteś pełen niepokoju? 15. Szukasz książki, której nie odłożono na właściwe miejsce. Czy: 16. Podczas zakupów nie możesz znaleźć portfela z kartami kredytowymi. Czy: 18. Patrząc w lustro, dostrzegasz, że znacznie przytyłeś. Czy: wynik a. Jesteś podenerwowany i nie spoczniesz, dopóki jej nie odnajdziesz. b. Szukasz książki do skutku. c. Ze spokojem postanawiasz odłożyć szukanie książki na odpowiedniejszy czas. 1 wynik a. Zachowujesz spokój i przed zadzwonieniem do banku odwiedzasz każdy ze sklepów, w których byłeś, pytając, czy nie znaleziono twojego portfela. 1 b. Pędzisz do domu i roztrzęsiony informujesz rodzinę o swym nieszczęściu. c. Dzwonisz do banku i pytasz, co należy w takiej sytuacji zrobić. 17. Podczas pisania pilnej pracy na komputerze dochodzi do przerwy w dostawie prądu. Czy: wynik a. Przyjmujesz to ze spokojem - przecież i tak zwykle zapamiętujesz to, co napisałeś. b. Tracisz panowanie nad sobą - właśnie dwie godziny pracy poszły na marne. c. Wzruszasz ramionami i zaczynasz od początku. wynik a. Przechodzisz na ścisłą dietę i zapisujesz się na kurs ćwiczeń. b. Jesteś odprężony - wszyscy członkowie twojej rodziny mają podobne problemy. c. Postanawiasz, że będziesz ostrożniejszy i bardziej zdyscyplinowany w dogadzaniu swojemu żołądkowi. 2. Czy jesteś pełen niepokoju? 19. Dochodząc do przystanku zauważasz, że uciekł ci autobus. Czy: wynik a. Mówisz sobie: „Nie martw się, wkrótce przyjedzie następny". 1 b. Boisz się, że się spóźnisz. c. Jesteś zdenerwowany, lecz wiesz, że nic nie możesz na to poradzić. 20. Prowadząc samochód, jesteś świadkiem wypadku. Czy: wynik a. Sprawdzasz, czy nikt nie jest ranny i dzwonisz po pomoc. 1 b. Biegasz w koło zdenerwowany, czekając na nadejście pomocy. c. Pytasz przechodniów, czy nie mogliby pomóc. 21. Cierpisz na bóle nieznanego pochodzenia. Czy. wynik a. Uznajesz, że to jakaś błahostka i wszystko samo się wyjaśni. b. Uznajesz, że to poważna choroba i pędzisz do lekarza. c. Postanawiasz poczekać z podjęciem kroków, aż objawy staną się poważniejsze. 22. Po południu niespodziewanie odwiedza cię znajomy. Czy: wynik a. Porzucasz to, czym jesteś akurat zajęty, i cieszysz się z jego towarzystwa. b. Zaczynasz się obawiać, że nie wykonasz tego, co sobie zaplanowałeś. c. Postanawiasz cieszyć się z niespodziewanego spotkania, a pracę wykonać później. 23. Nieoczekiwanie wezwano cię na rozmowę z szefem. Nie masz zielonego pojęcia, o co może chodzić. Czy: wynik a. Uznajesz, że szef chce ci zaproponować awans. b. Zakładasz, że masz problem. c. Niczego nie zakładasz i czekasz na to, co się wydarzy. Z 75 Czy jesteś pełen niepokoju? 24. Przygotowując kolację dla kilku znajomych, odkrywasz, że zapomniałeś kupić ważnego składnika. Czy: /nik a. Uznajesz, że cały posiłek będzie do niczego. b. Dochodzisz do wniosku, że nikt nie zauważy różnicy. c. Próbujesz zastąpić brakujący składnik innym. Z 25. Umówiłeś się z przyjacielem w pewnym miejscu, lecz masz wrażenie, że zgubiłeś drogę. Czas szybko ucieka. Czy: wynik a. Pytasz o drogę przypadkowego przechodnia. 7 b. Spokojnie analizujesz sytuację i próbujesz znaleźć właściwą drogę. c. Tracisz głowę i jeździsz w kółko, nie wiedząc, dokąd właściwie zmierzasz. Czy jesteś pełen niepokoju? Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli osiągnąłeś wynik powyżej 65 punktów, jesteś osobą pełną obaw. Powinieneś poważ- nie pomyśleć nad tym, jak się wyciszyć i inaczej reagować na sytuacje, w których się znajdujesz. Jeśli twój wynik jest wyższy od 50 i niższy od 65 punktów, masz skłonność do zamartwiania się, lecz panujesz nad sytuacją. Wynik w przedziale od 40 do 50 punktów oznacza przeciętny poziom lęku (w grupie tej znajduje się większość ludzi). Jeśli osiągnięty wynik to trzydzieści kilka punktów, potrafisz zachować zimną krew i prawie niczym się nie martwisz. Wynik poniżej 30 punktów wskazuje, że jesteś człowie- kiem tak wyluzowanym, że nie martwisz się nawet o te rzeczy, o które powinieneś. 3 Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: l,b: 3, c: 2 14. a: 1, b: 2, c: 3 2. a: 1, b: 2, c: 3 15. a: 3, b: 2, c: 1 3. a: 1, b: 3, c: 2 16. a: 1, b: 3, c: 2 4. a: 3, b: 1, c: 2 17. a: 1, b: 3, c: 2 5. a: 1, b: 2, c: 3 18. a: 3, b: 1, c: 2 6. a: 1, b: 2, c: 3 19. a: 1, b: 3, c: 2 7. a: 1, b: 3, c: 2 20. a: 1, b: 3, c: 2 8. a: 1, b: 3, c: 2 21. a: 1, b: 3, c: 2 9. a: 3, b: 2, c: 1 22. a: 1, b: 3, c: 2 10. a: 3, b: 2, c: 1 23. a: 1, b: 3, c: 2 11. a: 1, b: 2, c: 3 24. a: 3, b: 1, c: 2 12. a: 1, b: 2, c: 3 25. a: 1, b: 2, c: 3 76 13. a: 1, b: 2, c: 3 78 •fcf mim zy jesteś optymistą, czy pesymistą? Czy wychodząc z do- mu, zawsze masz przy sobie parasol? Czy sądzisz, że wszystko źle się ułoży, czy oczekujesz od życia samych słonecznych dni? Czy jesteś pewien, że ostatecznie wszystkie sprawy przybiorą pomyślny obrót? Kolejny kwiz pomoże ci ustalić własny poziom optymizmu. I.Czy przed wyjazdem na wakacje chowasz cenne przedmioty w sejfie? a. Zawsze. b. Zwykle. ,/c.'", Nigdy. punkty f i..„/ l_ 2. Czy zgubiwszy klucze w supermarkecie, oczekujesz, że je odzyskasz? a- Nie. b. Mam taką c. Oczywiście. punkty nadzieję. 3. Czy wierzysz, że twój los zmieni się na lepszy? a. Nigdy. b. Czasami. c. Zawsze. 4. Czy słysząc dzwonek telefonu, zwykle spodziewasz się ztych wiadomości? a- Tak. b. Nie. c. Czasami. 5. Czy kupujesz akcje, by grać na giełdzie? a. Często. b. Rzadko. c. Nigdy. 6. Czy wierzysz, że następny rok przyniesie ci sukces? a. Zawsze. b. Zwykle. c. Nigdy. punkty [~3 punkty punkty Czy jesteś optymistą? 7. Czy wierzysz w przyszłość usłaną różami? a. Nie. ,- b. Tak. c. Nie wiem. 8. Czy uważasz, że ludzie są w większości uczciwi? a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak. 9. Czy zaufałbyś byłemu przestępcy? /a\ Nie wiem. b. Nie. c. Tak. 10. Czy gdy pada deszcz, masz nadzieję, że zaraz przestanie? a. Zwykle. b. Czasami. c. Nigdy. 11. Czy wierzysz, że pewnego dnia wygrasz na loterii? a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. 12. Czy oczekujesz, że twój bagaż może zaginąć w czasie długiego lotu? a. Tak. b. Niekoniecznie, c. Nie. 13. Czy robisz zakłady na wyścigach konnych? a. Nigdy. b. Czasami. c. Często. junkty 1 punkty 1 punkty 1 punkty m punkty 1 punkty 3 punkty 14. Czy uważasz się za szczęściarza? a. Zwykle. b. Czasami. c. Rzadko. punkty pT 15. Czy gdy nadepniesz na gwóźdź, spodziewasz się, że zrani ci nogę? "a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty punkty 16. Czy grając w strzałki z kolegą, spodziewasz się wygranej? a. Możliwe. b. Nie. c. Tak. punkty 17. Czy kupując nowe ubranie, oczekujesz, że będzie to hit sezonu? a. Zawsze. ( b. Czasami. c. Nigdy. punkty 18. Czy płynąc łódką, oczekujesz, że zachorujesz na chorobę morską? a. Nigdy. b. Zawsze. c. Czasami. punkty 19. Czy oczekujesz, że zacznie padać, gdy będziesz ćwiczył na świeżym powietrzu? a. Czasami. b. Nigdy. c. Zawsze. punkty 20. Czy zimą spodziewasz się pęknięcia rury? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty 21. Czy, mając pół kufla piwa, uważasz, że naczynie jest w połowie puste? a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty 22. Czy złapawszy gumę na drodze, masz nadzieję, że ktoś się zatrzyma i ci pomoże? a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. punkty '] 23. Czy spodziewasz się awansu w pracy? a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. punkty 3 24. Czy spodziewasz się śniegu, jeśli jest pochmurnie i zimno? a. Zwykle. ' b. Czasami. c. Nigdy. punkty 25. Czy planując grillowanie, spodziewasz się deszczu? a. Tak. b. Nie. c. Czasami. 26. Czy masz nadzieję, że twoja pozycja w pracy się poprawi? a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak. 27. Czy nosisz parasolkę w zimie? a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy. punkty punkty punkty 28. Czy oszczędzasz na czarną godzinę? 2g a. Zawsze. b. Nigdy o tym nie myślałem, c. Trochę, punkty 7 29. Czy spodziewasz się poważnej awarii, jeśli twój samochód nie chce zapalić? a. Tak. b. Niekoniecznie. c. Nie. punkty 30. Czy spodziewasz się wygrać w bingo? a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty 31. Czy posiadasz polisę ubezpieczeniową na dużą kwotę? a. Tak. b. Nie mam polisy. c. Mam polisę na punkty niewielką kwotę. 32. Czy oczekujesz się, że zdasz każdy egzamin? a. Nie. b. Większość. c. Tak. punkty 33. Czy będąc chorym, oczekujesz rychłego wyzdrowienia? a. Zwykle. b. Czasami. c. Nie. punkty 34. Czy spodziewasz się, że twój autobus się spóźni? a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy. punkty 35. Czy w sposób losowy wytypowałbyś konia, który wygra wyścig? a. Oczywiście, b. W żadnym wypadku. , c. Możliwe. punkty 36. Czy w zimie zawsze wozisz łopatę w samochodzie? a. Nigdy. b. Czasami. c. Zawsze. punkty 37. Czy kupujesz losy na loterii? a. Często. b. Nigdy. c. Sporadycznie. punkty 38. Czy uważasz się raczej za szczęściarza, czy pechowca? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty 39. Czy wziąłbyś do domu bezdomnego psa? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty Czy jesteś optymistą? 40. Czy zjadłbyś danie, którego wcześniej nie próbowałeś? a. Tak. b. Nie wiem. c. Prawdopodobnie nie. punkty 41. Czy dożyjesz 2005 roku? a. Tak. b. Nie. 42. Czy nosisz przy sobie talizman? a. Nigdy. b. Zawsze. c. Nie wiem. punkty |~ c. Czasami. punkty 43. Czy spodziewasz się otrzymania dużej premii? a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak. punkty | | 44. Czy oczekujesz, że w czasie twojego urlopu będzie padało? a. Nigdy. b. Czasami. c. Zawsze. punkty 45. Czy w tym roku możesz stracić pracę? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. 46. Czy oczekujesz, że drużyna piłkarska, której kibicujesz, dobry sezon? a. Oczywiście, b. Prawdopodobnie nie. c. Nie wiem 47. Czy zaufałbyś całkiem obcej osobie? a. Może. b. Nie. c. Tak. punkty e miała punkty punkty 48. Czy wpłacasz duże kwoty na fundusz emerytalny? a. Tak. b. Nie. c. Wpłacam na niewielką emeryturę, punkty 49. Czy wypuściwszy z ręki drobne monety, masz nadzieję znaleźć wszystkie? a. Oczywiście, b. Prawdopodobnie nie. c. Nie wiem. punkty 50. Czy sadząc sadzonki masz nadzieję, że wszystkie się przyjmą? a. Tak. b. Nie jestem tego c. Prawdopodobnie nie. punkty pewien. Czy jesteś optymistą? Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 1, b: 2, c: 3 26. a: 2, b: 1, c: 3 2. a: 1,(6: 2, c: 3 27. a: 1, b: 2, c: 3 3. a: 1, b: 2, c: 3 28. a: 1, b: 3, c: 2 4. a: 1, b: 3, c: 2 29. a: 1, b: 2, c: 3 5. a: 3, b: 2, c: 1 30. a: 1, b: 3, c: 2 6. a: 3,,b: 1, c: 2 31. a: l,b: 3, c: 2 7. a: 1, b: 3, c: 2 32. a: 1, b: 2, c: 3 8. a: 1, b: 2, c: 3 33. a: 3, b: 2, c: 1 9. a: 2, b: 1, c: 3 34. a: 1, b: 2, c: 3 10. a: 3, b: 2, c: 1 35. a: 3, b: 1, c: 2 11. a: 1, b: 3, c: 2 36. a: 3, b: 2, c: 1 12. a: 1, b: 2, c: 3 37. a: 3, b: 1, c: 2 13. a: 1, b: 2, c: 3 38. a: 3, b: 1, c: 2 14. a: 3, b: 2, c: 1 39. a: 3, b: 1, c: 2 15. a: 1, b: 3, c: 2 40. a: 3, b: 2, c: 1 16. a: 2, b: 1, c: 3 41. a: 3, b: 1, c: 2 17. a: 3,b: 2, c: 1 42. a: 1, b: 3, c: 2 18. a: 3, b: 1, c: 2 43. a: 2, b: 1, c: 3 19. a: 2, b: 3, c: 1 44. a: 3, b: 2, c: 1 20. a: 1, b: 3, c: 2 45. a: 1, b: 3, c: 2 21. a: 3, b: 1, c: 2 46. a: 3, b: 1, c: 2 22. a: 2, b: 3, c: 1 47. a: 2, b: 1, c: 3 23. a: 3, b: 2, c: 1 48. a: 3, b: 1, c: 2 24. a: 1, b: 2, c: 3 49. a: 3, b: 1, c: 2 25. a: 1, b: 3, c: 2 50. a: 3, b: 2, c: 1 83 Czy Maksymalny wynik wynosi 150 punktów. Jeśli uzyskałeś ponad 125 punktów, cały czas przejawiasz optymistyczną postawę god- ną pozazdroszczenia. Patrzysz na świat przez różowe okulary i nigdy nie oczekujesz niczego złego. Nawet jeśli spotka cię coś nieprzyjemnego, traktujesz to jako chwilowe niepowodzenie w ogólnie szczęśliwym życiu. Życie z tobą musi być sporym obciążeniem. Jeśli uzyskałeś od 100 do 124 punktów, można cię zaliczyć do optymistów, a twój stosunek do świata określić jako ciepły i przyjemnie wygodny. Zdajesz sobie sprawę, że w życiu mogą być złe chwile, lecz ogólnie nie oczekujesz ich nadejścia. Jeśli uzyskałeś od 60 do 74 punktów, jesteś pesymistą. Nie oczekujesz, że życie będzie łatwe. Jesteś zdania, że jeśli może się wydarzyć coś złego, na pewno tak się stanie. Jeśli otrzymałeś mniej niż 60 punktów, nie powinieneś się trudzić wstawaniem z łóżka. Twoje życie nie ma sensu, nigdy też nie sądziłeś, że może być inaczej. ntuicja to zdolność wzbudzająca wiele kontrowersji i sporów niędzy tymi, którzy mocno w nią wierzą, i tymi, którzy zaprze- czają jej istnieniu. Jung uważał intuicję za bardzo ważną funkcję ludzkiego umysłu. Z Jungiem zgodziłoby się wielu ludzi „wyczuwających" własną drogę przez życie. W opozycji pozostają ci, którzy uważają, że liczą się jedynie twarde fakty i trzeźwy umysł, a tzw. intuicja to stek bzdur. Jakim jesteś człowiekiem? Poniższe pytania pozwolą ci znaleźć odpowiedź i określić własną orientację. Spróbuj odpowiedzieć na każde pytanie bez zbędnego wahania. Jeśli musisz się zastanowić przed udzieleniem odpowie- dzi, od razu widać, czy bardziej ufasz intuicji, czy logice! 1. Czy zwykle wygrywasz w grach hazardowych? Tak(B). Nie (A). liczba punktów 0 2. Czy ufasz własnym uczuciom nawet wtedy, kiedy wydają się irracjonalne? Tak(B). Nie (A). liczba punktów 0 3. Czy rozmyślasz nad tym, co się kryje w stosunkach międzyludzkich? Tak(B). Nie (A). liczba punktów O 4. Czy kiedykolwiek korzystałeś z tabliczki ouija (używanej podczas seansów spirytystycznych)? Tak(B). Nie (A). liczba punktów O 5. Czy jesteś przesądny? Tak (B). Nie (A). liczba punktów [ Czy kierujesz się intuicją? 6. Czy wyczuwasz charakterystyczną „atmosferę" pewnych miejsc? Tak (B). Nie (A). liczba punktów Q 7. Czy zwykle wygrywasz w zgadywanki? Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q 8. Czy zdarza ci się zaufać komuś bez konkretnego powodu? Tak(B). Nie (A). liczba punktów O 9. Czy wziąłbyś udział w seansie spirytystycznym? Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q 10. Czy miałeś kiedyś przeczucie, że byłeś już wcześnie w odwiedzanym właśnie miejscu? liczba punktów [ Tak (B). Nie (A). 11. Czy wierzysz w znaczenie snów? Tak(B). Nie (A). liczba punktów O 12. Czy podczas rozmowy z ludźmi „czytasz między wierszami"? Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q 13. Czy udało ci się kiedyś przewidzieć, że za chwilę zadzwoni telefon? Tak (B). Nie (A). liczba punktów [ 14. Czy zdołałeś kiedyś odgadnąć to, co twój rozmówca miał ci za chwilę powiedzieć? liczba punktów [ Tak (B). Nie (A). 15. Czy wierzysz, że można mieć wpływ na wynik rzutu kostką? Tak(B). Nie (A). liczba punktów [ Czy kierujesz się intuicją? 16. Czy zdarza ci się czasami powiedzieć to samo co druga osoba dokładnie w tej samej chwili? liczba punktów |___| Tak (B). Nie (A). 17. Czy uważasz, że zwierzęta mają lepszą intuicję od ludzi? Tak(B). Nie (A). liczba punktów O 18. Czy potrafisz przeczuć zbliżające się niebezpieczeństwo? Tak(B). Nie (A). liczba punktów O 19. Czy wierzysz w miłość od pierwszego wejrzenia? Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q 20. Czy zdarzyło ci się wyczuć wrogość u J^idzi, którzy wydawali się przyjacielscy? liczba punktów [ Tak (B). Nie (A). 21. Czy wierzysz w wyższość ducha nad materią? Tak(B). Nie (A). liczba punktów 22. Czy czasami wyczuwasz emocje nieobecnych osób? Tak(B). Nie (A). liczba punktów 23. Czy czasami czujesz się bliski osoby, której wcześniej nie znałeś? Tak (B). Nie (A). liczba punktów [ 24. Czy wierzysz, że bliźnięta są ze sobą silnie związane? Tak(B). Nie (A). liczba punktów 25. Czy masz bardzo dobry kontakt ze zwierzętami? Tak (B). Nie (A). liczba punktów 87 26. Czy wierzysz w reguły prawdopodobieństwa? Tak (B). Nie (A). liczba punktów 27. Czy udaje ci się czasami przewidzieć przyszłość? Tak(B). Nie (A). liczba punktów 28. Czy poszedłbyś do wróżki? Tak (B). Nie (A). liczba punktów j___| 29. Czy w kontaktach z ludźmi wyczuwasz czasami niewypowiedziane przesłanie? liczba punktów |___| Tak (B). Nie (A). 30. Czy często zdarza ci się odgadnąć koniec jakiejś historii, zanim do niego dotrzesz? liczba punktów |___| Tak (B). Nie (A). 31. Czy wierzysz w reinkarnację? Tak (B). Nie (A). liczba punktów |___| 32. Czy sądzisz, że koty są bardziej wrażliwe od ludzi? Tak(B). Nie (A). liczba punktów d) 33. Czy zgadzasz się, że pies potrafi rozpoznać swojego pana po krokach? Tak (B). Nie (A). liczba punktów Q 34. Czy potrafisz wyczuć czyjąś obecność za plecami, nawet gdy tej osoby nie widzisz ani nie słyszysz? liczba punktów |___| Tak (B). Nie (A). 35. Czy twoje sny czasami się sprawdzają? Tak(B). Nie (A). liczba punktów Czy kierujesz się intuicją? 36. Czy udaje ci się czasami odgadnąć zawód danej osoby, chociaż nie podano ci żadnych wskazówek? Tak(B). Nie (A). liczba punktów O 37. Czy w twoim życiu często pojawiają się niezwykłe przypadki? Tak (B). Nie (A). liczba punktów \_\ 38. Czy czasami marzysz, by coś się wydarzyło? Tak(B). Nie (A). liczba punktów O 39. Czy praca psychoterapeuty sprawiłaby ci przyjemność? Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q 40. Czy czasami odnosisz wrażenie, że fakty jedynie zaciemniają obraz sytuacji? Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q 41. Czy zaufałbyś własnej intuicji w bardzo ważnej sprawie, gdy popełnienie błędu oznaczałoby poważne konsekwencje? Tak(B). Nie (A). liczba punktów dl 42. Czy wiesz, kiedy będzie padał deszcz? Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q 43. Czy czasami myślisz o swoich przyjaciołach w tym samym momencie, kiedy oni myślą o tobie? Tak(B). Nie (A). liczba punktów LJ 44. Czy wierzysz w medycynę naturalną? Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q 45. Czy wierzysz wróżbom z kart (np. z kart Tarota), I Ching itd.? Tak(B). Nie (A). liczba punktów O Czy kierujesz się intuicją? 46. Czy zdarza ci się odgadnąć nadawcę listu bez zaglądania do środka? Tak(B). Nie (A). liczba punktów 0 47. Czy wierzysz w zjawiska nadprzyrodzone? Tak (B). Nie (A). liczba punktów LJ 48. Czy potrafisz odgadnąć, kiedy ludzie nie zgadzają się z tobą, nawet jeśli próbują to ukryć? Nie (A). liczba punktów [ Tak (B). 49. Czy polegasz na własnej intuicji w wielu różnych okolicznościach? Tak (B). Nie (A). liczba punktów |___| 50. Czy sądzisz, że zwierzęta potrafią wyczuć nadchodzące trzęsienie ziemi? Tak(B). Nie (A). liczba punktów O isn ?intn ty? Większość ludzi, mających silnie rozwiniętą intuicję, przyrów- nuje tę zdolność do specjalnych zmysłów niektórych owadów, które potrafią wychwycić nawet niewielką zmianę w otoczeniu. Ujemną stroną kierowania się intuicją jest zwracanie mniejszej uwagi na fakty. Możesz mieć trudności z przekonaniem ludzi do swoich opinii, jeśli będą się opierać wyłącznie na przesłankach intuicyjnych. Jeśli osiągnąłeś kiepski wynik, nasze rozważana na temat intuicji mogą cię tylko rozzłościć. Jesteś osobą praktyczną i nie masz czasu na takie fantazje. Chociaż większą wagę przy- wiązujesz do faktów, często nie dostrzegasz subtelnych odcieni i niuansów, które szybko wychwytują osoby o silnie rozwinię- tej intuicji. 90 Wynik testu A = 0 punktów B = 2 punkty 82 - 100 Niezwykle silna intuicja 62 - 80 Duża intuicja 42 - 60 Przeciętne zdolności intuicyjne 22 - 40 Człowiek mocno stąpający po ziemi 0-20 Brak widocznych oznak intuicji Jaki wynik osiągnąłeś? Wysoki wynik oznacza, że jesteś osobą, dla której intuicyjne „wyczucie" sytuacji/osoby ma fundamental- ne znaczenie. Zwracasz dużą uwagę na niewerbalne sygnały, które wysyła każdy z nas, nawet jeśli są przyjmowane na pozio- mie podświadomym. i;:iv i 1. Pora zarezerwować miejsce na letnie wakacje. Czy decydujesz się na: wynik a. Pobyt na wiejskiej farmie we Francji. b. Wynajęcie wraz z grupą przyjaciół willi w nadmorskim kurorcie w Grecji. V c. Wczasy all-inclusive w Hiszpanii, z całodziennym programem sportowym i rozrywkowym. 2. Dzisiejszego popołudnia masz kilka godzin czasu. Czy: wynik a. Dzwonisz do znajomego, który mieszka w pobliżu, i zapraszasz go na kawę. b. Nadrabiasz zaległości w pracach domowych, które od dawna zaniedbałeś. c. Kładziesz się do łóżka, by poczytać. \y 3. Szef prosi cię o zabranie nowego klienta na lunch. Czy: wynik a. Czekasz niecierpliwie na spotkanie i rozmowę przy posiłku. b. Boisz się spotkania i marzysz o tym, by już minęło. c. Traktujesz spotkanie jako część swoich obowiązków, odnosząc się do niego bez większego entuzjazmu. V Czy jesteś ekstrawertykiem? 4. Masz nowych sąsiadów. Czy: wynik a. Próbujesz ich spotkać, gdy wychodzą z domu, i przedstawić się. b. Pukasz do nich pierwszego wieczoru i zapraszasz na lampkę wina. c. Czekasz cierpliwie na spotkanie, by się z nimi przywitać. ix 5. Przyjaciółka zaprasza cię na przyjęcie, na którym będzie wiele nieznajomych osób. Czy: wynik a. Czekasz niecierpliwie na okazję nawiązania kilku nowych znajomości. b. Odpowiadasz, że tego wieczoru jesteś zajęty i zapraszasz ją samą innego dnia. c. Idziesz na przyjęcie, lecz rozmawiasz głównie z tymi, których znasz. 6. Kolega namawia cię do wstąpienia do pobliskiego klubu. Co robisz: wynik a. Odpowiadasz, że jesteś bardzo zajęty, ponieważ nie znosisz zapisywania się do jakichkolwiek klubów. b. Zapisujesz się do klubu, by dotrzymać mu towarzystwa, lecz w głębi serca tego żałujesz. c. Mówisz mu, że to wspaniały pomysł i że poznanie nowych osób z sąsiedztwa sprawi ci wielką frajdę. 