Arkady Fiedler
MAŁy bizon
WYDAWNICTWO POZNAŃSKIE • POZNAŃ • 1975
!_':."&
ografie ze zbiorów Autora
ążka zatwierdzona przez Ministerstwo Oświaty do biblio-: szkól ogólnokształcących (kl. V—VIII), zasadniczych szkół vodowych, techników i zakładów kształcenia nauczycieli.
Wsłęp: Przygoda w Winnipegu
W,
/ydanie IX uzupełnione i poprawione
IOSNĄ 1945 roku przebywałem przez kilka tygodni w Winnipegu, stolicy kanadyjskiej prowincji Manitoba o szumnym przydomku „królowej prerii". Pewnego dnia zajrzałem do miłej księgarni przy Portage Avenue. Przeglądając książki, natknąłem się na utwór, który wzbudził moją szczególną ciekawość: przed dziesięciu laty, podczas mego pierwszego pobytu w Kanadzie, szukałem, właśnie tej książki we wszystkich księgarniach Montrealu i niestety nie mogłem wtedy jej znaleźć. Była to autobiografia Indianina ze szczepu Czarnych Stóp, pod tytułem: Long Lance by Chief Buffalo Child — Długa Dzida przez wodza Dziecko Bizona. Książka, wydana w roku 1929 w Stanach Zjednoczonych, cieszyła się wielką poczytnością. Wykształcony, inteligentny Indianin opisywał w niej przeżycia swych lat dziecięcych na preriach Ameryki Północnej.
Właściciel winnipeskiej księgarni zauważył moje zainteresowanie się książką Dziecka Bizona i na jej temat wszczął ze mną pogawędkę. Oprócz mnie było w księgarni tylko dwóch gości, przeglądających półki w odległym kącie.
— Co pana interesuje w tej książce? — zapytał księgarz.
Dzień był słoneczny i ciepły, znalezienie książki Dziecka Bizona wprawiło mnie w znakomity humor, więc odpowiedziałem
obszernie, że jako literat-podróżnik wiele przebywałem >d indiańskich szczepów Kanady i Ameryki Południowej rzętnie zbieram wszelkie na temat Indian materiały, mające, dzieło owego Dziecka Bizona, charakter dokumentu i zna-la autentyczności.
)dczas mego wyjaśniania księgarz coraz częściej zerkał tronę dwóch gości w odległym kącie księgarni. Uśmiechał rozweselony, a gdy skończyłem, powtórzył tonem powątpie-ia:
-  Znamiona autentyczności? Obawiam się, że będzie pan mu-zmienić nieco swe zdanie o książce Dziecka Bizona.
-  Nie  rozumiem.  Czy Buffalo  Child nie był  autentycznym aninem?
-  Ależ  był,   był   Indianinem,   i   to  wspaniałym  człowiekiem ową nie od parady. Tylko ta jego książka?... Zresztą nie chcę te gadać. Może pan poznać osobiście jego krewnych, oni panu łumaczą...
księgarz, nie zwlekając, zawołał w stronę dwóch gości przy igłych półkach:
-  Halo, Jack, chodźcie na chwilę!
eden z nich, ów Jack, był w mundurze wojska kanadyjskie-L na rękawach nosił naszywki kaprala. Drugi był w cywilnym amu. Gdy obydwaj zwrócili się w naszą stronę, dopiero po rzach spostrzegłem, że to Indianie. Rzutki księgarz przedsta-nas nawzajem, a mnie określił dość przesadnie jako pisarza-2cjalistę od historii Indian, pragnącego dowiedzieć się szczegó-' o Buffalo Child i jego książce.
Iprawiło to radość Indianom, którzy, jak się przekonałem, byli itnie dalekimi krewnymi Dziecka Bizona, kapral zaś Jack Da-
jako   bliski  współpracownik  indiańskiego  autora,   znał do-e nie tylko jego życie, ale i ciekawe kulisy powstania książ-
Davis    poczęstował    mnie    papierosem,    mówiąc    żartobli-
—  Zamiast fajki przyjaźni daję panu Sweet Caporala. Zepsuły obyczaje.
VIiał wiele ogłady, mówił biegle po angielsku.
—  Przede wszystkim — uśmiechnął się Jack Davis — kto na-ał książkę?
—  Przecież Buffalo Child.
—  Nie.  Buffalo Child i Long Lance to późniejsze, literackie przydomki autora. W szczepie nosił miano Małego Bizona i tak go zawsze nazywaliśmy.
—  Dlaczego zmienił swe imię?
—  Bo musiał w ogóle wiele zmieniać. Amerykańscy wydawcy...
I Jack wyjawił mi z niezwykłą szczerością osobliwe dzieje książki indiańskiego autora.
Otóż Mały Bizon — tak go od tej chwili już tylko nazywaliśmy — Mały Bizon w pierwotnym tekście umieścił, zgodnie z historyczną prawdą, wiele opisów wydarzeń niezbyt pochlebnych dla białych kolonizatorów, a szczególnie dla Amerykanów. Amerykańscy wydawcy kategorycznie zażądali wykreślenia wszystkich tych kompromitujących ustępów. Ponieważ nie chcieli inaczej wydać książki, a Małemu Bizonowi bardzo na wydaniu zależało, musiał im w końcu ustąpić. To, co się pojawiło w książce drukowanej, było zatem tylko szczątkiem pierwotnego rękopisu i dawało fałszywy obraz rzeczywistości.
Zbliżała się pora obiadowa. Obydwóch Indian zaprosiłem do pobliskiej restauracji i razem spożyliśmy posiłek. Kapral Davis opowiedział mi o niektórych fragmentach rękopisu, usuniętych na żądanie amerykańskich wydawców. Były i ciekawe, i wstrząsające. Towarzysze moi widząc, iż przejmuję się tą sprawą, chętnie podawali coraz ciekawsze szczegóły z dawnego życia szczepu Czarnych Stóp. W końcu młodszy Indianin, Tom, brat kaprala, zwrócił się do mnie:
—¦ Cieszymy się, że tak bardzo zajmują pana nasze dzieje. Mały Bizon niestety już nie żyje, a jego rękopis przepadł. Ale pan jest pisarzem i pisał pan książki o Indianach, niech pan napisze więc nowy życiorys Małego Bizona, lecz życiorys prawdziwy o rzeczywistych ludziach i istotnych wypadkach, jakie się działy u nas na preriach...
—  Tak, niech pan napisze! — podchwycił jego brat Jack. — Dostarczymy panu widomości  o wszystkich  potrzebnych szczegółach. Pozostanę tu jeszcze kilka tygodni w sanatorium dla rekonwalescentów. Możemy się często spotykać.
I spotykaliśmy się prawie codziennie. Przebywając razem ca-
i   godzinami,   serdecznie   się   polubiliśmy.   Byli   nieznużeni
irzypominaniu sobie szczegółów i trafnie — jak mi się wy-
ało  —  malowali  tło  wypadków   sprzed  sześćdziesięciu  lat.
sególnie wspomnienia Jacka Davisa były nader ciekawe i waż-
ila mnie. Przez kilka lat — niemal aż do tragicznej śmierci
ego Bizona — stale przebywał  u jego  boku,  będąc  czymś
odzaju osobistego sekretarza. Obowiązkiem Jacka było mię-
innymi kilkakrotne przepisywanie wspomnień — tych au-
ycznych — Małego Bizona. Chociaż trzynaście lat już minęło
śmierci autora, kapral dokładnie przywodził sobie na pamięć
tylko całe rozdziały tego, co przepisywał, ale także drobne
'az szczegóły, a nawet słowa i treść różnych rozmów, jakie
:y Bizon przytaczał w swym dziele. Kapral skrupulatnie to
;ystko mi podawał, a ja pilnie spisywałem.
>zięki tym wspomnieniom braci Davisów wypełniłem kilka-cie zeszytów pierwszorzędnym materiałem źródłowym. Chao-zne zrazu urywki zaczęły układać się w coraz pełniejszy obraz eszłości. Gdy w kilka tygodni później żegnaliśmy się na dworcu tnipeskim, zapiski te stanowiły zamkniętą całość jako źródło do szego ich opracowania.
)becna książka — biografia Małego Bizona — nie ma wiele solnego z książką wydaną swego czasu przez amerykańskich dawców w Nowym Jorku i pokrywa się z nią raczej w ogólnych, iowych wiadomościach. Jest prawdziwym, nie sfałszowanym ńciem opisanej epoki i tym różni się od tamtego wydania. chem oraz wielu podanymi wydarzeniami zbliża się do pierwot-»o, nie wydanego rękopisu indiańskiego autora — z tym, że ma-iału informacyjnego dostarczyło mi dwóch wiar ogodny ch krew-:h Małego Bizona, natomiast ujęcie całości, wybór materiału iz kształt literacki pochodzą ode mnie.
ARKADY FIEDLER
CZQŚĆ I
MY TAKŻE CHCEMY POKOJU!
1. Zajście z Ruxtonem
T
J ESTEM Indianinem z bitnego szczepu Czarnych Stóp. Ojczyzna moja należy do krain najpiękniejszych na świecie. Są to prerie u podnóży Gór Skalistych, tam gdzie rozcina je granica między Kanadą a Stanami Zjednoczonymi, prerie niezwykle rozfa-lowane, jak gdyby twórczy wicher wzburzył morze bujnych traw. Liczne rzeki, spływające ze śnieżnych stoków góskich, wyżłobiły tu głębokie doliny, a w tych dolinach, w gąszczu leśnym, roiło się od wszelkiej zwierzyny.
Zwierząt futerkowych, zwłaszcza bobrów, było u nas dawniej tak wiele, że wszystkie sąsiednie szczepy, a więc Kri, Assini-boinowie, Siuksowie, Wrony, wkradały się na nasze łowiska i trzeba było staczać z nimi bezustanne walki. Jeszcze gorzej było z białymi łowcami, którzy wdzierali się do nas od przeszło wieku i mieli znakomite strzelby. Ale im wszystkim szczep nasz dawał radę, był natomiast bezsilny wobec innej, zabójczej broni, jaką biały człowiek nam przywlókł: czarna ospa, srożąca się na preriach w 1838 roku, wyniszczyła trzy czwarte naszego szczepu.
Wyszliśmy z tej klęski osłabieni, chociaż nie mniej bitni, może nawet odważniejsi i bardziej nieustępliwi niż poprzednio. Zawzięcie walcząc z sąsiednimi szczepami, utrzymywaliśmy nasze bogate łowiska, a zachłanność białego człowieka dawała nam
11
się teraz mniej we znaki. Po prostu żyliśmy na uboczu, z dala od jego ścieżek. Złowieszcze szlaki białego człowieka poszły innymi drogami. Szlaki jego wiodły do krain, gdzie w ziemi znajdowano złoto, więc do Kalifornii, do Colorado, do Wyomingu, do Czarnych Gór. U nas złota nie było.
Nie potrzebowaliśmy staczać rozpaczliwych wojen, jak Siu-ksowie i Szejenowie, nasi sąsiedzi na południu. To oczywiście nie uchroniło nas od losu wszystkich innych Indian: Amerykanie, a nieco później po nich Kanadyjczycy, opanowali prerie i Góry Skaliste zwykłą siłą swej przeważającej stokrotnie liczby i zmusili nas do pójścia na ograniczone tereny tak zwanych rezerwatów. Począwszy mniej więcej od roku 1880 nastała dla nas smutna era białego człowieka, kiedy to wielkie stada bizonów, nasz główny pokarm, stopniały zastraszająco szybko pod strzelbami amerykańskich myśliwych.
Urodziłem się akurat na pograniczu tych dwóch wielkich okresów na preriach: okresu indiańskiego i okresu białego człowieka. Młodość miałem jeszcze niezmiernie szczęśliwą. Wędrowaliśmy wciąż swobodnie po preriach, podniecające utarczki z innymi szczepami dopiero zanikały, a biała ręka jeszcze nie była taka twarda i nie dławiła naszej wolności. W obozach Indian rozlegały się wesołe śpiewy, tańczyli wojownicy, chociaż czuliśmy, że zbliżało się do nas nieubłagane przeznaczenie.
Jedno z pierwszych dziecięcych przeżyć, jakie z tych lat pozostaje mi w pamięci, dotyczyło właśnie sprawy białego człowieka. Między moim ojcem a moim stryjem, Huczącym Grzmotem, wybuchła głośna sprzeczka. Ostre ich słowa jak gdyby przebudziły mnie do świadomego życia. Siedzieliśmy przy ognisku w obszernym namiocie. Na dworze była wichura; częste jej podmuchy wpadały do środka i szarpały ognisko, aż dym gryzł mnie w oczy. Siedziałem przytulony do boku ojca, który coś głośno prawił ponad moją głową. Naprzeciw nas siedział stryj, Huczący Grzmot, równie rozgniewany jak ojciec. Do dziś pamiętam jego pałające oczy. W namiocie było wiele ludzi.
Wtedy nie rozumiałem dobrze, o co chodziło, i dopiero znacznie później uświadomiłem sobie przyczynę zatargu. Stryj sprzyjał Amerykanom niemal służalczo i córkę swoją chciał oddać jednemu z nich, handlarzowi Dickowi Ruxtonowi. Ówże Dick
12
przebywał w naszym obozie i miał najgorszą sławę: rozpijał młodych wojowników i wyłudzał skóry za bezcen. Ojciec mój sprzeciwiał się temu związkowi, lecz stryj obstawał uparcie przy swoim postanowieniu. Za córkę miał dostać od Ruxtona BUty dar w towarach. Stryj wierzył w amerykańską potęgę pieniądza.
—  Nie wierz im, bracie — wołał ojciec — nie ufaj im! Wszelkie zło, zatruwające dziś nasze serca, pochodzi od nich. Pamiętaj o wielkiej chorobie w dawnych latach. Zgasiła moc naszego
szczepu...
—  Ginęli na ospę także wa-szi-czu, biali ludzie! — odparł wyzywającym głosem stryj.
—  Biali handlarze wpychają nam wódkę. Każą nam pić do utraty zmysłów. Potem oszukują w bezczelny sposób. Twój Dick...
—  Bardziej winni są ci, którzy piją, aniżeli ci, którzy wódkę sprzedają!   —  krzyknął   stryj.   —  Odmawiajcie   picia,   nie   będą wam sprzedawali.  A Dick chce  słuszną  cenę  zapłacić  za moją
Nemissę.
¦— Chciwość odebrała ci bystry wzrok, bracie. Czy już zapomniałeś o wielkim nieszczęściu naszego obozu? Wtedy ty i ja dorastaliśmy do wieku wojownika. Czy mam ci przypomnieć zdradziecki napad białych ludzi? Żyliśmy z nimi w zgodzie, nie było wojny, nie było zwady. Żołnierze przyjechali do naszego obozu. Bez przyczyny, znienacka zaczęli strzelać do naszych bezbronnych wojowników, starców, kobiet. Zginął nasz najmłodszy brat, a miał wtedy sześć lat. Zginął nasz kuzyn, Wędrujący Wilk.  Zginęła jego  matka.  Takiej  rzezi  nie  zapomina, kto ma
rozum i wątrobę.
—  To głupota odgrzebywać dawne wypadki. Działy się kilkanaście „wielkich słońc" temu.
—  Mylisz się! Kilkanaście lat nie potrafi zatrzeć pamięci!... Przed namiotem rozległy się ochrypłe wołania i wszyscy przy
ognisku umilkli. Poznali głos Dicka Ruxtona. Handlarz gwałtownym ruchem rozwarł wejście do namiotu i wkroczył do środka. Stanął osłupiały na widok tylu zebranych. Chwiał się na rozstawionych nogach, w ręku trzymał butelkę. Wodził dokoła pijanym wzrokiem; gburowaty śmiech wydarł mu się z gardła.
13
—  Well, wszyscy krewni mej czerwonej narzeczonej są w jednej kupie.
Przystąpił do mego ojca, siedzącego najbliżej wejścia, i przytknął mu butelkę nakazując: — Pij, szwagrze! Ojciec odsunął łagodnie jego rękę:
—  Nie piję, dziękuję.
—  Pij! — wrzasnął Amerykanin i chciał wlać wódkę przemoc cą do ust.
Wtedy ojciec wytrącił mu z dłoni butelkę, która zatoczyła łuk w powietrzu i padła gdzieś w szary kąt namiotu.
—  Goddam you! — zapienił się Ruxton, gwałtownym ruchem dobywając zza pasa rewolwer. Lecz zanim skierował broń na ojca,  doskoczyło do  niego  kilku  wojowników i  obezwładniło  go. Powstał zgiełk. Przyjaciele ojca chcieli Ruxtona zabić, lecz zwolennicy stryja zasłonili go swymi ciałami.
Jak wielu Amerykanów na preriach, Ruxton miał twarz zarośniętą bujną brodą aż po uszy. Wydawał mi się uosobieniem odrażającej brzydoty, jakimś upiorem. Indianie nie mają zarostu na twarzy. Podczas szamotania się brodacz ryczał z wściekłości i był bardziej podobny do złego ducha niż do człowieka. I to był rzeczywiście nasz zły duch.
Wszyscy zerwali się i biegli to tu, to tam, tylko ja jeden pozostałem przy ognisku, zdrętwiały z przerażenia. Widziałem dwie grupy, rzucające sobie wrogie słowa. Kłótnia napędziła mi takiego strachu, jak gdybym wyczuwał nieszczęście zagrażające szczepowi: rozłam na dwa obozy.
Dick Ruxton nie był jedynym Amerykaninem w naszym obozie. Miał ze sobą kilku uzbrojonych po zęby towarzyszy. W parę godzin później, przed świtem, ludzie ci wykradli Nemissę, podobno za jej zgodą, i na rączych koniach wymknęli się z obozu. Nie wiem, czy ich ścigano. Po kilku tygodniach dziewczyna wróciła do nas przygnębiona i pełna wstydu. Ruxton porzucił ją. U Indian Wron, naszych wrogów, znalazł inną dziewczynę.
2. Rozbrat w rodzie
P«
14
J. O TYM wydarzeniu zapadłem znowu w dziecięcą nieświadomość i nie pamiętam, co się działo w następnych miesiącach.
Z tego mroku przebudził mnie pewnego dnia silny ból od uderzenia. Runąłem na ziemię. Zanim na nią upadłem, leciałem w powietrzu przez nieskończenie długi czas, zwyczajnie, jak to bywa w ludzkich snach. Ale to nie był sen. Zlatywałem naprawdę z konia, na którym mnie umieszczono w torbie przytwierdzonej do boku końskiego.
Po zderzeniu się z ziemią leżałem chwilę bez ruchu i ujrzałem nad sobą — po raz pierwszy w życiu — brzuch wierzchowca. Były  to wtedy  mądre  konie,  małych  dzieci  nigdy  nie  trąciły.
Doskoczył do mnie mój starszy brat, Mocny Głos, i silnymi rękoma wyciągnął mnie spod konia łaj ąc:
—  Co to? Chce ci się łatać w powietrzu? Siedź mocno na koniu!... To baba, a nie chłopak!...
Obrazy nie zrozumiałem, chociaż wyczuwałem ją w gniewnym głosie brata, za to mocno utkwiły mi w pamięci i głęboko weszły mi w nerwy pamiętne słowa jego:
—  Siedź mocno na koniu!
Toż to pierwszy, podstawowy nakaz żywota indiańskiego: Siedzieć mocno na koniu.
Od tego czasu uświadamiałem sobie więcej wypadków dziejących się dokoła mnie. A koń, chociażby najbardziej narowisty, tak łatwo mnie już nie zwalił ze swego grzbietu.
W owym okresie wciąż jeszcze wędrowaliśmy po preriach jak za dawnych dni. Przestrzeń, nieskończona przestrzeń była naszym żywiołem. Poczucie przestrzeni odgrywało wyjątkową rolę w dojrzewaniu dziecka. Twarzy ludzkich, wstrząsających wypadków ani zwierząt nie pamiętam z taką wyrazistością jak barwę rozległego widnokręgu, barwę jakąś sinoniebieską, fioletową.
Wzrok nasz wybiegał zawsze w fioletową dal. Stamtąd wypatrywaliśmy  przygód,  zwierzyny,  przyjaciół,  ale  także  i nie-
15
bezpieczeństw. Tam taiła się dla nas tajemnica i taił się wróg. Jeszcze nie wygasły stare zatargi z sąsiednimi szczepami i trzeba było mieć się na baczności. I stamtąd, zza sinoniebieskiego widnokręgu, wyrastała dla nas największa zagadka, groźna i coraz bardziej niepokojąca. Był to biały człowiek. O nim coraz częściej snuły się rozmowy przy ogniskach. Ale pomimo skłębiających się nad nami chmur życie miało wciąż nieodparty powab.
Opowieści te szczególnie podniecały wyobraźnię chłopców nieco starszych ode mnie; dowiadywali się o istnieniu „wielkiej wody", wielokrotnie większej niż nasze prerie; o milionach — jakaś magiczna liczba, o której nikt nie miał pojęcia, a która z   uporczywością  powtarzana,  wywoływała   dreszczyki  grozy —
0   milionach   białych   ludzi,   żyjących   za   tą   wielką   wodą,   innych   i   rzekomo   lepszych   niż   ci,   którzy   do   nas   przybywali. Tamci nie zabijali bizonów; mieli za to „pływające domy", zwane statkami, które mogły ruszać się po wodzie jak zwinne ryby. Nigdy nasi chłopcy nie mogli się dość nadziwić na myśl o „długim domu", który smykał szybko po ziemi, wyrzucał z siebie kłęby dymu, sapał przeraźliwie jak smok i podobny był do olbrzymiego  węża.   Ale  czy  można  było  wierzyć,  że  pędził  szybciej niż   dziesięć   najbardziej   chyżych   naszych   mustangów?   Daleko na południu,  za rzeką  Missouri,  stryj   Huczący  Grzmot widział taki pociąg.   Gdy  o nim  opowiadał,   ciarki  przebiegały nam  po plecach, a stryj rósł w naszych oczach na wyrocznię mądrości
1 wiedzy.
Inni nie podzielali naszego podziwu dla stryja i często się z nim spierali. Rozmowy ich wiecznie wracały do tego samego przedmiotu.
—  Nie ma białych ludzi dobrych! — mawiali. — Wszyscy oni łajdacy. Podobni do Ruxtona.
—  Ruxton nie był najgorszy — opierał się stryj — tylko miał złych towarzyszy. Ulegał im zbytnio... Tak samo jak w naszym szczepie, u nich są też ludzie prawi i ludzie źli. Ci za „wielką wodą" należą do uczciwych. Nigdy nam nic złego nie zrobią.
—  To nieprawda! Wszyscy oni są zatruci chciwością...
Kłótnie rozjątrzały się i często przypadało ojcu godzić powa-śnionych. Ojciec wyrażał zdanie, zadowalające do pewnego stop-lia obydwie strony:

—  Powiedzmy sobie, że tam daleko mieszkają dobrzy biali ludzie i kto w ich dobroć chce uwierzyć, niech sobie wierzy. Ale to pewna, że do nas na prerie przybywają stamtąd same nędzne kreatury i one to zatruwają nam życie.
Że śmiertelnie zagrażali naszemu bytowi, o tym nie wszyscy w szczepie byli tak całkowicie przekonani. Tylko przenikliwsze umysły wiedziały, dlaczego co roku coraz mniej wędrowało do nas bizonów z południa. Na południu Amerykanie zbudowali od morza do morza trzy koleje żelazne, które jak trzy krwawe noże przecinały prerie i przynosiły śmierć bizonom. Tysiące białych łowców pławiło się w rzezi tych szlachetnych zwierząt, będących głównym pokarmem nas, Indian, na preriach. W kilka lat po ukończeniu kolei zupełnie ustały coroczne wędrówki bizonów z południa i trzeba było gonić za nielicznymi stadami, jakie u nas, w ukrytych dolinach północy, pozostawały przez cały rok. I one jednak szybko zanikały.
W tym okresie głód często zaglądał nam w oczy. Polowaliśmy na różną zwierzynę, szczególnie na łosie i jelenie, ale mimo to nie zawsze starczyło zapasów na całą zimę. Przypominam sobie, że kiedyś byliśmy tak głodni, iż my, chłopcy, wykradaliśmy z ti-pi (namiotów) naszym matkom skórzane worki, by skórę smażyć na ogniu i jeść. W „roku wielkiego śniegu" ojcowie nasi rozproszyli się po preriach w poszukiwaniu głów bizonowych, pozostawionych tam z ostatnich łowów. Odcinali skórę z czaszek i gotowali ją na pokarm. Na szczęście natknęliśmy się wtedy na stado górskich baranów, chroniących się od śniegów wśród podgórzy, i wiele upolowaliśmy.
Z tego głodowego okresu przypominam sobie mój pierwszy doznany w życiu bolesny wstrząs duchowy. W naszym obozie, tak samo jak w obozach innych Indian, było wiele psów. Służyły często do noszenia juków, gdy koni było za mało, i każda rodzina miała ich po kilka. Moim ulubieńcem i wiernym przyjacielem był Pononka, olbrzymi brytan ze znaczną domieszką krwi leśnego wilka. Gdy dokuczał nam coraz dotkliwszy głód, jedliśmy psy. Nadszedł dzień, kiedy ofiarą miał paść i Pononka, ale temu sprzeciwiłem się z całą gwałtownością.
—  Bizonku ¦—• przedkładała mi 'matka — on musi zginąć, żeby ratować nas, ludzi.
2 Mały Bizon
17
— Nie musi zginąć, nie może zginąć! — wrzeszczałem podob-10. — Niech ginie cały świat, nie psy. Mój Pononka nie zgi-iie!...
I nie zginął. Tak gorąco błagałem i zaklinałem, tak rzucałem ią jak nieprzytomny, że ludzie patrzyli na mnie z trwogą i Po-lonce darowali życie.
Wykorzystując nasz głód, rząd amerykański nasyłał nam agen--ów z żądaniem, byśmy „sprzedali" im nasze tereny, porzucili wobodne życie wędrówek i poddali się jego władzy, za co mie-iśmy w rezerwacie dostawać pokarm za darmo. Znając smutny os szczepów południowych, nie ulegliśmy wtedy tym namowom, ;dyż mieliśmy jeszcze nadzieję, że zdołamy utrzymać się z polowania *.                                                                   (
Pomimo skłębiających się nad nami chmur, życie miało, zwłaszcza dla nas, dzieci, wciąż nieodparty powab. Nie spuszczaliśmy losa na kwintę. Od pokoleń otrzaskani z niebezpieczeństwem wszelkiego rodzaju, nie wyrzekaliśmy się i teraz radości ani słońca, mi tańców. My, chłopcy, ogromnie cieszyliśmy się z odchodze-lia długiej zimy, zwłaszcza gdy pierwsze objawy na niebie zwia-towały wiosnę. Zorza polarna puszczała w górę swe niebieskie iromienie, a nocami słychać było gęganie dzikich gęsi, lecących lo rozlewisk północy. Znaliśmy porywającą wymowę tych zna-:ów: niedługo rodzice nasi zwiną namioty i rozpocznie się używa-lie największej rozkoszy Indianina, wędrówki po słonecznych pre-iach północnego zachodu.
Ostatniej nocy w obozie zimowym przed wielkim wymarszem ta prerie odbywał się taniec wojenny. Był to doniosły obrzęd.
* Po wytępieniu przez europejskich kolonizatorów w ciągu dwóch wieców większości Indian, żyjących na wschód od Missisipi, rząd Stanów Zjed-oczonych postanowił w 1825 roku wyrzucić wszystkie pozostałe niedobitki loza Missisipi, na zachód od tej rzeki. Stworzył tam tzw. Terytorium In-iańskie w dorzeczu rzeki Arkansas. W następnych latach przesiedlano In-ian w tak brutalny, nieludzki sposób, że wielu z nich ginęło podczas trans-ortu. I tak z 14 000 wygnanych Czirokezów, Indian pokojowo usposobio-ych, 4 000 skonało po drodze z wyczerpania. Samo Terytorium Indiańskie legało co pewien czas uszczupleniu na rzecz amerykańskich osadników, ajmujących bezprawnie najżyźniejsze jego grunty i pastwiska. W końcu amieniono je na jeden ze stanów — Oklahoma — ze szkodą dla praw In-ian, wobec przewagi ludności białej.
Dla Indian, żyjących na preriach i w Górach Skalistych, utworzono sze-eg rezerwatów w różnych częściach Stanów Zjednoczonych i Kanady. Te-eny te nie obejmowały nawet dziesiątej części pierwotnego obszaru, posia-

Wszyscy dorośli brali w nim udział, a także i nam, dzieciom, pozwolono długo w noc przyglądać się uroczystości. Tańczyli wszyscy mężczyźni; było ich w naszej grupie blisko stu. Zaraz po wie-(zerzy ojcowie, odziani tylko w przepaski biodrowe, malowali swe ciała wieloma barwami, matki trefiły sobie włosy i ubierały się w najlepszą odzież ze skóry jeleniej. Równie strojnie przy-odziewano nas, dzieci; nie sprzeciwiano się, gdy farbowaliśmy sobie twarze.
Ów taniec miał w naszym życiu zbiorowym wyjątkowe znaczenie. Był podziękowaniem Wielkiemu Duchowi za szczęśliwe przeżycie zimy i prośbą o tchnienie w nas męstwa na przyszłość, gdyby niespokojne lato gotować nam miało jakieś wypadki lub walki.
Cztery brzmiące na całą dolinę uderzenia wielkiego bębna czarownika oznajmiły początek uroczystości. Po tym wstępie odezwały się inne bębny, mniejsze, i podjęły regularny rytm tańca, a śpiewacy zanucili władczą, żałosną pieśń. Do głównego namiotu, zapchanego ludźmi z wyjątkiem pustego kręgu w pośrodku, wbiegli w podskokach tancerze. Groźnie pomrukując, powoli okrążali rozpalone pośrodku ognisko. Ich umiarkowane z początku ruchy wnet nabierały gwałtowności w takt coraz burzliwszego śpiewu i bicia w bębny, aż rozpętały się w szaloną furię. Taniec wyrażał za-palczywość walczących wojowników. Z ust tancerzy wydzierały się okrzyki wojenne. Zęby świeciły niesamowicie w blasku ogniska, oczy tryskały chęcią walki. Ze wzrokiem utkwionym w ciemną dal ponad głowami zgromadzonych, zapatrzeni w niezgłębione otchłanie wiecznych łowisk, mieli wygląd groźny, dziki i wspaniały.
danego przez szczepy w okresie ich niepodległości. W zamian za utratę wolności i ziemi przyrzeczono Indianom utrzymanie oraz życzliwe wprowadzenie ich na ścieżkę cywilizacji białego człowieka. Amerykańskie rezerwaty Indian stały się żerowiskiem dla różnych oficjalnych i nieoficjalnych aferzystów, oszukujących swych podopiecznych na każdym kroku. Podczas gdy małe i wielkie hieny okradały Indian z tego, co im się należało od państwa — z góry, ze sfer rządowych Waszyngtonu, szła najzgubniejsza antyhumanitarna polityka rasowego uprzedzenia.
Dopiero usilna walka kół postępowych w Stanach Zjednoczonych spowodowała po pierwszej wojnie światowej pewną zmianę tej polityki. Nie mogło to już oczywiście naprawić wszystkich szkód wyrządzonych Indianom.. Drukowane w tych czasach dzieła niektórych Amerykanów — uczciwych badaczy Indian i ich historii, jak Gordona Mac Gregora, Clarka Wisslera, Johna Colliera — obnażają całe haniebne barbarzyństwo polityki szerzenia „cywilizacji" wśród indiańskich szczepów w Stanach Zjednoczonych. M.B.
2ł                                                                                                                           19
iSi
811111
Tancerze odbijali się wysoko od ziemi i wołali śpiewnym głosem:
—  Chwała dla nas, klęska wrogom! Niech zwycięstwo biegnie przed naszymi ścieżkami!
Inni wojownicy wyskakiwali do przodu i starali się zagłuszyć przyjaciół swoim śpiewem:
—  Niech zwycięstwo towarzyszy naszej broni! Niech wróg będzie jak niedźwiedź zimą, ospały i niemrawy, niech oczy zajdą mu bielmem, niech mu wszystkie strzelby chybiają!...
Ale tamci, ich towarzysze, nie dawali za wygraną. Mieli nowy pomysł, lepsze stwarzali widowisko. Rzucali w górę kawałki drewna i chwytali je na ostrze włóczni wykrzykując:
—  Tacy są nasi wrogowie! Uciekają w górę, ale sami wpadają na groty nasze! Nadziejemy ich jak wiązkę chrustu! Rozbijemy jak nędzne próchno!...
Ów taniec przenikał do krwi każdego Indianina. My, bąki, drżeliśmy z podniecenia i chciało nam się krzyczeć i tańczyć razem z naszymi ojcami.
Tej nocy zaszło zatrważające zdarzenie. Ktoś zauważył, że nie wszyscy z naszego obozu brali udział w ceremonialnym tańcu. Stryj Huczący Grzmot i kilku innych wojowników uchyliło się od tej szczepowej powinności i w ogóle nie przyszło. Takie wywołało to zgorszenie, że uroczystość natychmiast przerwano. Wszyscy byli jak porażeni. Cisza zaległa obrzędowy namiot.
—  Huczący Grzmocie! — krzyknął na cały głos wódz naszego obozu.
Był to Krocząca Dusza, młody stosunkowo wojownik, którego męstwo w kilku potyczkach z wrogimi szczepami, a przede wszystkim rozsądne wypowiedzi na naradach wyniosły na czoło naszej grupy.
Stryja nie było w pobliżu, lecz wyszukano go wśród namiotów i przyprowadzono. Gdy stanął w świetle ogniska, miał buńczuczną minę i dziwaczne iskry w oczach, jakby pod wpływem alkoholu.
—  Czego chcecie? — odezwał się wyzywająco.
—  Czyś niespełna rozumu? Zadajesz takie pytanie? Wiesz, o co chodzi! — zawołał na niego Krocząca Dusza.
—  Czemu tak krzyszysz? Czego chcecie ode mnie?
20
—  Nie było nigdy wypadku,  żeby ktokolwiek usunął się od udziału w tańcu obrzędowym przed wymarszem z obozu zimowego.
—  A teraz macie ten wypadek ze mną!...
—  Człowieku, czyś oszalał?
—  Nie chcę tańczyć!
—  Wytłumacz się!
Wszyscy obecni przeszywali stryja wzrokiem ostrym jak dzida, pożerali go srogim gniewem. Niektóre nasze obrzędy miały tak urzekającą moc i tak głębokimi korzeniami tkwiły w naszym życiu, że jakiekolwiek wystąpienie przeciw nim nie mieściło się w naszej wyobraźni, podobnie jak nie wyobrażaliśmy sobie życia ludzkiego bez oddechu. To, co czynił stryj, było nie tylko świętokradztwem, lecz zakrawało w oczach wielu obecnych na zaćmienie umysłu. Stryj musiał być pijany, chociaż odpowiadał jak rozumny człowiek:
—  Idzie nowy wiatr przez prerie. Zmienia wszystko, co stare. Sami   wiecie,   jaki   ten   wiatr    jest   silny.    Nic   mu    się   nie ostanie.
—  Więc chcesz, Huczący Grzmocie, żebyśmy mu ulegli? Mamy porzucić nasze odwieczne obrzędy? — krzyknął Krocząca Dusza z pogardą.
Stryj nie zwracał uwagi na jego słowa. Mówił dalej:
—  Nasz Wielki Duch był dotychczas dobry. Wystarczał nam. Ale przyszli Długie Noże — Amerykanie.* I co się okazało? Ich Wielki Duch jest silniejszy. Dlaczego mam tańczyć dla słabszego Ducha?
—  Milcz!
Słowo to padło jak ostre cięcie bicza. Wypowiedział je milczący dotychczas Biały Wilk, nasz czarownik. Ów niezwykły człowiek cieszył się wielkim szacunkiem i był najtęższym umysłem wśród Czarnych Stóp. Biały Wilk słynął z wielu cudów, jakich rzekomo dokonał i w jakie wszyscy wierzyliśmy, chociaż dzisiaj uświadamiam sobie, że to nie były czary, lecz niebywała bystrość umysłu, pozwalająca mu widzieć rzeczy, przez innych nie zauważone. Wpływ i doświadczenie swe zużytkowywał dla dobra szczepu, dlatego więcej go kochaliśmy, niż się bali, i on to był właściwym wodzem naszej grupy.
211
Jego krótkie słowo przecięło wszelkie gadanie i było jak wyrok. Dręcząca cisza zapadła wśród ludzi. Wtem jeden z bębni-stów zaczął uderzać w bęben, zrazu nieśmiało i cicho, potem silniej, potem inni wpadli w jego takt, nawiązali dawny rytm. Już sprężyły się ciała i tańczący ruszyli od nowa. Wszystkich, jak poprzednio, ponosił taniec, tylko teraz mniej było ognia i mniej śpiewu o zwycięstwie. Mroźny podmuch obcego wiatru wpadł do naszego namiotu.
Tak tańczyli ojcowie przez całą noc. Nam, dzieciom, rychło kąsano iść spać, ale dzika a jednocześnie słodka melodia wciskała się w nasz sen, rozniecając tęsknotę za wielką przygodą.
Było jeszcze ciemno, kiedy w obozie rozległy się nawoływania, ay wstać. Skoczyliśmy na równe nogi i zaraz wybiegli pod gwieź-iziste niebo. Ojciec szedł na prerię po konie, a my, smyki, pomacaliśmy matce w zwijaniu skóry namiotowej. Ruszyliśmy w drogę ) brzasku.
I znowu zaszło przykre wydarzenie, tak że nie mogłem powstrzymać się od łez. Stryj Huczący Grzmot z kilkunastoma przy-aciółmi odłączył się od naszej grupy i postanowił żyć i wę-Irować samodzielnie. Nie chcieli oni przebywać z nami. Razem : nimi poszły oczywiście ich rodziny, a wśród nich miałem naj-epszego przyjaciela i rówieśnika, syna stryja, Kosmate Orlątko. Crzymaliśmy się dotychczas zawsze razem, łączyły nas wszystkie larce, baraszki i ogromne, niezmącone braterstwo. Nadchodziła :hwila rozstania. Staliśmy obok siebie, obydwaj niezdolni wy-orztusić słowa, niezdolni nawet patrzeć na siebie. Ze smutku mie-iśmy pustkę w głowach i zaschnięte gardła. Sterczeliśmy jak cołki, dopóki rodzice nie zaczęli nas wołać.
—  Jedziesz — wyjąkałem w końcu.
—  Jadę   —   odpowiedział   Kosmate   Orlątko   —   ale   szybko yrócę.
—  A jeśli twój ojciec nie będzie chciał?
—  Jeśli nie będzie chciał, to mu ucieknę.
—  O j, j o j!
—  Ucieknę, mówię ci.
—  Tak daleko? Przez tyle prerii?
Wobec  moich  wątpliwości  Orlątko  wręczył  mi  swój   piękny,
12
¦i
mały łuk, z którego już dobrze strzelał do piesków ziemnych, i oświadczył:
— Jeśli nie powrócę, to łuk będzie twój.
Łuk był wyjątkowo cenny, ale Kosmate Orlątko był mi milszy niż wszystkie łuki na preriach. Chciało mi się beczeć i coś zamgliło moje oczy. Z trudem widziałem, jak przyjaciel człapał na przykrótkich nogach, odchodząc do swych rodziców. W ręce trzymałem jego łuk.
Gdy słońce się ukazało, przemierzyliśmy górskie podnóża, a daleko za nami błyszczały ośnieżone stoki Gór Skalistych. Wszędzie dokoła leżał jeszcze śnieg, czuć jednak było bliską wiosnę. W miarę schodzenia w coraz niższe doliny odnosiliśmy wrażenie, że fale powietrza rozgrzewały się z godziny na godzinę, ale to pewnie rozgrzewały się nasze serca. Przed nami, na wschodzie, rozpościerały swój niezmierny kobierzec faliste prerie.
3. Zmierzch dzikich obyczajów
B
1 IZONY, wtedy niemal doszczętnie wybite w Stanach Zjednoczonych, żyły jeszcze na północy, w Kanadzie, więc grupa nasza skierowała się ku dopływom rzeki Saskatchewan. Na obszarach, gdzie dziś wznoszą się ruchliwe miasta i osady południowej Alberty i ciągną się nieprzerwanym łanem bogate pola pszenicy, nie napotykaliśmy wtedy przez wiele dni ani jednego białego człowieka. Mimo to wpływ jego już istniał: na skutek różnych umów z obydwoma rządami — Stanów Zjednoczonych i Kanady — większość szczepów indiańskich zaniechała walk między sobą. Zresztą coraz  groźniejszym a wspólnym  przeciwnikiem  z  roku
23
na rok stawał się biały człowiek. Nowe niebezpieczeństwo jednakowo groziło wszystkim bez wyjątku szczepom i ono głównie otwierało oczy na niedorzeczność dotychczasowych bratobójczych zatargów i wiecznych waśni. Tomahawk wojenny — żeby użyć prastarego zwrotu — był zakopany, aczkolwiek niezbyt głęboko, o czym przekonaliśmy się w następnych tygodniach.
Podczas wędrówki na północ ujrzeliśmy pewnego dnia przed sobą na preriach oddział obcego szczepu. W takim wypadku zawsze należało zachować wielką ostrożność. A nuż był to ktoś wrogi, od którego groziło niebezpieczeństwo?
Obcy Indianie zatrzymali się tak samo jak my i widocznie im również zależało na szybkim wyjaśnieniu, kogo mają przed sobą. Jeden z nich —¦ był to zapewne wódz, tego dokładnie już nie pamiętam — wyprzedził swą grupę o kilkanaście długości konia i nie zsiadając z wierzchowca, przesłał nam za pomocą ruchu rąk sygnały rozpoznawcze.
Wszystkie szczepy na preriach miały taki wspólny środek niemego porozumiewania się na odległość.
Ów jeździec prawą ręką dotknął swego lewego łokcia, następnie wyciągniętą przed sobą dłonią kołysał w prawo i w lewo, ruszając przy tym palcami. Już wiedzieliśmy, co to znaczy.
—  Jakiego szczepu jesteście? — pytał się.
Krocząca Dusza, nasz wódz, odpowiedział mu tym samym sposobem:
—  Czarne Stopy.
Na to tamten pokazał nam nowe znaki:
—  Skąd przybywacie?
Odpowiedź była prosta: Krocząca Dusza podniósł rękę w kierunku, w którym był nasz zimowy obóz. Teraz z kolei sam zadał ręką pytanie, co zacz oni.
—  Kri — odsygnalizował ich wódz.
Ze szczepem Kri bywało różnie w przeszłości: mieliśmy niejeden z nimi zatarg i jeszcze niedawno byliśmy na ścieżce wojennej.
Tamci, widząc nasze wahania, pośpieszyli z przesłaniem nam znaku pokoju i wznieśli prawą rękę skierowaną ku nam otwartą dłonią — odwieczny symbol pokazujący, że w ręce nie ma broni.

\

Urodziłem się na pograniczu dwóch wielkich okresów na preriach — okresu indiańskiego i okresu białego człowieka...  (s. 12)
24

Młodość miałem jeszcze bardzo szczęśliwą...  (s. 12)

—  My także  chcemy pokoju —  odpowiedzieliśmy  im,  puszczając w niepamięć dawne kwasy.
Obydwaj wodzowie grup zsiedli z koni i spotkali się w połowie drogi. Jeden drugiemu ofiarował tytoń i dał do wypalenia swoją fajkę, przez co ceremonii stało się zadość, i obydwa oddziały podjechały do siebie.
Okazało się, że był to zbuntowany oddział Kri. Odłączył się od głównego szczepu na znak protestu przeciw zawartej z rządem kanadyjskim umowie pokojowej na warunkach krzywdzących Indian. Taki obrót rzeczy mocno nas zaniepokoił. Nie chcieliśmy zadzierać z nikim: ani z Indianami, ani z Kanadyjczykami.
—  Jakie macie zamiary? — badał ich Krocząca Dusza w niezbyt przychylnym nastroju. — Czy chcecie walczyć z białymi?
—  Ani nam przez myśl nie przeszło! — zapewnił Kri. — Nie chcemy z nimi walczyć, ale też nie mamy ochoty lizać im butów. Nie chcemy upokarzać się. Natomiast zależy nam na was. Z wami żyć pragniemy w przyjaźni.
Krocząca Dusza miał wątpliwości, bo Kri przyznali się, że przed dwoma tygodniami stoczyli z północną grupą naszego szczepu Czarnych Stóp potyczkę, w której szczęśliwym trafem nikt nie zginął. Sprawę rozstrzygnął Biały Wilk, nasz czarownik, oświadczając się stanowczo za uznaniem przyjaźni Kri. Rada naszej starszyzny uchwaliła pokój. To, co Biały Wilk radził, zawsze okazywało się najmędrszym wyjściem. Zapanowała wielka radość i na przypieczętowanie pokoju postanowiono wyprawić wspólną ucztę.
Podczas biesiady jeden z naszych starszych wojowników, Pogromca Sześciu, siedział naprzeciw pewnego Kri i bystro w niego się wpatrywał. Kri nazywał się Brązowy Mokasyn. Chociaż zauważył on to zaciekawienie, nie dał po sobie poznać. Na piersi jego widniał naszyjnik z zębów bizonowych i w ten to przedmiot Pogromca Sześciu wpatrywał się jak urzeczony.
Gdy biesiada miała się ku końcowi, a Brązowy Mokasyn wytarł sobie usta, nasz wojownik podszedł do niego i zapytał, skąd ma ten naszyjnik. Kri zaśmiał się nieprzyjemnie i dłonią dotykając zębów bizonowych, odparł tonem przechwałki:
—  Zdobyłem go.
25
—  Jak go zdobyłeś?
—  Uczciwie.
—  Gdzie to było?
—  Na ścieżce wojennej.
¦— Kiedy to było?             ,
—  Trzy wielkie słońca temu.
—  Na kim go zdobyłeś?
Kri odrzekł odważnie, bez wahania:
—  Odebrałem go wojownikowi Czarnej Stopie.
—  A kto go zabił?
—  Ja go zabiłem w walce.
Pogromca Sześciu potarł sobie czoło, na którym rosła coraz głębsza zmarszczka:
—  Trzy wielkie słońca temu... A czy myśmy też kogoś z waszych zabili?
-— Owszem — wyjaśnił Brązowy Mokasyn. — Jednego Kri i czterech Siuksów. Walczyli po naszej stronie.
Wtedy Pogromca Sześciu zerwał się na równe nogi i rycząc z wściekłości, chciał rzucić się na wojownika Kri. Po naszyjniku poznał zabójcę swego syna. W ogólnym podnieceniu zanosiło się na ciężką bójkę, ale starszyźnie naszej udało się uspokoić gorące głowy i także przywieść do rozumu Pogromcę Sześciu. Doświadczony wojownik pozwolił sobie wytłumaczyć, że ważniejsze jest zachowanie pokoju między szczepami niż jego osobista zemsta, i w końcu podał rękę do zgody. Zapanował znów pogodny nastrój i od tego czasu nic nie zmąciło naszej przyjaźni.
Kri byli tak uradowani pomyślnym wynikiem spotkania, że prosili, by mogli iść razem z nami do Montany i zawrzeć tam pokój ze wszystkimi szczepami, z jakimi dotychczas mieli zatargi. Chętnie na to przystaliśmy.
Bizonów nie spotkaliśmy podczas tej wyprawy, więc zwróciliśmy się znowu na południe. Po drodze, w roli rzeczników pokoju, odwiedziliśmy Siuksów, Gros Ventres czyli Hidatsa, Szejenów i zaprzyjaźniony z nami odłam Wron. Wszędzie dawniejsi wrogowie gotowali wojownikom Kri życzliwe przyjęcia i wyprawiali uczty. Jedynie u Siuksów doszło do zakłócenia zgody.
26
Przybyliśmy właśnie w chwili, gdy misjonarze przy pomocy amerykańskich żołnierzy zabierali przemocą dzieci Siuksów do szkoły. Widok ten i płacz dzieci rozsierdziły ich wodza, Stojącego Byka. Porwany gniewem chciał zerwać wszelkie rokowania pokojowe i rozpocząć nową wojnę wycięciem w pień oddziału Kri. Wysiłki rozsądnych wodzów przywróciły spokój, a suta biesiada z zabawą przypieczętowała przyjaźń.
Podczas odwiedzin północnej grupy Wron wyłoniły się podobne zatargi. Pomimo że starszyzna darzyła życzliwością ludzi, którzy przybyli do oddziału Wron, bardziej krewcy i niesforni w tej grupie inaczej zapatrywali się na gości i chcieli urządzić paskudne burdy.
Ci młodzi wkrótce po przybyciu oddziału Kri rozpoczęli taniec wojenny, a że było ich wielu, otoczyli gości zwartym kołem, ażeby im nikt nie umknął. Co do ich zamiarów nie było żadnych wątpliwości, bo podczas tańca trzymali już broń, na razie ukrytą pod kocami, ale gotową do uderzenia.
Z pewnością skończyłoby się rzezią, gdyby temu nie zapobiegł jeden z naszych wojowników, Dwa Rzuty. Wzięty za młodu przez Wrony do niewoli i po latach odbity, Dwa Rzuty znał ich język i teraz z półsłówek zrozumiał, na co się zanosi. Z narażeniem życia wpadł między tańczących, tłumacząc im w gorących słowach konieczność pokoju między szczepami. Zawstydził ich mówiąc, że zasłużą na miano wyjątkowych tchórzów, jeśli podstępnie napadną na swych gości Kri, przybyłych przecież z zamiarem pogodzenia się i zacieśnienia przyjaźni.
Wystąpienie Dwóch Rzutów poskutkowało. Wrony zaprzestali tańca i polecili swoim kobietom przygotować wspólne jedzenie, ażeby uczcić gości jak się patrzy.
Tak to nowe prądy przyjaźni przełamywały stare uprzedzenia i uwalniały szczepy od barbarzyńskich nałogów dnia wczorajszego. Indian łączyła jedna wspólna troska o bliską przyszłość, a troskę tę wywoływał coraz widoczniej szy napór białych ludzi na łowiska szczepów preryjnych. Wracając zaś do naszych przyjaciół Kri, to przyznać trzeba, że był to dzielny zastęp. Wielu z nich żyje do dziś w dolinie rzeki Qu'Appelle, w kanadyjskiej prowincji Saskat-chewan.
27
Na wszystko to patrzałem i chociaż umysł smyka niewiele mógł pojąć z tego, co działo się dokoła, późniejsze opowiadania starszych uzupełniały mi szczegóły ówczesnych wydarzeń. Podczas tych letnich wędrówek, nas, dzieci, najbardziej obchodziły własne zabawy, a mieliśmy w obozie raj nieopisany.
Indianie preryjni, z wyjątkiem nielicznych jednostek, nie posiadali jeszcze umiejętności pisania i czytania, więc ustne- opowieści starszych ludzi nabierały szczególnego znaczenia, bo zastępowały nam książki. Były to najczęściej pogadanki o wielkich bohaterach i niezwykłych przygodach. Słuchaliśmy ich przy ogniskach z zapartym oddechem, a potem w naszych zabawach na preriach staraliśmy się odtwarzać wielkie czyny przodków. Tak samo jak chłopcy w Europie bawiliśmy się w „Indian", z tym, że i prerie były prawdziwe, i uczestnicy gier rzeczywistymi Indianami.
Zabawy odbywały się oczywiście tylko podczas dłuższych postojów. Najczęściej były to „bitwy", które rozgrywaliśmy, starając się naśladować starszych i kończąc je zawsze tańcem zwycięstwa. Każdy chłopak przechodził rodzaj szkoły wojennej i brał udział w różnych zapasach sportowych, jak wyścigi konne i piesze, strzelanie z łuku, rzucanie oszczepem, zimowe kąpiele w rzece. Wszystkim tym zabawom towarzyszył duch ostrego współzawodnictwa; miały one na celu hartowanie jednocześnie ciała i charakteru. Trudno sobie wyobrazić nadzwyczajną sprawność fizyczną chociażby pięcioletniego Indianina.
Przypominam sobie moją pierwszą zimową kąpiel w rzece. Było to o świcie pewnego mroźnego poranka. Jeszcze spałem. Nagle starszy brat, Mocny Głos, wyciągnął mnie z posłania i przemocą zawlókł do rzeki, nad którą obozowaliśmy. Nic nie pomogły moje rozpaczliwe miotania się po drodze. Uderzeniem nogi Mocny Głos przebił cienki lód na rzece i wrzucił mnie do przerębli. Myślałem, że skonam. Kąpiel trwała tylko kilka chwil, potem wróciliśmy pędem do namiotu. Nawet kataru nie dostałem.
Mocny Głos był starszy ode mnie o sześć lat i łączyła mnie z nim serdeczna przyjaźń, tak samo jak z kuzynem Kosmatym Orlątkiem. Ale tego poranku byłem na niego wściekły, miałem go po same uszy. Popędziłem do ojca na skargę.
28
—  Bizonku! — zaśmiał się ojciec. — Przecież to ja mu kazałem wrzucić ciebie do wody. A wiesz dlaczego?
—  Wiem. Bo byłem wczoraj nieposłuszny...
—  Co było wczoraj, dziś nas nie obchodzi. Ważniejsze jest jutro. Musisz wyrosnąć na silnego wojownika. Kąpiel to nie kara. Odtąd będziesz co świt kąpał się w zimnej rzece.
—  Dobrze, ojcze. Ale ten Mocny Głos...
—  Cóż Mocny Głos?
Z dziecinnym uporem nie mogłem przeboleć urazy do brata. Ojciec poradził mi odpłacić się psikusem za psikus: rano wstać wcześniej niż Mocny Głos i uraczyć go kawałkiem kry z rzeki. Zrobiłem tak. Następnego dnia sam pobiegłem do rzecznej kąpieli. Wróciłem z dużym kawałkiem lodu i wsunąłem bratu na gołą pierś. Jak porażony zerwał się ze snu i w pierwszej chwili chciał mnie zbić. Potem śmiał się jak wszyscy inni w namiocie. Kąpiele w przerębli weszły w mój zwyczaj i także w zwyczaj Pononki. Wierny czworonogi towarzysz szedł za mną wszędzie, nie odstępując mnie nawet w lodowatej rzece.
Wspólne obozowisko kilku szczepów sprzyjało sportowej zaprawie młodzieży. Mogliśmy mierzyć zręczność naszą ze zręcznością dzieci innych szczepów, co zawsze odbywało się w ramach namiętnego współzawodnictwa, a równocześnie było nauką karności, ogłady i godnego zachowania się. Odruchy nieszla-chetności czy prostactwa tępiono bezwzględnie. Z dziećmi innych szczepów często zawiązywała się przyjaźń, szczera i wierna,   dochowywana   przez   wiele   lat,   a   przeważnie   do   końca
życia.
W tych błogich miesiącach radość towarzyszyła mojemu życiu i do zupełnego szczęścia brakowało mi tylko Kosmatego Orlątka. Serce od czasu do czasu ściskał mi ból, ból tęsknoty za kuzynem, który odszedł od nas ze swym ojcem, Huczącym Grzmotem. Kosmate Orlątko, powtarzam, był moim najlepszym przyjacielem i towarzyszem zabaw. Miał co prawda krótkie nogi i na piechotę zawsze go biłem, za to na koniu był pierwszy, a jako łucznik — niezwyciężony. Jak przyrośnięci trzymaliśmy się obok siebie we wszystkich przygodach i bez niego było mi teraz jak bez ręki, jak bez duszy. Ileż to Orlątko wyprawiał zbytków, jak wesoło umiał się śmiać!
29
Ze swych smutków zwierzałem się bratu Mocnemu Głosowi. Nie mógł mi pomóc. Zwracałem się również do ojca, chętnego zawsze do pomocy, jeśli czegoś potrzebowałem.
—  Ojcze — pytałem — kiedy wróci Kosmate Orlątko?
—  Nie wiem, Bizonku — odpowiadał ojciec, który rozumiał moje strapienie.
—  To jedźmy do niego — niecierpliwiłem się jak dziecko. Ojciec  uśmiechał  się  blado i  kładąc  rękę  na  mej  czuprynie
mówił:
—  Nie możemy opuszczać naszego oddziału, drogi synu. Zresztą nie wiem, gdzie Orlątko jest w tej chwili...
—  Jest ze stryjem Huczącym Grzmotem.
—¦ Jest ze stryjem Huczącym Grzmotem, ale gdzie jest stryj?
Ojciec tego nie wiedział i znać było, że i jego nękała nieobecność brata. To, że ktoś dzielił ze mną zmartwienie, przynosiło mi pewną ulgę, więc opuszczałem namiot z nową ochotą i pędziłem do mych rówieśników w obozie Kri i Siuksów. Dobrzy to byli chłopcy i nieźle się z nimi bawiło, ale przecież żaden z nich nie mógł zastąpić przyjaciela. Któż by dorównał Orlątku, któż by tak dokazywał jak on i gnał tak zuchwale na grzbiecie mustanga przez prerie?
4. Pod urokiem czarodziejskiego bębna
EJ wiosny wiele myślałem o naszym czarowniku Białym Wilku. Wierzyłem, że jeśli kto, to tylko on mógłby mi pomóc w kłopotach i wnieść jakieś światło do sprawy, która mnie wtedy najwięcej męczyła. Przecież czarownik znał wszystkie tajemnice ży-:ia, więc musiał także wiedzieć, gdzie był Kosmate Orlątko i kiedy go zobaczę.
Namiot-tipi Białego Wilka stał w obozie nieco na uboczu; był większy niż inne tipi i już z daleka rzucał się w oczy swymi malowidłami. Obok rysunku białego wilka widniały na nim różne kolorowe znaki tak tajemnicze, że nas, dzieci, przejmowały cichą trwogą, gdy na nie spoglądaliśmy. Ileż razy zbliżałem się do tego namiotu, by zagadnąć Białego Wilka i poprosić ^o o wieści o Kosmatym Orlątku! Na nic to się nie zdało. W pobliżu namiotu język wysychał mi w gardle; ze wzruszenia i lęku nie mogłem wykrztusić słowa do czarownika. Strasznie wstydziłem się jprzed samym sobą tej słabości charakteru. Zdawałem sobie sprawę, jak dobrym człowiekiem był Biały Wilk, a jednak niesamowity jego urok tłumił wszystkie me zamiary i — uciekałem.
Namiot Białego Wilka równie silnie przyciągał uwagę mego starszego brata, Mocnego Głosa, i jego przyjaciół, chociaż z zupełnie innych pobudek. Każdy Indianin za młodych lat marzył, by zostać czarownikiem, czyli człowiekiem o nieograniczonej potędze i często większym wpływie na swój szczep, aniżeli miał go sam wódz. W każdym liczniejszym obozie było kilku wodzów i mnóstwo członków rady szczepowej, ale jeden tylko czarownik, i ten strzegł swej godności i swych tajemnic bodaj tak żarliwie jak własnego życia. Pełnił on trojakie obowiązki; był lekarzem, był doradcą w zawiłych sprawach szczepu i był kapłanem.
Ustalonym od wieków zwyczajem do praw czarownika należał wybór swego następcy. Wyszukiwał go sobie wśród młodych chłopców, nie starszych niż dwanaście, trzynaście lat, i brał takiego, który najbardziej odznaczał się przymiotami ducha i ciała. Musiał to być młodzian, przewodzący rówieśnikom w zabawach, o którym zazwyczaj się mówiło, że ma szczęśliwą rękę. Czarownik zwracał się do rodziców z zapytaniem, czy zechcą mu oddać syna. Był to dla rodziny i chłopca zaszczyt nie lada i nie znam wypadku, żeby ktoś odmówił. Kształcenie i urabianie przyszłego czarownika trwało kilkanaście lat, a była to twarda szkoła życia.
Najpierw czarownik zabierał ucznia na pół roku w bezludne ustronie Gór Skalistych i tam udzielał mu pierwszych wskazówek. Najważniejszym zadaniem w owym czasie było — jak mó-
31
wił czarownik — uzyskanie przewagi ducha nad ciałem. W tym celu uczeń odbywał wielodniowe głodówki i uczył się znoszenia bólu bez drgania. Z dalekiej podróży wracał zupełnie zmieniony, nie był już trzpiotowatym towarzyszem swych rówieśników.
W nas, chłopcach, taki młodzieniec budził zawsze podziw; czuliśmy, że posiadł jakąś wielką tajemnicę, odgradzającą go od nas,, a której nie zdradziłby nawet najbliższym przyjaciołom. Podobne wyprawy na pustelnię trwały przez trzy lata. Ciało chłopca było wówczas zahartowane jak stal, a siła woli wyrobiona do tego stopnia, że wszelkie zadane mu rany i cięcia przyjmował bez oznak bólu.
Po tym wstępie zaczynało się właściwe szkolenie. Uczeń wnikał w tajniki leczenia i poznawał dokładnie działanie różnych ziół. Ponieważ u ludów prymitywnych nic ważnego nie odbywało się bez magii, chłopiec uczył się równocześnie różnych zaklęć, umiejętności wróżenia i komunikowania się z duchami i to pewne, że pod tą powłoką wątpliwej wartości kryła się poważna wiedza, dotycząca tajemnic przyrody. Czarownik był przede wszystkim doskonałym przyrodnikiem i to dawało mu olbrzymią przewagę nad innymi ludźmi w społeczności, tak bardzo zależnej w swym istnieniu od sił przyrody. Na przykład czarownik wróżył, w jakim miesiącu i gdzie znajdziemy najwięcej zwierzyny, i rzadko kiedy słowa jego zawodziły. Nazywało się, że to duchy go pouczały, lecz w istocie czarownik z różnych objawów w przyrodzie wysnuwał tylko słuszne wnioski.
W tej nauce najbardziej przejmujące wrażenie wywierał na nas okres „siedmiu namiotów", trwający przez siedem lat. Czarownik własnoręcznie wznosił specjalny namiot i gromadził w nim różnorakie narzędzia, potrzebne do nauki. W tym namiocie uczeń żył przez cały rok i nabywał zręczności w różnych sztuczkach, które dziś nazwałbym kuglarskimi.
Po przekroczeniu pięciu namiotów, a więc po pięciu latach, młodzieniec składał dwa egzaminy czynienia „złych czarów". Musiał przy tym wykazać umiejętność rzucania skutecznych zaklęć i nawet wywoływania śmierci. W przeciwieństwie do opinii utartej wśród Europejczyków, uważających wszystkich bez wyjątku czarowników za złoczyńców — wielu naszych czarowników nie było
32
złymi ludźmi i nie trwoniło lekkomyślnie życia ludzkiego; jeśli zaś istniała, rzadka zresztą, konieczność zadania śmierci, to przeważnie chodziło o usunięcie szkodnika, niebezpiecznego dla bytu grupy czy szczepu.
Biały Wilk był uczciwym czarownikiem i nie ulega wątpliwości, że wywierał dodatni wpływ na losy naszej grupy. Natomiast trudno powiedzieć to samo o innych czarownikach. Posiadanie olbrzymiej władzy czarodziejskiej nad swym ludem łatwo prowadziło do nadużywania jej. Nawet tam, gdzie czarownicy nie objawiali wyraźnie złej woli, byli często ostoją wstecznictwa i wrogami postępu.
Zaklęcia Białego Wilka wydawały nam się szczytem sztuki czarodziejskiej i były dla nas niezbitym dowodem łączności z siłami niewidzialnymi. Dziś tłumaczę to sobie inaczej. Skuteczność zaklęć wynikała w dużej mierze z przyczyn psychologicznych — wszyscy bowiem wierzyliśmy w ich moc. Ale ostatecznie decydowały przyczyny całkiem materialne; czarownik znał przecież właściwości rozlicznych ziół i sztuka jego polegała na tym, że umiał niepostrzeżenie stosować leki i trucizny.
Często zaczajaliśmy się przed namiotem Białego Wilka i z biciem serca słuchaliśmy niezwykłych dźwięków, jakie stamtąd dochodziły. Odróżnialiśmy ze wzruszeniem odgłos czarodziejskiego bębna „Mitijawin" i oddawaliśmy się błogiej nadziei, że pewnego dnia czarownik pojawi się u naszych rodziców i wybierze któregoś z nas jako ucznia.
Opowiadano nam szeptem, że w namiocie działy się rzeczy tajemnicze, przechodzące wyobraźnię ludzką. Raz, ku naszemu przerażeniu, udało nam się zobaczyć w półmroku namiotu młodzieńca ze szkaradnie zniekształconą twarzą. Jeden opuchnięty policzek zwisał mu jak szmata nad dolną szczęką, powieki miał upiornie wywrócone, a dolna warga sięgała mu poza brodę. Matki tłumaczyły nam, że czarownik zaklął w młodzieńca złego ducha.
Były jednak w szczepie stare niewiasty, które umiały odczyniać tego rodzaju „czary", robiąc to zresztą za zgodą samego Białego Wilka. Naparzały jakieś zioła lecznicze i kazały'choremu wdychać parę. Wkrótce nieborak coś wyczuwał w ustach. Okazy- był to włos. Gdy go wyciągnięto, twarz chorego za-
33
m
częła powoli odzyskiwać normalny wygląd. Skąd zjawiał się ów dziwny włos, nikt wówczas nie umiał wyjaśnić.
Po latach spotkałem Indianina Siuksa, który doznał tych samych czarów i zbadał, na czym polegała tajemnica czarownika. Był to mianowicie długi włos ludzki, zaprawiony trucizną i wsadzony potajemnie przez czarownika do ustnika fajki, którą Siuks zwykle palił. Stąd włos z trucizną przedostał się do ust. Jestem pewny, że „cudy" naszych czarowników można było wytłumaczyć w taki sam naturalny sposób.
Owej pamiętnej wiosny, w której tak bardzo pragnąłem rozmawiać z Białym Wilkiem o Kosmatym Orlątku, niespodziewanie zetknąłem się z czarownikiem. Spotkałem go nad brzegiem rzeki. Była to moja pierwsza i ostatnia rozmowa z tym niezwykłym człowiekiem.
Siedziałem wtedy sam w pobliżu naszego obozu nad rzeką i łowiłem ryby na wędkę, zrobioną przez starszego brata, Mocnego Głosa. Nagle posłyszałem za sobą kroki. Obejrzałem się i zoba7 czyłem Białego Wilka. Przyszedł nad rzekę po wodę dla swych tajemniczych obrzędów. Struchlałem, gdy stanął tuż za mną. Widocznie zauważył moje przerażenie, bo łagodnie pogłaskał mnie po głowie i rzekł przyjacielskim, pytającym głosem:"
—  Łowisz ryby, Bizonku? Tutaj ?
Koła zaczęły mi wirować przed oczyma i nie mogłem wydusić żadnego słowa.
—  Tu nie ma ryb — rzekł czarownik. •— Chodź, pokażę ci, gdzie są.
Machinalnie wyciągnąłem wędkę z wody, zabrałem robaki i poczłapałem za nim. Szliśmy niedaleko, kilkanaście kroków.
—  Tu spróbowałbym — wskazał mi miejsce w rzece, pozornie nie różniące się niczym od poprzedniego.
Tymczasem ochłonąłem z pierwszego oszołomienia i poczułem przypływ odwagi. Chwyciłem czarownika mocno za skórzaną nogawkę i spojrzałem w górę. Wysoko nade mną widziałem jego wyraziste oczy. Mówiłem coś, ale z takim trudem, że wychodził z tego niezrozumiały bełkot i tylko jedno słowo było wyraźniej -sze:
—  Kosmate... Orlątko...
Czarownik musiał domyślić się wszystkiego. Jego twarz nagle
34
; poważniała. Wielkie ramiona objęły mnie ciepłym ruchem i po chwili usłyszałem jego stroskany głos:
—  Nie pytaj mnie, Mały Bizonku. Nie pytaj o Orlątko... Odchodząc Biały Wilk poklepał mnie i rzekł łagodniej:
—  Nałów wiele ryb.
Nie rozumiałem, czemu Biały Wilk tak się zasmucił, gdy go pytałem o Orlątko. Przecież to był mój przyjaciel. Coś zaczęło mi się cisnąć do oczu i dławić mnie za gardło. Miałem żal do czarownika.
Teraz rybki brały jak urzeczone. Wyciągałem jedną po drugiej, same chyba właziły na haczyk. Krzątałem się bez wytchnienia, ale mimo to mgła wypełniała mi oczy i coraz bardziej zacierała brzeg i rzekę, wędkę i ryby.
3*
Część II
POSYPIĄ SIĘ KULE!
5. Uderzył grom
W
WĘDRÓWCE na południe już dawno przekroczyliśmy Rzekę Mleczną i obozowaliśmy przez kilka dni w dolinie strumienia, zwanego Muszlowym. Zbliżyliśmy się znowu do podnóży Gór Skalistych, a prerie w tych stronach Montany składały się z samych falujących pagórków. Korzystając z postoju, my, chłopcy, urządzaliśmy wycieczki konne i oddalali się nieraz sporo mil od obozu.
Pewnego dnia podczas takiej wyprawy baraszkowaliśmy na prerii. Nagle spostrzegliśmy daleko na południu jeźdźca, pędzącego galopem w naszym kierunku.
—  Co mu tak spieszno? — zawołał Górski Płomień.
—  Pędzi pewnie do swej panny! — sadził się na zuchwały żart Drewniany Nóż, uszczypliwy jak zwykle.
—  Nie podoba mi się ten jego pośpiech! — zauważył Mocny Głos, mój brat.
—  Co w tym złego?
—  Czy zapominasz o Wronach Okotok?
Teraz także i Drewniany Nóż zaniepokoił się i z nieufnością śledził bieg jeźdźca.
W ostatnich czasach ostrzegano nas, chłopców, by zwracać na wszystko czujną uwagę: grupa Okotok, należąca do szczepu Wron,
39
która zawsze była nam wroga, ostatnio zachowywała się wyzywająco i jak gdyby knuła złe zamiary.
—  Nie mamy nawet broni, żeby mu stawić opór — stwierdził Mocny Głos.
—    Mam nóż! — zawołał Płaski Śnieg.
—  Pokaż!
Był to niewielki nóż, broń kiepska, bez znaczenia.
—  Uciekajmy lepiej! •— wezwał Drewniany Nóż.
—  Tak! Uciekać! — krzyknął brat. Pomknęliśmy w stronę obozu.
Gdy jeździec nas doganiał, starsi między nami, o bystrzejszym wzroku, poznali go. Był to Rwący Potok, młody wojownik naszej grupy, który parę miesięcy temu, pod koniec zimy, po owym przykrym rozdźwięku podczas tańca, odłączył się od nas wraz z moim stryjem, Huczącym Grzmotem. Powstrzymaliśmy konie, by go serdecznie przywitać, ale jemu było bardzo spieszno. Wcale nie zatrzymując się krzyknął do nas:
—  Gdzie obóz?
Wskazaliśmy mu kierunek i pędzili obok niego. Pojawienie się Rwącego Potoka i szalony pośpiech wprawiły nas w podniecenie; starsi chłopcy zasypywali go pytaniami. Zbywał ich byle czym, urywanym, zdawkowym słówkiem; zmiarkowaliśmy, że stało się jakieś nieszczęście. Zbliżyłem mego konia do niego i zawołałem:
—  Gdzie... Kosmate... Orlątko?
—  Nie żyje! — odkrzyknął Rwący Potok.
Od pędu szumiało w uszach, więc zdawało się, że źle go zrozumiałem.
—  Gdzie jest? — zapytałem.
—  Nie   żyje!!   —   wrzasnął   Potok,   zwracając   się   twarzą   do mnie. — Zabity.
Teraz dobrze słyszałem. Zawołałem co sił:
—  Czemu tak żartujesz?
—  Głupiś! Nie żartuję! Zabity...
Ten pierwszy wielki cios w życiu przyjąłem zadziwiająco spokojnie. Przez chwilę powstał w mej wyobraźni jaskrawym błyskiem obraz naszego rozstania: ja trzymający w ręku jego łuk, >n — oddalający się ode mnie do swych rodziców, na krótkich
to

nogach, podobniejszy raczej do pociesznego niedźwiadka. Byłem wówczas bardzo przygnębiony; przytłaczał mnie smutek, gdy Kosmate Orlątko tak znikał mi z oczu. Znikał naprawdę. Znikł. Zabity.
Podczas dalszej jazdy już nic nie myślałem. Zdrowa natura dziecka jak gdyby pogrążyła wszystkie wrażenia w kojącym mroku. Silniej tylko musiałem trzymać się grzywy konia, ażeby nie spaść w szalonym galopie^
W obozie natychmiast zwołano wielką naradę. Dowiedzieliśmy się szczegółów wypadku. Wojownicy szczepu Wron, właśnie z owej niespokojnej grupy Okotok, dokonali napadu na oddział stryja Huczącego Grzmota, gdy obozował wśród podnóży Gór Skalistych. Pogłoski o ich wrogości nie były niestety wyssane z palca. Co ciekawsze, wśród Wron znajdowali się biali ludzie, przypuszczalnie Ruxton i jego zgraja. Chodziło im o konie i powiodło się nadspodziewanie: zdobyli wszystkie konie — a było ich blisko sto — z wyjątkiem jednego, na którym zjawił się u nas Rwący Potok.
W chwili uprowadzania koni nasi przebudzili się i uderzyli na Wrony. Nie zaszli daleko. Przywitał ich silny ogień z wielu strzelb; była to zasadzka białych, którzy znajdowali się w grupie Wron. Kilku naszych padło, reszta musiała się cofać, a tymczasem Wrony pod osłoną gęstego wciąż ognia pośpiesznie zabrali konie. Zginęło naszych czterech mężczyzn, jedna kobieta i Kosmate Orlątko. Jak zginął chłopczyk, nikt nie wiedział. Widocznie biegł w pośpiechu za końmi i wtenczas dostał kulę. Ukryci w nocnej pomroce strzelcy walili do każdego nasuwającego im się pod lufę.
Napad odbył się przed blisko dwoma dniami, o dobre sześćdziesiąt mil od naszego obozu. Stryj Huczący Grzmot i jego ludzie, niezdolni do pościgu z braku koni, zajęli obwarowane stanowiska. Aż dó wyjazdu Rwącego Potoka nikt ich nie napastował. Chodziło widać tylko o konie.
— To przykra rzecz i nader smutna! — stwierdził wódz Krocząca Dusza. — Przykra, bo Wrony Okotok znowu wykopały topór wojenny przeciw Czarnym Stopom, a smutna, bo zginęło naszych sześcioro ludzi. W normalnych warunkach nie byłoby naj-
41
niniejszej  wątpliwości, co nam wypada czynić. Ale tym razem jest inaczej.
Słowa wodza stropiły wojowników.
—  Co jest nienormalne? — pytało się kilku. — Jakie są wątpliwości?
—  Tym razem jest inaczej? — wołali inni. — Jak to rozumieć?
—  Może zbójecki napad puścić płazem Wronom? — urągali naj-pochopniejsi.    -
—  Mów, wodzu, co masz na myśli! — wzywano z kilku stron.
—  Rzecz wydaje się pozornie prosta, a jednak wymaga omówienia i namysłu — podjął wódz. — Huczący Grzmot i jego ludzie byli do niedawna naszymi braćmi i ich krzywda była krzywdą   nas   wszystkich.   Ale   przed   kilkoma   tygodniami   Huczący Grzmot i jego ludzie, jak wiecie, zerwali więzy z nami i odeszli od nas na dowód, że z naszą grupą nic ich nie łączy. Czy było tak?
—  Było  —  przyznało  kilku  nieśmiało,  półgębkiem.  —  Było tak...
—  A jeśli z ich własnej woli nic ich nie łączy z naszą grupą, to trzeba się zastanowić, czy cios, wymierzony im przez Wrony Okotok, jest ciosem, wymierzonym również nam samym...
Nie dokończył jeszcze swych wywodów, gdy zerwała się istna burza.
—  To nasi najbliżsi ludzie, to nasi bracia i kuzynowie! — rozbrzmiewało wszędzie ogólnym uniesieniem.
—  Kto by ich teraz opuścił, ten zdrajca! — wykrzyknął jakiś wojownik.
—  Hańba temu, kto nie chce im pomóc — cisnęły się gniewne słowa do wielu ust.
Wódz Krocząca Dusza widząc, że wybuch zapalczywości coraz bardziej obraca się przeciw niemu, nagle rozpogodził zamroczone dotychczas oblicze.
—  Z przyjemnością dostrzegam — zawołał — ogień w waszych oczach i słyszę wasze słowa. — Jako wódz musiałem przedstawić wam sprawę tak, jak to uczyniłem, ażeby was pociągnąć do wynurzenia prawdziwych uczuć. Wiem, że można na was polegać... Więc mówcie, czego chcecie?
42
—  Wronom dać tęgą nauczkę!  — krzyknęło wielu wojowników.
—  Zgoda! — uznał Krocząca Dusza.
—  Odbić skradzione konie!
—  Zgoda!
—  Natrzaskać Wronom!
—  Zgoda, hauk *!
Nie było żadnego sprzeciwu. Wszyscy jednomyślnie domagali się wojny i ukarania Wron Okotok. Natychmiast przystąpiono do działania. Jeeszcze raz wezwano Rwącego Potoka do wyjaśnienia szczegółów.
—  Czyś pewny tego, że Wrony nie spostrzegły twego wyjazdu? — pytał go wódz.
—  Najzupełniej pewny! — odparł wojownik.
—  Czy nie było ich już w pobliżu?
—  Nie, według wszelkich poszlak, nie!
—  Wojownicy! — zwrócił się Krocząca Dusza do wszystkich w grupie. — Od naszego pośpiechu i rączości naszych koni zależy   teraz,   czy   należyta   kara   spotka   napastników.    Zwijać
obóz!
Wszyscy rozsypali się. Już w godzinę później byliśmy w marszu. Ruchliwość szczepów preryjnych budziła zawsze niepokój i zdziwienie wroga. Dzięki niej Indianie ci przez dziesiątki lat wojen mogli stawiać tak skuteczny opór regularnym wojskom Stanów Zjednoczonych. Mieliśmy w obozie zgrzybiałych starców, kruche niemowlęta i mnóstwo dobytku obok namiotów ze skóry bizonowej. Wszystko to umieszczono teraz na koniach lub tak zwanych „travois", noszach, jednym końcem przyczepionych do boków konia, drugim końcem ciągnących się po ziemi.
Jechaliśmy przez cały wieczór i noc tak szybko, że gdy następny dzień zaświtał, Rwący Potok zawiadomił nas o zbliżaniu się do
celu.
— Jeszcze tylko trzy wzgórza przekroczymy — słyszałem go —
a będziemy na miejscu.
Wódz Krocząca Dusza już dawno rozesłał patrole zwiadowców na wszystkie strony, nie tylko przed nami i na skrzydła, ale i do
* Używany często przez Indian preryjnych wyraz potwierdzenia.
43
yłu, aby ubezpieczyć sobie plecy. Siadów wroga nie było. Oko-ica wydawała się bezpieczna.
Z wielkim napięciem wjeżdżaliśmy na ostatni pagórek: tyle nie-rzewidzianych rzeczy mogło się zdarzyć od chwili wyjazdu stąd .wącego Potoka. Gdy wreszcie byliśmy u góry, wielkie spły-ęło na nas odprężenie: w odległej dolinie stało spokojnie kilka-aście namiotów w widłach dwóch rzek, spływających tu jedna t drugą.
— Wszystko pozostało tak samo, jak ich opuściłem — ucieczył ę Rwący Potok. — Nic nie zaszło...
W obozie ludzie czuwali i natychmiast zoczyli nas na wzgórzu, a ich przyjazne znaki odpowiedzieliśmy tak samo i zjechali ¦ dolinę.
Stryja i jego ludzi zastaliśmy całych. Nie mieli żadnych nowych rzykrości.
Znamienne dla delikatności uczuć było zachowanie się wodza, roczącej Duszy, i czarownika, Białego Wilka, w stosunku do ryja. Stryjowi, który wszakże sam zerwał z nami i zawinił nie-częściu, nikt teraz wymówek nie czynił, nawet słowem nie spomniał o przeszłości. Wszyscy rozmawiali z nim, jak gdyby czoraj się pożegnano w najlepszej zgodzie. Stanąłem przy oim ojcu w chwili witania się braci. Huczący Grzmot był zakło-itany, co nawet ja spostrzegłem. Podszedł niepewnym krokiem i ojca i ujął go mocno za ręce. Zaczął mówić ciszej niż zwy-e:
—  Była  chmura  nade  mną.   Sam  ją   ściągnąłem  na siebie... ierzył piorun...
—  Chmury,   bracie   —   przerwał   mu   ojciec   łogodnym   gło-m — chmury w końcu zawsze się rozwieją. Po nich nastaje po-dne niebo.
—  Ale szkoda, jaką wyrządził piorun, pozostaje: zdrowy, mały bczak złamany, przestał istnieć...
—  Tego nie odmienimy, bracie. To los nas wszystkich. Na każ-go z nas spadnie przeznaczony mu piorun. Jeden dębczak zła-iny, ale obok stoją inne i rosną...
Pomimo że byłem wtedy mały, wiedziałem dobrze, o kim moli. Mówili o Kosmatym Orlątku. Miałem im za złe, że tak spójnie prawili o jego śmierci, podczas gdy ja czułem, jakby mi

