ROBERT SILVERBERG

CZAS TRZECIEGO WIATRU

Dla Karen
Gwiazdo cudów, gwiazdo nocy,
Ty, królewskim blaskiem lśniąca
na zachodnim nieboskłonie,
Przewodnikiem nam twój płomień.

Część pierwsza
Pora Śniegów
Są trzy Prawa:
Święte jest to, co jest skuteczne.
Ci, którzy żyjąkierując się zdrowym rozsądkiem,
prawi są w oczach Boga.
Jedyne Słowo brzmi: Przetrwać!
I jest Jedyne Słowo:
Przetrwać!


Tym, co w pierwszym rzędzie nakłoniło mnie do abdykacji było
nagłe zrozumienie, że właśnie nadszedł najwyższy czas, by rzu-
cić wszystko i wiać. Atak przez robienie uniku był zawsze jedną z mo-
ich ulubionych taktyk i odnosiłem dzięki niej wiele sukcesów. Mo-
żecie to nazwać pasywną agresją.
Tak więc w porze śniegów zostawiłem za sobąGalgalę, mój tron,
mój królewski pałac i w ogóle wszystko, i wyruszyłem ku światowi
zwanemu Mulano, co oznacza Świat Duchów. Na Mulano szukałem
wyłącznie cichego i spokojnego miejsca -ja, który zawsze rozkwi-
tałem pośród hałasu, rozgardiaszu i emocji... niemniej tam pośród
tej śnieżnej bieli znalazłem to, czego szukałem. Miałem wtedy zale-
dwie sto siedemdziesiąt dwa lata i jeśli o mnie chodzi, to właśnie
przestałem być cygańskim królem, i naprawdę się wściekałem, gdy
ktoś mi mówił, że mógłbym być nim ponownie.
Nie tęskniłem za tronem. Nie brakowało mi też byłej potęgi.
Nie brakowało mi wreszcie Galgali... no może z wyjątkiem złota.
Tak, brakowało mi złota Galgali. Brakowało mi jego blasku i jego
piękna, bo przecież nie chodziło o jego wartość... jakąż wreszcie
wartość?
Na Galgali wszystko było złote. Koty i psy, a raczej to, co nazwa-
libyście kotami i psami za dawnych czasów na Ziemi, miały w żyłach
płynne złoto zamiast krwi. Złote były też liście na drzewach i piasek
pustyni, złotem brukowane były ulice...
Tam złoto dosłownie leżało na ulicach.
Możecie sobie wyobrazić, jaki wpływ miałoby odkrycie takiej pla-
nety jak Galgala na gospodarkę całej Galaktyki, gdybyśmy w momen-
cie jej odkrycia wciąż jeszcze opierali system finansowy na parytecie
złota. Ale na szczęście ten dziwaczny antyczny, choć swego czasu
może i sensowny pomysł, dawno już przepadł w mrokach dziejów,
gdy pierwsi zdobywcy wylądowali na planecie.
A potem, dzięki temu odkryciu, złoto stało sięjuż zupełnie bez-
wartościowe. Ale to, że straciło wartość handlowanie oznaczało, że
przestało fascynować nas, głupich śmiertelników, a fascynuje zwłasz-
cza pewien gatunek głupich śmiertelników, który inni ludzie okre-
ślają nazwą Cyganów. Mój lud. Prawdopodobnie także wasz, albo-
wiem mam nadzieję, że większość z tych, którzy czytają to, co piszę,
jest mojej rasy. Rasy tych, którzy sami siebie nazywają Romami i zwa-
li się tak jeszcze w starożytnych ziemskich czasach.
My, Romowie, zawsze kochaliśmy złoto. W dawnych dniach na-
sze kobiety przyozdabiały się wielką ilością naszyjników ze złotych
monet, nawlekały je na złote łańcuchy i pozwalały im dyndać na swych
pięknych ciałach jak warkoczom czosnku. Trzeba było nie lada wysił-
ków, żeby dobrać się do ich cycuszków kołyszących się pod tą masą
żółtego metalu.
A mężczyźni! Jakież to sztuczki wyprawialiśmy z naszym złotem
niegdyś na Węgrzech, w Rumunii, i wszystkich tych zapomnianych
już miej scach starej utraconej Ziemi! Kilkanaście złotych monet owi-
niętych w materiał i zaszytych w eleganckiego węża, włożone do
spodni, dawało wybrzuszenie, które sugerowało, że ma się tam organ
godny słonia! Wyobraźcie sobie, jak zdumiona była cygańska lasecz-
ka, kiedy zdjęła te spodnie.
(Inna sprawa, że ciężko czymś zaskoczyć cygańską laseczkę, bo
ona widziała już wszystko, a poza tym to nie rozmiar imponuje roz-
sądnym kobietom, raczej technika, wyczucie i wigor.)
Tak więc opuściłem Galgalę i cały ten blask złota na zawsze. Moja
potęga i chwała pozostały za mną, a Mulano stało się moim nowym
domem.
Mulano było miłym i spokojnym światem. Było mroźne, ale
niecałkowicie nieprzyjazne dla ludzi. Poza tym panowała tam cisza,
którą tak uwielbiałem. Jako towarzystwo miałem śnieżne węże, du-
chy, a nawet jednego czy dwa doppelgangery*. I jeszcze był tam ptak
zwany Mulesko Chiriklo - ptak umarłych.
* Der Doppelganger (nietn.) - sobotwór (przyp. red.).
Myślę że nigdy w życiu nie byłem szczęśliwszy. Powiedziałem
wreszcie wszystkim, żeby poszli sobie w diabły; wszystkim tym, któ-
rzy nigdy nie mogli pojąć, dokąd zmierzam i co mną kieruje. Chcecie
króla? Proszę znajdźcie sobie króla, a ja chcę wreszcie być sam. Tak im
właśnie powiedziałem.
No i teraz, mimo że byłem sam, wciąż miałem radosny i figlarny
nastrój. Radości zawsze było we mnie pełno. Figli też. Na Mulano
czułem się tak słodko jak jagniątko śpiące między świeżo zebraną
dziką cebulą i czosnkiem. Czapite! Co w naszym starym romskim języ-
ku oznacza „taka jest prawda".
Dzień na Mulano trwa czternaście godzin i noc także czternaście,
poza tym jest jeszcze czas między dniem a nocą, trwający siedem
godzin, gdy na niebie są oba słońca naraz: żółte i czerwonopomarań-
czowe. Ja nazwałem ten okres Podwójnym Dniem.
Mogłem stać przed moim lodowym igloo i przyglądać się całymi
godzinami temu niezwykłemu zjawisku, kiedy walkę ze sobą toczyły
odcienie światła: zderzały się, nakładały, aż wreszcie jeden z nich ustę-
pował i przekształcał się w drugi.
Zawsze też pod koniec Podwójnego Dnia następował moment,
w którym oba słońca w jednej krótkiej chwili chowały się za horyzon-
tem, więc kolor nieba zmieniał barwę na zieloną, potem szarą, aż wreszcie
czarną, w czasie krótszym niż potrzeba, aby nabrać powietrza.
W chwilę potem pojawiały się gwiazdy i był to też czas, gdy
pojawiała się Gwiazda Romów.
Rozbłyskała nagle na nieboskłonie ta pochodnia bogów, wielka,
świecąca czerwienią kula, której ciepło i światło zrodziło przed wieka-
mi mój lud.
I gdy nadchodził ten moment, padałem na kolana. I brałem garść
śniegu, i przyciskałem go do policzków, aby powstrzymać się od
płaczu.
(Nie mam nic przeciwko łzom radości, ale nie znoszę płakać ze
smutku i tęsknoty.)
Potem wymawiałem słowa modlitwy do Gwiazdy Romów.
A jeśli był ze mną któryś z duchów - Thivt powiedzmy, albo Po-
larka, albo Walerian - nakłaniałem go, by modlił się wraz ze mną.
Kiedy zaś przebrzmiały słowa modlitwy, pytałem:
- Widzisz ją tam w górze, Polarko, widzisz ją?
- Tak, Jakubie widzę ją.
- Jak myślisz, jak daleko jest do niej?
On wtedy wzruszał ramionami i odpowiadał:
Sześćset lig, a potem jeszcze z mila lub dwie...
A na to ja:
- Podróż trwała dziesięć tysięcy lat, a teraz potrzebny jest jeszcze
tylko ten jeden krok. Polarko, mam rację?
A na to on:
- Tak, Jakubie, masz rację.
I zazwyczaj staliśmy jeszcze długo, wpatrując się w płonącą czer-
wonym ogniem, odległą Gwiazdę Romów, aż wreszcie zaczynałem
odczuwać śnieg topiący się pod moimi stopami... Tak gorące prze-
pełniały mnie uczucia.
Wtedy szliśmy obaj do igloo i śpiewaliśmy stare ballady; cza-
sem aż do świtu.
I tak biegł mi czas na Mulano, wśród duchów i śnieżnych węży,
w tej zimowej porze, w czasie, gdy zapomniałem na krótko, że kie-
dyś byłem Królem Cyganów, i gdy sądziłem, że żadna siła nie zmusi
mnie, by zostać nim ponownie.

2
Być królem... tak... to było moje przeznaczenie. Zostałem nim
naznaczony.
Zostałem przez nie pochwycony jeszcze we wczesnym dzieciń-
stwie, tak jak pływak może być pochwycony przez wielką falę, a po-
tem jest przez nią niesiony i niesiony w dal, i nie może wyrwać się
z jej objęć. Pływak szybko się uczy, że nigdy nie wyrwie się z wod-
nego wiru dopóki nie rozluźni się i nie zaprzestanie walki, i pozwoli
swobodnie nieść się falom, czekając na moment, w którym odzyska
kontrolą. Tak samo jest z przeznaczeniem. Jeśli masz zostać królem,
nie ma sensu z tym walczyć. Rozluźnij się i czekaj, a niezmienna
fala przeznaczenia poniesie cię tam, gdzie było ci dane dotrzeć. Na
tym właśnie polega przeznaczenie.
Wiedziałem, że mam zostać królem, bo powiedział mi o tym duch
starej kobiety, który przybył do mnie, gdy byłem małym cygańskim
chłopcem. Nie rozumiałem wtedy jeszcze, że to jest duch; nie wiedzia-
łem nawet, co to jest duch; nie pojąłem też tego, co chciała mi powie-
dzieć. Ale wiedziałem, że tam była. Sądziłem, że jest sennym widzia-
dłem, które w jakiś sposób wyrwało się z mojego uśpionego umysłu
i krąży teraz po świecie także w blasku dnia.
Działo się to w mieście Vietorion na planecie Vietoris, moim ojczy-
stym świecie, jednym ze światów wielkiego gwiezdnego Imperium. A ja
miałem wtedy... trzy, może cztery lata. To zdarzyło się tak dawno temu...
Była nieprawdopodobnie stara i pomarszczona, najstarsza ko-
bietajaką kiedykolwiek widziałem. Widząc oznaki tak wielkiej staro-
ści na jej twarzy, od razu poczułem w jej obecności jakieś dotknięcie
magii. Bo przecież nawet w tamtych czasach odnowienie ciała nie
było żadnym problemem, i nikt właściwie nie wyglądał staro. Ja teraz
na przykład mam za sobą prawie dwa wieki życia, a moje włosy są
czarne jak zawsze, zęby silne, a skóra młoda. Musielibyście zajrzeć mi
w oczy, i jeszcze dalej, w moją duszę, aby dowiedzieć się, jak długąjuż
przebyłem drogę, i jak daleko zaszedłem.
Ale ten mój duch z dzieciństwa wyglądał staro.
Jej twarz była cała w zmarszczkach, miała zakrzywiony nos,
i chyba nawet ubytki w zębach. Ale w tej zniszczonej twarzy oczy
płonęły niezwykłym blaskiem, jak dwie ciemne gwiazdy, jak dwie
tajemnicze iskry. Była jak postać ze starych baśni - wiedźma, cza-
rownica, stara cygańska wróżka...
Pojawiała się w moim pokoju, dotykała długim szponem moją
drobną pierś, i szeptała magiczne słowa.
- Ty jesteś Chavula - szeptała. - Ty jesteś Ilika. Ty jesteś Terkari.
Imiona królów. Wielkie imiona. Imiona, których sława i chwała
rozbrzmiewały w zamierzchłych wiekach.
Nigdy się jej nie bałem. Była starą mądrą kobietą, matką matek,
Tą, Która Widzi. W naszym romskim języku -phuri dai. Jak mógłbym
bać się phuri dai? Poza tym byłem jeszcze zbyt mały, żeby bać się
czegokolwiek.
- Ty jesteś wybrany - śpiewała mi. - Ty będziesz wielki.
Co mogłem jej powiedzieć? Co mogłem z tego zrozumieć?
-Urodziłeś się w samo południe -mówiła. -A to jest godzina kró-
lów. Tyjesteś Terkari. Ty jesteś Ilika. Ty jesteś Chavula. A oni są tobą.
Jakub Nirano Rom, Jakub król! Jest w tobie moc. Jest w tobie magia.
Głosiła mi proroctwo, a ja myślałem, że to zabawa. Oddawała mnie
w ręce losu, oplatała niewidzialną siecią nieuniknionej przyszłości,
a ja śmiałem się w zadziwieniu i radości, nie rozumiejąc, jaki ciężar
właśnie nakładano na moje barki.
Opromieniała ją błyszcząca aura, jarzące się pole elektryczne. Jej
stopy nigdy nie dotykały podłogi. To zresztą było dla mnie najpysz-
13
niejszązabawą - ten sposób, w jaki płynęła w powietrzu. Oczywiście
byłem wtedy bardzo mały. Nigdy dotąd nie widziałem jeszcze ducha
i nic o nich nie wiedziałem. Każda magia ma swoje wytłumaczenie
i jeśli tylko pożyje się wystarczająco długo, odpowiedź zawsze się
znajdzie. Później ja także pojąłem wszystko. Dopiero dużo później
dowiedziałem się, że nie przepowiadała mi przyszłości. Opowiadała mi
jedynie o rzeczach, które dla niej były już przeszłością. Na tym wła-
śnie polega nawiedzanie - przenoszenie przyszłości, absolutnie nie-
zmiennej przyszłości, z powrotem pod prąd czasu.
Wiele lat później miałem spotkać tę starą kobietę ponownie.
Kiedy w przyszłości będę królem, ona stanie się moim doradcą, moją
prawdziwą phuri dai. Ale na razie byłem dzieckiem, które jeszcze
nie radziła sobie z nożem i widelcem, a ona jawiła mi się jako ma-
giczna, unosząca się w powietrzu istota, która przychodziła do mnie
w nocy i za dnia, zawsze nieodmiennie otoczona migoczącą aurą.
Dotykała mnie dłonią i szeptała:
- Ty będziesz tym, który powiedzie nas do domu.

3
Wyjeżdżając na Mulano, wcale nie starałem się uciec przed swo-
im przeznaczeniem, chociaż wam się mogłoby tak wydawać.
Możecie w to wierzyć lub nie - wasz wybór. Ale ja wiedziałem, co
robię. Zresztą, jak można uciec przed przeznaczeniem? To tak, jakby
starać się uciec przed własną skórą, przed własnym oddechem, czy
przed własnymi myślami. Toteż będąc na Mulano, przed niczym nie
uciekałem. Wprost przeciwnie, starałem się wypełnić moje przezna-
czenie, osiągnąć ten wielki cel, który znałem przez całe swoje życie.
Czasem trzeba biec w kierunku, który wydaje się niewłaściwy i od-
wrotny do zamierzonego, gdy jest to jedyna nadzieja, że kiedyś bę-
dzie można zawrócić.
Oczywiście cały Wszechświat wysyłał emisariuszy, którzy mnie
niepokoili, kiedy byłem na Mulano. Nikt nie może się ukryć na dłu-
go w Galaktyce tak małej jak nasza.
Pierwszym, który do mnie przybył, był naturalnie Rom. Był-
bym wielce zaskoczony i chyba też boleśnie dotknięty, gdyby był
to gajo*. Romowie zawsze najszybciej odczytują wszelkie tropy na
szlaku. Wiesz to przecież doskonale, jeśli samjesteś Romem; a przy-
najmniej powinieneś wiedzieć i modlę się do tego boga, który jest
teraz najbliżej, abyś wiedział. A jeśli nie jesteś Romem, jeśli jesteś
innej rasy, jeśli jesteś gajo - czytaj i ucz się. Czytaj i ucz się!
Cztery czy pięć lat temu, kiedy zdecydowałem się porzucić cywili-
zowane światy Imperium i zaszyć się na śnieżnym pustkowiu Mulano,
zadbałem o to, by zostawić za sobą trop. Tak nakazywał zdrowy rozsą-
dek. Nawet jeśli uciekasz od świata, by coś przemyśleć, by wyleczyć
jakieś rany, czy też po prostu ukryć się na chwilę, zawsze zostawiasz
przecież za sobą jakiś ślad. Jeśli byś nie zostawił, jak mogłaby cię od-
naleźć rodzina? A jeśli rodzina nie może cię odnaleźć, kim jesteś?
W dawnych czasach, na Ziemi, takie znaki mówiły o prostych rze-
czach i same też były bardzo proste. My zresztą też byliśmy wtedy znacz-
nie prostszymi ludźmi. Znaki były rysowane patykiem na ziemi albo ka-
wałkiem węgla na ścianie i to wystarczało. Kiedy zdarzyło ci się przeby-
wać z dala od taboru twojej kompanii, pozostawiałeś za sobą takie ślady,
aby pokazać, że tędy szedłeś lub aby udzielać istotnych wskazówek tym,
którzy przyszli po tobie. Na przykład znak „©" mówił: „tutaj są hojni
ludzie, przyjaźnie nastawieni do Cyganów", znak „+" oznaczał: „tutaj
nie dadzą ci nic", a znak „///" - Już okradaliśmy to miejsce".
Były też znaki informujące, że tu jest woda dla koni, że są tu
świnie i kurczaki do ukradnięcia, albo że w tym mieście mieszka wielu
głupców, którzy wierzą w przepowiadanie przyszłości.
Można też było zostawiać informacje pożyteczne dla wróżbiarzy,
którzy przybyli tu po tobie: „ta kobieta chce mieć syna", albo: „tutejsi
są bardzo chciwi złota", albo: „ten starzec wkrótce umrze".
Wiem to wszystko nie z przekazów, lecz z moich własnych wę-
drówek po Ziemi. Ziemi, która istniała z tysiąc czy dwa tysiące lat
temu, a którą często nawiedzałem, by zobaczyć, jak wyglądała.
Wątpicie w moje słowa? Dlaczego?
Wierzcie mi. Wiem, co mówię. Jak mogłoby być inaczej? Kiedy coś
wam mówię, mówię wam to dlatego, że wiem, iż to prawda. Jestem już zbyt
stary, by kłamać, a przynajmniej, by kłamać samemu sobie; a to, co tutaj
mówię, mówię przede wszystkim do siebie, a dopiero potem do was. Okła-
małbym was bez wahania, gdyby mogło mi to przynieść jakąś korzyść.
Ale teraz? Teraz mogę osiągnąć mój cel tylko mówiąc absolutną prawdę.
* Gajo, gaje (także gadzie) - nazwa, jaką Cyganie określają ludzi nie będą-
cych Cyganami (przyp. tłum.).
(Może jednak czasem troszeczkę skłamią... jestem w końcu tyl-
ko człowiekiem. Ale nie w żadnej poważnej sprawie. Wierzcie mi.)
Kiedy więc zdecydowałem się wyjechać na Mulano, zostawiłem
za sobą ślady w co najmniej pięćdziesięciu miejscach. Oczywiście
nie były to znaki wydrapywane kawałkiem drewna na ścianie. Prze-
cież żyjemy w czasach Imperium, i wszyscy mamy magię zakodo-
waną w koniuszkach palców. Więc wplotłem swoje znaki w blask
zachodów słońca na Galgali, w błękitnozłote pancerze wędrownych
chrząszczy na Martę, w brudne sny śmierdzącego małego złodzie-
jaszka na Xamur. I zostawiłem je jeszcze w wielu innych światach Im-
perium. Nie miałem wątpliwości, że w końcu zostanę odnaleziony.
Modliłem się tylko o to, by nie stało się to zbyt wcześnie.
Pierwszym, który mnie znalazł, był, jako rzekłem, Rom. Wspania-
le, że był to właśnie Rom. W końcu każdy lubi, gdy jego uprzedzenia
wobec innych ras znajdują potwierdzenie.
Był młody i bardzo wysoki, miał skórę w ciemnym odcieniu, błysz-
czące jasno oczy i zęby oraz imponującą grzywę czarnych lśniących
włosów, opadającą mu swobodnie na ramiona. Z powodu jego smu-
kłości było w nim jakieś piękno i giętkość, charakterystyczne raczej
dla kobiety, ale widziałem też od razu, że jest wystarczająco silny, by
kruszyć rękami skały.
Pojawił się u mnie, gdy łowiłem przyprawowe ryby na zachodnim
języku lodowca Gombo. Od dawna już nie widziałem żywego człowie-
ka; człowieka, który nie byłby duchem ani doppelgangerem, toteż
w pierwszej chwili niemal zerwałem się do ucieczki. Naprawdę najego
widok doznałem wstrząsu. Czułem potężną emanację życia, biła w mo-
ją duszę silnymi falami i odzywała się w niej jak tysiącem dzwonów.
Ale opanowałem się i zebrałem w sobie. Nie wiedziałem, po co
tu przyszedł, ale i tak nic nie dostanie. Zamierzałem przekonać się,
czy będzie pchał, czy ciągnął, i reagować dokładnie odwrotnie. Kró-
lowie już mają takie wredne charaktery. Nie mówię, że musisz być
kompletnym sukinsynem, aby być królem, ale też nigdy nim nie zo-
staniesz, jeśli okażesz się zbyt układny i ustępliwy.
Pozdrowił mnie na stary romski sposób, gestem i słowem:
- Sariszan Jakubie.
A potem, wciąż mówiąc naszą mową, życzył mi długiego życia
i wielu synów, i nieustającej łaski bogów i aniołów. Przez długą chwi-
lę wygłaszał podobne bzdury w średniowiecznym sosie.
- Chłopcze, znam imperialny - powiedziałem do niego, kiedy
wreszcie skończył z powitaniami. Taka drobna szpila bywa poży-
teczna, bo wytrąca z równowagi, a wtedy można się zastanowić, czego
naprawdę chce rozmówca.
Ten wszakże wyglądał zbyt niewinnie, aby chciał sięgnąć po zbyt
wiele.
Przygryzł wargi. Oczywiście sądził, że odpowiem mu takim sa-
mym tradycyjnym bełkotem. Oczekiwał Wielkiej Mowy i wszyst-
kich tych ozdobników, toteż patrząc na mnie ze zdumieniem, zapytał:
- Ale ty jesteś Jakubem, prawda?
- A jak ci się wydaje?
Niemal słyszałem, jak pracują wszystkie tryby w jego głowie.
Tak, tak, mówił sam do siebie, to Mulano, a Mulano jest miejscem,
gdzie udał się Jakub; ten człowiek wygląda jak Jakub, i nikt inny nie
mieszka na tej planecie; więc to po prostu musi być Jakub.
Ale może wcale nie myślał w taki sposób? Był taki młody i przy-
stojny. .. ale może jednak go nie doceniałem?
Odezwał się wreszcie:
- Po Imperium krążyły dwie plotki. Jedna, że umarłeś, a druga,
że przebywasz na jakimś świecie poza Imperium.
- Aha. I w którą chcesz wierzyć?
- Nad tym nigdy się nie zastanawiałem! Przecież Jakub będzie
żył wiecznie.
O, Boże! Brakowało mi tu tylko fanatycznego czciciela!
Z trudem powstrzymywał drżenie. Szybko uczynił trzy gesty
oznaczające szacunek, jeden za drugim. Tego najbardziej uniżonego
nie oglądałem od jakichś czterdziestu lat. A już zaczynałem się za-
stanawiać, czy naprawdę jest taki młody, czy tylko dobrze odmło-
dzony...
Teraz zrozumiałem, że to naprawdę młody człowiek. W oczach
młodych chłopców, gdy staną w obliczu prawdziwej męskiej mocy
i autorytetu, maluje się jakieś uniesienie i respekt. Tego po prostu nie
można przeoczyć, a nikt po trzydziestce, nawet jeżeli uzdolniony arty-
sta odmłodził mu twarz w operacji plastycznej, nie potrafi tego uda-
wać. A ten chłopak miał właśnie takie spojrzenie. Wiedział, że stoi
przed królem, i ta wiedza odbierała mu pewność siebie.
Powiedział mi, że na imię mu Chorian, i że pochodzi z planety
Feniks w układzie Hąj Qaldun, i że jest Romem ze szczepu Kalderasz.
To zresztą był także mój szczep. Powiedział mi też, że szuka mnie już od
trzech lat.
Żadna z tych wiadorności nie zainteresowała mnie specjalnie.
Pierwsze wrażenie z jego obecności zdołało już się rozmyć. Byłem
znowu całkowicie spokojny. Toteż po prostu odwróciłem się od nie-
go i powróciłem do łowienia ryb.
W tej części lodowca lód był tak czysty, że można było wyraź-
nie obserwować długie cylindryczne kształty ryb przyprawowych,
zarówno czerwonych, jak i turkusowych, które stanowiły cenniejszy
gatunek, pływający na głębokości ponad pięćdziesięciu metrów, bo
tak głęboko pod lodem znajdowała się podziemna rzeka. Miałem
tam zarzuconą sieć wibracyjną przenikającą przez molekuły.
- Lord Sunteil polecił mi cię odnaleźć - powiedział.
To już była interesująca wiadomość.
Ujrzałem w myślach twarz Sunteila, prawej ręki Imperatora,
prawdopodobnego następcy: gładki, oślizgły i niebezpieczny... Zer-
knąłem przez ramię na Choriana i obdarzyłem go chłodnym, taksu-
jącym spojrzeniem.
- A więc służysz Imperium?
- Nie - odparł. - Jestem na żołdzie Sunteila. - W jego głosie
wyczułem leciutką drwinę. - A to nie jest dokładnie to samo.
Tak. Zdecydowanie go nie doceniłem. Bardzo ładnie wyłożył tę
różnicę. Pozwolił sobie zapłacić, ale niczego im nie sprzedał. Za to na-
leżał mu się uścisk. Krew Romów była już mocno rozrzedzona, ale nie
zmieniła się jeszcze w wodę. Ten chłopak stanowił żywy dowód. Inna
sprawa, że Feniksjanie w ogóle są znani ze sprytu i giętkości. Chorian
nie był aż tak naiwny, jak mogło się wydawać na pierwszy rzut oka.
Jednak nie okazałem aprobaty. Lepiej, żeby chłopak nie uważał
się za zbyt sprytnego. To j est pułapka, w którą wpada wielu Romów.
Zaczynasz kiwać tych biednych gaje zanim jeszcze wyrosną ci pierw-
sze zęby, widzisz jakie to łatwe, wpadasz w samozachwyt, a stąd już
tylko krok do braku ostrożności. A my nigdy nie mogliśmy pozwolić
sobie na ten luksus.
Tak więc, mimo iż zasługiwał na pochwałę, po prostu wzruszy-
łem tylko ramionami. Poza tym, musiałem skupić uwagę na moim
połowie.
Sieć osiadła już niemal we właściwej pozycji. Nadchodził kry-
tyczny moment i wymagał pełnej koncentracji. Opuszczanie sieci
wibracyjnej przez stały lód to delikatna sprawa. Przebiegałem palca-
mi po wszystkich przyciskach tak ostrożnie, jakbym muskał struny
cytry, a sieć opuszczała się, unosiła, przesuwała.
Tam, w dole, pod lodem, turkusowa ryba przyprawowa usłysza-
ła pieśń sieci i zaczęła ją opływać, zbliżając się coraz bardziej do
migoczącego otworu wlotowego.
No dalej, mojapiękna, wpłyń do środka! Ale ryba nie zamierza-
ła tego zrobić. Spojrzała w górę, przez lód, wprost na mnie i zoba-
czyłem wyraźnie jej złotozielone oczy, mądre i doświadczone, błysz-
czące jak dwie bliźniacze gwiazdy. Ta jest za cwana, pomyślałem.
W tej rybie płynęła krew Romów. Niemal słyszałem jej chichot, do-
chodzący spod pięćdziesięciometrowej pokrywy lodu. Masz rację,
kuzynie, pomyślałem.
-Łowiłeś kiedyś siecią wibracyjną? - spytałem Choriana.
- Na Feniksie nie mamy zim. Nigdy przedtem nie widziałem lodu.
- Aha. Powinienem był pamiętać.
- Kiedy cię szukałem, odwiedziłem wiele miejsc. Byłem na
Marajo, i na Duud Szabell, byłem też na Xamur. Ale tam też nigdzie
nie widziałem lodu.
Wcisnąłem kilka przycisków i odsunąłem sieć od ryby. Po tym,
jak na mnie patrzyła, nie miałem już ochoty jej łapać.
- Właśnie na Xamur zdołałem ustalić, gdzie naprawdę się uda-
łeś - kontynuował Chorian.
- Bóg dał ci nos. Dobrze, że potrafisz go właściwie używać.
Czego chce Sunteil?
- Lord Sunteil obawia się, że zechcesz wrócić do Imperium -
odparł chłopiec. - Sądzi, że ta twoja abdykacja jest tylko sztuczką,
że jedynie czekasz tylko na właściwy moment, aby powrócić. A kiedy
wrócisz, będziesz potężniejszy niż kiedykolwiek.
Poczułem chłód w żołądku.
Zdumiony zdałem sobie nagle sprawę, że Sunteil mnie przej-
rzał. Mimo że żaden z moich ludzi nie zdołał zorientować się, o co
chodzi w tej grze, Sunteil najwyraźniej zrozumiał, co zamierzam.
Znaczyło to nie tylko, że Sunteil jest bystry, bo o tym wiedziałem
od dawna, ale był o wiele sprytniejszy, i stanowił dla mnie niebezpie-
czeństwo.
W przyszłości, gdy umrze stary Imperator, a Sunteil, jak sądzi
większość ludzi, zostanie jego następcą, mogą pojawić się kłopoty.
Nie miałem wątpliwości, że w niedalekiej przyszłości będę musiał
spotkać się twarzą w twarz z Sunteilem.
Ja, albo mój bezpośredni następca.
A stawką rozmów będą przyszłe losy ludu Romów.
Ale jeśli domyślił się, co zamierzałem, po co przysyłałby tu Cho-
riana i ostrzegał mnie? Gdzieś tu krył się jakiś podstęp.
- Nie rozumiem czegoś - powiedziałem. - Lord Sunteil przysy-
ła młodego Roma, aby zorientował się, czy stary król Romów ma
zamiar sprawiać kłopoty? Jakiż to ma sens? Czy on naprawdę wie-
rzy, że będziesz mnie dla niego szpiegował? To zbyt proste.
- Lord Sunteil jest subtelnym graczem. I przebiegłym.
- Zgadza się. Tak słyszałem.
- Może więc sądzi, że powiesz mi rzeczy, jakich nie powiedziałbyś
żadnemu gajo? I może naprawdę wierzy, że w takim wypadku bym mu
je przekazał?
- A przekazałbyś?
Chorian spojrzał na mnie z przerażeniem w oczach.
- Jestem lojalny wobec Sunteila, i on o tym wie. Ale nigdy nie
przekazałbym mu sekretów króla Romów! Nigdy! Przenigdy!
- Nawet gdyby takie było moje życzenie?
-Nie rozumiem!
- Słuchaj - powiedziałem. - Sunteil myli się co do moich zamia-
rów. I lepiej by było, gdyby nie tkwił w swoich błędnych przekona-
niach. Chcę, żebyś powiedział mu prawdę o mojej abdykacji. Nie uwa-
żaj tego za zdradzanie moich sekretów. Bierzesz za tę robotę pieniądze
od Imperium, prawda? Daj więc Imperium to, za co ci płaci. Jedź i po-
wiadom lorda Sunteila, że nie musi się martwić moim ewentualnym
powrotem i związanymi z tym kłopotami. Ja straciłem zainteresowanie
władzą. Mam jej od dawna dość.
Boże, że też mogłem wymówić takie słowa! Ale wtedy naprawdę
wierzyłem w każde z nich. To jest podstawowa zasada umiejętnego
kłamania: musisz sam święcie wierzyć w ten kit, który wstawiasz in-
nym. Wtedy, w tamtej chwili, byłem tak samo pewien, że mam dosyć
roli króla, jak byłem pewien, że mam między nogami dwa jaja. Pew-
nie takie przekonanie (co do królowania, a nie jaj) pozostało we mnie
jeszcze przez kolejne pięć minut tylko, ale wtedy, gdy to mówiłem,
wierzyłem w to z całego serca.
Chorian stał tam i słuchał z szeroko rozdziawioną buzią, jakby
naprawdę kupował każdą sylabę tego nonsensu, który właśnie wy-
głaszałem.
A ja zapalałem się dalej.
- Chłopcze, mam już po dziurki w nosie tego wszystkiego. I je-
stem tym wykończony. Władza po prostu mnie wypaliła. Nadszedł
czas, bym odszedł na dobre. Chcę dożyć tu swoich dni. Gdyby lord
Sunteil wiedział, jakie tu są ryby, sam by to zrozumiał.
Niezłe zakończenie, pomyślałem z zadowoleniem.
Tyle że Chorian był bardziej skomplikowanym przypadkiem niż
mi się wydawało.
-Oczywiście, przekażą to lordowi Sunteilowi -powiedział słod-
kim głosem, kiedy skończyłem. - Czy twojemu kuzynowi Damianowi
mam przekazać to samo?
Mówił to niewinnym tonem dobrze wychowanego młodego czło-
wieka, który chce jak najlepiej wywiązać się z powierzonej mu mi-
sji. - Że nie masz zamiaru powrócić do Imperium? Chociaż między
Romami panuje wielkie zamieszanie, którego powodem jest brak
władcy? Mimo że ty właśnie możesz zakończyć cały ten kryzys?

4
To było zupełnie nieoczekiwane. Zaskoczony, uderzyłem w przy-
ciski tak silnie, że sieć obróciła się otworem do dołu w momen-
cie, gdy piękna czerwona ryba przyprawowa właśnie zaczęła się do
niej zbliżać.
No tak, powinienem był wiedzieć, że nic nie jest tak proste, jak
wygląda z początku. Dla kogo właściwie ten dzieciak pracował?
- Damiano? - wykrztusiłem wreszcie. - A co on ma z tym wspól-
nego? Gdzie rozmawiałeś z moim kuzynem Damianem?
-Na Marajo, w Mieście Siedmiu Piramid. Powiedziałem mu, że
lord Sunteil wysłał mnie do ciebie, a on rzekł mi: „tak idź, i znajdź króla,
i powiedz mu, że tron czeka na niego".
Moje serce zaczęło bić w paskudnym, przyspieszonym rytmie.
Spokojnie, spokojnie...
Smutno mi było, gdy takie sygnały alarmowe przeszywały moje
stare ciało. Ale trwały one zaledwie mgnienie oka. Natychmiast zapa-
nowałem nad przepływem adrenaliny. Bądź co bądź mądrość polega
głównie na tym, że się panuje nad pracą gruczołów dokrewnych.
- Tron nigdy nie był mój - odparłem. - A ja nigdy nie byłem
żadnym królem.
Chorian jednak miał na ten temat swoje zdanie.
- Byłeś Rom baro - stwierdził krótko. - Wielkim Cyganem. Tym,
Który Włada.
- Nigdy nim nie byłem. Przecież wszyscy to wiedzą.
Moje ręce lekko drżały. Nie chciałem, by Chorian to dostrzegł,
aby więc odwrócić jego uwagę, wskazałem ręką przed siebie.
- Spójrz tam! Widzisz tę rybę węszącą koło sieci?
Ta była turkusowa i najwyraźniej nie tak mądra, jak poprzednia.
Skierowałem na nią całą swą uwagę. To niezły sposób, by obejść
niewygodny temat i zdobyć czas na przemyślenie sprawy.
Wyobrażałem już sobie wspaniały smak ryby przyprawowej, tę
mieszankę rozmarynu, kurkumy, kminku, złotego pieprzu. Zmusi-
łem sieć, by zatańczyła. Kilka ruchów w stronę ryby i kilka z powro-
tem; sieć kusiła, a ja błagałem rybę, by dała się pochwycić. Długi
pysk ofiary to zbliżał się, to oddalał, gdy ryba zygzakowała wokół
pułapki. Z nieprawdopodobną zwinnością jej ciało przecinało krysta-
liczną głębię i rozrywało cienką warstwę lodu. Chodź, moja piękna!
Wpłyń do sieci!
- O jakim to kryzysie wspominałeś? - zapytałem ostrożnie.
- O braku króla. Statki odkrywców lecą naprzód, my nie mamy
żadnego planu. Powstają spory, i nie ma komu ich rozstrzygnąć.
Spojrzałem znów na moją rybę, jakbym chciał ją zwabić samą
potęgą woli.
- Z takimi kłopotami można chyba poradzić sobie bez króla?
-1 radzili sobie... przez pięć lat. Ale teraz sprawy się komplikują.
Damiano kazał ci powiedzieć, że wielcy spośród Romów chcą wybrać
nowego króla. Nie będą już czekać dłużej, nawet ci spośród nich, któ-
rzy nigdy nie wierzyli w twoją abdykację. Jeśli naprawdę nie chcesz
wrócić, wiedz, że są gotowi wybrać kogoś na twoje miejsce.
A więc to tak!
To właśnie miał być ten haczyk, na który chciał mnie złapać...
tych kilka cichych zdań. Wyglądało na to, że nie tylko Sunteil przej-
rzał moją grę. Kuzyni z Królestwa Romów wyszli naprzeciw moje-
mu blefowi ze swoim własnym. To właśnie była ta prawdziwa wia-
domość, którą miał przekazać Chorian. Sunteil być może mu płacił,
ale tak naprawdę był on na służbie Damiana. A więc służył Romowi,
czyli tak, jak być powinno. Sunteil chciał informacji. Damiano chciał
mojego powrotu. I taką właśnie obrał drogę, by osiągnąć swój cel.
Mimo to nie miałem najmniejszego zamiaru pochwycić przynęty.
Nie mogłem. Jeszcze nie.
- Więc potrzebują króla? No cóż, niech go zatem wybierają.
- Ale ty jesteś królem!
- Chyba dotąd miałeś zatkane uszy. Jak mogą wybrać kogokol-
wiek na moje miejsce, jeśli to nigdy nie było moje miejsce.
- Ale to nie tak! Nie możesz twierdzić, że nigdy nie byłeś kró-
lem, skoro nim byłeś. Ty nim wciąż jesteś!
Wyprowadziłem go z równowagi. Tak być powinno. O to wszak
mi chodziło. Roześmiałem się. Niech sam spróbuje rozwiązać ten pro-
blem, a ja wrócę do łowienia. Ostrożne, płynne ruchy...
Podciągnąłem sieć pod samą powierzchnię lodowej tafli. Turku-
sowa ryba przyprawowa skoczyła ku niej, szarpnęła się i skręciła cia-
ło. Miałem ją! Uniosłem sieć nad lodowiec i wciąż unosiłem ją w górę,
aż zawisła na wysokości dwudziestu metrów.
Pomarańczowe słońce stało wysoko nad wschodnim horyzon-
tem, a szkarłatny strumień jego światła płynął przez zamarznięty ląd
jak rzeka płynnego złota. W promieniach tych wijąca się ryba zalśniła
tysiącem odcieni, atakując moje oczy niemal całą szerokością świetl-
nego spektrum. Potem wysłałem przez pierścienie sieci gwałtowne
uderzenie energii i ofiara znieruchomiała.
- Tak - powiedziałem. Przepełniała mnie duma. Nawet idiota może
być królem i mógłbym podać tu wiele przykładów, ale umiejętność
posługiwania się siecią wibracyjną to już całkiem inna historia. Takie
łowienie wymaga bystrego oka i silnego ramienia. Wiele lat ćwiczy-
łem tę sztukę i nie sądzę, by ktoś mnie w niej przewyższał.
- Widziałeś? - entuzjazmowałem się. - Co za wyczucie czasu
i koordynacja! To jest prawdziwa sztuka!
Dzieciak gapił się na mnie z otwartymi ustami, ale jego umysł
wciąż błąkał się po labiryntach polityki międzygwiezdnej.
- Jesteś zaproszony na dzisiejszą wieczerzę - powiedział. - Przy-
najmniej raz w życiu skosztujesz ryby przyprawowej.
- Ale twój kuzyn Damiano...
Wyszczerzyłem zęby w szerokim uśmiechu
- Pieprzyć kuzyna Damiana, choćby królewskim berłem. Sam
może być królem, jeśli bardzo chce.
- Ależ, Jakubie, wedle prawa tron należy do ciebie.
- Skąd ty bierzesz te idiotyczne zdania. - Westchnąłem. - Ni-
gdy nie chciałem być królem. I powtarzam ci po raz chyba tysięczny:
nigdy naprawdę nim nie byłem. Może byłem królem w ich głowach...
ale to już przeszłość. Jeśli chcą króla, niech znajdą sobie kogoś inne-
go. Ja mam zamiar pozostać tutaj i tutaj też umrzeć!
Powiedziałem to z całym przekonaniem. I gotów byłbym przysiąc,
że mówiłem szczerą prawdę. Pamiętam, gdy kiedyś z taką samą mocą
przysięgałem wieczną wierność Esmeraldzie. I wtedy też wierzyłem
w swoje słowa.
- Tak będzie - powiedziałem raz jeszcze. - Już pożegnałem się
z Imperium. Tu właśnie umrę!
-Jakubie, nie!
Widziałem szok w jego oczach. To było coś więcej niż tylko
miłość i szacunek dla mnie. Zupełnie chyba namieszałem mu w gło-
wie tym niejasnym oświadczeniem i gadką o dożyciu moich dni na
Mulano. Był młody, nie miał szans, by przejrzeć moje zwody i prze-
nośnie. A teraz, kiedy wspomniałem o śmierci, zachował się tak, jak-
by oznaczało to zarazem grożącąjemu samemu nieuniknioną zagła-
dę. Gdybym ja okazał się śmiertelny, także on podlegałby prawu
śmierci.
Toteż chwycił moje ramię i wrzasnął z tym głupim, romantycznym
zapałem właściwym jedynie młodości:
- Nie wolno ci mówić w ten sposób! Ty nie umrzesz, nie mo-
żesz! Nigdy!!!
Wzruszyłem ramionami.
- Wszystko może się zdarzyć. A jeśli nawet kiedyś byłem królem,
to już nie jestem, jasne?
- Ale sukcesja...
- Pieprzyć sukcesję. Sukcesja mnie nie obchodzi. Nie dbam o nią
bardziej niż o kawał oślej skóry. Dlatego właśnie siedzę tutaj, a nie
gdziekolwiek indziej. I dlatego mam zamiar...
Chorian jęknął, a jego oczy rozszerzyły się gwałtownie. Wydał
z siebie dziwny bełkoczący odgłos.
Nie sądziłem, by ta sieć kłamstw, w którą go chwyciłem, spowo-
dowała aż taki wstrząs. I miałem rację.
Chorian wciąż coś bełkotał, aż wreszcie zdołał unieść trzęsącą
się rękę i wskazał jakiś punkt za moimi plecami. Odwróciłem się
i zrozumiałem, co go tak przeraziło.
Zobaczyłem trzy węże śnieżne.
Przepiękne służki Śmierci, wspaniałe wstęgi szmaragdowej ziele-
ni ozdobionej rubinowymi, szafirowymi i złotymi wzorami. Dla niego
to musiał być przerażający widok, mimo że te nie były wielkie. Mierzy-
ły zaledwie z osiem, dziesięć metrów. Każdy z nich zostawiał na śnie-
gu wyraźny kręty szlak, gdy wijąc się podążały ku miejscu, w którym
staliśmy.
Ich oczy były utkwione w mojej rybie przyprawowej. I tam miały
się spotkać, choć zbliżały się ku niej z trzech różnych kierunków.
- O nie, nie, bracia - mruknąłem.
Nagle w rękach Choriana znalazł się miotacz. Zaczął gorączko-
wo ustawiać rozrzut. Żyła na jego czole, wyraźnie teraz widoczna,
miała niemal szerokość kciuka.
Znów wielki gest. Westchnąłem. Wielką trzeba mieć cierpliwość
do młodych ludzi.
- Nie - powiedziałem, nakazując gestem, by schował broń. - To
tylko padlinożercy. Nie zrobią nam krzywdy, a zatem wyrządzenie
krzywdy im byłoby zbrodnią przeciwko boskiemu prawu. Jednak nie
mam też zamiaru podarować im mojej ryby.
Wyszedłem im naprzeciw. Przez moment wiły się nieco gwał-
towniej , a potem zastygły na lodzie nieruchomo, jak wybatożone psy.
Ciepło i pulsowanie energii życiowej zawsze je przeraża. Mogłem za-
bić jej dotknięciem... tak wiele jest we mnie żaru.
- Przykro mi, bracia - powiedziałem łagodnie. - Ryba jest moja,
nie wasza, i powinniście to zrozumieć. Ciężko pracowałem, żeby ją
zdobyć.
Poruszyły się nieznacznie. Wyglądały na zasmucone i rozczaro-
wane. Ich smutek ranił moje serce.
- Coś wam powiem. Pozwólcie dzisiaj królowi nacieszyć się kró-
lewską ucztą. To, co z niej zostanie, będzie wasze. Dobrze?
Najwyraźniej nie było dobrze. Ale niewiele mogły zrobić. Spo-
glądały na rybę, na mnie, i znów na rybę. Wydawały żałosne dźwię-
ki. Moja dusza płakała wraz z nimi. To była ciężka pora roku. Ale
byłem nieubłagany, więc po chwili odwróciły się do mnie ogonami
i odpełzły.
Chorian znów patrzył na mnie z tym podziwem w oczach.
- One nie są groźne - wyjaśniłem. - Duże, ale słodkie jak małe
kotki i nawet w połowie nie tak agresywne. Jedzą wyłącznie padlinę.
Wiesz, że padlinożercy są święci, prawda? To oni zamykają krąg
życia.
Ale on już zapomniał o śnieżnych wężach. Inne z moich słów
przyciągnęły jego uwagę.
- Wciąż mi tłumaczyłeś, że nigdy nie byłeś królem. Ale przed
chwilą mówiłeś o sobie jak o królu. Król będzie cieszyć się dzisiaj
królewska ucztą - tak powiedziałeś. Nie rozumiem tego. Jesteś więc
królem, czy nie?
- Nie jestem królem - odparłem. - Ale jest we mnie królewska
godność.
Patrzył na mnie zagubiony.
- Ale mówiłeś o sobie jak o królu, sam słyszałem.
- Figura retoryczna.
-Co?
Naprawdę był zagubiony.
- Mam w sobie królewską godność, więc mogę nazywać się kró-
lem, jeśli mam taką ochotę. Mogę też mówić, że byłem królem, albo
mówić, że nim nie byłem, jeśli mam taką ochotę. Bo królewska god-
ność pozostaje w człowieku na zawsze. Jeśli raz wziąłeś na siebie ten
ciężar i nauczyłeś się stać w tym jarzmie, moc nigdy cię nie opuszcza,
nawet jeśli ciężar został zdjęty z twoich ramion.
Przewiesiłem sobie przez plecy rybę przyprawową. Ważyła chyba
z pięćdziesiąt kilo, ale nie ugiąłem się.
- Więc dzisiaj będziesz wieczerzał z królem, chłopcze, a to, czym
cię podejmę, będzie godne królewskiego stołu. Za dzień lub dwa zaś
odjedziesz tam, skąd tu przybyłeś. I powiesz im wszystkim, że Jakub
naprawdę jest zmęczony władzą, że Jakub naprawdę abdykował.
Ostatecznie. Nieodwołalnie. Powiedz to Sunteilowi. Powiedz to
Damianowi. Powiedz to nawet samemu Imperatorowi. Błędem było-
by wątpić w moje słowa.
Usłyszałem w oddali śmiech. Wiedziałem, nawet nie patrząc
w tamtym kierunku, że śmiał się ze mnie duch. Mulano jest miejscem
pobytu wielu duchów. Występują tu miejscowe duchy i duchy na-
wiedzające tylko to miejsce. I są to dwa zupełnie różne rodzaje du-
chów.
Miejscowe duchy to formy życia, które nigdy nie były mate-
rialne. Ich liczba idzie w miliardy, wydają się wszechobecne. Świecą
w powietrzu jak małe latarnie. Są przyjazne, ale nie komunikująsię
z tobą. To ich obecności Mulano zawdzięcza swą nazwę. Mulo -
duch - ładne romskie słowo. Mulano - miejsce duchów. To właśnie
Romowie nadali nazwę tej planecie, a wybrali ją ze względu na obec-
ność tych wszystkich duchów.
Ale odkąd ja przybyłem na Mulano, odwiedza ten świat także
spora liczba innych duchów: moich kuzynów dryfujących na tę lo-
dową planetę przez pustki czasu i przestrzeni, aby dotrzymać mi to-
warzystwa; Polarka, Walerian, czasem Thivt, który także jest moim
kuzynem, chociaż nie jest Romem, i wielu wielu innych. Nie musicie
jeszcze wiedzieć, kim oni są. Starzy przyjaciele wpadający w odwie-
dziny - na razie tyle wystarczy.
Dziesiątki razy, każdego dnia, słyszę trzaski zjonizowanego po-
wietrza, dostrzegam błyski ich aury, i czasem łapię odległe echo ich
chichotu... i wiem od razu, że ktoś bardzo mi bliski i drogi przeby-
wa w pobliżu.
Teraz też czuję ich obecność. Śmieją się. To muszą być oni.
Miejscowe duchy nie potrafią się śmiać.
Wiem dokładnie, dlaczego się śmieją.
-1 niech żaden z was też nie wątpi w moje słowa - rzuciłem do
nich.

5
Zawiesiłem rybę w sferze grawitacyjnej, gdzie sos krąży wokół,
i równo, z każdej strony, nawilża mięso. Niektóre duchy Mulano
przyciągnięte zakłóceniami pola elektromagnetycznego powodowa-
nymi przez proces gotowania, także zaczęły krążyć w pobliżu, by zo-
baczyć, czy i dla nich nie znajdzie się jakieś pożywienie. Och, nie cho-
dziło im o rybę, raczej o jej zapach i ciepło, które rozchodziły się w po-
wietrzu. Można je przecież zamienić w energię o bardzo szerokim
spektrum. Wystarczało im więc samo gotowanie. Wy może nie byliby-
ście w stanie tego odczuć, ale spytajcie jakiegoś ducha z Mulano...
W czasie, gdy ryba spokojnie się gotowała, na zachodni hory-
zont wypełzło żółte słońce. Zaczynał się Podwójny Dzień. Zwykłe
aury Podwójnego Poranka rozmigotały się ponad szczytami gór i du-
chy natychmiast straciły zainteresowanie moją rybą. Na zewnątrz
miały znacznie więcej energii, którą mogły chłonąć.
Chorian zastygł, zdumiony niezwykłymi efektami świetlnymi.
- Co się dzieje? - spytał niepewnie.
- To samo, co każdego dnia o tej mniej więcej porze. Wyjdź
i podziwiaj.
- Nie potrzebujesz pomocy?
- Wyjdź i podziwiaj - powtórzyłem. - Nie zobaczysz czegoś
takiego na żadnym z pozostałych światów Imperium.
Wyszedł.
I dobrze. Kocham gotować równie mocno jak nienawidzę mieć
przy tym publiczności. Przy innych czynnościach i owszem, ale nie
kiedy próbuję przyrządzić posiłek. Gotowanie, podobnie jak seks,
wymaga prywatności. Kręciłem się pośpiesznie po lodowym igloo,
wyjmując rzeczy potrzebne do przygotowania wieczerzy: flaszka
schłodzonego wina z Marajo, kiście pięknych ciemnych winogron
z Iriarte, ostrygi z Galgali. Sięgałem po nie do różnych podprzestrzen-
nych kieszeni, gdzie zwykłem przechowywać takie rzeczy.
Kiedy wreszcie wszystko było gotowe, wychyliłem głowę z igloo,
by zawołać chłopca. Jaskrawe wstęgi mgły unosiły się jak rozwiewa-
ne wiatrem olbrzymie sztandary nad szerokimi polami lodowymi i mi-
gotały milionami subtelnych odcieni: akwamaryna, szmaragd, jadeit,
rubin, szkarłat, ametyst, kobalt, purpura, złoto...
Świetlne promienie uderzyły gwałtownie w moje ciało i poczu-
łem się tak, jakby porwał mnie bystry prąd pędzący z przeszłości.
Opadł na mnie jak lawina i pociągnął za sobą.
Odkąd przybyłem na Mulano, nie nawiedzałem nikogo. Nie dlate-
go wcale, że czułem się za stary albo straciłem zainteresowanie świa-
tem, po prostu teraz wydawało mi się istotniejsze, by mocno zakotwi-
czyć się w teraźniejszości, a nie żeglować przez zamierzchłe epoki.
Ale nie znaczyło to, że zamierzchłe epoki nie zechcą żeglować po-
przez mnie. Od przeszłości nie można uciec. Albo ty ją nawiedzasz,
albo ona nawiedza ciebie. I w tym właśnie momencie, w jaskrawej
kaskadzie światła, ściany czasu rozstąpiły się przede mną i miliony
wczorajszych dni wciągnęły mnie w swój karmazynowy wir.
- Jakubie, co ci jest? - słyszałem odległy głos chłopca. - Jaku-
bie? Jakubie?
W całkowitej ciszy błękitna perła starej Ziemi pojawiła się na-
gle w pustej przestrzeni nieba, między dwoma słońcami, i zawisła
w bezruchu. Była jedynym kojącym wzrok punktem na rozszalałym
blaskiem horyzoncie, a gdy moje spojrzenie raz już na nią padło, nie
mogłem oderwać od niej wzroku. W swej rzeczywistej postaci Ziemia
z pewnością nie byłą najpiękniejszą planetą Wszechświata, ale teraz,
gdy pojawiła się tak niespodziewanie z nicości, w swych starożyt-
nych chłodnych błękitnych szatach, zdawała się piękniejsza ponad
wszystko, i jej widok zachwycił mnie w niemożliwy do opisania
sposób.
- Jakubie, co tam widzisz? Jakubie?
Oczywiście to nie była realna Ziemia, lecz po prostu jej duch.
Myślicie, że tylko duchy ludzi wędrują przez continuuml Planety
też mają swoje duchy. Jest między nimi taka różnica, że duchy ludzkie
mogą odbywać swą drogę tylko w jednym kierunku - z teraźniej szó-
ści w przeszłość, zaś duchy planet mogą wędrować w obie strony.
Ziemia była realna tysiące lat temu, leżała o tysiące lat świetlnych
stąd, ale teraz przybyła do mnie przez wieki i połowę Galaktyki. Przy-
była do mnie i tylko do mnie. To był niezwykły dar.
- Hej! - zawołałem. - Hej, Ziemio! Spójrz tutaj! To ja, Jakub!
Tutaj stoję! To mnie przybyłaś tu odwiedzić!
To było właśnie dotknięcie magii. Zupełnie zapomniałem o Choria-
nie. Śmiałem się w głos i machałem ręką ku błękitnej planecie. I tak ska-
kałem, i tańczyłem na lodowym polu, z uniesioną w pozdrowieniu dło-
nią, i śpiewałem stare romskie pieśni o miłości do Ziemi, wydzierając się
całą mocą płuc, z odchyloną do tyłu głową.
Może was dziwić, dlaczego niby miałbym w ogóle przejmować
sięZiemią. Nie urodziłem się tam, nie przeżyłem tam ani jednej chwili
i tak naprawdę w realnej rzeczywistości nigdy nawet nie widziałem
tego miejsca. Jak zresztą mogłem? Ziemia przeminęła długo, długo
przed dniem moich narodzin. Owszem nawiedzałem ją wiele razy,
ale nigdy nie mogłem być na niej cieleśnie.
Mimo to kochałem ją w pewien szczególny sposób.
Jednak Ziemia była naszą drugą matką i nigdy nie należy o tym
zapominać. Była srogą matką, ale to on nas ukształtowała. Gwiazda
Romów dała nam życie, ale Ziemia nas ukształtowała, to ona była
kuźnią, w której wykuły się nasze charaktery. Dla nas Ziemia okaza-
ła się nędznym miejscem wygnania, i może powinniśmy ją za to znie-
nawidzić, ale jak mogliśmy znienawidzić miejsce, które uczyniło nas
silnymi? To na Ziemi nauczyliśmy się żyć tak jak żyjemy teraz, gdy
wędrujemy między gwiazdami. Więc tańczyłem i śpiewałem dla niej,
i krzyczałem jej o swojej miłości, o miłości do tego widmowego,
błękitnego świata, od którego dzieliły mnie wieki, a który teraz wi-
siał nad moją głową, między dwoma obcymi słońcami.
- Tutaj jestem! - wrzeszczałem. - Ja, Jakub! Pamiętasz mnie?
- Widzisz Ziemię? - wyszeptał Chorian. Prawie go nie dostrze-
gałem, tak zdawał się odległy, ale widziałem jego oczy. Świeciły nie-
zwykłym blaskiem. - Gdzie ona jest? Jakubie, pokaż mija!
Zaprawdę widziałem Ziemię i widziałem też o wiele więcej.
Wspomnienia przepływały przez moje ciało i umysł.
Znów byłem młodym niewolnikiem, walczącym o życie w gorą-
cym, żywym morzu Megalo Kastro, i przez pulsowanie bólu w mo-
ich nagich nogach i brzuchu czułem puls całej planety. A potem sta-
łem za sterami własnego statku i czułem, jak energia kosmicznej pust-
ki płynie przeze mnie, jak ją absorbuję, skupiam w sobie, a potem
wypycham, i jak prowadzę ten wielki statek przez lata świetlne. A po-
tem byłem na królewskiej radzie w Wielkim Krisie Galgali, wielkim holu
sprawiedliwości, gdzie decydowano o przeznaczeniu, i patrzyłem na
dziewięciu uroczystych Krisatorów Romów - sędziów, którzy dzier-
żyli losy świata w swych rękach. I oni to ofiarowali mi tron, jako że
Cesaro o Nano, który był królem, zmarł... a ja im odmawiałem. A po-
tem znów jeden za drugim czynili nade mną znak królewskiej wła-
dzy, dopóki nie ugiąłem się pod naciskiem ich po dziewięciokroć
potężnej mocy, która była wyrazem woli całego mego ludu od po-
czątku jego istnienia, dopóki nie pochyliłem głowy i nie ukląkłem
przed nimi... a potem oni uklękli przede mną i byłem królem. Tak
jak przepowiedziała to stara kobieta, ta pomarszczona i posiwiała
phuri dai, która nawiedziła mnie ze swymi magicznymi słowy w cza-
sach, gdy ledwo wypełzłem z kołyski.
A potem doszły do mnie kolejne wizje. Stałem na brzegu naj-
spokojniejszego z oceanów Xamur, która moim zdaniem jest naj-
piękniejszą z dziewięciu królewskich planet. Ale to musiało być
wcześniej, zanim zostałem królem, bo mój syn Szandor, pierwo-
rodny i najbardziej kochany, stał u mego boku, a w chwili, którą
teraz widziałem, był jeszcze małym chłopcem. W oczach Szando-
ra lśnił bunt. Zrobił coś zakazanego, rozmawiałem z nim o tym, ale
znów przywiedli go do mnie i powiedzieli, że zrobił to samo po raz
drugi. Uderzyłem go i wierzch mojej dłoni zostawił ślad na jego
policzku, a on wciąż patrzył na mnie hardym spojrzeniem, więc
uderzyłem go ponownie. Mógł mieć wtedy osiem, dziewięć, może
dziesięć lat...
Kochałem go strasznie, Bóg tylko wie jak strasznie...
I uniosłem rękę, by uderzyć go po raz trzeci...
- Starczy - powiedział ktoś.
- Nie, jeszcze nie - odparłem.
- To tylko dziecko, Jakubie - mówili.
A ja odparłem im, bijąc go po raz trzeci:
- Muszę nauczyć go dwóch rzeczy: aby przestrzegał praw i aby
nie czuł strachu. Toteż biję go, by nie rządziło nim bezprawie i biję
go, by nie był tchórzem.
I widziałem gniew, i miłość w oczach Szandora. Były to te same
uczucia, które ja wtedy żywiłem dla niego. Więc uderzyłem go raz
jeszcze i krew popłynęła z jego wargi.
Krew miała taki sam kolor jak ciepłe morze okalające wybrzeża
Nabomba Zom. Tam stał pałac Loiza la Vakako, który był dla mnie
czymś więcej niż ojciec, choć nigdy nie podniósł na mnie ręki. Teraz
właśnie koło niego stałem, na czerwonym wybrzeżu, pod palącymi
płomieniami potężnego, błękitnego słońca Nabomba Zom, i Loiz la
Vakako powiedział mi:
- Wiesz Jakubie, każdemu z Romów dane są dwa życia. Pierw-
sze, które możesz przeżyć jak sobie życzysz i zrobić w nim tyle błę-
dów, ile tylko ci się spodoba, i drugie, w którym musisz odpokuto-
wać za błędy pierwszego życia.
A ja roześmiałem się wtedy i odrzekłem:
- Postaram się o tym pamiętać, ojcze, gdy wkroczę w swoje dru-
gie życie,
A twarz Loiza la Vakako pociemniała i stała się naraz uroczysta
i poważna.
- Jakubie, to jest twoje drugie życie.
Działo się to na krótko przed tym, jak zostałem porwany z Na-
bomba Zom i sprzedany w niewolę po raz drugi, aby drążyć, jak nędz-
ny płaz, przerażające podziemne tunele Alta Hannalanna. To wła-
śnie na Alta Hannalanna poczułem po raz pierwszy uderzenie senso-
rycznego bicza, uderzenie, które choć trwało ledwie mgnienie oka,
szarpnęło całym moim mózgiem i wszystkimi ośrodkami bólu. Led-
wie przeżyłem ten wstrząs. I przez latające mi przed oczami krwawe
i żółte plamy dojrzałem, jak nadzorca ponownie unosi rękę z biczem.
Rzuciłem się na niego i wyrwałem mu bicz, a potem powiedziałem:
- Teraz krew wypłynie z twojej duszy.
Bo wiele jest rodzajów krwi, a ja widziałem je wszystkie.
Nie było końca tym wizjom.
Przeszły przed moimi oczami wszystkie żony, jakie kiedykolwiek
miałem, te które kochałem i te, do których nic nie czułem: Esmeralda
i Mimi, Isabella i Micaela i inne, o których dawno już zdążyłem zapo-
mnieć; a także te, które nigdy nie były moimi żonami, ale których
zawsze pragnąłem. I znowu trzymałem w ramionach Malilini -moją
pierwszą prawdziwą miłość, którą utraciłem. I Monę Elenę -moją za-
kazaną kobietę gaje, i złotowłosą, wyuzdaną Syluisę...
Przyszli do mnie też przyjaciele i ściskałem ich dłonie: Polarka,
Walerian, Biznaga...
Setki jeszcze odległy widoków tańczyły w mojej głowie - pla-
nety otoczone pierścieniami, planety o wielu słońcach, i światy po-
zbawione choćbyjednego.
Mój Boże, cóż to była za wizja!
Opadły mnie wspomnienia ze stu siedemdziesięciu dwóch lat ży-
cia, i wszystkie naraz przeszywały mi głowę. Jako dobry Rom byłem
wszędzie i widziałem wszystko, i wszystko to we mnie żyje, i wciąż
się we mnie dzieje, bo takie słowa jak „przeszłość", „teraźniejszość" czy
„przyszłość" to zwykłe bzdury gaje. Wszystko co jest, jest teraz.
Teraz patrzę na blask słońc nad Mulano i teraz wędruję kwieci-
stymi łąkami Gwiazdy Romów; teraz stoję na placu Tysiąca Kolumn
na Atlantydzie i teraz zbliżam się do tronu Piętnastego Imperatora;
teraz ostrzę miecze francuskich rycerzy, którzy o poranku odbiją Jero-
zolimę z rąk Saracenów, i teraz przewodniczę królewskiej radzie Ro-
mów na złotej Galgali, a u mego boku stoi Bibi Savina -phuri dai;
teraz też stoję o boku ojca w mieście Vietorion, a on pokazuje mi czer-
woną gwiazdę na niebie.
Czasem koło mnie moja Syluisa, czasem ktoś inny, a czasem je-
stem sam. Widzę kryształowe świątynie i mosty, które wypełniają
przestrzeń przede mną...
Wizj e się nie kończą. Tłoczą się wokół mnie tysiące dusz - dusz
Romów i dusz gaje, a także dusz istot, które nie są ludźmi... ale to
wszystko są cienie mojej duszy.
Nieskończona jest liczba światów i ja jestem na każdym z nich.
Czołgam się w błocie i lecę między gwiazdami.
I rozlega się głośny śmiech, który wypełnia sobą wszystkie światy
i zagłusza jakiekolwiek inne doznania. To mój śmiech.
Stoję może o sto kroków od igloo, a wokół mnie, jak rój wście-
kłych owadów, krążą hordy duchów Mulano. Musiałem wydzielić
wystarczająco wiele energii, by starczyła im na miesiąc.
Chorian ostrożnie wynurzył się spomiędzy nich i zbliżył swą
twarz do mojej.
- Jakubie? Słyszysz mnie?
- A jak myślisz? Oczywiście, że cię słyszę, chłopcze.
- Nie wiedziałem, co się z tobą dzieje. Myślałem, że może na-
wiedzasz kogoś.
Potrząsnąłem głową.
-Nie, chłopcze. To mnie nawiedzono. A to nie to samo.
- Nie rozu...
-Nie musisz. Wieczerza jest gotowa. Chodźmy do środka i spo-
żyjmyją.

6
Chłopak został jeszcze ze mną jakieś cztery dni, i cały czas mu-
siałem znosić ten jego podziw i szacunek. To spojrzenie pełne
adoracji, ten ściszony ton głosu, to narzucanie się z pomocą przy
każdej najprostszej czynności, jaką chciałem wykonać. Czasem mia-
łem ochotę kopnąć go w tyłek, żeby przywrócić mu nieco zdrowego
rozsądku.
Ale mimo to muszę przyznać, że łaskotało to moją próżność.
Tak nie odnosił się do mnie nikt, nawet w czasach, gdy napraw-
dę byłem królem. Chłopak czcił mnie tak, jakbym był jakimś wymu-
skanym, napuszonym lordem Imperium, jakimś bladym dekadenc-
kim księciem gąjo, a nie prawdziwym Romem.
No, ostatecznie był bardzo młody. I chociaż należał do Romów,
przekonałem się, że większą część swego życia spędził w dworskich
kręgach Imperium, a nie wśród własnego ludu. Więc może uważał, że
tak właśnie powinien się zachowywać w obecności Króla Cyganów.
A może - nie daj to Bóg. - Imperium ostatnimi czasy jest tak
przeżarte korupcją, nepotyzmem i karierowiczostwem, że każdy te-
raz płaszczy się i liże stopy tym, którzy stoją wyżej od niego w hie-
rarchii władzy.
Król Cyganów! Na początku cały ten pomysł nie był niczym
więcej jak tylko kolejnym nonsensem gaje.
W dawnych latach na Ziemi nigdy nie istniał ktoś taki jak Król
Wszystkich Cyganów. To był tylko mit. Wymysł Romów, aby my-
dlić oczy gaje, albo może wymysł samych gaje, którzy chcieli sobie
mydlić oczy, bo często tak właśnie robią. Mieliśmy królów - zgo-
da - całe ich mnóstwo; w każdym szczepie, każdej Kompanii, każ-
dej wędrującej grupie. Musiał być przecież ktoś w rodzaju przywód-
cy, ktoś inteligentny, silny, z wyczuciem sprawiedliwości, ktoś, kto
miał autorytet w grupie, i potrafił skupić ją wokół siebie, by mogła
stawiać czoło przeciwnościom losu, zwłaszcza że wędrowaliśmy
przez wrogie kraje z ich dziwnymi prawami. Ale Król? Jeden potęż-
ny Król Cyganów, który sprawowałby władzę nad milionami wędru-
jących Romów, rozproszonych po wszystkich zakątkach Ziemi? Taki
ktoś nigdy nie istniał.
Byliśmy wtedy biednymi ludźmi. Śmieciami Ziemi, brudnymi, nie-
chlujnymi włóczęgami, którym nikt nie ufał, a ponieważ gaje nie ufali
nam i obawiali się nas, zawsze nas zaczepiali, przyglądali się nam
uważnie i zadawali mnóstwo głupich pytań.
To był ich sposób, aby dopasować nas jakoś do schematów
swego własnego nudnego życia. Kiedy przybywaliśmy w nowe miej-
sce, musieliśmy starać się o pozwolenia na osiedlenie, jakieś doku-
menty potwierdzające obywatelstwo, paszporty i inne bzdurne pa-
piery. Nie mieliśmy żadnego szacunku dla tych wszystkich żądań, bo
niby dlaczego miałoby nas obowiązywać prawo gaje, skoro mieliśmy
swoje, dużo lepsze?
Ale jednak Ziemia stanowiła ich terytorium, ich było wielu, a my
nieliczni, oni byli bogaci, a my biedni, oni mieli władzę, a my nie mie-
liśmy nic; więc musieliśmy grać w te ich głupie gry i odpowiadać na
ich równie głupie pytania.
Mówiliśmy im po prostu to, co chcieli usłyszeć, bo był to naj-
prostszy i najbardziej skuteczny sposób radzenia sobie z tymi ich
wszystkimi idiotyzmami.
A gdy jeden z naszych taborów przybywał do ich miasta, chcieli
przede wszystkim wiedzieć, czy jest wśród nas jakiś przywódca, ktoś
z odpowiednim autorytetem, który mógłby nas kontrolować i po-
wstrzymać przed szerzeniem chaosu w mieście. Jeśliby ktoś taki ist-
niał, mieliby kogoś, z kim mogliby rozmawiać i tym samym kontrolo-
wać nas... tak to sobie przynajmniej wyobrażali.
- Kto tu rządzi? - pytali.
- No, nasz król oczywiście - odpowiadaliśmy (albo książę, hra-
bia, markiz, jaki tam tytuł najbardziej im pasował). - To ten mężczy-
zna tam.
I król (książę, hrabia, markiz) występował o krok i mówił im, w ich
własnym języku wszystko, co chcieli usłyszeć.
Zazwyczaj nie był on wcale prawdziwym wodzem szczepu. Praw-
dziwy wódz trzymał się raczej z tyłu, aby gaje nie mogli go wziąć
jako zakładnika albo zaszkodzić mu w inny sposób, cokolwiek tam
mieli zamiar z nami zrobić. Zamiast tego wysyłaliśmy kogoś, kto
wyglądał na króla: wysokiego, barczystego Roma z błyszczącymi
oczami i długimi wąsami, który mógł być nikim w szczepie, ale za to
dobrze wypadał rozkazując nam donośnym głosem i grając rolę bar-
dzo ważnego człowieka.
On właśnie mówił gaje wszystko, co chcieli usłyszeć.
- Tak - mówił -jesteśmy dobrymi, praworządnymi chrześcijana-
mi i nie będziemy wam sprawiać żadnych kłopotów. Zostaniemy tu
tylko na chwilę, naprawimy wasze garnki, naostrzymy wasze noże,
i odjedziemy w dalszą drogę.
I tak rozchodziły się wieści, że kiedy Cyganie przyjeżdżają do
twojego miasta, najlepszym sposobem radzenia sobie z nimi jest
porozmawiać z królem szczepu; bo każdy szczep ma swojego króla.
Inaczej można równie dobrze rozmawiać z wiatrem, falami, i pia-
skiem na plaży. Oczywiście wcześniej czy później musiało paść py-
tanie, czy istnieje król królów, władca wszystkich szczepów.
Tak, tak, mamy wielkiego króla - mówiliśmy im. Dlaczego nie?
Skoro sprawiało im to przyjemność, a oni chcieli wierzyć w takie bzdu-
ry: że jesteśmy jednym narodem rozproszonym świecie, że mamy swo-
jego króla tak jak oni mają swojego, i że jego słowo jest prawem dla
wszystkich naszych szczepów. Bardzo ich podniecały i trwożyły róż-
ne nasze tajemnice. Bo też byliśmy obcy, dziwni i tajemniczy. Mieli-
śmy swoje własne zwyczaje, swój język; przychodziliśmy i odchodzi-
liśmy nocą, przepowiadaliśmy przyszłość, byliśmy kieszonkowcami,
kradliśmy kurczaki i, jeśli tylko mieliśmy okazję, porywaliśmy też małe
dzieci i wychowywaliśmy je na Cyganów. No i mieliśmy króla, który
kierował nami w tej sekretnej wojnie, jaką wiedliśmy przeciwko całej
cywilizowanej ludzkości. Wierzyli we wszystkie te brednie. Mieli silną
potrzebę, aby w to wierzyć. Powiedz gajo jakąś głupotę, a on będzie
ją przerabiał, upiększał, powtarzał, aż stanie się ona dla niego naj-
prawdziwszą z prawd.
Kiedy gdzieś w jakimś miejscu pięć czy sześć szczepów scho-
dziło się razem na festiwal, gaje wyobrażali sobie zaraz, że to jest
konwokacja, że wybieramy nowego króla. Czy to właśnie robicie?
Czy wybieracie nowego króla? A my robiliśmy bardzo poważne
miny - tak, tak, nasz stary król umarł, a my wybieramy najsilniejsze-
go, najmądrzejszego i najlepszego z nas na jego następcę. Czasami
nawet faktycznie przeprowadzaliśmy parodię elekcji, jeśli coś moż-
na było na tym zyskać. A potem mówiliśmy gaje: oto nasz nowy
król. Król Karbaro, król Mijloli, król Porado, jakiekolwiek tam miał
imię. Oczywiście w języku Romów wszystkie te słowa były wulgar-
ne, ale skąd gaje mieli to wiedzieć? Im bardziej sprośne słowo wy-
myśliliśmy, tym lepsza była zabawa. I znajdowaliśmy jakiegoś przy-
stojnego Roma, zazwyczaj z próżnią zamiast mózgu, nosiliśmy go na
rękach jako króla Cyganów, a on uśmiechał się łaskawie i pozdra-
wiał nas dłonią, zaś gaje byli pod wielkim wrażeniem. Płacili spore
pieniądze, by być świadkami koronacji, płacili za robienie zdjęć, za
przyglądanie się naszym tańcom i śpiewom w tradycyjnych stro-
jach, a my krążyliśmy między nimi i opróżnialiśmy ich kieszenie. Nie
dlatego, że byliśmy kryminalistami, ale po prostu chcieliśmy ukarać
ich za głupotę.
I gaje odchodzili potem wielce zadowoleni, bo widzieli korona-
cię cygańskiego króla, a my także wyruszaliśmy w dalszą drogę,
zapominając szybko o królu Karabaro. Inna sprawa, że gaje nie za-
pominali i wierzyli wciąż, że wszyscy jesteśmy poddanymi tego po-
tężnego władcy, którego słowo jest absolutnym prawem, i którego
rozkazy krążą po całym świecie przewożone przez tajemniczych ku-
rierów.
W końcu jednak przestali w to wierzyć. To sią stało w dwudzie-
stym albo dwudziestym pierwszym wieku, kiedy wszelkie informacje
stały się dostępne za naciśnięciem guzika i byle dupa wołowa wy-
obrażała sobie, że wie już wszystko o świecie.
To jest nowoczesny świat - zapewniały się nawzajem z pełną
powagą te wszystkie dupy wołowe, i byli bardzo dumni, że żyjąw tym
nowoczesnym świecie. Nikt już nie był ignorantem, nikt nie miał
uprzedzeń, i nikt też nie dawał się zwieść tanim łgarstwom.
I jedną z rzeczy, którą wszyscy oni teraz wiedzieli, było to, że
nigdy nie istniał żaden Król Cyganów, że cała ta rzecz była tylko
oszustwem, jednym z niezliczonych kłamstw tych łajdaków Cyga-
nów, wymyślonym po to, aby wprowadzać w błąd i wyciągać pienią-
dze od prostych, łatwowiernych ludzi.
Ci wielce nowocześni ludzie w wielce nowoczesnym świecie prze-
stali wierzyć nie tylko w króla Cyganów, oni jak sądzę przestali wie-
rzyć w istnienie Cyganów w ogóle. W tym ich nowoczesnym świecie
nie było dla nas miejsca. Cyganie byli obdarci i brudni, Cyganie nie
poddawali się kontroli, Cyganie tu nie pasowali.
Zaczęli więc sądzić, że wyginęliśmy, że jesteśmy już tylko folklo-
rem, ot tacy ludzie w kolorowych chustach.
0 tak! Kiedyś istnieli Cyganie, podobnie jak dżuma i publiczne
egzekucje, i wojny religijne, ale to wszystko dawno już przeminęło.
W końcu to jest nowoczesny świat. Cyganie osiedli w normalnych
domach - prawili - pożenili się z normalnymi ludźmi i prowadzą nor-
malne życie. Głosująi płacąpodatki, chodzą do kościoła i mówią wy-
łącznie językiem kraju, w którym mieszkają. Dawni wędrujący Cyga-
nie zostali połknięci przez nowoczesną cywilizację - mówili. - Szko-
da, że zaginął ten stary folklor.
1 właśnie w tych czasach, kiedy staliśmy się niewidzialni dla
społeczeństwa gaje, kiedy zdawało się, że zupełnie się w nich wto-
piliśmy, że zniknęliśmy kompletnie z widoku, właśnie wtedy zrozu-
mieliśmy, że nadszedł czas, by zorganizować się w coś w rodzaju
narodu.
Postanowiliśmy więc sformować cygański rząd - nie fantazję tym
razem, lecz jak najbardziej realny rząd - no i wybrać prawdziwego
króla Cyganów.
Musieliśmy. Bycie niewidocznym ma swoje plusy, ale też i wiele
minusów.
Świat zmieniał się szybko. W tych latach gaje zaczęli po raz pierw-
szy opuszczać swą małą Ziemię i osiedlać się na najbliższych plane-
tach. Wiedzieliśmy, że nie minie wiele czasu i zaczną podróżować
między gwiazdami. Jeśli nadal będziemy się ukrywać, zostaniemy z ty-
łu. Musieliśmy więc porzucić nasz kamuflaż. W tym upatrywaliśmy
jedyną nadzieję na powrót do domu.
Bo Ziemia nie była naszym prawdziwym domem, chociaż nigdy
nie odważyliśmy się powiedzieć tego gaje. Nasz prawdziwy dom był
daleko stąd, i marzyliśmy tylko o tej jednej rzeczy, by móc tam powró-
cić i zakończyć nareszcie naszą długą wędrówkę.
Nadszedł więc czas, kiedy faktycznie zaczęliśmy mieć królów.
Zaczęło się to tysiąc lat temu na Ziemi, w najwcześniejszych dniach
międzygwiezdnych podróży, zanim ktokolwiek jeszcze wiedział, że to
my będziemy tymi, którzy poprowadzą ludzkość w Galaktykę.
Chavula był pierwszy królem, po nim Ilika, a potem Terkari... no,
każdy zna w końcu imiona królów. To oni właśnie powiedli nas ku
gwiazdom i uczynili z nas władców wielu światów, władców kosmicz-
nych szlaków.
I nadszedł w końcu taki czas, kiedy przyszli do mnie i powiedzieli:
- Król umarł, Jakubie. Czy będziesz następnym królem?
Co mogłem odpowiedzieć? Co mogłem zrobić? Nikt przy zdro-
wych zmysłach nigdy nie chciał być królem. A o mnie można powie-
dzieć wiele rzeczy, ale zawsze zachowywałem zdrowe zmysły. Wierz-
cie mi na słowo.
Ale mam obowiązki wobec mojego ludu, który jakkolwiek teraz
potężny, wciąż jednak jest ludem wygnańców, a to oznacza wielką
odpowiedzialność. Byłem wygnańcem, podobnie jak mój ojciec, i je-
go ojciec, i wszyscy przodkowie, aż po pięćdziesiąt pokoleń wstecz.
Jeśli to ja miałem być tym, który zakończy tę wieczną odyseję, czy
mogłem odmówić? Cały czas żyłem przecież z tą świadomością ciążą-
cego na mnie przeznaczenia, którym było zostać królem.
Kiedy byłem małym chłopcem ojciec zabrał mnie raz na zbocze
góry Salvat na Vietoris, gdzie się urodziłem.
- Gdzie jest twój dom? - zapytał.
Odpowiedziałem mu, że mój dom znajduje się na takiej i takiej
ulicy w mieście Vietorion, na planecie Vietoris.
A wtedy on wskazał mi czerwone oko Gwiazdy Romów patrzą-
ce na nas z czarnego nieba, i powiedział:
- Sądzisz, że ten świat jest twoim domem? Nie, synku. Twój dom
jest tam i któregoś dnia nasz król powiedzie nas tam znów.
Spojrzał wtedy na mnie, a wyraz jego oczu powiedział mi jaś-
niej niż jakiekolwiek słowa, że marzy, abym to ja był tym królem.
Nigdy nie mówiłem mu o wizjach, jakie nawiedzały mnie, gdy by-
łem bardzo mały. O rym duchu starej kobiety, który zasadził ziarno
przeznaczenia w mojej duszy. Podczas tej rozmowy też nie potrafi-
łem mu tego powiedzieć. Toteż nie odpowiedziałem mu: tak tato, ja
będę tym królem, ja będę tym, który powiedzie nas do domu, nie ma
co do tego wątpliwości, bo powiedział mi to duch starej kobiety,
przynosząc mi wieści o przyszłości.
Teraz żałuję, że mu tego nie powiedziałem. Ale jednak nie po-
wiedziałem. .. ani jemu, ani komukolwiek innemu. Sądzę, że każdy
romski ojciec ma nadzieję, iż to jego syn będzie tym jedynym. Oj-
ciec był wtedy niewolnikiem, podobnie jak ja. Niedługo po tej nocy
zostałem sprzedany na targu i nigdy już go nie zobaczyłem
Ale każdej nocy, i na każdym świecie, na jaki trafiłem, widziałem
Gwiazdę Romów. I zawsze czułem j ej ciepło na policzkach, niezależnie od
tego, jak zimna była noc, albowiem jej światło jest światłem domu.
Więc kiedy przyszli do mnie i powiedzieli: „Jakubie, czy będziesz
naszym królem?" -jak mogłem im odmówić? Przecież to ja miałem być
właśnie tym królem, który powiedzie nas do domu. Pozwoliłem więc,
aby to brzemię spoczęło na moich barkach, i chociaż teraz je odrzuci-
łem, wiem, że będę musiał przyjąć je ponownie, bo wielka rzecz musi
się dokonać, a ja jestem kołem zamachowym tego, co stać się musi.

7
Chorian wciąż jeszcze przebywał ze mną na planecie, gdy wpadł
z wizytą duch Polarki. Wtedy akurat chłopiec wziął moją sieć
i trójząb i poszedł na lodowiec zapolować na mgliste węgorze. Był
młody, zwinny i rozpierała go energia, uznałem więc, że wysłanie go
na łowy będzie najlepszym sposobem pozbycia się go na trochę, bo
czasem już naprawdę miałem dosyć jego gadatliwości. Rozległo się
ciche brzęczenie, trzaski i iskrzenie powietrza, i chwilę później ukazał
się Polarka, otoczony zielonkawą fosforyzująca sferą, która zawsze
pojawia się wokół ducha.
- Przeszkadza ci? Mogę go stąd wypłoszyć.
- Wkrótce i tak wyjeżdża.
- Miły chłopak. Po co tu przyleciał?
- Aby nakłonić mnie do powrotu na Galgalę i ponownego obję-
cia tronu, jak sądzę.
Polarka zamyślił się.
Znamy się już od ponad stu lat, od czasu, gdy jako niewolnicy haro-
waliśmy razem w boksach synaptycznych Nikosa Hasgarda na Menti-
roso. Polarka jest Romem ze szczepu Lowara i twierdzi, że wywodzi się
w prostej linii od cesarzy, papieży i handlarzy koni z Ziemi. Wierzę tyl-
ko w tych handlarzy, ale oczywiście nigdy nie powiem tego na głos.
Polarka nawiedza też częściej niż jakikolwiek znany mi czło-
wiek. On nie wie, co to znużenie.
- A ty nie masz zamiaru wrócić... - powiedział po chwili.
- To twierdzenie czy pytanie?
-1 to, i to.
- Nie mam zamiaru wrócić - potwierdziłem.
- Nawet jeśli, jak mówi Damiano, wybiorą nowego króla?
- Oczywiście podsłuchiwałeś!
Polarka uśmiechnął się. Uśmiech ducha wygląda jak krótki in-
tensywny błysk światła.
- Stałem tuż koło ciebie. Nie widziałeś mnie?
- Jeśli potrzebują nowego króla, niech go sobie wybiorą- po-
wiedziałem. - Ja tu zostaję.
- Tak, Jakubie. Bez wątpienia jest to najmądrzejsza decyzja.
Kłopot z duchem Polarki polega na tym, że nie używa intonacji,
więc nie można w żaden sposób odróżnić twierdzenia od pytania,
ani też szczerej wypowiedzi od sarkazmu. Nie jest to charaktery-
styczne dla wszystkich duchów, ale dla Polarki tak. Polarka to cwa-
ny drań, więc taki też jest jego duch.
- Naprawdę sądzisz, że tak jest rozsądnie?
- Oczywiście. Podobnie jak rozsądnie zrobił Achilles, kiedy ob-
raził się na wszystkich i siedział w namiocie.
Wciąż nie mogłem wyczuć czy wtyka mi szpilę, czy też popiera
mój zamiar. Niewielu jest ludzi, którzy potrafią wyprowadzić mnie
z równowagi tak, jak Polarka.
- Do cholery, nie wyjeżdżaj mi tu z Achillesem - powiedziałem. -
Moje położenie jest inne, i dobrze wiesz, dlaczego. - Po chwili zaś
dodałem:
- Zresztą widziałem go. Nie był zbyt interesujący.
- Widziałeś Achillesa?
-Rzezimieszek. Małe świńskie oczka, wargi wąskie jak dwa paski
mięsa. Wciąż nadąsany. Owszem wielki i silny, ale nie było w nim za
grosz dostojeństwa
- Może widziałeś kogoś innego -wątpił Polarka.
- Mówili na niego Achilles.
- Jeśli nawiedza się tak daleko w przeszłość, nie można być pew-
nym. Wszystko pokrywa mgła.
- Widziałem jego tarczę. Niezła. Prawdziwe arcydzieło. Ale on
był tylko zwykłym rzezimieszkiem. Nie możesz porównywać moje-
go postępowania do głupiego zachowania Achillesa, który się obra-
ził i siedział w namiocie.
Zamilkłem na moment, zastanawiając się, czy aby nie mylę się
w tej kwestii. W końcu spytałem:
- Sunteil także jest w to zamieszany. Wiedziałeś o tym?
- Tak. Chłopiec jest na służbie Sunteila.
- Nie - zaprzeczyłem. - Chłopiec jest opłacany przez Sunteila.
A to jest różnica. Nie słyszałeś, co mówił? Przecież zapewne czaisz się
tu cały tydzień.
- Od czasu do czasu cię opuszczam. Gdy to mówił, byłem w Ba-
bilonie. Słuchałem, jak Hammurabi ogłasza kodeks.
- Tak; założę się... Sunteil przysłał go tutaj, bo sądzi, że moja abdy-
kacja jest fikcją i że przygotowuję na Mulano jakąś niespodziankę.
-A nie jest tak?
- Więc wysłał tu tego chłopca na przeszpiegi. Tak przynajmniej
twierdzi chłopak.
Aura Polarki zaiskrzyła, zabrzęczała i zmieniła nieco odcień.
- Wysłał Roma, by szpiegował króla Romów? Jakubie, Sunteil
nie jest aż tak głupi.
- Wiem. Więc co on knuje?
- Tęskni za tobą. To jest jego sposób proszenia cię, abyś po-
wrócił.
- Sunteil za mną tęskni?
- Chodzi o równowagę w Imperium. Imperator gaje potrzebuje
króla Romów jako przeciwwagi, by Wszechświat był stabilny, a teraz
nie ma króla.
- Wiesz to na pewno, czy tylko tak sobie ględzisz?
-A jak sądzisz?
- Nie baw się ze mną z zgadywanki, draniu! To moja sztuczka.
I tak masz nade mną nieuczciwą przewagę, bo jesteś duchem. Z jak
odległego punktu w przyszłości tu przybywasz?
- Myślisz, że ci to powiem?
- Polarka, ty świnio!
-A czy ty odpowiadasz na takie pytania, kiedy nawiedzasz?
- To co innego. Ja jestem królem. Nie muszę nikomu niczego
mówić. Ale jeśli ja wymagam informacji od jednego z moich podda-
nych. ..
- Jednego z twoich poddanych? Ja nie jestem niczyim podda-
nym. Ja jestem duchem, Jakubie.
- Jesteś więc duchem mojego poddanego.
- Nieważne - powiedział. - To, czego próbujesz się dowiedzieć,
jest zastrzeżoną informacją.
- Ale moje żądanie jest uprzywilejowane. Jestem królem.
- Gówno prawda. Abdykowałeś pięć lat temu.
- Polarka... - zaczerwieniłem się. Zaczynał mnie wkurzać.
- Poza tym żaden porządny duch nigdy nie ujawnia, z jakiego
punktu w czasie przybywa. Nawet królowi.
- A kiedy chodzi o pomyślność całego narodu Romów?
- Czemu tak myślisz?
- Próbujesz doprowadzić mnie do wściekłości?
Roześmiał się.
- Próbuję cię rozruszać. Słuchaj, po prostu bądź cierpliwy,
a wszystko nabierze sensu. Wierz mi. Widzę przed tobą wspaniałą
przyszłość. Proszę, pokażę ci ją. Prawda jest jasno wypisana na twojej
dłoni, musisz tylko patrzeć uważnie. Za małą opłatą, za kilka drob-
nych monet, stary mądry Cygan pozbawi przyszłość tajemniczego
welonu i ujawni ci...
- Idź do diabła! - przerwałem mu.
I tak zrobił... w mgnieniu oka. Wciąż jeszcze widziałem iskrze-
nie w miejscu, gdzie przed ułamkiem sekundy był. Kilka miejsco-
wych duchów Mulano, przyciągniętych sferą energii pozostawioną
przez Polarkę, pojawiło się tam natychmiast, aby się pożywić. Za-
wisły przede mną w chłodnym powietrzu jak chmurki świecących
owadów.
A potem Polarka nagle wrócił, rozpraszając duchy Mulano na
wszystkie strony silnym polem swojej energii.
- Gdzieś się podziewał? - spytałem.
- To nie twoja sprawa.
- Czy tak się przemawia do króla?
- Abdykowałeś - przypomniał mi znowu.
- Zdaje się, że sprawia ci to radość?
- Byłem na Atlantydzie - powiedział. - Przez sześć tygodni. Wła-
śnie poświęcono Świątynie Delfinów. Całe ulice były wyściełane
kwiatami o złotych płatkach aż do Hołu Niebios. Zdaje mi się, że wi-
działem twoją Syluisę na rydwanie jednego z wielkich panów. Przeka-
załbym jej twoje pozdrowienia, ale wiesz, jakie wszystko jest zamglo-
ne, gdy nawiedza się tak daleko w przeszłość.
- Widziałeś Syluisę na Atlantydzie? Mówisz poważnie?
- Poważnie, jeśli masz takie życzenie.
Kocham Polarkę, ale nie cierpię rozmawiać z jego duchem. Od
przyjaciela można się spodziewać dobrych wiadomości, zwłaszcza
jeśli ten przyjaciel zna cię już od ponad stu lat i doskonale wie, co
sprawiłoby ci przyjemność. Ale Polarka zawsze trzyma wszystkie
karty zakryte. A przecież duch zna nie tylko całą przeszłość i teraź-
niejszość, ale także spory kawałek przyszłości. Mówiłem mu już
wiele razy, że nieuczciwie wykorzystuje swoją przewagę. Akurat
go to obeszło. Wciąż dokucza mi bez litości. W dodatku czasem
sprawia, że czuję się jak prostak, a do tego naprawdę nie jestem
przyzwyczajony. Przy nim czuję się jak gajo, który próbuje robić
interesy z Romem.
A mimo to wiem, że mnie kocha. Nawet jeśli tak mi dokucza,
robi to z miłości do mnie.