7. Szukasz nowej pracy. Czy przyjąłbyś stanowisko, które wymaga: wynik a. Częstych wyjazdów zagranicznych wraz z grupą współpracowników. b. Samodzielnej pracy nad zadaniem, które fascynuje cię od dłuższego czasu. c. Pracy w małym biurze we współpracy z kilkoma innymi osobami. ":?::?? v-?•"?•?:;: ??'?::]:??•-' : • v. ?' \ ' ?/?'; 'i^WwS^S 8. Po prognozie pogody zapowiadającej deszcz w czasie nadchodzącego weekendu okazuje się, że pogoda jest znacznie lepsza, niż oczekiwano. Czy: wynik a. Spędzasz cały dzień, sprzątając i dekorując pokój gościnny, tak jak zaplanowałeś. b. Zmieniasz plan i wychodzisz na długi spacer, później zaś poświęcasz trochę czasu na pracę w pokoju gościnnym. c. Przekładasz pracę w domu na inny dzień i pod wpływem chwilowego impulsu próbujesz zarezerwować hotel nad morzem. 9. W drodze do skrzynki pocztowej dostrzegasz sąsiada idącego drugą stroną ulicy. Czy: wynik a. Przechodzisz przez jezdnię i wymieniasz kilka uwag na temat pogody. b. Pozostajesz po swojej stronie i lekko się uśmiechasz. c. Zatrzymujesz się i ucinasz z nim 15-minutową pogawędkę. 10. W wymarzony niedzielny poranek: wynik a. Dłużej wylegujesz się w łóżku. b. Idziesz do siłowni. c. Wykonujesz drobne prace domowe. 11. Masz uczestniczyć w spotkaniu, podczas którego będzie rozważane bardzo ważne zagadnienie. Czy: wynik a. Siadasz i opracowujesz szczegółową listę punktów, które chciałbyś zasygnalizować. b. Na godzinę przed spotkaniem zastanawiasz się, co mógłbyś powiedzieć. 94 c. Idziesz na spotkanie nieprzygotowany i omawiasz sprawy w takiej kolejności, w jakiej pojawiają się podczas dyskusji. .-... -: ? • : i: 12. Przeprowadzasz się w nowe miejsce. Co robisz: wynik a. Wstępujesz do nowego klubu i obmyślasz sobie nowe hobby. b. Zapisujesz się na zajęcia wieczorowe i kontynuujesz naukę francuskiego. c. Uznajesz, że jesteś zbyt zajęty, aby rozpocząć coś nowego, lecz nadal spotykasz się ze starymi przyjaciółmi. - 13. Otrzymujesz propozycję dobrze płatnej posady w firmie, która funkcjonuje zaledwie od trzech miesięcy. Co robisz: wynik a. Entuzjastycznie przyjmujesz nowe wyzwanie. b. Zostajesz w firmie, w której pracujesz od wielu lat - perspektywy nowej pracy niosą ze sobą zbyt duże ryzyko. c. Dalej szukasz nowej pracy, ale w firmie o lepiej ustalonej pozycji na rynku, chociaż chętnie przyjąłbyś zmianę. 14. Idziesz do szkoły na zebranie dla rodziców. Czy: 16. Za miesiąc będą święta Bożego Narodzenia. Co robisz: wynik a. Z entuzjazmem czekasz na okazję przedyskutowania kilku spraw w gronie rodziców. b. Słuchasz tego, co mają do powiedzenia inni rodzice, lecz nie angażujesz się osobiście. c. Od czasu do czasu wtrącasz swoje uwagi. 15. Postanowiłeś popracować trochę charytatywnie. Co wybierasz: wynik a. Sortowanie odzieży w punktach z używanymi ubraniami. b. Prowadzenie zbiórki rzeczy od drzwi do drzwi. c. Organizowanie i prowadzenie zbiórki pieniędzy. wynik a. Już kupiłeś i zapakowałeś prezenty. b. Przeglądasz katalogi, szukając pomysłu na prezenty. c. Zostawiasz zakupy na ostatni tydzień przed świętami. > CZłj 3»? 17. Przyjaciel wspomina o bliskiej osobie, która cierpi na nieuleczalną chorobę. Czy: wynik a. Bardzo tym martwisz się i myślisz o waszej rozmowie przez cały dzień. b. Słuchasz go, okazując współczucie i pocieszając. c. Grzecznie słuchasz, zachowując dystans - w końcu osoba, o którą chodzi, nie jest twoim przyjacielem. 18. Po raz trzeci z rzędu twój partner wraca późno z pracy bez wcześ- niejszego powiadomienia. Obiad znowu nadaje się do wyrzucenia. Czy: wynik a. Tracisz cierpliwość i krzyczysz na niego, proponując, by jeśli chce, zamówił jedzenie na wynos. b. Nie okazujesz, że jesteś zły, lecz spokojnie informujesz, iż byłoby lepiej, gdyby wcześniej zadzwonił. c. Okazujesz zdenerwowanie i dajesz jasno do zrozumienia, że jest to ostatni zmarnowany posiłek. 19. Od dziesięciu lat wykonujesz tę samą pracę. Czujesz, że masz jej po dziurki w nosie. Co robisz: wynik a. Wręczasz wymówienie pod wpływem chwilowego impulsu, ponieważ nie możesz tego dłużej znieść. b. Kupujesz lokalną gazetę i przeglądasz oferty pracy. c. Zostajesz w starej pracy, ponieważ jest dobrze płatna i ją znasz. 20. Krewny nieoczekiwanie odwołuje zaproszenie na sobotni wieczór. Co robisz: wynik 96 a. Zapraszasz kilku przyjaciół na kolację. b. Idziesz na tańce do miejscowego klubu. c. Wypożyczasz kasetę wideo. Czy jesteś ekstrawertykiem? 21. Próbujesz odnaleźć wskazany adres, lecz masz wrażenie, że zgubiłeś drogę. Nie masz mapy. Co robisz: wynik a. Wracasz do punktu, z którego wyruszyłeś, i rozpoczynasz jeszcze raz. b. Pytasz o drogę pierwszą napotkaną osobę. c. Kupujesz batonik w najbliższym sklepie i pytasz sprzedawcę o drogę. 22. Postanowiłeś systematycznie ćwiczyć. Co robisz: wynik a. Zapisujesz się do miejscowego klubu sportowego. b. Biegasz przed śniadaniem. c. Grasz w tenisa z przyjacielem. 23. Planujesz spędzenie jednego dnia poza domem. Co wybierasz: wynik a. Idziesz do lunaparku i odbywasz zapierające dech w piersiach przejażdżki. b. Spędzasz relaksujący dzień na plaży. c. Idziesz na basen ze zjeżdżalniami wodnymi i innymi atrakcjami. 24. Czeka cię ranek pełen domowych zajęć. Co robisz: wynik a. Szybko wykonujesz to, co zaplanowałeś, by móc się zająć innymi sprawami. b. Pracujesz w wolnym tempie, robiąc sobie przerwę na kawę. c. Pracujesz dokładnie, bez żadnej przerwy. 25. Osoba publiczna, którą podziwiałeś, została zabita. Co robisz: wynik a. Zastanawiasz się, o co w tym wszystkim chodzi, przecież nie znałeś jej osobiście. b. Płaczesz rzewnymi Izami, oglądając w telewizji jej pogrzeb. c. Bierzesz udział w pogrzebie i łączysz się w smutku z innymi żałobnikami. 97 Czy jesteś ekstrawertykiem? 26. Po niedzielnym obiedzie masz wolną godzinę. Co robisz: wynik a. Decydujesz się na poobiednią drzemkę. b. Pracujesz w ogrodzie. c. Dzwonisz do przyjaciół, by pogawędzić. 27. Postanawiasz spędzić wieczór przed telewizorem. Co będziesz oglądał: wynik a. Koncert. b. Film dokumentalny poświęcony bieżącej problematyce. c. Teleturniej. 28. Bierzesz udział w spotkaniu dotyczącym przyszłego przedsięwzięcia Czy jesteś: wynik a. Pełen pomysłów dotyczących ogólnego charakteru przedsięwzięcia. b. Zadowolony, że będziesz mógł uczestniczyć w planowaniu jego realizacji. c. Masz sugestie dotyczące dwóch wspomnianych dziedzin. 29. Otrzymujesz propozycję wyjazdu zagranicznego w nadchodzący weekend. Co robisz: wynik a. Akceptujesz propozycję bez chwili wahania. b. Mówisz, że chętnie pojedziesz, lecz musisz najpierw sprawdzić z partnerem wcześniejsze zobowiązania. c. Zanim podejmiesz decyzję, analizujesz wszystkie „za" i „przeciw". 30. Robisz rozeznanie miejsca, w którym planujesz spędzić urlop. wynik a. Dzwonisz do właścicieli i prosisz o przysłanie informacji. b. Piszesz list z prośbą o informacje. 98 c. Dzwonisz do właścicieli i przedstawiasz swoje wymagania. Czy jesteś ekstrawertykiem? 31. Jedziesz na cotygodniowe zakupy. Co robisz: wynik a. Chociaż przygotowałeś listę zakupów, pozwalasz sobie na zakup innych towarów. b. Kupujesz tylko to, co jest na liście zakupów, w przeciwnym razie nie mógłbyś kontrolować swoich wydatków. c. Dopiero w sklepie decydujesz się, co kupić, a o rachunek martwisz się później. 32. Podczas zakupów w mieście widzisz ubranie, które chciałbyś mieć. Co robisz: wynik a. Kupujesz je pod wpływem nagłego impulsu. b. Postanawiasz przemyśleć ten zakup po powrocie do domu. Możliwe, że kupisz je następnym razem. c. Kończąc zakupy, myślisz o nim ponownie i wracasz, by je nabyć. 33. Jest piątek, a ty nie masz żadnych planów na sobotę. Co robisz: wynik a. Uważnie śledzisz prognozę pogody i planujesz, co będziesz robił w wolnym czasie. b. Postanowisz coś następnego ranka, w zależności od nastroju, w jakim się obudzisz. c. Masz jakieś pomysły, lecz żadnych konkretnych planów. 34. Jedziesz pociągiem. Gdy czytasz gazetę, do twojego przedziału wchodzi inny pasażer. Co robisz: wynik a. Ignorujesz go, nie przerywając czytania. b. Rzucasz przelotne spojrzenie, pozdrawiasz go i kontynuujesz lekturę. c. Próbujesz nawiązać rozmowę. 99 Czy jesteś ekstrawertykiem? 35. Znajomy prosi cię o zorganizowanie zbiórki pieniędzy na szlachetny cel. Co robisz: wynik a. Zgadzasz się z ochotą, ponieważ uważasz, że to dobry pomysł. b. Grzecznie odmawiasz, ponieważ nie znosisz pukania do drzwi nieznajomych, prosząc o pieniądze. c. Zgadzasz się, ponieważ nie możesz mu odmówić. 36. Masz wygłosić przemówienie z jakiejś okazji. Co robisz: wynik a. Piszesz wcześniej jego tekst i uczysz się go na pamięć. b. Notujesz punkty, które chciałbyś poruszyć. c. Improwizujesz, gdy nadchodzi chwila wystąpienia. 37. Zostałeś poproszony o podpisanie umowy kredytowej. Co robisz: wynik a. Postanawiasz zabrać umowę do domu i dokładnie ją przeczytać przed podpisaniem. b. Podpisujesz ją, gdy tylko handlowiec wyjaśni ci wszystko, co, jak sądzisz, powinieneś wiedzieć. c. Czytasz umowę bardzo uważnie, nawet tekst wydrukowany drobnym maczkiem, i podpisujesz dokument w sklepie. 38. Spotykasz w autobusie kogoś, kogo znasz z widzenia. Ta osoba nawiązuje rozmowę. Co robisz: wynik a. Czujesz się niezręcznie, nie wiedząc, o czym rozmawiać. b. Wypowiadasz kilka grzecznych uwag, nie chcąc wyjść na gbura. c. Cieszysz się, że spotkałeś kogoś, z kim szybko minie ci czas podróży. Czy jesteś ekstrawertykiem? 39. Myślisz o spędzeniu wolnego weekendu. ^o wybierasz: wynik a. Imprezę z jazdą konną w gronie nieznajomych osób. b. Weekend z bogatym programem sportowym, spędzony z bliskim przyjacielem. c. Pobyt w nadmorskim domu z partnerem. 40. Jesteś na dużym przyjęciu w biurze. Co robisz: wynik a. Rozmawiasz z dużą grupą ludzi, okazując skłonność do dominowania w rozmowie. b. Rozmawiasz głównie z osobami, z którymi pracujesz i które dobrze znasz. c. Trzymasz się z boku, sporadycznie wtrącając krótkie uwagi. 41. Zostałeś zaproszony na wykład o możliwości życia w kosmosie, połączony z dyskusją. Co robisz: wynik a. Przyjmujesz zaproszenie z entuzjazmem. b. Idziesz na wykład, bo nie masz niczego lepszego do roboty. c. Nie przyjmujesz zaproszenia, zamiast wykładu wybierając najbliższy bar. 42. Jesteś w towarzystwie kilku przyjaciół. Czy wolisz: wynik a. Prowadzić poważną dyskusję na ciekawy temat. b. Opowiadać dowcipy i żartować. c. Rozmawiać o codziennych sprawach. 101 Czy jesteś ekstrawertykiem? Czy jesteś ekstrawertykiem? 43. Pracujesz nad pewnym przedsięwzięciem. Co robisz: 44. Święta Bożego Narodzenia są tuż-tuż. Czy czekasz niecierpliwie na: 45. Brzydka pogoda sprawia, że spędzisz niedzielny poranek na czytaniu gazet. Czy: wynik a. Zwracasz uwagę na szczegóły i dwa razy sprawdzasz wszystko, co napisałeś. b. Koncentrujesz się na głównych punktach, uznając szczegóły za nieważne. c. Piszesz powoli i sprawdzasz tekst, by usunąć wszystkie błędy. wynik a. Kilka spokojnych dni, które spędzisz z rodziną. b. Okazję, aby zobaczyć się z przyjaciółmi. c. Możliwość pojawienia się na kilku przyjęciach. wynik a. Jesteś zadowolony, że choć raz będziesz miał okazję poczytać. b. Wzdrygasz się na myśli, że spędzisz w domu cały ranek. c. Przez jakiś czas czytasz gazetę, a później zabierasz się do różnych prac domowych. 46. Twój partner mówi ci, że najwyższy czas zaprosić przyjaciół i znajomych na przyjęcie. Czy: wynik a. Jesteś pełen entuzjazmu i z niecierpliwością czynisz do niego przygotowania. b. Jesteś podenerwowany na samą myśl o przyjęciu, lecz czujesz, że jest to właściwe. c. Zamierzasz przekonać partnera, że z wyprawieniem przyjęcia należy się jeszcze wstrzymać. 47. Kilku znajomych dzwoni do ciebie z pytaniem, czy mogą zatrzymać się na tydzień w twoim domu. Co robisz: wynik a. Mówisz im, że nie masz dość miejsca, ponieważ nie zniósłbyś tak długiego przebywania gości. b. Wyrażasz zgodę, nie chcąc zranić ich uczuć. c. Czekasz niecierpliwie na przyjazd gości, ciesząc się na myśl o ich stałej obecności. 48. Szef informuje cię, że w ciągu kilku najbliższych miesięcy będziesz musiał odbywać podróże zagraniczne. Czy: wynik a. Cieszysz się z możliwości poznania nowych miejsc i osób. b. Jesteś rad, lecz nie podoba ci się, że będziesz przebywał z dala od rodziny. c. Jest ci niedobrze na samą myśl o zmianie codziennej rutyny. 49. Otrzymujesz propozycję pracy wakacyjnej polegającej na prowadzeniu programu rozrywkowego w miejscowości wypoczynkowej. Co robisz: wynik a. Chętnie korzystasz z okazji, ponieważ taka praca może być dobrą zabawą i dostarczy okazji do poznania mnóstwa nowych osób. b. Przyjmujesz pracę, ponieważ nie otrzymałeś lepszej propozycji. c. Odrzucasz ofertę, ponieważ nie znosisz pracy wymagającej stałego kontaktu z ludźmi. 50. Przyjaciółka prosi cię, abyś wybrała się z nią na pierwsze zajęcia z garncarstwa. Co robisz: wynik a. Idziesz z nią, aby jej pomóc. b. Mówisz jej, że nie masz na to ochoty, ponieważ nigdy wcześniej nie miałaś do czynienia z garncarstwem. c. Podoba ci się pomysł poznania czegoś nowego. 103 Czy jesteś ekstrawertykiem? Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 1, b: 2, c: 3 26. a: 1, b: 2, c: 3 2. a: 3, b: 2, c: 1 27. a: 1, b: 2, c: 3 3. a: 3, b: 1, c: 2 28. a: 3, b: 2, c: 1 4. a: 2, b: 3, c: 1 29. a: 3, b: 2, c: 1 5. a: 3, b: 1, c: 2 30. a: 2, b: 1, c: 3 6. a: 1, b: 2, c: 3 31. a: 2, b: 1, c: 3 7. a: 3, b: 1, c: 2 32. a: 3, b: 1, c: 2 8. a: 1, b: 2, c: 3 33. a: 1, b: 3, c: 2 9. a: 2, b: 1, c: 3 34. a: 1, b: 2, c: 3 10. a: 1, b: 3, c: 2 35. a: 3, b: ł, c: 2 11. a: 1, b: 2, c: 3 36. a: 1, b: 2, c: 3 12. a: 3, b: 2, c: 1 37. a: 1, b: 3, c: 2 13. a: 3, b: 1, c: 2 38. a: 1, b: 2, c: 3 14. a: 3, b: 1, c: 2 39. a: 3, b: 2, c: 1 15. a: 1, b: 2, c: 3 40. a: 3, b: 2, c: 1 16. a: 1, b: 2, c: 3 41. a: 3, b: 2, c: 1 17. a: 3, b: 2, c: 1 42. a: 1, b: 3, c: 2 18. a: 3, b: 1, c: 2 43. a: 1, b: 3, c: 2 19. a: 3, b: 2, c: 1 44. a: 1, b: 2, c: 3 20. a: 2, b: 3, c: 1 45. a: 1, b: 3, c: 2 21. a: l,b: 3, c: 2 46. a: 3, b: 2, c: 1 22. a: 3, b: 1, c: 2 47. a: 1, b: 2, c: 3 23. a: 3, b: 1, c: 2 48. a: 3, b: 2, c: 1 24. a: 3, b: 1, c: 2 49. a: 3, b: 2, c: 1 104 -. 25. a: 1, b: 2, c: 3 50. a: 2, b: 1, c: 3 ? ?: Czy jesteś ekstrawertykiem? Powyżej 125 punktów Maksymalny wynik wynosi 150 punktów. Rezultat powyżej 125 punktów wskazuje, że jesteś zdecydowanym ekstrawertykiem. Twoim ulubionym zajęciem jest rozmowa z innymi osobami. Kie- dy musisz wykonać jakieś zadanie samodzielnie, czujesz się sa- motny i zagubiony. Jesteś bardzo odważny w kontaktach z ludź- mi i chętnie podejmujesz ryzyko. Samotny wieczór z książką w ręku to dla ciebie istne piekło. 100-124 punktów Jeśli otrzymałeś wynik od 100 do 124 punktów, jesteś ekstrawer- tykiem, lecz nie tak uzależnionym od towarzystwa innych, by czuć się odrzuconym, gdy jesteś sam. 75-99 punktów Wynik w przedziale od 75 do 99 punktów należy uznać za przeciętny. Lubisz towarzystwo, lecz czas spędzony w samotności tak samo sprawia ci przyjemność. Nie jesteś zbytnio ostrożny w kontaktach z ludźmi, ale nie czujesz przymusu podejmowania ryzyka lub przebywania w centrum uwagi. 60-74 punktów Jeśli otrzymałeś od 60 do 74 punktów, jesteś introwertykiem, który woli unikać spotkań towarzyskich. Czujesz się najlepiej, gdy możesz samodzielnie wykonywać powierzone ci zadania. Poniżej 60 punktów Jeśli otrzymałeś poniżej 60 punktów, jesteś czystym introwerty- kiem, dla którego towarzystwo innych osób jest źródłem stresu. Gdyby to było możliwe, chętnie pracowałbyś sam. Wolny czas również najchętniej spędzałbyś w samotności. 105 iii filsilij praciijgsi! I iektórzy psycholodzy często wspominają o „zachowaniu ty- J pu A". Mają przez to na myśli ludzi, którzy ciężko pracu- ją, okazują niecierpliwość i zachowują się w sposób wybu- chowy. Zjawisko to występuje często u osób na kierowniczych stanowiskach. Chociaż nie jest wcale pewne, że człowiek o oso- bowości typu A będzie szefem, wydaje się to wielce prawdopodob- ne, ponieważ motywuje samego siebie do działania i z tego powo- du często odnosi sukcesy. Jednak posiadanie osobowości typu A łączy się z ceną, którą trzeba zapłacić - takie postępowanie nierozerwalnie wiąże się ze stresem. Zachowanie typu A bywało w przeszłości nazywane „profilem choroby wieńcowej", ponieważ sądzono, że ludzie, którym je przypisywano, są narażeni na zwiększone ryzyko choroby wieńcowej (ostatnio pojawiła się su- gestia, że choroba serca stanowi zagrożenie jedynie wówczas, gdy opisanemu zachowaniu towarzyszy wysoki poziom wrogości). Odpowiedz na poniższe pytania, aby określić miejsce, które zaj- mujesz na skali zachowań typu A. 1. Czy masz skłonność do szybkiej jazdy samochodem? a. Często. b. Nigdy. c. Czasami. 2. Czy denerwujesz się na innych kierowców? a. Czasami. b. Często. c. Nigdy. punkty punkty 3. Czy jesteś gotów przepychać się łokciami, aby być pierwszy? a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty F Czy ciężko pracujesz? 4. Czy potrafisz cierpliwie czekać na to, czego chcesz? a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. 5. Czy ustawiasz sobie wysoko poprzeczkę? a. Czasami. b. Zawsze. c. Nigdy. 6. Czy tolerujesz głupców? a. Nigdy. b. Czasami. c. Zwykle. 7. Czy zdarza ci się tracić cierpliwość, gdy jesteś sfrustrowany? punkty punkty F a. Nie. b. Tak. c. Czasami. 8. Czy trzaskasz drzwiami? a. Często. b. Czasami. c. Nigdy. 9. Czy potrafisz bez trudu odpocząć po ciężkim dniu pracy? a. Tak. b. Nie. c. Zwykle. punkty punkty punkty punkty 10. Czy przynosisz do domu zawodowe kłopoty? a. Często. b. Czasami. c. Rzadko. punkty f 11. Czy sprawia ci przyjemność pozwolenie, by inni podążali przed tobą? a. Nie. b. Tak. c. Być może. punkty 12. Czy zniecierpliwiony krzyczysz na innych kierowców? a. Czasami. b. Nigdy. c. Często. punkty 13. Czy wcześnie przychodzisz i późno wychodzisz z pracyf a. Nie. b. Tak. c. Czasami. punkty 14. Czy odnosisz wrażenie, że doba jest za krótka, by zrobić wszystko, co zamierzasz? a. Czasami. b. Często. c. Rzadko. punkty 107 10 Czy ciężko pracujesz? 15. Czy w całości wykorzystujesz roczny urlop? a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy. 16. Czy zabiegasz o kierownicze stanowisko? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. 17. Czy nie możesz się wprost doczekać sukcesu? a. Czasami. b. Tak. c. Nie. 18. Czy spędzenie czasu z przyjaciółmi i rodziną sprawia ci przyjemność? a. Zwykle. b. Zawsze. c. Rzadko. 19. Czy masz dużo osobistych zainteresowań? a. Tak. b. Nie. c. Kilka. punkty punkty punkty punkty punkty 20. Czy uprawiasz (lub uprawiałeś) sporty, które wymagają agresji? a. Często. b. Czasami. c. Nigdy. punkty 21. Czy poświęciłbyś niedzielny poranek na czytanie gazet? a. Nie. b. Tak. c. Być może. punkty 22. Czy masz wysokie ciśnienie? a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. 23. Czy jesteś zniecierpliwiony, gdy inni popełniają błędy? a. Często. b. Nigdy. c. Czasami. punkty punkty 24. Czy jesteś zadowolony, mogąc iść do domu po całym dniu pracy? a. Tak. b. Nie. c. Nieszczególnie, punkty 25. Czy lekarz zalecił ci kiedyś zwolnienie tempa? Czy ciężko pracujesz? Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 3, 2. a: 2, 3. a: 1, 4. a: 1, 5. a: 2, 6. a: 3, 7. a: 1, 8. a: 3, 9. a: 1, 10. a: 3, 11. a: 3, 12. a: 2, 13. a: 1, b: 1, c: 2 b: 3, c: 1 b: 3, c: 2 b: 2, c: 3 b: 3, c: 1 b: 2, c: 1 b: 3, c: 2 b: 2, c: 1 b: 3, c: 2 b: 2, c: 1 b: 1, c: 2 b: 1, c: 3 b: 3, c: 2 14. a: 2, b: 3, c: 1 15. a: 1, b: 2, c: 3 16. a: 3, b: 1, c: 2 17. a: 2, b: 3, c: 1 18. a: 2, b: 1, c: 3 19. a: 1, b: 3, c: 2 20. a: 3, b: 2, c: 1 21. a: 3, b: 1, c: 2 22. a: 2, b: 3, c: 1 23. a: 3, b: 1, c: 2 24. a: 1, b: 3, c: 2 25. a: 3, b: 2, c: 1 a. Wiele razy. b. Raz czy dwa. c. Nigdy. punkty Powyżej 65 punktów Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli uzyskałeś 65 lub więcej punktów, jesteś klasycznym przykładem osobowości typu A - człowiekiem niecierpliwym i agresywnym. Prawdopodobnie odniosłeś sukces w życiu zawodowym, lecz twoje życie rodzinne jest mniej udane z powodu poświęcenia się bez reszty karierze. Niecierpliwość naraża cię na wszelkiego rodzaju wypadki samo- chodowe, a twoje agresywne reakcje mogą wywołać podobną reakcję u innych. 55-64 punktów Jeśli uzyskałeś od 55 do 64 punktów, twoja osobowość zbliża się ^^ do punktu określanego mianem osobowości typu A. Masz poważ- ne problemy z odprężeniem się. Często się przepracowujesz i nie 109 potrafisz odpocząć po skończonym dniu. Z powodu ciągłego stre- su możesz mieć problemy ze zdrowiem. Powinieneś nauczyć się bardziej swobodnego i zdystansowanego podejścia do życia. 45-54 punktów Jeśli otrzymałeś od 45 do 54 punktów, masz zrównoważoną osobowość. Starcza ci energii, by wstać z łóżka i zdobyć to, co zaplanowałeś, a jednocześnie nie doświadczasz nadmiaru stresu, który wywierałby niekorzystny wpływ na twoje zdrowie. Wiesz, jak należy dążyć do celu, lecz jednocześnie potrafisz się wycofać, jeśli wymaga tego rozsądek. 30-44 punktów Jeśli uzyskałeś od 30 do 44 punktów, jesteś człowiekiem zrela- ksowanym i nasz opis osobowości typu A uważasz za nieco irytujący. Czy warto aż tak się spieszyć? Poniżej 30 punktów Jeśli uzyskałeś poniżej 30 punktów, jesteś bardzo wyluzowanym facetem, który chętnie pozwala, by inni spieszyli się za niego. Ambicja nie psuje ci zadowolenia z życia, korzystasz z okazji, by cieszyć się chwilą. im mmm liccoló Machiavelli był włoskim pisarzem doby Renesansu. IW Księciu przedstawia swój pozbawiony odniesienia moral- Inego pogląd na świat. Określenie „makiaweliczny" weszło do słownika jako synonim człowieka, który stale coś knuje, spiskuje, obmyśla intrygi, chce przechytrzyć innych i nikomu nie ufa. Ludzie, którzy uzyskują dużą liczbę punktów w tym kwizie, zwykle uważają się za upartych, bezwzględnych i realistycznych. Wydaje im się, że większość ludzi jest zbyt naiwna, by żyć. Chociaż ma- kiawelizm nie jest najbardziej pożądaną cechą charakteru, często występuje u osób, które kombinowaniem zarabiają na życie. Na przykład naiwny i ufny polityk nie utrzyma się zbyt długo na stanowisku. Natomiast polityk w typie makiawelicznym może dojść do władzy. Sprawdź, jakie miejsce zajmujesz na skali intrygi. 