ktoś zatrutą strzałę wbijał w pierś. O śmierci przyjaciela rozmawiać nie potrafiłbym za nic w świecie.
Stryj od czasu napadu nie próżnował. Za wrogiem wysłał wywiadowców, którzy, jakkolwiek pieszo, wykonali dobrą pracę. Wytrwałej niż antylopy pędzili wysłańcy przez wiele godzin bez spoczynku, śledząc tropy Wron. Stwierdzili, że wróg wydostał się z podgórzy na otwarte prerie i tu dążył na południowy zachód, jak gdyby w kierunku Fortu Benton. Była to jedyna w całej okolicy większa placówka Amerykanów nad rzeką Missouri, oddalona od nas o jakie sześć dni konnej jazdy. Z Wronami wciąż jechali biali myśliwi. Jak się okazało, była to w istocie banda Ruxtona, która widocznie nosiła się z zamiarem spieniężenia w Benton zrabowanych koni. Benton, leżące na pograniczu cywilizacji, było w owych czasach ożywionym ośrodkiem handlowym.
Całe szczęście, że rabusie niezbyt się spieszyli. Odebrali stryjowi możność skutecznego pościgu, więc ufni w swą przewagę, wiele i beztrosko polowali po drodze. Można ich było z łatwością dogonić.
Odwieczny zwyczaj nakazywał, by przed każdym wyruszeniem w pole zasięgać rady sił niewidzialnych i dowiadywać się o przebiegu i wyniku wyprawy wojennej. Odbywało się to według ustalonej ceremonii. Wódz wchodził do czarownika, aby ofiarować mu fajkę. Jeśli czarownik dar przyjmował i fajkę zapalał, było to oznaką, że brał na siebie odpowiedzialność za losy wyprawy i że zobowiązywał się towarzyszyć wojownikom we wszystkich walkach. Wódz wymieniał nazwy ochotników — u Indian nigdy nie było osobistego przymusu brania udziału w zaczepnych wyprawach wojennych — i czarownik kazał wodzowi przyjść z nastaniem nocy na dalszą naradę.
Po jego odejściu czarownik odprawił swe zaklęcia z duchami i dowiadywał się o los, jaki spotka wojowników. Gdy otrzymywał znaki, że nieprzyjaciół polegnie znacznie więcej niż naszych, podejmowano wyprawę. Jak więc z tego widać, czarownik przyjmował na siebie wyjątkową odpowiedzialność wobec szczepu i on to rozstrzygał, czy będzie wojna czy nie.
W obecnym wypadku dokonano wszystkich obrzędów w przyspieszonym trybie.   Chodziło  o  dogonienie  umykającego  wroga.
45
Już w kilka godzin po naszym przybyciu do obozu stryja Biały Wilk przywołał do siebie Kroczącą Duszę i starszych wojowników.
;— Głos Wielkiego Ducha jest nam przychylny — oświadczył i zamilkł dla dodania wagi swym słowom.
Ponieważ czas naglił, Krocząca Dusza uznał za wskazane przerwać po chwili ciszę:
—  Czy głos powiedział coś dokładniejszego? ¦— Powiedział.
I znowu czarownik zasnuł się uporczywym milczeniem.
—  Czy możemy dowiedzieć się, co powiedział głos Wielkiego Ducha? ¦— nalegał wódz.
Czarownik rzucił na niego niechętne wejrzenie.
—  Wódz jest bardzo ciekawy — burknął — a zbytnia ciekawość jest właściwością kobiet i dzieci. Ale jeśli także inni wojownicy są ciekawi, głos sił niewidzialnych może im się objawić przez moje usta.
I patrząc nieruchomo w dal Biały Wilk oznajmił:
—  Ścieżkę naszych wojowników uwieńczy pełne powodzenie. Czy chcecie koniecznie wiedzieć, ilu zginie wrogów?
—  Prosimy.
—  Zginie ich ośmiu.
—  A naszych?
—  Z naszych nikt nie zginie! — zapewnił czarownik.
Była to bardzo korzystna zapowiedź i wielka radość zapanowała wśród wojowników.
Przygotowano się do wymarszu całym obozem. Wojownicy, yyznaczeni do walki, mieli odłączyć się od nas dopiero w po-)liżu wroga. Pozostaliśmy jeszcze na miejscu przez kilka godzin, )y w głębi nocy dopełnić najważniejszego obrzędu, tak zwanego ,objawienia bizonowej czaszki".
Zazwyczaj potrzebna była do tego głowa świeżo ubitego bizo-la. Niestety, w całej okolicy nie było już bizonów, przeto zadowolono się starą, wyblakłą czaszką, znalezioną łatwo w pobliżu ibozu.
Jeszcze przyrodę zalegały głębokie ciemności, gdy czaszkę uło-ono pośrodku miejsca, w którym poprzednio stał obóz, obecnie uż zwinięty, spakowany i załadowany na konie. W odległości kil-
6
I.miastu kroków dookoła czaszki zasiedli wszyscy członkowie na~ < j grupy z wyjątkiem tych, którzy jako strażnicy czuwali na od-ległych posterunkach. Nawet nam, dzieciom, pozwolono towarzyszyć ceremonii, umieszczono nas tylko zewnątrz koła, za dorosłymi. Przyznam się, że uczucie trwogi ściskało mi serce i ledwie npanowywałem drżenie nóg, ale chciałem wszystko widzieć. Trzymałem się za plecami brata, Mocnego Głosa.
Biały Wilk siadł przy czaszce i zaczął śpiewać zaklęcia. Z pobliskich pagórków stepowe wilki, kujoty, żałośnie wyły, jak gdyby wtórując pieśni czarownika. Po ukończeniu śpiewu czarownika nastała głucha cisza. Potem nagle Biały Wilk krzyknął tak przenikliwie, że aż cały drgnąłem:
—  Wojownicy!   Zbliża  się  chwila  objawienia!   Wpatrujcie  się pilnie w głowę bizona, czy czego nie zobaczycie!
W mroku czaszka majaczyła niewyraźną, jaśniejszą plamą, poza tym nic nie było widać.
Znowu zagrzmiał głos czarownika:
—  Jeśli w czaszce ukaże się znak, dziękujcie duchom za dobrą
wróżbę.
Zaledwie to wypowiedział, gdy z oczodołów bizona posypały się iskry.  Nie dość  tego:  czaszka zaczęła  się kołysać w prawo
i lewo.
Struchlały Mocny Głos, stojący przede mną, szepnął do mnie:
—  Kołysze się jak żywy bizon, trafiony kulą...
Biały Wilk zaśpiewał drugie zaklęcie, a wtedy wyraźnie dym buchnął z nozdrzy czaszki. Gdy czarownik na chwilę przerwał swą pieśń, rozległ się donośny ryk bizona.
Tego było nam, chłopcom, jednak za wiele. Już w czasie sypania się iskier z oczodołów i kołysania się czaszki truchleliśmy ze strachu, ale gdy teraz bestia w dodatku zaryczała, wrzasnęliśmy ze zgrozy i jak opętani daliśmy drapaka na wszystkie strony. Starsi popędzili za nami i wyłapali nas jednego po drugim. Po powrocie do obozu uspokajano nas, że nie mamy się czego obawiać, bo głowa bizona zapowiedziała pomyślną wyprawę. Matki dobrotliwie drwiły z naszego przerażenia i przezywały nas swymi małymi „dziewczynkami". Zasłużyliśmy na to.
Znowu wypada mi podkreślić, że to, co w tych czasach wydawało nam się tak tajemnicze i cudowne, da się wytłumaczyć pro-
r
47
¦iK
stymi sztuczkami naszego czarownika. W oczodoły bizona zapewne powsadzał bengalskie ognie, w ciemnościach nocy mógł łatwo poruszać czaszką za pomocą końskiego włosia, a że Biały Wilk posiadał umiejętność brzuchomówstwa, o tym dziś, po latach, ani na chwilę nie wątpię. Można mu zarzucić, że tak szkaradnie otumaniał nas swymi czarami; tkwiliśmy jeszcze wtedy głęboko w zabobonach i takimi sztuczkami czarownik mógł naj-trwalej utrzymać swój wpływ w szczepie. Dziś wszystko to jasno widzę, ale owej nocy czary te jakież przejmujące sprawiły na nas wrażenie i jaki wywołały strach!
Gdy niebawem ruszyliśmy w drogę, zapał przepajał serca całej grupy, zapał i ufność w zwycięstwo. Tego widocznie chciał Biały Wilk.
6. Moja pierwsza potyczka
ĘDZILISMY przez resztę nocy, przez następny dzień i znowu przez noc, zażywając tej drugiej nocy jedynie dwugodzinnego snu. Rano trzeciego dnia zachowano wszelkie środki ostrożności. Znaleźliśmy się w pobliżu wroga. Nie wolno było palić ognisk, trzymaliśmy się wyłącznie dolin, na wzgórza wychodziły tylko czujki. W czasie marszu wywiadowcy stale nas wyprzedzali i wracali z nowinami. Wrony starali się pozostawić po sobie jak najmniej śladów, lecz mimo to nawet ja dostrzegłem je w niektórych miejscach na ziemi i wtedy uważałem się za bystrego wojownika.
Krajobraz zmieniał się. Było mniej pagórków i falistości, prerie się wygładziły, za to strumienie i rzeczki tworzyły głębokie doliny. W takiej to dolinie odkryto obóz nieprzyjaciela, który widocznie zamierzał tu popasać dłużej  niż jeden dzień: dla koni
sklecił z pni ogrodzenie, ażeby bezpiecznie spędzać je tam na noc.
Zatrzymaliśmy się w małej kotlinie. Oddaleni od obozu Wron 0 niespełna sześć mil, czekaliśmy w ukryciu przez cały dzień. W tym czasie nikogo nie wysyłano na polowanie, nie rozniecano także ogniska. Na wieczerzę zabito starego konia, którego mięso, pocięte na drobne kawałki, jedliśmy na surowo.
Dień był słoneczny, noc zapowiadała się gwiaździsta. O zmroku ruszyliśmy całym obozem, by bliżej podejść do Wron. Wyznaczeni na wyprawę wojownicy trzymali się już w pogotowiu.
Wtedy dwóch naszych rówieśników, Drewniany Nóż i Płaski Śnieg, podjechali do Mocnego Głosa. Byli wzburzeni.
—  Chcą nas krzywdzić! — ze złością wycedził Drewniany Nóż do ucha brata. — Czy wiesz?
—  Nic nie wiem.
—  Wojownicy napadną na obóz Wron, a nam każą pozostać w tyle...
—  Mamy czekać razem z kobietami, a oni będą się bili!
—  A co chcecie robić? — zapytał Mocny Głos.
—  Powinni nas zabrać ze sobą, żebyśmy widzieli, jak to się robi!
—  Święta prawda! •— zapalił się brat. — Muszą nas zabrać!
—  Mnie także! — zawołałem. Podnieciły mnie widoki wielkiej przygody.
—  Ty, pędraku? — zmierzył mnie Drewniany Nóż pogardliwym wzrokiem, co widziałem nawet pomimo ciemności. — Ty, gnido, siedź u dziewczynek!
—  Czego mnie obrażasz, gadzie drewniany?! — odwarknąłem.
—  Mały Bizon pójdzie z nami!  — zawyrokował brat głosem spokojnym i stanowczym.
Pomknęliśmy do ojców i przedstawili im naszą prośbę.
—  Tam może przyjść do walki! — ostrzegali rodzice. —7 Posypią się kule...
—  My musimy być przy tym!!!
—  Nie krzyczcie tak głośno, smyki!... Niech wódz rozstrzygnie! Podążyliśmy   do   wodza,   zabierając   po   drodze   jeszcze   kilku
chłopaków. Krocząca Dusza miał głowę zaprzątniętą ważniejszymi sprawami bezpośrednio przed napadem i nie chciał nas słuchać, ale ujął się za nami jeden ze starszych wojowników:
4   MaJy Bizon
49
—  Niech poczują zapach prochu!  Pozwól,  że wezmę ich pod swoją opiekę. Niech przyglądają się z daleka...
—  Na twoją odpowiedzialność!!! — rzekł wódz.
—  Na moją, hauk!
Ogromnie się ucieszyliśmy i o mało co nie uściskali starego wojownika. Ojcowie ulegli tak samo jak wódz i pozwolili nam pójść za sobą w pewnej odległości. Otrzymaliśmy dokładne wskazówki, jak się zachować podczas natarcia. W tej garstce chłopaków ja byłem najmłodszy.
Po spożyciu wieczerzy wódz nakazał wojownikom i nam, młodym, wykąpać się w rzece. Do mycia użyliśmy piasku i szorowaliśmy skórę z całych sił, ażeby usunąć z niej zapach zjedzonej koniny. Konie nie znoszą woni własnego mięsa, przede wszystkim zaś tłuszczu: gdy poczują, stają się dzikie i trudne do opanowania. A chodziło przecież o to, żeby odbicia koni dokonać cichaczem, niepostrzeżenie.                                                    >.
Byłem jeszcze za mały, żebym dokładnie rozumiał wszystkie szczegóły planu działania. Wiem tylko to, że wróg trzymał konie w zagrodzie niedaleko rzeczki, której nazwy już nie pamiętam. Tuż przy tej zagrodzie, obok w wąwozie, stało kilkanaście namiotów. Dwa z nich w pobliżu ogrodzenia zajmowali Ruxton i jego biali towarzysze, resztę namiotów — Wrony z rodzinami. Nasz plan polegał na tym, by pnie zagrody usunąć od strony rzeczki i w tym kierunku wypędzić konie, zarówno nieprzyjacielskie, jak i nasze skradzione. Walki z Wronami nie przewidywano, lecz połowa naszych wojowników, posiadająca strzelby, miała zaczaić się na wzgórzach ponad obozem i w razie przebudzenia się wrogów i ich alarmu obsypać dwa namioty Ruxtona gradem kul. W tej rozgrywce chodziło o to, żeby trzymać w szachu przede wszystkim Amerykanów, jako najlepiej uzbrojonych i najgroźniejszych przeciwników.
My, chłopcy, poszliśmy za tym oddziałem, którego zadaniem było uprowadzenie koni. Podczas opuszczania obozu były kłopoty z naszymi psami. Czując w powietrzu przygodę chciały koniecznie iść z nami. Każdy chłopak posiadał jednego, czasem dwóch ulubieńców. Matki musiały je uwiązać w namiotach. Mój Pononka, wilczym zwyczajem, wył na pożegnanie.
50

I
Około północy starszy wojownik, nasz opiekun, zaprowadził nas na brzeg rzeczki w pobliżu wroga i kazał nam się ukryć w zaroślach. Na umówiony znak — dwukrotny skowyt szarego wilka — mieliśmy się wycofać i biec w stronę naszego obozu. Wśród chłopców był także mój starszy brat, Mocny Głos. Trzymał mnie przez cały czas za rękę, żebym nie zginął w ciemności. Dodawało mi to odwagi.
Leżeliśmy tuż naprzeciw ogrodzenia dla koni, oddaleni od niego o jakie sto kroków. Nikła poświata od gwiazd pozwalała nam dostrzec zarysy płotu, a nieco dalej wzbijały się jaśniejsze trójkąty nieprzyjacielskich namiotów. Od czasu do czasu słyszeliśmy ciche rżenie koni za ogrodzeniem.
—  Czy Wrony nie wystawili żadnych straży? — ledwo dosłyszalnym szeptem  Mocny  Głos  zapytał  pilnującego  nas  wojownika.
Jakże w tej chwili dumny byłem z mego brata! W położeniu tak pełnym napięcia umiał myśleć jak dorosły wojownik.
—  Widocznie Wrony nie wystawili  od strony rzeki żadnych straży — objaśnił opiekun.
Pomimo ciemności zauważyliśmy naszych ojców, czołgających się pod płotem. Raz po raz wstrząsali zaroślami, ażeby konie słyszały ich szelest i nie przelękły się obcych ludzi. Nawet ten i ów wstawał na równe nogi i pokazywał się zwierzętom. Widzieliśmy, jak usuwali ogrodzenie.
W obozie wśród namiotów szczekały psy. Szczekały często, choć nie zajadle. Wtedy nasi wywiadowcy na sąsiednich wzgórzach zaczęli naśladować skowyt kujotów, ażeby Wrony myśleli, że to obecność wilków stepowych niepokoi ich psy.
W jakimś namiocie zapłakało dziecko. W dolinie było tak cicho, że słyszeliśmy matkę, uspokajającą je kołysaniem. Na to jeden z naszych chłopców, dziesięcioletni Płaski Śnieg, półgłosem odezwał się chełpliwie:
—  Szkoda, że nie mam flinty przy sobie.
—  Mów ciszej! — ostrzegł go ostrym szeptem nasz opiekun. — Po co ci flinta?
—  Grzmotnąłbym w stronę tego szczeniaka i jednego Wrony byłoby mniej na świecie!
—  Głupiś! — skarcił go wojownik.
51
Lecz na to Płaski Śnieg odezwał się jeszcze głośniej:
—  Co, nie mógłbym mu wpakować kuli w obrzydliwy łeb? Wojownik schylił się nad chłopakiem i ręką zakrywając mu
usta gniewnie wstrząsnął całym jego ciałem; potem zgrzytnął:
—  Zawiążę ci, smarkaczu, gębę, ręce i nogi! Pozostawię cię na pastwę Wronom, jeśli się nie uspokoisz!
Pomogło. Buńczuczność Płaskiego Sniega ostygła. Zapadło milczenie.
Wtedy ujrzeliśmy pierwsze konie, wychodzące z wyrwy w płocie. Zbliżyły się do rzeki i spokojnie zaczęły pić wodę. Nie sprawiały wrażenia spłoszonych. Na ich widok gwałtowniej zabiły nam serca. Chcieliśmy działać, trudno nam było ustać na miejscu.
Po pierwszych koniach zjawiło się ich więcej. Były już mniej spokojne, przybiegały do rzeki kłusem, wśród podnieconego rżenia. Kilkanaście, dwadzieścia kilka; ciemna masa tłoczących się cielsk. Tętent rozlegał się coraz głośniejszy. Konie pędziły coraz
szybciej.
Wtem alarm. Ktoś w namiocie Wron podniósł gwałtowny krzyk. Odpowiedziały mu inne wrzaski, w oka mgnieniu ożył cały nieprzyjacielski obóz.
Do tej chwili cisza zalegała sąsiednie wzgórza. Nagle jaskrawy błysk rozdarł tam ciemności i powietrze zatrzęsło się od huku wielu strzelb. To nasi strzelali z góry do namiotów Ruxtona, by tym, którzy byli w dolinie, ułatwić uprowadzenie koni. Powstał nieopisany zgiełk. Od strony namiotów Amerykanie i Wrony zaczęli się ostrzeliwać. Tymczasem konie już przebrnęły rzekę, poganiane przez naszych wojowników.
I my, chłopcy, chcieliśmy także przyczynić się w jakiś sposób do zwycięstwa, więc darliśmy się na całe gardło, posyłając nieprzyjaciołom nasze szyderstwa i przekleństwa. W odpowiedzi na to kule zaczęły świstać po naszych krzakach. To dodało nam jeszcze więcej zajadłości. Wmieszał się nasz opiekun-wojownik:
— Głupcy! — huknął na nas. — Po waszych głosikach poznają, żeście chłystki i mleczaki. Głupcy! Uciekajcie!
Bezceremonialnie zaczął nas łapać za karki i przemocą wypychać z niebezpiecznego miejsca. Strzelanina wciąż trwała. Byliśmy już bardzo daleko, a jeszcze dochodziły nas odgłosy walki.    .
52
W obozie matki przywitały nas z wyraźną ulgą. Nadmierną ich troskę odczuwaliśmy jako ujmę dla naszego honoru, bo przecież nie chcieliśmy być maminymi synkami. Przykrość złagodził i napełnił nas prawdziwym zadowoleniem dopiero nasz opiekun-wojownik. Opowiedział zatrwożonym niewiastom, jak to wrogowie wzięli nas pod gęsty ogień. Moja matka spojrzała na mnie z czułością i oświadczyła:
—  Była to twoja pierwsza bitwa, Bizonku, prawdziwa bitwa. I kule padały dokoła ciebie?
—  Tak jest, mamo! — potwierdziłem i serce mi rosło z błogiego uczucia.
—  Szkoda tylko, że nie miałeś czym walczyć.
—  Jak to, mamo? Walczyłem!!
—  Walczyłeś?
—  Co sił do nich ryczałem: podłe tchórze, kości wam połamię!!
—  Oj, i był skutek?
—  I jaki jeszcze!
—  No, jaki?
—  Ze strachu źle strzelali. Nie mogli w nikogo z nas trafić. To jasne.
Matka dziwnie i tajemniczo się uśmiechała.
¦—¦ To jasne — powiedziała — że będziesz równie wielkim mówcą jak wojownikiem.
W jej słowach coś brzmiało niewyraźnie i podejrzliwie. Spojrzałem j ej w oczy:
—  Czy nie wierzysz mi?
Na to matka objęła mnie wpół i długo przytulała do siebie. Po dwóch nie przespanych nocach ogromnie zachciało mi się spać. Tak dobrze było w jej objęciach, już morzył mnie sen, lecz zwalczyłem słabość. Wyrwałem się gwałtem i mężnie.
Równocześnie z nami przyprowadzono zdobyte konie. Były już powiązane i nie mogły uciec. Naliczyliśmy ich przeszło czterdzieści. Okazało się, że to nie nasze, i to tylko nikła część stada, jakie było w obozie Wron. Przezorny wróg bowiem za pierwszym ogrodzeniem miał drugie; tam trzymał skradzione konie. Nasi niestety o tym nie wiedzieli i w ręce ich wpadło tylko tych czterdzieści, znajdujących się w pierwszej, zewnętrznej zagrodzie. Dobry był i taki łup. Konie okazały się niezłe.
53
Było jeszcze ciemno i daleko do świtu. Wrócili wojownicy, którzy stoczyli walkę na wzgórzach. Mieli ciężką przeprawę; chcieli nieprzyjaciołom podpalić obóz, ale tamci trzymali się twardo i nie dopuścili do tego. Jako trofeum nasi przywlekli dwóch poległych Amerykanów i jednego Wronę, a poza tym drugiego Wronę ciężko rannego, który po godzinie skonał. Jeden z naszych ludzi, Dwa Rzuty, znał język Wron i dopóki jeniec był jeszcze przytomny, starał się wyciągnąć z niego jak najwięcej wiadomości. To, czego się dowiedział, wywołało ogólne podniecenie. Oto Wrony początkowo-wcale nie chcieli wyruszyć przeciw nam. Ruxton tak długo ich namawiał, tyle im przyrzekał, to groził, to częstował wódką, że w końcu ulegli mu. Zgodzili się wykraść dla niego nasze konie, które chciał sprzedać — jak tego słusznie się domyślaliśmy — w Forcie Benton. Wrony byli tylko narzędziem, on — złym duchem i sprawcą tylu nieszczęść.
Z naszej strony nikt nie poległ, za to kilku odniosło lżejsze rany. Nasz czarownik, Biały Wilk, został postrzelony w niezwykły sposób. Kula trafiła go w samą pierś, lecz wcale nie dostała się do ciała. Uderzyła o płytę rogową ze skorupy żółwia, którą czarownik nosił poniżej szyi, i ołów się rozbił. Jednak silne uderzenie w pierś spowodowało krwotok z ust, trwający przez kilka godzin.
Nasz tymczasowy obóz był nie dalej niż o trzy mile od miejsca napadu i jakkolwiek nie spodziewaliśmy się żadnej zaczepki ze strony wroga, zwykła ostrożność nakazywała nam jak najwcześniejszy odwrót. Wszystko już było gotowe, gdy zauważono brak jednego z naszych najdzielniejszych wojowników, Nocnego Orła. Należał do oddziału, strzelającego ze wzgórza do wroga, potem razem z innymi starał się wzniecić pożar namiotów, a ostatni raz widziano go przy rzece. Od tego czasu znikł.
Ponieważ do świtu mieliśmy blisko godzinę, wódz Krocząca Dusza postanowił czekać. Może Nocny Orzeł jeszcze wróci? Ale nie wracał. Cały obóz czekał w posępnym nastroju. W miarę jak czas uchodził, przygnębiało nas coraz silniejsze przekonanie, że Nocny Orzeł zginął i leży zabity gdzieś w pobliżu nieprzyjacielskiego stanowiska. Wśród ludzi zaczęły krążyć domysły.
Starsi wojownicy zebrali się i nad czymś poważnie radzili. Na-
stępnie zbitą, zjeżoną, złowieszczą gromadą podeszli do Białego Wilka.
Czarownik siedział na ziemi. Krew bezustannie sączyła mu się z ust. Otoczono go, a jeden z wojowników odezwał się gniewnie:
—  Biały Wilku, byłeś wielkim czarownikiem. Przyrzekłeś nam, że  „weźmiemy"  ośmiu nieprzyjaciół.  A zginęło ich tylko czterech.
Biały Wilk musiał wpierw wypluć krew, zanim wyrzekł char-kotliwym głosem:
—  Skąd wiesz, że zginęło ich tylko czterech?
—  Wystarczy ci pójść za te krzaki i spojrzeć. Tam leżą. Nie naliczysz ich więcej niż czterech.
—  A skąd wiesz, że w obozie wroga nie leży ich więcej?
, Na to było trudno odpowiedzieć. Wojownik przyznał łagodniej:
—C Tego nie wiem.
Tłum wciąż sterczał nieruchomo. W ciemności wyglądał jak groźna, czarna ściana. Po chwili milczenia inny wojownik podjął oskarżenie:
—  Przyrzekłeś nam, że w tej wyprawie nikt z naszych nie zginie. Omyliłeś się.
—  Siły niewidzialne nie mylą się.
—  Straciliśmy jednego. Zginął Nocny Orzeł.
—  Nie zginął!
—  To gdzie jest?
—  Przyjdzie!
—  Czemu dotychczas nie przyszedł? Zginął, Biały Wilku, zginął!
Inni wojownicy zawtórowali mu i wielu zaczęło to samo wołać, nawet kobiety jęczały.
—  Zginął Orzeł!
—  Na pewno zginął!
—  Okłamano nas!
Biały Wilk powoli powstał i gdy wyprężył ciało, wydawało nam się, że przewyższa wszystkich wojowników.
—  Ludzie szczepu Czarnych Stóp! — zawołał donośnym głosem, tym razem czystym i metalicznym. — Pamiętajcie jedno:
55
siły niewidzialne nigdy się nie tnylą. Siły niewidzialne nigdy nie kłamią!
Pod wrażeniem tych słów wszyscy umilkli. Dopiero po długiej chwili ktoś z tyłu odważył się zabrać głos:
—  To prawda, siły niewidzialne się nie mylą. Ale mylić się może czarownik, jeśli stępiał mu słuch i nie dosłyszy głosu sił niewidzialnych.
—  Tak, to prawda!... Czarownik winien! — rozległo się dokoła z wielu zaciętych ust.
—  Biały Wilku — ciągnął poprzedni mówca — jesteśmy twoimi przyjaciółmi. Radzimy ci szczerze: odejdź na kilka tygodni na pustelnię. Wzmocnij  swe władze czarownika!  To ci radzimy dla dobra grupy.
—  Nie!! — huknął Biały Wilk. — Władzy nie straciłem. Potem dodał jeszcze mocniejszym głosem:
—  Zaręczam, Nocny Orzeł żyje! Wróci!...
W głosie jego brzmiała nieodparta siła. Nikt nie chciał już przeczyć. Bunt wojowników załamał się i przygasł. Ludzie, kiwając frasobliwie głowami, rozeszli się. Obóz jeszcze czekał — daremnie. Jaśniejsza smuga na wschodnim nieboskłonie zwiastowała koniec nocy. Czas było uchodzić.
7. Przysięga na „Wielki Róg"
P«
ODCZAS ostatnich chwil naszego postoju w owym miejscu popełniłem czyn, który wywołał najsilniejszy wstrząs duchowy, jaki pamiętam z dziecięcych lat. Dzisiaj jeszcze, po takim upływie czasu, pali mnie niezatarty obraz odległych zdarzeń.
Nikt nie spał tej nocy w obozie z wyjątkiem niemowląt; wszyscy
56

Pomimo sktębiających  się  nad  nami  chmur życie   miało  wciąż   nieodparty  powab... Według akwareli Alfreda  J.   Millera   (1810-1874),   (s.  16)
nie Kri stoczyli przed dwoma tygodniami potyczkę z północną grupą nych Stóp... według olejnego obrazu Charlesa M. Russella (1864-1926), 5)
siedzieli skuleni w milczących grupach i czekali na powrót Nocnego Orła. W zbiorowym milczeniu była upiorna niesamowitość. Wszyscy myśleli o tym samym. Nawet mnie, małemu, udzielił się powszechny nastrój i w dziecięcej główce snuły się fantastyczne, desperackie pomysły. Ból z powodu utraty przyjaciela, Kosmatego Orlątka, odezwał się znowu, i to w otrzej szyna niż kiedykolwiek natężeniu.
Zwłoki czterech nieprzyjaciół leżały opodal wśród krzaków. Były całkiem obnażone, lecz nie okaleczone. Jeszcze niedawno zastosowano by stary zwyczaj skalpowania, to jest odcięcia skóry na głowie wraz z włosami jako wojennego trofeum. Obecnie rada starszyzny, po krótkiej acz burzliwej rozprawie, postanowiła odstąpić od barbarzyńskiego zwyczaju. Zaznaczał się wpływ nowych czasów.
Cicho  siedziałem   obok  całej   rodziny,  pogrążony  w  zadumie
0  Kosmatym Orlątku. Myśli moje zaczęły krążyć dokoła małego łuku, wręczonego mi przez przyjaciela przy pożegnaniu. Łuk miał stać się moją własnością, gdyby Orlątko nie wrócił.
Tej nocy czekanie trwało całą wieczność. Znudzony, polazłem do mego worka, przyczepionego do konia. Wyjąłem łuk Orlątka
1  także kilka strzał. Były to strzały Kosmatego Orlątka, ucięte przez niego z twardej trzciny i zaostrzone na końcu. Nowa fala żalu i gniewu zalała mi serce. Zerwałem się do działania. Czułem, że muszę jakoś pomścić śmierć przyjaciela. Tam leżały zwłoki czterech wrogów, którzy — nie wykluczone — byli może mordercami Orlątka. Przyszedł mi pomysł przebicia ich serc jego własnymi strzałami z jego własnego łuku.
Pilnowałem, żeby nikt nic nie zauważył. Czołgając się dotarłem do gąszczu i odszukałem zwłoki. Łuk naciągnąłem, z napięciem wymierzyłem; strzała wbiła się we wrogie serce. I tak postąpiłem z pozostałymi trzema zwłokami.
Lada chwila mieliśmy wyruszyć i sądziłem, że nie zauważą mego uczynku. Niestety, ktoś jeszcze raz podszedł do zwłok wrogów i zaalarmował obóz. Powstał wielki rwetes. Starszyzna zeszła się gromadnie i przy blasku łuczywa sumiennie badała strzały. Głośno wyrażając oburzenie nazywała to hańbą dla szczepu. Ja z tego nic nie rozumiałem. Strzały były dziecięce. Ale kto je wystrzelił, pozostawało zagadką. Słyszałem nawoływania, by zgłosił się wino-
57
wajca. Wszyscy byli rozsierdzeni, więc drżałem ze strachu i ani rni się śniło pisnąć słowo.
Padła nazwa Płaskiego Sniega, gdyż przypomniano sobie, jak ów dziesięcioletni chłopak kilka godzin temu, podczas napadu na obóz wroga, chełpił się, że chciałby zabić niemowlę Wron. Za to odezwanie dostał burę od swego ojca, gdy wrócił do domu. Ten błahy wówczas i głupkowaty wypadek nabrał teraz niepomiernego znaczenia i skierował podejrzenie na Płaskiego Sniega.
—  Przyznaj  się, Śniegu — nalegał wódz Krocząca Dusza. — To ty zrobiłeś?
—  Nie zrobiłem tego! Nie mam w ogóle łuku. Nie mam strzał.
—  Może wziąłeś od kogoś?
—  Nie wziąłem!
—  Płaski Śniegu, jeśli kłamiesz...
—  Nie kłamię, nie kłamię...
Podczas tych badań było mi okropnie głupio na duszy i zaciskałem szczęki, aby się nie wydać. Stchórzyłem. Bałem się gniewnego nastroju, jakim wrzał obóz i którego przyczyn nie mogłem pojąć. Kryłem się za plecami rodziców i milczałem. Dopiero znacznie później wytłumaczono mi: wrogowie — jak słusznie przypuszczano w naszym obozie — będą szukali zwłok i na pewno je znajdą. Wodzowi zależało na tym, żeby wszyscy na preriach wiedzieli, iż my, Czarne Stopy, weszliśmy na drogę uobyczajnienia i szanujemy zwłoki poległych wrogów.
Było mi przykro. Pokrzyżowałem zamierzenia starszyzny, lecz nie żałowałem tego, co uczyniłem. Byłem przyjacielem Kosmatego Orlątka i postępowałem, jak mi nakazywało serce Indianina. Niechże inni sobie myślą, co chcą!
Tymczasem niebo na wschodzie zaczęło jaśnieć i zbliżyła się chwila opuszczenia pamiętnego miejsca. Wódz nasz i Biały Wilk, który, chociaż osłabiony, o wszystkim bystro myślał, wysłali czterech zwiadowców z ważnym zadaniem. Na ich czele był doświadczony wojownik Orle Pióro, władający językiem angielskim. Orle Pióro i jego trzej towarzysze mieli śledzić nadal ruchy wroga i natychmiast nas zawiadomić, jeśli zamierzałby nas ścigać. Jeśli natomiast skierowałby się w stronę Fortu Benton, co było naj prawdopodobniej sze, mieli go wyprzedzić i zameldować komendantowi placówki o dokonanej przez. Ruxtona kradzieży naszych

koni. Nie wątpiliśmy, że w ten sposób odzyskamy skradzione uierzęta.
O wschodzie słońca byliśmy już daleko. Wracaliśmy w pośpiechu na północny zachód, idąc w przeciwnym kierunku od tego, jaki niezawodnie obiorą Ruxton i Wrony.
Nie miałem jeszcze własnego konia i razem ze starszym brali m jechałem na jego wierzchowcu. W ciągu dnia matka zbliżyła się do nas i opowiedziała nam zabawną powiastkę o chytrym zającu. Okłamywał on wszystkie zwierzęta i z tego miał przez pewien czas korzyści, ale w końcu zginął marną śmiercią właśnie na skutek swej kłamliwości.
Opowiadanie nam przez rodziców i inne starsze osoby tego rodzaju powiastek należało, na równi z wykładaniem naszych tradycji i ciekawych dziejów szczepu, do nauki, jaką pobierali wszyscy młodzi Indianie. Lecz zazwyczaj czyniono to na postojach przy ognisku, więc trochę mnie zastanawiało, dlaczego matka tyle nam opowiadała podczas przyspieszonej jazdy, i tak już męczącej. Czy był w tym jakiś ukryty zamiar?
—  Kłamstwo i zatajenie prawdy — kończyła matka — to największa hańba. To ohydny rodzaj tchórzostwa!...
O zachodzie słońca rozbiliśmy obóz na noc. Pod osłoną silnych straży mieliśmy wreszcie wypocząć należycie po tylu nie przespanych nocach. Zaledwie zeszliśmy z koni, ojciec podszedł do mnie i miło się odezwał:
—  Gdzie masz twoje łuki i strzały, Bizonku?
—  W worku — odpowiedziałem burkliwie.
—  To przynieś je.
—  Tato, wszyscy chłopcy mają łuki i strzały! — wybuchłem ze źle ukrywanym przerażeniem.
—  Ależ wiem, wiem — uśmiechnął się ojciec. — Pójdziemy na prerię trochę popolować na pieski ziemne...
Przyniosłem łuk i strzały, łuk Kosmatego Orlątka, ale strzały własne, moje dawne, a nie Orlątka: wiedziałem, że te były podobne do czterech strzał, znalezionych w zwłokach poległych wrogów, i mogłyby mnie zdradzić.
—  Ile przyniosłeś strzał, Bizonku? — zapytał ojciec.
—  Trzy.
—  To może trochę za mało?
58
59
—  Starczy, ojcze.
—  Czy nie masz więcej?
—  Nnii... m...mam, mam, ale mocno schowane...
—  Więc starczą i trzy! Idźmy bez tamtych!
Poszliśmy. Piesków ziemnych nie było w pobliżu, więc strzelałem do innych celów. Tego rodzaju ćwiczenia pod okiem doświadczonych wojowników należały do podstaw wychowania młodzieży, lecz znowu się dziwiłem, dlaczego ojciec wybrał akurat ten wieczór, skoro byliśmy tak znużeni!
W drodze powrotnej do obozu ojciec opowiadał mi pięknie o swym ojcu a moim dziadku, Rączym Niedźwiedziu. Rączy Niedźwiedź był znakomitym wojownikiem, a poza tym odznaczał się uczciwością tak wielką, że stała się przysłowiową. Dzięki tej cnocie zyskał sobie poważanie i był powszechnie lubiany.
—  Być prawdomównym i podobnym do dziadka — oświadczył ojciec — to i zaszczyt, i nasz obowiązek.
Już dłużej nie mogłem tego wytrzymać. Poczucie winy męczyło mnie srogo, nosiłem je w sobie niby ciężki kamień. Ojciec mój okazywał mi zawsze wiele dobroci i był dla mnie równie bliskim przyjacielem, jak nieżyjący Kosmate Orlątko, tylko że dorosłym. Wstyd mnie palił, że przed nim zataiłem prawdę. Chciałem się już przyznać:
—  Ojcze...
—  Cicho! — przerwał ojciec i pogłaskał mnie po głowie. — Cicho, Bizonku! Nie potrzeba. Wiem...
Na tym rozmowa się urwała i już nie powróciliśmy do tej sprawy.
Następnego dnia, po szybkiej jeździe, zatrzymaliśmy się na nocne obozowisko długo przed zachodem słońca. Podniecenie z powodu tajemniczych strzał jeszcze nie wygasło w obozie. Przeciwnie. Na Płaskim Śniegu ciągle ciążyło podejrzenie i tego wieczoru miał się odbyć nad nim rodzaj sądu. Właściwie nie sąd, raczej złożenie przysięgi. Przysięgi na „Róg". Była to w naszym szczepie najuroczystsza przysięga. Kto ją składał, tego wiarygodności nie wolno było już podawać w wątpliwość. Fałszywa przysięga powodowała śmierć kłamcy w krótkim czasie.
Związek „Wielkiego Rogu" składał się z dwudziestu pięciu najpoważniejszych wojowników, wybieranych dożywotnio ze wszyst-
60
kich grup szczepu Czarnych Stóp. Było to najwyższe nasze ciało, rozstrzygające o ważnych sprawach natury moralnej. Już samo powoływanie się na powagę związku miało wyjątkowe znacze-
nie.
Zwykle odbierano przysięgę w wielkim zbiorowym namiocie. Ponieważ byliśmy w drodze i takiego namiotu nie wznosiliśmy, odstąpiono od tego zwyczaju i ceremonia odbyła się pod gołym niebem. Dzień był bardzo ciepły i pogodny. O zachodzie słońca cały obóz zebrał się, wielkim kołem otaczając miejsce przysięgi. W środku stał przedstawiciel Związku „Wielkiego Rogu", a obok niego Płaski Śnieg ze smutną miną. Nas, młodzież, ustawiono przed dorosłymi, ażebyśmy mogli słyszeć każde słowo przysięgi. Nigdy dotychczas nie miałem tyle strachu. Czułem mdłości i ogień w sobie. Stałem w pierwszym szeregu i widziałem, że Płaski Śnieg ledwie wstrzymywał się od płaczu.
Wśród ciszy stary wojownik, członek związku, uroczyście napełniał tytoniem świętą fajkę, przeznaczoną do wielkich obrzędów. Równocześnie wymawiał zaklęcia, od czasu do czasu upominając Płaskiego Sniega, że zaraz złoży przysięgę na „Wielki Róg" i że musi zajrzeć głęboko do swego serca, ażeby krzywym językiem nie ściągnąć na siebie śmierci.
Po napełnieniu fajki wojownik zapalił ją cztery razy. Za każdym razem przenikliwie spoglądał poprzez ogień na twarz chłopca i szeptał jakieś niezrozumiałe słowa. Następnie wzniósł fajkę w cztery strony świata,, po czym przystąpił do Płaskiego Sniega. Trzymając przed nim fajkę rzekł poważnie, zaklinającym głosem:
—  Pal fajkę, jeśli mówisz prawdę! Jeśli kłamiesz, nie pal. Czy to  ty,  Płaski  Śniegu,  zbezcześciłeś  zwłoki  strzałami?   Tak  czy nie?
—  Nie — odpowiedział chłopiec cicho, ale wszyscy go słyszeli, i szmer zdumienia przeszedł po ludziach.
Płaski Śnieg uchwycił fajkę i pociągnął z niej. Dokonał się obrzęd.
—  Jeśli   skłamałeś   —   groźnie   zawołał   stary   wojownik   — umrzesz w ciągu pół roku.
Zaległa grobowa cisza i wisiała ołowiem nad nami. Czarno robiło mi się przed oczyma. Poruszyłem się. Nogi miałem jak przykute
61
do ziemi. Oderwałem je przemocą. Szedłem naprzód. Przecież nikt nic nie mówił, a mimo to w głowie huczało mi jak burza. Wszyscy wlepili oczy we mnie. Jak ci ludzie patrzeli! Droga wydawała się nie mieć końca. Wreszcie dotarłem do Płaskiego Sniega i stanąłem obok niego, twarzą do starego wojownika. Chciałem się wyprostować, nie mogłem. Chciałem przemówić, też nie mogłem. Wreszcie wyrwało mi się z ust:
—  Płaski Śnieg...
I słowa uwięzły mi w gardle.
Stary wojownik, dotychczas tak surowy, na chwilę uśmiechnął się i to dodało mi odwagi.
—  Płaski Śnieg... nie umrze! — wymamrotałem.
Wojownik znów przybrał poważną minę, ale czułem, że nie był już taki groźny.
—  Toś ty, Mały Bizonie, wbił te strzały w zwłoki? — zapytał.
—  Ja — odpowiedziałem już głośno. Dotychczasowa moja niemoc zaczęła ustępować.
W ciągu ostatnich dwóch dni cały obóz był oburzony na sprawcę hańbiącego postępku. Sądziłem więc, że skoro przyznam się do winy, wszyscy rzucą się na mnie i rozszarpią w kawałki. Nie rzucili się. Stali w miejscu. Co więcej: podczas gdy niektórzy okazywali zdumienie, inni niedwuznacznie wyrażali radość. Radość, że się zgłosiłem. Niepojęci ludzie.
Stary wojownik był również zadowolony:
—  Dobrze,  że  się  przyznałeś.  Ale  karę  będziesz  musiał  ponieść,           j
Spojrzałem z lękiem na niego.  Chyba  nie każe  mnie zabić? —- Czym wbiłeś te strzały? — zapytał.
—  Łukiem.
—  Dobrze! Przynieś natychmiast łuk. Przy wszystkich świadkach połamiemy go na części...
Całe przerażenie, jakie mnie ogarnęło, musiało odbić się w moich oczach. Stary wojownik zauważył je i speszony umilkł. Cóż on wiedział o uczuciach związanych z łukiem i o mej przyjaźni z Kosmatym Orlątkiem? Nie ruszyłem się, stałem jak wryty.
—  No, przynieś! — przynaglał. Wezbrał we mnie opór:
—  Nie przyniosę!!
Teraz z kolei wojownik zmieszał się i zawrzał oburzeniem. Krzyknął na mnie:
—  Co to znaczy, smarkaczu?
Znów zrobiło mi się czarno przed oczyma.
—  Kosmate Orlątko... — rozpocząłem i urwałem. Nie mogłem dalej. Zamknęło mi się gardło.
Na szczęście, ojciec przyszedł mi z pomocą. Ojciec oczywiście znał moją przyjaźń z Kosmatym Orlątkiem i domyślał się przyczyny, dla której przebiłem strzałami zwłoki wroga. W krótkich słowach opowiedział zebranym o mojej przyjaźni z Kosmatym Orlątkiem. W miarę jego opowiadania nastrój się zmieniał i ludziom pogodniały twarze. Stałem obok ojca jak robak, który z trudem chronił się od rozdeptania. Byłem mały, ale wielkim strumieniem płynęła moja wdzięczność do ojca, gdy tak dzielnie mnie bronił.
Kary nie poniosłem. Stary wojownik pogroził mi tylko palcem' i zadowolony odszedł.
A tego wieczoru matka kładąc mnie do snu powiedziała z tkliwością w głosie:
—  Nie opowiem ci już bajki o chytrym  zającu kłamczuchu. Za to ciekawą rzecz o chłopczyku, który nigdy nie kłamał. Czy chcesz, Bizonku?
Bardzo chciałem, ale nie miałem sił, by odpowiedzieć. Już zasypiałem.
Część III
SĄ BIZONY! NAJEMY SIĘ!
8. Wódz Nosi Kocioł
W
KILKA dni później przyłączył się do nas inny oddział naszego szczepu pod wodzą Niokskatosa. Wjechaliśmy znowu w pod-
órza Gór Skalistych; daleko na zachodzie wyłaniały się znane nam z wędrówek szczyty, pokryte wiecznym śniegiem. Pewnego południa Biały Wilk, wyprzedzający nasz wspólny pochód, dał nam i t;koma znak, byśmy się zatrzymali. Przed sobą w dolinie ujrzał wielki obóz Indian.
Zwołana   naprędce   narada   wodzów   i   starszych   wojowników
i rządziła środki ostrożności, gdyż mogli to być Wrony, przed którymi należało mieć się na baczności, zwłaszcza po tej ostatniej, zadanej im porażce. Z malowanek, widocznych z odległości na namiotach, nie sposób było odczytać przynależności szczepowej.
Biały Wilk, nasz  czarownik,  który po krwotoku, wywołanym
nią podczas napadu, teraz przyszedł jako tako do siebie, wjechał n.i pagórek i znowu zaczęła się żmudna rozmowa na dawane sobie
¦ laleka znaki. Na jego pytanie tamci odpowiedzieli:
-  Gros Ventres i Assiniboinowie.
-  Jacy Assiniboinowie? - Północni.
Nazwa Gros Yentres, dana ongiś temu szczepowi przez Fran-
67
cuzów, oznacza dosłownie: Wielkie Brzuchy. Były tam zatem oddziały dwóch zaprzyjaźnionych ze sobą szczepów, razem obozujące. Na ich pytanie, kto my, Biały Wilk odsygnalizował, że Czarne Stopy, lecz to im nie wystarczało. Pytali jaka grupa Czarnych Stóp i z których stron pochodząca.
W tym był sęk. Szczep Czarnych Stóp dzielił się na cztery pod-szczepy, te zaś na poszczególne grupy — jedną z takich grup byliśmy pod wodzem Kroczącą Duszą — i niektóre nasze podszczepy i grupy wiodły od pokoleń wojnę z Assiniboinami i z Gros Ventres. Pomimo ogólnych dążeń pokojowych na preriach, niechęć między szczepami wciąż istniała. Biały Wilk stanął przed trudnym zadaniem. W naszych dwóch grupach byli członkowie wszystkich czterech podszczepów.
Ale czarownik niedaremnie miał łeb na karku. Odpowiedź jego była godna dyplomaty: zsiadł z konia i zrobił znak szczepu Kute-naj, w końcu stanął w pośrodku tych znaków, przedstawiając nas jako żyjących między dwoma szczepami. Na to tamci odpowiedzieli:
—  Z takimi Czarnymi Stopami dotychczas nie zetknęliśmy się.
—  My z wami też nie! — skwapliwie potwierdzili nasi wodzowie Krocząca Dusza i Niokskatos.
—  Więc nigdy nie wojowaliśmy ze sobą? — jeszcze upewniali się tamci.
—  Prawdopodobnie nie — brzmiała nasza ostrożna odpowiedź.
—  To w porządku. Jest pokój między nami.
—  Jest pokój.
—  Bądźcie gośćmi naszego obozu!
Zjechaliśmy w dolinę. Zanim wojownicy nasi pozsiadali z koni, jeden ze starszych wodzów Assiniboinów podchodził szybkim krokiem do nich badając znaki na tarczach, wiszących na koniach. Potem zbliżył się do naszych wodzów i podając im rękę rzekł:
—  Wydaje mi się, że nie jesteśmy wrogami. Obejrzałem znaki na waszych tarczach i nie, przypominam sobie, byśmy kiedykolwiek byli na ścieżce wojennej.
—  Dawniej walczyli Indianie ze sobą z błahych powodów lub zgoła bez powodu! — odrzekł wymijająco Krocząca Dusza. — Ale dziś minęły te czasy...
68