8
Polarka zniknął ponownie. Byłem zaniepokojony i zirytowany.
Mówił, że widział Syluisę. Na Atlantydzie, no tak...
Od długiego już czasu udawało mi się nie myśleć o Syluisie i na-
prawdę wolałem, żeby Polarka nie przywoływał ponownie tych wspo-
mnień.
Teraz widziałem ją znów w wyobraźni, jadącą rydwanem przez
starożytne miasto. Doprowadzała z pewnością do szaleństwa tych
antycznych panów, podobnie zresztą jak ich żony. Ależ tam musieli
się dziwić na widok jej złotych włosów. Przecież ni,gdy dotąd ci sma-
gli, czarnowłosi Atlantydzi nie widzieli nikogo ze złotymi włosami.
Zapewne lśniła między nimi jak bogini. Jak Wenus. Jasna, zachwy-
cająca Wenus.
Wiecie, że Atlantyda była miastem Romów? Oczywiście sły-
szeliście na ten temat różne bajki, ale prawda jest taka, że to my,
Romowie, je zbudowaliśmy. My stworzyliśmy jego zadziwiające
cuda, i my też cierpieliśmy, gdy zostało pochłonięte przez morze.
To było nasze pierwsze osiedle na Ziemi, dawno temu, gdy dopiero
na nią przybyliśmy po zagładzie Gwiazdy Romów. Potem Grecy
zgłaszali swoje pretensje do tego miasta, ale znacie przecież Gre-
ków: na wpół ignoranci, na wpół łgarze. Atlantyda należała do nas.
I przez następne pięć tysięcy lat po jej zniszczeniu, gaje z Ziemi
nie zbudowali niczego, co choćby odrobinę zbliżyło się wspania-
łością do tego cudu architektury.
To było pierwsze miasto na Ziemi. Nie mam tu na myśli tylko
wspaniałych budowli i marmurowych kolumn. My mieliśmy kanali-
zację i kible ze spłuczkami w czasach, gdy reszta ziemskiej popula-
cji biegała jeszcze w skórach i rzucała oszczepami!
Wspaniałe miasto, o tak! Zbyt wspaniałe, by mogło przetrwać.
Inna sprawa, że nigdy nie było nam pisane bycie osiadłym narodem.
Może zbudowanie czegoś tak wspaniałego jak Atlantyda stanowiło
z naszej strony arogancję wobec losu, i dlatego została nam ona ode-
brana.
Zaryczał wulkan, Ziemia zadrżała w posadach i ocean pożarł
Atlantydę. My zaś umknęliśmy na statkach, biedni sponiewierani
rozbitkowie, i od tej pory szukaliśmy szczęścia na wszystkich szla-
kach świata. (Stąd właśnie ta całkowita awersja Cyganów do mor-
skich podróży - zbyt wiele straszliwych chwili przeżyliśmy podczas
ucieczki z Atlantydy.)
Ale w czasach kiedy istniała, była cudowna, i ci z nas, którzy
posiedli umiejętność nawiedzania, często się do niej udają, by przy-
glądać jej się z podziwem. Dostanie się tam wymaga pewnego wysił-
ku. Przekonaliśmy się, że czasy istnienia Atlantydy leżą mniej więcej
na samej granicy naszych możliwości nawiedzania. Gdy już się tam
znajdziemy, ciężko jest dostrzec szczegóły, bo jak już wam mówiłem,
im dalszą przeszłość się nawiedza, tym bardziej wszystkojest okryte
płaszczem gęstej mgły. Ale mimo to odwiedzamy ją.
Syluisa -jej złote włosy rozwiewa wiatr, gdy jedzie przez mia-
sto rydwanem, dumnie wyprostowana...
Nigdy nie spotkałem kobiety, która miałaby nade mną taką wła-
dzę jak ona. Na dobre i na złe, nigdy nie potrafiłem wyrwać się spod
jej czaru. Ta jej władza doprowadzała mnie do furii, ale przecież
gdybym mógł zmienić przeszłość i wymazać z mojego życia ślad jej
istnienia, Bóg wie, że nie uczyniłbym tego. Spotkałem ją na Estrili-
dis. Pięćdziesiąt lat temu? Coś koło tego. Królem był wtedy jeszcze Cesa-
ro o Nano, a ja byłem jego posłem.
Estrilidis... gorący, wilgotny świat, porośnięty tropikalnymi la-
sami pełnymi najdziwniejszych istot. Pamiętam, że koty mają tam po
dwa ogony. I owady... tak owady, jakież one są tam zdumiewające!
Iskrzą się jak najprawdziwsze diamenty, szmaragdy, rubiny.
Pewnej nocy przyglądałem się zadziwiającej procesji tych ży-
wych klejnotów maszerujących po ścianie mojego pokoju, gdy na-
gle ujrzałem coś jeszcze bardziej zadziwiającego - kobietę o złotej
skórze, zupełnie nagą, wpływającą do mojego pokoju przez otwarte
okno. Wspaniałe jędrne i pełne piersi o różowych sutkach, kuszące
biodra, długie smukłe nogi. Świeciła jak ognisty płomień, migotała
jak duch. Ale jak mogła być duchem? Nie była z pewnością Romka,
nie z tymi jasnymi, złotymi włosami, nie z tymi pięknymi błękitnymi
oczami. A tylko Romowie mogą nawiedzać. Oczywiście ona była Rom-
ka, chociaż z próżności przystrojoną w cielesną formę gajo. Ale tego
dowiedziałem się dopiero później.
A przede wszystkim nie była wtedy duchem. Widziałem material-
ną Syluisę unoszącą się w powietrzu za pomocą magii. Skinęła zachę-
cająco dłonią, a ja podążyłem za nią w ciemność nocy. Świeciła jak
błędny ognik pośród mroku, a ja biegłem za nią. Uśmiechała się, a ja
patrzyłem z otwartymi ustami.
Daleko w głębi lasu przystanęła i odwróciła się do mnie, a kiedy
pochwyciłem ją w ramiona, wydawało się, że pochwyciłem ogień.
Razem padliśmy na gorącą, wilgotną ziemię. Roześmiała się, prze-
ciągnęła paznokciami po moich nagich plecach i wyprężyła ciało jak
kotka.
- Chcesz, żebym uczyniła cię królem? - spytała.
Padał lekki deszcz, ale żar naszych ciał był tak wielki, że kropelki
nad nami zamieniały się w parę, zanim jeszcze zdążyły dotknąć naszej
skóry. Opanowała nas gorączka.
Roześmiała się znowu. Sięgnąłem do jej piersi. Poczułem sutki,
twardniejące i drżące pod dotykiem moich palców. Przesunąłem dłoń-
mi po jej jedwabistych udach, a one rozchyliły się gościnnie. W chwilę
potem jej nogi otoczyły moje ciało. Jak słodki był to uścisk! Za-
mknąłem oczy. Mimo to widziałem błyski tysięcy gwiazd w tysią-
cach różnych barw. I czułem palący żar tych tysięcy słońc.
Moglibyście pomyśleć, że była moją pierwszą kobietą, tak wstrzą-
sające było to przeżycie. A przecież miałem wtedy około stu dwudzie-
stu lat. Ale w tym krótkim momencie, te inne, które były jej poprzed-
niczkami w przeciągu całego mojego długiego życia, nagle ulotniły mi
się z pamięci. Istniała tylko ta jedna! Kim była? Czy to miało jakiś
znaczenie? Zatonąłem w niej całkowicie.
Kiedy nasze ciała poruszały się zgodnym rytmem, zaczęła do mnie
mówić. Miękkim, śpiewnym tonem, i nagle zdałem sobie sprawę, że
mówi w romskim, że z tych cudownych ust płynie potok najbardziej
wyuzdanych słów, jakie istnieją w naszym języku. Skąd kobieta gaje
mogła znać takie słowa?
Ależ oczywiście, wewnątrz tego cudownego opakowania mu-
siała być Romka! A kiedy wciąż jeszcze mruczała z rozkoszy i szep-
tała mi plugawe słowa, patrzyłem na nią z coraz większym zdumie-
niem. Aż wreszcie zacząłem się śmiać, a ona zawtórowała mi po
chwili. I było to na chwilę przed tym, jak porwała nas oboje fala
rozkoszy.
- Mam na imię Syluisa - powiedziała, gdy było już po wszy-
stkim.
Taki był początek. Gdy wróciłem na Galgalę, pojechała ze mną.
Krótko potem zostałem królem. Chciałem uczynić ją swojążoną,
ledwie jednak zacząłem mówić jej o tych poważnych planach, znik-
nęła, i musiał minąć prawie rok, nim ujrzałem ją ponownie.
Wtedy dopiero zacząłem rozumieć, jaka jest Syluisa. Ale było już
o wiele za późno...

9
Ponieważ Mulano nie jest światem imperialnym, nie docierają
tam statki kosmiczne. Jedynym sposobem dostania się na plane-
tę lub wydostania się z niej, jest skorzystanie z transmitera, co przy-
pomina nieco rzucanie się do morza z hakiem przyczepionym do koł-
nierza i nadzieją, że jakiś wielki ptak dostrzeże cię i pochwyci, a po-
tem w dodatku jeszcze poniesie w miejsce, do którego chciałeś się
udać. Chorian po dostarczeniu wiadomości od Damiana i po usłysze-
niu mojej odpowiedzi, był już właściwie gotów do wyjazdu, ale musiał
poczekać na odpowiedni dzień, by ustawić właściwie antenę swoje-
go transmitera. Był więc wciąż moim gościem.
Nie przeszkadzało mi. To prawda, że znajdowałem wielką przy-
jemność w swojej samotności, i z rozkoszą znowu zostałbym sam,
ale gość to jednak gość. Może gaje zamknęliby drzwi przed krew-
niakiem, ale Romowie nigdy.
Zresztą jego obecność nie była wcale przykra. Oprócz tej jego
nabożnej czci wobec mojej osoby... ale na to chyba nic już nie mo-
głem poradzić. Byłem pięć razy starszy od niego, byłem jego kró-
lem, a przynajmniej byłym królem, i legendą na jakichś pięćdziesię-
ciu, sześćdziesięciu światach.
Ale poza tą jedną wadą okazał się całkiem sympatycznym kom-
panem.
Nie był zresztą aż tak naiwny, jak wydało mi się przy pierw-
szym spotkaniu. To, co brałem za naiwność, częściowo stanowiło
chyba przyjęty przez niego styl bycia, częściowo zaś pochodną
jego młodego wieku. Nie mogłem przecież mieć do niego preten-
sji, że jest młody. To w końcu nie jego wina, a w dodatku był to
stan tymczasowy. Natomiast wyczuwało się w nim szczęście i si-
łę, a także prawdziwe dobre serce Roma. No i znał wszystkie pa-
łacowe plotki.
Sam byłem zaskoczony swoim pragnieniem odświeżenia mojej
wiedzy o stanie tych prymitywnych intryg w wewnętrznych kręgach
Stolicy. A on wiedział wszystko: o obecnej faworycie starego władcy,
o natężeniu łaski Imperatora, jaką w tej chwili cieszyli się Sunteil, Na-
ria i Periandros, o bynajmniej nie duchowych eskapadach arcykapła-
na Germanosa, i o całej reszcie.
Przede wszystkim zainteresowało mnie, w jaki sposób trafił na
służbę Imperium.
- Zostałem sprzedany - powiedział. - Nasza Kompania rozsy-
pała się w latach wielkiej suszy na Feniksie, a ja zostałem wystawio-
ny na sprzedaż. Miałem wtedy siedem lat. Jeden z ludzi Sunteila,
Dilvimon, zobaczył mnie na targu i kupił za pięćdziesiąt sestercji.
Byłem niewolnikiem Sunteila do ukończenia siedemnastu lat. Potem
zwrócił mi wolność i zaproponował pracę w służbie cywilnej. Zgo-
dziłem się. Ufa mi i dobrze mnie traktuje. I myślę, że dla naszego
ludu to korzystne, że prawą ręką Sunteila jest Rom.
Nie zdawał się specjalnie przejęty opowiadając o swym sprzeda-
niu w niewolę. Ostatecznie nie ma o co, bycie niewolnikiem nie jest aż
taką hańbą. Jak powiedział kiedyś mój nauczyciel Loiza la Vakako,
gdy miałem być sprzedany w niewolę po raz drugi, to może być nawet
niezła szkoła życia dla młodego Roma. Tylko w wodzie można na-
uczyć się pływać. Ale z drugiej strony wiem, że nie wszyscy myślą
z podobnym spokojem o instytucji niewolnictwa.
- Więc - zapytałem - z zewnątrz jesteś urzędnikiem Imperium,
a wewnątrz wciąż Romem?
Chorian uśmiechnął się szeroko.
- A jak inaczej? Prawdziwym Romem z krwi i kości. Sunteil może
kupić jedynie mój czas. Moja dusza nie jest na sprzedaż.
Mówił w imperialnym, ale przy ostatnich słowach przeszedł na
romski. To jasne. Jeśli mówi się absolutną prawdę, należy przema-
wiać w ojczystym języku.
Był prawdziwym Romem, posługiwał się Wielką Mową, ale
mimo to dorastał między gaje i w jego wykształceniu były zasmuca-
jące luki.
Nigdy nie nauczono go starych pieśni i tańców, nie znał czarów
przyzywających moc, nie miał pojęcia, jak się nawiedza. Gorzej, ni-
gdy nie miał możliwości zapoznać się ze Swaturą, z kronikami na-
szej rasy, więc niewiele wiedział o naszych dziejach.
Oczywiście znał dobrze historię ostatniego tysiąclecia, powstanie
Królestwa, ukształtowanie się jego dziwnych relacji z Imperium. Jeśli
nawet nie ciekawość, to chociażby obowiązki, jakie pełnił w pałacu,
zmuszały go do zapoznania się z tymi wydarzeniami. Ale jeśli chodzi
o wcześniejsze sprawy, miał tylko chaotyczne strzępki wiedzy; trochę
tu, trochę tam, coś o początkach na Gwieździe Romów, coś o drodze
przez Wielką Ciemność, trochę o przybyciu na Ziemię...
Wiedział też co nieco o wielkości Atlantydy i o jej upadku, ale za
to bardzo niewiele o tych okrutnych latach, gdy byliśmy wyrzutkami
między gaje na Ziemi. Zresztą nawet to, co wiedział, nie było dokład-
nie ugruntowane. Dla niego to było mgliste, odległe, abstrakcyjne...
ot historia, zamierzchłe dzieje, jakieś stare migracje i prześladowania.
Jakby historia zupełnie innej rasy. Nie miał tego wyczucia, że to przy-
trafiło się właśnie jemu. A przecież tak było. Wszystko cokolwiek
przydarzyło się jednemu Romowi, przydarzyło się wszystkim. Jeśli nie
czujesz jedności z historią, nie masz historii, a jeśli nie masz historii,
jesteś nikim.
W czasie tych kilku dni, kiedy ze mną przebywał, starałem się
mu pomóc. Tuż przed końcem Podwójnego Dnia zabrałem go na
lśniący lodowiec i pokazałem, gdzie szukać Gwiazdy Romów
- Tam! - mówiłem. - Ta wielka, czerwona. O Tchalai, Gwiazda
Cudów, Netchaporo, Korona Blasku, Niosąca Światło, Znak Boga.
Widzisz ją tam w górze? Chorianie, widzisz ją?
-Jak mógłbym jej nie widzieć.
I opadł na kolana tam, na lodowym polu.
- Promieniuje z niej szesnaście strumieni światła - kontynu-
owałem. I tyle też jest pierwotnych szczepów. Na fladze Królestwa
możesz zobaczyć gwiazdę z szesnastu punktów. Gwiazda ma tylko
jedną planetą. I jest to, Chorianie, najpiękniejszy świat wśród miliar-
dów galaktyk.
- Byłeś tam kiedyś?
- W marzeniach często.
- Ale nigdy nie widziałeś jej na własne oczy.
- Jak mógłbym? To święta ziemia. Absolutnie zakazana dla nas.
Udanie się tam, to pogwałcenie najświętszego tabu. Żaden Rom nie
postawił stopy na tym świecie od dziesięciu tysięcy lat.
Nie mógł tego zrozumieć. Dlaczego po prostu nie polecieć tam
naszymi statkami i nie odzyskać naszego starożytnego domu? Kto
mógłby nas powstrzymać? Przecież możemy polecieć, gdzie tylko
zechcemy.
Młodzi są tacy niecierpliwi. I naprawdę nie mąjąpojęcia o natu-
rze niewidzialnego świata, o niewidocznych więzach, które nas ota-
czają i krępują. Wyjaśniłem mu, że chodzi tu o przeznaczenie, o wy-
pełnienie starożytnej przepowiedni i starożytnego planu, którego
żaden z nas nie potrafi ogarnąć w całości. Powiedziałem mu, że nie
możemy powrócić na Gwiazdę Romów dopóki nie dostaniemy zna-
ku, że czas już nadszedł.
Ale potem powiedziałem jeszcze:
- Ja jednak zamierzam postawić tam stopę nim umrę, chłopcze.
Jak myślisz, dlaczego żyję tak długo? Bo zostało mi to przyrzeczo-
ne. Nie przyjdzie do mnie śmierć, póki nie poczuję pod butami ziemi
Gwiazdy Romów.
Spojrzał na mnie w szczególny sposób.
-Nawet jeśli będzie to świętokradztwo?
- O czym ty mówisz? - rozzłościłem się. - Nie pojadę tam, do-
póki nie otrzymam znaku, rozumiesz? Ale znak nadejdzie niedługo.
Wiem to, Chorianie. Wiem to z absolutną pewnością, a kiedy nadej-
dzie zew...
- Będziesz tam pierwszy.
- Pierwszy. Tak. Wskazując drogę pozostałym. Teraz zrozu-
miałeś?
Skinął głową. Wpatrywał się w ciemną przestrzeń nad naszymi
głowami. Powietrze Mulano jest mroźne i czyste, nie ma tu żadnych
świateł miast, które przeszkadzają w podziwianiu nocnego nieba. Nie
znam innego świata, z którego widać tak wyraźnie Gwiazdę Romów.
- Jakubie, jest taka piękna. Dlaczego ją opuściliśmy?
- Musieliśmy - odparłem. - Mądra matka pozwala swym dzie-
ciom odejść i szukać własnej drogi przez życie, a Gwiazda Romów
była mądrą matką.
Czyżby? Przez moment mnie samego ogarnęło zwątpienie. Wy-
gnała nas z domu płonącym mieczem i zmusiła do trwającej tysiące
lat wędrówki po bezdrożach. Czy tak objawia się mądrość? Czy tak
objawiają się matczyne uczucia?
Słuchałem swoich własnych słów, tego kłamliwego zdania o mą-
drej matce, która wysłała nas w świat, i w tym momencie moja wiara
w nieuchronność przeznaczenia zadrżała, zachwiała się...
Czasami takie mamrotanie ludowych mądrości jest tylko próbą
poradzenia sobie z gniewem, bólem, czy nawet żalem. Ale zduszony
gniew i ból często wypełza z zakamarków duszy i znowu cię kąsają.
I to już nie jest ludowe przysłowie. To wniosek z obserwacji.
A może jednak zostaliśmy wysłani w świat przez mądrą matkę?
Albo przez ojca?
Naszą matką była Gwiazda Romów, a naszym ojcem Bóg. Może
to Bóg dostrzegł nas pławiących się w szczęściu na Gwieździe Ro-
mów i powiedział do Siebie: ci tłuści, leniwi Romowie degenerują
się, stają się aroganccy, zaczynają zapominać, że Wszechświat jest
padołem łez, niebezpiecznym miejscem, gdzie można mówić o wiel-
kim szczęściu, jeżeli doświadczy się codziennie jakiejś olbrzymiej
katastrofy. Ci Romowie już zbyt długo żyją wygodnie. Więc sko-
pię im trochę tyłek. Niech się nauczą, co to jest życie. I tak zrobił,
a my dotąd jeszcze odkupujemy cierpieniem nasze zamierzchłe
szczęście.
Na Ziemi byli gaje, których kiedyś nazywano Żydami. Oni też
wierzyli, że są wybranym przez Boga narodem. Ale on im także nieźle
skopał tyłki; nauczył ich, że On nie ma faworytów, albo że jeśli nawet
ich ma, to potrafi być dla nich sroższy niż dla Swych wrogów.
Zresztą podobna spotkała ich kara: cierpienie, prześladowania,
ubóstwo, wygnanie...
A jednak nie był dla nich aż tak srogi jak dla nas. Ich uczynił
prawnikami, lekarzami, profesorami. My musieliśmy ostrzyć noże
i wróżyć przyszłość z ręki. Czego próbował nas nauczyć? Na szczę-
ście potem trochę nam odpuścił. Mogliśmy zająć się czymś bardziej
szanowanym. Wciąż żyją potomkowie Żydów, ale nie sądzę, by któ-
ryś z nich pilotował statki kosmiczne. Jestem też pewien, że żaden
z nich nie jest królem.
A może jednak warto było. To wygnanie, nie kończące się wę-
drówki, cierpienie...
Tak - odpowiedziałem wreszcie sam sobie. Tak, było warto.
Kimże ja w końcu jestem, żeby się skarżyć Jemu?
Chorian stał obok i patrzył na mnie z zachwytem. Na mnie -
mędrca, starego króla, ucieleśnienie wielkości naszej rasy.
Opowiedz mi, opowiedz - krzyczały jego oczy. - Opowiedz mi
naszą wielką wspaniałą historię. Jak to się stało? Jak to się zaczęło?
Poczułem wstyd, że zawahałem się choćby przez tak krótki mo-
ment, że zacząłem pytać, zacząłem wątpić.
I kiedy staliśmy tam w ciemności, na mrozie, opowiedziałem mu
starą historię, najstarsząz naszych opowieści, tę o Słonecznym Wie-
trze; tak jak mój ojciec opowiedział ją mnie, kiedy staliśmy razem
na stromym zboczu góry Salvat tej odległej nocy na Vietoris; i tak
jak opowiedziałem ją wielu moim synom w ciągu tych wielu lat, na
wielu różnych światach.

10
Opowiadałem Chorianowi o naszej starożytnej chwale, o cudow-
nych miastach Gwiazdy Romów, o lśniących pałacach, poły-
skujących kolumnach i strzelistych wieżach, olbrzymich placach i sze-
rokich drogach. Opowiadałem o kolorze nieba nad Gwiazdą Romów
i o jej jedenastu księżycach, rozsianych na horyzoncie jak cenne klej-
noty. Opowiadałem mu o huczących bystrych rzekach, o górach się-
gających niebios, o złotych łąkach i migoczących jeziorach. O pięk-
nych, szczęśliwych ludziach.
Potem zaś opowiedziałem mu, jak powoli zdobywaliśmy wiedzę
o tym, że to wszystko zostanie nam odebrane. O pierwszym znaku,
jakim był Mulesko Chiriklo, ptak umarłych, który uwił sobie gniazdo na
najwyższej wieży Wielkiej Świątyni. Potem o głosie kobiety śpiewa-
jącym co noc ponure pieśni, które słyszano w każdym z miast. Potem
o wietrze, który wiał z południa, gdzie odchodzą dusze zmarłych, wie-
trze, który nie przestawał wiać przez czternaście miesięcy. I o innych
jeszcze przestrogach: o latach, w których nie było ciepłej pory, i o dniach,
kiedy nie wschodziło słońce, o nocach, podczas których z żadnego
miejsca na planecie nie widziano ani jednej gwiazdy...
Nie potrafiliśmy zrozumieć tych znaków, bo nie znaliśmy rozpa-
czy, żyjąc na szczęśliwej Gwieździe Romów. Nigdy nie zaznaliśmy
wszak suszy, trzęsienia ziemi, powodzi, zarazy. Pory roku przycho-
dziły regularnie, a gleba była żyzna. Nie znaliśmy też chorób, a gdy
w bardzo późnym wieku przychodziła śmierć, była zawsze szybka
i bezbolesna. Kiedy więc pojawiły się znaki, wezwano mędrców, by je
zinterpretowali. Przybyli najmądrzejsi ze wszystkich krańców planety
i zebrali się na głównym placu stolicy.
Przez dziewięćdziesiąt dziewięć miesięcy obradowali, czytali
księgi i prosili bogów o odpowiedź, aż wreszcie w setnym miesiącu
król zamknął ich wszystkich w Długiej Izbie Wielkiej Świątyni i za-
powiedział, że nie dostaną jedzenia ani picia, dopóki nie powiedzą
nam, co się wydarzy i jak mamy sobie z tym poradzić.
Dziewięćdziesiąt dziewięć godzin siedzieli w Długiej Izbie, ale
0 setnej godzinie oznajmili, że objawienie było im dane, i wtedy
pozwolono im wyjść.
Nasza słodka Gwiazda Romów - ogłosili - postanowiła wypra-
wić nas w drogę w poszukiwaniu własnego życia. Nie ma czasu na
płacz, narzekania i modły, bo niewiele w ogóle zostało nam czasu,
1 należy podjąć szybkie działania.
Na słońcu, które jest naszą matką, zajdzie niedługo zmiana -
prawili dalej. Napęcznieje i stanie się olbrzymie, a zamiast jego ży-
ciodajnych ciepłych, czerwonych promieni, spadnie na nas wściekły
żar błękitnego światła o temperaturze, jakiej nie przeżyje żadne żywe
stworzenie. Tego jednego potwornego dnia - mówili mędrcy - pło-
mień nawiedzi pola i łąki, góry i doliny, miasta i lasy. Świat zostanie
spopielony, morza wyparują, i zakończy się życie na Gwieździe Ro-
mów. Potem żar wycofa się równie szybko jak się pojawił, i powróci
delikatny czerwony blask naszej gwiazdy, ale wtedy będzie już tylko
oświetlał ruiny i zgliszcza martwego świata.
Z początku rozległ się powszechny płacz, ludzie potracili głowy
z rozpaczy, modlili się do bogów i błagali króla, by ich ocalił.
Król jednak odparł im:
- Taki los jest nam przeznaczony i nie możemy zrobić nic, by
temu zapobiec. Ale jest jeden sposób, byśmy ocaleli.
Zaproponował, abyśmy zbudowali tak wiele statków przestrzen-
nych, ile tylko zdołamy, wypełnili je ludźmi, roślinami i zwierzętami
oraz innymi skarbami naszego świata, i wyruszyli w Wielką Ciemność,
i przeczekali tam, aż kataklizm przestanie się srożyć. Potem mogliby-
śmy wrócić na Gwiazdę Romów i postarać się zbudować nasze życie
od nowa.
Tak więc ucichły szlochy, błagania i modły, i podjęliśmy budo-
wę statków. Ale wkrótce już stało się jasne, że nie zdołamy wykonać
ich w wystarczającej liczbie. Czas kataklizmu był bowiem bliski, a my
zdążymy wyprodukować tylko tyle statków, by zabrać w pustkę za-
ledwie jedną tysięczną część ludności.
Potem nadeszły jeszcze gorsze wieści: że wiatr słoneczny nie zda-
rzy się raz, lecz trzykrotnie w ciągu następnych dziesięciu tysięcy lat.
Nie było więc sensu wracać na Gwiazdę Romów, albowiem wszystko,
co zdołalibyśmy odbudować, zostałoby pochłonięte przez następny
podmuch.
Pojęliśmy więc, że większość z nas umrze, a nieliczni będą musieli
opuścić nasz świat i żyć na wygnaniu przez niezliczone wieki. Nie
mogliśmy zrozumieć, dlaczego Bóg tak nas karze, ale wiedzieliśmy też,
że nie jesteśmy godni pojąć zamysłów Boga.
- Ale polecieć mógł tylko jeden na tysiąc? - zapytał Chorian.
Na jego twarzy malowało się przerażenie.
-Nawet nie aż tak wielu - odparłem. - Może jeden na pięć tysię-
cy, albo na dziesięć. Mieliśmy tylko szesnaście statków. Ciągnęliśmy
losy.
Wybrano wygnańców i szesnaście statków zanurzyło siew Wiel-
ką Ciemność.
I pewnego dnia ci, którzy lecieli, spojrzeli poza siebie i ujrzeli
nową gwiazdę, która błyszczała oślepiającym błękitnobiałym świa-
tłem, podczas gdy czerwonej Gwiazdy Romów nigdzie nie mogli do-
strzec. I tego dnia zapłakali raz jeszcze, i modlili się za tych, którzy tam
zostali.
Od tej pory zwracali swe twarze wyłącznie przed siebie, bo wie-
dzieli, że za nimi nie zostało już nic, co chcieliby oglądać.
-1 to byli ci Romowie, którzy zamieszkali na Ziemi?
- Tak - potwierdziłem. - Chociaż wcześniej odwiedziliśmy kil-
ka innych planet, Ziemia najbardziej przypominała Gwiazdę Romów,
na niej więc się osiedliliśmy.
- Mimo że gaje już tam byli?
- Dlatego, że gaje już tam byli. Gaje byli ukształtowani prawie tak
jak Romowie, do tego stopnia, że obie rasy mogły się nawet krzyżo-
wać, a to było dowodem, że Romowie mogą żyć na Ziemi i przetrwać.
Tam więc osiedliśmy. Na wielkiej bezludnej wyspie, gdzie gaje nie byli
w stanie nas niepokoić. Wiedzieliśmy bowiem, że są okrutnymi, głu-
pimi i zacofanymi ludźmi, i z pewnością zaczepialiby nas i atakowali,
gdybyśmy chcieli żyć między nimi.
Zajęliśmy tę wyspę. Nie mogli nas w żaden sposób powstrzy-
mać. Zbudowaliśmy tam wielkie miasto i żyliśmy niemal równie
wspaniale, jak na Gwieździe Romów.
A nocami, kiedy patrzyliśmy w niebo, widzieliśmy znów czer-
wone światło naszego świata i wracaliśmy marzeniami do tego wszyst-
kiego, co utraciliśmy, i przysięgaliśmy sobie, że kiedyś powrócimy
do niego i uczynimy go równie wspaniałym, jakim kiedyś był.
- To Gwiazda Romów znów była czerwona? - spytał Chorian.
- Tak. Dokładnie tak, jak przewidzieli mędrcy. Stała się jasna
bardzo szybko, skąpała nasz świat w śmiercionośnych promieniach,
i równie szybko ugasiła swój morderczy żar.
- Ale mimo to nie powróciliśmy?
- To był dopiero pierwszy wiatr słoneczny. Wiedzieliśmy, że
muszą nastąpić jeszcze dwa.
-1 nastąpiły?
- Jeden - odparłem. - Prawie sześć tysięcy lat później. Dostrze-
gliśmy na niebie ten jasny blask. To było w czasie, gdy narodził się
Jesu Creczuno, Chrystus, o którym niektórzy mówią, że był synem
Boga. Pewnie słyszałeś opowieść o trzech królach, którzy przyszli
pozdrowić dzieciątko w kołysce. Jeden z nich był Romem i wiedział,
że gwiazda, która zapowiedziała urodzenie dziecka, jest tą samą
gwiazdą, która dała życie nam. Że wtedy wybuchła po raz drugi, tak
jak przepowiedzieli nasi mędrcy.
Chorian przez długą chwilę spoglądał w milczeniu w niebo.
- A trzeci wybuch? - zapytał wreszcie.
- Wkrótce - powiedział. - W tym tysiącleciu. Może nawet w naj-
bliższych pięciuset latach... a może jutro. To jest właśnie znak, na
który czekamy: trzeci wiatr słoneczny. I dopiero wtedy Romowie będą
mogli wrócić bezpiecznie do swego prawdziwego domu. Jeśli oczy-
wiście nasz kochany Imperator pozwoli nam nim władać. To jest
zresztą nasze główne zadanie w Galaktyce: odzyskać naszą gwiazdę.
I mówię ci, chłopcze, ja dożyję tego dnia.
Nagle jakiś cień, przelatujący na tle świecących gwiazd, uczynił
ciemność jeszcze ciemniejszą. Na ułamek sekundy znikła z nieba
Gwiazda Romów, a ja usłyszałem znajome głębokie pohukiwanie
ptaka umarłych, który właśnie zmierzał nad naszymi głowami do
najbliższego z drzew. Jego gigantyczne czarne skrzydła były jak po-
tężny płaszcz, a szafirowe oczy lśniły w mroku nocy.
- Mulesko Chiriklo - powiedziałem. - Na dobry omen. Podąża za
Romami ze świata na świat.
Pomachałem mu rękaw pozdrowieniu Romów, a Mulesko Chiri-
klo zahuczał w odpowiedzi. Wiedziałem, co mówi. Zawsze mówił mi to
samo. Ofiarowywał królowi Cyganów błogosławieństwo nocy i na-
dzieję na szybki powrót do naszego świata.
Spojrzałem na Choriana. Wyglądał na przerażonego. Jego zęby
szczękały głośno. Był to strach przed czymś niematerialnym i nie-
wysłowionym. Dziwne jak na tak młodego i silnego mężczyznę.
Klepnąłem go w ramię.
- Chodźmy, chłopcze! Wejdźmy do środka. Może zostało jesz-
cze trochę wina?
Kiedy weszliśmy do mojego igloo, usłyszałem jeszcze docho-
dzący z mroku śmiech ducha.

11
Wciągu czterech następnych dni Chorian zdołał ustawić para-
metry swojego transmitera na właściwe wektory i nadszedł
czas jego odlotu. Zapakował tych kilka rzeczy, które ze sobą przy-
wiózł tak, aby zajmowały możliwie najmniej miejsca, włożył hełm
podróżny oraz cieńszą od pajęczej sieci ołowianą siateczkę, która
miała go chronić podczas samotnego lotu przez przestrzeń między-
gwiezdną.
Tuż przed założeniem hełmu, jeszcze się do mnie odwrócił. Wi-
działem, że walczy ze sobą, by coś mi powiedzieć, ale słowa uwięzły
mu w gardle. To mnie zmartwiło. Rom nigdy nie powinien się oba-
wiać powiedzieć coś prosto z serca drugiemu Romowi.
Podszedłem bliżej i położyłem rękę na jego ramieniu. Musia-
łem przy tym sięgnąć w górę, chociaż sam też wcale nie należę do
ułomków.
- O co chodzi, kuzynie? Co chcesz mi powiedzieć?
- Że... że... muszę już cię opuścić.
- Wiem, kuzynie - rzekłem bardzo łagodnie.
-1 jeszcze chciałem... po prostu chciałem... powiedzieć...
Wahał się. Wciąż trzymałem dłoń na jego ramieniu i czekałem
cierpliwie.
- Sprawiłem ci kłopot, prawda Jakubie?
- Kłopot?
- Przyjechałem tu, gdzie żyłeś sobie samotnie, i niepokoiłem
cię, chociaż nie chciałeś być przez nikogo niepokojony. Znosiłeś moją
obecność, bo tego wymaga prawo gościnności Romów, ale w duszy
złościłeś się na mnie.
- Gówno dinozaura! - powiedziałem, i powiedziałem to z wigo-
rem, i powiedziałem to po romsku. Co zresztą nie było wcale takie
łatwe, bo chociaż mamy w naszym języku wiele słów na „gówno", to
nie ma takiego, które znaczyłoby dokładnie „dinozaur". Jednak to
powiedziałem, a on mnie zrozumiał.
- Jesteś bardzo uprzejmy, Jakubie
- Wystarczy tych wstępów. Obaj jesteśmy Romami. Gadaj, co ci
leży na sercu!
Patrzył w dół i czubkiem buta rysował coś na śniegu. Był jednak
bardzo młody i w dodatku sprawiał wrażenie, że z każdym dniem
staje się coraz młodszy. Obserwując go, starałem się pojąć, jak to jest
być takim młodym, starałem się przypomnieć to sobie. Mój Boże, to
było tak dawno temu! Żyć tylko chwilą; nie chować się za kłamstwa-
mi, które tylko okłamując siebie nazywa się doświadczeniem; być
tak przezroczystym, że każda myśl i każde uczucie jest widoczne jak
na dłoni...
Nie byłem już taki od ponad stu pięćdziesięciu lat... a może nigdy.
- Te kilka dni - zaczął i zawahał się znowu.
-Tak?
- Nigdy nie znałem swego ojca. Moja Kompania sprzedała mnie,
gdy miałem siedem lat.
- Wiem, chłopcze. I wiem też, jak to jest. Mnie też po raz pierwszy
sprzedano, gdy miałem siedem lat.
- Lord Sunteil był dla mnie jak ojciec... na swój sposób. On nie jest
złym człowiekiem, wiesz? Jest gajo i jest prawą ręką Imperatora, ale nie
jest zły. I jeśli ktokolwiek był mi tak bliski jak powinien być ojciec, to tylko
lord Sunteil. Ale to nie to samo. On nie jest naszej krwi.
- Rozumiem, co masz na myśli.
- A te kilka ostatnich dni... ostatnie dni, Jakubie...
Odwrócił się i spojrzał w lewo, na śnieżne pole, jakby myślał, że
powinien ukryć przede mną łzy, które stanęły mu w oczach. Udawał,
że poprawia coś w polu transmitera, ale wiedziałem, co robi napraw-
dę, i zrobiło mi się smutno. Myślał, że musi ukrywać przede mną swe
prawdziwe uczucia. Tak się kończy dorastanie między gaje.
- Kiedy opowiadałeś mi te historie ze Swatury, kiedy słyszałem
o Gwieździe Romów, i tę opowieść o wietrze słonecznym...
Wziął głęboki oddech i jeszcze raz uciekł z oczami gdzieś w bok.
Były wilgotne... i możecie mnie znów sprzedać w niewolę, jeśli moje
też nie były mokre. Dokończył w pośpiechu:
- Jakubie, przez ten krótki czas zrozumiałem, co to znaczy mieć
prawdziwego ojca.
No nareszcie zdołał to z siebie wydobyć.
Nie musiałem mu odpowiadać. Uśmiechnąłem się tylko, uści-
snąłem go, a potem starym zwyczajem Romów pocałowałem go
wprost w usta i ścisnąłem jego ramiona. Jeszcze przez chwilę stali-
śmy naprzeciw siebie w milczeniu.
Podwójny Dzień właśnie się zaczynał. Pomarańczowe słońce
wychylało się zza linii horyzontu, a po przeciwnej stronie zaraz po-
każe się jego żółty towarzysz, i lodowiec znów rozbłyśnie ogniem
kolorowych promieni.
- Boję się tylko, że nigdy więcej cię nie zobaczę - powiedział
jeszcze.
- Dlatego, że nasz ścieżki się nie skrzyżują, czy dlatego, że nie-
wiele mi już zostało życia?
-Jakubie...
- Pierwszego dnia powiedziałeś mi, że będę żył wiecznie. Nie
sądzę, żeby to była prawda i nie sądzę, bym chciał, żeby to była praw-
da. Ale mam zamiar jeszcze postawić stopę na Gwieździe Romów,
wiesz o tym. I wiesz, że tego dokonam.
- Tak, Jakubie. Dokonasz.
- A my się spotkamy na długo przed tym dniem. Nie wiem jak,
gdzie, ani dlaczego, ale na pewno tak się stanie. Gdzieś. Kiedyś, a te-
raz masz swoje zadania, które powinieneś wykonać. Jedź więc. I uwa-
żaj na siebie. Jedź z Bogiem.
-1 ty, Jakubie, zostań z Bogiem.
Uśmiechnął się. Myślę, że odetchnął z ulga, mając już za sobą to
płaczliwe pożegnanie, a ja muszę przyznać, że też odetchnąłem.
Pojawiła się aura transmitera. Cała fontanna błyskotliwych zie-
lonych iskierek spłynęła z anteny, którą wbił w śnieg o kilkaset me-
trów od igloo.
- Lepiej już tam idź - ponagliłem go.
Włożył szybkim ruchem podróżny hełm. Wspomniana wcześniej
ołowiana siateczka pokrywała go całego, aż do stóp. Jeszcze zanim
dotknął przycisku na swoim ramieniu, co uniemożliwiłoby nam roz-
mowę, spojrzał mi prosto w oczy i powiedział:
- Wciążjesteś królem, Jakubie. Zawsze będziesz królem.
Potem dotknął guzika, siateczka rozjaśniła się światłem i jej aura
rozrosła się wokół niego nagle jak balon. Była to ochronna sfera,
której żadna siła nie może przebić. Tak długo, jak długo pole jest
aktywowane, nic nie będzie w stanie mu zagrozić Nawet okropny
mrok i przerażające zimno kosmicznej próżni.
Stojąc w drzwiach mojego igloo, przez długi czas patrzyłem na
jego samotną postać na białym śniegu, skąpaną w zielonym blasku
własnego pola oraz złotych i pomarańczowych promieniach obu
słońc. Czekał na skanujący promień transmitera, który we właści-
wym momencie miał go pochwycić i zanieść z powrotem ku świa-
tom Imperium.
Współczułem mu.
Podróż transmiterem nie jest ani przyjemna, ani wygodna. Raczej
wielce niemiła, wierzcie mi, wiem coś o tym, bo odbywałem ją wiele
razy. Stoisz i czekasz, nic, tylko stoisz i czekasz. W tysiącach różnych
punktów w wewnętrznym kręgu Galaktyki znajdująsią stacje transmi-
tera, siedzące jak olbrzymie pająki, które zapuszczają swoje nici w jej
odległe krańce. Prędzej czy później jedna z takich nici, czy raczej pro-
mieni, znajdzie cię, o ile oczywiście masz dobrze ustawioną antenę
i dobrze obliczyłeś współrzędne. A potem ten promień pochwyci cię
i uniesie w podprzestrzeń i będzie cię ciskał po innych wymiarach
w chaotyczny zupełnie sposób, nie podążając wcale jakąś obraną
przez ciebie drogą, ale po prostu taką, na której końcu znajdują się
współrzędne celu, a która akurat w tym momencie została otwarta.
I prędzej czy później, choć raczej później, wyrzucicie, dosłownie jak
worek z ziemniakami, w realnej przestrzeni na jednym ze światów im-
perialnych najbliższych celu twojej podróży. Jest to powolny, nużący
i właściwie strasznie upokarzający proces, w trakcie którego odda-
jesz kontrolę nad sobą jakiejś martwej sile, która me tylko absolutnie
ignoruje jakiekolwiek twoje życzenia, ale także jest dla nas całkowicie
niezrozumiała.
Przez godziny, dnie, miesiące, a czasem nawetlata, dryfujesz jak
zabawka rzucona na morskie fale, zamknięty we wnętrzu swej ochron-
nej sfery, bez żadnej możliwości zajęcia się czymś.bez żadnego towa-
rzystwa, i popadasz w coraz większe przygnębienie i klaustrofobię.
Chociaż wszystkie twoje procesy metaboliczne wewnątrz tego nie-
zwykłego continuum czasoprzestrzennego w zasadzie zanikają, twój
umysł niestety pracuje. Męczący sposób podróżowania.
Chociaż ja nie narzekam. Ostatecznie światów jest zbyt dużo,
a statków kosmicznych zbyt mało, by Imperium mogło zapewnić re-
gularną komunikację z tak odległymi światami jak Mulano. Sam przy-
leciałem tutaj korzystając z transmitera, a kiedy nadejdzie właściwa
pora, w ten sam sposób opuszczę to miejsce.
Chorian wciąż stał wyprostowany jak dobry żołnierz. I zdawało
mi się, że stoi tak bez ruchu w blasku dwóch słońc przez całą wiecz-
ność ... i jeszcze trochę dłużej.
Potem pomyślałem, że może przypatrując się tak badawczo jakoś
odstręczam promień transmitera. Kto wie, może coś w tym jest? Scho-
wałem się więc w igloo i wezwałem dla Choriana energię bahtalo
drom -czarubezpiecznej podróży.
Nie byłem pewien, czy odniesie to jakiś skutek. Chorian tkwił
teraz wewnątrz sfery. Być może nawet czar nie zdoła się przez nią
przedostać. Ale przecież zawsze warto spróbować.
Czar bezpiecznej podróży jest jednym z prawdziwych czarów,
z tych, które naprawdę wykonują swoją robotę. To nie jest taki non-
sens jak te w średniowieczu: jakieś tam wody po kąpieli, sierpy czy
baranie wnętrzności. On bazuje na wielkich pasmach sił, które bie-
gną przez osie Wszechświata. Tak czy siak przyzwałem moc, a potem
musiałem chyba zapaść w lekką drzemkę.
Kiedy znów wyszedłem przed igloo, Choriana już nie było.
Słońca zaś właśnie zachodziły. Zmówiłem krótką modlitwę i cze-
kałem na wzejście Gwiazdy Romów.

Część druga
Jedyne Słowo

Byłem z Loizem la Vakako, kiedy przybył do niego posłaniec z wie-
ścią, że pewien Rom z jego rodziny po pijanemu wyzwał pięciu gaje na
osobliwy pojedynek, który miał polegać na przejściu górskim grzbie-
tem, wąskim jak ostrze miecza.
Cała szóstka spadła i zabiła się, ale Rom spadł ostatni, i wszy-
scy, którzy byli świadkami tego zdarzenia, głośno wychwalali jego
odwagę.
Loiz la Vakako roześmiał się.
- Czasami odwaga w obliczu śmierci jest po prostu tchórzostwem
w obliczu życia - powiedział.
I już nigdy więcej nie wspomniał o tamtym człowieku.

1
Dzień albo dwa po odjeździe Choriana postanowiłem zebrać kla-
moty i przenieść się w inny rejon. Nawet nie chodziło mi o to,
by ukryć się przed kolejnymi gośćmi - teraz już wiedziałem, że można
mnie znaleźć. Zresztą ci, którzy umieli patrzeć, nigdy nie zgubili
mojego śladu.
Ale już zbyt długo tu siedziałem, a jest coś takiego w duszy Roma,
co nie pozwala mu osiąść na zbyt długi czas w jednym i tym samym
miejscu.
W dawnych latach na Ziemi większość z nas była nomadami.
Tułaczami. Mieszkaliśmy w taborach i zdążaliśmy tam, gdzie pcha-
ła nas nasza wola. Nocą spaliśmy pod dachem gwiazd, jeśli tylko
pozwalała na to pogoda. Czasami zimą łączyliśmy wozy i zostawali-
śmy na dłużej w takim półosiadłym stanie, ale gdy tylko pojawiły się
pierwsze oznaki wiosny, wyruszaliśmy na dalszą wędrówkę. W wielu
ziemskich językach słowo „cygan" stało się synonimem słowa „włó-
częga".
A potem poeta pisał: „Znów wzywa mnie morze i moja cygańska
dusza wędrowca".
Gówno prawda. Muszę to powiedzieć, mimo całego mojego sza-
cunku dla literatury. Prawdziwy Cygan równie chętnie wyruszyłby
na morze, co przerobił swego konia na kiełbaski. Morze... ten smród
ryb... żaden Cygan nigdy nie pragnął się na nim znaleźć. Wybrzeże,
proszę bardzo, tam jest miło. Łagodne wiatry, dobre jedzenie. Ale
kołysać się na falach? Za nic. Milsza już nam jest kosmiczna pust-
ka - cicha i... no nieważne, wiecie sami, co chcieli powiedzieć ci po-
czciwi, choć niewiele rozumiejący poeci. Przynajmniej dobrze o nas
myśleli. Bo na ogół, z jakichś powodów, nasz wędrowny tryb życia
straszliwie przeszkadzał gaje. Coś, czego nie można kontrolować, za-
wsze powodowało u nich jakieś dokuczliwe swędzenie pod czaszką.
Często też próbowali ustanawiać prawa, które miałyby nas zmusić do
osiadłego życia. Ha! i niby cóż dobrego miało to przynieść? Dla nas,
Cyganów, życie w jednym miejscu było jak próba zaprzęgania lwa do
pługu. Być przywiązanym całe życie do tych samych czterech ścian
i dachu? Tego samego kawałka ziemi, tej samej zabłoconej ulicy? Toż
to byłyby tortury, prawdziwa niewola. My zostaliśmy stworzeni, by
wędrować.
Tak. Rzeczy zmieniają się, a im bardziej się zmieniają, tym bar-
dziej pozostają takie same. (Za to zdanie nie należy mi się honora-
rium autorskie. To jest mądrość gaje. Powiedział to jeden ich mę-
drzec z tysiąc lat temu. Niby czemu tak się dziwicie? Gaje także mieli
przebłyski mądrości.) Nie ma już lwów ani pługów, a i Cyganie nie
żyją w wozach, ale wciąż tak samo nie lubimy osiedlać się na stałe.
Owszem, przez krótki czas możemy żyć w domach, ale prędzej czy
później wyruszamy w drogę. A teraz, gdy wyruszamy, nie jest to już
wędrówka z miasta do miasta, z kontynentu na kontynent, czy z jed-
nej małej planetki na drugą, teraz przebywamy tysiące lat świetl-
nych.
(Bez nas nie byłoby Imperium. Gaje nie mogą temu zaprzeczyć.
Może to oni zbudowali statki kosmiczne, ale to my pilotowaliśmy je
aż po najdalsze krańce Galaktyki. Bo to my nie zaznamy nigdy spo-
czynku, to my jesteśmy ludem, który żadnego miejsca nie może na-
zwać domem... z wyjątkiem naszego prawdziwego domu, odebra-
nego nam okrutnie dziesięć tysięcy lat temu. Inne miejsca to tylko
schronienia. Miejsca, gdzie można czekać.)
A więc dzień przeprowadzki. Po cytrynowym niebie płyną zie-
lonobłękitne chmury, a powietrze jest tak rześkie i mroźne, że nawet
duchy nie pojawiają się w pobliżu. Dobry dzień, by ruszać w dro-
gę, Jakubie Romie. Zbieraj się, zanim stary Diabeł usiądzie ci na
karku ciężarem lat i przygnie do ziemi. Stary, przebiegły Diabeł. Może
także jest moim kuzynem, ale nie mam zamiaru zapraszać go na
wieczerzę.
Opróżniłem igloo, w którym spędziłem ostatni rok, i zebrałem
wszystkie moje rzeczy w elegancką kieszeń podprzestrzenną o obję-
tości stu metrów sześciennych. Kiedy ją zamknąłem, posłałem dzie-
więćdziesiąt dziewięć i dziewięćdziesiąt dziesiątych jej zawartości
do pobliskiego podprzestrzennego continuum. To, co pozostało, nie
ważyło niemal nic, przeto przywiązałem tę resztkę rzeczy sznurem
do swej szaty i pozwalałem im swobodnie obijać mi się o bok. Sam
zaś ruszyłem do nowego domu.
Był po drugiej stronie lodowca Gombo, jakieś sto kilometrów na
północ. Wspaniały mały spacerek.
Całą drogę śpiewałem pieśni w romskim języku, choć nie za-
wsze dbałem, by słowa miały jakiś sens. Kto w końcu mógł mnie tu
usłyszeć? A kiedy palce u nóg zaczęły mi drętwieć od mrozu, staną-
łem, uniosłem twarz ku górze i wywrzeszczałem swe imię ku niebio-
som, a potem chwyciłem się za krocze, rozciągnąłem ramiona i wy-
skakując w górę, dotknąłem kolanami aż do policzków, i opadłem
znów, i zadudniłem stopami jak szaleniec w jednym ze starożytnych
tańców.
- Hoj! Huczka, puczka, hoja, zim!
I gdy śmiejąc się w głos, ruszyłem w dalszą drogę, czułem wy-
raźnie, jak gorący pot spływa przez splątany gąszcz włosów na moim
torsie i brzuchu.
- Hoj! Jakub Rom znów wyruszył na szlak!!!
Może w godzinę po moim wymarszu zaczął padać śnieg. Wszyst-
ko stało się białe, a horyzont zniknął w tej śnieżnej zamieci wraz ze
wszystkimi punktami odniesienia, które wyznaczały drogę. Pozostał
tylko śnieg. Padał mi na twarz, a ja spijałem chciwie jego wilgoć.
Ale nawet w tej śnieżnej, oślepiającej zamieci utrzymywałem nie-
zmiennie właściwy kierunek. Dawno, dawno temu, na planecie Tri-
nigalee Chase, której to nazwy wolałbym nie wspominać, nauczy-
łem się odnajdywać właściwy kierunek bez żadnych instrumentów,
poza tym, który miałem między uszami, i teraz ta umiejętność się przy-
dawała. To była zresztąjedyna rzecz, którą chciałbym pamiętać z Tri-
nigalee Chase.
Gdziekolwiek jesteś na Mulano, krajobraz jest taki sam: lód
i śnieg, śnieg i lód. Oś planety nie jest nachylona do płaszczyzny
ekliptyki, nie ma więc tutaj pór roku; a chociaż podają tu promienie
dwóch pięknych słońc, które tworzą tak wspaniałe efekty świetlne,
jest zbyt od nich odległa, by cieszyć się ich prawdziwym ciepłem.
Dlatego też obie półkule Mulano są zawsze skute lodem, a odkąd tu
przybyłem, nie widziałem jeszcze ani jednego dnia bez opadów śnie-
gu. Ale odpowiadało mi to. Dość już spędziłem czasu na tropikal-
nych światach.
Mówiąc ogólnie, planety, które wybierają ludzie na miej sce osie-
dlenia, mąjąłagodny klimat. Może jest tam trochę śniegu wokół bie-
gunów, ale większość ich obszaru cieszy się letnią porą przez cały rok.
Ciepłe, krystaliczne morza, piaszczyste plaże, zielone palmy szelesz-
czące w podmuchach delikatnej bryzy - to są typowe światy gaje.
Jeśli nawet skolonizowali któreś z mniej przyjemnych, powiedzmy
Megalo Kastro albo Alta Hannalanna, to tylko ze względu na złoża
rzadkich minerałów, zbyt cennych, by je zlekceważyć. Poza tymi wy-
jątkami, zwłaszcza wziąwszy pod uwagę miliony planet naszej Galak-
tyki, gaje nie lubią osiedlać się na mniej gościnnych światach, i wcale
nie uważam, że postępująnierozsądnie.
Jedynym wyjątkiem był ich pierwszy świat, Ziemia. Oczywiście
nie mieli wyboru, to nie był świat, który skolonizowali; tam ewolu-
owali... i wynieśli się też stamtąd tak szybko, jak tylko mogli. To
samo zresztą zrobiłaby każda obdarzona rozumem istota. Ech, ziem-
ski klimat! Godny wszystkich piekieł. Wiem to dobrze z ksiąg i z krót-
kich nawiedzeń. Z wyjątkiem kilku naprawdę miłych regionów, nie-
zbyt zresztą mogących pomieścić duże skupiska ludności, było tam
albo za gorąco, albo za zimno, za wilgotno, lub za sucho, zbyt wiele
roślinności albo pustynne piaski. A tam, gdzie klimat był znośny, na
ogół występowały trzęsienia ziemi, erupcje wulkanów, albo co naj-
mniej huragany.
(Gaje lubią powiadać, że takie naturalne przeszkody zahartowały
ich rasę i uczyniły ją wielką. Może i tak. Muszę przy tym zaznaczyć, że
jeśli wierzyć zapiskom Swatury, klimat Gwiazdy Romów był absolut-
nie cudowny, a mimo to zdołaliśmy tam stworzyć całkiem imponującą
cywilizację. Z drugiej strony Gwiazda Romów w ciągu zaledwie sze-
ściu tysięcy lat została dwukrotnie śmiertelnie ugodzona przez po-
dmuchy słonecznego wiatru. Sądzę po prostu, że los nie może się do
kogoś uśmiechać cały czas.)
Tak czy inaczej, mnie chłodna pogoda nigdy nie martwiła, a Mu-
lano, planeta, którą Imperium nie rządziło, a mimo to można było na
niej przeżyć nawet podczas najsroższych mrozów, stała się dosko-
nałym miejscem spokojnego wypoczynku od trudów panowania.
Raczej nie groziły mi tu wizyty turystów, handlarzy niewolników,
akwizytorów lub hodowców ludzkich narządów, zabójców, agentów
i maklerów, sprzedawców encyklopedii, poszukiwaczy złota, pobor-
ców podatków, czy innych nieprzyjemnych indywiduów trzydzie-
stego drugiego wieku. Pokrywa śnieżna była tak gruba, że nawet
archeolodzy nie mieli tu czego szukać. Czasem co najwyżej zabłądził
tu jakiś duch, ale to był duch mojego ludu, więc nie sprawiało mi to
żadnych kłopotów. Wiedziałem też, że swobodnie mogę sobie żyć
w igloo, bo zdarzyło mi się już spędzić kilka lat na Zimbalou, jednym
z naszych romskich wędrownych światów, a tam takie lodowe domy
są standardowym schronieniem dla wszystkich żyjących na po-
wierzchni. Zimbalou, mknąca Galaktyka, nigdy nie zbliża się do żad-
nego ze słońc na tyle, by odczuć jego żar, i dobrze, bo jej główne
miasta położone są w głębokich podziemnych tunelach rytych w lo-
dzie, a więc ciepło oznaczałoby dla nich totalną zagładę. Mroczny
i samotny jest ten świat, ale jego mieszkańcy kochają go. Sam nie-
mal się w nim zakochałem. Tam w każdym razie nauczyłem się budo-
wać lodowe igloo.
Wspinałem się więc na zbocze lodowca, przekroczyłem jego kra-
wędź, a potem schodziłem po następnym zboczu, dążąc niezmiennie
na północ, aż dotarłem we właściwe miejsce. Było to takie miejsce
na planecie, która niewiele ma szczególnych miejsc. Znalazłem je
i zaznaczyłem na kilka dni przed przybyciem Choriana.
Mulano jest właściwie jednym olbrzymim, połyskliwym i białym
lodowym polem; jednak to miejsce było inne. Miało pewną zdumie-
wająca cechę, prawdziwie dziwną.
Boże, jak ja kocham takie dziwne zjawiska. A to był tak dziwny
dziw, że nawet z odległości dziesięciu kilometrów czułem jego zew,
tak donośny jak ryk potężnej trąby rozdzierający niebiosa. Sami oceń-
cie: wychylacie się zza ośnieżonego pagórka i nagle widzicie przed
sobą zieleń, roztaczającą się jak okiem sięgnąć zieloną dolinę mię-
dzy śnieżnymi polami, ciągnącą się aż ku odległemu zboczu kolej-
nego lodowca. A tę zieleń tworzą miliony kłączy o świeżej, szmarag-
dowej barwie morza. Kłącza mają grubość ramienia w górnej części
i szerszą niż udo w dolnej. Wystrzeliwują w niebo co kilka kroków
i sięgają wysokości pięciu, dziesięciu, czasem dwudziestu metrów.
Kołyszą się delikatnymi miarowymi ruchami.
Ten ruch wypełnia przestrzeń niezwykłą, kojącą muzyką...
Wydawało mi się, że te wijące się macki przemawiają wewnątrz
mojej jaźni: chodź tu, Rom baro, chodź tu, chodź, pozwól nam do-
tknąć twej pięknej czarnej brody, pozwól nam sprawić ci radość,
Rom baro...
Kiedy dostrzegłem je po raz pierwszy, zdało mi się, że mogą to
być jakieś odsłonięte odnóża olbrzymich zwierząt uwięzionych i po-
chowanych żywcem pod śniegiem przez bezlitosny huragan. Był ze
mną wtedy duch Waleriana, i kiedy zdradziłem mu swoją myśl, po-
wiedział tylko: „niezły pomysł, Jakubie", co w jego ustach znaczyło,
że jestem kretynem.
(Walerian nigdy nie był zbyt taktowny. Jest naszą czarną owcą,
starym kosmicznym piratem. Kiedyś był komandorem we flocie Im-
perium, ale potem odkrył, że piractwo sprawia mu więcej przyjem-
ności. Wyznaczono zresztą nagrodę za jego głowę, chociaż zdziwię
się, jeśli ktokolwiek kiedyś ją odbierze. Jako naród, my Romowie,
potępiamy piractwo, przynajmniej publicznie, więc odcinamy się też
od naszego kuzyna Waleriana, ale on czyni to z takim wdziękiem, że
nie sposób go za to nie podziwiać.
- Widziałeś kiedyś coś takiego? - spytałem go.
Ale on już odszedł. Zacisnąłem pięść i potrząsnąłem nią w miej-
scu, gdzie dotąd znajdowała się jego poświata.
-Hej Walerian! To jest miejsce dla mnie! Zobaczysz jeszcze!)
To zdarzyło się tydzień, może dwa temu, a teraz wróciłem, i zamie-
rzałem tu pozostać. Dziwne macki wciąż się kołysały, wiły się jak wiel-
kie, zielone robaki. Najbliższe z nich znajdowały się tuż koło mnie,
mogłem ich dosięgnąć i dotknąć... albo to one mnie dosięgną.
Były pokryte bruzdami i gruczołami, a na całej powierzchni miały
regularne rzędy małych wyrostków o ciemniejszym odcieniu.
Przygotowałem mój projektor Riemmana, niezwykle przydatny
przy zamianie niepotrzebnej materii w niematerialną przestrzeń, i za-
cząłem przygotowania do budowy nowego igloo. Ale najpierw mu-
siałem upewnić się, że nie stawiam mojego domu na zboczu pokrytej
śniegiem góry, albo na jakimś innym niezbyt obiecującym tworze
tutejszej geologii. No i musiałem dowiedzieć się trochę więcej na
temat tych kłączy. Ustawiłem więc projektor na skanowanie, aby
poznać molekularny skład materii w promieniu pięciuset metrów
wokół mnie i pode mną. Wtedy też przekonałem się, że te wijące się,
giętkie kłącza są niczym innym, jak sterczącymi spod śniegu korona-
mi drzew. A ciemnozielone wyrostki to ich liście. Stałem zatem nad
olbrzymim lasem zakopanym w śniegu aż po szczyty koron. Tak,
drzewa, o nieziemskich, smukłych i dziwnie przyzywających kształ-
tach, tańczące wśród delikatnych podmuchów wiatru...
Może nawet były inteligentne. Myślę że nie miały nic przeciwko
temu, że przysypał je śnieg, który stanowił wspaniałą warstwę izolu-
jącą, jako że temperatura o tej porze była niesamowicie niska. Może
wyłaniały się ze swego śnieżnego grobowca raz na pięćdziesiąt czy
sto lat, jeśli na Mulano zdarzała się jakaś pora letnia. Nie, raczej po
prostu żyły pod tym śniegiem, przystosowane do tego tak, jak ryba
przyprawowa przystosowana była do życia pod lodem. Podróżujesz
po światach, zdaje ci się, że widziałeś już wszystko, a potem i tak coś
cię zadziwia...
Raczej więc nie musiałem obawiać się niczego z ich strony, a były
przynajmniej miłą odmianą w krajobrazie. Przestawiłem swój pro-
jektor na aktywny poziom, i wkrótce w lodzie znalazła się jama o od-
powiedniej szerokości i głębokości, tuż na skraju podziemnego lasu.
Postawiłem nad nią swój lodowy dom, tym razem nieco większy niż
poprzedni, o równie świecących ścianach i podłodze, i wielkim oknie
w jednej z lodowych ścian. Potem spędziłem pół dnia rzeźbiąc ele-
ganckie lodowe drzwi, które ostatecznie osadziłem na grubych za-
wiasach wykonanych z tej samej użytecznej substancji. Wewnątrz
zaś zawiesiłem małą świecącą kulę Vogon, by mój dom miał światło,
energię i izolację z ciepłego powietrza, które miało oddzielać mnie
od mroźnego świata na zewnątrz.
Wreszcie zamknąłem drzwi od wewnątrz, i wypowiedziałem
słowo aktywujące kulę Vogon, a wtedy wszystko stało się jasne i ra-
dosne.
Hoj! Jakub znów ma dach nad głową!
Teraz zaś mogłem usiąść i zająć się wydobywaniem moich rze-
czy z tych wszystkich kieszeni podprzestrzennych, do których je
poupychałem.
Moje skarby. Rzeczy, dzięki którym wiedziałem, kim jestem,
i które przypominały mi o moim przeznaczeniu. Dywan z gęstym wło-
siem, długi na dwóch Jakubów, a szeroki na trzech, tkany czerwie-
nią, zielenią, błękitem i czernią na samej Ziemi przez wykastrowa-
nych niewolników sułtana. Trzy brązowe, pękate lampy z imionami
moich przodków wyrytymi po bokach. Naszyjnik ze starożytnych
monet bizantyjskich, który niegdyś należał do tej pięknej dziwki Mony
Eleny, i który miałem zamiar jej zwrócić, gdybym jeszcze kiedykol-
wiek ją spotkał. Jedwabny zwój poświadczający moją elekcję, tkany
dla mnie przez dziewięciu ślepców z Duud Szabell. Powinienem go
zostawić w momencie abdykacji, ale nie mogłem rozstać się z rze-
czą tak misternej roboty. Gwiezdny kamień wydarty z krwawej gar-
dzieli piaskowego smoka z Nabomba Zom. W jego jądrze czerwone
światło Gwiazdy Romów świeci z zadziwiającą mocą. Koło Losu.
Różdżka. Berło Romów -bareszti rovli rupui - srebrny symbol wła-
dzy z ośmiościenną, ozdobioną czerwonymi frędzlami główką, na
której wygrawerowano pięć wielkich symboli: nijako, chjam, shion,
netczaforo, truszul: topór, słońce, księżyc, gwiazda i krzyż. Statuet-
ka Czarnej Dziewicy Sary - naszej świętej patronki. Welon, który
należał do La Chungi - gitańskiej* tancerki. Zestaw małych narzę-
dzi ślusarskich, zużytych i pogiętych. Poszarpana i wytarta niedźwie-
dzia skóra, ostatnia, jaka istnieje jeszcze we Wszechświecie. Złote
lichtarze. Karty Tarota. Sierp, który zanurzono w wodzie podczas
mojego pierwszego obmycia po urodzeniu, dla odegnania demonów.
Amulet z podmorskich skamieniałości. Mały wypchany jeż, którego
przywieźliśmy aż z Ziemi, i który przemierzył już połowę światów
Galaktyki, zatopiony w żółtym nefrycie z Alta Hannalanna. I jesz-
cze wiele innych przedmiotów; skarby całego długiego życia, zgro-
madzone podczas mojej wielkiej odysei.
Ułożyłem te wszystkie przedmioty w sposób, który najbardziej
mi odpowiadał, a potem wyszedłem na dwór i pozdrowiłem ręką te
zielone, wijące się kłącza, wyrastające spod śniegu, i zakrzyknąłem
trzykrotnie moje imię, i uczyniłem znak mocy, i wyciągnąłem mą mę-
skość i oddałem mocz przed drzwiami, rysując na śniegu tą żółtą linią
symbol chroniący dom. Potem roześmiałem się i odtańczyłem szybki
taniec z rozłożonymi szeroko ramionami.
Huczka, puczka hoja zim! Jakub! Jakub! Jakub!
I czułem się tak, jakbym był w moim własnym wykwintnym kró-
lewskim pałacu na Galgali, gdzie mieszkałem jako władca Romów,
a także jako ten, który kształtował losy światów.
Zapaliłem lampy i wziąłem berło, a kiedy stanąłem na dywanie,
raz jeszcze przybyli do mnie dawni królowie, przybyli jeden za drugim,
mówiąc: „Jestem Frinkelo. Jestem Fero. Jestem Yakali. Jestem Miya..."
i przynosili mi w podarunku swoje troski i marzenia.
Bo gdziekolwiek jestem, miejsce to staje się moim pałacem, moim
domem mocy. To jest jeden z wielkich sekretów Romów, właśnie dla-
tego możemy być wędrowcami, i nie chodzi o to, że nie mamy korzeni.
Po prostu każde miejsce jest dla nas jednym miejscem, i zapuszczamy
nasze korzenie gdziekolwiek jesteśmy, bo też wszystko to jest jednym
i tym samym. Niestety każde miejsce, w którym przebywamy, jest dla
nas Nie-Gwiazdą-Romów. I dlatego każdy świat może być naszym do-
mem, bo żaden nie jest naszym prawdziwym domem.
Tak więc w ciszy i osamotnieniu tego nowego miejsca, na skra-
ju dziwacznego lasu, mieszkałem sobie szczęśliwie w swoim wła-
snym towarzystwie.
Przybył do mnie duch Polarki, potem Waleriana, a potem wiele
innych.
* Gitano (hiszp.) - Cygan (przyp. red.).
Mgliste postacie wędrujące przez przestrzeń i czas, aby poka-
zać mi, że wciąż jeszcze mnie kochają...
Stara, pomarszczona Bibi Savina również przybyła raz, czy dwa.
Mądra i przebiegła kobieta, która tyle razy udzielała mi tak wie-
lu cennych rad.
Nie tylko wtedy, gdy byłem królem, ale także wcześniej. To prze-
cież ona nawiedzała mnie w dzieciństwie, by mi powiedzieć, że będę
królem i że muszę nim być.
- To jest dobre miejsce - powiedziała, pozdrowiwszy mnie. -
Zostań tu, aż przestanie być dobre.
Wspaniale było znów widzieć kobietę, nawet tak starą jak Bibi
Savina. Widziałem, że jest przygarbiona i posiwiała. Wyglądała tak,
jakby była dwukrotnie starsza ode mnie, chociaż to ja mógłbym być
jej ojcem. Ale ona nigdy nie poddała się odmładzającym kuracjom.
Trudno nawet było mi wyobrazić sobie młodą Bibi Savinę, Bibi Sa-
vinę jako piękną dziewczynę.
Czy pożądałbym jej? Oczywiście nigdy nie czułem pociągu do
Bibi Saviny, ale czy wtedy byłoby inaczej? Pomijając już wszystko
inne, gdybym kiedykolwiek tknął ją palcem, byłby to fantastyczny
skandal, zważywszy na jej pozycję w rządzie. Oczywiście byłem
zadowolony z wizyty Bibi Saviny, nawet bardziej niż zadowolony,
ale też bardzo bym się ucieszył, gdyby nawiedził mnie na Mulano
także ktoś, kto wyzwalał we mnie prawdziwą namiętność.
Jeśli mieszkasz w igloo pośrodku śnieżnego pustkowia, ładne
piersi i smukłe uda budzą w tobie wyjątkowo ciepłe uczucia.
(Myślicie może, że to obrzydliwe, kiedy człowiek w moim wieku
mówi jeszcze o takich rzeczach? Poczekajcie tylko, a sami zobaczycie.
No, chyba że będziecie mieli mniej szczęścia niż ja, i w waszych żyłach
będzie już wtedy płynęła woda.)
Oczywiście nie można tak naprawdę kochać się z duchem, ale
mimo wszystko miło mieć w pobliżu piękną kobietę, nawet jeśli nie
można jej dotknąć. Jakże ucieszyłaby mnie wizyta mojej eleganc-
kiej, pięknej i lubieżnej Syluisy! Przecież o tej kobiecie marzyłem
od wielu już lat. Ale Syluisa nie składała mi wizyt. Byłbym napraw-
dę zdumiony, gdyby się pojawiła. To wymagałoby ciepłych uczuć,
a ona nie jest do nich zdolna. Jednak wciąż miałem nadzieję.
Rzadko opuszczała moje myśli. Wciąż przypominałem ją sobie
w tysiącach wspomnień. Jak zanurzała się nago w wodzie z tymi błę-
kitnymi migoczącymi pierwotniakami - gdzie to było? Iriarte? Es-
trildis? - i wynurzała się stamtąd jak boska Wenus, przyprawiająca
0 zawrót głowy, a ja zlizywałem z niej tę substancję z każdego miej-
sca na jej ciele. Wciąż pamiętam ten smak. Cóż to była za dziwka!
Jak jaja kochałem!
Wciąż ją kocham. Każdy mężczyzna musi spotkać swoją Sylu-
isę... tak sądzę. Nawet król.
Duchy przybywały i odchodziły.
A czasami, kiedy byłem sam, zamykałem oczy i byłem znów na
Galgali, w moim pałacu, otoczonym złotymi obłokami, albo pływa-
łem w cudownym morzu na Xamur, albo byłem w Stolicy i, słysząc
fanfary niezliczonych trąbek, wspinałem się po kryształowych scho-
dach ku tronowi Piętnastego Imperatora, który wstawał mi na powi-
tanie, i wręczał mi puchar ze słodkim winem. Byłem tam ja, Jakub,
urodzony w niewoli, i trzykrotnie jeszcze w nią sprzedany, i był tam
Imperator, a dopiero dalej stali lordowie Imperium: Sunteil, Naria
1 Periandros, i kłaniali się na moje powitanie.
Słodkie marzenia... nie, prawdziwe wspomnienia z przeszłego
życia. Niczego nie żałuję. I myślę sobie, że mógłbym przeżyć tu, na
Mulano, następne sto, albo nawet tysiąc lat, karmiąc się wyłącznie
tymi wspomnieniami o wielkich i szczęśliwych chwilach, i ciesząc
się obecnym spokojem.

2
A jednak Syluisa przybyła do mnie, a raczej jej duch. Nie mogę
nawet powiedzieć, że była to odpowiedź na moje marzenia, bo
tak naprawdę nigdy nie miałem nadziei, że ją jeszcze zobaczę. Raczej
były to złudne sny, które, jak sądziłem, nigdy nie mogą się ziścić...
Pojawiła się nagle. Syluisa złotowłosa, Syluisa tryumfująca. Jej
obraz migotał teraz wprost przede mną.
- Wcale za mną nie tęskniłeś, prawda? - spytała.
Cała Syluisa. Zawsze prowokująca.
- Przez cały ten czas nikt oprócz ciebie nie zajmował moich
myśli - odparłem. Czy mój ton był romantyczny czy też sarkastycz-
ny? Sam nie wiem. Sam też nie rozumiałem w pełni swoich uczuć.
Wibrujące fale elektromagnetyczne otaczały jąjak cudowna aura
kreślona szkarłatem, fioletem i złotem. Wyglądała pięknie. Nigdy
zresztą nie wyglądała inaczej, niezależnie od pory roku, dnia, pogo-
dy, czy stanu ducha. To było w niej takie niezwykłe: piękno tak doj-
mujące, że aż nierealne. Wyglądała jak swój własny posąg.
- Syluiso, minęło już trochę czasu od naszego ostatniego spo-
tkania.
- Podróżowałam.
- Polarka powiedział mi, że widział cię na Atlantydzie.
- Ach tak? Doprawdy ma bystry wzrok. Ciebie za to nie mogłam
tam znaleźć, choć szukałam.
- Ostatnio nie nawiedzam - odparłem.
- Nie. Zagrzebuj esz się pod śniegiem i siedzisz tam, dopóki star-
czy ci tchu. Jakubie, czy to właśnie robisz?
Ledwie mogłem na nią patrzyć, bez mrużenia oczu. Była taka
piękna. Obca była dla mnie jej uroda, zupełnie nie romska: Kaskady
jasnych włosów, intensywny błękit oczu, długie smukłe nogi. Była
Romka, wiedziałam to, ale już dawno temu przybrała urodę gajo,
niezmienną zresztą. Znam ją już od osiemdziesięciu lat i nigdy nie
postarzała się nawet o dzień. Jakby była posągiem, niezniszczalną
statuą.
Ale ma w sobie coś więcej niż tylko zadziwiające piękno. Jest
wcieleniem męskich marzeń o cielesności kobiety, jest wielką kurtyza-
ną. I Bóg jeden wie, jak dobrze gra swojąrolę. Bo dla niej te kusiciel-
skie pozy to tylko gra. W jej wnętrzu płonie jakiś inny płomień, nie-
znany, niemożliwy do uchwycenia, coś znacznie głębszego niż chęć
oglądania mężczyzn padających na kolana przed jej urodą, syntetycz-
ną zresztą. Kiedyś mogła być gruba, pomarszczona i potworna, mo-
gła mieć kaprawe oczy, wałki tłuszczu i tępą twarz, a potem przemieni-
ła się w boginię. Z tego, co się dowiedziałeś, nie wykluczam nawet, że
kiedyś mogła być mężczyzną. Przed zamianą.
- Zrezygnowałem z tronu - przerwałem milczenie.
- Wiem. Abdykowałeś. Ale dlaczego udałeś się właśnie tutaj?
- Bo musiałem przemyśleć pewne rzeczy, a to jest dobre miejsce
na przemyślenia.
- Czyżby?
- Mój umysł pracuje lepiej w chłodnych temperaturach, a puste
przestrzenie, takie jak ta, pomagają mi skupić myśli na tym, co naj-
ważniejsze.
Najważniejsze. Chciałem sięgnąć ku niej i przyciągnąć ją do sie-
bie. Te piersi! Te usta! To było najważniejsze i ten jej zapach wypeł-
niający całe powietrze. Duchy Mulano tłoczyły się wokół wabione
przez tryskającą z niej energię, a ja czułem suchość w gardle... i ból
w jądrach. Może lepiej by było, gdyby nigdy się nie zjawiła. Z du-
chem nie można się kochać, ale można go pożądać.
- Jakubie, jakie są te najważniejsze sprawy?
Przeżyłem wszystkie moje żony, a Syluisa nie będzie jedną z nich.
Ani nikt inny. Coś dziwnego i niezwykłego hipnotyzuje mnie w niej,
ale jak na jedno życie miałem już zbyt wiele żon. Chyba nie pojąłbym
Syluisy za żonę, nawet gdyby mnie zechciała, ale mimo to od czasu do
czasu zadaję jej to pytanie, a ona zawsze odmawia.
- Tylko przyszłość Królestwa jest ważna, Syluiso - odparłem.
- Dlaczego to cię jeszcze obchodzi?
- Wciąż jestem królem.
- Jesteś? Zdecyduj się wreszcie. Przecież podobno abdykowa-
łeś. Nie możesz być królem i nie być królem w tym samym czasie.
- Powiedzmy, że jestem na wakacjach.
- Ach tak? A więc to są wakacje?
- Czas przewartościowania pewnych rzeczy, czas przemyśleń.
Wybieg taktyczny. Mogę wrócić na tron w ciągu minuty jeśli się zde-
cyduję.
Uśmiechnęła się. Błysk ust bez skazy, lśnienie nieporównanych
oczu...
- Wątpisz? - spytałem.
- Nie wątpię, że w to wierzysz.
- Ale ty nie wierzysz.
- Ty naprawdę sądzisz, że możesz być i nie być królem w tym
samym momencie. Powinnam od razu to zrozumieć. Jeśli ktokol-
wiek znatwoją duszę, to tylko ja.
- Co próbujesz powiedzieć?
- Och, Jakubie! Znałam cię w czasach Cesaro o Nano, nim zosta-
łeś królem. Pamiętam jak się upierałeś, że nigdy nie przyjmiesz tronu,
że jeśli tylko ktoś ci spróbuje ofiarować władzę, odrzucisz mu jąpro-
sto w twarz. Powtarzałeś to setki razy, a kiedy wreszcie jednak ofiaro-
wali ci władzę, chwyciłeś ją i dzierżyłeś przez pięćdziesiąt lat. My-
ślisz, że wierzę w jakiekolwiek twoje deklaracje? Jesteś jedynym zna-
nym mi człowiekiem, który może w tym samym momencie popierać
sześć rozbieżnych idei i w ogóle nie widzieć w tym sprzeczności.
-Naprawdę nie chciałem być królem i odmówiłem. Raz i drugi, aż
wreszcie pojąłem, że naprawdę muszę być królem i nie mam wyboru.
Wtedy dopiero pozwoliłem im na to, by mnie ukoronowali.
- A abdykacja? Dlaczego to zrobiłeś?
Jej głos zabrzmiał zadziwiająco miękko, jakby przez moment
przestała ze mną walczyć. Chyba naprawdę j ą to obchodziło. Poczu-
łem, że moje serce topnieje od ciepłych uczuć. Jakbym znów był
młodym głupcem, takim jak Chorian.
- Rzeczywiście chcesz wiedzieć? - spytałem.
Przysunęła się bliżej. Jej aura zniknęła, a ona opadła niżej, stanęła
na ziemi, i prawie znalazła się w moich ramionach. Jeden pocałunek,
pomyślałem, i te różowe sutki twardniejące pod dotykiem moich rąk.
- Tak, chcę wiedzieć - odparła, wciąż pieszcząc mnie słodkim
głosem.
- To był wybieg taktyczny - wyjaśniłem.
Wciąż paliły mnie wspomnienia tych ostatnich dni, nim wybie-
głem przed Wielki Kris i zrezygnowałem. Czas rozpaczy i niepewno-
ści. Gdziekolwiek wtedy patrzyłem, widziałem tylko chaos i rozkład.
Aroganccy młodzi mężczyźni, kobiety starające się za wszelką cenę
upodobnić do gaje, mieszane małżeństwa, gwiezdni piloci latający
gdzieś chyłkiem ze swym drobnym przemytem, i to wszystko, co moim
zdaniem oznaczało ostateczny upadek i dekadencję naszej niegdyś
wspaniałej antycznej rasy. Sam starałem się sobie wmawiać, że prze-
sadzam, że z wiekiem staję się zrzędliwy i konserwatywny, ale w koń-
cu to wszystko eksplodowało we mnie, nagle i w nie kontrolowany
sposób; czułem, że wszystko się rozpada i że tylko jakiś desperacki
ruch może nas ocalić. I wtedy zwołałem krisatorów i obwieściłem im,
że abdykuję. I choćbym żył jeszcze dziesięć tysięcy lat, nigdy nie
zapomnę tego wyrazu absolutnego zdumienia na ich twarzach, gdy
usłyszeli moje słowa.
Syluisa zmarszczyła brwi. Jakby jej słoneczną twarz nagle prze-
słoniła chmura.
- Wybieg taktyczny? - powtórzyła. - Nie rozumiem.
Wziąłem głęboki wdech. Nigdy dotąd nie mówiłem o tym z ni-
kim otwarcie. Ani z Polarką, ani z nikim innym. Ale przed Syluisą
nie zdołałbym niczego ukryć.
Zdawało mi się, że sprawy w Królestwie idą źle, że straciliśmyz oczu
nasz cel, że zagubiliśmy się, po to, by Królestwo znów odnalazło właści-
wądrogę, musiałem potrząsnąć ludem, wstrząsnąć nim do głębi.
- Właściwą drogę?
- Mówię o Gwieździe Romów.
- Och, Jakubie.
Usłyszałem w jej głosie i smutek, i miłość, ale też jakby ton
wyższości, tak, wyższości.
-Gdzie sąRomowie z Gwiazdy Romów? -zawołałem. -Chcemy
wrócić do naszego prawdziwego świata, czy też już na zawsze mamy
być wygnańcami? Czy w ogóle nas to jeszcze obchodzi? Jedyne Praw-
dziwe Miejsce, Syluiso! Czy te słowa znaczą cokolwiek dla ciebie?
Jej aura rozjarzyła się znowu i nie mogłem dostrzec jej twarzy.
- Tłuści i zadowoleni z siebie, bogaci i osiadli: tym właśnie się
stajemy. Pilotujemy nasze statki, służymy gaje, łasimy się do Impe-
rium. Nie może tak być dalej. Jeśli raz stracimy z oczu to, co na-
prawdę ważne, stracimy swoją tożsamość. Nie będziemy lepsi niż
gaje. Czy tego właśnie chcesz? Ty może tak. Masz piękne włosy
gajo i taką samą wąską kibić - mój gniew na nią wybuchł gwałtow-
nie i wciąż się wzmagał. - Nie rozumiesz? Widziałem, jak mój lud
zbacza z drogi, a ja, ich król, wiodłem ich ku katastrofie.
Nagły podmuch wiatru smagnął śnieżne pustkowie i pchnął na nas
biały pył. Płatki przeleciały przez nią, ale nie zwróciła na to uwagi.
- A abdykacja, Jakubie? - spytała cicho. - W czym to może po-
móc?
- Potrzebują mnie - odpowiedziałem. - Już wysłali posłańca, aby
nakłonił mnie do powrotu. Uczynią więcej. Będą mnie błagać. Spytają
o moje warunki, a ja im je podam i nie będą mieli wyboru. I będę znów
królem, Syluiso. Ale wtedy będą musieli pójść za mną, gdziekolwiek
ich powiodę. A ja powiodę, ich ku Gwieździe Romów.
- Och, Jakubie - powtórzyła znowu.
Aura wokół niej rozjarzyła się jak jądro gwiazdy i w ogóle już
nie mogłem dostrzec jej postaci, słyszałem tylko głos. Czyżby pła-
kała wewnątrz tej energetycznej sfery?
Nie. To był śmiech.
Dziwka bez uczuć! Nienawiść, którą poczułem, miała moc wy-
starczaj ącą, by pchnąć całą flotę statków z j ednego krańca Galaktyki
na drugi.