1. Czy zawsze zakładasz, że ludzie mają jakieś ukryte motywy? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty 2. Czy sprawdzasz ludzi, by upewnić się, że powiedzieli ci prawdę? a. Nigdy. b. Czasami. c. Zawsze. punkty 3. Czy zgodziłbyś się z opinią, że cnota to niewystarczająco silna pokusa? a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. punkty | | 4. Czy uważasz, że większość ludzi ma swoją cenę? a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak. punkty 111 Czy jesteś intrygantem? 5. Czy byłbyś dobrym politykiem? a. Nie wiem. b. Tak. 6. Czy wierzysz reklamom? a. Nigdy. Ją. Czasami. c. Nie. punkty c. Często. punkty F 7. Czy uważasz statystykę za sposób ukrywania kłamstw? a. Czasami. b. Często. c. Rzadko. 8. Czy znasz osoby, którym mógłbyś całkowicie zaufać? a. Wiele. b. Prawie nikogo, c. Kilka. punkty punkty 9. Czy obserwując zbiórkę pieniędzy na cele charytatywne, wierzysz, że zgromadzone środki zostaną właściwie wykorzystane? a. Być może. b. Nie. c. Tak. punkty 10. Czy łatwo ci uwierzyć w niewinność człowieka oskarżonego o popełnienie przestępstwa? a. Nie. b. Tak. c. Czasami. punkty 11. Czy traktujesz znajomych z pracy jak przyjaciół, czy konkurentów? a. Konkurentów. b. Przyjaciół. c. Pomiędzy. punkty 12. Czy zaufałbyś słowu księdza? _a. Być może. b. Prawdopodobnie, c. Nie. 13. Czy skłamałbyś, aby zdobyć to, czego pragniesz? a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. 14. Czy zgadzasz się z poglądem, że cel uświęca środki? a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. punkty f^ | 15. Czy zaufałbyś słowu polityka? a. Nigdy. b. Rzadko. c. Często. punkty punkty aunkty Czy jesteś intrygantem? punkty punkty punkty punkty 16. Czy związki między kobietami i mężczyznami traktujesz niczym pole bitwy? a. Czasami. b. Zawsze. c. Nigdy. 17. Czy przeglądając artykuł w gazecie, szukasz błędów i nieścisłości? a. Zawsze. b. Nigdy. . c. Czasami. 18. Czy ludzie wykorzystaliby cię, gdybyś im na to pozwolił? a. Nigdy. b. Rzadko. c. Często. 19. Czy lepiej oszukać drugiego, zanim on wyprowadzi w pole ciebie? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. 20. Czy przeprowadziłbyś korzystną transakcję handlową, nawet gdyby nie była do końca uczciwa? a. Nie. b. Tak. c. Być może. punkty | | 21. Czy jesteś przekonany, że większość ludzi pomogłaby ci, gdybyś miał problemy? a. Nie. b. Możliwe. c. Tak. punkty | | 22. Czy mógłbyś sprzedawać używane samochody? a. Być może. b. Tak. c. Nie. punkty 23. Czy czasami podajesz ludziom złe wyliczenia, aby wprowadzić ich w błąd? a. Tak. b. Nie. c. Być może. punkty 24. Czy jesteś dumny z tego, że potrafisz przechytrzyć innych? a. Czasami. b. Nigdy. c. Często. punkty | | 25. Czy cieszysz się opinią człowieka raczej inteligentnego/sprytnego niż uczciwego? a. Inteligentnego, b. Nie wiem. c. Uczciwego. punkty **n Czy jesteś intrygantem? Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 3, p: 1, c: 2 14. a: 2, b: 3, c: 1 2. a: 1, b: 2, c: 3 15. a: 3, b: 2, c: 1 3. a:„2, b: 3, c: 1 16. a: 2, b: 3, c: 1 4. a: 1, b: 2, cL3 17. a: 3, b: 1, c: 2 5. a: 2, b: 3, c: 1 18. a: 1, b: 2, c: 3 6. a: 3, b: 2, c: 1 19. a: 3, b: 1, c: 2 7. a: 2, b: 3, c: 1 20. a: 1, b: 3, c: 2 8. a: 1, b: 3, c: 2 21. a: 3,b: 2, c: 1 9. a: 2, b: 3, c: 1 22. a: 2, b: 3, c: 1 10. a: 1, b: 3, c: 2 23. a: 3, b: 1, c: 2 11. a: 3, b: 1, c: 2 24. a:2,b: 1, c: 3 12. a: 2, b: 1, c: 3 25. a: 3, b: 2, c: 1 13. a: 3, b: 2, c: 1 114 Powyżej 65 punktów Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli uzyskałeś 65 lub więcej punktów, jesteś prawdziwym twardzielem. Nie ufasz innym ludziom i jesteś gotowy skłamać lub znaleźć sposób, aby otrzy- mać to, czego pragniesz. Nie masz przy tym żadnych skrupułów co do zastosowanych metod. Albo odniesiesz sukces, albo odsie- dzisz wyrok w więzieniu (albo jedno i drugie). 55-64 punktów Jeśli uzyskałeś wynik od 55 do 64 punktów, Machiavelli i tak byłby z ciebie dumy. Podziwiałby twój bystry osąd bliźniego i niezachwianą odporność na wszelkie sentymentalne uczucia związane z motywami, którymi kierują się inni ludzie. Czy jesteś intrygantem? 45-54 punktów Jeśli otrzymałeś od 45 do 54 punktów, jesteś wystarczająco sprytny, aby poradzić sobie w tym trudnym świecie, masz jednak pewne skrupuły i nie jesteś tak bezwzględny, jak sądzisz. 35-44 punktów Uzyskanie wyniku od 35 do 44 punktów wskazuje, że masz raczej miękki charakter. Właściwie wierzysz w to, że inni ludzie mogą się kierować dobrymi motywami i niechętnie odnosisz się do za- stosowania dowolnej metody, by osiągnąć upragniony cel. 30-34 punktów Wynik od 30 do 34 punktów wskazuje, że jesteś naprawdę miłą osobą, lecz ludzie regularnie wykorzystują twoją wiarę w dobroć ludzkiej natury. Poniżej 30 punktów Jeśli otrzymałeś mniej niż 30 punktów, nie powinieneś sam wychodzić z domu. 115 Clf imms mmlmwfl I la niektórych ludzi osiągnięcie sukcesu materialnego jest główną życiową motywacją. Są bez reszty zaangażowani ' w nieprzerwaną walkę, by dotrzeć na szczyt. Osiągnięcie tego celu jest dla nich ważniejsze od innych spraw, takich jak dom, rodzina i wolny czas. Inni źle się czują na tak grząskim gruncie i potrafią poprzestać na mniejszym, byle nie żyć stale w stresie. Do której grupy się zaliczasz? Przekonasz się o tym dzięki poniższemu testowi. I.Czy od początku, jeszcze w szkole, wiedziałeś, jaki rodzaj kariery wybierzesz? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty F 2. Czy zgodziłbyś się z twierdzeniem, że to, co w życiu najlepsze, jest darmo? punkty a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. 3. Czy ważne jest dla ciebie wygrywanie? a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. punkty | | 4. Czy pracujesz więcej, niż musisz? a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak. 5. Czy potrzebujesz wysokiego wynagrodzenia? a. Tak. b. Być może. c. Nie. punkty punkty Czy jesteś ambitny? 6. Czy już zaplanowałeś swój następny awans? a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. 7. Czy nadawałbyś się na kapitana statku? a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak. punkty punkty | | 8. Czy przyjąłbyś niższe wynagrodzenie, gdybyś mógł spędzać więcej czasu z rodziną? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty 9. Czy rywalizowałbyś z przyjacielem o awans, gdyby miało to zagrozić waszym stosunkom? a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. punkty f 10. Czy lubisz współzawodniczyć z ludźmi, którzy odnieśli sukces? a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak. punkty 11. Czy jesteś niezadowolony ze swojego obecnego stanu posiadania? a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak. 12. Czy masz plan rozwijania własnej kariery? a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. 13. Czy wziąłbyś sobie w pracy niezaplanowany dzień wolny? a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. 14. Czy podziwiasz ludzi, którzy okazują się bezlitośni w pogoni za sukcesem? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty | | punkty punkty punkty 15. Czy zgadzasz się z twierdzeniem, że „korzeniem wszelkiego zła jest miłość do pieniądza"? a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. punkty | j Czy jesteś ambitny? 16. Czy sprawiają ci przyjemność luksusowe przedmioty, które można kupić? a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty 17. Kogo bardziej podziwiasz, Madonnę czy Mahatmę Gandhiego? a. Madonnę. b. Gandhiego. c. Nie wiem. punkty 18. Czy lubisz spędzać czas, pracując w ogródku? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty 19. Czy w wolnych chwilach myślisz o pracy? a. Czasami. b. Często. c. Rzadko. punkty 20. Czy przywiązujesz wagę do pozycji społecznej? a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty 21. Czy przywiązujesz wagę do tego, by mieć duży nowy samochód? a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak. punkty F 22. Czy mógłbyś odnieść sukces w polityce? a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. 23. Czy marzysz o tym, by wycofać się z wyścigu szczurów i robić coś mniej stresującego? a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. 24. Czy ludzie darzą cię częściej uczuciem niż szacunkiem? a. Szacunkiem. b. Uczuciem. c. Nie wiem. 25. Czy zdarza ci się przebywać z ludźmi tylko dlatego, że są ci potrzebni? 118 a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak. punkty punkty punkty punkty Czy jesteś ambitny? Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 3, b: 1, c: 2 14. a: 3, b: 1, c: 2 2. a: 1, b: 2, c: 3 15. a: 2, b: 1, c: 3 3. a: 2, b: 3, c: 1 16. a: 1, b: 3, c: 2 4. a: 1, b: 2, c: 3 17. a: 3, b: 1, c: 2 5. a: 3, b: 2, c: 1 18. a: 1, b: 3, c: 2 6. a: 1, b: 3, c: 2 19. a: 2, b: 3, c: 1 7. a: 2, b: 1, c: 3 20. a: 1, b: 3, c: 2 8. a: 1, b: 3, c: 2 21. a: 2, b: 1, c: 3 9. a: 3, b: 2, c: 1 22. a: 3, b: 2, c: 1 10. a: 1, b: 2, c: 3 23. a: 1, b: 2, c: 3 11. a: 2, b: 1, c: 3 24. a: 3, b: 1, c: 2 12. a: 3, b: 2, c: 1 25. a: 1, b: 2, c: 3 13. a: 1, b: 2, c: 3 Powyżej 65 punktów Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli otrzymałeś 65 lub więcej punktów, ambicja odgrywa ważną rolę w twoim życiu. Jesteś człowiekiem, który za wszelką cenę musi wygrać! Być może odkryłeś, że w innych dziedzinach twojego życia panuje pustka. Chociaż możesz żałować pewnych rzeczy, uważasz, że twoje życie zakończy się sukcesem. 55-64 punktów Jesteś człowiekiem ambitnym, który większość swojego czasu poświęca karierze zawodowej. Mimo osiągniętego sukcesu możesz żałować pewnych spraw, których nie udało ci się doprowadzić do końca. Czy jesteś ambitny? 45-54 punktów Jeśli osiągnąłeś od 45 do 54 punktów, jesteś człowiekiem zado- wolonym z przebiegu swojej kariery zawodowej. Żadną miarą nie można jednak uznać, że masz na jej punkcie obsesję. Pragniesz odnieść sukces, lecz wiesz, że życie to coś więcej niż ciągłe pchanie się do przodu. 35-44 punktów W tym przedziale punktów ambicja ma niewielkie znaczenie. Równie wysoko cenisz inne aspekty życia i jesteś gotów zadowolić się niższym standardem życia, jeśli tylko będziesz szczęśliwy. 30-35 punktów Trudno cię uznać za człowieka ambitnego. Cenisz swój wolny czas i przedkładasz pewne rzeczy ponad walkę o dobra materialne. Pozycja, którą mógłbyś osiągnąć, nie jest dla ciebie ważna. Nie rozumiesz ludzi, którzy nieprzerwanie o nią zabiegają. Poniżej 30 Jeśli otrzymałeś mniej niż 30 punktów, prawdopodobnie nie wiesz, co to ambicja. tif lislfi iiCicSiif? czciwość jest jedną z tych cnót, których każdy wymaga; krytykuje się rywali za to, że jej nie mają. Jednak jeśli jesteśmy naprawdę uczciwi, musimy przyznać, że w życiu istnieją szare obszary - obszary, w których wszyscy od czasu do czasu naginamy nieco zasady i gdzie każdy bez reszty uczciwy doświadczyłby wielkiego bólu. Przeprowadź poniższy test, by się przekonać, ile byłaby warta twoja uczciwość w chwili próby. 1. Zaspałeś i spóźniłeś się na bardzo ważne spotkanie służbowe. Wbiegając bez tchu, zdenerwowany, na salę: 2. Przez cztery kolejne lata zapominasz o urodzinach swojego najlepszego przyjaciela, który jest wrażliwym człowiekiem. Czy w tym szczególnym dniu: wynik a. Oznajmiasz, że twój pies został potrącony przez samochód i musiałeś go natychmiast zawieźć do weterynarza. b. Przeklinasz wszystkie budziki i przyznajesz się, że zaspałeś. < c. Zrzucasz winę na okropne korki w mieście. wynik a. Dzwonisz do niego i gorąco przepraszasz, a następnie wysyłasz pocztą kurierską duże pudełko czekoladek, by naprawić sytuację. b. Blefujesz, dzwoniąc do niego z życzeniami i pytając, czy podobała mu się karta i prezent, które wysłałeś mu rzekomo trzy dni temu. c. Wybiegasz z domu, by kupić kartę z życzeniami, wysyłasz ją, a na- stępnie otwarcie przyznajesz, że o jego urodzinach przypomniałeś sobie dopiero wczoraj, gdy karta powinna już była do niego dotrzeć. 121 Czy jesteś uczciwy? 3. Zamierzasz podjąć pieniądze z bankomatu, gdy nagle zauważasz, że w środku pozostała karta poprzedniego klienta. Co robisz: wynik a. Z czystej ciekawości sprawdzasz stan jego konta, opierasz się jednak pokusie, wyjmujesz kartę i przekazujesz ją bankowi. • b. Szybko wyjmujesz kartę i nerwowo rozglądasz się dookoła, by sprawdzić, czy nie ma w pobliżu jej właściciela. c. Oglądasz się za siebie, by sprawdzić, czy jesteś sam, podejmujesz gotówkę, a następnie wrzucasz kartę do skrytki banku. ?'?' 4. Rano, wchodząc do kuchni, zastajesz domowników rozmawiających podniesionym głosem. Spierają się o to, kto poprzedniego wieczoru zostawił otwartą zamrażarkę, powodując rozmrożenie całej jej zawartości. Przypominasz sobie, że to ty jesteś winowajcą. Czy: wynik a. Chwytasz miskę płatków śniadaniowych, twierdząc, że już jesteś spóźniony i nie możesz teraz na ten temat rozmawiać. b. Zdecydowanie zaprzeczasz, że miałeś z tym cokolwiek wspólnego, wyjaśniając, iż wczoraj wieczorem jadłeś na. mieście. c. Przepraszasz za swój błąd i proponujesz wyrównanie strat wszystkim, którzy je ponieśli. • 5. Podczas zakupów dostrzegasz pod stopami wypchany portfel. Czy: wynik 12 a. Podnosisz go ukradkiem, wyjmujesz plik banknotów i kuszącą kartę kredytową, a następnie nieznacznym ruchem upuszczasz na podłogę. b. Odnosisz portfel na najbliższy posterunek policji, nawet nie badając jego zawartości. c. Sprawdzasz dane właściciela, a następnie dzwonisz do niego i pytasz, czy wyznaczył nagrodę dla uczciwego znalazcy. p Czy jesteś uczciwy? 6. Twoja siostra demonstruje swój najnowszy markowy strój. Niestety spódnica jest za krótka, góra zbyt obcisła, a kolor zupełnie nie pasuje do jej włosów. Zapytany o opinię: wynik a. Mamroczesz coś pod nosem, aby jej nie obrazić. „Ładnie wyglądasz. Czy mówiłem ci już, że sukienka, którą miałaś wczoraj na sobie, jest po prostu fantastyczna". b. Mówisz, że nowy strój nie podkreśla należycie jej urody, i nie ulegasz pokusie, by zapytać, czy nie włożyła go tylko z powodu zakładu z koleżanką. c. Bełkoczesz coś niewyraźnie, później dodajesz, że sukienka jest „dziwna" i szybko wychodzisz z pokoju. 7. Twój partner spędził cały dzień w kuchni, przygotowując posiłek specjalnie dla ciebie. Niestety nie znosisz jego podstawowego składnika i całe danie ma, twoim zdaniem, okropny smak. Zapytany, jak ci smakuje przygotowana potrawa: wynik a. Wyjaśniasz, że masz uczulenie na rzepę, i grzecznie pytasz, czy twój partner nie miałby nic przeciwko temu, gdybyś zjadł coś innego. b. Połykasz podaną porcję tak szybko, jak to możliwe, potakując głową na znak, że bardzo ci smakuje. c. Bawisz się jedzeniem i oznajmiasz, że szef zabrał cię na olbrzymi lunch. Nie mogłeś odrzucić zaproszenia, lecz teraz nie możesz cieszyć się posiłkiem tak, jak na to zasługuje. 8. Podczas remontu murarze stale wchodzą do twojego domu i wychodzą z niego. Poprosiłeś wyraźnie, by przykryli wykładzinę w przedpokoju, aby jej nie zniszczyć. W rzeczywistości wykładzina powinna zostać wymieniona i jest ubezpieczona od zniszczeń spowodowanych remontem. Zastanawiając się nad złożeniem podania o zwrot pieniędzy za jej wymianę: wynik a. Wspominasz mimochodem o przykryciu podłogi, aby w razie zniszczenia wykładziny twoja prośba była dobrze uzasadniona. b. Uznajesz cały ten pomysł za oszustwo i zaczynasz oszczędzać na nową wykładzinę. c. Zdejmujesz wykładzinę, wynosisz na zewnątrz domu, gdzie niszczeje z innymi rupieciami, a następnie składasz podanie o odszkodowanie - przecież regularnie płaciłeś składki ubezpieczeniowe. 123 Czy jesteś uczciwy? 9. Całonocne przyjęcie, w którym bierzesz udział, kończy się katastrofą. Przypadkowo zostawiasz na stole zapaloną zapałkę, co wprawdzie nie wyrządza wielkiego spustoszenia, lecz wywołuje szkody w domu twoich gospodarzy. Podczas analizowania przyczyn pożaru: wynik a. Siedzisz cicho jak mysz pod miotłą, mając świadomość, że twój przyjaciel jest ubezpieczony i nikt nie został ranny. b. Nazywasz po imieniu nieostrożnych osobników, którzy są zagrożeniem dla domu i bezpieczeństwa gości. c. Następnego dnia dzwonisz do gospodarza przyjęcia, przyznajesz się do winy i przepraszasz. 10. Koleżanka z pracy przekazuje ci od dawna zapowiadany rękopis swojej powieści. Ciekawa twojej opinii dzwoni po tygodniu, aby usłyszeć słowa aprobaty. Niestety intryga powieści jest łatwa do przewidzenia, a dialogi słabo napisane. Co robisz? wynik a. Mówisz, że jesteś oczarowany jej powieścią i że powinna wysłać rękopis do kilku dużych wydawnictw. b. Mówisz, że poświęciła swojej powieści wiele godzin pracy, delikatnie sugerując potrzebę wprowadzenia kilku poprawek i redakcję tekstu. c. Oświadczasz, że wolisz science-fiction i nie czujesz się kompetentny do wydania opinii na temat jej książki. 11. W miarę zbliżania się daty ważnego egzaminu zaczynasz tracić pewność siebie. Czekając na powrót profesora, dostrzegasz na jego biurku utajnione pytania egzaminacyjne. Co robisz: wynik a. Nie ulegasz pokusie, przecież tylko byś się zbłaźnił. b. Wkładasz test do torby, wykonujesz kserokopię i odkładasz oryginał na biurko tak, by nikt nie widział. : c. Rzucasz okiem na pytania, by uzyskać ogólny wyobrażenie na temat egzaminu, i szybko odkładasz kartki na biurko, aby zmniejszyć poczucie winy. Czy jesteś uczciwy? 12. Gdy wychodzisz ze sklepu, słyszysz głośny alarm. Czy: wynik a. System zadziałał wadliwie - często włącza się bez żadnego powodu. b. Przypadkowo zapomniałeś zapłacić za książkę i wychodziłeś z nią ze sklepu c. Zabrakło ci gotówki, lecz nie mogłeś się oprzeć pokusie wrzucenia książki do torby - przecież duży supermarket nie ucierpi z powodu straty jednej książki. 13. Masz problemy z wyjazdem z parkingu. Cofając, uderzasz w nowiuteńkie sportowe auto zaparkowane z tyłu. Na szczęście nikt nie zauważył stłuczki, chociaż zderzak sportowego samochodu został mocno wgnieciony, a jego naprawa będzie bardzo kosztowna. Co robisz: wynik a. Zostawiasz kartkę z informacją: „Ludzie, którzy mnie obserwują, sądzą, że zapisuję swoje nazwisko i adres. Oczywiście ani mi to w głowie!". b. Za wycieraczką przedniej szyby zostawiasz kartkę z przeprosinami oraz informację, jak można się z tobą skontaktować, by uzyskać zwrot kosztów naprawy. c. Kręcisz się przez chwilę przy samochodzie, wypatrując właściciela samochodu. Po chwili odjeżdżasz, dochodząc do wniosku, że szkoda okazała się niewielka. 14. W skutek pomyłki dwukrotnie przesłano miesięczne wynagrodzenie na twoje konto. Co robisz: wynik a. Natychmiast kontaktujesz się z bankiem i pracodawcą, aby zwrócić nadpłatę. b. Biegniesz do sklepu, gdzie ulegasz szałowi zakupów. Spieszysz się, by zdążyć je wydać, zanim poproszą cię o zwrot nadpłaty. c. Nie wspominasz ani słowem o nadpłacie, lecz nie ruszasz pieniędzy na wypadek, gdyby ktoś zauważył pomyłkę i poprosił o ich zwrot. 125 Czy jesteś uczciwy? Czy jesteś uczciwy? 15. Po miesiącach oszczędzania biegniesz do sklepu, aby kupić wymarzoną wieżę stereo. Roztargniony sprzedawca popełnia błąd i wypisuje rachunek na znacznie niższą kwotę. Co robisz: wynik a. Szybko płacisz i wychodzisz ze sklepu, zadowolony z nieoczekiwanego zysku. b. Powtarzasz na gtos kwotę widniejącą na rachunku. Gdy sprzedawca w dalszym ciągu nie dostrzega swojego błędu, bez wyjaśnień płacisz żądaną kwotę. c. Pouczasz sprzedawcę o właściwej cenie sprzętu, który chcesz kupić, i płacisz zadowolony ze swoich zasad moralnych. 16. Nadszedł sobotni wieczór. Wkładasz eleganckie ubranie, aby wejść na zamknięte przyjęcie, na które nie zostałeś oficjalnie zaproszony. Lekko podenerwowany, stajesz przy wejściu i próbujesz się dostać do środka. Nagle pojawia się ważny gość, wita się z tobą wylewnie i omyłkowo bierze za inną ważną osobę. Co robisz: wynik a. Dostosowujesz się do niespodziewanej sytuacji i na jeden wieczór przyjmujesz obcą tożsamość. b. Informujesz, że omyłkowo wzięto cię za inną osobę, lecz kontynuujesz rozmowę, by dostać się do środka. c. Na krótką chwilę przyjmujesz nową tożsamość, po czym porzucasz nowego znajomego, by ponownie stać się sobą. 17. Pewnego ranka podbiega do ciebie kolega z pracy, aby podziękować za rozwiązanie kryzysowej sytuacji. Wiesz, że nie miałeś z tym nic wspólnego, znasz przecież osobę, która tego dokonała. Co robisz: wynik a. Przyjmujesz pochwałę i obiecujesz, że poprosisz go kiedyś o odwzajemnienie przysługi. b. Zmieniasz szybko temat bez żadnego wyjaśnienia - może któregoś dnia będziesz potrzebował jego pomocy. c. Przyznajesz się, że to nie byłeś ty i wskazujesz osobę, która wykonała dobry uczynek. 18. Zgadzasz się przyjąć dodatkową pracę, aby podreperować domowy budżet. Praca nie jest nadzorowana, a twój pracodawca wyraża zgodę, by wypłacić wynagrodzenie na podstawie liczby przepracowanych godzin. Nadchodzi pora zgłoszenia liczby przepracowanych godzin. Co robisz: wynik a. Deklarujesz liczbę rzeczywiście przepracowanych godzin. b. Szczodrze zaokrąglasz ich liczbę - inni zawyżyliby ją znacznie bardziej. c. Dodajesz trochę godzin, rozumiejąc, że praca miała pilny charakter, zasługuje zatem na wyższą stawkę. 