Minęły, hauk! — potwierdził Assiniboin. Widać było, że im, Assiniboinom i Gros Ventres, także zale-
iło na przyjaznym z nami porozumieniu. Gdyby ów starszy wódz I 'lvładniej  przyjrzał się naszym wojownikom, odkryłby w nich
ipewne niejednego wroga z dawnych — i może nawet nie tak .lawnych — dni. Ale on wolał zamknąć oczy na to wszystko i po-
rzebać w niepamięci to, co było przykre w przeszłości.
Po rozbiciu naszych namiotów w tej samej dolinie zeszli się wo-il/.owie, czarownicy i znaczniejsi wojownicy trzech szczepów na wielką naradę, w której wypalono fajkę przyjaźni. Dla uczczenia radosnego dnia postanowiono wyprawić wielką biesiadę, a następnie odbyć taniec- igrzysko, zwane: „Przeżyłem". Nie był to właściwie taniec, lecz opowiadanie wojowników o własnych najciekawszych przygodach, przy czym na oczach wszystkich obecnych sami bohaterowie odgrywali widowiskowe przedstawienie opisanego /darzenia.  -
Najwybitniejszą osobistością w tym wspólnym obozowisku był Nosi Kocioł, słynny naczelny wódz Assiniboinów. On to przede wszystkim ściągał na siebie naszą uwagę pełną czci. Już wtedy był w poważnym wieku, chociaż wciąż dziarski i pełen sił. Żył jeszcze bardzo długo i umarł mając sto siedem lat.
My, młodzież, rzecz prosta, najbardziej się cieszyliśmy, że będą opowiadania, bo w gronie wojowników znajdowali się mężowie o wielkiej sławie i nieustraszonym męstwie.
Jednak w pierwszych godzinach wspólnego obozowania więcej szumu powstało dokoła kobiety, Dobrej Łoszy. Należała do szczepu Assiniboinów i słynęła na preriach z piękności i wdzięku. Przed kilku laty wojownicy Czarnych Stóp napadli na obóz, w którym się znajdowała, i w czasie walki zadali jej kilka pchnięć nożem, pozostawiając ciało jej na polu walki. Wyleczyła się z ran. Przejścia te bynajmniej nie umniejszyły jej urody.
Obecnie zetknęła się po raz pierwszy z naszymi wojownikami, biorącymi wtedy udział w napadzie. Natychmiast ją poznali. Bardzo żałowali swego uczynku i wstydzili się dawnej dzikości. Zaledwie ją spostrzegli, podeszli do niej. Powitali ją podniesieniem prawej ręki i słowami,  jakimi wita  się  u  nas  serdecznych przyjaciół.
Dobra Łosza patrzyła bez urazy na wojowników.
69
—  Czy jest między wami ten, który mi wtedy tak dopiekł? — spytała wodząc wzrokiem dokoła.
—  Czy poznałabyś go? — starał się ją wybadać wódz Niok-skatos.
—  Chyba tak.
—  Jak wyglądał?
—  Był to postawny, silny wojownik — wesoło brzmiała jej odpowiedź.
—  Czy go bardzo nienawidzisz?
—  Ależ bynajmniej. Wtedy żyliśmy na stopie wojennej — dziś, co innego.
—  Nie miałabyś urazy?
—  Skądże? Przeciwnie...
—  Co? Przeciwnie?
Piękna Indianka odrzekła wybuchając przyjaznym śmiechem:
—  Jeśli byłby taki postawny jak wtedy, to może objęłabym go za szyję i uściskała...
Lecz żaden z naszych wojowników nie odezwał się. Jeśli był obecny, to widocznie ogarnął go wstyd. Dobra Łosza szukała go wśród naszych ludzi; nie znalazła.
Wręcz przeciwnie, wyraźnie wrogo, zachowywała się starsza siostra Dobrej Łoszy. Popędziła do swego namiotu i wariatka zaczęła ostrzyć duży nóż, mrucząc pod nosem złorzeczenia. Niektórzy Assiniboinowie słyszeli ją i usiłowali ułagodzić jej gniew, lecz daremnie. Gdy Dobra Łosza weszła do namiotu, siostra wręczyła jej nóż, nakazując:
—  Weź i wypróbuj go na twoich wrogach!
Dobra Łosza przywiązała nóż do pasa i wróciła do grona naszych wojowników. O nożu zapomniała. Serdecznie podjęła przerwaną rozmowę.
Musiała mieć jakąś wyjątkową słabość do Czarnych Stóp.
W krótkim czasie wyszła za mąż za jednego z naszych wodzów. Do dnia dzisiejszego żyje pod Sintaluta w Saskatchewan, wciąż piękna staruszka pomimo osiemdziesięciu lat.
Jakież to było używanie dla nas, chłopaków! Rojny obóz trzech szczepów czynił wrażenie ludnego miasta. Namiotów-tipi rozbito tam kilkaset, zajmujących olbrzymią przestrzeń.. Na każdym były wymalowane wspaniałe godła rodzinne, takie barwne i cie-
70
i we, że nie wiedzieliśmy, co najpierw podziwiać. Wśród tych namiotów baraszkowaliśmy ochoczo, bawiąc się z obcymi chłop-cami i chociaż musieliśmy porozumiewać się za pomocą znaków, nic: to nie mąciło naszej radości w nawiązywaniu przyjaźni.
Oczywiście najchętniej   bawilibyśmy  się  z  tamtymi w wojnę,
00   tyle słyszeliśmy o prawdziwych walkach, jakie ojcowie nasi ze   sobą   toczyli.   Ale   rodzice   surowo   zakazali   nam  tych   gier w obawie, że z takiej zabawy mogłaby łatwo wyniknąć między szczepami   prawdziwa   bójka.   Matki   siedziały  przed   namiotami
1  pilnowały nas, lecz to było zbyteczne. Z tamtymi chłopcami polubiliśmy się od pierwszej chwili i pełno było między nami wesołego gwaru.
Było to na preriach historyczne spotkanie, w którym po raz pierwszy w tak uderzający sposób objawiała się zgoda i przyjaźń. Wojownicy wznieśli olbrzymi namiot, który mógł pomieścić niemal wszystkich obecnych w obozach, i tu miał się odbyć taniec „Przeżyłem". Wszyscy cieszyli się na to widowisko.
Na wieczerzę spożywaliśmy przysmak indiański — pemikan z bizona, w którego przyprawie Assiniboinowie byli mistrzami. Pemikan — główny pokarm Indian podczas zimy — to suszone i roztarte na proch mięso bizona; odpowiednio zaprawione jagodami rośliny saskatun, było najlepszym smakołykiem na świecie. Po zjedzeniu wczesnej kolacji wszyscy udali się do wielkiego namiotu.
Jakież wspaniałe zebranie najprzedniejszych wojowników! Widzieliśmy tam mężów „trzech piór", „czterech piór" i bohaterów „wojennego pióropusza" obok licznych wodzów i czarowników. Trzy pióra nosił wojownik, który zabił trzech wrogów, a kto pokonał więcej niż czterech, miał prawo do ozdobienia się w znany powszechnie pióropusz z piór orlich.
Do igrzysk „Przeżyłem" każdy szczep wybrał po pięciu najlepszych wojowników. Gdy tych piętnastu bohaterów wkraczało do namiotu, było na co patrzeć. Szli nago, przyodziani tylko w na-biodrniki i w pióropusze na głowach. Każdy miał świeżo obmalo-wane blizny po dawnych ranach. Niektóre z nich sprawiały wrażenie dopiero co otrzymanych ciosów.
Siedząc najbliżej wojowników, my, chłopcy, pożeraliśmy ich oczyma i szeptem osądzali, który z nich był największym bohate-
71
rem, Indianie zawsze zabierali dzieci na podobne widowiska, żeby wzorowały się na męstwie ojców.
Wódz Nosi Kocioł, najpoważniejszy w zaszczytnym gronie, miał pierwszy opowiedzieć jedną ze swych przygód. Jakże głęboko wraziła się w moją pamięć owa postać pełna godności, bohater tylu świetnych zwycięstw! Pomimo że ongiś należał do najgroźniejszych wojowników, twarz jego opromieniał wyraz niezwykle uduchowiony, przepojony szlachetnością, co w mych oczach wyróżniało Nosi Kotła spośród wszystkich innych. Przy tym był niezwykle skromny; o swych przygodach zawsze wspominał z pewnym
zakłopotaniem.
Wielki wódz Assiniboinów słynął na preriach jako niedościgniony szybkobiegacz. Słyszeliśmy już nieraz o jego zuchwałym czynie, gdy udało mu się wystrychnąć na dudka cały oddział naszych wojowników. Teraz sam bohater miał nam opowiedzieć to
zdarzenie.
Powstał i wbił w ziemię swoją włócznię, na której wisiały skalpy, odcięte przed wielu laty z głów zabitych wrogów. Był tam pewnie niejeden skalp wojownika z naszego szczepu. Prawą ręką trzymając podporę, wódz zwrócił się do Czarnych Stóp, podczas gdy wojownik Assiniboin, biegły w językach., tłumaczył jego słowa na
naszą mowę:
—  Opowiem wam, jak to was w pole wywiodłem szybkością
moich nóg. Czy chcecie, Czarne Stopy?
—  Chcemy, chcemy!  — potwierdzili chórem nasi wojownicy.
—  Wtedy,   dawno   temu,   byłem   młodym   wodzem,   miałem dwadzieścia  dwie  zimy.   Prowadziłem  garstkę  towarzyszy  przeciw wam, Czarne Stopy. Paliła nas zawsze ta sama przyczyna: żądza zemsty. Chcieliśmy zemścić się za wasz poprzedni napad na   nasz   obóz.   Po   przekroczeniu   Mlecznej   Rzeki  w   Montanie ujrzeliśmy na preriach niewyraźny ruch. Ni to bizony, ni antylopy—  a  może ułudna  gra  powietrza  w   porannych  oparach? Kazałem  towarzyszom przystanąć.   Sam   podkradłem  się  bliżej. Wyjrzałem spoza wzgórza, szybko przycupnąłem. Dałem znak do tyłu. Był to wróg. Tańczył nad kilkoma ubitymi bizonami. Towarzysze moi — czy źle mnie zrozumieli, czy nie chcieli słuchać — zachowywali się lekkomyślnie jak dzieciaki.  Rozmawiali głośno. Ostrożnie do nich wracałem, słyszałem z  daleka ich słowa. Je-
72
den z nich, był młodzieńcem rozsądnym. Mówił, że ja, ich wódz, chyba nie podejmę walki; jest nas za mało. „Ach, głupstwo! — zawołał inny, znany warchoł. — Jeśli tak, to chodźmy szybko uderzyć na wroga, zanim Nosi Kocioł wróci do nas!" — Byłem tuż przy nich, wówczas dopiero mnie zauważyli. Kazałem im milczeć, oświadczyłem: „Jest nas tylko ośmiu, ich blisko stu. Walka — to pewna śmierć. Nie chcę brać waszego życia na swą odpowiedzialność". Na to pyskacz: ,,To po co tu nas prowadziłeś? Czy nie po to, żeby walczyć? A teraz zabrakło ci odwagi, ej?" Odpowiedziałem mu wściekły: „Nie, nie zabrakło! Więc dobrze, stawimy wrogowi czoło. Przygotujcie się na wszelki wypadek do walki. Ale główną część ja wykonam. Rzekłem: hauk!" — Pyskacz umilkł. Towarzyszom kazałem czekać w ukryciu, aż dam im znak. Miałem zawadiacki pomysł. Postanowiłem wykorzystać moje szybkie nogi do podstępu. Czy przypominacie sobie?
Nosi Kocioł zwrócił się do dwóch spośród swych Assiniboinów,
a ci potwierdzili:
—  Przypominamy sobie, hauk!
—  Cały  się  obnażyłem.  Chyłkiem pobiegłem — mówił  dalej wódz. — Biegłem kilometr wklęsłościami, chciałem z przeciwnej strony zaskoczyć nieprzyjaciół. Tymczasem, co się stało? Zauważyliście naszą grupkę, gotowaliście się do natarcia. Czy pamiętacie to, Czarne Stopy?
—  Pamiętamy, hauk, hauk! — odpowiedziało kilku naszych wojowników.
—  Dosiedliście koni, ruszyli pędem w kierunku naszej grupki. Już   wspomniałem,   miałem   samych   niedoświadczonych   młokosów.  Nawet nie spostrzegli  się,  że  ku  nim pędzicie.   Posiadaliście wielką przewagę.  Pewne było, że wybijecie w pień moich towarzyszy.   Wyskoczyłem   na   wierzchołek   wzgórza.   Krzyknąłem do was na całe gardło. Stanęliście jak wryci, osłupiali: mieliście    kogoś także  za sobą.  Zniknąłem wam z oczu, pobiegłem błyskawicą   na   inne   wzgórze,   trochę   zmieniłem   swój   wygląd, znowu  się  pokazałem.   Widziałem  wasz  rosnący  niepokój.   Staliście   wciąż   na   miejscu.   Nie   wiedzieliście,   co   począć,   gdzie wpierw uderzyć.  Ja wam powtórnie zniknąłem,  nogi moje nie próżnowały. Pojawiłem się szybko na trzecim wzgórzu. Siła złe-
73
ami
go — trzech na jednego. Byliście przekonani, że otaczają was większe siły wroga. Zaniechaliście natarcia na moich towarzyszy i pośpiesznie wycofali się z okolicy. Tak więc nogi moje odniosły nad wami zwycięstwo. Sami nie polowaliśmy, mimo to zdobyliśmy mięso kilku bizonów. Uratowaliśmy też własną skórę. Wróciłem do towarzyszy. Winszowali mi podstępu, dziękowali za ratunek. „Dziękujcie nie mnie, dziękujcie jemu"! zakpiłem sobie, wskazując na pyskacza. Towarzysze zdziwili się, ja dodałem: „Przecież to jego wielka buzia was uratowała. Gdyby nie krzykacz, zostałbym przy was i zginął razem z wami". Młody wojownik od tego czasu wyleczył się z warcholstwa. Oto moja opowieść. Ja, Nosi Kocioł, zapewniam was, Czarne Stopy, jesteśmy teraz przyjaciółmi. Przyjaźń nasza — jak światło słońca, jak woda w Missouri — nigdy nie wyczerpie się. Pamiętajcie: Nosi Kocioł słowa swćgo nigdy nie złamał. Hauk!
¦— Hauk, hauk, hauk! — wołali nasi wojownicy i my, dzieci, również krzyczeliśmy.
Bębny, towarzyszące cichuteńko opowieści, przeszły nagle w dziki takt tańca. Nosi Kocioł z kilkoma towarzyszami dał teraz sceniczne przedstawienie całego zdarzenia. Żarliwie śledziliśmy każdy jego ruch. Jak tylko skończył, stanął przed wodzami Czarnych Stóp, poprosił jeszcze raz tłumacza i rzekł:
— Starzeję się. Nie wiem, czy ścieżki nasze po raz drugi' się zejdą. Niebawem się rozstaniemy; przedtem chcę wam opowiedzieć, jak jeden z waszych wodzów uratował mi życie. Bez jego pomocy nie byłbym dziś między wami. Nie widzę go tutaj. Przeto proszę was, Czarne Stopy, po powrocie na wasze łowiska powtórzcie mu moje słowa. Miałem wtedy dwadzieścia sześć zim. Nie byłem jeszcze zbyt roztropny. Z moim bratem Nompa Win-czesta — Dwóch Mężów — i kilkoma towarzyszami urządziłem przeciw wam, Czarne Stopy, wyprawę. Mieliście zbyt wiele koni, chcieliśmy wam je odebrać. W pobliżu Rzeki Mlecznej natrafiliśmy na jeden z waszych obozów. Nastała noc, wyruszyłem z bratem na wywiad. Pełzaliśmy na brzuchach. Staraliśmy się wyśledzić miejsce, gdzie trzymaliście konie. Nagle jeden z waszych koni zerwał się. Biegł prosto na nas. Po chwili za koniem ukazał się olbrzymi wojownik. W ciemnościach nie mógł nas zauważyć. Konia nie złapał, za to wpadł na brata. Ten leżał
74
ode mnie o kilkanaście kroków. Olbrzym był siłaczem nie lada. Szybko obezwładnił brata. Nie zdążyłem przybiec mu z pomocą. Zawlókł go do obozu. Skradałem się za nimi. Widziałem, jak weszli do wielkiego namiotu. Byłem zrozpaczony. Miałem tylko jedną myśl: pomóc bratu. Ale jak? U wejścia do wielkiego namiotu stał olbrzym. Opierał się o drąg. Byłem szalony. Podszedłem odważnie do olbrzyma. Zapytałem go o brata. On bez słowa uchwycił mnie, wciągnął do namiotu. W namiocie paliło się ognisko. Ujrzałem tam brata i kobietę, widocznie żonę olbrzyma. Wojownik kazał jej upiec dla nas mięso. Od siedmiu . dni mało jedliśmy. Połykaliśmy mięso jak wygłodniałe wilki. Wojownik patrzył na mnie życzliwie. Potem weszło dwóch, zabrało mnie i brata do innego namiotu. Tam obradowała starszyzna. Była niezmiernie wzburzona wydarzeniem. Podszedł do mnie młody człowiek władający językiem Assiniboinów. Mówił: w ostatnich czasach wiele kradziono im koni i wkrótce poniesiemy śmierć; rozesłano już do całego szczepu wieści o złapaniu dwóch złodziei. Niebawem wszyscy opuścili namiot, w którym się znajdowaliśmy. Zabrano także brata. Tylko ja jeden pozostałem. Na dworze zbierał się cały obóz. Ludzie byli podnieceni i gniewni: wybiła nasza ostatnia godzina. Obok ogniska leżała strzelba, widocznie zapomniana przez starszyznę. Dosko-czyłem. Nie była nabita. Nieco dalej odkryłem róg do prochu i worek z kulami. Postanowiłem drogo sprzedać swe życie. Gorączkowo nabiłem strzelbę. Chciałem wyskoczyć na dwór. Nagle ujęły mnie jak w kleszcze dwie pary rąk, obezwładniły. Rozwścieczony tłum chciał mnie na miejscu zabić. Dwaj wojownicy, którzy moje ręce wciąż trzymali, ledwie mnie obronili i pędem zawlekli poza obóz. Tam czekał na nas ów olbrzym. Obok niego stał związany brat. Olbrzym musiał być wielkim wodzem Czarnych Stóp. Coś do mnie mówił, nie rozumiałem. Bratu rozciął więzy. Kazał nam wsiąść na dwa konie, przygotowane w pobliżu, i czym prędzej umykać. Byliśmy wolni. Jeszcze słyszałem, jak wódz-olbrzym potężnym głosem nakazywał spokój swym ludziom, zamierzającym nas ścigać. Było ciemno, noc się nie skończyła. Nie wierzyliśmy własnemu szczęściu. Pędziliśmy co sił ku wolności. Później nadzwyczajne wydarzenia tej nocy zdawały mi się jakimś majaczeniem chorej wyobraźni. Nie
75
były to jednak majaki. Najlepiej o tym świadczyły dwa rzeczywiste konie, dane nam przez wodza Czarnych Stóp. Zawsze pozostawało dla mnie zagadką, dlaczego wtedy darowano nam życie. Oto moja opowieść.
Nosi Kocioł ogarnął przyjaznym wejrzeniem starszyznę Czarnych Stóp i dodał:
' — Jestem stary. Jeśli ten wódz wasz żyje, proszę, powtórzcie mu moje słowa. Dorzućcie jeszcze i to: byliśmy wrogami, a przecież przy każdym Tańcu Słońca prosiłem niewidzialne siły o przychylność dla niego. Oto wszystko, Czarne Stopy. Tyle chciałem wam powiedzieć. Hauk!                                                           '    ¦" . .
Gdy Nosi Kocioł siadł, powstał jeden z naszych wodzów. Niok-skatos, i oświadczył:
— Wydarzenia, o których mówiłeś, nieobce mi. Wodzem, który ci życie darował, był mój ojciec. Byliśmy wówczas dziećmi, ale dobrze znamy tę przygodę z ust ojca. Dokładnie sobie przypominam ową noc. Mogę ci dziś wyjaśnić, czemu zawdzięczasz życie. Własnej odwadze i waleczności. Nie opuściłeś brata w jego biedzie, potem zamierzałeś walczyć, choć groziła ci pewna śmierć. Ojciec chciał wypróbować twoje męstwo.  Przekonał się,  że szkoda by było twego młodego życia. Jest u Czarnych Stóp święta zasada; według niej każdy winien ratować za wszelką cenę swego druha w niebezpieczeństwie.  Tyś to uczynił, dzielny wojowniku i naczelny wodzu wszystkich Assiniboinów, dlatego ojciec darował ci życie.
Niokskatos porozmawiał szeptem z innymi wodzami Czarnych Stóp i znowu przemówił:
—  Gdyby żył mój ojciec, wiem, przelałby na ciebie swe imię; zaszczyt to największy w naszym szczepie. Ty masz syna. Pozwól, jemu nadamy przydomek Niokskatosa.
—  Hauk,  hauk,  hauk!!!...   — wyrazili  uciechę  obecni  Assini-boinowie. Wszyscy uświadamiali sobie doniosłość chwili. Taka wymiana nazwy wielkiego wodza między szczepami świadczyła istotnie o szczerej przyjaźni. Wojownicy byli przejęci.
U schyłku swych dziejów na preriach Indianie zaczęli dostrzegać rzeczy ważne i rozumne.
76
9. Polowanie na bizony
W
TYM obozie byliśmy niestety tylko przez dwa dni,, barwne dni pełne zabaw, silnych wzruszeń i przyjemnych przygód. Potem pożegnaliśmy się z Assiniboinami i Gros Ventres, zapewniając się wzajemnie, że dochowamy przyjaźni. Niewątpliwie byliśmy wszyscy pod urokiem wodza Nosi Kotła, który napełnił nasze serca szlachetnymi uczuciami.
Wędrówka nasza wiodła na północ w poszukiwaniu bizonów. Rozstaliśmy się również z Niokskatosem i jego grupą i poszliśmy swoją drogą.
Na trzecią Gzy czwartą noc po tym rozstaniu zaszedł w naszym obozie przejmujący wypadek. Nigdy w życiu nie zapomnę smutnych chwil tej nocy.
Zbudziły nas niezwykłe odgłosy. Zerwaliśmy się z posłań, pilnie nasłuchując. Ach, jak dobrze znaliśmy posępne dźwięki dochodzące nas z obozu. Była to pieśń śmierci. Ktoś umierający śpiewał swą własną pieśń śmierci, jak to było u nas zawsze w zwyczaju. Ale kto umierał?
—  Przecież nikt nie chorował? — mówił ojciec do matki.
—  Kto to może być? Kto to? — rozlegały się trwożne pytania w namiocie.
—  Czy to nie głos Białego Wilka? — zgadywała matka niepewnym głosem.
Ojciec po chwili nasłuchiwania nagle zawołał:
—  Toż to nasz czarownik!
Skoczył na równe nogi i zarzuciwszy na siebie koc, wypadł z namiotu.                                                                        :  :
W obozie działy się zatrważające rzeczy. Dochodził do nas odgłos niezwykłego ruchu, urywanych szeptów i stłumionego stąpania wielu mokasynów. Zdjęła mnie taka trwoga, że odrzuciłem skóry i przybliżyłem się do boku matki.
—  Dorzuć do ogniska! —; poleciła matka bratu Mocnemu Głosowi.
Niebawem ojciec wrócił. Nawet w niepewnym blasku ogniska zauważyłem jego wzruszenie, z trudem hamowane.
77
—  Czy to Biały Wilk naprawdę? — pytająco spojrzała matka aa ojca, który skrzyżował ręce na piersi i stał nieruchomo. Ileż było w jego wyrazie niemego bólu!
—  Biały Wilk nie żyje! — zawiadomił nas głuchym głosem.
—  Jak to możliwe? — otworzyła matka szeroko usta i zakryła je dłonią na znak przerażenia.
—  Nie pytaj, kobieto!  Nie wiem, jak to  się stało!  Stało się:
nasz czarownik nie żyje!
—  Czy umarł śmiercią naturalną?
—  Skąd mam wiedzieć?
—  A żona jego była przy nim?
—  Była. Ona także nic nie wie. Zbudziła się, on już śpiewał pieśń  śmierci.  Krew  płynęła  mu  z  ust...   Śpiewał  do  ostatniej
chwili...
Wszedł do namiotu brat ojca, Huczący Grzmot, by wspólnie z nami podzielić się smutkiem. Błyszczały mu oczy i nieprzyjemnie trącił jego oddech.
—- Czy piłeś wódkę? — spytał ojciec zgorszony.
—  Piłem — odrzekł stryj i westchnął głęboko.
—  Skąd ją miałeś?
—  Jeszcze od Ruxtona.
—  Nie pij, bracie — prosił ojciec twardym głosem, wstrząsając ramionami stryja. — To nasza zguba.
Naraz ojciec przypomniał sobie niedawne wypadki i uderzył się w czoło:
—  Oczywiście: Ruxton i Wrony...
I miał słuszność. Biały Wilk zginął od kuli, która wiele dni temu, podczas naszego napadu na obóz wroga, trafiła go w pierś. Spłaszczyła się tylko na płycie żółwiowej, lecz spowodowała krwotok, a w dalszych skutkach — śmierć.
Rozległ się przeciągły krzyk, do wycia jakiegoś zwierza podobny. To wdowa po czarowniku zanosiła się od żalu. Za nią odezwały się inne kobiety i cały obóz rozbrzmiewał żałosnym zawodzeniem do samego świtu.
Rano wszystkie niewiasty na znak żałoby były pomalowane na czarno. Niektóre krewne zmarłego chciały dawnym zwyczajem poobcinać sobie po jednym palcu u rąk, ale starszyzna zabroniła im wykonania barbarzyńskiego zwyczaju.
78
W ciągu dnia odbył się pogrzeb z okazałością należną tak zna-komitemu mężowi szczepu. Zwłoki ubrano w najpiękniejsze szaty i ułożono na skórach bizonowych. Strzelbę Białego Wilka połamano na kawałki, ażeby ona także „umarła" i towarzyszyła zmarłemu w Krainę Wiecznych Łowisk. Na najwyższym w okolicy wzgórzu wzniesiono rusztowanie z drągów. Tam, wysoko ponad ziemią, umieszczono zawinięte w skórę zwłoki. Miały one panować nad całą okolicą.
Straciliśmy zasłużonego czarownika, zażywającego czci wielkiego wodza. Sława jego sięgała daleko poza szczep Czarnych Stóp. Czuliśmy się osieroceni, jakkolwiek miejsce jego zajął godny mistrz zastępca, Kinasy.
Nie było czasu na długą żałobę. Natychmiast po pogrzebie podjęliśmy dalszą wędrówkę. Coraz dotkliwiej odczuwaliśmy brak żywności.
Mijał dzień po dniu, żadnej nie dostrzegaliśmy zwierzyny, prerie były jakby wymiecione. Już wiosna spłynęła na ziemię w całej pełni, ogromny przepych kwiatów ścielił się w dolinach, wszędzie gęsta, bujna trawa radowała oczy. Tylko zwierzyny nie było, a w kotłach coraz mniej pokarmu. Chodziłem stale głodny.
Chociaż Indianie byli przyzwyczajeni do ściągania pasa i uodpornieni na smętne okresy głodu, to jednak nie dało się odpędzić od nas zgryzoty i przygnębienia.
—  Gdzie bizony? Czemu nie ma bizonów? — wciąż pytali się ludzie, wodząc wzrokiem po prerii słonecznej i pięknej, a przecież tak okrutnie pustej.
—  Wybite!  Wymordowane!  — słyszało  się ponurą odpowiedź jak głos nieubłaganego przeznaczenia.
Gdy wieczorami przy ogniskach siedziały skulone postacie, głodne myśli uporczywie krążyły dokoła tej jednej troski. Nie można było odczepić się od niej, a złośliwy duch karmił naszą wyobraźnię widzeniem urojonych stad bizonów i cudowną obfitością innej zwierzyny.
—  To nie urojenie!  — mawiali do nas, chłopców, rodzice. — To nie kłamliwe obrazy! Tak było.
—  Były tak wielkie stada bizonów?
—  Tak wielkie. Czasem, o Wielki Duchu, stada były tak olbrzymie, że czarna masa ciał pokrywała, jak okiem sięgnąć, cały niebo-
79
im
skłon od północy do południa. Gdy bizony nas mijały, czoło stada widzieliśmy rano, a jego ostatnich maruderów dopiero pod wieczór.
—  Oj, oj! — wzdychałem pełen oszołomienia. — Pewnie to bardzo dawno temu było?
—  Nie, chłopcze drogi, nie tak dawno temu.
—  Nie tak dawno?
—  Na kilka wielkich słońc przed twoim  urodzeniem.  A  gdy się   rodziłeś,   jeszcze   było   pełno   mięsa   w   zapasach   naszego szczepu...
—  Czemu ich teraz nie ma? — cisnęło się bolesne pytanie na usta, a kiszki w brzuchu żywiej doskwierały.
Na to pytanie umiał dokładniej odpowiedzieć tylko stryj Huczący Grzmot, który wiedział więcej niż wszyscy inni. Stryj nie chował swej wiedzy i przy ognisku chętnie opowiadał:
—  Tak, jeszcze nie tak dawno temu szczep nasz patrzył na tysiące  bizonów,  ciągnących  przez  nasze  prerie.   Ale  potem  biali ludzie  zbudowali  długie, pędzące  domy,  koleje żelazne.  I  biali myśliwi — nie myśliwi, mordercy zwierząt!  — przyjeżdżali tysiącami na południowe prerie i jak szaleńcy tłukli stada bizonów. Wytłukiwali  do   ostatniej   racicy.   Dziś  nie  tylko   na  południu, w Arkansas, Colorado, Oklahoma, wcale nie ma już bizonów — zostały one w zbrodniczy sposób wybite przez białych myśliwych — lecz także i tu, na północy, w Montanie i w kanadyjskiej Albercie, stały się zastraszająco rzadkie. Niedobitki ich kryją się trwożliwie małymi stadkami, a najczęściej po dwie, trzy sztuki w odludnych dolinach.
Przez kilka dni po opuszczeniu obozu wodza Nosi Kotła nie wykryliśmy ani jednego bizona.
Apianistan, wódz Piganów, jednego z podszczepów Czarnych Stóp, kazał nam iść daleko na północ i trzymać się podnóży Gór Skalistych, gdzie były nie uczęszczane jeszcze przez białego człowieka doliny — i zapewniał nas, że tam można się spodziewać lepszego polowania. Poszliśmy za jego radą.
Wojownik Kiciponista posiadał sokoli wzrok. Któregoś poranku odbił się w lewo od naszego pochodu. W godzinę później wrócił na spienionym koniu.
—  Są bizony! — zawołał.
80
W całym oddziale zawrzało.
Kiciponista popędził na koniu do Kroczącej Duszy i zdał mu prawe: z daleka wypatrzył, stado ptaków, kosów stepowych, które lale w jednym miejscu wzbijały się w górę i zlatywały ku ziemi. Co było na ziemi, nie widział, gdyż prerie tworzyły tu wklęsłość, kle wszyscy domyślaliśmy się. Ptaki te trzymały się zawsze w pobliżu bizonów, siadały im na grzbietach i wydziobywały kleszcze ze skóry.
Krocząca Dusza natychmiast wybrał się z dwoma wojownikami na zwiady. Szybko wrócili w pełnym galopie z radosną nowiną. Odkryli wielkie stado, składające się prawie ze stu bizonów. Tylu zwierząt nie widziano od trzech lat. Bizony były czujne. Spostrzegły jeźdźców i puściły się cwałem.    -
—  Są  bizony!  —  przeszło  jak podniecające  tchnienie wzdłuż całego oddziału.
—  Najemy się! — huknął mi do ucha Mocny Głos.
Niezwłocznie rozpoczęliśmy przygotowania do pościgu. Wszystkie dzieci, z wyjątkiem najmłodszych, musiały siąść na grzbietach końskich, przeważnie parami. W owych czasach Indianie nie posiadali prawdziwych siodeł. Zamiast nich używali skórzanych worków, wypchanych sianem lub wełną bizonową. Strzemion również nie mieli; najzwyczajniej wiązali po dwa paski skórzane dokoła brzucha końskiego i tak dosiadali konia. Za uzdy służyły nam skórzane powrozy, uwiązane do dolnej szczęki zwierzęcia, a używane tylko do zatrzymania konia, gdyż kierowaliśmy go wyłącznie nogami. Nasi wojownicy najchętniej jeździli na oklep nie uznając siodeł. Siodła — mówili — dobre dla kobiet.
Po zdobyciu koni na Wronach ojcowie poruczyli nam, młodzieży, opiekę nad częścią łupu; mieliśmy ujeździć sobie wierzchowce. Podczas bezustannej wędrówki spełnialiśmy ten obowiązek niezbyt sumiennie. Gdy przyszło teraz do pośpiesznego wsiadania, konie nasze zaczęły wierzgać, gryźć i stawać dęba. Zrzucały nas niemiłosiernie na ziemię i pomimo że robiliśmy z tego żarty, nie sposób było dzikich mustangów utrzymać i dosiąść. Dokoła zbierały się dziewczynki i jak to one, zawsze skore do złośliwości, zaczęły z nas szydzić.
—  O, kipitakiks, kipitakiks! O, stare baby, stare baby!
Mały Bizon
81
mm
ii
Mieliśmy dość kłopotów z końmi. Takie drwiny bardzo nam dopiekały i zjadliwie odcinaliśmy się.
—  Złe, małe suszki! — wołaliśmy w stronę drwiących złośnic, za co ojcowie nas zgromili.
'—- Dziewczyny mają słuszność — mówili — bo już dawno należało wam ujeździć konie.
Nie śmieliśmy odpowiedzieć. Całą wściekłość skupiliśmy na koniach i to pomogło. Konie zaczęły nas słuchać. Wnet uporaliśmy się z nimi i chociaż mieliśmy jeszcze zacięte miny, w oczach tliły się nam wesołe iskierki. Najgorzej powiodło się młodemu Orle-mu Mówcy. Nie dość, że spadł przez głowę swego gniadosza, ale dziki koń chwycił go za nabiodrnik i rozszarpał przyodziewek. Nieszczęsny młodzian daremnie starał się ukryć swą goliznę przed wzrokiem dziewczyn.
Ojcowie patrzyli na nas z boku z życzliwą pobłażliwością, a gdy wreszcie wszyscy siedzieliśmy na koniach, wódz Krocząca Dusza zawołał do nas tak, aby dziewczęta słyszały:
—  Hejże, młodzi wojownicy, ruszajmy naprzód! Pokażemy kobietom, jak się ubija bizony.
Słowa te, chociaż wypowiedziane żartobliwie, tak nas wbiły w dumę, że pomimo szalonych harców koni jakoś trzymaliśmy się grzyw i jechali wyniośle za starszymi, nie darząc młodych piekielnic nawet spojrzeniem.
Tuż przede mną cwałował starszy brat, Mocny Głos. Był to uroczysty dla niego dzień. Brat miał już dwanaście lat i ojciec pozwolił mu po raz pierwszy brać w polowaniu na bizony prawdziwy udział, na równi z dorosłymi wojownikami. Mocny Głos posiadał łuk niewiele mniejszy niż łuki wojowników. Był to i mój ważny dzień, bo pozwolono mi jechać z myśliwymi i z bliska przyglądać się ich polowaniu. Postanowiłem trzymać się stale brata. Na wszelki wypadek zabrałem mój dziecięcy łuk. Konia miałem znakomitego, bułanej maści. Wybrał mi go ojciec. Żałowałem tylko, że nie pozwolono mi zabrać psa Pononki.
Pędząc w kierunku północno-wschodnim po falistej prerii przebrnęliśmy w szerokiej dolinie przez płytką rzeczkę. Skoro wpadliśmy na przeciwległe pasmo wzgórz, oczom naszym przedstawił się widok chyba naj ponętniej szy dla oka i serca Indianina. Czarną, szeroką plamą odbijało się od zielonego tła trawy licz-
I
¦ stado bizonów. Zbite w masę, biegło kłusem ku północy; nie-tóre tylko zwierzęta trzymały się z boku, z dala od stada. Oto
¦ żyły się olbrzymie zapasy żywności, wystarczającej — jeśli czność myśliwych dopisze — na całą następną zimę.
Bizony zauważyły nas i przeszły w galop. Na obmyślenie za-
idzki myśliwskiej nie było czasu ani sposobności. Jeźdźcy wzięli
najszybszy  rozpęd i dziko pokrzykiwali,  żeby przerażone stado
i/.bić na drobne grupy.
Rozlegały się ryki zwierząt, dudnił tupot racic i kopyt, ziemia drżała. Kurz powstawał tak gęsty, że ledwo widziałem Mocnego iłosa przed sobą. Łowcy szybko rozwinęli się w długą, ukośną Imię, chcąc okrążyć stado od lewej strony. Po chwili tumany kurzu zostawiliśmy za sobą. Bizony były tuż obok nas. Wełniste bar-ki  potężnych zwierząt to wznosiły się,  to opadały w szalonym
lopie. Każdy myśliwy brał na cel możliwie tłustą krowę i podjeżdżał jak najbliżej. Już wypryskiwały strzały z łuków. Rozle-ał się również huk strzelb, ale w ogólnej wrzawie dochodził do uszu przytłumiony, jak gdyby z wielkiej odległości. Już widziałem tu i ówdzie padające zwierzęta. Bizony miały twarde życie. Tylko ugodzone w serce padały, wszakże i wtedy jeszcze tarzały się po ziemi. Wyznam, że widząc z bliska tak olbrzymie zwierzęta i do tego tak groźnie wyglądające ze swymi wielkimi łbami — wzdry-Małem się i coś we mnie drętwiało ze strachu.
Wpatrzony byłem wciąż w brata i widziałem także ojca, wyłaniającego się raz po raz z chmury pyłu przed nami, ale gdy w pewnej chwili odwróciłem twarz i spojrzałem na innych myśliwych, widok, jaki mi się przedstawił, zmroził mi krew w żyłach.
— Górski Płomień! — krzyknąłem przerażony, chociaż w ogólnej wrzawie nikt mnie usłyszeć nie mógł.
Górski Płomień, chłopiec trochę starszy ode mnie, pędził zbyt blisko za swym ojcem i znalazł się w niebezpiecznych opałach. Ojciec jego strzelił do krowy biegną-cej pomiędzy dwoma bykami. Jeden z nich, stare, zmęczone zwierzę, niespodziewanie przystanął i nastawił rogi na jeźdźca. Na ten widok koń gwałtownie odskoczył w bok. Niespodziewanym ruchem tak przeląkł starego bizona, iż ten błyskawicznie odwrócił się do ucieczki i wpadł z całej siły na dwa bizony. Wszystkie trzy wywróciły się tworząc plątaninę cielsk. Górski Płomień pędził tuż za ojcem. Nie zdążył
32
83
skierować swego konia w bok i wleciał na bizony. Cała piątka — trzy bizony, koń i chłopiec — kłębiła się po ziemi.
Wtedy właśnie wyrwał mi się bezwiedny okrzyk przerażenia.
Górski Płomień kurczowo uczepił się karku jednego z byków. Zwierzę raptem powstało na nogi i jak szalone popędziło z przerażonym chłopcem na grzbiecie. Myśliwi puścili się za nim. Trudno było strzelić do bizona, aby nie trafić przypadkiem chłopca. Dopiero gdy jednemu z jeźdźców udało się przyłożyć lufę strzelby do łba zwierza, wystrzelił. Bizon potknął się i upadł. Górski Płomień zatoczył koło w powietrzu i legł nieprzytomny. Szczęśliwym trafem, nic poważnego mu się nie stało.
W tym czasie Mocny Głos i ja pędziliśmy za innymi bizonami. Bratu nie nadarzyła się jeszcze sposobność do strzału. Próbował kilka razy, lecz bądź to bizony były zbyt daleko, bądź nastręczała się z bliska nieodpowiednia zwierzyna, byk zbyt stary. Niebawem stado bizonów straciło dotychczasową zwartość i coraz bardziej się rozpraszało.
Przed nami od reszty zwierząt odłączyła się młoda jałówka i uciekała w bok. My za nią. Po chwili byliśmy już sami na preriach, z daleka od obławy. Brat szybko zbliżył się do bestii. Naprężył łuk i wystrzelił. Strzała trafiła w pierś. Zwierz pędził dalej. Mocny Głos dopadł go ponownie i wsadził drugą strzałę pod lewą łopatkę. Bizon zawrócił uciekając w innym kierunku, lecz już nie tak szybko jak poprzednio. Uwijałem się za nimi i z podniecenia ledwo chwytałem powietrze.
Brat napiął z całej siły łuk i wypuścił trzecią strzałę. Niestety — tym razem w kark. Zwierz tylko potrząsnął głową i walił dalej. Czwarta strzała była celniejsza; musiała ugodzić niedaleko serca. Bizon, widocznie osłabiony, zwolnił biegu. Piąta strzała trafiła chyba jeszcze lepiej. Zwierz ciągle pędził, ale ujrzeliśmy krew cieknącą mu z nozdrza. Okrzyk zwycięstwa wyrwał nam się z piersi. Teraz było wiadomo, że zdobycz już nam nie ujdzie. Jeszcze jedna strzała. Zwierz zatoczył się i legł. Drgał. Wtedy zeskoczyłem z konia i strzałą z mego łuku ugodziłem bizona w bok. Drgnienia ustały.
Chwyciliśmy się za ręce i upojeni tańczyliśmy dokoła powalonego zwierza. Gdy pierwszy poryw uniesienia minął, przystąpi-
84
llśmy do oglądania i obmacywania zdobyczy. Tkwiło w niej sześć i rżał oprócz mojej. Mocny Głos zmartwił się.
—  Sześć strzał. Czy to trochę nie za wiele jak na jedną jałówkę? Powiedz!  Powiedzą, że źle strzelałem. Będą się ze mnie natrząsali...                                 -                                    ,.    .,
—  Nie ma na to rady... Strzelałeś, strzelałeś, ale w końcu powaliłeś zwierza.
—  Inni — brat szedł za swoim tokiem myśli — inni strzelają i az, dwa razy. Już mają bizona.
—  To prawda. Ale to są dorośli wojownicy...
Coraz bardziej krzywym okiem patrzyliśmy na te strzały i im ilłużej spozieraliśmy, tym nieznośniej trapiły nasz wzrok i honor. Gorzka hańbo tylu niepotrzebnych strzał! Nagle bratu coś /.aświtało. Spojrzał na mnie przenikliwie. — Czy można ci zaufać?
—  Można.
—  Czy będziesz milczał jak grób?
—  Będę.
—  Bizonku, żebyś mnie nie zdradził, bo inaczej... biada! Mocny Głos wyłuszczył mi swój plan:
—  Po prostu usuniemy strzały. Pozostawimy tylko dwie. Resztę schowamy. Rany zasypiemy ziemią. Wszyscy będą myśleli, ze  to  tylko  powierzchowne  zadraśnięcia  —  o!...  Nie  zdradzisz mnie?
—  Nie! — odrzekłem z głębi duszy.
Zabierał się do wykonania zamiaru. Wtenczas obudziły się we mnie wątpliwości. Pomyślałem, co będzie, gdy przyjdzie ojciec...
—  Czekaj!   —  powstrzymałem  Mocnego   Głosa.   —  Przyjdzie ojciec. Na pewno zapyta się, jak było. Co ojcu powiemy?
—  Powiemy, że...
—  Że co? Właśnie, że co?...                   \
Stanęły przed nami paskudne trudności. Ojciec był dla nas wyrocznią wielką jak niebo i równie ubóstwianą. Jednocześnie przyszły mi na pamięć niedawne wypadki. Ile najadłem się stra-chu, gdy przez dwa dni zatajałem mój uczynek ze zwłokami wro-ga! Jakie to były katusze!
—  Nie! — krzyknąłem do brata, aż drgnął. — Nie rób tego.
—  Czemu nie ¦?— zapytał, lecz widać było, że i jego nurtuje niepewność.
85
—  Nie możemy kłamać!
Nic nie mówił. Ja też nie. Potem przypomniały mi się słowa matki sprzed kilku dni i powtórzyłem je z powagą mędrca:
__ Kto  chce zostać  wielkim  wojownikiem,   musi  nienawidzić
kłamstwa.
—  Tak jest! —potwierdził brat półgębkiem.
Byliśmy znów jako tako spokojni i pogodzeni z losem. Strzały w bizonie już nie budziły naszej odrazy. Wtem z oddali rozległ się okrzyk i zwrócił naszą uwagę.
—  Ojciec! — zawołaliśmy i zaczęli machać rękoma.
Ojciec, zaniepokojony naszą nieobecnością, szukał nas po preriach. Gdy zbliżał się, staliśmy jak trusie, jak z kulą u nogi, miotani najsprzeczniejszymi wzruszeniami. U mnie, tak samo jak u brata, mieszała się duma z niepokojem. Co powie ojciec na tyle strzał?
Ojciec wcale na nas nie patrzył, lecz wlepiał wzrok w bizona.
—  Ho, ho! — rzekł tylko, a dźwięczało to prawie jak uznanie. Podszedł do zwierza. Oczy mu połyskiwały,  nie było w nich
widać niezadowolenia.  Z sumiennością sędziego badał położenie każdej strzały i liczył je półgłosem:
—  Pierwsza, druga, trzecia... czwarta...
Brat w poczuciu swej winy począł siorpać nosem. Chciałem go pocieszyć, uścisnąłem mu ukradkiem rękę.
—  Piąta — liczył dalej ojciec — szósta. A to co? I rozbawiony wskazał palcem na moją strzałę.
—  To ja... To moja... — jąkałem ze ściśniętym gardłem.
—  I ty nawet, pędraku? — zawołał ojciec wesoło.
Teraz dopiero zauważył nasze przygnębione miny i spojrzał na nas ze zdziwieniem.
—  Cóż tak stoicie jak ostatnie nieszczęście?
—  Sześć strzał... — zajęczał Mocny Głos.
—  Ach, ty kochany głuptasie! — wybuchnął ojciec wesoło. — Czy wiesz, ile potrzebowałem strzał na mego pierwszego bizona? Jedenaście. Sześć strzał to wyczyn. To zwycięstwo!
Ujął nas za ręce i zaczął z nami tańczyć dokoła bizona taniec zwycięstwa. Zrobiło nam się ciepło, tajało w sercu. Porwało nas. Już skakaliśmy razem z ojcem. A ojciec "wykrzykiwał śpiewnie:
Sześć strzał, ho, ho, sześć strzał! Tęgi myśliwy z tego chłop-
i, ho ho, wypuścił tylko sześć strzał! Będzie z niego wojownik!
Mocny Głos miał jeszcze coś na sumieniu.
— Ojcze! — rzekł. — Muszę się przyznać. Chciałem skłamać.
I opowiedział całą historię, jak chciał wyciągnąć strzały z ubi-tego zwierza i zatkać rany ziemią, jak temu się sprzeciwiłem, jak mówiłem, że trzeba nienawidzić kłamstwa...
Ojciec słuchał uważnie, potem przyciągnął mnie do siebie i tak mocno przyciskał do swej piersi, że traciłem oddech. Gdy mnie puścił, kazał mi spojrzeć na bułanego konia, na którym tu przyje-i hałem. Konie nasze stały w pobliżu i skubały trawę.
—  Podoba ci się bułanek? — zapytał z uśmiechem. Nie rozumiałem, o co mu chodzi.
—  Podoba.
—  To twój! Daruję ci go.                                                        . . ¦. Znowu zaparło mi dech. Chłopcy indiańscy w moim wieku nie
posiadali jeszcze własnych koni.
—  To mój? — bąknąłem. — Moja prawdziwa własność? Praw-ilziwy?
—  Prawdziwy, twój.
Z radości zahuczało mi w głowie. Zerwałem się i teraz z kolei !.i sam wykonałem taniec dokoła bułanego mustanga, śpiewając i pokrzykując w uniesieniu. Była to półdzika jeszcze bestia i musiałem się pilnować, by mi nie wygarnęła kopytem.
Zapewniam, że tego południa na preriach nie było weselszej trójki niż nas trzech: ów wielki, ów mały i ów jeszcze mniejszy.
Wróciliśmy do miejsca, na którym polowanie się rozpoczęło. Kobiety zastaliśmy już przy ściąganiu skór i dzieleniu mięsa. Obliczono, że bizonów padło blisko sześćdziesiąt, zdobycz bogata. Ubite zwierzęta leżały na preriach na przestrzeni kilku mil. Każdy myśliwy malował na swych strzałach własne znaki dla odróżnienia od innych i po nich kobiety teraz poznawały zwierzęta, upolowane przez mężów lub członków bliższej rodziny. Myśliwi strzelający ze strzelby rzucali na ubitą zwierzynę swe strzały, znacząc je w ten sposób dla żon.                                                   .
Młody syn zmarłego czarownika Białego Wilka hasał na swym koniu razem z innymi chłopcami. Matka jego dała mu kołczan i strzały po ojcu, które chłopiec przewiesił sobie przez plecy; ma-
86
87
lec oczywiście był jeszcze za młody, by polować i tak jak ojciec zabiegać o żywność dla rodziny. Gdy matka nasza spostrzegła go, wzięła z jego kołczana jedną strzałę Białego Wilka i zawołała na Mocnego Głosa i na mnie, byśmy poszli za nią.
Zaprowadziła nas do zabitej przez brata jałówki, wyrwała z jej ciała wszystkie strzały Mocnego Głosa i moją i w ich miejsce wbiła strzałę Białego Wilka, jak gdyby czarownik jeszcze żył i sam zastrzelił j ałówkę dla swej rodziny.
—  Czy zgadzasz się na to, Mocny Głosie? — zapytała matka.
—  Chętnie, mamo! — odrzekł brat.
Zrozumiał, jaki to zaszczyt dla niego być żywicielem rodziny po czarowniku.
—  A ty, Bizonku?
—  Tak, mamo — odpowiedziałem z zakłopotaniem, bo przecież zdobycz nie była moja.
Matka, zadowolona, kiwnęła głową. Wróciliśmy do innych kobiet.
Później widzieliśmy, jak wdowa po Białym Wilku krzątała się przy bizonie. Zrozumiała niemą wymowę utkwionej strzały. Łkając ściągała ze zwierzęcia skórę.
10. Taniec Słońca
P,
RACE nad wyprawieniem skór bizonowych i suszeniem mięsa na pemikan trwały przeszło miesiąc. Najlepsze części bizonów przypadały starcom i staruszkom, których uświęconym obyczajem szczep zawsze otaczał troskliwą opieką. Mięso spożywaliśmy przeważnie na surowo, a gdy chcieliśmy je upiec, wsadzaliśmy je na koniec kija i trzymaliśmy nad ogniem.
Dobytek umieszczano na tak zwanych travois, noszach, jednym końcem  przyczepionych do boków konia, drugim  końcem  ciągnących się  po ziemi...   (s. 43)
88
W czasie marszu wywiadowcy stale  nas wyprzedzali... (s. 48)
Po spakowaniu sutych zapasów zimowych w odpowiednie worki skórzane czas było ruszyć w drogę, północno-wschodnim szlakiem. Tam, w Kanadzie, w połowie lata zbierały się raz do roku wszystkie grupy Czarnych Stóp, by wspólnie obchodzić największą naszą uroczystość, zwaną Tańcem Słońca.
Dziś, zastanawiając się nad niezwykłą doniosłością, jaką miał wówczas Taniec Słońca dla nas i dla innych szczepów preryjnych, dochodzę do wniosku, że ów obchód miał przede wszystkim wielkie znaczenie dla umacniania zwartości szczepowej. Najważniejsze było to, że oto koczujące grupy, nie widząc się przez cały rok, ściągały w jedno miejsce, zapładniały się krzepiącym poczuciem wspólnoty i gdy znów rozstawały się na cały następny rok, odchodziły przepojone siłą, wynikłą z poczucia przynależności szczepowej.
Po wielu dniach wędrówki dotarliśmy nad rzekę Namaka, nad której brzegami od niepamiętnych czasów odbywał się Taniec Słońca. Zastaliśmy już wielki, wspaniały obóz wszystkich niemal oddziałów szczepu Czarnych Stóp. Rozciągał się na przestrzeni dwóch mil. Piękne namioty o świeżo malowanych barwach otaczały miejsce przeznaczone do tańców. Na tym placu widniało już rusztowanie obszernego ostrokołu ceremonialnego. Ostrokół nie był jeszcze gotowy, a przecież na sam jego widok serce nam rosło.
Zaledwie w obozie zauważono nasze zbliżanie się, kilkunastu wojowników na koniach wyskoczyło nam naprzeciw,* ażeby powitać nas jeszcze na prerii wielkim okrzykiem radości. Zaprowadzili nas na przeznaczone dla naszej grupy miejsce. Podczas rozbijania namiotów starsi chłopcy musieli pomagać rodzicom, lecz my, młodzi, wolni od pracy, natychmiast daliśmy nurka w gwarne życie obozu.
Byliśmy w radośnie podnieconym nastroju.
—  Jaki ja szczęśliwy!  — zwierzał mi się Mocny Głos, zanim poszedł za rodzicami.
—  Ja też! — wyznałem. — Patrz, ilu tych chłopców tu się zebrało!
—  Będą zabawy, że ha! — ocenił brat rozglądając się dokoła i dodał uroczyście jak dorosły wojownik,  okrzykiem zapewnienia: — Hauk!
89
-— Hauk! — powtórzyłem.
Wszędzie było pełno rówieśników, znajomych z poprzednich lat, toteż chłopcy grupy łatwo pokumali się z nimi. Przede wszystkim tamci musieli nam powiedzieć, czy w ostatnich czasach mieli ciekawe wydarzenia.
—  O, mieliśmy! — spiesznie pochwalił się jakiś malec.
—  To mów! Jakie? — zwróciliśmy się ku niemu.
—  Nasza klacz się oźrebiła i...
Wybuch naszego śmiechu przerwał słowa malca, który mocno się stropił.
—  To bohaterska klacz, w istocie! — nie szczędziliśmy mu szyderczej pochwały. — Za zasługę dacie jej pewnie orle pióra na głowę?...
Jemu zbierało się na płacz, podczas gdy my dalej wypytywaliśmy nnych, starszych chłopców:
—  No, i co jeszcze?
—- Mój ojciec zastrzelił niedźwiedzia...
—  A walk nie mieliście, prawdziwych walk?
—  Niewiele — nieśmiało przyznali się — tylko jedną potycz-, :ą...
—  Z kim?
—  Z Assiniboinami, ale...
Ale gdy zaczęliśmy dochodzić jądra rzeczy i dopytywać się szczegóły, nic nie umieli nam powiedzieć, jak to właściwie było gdzie to było, i w końcu półgębkiem wyjawili, że wcale nie doszło o samej walki, lecz walka wisiała na włosku, o mało co przelała-y się krew, jednak wodzowie doszli do porozumienia i zawarli rzymierze między szczepami, niestety...
—  O mało co! — przedrzeźnialiśmy ich wydymając usta. — Tak, ik. O mało co...
—  A wy? -— zapytali rozdrażnieni. — Wy mieliście co? Pewnie ;ż nic ważnego?...
No, nareszcie rozmowa wkroczyła na rozumne tory i przyszła alej na nasze wyczyny.
—  Ech, było, było tam trochę! — odrzekliśmy niedbale z ta-mnićzą miną.
—  Czy możecie zdradzić, co było?
Zęby smakowało lepiej, ani nam się śniło zdradzić im tak pociesznie nasze nowiny.
— Były walki — odpowiadaliśmy spokojnie i przeciągle. — Była napaść na jeden z naszych oddziałów, byli zabici, potem my strasznie się zemściliśmy...
Słuchaczy naszych zaciekawiliśmy do najwyższego stopnia, ale również i my sami nie panowaliśmy już nad sobą. Zerwały się tamy naszej cierpliwości i zabawy w powściągliwych. Słowa potoczyły się jak wezbrany potok w Górach Skalistych:
—¦ My, hauk, doznaliśmy wielkich przygód. Wrony i Amerykanie ukradli nam konie i zabili sześciu ludzi, w tym Kosmate Orlątko, ale za to daliśmy im bobu, że popamiętają aż do wiecznych łowów. Wytłukliśmy ich co niemiara, nie liczyliśmy zabitych i ojcowie pozwolili nam, chłopakom, skradać się pod sam obóz nieprzyjacielski, a gdy zaczęła się strzelanina, podnieśliśmy ogromny krzyk, wróg myślał, że go atakujemy, więc strasznie do nas strzelał, ale nikt z nas się nie bał, tylko starszy wojownik, który nas pilnował, ten bał się i kazał nam wracać do matek. Tymczasem kule ciągle leciały jak deszcz i nic nam nie zrobiły, hauk...
Tamci chłopcy przyznali, że ich wodzowie nigdy nie pozwoliliby na taki udział młodych w walce. Bardzo nam zazdrościli pięknego przeżycia. Niektórzy oświadczyli, że uciekną od swoich, by szukać prawdziwych przygód. Czy ich przyjmiemy do siebie? Odpowiedzieliśmy: przyjmiemy każde odważne serce, hauk!...
Opowiadania szybko się wyczerpały i przeszliśmy do gier i zawodów. Zamierzaliśmy odegrać, w zabawie naszą ostatnią walkę, ale z rolami wyłoniły się trudności: wszyscy chcieli odtwarzać role Czarnych Stóp, niewielu zgłosiło się na Wrony, a już za nic w świecie nikt nie chciał być Amerykaninem. Więc musieliśmy zaniechać tej gry. Zabraliśmy się do różnych zawodów, które odbywały się od rana do wieczora. Każdy chłopak chciał wykazać swą zręczność w jakiejś dziedzinie: czy to w skokach, czy w biegach, w rzucie kamieniem, w strzelaniu z łuku czy w zapasach.
Okres ten trwał przeszło dziesięć dni. Bębny biły dniem i nocą w kilku naraz miejscach obozu i wojownicy wciąż tańczyli od-
91
bywając ceremonie, poprzedzające główną uroczystość ku czci Słońca. Zazwyczaj kilku lub kilkunastu tancerzy, należących do tego samego rodu, dokonywało obrzędu obowiązującego tajne związki wojowników.
Także podczas nocy obóz rozbrzmiewał śpiewem i odgłosami tańca, a bliżej słyszeliśmy ciche stąpanie indiańskich sandałów-mokasynów. Zdjęci ciekawością podnosiliśmy zasłony namiotów. Pochylone postacie wojowników, otulone w koce, kroczyły milcząco przez obóz, dźwigając jakieś zagadkowe przedmioty, przeznaczone do zagadkowych ceremonii. Wśród śpiewów i wesołości taiły się rzeczy niezrozumiałe. Szybko więc kładliśmy się znów na posłanie. Patrzyliśmy przez otwór dymny w niebo, jak gdyby liczne gwiazdy mogły uciszyć nasze wzruszenie. Od tylu ukrytych tajemnic przejmował nas dreszcz.
— Jakie to wszystko tajemnicze i piękne! — szeptał do mnie przej ety Mocny Głos spod swej skóry bizonów ej.
Ostatniej nocy przed świtem nikt z dorosłych nie spał. Nam, dzieciom, kazano położyć się, ale nie mogliśmy zapaść w prawdziwy sen. Podczas lekkiej drzemki wciąż mi się coś śniło, i to jakie wspaniałe sny! Widziałem bujne łąki pełne zwierzyny, przetaczały się przede mną niezliczone stada bizonów, myśliwi mieli na sobie bajeczne pióropusze, inni odbywali tańce i radośnie się śmiali. Wielka jasność panowała w tych widziadłach, a gdy odmykałem cienką szparę powiek, owa jasność była nie tylko w marzeniach sennych; od setek ognisk, płonących tej nocy w obozie, szedł tak potężny blask, że przenikał do naszego namiotu. Nawet na jawie miało się wrażenie jakiejś nieziemskiej bajki i czarów utkanych ze świateł. We wszystkich namiotach było gwarno i rojno.
Matka łagodnym głosem kazała mi spać, więc przymykałem powieki i zapadałem w półsen. Zaraz mi się śniło o jakimś świetlanym wojowniku — a może był to sam Wielki Duch? — ubranym w strój ze skóry jeleniej i olbrzymi pióropusz tak urzekający, że oczyma modliłem się do niego. Pyszny wojownik był pełen uśmiechu i patrzał na mnie. Znowu rozwarłem powieki i spostrzegłem, że to mój ojciec patrzy schylony nade mną. Coś przyjaznego mówił do matki i do mnie. Miłe głosy dochodziły z góry, jak gdyby z nieba.
92
A może by jednak wstał nasz mały śpioch? — mówił ojciec v tłumionym głosem. W głosie jego czułem uśmiech.
Niech jeszcze śpi, będzie wypoczęty — odpowiedziała matka troskliwie.
Czy wiesz, kobieto, że to może ostatni Taniec Słońca?
— Czemu ostatni?
Ale ojciec nic nie odpowiedział, a może odpowiedział, tylko już ^o nie słyszałem.
Chciałem zbudzić się na dobre i być razem z nimi, ale uparty sen mnie morzył. Nadal leżałem cicho i bezwładnie pod skórami. Potem doszły do mnie drogie, słodkie dźwięki, najpiękniejsze, jakie wtedy dla mnie istniały. Był to uroczysty śpiew ojca. Każdy wojownik miał na ten dzień przygotowaną pieśń o słowach i melodii przez siebie ułożonych, pieśń, której Indianie przypisywali nadnaturalny wpływ na losy człowieka. Ojciec nucąc siedział przed ogniskiem, już świątecznie ubrany — wyglądał urzekająco w swym bujnym pióropuszu.
Świtało. Jeszcze leżałem. Rozchodził się zapach jeleniego mięsa, pieczonego nad ogniem. Raz po raz matka odzywała się śpiewnie do ojca, a ojciec odpowiadał jej miękkim, ciepłym głosem. Obydwoje byli bardzo szczęśliwi i dobrzy dla siebie. Jeśli po wielu latach przypomina mi się moja młodość, to jako najmilszy obraz wyłania się z przeszłości poranek owego dnia i moi rodzice, odświętnie ubrani.
Powoli otrząsałem się ze snu. Z dworu słychać było spotęgowany gwar i ruch. Zewsząd dochodziły nas głośniejsze niż poprzednio pieśni i szybsze, jakby zuchwalsze bicie bębnów. Rozlegały się wołania obozowych stróżów ceremonii, wydających ostatnie rozporządzenia. Ale do południa właściwie nic wyjątkowego nie zaszło, tylko wzrastało ogólne wrzenie w obozie.
Dopiero tuż przed południem donośne okrzyki zwróciły naszą uwagę na dwunastu młodych jeźdźców, którzy jak wicher przycwa-łowali do obozu, wlokąc za sobą świeżo pościnane świerki. Dwóch innych uroczyście przywiozło skądsiś orle gniazdo.
Nadeszło południe. Najstarszy z czarowników dał znak. Wojownicy gałęziami świerków zaczęli pokrywać palisady olbrzymiego   ostrokołu,   przeznaczonego   do   tańca.   Równocześnie   na
93
placu powstała nieopisana wrzawa i radosny zgiełk. Czegoś podobnego jeszcze nie przeżywałem. Wojownicy na spienionych koniach pędzili dokoła placu, strzelając w powietrze i krzycząc na potęgę. Wszyscy, kobiety, starcy, dzieci, hałasowali jak opętani, dzikie bicie bębnów mieszało się ze świstem gwizda-wek i brzękiem dzwonków. Przed kopytami rżących koni umykały dzieci, zapomniane przez rodziców, którzy sami gubili się w ciżbie. Tumany kurzu wypełniały powietrze, pachniało prochem i końskim potem.
Tak zaczęło się żywiołowe powitanie słońca. Trwało może kwadrans. Potem wrzask się uciszył. Najstarszy czarownik powstał i wszyscy z natężoną uwagą śledzili każdy jego ruch. Z orlim gniazdem w ręku podszedł do olbrzymiego pala, leżącego na ziemi obok wykopanego poprzednio dołu. Klęknąwszy nad cieńszym końcem pala czarownik przykrył się kocem. Przybiegli wojownicy i wspólnymi siłami wznieśli do góry pal razem z czarownikiem. Gdy wyprostowali pal pionowo, wsadzili jego dolny koniec w dół i szybko zakopali. Czarownik sterczał wysoko na słupie wiele sążni ponad ziemią, a nad nim orle gniazdo, już przymocowane do słupa. Wszyscy obecni — a było nas parę tysięcy — wstrzymali oddech. Gdyby czarownik przypadkiem spadł ze słupa, byłby to złowróżbny znak sił niewidzialnych. Lecz czarownik nie spadł i zwinnie ześliznął się na ziemię. U góry na czubku pozostało orle gniazdo.
Nadeszła oczekiwana od dawna chwila. Do ostrokołu wbiegli młodzieńcy, mający uzyskać miano wojowników. Stanęli w szeregu ogarniając pałającym wzrokiem święty pal i orle gniazdo, godło wojowników. Czarownik przyszykował swe narzędzia: ostry nóż i wiele sążni rzemienia, i przywołał do siebie pierwszego junaka. Najpierw naciął nożem skórę i mięśnie p olewej stronie jego piersi w dwóch miejscach, oddalonych od siebie na długość małego palca. Między tymi nacięciami wsadziwszy nóż przebił głęboko pod skórą rodzaj tunelu i przez ten otwór przeciągnął rzemień. Następnie zrobił węzeł, a końce rzemienia przymocował do pala. W sprawnych rękach czarownika nóż migał piorunem. Tej samej operacji dokonał po prawej stronie piersi. Już młody chwat był przywiązany do słupa dwoma rzemieniami, przechodzącymi przez jego ciało.
94
Podczas tych czynności pilnie śledziliśmy, czy młodzieniec mężnie znosił ból. Znosił mężnie. Patrzyliśmy na jego palce, nie drgnęły nawet. Byłem jeszcze miękkim pisklęciem i przyznam się, że trochę zrobiło mi się słabo, ale na równi z innymi byłem wściekle dumny z młodego bohatera, z jego godnej postawy. A przecież był to tylko początek i prawdziwej wytrzymałości na ból należało dopiero dowieść.
Następni młodzieńcy przechodzili przez ten sam obrzęd, wiązani ¦/.a mięśnie na piersiach do świętego słupa. Tymczasem pierwszy junak już odbywał swój osobliwy taniec. Wpatrzony z zachwyceniem w słońce szukał w nim natchnienia i nucił swą pieśń błagając, ażeby słońce, źródło wszechżycia, przysporzyło mu mocy i męstwem zaprawiło jego serce. Bębny towarzyszyły mu dzikim biciem i wszyscy dokoła śpiewem zachęcali junaka, podczas gdy on miotał się dokoła słupa. Miarowe z początku ruchy jego stawały się coraz gwałtowniejsze, wkrótce młodzieniec podskakiwał, rzucał się w różne strony, szamotał się. W pewnej chwili padł na ziemię z wyczerpania.
—  Stracił przytomność!  — zaśmiał się Płaski Śnieg,  chłopak złośliwy, o ostrym języku. — Będzie jednego mniej!
Nam nie było do śmiechu. Zgromiliśmy Płaskiego Sniega oburzonymi spojrzeniami.
—  Głupiś,  zaraz  powstanie!   — fuknął  na  niego brat  Mocny Głos.
—  Gdzie ci powstanie! Ten już odpadł! —- Nie odpadł, kujocie!
—  Pomóżmy  mu!   —  zawołałem  i  chciałem  wybiec,  żeby  go podźwignąć.
Mocny Głos szybko chwycił mnie za ramię i powstrzymał na miejscu.
—  Stój! Bez zgody czarownika nie wolno!
Tymczasem tancerz zaczął się ruszać i usiłował powstać. Szło mu trudno, nie miał sił. Zaczęliśmy wszyscy chórem wołać jego imię i to działało jak zaklęcie. Poskutkowało. Młodzieniec zerwał się na równe nogi, wydał gromki okrzyk i dalej się miotał.
Nadchodziła najważniejsza chwila tańca i w ogóle całej uroczystości. Młodzian usiłował uwolnić się od więzów, rozrywając na
95

piersi mięśnie. Więzy trzymały go mocno, więc chwat wyrywał się coraz zapamiętałej i targał rzemienie. Obowiązkiem jego było uwolnić się — symbol barbarzyński, to prawda, lecz jakże wymowny i urzekający symbol wałki człowieka ze słabością ciała. Walki zwycięskiej w sojuszu ze słońcem. Chłopak wreszcie się oswobodził. Rany wyglądały groźnie, lecz czarownik zalewał je wywarem z jakichś ziół i wszystko łatwo się goiło. Nigdy nie było wypadku zakażenia krwi. Od tej chwili młodzieniec nosił miano wojownika. Dumny ze swego czynu i chluba całej rodziny, szybko przychodził do siebie.
—  Jeszcze sześć zim! — mówił Mocny Głos, z nutą niecierpliwości w głosie, podniecony jak wszyscy inni. — Jeszcze sześć zim i ja będę wojownikiem.
—  Ja jeszcze dłużej muszę czekać — nasunęła mi się niezbyt wesoła myśl.
Kilkunastu innych młodzieńców, zwykle po kilku na raz, przechodziło tego dnia podobne pasowanie na wojowników.
11. Na skraju wojny
ASTĘPNEGO dnia na zakończenie obrzędu Słońca odbyła się jeszcze jedna uroczystość, igrzysko bardzo podobne do tańca „Przeżyłem". Dwóch wojowników, należących do nieprzyjacielskich dawniej szczepów, miało odegrać na naszych oczach najważniejszą swą walkę, ongiś stoczoną.
Od samego rana rozlegały się namiętne uderzenia bębnów i okrzyki zwiastunów:
— Najsławniejsi wojownicy, zgłaszajcie się!   .;   ¦¦¦,-.
96
- Kto stoczył najpiękniejszą walkę, niech się zgłosi! — brzmia-¦ wciąż w różnych stronach rozległego obozu. Pomiędzy obcymi szczepami, goszczącymi w obozie, znajdowała lę grupa Indian Kri. Jednym z ich wodzów był Ładny Młodzieniec, z którym wódz Czarnych Stóp, Atsistamokon, stoczył przed l/iesięciu laty sławną walkę. Obydwaj byli obecni w obozie, lecz nie kwapili się do występu.
—  Atsistamokon! — A-tsi-sta-mokon! — słychać było coraz niecierpliwsze wołanie ludzi.
—  Ładny Mło-dzie~niec!
—  Atsistamokon  i Ładny Młodzieniec!  Do pojedynku — po chwili wzywał już cały obóz jak burza.
Wobec takiego* żądania ogółu obydwaj wodzowie musieli się /godzić.
Wówczas, przed dziesięciu laty, Atsistamokon prowadził w Mon-tanie oddział wojowników przeciw szczepowi Kri. Ładnemu Młodzieńcowi, stojącemu na czele grupy Kri, udało się odeprzeć Czarne Stopy, a ich wodza, oddzielonego od reszty wojowników, zapędzić w taką pułapkę, że zdawał się być skazany na pewną zgubę ¦— otoczony zewsząd wrogami. Dla oblężonego i ukrytego za głazami nie było wyjścia. Lecz on, Atsistamokon, nie tracąc serca ani głowy, powziął szaleńczą myśl przedarcia się przez sam środek nieprzyjacielskiego obozu. Nagle wyprysnął na koniu ze swego schronienia i z okrzykiem zwycięstwa wpadł jak wicher na obóz wrogów. Gdy go ujrzeli, doskoczyli do koni. Grad strzał i kul posypał się za nim. Żadna go nie trafiła i już był poza ich obozem. Ładny Młodzieniec, posiadający najbardziej chyżego rumaka, puścił się w pogoń. Łatwo dopędził uciekającego i z bliska do niego wypalił. Nie trafił go, gdyż Atsistamokon błyskawicznie się schylił. Napadnięty zdzielił Ładnego Młodzieńca tomahawkiem w łeb tak tęgo, że przeciwnik stoczył się z konia. Tymczasem wojownicy Kri już pędzili za uciekającym. Niewiele się namyślając Atsistamokon pochwycił konia po Ładnym Młodzieńcu i przeskoczył na jego grzbiet. Był to najlepszy wierzchowiec całego oddziału. Pogoń stała, się bezskuteczna. Atsistamokon wrócił do swoich w chwale spełnionego czynu i ze wspaniałą zdobyczą. — Oto przebieg walki, którą dwaj główni bohaterowie mieli teraz odegrać.
7   Mały Bizon
97
Ludzie oczekiwali w napięciu widowiska i już się gromadzili. Oprócz nas, Czarnych Stóp, i Indian Kri byli przedstawiciele innych szczepów. Ładny Młodzieniec poszedł do swego namiotu, aby się przebrać.
Zastał tam żonę. Chwilę śledziła jego twarz, potem odezwała się: — Nie cieszysz się?
¦— Nie — odparł mrukliwie.
—  Dlaczegoś taki markotny? Co ci jest? -— Jestem zły.
—  Na kogo?
—  Na niego.
¦— Atsistamokona?
Ładny Młodzieniec, nabijając swą strzelbę na igrzysko, włożył do lufy ołów zamiast kłębka wełny bizonowej, przygotowanej przez żonę.
—  Nabijasz ostro? — zapytała wystraszona.
—  Nabijam ostro, widzisz!
Zakryła usta ręką patrząc na niego w osłupieniu:
—  To strzelisz obok?
—  Nie.   Strzelę  w  niego.   Zabiję  go.   Wtedy  mnie  upokorzył. Nie chcę przeżyć dziś powtórnego upokorzenia. Zabiję go!
—  Ale dziś jest zgoda między naszymi szczepami!
—  Nic mnie nie obchodzi. Nie ma zgody w moim sercu...
Skoro tylko mąż opuścił namiot, przerażona niewiasta pobiegła do najstarszego wodza Kri i zawiadomiła go o zajściu. Wódz przyszedł i pod nieobecność Ładnego Młodzieńca wyjąwszy ołowianą kulę zastąpił ją kłębkiem wełny, jak należało. Wszystko zachowano w tajemnicy.
Nas, chłopców, usadowiono na przedzie, ażebyśmy nie uronili żadnego szczegółu walki.
Atsistamokon czekał już na koniu i gwarzył z wojownikami Kri. Ładny Młodzieniec, gotowy do przedstawienia, nadjechał na przepięknym srokatym ogierze, kropla w kroplę takim samym, jakiego kiedyś zdobył Atsistamokon.
Nasi starsi wojownicy wobec takiego podobieństwa, głośno okazywali zdumienie. Wskazujące palce składali na krzyż i wznosząc je w stronę wojowników Kri, wołali do nich w ich języku:
98
—  Peguin tapiskuo mist atim! — Dokładnie ten sam koń! Tamci  odpowiadali podobnym znakiem palców,  co  wyrażało:
„ten sam", i spoglądali na Czarne Stopy, życzliwie kiwając do nich głowami.
Widowisko zaczęło się i wszystko' szło składnie aż do chwili, kiedy Ładny Młodzieniec ścigał Atsistamokona, uciekającego przez środek nieprzyjacielskiego obozu. Wówczas nastąpiło wydarzenie mrożące nam krew.
Ładny Młodzieniec w pościgu dopadł uciekającego Atsistamokona. Nagle wzniósł strzelbę i z bliska wypalił w twarz przeciwnika. Atsistamokon zachwiał się, krew zalała jego oblicze. Wyrwał zza pasa tomahawk i jego obuchem grzmotnął przeciwnika w głowę, Ładny Młodzieniec runął na ziemię. Legł nieprzytomny, jak w prawdziwej walce przed dziesięciu laty.
Wszyscy zerwali się na nogi, pełni wzburzenia. Okropne powstało zamieszanie, a wojownicy, którzy nie mieli przy sobie broni, pędzili po nią do swych namiotów.
—  Strzelił mu z bliska w samą twarz! — rozległy się Okrzyki oburzenia.
—  Atsistamokon padł zabity!
—  Nie!
—  Padł!
—  To Ładny Młodzieniec padł!
—  Asistamokon go zdzielił!
—  Atsistamokon tylko raniony!
—  Ładny Młozieniec zabity!
Byliśmy przekonani, że nastąpi wybuch nieprzyjaźni i nie unikniemy walki, tym razem już prawdziwej, między obydwoma szczepami.
—  Do namiotu! — huknął do mnie brat Mocny Głos i porwał mnie za rękę. — Walmy do namiotu!
—  Czy będzie walka? — zapytałem na pół z przerażeniem, na pół z nadzieją.
—  Będzie! Zmykaj, zmykaj!
Ciągnął mnie w wariackich susach jak jakiś przedmiot, że trudno było mi nadążyć, mnie o tyle mniejszemu. Zacząłem mu się opierać.
—  Gdzie masz łuk? — wrzasnął mi do ucha.
99
—  Łuk? — jęknąłem zdyszany.
—  No łuk! Twój łuk do strzelania?
—  Do strzelania?
—  No, chyba!
—  Na kogo?
—  Nie bądź niedojdą: na nich, na Kri!
O, teraz nie potrzebował już mnie ciągnąć: sam rwałem naprzód jak opętany. Zanosiło się na ładną strzelaninę! A może i mnie uda się wpakować strzałę jakiemu wrogowi, jednemu z, tych zdrajców?...
Nie, to był szał, przemijający szał! Wrogów w tym obozie nie było. Obóz zawrzał słusznym gniewem, ale też i natychmiast prawie ochłonął. Wojownicy Kri pierwsi odzyskali równowagę i opanowując zamęt, przyjaźnie wołali do naszych:
—  To dobrze! To dobrze!
—  Co dobrze?
—  Dobrze, że Ładny Młodzieniec dostał! Dostał za swoje! Przybiegł ich naczelny wódz do Atsistamokona i spojrzawszy
na niego bystro, zawołał z wyraźną ulgą w głosie:
—  Oczy masz całe? Wyjdziesz z tego.
Atsistamokonowi płynęła krew z twarzy, ale mężnie znosząc przypadłość uśmiechnął się pogodnie i uczynił lekceważący ruch ręką.
—  To nic — zapewnił.
Nie odmówił uścisku dłoni, gdy mu ją podał na zgodę wódz Kri, który uroczyście oświadczył:
—• Dobrześ zrobił, Atsistamokonie! Uznaję twe uderzenie tomahawkiem za słuszne i potępiam wybryk Ładnego Młodzieńca. Od ciebie teraz zależy, czy szczep nasz ma go ukarać, jeśli chłopak w ogóle jeszcze żyje.
—  To niepotrzebne! Sam wymierzyłem mu karę!
—  Słyszę głos prawdziwego wojownika!
Spojrzeli na miejsce, gdzie Ładny Młodzieniec wciąż jeszcze leżał nieprzytomny w trawie wśród ciżby wojowników.
—  Czy nie żyje? — zapytał spokojnie wódz Kri.
—  Chyba żyje! — odrzekł Atsistamokon. — Uderzyłem go tylko obuchem.
Chcąc całkowicie załagodzić przykre wrażenie, wódz Kri oznaj-
100
I Czarnym Stopom, że na cześć ich szczepu i naszej przyjaźni u  adzi dziś wieczorem w swym obozie uroczystość  z tańcami spoiną biesiadą.
—  Czy przyjdziecie? — zapytał.
— Przyjdziemy —- zgodzili się ochoczo nasi wojownicy i tym
i mym uznano zatarg za uśmierzony.
Ładny Młodzieniec wkrótce odzyskał przytomność i na zdrowiu nie poniósł szkody. Tak samo Atsistamokon szybko przyszedł do siebie i tylko do końca życia pozostały mu na twarzy pod skórą ziarna niebieskiego prochu.
Tego wieczoru, podczas uroczystości w obozie Kri, Ładny Młodzieniec przybliżył się do Atsistamokona. Stając przed nim odezwał się:
—  Los tego nie chce! Nie mamy się brać za czupryny. Myślę, że musimy zostać przyjaciółmi.
—  I ja tak uważam! — odrzekł Atsistamokon i uścisnął podaną rękę.
Potem wesołym wzrokiem ogarniając opuchniętą głowę tamtego powiedział:
—  Przestałeś być ładny, Ładny Młodzieńcze! Roześmiali się. Ładny Młodzieniec zawołał:
—  Minie i to!
—  Całe szczęście! Wszystko mija, co niedobre. Tak ustała nienawiść i rozeszły się chmury.
Z południowej Montany przybył oddział życzliwych nam Wron, ażeby przyglądać się uroczystościom. Wódz nasz, Krocząca Dusza, odwiedził ich namioty i zapytał ich wodza, czy w ostatnich czasach nie stykali się z grupą Okotok swego szczepu, z tymi mianowicie wojownikami, którzy razem z Ruxtonem dokonali napadu na nasz obóz i ukradli nam konie.
—  Słyszałem o tym — odrzekł wódz Wron. — Oddział ten poszedł razem z Ruxtonem na wschód.
—  Do Fortu Benton?
—  Tak jest. Chory wojownik z tego oddziału przywędrował do nas.  Opowiedział nam wszystkie szczegóły.  Odbiliście im  część koni, zadaliście pewne straty...
—  A czy chory wojownik nie wspominał nic o wzięciu jednego z naszych ludzi do ich niewoli?
101"
—  Nic nie wspominał.
¦—• To szkoda. Sprawa ta wciąż niejasna...
—  Jaka sprawa?
—  Czy nasz wojownik dostał się do niewoli, czy nie.
—  Sprawa jest jasna.
—  Sam mówisz, że nic nie wspominał.
—  Sprawa jest jasna:  wojownik wasz nie dostał się do niewoli!
¦— Z czego to wnosisz?
—  Gdyby nasi wzięli kogoś do niewoli, to chory powiedziałby nam. Ale on nic nie mówił. Więc na pewno nikogo nie wzięto do niewoli.
Była to niepomyślna wiadomość. Wynikało, że Nocny Orzeł musiał zginąć podczas naszego napadu na obóz Wron i Ruxtona. Wódz Krocząca Dusza ogłosił jego śmierć za nie podlegającą już wątpliwości i następnego dnia grupa nasza odbyła pogrzeb ze wszystkimi ceremoniami, jak gdyby zwłoki Nocnego Orła były na miejscu.
Smutny obrzęd tym razem napawał nas szczególną goryczą, gdyż śmierć Nocnego Orła rzucała cień na dobre imię Białego Wilka: nasz zmarły czarownik wciąż twierdził, że Nocny Orzeł żyje. Więc Biały Wilk jednak nie był nieomylny.
Gdy rozlegał się zgrzyt łamanych strzał, kołczanu i strzelby, ofiarowanych duchom według obyczaju, wszyscy obecni czuli, że w nich samych załamuje się coś znacznie droższego i ważniejszego: wiara w nieomylność Białego Wilka.

Część IV
ZNALAZŁ SIĘ KTOŚ CHYTRZEJSZY NIŻ TY, BIAŁY HULTAJU, HAUK!
12. Komendant Żelazna Pięść
ANIEC Słońca spełnił swe zadanie. W rozległym obozie pustoszało, nastawała cisza. Wielki ogień szczepowego uniesienia przygasał. Jedna grupa po drugiej zwijała namioty i odjeżdżała w swe strony, ku nowym przeznaczeniom. Wszyscy unosili ze sobą otuchę, zaczerpniętą ze wspólnych uroczystości, i mieli cichy uśmiech w sercu. My, chłopcy, byliśmy może najszczęśliwsi. Napełniało nas dumą, że kilku naszych starszych braci i druhów zdało mężnie egzamin na wojowników.
Grupa nasza szła wprost na południe, ku rzece Missouri. Po rozmowach z przyjaznymi Wronami nie ulegało wątpliwości, że Ruxton uprowadził nasze skradzione konie do Fortu Benton nad Missouri. Postanowiliśmy tam pójść i odzyskać je. Byliśmy pewni swej sprawy, gdyż wierzyliśmy, że wysłany za Ruxtonem zaraz po napadzie nasz wojownik Orle Pióro i trzech zwiadowców uprzedzą komendanta Fortu Benton o kradzieży i przy jego pomocy odzyskają konie.
Po kilku dniach marszu dotarliśmy do miejsca, zwanego Cztery Pagórki. Umówiliśmy się z naszymi zwiadowcami, że tu spotkamy się z nimi i że oni zawiadomią nas o stanie rzeczy w Forcie Benton. Niestety, ku naszemu rozczarowaniu nie zastaliśmy tam nikogo.  Wypadało podjąć dalszą wędrówkę do Benton bez
105
wiadomości o*tym, co tam się dzieje. Wódz i starszyzna byli trochę zaniepokojeni.
Pod wieczór trzeciego dnia ujrzeliśmy z daleka osadę. Obok charakterystycznej amerykańskiej warowni pogranicza, składającej się z kilku budynków i koszar, chronionych dokoła częstokołem z pali, stało tam na osobności kilkanaście drewnianych domów, należących do handlarzy. Do tych handlarzy mogliśmy się dostać nie przechodząc przez warty wojskowe. Fort Benton był wtedy ożywioną placówką handlową, której wpływy sięgały kilkaset mil na zachód od Montany.
Nie wiedząc, kogo tam spotkamy — może nawet nieprzyjazne Wrony Okotok, z którymi niedawno trzeba nam było walczyć — zbliżaliśmy się bardzo ostrożnie i rozbili obóz o dwie mile poniżej osady, ukryci w wąwozie nad samą rzeką Missouri. Słowo „Missouri" znaczy w języku Siuksów tyle co „mulista woda" i w istocie potężna rzeka była koloru żółtawego. Ale co mnie najwięcej zachwycało, to jej obfitość wody i piękne, urwiste brzegi, wśród których bystra rzeka tworzyła okazałe skręty i głębokie wiry.
Widziałem teraz Missouri po raz pierwszy. Dochodziliśmy podobno do rzeki już raz podczas mego życia, ale wtedjy byłem za mały, żeby coś zapamiętać. Przyznam się, że tyle wody przejmowało mnie teraz podziwem i lekką grozą. Lecz gdy tego samego, wieczoru, po zachodzie słońca, nasi starsi chłopcy wyprawiali w rzece wesołe harce — wesołe, lecz bez hałasu! — nie wytrzymałem i skoczyłem także do wody. Wszyscy umieliśmy pływać i nurkować niczym wydry, nauczeni tego od niemowlęctwa, więc zuchwalsi przepływali nawet przez wiry, wyglądające z brzegu tak niebezpiecznie. Woda była naszym żywiołem i obycie z nią należało do podstaw indiańskiego wychowania.
Tej nocy w naszym obozie panował ożywiony ruch. Wielu wojowników opuszczało nas i wychodziło na zwiady, ażeby wybadać, jacy Indianie obozowali przed fortem. Zbliżając się wieczorem do miejscowości widzieliśmy niedaleko domostw moc indiańskich namiotów. O świcie mieliśmy już pewność, że pod fortem znajdowali się przedstawiciele wszystkich niemal szczepów, żyjących nad Missouri, nawet Indianie Wrony, lecz nie było Wron
106
i przyjaznej nam grupy Okotok. Stwierdziwszy to podsunęliśmy
obóz bliżej osiedla i rozbiliśmy namioty o pół mili od warowni,
OWU nad samą rzeką. Byliśmy tu w dość bezpiecznym położeniu
razie jakichkolwiek wrogich zamierzeń mogliśmy wycofać się
czasu na prerię.
Wśród Indian w Benton były grupy Siuksów, z którymi wiosną o  roku zawarliśmy przyjaźń.  Od  nich wódz nasz, Krocząca za,  dowiedział się wielu rzeczy.  Wszystko się potwierdzało: ;ton i Wrony Okotok przyprowadzili tu jakieś obce konie, po m Wrony oddalili się na zachód, podczas gdy Ruxton i jego ludzie pozostali w Benton, a później pojechali na wschód. Nie wia-lomo, co się stało z końmi. Pojawiło się także czterech ze szczepu Czarnych Stóp — z opisu wnosiliśmy, że to Orle Pióro i jego towarzysze — ale po jednym czy dwóch dniach zniknęli w tajemniczy sposób.
—  Czy wyjechali na prerie? — zapytał Krocząca Dusza.
—  Nie  wiem.   Krążyły  pogłoski,   że   zatrzymano   ich  w   forcie.
—  Jak to, zatrzymano?
—  Że żołnierze ich aresztowali.
Nie była to dobra wiadomość. W obozie naszym toczyły się długotrwałe narady, w których brali udział wszyscy wojownicy. Zastanawiano się nad tym, czy iść otwarcie do komendanta garnizonu i żądać wyjaśnienia, czy też prosić w tej sprawie Siuksów o pośrednictwo. Drugi środek był roztropniejszy i większość do niego się przychyliła. Wódz Siuksów chętnie się zgodził i poszedł do komendanta. Szybko wrócił:'komendant nie uznał pośrednictwa i żądał, by Czarne Stopy sami się zjawili. Na to nasz wódz Krocząca Dusza kazał mu oznajmić gotowość pójścia do niego Czarnych Stóp, tylko żądał zapewnienia, że nic im się nie stanie i swobodnie wrócą do swoich. Komendant, chociaż gniewnie, dał takie zapewnienie. Ostrzegł tylko, że jeśli ktoś z naszych będzie miał broń przy sobie, wszystkich zatrzyma. W tym mógł kryć się jakiś podstęp komendanta, lecz ostatecznie przystaliśmy.
Poselstwo składało się z sześciu osób — wodza Kroczącej Duszy, czarownika Kinasy, który nastał po Białym Wilku, mego ojca, dalej  — stryja Huczącego  Grzmota,  znającego  język  angielski,
107
i dwóch starszych wojowników. Wszyscy ubrali się odświętnie, potem wzajemnie sprawdzili, czy nikt nie ma broni, i poszli. Przed wejściem do koszar żołnierze chcieli ich zrewidować. Nasi nie przystali na to żądając, by im wierzono na słowo. Sprawa oparła się o komendanta, który wreszcie kazał wpuścić wysłanników bez rewizji.
Gdy weszli do wielkiej izby, komendant siedział za wysokim stołem i ponurym wzrokiem mierzył wkraczających. Ciemna broda,  bujnie pokrywająca  całą  dolną  szczękę,  i  wyłupiaste  oczy nadawały mu wyraz  odrażającej  zaborczości.  Był to osławiony major William Whistler, postrach Indian, człowiek znany ze swej surowości  i  przezwany  „Żelazną  Pięścią".  Teraz  ręce  swe zaciskał w pięści i trzymał je na stole, jak gdyby gotowe do uderzenia.  Obok niego siedziało trzech młodszych oficerów, z których jeden zapisywał wszystko,  co  mówiono.  Pod ścianą  stało dwóch żołnierzy z osadzonymi na karabinach bagnetami. Poza tymi sześcioma białymi był Metys, sprawujący czynności tłumacza. Dziś, po latach, rozumiem,  że byłoi to starcie na  pograniczu dwóch epok i dwóch światów.
Przeszywając wchodzących ostrym spojrzeniem, komendant siedział jak posąg nieruchomy i milczący. Z otoczenia jego również nikt się nie ruszał. Krzeseł wolnych nie było. Czarne Stopy siedli w kucki na podłodze, zwyczajem Indian.
Po długiej chwili milczenia komendant huknął znienacka potężnym głosem:
—  Kto wy?
Metys przetłumaczył pytanie. Krocząca Dusza odrzekł spokojnie:
—  Czarne Stopy.
—  Pytam się: kto wy? — krzyknął major jeszcze głośniej i pięści na stole poruszyły się niecierpliwie. — Poddani amerykańscy czy kanadyjscy?
Wódz porozumiał się szeptem z towarzyszami, zanim odpowiedział:
—  Należymy do południowego odłamu Czarnych Stóp, jesteśmy wolni Indianie, poddani tylko woli Wielkiego Ducha.
—  Gdzie żyjecie, w Stanach Zjednoczonych czy w Kanadzie?
•— Żyjemy na własnych łowiskach, które Wielki Duch nam wy-
108
iczył i przez które biali ludzie przeciągnęli swą granicę między mami i Kanadą.
-  Gdzie zimujecie? — Komendant starał się dojść do sedna
zcczy.
-  Zimujemy raz na południu Rzeki Mlecznej, w kraju, który
i Mngie Noże (Amerykanie) nazywają swoim, innym razem na pół-
)i ¦ od rzeki, w Kanadzie...
Widać było, że odpowiedzi nie zadowalały komendanta, który W końcu machnął ręką i zapytał szorstko:
—  O co wam chodzi?
—  Przed kilkoma miesiącami czterech naszych wojowników udało się do Fortu Benton, by prosić Żelazną Pięść o pomoc. Od tego </.asu wojownicy zaginęli.
Komendant gwizdnął przeciągle, zamienił ze swymi oficerami porozumiewawcze spojrzenie i rzekł do nich przyciszonym gło-sem, lecz dość słyszalnym, by go zrozumiał stryj Huczący (Jrzmot:
—  Well,  od razu domyśliłem się tego.  Ptaszki  same wpadły nam do sieci...
Potem zwracając się do naszego wodza, oświadczył z ironicznym uśmiechem:
—  Nie   troskaj   się   o   tych   czterech.   Są   w   pewnych  rękach i  w dobrym zamknięciu.  Wkrótce będą mieli większe towarzystwo... A ty nazywasz się Krocząca Dusza, prawda?
—  Prawda.
—  Ty zaś — wskazał na naszego czarownika —: jesteś Biały Wilk, prawda?
—  Żelazna Pięść — odparł mu na to czarownik — jest twardy jak  żelazo,   zaczepny   jak  pięść,   pewny   siebie  jak  indyk,   ale wszystkich rozumów nie pojadł i łatwo się myli. Nazywam się Kinasy...
—  A gdzie Biały Wilk? — spytał stropiony nieco major.
—  Przeszedł na Wieczne Łowiska.
Po chwili Krocząca Dusza, nie zrażony opryskliwością komendanta, przemówił pełen powagi:
—  Przybyliśmy do Fortu Benton, by prosić Żelazną Pięść o trzy rzeczy. Prosimy o uwolnienie naszych czterech wojowników, bo niesłusznie ich się więzi. Prosimy o udzielenie nam pomocy w od-
109
i dwóch starszych wojowników. Wszyscy ubrali się odświętnie, potem wzajemnie sprawdzili, czy nikt nie ma broni, i poszli. Przed wejściem do koszar żołnierze chcieli ich zrewidować. Nasi nie przystali na to żądając, by im wierzono na słowo. Sprawa oparła się o komendanta, który wreszcie kazał wpuścić wysłanników bez rewizji.
Gdy weszli do wielkiej izby, komendant siedział za wysokim stołem i ponurym wzrokiem mierzył wkraczających. Ciemna broda,  bujniej pokrywająca  całą  dolną  szczękę,  i  wyłupiaste  oczy nadawały mu wyraz odrażającej  zaborczości.  Był to osławiony major William Whistler, postrach Indian, człowiek znany ze swej surowości  i  przezwany  „Żelazną  Pięścią".   Teraz  ręce  swe  zaciskał w pięści i trzymał je na stole, jak gdyby gotowe do uderzenia.  Obok niego siedziało trzech młodszych oficerów, z których jeden zapisywał wszystko,  co mówiono.  Pod ścianą  stało dwóch żołnierzy z osadzonymi na karabinach bagnetami. Poza tymi sześcioma białymi był Metys, sprawujący czynności tłumacza. Dziś, po latach, rozumiem,  że  byłoś to starcie na pograniczu dwóch epok i dwóch światów.            J
Przeszywając wchodzących ostrym spojrzeniem, komendant siedział jak posąg nieruchomy i milczący. Z otoczenia jego również nikt się nie ruszał. Krzeseł wolnych nie było. Czarne Stopy siedli w kucki na podłodze, zwyczajem Indian.
Po długiej chwili milczenia komendant huknął znienacka potężnym głosem:
—  Kto wy?
Metys przetłumaczył pytanie. Krocząca Dusza odrzekł spokojnie:
—  Czarne Stopy.
—  Pytam się: kto wy? — krzyknął major jeszcze głośniej i pięści la stole poruszyły się niecierpliwie. — Poddani amerykańscy czy kanadyjscy?
Wódz porozumiał się szeptem z towarzyszami, zanim odpowiedział:
—  Należymy do południowego odłamu Czarnych Stóp, jesteśmy rolni Indianie, poddani tylko woli Wielkiego Ducha.
—  Gdzie żyjecie, w Stanach Zjednoczonych czy w Kanadzie?
¦— Żyjemy na własnych łowiskach, które Wielki Duch nam wy-
38
naczył i przez które biali ludzie przeciągnęli swą granicę między Stanami i Kanadą.
—  Gdzie zimujecie? — Komendant starał się dojść do sedna r/.eczy.
—  Zimujemy raz na południu Rzeki Mlecznej, w kraju, który Długie Noże (Amerykanie) nazywają swoim, innym razem na północ od rzeki, w Kanadzie...
Widać było, że odpowiedzi nie zadowalały komendanta, który w końcu machnął ręką i zapytał szorstko:
—  O co wam chodzi?
—  Przed kilkoma miesiącami czterech naszych wojowników udało się do Fortu Benton, by prosić Żelazną Pięść o pomoc. Od tego '¦zasu wojownicy zaginęli.
Komendant gwizdnął przeciągle, zamienił ze swymi oficerami porozumiewawcze spojrzenie i rzekł do nich przyciszonym gło-iem, lecz dość słyszalnym, by go zrozumiał stryj Huczący (irzmot:
—  Well,  od razu domyśliłem się tego.  Ptaszki same wpadły nam do sieci...
Potem zwracając się do naszego wodza, oświadczył z ironicznym uśmiechem:
—  Nie   troskaj   się   o   tych   czterech.   Są   w  pewnych   rękach i  w dobrym zamknięciu.  Wkrótce będą mieli większe towarzy-itwo... A ty nazywasz się Krocząca Dusza, prawda?
—  Prawda.
—  Ty zaś — wskazał na naszego czarownika — jesteś Biały Wilk, prawda?
—  Żelazna Pięść — odparł mu na to czarownik — jest twardy jak   żelazo,   zaczepny   jak  pięść,   pewny   siebie  jak  indyk,   ale wszystkich rozumów nie pojadł i łatwo się myli. Nazywam się Kinasy...
—  A gdzie Biały Wilk? — spytał stropiony nieco major.
—  Przeszedł na Wieczne Łowiska.
I'o chwili Krocząca Dusza, nie zrażony opryskliwośeią komen-ita, przemówił pełen powagi:
—  Przybyliśmy do Fortu Benton, by prosić Żelazną Pięść o trzy czy. Prosimy o uwolnienie naszych czterech wojowników, bo słusznie ich się więzi. Prosimy o udzielenie nam pomocy w od-
109
zyskaniu przeszło stu koni, które Ruxton z Wronami Okotok nam ukradł i tutaj przyprowadził. Żądamy ukarania Ruxtona i jego kilku białych towarzyszy za to, że w okresie zupełnego pokoju napadli na nas, że wykradli nam konie i zabili sześciu niewinnych Czarnych Stóp...
—  To wszystko? — zapytał Whistler drwiąco. — Nic więcej?
—  Nic więcej.
Komendant znowu spojrzał wymownie na swych oficerów, jak gdyby oniemiały tym, co słyszał. Ruchem wyrażającym bezradność podniósł ręce i rzekł półgłosem do swych towarzyszy:
—  Czy słyszeliście, panowie? To przechodzi pojęcie ludzkie!... Taka bezczelność!... Takie przewracanie kota w miechu!...
Potem zwracając się do Indian, krzyknął groźnie na całe gardło:           ¦   i
—  Bandyci! Mordercy! Złodzieje!...
Zachłysnął się i umilkł. Krocząca Dusza nie dał się wyprowadzić z równowagi. Oznajmił spokojnie:
—  Komendancie Żelazna Pięść! Idziesz fałszywym tropem okropnego nieporozumienia!...
Komendant uderzył pięścią w stół:
—  Jeszcze tego brakowało, żeby mnie uczyć rozumu, bezczelni czerwonoskórzy!
—  Jesteście na fałszywym tropie, komendancie! — powtórzył nasz wódz z całą mocą.
—  Gdzie są ich papiery? — nagle zwrócił się major do swego adiutanta. Gdy dostał tekę z raportami, przeglądał je szybko, choć uważnie, ostro przerzucając kartkę po kartce.
—  Przecież raporty brzmią wyraźnie,  żadnej  nie pozostawiają wątpliwości!... Czy zaprzeczysz temu, żeście napadli na obóz Ruxtona i Wron i uprowadzili im czterdzieści koni?
—  Nie zaprzeczam — odrzekł wódz. ¦— Ale...
— Czy zaprzeczysz, żeście zamordowali trzech obywateli amerykańskich?
—  Wiem tylko o śmierci dwóch Długich Noży, zastrzelonych w walce...
—  Było trzech. Czy zaprzeczysz temu?
—  Nie, ale...
—  Milczeć!...  A  oto pisemne zeznanie  Ruxtona,  Twista,  Mac
<;iatha, Stuarta.  Wszyscy dokładnie widzieli, jak tych czterech
pochwyconych Czarnych Stóp, waszych ziomków, brało czynny,
pośredni udział w mordowaniu obywateli amerykańskich. Na
podstawie zeznań, złożonych pod przysięgą, czeka tych czterech
tryczek.  Jakem  Żelazna  Pięść,  jak  mnie  nazywacie,  nie  ujdą
zubienicy!
—  Ruxton i jego ludzie kłamali! — zaryczał Krocząca Dusza naciskiem, ale czuć było, że coś się w nim załamywało.
—  Jedna jest rzecz, której żałuję! — ciągnął Whistler nie zważając na słowa wodza. — Żałuję mego przyrzeczenia, że wypu-;zczę was całych z tego fortu. Wyście tak samo zasłużyli, by wisieć na stryczku. Chętnie wpakowałbym was tak samo za kraty jak tych czterech.
Wtedy Krocząca Dusza powoli powstał, wyprężył się cały jak struna — a należał do najokazalszych wojowników w naszym szczepie •— i rzekł dobitnie cedząc każde słowo:
—  Dosyć tych błędnych tropów i mylnych oskarżeń. Chcemy mówić z tobą jak wolni mężczyźni z mężczyzną. Czy chcesz nas słuchać, Żelazna Pięść?
—  No,   bądźcie  mężczyznami   bez  waszych  wykrętów   i   szalbierstw.   Słucham,   słucham!   —   szyderczo   zachęcał   rozbawiony major.
—  Wiele zim temu nasi wodzowie odwiedzili Wielkiego Białego Ojca, którego wy, Długie Noże, nazywacie prezydentem. Ów czcigodny człowiek przyrzekł nam, że kiedykolwiek zwrócimy się do jego przedstawicieli na preriach w    słusznej sprawie, zawsze znajdziemy posłuch i sprawiedliwość...
—  Czy słuszną sprawą nazywasz mordowanie  amerykańskich obywateli? — przerwał major kąśliwie.
—  Proszę, byś wysłuchał do końca i odważył każde słowo jak należy...  Nie ma rzeczy bez właściwych przyczyn.  Jeśli płynie Missouri, to dlatego,  że gdzieś w  górach ma swe źródło.  Jeśli jest latem ciepło, to dlatego, że świeci mocne słońce. Przyczyną naszych nieszczęsnych wypadków był zdradziecki napad Ruxtona razem z jego białymi towarzyszami i sprzymierzonymi Wronami na jeden z naszych obozów, żeby nam wykraść konie. Udało mu się nadspodziewanie wykraść przeszło sto koni, przy czym zabito nam sześciu ludzi. Cośmy potem zrobili, to tylko dlatego, żeby
110
111
odbić skradziony nam łup, a więc zrobiliśmy coś, czego nikt nie może nam brać za złe.
—  Piękna bajka! Ślicznie wymyślona! — Major Whistler jeszcze raz przebiegł oczyma raporty. — Ale w tych papierach ani słowa nie ma o tym, co nam baj durzysz.
—  Jakże miałby Ruxton wyjawiać prawdę, która świadczyłaby przeciw niemu?
—  Jakie  dowody  masz  na  to,  że  mówisz  prawdę,  Krocząca Duszo?
—  Mam. Pomimo naszego wysiłku nie udało nam się odbić naszych skradzionych koni, tylko uprowadziliśmy niewiele mustangów, należących do Wron, a nasze konie Ruxton przyprowadził do Fortu Benton, by je tu prawdopodobnie spieniężyć. Mówili nam Indianie ze szczepu Siuksów, że widzieli tutaj te konie.
—  Wpadłeś, Krocząca Duszo, wpadłeś ze swym łgarstwem. Tak, były konie, ale stanowiły stwierdzoną własność Wron, którzy konie te całkiem legalnie sprzedali Ruxtonowi. Raporty w tej sprawie jasno wyświetlają wszystko i są przypieczętowane podpisem Ruxtona i  uwierzytelnionymi znakami  Wron...  Czy masz jakie inne dowody?
—  Oto siedzi Huczący Grzmot, którego kilkuletniego synka zabili Ruxton i jego ludzie podczas napadu na nasz obóz — mówił wódz ze wzbierającą rozpaczą.
—  Tak jest, hauk — potwierdził stryj.
—  I co jeszcze? — przynaglał komendant. Wówczas Krocząca Dusza wybuchnął:
—  Czemu nie dajesz wiary naszym słowom, a wierzysz ślepo Ruxtonowi?
—  Aaa! — zgryźliwie ucieszył się Whistler. — Wreszcie uderzyłeś w sedno rzeczy. Wiedz ty, Krocząca Duszo, i wiedzcie wy wszyscy! Ruxton to Amerykanin, słowo zaś Amerykanina sto razy więcej  znaczy niż gadania wszystkich czerwonoskórych. Chytre ukuliście bajdy, lecz... jak on się nazywa? Orle Pióro i jego trzej współwinowajcy będą wisieli ku waszej przestrodze, będą wisieli na skutek jasnych zeznań Ruxtona.
—  Czy Żelazna Pięść — zabrał głos mój  ojciec — nie bierze pod uwagę, że podczas naszego napadu na Ruxtona i jego obóz była ciemna noc? Ruxton w ciemnościach nie mógł rozeznać, co
112
obi Orle Pióro, jakże więc mógł przysięgać przeciw niemu? Przy-iłęgał, bo Orle Pióro przybył do Fortu Benton, by ostrzec władze, e Ruxton to złodziej naszych koni. Komendant zbyt pochopnie ¦ lał wiarę złodziejowi.
—  Kim jest Ruxton? — podjął Krocząca Dusza. — Jest to ów pograniczny typ łotra, który Wielkiemu  Białemu Ojcu w  Wa-
zyngtonie najwięcej sprawia kłopotu. Ruxton przyszedł do nas i starał się nas rozpijać. Ruxton poszedł do Wron i namówił ich do kradzieży naszych koni. To złoczyńca, przynoszący ujmę tym I Hugim Nożom, których serca są uczciwe. Jemu wierzysz?
—  Jemu wierzę — odparł komendant. ¦— Wierzę Amerykaninowi!
Wtedy powstał Kinasy, nasz czarownik, dotychczas milczący, i odezwał się w te słowa:
—  Wielki  i  bitny  szczep  Czarnych  Stóp  toczył  długotrwałe wojny ze wszystkimi sąsiednimi szczepami,  ale nigdy nie wal-* czył  z  wami,  Długimi  Nożami.  Kilkanaście  zim  temu  oddział waszych żołnierzy przybył do jednego z naszych obozów i bez przyczyny zabijał mężczyzn, kobiety i dzieci.  Nawet ten zbrodniczy  wybryk  Czarne  Stopy  puściły  płazem:  nie  chciały  zadzierać z Długimi Nożami. Nie brak nam odwagi, dzieje nasze to  wykazują,  mamy  zuchwałe  serca,  ale  chcemy  z wami  żyć w spokoju. Jeśli komendant Żelazna Pięść rozmawia z Czarnymi Stopami i sądzi naszych ludzi, to proszę, niech ciągle ma na uwadze, że nigdy nie było między nami wojny... Dziś serce Żelaznej Pięści jest zamroczone gniewem... Przyjdziemy tu za kilka dni. Może wtedy komendant przejrzy, gdzie leży sprawiedliwość, uwolni naszych czterech wojowników i dopomoże nam do uzyskania skradzionych koni, hauk.
Komendant wodził po naszych ludziach zimnym, nieprzychylnym spojrzeniem. Twarz jego wykrzywiał pogardliwy uśmiech. Na przyjazne i mądre słowa czarownika miał tylko złośliwą odpowiedź. Był to zgrzyt człowieka zaślepionego w pysze i nienawiści:
—  Jeśli ma się w ręku powiązane jadowite żmije, to tylko głupiec może przeciąć im więzy i uwolnić je. To moja odpowiedź dziś — i za kilka dni ta sama!...
Na tym obrady zakończyły się — bez wyniku. Poselstwo na-
h   Mały Bizon
113