3
Czasami, kiedy byłem sam, czułem obecność cygańskich królów
z zamierzchłych stuleci. Wszyscy oni znajdowali drogę do mo-
jej duszy. Był tam Chavula - ten mały mężczyzna o ostrych rysach,
który zmusił gaje, aby pozwolili nam załadować się na ich statki. Był
Ilika o ognistej rudej brodzie, który pokazał im, jak dokonuje się
skoku - tej szybkiej przemiany energii umysłu Roma w siłę, która
jest w stanie przerzucić statki poprzez całe lata świetlne. Claude
Varna- wielki odkrywca, ten który odnajdywał światy. Tavelara,
Markko, Mateo, Pavlo Gitano... wszyscy oni przybywali do mnie
i dzielili ze mną swe umysły, pchali mnie naprzód.
Byli też inni, ciemne postacie bezimiennych, tych, którzy zaginęli
w pomroce dziejów, ci ze starego świata - prości wodzowie pośród
ziemskich szlaków, i starsi jeszcze - władcy Atlantydy, a nawet królo-
wie Gwiazdy Romów. W dniu, w którym stałem się Rom baro, wszy-
scy oni do mnie przyszli i nigdy mnie nie opuścili, a ja czułem ich
obecność i byłem im wdzięczny.
A kim byli ci, którzy czaili się we mgle? Nie mogłem ich do-
strzec, ale czułem także ich obecność, tajemniczą i niepojętą.
Chyba nawet wiedziałem, kim mogą być. Są tymi, którzy będą
królami, następcy, władcy nie narodzonej jeszcze przyszłości, kryjący
siew zakamarkach mojej duszy.
Rozumiałem, że będę musiał umrzeć, aby oni mogli się uwolnić
i spełnić swoje przeznaczenie, i wiedza ta rodziła we mnie pewien ból,
ale taka już jest kolej rzeczy. To było słuszne. Dajcie mi szansę wypeł-
nić moje przeznaczenie, przyszli władcy, a wtedy ja da wam szansę
wypełnić wasze.
Syluisa śmiała się ze mnie. Niech się śmieje. Ja wiedziałem, po
co zrzekłem się tronu i miałem zamiar wykonać to, do czego zostałem
zrodzony. Wybrano mnie, bo wizja w mojej duszy była silniejsza niż
w innych, i nawet jeśli oni wszyscy stracili swoją wizję, we mnie ona
wciąż żyła. Błagałem tylko o jedno - abym żył wystarczająco długo.
Tylko o to. I tylko jednej rzeczy się obawiałem - że umrę, nim zdo-
łam zwrócić Gwiazdę Romów memu ludowi. I co z tego, moglibyście
spytać. Jeśli umrę, będę martwy, jakie więc to będzie miało dla mnie
znaczenie? Jeśli zadajecie takie pytanie, to znaczy, że nic nie rozu-
miecie.
Miałem moc, by dokonać to, co musi być dokonane, a jeśli
mając moc nie potrafię zrobić z niej użytku, będzie to marnotraw-
stwem i mój lud przeklnie mnie na wieki. Jeśli po tym życiu jest
kolejne, pogoni za mną ich klątwa, a jeśli nie, to... nieważne. Mu-
szę żyć tak, jakby wszyscy Romowie, którzy się dopiero urodzą,
obserwowali moje poczynania. Każdy mój postępek będzie kiedyś
oceniany.

4
Myślicie może, że zdołałem potem odpocząć po tych wszystkich
odwiedzinach? Wcale nie odpocząłem. Samotnością cieszy-
łem się niezbyt długo.
Następny gość spowodował niejaką kontuzję. Był to bowiem diuk
de Gramont... albo jego doppelganger. Z początku nie miałem pewno-
ści i to właśnie spowodowało ową kontuzję. I zaniepokojenie.
Julien de Gramont jest starym przyjacielem, któremu zresztą
udawało się całe życie stąpać po bardzo cienkiej linie między dwie-
ma nachodzącymi na siebie strefami wpływów: Królestwa Romów
i Imperium, co zresztą świadczyło o jego nieprzeciętnym sprycie.
Julien utrzymywał także, że jest prawowitym pretendentem do tro-
nu antycznego królestwa Francji. Francja była jednym z ważniejszych
krajów na Ziemi, gdzieś około roku tysiąc siedemsetnego albo coś koło
tego. Pozbyła się też dość dawno temu swoich królów, ale to było
akurat w porządku - nie ma nic groźnego i szkodliwego w zgłaszaniu
pretensji do tronu, który już nie istnieje. Nie mogłem tylko nigdy pojąć,
choć Julien wyjaśniał mi to z siedem albo osiem razy, jaki sens ma
ubieganie się o tron królestwa na planecie, która już od dawna nie
istnieje. Mówił, że to ma coś wspólnego zgrandeur igloire czy
glwahr - tak to jakoś wymawiał. Francuski to bardzo dziwny język.
Tak przy okazji, bo nie sądzę, żebyście kiedykolwiek zetknęli się
z tym problemem, ukochana Francja diuka de Gramont była miejscem
nie większym niż średniej wielkości plantacja na nie największych
w końcu światach jak Galagala czy Xamur. Mimo to Francja miała
swoich królów, własny język, prawa, literaturę, historię i całą resztę.
I swego czasu była nawet waszym krajem. Wiem o tym, bo raz tam
wpadłem i to dla ścisłości właśnie gdzieś koło tych czasów, gdy po-
zbywała się króla. Dziwna sprawa z tymi gaje - podzielili swoją
jedynąi do tego malutką planetę na setki jeszcze mniejszych krajów.
Co zresztą dla nas, żyjących między nimi, było wyłącznie źródłem
kłopotów. No, ale to się skończyło już dawno temu.
Przez pierwszych kilka lat na Mulano miałem przy sobie doppel-
gangera diuka de Gramont, który dzielił ze mną moje dobrowolne
wygnanie. Był to jego pożegnalny prezent, który ofiarował mi po mo-
jej abdykacji. Wiedział, że jestem miłośnikiem francuskiej kuchni, a on
na tym polu był nie lada ekspertem. Pomyślał więc, że w miejscu wy-
gnania przyda mi się własny francuski kucharz. Ale doppelgangery
trwają najwyżej niż rok albo dwa, może troszkę dłużej w tak zimnym
klimacie, jaki panuje na Mulano. Potem więdną. Nie można też ich
wskrzesić ponownie. Mój doppelganger Juliena także zniknął w zwy-
kły sposób o przewidzianym czasie, kilka lat temu. Kiedy więc zoba-
czyłem to, co wziąłem za doppelgangera diuka de Gramont, stojące
między mną a kołyszącymi się kłączami lasu, sięgające do listków i pa-
kujące je do ust jakby oceniało ich zalety jako przystawki do obiadu,
w pierwszej chwili nie wiedziałem, jak się zachować.
-Alors, mon vieux! - wrzasnął. - Mes hommages! Comment ca
va? Sacre bleu *, jak tu zimno!
Obrzuciłem go uważnym spojrzeniem i cofnąłem się o krok.
Duchy - rozumiem, doppelgangery - też rozumiem, ale duchy dop-
pelgangerów?
Szorstkim głosem zapytałem więc:
- Skąd się tutaj wziąłeś?
- Ach, czy to jest najmilsze powitanie, na jakie możesz się zdo-
być, mon amil - przemówił do mnie zraniony do głębi, swoim ultra-
francuskim, urażonym tonem. - Całą ponurą wieczność tkwię w opa-
kowaniu kapsuły, żeby dotrzeć w to wstrętne, zapomniane przez Boga
miejsce na krańcach wszelkiego cywilizowanego świata, a ty nie oka-
zujesz najmniejszej radości na mój widok, żadnej przyjemności, żad-
nego ukontentowania. Tak po prostu zapytujesz mnie bez cienia cho-
ciażby życzliwości i uprzejmości, skąd ja się tu wziąłem? Quel type!
Co za człowiek! A gdzie uścisk? Gdzie pocałunek w oba policzki?
Uniósł z desperacją ręce w górę i wymachując nimi, zasypał mnie
potokiem francuskich słów jak oszalały robot translacyjny:
- Joyeux Noel! Bonne Annee! A ąuelle heure part le prochain
bateau? J'ai le mai de mer! Faiłes venir le garcon! Par ici! Le voici!
IIfautpayer! **
Podskakiwał przy tym jak szaleniec. Po chwili jednak ucichł, jak-
by nagle uszło z niego powietrze i tylko ze smutkiem wpatrywał się
jak wydychana przez niego para zamienia się w sopelki lodu.
- Więc nie jesteś ani trochę ucieszony, że mnie widzisz? - zapytał
wreszcie cicho.
* Alors... (franc). - Cześć, staruszku! Wyrazy szacunku! Co słychać?
Do diabła (przyp. red.)
** Joyeux... (franc ). - Wesołych Świąt! Szczęśliwego Nowego Roku!
O której odpływa następny statek? Cierpię na chorobę morską! Proszę zawołać
kelnera' Tędy! Oto on! Trzeba zapłacić (przyp. red.).
Przyglądałem mu się uważnie. Doppelgangery czasami są przy
samych krawędziach lekko przezroczyste. Ten nie był. Ten w ogóle
nie wyglądał na doppelgangera. Miał przeszywające, bystre spojrze-
nie Juliena i jego eleganckie ruchy. Jego małe czarne wąsiki i malutka
bródka były równo przystrzyżone, tak że nawet jeden włosek nie
śmiał wystawać z szeregu, co także było typowe dla Juliena. Doppel-
gangery bardzo szybko zatracają takie drobne szczegóły - entropia
jest nieubłagana i ich struktura zaczyna się rozmywać.
- A więc to ty naprawdę ty?
- Oui - odparł. - To ja, naprawdę ja.
- Prawdziwy Julien?
- Sacre bleu! Nom d'un chien! Do cholery! Prawdziwy, praw-
dziwy, prawdziwy! Co się z tobą dzieje, mon amii Gdzie jest twój
mózg? Czy to przez ten mróz...
- To przez tego doppelgangera, którego mi podarowałeś - prze-
rwałem mu. - Zastanawiałem się, w jaki sposób mógł się znów pojawić.
- Ach, doppelganger! Doppelganger, mon vieux...
~ Uwiądł już dość dawno temu, więc gdy go znowu zobaczyłem,
kiedy, jak sądziłem znowu go zobaczyłem...
- Oui. Bien sur.
- Skąd mogłem wiedzieć? Doppelganger wraca już po swoim
uwiądzie? To przecież niemożliwe. Myślałem, że to jakaś sztuczka.
Może jakiś sprytny zabójca! Na włochatą dupę diabła, człowieku!
A co ty byś pomyślał?
- A co myślisz teraz?
Jeszcze raz uważnie mu się przyjrzałem.
Gdy milczałem przez dłuższą chwilę, znowu wyraźnie posmut-
niał. Potem zaczął ponownie wymachiwać rękami i potrząsać głową
na swój zwykły chaotyczny sposób.
- Do licha, drogi przyjacielu! Mój mały Cyganku, ukochany Romie.
Mój drogi Mirlifiche, szanowny Cascarrot. To ja! Prawdziwy Julien! Nie
jestem doppelgangerem, ani zabójcą. Jestem jak najbardziej twoim Julie-
nem de Gramont. Uwierzyłeś wreszcie? No, powiedz coś, cygański królu!
Tak, oczywiście. Jak mogłem wątpić? On był nie do podrobienia.
Żaden doppelganger nie mógł okazywać tak silnych uczuć i pasji.
Poczułem zakłopotanie.
Poczułem skruchę.
I przede wszystkim poczułem się jak ostatni głupiec.
Wzięcie kogoś za jego doppelgangera nie jest może śmiertelną
urazą, ale z pewnością nie jest też miłe, a wyrządzenie tego biednemu
Julienowi de Gramont, z jego królewskimi roszczeniami i gorącym
galijskim temperamentem...
Cóż było robić, przeprosiłem go jak najgoręcej, chociaż twierdził,
że to tylko drobne nieporozumienie, i zaprosiłem go do igloo, gdzie
postawiłem przed nim wielką czarę pełną gorącej kawy. Była to praw-
dziwa antyczna romska kawa - czarna jak diabeł, gorąca jak piekło,
słodka jak miłość. Po chwili też nasze drobne nieporozumienie zostało
całkowicie zapomniane.
Julien przyniósł mi sporo podarków. Całe dwie kieszenie podprze-
strzenne. A teraz właśnie wydobywał je z innego wymiaru i dumnie
układał na podłodze igloo. Stary, kochany Julien, wciąż dbał o mój
żołądek.
- Homard en civet, homar w szczypiorkowym sosie - zaanonso-
wał, wydobywając jedną z tych zmyślnych puszek, która sama po-
trafiła podgrzać posiłek prawie natychmiast po wciśnięciu znajdują-
cego się na niej guzika.
- Carre d'agneau róti au poivre vert. Fricassee depoulet au vi-
naigre de vin. Pommes purees. Filets mignons de veau au citron.
Wszystko podpisane, mon ami. Wszystko oryginalne, francuskie. To
nie są te groteskowe dania pastuchów z Galgali, nie ta ohydna owsian-
ka z Kalimaka, ani te trzęsące się galaretowate potworności z Megalo
Kastro. O tutaj! I tutaj! Lubisz nerki? Lubisz słodkie pieczywo? Fri-
cassee de rognons et de ris de veau awcfeuilles d'epinards. Eh, mon
frere? CoquiU.es Saint-Jacąues? Pdte de fruits de mer en croute?
Bouillabaisse marseillaise? Przywiozłem ci wszystko.
- Julien, rozpieszczasz mnie.
- Przywiozłem dość, żebyś się odżywiał jak istota ludzka przez
dwa, albo nawet trzy lata. Przynajmniej tyle mogę dla ciebie zrobić
na tym dzikim odludziu. Dwa lata dobrego francuskiego jedzenia -
spojrzał na mnie bystro. - A jak długo jeszcze zamierzasz tu być,
mon cherl Dwa lata? Trzy, cztery?
- Czy właśnie po to tu przyjechałeś, by zadać to pytanie?
Na policzki Juliena wypełzł rumieniec.
- Martwię się o ciebie. Już tak dawno temu opuściłeś cywilizo-
wane światy. Smutek mnie ogarnia. Smutek też panuje pośród two-
ich ludzi. Jesteś osobistością wielkiej wagi Jakubie. - Czasami miał
kłopoty z idiomami.
- My Romowie - odpowiedziałem mu - mówiąc, że ktoś jest
osobą wielkiej wagi, mamy na myśli jego okrągłe kształty. Czyli je-
stem człowiekiem z wielkim brzuchem?
Spojrzałem na puszki zawalające igloo. Julien już wyładował co
najmniej sto, a drugie tyle tkwiło jeszcze zapewne w jego podprze-
strzennych kieszeniach. Poklepałem się po brzuchu, który w rzeczy
samej ostatnimi laty zdołał nabrać prawdziwie królewskich rozmiarów.
- Julien, więc dlatego przywiozłeś tu to wszystko? Żebym stał
się człowiekiem jeszcze większej wagi?
- Jakubie, wzywają cię światy. - Jego śmieszny francuski akcent
nagle gdzieś się zapodział. Mówił teraz najczystszym imperialnym. -
Panuje tam chaos, bo brak jest króla. Statki błąkają się po bezdrożach,
nasiliło się piractwo, spory między znaczącymi ludźmi pozostająnie
rozstrzygnięte. Twój lud cię potrzebuje. Nawet Imperium cię potrze-
buje. Czy zdajesz sobie z tego sprawę?
- Julien, nie obraź się, ale chciałbym wiedzieć, kto cię tu przysłał.
Zmieszał się wyraźnie. Nerwowo skubał bródkę. Przekładał pusz-
ki, przyglądał się nalepkom...
Moje pytanie wciąż wisiało w próżni między nami
- Co masz na myśli mówiąc, że ktoś mnie tu przysłał? - spytał
wreszcie.
- To chyba nie jest takie skomplikowane pytanie?
- Przyjechałem tutaj, bo jesteś potrzebny. Brakuje ciebie.
- Nie chowaj się za formą bezosobową. Komu jestem potrzeb-
ny? Kto twierdzi, że mnie brakuje? Kto ci zapłacił, żebyś gniótł się
w kapsule i przyleciał tutaj pogadać ze mną?
Odpowiedział po dłuższej chwili i dość ponuro:
- To był Periandros.
- Aha. Co za niespodzianka.
- Jeśli wiedziałeś, to po co pytasz?
- Żeby sprawdzić, co mi odpowiesz.
- Jakubie!
- Już dobrze. Więc wysłał cię Periandros. Czy to znaczy, że na-
stępny przybędzie tu człowiek Narii?
Zmarszczył brwi.
- Co masz na myśli?
- Mam na myśli trzech lordów Imperium. Człowiek Sunteila był
tu zaledwie parę dni temu. Teraz ty przemawiasz w imieniu Perian-
drosa. Mogę więc chyba przypuszczać, że numer trzeci także zechce
się ze mną skontaktować? A może też arcykapłan albo nawet, niech
Bóg wybaczy, sam Imperator? Jeśli Imperator wciąż jeszcze żyje?
- Imperator wciąż żyje - potwierdził Julien. - A o co chodzi z tym
posłem Sunteila?
- Przysłał tu młodego Roma o imieniu Chorian.
- Znam Choriana. Bardzo młody, ale bardzo zdolny, i bardzo pod-
stępny, jak wszyscy Romowie.
- Naprawdę myślisz, że jesteśmy podstępni?
- I czym to martwi się Sunteil? - spytał Julien, nie zwracając
uwagi na mój sarkazm.
- Tym, że abdykowałem tylko po to, by się przyczaić, że wrócę
do Imperium, gdy będę najmniej oczekiwany, i narobię jeszcze wię-
cej kłopotów.
Twarz Juliena rozjaśniła się uśmiechem.
- Bo też po to właśnie abdykowałeś. A pytanie, jakie zadaje so-
bie Sunteil, dotyczy raczej tego, co tak naprawdę planujesz, i jak moż-
na cię przekonać, byś zaniechał swojej gry.
Nie skomentowałem jego słów, ale chyba na to nie liczył. Przy-
patrywał mi się tylko przez chwilę, a jego brwi drgnęły niemal nie-
zauważalnie. Potem zaczął bez słowa wędrować po igloo, podnosząc
to ten, to inny przedmiot, dotykając najdroższych mi rzeczy doświad-
czonymi ruchami handlarza antyków, co zresztą było jednym z zawo-
dów, którym niegdyś się trudnił. Nie protestowałem. To nie mogło
niczemu zaszkodzić. Pogładził jasnożółte, jedwabne diklo - romski
szal, który ktoś kiedyś nosił na zaginionych, i zapomnianych ziemiach
Bułgarii piętnaście wieków temu. Dotknął welonu La Chungi. Po-
trząsnął rytmicznie kilka razy starożytnym tamburinem, a potem opa-
rł dłonie delikatnym ruchem na lavucie - cygańskich skrzypcach -
przekazywanych z pokolenia na pokolenie, jak zresztą wszystkie te
rzeczy, i pamiętającej jeszcze czasy, gdy istniała Ziemia.
- Mogę? - spytał.
- Proszę.
Wpasował skrzypce pod brodę, przez moment stroił pudło, po
czym sięgnął po smyczek, i spowodował, że stary instrument roze-
śmiał się, potem załkał, a wreszcie wydał z siebie pieśń. I to wszystko
w ośmiu, dziewięciu taktach. Spojrzał na mnie z tryumfem, a oczy go-
rzały mu niezwykłym blaskiem.
- Grasz jak Rom - powiedziałem.
Wzruszył ramionami, lekceważąc swoje umiejętności.
- Prawisz pochlebstwa jak Rom.
- Gdzie się tego nauczyłeś?
Zagrał jeszcze dwa takty.
- Wiele lat temu, na Sidri Akrak. Był tam stary Rom. Nazywał się
Bicazului, Cygan. Grywał na targowisku przed pałacem hierarchy i Pe-
6 - Czas trzeciego wiatru
riandros wysłał nawet jednego ze swych falangistów, aby zaprosił go
do środka. Przez następne półtora roku ten Bicazului był muzykiem
nadwornym. Grał na lavucie, na pandero, na cytrze, na wszystkim.
Poprosiłem go, żeby nauczył mnie kilku starych melodii.
- Och, Julien, czasami muszą sam siebie przekonywać, że nie
jesteś Romem.
- Czasami ja muszą robić to samo - roześmiał się.
-1 co się stało z tym twoim Bicazului? Jak myślisz, gdzie jest
teraz?
- To działo się tak dawno temu. — Julien znów powrócił do swo-
ich gwałtownych gestów. - A on był bardzo stary.
Odłożył instrument, podszedł do okna i zapatrzył się w widok,
na zewnątrz. Żółte słońce wisiało już nisko nad horyzontem, chmury
gęstniały... nadciągała burza śnieżna. Macki drzew poruszały sią j
wolniej niż zazwyczaj. Po chwili milczenia odwrócił się do mnie.
- Jakubie, podoba cię się tutaj?
- Dla mnie tu jest pięknie. I tak spokojnie.
- Yraiment? Naprawdę?
- Tak. Vraiment. Tutaj naprawdę jest spokój.
- Dziwne miejsce, by w nim spędzać jesień życia. Te pola lodo-
we, zaspy śnieżne...
-1 spokój. Nie zapominaj o spokoju. Co znaczy trochę śniegu,
skoro mam tu taką ciszę i spokój?
- A te ruchome zielone odrosty? Co to jest? - W jego głosie
brzmiało obrzydzenie. - Les tentacules terribles. Les poulpes terre-
stres, macki, ośmiornice podziemne? - Wzdrygnął się starannie wy-
pracowanym, eleganckim ruchem.
- To są drzewa - powiedziałem.
- Drzewa?
- Owszem, drzewa.
- Aha. Czy one też wydają ci się piękne?
- To jest mój dom.
- Ach. Oui, oui. Wybacz, przyjacielu.
Stanąłem przy oknie obok niego. Wciąż miałem w uszach dźwię-
ki, jakie wydobył ze skrzypiec, wciąż też słyszałem swoje ostatnie
słowa, powracające do mnie echem. „To jest mój dom, to jest mój
dom".
Przez moment chciałem mu zaproponować wyj ście na zewnątrz,
by pokazać mu świecącą tak wyraźnie na tutejszym niebie czerwoną
Gwiazdę Romów.
Julien, powiedziałbym. Skłamałem ci. Mój dom jest tam. Tak
bym mu powiedział. Chociaż, nie. Ten człowiek jest mi drogi, ale
nawet on by tego nie zrozumiał. On jest gajo. Jest gąjo.
Znów powróciła do mnie melodia, którą grał, i jeszcze raz po-
wtórzyłem sobie w myślach: Och, Julien, czasami muszę sam siebie
przekonywać, że nie jesteś Romem.

5
Czuł się najwyraźniej zakłopotany, że tak niechętnie dotąd wyra-
żał się o Mulano, dlatego też później zaproponował krótki spa-
cer, w czasie którego mógłbym pokazać mu piękno tutejszej natury.
Wiedziałem, że miał dość czasu, by rozejrzeć się po okolicy, kiedy
szedł przez las z miejsca, gdzie wyrzuciła go kapsuła - po prostu
teraz starał się jakoś wybrnąć z niezręcznej sytuacji. Wyszliśmy więc
na spacer, i pokazałem mu z bliska drzewa, spływające z gór lodo-
we jęzory, posępne kły odległych gór, którym już zdążyłem nadać
nazwy.
- Masz rację - powiedział wreszcie. - To miejsce jest na swój
sposób bardzo piękne.
- Na swój sposób... taa.
- Mówię szczerze.
- Wiem, Julien.
- Mój drogi przyjacielu. Chodźmy. Myślę, że nadszedł już czas
na obiad.
Weszliśmy do środka.
Julien długo przeglądał swoje puszki, aż wreszcie wybrał jedną
i wcisnął kciukiem znajdujący się na niej przycisk. Wnętrze puszki
rozgrzało się błyskawicznie, Julien zaś sięgnął do kieszeni podprze-
strzennej i dobył z niej butelkę czerwonego wina, którą też natych-
miast odkorkował.
- Le dejeuner, obiad - obwieścił. - Cassoulet a la manierę de
Languedoc, zapiekanka po langwedocku. To było długie, mroźne
przedpołudnie, ale potrawka postawi mnie na nogi. Podać chleb?
Znów pochylił się nad kieszenią i wydobył z niej bagietkę, która
wyglądała tak, jakby była upieczona najwyżej trzy godziny temu w Pa-
ryżu. Przez moment przygotowywanie posiłku całkowicie pochłonę-
ło jego uwagę.
Ale tylko przez moment. Po chwili powrócił do naszej rozmowy
tak, jakby w ogóle nie było tej dłuższej przerwy.
- Nie wierzą, aby Sunteil obawiał się twojego powrotu. Myślę,
że to raczej twoja nieobecność go trwoży.
- Polarka też tak uważa.
- Polarka? On też tu zawitał?
- Jego duch. I wciąż tu jest. Może nawet teraz, gdy sobie tak
spokojnie jesz, stoi ci za plecami.
Na chwilę zamilkłem, przełykając smakowity kęs i popijając go
kilkoma łykami wina. Przełykałem dość głośno, by w pełni pokazać, j
jak bardzo je doceniam.
- Julien, to jest naprawdę wspaniałe. Gdybym miał być gąjo '
w następnym życiu, chciałbym być Francuzem, żyć we Francji i jeść
takie rzeczy trzy razy dziennie.
- Cygański król czyni mi wielki zaszczyt swymi pochwałami.
- Były cygański król.
- Zachowujesz tytuł aż do śmierci... albo dopóki sąd Wielkiego
Krisu nie pozbawi cię go formalnie. Twoja abdykacja wedle rom-
skiego prawa nic nie znaczy. O czym zresztą doskonale wiesz.
- Czy jesteś tak samo dobrym prawnikiem jak kucharzem? -
spytałem.
- Jak wiesz, Jakubie, sprawa twojej sukcesji jest dla mnie nie-
zwykle ważna. Można rzec, że jest mojąpasją, moją wielką obsesją.
- Myślałem, że twój ą pasją jest jedzenie - odparłem, może zbyt
ostro. - A twoje obsesje dotąd zawsze miały coś wspólnego z kobie-
tami.
- Nie drwij ze mnie.
Tym razem go dotknąłem. Było mi przykro i powiedziałem mu
to. Miał może trochę wad, ale bądź co bądź był moim starym przyja-
cielem i drogą mi osobą.
-Nikt nie rozumie tej abdykacji-kontynuował po dłuższej chwi-
li. - Widzą to jako zdradę wszystkiego, co przyświecało ci podczas
twego długiego i honorowego życia.
Mógłbym łatwo się wytłumaczyć. Czy on naprawdę myślał, czy
ktokolwiek naprawdę myślał, że odszedłem bez żadnej istotnej przy-
czyny? Że po prostu odrzuciłem koronę dla zabawy? Przyznam się
wam, że na Mulano bywały noce, kiedy budziłem się mokry od potu
i przerażony moim własnym idiotycznym wyborem. Ale jednak przez
większość czasu byłem pewny, że nie był to błąd, i nie chciałem też
aby oni wszyscy, wielcy Lordowie Imperium i najważniejsi spośród
nas, tak myśleli. Czy naprawdę mogli wierzyć, że byłem aż tak lekko-
myślny, taki kapryśny, taki nieodpowiedzialny? Ja? Mów więc, Jaku-
bie! Wytłumacz swoje postępowanie! Broń się! Teraz jest właściwy
moment.
Ale wciąż jeszcze brzmiał mi w uszach śmiech Syluisy. Przypo-
mniałem też sobie po raz kolejny, że Julien, mój stary i oddany przy-
jaciel, jest gajo, jest uchem cesarza, i jest opłacany bezpośrednio
przez lorda Periandrosa. Dlatego też powiedziałem tylko:
- Zbyt długo dzierżona władza traci moc. Sam wiesz, co się dzie-
je, gdy zbyt długo trzymasz otwartą butelkę szampana.
- Ale nie wierzę, by to właśnie stało się z tobą, mon ami.
- Jak długo byłem królem? Czterdzieści lat? Pięćdziesiąt? Wy-
starczy.
- Więc co zamierzasz? Siedzieć tutaj, na tej kupie lodu i śniegu,
wybacz, ale nie mogę jednak polubić tego miejsca, i patrzeć na te
niesympatyczne zielone powyginane łodygi? I tak do końca życia?
I nic poza tym?
- Do końca życia? No, tego jeszcze nie wiem. Ale ostatnio to właśnie
robiłem, i j estem szczęśliwy nadal mogąc to robić. I zostanę tu, póki nie
przestanie mi to sprawiać przyjemności, a jeśli przestanie...
- Tego właśnie nie mogę pojąć. Moment znudzenia, urażona
duma i rzucasz wszystko?
- Pozwól, Julien. Wiem, co robię.
- Wiesz?
- Wiem, że skończyłem z królowaniem. Czy to ci nie wystar-
cza? Do cholery, Julien, pozwól, bym sam decydował o własnych
sprawach!
Odepchnąłem ze złością talerz i wyszedłem na dwór. Patrzyłem
na kołyszące się delikatnymi ruchami zielone kłącza i wsłuchiwałem
się w swój własny ciężki oddech. Posłałem w myślach pozdrowienia
wątrobie, trzustce, jelitom: halo, jesteście tam, moi starzy przyjaciele?
A moje organy wewnętrzne przyjaźnie odpowiedziały: halo, a ty czy
tam jesteś? Znaliśmy się i rozumieliśmy tak dobrze. Podziwiałem je,
a one też mnie szanowały. Łączyła nas dobra wspólna przeszłość, i je-
śli żadne z nas nie popełni błędu, czeka nas jeszcze co najmniej dwie-
ście wspólnych lat. Może nawet więcej. Pomyślałem o tym, i zaraz
poczułem się lepiej. Pomyślałem też o dzisiejszym posiłku, o winie,
o śniegu, który nagle zaczął zasypywać mnie swymi wirującymi na
wietrze płatkami. Nie chciałem tylko myśleć o jednej rzeczy - o po-
nownym byciu królem. Nie chciałem tego. Właśnie to wyjątkowe uczu-
cie, że nie posiadam władzy, dawało mi ostatnio energię i szczęście.
W moim umyśle pojawiły się nagle przepięknie wyuzdane my-
śli, które nie miały nic wspólnego z tym, co mówił Julien. Patrząc na
zielone, wijące się wokół kłącza, odczułem dziwne mrowienie we-
wnątrz ciała. Mógłbym tam pójść, pomyślałem, i położyć się nagi
między nimi, a one pieściłyby mnie jak kochanka. Wyobraziłem so-
bie setki tych kłączy, jak dotykając mojego ciała, przesuwają się po
wszystkich jego czułych miejscach, wiedząc doskonale, co sprawia
mi największą przyjemność. Ssących, trącających, łaskoczących,
oplatających. O, tak! Tak, tak dobrze. Bardzo dobrze! Zacząłem dry-
fować w tę erotyczno-botaniczną fantazję, w to dziwaczne pożąda-
nie. Cudowne potrawy w żołądku i wyborne wino, które uderzyło do
głowy, już sprawiły, że czułem się wspaniale, a teraz także lędźwie
zaczęły dostarczać mi rozkosznych bodźców. Mimo wieku wciąż
byłem w stanie reagować na nowe doznania. Zwróćcie na to uwagę,
wy wszyscy! Uczcie się! Sądzicie, że na starość ogień przygasa? Nie.
Nawet na tym chłodnym świecie. W najmniejszym stopniu. Nigdy.
Julien stanął za moimi plecami i jego głos brutalnie wdarł się
w moje marzenia.
- Jakubie, a twój lud? Pozostawisz ich już na zawsze bez króla?
Pozwolisz na unicestwienie gildii pilotów?
Wizja orgazmu z udziałem roślin prysła jak przekłuty balonik i by-
łem wściekły na Juliena, że to zrobił. Powinien wiedzieć. To był mo-
ment zamyślenia, uświęcona chwila, podróż do wnętrza własnej jaźni,
a on bezmyślnie to zniszczył i on mienił się Francuzem?
Ale powstrzymałem wybuch gniewu. Powstrzymałem go przez
wzgląd na naszą starą przyjaźń. Zamiast mu nawymyślać, odezwałem
się tylko ponuro:
- Krisatorzy wiedzą, co należy czynić. Jeśli chcą nowego króla, i
mogą obwieścić, że tron jest pusty i wybrać kogoś. Romowie mogą,i
też doskonale poradzić sobie bez króla, nie tylko przez pięć lat, lecą \
i przez pięćdziesiąt, czy pięćset. Francuzi jakoś sobie radzili, praw-t'
da? Dobre trzynaście wieków.
-1 już ich nie ma - wtrącił cicho Julien.
- Co masz na myśli?
- Nie ma nas. Nie istniejemy. Została po nas pamięć, przepisy
kulinarne i piekielnie trudny język, który mało kto rozumie. Czy tego
też chcesz dla swego ludu, Jakubie?
- My jesteśmy Romami. Istnieliśmy zanim pojawili się Francu-
zi, Anglicy, Niemcy czy jakiekolwiek z milionów plemion Ziemi i po-
zostaniemy Romami, z królem czy bez niego.
Sięgnąłem po wino i pociągnąłem tęgi łyk. Na moment zapadła
cisza. Było wspaniałe i kiedy mój gniew nieco osłabł, nie omieszka-
łem powiedzieć o tym Julienowi. Może i Francuzi są wymarłą rasą,
ale ktoś jednak wciąż wie, jak zrobić prawdziwe Bordeaux.
- Dlaczego więc lord Periandros wysłał cię do mnie? - spyta-
łem w końcu.
- Imperator jest stary i słaby.
- To nie jest zaskakująca wiadomość.
- Ale teraz koniec jest naprawdę blisko. Rok, góra dwa, ale nie
dłużej.
-1 co z tego? Po prostu Romowie nie będąjedynymi, przed któ-
rymi stoi problem elekcji.
- Jakubie, sprawa jest poważna. Jest trzech Wysokich Lordów,
a Imperator nie wskazał żadnego z nich.
- Wiem. Niech więc ciągną słomki.
- Mają wielkie wpływy i są bardzo zdeterminowani. Jeśli Impera-
tor umrze, nie wskazując następcy, może wybuchnąć wojna o tron.
- Nie - zaprzeczyłem gwałtownie potrząsając głową. - To jest
absolutnie niewyobrażalne. Myślisz, że to średniowiecze?
- Myślę, że to rok trzy tysiące sto dziewięćdziesiąty piąty. Jaku-
bie, chodzi o Imperium składające się z setek planet, a od czasów Rzymu
i Bizancjum w ludzkich duszach, o ile wiem, nie zaszła żadna poważna
zmiana. Periandros nie będzie siedział bezczynnie i patrzył, jak Sunteil
przejmuje tron, ani też Naria nie ustąpi dobrowolnie miejsca Perian-
drosowi, ani też...
- Julien, nie będzie już więcej wojen. Ludzkość się zmieniła.
Sprawiły to podróże międzygwiezdne.
- Tak sądzisz?
- Wojna jest staromodna i niepotrzebna - powiedziałem z opty-
mizmem. - Jak wyrostek robaczkowy, albo mały palec u nogi. Jesz-
cze pięćset lat, i nikt nie będzie się rodził z wyrostkiem robaczkowym.
A jeszcze z tysiąc lat, i prawdopodobnie nie będzie także małych pal-
ców u nóg. Wojny to już przeszłość. Wiesz o tym równie dobrze jak
ja. W czasach Imperium Galaktycznego stanowią już tylko anachro-
nizm.
Sam się rozgrzałem tą ognistą retoryką. W moim wieku to niebez-
pieczne, ale gnałem dalej.
-Nie było żadnej poważnej wojny od... sam nie wiem, odkąd. Od
setek lat, tysiąca może. Od czasu zniszczenia Ziemi wraz z całym śmiet-
nikiem irracjonalnych zwyczajów, jakie tam panowały.
Ogarnął mnie niezwykły zapał.
- Wojny są nie do pomyślenia w dzisiejszym galaktycznym spo-
łeczeństwie! Nie tylko nie do pomyślenia, one są niemożliwe ze
względu na logistykę!
- Nie bądź tego taki pewien.
- Och, Julien, dlaczego jesteś takim pesymistą?
- Tylko realistą, mon ami.
W jego oczach dostrzegłem nagle dziwny smutek, powiedziałbym
nawet, że niezwykle dziwny jak na niego. Najwyraźniej bardzo się
tym wszystkim przejmował. Oczywiście ja też się przejmowałem, ale
nie aż tak. W końcu od pięciu lat byłem jako outsider. Czyżbym utracił
kontakt z rzeczywistymi wydarzeniami? Nie. Na pewno nie.
- Łatwo jest wyciągnąć z lamusa pomysł, że wojna rozwiązuje
wiele spraw - powiedział. - Najwyżej go trochę zmodyfikują. Bę-
dzie to wojna międzygwiezdna, ale równie krwawa i niszczycielska,
jak niegdyś.
To nonsens, pomyślałem. Roześmiałem mu się prosto w nos.
Julien, porzuć te mroczne ponure, apokaliptyczne fantazje. Zasrane
strachy. Wojna? Między gwiazdami? Jeśli tak wpływa na niego wino,
może powinien przejść na wodę. Zaczynał mnie trochę złościć.
- Daj spokój - mruknąłem. - Jestem już za stary, żeby mnie w ten
sposób straszyć.
- Zazdroszczę ci, bo ja jestem okropnie przerażony.
- Czym? - wrzasnąłem.
Zachował spokój. Śmiertelny spokój.
- Powstaje zbyt wielka próżnia, brakuje jasno wskazanego na-
stępcy, a próżnia może zrodzić rozłam, przyjacielu. Im większa próż-
nia, tym większy będzie potem rozłam.
Z tym ciężko było dyskutować. Pociągnął prostą linię od polity-
ki do fizyki. A z fizyką nigdy nie dyskutuję...
- Rozładująto jakoś - zapewniłem go, ciszej jednak, i bez poprzed-
niego przekonania. Zdaje mi się, że teraz sam zaraziłem się poczuciem
niepewności jutra. - Dogadają się. Opracują jakiś racjonalny podział
władzy. Może nawet podział Imperium, kto wie? Czy to taki zły pomysł?
- A mamy do czynienia nie z jedną próżnią, lecz z dwiema -
Julien mówił tak, jakby w ogóle nie słyszał moich słów. - Nie ma też
Króla Romów.
- Julien, nie zaczynaj znowu.
- Słuchaj, Jakubie. Co byś powiedział, gdybym ci zapropono-
wał - odkładając na razie na bok kwestię twojego powrotu na tron -
abyś wrócił do Imperium i zażądał audiencji u Imperatora? On cię
przyjmie, czy jesteś królem czy nie, a wtedy mógłbyś mu wyjaśnić
naturę kryzysu.
Teraz zrozumiałem jego prawdziwą grę i nie podobała mi się.
-1 wspomniał imię Periandrosa jako potencjalnego następcy?
Julien wzruszył ramionami.
- Sądzisz, że jestem aż tak niezręcznym dyplomatą, by ci to pro-
ponować?
- Ale jesteś zwolennikiem Periandrosa, prawda?
- Jestem zwolennikiem stabilności. Należę do kręgu Periandro-
sa, ale mimo to wolałbym widzieć na tronie Sunteila albo Narię niż
oglądać Imperium rozdarte przez wojnę domową. Chodzi mi o to,
żeby w ogóle był jakiś następca. I ty możesz tu pomóc. Nikt inny nie
ośmieli się rozmawiać z Imperatorem o takich sprawach.
- Julien, przecież abdykowałem.
- Bez ciebie brakuje tam równowagi.
- Polarka powiedział to samo, i mniej więcej tymi samymi słowa-
mi, a właściwie nawet nie Polarka, lecz jego duch. Niech sobie brakuje
równowagi. Mam w dupie równowagę.
-Jakubie...
- W dupie, powtarzam!
- Ale możliwość wojny...
Zamachałem niecierpliwie ręką, jakby jego słowa były natrętny-
mi owadami.
- Jakubie, zechciej to rozważyć. Ryzyko, jakie wiąże się z nie-
stabilnością. ..
- Nie - uciąłem krótko. - Starczy.
Milczeliśmy długą chwilę.
- Jak nazywa się ta rzecz, którą jedliśmy ostatnio? - zapytałem
po jakimś czasie.
- Cassoulet, mon ami - odpowiedział z westchnieniem.
-A jak to się robi?
Zawsze można zagadać Francuza, pytając go o przepis kulinarny.
-To jest kiełbaska z czosnkiem, pierś jagnięcia, i kotlet wieprzo-
wy. Do tego dodaje się białą fasolę i...
- Jest wspaniały - powiedziałem. - Absolutnie wspaniały. We-
zmę chyba jeszcze trochę.

6
Zapadła noc. Siedzieliśmy w milczeniu. To przywilej starych przy-
jaciół - móc siedzieć razem w milczeniu, i nie czuć skrępowa-
nia. Śnieg wciąż wściekle bił w okno. Potem burza powoli zaczęła
się oddalać, a niebo rozpogadzać. Gwiazdy przebiły się przez rzed-
niejącą zaporę chmur i zabłysły jasno na tle głębokiej czerni nocy,
jaką można podziwiać tylko na nie zamieszkanych światach.
Czułem sytość w brzuchu, a na ramionach ciężar całego Wszech-
świata. Co za olbrzymi, niewyobrażalny mechanizm: miliardy gwiazd
podążających swymi świetlistymi szlakami i krążące wokół nich try-
liony światów, a to wszystko obraca się wokół nie znanej nam osi.
Wszystko połączone ze sobą, splecione niewidzialnymi nićmi, nie-
zrozumiałymi siłami, chociaż nam się wydaje, że je rozumiemy.
A potem pomyślałem o tym naszym malutkim zakątku Wszech-
świata, naszej kropce na jego mapie, tych kilku setkach światów w jed-
nej tylko Galaktyce... Galaktyce, która wydaje się nam tak olbrzymia,
gdy przez nią podróżujemy, ale która jest tylko maleńkim ściegiem
w gigantycznej tkaninie. Światy ludzkości, gaje i Romów, Królestwo
i Imperium. Wszystkie nasze zawiłe walkii intrygi. ..jak maleńkie były
wobec ogromu przestrzeni. Były maleńkie, to prawda, ale nie nieistot-
ne. Bo czym byłby Wszechświat, gdyby nie istniał atom, i jeszcze na-
stępny i następny, i każdy z nich równie ważny w olbrzymiej struktu-
rze wszechrzeczy. Nie, nie były nieistotne. Nic nie jest nieistotne. Za-
bierz jeden atom z tej budowli, a wszystko może ulec zagładzie.
A więc w tym małym zakątku Wszechświata, który dla nas jest
wszystkim, niedługo będzie potrzebny nowy Imperator. Dobrze wie-
działem, co oznacza taka sytuacja. Widziałem śmierć Czternastego
Imperatora, a jestem też na tyle wiekowy, by pamiętać ostatnie dni
Trzynastego. Przebywanie blisko umierającego Imperatora jest rów-
nie niebezpieczne, jak przebywanie koło umierającej gwiazdy. Gwiaz-
da taka świeci sobie spokojnie przez dziesięć miliardów lat, a potem
nagle jej czas dobiega końca. W jednej chwili dziki taniec gorących
jąder atomowych zamiera i w miejscu, gdzie kiedyś było źródło świa-
tła, zostaje tylko chłodna nicość. Pojawia się próżniai wciąga w swe
wnętrze wszystko, sięgając aż po najdalsze krańce Wszechświata.
Łatwo można zostać zdmuchniętym przez ten podmuch wiatru, kie-
dy stanie mu się na drodze.
(Oczywiście wiem, że w przestrzeni między gwiazdami nie ma
powietrza. Nie bądźcie głupcami, którzy biorą wszystko dosłownie.
Starajcie się pojąć sens tego, o czym mówię.)
A teraz umiera piętnasty, i gigantyczne tornada wkrótce już ude-
rzą, a potem, kiedy ucichnie ich ryk i zapadnie znów martwa cisza,
ktoś zostanie Szesnastym i chwyci Wszechświat w swoje ręce. Sun-
teil, Periandros, Naria... taki mieliśmy wybór. Trzej lordowie Impe-
rium. Żadnych niespodzianek, wszystkich ich dobrze znałem. Byłem
świadkiem tego, jak pojawili się z nicości, i jak rosła ich potęga. Rok
po roku, poprzez subtelne manewry i intrygi, każdy z nich tworzył
swoje prywatne imperium, a teraz pozostał im jeszcze tylko jeden
krok. Każdy z nich czai się do tego niego, wyczekuje, aż nadejdzie
ten moment.
O ile łatwiejszy dla wszystkich byłby ten czas, gdybyśmy za-
wczasu ustanowili w Imperium monarchię dziedziczną. Następca
byłby wówczas wszystkim dobrze znany. Nie musielibyśmy cierpieć
strachu i chaosu interregnum. Ale też z drugiej strony, jest to czas
dla biurokratów, na których barkach tak naprawdę spoczywa cały
system, czas, by wyłonić nowego władcę i opracować nowe sposoby
utrzymywania go pod kontrolą; aby po zmianie władzy wszystko
poszło znów właściwą drogą.
Na pierwszy rzut oka monarchia dziedziczna wydaje się wygod-
niejsza dla wszystkich. Jednak w dłuższej perspektywie jest kata-
strofalna. Historia monarchii dziedzicznych pokazuje nam jasno, że
niczym się one nie różnią od gry w kości. Czasami zdarzy się nawet
pięć czy osiem dobrych rzutów pod rząd, ale to nie może trwać w nie-
skończoność, i prędzej czy później wszystko się spieprzy. Historia
jest usłana rdzewiejącymi wrakami monarchii dynastycznych. To
znaczy historia gaje, bo my, Romowie, zawsze mieliśmy dość roz-
sądku, by polegać tylko na wybieranych przywódcach.
Spośród tych, którzy niedługo mieli sobie skoczyć do gardła,
mnie osobiście najbardziej odpowiadał Sunteil. W tym człowieku
siedział stary diabeł. Paskudny był sam błysk jego oczu. Sunteil po-
chodził z Feniksa w systemie Haj Qaldun, ojczystego świata Choria-
na, świata piaszczystych pustyń i bezlitosnego słonecznego żaru. Jeśli
ten żar Feniksa nie doprowadzi cię do szaleństwa, to z pewnością
musi uczynić cię twardym i przebiegłym. Romowie z Królestwa mają
takie powiedzenie: „Trzykrotnie policz swoje zęby, jeśli całował cię
Feniksjanin". Sunteil był właśnie taki. Mroczny i przebiegły. Ktoś
w moim rodzaju. Niemal mógłby być Romem.
Julien natomiast opowiadał się za Periandrosem. Tego nie mo-
głem zrozumieć. Za tym nudnym, małym księgowym. To zupełnie
nie był człowiek w typie Juliena. Czym Periandros mógł go kupić?
Obiecał mu, że zbuduje dla niego jakąś nową Francję? Że posadzi
go na jej tronie?
Ojczystą planetą Periandrosa jest Sidri Akrak, świat, na którym
kudłate potwory o pyskach rodem z koszmarnych snów biegają
z wrzaskiem po ulicach miast. Potwory z czarnymi kłami i czerwony-
mi mackami, z wyłupiastymi świecącymi oczami wielkości sosjerek,
i z rozgałęzionymi wielkimi rogami, które kończą się jakimiś obrzy-
dliwymi witkami. Ci, którzy odwiedzają Sidri Akrak, a nie byli wcze-
śniej o tym uprzedzeni, często doznają szoku po pierwszym kwadran-
sie pobytu. Ale miejscowi traktująte stwory jak coś normalnego, tak
jak na innych światach traktuje się psy i koty. Bo tacy oni właśnie są.
Mają dusze księgowych. Nic ich nie wzrusza. W ich żyłach nie płynie
gorąca krew, nie mająjaj, a w głowie nie mająnic poza jakimiś kom-
puterowymi łączami. Cholera, jak ja nimi pogardzałem!
A Periandros był najbardziej typowym z typowych Akrakijczy-
ków. Spotykałem roboty, w których było więcej życia w pojedyn-
czych przewodach, niż on miał w całym ciele. Jednak cieszył się ła-
ską Piętnastego Imperatora i został podniesiony z motłochu w peł-
nię blasku tronu. Teraz naprawdę miał duże szansę, by na nim zasiąść.
Sam nie wiem, może taka kreatura jak Periandros najlepiej nadaje
się do rządzenia Imperium gaje? Zdarzali się już wcześniej Impera-
torzy z Akrak, i wcale nie byli najgorsi. Gaje dostają takich wład-
ców, na jakich zasługują.
No i Naria. Najmłodszy z nich. Jego znałem najsłabiej. Rodo-
wity Vietorczyk, o skórze w barwie najgłębszej purpury i ognistych
włosach, spadających kaskadami na ramiona. Jak na mój gust był
zimny i zbyt wyrachowany. Nie zrozumcie mnie źle. Trochę wyra-
chowania nikomu nie zaszkodzi, ale ten jego wewnętrzny chłód to
już zupełnie inna sprawa.
Może byłem do niego uprzedzony ze względu na to, że pocho-
dził z Vietoris. Vietoris - mój ojczysty świat, który nigdy niestety
nie był dla mnie ojczyzną, raczej miejscem, gdzie zdarzyło mi się
urodzić jako niewolnik; miejscem, w którym zostałem odebrany ro-
dzicom i sprzedany, zanim w ogóle zdołałem zrozumieć cokolwiek
o świecie. Dlatego ciężko myśleć mi o Vietoris i o tamtejszych gaje
bez goryczy, chociaż mówi się, że to spokojny i łagodny świat. Lord
Naria z Yietoris może i miał na dnie duszy jakąś uprzejmość i łagod-
ność, ukrytą głębiej niż zakopywano starożytne skarby, ale w jego
zachowaniu nigdy nie zauważyłem nawet śladu którejś z tych cech.
Życzyłem mu złamania karku w czekającym go współzawodnictwie.
Sunteil, Periandros, Naria...
Czy wracając do Imperium, wpłynąłbym jakoś na wybór? Czy
mam obowiązek wrócić? I co ważniejsze, czy chcą wrócić? Julien
de Gramont miał rację, że powinienem interesować się nadchodzą-
cym starciem. Osoba Imperatora jest równie istotna dla Romów, jak
dla gaje. W końcu mieszkamy w tej samej Galaktyce, a tylko głu-
piec sądzi, że interesy Romów można oddzielić od interesów gaje.
Obie te rasy są współzależne, i wiemy to aż za dobrze. Dlatego też
my, Romowie, założyliśmy Imperium.
(Powiedzcie to jakiemuś gaje! Tylko dlaczego właściwie miało-
by nas obchodzić, czy w to wierzą?)
- Ale w końcu przecież wrócisz? - spytał Julien.
Jedliśmy i jedliśmy, a potem jedliśmy jeszcze trochę. Teraz wy-
ciągnął z kieszeni podprzestrzennej flaszką starego złotawego ko-
niaku z Galgali. Miło było czuć, jak ciepło dobrego trunku rozcho-
dzi się po całym ciele.
Jednak już jako młody chłopiec, gdy jeszcze mieszkałem w ele-
ganckim pałacu Loiza la Vakako, nauczyłem się, że nawet gdy alko-
hol płynie w żyłach, zbędne słowa nie powinny wypływać z ust.
-Votre sante, na zdrowie - powiedziałem tylko, unosząc kieliszek.
- Za konie i bogactwo - powiedział Julien w romskim, unosząc
swoją.
Wypiliśmy. Wskazałem, by napełnił naczynia ponownie.
- Za chwałę i zaszczyty! - wzniósł drugi toast.
- Za radość i figle! - odpowiedziałem
- Przyjemności i przysmaki!
- Żądze i lubieżność!
-W twoim wieku? -zadrwił. - Jakubie, jesteś starym zbereźnikiem.
- Och, nie, mój drogi. Jestem bardzo prozaiczny. Tak nudny, jak
twój lord Periandros. Wypijmy jeszcze raz i uznajmy imprezę za
zamkniętą.
- Dlaczego nie chcesz wrócić do Imperium? - zapytał jeszcze
raz. - Mieszkasz tu już pięć lat. Czy to nie dosyć?
-Nie wydaje mi się.
- Po śmierci Imperatora nastąpi chaos. Chcesz do tego dopuścić?
- A jak mogę temu zapobiec? Zresztą czasem chaos j est pożądany.
- Ale ja go nie chcę.
- Julien, jesteś wspaniałym człowiekiem, ale jesteś również gajo.
Istnieje mnóstwo rzeczy, których nie rozumiesz. Zostaną tutaj.
- Jak długo jeszcze?
- Aż nadejdzie pora.
- Pora już nadeszła, Jakubie.
Wzruszyłem ramionami.
- A więc, niech nadejdzie chaos. To nie moja sprawa.
- Jak możesz tak mówić? Jesteś człowiekiem honoru, odpowie-
dzialnym, jesteś królem...
- Byłym królem. - Wstałem, przeciągnąłem się i ziewnąłem szero-
ko. - Jemy już i pijemy przez pół nocy. Niektóre gwiazdy zdążyły znik-
nąć z widnokręgu. Może skończymy ucztę i trochę się prześpimy?
Nie w moim stylu jest mówić, że czas kończyć zabawę, ale może
trochę się zmieniałem? Może się starzałem? Czy to możliwe? Nie.
Nie sądzę. Raczej miałem już dosyć bronienia się przed natrętnością
Juliena.
Patrzył na mnie w milczeniu przez dłuższą chwilę. Potem zaś
powiedział cichym głosem w języku Romów, bez śladu obcego ak-
centu:
- Wybaczam ci, i niech Bóg ci wybaczy.
Byłem zdumiony. Wśród naszego ludu tych słów używa się
w ostatnich dniach życia. Mówi sieje do umierającego, albo mówi
je umierający dla uzyskania przebaczenia i spokoju sumienia. Czy
Julien o tym wiedział? Musiał. Przebywał z Romami przez większość
swojego życia. Wiedział więc na pewno, co mamy na myśli używa-
jąc takich słów. Te aves jertime mandar! Wybaczam ci!
Zaskoczył mnie i przestraszył tym zdaniem, a mnie naprawdę
trudno zaskoczyć lub przestraszyć.
- Jeszcze ostatnią kolejkę? - zapytał po chwili. f
- Myślę, że na ten wieczór już wystarczy - odparłem. ,

7
Julien został jeszcze ze mną trzy dni... pięć, może dziesięć... ja-
koś tak. Mógłby tu mieszkać miesiąc, i przez całą wieczność, gdy-
by tylko chciał. Bardzo uważaliśmy, o czym toczyliśmy teraz roz-
mowy. Głównie o jedzeniu, bo to był bezpieczny temat. Codziennie
wychodziliśmy na polowanie, lub łowić, i zawsze wracaliśmy obła-
dowaniu różnymi zwierzakami z Mulano, a wieczorami Julien przy-
rządzał to wszystko we francuskim stylu, opisując po kolei każdą
czynność.
Umiał dokonywać prawdziwych cudów. Kiedy złapałem rybę
przyprawową, wiedział jakoś instynktownie, że jej wystarczy pole-
wanie własnym sosem, ale z inną zdobyczą dokonywał niezwykłych
rzeczy, mając przecież do dyspozycji tylko niewiele przypraw i ziół,
które zabrałem ze sobą z Imperium.
Efekty jego pracy były zadziwiające. Na takim śnieżnym świe-
cie jak Mulano flora nie jest zbyt bogata, a zatem i gatunków zwie-
rząt nie ma tu tak wiele. Tylko duchy występują tu w obfitości, ale
one żywią się energią elektromagnetyczną, więc nie dbają o strawę.
W dodatku większość tutejszych zwierząt nigdy mi specjalnie nie
smakowała. Owszem, ryby przyprawowe są cudowne, ale pozostałe
gatunki były w najlepszym razie do wytrzymania. Ale Julien potrafił
zrobić coś pysznego nawet z kilku schwytanych lodowych skocz-
ków, tych małych płaskich stworków, o pół tuzinie niebieskich oczu
na wierzchu ich okrągłych ciał i niezliczonych drobnych nóżkach po
spodniej stronie. Przerobił je na ragout potrawkę i naprawdę wzbu-
dziło to we mnie respekt dla jego umiejętności kucharskich. Podob-
nie jak to, co zrobił z kilku lamparcich węży, czy mglistych węgorzy.
To były potrawy godne bogów. Chyba miał nawet zamiar wypróbo-
wać swoje umiejętności na śnieżnych wężach, ale powiedziałem mu,
że w żadnym wypadku nie będę jadł padlinożerców.
Julien prawdopodobnie dałby radę przyrządzić znakomite danie
nawet z duchów, gdyby tylko znalazł sposób na ich pochwycenie.
Kiedyś, gdy byłem zajęty czymś innym, wyszedł do tego podziem-
nego lasu obok mojego igloo i ściął kilka młodych pędów, aby użyć
ich w sałatce. To mnie zmartwiło. Wyobraziłem sobie drzewa pła-
czące z bólu pod śniegiem... ale sałatka była boska.
Rozmawialiśmy także o starych dobrych czasach, i o naszych
przygodach na Xamur, Galgali i na Iriarte.
Rozmawialiśmy o kobietach, o Syluisie, Esmeraldzie, Monie
Elenie. I o jego kobietach. To był miły temat. Julien opowiadał
o wszystkich kobietach, jakie miał, jak o boginiach. Myślę, że one
przy nim naprawdę czuły się boginiami. Istnieją mężczyźni, którzy
potrafią wzbudzić w kobietach takie uczucia, chociaż niestety nie
ma ich wielu.
Julien opowiadał też o zabawach, w których brał udział, o przy-
jaciołach, którzy odeszli, o zmianach, jakie przynosi upływ czasu...
ale nie wspomniał już ani razu o polityce Imperium, o sukcesji, o mo-
jej abdykacji.
I za to go właśnie kochałem. Za to wyczucie chwili i takt.
Chociaż tym razem przyszło to za późno. Nie mogłem zapo-
mnieć tej pierwszej nocy, kiedy cisnął mi w twarz romską modlitwę.
Wciąż paliła moją duszę.
Sądziłem, że ostatniego dnia pobytu spróbuje jeszcze raz wycią-
gnąć mnie z wygnania. Miał gotową przemowę, niemal widziałem
słowa czające się w jego ustach, ale się powstrzymał.
Przez długi czas tylko patrzyliśmy na siebie w milczeniu i nagle
zrobiło mi się go strasznie żal. Dostrzegłem w jego płonących oczach
taką straszną samotność. Samotność człowieka wymarłej rasy, czło-
wieka, którego naród jest już tylko legendą. Dla Juliena została la
cuisine, la belle languefrancaise, la gloire, ale Francja już nigdy nie
wyłoni się z płynącego wartko nurtu dziejów, i ta świadomość mu-
siała sprawiać mu ból, który cierpiał w milczeniu. Więc zajmował
się sprawami tego świata, a może wyobrażał sobie, że dzięki swoim
dyplomatycznym umiejętnościom składa hołd pamięci świata, któ-
rego już nie ma.
Biedny Julien!
Uścisnęliśmy się bez słowa i bez słowa też odszedł na wschód,
krocząc dziarsko między wijącymi się kłączami ku miejscu, skąd
miał go zabrać transmiter. Kiedy patrzyłem za nim, zatrzymał się
przy koronie jednego z podziemnych drzew i poklepał jego chropo-
wate gałązki, jakby dziękując im za radość, jakiej dostarczyły nasze-
mu zmysłowi smaku.

8
Po odjeździe Juliena przez dłuższy czas byłem sam. Spędzałem
w ciszy dnie i wieczory, myśląc bardziej o przeszłości niż o przy-
szłości. Myślałem też dużo o śmierci. To było dziwne. Nigdy dotąd
nie myślałem o śmierci. Bo też jaki sens mają takie rozważania?
Śmierć jest czymś, czemu trzeba się przeciwstawiać, a nie czymś,
o czym się rozmyśla. Byłem blisko śmierci wiele razy, ale nigdy nie
wierzyłem, że teraz właśnie mnie zabierze, nawet wtedy, gdy żywe
morze Megalo Kastro, które tak bardzo lubi pożerać żywe istoty,
dostało mnie w swoje objęcia. Może dlatego tak się działo, że za-
wsze były koło mnie duchy, przepowiadające mi przyszłość, chociaż
robiły to na swój niejasny, pokrętny sposób. Nie mówię tu o sposo-
bach, jakich używaliśmy, by robić głupców z gaje, żadnych tam kart
Tarota, czy szklanych kul. Kiedy duch mówi ci o twojej przyszłości,
możesz być przynajmniej pewien, że jakąś będziesz miał. Przez więk-
szą część mojego życia jednym z tych duchów opiekuńczych, który
mnie nawiedzał, był mój własny duch. Nigdy tego nie powiedział,
ale ja rozpoznawałem w nim siebie, zwłaszcza po tym donośnym,
grzmiącym śmiechu, który mógłby rozsadzić cały świat. Taki zawsze
byłem, nawet w młodości, ciągle pełen niepohamowanej radości i wi-
goru.
Jego odwiedziny nieodmiennie sprawiały mi przyjemność. Ob-
jawiał się jako mężczyzna o szerokiej klatce piersiowej i potężnych
barkach, z gęstymi czarnymi wąsami i płonącymi ogniem oczami,
dryfujący ku mnie przez mgły czasu. Tak długo, jak mnie nawiedzał,
nie musiałem się niczego obawiać.
Ale teraz, choć odwiedzały mnie duchy, nie było wśród nich Ja-
kuba. Nie przychodził do mnie od dawna. Zacząłem zastanawiać się,
dlaczego mnie unika. Czy mój czas był już bliski? Co za diabelskie
myśli! A jednak wciąż siew nie zagłębiałem. Wyobrażanie sobie wła-
snej śmierci sprawiało mi nawet jakąś mroczną przyjemność. Wi-
działem siebie, jak wracam lodowcem po całodziennym polowaniu,
pocę się i stękam pod ciężarem jakiegoś upolowanego zwierzęcia...
a potem padam nagle na śnieg i czuję, jak coś wewnątrz mojego cia-
ła desperacko szuka drogi wyjścia...
Kiedy byliśmy młodzi nauczono nas Jedynego Słowa, a Jedyne
Słowo brzmi: „Przetrwać!". Ale dla każdego człowieka i dla każdej
istoty nadchodzi taki czas, gdy to słowo traci swe zastosowanie, i nie
należy już dłużej walczyć, a kiedy nadejdzie ten czas, błędem jest
opieranie się temu. Nawet dla mnie ten czas musi nadejść. Nie mogę
temu zaprzeczyć. Zawsze doprowadzała mnie to do szaleństwa, a jed-
nak, gdy o tym rozmyślałem, czułem wewnętrzny spokój, a więc tu-
taj ma nadejść moja śmierć? Na tym samotnym, śnieżnym świecie?
No tak, a więc już czas. Nie będzie więcej walki. Jakimże to filozo-
fem może stać się człowiek, jeśli wreszcie zrozumie, że nie ma już
wyboru.
Wychodziłem więc w myślach na dwór, kopałem sobie grób
w śniegu, i kładłem się w nim i patrzyłem na Gwiazdę Romów. Grze-
bałem się, mówiłem ostatnie słowo nad własnym grobem, płakałem
za sobą, a potem tańczyłem i piłem wino na swojej stypie, rozlewa-
jąc je w ofierze zmarłemu na białą szatę śniegu, aż wreszcie śpiewa-
łem lament za zmarłym, mulengi djili, opowieść o moim długim ży-
ciu i wspaniałych czynach.
I kiedy wyobrażałem sobie to wszystko, słyszałem w głowie głos
Jakuba Roma: Jakubie, co to za bzdury? Dlaczego bawisz się w ten
sposób? Ale nie potrafiłem dać mu żadnej odpowiedzi, i znowu na-
wiedzały mnie takie myśli i przyznaję, że czerpałem z nich przyjem-
ność, perwersyjną przyjemność, bo udawałem, że już mi na tym nie
zależy, że przestaję kurczowo trzymać się życia, że jestem gotów
odejść, że wreszcie mam tego wszystkiego dosyć.
Potem zaś odwiedził mnie trzeci gość. Ten przybył w południe,
które dla Romów jest dziwną porą, mroczną porą, najbardziej tajem-
niczym momentem dnia.
A to było południe Podwójnego Dnia, rozumiecie? Podwójnie
dziwny czas, kiedy oba słońca Mulano znajdują się najwyżej, a blask
jednego usuwa cienie rzucane przez drugie. Chwila, gdy nie ma żad-
nych cieni... martwy moment.
Kiedy nadchodziła ta chwila, zawsze stawałem bez ruchu
i wstrzymywałem oddech. Kto wie, jakie duchy uwalniają się w ta-»
kich momentach?
W dniu, kiedy przybył trzeci gość, powietrze było zadziwiająca
ciepłe... ciepłe jak na Mulano. Może wiosna była już w drodze? Na ,
powierzchni śniegu wytworzyła się cienka warstwa topiącego się lodu,
migoczącego w świetle. W górze zaś słyszałem trzaski naelektryzo*
wanego powietrza i charakterystyczne ciche brzęczenie duchów. Tyra (
razem sprawiały wrażenie wyjątkowo podekscytowanych.
Tego dnia przed południem wybrałem się na długi spacer, aż do
krawędzi lodowca. Potem zaś wspiąłem się kawałek na jego jęzor,
pomagając sobie czekanem jak starożytny człowiek z Ziemi. Tam,
na zboczu, znajdowała się pieczara, którą wyjątkowo lubiłem
Była głęboka, o niskim sklepieniu i oblodzonych ścianach, któ-
re świeciły niezwykłym blaskiem, gdy wpadały do niej promienie
obu słońc. Na tylnej ścianie groty powstała lodowa formacja, przy-
pominająca spiralę, wspinająca się ku górze jak wąż pełznący do
sufitu. Grota kojarzyła mi się nie wiem czemu z antyczną świątynią,
ale raczej stanowiła naturalny twór geologiczny.
Często odwiedzałem to miejsce, kładłem ręce na lśniących lo-
dowych łukach i zamykałem oczy. Czułem wtedy wewnątrz mojej
jaźni obecność wszystkich gwiazd wędrujących przez przestrzeń.
Wracałem właśnie z groty, kiedy zaskoczyło mnie południe. Sta-
nąłem więc bez ruchu i wstrzymałem oddech.
I właśnie w tej chwili przemówił do mnie głęboki głos:
- Sariszan, kuzynie.
Było to tak niespodziewane, że odebrałem to dosłownie jak
niezwykle silny kopniak. Niemal zacząłem instynktownie uciekać.
We krwi poczułem nagły skok pierwotnych hormonów walki. Ale
równie szybko odzyskałem kontrolę nad sobą, zapanowałem nad
przepływem adrenaliny, rozkazałem komórkom swojego ciała po-
chłonąć substancję, która już dostała się do krwi, zanim dotrze do
mózgu.
- Damiano! - wrzasnąłem. - Kuzynie!
Jakby zmaterializował się wprost z tego śniegu. Wysoka, smu-
kła postać o srogim znamionującym siłę spojrzeniu. Wszyscy Ro-
mowie są moimi kuzynami, ale Damiano jest prawdziwym kuzynem,
wnukiem najmłodszego brata mojego ojca. Ma oczy Roma i wąsy
Roma, ale ponieważ całe niemal życie spędza pod potężnym żarem
białego słońca, Marajo, planecie o migoczących piaskach, jego cia-
ło pokryte jest grubą zewnętrzną skórzaną warstwą, co powoduje, że
nie jest podobny ani do Roma, ani do gaje, ani nawet w ogóle do
człowieka.
Trzymając się wciąż na dystans, rozejrzał się wokół i potrząsnął
głową w zdumieniu.
- Kuzynie, cóż za miejsce! Chłopak wspominał coś o pustko-
wiu, ale nie wyobrażałem sobie czegoś takiego!
- Ale to miejsce jest piękne, kuzynie, i zadziwiające. Zostań tu
tydzień lub dwa, a sam zaczniesz to odczuwać.
- Wierzę ci na słowo - powiedział Damiano. - Nie przeszka-
dzam, kuzynie?
- Przeszkadzasz?
- Zdaje się, że nie bardzo się ucieszyłeś na mój widok?
-Devlesa avilan -powiedziałem używając starożytnej formuły
powitalnej. - Bóg cię tu przywiódł.
- Devlesa araklam tume - odpowiedział. - Bóg sprawił, że cię
znalazłem. Chłopak mówił, że wszystko tu jest pod śniegiem, ale mu
nie wierzyłem. Teraz widzę, że nie powiedział mi nawet połowy. Czy
jest tu coś żywego oprócz ciebie?
- W zamarzniętych rzekach pływajążywe ryby. Wszędzie kręcą
się podobne do duchów istoty z czystej energii. Są tu małe zwierząt-
ka, skaczące po lodzie i żywiące się niewidzialnymi roślinami lub
sobą nawzajem, a po drugiej stronie tego wzgórza jest wielki las,
kuzynie, chociaż nie sądzę, żebyś rozpoznał drzewa na pierwszy rzut
oka.
-1 jesteś tu szczęśliwy?
-Nigdy nie byłem szczęśliwszy.
- To ja Damiano, twój kuzyn. Nie musisz ze mną tańczyć wokół
prawdy.
Moje oczy błysnęły.
- Przebyłeś pięć tysięcy lat świetlnych, by nazywać mnie kłamcą?
- Jakubie, Jakubie...
- Czy chłopak nie powiedział ci, że jestem szczęśliwy?
- Owszem. Powiedział.
- Ja to teraz potwierdzam. Zapytamy także duchów?
- Jakubie!
- Damiano... kuzynie...
Potem wreszcie roześmialiśmy się głośno, uścisnęliśmy i po-
klepaliśmy po plecach, i puściliśmy się w dziki taniec radości na lśnią-
cej pokrywie śniegu i lodu.
- Chodź! - powiedziałem i powiodłem go, na wpół biegnąc, na
drugą stronę wzgórza, w dolinę, gdzie znajdowało się moje igloo.
Rozdziawił usta na widok lasu.
- O tym Chorian nic mi nie wspominał!
- Nie widział tego. Gdy tu był, mieszkałem w innym miejscu.
- To są te twoje drzewa?
- Mógłbym ci pokazać, jak rosną tam pod lodem.
Wzdrygnął się.
- Może innym razem.
Otworzyłem kilka pojemników pozostawionych przez Juliena
i podjąłem Damiana posiłkiem, jakiego sienie spodziewał dostać na
Mulano. Wino płynęło strumieniami, a on łykał je jak dawni wędrowni
Romowie - cały kielich jednym potężnym haustem. Myślę, że Julien
dostałby apopleksji na ten widok, zwłaszcza że był to niezwykle rzadki
i cenny gatunek wina. Ale Julien był daleko stąd i nie musieliśmy
przejmować się dobrymi obyczajami, ani okazyvyać umiarkowania.
Toteż piliśmy równo kielich za kielichem, aż do momentu, gdy roz-
luźniliśmy się zupełnie, a dziwna skóra Damiana świeciła jak rozża-
rzone węgielki.
Wiedziałem oczywiście, że nie przybył tu, by podziwiać krajo-
braz. Damiano jest ważną osobistością na Marajo, prowadzi szero-
ko zakrojoną działalność gospodarczą. Ma fermy ognistych jaj, zło-
ża magnetytów, głęboko siedzi w handlu niewolnikami i w wielu
jeszcze innych dziedzinach biznesu. I jak sam mówi, gdyby nawet
występował w dziewięciu egzemplarzach, nie miałby czasu doglą-
dać wszystkiego osobiście, a mimo to przyjechał na moje odległe
miejsce odosobnienia, przyjechał tu zupełnie sam i we własnej re-
alnej osobie, nie jako duch, nie jako doppelganger. To było nie-
zwykle pochlebiające. Ale znaczyło to tylko tyle, że chciał dodać
także swój głos do tego chóru, który ponaglał mnie do powrotu
z wygnania. Popiliśmy sobie i pojedliśmy, a potem pojedliśmy i po-
piliśmy, i czekałem cierpliwie, aż wygłosi swój apel. On jednak
opowiadał mi tylko o sprawach rodzinnych, o kuzynach z Kalima-
ka, którzy wydobywali pierwiastki transuraniczne wprost ze słońca
i sprzedawali z zyskiem, i o innych kuzynach z Iriarte, którzy prze-
grali w kości pięć układów planetarnych, a potem odegrali je z pow-
rotem tej samej szalonej nocy, i jeszcze o tych z Szurarara, którzy
nie kłopocząc się nawet o uzyskanie zgody Imperium, wyrwali swój
świat z orbity, zmieniając go w olbrzymią kometę i zapowiedzieli,
że w ogóle opuszczają Galaktykę.
To ostatnie nieco mnie zdumiało.
- Damiano, naprawdę mają taki zamiar? Czego będą używać
zamiast słońca podczas podróży przez setki tysięcy lat świetlnych
pustki?
- O, mają słońce, kuzynie, a raczej coś na jego kształt. Wystar-
czy w każdym razie, by zachować ciepło. To akurat nie jest problem.
Ale nikt i tak nie wierzy, że naprawdę chcą opuścić Galaktykę. Po
prostu rozpowiadają to wszędzie, by nikt nie dziwił się ich zniknię-
ciu. Sami zaś zmierzają do Zewnętrznych Kolonii, gdzie będą się
trudnić piractwem. Jakieś osiem, dziesięć tysięcy lat świetlnych od
Centrum. Będą atakować i znikać. Atakować i znikać.
- To nie jest godne Romów - powiedziałem ponuro.
-A Walerian?
- Jeden pirat, no tak. Ale cały świat?
- Cóż, Jakubie, mamy dziwne czasy. Kiedy Imperium i Króle-
stwo zostały bez władcy...
Aha. Przechodzimy do rzeczy. Wyciągnął pustą szklanicę, abym
dolał mu wina. Uczyniłem to, a on podobnie jak poprzednio wypił je
jednym haustem.
- Czy Imperator wciąż żyje? - spytałem.
- Dają mu sześć miesięcy, góra rok.
- A potem?
- Sunteil... tak sądzę.
- Mogło być gorzej.
- Mogło. Jakoś z nim wytrzymamy. Pytanie tylko, czy nowy król
się z nim dogada.
Nowy król! -jak dziwnie zabrzmiały te słowa w moich uszach.
Więcej niż dziwnie. Słyszałem ich echo wciąż odbijające się dźwię-
kiem w głębi mojej duszy, w ciele zaś poczułem niemal fizyczny ból.
- Tak, tak nowy król - powtórzył. Ponownie wyciągnął ku mnie
szklankę. Co za diabeł! Zarzucił przynętę, a ja złapałem się na ha-
czyk.
- To jest już nowy król?
Damiano wzruszył ramionami, potem przytaknął, i znowu wzru-
szył ramionami. Wstał nagle i przeszedł się kilka kroków po igloo.
Sięgnął od niechcenia po jeden cygański wyrób, potem po drugi,
delikatnie pieścił rękami te pamiątki starożytności. Ja tymczasem aż
gotowałem się ze zniecierpliwienia. Diabeł! Diabeł! Naprawdę mnie
złowił!
- Chorian mówił, że krisatorzy myślą o przeprowadzeniu nowej
elekcji - powiedziałem, starając się zachować całkowicie obojętny
ton głosu - ponieważ zdaje się, że wreszcie uwierzyli w moją abdy-
kację. Ale Juhen de Gramont, znasz go, pretendent do tronu Francji,
był tutaj niewiele później. Namawiał mnie do powrotu na Galgalę
i ponownego objęcia tronu.
-1 powiedziałeś mu, że nie jesteś zainteresowany, kuzynie.
- Już to wiesz? Julien zatem był w kontakcie także i z tobą?
- Julien był w kontakcie ze wszystkimi, a zwłaszcza z krisatora-
mi. Przekazał im twoje słowa.
-O...
- A wtedy odbyła się nowa elekcja.
- Najwyższy czas - rzekłem swobodnie. Utrzymywałem spo-
kój, chociaż wewnątrz płonąłem. Nalałem sobie jeszcze trochę wina
i zmusiłem się do powolnego sączenia i smakowania całego bukietu.
Julien byłby zadowolony. - Więc możemy uznać, że Imperium nie
wpadnie w większy chaos, i że nie będzie więcej pirackich planet.
Romowie znów mają króla, a Sunteil wkrótce zostanie Imperatorem.
Narastała we mnie potworna ciekawość... ale nie, nie zadam
tego pytania.
Damiano uśmiechnął się, a raczej skrzywił w charakterystycz-
nym dla niego grymasie twarzy.
- Wiesz, z tym Sunteilem to jeszcze nie jest takie pewne. Nie
wiemy też, czy na pewno wszystko potoczy się dobrze dla Romów.
- Ze względu na osobę nowego króla? To masz na myśli?
- Tak. Ze względu na nowego króla.
Siedziałem w absolutnym milczeniu i tylko patrzyłem na niego,
a Damiano, mimo iż w jego żyłach płynęły teraz całe litry wina, sie-
dział równie milczący i patrzył na mnie ze spokojem równym moje-
mu. Czułem jego wielką siłę. Zaprawdę miał w żyłach krew naszych
przodków. Czy to on był nowym królem? Nie. Na pewno nie. Gdyby
tak było, nie mógłby odjechać tak daleko od Galgali zaraz po elekcji.
- No dobrze - powiedziałem. - Damiano, kto to jest?
- Interesuje cię to?
- Dobrze wiesz, że tak.
- Zostawiłeś to wszystko. Opuściłeś Imperium. Żyjesz sobie tu-
taj pośród lodów, duchów i migoczących rybek...
-Kto to jest?
- Jakubie, dlaczego nam to zrobiłeś?
- Nadszedł taki czas, że zmiany były konieczne.
- Dla Romów czy dla Jakuba?
- Musiałem pomyśleć o Jakubie - odparłem. - Musiałem wyje-
chać, bo dusiłem się tam.
- Więc wyjechałeś i pojawiły się nowe szansę... dla ciebie i dla
nas.
- Damiano, kto to jest?
Spojrzał na mnie okropnym wzrokiem.
- Szandor.
- Mój syn, Szandor, jest Królem Cyganów?
- Tak. Szandor.
Poczułem się nagle tak, jakby gigantyczne ostrze miecza prze-
cięło mnie wpół i strumienie krwi tryskały z mojego ciała na ziemię.
To był największy wysiłek, jakiego dokonałem w całym swym ży-
ciu, ale powstrzymałem się od rzucenia się przez stół i zaciśnięcia
rąk na szyi Damiana. Chciałem wepchnąć mu te słowa z powrotem
do gardła! Chciałem, aby nigdy ich nie wypowiedział! Ale nie poru-
szyłem się, i nie odezwałem ani słowem.
To była tragedia ponad miarę, a ja byłem jej bezmyślnym sprawcą.
W moje pełne zdumienia i przerażenia milczenie wdarł się głos
Damiana.
- No i co, Jakubie?
- Tego nie wyobrażałem sobie w nąjkoszmarniejszych snach -
powiedziałem cicho. - Jak dawno temu to się stało?
- Bardzo niedawno.
- Damiano, jeśli kłamiesz...
- Szandor jest królem. Niech moi synowie umrą w tej chwili,
jeśli skłamałem.
- Mój Boże. Mój Boże!
Dziki Szandor. Jedyny człowiek w całym Wszechświecie, nad
którym nigdy nie udało mi się zapanować. Krwawy Szandor, mor-
derca, królem? Powinienem był wyjąć go z kołyski i wrzucić w nie-
zmierzoną czarną głębię krateru Idradin. Wtedy były jeszcze szansę,
by go powstrzymać. Jak mogłem nie przewidzieć, że może stać się
coś takiego?
-1 światy go zaakceptowały?
- Całymi stadami i na wyścigi. Tak bardzo pragną znowu mieć
króla. Nawet takiego, jak Szandor.
- Mój Boże -jęknąłem znowu. - Szandor!
- Czy tego właśnie chciałeś, gdy nas opuszczałeś?
- Nie mogli przecież dać władzy synowi króla - powiedziałem
powoli. - To przeciw zwyczajom. Nie mamy dziedzicznej mo-
narchii.
- Poprosił... zmusił ich.
- Zmusił krisatorów?
- Wiesz, jaki jest Szandor.
- Tak - odparłem głucho. - Wiem, jaki jest Szandor.
W głębi mojej duszy zaczęło się trzęsienie ziemi. Od mojej jaź-
ni odrywały się wielkie głazy i spadały, miażdżąc mnie. Teraz dopie-
ro dostrzegłem cały ogrom błędu, jakim było opuszczenie Galgali.
Zostawiłem miejsce dla niego. Nie doceniłem jego ambicji, nie do-
ceniłem jego dążenia, by je zaspokoić, a on wypełnił próżnię.
Jakimże byłem głupcem, chociaż do dziś wyobrażałem sobie, że
jestem nad wyraz sprytny. Grałem niepokonanie i zwycięsko przez
siedemdziesiąt dwa lata, a potem rzuciłem ostatnią kartę sądząc, że
to najlepsze zagranie ze wszystkich. Ale tylko zniszczyłem w tym
właśnie momencie wszystko, co z takim trudem budowałem.
Nigdy nie czułem tak dojmującego wstydu, jak<w tamtej właśnie
chwili.
Damiano musiał dostrzec na mojej twarzy cały ten ból i strach,
bo i na jego twarzy pojawił się podobny wyraz. Spojrzał mi w oczy
i wstrząsnęło nim to, co w nich zobaczył. Ja w jego oczy nie mogłem
spojrzeć.
Odwróciłem się gwałtownie, dopadłem do drzwi i wybiegłem
w mroźną ciemność. Podwójny Dzień dobiegł bowiem końca w cza-
sie naszej rozmowy, i teraz miałem za oświetlenie tylko łagodny blask
milionów gwiazd. Właśnie zaczynał padać śnieg. Pierwsze białe płatki
opadły na moje włosy...
Stałem samotnie pośrodku lodowego pola, świadomy obecności
wokół mnie niezliczonej ilości duchów. Duchy Mulano, a może tak-
że duchy Polarki i Waleriana. Ich zimny chichot rozbrzmiewał każ-
dej nocy.
Ale wiedziałem już, że nie usłyszę więcej tego śmiechu. Gra się
skończyła, wcześniej niż oczekiwałem. Ale nie przyniosła mi zwy-
cięstwa, którego byłem pewien. Teraz chodziło już nie o zwycięstwo,
lecz o ocalenie.
Poczułem milczącą obecność Damiana za plecami.
- Daj mi półtora dnia - powiedziałem doń. - Muszę spakować
rzeczy.