19. Po zakończeniu wspaniałego balu odkrywasz, że w szatni nie ma twojego, budzącego ogólny podziw, modnego płaszcza. Co robisz: wynik a. Chwytasz podobny płaszcz i pokazujesz go jednemu z organiza- torów, mając nadzieję, że jego właściciel przez pomyłkę wziął twój i jeśli prawdziwy się nie odnajdzie, będziesz go mógł zatrzymać. b. Bacznie przeczesujesz szatnię i przypadkowo wybierasz lepszy od własnego, by zrekompensować sobie poniesioną stratę. c. Tłumaczysz organizatorom swoje nieszczęście i dzwonisz z zapytaniem, czy ktoś nie zwrócił twojego płaszcza - przecież nie ma sensu, by ktoś jeszcze stracił okrycie. 20. Czy uważasz, że nakłamanie mamie jest: wynik a. Do przyjęcia, pod warunkiem że byłoby to drobne, „białe kłamstwo", a prawda przyniosła więcej złego niż dobrego. b. Całkiem naturalne - rzadko mówisz jej prawdę, bo zwykle kończy się to kłopotami. c. Nie do pomyślenia - twoje stosunki z mamą opierają się na szczerości. Poza tym mama i tak zawsze zna prawdę. Czy jesteś uczciwy? 21. Czy uważasz, że okłamanie szefa jest: wynik a. Niewygodne, lecz czasami niezbędne do uniknięcia bezrobocia. b. Nie do pomyślenia, tak jak okłamanie matki. Starasz się unikać wszelkich sytuacji sprzyjających kłamstwu. c. W porządku. Nie masz problemu z manipulowaniem prawdą dla własnej korzyści, nawet jeśli to rzuca cień na kogoś innego. 22. Które z poniższych stwierdzeń najlepiej opisuje, kiedy ostatnio skłamałeś (bez względu na charakter kłamstwa)? wynik a. Nie pamiętam kiedy - rzadko kłamię. b. Wczoraj, lecz kłamstwo miało formę nieszczerego komplementu. c. Godzinę temu. Musiałem się w jakiś sposób pozbyć natrętnego kolegi z pracy. 23. Formularz twojego wymarzonego miejsca pracy zawiera szczegółowe pytania o doświadczenia i zdolności, których nie masz. Co robisz: wynik a. Wymyślasz dane na poczekaniu - co to za problem. b. Opiewasz inne swoje przymioty, aby sprostać wymaganiom pracodawcy. c. Wyrzucasz formularz do kosza - na pewno nie jesteś właściwą osobą. 24. Partner znajduje w kieszeni twojej marynarki kartkę z wyrazami gorących uczuć od osoby, której nie zna. Podczas konfrontacji: wynik a. Wyjaśniasz prostą, całkiem niewinną prawdę - nigdy nie myślałeś o romansie. b. Opowiadasz zawiłą historię, aby ukryć prawdę o swoim niestosowanym zachowaniu. c. Toniesz w łzach, prosząc o przebaczenie niewierności. Czy jesteś uczciwy? 25. Ku swemu przerażeniu przypadkowo strącasz szklankę z półki. Ta spada na komputer i niszczy bezpowrotnie jednostkę centralną. Komputer ma gwarancję jedynie na ukryte wady wewnętrzne, nie obejmującą wypadków przy jego użytkowaniu. Co robisz: wynik a. Tłumaczysz sytuację pechem i zaczynasz zbierać pieniądze na naprawę. b. Kontaktujesz się z firmą komputerową, mówisz, że sprzęt przestał działać, i żądasz rekompensaty. c. Prosisz o pomoc eksperta (jeśli sam nie potrafisz tego zrobić), by tak zakamuflować uszkodzenie, aby wyglądało jak wada fabryczna. Wtedy będziesz mógł poprosić o nowy egzemplarz. Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 1, b: 3, c: 2 14. a: 3, b: 1, c: 2 2. a: 3, b: 1, c: 2 15. a: 1, b: 2, c: 3 3. a: 2, b: 3, c: 1 16. a: 1, b: 3, c: 2 4. a: 2, b: 1, c: 3 17. a: 1, b: 2, c: 3 5. a: 1, b: 3, c: 2 18. a: 3, b: 1, c: 2 6. a: 1, b: 3, c: 2 19. a: 2, b: 1, c: 3 7. a: 3, b: 1, c: 2 20. a: 2, b: 1, c: 3 8. a: 2, b: 3, c: 1 21. a: 2, b: 3, c: 1 9. a: 2, b: 1, c: 3 22. a: 3, b: 2, c: 1 10. a: 1, b: 3, c: 2 23. a: 1, b: 2, c: 3 11. a: 3, b: 1, c: 2 24. a: 3, b: 1, c: 2 12. a: 3, b: 2, c: 1 25. a: 3, b: 2, c: 1 13. a: 1, b: 3, c: 2 129 Czy jesteś uczciwy? Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli uzyskałeś wynik powyżej 65 punktów, twoja pozycja sumiennego, uczciwego oby- watela jest niezachwiana. Wynik od 45 do 65 punktów oznacza, że możesz czasami naginać prawdę, jeśli nikt na tym nie ucierpi. Osiągnięcie 30 punktów wskazuje, że twoje zasady moralne są mocno rozchwiane. Niższy wynik oznacza, że należy współczuć każdemu, kto zaufa twojemu słowu w jakiejkolwiek sprawie. Twoje uzależnienie od kłamstwa jest tak wielkie, że słowo prawdy wychodzące z twoich ust jest zjawiskiem równie rzadkim jak pojawienie się komety Halleya. 130 Czy jiistis ii|rtr»ra!|f o robisz, gdy w twoim życiu pojawiają się kłopoty? Czy mimo trudności zakasujesz rękawy i wykonujesz powierzo- ne zadania, czy też idziesz na kawę, zostawiając innym rozwiązanie trudnych spraw? Innymi słowy, czy jesteś wytrwały i nieustępliwy? Odpowiedzi dostarczy ci kolejny test. 1. Pracujesz w tej samej firmie od pięciu lat, lecz nie awansujesz. Inni dostają lepsze stanowiska od ciebie. Co robisz: 2. Kupujesz produkt, który okazuje się wadliwy. Odnosisz go do sklepu, lecz sprzedawca okazuje obojętność. Co robisz: wynik a. Rezygnujesz i szukasz nowej pracy. b. Pracujesz jeszcze uporczywiej, by zyskać uznanie. c. Idziesz do szefa, skarżąc się na niesprawiedliwe traktowanie. wynik a. Urządzasz mu istne piekło, dopóki nie otrzymasz pozytywnej odpowiedzi. b. Idziesz do domu i kreślisz pismo do kierownika sklepu, szczegółowo opisujące powody swojego niezadowolenia. c. Rezygnujesz ze składania reklamacji - i tak niczego nie osiągniesz. 131 Czy jesteś wytrwały? 3. Zachorowałeś podczas wyprawy do dalekiego kraju. Co robisz: wynik a. Nawiązujesz kontakt radiowy z ojczyzną i prosisz o samolot, który zabierze cię do domu. b. Zaciskasz zęby i mimo wszystko idziesz dalej. c. Zarządzasz odpoczynek, by wrócić do zdrowia, później kontynuujesz podróż. 4. Z planu urbanistycznego zabudowy wynika, że twój dom ma zostać rozebrany. Wszyscy sąsiedzi już odebrali rekompensaty i wyprowadzili się. Co robisz: wynik a. Mieszkasz, dopóki władze lokalne nie usuną cię siłą. b. Odbierasz najwyższe możliwe odszkodowanie i wyprowadzasz się. c. Wyprowadzasz się pod wpływem nacisków, po sprawieniu kłopotu miastu. 5. Kupujesz stary dom, który wymaga kapitalnego remontu. Co robisz: a. Przez kilka miesięcy pracujesz sam, później tracisz entuzjazm. b. Doprowadzasz do końca prace remontowe, chociaż wymaga to wielu miesięcy ciężkiej pracy. c. Wykonujesz jedynie podstawowe prace. 6. Po podjęciu nowej pracy odkrywasz, że twój poprzednik zostawił po sobie ogromny bałagan. Co robisz: wynik 132 a. Idziesz ze skargą do szefa, wskazując na odziedziczone problemy. b. Próbujesz uporządkować bałagan, lecz tłumaczysz wszystkim, że to nie jest twoja wina. c. Pracujesz wytrwale, aż wszystko jest w jak najlepszym porządku. 7. Uczysz się sztuki prowadzenia samochodu, jednak mimo wielu godzin ciężkiej pracy nadal nie potrafisz zaparkować pojazdu tyłem. Co robisz: wynik a. Próbujesz wytrwale aż do skutku. b. Na dzień przed egzaminem próbujesz wykonać wszystko na czas. c. Robisz sobie przerwę na kawę i próbujesz ponownie. 8. Twoje badania naukowe, owoc całego życia, są poważnie zagrożone przez wyniki badań innego naukowca. Co robisz: wynik a. Akceptujesz nowe wyniki tak uprzejmie, jak to możliwe. b. Odrzucasz z miejsca nowe wyniki i kontynuujesz własne badania. c. Analizujesz nowe wyniki, aby przekonać się, czy stwarzają podstawy do przyjęcia nowego sposobu podejścia. 9. Kochasz kogoś bez wzajemności. Co robisz: 10. Przez lata próbujesz bezskutecznie pobić rekord w biegu na sto metrów. wynik a. Nie tracisz nadziei - nie mógłbyś pokochać nikogo innego. b. Przestajesz darzyć tę osobę uczuciem - na pewno pojawi się ktoś nowy. c. W dalszym ciągu próbujesz, lecz masz oczy otwarte, wypatrując kogoś nowego, bardziej otwartego. wynik a. Postanawiasz zmienić dyscyplinę na mniej wymagającą. b. Ciężko pracujesz, podejmując jeszcze jedną próbę. c. Przyrzekasz sobie ćwiczyć tak długo, aż zdobędziesz to, co zaplanowałeś. 133 11. Jesteś w bardzo podeszłym wieku i krewni chcą, abyś przeprowadził się do domu spokojnej starości. wynik a. Przyjmujesz ich propozycję jako najlepsze rozwiązanie. b. Postanawiasz zostać we własnym domu, nawet jeśli ma to oznaczać śmierć. c. Akceptujesz kompromis, wprowadzając się do domu dla osób wymagających częściowej opieki. 12. Jesteś dowódcą wojskowym, który od kilku dni bezskutecznie usiłuje zdobyć pozycje wroga, ponosząc znaczne straty w ludziach. Co robisz: wynik a. Wycofujesz się i obmyślasz inny manewr. b. Kontynuujesz atak mimo kolejnych strat w ludziach. c. Dzwonisz do dowództwa z prośbą o nowe rozkazy. 13. ( f jhociaż grasz namiętnie w szachy, w twoim klubie jest gracz, którego nie wtrafisz pokonać. Co robisz: wynik a. Akceptujesz fakt, że nigdy nie będziesz tak dobry jak on. b. Analizujesz strategie szachowe i ćwiczysz tak długo, aż zdołasz pokonać przeciwnika. c. Ćwiczysz w dalszym ciągu, brak ci jednak wiary, że zdołasz wygrać. 14. Podjąłeś trzy nieudane próby zdania pewnego egzaminu. Co robisz: wynik a. Decydujesz się spróbować jeszcze jeden, ostatni, raz. b. Próbujesz w dalszym ciągu - uda się lub nie. 134 c. Rezygnujesz i próbujesz czegoś nowego. Czy jesteś wytrwały? 15. Próbujesz uczyć dziecko języka obcego, lecz pociecha nie wykazuje najmniejszego zainteresowania. Każda lekcja zamienia się na bitwę. Co robisz: wynik a. Nalegasz na dalszą naukę - któregoś dnia dzieciak będzie ci za to wdzięczny. b. Czekasz, aż dziecko podrośnie i samo będzie chciało się uczyć. c. Dajesz sobie spokój - dziecko na pewno nie wyrośnie na lingwistę. 16. Postanawiasz kupić coś na wyprzedaży, lecz okazuje się, że do sklepu przybyły tłumy ludzi gotowych walczyć o najlepsze rzeczy. Co robisz: wynik a. Rezygnujesz z zakupów i idziesz do kina. b. Próbujesz przedrzeć cię przez ciżbę bez względu na czas. c. Zadowalasz się drobnymi rzeczami, do których nie tłoczy się aż tylu ludzi. 17. Dowiadujesz się, ze jesteś chory na nieuleczalną chorobę. wynik a. Kwestionujesz postawioną diagnozę - przecież wiadomo, że lekarze często się mylą. b. Porządkujesz swoje sprawy i żegnasz z najbliższymi. c. Masz nadzieję, że twoje zdrowie się poprawi, lecz przygotowujesz się na najgorsze. 18. Które z poniższych zdań najlepiej do ciebie pasuje: wynik a. Wykonać robotę lub umrzeć. b. Wybrać linię najmniejszego oporu. c. Pracować z całych sił tak długo, jak się da. 135 Czy jesteś wytrwały? 19. Czy sądzisz, że ten, kto uciekł z pola walki, będzie walczył następnego dnia? wynik I a. Nie. b. Możliwe. c. Tak. 20. Czy wierzysz w to, że z biurokracją nie wygrasz? wynik a. Nie. b. Możliwe. c. Tak. 21. Czy sądzisz, że czasami lepiej zrezygnować, niż znosić wielkie cierpienie? wynik a. Tak. b. Możliwe. c. Nie. 22. Czy uważasz, że należy ukończyć wyścig, nawet jeśli nie ma się szansy na wygranie? wynik a. Nie. b. Możliwe. c. Tak. 23. Jak daleko posunąłbyś się w obronie zasad? wynik a. Do punktu, w którym stałoby się to niewygodne. b. Do samej śmierci. c. Dopóki mógłbym znieść napięcie. 24. Czy uważasz, że wytrwałość jest godną podziwu cnotą? wynik a. Oczywiście. b. Tak. c. Nie. 25. Czy gotów byłbyś rozważyć pobiegnięcie w maratonie (zakładając, że byłbyś do tego zdolny fizycznie)? wynik 136 _ a. Nigdy. b. To byłoby zabawne. c. Mógłbym. Czy jesteś wytrwały? Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 1, b: 3, c: 2 2. a: 3, b: 2, c: 1 3. a: 1, b: 3, c: 2 4. a: 3, b: 1, c: 2 5. a: 2, b: 3, c: 1 6. a: 1, b: 2, c: 3 7. a: 3, b: 1, c: 2 8. a: 1, b: 3, c: 2 9. a: 3, b: 1, c: 2 10. a: 1, b: 2, c: 3 11. a: 1, b: 3, c: 2 12. a: 1, b: 3, c: 2 13. a: 1, b: 3, c: 2 14. a: 2, b: 3, c: 1 15. a: 3, b: 2, c: 1 16. a: 1, b: 3, c: 2 17. a: 3, b: 1, c: 2 18. a: 3, b: 1, c: 2 19. a: 3, b: 2, c: 1 20. a: 3, b: 2, c: 1 21. a: 1, b: 2, c: 3 22. a: 1, b: 3, c: 2 23. a: 1, b: 3, c: 2 24. a: 3, b: 2, c: 1 25. a: 1, b: 3, c: 2 Powyżej 65 punktów Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli zdobyłeś powyżej 65 punktów, jesteś człowiekiem naprawdę wytrwałym, stokroć bardziej nieustępliwym od przeciętnego mięczaka. W pewnym sensie taka postawa zasługuje na pochwałę, lecz ludzie mogą odczytywać twoją niezlomność jako pozę. 55-64 punktów Jeśli twój wynik mieści się w przedziale od 55 do 64 punktów, zali- czasz się również do ludzi wytrwałych i z pewnością nie jesteś kimś, kto się poddaje bez walki. Dobrze jednak znasz własne ograniczenia. 45-54 punktów Jeśli otrzymałeś od 45 do 54 punktów, nie jesteś ustępliwy, lecz nie staniesz do walki bez wyraźnej przyczyny. 137 Czy jesteś wytrwały? 35-44 punktów Wynik w przedziale od 35 do 44 wskazuje na brak wytrwałości. Jesteś osobnikiem, który lubi, jeśli to możliwe, prowadzić łatwe życie. Poniżej 35 punktów Wynik poniżej 35 punktów wskazuje na brak stałej motywacji. Jesteś osobą, która lubi zdobywać wszystko bez przeszkód, a gdy jest to niemożliwe, szybko się poddaje. 138 jtsiis ioniższy test mierzy jednocześnie siłę fizyczną i moralną. W każdej z opisanych sytuacji masz do wyboru jedną z trzech możliwości działania. Zapisz dokonane wybory i porównaj z końcowym wynikiem testu. 1. Widzisz dziecko tonące w basenie. Nie pływasz zbyt dobrze, lecz sytuacja jest poważna. Co robisz: wynik a. Mimo wszystko wskakujesz do basenu i masz nadzieję, że sobie poradzisz. V b. Biegniesz po ratownika, nawet jeśli na jego pomoc może być już za późno. c. Próbujesz rzucić dziecku linę. 2. Odbywając spacer na wsi, przechodzisz obok gospodarstwa, którego bronią groźne psy. Ku twojemu przerażeniu bestiom udaje się wydostać za ogrodzenie. Teraz biegną szybko w twoim kierunku, szczekając i ujadając. Co robisz: wynik a. Krzykiem wydajesz komendę: „siad". b. Zamierasz w bezruchu. l c. Biegniesz, ile sił w nogach. 139 Czy jesteś odważny? 3. Przystępowałeś niedawno do ważnych egzaminów. Niestety, nie masz pewności, że je zdałeś. W skrytce pocztowej znajdujesz list z zawiadomieniem o wynikach. Co robisz: wynik a. Natychmiast go otwierasz, spodziewając się najgorszego. b. Prosisz kogoś o otworzenie listu i odczytanie wyników. c. Odkładasz przeczytanie listu na później. 4. Jesteś świadkiem zuchwałej napaści z użyciem broni. Co robisz: wynik a. Biegniesz, aby wezwać policję. b. Próbujesz powstrzymać napastników. c. Chowasz się w najbliższym sklepie, czekając, aż niebezpieczeństwo minie. 5. Jadąc samochodem, dostrzegasz ciężarówkę sunącą zygzakiem. Kierowca jest chory lub pijany. Co robisz: wynik a. Zatrzymujesz się i wzywasz policję. b. Dajesz znaki światłami i próbujesz zatrzymać tamten pojazd. c. Trzymasz się z daleka od niebezpieczeństwa. 6. Teściowa cały czas wtrąca się w sprawy waszego małżeństwa. Dłużej już tego nie zniesiesz. Kobieta jest znana z paskudnego, budzącego lęk charakteru. Co robisz: wynik 140 a. Próbujesz taktownie wyjaśnić, że jej zachowanie jest źródłem problemów. b. Postanawiasz odbyć z nią poważną rozmowę, wylewając całą złość i frustrację nagromadzoną w ciągu ostatnich dziesięciu lat. c. Starasz się zrozumieć zaistniałą sytuację i dla rozładowania emocji idziesz na dwór rąbać drewno. 7. Idziesz z dziećmi na pływalnię. Rodzice innych pociech nurkują. Twoje dzieci zachęcają, abyś się do nich przyłączył. Nigdy wcześniej nie nurkowałeś. Co robisz: wynik a. Wyjaśniasz, że nie czujesz się dość pewnie, by nurkować. b. Zamykasz oczy i skaczesz z pomostu do nurkowania. c. Wymawiasz się złym samopoczuciem. 8. Wspólnie z partnerem jedziesz na kongres do Tokio. Nie znasz ani słowa po japońsku i nigdy nie byłeś w tym mieście. Gdy twój partner jest zajęty sprawami służbowymi: wynik a. Siedzisz w hotelu i próbujesz się bawić tak dobrze, jak potrafisz. b. Jedziesz na wycieczkę po mieście z przewodnikiem. c. Wybierasz się do miasta na własną rękę. 9. Bierzesz udział w przedstawieniu teatru amatorskiego. Pewnego dnia okazuje się, że aktor grający główną rolę zachorował. Ku przerażeniu całego zespołu nie ma również dubiera! Znasz rolę na pamięć, chociaż nie ćwiczyłeś jej na próbach, ponieważ grasz w tym zespole od niedawna i dano ci niewielką rolę. Co robisz: wynik a. Siedzisz cicho, czekając na wynik poszukiwań osoby zdolnej wystąpić w roli chorej gwiazdy. b. Pewnym głosem oznajmiasz, że uratujesz przedstawienie. c. Mimochodem wspominasz, że znasz tę rolę, mając nadzieję, że zaczną cię błagać, abyś spróbował. 10. Chorobliwie boisz się pająków. Gdy jesteś sam w domu, spostrzegasz jednego na ścianie. Co robisz: wynik a. Zabijasz drania czymś dużym. b. Opanowujesz strach, wkładasz pająka do słoika i wynosisz na dwór. c. Wybiegasz z domu i nie chcesz do niego wrócić, dopóki ktoś inny nie złapie pająka. 141 Czy jesteś odważny? 11. Podczas szkolnego zebrania dla rodziców słyszysz, jak ktoś obmawia twoją znajomą, mówiąc, że jest złym rodzicem. Co robisz: wynik a. Stajesz otwarcie, wobec wszystkich rodziców, w obronie przyjaciółki. b. Nie mówisz ani słowa. c. Nie reagujesz na pomówienia, lecz widząc koleżankę, wspominasz jej o tym, co zaszło w szkole. 12. Twoje dziecko chorobliwie boi się dentysty. Doskonale je rozumiesz. Dziecko musi jednak odwiedzić dentystę. Co robisz: wynik a. Towarzyszysz dziecku, pocieszając je podczas zabiegu. b. Aby zachęcić pociechę, sam idziesz na wizytę, pozwalając mu obserwować jej przebieg. c. Wpychasz dziecko do gabinetu i wychodzisz, mając nadzieję, że wszystko dobrze się skończy. 13. Razem z kolegami z biura idziesz do lunaparku. Koledzy postanawiają odbyć szaleńczą przejażdżkę wielką karuzelą. Co robisz: wynik a. Reagujesz entuzjastycznie, zachęcając innych do udziału w zabawie. b. Nagle przypominasz sobie, że o czymś zapomniałeś, i wracasz, by odzyskać zgubę. c. Zaciskasz zęby i idziesz z nimi, chociaż jesteś przerażony. 14. Podczas powrotu samolotem z rodzinnych wakacji dochodzi do nagłego załamania pogody. Nigdy nie przeżyłeś tak silnej turbulencji. Wszyscy pasażerowie są przekonani, że samolot za chwilę się rozbije. Co robisz: wynik a. Siedzisz spokojnie i próbujesz uspokoić rodzinę. b. Przytulasz najbliższych, czekając na nieunikniony koniec. c. Szukasz stewardesy, aby uzyskać zapewnienie, że wszystko się dobrze skończy. Czy jesteś odważny? 15. Jesteś chory. Podejrzewasz, że twój stan jest poważny, chociaż lekarze zapewniają cię, iż nie grozi ci żadne niebezpieczeństwo. Co robisz: wynik a. Jesteś skłonny uwierzyć opinii lekarzy. b. Prosisz bliskiego krewnego, by powiedział ci „prawdę", chociaż wiesz, że może nie zechcieć jej ujawnić. c. Domagasz się, by lekarze nie ukrywali przed tobą najgorszego. 16. Budzisz się w środku nocy, słysząc hałasy na dole. W domu mogą być złodzieje. Co robisz: wynik a. Barykadujesz się w sypialni i czekasz, aż złodzieje odejdą. b. Po cichutku schodzisz na dół i próbujesz zadzwonić na policję, tak by cię nie usłyszeli. c. Uzbrojony w potężny kij, zbiegasz na dół, aby zrobić z nimi porządek. 17. Popadasz w długi. Dyrektor banku wzywa cię na poważną rozmowę. Co robisz: wynik Szukasz pretekstu, aby uniknąć rozmowy. Idziesz na spotkanie, wyjaśniasz zaistniałą sytuację i pytasz, w jaki sposób mogą ci pomóc. Idziesz na spotkanie i błagasz urzędnika o litość. 18. Widzisz kilku białych wyrostków zaczepiających grupkę czarnoskórych dzieci i wykrzykujących pod ich adresem groźby i rasistowskie hasła. Co robisz: wynik Przechodzisz na drugą stronę ulicy i oddalasz się. b. Szukasz policjanta. c. Wołasz do wyrostków, aby tego nie robili. 14 Czy jesteś odważny? 19. Łowisz ryby na morzu. Niespodziewanie odkrywasz, że schwytałeś dużego rekina. Co robisz: wynik a. Walczysz z nim, dopóki nie uda ci się go wyciągnąć do łodzi. b. Odcinasz linkę i puszczasz go wolno. c. Próbujesz go wyciągnąć, lecz oddychasz z ulgą, gdy się uwalnia. 20. Wsiadając do autobusu, zostajesz odepchnięty przez potężnego mężczyznę, pchającego się na oślep do przodu. Co robisz: wynik a. Cofasz się nieznacznie, by uniknąć konfrontacji. b. Zastępujesz mu drogę, ryzykując bójkę. c. Grzecznie tłumaczysz, że byłeś pierwszy. 21. Do domu obok wprowadzają się nowi sąsiedzi. Niebawem okazuje się, że lubią głośną muzykę. Co robisz: wynik a. Ignorujesz ich zachowanie, mając nadzieję, że wkrótce ulegnie zmianie. b. Idziesz do nich od razu, prosząc o ściszenie muzyki. c. Wpadasz na nich „przypadkiem" i taktownie wyjaśniasz, że zbyt głośno słuchają muzyki. 22. Jesteś naukowcem i od dwudziestu lat prowadzisz badania. Niespodziewanie pojawia się odkrycie, która stawia pod znakiem zapytania całą twoją dotychczasową pracę. Co robisz: wynik i 44 a. Udajesz, że nowe dowody nie istnieją, i pracujesz tak, jakby nic się nie wydarzyło. b. Zamieszczasz artykuł w znanym piśmie naukowym, wyjaśniając, dlaczego nowe odkrycie podważa twoje dotychczasowe badania. c. Kontynuujesz dotychczasowe badania, aby uzyskać bardziej wiarygodne wyniki. r Czy jesteś odważny? 23. Podczas nocnej jazdy samochodem przypadkowo potrącasz włóczęgę, zabijając go. Co robisz: wynik a. Jedziesz dalej. Nikt nie będzie się przejmował śmiercią jakiegoś włóczęgi. i b. Jedziesz do najbliższego miasta i anonimowo zgłaszasz wypadek policji. c. Dzwonisz z najbliższego telefonu, zawiadamiając policję, że zabiłeś człowieka. 24. Przeglądając stare gazety, odnajdujesz notatkę o swoich urodzinach wraz z informacją, że zostałeś zaadoptowany. Twoi przybrani rodzice są w podeszłym wieku. Przez całe życie ukrywali fakt, że jesteś adoptowanym dzieckiem. Co robisz: wynik a. Chowasz gazetę i udajesz, że nigdy jej nie znalazłeś. b. Idziesz do przybranych rodziców i domagasz się wyjaśnień. c. Delikatnie sugerujesz, że masz pewne pytania dotyczące swoich urodzin i prosisz o wyjaśnienia. 