sze, nie zaczepione, opuściło Fort Benton. W głuchym milczeniu szło do swego obozu. W połowie drogi Krocząca Dusza przystanął i rzekł do towarzyszy:
—  Nie powinien nosić nazwy Żelaznej Pięści, lecz Wściekłego Psa.
—  Tak go  odtąd przezwiemy:  Wściekły  Pies!  — potwierdził Kinasy.
13. Fort Benton
J AK już wspomniałem, byłem wtedy za mały, żeby rozumieć znaczenie tych poważnych wypadków, lecz później, gdy dorosłem i umiałem pisać, starsi krewni dokładnie mi opowiadali o wszystkich szczegółach i mogłem je przelać na papier.
Rozmowa z komendantem Fortu Benton wywarła przygnębiające wrażenie w całym naszym obozie i ludzie chodzili przybici. Jednakże niebezpieczeństwo śmierci, grożące naszym czterem wojownikom, nie mogło stłumić najważniejszej działalności, jaką była dbałość o byt albo — jak mówią Amerykanie — walka o chleb.
Byliśmy już wtedy tak zależni od cywilizacji białego człowieka, że wytwory tej cywilizacji stawały się nam niezbędne, pograniczne placówki zaś, jak Fort Benton, spełniały w naszym życiu doniosłą rolę w handlu wymiennym. My dostarczaliśmy przede wszystkim skór, świetnie wygarbowanych przez nasze kobiety. Były to skórki zwierząt futerkowych, upolowanych w porze zimowej u podnóży Gór Skalistych lub w samych górach, skórki szczególnie cenne, zwłaszcza bobrowe, dalej skóry bizonów, jeleni, antylop, niedźwiedzi. W zamian za to nabywaliśmy głównie proch i ołów tudzież strzelby, siekiery, koce lżejsze niż nasze skóry bi-
114
e, choć nie tak ciepłe, i różne rzeczy, jak narzędzia, gwoź-I le, sól oraz — cukierki. Cukierki: oto rajskie — co tam! — boskie I i Locie dla nas, dzieci, i dla dorosłych.
W moich opisach nie chciałbym stwarzać błędnego wrażenia,
.  w tym naszym światku indiańskim wszystko odbywało się przy-
l ładnie, szlachetnie, dzielnie, przemyślane. Przeciwnie.  Byliśmy
ciąż prymitywnymi barbarzyńcami, których ówczesna bezradność wobec nowych form życia wywołuje u mnie do dziś lekki rumieniec zakłopotania. Tak na przykład broń palna stała się od dwóch pokoleń ważnym czynnikiem w naszej walce o byt, a jed-nak w całym szczepie nie było człowieka, który by nauczył się wyrobu zwykłego prochu i nie było puszkarza, umiejącego naprawiać zepsutą strzelbę. W tych wypadkach byliśmy zdani, jak dzieci, na obcą pomoc i za tę nieudolność strasznie przepłacaliśmy na każ-< Km kroku.
Obok braku technicznych uzdolnień przejawiały się także pewne upośledzenia psychiczne. Mam szczególnie na myśli naszą słabość woli wobec alkoholu. Podobnie jak czarna ospa, cholera i inne Jawniej nieznane u nas choroby, zawleczone na prerie przez bia-
ch ludzi, pijaństwo czyniło niezmierne spustoszenie. Nieuod-iirnieni na tę truciznę, byliśmy jako ludzie pierwotni pod jej przemożnym urokiem. W ostatnich pięćdziesięciu latach szczep nasz przechodził przez kilka alkoholowych epidemii, które doprowadzały go niemal do zguby. Winę ponosili biali handlarze, oni to tozpijali mężczyzn i kobiety, ażeby za bezcen wyłudzić wszyst-kie wartościowe przedmioty, jakie posiadaliśmy. Obok strat mali rialnych niebezpieczniej sze były uszczerbki na zdrowiu, nie potykane w tak groźnej formie u białej ludności: rozpij aczeni In-lianie łatwo wykolejali się i dziczeli, ginąc jak muchy na różne choróbska.
Starszyzna zawsze zwalczała ten nałóg, jak mogła, i chociaż od-
racała klęskę od szczepu, skłonność do butelki zawsze się tliła wśród ludzi. Gdy teraz stanęliśmy obozem przed Fortem Benton, posobności do pociągania z butelki było aż nadto i wielu z nas nie Blogło oprzeć się pokusie.
Przypominam sobie przykre zajście w naszym namiocie drugie-wieczoru po przybyciu nad Missouri. Siedzieliśmy przy ogni-
ii. Ojciec wrócił właśnie z osady, dokąd po południu wyszedł
115
po jakieś sprawunki.  Zajął miejsce obok mnie.  Szkliły mu się oczy.
—  Jutro wszyscy pójdziemy do osady! ¦—¦ zapowiedział wesoło. — Zobaczysz, Bizonku, ile tam ciekawych rzeczy! Gdy sprzedam dobrze skórki, kupię ci...
Ojciec, przechylony nade mną, zbliżył swoją twarz do mojej. Naraz z ust jego buchnął na mnie tak odrażający odór, że w oka mgnieniu zrobiło mi się niedobrze. Zanim zdążyłem wybiec na dwór, wymiotowałem po drodze.
—  Uważaj na dziecko, ty pijaczyno! — matka ostro zbeształa ojca. — Patrz, coś narobił! Ludzkiego sumienia nie masz!
Ojciec bardzo się zmartwił i nie wiedział, co ze sobą począć. Gdy zwróciłem się ku niemu, ujrzałem tyle strapienia na jego dobrej twarzy, że okropnie żal mi się go zrobiło. Jeszcze moje mdłości całkiem nie minęły, ale posłałem mu najlepszy uśmiech, na jaki mnie stać było.
—  Czy jeszcze ci źle? — zapytał z wielką, bezradną troskliwością.
—  O nie, ojcze! — odegrałem zucha. — Zupełnie mi dobrze.
—  Połóż się trochę na skórach!
—  Nie potrzeba, nic mi nie jest...
Ojciec w poczuciu winy jak gdyby zaraz wytrzeźwiał. Nic nie jedząc poszedł spać. Ja byłem wciąż osłabiony i kręciło mi się w głowie. Matka odgadła to i ułożyła mnie na posłaniu. Prawie natychmiast zasnąłem.
Od tego dnia czułem nieprzezwyciężony wstręt nawet do zapachu wódki.
Następnego dnia rano matka ubrała mnie odświętnie; miałem pójść do osady razem z całą rodziną, z ojcem, matką i bratem Mocnym Głosem. Matka zabrała na sprzedaż świeżo uszyty i pięknie ozdobiony kaftan indiański z jeleniej skóry, ojciec kilkanaście skórek futerkowych z ostatniego zimowego łowu, ja zaś wziąłem małą łódkę-kanu, zabawkę ślicznie w drzewie wyrzeźbioną przez ojca i wymalowaną pięknymi barwami.
Gdy przybyliśmy na miejsce, uczułem oszołomienie. Tak ożywionego ruchu i tak ciekawych rzeczy jeszcze w życiu nie widziałem. Wielkie, drewniane domy, stojące w znacznych od siebie odstępach, tworzyły dwa rzędy po obydwóch stronach ulicy. Wszędzie
116
Iło się moc ludzi, więc w obawie, żeby nie zginąć wśród tylu
.-li, trzymałem się mocno matczynej sukni i pożerałem oczyma
v świat. Najwięcej uwijało się Indian i Indianek, pochodzą-
¦ h z różnych szczepów, które odróżnialiśmy po ozdobach na gło-
li• I ub na sandałach-mokasynach.
W pewnej chwili usłyszeliśmy ryk jak gdyby bizonów i tupot
I u  racic.  Wśród tumanów kurzu wspaniali biali jeźdźcy na
ymich koniach pędzili stado bydła. Po raz pierwszy ujrza-
sławnych kowbojów, białych pasterzy, mających na głowach
upelusze o szerokich rondach, a przy siodłach długie liny-lassa
do łapania zwierząt; podziwiałem ich amerykańskie konie o krót-
i lej sierści, konie znacznie większe niż nasze mustangi. Również
po raz pierwszy zetknąłem się z bydłem, „nakrapianymi bizona-
iii" białego człowieka. Wszystko było porywające, tylko smród
¦ ul bydła nieznośny. Uciekaliśmy jak najdalej.
Ale co największe budziło we mnie zaciekawienie, to bogactwo i o warów w sklepach handlowych. Sterty przedmiotów wznosiły się pod powały i była ich wielka różnorodność. Nie wiedziałem, na i o najpierw patrzeć.
Toż to zamożni ci Amerykanie! — myślałem oczarowany i przypomniałem sobie opowiadania stryja Huczącego Grzmota, który znał ich miasta na wschodzie. Prawdę mówiąc to zbyt wiele tych towarów nie było, lecz mnie naiwnemu wydawały się ostatnim cudem świata.
Spotkaliśmy także zaprzyjaźnionych Siuksów. Ucieszeni naszą obecnością zaprowadzili nas poza osiedle. Tam, na łące, rozniecili ognisko i naprędce ugotowali dla nas herbaty, napój nam nie znany. Jeden z nich był przez wiele lat w niewoli u Czarnych Stóp, więc znał nasz język i lubił nas.
—  To „brązowa woda" Długich Noży — objaśniał.
Pouczał nas, że ta herbata jest bardzo kosztowna, a biali ludzie tak ją lubią, że bez niej żyć nie mogą.
Nie wiem, jak rodzicom, ale mnie ta „brązowa woda" wcale nie smakowała. Była zbyt gorzka. Zapytałem ojca, dlaczego biali ludzie tak ją lubią i tyle za nią płacą pieniędzy. Ojciec nie wiedział, więc zapytał się Siuksa.
—  To bardzo prosta rzecz! — odpowiedział człek bywały. — Od tej herbaty biali ludzie są mądrzy.
117
¦
—  Mądrzy od takiej herbaty?
—  Tak jest, mądrzy!
A gdy ojciec czynił minę niedowierzającą, Siuks czuł się trochę dotknięty.
—  Czy zaprzeczysz — zapytał — że Długie Noże są mędrsi od nas?
—  Nie.
—  To właśnie od herbaty są tacy mądrzy. Są mądrzy i podli!
—  A ty pewnie wiele pijesz herbaty? — skromnie dodał ojciec z udanym podziwem.
Obecni zrozumieli ukryty przytyk i uśmiechali się kącikami ust.
Rozmowny Siuks, niczym nie zrażony, opowiadał nam o białych ludziach, z których zwyczajami stykał się już od wielu lat w rezerwacie Indian. Skarżył się na zabójczą nudę swego życia, pozbawionego uroku dawnych zajęć. Skończyły się dla niego polowania i czuł się przygnębiony jak w więzieniu.
—  Wy — powiadał — wy jeszcze szczęśliwi, bo możecie wędrować, gdzie was oczy poniosą, i żyć jak chcecie. Ale na jak długo wam pozostało tej swobody?
Potem ostrzegł nas przed przyjmowaniem pokarmu białych ludzi:
—  Nie jedzcie ich pokarmów. Wypadają od nich zęby. Opowiadał o zgubnym działaniu chleba i słodyczy. Pokazując
nam swe zęby twierdził:
—  Popatrzcie! Wszyściutkie zdrowe i tak zdrowe są u wszystkich starszych ludzi. Ale spójrzcie na zęby tego chłopca, który jada mączny pokarm białych.
Przywołał jednego z młodych Siuksów, którego zęby rzeczywiście były dziurawe.
—  Do niedawna — ciągnął — wielu u nas dochodziło do wie-ku stu lat, lecz odkąd poddaliśmy się białym i obcujemy z nimi, śmiertelne choroby nas zabijają. Giniemy i chyba wkrótce nikt z naszego szczepu nie pozostanie.
Ujął pukiel swych długich włosów i oznajmił:
—  Takich włosów biali ludzie nie mają. Znałem tylko jednego białego człowieka, który miał długie włosy; był to generał Cu-ster. Szereg zim temu zginął on podczas klęski, jaką mu zadaliśmy w Górach Wielkorożca. Głowa białego człowieka jest często obrzydliwie łysa i gładka jak ptasie jaje. A wy wiecie, od czego?
- Nie.
—  My po ukończeniu posiłku wycieramy tłuste palce o włosy, więc włosy nam rosną. Biali ludzie nigdy tego nie czynią.
—  To wszyscy biali ludzie tracą włosy? — zapytał ojciec.
—  Wszyscy, bo biali ludzie mają złe obyczaje i czynią rzeczy wstrętne.  Włosy, zamiast w naturalnym tłuszczu, myją  jakimś świństwem, które nazywają mydłem. I włosy wypadają im z głowy.
—  To są bardzo głupi.
—  Są głupi, ale okrutnie chytrzy. Któż o zdrowych zmysłach pojmie ich zawiłe ścieżki, ich okropną przewrotność? Toteż wymieniajcie wasze, upolowane skóry tylko na proch i koce, to pożyteczne. Pilnujcie się, niech biali handlarze nie wtykają wam swego jadła, a już jak ognia wystrzegajcie się tego smoczego jadu do mycia włosów...
Przyrzekliśmy i podziękowawszy za herbatę i słuszne rady wróciliśmy na ulicę osiedla.
Nagle stanąłem jak urzeczony. Szarpnąłem matki suknię i ze zdumienia ledwie mogłem wybąkać:
—  Mamo, patrz!
Ulicą przechodziły trzy istoty, jakich jeszcze nigdy nie widziałem: biała kobieta o obliczu tak dla mnie dziwnym, że wyglądała jak jakieś stworzenie nadprzyrodzone; inna kobieta o twarzy zupełnie czarnej, jak gdyby w ciężkiej żałobie, i biały chłopczyk, może trochę starszy niż ja, ale już ubrany jak dorośli ludzie, tylko że w krótkich spodenkach. Nie mogłem od tych trojga oderwać wzroku. Oni tymczasem weszli do sklepu, widocznie po zakupy.
—- Mamo, co to było? ¦— spytałem. — Czy umarł jej mąż, że lalta czarna?
—  Widocznie — odparła matka, ale ojciec zaśmiał się przecząc temu:
—  Ach, ty!... Czy nie wiesz, kobieto, że to wcale nie żałoba? To jej naturalna skóra.
—  Oj, i nigdy się nie zmyje?
—  Nigdy. Tak się rodzą i tak umierają.
—  To przerażające. Skąd im to przyszło?
—  Brednie pleciesz, żono, to wcale nie przerażające. Są to lu-
118
119
dzie jak my i tak jak my odczuwają troski lub szczęście. Od wielu pokoleń żyli na gorącym słońcu i tak się opalili...
—  Jak się nazywa ten szczep?
—  Murzyni. To była kobieta Murzynka. Zaraz ją zobaczymy, gdy wyjdzie z domu...
Zawsze byłem pełen najgłębszej czci wobec rozległej wiedzy ojca i teraz z uwielbieniem spojrzałem na niego, ale tylko na chwilę. Niecierpliwie wpijałem oczy w wejście do sklepu, ażeby ujrzeć to, co mnie najwięcej przejmowało: białego chłopca.
Wreszcie wyszli. Chłopiec miał twarz bardzo jasną i — biedaczyna! — włosy tak krótko ostrzyżone, że widać było uszy, odstające mu w śmieszny sposób od głowy. Oszpecili go, co budziło moją litość, ale on jakoś dzielnie i pogodnie znosił wyrządzoną mu krzywdę. Wyglądał na miłego młodzika.
Trudno mi dzisiaj określić wrażenie, jakiego doświadczyłem na widok tego pierwszego białego chłopca. Coś mną targnęło i olśniło. Był w tym przebłysk czegoś niezmiernie nowego, jakiegoś innego świata, który jednak zatracił swoją nieprzyjazną obcość, bo oto przybywał do mnie w postaci owego chłopca.
Postanowiłem przełamać swą nieśmiałość i powziąłem zuchwały zamiar.
—  Mamo! — powiedziałem szybko. — Chcę mu dać tę łódkę, czy mogę?
—  Komu, Bizonku?
—  Temu białemu chłopcu.
—  Dobrze.
Przebiegłem przez ulicę. Zwolniwszy kroku wyciągnąłem przed siebie rękę z łódką i tak ją trzymając, zbliżałem się do chłopca. Widziałem jego zdziwienie i zdziwienie białej kobiety, która pewnie była jego matką. Wcisnąłem mu łódkę do ręki i zmieszany popędziłem jak strzała z powrotem do rodziców. Swym uczynkiem byłem tak zawstydzony, że schowałem się za suknię matki.
Biała kobieta zdumionym wyrazem twarzy pytała się moich rodziców, co ma zrobić z łódką, na co matka odpowiedziała znakami rąk, że to podarek dla jej dziecka. Wówczas ucieszona kobieta podziękowała przyjaznym skinieniem i kazała białemu chłopcu podobnie podziękować. Matka moja nalegała, żebym tak-
Biali przyjeżdżali tysia-cami i jak szaleni tłuk., stada bizonów... Wed.ug litografn z dru-giej połowy XIX wieku,  (s. 80)
120
Bębny biły dniem i nocą, wojownicy wciąż tańczyli...  (s. 91)
I  kiwał, ale nie chciałem i jeszcze bardziej się schowałem, dopó-i łych troje po drugiej stronie ulicy nie odeszło, liodzice byli ze mnie zadowoleni. Do najznamienniejszych cech harakteru, jakie Indianie preryjni pragnęli w sobie wyrobić, należały hojność i gościnność, uchodzące za pierwsze — obok odwa-- zalety prawdziwego wojownika i w ogóle człowieka. Hojność ch Indian nie miała zapewne nic równego sobie na całym świe-de i doprowadzała do tego, że wielcy wojownicy i wodzowie byli sto najuboższymi członkami szczepu, właśnie na skutek swej /.czodrości. Widocznie cieszyło moich rodziców, że już tak wcześnie dostrzegali we mnie objawy tej cnoty.
Weszliśmy do jednego ze sklepów, ażeby zamienić skórki na potrzebne nam towary. Trudno było rozmawiać z kupcem, ale na szczęście znał on trochę język znaków, jakim szczepy porozumiewały się na prerii. Miał na składzie ładne, niebieskie i czerwone koce, miał siodła, strzelby, proch, kule, siekiery, młotki i dziesiątki innych przedmiotów, miłych sercu Indianina. Miał także mąkę, chleb i różne konserwy, nawet mleko w puszkach, i gorąco polecał nam ten towar. Pomni ostrzeżenia przyjaznego Siuksa, puszczaliśmy mimo uszu jego zachwalania. Za mąkę, podobną do śniegu i za chleb, podobny do jakiejś gąbki, ani nam się nie śniło dawać nasze skórki.
Kupiec podał ojcu otwartą puszkę z jakąś brązową maścią i rzekł:
—  To syrop. Spróbuj trochę.
Ojciec wybrał nieco syropu palcem i sądząc, że to tłuszcz, posmarował nim włosy.
—  Nie tak — kupiec potrząsnął głową — to do jedzenia.
Ojciec wziął ostrożnie na język i potem dał nam wszystkim, do spróbowania. Słodycz bardzo nam smakowała.
—  Co chcesz za to? — spytał ojciec.
—  Trzy dolary za puszkę.                          s
—  Daj trzy puszki.
—  Czy masz pieniądze?
—  Nie mam — i ojciec spojrzał na swą pakę skórek.
Były tam między innymi dwie gronostajowe skórki. Kupiec obrzucił je pożądliwym spojrzeniem i wskazując na nie rzekł:
—  Te dwie starczą.
121

I
Były to piękne skórki, wartościowsze wówczas — jak dzisiaj sobie uświadamiam — dwadzieścia razy, a może i więcej, niż trzy puszki syropu. Ale syrop przypadł nam do gustu, więc ojciec ani chwili się nie wah-ał, by dać za niego cenne skórki.
—  Czy prochu potrzebujesz? — zapytał kupiec.
—  Potrzebuję.
—  Ile chcesz funtów?
Lecz ojciec zadowolony z nabycia trzech puszek syropu, nie był już tak skory do pozbywania się skórek. Wiedział, że będziemy w Forcie Benton jeszcze wiele dni, więc znajdzie się dość czasu na zakup towarów. Kupiec szczerze przyznał ojcu słuszność, lecz zauważył, że szkoda nosić skórki z powrotem do obozu. On dobrze zapłaci za nie dolarami, za które zawsze można kupić wszelki towar u każdego handlarza. Czy wiemy o tym?
—  Wiem o tym — odparł ojciec. — Ile chcesz dać za skórki? Kupiec przejrzał je dokładnie i oświadczył:
—  Osiemdziesiąt dolarów.
—  A za ten kaftan indiański?
—  Dwadzieścia dolarów.
Rodzice naradzali się chwilę między sobą i wyrazili zgodę.
—  Żebyśmy mieli co dźwigać do obozu, to za dwadzieścia dolarów daj nam prochu — poprosił ojciec.
—  Z całą przyjemnością — oświadczył uprzejmy kupiec. Odważył słuszny woreczek prochu, dobrze zapakował i dał ojcu.
Następnie wyciągnął z szuflady banknoty dolarowe i zaczął je głośno liczyć. Wyłożył czterdzieści jednodolarówek i dwadzieścia dwudolarówek i wszystko podsunął ojcu:
—  Oto osiemdziesiąt dolarów.
Ojciec nie znał tych dwudolarówek i patrzył na nie podejrzliwie. W sklepie był żołnierz amerykański. Ojciec zwrócił się do niego z zapytaniem na migi, czy to dobre dolary.
—  Surę,   najlepsze!   —   zapewnił   żołnierz   stanowczym   głosem.
W znakomitym usposobieniu, z syropem, prochem i z dolarami, wróciliśmy do obozu. Po południu przyszedł do nas stryj Huczący Grzmot na pogawędkę i opowiadaliśmy mu o naszych przeżyciach w osadzie. Chciał widzieć te dolarówki. Gdy zobaczył rzekome dwudolarówki, oświadczył z oburzeniem:
1
— Toż to nie dolary. To pomalowane papierki, nic nie warte. Natychmiast stryj, ojciec i matka udali się do osiedla. Kupca zastali za stołem sklepowym:
—  Dałeś dziś — powiedział do niego stryj  swą angielszczyzną — dałeś bratu pieniądze, które nie są pieniędzmi.  To nie dolary.
Kupiec obejrzał wyłożone na stole „banknoty" i oświadczył najspokojniej:
—  Tak, to nie dolary.
—  To proszę, zamień je na prawdziwe dolary.
—  Jak to? Po co mam te świstki zamieniać? Przecież *rvvdałem mu rzetelne dolary.
—  Łżesz — wycedził ostro stryj. — Dałeś mu te papierki.
—  Ho, ho! Burd wam się zachciewa? — krzyknął handlarz i do-skoczył do drzwi, wołając na przechodzącego właśnie mężczyznę. — Halo, szeryfie, chodźcie tu na chwilę.
Policjant, uzbrojony w dwa rewolwery za pasem, wszedł do sklepu:
—  Co się święci, Dick?
—  Ci dżentelmeni chcą wyczyniać burdy. Żądają, żebym wymienił im te świstki na prawdziwe dolary. Skromna zachcianka, co?
Stryj przybliżył się do szeryfa:
—  Mój brat sprzedał tu dziś swe skórki i dostał częściowo dolary, a częściowo papierki zamiast dolarów.
—  To nieprawda! — huknął kupiec. — W sklepie był właśnie żołnierz, który widział dolary, jakie wypłaciłem czerwonemu dżentelmenowi. Dżentelmen sam pokazywał żołnierzowi.pieniądze i pytał się go. Może zaprzeczycie temu?
—  To prawda — przyznał ojciec.
—  A żołnierz co mówił? -— badał szeryf ojca.
—  Mówił, że to dolary...
—  Więc czego jeszcze chcecie? — zaperzył się szeryf.
—  Żołnierz kłamał — oświadczył oj ciec.
Na to szeryf i kupiec parsknęli śmiechem. Gdy się uspokoili, szeryf skarcił stryja i ojca surowym głosem:
—¦ Radzę wam spokojnie iść do swego obozu, chyba że chcecie poznać nasze więzienie...
122
123
Rodzice uznali swoją bezradność i odeszli ze zwieszonymi głowami. W obozie panowało podniecenie. Wielu naszych czyniło tego dnia swe zakupy, prawie wszyscy nabyli proch. Kto go posiadał, teraz pilnie poddawał próbie jego jakość, gdyż okazało się, że proch niektórych był do niczego: nie chciał wybuchać. Ojciec wypróbował także i swój. Niestety, był również oszukańczy. Trzeba było sypać do strzelby trzykrotnie większą porcję, ażeby strzał miał należytą moc. Po doświadczeniu ojca z dolarami nie było celu upominać się o swe krzywdy. Pozostało tylko jedno wyjście: wszyscy postanowili załatwiać swe sprawy wyłącznie w obecności stryja, który umiał się dogadać i znał krętactwa handlarzy.
Silne przeżycia tego dnia śniły mi się przez całą noc. Biali handlarze strasznie dusili mi piersi i zadawali tortury. Dopiero gdy pojawiał się biały chłopiec, zmora ustawała. Biały chłopiec śnił mi się przyjemnie kilka razy.
14. Zły misjonarz i dobra książka
N
ASTĘPNEGO dnia najpożyteczniejszym człowiekiem w całym naszym obozie był stryj Huczący Grzmot. Od samego rana krzątał się wśród sklepów osady pośrednicząc i dozorując. Dzięki jego czujności mniej byliśmy narażeni na wyzysk handlarzy, a kto chciał prochu, zaraz w sklepie brał szczyptę i dokładnie próbował ogniem, czy należycie wypala.
W Forcie Benton był pastor-misjonarz. Wyraził życzenie odwiedzenia nas po południu w obozie, wobec czego uprzejmie go zaprosiliśmy. Byliśmy jedynym w okolicy niepodległym szczepem, nie wtłoczonym jeszcze do rezerwatu, więc pastor widocznie chciał poznać „dzikich pogan", jak nas złośliwie przezywano
124
Eorcie. Zapowiedział, że zamierza nam mówić o Wielkim Duchu
ilałych ludzi.
Chcąc uczcić jego przybycie, wszyscy dorośli w obozie odświętne pomalowali swe twarze i ubrali się w najlepsze szaty, a cza-¦ iwnik Kinasy przygotował swój obrzędowy bęben. Skoro pastor ukazał się na widnokręgu, czarownik zaczął bić „tamtam" i nu-ić obrzędowy śpiew: starał się przyjąć jak najgodniej dostojnego ością. Wódz Krocząca Dusza i starszyzna wyszli misjonarzowi naprzeciw, podali mu dłonie i przyprowadzili go do naszego czarownika. Uderzyło nas niemile, że pastorowi towarzyszył ów Mety s-tłumacz, należący do sztabu komendanta Whistlera.
Sądziliśmy, że serdeczne powitanie sprawi gościowi uciechę, ale byliśmy w błędzie. Pastor miał łagodne oczy, nadobną twarz okoloną spiczastą brodą i miarowe, dostojne ruchy: zdawałoby się w pierwszej chwili — istota czcigodna i ujmująca za serce. Ale zaraz rozpoczął od wymówek i nagany.
—  Uciszcie się, uciszcie się! — mówił donośnie, choć z wielkim spokojem, wskazując na naszego czarownika i jego bęben. — Ten człowiek obraża mnie i obraża Boga!
Nieoczekiwane te słowa bardzo nas stropiły, a najwięcej samego Kinasego. Przerwał uderzenie bębna, powstał i zbliżył się z poszanowaniem.
—  Nie obrażam — zaprzeczył grzecznie. — Przeciwnie...
—  Niegodny hałas, jaki wyczyniałeś na szatańskim instrumencie — prawił misjonarz z namaszczeniem —¦ był wrzaskiem piekieł. Szydziłeś Niebu i mnie...
—¦ Nie szydziłem! Tyś czarownik białych ludzi — tłumaczył Kinasy — ja czarownik Indian. Witam ciebie godnie i serdecznie jak zacnego kolegę...
Na te słowa pastor zakrył oczy dłonią i sądziliśmy, że chce zapłakać. Ale on tylko się modlił. Potem zmierzył Kinasego groźnym wzrokiem, aż dziw, że łagodne oczy jego umiały zdobyć się na
taki gniew.
—  Ja nie twój kolega ani żaden czarownik, spamiętaj to sobie! — wyrzekł ostro.
Potem zwrócił się do nas z pouczeniem, że błądzimy w mrokach fałszywej wiary i że siły, które rzekomo przedstawia nasz czarownik, są tylko wymysłami zboczonej fantazji.
125
—  Przeraziłem się widząc  wasze  twarze! — ciągnął.  —  Cóż to za piekielna maskarada? Nie życzę sobie, żebyście się tak morusali. Zaniechajcie malowania twarzy, bo wyglądacie jak dzieci Lucyfera,   władcy   ciemności.   I   zniszczcie   wasze   czarodziejskie bębny!
—  Taki nasz zwyczaj od dziada pradziada — zauważył skromnie wódz Krocząca Dusza. — Chcieliśmy należycie uczcić ciebie, kapłana Boga białych ludzi.
—  Mylisz się! Boga nie tylko białych ludzi — poprawił go misjonarz — lecz Boga wszystkich ludzi i wszechświata! A co do waszego szacunku, to tak samo się mylisz! Jakiż to szacunek, kiedy wyglądacie jak szatany i maszkary?
Sięgnął do skórzanej torby i wyjął z niej małą kartkę papieru. Pokazał ją Kroczącej Duszy. Był na niej zachwycający barwny obrazek, przedstawiający białego męża ze spiczastą brodą, męża tak pięknego i o tak dobrych oczach, że trudno było oderwać od niego wzrok. Misjonarz wyciągnął kilkanaście takich obrazków i rozdał je dokoła. Dostali starsi wojownicy, dostały dwie kobiety, tylko nie dostał czarownik Kinasy.
Patrzeliśmy na wspaniały wizerunek jak urzeczeni, kobietom wyrwały się westchnienia i słowa zachwytu.
Misjonarz, zadowolony z wrażenia, jakie wywołał, rzekł:
—  To Chrystus Pan. Czy słyszeliście o nim?
—  Owszem, słyszeliśmy o nim! — pochwalił się stryj Huczący Grzmot.
Obrazki wędrowały z rąk do rąk, podziwiane przez wszystkich. Potem powstało pewne zamieszanie. Któryś z wojowników, porównując oblicze pastora z obliczem na obrazku, dostrzegł zadziwiające podobieństwo między obydwoma: ta sama broda, ten sam kształt twarzy, te same łagodne oczy.
Wojownik podszedł do pastora i pokazując mu obrazek, zapytał z życzliwym zdumieniem:
—  To twoja twarz?
—  Nie, skądże?! — odrzekł misjonarz zgorszony. — Chrystusa!
—  Toś ty bardzo podobny do niego — stwierdził wojownik. Misjonarz wziął  to  za  należną  mu pochwałę.  Otaczający  go
Indianie trochę złośliwie się uśmiechali, ale on widział i w tym także rodzaj uznania.
126
Następnie prawił nam bardzo długo o Wielkim Duchu Białych,, istnieje tylko on, a inne Wielkie Duchy to mizerni oszuści,,
ilartej skórki kujota niewarci. Potem napominał, że Indianie po-Winni odłożyć broń, poprawić się i żyć w zgodzie i miłości z bia-
mi, którzy niebawem przybędą do tego kraju. Pokora, uległość I skrucha — oto cnoty, jakie winniśmy sobie przyswoić.
Misjonarz gadał i gadał, a my z indiańską cierpliwością słu-i haliśmy jego kazania. Gdy wreszcie przestał mówić, wystąpił jeden z naszych ludzi:
— Powiadasz, pokora i uległość. Ale wobec kogo pokora i ule-ylość?
—  Wobec Boga prawdziwego.
—  A czy wobec tych białych, którzy, jak powiadasz, niebawem przybędą do tego kraju, czy także wobec nich obowiązuje pokora i uległość?
—  Także i wobec nich.
—  Toż to są ludzie, a nie bogowie.
—  Oczywiście, że ludzie, ale przybędą tu w imię Boga prawdziwego, by zaludnić ten kraj i użyźnić ziemię ku jego chwale.
—  To przecież nasza własność, ta ziemia...
Misjonarz tego nie chciał zrozumieć i oświadczył, że to my nie rozumiemy istoty rzeczy. Potem wystąpił nasz wódz i odezwał się:
—  Wzywasz nas, żebyśmy się poprawili. Dlaczego nas wzywasz? Nie poczuwamy się do żadnej winy ani zbrodni. Nie kradniemy ziemi i nikogo nie oszukujemy. Jeśli złodzieje ukradną nam konie, staramy się je odebrać. Czy to zbrodnia upominać się o swoją własność? Brzydzimy się kłamstwem. Nas nie potrzeba namawiać do cnót — znamy je i szanujemy.
—  Ale trzeba — zawołał misjonarz — byście wierzyli w jednego Boga prawdziwego, tak jak my.
—  Tak też robimy. Od niepamiętnych czasów mieliśmy naszego Wielkiego Ducha, czciliśmy go na swój  sposób, a on zsyłał nam bizony, jelenie i konie. Dzięki niemu byliśmy bardzo szczęśliwi.
—  To był fałszywy bożek, który nie mógł dać szczęścia. Teraz dopiero słyszycie słowa o prawdziwym Bogu, i tylko on może zesłać wam prawdziwe szczęście.
127
—  Nawet bez bizonów i jeleni?
—  Nawet bez nich. Wiara w naszego Boga otwiera wam wiekuiste szczęście w Niebie...
—  A jak będzie na ziemi bez bizonów?
—  Kto wierzy w naszego Boga, temu nie zabraknie codziennego chleba.
—  Od waszego chleba bolą nas żołądki...
—  Nasz Bóg, czyli Wielki Duch — wykładał Krocząca Dusza — umieścił nas na tych preriach, dał nam namioty-tipi i dał bizony, z których mamy pokarm. Wasz Bóg umieścił was w dalekiej krainie na wschodzie, dał wam domy do mieszkania i ziemię do uprawy roli. Ale wy, biali, nie kochacie waszej ziemi i przychodzicie tu zabierać naszą własność. Ponieważ tak postępujecie, skąd możemy wiedzieć, co nastąpiłoby po naszej śmierci, gdybyśmy szli za waszym Bogiem? Może w Krainie Wiecznych Łowów odebrałby nai wszystko, co nasze?
—  Ale Indianin musi nauczyć się prawdziwej modlitwy i stad się chrześcijaninem! — upierał się misjonarz.
Wtedy wystąpił jeden ze starszych wojowników i zapytał go:
—  Czy wszyscy biali są chrześcijanami?
—  Tak jest, prawie wszyscy — odrzekł pastor.
—  A ci kupcy w Forcie Benton to chrześcijanie?
—  Tak, wszyscy oni.
—  A ten szeryf także?
—  Naturalnie, on też.
—  Diękuję — i stary wojownik nic więcej nie mówiąc wycofał się.
Powstała ogólna wesołość. Pastorowi, który spytał się o jej przyczynę, wódz wytłumaczył, jak haniebnie poprzedniego dnia han-ilarze w osadzie oszukiwali naszych ludzi. Pastor wzniósł ku niebu oburzone oczy i załamał ręce.
—  Jest niestety wśród nas wielu grzeszników — oświadczył posępnie — którzy oddalili się od Boga i błądzą. Czeka ich wiekuiste ^otępienie, jeśli nie wrócą na drogę cnoty. Ale Bóg nasz jest mi-osierny i nawet grzesznikowi wybacza, skoro tylko okaże skru-!hę.
—  Czy komendant Żelazna Pięść jest na drodze cnoty? — za->ytał ktoś w kole.
28
Nasz Bóg otacza wodzów szczególną łaską — odparł nadą-
i   misjonarz uroczystym głosem.
Na tym rozmowa się skończyła. Pastor na pożegnanie podał ¦ izystkim starszym rękę,1 nam, dzieciom, wysypał trochę cukier-ów. Wódz Krocząca Dusza podziękował mu za odwiedziny i za to,
/, nami rozmawiał.
(!dy nazajutrz byłem jak zwykle z rodzicami w osadzie, o ma-!o co nie zderzyłem się na narożniku jakiegoś domu z białym ihlopcem, któremu przed dwoma dniami dałem łódkę. Chłopiec izcdł ze swą matką i zaraz mnie poznał. Już wiedzieliśmy, że to byl syn srogiego komendanta Fortu Benton, majora Whistlera, więc patrzyliśmy na chłopca i jego matkę z wrogą powściągliwością. Me on ucieszył się ujrzawszy mnie, przystąpił, podał mi rękę i wręczył książkę, mówiąc:
—  To dla ciebie.
Chociaż mówił po angielsku, domyśliłem się znaczenia jego słów. I 'otem wskazując na siebie wymienił:
—  Fred.
Było to jego imię. Palcem uderzyłem w swoją pierś i również ;i<; przedstawiłem:
—  Little Buffalo.
Stryj Huczący Grzmot nauczył mnie tych słów, które znaczą: Mały Bizon. Chcąc poszczycić się/ jeszcze większą znajomością mgielskiego, dodałem:
—  Blackfoot ¦— Czarna Stopa. Na co on powiedział o sobie:
—  American.
Po chwili milczenia, powstałego na skutek wyczerpania tema-111, Fred odezwał się:
—  Little Buffalo — my friend!
Nie znałem tego ostatniego słowa, ale kiwaniem głowy przyświadczyłem mu. Później stryj mi wytłumaczył, że friend to przy-1.1 ciel.
Biała kobieta z pociągającym wyrazem twarzy, matka Freda, i 'dała mi podłużną, cienką paczuszkę, owiniętą w kolorowy papier, po czym wszyscy troje pożegnaliśmy, się. Nie mogłem się dość nadziwić, że ta śliczna kobieta została żoną Żelaznej Pięści. Widocznie takie niedobrane małżeństwa były w zwyczaju wśród
Mały Bizon
129
białych ludzi. Mając w jednej ręce tę paczkę, w drugiej książkę od Freda, wracałem do swych rodziców dumny jek poseł, przywożący z obcego państwa chwałę i dary.
Wyrażanie myśli za pomocą rysunków nie było nam obce. Namioty nasze zdobiono malowidłami różnych figur, mających znaczenie dla tych, którzy potrafili je odczytać. Niektórzy słynni wojownicy spisywali swe znamienitsze czyny na korze brzozowej lub na skórach wygarbowanych do białości, a porysowanych wymownymi sylwetkami jeźdźców, bizonów, białych ludzi, poległych wrogów, słońc i księżyców.
Książka, którą Fred mi podarował, była elementarzem w angielskim języku. Nikt z naszych, nawet stryj Huczący Grzmot, nie umiał czytać, natomiast umieszczone tam liczne ryciny, pięknie kolorowane, były dla nas otwartą księgą. Różne sceny z życia amerykańskiego, stanowiącego dotychczas dla nas głęboką a groźną tajemnicę, nagle odsłaniały się z całą jaskrawością. Jak urzekająco prawdziwy był dla nas każdy obrazek w książce: oto dziewczyna w ogrodzie przed domem, oto chłopiec potrząsający jabłonią i piesek, obok niego kotek pijący mleko, dalej pies na uwięzi, wnętrze domu z osobliwymi meblami, dziwaczna fabryka z obłędnie wysokim kominem, potworne maszyny, większe niż dziesięciu ludzi, żelazne mosty, pędzące koleje, straszliwie wysokie domy nad rojną ulicą, na tej ulicy tramwaj zaprzężony w konie, a przed tramwajem przebiegający co sił chłopiec. Ów chłopiec, uciekający przed końmi, przybliżał nam obce i dalekie rzeczy i sprawiał, że ożywały wszystkie inne ryciny. Pędzący na koniach Indianie w pióropuszach byli dla nas ostatecznym uwieńczeniem wrażeń z tej urzekającej książki.
Wielkie dziwy zawierała owa książka i za każdym przeglądaniem jej stronic odkrywaliśmy nowe, coraz ciekawsze cuda.
Równie niezwykłe, a tajemnicze dziwo zawierała cienka, podłużna paczuszka, darowana mi przez matkę Freda. Rodzice ułożyli w pośrodku namiotu stos skór, sięgający mi pod pachy, przykryli go gładkim kocem, a na kocu położyli paczkę.
Następnie odbyto naradę, kto winien ją otworzyć. Pomimo że była moja, ja miałem tylko przyglądać się. Ojciec był najbardziej uprawniony, ale wahał się, więc zaszczyt powierzył stryjowi Huczącemu Grzmotowi jako człowiekowi, który znał świat.
Matka zwołała z sąsiednich namiotów kilka rodzin i stryj zabrał <  do dzieła. Z należną powagą rozwinął papier okrywający pacz-Okazało się, że w środku znowu był papier, a na nim piękny, ilorowy obrazek kilkorga rozbawionych dzieci.
—  Jest jakiś napis — zauważył ojciec.
—  I to złotymi literami — ucieszyła się matka.
Wszyscy obecni spojrzeli na stryja w nadziei, że rozwiąże za-gadkę, ale stryj był bezradny: nie umiał odczytać napisu.
Więc dalej rozwijał. Opisać nasze zdumienie, gdy znowu był papier, i to cały srebrny, z prawdziwego, błyszczącego srebra, a pod tym papierem dopiero właściwa zawartość: tabliczka ciemnobrązowej masy dosyć twardej, ale nie tak twardej jak drzewo.
—  Cóż to może być, do licha?! — zawołał ojciec zaciekawiony do najwyższego stopnia.
—  Może to proch sprasowany? — poddano myśl. Próbowali węchem.
—  Głupstwo proch!  Pachnie inaczej!  Pachnie jakoś przyjemnie!
Stryj ostrożnie ułożył tabliczkę na kocu i oglądał ją ze wszystkich stron, to całkiem z bliska, to nieco dalej. Wreszcie podniósł na nas otępiały wzrok i wzruszył ramionami:
—  Nic nie wiem, jestem zupełnie głupi!
—  A może to mydło? — podsunął ktoś.
Od czasu naszej rozmowy z Siuksem często rozprawialiśmy o mydle.
—  Mydło rozpuszcza się w wodzie, wiadomo — rzekł stryj. — Jeśli to da się rozpuścić, to w porządku: mydło.
—  Ale mydło takie ciemne, brunatne?
—  Mydło!
Stryj poślinił palec, przyłożył go do tabliczki i potarł: palec umazał się na brązowo!
—  Rozpuszcza się! — krzyknęło wiele ludzi w namiocie.
—  Więc mydło!
Ktoś sprytniejszy zapytał:
—  A jak smakuje, spróbuj!
—  Wiadomo, mydło jest gorzkie!
Stryj językiem ostrożniuteńko polizał palec. Naraz twarz mu się rozpromieniła. Wpadł na trop, odkrył tajemnicę.
130
131
—  Już wiem, co to! — uniosła go radość. — To najsmaczniejsza rzecz na świecie!  Słyszałem o niej!  Nazywa się  czekolada!
Ułamał drobniuteńki kawałek tabliczki,  mniej  niż na ćwierć , paznokcia, i dał mi do skosztowania.
—  Czy nie za wielki kawał dajesz — sprzeciwiła się matka. — Może to trucizna?
—  To cze-ko-la-da, kobieto!
Spróbowałem i przyznam się, żem oniemiał, bo odczułem w ustach taką rozkosz nad rozkosze. Nie spodziewałem się, że tyle przyjemnej słodyczy może zawierać tak niepozorna, brązowa tabliczka!
Teraz, kiedy sprawa się wyjaśniła, powstało nowe kłopotliwe zagadnienie: jak i kto ma spożyć tabliczkę czekolady. Oczywiście czekolada była moja, ale wszyscy chcieli spróbować, a gęb było bez liku. Wreszcie rada matek i ojców uchwaliła, że ja sam muszę to rozstrzygnąć.
—  Czy pragniesz sam zjeść wszystko? — uroczyście zadano mi pytanie, a pięćdziesiąt osób wielkich i małych, obecnych w namiocie, pożądliwie wparło we mnie wytężony wzrok.
Umiałem być wspaniałomyślny:
—  Nie! — odparłem jak mąż, bez zająknienia. — Niech wszyscy mają.
Tabliczkę podzielono na tysiąc drobnych częsteczek (tysiąc — to może przesada, ale było ich niezmiernie wiele!) i cząsteczki rozłożono na kocu. Mnie, jako właścicielowi czekolady, przypadł zaszczytny obowiązek pilnowania porządku i sprawiedliwości przy rozdziale. Więc siadłem obok koca i patrzyłem, jak ludzie wchodzili, brali swą część,, wkładali do ust i wychodzili. Przybywały nie tylko dzieci, zjawiali się i wojownicy. Rodzice byli znowu dumni ze mnie, a ja jeszcze dumniejszy z siebie, ale opanowany, jak należało.
Nigdy w naszym namiocie nie było tak pełno. Bo przecież miałem także i drugą rzecz, jeszcze bardziej przyciągającą: elementarz. Więc do niego przychodziły dzieci i razem ze mną przyglądały się obrazkom. Przychodzili starsi i z rodzicami omawiali każdy szczegół rycin. Stryj mógł niejedno wytłumaczyć i znowu Usłużnie nam pomagał. Przyszedł wódz Krocząca Dusza i bacznie przeglądał stronę po stronie, a jeszcze uważniej — czarownik Kinasy.
132
v.   ¦ yscy rozmawiali o książce i o mnie, jak gdybym rzeczywiście bohaterem.
< '^lądanie książki naprowadziło tych, którzy umieli myśleć, na i M/mowy o coraz żywotniejszym dla nas zagadnieniu amerykań-
im. Wiedzieliśmy, że Amerykanie kiedyś opanują zupełnie nasze
cie, więc dręczyła nas myśl, jaki jest ten naród. Przecież nie-
liwe,   żeby   wszyscy   byli   jak   ci   kupcy   w   Forcie   Benton
lub jak komendant Whistler. Zatem jakimi okażą się w istocie
i  czy zetkniemy się.kiedykolwiek z lepszymi, sprawiedliwszymi
lerykanami?
Wieczorem przybyło do naszego namiotu kilku starszych wojowników i poważnie rozprawiało na ten temat. Były to chyba najpiękniejsze chwile mego życia, gdy w kącie namiotu przytulnie ułożony już do snu, okryty ciepłą skórą bizonową, mogłem przysłuchiwać się rozważaniom tak doświadczonych ludzi. Morzyła mnie senność, lecz starałem się nie uronić żadnego słowa.
Rozmowa przeciągnęła się do północy. Gdy goście odchodzili, już spałem. Tylko przez sen czułem, że matka pieczołowicie wsadziła mi pod głowę książkę. Resztę nocy przespałem na książce.
15. Dwa naboje Huczącego Grzmota
Pc
OCZCIWY stryj Huczący Grzmot niemało się w tych dniach natrudził i znakomicie przydał się naszemu obozowi. Coraz trudniej było handlarzom Fortu Benton okpiwać naszych ludzi. Wszyscy wiedzieli, że to zasługa stryja. Wiedzieli także i kupcy i posyłali za nim niejedno przekleństwo. Stryj nic sobie z tego nie robił; przeciwnie, był z nimi swobodny i gdzie mógł, stroił z nich żarty. Im wścieklejsi na niego byli oni, tym weselszy był on. Za-
133
mierzali go przekupić wtykając mu towar za darmo; nie dał się, łapówek nie przyjmował. Wyniuchali jego pociąg do wódki i poczęstunkiem chcieli ukołysać jego czujność. Stryj nie odmawiał, lecz pił ukradkiem, za plecami swych ziomków, i za każdym razem miał z kupcem zasadniczą rozmowę.
—  Powiedz, biały bracie, czemu mnie częstujesz gorzałką? — pytał stryj.
—  Boś okropny szelma — zwykle odpowiadał handlarz — ale mimo to ciebie lubię.
—  To z przyjaźni mnie częstujesz?
—  A jakże by inaczej? Tylko z przyjaźni.
—  I nie będziesz   mieszał do tego   swych   brudnych  interesów?
—  Goddam you, gdzieżby tam... Ja nie oszukuję. Zresztą przyjaźń przyjaźnią, interes interesem.
—  Tylko pod tym warunkiem mogę wypić.
—  Pij-
Stryj wychylał jeden kieliszek, co najwyżej dwa małe, następnie stanowczo odmawiał, lecz potem tym gorliwiej bronił swoich rodaków przed wyzyskiem kramarzy. Z jego picia oszuści nie odnosili żadnych korzyści, więc nadal łamali sobie głowę, jak by go usidlić.
Wtedy zdarzyła się stryjowi przygoda, słynna na całe prerie północno-zachodnie. Rozniosła jego chwałę do odległych namiotów wielu szczepów, nie tylko Czarnych Stóp, i przez pewien czas przezywano go nawet „Dwa Naboje". Z jego przyczyny rozbrzmiewało wszędzie wiele zdrowego śmiechu.
John Smith należał do bogatszych handlarzy i uchodził za ostatniego wydrwigrosza. On to szczególnie uwziął się na stryja i prze-myśliwał, jak go unieszkodliwić. Stryj wiedział o tym zamiarze, ale jak gdyby na przekór niebezpieczeństwu, lubił chodzić do sklepu Smitha i długo tam przesiadywać. Stały tam wygodne ławki dla gości i można było nasłuchać się ciekawych rzeczy od bywalców. Pod płaszczykiem rubasznej dobroduszności toczyły się między Smithem a stryjem uporczywe zapasy, ale stryj z przezornością Indianina miał oczy szeroko otwarte.
Jak wiadomo, obozowaliśmy o pół mili poniżej Fortu Benton nad samą Missouri, a ścieżka do osiedla wiodła wzdłuż brzegu
134
ki. Po drodze napotykało się dzikie kaczki i inne ptactwo wo-' . Toteż stryj, nabiwszy swą strzelbę grubym śrutem, zabierał i  zawsze ze  sobą.  Była to kapiszonówka,  nabijana od przodu i unimo że grat leciwy, biła nieźle.
< )wego dnia stryj  zabrał ze sobą kilkanaście skórek,  ale nie
¦ szyło mu się z ich sprzedażą. Targował się tu i ówdzie, wresz-
e zaszedł do „przyjaciela" Smitha. Wiązkę skór rzucił na stół
.lepowy, strzelbę oparł, jak zwykle, na boku o ścianę i rozsiadł
ii; na ławie.
— Halo, Huczący Grzmocie — wesoło przywitał go kupiec — ;itracony szpiegu, już przyszedłeś patrzeć nam na ręce.
—  Well,   jak   uważasz,   bracie  rzezimieszku  —  odparł  stryj iprzejmym głosem.
—  Skóry przyniosłeś? Pokaż, co tam dobrego!
—  Przyniosłem, ale dla uczciwego kupca.
—  Ile chcesz za nie?
—  Przecież mówię wyraźnie, że są tylko dla uczciwego kupca. Smith, nie zrażony tym przycinkiem, przejrzał skórki i zaofiarował:
—  Niech stracę, dam ci pięćdziesiąt dolarów. Zgoda?
Pomimo wczesnej godziny w sklepie było już kilku odbiorców, którzy z rosnącym zaciekawieniem przysłuchiwali się rozmowie tych dwóch. Byli ciekawi, czy Indianin ulegnie pokusie, lecz stryj, zauważywszy uśmieszki Amerykanów, uparł się, chociaż pięćdziesiąt dolarów nie było złą zapłatą za skórki.
—  Nie sprzedam — orzekł. — Mam jeszcze czas.
—  Jak uważasz... Dostałem świeżą przesyłkę przedniego rumu, czy spróbuj esz trochę?
—  Daj, ale niewiele.
Kupiec nalał mu kieliszek, a stryj, chcąc się postawić honorowo, rzucił mu na stół srebrną półdolarówkę.
—  To za wiele — oświadczył Smith z miną uczciwego.
—  Resztę zatrzymaj na później.
—  Ali right*.
Sklep Smitha był chyba największy w Forcie Benton i mógł doskonale pomieścić kilkunastu siedzących, a poza tym tyluż sto-
* Ali right — dobrze.
135
jących odbiorców. Większość ich składała się z kowbojów i białych skwaterów, łowców zwierząt futerkowych.
Smith miał pomocnika. Taki był ruch, że obydwaj musieli sifl tęgo uwijać, by podołać pracy. Jeżeli Smith miał pozornie dobroduszne rysy twarzy i tylko drapieżne, chytre oczka, to na obliczu jego pomocnika, dwudziestokilkuletniego Amerykanina, jasno, bez obsłonek, przebijała ordynarna chciwość. Stryj Huczący Grzmol lubił przyglądać się, jak ci wszyscy ludzie doskakiwali sobie nieraz do oczu, obnażając swe rozkiełznane żądze. Było to dla niego podniecające widowisko.
Zaledwie wypił kieliszek rumu, podszedł Smith z butelką i zapytał:
—  Nalać jeszcze? Stryj skinął głową.
—  A teraz nie będzie za wiele? — zatroszczył się kupiec. — To mocny trunek.
—  Nie bój się, nalej!
Stryj wypił drugi kieliszek i gwar w sklepie coraz bardziej go bawił. Dom Smitha miał dwoje szerokich drzwi na przestrzał, jedne wiodące na ulicę, drugie na podwórze z tyłu. Na tym podwórzu gęgało kilkanaście swojskich gęsi, zamkniętych w ogrodzie. Ze swego miejsca na ławie stryj mógł je dokładnie oglądać i nawet gapienie się na gęsi sprawiało mu przyjemność. Był w błogim nastroju.
Nadszedł czas powrotu do obozu. Stryj powstał, zgarnął swe skóry, strzelbę, opartą dotychczas za jego plecami o ścianę, przewiesił przez ramię i zamierzał wyjść ze sklepu.
—  Halo,  old  boy,  bądź  tylko  ostrożny!  —  zawołał do  niego Smith, a gdy stryj spojrzał na niego pytająco, dodał: — Był to mocny rum.  Kołyszesz się trochę na nogach...  Nie wpadnij  do rzeki po drodze...
—  Patrz ty swego nosa, żebyś sam nie wpadł!
—  Nie wpadnę, bo nie piłem, zresztą wódka mi tak nie szkodzi. Natomiast twe oczy są jakieś mętne... Jeśli zobaczysz dzikie kaczki, nie strzelaj do nich, bardzo cię proszęc
—  Czemu nie?
—  Bo szkoda naboju: chybisz na pewniaka.
Rozmowa ich ściągnęła na siebie uwagę stojących dokoła. Za-
136
pilnie i nieufnie przyglądać się Indianinowi, jak gdyby był
. wiście pijany. Tymczasem on czuł, że owszem, był w do-
humorzę, lecz  nie  pijany, i spojrzenia  tych ludzi korci-
Nigdy jeszcze nie chybiłem! — wykrzyknął pewny siebie.
No to dzisiaj chybisz, daję- za to głowę! ¦— oświadczył i h głosem stanowczym, nie znoszącym sprzeciwu, i j eszcze przenikliwie przyjrzał się oczom stryja. — Czerwony branie ulega wątpliwości: ślepia masz tak mętne, że kaczki .....   dojrzysz na dwadzieścia   kroków.   Radzę ci, dziś nie strze-
lij.
- Głupstwa pleciesz, bzdurzysz!!  Chcesz mnie rozzłościć, ale
11) ci się nie uda.
Smith zwrócił się do obecnych traperów, jak gdyby wzywając u h na świadków, i rzekł:
—  Gotów jestem się założyć, że jego nietrzeźwe  oczy nawet niedowidzą moich gęsi.
Ludzie huknęli śmiechem, a stryj przejrzał Smitha; z zemsty za to, że stryj nie pozwolił okpiwać Czarnych Stóp, kupiec uwziął się na niego i ośmieszał go.
—  Widzę twoje gęsi, drogi Smith — rzekł spokojnie stryj. —
I co ty na to?
—  Kto ci tam wierzy? Ale gdybyś do nich strzelił, tobyś sam zobaczył, jak paskudnie chybisz.
—  Mogę strzelić, jeśli pozwolisz.
—  Tak pewny jestem, że chybisz nawet do tych gęsi, żem gotów założyć się.
—  Dobrze, załóżmy się! — przystał stryj i z zaciętą miną zaczął ściągać strzelbę z ramienia.
Smithowi zamigotały w oczach triumfujące błyski i wszyscy kładli je na karb jego uniesienia. Niektórzy żałowali go, że posunął się^za daleko i lekkomyślnie straci gęsi.
—  Ale o co się założymy? — zawołał Smith. — Proponuję tak: ty postawisz swoje skórki, ja postawię pięćdziesiąt dolarów. Jeśli chybisz, skórki będą moje; jeśli trafisz choć jedną gęś tak, że legnie, to pięćdziesiąt dolarów będzie twoje i poza tym wszystkie gęsi, jakie ubijesz. Czy jasne?'
—  Jasne — wyraził stryj swą zgodę.
137

Gęsi stały nie dalej niż o trzydzieści kroków. Strzelba była nabita śrutem; celny strzał musiał spowodować rzeź wśród ptaków. Stryj odwiódł kurek i powoli się zmierzył. Chwilę celował. Oko dobrze widziało, ręce nie drgały, gęsi były jak na dłoni — czemu ten głupi Smith się zakładał? Musiał przecież wiedzieć, że przegra.
Nagle wkradło się podejrzenie: stryj spuścił broń i rzekł do Smitha.
—  Połóż obok skórek twoje pięćdziesiąt dolarów.
—  Ali right, all right! — kupiec wzruszył ramionami i wyliczył banknoty na stole sklepowym.
Stryj jeszcze nie był zadowolony. Zwrócił się do obecnych:
—  Czy wszyscy tutaj słyszeli warunki zakładu i mogą je poświadczyć?
—  Możemy! Naturalnie! Możemy! Go on! — wołano zewsząd. Wtedy dopiero stryj strzelił. Celował krótko, dokładnie, w sam
środek zbitego stada. Gęsi na huk strzału zerwały się przerażone i głośno zagęgały. Dym powoli się rozchodził. Kilkanaście par wy- N trzeszczonych oczu wlepiało się w cel. Nikt się nie poruszył. Oniemieli. Gęsi były wylęknione, ale całe; żadna nie padła, żadna nawet nie krwawiła.
~ — Przegrałeś zakład — zachichotał Smith i pewnym ruchem zagarnął pieniądze i skórki.
Stryj słyszał jego głos jak przez ścianę. Ze spuszczoną strzelbą, z której lufy jeszcze ciągle dymiło, orazi z obwisłą dolną szczęką — stał jak porażony. Przedstawiał obraz zupełnego otumanienia. Oczy niemal wychodziły mu z orbit.
W sklepie rozległy się drwiny i urągliwe okrzyki. Ludzie bawili się jego kosztem.
—  Pijus!  Moczymorda!  Czerwony opój! — biły w niego szydercze docinki.
Dopiero oprzytomniał, gdy podszedł do niego Smith z miną pełną litości i z kieliszkiem rumu w ręce.
—  Na, masz, wypij na otarcie łez! — rzekł kupiec ze źle ukrywaną ironią.
Stryj  bezwiednie potrząsnął głową i  odwrócił się.  Skruszom wyszedł bez słowa ze sklepu, ścigany złośliwym rechotem obec nych.
138

Jak zaszedł do obozu, nie pamiętał. W samym namiocie padł na
-¦gowisko i leżał z otwartymi oczyma, postawionymi w słup. Tego
dnia do nikogo się nie odzywał, nikt do niego-nie mówił. Niedługo
po  jego  powrocie   obóz  już  wiedział  o   nieszczęsnym   zakładzie
i o przegranej. Niektórzy kiwali z ubolewaniem głową, inni na-
I rząsali się ukradkiem. Poważanie, jakie stryj zyskał sobie w ostatnich dniach, rozwiało się jak puch.
Pod wieczór stryj wyszedł daleko poza obóz i żałośnie zgnębiony :iadł nad wysokim brzegiem Missouri. Godzinami dumał, wpatrzony w jedno miejsce rzeki.
Późno w nocy wrócił do namiotu, cichaczem, nie zauważony przez
nikogo.
Następnego dnia zbudził się ze świeżą otuchą. Z oczu jego przebijała stanowczość. Strzelbę doprowadził do porządku i kazał żonie n uszykować stos futrzanych skórek na sprzedaż.
—  Czy idziesz znów do osady? ¦— zmartwiła się żona.
—  Idę — warknął. — Nie troskaj się o mnie. Nic złego się nie
stanie.
—  Nie zachodź do tego diabła, Smitha.
—  Właśnie, zajdę do niego.
—  Nic dzisiaj nie pij.
—  Będę pił! Nie lamentuj!
Poszedł. Wszystko działo się niemal jak dnia poprzedniego. Zajadał do tego i owego sklepu, trochę się targował o swój towar, ile nie sprzedał go, i w końcu przybył do Smitha. Jak wczoraj, wiązkę skór położył na stole sklepowym, a strzelbę oparł z tyłu,
I1  ścianę.
-  Halo,  drogi  ochlapusie!  —  ucieszył  się  Smith jego  wido-kiem. — Zrobimy znów jaki zakład?
-  Goddam you, nie nabieraj mnie — zgrzytnął stryj i ciężko
ipadł na ławę.
-  Jesteś zmęczony, Huczący Grzmocie! — stwierdził kupiec ze
pólczuciem. — Jestem, to prawda.
-  Pewnie baba natarła ci uszu? Na takie zmęczenie najlepszy kieliszek rumu.  Ale  szczerze  ci  odradzam,  dzisiaj   już  nie
pij.
-  Właśnie tobie na złość wypiję. Nalej mi! — zażądał stryj.
139
Smith obłudnie wzniósł oczy ku górze i zawołał:
—  Bóg i wy, dżentelmeni, jesteście mi świadkami, że mu odradzałem picia! Ale on chce pić...
W sklepie było już kilku białych traperów. Kupiec napełnił kie-i liszek przed stryjem, który tym razem wręczył mu banknot dolarowy i zaraz oświadczył:
—  Reszty nie zwracaj. Zatrzymaj ją na później.
—  Jak chcesz.
Smith z obłudnym ubolewaniem pokiwał głową i zawołał, wskazując na skórki:
—  Ile chcesz za nie? —- Nie sprzedam ci.
—- Dam ci pięćdziesiąt.
—  Nie.
—  Ali right, all right! — i Smith odszedł z przesadnie pobłażliwą miną, jaką się ma wobec rozkapryszonych dzieci.
Sklep napełniał się coraz bardziej ludźmi przybywającymi po zakupy, dla łyku gorzałki, a przede wszystkim dla pogaduszek. Niektórzy byli tu dnia poprzedniego i poznając teraz stryja, witali go drwiącym „halo!". Stryj, jak zwykle, z całym zapałem wchłaniał osobliwości ożywionego ruchu w sklepie. Po drugim kieliszku rumu oparł się łokciem na ławie, w wygodnej, na pół leżącej pozycji, z bezmyślnym uśmiechem na twarzy słuchał i patrzył na ludzi. O swych skórkach i strzelbie zdawał się zupełnie zapominać.
—  Czy lepiej się czujesz? — zagadnął go Smith.
—  Znacznie lepiej — przyznał się stryj z tak szczerym westchnieniem, że wszyscy sąsiedzi się uśmiechnęli.
—  Chciałbyś jeszcze jednego? Nie nalegam, ale pozostała jeszcze reszta z tego dolara...
—  To nalej! — stryj nie mógł się oprzeć pokusie.
Przybyło do sklepu kilku Czarnych Stóp z naszego obozu i ci starali się powstrzymać stryja od picia. Wyglądało, jak gdyby stryj miał już porządnie w czubie, bo chwiejnym głosem uspokajał ich i mrugnąwszy prosił, żeby zostali z nim do końca. Postanowili go pilnować.
Stryj wypił trzeci kieliszek. Smith wszczął z traperami rozmowę na temat pijaństwa Indian. Każdy z obecnych opowiadał  ]
140
swego życia jakąś przygodę, w której występował spity Indianin, yczyniający dzikie awantury. Rozmowa i opowieści te miały pory współczucia, lecz w istocie przebijała z nich wyraźna po-irda. Smith drwiącymi uwagami podsycał nastrój lekceważenia od czasu do czasu kierował ku stryjowi niedwuznaczne spoj-i zenia, niby dyskretne, jednak zrozumiałe dla wszystkich, także dla stryja. Kupiec wyraźnie silił się, ażeby go upokorzyć albo rozdrażnić.
Stryj zaczął zbierać się do odejścia. Smith podszedł do niego
i zadrwił:
—  Pilnuj się rzeki, brachu, jest głęboka. I naprawdę daj dziś
• pokój dzikim kaczkom.
—  Nie jestem wstawiony, pleciesz! — oburzył się stryj z uporem pijanego. — Spójrz mi w oczy, co w nich dostrzegasz?
—  Są mętne, Huczący Grzmocie, są mętne jak nigdy...
—  Widzę dobrze.
—  Tak się wydaje każdemu pijakowi, to wiadomo... Gdyby mi ciebie żal nie było, gotów byłbym znowu się założyć z tobą.
—  Twego żalu nie potrzebuję. Mogę się założyć.
—  I znowu przegrać, biedaku?
—  Wyceluję lepiej. Do czego mam strzelać?
—  Jak wczoraj, do gęsi. Wal do gęsi.
—  A o co się założymy?
—  Ty postawisz te skórki, które przyniosłeś dzisiaj, a ja postawię te skórki, któreś wczoraj przegrał, i jeszcze dołożę pięćdziesiąt dolarów, żeby ci pokazać, jak pewny jestem wygranej. A ile zabijesz gęsi — to twoje.
Smith przyniósł skórki i położył je na stole, a obok nich wyliczył pięćdziesiąt dolarów. Wszystkich obecnych wezwał na świadków zakładu, podał stryjowi rękę i rzekł do niego:
—  Teraz strzelaj i pokaż, co umiesz.
Stryj sięgnął po swoją strzelbę, którą miał za sobą pod ścianą, odwiódł kurek i zmierzył. Twarz miał spokojną jak maska, nie malowało się na niej żadne uczucie. Huknął strzał — i w ogrodzeniu z gęsiami powstało straszliwe piekło. Jakiż'huragan zniszczenia, istne jatki! Kilka gęsi padło trupem, kilkanaście trzepotało się zranionych, zaledwie kilka uszło cało.
Ludzie stali jak wryci, bardziej zdumieni i oszołomieni niż po-
141

przedniego dnia. Pierwszy Smith przyszedł do siebie. Z przerażeniu zbladł jak zwietrzała kość na preriach. Wściekłość zatkała mu gardło, w którym coś zaczęło bulgotać i międlić się. Dopiero po chwili wykrztusił jakby w cichym obłędzie:
—    To nie-mo-żli-we!    .
—  Przegrałeś zakład — rzekł stryj spokojnym głosem, podczas gdy nasi ludzie, na jego skinienie, zabierali szybko skórki i dolary ze stołu sklepowego.
—  Przeklęty Indianinie!  — targnął się kupiec i w powietrzu czynił rękoma wariackie, bezrozumne ruchy.
—  To nie-mo-żli-we, panowie! — teraz już ryczał do obecnych skwaterów, jak gdyby szukając u nich pomocy. Lecz żaden z nich nie ruszał się.
—  To niemożliwe! — krzyczał Smith z uporem i chwytał się za głowę.
Gdy skórki były już na dworze, stryj wyprostował się i z całą , powagą podszedł do Smitha. Uderzając go palcem w pierś, oświadczył głośno, żeby wszyscy słyszeli:
—  To całkiem możliwe, przyłapany oszuście. Wczoraj za moimi plecami wyciągnąłeś z mej  lufy śrut, dlatego łatwo ci przyszło wygrać zakład. Dziś zrobiłeś to samo, a jednak przegrałeś. Na drugi raz, biały bracie, nie zapomnij wyciągnąć także i drugiego ładunku śrutowego. Dzisiaj w lufie były dwa naboje i widzisz, jaki dobry skutek na gęsiach. Znalazł się ktoś chytrzejszy niż ty, hultaju, hauk.
Stryj zamaszyście okrył się kocem i wyszedł. W drzwiach rzucił na odchodnym:
— A gęsi sam sobie zeżryj!
Oto zabawna przygoda stryja Huczącego Grzmota w osiedlu Fortu Benton. Dzięki niej zasłynął na preriach i zyskał sobie przydomek Dwóch Naboi. Na trop oszustwa Smitha wpadł podczas wielogodzinnych rozmyślań nad brzegiem Missouri. W tym czasie znowu odzyskał — jak często nam opowiadał — swoją duszę i chęć do walki z oszustem.
Przygoda miała jeszcze jeden dodatni skutek: wyleczyła stryja z pociągu do gorzałki.
142
Wasuk-Kiena i jego koń
«L N IE  BYŁO  u  nas  rzeczy  ważniejszych  niż konie.  Koń  był :ystkim. Jakże ubogo musiał wyglądać byt Indian preryjnych, mim nastał koń, a nastał nie tak dawno temu: w połowie XVI ieku, wypuszczony na prerie przez Hiszpanów. Koń, dokonując wolucji w naszym życiu, bezgranicznie  rozszerzył nam świat, ozwolił ujarzmić  przestrzeń, stał się niezawodnym narzędziem polowania, stał się naszym najwierniejszym towarzyszem i przyjacielem. Towarzyszem doli i niedoli,  w  porze  zimowej  zawsze bliskim głodowej śmierci, a mimo to wzruszająco wiernym. Indianie preryjni tak przylgnęli do konia, że nawet generałowie amery-kańscy musieli ich uznać za pierwszych kawalerzystów świata, ponosząc niejedną z ich ręki klęskę.
Mustang indiański nie był okazały. Średniego, często nawet niskiego wzrostu, włochaty, obwieszony szpetnymi kudłami. O zbyt grubych nogach i zbyt wielkim łbie, wyglądał stale na zaniedbanego, czynił wrażenie nieszlachetnego pokurcza i tępawej istoty. Złudne pozory! Te niekształtne nogi umiały śmigać jak błyskawice, a w wytrzymałości nie dorównywał mu żaden inny koń, chociażby najprzedniejszej rasy. Mustang indiański był jak jego jeździec: nie znał zmęczenia. Co do bystrości i pojętności, to wystarczyło przyjrzeć się jegOi rozumnemu współdziałaniu z myśliwym podczas polowania na bizony. Słynna trupa Siedzącego Byka, występująca w cyrku w wielkich miastach* na wschodzie Stanów Zjednoczonych, nie potrzebowała specjalnie tresować swych koni:  znały  już  i  przyswajały  sobie  w  mig  wszelkie  sztuczki.
cyrkowe.
Niewątpliwie naj wytrawni ej szym znawcą koni i najlepszym ujeżdżaczem wśród Czarnych Stóp był członek naszej grupy, Wasuk-Kiena, co znaczy: Padający Śnieg. Ów niski, krępy wojownik siedział na koniu jak wrośnięty, a pomimo stosunkowo młodego wieku słynął jako „czarownik mustangów". Ludzie twierdzili, że umiał je czarować. W istocie słuchały go jak grzeczne dzieci i wykonywały pod nim najdziwniejsze wyczyny. Sam Wasuk posiadał kilka koni, które uchodziły za pierwsze na preriach. Niestety, stra-
143:

cił je wszystkie złowieszczej nocy, gdy Ruxton i jego banda napadli na obóz stryja Huczącego Grzmota.
Wśród tych skradzionych koni był jeden — istne dziwo — maści karogniadej, z białą gwiazdą na czole i białym ogonem. Wyglądał jak ostatnia pokraka. Nikt by trzech groszy nie dał za niego, gdy stał z grubymi kolanami i spuszczonym posępnie łbem ¦— jakiś znękany melancholik u kresu żywota. Tymczasem ów pozorny zdechlak bił rączoscią wszystkie inne konie szczepu. Przezwano go żartobliwie Szalonym Żółwiem.
Otóż gdy wojownik Wasuk-Kiena wałęsał się pewnego dnia po osiedlu Fortu Benton, nagle uważniej spojrzał w głąb ulicy. Z daleka dostrzegł mustanga, zdumiewająco podobnego do Szalonego Żółwia. Prowadził go żołnierz na wodzy razem z trzema innymi końmi. Zbliżali się do siebie i wówczas Wasuk nie miał już wątpliwości, że to jego Szalony Żółw. Dla pewności cicho gwizdnął znanym koniowi sposobem. Odpowiedź otrzymał natychmiastową: strzyżenie uszu i gwałtowne podniesienie łba. Żołnierz niczego się nie domyślił. Wasuk niepostrzeżenie szedł za nim i wkrótce wiedział, gdzie zaprowadzono jego konia — do ogrodzenia nad samą rzeką, tuż powyżej warowni. W zamknięciu trzymano tam kilkanaście koni. Prócz Szalonego Żółwia wszystkie były obce. Należały do garnizonu. Ogrodzenia pilnował żołnierz na straży.
Wasuk pędem wrócił do obozu i zawiadomił wodza Kroczącą Duszę o odkryciu. Natychmiast zwołano radę. Uchwalono wykorzystać sprzyjającą okoliczność w celu uwolnienia z więzienia Orlego Pióra i jego trzech towarzyszy: przecież komendant Whistler więził ich, gdyż nie wierzył zapewnieniom Czarnych Stóp, że Ruxton i jego banda pierwsi na nas dokonali napadu i ukradli nam konie. A oto wyraźny dowód ich kradzieży wpadł nam w ręce: koń Szalony Żółw.
Przede wszystkim otoczyliśmy miejsce, w którym przebywał koń, czujną opieką, ażeby nie stracić go z oczu. Trzech naszych zwiadowców stale pilnowało ogrodzenia. Równocześnie wódz nasz poszedł do komendanta Whistlera z prośbą o ponowne posłuchanie.
— To niepotrzebne! — opryskliwie oświadczył komendant. — Nic nowego nie zaszło.
144
Po kilkudniowej wędrówce na zachód dotarliśmy do podnóży Gór Skalistych... Według litografii z drugiej potowy XIX wieku, (s. 167)