Część trzecia
Przybywam jako czas
Kriszna:
Przybywam jako czas, niszczyciel ludzi,
w tej godzinie, w której dojrzeli do zniszczenia.
Bo wszyscy oni umrzeć muszaj
czy walczyć będą, czy czekać w pokorze.
Dlatego wałcz. Zdobądź królestwo, bogactwo i chwałę.
Bhagawagita

1
Nigdy nie planowałem w jakiś szczególny sposób, że będę kró-
lem. I taka właśnie jest prawda, niezależnie od tego, co o tym
myśli Syluisa. Oczywiście ciążyła na mnie przepowiednia odkąd tyl-
ko na tyle dorosłem, by samodzielnie obetrzeć sobie nos, ale minęło
wiele lat, całe życie przeciętnego człowieka, zanim pojąłem wresz-
cie, co starał się mi powiedzieć duch Bibi Saviny, mnie, maleńkiemu
dziecku tam, na Vietoris.
Dopiero po fakcie zdołałem zrozumieć tajemnicę jej śpiewu
i magicznych zaklęć. Mógłbym wam wprawdzie powiedzieć, że już
od samego początku ogarnął mnie zapał, by dostać się na szczyt,
rozkazywać każdemu, i cieszyć się tym, że liżą mi buty. Ale wtedy
bym skłamał. W czasach mojego dzieciństwa wcale tak nie było.
Może potem, gdy już nieco dalej zaszedłem tą drogą... ale pamię-
tajcie, że władza czyni dziwne rzeczy nawet z najskromniejszymi
ludźmi.
Na początku planowałem jedynie dożyć do kolejnego dnia, a po-
tem do jeszcze następnego. I po prostu kroczyć swoją wąską dróżką
między bólem, jaki sprawiało życie z jednej strony a kresem wszel-
kiego bólu z drugiej. Starałem się przeżyć kolejny dzień jako tako
radośnie.
Mimo że byłem niewolnikiem, mimo że byłem członkiem rasy
wiecznych wygnańców, to jednak potrafiłem pragnąć tej jednej pro-
stej rzeczy - nie królestwa wcale, lecz po prostu odrobiny radości
i zabawy.
Mój ojciec, Romano Nirano, był wybitnym Romem, człowiekiem
pełnym dostojeństwa. Jak już wiecie, zostałem sprzedany, gdy mia-
łem siedem lat, ale wciąż jeszcze widzę go tak dokładnie, jakby stał
tuż przy mnie: jego szeroką twarz z wydatnymi kośćmi policzkowy-
mi, głęboko osadzone oczy, potężne, sterczące wąsy, i gęstą czarną
czuprynę opadającą na czoło. Tak samo zresztą wygląda moja twarz.
Podobnie wyglądały twarze każdego z nas przez wszystkie te tysiąc-
lecia, odkąd opuściliśmy Gwiazdę Romów i myślę, że tak samo będą
wyglądały aż do końca czasu.
W czasie gdy się urodziłem, ojciec był już niewolnikiem. Po
swoim ojcu odziedziczył tyle długów, że nie można by ich spłacić
nawet w ciągu pięciu pokoleń. Dziadek oddawał się bryskotliwym,
choć zapewne nierozważnym spekulacjom. Stracił wszystko podczas
paniki w dwa tysiące czternastym roku, kiedy to wszystkie ciężkie
metale stały się kompletnie bezwartościowe, i od tego momentu na-
sza rodzina została skazana na nędzę.
Ojciec mógł po prostu ogłosić bankructwo, ale uważał, że to
byłoby zwykłym tchórzostwem. Więc sprzedał w niewolę siebie, moją
matkę, pięcioro mojego rodzeństwa i mnie, w zamian za rezygnację
z roszczeń. Długi rodziny zostały wykreślone z ksiąg, a my staliśmy
się niewolnikami Volstead Factors, wielkiej międzygwiezdnej kor-
poracji, która zresztą była lennikiem Imperium.
- Nie ma nic upokarzającego w byciu niewolnikiem - wyjaśnił
mi ojciec.
Miałem wtedy pięć lat i właśnie odkryłem, że różnię się od więk-
szości dzieci. Że należę do kogoś.
- To po prostu interes, jak wszystkie. Czasem przysparza niewy-
gód, ale nie upokarza. To tylko warunki życia, które możesz przecież
zmienić tak szybko, jak zdołasz. Jednakjeśli masz szansę, by je zmie-
nić, ale z niej nie skorzystasz - a to już jest upokorzenie. Ale nigdy nie
powinieneś odczuwać wstydu jedynie dlatego, że jesteś niewolnikiem.
Oczywiście musicie zdać sobie z tego sprawę, że mówił o no-
woczesnym niewolnictwie. Bo ta instytucja znacznie zmieniła się od
starożytnych czasów, tak jak zresztą wszystko...
Być może wciąż używamy tych samych nazw: niewolnik, król,
imperator, duch, ale ich znaczenie jest już zupełnie inne.
Odległa przeszłość nie jest już nawet obcym krajem, jak ktoś to
kiedyś określił, lecz zupełnie innym wszechświatem.
Nauczyłem się, że jestem niewolnikiem, zanim jeszcze nauczy-
łem się, że jestem Romem. Albo, żeby być bardziej dokładnym - za-
wsze wiedziałem, że jestem Romem, ale dopiero, gdy miałem sześć
lat, pojąłem, że większość innych ludzi Romami nie jest. W domu
mówiliśmy w języku romskim, a na zewnątrz w imperialnym, i z ła-
twością przechodziliśmy z jednego języka na drugi. Do tej pory sądzi-
łem więc, że wszyscy postępują tak samo.
Moja matka opowiadała mi stare romskie baśnie, historie o bogach
i demonach, o czarnoksiężnikach i ich sztuce, o heroicznych wędrówkach
taborów przez odległe dziwne kraje. Sądziłem, że każdy zna te baśnie.
Trzymaliśmy też w domu prawdziwe skarby: złote monety, in-
strumenty muzyczne, święte obrazy, jaskrawe chusty, a ponieważ ni-
gdy nie odwiedziłem domu żadnego z moich szkolnych kolegów, nie
wiedziałem, że oni nie mają takich rzeczy.
Kiedy miałem sześć lat wyszedłem pewnego dnia z domu, aby
narwać trochę owoców z drzewa na brzegu rzeki. Kiedy tam zasze-
dłem, zobaczyłem, że jakieś dzieci biją moją siostrę Tereinę. Tereina
miała wtedy dwanaście lat, a napastnicy, chłopcy i dziewczęta, mieli
może z osiem czy dziewięć. Górowała więc nad nimi wzrostem, ale
ich było z dziesięcioro i szarpali ją ze wszystkich stron.
- Romski śmieć. Romski śmieć. Romski śmieć - wyzywali ją,
biegając wokół. - Rom! Rom! Rom!
Starali się złapać jąi zerwać jej naszyjnik, a był on zrobiony z błysz-
czących skorup żuczków wietrznych. Stryj przywiózł go jej z Martę.
Była to zresztą najcenniejsza rzecz, jaką miała - przepiękny naszyjnik
pulsujący setkami zmieniających się odcieni światła. Tereina wyrywała
się z całych sił sięgającym ku jej szyi rękom. Była dla nich zbyt wysoka,
ale zdołali rozerwać jej bluzkę, przez którą widać było jej piersi, i wi-
działem też długie czerwone rysy zadrapań na skórze.
- Romski śmieć. Romski śmieć. Romski śmieć...
Zobaczyła mnie i w naszym języku zawołała, żebym jej pomógł,
a potem jeszcze krzyknęła w imperialnym:
- Jakub, rzuć na nich urok! Rzuć na nich czar!
Miałem tylko sześć lat, ale byłem duży i silny, i nie widziałem
powodów, by bać się tej bandy. Matka opowiadała mi kiedyś legen-
dy o „złym oku", o mrocznym zaklęciu jakiego drabarne, cygańskie
wiedźmy, używały, aby sprowadzić cierpienie na swoich wrogów.
Niektóre z tych opowieści były tylko czystym wymysłem, niektóre
nie; ale tym wieku nie potrafiłbym nawet tego odróżnić. Dla mnie
wtedy wszystko było prawdą i byłem przekonany, że potrafiłbym
rzucić dręczycieli mojej siostry wprost na słońce, jeśli tylko znał-
bym prawdziwe zaklęcia i właściwe gesty.
I chyba oni też tak myśleli, bo kiedy zmrużyłem tylko oczy i wy-
pchałem powietrzem policzki, a potem uniosłem ręce nad głowę i za-
cząłem maszerować ku nim śpiewając „iachalipe, iachalipe, iacha-
lipe - zaklęcie, zaklęcie, zaklęcie", natychmiast odwrócili się na pięcie
i umknęli, kwicząc ze strachu jak przerażone świnie.
Ryknąłem śmiechemi posłałem za nimi wiązankę przekleństw, a po-
tem oddałem mocz w ich kierunku, aby jeszcze bardziej ich upokorzyć.
Tereina drżała i płakała, a ja uspokoiłem ją tak, jak mężczyzna
powinien uspokoić kobietę: podszedłem i otoczyłem ją opiekuńczo
ramionami.
- Dlaczego oni to robili? - spytałem. — Dlatego, że jesteśmy nie-
wolnikami?
- A co ich to obchodzi? Połowa z nich także jest.
- A więc dlaczego?
- Bo jesteśmy Romami, mały braciszku. Bo jesteśmy Romami.
Tego wieczoru ojciec musiał wytłumaczyć mi wiele rzeczy, któ-
rych dotąd jeszcze nie wiedziałem. I od tego momentu moje życie
nigdy nie było już takie, jak przedtem.
- Nazywamy ich gaje - mówił - co na język imperialny można
przełożyć jako głupcy, cymbały, gamonie. Ich umysły są wolniejsze
niż nasze, i myślą w taki niezgrabny powolny sposób. My skaczemy
z jeden na pięć, a potem na trzy czy na dziesięć, a oni potrafią tylko
jeden, dwa trzy, cztery...
Oczywiście niektórzy gaje są bystrzejsi niż inni. Imperator też
jest gajo i jego Wysocy Lordowie, i oni mają naprawdę bardzo by-
stre umysły. Ale większość gaje to prostaki. Musieliśmy znosić ich
głupotę, odkąd tylko zaczęliśmy żyć między nimi. Oni wiedzą, że
jesteśmy od nich o wiele bystrzejsi, dlatego też od zawsze nas prze-
śladują i dręczą. Nawet teraz obawiają się nas i nie ufają nam, cho-
ciaż większość z nich zaprzeczyłaby temu.
-1 wielu jest tych gaje? - spytałem.
- Dziesięć tysięcy na każdego z nas - odparł ojciec. - A może
nawet więcej ? Kto by policzył gaj e? Są liczni jak gwiazdy na niebie,
a nas jest bardzo niewielu, Jakubie. Bardzo niewielu.
Głowa mi pękała od nadmiaru niespodzianek.
Gdy mój ojciec kroczył ulicą, nosił się jak król. Zawsze więc sądzi-
łem, że jesteśmy ludźmi o niezwykłym znaczeniu, nawet jeśli chwilowo
żyjemy w niewolnictwie, a teraz nagle dowiaduję się, że należę do ma-
leńkiej, mało znaczącej rasy. Że my, Romowie, jesteśmy jak białe grzy-
wy fal, rozrzucone gdzieniegdzie po olbrzymim oceanie gaje.
Wszystko to stanowiło dla mnie szok. Widziałem w myślach
twarz mojego ojca i twarze jego braci w tłumie gaje, i po raz pierw-
szy zrozumiałem, jak bardzo się od nich różnimy. Różnił się kształt
naszych podbródków, inny był ogień w naszych oczach, dziwne było
lśnienie naszych czarnych włosów.
Inna rasa, obcy... nawet jeszcze bardziej obcy niż wtedy podej-
rzewałem.
- Jakubie, wiesz, że kiedyś istniało miejsce zwane Ziemią, prawda?
- Ziemia. Tak.
- Zniszczona dawno temu. Zrujnowana i unicestwiona przez
głupotę gaje. Kiedyś na niej mieszkaliśmy, my i gaje, zanim wyru-
szyliśmy do gwiazd. Wtedy nazywali nas Cyganami. Nadawali nam
zresztą wiele innych imion: Zigeuner, Romanichel, Gitanes, Gyp-
sy, Zingari, Mirlifiches, Karaghi, dziesiątki imion. Władali bowiem
dziesiątkami języków; byli nawet zbyt głupi i zbyt kłótliwi, aby
rozmawiać jedną mową, więc męczyli się z wieloma narzeczami.
My zaś wędrowaliśmy między nimi - zawsze obcy. Nigdy nie za-
trzymywaliśmy się na długo w jednym miejscu, bo jaki byłby tego
cel? Nikt nas zresztą nie chciał. Oni nienawidzili nas i zawsze ro-
bili, co mogli, by nas skrzywdzić, a więc zatrzymywaliśmy się na
krótki czas, zarabialiśmy parę monet żebrząc, przepowiadając przy-
szłość, ostrząc noże, albo tylko kradliśmy trochę jedzenia, i wyru-
szaliśmy w dalszą drogę.
- Kradliśmy? - zapytałem zszokowany.
Roześmiał się i położył swą wielką dłoń na moim ramieniu, ści-
skając je delikatnie w sposób, który uwielbiałem. Potem pohuśtał
mnie w powietrzu.
- Oni nazywali to kradzieżą, my żniwami. Owoce ziemi należą
przecież do wszystkich ludzi, prawda chłopcze? Bóg dał nam apetyt
i świat, który zaspokaja ten apetyt. Kiedy więc bierzemy to, czego
nam trzeba, słuchamy woli Boga.
- Ale kiedy bierzemy rzeczy, które nie należą do nas... - powie-
działem, widząc w myślach ręce gaje wyciągnięte po cenny naszyj-
nik mojej siostry.
- To działo się dawno temu, kiedy życie było ciężkie. Oni chcie-
li, byśmy umarli z głodu, więc musieliśmy brać to, czego potrzebo-
waliśmy - trawę dla naszych koni, drewno do naszych ognisk, owo-
ce z drzew... może czasem jakiegoś zbłąkanego kurczaka czy dwa.
Jak mogli nas winić za to, że korzystamy z bogactw świata, kiedy
byliśmy głodni i spragnieni?
I mój ojciec opowiedział mi o życiu Romów na tej Ziemi gaje,
a kiedy skończył, drżałem z przerażenia.
Rasa wynędzniałych, odepchniętych istot. Włóczędzy, krętacze,
żebracy, złodzieje, wróżbiarze, zaklinacze węży, tancerze, kowale,
rzemieślnicy i akrobaci, podróżujący taborami z kraju do kraju, roz-
bijający obozowiska na skraju miast w nędzy i brudzie, utrzymują-
cych się przy życiu wyłącznie dzięki oszustwom, kłamstwom, kra-
dzieżom i innym desperackim postępkom. Wytykani palcami i znie-
nawidzeni, budzący przerażenie, ścigani przez niechętne szepty,
a nawet skazywanych na śmierć - na śmierć! - tylko za taką zbrod-
nię, że różnili się od osiadłych ludzi, między którym wędrowali.
I zacząłem od tej pory myśleć o tej utraconej Ziemi jak o piekle,
w którym moi przodkowie przeżywali tysiące lat tortur.
Wciąż jeszcze mówił, gdy zacząłem płakać.
- Nie, Jakubie - powiedział i silnie mnąpotrząsnął. - Nie ma nad
czym płakać. Cierpieliśmy, ale nigdy nie złamali naszego ducha. My
mieliśmy swoje życie, a gaje swoje. Może ich było wygodniejsze, ale
nasze było prawdziwe, i zgodne z naturą. To my byliśmy królami szla-
ków. My szybowaliśmy na skrzydłach wiatru. My doznawaliśmy ra-
dości, które dla nich pozostawały niedostępne. I wciąż tak jest. Jaku-
bie, spójrz czym się staliśmy: byli złodzieje, byli żebracy, ci pogardza-
ni Cyganie, teraz są prawdziwymi królami dróg, tyle że są to
międzygwiezdne szlaki. Zawsze trzymaliśmy się naszego sposobu ży-
cia. Może niektórzy z nas od czasu do czasu porzucają wędrówkę, ale
zawsze w końcu do niej wracają. Zawsze wracają do naszej drogi. Bo
ona przynosi nam szczęście, przynosi nam dobro, i wiele innych waż-
nych rzeczy. Mówimy Wielką Mową. Żyjemy Wielkim Życiem. Prze-
mierzamy Wielką Drogę. I zawsze wiedzie nas Jedyne Słowo.
- Jedyne Słowo? - spytałem. - Jakie?
- Jedyne Słowo: „Przetrwać".

2
Oczywiście wciąż jeszcze niewiele rozumiałem z całej tej opo-
wieści. Zresztą ojciec nie opowiedział mi nic o tym, jak Ro-
mowie powiedli ludzkość ku gwiazdom, jak powstało Imperium, jak
stworzyliśmy królestwo Romów i wpletliśmy jego w tkaninę Impe-
rium tak, że mogło stać się siłą, która rządziła ludzkością. Wyjaśnia-
nie takich rzeczy sześcioletniemu dziecku, nawet jeśli było Romem,
nie miało większego sensu.
Nie opowiedział mi też o Gwieździe Romów ani też o tym, jak
bardzo się różnimy od gaje. Chyba wtedy zbyt trudno byłoby mi
zrozumieć, że nie należymy nawet do tej samej rasy, że płynie w nas
całkowicie obca krew. Bo nie chodziło o różnice w zwyczajach czy
mowie - po prostu byliśmy innym gatunkiem! Na tę okrutną wiedzę
miał jeszcze przyjść czas.
Wszystko to zdarzyło się w mieście Vietorion na planecie Vie-
toris. Odkąd zabrali mnie stamtąd następni właściciele, nigdy więcej
nie dane mi było ujrzeć tej planety. Minęło już ponad sto sześćdzie-
siąt lat, ale na zawsze pozostanie ona w moich wspomnieniach. Był
to mój pierwszy dom, miejsce, w którym wszystko się dla mnie za-
częło. Migoczące niebo w barwie złota i zieleni, wielkie miasto, któ-
re było jak czarny szal otulający górski grzbiet wznoszący się nad
rozległą równiną, imponujący czerwony szczyt góry Salvat, wzno-
szącej się nad miastem i godzącej prosto w niebo. Być może żadna
z tych rzeczy nie była tak wielka i tak imponująca, jak zapamięta-
łem, ale wolę pamiętać je właśnie takie. Nawet nasz dom wydawał
mi się ogromny jak pałac, z białymi dachówkami odbijającymi światło
słońca, nieskończonymi labiryntami pokoi, cichą muzyką w oddali,
i pachnącymi tak intensywnie żółtymi kwiatami, rosnącymi w klom-
bach na dziedzińcu. Czy tak właśnie było? Przecież na Vietoris byli-
śmy niewolnikami...
Jednak jest niewolnictwo i niewolnictwo. Ojciec sprzedał nas
zakładom Volstead Factors, ale to nie znaczy, że byliśmy zakuci w łań-
cuchy czy ćwiczeni biczem, nie jadaliśmy też odpadków. Nasze nie-
wolnictwo było, jak mawiał ojciec, interesem handlowym. Żyliśmy
tak, jak żyli normalni wolni ludzie.
Każdego dnia ojciec szedł do stoczni, gdzie stały olbrzymie, okute
brązem statki kompanii i pracował jak każdy zwykły mechanik, a na
wieczór wracał do domu. Matka była nauczycielką w należącej do
kompanii szkole, a bracia, siostry, i ja chodziliśmy do szkoły, cho-
ciaż nie do tej, w której uczyła mama. Potem, już jako ludzie doro-
śli, mieliśmy pracować dla kompanii na takim stanowisku, jakie dla
nas wybiorą.
Jedliśmy i ubieraliśmy się dobrze, i tylko, jako niewolnicy, mie-
liśmy być zawsze związani z kompanią, nie mogliśmy nigdy praco-
wać dla kogoś innego, ani też opuścić Vietoris w poszukiwaniu inne-
go życia. W ten sposób mieliśmy spłacić inwestycję, jaką dla kom-
panii było kształcenie nas. Ale traktowano nas dobrze. Oczywiście
kompania mogła nas sprzedać, gdybyśmy nie byli potrzebni, i nad-
szedł czas, gdy to zrobiła.
Na razie zaś przyglądałem się wielkim statkom przecinającym
nocne niebo i świecącym jak spadające komety, gdy rozpędzały się
w atmosferze przed skokami o całe lata świetlne, i mówiłem sam do
siebie: „Ten statek leci, bo mój ojciec pracował przy nim. Mój ojciec
zna magię statków kosmicznych. Mój ojciec mógłby sam prowadzić
ten statek, gdyby mu pozwolono".
Czy to była prawda? Przypuszczam, że nie. Chociaż już wtedy
wiedziałem, że wszyscy piloci statków kosmicznych to Romowie.
Często widziałem ich w mieście, wielkich, czarnowłosych mężczyzn
o romskich oczach, w błękitnych jedwabnych uniformach z bufia-
stymi rękawami, jakie w tamtych czasach nosili piloci Imperium. Ale
przecież nie wszyscy Romowie byli pilotami i sądzę, że w tamtych
czasach nie do końca potrafiłem zrozumieć różnicę między pilotem
a mechanikiem. Piloci byli Romami, mój ojciec był Romem i praco-
wał przy statkach kosmicznych, a więc mój ojciec potrafił prowa-
dzić statek równie dobrze jak każdy z tych ludzi w niebieskich uni-
formach...
Ojciec miał niezwykły talent do prac manualnych - stary talent
Romów, który mieliśmy we krwi od dni, gdy byliśmy wędrownymi
majsterkowiczami, kowalami i ślusarzami. Ojciec umiał zrobić i na-
prawić wszystko, dokonywał prawdziwych cudów za pomocą kawałka
drutu czy drewna, ale nawet dla niego ujęcie sterów statku kosmicz-
nego byłoby prawdziwym wyzwaniem. Jednak pewnie szybko poją-
łby, co należy czynić - intuicyjnie, bezwiednie. On miał talent. Był
wielkim człowiekiem.
Nauczył mnie też nazw romskich szczepów. My nazywaliśmy się
Kalderaszami, a byli też Lowara, Sinti, Luri, Czurari, Manusz, Gita-
nos, i wiele innych. Niektóre nazwy już zapomniałem, stare nazwy,
sięgające naszych wędrówek po Ziemi. Potem, kiedy dowiedziałem
się o Gwieździe Romów i o szesnastu pierwotnych szczepach, uzna-
łem, że nazwy, które usłyszałem od ojca, pochodzą stamtąd. Teraz
wiem, że się myliłem. Te nazwy pojawiły się w czasach, gdy byliśmy
rozproszeni na Ziemi między gaje, raptem kilka tysięcy lat temu, gdy
wędrowaliśmy w wozach, gdy byliśmy wygnańcami. Teraz te nazwy
straciły znaczenie, jesteśmy rozproszeni po tak olbrzymiej liczbie świa-
tów, że znaczenie ma tylko przynależność do jednego szczepu - szczepu
wszystkich Romów -do Wielkiej Kompanii. Wciąż jednak starożytne
nazwy są częścią naszej tradycji, którą zachowujemy i zawsze będzie-
my zachowywać. Rodzice więc mówią swym dzieciom, że są Kalde-
raszami, albo Lowara, albo Sinti, nawet jeśli teraz są to tylko puste
słowa.
Ojciec nauczył mnie także Drogi, tej, którą podążali Romowie
przez niezliczone pokolenia i wieki. Nie chodzi tu o specjalne zwy-
czaje mojego ludu, o folklor, ceremonie, rytuały. To są, owszem,
ważne rzeczy, ale stanowią tylko narzędzia służące przetrwaniu. Mają
nas odróżniać, mają nas zachować, dać nam wiedzę, o tym, co jest
czyste, a co brudne, nauczyć, jak obchodzić narodziny, małżeństwo
i śmierć, jak wybierać przywódców, jak odnosić się do niewidzial-
nych mocy - to nazywamy prawdziwą wiarą. Musimy podążać za jej
przykazaniami albo zginiemy, i ja, jak każde dziecko Romów, mu-
siałem ją poznać. Ale te rytuały nie są esencją Drogi, to tylko narzę-
dzia, które umożliwiają podróż po niej. Ojciec zadbał o to, bym ro-
zumiał, co jest pod tą wierzchnią warstwą, co to znaczy być Romem:
że jest nas niewielu; że jest się jednym z tych, którym okrutny los
odebrał dom, którzy musieli całe tysiąclecia trzymać się razem po-
śród hord wrogów, pośród obcych lądów. Pamiętać, że wszyscy Ro-
mowie są spokrewnieni, i tylko jedność gwarantuje nam bezpieczeń-
stwo; pamiętać cały czas, że godność i odwaga są ważne, ale naj-
ważniejsze jest, byśmy przetrwali, zakończyli wreszcie naszą długą
wędrówkę i wrócili do domu. Tłumaczył, że cały Wszechświat jest
nam wrogi i musimy czynić wszystko, co w naszej mocy, by ocaleć.
Z początku niewiele czułem wspólnego z tymi Romami, którzy
na wozach i końskich grzbietach przemierzali drogi i bezdroża śre-
dniowiecznej Ziemi. Nie czułem się bliski tym przodkom -ja, czło-
wiek z Imperium, który mógł przemierzać gwiezdne szlaki. Byli jak
okazy rzadkiej fauny, postacie z ludowych opowieści, byli ąuaint.
Aż nadeszła noc, gdy ojciec zabrał mnie na szczyt góry Salvat,
pięć tysięcy metrów nad miastem, gdzie powietrze było tak rozrze-
dzone, że czułem ból w płucach. Pokazał mi błyszczącą na niebie
Gwiazdę Romów i opowiedział ostatni fragment jej historii i wtedy
pojąłem, że jestem jednym z tych odległych Kalderaszów, Sinti, Gi-
tanos, czy Lowara, którzy zniknęli wraz z Ziemią, że jesteśmy jednej
krwi i jedną mamy duszę, że oni są częścią mnie, a ja ich częścią.
Wtedy zrozumiałem też przyczynę kradzieży kurcząt czy jabłek
w tamtych zamierzchłych czasach. Głód zabija, a my musieliśmy
przeżyć, by osiągnąć swój cel. Jeśli więc gaje nie pozwalali nam
jeść, musieliśmy radzić sobie w inny sposób. Zrozumiałem też naszą
niechęć do prawa gaje, bo czymże ono dla nas było, jeśli nie nożem
przystawionym do naszych gardeł? Pojąłem kłamstwa i podstępy,
wykrętne odpowiedzi na każde ich pytanie, tę walkę, by nie połknął
nas ich świat. Gajo jest wrogiem, odwiecznym wrogiem i cały nasz
wysiłek musiał być nakierowany na to, by pozostawić go z tyłu, a nie,
by się z nim jednoczyć. Bo tak jak słodka woda rzeki roztapia się
w słonych wodach oceanu, tak my zniknęlibyśmy, gdybyśmy pozwo-
lili gaje na wchłonięcie nas, i tego właśnie nauczył mnie ojciec, gdy
byłem jeszcze bardzo mały.

3
Pewnego popołudnia, gdy miałem siedem lat, do naszej klasy,
w której właśnie uczyliśmy się o Imperatorze i o tym, jak cięż-
ko pracuje całymi dniami i nocami nad poprawieniem losu każdego
chłopca i dziewczynki w Imperium, weszła piękna kobieta w żółtej
szacie. Szybko rozejrzała się po pomieszczeniu i wskazała może pół
tuzina z nas, mówiąc:
- Ty, ty, ty i ty, chodźcie ze mną!
A j a byłem j ednym z wybranych.
Wyszliśmy na dwór. Ranek był mglisty i deszczowy, a liście
drzew połyskiwały wilgocią, jakby dopiero co ktoś je polerował. Na
ulicy zaś stał samochód - długi, smukły i niski, o srebrnym, meta-
licznym kolorze ze znakiem czerwonej komety Volstead Factory na
kabinie. Pamiętam dokładnie każdy szczegół, jakby zdarzyło się to
wczoraj.
Nie miałem nic przeciwko opuszczeniu szkoły. Prawdę mówiąc
wcale nie lubiłem się uczyć -ja, syn nauczycielki! A tego dnia lek-
cja wydawała mi się wyjątkowo głupia. Jakże głupi musiał być ten
Imperator, skoro pracował dniami i nocami. Jeśli był taki potężny,
dlaczego nie rozkazał, by inni pracowali za niego? I pokazali nam
jeszcze na ekranie jego wizerunek: mały, pomarszczony człowieczek,
tak wychudzony i stary, że chyba w każdej chwili mógł umrzeć. To
był Trzynasty Imperator, który jednak żył jeszcze zaskakująco dłu-
go, ale wtedy zdawało mi się, że ktoś tak stary i słaby nie mógłby
nawet zadbać o samego siebie, a co dopiero o każdego chłopca
i dziewczynkę w Imperium. Lekcja zdawała mi się nonsensem gaje,
a ja już nauczyłem się nie znosić wszystkiego, co zakrawało na ich
bzdury.
W tamtej sprawie miałem chyba rację, chociaż w ciągu następ-
nych lat nauczyłem się też, że nie każdy pomysł gaje jest pozbawio-
ny sensu. Po wielu następnych latach nauczyłem się zaś, że nie wszyst-
ko, co jest pozbawione sensu, to pomysł gaje.
Byłem jedynym romskim chłopcem w samochodzie. Jechała też
z nami romska dziewczynka, jedna z koleżanek mojej siostry. Pozo-
stała czwórka to byli gaje. Ta romska dziewczynka była niewolnicą
tak jak ja, a także co najmniej jeden z pozostałych chłopców. Co do
reszty, wtedy nie miałem pewności. Nie było wcale łatwo z wyglądu
ocenić, kto jest niewolnikiem, a kto nie. Tak naprawdę zaś całą na-
szą szóstkę wyprowadzono z klasy właśnie dlatego, że byliśmy nie-
wolnikami. Kompania miała kłopoty ekonomiczne i musiała pozbyć
się pewnej części niewolników, a lepiej było zacząć od młodych, któ-
rzy jeszcze byli w szkołach, bo w nich nie zainwestowano jeszcze
zbyt wiele. I właśnie jechaliśmy na targ, gdzie nas sprzedadzą. Nigdy
już nie miałem zobaczyć domu, ojca, matki, braci i sióstr. Utracić mia-
łem moją małą kolekcję kostek muzycznych, książek i rysunków. Ni-
gdy też nie miałem otrzymać mojej części rodzinnych skarbów, po-
chodzących jeszcze z Ziemi. Oczywiście, gdy jechaliśmy na targ,
nikt mi tego nie wyjaśnił. Pod pewnymi względami nawet nowocze-
sne niewolnictwo nie różniło się od antycznego.
Przed wejściem na targowisko obejrzano mnie dokładnie, klep-
nięto tu i ówdzie, i zaprowadzono przed coś w rodzaju skanera. Nikt
nie interesował się ani moim imieniem, ani wiekiem, czy jakimkol-
wiek szczegółem życia. Robot postawił mi na ramieniu jakiś okrą-
gły, purpurowy stempel...
- Numer dziewięćdziesiąt siedem - usłyszałem jego beznamięt-
ny, twardy głos. - Chłopiec.
- Ruszaj, dziewięćdziesiąt siedem - powiedział ktoś. - Do tam-
tej kolejki.
Krótko trwał ten cały targ, kiedy to zostałem sprzedany na rynku
Vietorionu. I wciąż pamiętam to jako coś w rodzaju sennego majaku,
czułem dziwny łoskot w uszach, który czasem pojawiał się, gdy śni-
łem, i wszyscy wokół zdawali się poruszać w jakimś zwolnionym tem-
pie, i jeszcze te chaotyczne cienie wokół...
Staliśmy na okrągłym postumencie, oświetleni wyraźnie jasnym
światłem, pośrodku olbrzymiej pustej sali, która wyglądała jak coś
w rodzaju składu. Były nas setki, wystawionych naraz na sprzedaż,
większość dzieci, choć nie wszyscy. Widziałem też kilku starców,
i było mi ich żal. Kazano nam się rozebrać do naga. Mnie to nie
przeszkadzało, ale niektórzy rozpaczliwie starali się zakryć rękami
podbrzusze, lub krzyżowali ręce na piersiach. Potem, kiedy pozna-
łem nieco lepiej naturę handlu niewolnikami, wiedziałem już, że ci,
którzy tak się chowali, zawsze byli kupowani ostatni, za najniższą
cenę, i przez najokrutniejszych właścicieli. Teoria głosiła bowiem,
że niewolnicy, którzy przejmują się takimi rzeczami jak prywatność
i wstyd, będą także sprawiali wiele innych kłopotów.
W suficie ponad nami pojawił się metalowy pręt, przypominają-
cy wylot działka neutronowego, obniżył się ku nam i zaczął obracać.
Po naszych ciałach popłynęły skanujące promienie tego aparatu me-
dycznego. Gdyby znalazłyjakąkolwiek wadę, jakiś wewnętrzny guz,
źle zrośniętą kość, słabość płuc czy serca, informacja natychmiast
znalazłaby się na wielkim ekranie, tak aby potencjalni nabywcy wie-
dzieli o tym.
Cały czas dobijano interesów. Kupujący mieli terminale kompu-
terów przymocowane do policzków, więc transakcje przebiegały
z szybkością myśli. Ruch odpowiednich mięśni policzka wskazywał
na wybranego niewolnika, inne drgnienie rejestrowało ofertę. Krótki
impuls elektryczny był dla kupca odpowiedzią przeczącą lub twier-
dzącą i przechodzono do następnego zakupu. Cała licytacja nie trwała
dłużej niż trzy, cztery minuty. Oczywiście w najmniejszym nawet
stopniu nie rozumiałem wtedy, co się wokół mnie dzieje. Wszystko
odbierałem z największym spokojem. Jak sen. Tak, czasami najokrop-
niejszymi snami są te spokojne i ciche.
- Dziewięćdziesiąt siedem - powiedział robot.
Odwróciłem się, a on przystawił mi na czole kod mojego nowe-
go właściciela, i sprawa się zakończyła.
Jeszcze nim nadeszła noc, byłem na pokładzie statku kosmicz-
nego zmierzającego na Megalo Kastro.
- Za jaką cenę poszedłeś? - spytał mnie wysoki chłopak o pła-
skiej twarzy.
W kabinie siedziało nas dziesięciu, a ja byłem,nąjmłodszy. Mru-
gnąłem zaskoczony.
- Jest zbyt mały - powiedział inny, o dziwnych pomarańczowych
włosach. - Nie umie czytać.
- Oczywiście, że umiem! - wrzasnąłem oburzony. - Myślicie,
że jestem dzieckiem?
- Za mnie zapłacono sześćdziesiąt pięć sestercji - pochwalił się
ten z płaską twarzą.
- Za mnie osiemdziesiąt - powiedział inny, który miał jasny, zie-
lony klejnot umocowany pośrodku lewego policzka.
Ten z płaską twarzą spojrzał na niego ze złością. Myślałem już,
że zaczną się bić.
- Jak można sprawdzić swoją cenę? - zapytałem innego chłop-
ca, małego i stojącego cicho na uboczu.
- Jest zapisana na twoim czole. Musisz spojrzeć w lustro. - Zbli-
żył się do mnie. - Sprzedali cię za sto.
- Mnie sprzedali za sto - poinformowałem tego z płaską twa-
rzą. -1 co na to powiesz?
Wszyscy podeszli do mnie, by zobaczyć to na własne oczy. Naj-
pierw byli sceptyczni, potem rozzłoszczeni, potem wściekli.
A ja ściągnąłem ramiona, klasnąłem w dłonie i roześmiałem się
głośno.
- Sto! - zawołałem. - Sto!
Do dzisiejszego dnia jestem z tego dumny. Już wtedy ktoś się na
mnie poznał.

4
Kupiła mnie Gildia Żebraków, Loża 63 z Megalo Kastro. Mistrz
loży miał na imię Lanista. Dzieliłem mieszkanie z czterema in-
nymi chłopcami o imionach Kalasiris, Anxur, Sphinx i Focale. Po-
daję tutaj ich imiona, bo wszyscy nie żyją już od wielu lat, a uprzej-
mość wobec zapomnianych zmarłych nakazuje wspominać czasem
ich imiona, nawet gdy nie są członkami twojego klanu. Lanista był
Romem. Tamci czterej nie. Myślę, że za mnie zapłacono tak wysoką
cenę, gdyż na pierwszy rzut oka widać, że jestem Romem. Gildia
Żebraków była interesem gąjo, ale starali się zdobyć tylu Romów,
ilu tylko mogli, bo uważano nas powszechnie za doskonałych żebra-
ków. Wierzyli, że żebractwo jest w naszych genach... może nie było
to takie dalekie od prawdy.
Chociaż pamiętam doskonale wszystkie twarze, imiona, miejsca
i inne nieważne drobiazgi, nie potrafię wam powiedzieć, jak długo
trwało, nim zrozumiałem nareszcie, że nigdy już nie zobaczą domu.
Czasami naprawdę wielkie rzeczy umykają uwagi dziecka, a przy-
ciągają ją drobne, acz interesujące szczegóły. Nie pamiętam, co wte-
dy czułem. Opuszczenie szkoły - tak, sprzedaż - w porządku, statek
kosmiczny, podróż do gwiazd -jak najbardziej; ale na zawsze? Ni-
gdy nie wracać? Nigdy nie zobaczyć ojca, matki, braci i sióstr? Mimo
to nie pamiętam, abym jakoś bardzo rozpaczał po tej stracie. Czułem
natomiast - to pamiętam - dziwne, wspaniałe uczucie wolnego lotu.
Jak nasienie na wietrze. Opadnie tam, gdzie poniesie je wiatr.
Ale ja jestem Romem, a my, jeśli zbyt długo pozostajemy w jed-
nym miejscu, zaczynamy rdzewieć. Właściciele niewolników uczy-
nili mi przysługę, wyrywając mnie stamtąd. Uwolnili mnie, choć
oznaczało to tylko popchnięcie w następną niewolę. To oni posłali
mnie na szlak, i odtąd już przeznaczone było mi podróżować.
W znanej, to jest zasiedlonej przez człowieka, części Galaktyki
nie ma drugiego świata takiego jak Megalo Kastro. Nazwa ta oznacza
Wielką Fortecą w języku greckim, jednym ze starożytnych języków
Ziemi, i istotnie stała tam wielka kamienna forteca. Górowała jak ko-
losalna bestia nad szczytem poszarpanego klifu wrzynającego się w mo-
rze. Ale to nie Grecy ją zbudowali. Nie zbudował jej też nikt z obu
ludzkich ras. I wystarczyło przej ść kilka zaledwie kroków wewnątrz Holu
Równonocy fortecy Megalo Kastro, by pojąć to jasno.
Hol nosił tę nazwę, gdyż dwa razy do roku, dokładnie podczas
jesiennego i wiosennego zrównania dnia z nocą, pulsujące, złote pro-
mienie słońca wdzierały się do niego przez łuk bramy i oświetlały
tajemniczą kulę na ołtarzu w zachodnim krańcu pomieszczenia.
W tym nie było nic niezwykłego. Już w paleolicie na Ziemi, dwa-
dzieścia tysięcy lat temu, człowiek potrafił wznosić takie ołtarze.
Ale Hol Równonocy zapiera dech w piersiach... dosłownie. Po przej-
ściu zaledwie kilku kroków między ostro ciosanymi zielonymi ka-
mieniami, zaczyna ci brakować powietrza. To jest jak wędrówka po
pokładzie kołyszącego się statku, wszystko niestałe, wszystko się
zmienia. Masz wrażenie, że ściany zaciskają się wokół ciebie. Jesz-
cze kilka kroków, i pokrywa cię pot. Okrągły sufit nad tobą zdaje się
unosić, oczy zaczynają łzawić, bo nie mogą dostrzec krawędzi tej
dziwnej konstrukcji, nie mogą zogniskować się na niczym material-
nym. Taka jest ta struktura -obca, przytłaczająca, fascynująca. I nikt
nie wie, kto ją wzniósł.
I stoi tak - gigantyczna, przerażająca, tajemnicza, na wpół zruj-
nowana. .. i nie mówi nam ani słowa o swym pochodzeniu. Arche-
olodzy uważają, że może mieć nawet dziesięć milionów lat. Nie wię-
cej — twierdzą - bo Megalo Kastro jest jeszcze młodą planetą i wciąż
trwają tam poważne ruchy tektoniczne, kontynenty zapadają się
i wznoszą, więc nie może to być niewyobrażalnie stara forteca, jak
chcieliby niektórzy. Ale wygląda, jakby miała miliard lat. W jednym
z pomieszczeń na ścianie znajduje się symbol dłoni o siedmiu pal-
cach i dwóch przeciwstawnych kciukach, po jednym z każdej stro-
ny, obrysowany czymś, co wygląda na kredę, choć nią nie jest. Może
jeden z budowniczych odrysował sobie dla zabawy dłoń podczas
przerwy obiadowej. Może zaś namalował to dla żartu jeden z człon-
ków ludzkiej ekspedycji badawczej, która pierwsza odkryła to miej-
sce? Kto wie? Gdybyśmy odkryli w fortecy jakieś artefakty Obcych,
wiedzielibyśmy więcej, ale jedynym znaleziskiem była sama forte-
ca, stojąca nad brzegiem morza.
A to morze... było jak z nocnego koszmaru.
Na Megalo Kastro jest wiele form życia, większość z nich pa-
skudna, duża i drapieżna. To młody świat. Właśnie przechodzi swój
okres mezozoiczny i wszystko tu ma pazury i łuski. Ale największa
z tutejszych form życia jest - dzięki Bogu -jedyna w swoim rodza-
ju i występuje tylko na Megalo Kastro. Właśnie morze. Nie jest to
prawdziwe morze, ale jakiś przerażający budyń jasnoróżowego bło-
ta, ciepły, drgający, obrzydliwy i o niezmierzonej głębi, który roz-
ciąga się na przestrzeni dziesięciu tysięcy kilometrów. To morze żyje.
Nie mam tu na myśli tego, że pełno w nim żywych istot, chodzi o to,
że ono samo jest żywą istotą i to o jakimś stopniu inteligencji, choć
chyba dość niskim, a może przeciwnie, może ma inteligencję geniu-
sza? Myśli. Patrzy. Można dosłownie obserwować jego procesy
myślowe: delikatne zmarszczki na powierzchni sąjak pytania, krót-
kotrwałe wzburzenie i wędrujące bąble błotne jak wykrzykniki. Bóg
tylko jeden wie, jak doszło do ewolucji tej istoty. Jeśli weźmie się
próbkę do badań, to jest to tylko wodniste błoto, które bardzo szyb-
ko traci swą temperaturę. Ale to, z czego ta próbka jest pobrana,
sięga korzeniami do ciepłej magmy we wnętrzu Megalo Kastro, a ra-
mionami do odległych kontynentów, i drwi sobie z niewydarzonych
badaczy, a jeśli tylko da mu się szansę, z rozkoszą ich pożre.
Wierzcie mi, dobrze wiem, co mówię.
Megalo Kastro jest bogata w złoża wszelkiego rodzaju cennych
minerałów, które na innych, starszych światach, zostały już dawno
wyczerpane, toteż prowadzi tam działalność wiele kompanii wydo-
bywczych. Większość z nich pozyskuje rudy uranu, które osiągają
wysoką cenę niemal w każdym Układzie Słonecznym, ale niektórzy
Romowie na przykład trudnią się wydobyciem jeszcze rzadszych rud:
talu, europu, holmu, lutetu.
(Ci, którzy rzadko opuszczają swój ojczysty świat, zawsze są
zdumieni, gdy się dowiedzą, że wszystkie planety Galaktyki skła-
dają się z tej samej w zasadzie grupy pierwiastków. Pewnie wy-
obrażają sobie, że obce światy powinny być zbudowane z obcych
pierwiastków, i że jest coś niewłaściwego, czy nawet nudnego,
w znajdowaniu na nich ciągle tego samego tlenu, węgla, azotu. Tak,
jakby atom z liczbą i masą atomową wodoru mógłby być czymś
innym niż wodorem jedynie dlatego, że występuje na innym świe-
cie. Tylko idiota uważa, że każda planeta ma swój odrębny układ
okresowy, bo przecież istnieje jeden jedyny zestaw podstawowych
cegiełek, z których zbudowany jest Wszechświat. Chyba nie sądzi-
liście inaczej?).
Praca w kopalniach na Megalo Kastro to ciężki kawałek chleba,
wziąwszy pod uwagę gorąco, wilgoć, zębate potwory czające się za
kolczastymi krzewami, częste wybuchy wulkanów, i sporo innych
podobnych przyjemności, które cechują tę planetę. Niemniej jest to
opłacalny interes, i cała planeta dynamicznie się rozwija, a pienią-
dze swobodnie krążą z kieszeni do kieszeni. Co zresztą czyni ten
świat niezwykle urodzajnym z punktu widzenia żebraka.
Żebrać nauczył mnie Lanista, mistrz naszej loży. Był Romem
Sinti, w wieku dwudziestu, może trzydziestu lat, o dziwnie bladej
cerze i chłodnych oczach, według mnie nienaturalnie szeroko roz-
stawionych.
- Uśmiechasz się do nich - mówił mi. - Uśmiech to podstawo-
wa sprawa. Twoje oczy muszą błyszczeć. Musisz wyglądać zarazem
żałośnie i prosząco. Wyciągając rękę, musisz łamać ich serca. Za-
czynałem rozumieć, dlaczego gildia zapłaciła za mnie tak wysoką
cenę. Miałem lśniące oczy, umiałem się uśmiechać, miałem natural-
ny urok, byłem sprytny.
- A jeśli nic mi nie dadzą? - spytałem.
- Jeśli powiedzą „nie" albo potrząsną głową, spojrzysz im pro-
sto w oczy. Uśmiechniesz się najpiękniej jak potrafisz i powiesz
anielskim głosem: „Twoja matka sypia z wielbłądami", potem zaś
odejdziesz tak spokojnie, jakbyś pozdrowił ich właśnie w najuprzej-
miejszy sposób.
Podobał mi się pomysł zostania. Wcale nie obrażał mojego po-
czucia godności. To było wyzwanie, techniczne sztuczki. Chciałem
być w tym dobry. Na Benga Diabła, chciałem być najlepszy!
Później, kiedy zacząłem nawiedzać Ziemię, przyglądałem się
Romom ze starych czasów i ich żebraniu okiem profesjonalisty. Byli
w tym dobrzy. Naprawdę dobrzy. Widywałem Cyganki na ulicach,
jak szeptały do swoich małych cztero-, pięcioletnich dzieci: ,Mong,
chavo, mong- żebrz chłopcze żebrz". -1 posyłały je między gaje,
aby ćwiczyły swe umiejętności już od najmłodszych lat. Żebractwo
uczy cię nie znać strachu. A w życiu Roma strach jest zbędnym luk-
susem. To prawda, że odrobina tego uczucia może dać ci mądrość,
ale większa jego ilość czyni cię bezradnym.
Żebractwo jest pożyteczne także na inny sposób. Czyni cię nie-
widzialnym. Większość ludzi nie chce widzieć żebraka, bo ten wi-
dok powoduje u nich poczucie winy, wstyd za skąpstwo, niepokój,
i szereg innych negatywnych odczuć. Więc żebrak może wędrować
w tłumie praktycznie niezauważony, chyba że sam zdecyduje się
pokazać.
(Powinienem wam wyjaśnić, że podstawowym zajęciem Gildii
Żebraków nie było bynajmniej żebranie. Żebranie pokrywa mniej
więcej podstawowe wydatki kompanii, ale właściwym zajęciem gil-
dii jest szpiegostwo. Wprawdzie gdy przybyłem na Megalo Kastro,
nikt mi tego nie wyjaśnił, ale w miarę upływu czasu stało się to dla
mnie jasne.)
Wreszcie skończyłem edukację i Lanista wyposażył mnie w ekwi-
punek i rekwizyty niezbędne do wykonywania zawodu. Dostałem
więc żebraczą miseczkę, do której można było wrzucać monety, ale
nie można ich było wyjąć bez włączania alarmu (tak zresztą głoś-
nego, że strąciłby z orbity przelatującą nad planetą kometę), dosta-
łem też oficjalny dokument poświadczający, że jestem licencjono-
wanym żebrakiem, i że wszystkie podarowane mi pieniądze zosta-
ną wydane na zbożne cele. I jeszcze czerwony szal, który noszą
wszyscy żebracy gildii. Widać go już z daleka, dzięki czemu utrzy-
mują odpowiednią odległość między swymi miejscami pracy. Dano
mi także święty amulet - małą płaską tarczę ze srebrzystego meta-
lu, pokrytą iskrzącymi się wzorami z jakiejś tajemniczej, zmienia-
jącej odcienie substancji. Miałem go nosić na szyi pod szalem, aby
chronił przed złem moją duszę. Nie powiedziano mi natomiast, że
rejestruje on wszelkie dźwięki w promieniu około pięciu metrów
ode mnie.
- Teraz już jesteś gotowy, Jakubie - oświadczył Lanista.
Na dworze czekał już samochód, który wcześnie rano rozwoził
wszystkich żebraków po mieście. Lanista delikatnie pchnął mnie
w jego kierunku. Odwróciłem się do niego, a on zrobił sekretny znak
Romów i mrugnął do mnie.
- Idź - powiedział. - Mong chavo, mong!

5
To było paskudne miasto. Chałupy z pogiętej cyny przemiesza-
nej z purpurową gliną wygrzebywaną wprost z nie wybruko-
wanych ulic. Deszcz siąpił przez dwie trzecie dnia, a powietrze było
tak przesączone stęchlizną i grzybem, że miało nawet lekko zielon-
kawą barwę. Za każdym razem, gdy brało się głębszy oddech, do
gardła wpadały jakieś białe kłaczki czy pyłki.
Ale żebrało się dobrze. Górnicy wracając z szychty, prawie za- t
wsze wyciągali gotówkę ze swoich kont, i wydawali pieniądze na I
hazard, alkohol, narkotyki i dziwki, jak zawsze od początku czasów \
czynili mężczyźni w podobnych miastach jak to. Chyba myśleli, że i
zbyt długie trzymanie grosza w kieszeni przynosi pecha. Ale też pra- r
wie każdy z nich wrzucił parę oboli do pojemnika małego żebrzące- >
go chłopca, a jeśli któremuś zdarzył się przypływ dobrego humoru,(
potrafił wrzucić i pięćdziesiąt minim, tetradrachmę, a nawet sester*
cję, albo i dwie, jeśli akurat trafił na nie w sakiewce. I tak to się sumo*
wało.
Chociaż byłem najmłodszy, najbardziej milutki, a pewnie i nąj*
sprytniejszy, byłem też nowy i najmniej doświadczony, i na począt*
ku trochę mnie to kosztowało. Każdy miał swoje terytorium. Oczy*
wiście starsi chłopcy z gildii obsadzili już najbardziej obiecujące stre«{,
fy. Z tych, co przybyli ze mną, wszyscy byli ode mnie starsi od dwócty
do pięciu lat i szybko przechwycili dla siebie to, co jeszcze zostałoś,
Ja mogłem tylko pałętać się gdzieś po obrzeżach miasta, toteż ni*
początku dobrze było, gdy przynosiłem pięć oboli dziennie.
Bardzo się tym martwiłem, bo część naszych zarobków zbiera-
no na wykupienie nas z niewoli, co następowało po zebraniu sumy,
jaką zapłaciła za nas gildia. Zarabiając tak mało, byłbym wciąż nie-
wolnikiem jeszcze i za sto lat. Wcale tego nie chciałem, zresztą gil-
dia również nie. Żebrak, który skończył dwanaście lat, był dla nich
bezwartościowy, toteż chcieli, abyśmy się wykupili póki jeszcze by-
liśmy wydajnymi pracownikami. Zresztą potem często proponowali
najlepszym byłym żebrakom, już jako wolnym ludziom, zatrudnie-
nie na wyższych stopniach hierarchii.
Kiedy już zorientowałem się, jak sprawy stoją, znalazłem sobie
niszę, w której nie miałem konkurencji ze strony innych chłopców.
Zamiast nagabywać górników, zainteresowałem się dziwkami.
Ich gildie rządziła się dokładnie takim samym prawem wykupu
jak nasza, ale one miały na wykupienie się co najmniej dziesięć lat,
toteż nie odczuwały takiej presji zarabiania i oszczędzania, jak my.
Szybko też zorientowałem się, jak łatwo wyprosić u nich jakąś mo-
netę. Wystarczyło tylko odwołać się do ich instynktu macierzyńskie-
go, pozwolić im matkować, a będą płacić, płacić i płacić.
Mój Boże, jaka szkoda, że nie byłem trochę starszy! Spędzałem
wszak całe dnie w tych wyperfumowanych łóżkach, pozwalałem tu-
lić się do tych pięknych kołyszących się piersi, łasiłem się do ich
pulchnych, ozdobionych klejnotami brzuchów. Nawet po tylu latach
wciąż wyraźnie widzę je w swoich wspomnieniach, pamiętam nawet
ich imiona: Mermela, Andriole, Salathastra, Shivelle. Pamiętam za-
pach ich ciał, delikatniejszą od jedwabiu skórę na ich udach, te ster-
czące sutki, prężące się i zapraszające ciała. Wszystkie były takie
piękne. (Zresztą może nie aż takie piękne, ale tak je zapamiętałem,
więc niech już będzie - były piękne.)
Pozwalały mi dotykać się wszędzie. Chichotały wtedy, śmiały
się, uwielbiały to i uwielbiały mnie. Kiedy pojawiali się klienci, wy-
mykałem się szybko tylnymi drzwiami, chociaż niektóre pozwa-
lały mi zostawać w ukryciu za jakąś kotarą, skąd mogłem wysłuchi-
wać tych wszystkich pieszczot i jęków. Często też udawało mi się
patrzeć, więc wiele się nauczyłem w bardzo młodym wieku, a do mo-
jej żebraczej miseczki wciąż spadały obole i tetradrachmy, a czasem
nawet i pięć sestercji świecących wszystkimi kolorami tęczy.
W dzielnicy domów publicznych stałem się prawdziwą maskot-
ką, zabawką. Niektóre z młodszych dziewczyn, tych trzynasto-, czter-
nastoletnich, bardzo chętnie udzieliłyby mi bezpośrednich korepety-
cji w sztuce kochania, ale miałem wtedy zaledwie siedem lat; byłoby
to więc nie tylko niemoralne, ale też po prostu obie strony traciłyby
czas. Zadowalały mnie więc obserwacje i płynące z nich nauki...
przynajmniej przez następnych kilka lat.
Ale zarabiałem mnóstwo! Bywały takie dnie, że ledwie mogłem
dotargać mój pojemnik do loży, tak był nabity monetami. (Mój amu-
let był także nabity -jękami tych wszystkich dziwek. Wtedy jeszcze
nie wiedziałem, że starsi członkowie loży też są czymś w rodzaju
górników, że całymi nocami drążą nasze taśmy, przesłuchując każdy
dźwięk i słowo w poszukiwaniu informacji, za które im płacono, jak
chociażby to, czy górnicy nie oszukują aby swych pracodawców nie
ujawniając im najbogatszych złóż kruszców.)
W krótkim czasie stałem się najjaśniejszą gwiazdą gildii, żebra-
kiem numer jeden. Mogłem się o tym przekonać po pełnym szacun-
ku i ciepła traktowaniu ze strony Lanisty i innych starszych, oraz nie-
chęci i chłodzie ze strony braci żebraków. Nie wzruszało mnie to.
Kiedy jednak Sphinx, mój kompan z pokoju, chciał wkręcić się
na moje burdelowe terytorium, wziąłem go na bok i stłukłem do krwi.
Miałem wtedy osiem lat, a on jedenaście, ale zależało mi bardzo na
mojej dobrze zapowiadającej się karierze.
Mniej więcej w tym czasie zaczęły mnie regularnie nawiedzać
duchy. To było jeszcze bardziej podniecające niż te łóżkowe gierki
z moimi przyjaciółkami dziwkami. Nawet bardziej podniecające niż
zdarzający się od czasu do czasu atak jakiegoś gigantycznego gada,
który zdołał sforsować pole siłowe wokół miasta.
Niewiele wiedziałem wtedy o nawiedzaniu. Owszem, był ten
duch staruchy w moim wczesnym dzieciństwie, ale nigdy nikomu
0 nim nie wspomniałem. Potem, kiedy byłem trochę starszy, usły-
szałem co nieco o nawiedzaniu od ojca, który zawsze bardzo się sta-
rał przygotować mnie do wszelkich niespodzianek i zakrętów przy-
szłego życia. Wtedy też dopiero domyśliłem się, że ta stara kobieta
pojawiająca mi się w dzieciństwie, była duchem. Ale chociaż od-
wiedziła mnie pięć, sześć razy kiedy jeszcze byłem bardzo mały, od
czasu gdy opuściłem Vietoris, nigdy się to już nie zdarzyło. Tak więc
byłem zdumiony, gdy na Megalo Kastro duchy znów zaczęły do mnie
przychodzić.
- To jest coś, co tylko Romowie potrafią robić - tak powiedział
mi niegdyś ojciec. - Zresztą nie każdy Rom to potrafi, bo wymaga to
praktyki i silnej woli, a przede wszystkim od urodzenia musisz mieć
w sobie moc. Moc, by opuścić swe ciało, by oddzielić się od niego
1 wędrować przez czas i przestrzeń.
Kiedy duch odwiedził mnie po raz pierwszy, byłem pewien, że
to mój ojciec. Pojawił się tuż koło mnie: wielki, potężnie zbudowa-
ny, o świecących oczach, czarnych wąsach. Mimo że był niemate-
rialny, wydawał się taki solidny. Otaczała go aura, i jego śmiech -
donośny, brzmiący jak grzmot wodospadów z mglistych gór Darma
Barma, której nieboskłon przecinają całymi dniami świetliste bły-
skawice. Byli wtedy ze mną Anxur i Focale, ale im duch się nie po-
kazał. Nie słyszeli też jego zadziwiającego śmiechu.
Wyglądał jak mój ojciec, ale coś mi w nim nie pasowało. Jego
twarz była troszkę inna. Oczywiście, że tak. Bo ten duch nie był
moim ojcem, to byłem ja sam. Ale tego mi nie powiedział. Tylko się
uśmiechał, dotknął mojego ramienia i mówił coś w rodzaju:
- A tu jesteś, Jakubie. Ależ ty rośniesz i jak dobrze się rozwi-
jasz. Trzymaj się chłopcze. Wszystko idzie w dobrym kierunku!
Ten duch pojawiał się trzy cztery razy w roku, i za każdym ra-
zem mówił mniej więcej to samo.
Czasem widywałem też dwa inne duchy, młodego mężczyzny
i przepięknej kobiety. Tych dwoje nigdy się do mnie nie odzywało.
Po prostu wpatrywali się we mnie i wpatrywali, jakbym był jakąś
ciekawostką przyrodniczą. Nie miałem najmniejszego pojęcia, kim
są i miało minąć wiele czasu, nim się dowiedziałem. Ale lubiłem te
ich nieregularne wizyty. Odbierałem w ich obecności jakieś uczucie
ciepła i bezpieczeństwa. Może myślałem o nich jak o moich anio-
łach stróżach. No i może nimi byli.
Te pierwszych kilka lat na Megalo Kastro to były dobre lata.
Rosłem szybko i stawałem się coraz sprytniejszy. Odkładałem pie-
niądze, żeby na wykupić się. Miałem śmiałe plany odzyskania wol-
ności nim skończę dziesięć lat. Potem zamierzałem udać się na Vie-
toris, już jako wolny człowiek, by pracować w stoczni u boku ojca.
Ale potem nagle wszystko zaczęło się zmieniać. Bardzo szybko,
i zdecydowanie na gorsze.
Po pierwsze zaszły pewne zmiany na najwyższych szczeblach
władz gildii. Najwyraźniej takie panowały tu zwyczaje. Nie pozwa-
lano nikomu osiągnąć zbyt potężnej pozycji. Generalny zarządca
został przeniesiony na inną planetę, a do nas przybył nowy człowiek
z jednego ze światów Haj Qaldun, potem zmieniono także dyscypli-
natora, a wkrótce po nim kapłana. Z oryginalnego składu oficerów
gildii pozostał jeszcze tylko mistrz loży - Lanista, jedyny Rom we
władzach i mój szczególny sojusznik. Kiedy także i on wyjechał na-
gle, poczułem się bardzo samotny. Zwłaszcza że nowi oficerowie
nieoczekiwanie poddali nas zadziwiająco okrutnemu regulaminowi.
Nigdy się nie dowiedziałem czy zarządzili te „reformy", bo przy-
szły rozkazy od Wysokiej Rady, aby zmniejszyć koszty funkcjono-
wania lóż, czy też po prostu wynikało to z ich złej woli. Może z obu
tych powodów naraz? Dość, że mniej więcej w tydzień po wyjeździe
Lanisty zakomunikowano nam, że od tej pory nasz osobisty udział
w codziennych zarobkach będzie zmniejszony do jednej piątej po-
przedniej wielkości. W dodatku miało to obowiązywać wstecz,
o osiemnaście miesięcy! Ponadto wydłużono nam godziny żebrania
oraz zawiadomiono nas, że musimy wnosić dziesięć oboli dziennie
jako zapłatę za posiłki, które dotąd były wydawane przez lożę za
darmo. Przy okazji nastąpił zdecydowany spadek zarówno ich jako-
ści, jak i ilości... mimo że nigdy nie były to przecież frykasy.
Żadne z tych zarządzeń nie miało moim zdaniem większego sen-
su. No bo, w jaki sposób do zwiększenia dochodów może przyczy-
nić się głodzenie pracowników. Natomiast praktyczne uniemożliwie-
nie wykupienia się z niewoli nie tylko było sprzeczne z celem gildii,
która chciała się nas pozbyć zanim skończymy dwanaście lat, ale też
całkowicie pozbawiło nas bodźców do napełniania monetami naszych
żebraczych miseczek. (Oczywiście głównym źródłem dochodów gil-
dii nie były monety, które wyżebraliśmy, lecz informacje, które przy
tym nagrywaliśmy. Niemniej nasze zarobki wyraźnie spadły.)
Najlepsze wytłumaczenie dla takiego postępowania, jakie mogę
znaleźć teraz, to próba pokazania nam, jak niewiele znaczymy i jak
niewiele potrafimy zrobić dla uzyskania wolności, co stanowiło pre-
tekst do odsprzedania nas w kolejną niewolę. Paskudna to polityka,
ale historia ludzkości pełna jest takich rzeczy.
Pytacie, czy protestowaliśmy? A w jakim celu? I w jaki sposób?
Byliśmy w końcu niewolnikami. Wciąż tak wiele radości sprawiała
mi praca między moimi lubieżnymi przyjaciółkami (a miałem już
wtedy dziesięć lat, więc każdego dnia poznawałem nowe słodkie ta-
jemnice życia), że początkowo nie bardzo przejąłem się tymi zmia-
nami. Ale rosłem szybko i przy tych nowych racjach żywnościowych
czułem się wciąż głodny, a to powoli doprowadzało mnie do furii.
Potem, pod koniec miesiąca, dokonałem pewnych obliczeń i odkry-
łem, że jestem beznadziejnie daleko od wolności, powrotu na Vieto-
ris, do rodziny i ojca. Kiedy więc moi kompani zaczęli agitować i kon-
spirować, poczułem, że mam wielką ochotę przyłączyć się do nich.
Przywódcą był Focale. To był ten wysoki chłopak o płaskiej
twarzy, który pierwszego dnia naszej podróży na Megalo Kastro pytał
mnie, za jaką cenę zostałem kupiony. Wtedy go nie lubiłem. Potem
jakoś się zaprzyjaźniliśmy. Był teraz o wiele wyższy niż wtedy, i także
o wiele brzydszy, miał dziwne rysy twarzy i małe, rozmyte oczka.
- Musimy uciec - powiedział pewnego dnia, gdy byliśmy w łaź-
ni. Ponieważ w łaźni nie nosiliśmy amuletów, jego słowa nie mogły
być nagrane. - Nie zdołają nas zatrzymać. Dostaniemy się do portu
i przekradniemy na jeden z odlatujących statków.
To był oczywiście bardzo głupi plan, ale pamiętajcie, że byli-
śmy wtedy tylko dziećmi.
Jednak spróbowaliśmy, i to nie raz, lecz cztery razy. Wymykali-
śmy się z loży i szliśmy przez miasto do portu, by dostać się na sta-
tek. Łapano nas za każdym razem. Strażnicy nagle wyrastali ze wszyst-
kich stron, ich ciężkie ręce opadały na nasze ramiona, potem nastę-
powały kopniaki i bicie, a wreszcie kilka dni o chlebie i wodzie. Tak
było za każdym razem.
Nie mieliśmy najmniejszych szans. W naszych amuletach znaj-
dowały się czipy transmisyjne, które cały czas podawały naszą aktu-
alną pozycję, ale tego oczywiście nie wiedzieliśmy.
Najdalej pozwolono nam dotrzeć do miejsca, skąd już widzieli-
śmy port. Patrzyliśmy na wielki, startujący statek, i staraliśmy się
odgadnąć, na jaki świat może zmierzać.
- Na Galgalę! - krzyknął Focale. - Tam wszystko jest ze złota!
- Nie. Na Marajo - szepnął Anxur. - Tam na pustyni piasek błysz-
czy jak diamenty.
Sphinx mówił o migoczących gęstych lasach na Estrilidis, gdzie
żyją koty o dwóch ogonach.
I wtedy właśnie pojawili się strażnicy, pochwycili nas i tak stłu-
kli, że błagaliśmy o litość.
To była nasza trzecia próba. Nigdy więcej nie zobaczyłem już
Focale'a. Sądziliśmy, że został sprzedany na inną planetę, bo też fak-
tycznie to on sprawiał najwięcej kłopotów całej loży.
Ale mimo że go zabrakło, postanowiliśmy próbować dalej. Ja
nawet bardziej niż pozostali. Zająłem jego miejsce przywódcy, cho-
ciaż byłem jednym z najmłodszych. Po prostu niewola, która przez
pierwszych parę lat wydawała mi się komfortowym wypoczynkiem,
teraz stała się nieznośnym ciężarem. Cały czas chodziłem pełen fu-
rii. Wręcz kipiałem z gniewu i zniecierpliwienia. Dlaczego miałem
spędzać dzieciństwo na tym żałosnym, wilgotnym świecie, żywiąc
się czerstwym chlebem i żebrząc w nędznych burdelach o parę drob-
nych monet? Całe dnie i noce spędzałem teraz na snuciu planów
ucieczki. Wędrując po mieście, uważnie przypatrywałem się labi-
ryntom uliczek i przejść, wybierając drogę, którą zdołam wymknąć
się strażnikom.
Liczyłem na pomoc moich przyjaciółek dziwek. Miałem zamiar
chować się w ich łóżkach, pod ich spódnicami, kluczyć po mieście,
aż wreszcie dotrę do miejsca, z którego mógłbym się wyrwać na
wolność.
Potem musiałbym stawić czoło pazurom i dziobom potworów
czyhających w dżungli, ale miałem już gotowy plan. Chciałem udać
się na zachód, w kierunku przeciwnym do portu, i schronić się na
jakiś czas w nadmorskiej fortecy. Tego nie mogli się spodziewać.
Powinni uważać, że będę się bał tam wejść. Każdy się bał. Ale ja
byłem Romem. Dlaczego miałbym się obawiać kupy starych gła-
zów? Postanowiłem ukrywać się tam na tyle długo, by uznano, że
zostałem pożarty przez jakiegoś dzikiego stwora, i dopiero potem
przekraść się do portu, omijając w ogóle miasto. Po dotarciu zaś do
portu, zwróciłbym się o pomoc do pierwszego napotkanego Roma,
i to byłby koniec mojej niewoli. Tak przynajmniej to sobie plano-
wałem.
Schwytali mnie zanim jeszcze wydostałem się z miasta, i tym
razem bili mnie bez litości. Myślałem, że połamią mi wszystkie ko-
ści i pewnie tak by się stało, gdyby nie fakt, że byłem młody i giętki.
Potem zawleczono mnie przed oblicze dyscyplinatora. Ten ponury,
zimny jak lód mężczyzna przyjrzał mi się uważnie, a potem zwrócił
się do mistrza loży:
- Który to już raz?
-Czwarty?
- Skąd wzięliśmy takiego śmiecia? Zróbcie z nim to samo, co
z tamtym. Z tym brzydkim.
A więc wyślą mnie w to samo miejsce, gdzie wysłali Focale'a.
Nie obchodziło mnie to. Nigdzie nie mogło być gorzej niż w loży.
Jeden z cenzorów gildii, barczysty olbrzym o nalanej czerwonej
twarzy, kazał mi wsiąść do pojazdu lądowego i pojechaliśmy na pół-
noc, a potem na wschód. Podróż trwała może z półtorej godziny.
Był upalny dzień, i słońce prażyło nas bez litości swymi zielon-
kawymi promieniami. Po pewnym czasie zobaczyłem czarne kształ-
ty antycznej fortecy, wyłaniające się na horyzoncie. Mimo wcześniej-
szych odważnych planów, z trudem wciągnąłem powietrze i cofną-
łem się odruchowo w fotelu. Dlaczego jechaliśmy TAM?
Ale to nie forteca była naszym celem. Cenzor skręcił w boczną
dróżkę i pojechał w stronę morza. Wkrótce potem zatrzymaliśmy się,
a on kazał mi wysiąść. Droga biegła wzdłuż krawędzi wysokiego
klifu, uformowanego z jakiegoś miękkiego zielonego minerału, moc-
no zresztą popękanego przy brzegach. Morze rozpościerało się ja-
kieś dwadzieścia, trzydzieści metrów niżej. Spojrzałem w dół.
Nigdy dotąd nie patrzyłem z tak bliska na morze Megalo Ka-
stro. Zupełnie nie kojarzyło mi się z wodą. Było różowe i galareto-
wate, jak jakiś obrzydliwy budyń i silnie parowało. Jego powierzch-
nia wydawała się chropowata, jakby ktoś posypał ją żwirem. Nie
było też ani śladu prądów czy falowania. Było niemal nieruchome,
choć zarazem odnosiło się wrażenie, że bezustannie napiera na ląd.
Drgało delikatnie, jak galareta, którą ktoś potrząsnął.
Cenzor chwycił mój amulet i zerwał mi go z szyi.
-Nie będziesz już go więcej potrzebował, mały Romie.
Zrozumiałem, co się zaraz stanie i próbowałem uciec. Ale on
był szybki. Chwycił mnie wpół i uniósł nad głowę jednym płynnym
ruchem, a potem cisnął daleko przed siebie, prosto w to złowrogie
morze.

6
Już po mnie. Byłem tego pewny. Jeśli nawet nie skręcę karku ude-
rzając o powierzchnię morza, w jednej chwili zostanę przez nie
pożarty. Leciałem pionowo w dół, wrzeszczałem i umierałem ze stra-
chu. Wiedziałem, że nadszedł mój koniec. Całe lata wysłuchiwałem
przerażających opowieści o tym morzu, o tym, że jest to jeden wiel-
ki, żywy organizm, rozciągający się na przestrzeni tysięcy kilome-
trów, a jego głębokości nikt jeszcze nie zmierzył. Pożerał lądowe
istoty, które wpadły w jego toń, czasami nawet sam uderzał w ląd
groźnymi falami, próbując chwytać nieostrożne ofiary.
Leciałem długo, co najmniej godzinę, tak mi się przynajmniej
zdawało, tak długo, że nawet moje przerażenie zaczęło stopniowo
przeradzać się w oczekiwanie na to, co nastąpi potem. Poczułem
zbliżające się ciepło cieczy oraz jej dziwny zapach - ciężki, słodki.
Wcale nie był niemiły. Uderzył we mnie lekki podmuch ciepłego
wiatru. Pomyślałem jeszcze o ojcu, o mojej siostrze Tereinie... i o tej
okrąglutkiej małej dziwce Salathastrze. Potem wpadłem do morza.
Mimo olbrzymiej wysokości, z jakiej spadałem, lądowanie było
miękkie i przyjemne. Wydawało mi się, że morze unosi się, chwyta
mnie w locie i wciąga w głąb. Teraz spoczywałem w ciszy pod jego
powierzchnią, otoczony gęstą, dziwną cieczą. Nie śmiałem nawet
drgnąć, ani walczyć o oddech.
A więc tak to jest umrzeć? Co za spokój.
Płynąłem, a raczej dryfowałem. Morze mnie niosło. Czułem, jak
moje ubranie się rozpuszcza. Prawdopodobnie to samo miało stać
się z moją skórą i ciałem, wkrótce już będę tylko nagim szkieletem
połyskującym w ciepłym różowym bagnie. Miałem zamknięte oczy.
Czułem dotknięcia cieczy wszędzie, na barkach, brzuchu, udach, nie-
widzialne wijące się węże ślizgały się po całym moim ciele. Właści-
wie było mi przyjemnie. Słyszałem też ciche odgłosy ssania i mla-
skania, bulgotanie, szelesty i syczenie. Rozłożyłem ramiona i poczu-
łem, że jedną ręką mogę dotknąć znajomego brzegu, a drugą wybrzeża
kontynentu odległego o dziesięć tysięcy kilometrów. Moje nogi,
wyciągnięte do dołu, dotykały samego rdzenia planety, miejsc, gdzie
pod skorupą skał aktywne wciąż wulkany tryskały ognistą lawą.
Jestem trawiony, przebiegło mi przez głowę. Staję się częścią
tej cieczy.
Nic mnie to już nie obchodziło. Byłem martwy. Uwielbiałem to
morze. Pragnąłem, by mnie pożarło, wchłonęło. Chciałem stać się
jego cząstką.
I wtedy usłyszałem niski głos:
- Jakubie, płyń!
- Płynąć? Dokąd?
- Do brzegu. To coś nie może cię zatrzymać.
- To mnie pożera.
- Pożre, jeśli mu na to pozwolisz. Ale czemu miałbyś tak zrobić?
-Kim jesteś?
- Jakubie, otwórz oczy.
Nie uczyniłem tego. Dryfowałem dalej. Było mi ciepło, bezpiecz-
nie, zapadałem w sen.
- Jakubie! - To znowu ten sam głos. Nalegający. - Obudź się!
Obudź się, ty tchórzu!
To podziałało.
- Tchórzu? Ja?
- Słyszałeś.
- Dlaczego?
- Bo zaprzedajesz tej rzeczy całe swoje życie, i to za kiepską
cenę. Boisz się żyć? Boisz się dokonać tych wszystkich wielkich
rzeczy, które przeznaczył ci los?
Otworzyłem oczy. Naokoło widziałem tylko różowy chaos, a jed-
nak zobaczyłem, że nade mną unosi się duch, otoczony świetlistą,
migoczącą złotem aurą. Błyszczące oczy, czarne wąsy... niemal jak
twarz mojego ojca... niemal. To nie był mój ojciec, lecz ktoś bardzo
bliski, ktoś, kogo znałem, kto był mi bliższy niż ojciec.
Był rozgniewany, ale teraz zaczynał się uśmiechać.
- Jakubie - szepnął. - Płyń. Musisz. Śmierć nie jest ci przezna-
czona już teraz.
- A kiedy, ojcze.
- Nie jestem twoim ojcem.
- Czego ode mnie chcesz?
-Płyń.
-Jak?
- Podnieś lewą rękę. Dobrze. Teraz drugą. Kopnij. Nogą. Jesz-
cze raz. Dobrze. Jakubie, noga. Noga.
Wirujące smugi morza tańczyły wokół mnie jak węże wijące się na
swych ogonach. Coś wdzierało mi się do ust, oczu, uszu. Opasywało mi
gardło. Otaczało moje genitalia... poczułem erekcję... delikatnie gła-
dziło moje uda i biodra... wszechobecny wilgotny, ciepły dotyk.
A jednak oczy trzymałem wciąż otwarte. Kolory migotały ja-
snymi barwami i widziałem odległy brzeg - ciemną linię na hory-
zoncie.
Duch wciąż był przy mnie, jego jasne spojrzenie dodawało mi
odwagi. Ale nie powiedział już ani słowa. Od czasu do czasu jednak,
gdy uderzałem ręką lub nogą szczególnie silnie, słyszałem jego od-
legły śmiech. Teraz dostrzegłem też inne duchy, pięć, sześć, tuzin...
i znów ta przepiękna kobieta. Kiwała na mnie, zachęcała do wysiłku.
Wokół unosiły się odbicia ludzi, całe ich tłumy, w bogatych szatach,
błyszczących sukniach, nieznane planety, przerażające rytuały. Czy
to morze zsyłało te wizje, czy też mój duch opiekuńczy?
Płyń, Jakubie! Płyń! To była prawdziwa walka. Tak bardzo pra-
gnąłem odpocząć, poddać się morzu, zagłębić się w jego wielkie,
gorące ciało. Wielka Matka. Ale duch nie pozwalał. Płyń! - nalegał.
Płyń! Płyń! Płyń!
Więc płynąłem.
Odkryłem, jak czerpać energię z morza. Wyciągać ją z niego,
zamiast pozwalać, by ono absorbowało ją ze mnie, i płynąłem teraz
ku brzegowi, uderzając rękami i nogami coraz silniej. Nie spoczą-
łem ani na chwilę. Nie słabłem. Z każdym uderzeniem stawałem się
mocniejszy. Jak mogłem nawet dopuszczać do siebie myśl o śmier-
ci? Tak wiele jeszcze miałem do zrobienia. Wzywało mnie życie.
Płyń, Jakubie! Żyj, Jakubie!
Na brzegu morza zobaczyłem gigantyczne drzewo. Jego korze-
nie zanurzały się głęboko w toni, a pień, biała kolumna ozdobiona
pasami jasnej purpury, wystrzeliwał dumnie w górę na ponad setkę
metrów. Drzewo nie miało na pniu żadnych konarów, dopiero ol-
brzymią koronę na samym szczycie. Myślę, że było tworem morza.
Jego wielka korona, rozpościerająca się jak parasol nad tonią i okry-
wająca ją błękitnawym cieniem, podlegała ciągłym metamorfozom.
Pojawiały się tam oczy, twarze, wijące się węże, długie błyszczące
liście, bijące powietrze skrzydła, chłodne języki płomieni, a wszyst-
ko to zmieniało się, wirowało, drgało, znikało i odchodziło w nie-
byt. Przez moment zdało mi się, że rozpoznałem jedną z twarzy,
Focale'a, ale i ona rozpłynęła się tak szybko, że nie mogłem mieć
żadnej pewności.
To drzewo oznaczało dla mnie życie. Drgało i kipiało energią
ciągłej zmiany, jakąjest życie. I popłynąłem ku niemu. Wiedziałem, że
jest moim schronieniem. Słyszałem jego zew, i kiedy dopłynąłem do
niego, ja również rozpocząłem swoją pieśń.
Jego splątane korzenie wychylały się z toni. Chwyciłem jeden
z nich i przywarłem do niego, gramoliłem się po jego śliskiej po-
wierzchni, aż wreszcie wychynąłem całkowicie z różowej cieczy.
Potem leżałem chwilę bez ruchu, oddychając ciężko. Wreszcie wsta-
łem i przeszedłem po wąskim korzeniu. Dotarłem do pnia i objąłem
go, rozpościerając ramiona tak szeroko, jak tylko mogłem, co zresz-
tą wystarczyło może na otoczenie drobnej części obwodu pnia.
Dotarłem na brzeg. Byłem jednak nagi, a moja skóra wciąż pa-
rowała ciepłem morza. Ale nie bałem się niczego. Czułem się jak
nowo narodzony. Życie, które właśnie wychynęło z morza. I ruszy-
łem w drogę nagi pod płaszczem gwieździstego nieba, nie dbając
0 to, czy będę musiał przemierzyć tak pół świata.
Wędrowałem wiele dni i żadna żywa istota mnie nie niepokoiła.
Tylko raz podobne do ptaka stworzenie, o rozpiętości skrzydeł więk-
szej niż spory dom, przemknęło wysoko nade mną, a ja znalazłem
siew zasięgu jego purpurowego cienia. Czasem też widywałem zna-
jome duchy. Aż wreszcie doszedłem do miejsca, gdzie rozdarto po-
krywę planety, a olbrzymie ramiona ciemnych maszyn unosiły się
1 opadały, sięgając w jej wnętrzności i wysyłając w powietrze białą
parę i ciemne gejzery błota. Obok maszyn stało kilku mężczyzn, i je-
den z nich wskazywał na mnie.
Podszedłem do nich i zobaczyłem roześmianą twarz Roma.
- Sariszan, kuzynie - pozdrowiłem go w naszej mowie. - Je-
stem zbiegłym niewolnikiem i szukam schronienia, gdyż moi pano-
wie traktowali mnie źle.
Czułem wewnętrzny spokój i siłę, bo w morzu stałem się męż-
czyzną.

7
Miejsce, do którego dotarłem, było odkrywką, z której Romo-
wie wydobywali rzadkie minerały. Nakarmili mnie i odziali.
Spędziłem z nimi jakiś czas, a potem wsadzili mnie na statek, który
zmierzał do ramienia Galaktyki zwanego Jerusalem Spili, gdzie gę-
sto było od zamieszkanych światów, znajdujących się blisko siebie.
Gdybym tylko mógł, udałbym się do domu na Vietoris, ale nikt z tu-
tejszych górników nigdy nie słyszał o tej planecie, a kiedy pewnej
nocy starałem się im pokazać, w której części nieba leży, wcale zresztą
nie mam pewności czy nie pomyliłem wtedy zupełnie kierunków,
powiedzieli mi, że statki z Megalo Kastro nigdy tam nie latają. Pew-
nie tak było.
Zresztą i tak dobrze się stało, że poleciałem właśnie tam, gdzie
poleciałem, bo tak właśnie było mi przeznaczone. Bogowie zadecy-
dowali, że rozdział mojego życia zwany Vietoris zakończył się nie-
odwołalnie.
Statek, na którym się znalazłem, był frachtowcem trzeciej klasy
z kapitanem gajo, ale pilot i cała reszta załogi to byli Romowie. Szyb-
ko odkryli, że ja też jestem Romem, i od tej pory spędzałem więk-
szość czasu w kabinie skoków, przypatrując się, jak przygotowują
statek do podprzestrzennej podróży. Raz nawet pozwolili mi tam
zostać w momencie samego skoku, gdy pilot brał w ręce podprze-
strzenne stery i łączył własną duszę z duszą statku, posyłając go
w skok odległy o całe lata świetlne. Obserwowałem jego twarz, gdy
dokonywał tej niezwykłej rzeczy, której potrafili dokonać tylko Ro-
mowie. Widziałem malującą się na niej ekstazę i nagłe piękno, które
pojawiło się na tej raczej brzydkiej twarzy. I wtedy poczułem, jak
rodzi się we mnie rozpalające dusze pragnienie, by samemu kiedyś
chwycić za stery, połączyć się w jedność ze statkiem, i być jednym
z tych pilotów mknących pośród niezmierzonej pustki.
- Mój ojciec pracuje przy statkach kosmicznych - powiedzia-
łem. - Pewnie go znacie. Nazywa się Romano Nirano. Naprawia stat-
ki, które przybywają na Vietoris.
Ale oni nigdy nie słyszeli o Romano Nirano, tak jak nigdy nie
słyszeli o Vietoris. Jednak, ponieważ mnie lubili, włączyli ciemne
kule gwiezdnych ekranów; na ich wirujących powierzchniach jarzy-
ły się wszystkie gwiazdy Galaktyki. Starali się znaleźć Vietoris,
a okazało się to niemożliwe, bo nie potrafiłem im powiedzieć, jak
nazywa się słońce układu. Dla mnie to było zawsze po prostu „słoń-
ce", ale im to nie dawało żadnej wskazówki. Aż wreszcie w wielkich
atlasach planetarnych zlokalizowali Vietoris, i pokazali mi ją na
gwiezdnym ekranie. Była w odległym, nic nieznaczącym zakątku
Galaktyki, a my oddalaliśmy się od niej z każdym skokiem. Nie mia-
łem już wrócić do domu.
Zasmuciło mnie też, że żaden z tych Romów nie słyszał o moim
ojcu, a zdawało mi się, że jego imię jest sławne w całym Wszech-
świecie.
- Chłopcze, tutaj wysiądziesz - powiedział pilot. Sięgnął po wskaź-
nik i dotknął jednego z układów w Jeruslaem Spili, gdzie pięć zamiesz-
kanych planet obiegało wielkie błękitne słońce. - Jest tam wielu Ro-
mów, ale poza tymi światami nie znajdziesz nikogo ze swojej rasy.
Tak właśnie dotarłem na królewską planetę Nabomba Zom, gdzie
miałem mieszkać w pałacu Loiza la Vakako, który stał się dla mnie
drugim ojcem, a nawet kimś znacznie więcej niż ojcem. Gdy tam
przybyłem miałem dwanaście, może trzynaście lat. To na Nabomba
Zom dojrzałem i rozkwitłem. To na Nabomba Zom zostałem tym,
kim miałem zostać.