25. Syn pyta cię o twój udział w wojnie, która zakończyła się wiele lat temu. W rzeczywistości wykręciłeś się od wojska z powodu strachu. Co robisz: wynik a. Mówisz, że odmówiłeś udziału w wojnie z powodu wyznawanych zasad. b. Okłamujesz dziecko, opowiadając o przebiegu swojej wojskowej kariery. c. Mówisz prawdę i wyjaśniasz, że wszyscy powinniśmy bać się wojny. 145 Czy jesteś odważny? Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 3, b: 1, c: 2 14. a: 3, b: 1, c: 2 2. a: 3, b: 2, c: 1 15. a: 1, b: 2, c: 3 3. a: 3, b: 2, c: 1 16. a: 1, b: 2, c: 3 4. a: 2, b: 3, c: 1 17. a: 1, b: 3, c: 2 5. a: 2, b: 3, c: 1 18. a: 1, b: 2, c: 3 6. a: 2, b: 3, c: 1 19. a: 3, b: 1, c: 2 7. a: 2, b: 3, C: 1 20. a: l,b: 3, c: 2 8. a: 1, b: 2, c: 3 21. a: 1, b: 3, c: 2 9. a: 1, b: 3, c: 2 22. a: 1, b: 3, c: 2 10. a: 3, b: 2, c: 1 23. a: 1, b: 2, c: 3 11. a: 3, b: 1, c: 2 24. a: 1, b: 3, c: 2 12. a: 2, b: 3, c: 1 25. a: 2, b: 1, c: 3 13. a: 3, b: 1, c: 2 70-75 punktów Jeśli uzyskałeś powyżej 70 punktów (75 to liczba maksymalna), okazujesz wielką odwagę w każdych okolicznościach. Jednak stała gotowość nadstawiania głowy nie daje ci dużej szansy na długie życie. 60-69 punktów Jeśli uzyskałeś 60 lub więcej punktów, jesteś odważny, lecz zdążyłeś się już nauczyć ostrożności. Zanim zaangażujesz się w jakąś sytuację, wpierw dobrze się zastanowisz. 50-59 punktów Jeśli uzyskałeś 50 lub więcej punktów, cechujesz się przeciętną 146 odwagą. Jeśli zajdzie potrzeba, jesteś gotowy do konfrontacji, Czy jesteś odważny? zastanawiasz się jednak nad konsekwencjami i nie postępujesz nierozważnie. 40-49 punktów Wynik od 40 do 49 punktów wskazuje, że jesteś ostrożnym człowiekiem. Cenisz osobiste bezpieczeństwo i dobre samopoczu- cie, potrzebujesz długiego namysłu, by zaangażować się w niebez- pieczne przedsięwzięcie. 30-39 punktów Nie lubisz konfrontacji i smucą cię przypadki stosowania przemo- cy. Może brak ci odwagi, by stanąć w obronie własnych przeko- nań, lecz przynajmniej jesteś bezpieczny. 25-29 punktów Jeśli zdobyłeś mniej niż 30 punktów, jesteś bardzo nerwowy. Masz niewiele odwagi i jesteś gotowy do ucieczki, nawet gdyby miało to oznaczać zostawienie przyjaciela w potrzebie. Ludzie mogą cię zachęcać do wielu rzeczy, na które osobiście nie masz ochoty. 147 Czy potrafisz się j miejętność koncentracji jest niezwykle ważna we wszyst- | kich dziedzinach życia. Bez względu na to, czy pracujesz ' zawodowo, studiujesz, uprawiasz jakąś dyscyplinę spor- tową, czy prowadzisz samochód, musisz umieć się skoncen- trować na tym, co robisz. Dla wielu osób jest to bardzo trud- ne. Często śnią na jawie, nawet wówczas, gdy może być to dla nich niebezpieczne. Zbadaj własną umiejętność koncentracji uwagi. 1. Przedzierasz się przez trudny tekst. Co robisz: 148 wynik a. Często czytasz dwukrotnie tę samą stronę, bo nie rozumiesz przeczytanego tekstu. b. Czytasz tekst powoli, zatrzymując się co kilka stron, by upewnić się, że właściwie go zrozumiałeś. c. Zwykle udaje ci się przeczytać spory fragment, zanim pojawią się kłopoty z koncentracją. 2. Wyglądasz przez okno podczas długiej podróży pociągiem. Czy podziwiając krajobraz: wynik a. Potrafisz opisać większość szczegółów obrazów, które przesuwają się przed twoimi oczami? b. Popadasz w rozmarzenie i nie wiesz, gdzie jesteś. c. Zapamiętujesz nieco szczegółów, lecz mylisz ich kolejność. Czy potrafisz się skoncentrować? 3. W trakcie dyskusji zostaje przedstawiona skomplikowana argumentacja. Co robisz: wynik a. Gubisz myśl, zatrzymujesz się i pytasz: „0 czym to ja mówiłem?". b. Bacznie śledzisz główny wątek rozumowania i trzymasz się tematu. c. Tracisz zainteresowanie po przedstawieniu kilku pierwszych argumentów. 4. Właśnie przedstawiono ci skomplikowaną zagadkę logiczną. Co robisz: wynik a. Próbujesz ją rozwiązać, lecz rezygnujesz, gdy po dziesięciu minutach intensywnego myślenia twój umysł przestaje funkcjonować. b. Nie ustajesz, dopóki zagadka nie zostanie rozwiązana. c. Powracasz do tematu, gdy tylko zauważysz, że twoje myśli zaczynają krążyć wokół tematu. 5. Przeglądając nudne dokumenty, zwykle spostrzegasz, że: wynik a. Nie pamiętasz większości przejrzanego materiału. b. Potrafisz zdać szczegółowe sprawozdanie zainteresowanym przyjaciołom. c. Zapamiętałeś podstawowe punkty, lecz umknęły ci niektóre szczegóły. 6. Zatrzymujesz przechodnia, pytając, jak dotrzeć pod jakiś adres. Po dłuższych wyjaśnieniach: wynik a. Ruszasz dalej w nadziei odnalezienia tego miejsca bez dodatkowej pomocy. b. Przez pewien czas idziesz zgodnie ze wskazówkami. Później ponownie pytasz o drogę. c. Przyznajesz, że nie do końca zrozumiałeś, i prosisz nieznajomego, by powtórzył wszystko od początku. 149 Czy potrafisz się skoncentrować? 7. Podczas nudnego spotkania z kolegami z pracy pod twoim adresem pada pytanie. Czy zwykle: wynik a. Musisz prosić o jego powtórzenie. b. Chociaż nie usłyszałeś go dokładnie, udzielasz odpowiedzi, która może zadowolić słuchaczy. c. Udzielasz odpowiedzi, która dokładnie dotyczy poruszanego tematu. i. Otrzymałeś do wykonania nudne zadanie. Czy wykonasz je: wynik a. Robiąc sobie przerwy, gdy ogarnie cię nuda. b. Sprawnie, starannie planując poszczególne etapy i pracując zgodnie z rozkładem, bez żadnych opóźnień. c. W terminie, ponieważ w miarę zbliżania się wyznaczonego czasu łatwiej ci się skoncentrować na zadaniu. 9. Idąc do sklepu w sąsiedztwie, spotykasz sąsiada i zatrzymujesz się na pogawędkę. W jaki sposób dochodzi do spotkania: wynik a. Konstatujesz, że to on, dopiero gdy na niego wpadniesz. b. Dostrzegłeś go, zanim on ujrzał ciebie. c. Witacie się równocześnie. 10. Rozwiązując jakieś zadanie, słyszysz muzykę. Co się dzieje: wynik a. Jesteś tak skoncentrowany, że nie zwracasz na nią uwagi. b. Twoje myśli się rozbiegają i potrzebujesz przerwy. c. Słyszysz muzykę, lecz mimo to potrafisz się skoncentrować. 11. W trakcie czytania skomplikowanego aktu prawnego kolega pyta, czy nie masz ochoty na przerwę. Co robisz: wynik a. Witasz propozycję z radością. I tak miałeś już kłopoty z koncentracją. b. Wolisz przedzierać się dalej przez trudny tekst bez żadnych przerw. 150 c. Potrzebujesz jeszcze jednej przerwy, mimo że miałeś już dwie. 12. Przeglądając gazety: Czy potrafisz się skoncentrować? wynik a. Nie przyswajasz sobie wiele treści. b. Dostrzegasz wszystkie błędy gramatyczne, pojawiające się w przeczytanych tekstach. c. Po przeczytaniu gazety potrafisz przekazać kolegom najważniejsze wiadomości. 13. Krewny zagaduje cię przyjaźnie, gdy przygotowujesz kolację. Czy: wynik a. Potrafisz prowadzić rozmowę, przygotowując jednocześnie smaczną kolację. b. Nie potrafisz robić dwóch rzeczy naraz i przygotowanie kolacji zajmuje ci dwa razy więcej czasu. c. Mówisz jakieś banały, jeszcze raz przeglądając przepis. 14. Jaki masz stosunek do ostatecznych terminów: wynik a. Masz trudności z ich dotrzymaniem, ponieważ trudno ci skoncentrować uwagę na wykonywanym zadaniu. b. Uważasz je za pozytywny bodziec - łatwiej ci wykonać zadanie, gdy termin jest wyraźnie określony. c. Zwykle ich nie potrzebujesz, ponieważ posiadasz wewnętrzną motywację, by wykonać powierzone ci zadanie. 15. Podczas wyczerpującej, forsownej jazdy na rowerze, dostrzegasz przechodnia blokującego ścieżkę. Co robisz: wynik a. Widzisz go z daleka i zwalniasz we właściwym miejscu. b. Hamujesz w ostatniej chwili, nagle wytrącony z równowagi. c. Z całych sił hamujesz, widząc, co może się wydarzyć. Czy potrafisz się skoncentrować? 16. Błądzisz gdzieś myślami podczas nudnego spotkania. Czy: wynik a. Uświadamiasz sobie, że jesteś nieobecny dopiero wówczas, gdy ktoś szturcha cię w ramię i sprowadza na ziemię. b. Szybko powracasz do tematu spotkania. c. Nie udaje ci się zebrać myśli i ponownie jesteś nieobecny. 17. W autobusie siada obok ciebie dwóch kolegów. Rozpoczynają ożywioną rozmowę. Twój zamiar przeczytania najnowszego bestsellera okazuje się: wynik a. Fatalnym niepowodzeniem, ponieważ zamiast czytać, podsłuchujesz pikantną rozmowy odbywającą się za twoimi plecami. c. Sukcesem. Jesteś całkowicie pogrążony w lekturze. b. Wyzwaniem. Co pewien czas musisz ponownie czytać ten sam akapit. 18. Dokończ zdanie: Proste operacje matematyczne... wynik a. Wykonuję w pamięci, jeśli wokół panuje cisza. b. Nie potrafię ich wykonać w pamięci, ponieważ zawsze coś mi przeszkadza. c. Mimo przeszkód wykonuję je z łatwością w pamięci. 19. Mnogość pilnych zadań sprawia, że masz bardzo pracowity ranek. Co robisz: wynik a. Porządkujesz zadania według kryterium ważności i koncentrujesz się na każdym w sposób metodyczny, zgodnie z listą. b. Ciągle robisz przerwy, nie potrafisz się skoncentrować na jednym konkretnym zadaniu. c. Starasz się wykonywać powierzone zadania systematycznie, lecz prze- szkadzają ci w tym problemy, których obecnie nie można rozwiązać. Czy potrafisz się skoncentrować? 20. Co czujesz, gdy ktoś zostawia ci długą instrukcję: wynik a. Czujesz się dobrze poinformowany i zdolny wykonać powierzone zadanie - potrafisz w krótkim czasie przyswoić sobie dużą ilość informacji. b. Czujesz, że nie wszystko zrozumiałeś i masz lekki zamęt w głowie - zwykle masz problemy z przyswojeniem sobie skomplikowanych instrukcji. c. Czujesz, że nic nie wiesz, tak samo jak przed jej przeczytaniem - nie oczekujesz, że zdołasz za jednym razem przebrnąć przez cały gąszcz informacji. 21. Czy pod koniec długiego filmu należysz do widzów, którzy: 22. Czy zapomnienie przekazanej wiadomości złożysz na karb: wynik a. Uważnie śledzili skomplikowane wątki, podczas gdy inni, którzy zaczęli myśleć o czymś innym, pytali, co się wydarzyło. b. Często „wyłączali się" podczas projekcji, przeszkadzając innym ciągłym dopytywaniem o bieg akcji. c. Śledzili główny wątek, chociaż szczegóły często umykały ich uwadze. wynik a. Tego, że nie byłeś skupiony, gdy przekazywano ci tę informację. b. Słabej pamięci. Byłeś skoncentrowany, lecz czas nadwerężył twoją pamięć. c. Wyjątkowej sytuacji - zwykle potrafisz się skoncentrować i masz dobrą pamięć. 23. Przekazano ci telefonicznie, zgodnie z twoimi obawami, złe wiadomości. Czy następnego dnia: wynik a. Jesteś oszołomiony, snujesz się bez celu i nie potrafisz na niczym się skupić. b. Szukasz rzeczy, na których mógłbyś się skupić, by odwrócić uwagę od złych wiadomości. c. Mimo problemów próbujesz się skoncentrować na rzeczach, które należy wykonać, chociaż trudno ci dokończyć to, nad czym ostatnio pracowałeś. 153 Czy potrafisz się skoncentrować? 24. Niewielkie przeziębienie uniemożliwia ci pracę. Czy lektura ulubionego czasopisma jest dla ciebie: wynik a. Miłym przerywnikiem - dzięki niej udaje ci się odwróć uwagę od przykrej sytuacji. b. W niczym ci nie pomaga. Skoncentrowany na swoim pożałowania godnym położeniu, nie chcesz myśleć o niczym innym. c. Pocieszeniem, lecz twoja apatia staje się tak wielka, że nie potrafisz się na niczym skoncentrować wystarczająco długo. 25. Po bardzo wyczerpującym dniu w biurze próbujesz złapać taksówkę w godzinach szczytu. Czy twoje wysiłki są: wynik a. Daremne - przeszkadzają ci myśli nagromadzone w ciągu całego dnia, skutecznie uniemożliwiając poszukiwania. b. Odnosisz powodzenie - jesteś skoncentrowany na szukaniu taksówki, o problemach pomyślisz później. c. Twoje wysiłki wydają się obiecujące, lecz w pewnym momencie na ulicy wybucha awantura i odwraca twoją uwagę od szukania taksówki. Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 154 1. a: 1, b: 2, c: 3 2. a: 3, b: 1, c: 2 3. a: 2, b: 3, c: 1 4. a: 1, b: 3, c: 2 5. a: 1, b: 3, c: 2 6. a: 3, b: 2, c: 1 7. a: 1, b: 2, c: 3 8. a: 1, b: 3, c: 2 9. a: 1, b: 3, c: 2 10. a: 3, b: 1, c: 2 11. a: 2, b: 3, c: 1 12. a: 1, b: 3, c: 2 13. a: 3, b: 1, c: 2 14. a: 1, b: 2, c: 3 15. a: 3, b: 1, c: 2 16. a: 2, b: 3, c: 1 17. a: 1, b: 3, c: 2 18. a: 2, b: 1, c: 3 19. a: 3, b: 1, c: 2 20. a: 3, b: 2, c: 1 21. a: 3, b: 1, c: 2 22. a: 2, b: 1, c: 3 23. a: 1, b: 3, c: 2 24. a: 3, b: 1, c: 2 25. a: 1, b: 3, c: 2 Czy potrafisz się skoncentrować? Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Wynik powyżej 70 lub 60 punktów sugeruje, że jesteś człowiekiem zdolnym do skoncen- trowania uwagi na poważnym zadaniu i wykonywania go bez przerwy, nawet jeśli pojawiają się przeszkody. Pięćdziesiąt i więcej punktów jest wynikiem przeciętnym. Potra- fisz skoncentrować się na zadaniu, dopóki nie pojawi się coś ciekawego lub nowego. Wynik w przedziale od 50 do 30 punktów wskazuje, że twoja zdolność koncentracji jest na poziomie dziecka. Ciągle trzeba cię sprowadzać na ziemię. Potrzebujesz bodźców i zmiany, ponieważ koncentrujesz się jedynie na chwilę. Wynik poniżej 30 punktów sugeruje, że masz niewielką szansę na osiągnięcie czegokolwiek bez dużego wysiłku. Jesteś raczej ekspertem w dziedzinie przerw niż nauki. 155 i zy wolisz myślenie od działania? Często dzielimy ludzi na , „myślicieli" i „działaczy". Przedstawiciele obydwu grup nie 'mają o sobie zbyt wysokiego zdania. Działacze uważają się za ludzi praktycznych, zrównoważonych i rozsądnych. Myślicieli mają za tych, którzy śnią na jawie, mogą mieć dobre intencje, lecz są całkiem bezużyteczni podczas realizacji zadań. Myśliciele nie podzielają tego zdania. Uważają się za inteligentnych, poważnych i myślących, a działaczy traktują jako osobników zuchwałych, płytkich i niedojrzałych. Przeprowadź następujący test, by ustalić, do której grupy się zaliczasz. "I.Czy zastanawiasz się, zanim coś zrobisz? a. Zawsze. b. Nigdy. c. Zwykle. punkty I I 2. Czy jesteś szybki w pracy? a. Bardzo szybki, b. Raczej powolny, c. Całkiem szybki, punkty 3. Czy masz skłonność do introspekcji? a. Tak. b. Czasami. c. Nie. punkty 4. Czy korzystasz ze schodów zamiast windy? a. Zawsze. b. Nigdy. c. Czasami. punkty 5. Czy ćwiczysz bieganie? a. Sporadycznie. b. Nigdy. Czy jesteś myślicielem? 6. Czy zdarza ci się śnić na jawie? a. Często. b. Prawie nigdy. c. Czasami. punkty 7. Czy starannie planujesz każde przedsięwzięcie, zamiast wykonywać je spontanicznie? a. Zwykle. b. Nigdy. c. Czasami. punkty c. Czasami. punkty 8. Czy uprawiasz sport? a. Często. (b. Czasami. c. Nigdy. 9. Czy wstajesz wcześnie rano? a. Zawsze. b. Nigdy. C. Czasami. 10. Czy zarabiasz na życie rękami zamiast umysłem? a. Głównie. b. Częściowo. c. Nie. 11. Czy zastanawiasz się nad sensem życia? a. Często. b. Czasami. c. Nigdy. 12. Czy spieszysz się, gdy jesteś zajęty? a. Tak. b. Czasami. c. Nie. 13. Czy lubisz układać puzzle? a. Nie. b. Czasami. c. Tak. 14. Czy jesteś dobtym rozmówcą? a. Tak. b. Nie. c. Niezłym. 15. Czy mógłbyś uprawiać wspinaczkę skałkową? a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak. 16. Czy wolisz aktywny sposób spędzania wakacji? Ca. Tak. b. Czasami. c. Nie. punkty punkty punkty punkty punkty | | punkty punkty punkty | | punkty , Czy jesteś myślicielem? 17. Czy chciałbyś należeć do zespołu teatru amatorskiego? a. Nie. b. Możliwe. ?tr. Tak. 18. Czy jesteś pracownikiem umysłowym? a. Nie. b. Nie dotyczy. c. Tak. 19. Czy potrafisz dobrze liczyć w pamięci? a. Tak. b. Nieźle. 20. Czy potrafisz szybko czytać? a. Tak. b. Średnio. 21. Czy łatwo ulegasz depresji? a. Tak. b. Nie. 22. Czy lubisz grać w szachy? a. Nie. b. Czasami. 23. Czy lubisz gry hazardowe? a. Czasami. b. Tak. c. Nie. c. Nie. c. Średnio. c. Tak. c. Nie. 24. Czy zjawiasz się przed umówionym spotkaniem? a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy. 25. Czy sądzisz, że mógłbyś napisać książkę? a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. 26. Czy wybrałbyś spacer zamiast czytania książki? a. Nigdy. b. Czasami. c. Zwykle. 27. Czy potrafiłbyś zbudować szopę? a. Bez problemu, b. Być może. c. W żadnym 158 wypadku. punkty punkty | | punkty punkty punkty punkty punkty punkty punkty punkty f punkty Czy jesteś myślicielem? 28. Czy natychmiast naprawiasz zepsute rzeczy? a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy. 29. Czy mógłbyś nauczyć się roli teatralnej? a. Bez b. Nie. c. Gdybym nad tym problemu. popracował. 30. Czy przyłączyłbyś się do grupy uprawiającej górskie wędrówki? a. Tak. b. Czasami. c. Nie. 31. Czy lubisz prace typu „zrób to sam"? a. Tak. b. Czasami. c. Nie. 32. Czy lubisz wygłaszać przemówienia? a. Tak. b. Nie. c. Nie mam nic przeciwko temu. 33. Czy wykonujesz ćwiczenia fizyczne? a. Często. b. Czasami. c. Nigdy. 34. Czy chciałbyś zagrać w brydża? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. 35. Czy chciałbyś odbyć przejażdżkę kolejką górską? a. Tak, chętnie, b. Nie, byłbym c. Nie miałbym nic przerażony. przeciw. 36. Czy spędziłeś całą noc na biwaku? a. Wielokrotnie, b. Nigdy c. Kilka razy. 37. Czy w szkole byłeś dobry w sporcie? a. Tak. b. Nie. c. Szło mi całkiem nieźle, punkty 38. Czy sprawiałaby ci radość się jazda na nartach? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty punkty ? punkty punkty punkty punkty punkty punkty punkty punkty punkty 159 Czy jesteś myślicielem? 39. Czy zatrudniasz ogrodnika? a. Nie. b. Tak. c. Czasami. punkty 40. Czy lubisz poezję? a. Tak. b. Nie, c. Czasami. punkty 41. Czy sam myjesz okna w domu? a. Tak. b. Nie. c. Czasami. punkty 42. Czy lubisz spędzać dużo czasu poza domem? a. Tak. b. Nie. c. Średnio. punkty 43. Czy śpisz więcej niż osiem godzin dziennie? a. Czasami. b. Nigdy. c. Zawsze. punkty 44. Czy marzyłeś kiedykolwiek o sportowym samochodzie? a. Tak, często. b. Myślałem o tym. c. Nie. punkty 45. Czy byłbyś rad z wieczoru spędzonego na lekturze książki? a. Oczywiście. b. Być może. c. Zdecydowanie nie. punkty 46. Czy zgłosiłbyś się na ochotnika do wyprawy na księżyc? a. Być może. b. Oczywiście. c. Absolutnie nie. punkty 47. Czy mógłbyś polubić wędkarstwo? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty 48. Czy nosisz eleganckie ubrania? a. Czasami. b. Zawsze. c. Rzadko. punkty 49. Czy lubisz chodzić na wykłady? a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty 50. Czy masz nadzieję, że będziesz kiedyś bardzo bogaty? 160 a. Tak. b. Nie. c. Nie myślę o tym. punkty Czy jesteś myślicielem? Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 2. a: 3. a: 4. a: 5. a: 6. a: 7. a: 8. a: 9. a: 10. a: 11. a: 12. a: 13. a: 14. a: 15. a: 16. ą: 17. a: 18. a: 19. a: 20. a: 21. a: 22. a: 23. a: 24. a: 25. a: 1. b:3 , c: 2 3, b: 1, c: 2 1, b: 2, c: 3 3, b: 1, c: 2 2, b: 1, c: 3 1, b: 3, c: 2 1, b: 3, c: 2 3, b: 2, c: 1 3, b: 1, c: 2 3, b: 2, c: 1 1, b: 2, c: 3 3, b: 2, e: 1 3, b: 2, c: 1 3, b: 1, c: 2 1, b: 2, c: 3 3, b: 2, c: 1 1, b: 2, c: 3 3, b: 2, c: 1 1, b: 2, c: 3 1, b: 2, c: 3 1, b: 3, c: 2 3, b: 2, c: 1 2, b: 3, c: 1 3, b: 2, c: 1 1, bT2,c:3 26. a: 1, b: 2, c: 3 27. a: 3, b: 2, c: 1 28. a: 3, b: 2, c: 1 29. a:3, b: 1, c: 2 30. a: 3, b: 1, c: 2 31. a: 3, b: 2, c: 1 32. a: 3, b: 1, c: 2 33. a: 3, b: 2, c: 1 34. a. 1, b: 3, c: 2 35. a: 3, b: 1, c: 2 36. a: 3, b: 1, c: 2 37. a: 3, b: 1, c: 2 38. a: 3, b: 1, c: 2 39. a:3, b: 1, c: 2 40. a: l,b: 3, c: 2 41. a: 3, b: l^c: 2 42. a: 3, b: 1, cL2 43. a: 2, b: 3, c: 1 44. a: 3, b: 2, c: 1 45. a: 1, b: 2, c: 3 46. a: 2, b: 3, c: 1 47. a: 1, b: 3, c: 2 48. a: 2, b: 3, c: 1 49. a: 1, b: 3, c: 2 50. a: 3, b: 1, c: 2 161 Czy jesteś myślicielem? Powyżej 125 punktów Maksymalny rezultat wynosi 150 punktów. Jeśli uzyskałeś więcej niż 125 punktów, pomysł głębszej refleksji nie wydaje ci się szczególnie kuszący, nie zauważyłbyś myśli zabarwionej introspe- kcją, nawet gdyby taka do ciebie dotarła. Jesteś typowym czło- wiekiem czynu pod warunkiem, że znajdzie się ktoś, kto powie ci, co masz zrobić. 100-124 punktów Liczba zdobytych punktów wskazuje, że jesteś człowiekiem aktywnym, lecz nie odbywa się to kosztem wszystkiego innego. Można na tobie polegać w krytycznej sytuacji, bierzesz też odpo- wiedzialność za własne czyny. 60-99 punktów Wynik od 60 do 99 punktów oznacza, że najlepiej czujesz się w świecie myśli, lecz nie jesteś beznadziejnie niepraktyczny. Jeśli trzeba, potrafisz działać. Poniżej 60 punktów Wynik poniżej 60 punktów wskazuje, że nie masz talentu do działania i znacznie lepiej czujesz się w domu z dobrą książką lub ciekawym tematem do przemyśleń. I cóż w tym złego? Nie brak przecież ludzi, którzy lubią wiecznie gdzieś pędzić i działać, nie- prawdaż? 162 iiflicjiiialiili? iektórzy ludzie stale mają problemy w życiu. Czują się źle bez żadnej wyraźnej przyczyny, są nieszczęśliwi, sądzą, że nikt ich nie kocha i nie ceni. Takie zachowanie wskazuje na brak stabilności emocjonalnej. Inni są z kolei pewni siebie, przekonani o sensie swojego życia, czują się szczęśliwi, zdrowi i kochani. Przeprowadź poniższy test, aby określić swoją stabil- ność emocjonalną. 1. Czy często się rumienisz? a. Tak. b. Nie. c. Czasami. punkty F 2. Czy cierpisz na bóle głowy spowodowane życiowymi stresami? a. Tak. JŁ__Nie. c. Czasami. punkty 3. Czy martwisz się o swoje zdrowie? a. Często. b. Czasami. _c. Nigdy. 4. Czy czujesz, że twoje życie nie ma sensu? a. Czasami. b. Nigdy. c. Często. 5. Czy zamartwiasz się drobiazgami? a. Nie. b. Tak. c. Czasami. punkty punkty punkty 6. Czy zdarza się, że jesteś o coś czasami niesprawiedliwie obwiniony? a. Tak. b. Być może. c. Nie. punkty 163 Czy jesteś stabilny emocjonalnie? 7. Czy większość ludzi ma więcej szczęścia od ciebie? a. Zdecydowanie tak. .b. Być może. c. Niekoniecznie, punkty j 8. Czy masz wyrzuty sumienia? a. Czasami. b. Często. c. Nigdy. punkty 9. Czy drażni cię nieporządek panujący w twoim otoczeniu? a. Nie. b. Trochę. c. Tak. 10. Czy często się uśmiechasz i głośno śmiejesz? a. Często. b. Bardzo często, c. Rzadko. 