I
,,Rozprawa z niedźwiedziem grizzly".  Według  litografii  G.  Catlina
—  Zaszło, komendancie!  ¦—¦ z naciskiem powiedział Krocząca Dusza.
—  Jeńcy wciąż krnąbrnie nie przyznają się do zbrodni. Nie ma żadnej zmiany!
—  Przeciwnie, komendancie!  Właśnie zaszła zmiana, i to tak ważna, że...
—  Teraz czasu nie mam! — parsknął major.
—  Wyznacz  dzień,   bardzo  cię  proszę!   To  rzecz  niezmiernej wagi.
Whistler obrzucił wodza rozsierdzonym wzrokiem i po chwili milczenia wrzasnął:
—  Jutro! W południe! Ale biada ci, jeśli darmo zawracasz mi głowę!
Nasza delegacja przyszła o oznaczonej godzinie, w takim samym składzie jak za pierwszym razem, z tym, że brał w niej udział także Wasuk — musiała jednak kilka godzin czekać, zanim ją przyjęto. Komendant przywitał delegację nieprzychylnym spojrzeniem, siedząc tak samo jak wtedy z pięściami zaciśniętymi na stole.
—  Czego znowu? — fuknął na przybyłych. — Gdzie ta wasza ważna zmiana?
—  Prosimy — rzekł Krocząca Dusza — o zwolnienie naszych czterech wojowników...
—  To nic nowego! — przerwał komendant. •— Tych czterech siedzi, a wkrótce będzie wisiało.
Krocząca Dusza mówił dalej:
—  Żelazna Pięść oskarżał nas, że to my tylko napadliśmy na obóz Ruxtona i uprowadzili mu konie.  Nie wierzył, że Ruxton przedtem zrobił to samo z nami...
—  Nie wierzyłem i nie wierzę! — zawołał komendant.
—  A jeśli złożymy ci dowód na to,oże tak było, jak my mówimy?
—  Jaki dowód?
—  Jeden z naszych koni, skradzionych przez Ruxtona, jest tu, w samym Forcie Benton.
—  Gdzie?
—  W tej zagrodzie nad rzeką, tuż przy palisadach fortu.
i"   Mały Bizon
145
—  To   przecież   należy  do   wojska.   To   nasza  rezerwa   taborowa.
—  Tak jest.
Komendant obrzucił delegację złośliwym spojrzeniem i po chwili rzekł urągliwie:
—  Jak chcecie udowodnić, że to wasz koń? Czy wskażecie naj pierwszego lepszego, powiecie, że to ten, a ja wam na słowo naiwnie uwierzę? Tak sobie wyobrażacie nową komedię?
—  Tu jest Wasuk-Kiena, do którego ten koń należy. Wasuk może zaprzysiąc.
—  To mało, to bardzo mało!
Wasuk był świetnym ujeżdżaczem koni, lecz nietęgim mózgiem i zupełnie nieobyty z ludźmi. W tej wysokiej sali i w obliczu srogiego majora czuł się tak zmieszany, że bez mała pozbawiony przytomności umysłu. Gdy miał zaświadczyć, to coś tam bąkał pod nosem, a komendant wziął jego speszenie za dowód kłamstwa. Zniecierpliwiony major zapytał ostro:
—  Więc twierdzisz, że to twój koń?
—  Mój... tak, tak...
—  Znakomicie. Każę przyprowadzić tego konia i zobaczymy, jak się do ciebie odniesie. Jeśli okaże się, że to nie twój, to za twoje kłamstwo wsadzę cię do dziury i posiedzisz przez kilka lat. Uważaj się już za aresztowanego.
Major kazał wezwać wachmistrza, oddał pod jego areszt Wa-suka i polecił im obydwom przyprowadzić rzeczonego konia. Me trwało to długo, gdyż ogrodzenie, w którym znajdował się Szalony Żółw, przylegało do warowni i było połączone z nią bramą w palisadach.
— Wściekły Pies! — szepnął Krocząca Dusza do swych Czarnych Stóp.
Poselstwo nasze przeżywało chwile napięcia. Koń, który od kilku miesięcy nie widział swego właściciela, mógł zapomnieć wyszkolenia i już nie słuchać. Z drugiej strony Wasuk tak się dał zbić z tropu i otumanić, że gotów był zapomnieć języka w gębie i ja-rimś głupstwem zepsuć sprawę.
Konia przyprowadzono, wszyscy wylegli na dziedziniec. Oprócz laszych ludzi, komendanta, tłumacza i wachmistrza było obecnych lwóch poruczników i kilku szeregowych.
46
Toż to prawdziwa koza! — zaśmiał się Whistler do swych Icerów, ujrzawszy Szalonego Żółwia. Wasuk zrozumiał jego szyderstwo i dobrodusznie zaprzeczył:
-  Nie, sir. To nie koza.
-  Racja! To jeszcze koń.
Wszyscy  obecni  Amerykanie  natrząsali  się  z tak brzydkiego
konia.
—  Czy umiesz to czupiradło przywołać do siebie? — zapytał
Whistler.     ,
—  Koń nie słyszał mnie od tylu słońc — odrzekł Wasuk. „Słońcem", jak wiadomo, nazywaliśmy jeden dzień, „wielkim słońcem"
i ok.
—  Aha, już się wycofuje hultaj! — komendant kazał żołnie-rzom zaprowadzić rumaka na przeciwległy koniec placu, o jakie sto pięćdziesiąt kroków.
—  Teraz przywołaj go! — rozkazał.
Na świśnięcie Wasuka koń posłusznie się zerwał i galopem — ku zdumieniu Amerykanów, że taka poczwara zdolna była do galopu — przybiegł do grupy stojących. Bez wahania poznał Wasuka. Zbliżył się do niego i radośnie rżąc, położył mu głowę na
ramieniu.
Wśród amerykańskich szeregowców rozległy się głosy uznania.
—  Cicho! — ostrym głosem przywołał ich komendant do porządku, następnie zwrócił się do Wasuka: — To nie przekonywające. Wszystkie indiańskie konie reagują na gwizd.
Wódz Krocząca Dusza z ulgą stwierdził, że Wasuk miał wciąż władzę nad swym koniem. W swej pewności siebie poddał Whistler owi:
—  Żądaj czegokolwiek, a on ci wykona.
—  Niech koń klęknie! — palnął major.
Wasuk zawołał ,,hau" — i Szalony Żółw klęknął przed nim na przednie nogi. Komendant kazał położyć konia na ziemi. Ponowne „hau", o dostrzeżonej tylko przez Szalonego Żółwia różnicy brzmienia, i koń jak długi padł na ziemię udając nieżywego. Coraz więcej zbierało się gapiących żołnierzy, którzy dowiedziawszy się o celu takiego egzaminu, nie ukrywali swej przychylności dla konia i jeźdźca.
IV                                                                                                                         147
Dowody były zbyt oczywiste. Major podszedł do swych dwóch oficerów i coś do nich szeptał. Potem zwrócił się do starszyzn \ Czarnych Stóp:
¦— Pewne oznaki  są  w istocie  uderzające  i sprawa  wymag;i skrupulatnego śledztwa. Dlatego zarówno konia, jak i tego Indi.i nina — wskazał na Wasuk-Kienę — oddaję pod areszt. Koń pozostanie tu, w koszarach, a Indianin pójdzie do więzienia aż do czasu, gdy rzecz się wyjaśni.
Niesprawiedliwość takiego zarządzenia wywołała zdumienie nie, tylko Czarnych Stóp, lecz także prostych żołnierzy. Być może, bezwzględny komendant liczył się trochę z nastrojem swych podwładnych. W każdym razie, gdy Wasuk poprosił przez tłumacza, że chciałby na koniu pokazać jeszcze jedną sztuczkę, major udzielił mu zezwolenia.
Wasuk wsiadł na Szalonego Żółwia i jadąc kłusem dokoła dziedzińca, wyprawiał na swym rumaku karkołomne koziołki ku uciesze widzów. Dwukrotnie zatoczył koło. Gdy za trzecim razem podjechał niedaleko bramy wyjściowej, nagle wyprostował się na koniu i wydając przejmujący okrzyk wojenny, ruszył pełnym galopem ku bramie. Była na oścież otwarta, lecz w pośrodku niej stał żołnierz na straży, wpatrzony jak wszyscy inni w jeźdźca, pokazującego tak niezwykłe sztuczki. Żołnierz nie spostrzegł się, gdy już leżał na ziemi, powalony uderzeniem konia. Chociaż szybko się zerwał i zaczął strzelać z karabinu, Wasuk był już daleko od warowni. Żadna kula go nie dogoniła.
Obecni na dziedzińcu żołnierze nie ukrywali swej wesołości wobec kawału, jaki spłatał Indianin. Natomiast komendant wściekł się. W odwecie chciał zatrzymać całe poselstwo Czarnych Stóp, ale jego oficerowie widocznie wytłumaczyli mu niewłaściwość takiego postępowania. Niestety, zamiar uwolnienia naszych czterech więźniów znowu spełzł na niczym i sprawa przedstawiała się gorzej niż kiedykolwiek, po prostu beznadziejnie.
Wasuk, pędząc, nie zatrzymał się w naszym obozie w obawie pościgu i pognał daleko na prerię. Pościgu za nim nie było. Z nastaniem nocy jeździec wrócił do obozu, szczęśliwy z odzyskania cennego konia.
Wyścigi konne,  jak wiadomo,  należały do  ulubionych rozry-
148
i Indian od najwcześniejszej młodości. Ponieważ pod Fortem i on przebywały grupy z różnych szczepów, nastręczała się inienita sposobność do wszelkich zawodów, przy czym z jed-przyjemnością  łączyli  Indianie  inną  namiętność:  zakładania
W niedzielę, w dwa dni po wypadkach z koniem Wasuka, od-
wały się od samego rana wyścigi konne. Tor wyścigowy był
od wielu lat tradycyjnie ustalony: zaczynał się u bramy for-
tecznej, wiódł do rozłożystej sosny, rosnącej samotnie na prerii,
i  wracał do wyjściowego miejsca przy bramie — ogółem trasa
wynosiła mniej więcej półtorej mili.
Do południa były wyścigi Indian. My, Czarne Stopy, wystawiliśmy kilkanaście koni i trzy z nich przyszły pierwsze do mety, reszta wzięła drugie, trzecie i czwarte miejsce. Wynik dobry, jeśli uwzględnić, że współzawodniczyliśmy z najlepszymi jeźdźcami słynnych szczepów preryjnych, jak Siuksów, Szejenów, Arapaho, Wron. Żałowaliśmy tylko, że Wasuk, w obawie przed władzami garnizonu, nie uczestniczył w wyścigu na swym Szalonym Żółwiu.
Po południu odbywały się wyścigi samych Amerykanów. Najpierw odbyły się biegi kowbojów i szeregowców, a na końcu, jako najważniejsze tego dnia zdarzenie, wyścigi podoficerów i oficerów na doborowych wojskowych wierzchowcach. Były to wszystko konie tak zwane amerykańskie, karmione regularnie owsem, piękne i znacznie większe niż nasze mustangi.
W Wasuku siedział wielki kpiarz i trzpiot, skory do psikusów. Jak tylko dowiedział się o tym wyścigu, postanowił na psotę Amerykanom, bez ich zgody wziąć w nim czynny udział. Ażeby nie poznali jego i jego konia, pomalował swą twarz różnymi kolorami, zwyczajem Indian, a biały ogon Szalonego Żółwia ufarbował na brunatno. W obozie byliśmy ciekawi, jak Wasuk się spisze i co z tego wyniknie. Wszyscy wylegliśmy na tor wyścigowy i cierpliwie czekając, rozsiedliśmy się wzdłuż
trasy.
Wasuk zawczasu przyprowadził swego konia i bezczelnie trzymał go w pobliżu bramy warowni, gdzie zaczynały się biegi. Niedaleko, o kilkadziesiąt kroków, uwijali się Amerykanie, był także komendant Whistler ze swym sztabem, ale nikt nie poznał Szalo-
149
 m
nego Żółwia. Wszędzie kręciło się wielu Indian ze swymi końmi któż by zwracał uwagę na włochatego koślawca, niemrawo stoją cego na łące ze smętnym wyrazem w ślepiach?
Nadeszła chwila ostatniego biegu. Odgłos trąbki podkreślił waz ność wyścigu. Stanęło jedenastu jeźdźców, samych oficerów i wach mistrzów. Wasuk podsunął swego konia pod sam tor i coś ta szeptał zwierzęciu do ucha. Szalony Żółw podniósł łeb i wyzywa jąco parsknął.
Huk wystrzału z pistoletu. Jedenastu jeźdźców zerwało się do biegu. Mieli wspaniałe, potężne wyścigowce o długich kadłubach i olbrzymim skoku. Wtedy dopiero odczuliśmy całą zuchwałość pomysłu Wasuka, który odważył się z nimi współzawodniczyć. Różnica między tymi olbrzymami a naszym karłem pozbawiła nas złudzeń. Serce nam się ściskało, a mimo woli zbierało- się na śmiech.
—  Na co on się ośmielił? — szemrali wojownicy między sobą. — Taki głupiec!
—  Pół mili pozostanie za nimi!
—  Patrzcie, jakie silne konie mają tamci!
—  Zbłaźni się, biedak!
—  Warto by go przezwać: Wasuk-Wariat!
Wasuk czekał na oficerów o jakie sto kroków przed nimi. Gdy do niego dobiegli, skoczył na koń i głośno krzyknął. Widocznie uczynił to o sekundę za późno, bo chociaż szybko rozpędził swego wierzchowca, tamci już go minęli. Od samego początku szedł w ich ogonie.
—  Już przegrywa! — krzyknęli jedni z gniewem, inni ze śmiechem.
Uświadamialiśmy sobie niespożytą wytrwałość Szalonego Żółwia — była to jednak słaba nadzieja. Siedziałem z rodzicami na początku trasy. Po chwili nic nie widziałem prócz oddalających się tumanów kurzu, wzniecanego przez jeźdźców. Wszędzie wzdłuż toru znajdowało się wielu Indian, nie tylko Czarnych Stóp. Ci z początku zachowywali się spokojnie, lecz gdy biorący udział w wyścigu docierali do sosny, postawa patrzących wyraźnie się zmieniała. Pomimo odległości słyszeliśmy okrzyki Indian, i to coraz namiętniejsze, coraz bardziej podniecone.
—  Tam się coś stało! — domysły przechodziły z ust do ust.
150
Coś niebywałego! — mówił ojciec do matki. Czy ten hałas z powodu Wasuka? - Tak wydaje się!
Jeźdźcy okrążyli sosnę, wracali. Towarzyszyła im już istna burza. Indian, stojących przy sośnie, porwał szał. Szał radości. Także i nam ' n I zieliło się podniecenie.
Nagle Mocny Głos wykrzyknął:
—  Wasuk wygrywa! Wasuk — pierwszy!
Brat miał nieomylne oczy. Jeszcze raz wrzasnął:
—  Wasuk — pierwszy!!
Na zakręcie przy sośnie Wasuk wyprzedził wszystkich Amerykanów i odtąd prowadził bieg. Jeźdźcy szybko zbliżali się do nas. Razem z nimi postępowała wrzawa indiańskich okrzyków wzdłuż trasy. W połowie powrotnej drogi między sosną a bramą Wasuk był już pewny zwycięstwa, tak wysforował się naprzód.
Wtedy to dowcipniś pozwolił sobie na kpiarski, nader komiczny kawał. Mianowicie siadł tyłem na swym koniu. Mając teraz oficerów przed sobą, przynaglał ich do siebie wymachiwaniem rąk. Udzielał im gestami dobrych rad, nie szczędził zachęty, wzywał do większego wytężenia. Wyglądało to arcyśmiesznie.
Wszyscy zrywaliśmy boki ze śmiechu, pokładaliśmy się.
—  Wasuk! Wasuk! — ryczałem na całe gardło.
—  Wasuk! Wa-suk! — rozbrzmiewała cała preria.
Amerykanie czynili spazmatyczne wysiłki, by dogonić zuchwałego Indianina. Daremnie. Pomimo że jeździec siedział tyłem, wyuczony koń walił jak szalony. To wszystko pomnażało komicz-ność sceny, która dopiero zakończyła się niedaleko bramy: Wasuk siadł znowu normalnie i nie zwalniając biegu, popędził w bok. Znikł nam wszystkim z oczu.
Wkrótce komendant rozesłał między Indian kilku konnych ordy-nansów i tłumaczy z wezwaniem, by indiański jeździec natychmiast się zgłosił u niego. Były to głosy wołające na puszczy, a Wa-suk-Kiena od tego czasu dostał przydomek: Kiwał-na-Oficerów.
151
17. Napięty łuk
ODCZAS gdy w Forcie Benton rozgrywały się wypadki, które wsławiły imię Wasuka-Kieny i stryja Huczącego Grzmota, w naszym światku chłopięcym również działy się rzeczy ciekawe. Dopóki sklepy handlarzy były dla nas nowością, chodziliśmy co dzień do osady, lecz już po kilku dniach ruch miejski przestał być zajmujący i nużył nas. Tęskniliśmy coraz bardziej za swobodnym życiem na preriach.
Brzegi Missouri były częściowo wysokie i strome, częściowo nizinne i bagniste, a w licznych mokradłach, porosłych sitowiem, roiło się od ptactwa wodnego. Były tam nurki i czaple, i kurki wodne, a przede wszystkim tysiące dzikich kaczek. Skradając się ostrożnie, można było podejść je na bliski strzał, więc dla naszej zręczności i naszych dziecięcych łuków znajdowaliśmy wymarzone pole do popisu. Niejedną też kaczkę przynosiliśmy do obozu, ku uciesze matek i dumie ojców.
Pewnego dnia, myszkując w pobliżu warowni, ujrzeliśmy z daleka wychodzącego z tej bramy białego chłopca. Natychmiast poznałem w nim mego przyjaciela Freda. Był sam. Podbiegłem do liego i przywitałem się serdecznie. Radzi ze spotkania, terkotaliśmy wiele do siebie, chociaż się nie rozumieliśmy. Powoli zbliżyli się moi towarzysze — było ich ośmiu — i otoczyli Freda. Znajdowali się tam także chłopcy starsi, a ponieważ wszyscy mieli łuki strzały, Freda ogarnął lęk. Zaczął niespokojnie oglądać się w stro-lę bramy. Chcąc go upewnić co do naszych przyjaznych zamiarów, >odchodziłem do każdego z moich towarzyszy i dotykając go ręką, wyjaśniałem:
—  Friend, friend, friend...
I tak osiem razy. Na koniec wskazałem na siebie, potem zato-zyłem wielkie koło w powietrzu i krzyknąłem bardzo głośno, głębokim przekonaniem:
—  F-r-i-e-n-d!
Wszyscy dobrze to zrozumieli i w śmiech. Lody były przełamane, red   zaciekawił   się   dwiema   dzikimi   kaczkami,   które   wisia-
u boku mego starszego brata, Mocnego Głosa. Objaśnialiśmy mu na migi, że brat upolował je z łuku, co bardzo się podobało Fredowi. Nie chcąc być gorszy od innych, zatknąłem w ziemi nie grubszą niż moja ręka gałąź i z odległości kilkunastu kroków wypuściłem do niej pięć strzał. Wszystkie trafiły w cel.
—  Wonderful!* — zaklaskał Fred w ręce.
—  Co on mówi? — zapytał Górski Płomień, ten sam, który dwa miesiące temu podczas polowania wpadł między bizony i ledwie nie zginął w tej przygodzie.
Poprosiliśmy Freda, by jeszcze raz powiedział to słowo, a on zrozumiał nas:
—  Won-der-ful!
—¦ Wonderful, wonderful — zaczęliśmy wszyscy powtarzać, wiedząc, że to oznacza coś ładnego.
—  Fred, wonderful! — odezwałem się do białego chłopca i zapytałem go, czy chciałby także strzelić. Wręczyłem mu łuk i jedną strzałę. Fred ociągał się, tłumaczył, że nie umie, ale ostatecznie wziął, strzelił i haniebnie chybił. Strzała poszła o trzy kroki w bok od gałęzi. Chłopcy parsknęli i śmiali się jak narwani. Widziałem, że Fred się zarumienił i że ta prostacka uciecha towarzyszy jeszcze pogłębiła jego zakłopotanie.
—  Stulcie gęby, wy... sroki! — oburzyłem się, zły na nich jak rosomak.
—  Hej, chłystku! — porwał się na mnie jeden ze starszych, Drewniany Nóż. — Cóż tak bronisz tego białego wyrodka? Chybił, aż wstyd i hańba!
—  To co, że chybił? — zaperzyłem się. — On umie czytać książkę, a ty nie...
Do sporu wdał się brat Mocny Głos, który był, zdaje się, najstarszy, a w każdym razie najmocniejszy z nas wszystkich. Rozstrzygnął na moją korzyść i uspokoił warchoła.
—  Fred, wonderful — rzekłem przyj aźnie.
Fred musiał już wracać do domu i na pożegnanie podał każdemu  z  nas  rękę.  Prosiłem  go,  żeby  przyszedł  jutro  pobawić
* Wonderful — cudownie.
153

się. Mocny Głos odtroczył jedną z kaczek i podał ją chłopcu mówiąc:
—  Fred, wonderful! To dla twojej matki, ucieszy się. Chłopiec z początku nie wiedział, o co chodzi, a pojął dopiero
wtedy, gdy powtarzaliśmy słowo „mama" i wtykali mu kaczkę do ręki. Snadź zaopatrywanie matki w żywność było dla niego czymś niezrozumiałym, co nas — prawdę mówiąc — trochę nieprzyjemnie dziwiło, ale w końcu wziął kaczkę. Niósł ją niezręcznie, trzymając za skrzydło, ręką sztywno wyciągniętą przed siebie.
—  Mamin synek! — zawyrokował o nim z pogardą Drewniany Nóż.
Gdy wracaliśmy do obozu, a Mocny Głos kroczył obok mnie, szepnąłem do niego dotknięty:
—  Czy nie uważasz, że ten Fred bardzo dziecinny? Czemu tak źle strzela?
—  Nie wiem — odparł brat, również niezadowolony. — Jest bardzo dziwny...
Teraz częściej uwijałem się w pobliżu warowni i w dwa dni później znowu spotkałem się z Fredem na tym samym miejscu. Tym razem nikogo ze mną nie było.
—  Fred, wonderful! — przywitałem go, dumny, że pamiętałem to słowo.
W torbie skórzanej, jaką mi matka uszyła umyślnie dla przechowywania książki, miałem ze sobą elementarz od Freda, więc poszliśmy niedaleko w stronę rzeki i siedli tuż nad brzegiem piaszczystego urwiska. Mając stąd rozległy widok na Missouri i jej dolinę, zagłębiliśmy się w przeglądaniu książki. Fred, który był o dwa lata starszy ode mnie, umiał już czytać i wymieniał nazwy wielu przedmiotów na rycinach. Ja natomiast wskazałem mu na obydwa rysunki z psami — na psa z chłopcem przy jabłoni i na psa uwiązanego obok budy — i opowiedziałem Fre-dowi, że mam w obozie wielkiego przyjaciela Pononkę i że tego psa Fred powinien koniecznie poznać. Czy chce poznać?
Wtedy posłyszeliśmy szelest kroków za naszymi plecami i ujrzeliśmy matkę Freda. Jak to zwykle matki, była zaniepokojona, że tak siedzieliśmy sami z daleka od warowni, ale widząc, że przeglądamy elementarz, kiwnęła przyjaźnie głową, powiedziała kilka miłych słów i odeszła.
154
—  Mama, wonderful — zawołałem za nią.
Odwróciła się, ucieszona, i powiedziała jeszcze więcej miłych iłów, a ja uświadomiłem sobie, że „wonderful" to jakiś, silny, magiczny wyraz.
Gdy zostaliśmy sami, Fred i ja, uwagę naszą przykuł obrazek przedstawiający człowieka łowiącego na wędkę ryby.
—  Mam taką  samą wędkę — pochwalił  się  Fred pomagając sobie wymownymi ruchami rąk. — Mam też wiele haczyków. Przyniosę ci j e. Czy znasz Haczyki na ryby?
—  Znam!  — odrzekłem. — Mamy w obozie  haczyki, bo  od dawna dostajemy je od wędrownych handlarzy...
Zjawiła się ta czarna kobieta, którą kiedyś widziałem w osadzie, zapewne przysłana teraz przez matkę Freda. Było już późno. Kazała mu wstać i wracać do warowni. Rozstaliśmy się.
Następnego dnia znowu zobaczyłem przyjaciela. Przyniósł dla mnie kilka małych haczyków, a ja przedstawiłem mu Pononkę. Wielki pies, prawie tak wysoki jak ja, od razu spodobał się Fre-dowi. Pononka z początku nie lubił zapachu białego chłopca i warcząc jeżył sierść, ale zapewniłem go, że Fred to morowy przyjaciel i że trzeba być grzecznym dla niego. Pononka był mądrym. i pojętnym psem.
Potem przyszło kilku chłopców z naszego obozu, a prowadził ich ów zawistny wichrzyłeb, Drewniany Nóż. Nie byli zbyt życzliwie usposobieni do Freda i zaczęli z niego pokpiwać. My wszyscy mieliśmy długie włosy, zakrywające po części uszy, podczas gdy Fred miał włosy krótko obcięte, przez co uszy dziwnie odstawały mu od głowy. Uderzyło mnie to już przy pierwszym naszym spotkaniu w osadzie i prawdopodobnie było właściwością białych chłopców. Teraz Drewniany Nóż i jego towarzysze natrząsali się z Freda, że ma złego ojca, bo niezawodnie targał go za uszy tak długo, aż je wyciągnął.                           ,
—  Czy bardzo cię bolało? — pytał Drewniany Nóż z udanym
współczuciem.
Fred musiał pewnie zrozumieć, o czym mowa, bo zrobił znak
przeczenia.
—  A jak was, białych chłopców, biją ojcowie? — dopytywał się
Drewniany Nóż.
155
— Tak — i poczciwy Fred uderzył się w siedzenie. Wszyscy z wyjątkiem mnie buchnęli śmiechem. Pławili się w rozkoszy podkpiwania sobie z okrucieństwa białych ojców, a tymczasem sami byli nietaktowni wobec Freda. Co prawda, to nas, indiańskich dzieci, rodzice nigdy nie chłostali, gdyż uchodziłoby za obłęd bić własne potomstwo.
Ponieważ nie było mego silnego brata Mocnego Głosa, a chłopcy chcieli dalej dokuczać, wziąłem Freda za rękę, razem z Pononką odprowadziłem go do bramy warowni i pożegnałem się.
Następnego dnia była owa niedziela wyścigów. Przez cały dzień z rodziną przypatrywałem się biegom i Freda nie spotkałem, lecz nazajutrz byliśmy znów na starym miejscu. Wtedy właśnie zdarzył się żałosny wypadek, brutalnie burzący beztroskę tych pięknych dla mnie dni, i nie brakowało wiele, by zawiązująca się przyjaźń miała tragiczny koniec.
Jak do tego doszło, sam nie wiem. Byliśmy we trójkę: Fred, Pononka i ja, nad samą Missouri, i ciskaliśmy do rzeki kawałki drewien, a Pononka wskakiwał do wody i przynosił wszystko, co tam rzucaliśmy. Nagle Fred pośliznął się na podmokłym brzegu i wpadł do rzeki. Było tu od razu głęboko i przyjaciel wpadł tak nieszczęśliwie, że natychmiast znalazł się o cztery, pięć kroków od lądu. Szedł tam bystry prąd i zaczął go porywać coraz dalej.
Gdy Fred dał nurka do wody, roześmiałem się. Takie przypadkowe wpadnięcie dla nas, indiańskich chłopców, było zawsze powodem do hałaśliwej zabawy i żartów. Fred również krzyczał, lecz osłupiały zauważyłem, że krzyczy z przerażenia i że rozpaczliwie i bezładnie uderza rękoma o wodę. Nie umiał pływać. Włosy stanęły mi dęba i bez namysłu rzuciłem się do rzeki. Na szczęście byłem nago, miałem tylko nabiodrnik na sobie.
Dopłynąłem szybko do miejsca, gdzie go widziałem; on tymczasem znikł już pod powierzchnią wody. Dopiero po chwili, trochę niżej, spostrzegłem rękę. Wynurzyła się z wody na oka mgnie-lie i zaraz znikła. Jak szalony dałem susa. Freda już znowu nie jyło. Nagle w ciemnozielonej głębi zamigotało mi coś jaśniej-:zego. Fred miał białą koszulę. Dałem nurka i uchwyciłem go za amię.  Zacząłem ciągnąć ku górze.  Ramię było bardzo ciężkie.
56
Wreszcie dotarłem z  chłopcem na powierzchnię.  Fred był półprzytomny. Ja też.
Wtedy on^złapał mnie za szyję i wciągnął przemocą w głąb wody. Znowu otoczyła mnie zielona otchłań. Zacząłem tracić powietrze. (Gwałtownie usiłowałem uwolnić się od jego kleszczy, ale nie mogłem. Czułem, że utoniemy obydwaj.
Nagle posłyszałem, jak gdyby z ogromnej odległości, poszczekiwanie psa. Coś mi wpadło do ręki. Kudły Pononki. Złapałem je i po nich wciągałem się do góry. Znowu byłem na powierzchni. Teraz, mając wciąż uwieszonego na sobie Freda, ja sam z kolei kurczowo uczepiłem się psa. Ale wielkie, mocne psisko podołało naszemu ciężarowi. Potężnie przebierając łapami, pruło wodę i sunęło w dół rzeki, a my razem z nim.
— Fred, puść szyję! — rzęziłem ochryple, ciężko łapiąc powietrze, ale on oczywiście nie rozumiał mnie.
Byliśmy daleko na środku rzeki. Dobre psisko zwróciło się ku brzegowi i powoli odległość między nami a lądem malała. Trwało to bardzo długo, wydawało się wiekiem i wciąż truchlałem na myśl, że z omdlałych palców wysuną mi się kudły Pononki i nie będzie dla nas ratunku. Pies jak gdyby przeczuwał moje obawy: ruszał się ostrożnie, unikając szarpnięć.
Wszystko to odbywało się poniżej warowni, między warownią a naszym obozem. Prąd unosił nas coraz bliżej namiotów. Indianie mają oko na objawy nieprawidłowości w przyrodzie, więc już z daleka spostrzeżono w obozie naszą dziwną trójkę i kilku pływaków rzuciło się do wody. Szczęśliwie wyciągnięto nas na brzeg.
Jak dalece goniliśmy resztkami sił, okazało się na lądzie. Nawet Pononka nie mógł skakać i wbrew swym zwyczajom, natychmiast położył się nad wodą. Ja zacząłem wymiotować, a Fred był nieprzytomny. Lecz czarownik Kinasy wziął go w obroty i wkrótce chłopiec przyszedł do siebie. Zaprowadzono nas do namiotu mych rodziców i ułożono na skórach.
Ach, jak to było przyjemnie leżeć na suchych, ciepłych, bizo-nowych skórach.
Matka dała nam coś do jedzenia i picia i długo nie wyleżeliśmy. Fred chciał jak najszybciej wrócić do swej matki, która na pewno niepokoiła się nie wiedząc, gdzie tak nagle znikł. Ale moja matka,
157
ku mojemu zdumieniu, nie pozwoliła mu wyjść z namiotu. Zatrzymała go łagodnie, lecz stanowczo.
—  Niech Fred wraca do swej matki — krzyknąłem, zgorszony jej zachowaniem.
—  Wróci, ale nie teraz — odrzekła matka.
Fred rozpłakał się. Po raz pierwszy w życiu ogarnął mnie gniew na matkę tak silny, że aż mnie zamroczył. Zerwałem się, chwyciłem Freda za rękę i chciałem go gwałtem wyprowadzić z namiotu. Gdy matka mnie powstrzymywała, zacząłem się z nią szarpać.
—  Bizonku! — szepnęła z przerażeniem.
Opadłem. Obezwładniło mnie jej przerażenie. Spojrzałem na nią wylękniony. Poprzedni mój gniew nagle stajał.
—  Fred — odezwała się matka — Fred nie może wyjść z namiotu. Musi tu na razie pozostać.
—  Dlaczego, mamo? — ledwie wyjąkałem i nagle straszne jakieś domysły i podejrzenia zaczęły cisnąć mi się do głowy.
—  Nie wolno go stąd wypuścić — mówiła matka, jak gdyby tając przede mną jakąś prawdę.
—  Czemu, czemu, mamo? — nalegałem.
—  W obozie odbywa się wielka narada i ona uchwali, co będzie z małym Fredem. A do tego czasu musi tu przebywać.
—  Czy chcą go zabić? — ogarnął mnie popłoch.
Wtedy matka na chwilę spojrzała na mnie rozbawiona i tylko powiedziała z odcieniem wyrzutu:
—  Bizonku! Zawstydzony, uspokoiłem się.
Doszły nas z obozu odgłosy szybkich kroków, nawoływań, rozkazów. Narada się skończyła. Ojciec wpadł do namiotu.
—  Ruszamy jak najszybciej — zawołał. — Natychmiast zwijać namiot i pakować rzeczy.
—  Co stanie się z Fredem? — zapytała matka.
—  Zależy to od stanowiska komendanta. Wysłano do niego wia-iomość, że chłopiec jest zdrów i znajduje się u nas. Podaliśmy yarunki...
—  Czy chłopiec wyruszy z nami?
—  Kobieto, nie trać czasu. Pakujemy. Lada chwila mogą nas ;aatakować.
Wszędzie w obozie wrzał gorączkowy ruch. Już zgoniono z pa-
Isk konie i objuczono je. Wojownicy pomagali zwijać namioty
iązać toboły, lecz broń trzymali w pogotowiu, na wszelki wypa-
'.. Nasz namiot, spiesznie złożony, ładowano na konie. Wszyscy
leli pełne ręce roboty, krzątali się pilnie, tylko my dwaj, Fred
i  ja, siedzieliśmy na ziemi jak opuszczone sieroty. Opadły nam
ce. Nic do siebie nie mówiliśmy. Fred cicho pochlipywał, a mnie
kże chciało się płakać. W pewnej chwili doszła do nas matka,
iskając Freda, pocieszała go:
—  Nie bój się, nic złego nie stanie się tobie.
—- Ja chcę wrócić do mamy! — prosił tak przejmująco, że mi serce się krajało.
—  Niedługo ją zobaczysz. Nie płacz, kochanie...
Wkrótce zbliżyło się do naszego namiotu czterech jeźdźców: trzech żołnierzy i kobieta, matka Freda. W Forcie wiedziano już o wypadku nie tylko z ust naszego wysłańca; znaleźli się świadkowie, którzy z daleka widzieli, jak w rzece dwóch chłopców walczyło o życie, i donieśli o tym komendantowi Whistlerowi. Gdy teraz tych czworo przybywało do obozu, kazano żołnierzom pozostać z daleka, a żonę komendanta przyprowadzono do nas.
Zaledwie Fred zobaczył matkę, wyskoczył uradowany na jej spotkanie. Ona objęła go ramionami i mocno przytulając do siebie, stała długo i zanosiła się od płaczu. Osobliwi ci biali ludzie, że nawet dorośli nie wstydzą się pokazywać obcym łez.
Fred musiał swej matce opowiedzieć całe zdarzenie. Dowiedziała się, że skoczyłem za nim, gdy tonął, i że wyratowałem go przy pomocy psa Pononki. Podeszła do mnie i również przycisnęła mnie do siebie, nawet psa czule pogłaskała. W tym czasie zebrała się przy nas starszyzna z wodzem Kroczącą Duszą na czele. Był także stryj Huczący Grzmot, ażeby służyć za tłumacza.
Ponieważ czas naglił, obóz zaś był już prawie gotowy do wyruszenia, Krocząca Dusza nie zwlekał.
—  Wiemy — odezwał się do matki Freda, a stryj tłumaczył, jak umiał — wiemy, że jesteś uczciwą i szlachetną kobietą. Zapewniamy ciebie, twemu synowi nic złego się nie stanie. Obojętne,  jakie nas czekają jeszcze wypadki,  choćby były najgorsze, twego syna zawsze szanować będziemy jako syna czcigodnej kobiety.
58
159
—  Boże, co to znaczy?  — zawołała strwożona. —  Co  złego jeszcze mogłoby się stać Fredowi? O jakich wypadkach wspominasz?
—  Posłuchaj spokojnie. Twój mąż, komendant Żelazna Pięść, był zły i niesprawiedliwy dla nas. Twój mąż niesłusznie więzi czterech naszych wojowników i chce im nawet zadać śmierć...
—  Nie wtrącam się do tych sporów i nie znam się na nich. To męskie sprawy...
—  Jednakże teraz będziesz musiała nimi sama się zająć, dla dobra twego syna. Postanowiliśmy bez pobłażania napiąć łuk do ostateczności. Jeśli będzie potrzeba, wystrzelimy strzałę. Jeśli ma zginąć niewinnie naszych czterech wojowników...
—  Czy chcecie się zemścić za nich na tym małym chłopcu? — krzyknęła blednąc.
—  Żle   nas   sądzisz,   żono   Żelaznej   Pięści.   Nie   chcemy   się mścić, lecz  tylko  wymierzyć  sobie sprawiedliwość.   I pamiętaj. Cokolwiek się tu stanie w tej sprawie, przysięgam ci na Wielkiego Ducha, że to, co mówię, jest prawdą, a mówię ci dlatego, ażebyś  czuła  się  współodpowiedzialna   za  przyszłe  losy  twego syna. Tych czterech więzionych wojowników jest zupełnie niewinnych.   To   tylko   złośliwość   Żelaznej   Pięści   chce  zadać   im śmierć. Teraz posłuchaj, co ci powiem: Fred, twój syn, jest naszym  jeńcem. Oddamy  ci  go,  jeśli   dzisiaj   do  zachodu  słońca Żelazna  Pięść  zwolni  naszych  czterech  wojowników.   Jeśli  nie zechce ich uwolnić, nigdy nie zobaczysz już Freda. Weźmiemy go ze sobą, wcielimy do naszego szczepu i wychowamy na dzielnego   wojownika.   To   wszystko.   Zanieś   tę   wiadomość   Żelaznej Pięści, hauk!        ,
Był to dla matki Freda bolesny cios. Rzuciła się na syna i spazmatycznie go całowała. Gdy odchodziła, była wzruszona, lecz panowała nad sobą.
—  Zrobię wszystko, co w mej mocy! — rzekła pełna bólu.
—  Powiedz Żelaznej  Pięści — dodał Krocząca Dusza odprowadzając ją do żołnierzy — że jesteśmy uzbrojeni i będziemy bronili się do ostateczności. Niech namyśli się dobrze, zanim zdecyduje się wysłać przeciw nam swe wojsko. Nam zależy na pokojowym rozejściu się i na przyjaźni, powiedz mu...
—  Powiem — skinęła głową.
160
»V
ria zboczach, na sk do upolowania... (s. 178)
Wysoko na zboczach, na ska„Stych k,aw,dz,ach .rzymaly «, górsk.e kozy, n.trudn.e.sze
¦x--.''wł.rf   J
2
¦ *   ¦¦    J •   **. ¦Mu                                                           '*
Doliny, szczególnie leśne ustronia obfitowały w łosie...  (s. 178)
Siadła na konia i odjechała.
Dzień chylił się ku wieczorowi, słońce rzucało już długie cienie. Obóz był gotów do wymarszu. Konie stały objuczone, niektórym przyczepiono nosze „travois". Wojownicy zbierali się w grupy i radzili nad środkami obrony na wypadek ataku. Ich osiodłane konie stały w pobliżu. Do nas, dwóch chłopaków, zbliżyła się moja matka i siadając obok Freda, rzekła do mnie, lecz tak, żeby treści ich domyślał się przyjaciel:
—  Za chwilę rozstaniecie się. Rozstaniecie się na długo, może na zawsze.
—  To na pewno Fred wróci do swojej mamy? — spytałem z błyskiem nadziei.
—  Przekonana jestem, że-wróci. Zależy to jedynie od jego ojca. Musiałby to być bardzo niedobry ojciec, gdyby nie chciał powrotu swego syna...
Słowa matki nasunęły mi pewną myśl. Podszedłem do mego bu-łanka, któremu brat Mocny Głos właśnie nakładał siodło, i spośród mych rzeczy wyjąłem łuk Kosmatego Orlątka. Ten najcenniejszy dla mnie przedmiot przechowywałem dotychczas jako drogą pamiątkę po straconym przyjacielu. Zaledwie wróciłem do Freda z łukiem, zjawił się stryj Huczący Grzmot i kazał matce, Fre-dowi i mnie iść za sobą.
Posępny a równocześnie uroczysty nastrój wisiał nad obozem. Wszyscy jak gdyby sprężyli się do rozstrzygającego skoku. Wódz Krocząca Dusza miał słuszność: łuk — niewidzialny łuk — był napięty do ostateczności. Czułem wyraźnie to napięcie, gdy przechodziliśmy teraz przez obóz. Dzieciom, przytulonym do siedzących matek, odechciało się bawić. Kobiety milczały. Wojownicy stali z bronią w ręku, przygotowani do bojowych wydarzeń, jakie lada chwila mogły spaść na obóz. Odprowadzali nas uważnym wzrokiem..
Wyszedłszy z obozu, udaliśmy się w stronę Fortu Benton w piątkę, bo był także pies Pononka. W połowie drogi między obozem a warownią, o jakieś sześćset kroków od fortu, przystanęliśmy i stryj kazał nam siąść na ziemi. Należało tu czekać na to, co nastąpi. Otaczające nas pole było puste i równe, przyczajona cisza zalegała tak samo Fort Benton jak i nasz obóz. Cisza, za którą się kryły rozstrzygające postanowienia.
Mały Bizon
161
Czekaliśmy w milczeniu, słońce już prawie dotykało ziemi. Odezwałem się do stryja, wyjaśniając mu sprawę łuku: że to ważny dla mnie łuk, bo dał mi go Kosmate Orlątko, i że chcę ten łuk podarować teraz Fredowi, jeśli przyjdzie między nami do rozłąki, i życzyłbym sobie, żeby Fred go zawsze dobrze pilnował. Czy stryj zechciałby powiedzieć to wszystko chłopcu?
Stryj spojrzał na mnie zamyślony:
—  Toś ty, Bizonku, tak bardzo lubił się z Kosmatym Orlątkiem? Ja tego synka też najbardziej lubiłem...
Stryj nie czekał na moją odpowiedź i wszystko, o co go prosiłem, przetłumaczył Fredowi. Tymczasem ściskałem drewno łuku tak mocno, że mi piąstka zesztywniała. Patrzyliśmy z coraz większym niepokojem na zachód słońca i na bramę warowni. Wreszcie dostrzegliśmy tam jakiś ruch. Z bramy zaczęli wychodzić ludzie. Jeden, dwóch, trzech, czterech, pięciu. Pięciu wyłoniło się i miarowym krokiem szło ku nam. Czterech mężczyzn, Indian, i jedna biała kobieta.
—  Ho, ho, ho, ho! — zaśpiewał stryj cichuteńko i zerwał się na nogi. Czuć było w jego głosie cały ogrom radosnego uniesienia. Zalała nas fala radości. Zwycięstwo! Szli ku nam wyswobodzeni Orle Pióro i jego trzej towarzysze. Pełne zwycięstwo!
—  Fred, wonderful! — wybuchnąłem, lecz potem wzruszenie odjęło mi mowę, a wilgoć zaćmiła mi oczy.
Wręczyłem mu łuk i zwyczajem dorosłych podaliśmy sobie dłonie.
—  Będę go bardzo strzegł! — powiedział Fred, zakładając sobie Juk na ramię.
Tamci doszli do nas. Chwila rozstania nie trwała długo. Względy bezpieczeństwa wymagały pośpiechu. Matka Freda podchodziła do nas wszystkich i podawała nam rękę. Gdy podeszła do mnie, wsunęła mi do rąk dwie rzeczy: paczkę i karteczkę papieru z napisem. Wytłumaczyła stryjowi, że na tym papierze jest adres ich domu pod Nowym Jorkiem i gdy Mały Bizon dorośnie, może tam zawsze przyjechać do Freda. Znajdzie tam życzliwych ludzi. Po tych słowach odeszła, wciąż przyjaźnie wymachując rękoma.
Stryj i moja matka uważnie przyglądali się oswobodzonym wojownikom.
—  Do obozu, raźno! — zawołał stryj.
162

Ruszyliśmy biegiem. Pononka, dotychczas milczący tak samo jak ludzie, teraz wesoło rozszczekał się i harcował dokoła. Orle Pióro chwycił mnie oburącz, posadził sobie na karku i tak niósł przyśpiewując:
Wiozę wielkiego zucha, hej ha, Dzielnie się spisał, hej ho, Będziemy go sławili, hej ha, Tęgiego naszego pływaka, hiii.
Miałem piękną jazdę i szkoda, że nie było dalej do obozu. I'o drodze zajrzałem do paczki, otrzymanej od matki Freda. Zawierała dziesięć tabliczek czekolady. Dałem zaraz po tabliczce Orlemu Pióru i jego trzem towarzyszom, niech mają za to więzienie.
Gdy dotarliśmy do obozu, ludzie czekali już na koniach, gotowi do wymarszu. Kto był jeszcze na nogach, doskąkiwał do siodła. Ktoś rzucił mnie na mego bułanka. Rodzina po rodzinie ruszała z miejsca, zaganiając swe juczne konie. Wojownicy trzymali się z boków, inni pilnowali tyłu. Wszystkich przenikała wielka ocho-czość, większa aniżeli zwykle przy wymarszach: odzyskaliśmy naszych czterech wojowników, a poza tym pędziliśmy znów na północny zachód, ku ojczystym łowiskom.
Słońce już zaszło, gdy opuściliśmy bagna nadmissouryjskie i wdzierali się na prerie. Przed nami wieczorne, czerwone niebo jaśniało jak w gorączce. Raźno patrzyliśmy w przyszłość.
Część V
CZY WOJOWNIKOM NA PRERIACH
ZWIĘDŁY SERCA?
18. Góry Skaliste i górscy Indianie
ĘDRÓWKI nasze, mogące czynić na kimś niewtajemniczonym wrażenie przypadkowych tułaczek, zawsze zmierzały do ściśle określonego celu: głównie chodziło o zaspokojenie potrzeb życiowych. Wędrowaliśmy tam, gdzie można było spodziewać się dobrego polowania.-
Pemikanu, suszonego mięsa bizonowego, mieliśmy dostateczne zapasy, wystarczające na zimę, natomiast w Forcie Benton sprzedaliśmy wszystkie nasze skórki futerkowe i także część skór bizo-nowych. Lato miało się ku końcowi. Postanowiliśmy tej zimy obozować gdzieś w Górach Skalistych, w okolicy obfitującej w zwierzęta futerkowe — i tam zastawiać na nie sidła.
Szły słuchy, że na północy, napłaskowzgórzach Brytyjskiej Kolumbii, tułały się jeszcze stada dzikich mustangów. Ponieważ brakowało nam koni, zamierzaliśmy wybrać się tam na łowy następnej wiosny albo nawet tej jesieni, gdyby był czas.
Dobytek nasz umieściliśmy głównie na tak zwanych „travois", noszach jednym końcem przyczepionych do boków koni, drugim końcem ciągnących się po ziemi, i ruszyliśmy na zachód.
Po kilkudniowej wędrówce dotarliśmy do podnóży Gór Skalistych. Byliśmy w krainie, którą odłam Suksi-sjoketuk szczepu Assiniboinów uważał za swe łowiska. Ich samych jeszcze nie na-
167
potkaliśmy, ale w wielu miejscach prześladowały nas ich znaki obecności. To widocznie nadłamane gałązki krzewów, to kupki kamieni niedawno ułożone, to złamana strzała leżąca na naszej drodze.
Wódz Krocząca Dusza zarządził wszelkie środki ostrożności i często przywoływał na czoło pochodu co bystrzejszych wojowników, ażeby zasięgnąć ich rady. Stale czuwał przy nich czarownik
Kinasy.
—  Nie podobają  mi  się  te znaki!   — mówił  wódz  podnosząc obydwie   połowy   złamanej   strzały   i   przypatrując   im   się   dokładnie.
—  Czy to w istocie Assiniboinów strzała? — zadawał Kinasy pytanie, chociaż sam najlepiej to wiedział.
—  Spójrz na układ i barwę piór przy strzale! To Suksi-sjoke-tuk, nie ulega wątpliwości.
—  Postępują, jak gdyby chcieli z nami wojować.
—  Nie można sobie inaczej tłumaczyć ich zachowania. Stryj Huczący Grzmot wystąpił naprzód i zapytał:
—  Jak gdyby chcieli z nami wojować? O co? Roztropny wojownik nie sięga do broni, jeśli nie ma powodu. Jaki oni mogą mieć powód?
—  Mają powód.
—  Nic złego im nie zrobiliśmy ani zrobić nie chcemy.
—  Me zrobiliśmy? A czy nie wkraczamy na ich łowiska? Czy oni znają nasze zamiary?
—  Powinni się domyślać. Gdybyśmy mieli złe zamiary, inaczej stawialibyśmy nasze stopy...
Krasząca Dusza kazał ruszyć, zarządzając:
—  Niech wszyscy trzymają broń pod ręką,  ale niewidocznie! I   niech   zwiadowcy   mają   oczy   bardziej   otwarte   niż   dotychczas!...
Następnego dnia pochód nagle się zatrzymał. Na wzgórzu przed nami pojawił się obcy wojownik i dał nam znaki, żebyśmy stanęli. Znajdowaliśmy się w kotlinie otoczonej zewsząd pagórkami, miejsce jakby stworzone do zasadzki. Na szczęście leżało tu moc wielkich głazów, za którymi można było się schronić napaści.
168
w   razie
Dokąd zmierzacie? — zapytał nas człowiek na wzgórzu, przełaj ąc z odległości zwykłe znaki rękoma.
Dalej, w Góry Skaliste — brzmiała nasza odpowiedź. - Czy nie wiecie, że przechodzicie przez łowiska, należące do siniboinów?
—  Wiemy.
—  Więc czemu wdzieracie się tu bez naszej zgody?
—  Jak można uzyskać zgodę od ludzi, którzy się ukrywają i nie -
dopuszczają do słowa?
Podczas tej  rozmowy większość  naszej   grupy zajęła  obronne I anowiska między głazami. Mocny Głos wcisnął mnie w szczelinę pod wystającym kamieniem, a sam stanął przede mną z łu-kiem w ręku. Pod kamieniem było wilgotno i niewygodnie. Wy-itamoliłem się. W pobliżu klęczał ojciec ze strzelbą gotową do
strzału.
—  Schowaj się, pchło! — fuknął na mnie brat.
—  Nie bądź taki mądry! — odparsknąłem mu zły jak ryś. — Spod kamienia nie mogę!
—  Czego nie możesz?
—  Strzelać z łuku! Trudno mi tam napiąć! Za mało miejsca! Mocny Głos obrzucił mnie i mój mały łuk paskudnie wymownym
spojrzeniem i wzruszył tylko ramionami. Dał mi spokój.
Tymczasem na wzgórzu pojawiło się więcej Indian i między nimi i naszą starszyzną toczyły się dalej rokowania pełne pogróżek.
—  Jakiego wy szczepu? — pytano nas.
—  Jesteśmy Siha-sapa, Czarne Stopy, o czym na pewno przekonaliście się już kilka dni temu.
—  Czemu nie siedzicie na waszych preriach?
—  Wędrujemy do Gór Skalistych, ażeby łowić tam zwierzęta
futerkowe.
—  To szukacie ich na naszych łowiskach?
—  Nie. Chcemy tylko przejść dalej w głąb Gór Skalistych, jak
i uż powiedzieliśmy. Wtedy tamci zadali drażliwe pytanie:
—  Kto jest obecnie waszym wrogiem?
To pewna, że z Assiniboinami wszystkie grupy naszego szczepu pozostawały od dłuższego czasu w poprawnych stosunkach. Natomiast nasuwała się wątpliwość, czy wyjawić im nasze ostatnie
169
walki z Wronami Okotok. A nuż ci Assiniboinowie byli bliskimi przyjaciółmi naszych wrogów?
— Staramy się żyć ze wszystkimi w zgodzie i na nikogo nit napadamy — daliśmy wymijającą odpowiedź. — Jak dawno temi widzieliście Wrony Okotok?
—-• Kilka wielkich słońc temu.
To nas uspokoiło.
¦— Naszym jedynym wrogiem jest tylko grupa Okotok — oświadczyliśmy. — Poza tym wszystkich uważamy za przyjaciół.
Na wzgórzu obok obecnego rozmówcy pojawiało się coraz więcej uzbrojonych w strzelby wojowników. Jeszcze więcej ludzi ujrzeliśmy z boku i nawet z tyłu. Oddział nasz był zewsząd otoczony. Ale Assiniboinowie nie okazywali chęci do bójki.
Ich wódz, Walczy-Pod-Wiatr, mąż w sile wieku, o atletycznej budowie, podszedł nieco do nas, ale nie bliżej niż na odległość głosu, i już bezpośrednio z nami rozmawiał.
—  My nie schodzimy na prerie, by polować na wasze bizony — wołał. — Więc dlaczego nachodzicie nasze góry, by odbierać nam .zwierzynę?
. Na to Krocząca Dusza również wystąpił w kierunku Assiniboinów i odparł:
—  Mylisz się, wodzu!  My nie po wasze mięso przychodzimy w góry.
I kazał wyjść z ukrycia kobietom i młodym wojownikom, prowadzącym nasze konie juczne. Wskazał Assiniboinowi na wypchane juki i liczne worki na grzbietach koni.
—  Spójrz na te worki! — zawołał. —¦ Mamy w nich wielkie zapasy pemikanu. Starczą nam na całą zimę. Do wiosny jesteśmy dobrze zaopatrzeni w żywność. Nie potrzebujemy uprawiać kłusownictwa na obcych łowiskach. Nie obawiajcie się o wasze łosie i dzikie owce. Czy widzisz dobrze nasze worki?
—  Widzę.
—  Szukamy w górach takich ustroni, które do nikogo nie należą. Chcemy tylko przejść przez wasz obszar możliwie szybko, wcale nie chcemy tu polować%
Widząc nasze zapasy, Assiniboinowie dali słowom tym pełną
170
wiarę. Ich wódz przybliżył się i podając naszemu rękę, oświadczył przyjaźnie:
—  O, świetnie, bardzo dobrze!  Bywajcie nam Czarne Stopy! I  poprosił  nas,  byśmy  byli  gośćmi  jego  szczepu.  Wyszliśmy
/. ukrycia radzi, że obyło się bez gwałtu.
Powędrowaliśmy do jego obozu leżącego niedaleko i tam rozbili namioty. Podczas gdy kobiety Assiniboinów, przy pomocy naszych kobiet, przygotowywały dla nas posiłek, starszyzna obydwóch grup siadła przy wspólnym ognisku i paliła fajkę przy-
j aźni.
—  Złe czasy nastają — odezwał się Walczy-Pod-Wiatr. — Długie Noże wybili podobno na południowych preriach wszystkie bizony. Czy to prawda?
—  Prawda — odpowiedział Krocząca Dusza. — Zwierzęta z południa już nie przybywają do nas, jak w poprzednich wielkich słońcach (latach). Te bizony, któreśmy tego lata upolowali, spotkaliśmy przypadkowo na dalekiej  północy.  Tam  ich zawsze było mało, a jeszcze mniej jest dzisiaj.
—  Jakże to możliwe,  że bizony z południa nie przybywają? Przecież przychodziły dotychczas co lato.
Krocząca Dusza wzruszył ramionami:
—  Nie wiem. Różnie ludzie mówią. Wielki Manitu widocznie gdzie indziej skierował ich wędrówki.
—  Wielki  Manitu nie  skierował  gdzie  indziej  wędrówek!  — wmieszał się do rozmowy stryj Huczący Grzmot, bo to był jego ulubiony temat, a poza tym stryj był, jak wiadomo, światlejszy niż inni w szczepie i więcej wiedział.
—  Tylko kto skierował? — zapytał wódz Assiniboinów.
—  To sprawka Długich Noży.  Biali ludzie przeciągnęli przez południowe prerie dwa straszliwe -pasy żelazne — powiadają, że nawet trzy pasy...
—  To pasy żelazne przepędziły wasze bizony? -1- zawołał Walczy-Pod-Wiatr niedowierzająco, na pół z drwiną.
—  Nie, wodzu.
—  Może powiesz, że te straszliwe pasy żelazne połknęły zwierzynę?
—  Nie połknęły bizonów, a jednak od tych pasów przyszła na
nie zguba.
171
—  Nie pojmuję tego, co mówisz.
—  Po tych pasach biali ludzie puszczają długie domy, nazwane przez nich kolejami...
—  Prerie są niezmierne. Bizony mogły oddalić się od tych straszliwych, jak powiadasz, pasów żelaznych.
—  Mogły, ale to ich nie uratowało. Z kraju białych ludzi kolejami przybywały na prerie tysiące okrutnych myśliwych i długo nie trwało, a wymordowali wszystkie bizony...
—  Dlaczegoż mieliby tak bezmyślnie mordować?
—  Tego nie wiem.
—  Czy tyle potrzebowali mięsa?
—  Nie. Zostawiali trupy na ziemi, a leżało ich wszędzie tyle, że wielkie połacie prerii były zasmrodzone gnijącym mięsem. Ludzie, którzy to widzieli na własne oczy, mówili mi, że od smrodu nie można było oddychać.
—  Jeszcze wciąż nie rozumiem, po co biali ludzie mieli zabijać tyle pożytecznych zwierząt.
—  Ja też nie rozumiem — przyznał smętnie Huczący Grzmot. Czarownik Kinasy wyprostował się, nozdrzami wciągnął głośno
powietrze jakby w tłumionym gniewie i rzekł:
—  A ja rozumiem.  Ty,  Walczy-Pod-Wiatr,  nawet sam dałeś trafne wyjaśnienie.
—  Ja?
—  Ty. Wszakże powiedziałeś: pożytecznych zwierząt.
—  Powiedziałem.
—  Pożytecznych,  ale pożytecznych tylko dla nas,  Indian, bo karmiły wszystkie szczepy na preriach. Jak długo było co jeść, wojownicy mogli walczyć z białymi ludźmi. Dlatego biali wytłukli nam bizony. Kiedy zabrakło bizonów, szczepy na preriach musiały się poddać.
—  Oo, to prawda hauk, hauk!
Tę prawdę wszyscy wyraźnie ujrzeliśmy, nawet my, chłopcy. Głód był naszym największym wrogiem.
Walczy-Pod-Wiatr po chwili posępnej  zadumy odezwał się do naszej starszyzny z wyrzutem w głosie:
—  Wy, szczepy preryjne, słynęliście z waleczności. Przy naszych ogniskach wciąż opowiadamy sobie o niedawnej klęsce, jaką Siuksowie   pod   Siedzącym   Bykiem   zadali   generałowi   Custero-
172
i   i  jego  żołnierzom.  Czy  po  tym  zwycięstwie  zmiękły serca
jowników na preriach?  Czemu nie skierowali broni na tych
ii)ójców bizonów i nie wytępili ich, tylko pozwolili wytępić sobie
Im żony?
- Działo się to na południu, nie u nas na północy! — tłumaczył się Huczący Grzmot.
—  Ale działo się na preriach, na których i wy żyjecie, i żyje tylu innych Indian! — dodał Walczy-Pod-Wiatr.
Nasza starszyzna okazała wiele cierpliwości i pobłażania, puszczając mimo uszu zgryźliwe uwagi Assiniboina, Krocząca Dusza zaś roztropnie skierował rozmowę na inne tory:
—  A czy u was, w górach, jest lepiej z pokarmem?
—  W górach nie tak źle. Mamy tu wiele łosi, jeleni wapiti, także niedźwiedzi, kozic, owiec. O, tak, tu nam starczy zwierzyny
na długie lata.
Walczy-Pod-Wiatr wskazał ręką na niedalekie szczyty gór, pokryte śniegiem, i rzekł ochoczo:
—  Z tych oto gór pochodzi nasza grupa, tu świeże, ożywcze powietrze. Nie tęsknimy do nizin. Pod osłoną tych gór żyjemy jak mądry zwierz, bezpieczny w swej gęstej kniei.
—  Nasze strumienie i rzeki są przezroczyste jak niebo — chwalił inny Assiniboin — pełno w nich pstrągów.
—  Tak! — przyświadczył nasz wódz bez cienia zawiści. — Wy jesteście szczęśliwi. Biali ludzie trzymają się z dala od waszych
gór...
Na te słowa Assiniboinowie spojrzeli po sobie i widać było, że ich twarze nagle spochmurniały.  Walczy-Pod-Wiatr wyrzekł
powoli:
—  Niestety, to nasze szczęście nie jest bez cienia.
—  Dlaczego?
¦— Trzy dni drogi stąd, w tym kierunku — Walczy-Pod-Wiatr wskazał dłonią na południowy zachód — zagnieździła się wielka zgraja Długich Noży. Przed dwoma wielkimi słońcami było ich raptem kilku, a dzisiaj jest ich już kilkuset.
—  Kilkuset? Cóż tam porabiają?
—  W wielu żyznych dolinach okropnie rozrywają ziemię. Znajdują w niej złoto i inne cenne dla siebie metale. Są to źli, gwałtowni ludzie. W całej okolicy wytępili już zwierzynę, a każdego
173
Indianina, jaki im się nawinie pod karabin, zabijają bez miłosierdzia. Nie pytają się, czy to przyjaciel, czy nie.
—  I wy tak się zgadzacie na tę krzywdę?
- My, Suksi-sjoketuk, z nimi jeszcze nie mieliśmy zatargu. Ale kto nam zaręczy, że jutro ci straszni ludzie nie przyjdą tu, by nas wystrzelać.
—  A nie możecie ich uprzedzać i zniszczyć tego gniazda? — zapytał ostro Krocząca Dusza.
—  Już nie możemy. Jest ich zbyt wielu.
—  Ach,  więc  to  nie  tylko  wojownikom  na  preriach  zmiękły serca? I góry także nie chronią? — cierpko: przyganiał nasz wódz.
—  Przykro o tym wspominać.
Nie, nie wybuchła między nami kłótnia ani nawet nieporozumienie. Rozwaga pohamowała języki. Czy na preriach, czy w górach — Indian przygniatały wszędzie te same troski.
Wszyscy zamilkli w bolesnym rozpamiętywaniu, że tak szybko kurczył się nasz piękny świat indiańskich łowisk.
Dopiero gdy kobiety przyniosły jedzenie, powiało pogodniejszym nastrojem. Assiniboinowie starali się być ^uprzejmi i rozbawić gości.
— Ho — odezwał się jeden z nich — my, Indianie z gór, nieraz napędzaliśmy stracha szczepom na preriach, ale nie jesteśmy bynajmniej tak mądrzy, jak się innym wydaje. Nie jesteśmy tak przezorni jak Indianie na preriach. Gdy wchodziliśmy na ścieżkę wojenną, chód nasz przypominał kroki człowieka lekkomyślnego, o tak!
I pokazał ruchy niezdarne, przypominające i człapanie niedźwiedzia, i kołysanie się kaczki.
— Natomiast wy, Czarne Stopy — ciągnął — suniecie szybko jak wilki i zmyślnie jak lisy. Zauważycie wszystko, a sami jesteście niewidzialni...
Pokazał, jak zręcznie kroczą Czarne Stopy, zupełnie inaczej niż rzekomo Assiniboinowie. Powstał ogólny śmiech i wesoły nastrój trwał do samego końca.
U tych Assiniboinów obozowaliśmy przez noc, a następnego dnia wódz ich dokładnie nam wyjaśnił, wzdłuż jakich rzek i przez jakie przełęcze należy nam iść, ażeby dojść do upragnio-
174
h  okolic.  Było to na zachód, częściowo z odchyleniem pół-
nym.                                                                                                     ¦  ;-,.-...                                 ¦       \      .
iiz następnego dnia po opuszczeniu obozu Assiniboinów weszli-w wysokie góry, których nagie zbocza i turnie strzelały po-
nde, często prostopadle ku niebu. Byłem w takich górach po pierwszy,   budziły   podziw.   Śnieg   leżał   tu   nie   tylko   na
/.ytach, lecz także na niektórych przełęczach i konie zapadały
im nieraz po brzuchy w białym puchu. Było dojmująco chłodno.
1 >piero gdy przedarliśmy się przez łańcuchy tych gór i wyjechali
ii i płaskowzgórze, w powietrzu dały się odczuć raptowne zmiany.
¦ ów otoczyło nas ciepłe i suche lato. Trawa dla koni rosła obficie,
nas najbardziej cieszyło.
Pewnego wieczoru, po przekroczeniu jakiejś rzeki, napotkaliśmy s/czep Indian, zupełnie nam nie znany. Podczas gdy mężczyźni ( 'zarnych Stóp byli słusznego wzrostu, tamci siągali im zaledwie do ramion, przy czym mieli duże głowy i krótkie nogi. Nie nosili żadnych piór ozdobnych, a ich tipi były zbudowane z suchej trawy. Twarze mieli jaśniejsze niż my.
Gdy nas zobaczyli, nie okazywali żadnej nieufności, wbrew zwyczajom innych Indian. Spoglądali na nas przyjaźnie. Dzieci ich nie uciekały spłoszone: odważnie do nas podchodziły i coś wesoło szczebiotały. Nasz wódz nie mógł się porozumieć za pomocą znaków. Tamci nie znali tego sposobu, lecz przywołali jakiegoś kalekę o kulawej nodze i z tym jedynie można było się dogadać. Ów kaleka pochodził ze szczepu Kutenaj, natomiast reszta Indian należała do nielicznego plemienia Szuswapów.
Kutenajowie często z nami walczyli, więc od razu kaleka poznał nas po rodzaju sandałów-mokasynów, którymi różnią się od siebie szczepy. Zauważył także nasz odmienny sposób czesania włosów. Zaczesywaliśmy je prosto do tyłu i splatali po obydwu stronach warkocze. Tym różniliśmy się od Assiniboinów i innych oddziałów Siuksów, którzy na środku głowy robili przedziałek, podobnie jak nasze kobiety.
-— Po waszych włosach i mokasynach — oświadczył Kutenaj — widzę, że nie jesteście Assiniboinami. Gdybyście nimi byli, wasze przebywanie w tym obozie Szuswapów byłoby niemożliwe. Szus-wapowie nie żyją w przyjaźni z tamtymi.
— A ty, Kutenaj, co robisz w obozie Szuswapów?
175
—  Mieszkam z nimi, gdyż jedna z ich kobiet jest moją żona. Po co przybyliście do naszego kraj u?
Gdy Krocząca Dusza wyjaśnił mu, że chcemy polować jesieni;) i zimą w górach, Kutenaj po porozumieniu się z wodzem Szuswa-pów rzekł:
—  Wódz Szuswapów oznajmia wam, że jest sprzymierzeńcem Kutenaj ów. Obydwa szczepy wspólnie posiadają ziemię, ciągnąca się stąd na południe tak daleko, ile człowiek przebiec może prze/ piętnaście dni. Prosimy was, byście na tych łowiskach nie polowali. Powiedzcie nam, jakiej zwierzyny szukacie, a wskażemy wam inne miejsca, gdzie znajdziecie jej w bród.
Nie chcieliśmy z nimi zadzierać, więc chętnie ich usłuchaliśmy. Opisali nam drogę do północnych terenów, które zadość uczynią wszystkim naszym życzeniom. Ponieważ nie mieliśmy ze sobą rakiet śniegowych, radzili nam, by zaopatrzyć się w odpowiednią ich ilość: na północy zastaniemy śniegi, które wkrótce pokryją doliny, a bez rakiet nie ruszylibyśmy z miejsca. W zamian za kilka koni dostaliśmy więc od Szuswapów wszystkie rakiety śniegowe, jakie w obozie swym posiadali.
19. Chlubne psisko i morderczy rosomak
Po
O JEDNODNIOWYM wypoczynku ruszyliśmy w kierunku północnym do nie znanych nam, a zachwalanych okolic. Na trzeci dzień skończyło się ciepłe płaskowzgórze i trzeba było znowu przedzierać się przesmykami przez łańcuchy wysokich gór, a tu nie tylko było zimno, lecz i moc śniegu. Jak dobrze, że zaopatrzyliśmy się u Szuswapów w niezbędne do tej drogi przyrządy! Na postojach matki pośpiesznie sporządzały rakiety także dla nas, dzieci.
176
Wędrówka przez te uciążliwe góry trwała siedem dni. Koniom ba było odjąć juków i część rzeczy przełożyć na grzbiety na-
ch psów. Były to silne psiska, przeważnie wilczego pochodze-
ii,  więc dobrze nadawały się do ciężkiej  roboty.  Niestety po
i rzęch, czterech dniach zaczęły chorować na łapy. Twardy śnieg
i  t-jrudy zmarzniętej   ziemi kaleczyły im stopy.  Kobiety  uszyły
mi  ze skóry rodzaj  mokasynów, w których psy wyglądały jak
rękawicach bokserskich. Sprawiało to zwierzakom ulgę, ale nie-I; t órym wciąż puchły nogi.
Wszystkie psy, także i mój Pononka, szły w jukach z wyjąt-kiem jednego, najmniejszego z całej psiarni. Był to karzełkowa-ty mizerak i jeśli miał w sobie krew wilczą, to chyba małego I ujota, wilczka stepowego. Życie nie płynęło mu na różach. Czy to na skutek wątłego wzrostu, czy z innych przyczyn — psy nie lubiły go, gryzły i prześladowały na każdym kroku. My, chłopcy, stawaliśmy często w jego obronie, rzucając na napastników kamieniami lub gałęziami, lecz niewiele to pomagało. Znamienne,  że  ów  psiak  do  nikogo  z  nas  nie  należał  i  był  bez
nazwy.
Miał tylko jednego przyjaciela, mego Pononkę. Ow silny, stateczny pies czuł, widać, do malca jakąś osobliwą słabość, bo zawsze pozwalał tarmosić się w baraszkach i gdy byli razem, Pononka bronił go przed napastnikami. Podczas tej pamiętnej wę-i Irówki przez góry chudzielec, uznany za zbyt słabego, nie potrzebował nic nosić i biegał sobie luzem. Pononka, przeciwnie, dostał ciężki tobół do dźwigania, prawie ponad jego siły. Mimo to kroczył pełen godności, nie rozglądając się na prawo i lewo, jak to czyniły inne, trzpiotowate psy. Przychodziło mi nieraz na myśl, że gdyby Pononka był człowiekiem, na pewno wybiłby się jako wielki wódz. Dzielnie spełniał swój obowiązek, tylko coraz częściej potykał się. Zmarznięte nogi zaczęły mu krwawić, zostawiając czerwone plamy na śniegu.
—  Mamo   ¦— mówiłem   — Pononka   cierpi.   Może   mu   zdjąć
rzeczy?
—  Nie można, Bizonku! Wszystkie psy muszą nosić. Jutro, pojutrze dojdziemy do celu...
Lecz ścieżka była coraz uciążliwsza. Góry piętrzyły się dokoła, potężne i dzikie. Niezawodnie były wspaniałe i urzekające, peł-
12   Mały Bizon
177

ne — jak to się mówi — majestatu, ale człowiek nie dostrzegu majestatu, gdy cierpi.
Tymczasem mały piesek używał swobody i plątał się wśród nas, chłopców. Nagle przystanął tuż przede mną tak niespodzianie, że niemal przewróciłem się przez niego. Wąchał czer-wone ślady, potem płaczliwie zaszczekał i popędził przed siebie, wprost do Pononki. To, co nastąpiło, przejęło mnie wzruszeniem.
Malec zrozumiał, że jego wielki przyjaciel goni resztkami sił. Doskoczywszy więc do niego, chciał mu pomóc w dźwiganiu ciężaru. Przycisnął się swym małym ciałem do jego boku i tak kroczył podpierając go. Jedna z naszych kobiet podeszła i kopnięciem nogi odpędziła malca. Odczekał, aż ona się odwróci, i znowu przypadł do boku Pononki. Niewiasta wróciła z kijem w ręce, ale teraz piesek uparł się, nie chciał odejść. Patrzył lękliwie w górę okrągłymi ślepiami i nie przestając wspierać swego przyjaciela, czekał na uderzenie kija.
—  Ciotko, nie bij go! — krzyknąłem. — On pomaga Pononce! Po  chwili  przypatrywania  ciotka,  zdumiona,  pogłaskała  obydwa psy:
—  On mu rzeczywiście pomaga...
Wówczas wszystkim oznajmiłem, że mam dwa psy, i małego kundla nazwałem  „Serce".  Tak mi poradził brat,  Mocny  Głos.
Po siedmiodniowym przebijaniu się przez zaśnieżone góry dotarliśmy wreszcie w okolice przyjemniejsze. Było tu mniej śniegu i już nie tak zimno. Górskie grzbiety i urwiska złagodniały, doliny się rozszerzyły. Gęsta roślinność, głównie świerki, rosła wszędzie, gdzie było trochę ziemi, na stoki wspinała się kosodrzewina. A co najważniejsze, natrafiliśmy tu na sporo zwierzyny. Szuswapowie nas nie oszukali.
Wysoko na zboczach, na skalistych krawędziach, trzymały się górskie kozy, najtrudniejsze do upolowania. Nieco niżej, tam gdzie pokazywały się już łąki, żerowały stada dzikich owiec wielkoroż-ców. Same doliny, szczególnie leśne ustronia błotniste, obfitowały w jelenie, łosie i wapiti, a tu i tam, zarówno w dolinach, jak na skalistych zboczach, wałęsały się olbrzymie szare niedźwiedzie grizzly. Można było spotkać wśród skał także rysie i pumy. Nie-
lele w tym przesady, gdy ustronie to określę jako raj dla myśli-
ch.
Tu, w tym odludziu, rozgościliśmy się na dobre i postanowi-przezimować,   chociaż   do  właściwej   zimy  brakowało   jeszcze
ioro czasu. Mieliśmy zatrzęsienie świeżego mięsa, a także wiele
I) z jezior i potoków.  Nieraz zdarzało się nam ubić i niedź-
iedzia.   Kobiety   nasze   wyprawiały   już   świeże   zapasy   skór.
. i zwyczaj   przebywaliśmy   przez   kilka   dni   w   jakiejś   bogatej dolinie i podczas gdy myśliwi rozchodzili się na wszystkie strony,
-raz  dość daleko,  kobiety pozostawały w obozie,  gdzie miały link pracy przy preparowaniu i suszeniu skór. Po przepłoszeniu wierzyny w jednym okręgu zwijaliśmy namioty i ruszali do innej doliny.
My, chłopcy, również nie próżnowaliśmy. W pobliżu obozów żyły świstaki i gofry, które nazwałbym górskimi wiewiórkami ziemnymi, więc namiętnie polowaliśmy na te mniejsze zwierzę-ta. Niezdarnego świstaka można było czasem dopędzić i złapać, natomiast zwinniejsze gofry miały się zawsze na baczności. Zanim wychodziły z ziemnych kryjówek, ostrożnie wychylały główki, oglądając się na wszystkie strony, potem dopiero wyskakiwały. Wypowiedzieliśmy im wojnę za pomocą pętli z cienkich rzemieni, które trzymaliśmy cierpliwie nad jamą, i kto z nas był zręczny, chwytał zwierzaka.
W ten sposób złowiłem kiedyś na pół wyrośniętego gofra. Nie zabiłem go, lecz żywego zabrałem do namiotu. Już po kilku dniach zwierzak nie chciał wcale uciekać od nas, a z moimi dwoma psami, Pononką i Sercem, pokumał się łatwo i żył za pan brat. Ta pierwsza szczęśliwa próba oswojenia dzikiego zwierza wywarła na mnie niezatarte wrażenie. We mnie, małym dzikusie, który dotychczas chciał zabijać każde słabsze od siebie stworzenie, zrodził się jak gdyby nowy człowiek, rozumniejszy i lepszy. Zdaje mi się, że każdy człowiek musi przechodzić przez taki przełom, tylko że niektórzy przeżywają go rychlej, inni później, a może są i tacy, którzy wcale nie dochodzą w życiu do tego.
W tych dniach, obfitych w niezwykłe przeżycia, kilku z nas, chłopców, doznało niebezpiecznej przygody, która wstrząsnęła nami do głębi i zawsze kojarzyć się będzie z tym górskim okresem naszych wędrówek.
178
12*
179
Pewnego poranku, uzbrojeni w łuki i rzemienie, wleźliśmy ni górę, wznoszącą się nad naszym obozem. Towarzyszyły nam Ponon-ka, Serce i jeszcze dwa silne psy. Muszę wspomnieć, że Pononka już wyleczył sobie nogi i całkowicie przyszedł do siebie. Gdy osiągnęliśmy szczyt i spojrzeli na drugą stronę góry, oczom naszym przedstawiał się niezwykły, piękny widok. Rozciągała się tam, o kilkaset stóp poniżej, urocza zielona dolina, której wcale jeszcze nie znaliśmy. Wśród świerkowych lasów i puszystych, choć pożółkłych łąk błyszczało jeziorko, a powierzchnia jego była gładka i nieruchoma jak zwierciadło. Odbijające się w niej drzewa i przeciwległe szczyty górskie widzieliśmy tak ostro, jak gdyby były prawdziwe.
Przejęci tym krajobrazem siedzieliśmy na brzegu skały i patrzyli w dół jak urzeczeni. Po niedługim czasie ujrzeliśmy w dolinie dwa łosie, spokojnie kroczące przez łąki do jeziora. Zazwyczaj tworzyliśmy hałaśliwą zgraję, jednak tym razem wszyscy zachowywali się cichuteńko jak podczas uroczystego obrzędu.
—  Doszły do wody i piją — szepnął brat Mocny Głos i westchnął.
—  Gdyby mieć tak strzelbę i podkraść się! — marzył półgłosem któryś z towarzyszy.
—  Jak tu cicho i ciepło — zauważył brat.  — Jak przyjemnie!
—  A jeszcze kilka dni temu ta straszna wędrówka przez góry, brr!  Było zimno,  szarpał wiatr,  uch!  — otrząsnął się inny chłopiec.
—  A   Fort  Benton,   czy  pamiętacie?   —  przypomniał   Mocny Głos. — Ten piekielny ruch i ci oszuści handlarze? A tu cisza i uczciwość. Taką dolinę lubię. Cisza, i nic jej nie zmąci...
Zmąciło. Psy nasze, wałęsające się w pobliżu, wywęszyły niezwykłą jamę w ziemi. Wyglądała na lisią, ale właściwie była nieco większa. Prowadziły do niej świeże ślady, więc nad otworem założyliśmy rzemienie i zaczailiśmy się. Po chwili ukazał się w dziurze wielki, brązowy, kudłaty łeb, i zaraz się schował.
—  Niedźwiadek! — zląkł się j eden z chłopców.
—  Phi, to mi znawca! — Mocny Głos urągliwie łypnął oczyma. — Niedźwiadek w takiej dziurze?
180