8
Loiz la Vakako był Romem Lowara. Słynął z wielkiego bogactwa
i legendarnego wprost sprytu. Lowara zawsze byli dobrzy w gro-
madzeniu pieniędzy, a ich spryt jest powszechnie znany. Należała do
niego cała planeta Nabomba Zom, jak również czternaście z jej dwu-
dziestu księżyców. Rządził tym wielkim dominium, a także Kompa-
nią kilku tysięcy Romów jak dawny cygański król, bez taniej pompy
i głupiej pretensjonalności, ale władzę dzierżył pewnie i z wielką siłą.
O wiele później, kiedy byłem królem, w znacznym stopniu wzo-
rowałem swój styl rządów na tym, czego nauczyłem się od Loiza la
Vakako. Przynajmniej jeśli chodzi o zewnętrzne symptomy władzy.
Oczywiście znacznie się od siebie różniliśmy. On był prawdziwym
arystokratą, chłodnym, opanowanym, a ja... no, ja jestem inny. Wład-
czy tak, ale chłodny - w najmniejszym stopniu.
Pamiętam, że w dniu, kiedy zetknęliśmy się po raz pierwszy,
byłem cały od stóp do głów pokryty karmazynowymi odchodami
ślimaków salizonga.
Mój przyjaciel pilot wysadził mnie wtedy w porcie Nabomba
Zom jako część ładunku z narzędziami rolniczymi. Na liście ładun-
ku były traktory, obrotowe spryskiwacze, żniwiarki naziemne i Je-
den robot rolniczy klasy Jakub, model humanoidalny, 111 standardo-
wego rozmiaru, wersja rozwojowa, o własnym napędzie".
Stałem między tymi wszystkimi skrzyniami, a przy uchu dyndał
mi odpowiedni dokument przewozowy. Celnik przyglądał mi się przez
długą chwilę i w końcu powiedział:
- Czym ty u diabła jesteś?
- Robot rolniczy klasy Jakub, model humanoidalny. - Uśmiech-
nąłem się do niego szeroko. - Sariszan, kuzynie.
Był Romem, ale nie odpowiedział na moje pozdrowienie, nie
zdradzał też żadnych objawów wesołości. Nachmurzony przejrzał
listę towarów, a jego humor bynajmniej się nie poprawił, gdy znalazł
właściwą pozycję.
- Jesteś robotem?
- Model humanoidalny.
- Bardzo zabawne. Wersja rozwojowa... taa...
- To znaczy, że urosnę.
- To znaczy coś więcej. Ile masz lat?
- Prawie dwanaście.
- Straszny staroć jak na robota. Co oni u diabła myślą zasypując
nas takim złomem?
- Ale naprawdę ja...
- Stań tam i bądź cicho! - powiedział, stawiając znaczek na li-
ście. - Pozycja dwudziesta dziewiąta, system napędowy traktorów.
Pojawiłem się więc na Nabomba Zom jako część sprzętu rolni-
czego i tak też z początku byłem traktowany. Tak jak stałem z moim
dokumentem przewozowym i ściskając niewielką kieszeń podprze-
strzenną z kilkoma podarunkami od pilotów, które stanowiły cały
mój dobytek, zostałem bezceremonialnie zapakowany na ciężarów-
kę i, wraz z paroma skrzyniami świeżo zakupionego sprzętu, wywie-
ziony na odległą plantację leżącą w upalnej dolinie, gdzieś w głębi
kontynentu. Spędziłem tam następne sześć miesięcy zbierając cenny
nawóz ślimaków salizonga.
Wszystkim drżały nogi, gdy po raz pierwszy widzieli zmierzają-
cego ku sobie ślimaka salizonga, zmierzającego prosto i nieubłaga-
nie, z głośnymi odgłosami mlaskania, zostawiając po sobie ślad z ton
oślizłej jasnej wydzieliny. Ślimak salizonga jest największym mię-
czakiem znanym we Wszechświecie. Ten gigant ma około ośmiu me-
trów długości i trzy do czterech metrów wysokości, a na grzbiecie
dźwiga skorupę z jasnożółtych płyt, grubszych od starożytnych zbroi.
Wygląda przerażająco ze swoimi olbrzymimi oczami na słupkach,
koszmarnie wielką purpurową stopą, jednak człowiekowi może za-
grozić jedynie rozdeptaniem, co zresztą zrobi z pewnością, jeśli ten
nie usunie mu się z drogi. Nie jest jednak drapieżnikiem. Żywi się
wyłącznie czerwonawymi mchami, które spotyka się tylko w pew-
nych regionach Nabomba Zom, tak więc nie przypadkiem ta planeta
jest jedynym miejscem we Wszechświecie, gdzie można spotkać śli-
maki salizonga. Nikt nie dałby złamanego grosza za tego zwierzaka,
gdyby nie jego odchody, które w takich obfitych ilościach i z takim
zapałem zostawia na swym szlaku. Ta jaskrawa galareta zawiera bo-
wiem pewien alkaloid, z którego destyluje się rodzaj perfum, kupo-
wanych za każdą cenę przez kobiety na pięciu tysiącach światów.
Jednak tylko samiec salizonga wydala ten cenny alkaloid i w dodat-
ku, jeśli jego odchody nie zostaną zebrane i zamrożone w ciągu kil-
ku zaledwie minut od ich wydzielenia, cenna substancja ulega roz-
kładowi i staje się bezużyteczna. Dlatego też ludzie muszą cały czas
podążać tropem ślimaka. Roboty nie nadają się do tego, bo nie po-
trafią rozróżnić płci mięczaka, gdyż różnica jest właściwie całkiem
niewyraźna. Błyskawicznie zbierają świeżo wydalone odchody do
przenośnych zamrażalników, zanim stracą swoją wartość handlową.
Taką właśnie robotę zacząłem wykonywać od drugiego dnia pobytu
na Nabomba Zom i wcale nie wydawało mi się to jakąś cudowną
odmianą losu w porównaniu z wydobywaniem rud z wnętrzności Me-
galo Kastro.
No cóż, z woli Boga mężczyzna zrodzony z kobiety musi praco-
wać na swój codzienny chleb... podobnie zresztą jak kobieta zro-
dzona z kobiety, ale Bóg nigdy nie powiedział, że każdy musi otrzy-
mać przyjemną pracę. W tym momencie życia widać przeznaczone
mi było grzebać się w gównie, i prawdę rzekłszy nie bardzo widzia-
łem jakąkolwiek alternatywę. Nie twierdzę, że ta praca sprawiała mi
radość, ale prawdę powiedziawszy była mniej uciążliwa niż sobie to
wyobrażacie, i bez problemu mógłbym wymienić tu ponad dziesięć
znacznie gorszych zajęć, chociaż nie czas teraz na to. Szybko prze-
stałem zwracać uwagę na naturę substancji, w której grzebałem i za-
cząłem się zastanawiać, jak zapewnić sobie przeżycie. (Z pracą tą
wiązało się bowiem spore ryzyko. Pomlaskiwanie i szelest potężne-
go ślimaka, za którym się podążało, zagłuszały niestety podobne
odgłosy wydawane przez inne sztuki. W związku z tym bez trudu
można było zostać zmiażdżonym przez jednąz tych pełzających gór,
jeśli tylko za bardzo koncentrowało się uwagę na tym jednym, które-
go miało się przed nosem.)
Nabomba Zom jest jednym z tych światów, na którym nie wy-
stępująpory roku. Noce i dnie trwąjątyle samo godzin, a klimat przez
cały rok jest umiarkowanie ciepły. Więc tylko w przybliżeniu mogę
obliczyć, że na plantacji spędziłem pół roku. W czasie tym jednak
mój głos pogrubiał, a na twarzy zaczął pojawiać się zarost.
Pewnego dnia na jednym z krańców plantacji powstało spore
zamieszanie - samochody, krzyki, ludzie biegający bez sensu w tę
i z powrotem. Sądziłem zrazu, że jakaś ofiara losu została rozdepta-
na przez ślimaka, ale w chwilę potem nadzorca wezwał mnie przez
znajdujący się w mojej małżowinie usznej głośnik i kazał mi natych-
miast stawić się w budynkach plantacji. W momencie kiedy to za-
szło, właśnie miałem drobny wypadek. Ślimak, za którym podąża-
łem, poszedł w górę zbocza, a ja idąc za nim w trop, pośliznąłem się
na mokrym mchu i zsunąłem na brzuchu wprost w kupę odchodów
o wielkości niewielkiego asteroidu.
- Musze wpierw się umyć - odpowiedziałem nadzorcy. - Jestem
cały w...
- Teraz - przerwał mi.
-Ale jestem...
- Teraz!
Zaprowadzono mnie przed oblicze mężczyzny, od którego biło
niezwykle dostojeństwo i potęga. Mógł mieć równie dobrze pięć-
dziesiąt lat, jak osiemdziesiąt czy sto pięćdziesiąt. Nigdy się tego nie
dowiedziałem, a on w ciągu tych lat, które z nim spędziłem, nie po-
starzał się ani o rok. Był szczupły jak na Roma, niemal chudy, miał
też kościste ramiona i zapadłą klatkę piersiową... no i nie miał wą-
sów. W lewym uchu nosił dwa srebrne kolczyki - starożytna moda,
która właśnie wracała do łask. Na jego twarzy jednak malowała się
niezwykła przebiegłość, jakiś uśmiech, ledwie zauważalne drganie
mięśni policzka, które nakazywały każdemu mieć się na baczności.
Nie był kimś, kogo odważyłbyś się oszukać w interesach. Wyglądał
na spryciarza. Jego wzrok przeszywał mnie na wylot. Czułem się
przezroczysty, zdawał się widzieć dokładnie wszystkie moje kości
i organy wewnętrzne. I stałem przed tym pełnym dostojeństwa czło-
wiekiem, a moje ubranie ociekało odchodami ślimaka. Wyciągnął
rękę i skinął na mnie.
-Bliżej.
-Panie, ja...
- Bliżej, chłopcze. Jak cię zwą?
- Jakub. Mój ojciec to Romano Nirano z Vietoris.
- Romano Nirano, aha.
Był pod wrażeniem, tak mi się przynajmniej wtedy zdało.
- Ile masz lat?
- Wkrótce skończę trzynaście... tak sądzę.
- Sądzisz. Zbiegły niewolnik, zgadza się?
- Podróżnik, panie.
- Aha. Podróżnik. No jasne. Wielki objazd po Galaktyce, a na
początek zabawa wśród wydzielających miód ślimaków Nabomba
Zom. Jesteś Kalderaszem?
- Tak, panie.
- Masz więc talent do maszyn, jak podobno wy wszyscy?
- Mój ojciec jest najlepszym mechanikiem w stoczni na Vietoris.
- Twój ojciec, tak zapewne. - Skinął głową i zamyślił się przez
moment. Potem zaś odwrócił się i zawołał do sąsiedniego pokoju:
- Malilini! Czy to ten?
Wtedy weszła kobieta... czy może dziewczyna? Nigdy nie by-
łem pewien. Mogła mieć równie dobrze szesnaście lat, co dwadzie-
ścia sześć i trzydzieści sześć. Jej wiek na zawsze pozostał jej sekre-
tem. Była niezwykle piękna, uderzająca piękna. Włosy miała jak la-
zurowa chmura, oczy ciepłe i ciemne, mocno od siebie oddalone,
wargi pełne i zapraszające. Widziałem już tę twarz, ale gdzie? Jedna
z dziwek w osadzie górników? Nie, żadna z nich nie była tak piękna.
Jakaś pasażerka na statku kosmicznym? Też nie. Nagle sobie przy-
pomniałem - to była twarz przepięknego ducha, który nawiedzał mnie
wiele razy na Megalo Kastro w mieszkaniu żebraków, i kiedy dryfo-
wałem w żywym morzu. Wtedy nigdy się do mnie nie odezwała, tyl-
ko patrzyła i uśmiechała się. Teraz zaś patrzyliśmy na siebie tak, jak
byśmy znali się od dawna.
- Jakub - powiedziała. - Nareszcie.
Byłem potwornie zawstydzony stojąc przed tą pięknością w po-
krytych nawozem łachach.
- Moja córka Malilini - przedstawił ją władczy mężczyzna. -
A ja jestem Loiz la Vakako.
Skinął na swoje roboty.
- Wymyjcie go i odziejcie.
W mgnieniu oka rozebrały mnie do naga. Czułem znacznie
mniej wstydu stojąc przed nimi nago, niż w tych ohydnych ciu-
chach. Roboty zaś spłukały mnie, wysuszyły, ułożyły mi włosy, a tak-
że, ku mojemu zdumieniu, przeleciały promieniem golarki po mo-
ich wychudłych policzkach. Potem zaś odziały mnie w perłowo-
szarą szatę z wysokim kołnierzem o głębokiej ciemnoniebieskiej
barwie, przepasaną czerwoną szarfą. Jeden z robotów uformował
przede mną lustro z molekuł powietrza, abym mógł ocenić swój
wygląd. Byłem przepiękny. Przez moment zatraciłem się w tym
samopodziwie.
Wszystko to trwało zaledwie kilka minut. Malilini również wy-
raźnie jaśniała zadowoleniem widząc moją transformację. Loiz la
Vakako podszedł bliżej, by mi się uważniej przyjrzeć, niewiele wy-
ższy ode mnie. Popatrzył na mnie, skinął głową. Był najwyraźniej
zadowolony. Potem chwycił mój elegancki kołnierz w obie ręce i jed-
nym szybkim szarpnięciem oderwał do połowy. Aż otworzyłem usta
ze zdumienia.
Loiz la Vakako zaś roześmiał się donośnym, głębokim śmiechem
Roma.
- Niech wszystkie twoje ubrania drą się i zużywają, ale ty sam
żyj w zdrowiu aż do późnej starości!
Zdałem sobie nagle sprawę, że mówi do mnie w romskim, a to
co zrobił, było starym zwyczajem Lowara - ceremonialne darcie
nowej odzieży. Klepnął mnie w plecy i poprowadził na zewnątrz.
Wkrótce też dowiedziałem się, że ten człowiek jest tutaj baro,
władcą tej planety, a ja mam od tej pory mieszkać z nim. Nie dano
mi nawet czasu, bym poszedł do swej kwatery i zabrał rzeczy, ale
kiedy przybyliśmy do jego pałacu, po trzygodzinnej podróży przez
wszystkie cuda tego wspaniałego kontynentu, znalazłem ten mój nędz-
ny dobytek w przeznaczonych dla mnie pokojach. Wraz zresztąz wie-
loma innymi pięknymi, a nawet zbytkownymi rzeczami, których za-
stosowania w kilku przypadkach nawet nie znałem.
Dopiero teraz miałem pojąć, co naprawdę znaczy splendor.
Pałac Loiza la Vakako stał na brzegu morza prawie tak dziwne-
go - co było dokładnie widać dopiero, gdy się podeszło bliżej -jak
to, które niemal odebrało mi życie na Megalo Kastro. Jego woda
była czerwona jak krew i pulsowała ciepłem; miała temperaturę bli-
ską wrzątku. Piasek na plaży był koloru bladolawendowego, a po-
nad plażą znajdowała się szeroka terasa na stromym zboczu, gdzie
pośród gęstego lasu pochodzących z wielu światów drzew i krzewów
wznosiły się strzeliste wieże pałacu.
Nigdy nie dowiedziałem się dokładnie, ile było w nim komnat.
Zresztą prawdopodobnie ich liczba zmieniała się z dnia na dzień, bo
pałac został zbudowany z nieznanego mi przezroczystego materiału,
lekkiego jak mgła albo pajęcza sieć, który wciąż przybierał nowe
piękne kształty, jakby reagował na zmieniające się w ciągu dnia na-
tężenie promieni gorącego błękitnego słońca.
Mieszkałem tu jak młody książę Romów. Ubierałem się codzien-
nie w najwspanialsze szaty, nowe każdego dnia, i jadłem tak wykwint-
ne potrawy, że nie tylko nigdy dotąd ich nie próbowałem, ale nawet
nie sądziłem, że istnieją. Tutaj też poznałem potęgę, jaką dają bo-
gactwo i władza, a także odpowiedzialność, z jaką wiąże się ich po-
siadanie. Tutaj poznałem pierwsze tajniki nawiedzania i dowiedzia-
łem się o naturze miłości. Ale najważniejszą lekcją, jaką wyniosłem
z Nabomba Zom, było to, że potęga, przyjemność i bogactwo sąbar-
dzo nietrwałe. Poznałem jak to jest, gdy życie w największym luksu-
sie i dostojeństwie, które już zaczyna traktować się jako dane na za-
wsze i należne, nagle zostaje ci wyrwane w jednej chwili. Zostało
też wyrwane Loizowi la Vakako...
Ale to stało się wiele, wiele lat później.

9
Miał osiem córek i ani jednego syna. Córki to prawdziwa przy-
jemność - sam mam ich wiele i chętnie miałbym jeszcze wię-
cej - ale jest jednak coś takiego w stosunku mężczyzny do swych
synów, co znacznie różni się od uczuć, które ma dla córek. Wiąże się
to chyba z faktem, że wszyscy musimy umrzeć pewnego dnia. Kiedy
więc mężczyzna patrzy na swych synów, widzi w nich odbicie same-
go siebie - zrodzonego ponownie, zregenerowanego, swojego na-
stępcę, siebie trwającego w przyszłości. Poprzez synów wchodzi
w wieki, które mąjąnadejść. Bo oni mająjego twarz, jego oczy i bro-
dę, jego mięśnie, jego serce. Dlatego, choć kocham moje córki ca-
łym sercem, nigdy nie będą dla mnie tym, czym są synowie. I nie
różnię się tu od innych mężczyzn. Każdy kto mówi, że w jego przy-
padku tak nie jest, okłamuje was albo siebie. Tak przynajmniej jest
wśród nas, Romów, i było tak od początku czasu. Może z gaje jest
inaczej? Nie wiem i prawdę mówiąc nie zależy mi na tym, aby się
dowiedzieć.
Normalnie nie zwracałbym uwagi na jego stosunki rodzinne, ale
kiedy mężczyzna tak potężny jak Loiz la Vakako, nie mający synów,
przygarnia do swego domu nieznanego, wymazanego nawozem ma-
łego chłopca, być może ta sprawa jest jednak istotna.
Sześć spośród jego córek wyszło już za mąż i mieszkały albo
w odległych zakątkach NabombaZom, albo na jej głównych księży-
cach. Traktował ich mężów jak książęta, ale jednak nie jak synów.
Tak mi się przynajmniej zdawało. Siódma córka, Malilini, mieszkała
z nim w pałacu. Nigdy nikt nie wspominał o ósmej, chociaż jej por-
tret wisiał obok pozostałych siedmiu w wielkim holu. Podobno po-
kłóciła się z ojcem wiele lat temu i wyjechała w odległy kraniec Ga-
laktyki. Nigdy się nie dowiedziałem, co było przyczyną sporu.
Loiz la Vakako miał także brata, który rządził na dwóch zewnętrz-
nych i mniej przyjaznych dla ludzi planetach tego Układu Słonecz-
nego. Miał na imię Pulika Boszengro. Loiz la Vakako rzadko o nim
wspominał. Jego portret również wisiał w rodzinnej galerii - ciemny
mężczyzna o wąskim czole i wydłużonej, surowej twarzy. Na por-
trecie był tak mało podobny do swego brata, że naprawdę trudno
było mi uwierzyć, że pochodzili z tego samego łona. Ale kiedy wresz-
cie wiele lat później spotkałem go osobiście, od razu dostrzegłem
podobieństwo... ich dusz nie ciał.
Choć mieszkał w tak wspaniałym pałacu, Loiz la Vakako korzy-
stał ze związanych z tym rozkoszy w zadziwiająco małym stopniu.
Nawet w nim, tym osiadłym wszak i kontemplacyjnym człowieku,
ujawniał się niestrudzony duch wędrującego Roma.
Wciąż był w ruchu, wciąż w podróży, wciąż doglądał swych roz-
ległych włości. Musiał osobiście wiedzieć, co dzieje się w każdym
miejscu. Chociaż wszyscy nadzorcy jego plantacji byli lojalni i kom-
petentni, Loiz la Vakako nie potrafił po prostu być tylko nieobecnym
właścicielem. Ponadto był przecież baro, głową cygańskiej Kompa-
nii na Nabomba Zom, co oznaczało, że do niego należały wszelkie
obowiązki związane z sądownictwem i rytuałami.
Często mu towarzyszyłem podczas takich wypraw. I w ciągu jed-
nego popołudnia dowiadywałem się wtedy więcej o sztuce rządze-
nia ludźmi, niż nauczyłbym się podczas sześciu lat spędzonych na
jakimkolwiek uniwersytecie.
Nabomba Zom jest jedną z dziewięciu królewskich planet w Ga-
laktyce. To znaczy, że jest to planeta specjalnie wybrana przez Ro-
mów podczas pierwszego etapu osadnictwa, jakieś dziewięćset, ty-
siąc lat temu. Władcy królewskich światów - a pozostałe to Galga-
la, Zimbalou, Xamur, Marajo, Iriarte, Darma Bartna, CIard Msat
i Estrilidis - pełnili swą władzę, z bezpośredniego nadania Króla Ro-
mów i każdy z nich miał przywilej nominowania jednego z dziewię-
ciu krisatorów, sędziów najwyższego sądu Romów. Oczywiście wte-
dy, gdy zacząłem mieszkać z Loizem la Vakako, wiedziałem o tym
bardzo niewiele, ale stopniowo wprowadził mnie we wszystkie za-
wiłości systemu, dzięki któremu utrzymywaliśmy porządek na odle-
głych światach.
Dopiero podczas naszych wspólnych podróży zacząłem rozu-
mieć coś, czego nigdy bym nie podejrzewał w czasach, gdy byłem
uczniem na Vietoris czy niewolnikiem na Megalo Kastro. Okazało
się, że rządzenie jest ciężarem, a nie przywilejem. Są oczywiście
korzyści. Ale jedynie głupiec zgodziłby się na ponoszenie takich cię-
żarów, mając na uwadze tylko te korzyści. Ci, którzy sprawują wła-
dzę, czynią to, bo nie mają wyboru. Bożym rozkazem ten ciężar zo-
stał położony na ich ramiona, a oni muszą być posłuszni. Nawet jeśli
Syluisa myśli, że jest inaczej.
I obserwowałem Loiza la Vakako podejmującego decyzje o za-
siewie ziarna, o budowie tam, o cenie zboża i o handlu z innymi pla-
netami, o podatkach i cłach importowych. Obserwowałem go sądzą-
cego ludzi i rozstrzygającego zawiłe spory nawet między małymi
ludźmi z odległych prowincji i rozmyślałem o lekcji z ostatniego dnia
mojej szkoły, o tym Trzynastym Imperatorze, który pracuje tak cięż-
ko. Wtedy zastanawiałem się, czemu Imperator mając olbrzymią
władzę, godzi się na tak ciężką pracę. Dlaczego zamiast pracować
nie spędza dni i nocy na zabawach, śpiewach i piciu najlepszych win?
Teraz dopiero zrozumiałem, że w tej kwestii nie ma wyboru. Ciężka
praca jest ceną wielkiej władzy. Bo tym właśnie jest wielka władza -
przywilejem harówki ponad zrozumienie zwykłych ludzi. Nigdy nie
było władcy, nawet między słynnymi przeklętymi tyranami, między
zbrodniczymi potworami, który nie zostałby zaprzężony do tego pługa
od pierwszego dnia, w którym objął swój tron lub stanowisko.
Chociaż oczywiście władza ma też przyjemne strony. Tak dla
częściowego zadośćuczynienia.
Loiz la Vakako podróżował poduszkowcem, który wyglądał jak
mały pałac. Był to smukły wehikuł o kształcie łzy, w jaskrawym ko-
lorze, który poruszał się z niewiarygodnymi prędkościami. Kiedy było
się w górze, w ogóle nie czuło się żadnego ruchu, zupełnie jakby
leciało się na baśniowym latającym dywanie. Były tam miękkie cu-
downe maty splatane z czarnoszkarłatnych porostów Morza Poetów,
poduszki powleczone w błyszczącą skórę piaskowego smoka, dry-
fujące kule delikatnego światła. A kiedy opuszczaliśmy pojazd, witali
nas kłaniający się nisko urzędnicy, którzy rozkładali przed nami dywa-
ny plecione z kwiatów; służący czekający na nas ze świeżymi szatami,
dzbanami z aromatycznymi sokami, owocami i licznymi gatunkami
wędzonych mięsiw nieznanego mi pochodzenia.
Ale mimo tego całego przepychu, prywatne sypialnie Loiza la
Vakako, zarówno na pokładzie poduszkowca, jak i w domach,
w których czasem zatrzymywaliśmy się na noc, były zadziwiająco
skromne. Cienki materac na podłodze, białe, nie ozdobione niczym
ściany, dzban z wodą. To było tak, jakby akceptował zbytek jako coś
koniecznego do pełnienia urzędu, ale natychmiast z ulgą go porzu-
cał, gdy tylko był sam. Jeśli chcecie dowiedzieć się czegoś o czło-
wieku, przyjrzyjcie się zawsze jego sypialni.
Nabomba Zom jest przepięknym światem. Nigdy nie widziałem
równie pięknego, oprócz oczywiście Xamur, która przewyższa
wszystko, co kiedykolwiek stworzył Bóg. Ale Nabomba Zom zbliża
się do tego ideału.
Jest tam to szkarłatne morze, które rozbrzmiewa dźwiękami
o wschodzie słońca, gdy tylko pierwsze błękitne promienie dotkną
jego toni. Są przepiękne seledynowe góry, które zdają się być zbu-
dowane z mgły, biegnące wzdłuż głównego kontynentu jak jego
kręgosłup. Na wschód od gór leży cały łańcuch jezior, znany jako
Sto Oczu, jezior czarnych jak onyks i jak on błyszczących. Jest
Wąwóz Żmii - długa na pięć tysięcy kilometrów, wijąca się rozpa-
dlina, której ściany lśnią jak złoto, a żłobiąca ją rzeka płynie na
niemożliwej wprost do wyobrażenia głębokości. Fontanna Wina -
naturalny fenomen, który w wyniku zachodzących tam dziwnych
procesów fermentacji tryska gejzerami tego wspaniałego napoju,
i jeszcze Ognista Ściana, Tańczące Wzgórza, Sieć Klejnotów, Wiel-
ki Sierp...
A przecież są tam również żyzne pola, z których zbiera się obfi-
te plony niemal każdego pożytecznego gatunku roślin. Nie ma bar-
dziej urodzajnego świata. Nawet ten nawóz ślimaków, z którym
mogłem się zapoznać bliżej, ma niemałą wartość.
Oczywiście nie spędzałem całych dni na podróżach poduszkow-
cem Loiza la Vakako. Wiele czasu trzeba było jeszcze poświęcić
mojej edukacji. Jak dotąd ograniczała się ona do jako takiego czyta-
nia i pisania. Loiz la Vakako miał swoje powody, poważne jak się
potem okazało, by zabierać mnie na swoje wyprawy i uczyć sztuki
rządzenia, ale na ten czas, gdy przebywałem w pałacu, oddał mnie
w ręce nauczycieli i wymagał ode mnie poważnego podejścia do
nauki. Tak też robiłem. Pragnąłem bowiem w życiu wielu rzeczy,
a jedną z nich była wiedza. Życie to coś więcej niż zbijanie bąków.
Zabrałem się do nauki z zapałem i samozaparciem.
No i była jeszcze Malilini...
Nie wiedziałem, co o niej sądzić. Przemykała się po pałacu jak
zjawa, jak bogini, jak duch, jak wszystko tylko nie człowiek z krwi
i kości. Przez pierwsze trzy lata mojego pobytu zamieniliśmy ze sobą
najwyżej dziesięć słów. Ale często widziałem, że mnie obserwuje -
miała takie same przebiegłe oczy, jak jej ojciec - ukradkowo z dale-
ka, albo otwarcie i przyjaźnie, gdy była blisko.
Przerażała mnie. Jej uroda. Jej wdzięk. Jej odmienność. Wie-
działem, że nawiedzała mnie na Megalo Kastro. Wtedy też patrzyła
na mnie nie mówiąc ani słowa. Patrzyła też na mnie, gdy dryfowałem
na powierzchni tego ciepłego galaretowatego morza, do którego wrzu-
cili mnie ludzie gildii. Dlaczego? Dlaczego wtedy, podczas naszego
pierwszego spotkania, gdy wezwano mnie umazanego gównem, po-
wiedziała do mnie: „Jakub, nareszcie"?
Nie śmiałem zapytać. Nieśmiałość nigdy nie była cechą mojego
charakteru, ale wtedy wolałem nie szukać wyjaśnień, bojąc się, że
może to zniszczyć jakąś łączącą nas delikatną więź. Powiedziałem
sobie, że dowiem się tego we właściwym czasie, a do tego czasu
należy cierpliwie czekać. Więc czekałem. Urosłem wysoki i rozrosłem
się w barkach. Zapuściłem też wąsy i teraz, gdy przeglądałem się
w lustrze, zaczynałem widzieć twarz mojego ojca. Nauczyłem się
wielu języków, astronomii i historii oraz mnóstwa innych rzeczy.
Wieczorami zaś galopowałem po równinie położonej powyżej pa-
łacu na grzbiecie sześcionogiego konia z Iriarte, którego podarował mi
na urodziny Loiz la Vakako. Czasem widywałem ją wtedy z daleka,
błyszczącą w błękitnej poświacie słonecznych promieni, galopującą na
grzbiecie innego koniai chociaż ja z chłopca zdążyłem już stać się męż-
czyzną, Malilini nie zmieniała się wcale. Dla niej czas stał w miejscu -
wciąż była młodą dziewczyną dopiero stającą się kobietą.
Czasami zaś widziałem nie Malilini lecz jej ducha, aurę. A jej
niematerialny uśmiech pojawiający się tylko na ułamek sekundy,
zawsze tuż przed zniknięciem, budził we mnie dziwne i kłopotliwe
emocje.
W owych dniach bardzo niewiele wiedziałem o nawiedzaniu. Nie
miałem też nikogo, do kogo mógłbym się zwrócić w tej sprawie. To
nigdy nie był temat, o którym się dyskutowało, nie było też na ten
temat książek. Wiedziałem już od czasów Megalo Kastro, że jest to
w jakiś sposób możliwe, że niektórzy ludzie potrafią oddzielić swe-
go ducha od ciała i odwiedzać odległe miejsca. Byli wtedy niewi-
dzialni dla większości ludzi, ale mogli też się ujawnić kiedykolwiek
i komukolwiek chcieli. Takie duchy były wtedy otoczone widoczną
aurą i powodowały jonizowanie się powietrza.
Wiedziałem już, że jednym z duchów, który odwiedzał mnie na
Megalo Kastro, była Malilini. A teraz, kiedy moja twarz stała się twa-
rzą dorosłego człowieka, zdałem sobie też sprawę, że jednym z du-
chów, tym z wielkimi wąsami i ryczącym śmiechem, byłem ja sam.
Nawet teraz widywałem go od czasu do czasu. Pojawiał się na
mgnienie oka z nicości tuż przede mną. Mrugał do mnie, uśmiechał
się, przyjacielsko klepał mnie po policzku w radosnym pozdrowieniu.
Ale jeśli to jestem ja - rozumowałem - muszę umieć nawiedzać.
Jak to się robi? Jak?
Zacząłem spędzać całe godziny na brzegu szkarłatnego morza,
siedząc na wielkiej zielonej skale o kształcie podobnym nieco do
tronu, i próbowałem tego dokonać. Wyobrażałem sobie klin, który
wbija się w mój mózg w podobny sposób jak dłuto wbija w przezna-
czony do skruszenia marmurowy blok, i rozdziela moje ciało i moją
duszę, a ona wędruje do odległych miejsc i czasów. Nie działało.
Czułem tylko potężne bóle głowy, jakby jakiś kamieniarz naprawdę
zdzielił mnie dłutem, ale poza tym nie było żadnych efektów.
Pewnego dnia, zupełnie nieoczekiwanie, zobaczyłem nagle Ma-
lilini, siedzącą obok mnie na moim kamiennym tronie. W ogóle nie
widziałem, gdy się zbliżała.
- Chciałbyś się dowiedzieć jak to się robi, prawda?
-Co?
- Jak się nawiedza. Przecież to właśnie próbujesz zrobić.
Moje policzki pokryły się purpurą. Uciekłem z oczami.
- Dlaczego tak myślisz?
- Jakubie, Jakubie...
- Ja po prostu rozwiązuję w pamięci równania kwadratowe.
Dotknęła mnie delikatnie ręką. Jej zapach mnie oszołomił.
- Chodź, pokażę ci, jak to się robi - powiedziała.

10
Pierwsze nawiedzanie jest najbardziej przerażającym doświad-
czeniem w życiu. Myślę, że nawet śmierć jest drobnostką w po- •
równaniu z tym, co się wtedy czuje. Twoja dusza pęka na pół. Część
ciebie opada na ziemię jak ołowiany pancerz, a cześć wyrywa się w górę
z przerażającą szybkością, jak statek kosmiczny, który bez żadnej kon-
troli dokonuje przypadkowych skoków między gwiazdami. Ale to nie
przez kosmos podróżujesz, lecz przez rzekę czasu. Rzeka ta płynie od
przeszłości do przyszłości, a ty musisz podróżować pod jej prąd.
Widzisz wszystko, co wydarzyło się w każdym punkcie czasu
i przestrzeni, i to wszystko nagle nie ma dla ciebie żadnego sensu..
Cokolwiek widzisz, widzisz to po raz pierwszy. Po raz pierwszy po-,
znajesz, co to jest krzesło, czy kwiat, czy ryba, i nie jesteś w stanie
tego pojąć. Jedziesz autostradą i nie wiesz, czy podążasz na wschód,
czy na zachód, aż wreszcie dociera do ciebie, że w obu tych kierun-
kach jednocześnie. Jesteś kompletnie zagubiony i nie ma dla ciebie
żadnej nadziei. Dławi cię własne zdezorientowanie. Chciałbyś zapła*
kać, ale nie wiesz czym jest płacz... ani nie wiesz, co znaczy „chcieć".
Chwyta cię pierwotny strach. Strach, który trzęsie tobą jak sto
jednoczesnych trzęsień ziemi.
Ludzie, których nigdy wcześniej nie spotkałeś, śmieją się do ciebie
i pozdrawiają cię... a może machająna pożegnanie? Robisz kilka kro-
ków w stronę szczytu wzgórza i orientujesz się nagle, że schodzisz. Nie
ma żadnych znaków. Świat jest jak woda. Przestrzeń się zakrzywia.
Gwiazdy spadająwokół ciebie jak gorący złoty deszcz. Słyszysz płacz
i śmiech, i nic już nie słyszysz, a cisza dzwoni ci w uszach jak potężny
dzwon. Cały świat wiruje, a ty zaczynasz opadać. Coś rośnie ci w gar-
dle. Oczy wychodzą na wierzch. Uczucie pierwotnego strachu narasta
i nagle zaczynasz rozumieć, czym on jest. Pochodzi z serca Wszech-
świata. Strach, który czujesz, jest siłą, która spaja wszystkie atomy
Wszechświata. Jest jego fundamentalną substancją. Tym, co spaja te
wszystkie cząsteczki, co przyciąga je do siebie, jest strach. Strach przed
chaosem. Przed samotnością. Przed zagubieniem i gdy przychodzi to
zrozumienie, strach zaczyna odpływać. Wszelkie więzy rozluźniają się,
i nie ma to żadnego znaczenia. Uczysz się miłości do chaosu. Wszyst-
ko oddala się od centrum i wszystko jest takie, jakie być powinno.
Kiedy strach odpływa, a atomy przestają się przyciągać, wtedy na-
reszcie odnajdujesz się w tym chaosie. Unosisz się swobodnie w całko-
witej pustce. Nie możesz spaść, bo nic oprócz ciebie nie istnieje. I w tej
próżni możesz dokonać każdego wyboru, jakiego tylko zapragniesz.
Tutaj. Więc będę tutaj. Tak po prostu. Nikt nie może cię do-
strzec, dopóki sam się nie pokażesz. Nie zderzysz się z żadną rze-
czą, która tam istnieje, bo jesteś otoczony czymś, co nazywa się sfe-
rą interpolacyjną, a ona odpycha wszystko z twej drogi. Więc chcesz
polecieć na Megalo Kastro? Proszę. Już jesteś. Megało Kastro, i za-
wisasz w powietrzu nad parującą, ciepłą różową tonią, która pokry-
wa pół świata. Na tej drgającej galarecie leży na brzuchu nagi chło-
piec. Chyba śpi. Śni coś. Uśmiechasz się do niego.
- Jakub? - mówisz. Twoja aura trzeszczy w zjonizowanym po-
wietrzu.
Chłopiec otwiera oczy. Lśni w nich siła i nieulękłość. Twój
grzmiący śmiech otacza go.
- Płyń, Jakubie. Płyń. Płyń.
Jakie to łatwe teraz, gdy wiesz, jak to robić.

11
Jej ręka wciąż dotykała mojego ciała. Kiedy wykonała drobny ruch
jakby chciała ją zabrać, przytrzymałem ją. Nie opierała się.
- Dlaczego chciałaś nawiedzać najpierw Megalo Kastro? - spy-
tałem
- Aby spojrzeć na ciebie.
- Ale nie mogłaś mieć najmniejszego pojęcia, że istnieją!
- Oczywiście, że miałam - odpowiedziała. -Wiedziałam, że ist-
niejesz.
- Skąd mogłaś wiedzieć?
- Bo miałeś tu przybyć.
- Ale jakim sposobem mogłaś to wiedzieć? - nie rozumiałem.
- Bo jesteś tu teraz - odparła. A potem roześmiała się. - Nie
rozumiesz? Nie ma nigdy żadnego „najpierw".

Część czwarta
Ludzie, miejsca, światy
Pomyślcie na przykład o czasach Wespazjana. I ujrzycie tam
wszystkie te rzeczy: ludzie łączą się w rodziny, wychowują dzieci,
boją się, chorują, umierają, ucztują, handlują, uprawiają rolę, prawią
pochlebstwa, zachowują się arogancko, są pełni podejrzeń, spiskują,
życzą innym śmierci, narzekają na obecne czasy, kochają, gromadzą
bogactwo, pożądają władzy konsula i króla.
I cóż, życie tych ludzi dawno się skończyło.
A teraz powróćcie ponownie do czasów Trajana. I znów wszyst-
ko jest takie samo, i ich życie również się skończyło.
W podobny sposób przyjrzyjcie się wszystkim epokom i wszyst-
kim narodom, i zobaczcie, jak się trudzili, i jak mało po nich zostało.
Ale nade wszystko powinniście pomyśleć o tych, o których wie-
cie, że trwonili swój czas na rzeczy nieistotne, zaniedbując to, co
leżało w ich prawdziwej naturze, nie trzymając się tego ściśle, i nie
potrafiąc się z tego cieszyć.
Na cóż więc powinniśmy kierować nasze największe wysiłki?
Na to jedno: by myśli były prawe, czyny nie krzywdziły ludzi,
słowa nie niosły fałszu, i abyśmy radośnie akceptowali wszystko
cokolwiek się dzieje jako konieczne, i jako zwyczajne.
Marek Aureliusz

1
Teraz, gdy stoję na wielkim, świecącym polu lodowym Mulano
i czekam aż transmiter uniesie mnie w przestrzeń, moje myśli
biegną ku Malilini. To ona była tą, która wniosła do mojego życia
magię i tajemniczość. Jak ja ją kochałem. Jak okrutnie rozdzieliła
nas rzeka czasu. Gdyby teraz żyła? Gdyby teraz była moją żoną?
Bezsensowna myśl. Bezużyteczna. Bez znaczenia. Tak, jakbym się
zastanawiał, co by było, gdyby deszcz padał do góry albo gdyby
złoto rosło na drzewach. Albo raczej, co by było, gdybym urodził się
gąjo, a nie Romem. Bo na Galgali złoto rośnie na drzewach. Ale ja
jestem Romem, deszcz pada zawsze z góry na dół, a Malilini jest
martwa od wielu lat i na zawsze taka pozostanie.
Byłem sam. Damiano już się wyniósł, by przystąpić do snucia
własnych planów i przygotowań. Spotkamy się później, a teraz wła-
śnie kończył się Podwójny Dzień. Oba słońca Mulano chyliły się już
nad linią horyzontu, niemal znikając za jego kręgiem. Ciemnozie-
lony kolor nieba szybko przechodził w szarość. Zmierzchy są tu
krótkie.
Zmrużyłem oczy i wypatrywałem na niebie Gwiazdy Romów, jak
zawsze o tej porze dnia.
I właśnie w tym momencie otoczyła mnie migocząca aura trans-
mitera i zatańczyła wokół mojej postaci. Jej błyszczące promienie
odnalazły mnie, pochwyciły i poniosły w Wielką Ciemność.
Żegnaj! Żegnaj na wiele lat spokojne życie na Mulano! Jakub
znów jest w drodze.
Tylko szaleniec czuje radość podróżując za pomocą transmite-
ra, a jeśli nie jesteś szaleńcem, to jasno zdajesz sobie sprawę, że
możesz zaginąć na zawsze, jeśli promień cię zgubi.
Dla niektórych ludzi sam proces zakrzywienia przestrzeni jest
przerażający, zwłaszcza że ciężko w ogóle pojąć, na jakiej zasadzie
to działa. Bądź co bądź leci się na odległość setek, a nawet tysięcy
lat świetlnych bez statku, a jedynie w niewidzialnej kuli energii - to
raz. Poza tym jest się porwanym przez energię i ciśniętym gdzieś,
nie wiadomo gdzie, i jedynym kokonem bezpieczeństwa w czasie lotu
jest ta właśnie sfera mocy wytwarzana przez hełm, a wokół ma się
pustą przestrzeń Wszechświata. Samo wyobrażenie sobie tego wszyst-
kiego, tego lotu przez Galaktykę, może powodować olbrzymi za-
wrót głowy.
Akurat to nie wzruszało mnie zupełnie. Jeśli ktoś stał za sterami
statku podczas skoku tak często jak ja, kiedy energią swej woli mu-
siał pchnąć statek przez podprzestrzeń, to taka podróż odbywana
dzięki transmiterowi nie jest niczym intrygującym.
Cyganie są zrodzeni, by podróżować i jeśli o nas chodzi, dobry
jest każdy środek transportu, który niesie z miejsca na miejsce.
Podczas tej podróży nie możesz podziwiać gwiazd i planet.
W VL<e,z7y samej nie ma cię w realnej przestrzeni. Podróżujesz przez
tunele i dziury podprzestrzenne, przez przerwy w continuum. Dlate-
go też nie trwa to tysiące lat, i nie możesz po drodze usmażyć się na
jakiejś gwieździe albo zderzyć z planetą, która wejdzie ci w drogę.
Nie ma aż tak wielkiego ryzyka. No, mniej więcej jeden podróżnik
na sto tysięcy może trafić na jakieś dziwne zakrzywienie i spędzić
całą wieczność w kuli transmitera, zawieszony w nicości. To na pewno
byłoby niezwykle przykre, ale jednak szansę są po stronie podróżni-
ka. Właściwie każdy podróżnik dociera do miejsca przeznaczenia...
kiedyś tam.
To nie ryzyko mnie martwiło, lecz nuda. To zawieszenie. Ta
niesamowita, przytłaczająca, niezmienna samotność. Bo w czasie
podróży w ciele niemal ustają wszystkie procesy metaboliczne, ale
umysł wciąż pracuje. Cierpisz na natłok myśli, a mówić można tyl-
ko do siebie, gdy tymczasem trwa chaotyczne wybieranie współrzęd-
nych w czasie i przestrzeni, aż wreszcie doczekasz się na zakrzy-
wienie, które wypchnie cię na jakiś świat, być może nie zamieszka-
ny, znajdujący się stosunkowo blisko twojego celu. Skok statku jest
błyskawiczny. Podróż transmiterem nie. Wchodzisz tam i po prostu
czekasz.
Ja dobrze się czuję w swoim własnym towarzystwie. Potrafię roz-
bawić sam siebie do łez. Ale mimo wszystko czasem mam siebie dość.
Co tam, u diabła. Ostatecznie nikt mnie nie zmuszał, żeby włó-
czyć się po jakichś odległych światach, które nawet nie mają regu-
larnych połączeń statkami kosmicznymi. Z własnej woli wybrałem
Mulano. I z własnej woli, mniej lub bardziej, postanowiłem teraz
wrócić transmiterem. Muszę więc być cierpliwy, a gdy wyczerpią mi
się pokłady cierpliwości, będę musiał odkryć następne.
Tym razem jednak miałem szczęście.
Podczas pierwszego długiego skoku zdążyłem wyszeptać całą
bahtalo drom i akurat wychyliłem się z podprzestrzeni. Wziąłem głę-
boki oddech, zobaczyłem wokół siebie migoczące gwiazdy, i znów
wpadłem w podprzestrzeń. I w tej szarej nicości śpiewałem sobie
i żartowałem, i śmiałem się tek głośno, że zdawało mi się, iż pękną
ściany otaczającej mnie kuli. Potem zaś wyrecytowałem całą Swatu-
rę i stare kroniki od opuszczenia Gwiazdy Romów, aż po dzisiejszy
dzień. Następnie zmyśliłem ich kontynuację na następne dziesięć
tysięcy lat, które miały nadejść, a potem stworzyłem poemat składa-
jący się z imion wszystkich królów Romów czytanych wspak. I wyli-
czyłem wszystkich królów i władców, których pamiętałem z historii
Ziemi, a potem imiona wszystkich kobiet, których piersi kiedykolwiek
dotykałem. O tak. Pokonałem czas.
I tak pojawiałem się i znikałem w przestrzeni. Nie wiem, jak dłu-
go trwała te podróż i nie obchodziło mnie to. Zresztą tego nie można
nawet określić z góry. Kiedyś użyłem transmitera, by przebyć rap-
tem pięćdziesiąt lat świetlnych, i zajęło mi to rok realnego czasu.
Innym razem pokonałem odległość między Trinigalee Chase a Duud
Szabeel, a więc niemal w poprzek całej Galaktyki, w niecałą godzi-
nę. Nigdy nie można przewidzieć, jak to się potoczy.
Ale tym razem czas mijał mi szybko. Dla ciała zatrzymał się, ale
umysł wciąż pulsował wielkimi planami. Zbyt długo siedziałem w lo-
dach Mulano i teraz rozpierała mnie niecierpliwość. Czekało Impe-
rium i wielkie zadania. Czasami niecierpliwość może powodować,
że podróż wydaje się tysiące razy dłuższa niż w rzeczywistości, ale
obecnie skutek zdawał się odwrotny. Czułem przypływ energii. Czu-
łem przypływ mocy, i ja mam niby sto siedemdziesiąt dwa lata? Bzdu-
ra. Czułem się znów jak chłopiec. Jakbym miał znów pięćdziesiątkę,
i ani dnia więcej.
Wracałem. Przygotowywałem się do szarży. Miałem wyprosto-
wać wszystko, co uległo wypaczeniu w czasie mojej nieobecności,
zmienić Imperium, zmienić Królestwo, wmieszać się w walkę lor-
dów, i powstrzymać mojego strasznego syna Szandora - tak wiele
musiałem zrobić, i to było cudowne. Zanurzałem się w tych rozkosz-
nych myślach przez cały czas podróży, i była to najkrótsza podróż
transmiterem, jaką w życiu odbyłem.
Wszystkie światy Imperium! Pamiętacie mnie jeszcze?
Hoj! Jakub! Jakub! Jakub!
Nareszcie wracasz tam, gdzie jest twoje miejsce!

2
Gdyby życie potoczyło się inaczej, zostałbym zięciem Loiza la
Vakako i w swoim czasie odziedziczyłbym prawdopodobnie tę
pięknąi bogatą dziedzinę, jaką było NabombaZom. Wtedy prawdo-
podobnie też kto inny zostałby Królem Cyganów, bo nie dałbym się*'
namówić do porzucenia tego rajskiego świata i wygodnego pałacu\,
dla problemów i bolączek Królestwa.
Ale życie potoczyło się inaczej. Może w jakimś innym wszech*,
świecie Jakub stał się bogaty i tłusty, stary i ociężały, i w końcu;
po wielu latach zmarł szczęśliwy w ramionach swej pięknej Mali^
lini na brzegu szkarłatnego morza? A korona Romów spoczęła na
czole jakiegoś błyskotliwego przywódcy, którego umiejętności
znacznie przewyższały moje, i który odzyskał Gwiazdę Romów
dla swojego ludu, a także dokonał wielu innych wspaniałych
czynów.
Ale w tym Wszechświecie wszystko potoczyło się zupełnie inną
drogą.
Czasami żałuję nawet tego szczęścia i bogactwa, których mo-
głem zaznać, i które utraciłem. Chyba powinienem też lamentować
nad nieszczęściami, które dotknęły mnie po upadku Nabomba Zom.
A jednak czy naprawdę mam powody do skarg? Jadłem dobrze,
żyłem dobrze i kochałem dobrze. Dostałem wielkie zadania do wy-
konania i, o ile się nie mylę, wykonałem je prawidłowo. Naprawdę
nie mam powodu się uskarżać, nawet mimo kilku szram i blizn. Nie-
szczęścia są nam potrzebne, podobnie jak cierpienie, abyśmy w pełni
mogli docenić chwile prawdziwego szczęścia. I wreszcie takie wła-
śnie, a nie inne życie zostało mi przeznaczone. Reszta była tylko
sennym marzeniem
To dziwne, ale zupełnie nie mogę sobie przypomnieć, kiedy Ma-
lilini i ja zostaliśmy po raz pierwszy kochankami, a przecież pamię-
tam tak wiele i w tak drobnych szczegółach. Ale to był stopniowy pro-
ces, i może po prostu ciężko wskazać ten pierwszy raz. Myślę, że od
zawsze byliśmy kochankami... a może nigdy nimi nie byliśmy?
Pamiętam, że razem spacerowaliśmy i razem pływaliśmy w cie-
płych rzeczkach uchodzących do szkarłatnego morza. Czasem też
nawiedzaliśmy razem, kiedy wreszcie nauczyłem się tej sztuki. W na-
szych seansach nawiedzania wymykaliśmy się na większość królew-
skich światów: na Marajo, Galgalę, Darma Barma, Iriarte, Xamur...
Nigdy sobie nawet nie wyobrażałem, że może istnieć takie bo-
gactwo, jakie widziałem na tych planetach. Cały Wszechświat wy-
dawał mi się wówczas jedną wielką symfonią radości, hymnem pięk-
na, śpiewanym przez tysiące głosów.
Sięgaliśmy podówczas daleko w przestrzeń, ale niedaleko w czas.
Rok, dwa, pięć, góra dziesięć lat w przeszłość - nie więcej. Myślę,
że ona po prostu obawiała się zanurzać głębiej w otchłań czasu, w tam-
tych dniach zaś ja nie wiedziałem, że jest to możliwe. Inaczej pra-
gnąłbym tego z całych sił. Zobaczyć starą utraconą Ziemię, odwie-
dzić egipskie piramidy i świątynie Babilonu, dotrzeć aż do samej
Atlantydy, a nawet odwiedzić Gwiazdę Romów! Ale nie zrobiłem
nic z tych rzeczy, nie wiedziałem bowiem, iż jest to możliwe.
Byłem już wtedy mężczyzną, a Malilini, no cóż, ona była taka
jak zawsze - piękna, niezmienna, zawsze młoda. Przypuszczam, że
w końcu się pocałowaliśmy. Przypuszczam, że połączyliśmy nasze
dłonie i trzymalismyje tak godzinami. Przypuszczam, że śmiejąc się
wskoczyliśmy nadzy do strumienia, a potem suszyliśmy się na jego
brzegu, w promieniach gorącego, błękitnego słońca. Że zwróciliśmy
się wtedy ku sobie i pieściliśmy się nawzajem, i przypuszczam też,
że nadszedł taki moment, kiedy pieszczoty nam nie wystarczały, kie-
dy znikły całkowicie wszelkie granice między nami i wreszcie połą-
czyliśmy się w jedno. Byliśmy jednością-jej smukłe drobne ciało
o alabastrowej skórze, i moje potężnie umięśnione, o ciemnej kar-
nacji. Jej szczupłe silne uda objęły mnie i nastąpił dziki moment roz-
koszy. .. Ale utraciłem ten fragment moich wspomnień. Myślę, że
wypchnąłem je ze świadomości, bo były zbyt bolesne.
Znałem ją i nie znałem zarazem. Nigdy nie mówiła wiele. Była
pełna żaru i energii, ale jednocześnie nieuchwytna, odległa, zawsze
tajemnicza. Dlaczego nigdy dotąd nie kochała? Dlaczego kochała
teraz? Nie próbowałem się tego dowiedzieć. Wiedziałem, że i tak
nie dostałbym odpowiedzi. Równie dobrze mógłbym zwrócić się do
gwiazd na niebie i zapytać je, dlaczego ta płonie niebieskim świa-
tłem, a tamta czerwonym, ta żółtym, a tamta białym.
Oczywiście zrozumiałe jest, że po pewnym czasie zostaliśmy
zaręczeni. Zacząłem nazywać Loiza la Vakako ojcem, i zdawało mi
się to całkiem naturalne. Vietoris i moja prawdziwa rodzina byli dla
mnie jak sen dawno minionej nocy.
Kiedy podróżowałem po Nabomba Zom poduszkowcem Loiza
la Vakako, ludzie postrzegali mnie już jako go przyszłego monarchą
tego słonecznego świata. Do tej pory zdążyłem już poznać mężów
jego pozostałych córek i wiedziałem też, że każdy z nich w czymś
tam nie odpowiadał wyobrażeniom, jakie miał Loiz la Vakako o swo-
im następcy. Zresztą bardzo go to raniło i smuciło, ale starał się ni-
gdy tego po sobie nie okazywać. To byli dobrzy ludzie, bardzo do-
brze i troskliwie też zarządzali przyznanymi im prowincjami, ale
brakowało im jakiejś głębi umysłu i szerokości horyzontów. Dość,
że żaden z nich nie miał odziedziczyć głównej dziedziny, tylko tę
część, która i teraz stanowiła jego lenno.
A ja? Co ja miałem w sobie takiego, czego brakowało im?
Wtedy sam tego nie wiedziałem, ale Loiz la Vakako dostrzegł to
coś. On w jakiś sposób wyczuwał we mnie królewską godność, któ-
rej ja wtedy nie odczuwałem jeszcze w najmniejszym stopniu. Jako
mały chłopiec byłem niewolnikiem, potem sprytnym ulicznym włó-
częgą- żebrakiem, a teraz, dzięki tak zadziwiającemu uśmiechowi
losu, pędziłem życie młodego księcia, a młodzi książęta na ogół nie
słyną z głębokiej refleksyjnej osobowości i ja wówczas też nie zdra-
dzałem takich talentów. Najbardziej kochałem wyprawy na wrzoso-
wiska, kąpiele w szkarłatnym oceanie, nurkowanie w błyszczących
głębinach Stu Oczu i oczywiście podróże w każdy zakątek pięknego
ciała Malilini, a jednak jakimś sposobem Loiz la Vakako dostrzegał
we mnie przyszłego króla. Król był ukryty wewnątrz mnie, to praw-
da. Ale jednak trzeba było kogoś takiego jak Loiz la Vakako, by to
dostrzec.
Aby uczcić zaręczyny, wydaliśmy wielki romski patsziv - uro-
czystą ucztę, i był to właśnie ten jedyny błąd, jaki Loiz la Vakako
popełnił w całym swoim spokojnym i dostatnim życiu. Zrobił go przy
całej swej mądrości i przenikliwości. I ten błąd był przyczyną jego
i mojego upadku.
Patsziv planowano od miesięcy. W każdy zakątek Nabomba Zom
dotarły zarządzenia, by najlepszą część zbiorów przeznaczyć na ten
cel; agenci Loiza la Vakako na wszystkich królewskich planetach
i połowie światów Imperium dostali polecenie zakupienia wykwint-
nych potraw i napitków. Na uczcie miało się zjawić sześć córek Lo-
iza la Vakako wraz z ich książęcymi mężami; i nawet jego brat, po-
nury smagły Pulika Boszengro został na nią zaproszony ze swej sie-
dziby na jednym z sąsiadujących światów.
Na dziedzińcu pałacowym wzniesiono wielki pawilon, i tam
właśnie mieliśmy zasiąść, romskim zwyczajem przy długich stołach,
pod łukami przyozdobionymi pnączami roślin wydzielającymi deli-
katną, tańczącą na stołach poświatę. Teraz nadeszła kolej kucharzy,
a były ich całe plutony, całe legiony. Podawali na stół wymyślne mię-
siwa, przyozdobione jarzynami, ptactwo przyprawione szałwią, ty-
miankiem i majerankiem; i solili, i pieprzyli, i doprawiali...
Pojawiły się olbrzymie misy z fasolą i soczewicą w śmietanie,
tartym grochem w occie, ogórkami z koprem, oliwkami i innymi przy-
stawkami. Były też kulki mięsne z gałką muszkatołową, przyprawia-
ne na ostro, i wszystkie możliwe dania, jakie Romowie ukochali w cią-
gu tysięcy lat. I całe beczki wina, tysiące butelek koniaku, baryłki
piwa.
Wreszcie wszystko było gotowe. Zjechał się cały klan. Wtedy to
wyszedł z pałacu Loiz la Vakako w szatach tak przyćmiewających
wszystko bogactwem i blaskiem, że naprawdę nie mogłem rozpo-
znać tego człowieka, którego surową skromność, wręcz ascetyzm,
dobrze znałem. Ja, który kroczyłem u jego boku, miałem szaty po-
dobnie dostojne, a Malilini, olśniewająca swą naturalną urodą, była
odziana w suknię tak delikatną, jakby była utkana z mgły, ona sama
zaś promieniowała pięknem jak najcudowniejszy z cudów Wszech-
świata.
W zamierzeniach Loiza la Vakako, ta uczta miała być czymś,
czego Nabomba Zom jeszcze nie oglądało. Chciał, by przeszła do
legend Romów jako niebywała w naszej historii i niemożliwa do
powtórzenia w przyszłości. No... z całą pewnością była to uczta,
jakiej Nabomba Zom nigdy nie oglądało, choć nie w sposób, w jaki
Loiz la Vakako sobie to wyobrażał, a co do niemożliwej do powtó-
rzenia. .. niestety i przedtem, i potem takie rzeczy się zdarzały.
Zasiedliśmy przy głównym stole. Loiz la Vakako pośrodku, po
jego lewej ręce brat- Pulika Boszengro, po prawej Malilini, a ja
obok niej. Dalej wszyscy najdostojniejsi z gości: sześć córek Loiza
i ich mężowie, lokalny arcykapłan i jego trzej akolici, konsul Impe-
rium i kilku jego podwładnych, najważniejsi wasale z okolicznych
plantacji, i wielu innych, włączywszy w to dostojników, którzy sta-
nowili świtę Puliki Boszengra. Stroje wszystkich migotały i lśniły.
Loiz la Vakako uniósł dłonie w pozdrowieniu i zachęcił wszyst-
kich do zajęcia miejsc. Służący nalali pierwszą kolejkę wina, nało-
żyli na talerze wędzone mięso i sałatki. Wszyscy czekali. Pierwszy
toast miał wznieść gość, który przybył z najdalszej krainy.
I był to Pulika Boszengro. Wstał - niski, krępy mężczyzna, po-
dobny do brata, o podobnie też błyszczących energią i namiętnością
oczach. Tyle że w jego spojrzeniu tliła się jeszcze jakaś, przejmują-
ca chłodnym dreszczem, napięta wola i zimna inteligencja.
Na stole przed nim leżała lavuta -jego skrzypce, stary cygański
instrument. Pulika Boszengro słynął jako utalentowany muzyk i miał
otworzyć przyjęcie jedną ze starożytnych melodii. Szybka i pełna
żaru muzyka była dobrym sposobem rozpoczynania festynu.
Zapadła kompletna cisza. Pulika Boszengro przebiegł lekko palca-
mi po gryfie skrzypiec i sięgnął po smyczek. Ludzie zebrani w pawilo-
nie uśmiechali się, niektórzy zamknęli oczy, jakby już słyszeli muzykę.
I Pulika Boszengro uderzył smyczkiem w struny. Ale nie popły-
nęła słodka cygańska melodia. Rozległy się tylko trzy twarde, przej-
mujące dreszczem dźwięki. Był to sygnał. Sygnał do ataku.
Przyboczni Puliki Boszengra poruszali się z szybkością błyska-
wic. Zanim ucichło echo trzeciego uderzenia, zostałem brutalnie
podniesiony do pozycji stojącej; gardło miałem zaciśnięte silnym
ramieniem napastnika, a na plecach czułem ostrze noża. To samo
przytrafiło sięLoizowi la Yakako, Malilini, jej sześciu siostrom i ich
mężom. Rozległy się krzyki zaskoczonych gości, ale nikt sienie po-
ruszył. W jednej sekundzie wszyscy byliśmy zakładnikami.
Odwróciłem się w lewo i spojrzałem na Loiza la Vakako. Jego
twarz wydawała się spokojna, spoglądał na wszystko tak, jakby nic,
co się tu stało, nie było dla niego niespodzianką. Siła jego woli była
tak wielka, że nawet zdrada przy jego własnym stole nie zdołała
wytrącić go z równowagi. Uśmiechnął się do mnie.
Jeden z ludzi Puliki Boszengra krzyknął ostrzegawczo i wska-
zał Malilini.
Nawet jeśli będę żył tysiąc lat, wspomnienie tej właśnie chwili
zawsze będzie rozniecać płomień w mojej duszy.
Ja też tam spojrzałem, i zobaczyłem, że wygląda dziwnie. Jej
oczy zaszły mgłą, nozdrza stały się czerwone, kąciki ust wykrzywiły
się w grymasie, który nie był uśmiechem. Wiedziałem, co to ozna-
cza. Przyzywała moc, by wysłać swego ducha.
Pulika Boszengro także to pojął, i zrozumiał też od razu to, cze-
go ja nie zdążyłem jeszcze w tym ułamku sekundy zrozumieć: że
ona cofnie się w przeszłość, może o tydzień, może nawet mniej,
i ostrzeże ojca, by nie zapraszał swego brata na ucztę.
I teraz zagrała ta jego chłodna inteligencja i gorąca energia.
Miotacz, który błyskawicznie pojawił się w jego ręku, błysnął ogniem
tylko raz. Usłyszałem miękki odgłos mlaśnięcia, Malilini przez mo-
ment jakby unosiła się i odpływała gdzieś w tył, potem zaś upadła na
zastawiony suto stół. Leżała tam między talerzami i butelkami z wi-
nem. .. i już więcej się nie poruszyła.
Loiz la Vakako drgnął. Jego twarz zbladła, wstrząsnął ramiona-
mi jakby uderzyła go jakaś niewidzialna pałka. Potem jego wielka
siła woli przemogła ból i znów stał nieruchomo wyprostowany, i pełen
dumy. Tylko w jego oczach zgasł zwykły żar.
Potem nie widziałem już nic. Łzy przesłoniły mi oczy, gniew
oślepił mnie. Wydałem przeraźliwy krzyk i obróciłem się gwałtow-
nie, nie zwracając uwagi na grożący mi nóż i ramię zaciśnięte na
gardle. Ręce miałem wciąż wolne; rzuciłem się z rozcapierzonymi
palcami do oczu, nozdrzy, ust, czegokolwiek...
- Jakub - powiedział niezwykle cicho Loiz la Vakako. - Nie...
W jakiś dziwny sposób usłyszałem jego głos mimo szaleństwa,
które mnie ogarnęło, albo może powstrzymała mnie potężna siła,
dławiąca mi tchawicę?
Poddałem się, oklapłem, pochyliłem głowę, widziałem już tylko
swoje stopy... jak przez mgłę.
I to było wszystko. Staliśmy się więźniami, a Pulika Boszengro
zdobył Nabomba Zom trzema dźwiękami swoich skrzypiec. Zdobył
cały świat, a śmierć poniosła jedna tylko osoba. Planował to w se-
krecie od wielu lat, odkąd w swoim mniemaniu doznał wielkiej nie-
sprawiedliwości, gdy rodzinny testament uczynił spadkobiercą Na-
bomba Zom jego brata, jemu samemu pozostawiając tylko dwie małe
jałowe i burzliwe planety. Przez cały ten czas Pulika Boszengro uda-
wał miłość i lojalność, czekając na swój czas.
Nikt oprócz brata nie mógłby obalić Loiza la Vakako. Świat był
dobrze broniony i nawet armie Imperium musiałyby włożyć sporo
wysiłku, aby go zdobyć. Ale kto spodziewałby się zdrady podczas
patsziv? Kto ustawia armię między sobą a bratem? Na pewno nie
Rom. Więzy rodzinne są dla nas najważniejsze. Ale jednak nie wszy-
scy jesteśmy święci. W sercu Puliki Boszengra płonęło uczucie sil-
niejsze od miłości do rodziny.
Stało się, i nie można było tego zmienić. Nie miało znaczenia,
że świadkowie zamachu liczyli się na setki, że wydarzył się
w obecności wysokich urzędników Imperium, sędziów senatorów.
Imperium traktowało to wyłącznie jako wewnętrzną sprawę Ro-
mów, przepychanki między lordami Nabomba Zom, nie miało więc
żadnego powodu do interwencji. Sędziowie i senatorowie Nabom-
ba Zom byli zaś tylko wasalami. Nie zajmowali swoich stanowisk
na podstawie jakiegokolwiek kodeksu praw, lecz z woli władcy,
a nie był już nim Loiz la Vakako. Prawem zdobywcy władcą został
Pulika Boszengro.
Prymitywne i barbarzyńskie? Tak. Ale pamiętajmy, że takie rze-
czy wciąż mogą się zdarzać, nawet w naszym wieku cudów. Może-
my wprawdzie żyć po dwieście lat zamiast sześćdziesięciu, możemy
latać między gwiazdami jak anioły, możemy przemieszczać z orbit
całe planety i posyłać je w podróż przez przestrzeń, ale wciąż siedzi
w nas ta sama prymitywna małpa... ta sama prymitywna żmija. Ży-
jemy pośród traktatów i gwarancji, pośród uprzejmości cywilizowa-
nych ludzi, ale traktaty to tylko słowa. Namiętność i chciwość nie
zostały przecież wyplenione z naszych genów, a więc nasze życie
zależy od łaski najgorszych z nas. I musimy się strzec. Tylko w wio-
sce, w której nie ma żadnego psa -jak mówi stare romskie przysło-
wie - człowiek może obejść się bez kija.
Sądzę, że wciąż jeszcze istniała wtedy możliwość, by obalić
uzurpatora i przywrócić do władzy Loiza la Vakako, jeśli tylko zna-
lazłby się ktoś, kto odważyłby się temu przewodzić. Pulika Boszen-
gro przybył na Nabomba Zom z kilkoma zaledwie ludźmi ze swego
świata. Ponadto Loiz la Vakako był dobrym, miłowanym i szanowa-
nym władcą, podczas gdy Pulika Boszengro już pokazał, że należy
się go bać i nie można mu ufać.
Ale mimo to nie wybuchł bunt lojalnych wasali. Po pierwszym
szoku i zaskoczeniu wydarzeniami na bankiecie i przewrotem pała-
cowym, życie dla wszystkich małych i dużych ludzi na Nabomba
Zom powróciło całkowicie do normy. Rodzina Loiza la Vakako była
uwięziona, ale dla wszystkich tam na zewnątrz byliśmy martwi,
a w pałacu rządził nowy pan. Po prostu zmiana rządu.
Po kilku dniach przybyli tysiącami wasale Puliki Boszengra i do-
konano nowego podziału łupów. Loiz la Vakako upadł. Jego bogac-
two i splendor przeszły na brata. Życie toczyło się dalej, i tylko ja
w tej jednej strasznej sekundzie straciłem moją ukochaną i wszelkie
nadzieje na jasną przyszłość.
Trzymano nas w celach za pałacowymi stajniami, zapakowanych
w paskudnie ciasne kule energetyczne, jak zwierzęta przeznaczone na
rzeź. Loiz la Vakako siedział ze mną w jednej celi. Ponieważ byłem pe-
wien, że prędzej czy później zostanie na nas wykonana egzekucja, przeto
robiłem rachunek sumienia za każdym razem, gdy zobaczyłem cień na
zewnątrz naszych kul. Ale Loiz la Vakako nie podzielał moich obaw.
- Gdyby zamierzali nas zabić - uspokajał mnie setki razy - zro-
biliby to od razu na uczcie. Pozbędą się nas w jakiś inny sposób.
Był całkowicie spokojny i opanowany. Strata królestwa, pałacu,
całego świata, zdawała się nie robić na nim najmniejszego wrażenia.
Wiem, że zabójstwo córki, które dokonało się na jego oczach, przy-
niosło rozpacz jego duszy, ale nie chciał nigdy nawet wspominać
o jej śmierci, nie okazywał też rozpaczy na zewnątrz.
- Gdyby tylko twój brat był o moment wolniejszy - wyrzuciłem
z siebie wreszcie. - Gdyby tylko zdołała się wydostać i ostrzec nas...
- Nie - odparł. -1 źle, że w ogóle spróbowała.
- Źle? Dlaczego?
- Bo żadne ostrzeżenie nie zostało przekazane. Gdyby miało być
przekazane, otrzymalibyśmy je i to wszystko by sienie wydarzyło.
- Ale o to właśnie chodzi! Gdyby jej się udało, zmieniłaby nasz los.
- Nic nigdy nie może być zmienione - powiedział Loiz la Vakako.
Znów to samo. Ten romski fatalizm. Chłodna akceptacja tego, co
się musi stać. Mimo całej naszej mocy nawiedzania, nie poważymy się
próbować zmienić tego, co jest zapisane w księdze czasu. Ten fatalizm
płynie w naszych duszach jak czarna plama ropy w nurcie rzeki. Tysią-
ce razy każdego z tych dni myślałem o udaniu się w przeszłość, tuż
przed bankiet, by przekazać ostrzeżenie, które ocaliłoby życie Malilini.
Ale za każdym razem spoglądałem na Loiza la Vakako i stawałem na-
przeciw jego chłodnej akceptacji tego, co się stało, i... nie mogłem się
odważyć. Nie można było przekazać ostrzeżenia, bo żadne nie zostało
przekazane. Jak kiedyś powiedziała Malilini w szczęśliwszym okresie
naszego życia: - „Nie istnieje nigdy żadne najpierw". Wszystko jest
kręgiem i wszystko jest ustalone. Nie ma czegoś takiego jak przepo-
wiednia Jest tylko przekazywanie wiadomości o znanych faktach z przy-
szłości, która jest tak samo ustalona i niezmienna jak przeszłość. Kiedy
zacząłem więcej nawiedzać samodzielnie, zrozumiałem to jaśniej. Ist-
nieje takie prawo - nazwijcie je prawem moralnym, bo też żaden wład-
ca nie umieści go nigdy w kodeksie - głoszące, że nie możemy używać
naszej mocy, by zmieniać przeszłość, inaczej wszystko ogarnie kom-
pletny chaos. Loiz la Vakako przestrzegał tego prawa, mimo że miało
go to kosztować życie córki i stratą królestwa. Próbując złamać prawo,
którego łamać nie można, Malilini skazała samą siebie i nikt teraz nie
mógł jej pomóc. Musiałem się z tym pogodzić, a jednak moja dusza
krzyczała, że to szaleństwo, krzyczała wciąż, że gdyby tylko Loiz la
Vakako mi na to zezwolił, mógłbym jeszcze ocalić Malilini od śmierci,
a jego samego od straty królestwa. Ale tego nigdy by nie uczynił. On
zdawał się nawet winić ją za jej śmierć!
Ja zaś czekałem wtedy na swoją. Ale mijały kolejne dni, a nas
zostawiano w spokoju i, jeśli nie liczyć rzucanej nam niewielkiej ilości
żywności, zupełnie ignorowano. Czekaliśmy więc w poniżeniu i w ża-
łobie na to, co miało przyjść. Nie mogłem wciąż uwierzyć jak nisko
nagle upadliśmy, a jednak spodziewałem się, że prawdziwy upadek
na samo dno dopiero nas czeka.
Jednak spokój Loiza la Vakako nie prysł ani na chwilę. Zapytałem
go, jak można być tak opanowanym w obliczu takiego bólu, ale on tylko
wzruszył ramionami i powiedział mi, że wszystko jest częścią bożego
planu, a on nie jest godzien by dyskutować z Tym, Który Włada Świa-
tem. To Bóg decyduje o zdarzeniach, a my możemy tylko być posłusz-
ni, nieważne jak dziwne, błędne lub nawet złe nam się one wydają.
Próbowałem zaakceptować tę mądrość, ale moja rozpacz była zbyt
wielka. Mogłem pogodzić się ze stratą komfortu, w jakim żyłem na
Nabomba Zom. To przyszło do mnie jak nagły uśmiech losu, mogło
więc odejść z równą łatwością. Ale cóż to za Bóg, który pozwala, by
brat niszczył brata? Jaki będzie ten świat, gdy tyran taki jak Pulika Bo-
szengro obejmie władzę w miejsce mądrego Loiza la Vakako? Jednak
największą goryczą przepełniała mnie śmierć Malilini. Czym można ją
usprawiedliwić? Dlaczego pozbawiono świat takiej piękności?
Czasami, gdy tak leżałem szlochając bezgłośnie, nawiedzały mnie
duchy. Nigdy nie mówiły ani słowa, ale wyciągały ręce, czyniąc gesty
współczucia, uśmiechały się, czasem nawet mrugały porozumiewaw-
czo. Jednym z nich był duch, którego rozpoznałem jako przyszłego
siebie. Był silny, zdrowy i śmiał się z całego serca, i to właśnie on do
mnie mrugał. Zrozumiałem więc, że nie umrę w tym miejscu. Zrozu-
miałem także, patrząc na jego radość, że pewnego dnia opuści mnie
rozpacz, że znów będę się śmiał i cieszył życiem, a jednak wtedy w mej
rozpaczy nie mogłem sobie tego nawet wyobrazić.
W czasie tych dni i tygodni, kiedy siedzieliśmy w celi, Pulika
Boszengro negocjował warunki naszej sprzedaży w niewolę. Miał
zamiar rozproszyć rodziną Loiza la Vakako po najdalszych krańcach
Galaktyki.
- No wyłazić stamtąd, wy dwaj! - usłyszeliśmy pewnego dnia
głos strażnika i wyszliśmy na światło słonecznego dnia.
Ja zostałem sprzedany na planetę Alta Hannalanna, o której na-
wet nigdy nie słyszałem. Kiedy powiedziałem o tym Loizowi la Va-
kako, dostrzegłem, że jego usta lekko drgnęły. Teraz wiem, że toczył
wtedy ze sobą wewnętrzną walkę, by nie powiedzieć mi, jak okrop-
ne jest to miejsce.
On sam zaś miał polecieć na świat o nazwie Grań Chingada, rów-
nież mi nieznany. Zapytałem czy coś o nim wie. Potrząsnął ledwo
dostrzegalnie głową.
- Są tam wielkie lasy, wyjątkowe drzewa -powiedział lakonicz-
nie. - Drewno z Grań Chingada osiąga wysoką cenę na wszystkich
rynkach.
Dopiero wiele lat później dowiedziałem się, jakie warunki pa-
nują w przerażających lasach tego prehistorycznego świata, o tym
że średnia długość ludzkiego życia wynosi tam osiemnaście miesię-
cy, o trawie, która pożera żywcem, i o jaszczurkach, wampirach wiel-
kości dłoni, które wyskakują z kielichów szkarłatnych kwiatów wprost
do gardła. Loiz la Vakako został wysyłany na śmierć.
I ja też oczekiwałem tego samego, mimo iż wcześniej przecież
odwiedzały mnie duchy.
W tamtych czasach statki Imperium nie latały między Nabomba
Zom a Alta Hannalanna, czy Grań Chingada. Po raz pierwszy w ży-
ciu miałem więc zaznać podróży transmiterem. Zostaliśmy zawle-
czeni na miejsce, założono nam na głowy podróżne hełmy, ustawio-
no współrzędne tak, aby przechwyciły nas i ściągnęły w swą prze-
strzeń światy, które miały być naszym przeznaczeniem.
Loiz la Vakako był spokojny aż do końca.
- Traktuj to jako część swojej edukacji, Jakubie - poradził mi. -
Wszystko, co ci się jeszcze przydarzy, traktuj jako część swojej
edukacji.
W chwili, gdy zamknięto go w sferze, uśmiechnął się i przesłał
mi pocałunek. Już nigdy nie miałem zobaczyć tego wielkiego czło-
wieka, z wyjątkiem jednej okazji w bardzo odległej przyszłości.
Potem nadeszła moja kolej. Stałem samotny w blasku południo-
wego słońca, na wpół oślepiony jego promieniami, i nie wiedziałem,
co mnie teraz czeka. Starałem się przekonać sam siebie, że wszystko
zmieni się na lepsze, że to wszystko jest, jak powiedział Loiz la Vaka-
ko, tylko częścią mojej edukacji. Ale bałem się. Kłamałbym w żywe
oczy, gdybym wam powiedział, że się wtedy nie bałem. Życie wciąż
było przede mną, ale byłem pewny, że jeśli nawet przeżyję ten okrop-
ny lot przez podprzestrzeń, to i tak umrę młodo na Alta Hannalanna.
Czułem w sobie gniew, ale także przerażenie. To nie sama śmierć mnie
przerażała, lecz ostami moment życia, kiedy już będę wiedział, że wła-
śnie jest mi ono odbierane, zanim tak naprawdę się zaczęło. Przynaj-
mniej jednak zdołałem utrzymać pod kontrolą zwieracze, a nie każde-
mu by się to udało, gdyby wtedy był na moim miejscu.
Czekałem więc przez długą chwilę w tym śmiertelnym przera-
żeniu, a potem nagle zostałem uniesiony w powietrze i świat wokół
mnie znikł. Wyszeptałem cicho zaklęcie ochronne, chociaż nigdy tak
naprawdę nie wierzyłem w jego moc, i pognałem wirując, Bóg wie
gdzie, drogą, która wiodła ku niewoli na Alta Hannalanna.
Teraz, jakieś sto pięćdziesiąt lat później, wciąż wracam myśla-
mi do tej mojej pierwszej podróży transmiterem. Jakże żałosny wte-
dy się czułem, jak bardzo przerażony. Ale byłem wtedy jeszcze bar-
dzo młody i nie patrzyłem na świat w taki sposób, w jaki patrzy na
niego mędrzec taki jak Loiz la Vakako. I tak właśnie jest, że wszystko
cokolwiek się dzieje, jest częścią naszej edukacji. Nigdy niczego się
nie nauczymy chowając się w ciemnościach i ssąc własny kciuk.
W wodzie, i tylko w wodzie, można nauczyć się pływać.
I oto znów, tak jak wtedy, płynę przez pustkę ku nieznanym przy-
godom i nieznanemu przeznaczeniu. Tyle, że teraz jestem doświad-
czony i przygotowany na wszystko, co może się wydarzyć. Tak więc
przez całą podróż śpiewałem więc i śmiałem się, by przyspieszyć
bieg czasu, i gnałem ku Imperium z mojego mroźnego Mulano. Aż
wreszcie usłyszałem ostry gwizd, który donosił mi, że cel został osią-
gnięty i zaraz wynurzę się w realnej przestrzeni.

3
Wiedziałem od razu, że wylądowałem na Xamur. Jest taki mo
ment poważnej dezorientacji tuż po wynurzeniu się z transmi-
tera, kiedy człowiek czuje się dosłownie jak wywrócony na drugą
stronę i nie bardzo nawet potrafi wskazać, gdzie jest jego głowa,
a gdzie stopy, nie mówiąc już o palcach, którymi miałby to wskazy-
wać. Taki stan od piętnastu sekund do piętnastu minut, w zależności
od odporności układu nerwowego, i wrażenie to nie tak wiele znowu
różni się od początkowej fazy nawiedzania, i przez to właśnie prze-
chodziłem.
Ale już po niecałej minucie mogłem stwierdzić, że jestem na
Xamur. Z całą pewnością. Wystarczyło wciągnąć powietrze, poczuć
ten jej słodki zapach.
Xamur jest jedną z dziewięciu planet królewskich, ale zasługuje
na znacznie wspanialsze określenie, chociaż ciężko mi tak na pocze-
kaniu znaleźć właściwe. Boska to może trochę za dużo powiedzia-
ne... ale rozumiecie, o co mi chodzi. To po prostu raj. Kraina płynąca
mlekiem i miodem, a nawet znacznie lepszymi rzeczami. Powietrze
tutaj to prawdziwe perfumy, zważcie, że nie mówię, jak perfumy", ale
właśnie dokładnie perfumy, a morze jest tu prawdziwym winem. Je-
den łyk jego wody i na twych ustach pojawia się uśmiech, pięć łyków
i zaczynasz wchodzić w stan euforii, a jeszcze trochę i pokładasz się
ze śmiechu. Niebo ma barwę głębokiej zieleni i błękitu, a gdzienie-
gdzie przybiera kolory czerwieni i żółci. Te fantastyczne odcienie, a tak-
że jakieś elektryzujące właściwości atmosfery powodują, że wszystko
migocze, jest jakby otoczone aurą z sennych marzeń, i pod tym migo-
czącym niebem każdy element krajobrazu, każde drzewo, wzgórze,
czy dolinka znajdują się w najwłaściwszym miejscu, więc cała scene-
ria wygląda tak pięknie, tak w nierzeczywiście uporządkowany spo-
sób, tak zachwycająco. Piękno jest dojmujące. W oczach zbierają się
łzy, i czuje się dreszcze w sercu, w brzuchu... w jądrach. Nie wiem,
kto stworzył niezliczone światy Wszechświata, ale jedno jest pewne -
Xamur stworzył jako ostatni ze światów, inne bowiem byty tylko suro-
wymi szkicami, gdy Xamur była Jego najdojrzalszym dziełem.
To, że tam się znalazłem, było prawdziwym uśmiechem losu.
Zawsze można oczekiwać jakiegoś odchylenia przy podróży trans-
miterem, a ponadto podając na Mulano współrzędne celu, poinfor-
mowałem, że zadowala mnie każda z dziewięciu królewskich pla-
net... oczywiście oprócz Galgali. Galgalę kontroluje Szandor, mój
syn. Tak przynajmniej przypuszczałem, i nie wydawało mi się mą-
dre włażenie do jego głównej kwatery w pojedynkę i bez broni, póki
nie zorientowałem się dokładnie w charakterze zaszłych zmian. Póź-
niej naturalnie to zrobię, ale nie teraz. Teraz zaś każda z pozostałych
planet królewskich nadawała się na bazę dla mnie. Czy to Iriarte, czy
Marajo mojego kuzyna Damiana, czy nawet wędrująca Zimbalou.
Ale jednak z Xamur cieszyłbym się najbardziej, i oto znalazłem się
właśnie na niej.
A ona mną zawładnęła.
Stałem tam bez ruchu, wdychałem jej słodki zapach, przygląda-
łem się migoczącym odcieniom światła, podziwiałem roziskrzone
niebo i dostojne zielone wieże miasta Aszen Devlesa, która to na-
zwa w romskim języku oznacza: „Niechaj Bóg będzie z tobą".
I wtedy porwała mnie niewidzialna siła. Uniosła mnie w górę
i pchnęła przez przestrzeń w dzikim pędzie, który zakończył się lą-
dowaniem na otwartym dziedzińcu. Lądowaniem godnym rzucone-
go niedbale worka kartofli.
Wstałem na nogi rozglądając się wokół i otrzepując ubranie. Ze
wszystkich stron otaczały mnie wysokie, niebieskie ściany.
- Gdzie ja u diabła jestem? - skierowałem pytanie ku niebio-
som, a one odpowiedziały mi. Widać dźwięk mojego głosu urucho-
mił jakiś głośnik. Głos maszyny odezwał się najpierw w imperial-
nym, a potem w romskim:
- Jesteś w przechowalni Imperialnego Departamentu Imigracji
w Aszen Devlesa.
- Czy to znaczy, że jestem więźniem?
Długa, przejmująca cisza. Co jest, czy ten automat szuka zna-
czenia słowa więzień w słowniku? Wdychałem głęboko wonne po-
wietrze. Wdech. Wydech. Wdech. Wydech. I dokonywałem pewnych
zmian w moich hormonach, by uspokoić nerwy. Rozległo się bucze-
nie i syczenie, i automat odezwał się ponownie:
- Nie jesteś więźniem. Oczekujesz. To regularna procedura imi-
gracyjna.
Aha. To było wprawdzie trochę denerwujące, ale nie takie znów
zaskakujące... ani też niebezpieczne. Normalne biurokratyczne gów-
no. Wiedziałem, na czym stoję. Rozluźniłem się. Kiedy lądujesz na
świecie nie należącym do Imperium, takim jak Mulano, możesz ro-
bić co chcesz od momentu, gdy opuścisz pole transmitera. Ale kiedy
pojawiasz się na świecie imperialnym, twój przylot podlega rejestra-
cji przez skaner imigracyjny, który wychwytuje sygnał transmitera,
a więc zazwyczaj na sześć do dwunastu godzin zanim się fizycznie
pojawisz. Urząd Imigracyjny Xamur miał więc wystarczająco dużo
czasu, by namierzyć punkt mojej materializacji i ppchwycić mnie
promieniem naprowadzającym, gdy tylko ona nastąpiła. Ot, rutyno-
we sprawdzenie tożsamości przybysza, Bóg wie z jakiego zakątka
Galaktyki.
- No, szybciej - popędziłem ich. - Nie przybyłem na Xamur, by
podziwiać architekturę waszej przechowalni.
Niemal natychmiast ktoś wyglądający na urzędnika wychylił nos
z jednej ze ścian. Spojrzał na mnie, wydał coś w rodzaju westchnienia
i cofnął się, ale zaraz wrócił z drugim, w podobnym mundurze. Teraz
obaj coś tam do siebie pomamrotali, i cofnęli się po dalsze uzupełnie-
nia. Wkrótce ponad pół tuzina ludzi w mundurach imperialnych ofice-
rów imigracyjnych Xamur przyglądało mi się z absolutnym zdumie-
niem i niedowierzaniem, zupełnie jakby przybył do nich cesarz Napo-
leon, albo Mahomet, czy królowa Konfederacji Betelguzy.
Oczywiście wiedzieli, kim jestem. Rozpoznali mnie nie tylko po
twarzy, oczach czy wąsach. Zanim wyruszyłem z Mulano, zadałem
sobie trud założenia pieczęci mojego urzędu, czego nie robiłem od
dziesięciu, a może i piętnastu lat. I teraz na brwiach pulsowało mi
wściekle kolorowe światło i otaczało moją postać przytłaczającą,
a zarazem absurdalną poświatą. To było dokładnie tak, jakbym nada-
wał na wszystkich długościach fal: Król, Król, Król! Równie dobrze
mogłem wynurzyć się z przestrzeni w złotej koronie ozdobionej szma-
ragdami i rubinami o półmetrowej średnicy.
Dwóch czy trzech z tych urzędników było Romami. Teraz przy-
klękli na oba kolana, pochylili z szacunkiem głowy i cicho wypo-
wiadali moje imię. Gaje oczywiście nie robili nic takiego, ale i oni
byli pod wrażeniem. Wpatrywali się we mnie badawczo i kręcili się
nerwowo. Wiem, co sobie myśleli. Myśleli tak: ten cwany stary łaj-
dak pojawił się tu bez ostrzeżenia, nie użył nawet kanału dyploma-
tycznego. Nie możemy go odesłać, nie powodując wrzenia wśród
jego ludzi, ale też nie możemy przyjąć go oficjalnie, jeśli nie chcemy
wplątać Xamur w jakieś walki o władzę wśród Romów, bo jego po-
wrót na pewno do tego doprowadzi. Nieważne, co teraz zrobimy,
i tak najprawdopodobniej stracimy robotę.
Wyłączyłem poświatę, i tak oślepiała tylko zebranych. Do Ro-
mów zaś, którzy klęczeli u moich stóp, powiedziałem krótko w na-
szym języku:
- Wstańcie, idioci! Jestem tylko królem, a nie Bogiem Wszech-
mogącym.
Dla pozostałych, tych urzędników gaje, byłem uprzejmiejszy.
- To nie jest żadna wizyta oficjalna, ani nic w tym rodzaju. Przy-
byłem tutaj wyłącznie jako prywatny obywatel, który ma na tej pla-
necie nieruchomość.
- Ale jesteś królem Jakubem? - wymamrotał jeden z nich.
-Tak.
- Nie mamy żadnego specjalnego protokołu dla byłych królów -
powiedział nerwowo inny i naniósł coś na ekran znajdujący się poza
zasięgiem mojego wzroku. - Lista osób towarzyszących, przystrojenie
miasta, flagi, oświetlenie, przekazanie klejnotów koronnych, pokazy
pirotechniczne... nie, nie ma tu nic takiego, co by odnosiło się do...
- Ja nie jestem byłym królem - powiedziałem cicho.
Gaje spojrzeli po sobie w popłochu, zaś Romowie popatrzyli na
mnie z niekłamanym przerażeniem.
-Ale panie, akt abdykacji... - odważył się wyjąkać jeden z nich.
- Nie przejmuj się tym, synu. Jakiekolwiek wieści dotarły do
ciebie z Galgali, na pewno są bardzo niedokładne.
Jeden z gaje - zdaje się najwyższy rangą- wykonał rozpaczli-
wy gest i jakieś nowe dane zaczęły pojawiać się na ekranie. Tym
razem podszedłem bliżej i zajrzałem mu przez ramię. To były ustępy
protokołu dyplomatycznego dotyczącego wizyty królewskiej.
- A więc jesteś panującym królem?
- A czy kiedykolwiek tak powiedziałem?
Teraz spojrzeli po sobie zupełnie już zdezorientowani.
Ale ja nie chciałem teraz podnosić kwestii, czy wciąż jestem,
czy nie jestem królem. Jeszcze nie byłem na to gotowy, a już zwłasz-
cza imigracyjna poczekalnia nie była właściwym miejscem i audyto-
rium też niezbyt mi odpowiadało. Niech się trochę pogłowią.
Twierdzi, że nie jest byłym królem - ale nie potwierdza też, że
obecnie panującym - ale z drugiej strony - co więcej - mimo to -
a jednak... tak, niech się pogłowią.
- Kwestia panowania nie ma tu nic do rzeczy - oświadczyłem
dobitnie. - Powiedziałem wam, że to prywatna wizyta. Chcę doko-
nać inspekcji mojej rezydencji w Kamaviben, i to wszystko. I nie ży-
czę sobie żadnego zamieszania wokół mojej osoby. - Rzuciłem im
moje najbardziej władcze spojrzenie. - Czy to jasne?

4
Oczywiście powinienem był przewidzieć, że to nie będzie jasne.
Powstało wielkie zamieszanie, naprawdę wielkie. Wszystko
przez tych cholernych biurokratów. Przeklęte gryzipiórki! Ograni-
czone tępaki rodem z epoki kamienia łupanego! Już lepiej było mi
przebywać w towarzystwie stada ślimaków salizonga.
Nie jestem osobą, którą ktoś mógłby określić jako naiwną. Nie
w moim wieku. Ale teraz musiałem przyznać, że byłem naiwny, wię-
cej, byłem niepoprawnym fantastą, jeśli wyobrażałem sobie, że po-
zwolą mi tak po prostu wyjść z tej poczekalni bez żadnych kompli-
kacji.
Cygański Król, obojętnie czy miłościwie panujący, czy na eme-
ryturze, nie mógłby tak sobie przebywać incognito na Xamur, czy na
jakimkolwiek z królewskich światów i cieszyć się prywatnością. Mógł
sobie do woli przeklinać i ciskać gromy, i prawdę mówiąc zdawa-
łem sobie z tego sprawę, ale też liczyłem, że opędzą to jak najmniej-
szą pompą i ceremonią.
No cóż, myliłem się.
Królowie, czy nawet byli królowie, mogą mieć całkiem sporą
władzę nad tym czy owym, ale w sprawach protokolarnych biuro-
kraci zawsze mają ostatnie słowo, i prawdę rzekłszy bardziej mo-
głem w tej sprawie winić Romów niż gaje. Romowie zobaczyli, że
ich król, czy tam były król, przybywa niespodziewanie do miasta
i uznali za swój obowiązek wrzeszczeć głośno „alleluja" i oddać kró-
lowi należne honory i cześć.
Więc oczywiście przekazali wieść o moim przybyciu na naj-
wyższy szczebel administracji Xamur, i od tego momentu nikt już
nie był w stanie powstrzymać armii biurokratów, którzy natychmiast
ochoczo ruszyli do akcji.
Nie można oczywiście liczyć, że rządowa administracja kiedy-
kolwiek wykona jakąś pożyteczną pracę (już w samym zestawie-
niu „administracja rządowa" i „pożyteczna praca" tkwi wewnętrz-
na sprzeczność), ale poleć im pracować nad czymś pozbawionym
znaczenia, jak na przykład przygotowanie oficjalnego powitania,
a będą niezwykle szczęśliwi. Mogłem ostatecznie zgodzić się na
poprowadzenie uroczystej parady wokół zewnętrznych wałów
Aszen Devlesa. Ale tego było mało. Jeszcze ceremonia przyjęcia
w stolicy, udział w wielkim pokazie sztucznych ogni, który równo-
cześnie rozświetlił niebo nad czterema kontynentami; hałaśliwy
i przerażająco nudny koncert orkiestry symfonicznej Xamur;
i wreszcie bankiet tak niewiarygodnie przeładowany pompą i cele-
brą, że chyba Julien de Gramont popłakałby się na nim z żalu za
utraconą przeszłością i pobiegłby zaraz zapalić świeczkę za duszę
Ludwika XIV.
Było to dokuczliwe - fakt, ale z drugiej strony miało też jeden
pozytywny efekt: na Galgali i w całym w ogóle Imperium dowie-
dziano się, że wróciłem, a ponieważ nie ogłosiłem oficjalnie moich
pretensji do tronu, nie przyjąłem należnych koronowanej głowie od-
znaczeń, to, że nagle pojawiłem się w Aszen Devlesa, musiało wpro-
wadzić sporo niepewności co do moich dalszych intencji. I tak być
powinno. Niech nikt nie ma pewności - to jest zawsze najlepsza stra-
tegia. Toteż nie powiedziałem na ten temat ani słowa. Uśmiechałem
się dobrotliwie i pozdrawiałem tłumy, promieniowałem wręcz życz-
liwością, gdy musiałem wysłuchiwać tych napuszonym przemówień,
a kiedy wreszcie wszystko się skończyło, podziękowałem jak naj-
uprzejmiej i pojechałem do Kamaviben, do mojej wielkiej posiadło-
ści wiejskiej na brzegu Morza Rozkoszy.
(Muszę wam jednak powiedzieć szczerze, że Kamaviben nie
jest taką znowu największąz wielkich posiadłości. Owszem, grun-
ta są spore, a lokalizacja niezła, ale sam dom, choć niewątpliwie
interesujący z architektonicznego punktu widzenia, nie spowodo-
wałby u nikogo ataku zazdrości.
W żadnym okresie mojego życia nie byłem naprawdę nieprzy-
zwoicie bogatym człowiekiem. I chyba też jest to wina mojej cy-
gańskiej duszy włóczęgi, ale nie czułbym się dobrze mieszkając
w jakimś oszołamiającym pałacu. Bywały momenty, że wystarcza-
ło mi igloo, wóz albo drewniana chata. Kamaviben jest naprawdę
przepiękne, i wcale nie chciałbym mieszkać w jeszcze większym
domu. Ani też w ogóle w żadnym innym miejscu... no chyba że
byłaby to Gwiazda Romów.)
Przez te wszystkie lata mojej nieobecności o dom dbano tak,
jakby oczekiwano, że mogę się tam zjawić w każdej chwili i bez
zapowiedzi. Stajnie były czyste, trawniki wypielęgnowane, a po-
dwójny szereg czarnolistnych palemek wzdłuż głównej drogi przy-
cięty najwyżej tydzień temu. O posiadłość troszczyło się dziesięć
robotów, i były to najbardziej wierne i oddane maszyny we wszyst-
kich światach Galaktyki. Nawet mówiły romskim (z akcentem Xa-
mur, tym lekkim, zabawnym seplenieniem). Oczywiście wykonał
je dla mnie romski rzemieślnik, prawdziwy czarodziej, Kalderasz
Matti Costorari. I naprawdę uwierzcie mi, znam Romów, którzy są
Romami w mniejszym stopniu niż te roboty.
Z Kamaviben przesłałem wieści do tych, którzy znaczą dla mnie
najwięcej, i zawiadomiłem ich o moim powrocie. Teraz pozostawa-
ło mi już tylko czekać.