11. Czy uważasz się za szczęśliwego? a. Nie. b. Czasami. c. Tak. punkty punkty punkty 12. Czy czujesz się w życiu spełniony? a. Nie. b. Tak. c. Nie jest tak źle. punkty 13. Czy udaje ci się nawiązywać relacje z innymi ludźmi? a. Nie. b. Tak. c. Czasami. 14. Czy masz wielu przyjaciół? a. Nie. b. Tak. c. Czasami. punkty punkty 15. Czy twoi rodzice mieli szczęśliwe małżeństwo? a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. 16. Czy żałujesz, że nie jesteś kimś innym? a. Często. b. Nigdy. c. Czasami. 17. Czy jesteś zadowolony ze swojego wyglądu? a. Średnio. b. Nie. c. Tak. punkty c Dunkty sunkty Czy jesteś stabilny emocjonalnie? 18. Czy uważasz, że inni ludzie okazują ci dość szacunku? a. Nie. b. Tak. &. Nie wiem. 19. Czy odczuwasz apatię bez żadnego wyraźnego powodu? a. Czasami. b. Nigdy. __c. Często. 20. Czy uważasz, że w przyszłości czekają cię dobre rzeczy? a. Mam taką b. Wątpię. c. Na pewno. nadzieję. 21. Czy myślałeś o tym, że życie nie jest warte tego całego zachodu? a. Tak. b. Nie. c. Czasami. 22. Czy doświadczasz chorobliwego lęku? a. Raczej nie. b. Tak. c. Czasami. punkty punkty punkty du? punkty punkty 23. Czy ludzie łatwo cię akceptują? a. Zwykle tak. b. Rzadko. 24. Czy lubisz swoją pracę? a. Tak. b. Nie. c. Czasami. punkty V c. Nie wiem. punkty 25. Czy odmieniłbyś swoje życie, gdybyś mógł? a. Oczywiście. b. Prawdopodobnie, c. Nie. punkty Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 3, b: 1, c: 2 2. a: 3,JQ, c: 2 3. a: 3, b: 2, c: 1 4. ą; 2>b: 1, c: 3 5. a: 1, b: 3, c: 2 6. a: 3, b: 2, c: 1 7. a: 3,b: 2, c: 1 8. a: 2, b: 3, c: 1 9. a: 1, b: 2, c: 3 10. a: 2, b: 1, c: 3 165 Czy jesteś stabilny emocjonalnie? 11. ąjJ3,b: 2, c: 1 12. a: 3, b: 1, c: 2 13. a: 3, b: 1, c: 2 14. a: 1, b: 2, c: 3 15. a: 2, b: 1, c: 3 16. a: 3, b: 1, c: 2 17. a: 2, b: 3, c: 1 18. a: 3, b: 1, c: 2 19. a: 2,b: 1, c: 3 20. a: 2,b: 3, c: 1 21. a: 3, b: 1, c: 2 22. a: 1, b:l^c: 2 23..a: 1, b: 3, c: 2 24. a: 1, p: 3, c: 2 25. a: 3, b: 2, c: 1 Powyżej 70 punktów Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli otrzymałeś powy- żej 70 punktów, występują u ciebie oznaki braku szczęścia i zadowolenia z życia. Ponieważ przedstawione tutaj testy nie mają charakteru naukowego, na podstawie ich wyników nie należy podejmować ważnych życiowych decyzji. Jeśli jesteś jed- nak przekonany o ich słuszności i doświadczasz silnej depresji, możesz zastanowić się nad jakąś formą terapii. 55-69 punktów Wynik od 55 do 69 punktów wskazuje na wysoki stopień niesta- bilności emocjonalnej i dowodzi, że trudno ci się pogodzić ze swoim obecnym życiem. Być może powinieneś się głębiej zasta- nowić nad swoimi problemami. 45-54 punktów Wynik od 45 do 54 punktów jest całkiem rozsądny, wskazuje jednak na istnienie pewnych dziedzin życia, które powodują, że czujesz się nieszczęśliwy. Być może mógłbyś skorzystać z facho- wej pomocy psychologa. 35-44 punktów ^^ Wynik od 35 do 44 punktów wskazuje na stabilną i dobrze przystosowaną osobę. Masz swoje zmartwienia, lecz zasadniczo 166 wiesz, jak sobie z nimi poradzić. Czy jesteś stabilny emocjonalnie? 30-34 punktów Wynik od 30 do 34 punktów oznacza, że jesteś bardzo stabilną osobą, która panuje nad własnym życiem. Poniżej 30 punktów Wynik poniżej 30 punktów jest godny pozazdroszczenia. Nic nie pozbawia blasku twojego życia. Inni ludzie mogą cię jedynie podziwiać. 167 tolalif ojalność jest zwykle uważana za wielką cnotę, lecz niestety rzadko występuje. Czy często odkrywasz, że ludzie nie są gotowi uczynić dla ciebie tego, co ty gotów byłbyś uczynić dla nich? Czy jesteś człowiekiem, który wytrwa przy przyjaciołach bez względu na to, co się wydarzy? A może analizujesz każdą sytuację z osobna, myśląc o tym, co dla ciebie najlepsze? Opra- cowaliśmy ten test, abyś mógł ocenić, jak bardzo jesteś lojalny. 1. Umówiłeś się na spotkanie ze starym przyjacielem, lecz tego samego dnia zupełnie nieoczekiwanie pojawia się okazja zrobienia korzystnego interesu. Co robisz: wynik a. Dzwonisz do przyjaciela i wyjaśniasz, dlaczego nie możesz przybyć na umówione spotkanie. b. Próbujesz zmienić termin spotkania służbowego. c. Prosisz, aby sekretarka zadzwoniła w twoim imieniu do przyjaciela i podała jakąś wymówkę. 2. Podczas rozmowy z ludźmi, których naprawdę lubisz, ktoś zaczyna nagle krytykować jednego z twoich przyjaciół. Co robisz: wynik 168 a. Głośno bronisz swojego przyjaciela. V b. Nic nie mówisz, ignorując złośliwe uwagi. c. Przyznajesz, że twój przyjaciel może mieć wady, których wcześniej nie dostrzegałeś. Czy jesteś lojalny? 3. Czy zawsze oddajesz głos na tę samą partię polityczną? wynik a. Najczęściej. b. Decyduję za każdym razem. c. Zawsze. 4. Czy wolisz psy od kotów? wynik a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. 5. Czy robiłbyś zakupy w małym sklepiku, gdyby w pobliżu otworzono supermarket? wynik a. Kupowałbym tam, gdzie są niższe ceny. V b. Co jakiś czas zachodziłbym do sklepiku. c. Robiłbym zakupy w najbliższym sklepie. 6. Będąc w wojsku, zostajesz wysłany na wojnę, której nie popierasz. Co robisz: wynik a. Dezerterujesz. b. Wyrażasz swoją dezaprobatę, lecz wykonujesz żołnierski obowiązek. c. Mimo obaw wykonujesz to, co do ciebie należy. 7. Po kilku latach małżeństwa zakochujesz się w młodszej osobie. Co robisz: wynik a. Nawiązujesz przelotny romans, ukrywając wszystko przed partnerem. b. Zostawiasz swojego małżonka. c. Odrzucasz myśl o romansie i zostajesz z dotychczasowym partnerem. 8. Po dwudziestu latach pracy w tej samej firmie otrzymujesz nową propozycję zatrudnienia. Co robisz: wynik a. Ochoczo podejmujesz nową pracę. b. Przed podjęciem ostatecznej decyzji analizujesz wszystkie „za" i „przeciw". \/ c. Nie możesz zostawić starej firmy, przyjaciół i znajomych. 169 Czy jesteś lojalny? 9. Zachorował twój ulubiony pies. Weterynarz słono kosztuje. Co robisz: wynik a. Płacisz, chociaż jest to dla ciebie spore obciążenie finansowe. b. Decydujesz się uśpić psa. c. Przed podjęciem decyzji pytasz weterynarza o fachową opinię na temat szans wyleczenia psa. 10. Twój najlepszy przyjaciel został uznany za winnego popełnienia ciężkiej zbrodni. Co robisz: wynik a. Przyjmujesz werdykt sądu i zrywasz z nim wszelkie kontakty. b. Akceptujesz fakt, że twój przyjaciel jest winny, lecz ze względu na stare dobre czasy starasz się udzielić mu duchowego wsparcia. c. Nie przyjmujesz do wiadomości wyroku sądu i walczysz o uwolnienie przyjaciela. 11. Czy kibicujesz swojej drużynie bez względu na osiągane wyniki? wynik a. Nigdy nie zmieniłbym drużyny, której kibicuję. b. Nie kibicuję żadnej drużynie. c. Czasami zmieniam drużynę, której kibicuję. 12. Czy identyfikujesz się ze swoją ojczyzną bez względu na okoliczności? wynik a. Nie. b. Do pewnego stopnia. c. Tak. 13. Czy sądzisz, że krew jest gęstsza od wody? wynik 170 a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. Czy jesteś lojalny? 14. Wygrywasz dużo pieniędzy na loterii. Co robisz: wynik a. Odsuwasz się od starych przyjaciół, ponieważ nie pasują do twojego nowego świata. b. Podtrzymujesz kontakty z ludźmi, których znałeś. c. Zabiegasz o to, by utrzymywać kontakt ze starymi przyjaciółmi • dzielisz się z nimi swoją pomyślnością. 15. Odkrywasz, że twój partner ma romans. Co robisz: wynik a. Wyrzucasz go z domu. '-> b. Żądasz okresu próby, aby sprawdzić, czy nadal zależy wam na sobie. c. Robisz wszystko, co możesz, aby zatrzymać ukochaną osobę. 16. Czy chodzisz na szkolne spotkania po latach? wynik a. Często. b. Nigdy. c. Czasami. 17. Czy zawsze kupujesz tę samą gazetę? wynik a. Nie. b. Zwykle. c. Tak. V 18. Czy masz wielu przyjaciół, którzy cię od dawna znają? wynik a. Nie. b. Tak. VI c. Kilku. 19. Czy utrzymujesz kontakty z dalszymi krewnymi, nawet jeśli ich towarzystwo nie sprawia ci przyjemności? wynik a. Jest to dla mnie ważne. b. Staram się nie spotykać ich częściej niż to konieczne. v c. Kontaktuję się z nimi, kiedy tylko mogę. 171 Czy jesteś lojalny? 20. Pracownik o długim stażu kradnie papier biurowy. Co robisz: 172 wynik a. Zwalniasz go natychmiast. b. Dajesz mu jeszcze jedną szansę. c. Przed podjęciem decyzji wyznaczasz mu okres próbny. 21. Regularnie odwiedzasz tę samą restaurację. Pewnego dnia podają ci niedobry posiłek. Co robisz: wynik a. Narzekasz, lecz dajesz im jeszcze jedną szansę. b. Postanawiasz zmienić restaurację. c. Nadal chodzisz do tej samej restauracji. 22. Jak wysoko na liście pożądanych zalet umieszczasz lojalność? wynik a. Bardzo wysoko. b. Całkiem wysoko. c. Jest wiele ważniejszych rzeczy. 23. Twój przyjaciel zostaje oskarżony o zbrodnię. Nie masz pojęcia, czy jest winny, czy nie. Czy skłamałbyś, aby dać mu alibi? wynik a. Kategorycznie nie.' b. Możliwe. c. Oczywiście. 24. Czy jesteś gotów umrzeć za swoich przyjaciół? wynik a. Być może. b. Oczywiście. c. Chyba nie. 25. Przyjaciel wyrządza ci krzywdę. Co zrobisz: wynik a. Kończysz przyjaźń. b. Próbujesz znaleźć przyczynę, zanim cokolwiek zrobisz. c. Czujesz się zraniony, lecz podtrzymujesz przyjaźń. Czy jesteś lojalny? Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 2, b: 3, c: 1 2. a: 3, b: 2, c: 1 3. a: 2, b: 1, c: 3 4. a: 3, b: 1, c: 2 5. a: 1, b: 2, c: 3 6. a: 1, b: 2, c: 3 7. a: 2, b: 1, c; 3 8. a: 1, b: 2, c: 3 9. a; 3, b: 1, c: 2 10. a: 1, b: 2, c: 3 11. a:3,b: 1, c: 2 12. a: 1, b:' 2; c: 3 13. a: 3, b: 1, c: 2 14. a: 1, b: 2, c: 3 15. a: 1, b: 2, c: 3 16. a: 3, b: 1, c: 2 17. a: 1, b: 2, c: 3 18. a: 1, b: 3, c: 2 19. a: 3, b: 1, c: 2 20. a: 1, b: 3, c: 2 21. a: 2, b: 1, c: 3 22. a; 3, b: 2, c: 1 23. a: 1,6:2, c: 3 24. a: 2,rb: 3, c: 1 25./a: 1, b: 2, c: 3 Powyżej 65 punktów Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli uzyskałeś 65 punktów lub więcej, jesteś niezwykle lojalny. Dla przyjaciół zrobiłbyś dosłownie wszystko. Jesteś lojalny nawet wówczas, gdy inni na to nie zasługują lub twojej lojalności nie odwzajemniają. 55-64 punktów Jeśli zdobyłeś od 50 do 64 punktów, oznacza to, że jesteś bardzo lojalny i w sytuacji wątpliwej opowiadasz się po stronie przyja- ciół. Jednocześnie nie jesteś na tyle zaślepiony lojalnością, by nie dostrzegać ich błędów. 40-49 punktów Jeśli otrzymałeś od 40 do 49 punktów, potrafisz być lojalny, a jednocześnie masz skłonność do kierowania się własnym inte- 174 Czy jesteś lojalny? resem. Dwa razy się zastanowisz, zanim pomożesz koledze, który znalazł się w nieszczęściu. 30-39 punktów Jeśli uzyskałeś od 30 do 39 punktów, jesteś zainteresowany głównie sobą. Niewiele czasu poświęcasz na myślenie o ludziach, którzy mogliby liczyć na twoją lojalność. Poniżej 30 punktów Jeśli otrzymałeś poniżej 30 punktów, przypuszczalnie nie wiesz nawet, czego dotyczy ten test. Gm zy zamartwiasz się swoim zdrowiem? Czy jesteś osobą, która słysząc o objawach jakiejś choroby, natychmiast je u siebie odnajduje? A może nigdy nie miałeś okazji poznać swojego lekarza rodzinnego? Przeprowadź kolejny krótki test, aby sprawdzić, czy jesteś hipochondrykiem. 1. Czy czasami podejrzewasz, że masz wrzody żołądka? wynik a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. 2. Właśnie przeczytałeś w gazecie, że ludzie cierpiący na chorobę dziąseł częściej mają zawał serca. Co robisz: wynik a. Odrzucasz tę sugestię jako jeszcze jedną fałszywą informację o zagrożeniach dla naszego zdrowia. b. Postanawiasz przywiązywać większą wagę do higieny jamy ustnej. c. Natychmiast umawiasz się na wizytę u dentysty. 3. Partner zauważa, że twoje włosy są coraz rzadsze. Co robisz: wynik a. Nie zwracasz na to uwagi - to normalne, gdy człowiek się starzeje. b. Wydajesz sporą sumę pieniędzy na najnowsze środki zapobiegające wypadaniu włosów. c. Umawiasz się na masaż głowy, mając nadzieję, że zabieg ten nada zdrowy wygląd twoim włosom. 175 Czy jesteś chory? 4. Czy często się ważysz? 5. Czy często oglądasz swój język? 6. Przeczytałeś, że częste mycie zębów jest ważnym czynnikiem decydującym o ogólnym stanie naszego zdrowia. Co robisz: 7. Oglądasz w telewizji program o korzyściach płynących ze spożywania ryb. Co robisz: 8. Gdybyś miał palpitacje serca, czy: 9. Czy gdyby znajomy polecił ci uzdrowiciela: wynik a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. wynik a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. wynik a. Zaczynasz myć zęby trzy razy dziennie. b. Nie zmieniasz swojego dotychczasowego zwyczaju mycia zębów. c. Postanawiasz, że w przyszłości będziesz lepiej dbać o zęby. wynik a. Nie zwracasz na to uwagi - nie cierpisz ryb. b. Postanawiasz regularnie spożywać ryby. c. Decydujesz, że będziesz jadł tyby, gdy tylko sobie o tym przypomnisz. wynik a. Uznałbyś, że jesteś chory na serce. b. Doszedłbyś do wniosku, że żyjesz w ciągłym stresie i potrzebujesz wakacji. c. Nie martwiłbyś się przyczyną dolegliwości. wynik a. Uznałbyś to za nonsens. b. Pomyślałbyś, że może rzeczywiście coś w tym jest. c. Skrzętne zapisałbyś jego adres na wszelki wypadek. Czy jesteś chory? 10. Specjalista daje ci do zrozumienia, ze powinieneś mieć w samochodzie apteczkę pierwszej pomocy. Co robisz: wynik a. Ignorujesz radę. b. Myślisz, że to dobry pomysł, lecz nigdy nie kupujesz apteczki. c. Idziesz do sklepu i kupujesz apteczkę, pilnując, by zawsze znajdowała się na swoim miejscu. 11. Ktoś mówi ci, że ostatnio straciłeś na wadze. Co robisz: wynik a. Przyjmujesz te słowa jako komplement. b. Zastanawiasz się, co mogło spowodować utratę kilogramów. c. Uznajesz, że musisz być chory. 12. Czy miewasz zawroty głowy? wynik a. Nigdy. b. Czasami. c. Często. 13. Czy uważasz się za zdrowego? wynik a. Tak, nigdy nie choruję. b. Staram się nie zab 3rać czasu lekarzom. c. Przez całe życie mam problemy ze zdrowiem. 14. Czy stosujesz dietę? wynik a. Zawsze. b. Kiedy przytyję. c. Nigdy. 15. Czy oglądasz w telewizji dokumentalne programy medyczne? wynik a. Chętnie. b. Czasami. c. Rzadko. 16. Sprawdzasz w „Poradniku medycznym" swoje objawy chorobowe? wynik a. Regularnie. b. Czasami. c. Rzadko. 177 Czy jesteś chory? 17. Czy nosisz przy sobie na wszelki wypadek środki przeciwbólowe? wynik a. Nigdy. | b. Czasami. c. Zawsze. 18. Myśląc o własnej starości: wynik a. Zakładasz, że mimo pewnych problemów zdrowotnych będziesz ogólnie zdrowy. b. Lękasz się, że będziesz zniedołężniały i zdany na innych. c. Nigdy o tym nie myślisz. 19. Na skórze dostrzegasz dziwną plamę, której wcześniej nie było. Co robisz: wynik a. Nie zwracasz na to uwagi. Przecież to tylko plama. b. Obserwujesz, czy plama się zmienia. c. Biegniesz do lekarza, podejrzewając najbardziej złośliwą odmianę czerniaka. 20. Jedząc posiłek w restauracji: wynik a. Zastanawiasz się, czy osoby pracujące w kuchni umyły ręce przed przygotowaniem jedzenia. b. Zapominasz o zdrowiu - przyszedłeś tutaj, aby cieszyć się jedzeniem. c. Chodzisz tylko do tych restauracji, które mają dobrą opinię. 21. Czy boisz się kontaktów z osobami cierpiącymi na choroby zakaźne? wynik a. Wcale. b. Tylko na obszarze dotkniętym epidemią. c. Zawsze. 22. Czy masz zaparcia bez żadnego wyraźnego powodu? wynik 178 a. Często. b. Nigdy. c. Rzadko. Czy jesteś chory? 23. Czy mierzysz sobie puls? wynik a. Od czasu do czasu. b. Często. c. Nigdy. 24. Czy bierzesz witaminy? wynik a. Zawsze. b. Nigdy. c. Czasami. 25. Czy martwisz się o swoje zdrowie? wynik a. Często. b. Czasami. c. Nigdy. Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 3, 2. a: 1, 3. a: 1, 4. a: 3, 5. a: 3, 6. a: 3, 7. a: 1, 8. a: 3, 9. a: 1, 10. a: 1, 11. a: 1, 12. a: 1, 13. a: 1, b: 1, c: 2 b: 2, c: 3 b: 3, c: 2 b: 1, c: 2 b: 1, c: 2 b: 1, c: 2 b: 3, c: 2 b: 2, c: 1 b: 2, c: 3 b: 2, c: 3 b: 2, c: 3 b: 2, c: 3 b: 2, c: 3 14. a: 3, b: 2, c: 1 15. a: 3, b: 2, c: 1 16. a: 3, b: 2, c: 1 17. a: l,b: 2, c: 3 18. a: 2, b: 3, c: 1 19. a: 1, b: 2, c: 3 20. a: 3, b: 1, c: 2 21. a: 1, b: 2, c: 3 22. a: 3, b: 1, c: 2 23. a: 2, b: 3, c: 1 24. a: 3, b: 1, c: 2 25. a: 3, b: 2, c: 1 Ponad 60 punktów Większość nas, wcześniej czy później, myśli o chorobach. Gdy staje się to jednak nawykiem, oznacza to, że towarzyszą nam lęki, które nie zostały wcześnie rozpoznane i właściwie potraktowane. Jeśli twój wynik wynosi 60 punktów lub więcej (maksymalny 179 Czy jesteś chory? rezultat to 75 punktów), znaczy to, że masz problem. Być może potrzebujesz nawet pomocy lekarza. 50-59 punktów Wynik powyżej 50 punktów może oznaczać, że bardzo martwisz się o swoje zdrowie. Oczywiście pochłania cię myśl, że możesz zachorować. 40-49 punktów Wynik od 40 do 49 punktów jest niezły, w dalszym ciągu jednak przeżywasz irracjonalne lęki związane z rzekomą chorobą. Po- myśl, jak mógłbyś je zwalczyć. 30-39 punktów Wynik od 30 do 39 punktów wskazuje, że nie lękasz się o swoje zdrowie, jesteś też wystarczająco rozsądny, aby dostrzec realne zagrożenie. Poniżej 30 punktów Wynik poniżej 30 punktów wskazuje, że nie grozi ci hipochondria. Nie traktujesz swojego zdrowia zbyt poważnie. Możesz mieć problemy wynikające ze zignorowania wczesnych objawów zbliża- jącej się choroby. Czy pstiś nieśmiały^ | zy jesteś osobą, która nie lubi robić wokół siebie zamiesza- nia? Czy wolisz milczeniem skwitować złą obsługę w re- stauracji, niż wywołać awanturę? Czy zgadzasz się z ludź- mi, nawet jeśli wiesz, że nie mają racji, tylko dlatego, iż nie lubisz kłopotów? Jeśli tak, to znaczy, że jesteś bardzo nieśmiały. Oczy- wiście, wszyscy czasami wybieramy łatwiejsze rozwiązanie, dla niektórych jest to jednak sposób na życie. Nie warto powodować zamieszania. Aby ocenić swój poziom nieśmiałości, odpowiedz na następujące pytania. 180 1. ^zy czujesz się najbardziej zrelaksowany, gdy: wynik a. Pracujesz we własnej firmie. b. Przebywasz w gronie rodziny i przyjaciół. c. Uczestniczysz w dużym spotkaniu towarzysk m. 2. Podczas spotkania w gronie czterech, pięciu osób zwykle: wynik a. Słuchasz, co mają do powiedzenia inni. b. Uczestniczysz w rozmowie tak jak pozostali. c. Zwykle najczęściej zabierasz głos. 3. Jaka forma najbardziej ci odpowiada, gdy chcesz się z kimś porozumieć: wynik ^ a. List. b. Telefon. c. Osobista rozmowa. 181 Czy jesteś nieśmiały? 4. W autobusie lub pociągu: 6. Czy wziąłbyś udział w zawodach karaoke? 8. Jak często zabierasz głos na spotkaniach? 9. Czy kiedykolwiek udało ci się przegadać przedstawiciela odmiennej płci? 182 wynik a. Nigdy nie rozpoczynasz rozmowy z osobą siedzącą obok lub naprzeciw ciebie. b. Czasami rozmawiasz z innymi pasażerami. c. Zwykle próbujesz nawiązać rozmowę z towarzyszami podróży. 5. Na ulicy zbliża się do ciebie osoba, którą ledwie rozpoznajesz. Co robisz: wynik a. Przechodzisz obok i ignorujesz ją, chyba że sama zacznie z tobą rozmowę. b. Rzucasz na nią okiem i nieznacznie kiwasz głową na powitanie. c. Rozpoczynasz rozmowę i próbujesz ustalić, jak dobrze się znacie. wynik a. Chyba żartujesz. b. Być może. c. Nie próbuj mnie prowokować. 7. Jak często opowiadasz dowcipy w towarzystwie innych osób? wynik a. Nigdy. b. Czasami. c. Często. wynik a. Prawie wcale. b. Czasami. c. Bardzo często. wynik a. Nigdy. b. Czasami. c. Często. Czy jesteś nieśmiały? 10. Czy wziąłbyś udział w przedstawieniu teatru amatorskiego? wynik a. W żadnym wypadku. b. Mógłbym, gdyby ktoś nalegał. c. Tak, bardzo chętnie. 11. Jak się czujesz, gdy spotykasz kogoś po raz pierwszy? wynik a. Dziwnie, jestem trochę zdenerwowany. b. Swobodnie, chętnie poznaję nowe osoby. c. Mam nieodpartą ochotę opowiedzieć im o sobie. 12. Żegnając się po kolacji z osobą płci przeciwnej, wolałbyś: wynik a. Podać jej rękę. b. Podać rękę i poklepać po ramieniu. c. Podać rękę i pocałować w oba policzki. 13. Prowadząc rozmowę z jedną osobą, wolisz: wynik a. Słuchać, jak opowiadają o tym, co ostatnio robili. b. Gdy każdy mówi, co u niego słychać. c. Dominować nad nimi, opowiadając o sobie. 14. Jedziesz zatłoczoną windą. Czy: wynik a. Stoisz spokojnie i nie zwracasz uwagi na inne osoby. b. Chociaż niewiele mówisz, masz kontakt wzrokowy z innymi pasażerami. c. Starasz się wygłosić jakąś błyskotliwą uwagę skierowaną do osób w windzie. 183 Czy jesteś nieśmiały? 184 15. Podczas kolacji wydanej przez firmę, w której pracujesz, siedzisz przy stole w grupie dwudziestu osób. Jak często podejmujesz rozmowę? wynik a. Mówisz bardzo mało, lecz spożywając posiłek, słuchasz innych osób. b. Zwykle rozmawiasz jedynie z osobami, które siedzą obok ciebie. c. Często włączasz się do ogólnej rozmowy przy stole. 16. Idąc ulicą w centrum miasta, zauważasz, że reporterzy telewizyjni przeprowadzają rozmowy z przechodniami. Co robisz: wynik a. Odwracasz się w drugą stronę lub przechodzisz na drugą stronę ^licy, by ich nie spotkać. b. Kiedy do ciebie podchodzą, mówisz kilka słów do kamery. c. Jesteś gotowy nadłożyć drogi, byle tylko się z nimi spotkać. 17. Na korytarzu w biurze spotykasz samego prezesa firmy. Co robisz: wynik a. Spuszczasz głowę, mając nadzieję, że cię nie zauważy. b. Zachowujesz się naturalnie i rozmawiasz z nim, jeśli jest to właściwe. c. Robisz wszystko, by móc z nim porozmawiać. 18. Masz wziąć udział w uroczystości, na którą zostali zaproszeni ważni i wpływowi ludzie. Co na siebie włożysz? wynik a. To samo, co włożyłbyś na inną uroczystość o podobnym charakterze. b. Kupiłbyś coś nowego specjalnie na tę okazję. c. Coś wyjątkowego, wyróżniającego w tłumie. 19. Jak często zabiegasz o awans? wynik a. Nigdy. b. Czasami. c. Często. Czy jesteś nieśmiały? 