Więc co to może być? Szop-borsuk!
Ja  także widziałem łeb  zwierza  i chociaż  zawsze  stałem  po unie starszego brata, tym razem wydało mi się, że nie ma słuszności.
-  Czy szopy — wtrąciłem się nieśmiało — nie mają mniej-i 'go łba i bardziej wydłużonego pyska?
—  Mają w nizinach! — Mocny Głos skrzywił się. — Atoli ten i utaj to górski szop.
—  To taka różnica?
Ale brat nie był tym razem pewny siebie:
—  Zresztą...  tak szybko się cofnął.  Może jeszcze raz wyjdzie i przekonamy się...
—  A ja wam mówię — ostrzegł któryś z towarzyszy — że to jakiś nieznany drapieżnik! Lepiej z nim nie zaczynać!
—  Ale  trafił!  Ponieważ  to nieznany  drapieżnik,  więc  mamy I ehórzyć?
—- Jeszcze by czego! — żachnął się Mocny Głos. — Jesteśmy synami wojowników i nie cofamy się przed niczym!
—  Nie! — poparliśmy go wszyscy.
—  Tylko „nieznany drapieżnik" — zaśmiał się któryś z nas — dostał przed nami stracha i tak łatwo nie wydostaniemy go...
Okazało się, że stracha nie dostał.
Założyliśmy nad dziurą pętlę z wyjątkowo mocnej liny skórzanej i czekali ukryci w pobliżu. Czekaliśmy niedługo.
Kudłaty łeb znowu się wyłonił, tym razem więcej niż wprzódy. Zaciągnęliśmy pętlę i szarpnęliśmy z całych sił.
Rozległ się straszliwy ryk zwierza, ryk zadziwiająco podobny do krzyku bardzo rozgniewanego człowieka.
Struchleliśmy.
Na widok bestii, jaką nieopatrznie chcieliśmy wyciągnąć z jamy, niemal padliśmy z przerażenia. Takiego potwora jeszcze nie widzieliśmy. Miał szkaradne kły, okropne pazury, rozjuszone ślepia. Wyskoczył jak błyskawica i rzucił się prosto ku nam.
•— Pononka!  Serce!  — krzyknąłem bezwiednie, ledwie żywy.
Na nasze szczęście były przy nas wszystkie cztery psy, które natychmiast go opadły. Bestia porwała się na nie. Była raczej niewielka, nie większa niż mój  kundel Serce, ale o nieprawdo-
181
podobnej,  upiornej   sile  i  szatańskiej   zwinności.   Poczciwy  pie Serce pierwszy na nią natarł. W mgnieniu oka wżarła się w jego gardziel z taką dzikością, że mu prawie odgryzła głowę od ciała.
Reszta psów równocześnie runęła na wroga. Skamieniali z przerażenia, widzieliśmy przed sobą tylko skotłowaną masę szalonych cielsk, miotanych nienawiścią. Dziki zwierz, chociaż o połowę mniejszy niż każdy z psów, bronił się z zaciekłością dzie-sięciu potworów. Nie bronił się, lecz napastował. Wydawał przy tym wciąż owe półludzkie, wojownicze krzyki, które nas równie przerażały jak ta wściekła walka. Krew tryskała na wszystkie strony.
Po śmierci Serca trochę oprzytomnieliśmy i wycofali się na pobliską skałę, każdej chwili gotowi do ucieczki. Losy walki rozstrzygały się z błyskawiczną szybkością. Już nie było trzech psów dokoła bestii; jeden gdzieś przepadł nam z oczu. Walczyły tylko dwa. Nagle jeden z nich ostro zawył i z rozszarpanymi wnętrznościami legł nieprzytomny. Pozostał ostatni pies. Po-nonka.
—  Uciekajmy! — wrzasnął któryś z towarzyszy pełen grozy.
—  Uciekać! — krzyknął za nim Mocny Głos. Nie mieliśmy żadnej należytej broni.
Lecz wtedy usłyszeliśmy jak gdyby ludzkie rzężenie. Był to prawie głos konającego człowieka. Pononka wpił się kłami w gardło zwierza i targał nim na wszystkie strony. Bił jego cielskiem o ziemię, sarn się zataczał, ale puścił dopiero wtedy, gdy tamtemu zaczęły gasnąć oczy. Wówczas rzucił wroga na ziemię i bacznie pilnował, czy nie pozostał w nim ślad życia. Zwierz nie ruszał się. Pononka na znak zwycięstwa rozdarł mu cały brzuch.
Pononka miał rany i kulał. Pokuśtykał do swych dwóch nieżywych przyjaciół, Serca i tego drugiego psa, obwąchał ich, zawył żałośnie, potem zabrał się do lizania swych ran i znowu wył. Wtedy doszedł nas odgłos stłumionego charkotu. Pononka zerwał się i skoczył tak szybko jak mógł. Pobiegliśmy za nim. Na dnie niewielkiego wąwozu leżał nasz czwarty pies, dogorywający. Dziki zwierz zgryzł mu głowę. Biedaczysko miał ją szkaradnie spłaszczoną i na pół odgryzioną. Psisko jeszcze żyło, lecz odeszło od
182
mysłów. Gdy zbliżył się Pononka, myślało, że to wróg, i chciało
,ryźć. Po chwili skonało.
Nie żyła bestia, która nas tyle strachu nabawiła i tyle szkody ni wyrządziła, ale mimo to nikt nie śmiał jej dotknąć. Wyręczył ; Pononka. Chwycił ją kłami za grzbiet i choć z trudem, zawlókł 11 mmfalnie do obozu.
W obozie — dopiero krzyk i zgroza! Był to brązowy rosomak,
okrutny władca Gór Skalistych, najdziksze u nas stworzenie, po-
strach — pomimo niewielkiej postaci — nie tylko baranów i łosi,
.ile nawet pum i niedźwiedzi.
— Rosomak — mówili myśliwi — swą siłą i zwinnością pokona
niedźwiedzia!
Ojcowie postąpili z nami, chłopcami, wręcz bezprzykładnie: za-grozili, że sprawią nam baty, jeśli będziemy polowali zbyt daleko od obozu. Taka groźba dopiero uprzytomniła nam niebezpieczeństwo gór.
20. „Nigdy nie zabije, wilka"
R
_ j ADCHODZIŁA zima. Coraz częściej zrywały się w górach wichry i spadały na doliny, łamiąc drzewa i zdzierając nam namioty. Zaczęły się śnieżyce, czas było szukać miejsca na zimowe legowisko. Wkrótce znaleźliśmy odpowiednią kotlinę, otoczoną ze wszystkich stron górami i dającą ochronę od mroźnych wiatrów. Z tego miejsca myśliwi nasi odbywali samotne lub we dwójkę wyprawy w dalsze doliny i zakładali tam sidła. Po wielu dniach, a nieraz tygodniach, wracali do głównego obozu i przynosili bogatą zdobycz: skórki gronostajów, kun, bobrów, wydr, wilków i rysi czy innych zwierząt.
183
Ową zimę nazwaliśmy w naszym kalendarzu szczepowym ,,Zim;| Orlego Pióra", gdyż najważniejszym zdarzeniem była niezwykła przygoda tego wojownika. Warto opisać pamiętne wypadki już choćby dlatego, że rzucają ciekawe światło na stosunki małżeńskie wśród Czarnych Stóp i pozwalają wniknąć w ukrytą na ogół dziedzinę ich tkliwszych uczuć.
Orle Pióro, ów dzielny wojownik, którego komendant Whist-ler niesłusznie więził z trzema towarzyszami w Forcie Benton, należał do najlepszych naszych myśliwych. Jak wielu wybitnych łowców, Orle Pióro lubił polować w pojedynkę. Także i tej zimy w Górach Skalistych często wyruszał w knieję i zawsze wracał obładowany skórkami.
W tych czasach wśród Indian preryjnych jeszcze panował zwyczaj wielożeństwa. Orle Pióro miał tylko jedną żonę. Jako zdrowy, dzielny mężczyzna w sile wieku, zawsze zdobywał tyle żywności, że ognisko jego opływało w dostatek, a jednak myśliwy nie chciał mieć więcej żon niż tę jedną. Była to ładna, gospodarna kobieta, którą kochał szczerym uczuciem. Odznaczała się pogodnym umysłem i pilnością, dobrze przyrządzała pokarm, umiejętnie garbowała skórki, jakie znosił myśliwy -— słowem, sumiennie spełniała wszystkie obowiązki Indianki — tylko w jednym zawiodła: nie miała dziecka.
Indianie, jak wszystkie pierwotne narody, bardzo lubili dzieci — powiedziałbym, że więcej je lubili aniżeli wiele ludzi cywilizowanych — i posiadanie dziecka uważali za wielkie szczęście. Jeśli jaka żona nie miała u nas potomstwa, mąż mógł łatwo przeprowadzić rozwód lub — co najczęściej bywało ¦— przybrać sobie drugą i trzecią żonę w sposób uświęcony tradycją. Orle Pióro w swym strapieniu czasem bił się z myślami, czy nie powiększyć rodziny.
—  Czego się namyślasz? — przynaglali go przyjaciele, których miał wielu w obozie. — Na co czekasz? Bierz drugą żonę. Każda dziewczyna chętnie do ciebie przyjdzie...
—  Nie! ¦— odpowiadał Orle Pióro. — Nie mogę tego uczynić i nie chcę. Zbyt oddany jestem mej dobrej żonie.
—  Jesteś kiep! — wzruszali ramionami.
Orle Pióro był odmiennego usposobienia niż większość mężczyzn naszego szczepu: chciał pozostać przy jednej tylko żonie.
184
¦U
 ¦   .c*-.^.V?
"* -     ***** ~'tic '# świeżego mięsa,   niejeden  szary  niedźwiedź  padł   od   naszych
Mieliśmy zatrzęsienie kul...  (s. 179)
Po obrabowaniu szczepów preryjnych z ich terenów i wpędzeniu Indian do rezerw.iiń łowiska ich zagarnął biały traper, opasły, zarozumiały, pewny siebie.
Cały obóz znał troskę tego małżeństwa i matki nasze często posyłały nas, dzieciarnię, do namiotu Orlego Pióra, abyśmy .się tam bawili. Wiedziano, że tych dwoje lubi nawet obce dzieci, i w istocie Orle Pióro i jego żona okazywali nam serdeczność, jakiej nie zawsze doznawaliśmy w rodzinnym namiocie.
Minęły już trzaskające mrozy, zima miała się ku schyłkowi. Orle Pióro odbywał jedną ze swych wypraw w dzikiej okolicy na północ od obozu.
Gdy pewnego wieczoru budował sobie z gałęzi szałas na noc, w pobliskim gąszczu rozległo się przeciągłe wycie. Myśliwy chwycił za broń: wśród młodych jodeł, zasypanych śniegiem, przemknęła szara masa i stanęła. Był to wielki, leśny wilk. Zuchwały zwierz, jak to nieraz bywają wilki, bacznie śledził ruchy Orlego Pióra, zanim oddalił się bez pośpiechu.
Wytrawny myśliwy nie strzelił do niego. W półmroku strzał był niepewny, a szkoda było płoszyć zwierzynę.
Jutro się zobaczymy — pomyślał Orle Pióro.
Nazajutrz, skoro świt, Orle Pióro, uzbrojony w strzelbę i rakiety śniegowe, puścił się za zwierzem. W śniegu ostro rysowały się jego tropy i musiało to być niebywale potężne wilczysko, jak wynikało ze śladów jego łap. Wyraźnie odróżniały się od innych, mniejszych śladów. Z początku wiodły wzdłuż długiej doliny, potem skręciły w bok, w góry silnie zalesione, choć niezbyt wysokie.
Kilka godzin trwał ]ui pościg i przerzucał się od stoku do stoku, od doliny do doliny. Orle Pióro był wytrwałym i rączym biegaczem, a przy tym upartym. Nie dał się zwieść z tropu. Około południa poznał po śladach, że wilk, zapadając się w śniegu, zdradzał objawy znużenia. Ujrzał zwierza w oddali, oglądającego się na obniżonym zboczu za swym prześladowcą.
Witam cię, szary bracie! — uradował się myśliwy. — Rakiety człowieka mają więcej mocy czarodziejskiej niż twe wilcze łapy...
Dzień był wyjątkowo piękny i pogodny, choć mroźny. Po południu pogoda zaczęła się psuć. Na niebie wyrastały niepokojące chmurki. Wówczas Orle Pióro odkrył ze zdumieniem ślady dwóch łudzi,  idących w tym  samym,  co  on, wschodnim
185
kierunku. Ślady były z dnia poprzedniego. Lecz co go najbardziej zastanawiało, to nieomylne znaki, że ludzie musieli być chorzy lub śmiertelnie znużeni. Ledwie włóczyli nogami i co kilkaset metrów padali bezwładnie na ziemię. Łatwo przyszło myśliwemu wyczytać w śniegu, że to były dwie kobiety, Indianki.
Wilk również zauważył ich ślady i w dalszym biegu już ich nie odstępował. Może wilczym instynktem wyczuł słabość kobiet i knuł przeciw nim coś złego?
Orle Pióro doznał nagłego uczucia wrogości wobec drapieżnika.
Ach, to tak? — uśmiechnął się złowieszczo. — Lubisz mięso ludzkie? Domyślasz się łatwego żeru?
Myśliwy z każdej mijanej wyżyny wytężał wzrok, badając doliny przed sobą w nadziei odkrycia tam kobiet, lecz jeszcze były zbyt daleko przed nim. Zamiast kobiet powtórnie ujrzał wilka.
Przyśpieszył biegu. Z oczu nie spuszczał już zwierza ani ludzkich śladów. Na godzinę przed zachodem słońca gwałtowne, urywane podmuchy wiatru i małe trąby śnieżne nad ziemią zwiastowały zbliżający się huragan. Uderzenia wichru z każdą minutą przybierały na sile.
Wpadli między skaliste wzgórza, skąpo zalesione. Wilk biegł z coraz większym trudem, widać było, jak się chwiał od czasu do czasu.
Cóż on taki zmęczony? — dziwił się człowiek. — Może tylko udaje? Może chce mnie wciągnąć w jakąś zasadzkę?
Pierwotny umysł Indian wszędzie podejrzewał zawistne siły niewidzialne i złe duchy gotujące ludziom zgubę. Postępowanie wilka wydało się dziwne.
A tymczasem lada chwila należało oczekiwać rozpętania się śnieżnej burzy. Orle Pióro pędził na wyścigi ze zbliżającą się nawałnicą. Wiedział, że gdy zacznie padać śnieg, straci ślady i wilka, i kobiet.
Wilk biegł kilkaset metrów przed nim. Zmierzał wprost do małego lasku świerkowego, wyrastającego z oddali. Było to jedyne schronienie w całej okolicy i wyglądało jak ciemna wyspa w morzu śnieżnej  bieli. Do tego lasku wiodły również ślady kobiet.
186
Właśnie zachodziło słońce z dwoma złowieszczymi kręgami dokoła swej tarczy. Orle Pióro starał się dostać wilka jeszcze przed laskiem, lecz nie zdążył. Zwierz wpadł przed nim do zarośli i znikł
/ oczu.
Lasek nie był rozległy, miał może sto kroków średnicy. Myśliwy obiegł go dokoła. Wilk z gąszczu nie wyszedł, nie było jego śladów wyjściowych. Lecz co ciekawsze, myśliwy nie znalazł także śladów wyjściowych i dwóch Indianek. Weszły do lasku i nie wyszły. Musiały być gdzieś w środku razem z wilkiem.
Gęste, czarne obłoki zawisły nad laskiem i czyniły wrażenie upiorów. Szła od nich zgroza. Zaczął padać puszysty śnieg, szybko
ciemniało,
—¦ Ho  ho!  — wrzasnął  myśliwy  z  całych sił.  — Ko-bie-ty!
Starał się przekrzyczeć burzę. Wicher rozhuczał się na dobre, targał konarami świerków we wszystkie strony.
Nikt nic nie odpowiadał. Orle Pióro odwiódł kurek od strzelby i wszedł w gęstwinę. Przechodził z miejsca na miejsce i wciąż wołał, lecz daremnie. Kobiety nie słyszały go.
Albo boją się odpowiedzieć, albo... — przeszło mu przez głowę, ale zaraz porzucił niedorzeczną myśl.
Burza szalała. Wszystko dokoła trzeszczało, trzęsło się, huczało, wyło. Nawet w lasku trudno było ustać na nogach. Orle Pióro wyszukał kotlinkę dogodną na obóz, narąbał gałęzi i suchego drewna. Nagle zauważył wilka, śledzącego go spod niedalekiego krzewu. Sięgnął ostrożnie po strzelbę, wymierzył między błyszczące w półmroku ślepia i pociągnął za spust. Trzask kapiszonu — więcej nic. Żadnego strzału. Niewypał.
Cały się wzdrygnął, mrowie przeszło mu po plecach. Czyżby to nie był zwykły wilk, lecz wysłannik sił nieczystych?
Ale myśliwy nie stracił panowania nad sobą. Skostniałymi palcami otworzył róg i nasypał suchego prochu na panewkę. Ręce mu drżały. Przez cały ten czas zwierz nie ruszał się z miejsca, oddalony o niespełna dwadzieścia kroków. W ciemności świeciły mu się oczy.
Stał jak urzeczony aż do czasu, gdy Orle Pióro ukończył nabijanie. Wtedy — jakby dokładnie wiedział kiedy właściwa chwila — dał susa w gąszcz i przepadł. Uciekając zawył. Znowu zaparło
187
oddech myśliwemu. Wycie wilka wydało mu się jakieś inne ni/, zwykle, zagadkowe. Czyżby ludzkie?
— «Ha — zamruczał do siebie — nie była mi przeznaczona jego skóra.
Gdy obnażoną dłonią potarł swe czoło, stwierdził z osłupieniem, że pomimo mrozu całe miał zroszone potem.
Podjął na nowo budowę szałasu. Podczas przerwy między jednym uderzeniem wichru a drugim usłyszał osobliwy dźwięk. Nadstawił uszu i gdy odgłos doleciał go po raz drugi, zerwał się ńa nogi. Było to jakby kwilenie dziecka.
Czary! ¦— żywiej zabiło mu serce. — Zaczarowany las.
Potem chwycił go inny rodzaj lęku:
A może ja postradałem zmysły? Może huragan zwodzi moją duszę przed śmiercią?
Orle Pióro miał mężne serce. Nawet teraz, gdy dygotał z bo-jaźni przed złymi duchami, nie chciał ginąć bez walki. Chwycił mocno w garść nabitą strzelbę i poszedł w kierunku domniemanego głosu.
Noc była już całkowicie ciemna, śnieg sypał w oczy. Myśliwy, prawie nic nie widząc, macał przed sobą rękoma. Wtem o coś potrącił nogą i prawie upadł. Myślał, że to pień. Dotknął przedmiotu, namacał. Zrozumiał. Leżał tam martwy ,człowiek: Indianka.
Odkrycie to podziałało kojąco na niego. Zwłoki były naturalnym wynikiem rzeczywistego świata zmysłów i nie miały w sobie nic upiornego.
Wtem drgnął: znowu dźwięk jakby stłumionego płaczu dziecka. Czyżby go jednak opętało? Okrążył zwłoki Indianki raz i drugi. Odgłos załamywał się w wichurze i dochodził to z tej, to z tamtej strony, a może nawet jakby z góry?
W końcu Orle Pióro oparł się o pień drzewa. Zawodzenie usłyszał nad sobą. Spojrzał w górę i jakiś kształt zamajaczył mu między gałęziami. Sięgnął. Był to koszyk, w jakim Indianki zwykle noszą dzieci. Koszyk wisiał wysoko, ażeby nie dosięgły go z ziemi dzikie zwierzęta, a w środku leżało zawinięte w skóry żywe dziecko. Miało kilka miesięcy.
Myśliwemu serce zabiło młotem. Teraz wszystko zrozumiał i odleciały od niego wszelkie strachy. Zalała go fala radości i lęku.
188
Ludzkiego lęku o życie dziecka. Rozniecił wielkie ognisko, chociaż wśród burzy nie było to łatwe. Dziecko opatulił w swój koc i przez całą noc ogrzewał je swym ciałem. Pemikanu, suszonego mięsa, nie chciał mu dać w obawie, że nieodpowiedni pokarm zaszkodzi
niemowlęciu.
O świcie porwał się z posłania i wyszedł na skraj zarośli. Nocna burza minęła. Od jego zręczności jako myśliwego i od szczęśliwego przypadku zależało teraz życie dziecka. Następna godzina musiała rozstrzygnąć. Rozstrzygnęła na korzyść życia. Orle Pióro założył sidła i w krotce schwycił żywego zająca, innego zastrzelił. Co tchu wrócił do szałasu i z upolowanego zwierzęcia wycisnął do ust głodnego dziecka tyle krwi, ile się
dało.
Następnie związał z kilku drzewek proste sanki, umieścił na nich zwłoki kobiety, koszyk z dzieckiem przypiął sobie do pleców i pędem ruszył w drogę powrotną. Szukał chwilę w lasku, lecz drugiej kobiety nie znalazł. Około południa dał dziecku do picia krwi z drugiego zająca, którego dotychczas trzymał żywego, a wieczorem po szalonym biegu dobrnął do celu: przybył do obozu naszej grupy z dzieckiem żywym i zdrowym.
Wręczając chłopczyka swej żonie rzekł radośnie:
—  Oto nasze dziecko. Już nie będzie trosk w naszym namiocie. Będziemy szczęśliwi!
Jeszcze tej nocy zebrała się starszyzna w namiocie Orlego Pióra i przy wesołym ognisku z uwagą słuchała opowieści o jego przygodzie. Pochwaliła zamiar usynowienia dziecka. Ponieważ wszyscy lubili i cenili Orle Pióro, dzielili jego radość.
—  To wesoła nowina! — mówił wódz Krocząca Dusza. — Lecz nie wiem, czy zauważyłeś coś na zwłokach kobiety, która niezawodnie była matką chłopczyka?
—  Dokładnie jej się nie przyglądałem — odrzekł Orle Pióro.
—  To przyjrzyj się. Po jej mokasynach i jej naszyjniku przekonasz się, że należała do szczepu Wron, i to właśnie do grupy Okotok, naszych najzawziętszych wrogów.
—  Hauk! — przeszło zdumienie po obecnych. Orle Pióro był zaskoczony, lecz żachnął się:
—  Mimo to nie wyrzeknę się dziecka!...
189

—  Nikt tego nie wymaga od ciebie! — oświadczył wódz. • Przeciwnie, cieszymy się! Stwierdzam tylko, że po raz pierwszy szczep  nasz zetknął  się z  Wronami  Okotok  na polu  przyjaźni, a nie walki.
—  To dziwne, to dziwne! — rozległy się głosy w namiocie.
¦— To dziwny i znamienny przypadek! — odezwał się czarownik Kinasy. — Wchodzą nowe czasy na nasze prerie i góry.
Wtem doleciało nas z pobliskiego wzgórza wycie wilka. W namiocie zapadła cisza.
—  Wilk! — zawołał Orle Pióro. — To on, to ten sam wilk! Ten sam, który wskazał mi drogę do dziecka!
—  Ech tam, nie wierzę w takie cuda! —¦ bąknął stryj Huczący Grzmot, biorący wszystko na rozum.
Orle Pióro podniósł rękę nad ogniskiem i rzekł uroczyście:
—  Nigdy odtąd nie zabiję wilka! Wilki to moi bracia! Następnie   zwrócił   się   do   dziecka   i   nadał   mu   nazwę   Brata
Wilka.
Brat Wilka wyrósł na dzielnego człowieka i życie swe poświęcił szlachetnej pracy nad zacieśnianiem węzłów przyjaźni między szczepami Indian. Lecz zanim wypłynął na szersze wody, spełnił jako dziecko równie piękne zadanie: zacieśnił węzły małżeńskie i wniósł słońce do namiotu Orlego Pióra.
Dlaczego mnie, Małego Bizona, ta przygoda Orlego Pióra szczep gólnie obchodziła i wzruszała? Gdy Brat Wilka wyrósł, stał się już jako chłopiec moim najserdeczniejszym przyjacielem, i przyjaźń ta przetrwała, piękna i niezmącona, przez dojrzały wiek. Jakiż to dziwny los: Wrony Okotok zabili mego przyjaciela lat dziecięcych, Kosmate Orlątko, ale potem z ich rodu przyszedł Brat Wilka.
I. Dzikie mustangi
Z,
190
__I IMA szybko odchodziła. Nie — odbiegała. Od zachodu coraz
częściej gnały wiatry i pod ich ciepłym tchnieniem kurczyły się Śniegi. Zbocza górskie pierwsze zrzucały z siebie białą pokrywę. My także zdejmowaliśmy naszą ciepłą odzież zimową. Gdzie szara ziemia pokazywała się na słońcu, tam natychmiast z jej powierzchni wyłaniała się świeża trawa. Jej wiosenny uśmiech zawsze witaliśmy z radością, ale tej wiosny radość była wyjątkowa.
Wcześnie zwinęliśmy obóz i ruszyli w kierunku północno-za-chodnim. Bez marudzenia mijaliśmy wielkie rzeki — dorośli jedną nazywali rzeką Kolumbia, na inną mówili, że to rzeka Frazera — i tak spiesznym marszem wnikaliśmy w głąb krainy, zwanej przez białych Kolumbią Brytyjską. Wschody słońca zastawały nas już w pochodzie i dopiero o zmierzchu wieczornym rozbijaliśmy namioty na noc.
—  Czemu się tak śpieszymy? — pytaliśmy rodziców, ale oni, zajęci sprawami marszu, niewiele mieli dla nas czasu.
W tym okresie częściej zajmowali się nami, młodzieżą, starsi wojownicy, nasi zwykli wychowawcy, ustanowieni przez- radę szczepową.
—  Chcecie wiedzieć, czemu się tak spieszymy? — mówili. — Spójrzcie na tę trawę, widzicie?
—  Widzimy.
—  Szybko wyrasta, prawda?
—  Bardzo szybko.
—  A czy wiecie, po co wybieramy się w tę daleką wyprawę? Było to bardzo śmieszne pytanie, ale mimo to grzecznie odpowiadaliśmy:
—  Ażeby nałowić dzikich mustangów.
—  Słusznie. Otóż wczesna wiosna jest jedynie odpowiednią porą na te łowy. Konie są teraz najsłabsze i najmniej czujne. Czy wiecie, dlaczego?
Nie wiedzieliśmy.
—  Po zimowym głodowaniu dzikie konie napychają się świeżą
191

trawą i od niej wszystkie chorują na żołądki. Bolą je brzuchy do tego stopnia, że bestie są mniej rącze i mniej bystre. Z tego osłabienia korzysta Indianin.
—- A czy to prawda, że dzikie mustangi kołują? — zapytał Mocny Głos.
—  Kołują? Jak to rozumiesz?
—  Że spłoszone przez człowieka, uciekają, ale potem zataczają koło i wracają na to samo miejsce.
—  Tak,   Mocny   Głosie,   to   prawda!   Mustangi   chcą   się   widocznie   przekonać,   kto   im   zakłócił   spokój.   Tak,   to   prawda. Są  ogromnie  ciekawe,  i  ta  ich  ciekawość  staje  się  często  ich zgubą.
—  Dlaczego zgubą?
—  Bo Indianin może je wtedy łatwiej złapać. Gdyby uciekały prosto przed siebie, w jednym kierunku, byłyby jak kule wystrzelone w dal ze strzelby. Stracone dla myśliwego...
Odważyłem się i ja coś zapytać:
—  A wilki? Paskudne wilki? Czy one też kołują?
Podczas naszych wędrówek na północy prawie zawsze postępowało za nami niepożądane towarzystwo wilków, nie opuszczających nas dniem i nocą. Jak uporczywy wróg stale nas śledziły z oddali. Wojownicy często zasadzali się na nie podczas pochodu i czasem ubijali drapieżnika, ale to niewiele pomagało. Wnet dochodziło nas znamienne wycie i w oddali sunęły, równolegle z naszym pochodem, szare, złowróżbne postacie.
Pytanie moje wprawiło wychowawców w kłopot i wywołało nawet spór. Niektórzy twierdzili, że wilki kołują tak samo jak mustangi, ale większość starców była innego zdania: że to nie ciekawość sprowadzała je do nas, lecz chęć rabunku. Wilki uważały nas za stado zwierzyny i węszyły żer.
My, dzieci, baliśmy się wilków jak złego ducha.
—  Nic ci nie zrobią — uspokajał mnie ojciec. — W pobliżu obozu rzadko napadają na ludzi, i to tylko zimą, jeśli są bardzo głodne.
—  To czemu za nami wciąż kroczą? — pytałem.
—  Szare   wilki   przepadają   za   jednym   przysmakiem:   psim mięsem.
Pomyślałem z niepokojem o kochanym Pononce. Po prawdzie
192
cne to psisko nawet rosomaka zagryzło po ciężkiej walce/ale dałoby radę kilku leśnym wilkom?
Podczas  naszej  wędrówki ku pastwiskom dzikich  mustangów iraz  więcej   spotykaliśmy tych  drapieżników.  Bezczelne  i  na-¦ętne, nocami podchodziły pod obóz na rzut kamienia. Ich wy-ic rozlegało się często tuż za naszym namiotem.  Było w tym i kresie kilka krwawych starć w ciemnościach. Słyszeliśmy przeraźliwe  użeranie,  trzask gałęzi,  nagłe skowyty  i  jęki.   Myśliwi zrywali się z namiotów, strzelali w powietrze. Rano były tylko ślady krwi i brakowało jednego lub dwóch psów.
—  Głupie,   lekkomyślne  kundle!   — mówił  brat  Mocny   Głos o tych, co zginęły.
—  Co gadasz?! — przeczyłem mu zaperzony. — Walczyły z wilkami o nasz obóz. Broniły nas...
—  Broniły, ale jak? To nie sztuka dać się pożreć przez wilki. Sztuka zwyciężyć!
Ojciec jak zwykle rozstrzygał nasz spór, Przyznawał słuszność każdemu z nas, tylko kazał nam połączyć obydwa poglądy. Nierozważny zuch budził równą pogardę, jak tchórzliwy filut. Natomiast kto umiał pogodzić odwagę z roztropnością, stawał się wielkim wojownikiem zarówno w szczepach ludzkich, jak wśród psów.
—  Psy, które zginęły — kończył ojciec naukę — były śmiałe, lecz z pewnością zbywało im na rozumie.
—  Czy wojownik, który ginie w walce, nie ma rozumu? — pytałem.
Na to ojciec dość zawile tłumaczył, że tak nie jest, że śmierć może dogonić każdego wojownika, nawet roztropnego, a roztropność jest tylko jak dobra tarcza: zazwyczaj broni, czasem zawodzi. Ale ja myślami wybiegałem do mego Pononki.
Czy Pononka może zginąć? — nasuwało mi się pytanie.
Pononka sypiał zwykle razem ze mną. Teraz nie chciał. Natarczywość wilków wywabiała go spod namiotu i pies co noc wyrywał się do walki. Nad ranem dopiero wracał do mnie, mocno potargany. Miał często krew na sobie.
—  Nie obawiaj  się o niego — zapewniał mnie ojciec. — Pononka ma  cechy prawdziwego  wojownika.  Nie brak mu  prze-
Mały Bizon
193
zorności. Wiele w nim krwi wilczej. Nie zapędzi się tam, gdzie nie trzeba.
Mimo to lękałem się. Dobry brat Mocny Głos, chcąc mnie uspokoić, czuwał kilka nocy przed namiotem z łukiem w ręku. Z tego łuku ubił ostatniego lata jałówkę bizona, teraz chciał upolować wilka. Kilka razy widział podejrzane cienie, lecz nie zdobył się na strzał w obawie trafienia psa. Tymczasem dokoła nas zaczęły dziać się ważniejsze wypadki i przykuwać naszą uwagę. Sprawa wilków schodziła na dalszy plan.
Zwiadowcy nasi znaleźli świeże tropy dzikich koni. Zwierzęta ciągnęły daleko przed nami. Chociaż niewidoczne dla nas, wcześnie odkryły nasz obóz: dwukrotnie zataczając koło, nawracały i podchodziły do nas od tyłu. Wyczytaliśmy to wszystko ze śladów. Dopiero na piąty dzień tej gry w ciuciubabkę zobaczyliśmy samo stado.
Rodzice pozwolili nam, chłopcom, wyjść na szczyt wzgórza i przypatrzyć się mustangom. Stado, oddalone o milę nieledwie, pasło się spokojnie na zboczu niewysokiej góry. Były tam mustangi najróżniejszej maści i z daleka czyniły wrażenie czegoś niezwykle pstrokatego. Ale co nas najbardziej zdziwiło, to ich wielka ilość.
—  Będzie jakie sto! ¦— ocenił Płaski Śnieg.
—  Więcej! Znacznie więcej — zawołał Mocny Głos. — Ja liczę na dwieście!
—  A ja mówię, że ich tysiąc! — palnąłem głośno, będąc bardzo podniecony.
Nasze słowa usłyszał jeden z wojowników-starców i podchodząc uśmiechnął się pełen dobrodusznego szyderstwa:
—  Oj, wy, Sokole Oczy, jacy to kuci znawcy!
—  A ile ich tam jest? — zapytał Płaski Śnieg.
—  Ponad czterysta, a mniej niż pięćset — oświadczył wojownik.
—  Pięćset!  —  powtórzyliśmy  z  przejęciem.   —  Pięćset  koni! Jak wielkie pasło się tam bogactwo! Sam widok był tak okazały,
że oszałamiał i urzekał indiańskie serca.
Mocny Głos, najprzezorniejszy z nas wszystkich — miał przecież prawie dwanaście lat — niepokoił się, że stoimy odkryci na wierzchołku wzgórza.
—  Mustangi jeszcze nas zobaczą!
—  .One już dawno nas zauważyły!
Wojownik pochwalił brata, ale zapewnił, że to nic nie szkodzi:
—  Nawet dobrze, że nas widzą z daleka! Niech się przyzwyczają do ludzi!
Chociaż oddaleni o blisko milę, dobrze odróżnialiśmy poszczególne konie. Niektóre czasem wykonywały żywe, sprężyste ruchy.
—  Jakie ogniste! — zachwycał się Mocny Głos.
—  Te brązowe — zauważył Płaski Śnieg — to nawet nie wyglądają jak konie. Podskakują jak jelenie!
—  Tak! — przyznał mój brat. — Ale to jednak konie. Obejmowaliśmy je pożądliwym wzrokiem, ciągle w obawie, że
lada drobnostka, a spłoszone stado pomknie jak wicher i przepadnie hen, za widnokręgiem.
—  Pomknie, to możliwe, ale już nam nie przepadnie! — uspokajał nas doświadczony wojownik.
Mocny Głos pierwszy odkrył konia, który, jak łatwo poznaliśmy, był wodzem i władcą stada. Wspaniały, sinostalowy ogier. Trzymał się na uboczu, a skubiąc trawę bezustannie podrywał głowę i badawczo rozglądał się dokoła.
—  Tak, to ich wódz! — potwierdził wojownik. — Jego musimy mieć najwięcej na oku!
—  Dlaczego?
—  Stado tylko jego słucha i na niego zważa. Gdzie on pobiegnie, tam i cała reszta. To nasz wielki wróg.
Natychmiast łowcy przystąpili do wykonania dobrze przemyślanego planu. Działanie swe opierali na głębokiej znajomości zwyczajów dzikich koni i w pierwszym rzędzie zmierzali do tego, by płoche zwierzęta różnymi sztuczkami oswoić z widokiem ludzkich postaci. Przebiegłość szła w parze z cierpliwością. Więc obóz ciągnął dalej   w  dotychczasowym kierunku,  bynajmniej   nie  ukrywając
k;, a tylko kilkunastu łowców, również całkiem otwarcie, zwróciło się w stronę stada. Byli częściowo na koniach, częściowo pie-
/.o. Chcieli przede wszystkim ściągnąć na siebie uwagę mustan-
ów. Już z wielkiej odległości myśliwi zaczęli nawoływać łagod-
lym głosem:
—  Hej hej! Ho ho! Ha ha!
194
195
Wszystkie konie jak jeden zadarły głowę w stronę tych kilkunastu łowców i stanęły nieruchome. Łatwo nam było wyobraź i*. ¦ sobie ich płonące ślepia, wlepione w zbliżającą się gromadkę ludzką. Cóż to był za przejmujący widok: stado ani nie drgnęło przez dobre kilka minut.
¦—¦ W kamień chyba się zamieniły, patrz, Bizonku! — westchnął Mocny Głos. — Prawdziwie w kamień...
Kroczyliśmy w głównym pochodzie, razem z kobietami i resztą mężczyzn, ale mimo że z daleka, mogliśmy doskonale śledzić całe widowisko jak na dłoni.
—  Może konie będą tak stały i stały,  dopóki nasi nie zbliżą się zupełnie? — wyrzekłem.
—  Phi — zaprzeczył brat pogwizdem.
Jeszcze ust nie zamknął, gdy ogier-przewodnik podskoczył i głośno parskając, rozpędził się prosto w stronę łowców. Wyglądało, jak gdyby zamierzał ich roztratować.
—  Chce odstraszyć natrętów! —¦ wyjaśnił nam wojownik. Inny wychowawca zawołał z nutą uniesienia i zachwytu w głosie:
—  Patrzcie, chłopcy! To zuch nad zuchy! Nie boi się ludzi!
—  A nie rozmiażdży naszych? — zapytał ktoś.
—  Zobaczymy.
Stado natychmiast runęło za przewodnikiem. Rzekłbyś, wojenny napad dzikiej hordy. Wśród łomotu kopyt rozlegało się zajadłe prychanie zwierząt. Szeroko stawiane nogi twardo biły o ziemię!
Widok był tak groźny, że niektóre kobiety nie ukrywały swego lęku, wydając tłumione okrzyki, a kilku malców uderzyło w płacz. Mnie także zaczęła ogarniać trwoga, ale zwalczyłem ją, bo na widowisko patrzyłem oczyma wychowawcy: widziałem tylko porywaj ącą odwagę zwierząt i. podziwiałem j ą.
Lecz do napaści nie doszło. Zanim mustangi dosięgły łowców, zaryły się kopytami w ziemię i utknęły w tumanach kurzu. Oddalone nie więcej niż sto kroków od ludzi, przyglądały im się przez chwilę. Następnie zawróciły, uchodząc bez pośpiechu.
Skarogniady ogier nie poszedł za nimi. Jeszcze widocznie całego gniewu nie wyładował. Musiał naurągać wrogom do syta. Par-
19S
! na nich, prychał, kwiczał. Wściekle potrząsał głową, stawał a. To gwałtownie odbijał się od ziemi wszystkimi kopytami
raz, to zakręcał w powietrzu szalone młynki. Potem ogon wojowniczo osadził, łeb sztywno wyciągnął ku łowcom i rżał na nich,
ił dziko, rżał obelżywie. Rzucał na nich całą swą zwierzęcą po-ardę. Dopiero spełniwszy to, zawrócił również jak inne konie i lekkim kłusem popędził za stadem.
__ O,  wspaniały władco!   —  rozkoszował  się nasz  wojownik
i prawie że śpiewał na cześć ogiera. — Kto cię posiędzie, sam zostanie wodzem wśród łudzi! To mi wojpwnik, to bohater! Na-klął na ludzi, a powygrażał im! Zuchwały diabeł!
22. Wspaniały ogier-zabójca
IĘĆ dni trwało cierpliwe podążanie śladem mustangów. Zachowywaliśmy się powściągliwie, licząc na to, że zwierzęta, wiedzione końską ciekawością, będą do nas wracały. I w istocie kilka razy nawróciły. A gdy okazywały chęć opuszczenia nas na dobre, nasi jeźdźcy doganiali stado i dokonywali swych śmiesznych a chytrych zabiegów. Osiągali pełne powodzenie. Konie z każdym dniem stawały się mniej pierzchliwe. W końcu myśliwi mogli głośno wołać do siebie i dokazywać w pobliżu stada, a mustangi spokojnie skubały dalej trawkę. Dopiero z odległości mniejszej niż sto kroków powoli ustępowały ludziom. Przekonały się, że owe dwunożne istoty nie były groźne: wiele czyniły hałasu, lecz żadnej nie wyrządzały krzywdy.
Ruchliwe to były dni wielkiej dla mnie szkoły. Poznawałem tajniki natury zwierzęcej jak nigdy dotąd. Grupa nasza o niczym innym nie myślała tylko o mustangach, a rozmowy doro-
197
słych przy wieczornych ogniskach były dla mnie jak pouczające nauki. Otwierała się przede mną dusza zwierząt tak dla nas ważnych, że bez nich życie nasze byłoby jednym pasmem udręki i tarapatów.
Mustangi miały dziwne usposobienie. Cichych, niewidzialnych wrogów bały się jak diabła. Od kilku wieków niebezpieczeństwa i śmierć czołgały się milczkiem za nimi: przychodziły od skradających się wilków, niedźwiedzi, jaguarów czy pum. Nieznaczny szelest w trawie mógł wywołać obłędny popłoch przewrażliwionych koni i ucieczkę całego stada na łeb na szyję. Natomiast za nic miały hałas, nawet ogłuszający, jeśli tylko znały jego źródło. Dlatego łatwo przyzwyczaiły się do naszych wrzaskliwych łowców. Istoty tak jawnie postępujące nie knuły — w doświadczeniu mustangów — złych zamiarów. Podstępu ludzkiego stado nie znało.
— Widziałem raz — przypomniał sobie stryj Huczący Grzmot — stado dzikich mustangów w Colorado. Pasło się tuż obok wielkiego pasa żelaznego, toru kolejowego. Przejeżdżał pociąg z piekielnym turkotem, że aż serce mogło uciec mi w pięty. A mustangi nic! Na huczącego smoka patrzały z niewzruszoną obojętnością. Znały już koleje...         i
Cała nasza grupa gorączkowo przygotowywała się do końcowej obławy i sprawiała wrażenie prawdziwego obozu wojennego. Wielu myśliwych wraz z kobietami opuściło nas na kilka dni przed ostatecznym uderzeniem i gdzieś daleko budowało zasieki na matnię. W tym kierunku pozostali łowcy popędzali stado. Trzeba było wiele dowcipu i czujności, by dzikie zwierzęta nie pokrzyżowały w ostatniej chwili zabiegów. Jako naturalną pułapkę wybrano niezbyt szeroką dolinę-wąwóz o stromych, skalistych brzegach. W najwęższym jej miejscu przecięto ją ogrodzeniem ze ściętych drzew i z kamieni, u wejścia zaś do doliny utworzono z zasieków rodzaj olbrzymiego leja. Przez tę szeroką gardziel zamierzano wpędzić stado do wąwozu. Ażeby mustangi zbyt wcześnie nie wyśledziły zasadzki, wszelkie ogrodzenia pokryto gałęziami rosnących tu licznie świerków.
Wreszcie wszystko było gotowe. Stado szczęśliwie doprowadzono w pobliże wylotu pułapki. Nikt nie kładł się do snu. Krótko po
198
zachodzie słońca część naszych wojowników wybiegła z obozu, by zawczasu ustawić się na stanowiskach, przedłużających wejściowy lej do matni. Obława wymagała sprawnej organizacji i zupełnego zgrania, a drobne niedopatrzenie groziło rozbiciem całego przedsięwzięcia. Cała grupa brała w nim udział. Po północy również nas, dzieci, wyprowadzono z obozu. Brat Mocny Głos trącił mnie w bok i kazał mi wytężyć słuch.
Po chwili zapytał:
—  Czy słyszysz?
Słyszałem tylko zwykłe nocne odgłosy na prerii, nic nadzwyczajnego: jakieś odległe wycie wilka kujota, a potem gdzieś pohukiwanie sowy. To słyszało się co noc.
—  Czy słyszysz? — powtórzył brat.
—  Nic nie słyszę — odrzekłem. — Nic osobliwego.
—  Toś  głuchy,   Mały  Bizonku!   —  oświadczył  karcącym  głosem. — Wyrośniesz na ciamajdę, a nie na wojownika!
Mocny Głos był co prawda o kilka lat starszy ode mnie i kochaliśmy się bardzo, ale czasem zbyt wiele sobie pozwalał. Nie lubiłem tego.
—  A ty, wielki wojowniku, słyszysz coś? — prychnąłem rozdrażniony. — Czy konie tętnią ci już, po uszach?
—  Konie jeszcze nie ¦— odparł. — Ale słyszę naszych ludzi. Po chwili nasłuchiwania stwierdziłem:
—  Ja ich nie słyszę.
—  A ja słyszę ich bardzo wyraźnie — dręczył mnie brat z całym spokojem — i to nawet w kilku miejscach.
Zaczęło przejaśniać mi się w głowie.
—  Czy wycie wilków? — zapytałem szybko.
—  Ehem — zbył mnie niedbałym pomrukiem. — Wilki i sowy...
O, teraz noc nabrała innego życia. Oczywiście! Ale ze mnie naprawdę gapa! W dalekich ciemnościach brzmiały zwierzęce od-głosy i teraz wiedziałem, że to znaki naszych łowców. Tak samo porozumiewali się wojownicy przed każdą bitwą.
Mocny Głos nie chciał iść razem z nami, młodymi, lecz uparł się, by towarzyszyć dorosłym myśliwym i być tam, gdzie dokonywano najważniejszej pracy. W ostatnich dniach brał udział w odpowiedzialnym zadaniu przyzwyczajania dzikich koni do wi-
199


doku ludzi i dobrze się zasłużył, więc teraz pozwolono mu pójść z ojcem w oddziale naganiaczy, przeznaczonych do pędzenia stadu w pułapkę.
My, młodsi chłopcy, udaliśmy się razem z kobietami do wylotu zasadzki. Tam ustawiono nas pod zasieką i kazano czekać w największej ciszy. Zabroniono nawet szeptać. Niezmącony spokój zalegał całą przegrodę dokoła nas. Z jednej strony majaczyły zarysy doliny, przeznaczonej do obławy, z drugiej strony w ciemnościach rozpływał się step, na którym gdzieś niedaleko spoczywało stado, jeszcze nieświadome swego losu. Wilcze i sowie okrzyki wywiadowców dawno ustały, łowcy zajęli posterunki i wyczekiwali końca nocy. Panował przejmujący chłód wczesnowiosenny. Skuleni na ziemi, drżeliśmy z zimna i pewnie jeszcze więcej z podniecenia.
Jaśniejsza smuga na wschodnim nieboskłonie zaostrzyła naszą czujność. Zaczynał się świt rozstrzygającego dnia. Natężaliśmy słuch. Przebudził się w pobliżu jakiś ptaszek stepowy, raz sennie zaświergotał i znowu zapadł w milczenie. Wtem — co to? Czy to inny ptak?
¦— Ho hoo! -— szło z oddali cichuteńko niby tchnienie muskającego wietrzyka.
— Ho hoo! — znowu po chwili rozległ się odgłos, przytłumiony, lecz już wyraźniejszy.
Poznaliśmy głosy naganiaczy, łagodnie budzących mustangi. Między nimi był ojciec z bratem, Mocnym Głosem. Niebo na wschodzie przybladło, najbliższe krzaki wyłoniły się z mroku.
Nagle doleciał nas inny dźwięk. Zrazu tylko szmer. Szmer zbliżał się szybko, potężniało głuche dudnienie kopyt. Mustangi pędziły prosto na nasze stanowisko. Równocześnie dały się słyszeć z różnych stron skowyty wilków; to zaczajeni myśliwi przesyłali sobie znaki, ażeby stado utrzymać we właściwym kierunku.
Coraz donośniej tętniła ziemia od uderzeń kopyt. Stado było już w popłochu. Konie rżały z przerażenia. Ponad tym zamętem różnych głosów rozpoznawaliśmy donośne, głębokie trąbienie, ni to ryk pumy, "ni to sapanie rozjątrzonego byka. Tak okazywał swą wściekłość olbrzymi szary ogier, władca stada.
200
Pędził na czele mustangów, wyprzedzając je o spory kawał. Ujrzeliśmy go. Furia złości i siły. Głową rzucał w prawo i w lewo,   jakby  wypatrując  wroga;   gdy  przebiegał   obok   nas,   wy~
iczyliśmy   na   pnie   ogrodzenia,   krzyczeli   co   sił   i   machali
rękoma.
—  Hu hu! — ryczałem, aż mnie gardło bolało. — Koński wodzu,
naprzód, naprzód do doliny!
—  Tam w dolinie smaczna trawa, ha!
—  Będziesz wierzchowcem Kroczącej Duszy!
—  Hu hu!
Naganiacze, pędzący stado do przodu, wrzeszczeli również wniebogłosy. Mustangi, tak parte z tyłu i z boków, odchodziły od zmysłów i ślepo waliły w gardziel swego przeznaczenia. Gładkie  grzbiety  koni  płynęły  obok  nas,  jak rozkołysane  fale
morskie.
Naraz ogier zarył się w ziemię niedaleko mego stanowiska i zatrzymał się. Niezawodnie spostrzegł przed sobą coś podejrzanego. Usiłował powstrzymać również stado, lecz byto to ponad jego siły. Po raz pierwszy masa okazała się nieposłuszną jego woli. Niepohamowany jej rozpęd popychał go naprzód.
W ogiera jak gdyby piorun trząsł. Nigdy widocznie władca nie doznał takiej klęski ani upokorzenia. Wykonał szalony skok w górę i zarżał przeraźliwie. Myślałem, że pęknie z pasji. Ón nie rżał: przeklinał: Złorzeczył stadu, ziemi, światu całemu. Chciał rzucić się na wszystkich. Gryzł dokoła wszystkich sąsiadów. Piekielne kwiki przeszywały powietrze. Lecz stada nie powstrzymał. Panika była silniejsza niż on. Nikt go nie słuchał. Ulegając przemocy, sam porwał się na nogi i mknął znowu przed siebie, w samą paszczę pułapki.
Nigdy nie widziałem tylu koni w jednym zbitym stadzie. Biegły i biegły. Wzniecały okropne chmury kurzu i czasem ginęły nam z oczu. Na samym końcu człapały kulejące źrebaki, które w zamęcie pogubiły swe matki. Gdy ostatnie z nich wpadły do doliny, wszyscy podążyliśmy za nimi i przerzucili zasieki od jednego brzegu wąwozu do drugiego. Konie były w matni. Ludzie odnieśli zwycięstwo nad siłami przyrody. Nie posiadaliśmy się z radości. Słońce właśnie wschodziło.
201
Z dala ujrzałem ojca i Mocnego Głośa. Co' tchu skoczyłem do nich. Byli zlani potem, ale rozpromienieni.
—  Ojcze! — krzyknąłem wywijając koziołka. — Mamy konie! Całe stado!
—  Mamy, mamy, synu! Zdobyliśmy wielkie bogactwo!
—  Ja wiem! — napuszyłem się. — Wiem, ile tych koni!
—  No, ile?
—  Ponad czterysta, a mniej niż pięćset.
—  Świetnie! — pochwalił ojciec. — Mały Bizonek wyrabia sobie bystre oko.
Niestety Mocny Głos podsłuchał moje słowa i chciał coś zgryźliwie dorzucić, ale pobiegł za innymi, nic nie mówiąc.
Kilku myśliwych zamierzało zaraz pochwycić stalowego ogiera na lasso, ale poznało jego wojowniczość na własnej skórze. Koń nie tylko skutecznie się bronił, lecz sam napastował. Ciężko poranił i potłukł czterech łowców. Byłby ich na śmierć zadeptał, gdyby nie szybka pomoc towarzyszy.
—¦ Szatan! ¦— wołali ludzie. — Nikt mu nie poradzi!
Ów koń-przewodnik stanowił rzadkie wśród mustangów zjawisko — był zabójcą. Równie skory do kopania jak kąsania, zagryzał przeciwników na śmierć. Po przepędzeniu łowców rzucił się w swej wściekłości na dwa młode ogiery swego stada i zabił je, przegryzając im gardła.
—  Nawet gdy uwięziony, jest nieuchwytny — przenikał ludzi zabobonny lęk. — To wcielenie szatana!
Ale spośród młodych wojowników znów wystąpiło kilku śmiałków, biegłych w rzucaniu lassem.
—  Nikt mu nie poradzi?! — wołali. ¦— Spróbujemy!
—  Pogruchocze wam kości!
—  Zobaczymy!
Nauczeni doświadczeniem, łowcy ci mieli się na baczności. Nie zeskakując z ogrodzenia, starali się z góry zarzucić pętlę na głowę ogiera. Byli to mistrzowie rzucania lassem, jednak tym razem nic nie zdziałali. Bestia odznaczała się zadziwiającą przebiegłością i udaremniała wszystkie ich wysiłki. Ogier nie spuszczał z oczu lecącego ku niemu lassa. Gdy miało już opaść na jego   głowę,   w   ostatniej   chwili  uskakiwał   w  bok  ze   zwinno-
;cią kuny i rzemień padał w próżnię. Nie było na szaleńca sposobu.
—  On wam urąga — wołali widzowie. — Jesteście bezradni.
—  Takiego zwierza nie widziałem, pókim żyw! — mówił z przejęciem Wysoki Orzeł, najstarszy wojownik naszej grupy, liczący wtedy przeszło osiemdziesiąt lat.
Po wielu daremnych wysiłkach łowcy zaniechali rzucania lassem.
—  Nie ma sposobu na niego — przyznali zawiedzeni. A jednak znalazł się sposób: ogień.
Ażeby dostać się do stada, trzeba było odgrodzić ogiera od reszty koni. Udało się to dopiero za pomocą licznych pochodni. Zapędzono go w kąt i tam zamknięto w małym, zbudowanym naprędce częstokole.
Po unieszkodliwieniu złośliwca łowcy przystąpili do wychwytywania ze stada co lepszych koni. Do wieczora wybrano ich około dwustu, resztę puszczono na wolność. Serce krajało mi się wobec takiego marnotrawstwa i niemal ze łzami pobiegłem do ojca krzycząc, żeby zatrzymano wszystkie konie.
—  Nie  można,  Bizonku!   — przedkładał  ojciec.  —  Trzeba  je puścić, bo mało warte. Zimą nie wyżywilibyśmy wszystkich koni — dobrych i złych.                                             .    .
—  Szkoda, szkoda, ojcze — upierałem się.
—  Zdobyliśmy i tak najlepsze wierzchowce na preriach, to nam zupełnie starczy! — zapewniał ojciec. — Staliśmy się najbogatszą grupą w całym szczepie Czarnych Stóp...             i
Już następnego dnia zaczęła się żmudna praca oswajania koni. Czterech mężczyzn trzymało mustanga rzemieniem za szyję, piąty nakładał mu uzdę. Zanim jednak do tego dochodziło, należało konia uspokajać „końską mową", czyli głębokim pomrukiem, wywierającym na zwierzęciu dziwnie łagodzący wpływ. Następnie machano przed jego głową kocem, dotykając palcami jego nozdrzy i innych części pyska. Po nałożeniu uzdy i opanowaniu głowy przystępowaliśmy do stopniowego obmacywania reszty jego ciała, potem do nałożenia mu koca na grzbiet i w końcu — jako ukoronowanie wielotygodniowych nieraz zabiegów — można go było dosiąść. Następowało pilne ujeżdżanie konia, a po pewnym czasie pierwotny dzikus zaczął powoli przeobrażać się w owo czułe i do-
202
203
skonałe narzędzie, jakim był wierzchowiec w rękach Indian prfl ryjnych.
Tymczasem skarogniady ogier, trzymany w małym ogrodzeniu, nawet tam nie dawał się pochwycić na lasso, więc postanowiono oswajać go na razie po prostu samą obecnością krzątających się w pobliżu ludzi.
Ale tejże nocy zaszło nieprawdopodobne wydarzenie. Ogier uciekł. Wdrapał się na pierwsze zasieki i przelazł przez nie, a drugie ogrodzenie z ciężkich pni rozwalił swą piersią, rzucając się ia przeszkodę z wielkim rozpędem. Uciekł na wschód. Gdy po pewnym czasie zwinęliśmy obóz na tym szczęśliwym dla nas pła-skowzgórzu, dążąc ku preriom, szliśmy przez pierwsze dni śladem liesfornego ogiera. Po drodze znaleźliśmy trupy siedmiu koni, zarówno ogierów, jak kobył, uśmierconych przez bestię. Doświadczeni wojownicy mówili, że ogier dostał obłędu w chwili, gdy stracił panowanie nad swym stadem. Jego duma władcy nie zniosła ¦deski. Szaleniec przeobraził się w upiornego zabójcę swych współ-araci i szerzył dokoła siebie zniszczenie.
Przez kilka lat wiódł niespokojny żywot na preriach Montany
Alberty. Nikt nie widział go za dnia. Tylko nocą przebiegał wiel-ue przestrzenie, pojawiając się niespodziewanie to tu, to tam, :awsze w złych zamiarach. W księżycowe noce widywano go na wzgórzach w pobliżu obozów indiańskich i farm osadniczych. Jak->ommk stał nad doliną z rozwianą grzywą, wspaniały, zły władca jrerii. Indianie snuli wokół niego wiele groźnych legend.
Czqść VI
TA. DOLINA NALEŻY JUŻ DO NAS, CZERWONY BRACIE!
23. Chmury nad preriami
EJ wiosny wracaliśmy ku lubym preriom zadowoleni z życia jak nigdy. Oprócz koni zdobyliśmy podczas zimowych łowów pokaźny zapas skórek futerkowych. Nie było nam spieszno; w dolinach Gór Skalistych polowaliśmy po drodze na jelenie. Ubiliśmy niejednego szarego niedźwiedzia grizzly. Żywności mieliśmy pod dostatkiem. Spotykaliśmy tu i ówdzie Indian i rozgłos naszego powodzenia wyprzedzał nas szeroką falą w górach i na preriach. Bujne, piękne kwiaty wiosenne pokrywały niektóre doliny i tak samo słońce i kwiaty — żeby użyć starej indiańskiej przenośni — były w naszych sercach.
W górach południowej Alberty, już niedaleko -naszych ojczystych stron, natknęliśmy się na oddział białych ludzi. Było ich kilkunastu. Należeli do Królewskiej Konnej Policji, słynnej w ca-łoj zachodniej i północnej Kanadzie pod nazwą „Royal Mounted". Ich jaskrawoczerwone mundury były tak wspaniałe, że nie mogliśmy oderwać od nich oczu. Na czele tego oddziału stał człowiek bez munduru, w zwykłym stroju białych myśliwych, a obok niego ujrzeliśmy ku naszemu zdumieniu dwóch naszych ziomków, Indian Czarnych Stóp z północnego odłamu Siksikau. Jak się okazało, Ów człowiek w cywilnym stroju był wysłannikiem rządu kanadyjskiego.  Wyjechał w te góry umyślnie na nasze spotka-
207
nie. Dwaj Czarne Stopy, obydwaj młodzi wodzowie, służyli mu z tłumaczy.
—  Nie podoba mi się to spotkanie!  — rzekł Krocząca Dusza na uboczu do otaczających go wojowników. — To źle wróży.
—  Źle —' powtórzył zatroskany czarownik Kinasy.
—  Czy strzelby trzymać w pogotowiu?  — zapytał stryj  Huczący Grzmot.
—  Dawniej dobry wojownik nigdy nie odkładał broni, gdy natrafiał na obcych ludzi — odrzekł Kinasy.
—  Tak, bądźmy przygotowani na wszystko — oświadczył wódz. Od samego początku spotkanie to przybrało nastrój  uroczysty.
Agent kanadyjskiego rządu kazał nam zatrzymać się i zaprosił naszego wodza do swego ogniska na wypalenie fajki przyjaźni i na rozmowę. Zanim Krocząca Dusza wybrał się do niego, miał z naszą starszyzną krótką naradę. Z obecności dwóch Siksikau domyślaliśmy się, o co Kanadyjczykom chodziło: obydwaj młodzi wodzowie znani byli jako ugodowcy, którzy zaprzedali się interesom białego człowieka, więc należało przypuszczać, że będzie to jeszcze jedno wezwanie do zupełnego poddania się pod władzę i wolę białych przybyszów. Nam, bogatym w konie, w skóry i w żywność, ani się śniło właśnie teraz wyrzekać się wolności.
—  Nie ustępować ani o krok! — brzmiała uchwała naszych wojowników.
—  A jeśli tamci  dopuszczą  się  gwałtu?   —  zapytał  Krocząca Dusza.
—  To zginą...
Wódz jeszcze raz .polecił ludziom trzymanie broni w pogotowiu, sam zaś w towarzystwie czarownika Kinasy i kilku poważniejszych wojowników poszedł do agenta.
Zaledwie nasi siedli przy ognisku i wypalili obrzędowe fajki, jeden z młodych wodzów Siksikau w imieniu własnym i kanadyjskiego agenta powinszował nam szczęśliwych łowów, o których już wszyscy wiedzieli. Następnie zapytał, czy dotarły do naszych uszu wieści o wielkich zmianach, jakie w ostatnich miesiącach nastały na preriach i wciąż, co dzień, nastają.
Po chwili milczenia Krocząca Dusza odrzekł z miną bardzo poważną:
208

—  Wiemy o tych zmianach: słońce co dzień coraz silniej przygrzewa i trawa coraz piękniej wyrasta.
—  To są drwiny ¦— stwierdził Kanadyjczyk w odzieży myśliwego — świadczące o tym, że dzielny wódz nie jest świadomy rzeczy, dziejących się na preriach. Prerie napełniają się białymi (isadnikami.
—  Od wielu lat wysłannicy rządowi nic innego nie powtarzają nam w kółko, jak to samo — odparł Krocząca Dusza.
—  Ale tym razem jest inaczej  — zapewnił agent. — Musicie mi wierzyć na słowo.  Ludzie we  wschodnich  miastach naszego kraju dowiedzieli się o urodzajności gleby na zachodnich preriach i rozpoczął się wielki pęd w te strony. Okres polowań raz na zawsze się skończył.
Z niedowierzaniem słuchała nasza starszyzna tych słów.
—  Wszystkie szczepy — prawił Kanadyjczyk — na południe i wschód od was pozawierały umowy z rządami Stanów Zjednoczonych  lub  Kanady  i  znajdują  się   obecnie   w  rezerwatach, gdzie  im dobrze.  Także  wiele  grup  waszego  szczepu  Czarnych Stóp już zgodziło się zaniechać swych wędrówek.  Idźcie za ich przykładem.
Agent porozkładał na ziemi wiele banknotów dolarowych, tworząc z nich barwny kobierzec. Dął wietrzyk, więc Kanadyjczyk musiał przycisnąć je kamyczkami i grudkami ziemi, żeby się nie rozleciały.
—  Oto pierwsza rata dolarów, jeśli podpiszecie umowę i odstąpicie   rządowi   wasze   ziemie.   Co   rok   dostaniecie   tę   samą ilość...
Nasi wojownicy bacznie przyglądali się jego ruchom i zaczęli coś szeptać między sobą. Byli rozbawieni. Jakiś dowcipniś puścił uszczypliwy żart. Wszyscy z niezmierną i wyraźnie złośliwą uwagą śledzili rozłożone banknoty, natomiast jednym tylko uchem baczyli na słowa Kanadyjczyka.
Wreszcie agent przerwał swe wywody i nieco zrażony zapytał:
—  Co tam widzicie tak zabawnego?  Czy nie rozumiecie tego, co mówię?
—  Rozumiemy doskonale — grzecznym głosem odparł Krocząca Dusza — i wybacz, że zbiera nam się na śmiech.
—  Ale co w tym śmiesznego?
14   Mały Bizon
209
—  Czy rzeczywiście nie widzisz?
—  Nie widzę. Może powiesz mi, o co wam chodzi?
—  Powiem   ci,   szefie.   Pieniądze   pokryłeś   grudkami   ziemi. Czemu?
—  Żeby się nie rozleciały.
—  To właśnie bardzo śmieszne. Za nasze piękne łowiska chcesz zapłacić czymś, co tak łatwo się rozlatuje?
—  W tych banknotach tkwi wielka potęga magiczna — zaperzył się agent.
—  Może to potęga dla was, białych ludzi. Ale ty sam pokazałeś nam, jak bardzo te pieniądze są płoche, jak szybko uciekają. Dlatego — wybacz — zdjęła nas wesołość.
—  Siuksowie — pouczył agent — nazywają te papierowe banknoty „masa ska", co znaczy biały metal, bo każdy banknot zamienić można na dźwięczące, srebrne monety. Łatwo za nie nabyć wszystko, co posiada biały człowiek.  Pieniądze te — to wielka wartość i siła.
Wódz nasz wziął jeden z banknotów do ręki. Widniała na nim łysa głowa człowieka.
—  Stiki kiki nasy! — zawołał zdziwiony do swych wojowników.
Słowa te odpowiadają pojęciu: łysa głowa. I znowu nasi uśmiechali się złośliwie. Odtąd przez pewien czas u Czarnych Stóp przyjęła się „łysa głowa" jako nazwa kanadyjskich dolarów.
—  To wielka wartość i siła! — powtórzył Kanadyjczyk z oznakami niecierpliwości.
Krocząca Dusza zgarnął trochę gliny, ulepił z niej kulę i włożył do ogniska. Kula rozgrzała się, lecz nie pękła. Wódz zwrócił się do agenta:
—  A teraz daj mi garść twoich pieniędzy. Wsadzimy je do ognia obok glinianej kuli. To, co prędzej ulegnie płomieniom, okaże się mniej wartościowe.
Agent potrząsnął głową.
—  Moje pieniądze prędzej się spalą, bo są z papieru. To niczego nie dowodzi...
—  Zatem zróbmy inaczej — poddał Krocząca Dusza.