5
Polarka pojawił się pierwszy. Tym razem nie jego duch, lecz on
sam we własnej, autentycznej osobie. Mój wielki wezyr, moja
prawa ręka, mój kompan, najbliższy kuzyn, mój brat krwi. Polarka
jest dla mnie cenniejszy niż moje nerki. Jeśli potrzeba, możesz do-
stać nową nerkę - sam o tym wiem - ale gdzie dostaniesz drugiego
takiego Polarkę?
Kiedyś uratowałem mu życie, a on bezustannie mi o tym przy-
pomina. Chyba wydaje mu się, że wciąż jest moim dłużnikiem. To
było dawno temu, na Mentiroso, kiedy wpadł w łapy Nikosa Hasgar-
da. Tę historię też wam kiedyś opowiem. Od tego czasu jesteśmy jak
bracia. Polarka to drobny, ruchliwy i pełen energii mężczyzna, ma
też w sobie coś z jeża - na zewnątrz wydaje się kolczasty, ale jeśli
pozna go się bliżej, okazuje się cudownym człowiekiem. Przybył
wprost z Darma Bartna, kraju błyskawic, gdzie ma swoją wielką,
wspaniałą, unoszącą się w powietrzu willę. Nazywa ją vardo - cy-
gańskim wozem - co brzmi trochę jakby młot kowalski nazywał na-
rzędziem dentystycznym. Ale Polarka zawsze lubił przesadzać.
Od czasu naszego ostatniego spotkanie dokonał kilku poprawek
swojej twarzy. Jego oczy miały teraz intensywny błękitny kolor, a ich
źrenice błyszczały czerwienią, uszy były większe i grubsze niż kie-
dyś, i opadały na nie czarne gęste włosy. Wyglądał inaczej, ale był
też najwyraźniej w najlepszym zdrowiu i pełen energii.
- Jakub! - usłyszałem jego wrzask. - Ha, jesteś wreszcie!
- Polarka! To naprawdę ty?
- Nie, ty szczająca w spodnie kreaturo, to mój duch.
Wykrzywiłem się w radosnym uśmiechu.
- Uważaj jak mnie nazywasz, ty nędzny łachudro!
Promieniował miłością i ciepłem.
- Będę cię nazywał jak tylko zechcę, ty worze łoju!
- Truciciel świń!
- Wazelina dla gaje!
-Złodziej! Koniokrad!
- Ha, Jakub! To naprawdę ty!
- Polarka, przyjacielu!
Roześmieliśmy się obaj gromko, i zaraz padliśmy sobie w ra-
miona, całując się z dubeltówki. Potem chwyciliśmy się z całych sił
i pierś w pierś odtańczyliśmy wściekły taniec, wirując po wszystkich
pomieszczeniach i wrzeszcząc co sił. Byliśmy dwoma starymi pier-
nikami, ale wciąż mieliśmy w sobie więcej życia niż pięćdziesięciu
razem wziętych gołowąsów. Narobiliśmy tyle hałasu, że aż zjawiły
się mocno zaniepokojony roboty. Chyba myślały, że do domu dostali
się bandyci. Ale to są romskie roboty, wiec uspokoiły się natych-
miast, gdy zobaczyły mojego druha, mojego brata, mojego Polarkę,
i przekonały się, że tylko okazujemy naszą radość.
Kazałem im przynieść butelkę mojego najlepszego koniaku,
bochen chleba z palmowca i kiść winogron z Martę. Potem zaś za-
siedliśmy za stołem, a on sięgnął do swojej kieszeni podprzestrzen-
nej i wydobył przeznaczone dla mnie podarunki. Polarka zawsze
przynosi mnóstwo prezentów i zawsze są to rzeczy, których może
potrzebowałeś rok temu, albo może będziesz potrzebował za rok,
ale prawie nigdy nie zdarza, się, by było to coś, co przydałoby się
teraz. Tym razem pojawił się z bogato zdobioną parą powietrznych
butów, powiększającym piórem, półtuzinem ceramicznych ozdób na
uszy i pełnym tekstem „Medytacji" Marka Aureliusza, zapisanym
na kle sanguinozaura. Podziękowałem mu oczywiście najgoręcej, jak
zawsze zresztą, gdy obsypywał mnie tego rodzaju zbytecznymi przed-
miotami. Przywiózł jednak także jedną wspaniałą rzecz: połeć wę-
dzonej wołowiny z Clard Msat, za którym to przysmakiem nie raz
tęskniłem podczas mojego pobytu w przeładowanej ultrafioletem
atmosferze Mulano. Nadzwyczajny jest ten Polarka! Skąd mógł wie-
dzieć, że aż tak mi tego brakowało?
Przez chwilę pożywialiśmy się i popijaliśmy w milczeniu. Ko-
niak pochodził z Ragnarok, miał ponad sto lat i kosztował osiem-
dziesiąt sestercji za butelkę. Za taką cenę można było kupić dobrego
niewolnika.
Potem zaczęliśmy rozmawiać o ostatnich podróżach Polarki.
Żądza podróży gnała go z miejsca na miejsce przez całe życie. Ostat-
nio bywał na Estrilidis, i na Tranganuthuka, i na Sidri Akrak. W cią-
gu ostatnich sześciu miesięcy pięciokrotnie też nawiedzał Ziemię,
no i Mulano może z tuzin razy, by zobaczyć, co się dzieje u mnie.
I wiele też innych miejsc, a taka częstotliwość nawiedzania powali-
łaby nawet wołu. To prawda, że cygańska dusza nie zna znużenia,
ale Polarka eksploatuje swoje siły ponad miarę. Kiedy wreszcie za-
kończył opowieści o swych ostatnich podróżach, znów zapadła ci-
sza. Zjedliśmy więc i popiliśmy jeszcze raz.
- A zatem wróciłeś - powiedział wreszcie.
- Na to wygląda.
- Którego dnia?
- Dnia?
- Którego dnia miesiąca? - wyjaśnił cierpliwie, jak dziecku.
- Chyba piątego phosphorusa - odparłem.
- Piątego! Ha, dobrze! - Oczy zaświeciły z radością. - Wygra-
łem tysiąc sestercji od Waleriana!
- Jak to?
- Zakład - powiedział lakonicznie. - Że wrócisz do Imperium
w ciągu pięciu lat. Było blisko. Wiesz, że zwiałeś dziewiątego pho-
sphorusa?
- Naprawdę? - Wzruszyłem ramionami. -1 założyliście się o to?
Czy on sądził, że ja nie wrócę?
- Twierdził, że dziesięć lat, a ja, że pięć. Jednak nie było niko-
go, kto by myślał, że w ogóle nie wrócisz.
- Ty mówiłeś, że nie wrócę. Wtedy na Mulano, gdy wstawiałeś
mi ten kit o Achillesie i jego namiocie. Mówiłeś, że zostanę na Mu-
lano, i że to jest najmądrzejsza rzecz, jaką mogę zrobić.
- No więc kłamałem - przyznał się. - Czasami trzeba cię nieco
powodzić za nos, Jakubie. Dla twego własnego dobra. - Sięgnął za tuni-
kę i wyciągnął talię kart. Ich koszulki migotały jaskrawymi kolorami.
- Mały klabjaszcz? - zaproponował.
- Na pieniądze?
- A na co? Dla treningu? Pięć tetradrachm za punkt.
- Niech będzie sestercja - odparłem. - Uwolnię cię od nadmia-
ru forsy wygranej u Waleriana.
Uśmiechnął się smutno.
- Jakub, biedaku. Nigdy sienie nauczysz, prawda?
Włączył samotasowanie kart, a one zaczęły skakać po stole jak
kolorowe żabki. Potem zaś klasnął w ręce, i przede mną ułożył się
równy stos.
- Rozdajesz - powiedział.
Pochylił się nad stołem. Jego oczy błyszczały gorączkowo. Po-
larka gra w karty niszcząc przeciwników jak Hun Attyla. Przełączy-
łem karty na prowadzenie ręczne i rozdałem je w zwykły sposób,
a on chciwie chwytał każdą, jakby była przepustką do raju. Wynik
gry był do przewidzenia. Polarka jest może drobny, ale łapy ma na-
prawdę wielkie, a karty fruwająw nich jak wściekłe komary. Rzucał
je jedną za drugą na stół, wrzeszcząc z tryumfem:
- Sztocz, jaszcz, menel, klabjaszczl
Byłem załatwiony zanim zdążyłem na dobre połapać się w roz-
grywce. Miał dobry humor. Wygrywanie ze mną zawsze sprawiało
mu przyjemność, a mnie sprawiało przyjemność sprawianie przyjem-
ności Polarce.
Kiedy opadły emocje związane z rozgrywką, odezwałem się
znów spokojnym tonem:
- A teraz powiedz mi, jak się mają rzeczy w Imperium.
- Ba, Imperium. Zwykłe wariactwa gaje. Imperator umiera. Jest
już tylko cieniem. Wysocy Lordowie zachowują się jak głupie dzi-
kusy. Krążą wokół siebie, czają się, oplatają sieciami, i czekają na
odpowiedni moment, a tymczasem zarządzanie diabli biorą. Impe-
rium leci na autopilocie. Wpływy z podatków spadają. Korupcja
kwitnie. Całe układy gwiezdne wyłączają się z sieci komunikacyj-
nych i transportowych, i nikt zdaje się tego nie dostrzegać. Kiepskie
nadeszły czasy, Jakubie.
- A Szandor? - zapytałem, wstrzymując mimowolnie oddech.
Polarka spojrzał mi w oczy. Jego płonące czerwone źrenice prze-
wiercały mnie na wylot. Potem roześmiał się cicho, pokręcił głową
i machnął z lekceważeniem ręką, jakby chciał odpędzić wszystkie
moje obawy tak, jak odpędza się natrętnego komara.
- Szandor! -powiedział i zachichotał głośno, jakby śmieszył go
sam dźwięk tego imienia, jakby sugerował, że dyskusja o Szandorze
jest po prostu absurdalną stratą czasu.
- Jakubie, on jest nikim. Po prostu nikim! - Sięgnął po koniak.
Butelka była pusta. Poklepał ją pieszczotliwie.
- Wiesz, to było naprawdę całkiem niezłe.

6
Wciągu kilku następnych dni przyjechała reszta. Wszyscy mi
najbliżsi. Ci, którzy byli prawdziwą podporą tronu, laską w rę-
ku ślepca podczas mojego królowania. Przybywali jeden za drugim
na pokładach statków zdążających na Xamur ze wszystkich rejonów
Galaktyki.
Mój dawny gabinet, wewnętrzny krąg doradców... a także dwaj
niespodziewani goście. Jacinto i Ammagante. Przylecieli razem,
z Galgali. Zawsze podróżowali, razem, chociaż trudno byłoby zna-
leźć dwoje ludzi różniących się od siebie bardziej niż oni. Jacinto
jest mały i pomarszczony, wygląda jak stary zeschnięty orzech, któ-
rego nikt by już nie pokruszył, a Ammagante to kobieta wysoka, sil-
nej budowy, o wiecznie rozjaśnionej radością twarzy dziecka. Za
czasów mojego panowania Jacinto odpowiadał za skarb, za studio-
wanie trendów ekonomicznych, a czasem i wpływanie na nie, za in-
westycje i za cierpliwe oplatanie naszymi powiązaniami finansowy-
mi kolejnych światów. Ammagante była mózgiem jego wywiadu, tą,
której długie ręce sięgały odległych krańców Galaktyki, przez którą
płynęły wszelkie niezbędne Jacinto informacje. Ta kobieta miała
dziwną moc. Mówiła też wieloma językami.
W swojej wielkiej mądrości mój syn Szandor pozbył się ich
z dworu i, jak opowiadał mi Polarka, Jacinto i Ammagante robili te-
raz prywatne interesy. Zarabiali co nieco to tu to tam, i mieli, jak
mówili, z tej działalności jakieś tam grosze. Ponieważ znałem ich
dobrze, wyobrażałem sobie, jakie grosze mają na myśli.
Ten sam statek, który ich przywiózł z Galgali, przywiózł także
starą i przebiegłą Bibi Savinę, naszą phuri dai, matkę szczepu. Tę,
która mogłaby być naszym królem, gdyby nie była kobietą.
(Kobieta nie może u nas mieć królewskiej władzy - tak już jest
i nigdy nie było inaczej - ale phuri dai na swój sposób jest równie
ważna jak król, a czasem nawet ważniejsza, i zaprawdę biada wład-
cy, który ignoruje jej rady lub próbuje umniejszać jej pozycję. Nie-
którzy próbowali, i bardzo tego potem żałowali.)
Bibi Savina zawsze zdawała mi się niewiarygodnie stara, wręcz
antyczna ponad ludzkie rozumienie. To dlatego, że nawiedzała mnie
jako duch, półtora wieku temu, kiedy chodziłem jeszcze w pieluchach.
Ale tak naprawdę jest ode mnie młodsza o jakieś trzydzieści lat, cho-
ciaż sam zadecydowała, by wyglądać jak staruszka. Pozdrowiłem ją
z całym szacunkiem, a nawet z odrobiną obawy... ja i obawa! Ale ona
na to zasługiwała. Wielka jest bowiem jej moc i mądrość. Oczywiście
zmiana władzy na Galgali nie miała żadnego wpływu na jej pozycję.
Phuri dai nie jest wybierana przez króla, lecz wolą całego szczepu,
i jeśli raz została wybrana, żaden król nie może jej usunąć. I nawet ten
kąpany w gorącej wodzie Szandor miał dość rozumu, aby nie próbo-
wać zadzierać z Bibi Saviną, a jednak jej przybycie na Xamur, na moje
wezwanie, w pełni pokazywało, z kim sympatyzuje.
Kolejnym przybyszem był Biznaga - mój poseł na dworze Im-
peratora. Jak zawsze elegancki i dostojny, dyplomata w każdym calu,
w każdym geście i każdym detalu ubrania. Nigdy zresztą nie znałem
nikogo, kto ubierałby się bardziej elegancko niż Biznaga. Przybył tu
wprost ze stolicy, gdzie spędzał wolny czas na emeryturze. Jego Szan-
dor też zwolnił. Najwyraźniej nie ufał żadnemu z moich ludzi... cie-
kawe czemu?
Pojawił się też mój kuzyn Damiano. Wprost z Marajo, dokąd
udał się po odwiedzinach na moim śnieżnym wygnaniu, by przypil-
nować jakichś swoich interesów, a towarzyszył mu, ku mojemu zdzi-
wieniu, młody Chorian. I to był pierwszy z nieoczekiwanych gości.
Polarce wcale się to nie podobało. Odciągnął mnie i Damiana
na bok, i powiedział:
- Na brodę Mahometa, co tu robi ten chłopak?
- Sądziłem, że może być użyteczny - wyjaśnił Damiano. - Ma
w sobie prawdziwy ogień Roma, a zarazem trzeźwe spojrzenie na
wiele rzeczy i nie raz dobrze mi się przysłużył.
Ta przemowa pochwalna nie zrobiła na Polarce wielkiego wra-
żenia.
- Jeśli się nie mylę, jest człowiekiem Sunteila? Czy na pewno
chcemy, żeby wszystko, o czym tu mówimy, trafiało od razu do uszu
Sunteila?
- Prędzej ujrzysz podwójny wschód słońca tego samego dnia,
niż on zacznie donosić - odparł Damiano, obrzucając Polarkę mro-
żącym krew w żyłach spojrzeniem. - Ten chłopak bierze pieniądze
od Sunteila, ale jego dusza należy do nas. I niech wszyscy moi syno-
wie umrą nagłą śmiercią, jeśli tak nie jest.
Damiano potrafi każdego oszołomić swoją retoryką i starymi
zaklęciami, jeśli zależało mu na przegadaniu dyskutanta. Polarka mógł
tylko unieść ręce w geście desperacji. Ale ja tym razem byłem po
stronie Damiana, toteż dotknąłem dyskretnie ramienia Polarki. Z dale-
ka widziałem, jak Chorian się we mnie wpatruje pełen szczeniackiego
uwielbienia i obawy, które dobrze rozumiałem. Myślę, że Polarkabył
po prostu zazdrosny. W końcu, jak każdy z nas, był tylko człowie-
kiem i pragnął obecności kogoś, kto czci mnie głębiej niż on sam...
tyle, że Polarka okazuje swój szacunek w szczególny sposób.
- Niczym nie ryzykujemy, pozwalając mu zostać - powiedzia-
łem cicho. - Ten chłopiec jest jednym z nas. Poznałem go dość do-
brze, gdy przebywaliśmy razem na Mulano.
- Jest Romem Sunteila do specjalnych poruczeń.
- Ale nie jest jego własnością. Tylko Sunteil tak sądzi.
- A może to ty i Damiano tylko sądzicie, że nie jest.
- Polarka - uśmiechnąłem się, ściskając delikatnie jego ramię. -
Oj, Polarka. Wiesz, że to tylko twoja paranoja.
- Jakub, mówią ci...
- Polarka! - przerwałem mu wreszcie nieco ostrzejszym tonem.
Mimo to musieliśmy jeszcze wymienić ze dwa zdania, zanim
wreszcie się poddał. Nie miał zresztą innego wyjścia. Chorian za to
wręcz promieniował ulgą i wdzięcznością, bo rozumiał doskonale,
o co się spieraliśmy. Wyraźnie też cieszył się, że znowu mnie widzi.
Ale chociaż jego uczucia były tak widoczne, wydał mi się jakiś mniej
naiwny i trochę doroślej szy niż wtedy, na Mulano. Nabierał też do-
stojeństwa, a może część tej jego wcześniejszej chłopięcej naiwno-
ści była tylko kamuflażem? Tak czy siak chłopak zdobył już pew-
ność siebie, nieodwołalnie przestawał być chłopcem, a stawał się męż-
czyzną. Mógł się nam przydać. Damiano dobrze zrobił, przywożąc
go tutaj, a jednak i w tej chwili, i później, w czasie naszej wielodnio-
wej konferencji, Polarka wciąż wyraźnie się boczył i zachowywał
się tak, jakby był absolutnie pewien, że zaprosiliśmy szpiega Impe-
rium. Miało minąć jeszcze trochę czasu, nim wreszcie i on przestał
martwić się obecnością Choriana.
We właściwym czasie pojawił się także Walerian, a raczej jego
duch. Walerian we własnej osobie nie odważyłby się postawić stopy
na żadnym ze światów Imperium. Za jego głowę wyznaczono nagro-
dę dziesięciu tysięcy sestercji. Na takie pieniądze mógłby się skusić
nawet Rom. Poza tym Walerian miał wśród nas wielu wrogów - nie
tylko gaje byli ofiarami jego piractwa. Ale czy Walerian, czy jego
duch, nie miało to wielkiego znaczenia. Duch Waleriana zawsze miał
w sobie tyle energii, że można było wziąć go za żywego człowie-
ka. .. no może, gdyby tylko nie unosił się nad podłogą i nie powodo-
wał jonizacji powietrza.
Walerian jest niezwykle teatralny. Zawsze robi wokół siebie wiele
szumu i otacza go atmosfera dramatyzmu. Gestykuluje, wrzeszczy,
jęczy, rusza powiekami i przyjmuje niezwykłe pozy. Ma niebanalny
styl bycia i prezencję, ale jest to wyraźnie wzorowane na sposobie
bycia ludzi sprzed jakichś piętnastu stuleci. Walerian zawsze uważał
się za bezpośredniego ideologicznego potomka takich ludzi jak Czar-
nobrody, sir Francis Drakę, kapitan Kidd, albo Robin Hood, czy też
jakikolwiek inny bandyta rabujący ludzi, który jednak potrafił zna-
leźć jakiegoś ładnego usprawiedliwienia dla swego procederu. Co
nie zmieniało faktu, że był po prostu kryminalistą. Wystarczy zagłę-
bić się troszkę w jego duszę, a pod tą cieniutką warstwą idealizmu
odkryjesz jego prawdziwą naturę: upodobanie do ryzyka i do życia
poza prawem. Zejdź jeszcze głębiej, a wtedy odkryjesz, że tak na-
prawdę uważa się za zwykłego człowieka interesu, który przejmuje
się tylko rachunkiem zysków i strat. Poskrob jeszcze głębiej... i znaj-
dziesz już chyba tylko kompletny chaos w jego duszy.
Ale mimo że pozbawiony jest wszelkich skrupułów, nigdy nie
wątpiłem w jego lojalność wobec mnie. Kiedyś uratowałem jego ty-
łek. .. czy może raczej głowę, kiedy o bardzo poważne zbrodnie oskar-
żył go Wielki Kryś Galgali. Do tej pory jest mi za to niezwykle
wdzięczny.
Po nim przybył Thivt - najbardziej niezwykła osoba, jaką spo-
tkałem, i chyba także najbardziej niezwykła osoba w Galaktyce.
Thivta uważam za swojego kuzyna, podobnie jak Polarkę, za brata
krwi. Jest wybitnym znawcą antycznych legend i prawa Romów, i bez
wahania uważam go za Roma. Ale on nie jest prawdziwym Romem.
Nie mam tu na myśli, że jest gąjo... o nie. Nie wiem, czy w ogóle
jest człowiekiem...
Jest znajdą, dzieckiem, które Romowie wzięli na wychowanie,
gdy był bardzo mały. Zupełnie jak w tych opowieściach, które w śre-
dniowieczu opowiadali o nas gaje. Pionierska wyprawa znalazła go
wałęsającego się samotnie na jednej z planet w układzie Thanda Ba-
nadareen. Wyglądał na pięć, może sześć lat, i potrafił wypowiedzieć
tylko jedno słowo - to które uznano za jego imię. Nie znaleziono tam
natomiast śladu jego rodziców, ani nawet rozbitego statku kosmiczne-
go czy transmitera, nic zupełnie. Ktoś uznał, że być może jest jedy-
nym, który przeżył jakąś nie zarejestrowaną wyprawę odkrywczą. Kiedy
zaś badacze opuścili Thanda Banadareen, zabrali go ze sobą na Iriar-
te, gdzie zetknąłem się z nim jakieś sto lat później. W tym czasie był
już wysoko postawioną osobą w Radzie Romów i mówił naszym ję-
zykiem tak, jakby miał go we krwi. Nauczył się nawet nawiedzać; to
jedyny nie-Rom, który posiadł tę umiejętność. Thivt dokonał więc rze-
czy niemożliwej, niespotykanej dotąd w historii: stał się Romem przez
adopcję. Byli pośród nas tacy, którzy sądzili, że musiał być Romem
z urodzenia, skoro potrafi nawiedzać. Ale ja tak nie uważam. Thivt
wygląda jak Rom, mówi jak Rom i żyje jak Rom, Romowie uważają
go też za jednego ze swoich; ja jednak wyczuwam wokół niego pewną
aurę, pewne wibracje, coś, co jest całkowite obce i bardzo, bardzo
dziwne, i nie jestem jedynym, który to wyczuwa.
Czy to możliwe, aby na niezbadanych pustkowiach Thanda Ba-
nadareen żyli Obcy? Obcy, którzy posłali do nas Thivta w ludzkiej
postaci, jako obserwatora, czy może emisariusza? O ile wiem, nikt
nigdy nie wrócił na Thanda Banadareen. Oceniono bowiem ten sys-
tem jako niezbyt przyjazny dla ludzi i nie mający żadnej wartości
ekonomicznej. Galaktyka jest olbrzymia, a nas, Iuidzi nie ma znowu
tak wielu. Główne kierunki osadnictwa poszły w inne rejony, na bar-
dziej przyjazne światy. Czasami zastanawiam się nad tamtą planetą.
Czasami zastanawiam się nad Thivtem...
Gdy przybył Thivt, grupa, którą wezwałem, była w komplecie.
I wtedy, w ostatnim momencie, wtargnęła Syluisa, drugi z niespodzie-
wanych gości.
Siedziałem w wannie, kiedy zjawił się Polarka, by powiadomić
mnie o jej przybyciu. W momencie, gdy do mnie wszedł, już wie-
działem, że zdarzyło się coś niezwykłego. Jego błękitnoczerwone
oczy błyszczały bowiem gniewem i zaskoczeniem, a nawet uszy zda-
wały się drgać jak u rozdrażnionej bestii. Znałem Polarkę. Takie za-
chowanie oznaczało, że szykuje się do walki. Polarka zawsze uwa-
żał Syluisę za żmiję — wyjątkowo śmiercionośną w dodatku, o trują-
cym jadzie, który w każdej chwili mógł wysłać w podróż do piekieł.
- Zgadnij, kto przybył - powiedział jednak spokojnie.
- Szandor? - spytałem. - Sunteil?
-Gorzej.
- Musimy bawić się w zgadywanki?
- Ona tu jest! Twoja wielka miłość.
Najgorętszym życzeniem Polarki było zawsze, abym nigdy nie
spotkał Syluisy. I nawet biorąc poprawkę na jego przesadną nadopie-
kuńczość wobec mnie, częściowo go rozumiałem. Z drugiej strony
Polarka zawsze z trudem dawał sobie radę z kobietami o silnej oso-
bowości, i tona pewno potęgowało jego niechęć do Syluisy.
- Mówisz poważnie? Syluisa?
Przestępował nerwowo z nogi na nogę.
- Próbuję uwierzyć, że jesteś przy zdrowych zmysłach - powie-
dział - ale zapraszać tę egocentryczną i zdradliwą dziwkę na spotkanie,
na którym rozważa się najważniejsze decyzje strategiczne? Jakubie...
- Czemu sądzisz, że ją zaprosiłem?
- A co by tu robiła, gdyby tak nie było?
- Musisz ją o to spytać.
- Chryste - wymamrotał. - Myślisz, że raczyłaby ze mną roz-
mawiać? Przeszła obok mnie jakbym był powietrzem. Zjawia się tu
z orszakiem godnym królowej Saby, z tuzinem robotów, i wprowa-
dza do największego z apartamentów; rozpakowuje tam bez słowa
ze sześć kieszeni podprzestrzennych różnych szat, sukni, tog, i Bóg
wie czego jeszcze, i z miejsca zaczyna wydawać rozkazy każdemu,
kogo tylko zobaczy, jakby była nową właścicielką planety, a...
- Dobrze, dobrze - przerwałem. - Podaj mi tamten ręcznik.
Polarka trochę przesadził, ale tylko trochę. Syluisa faktycznie
zjawiła się w asyście robotów i faktycznie zajęła dla siebie aparta-
menty w najlepszym skrzydle domu, a kiedy złożyłem jej wizytę,
przyjęła mnie, jakby to ona była tu panią, a ja jednym z gości.
Jej robot wskazał mi drogę.
- Jest tu mnóstwo robotów - powiedziałem. - Niepotrzebnie
przywoziłaś swoje.
- Nie chciałam być ciężarem.
- Dla robotów?
- Po prostu lubię swoje maszyny, Jakubie. Umieją dbać o mnie
tak, jak lubię.
- Ty naprawdę jesteś wyjątkową dziwką...
- Tak sądzisz? - zapytała z uśmiechem, jakbym powiedział jej
właśnie bardzo wyszukany komplement.
Wyglądała jak zwykle wspaniale, z tymi włosami przywodzący-
mi na myśl złote gąszcze leśne na Galgali, z pięknymi błękitnymi
oczami, smukłym kształtnym ciałem owiniętym w jakąś magiczną,
zwiewną tkaninę, która pobrzmiewała cichymi dźwiękami muzyki
przy każdym jej ruchu.
- Jakubie, miło mi znowu cię widzieć.
- Widziałaś mnie nie tak znów dawno temu na Mulano.
- Wtedy byłam duchem, a teraz jestem materialna. Wiesz, że
nie byliśmy tak blisko siebie w swych realnych ciałach od jakichś
sześciu, siedmiu lat? Zdajesz sobie z tego sprawę? - Na jej wargach
pojawił się uśmiech, który spowodował, że przeszyły mnie tryliony
woltów. - Stęskniłeś się trochę?
- Po co przyjechałaś?
- Nie mógłbyś być romantyczny chociaż przez chwilę?
- Później. Najpierw odpowiedz na moje pytanie.
- Martwiłam się o ciebie. Kiedy odwiedziłam cię na tej twojej
lodowej planecie, zdawałeś się taki zagubiony...
- Zagubiony?
- Wtedy, gdy opowiadałeś mi, że abdykowałeś, aby twój lud
błagał cię o powrót, i że zrobiłeś to wszystko dla ich dobra, i że po-
prowadzisz ich na Gwiazdę Romów. Naprawdę sądzisz, że to, co
robisz ma sens?
-Tak.
- A teraz, gdy Szandor jest królem, co zamierzasz zrobić?
- Po to właśnie zwołałem to spotkanie - odpowiedziałem - ale
nie przypominam sobie, bym ciebie na nie zapraszał.
- Myślałam, że będziesz potrzebował pomocy.
Słodka Syluisa.
- Nie wątpię. Ale wciąż jeszcze nie odpowiedziałaś na moje
pytanie. Jak to się stało, że tu jesteś?
- Dowiedziałam się, że wróciłeś z tamtego miejsca... z Mulano.
Ta wieść już obiegła całe Imperium. I że teraz jesteś w swojej posiadło-
ści. Zdecydowałam więc przybyć tu i pomóc ci jak tylko będę mogła.
Nie wiedziałam, że zaprosiłeś ich wszystkich: Polarkę, Waleriana,pun
dai, no i całą resztę, ani o tym, że odbędzie siępateiv.
Poczułem się dziwnie słysząc jak używa tych romskich słów -
patsziv, puri dai. Brzmiały niewłaściwie, wydobywane za pomocą
imitacji warg gaje, jakie miała. Przez te wszystkie lata zdołałem już
zapomnieć, że wewnątrz tego eleganckiego opakowania gaje, w któ-
re ustroiła się Syluisa, kryje się dusza Romki... gdzieś tam.
- Aha, to, że przyjechałaś akurat na spotkanie, to po prostu zbieg
okoliczności? - zapytałem.
Przytaknęła i wyciągnęła do mnie ręce.
I co miałem niby zrobić? Przesłuchać ją? Kto przesłał jej wia-
domość? Damiano? Biznaga? A może, z Bóg wie jakich powodów,
Bibi Savina? Może... a może to rzeczywiście był tylko przypadek?
Ech, do diabła! Ostatecznie tu była i właściwie powinienem się z te-
go cieszyć.
Nasze ostatnie rozstanie było długie, naprawdę długie. Nigdy
zresztą nie potrafiłbym jej odepchnąć. Nie potrafiłem tego doko-
nać od czasu naszego pierwszego spotkania, ponad pięćdziesiąt lat
temu. Wtedy jeszcze nie byłem królem. Cesaro o Nano posłał mnie
z oficjalną wizytą do Romów z Estrilidis, a ona pojawiła się w mo-
im życiu jak nocna zjawa, spłynęła z mroków nocy piękna i złota,
jak wizja perfekcyjnej kobiety; przełamała się przez wszystkie moje
psychiczne bariery i wprowadziła mnie w stan zawstydzenia, oszo-
łomienia i obsesji. Chodź tu - powiedziała tamtej nocy - a uczynię
cię królem. I mówiła to w romskim języku, mimo tych ust gaje.
Byłem zgubiony. Zawsze miała władzę nade mną. Jedno jej spoj-
rzenie, jej odrzucona w tył głowa, rozchylone usta, falujący biust,
potrafiły zmienić króla w niewolnika. Nawet teraz wciąż byłem jej
niewolnikiem. Szaleństwo starca? Nie. Wtedy, pięćdziesiąt lat temu,
nie byłem starcem, i teraz też nie jestem. To samo stałoby się ze
mną w każdym wieku. Czy wszystko, co robię musi, mieć sens?
Każdy choć raz w życiu ma prawo poddać sią irracjonalnej namięt-
ności i pożądaniu, ulec nagłej i niepowstrzymanej miłości, jeśli tak
wolicie to nazwać. Nazywajcie to zresztą jak chcecie. Możecie
nazwać to szaleństwem. Syluisa była moim szaleństwem.
- Chodź tu - powiedziała.
Tak. Jak jasno błyszczały jej włosy! Jakże uwodziło jej spojrze-
nie! Tak! Tak! Tak!!!

7
Przez trzy dni biesiadowaliśmy tylko i weseliliśmy się, a potem
przystąpiliśmy do omawiania poważniejszych spraw. Nie chcia-
łem tego przyspieszać. Spędziłem dużo czasu sam wśród lodów
i śnieżnych zasp i naprawdę cudownie było znów mieć wokół siebie
tych wszystkich najdroższych mi przyjaciół. Waleriana i Polarkę,
Thivta i Biznagę, Jacinta i Ammagante, Damiana i Syluisę. I to nie
w postaci duchów tym razem, z wyjątkiem Waleriana, lecz material-
nych i promieniujących ciepłem.
Wyprawiliśmy wielkipatsziv w tradycyjnym stylu, z tyloma po-
trawami i napitkami ilu, tylko można było zapragnąć; z tańcami,
śpiewem i klaskaniem w ręce. Nawet roboty przyłączyły się do za-
bawy. Najpierw starały się wystukiwać rytm stopami, a kiedy wresz-
cie złapały go, wybiegły wraz z nami na środek pokoju, by skakać
i przytupywać radośnie. To było cudowne. Na patsziv każdy musi
czuć się szczęśliwy, każdy musi czuć się honorowym gościem, na-
wet robot. Boże, jaki ja wtedy byłem szczęśliwy! Wielkie płaty
pieczonej wołowiny, prosięta, całe beczki pieniącego się piwa i dro-
gie czerwone wina, a każdej nocy zasiadaliśmy przy ogniu, w któ-
rym płonęło wydzielające aromatyczny zapach drewno, i opowia-
daliśmy sobie stare historie o podróżach, wielkich przygodach;
o szlakach, które przemierzyliśmy; o radościach i nieszczęściach,
które nas spotkały.
W owym czasie byliśmy jak Romowie z dawnych dni, wędrow-
cy podróżujący taborami, rzemieślnicy i wróżbiarze, najpoważniejsi
ludzie na Ziemi, a jednocześnie najradośniej potrafiący się bawić,
bawić się tak, jak tylko my umieliśmy.
A jeszcze późniejszą porą, w mrokach nocy rozjaśnianej tylko
nieco przez świetliste ptaki Xamur, miałem u swego boku miękkie
i gładkie ciało Syluisy. Wtedy przestawałem myśleć o strategiach
i planach na przyszłość, wtedy istniała tylko ona, i te jasne ptaki za
oknem, i cisza nocy...
Kiedy wreszcie byłem gotów przystąpić do poważnych spraw,
zabrałem ich wszystkich w długą podróż na sam kraniec mojej po-
siadłości, do miejsca, gdzie drży, pulsuje i żarzy się krater Idradin,
pełen ognistej mocy.
Idradin jest jedyną skazą na przepięknym obliczu Xamur. Jest
obrzydliwym wrzodem i zaropiałą raną. Są tacy, którzy narzekają,
że tak paskudna rzecz jak Idradin w ogóle istnieje na cudownej Xa-
mur, ale ja mam na ten temat inne zdanie. Bez krateru Idriadin, Xamur
byłaby nieznośnie perfekcyjnym światem, nierzeczywistym, zbyt
przerastającym nasze marzenia, niemal złudnym. Xamur jest trochę
jak Syluisa - piękna tak, że aż nie pasuje do reszty Wszechświata
i potrzebuje jakiejś małej rysy, aby zwykły śmiertelnik mógł na nią
patrzeć... podobnie jak ona. Dlatego jestem zadowolony, że Idria-
din tu istnieje, tym bardziej zadowolony, że znajduje się na mojej
ziemi. Zawsze mogę sobie przypomnieć dzięki jego istnieniu, że sen
o absolutnej perfekcji jest marzeniem głupca, że w zbożu zawsze musi
znaleźć się sporysz.
Krater jest wielką okrągłą dziurą, która sięga aż do wrzącej mag-
my w sercu Xamur. Wokół jego skalnej paszczy leżą koncentryczne
kręgi skalnych tworów zrodzonych z zastygłej czarnej lawy, która
wystrzeliła niegdyś na powierzchnię w czasie wielkich erupcji, kie-
dy świat ten był jeszcze młody. Są ich tuziny. Tworzą upiorny amfi-
teatr, ponury, martwy i złowrogi. Jeśli ma się dość odwagi, można
podejść aż do najbardziej wewnętrznego ich kręgu i zajrzeć w tę cze-
luść, przez chmurę szarego dymu zobaczyć czerwoną toń płynnego
ognia, usłyszeć pomruki tej potwornej mocy kryjącej się w trzewiach
planety. Wciąż unoszą się stamtąd trujące miazmaty siarki, spowija-
jąc okolicę żółtą chmurą gazu, powodującą nudności.
Obrzydliwe miejsce.
Ale mieszkałem w jego pobliży tak długo, że nie czułem już do
niego nienawiści. Nie dostrzegałem już nawet jego brzydoty. Może-
cie to uważać za perwersję, ale dla mnie widok Idriadin był w jakiś
sposób inspirujący, uskrzydlający. Wyczuwałem jego pierwotną siłę,
moc, którą dusił w swym wnętrzu. Prawdziwą moc, równą mocy two-
rzenia. My żyjemy na powierzchni naszych planet, a przecież we-
wnątrz nich płoną słońca.
Zebraliśmy się przy dziewiątym kręgu wokół krateru. Wystar-
czająco daleko, by nie dławiły nas jego trujące gazy, ale zarazem
wystarczająco blisko, by czuć bijący od niego żar i słyszeć jego pod-
ziemne pomruki. Niektórych - Biznagę, Jacinta, Damiana - to miej-
sce odpychało, budziło ich obrzydzenie. Chorian był przerażony.
Polarka siedział czujny i napięty, i co chwilę zerkał nerwowo przez
ramię, jakby w każdej chwili obawiał się erupcji. Nawet Walerian
był odrobinę zdenerwowany, a przecież fizycznie go tu nie było. Ale
twarze Bibi Saviny i Thivta nie zdradzały najmniejszych oznak za-
niepokojenia, również Ammagante nie wyglądała na przejętą; za to
Syluisa... ona ku mojemu zaskoczeniu wpadła w ekstazę. Patrzyła
w stronę krateru z rozłożonymi szeroko ramionami i odchyloną do
tyłu głową, i błyszczała jak prawdziwe słońce na tle tych czarnych
wulkanicznych głazów i ciemnego dymu wydobywającego się z gar-
dzieli krateru. Wtedy poczułem, jak szaleńczo ją kocham. Jak młody
chłopiec, w moim wieku... Wiem, że to było wariactwo. Ale ten kra-
ter czasem dziwnie na mnie wpływał... tak jak Syluisa.
Przyjrzałem się uważnie twarzom wszystkich zebranych.
- A więc - powiedziałem - przystąpmy do sprawy. Mój syn Szan-
dor chyba osiadł na dobre na Galgali jako król. Jest to absolutne
bezprawie i coś, do cholery, trzeba z tym zrobić, dla dobra nas wszyst-
kich. Może ktoś z was mi wytłumaczy, jak to możliwe, że taka żało-
sna kreatura znalazła się na tronie?
Odpowiedziała mi cisza. Tylko niektórzy wiercili się nerwowo.
- Damiano, wedle tego co mi mówiłeś, zwołał Wielki Kris i zmu-
sił krisatorów, by go wybrali. Czy tak właśnie było?
Skinienia głowami. Wzruszenia ramion. Puste spojrzenie Bibi
Saviny.
- Jesu Chreczuno, Adamie i Ewo, zapomnieliście języka w gę-
bie? Wyjaśnijcie mi, jak można zmusić krisatorów do czegoś takie-
go? Kris podczas sesji ma władzę nad każdym Romem, nawet nad
królem. Inaczej być nie może. Kim byli ci krisatorzy? Dziewięć szcze-
niąt? Dziewięć robotów? Groził im? Czym? W jaki sposób elekcję
dokonaną pod przymusem można było uznać za legalną?
Odpowiedział mi Biznaga.
- Jakubie, to co stało się wtedy w Krisie, nie zostało w żaden
sposób zarejestrowane. Wiadomo tylko, że Szandor zwołał sesję
Krisu, a kiedy wszyscy wyszli ponownie z sali posiedzeń, on już był
królem.
Spojrzałem na Damiana.
- Mówiłeś mi, że ich zmusił.
- Tak przypuszczałem.
- Kto był w tym Krisie? - spytałem
- Znasz ich wszystkich - odparł Damiano. - Ci sami, którzy byli
krisatorami za twojego panowania. Bidszika, Djordji, Stevo le Yan-
kosko, Miłosz...
Przerwałem mu w połowie tej wyliczanki.
- A więc powinni doskonale wiedzieć, że syn króla nie może
być królem. Nigdy też nie wybrano króla, gdy poprzedni żył jeszcze.
To ten łotr! Ten krwawy łotr! Po prostu tam poszedł i powiedział im,
co mają robić, a oni to zrobili, i nikt nie śmiał zaprotestować! Nawet
wy. Wszyscy się tylko uśmiechali i potakiwali. I stało się!
- Ty też ponosisz za to odpowiedzialność - powiedział Wa-
lerian.
-Ja?
- Ty, Jakubie. Gdyby nie ty, nic takiego by się nie wydarzyło.
To przede wszystkim twoje dzieło. Po pierwsze, kto kazał ci abdy-
kować?
- Miałem swoje powody.
- Czyżby?
- Wydaje wam się, że moja abdykacja była taką sobie fanabe-
rią? Że, ot tak sobie, naszła mnie taka myśl i poszedłem za jej gło-
sem? Tak myślicie? Tak? A nie przyjdzie wam do głowy, że opusz-
czając Galgalę, miałem plan i działałem zgodnie z pewną strategią?
Spoglądali po sobie. Nagle zdałem sobie sprawę, co im chodzi
po głowach. Starzec stracił kontakt z rzeczywistością - tak sobie
myśleli. Zrozumiałem też nagle, że takie myśli mogły im chodzić po
głowach od dłuższego już czasu. Przypatrzyłem im się badawczo.
- Wy dranie, nabijacie się ze mnie?
- Nabijamy się, jak to? - spytał Polarka.
- Myślicie, że zwariowałem, tak?
- Czyja kiedykolwiek powiedziałem coś takiego?
- Nie, nie powiedziałeś - zgodziłem się. - Ty tylko tak myślisz.
Mam rację, Polarka?
- Absolutnie nie.
- Walerian?
-Zwariowałeś? Ty?
- Damiano? Biznaga? No dalej wieprze, ręce w górą! Jeśli ktoś
tu uważa, że Jakub ma nierówno pod sufitem, niech podniesie, cho-
lera, rękę w górę!
Żadna ręka się nie podniosła. Ich twarze też nie drgnęły. Bali
się? Czy też postanowili ukrywać dalej, co o mnie sądzą?
Krater zaryczał i zatrzęsła się pod nami ziemia. Musiały się w nim
przesunąć jakieś kolosalne masy skalne. Z wnętrza wydobyła się na-
gle chmura żółtego gazu i dotarł do nas smród zgniłych jaj, jakby
jakiś olbrzym zepsuł powietrze. Nikt nie zareagował. Nikt się nie
poruszył. Patrzyli na mnie jak stadko robotów i nic nie mogłem od-
czytać z ich szklanych oczu.
Po chwili powiedziałem cichszym głosem, z trudem opanowaw-
szy wzburzenie:
- Zapewniam was, że wciąż jestem przy zdrowych zmysłach. To
tak na wypadek, gdyby ktoś jednak miał wątpliwości. Moja abdyka-
cja mogła być błędem taktycznym, chociaż wciąż jeszcze nie jestem
o tym przekonany, ale nie kaprysem starego człowieka.
I udzieliłem im pełnych wyjaśnień. O tym jak czułem, że scho-
dzimy z naszej prawdziwej drogi; że zanurzamy się coraz głębiej
w sprawy Imperium gaje, podczas gdy powinniśmy przygotowywać
się do powrotu na Gwiazdę Romów, co było naszym celem od wielu
tysięcy lat, a niedługo mogło się ziścić.
Powiedziałem im, że musiało zajść jakieś dramatyczne wyda-
rzenie, które wstrząsnęłoby ludźmi. Że zdecydowałem się wyjechać
na kilka lat i pozostawić ich bez przywództwa, aby dostrzegli, że
podążają błędną drogą, i że planowałem powrócić na tron silniejszy
niż kiedykolwiek, kiedy wszyscy sobie uświadomią, jak bardzo mnie
potrzebują.
Słuchali z ponurymi minami. Ammagante zdawała się być po-
chłonięta jakimiś wewnętrznymi kalkulacjami. Damiano patrzył na
mnie spode łba, Chorian był wyraźnie zdumiony, a Biznaga miał łzy
w oczach. Inni też byli zmieszani, zaskoczeni lub gniewni; tylko Sy-
luisa, która wysłuchała już tego wcześniej, wyglądała na znudzoną,
a Bibi Savina zachowała całkowitą obojętność. Wydało mi się nawet
prawdopodobne, że phuri dai w ogóle mnie nie słucha, że jest tu
nieobecna, nawiedzając jakieś odległe miejsca i czasy.
Kiedy skończyłem, usłyszałem cichy, chłodny głos Jacinta:
- Czy myślałeś, że zdołamy w nieskończoność utrzymywać wła-
dzę czekając na twój powrót? Że pustka może trwać przez pięć, dzie-
sięć lat, i nie będzie nacisków na wybór nowego króla?
- Sądziłem, że najpierw zostaną podjęte próby odnalezienia mnie
i nakłonienia do powrotu.
-1 były - odparł Damiano. - Czy wiesz, ilu posłałem ludzi na
poszukiwania, już rok po twoim zniknięciu?
- Zostawiłem za sobą trop.
- Tak. W końcu odczytaliśmy twoje sygnały. Ale mimo to Cho-
rianowi odnalezienie cię zajęło trzy lata, a staraliśmy się wszyscy,
przez wszystkie te lata.
- Lordowie Imperium też się starali - dodałem. - Julien de Gra-
mont przybył do mnie w imieniu Periandrosa, a Chorian nie praco-
wał tylko dla ciebie, lecz także dla Sunteila. Jednak spodziewałem
się, że zostanę znaleziony odrobinę wcześniej. Ale też nigdy nie przy-
puszczałem, że akurat Szandor, ze wszystkich ludzi on, może prze-
jąć tron.
- Ale tak się stało - powiedział Damiano.
-1 przyda ci się taka nauczka - włączył się Walerian z wrodzo-
ną sobie delikatnością. - To ty stworzyłeś próżnię, a ten sukinsyn
tylko ją wypełnił. Myślisz, że Szandor jako król poprowadzi nas do
Gwiazdy Romów?
- Szandor nie jest królem! - odezwała się nagle Bibi Savina. Jej
głos zdawał się dochodzić z wielkiej odległości.
Wszyscy zwróciliśmy się kwphuri dai.
- Ta elekcja nie była elekcją. Abdykacja nie była abdykacją.
Królem jest wciąż Jakub.
- Oczywiście, że jest! - krzyknął Chorian i natychmiast na jego
twarzy pojawił się rumieniec wstydu, że śmiał odezwać się nie pytany.
- A ten drugi król na tronie na Galgali? - spytał Biznaga. - Czym
on jest? Iluzją?
- No właśnie! - zagrzmiał Walerian. - Wykorzystał sytuację
i przechwycił tron. I teraz musimy się z nim liczyć. Chyba że chce-
my wojny domowej między Romami, a gaje będą się temu przyglą-
dać i śmiać się z nas.
- Do tego nie można dopuścić - powiedział cicho Thivt.
- Czy mamy więc zaakceptować Szandora jako króla? - spytał
Damiano.
Teraz wszyscy zaczęli mówić naraz, aż wreszcie ostry głos Po-
larki zdołał przebić się przez ten gwar:
- Bibi Savina ma rację. Możemy po prostu zignorować Szando-
ra. Abdykacja Jakuba nie miała żadnego znaczenia. Po pierwsze,
nigdy nie było takiego precedensu. Król jest królem dopóki nie umrze,
albo dopóki Kris nie pozbawi go władzy. Nie słyszałem nic o tym,
by Kris ogłosił akt odwołania, a nawet gdyby to zrobił, my możemy
podać do wiadomości publicznej, że akt ten został wydany pod groź-
bą użycia siły, a więc jest nieważny. Jakub jest królem!
Biznaga potrząsnął gwałtownie głową.
- Ale to Szandor zasiada w pałacu. To jego Imperium uznało za
władcę ludu Romów. Czy dysponujemy środkami prawnymi, który-
mi moglibyśmy go zmusić do ustąpienia?
Znów zaczęli się kłócić, w końcu przerwałem tę jałową wymia-
nę zdań, podnosząc dłoń.
- Mam plan - powiedziałem. - To ja spowodowałem ten cały
bałagan opuszczając tron, więc teraz sam go posprzątam.
- Jak? - zapytał Walerian.
- Pojadę na Galgalę w pojedynkę, bez żadnej eskorty. Osobi-
ście, niejako doppełganger. Wejdę do królewskiego pałacu i powiem
mojemu synowi Szandorowi, by natychmiast zabierał swój tyłek z pa-
łacu, bo inaczej pożałuje.
-1 to jest twój plan? - Walerian wyglądał na absolutnie zdumio-
nego.
- Tak. To jest mój plan.
- Pojedziesz na Galgalę? - upewniał się Jacinto. - Pójdziesz do
Szandora i postawisz mu ultimatum?
- Tak - odpowiedziałem.
Znów popatrzyli po sobie. Nie wierzyli własnym uszom. Byli
już zupełnie pewni, że straciłem rozum.
-1 co według ciebie stanie się potem? - chciał się dowiedzieć
Walerian. - On zapewne uśmiechnie się uprzejmie, powie: „oczywi-
ście tato, natychmiast", i pójdzie sobie precz? Czy tego oczekujesz,
Jakubie?
- No, tak prosto nie będzie.
- A ja myślę, że będzie bardzo prosto - odparł Walerian. - Wy-
głosisz swojąkwestię, a kiedy on już odzyska mowę, każe cię wrzu-
cić do lochu, co najmniej z dziewięć mil pod ziemię. Albo nawet
zrobi coś znacznie gorszego.
- Swojemu własnemu ojcu? - spytała Ammagante.
- Rozmawiamy o Szandorze, a to jest zwierzę, dzika bestia. Pa-
miętacie, co zrobił na Dżebel Abdullah, kiedy rozbił się statek i skoń-
czyła się żywność? I to ma być cywilizowany człowiek? Ktoś, komu
można ufać? Przecież jadł ciała własnej załogi.
-Walerian...
- Nie - rzucił gniewnie. - Zamierzasz mi mówić, że to się nigdy
nie wydarzyło? A teraz ten sam Szandor jest naszym królem. Chcesz
apelować do jego poszanowania tradycji, litości i uczuć? Jak my-
ślisz, co on zrobi z tobą, gdy już dostanie cią w swoje race?
- Nie zrobi mi krzywdy - odparłem.
- Szaleństwo. Absolutne szaleństwo.
- Może próbować mnie uwięzić, to prawda. Ale nie wierzę, by
poważył się na coś więcej. Nawet Szandor. Ale jeśli mnie uwięzi,
starci natychmiast całe poparcie, jakie jeszcze ma wśród naszego
ludu, a ja mogę poczekać w lochu. Jestem w takim wieku, że już na-
uczyłem się cierpliwości.
- Jakubie, to jest szaleństwo! - upierał się Walerian. - Jeżeli już
musisz zobaczyć się z Szandorem, dlaczego przynajmniej nie po-
ślesz doppelgangera?
- Myślisz, że dałby się oszukać? Pierwsza rzecz, jaką zrobi, to
sprawdzi, czy jestem prawdziwy.
- A gdy już przekona się, że tak...
-Zaryzykuję.
- A jeśli cię zabije? Jak sobie bez ciebie poradzimy?
- Nie zabije. Gdyby zabił, stałbym się męczennikiem. Symbo-
lem. Narzędziem, za pomocą którego pozbawilibyście go tronu.
- Tylko, kto by wtedy na nim zasiadł?
- Czy wy myślicie, że jestem jedynym człowiekiem, który może
być Królem Romów? - wrzasnąłem. - Jesu Chreczuno, czy ja jestem
nieśmiertelny? Któregoś dnia i tak pojawi się nowy król, a jeśli ten dzień
nadejdzie nieco wcześniej, to co z tego? Szandor musi zostać obalony.
Koszt nie gra roli. To ja umożliwiłem objęcie tronu Diabłu, ja też stwo-
rzyłem go dla świata, więc ja też wyrzucę go z mojego pałacu, do które-
go bezprawnie wtargnął, i pojadę w tym celu na Galgalę. Sam.
- To zbyt pochopne - wymamrotał Jacinto.
- Ale jeśli pozwoli uniknąć wojny domowej... - powiedział rów-
nie cicho Thivt.
- Nie. Popieram Waleriana - to głos Polarki. - Nie stać nas na
stracenie ciebie. Musi istnieć jakiś mniej ryzykowny sposób pozby-
cia się Szandora. Ogłoś, że abdykacja była nieważna, i elekcja Szan-
dora również. Ustanów legalny rząd tu, na Xamur. Przypomnij wszyst-
kim Romom o obowiązku lojalności wobec ciebie.
- Nie - odparłem. - Nie mam zamiaru uznawać uzurpacji Szan-
dora nawet w tym stopniu, by powoływać konkurencyjny rząd. Na-
sza stolica jest na Galgali. Pojadę na Galgalę.
- Niech Bóg nam pomoże - szepnął Walerian.
I teraz zaczęli już krzyczeć jeden przez drugiego, a narada zmie-
niała siew histeryczną kłótnię. Próbowałem nad tym zapanować, ale
nie dałem rady. Kiedy król nie może zwrócić na siebie uwagi swoich
doradców, źle naprawdę musi dziać się w królestwie. Przypatrywa-
łem siew milczeniu ich wrzaskom i gestom, a potem sam przez chwilę
wrzeszczałem i gestykulowałem, ale nic nie wskórałem. Więc po
prostu zostawiłem ich i odszedłem.
Okrążyłem krater i z przeciwnej strony wspiąłem się aż ku we-
wnętrznemu kręgowi. Tam usiadłem tyłem do nich i tylko nasłuchi-
wałem tych krzyków i swarów, najlepszych i najmądrzejszych z mo-
ich ludzi.
Po dłuższej chwili usłyszałem za plecami kroki wspinającego
się człowieka. Nie spojrzałem w tamtą stronę. Wiedziałem, kto tu
idzie, bo wyczuwałem jego dziwną aurę.
Thivt.
Czekałem nie mówiąc ani słowa. Czułem tylko, jak ten obcy
duch zbliża się ku mnie z każdym krokiem...
Nigdy nie rozstrzygnęliśmy w sposób satysfakcjonujący kwe-
stii, czy w Galaktyce istnieją jakieś inne inteligentne rasy. Kiedyś
musiały istnieć, to pewne. Wystarczy chociażby spojrzeć na staro-
żytną fortecę na Megalo Kastro, Ale nigdy nie natrafiliśmy na żywą
kulturą obcych. Jedyne inteligentne gatunki, o których nam wiado-
mo, to my i gaje, dwie prawie identyczne rasy ludzkie, które ewolu-
owały na dwóch odrębnych światach, odległych od siebie o tysiące
lat świetlnych. Od kiedy ruszyliśmy na podbój Galaktyki, zetknęli-
śmy się z wieloma gatunkami interesujących i czasem skompliko-
wanych istot, ale żadna z nich nie wykazywała śladów tego, co uwa-
żamy za inteligencję. Można by ewentualnie wziąć pod uwagę żywe
morze na Megalo Kastro, ale nie jest to inteligencja w takim znacze-
niu, jakie nadajemy temu słowu.
(Istnienie dwóch odrębnych, lecz identycznych ras ludzkich też
jest zagadką. Wielu najwybitniejszych uczonych Romów twierdzi,
że jest statystycznie nieprawdopodobne i właściwie biologicznie nie-
możliwe, aby ewolucja na dwóch różnych światach stworzyła pra-
wie takie same formy życia. Podejrzewająraczej, że my i gaje mieli-
śmy wspólnego przodka, pochodzącego być może z jakiegoś innego
jeszcze odległego świata. Że jesteśmy potomkami kolonistów, któ-
rzy zostali zapomniani w prehistorycznych czasach. Jeśli chodzi o róż-
nice, które naprawdę istnieją między naszymi rasami - a chodzi
o romską umiejętność nawiedzania czy też związaną z tym umiejęt-
ność dokonywania skoków podprzestrzennych - tłumaczy się je
mutacjami, które nastąpiły w naszej gałęzi w ciągu tysięcy lat od-
dzielnego istnienia na Gwieździe Romów. Pamiętajcie, że to są tylko
spekulacje Romów. Nie istnieją żadne spekulacje gaje na ten temat,
ponieważ gaje po prostu nie wiedzą nic o naszym obcym pochodze-
niu. Gdyby wiedzieli, prawdopodobnie wybiliby nas do nogi dawno
temu na Ziemi, w czasach prześladowań. Wystarczający trudny był
dla nich do zaakceptowania nasz wędrowny tryb życia i brak posza-
nowania dla ich praw. Gdyby dowiedzieli się, że jesteśmy upiorami
z całkowicie innego świata, skończyłoby się to na pewno jakimś gi-
gantycznym pogromem, świętą krucjatą przeciwko złym duchom
z gwiazd. Może nawet wciąż jeszcze może się to tak skończyć.)
Ale Thivt... tak, Thivt, jestem o tym absolutnie przekonany, to
ktoś inny. Nie był ani Romem, ani gaje. Wątpię jednak, bym kiedy-
kolwiek poznał prawdę. Thivt jest moim przyjacielem i kuzynem,
a więc uprzejmość zabrania zapytania go wprost, czy jest także czło-
wiekiem.
Stał za moimi plecami wciąż emitując te dziwne fale. Jego dłoń
spoczęła delikatnie na moim ramieniu. Poczułem ciepło, troskę,
współczucie. To też jest w nim obce - sposób, w jaki dotyka twej
jaźni, to, że potrafi w pewien sposób komunikować się tą drogą.
- Jakub - powiedział.
- Posłuchaj ich tylko. Gdaczą jak stado kur na podwórku.
- Wkrótce się uciszą.
- Wszyscy są przeciwko mojemu planowi, prawda?
- Czy to dla ciebie ważne?
- Jeżeli sądzą, że oszalałem, to tak. Będę potrzebował ich wspar-
cia, gdyby rzeczy nie poszły dobrze na Galgali, a nie sądzę, żeby
poszły dobrze. Jak będę mógł od nich wymagać, by tam przybyli
1 narażali życie, jeśli będą przekonani, że świadomie i wbrew ich
radom podłożyłem głowę pod topór?
- Jakubie, zrobią wszystko, o co ich poprosisz.
- Nie jestem pewien.
Wahałem się. W obliczu tak zdecydowanej opozycji zacząłem
nawet rozważać myśl porzucenia swego pomysłu. Może to napraw-
dę jest szaleństwo, niepotrzebne ryzyko nie tylko dla mnie, lecz dla
nas wszystkich?
- To nie są głupcy - powiedziałem. - Jeśli wszyscy myślą, że
nie powinienem jechać, może...
Palce Thivta zacisnęły się mocniej na moim ramieniu. Teraz czu-
łem płynące od niego miłość i poparcie.
- Idź za swoim własnym sądem, Jakubie. On cię nigdy nie za-
wiódł. Skoro uważasz, że musisz się spotkać z Szandorem, to jedź
do niego. Jesteś królem. Decyzja należy do ciebie.
Odwróciłem się do niego.
- Tak sądzisz?
Jego ciemne, nieodgadnione oczy patrzyły prosto w moje. W tym
momencie wydał mi się jeszcze bardziej tajemniczy niż zwykle. Za-
stanawiałem się, jaki mózg, jakie obce pofałdowania i bruzdy kryją
się za tą poważną twarzą. Przesyłał mi spokój i siłę. Nie wiem, kim
był, może naprawdę pochodził z jakiejś nieznanej rasy, a przybrał
tylko ludzką postać, ale jedno wiem na pewno: był moim przyjacie-
lem, moim kuzynem.
- Tak właśnie sądzę - odparł, i powiedział to w romskim.
- Dobrze. Tak więc będzie.
Obszedłem ponownie krater i wróciłem do moich doradców.
Zdążyli już zamilknąć, i teraz wszyscy patrzyli na mnie.
- Nie zrobisz tego, prawda? - zapytał Polarka.
- Podjąłem już decyzję.
-Spytaj przynajmniej phuridail - wrzasnął Walerian. -Na mi-
łość boską, Jakubie. Niech ona zadecyduje!
- Phuri dai\ - poparł go Polarka. - Phuri dai\
Wszyscy odwrócili się ku Bibi Savinie. Wciąż byli przeciwko
mnie. Wszyscy oprócz Thivta. Oni naprawdę sądzili, że straciłem
rozum.
-Dobrze -powiedziałem, czując narastający gniew. -Posłuchaj-
my phuri dai. Powiedz nam, Bibi Savino. Co powinienem uczynić?
W oczach Bibi Saviny błyszczały coraz jaśniejsze iskry, a jej
pomarszczone i wyschnięte ciało zdawało się zajmować od wewnętrz-
nego ognia. Nagle na moment, w aurze płomienia, ujrzeliśmy ją mło-
dą, a emanowała z niej taka piękność, że przytłumiła nawet urodę
Syluisy.
- Musisz udać się na Galgalę, Jakubie - powiedziała przejmują-
cym głosem osoby znajdującej siew transie, głosem wieszczki. - Stań
przed Szandorem i powiedz mu, że nie jest królem.

Część piąta
W paszczy lwa
I cóż uczynił ten prorok? Cóż nade wszystko polecił nam czynić?
Kazał narn odrzucić wszelkie drogowskazy - bogów, ojczyznę,
moralność, prawdę. - i bez ich pomocy, samotnie, tylko o własnych
siłach, rozpocząć kształtowanie świata, który nie przyniesie wstydu
naszym sercom.
Która jest najbardziej niebezpieczną z dróg? Tą właśnie chcę
podążać!
Gdzie jest najgłębsza otchłań piekieł? Tam właśnie zdążam!
Co wymaga najbardziej szaleńczej odwagi? Przyjęcie pełnej
odpowiedzialności!
Kazantzakis

1
Mimo że Bibi Savina tak kategorycznie wyraziła swoją opinię,
wciąż jeszcze trwały dyskusje. Przychodzili do mnie dwójka-
mi i trójkami, i starali się wpłynąć na moją decyzję. Pomyśl o ryzy-
ku, mówili mi, pomyśl o niebezpieczeństwie. Pomyśl, jaką stratę po-
niesie nasz lud, jeśli Szandor użyje siły. Pomyśl o tym, pomyśl o tam-
tym...
Ciebie nikt nie może zastąpić, mówili. Dlaczego tak po prostu
chcesz się oddać w ręce Szandora?
On jest moim synem - odpowiadałem im wtedy. - Nie użyje siły.
Polarka powiedział mi prosto w oczy, że jestem wariatem. Ni-
gdy nie widziałem go tak zdesperowanego. Tupał, krzyczał, groził,
że zrezygnuje ze stanowiska.
Zwróciłem mu uwagę, że w tej chwili nie ma żadnego stanowi-
ska, z którego mógłby zrezygnować. Ta uwaga nie rozbawiła go.
Zaczął za to na ślepo, niemal histerycznie, nawiedzać odległe
czasy i miejsca. Był naprawdę oszalały. Niemal oczekiwałem, aż
zacznie toczyć pianę z ust.
Osoba królewska jest święta - przekonywałem ich. - Nawet
Szandor będzie musiał mieć to na względzie, kiedy stanę przed nim
na Galgali.
Walerian proponował, że sam uda się na Galgalę i zakończy uzur-
patorskie panowanie Szandora siłą. Miał zamiar zebrać wszystkich
swych piratów, wkroczyć z nimi do pałacu, i osobiście ściągnąć Szan-
dora z tronu. Biznaga ochłodził nieco jego zapał podkreślając, że
Szandor nie pozwoli, by statki Waleriana podeszły do Galgali bliżej
niż na rok świetlny. Wystarczy mu w tym celu zawiadomić tylko
Imperium, że notoryczny pirat Walerian pojawił się w jego przestrzeni
i armada imperialna zaraz tam będzie.
Jednak Biznaga także twierdził, że nie powinienem jechać. Cho-
ciaż w odróżnieniu od tamtych dwóch, starał się wpłynąć na moją
decyzję cichym, spokojnym i cierpliwym tłumaczeniem, godnym
najlepszego dyplomaty. Podobnie czynili Jacinto i Ammagante. Za
to Damiano był bardziej gwałtowny - ciskał się i klął niemal równie
szaleńczo jak Polarka. Miał nawet zamiar odnaleźć jakiegoś mojego
innego syna albo dwóch (choć nie wiem jak by tego dokonał, moje
dzieci są rozproszone po całym Wszechświecie i Bóg jeden wie, albo
i nie, gdzie ich szukać), aby wybłagali u mnie zmianę decyzji lub
pojechali do swego brata Szandora jako moi wysłannicy. Jakby mo-
gli oczekiwać od niego jakiejś łaski...
Ktoś inny, nie pomnę już nawet kto (i bardzo dobrze), propono-
wał, by udać się przed oblicze tego starca Imperatora, i prosić o po-
moc w obaleniu Szandora. Najbardziej śmiechu warta rzecz, jaką
słyszałem.
I tak to się kotłowało przez kilka następnych dni. Moją decyzję
popierali jedynie Thivt i Bibi Savina. Może też Syluisa, ale ona trzy-
mała się raczej na uboczu i nikt nie mógł przeniknąć j ej myśli, a jed-
nak, gdy spoglądałem w błękitną, chłodną otchłań jej oczu, zdawało
mi się, że dostrzegam tam poparcie dla mojej decyzji. W ten tylko
niejasny sposób dawała mi do zrozumienia, że powinienem wyko-
nać mój zamiar, przyjąć ryzyko... i osiągnąć swój cel.
Okłamałem ich.
- Uspokójcie się - powiedziałem z mocą. - Wiem doskonale,
co czynię. Wszystko to jest już zapisane w księgach losu i zakończy
się dobrze.
I to jakby ich uspokoiło. Pomyśleli zapewne, że otrzymałem ja-
kieś, przeznaczone tylko dla króla, informacje o przyszłości. Że zja-
wił się jakiś przyjazny duch, może mój własny, i wyjawił mi, jak to
czynią przyjazne duchy, że ten hazard opłacił się, że Szandor ukorzył
się, gdy ujrzał przed sobą żywego i prawowitego króla Romów, że
odzyskałem tron, i że znów zacząłem podróż ku Gwieździe Romów.
Naprawdę tak sądzili.
Ale duchy trzymały się wtedy z daleka. Czasem zdawało mi się,
że dostrzegam kątem oka jakieś drganie powietrza, że gdzieś w po-
bliżu ktoś się czai, jednak żaden się nie objawił. Mógł to być powód
do trosk, ale nie dopuściłem takich myśli. Wytłumaczyłem sobie, że
duchy nie przybędą, bo właśnie trwa moja próba: próba mojej roz-
wagi i odwagi. Ci, którzy mogli mnie nawiedzić, a nawet ja sam,
postanowili, że sam muszę przez nią przejść. Byłem zdany na siebie.
W porządku. Zrobię zatem to, co muszę, bez żadnych podpowiedzi,
jak każdy zwykły człowiek. Szandor był dziki i nieobliczalny, ale
jednak mój plan miał swoją logikę. Czułem, że nic złego ostatecznie
mi się nie stanie, a mimo wszystko byłoby miło doświadczyć nawie-
dzenia przez jakiegoś przyszłego siebie, ot tak, dla potwierdzenia,
że jeszcze tam istnieję. Byłoby miło... w tamte dni, gdy szykowałem
się do wkroczenia prosto w paszczę lwa.

2
A więc w końcu rzecz została ustalona. Zresztą jak długo można
spierać się z królem, który już i tak podjął decyzję? Pojadę na
Galgalę. Stanę przed Szandorem, a potem... no cóż, potem zoba-
czymy, co nastąpi dalej. Uczyniłem jednak jedno ustępstwo wobec
obaw moich przyjaciół. Początkowo zamierzałem udać się na Gal-
galę samotnie, ale Damiano przekonał mnie, bym wziął Choriana.
Chorian był bądź co bądź na służbie Imperium i Szandor musiałby
pomyśleć dwa razy, nim zadałby mu jakiś gwałt, niezależnie od tego,
co planował wobec mnie.
Rozumiałem ich sposób myślenia. Ale dałem im natychmiast do
zrozumienia, że owszem, Chorian może pojechać ze mną na Galga-
lę, ale nic więcej. Przed Szandorem zamierzałem stanąć sam, nie
chowaj ąc się za tarczą Imperium i plecami chłopca, który miał j e sz-
cze mleko pod wąsem, i uciąłem wszelkie dalsze dyskusje na ten
temat.
Normalnie jestem naprawdę bardzo ostrożnym człowiekiem. Nie
pożyłbym zresztą tak długo, gdyby było inaczej. Mój ojciec wyrył
w mej świadomości Trzy Prawa i Jedyne Słowo, gdy byłem jeszcze
małym dzieckiem i fakt, że przeżyłem tak wiele bez uszczerbku, do-
wodzi, jak dobrze zapamiętałem jego nauki. Ci, którzy żyją kierując
się zdrowym rozsądkiem - mawiał mój ojciec - słusznie czynią
w oczach Boga. I tak zaprawdę jest, więc zawsze też tak żyłem. Ale
jednak jest zdrowy rozsądek i zdrowy rozsądek, i niektóre jego ro-
dzaje są zdrowsze niż inne. Minęło trochę czasu zanim zrozumia-
łem, że czasem konwencjonalne, „bezpieczne" sposoby rozwiązy-
wania problemów niosą ze sobą duże ryzyko. I że czasem to, co prze-
ciętnym ludziom wydaje się szaleństwem, jestjedyną rozsądną drogą
postępowania.
Dla przykładu wróćmy do czasów, gdy żyłem w niewoli na Alta
Hannalanna. Myślicie, że zdrowy rozsądek jest cokolwiek wart w ta-
kim miejscu jak Alta Hanalanna? Gdybym wtedy szedł za jego wska-
zaniami, już byłbym martwy.
Cóż to był za okrutny świat! Jakże go nienawidziłem, jak tam
cierpiałem, jak ciężko tam harowałem i jak nisko upadłem! Tysiące
razy każdego dnia przeklinałem duszę Puliki Boszengra, tego, który
sprzedał mnie tam w niewolę po obaleniu swego brata, a mojego
ukochanego nauczyciela i drugiego ojca, Loiza la Vakako. Ta plane-
ta mogła być ostatnią, jaką widziałbym w życiu, gdybym nie wyko-
rzystał nieprawdopodobnej wręcz i szaleńczej szansy.
Przeniesiono mnie tam, jak już wiecie, transmiterem. Pierwszy
raz podróżowałem w ten okropny sposób, i było to jak najgorszy
koszmar senny. Godziny, potem tygodnie i miesiące - kto to może
dokładnie określić - byłem więźniem w malutkiej sferze mocy, któ-
ra ciskała mnie po całej Galaktyce. Szamotałem się i wrzeszczałem,
aż gardło miałem zupełnie zdarte, a podróż wciąż trwała i trwała.
I wciąż trwałem ja, w zawieszeniu między śmiercią a życiem. Po raz
drugi na moim czole widniał znak niewolnika, a ja nie mogłem go
zetrzeć żadnym sposobem, choć niemal zdarłem sobie skórę próbu-
jąc. I znikąd pomocy...
Miałem wtedy dwadzieścia, może dwadzieścia pięć lat. Kiedy
sięgam w przeszłość tak daleko, trudno dokładnie się doliczyć. W każ-
dym razie byłem jeszcze bardzo młody. Moje życie dopiero co się
zaczęło, a wtedy zdawało mi się, że dobiegam jego kresu, a przecież
kiedy byłem niemowlęciem w kołysce, stara mądra kobieta szeptała
mi przepowiednie o koronie i chwale. Dlaczego się nie spełniły? Mały
cygański chłopiec na Vietoris, niewolnik i żebrak na Megalo Kastro,
zbieracz nawozu na Nabomba Zom - to była moja chwała, moj e kró-
lowanie. Zdarzyła mi się tylko jedna chwila, w której naprawdę wio-
dłem szczęśliwe życie: gdy zostałem przybranym synem Loiza la
Vakako, przyszłym mężem jego cudownej córki.
Piękny świat Nabomba Zom pewnego dnia miał być moją dzie-
dziną.
I właśnie wtedy odebrano mi to wszystko tak nagle, a ja znowu
byłem tylko niewolnikiem, wepchniętym do sfery transmitera i wy-
słanym w nicość, a zmierzałem do świata tak okropnego, że Loiz la
Vakako nie potrafił zmusić się, by mi go opisać.
Nie pamiętam momentu lądowania na Alta Hannalanna. Cho-
ciaż na pewno musiało być paskudne. Przebywałem w sferze trans-
mitera tak długo, że stała się ona dla mnie niemal jak macica, kiedy
więc zostałem z niej wyrwany i uderzyłem o powierzchnię tej strasz-
liwej planety, szok odebrał mi na moment zmysły. Pierwszą rzeczą,
jaką sobie przypominam, jest, że klęczą z pochyloną głową, oblany
potem i trzęsący się ze strachu, a wysoki mężczyzna w szarym mun-
durze bije mnie raz po raz w nerki pałką, a ja nie wiedziałem gdzie
jestem... nie wiedziałem nawet, kim jestem.
-Wstawaj! -wołał. -Wstawaj,niewolniku!
Powietrze było gorące i zatęchłe, a powierzchnia, na której sta-
łem, wyraźnie drżała. I nie była to tylko moja wyobraźnia. Nie było
tam stałego podłoża. Jak okiem sięgnąć, aż po horyzont rozciągała
się tylko dzika plątanina oślizgłych żółtych kłączy, grubych jak udo
mężczyzny. W dotyku były twarde i lepkie, z mnóstwem narośli i gru-
czołów. I wszystko to drgało jak potrącone struny skrzypiec. Zdawa-
ło mi się, że czuję oddech planety, którą miałem pod stopami; ciężki
chrapliwy wydech, który wprawia w drganie splątaną roślinność, a za-
raz potem świszczący, suchy wdech.
Padał gęsty, błotnisty deszcz. Grawitacja była słaba, ale w ni-
czym nie ułatwiało to poruszania się. Po prostu wszystko zdawało
się jeszcze bardziej niestabilne.
Miałem torsje i zawroty głowy.
- Wstawaj! - ryknął strażnik, i znów uderzył mnie bez litości.
Kazał mi wyjść na jakiś dziwaczny pojazd, który nie miał kół,
lecz podobne do pajęczych odnóża, kończące się olbrzymimi spłasz-
czeniami w kształcie dłoni.
Pojazd poruszał się po powierzchni Alta Hannalanna na podo-
bieństwo gigantycznego robaka, zagarniając pod siebie grube kłącza
w miarę, jak szedł do przodu.
Wreszcie dotarł do miejsca, gdzie splątana roślinność otaczała
wielką czarną jamę w ziemi; zanurkował tam i schodził niżej, i ni-
żej, aż znalazłem się gdzieś głęboko we wnętrzu planety.
Przez wiele kolejnych miesięcy nie miałem oglądać powierzch-
ni Alta Hannalanna. Nie ma tam, prawdę rzekłszy, wiele do ogląda-
nia, cała jest bowiem jednym nieprzeniknionym labiryntem tych prze-
klętych, lepiących się kłączy, a szare, gęste chmury zawsze zakry-
wająjej słońce; nigdy też nie przestaje padać deszcz.
Ale na dole było jeszcze gorzej. Tam wszystko jest jedną wielką
gąbczastą masą, której warstwa sięga setki kilometrów w głąb. Wy-
drążono w niej prawdziwe labirynty szerokich i niskich tuneli. Ich
ściany są wilgotne i różowe jak ścianki jelit, z tym że fosforyzują
delikatnym światłem w upiornym odcieniu, które wprawdzie rozpra-
sza ciemności, ale jednocześnie bardzo męczy oczy. Tak wygląda
spodnia pod całą powierzchnią planety, od bieguna do bieguna.
Potem dowiedziałem się, że ta gąbka Alta Hannalanna jest sys-
temem korzeniowym roślinnej maty rozciągającej się na powierzch-
ni, jej zarodnią. I ta gigantyczna masa ożywionej materii oplata cały
glob. Warstwa wierzchnia jest jej układem pokarmowym. Zbiera
wilgoć z atmosfery, a wystawiając się na mdłe światło słoneczne,
przeprowadza też coś w rodzaju fotosyntezy. Najwyraźniej cała ta
rzecz jest jednym wielkim organizmem o rozmiarze planety, roślin-
nym odpowiednikiem morza z Megalo Kastro.
Prawdziwa skorupa Alta Hannalanna leży o wiele niżej. Można
ją zobaczyć podczas pomiarów sonarowych, ale nikt nigdy nie wi-
dział powodów, by próbować dotrzeć aż tak głęboko.
Na Boga, cóż to było za okropne miejsce! I pomyśleć, że to Rom
je odkrył - wielki cygański podróżnik, Claude Varna, pięćset lat temu.
Trzeba zapisać Varnie na plus, że uznał to za okropność niewartą
dalszych badań, ale sto lat później jakiś fragment jego raportu zain-
teresował biologa zatrudnionego w wielkiej kompanii handlowej gaje,
i wysłano tam drugą ekspedycję. I co się okazało?
Tunele miały swoich mieszkańców, a właściwie zostały przez
nich stworzone. Były one bowiem po prostu olbrzymimi kanałami
czerwi, wygryzionymi przez te powolne, spłaszczone u góry istoty,
których ciała mają średnicę trzech obwodów człowieka w pasie, a dłu-
gość wprost niewiarygodną. Powoli, cierpliwie, te istoty przegryzały
sobie drogę przez podziemny świat Alta Hannalanna, zapewne od
początku jej istnienia. Bo też są one bezmózgimi, niepowstrzymany-
mi, wyżerającymi materię maszynami. Jedzą, trawią i wreszcie wy-
dalajągęsty śluz, który znaczy ich śladjak rzeka, i w końcu jest wchła-
niany przez ścianki korytarzy.
Są tam, w tych tunelach, jeszcze inne formy życie, stosunkowo
niewielkich rozmiarów, które pasożytująna wielkich'czerwiach albo
na otaczającej wszystko materii roślinnej. Jedną z nich jest rodzaj
insekta - istota rozmiarów psa o olbrzymim dziobie i wielkich błysz-
czących złotem oczach, zresztą niezwykle odrażająca z wyglądu.
I właśnie z powodu tych istot spędziłem na Alta Hannalanna dwa
lata, które były tak straszliwą torturą.
Insekty te żyją wewnątrz czerwi. Używają swych dziobów do
wprowadzenia w tkankę czerwia swoich soków trawiennych, i w ten
sposób drążą korytarz wewnątrz ich ciał. Karmią się nimi, a także
składają tam jaja. Mimo swych olbrzymich rozmiarów czerw zostałby
prawdopodobnie skonsumowany w całości przez te małe potwory
przebywające w jego wnętrzu, gdyby nie wytworzył systemów obron-
nych. Kiedy czerw zdaje sobie sprawę, że nastąpiła inwazja do jego
ciała - a przekazanie takiej informacji do jego małego móżdżka może
zająć całe lata - wydziela substancje chemiczne, które płyną w kie-
runku zaatakowanej tkanki i powodująjej stwardnienie w kamienną
masę. Tak wokół pasożyta formowana jest torbiel, w której zostaje
on uwięziony i ostatecznie umiera z głodu. Minerał, który służy za
budulec torbieli, jest połyskliwy i żółtej barwy, gładki w dotyku, i mo-
że być pięknie wypolerowany. W handlu międzygwiezdnym jest
sprzedawany jako nefryt z Alta Hannalanna, choć tak naprawdę słusz-
niej byłoby nazwać go bursztynem. W każdym razie osiąga napraw-
dę wysokie ceny.
Paskudny sposób zdobywania tego nefrytu został mi objaśniony
przez jednego z moich kompanów niewolników, wychudzonego, si-
wowłosego mężczyznę o imieniu Vabrikant. Pochodził z jednego ze
światów Sempiternu i, jak twierdził, przebywał już na Alta Hanna-
lanna od pięciu lat. Kiedy przyprowadzono mnie do niego po nauki,
spojrzał na mnie z tak widocznym współczuciem, że zadrżałem
z trwogi.
Wręczył mi narzędzia: rodzaj krótkiego, zakrzywionego bułatu,
dłuto i jakieś dwuzębne narzędzie z przymocowaną sprężyną.
- Dobra - powiedział. - Chodź za mną.
Opuściliśmy kwakrę niewolników - owalnąjamę w jednym z ni-
żej położonych tuneli. Wkrótce korytarz zwęził się, a jego sufit znacz-
nie obniżył, tak że musieliśmy iść dalej na zgiętych kolanach. Cho-
ciaż światła było zaledwie tyle, by nieco odróżniać kształty, Vabri-
kant szedł od skrzyżowania do skrzyżowania z całkowitą pewnością,
znamionującą doskonałą znajomość tuneli. Powietrze było ciężkie,
jego zapach przyprawiał o mdłości, a wąskie tunele wzmagały uczu-
cie klaustrofobii.
Szliśmy tak wiele godzin. Nie miałem pojęcia, jak znajdziemy
drogę powrotną. Od czasu do czasu Vabrikant przystawał i wycinał
ze ściany fragment tej różowej substancji, i zjadał go. Za pierwszym
razem, kiedy zaoferował mi coś takiego, odmówiłem z obrzydze-
niem. Wzruszył tylko ramionami.
- Jak chcesz. Ale nie dostaniesz tu nic innego do jedzenia.
Spróbowałem więc z wahaniem. To było tak, jakbym jadł gąb-
kę. Pozostawał po niej lekki posmak pleśni, ale jednak ssanie głodu,
które zaczynałem już odczuwać, minęło przynajmniej na jakiś czas.
Vabrikant uśmiechnął się.
- Lepiej niż umrzeć z głodu, he?
-Niewiele lepiej.
- Przywykniesz. Cygan, tak?
-Rom.
-Znałem raz Cygankę. Była słodka. Najpiękniejsza istotka, jaką
kiedykolwiek spotkałem. Czarne oczy, czarne włosy... Chciałem ją
poślubić, miałem naprawdę poważne zamiary. Podążałem za nią przez
sześć kolejnych światów. Bardzo mnie lubiła, ale poślubiła jednak
Cygana.
- My rzadko wiążemy się z innymi - powiedziałem.
- Tak też się przekonałem. Ale teraz to chyba nie ma znaczenia.
Pozostanę w tym pierdolonym miejscu do końca życia.
Wyprostował się, pociągnął nosem.
- Chodź. Jesteśmy już prawie na miejscu. - Potrząsnął głową. -
Ty biedny draniu. Trafić tu w tak młodym wieku. Musiałeś wdepnąć
naprawdę w wielkie gówno, żeby skazali cię na Alta Hannalanna.
-Ja...
- Nie. Nawet nie mów, co zrobiłeś. Ja też nie mówię nikomu, za
co tu jestem. - Wskazał przed siebie. - Spójrz tam, cygański chłop-
cze. To są odchody czerwia. Mamy naszego robala.
I rzeczywiście zobaczyłem strumyk bladej cieczy cieknący leni-
wie ku nam po podłożu korytarza. Wydaliny czerwia. Wkrótce mia-
łem znać tę substancję aż za dobrze. Po chwili weszliśmy w strugę
aż po biodra, ślizgając się i łapiąc równowagę wraz z każdym kro-
kiem. Vabrikant zapalił lampkę na swoim hełmie. Czerw był przed
nami.
Staraliśmy się iść równolegle do niego, co nie było wcale takie
łatwe, bo wypełniał sobą prawie cały tunel, od ściany do ściany.
Musieliśmy dosłownie przeciskać się między jego cielskiem a ścia-
ną. Potem sufit obniżył się jeszcze bardziej i szliśmy tak skuleni, że
myślałem, iż moje plecy tego nie wytrzymają. Od smrodu odchodów
niemal dostałem torsji, ale po jakimś czasie do niego przywykłem.
Ciało czerwia było miękkie jak masło. Zdawało mi się, że z łatwo-
ścią mógłbym zanurzyć z nim rękę.
Przez pół godziny Vabrikant nie odezwał się ani słowem. Potem
przystanął na moment i położył dłoń na moim ramieniu.
- Widzisz? Nefryt.
- Gdzie?
- Tam. Ten żółty poblask.
Rzeczywiście, z przodu dostrzegałem blask bijący od fragmen-
tu skóry czerwia, który był większy niż ja. Kiedy podeszliśmy bliżej,
zobaczyłem coś dziwnego na ciele istoty: wewnątrz tkwiło coś czar-
nego i twardego, a cały ten obszar świecił jak jasny płomień. To wła-
śnie Vabrikant nazywał blaskiem nefrytu. Bez wahania przystąpił do
pracy. Rozciął ciało czerwia pilnikiem, poszerzył otwór, tnąc buła-
tem, a potem wsadził tam ten trzeci przyrząd jako klamrę utrzymują-
cą rozwarcie. Torując sobie drogę sprawnymi uderzeniami, wsunął
się do środka czerwia, który zupełnie nie reagował na jego działania.
- Tu w środku jest pasożyt - powiedział. - Wokół niego rośnie
nefryt. Właź. Sam go dotknij.
- Do środka?
- Właź, mówię!
Wczołgałem się do galaretowatej masy, aż dotknąłem twardej
substancji, gładkiej jak szkło. To była ściana torbieli otaczającej
uwięzionego pasożyta.
- Czuję - powiedziałem. - Co teraz robimy?
- Odcinamy. Niebezpieczne jest to, że pasożyt może wciąż żyć.
Jeśli tak, będzie cholernie głodny i naprawdę w kiepskim humorze. Kie-
dy oderwiemy torbiel, skoczy na nas. Ma bardzo niebezpieczny dziób.
- Po czym można poznać, czy jest martwy?
- Nie można - powiedział Vabrikant. - Jeśli na nas nie skoczy,
gdy oderwiemy torbiel, to jest martwy. Jeśli żyje, to mamy kłopoty.
Co roku tracimy w ten sposób cholernie wielu górników.
Spojrzałem na niego z niedowierzaniem, ale on tylko wzruszył
ramionami i przystąpił do pracy. Pół godziny rył małymi dłutkami,
nim udało się oderwać nefrytową torbiel od ciała czerwia. Kiedy
zauważyłem, że laserowy nóż załatwiłby to w kilka sekund, Vabri-
kant spojrzał na mnie z politowaniem, jakbym był niedorozwinięty.
- Tak, tak, już dają nam lasery. Nadzorcom z pewnością spo-
dobałby się ten pomysł.
Poczułem się jak skończony głupek. Byliśmy wszak niewolni-
kami i więźniami.
Tym razem mieliśmy szcząście. Czerw zakończył swoją robotę.
Kiedy oderwaliśmy nefryt, zobaczyliśmy wyschnięte i puste zwłoki
pasożyta.
- Są takie dni, kiedy naprawdę mam nadzieję, że jeden z nich
wyskoczy i zabije mnie - powiedział cicho Vabrikant. - Ale chyba
tak naprawdę tego jednak nie chcę... w każdym razie nie szukam
śmierci. Łap. Pomóż mi.
Chwycił za czołową płytę nefrytu i uwolnił ją, wrzucając korpus
zdechłego pasożyta z powrotem do wnętrza ciała czerwia. Gdy wy-
chodziliśmy, dostrzegłem, że zewnętrzna rana mimo pozostawionej
w niej klamry, zaczyna się już zrastać. Wynieśliśmy się stamtąd w sa-
mą porę. Czerw odszedł swoją drogą.
W ten właśnie sposób wydobywa się nefryt na Alta Hannalanna.
Przez nie kończące się godziny pełzniesz wilgotnymi tunelami po-
szukując czerwia, potem podążasz wzdłuż jego olbrzymiego ciała
wypatrując blasku nefrytu, który zdradza uwięzionego pasożyta, i za-
czynasz go odcinać licząc na szczęście. Godziny przerażającej mo-
notonii, kilka minut straszliwego strachu i znów godziny monotonii.
I cały czas masz w nozdrzach ten duszący, słodkawy smród. Potem
jeszcze trzeba trafić z powrotem do jamy mieszkalnej. Vabrikant tra-
fiał zawsze, aleja nie zawsze byłem w parze z nim. Czasem wycho-
dziłem z jakimś młodszym mężczyzną, który znał te korytarze nie-
wiele lepiej niż ja. Wtedy błądziliśmy. Z czasem to ja byłem już tym
bardziej doświadczonym członkiem drużyny, bo nowi niewolnicy
przybywali bez przerwy, i wtedy do mnie należało odnalezienie dro-
gi. Zdarzało się więc, że błąkaliśmy się całymi dniami, nie mogąc
znaleźć swojej kwatery, a do jedzenia mieliśmy tylko otaczającą nas
gąbkę w ścianach tuneli.
Mniej więcej jeden czerw na trzy zawierał w sobie nefrytową
torbiel. Mniej więcej jeden pasożyt na trzy był wciąż żywy, kiedy się
ją odcinało. Musiałeś być w każdej chwili gotowy na odparcie jego
ataku. Dlatego też pracowało się w parach: jeden ciął, drugi stał w po-
gotowiu z bułatem w ręku, a mimo to niewolnicy wciąż ginęli. Cza-
sami spotykało się pasożyta wędrującego korytarzem w poszukiwa-
niu czerwia. To był zawsze pech. Atakowały wtedy zaciekle jak de-
mony.
A nawet jeśli udało się wrócić do naszej jamy po wykonaniu
normy, niewiele można było zaznać odpoczynku. Ot, trochę snu, i pra-
wie zaraz kolejny wymarsz. To była egzystencja pozbawiona wszel-
kiej nadziei na odmianę losu. Nasza jama była tak ponura, tak gro-
bowy panował tam nastrój, że czasem nawet z chęcią wyruszaliśmy
w korytarze.
Oczywiście rozmawialiśmy o ucieczce, o opanowaniu jakimś
cudem jednej z kapsuł transmitera, którymi wysyłano towar. Ale
żeby to uczynić, musielibyśmy zaatakować i rozbroić nadzorców,
którzy pilnowali nas podczas pobytu w bazie. Nadzorcy też byli
niewolnikami. Nikt nie pracowałby dobrowolnie w takim miejscu,
niezależnie od płacy. Ale byli zarazem naszymi największymi wro-
gami. Tylko dzięki temu utrzymywali swą uprzywilejowaną pozy-
cję. Nie widzieliśmy żadnej szansy, by włączyć ich do konspiracji.
Mieli pałki i bicze neuronowe, i mogli traktować nas jak zwierzę-
ta, i zabić nas jak zwierzęta. Zazwyczaj pałka wystarczała do utrzy-
mania nas w ryzach, ale czasem kiedy jakiś górnik naprawdę osza-
lał, w użyciu był bicz neuronowy, a ktoś, kto odczuł choć raz jego
uderzenie, nigdy nie zaryzykowałby czegoś takiego ponownie. No,
ja kiedyś zaryzykowałem.