20. Jak byś się czuł, gdyby poproszono cię o wygłoszenie przemówienia do dużej grupy osób? wynik a. Byłbym przerażony taką propozycją. b. Starałbym się przygotować i wygłosić dobre przemówienie, chociaż wolałbym tego nie robić. c. Byłbym zadowolony i podekscytowany tą propozycją. 21. Czy opalasz się w kostiumie kąpielowym w ogrodzie, gdzie mogą cię zobaczyć sąsiedzi? wynik a. Nigdy. b. Czasami. c. Często. 22.1 3odczas zabawy w nocnym klubie piosenkarz zaprasza gości na cenę, by pomogli mu zaśpiewać kolejną piosenkę. Co zrobisz? wynik a. Nigdy bym się nie zgłosił. b. Być może wyszedłbym na scenę. c. W ułamku sekundy znalazłbym się na scenie. 23. unkty a. Często. b. Nigdy. c. Czasami. 8. Czy kupujesz używane samochody? punkty a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy. 9. Czy często przygotowujesz obiad z tego, co pozostało z przedniego dnia? punkty | a. Rzadko. b. Nigdy. c. Często. 10. Czy twoje dzieci noszą po sobie ubrania? punkty a. Często. b. Czasami. c. Nigdy. 11. Czy podróżujesz czasami pierwszą klasą? punkty a. Nigdy. b. Od czasu do czasu. | c. Często. 12. Czy chodzisz do drogiej restauracji, by coś uczcić? punkty a. Czasami. b. Zawsze. c. Nigdy. 13. Czy kupujesz markowe ubrania? punkty a. Nigdy. b. Rzadko. c. Często. 245 Czy jesteś oszczędny? 14. Czy byłbyś gotowy zapłacić 300 złotych od osoby w restauracji? punkty a. Być może. b. Prawdopodobnie. c. Absolutnie nie. 15. Czy sortujesz śmieci? junkty a. Oczywiście. b. Nie myślę o tym. c. Kiedy o tym pamiętam. 16. Czy potrafisz wykorzystać odpadki? punkty a. Często. b. Rzadko. c. Nigdy. 17. Czy kupujesz w supermarketach tanie towary firmowane przez sieć handlową? 3 wikty a. Nigdy. b. Często. c. Czasami. 18. Czy poprawiasz smak tanich produktów przyprawami i ziołami? Dunkty a. Czasami. b. Zawsze. c. Nigdy. 19. Czy wolisz sztuczne kwiaty, ponieważ są trwalsze? Dunkty a. Oczywiście. b. Niekoniecznie. c. Nie. 20. Czy zjadłbyś coś, co ci nie smakuje, tylko dlatego, że jest tanie? punkty a. Prawdopodobnie. b. Nie. c. Być może. 21. Czy zgodziłbyś się, by twoje dzieci nosiły zniszczone ubrania, gdybyś mógł w ten sposób zaoszczędzić pieniądze? punkty a. Nie. b. Oczywiście. c. Być może. 22. Czy jeździsz na wakacje za granicę? punkty a. Chyba żartujesz. b. Często. 246 c. Gdy mogę sobie na to pozwolić. Czy jesteś oszczędny? 23. Jak często jadasz poza domem? Dunkty a. Co tydzień. b. Raz w miesiącu, c W wyjątkowe okazje. 24. Jak często chodzisz do kina? junkty a. Co tydzień. b. Raz w miesiącu. c. Bardzo rzadko. 25. Czy oszczędzanie sprawia ci przyjemność? Dunkty a. Nie. b. Niewielką. c. Tak. Wynik testu Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów. 1. a: 2, b: 3, c: 1 14. a: 2, b: 1, c: 3 2. a: 1, b: 2, c: 3 15. a: 3, b: 1, c: 2 3. a: 1, b: 2, c: 3 16. a: 3, b: 2, c: 1 4. a: 3, b: 2, c: 1 17. a: 1, b: 3, c: 2 5. a: 1, b: 3, c: 2 18. a: 2, b: 3, c: 1 6. a: 1, b: 2, c: 3 19. a: 3, b: 2, c: 1 7. a: 3, b: 1, c: 2 20. a: 3, b: 1, c: 2 8. a: 3, b: 2, c: 1 21. a: 1, b: 3, c: 2 9. a: 2, b: 1, c: 3 22. a: 3, b: 1, c: 2 10. a: 3, b: 2, c: 1 23. a: 1, b: 2, c: 3 11. a: 3, b: 2, c: 1 24. a: 1, b: 2, c: 3 12. a: 2, b: 1, c: 3 25. a: 1, b: 2, c: 3 13. a: 3, b: 2, c: 1 Powyżej 70 punktów Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli zdobyłeś 70 lub więcej punktów, nawet Scrooge by z tobą nie wytrzymał. Jak możesz tak żyć? Czy jesteś oszczędny? 60-69 punktów Jeśli uzyskałeś wynik w przedziale od 60 do 69 punktów, jesteś skąpy, chociaż uważasz się tylko za oszczędnego. W rzeczywisto- ści jesteś skąpiradłem. 40-59 punktów Wynik w zakresie od 40 do 59 punktów wskazuje, że nie jesteś skąpy, lecz wydajesz pieniądze w rozsądny sposób. Dwa razy pomyślisz się, zanim wydasz pieniądze. Potrafisz się jednak cieszyć życiem, gdy jesteś w dobrym nastroju. 30-39 punktów Wynik w przedziale od 30 do 39 punktów oznacza, że nie jesteś szczególnie gospodarny i lubisz się cieszyć tym, co zarobiłeś, bez zaprzątania sobie głowy myślą o jutrze. Poniżej 30 punktów Jeśli uzyskałeś mniej niż 30 punktów, ciesz się tym tak długo, jak to możliwe (ponieważ już wkrótce może się to okazać niemoż- liwe). 248 Z grami poświęconymi tematyce osobowości zetknąłem się po raz pierwszy we francuskim filmie. Chociaż zapamiętałem z niego niewiele, na zawsze utkwiła mi w pamięci gra, którą spróbuję tutaj zrekonstruować. Jej podstawowa zasada jest bar- dzo prosta. Gracze po kolei odpowiadają na pytania, które mogą ich skłonić do ujawnienia typu swojej osobowości. W drugiej części zabawa staje się jeszcze ciekawsza - gracze zaczynają od- gadywać odpowiedzi swoich partnerów. Pamiętam, ze w filmowej wersji gry uczestnicy zabawy stawali się coraz złośliwsi. Oczywi- ście moja lista pytań nie jest wyczerpująca. Jestem przekonany, że gdy tylko zrozumiesz sens gry, sam wymyślisz własne. Pytania zadawane graczom powinny być dobierane w sposób losowy, należy też pamiętać o zmienianiu nieszczęśnika, którego odpo- wiedzi będziecie zgadywać. Zapiszcie na karteczkach imiona gra- czy i numery odpowiedzi, a następnie wyciągajcie je z torebki. Podobnie jak w przypadku testów osobowości nie ma tutaj do- brych ani złych odpowiedzi. Zabawa polega na tym, by stwierdzić, w jakim stopniu ludzie są gotowi do zwierzeń na temat własnej osobowości lub co naprawdę myślą na temat innych osób. Przy- puszczalnie nie powiedzą tego świadomie, lecz czytając między wierszami, będziesz mógł się wiele dowiedzieć. Odpowiedzi me muszą być zwięz- łe. W trakcie zabawy można zadawać dodatko- we pytania i analizować wybrane odpowiedzi. Opisana gra me jest psychometrycznym kwestionariuszem, który ogranicza możliwość odpowiedzi do podanych w teście. Można udzielać całkiem dowol- nych odpowiedzi. 249 Chińska ruletka Grał 1. Gdybyś miał zostać ptakiem, jakim chciałbyś być? 2. W jakim mieście chciałbyś umrzeć? 9. Kto jest twoim najlepszym przyjacielem? 10. Kogo nienawidzisz najbardziej na świecie? 3. Gdybyś mógł stać się kimś sławnym, kim chciałbyś być? 4. Wymień trzy osoby, które najbardziej cenisz. • .......[ M 11. Jaka jest twoja największa cnota? 12. Jaka jest twoja największa wada? 5. Czy gdybyś mógł, chciałbyś wiedzieć, kiedy umrzesz? 6. Gdybyś miał zaśpiewać piosenkę o swoim życiu, którą byś wybrał? 7. Którego filmowego lub powieściowego bohatera najbardziej przypominasz? 8. Którym filmowym lub powieściowym czarnym charakterem chciałbyś być? 13. Jak sądzisz, w jakim wieku umrzesz? 14. Czy zamieniłbyś się z kimś swoją twarzą? 15. Gdybyś mógł wypowiedzieć trzy życzenia, jakie byś podał? 16. Wyobraź sobie, że otrzymałeś na jedną godzinę władzę absolutną w swoim kraju. Co robisz? Chińska ruletka 17. Jaki wybrałbyś zawód, gdybyś 25. Czy jesteś naprawdę miał zupełnie wolny wybór? szczęśliwy? 18. Czego się najbardziej obawiasz? 26. Czy poślubiłbyś jeszcze raz tę .................................................................. samą osobę? 19. Jaki dzień był najlepszym dniem twojego życia? 27. Czy naprawdę chciałbyś być bogaty? 20. Jaki dzień był najgorszym dniem twojego życia? 28. Jak zaplanowałbyś swój czas, wiedząc, że został ci jeden miesiąc życia? 21. Opisz najgorszy koszmar...................................................................... swojego życia. ................................... 29. Jaki był twój największy błąd w życiu? 22. Jakie wydarzenie z twojego życia wprawia cię do dziś w zakłopotanie? 30. Wymień jakąś odważną decyzję, której nigdy nie żałowałeś. 23. Czy kochałeś swoich rodziców? .................................................................. 31. Jaka jest najtrudniejsza rzecz, którą musiałeś zrobić? 24. Czy byłeś kochany przez................................................................... rodziców? 251 Chińska ruletka Gra 2 1. Jaką tajemnicę chciałbyś poznać najbardziej? 2. Ile osób przeciwnej płci naprawdę kochałeś? 3. Jakie wybrałbyś sobie imię, gdybyś musiał zmienić obecne? 4. Jaki napis umieściłbyś na swoim nagrobku? (Nie możesz wybrać kremacji!). 5. Wybierz bajkę, która najlepiej do ciebie pasuje. 6. Jakim bohaterem fikcyjnym chciałbyś zostać? 7. Wymień zawód, który najbardziej chciałbyś wykonywać. 8. Wybierz sobie nowych rodziców. Podaj tyle szczegółów, ile tylko możliwe. 9. Wymyśl na nowo własne doświadczenia zawodowe. 10. Napisz swoje słynne ostatnie słowa. 11. Zostałeś pisarzem. Podaj tytuł swojego pierwszego dzieła. 12. Którą postać historyczną najbardziej podziwiasz i dlaczego? 13. Czy jest coś gorszego od śmierci? Dlaczego? 14. Twój kraj został wplątany w wojnę, chociaż nie dopuścił się żadnej winy. Na razie nie ma groźby zbrojnej inwazji. Czy byłbyś gotów stanąć do walki? 15. Czy wierzysz w życie po śmierci? 16. Czy wierzysz w niebo i/lub piekło? 252 Chińska ruletka 17. Gdybyś miał być samochodem, jaką markę byś wybrał? 24. Z czym się wiążą twoje największe ambicje? 18. Gdybyś był dzikim zwierzęciem, do jakiego gatunku byś należał? 19. Czy chciałbyś spotkać kosmitów/obcą formę życia? 20. Określ swoją hojność w skali od 1-10. 25.0 co masz największy żal? 21. Określ swoją uczciwość w skali od 1-10. 26. Wymień osobę niebędącą członkiem twojej rodziny, z którą chciałbyś się znaleźć na bezludnej wyspie. 27. Wymień jedną rzecz, za którą chciałbyś zostać zapamiętany. 28. Czy wierzysz, że twoje życie ma jakieś znaczenie? 22. Określ swój wygląd w skali od 1-10. 29. Czy poświęciłbyś swoje życie dla drugiej osoby? 23. Jakie oprócz urodzin było najważniejsze wydarzenie w twoim życiu? 30. Połącz kolory z poszczególnymi dniami tygodnia. Uzasadnij swój wybór. 253 Chińska ruletka Gra 3 W trzeciej i czwartej grze należy wybrać jedną osobę, której będą dotyczyły poniższe pytania zadawane pozostałym graczom. 1. Gdyby Iksiński był zwierzęciem, kim by był? 2. Pomyśl o piosence, która najle- piej opisuje życie Iksińskiego. 3. W jakim zespole grającym muzykę pop mógłby występować Iksiński? 4. Jaką słynną postać mógłby poślubić Iksiński? 5. Jakie będzie najbardziej znaczące wydarzenie w życiu Iksińskiego? 6. Jaki zawód, oprócz aktualnie wykonywanego, najlepiej pasuje do Iksińskiego? 7. Opisz Iksińskiego, porównując go do postaci z jakieś książki. Pozostali gracze muszą odgadnąć, kim jest ta postać. 8. Napisz hymn pochwalny na cześć Iksińskiego. 9. Jaka jest największa wada Iksińskiego? 10. Jaki jest najbardziej irytujący nawyk Iksińskiego? 11. Wyobraź sobie, że Iksiński jest planetą. O jakiej planecie pomyślałeś? 12. Iksińskiego musi iść na bal maskowy. Jaki kostium będzie dla niego najodpowiedniejszy? 13. Gdyby Iksiński musiał zmienić płeć, jakie imię najbardziej by do niego pasowało? 14. Co najbardziej cenisz u Iksińskiego? 254 Chińska ruletka 15. Wymień jedną rzecz, którą chciałbyś zmienić w Iksińskim. 16. Pomyśl o życiu Iksińskiego jak o książce. Jaki dałbyś jej tytuł? 17. Pomyśl o życiu Iksińskiego jak o filmie. Kto zagrałby rolę Iksińskiego? Jak myślisz, kogo Iksińskiego wybrałby do tej roli? 18. Nadaj Iksińskiemu nowe imię (nie przydomek, lecz prawdziwe imię). 19. Wymyśl przydomek dla Iksińskiego. 20. Napisz żartobliwy limeryk o Iksińskim. 21. Napisz krótką notatkę o Iksiń- skim do szkolnej kroniki. (Jeśli znasz jej treść, nie uczestnicz w tym punkcie zabawy). 22. Pomyśl, która z twoich cech najbardziej drażni Iksińskiego. 23. Wyobraź sobie, że Iksiński kieruje wyprawą badawczą w nieznane rejony globu. Opisz waszą współpracę. 24. Który znany malarz wybrałby Iksińskiego na swojego modela? 25. Jaki utwór klasyczny najsilniej przypomina ci o Iksińskim? 26. Jaki wiersz mógłby dotyczyć Iksińskiego? 27. Gdyby ludzie naprawdę wytwarzali wokół siebie aurę, jaką barwę miałaby aura Iksińskiego? 28. Gdyby Iksiński miał dostać Nagrodę Nobla, za co by ją otrzymał? 29. Niektórzy twierdzą, że są „ludzie koty" i „ludzie psy". Kim jest Iksiński? 255 Chińska ruletka Gra 4 I.Co podarowałbyś Iksińskiemu jako prezent życia? 2. Kto jest według ciebie największym przyjacielem Iksińskiego? 3. Gdyby Iksiński musiał emigrować, do jakiego kraju by wyjechał? 4. Czy Iksiński byłby zbuntowanym chłopem, czy dworzaninem? 5. Jakiego bohatera dramatów Szekspira Iksiński mógłby przekonująco zagrać? 6. Wymień słynny cytat, który Iksiński mógłby wygłosić. 7. Odgadnij drugie imię Iksińskiego. 8. Gdyby Iksińskiego miał swoje motto, jak by ono brzmiało? 256 9. Wybierz postać operową, która najbardziej przypomina Iksińskiego. 10. Gdybyś nie wiedział, do jakiej narodowości zaliczyłbyś Iksińskiego? 11. Jaką postać z greckiej mitologii przypomina Iksiński? 12. Wymień pięć ulubionych rzeczy Iksińskiego. 13. Wymień najlepsze cechy charakteru Iksińskiego. 14. Przypomnij sobie najśmieszniejszą rzecz, jaką Iksiński ci powiedział. 15. Oceń poczucie humoru Iksińskiego w skali od 1 do 10. 16. Oceń intuicję Iksińskiego w skali od 1 do 10. 17. Oceń inteligencję Iksińskiego w skali od 1 do 10. 18. Odgadnij znak zodiaku Iksińskiego. 19. Odgadnij chiński znak zodiaku Iksińskiego. 20. Kto jest ulubionym pisarzem Iksińskiego? 21. Zgadnij, kto jest ulubionym aktorem i aktorką Iksińskiego. 22. Jaka jest ulubiona potrawa Iksińskiego z kuchni innego kraju? 23. Oceń ambicję Iksińskiego w skali od 1 do 10. Chińska ruletka 24. Oceń atrakcyjność Iksińskiego w skali od 1 do 10. 25. Jaki zawód wybrałbyś dla Iksińskiego? 26. Jaki rodzaj muzyki Iksiński lubi najbardziej? 27. Gdyby Iksiński miał nieograni- czone możliwości, w jakim domu i gdzie by mieszkał? 28. W jaki sposób Iksiński wydałby fortunę? 29. Co najbardziej cenisz u Iksińskiego? 30. Jak myślisz, czego najbardziej żałuje Iksiński? 257 ra, którą teraz opiszę, może być prosta lub złożona, w zależ- ności od twojego życzenia. Zasady są bardzo proste. Podaję ?początek historii, a ty musisz dopisać jej ciąg dalszy. Grając w nią na przyjęciu, należy ograniczyć liczbę zadań do kilku. Jeśli chcesz poświęcić tej grze więcej czasu, możesz poprosić uczestników o szersze rozwinięcie dalszego ciągu własnej historii. Grupa rozbitków dociera do bezludnej wyspy. Zapasy żywności się kończą i nieszczęśni żeglarze zamieniają się w kanibali, by przeżyć. W końcu zostają uratowani. Tuż przed nadejściem pomocy udaje im się ukryć ślady zbrodni i złożyć przysięgę, że nigdy nie zdradzą tego, co się wydarzyło. 258 2. Młoda kobieta pracuje za marne grosze jako fryzjerka. Pewnego dnia jej salon odwiedza klientka, która mówi, że z jej urodą mogłaby zostać modelką. Porozmawia o niej ze znajomą z agencji modelek. Nieoczekiwanie młoda fryzjerka dostaje propozycję pracy w agencji i wkrótce odnosi wielki sukces. Zarabia teraz olbrzymie pieniądze, lecz widzi, że sukces stał się barierą, która oddziela ją od rodziny i dawnych przyjaciół. Konsekwencje 3. Trzy siostry mieszkają z owdowiałym ojcem. Dwie starsze wychodzą za mąż, wyprowadzają się i tracą kontakt z rodziną. Najmłodsza utknęła w domu. Opiekuje się starym ojcem. Jej życiowe szansę maleją. 4. Jesteśmy w starożytnej Grecji. Młody mężczyzna idzie do Delf do wyroczni. Ku swemu zdziwieniu dowiaduje się, że pewnego dnia zostanie królem. By przepowiednia się spełniła, musi jednak opuścić rodzinę, udać się w nieznane i poczekać, aż nadejdzie właściwy czas. Mężczyzna siedzi w restauracji razem z przyjaciółmi. Wyglądając przez okno, spostrzega młodego człowieka, który podchodzi do młodej kobiety, czekającej na przeciwległym rogu ulicy. Rozmawiają ze sobą przez chwilę i razem odchodzą. Obserwujący tę scenę uświadamia sobie nagle, że zna tego młodzieńca. To bliski przyjaciel rodziny, którego zna od lat. 259 Konsekwencje 6. Pewna pani pracuje od wielu lat w tej samej firmie i odnosi znaczny sukces. Firma jest zdominowana przez mężczyzn i istnieje małe prawdopodobieństwo, że uda się jej dotrzeć na szczyt. Ku ogólnemu zaskoczeniu, podczas jednego z burzliwych posiedzeń okazuje się, że ma szansę otrzymania przeważającej liczby głosów i zostania prezesem. Stare wygi nie są zadowolone z takiego obrotu wydarzeń. 9. Konsekwencje Mężczyzna co tydzień, rok w rok, kupuje los na loterii. Zawsze wybiera Skombinacie liczb i chociaż nigdy nie wygrywa, z wie m zadowoleniem sprawdza wygrane pod ^mec tygod^ Wos tygodnia odkrywa, że jego numery wygrały. Niestety, me może znaleźć losu w kieszeni płaszcza. 7. Grupka przyjaciół kończących uniwersytet składa uroczyste przyrzeczenie. Przysięgają, że przez całe życie będą sobie pomagać. Uważają, że działając w grupie, mają większe szansę na odniesienie sukcesu, niż gdyby działali w pojedynkę. 10. Po dziesięciu latach nieobecności mężczyzna wraca do domu. Odkrywa, że jego rodzina uwierzyła w pogłoski, iż zginął na morzu. Jego żona powtórnie wyszła za mąż, a dzieci traktują obcego mężczyznę jak swojego ojca. Dwóch mężczyzn kocha tę samą kobietę. Namiętność rodzi zazdrość, ta zaś prowadzi do bójki, w której wyniku, na skutek nieszczęśliwego wypadku, ginie ich ukochana. Jeden z mężczyzn zostaje oskarżony, skazany i osadzony w więzieniu. Wiele lat później, po jego wyjściu z więzienia, dochodzi do ich spotkania. 261 I mmwmm Fo oczywiste, że nasza osobowość ma decydujący wpływ na sposób, w jaki zakończymy każdą historię. Ponieważ każdy z nas jest mocno zasklepiony we własnej osobowości, trud- no nam wyobrazić sobie, że istnieje inny sposób myślenia i od- czuwania. Najciekawszym sposobem przeprowadzenia gry jest porównanie własnego zakończenia historii z innymi. Podczas gdy ty patrzysz na każdą sytuację optymistycznie, inne osoby przyj- mują bardziej pesymistyczny, złowieszczy sposób widzenia. Lu- dzie chętnie przejmują stereotypowy pogląd, że istnieją „dobre" i „złe" osobowości. Podziały te mogą się uwidocznić w opisanej grze. Czy sądzisz, że twoi przyjaciele wymyślili zwyczajnie inne zakończenie historii, czy też że ich sposób myślenia jest nie do przyjęcia? W jakim stopniu jesteś gotów pójść na kompromis w sprawie wybranego zakończenia? Czy jesteś pewien swoich możliwości twórczych? A skoro już mówimy o pomysłowości, czy było ci trudno dopisać własne zakończenie? Dla niektórych jeden prosty incydent staje się początkiem nieskończonego łańcucha zdarzeń, inni z wielkim trudem wymyślą kolejne zdanie. aszych bohaterów wybieramy z powodu cechy, które sami chcielibyśmy mieć. Z kolei, dokonując wyboru złoczyńców, interesują nas cechy, które budzą w nas największy sprze- ciw i pogardę, chociaż często są w nas głęboko ukryte. Dlatego dokonany wybór bohaterów i złoczyńców może nam dostarczyć pewnych wskazówek na temat naszej osobowości. Zabaw się w poniższą grę, aby na podstawie własnych wyborów uzyskać wgląd w swoją osobowość. Poniżej umieściliśmy nazwiska zna- nych bohaterów i złoczyńców. Są wśród nich kobiety i mężczyźni, abyś mógł wybrać cechy, które najbardziej podziwiasz u przed- stawicieli obydwu płci. Wybierz 10 bohaterów i 10 bohaterek, poczynając od tych, których najbardziej podziwiasz. Zapisz nazwiska swoich wybrań- ców na kartce papieru. Następnie wypisz nazwiska 10 mężczyzn i 10 kobiet, których uważasz za największych złoczyńców. Na mojej liście nazwisk nie odróżniam bohaterów od łotrów. Opinie są zróżnicowane, decyzja będzie więc należała do ciebie. Na przykład, do niedawna wielu białych mieszkańców Republiki Południowej Afryki umieściłoby Nelsona Mandelę na liście zło- czyńców. Obecnie Mandela jest powszechnie uważany za bohate- ra. Gra stanie się ciekawsza, jeśli przyłączą się do ciebie przyja- ciele. Kiedy każdy z graczy sporządzi własną listę, spróbujcie odgadnąć, jakich bohaterów i złoczyńców wybrali wasi znajomi. Porównanie list w końcowej fazie gry powinno stać się źródłem pomysłów do dalszej dyskusji. I 262 263 Bohaterowie i złoczyńcy Bruce Willis Winston Churchill Martin Luther King Nelson Mandela Winona Ryder Rudolf Nuriejew Che Guevarą Michael Schumacher Frank Sinatra Saddam Husajn Barbara Streisand Bili Gates Nortnan Schwarzkopf papież Jan Paweł II Donald Trump Imelda Marcos Linda Lovelace królowa Elżbieta II Adolf Hitler Ronald Reagan Pablo Picasso Lorena Bobbitt Poi Pot Mae West Rasputin Marilyn Monroe Charles Manson Michaił Gorbaczow ajatollah Chomeini Germaine Greer Maria Skłodowska Napoleon Bonaparte Monica Lewinsky książę Karol Aleksander Wielki Jimi Hendrix Józef Stalin Benazir Bhutto Joanna D'Arc Jasir Arafat Dwight Eisenhower Madonna Albert Einstein Indira Ghandi księżniczka Diana Magie Johnson Mao Zedong matka Teresa z Kalkuty Mahatma Gandhi Sharon Stone Neil Armstrong Geri „Ginger" Halliwell Sandie Shaw Margaret Thatcher Dorothy Parker królowa Elżbieta 1 Eleanor Roosevelt Clint Eastwood Jean-Paul Sartre Hillary Clinton 10 bohaterów 1. 10 bohaterek 1. 10 złoczyńców (mężczyzn i kobiet) 1. 2. 2. 2. 3. 3. 3 4. 4. 4 5. 5. 5. 6. 6. 6. 7. 7. 7 8. 8. 8 ir '?" 9. 9. 9 264 10. 10. 10 1 i „Niebo" można się bawić samemu lub w gronie przyjaciół. Zabawa polega na opisaniu życia „idealnego" dla siebie. Poniżej wymieniamy kilka jego kategorii. W każdej będziesz musiał wskazać to, co uważasz za idealne dla siebie. W grze nie obowiązują żadne ograniczenia. Na przykład, możesz napisać, że najlepsza byłaby dla ciebie kariera chirurga, chociaż nie masz żadnego wykształcenia medycznego, lub wybrać życie aktora małego teatru, wiedząc, że nie mógłbyś się utrzymać z zarobionych w nim pieniędzy. Możesz odnieść wrażenie, że jest to zabawa w śnienie na jawie. Rzeczywiście, można ją tak potraktować, ale nawet wówczas będziesz mógł dzięki niej wniknąć w zakamarki własnej osobowości. Jeśli zaś spojrzysz głębiej, odkryjesz, że gra jest pretekstem do przeprowadzenia oceny dotychczasowego życia i zadania pytania, czy właśnie takiego życia pragniesz. Będziesz miał również okazję zadać sobie pytanie, jaką jesteś osobą i jakie rzeczy dają ci szczęście. Spróbuj wyjść poza sporządzenie prostej listy wyborów. Na przykład, jeśli uznasz, że najlepszą życiową partnerką byłaby dla ciebie Jodie Foster, zastanów się, dlaczego i co taki wybór mówi o twojej (i jej) osobowości. W tekście zostawiliśmy miejsce, w którym możesz wpi- sać swoje odpowiedzi. 