Wyjął zza pasa skórzany woreczek, wypełnił go suchym piaskiem i wręczył Kanadyjczykowi.
— .Wysyp piasek na swoją dłoń, licz ziarenka. Ty mi daj twoje pieniądze, będę je również liczył. To, co szybciej da się policzyć, przedstawia mniejszą wartość.
Agent spojrzał do woreczka i szybko zwrócił go wodzowi.
—  Bawisz się w dowcipnisia! Nie policzyłbym ziarenek piasku i przez miesiąc. Rozumie się, że szybciej  policzysz moje pieniądze.
Krocząca Dusza przestał się uśmiechać, wyraz surowej powagi ściął jego twarz.
—  W takim razie — oświadczył — jasne jest, co ma większą wartość: wasze zwiewne dolary czy nasza ziemia. Ziemia nigdy nie zginie, zawsze trwać będzie i zawsze na niej  rodzić się będą   ludzie,   zwierzęta,   rośliny   i   rzeki.   Byłaby   to   nikczemność z naszej  strony, gdybyśmy teraz  sprzedawali wam życie przyszłych ludzi i zwierząt tej ziemi. Krainę tę dostaliśmy od Wielkiego Ducha. Wy chcecie nas wyzuć z naszego dziedzictwa. Wam łatwo policzyć wasze pieniądze i obrócić je w popiół, ale tylko Wielki Duch zdolny jest policzyć ziarna piasku i źdźbła trawy na naszych preriach...
Agent przyjął odmowę bez widocznego gniewu. Nie chcąc zapewne palić mostów za sobą, oznajmił spokojnym, ba, życzliwym tosem:
—  Przysłała mnie tutaj  Wielka Biała  Matka *,  panująca nad tym  olbrzymim krajem,  rozsiadłym  od jednej   słonej   wody  do drugiej  słonej wody i ciągnącym się aż do Krainy Północnych Wiatrów, gdzie śnieg z tundry nigdy nie topnieje. Wielka Biała Matka   kocha   was   i   los  wasz   leży  jej   na   sercu.   Czy  wiecie ¦' I ym?
Agent podczas tego pytania rozejrzał się  dokoła,  ale  zebrani 11 leżeli.
Czy wiecie o tym? — powtórzył głośniej i natarczywiej. Krocząca Dusza spojrzał mu śmiało w oczy.
Ha! — odrzekł z zimnym spokojem. — Jeśli to nam mówisz, raz wiemy.
210
—  Teraz wiemy! — wszyscy obecni Czarne Stopy odezwali Sfl twardymi głosami.
—  Czy Wielka Biała Matka kocha nas tak samo jak swych białych synów? — odważył się zagadnąć czarownik Kinasy.
—  Tak samo! — zapewnił agent bez zająknienia. — I życzy sobie, ażebyście zawarli z nami umowę i żyli w pokoju pod nasz;) opieką. Nie wiadomo, czy z szorstkimi Długimi Nożami dojdziecie kiedykolwiek do ładu.  Ci Amerykanie mogą was prześladować. Wtedy wiedzcie, że tu kraj  waszych przyjaciół — Czerwonych Mundurów. Wasi bracia z narodu Czarnych Stóp, północni Siksi-kau, już nam się poddali i nie ma z nimi kłopotu.
—  A czy są zadowoleni i szczęśliwi?  — zapytał jeden z naszych.
—  Zapytajcie się tych oto dwóch wodzów, przybyłych razem ze mną. Oni wam powiedzą.
Wódz Krocząca Dusza zagadkowo zarechotał tak samo jak inni i oświadczył, że już nie potrzebujemy się pytać.
Na pożegnanie Kanadyjczyk obrzucił naszą starszyznę wymownym, przenikliwym spojrzeniem i wygrażając palcem, ostrzegł:
—  Pamiętajcie,  że  prerie  nie są już  te  same,  jakie  opuściliście zeszłej jesieni. Przybyło wielu farmerów ze wschodu i osiedliło się.  Nie wolno ich krzywdzić.  Ich życie, i mienie jest pod specjalną   opieką   Czerwonych   Mundurów.   Kto   zawini   przeciw farmerom, tego Royal Mounted ścigać będzie choćby do samego morza.
—  Więc biali osadnicy usadowili się na naszych łowiskach, powiadasz?
—  Częściowo tak.
—  Jakim prawem? Przecież ongiś rząd kanadyjski zawarł z nami uroczystą umowę i uznał nasze odwieczne prawa do łowisk.
—  Słusznie.  Ale  rząd  nasz  jest  bezsilny  wobec  żywiołowego pędu farmerów na prerie.  Co się obecnie dzieje, dzieje się bez jego zgody.
—  Dzieje się bez zgody rządu to, że biali farmerzy odbierają nam łowiska?
—  Tak jest.
¦— To czemu Konna Policja tych przestępców nie przepędzi?
212
Czemu, przeciwnie, bierze ich jeszcze w obronę? Ścigać będzie, jak powiadasz, nas, prawych właścicieli tej ziemi. Za co? Za to, że bronić chcemy naszej własności przeciw tym, którzy ją nam bezprawnie odbierają? Czy to masz na myśli?
Agent nie wiedział, jak uczciwie odpowiedzieć na to pytanie.
Wzruszył ramionami i tłumaczył:
—  Dlatego właśnie do was tu przyjechałem. Gdybyście zgodzili się na sprzedaż waszej ziemi...
—  Nie ma mowy!
24. Zachłanni koloniści
W
CIĄGU następnego dnia po rozstaniu się z Kanadyjczykami wyjechaliśmy z wysokich pasm Gór Skalistych. Lesiste podgórza, wznoszące się dokoła nas, stanowiły już granicę naszych łowisk, uznaną przez inne szczepy. Jeszcze dzień jazdy, i zbliżyliśmy się do uroczych dolin, które były właściwym jądrem naszej ojczyzny: w jednej z tych dolin rokrocznie od wielu lat zakładaliśmy nasze zimowe obozy, chroniąc się przez kilka najgorszych miesięcy od dojmujących mrozów.
Była to nad wyraz piękna okolica. Piękna w znaczeniu naszym, indiańskim, obfitowała bowiem w żywność. W bród było zwierzyny i zwierząt futerkowych w kniei, a ryb w rzekach.
W żartobliwych gawędach nieraz mówiło się, że Wieczne Łowiska po śmierci nie będą piękniejsze, a można było tak mówić, bo także i bujna uroda krajobrazu napawała tu oko i serce rozkoszą nie byle jaką.
Rozmowa z kanadyjskim agentem wywołała w naszym obozie zrozumiałe zaniepokojenie. Postanowiliśmy szybko minąć miejsce zimowych obozów i na północnych preriach odszukać inne grupy
213
Czarnych Stóp, ażeby dowiedzieć się od nich czegoś dokładniejszego. Nie opuściliśmy jeszcze podgórzy, gdy zatrważające odkrj cie powstrzymało nasze kroki. Znaleźliśmy ślady, świeże ślady białych ludzi; nie tych, z którymi rozstaliśmy się poprzednio. Musieli być w znacznej liczbie i obozowali gdzieś niedaleko. Nie starali się wcale ukrywać śladów i łatwo było naszym zwiadowcom wyśledzić ich obóz.
Dręczące przeczucia sprawdziły się. W rozległej dolinie, niedaleko naszego miejsca zimowych obozowisk, usadowiło się dwudziestu kilku białych osadników, i to na stałe, jak wynikało z różnych szczegółów. Mieli rodziny i dobytek ze sobą, wznieśli już pierwsze chaty z pni z grubsza ociosanych, a w ogrodzeniach trzymali bydło i konie.
Mając nad nimi liczebną przewagę, nie obawialiśmy się spotkania. O pół mili od osady stanęliśmy obozem na wzgórzu, łatwym do obrony. Wódz Krocząca Dusza i mój stryj Huczący Grzmot, jako tłumacz, natychmiast udali się w stronę osiedla. Tamci, już przedtem ostrzeżeni, podnieśli alarm. Wszyscy osadnicy z bronią w ręku schronili się w największej chacie przypominającej małą fortecę. Położona nieco z ubocza na wzniesieniu, panowała nad całą  doliną.
—  Halo! Halo! — wołał do nich wódz z pewnej odległości.
Dopiero po kilku nawoływaniach wyszło z chaty dwóch mężczyzn i zaczęło zbliżać się do wodza i stryja. Strzelby nieśli w ręku, więc nasi pokazali im z daleka, że sami nie mają broni, i głośno krzyczeli:
—  No arms! No arms! — Bez broni!
Dwaj osadnicy po namyśle złożyli strzelby przed wielką chatą i przybyli do naszych. Jeden z nich w sile wieku miał gęsty, ciemny zarost na twarzy, drugi był znacznie młodszy. Były to jakieś nieokrzesane i zarozumiałe osobniki, z góry patrzące na dwóch Indian.
—  Czego chcecie? — opryskliwie zapytał brodaty osadnik, wykrzywiając znacząco usta.
—  Czego wy chcecie? — odezwał się Krocząca Dusza tym samym głosem.
—- Jesteś chyba ślepy, że nie widzisz! — i osadnik zatoczył ręką półkole w stronę chat.
214
—  Widzę — odparł wódz — że rządzicie się, jak gdyby dolina ta należała do was.
—  Ta dolina należy do nas, czerwony bracie!
—  Jakim prawem?
—  Tym!
Brodacz znienacka podniósł zaciśniętą pięść ku twarzy Kroczącej Duszy, sądząc, że go przestraszy gwałtownym ruchem. Wódz ani drgnął.
—  Gdzie wkracza cywilizacja białego człowieka — rzekł wyniośle osadnik — tam ustępować muszą dzikie zwierzęta, węże, grzechotniki i Indianie. To chciejcie zrozumieć!
—  Na twoją pięść znajdzie się inna pięść. Jesteśmy dobrze wyposażeni w broń.
—  A my posiadamy najnowsze karabiny dwudziestostrzałowe i   stanowimy   zgraną   paczkę   pionierów.   Przybyłem   z   południa; z Colorado, i tam niejednego czerwonoskórego mam na rozkładzie.
—  Jesteś tęgi w gębie i odwalasz zucha, ale przychodzisz na naszą ziemię jak tchórzliwy złodziej.
—  Mylisz się!  To już nie wasza ziemia! Tę ziemię zakupił od was rząd kanadyjski.
—  Jeszcze nie kupił, jeszcze nie! A trzy dni temu agent rządu kanadyjskiego namawiał nas, byśmy sprzedali rządowi nasze łowiska. Jeśli tak prosił, to znaczy, że ziemia jest wciąż nasza, czy rozumiesz?
—  To chyba wariat.
—  Ów agent powiedział jeszcze więcej. Powiedział, że wdzieracie się tu na prerie prawem kaduka, bez zgody rządu. Prawem pięści, jak przedtem pokazałeś.
—  Agent kłamał.
—  A ty nie kłamiesz?
Na tym urwała się rozmowa i nasi wysłannicy wrócili do obozu. Zwołana natychmiast narada wszystkich wojowników miała burzliwy przebieg. Wielu młodych zapaleńców żądało niezwłocznego uderzenia na bezczelnych najeźdźców i zniszczenia ich osady. Rząd kanadyjski ¦— mówili — musi uszanować swe dotychczasowe traktaty i stanie po stronie Indian. Doświadczeńsi wojownicy byli przeciwnego zdania i żądali, żeby porozumieć się wpierw z in-
215
nymi grupami Czarnych Stóp, zanim przedsięweźmiemy wrogie kroki przeciw osadzie. Ci rozważniejsi byli w większości. Ich zapatrywanie zwyciężyło.
Oddaliliśmy się o kilka mil i rozbili obóz w małej, ukrytej dolinie. Za sobą skrzętnie zacieraliśmy wszelkie ślady, ażeby osadnicy nie wiedzieli, gdzie byliśmy. Liczni wysłańcy popędzili od nas na najlepszych koniach na południe, wschód i północ z zapytaniem do grup naszego szczepu, co czynić, i z żądaniem posiłków.
W tym czasie wywiadowcy stale pilnowali osady. Trudno było utrzymać naszych młodych wojowników w karbach. Palili się do walki. Starszyzna miała w tych dniach wiele z nimi kłopotu, jednak na ogół karność zwyciężyła. Niektórzy tylko szli na wzgórza w pobliżu osady i pokazując się z daleka z bronią w ręku, niepokoili mieszkańców.
Obecność białych osadników w tej pięknej, podgórskiej okolicy zwaliła się na nas jak bolesny cios. Doliny te uważaliśmy za nasze święte miejsca. Uosabiały nam wszystko, co najmilsze i ojczyste. Tu chroniliśmy się od niebezpieczeństw zimy i od wrogich szczepów. A oto brutalni napastnicy zburzyli spokój i obcymi butami deptali nasze urocze łąki. Nie tylko wydzierali nam ziemię, lecz na domiar grozili tępieniem nas na równi z dzikimi zwierzętami.
Po kilku dniach zaczęły napływać wiadomości od innych oddziałów szczepu. Brzmiały niepomyślnie, wręcz przygnębiająco. W wielu okolicach było to samo. Pojawili się biali osadnicy i nikogo nie pytając, zakładali osady w najżyźniejszych dolinach. Wystąpienie przeciw nim z bronią w ręku w obecnych warunkach byłoby samobójczym szaleństwem. Wszyscy wodzowie nakazywali nam roztropność tym większą, że nasz wpływowy wódz Niokskatos wszczął rozmowy z przedstawicielami rządu kanadyjskiego.
Wobec najazdu farmerów na prerie Alberty nie warto nam było wędrować tam na północ. Postanowiliśmy iść na południe, do Mon-tany, nic złego nie czyniąc osadzie w naszej dolinie.
W ostatnich dniach osadnicy w dolinie okazywali wyraźną chęć wejścia z nami w przyjaźniejsze stosunki. Gdy pewnego razu zetknęli się oko w oko z oddziałem naszych myśliwych, dali im do
Obóz nasz pozostał na tym samym miejscu, nad  Rzeką Mleczną... (s. 238)
* JŚ
Natarczywe zapędzanie nas na „ścieżkę białego człowieka" jeszcze potęgowało naszą nędzę... Według obrazu olejnego Ch. Russella, (s. 256)
poznania, że chcieliby jeszcze raz pomówić z naszym wodzem. Krocząca Dusza zgodził się.
Spotkanie odbyło się w tym samym miejscu, co za pierwszym razem. Teraz przyszło nie dwóch, lecz kilku osadników. W ich imieniu mówił inny mężczyzna, również brodaty. Od samego początku starał się wywołać korzystne wrażenie:
—  Prerie są rozległe i jest w nich dosyć miejsca dla was i dla nas. Przyszliśmy tutaj na skutek zapewnienia rządu, że dał wam za waszą ziemię należyte  odszkodowanie.  Chcemy z  wami żyć w najlepszej  zgodzie.  Na dowód tego gotowi jesteśmy zapłacić wam hojną cenę za te grunty, które leżą dokoła naszego osiedla.
—  Nie ma takiej ceny — odrzekł Krocząca Dusza.
—  Każda rzecz ma swoją cenę — podkreślił osadnik z ożywieniem. — Chętnie odstąpimy wam to, co uważamy za najcenniejsze, nasz żywy inwentarz. Damy wam pięć sztuk naszego bydła za ziemię, którą można przejechać kłusem w ciągu jednego letniego dnia od wschodu słońca do zachodu.
Była to śmiesznie niska cena za taki kawał ziemi. Ze słów osadnika przebijała bezczelność albo ukryte szyderstwo.
—  Nie!   —  krótko   odparł  Krocząca  Dusza  i   zabierał  się   do odejścia.
—  Zastanów się  dobrze,  wodzu!  Korzystaj  z okazji tak długo, dopóki jesteśmy w dobrym humorze. Źle będzie z wami, kiedy stracimy cierpliwość... Przeznaczone dla was bydło umieścimy tam oto, w tym korralu* w dolinie, z dala od osady. Możecie je stamtąd każdej chwili zabrać, oczywiście za odpowiednim pokwitowaniem, że legalnie kupiliśmy od was tę ziemię.
Osadnicy chcieli nabyć „legalnie" za bezcen olbrzymi szmat ziemi, rozleglejszy niż niejeden powiat w Europie. Widocznie już przewidywali przyszłą spekulację ziemią wobec spodziewanego napływu nowych przybyszów ze wschodu.
—  Nie!  — powtórzył wódz i to było jego ostatnie słowo do osadników.
W okolicy przebywaliśmy jeszcze przez kilka dni, nie ukrywając się zbytnio przed mieszkańcami osady. Jak zapowiedział ich rzecznik, wyprowadzili pięć sztuk bydła i zamknęli je w małyrn ogro-
Korral — ogrodzenie.
217
dzeniu w pobliżu rzeczki. Niektórzy z naszych, zdjęci ciekawości,'!, szli tam, by z bliska przyjrzeć się „naszym krowom". Wracali przepełnieni obrzydzeniem. Śmierdziały.
Mocny Głos dał mi tajny znak ręką. Wyszedłem za nim z namiotu.
—  Czy pójdziesz ze mną? — zapytał, gdy byliśmy sami.
—  Dokąd?
—  Do krów w dolinie.
—  Pójdę.
Starsi surowo zakazali nam, chłopcom, przebywania bez opieki w pobliżu osady białych. Osadnikom nie można było ufać. Dla niepoznaki tego poranku wyszliśmy z obozu w zupełnie innym kierunku, poza wzgórzami zatoczyliśmy koło i znaleźli się przy krowach w dogodnej chwili, kiedy nikogo z Czarnych Stóp nie było w dolinie. Podszedłszy pod samo ogrodzenie, byliśmy o kilkanaście kroków od bydła. Staliśmy z wiatrem. Paskudny, słod-kawy zapach doprowadzał nas do mdłości i szybko pobiegliśmy na drugą stronę, od wiatru.
Były to dwie krowy, dwa woły i byk. Zdechlaki, najwidoczniej chore sztuki. Poznaliśmy to na pierwszy rzut oka po ich chudości i zwieszonych łbach. Nawet tutaj osadnicy chcieli nas oszukać. Jedynie byk okazywał trochę życia i ujrzawszy nas, smętnie za-ryczał raz i drugi.
—  Nie lubi nas! — zachichotał Mocny Głos.
—  My go też nie! — robiłem ze siebie junaka.
Mieliśmy przy sobie nasze łuki, brat większy, ja mały łuk.
—  Może by tak wpakować mu strzałę w śmierdzące cielsko? — Mocny Głos spojrzał na mnie pytająco.
—  Oj, nie! — przeraziłem się. — Nie zabijaj go!
—  Nie myślę o zabijaniu! Ale jedną strzałę w chudy zadek, co? Jak myślisz, podskoczy byk czy nie?
Nie wiedziałem, czy podskoczy. Zagadnienie, jak zachowa się byk, dręczyło nas okropnie. Coraz silniej brała nas pokusa, długo niepodobna było jej się opierać. Postanowiliśmy posłać bykowi strzałę, ale z mniejszego, mojego łuku. Mniejsza strzała nie wyrządzi zbytniej szkody, a zadośćuczyni naszemu poczuciu obowiązku i sprawi należytą przyjemność.
Brat strzelił trafiając w sam środek pośladka. Strzała wbiła się
218
na długość palca. Ku naszemu zdumieniu byk podskoczył gwałtownie i głośno zaryczał. Czynił rozpaczliwe wysiłki, by pochwycić pyskiem wbitą strzałę. Na taki widok ogarnęło nas wielkie zadowolenie, porwał nas chłopięcy zachwyt. Poczuliśmy się szlachetnymi mścicielami poniesionych krzywd. Byk uosabiał w naszych oczach zachłannych osadników. Dorosłym mieliśmy za złe, że „stchórzyli", więc wygarnięcie bykowi strzały ratowało nasz honor. Ze śpiewem zwycięstwa na ustach wracaliśmy do obozu, postanawiając nic nikomu na razie nie mówić.
Następnego dnia o świcie ruszyliśmy na południe. Faliste prerie i zaciszne doliny Montany wydawały nam się rajskim schronieniem wobec przykrości, jakie spotykaliśmy na północy, w Kanadzie. Naszym myśliwym udało się zaskoczyć stado antylop i ubić kilka sztuk. Dobry początek ożywił nasze nadzieje i dodał nam otuchy. Koniec wiosny upływał wśród pięknej pogody. Świat ciepłego słońca był, jak zdawało się, od nowa pełen dobrego
uśmiechu.
W odległości około dwóch dni jazdy od rzeki Missouri tumany kurzu na wschodnim widnokręgu ściągnęły na  siebie  naszą
uwagę.
—  Bizony! — ktoś pochopny nie mógł opanować swej radości. Po chwili wyjaśniło się, że to nie bizony, lecz długi łańcuch
wozów białych ludzi. Ze wschodnich stanów ciągnęli osadnicy. Jechali w naszym kierunku. Zatrzymaliśmy się na wzgórzu, by przepuścić ich obok siebie. Więc i tu, w Montanie, to samo co na północy, biali ludzie wpychali się na nasze prerie.
Powoli wlokło się kilkadziesiąt wozów. W każdym zaprzęgu szło po kilka lub kilkanaście wołów. Dokoła wozów uwijali się liczni jeźdźcy. Spostrzegłszy nas zawahali się, lecz potem podjęli na nowo jazdę, nie zbaczając z dotychczasowego kierunku. Utworzyli szyk bojowy, broń trzymali w pogotowiu. Mijali nas o niespełna trzysta kroków. Staliśmy nieruchomi jak skały, w zupełnej ciszy. Osadnicy przejeżdżali obok nas również w milczeniu, w nerwowym napięciu bacząc, co zrobimy. Zgrzyt skrzypiących osi szarpał powietrze. Szarpał po raz pierwszy w tych stronach.
Kilkunastu jeźdźców pilnowało ostatnich wozów.
—  Hauk! — rozległ się przytłumiony okrzyk wodza, Kroczącej Duszy. — Ten trzeci j eździec od końca! Widzicie go?
219
—  Ruxton! — zdumiony szepnął mój ojciec.
—  Ruxton! Ruxton! — rozniosło się po naszej grupie jak groźny pomruk burzy.
Żadnym ruchem nie zdradziliśmy wrażenia, jakie wywołało odkrycie złowieszczego dla nas człowieka.
Wozy minęły. Wódz chciał się przekonać, czy to na pewno Ruxton. Posłał za wozami wojownika, który miał bystre oczy, a dobrze znał Amerykanina. Wojownik pocwałował niedaleko tylnego oddziału osadników i szybko wrócił.
—  Ruxton! — potwierdził.
25. Dwie noce
Q
BECNOSĆ na preriach Ruxtona, złodzieja indiańskich koni, nie wróżyła nic dobrego i zbudziła na nowo naszą czujność. Posiadanie wielkiej ilości mustangów przysparzało nam chwały i zamożności, lecz niestety i dodatkowych kłopotów: strzeżenia stada. Dla pewności wódz Krocząca Dusza pchnął za osadnikami dwóch wywiadowców. Był ciekawy, dokąd wychodźcy zmierzają i co knuje Ruxton.
Już pod wieczór następnego dnia wrócił jeden z wysłańców z wiadomością, że poprzedniej nocy Ruxton i trzech innych odłączyło się od osadników i pojechało z powrotem, jak gdyby ku miejscu naszego spotkania się z nimi. Wychodźcy dążyli dalej na zachód. Wywiadowca początkowo widział ślady Ruxtona w trawie. Potem spadł silny deszcz i zatarł ślady.
Krocząca Dusza natychmiast rozesłał na zwiady w kilku kierunkach grupy wojowników, ażeby przetrząsnęły okolicę naszego obozu. Przedpołudniowy deszcz zamazał co prawda wszystkie ślady
220
uprzednie, lecz tym wyraźniej zaznaczały się ślady wyciśnięte po południu, po deszczu. Zwiadowcy nasi łatwo wyszperali, co się działo w tym czasie: Ruxton w istocie przybliżył się do naszego obozu, przez pewien czas śledził go z daleka, następnie z towarzyszami odjechał w południowym kierunku. Na południu rozciągała się kraina Wron. Czyżby do nich jechał?
Zależało nam na tym, żeby być jak najdalej od białych wychodźców i od Ruxtona. Poszliśmy na wschód. Przez kilka tygodni wędrowaliśmy między rzekami Missouri i Mleczną a podgórzami Gór Skalistych. Bizonów nie było tam wcale, innej zwierzyny mniej niż w poprzednich latach. Koni naszych pilnowaliśmy jak oka w głowie i nocami wystawiali dokoła nich liczne straże.
W tym okresie nas, chłopców, ogarniała niezwalczona chęć włóczenia się samopas. Wycieczki nasze trwały nieraz po kilka dni. Polowaliśmy na preriach z łuków i ze strzelby, jaką jeden z towarzyszy po kryjomu zabrał swemu ojcu. Żyliśmy z drobnej zwierzyny i marzyli o wielkich przygodach.
Pewnego dnia znaleźliśmy się w piątkę o kilka mil od naszego obozu. Ustrzeliliśmy sobie kilka przepiórek stepowych i piekli je na ogniu, ukryci w krzakach niedaleko brzegów jakiejś rzeczki.
Nagłe usłyszeliśmy po drugiej stronie wody głosy chłopięce w języku obcego szczepu. Chwyciwszy za broń, pośpieszyliśmy na miejsce, gdzie łatwo było przejść rzekę w bród. Nie omyliliśmy się. Przybysze zmierzali w naszą stronę. Wesoło gwarząc, po drodze zbierali do skórzanych wiader jagody saskatunu. Było ich czterech. Wszyscy w naszym wieku.
Skoro tylko przeszli przez rzekę na nasz brzeg, wyskoczyliśmy z ukrycia i wtykając pod nosy broń, wrzasnęliśmy groźnie:
— Stać, szczeniaki! Jesteśmy Czarne Stopy, zabijemy was!
Skutek był piorunjący. Napadnięci krzyknęli z przerażenia i nie mając czym się bronić, zasypali nam twarze jagodami saskatunu ze swych wiader. Wobec niespodziewanego deszczu, nas z kolei ogarnęło zmieszanie i odskoczyliśmy o kilka kroków. Nie wiedzieliśmy, co czynić dalej. Mocny Głos strojąc najgroźniejsze miny, pokazywał im strzelbę, jaką trzymał w garści, ażeby ich należycie przerazić i olśnić, ale oni stali niby cielęta. Gapili się na nas z otwartymi ustami, jak gdybyśmy spadli z obłoków. Naraz, jednocześnie,
221
wszyscy buchnęli wesołym śmiechem. Za pomocą znaków zapytaliśmy ich, kto oni, z jakiego szczepu.
— - Wrony — odpowiedzieli ruchami.
—  Z jakiej grupy Wron?
—  Okotok.
Jak cień złego ducha stanęło mi przed oczyma wspomnienie wypadków sprzed roku: napad Wron Okotok na obóz stryja Huczącego Grzmota i śmierć kuzyna Kosmatego Orlątka.
—  To jesteście naszymi wrogami! — zawołaliśmy.
—  Tak j est — przyznali nieśmiało.
Brat Mocny Głos wszedł z nimi w układy:
—  A umiecie bawić "się?
—  W co?
—  Bieganie na wyścigi.
—  Nie ma lepszych nóg niż nasze— pochwalili się.'
—  A urządzacie wyścigi konne?
—  Na każdym postoju.
—  A zawody strzelania z łuku?
—  Codziennie.
—  A lubicie pływać?
—  I jak jeszcze!
To rozstrzygnęło. Uznaliśmy ich za znośnych chłopaków i zaprosili do naszego ogniska na przepiórki. Przepiórki tymczasem przypaliły się, ale i tak nam smakowały. Szybko zapomnieliśmy o nieprzyjaźni, dzielącej naszych ojców. Było nam dobrze z nimi. Postanowiliśmy wspólnie przenocować. Ile mieliśmy sobie do opowiadania! Z niedowierzaniem odkrywaliśmy, że oni o wielu sprawach tak samo myśleli i tak samo je odczuwali jak my.
—  Czy to nie dziwne? — pytał nas Mocny Głos na boku.
—  Bardzo dziwne — odrzekliśmy.
—  Jak się nazywasz? — zapytał brat najstarszego Okotok.
—  Czarny Mokasyn. A ty?
—  Mocny Głos.
Chcieliśmy obejrzeć ich łuki. Mieli tylko jeden.
—  Co,   tylko   jeden   łuk?   I   tak   opuszczacie   obóz,   z   jednym łukiem?
—  Wyszliśmy zbierać jagody.
Zbadaliśmy ich łuk. Był niezły. Jeden z naszych oświadczył:
222
—  U nas nikt nie wychodzi bez broni. Patrzcie, mamy nawet strzelbę.
—  Kto z was umie z niej strzelać?
—  Wszyscy — skłamaliśmy, ale szybko przyszło opamiętanie. — Prawie wszyscy. My jesteśmy myśliwi! Saskatuny zbierają u nas tylko kobiety i dziewczynki.
—  Ja też zbierałem — wypsnęło mi się, za co starsi towarzysze zgromili mnie karcącym spojrzeniem.
—  Dzieci u nas zbierają, owszem! — zdruzgotał mnie do cna ton lekceważenia.
Musiałem przywrócić sobie poważanie. Miałem do opowiedzenia historię dość podniecającą, by zaciekawić nią Wrony. Zapytałem ich:
—  Kto z was ubił bizona? Okazało się, że nikt.
—  A mój brat, Mocny Głos, zabił zeszłego roku bizona z łuku.
—  Naprawdę? ¦— zdumieli się Wrony.
—  Taki tam bizon! — skromnie machnął brat ręką, ale widać było, że zadowolenie rozsadzało mu pierś.
—  Bizon   był   potężny   jak   niedźwiedź   grizzly!   —   zapewniałem.
—  E, przesadzasz. Nie był większy niż czarny niedźwiedź! — tłumaczył brat. — Wsadziłem w niego tylko sześć strzał. On — brat wskazał na mnie — wpakował siódmą strzałę, wtedy bizon przestał żyć. Miał twarde życie.
—  Hauk, hauk! — Wrony nie przestawali się dziwić.
Wodzili po nas życzliwym spojrzeniem. Czarny Mokasyn ubolewał:
—  Szkoda, że nie mamy fajki. Wypalilibyśmy na wieczną naszą przyjaźń.
—  Możemy pozostać przyjaciółmi i bez fajki! — zaręczył Mocny Głos.
Jeden z Wron chcąc się poszczycić, podał nam do wiadomości:
—  A w naszym obozie mamy teraz czterech Amerykanów.
—  Wiemy  o  tym!  — pochwalił  się  Mocny  Głos  wydymając wargę. — To Ruxton i jego trzej towarzysze.
Na twarzach Wron malował się niekłamany podziw.
—  Przed wami nic się nie ukryje!
223
—  Nic — odparł brat skromnie. — Ruxton to bardzo zły człowiek. Ale wy, Wrony, go lubicie.
—  Nie wszyscy! — sprzeciwił się jeden z Wron. — Mój ojciec gniewa się na niego.
—  Mój też! — przyznał inny.
Rozmowa przeszła na temat naszego zeszłorocznego napadu la obóz Ruxtona i Wron, kiedyśmy odebrali im czterdzieści ko-li. Chłopcy znajdowali się wtedy w ostrzeliwanych namiotach n dolinie. Teraz z niedowierzaniem przyjęli nasze opowiadanie, że my, chłopcy Czarne Stopy, braliśmy czynny udział w napadzie.
—  Czy przypominacie  sobie waszą  zagrodę  z końmi?  — nalegaliśmy.
—  Tak, przypominamy sobie — mówili Wrony.
—  Mieliście konie tuż obok rzeki, a my czailiśmy się na drugim brzegu rzeki.
—  Tak blisko? I nie baliście się?
—  Nie było czasu na bojaźń — godnie odparł Mocny Głos. — W   bitewnej   wrzawie,   wśród   gradu   kul   hartowały   się   nasze serca.
Po tych wzniosłych słowach brata nastało na chwilę milczenie. Przerwałem je:
—  A wy, Wrony, baliście się wtedy? Powiedzcie prawdę.
—  Trochę.
To szczere przyznanie się bardzo nas ujęło. Powiedzieliśmy sobie, że nie będzie lepszych przyjaciół niż Czarne Stopy i Wrony Okotok. Z tym uczuciem ułożyliśmy się do snu i spali blisko siebie, jeden obok drugiego, wzajemnie się ogrzewając. Rano następnego dnia pożegnaliśmy się. Każda grupa poszła do swego Dbozu.
W miarę zbliżania się do naszych rodziców zaczęły niepokoić las wątpliwości i nieczyste sumienie. Od wielu tygodni nasi ojcowie o niczym innymi nie mówili przy ogniskach, jak o ponownym niebezpieczeństwie ze strony Wron Okotok. Czy teraz mieliśmy się 3rzyznać, że spotkaliśmy ich chłopców i że było nam z nimi tak iobrze? Nie i jeszcze raz nie! Chłopięcy honor nakazywał nam rachowanie tajemnicy i obronę za wszelką cenę naszej przyjaźni z chłopcami Okotok.
224
Gdy podeszliśmy na jakie tysiąc kroków do naszego obozu, nagle Mocny Głos, najstarszy z naszej piątki, odezwał się rozkazującym tonem:
—  Stójcie!
Kazał stanąć nam w kółko, ramię przy ramieniu, twarzą do środka, ażebyśmy mogli patrzeć sobie z bliska w oczy. Miał straszliwie poważną minę, brwi ściągnięte.
¦— Wszyscy wzajemnie schwycić się za dłonie! •— wydał dalszy rozkaz.
Zrobiliśmy, jak kazał. Drżałem ze wzruszenia.
—  Posiadamy wielką tajemnicę — ciągnął grobowym głosem. — Zaprzyjaźniliśmy się z naszymi największymi wrogami. Nikt prócz nas pięciu nie śmie wiedzieć,  że byliśmy z  chłopcami Okotok. Czy to jasne?
—  Jasne! Jasne! — potwierdziliśmy skwapliwie i posępnie, jak należało.
—  Tak mocno, jak trzymamy sobie dłonie, przysięgnijmy sobie, że nie puścimy pary z ust, że będziemy milczeli, nawet gdyby przyszło skonać!
—  Przysięgamy! — huknęliśmy z głębi duszy.
—  Niech teraz każdy z osobna przysięgnie na to, co najwięcej kocha w życiu. Zaczynaj ty!
—  Ja — odrzekł pierwszy towarzysz, jąkając się z przejęcia — ja... przysięgam na... na Wielkiego Manitu!
—  Doskonale! — pochwalił go Mocny Głos. — Następny!
—  Ja jak zostać chcę wielkim wojownikiem!
—  Bardzo  dobrze!   Ty —  Mocny  Głos  przeszył  mnie srogim wzrokiem.
—  Ja — jęknąłem — jak kocham Pononkę. Mocny Głos trochę się skrzywił:
—  Na psa przysięgasz? No, niech i tak będzie! Następny!
—  Ja jak mamę kocham.
Mocny Głos jeszcze bardziej się skrzywił, aż mu zęby zajaśniały między wargami, gryzł w ustach jakieś tam pogardliwe słowo, ale nikogo nie złajał i tylko machnął ręką.
—  Więc przysięgliście! — zakończył. — Teraz wiecie, jak postępować. Milczenie albo — śmierć!
¦— Milczenie albo śmierć — potwierdziliśmy.
IB   Mały Bizon
225
—  Hauk!
W obozie zastaliśmy wszystko w porządku. Nikt nie zwracał szczególnej uwagi na nasz powrót. Niejeden raz urządzaliśmy akie wycieczki. Matka, jak zwykle, przywitała mnie pyta-liem:
—  No, jak tam było? Dobrze?
—  Dobrze, mamo.
—  Przeżywaliście coś ciekawego?
—  O tak!... Nie nie, właściwie nie!
Matka uważniej spojrzała na mnie, a ja odwróciłem od niej warz. Nic nie mówiąc, dała mi obficie jeść. Z tych samodziel-lych wypraw człowiek zawsze wracał wygłodniały jak wilk. Ujadłem potężny kawał pieczeni z jelenia i popadłem w błogie "ozmarzenie. Rodzinny namiot był przytulny, bliskość matki rojąca.
—  Mamo! — odezwałem się. — Czy to jest coś złego, gdy ma się wielu przyjaciół?
¦— Przeciwnie, Bizonku! Im więcej przyjaciół, tym lepiej dla człowieka.
—  Ja też tak myślę... To nic złego.
Ogromnie świerzbiał mnie język. Matka była taka dobra, godna nieograniczonego zaufania. Lecz ani na chwilę nie zapomniałem 3 podaniu towarzyszom ręki i o przysiędze milczenia. Nie, ja ich nie zdradzę! Z matką, nie domyślającą się niczego, można było prowadzić chytrą, zamaskowaną rozmowę, śmiejąc się w duchu, że matka nic nie wie.
—  Czy  wszyscy  Wrony   Okotok   są  złymi   ludźmi?   — zapytałem.
—  Wojowaliśmy z nimi przez wiele pokoleń — odrzekła matka. — Oni zabijali Czarne Stopy, my zabijaliśmy Wrony. Oni mówią, że jesteśmy złymi ludźmi, my mówimy, że oni są złymi ludźmi. Czy ja wiem, gdzie leży prawda?
—  Może nigdzie? — podchwyciłem. — Może oni są dobrzy tak samo jak my?
—  To bardzo możliwe...
Matka krzątała się w namiocie, robiąc porządki i wcale na mnie nie patrzyła. Coś mnie ciągnęło za język.
—  Mamo — powiedziałem — a gdybym przypadkiem, tak zu-
226
pełnie przypadkiem, zaprzyjaźnił się z kilkoma chłopcami Okotok, czy bardzo byś się gniewała?
Matka przerwała pracę i patrząc na mnie zaciekawiona, podeszła blisko.
—  Pytałem się tylko, mamo, tak sobie. Pytam się! — truchlejąc sadziłem się na niewymuszony ton.
Matka stanęła nade mną i badawczym, przenikliwym wzrokiem wpiła się w moje oczy.
—  Bizonku — rzekła powoli — z kim spotkaliście się na ostatniej wycieczce?
—  Z nikim, mamo, z nikim. Polowaliśmy na przepiórki, zbieraliśmy jagody saskatun, opowiadaliśmy sobie przy ognisku, gawędziliśmy.
—  Bizonku, gdzie spotkaliście się z chłopcami Okotok? Moje okropne przerażenie.
—  Mamo, czy ja coś mówiłem o chłopcach Okotok? Przecież nic...
Matka zerwała się i wypadła z namiotu. Pędziła niedaleko, gdzie siedział ojciec z kilkoma wojownikami. Coś szybko im prawiła, wskazując w moim kierunku. Tamci porwali się na równe nogi. Jedna przeszyła mnie myśl: uciekać! Wymknąłem się z namiotu i jak antylopa popędziłem w głąb obozu. Jakiś namiot stał otwarty. Wbiegłem do środka. Na szczęście nikogo w nim nie było. Obok ściany leżało kilka skór bizonowych. Wtłoczyłem się pod nie i tak ukryty ległem cicho jak mysz. Słyszałem, jak mnie wołano na dworze. Nie ruszyłem się.
Leżałem sporo czasu. Potem przybyli ludzie do namiotu. Przerzucali skóry i odkryli mnie.
—  Chodź — rozkazali krótko.
Prowadzili mnie w stronę głównego namiotu. Już z daleka zauważyłem, że stało tam moc ludzi: zebrali się chyba wszyscy z obozu. Na ich widok próbowałem od nowa ucieczki, ale szybko mnie przytrzymano i dalej prowadzono za rękę.
—  Co ze mną chcecie zrobić? — jęknąłem płaczliwie.
—  Nie bój się! Głowy ci nie urwiemy!...
Gdy przybyliśmy  do  głównego  namiotu,  ludzie rozstąpili  się
przed   nami.  Weszliśmy   do środka. Ujrzałem   tam siedzącą na ,
i cmi starszyznę z wodzem Kroczącą Duszą i czarownikiem Ki-
227
nasy na czele. Był także ojciec i stryj Huczący Grzmot, a przed nimi stało moich czterech towarzyszy z ostatniej wycieczki. Kazano mi przyłączyć się do nich. Mieliśmy znękane miny, jak gdyby prowadzono nas na śmierć. Właśnie przesłuchiwano starszego
brata.
—  Złożyliśmy przysięgę — ponuro zeznawał Mocny Głos — i nic nie powiemy. Nie wolno mi łamać przysięgi.
—  Komu   złożyliście   przysięgę?   —   wypytywał   się   Krocząca Dusza.
—¦ Sobie wzajemnie.
—  Jako wasz wódz zwalniam was od przysięgi. Mocny Głos zawahał się chwilę, potem rzekł twardo:
—  Nie, nie zdradzę!
Czarownik Kinasy zabrał głos, zwracając się do nas pięciu:
—  Smarkacze!  Bawicie  się w przysięgi, a tymczasem bliskie niebezpieczeństwo  zawisło  nad nami wszystkimi!  Chodzi o byt całego obozu. Smarkacze! Natychmiast zaniechajcie oporu, bo inaczej przysięgać będziecie na „Wielki Róg". Czym to grozi, dobrze wiecie!
Oj, wiedziałem. Ile strachu najadłem się wówczas, gdy z mej winy Płaski Śnieg musiał przysięgać na „Wielki Róg". Wierzyliśmy ślepo, że krzywoprzysięstwo mści się pewną i rychłą śmiercią.
Nas pięciu spojrzało po sobie bez słowa. Gdy oczy brata i moje się spotkały, błagalnie kiwnąłem głową. Odpowiedział skinieniem.
—  Spotkaliśmy się — rzekł do starszyzny Mocny Głos — z chłopcami... Okotok.
Obecni domyślali się czegoś podobnego, mimo to słowa brata wywarły na nich wielkie wrażenie. Teraz dopiero zaczynało mi świtać w głowie, ile wagi przywiązywano do tej wiadomości.
—  Daleko stąd? — zapytał wódz.
—  Dwie godziny konnej jazdy.
Znowu ogólne poruszenie, że Okotok byli tak blisko naszego obozu.
—  Coście z nimi zrobili? Ilu ich było?
—  Czterech... Nic nie robiliśmy. Rozmawialiśmy, razem nocowaliśmy, mówiliśmy sobie, że...
Mocny Głos ociągał się. Miał wątpliwości, czy powiedzieć.
—  Co mówiliście sobie? — nalegał wódz surowo.
228

—  Że... jesteśmy teraz... przyjaciółmi — wyszło drżąco z ust brata.
Starszyzna przyjęła wiadomość dziwnie spokojnie, bez spodziewanego wybuchu oburzenia. Stryj Huczący Grzmot przechylił się do ojca i coś mu szeptał do ucha, po czym wyraźnie widziałem, jak obydwaj, ojciec i stryj, uśmiechali się. Co to miało znaczyć?!
—  Czy widziałeś,  Mocny  Głosie,  w  jakim  kierunku  chłopcy Okotok odeszli od was? — pytał wódz.
—  Widziałem. Na południe, a my na północ.
—  Czy pamiętasz drogę do miejsca, gdzieście ich spotkali?
—  Pamiętam.
—  Bądź gotów. Zaraz tam wyruszysz z wywiadowcami.
Żądano jeszcze wyjaśnień w sprawie Ruxtona, ale nic nie mogliśmy podać poza tym, że Amerykanin przebywał w obozie Wron. Wódz wydał rozkazy i wszyscy rozeszli się do swych namiotów. Mocny Głos z wywiadowcami opuścił obóz, inni wojownicy wzmocnili straże pilnujące naszych koni na pastwisku. Poza tym życie w obozie toczyło się zwykłym trybem. Nikt mi wymówek nie czynił. Przeciwnie, rówieśnicy oblegali mnie i musiałem im opowiadać o chłopcach Okotok. Mimo woli poczułem się znowu ważny.
Wywiadowcy potwierdzili bliskość obozu Wron. Zanim noc nastała, spędziliśmy konie do małego ogrodzenia, wzniesionego w bezpośredniej bliskości naszego obozu, a najlepsze wierzchowce każdy uwiązał tuż przed swoim namiotem. Przed naszym stały trzy konie ojca, brata i mój bułany. Mocny Głos i ja mieliśmy ich pilnować przez noc, podczas gdy ojciec poszedł z wojownikami, sprawującymi straże poza obozem.
Czuwaliśmy na zmianę, pierwszą połowę nocy ja, drugą połowę brat Mocny Głos. Trzymając w ręku łuk stałem przed namiotem. Pyski koni miałem tak blisko, że mogłem je chwycić. Razem ze mną pilnował pies Pononka leżący u moich stóp. Nic osobliwego nie zaszło. Gdy minęła połowa nocy, co poznałem po gwiazdach, zbudziłem brata i sam ułożyłem się do spoczynku.
Spałem w najlepsze. Przebudziło mnie szarpnięcie za rękę. Natychmiast otrzeźwiałem.
—  Wstań szybko! — szepnął brat.
229

—  Co się stało?
—  Nie zapomnij łuku i strzał! — dodał i już go nie było. Przywołałem po cichu Pononkę i wyszedłem przed namiot. Gwiazdy zmieniły swe położenie. Było nad ranem, chociaż jeszcze
ciemno.
—  Nadstaw ucha! — powiedział brat cichuteńko.
W obozie, jak to zwykle, słychać było znane odgłosy. To jakiś pies zaszczekał, pomimo że wszystkie kazano uwiązać w namiotach, to konie się ruszały. Po chwili doszło gdzieś z dalekich wzgórz przytłumione, przewlekłe wycie wilka kujota.
—  Nie ma księżyca, a tak przeciągle wyje — pouczył mnie Mocny Głos. — To dziwaczne.
Podobne wycie rozlegało się na wzgórzu po przeciwnej stronie obozu.
—  To nienaturalne — mruknął brat.
Nasi mieli inne znaki porozumiewawcze. Niezwykłe wycie kujotów pochodziło zatem od kogoś innego. Byłem podniecony.
—  Może by pobiec do koni i ostrzec nasze warty? — poddałem
myśl.
—  Po co? — sprzeciwił się brat. — Słyszeli tak samo dobrze jak my. Pilnujmy namiotu, bo tamci mogą wedrzeć się do samego
obozu.
Nie bałem się, ale było mi nieswojo na duszy. Pogłaskałem łeb Pononki. Pies niezawodnie poczułby obecność kogoś obcego w pobliżu i zaszczekałby na alarm. Namacaliśmy konie, wzrokiem staraliśmy się przedrzeć ciemności. Tymczasem wycie kujotów ustało i zapanowała niezmącona cisza. Może to jednak były prawdziwe
zwierzęta?
Nagle — huk wystrzału od strony, gdzie było ogrodzenie z końmi. Wzdrygnąłem się jak porażony. Wszystkie psy w obozie zaszczekały gwałtownie. Jeszcze echo nie przebrzmiało w dolinie, a już rozległ się tam ponowny huk i zaraz więcej grzmotów. Kanonada nie trwała jednak długo. Padło kilka strzałów, potem odgłosy urwały się i nastała znów cisza, aż w uszach dzwoniło.
—  Co to było? — zapytałem brata.
—  To nasi strzelali. Widocznie Okotok chcieli się zbliżyć do koni. Uważajmy, bo tutaj mogą przyjść.
230
Odgłos strzałów zbudził cały obóz. W namiotach ożywiło się. Zaniepokojona matka wyszła do nas i stała razem z nami. Wschodnia część nieba nasiąkała już szarością świtu. Jutrzenka nadchodziła. Nic nie mąciło spokoju.
Gdy się rozwidniło, wódz rozesłał najzdolniejszych wywiadowców dokoła obozu, a wszystkim innym zakazał na razie wyjścia. Wkrótce wiedzieliśmy ze śladów, co zaszło w nocy. Byli to w istocie Wrony Okotok. Liczny ich oddział podkradł się pod ogrodzenie z końmi, lecz przepłoszony ogniem naszych wart, uciekł. W tym czasie inny, mniejszy oddział Wron zbliżył się do obozu z drugiej strony. Strzały przy koniach przestrzegły go o naszej czujności. Tak samo jak tamten poniechał napaści i zawrócił.
Tego dnia wcześnie zwinęliśmy obóz i wyruszyli na północ. Okolica była zbyt niepewna, sąsiedztwo zbyt niebezpieczne.
Przeżywałem straszną rozterkę. Dwie ostatnie noce nie mogły pomieścić się obok siebie w moich chłopięcych pojęciach. Zrodzona jednej nocy szczera przyjaźń z chłopcami Okotok, których ojcowie następnej nocy chcieli nas okradać i zabijać — to brutalnie rozrywało wszystkie nici mego doświadczenia o ludziach. To wywracało cały mój świat uczuć.
Skierowałem konia do brata i jechałem obok niego.
—  Mocny Głosie! — wymamrotałem zdruzgotany. — Co będzie? Także i na jego twarzy osiadła rozpacz.
—  Nie wiem, co będzie.
—- Czy znowu wojna z nimi?
—  Jak pójdą za nami, to wojna.
Dwie łzy, rzewne łzy chciały zakręcić mi się w oczach, ale nie dopuściłem do tego.
—  Trzymaj się! — upomniał mnie brat chrapliwym szeptem. — Bądź mężny!
—  Ja nie chcę wojny — zatrząsłem się. — Ja nie chcę, żebyśmy do nich strzelali... Ten Czarny Mokasyn...
Coś mi uwięzło w gardle, nie mogłem wykrztusić dalszego słowa.
—  Czarny Mokasyn — dobry druh! — stwierdził Mocny Głos. — Mógłby być prawdziwym przyjacielem od serca, Czarny Mokasyn nasz brat.
231
I

—  Ja go lubię — dławiły mnie słowa.  — Ja go tak lubię... tak lubię...           '
Mocny Głos wyprostował się żywym ruchem na siodle, jak gdyby chciał strząsnąć z siebie słabość, i żachnął się.
—  Nie upadaj na duchu, Bizonku! — rzekł surowo. — Nie opuszczajmy skrzydeł! Jak będzie wojna, to wojna, tak nam przeznaczone! Nie roztkliwiajmy się jak dzieci! Hauk!
Poprzez zamglone źrenice spojrzałem na niego z podziwem, że miał w sobie już tyle z wojownika, tyle niezłomności. Mnie nie stać było na taki hart, nie mogłem się zdobyć na nic.
—  Mocny Głosie! — westchnąłem. — Żle mi, bardzo mi źle! Tymczasem jego moc ducha nie trwała długo, szybko roztajała.
—  Mnie także źle — wyznał nieśmiało i miękko.
Jedyne szczęście, że w tym strapieniu mogłem uciec się pod ochronę drogich istnień, otaczających mnie dokoła niby tarcze, i ich obecnością krzepić swe serce: oto mój bułany koń i wierny pies Pononka; oto ojciec i matka, oto stryj Huczący Grzmot, w tej chwili zbliżający się do rodziców; oto brat Mocny Głos, serdeczny powiernik mych trosk — oto długi łańcuch naszej ojczystej grupy, w niezachwianym porządku wędrującej ku północnym preriom.
26. Powrót Nocnego Orła
Po
O SZYBKIEJ jeździe dotarliśmy pod wieczór tego dnia do Rzeki Mlecznej i przebrodziwszy ją, założyliśmy obóz na jej północnym, lewym brzegu. Podczas gdy ogół rozbijał namioty i wznosił ogrodzenie dla koni, kilkunastu myśliwych, bądź to konno, bądź pieszo, rozproszyło się po okolicy, by zapolować w zaroślach nad rzeką. Wnet usłyszeliśmy z oddali odgłosy strzałów.
232

O zachodzie słońca w obozie powstało wielkie poruszenie. Łowiłem właśnie ryby na skręcie rzeki. Rozległ się okrzyk od strony prerii. Tam na wzgórzu, w ostatnich promieniach słońca, ujrzałem zbliżających się z wysiłkiem dwóch ludzi. Jeden z naszych myśliwych wspierał kogoś drugiego, utykającego na nogę. Kulawy Indianin był bardzo wynędzniały; nawet z daleka rzucało się to w oczy.
Nie dosłyszałem, co nasz myśliwy krzyknął do ludzi w obozie, ale musiało to być coś ważnego. Rzuciłem wędkę i pobiegłem do naszego namiotu. U jego wejścia zastałem matkę, pilnie wsłuchującą się w dalekie odgłosy.
—  Co się stało? — zapytałem zaniepokojony.
—  Nie wiem, nie wiem — odpowiedziała matka przyciszonym głosem. Była przejęta.
Wtem gwałtownie zadudnił bęben w obozie. Uderzył na alarm. Od razu poznaliśmy po głębokim brzmieniu, że był to wielki bęben czarownika Kinasego. Odzywał się tylko w ważnych wypadkach i przy wielkich uroczystościach. A równocześnie z głębi obozu dochodziły nas rozkazujące wołania:
—  Do namiotu wodza!  Wszyscy do namiotu wodza! Wszyscy! Przybiegł do nas ojciec z nowiną:
—  Nocny Orzeł wrócił!
—  Nocny Orzeł... wrócił? — powtórzyła matka, zakrywając ręką otwarte ze zdumienia usta.
—  Czy żywy? ¦— dodała z trwogą.
—  A jak by miał wrócić, kobieto?! Żywy! Dalej, do namiotu wodza!
Powrót Nocnego Orła wzruszył mnie równie silnie jak dorosłych. Jaskrawo stanęła mi w pamięci owa bogata w zdarzenia noc sprzed roku: po udanym napadzie na obóz Ruxtona i Wron Okotok oczekiwaliśmy powrotu wszystkich wojowników i nie doczekali się jednego, Nocnego Orła. Wtedy to wpadłem na nieszczęsny pomysł przebicia strzałami zwłok czterech poległych wrogów. Z powodu nieprzybycia Nocnego Orła wojownicy zrobili awanturę czarownikowi Białemu Wilkowi.
Przed namiotem wodza paliło się wielkie ognisko. Zastaliśmy tam tłum ludzi, prawie wszystkich z obozu. Nocnego Orła nie było nigdzie widać. Natomiast myśliwy, który go przyprowadził,.
233
'. --»'-*.3.
stał przy ognisku i opowiadał, jak i gdzie go znalazł. Spotkał go nad rzeką o godzinę drogi od obozu. Nocny Orzeł przykuśtykał przed kilkoma tygodniami nad Mleczną Rzekę, wiedząc, że tu najczęściej przebywaliśmy. Przypadek chciał, że przywędrowaliśmy dziś właśnie w tę okolicę i że nasz myśliwy odkrył jego kryjówkę. Zastał Nocnego Orła wycieńczonego z głodu i tak go przywlókł do obozu.
Skończył opowiadanie. Dwóch wojowników wyprowadziło z namiotu mizeraka, chudego jak szkielet. Widmo, nie człowiek. Ostrożnie posadzili go niedaleko ogniska na stosie skór bizonowych. Szturchnąłem matkę w bok,
—  Mamo — zapytałem — czy to Nocny Orzeł?
—  Tak, to on.
—  To nie jego duch?
¦—¦ Nie, to on sam. Bądź cicho!
Przyniesiono mu lekki posiłek z jeleniej pieczeni. Wszyscy przyglądali się w uroczystej ciszy, jak Nocny Orzeł jadł.
—  Czy widzisz? — szepnęła do mnie matka. — Duch by nie jadł.
Potem podano mu fajkę, którą Nocny Orzeł długo palił w milczeniu. Wreszcie ocknął się i usiłował wyprostować grzbiet.
—  Hau ni tuki — jak się czujesz?  — zapytał go wódz Krocząca Dusza.
—  Nit achkse — bardzo dobrze! -— odrzekł Nocny Orzeł. Powiódł wzrokiem dokoła i chciał się uśmiechnąć, ale wyszło
tylko słabe skrzywienie twarzy.
—  Bracia — przemówił. — Patrzę na was, jestem znowu wśród bliskich, serce się weseli... Chcecie znać moje przejścia. Są dziwne. Słuchajcie!
I zaczął swą opowieść, często przerywając ją na skutek osłabienia. Owej nocy napadu na Ruxtona i Wrony Nocny Orzeł należał do oddziału wojowników, strzelających ze wzgórza w dół na obóz nieprzyjaciela. Potem z kilkoma innymi zgłosił się na ochotnika do podpalania namiotów, ale wróg miał się na baczności i przepędził ich. Musieli umykać w stronę rzeki. Wtedy dostał kulę, która zraniła mu nogę. Padając zgubił w ciemnościach strzelbę. Upadku jego nikt z towarzyszy nie zauważył, a wołać nie śmiał, bo w pobliżu kręcili się Wrony. Doczołgał się do rzeki. Walka już
234
ustała. Nie odkryty przez wroga, wsunął się do wody, prąd szczęśliwie go porwał. Płynął spory kawał, potem wypełzł na brzeg i chciał zaczołgać się do nas, do obozu. W rzece wiele utracił krwi, ból szarpał jego kolano. Na lądzie padł nieprzytomny. Gdy przyszedł do siebie, słońce stało już wysoko na niebie. Musiał zaniechać myśli dotarcia do swoich. Obawiał się pościgu Wron, więc przeleżał dzień w krzakach nadrzecznych. Wieczorem powlókł się w drogę. Wspierał się na kiju. Bezwładna noga dokuczała mu coraz więcej, kilkakrotnie tracił przytomność. Na trzeci dzień nie pozostało mu wiele sił, wszystko dwoiło się w oczach. Nagle usłyszał głosy. Znalazło go dwóch handlarzy, Metysów. Wsadzili go na konia i zawieźli do swego obozu. Dobrzy ludzie opiekowali się nim, jak mogli. Gdy ruszyli na wschód, zabrali go ze sobą. Rana dopiero po długich miesiącach zasklepiła się. Noga była sztywna, skrzywiona w kolanie. Wczesną wiosną obecnego roku wielu amerykańskich górników wędrowało w góry zachodniej Montany, gdzie znaleziono w ziemi złoto. Nocny Orzeł przyłączył się do nich, bo między górnikami spotkał dobrych ludzi, którzy nie szczędzili mu braterskiej pomocy...
—  Jak to może być?! — przerwał opowiadanie któryś ze słuchaczy. — Amerykanie i mimo to dobrzy ludzie? To się jakoś nie klei! I nawet nie szczędzili braterskiej pomocy tobie, Indianinowi?
—  Tak jest. Nie szczędzili mi pomocy.
—  To nie byli Amerykanie!
—  Byli! Ale nlasz rację, trochę inni Amerykanie. Co prawda górnicy jak wszyscy inni, tylko widać, bardzo biedni, bo wynajęci przez bossa *, byli na jego usługach i dla niego pracowali. Ci biedni górnicy okazywali mi wiele serca...
—  To dziwne! To dziwne! — rozległy się zewsząd głosy i wojownicy nasi po raz pierwszy zaczęli rozumieć,  że obok złych Amreykanów,   z   którymi   się   zazwyczaj   spotykali,   byli   także i dobrzy Amerykanie.
Tymczasem Nocny Orzeł opowiadał dalej:
Wśród tych górników było mu dobrze podczas wędrówki na zachód, ale w tej samej karawanie jechał także i pewien lekarz. Gorliwiec ten uparł się, by mu odciąć nogę. Tego Nocny Orzeł nie chciał za nic w świecie. Uciekł od górników i po tygodniach
Boss — przedsiębiorca, pracodawca, przełożony.
235
lordęgi doczłapał się do Mlecznej Rzeki. Rana na kolanie zno-m zaogniła się, trudno mu było polować, głodował. Dziś wieczo-em posłyszał nad rzeką skradające się kroki naszego myśliwego. >ył ocalony.
Nocny Orzeł skończył opowiadanie. Wzniósł się na swojej zdrożej nodze i rzekł podniesionym głosem:
—  Niechaj  "Wielki Duch będzie dla was taki dobry, jaki był la mnie.
Po tych słowach powstał wódz Krocząca Dusza i odpowie-ział:
—  Wszyscy przypominacie sobie, co działo się poprzedniej wio-ly.  Nasz wielki czarownik Biały Wilk nie  mylił się.  Utajone otęgi udzielały mu słusznych rad. To my byliśmy winni, byliśmy łusi i ślepi, nie rozumieliśmy jego słów. Biały Wilk zapewniał as, że ty, Nocny Orle, żyjesz. My, nierozumni, nie wierzyliśmy m. Biały Wilk odszedł od nas na Wieczne Łowiska, ale duch jego nosi się między nami. Raduje się tak samo jak my z twego przy-ycia. Przynieście mi jego bęben.
Rozpakowano wielki czarodziejski bęben, należący ongiś do Bia-;go Wilka i schowany przez niego własnoręcznie. Po raz pierwszy i roku bęben odezwał się, sam wódz w niego uderzał. Słucha-śmy w skupieniu, tylko wdowa po Białym Wilku nuciła urywki ieśni, którą czarownik śpiewał przed śmiercią.
Noc dawno już zapadła, wiatr pędził po preriach i targał nasze gnisko, psy zanosiły się od wycia.
Po chwili do odgłosów przyłączył się drugi bęben obecnego parownika Kinasego. W ten sposób Kinasy oddawał należną cześć vemu poprzednikowi i może chciał jednocześnie zwrócić uwagę a to, że on jest teraz czarownikiem naszej grupy.
Gdy bicie bębnów ucichło, wódz powiedział:
—  Czuję, że Biały Wilk jest dziś tutaj. Otacza nas swą opieką. Wszyscy obecni czuli to samo. Ja wtedy mógłbym przysiąc, że
yszę Białego Wilka.
Zjawienie się Nocnego Orła było dla nas wydarzeniem szczegól-ie doniosłym. Jako prymitywni ludzie ślepo wierzyliśmy w nie-idzialne siły i ich przepotężny wpływ na nasze życie. Zdarzenie jrzed roku, rzekoma pomyłka w uroczystej przepowiedni Białe--> Wilka nie tylko rzucała cień na wiarogodność czarownika, lecz
pozostawiała nas w niepewności, czy niewidzialne siły nie odwróciły od nas życzliwego oka. A oto powrócił Nocny Orzeł, dowód namacalny tego, że Biały Wilk przepowiadał zgodnie z prawdą i że duchy były jemu i nam przychylne. (Dopiero wiele lat później zrozumiałem, że wszystko to było oczywiście przypadkowym zbiegiem okoliczności, składającym się na korzyść Białego Wilka).
Powszechna radość w obozie, wywołana powrotem Nocnego Orła, zrodziła wielkoduszny pomysł; Po szybkim uzgodnieniu poglądów między wodzem broczącą Duszą a czarownikiem Kinasy zwołano jeszcze tej samej nocy wszystkich mężczyzn na wielką naradę. W pośrodku rozniecono olbrzymie ognisko. Ci wojownicy, którzy przykucnęli nieco dalej od światła, zlewali się całkowicie z ciemnością nocy, tylko w ich oczach błyszczało odbicie blasku ognia.
—  Wielki dzień — rozpoczął wódz — wymaga odpowiedniego uczczenia. Wrony Okotok nie zabiły Nocnego Orła. W taki dzień trzeba mieć serce na właściwym miejscu. Czym najlepiej uczcimy pamięć Białego Wilka? Podaniem Wronom Okotok ręki do zgody...
—  Zeszłej nocy chcieli nas napaść — rozległ się ostrzegawczy głos z boku.
—  W taki dzień należy rozproszyć swą niechęć, rozbroić gniew. Spotykały nas od nich krzywdy, ale cięższe porażki my im zadawaliśmy.
—  A Ruxton? On siedzi u nich.
—  Jeśli dwa szczepy chcą uczciwie zgody, nie ma siły, która by temu stała na zawadzie. Pokój  unieszkodliwi Ruxtona...  Czy jest ktoś przeciw temu?
Nikt się nie zgłosił".
—  Wszyscy są za pokój em?
—  Tak, tak, wszyscy — odpowiedziano hurmem.
O świcie Krocząca Dusza wysłał na rączym koniu posła w kierunku południowym z poleceniem, by odnalazł obóz Wron Okotok, przedłożył ich wodzowi naszą wolę zawarcia pokoju i wręczył mu symboliczny dar w postaci tytoniu kinikinik. Zaszczytnego poselstwa chciał dokonać mój ojciec, zgłosił się także stryj Huczący Grzmot, ale większością woli wojowników wysłano Orle Pióro.
237
A
Obóz nasz pozostał na tym samym miejscu, nad Rzeką Mleczną, t to tym pilniej zachowywaliśmy środki ostrożności. Trudno by-
przewidzieć, co odpowiedzą Wrony.
Odpowiedzieli jak najprzychylniej. Na piąty dzień wrócił wy-annik i przywiózł od ich wodza, jako zapowiedź przymierza, iczkę tytoniu białego człowieka, zawiniętą w różowy papier. Był i cenny dar. Wysłannik, zdając naszej starszyźnie sprawę, szcze-jłowo opisał, co zastał w obozie Wron.
—  Znam trochę ich język — mówił. — Widziałem, wielu chce nami pokoju.                        .            •
—  Czy był u nich Ruxton?
—  Był. Ale Wrony bardzo go nie lubią. Rozpija ich i namawia 3 kradzieży koni jak zeszłego roku. Przyrzeka im wielkie zyski.
—  To może ulegną mu?
¦— Już nie. Kraść konie coraz trudniej.  Przed pięciu dniami rzekonali się o naszej czujności. To była pożyteczna nauka. Prze-rzegła ich. •— Więc co zrobią z Ruxtonem?
—  Chcą go przepędzić. Na pewno go przepędzą. Z nami pragną yść się w połowie drogi, nad wielkim skrętem Rzeczki Musz-iwej, i tam wypalić fajkę pokoju.
—  Czy miałeś czujne zmysły? — Wódz przeszył wysłannika rzenikliwym wzrokiem. -— Czyś uważał na wszystko, czyś bacz-i.e śledził wyraz ich oczu i nadstawiał ucha na każdy szept, a nie ałeś się omamić? Czy możesz zaręczyć, że Wrony nie gotują pod-;ępu, lecz szczerze chcą pokoju?
—  Miałem  czujne  zmysły.   Nadstawiałem  ucha.   Wrony  chcą akoju.
—  Hauk, hauk! — wojownicy nasi wyrażali swe zadowolenie. Do wielkiego skrętu Rzeczki Muszlowej było półtora dnia drogi.
rzybyliśmy tam pod wieczór następnego dnia. Wron jeszcze nie yło. Wybraliśmy nad rzeczką łączkę tak rozległą, że mogła podeście dwa ludne obozy w należytym od siebie odstępie. Tym razem mniej zważaliśmy na względy bezpieczeństwa, na-)miast więcej na dogodną bliskość wody, opału i paszy dla koni. Nazajutrz rano straż na południowym wzgórzu zawiadomiła nas zbliżaniu się licznej  grupy ludzi.  Wrony Okotok podjeżdżali r zwykłym porządku i w wielkim spokoju, jak gdyby nas, ich
dotychczasowych wrogów, wcale nie było w pobliżu. Jednak wśród tych pozorów powszedności uderzył nas znamienny szczegół; wszyscy Wrony, zarówno mężczyźni, jak kobiety i nawet dzieci, byli odświętnie ubrani. Mężczyźni mieli twarze pomalowane na różne barwy i wspaniale wyglądali w swych o-rlich piórach na głowach, a niektórzy wybitniejsi wojownicy nałożyli długie pióropusze. Wykwintnym strojem Wrony zamierzali podkreślić uroczystość chwili, okazać swe poważanie dla nas; tak wyraźne objawy grzeczności ze strony niedawnych wrogów bardzo nas ucieszyły i napełniały dumą.
Mocny Głos dał mi tajemne znaki za plecami rodziców, ażeby nikt nic nie widział, i gdy stanąłem obok, szepnął mi do ucha:
—  Chodź, pójdziemy do nich!
—  Do Wron? — zaniepokoiłem się.
Był surowy zakaz zbliżania się do nich, dopóki nie załatwi się obrzędu uroczystego powitania i wypalenia fajki przyjaźni.
—  Nie do nich samych — wytłumaczył mi brat — ale gdzieś w pobliże nich. Idziesz?
—  Idę."-
Czy było dwóch szczęśliwszych chłopców wśród Czarnych Stóp niż Mocny Głos i ja od dnia wczorajszego? Czego tak gorąco pragnęliśmy, oto spełniło się: nie będzie między nami rozlewu krwi, przyjaźni z Czarnym Mokasynem nic nie stało na przeszkodzie.
Piękny to był dla nas poranek. Przepiórki w krzewach nad rzeką kwiliły wesoło jak nigdy dotąd. Wiatr był milszy i cieplejszy niż kiedykolwiek. Od wczoraj uderzyło nas, że na preriach tyle rosło kwiatów i tak szalenie barwnych! Pachniało od nich.
Uciekliśmy z obozu całkiem nie zauważeni, bo wszyscy byli zajęci zbliżaniem się Wron. Wódz Krocząca Dusza wysłał naprzeciw nim powitalne poselstwo wojowników, mające wskazać im miejsce obozowe na końcu łąki. Wkrótce goście rozbijali tam namioty, a w pobliskiej rzece poili konie.
Popędziliśmy chyłkiem między wzgórza, wznoszące się nad doliną Rzeczki Muszlowej. Pagórki wnet zakryły nas od niepożądanych oczu. Zataczając koło, mogliśmy tu kroczyć wolniej i swobodniej, ale mimo to Mocny Głos trzymał mnie za rękę i pomagał mi.
—  Dorośli — odezwał się brat — dorośli mają czasem mądre
239
3mysły. Stanowczo mają! Popełniają wiele głupstw, to wiadomo, otem jednak się poprawiają. Tak jak teraz!
—  Ale są i tacy dorośli, którzy nigdy nie popełniają błędów — yjawiłem i ja swój pogląd.
—  Nie ma takich! ¦— brat bardzo mocno pokręcił głową.
—  Są, daję ci słowo.
—  Nie ma. Może wódz Krocząca Dusza?
—  Eh, nie! — odrzekłem.
•— Albo czarownik Kinasy?
—  Też nie— zaprzeczyłem, jakkolwiek odruchowo oglądając się.
—  Więc kto, gadajże!
—  Nasi rodzice. Ojciec i matka. Oni nie popełniają omyłek. Mocny Głos kochał ich tak samo jak ja, więc chociaż to nieco
ląciło jego światopogląd, zgodził się na ten wyjątek, że owszem, adzice nasi najmniej popełniali błędów.
Tak odsłaniając sobie życiowe mądrości, dotarliśmy do pagór-a, pod którym oddział Wron rozbijał obóz. W pobliżu szczytu rzypadliśmy do ziemi i dalej czołgali się w trawie całkiem nas isłaniającej. U wierzchołka zatrzymaliśmy się, wciąż przycup-ięci. Pierwsze namioty Wron nie były dalej od nas niż o dwie-?ie  kroków.
Widok obozu z góry, a zwłaszcza obozu w czasie zakładania, awsze miał dla mnie urok nieprzeparty. Tyle wspaniałych róż-ości roztaczało się przed oczyma. Obecnie rozbijano tam w doli-ie kilkadziesiąt namiotów, wśród których krzątało się trzystu co ajmniej ludzi.
Nam chodziło głównie o naszych czterech przyjaciół. Szukali-my wytężonym wzrokiem wśród dzieciarni. Jakoś trudno było ich wypatrzyć w tym rozgardiaszu i zamieszaniu.
—  Gdzie oni się pochowali? — mruczał Mocny Głos.
Ale wkrótce ujrzeliśmy kilku chłopców, występujących spomię-zy najbliższych namiotów. Szli akurat w kierunku naszego wzgórza.
—  Są — zawołał uradowany brat.
Byli w  tej  garstce.  Poznaliśmy Czarnego Mokasyna i potem eszcze jednego z naszych przyjaciół. Ogarnęła nas szalona radość i pustota.
—  Czekaj! — szepnął Mocny Głos. — Spłatamy im figla. Gdy
40
Byl   między   nami   sędziwy  wojownik,   Wysoki   Orzeł,   człowiek   nadzwyczaj prawy.  Umarł mając 99 lat...  (s. 257)
:adka, historyczna fotografia ostatniego obozu Czarnych Stóp na wolności.
jeszcze trochę podejdą, krzykniemy z całych sił i przestraszymy ich!
Chłopcy Okotok zbliżali się do podnóża naszego pagórka.
—  Po co oni tu idą? — zapytałem.
—  Pewnie siusiać.
Brat miał rację. Gdy chłopcy podeszli do samego podnóża, przystanęli o jakieś pięćdziesiąt kroków od nas, by załatwić potrzebę.
Widząc brata, gotującego się do wydania okrzyku, gwałtownie szarpnąłem go za ramię;
—  Nie! -— powstrzymałem go. -— Nie teraz! Mama mi mówiła, że to może bardzo zaszkodzić. Zaczekaj, aż skończą!                  .       :
Mocny Głos uznał to i nie krzyknął. Natomiast on i ja zaczęliśmy naśladować huczenie sów. Były to dziwne, pijane jakieś sowy, niespełna rozumu. Chłopcy Okotok natychmiast wymiarkowali podejrzaną rzecz i stropieni spojrzeli w górę.
Mocny Głos powstał i wychylił się ponad trawę. Czarny Mokasyn od razu go poznał. Chciał skoczyć ku nam, ale przypomniał sobie, że nie wolno. Więc tylko wesoło pokrzykując, zaczął wykonywać razem z drugim przyjacielem dziki taniec radości. My znowu schowaliśmy się w trawie.
—  Dosyć! — zawołał brat. — Uciekajmy!
Gdy przybyliśmy z powrotem do naszego obozu, właśnie wódz Krocząca Dusza przesłuchiwał wywiadowców, którzy przed chwilą wrócili z potajemnej wyprawy: mieli wyśledzić, czy w gronie przybyszów nie znajduje się Ruxton i jego zgraja. Wywiad stwierdził nieobecność Ruxtona, co wielce uspokoiło naszą starszyznę.
—  Zauważyliśmy jeszcze coś ciekawego! — oświadczył na koniec  jeden z  wywiadowców,  rzucając  nieznaczne  spojrzenie  ku Mocnemu Głosowi i ku mnie. — Zdawało nam się, że wytropiliśmy dwóch skradających się wojowników.
—  Jakich to? — zaniepokoił się wódz.
—  Ale okazało się, że to pomyłka.  Były to tylko dwa młode kujoty...
Na łące między obozami rozniecono po południu kilka ognisk. Tutaj zeszła się starszyzna obydwóch szczepów w otoczeniu wszystkich wojowników. Nasi przyodziali się również w swe najlepsze stroje i gdy jedni i drudzy siedli na ziemi naprzeciw siebie, stworzyli najpiękniejsze zjawisko, tak barwne, że jeszcze po wielu
16   Mały Bizon
241
¦
atach wspominano ten niezwykły widok ze wzruszeniem i za-:hwytem.
Nam, chłopcom, pozwolono z bliska przyglądać się naradom. We nnie ścierały się sprzeczne wrażenia. Wron Okotok, a właściwie nówiąc: ich wojowników, od wielu lat naszych zaciętych wrogów, nie wyobrażaliśmy sobie inaczej niż jako znienawidzonych jotworów, pozbawionych ludzkich uczuć, o odrażających gębach straszydeł. Z ich istnieniem kojarzyły się nasze pojęcia stałej grozy, gwałtownej śmierci, skalpów-ezupryn odciętych z naszych głów ub z ich głów. A teraz widziałem ich przed sobą o kilkanaście troków jakże innych: godnych, strojnych, przyjaznych, takich samych ludzi jak my. Doprawdy trudno było uwierzyć, że to stra-?zni wojownicy Okotok.
Narady nie przeciągały się długo i miały ustalony tradycją prze-oieg. Przemawiali obydwaj wodzowie. Najpierw głos zabrał wódz Wron. Potem Krocząca Dusza przemówił tymi słowami:
— Byliśmy nierozumni, my, Czarne Stopy, i wy, Wrony. Zwalczaliśmy się przez całe nasze życie i życie naszych przodków. Z jakiego powodu? Czy dlatego, że jesteśmy tego samego koloru skóry? Dziś przetarły się nasze oczy, okres wojny należy pogrzebać. Mamy tylko jednego wroga — białego człowieka. Póki wschodzić będzie słońce na niebie, a trawa rosnąć na ziemi, póki po dniu następuje noc, tak długo nic nie zamąci naszego pokoju z Wronami Okotok. Cenimy was jak własnych wojowników. Zapalmy wspólną fajkę.
Czarownik Kinasy przygotował wielką obrzędową fajkę, ulepioną z czerwonej gliny, i zapaloną podał Kroczącej Duszy. Wódz pociągnął i podał ją wodzowi Wron, i tak kolejno z tej fajki palili na przemian wszyscy wojownicy Czarnych Stóp i Wron.
Podczas tej długiej ceremonii końcowej nam, chłopcom, okrutnie się nudziło. Z daleka na łące, poza rzędami wojowników Okotok, widzieliśmy Czarnego Mokasyna i innych chłopców. Mocny Głos pociągnął mnie za rękaw i poszliśmy w ich stronę. Powitanie było serdeczne, ale indiańskie, to znaczy, że powściągliwe, bez wielkich słów.
Czarny Mokasyn zaraz zaczął opowiadać o nas wojownikom, stojącym dokoła. Musiało to być coś pochlebnego, bo wojownicy Okotok z uznaniem podawali bratu i mnie rękę i tęgo potrząsali.
—  Co oni w nas widzą? — zapytałem brata na uboczu.
—  Widocznie Czarny Mokasyn powiedział im, że ubiłem zeszłego roku bizona — wytłumaczył mi brat pełen dumy.
—  Aa, tak ¦— przyznałem mu w zupełności słuszność.
Mocny Głos już chciał obcym wojownikom opisać za pomocą znaków całą tę przygodę z bizonem, lecz nie zdążył, bo wojowników odwołano do ognisk. Mieliśmy teraz więcej czasu i zapytaliśmy Czarnego Mokasyna o przyczynę tych serdecznych uścisków dłoni.
—  Pewnie wygadałeś im się o moim bizonie? — rzucił brat pobłażliwie.
—  Nie — zaprzeczył Czarny Mokasyn. — Oni ściskali was, bo przed tygodniem spotkaliśmy się na preriach. Wtedy zaczęła się przyjaźń naszych szczepów.
—  To tylko?! — odparł Mocny Głos zgaszony, a na twarzy jego zabawnie malowało się rozczarowanie.
Nie była to wielka chmura, szybko się rozwiała. Śmiejąc się wesoło, poszliśmy z Czarnym Mokasynem i innymi chłopcami Okotok do naszej matki. Kobiety już przygotowywały wiele jedzenia. Po ceremonii palenia fajki miała odbyć się wspólna uczta z tańcami wojowników. Po drodze do naszego obozu zapytaliśmy się chłopców, co Wrony zrobili z Ruxtonem i jego trzema towarzyszami.
—  Nasz wódz wypędził jego i jego ludzi — wyjaśnił Czarny Mokasyn. — Powiedział mu, że wojownicy nasi zastrzelą go, jeśli zjawi się jeszcze raz w naszym obozie.
—  Dobrze powiedział wasz wódz — pochwaliliśmy.
Do końca tego szczęśliwego dnia oddawaliśmy się radości, jedli do syta, przysłuchiwali się ciekawym opowiadaniom, przyglądali się tańcom. Wchłanialiśmy cały urok wolnego życia na preriach.
16*
243

7. Na skręcie ścieżki
ESOŁY nastrój uroczystości trwał do późnej nocy, mimo to istępnego dnia byliśmy już o wschodzie słońca na nogach. Ką-.el w rzece, spieszny posiłek przed namiotem i w te pędy, brat [ocny Głos i ja, do obozu Wron, gdzie nas oczekiwał Czarny Mo-isyn. Przyjaciel oprowadzał nas po obozie, potem zawiódł do nalotu swych rodziców i pokazywał ciekawe rzeczy. Wrony byli Dgatsi niż my, Czarne Stopy. Częściej przybywali do nich biali andlarze i zaopatrywali ich w towary^z dalekich miast. Ojciec zarnego Mokasyna był zwykłym wojownikiem, a przecież posiali drogi dziesięciostrzałowy karabin i błyszczący sześciostrzałowy iwolwer bębenkowy. Piękną broń braliśmy do ręki i próbowaliśmy dowania.
Wypadło i nam się poszczycić czymśkolwiek. Szepnąłem do rata:
— Pokażmy im książkę od Freda.
Mocny Głos natychmiast zaprosił chłopców Okotok do nasze-3 obozu zapowiadając, że zobaczą coś, czego na pewno jesz-:e nie widzieli. Po przyjściu do namiotu z wielkim szacunkiem yjąłem ze skórzanej pochwy elementarz i otworzyłem pierw-:ą stronicę z obrazkiem. Wywołało to wrażenie, jakiego się spo-dewaliśmy; gościom zalśniły oczy ze zdumienia. Na przemian bratem zacząłem im wyjaśniać różne sceny z życia Amerykanów, >pisując się wiedzą zaczerpniętą od stryja Huczącego Grzmota. rronom wszystko to bardzo się podobało. Opowiedziałem im tak-i o mej przyjaźni z Fredem, że kiedyś do niego pojadę i że zobaczę iasta białych ludzi, i że mój pies Pononka jest wielkim bohatera, bo wyratował Freda i mnie z rzeki Missouri. Wszyscy głas-ili Pononkę po głowie, a wierne psisko zachowywało się godnie, o rozumiało naszą rozmowę.
Dosyć długo siedzieliśmy na jednym miejscu i wypadało po-asać. Chłopcy Okotok chcieli się pochwalić, jak dobrze umieją rzelać z łuku. Pobiegli do swego obozu i przynieśli łuki i strza-'. Wtedy rzuciliśmy pomysł wspólnej wycieczki myśliwskiej do arowu, wrzynającego się w prerie o trzy czwarte mili od obozu.
Rosły tam drzewa i gęste krzewy, w których mógł trzymać się jeżozwierz lub inna pomniejsza zwierzyna. Wrony z ochotą na to przystali.
Ruszyliśmy w towarzystwie Pononki i dwóch innych psów, naprędce zwołanych. Droga do wąwozu prowadziła przez łąkę, na której pasły się nasze konie. Ich ilość wzbudziła podziw chłopców Okotok.
¦— My tylu nie posiadamy — stwierdzili bez zazdrości.
—  Od wiosny jesteśmy tak bogaci — powiedział Mocny Głos. — Były to piękne łowy w Górach Skalistych. Każdy z nas ma po kilka koni.
—  I ja mam bułanka — oznajmiłem.
Polowanie rozpoczęliśmy od strony rzeki, do której wąwóz przylegał. Parów, wciśnięty między dwie dość strome ściany ze skał i gliny, szeroki na przeszło sto kroków, był pokryty dość gęstą roślinnością. Podczas przedzierania się przez gąszcz, psy węsząc biegły przed nami. Gdy odeszliśmy od rzeki spory kawał, rozległo się silne ujadanie psów.
—  Mają coś! — zawołałem uradowany.
Pędziliśmy co tchu naprzód, ja między bratem a Czarnym Mokasynem. Psy wciąż szczekały. Nagle Mocny Głos zatrzymał nas w biegu i kazał nasłuchiwać.
—  Pononka dziwnie szczeka — zauważył. — Znalazł coś niezwykłego, może niedźwiedzia?...
Pononka pienił się z wściekłości o»kilkadziesiąt kroków przed nami. Dwa inne psy wtórowały mu. Przez gęstwinę nic nie widzieliśmy, chociaż dokładnie słychać było trzask gałęzi.
—  Zbliżajmy się ostrożnie! — ostrzegł brat.
Skradaliśmy się od krzaka do krzaka. Nagle stanęliśmy jak wryci. Niedaleko przed nami rozległ się okrzyk człowieka. Po chwili dobiegł nas ponownie i pomimo hałasu psów poznaliśmy: ktoś krzyknął po angielsku.
-*- Ruxton! — odgadł Czarny Mokasyn z przerażeniem.
—  Uciekać!—wrzasnął brat.                     ¦
Jak opętani zawróciliśmy ku rzece. Zaledwie wykonaliśmy kilka susów, huknął za nami strzał, a zaraz po nim jeszcze kilka strzałów. W wąwozie grzmot dudnił z ogłuszającą siłą. Nagle Czarny Mokasyn wydał jęk i padł na ziemię.
245
— Trafili go! — usłyszałem szloch brata.
Doskoczył do Czarnego Mokasyna. Uniósł go i z wielkim wy-dem przerzucił bezwładne ciało przez plecy. Nie mógł biec bko, zataczał się.
spojrzawszy w tył, dostrzegłem pędzącego za nami białego czło-;ka z karabinem w ręce. Chłopcy zmykali wciąż w dół wąwozu, stronę rzeki. Ja zmieniłem kierunek ucieczki. Skoczyłem w bok. rywając się wśród krzaków, dopadłem do brzegu wąwozu i żalem wspinać się na zbocze. Było dość strome, ale pomagając )ie rękoma, szybko wdzierałem się na górę. Chroniących krzaków rosło tu niewiele. Z dołu padły od nowa zały. Tuż przede mną kula zaryła się w suchą glinę i wzbiła nurkę kurzu. Jeszcze kilka kroków i byłem na szczycie, stąd ujrzałem nasz obóz. Zacząłem wrzeszczeć na całe gardło, ;by zaalarmować ludzi. Poprzednie strzały w wąwozie już zaniepokoiły. Wśród namiotów widziałem gorączkowy ruch. ęc nie uciekając, krzyczałem dalej wniebogłosy nad brzegiem wozu.
—  Go back! — słychać było w głębi parowu nawoływania mię-Y białymi ludźmi. — Go back! ¦— Wracaj!
Poznałem głos Ruxtona. Potem głucha cisza zaległa wądół. Petent kopyt końskich od strony naszego obozu. Zbliżali się ijownicy. Wybiegłem na wzgórze, żeby mnie dobrze widzieli, acząłem machać do nich rękoma.
—  Tam,  tam  — krzyczałem wskazując kierunek,  w  którym hodzili napastnicy.
—  Kto   tam?   —  zapytał   najbliższy   wojownik,   nie   zsiadając :onia.
—  On, on!
—  Jaki on?
—  Ruxton!
—  Gdzie reszta chłopaków?
—  Uciekli w stronę rzeki. Czarny Mokasyn ranny... Wojownicy zjechali w dół parowu i jedni zwrócili się ku rze-, inni w przeciwnym kierunku, pędząc za Ruxtonem. Przybywa-
ich coraz więcej. Już nawet od obozu Wron, położonego ?co dalej, pojawiali się jeźdźcy. Na łące i wyżej, na preriach, iło się od pędzących grup. Niektórzy nie zbliżali się wcale do
parowu, lecz walili wprost na prerie, by Ruxtonowi odciąć drogę ucieczki.
Zszedłem z powrotem do wąwozu. Kilkunastu jeźdźców przeszukiwało tam gąszcz. Jeden z nich, widząc mnie przywołał do siebie.
— Patrz! — wskazał z daleka ręką na jakiś przedmiot na ziemi i odjechał za innymi.
Leżał tam Pononka z przestrzeloną głową. Nie żył. Zrobiło mi się bardzo słabo. Siadłem na ziemi. Objąłem zakrwawiony łeb i płakałem, płakałem. Szklane oczy psa były szeroko otwarte. Za życia Pononka w tych dobrych ślepiach wyrażał całą wierność i przywiązanie do mnie. Teraz niewielką pociechę przynosiła świadomość, że waleczny pies zginął śmiercią bohaterską w obronie nas, chłopców. Po kuzynie Kosmatym Orlątku traciłem drugiego przyjaciela z ręki tych samych ludzi.
Potem poszedłem parowem do rzeki. Zastałem nad jej brzegiem Mocnego Głosa, rodziców i wiele innych ludzi z obydwóch obozów. Na ziemi leżał Czarny Mokasyn bez ruchu, ale oczy miał przytomne. Kula przeszyła mu prawy bok. Czarownik Kina-sy zalewał rany wywarem z ziół. Po obwiązaniu ułożono chłopca na noszach i przeniesiono do obozu. Ludzie mówili, że wyzdrowieje.
Po kilku godzinach wojownicy wrócili z pościgu. Tylko w wyjątkowych okolicznościach Ruxton i jego trzej towarzysze mogli liczyć na powodzenie w ucieczce. Mieli co prawda niezłe wierzchowce, lecz w obozach były bardziej rącze konie. To przesądziło o wyniku pościgu. Na preriach łatwo ich dogoniono. Osaczeni, bronili się zza grzbietów swych zabitych koni. Zawzięci wojownicy nie zważali na ich ogień i przypuścili gwałtowny atak. Kilku naszych odniosło rany, ale żaden na szczęście nie poległ. Ruxtona i jego ludzi, przeszytych wielu kulami, spotkał zasłużony los.
Czterech jeźdźców przy wlokło na lassach zwłoki zabitych i złożyło je na łące między obydwoma obozami w miejscu, na którym poprzedniego dnia odbywały się uroczystości pokojowe. Zaraz tam z bratem pobiegłem. Od wleczenia po ziemi złoczyńcy mieli poszarpane ubrania i błotem zbrukane ciała. Ze wstrętem przyglądałem się twarzy Ruxtona, porośniętej gęstym zarostem. Wyglądał
247
ak samo jak owej odległej nocy, kiedy pijany podniósł rewolwer la mego ojca. Przez długie lata nie mogłem uwolnić się od uczucia vstrętu i grozy na widok takiej brody.
Na naradzie, zwołanej przez starszyznę obydwóch szczepów, twierdzono, że Ruxton i jego ludzie nosili się ze złymi zamiarami. Widocznie chcieli nam ukraść konie, a przypadkiem odkryci w wą-rozie, zaczęli strzelać do nas, chłopców. Zabicie koniokradów było łusznym aktem obrony i sprawiedliwej kary, więc należało uczcić e tańcem zwycięstwa. Obydwa szczepy postanowiły tańczyć tego wieczoru, lecz każdy szczep osobno, ażeby zapobiec możliwości )ójki między porywczą młodzieżą.
Był to w dziejach naszej grupy ostatni wielki taniec zwycię-twa. Liczne ogniska oświetlały łąkę, a dokoła nich uwijali się la pół nadzy wojownicy, pomalowani barwami wojny. Bicie bęb-iów rozchodziło się po całej dolinie i przyśpieszało tętno nie tylko ancerzy — nas wszystkich.
Niektórzy pili wódkę. Ale i reszta, która nie piła, była upojo-ta. Kilkunastu chłopców wyszło na wzgórze nad łąkę i siadło v trawie. Oczarowani wchłaniali z daleka urok widowiska. Z jed-lej strony światła ognisk, urzekający rytm bębnów, tańczące po-tacie wojowników i śpiew zwycięstwa — z drugiej strony porażone w ciemności prerie, ciche, niemal bezpieczne, chyba przy-azne prerie, w których nie było już bliskiego wroga, skąd już lic nam na razie nie groziło — oto jak powabnie przedstawiał ię tej nocy moim towarzyszom nasz indiański świat. Nawet ja idczuwałem jego piękno, pomimo że w sercu nosiłem żałość po itracie Pononki.
Następnego dnia przyjechało kilku pobratymców z północnej jrupy szczepu Czarnych Stóp z pilnymi wiadomościami od Crow-oota, Wroniej Nogi, którego od pewnego czasu uważaliśmy za na-zego naczelnego wodza. Crowfoot w imieniu całego szczepu pod-)isał z rządem kanadyjskim umowę, w której odstąpił mu nasze ereny i zgodził się na pójście, do rezerwatów. Naczelny wódz po-ecił nam przybyć na północ i poddać się rozporządzeniom władz :anadyjskich. Taniec z poprzedniego wieczoru i śpiewy zwycię-twa wciąż tkwiły nam we krwi i w kościach. Pierwszym naszym •druchem na wstrząsającą wiadomość były oburzenie i chęć buntu,
48
bo w istocie Crowfoot nie miał prawa do rozporządzania naszymi łowiskami bez naszej zgody.
—  Nie usłuchamy! — rozlegały się w obozie okrzyki oburzenia.
—  Nie wyrzekniemy się wolnego życia na preriach! — wołali inni.
—  Prerie są jeszcze nasze!
—  Dopóki mamy broń, możemy walczyć!
Przybliżyłem się do Mocnego Głosa i nic nie mówiąc, spojrzałem mu pytająco w oczy.
—  Musi być wojna!  — odpowiedział zgrzytnąwszy. — Jesteśmy narodem wojowników!
—  Ja też tak myślę!
Wojna, święta wojna o nasze łowiska i naszą niepodległość wydawała nam się rzeczą tak oczywistą i nieuniknioną, że gdy usłyszeliśmy uchwałę naszej starszyzny i większości wojowników, byliśmy jak uderzeni obuchem. Grupa nasza nie chciała wojny z białymi najeźdźcami i usłuchała haniebnego rozkazu Crowfoota.
Ale niektórzy wojownicy byli przeciwni takiej uległości. Oni to zbili się w jedną gromadę i zaczepnie wykrzykując, poszli do starszyzny. Mocny Głos i ja zamykaliśmy wzburzony pochód.
—  Chcemy walczyć! — wołali rozgniewani. — Łowisk naszych nie oddamy!
Wódz Krocząca Dusza wystąpił przed zbiegowisko i kazał się uciszyć.
—  Pozwólcie — wezwał na cały głos — że zadam kilka pytań, na które mi odpowiecie. Ale zanim dacie odpowiedź, dobrze poradźcie się własnego sumienia, rozumu i serca!
—  Pytaj, pytaj! —¦ krzyczeli szyderczo.
—  My wybierzemy innego wodza! — wołali najzapalczywsi. Krocząca Dusza nie zważał na ich piorunujące oczy i wygrażanie pięścią.
—  Pytam się uczciwie: kiedyśmy upolowali ostatni raz bizony?
—  Przed rokiem — odpowiedziało kilku, inni się uciszyli. -
—  Pytam się: czy od tego czasu widzieliśmy nowe bizony lub chociażby świeże ich ślady?
Milczenie.                                            ; .
—  Dlaczego  nie  odpowiadacie?   —  dopominał  się   wódz.
249
—  Ja za nich odpowiem — rzekł Kinasy. — Nie widzieliśmy dnych tropów.
—  Z czeg0 będziemy żyli? Jak znajdziemy inne pożywienie? — skał wódz nowe pytania. — Pożywienie takie, iżby nasze dzieci ti kobiety nie umierały z głodu?
—  Upolujemy jelenie! — ktoś zawołał z ciżby.
—  Ale gdzie je znajdziecie w dostatecznej ilości na preriach?
—  Znajdziemy! — huknął ten sam wojownik.
—  Czyś tego  tak  pewny,   mówże   uczciwie!   I  jeleni  ostatnio )ywa zastraszająco!
Niestety prawdom tym,  zbyt dobrze znanym z własnego do-
riadczenia, myśliwym trudno było zaprzeczyć. Krocząca Dusza
iał w zanadrzu jeszcze jedną ważką przyczynę: ogromną prze-
agę liczebną i przewagę orężną białych ludzi — ale o tym już
e potrzeb0wał wspominać.
Burza, jalja powstała, powoli przechodziła, namiętności opadały,
ichwali śmiałkowie trzeźwieli, gasły ich oczy, a ludzie spierali
»już tylko między sobą o widoki przyszłych polowań. Zaniechano
yśli o wojftie z białymi.
Starszyzna nasza poprosiła starszyznę Wron do wspólnego ogni-
:a na rozmowę. Gdy się zeszli, w milczeniu wypalili fajki, potem
isz wódz Krocząca Dusza opowiedział  o  poleceniu  Crowfoota
napytał Wrony( co sądzą o tym.
Wódz WrOn nie zwlekał z odpowiedzią:
—  Nasz szczep już od szeregu wielkich słońc poddał się wła-ram amerykańskim i żyje w rezerwacie. Tylko nasza niepowścią-iwa grupą okotok dotychczas wędrowała swobodnie po preriach, yły do niedawna bizony. A teraz — gdzie są bizony? Pozostały ) nich tylk0 wyblakłe czaszki i rozsypane kości. Myśleliśmy, że was na północy jest zwierzyna.
—  Od ro}jU nie widzieliśmy bizona.
—  Na jeleni — oświadczył Wrona — zgłaszamy się do rezer-atu. Nie i^amy innego wyjścia. Dzieci zaczynają odczuwać głód. tali ludzie weszli na nasze łowiska. A na wasze nie wchodzą?
—  Wchodzą.
—  Moi r^yśliwi wrócili dziś rano z polowania. O pół dnia drogi ąd widzieli wiele białych ludzi. Znowu ciągnie na prerie wielka srawana osadników.
— Więc skończyły się dni naszych łowów i naszej  wolności?
Na ten bolesny okrzyk Kroczącej Duszy nikt nie odpowiedział. Wszyscy w milczeniu wlepili nieruchome spojrzenia w płomień ogniska. Ognisko, wierny przyjaciel Indian, świadek ich radości i trosk — ognisko nie mogło wyjaśnić, jaka będzie przyszłość.
Następnego dnia powoli ruszyliśmy na północ, posłuszni wezwaniu Crowfoota.
Część VII
HALO, KONNĄ POLICJO! CZEKA NAS DZISIAJ   DZIEŃ   PONOWNEJ   WALKI!
h.
28. Podniecające wieści
O BYŁA smutna wędrówka. Wódz Krocząca Dusza miał słuszność; skończyły się dni polowań i wolności. Szarańcza białych osadników obsiadała nasze łowiska niemal z miesiąca na miesiąc. W naszej wędrówce na, północ mijaliśmy przepiękne doliny rodzimych strumieni, lecz zamiast doznać tam jak dawniej odpoczynku nocnego, zastawaliśmy brzegi rzek zajęte przez hardych kolonistów. Ludzie ci przeciągali druty kolczaste przez najżyźniej-sze obszary naszych ziem, a widząc nas zbliżających się, chwytali za karabiny.
Popędliwa młodzież znowu burzyła się. Chciała rozpocząć z nimi wojnę. Starsi wojownicy z trudem ją powstrzymywali, przekonani, że nic nie zdoła odmienić biegu wydarzeń na preriach,, a uciekanie się do broni tylko groziło zupełnym wytępieniem szczepu.
Podczas marszu starsi zbierali się co wieczór przy ogniskach,, roztrząsali sprawy pokoju i wojny, wolności i życia w rezerwatach. My, chłopcy, wchodziliśmy o tej samej porze na pobliskie wzgórza i dumali nad naszym losem. Z nastaniem nocy chłód dawał nam się we znaki. Siadaliśmy blisko siebie i wzajemnie ogrzewali się ciałami.
— Rodzice wychowywali nas na wojowników, wpajali nam cno-
255
naszycn przodków — mówili starsi chłopcy. — Czy to wszystko
i pójść teraz na marne? Czy mamy zostać niewolnikami białego
owieka?
Wróciwszy z pagórków do obozu, pytaliśmy się ojców, czy będzie
)jna.
—  Nie! — odpowiadali nam zaciekle. — Będziemy jedli krowy. Jesienią tego roku władze kanadyjskie wyznaczyły nam na pół-c od Rzeki Mlecznej rezerwat, do którego musieliśmy pójść na trunkach zwierza w klatce:  nie wolno nam było  przekraczać kreślonych granic. Głód zmusił nas do przyjęcia tych warun-w.  Podczas lata mało upolowaliśmy zwierzyny, przepłoszonej jściem  osadników,  w  rezerwacie  zaś  mieliśmy  otrzymać  ży-iość; mięso w postaci bydła.
Z doświadczenia innych szczepów rodzice nasi już mniej wię-j wiedzieli, czego oczekiwać od życia w rezerwacie, mimo to nie zypuszczali, że tak straszną zmorą może stać się przymusowa zczynność. Dotychczasowy żywot wolnego Indianina był jednym smem podniecających przygód, stałych niespodzianek, zwycię-iego wysiłku o byt, a tu nagle odpadły wszystkie źródła życio-jnych podniet. Na całe lata przytłoczyła czerwonego człowieka ?ka gnuśności i zabójczej nudy. Świat jego pojęć rozdarł się na •zępy, wszystko się zachwiało, zasnuło złowrogim oparem. Natarczywe zapędzanie nas na „ścieżkę białego człowieka" szcze potęgowało naszą nędzę. Misjonarze nie szczędzili nam bez-tannego prawienia o Bogu białych i zohydzania nie tylko naszej ¦ary, ale wszystkich drogich nawyknień i zwyczajów, tak nie-łącznie związanych z naszym życiem. Ranili nas na każdym oku, a z doświadczonymi wojownikami, których wielką mądrość ciową dobrze znaliśmy, postępowali jak z niedowarzonymi iećmi.
Jeszcze zanim odebrano nam łowiska, wysłańcy rządowi zape-niali nas o przyjemnym, rozkosznym życiu w rezerwacie:
—  Będziecie mieli tyle mięsa i w ogóle tyle żywności, iż za-minicie raz na zawsze o dawnym głodzie. Świat wyda wam się jem!                                                                        ... Kłamstwo, wierutne kłamstwo!
W rezerwacie stryj Huczący Grzmot nieraz stwierdzał, że agen-stale nas okradali, zatrzymując dla siebie część zapasów, prze-
Nie szczędzono nam  upokorzeń, kazano ściąć włosy...  (s. 258)
Brat Mocny Głos postanowił bronić się do upadłego...  (s. 277)
znaczonych dla nas. Co więcej, jeśli nam coś wydawali, czynili to jakby z łaski, a który Indianin nie okazywał bezwzględnego posłuszeństwa, dostawał tak mało żywności, że rodzina jego chorowała z głodu, a dzieci umierały.
W tym okresie okropnie schudłem.
Nawiedzał nas często misjonarz i zwoływał ludzi na kazania.
Biada temu, kto nie był w niego wsłuchany jak w nadprzyrodzoną wyrocznię i nie patrzył na niego z uwielbieniem jak pies na swego pana! Misjonarz pytał się takiego o imię, zapisywał w książeczce, a potem winowajca dostawał pół przydziału żywności. W bezwzględny sposób wpajano nam obłudę.
—  Każą nam skomleć jak głodne psy! — zgrzytali zębami co niesforniej si Indianie.
Któregoś dnia biały misjonarz prawił nam o konieczności pokory i o rzekomo najważniejszym obowiązku chrześcijanina, mianowicie o miłowaniu — tak, miłowaniu swoich wrogów. Słuchaliśmy tego oszołomieni.
Pod wieczór zeszło się wielu z naszej grupy na łące za wzgórzem, tam gdzie agent nie mógł nas zobaczyć z okien swego domu, i ze zgrozą przetrawiało okrutne słowa misjonarza.
Był między nami sędziwy, czcigodny wojownik, Wysoki Orzeł, człowiek nadzwyczaj prawy, który teraz nie wstydził się łez, świecących mu w oczach.
—  Do jakiej przepaści oni nas wpychają? — mówił pełen goryczy. — Jakie jeszcze upokorzenia wymyślą na nas? Czy nowy Bóg rzeczywiście nakazuje odpłacać się dobrym za złe? Więc może mamy kochać okrutnych białych osadników za to, że nas wyrzucili z ziemi i że panoszą się teraz na naszych łowiskach? To obłęd!
Inny wojownik zawołał:
—  Może mieliśmy dzielić się z osadnikami prochem i kulami, kiedy spoza płotów kolczastych strzelali do nas? O to chodzi misjonarzom?
—  Dlaczego mamy wypierać się naszego Wielkiego Ducha? — dalej  żalił  się Wysoki Orzeł.  — Czy kiedykolwiek  Manitu  żądał od nas szaleństwa? Manitu żyje na preriach i w lasach i jest duszą zwierząt, rzek, gór i drzew. Kto z nas chciał obcować z Wiel-
17   Mały Bizon
257
¦
im Duchem, wychodził na prerie i był już w jego obecności, eraz mamy go wypędzić z naszych serc? Mamy modlić się do obce-o Boga, nakazującego nam pokorę wobec zwycięzców?
—  Nigdy! Przenigdy! — zahuczało dokoła.
—  Gdzie jest ten nowy Bóg? — pytał się Wysoki Orzeł. — Po-dada misjonarz, że w niebie, a więc bardzo daleko. Czy widzi on
tak daleka, jaka tu się dzieje krzywda? Misjonarz grozi nam ńeczną karą, jeśli Indianin miałby coś skraść. A gdy biali okradli as z łowisk, to dlaczego ten sam Bóg nie zesłał na nich kary? Niesprawiedliwy to Bóg...
Wysoki Orzeł za te słowa, doniesione agentowi, nie dostał mięsa irzez cały miesiąc, ale chętnie dzieliliśmy się z nim naszymi niewielkimi porcjami.
Z tych zgromadzeń wychodziliśmy pokrzepieni na duchu, ale o  pomagało  na  krótko:  wrogie,  wstrząsające  nami  życie  było
iilniejsze.
Nie szczędzono nam upokorzeń. Kazano ściąć długie włosy, tak Jrogie naszym wojownikom. Kazano przyodziać się w ubrania mropejskie, w których Indianie wyglądali śmiesznie jak dziwolągi. Nakazano nam malować twarze.
Niemal od samego początku powstała w rezerwacie szkoła. Po-lieważ uchodziła za symbol białego najeźdźcy, niechętnie do niej Aą odnosili zarówno rodzice, jak dzieci. Był to silny, lecz wyłącznie aczuciowy odruch, ale niektórzy w szczepie wcześnie zaczęli rozumieć konieczność zdobycia oświaty.
Wśród rówieśników stanowiłem wyjątek: nie mogłem doczekać się pójścia do szkoły. Szkoła nie przejmowała mnie wstrętem; przeciwnie, wzbudzała radosne podniecenie. Przyczyny tego łatwo się domyślić. Elementarz, darowany mi przez Freda, działał na moją wyobraźnię. Często zaglądałem do barwnych obrazków z życia białego człowieka i coraz silniej opanowywała mnie żądza, by dowiedzieć się więcej o dalekim świecie. Przez długie lata żyłem pod wpływem czarującej książki.
W szkółce misyjnej rezerwatu wiodło mi się dobrze. Byłem pojętnym uczniem, nauczycielka mnie wyróżniała. Po kilku miesiącach umiałem już wiele słów angielskich, czytałem jako tako, a elementarz Freda znałem na pamięć. Oprócz czytania, pisania  i  liczenia  uczono  nas,  chłopców,  uprawy  roli.  Mężczyźni
258
naszego szczepu nigdy nie grzebali się w ziemi, była to wyłącznie praca kobiet. Teraz jakże wstydziliśmy się machania łopatą! Gdy obok ogródka przechodził starszy wojownik i widział nas przy pracy na roli, najchętniej schowalibyśmy się pod ziemię.
Po dwóch latach tej nauki przygotowawczej przyszło do agenta rezerwatu wezwanie, by dwóch zdolnych uczniów wysłał do Carlisle w Pensylwanii, gdzie był internat ze szkołą wyższego niż nasza typu, dla dzieci indiańskich wszystkich szczepów. Wybór padł na mnie. Drugiego chłopca jeszcze nie wyznaczono.
Carlisle leżało w Stanach Zjednoczonych, ale na mocy porozumienia między rządami Kanady i Stanów wysyłano tam także uczniów z Kanady.
—  Czy chcesz jechać na dalszą naukę? —¦ zapytał mnie agent w obecności moich rodziców.
Wyjazd do Carlisle oznaczał nieobecność wśród swoich przez kilka może lat.
—  Chcę  —  odpowiedziałem  —  ale  z  bratem   Mocnym  Głosem...
To było niemożliwe już choćby dlatego, że Mocny Głos nie chciał opuszczać rodzinnych stron. Brat wyrastał na tęgiego junaka. Mało było w szczepie tak doskonałych jeźdźców i strzelców jak on, lecz do nauki nie ciągnęło go.
Rozmowa z agentem odbyła się wczesną wiosną, a do Carlisle miałem wyjechać dopiero jesienią. Tymczasem pod koniec wiosny tegoż roku zaczęły dojrzewać w północnych lasach nad rzeką Saskatchewan doniosłe, krwawe wypadki, tak doniosłe, że nawet dalekie ich echa, do rezerwatu przenikające, budziły u nas podniecenie i nowe nadzieje.
Pewnego dnia pojawił się w rezerwacie wędrowny handlarz, Metys francuski spod miejscowości Prince Albert w prowincji Saskatchewan. Tam nad rzeką tej samej nazwy żyło wielu Me-tysów. Jak zwykle owi handlarze, miał on w swych torbach wszystkiego po trochu na sprzedaż, tanie materiały, nici, paciorki, różne maści i podobny drobiazg.
Przechodząc powoli pomiędzy naszymi chatami — bo mieliśmy teraz nędzne chaty z desek — przypadkiem natknął się na Mocnego Głosa, a że w tym czasie nikogo nie było w pobliżu, podszedł i zagadnął go:
-Powiedz mi tak szczerze, młody człowieku/ jak tu u was? teście zadowoleni?
-  Nie! — wypalił brat obcesowo.
-  Chciałbym pogadać z tymi, co tu najbardziej niezadowoleni. i to możliwe?
Mocnemu Głosowi zapachniało obiecującą przygodą. Metys nie ił gęby zdrajcy ani donosiciela.
-  Czemu nie miałoby być możliwe? ¦— odparł brat.
-  To zwołaj kilku godnych zaufania przyjaciół i spotkajmy się godzinę tam, za tym wzgórzem. Dobrze?
-  Dobrze.
-  Tylko bacz, żeby w ścisłej tajemnicy. Nikt inny o tym nie vinien wiedzieć. Dobrze?
-  Dobrze.
'o godzinie zebrało się nas ośmiu za wzgórzem. Najstarszym Czerwony Łoś, wojownik trzydziestoletni, najmłodszym — ja. tys już czekał. Gdy mnie zobaczył, wyciągnęła mu się trochę la. Nie ukrywał swego niezadowolenia.
-  Czy nie za młody ten smyk?
-  Młody, ale najlepszy uczeń w szkole! — stanął Mocny Głos mej obronie. — Ten pary z ust nie wypuści, jeśli nie trzeba, ręczę za niego!
Vszyscy, także i brat, ostro spojrzeli na mnie, jakby chcieli eniknąć, czy umiem dotrzymywać tajemnic. Aż mi gorąco się biło.
-  Trudno!  Jeśli już przyszedł,  niech zostanie! — zgodził się tys.
człowiek ten obwieścił nam swe nowiny. Wzruszyły nas do bi. Mówił łamaną angielszczyzną, którą wszyscy już rozu-ńiśray.
la północy kipiało. Zanosiło się na wybuch buntu. W rozle-ch lasach nad środkowym i dolnym biegiem rzeki Saskat-wan żyła od pokoleń liczna ludność francuskich Metysów. Byli potomkowie przybyłych tu w ostatnich dwóch wiekach Fran-ów zmieszanych z częścią ludności indiańskiej. V ostatnich czasach wdzierało się w te strony wielu białych dników ze wschodu, niemiłosiernie wyzuwając ludność tubyl-
z praw i z ziemi. Metysi, zagrożeni w swym bycie, postanowili
walczyć z grabieżcami. Lada dzień wybuchną rozruchy i cała ta część Kanady, od Gór Skalistych do Winnipegu, stanie w ogniu buntu.
Gdy handlarz zamilkł, nastała dłuższa cisza, którą dopiero przerwał Czerwony Łoś:
—  Powiadasz, lada dzień wybuchną rozruchy, i to wszędzie?
—  Wszędzie.
—  Mówisz przecież o Metysach.
—  Mówię także o północnych szczepach Indian. Rozgoryczenie u nich tak wielkie, że nie chcą już dłużej czekać.
—  Więc   właściwie   co   my,   Czarne   Stopy,   mamy   zrobić?   — zapytał  zaczepnie  Czerwony  Łoś,   obrzucając  przybysza   nieufnym wejrzeniem. — Czego od nas oczekujesz?  Czy chcesz, żebyśmy  rzucili  się  teraz  na  tych  białych  tutaj   —  i  dostali  po skórze?
—  Sacre Dieu — wykrzyknął Metys. — Nic na razie nie wolno wam robić! Macie tylko wiedzieć, na co się zanosi. Macie być czujni! Macie mieć otwarte oczy i uszy w stronę Saskatchewanu. I dopiero gdy nadejdzie stosowna chwila, a zapragniecie zrzucić niewolę, wtedy bądźcie gotowi uderzyć...
—  A stosowną chwilę po czym poznamy?
—  Nad Saskatchewanem wybuchnie wojna.
—  Wojna? Prawdziwa wojna? Nie potyczka jedna, druga? Nie utarczka młokosów?
—  Nie. Prawdziwa wojna. Ale przedtem usłyszycie jako hasło imię człowieka, który będzie naszym wodzem.
—  Jakie to imię?
—  Louis Riel. Czy słyszeliście o nim?
—  Nie, skądże? Może znał go stryj Huczący Grzmot, ale my — nie.
—  Louis Riel — tłumaczył handlarz — to Metys, wielki nasz wódz. Walczył przed laty o niepodległość Metysów nad Red River w  Manitobie,  ale nie  wszyscy  mu  wtedy pomogli.  Poszedł  na wygnanie do Stanów Zjednoczonych i do dziś tam żyje w Monta-wan będzie dla wszystkich znakiem, że się zaczyna.
nie. Jego powrót do Kanady i pojawienie się nad rzeką Saskatche-
—  Jak sądzisz, kiedy to nastąpi?
261
9
-