3
Aby nie stracić zmysłów, nawiedzałem wtedy obsesyjnie i bez
przerwy odległe miejsca i czasy. Odbywałem także skoki i po
pięćdziesiąt razy na dobę. Czasem nawet wtedy, kiedy czołgałem się
tunelem w kierunku czerwia. Nie powinno się wprawdzie nawiedzać,
gdy grozi niebezpieczeństwo, gdyż twoja uwaga rozprasza się wów-
czas na różne czasy i miejsca, i może się to skończyć śmiercią. Ale
miałem to gdzieś. Może wpadałem wtedy w samobójczy nastrój, może
po prostu było mi wszystko jedno... a może spodziewałem się, że
jeśli będę wykonywał te skoki dostatecznie często, pewnego razu po
prostu nie wrócę na Alta Hannalanna. Ale to, niestety, nie było moż-
liwe. Zawsze się wraca.
Moja teraźniejszość była wtedy tragiczna, a przyszłość wcale
nie zapowiadała się lepiej. Więc zazwyczaj odwiedzałem swoją wła-
sną przeszłość - bardzo wyrafinowane zadawałem sobie tortury...
ale były takie cudowne zarazem.
Nawiedzałem Nabomba Zom i widziałem siebie kochającego się
z Malilini, co łamało mi serce. Ale pozostawałem niewidzialny, uno-
sząc się nad tą szczęśliwą parą, i nie odważyłem się ani razu objawić
ich oczom. Pamiętałem ostrzeżenia Loiza la Vakako przed próbami
wpływania na przeszłe zdarzenia, i obawiałem się zrobić to równie
mocno, jak tego pragnąłem. Mówiłem sobie, że jedno moje słowo
w przeddzień tego fatalnego przyjęcia u Loiza la Vakako mogło ura-
tować życie Malilini, a mnie oszczędzić piekła Alta Hannalanna, a mi-
mo to powstrzymywałem swój język. Czy to szaleństwo? Może. Ale
mój strach był większy nawet niż moje cierpienie.
Nawiedzałem też Megalo Kastro i przyglądałem się samemu
sobie, żebrzącemu pośród tych wszystkich uprzejmych i uśmiech-
niętych kurew. Widziałem też siebie walczącego o życie w tym dziw-
nym oceanie. Wracałem jeszcze dalej, do dni na Vietoris. Nigdy do-
tąd nie nawiedzałem tak dalekiej przeszłości. Patrzyłem tam na dół,
na siebie stojącego u boku ojca na zboczu Góry Salvat, a Gwiazda
Romów świeciła jasno na czarnym niebie.
Potem chciałem jeszcze raz zobaczyć ojca, dowiedzieć się,
jak mu się wiodło po tym, jak mnie sprzedała kompania. Ale nie
umiałem go odnaleźć, choć przemierzałem całe Vietoris. Znikła
cała moja rodzina. Myślałem wtedy, że to wina moich niedosta-
tecznych umiejętności nawiedzania, że nie wszystko jeszcze wiem
0 sposobach lokalizowania konkretnych ludzi w czasie i przestrze-
ni. To było zresztą najłatwiejsze wytłumaczenie - że wina leży we
mnie.
Potem odwiedzałem obce mi dotąd światy: Duud Szabel, Kali-
maka, Feniks, Clard Msat. To one były dla mnie realne, a Alta Han-
nalanna stawało się tylko sennym koszmarem. Byłem we wnętrzu
czerwia i grzebałem w jego cielsku, a w następnej chwili już poja-
wiałem się na całe godziny na Estrilidis, Iriarte, Xamur. Ale kiedy
wracałem, nic się nie zmieniało - byłem wciąż w trakcie tego sa-
mego uderzenia, bułat wciąż opadał. Czasem skakałem znów nie-
mal w tym samym momencie. Tak samo łatwo było cofnąć się o sto
lat jaki o miesiąc, toteż wykonywałem coraz dalsze i dalsze skoki,
sięgając bardziej i bardziej wstecz i nie dbając zupełnie o konse-
kwencje.
Pewnego dnia przyzwałem moc i wysłałem się w przeszłość, nie
formułując wcześniej, gdzie chcę się udać. Co za różnica? Każde
miejsce było lepsze niż Alta Hannalanna.
Pojawiło się znajome uczucie dezorientacji i zawroty głowy, a po-
tem zobaczyłem nad głową błękitne niebo, białe skłębione chmury,
1 żółte słońce. Gdzie byłem? Małe, rozłożyste drzewa o brązowych
pniach i zielonych liściach; łąka z wysoką trawą, a na niej namioty.
Kobiety i mężczyźni zebrani wokół wielkiego kotła. Mężczyźni byli
odziani w kamizelki z aksamitu, welwetowe spodnie, długie czarne
płaszcze, i połyskujące buty sięgające połowy łydki. Kobiety miały
luźne atłasowe suknie o dużych dekoltach ukazujących piersi, kolo-
rowe szale, ozdobione piórami turbany. Trzech lub czterech z mło-
dych śpiewało i uderzało rytmicznie w tamburyna. Mężczyźni przy-
tupywali i klaskali do taktu. Wielkie, kudłate, brązowe zwierzę, uwią-
zane do pala, także tańczyło, skacząc komicznie we wszystkie strony
na swych potężnych nogach...
Od razu zrozumiałem, gdzie jestem i oszołomiła mnie ta wie-
dza. Gdzie, jeśli nie na utraconej Ziemi? A kim są ci ludzie, jeśli nie
wędrowną grupą Cyganów? Jacy oni są piękni, pełni życia, silni!
Płynąłem przez ich obozowisko, wsłuchiwałem się, jak do siebie krzy-
czą w języku, który rozumiałem tylko w ogólnym zarysie, ale który
z całą pewnością był antyczną wersją romskiego, i czułem taką ra-
dość i zdziwienie, że zapomniałem zupełnie o moim tragicznym po-
łożeniu, i byłem absolutnie szczęśliwy.
Gdy już przekonałem się, że mogę sięgać w przeszłość tak dale-
ko, nieraz jeszcze odwiedzałem Ziemię, starając się znaleźć moich ro-
daków. I wiele razy znajdowałem ich, ale wiele czasu upłynęło, nim
znalazłem ich w takim jak tamto szczęściu.
Spotykałem ich raczej kulących się w przeciekających namio-
tach, w strugach zimnego deszczu, odzianych w żałosne strzępki
ubrań. Widywałem, jak wrzucano ich do więzień, jak wiedli żałosny
żywot w zamkniętych drewnianych barakach, a między nimi prze-
chadzali się z batami stróże prawa i porządku. Widywałem ich w le-
sie, żywiących się korzonkami i liśćmi. Widywałem ich, jak masze-
rowali zakurzonymi drogami i oglądali się z obawą przez ramię. Pa-
trzyłem w ich ciemne oczy, gdy spoglądali zza kolczastych drutów.
Tak, po wielekroć odwiedzałem Ziemię i szukałem mych rodaków,
i prawie zawsze znajdowałem ich cierpiących i głodnych. To z tych
podróży dowiedziałem się, że dla Romów stara Ziemia była jak Alta
Hannalanna, że byli tam bezdomni, obcy, pogardzani i głodni, oto-
czeni wrogimi im gaje. Wtedy też powziąłem postanowienie, że po-
święcę resztę mojego życia, by położyć kres tej odwiecznej ponie-
wierce. Że powiodę mój lud z powrotem do domu, na Gwiazdę Ro-
mów.
Ale najpierw musiałem uwolnić się z tego okropnego miejsca,
w którym było uwięzione moje ciało.

4
Pewnego dnia przyniesiono z tuneli paskudnie poranionego Va-
brikanta. Oddalił się stąd zaledwie kilka dni wcześniej z nowi-
cjuszem, długonogim chłopcem z Darma Barma. Do tego zresztą naj-
częściej używano Vabrikanta - do uczenia nowicjuszy. Tym razem
jednak był nieostrożny lub zbyt wolny, albo po prostu zaniedbał cze-
goś. Kiedy otworzył torbiel, pasożyt był żywy i czekał. Wystrzelił
w górę i rozłupał go niemal wzdłuż całego ciała jednym uderzeniem
dzioba.
Temu chłopcu z Darma Barma należało się uznanie. Walczył i za-
bił przeciwnika, a potem przyczołgał się do nas z powrotem z Vabri-
kantem na plecach, mimo że sam oberwał w czasie walki i krwawił.
Dwóch nadzorców zeszło do nas, by zobaczyć, co się stało. Va-
brikant wyglądał okropnie i znajdował się u progu śmierci. Był nie-
przytomny. Oddychał powoli i chrapliwie przez otwarte usta. Oczy
też miał otwarte, ale były całkowicie szkliste. Nadzorcy przyjrzeli
mu się przez chwilę, a potem wzruszyli ramionami i zaczęli zabierać
się do odejścia.
Powinniśmy się nad nim ulitować i pomóc mu umrzeć, ale wte-
dy byłem zbyt młody, by to zrozumieć.
Pobiegłem za nadzorcami, krzycząc:
- Hej! Macie zamiar go tu zostawić?
Jeden nawet się nie odwrócił. Drugi spojrzał na mnie z niedo-
wierzaniem. Nikt nie może odezwać się do nadzorcy, jeśli nie został
zapytany.
- Mówiłeś coś?
- On wciąż żyje. Cierpi. Na miłość boską, nic dla niego nie zro-
bicie?
- Co cię to obchodzi?
- To jest Vabrikant. Najlepszy człowiek w tym zapomnianym
przez Boga miejscu.
Nadzorca patrzył na mnie jak na szaleńca, a potem wykonał szyb-
ki ruch ręką, nakazując mi wracać, skąd przyszedłem. Nie posłucha-
łem go. Podszedłem tak blisko, że niemal stykaliśmy się nosami
i wskazałem gniewnie na ciało Vabrikanta.
- On nie musi umrzeć! Zabierzcie go do szpitala. Albo przynaj-
mniej dajcie środek uśmierzający ból.
W odpowiedzi otrzymałem tylko zimne spojrzenie.
- Do diabła! Nie macie żadnych ludzkich uczuć? Tam leży czło-
wiek z flakami na wierzchu, a wy nic dla niego nie zrobicie?
Nadzorca miał już w jednym ręku pałkę, a w drugim bicz neuro-
nowy. Dostrzegłem błysk irytacji i furii w jego oczach i zrozumia-
łem, że jeśli zaraz się nie cofnę, uderzy mnie. Ale nie dbałem o to.
Wciąż wskazywałem to samo miejsce i krzyczałem, a kiedy to nie
przyniosło efektu, chwyciłem go za ramię i szarpnąłem solidnie.
Nie użył pałki. Użył bicza neuronowego.
Na to nie byłem przygotowany. Nigdy zresztą nie można być
przygotowanym na coś takiego. Bicz neuronowy był bronią używa-
ną w ekstremalnych sytuacjach. Mógł zabić, i myślałem naprawdę,
że mnie zabił. Nigdy w życiu nie zaznałem takiego bólu. Czułem się
tak, jakby w czaszkę wbijano mi górnicze wiertło. Głowa zatrzęsła
mi się tak, jakby miała zaraz spaść z karku, serce przestało bić, a no-
gi odmówiły posłuszeństwa. Upadłem, wstrząsany wciąż drgawka-
mi i charczący, i uderzałem konwulsyjnie w gąbczaste podłoże.
Kiedy wróciłem do zmysłów, wszystkie ściany wirowały mi
w oczach, a sklepienie naszej sypialni gdzieś znikło. Podobnie jak
setki kilometrów gąbczastej pokrywy, która nas przykrywała. Znów
widziałem otwarte niebo i na nim tańczyły żółte światła błyskawic.
Dopiero po chwili wszystko stało się na tyle wyraźne, że dostrze-
głem nad sobą twarz nadzorcy na tle żółtego światła lampki. Czekał
na moją dalszą reakcję.
Powinienem teraz oddalić się od niego najszybciej jak mogłem.
Zapomnieć o Vabrikancie i odczołgać się, odpełznąć w najciemniej-
szy kąt kwatery. Jeśli oczywiście zostałoby mi jeszcze tyle siły, by to
uczynić. Powinienem lizać swoje rany, jeśli jeszcze pamiętałem, gdzie
mam język...
Bo gdybym chciał sprawiać dalsze kłopoty, nadzorca użyłby bi-
cza po raz drugi, a ten drugi raz zabiłby mnie na pewno. Byłem mło-
dy i bardzo silny, ale mój układ nerwowy już zaabsorbował potężne
wyładowanie. Jeszcze jedno uderzenie o takiej mocy, 'i byłoby po
mnie.
Każdy rozsądny człowiek by to pojął, a ja byłem rozsądny. Za-
zwyczaj ...
Ale rozumiałem też, że Vabrikant wkrótce umrze, jeśli czegoś
nie zrobię, i że ja też prawdopodobnie nie pożyję już długo. Odwa-
żyłem się złapać nadzorcę za ramię, a to znaczyło, że jestem niebez-
pieczny. Niewolnicy nie mogli nawet odzywać się do nadzorców,
a już z pewnością nie mieli prawa ich dotykać. Przy następnej, naj-
mniejszej nawet niesubordynacji, policzą się ze mną.
Powoli stanąłem na zdrętwiałych, pozbawionych czucia nogach.
Drżałem jak porażony paraliżem. Ręce miałem tak miękkie, jakby
nie było w nich ani jednej kości. Byłem tysiącletnim starcem. Nad-
zorca przypatrywał mi się uważnie. Jego bicz był gotowy do następ-
nego użycia, ale był też pewien, że teraz wycofam się pokonany.
Nikt, kto został raz potraktowany biczem neuronowym, nie zaryzy-
kuje drugiego uderzenia. Tak podpowiada zdrowy rozsądek. Toteż
kiedy uczyniłem kilka chwiejnych kroków w jego kierunku, uznał,
że jestem zdezorientowany i poszedłem w przeciwnym kierunku niż
zamierzałem. Minęła chwila nim pojął, że w swoim szaleństwie je-
stem gotów na wszystko, ale wtedy było już za późno. Uniósł bicz
i nacisnął go, by zadać mi śmiertelny cios, ja jednak przemknąłem
zręcznie pod jego ramieniem, poruszając się znacznie szybciej niż
w moim stanie wydawało się możliwe, z szybkością, która zasko-
czyła nas obu. Wyrwałem mu bicz z ręki, wykrzykując, co zaraz mu
zrobię, a potem chlasnąłem go, przełączając wpierw siłę rażenia na
najniższy poziom.
Nie chciałem go zabić. Nie chciałem nawet pozbawić go przy-
tomności. Chciałem tylko sprawiać mu ból, raz za razem, aż zacznie
błagać, krzyczeć, skowyczeć. Pragnąłem zadać mu tortury, które sta-
łyby się słuszną zapłatą za dwa lata mojego cierpienia. Więc chłosta-
łem go najniższą mocą. I jeszcze raz, i jeszcze...
Już przy trzecim uderzeniu stracił kontrolę nad zwieraczami.
Tarzał się po podłożu, jęcząc, wyjąc, rycząc i waląc w nie rękoma
i nogami w przerażającym bólu. Błagał, żebym przestał, a mnie spra-
wiało przyjemność, że nie przestaję.
Oczywiście przybiegli pozostali nadzorcy. Jedną nogą przyci-
snąłem tego, który leżał u mych stóp i zwróciłem się w ich kierunku.
- Cofnąć się, albo oberwie znowu! Nie zabiję go od razu, będzie
cierpiał jeszcze długo!
Spoglądali po sobie rozwścieczeni. Być może mało ich obcho-
dziło, co się stanie z ich kolegą, ale żaden nie chciał wziąć na siebie
odpowiedzialności za decyzję.
- Wezwijcie medbot - rozkazałem. - Niech pozszywa rany Va-
brikanta.
- On jest już martwy - odparł jeden z nadzorców.
- Wszystko jedno. Spróbujcie reanimacji. Zróbcie wszystko, co
możecie.
Machnąłem biczem mierząc w ich kierunku.
- No dalej! Zróbcie to!
Nikt się nie poruszył. Chlasnąłem jeszcze raz tego, który leżał.
- Dalej!!! - wrzasnąłem. - Do roboty!!!
- Vabrikant nie żyje.
- Zróbcie to mimo wszystko!
Wezwali medbot. Podniósł ciało Vabrikanta jak zabawkę, z któ-
rej wysypały się trociny i oddalił się pobrzękując.
Co dalej? Trzymanie nadzorcy jako zakładnika nie mogło mi
wiele pomóc. Po pierwsze mógł umrzeć w każdej chwili po tym bi-
czowaniu, a w starciu z całą resztą nie miałbym najmniejszych szans.
Po drugie, mogli go poświęcić i po prostu ruszyć na mnie ze wszyst-
kich stron. Już teraz muszą się domyślać, że jeśli zaraz nie odzyskają
kontroli nad sytuacją, mogą mieć do czynienie z rebelią wszystkich
niewolników. Mieli bicze neuronowe, ale było ich tylko kilku, a nas
wielu, bardzo wielu...
Musiałem stąd wiać.
- Wstawaj! - powiedziałem do mojej ofiary.
- Nie mogę...
- Wstawaj, bo cię zabiję!
Jakoś zdołał się podnieść. Trząsł się i bełkotał, a ja czułem bar-
dzo realny smród jego strachu. Był więźniem szalonego Roma i mógł
oczekiwać wszystkiego z jego rąk. I miał rację myśląc w ten sposób.
- Wycofujemy się stąd.
- Dokąd mnie zabierasz?
- Po prostu ruszaj. Krok za krokiem, powoli. Bicz jest wycelo-
wany w twój kark. Zrób coś nie tak, a porażę cię z taką mocą, że już
nigdy nie przypomnisz sobie, co trzeba wyjąć z gaci, gdy chcesz się
odlać. Wchodzimy w tunele.
- Proszę...
- Ruszaj!
- Boj ę się. Nienawidzę tamtego miej sca. Co chcesz ze mną zrobić?
Pociągnąłem go do jednego ze wschodnich tuneli, wciąż trzy-
mając go między sobą a pozostałymi nadzorcami. Szli kawałek za
nami, ale nie mieli rozkazów, jak postępować w takiej sytuacji, więc
po chwili się wycofali. Dziesięć minut później dotarliśmy do miej-
sca, gdzie krzyżowało się siedem czy osiem korytarzy. Spędziłem na
ryciu tutaj dwa lata i miałem całkiem niezłe pojecie, jak się dalej
poruszać. Nadzorcy tego nie wiedzieli. Chwyciłem mojego trzęsące-
go się, śmierdzącego gównem zakładnika, i pchnąłem go z całej siły
w kierunku, z którego przyszliśmy. Potoczył się jak głaz po zboczu
góry. Ja zaś odwróciłem się na pięcie i zniknąłem w ciemnym labi-
ryncie.
Polowali na mnie jeszcze przez wiele dni. Ale tylko raz byli
naprawdę blisko. Właśnie prześlizgiwałem się wzdłuż boku dość
tłustego czerwia, kiedy usłyszałem odgłosy pościgu z obu krańców
tunelu. Fosforyzujący otwór był akurat tuż przede mną, toteż dopa-
dłem go błyskawicznie. Gołymi rękami utorowałem sobie drogę do
wnętrza czerwia i dotarłem do błyszczącej torbieli. Była świeża.
Widziałem przez jej przezroczystą ściankę rozwścieczonego paso-
żyta, patrzącego prosto na mnie. Prześliznąłem się pod nefrytem,
a śmiercionośny dziób był zaledwie na odległość palca od mojego
brzucha. Na szczęście przedzielała nas nefrytowa ścianka. Skuli-
łem się i targany mdłościami, niemal dusząc się, siedziałem tam
przez całą wieczność. Ta ucieczka do wnętrza czerwia była praw-
dziwym szaleństwem. Mnie samemu groziło wszak otoczenie ne-
frytową błoną i strawienie. Dlatego też nie odważyłem się pozo-
stać tam zbyt długo. Gdy już nie mogłem wytrzymać, wynurzyłem
się znów w tunelu. Nie dostrzegłem ani śladu nadzorców.
Jeszcze przez wiele dni błąkałem się po tym przeklętym labiryn-
cie korytarzy, aż wreszcie cudem jakimś natrafiłem na odnogę wio-
dącą ku powierzchni, a kiedy wreszcie wychyliłem się pośród znajo-
mego roślinnego dywanu, należało już tylko odnaleźć punkt trans-
misji, z którego odprawiano ładunek nefrytu. Perswazja przy użyciu
bicza neuronowego zapewniła mi wysyłkę zamiast kolejnej partii
towaru. To byłą szaleńcza ucieczka od początku do końca, ale gdy-
bym zachowywał się rozważnie i trzeźwo, prawdopodobnie dotąd
przebywałbym w tunelach Alta Hannalanna. Albo od dawna byłbym
już trupem.

5
Gdy wylądowaliśmy z Chorianem naGalgali, nięoczekiwały na
nas wiwatujące tłumy. Obyło się też bez pokazów sztucznych
ogni. Ale z całą pewnością moje przybycie znalazło się w centrum
uwagi. Oto zaszła sytuacja, która nie miała precedensu przez całe
tysiąclecia naszej historii: były król Romów przybywał z odwiedzi-
nami do swej stolicy. Czy ktokolwiek słyszał kiedyś o czymś takim
jak były król Romów? I w dodatku królewski syn, niebezpieczny
i złowrogi, zasiadał teraz na tronie. To też była nowość - dziedzicz-
ność tronu. Stąpaliśmy po nieznanym gruncie i wszyscy zastanawia-
li się, co z tego wyniknie. Co zrobię ja, i co zrobi Szandor.
Z Xamur na Galgalę przybyliśmy statkiem „Klejnot Imperium".
Był jedną z nowocześniejszych jednostek klasy Supernowa. Moim
zdaniem „Klejnot Imperium" to głupia nazwa dla statku kosmiczne-
go, jest jakaś taka płaska, jednoznaczna. To samo zresztą myślę o na-
zwie Supernowa. W moich czasach statki kosmiczne nosiły imiona
ludzi - Mara Kalugra, Claude Varna, Cristoforo Colombo - i nie
nadawaliśmy dodatkowo nazw poszczególnym modelom, żadne tam
komety, supernowe czy czarne dziury.
Ale jedno muszę przyznać tym nowoczesnym statkom - są ele-
ganckie. Minęła co najmniej dekada, odkąd postawiłem nogę na po-
kładzie statku kosmicznego, i chociaż w tym czasie wiele podróżo-
wałem po całej Galaktyce, korzystałem jednak z transmitera. Może
ten luksus na nowych typach statków to po prostu znak dekadencji
naszych czasów. „Klejnot Imperium" był jak najwyższej klasy lata-
jący hotel: ogromny, wykwintny, wypolerowane różowe marmury,
wielkie i fantastycznie drogie statuetki z nefrytu Alta Hannalanna spo-
glądające na ciebie z milionów nisz w ścianach, oświetlenie plazmo-
we, które zmieniało barwę w zależności od twojego nastroju, sześć
pokładów pasażerskich z wielkimi salami biesiadnymi o stałej gra-
witacji, i tak dalej, i tak dalej.
Kapitanem był bardzo miły, młody gaj o o imieniu Therione,
z pochodzenia Feniksjanin, a więc prawdopodobnie jakiś protego-
wany Sunteila. Oczywiście na posiłki zostałem zaproszony do kapi-
tańskiego stołu. Siadał też z nami pilot, stary i tłusty Rom Czurari
z Zimbalou, o imieniu Petsza le Stevo, chociaż widziałem wyraź-
nie, że kapitan nie jest z tego zadowolony. Jednak w obecności by-
łego króla Romów nie mógł zbytnio strofować swojego pilota, a Pet-
sza le Stevo miał maniery wyniesione ze starej szkoły - mlaskał,
czkał i siorbał, a kiedy czasem zdarzało mu się beknąć głośno albo
puścić bąka, widziałem jak Therione cały się wzdryga.
On sam za to był absolutnie nieskazitelny. Zaróżowiona skóra
świeciła czystością, dokładnie i równo przycięte paznokcie, i małe
równie starannie utrzymane wąsiki. Naprzeciwko zaś siedział Petsza
le Stevo i z każdym donośnym beknięciem uśmiechał się do mnie
i mrugał, jakby mówił: dobrze mi tym razem wyszło, prawda Jaku-
bie? W porównaniu z nim ja sam miałem nienaganne maniery. Tro-
chę mnie to nawet dziwiło, że taki prostak jest pilotem eleganckiego
statku klasy Supernowa, ale w sztuce pilotażu nie miał sobie rów-
nych. Mogłem się o tym przekonać osobiście podczas ceremonial-
nych odwiedzin w sali skoków.
I kompletnie siew nim zagubiłem. Wszystko lśniące, metal i ka-
felki, jak nie przymierzając w kiblu. Poza tym pusto, jakieś małe
dysze tutaj, jakieś świecące metalowe płytki tam...
Musicie zrozumieć, że dla mnie pomieszczenie skoków nie jest
czymś nieznanym. Spędziłem za drążkami pięćdziesiąt, a może
i sześćdziesiąt lat. Ale tutaj, w tym pomieszczeniu, nie widziałem
żadnego ładu ani sensu. Gdzie były gwiezdne ekrany? Gdzie ma-
tryce? Gdzie, na dwugłową Melalo, same stery podprzestrzenne?
Petsza le Stevo promieniał jak dumny ojciec, podczas gdy ja
rozglądałem się wokół w kompletnym zdumieniu.
-1 to jest sala skoków? - zapytałem wreszcie.
-Nowego typu. Całkowicie nowego. Podoba ci się?
- Okropne. Nic z tego nie rozumiem.
Jego twarz wykrzywił grymas uśmiechu.
- To bardzo proste. Nawet gajo mógłby tu dokonać skoku. Oczy-
wiście my robimy to lepiej. Oni zawsze strasznie się wysilająi pocą,
a dla nas to równie łatwe, jak wysranie się. Chcesz zobaczyć?
- Jak srasz???
- Jak dokonuję skoku, królu.
- Przecież już skakaliśmy.
- Nie ma sprawy. Skoczymy jeszcze raz. Roześmiał się głośno
i skoczył na środek sali.
Uniósł swe wielkie łapska jak Mojżesz przekazujący Dziesię-
cioro Przykazań, i na czubkach jego palców zaczęły tańczyć błękitne
ogniki. Wykonał nieokreślony gest dłonią, a ja zobaczyłem gwiazdy
pojawiające siew połowie wysokości pokoju, jakby właśnie zmate-
rializował się przed nim ekran gwiezdny. Ale tam nie było ekranu,
ani w ogóle nic materialnego, tylko błyskające światełka na tle błę-
kitnej poświaty. Wyprostował wskazujący palec lewej ręki.
- Teraz - powiedział. - Czujesz?
Czułem. Było to jak ciągnięcie niewidzialnej nici, jak wślizgi-
wanie się w sekretny kanał czasu i przestrzeni. Właśnie splatał ma-
trycę. Tego uczucia nie można pomylić z żadnym innym. Jest jedyne
w swoim rodzaju.
- Już nie lecimy na Galgalę - oznajmił wesoło Pestcha le Ste-
vo - lecz na Iriarte. Widzisz, jakie to proste.
Jeszcze raz podniósł obie ręce i przywołał błękitną poświatę.
Poruszył prawym kciukiem.
- Teraz Sidri Arak! Żaden problem. Tak po prostu. Spróbuj sam.
Stań tutaj, na tych metalowych tarczach...
Usłyszeliśmy dzwonek. Na ekranie komunikacyjnym pojawiła
się twarz Theriona. Malowała się na niej wściekłość. Także głos był
zduszony, gdy pytał, co się do cholery dzieje? Petsza le Stevo za-
pewnił go, że nie ma powodu do obaw.
- Korekta kursu, to wszystko. - Jednocześnie gwałtownymi ru-
chami ręki dawał mi do zrozumienia, żebym nie wchodził w pole
widzenia komunikatora. -To rutynowe działanie, szefie. Poruszamy
się po trójkącie.
Myślałem, że twarz Theriona zaraz eksploduje.
- Trójkącie? Jakim trójkącie? Co ty, kurwa, bełkoczesz?
- Pięć sekund, szefie. Wszystko jest w najlepszym porządku.
Petsza le Stevo ponownie skrzywił się w uśmiechu i jeszcze raz
uniósł ręce. Błękitna poświata, splecenie wątków matrycy... i znów
podążaliśmy na Galgalę. Therione chciał jeszcze coś powiedzieć,
ale Petsza le Stevo wcisnął jakiś przycisk, którego nawet nie do-
strzegłem dotąd. Głos kapitana ucichł, a ekran komunikatora znów
był czarny. Pilot odwrócił się znów do mnie.
- Widziałeś? I co? Możesz skakać jak chcesz i mówisz, że ci się
to nie podoba? Nawet gajo mógłby to zrobić... prawdopodobnie.
Łatwiej niż dotąd w każdym razie. Chociaż dla gajo to nigdy nie
będzie zbyt łatwe.
Oczywiście gaje potrafili pilotować statki. To oni je w końcu
wynaleźli. Nie zbudowaliby przecież czegoś, czego nie potrafiliby
używać. Ale wprowadzenie statku w podprzestrzeń sprawiało im
ogromną trudność. Potrzebowali pięćdziesięciu różnych kompute-
rów, a nawet wtedy co najmniej w pięćdziesięciu procentach wy-
padków nie udawało się stworzyć matrycy, i musieli zaczynać całą
pracę od nowa. Na dodatek ci, co potrafili kontrolować stery pod-
przestrzenne, stanowili wśród nich niezwykłą rzadkość, może je-
den na milion to umiał. I szybko też się wypalali. Trzy skoki, pięć,
dziesięć i byli skończeni na zawsze, a po przeżyciu szoku wypale-
nia energii, za żadne skarby nie zbliżali się nawet do sali skoków.
My nie mieliśmy takich trudności. Ci z nas, którzy mieli ten dar,
a był to mniej więcej jeden na dziesięciu, po prostu stawali za ste-
rami i chwytali je mocno, a potem już czuli bardzo wyraźnie prze-
pływaj ącą przez nich moc, łączyli się w jedność ze statkiem, i pchali
go we właściwy kanał podprzestrzenny. Mówiłem wam przecież,
że robiłem to przez pięćdziesiąt, a może nawet sześćdziesiąt lat,
i nigdy nie ogarnęło mnie z tego powodu znużenie.
Ta moc jest w naszej krwi, to znaczy mam tu na myśli nas
układ nerwowy i nasz mózg. Jesteśmy inni, ale oczywiście inne
też jest nasze pochodzenie. I dlatego po pierwszych latach lotów
podprzestrzennych gaje zaprzestali prób prowadzenia statków ko-
smicznych i zostawili to nam. Zrozumieli, że my mamy dar, coś,
co jest w naszych genach, jak chociażby naturalne wyczucie ryt-
mu. I mieli rację. Choć oczywiście nie znali prawdziwej przyczy-
ny tego, iż mamy zdolności, których oni nie mają. O, gdyby tylko
wiedzieli! Gdyby tylko znali miejsce naszego prawdziwego po-
chodzenia! Gdyby wiedzieli o Gwieździe Romów! Tak wielu rze-
czy o nas nie wiedzą. Nawet nasze zdolności nawiedzania zdołali-
śmy przed nimi ukryć.
Niemniej zastanowiły mnie te zmiany w technologii pilotażu stat-
ków. Jeśli gaje zaprojektują nowe systemy, które umożliwią im sa-
modzielne pilotowanie, z pewnością będzie to miało konsekwencje
dla sytuacji Romów. Jeśli nie od razu, to na pewno za dziesięć, dwa-
dzieścia, pięćdziesiąt lat...
To było coś, czemu król Romów powinien poświęcić uwagę.
Ale teraz królem Romów był Szandor, a jedyne, czemu Szandor po-
święcał uwagę był on sam.
I kiedy tak stałem bez słowa, rozglądając się po tej nowej sali
skoków, ciszę przerwał Petsza le Stevo:
- Może nie powinienem wracać na właściwy kurs, he, królu?
Może polećmy lepiej na Martę? Albo na Sidri Akrak?
- Co masz na myśli?
- Jedziesz na Galgalę, a tam mogą cię spotkać wielkie kłopoty -
powiedział ponuro. - Nie znoszę się wtrącać w takie sprawy, to nie
mój interes, ale nie podoba mi się to, co dzieje się ostatnimi czasy,
a ty jedziesz na Galgalę... prosto w łapy Szandora.
A więc nawet on wiedział. I nawet on zastanawiał się, co będzie
dalej. I martwił się o mój los.
Ja wiedziałem, co się wydarzy i wcale mnie to nie martwiło. To
raczej to, co się wydarzy po tym, co musi się wydarzyć, było niewia-
dome. Ale mogłem tylko cierpliwie poczekać i sam się przekonać,
tak jak każdy na moim miejscu.

6
Dobrze było znów zobaczyć Galgalę, cały ten cudowny blask
złota, tę pulsującą żółtą barwę. Biorąc pod uwagę naszą od-
wieczną miłość do żółtego kruszcu, nie może chyba nikogo dziwić,
że gdy ruszyliśmy na podbój przestrzeni kosmicznej, na naszą stoli-
cę wybraliśmy właśnie Galgalę. Złoto nie ma teraz żadnej wartości,
ale błyszczy tak samo pięknie jak kiedyś, gdy całe narody toczyły
o nie wojny. Tak więc główna siedziba króla Romów leżała na Gal-
gali, pośrodku wyżyny Aureusa a do jej wzniesienia użyto takiej ilo-
ści złota, że udławiłaby się nim cała armia papieży renesansu. Złote
ściany, złote sztandary, złoty pył w chmurach i powietrze mieniące
się złotym blaskiem, który nadawał całemu temu światu wrażenie
bogactwa i ciepła.
Sądziłem, że już pierwsza reakcja Szandora na moje wylądowa-
nie na Galgali da mi mniej więcej pojęcie, jak sprawy stoją, ale Szan-
dor nie zrobił nic. Podróżowałem z paszportem dyplomatycznym i na-
wet spodziewałem się, że wydane zostały już dyspozycje, by zakwe-
stionować jego ważność. Wiedział przecież doskonale, że do niego
jadę, wiedziała o tym prawdopodobnie cała Galaktyka. Ale nie, zo-
stałem potraktowany po przybyciu zgodnie z wymogami protokołu.
Na Xamur urzędnicy imigracyjni trochę się w tym pogubili, jako że
protokół nic nie wspominał o byłym cygańskim królu, ale teraz, gdy
poszło już po Galaktyce, że znowu jestem w obiegu, wszystko było
zapięte na ostatni guzik. Przeprowadzono mnie natychmiast przez
posterunki celne, trzy limuzyny czekały, by zabrać mnie wraz
z ewentualną świtą, zarezerwowano mi apartament w hotelu Galga-
la. Nie królewski apartament wprawdzie, bo w hotelu Galgala nie
ma takowego. Ostatecznie, kiedy król Romów jest na tej planecie,
mieszka w swoim własnym pałacu. Niemniej apartament był zado-
walający. Nie potrzebowałem oczywiście trzech limuzyn, bo moją
świtę stanowił wyłącznie Chonan, ale jednak przyjąłem je. Spędzi-
łem też tydzień w hotelu, umilając sobie czas ciepłymi kąpielami,
masażami, wykwintnymi ucztami. Cała służba pochlebiała mi na
każdym kroku i kłaniała się w pas, i w ogóle patrzyli na mnie jak na
jakiegoś świętego. Mało kto w ogóle odważył się do mnie odezwać,
a jeśli już, to tonem najwyższego szacunku. Nawet anonsowano moje
wejścia i wyjścia z poszczególnych pomieszczeń, co już byłojednym
wielkim gównem. Taka uniżoność wobec króla Romów? Co oni so-
bie wszyscy wyobrażali? Że jestem jakimś lordem gąjo, który po-
trzebuje takiej pompy?
Czekałem w dalszym ciągu na jakąś wiadomość od Szandora,
chociażby, że dostrzegł moje przybycie, ale on milczał. Gnojek.
Żaden arystokrata nie złożył mi oficjalnej wizyty, chociaż tego
oczekiwałem. W końcu większość z nich to ja obsypałem zaszczy-
tami, a jednak żaden się nie zjawił. Najwyraźniej Szandor mocno
trzymał ich w garści. Mimo wszystko nie zazdrościłem im sytuacji,
w jakiej się znaleźli: wybierać między lojalnością dla obecnego króla
i dla byłego króla. Zwłaszcza jeśli obecny król nie miał dobrej re-
putacji. Sam na ich miejscu nie wiedziałbym, jak się zachować. Ale
nie byłem na ich miejscu. Byłem na własnym miejscu i nadszedł
czas, aby przyspieszyć nieco bieg wydarzeń. Gdy minął pierwszy
tydzień, wezwałem Choriana i rozkazałem mu, aby tu został i cze-
kał na mój powrót. Zakazałem mu stanowczo opuszczania hotelu,
który to rozkaz przyjął ze zrozumiałą niechęcią. Zapakowałem się
do jednej z tych limuzyn i kazałem wieźć na Wyżynę Aureusa, do
królewskiego pałacu.
Ostatni odcinek drogi, po złotych schodach, przebyłem już na
piechotę. Miałem zamiar odwiedzić Szandora w jego własnych pie-
leszach i kazać mu natychmiast zabrać tyłek z mojego tronu.
Oczywiście nie spodziewałem się pozytywnej reakcji z jego stro-
ny. Sądziłem raczej, że po krótkim wahaniu każe mnie pochwycić
i wtrącić do jednego ze swych lochów.
Stary, dobry Szandor - tak łatwo przewidzieć jego ruchy.

7
Stałem na stopniach pałacu królewskiego na Galgali, w pełnym
I blasku jej słońca. Jego promienie odbijały się od złotych liści,
złotych łańcuchów i złotych płyt, i biły we mnie jak wielki rozgrza-
ny młot. Miałem już zasłonić oczy rękami, by nie oślepnąć od tego
porażającego blasku, ale jednak nie uczyniłem tego. Stanąłem dum-
nie wyprostowany i przeciwstawiłem temu światłu własną aurę. Nie
mogłem przecież stanąć u wrót królewskiego pałacu i cofać się przed
222
jego blaskiem, kiedy celem mojej wizyty było zwalenie króla z jego
tronu.
Na schodach oprócz mnie stali też uzbrojeni strażnicy w ekstra-
waganckich mundurach przeplatanych złotymi nićmi. O mało nie ro-
ześmiałem się na ten widok. Strażnicy! Przed siedzibą króla Romów!
Od kiedy to król Romów musi ukrywać się za strażnikami? Bóg wie,
że nie tak to było za mojego panowania. Ale teraz królem był Szan-
dor, a Szandor rządził w odmienny sposób.
Strażnicy ruszyli w moją stroną. Starali się wyglądać groźnie
i arogancko, ale widziałem, jak się pocą ze strachu. Dobrze wiedzie-
li, kim jestem, i to budziło ich przerażenie. Tak, przerażałem ich.
- Podaj kim jesteś? - spytał pierwszy z nich. Miał płaską twarz
i lekko ukośne oczy.
- Wiesz bardzo dobrze, kim jestem - odparłem.
- Nikt nie może wejść, jeśli się nie wylegitymuje.
- Moja twarz wystarczy za legitymację.
Za to jego twarz wyraźnie pozieleniała. Wyglądał tak, jakby na-
gle poczuł się bardzo niedobrze. Zbliżyłem się, niemal dotykając
swoim nosem jego nosa.
- No, przyjrzyj się tym oczom, a teraz tym wąsom.
Obaj strażnicy wymienili zakłopotane spojrzenia. Drugi, wyższy
i o smagłej cerze - klasyczna twarz Roma, mógłby być j ednym z mo-
ich wnuków, albo raczej prawnuków - postąpił krok naprzód i po-
wiedział uniżenie:
- Panie, reguły wymagają...
- Pieprzę reguły. Chcę się widzieć z Szandorem.
- Ale są pewne formalności...
- Dla mnie? Powinieneś już klęczeć i całować moje buty, a ty
mi tu bełkoczesz o formalnościach?
Strażnik westchnął.
- Zapisz. Jego Były Majestat Jakub...
- Jego Ekscelencja i Świątobliwość - dodałem.
- Jego Ekscelencja i Świątobliwość, Jego Były Majestat Jaku-
b.. .eee... domaga się audiencji u króla Szandora, czy tak właśnie?
- Domaga się audiencji u Szandora, tak właśnie.
- Zapisz. Domaga się audiencji u króla Szandora w pałacu kró-
lewskim na Galgarze, czternastego dnia beryllium trzy tysiące sto
sześćdziesiątego drugiego roku...
I tak czynił zadość swoim cennym formalnościom. Prawie nie
zwracałem na to uwagi. Duchem byłem o całe miliony parseków stąd.
Skakałem wspomnieniami ze świata na świat, wspominałem minio-
ną chwałę, układałem nowe plany. Takie już mam złe przyzwyczaje-
nie. I za stary już chyba jestem, żeby zmieniać przyzwyczajenia, chyba
nawet tego nie chcę. Ale już po chwili znów zebrałem myśli... i w sa-
mą porę. Kiedy zacząłem się wsłuchiwać w słowa strażników, od-
kryłem, że właśnie rozmawiają przez interkom z jakimś urzędasem
w budynku, i ustalają z nim termin mojej audiencji, odległy, bagate-
la, o jakieś trzy tygodnie. Ale ja nie prosiłem o audiencje. Sięgnąłem
ręką i zerwałem połączenie.
- Powiedzcie Szandorowi, że Jakub spotka się z nim teraz!
-Ale...
Ja już ruszyłem przed siebie. Żeby mnie zatrzymać, musieliby
użyć siły. Przez moment chyba to rozważali, ale jednak się nie odwa-
żyli. Po prostu ci dwaj, którzy rozmawiali ze mną na początku, za-
częli iść u mego boku. Wyglądało to tak, jakby naraz wyrosły mi
barwne skrzydła. Kilku innych poleciało naprzód, żeby zanieść wie-
ści, iż dzieje się coś niezwykłego. Wszedłem więc po schodach.
Minąłem królewski sztandar, magnetyczne kontenery zawierające
złoty pył, z którego formowano obłoki nad zamkiem, emblematy
wszystkich światów odkrytych przez Romów, resztki dawnych insy-
gniów władzy królewskiej i pamiątek, które tak dobrze pamiętałem
z tych pięćdziesięciu lat, które sam spędziłem w tej rezydencji jako
Król Wszystkich Cyganów... i byłem w środku.
A w środku ten budynek nie wygląda wcale jak królewski pałac.
I zresztą tak to było zamierzone. Z zewnątrz, owszem, jest dostojny
dzięki złotemu pokryciu, ale w środku jest raczej skromny. Celowo.
Chcieliśmy uhonorować nasze skromne początki po opuszczeniu
Gwiazdy Romów, kiedy to przemierzaliśmy Ziemię taborami, w kon-
nych wozach, i trudniliśmy się ostrzeniem noży, przepowiadaniem przy-
szłości i drobnymi kradzieżami. Dlatego też wnętrze pałacu sprawiało
wrażenie nie wykończonego. Król musi mieć w sobie chociaż trochę
dostojeństwa, ale pałac naprawdę niewiele różnił się od starych tabo-
rów. Pozostawiliśmy przepych koledze po fachu naszego króla, Impe-
ratorowi w jego dostojnym pałacu w Stolicy, jak gaje nazywają świat
będący sercem Imperium. Oni potrzebują takich rzeczy. To wzmacnia
ich poczucie ważności. Siedziba naszego króla nie musi kłuć w oczy
luksusami. Jest dostojna dzięki samej funkcji, jakąsprawuje.
Ściany naszej sali tronowej, nazwijmy ją tak choć na to nie za-
sługuje, ozdobione są wyłącznie czarnymi gobelinami, a oświetlają
ją starożytne lampy naftowe.
Szandor siedział w tej właśnie mrocznej komnacie. Kiedy sta-
nąłem w drzwiach, skierował na mnie zdumione spojrzenie. Myślę
że była tam też gdzieś jedna z jego kobiet gajo, ale znikła natych-
miast. Czułem jednak jej zapach.
Niemal nie poznałem mojego syna. Dopiero co musiał przejść
operacją odmładzającą, bo wyglądał na nie więcej niż trzydzieści,
góra czterdzieści lat. Gładka, oliwkowa skóra, czarne włosy, nawet
nos był przerabiany. Ale pod tymi wszystkimi poprawkami, które
wymyśliła jego próżność, wciąż dostrzegałem jasno błyszczące oczy,
szerokie kości policzkowe, pełne wargi. Rysy Roma. Takie jak moje
własne. Jak mojego ojca. Niemożliwe do zatarcia. Tyrania genów.
- Co ty tu, do wszystkich diabłów, robisz? - warknął. Potem
potrząsnął głową z niedowierzaniem. - Ale ciebie tutaj nie ma, praw-
da? Jesteś tylko jego doppelgangerem?
Szandor to dziki, groźny człowiek, bardzo niebezpieczny. Miał
na rękach wiele niewinnej krwi. Jego właśni ludzie nazywali Rzeźni-
kiem z Dżebel Abdullah. Zasłużył na to miano podczas okropieństw
tamtejszej rewolucji. Ale teraz był też zdenerwowany. Widziałem
to, zdradzały go nerwowe ruchy. W tej kwestii bardzo się różnił tak
ode mnie, jak i od moich pozostałych synów. My umieliśmy zacho-
wać spokój, przynajmniej na zewnątrz. Z Szandorem już od samego
początku było coś nie tak pod tym względem.
- Nie doppelgangerem - odparłem. - Jestem realny. Oryginal-
ny. Pomyślałem sobie, że złożę ci wizytkę.
- Nie próbuj ze mną swoich gierek. Znamy się zbyt długo. Co
daje ci prawo tak się tu bezczelnie pakować?
- Prawo? Czyżbym miał błagać o pozwolenie, by spotkać się
z własnym synem?
- Z królem - powiedział.
Spojrzałem na niego z pogardą.
- Ty łotrze! Smarkaczu! Ty się uważasz za króla? Chyba wiesz,
kto tu jest królem!
Myślałem, że oczy wyjdą mu z orbit. Zapewne nikt tak do niego
nie przemawiał od jakichś dziewięćdziesięciu lat. Twarz mu się wy-
krzywiła. Splótł nerwowo palce. Próbował poruszać wargami, ale
wydobył z siebie tylko jakieś żałosne chrypienie. Wolałbym, żeby to
strach zatamował mu głos; pewnie w jakimś stopniu był to strach,
ale przede wszystkim chyba wściekłość. Chwilę zajęło mu odzyska-
nie kontroli nad sobą, ale nawet wtedy zdołał wydusić z siebie tylko
krótkie warknięcie.
- Abdykowałeś!
-1 uwierzyłeś w to?
- Rzucałeś się jak wściekły, opowiadając wszystkim na pięć-
dziesięciu światach, że masz już dosyć bycia królem. Potem znikną-
łeś, i nikt nie oglądał cię przez całe lata. Ukryłeś się na jakiejś zapo-
mnianej przez Boga planecie poza Imperium. Miałeś gdzieś swoje
obowiązki. Pozwoliłeś swojemu ukochanemu ludowi, by sam się rzą-
dził, ignorując...
- Szandor!
- Nie przerywaj!
- Co? Za kogo ty się uważasz? - Niemal wybuchnąłem nie kon-
trolowaną wściekłością. - Mówisz mi, żebym się zamknął? Mnie?
Ty żmijo! Ty żałosny gówniarzu!
Jego twarz była biała jak kreda.
- Nie zniosę dłużej tych obelg. Jestem twoim legalnie namasz-
czonym królem...
- Moim królem? Moim królem! - powtórzyłem z patosem. Te-
raz rzeczywiście byłem wściekły. Miałem ochotę go udusić. Zoba-
czył to najwyraźniej w moich oczach, i chyba naprawdę się wystra-
szył, a jeśli tak, to bał się pierwszy raz w życiu.
Spojrzałem w przeszłość, w czasy, które zdawały mi się odległe
0 całe eony, i zobaczyłem go przy piersi matki. To była moja słodka
1 miła Esmeralda, pierwsza z moich żon. Trzymała maleńkiego, czer-
wonego i śliniącego się Szandora, pierwszego ze wszystkich moich
synów, a on ugryzł ją w pierś... naprawdę zatopił w niej zęby.
Król? On? Właściwie należało sprać mu tyłek.
- Abdykacja była warunkowa - oznajmiłem. -1 właśnie jąunie- <
ważniam.
- Warunkowa? Co było niby tym warunkiem?
- Moja wola. Dobrowolnie oddałem władzę, i moja wola zadecy-
duje o ponownym jej przyjęciu. Tron nigdy się nie zwolnił. Ta rzeko-
ma elekcja, która posadziła cię na tronie, była nielegalna.
- Oszalałeś.
- Ktoś musi zmyć ci głowę - powiedziałem stanowczo.
Powinniście zdawać sobie sprawę, że ten Szandor, na którego
teraz pokrzykiwałem, nie był bynajmniej dzieckiem. Sądzę, że mógł
mieć wtedy około stu lat, co kiedyś było uważane za niewiarygodnie
starczy wiek. Nawet teraz nie jest to już młodość, chociaż obecnie
łatwość, z jaką przeprowadza się operacje plastyczne, zmieniła zna-
czenie słowa „młodość". Ale dla mnie Szandor zawsze pozostanie
gówniarzem, smarkaczem i bezwartościowym, zdradzieckim dziku-
sem, chociaż przykro tak myśleć o swoim pierworodnym synu.
Wygłosiłem mu krótki wykład na temat praw i zwyczajów, wła-
dzy królewskiej i synowskich obowiązków. Słuchał tego nagłego
potoku słów z otwartymi ustami i na moment przestał mi przerywać.
Na początku był przerażony i wściekły, potem zakłopotany i wście-
kły, potem rozdrażniony i wściekły, aż wreszcie jego wściekłość ulot-
niła się, na jego twarzy zagościł przebiegły uśmiech. Mogłem od-
czytać każde z miotających nim uczuć - świeciły jasno jak latarnia
morska. Szandor był niebezpieczny, ale brakowało mu polotu. On
tylko sądził, że jest cwany. Teraz, kiedy wszyscy żyją tak długo, ła-
two się przekonać, że niektóre opinie były fałszywe. Fakt, że ktoś
żyje długo, nie czyni go bynajmniej mędrcem. Człowiek gromadzi
doświadczenie i wiedzę tylko do pewnego stopnia, potem osiąga
swoją naturalną granicę, a w końcu często nawet się cofa.
(Do mnie nie odnosi się ta reguła, ale ja zawsze jestem wyjąt-
kiem. Czy to zabrzmiało, jakbym sobie żartował? To dobrze, bo wła-
śnie żartowałem. Ale nie próbujcie mnie oszukiwać myśląc, że je-
stem już zgrzybiałym starcem. Bo jeszcze się zdziwicie.)
Kiedy wreszcie na chwilę przerwałem, by zaczerpnąć tchu, za-
pytał:
- Skończyłeś?
- Mniej więcej. Zwołam sesję krisatorów. Ciebie odwołają,
a mnie przywrócą na tron. Chciałem po prostu być uprzejmy i za-
wiadomić cię z wyprzedzeniem.
Nie zareagował. Nawet nie wydawał się zirytowany, a więc jed-
nak potrafił czasem okazać przebiegłość.
- Nie masz już nic do powiedzenia? - zapytałem.
- Mam i to mnóstwo.
- Proszę, mów - zezwoliłem.
Siedział tam i patrzył na mnie, a ja widziałem swoją własną twarz,
patrzącą prosto na mnie, tylko bardziej okrutną i pozbawioną wszel-
kiej radości, ale poza tym odbijającą wnętrze również mojej duszy.
Po dłuższym milczeniu wreszcie przemówił. Bardzo cicho, ale
paskudnym, zawierającym ledwie skrywaną groźbę tonem:
- Jesteś starym, oszalałym głupcem, i słuchanie dalszych twoich
kretyńskich wynurzeń naprawdę już mnie męczy, a ostrzegam, że je-
śli naprawdę mnie zmęczysz, może stać się coś takiego, czego bę-
dziesz bardzo żałował. Może nawet ja będę tego żałował, a teraz
zabieraj stąd swój tyłek, albo każę cię wyrzucić.
- Czy ty to mówisz do mnie?
- Mówię to do ciebie. Gdybym nie sądził, że oszalałeś, kazał-
bym cię zamknąć. Może nawet zrobiłbym ci prawdziwe pranie mózgu,
żeby cię unieszkodliwić. Ale ty jesteś już nieszkodliwy.
- Szandorze, wiesz kim jestem?
- Tak. Wiem, kim jesteś, a raczej kim byłeś bardzo dawno temu.
I bardzo mi cię żal, a teraz wynoś się. Won, starcze. Won!
Wziąłem głęboki oddech, bo nadszedł czas właściwego działa-
nia. Rzeczy bowiem zaczęły się posuwać w niewłaściwym kierunku.
Wcale nie zależało mi na tym, żeby opuścić pałac Szandora, wyczoł-
gując się jak zbity pies, a gdyby wyrzucono mnie siłą jak jakiegoś
namolnego handlarza, mój prestiż bardzo by ucierpiał. Nie o to mi
chodziło. Kipiąc gniewem postąpiłem więc kilka zdecydowanych
kroków do przodu.
- Ty świnio! Ty śmierdzielu! Ty kreaturo obrażająca Boga sa-
mym swym istnieniem!
Był zakłopotany. Zupełnie nie wiedział jak daleko mogę się po-
sunąć.
- Precz! - krzyknął.
- Potrzebujesz lekcji.
-Ostrzegam...
- Potrzebujesz dyscypliny. Tak, tego właśnie ci brakuje.
Uniosłem rękę błyskawicznym ruchem i z całej siły chlasnąłem
go w twarz. Na jego policzku pozostał wyraźny ślad. Patrzył na mnie
absolutnie zdumiony. Wręcz oszołomiony.
- Nie wierzę. Podnieść rękę na boskiego pomazańca...
- Uwierz! - Walnąłem go po raz drugi. Tym razem jego dolna
warga zaczęła obficie krwawić.
- Straż!!! - wrzasnął.
W komnacie zawyła syrena. Tylko Szandor mógł tu umieścić
systemy alarmowe. Tylko on we własnym pałacu mógł się czuć na
tyle niepewnie, by kryć się za tymi elektronicznymi bzdurami.
-Straże! Straże!!!
Wpadli biegiem, ale w drzwiach zatrzymali się ciężko dysząc. Pa-
trzyli na nas z zakłopotaniem. Szandor machał dziko rękoma. Zachowy-
wał się, jakby wpadł w obłęd. Nagle okazało się, że znów ma sześć lat,
a ojciec skarcił go stosownie do jego wieku. Tego nie mógł znieść.
- Brać go! Zamknąć! Zakuć w łańcuchy! Wrzucić go do naj-
głębszych lochów! Do węży i wampirzych ropuch!
- Jestem namaszczonym królem - powiedziałem do nich cicho.
Stali jak sparaliżowani. Nie wiedzieli, co robić. Obawiali się
mnie tknąć, obawiali się nie wykonać rozkazu Szandora. Patrzyli
więc tylko jak głupcy, I ten moment absolutnego bezruchu trwał dłu-
gą, paskudną chwilą. Poczułem nawet przypływ sympatii do tych
strażników.
W końcu jednak Szandor wezwał roboty, a te nie miały żadnych
obiekcji przed wywleczeniem mnie z komnaty, a potem wrzuciły mnie
na dno lochów. Tak. Do najbardziej śmierdzącej i paskudnej dziury
na całej planecie. Miałem tam cierpieć, w moim wieku. Po tym wszyst-
kim, czego dokonałem. I co? Oczywiście wytrzymam to. Nie byłem
w końcu pierwszym mędrcem i starcem w historii, którego zamknię-
to, a może i będzie się torturować dla jakiejś wyższej sprawy. W rze-
czy samej, dokładnie po to tu przybyłem. Miałem tylko nadzieję, że
nie oszacowałem zbyt nisko gniewu Szandora, ani zbyt wysoko jego
politycznego instynktu. Bo teraz, kiedy naprawdę go rozwścieczy-
łem, gotów był mnie faktycznie torturować bez względu na politycz-
ne koszty. Mógł nawet kazać mnie zamordować. No cóż. Nawet to
by się opłaciło w dłuższej perspektywie.
Ostatnie słowa Szandora, jakie usłyszałem, nim wyciągnięto mnie
z pokoju, choć ich ton świadczył, że zdołał już pohamować wście-
kłość, nie nastrajały jednak optymistycznie:
- Odwdzięczę ci się, starcze. Zobaczysz, co to pranie mózgu.
Kiedy znów się spotkamy, ze swej gęby będziesz mógł wydobyć co
najwyżej pianę. Zakujcie go w łańcuchy. Krótkie łańcuchy.
No tak, w łańcuchy, a wydawałoby się, że własny, pierworodny
syn powinien okazywać ojcu nieco więcej szacunku. Ale to był w koń-
cu Szandor. On zawsze był łajdakiem, ten mój Szandor.

8
Gdy urodził się Szandor, miałem już siedemdziesiąt, osiemdzie-
siąt, a może i więcej lat. Kiedyś to byłby cały okres ludzkiego
życia, a pamiętajcie, że Szandor był moim pierwszym synem. Ale
teraz oczywiście ludzie żyją o wiele dłużej niż kiedyś, i głupotą jest
zakładanie rodziny zbyt wcześnie, nawet jeśli ktoś lubi dzieci. Ja
z całą pewnością je lubię.
Ale jeśli chodzi o mój ślub, to nawet jak na nowoczesne czasy,
był bardzo późny. Jednak to nie była moja wina. Z wielką ochotą
osiadłbym na Nabomba Zom i poślubił Malilini w wieku dwudzie-
stu paru lat ale, jak już wiecie, poślubienie Malilini nie było mi pisa-
ne. Potem nastąpił krótki pobyt na Alta Hannalanna, a kiedy ucie-
kłem wreszcie z tego osobliwego miejsca wypoczynku, potrzebowa-
łem kilku lat, by odetchnąć i nacieszyć się życiem. I tak też zrobiłem,
chociaż niech mnie diabli porwą, jeśli powiem wam, gdzie spędzi-
łem te kilka lat i z kim. Każdy, kto doświadczył czegoś takiego jak
pobyt na Alta Hannalanna, ma prawo stracić jakiś czas na niewyszu-
kane rozrywki. Potem jednak zdałem sobie w końcu sprawę, że mu-
szę zarabiać na życie, a ponieważ ostrzenie noży i handel końmi nie
były już obiecującą karierą dla cygańskiego chłopca, zacząłem uczyć
się pilotażu statków kosmicznych. Wiedziałem bowiem bardzo do-
brze, że mam potrzebny talent.
Ale pilot, który jest w ciągłej podróży, który przenosi się z miej- [
sca na miejsce, nawet częściej niż starożytni Cyganie, nie ma raczej |
warunków dla zbudowania trwałego związku małżeńskiego. On — czy *i
też ona, bo to też się czasem zdarza - po prostu zbyt wiele krąży po!
całej Galaktyce.
Wracając do opowieści...
Sprzedałem swoje usługi jednej z kompanii eksploracyjnych, a to t
oznaczało spędzanie większości czasu na najbardziej odległych krań-S s
cach Galaktyki, na planetach, na których często dotąd nie stanęła (
ludzka stopa. Taka praca, owszem, daje ci spore pojęcie o zróżnico- \.
waniu geograficznym naszego Wszechświata, ale nie stwarza zbyt (
wielu okazji, aby poznać jakąś miłą dziewczynę. Potem moja kariera
pilota podprzestrzennego została przerwana na krótki czas przez trzeci
okres niewolnictwa w moim życiu - niezbyt szczęśliwy epizod na
Mentiroso, gdzie jednak narodziła się wierna przyjaźń z Polarką, więc
ze wszechmiar warto było. Krótko mówiąc, minęło sporo czasu, za-
nim wreszcie ożeniłem się i postanowiłem przystąpić do zbożnego
dzieła przekazania mojego cennego dziedzictwa genetycznego.
Miała na imię Esmeralda, piękne starożytne cygańskie imię.
Prawdę mówiąc nie poderwałem jej, a raczej ona mnie, a właściwie,
żeby być precyzyjniejszym, postarała się o to jej rodzina, bracia i ku-
zyni. Zrobili tak dlatego, że po prostu wiedzieli,, że poślubię Esme-
raldę, więc musieli mnie tylko odnaleźć i dopełnić przeznaczenia.
To był jeden z tych zapętlonych w czasie przypadków, które poja-
wiają się jako wynik nawiedzania, kiedy przyszłość, przeszłość i te-
raźniejszość splatają się w taki węzeł, że i diabeł nie dojdzie, gdzie
jest przyczyna, a gdzie skutek. Po prostu idziesz sobie naprzód
i idziesz, i nagle widzisz, że znalazłeś się w samym środku takiej cza-
sowej pętli, o której nawet nie wiedziałeś, że istnieje.
Esmeralda była w porządku. Na początku jej nie kochałem -jak
zresztą mogłem? Przecież nawet jej wcześniej nie znałem. Ale to
przyszło z czasem, a przynajmniej przyszło przywiązanie. To było
tak dawno, że nawet trudno mi sobie dokładnie przypomnieć. Nie-
które rzeczy pamiętam w najdrobniejszych szczegółach, a inne za-
cierają się w pamięci.
Na przykład to, jak wyglądała. Podobała mi się - to pamiętam.
Długie mocne nogi, szerokie biodra, zdatne do rodzenia dzieci...
Pamiętam też jej czarne błyszczące oczy, lśniące włosy. Ale rysy
twarzy, nos, usta, kości policzkowe... to się zatarło. Myślę, że była
piękna. Z czasem zyskała na wadze, zwłaszcza w talii - tam była wy-
jątkowo szeroka. Nie musiała do tego dopuszczać, w naszych cza-
sach tak łatwo o korekty, ale chyba nie zależało jej na tym. Wydaje
mi się, że lubiła mieć pewną masę. To chyba zresztą była tradycja
w jej rodzinie: kobiety miały tam swoją wagę... w dosłownym tego
słowa znaczeniu.
Pochodziła z Iriarte. To był dobry świat. Zawsze lubiłem spę-
dzać tam czas. Jego słońce jest niewielkie i żółtej barwy, zupełnie
jak to, wokół którego kręciła się Ziemia, no i te wielkie obszary błę-
kitnego morza. Większość lądów na Iriarte jest górzysta, chłodna
i sucha, ale są tam też wspaniałe winnice, słynące z kilku najlepszych
gatunków win w całej Galaktyce. Ludność zamieszkująca tamtejsze
miasta jest bogata i potrafi cieszyć się życiem. Większość populacji
Iriarte stanowią Romowie, i to raczej pokroju twardych awanturni-
ków - przedsiębiorcy, handlarze, piloci. Romowie z Iriarte są też
najbardziej zapalonymi hazardzistami, jakich kiedykolwiek pozna-
łem. Postawią każdą sumę na każdy najgłupszy nawet zakład... ale
na ogół tego nie żałują.
Esmeralda pochodziła z bogatej rodziny. Nie w tym sensie, w ja-
kim bogata była rodzina Loiza la Vakako, która władała całymi pla-
netami, ale była wystarczająco bogata. I w pewnym sensie władali
też całymi światami, tyle że nie zasiedlonymi. Handlowali podraso-
wanymi planetami. To było zresztą dobre zajęcie dla Romów. Kie-
dyś, za dawnych dni na Ziemi, robiliśmy to samo z końmi. Teraz
tylko skala była nieco większa. Wtedy brało się starego konia ze
zużytymi już zębami, i wypełniało się ich korony smołą, aby miał
czarne środki zębów, jak młody koń. Pociągało się jego posiwiałą
sierść atramentem albo nadmanganianem potasu. Nacinało się skórę
nad oczami i wdmuchiwało przez słomkę trochę powietrza, żeby koń
wyglądał zdrowiej. Potem wystarczyło lekko go pokłuć przed sa-
mym rynkiem, aby biegał żwawiej, albo włożyć mu ząbek czosnku
w tyłek - wtedy zachowywał się jak ogier kawaleryjski. Tak, tak,
stare dobre sztuczki, i stara jak świat tradycja. Gaje zawsze się na to
nabierali, a mieliśmy jakiś wybór? Musieliśmy jeść, a gaje nie uła-
twiali nam tego.
Rodzina Esmeraldy robiła coś bardzo podobnego. Wysyłali od-
krywców — byłem zresztą jednym z nich - na poszukiwania planet
z mniej więcej odpowiednimi warunkami dla zasiedlenia: tlen w at-
mosferze, znośna grawitacja. W miarę sensowne źródło wody było
mile widziane, chociaż niekonieczne, podobnie jak umiarkowany
klimat. Takich światów jest mnóstwo, i tylko czekają na odkrycie.
Oczywiście większość z nich wymaga pewnej kosmetyki, zanim będą
nadawały się do sprzedania pośrednikom handlu planetami albo bez-
pośrednio kolonistom. Nieprzyjazne miejscowe formy życia? Moż-
na na jakiś czas usunąć je z widoku. Niedostosowanie chemiczne?
Bez trudu dokonuje się czasowych przystosowań przed pokazaniem
świata potencjalnym nabywcom. Zadziwiające, co może zdziałać
kilka ton azotu lub jego siarczanu. Niemiła sceneria? No to szybkie
kształtowanie terenu. Na każdej planecie można wyhodować nową
wierzchnią szatę z karłowatych roślinek. Brak surowców? Posadź
trochę lasów, rozsiej tu i tam w gruncie trochę minerałów, sugerują-
cych bogate złoża, i dołóż jeszcze zarybienie w rzekach i jeziorach.
Może wydaje się to wam skomplikowane, ale oni naprawdę byli fa-
chowcami. W zadziwiająco krótkim czasie potrafili zmienić jałową
planetę w niezwykle żyzną... na zadziwiająco krótki czas wszakże.
Tyle że nie zajmowali się wielkimi inwestycjami i długą współpracą
handlową. Woleli szybki obrót: przygotowanie towaru, oferta ryn-
kowa, sprzedaż, i następna planeta.
Kiedy odwiedziłem Iriarte, zaproponowali mi pracę. Propozy-
cja była niezła, więc na całe lata zostałem jednym z ich zwiadow-
ców. Moim stałym miejscem zamieszkania była Xamur. Zacząłem
już wtedy skupować ziemię, na której później miała stanąć moja
posiadłość Kamaviben. Ale często też odwiedzałem Iriarte po nowe
zlecenia. Poprowadziłem wiele ekspedycji na zewnętrzne krańce
Galaktyki. Pośród moich własnych odkryć mogę wymienić takie
światy jak Cambaluc, Sanduga, Mengave, La Chunga i Fulero.
Wszystkie zresztą przyniosły potem rodzinie Esmeraldy znaczne
zyski. Prawdopodobnie większość tych nazw jest wam zupełnie nie-
znana. Ale jakoś tak się dziwnie złożyło, że wszystkie te światy
okazały się znacznie mniej przydatne dla ludzkiej kolonizacji niż
to opisywały pierwsze raporty odkrywców i analizy pośredników.
Zadziwiające. Wielkim wyjątkiem było oczywiście Fulero, o któ-
rym na pewno słyszeliście i pewnie wielu z was spędziło tam wspa-
niałe wakacje. Szczerze mówiąc sądziliśmy, że Fulero jest bezwar-
tościowa i byliśmy naprawdę szczęśliwi, że opchnęliśmy ją szyb-
ko, choć za bardzo niską cenę. Ale w tym przypadku to jednak
nabywcy śmiali się ostatni. Okazało się, że wystarczy dokonać na-
prawdę niewielkich ingerencji, by zamienić ten świat w rajski ogród
i jeden z najlepszych kurortów w Galaktyce, którym zresztąjest do
dzisiaj. No cóż, nawet Cygana można czasem ocyganić. Ale za to
od tego czasu rodzina Esmeraldy mogła mówić przy zawieraniu
transakcji: „to najbardziej obiecujący świat, jaki odkryliśmy od cza-
sów Fulero, a wiecie przecież, jakim wspaniałym interesem dla
klienta był zakup Fulero".
Nawet nie wiem, jak długo rodzina poszukiwała mnie, w czasie,
gdy ja poszukiwałem dla nich. Trochę czasu obserwowali mnie na-
wet po zidentyfikowaniu, bo byli ludźmi metodycznymi w swym
postępowaniu i nie zamierzali wydać swojej córki za pierwszego lep-
szego włóczęgę. Z drugiej strony nie wiem, czy rzeczywiście mogliby
mnie nie zaaprobować, skoro w księdze przyszłości było już zapisane,
że ożenię się z Esmeraldą. Mimo to obserwowali mnie uważnie. Zresz-
tą bardzo późno się zorientowałem.
Esmeraldą miała bardzo wielu braci i kuzynów, a jeden z nich,
Jacko Bakht, wydał mi się tak znajomy przy pierwszym spotkaniu,
że aż go spytałem, czy nie pracował kiedyś w tunelach Alta Hanna-
lanna, albo nie należał do Gildii Żebraków na Megalo Kastro. Spoj-
rzał na mnie w szczególny sposób i zaprzeczył zdecydowanie. I fak-
tycznie było to niemożliwe - był dużo młodszy ode mnie, i nie mam
tu na myśli wyglądu zewnętrznego. Nie mogłem go spotkać nigdy
wcześniej. Dopiero wiele lat później uświadomiłem sobie, kim był.
Był jednym z tych dwóch duchów, które tak często czaiły się wo-
kół mnie i obserwowały uważnie na Megalo Kastro, kiedy byłem
jeszcze chłopcem. Drugim była Malilini. I myślę, że te duchy mi się
przyglądały, żeby sprawdzić, czy nadaję się na męża. Potem zaczą-
łem sobie kojarzyć, że być może w różnych momentach nawiedza-
li mnie także inni członkowie rodziny, ale stuprocentowo pewny
byłem tylko co do Jacko Bakhta. Sam nawiedziłem siebie na Me-
galo Kastro pewnego dnia i zobaczyłem, że obserwuje mnie jako
dziecko.
Aż nadszedł dzień - a byłem wtedy na Iriarte rozglądając się za
nowym zaciągiem - kiedy podszedł do mnie kurier kompanii, bystry
młody gajo o jasnych oczach, i zapytał bez ogródek:
- Jakubie, czy myślałeś kiedyś o ożenku?
Ten kurier był, jako rzekłem, bardzo młody, niemal chłopiec.
Ale zachowywał się niezwykle pewnie, a przy tym na wskroś arysto-
kratycznie. Zresztą był arystokratą, a nazywał się Julien de Gramont.
Kiedy ktoś pytał, go skąd pochodził, nie odpowiadał nigdy: z Cop-
perfield, czy z Olimpuse, czy ze Stolicy, albo jakiejś innej planety;
odpowiadał - z Francji. Wtedy nie miałem bladego pojęcia, gdzie
mogła być ta Francja, ale, po dziewięćdziesięciu latach znajomości
z Julienem de Gramont, o którym już trochę Wam opowiedziałem,
wiedziałem już o niej prawie wszystko.
I to właśnie Julien powiadomił mnie, że piękna i zmysłowa Esme-
ralda jest na wydaniu, że jej rodzina szuka odpowiedniego Roma na
męża dla niej, i że będę przychylnie potraktowany, jeśli udam się
w konkury. Mnie samemu nigdy nic podobnego nie przyszłoby do
głowy. To były stanowczo za wysokie progi dla mnie, międzygwiezd-
nego włóczęgi. Dlaczego niby chcieliby oddać ją gwiezdnemu pilo-
towi bez znanych przodków, komuś, kto urodził się jako niewolnik,
i kto w ciągu pierwszych siedemdziesięciu lat życia trafiał w niewo-
lę trzykrotnie? Nie rozumiałem tego i myślę, że oni też nie rozumie-
li. Ale sprawa z ich punktu widzenia była już właściwie dokonana,
moje przeznaczenie gdzieś tam w splątanych labiryntach czasu zo-
stało wyznaczone. Miałem poślubić Esmeraldę, bo gdzieś tam w przy-
szłości byłem już jej mężem. I tyle.
Poszedłem do Polarki zapytać go, co powinienem zrobić.
On tylko się roześmiał.
- Jest dobra w łóżku? - spytał, gdy już przestał się śmiać.
- Skąd mam wiedzieć?
-1 nie będziesz miał szansy przekonać się wcześniej, hę?
- Po ślubnym patsziv. Wtedy się przekonam. Wcześniej nie.
- No dobrze, powiedzmy, że nie jest. Ale jest bogata. A jeśli
i bogata, i dodatkowo dobra w łóżku, to masz ekstra premię. Jeśli
nie, to w końcu dużo podróżujesz, a ona wciąż pozostaje bogata...
- Oj, Polarka - pokręciłem głową. - Ty draniu.
- Przecież pytałeś o radę.
Nie było tak źle. Esmeralda okazała się słodka i miła. I chociaż
nie mogę przypomnieć sobie kształtu jej nosa, dokładnie pamiętam,
jak to było w naszą noc poślubną, gdy ten nie kończący się patsziv
wreszcie się skończył, a ja dotarłem do naszego małżeńskiego łoża.
To świadczy zdecydowanie na jej korzyść, że po stu latach wciąż
pamiętam tę noc. Ale oczywiście małżeństwo to nie tylko wspaniała
noc poślubna, a jednak Polarka miał rację, i jego rada była słuszna.
Cieszę się, że poślubiłem Esmeraldę. Lubiłem z nią przebywać. Nie
mówię, że szalałem za nią, ale była dobrą i ciepłą kobietą, bardzo
solidną i stałą w uczuciach; moglibyście ją nawet nazwać kobietą
staromodną.
Po ślubie nadal pracowałem dla jej rodziny. Zazwyczaj więc i tak
trzy czwarte czasu spędzałem w podróży. W pewnym sensie moje
małżeństwo z Esmeralda niewiele zmieniło poza tym, że byłem te-
raz bogaty. Kiedy jednak zjawiałem się w domu, zawsze cieszyła się
na mój widok, i mówiąc szczerze, ja też się cieszyłem. Z rozkoszą
zanurzałem się w tym jej wielkim, silnym ciele, a ona wchłaniała mnie
jak morze.
Kupiłem więcej ziemi na Xamur. W przerwach między wypra-
wami spędzaliśmy tam oboje sporo czasu. Rozważaliśmy nawet osie-
dlenie się na stałe, kiedy już przestanę pracować w kosmosie. Tak,
jakbym mógł mieszkać w jednym miejscu przez całe życie... no cóż,
wtedy wydawało mi się, że mógłbym. Raz spędziliśmy tam nawet
prawie cały rok bez przerwy. To było wtedy, gdy urodził się Szandor.
Nie mogę więc nawet w żaden sposób twierdzić, że Szandor nie
jest moim prawdziwym synem, bo byłem wtedy przy Esmeraldzie
wystarczająco długo, by nie mieć wątpliwości. Oczywiście nie po-
dejrzewałem, że zdradzała mnie podczas moich podróży. Jednak
potem często myślałem, że wolałbym wiedzieć, że przyprawiła mi
rogi, niż winić się o spłodzenie Szandora. A jednak, jednak... ten
mały gnojek był krwią z mojej krwi, i nie było od tego ucieczki.
Kochałem go nad życie. To też jest prawda. Sami widzicie, jak
mi odpłacił, ale kochałem go.
Był dziki od samego początku. Zupełnie nieokiełznany, już jako
małe dziecko wrzeszczał, kopał i bił. Nie wiem, skąd u niego to zner-
wicowanie. Ja jestem opanowany i Bóg wie, że trudno o bardziej
opanowaną osobę niż Esmeralda, a Szandor był jednym kłębkiem
nerwów.
Na początku nie dostrzegałem tego. Myślałem, że jest taki jak
ja. Że jest moją kopią. To dlatego, że miał moje oczy, moje usta,
moją twarz, klasyczną twarz Roma, która drwi sobie z tysiącleci
wszelkich ewolucyjnych przemian. Wiedziałem, że będzie też miał
moje wielkie wąsy... ale na razie miał sześć miesięcy. Być może za
to niezwykłe podobieństwo tak bardzo go kochałem. Tak samo wy-
glądał mój ojciec, i jego ojciec. Patrząc na pierworodnego syna, za-
cząłem patrzeć także na siebie w zupełnie inny sposób -jak na ogni-
wo w wielkim łańcuchu pokoleń Romów, który sięgał o eony wstecz,
aż do czasów Gwiazdy Romów. Jak śmiałem zwlekać tak długo z wy-
kuciem nowego ogniwa w tym łańcuchu? Co by było, gdybym zmarł,
nie wypełniwszy mego zadania, nie spłodził łącznika przeszłości
i przyszłości? Ale teraz tego dokonałem. Byłem dumny. I czułem
wdzięczność dla Szandora, że pozwolił mi wypełnić obowiązek wo-
bec mojej rasy. To było przed tym, nim odkryłem, jaką jest gnidą.
Jak to się stało, że poszedł taką drogą? Czy dlatego, że spędza-
łem zbyt wiele czasu poza domem, a Esmeralda, niech Bóg ją błogo-
sławi, była zbyt łagodna, zbyt pobłażliwa, by wprowadzić taką dys-
cyplinę, jaka potrzebna jest chłopcom? Nie wiem. Myślę jednak, że
nie miało to nic wspólnego ze sposobem, w jaki był wychowywany.
Raczej była to kwestia przekleństwa rzuconego na nasienie, którym
go spłodziłem. Takie rzeczy się zdarzają.
Bo zawsze, gdy tylko byłem w domu - a mieszkaliśmy teraz na
Xamur - poświęcałem mu pełną uwagę. Nauczyłem go wszystkiego,
czego mnie nauczył ojciec, a kiedy czułem, że jest to konieczne, przy-
prowadzałem go do porządku w sposób, jakiego czasem ojciec musi
użyć. Kiedy byłem poza domem, inni mężczyźni z rodziny - wujo-
wie, kuzyni - potrafili wskazać mu właściwą drogę. Od Esmeraldy
zaś zawsze dostawał miłość i zrozumienie. Nie wyobrażam sobie
lepszej matki.
A jednak od pewnego czasu, gdy wracałem z gwiazd, musiałem
wysłuchiwać opowieści o tym, co zrobił Szandor. Teraz podejrze-
wam nawet, że najgorsze rzeczy ukrywano przed mną, ale i to, co
słyszałem, było wystarczająco niedobre. O zwierzętach, które źle trak-
tował, lub wręcz męczył. O tym, jak wyżywał się na służbie. O niszcze-
niu naszych domowych robotów, które bądź co bądź nie są istotami
całkowicie pozbawionymi uczuć. Wreszcie o biciu kolegów, a po-
tem także młodszego rodzeństwa.
„Szandor stwarza wiele problemów" - mówiono mi, ale nikt nie
miał odwagi powiedzieć: „Szandor jest potworem".
Zresztą chyba bym w to nie uwierzył. Wciąż jeszcze byłem za-
ślepiony miłością do niego. Widziałem, że jest zły, ale tłumaczyłem
sobie, że to tylko błędy wieku chłopięcego. Wmawiałem sobie, że
potem się zmieni. Czasem go biłem, bo musiałem, a on się wtedy
śmiał. I w duchu podziwiałem go za to. Że jest taki silny, taki odważ-
ny, nie boi się nawet własnego ojca. Ale kiedyś dorośnie, i będzie
dobrym człowiekiem. Nie widziałem, i nie chciałem wiedzieć, że jest
całkowicie przeżarty złem, a kiedy to pojąłem, było już o wiele za
późno. Wtedy straciłem już wszelką możliwość oddziaływania na
Szandora, bo mój los znów mnie doścignął, jak zwykł czynić za-
wsze, gdy zdawało mi się, że odnalazłem wreszcie chwilę wytchnie-
nia. Bankructwo, rozbicie rodziny, wygnanie, utrata kobiety, którą
kochałem, utrata kontaktu z dziećmi - znów musiałem to przeżyć,
choć przecież dostałem już taką lekcję od losu, a przecież w żadnym
z tych wypadków nie stało się to z mojej winy. I co z tego? Kiedy los
przychodzi upomnieć się o swoją daninę, nie pyta, czy cokolwiek
zawiniłeś.
A prawda jest taka, że rodzina Esmeraldy sprzedała o jedną oszu-
kaną planetę za dużo. Nazywała się Varuna, a znajdowała się
w układzie znanym jako Corposonto, gdzieś na granicy spirali Jeru-
zalem Spili. Kompania zrobiła tam kawał dobrej roboty. Planeta była
tak podła, że nawet rzeki miały słoną wodę, a motylki śmiercionośny
jad. Ale oni popracowali nad nią z zewnątrz i od wewnątrz, i niemal
magicznie zamienili ją na najpiękniejszy świat po tej stronie Xamur.
Sprzedali ją za bąjońskąsumę grupie energicznych pośredników gaje,
którzy ze swej strony mieli zamiar podzielić planetę na niezwykle
drogie działki i sprzedawać j e pod posiadłości dla lordów Imperium.
Muszę przyznać, że zadziwiająca była ich łatwowierność. Nie
tylko zapłacili nam ciężkie pieniądze za Varunę, ale jeszcze natych-
miast z góry zawarli kontrakty z kupcami działek. W tych kontrak-
tach ustalono, że spłaty będą dokonywane w niskich ratach, i to roz-
łożonych na wiele lat, zgodnie ze starą tradycją, że arystokratom
należy zawsze dawać lepsze warunki transakcji niż zwykłym ludziom.
To zresztą działa, bo są tak omamieni twoim szacunkiem i uprzej-
mością, że nawet nie zauważają, kiedy zdziera się z nich skórę, tyle
że nie całą od razu, a w ciągu wielu lat.
Potem zaś wspaniałe poprawki, owoc naszych prac na Varunie,
zaczęły się sypać jedna za drugą, nieco wcześniej nawet niż zakłada-
liśmy, i w rezultacie planeta powróciła do swego oryginalnego pa-
skudnego stanu. Też wcześniej niż przypuszczaliśmy.
Pośrednicy nie zdołali jeszcze uzyskać żadnego zysku ze swojej
inwestycji, a tu lordowie już unieważniali umowy kupna działek.
Przybyli więc na Iriarte, aby domagać się zwrotu pieniędzy, ale wte-
dy rodzina Esmeraldy pomachała im przed oczami aktem sprzedaży.
O proszę. Popatrzcie na klauzulę 22A. „Sprzedawca nie ponosi od-
powiedzialności za zmiany w środowisku naturalnym, które nastą-
pią po przekazaniu planety". Oczywiście pośrednicy protestowali,
że w takim wypadku grozi im bankructwo. Cóż, przekazaliśmy im
wyrazy naszego szczerego współczucia, jak to zawsze czyniliśmy
w podobnej sytuacji, a potem wzruszyliśmy ramionami i powrócili-
śmy do naszych interesów. Rodzina sądziła, że gaje pozwą ich do
sądu, co skądinąd nie byłoby pierwszym takim przypadkiem, a tam
z pewnością przegrają sprawę. Gaje, nic nie uzyskacie. Całujcie nas
w dupę.
Tyle, że ci gaje nie poszli do sądu, lecz wynajęli armię najemni-
ków, i najechali na Iriarte. Widać uznali to za znacznie skuteczniej-
szy sposób dochodzenia swych racji niż proces. Gdy to się wydarzy-
ło, byłem akurat na rocznej ekspedycji. Kiedy wróciłem, okazało
się, że kompania należąca do rodziny Esmeraldy już nie istnieje, jej
aktywa i nieruchomości zajęto siłą, większość członków rodziny
została zabita, a ci, którzy ocaleli, rozpierzchli się we wszystkich
kierunkach.
Esmeralda i wszystkie nasze dzieci były na Iriarte, gdy wylądo-
wali tam najemnicy. Gdzie są teraz? Wzruszenie ramion. Sądzimy,
że nie żyją - tak mi powiedziano. Tak, tak, wszyscy zginęli.
Popadłem w desperację i długo trwało, nim powróciłem do nor-
malnego życia. Pozostała mi tylko posiadłość na Xamur. Ukrywa-
łem się tam przed światem przez jakiś czas, a potem podróżowałem.
Szukałem Esmeraldy i dzieci, ale bezskutecznie. Potem znów się
ożeniłem, potem jeszcze raz... Nie były to szczęśliwe małżeństwa,
ale zawsze małżeństwa. Nie byłem nigdy typem samotnika. Miałem
kolejne dzieci, wiele dzieci. I tak wspomnienie mojej pierwszej rodzi-
ny zaczęło stopniowo odchodzić w niebyt. Czas goił rany.
W końcu odnalazłem Jacka Bakhta, który mieszkał w Stolicy
pod przybranym nazwiskiem i wiódł dość nędzne życie, utrzymując
się z drobnych oszustw i krętactw. Potwierdził mi, że Esmeralda fak-
tycznie zginęła, gdy na Iriarte zaczęły spadać pierwsze bomby. Dzieci?
Także zginęły. Sam Jacko Bakht wydawał się na wpół martwy. Po
rozstaniu więcej już go nie spotkałem. Wydaje mi słę, że mówił praw-
dę, ponieważ nigdy już więcej nie natrafiłem na żaden ślad Esmeral-
dy i dzieci. Nikt nie znika tak zupełnie w Galaktyce, jeśli nie jest
martwy. Więc naprawdę nie żyją.
Z wyjątkiem jednego wszakże...
Zrządzeniem jakiegoś niewyobrażalnego zakłócenia karmicznej
sprawiedliwości, Szandor przeżył kataklizm, jaki spotkał moją ro-
dziną. Miał wtedy dwanaście lat i był przebiegły jak lis. Minęło jesz-
cze wiele lat, zanim doszły do moich uszu opowieści o gotowym
wziąć nawet diabła za rogi gwiezdnym pilocie o imieniu Szandor.
Był oczywiście Romem, ale miał otaczać go zawsze rój wystrojo-
nych i wyzywających kobiet gaje. To był zły znak - Rom, który za-
daje się z kobietami gaje...
Historie, jakie o nim krążyły, były przerażające, ale nie zwraca-
łem na to szczególnej uwagi. Zacząłem już wtedy zapominać o mo-
im pierworodnym synu. Nawet nie przyszło mi do głowy, że ten Szan-
dor może być moim Szandorem. Opowieści jednak wciąż do mnie
docierały. Szandor to, Szandor tamto. Ten szalony pilot, który robił
rzeczy, za które inni z pewnością zapłaciliby życiem. On nigdy za
nic nie zapłacił. Ludzie podziwiali jego czyny. Tak jak ja kiedyś w du-
chu podziwiałem, że się śmieje, gdy ojciec go karze. Ze swojąbrawurą
i brutalnością Szandor szybko popadł w prawdziwy nałóg podejmo-
wania nieprawdopodobnego ryzyka, co w pewnym przypadku - nie-
sławnej aferze Dżebel Abdullah - zakończyło się stratą całego stat-
ku, który rozbił się na jednej z najobrzydliwszych znanych planet.
Szandor odrzucił zarzut zaniedbania na służbie. Co więcej, pojawiły
się przy tej okazji także takie monstrualne oskarżenia jak kanibalizm
między rozbitkami, któremu on, jako starszy oficer, nie zapobiegł,
lecz wprost przeciwnie, sam go uprawiał. Temu zarzutowi także za-
przeczył.
Podczas głośnego procesu w tej sprawie, zwrócił moją uwagę
fakt, że ten człowiek, noszący imię Szandor, jest synem Jakuba
i urodził się na Xamur.
Byłem zszokowany. Starałem się wypchnąć ze swej głowy ro-
dzące się straszne podejrzenie. Ale to nie mógł być przypadek. Szan-
dor, syn Jakuba...
Przypomniałem sobie to wrzeszczące dziecko, gryzące pierś
Esmeraldy.
Zajmowałem już wtedy wysokie stanowisko w naszym rządzie.
Cesaro o Nano był bardzo stary i chory, a niektórzy zaczynali mó-
wić o mnie jako o nowym królu, chociaż wtedy jeszcze energicznie
przeciw temu protestowałem. Czyny tego Szandora były jednak trudne
do ukrycia, i po jakimś czasie byłem już pewien, że to mój syn. Czu-
łem się zhańbiony. Jednak wszyscy moi przyjaciele stali przy mnie,
kiedy przywiedziono go przed Kris i oskarżono o zbrodnie na Dże-
bel Abdullah. Został uznany winnym i wykluczony z naszego naro-
du. Ale nawet po tym zdołał w końcu w jakiś sposób oczyścić się
z zarzutów. Nie wiem jak. Był niegodziwy... ale potrafił także być
czarujący.
W każdym razie starałem się mieć z nim do czynienia tak nie-
wiele, jak tylko to było możliwe. I on też się o to starał. To jedyna
rzecz, którą muszę mu zapisać na plus. W każdym razie w czasach
kiedy byłem królem, trzymał się ode mnie z daleka.