1. Moim idealnym partnerem byłby:. Ponieważ:................................... 265 Niebo 2. Moją idealną karierą zawodową byłaby: Ponieważ:............................................. 3. Mój idealny dom byłby:. Ponieważ:................... 4. Moim idealnym zwierzęciem domowym byłby:. Ponieważ:........................................................ 5. Moimi idealnymi wakacjami byłby:. Ponieważ:..................................... 6. Moim idealnym wieczorem poza domem byłoby: Ponieważ:............................................................ Niebo 7. Idealnym krajem, w którym mógłbym zamieszkać byłby:..................................................... Ponieważ: 8. Moim idealnym szefem byłby: Ponieważ:............................. 9. Moje idealne przyjęcie urodzinowe wyglądałoby tak Ponieważ: 10. Moją idealną potrawą byłaby: Ponieważ:............................ 11. Gdybym potrafił zatrzymać czas, idealnym wiekiem b łh dla mnie:............................................... Ponieważ: Niebo 2. Moją idealną karierą zawodową byłaby: Ponieważ:............................................. 3. Mój idealny dom byłby:. Ponieważ:................... 4. Moim idealnym zwierzęciem domowym byłby:. Ponieważ:........................................................ 5. Moimi idealnymi wakacjami byłby:. Ponieważ:..................................... 266 6. Moim idealnym wieczorem poza domem byłoby: Ponieważ:............................................................ Niebo 7. Idealnym krajem, w którym mógłbym zamieszkać, byłby:........................................................................ Ponieważ: 8. Moim idealnym szefem byłby:. Ponieważ:.............................. 9. Moje idealne przyjęcie urodzinowe wyglądałoby tak:. Ponieważ:................................................................... 10. Moją idealną potrawą byłaby:. Ponieważ:.............................. 11. Gdybym potrafił zatrzymać czas, idealnym wiekiem byłby dla mnie:............................................................................... Ponieważ:........................................................................... 268 Niebo 12. Idealnym okresem historycznym byłby dla mnie:............ Ponieważ:....................................................................... 13. Moimi idealnymi przyjaciółmi byliby:................................ Ponieważ:....................................................................... 14. Gdybym miał otworzyć prywatny interes, byłoby to:....... Ponieważ:....................................................................... 15. Rzeczą, którą najbardziej chciałbym osiągnąć w życiu, jest:.................................................................................... Ponieważ:....................................................................... 16. Największą przygodą mojego życia byłoby:................... Ponieważ:...................................................................... Niebo 17. Największym dziełem charytatywnym, którego mógłbym się podjąć, byłoby:............................................................................... Ponieważ:.................................................................................... 18. Idealną przyszłością dla moich dzieci byłoby:.............................. Ponieważ:.................................................................................... 19. Rzeczą, która uczyniłaby mnie najbardziej dumnym człowiekiem, jest:................................................................................................. Ponieważ:.................................................................................... 20. Gdybym mógł napisać jedno z wielkich dzieł literatury, byłaby to:................................................................................................... Ponieważ:.................................................................................... 21. Gdybym mógł zostać wielkim przywódcą, byłbym:...................... Ponieważ:.................................................................................... 269 ra w „Piekło" jest przeciwieństwem gry w „Niebo" (zob. strona 265). Teraz musisz się zastanowić nad tym, czego najbardziej nienawidzisz w życiu. Oczywiście i tutaj na- leży zapomnieć o wszelkich ograniczeniach. Jeśli nie znosisz swojego szefa, śmiało możesz się do tego przyznać. Jeśli chciałbyś mieć inną żonę/męża, gra w „Piekło" dostarczy oka- zji, by się nad tym zastanowić. Podobnie jak w przypadku gry w „Niebo", możesz bawić się sam lub w towarzystwie kolegów, chociaż - jak już wcześniej wspomniałem - granie z rodziną lub przyjaciółmi wymaga pewnej dyskrecji. Zabawa może do- starczyć okazji do przeanalizowania własnych uczuć wobec ważnych spraw życiowych. Możesz potraktować tę grę jako miłą zabawę, jeśli jednak pragniesz lepiej zrozumieć własną osobowość, zastanów się nad odpowiedziami i zapisz przemy- ślenia. Pod każdym z pytań zostawiliśmy w tym celu trochę miejsca. 1. Rzeczą, której najbardziej nie lubię u mojego partnera, jest:.................................................................................... Ponieważ:....................................................................... Piekło 2. Ostatnią osobą na świecie, którą gotów byłbym poślubić, jest:......................................................................................... Ponieważ:............................................................................ 3. Jedynym zawodem, którego nie mógłbym wykonywać, jest:......................................................................................... Ponieważ:............................................................................ 4. Rzeczą, której najbardziej nie lubię w mojej pracy, jest:..... Ponieważ:........................................................................... 5. Krajem, w którym najbardziej nie chciałbym mieszkać, jest:. Ponieważ:........................................................................... 6. Nawyk,który uważam za najbardziej obrzydliwy, to:.......... Ponieważ:........................................................................... 271 Piekło 7. Potrawą, której nie mógłbym nigdy zjeść, jest: Ponieważ:........................................................ 8. Osobą, której najbardziej nienawidzę i którą gardzę, jest:............................................................................... Ponieważ: 9, Najbardziej obawiam się. Ponieważ:...................... 10. Zachowaniem, które wzbudza we mnie największą pogardę, jest:............................................................................................ Ponieważ: 272 11. Osobą, której nie mógłbym zaufać, jest: Ponieważ:.............................................. Piekło 12. Polityczną ideologią, która wzbudza we mnie największą niechęć, jest:........................................................................ Ponieważ:.... 13. Sportem, którego najbardziej nie chciałbym uprawiać, jest:................................................................................. Ponieważ: 14. Książką, która najmniej mi się podobała, jest:. Ponieważ:........................................................ 15. Narodem, do którego czuję najmniejszą sympatię, są:. Ponieważ:..................................................................... 16. Rzeczą, która wywołuje we mnie największą złość, jest:. Ponieważ:......................................................................... 273 Piekło Piekło 17. Ze wszystkich rodzajów zazdrości najbliższa jest mi:........................................................................... Ponieważ:............................................................. 18. Rzeczą, która najmniej mi się podoba w moim życiu, jest:................................................................................ Ponieważ:................................................................... 19. Tym, co najbardziej przeszkadza mi u innych, jest:. Ponieważ:................................................................ 20. Moją największą porażką było:. Ponieważ:................................ 274 21. Myślę, że piekłem może być:. Ponieważ:............................. 22. Czy mógłbyś popełnić samobójstwo? W jakich okolicznościach: Ponieważ: 23. Rodzajem śmierci, który najbardziej mnie przeraża, jest:............................................................................... Ponieważ: 275 276 sest psychometryczny będzie pozbawiony większego pożyt- ku, jeśli jego rezultaty nie zostaną we właściwy sposób zinterpretowane i wykorzystane do pomiaru indywidual- nych zdolności na tle całej populacji, a przynajmniej na tle grupy interesującej badaczy. W miarę wzrostu liczebności próby (grupy ludzi uczestniczących w badaniu) i stosowania testów o różnym stopniu złożoności, surowe wyniki rzadko dostarczają informacji, o które nam chodzi. Na przykład nie można porównywać siedem- dziesięciu procent punktów uzyskanych przez szesnastolatka podczas sprawdzianu z matematyki z pięćdziesięcioma czterema procentami zdobytymi przez absolwenta wyższej uczelni, zdające- go egzamin z rachunkowości. Na podstawie tak ograniczonych informacji nie można odpowiedzieć na pytanie, który z nich lepiej sobie poradził. Na potrzeby tego typu oceny indywidualne wyniki należy zmierzyć na tle modelu opracowanego na podstawie rezul- tatów osiąganych w populacji bazowej (którą tworzą np. wszyst- kie szesnastolatki piszące wspomniany sprawdzian). Model staty- styczny, który bywa w tym celu często stosowany, nosi nazwę „rozkładu normalnego". Wyjaśnimy go na przykładzie testu z ma- tematyki zdawanego przez szesnastolatków. Spośród 90 piszących 32 uczniów udzieliło co najmniej 75 procent poprawnych odpowiedzi. Oznacza to, że uzyskanie 75 procent punktów umieszczało kandydata w dolnym przedziale 35 procent najlepszych uczniów lub w górnym przedziale pozo- stałej grupy, obejmującej 65 procent uczniów. Oczywiście wyniki takiej oceny ulegają zróżnicowaniu w zależności od liczby bada- nych oraz zastosowanej metody. Porównanie wyników jednego Statystyka 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 Procent poprawnych odpowiedzi. ucznia z wynikami drugiego staje się bardzo trudne, gdy w próbie zachodzą zmiany powodujące, że rezultaty osiągane przez różne grupy stają się w dużym stopniu niewspółmierne. W takiej sytuacji pomocy dostarcza nam tzw. rozkład normalny. Po ponownym przeana- lizowaniu wyników testu dochodzimy do wniosku, że przeciętna liczba popraw- nych odpowiedzi wynosi około 68 procent (uzyskuje- my ją, sumując wszystkie oceny i dzieląc wynik przez liczbę 90 uczniów). Jeśli wo- kół tej średniej wykreślimy linię przedstawiającą uzys- kane wyniki, otrzymamy krzywą w przybliżeniu ob- razującą rozkład ocen. Wykres widoczny na rysunku przedstawia krzywą rozkładu normalnego. Obrazuje ona symetryczne rozłożenie wyników wo- kół wartości średniej, z którym często mamy do czynienia w cza- sie badań. Krzywa w kształcie dzwonu pokazuje, w jaki sposób wyniki rosną lub maleją w stosunku do wartości średniej, a także odsetek badanych, którzy uzyskali określony rezultat. Jeśli li- czebność takiej próby wzrasta, rozkład wyników zawsze, w sto- pniu mniejszym lub większym, odpowiada krzywej rozkładu normalnego. Dzieje się tak dlatego, że gdy populacja ogólna ma rozkład normalny, w miarę wzrostu liczebności próby jej rozkład staje się coraz bliższy rozkładowi populacji ogólnej i w konse- kwencji dostarcza bardziej wiarygodnej podstawy do porównań. 278 Statystyka W przypadku mniejszych prób częściej pojawiają się odstępstwa od rozkładu normalnego, na przykład ośmiu uczniów osiąga na sprawdzianie z matematyki niewiarygodny wynik 95 procent po- prawnych odpowiedzi. Mimo odchylenia się krzywej od linii roz- kładu normalnego jej rozkład nadal jest poprawny, chociaż ce- chuje się ograniczoną wiarygodnością. Sytuację taką omówimy bardziej szczegółowo na następnych stronach. Zatem jako model podstawowy rozkład normalny bywa często stosowany nawet w tak złożonych analizach, jak np. badanie psychometryczne i ocena znajomości przez Australijczyków mar- ki herbaty Earl Grey. Pewne cechy typowe dla krzywej rozkładu normalnego czynią ją wyjątkowym i nieocenionym narzędziem statystycznym. Krzywa zawsze przebiega symetrycznie wobec wartości średniej, zwykle stanowiącej jej najwyższy punkt. Linia ma najczęściej kształt dzwonu, a obszar, który leży poniżej krzywej, jest równy 100 procentom lub jedności. Owa jedynka oznacza całą populację; jeśli najwyższy punkt krzywej wskazuje wynik przeciętny, wyniki, które go poprzedzają, zostały osiągnię- te przez 50 procent uczniów. Ponieważ krzywa ma kształt symet- ryczny, pod całą linią mieści się 100 procent wyników, a zatem wszystkie zostały ujęte. W jaki sposób rozkład normalny dostar- cza podstawy do porównań? Aby rezultaty całego mnóstwa tes- tów stały się porównywalne, należy przeprowadzić proces stan- daryzacji. „Łatwy" test 40 50/50 60 wynik (%) 50/50 60 wynik (%) Statystyka Standaryzacja polega na porównaniu rzeczywistych rezultatów z wynikiem przeciętnym w danej sytuacji testowej oraz wprowa- dzeniu miary rozproszenia nazywanej odchyleniem standardo- wym. W ten sposób otrzymujemy sposób liczbowego pomiaru stopnia, w jakim poszczególne wyniki odbiegają od wartości śred- niej. Znaczenie tej wartości obrazują dwa poniższe przykłady. Liczebność każdej z prób jest identyczna, różne jest jednak rozproszenie wyników. Rezultaty dwóch testów psychometryczny przedstawiono za pomocą dwóch krzywych rozkładu normalnego. Wyniki „łatwego" testu są szerzej rozproszone względem średniej niż wyniki testu „trudnego", w którym pojawia się większa koncentracja wyników. W obydwu grupach średnia wynosiła 50 procent, co nie dostar- czało żadnych informacji na temat rozproszenia zmiennej losowej w stosunku do wartości średniej. Z powodu większego rozproszenia rezultatów w „łatwym" teś- cie wynik 40 procent jest znacznie lepszy niż ten sam wynik w tekście „trudnym", ponieważ tutaj znacznie mniej osób osiąg- nęło tak niski rezultat. Za pomocą odchylenia standardowego można ocenić względny wynik każdego z kandydatów, którzy zdobyli 40 procent punktów. W celu zwiększenia użyteczności odchylenie standardowe mierzy się w odniesieniu do standa- ryzowanych wyników, co pozwala wyzerować wartość średnią (nadać jej wartość zero). Jest to ważne, gdyż można w ten spo- sób wyzerować wiele wartości średnich uzyskanych w różnych próbach, tworząc w ten sposób podstawę do porównań. Zna- komita większość zmiennych losowych w próbie zawiera się w przedziale równym trzem odchyleniom standardowym od wartości średniej. Po wy- zerowaniu wartości średniej sytuację można przedstawić za pomocą wykresu obok. Na wykresie punkt ozna- czony liczbą 1 oznacza dodat- Krzywa przedstawiająca liczbę w o wielokrotność odchylenia standardowego. 279 Statystyka nie odchylenie od średniej o jedną wartość odchylenia standar- dowego, a - 3, odchylenie ujemne równe trzem odchyleniom stan- dardowym. Z grubsza biorąc: 68.3 procent populacji mieści się w przedziale 1 5 (jednego odchylenia standardowego) od wartości średniej; 95.4 procent populacji znajduje się w przedziale 2 5 od wartości średniej, a 99,7 procent - w przedziale 3 5 od wartości przeciętnej. Można było oczekiwać, że „łatwy" test będzie miał większe odchylenie standardowe od testu „trudnego" z powodu większego rozproszenia rezultatów. Upraszczając rezultaty przedstawione w formie krzywej, moż- na powiedzieć: Liczba kandydatów, którzy osiągnęli określony wynik z testu 280 Wynik (%) „Łatwy" test" „Trudny" test 10 1 0 20 2 0 30 4 2 40 8 8 50 16 26 60 8 8 70 4 2 80 2 0 90 1 0 Statystyka ^ tn 1 28 & 26 a 24. S 22 - 20 §, 18. s 16 i 14 A f 12 / \ »• 10 / \ « 8 / \ B 6 / \ m 4 / \_ "^ 2 -1 0 20 30 40 50 60 70 80 90 Odchylenie standardowe oblicza się na podstawie wzoru 8 = V —— gdzie x = wynik; x = średnia; n = liczebność próby; S = suma. Inaczej mówiąc, wartość odchylenia standardowego oblicza się, sumując poszczególne wyniki podniesione do kwadratu, odejmując iloczyn liczebności próby i kwadratu wartości średniej, a następnie dzieląc wynik przez wielkość próby pomniejszoną o jeden i wyciągając pierwiastek kwadratowy. Po zastosowaniu wzoru do dwóch wspomnianych prób otrzy- mujemy: „Łatwy" test Ex! = 1 (10') + 2(202) + 4(302) + 8(40!) + 16(502) + 8(602) + 4(702) + 2(80!) + 1 (902) = 126600 x = [1 (10) + 2(20) + 4(30) + 8(40) + 16(50) + 8(60) + 4(70) + 2(80) + 1 (90)] ^ 46 = 50 X2 = 502 = 2500 n -1 = 45 = x 8 = [12660°-(46x250°)] = ib,i (Z dokładnością do jednego miejsca po przecinku) „Trudny" test Ex2 = 2(30!) + 8(402) + 26(502) + 8(602) + 2(702) = 118 200 x = [2(30) + 8(40) + 26(50) + 8(60) + 2(70)] ^ 46 = 50 ? = 502 = 2500 n-1 =45 = x 8 = [11820°~|i46x2500)l = 8,4 (z dokładnością do jednego miejsca po przecinku) 281 Statystyka Statystyka Z obliczeń wynika, że osiągnięcie wyniku 66 procent (50 + 16,1%) w „łatwym" teście odpowiada z grubsza wynikowi 58 procent (50 + 8,4%) w teście „trudnym", ponieważ obydwa miesz- czą się w zakresie jednego odchylenia standardowego od wartości średniej. Metoda oceniania wyników na podstawie wielokrotności odchylenia standardowego oddzielającego go od wartości średniej może być bardzo przydatna. W celu ustalenia wyniku standaryzowanego z na podstawie surowych wyników wartość średnią należy odjąć od surowego wyniku, a następnie podzielić przez odchylenie standardowe. Dla dwóch wyników odpowiadających 40 procentom w teście „łatwym" i „trudnym" otrzymujemy odpowiednio: Z test „tatwy" = Z test „trudy" = 4°~50 = - 0,6 = -1,2 Wyniki odpowiadające 40 procentom poprawnych odpowiedzi można zatem porównać ze sobą za pomocą krzywych rozkładu normalnego: Za pomocą tablic statystycznych można ustalić, że 0,27 (27 procent) populacji osiągnie nie więcej niż 40 procent punk- tów w „łatwym" teście oraz 0,12 (12 procent) w teście „trudnym". „Łatwy" test .Trudny" test Ponieważ - 0,6 jest większe niż - 1,2, uczeń, który zdobył 40 procent w „łatwym" teście, osiągnął lepszy rezultat niż jego kole- dzy z tą samą liczbą punktów w teście „trudnym". Ponieważ wydaje się wysoce nieprawdopodobne, by wyniki testu znalazły się poza obszarem odpowiadającym trzem odchyleniom standar- dowym po obu stronach krzywej, prawdopodobieństwo uzyskania mniej niż 25 lub więcej niż 75 procent w teście „trudnym" jest praktycznie równe zeru. Sytuacja nie jest tak jednoznaczna w teście „łatwym": dochodzimy do wniosku, że wyniki będą się przypuszczalnie znajdowały w przedziale od 2 do 98 procent poprawnych odpowiedzi, co wskazuje na znacznie większe rozpro- szenie rezultatów. Przydatność rozkładu normalnego wynika ra- czej z faktu, że przeprowadzenie testu i obliczenie wartości od- chylenia standardowego jest możliwe w odniesieniu do wszelkiego rodzaju wyników, niezależnie od rodzaju badania, metody oceny, przyjętej jednostki, wartości średniej i rozproszenia wyników. Z tego powodu w procesie oceny testu psychometrycznego stosuje się odchylenie standardowe, by przewidzieć, jaki odsetek ludzi osiągnie rezultat w przedziale równym określonej wielokrot- ności odchylenia standardowego. Aby test psychometryczny był skuteczny, trzeba znać średnią oraz odchylenie standardowe dla populacji ogólnej lub oszacować je na reprezentatywnej próbie o największej możliwej liczebności. Posługiwanie się wiarygodny- mi informacjami na temat populacji ogólnej (lub jej reprezenta- tywną próbką) jest konieczne do właściwej interpretacji rezulta- tów. Standaryzacja wyników testu z matematyki, osiągniętych przez szesnastolatków, za pomocą średniej oceny, którą z tego samego testu uzyskali absolwenci statystki, byłaby pozbawiona wszelkiego sensu. Dlatego dla danego testu mogą istnieć rozmaite rozkłady normalne dla różnych grup badanych, pozwalające na dokonanie sensownego porównania. Stosowanie tablic rozkładu normalnego do oceny testów psy- chometrycznych bywa czasami porzucane na rzecz przekształcania wartości z, uzyskanej z surowych danych, w skalę ocen, np. stan- dardową dziewiątkę {stanine od „standard nine", jednostka staty- 283 Statystyka styczna równa 1 /9 pełnego zakresu wyników w rozkładzie normal- nym), standardową dziesiątkę {sten od „standard ten", jednostka statystyczna równa 1/10 pełnego zakresu wyników w rozkładzie normalnym) oraz tzw. T-score. We wszystkich skalach stosuje się ten sam proces standaryzacji. Wartości z są przeliczane na podsta- wie różnych kryteriów porównawczych. Wszystkie trzy skale uzyskuje się, mnożąc z przez pewien czyn- nik i dodając do wartości średniej. Skale nazywane standardową dziesiątką i dziewiątką obejmują zakres równy dwóm odchyleniom standardowym po obu stronach wartości średniej, przy czym w testach osobowości jest zwykle preferowana skala pierwsza. Skala T-score wykracza poza trzykrotną wartość odchylenia stan- dardowego. Obliczeń dokonuje się w następujący sposób: Standardowa dziewiątka (Stanine) x = 2z + 5 1