V


 *V ¦V3^H^i'-'^^j-k^^r;^

Sś^o^
**s<bb^w?

I	1	1	B	I
I	3	i		i
	¦	!		
9	¦		¦	¦
1	l			
	1	i		i
»	¦	¦ -.; »-	H	¦
9	8			¦
	1	¦	¦	i
I	i	m		

—  Za miesiąc, za dwa, może za pięć miesięcy — nie wiadomo. ytuw każdym razie macie wiedzieć o tym, co się na północy jbi, więc przygotujcie siebie i innych.
—  Jak ty się nazywasz?
—  Nazywajcie mnie tylko Jean. I zachowajcie tajemnicę przed iłymi. We właściwym czasie przywiozę wam nowe wiadomości nstrukcje...
Tego jeszcze dnia Jean znikł z rezerwatu.
Jakże podniecił naszą wyobraźnię!
Gnuśny, szary żywot w obecnych warunkach przygniatał nas
znadziejnością i tępotą, a tu wystrzelał nagle płomień nadziei.
ieść  z północnych lasów,  szeptana  do  ucha,  rozniosła  się  lo-
m błyskawicy i do wieczora wszyscy Czarne Stopy w rezer-
acie znali tajemnicę. O niczym innym nie prawiono przy ogni-
:ach.                                                       ^
Nie wszyscy wszakże jednakowo przyjęli wiadomości. Byli tacy,
;órzy nie ufali nowinom, i niektórzy nawet wręcz wrogo do nich
ę odnosili. Zwłaszcza starszyzna miała wątpliwości i zastrzeżenia.
—  Szalbierz! Oszust! — wyrażał się Krocząca Dusza o handla-:u-Metysie. — Kto tam wie, jakie knuje zamiary.
—  Uczciwie patrzało mu z oczu — wyjaśnił Czerwony Łoś. -a mu wierzę!
—  Ty, Łosiu, siedź jeno cicho, bo na tych sprawach mało się lasz. Zostaw to mędrszym głowom...
—  Nie potrzeba mądrych głów, żeby mieć serce mężne i być walecznym.
—  Tak, serce mężne) ale to  nie  znaczy,  żeby popełniać sza-;ństwa i ufać pierwszemu lepszemu łazędze.
—  Wodzu! — gniewnie zawołał wojownik.~— Niewola zmieniła i serce!
—  Nieprawda! Tylko zaostrzyła rozum i przezorność... Mówisz, e mu uczciwie patrzyło z oczu? To czemu nie zgłosił się wprost lo mnie, tylko krążył skrycie jak tchórzliwy kuj ot?
Bo nie budziłeś u niego zaufania! — Czerwony Łoś miał na istach, ale nic nie powiedział, nie chcąc urażać Kroczącej Duszy.
Tak, nasz wódz już nie był ten sam co dawniej: nieszczęście, akie na nas spadło, i upokarzająca zależność od złej lub dobrej częściej: złej) woli białego agenta, kierownika rezerwatu — po-
162
czyniły straszliwe spustoszenia w duszy wodza i w duszach wielu innych wojowników.                                                          ,
W naszej grupie powstały dwa niechętne sobie obozy, ludzi gotowych do walki i ludzi ostrożnych, wyrzekających się walki. Niestety tych ostrożnych było znacznie więcej, oni wywierali przemożny wpływ na losy szczepu. Doszło do tego, że mocno gnębili i złowrogo śledzili Czerwonego Łosia i jemu podobnych chwatów, oskarżając ich o szkodliwą lekkomyślność i zaślepienie.
Tygodnie upływały, a z północy nie było żadnych nowin. Kanada cała pozostawała w nieprzerwanym spokoju, nic nie zwiastowało spodziewanej burzy. Starszyzna nabierała tupetu i szydziła z gorących głów.
Ale któregoś dnia coś się zmieniło. Powstały głuche pogłoski, nie wiadomo przez kogo przyniesione. Zaczęły krążyć słuchy nieuchwytne i zagadkowe jak nocne motyle. Któregoś dnia zatrzepotało w powietrzu słowo, ptak płochy, ale wielkiego znaczenia: i znów nie wiadomo było, kto pierwszy wypowiedział to słowo: Louis Riel!
Potem z sąsiednich grup Czarnych Stóp potajemnie przyszło kilku rodaków. Miało wiadomości: ponoć Louis Riel pojawił się nad rzeką Saskatchewan i jawnie utworzył jakiś własny, tymczasowy rząd w obronie praw Metysów i praw Indian. Ale i ci sąsiedzi nic dokładniejszego powiedzieć nie umieli.
—  Czy ten Riel zrobił powstanie? — pytała starszyzna.
—  Chyba nie. Nic o tym nie wiemy.
—  Więc widzicie! — rzekł kąśliwie czarownik Kinasy. — Jak was wodzono za nos!  Tyle się spodziewano po tym Rielu, a tu nic.
Czerwony Łoś zwołał swych przyjaciół na tajną naradę za wzgórzem. W ostatnich czasach, strzeżony, musiał ukrywać swe kroki i zamiary. Mocny Głos także tam poszedł.
—  Jeszcze nic nie wiemy — odezwał się wojownik — ale to pewna: Metys Jean nie był oszustem. Louis Riel się pojawił.
—  Przecież miał dać hasło do powstania, a jednak siedzi cicho. Co teraz zrobimy?
—  Nic, bo nic pewnego nie wiemy.
—  Czemu   Metys   Jean   nie   przyjeżdża,   jak   przyrzekł   nam? Wsiąkł, i tyle go widać!
263
—  Cierpliwości, przyjaciele. Zanosi się na coś, to pewna. Tylko wytężajmy słuch i szykujmy broń...
Ach, jak w tych dniach wytężaliśmy słuch! Ileż krzyżowało się pogłosek, zwątpień, rozbłysków, niepokoju! Brnęliśmy w ciemnościach, aż któregoś dnia przeniknęło do nas więcej światła, i to ze strony najmniej oczekiwanej: od samego agenta.
Zwołał do siebie wszystkich mężczyzn rezerwatu. Zebrali się przed domem agencji. Mocny Głos, który gorzej rozumiał angielski język niż ja, wziął mnie ze sobą. Stanęliśmy poza kręgiem zebranych, ale agent głośno przemawiał, więc go słyszeliśmy. Słowa jego tłumaczyłem bratu, jak mogłem najwierniej.
—  W Kanadzie jest wiele wilków — wołał agent — ale teraz zjawił   się   najgorszy:   dwunożny   morderca,   dawny   wygnaniec z  naszego kraju,  szalbierz  o  podwójnym  języku,  oszust  wyzyskujący łatwowierność Metysów i Indian. Strzeżcie się go jak zarazy! Nazywa się Louis Riel! Zapamiętajcie sobie nazwisko tego łajdaka!
Mocny Głos trącił mnie łokciem i z porozumiewawczym uśmiechem spojrzeliśmy na siebie.
—• Więc to prawda: jest w Kanadzie! — szepnął brat uradowany. — Będzie wojna!
—  Będzie! Agent prawił dalej:
—  Między  narodem  Czarnych  Stóp  a  białymi  ludźmi  nigdy nie było wojny.  I już nigdy wojny nie  będzie,  bo czuwa nad wami Wielka Biała Matka, nasza królowa za morzem. Buntownicy nad rzeką Saskatchewan starają się zbałamucić i podjudzić indiańskie szczepy przeciw kanadyjskiemu rządowi. Jak sępy krążą już między wami ich wysłannicy, ażeby was namówić do zbrodni. My znamy ich. Strzeżcie się! Waszym obowiązkiem jest natychmiast ująć te żmije i związane przywlec do agencji. Za każdego z nich, żywego czy zabitego, dostaniecie sutą nagrodę pieniężną. Herszt Louis Riel i jego zbiry są już otoczone sławną Królewską Policją Konną i wojskiem. Jeśli podniosą na nas plugawą rękę, będzie im krwawo ucięta.
Straszne słowa i groźby agenta przeszywały mnie dreszczem, ale  spojrzawszy  na  Mocnego  Głosa  uspokoiłem  się:  brat  miał
na twarzy zawzięty, pogardliwy uśmiech.  Rzekł do mnie  z odrazą:
—  Szczeka, bo musi!
—  Od jutra począwszy — ogłaszał agent — każdy mężczyzna powyżej lat szesnastu winien co rano zgłaszać się w agencji do kontroli obecności. Od jutra też dostaniecie dwa razy tyle mięsa co dotychczas...
Teraz starszyzna nasza nie mogła już zaprzeczyć istnieniu i działalności Louisa Riela. Ale tym bardziej była przeciwna jakiejkolwiek akcji zbrojnej. Od innych grup Czarnych Stóp i od głównego wodza Crowfoota przychodziły wskazówki, brzmiące stanowczo: nic wspólnego z francuskimi Metysami.
—  To jest zdrada!  — oświadczył  Czerwony Łoś swym przyjaciołom. — To tchórzostwo i zdrada! Ja się z tym nie zgadzam! Wyruszam nad Saskatchewan! Kto ze mną?
—  Ja! — odrzekł pierwszy Mocny Głos, a za nim wszyscy inni spiskowcy.
Było ich kilkunastu.
—  Ale kiedy wyruszymy? — rzucił ktoś pytanie. — Czy tam wojna już wybuchła?
—  Wydaje się, że jeszcze nie! A wyruszymy, jak tylko będziemy pewni, że tam się biją!...
Oświadczyłem bratu, że ja także pójdę z nimi, ale on wsiadł na mnie z wielką buzią: że jestem za młody smarkacz, że nie posiadam nawet broni, że w ogóle mam milczeć.
—  Posiadam łuk! — zaperzyłem się.
—  To mało, Bizonku. Nie masz strzelby ani sił na wojnę!
—  Jednak mogę się przydać! Będę wam gotował pokarm!
—  Eh, nie marudź!
Po kilku dniach gruchnęła wieść o rozpoczęciu wojny nad Sas-katchewanem. I to nie wojenki, lecz wojny całą gębą. Mówiono o dwóch tysiącach uzbrojonych Metysów, nawet o trzech tysiącach, świetnie zorganizowanych przez Riela na sposób regularnego wojska. Mówiono także o ruszeniu się wszystkich Indian w lasach Saskatchewanu.
Wnet doświadczyliśmy ogromnej radości. Wszyscy się cieszyli, nawet starszyzna nie ukrywała zadowolenia, chociaż czyniła to po kryjomu, ażeby agent ani jego zausznicy nic nie zauważyli. Słynna
[rólewska Policja Konna, mająca sławę niezwyciężonej, bezwzgłę-na potęga północnego zachodu, poniosła dotkliwą klęskę: Metysi nieśli niemal cały jej oddział, dowodzony przez pułkownika Ottera. Vieść o tym dotarła do nas z kilku źródeł i nie ulegało wątpliwości, e była prawdziwa.
Grono spiskowców Czerwonego Łosia wzrosło do przeszło trzy-ziestu.
—  Kiedy wyruszymy? — pytali się wojownicy.
—  Jak tylko nadarzy się sposobność — wyjaśnił. — Miejcie v pogotowiu konia, broń, naboje i jak najwięcej żywności...
Wtedy wrócił do nas Metys Jean. Przybył nocą. Ostrożnie za-mkał do chaty Czerwonego Łosia.
—  Nowe wielkie  zwycięstwo!  — zdawał  sprawę.  — Generał ttiddleton z wojskiem i milicją uderzył na stanowiska naszych
został odparty, pobity na łeb. Stracił setki ludzi. Wycofuje się v popłochu na wschód. Nasi także cofnęli się...
—  Dlaczego? — zapytał zdziwiony Czerwony Łoś.
—  Ażeby zająć jeszcze mocniejsze stanowiska, wycofaliśmy się » kilka mil do miejscowości Batoche. Tam nasze główne siły i sie-Iziba naszego rządu: Miejsce to tak umocnione i tyle tam naszych udzi, że nie do wzięcia. Tymczasem...
—  A szczepy indiańskie co?
—  Właśnie chcę o nich mówić. Ruszyły wszystkie szczepy Kri, \ssiniboinowie, Gros Ventres.  Na ich czele wodzowie Big Bear
Poundmaker. Biali osadnicy uciekają panicznie na południe i na wschód albo do miejscowości, gdzie znajdują się garnizony. Sapristi, wyrywają jak zające! Lasy są już wolne od nich... A wy? Ilu was?
—  Trzydziestu czterech.
—  Mało.
—  Mało. Starszyzna strasznie pilnuje.
—  Wiem, wiem. Takich zdrajców powiesimy... Tam na północy iałe szczepy idą do walkiv starszyzna, młodzież i nawet kobiety. Nikt nie pozostaje w tyle.
•— U nas inaczej — Czerwony Łoś przyznał ze smutkiem.
Nadszedł wreszcie czas działania. Nasz ojciec coś przeczuwał, ale chociaż nie należał do spisku, kochany, po kryjomu sprzyjał powstańcom. Znał zamiary Mocnego Głosa i ułatwiał mu przygotowania. Moich życzeń nikt nie brał pod uwagę.
266
29. Wyprawa nad Saskatchewan
R
EWNEGO dnia Czerwony Łoś i jego przyjaciele, w tym także Mocny Głos, mieli wyruszyć konno za pozwoleniem agenta na polowanie do kilku ustroni w naszym rezerwacie. O świcie wyruszył każdy w swoją stronę, ale po godzinie wszyscy połączyli się w umówionym miejscu i popędzili wprost na północ. Tak im radził Jean: nie na północny wschód, gdzie było ogniwo powstania, lecz okrężnym szlakiem na północ — dla zmylenia możliwego pościgu. Było ich tylko dwudziestu trzech. Reszta się nie stawiła. Mniej więcej w godzinę po ich wyjeździe poszedłem spacerem odwiedzić nasze pastwisko. Zabrałem ze sobą łuk i strzały.
—  Popoluję sobie na ptaszki — powiedziałem matce wychodząc. Na pastwisku miałem uszykowany koc i prosty rząd koński.
Skoczyłem na mego bułanka. Zaraz szedłem stępa na zachód, potem kierując się na północ, puściłem konia w cwał. Około godziny południowej ujrzałem daleko przed sobą na prerii grupę jeźdźców; to byli oni. Poznałem ich po śladach.
Rzecz prosta, nie pokazałem im się, o nie. Teraz jeszcze Czerwony Łoś i brat odesłaliby mnie z powrotem do agencji. Godzinami pędziłem za nimi w wielkiej odległości, często tracąc ich z oczu, ale nie schodząc ze śladów.
Pod wieczór dotarłem do południowej odnogi rzeki Saskatchewan i przepłynąłem ją obok mego bułanka. Tu, w górnym biegu, rzeka nie była szeroka ani głęboka.
Po drugiej stronie rzeki wpadłem, niebaczny, w zasadzkę.
Zaledwie wyszedłem z wody, gdy ktoś, ukryty za krzakiem, gromko do mnie krzyknął:
—  Stój, bohaterze! Stanąłem jak wryty.
Z zarośli wyłoniło się trzech uzbrojonych w strzelby mężczyzn. Zalegał już wieczorny półmrok, nie poznałem ich od razu, chociaż wołali do mnie w języku Czarnych Stóp.
—  Dokąd ty? — krzyknął gniewnie jeden z nich.
—  Ja... ja... do domu — wyjąkałem.
267
I; !
11 1
i'
—  Gdzie twój dom?
—  Tu... tu gdzieś... niedaleko. Mężczyźni zbliżali się.
—  A czy ty, Mały Bizonku, czasem nie na wojnę? Wybuchnęli śmiechem i teraz dopiero ich poznałem. Byli z od-
Iziału Czerwonego Łosia. Zaczaili się nad rzeką, by pilnować, czy jogoń nie dążyła ich śladem i — złapali mnie.
Zaprowadzili mnie do Czerwonego Łosia, który na mój widok vpadł w gwałtowny gniew i o mało co mnie nie stłukł. Ale więk-zość oddziału była za tym, żeby nie posyłać mnie z powrotem, koro już raz do nich dotarłem — i tak wielce uszczęśliwiony po-ostałem przy nich.
—  No, masz szczęście, byczku! — rzekł do mnie Mocny Głos, dy kładłem się obok niego na spoczynek.
Po kilku godzinach snu, wypoczęci tak samo jak konie, ruszy-śmy przed świtem. Szlak ciągle wiódł na północ. Ludzi nigdzie ie widzieliśmy po drodze, bo znając te strony z dawnych wędrówek, omijaliśmy ich siedziby.
Jazda nasza odbywała się w jednej długiej linii, koń za koniem, żeby ze śladów nie dało się wyczytać, ilu nas było. Zbliżając się o południu do jakiegoś parowu, nasza straż przednia prawie zde-lyla się z dwoma jeźdźcami, w tej właśnie chwili opuszczającymi :hronienie. Aby ukryć się lub wyminąć ich, już nie było czasu. zerwony Łoś natychmiast poznał, że to Metysi.
—  Skąd droga? — zapytał ich.
—  Stamtąd — i obydwaj  wskazali na wschód. — A wy z jarego szczepu?
—  Czarne Stopy.
—  Z jakiego rezerwatu?
—  Co was to obchodzi?
—  Jedziecie z południa. A więc obozy wasze niedaleko Rzeki leeznej.
—  Dlaczego chcecie to wiedzieć?
—  Bo domyślamy się, po co opuściliście wasz rezerwat... My /oi... Czy znacie Jeana?
—  Znamy go dobrze.
Teraz nabraliśmy przeświadczenia, że to sprzymierzeńcy. Metysi radzili nam jechać na północ jeszcze co najmniej przez
dwa dni i potem dopiero zboczyć na wschód, ku zlewisku rzek Północnego Saskatchewanu z Południowym.
—  Stąd w prostej linii na wschód — tłumaczyli — droga jest niemal zamknięta. Tamtędy nie przejedziecie. Grasuje tam kilka oddziałów kanadyjskiej milicji. Ściągają ku Batoche. Łatwo wpaść w ich ręce... Ale nadrabiając drogi spieszcie się, ile możecie.
—  Dlaczego?
—  Bo zbliża się rozstrzygająca walka.
—  Pod Batoche?
—  Tak. Generał Middleton dostał z różnych stron świeże posiłki i teraz od nowa się zbliża. Pod Batoche rozstrzygną się losy. Może już się tam biją?
—  Czy są dobre dla nas widoki?
—  Louis Riel jest silniejszy niż kiedykolwiek, pobije ich jak dotychczas.
—  A wy dokąd jedziecie? — zapytał Czerwony Łoś.
—  Z poselstwem na północny zachód, do rzeki Athabaska...
Po pożegnaniu się z Metysami Czerwony Łoś zwołał wszystkich towarzyszy na krótką naradę bez zsiadania z koni.
—  Słyszeliście, co nam mówili — rzekł. — Myślę, że można im wierzyć. Mamy mało czasu. Pod Batoche robi się gorąco. Powinniśmy być tam jak najwcześniej, jeśli chcemy pomóc. Więc co radzicie?
—  Jechać wprost na wschód! — zawołał jeden z wojowników i inni go poparli. — Jechać najkrótszą drogą!
—  A te oddziały kanadyjskie?
—  Ich oddziały i nasz oddział pójdą w jednym kierunku w stronę Batoche, więc nie wejdziemy sobie w drogę.
—  Zresztą od czego mamy oczy i uszy, a poza tym naszą broń? — zabrał głos inny wojownik. — Jak się wydaje, to jedna rzecz jest najważniejsza.
—  Jaka?
—  Pośpiech.
—  Więc zgoda, jedziemy wprost na wschód!
—  Hauk! Hauk! — uznali wszyscy.
Wszystko to było dla mnie tak podniecające, że trudno mi wysłowić. Gdzieś daleko rozstrzygały się nasze losy, doniosłe wypadki pisały niezwykłe dzieje. Toczyła się walka, o której wszyscy
269


narzyliśmy, i stamtąd szedł ku nam przejmujący wicher wielkiej listorii. Ten wicher dął także i w moją twarz. Czułem, jak po-iczki były rozpalone. W duszy powstawał śpiew bojowy. Jakże 3yłem dumny i szczęśliwy, że pozwolono mi brać w tym udział.
Przyśpieszyliśmy jazdę. Konie szły na przemian to kłusem, to galopem. Przez kilka godzin do zachodu słońca przebyliśmy sporo nil drogi.
Stanęliśmy obozem nad strumykiem w małej kotlince, otoczo-iej lasem, a konie z uwiązanymi przednimi nogami pozostawiliśmy; pod strażą dwóch towarzyszy na niedalekiej łączce.
Gdy ściemniło się zupełnie, spaliśmy już snem twardym. Byłem zmęczony jak pies.
W nocy zagrzmiał bilsko obozu huk wystrzału. Przebudzeni zerwaliśmy się wszyscy z ziemi i chwycili za broń. Spałem tuż przy Mocnym Głosie. Namacałem jego legowisko, ale było puste.
Ciemno, że nic nie widać. Gwiazdy były zasnute chmurami. Dszołomieni wojownicy zwoływali się stłumionymi głosami. Czerwony Łoś starał się wprowadzić ład. Wszyscy byli w obozie z wyjątkiem brata i dwóch strażników.
Wtem spod najbliższego krzaka coś zbliżyło się do mnie. Zamarłem w ruchu, przyczajony do ziemi.
—  Bizonku! — usłyszałem niby głośniejszy oddech.
—  Tu jestem! — szepnąłem.
Był to Mocny Głos. Powracał z gąszczu. Namacał mnie w ciemności.
—  Czy słyszałeś strzał? — szepnął mi do ucha.
—  Słyszałem. Kto strzelał? Co się stało?
—  Nie wiem. W każdym razie coś przykrego. Z przej ęcia i trwogi zabrakło mi tchu.
—  Koni nie ma! — szczęknął brat przez zaciśnięte zęby.
—  Jak to? Nie ma?
—  Nie ma. Zniknęły.
—  Uciekły?
—  Nie. Uprowadzono je.
—  Kto je uprowadził?
—  Nie wiem.
—  A nasze straże?
—  Też ich nie ma.
270
—  Czy byłeś tam na łące?
—  Byłem. Tam coś niesamowitego. Są jacyś obcy ludzie.
—  Kanadyjskie wojsko? — ledwo odważyłem się wyjąkać. ¦— Zdaje się.
Jak dobrze, że panowała nieprzejrzana pomroka. Gdyby nie ta osłona, pewnie by nas już wytłukli.
Mocny Głos poczołgał się dalej, by powiadomić Czerwonego Łosia o tym, co sam wiedział.
Czułem się dosyć wypoczęty po kilku godzinach snu, więc przypuszczałem, że noc chyliła się do końca. Po odejściu brata otoczyła mnie cisza. Ale wnet zmiarkowałem, że nie była to cisza zupełna.
Wielce się zdumiałem. Poza naszym obozem rozlegały się różne głosy. I to jakie głosy! Wycie wilków, huczenie sów, kumkanie żab, skrzek zajęcy, skomlenie psa, nawet pianie koguta.
—  Skąd ten kogut? O Wielki Duchu! — zdrętwiałem.
Wsłuchując się w te rozmaite dźwięki, dochodzące ze wszystkich stron, doznałem dziwnych uczuć. Przecież wiadomo, komu miesza się rozum, ten widzi i słyszy niedorzeczne odgłosy.
Na szczęście wkrótce powrócił do mnie Mocny Głos. Jakże byłem mu wdzięczny, że nie zostawił mnie samego!
—  Ten... ten... ko... kogut! — wymamrotałem. — Czy sły... słyszysz?
—  Słyszę! — odparł brat z uderzającym spokojem.
—  Ale... kogut... tutaj?
—  Naśladują go. I to wcale nieźle.
Nie mogło mi się pomieścić w głowie. Rozumiałem, że ktoś dawał sobie znaki, ale dlaczego właśnie pianiem koguta?
—  Przecież... muszą... wiedzieć, że... że...
—  Że co?
—  Że... my wiemy, że... kogutów tu nie ma...
—  Może właśnie dlatego naśladują koguta.
—  Mocny  Głosie?  —  jęknąłem  udręczony.  —  Nic  nie  rozumiem!
—  Jakie to proste. Chcą nas ostrzec, że otoczyli obóz ze wszystkich stron. Dlatego te głosy różnych zwierząt i koguta. Żeby nie było wątpliwości u nas...
—  Ach, tak!
271

Brat potrząsnął mną. Kazał mi zebrać wszystkie siły i skupić iłą uwagę. Byliśmy otoczeni przez wroga, to było pewne. Czer-ony Łoś rozkazał, by każdy, korzystając z ciemności, na wła-lą rękę przekradł się przez linie nieprzyjacielskie. Zbiórkę wy-laczył o dwie mile na wschód od obozu, natychmiast po roz-idnieniu się.
—  Czy masz przy sobie swój nóż? — zapytał brat.
—  Mam.
__ Zabierz   także  woreczek  z  żywnością.   Czołgaj   się  tuż  za
mą! Tylko bez szelestu! Od tego zależy teraz nasze życie. No,
aprzód!
Zaczęliśmy czołgać się. Głosy zwierząt umilkły i teraz niezmą-ma cisza zaległa okolicę. Trzeba było uważać na każde porusze-ie, ażeby nie zdradzić swej obecności. Co chwila dotykałem moka-^nów brata, upewniając się, że jest przede mną.
Tak przeczołgaliśmy się kilkadziesiąt kroków przez las, w któ-ym zdawało się być jeszcze ciemniej niż pod gołym niebem.
Nagle spostrzegłem, że mi brak worka z żywnością. Zgubiłem o po drodze. Przez kilka chwil wahałem się, co czynić. Dwa, trzy roki za sobą przemacałem ziemię, ale worka nie było. Podjąłem ełzanie, by dogonić brata. Nie udało się, zbytnio mnie wyprzedził, jego straciłem.
Znienacka otrzymałem w głowę silny cios i ciężkie ciało zwało się na mnie. Chciałem krzyknąć, nie mogłem. Traciłem przy-omność, a szorstka łapa zatykała mi usta.
Gdy się przebudziłem, leżałem na ziemi. Ręce i nogi miałem pętane, usta zawiązane.
Teraz dostanę kulę w łeb! — myślałem.
Dniało. Słychać było w pobliżu przyciszone głosy ludzkie i czyjeś Lczne kroki. Leżałem w tym samym lasku, w którym mnie obezwładniono, niedaleko naszego wczorajszego obozowiska.
Ktoś przechodził obok mnie i postać jego wydała mi się zna-oma. Spojrzałem bystrzej, poznałem. Oczywiście: był to nasz vódz Krocząca Dusza. On tutaj?
Usiłowałem się podnieść, on to zauważył. Podszedł. Ganiącym vzrokiem przyglądał mi się przez chwilę. Uwolnił mi usta od izmaty.
>72
-— Gdzie żołnierze? — zapytałem nieśmiało.
—  Jacy żołnierze?
—  Kanadyjscy.
Nic nie powiedział, tylko pogroził mi palcem i odszedł. Po chwili zjawił się... mój ojciec. Nie miał groźnej miny, nawet zerknął na mnie jednym okiem. Serce podskoczyło mi z radości.
—  Czy jeszcze teraz chcesz z nimi wojować, ty wielki wojaku? — odezwał się ojciec ni to surowo, ni żartobliwie.
—  Z kim wojować? — nie wiedziałem, kogo ma na myśli.
—  Przecież pytałeś się o nich: z żołnierzami kanadyjskimi.
—  Czy są tutaj ? — przeraziłem się.
Także ojciec zbył moje pytanie milczeniem. Łagodnie przewrócił mnie na bok i wyjął mi zza pasa nóż.
—¦ Patrz! — zaśmiał się. — Jak mało ciebie cenili. Nawet noża ci nie odebrali.
Pr-zeciął mi więzy, które niezbyt mnie bolały, i zwrócił mi nóż.
—  No, wstań i chodź! — rzekł.
—  Ojcze, co się stanie? — odczuwałem jakąś lękliwą rzewność.
—  Nic się nie stanie. Pojedziemy.
—  Dokąd?
—  Do domu.
•   — Ojcze — szepnąłem podchodząc blisko. — Czy jesteś bardzo zły na mnie?
—  Przecież muszę być zły, prawda? — odparł niby gniewnie, ale oczy jego były wesołe.
Na chwilę przycisnął mnie mocno do siebie.
—  Nie udało wam się! — szepnął prawie z ubolewaniem. —-Ale może to nawet lepiej...
Poszliśmy tam, gdzie byli inni. Przekonałem się, że wszystkich nas ochotników pochwycono z wyjątkiem trzech: samego Czerwonego Łosia, Mocnego Głosa i jeszcze jednego wojownika. Tym trzem udało się niepostrzeżenie wymknąć z obławy, dorwać się do koni i na ich grzbietach czmychnąć w dal. Krocząca Dusza odstąpił od ścigania ich, uważając to za bezcelowe.
Wojsk kanadyjskich nie było w pobliżu. Gdy trzy dni temu w rezerwacie zauważono — i to dość wcześnie — ucieczkę dwudziestu czterech wojowników i moją, agent wezwał Kroczącą Du-
18   Mały'Bizon
273
sę, by ze wszystkimi wojownikami dogonił zbiegów i przyprowadził ich do rezerwatu. Przyrzekł darowanie winowajcom ka-y. Przeszło stu jeźdźców pomknęło śladami naszego oddziału i po wóch dniach dogoniło. Około północy pogoń otoczyła nasz obóz. fdy nad ranem usiłowaliśmy wymknąć się z pułapki, ujęto nas /szystkich prócz owych trzech.
—  Mocny Głos szczęśliwy: uciekł! — nie ukrywałem wobec ojca wej uciechy.
—  Uciekł, uciekł — mówił ojciec, ale bez radości.
Wkrótce ruszyliśmy w drogę powrotną. Poj mani ochotnicy otrzy-lali swe konie i jechali wolni, tylko odebrano im wszelką broń. edynie mnie pozwolono zachować łuk i nóż.
Agent dotrzymał słowa: po naszym powrocie do rezerwatu ni-:ogo nie ukarał ani nie prześladował. Był w siódmym niebie i nie mieszkał natychmiast wyjawić nam przyczyny dobrego humoru. /[ianowicie siedzibę powstańców nad Saskatchewanem, Batoche, dobyły przeważające siły kanadyjskie, przy czym Metysom zadały druzgocącą klęskę, a Louis Riel i jego dowódcy dostali się do niedoli i niebawem zawisną na stryczku.
—  Taki los czeka wszystkich zbrodniarzy i buntowników prze-iw prawowitej władzy, pamiętajcie o tym! — triumfalnie i wy-liośle zakończył agent swe przemówienie, wodząc po nas przebywającym spojrzeniem.
Co mówił o bitwie pod Batoche i o Louisie Rielu, okazało się, liestety, prawdą. Natomiast chytrze przemilczał, że, jakkolwiek ozbito główne siedlisko powstania, walka jeszcze nie wygasła. Srożyła się dalej w głębokich lasach dorzecza Saskatchewanu, gdzie ndianie stawiali rozpaczliwy opór. Wodzowie Big Bear i Poundrna-cer odnosili początkowo zwycięstwa, ale potem osaczeni jak zwie-*zyna przez wielokrotnie silniejsze oddziały wojska, policji konnej ochotniczej milicji, musieli poddać się.
Tak zakończyło się powstanie nad Saskatchewanem. Wraz z to-Dorem wojennym Indianie i Metysi zakopać musieli wszelkie na-Meje lepszego jutra.
Starszyzna Czarnych Stóp wszędzie bacznie pilnowała, by szczep lasz trzymał się z dala od walki, i nie można było zmylić jej czujności. Ale nikt — ani starszyzna, ani agenci — nie mogli temu japobiec, że sercem byliśmy po stronie walczącej braci. Jej zwy-
 fcyły
dęstwa^przejmowały nas dumą , nadzieją> Jej
Zbliżał się czas mego wyjazdu na wschód do szkoły. Wszyscy wdomu obawialiśmy się, ze agent, zrażony do mnie, nie pozwoH mi opuścić rezerwatu. Myliliśrny się.                                         pozwoli
- To jest mały, zły buntownik! - oświadczył agent rodzicom wskazując na mnie. - Ale właśnie dlatego niech tam jedzie Niech na wschodzie nabierze rozumu, a przede wszystkim n ech zobaczy jak niezwalczoną potęgę stanowią biali ludzie                     "              7>
Na kilka dni przed
g
 ra
 kilka tygodni
 cmentarnej  ciszy
 wiek poważny, jakby nosił w sobie wielk , opowieści nie można było z niego wydobyć  Nocami
3" 9le tyIk°ie7            ^y            Z
 -7                  nnemu, nZ
 meg0 wyjazdu Mocny  Głos  siadł  również na  odprowadził mnie kilka mi!. P        ca|y czas milcza      ™
:L:rrsitoL?fr^^nzenia-czy   y
baczyć?                                  '        JUŻ nigdy nie mieliś™y ^ę zo
Na pożegnanie uścisnął mnie i rzekł-
Wż^żtończyła-Topór
T w ^ Bi'°nkU' JUŻ nie karabiMmi- Oni mają ich więcej i lep... Walczyć musimy tu, w sercu!                                                P
Położył rękę na moją lewą pierś:
-  Tam daleko na świecie nie zatrać indiańskiego serca! Nabierając w płuca wiele powietrza odpowiedziałem-
—  Nie zatracę...
275
Walka Mocnego Głosa
DDALONY o prawie dwa tysiące mil od swego szczepu, tra-my wielką tęsknotą, straciłem na długi czas łączność ze swoi-Podczas mej nieobecności grupa nasza doświadczała ciężkich ei losu i dopiero znacznie później dowiedziałem się od ludzi wypadkach, których tragicznym bohaterem stał się brat Mocny 'S. W tym czasie przeszedłem celująco przez kilka klas i miałem jedenaście lat.
lie ulega wątpliwości, że agent rezerwatu, przełożony Indian, ił na Mocnego Głosa chrapkę od czasu jego powrotu z lasów katchewanu. Czekał sposobności, ażeby zalać mu sadła i wy-leć na nim zemstę. Poduszczał przeciw niemu także policję mą. Członkowie owej „Royal Mounted" raz czy dwa razy do-Lywali rewizji w domu naszego ojca i zabierali brata na posteru-:, by go przesłuchiwać. Niczego nie dokazali, nic mu nie udo-inili.
Je pewnego dnia znaleźli dogodną sposobność. Oskarżyli go radzież wołu. Mocny Głos, przekonany, że zwierzę należało sztuk przydzielonych jego rodzinie na spożycie, pochwycił je ibił. Agent i jego pomocnicy wszczęli straszliwy krzyk o kra-iż za jasnego dnia, twierdząc, że to „wół rządowy". Przywołana ychmiast policja aresztowała brata i skutego w kajdany zapro-Iziła na posterunek „Royal Mounted" w miejscowości Duck :e,
rdy kapral Dickson, komendant posterunku, ujrzał więźnia, apliwie zarechotał, a grymas złośliwego zadowolenia wykrzy-mu twarz:
-  To piękny połów! Nareszcie go mamy!
o wysłuchaniu raportu zwrócił się do Mocnego Głosa z wy-on nienawiści:
-  Za kradzież i zabicie tego wrołu zostaniesz powieszony!
-  Nie myślałem o kradzieży! Sądziłem, że to...
-  To  obojętne,  coś  sądził.  Ukradłeś.   Zostaniesz  powieszony!
-  Za kradzież chcecie wieszać? — zaśmiał się Mocny Głos wydające — Wiem, że nie ma takiego prawa!
Wtedy kapral Dickson podszedł do brata blisko, bardzo blisko i pełen zjadliwości zasyczał mu do ucha:
— Mogę ci szeptem powiedzieć, bratku: kradzież to tylko potrzebny nam pozór. Będziesz wisiał za coś innego...
I wskazał ręką ku północnemu wschodowi, w stronę rzeki Sa-skatchewan.
Chociaż Mocny Głos był mężnego serca, przeraził się do głębi. Widział na własne oczy, co działo się po stłumieniu powstania nad Saskatchewanem i jak okrutnie zwycięzcy postępowali z przywódcami buntu. Kapral nie miotał pustej groźby, o tym był przekonany Mocny Głos.
Brat postanowił bronić swej skóry do upadłego.
Na noc przykuto go do ciężkiej kuli żelaznej i umieszczono w izbie służbowej. Więzień położył się na podłodze i zupełnie zakryty swym kocem udawał, że śpi. W tej samej izbie czuwał do północy kapral Dickson, potem zluzował go jego zastępca. Senny policjant kiepsko pilnował. Już po kwadransie zmorzył go sen. Mocny Głos śledził go spod koca, a gdy strażnik osunął się głową na stół, chłopak cichutko wstał, podniósł kulę żelazną, podszedł do stołu i znalezionym kluczem otworzył kłódkę, zamykającą kajdany. Wyśliznął się z posterunku, przesadził palisadę, był wolny.
Biegnąc bez przestanku przeszło dwadzieścia kilometrów,  dotarł przed świtem do rezerwatu i wpadł do chaty rodziców.
—  Chcą mnie powiesić!  — oznajmił ojcu i matce. — Niedo-czekanie ich!
—  Za co powiesić? — zawołał  ojciec  niedowierzająco.  — Za kradzież wołu?
:— Nie. Za Saskatchewan.
—  Och! — wyrwał się rodzicom głuchy jęk.
Dobry ojciec dał mu dwa konie i karabin z wielkim zapasem naboi oraz worek żywności. Mocny Głos zabrał ze sobą młodziutką żonę, którą pojął przed kilkoma tygodniami, i obydwoje bez zwłoki popędzili na północ.
W niespełna godzinę po ich odjeździe zjawił się pościg z Duck Lakę. Do znamiennych cech kanadyjskiej policji konnej należała uporczywość w ściganiu swych ofiar, uznanych za przestępców. Wachmistrz Colebrook i pewien Indianin-wywiadowca na usłu-
271
gach policji odkryli ślady zbiega i przyczepili się do nich jak pijawki.
W kilka dni po opuszczeniu rezerwatu Mocny Głos ujrzał na łące wśród lasu stado żerujących jeleni. Zeskoczył z konia i rzucając cugle żonie, polecił jej, by podjechała po jego strzale.
Zwinny myśliwy podkradł się łatwo na strzał i powalił jelenia. Nie spiesząc się doszedł do zdobyczy i oglądał ją zadowolonym wzrokiem. Już zamierzał odłożyć karabin, by zabrać się i o wypatroszenia zwierzyny i poćwiartowania jej, gdy na koń-m polany dostrzegł podejrzany ruch. Gwałtownie zabiło mu ser-:e: dwóch jeźdźców, policjant i Indianin-wywiadowca, wyłonili się z lasu i zmierzali wprost ku niemu. Był to wysłany za nim Dościg.
Uciekać nie miało celu. Zanim Mocny Głos doskoczyłby do za-•ośli, miałby już kulę w plecach. Wachmistrz Colebrook — bo on ;o był! — i jego towarzysz, pewni siebie, zbliżali się stępa. Na warzach ich malował się triumf, że zwierzyna wpadła im w po-rzask.
Mocny Głos oczekiwał ich z karabinem w ręku. Gdy podjechali la trzydzieści kroków, ostrzegł ich: — Stójcie, bo strzelę!
Oni tak samo trzymali broń gotową do strzału.
—  Zobaczymy, ty łobuzie! — odparł Colebrook i zuchwale je-hał dalej.               ,
Nie mieściło mu się w głowie, żeby taki Indianin śmiał strzelać o niego.
—  Ani kroku bliżej! — krzyknął Mocny Głos.
Nie usłuchali. Młodzieniec błyskawicznie podniósł broń i bez elowania wypalił. Z przestrzeloną głową wachmistrz spadł z ko-ia.
—  Tobie'dam tylko na pamiątkę! — zawołał Mocny Głos do idianina i zanim przeciwnik zdołał się odwrócić, kula zgruchotała m ramię.
—  Jeśli mi się jeszcze raz nawiniesz, zdrajco, palnę ci w łeb! — uknął brat za wywiadowcą, który na swym koniu uciekał jak salony.
Mocny Głos słynął jako pierwszy strzelec w naszej grupie, a ka-ibin posiadał pięciostrzałowy. Śmierć wachmistrza Colebrooka zburzyła umysły całego zachodu. Policja konna zerwała się i urzą-
'3/H
dziła obławę na niebezpiecznego młodzieńca. Lecz młodzieniec był przebieglej szy niż wszyscy wachmistrze pospołu z ich wywiadowcami. Pomimo wyznaczenia na jego głowę poważnej nagrody, polowanie nie odniosło żadnego skutku, ślad Mocnego Głosa przepadł w bezmiernych lasach północy jak kamień w wodzie.
Naszego ojca aresztowano i dopiero po dłuższym czasie puszczono na wolność. Gdy bezpośrednie łowy okazały się daremne, obstawiono potajemnie rozdzicielską chatę szpiegami, licząc na to, że Mocny Głos, wiedziony tęsknotą synowską, kiedyś zajrzy do rodziców. Rachuby nie zawiodły. Po dwóch latach bezskutecznych poszukiwań policja konna otrzymała poufną wiadomość o pojawieniu się zbiega w pobliżu ojcowskiej chaty. Było to wtedy, kiedy brat przyprowadził do rodziców swą żonę z dzieckiem, urodzonym w puszczy.
Gdy o tym dowiedział się komendant w Duck Lakę, wysłał natychmiast dwóch policjantów i Metysa-wywiadowcę nazwiskiem Venne do rezerwatu Czarnych Stóp, by przeszperali całą okolicę dokoła osiedla Indian.
Mocny Głos miał wtedy przy sobie dwóch oddanych przyjaciół, którzy postanowili dzielić jego los aż do ostatka. Owi młodzi wojownicy niezwykłej odwagi i poświęcenia nazywali się Topian i Zasnute Niebo i byli jeszcze młodsi niż Mocny Głos: Topian miał zaledwie piętnaście lat.
Wcześnie dotarła do nich wieść o zarządzonym pościgu, więc junacy w te pędy ulotnili się z osiedla i ukryli w gąszczu.
Następnego południa leżeli odpoczywając w krzewach niedaleko ścieżki. Nagle rozległo się stąpanie kopyt końskich. Wyjrzeli ostrożnie przez krzaki i natychmiast przywarli do ziemi. Ścieżką zbliżało się dwóch policjantów i Metys-wywiadowca.
— Zdrajca i łajdak! — warknął Mocny Głos na widok wywiadowcy. — Tropi własnych ludzi.
Gdy trójka zbliżyła się na kilkanaście kroków do kryjówki, wierzchowce pogoni pochwyciły woń obcych ludzi i zaczęły się niepokoić. Strzygły uszami, nie chciały iść dalej, a koń Venne'a, roz-dymając nozdrza, stawał dęba.
Ukryci w krzakach chłopcy zauważyli, że Venne szepnął towarzyszom swoim słowo ostrzegawcze. Policjanci zabrali się do zsiadania z koni. Jeszcze kilka chwil, a odkryliby zbiegów.
279
—  Muszę go zastrzelić! — szepnął Mocny Głos i skierował broń stronę wywiadowcy.
—  Nie! — zerwał się Topian. — Mnie go daj!
—  To już, spiesz się!
Huknął strzał z fuzji Topiana. Metys zachwiał się na siodle, ugo-sony w pierś. Policjanci ujęli go za ramiona i nie pozwalając mu >aść z konia, pomknęli jak piorun w kierunku Duck Lakę. Po tej potyczce Mocny Głos wrócił na chwilę do domu, by poże-lać się z rodzicami, żoną i dzieckiem. Wiedział, że zanosi się na tateczną walkę i że nie ma innego wyjścia. Olbrzymia puszcza madyjska już nie mogła go ochronić.
Co więcej, uświadamiał sobie, że musi wkrótce zginąć: wróg był yt liczny i nieubłagany. W tym młodzieńcu, moim bracie, mu-łła tkwić jakaś wyjątkowa niezłomność charakteru, jeśli wtedy e załamał się na duchu, lecz przeciwnie, ochoczo szedł ku chwa-Miej walce. On to swoim zmartwionym bliskim, ojcu, matce, nie, dodawał otuchy i odwagi.
— Co chcecie? — wesoło mówił na pożegnanie. — Byłem nad skatchewanem, więc rzecz naturalna, że teraz za to płacę. Idę kończyć mój Saskatchewan.
Poszedł i była to ostatnia w domu z naszymi rozmowa. Jego Isze dzieje znamy już tylko głównie z raportów i w oświetleniu ntej strony, wrogiej, i na nich opieram opis dalszych wydarzeń, de nastąpiły po ucieczce trzech junaków z rezerwatu. Ale opie-n także na wspomnieniach naszej matki, która była niedaleko ejsca, gdzie zginął.
Zjawienie się Mocnego Głosa wywołało wielkie podniecenie kraju. Następnej nocy z Prince Albert, okręgowej siedziby Ko-mdy Royal Mounted, wyruszył w pogoń oddział dwunastu po-antów konnych pod dowództwem rotmistrza Allana. Sprzyjało i niezwykłe szczęście. Już wkrótce odkrył w górach Minnechi-trzy ciemne punkty, poruszające się na stoku wzgórza. Z po-.tku sądzono, że to zwierzyna. Po zbliżeniu się rozpoznano trzech izukiwanych Indian. Młodzieńcy byli pieszo. Wytropieni, nie ekali. Byli gotowi do walki, czekali na przybycie wroga. )ddział jeszcze nie zbliżył się na odległość pewnego strzału, gdy cny Głos wypalił dwa razy. Trafił rotmistrza Allana w ramię izgocąc je, wachmistrza Rabena w biodro. Reszta policjantów,
zaskoczona taką celnością i osłupiała stratami, ratowała rannych, a tymczasem Mocny Głos i jego towarzysze wycofali się do niedalekiego lasku, rosnącego na małym wzgórzu.
Kapral Hockin objął teraz komendę, nad oddziałem, lecz nie śmiał uderzyć na niebezpiecznych strzelców. Rozesłał gońców z wezwaniem o posiłki. Tego dnia przyłączyli się do niego policjanci z posterunku w Duck Lakę oraz z komendy okręgu w Prince Albert. Zgłosiło się także kilku cywilów, żądnych przygody.
Wieczorem o szóstej godzinie Hockin na czele dziewięciu ochot- , ników uderzył na lasek. Młodzieńcy ukrywali się na brzegu zarośli. Atakujący, prażeni celnym ogniem, nie mogli zbliżyć się do Indian. Na początku natarcia padł sam kapral, śmiertelnie ugodzony w pierś. Wywiązała się gęsta strzelanina. Zabójcze kule Mocnego Głosa zadały śmierć jeszcze dwom przeciwnikom, po stronie Indian zaś poległ Topian, a sam Mocny Głos otrzymał postrzał w nogę. Natarcie zawiodło, policjanci musieli się wycofać.
Mocny Głos trafił dotychczas ośmiu policjantów, zabijając czterech i czterech raniąc.
Nastała noc. Policjanci usiłowali podpalić gęstwinę, lecz pożar nie rozwinął się. W nocy przybyło więcej posiłków i otoczono cały lasek zwartym pierścieniem straży. Indianom udaremniono ucieczkę.
Tej nocy, w mieście Regina, stolicy północno-zachodniego terytorium, odbywał się w głównej kwaterze policji konnej uroczysty bal z okazji wysłania do Londynu delegacji na obchód jubileuszowy królowej Wiktorii. Podczas najlepszej zabawy orkiestra nagle urwała granego walca i zaintonowała hymn państwowy God scwe the Queen. Ludzie, pełni zdumienia, spojrzeli po sobie. Gdy hymn się skończył, komendant pułkownik Herchimer oznajmił obecnym, że odracza się wysłanie delegacji na skutek niepokojących wieści z głębi kraju, i rozkazał wszystkim obecnym podwładnym przygotować się do natychmiastowego wymarszu w pole.
Wyjechali jeszcze przed północą, pod komendą pułkownika-McDonella, zabierając ze sobą dwa szybkostrzelne działa polowe. Inny oddział, pułkownika Gagnona, wyruszył rano z Prince Albert. Do tych sił Królewskiej Policji Konnej dołączyły się setki cywilnych ochotników, każdy ze swoją strzelbą myśliwską. Miej-
281

icowość Duck Lakę wystawiła kompanię ludzi, uzbrojonych w ki-ofy i łopaty do wznoszenia szańców.
Kwatera główna zakazała bezpośrednich natarć na niebezpiecz-ly lasek, by zapobiec dalszemu rozlewowi krwi. Trzech młodych ndian pokonać miała artyleria z należytej odległości.
Rano tego dnia nie było wcale wiatru i głosy słyszało się dale-;o. Nagle do oblegających dotarł z lasku okrzyk Mocnego Głosa:
—¦ Halo, konna policjo! Czeka nas dzisiaj dzień ponownej rałki!
Policjanci wyraźnie słyszeli każde słowo. Zamienili się w słuch. /[ocny Głos wołał dalej:
—  Nie mamy co jeść. Jesteśmy głodni. Wy macie nadmiar żyw-lości. Rzućcie nam trochę!
—  Goddam you, red rascals! — przekleństwo,  rzucone przez tóregoś z ochotników, było jedyną odpowiedzią, jaką brat otrzy-lał.
Słowa jego wyrażały ducha najlepszej tradycji indiańskiego wo-3wania. Można było walczyć zaciekle i zabijać wroga w rzetel-ym spotkaniu, lecz równocześnie należało zachować wobec niego idzkie uczucie szacunku, bez zjadliwej nienawiści. Odezwanie się rata było oczywiście głosem wołającego na puszczy. Słowa jego 'prawiły policjantów konnych w zdumienie, lecz ani im się śniło, y Indianom okazywać jakiekolwiek względy.
Krótko potem przelatująca wrona siadła na wierzchołku drzewa r lasku. Padł strzał, ptak zwalił się na ziemię.
—  Co za strzelec! — szeptali policjanci, utwierdzeni w postanowieniu, żeby nie narażać niepotrzebnie swego życia.
Na nieszczęście dla młodych Indian wrona spadła na miejsce, cdące pod obstrzałem policji i ochotników. Skoro tylko Mocny ¦łos wychylił się odrobinę spoza krzaków, grad kul walił w tym ierunku i uniemożliwiał dosięgnięcie ptaka.
Tymczasem naszego ojca znowu aresztowano. Poczciwa matka rzybiegła na miejsce, gdzie syn jej staczał ostatnią swą walkę, olicja nie dopuściła jej do samego lasku, więc stanęła na sąsie-lim wzgórzu, skąd Mocny Głos mógł ją słyszeć. Przypominała u bohaterskie czyny jego dziadka, Rączego Niedźwiedzia, i upo-inała go, by zginął mężnie, jak przystoi na .nieustraszonego oj o wnika.
Nie zrobię wam
 do do~
— Nie obawiaj się, matko! — wołał brat wstydu!
Policjanci podchodzili do niej  i nama„,. ,. ' ,
mu, lecz ona nie chciała opuścić syna Tak S życiu.                                                            dług0)
W ciągu dnia bezustannie przybywały P0BiHd   iBlr4    . wojska, podporządkowane  w tym  cfeiałanin T'-i Konnej.  Pod wieczór  przeszło  tysiąc  zbroi    ^Z^  Poli<* lasek.                                                      znojnego  chłopa  otaczało
Zwłoki trzech poległych policjantów wcia* 1p*»k, czem, w pobliżu stanowiska Indian   Ktoś 7    u,          PrZed gąSZ"
mował dowództwo policji wiadomością- kan   ° jf^3^11 zaalar" je. Przyglądając mu się przez lornetkę   rz2            * JeSZCZe Ży~
^ki. Obecny lekarz Stewart ^^^^2 rannego. Przedsięwzięcie było niebezpieczne  Po ow! K° ™ ° jechał galopem do Hockina, szybko wrzucił jego cM0 ^ lopem odjechał. Żaden strzał nie padł z lali     i          W°Z * ga~
osobiście Stewarta i uszanował jego zbliżeń               * ^ ^
lekarza.  Poświęcenie  Stewarta  okazało  sie         ^ charakterze Hockin od wielu godzin nie żył.                    ę mePotrzebne: kapral
Pod wieczór nadciągnęły działa. O szóste" J • • pierwsze strzały. Po wstrzelaniu się w mie1_; gOC™ zagrzmiały wali się młodzi Indianie, posłano tam kilkad Wf ym Znajd°-ogień przerwano, wszyscy byli przekonani ^fu^^11^ °dy stały same strzępy. Wtem rozległ sie 7 l«,t z OD1^ZOnych pozo-głos brata:                                           ?         "ku donosny, urągliwy
~~ Wcale nieźle. Ale musicie jeszcze lepiej strzelać'
Zapadł mrok wieczorny. Dowództwo nostan     -j   ' liwanie dopiero następnego dnia. Dokoła W       °+P°djać ostrze" ąocy nikt z obecnych nie zmrużył oka Wszy,                  "^ Tej
snuli posępne myśli. Uświadamiali sobie L °7 CZU,W * 1 Wystawienie w pole takiej potęgi przeciw t^ Up°karza^ca stkom nie przysparzało sławy uczestnikom rT™ ™dmnskim chly~ żało ich na śmieszność. A tymczasem nnmi.! * ' WręCZ nara" wysiłku Indianie wciąż się trzymali.                    niewsPółmiernego
Między  północą  a  świtem  matka nuciła  dl wstrząsającą pieśń śmierci. Taki był nasz obyc2a            neg0   Głosa
— Uciszyć babę! — odezwały się głosv 7 v^'     ,
S gfosy z rożnych stron na sta-
283
wiskach oblegających i w istocie matce nie pozwolono więcej liewać.
Natomiast zawtórował jej z lasku głos mego brata. Był potężny, •zenikający — nie bez powodu brat nosił swe imię. Słyszał, co mci wołali do matki, więc nie myślał oszczędzać ich nerwów. Diewał donośnie, wytrwale, przejmująco. Dopiero nad ranem nilkł.
Był to ostatni jego śpiew, już więcej nikt go nie usłyszał. O szóstej rano obydwa działa rozpoczęły śmiercionośną pobud-;. Waliły przez bitych sześć godzin, do samego południa! Nie Bzcz, lecz istna ulewa żelaza spadła na lasek. W południe odlał ochotników, składający się z samych cywilów, uderzył do turmu: na wyraźny rozkaz naczelnego dowództwa oszczędzano łonków Królewskiej Policji Konnej, uzasadniając to tym, że po-:ja poniosła już zbyt wiele strat. Czy przypuszczano, że Mocny tos był nieśmiertelny i że jeszcze żył? Ostrożność była zbędna, ocny Głos nie żył, przebity w siedmiu miejscach odłamkami rapneli. Z jego dwóch towarzyszy kuzyn Topian poległ przed rama dniami, a drugi junak leżał ciężko ranny i nieprzytomny, nierający.
Lasek zaroił się od tylu ludzi, że trudno było przecisnąć się do ?łok. Co odczuwali ci osobliwi zwycięzcy na widok trzech podłych młodzieńców, z których najstarszy liczył dziewiętnaście t, najmłodszy piętnaście? Trzech młodzieńców poległych z męst-2m, o jakim marzyli najwybitniejsi wojownicy naszego szczepu? Jeden z policjantów Królewskiej Policji Konnej podszedł do ocnego Głosa i popełnił obrzydliwy uczynek: oddał strzał w gło-? trupa.
Podczas gdy rozgrywały się te wypadki, przebywałem w szko-w dalekiej Pensylwanii. Wiadomość o nich dotarła do mnie po elu tygodniach wraz z nowiną o wypuszczeniu ojca z więzie-a. Z bratem o sześć lat starszym ode mnie łączyła mnie nie Lko miłość braterska, był mi bliski jako przewodnik życia i to-irzysz wspólnych przejść młodości. Jak gdyby srogi los uwziął S na mnie: z ręki białych ludzi straciłem trzy drogie istoty: kuna Kosmate Orlątko, wiernego psa Pononkę, a teraz brata Moc-go Głosa. Świadomość tych strat nie wytrąciła mnie jednak z duchowej
równowagi. Śmierć brata zadała mi gwałtowny ból i pogrążyła mnie w rozpaczy, ale zajęty nauką szkolną, dość szybko przyszedłem do siebie.
Szkoła z każdym miesiącem utwierdzała mnie w przeświadczeniu o niebywałej potędze oświaty. Dawniej umiejętność władania łukiem, strzelania z muszkietu, tropienia zwierzyny w lesie rozstrzygała o życiu Indianina. Dziś, po opanowaniu prerii przez białego człowieka, wszystko to okazało się przeżytkiem do niczego niezdatnym, natomiast główną bronią w walce o byt stała się oświata. Oświata w naszych warunkach rezerwatowych była jedyną ochroną przed zagładą. Im szybciej Indianie pojmą istotę tych przemian i doniosłość oświaty, tym pewniej znajdą właściwe środki swej obrony.
W tym ciężkim dla szczepu i rodziny okresie wytknąłem sobie ambitną ścieżkę żywota. Postanowiłem zdobyć jak najwięcej nauki, a później poświęcić życie krzewieniu oświaty w moim szczepie Czarnych Stóp.
Część VIII
UROSŁEŚ, MAŁY BIZONIE!
31. Indiańskie serce
OPIERO w rok po śmierci Mocnego Głosa udzielono mi w szkole dłuższych wakacji i pozwolono odwiedzić ojczyste strony.
Jakże piękna to była podróż! Każda kępa trawy na rodzinnej prerii miała swe wymowne oblicze, każdy swojski wąwóz miał uśmiech i porastał złotymi krzewami. Ptaków było jakby mniej, ale i one wesoło latały, śpiewając jak dawniej. Wszystko to oszołamiało mnie. Odczuwałem całe piękno ojczyzny.
Tylko ludzie byli tu smutni. Rodzice bardzo się postarzeli, także i stryj Huczący Grzmot. Więcej niż śmierć syna przygniatały ich nędzne warunki bytu w rezerwacie. Krocząca Dusza był schorowany, a czarownik Kinasy, pomimo że w pełni wieku, już umarł.
Ludzie mego szczepu chorowali na smutek serca i zatracili poczucie szczęścia. Zrozumiałem, że będę musiał uzdrowić im serca i przywrócić ich oczom słońce. Już nawet wydało mi się, że wiem, jakich lekarstw użyję i jakimi sposobami będę walczył. Wzbierała we mnie świadomość, że będę mógł pomóc im wszystkim. Jakże to dodawało mi sił i pogody!
Rodzice patrzyli na mnie z radosnym zdumieniem. Wniosłem ruch i gwar, jakiego od dawna nie było w ich chacie ani w żadnej innej chacie naszej grupy.
— Urosłeś! — mówił ojciec, jakby nie dowierzał swoim oczom. — Urósł Mały Bizon, syn jiasz!
19   Mały Bizon.
Potem oglądaliśmy rzeczy pozostałe po Mocnym Głosie: podarty mokasyn, drewnianą łyżkę, skórzaną kurtkę, szczerbaty nóż, wy-liniałe pióro orle. Matka przechowywała je jak święte, drogie talizmany.
Ale to nie było wszystko po bracie. Był jeszcze jego dwuletni syn, zdrowy, bystry chłopczyk, i była młoda wdowa, a dotykanie miłego malucha sprawiało nam wielką pociechę.
Wtedy odezwałem się:
—  Gdy wyjeżdżałem do szkoły, Mocny Głos odprowadził mnie ialeko na prerie. Powiedział...
Urwałem. Zawahałem się, czy to odpowiednia chwila, żeby Dowtórzyć jego słowa.
—  Co powiedział, Bizonie? — zapytał ojciec pełen oczekiwania. Wszystko, co dotyczyło Mocnego Głosa, było mu bardzo drogie,
>yło jak ożywcze źródło.
—  Co powiedział, mów nam! — nalegał ojciec ciepłym głosem.
—  Powiedział, żebym nie zatracił tam w świecie indiańskiego erca...
Ogarnąłem ojca i matkę spojrzeniem.
—  Ja indiańskiego serca tam nie zatraciłem — rzekłem z ci-hym wyrzutem. — Ale wy tutaj, wy, kochani?
Wówczas ojciec patrząc na mnie jakimś spojrzeniem innym niż iedykolwiek, przybliżył się i opasał mnie ¦ ramieniem. Dawniej zęsto przytulał mnie do siebie, mnie, słabego malca, do silnego jca, ale dziś czynił to jakoś inaczej: objął mnie, jak gdyby on :ukał u mnie oparcia, jak gdyby na mnie przeszła dawna jego ła, jak gdybym ja był już mocniejszy niż on.
—  Urosłeś,  Mały Bizonie!  — ponownie oznajmił ojciec i nie krywał swej dumy.
Spis rozdziałów
Wstęp: Przygoda w Winnipegu.........         5
Część I        MY TAKŻE CHCEMY POKOJU!
1.   Zajście z Ruxtonem..........       11
2.   Rozbrat w rodzie...........       15
3.   Zmierzch dzikich obyczajów........       23
4.   Pod urokiem czarodziejskiego bębna......       30
Część   II  POSYPIĄ  SIĘ  KULE!
5.   Uderzył grom.............       39
6.   Moja pierwsza potyczka.........       48
7.   Przysięga na „Wielki Róg".........       56
Część III SĄ BIZONY! NAJEMY SIĘ!
8.   Wódz Nosi Kocioł    ...........        67
9.   Polowanie na bizony..........        77
10.    Taniec Słońca............        88
11.    Na  skraju  wojny...........        96
Część IV ZNALAZŁ SIĘ KTOŚ CHYTRZEJSZY NIŻ TY, BIAŁY HULTAJU, HAUK!
12.   Komendant Żelazna Pięść.........      105
13.   Fort  Benton............      114
14.   Zły misjonarz i dobra książka.......      124
15.   Dwa naboje Huczącego Grzmota.......      1S3
16.   Wasuk-Kiena i jego koń.......      .     .      143
17.   Napięty   łuk        ............      152
Część V CZY WOJOWNIKOM NA PRERIACH ZWIĘDŁY SERCA?
18.   Góry Skaliste i górscy Indianie    .      .      .      .      .             .      167
19.   Chlubne psisko i morderczy  rosomak.....      176
20.   „Nigdy nie zabiję wilka".........      183
19*
291
21.   Dzikie mustangi       .                       .......     191
22.   Wspaniały ogier-zabójca......     .     .     •     197
ść VI TA DOLINA NALEŻY JUŻ DO NAS,  CZERWONY BRACIE!
23.   Chmury nad preriami..........      207
24.    Zachłanni koloniści...........      213
25.   Dwie noce..............      22;*
26.    Powrót Nocnego Orła..........      232
27.   Na skręcie ścieżki.......      .      .      .     .      244
Ść VII HALO KONNA POLICJO!  CZEKA NAS DZISIAJ DZIEŃ PONOWNEJ WALKI!
28.   Podniecające wieści...........     255
29.   Wyprawa nad Saskatchewan     ........     267
30.   Walka Mocnego Głosa          .     . '   .     ^......     276
ść VIII UROSŁEŚ, MAŁY BIZONIE!
31.  Indiańskie serce...........      289
TEGOŻ AUTORA
RYBY ŚPIEWAJĄ W UKAJALI
ZWIERZĘTA Z LASU
DZIEWICZEGO
KANADA PACHNĄCA ŻYWICĄ
ZDOBYWAMY AMAZONKĘ DYWIZJON 303
DZIĘKUJĘ CI, KAPITANIE ŻARLIWA WYSPA BENIOWSKIEGO RIO DE ORO
MAŁY BIZON
GORĄCA WIEŚ AMBINANITELO
WYSPA ROBINSONA
po polsku, angielsku, niemiecku (w Szwajcarii i NRD), szwedzku, -holendersku, czesku, litewsku, rumuńsku, słoweńsku, węgiersku, estońsku, rosyjsku, bułgarsku, ser-bochorwacku, łotewsku
¦ po   polsku,  słowacku,  niemiecku, hebrajsku;
po polsku, niemiecku (w Szwajcarii i NRD), słowacku, czesku, rosyjsku,  rumuńsku,  estońsku,  ser-bochorwacku, bułgarsku; po   polsku,   niemiecku,   rosyjsku; po polsku, angielsku, portugalsku, francusku, holendersku; po polsku, angielsku; po polsku, angielsku, holendersku, hebrajsku;
po polsku, niemiecku, rosyjsku, litewsku, łotewsku; po    polsku,   niemiecku,   rosyjsku, czesku,   słowacku,  ukraińsku,  litewsku, serbochorwacku; po   polsku,  niemiecku,   estońsku, rosyjsku,   węgiersku,   bułgarsku, hebrajsku,    macedońsku,    serbochorwacku;
po polsku, niemiecku, ukraińsku, węgiersku, czesku, serbochorwacku, hebrajsku;
293
ORINOKO
WYSPA KOCHAJĄCYCH LEMURÓ W DZIKIE BANANY
NOWA PRZYGODA: GWINEA
[ znowu kusząca kanada
spotkałem szczęśliwych
:ndian
piękna, straszna amazonia
madagaskar, okrutny
czarodziej
Fylko po polsku:
-  po polsku, niemiecku, czesku, u-kraińsku, bułgarsku;
¦  po polsku, serbochorwacku;
-  po polsku, niemiecku, ukraińsku, czesku, słoweńsku;
-  po  polsku,  niemiecku,  słowacku, czesku, węgiersku, rosyjsku;-
-  po  polsku,  niemiecku,  słowacku, czesku;
-  po polsku, niemiecku;
-  po polsku, czesku.
¦  po polsku, czesku;
DRZEZ WIRY I POROHY DNIESTRU 3ICHOS, MOI BRAZYLIJSCY PRZYJACIELE AfSROD INDIAN KOROADOW FUTRO NA MADAGASKAR IADOSNY PTAK DRONGO /[OJ OJCIEC I DĘBY
Redaktor ALEKSANDRA KAHSKA
Redaktor techniczny MIROSŁAW  KOPIŃSKI
Korektorzy
ELŻBIETA KUBASZCZYK
BARBARA  LIZOŃ
Printed in Poland
WYDAWNICTWO POZNAŃSKIE • POZNAŃ ¦ 1975
Wydanie IX. Nakład 40 000 + 270 egz. Ark. wyd. 16,2. Ark. druk. 20,5
Oddano  do składania  16X1974   r.   Podpisano  do  druku  24 VII 1975   r.  B-ruk   ukońciono
we   wrześniu   1S75   r.                                       R-2/709                                      Cena   /I   tó, -
Pozn. Zakł. Graf. im. M. Kasprzaka — 3496/74