9
Loch, do którego wtrącił mnie Szandor, był dokładnie taki, jakiego
się po nim spodziewałem. Pamiętałem bardzo dobrze, że taki tu
istnieje i nie byłem w najmniejszym stopniu zaskoczony, że tam wła-
śnie postanowił mnie zamknąć. To jest ten rodzaj lochu, który spe-
cjaliści określają nazwą ouMefte. Nazwa pochodzi z ukochanej przez
Juliena de Gramont i zaginionej przed wiekami Francji, a wywodzi
się od słowa „oublier", które znaczy „zapomnieć". Tak, tak -oubliette
to taka dziura, gdzie wrzuca się więźnia, o którego istnieniu chce się
po prostu zapomnieć. Ten konkretny loch znajdował się jakieś sześć,
siedem poziomów pod ziemią, w ciemnościach kazamatów pod kró-
lewskim pałacem. Nie jest on miejscem, które pokazuje się zwiedza-
jącym. Ja sam byłem królem może dziesięć, albo i dwadzieścia lat,
nim odkryłem go pewnego dnia, gdy wędrowałem po podziemiach,
próbując znaleźć jedno z pomieszczeń archiwum. Ale oubliette z sa-
mej swojej natury nie jest miejscem, które rzuca się w oczy.
Ponieważ sam pomysł kazamatów i odosobnionych cel może
w waszych uszach trącić średniowieczem, na pewno dziwicie się
jak to jest, że tacy nowocześni ludzie, członkowie bądź co bądź
cywilizacji technicznej, podróżujący między gwiazdami, budują
podobne pomieszczenia w siedzibie swojego króla. Odpowiedź
brzmi - nie wiem. Chociaż może prawidłową odpowiedzią byłoby,
że nie staliśmy się aż tak nowocześni i tacy high-tech, za jakich
chcielibyśmy się uważać. Cóż, jeśli pogrzebać głębiej, to jesteśmy
po prostu średniowieczni. Od tysięcy lat przestrzegamy tych sa-
mych tradycyjnych nakazów, stanowimy społeczeństwo klanowe,
wybieramy królów, używamy magii, starożytnych modlitw, i staro-
żytnego języka. Jeśli coś nas rozweseli, śpiewamy na głos i nie
wzdragamy się przed tańcem na stole, jak kiedyś podczas uroczy-
stości szczepowych. Wierzymy w takie rzeczy jak obowiązek i ro-
dzina, i świętość przysięgi. Targają nami silne uczucia, ale także
trzyma nas na uwięzi poczucie obowiązku, a więc jesteśmy chyba
średniowieczni, prawdziwie średniowieczni. Nawet ja sam. Nawet
wy, z waszymi pretensjami do nowatorstwa. Dlaczego by więc nie
wybudować lochu? Nigdy nie wiadomo, na co może się przydać,
nawet w tych nowoczesnych czasach... a może zwłaszcza w tych
nowoczesnych czasach.
Na razie rozsiadłem się wygodnie, jakbym znajdował się w naj-
bardziej luksusowym z moich królewskich apartamentów. Poczu-
łem się niemal tak, jakbym powrócił do dobrze mi znanego, ro-
dzinnego gniazda. Kiedy byłem tu pierwszy raz, to miejsce wyglą-
dało dokładnie tak samo, choć przecież minęły już całe
dziesięciolecia. Wiedziałem dokładnie, już wtedy w przeszłości,
że to pomieszczenie będzie kiedyś moim domem. Przeczucie, mały
skok przez granicę czasu, nie tak znów niezwykły wśród nas. Kie-
dy więc w końcu objąłem ten loch w posiadanie, odniosłem wraże-
nie, że właśnie została zamknięta pewna transakcja, która dotąd
pozostawała w zawieszeniu.
Nie mówię, że cela była jakimś niezwykle przyjemnym miej-
scem. Cele rzadko są przyjemne. Ta znajdowała się o jakieś dwa
i pół cala powyżej poziomu wody, toteż było tam wilgotno i zimno.
Pod pałacem królewskim na Galgali płynie podziemny strumień,
a moja cela mieściła się właśnie nad nim. W niższej części pomiesz-
czenia małe strużki wody płynęły po kamiennej podłodze, i nawet
w tych ciemnościach widziałem ich delikatną i miłą dla oka poświa-
tę. Jak wszystko na Galgali, także woda była tu rozpuszczonym zło-
tem. Ze złota były też mury mojego więzienia. Sądzę, że gdybym
naprawdę był w średniowiecznej Europie, a nie najakiejś futurystycz-
nej Galgali, mógłbym się stąd wydostać, przekupując strażników
uzyskanym ze ściany kruszcem. Korzystając ze świeczki, którą mi
dano, na wydłubanie złota ze ścian potrzebowałbym raptem jakieś
trzydzieści lat. Ale to właśnie była ta futurystyczna, fantastyczna
Galgala, gdzie złoto leżało wszędzie i moi strażnicy byli w podob-
nym stopniu podatni na przekupstwo tym pięknym żółtym metalem
jak byliby, gdybym ofiarował im parę garści powietrza.
Szandor obiecywał mi towarzystwo węży i ropuch wampirzych
w miejscu mojego odosobnienia. Co do ropuch na szczęście nie do-
trzymał słowa. Te stwory mają bardzo ostre zęby i byłyby bardzo
niemiłą kompanią. Za to rodzinkę węży, owszem, miałem. Były małe,
zielonkawe z wielkimi złotymi ślepiami - dotknięcie Galgali - i za-
mieszkiwały niewielką niszę w ścianie, którą czasem opuszczały i peł-
zały po całej celi. Nie wyglądały groźnie czy nawet nieprzyjażnie,
chociaż podejrzewam, że szczury żyjące w podziemiach miałyby na
ten temat inną opinię. Co jakiś czas widywałem bowiem jednego ,
z moich węży z brzuchem wypchanym czymś o wyraźnym kształcie
szczura. I to właśnie szczury, którymi Szandor wcale mi nie wygrażał,
stanowiły najbardziej uciążliwe towarzystwo. Tutejsze miały po sześć
par połączonych nóg, jak jakiś krab, małe Czarne oczka, i paskudnie
świecące w ciemnościach niebiesko-fioletowe, ostre jak igły, ząbki.
Od czasu do czasu któryś z nich przebiegał po mnie, gdy próbowa-
łem zasnąć, a kiedy otwierałem oczy, widziałem ten paskudy błysk
w mroku. Uznałem, że jeśli zachowam się przyjacielsko względem
węży, będą odstraszać ode mnie szczury, i w zasadzie na ogół tak się
działo. Toteż głaskałem je i łaskotałem, karmiłem resztkami mojego
jedzenia, opowiadałem im historie ze Swatury, i nawet śpiewałem
im smutne ballady najpiękniejszym z moich głosów. Mimo to nie
mogłem całkowicie pozbyć się towarzystwa szczurów i zdarzyło się
kilka przykrych incydentów.
Miałem także do woli insektów wszelkich kształtów i rozmia-
rów oraz jakiś siny grzyb czy też gigantyczny porost, który rozrastał
się na powierzchni wilgotnych ścian, a czasem także na mnie. Na-
wiedzały mnie też zadziwiające wizje, chociaż czasem rozmyte i nie-
wyraźne. Chwilami wydawało mi się, że to tylko moja wyobraźnia.
Ale nie zawsze. To było coś przezroczystego, sięgało po mnie swy-
mi odnóżami... i powodowało, że kichałem gwałtownie, a przecież
nie wyobrażałem sobie kichania.
Karmiono mnie chyba dwa razy dziennie. Ciężko było określić
upływ czasu. Cela nie miała okien. Jedzenie przynosiły roboty, które
nigdy nie odzywały się ani słowem, po prostu pojawiały się w ma-
łym otworze w drzwiach i znikały równie szybko, jak się pojawiały.
Nie były to wykwintne potrawy, ale jednak nie umarłem z głodu. I to
było najważniejsze - nie umarłem z głodu. Potem jakość żywności
znacznie się poprawiła, ale o tym opowiem we właściwym czasie.
Nie torturowano mnie. Żadnego rozciągania, żadnego zdziera-
nia paznokci, nawet żadnych tortur psychicznych. W ogóle nikt tu
nie przychodził. Może na tym właśnie miały polegać tortury. Nie
jestem typem samotnika.
Oczywiście miałem swoje węże i mogłem z nimi rozmawiać, mia-
łem w ostateczności owady i te sine porosty. No i mogłem nawie-
dzać, przed tym Szandor nie zdołałby mnie w żaden sposób powstrzy-
mać. I robiłem to. Często. Przez większość mojego pobytu w celi
nawiedzałem. To pomagało.
Przypuszczałem wtedy, że Chorian opuścił Galgalę, gdy tylko
zorientował się, że nie wróciłem po spotkaniu z Szandorem. Wie-
dział, że najprawdopodobniej utracę wolność, a ja przyjąłem od nie-
go straszną przysięgę, że nie będzie porywał się na żadne szalone
plany uwolnienia mnie.
- Przybyłem tu po to, aby dać się uwięzić - powiedziałem mu. -
Nie żeby dać się zabić, albo żebyś ty dał się zabić. Ty masz ujść stąd
żywy i roznieść po wszystkich światach, że okrutny uzurpator Szan-
dor znieważył swego ojca Jakuba, ukochanego króla Romów. Chcę,
aby każdy w Imperium dowiedział się, co zrobił ten łotr. Rozumiesz
mnie, Chorianie?
Chorian zrozumiał dobrze. Niestety, nie udało mu się opuścić
Galgali i rozgłosić wieści, Szandor go pochwycił. Miał tu do dyspo-
zycji więcej niż jedną celę.
O tym jednak dowiedziałem się o wiele później, i to wyjaśniło mi,
dlaczego tak długo musiałem czekać na reakcję na moje uwięzienie.
Oczywiście w końcu Damiano i Polarka zrozumieli, co się nam wyda-
rzyło i ponieśli wieść po światach, ale straciliśmy wiele czasu.
Cóż, miałem dużo czasu... ale nawet ja mogłem się w końcu
zniecierpliwić.

10
Kiedyś, dawno temu, mieszkałem przez jakiś czas na Duud Sza-
bell, bardzo zacofanym świecie zasiedlonym przez dziwną ko-
lonię religijnych fanatyków. Myślę, że antropolodzy uważaliby nie-
które ich zwyczaje, jak choćby samobiczowanie czy samookalecza-
nie, za fascynujące, ale dla mnie były to raczej chore zwyczaje. Z dru-
giej strony mieszkańcy planety są wspaniałymi rękodzielnikami, i ich
tkaniny są wielce poszukiwane w całej Galaktyce. Z tego powodu
zresztą tam byłem. Goniąc za grubym zyskiem, spędziłem między
nimi jakieś dwa, trzy lata, kupując hurtem, by potem sprzedawać ich
wyroby na Marąjo, Galgali i Xamur.
Nadszedł jednak taki moment, że dłużej już nie mogłem tam wy-
trzymać. Nie mogłem znieść tego miasta i oglądania rytuałów, których
głównym składnikiem były okrutne tortury. Zostawiłem swojego part-
nera, by doglądał interesu, a sam wyruszyłem na kilka miesięcy na
wielką pustynię, która rozciągała się na zachód od zamieszkanego re-
jonu Duud Szabell. I na tej pustyni przeżyłem coś ważnego.
Występuje tam mały pustynny płaz, którego naukowej nazwy
nie pomnę, ale którego ludzie na Duud Szabell nazywają błotnistym
pieskiem. Ta istota ma niebiesko-zieloną barwę z fluoryzującymi
czerwonymi plamkami. Jest wielkości mniej więcej ręki człowieka
i porusza się w postawie wyprostowanej, na dwóch małych nóżkach
i długim, mocnym ogonie. Ma wielką paszczę i cztery wyłupiaste
ślepia na samym czubku głowy.
Ponieważ błoto jest czymś niezwykle rzadkim na pustyni, szcze-
gólnie zaś na tamtej, znacznie bardziej wysuszonej niż większość
pustyń, dziwicie się pewnie, dlaczego to zwierzę nazywają błotni-
stym pieskiem. Piaskowy piesek byłoby bardziej zrozumiałe, a jed-
nak istnieje powód. Błotnisty piesek spędza niemal całe swoje życie
zagrzebany głęboko pod pustynnym piaskiem, tam, gdzie nie sięga
morderczy żar słońca Duud Szabell. Śpi w podziemnych tunelach,
niemal nie oddychając. Ale raz na pięć, czasem dziesięć, a czasem
dwadzieścia lat, na pustyni pada deszcz. Czasem są to tylko drobne
opady, ale znacznie częściej jeśli już pada, jest to prawdziwy potop.
Strugi wody wsiąkają w piach i budzą błotnistego pieska. I wtedy on
błyskawicznie zaczyna przemieszczać siew stronę powierzchni. Je-
śli ma szczęście, wynurzy się, gdy wciąż jeszcze pada. A tam sąjuż,
w nisko położonych miejscach, świeżo powstałe okresowe jeziorka.
W jedną jedyną noc swych godów błotniste pieski tańczą dziko wo-
kół nich, wybierają sobie partnerów i kopulują zaciekle aż do świtu.
Gdy zaś nadejdzie świt, samce umierają. Samice zaś umierają po
złożeniu do jeziorka zapłodnionych jaj. Czterdzieści osiem godzin
później wykluwają się z nich kijanki.
Dziecięca faza życia tych istot trwa około dwóch tygodni. Tyle
tylko może trwać, bo mniej więcej po tym czasie pustynia znów wy-
sycha w upalnym słońcu. Małe jeziorka znikają, a kijanki, jeśli zdo-
łały osiągnąć dojrzałość zanim to się stało, błyskawicznie zakopują
244
się w piasku, głęboko pod powierzchnią pustyni. I tam spoczywają
bez ruchu uśpione, aż nadejdzie następny deszcz, wiele lat później.
Wtedy nadchodzi ich czas, by wynurzyć się, zatańczyć, odbyć gody
i umrzeć.
Kiedy byłem na pustyni Duud Szabell, spadł deszcz. Patrzyłem
na pojawiające się błotniste pieski, patrzyłem na ich taniec. I zastano-
wiłem się, jaką wartość ma takie życie? Jaki jest sens w spoczywaniu
latami pod piachem, aby przeżyć tylko tę jedną noc radości? Jaki
jest tego cel? Te biedne istoty są ofiarami ślepego dążenia natury do
zachowania gatunku. Bo jedynym celem, do którego dążą, jest wyda-
nie następnego pokolenia, którego jedynym celem będzie wydanie
kolejnego.
A czy z nami nie jest tak samo? - zadumałem się. Czy nie jeste-
śmy tylko nieco bardziej skomplikowanym błotnistym pieskiem, który
pojawia się, odbywa swój godowy taniec i umiera, aby zwolnić miej-
sce dla tych, którzy przyjdą po nim?
Przyznaję, że te myśli wepchnęły mnie w najgłębszą rozpacz,
jakiej kiedykolwiek doświadczyłem. Głębszą niżeli ta, której doświad-
czałem będąc uwięzionym wraz z pokonanym Loizem la Vakako,
głębszą niż ta, którą odczuwałem w tunelach Alta Hannalanna. Na-
gle ujrzałem swoje życie jako zupełnie pozbawione celu, i ta myśl
przeraziła mnie. Ujrzałem nas jako niewolników przez cały czas trwa-
nia naszego życia, jak te błotniste pieski spoczywających w naszych
podziemnych tunelach. Oszukanych, z których natura zadrwiła, wy-
pełniając nasze umysły różnymi filozoficznymi śmieciami, które i tak
mają tylko zmusić nas do spełnienia naszego jedynego zadania: za-
stępowania starego życie nowym. Wtedy, gdy wpadłem w ten me-
lancholijny nastrój, i czując się tak samotny na pustyni, prawdopo-
dobnie popełniłbym samobójstwo, gdybym nie był tak twardym czło-
wiekiem i tak odpornego ducha.
A potem przyszła myśl: jakie to ma znaczenie, czy jesteśmy
czymś więcej niż błotniste pieski? Czy taka wiedza zmieniałaby co-
kolwiek? Wciąż i tak musimy wstawać każdego ranka i iść przez
życie, i robić to, czego ono od nas wymaga. I nawet jeśli to nie ma
najmniejszego sensu, to co? Musimy iść przed siebie i postępować
najlepiej jak umiemy. Te pieski rozumieją to. Nie tracą sił na płacze
i narzekania, na walkę ze swym przeznaczeniem. Nie, one czekają
uśpione, a potem budzą się i tańczą. Niech z nami będzie tak samo.
Musimy żyć tak, jakby nasze życie miało cel i iść przez każdy jego
dzień z zapałem i radością, i robić to, co jest do zrobienia. Nie ma
innej alternatywy. A skoro jest tylko jedna droga, musi być właści-
wa. I nawet jeśli wszystko wydaje się pozbawione sensu, pod tym
bezsensem musi kryć się sens, a jeżeli nie potrafimy go dostrzec, tak
jak nie potrafią tego błotniste pieski z Duud Szabell, i tak lepiej jest
iść naprzód niż stać w miejscu. Więc żyjmy. Szukajmy. Uczmy się.
Rośnijmy. I gdy to zrozumiałem, spłynął na mnie wielki spokój. Moja ;
rozpacz rozpłynęła się, a ja powróciłem z pustyni, by dalej prowa-
dzić interesy w Duud Szabell. Postanowiłem też, że odtąd będę żył
pełnią życia, bez żadnych dalszych wahań.
Od tego dnia nigdy już nie wpadłem w rozpacz.
Doznawałem gniewu, rozczarowania, czasem zniechęcenia, ale
nigdy rozpaczy.
Bo rozpacz oznacza utratę wszelkiej nadziei, a mnie nie może ,
się to przydarzyć, odkąd zobaczyłem i zrozumiałem lekcję daną mi '
przez błotniste pieski. Wspomnienia ich radosnego tańca w pustyn-
nym deszczu zawsze przynosiły mi ulgę w najgorszych godzinach
mojego życia.
I teraz, tkwiąc w lochach Szandora, myślałem właśnie o tym.
Siedziałem głęboko pod powierzchnią ziemi, ale wiedziałem, że znów
nadejdzie czas, by wyjść stąd i zacząć taniec.

11
Nawiedzanie. Moja jedyna rozrywka, mój narkotyk. Jedyne po-
cieszenie, jakie może mieć więzień w ciasnej celi. Znowu stało
się moją radością i ucieczką, tak jak przed laty na Alta Hannalanna.
I wiele razy później.
Sporo czasu upłynęło, odkąd wybierałem się na jakieś poważ-
niejsze nawiedzanie. Jeśli robi się to za często, pojawiają się niemiłe
zawroty głowy, zwłaszcza we wstępnej fazie. Ale przecież jest dla
ciebie otwarta cała niezmierzona przeszłość, i naprawdę może to się
stać nałogiem. Czeka każde miej sce - Mars, Wenus, Atlantyda i New
Jersey...
To tak, jakbyś był Bogiem. Wolność, wszechmoc... ale jednak
w końcu masz tego dosyć. Każdy w końcu, wcześniej czy później,
ma dosyć nawiedzania, może oprócz Polarki. Jego nie można zaspo-
koić. Mnie tak. Nie, nie czułem się znudzony. Czy można się znu-
dzić nieskończonością? Ale kiedy było się wszędzie i jeszcze w kil-
ku miejscach, ma się uczucie, że nie ma już po co podróżować. Może
bogowie odczuwali to samo? Może po prostu w końcu męczyło ich
bycie bogami? Czy zazdrościli wtedy ludziom ich zwykłego, codzien-
nego trudu?
Można zrezygnować z nawiedzania na wiele lat, a jednak nie
zapomina się nigdy tej umiejętności. Ona tkwi wewnątrz, zawsze
dostępna.
A kiedy wreszcie trafia się do czyjejś ciemnicy, można tylko
dziękować Świętemu Duchowi, że się jąposiada. I uciec. Na zewnątrz.
W przestrzeń i czas.

12
Najbardziej lubiłem nawiedzać Ziemię. Wracałem wtedy do swo-
ich korzeni, do mojej terra firma, miejsca, gdzie spoczywały
kości ojców. Krew starożytnych Romów przyciągała mnie jak ma-
gnes. Znów, znów, i znów...
Ziemia... każda z jej epok, każdy z jej mnogich narodów.

13
Gdzie jestem teraz? Miasto otoczone murami. Z dwóch stron po-
tężne wały, z dwóch morze. Niebo jest pogodne, a słońce moc-
no grzeje. Kim są ci srodzy, brodaci rycerze w zbrojach? Aha. No-
szą krzyże na szatach. Muszą być krzyżowcami... zatem ci na murach
to saraceńscy obrońcy, a tam, ci smaglejsi mężczyźni i kobiety w zno-
szonych białych szatach na skraju obozu? Słyszę ich śpiew w rom-
skim języku. Albo raczej w języku, który mógł być romskim wiele
wieków temu. Idą wraz z wojownikami. Świadczą im przeróżne usłu-
gi. Tamten mężczyzna jest kowalem, dźwiga na grzbiecie swojąkuź-
nię: trzy kamienie służące za kowadło, miechy, które nadyma rucha-
mi nóg, węgiel drzewny, pilnik, imadło, młot... Naostrzyć twój miecz,
dostojny rycerzu? Naprawić zbroję?
A ten znów jest kotlarzem; tamta stara kobieta, która wygląda
jak naszaphuri dai, wróży, przepowiada przyszłość. Będziesz wiel-
kim władcą, twoje będą wielkie lenna, twoi synowie będą książęta-
mi, a wnuki królami...
Pomagamy tym dobrym chrześcijanom w ich świętej wojnie.
Budujemy dla nich czteropoziomową wieżę oblężniczą z drewna,
ołowiu, żelaza i brązu, a mimo to płonie ona w ogniu, i obrońcy od-
pierają szturm. Więc budujemy dla nich wielkie katapulty, które, ca-
łymi dniami i nocami, ciskają olbrzymie głazy w atakowane miasto,
budujemy też drabiny zakończone hakami, po których wspinają się
na mury.
Płynę nad murami miasta i widzę, że Romowie są także pośród
obrońców. W tej wojnie pracujemy dla gaje chrześcijan i gaje Sara-
cenów. Ważna jest bowiem praca, a nie to, o co walczą, bo dla nas to
czysty absurd. Dla Saracenów mieszamy składniki greckiego ognia -
naftę i inne substancje. Potworna broń, która przykleja się do skóry
i spala żywcem ciało. Rzucamy ją w atakujących krzyżowców.
- Allah jest wielki! - krzyczą obrońcy. Patrzą na nas wyczekująco.
- Allah jest wielki! - krzyczymy także.
Czemu nie? Allah jest wielki. Bóg jest wielki pod każdym ze
Swych imion, a ci głupi gaje zabijają się, by wykazać wyższość tego
imienia, którego oni zwykli używać. I zabiją także nas, jeśli nie wy-
powiemy słów, które są dla nich święte. Bardzo proszę. Allah jest
wielki! A Chrystus jest twoim Zbawicielem! Cokolwiek sobie życzą.
Bo Jedyne Słowo brzmi: Przetrwać!

14
Jeszcze jeden skok. Kto może tu przetrwać? Płaski, szkaradny kraj-
obraz. Zaspy brudnego śniegu, pozbawione Uści drzewa, drut kol-
czasty. ..
Więzienie. Widzę Cyganów w pasiakach, z brązowymi trójką-
tami na lewej piersi. Niektórzy mają jednak skrzypce. Wałęsają się
od budynku do budynku, grają. To więźniowie cieszący się specjal-
nymi przywilejami, dostarczyciele rozrywki...
Są tu też inni więźniowie. Patrzą bezradnie ze swych ponurych
baraków. Wychudzone twarze, mroczne, zrozpaczone spojrzenia.
Patrzą, płaczą, słuchają cygańskich skrzypiec...
Podpływam bliżej ku jednemu z grających i staję się widzialny.
Spogląda na mnie zaskoczony, ale nie przestaje grać. Przeraźliwie smut-
na melodia. Gdybyś chciał do niej zaśpiewać, skończyłbyś szlochając.
- Sariszan - mówię. - Jestem Romem.
- Tak? - chłodny, odległy głos, jakby nie dbał zupełnie o to, co
dzieje się wokół.
- Jakub, syn Romano Nirano. Kalderasz. A ty?
Wzruszył ramionami
- Daweli Szukarnak. Jesteś tu nowy?
- Wpadłem na chwilę.
- Na chwilę - powtarza machinalnie, w dalszym ciągu nie zwra-
cając uwagi na słowa. - No to ciesz się otoczeniem.
Odwraca się, uderzając gwałtownie smyczkiem po strunach.
Wydają przeciągły, jękliwy dźwięk. Przypomina mi to nieco odgłos,
jaki wydały skrzypce Puliki Boszengra, gdy wzywał swych siepaczy
do ataku na rodzinę. I na moment skuliłem się ze strachu. Omal nie
krzyknąłem głośno.
- Czekaj! - powiedziałem. - Czy to jest więzienie?
- A jak ci się wydaje?
- A ci półmartwi gaje, tam?
- Żydzi. To jest więzienie dla Żydów.
- Ale są tu też Romowie.
- Tak. Kilku jest. Traktują nas nieco lepiej niż Żydów. Karmią
nas, a my gramy w niedzielę dla innych więźniów... i dla Hitlari.
- Hitlari? - spytałem.
- Tych, co zbudowali więzienie. Nazistów.
Znów zaczął grać. Melodię, która rozdzierała mi serce.
- Nienawidzą nas, i nienawidzą Żydów. Ale Żydów trochę bar-
dziej. Kiedy skończą zabijać Żydów, zabiją nas. Chcą zabić wszyst-
kich, ci Hitlari, każdego kto nie jest taki jak oni, i zabiją prędzej czy
później. Myślą, że są dla nas łaskawi zabijając nas później, ale co za
życie może wieść Rom w obozie za drutami? Oni już nas zabili, za-
mykając nas w tym miejscu.
Nagle spojrzał na mnie badawczo, jakby dopiero teraz mnie zo-
baczył.
- Naprawdę jesteś Romem?
- Masz wątpliwości?
- Mówisz dziwnie naszym językiem.
- Przybywam z bardzo daleka.
- Więc wracaj tam, jeśli rzeczywiście możesz. Gdziekolwiek to
jest. Odleć stąd i zapomnij o tym miejscu. Tu jest piekło. To miejsce
jest domem Szatana.
- Powiedz mi, jak się nazywa - poprosiłem.
- Auschwitz - odpowiedział.

15
Otacza mnie mgła. Muszę być daleko, daleko w przeszłości. Ale
przez gęstą, białą mgłę widzę nad głową wielkie, gorące słoń-
ce. Powietrze jest wilgotne i ciepłe. Stoję na targowisku. Pośrod-
ku rośnie olbrzymie drzewo o tysiącu rozłożystych konarów, o mi-
lionach splątanych gałązek. Wokół niego tętniący życiem targ. Kup-
cy, kapłani, złodzieje, poganiacze mułów, dzieci, skrybowie,
magicy...
Ludzie tutejsi są szczupli, mają ciemną karnację skóry i wy-
datne kości policzkowe. Ich oczy są niezwykle błyszczące. Mówią
mową, której nie rozumiem, chociaż słyszę pojedyncze słowa, któ-
re brzmią niemal jak romskie. Na pierwszy rzut oka wszyscy ci
ludzie wydają mi się Romami. Ale potem widzę, że większość z nich
jednak nimi nie jest. Chociaż widzę pośród nich także prawdzi-
wych Romów. Wyglądają prawie identycznie, jak pozostali, ale jed-
nak różnica, choć niemal niedostrzegalna, jest zasadnicza: otacza
ich aura.
Patrzę na Romów, kręcących się po targowisku. Tutaj żongler,
tam kilku akrobatów. Pięciu innych wzniosło niewielką scenę, dają
jakieś przedstawienie. Jeden gra na piszczałce. Inny potrząsa pudeł-
kiem z kośćmi i gestem zaprasza przechodniów, by z nim zagrali.
I jeszcze jeden, który nauczył słonia tańczyć: wielka bestia kołysze
się z boku na bok, jak klaun.
Przez targowisko przechodzi energicznie jakiś książę w turba-
nie na głowie. Przed nim idą jego słudzy, torując mu pikami drogę
w tłumie. Jeden z Romów podbiega do orszaku, ma niezwykle ciem-
ną skórę, jego jedynym ubiorem jest biała przepaska na biodrach,
ale za to porusza się w tłumie zgrabnie jak małpa. Macha rękami,
krzyczy głośno, pokazuje, że przepowiada przyszłość. Nadstawia
dłoń. Jeden ze sług wkłada w nią jakąś monetę, ale zaraz potem
energicznie odpycha Cygana drzewcem piki. Zbyt blisko podszedł
do księcia.
Jesteśmy tu wyrzutkami. Inni czuliby się poniżeni robiąc to, co
my robimy, a my żonglujemy, wróżymy, żebrzemy. Trudnimy się za-
jęciami, których inni nie wykonują, i jesteśmy w tym dobrzy.
Gdzie więc jestem? Zbyt mglisty jest ten obraz. Niezwykle od-
legła przeszłość. W powietrzu unosi się ciężka i ostra woń przy-
praw. To musi być przedświt historii. Dopiero co przybyliśmy z na-
szej utraconej i zniszczonej Atlantydy. Jesteśmy wygnańcami. Może
to Babilon? Może jedna z wysepek na Morzu Śródziemnym? Nie,
to jest jednak chyba kraj, który kiedyś zwano Indiami. Żyliśmy
w nim przez długi czas po opuszczeniu Atlantydy. Ten słoń, ten
żar, to drzewo...
Indie są dla nas takim samym miejscem, jak każde inne. Jeste-
śmy żonglerami, akrobatami, drobnymi rzemieślnikami, wróżbiarza-
mi, a nade wszystko wygnańcami i wyrzutkami.
Staję się widzialny. Jestem zdecydowanie najwyższym czło-
wiekiem na targowisku, mam na sobie dziwaczne ubranie i o wiele
zajasną skórę, a mimo to tylko jedna osoba zdaje się mnie dostrze-
gać. Ten zwinny romski chłopiec, który próbował zbliżyć się do
księcia. Nasze spojrzenia spotykają się, mimo iż dzieli nas niemal
cała szerokość rynku, i uśmiecha się do mnie. Jego ciepły uśmiech
wydaje mi się słonecznym promieniem przebijającym się przez
opary mgły.
Czy bierze mnie za jakiegoś księcia gaje, który przybył tu
z odległych krain? Na tyle nowego tu i głupiego, że zapłaci mu for-
tunę za taniec i przepowiednię przyszłości?
Nie. Znów się uśmiecha i mruga do mnie, a to mrugnięcie ozna-
cza rozpoznanie pokrewieństwa. Poznaje we mnie Roma.
Ja także mrugam do niego, uśmiecham się szeroko i wymawiam
jedno słowo: sariszan.
Przez mgłę dobiega mnie jego pozdrowienie: sariszan, kuzynie.
Czy naprawdę tak powiedział? Kuzynie? Śmieje się i kiwa gło-
wą, a potem znika w tłumie ten mój nieznany, antyczny kuzyn. I znów
jestem sam, i znów dzieli nas pięć tysięcy lat... i biała mgła.

16
Teraz od razu wiem, gdzie jestem. To utracona i ukochana przez
Juliena de Gramont Francja. Jestem w świątyni Sary Czarnej
Dziewicy. Trwa festiwal Romów. Przybywaliśmy tu w te dni z całej
Europy. Bywałem tu często. Być może nawet teraz przebywa tu jakiś
mój inny duch. Może nawet więcej niż jeden. Co za różnica. Rozglą-
dam się wokół. Znajomy widok. Cygańskie kobiety w długich, wiru-
jących spódnicach o tysiącach barw. Jak wiele złota połyskuje na ich
szyjach i piersiach. Mężczyźni w czarnych garniturach, z przepięk-
nymi apaszkami. Każdy niesie zapaloną świeczkę w dół, na brzeg
morza, a wokół nich słychać, jak zawsze, podniecone rozmowy przy-
glądających się gaje. Otacząjąnas ciasnym kręgiem, stojąłokieć przy
łokciu. Napierają, starają się zobaczyć jak najwięcej szczegółów tej
cygańskiej ceremonii. Tak, jesteśmy wspaniali w naszej obcości.
Mężczyźni na białych koniach, kapłani w czarnych sutannach. Ko*i
pyta koni stukające o bruk. Skrzypce i gitary, i ich cudowny śpiew.;
Długie szeregi Romów ciągnących wąskimi uliczkami do kościółka,
w którym znajduje się ciemny posąg świętej. Słodki zapach powie-
trza i zapalonych świec. Śmiech, śpiew, kobiety, dzieci, kieszonkowcy
i policjanci. Romowie i gaje.
- Wiesz jak kradniemy kury? - zwraca się młody Rom do rów-
nie młodego gaj o, który słucha jego słów z szeroko otwartymi ocza-
mi. - Najlepiej używać do tego bicza. Jedno wprawne uderzenie,
i wywlekasz ją z podwórka. Nie zdąży nawet gdaknąć. Albo można
przykleić trochę ziaren kukurydzy do sznurka i ciągnąć go, gdy kura
chce ją jeść. Potem szybki skok, i jest twoja.
- Wciąż robicie takie rzeczy?
- O, i o wiele lepsze.
- Hojok, powiedz mu, jak się robi bawlo.
Niepewny uśmiech.
- Co to znaczy?
- On ma na myśli trucie świń. Wystarczy ją nakarmić kawałkami
gąbki wysmarowanymi smalcem. Potem smalec się topi, gąbka pęcz-
nieje i świnia zdycha, bo ma zablokowane jelita, a potem idzie się do
chłopa. Dasz nam tę zdechłą świnię? - pytamy. - Nakarmimy nią na-
sze psy. Chłop nie wie, dlaczego świnia padła, więc nie odważy się jej
jeść. Zazwyczaj nam daje, i mamy pieczoną wieprzowinę na kolację.
-1 to też robicie?!
- Kradniemy też małe dzieci, i wychowujemy je na Cyganów.
- Ee, nabijacie się ze mnie...
- Ależ nie, nie proszę pana. To są autentyczne opowieści z cygań-
skiego folkloru. Zapłaci pan sto franków? Może choć pięćdziesiąt...
Sara-la-Kali. Czarny Wizerunek. Służąca sióstr Marii Dziewi-
cy - Marii, matki Jakuba, i Salome - po tym, jak uciekły z Ziemi
Świętej. Cygańska dziewczyna, pełna dobroci i poświęcenia, córka
wielkiego Roma. Morze wyrzuciło kobiety na przybrzeżnych ska-
łach tej Francji Juliena, a Sara, wiedziona wizją, wyszła im naprze-
ciw i uratowała je dokonując cudu, i zamieniając swoją suknię
w tratwę. Potem siostry ochrzciły ją, a ona wraz z nimi głosiła Sło-
wo Boże wśród gaje i Romów.
- Słyszałeś o Czarnej Dziewicy? - spytałem kiedyś Juliena. -
Naszej cygańskiej świętej? Jej posąg był w starym kościółku we
Francji.
Ale nic o niej nie słyszał. To nie jest katolicka święta - wyja-
śniałem mu - to nasza święta. Jednak posąg stoi w katolickim koście-
le. I regularnie, co roku, przychodzą tam wielkie pielgrzymki. Nic o tym
nie wiedział, a ja nie miałem serca mówić mu, że byłem tam, w tej
jego Francji, aby zobaczyć pielgrzymkę do Sara-la-Kali. I to wiele
razy. Biedny Julien. Ma niemal duszę Roma, ale nawiedzanie za-
wsze pozostanie dla niego niemożliwością, a ja mogłem zobaczyć tę
Francję, która tak jasnym płomieniem płonie w jego sercu, Francję,
której on nigdy nie ujrzy na własne oczy
Długie nocne czuwanie przy krypcie. Po lewej stronie stary po-
gański ołtarz, po prawej posąg Sary, w centrum chrześcijański ołtarz,
który liczył sobie już ponad dwa tysiące lat...
Wszystko to przeminęło, zniknęło wraz z Ziemią. Nie pozostał
żaden ślad. Aleja wciąż mogę zobaczyć to miejsce jako duch. Mogę
zobaczyć mych przodków i ich wiarę. Przynieść sztuki odzieży jako
wotum dla Sary, dotknąć świętych obrazków i medalików, by uzdro-
wić się z choroby, potem zejść ku morzu i złożyć święty obrazek na
grzbiecie fali. Mogę zanurzyć się w wodzie i polewać nią głowę, a na-
wet zanurzyć w niej moje karty Tarota, by dodać im mocy. Dźwięki
gitar i skrzypiec. Dym świec. Tłumy ludzi. My, Romowie, idący tam
razem, i gaje patrzący na nas z fascynacją i strachem. Tak dawno
temu...
Idę tam i maszeruję wraz z nimi. Nikt nie kwestionuje mojego
prawa, by tam być.
- Mandi Angitrako Romi - pyta mnie ktoś. - Czy jesteś angiel-
skim Cyganem?
- Nie - odpowiadam. - Nie angielskim. Mieszkam znacznie
dalej.
- Aha. W Ameryce! w Nowym Jorku. W Ronwille w Ameryce!
Sariszan, kuzynie! Sariszan!
Dla mnie to tylko puste dźwięki. Ameryka. Nowy Jork. Tak od-
ległe. Ale to mój lud. A ja, ich przyszły król, przybysz z gwiazd, idą
między nimi, i śmieję się wraz z nimi, i płaczę, i śpiewam.

17
Ten zamek to Wielka Ida. Kamienne mury, wysokie wieże, głę-
boka fosa pokryta wiekowym zielonym nalotem. Widzę swego
własnego ducha, z którejś z poprzednich wizyt. Lśni koło przeciwle-
głych wałów na tle grzmiących armat. Na murach zewsząd migoczą
jak płomyki świec inne duchy Romów. Widzę je wszędzie. Musi być
tu co najmniej tyleż duchów, co materialnych obrońców.
Niżej w transzejach u stóp zamkowego wzgórza, oblegający nas
Austriacy miotają głośne obelgi. Z góry z wałów ryczą im w odpo-
wiedzi cygańscy obrońcy. I jedni, i drudzy ryczą w swoich językach,
ale dla mnie to tylko jeden hałas. Huczka! Puczka! Hoja! Zim!
Obok mnie pojawia się Polarka.
- Trochę rozrywki, co Jakub?
- Ale zawsze kończy się tak samo.
- A mimo to jesteśmy odważni.
Tak. Odważni. Ten tysiąc Cyganów w służbie Ferenca Perenyi,
węgierskiego magnata i władcy tego zamku. Kiedy nadciągnęła au-
striacka armia, jego ludzie uciekli, zostali mu tylko Cyganie. Ale
spójrzcie na nich tylko! Dwadzieścia dni ciągłych szturmów, i jak
walczą! My zawsze jesteśmy lojalni do końca, jeśli już zgodzimy się
dla kogoś walczyć. Nigdy nie uciekamy... no, chyba że pozostanie
byłoby kompletnym szaleństwem. Perenyi już dawno zwiał, uciekł
boczną bramą, zostawiając zamek własnemu losowi. Więc teraz jest
to cygański zamek. Jeśli go obronimy, zostanie w naszych rękach.
Ale oczywiście nie możemy go obronić. Austriacy nie ustępują.
- Walczcie, walczcie! - wrzeszczy Polarka. - Zwyciężycie!
Spoceni mężczyźni w poszarpanych łachach nabijają ciężkie
działa i przykładają do nich pochodnie. W dole widać gwałtowny
wybuch ognia i rozpraszające się. szyki Austriaków. Cyganie ładują
ponownie. Sam przyłożyłbym do tego rękę, gdybym tylko mógł.
Ładuj, cel, pal! Ładuj, cel, pal! Polarka płynie od wału do wału. Inni
Jakubowie biegają wokół jak wściekli. Śmieją się, krzyczą, zagrze-
wająwalczących. Obronimy zamek Ferenca Perenyi przed austriac-
kimi najeźdźcami, a jeśli on sam się już tu nie pojawi, zamek będzie
nasz. Ognia! Ognia! Austriacy uciekają.
Ale nagle zamkowe działa milkną.
- Strzelajcie! Dlaczego nie strzelacie? - wrzeszczy Polarka.
Nikt nie rozumie jego słów. Odgłosy bitwy,'zawodzenie wiatru
i jęki rannych, zagłuszają go, i kto wreszcie mógłby zrozumieć ję-
zyk Królestwa Romów tutaj, na Ziemi, w szesnastym wieku? Ale on
wciąż próbuje ponaglać wojowników.
- Strzelajcie! Strzelajcie!
- Skończył im się proch - szepczę.
I tak właśnie jest. Przywódca Cyganów staje na blankach i pię-
ścią wygraża napastnikom.
- Bękarty! - wrzeszczy do nich. Tak właśnie musi wrzeszczeć. -
Bękarty! Gdybyśmy tylko mieli więcej prochu, wykończylibyśmy
was!
Teraz napastnicy zaczynają zdawać sobie sprawę, że ogień z zam-
ku ucichł.
- Naprzód! - krzyczy Polarka. - Z gołymi rękami choćby! Na
pieści i noże!
Austriacy biegiem wspinają się na wzgórze. I nic nie możemy im
zrobić. Czasem jeszcze odzywa się pojedynczy muszkiet, ale proch się
skończył, a oni pną się po zamkowych murach. Bitwa jest przegrana.
Zamek jest stracony.
I jeszcze ten piękny moment na koniec. Austriacy dopadają od-
ważnych Cyganów, którzy walczą do ostatka - pałkami, nożami, pię-
ściami, wszystkim, co jest pod ręką. I napastnicy widzą, że nie ma
wśród nas ani jednego Węgra, że tylko Cyganie pozostali, by bronić
zamku. Pojawia się austriacki generał, jego głos przebija się przez
zgiełk walki. Macha obiema rękami, by zwrócić na siebie uwagę.
-Uchodźcie! Uchodźcie, Cyganie! Uciekajcie!
Nie będą brali jeńców. Pokonani Cyganie szybko opuszczają
zamek, a Austriacy nie zatrzymująich. Wielka Idajest stracona. W mu-
rach twierdzy pozostaje tylko kilka duchów Romów. Obok mnie stoi
Polarka, dalej inny Jakub, i jeszcze jeden wysoko na murach...
A tam? Walerian? Wszędzie wokół znajome twarze. To była klę-
ska pełna chwały i wszyscy przybyliśmy ją zobaczyć. Wielu z nas
po wielekroć. Taka jest cała nasza historia. Jedna chwalebna klęska
za drugą. A jednak zawsze klęska... i zawsze też pełna chwały.

Część szósta
Świeczka płonic cała,
od końca do końca
Usiądź na brzegu rzeki i czekaj. Prędzej czj
jego wroga przypłynie, niesione jej nurtem.

1
później ciało two-
Oczywiście rozumiecie, że mój pobyt w celi to nie było po pro-
stu tylko radosne nawiedzanie różnych czasów i miejsc. Na-
wiedzać można przez pewien czas. Potem ma się tego serdecznie
dosyć. Miotanie się po czasie i przestrzeni naprawdę męczy. Ekto-
plazmatyczna egzystencja ma swoje plusy, ale w końcu nuży.
Jednak bezczynne siedzenie w celi także nuży, i to nawet szyb-
ciej. Tyle że jest mniej męczące. Nawiedzenie mimo wszystko kosz-
tuje sporo energii, i to niezależnie od wieku. Zdaje mi się nawet, że
bardziej mnie męczyło, gdy miałem dwadzieścia lat niż teraz, gdy
mam o sto pięćdziesiąt więcej.
Wszystko więc polega na tym, by utrzymywać rozsądną równo-
wagę między nudą, gdy się nie nawiedza a wyczerpaniem, gdy się to
robi. To jest zresztą sztuka dotycząca każdego aspektu życia. Prze-
sadza się czasem w jedną stronę, potem w drugą, ale jeśli wszystko
dobrze pójdzie, wahadełko w końcu wraca do równowagi. Jeśli tyl-
ko żyłeś wystarczająco długo, prawie zawsze możesz powiedzieć,
że miałeś miłe, umiarkowane życie. Teoria równowagi. Na dłuższą
metę wszystkie siły wracają do punktu równowagi, a ekstrema się
nawzajem znoszą. Prawo wielkich liczb, równanie do średniej.
W dłuższym okresie życie jest szczęśliwe. Oczywiście w krótkim
okresie można czasem dostać fiksacji.
Ale nic aż tak drastycznego nie przytrafiło mi się w tej oubliette
Szandora. Nawiedzałem nieco tu i tam, a w przerwach między na-
wiedzaniem liczyłem kamienne płyty w podłodze, kamienie składa-
jące się na ściany, ilość złota, która mogłaby się znaleźć w tych ścia-
nach i podłodze. Bawiłem się też z moimi wężami, rozmawiałem
z moim grzybem, próbowałem chwytać wirujące pajęczynki, a kie-
dy szczury zaczynały tańczyć po podłodze, wygłaszałem do nich
przemówienia w wielu językach i dialektach.
W sumie czułem się mniej więcej tak, jakbym odbywał długą
podróż transmiterem, ale i tak było tu ciekawiej, bo w transmiterze
nie masz ani węży, ani pierwotniaków i grzybów, ani szczurów, któ-
re zabawiają cię jak mogą. Nie masz w ogóle niczego.
Z drugiej jednak strony jesteś w podróży, która wreszcie zakoń-
czy się u jakiegoś celu. A mnie przychodziło czasem do głowy, gdy
godziny zamieniały się w dni, a dni łączyły się w nieskończone łań-
cuchy upływającego czasu, że mogę nigdy już nie dolecieć do żad-
nego celu. Siedziałem przecież w oubliette. A jakież było tradycyjne
zastosowanie oubliette'} Służyła do tego, by usunąć z pamięci nie-
wygodnego więźnia. Na zawsze, jeśli okazałoby się to konieczne.
Moja intuicja podpowiadała mi, że oddanie się w ręce Szandora
było właściwym posunięciem politycznym. Zwykli ludzie tak nie są-
dzili. Uważali raczej, że oddanie się z własnej woli w ręce tak dzi-
kiego i krwawego potwora, jak Szandor, to zwykłe szaleństwo. Oczy-
wiście mieli rację. Każdy prostak to powie. Aleja nie jestem prosta-
kiem, i nie jestem zwykłym człowiekiem. Dla mnie życie jest jak gra
w szachy. Dobry gracz musi przewidywać pięć, sześć ruchów na-
przód. Tak właśnie zrobiłem, i dlatego wylądowałem w tej samotnej
celi dokładnie tak, jak sobie zaplanowałem. Czasem jednak zaczy-
nało mi chodzić po głowie, że może przechytrzyłem.
Na szczęście nie jestem podamy na długie okresy pesymizmu
i desperacji. Wolałem zajmować się raczej liczeniem kamieni i prze-
mawianiem do szczurów, a także nawiedzaniem zamierzchłych epok
i czasów i docierałem wszędzie, gdzie tylko mogłem sięgnąć. Czas
jakoś płynął.
I wreszcie pewnego dnia Szandor złożył mi wizytę.
Rozległo się znajome trzeszczenie i skrzypienie na zewnątrz, co
było niezawodnym znakiem, że zaraz wjedzie robot z moją wieczorną
porcjąjakiejs brei i słabej herbaty. Potem jednak usłyszałem nieznajo-
me trzeszczenie i skrzypienie, i jedna ze ścian zaczęła się obracać. W
otwartej przestrzeni stał Szandor, i przyglądał mi się. Miał na sobie
niedorzeczną czerwoną szatę i żółtą chustę pod szyją. Na piersiach
kołysała mu się pieczęć królewska, która jarzyła się teraz pełnym bla-
skiem, przechodząc po kolei przez wszystkie kolory tęczy.
- Jeszcze za wcześnie na kolację - powiedziałem - ale nie szko-
dzi. Siadaj i czuj się jak u siebie w domu. Chcesz może szampana?
Nie uśmiechnął się. Wydawał się skupiony i zmęczony... bar-
dziej niż zwykle. Wyprostował się dumnie, w królewski jak zapew-
ne sądził sposób, i wkroczył do celi jak prawdziwy zdobywca. Jego
pieczęć w ciemnościach tego pomieszczenia niemal mnie oślepiała.
- Mógłbyś to wyłączyć? - zapytałem. - Straszysz węże. I nie
masz w dodatku prawa nosić tej błyskotki. Wiesz to zresztą dosko-
nale.
- Jakubie nie zaczynaj ze mną znowu.
- Kto z kim zaczął? Siedziałem sobie tu spokojnie i zajmowa-
łem się swoimi sprawami, a ty wpadasz bez uprzedzenia i świecisz
mi po oczach tym cholernym światłem. Mam chyba prawo do ciszy
i spokoju w swojej własnej celi.
- Ty jednak oszalałeś - powiedział cierpko.
- O, nie sądzę.
- Dlaczego sprawiasz mi tyle kłopotów?
- Ja? Kłopotów?
- Sprawiasz kłopoty nie tylko mnie, lecz i całemu narodowi
Romów.
Nastawiłem uszu.
- A to co? Dziwne słowa dobyły się z ust Szandorka. To ty mar-
twisz się losem całego narodu Romów, mój synu?
- Koniecznie chcesz mnie rozzłościć, tak?
-Ja?
- Tym razem ci się to nie uda. Przyszedłem zaproponować ci
układ, ojcze.
- Ojcze. Kiedy to ostatni raz słyszałem z twoich ust to słowo?
- Nie pozwolę ci się sprowokować.
Usiadł na kamiennej ławie naprzeciwko mnie, tak blisko, że
mogłem go bez trudu znów spoliczkować, gdyby przyszła mi taka
ochota. Wtedy mocno go to rozwścieczyło. Teraz zaś to on zdawał
się mnie prowokować. Przyglądał mi się badawczo przez dłuższą
chwilę, jakby starał się odczytać moje myśli.
- Opuściłeś Królestwo - powiedział wreszcie. - Każdy to przy-
zna. Ogłosiłeś, że abdykujesz i zniknąłeś, zostawiając nas wszyst-
kich, skazując nas na chaos. Przez pięć lat nie było króla. Cały naród
wzywał do wyboru nowego władcy. Nawet Imperium tego pragnęło.
Powinieneś usłyszeć utyskiwania i przekleństwa Sunteila. Imperator
jest jak zombi - mówił - a tu jeszcze Romowie też nie mają króla.
Cała struktura władzy groziła zniknięciem w tej nowo powstałej próż-
ni. Co się z wami dzieje, ludzie? - pytał Sunteil. - Dlaczego nie wy-
bierzecie nowego króla? Więc w końcu wybraliśmy.
- Elekcja była nieważna - powiedziałem słodkim głosem.
W jego oczach błysnął gniew, ale tym razem kontrolował swoje
zachowanie.
- Dlaczego?
- Bo krisatorzy nigdy nie ratyfikowali mojej abdykacji. Król
Romów nie może abdykować. Nie istnieje taka możliwość.
- Zapewniam cię, że ratyfikowali. Byłem przy tym obecny.
- W tym dniu, kiedy cię wybrali?
- Tak - odparł.
- Jesteś synem króla. Syn króla nie może być królem.
- Fakt, że to się nigdy nie zdarzyło, nie oznacza, że nie może się
zdarzyć.
- Także nigdy się nie zdarzyło, by królem został kryminalista
skazany przez sąd.
Mięśnie na jego policzku zadrgały wyraźnie. Ale jednak wciąż
był opanowany. Nieźle mu to wychodziło.
- Kryminalista, ojcze?
- Dżebel Abdullah.
- Pierwszy proces był farsą. Był stronniczy od początku do koń-
ca. Potem jednak potrafiłem udowodnić, że zrobiłem wszystko, co
w mojej mocy, by uratować załogę. Drugi proces oczyścił mnie cał-
kowicie z zarzutów.
- Nikt z twojej załogi nie zeznawał w żadnym z nich.
- To nieprawda.
- Nikt z tych, którzy zostali zjedzeni na obiad, chłopczyku.
- Nie nazywaj mnie chłopczykiem! Jestem twoim królem!
- Nie moim, Szandorze.
-Drugi proces...
- Był tak samo uczciwy jak sesja Wielkiego Krisu, podczas któ-
rej wybrano cię na Króla Romów.
- Jestem królem, ojcze. Czy ci się to podoba, czy nie. Krisatorzy
mnie wybrali, a Wielka Kompania Romów na wszystkich światach
zaakceptowała wybór. Potem byłem w Stolicy, i sam Imperator dał
mi buławę zatwierdzając w ten sposób decyzję krisatorów.
- Zrobił to?
- Własnoręcznie. Sunteil, Naria i Periandros byli tego świadka-
mi. Więc mam prawo mieszkać tutaj w pałacu, a moje zarządzenia
są wykonywane na wszystkich światach. Pogódź sią wreszcie z rze-
czywistością, starcze. Twoja abdykacja naprawdę jest wiążąca. I nie
możesz jej już odwołać.
- Powiedziałeś, że chcesz mi zaproponować jakiś układ - przy-
pomniałem mu.
-Tak.
- No to wal. Podaj cenę i nazwę towaru.
- Chcę twojego oficjalnego błogosławieństwa. Chcę, żebyś pu-
blicznie uznał mnie za Króla Romów, i publicznie też wycofał wszel-
kie własne roszczenia do tronu. Ponadto powiedziano mi, że odjeżdża-
jąc stąd zabrałeś ze sobą królewskie berło. To berło należy do mnie.
- Aha, więc to jest towar - moje błogosławieństwo i berło.
- W zamian - mówił dalej - wypuszczę cię stąd. Pozwolę ci
odlecieć na Xamur, do twojej posiadłości. I spędzisz w Kamaviben
resztę życia w bogactwie i luksusie.
- Wolność jest moją własnością, daną mi przez Boga, i nikt nie
może mi jej podarować. Oferujesz mi coś, co nie należy do ciebie,
w zamian za poparcie twoich roszczeń do czegoś, co też nie należy
do ciebie. I to ma być ten układ?
- Ten układ zapewni ci wyjście z tych podziemi, ojcze.
- Kiedy mnie się one podobają.
- Mogę je zaekranować, by uniemożliwić ci nawiedzanie. Czy
wtedy też będą ci się podobać?
- To ma być zapewne groźba? Chcesz, bym ci dał błogosławień-
stwo pod przymusem?
- Proszę cię o błogosławieństwo. Nie żądam. Więzienie cię tu-
taj jest dla mnie kłopotliwe.
- Tak. Wiem. Właśnie dlatego tu jestem.
- Dopóki będziesz się upierał przy swych roszczeniach do tro-
nu, będziesz szkodził całemu naszemu narodowi.
- To samo mógłbym powiedzieć też o tobie.
- Tron był wolny. Teraz tak nie jest. Przez swój starczy upór
podważasz legalność rządu Romów, podważasz stabilność całego...
- Pewnie, że tak. Nie musisz mi tego wyjaśniać.
- Jesteś chory, starcze.
-Nie. To ty jesteś chory. - Roześmiałem się. - Szandor, idź już.
Daj mi spokój.
- Jeśli teraz wyjdę, będziesz tu gnił do końca swych dni!
- Zrobiłbyś to własnemu ojcu?
- A czy ty jesteś moim ojcem?
- Widzę, że nie masz też skrupułów i obrażasz pamięć swojej
matki. Naprawdę jesteś kawałem śmierdzącego gówna. Przeklinam
tę chwilową przyjemność, dzięki której pojawiłeś się na świecie.
Przeklinam tę radość, której zaznałem wtedy między udami Esme-
raldy.
Mówiłem to spokojnie, nawet pieszczotliwym tonem.
- Szandor, nie pomogę ci zostać królem. Choćbyś nie wiem czym
mi groził i jak mnie przeklinał. Nie przeraża mnie długi pobyt w tym
hotelu. I, tak już zupełnie przy okazji, nie ma sposobu byś zaekrano-
wał to miejsce przed nawiedzaniem. Nie pojąłeś tego jeszcze? Do-
póki oddycham, mogę nawiedzać. Kiedykolwiek i gdziekolwiek
jestem.
Zamknąłem oczy i zacząłem nawiedzanie, ignorując jego obec-
ność. Wróciłem na Xamur, o jakieś sto lat wstecz, aby zobaczyć moją
piękną młodą żonę i nasze pierworodne malutkie dziecko.
Postać Szandora zacierała mi się nieco w oczach, gdy wróciłem
gwałtownie o ułamek sekundy później.
- Twoja matka była wspaniałą kobietą, Szandor. Właśnie złoży-
łem jej wizytę. By jej powiedzieć jak bardzo ją kochałem. I powie-
dzieć jej, jak wspaniałym człowiekiem okazał się jej najstarszy syn.
Dlaczego ty jej nie odwiedzisz? Wiem, że z przyjemnością by cię
zobaczyła.
- Zgnijesz w tej celi, starcze - powiedział Szandor głosem ocie-
kającym jadem.

2
Szandor nigdy nie dotrzymywał słowa. Nie minął nawet tydzień,
Igdy zjawiły sią jego roboty i przeniosły mnie do nowej celi.
Znacznie sympatyczniejszej, położonej na wyższych piętrach bu-
dynku.
Nowa cela też nie miała okien, ale nie było tu szczurów, pier-
wotniaków, sinego grzyba. No i nie było wjąży. Za wężami nawet
trochę tęskniłem. Były ładne i zupełnie nieszkodliwe. Nowa cela była
też cieplejsza, suchsza, i miałem w niej wygodniejszą pryczę. Podłogą
stanowiłajedna wielka płyta ze złota. Zdarzały się oczywiście takie
okresy w historii, gdy każdy odczuwałby dumę, siedząc w celi o zło-
tej podłodze. Ale jednak pamiętałem, że jestem na Galgali, gdzie
złoto nie jest warte więcej niż papier. Poza tym mogłem mieć złotą
podłogę w celi, ale i tak nie zmieniało to faktu, że byłem więźniem.
Lubiłem jednak spacerować boso po tej podłodze. Była miękka
i niemal uginała się pod moimi stopami. Jak to złoto. Zacząłem ryso-
wać na niej kreski, by zaznaczać upływający czas. Normalnie, jak
już wiecie, nie zwracam za bardzo uwagi na upływ czasu i nawet
w trakcie tego opowiadania przeskakuję sobie beztrosko przez całe
dziesięciolecia, nie trzymając się chronologii wydarzeń, ale tutaj,
w zamknięciu, zaczęło mnie interesować, jak długo może to wszystko
trwać. Trwało sporo czasu.
Wystarczyłoby go, żebym naprawdę zgnił, zgodnie z groźbą
Szandora, gdyby pozostawił mnie w tamtej wilgotnej oublette. Nie
byłem tak głupi, by myśleć, że spasował. W słowniku Szandora nie
istnieje takie słowo. Nie. Raczej po prostu zmienił zdanie co do przy-
datności mojej śmierci.
Może uznał, że jestem już tak stary i zgrzybiały, że uodporniłem
się całkowicie na procesy gnilne, jak to rzadkie żółte drzewo z Grań
Chingada, które może spędzić nawet i pięćset lat zanurzone w wo-
dzie albo bagnie, i nie zmienia wcale wyglądu?
A może raczej uznał, że źle wpłynęłoby to na jego pozycjępoli-
tyczną, gdyby rozeszła się wieść, że trzyma swojego starego ojca
w wilgotnych lochach ze szczurami i wężami?
Nie wiem. Mogło być też tak, że wymyślił zupełnie nową strate-
gię postępowania i po prostu uznał, że korzystniejsze będzie teraz
przeniesienie mnie do wygodniejszej celi. Nie bardzo wiedziałem
wprawdzie, jaka to mogłaby być strategia, ale chyba też nie bardzo
o to dbałem.
Duch Polarki pojawił się nagle i nieoczekiwanie.
- No. Ta chyba bardziej ci się podoba.
- Nie widziałeś tej poprzedniej - odpowiedziałem.
- Jasne, że widziałem. Byłem tam trzy razy. I za każdym razem
spałeś. Jak dziecko. I chrapałeś. Nawet ci nie przeszkadzało, że bie-
gały po tobie szczury.
- Mogłeś coś powiedzieć.
- Wyglądałeś tak spokojnie.
- Ty draniu! Co się dzieje na zewnątrz?
-Kiedy?
- Teraz.
- Skąd mam wiedzieć? Nie przychodzę tu z teraz.
- Więc z jakiego czasu przychodzisz?
- Wiesz, że tego ci nie powiem.
Miałem ochotę go udusić.
-Królestwo się wali, cały świat się trzęsie, twój najstarszy i naj-
lepszy przyjaciel siedzi bezsilny w więzieniu, a ty masz zamiar śle-
po przestrzegać reguł?
- To są ważne reguły, Jakubie. Wiesz o tym. Czy naprawdę mu-
szę mówić ci takie rzeczy? Jeśli zacznie się używać nawiedzania, by
przekazywać wiadomości w przeszłość, rozpadnie się cały Wszech-
świat.
-1 tak się rozpada. A ty możesz mi pomóc.
- Nie. Nie sądzę, żebym mógł ci pomóc.
- Więc po co tu przychodzisz? Żeby się nade mną znęcać?
- Uwielbiam te iskry w twoich oczach. Wyglądasz bardzo sek-
sownie, kiedy się złościsz.
- Ja ci dam seksownie, ty wkurzająca hieno!
- Oj, oj, hamuj się, Jakubie! Masz wysokie ciśnienie.
- Doprowadzasz mnie do szaleństwa. Czym u diabła sobie zasłu-
żyłem na syna takiego jak Szandor, i na przyjaciela takiego jak ty?
- Ależ ja jestem twoim przyjacielem. Nawet nie wiesz, jak do-
brym. I nie myśl, że nie staram ci się pomagać.
Jego aura błysnęła i zaiskrzyła się od elektromagnetycznych
drgań. Odpowiednik długiego smutnego westchnięcia u ducha.
- Dobra. Słuchaj, Jakubie. Twoje prośby poruszyły moje serce.
To jest wbrew wszelkim regułom, ale dobrze, zdradzę ci przyszłość!
Podpłynął do mnie, nachylił się do mojego ucha, i zniżył swój
głos do konfidencjonalnego, cichego szeptu.
- Wszystko zakończy się dobrze - powiedział.
- Co wszystko?
- To. To, co jest najważniejszym przeznaczeniem naszej rasy.
Królestwo, Imperium, Gwiazda Romów. Masz. I nie mów nigdy, że
twój stary przyjaciel Polarka nie jest pomocny. A teraz mi podziękuj!
-1 to nazywasz pomocą?
-1 to nazywasz wdzięcznością?
- Wdzięcznością za co?
- O co ci chodzi? Powiedziałem ci to, co chciałeś wiedzieć, tak?
Nie czujesz się teraz spokojniejszy? Nie czujesz ulgi? Ależ ty jesteś
niewdzięcznym sukinkotem!
Skrzywiłem się jeszcze bardziej.
- Co jest niby takiego wielkiego w twoim objawieniu? Nie mar-
twi mnie ostateczne zakończenie, a raczej to, co dzieje się teraz. Czy
będę żył? Czy umrę? Czy wydostanę się z tej cholernej dziury? Chcę
szczegółów, rozumiesz? Chcę wiedzieć, co dzieje się teraz, co bę-
dzie chwilę później, a nie, co się stanie za tysiąc lat.
- Namawiasz mnie do grzechu?
- Tym grzechem pomożesz królowi.
- Powinieneś się wstydzić. Manipulujesz mną. I jeszcze powi-
nieneś się wstydzić swego obecnego lenistwa. Zawsze sam rozwią-
zywałeś swoje problemy. A teraz chcesz, żebym cię prowadził za
rączkę?
- Chcę tylko trochę konkretnych danych.
- To jest po prostu szokujące!
- Ty uparty wieprzu!
- Ja uparty? Ja?
- Chcę chociaż podpowiedz - błagałem. - Wskazówkę. Albo
zabieraj się stąd, i przestań mnie wkurzać. Wolę cię już nie oglądać,
jeśli masz zamiar się ze mną drażnić.
- Serio?
- Serio.
- Dobrze - powiedział. - Zlituj ę się. Złamię całą etykę nawiedza-
nia. Powiem ci rzeczy, których ty sam byś sobie nie powiedział. Gdzie
jest twój duch, Jakubie? Dlaczego sam nie dajesze sobie wskazówek?
Mogę zepchnąć cię z drogi prowadzącej do tego, co się wydarzy.
- Dalej.
- Wskazówka będzie na talerzu przed tobą.
- Na talerzu?
- Nie mów już więcej, że nie daję ci wskazówek.
- Jakich wskazówek? Co to ma znaczyć: na talerzu?
Potrząsnął głową ze smutkiem.
- A uważają cię za bystrego. Uważają, że wyróżniasz się dużą
inteligencją, że daleko sięgasz wzrokiem w przyszłość. Daję ci wska-
zówkę, o którą prosisz, a ty nawet nie próbujesz się skupić i rozwią-
zać zagadki? Siedzisz bezczynnie i tylko się dopytujesz? O nie! Da-
łem ci wskazówkę, Jakubie. Nie proś mnie o więcej.
- Polarka, jesteś draniem.
- Wskazówka będzie na twoim talerzu.
- Niech cię szlag ...
Znikł. Kiedy przynieśli mi pierwszy posiłek w nowej celi, wpa-
trywałem się w talerz chyba przez dziesięć minut i próbowałem roz-
wiązać zagadką. Ta sama wstrętna breja i ta sama ohydna herbata.
Jedyną odmianą było kilka listków jakiejś zielonej sałatki z Galgali.
Przyjrzałem się tym listkom tak, jakby zawierały sekret życia. Może
i zawierały, ale nie potrafiłem go odkryć. Po chwili więc je zjadłem.
I nie byłem wcale mądrzejszy. Jak już wspominałem, czasem Polar-
ka sprawia, że czuję się jak tępy gajo. A jego to bawi.
Bóg dał mi potwora za syna i sadystą za przyjaciela. Cóż, Bóg
jest nieskończenie mądry i nieskończenie miłosierny. Kim jestem,
żeby kwestionować Jego dary?

3
Bóg dał mi jednak Polarkę, gdy naprawdę byłem w wielkiej po-
trzebie. No i dał mnie Polarce, bo jego potrzeba też była wtedy
wielka, może nawet większa niż moja. On tylko być może ocalił mi
życie, a ja ocaliłem jemu na pewno.
To było dość dawno temu, na Mentiroso. A ponieważ byliśmy
razem na Mentiroso, od tej pory naprawdę może sobie pozwalać ze
mną na wszystko. Inna sprawa, że wiem o jego dobrych intencjach.
On sądzi po prostu, że mnie bawi, gdy się ze mną drażni tymi swoimi
gierkami. Zazwyczaj ma rację.
Mentiroso jest jednym z tych okropnych miejsc, które Bóg stwo-
rzył chyba tylko po to, żebyśmy w pełni mogli docenić piękno reszty
stworzonego przez Niego Wszechświata. Taką funkcję w mniejszej
skali pełni krater Idradin na Xamur. Ten krater jest jedyną rysą w do-
skonałości planety, która jednak tylko podkreśla wspaniałość tego
cudu stworzenia, jakim jest Xamur.
Ale Idradin jest tylko pojedynczym tworem geologicznym i mo-
żesz spędzić na przepięknej Xamur całe życie nie zaglądając ani razu
w jego mroczną gardziel. Mentiroso natomiast jest całym światem.
To, że istnieje cały świat tak wstrętny jak Mentiroso, może po-
wodować u niektórych powątpiewanie w zdrowie psychiczne Stwórcy
Wszechświata. Zwłaszcza jeżeli ktoś jest prostym człowiekiem, lub
ma skłonności do bluźnierstwa. Aby stworzyć coś takiego jak Men-
tiroso, mógłby ktoś powiedzieć, bóstwo musiało mieć jednak w swej
duszy tak samo plugawy obszar, jak plugawy jest ten świat. Prostak
mógłby rzec, że jeśli Bóg ma coś takiego jak Mentiroso w swojej
duszy, to niewielka naprawdę jest różnica między Nim a Diabłem.
Bluźnierca powiedziałby, że tylko całkowicie przeżarty złem sukin-
syn mógłby stworzyć coś tak chorego jak Mentiroso.
I obaj mieliby trochę racji. Ale oni dostrzegają tylko cień praw-
dy. Prostak nie pojmie oczywiście, że faktycznie nie ma różnicy mię-
dzy Bogiem a Diabłem, bo Diabeł jest tylko jednym z aspektów Boga,
tak jak Idradin jest jednym z aspektów Xamur. Bluźnierca zaś nie
pojmie, że to, co jest chore dla nas, niekoniecznie musi być chore
w oczach Boga. Bóg jest nieskończonością. On zawiera w sobie
wszystko, łącznie z tym, co uważamy za złe, brzydkie lub chore. On
nie musi zgadzać się z naszą opinią. To jest korzyść z bycia Bogiem.
My zaś musimy próbować widzieć rzeczy na Jego sposób. W prze-
ciwnym razie marniejemy. Podejmowanie prób postrzegania świata
na Jego sposób nazywamy filozofią. Osiągnięcie takiego stanu nazy-
wamy mądrością. Żadnemu człowiekowi, od początku istnienia ludz-
kości, nie udało się nigdy osiągnąć mądrości, ale niektórzy byli jed-
nak znacznie bliżej celu niż inni.
Patrząc na zdjęcia w jakimś magazynie turystycznym, nigdy
byście nie podejrzewali, że Mentiroso jest jedną z najpotworniej-
szych planet we Wszechświecie. (Może nawet najpotworniejszą, no
można by jeszcze brać pod uwagę Trinigalee Chase. A ponieważ nie
mam ochoty nawet myśleć o Trinigalee Chase, nie będę tutaj robił
porównań. Jeśli chcecie mojej rady, to trzymajcie się z dala od obu
tych światów. Żaden z nich nie jest wakacyjnym kurortem.)
Trafiłem na Mentiroso jako niewolnik. Ale tym razem, w odróż-
nieniu od moich dwóch poprzednich okresów niewolnictwa, mogłem
winić tylko siebie. Nikt mnie nie sprzedał. Sam się sprzedałem. To
było w czasach, gdy pracowałem jako odkrywca przestrzenny do
wynajęcia, kilka lat przed tym, nim zacząłem pracować dla Kompa-
nii i Esmeraldy. Tak jak kiedyś mój dziadek, wpadłem w kłopoty fi-
nansowe i w końcu zbankrutowałem. I tak jak kiedyś mój ojciec,
uznałem dobrowolne niewolnictwo za najlepsze wyjście z sytuacji.
Miałem wtedy jakieś dziesięć tysięcy sestercji długu - niewiarygod-
ne, prawda - i groziło mi zajęcie mojej posiadłości na Xamur. Do-
wiedziałem się jednak, że istnieje możliwość odpracowania całej
kwoty długu przez pięć lat, na planecie zwanej Mentiroso. Oczywi-
ście poszedłem na to.
Być może wpierw powinienem zasięgnąć jakichś informacji.
Mentiroso zostało odkryte dopiero niedawno i istniało niewiele wia-
rygodnych informacji. Nawet ktoś, kto podróżował tak wiele jak ja,
nic do tej pory nie słyszał o tym świecie. Nie zadbałem też, by się
dowiedzieć czegoś więcej poza składem atmosfery i klimatem. I po
zebraniu tych wiadomości, nie mogłem się nadziwić, dlaczego ktoś
płaci mi taką masę pieniędzy za pięcioletnią pracę.
W pełni zasłużyłem na swoje cierpienia.
Leciałem transmiterem z Clard Msat. Kiedy wręczyłem bilet tech-
nikowi, który miał ustawić współrzędne celu, ten wpatrywał się w nie-
go przez dłuższą chwilę i wreszcie powiedział:
- Mentiroso? Żartujesz, prawda?
- Nie. Dlaczego?
- Naprawdę chcesz polecieć Tam? - To „tam" wyraźnie wypo-
wiedział dużą literą.
- Lecę do pracy.
- Więc mówisz serio. Ty biedny idioto. - Potrząsnął ze smut-
kiem głową. — On chce lecieć na Mentiroso. On ma pracować na
Mentiroso. Ty biedny idioto.
Nikt nigdy datąd tak mnie nie nazwał. I o ile pamiętam, także
potem. Chciałem go zapytać, co takiego okropnego jest na Mentiro-
so. Za późno. Ustawił współrzędne szybciej, niż ja zamieniłbym się
w ducha i pole transmitera pochwyciło mnie natychmiast. Ostatnią
rzeczą, jaką zobaczyłem, był wyraz smutku w jego oczach. Następ-
ną, którą dojrzałem, niemal natychmiast, było Mentiroso.
Inne obrzydliwe światy, jakie dane mi było widzieć - Alta Han-
nalanna czy Megalo Kastro -już na pierwszy rzut oka uzmysławiają
ci, w jaki horror właśnie się wpakowałeś. Nienawidzisz ich od pierw-
szej chwili. A jednak Mentiroso z góry wyglądało sympatycznie. Stan-
dardowy ludzki świat: niebieskie oceany, zielona roślinność, brunat-
na gleba. Może tylko trochę monotonny. Żadnych lasów czy łańcu-
chów górskich, większość lądów pokrywały trawiaste sawanny. No
i żadnych śladów wyższych form życia. W ogóle życia jest tam nie
za wiele. Trochę owadów i jaszczurek, i kilka gatunków bardzo pry-
mitywnych ssaków. Zresztą nie dzieje się tak bez powodu.
Małe czapy lodów na biegunach, wszędzie umiarkowany kli-
mat, nadające się do oddychania powietrze, może odrobinę za dużo
azotu, ale naprawdę minimalnie. Raczej sucho. Wszystko wydaje się
w najlepszym porządku. . r
Potem zaś lądujesz, i jesteś w samym środku piekła.
Zaczynasz czuć się nieswojo z pierwszym oddechem. Z drugim
to jest już strach. Jeszcze jeden oddech, i strach zamienia siew ślepą
panikę. I to uczucie już cię nie opuszcza. Nie wiesz, czego się boisz
i nigdy się nie dowiesz.
To po prostu pączkuje w całym twoim ciele, w każdym fragmen-
cie twojej skóry, od stóp do głów. Wszystko, czego kiedykolwiek
obawiałeś się w życiu, nagle staje się rzeczywistością. Najgorsze
z twoich koszmarów. Istota z rogami na głowie, majacząca w cieniu
nad twoim łóżkiem. Małe owady, które maszerują po twoim ciele,
kiedy jesteś chory. Bagno pod nogami, które wchłania cię powoli,
i jedwabny materiał wewnątrz trumny, która spoczywa na twojej twa-
rzy, gdy zostałeś pochowany żywcem. Każdy podmuch wiatru niesie
ze sobą niewidzialne igły, a z niebios śledzi cię wielkie czerwone
oko. Słyszysz też za sobą szepty niewidzialnych istot, a między no-
gami pojawia się z nicości kastrująca szczęka rekina.
Na Mentiroso dławi cię wciąż obecny strach. Otacza cię ściśle,
jak lodowata zwiewna tkanina. Błyszczy w powietrzu białawą upiorną
poświatą. Twoje ciało drży. Twoje jądra kurczą sięjakby chciały się
schować wewnątrz brzucha. Twoje zęby szczękają głośno i dygoczą
tak silnie, jakby w każdej chwili miały zamiar wyskoczyć ci z ust.
I nie ma ucieczki, bo taka jest cała planeta. Nikt nie wie, dla-
czego. Ale to miejsce jest nawiedzone. Obrał je sobie za siedzibę
bóg. Nie Bóg lecz bóg, i to nieprzyjazny. Być może Pan - ten stary
grecki kozioł, którego specjalnością było wywoływanie paniki. Jak
sami widzicie nawet to słowo pochodzi od jego imienia. I właśnie
panikę czujecie na Mentiroso, nieustanną, przytłaczającą w każdej
godzinie.
W rzeczywistości nie dzieje się wam nic złego. Żadne z waszych
przewidzeń nie materializuje się. Ale mimo to nie potraficie się uspo-
koić. Nie istnieje tam coś takiego jak adaptacja, stopniowe zobojęt-
nienie. Nie możecie sobie racjonalnie wytłumaczyć, że to tutejsze
zjawisko przyrodnicze, że po prostu coś takiego jest w powietrzu.
To wciąż trwa, a wy wciąż umieracie z przerażenia, w każdej minu-
cie umieracie na nowo. Niektóre chwile są gorsze od innych, ale nie
ma ani jednej, która niosłaby ukojenie. Nic dziwnego zatem, że na
Mentiroso nie występują wyższe formy życia. Niewiarygodnie
wszechstronna Matka Natura nie potrafiła jednak stworzyć organi-
zmu o złożonym układzie nerwowym, który byłby w stanie spędzać
całe życie w przerażeniu i stresie. Owadom i jeszczurkom to najwy-
raźniej nie przeszkadza.
Najgorsze jednak z tego wszystkiego jest to, że nawet strach
z Mentiroso można po prostu zapakować i sprzedać, i to po dobrej
cenie. I w dodatku rynek jest wielki. Sam nie wiem, co jest okrop-
niejsze - czy istnienie takiego miejsca jak Mentiroso, czy fakt, że
ludzie znaleźli sposób, by zarobić na horrorze emitowanym przez tę
mroczną planetę. Moje obrzydzenie budzą oba te fakty. Możecie
spytać, dlaczego takie rzeczy się zdarzają? A czyja wiem? Spytajcie
Boga.
Mężczyzna, który odkrył sposób zamiany przerażających kosz-
marów Mentiroso na twardą gotówkę, nazywał się Nikos Hasgard.
Smucę się na samą myśl, że w jego żyłach płynęła też romska krew.
Był poszrat - półkrwi. Jego ojcem był gajo z Sidri Akrak, a matką
prawdziwa Romka z Estrilidis. Po niej odziedziczył wystarczająco
wiele bystrości umysłu, by wymyślić sposób eksploatacji Mentiroso,
po ojcu zaś wystarczający brak wszelkich wyższych uczuć, by zre-
alizować ten pomysł.
Hasgard był małym, chudym człowieczkiem o złośliwym wyra-
zie twarzy. Jego oczy patrzyły tak, jakby chłostały biczem, a usta
miały tak wąskie i ściśnięte wargi, że wyglądały dosłownie jak kre-
ska pod nosem. Budził niechęć samym wyglądem. Ten człowiek nie
tylko ciągnął zyski z Mentiroso, ale w dodatku nie przeszkadzało mu
przebywanie tam całymi miesiącami. To pokazuje, jaki był z niego
twardy sukinkot, albo też jak bardzo miał zwichrowany umysł. Kto
wie, może jego duszy podobał się wpływ, jaki wywierało na nią Men-
tiroso.
Proces wymyślony przez Hasgarda polegał na rejestrowaniu re-
akcji neuronowych ludzkiego mózgu, wystawionego na długie od-
działywanie strachu wzbudzanego przez Mentiroso. Po prostu sie-
dzisz tam, drżysz i kulisz się z przerażenia, a maszyna nagrywa całe
to wyładowywane napięcie, trwogę, obawę i niepokój. Jest to prze-
noszone do psychoaktywnej baterii, z której uczucia te można w każ-
dej chwili odtworzyć.
Są trzy poziomy intensywności odtwarzania.
Poziom pierwszy daje, tak mi przynajmniej mówiono, rodzaj
interesującego, chłodnego dreszczyku, coś tak, jakby czytać późną
nocą przerażające historyjki o upiorach. Stosuje się to dla czystej
przyjemności. Rozrywka tego rodzaju jest wprawdzie z tych, które
uważałem zawsze za dość głupawe, ale ostatecznie to nie mój inte-
res, co robią inni ludzie, żeby się zabawić. Oczywiście poziom pierw-
szy jest absolutnie nieszkodliwy.
Poziom drugi nie tylko nie szkodzi, ale nawet przynosi spore
korzyści. Przy tym poziomie intensywności klient otrzymuje wyła-
dowanie motywującej energii, która działa na niego w podobny spo-
sób jak danie ostrogi koniowi. Dawka Hasgard Dwa przeniesie cię
z łatwością nad najbardziej wyzywającymi i najtrudniejszymi prze-
szkodami na wielkiej fali entuzjazmu i pewności siebie. To po pro-
stu zwykły hormon walki i ucieczki, starożytne i prymitywne pod-
niesienie poziomu adrenaliny, ale pod wzglądem mocy żaden proch
nie może się z nim równać. Sprzedaż tych aktywatorów Hasgarda
idzie w miliardy sestercji rocznie, a może nawet więcej. Mówi się,
że nie można się od nich uzależnić, ale ja wiem, że bardzo trudno
sobie bez tego poradzić, jeśli zacznie się ich używać regularnie. Ja
osobiście próbowałem tej przyjemności jeden, może dwa razy.
Jeśli chodzi o Hasgard Trzy... wedle oficjalnego stanowiska
Korporacji Hasgarda takie coś nie istnieje. To jest tylko czyjaś para-
noiczna fantazja, którą powtarza się po kątach tak długo, aż zaczyna
żyć własnym życiem i ludzie zaczynają w nią wierzyć. A jednak
Hasgard Trzy istnieje. Gdy już byłem królem, miałem możność przyj-
rzeć się raportom na ten temat. Hasgard Trzy po prostu doprowadza
ludzi do szaleństwa. Pojedyncza jego dawka odpowiada pięcio-, a na-
wet dzisięcioletniemu pobytowi na Mentiroso, z tym że uczucia te są
skondensowane i wtłaczane do umysłu człowieka jedną niszczącą
falą. Silni ludzie po tym tylko wariują, słabsi po prostu umierają.
Mimo gwałtownych zaprzeczeń ze strony ludzi Hasgarda i surowych
kontroli imperialnych służb celnych, to świństwo jest produkowane
i rozprowadzane po całej Galaktyce. I wielce przydatne jest różnej
maści kryminalistom do tortur, wymuszeń zeznań czy uśmiercania.
Pod pojęciem kryminaliści różnej maści rozumiem również niektóre
agencje rządowe.
Wszystkie trzy rodzaje aktywatorów Hasgarda są produkowane
na Mentiroso w ten sam sposób. Zajmujesz miejsce w czymś, co na-
zywają boksem synaptycznym. Podłączają do ciebie parę elektrod
i urządzenia rejestrujące. Potem przez kolejne sześć godzin, kiedy te
fale osobliwego i przytłaczającego przerażenia, które wzbudza Men-
tiroso, przepływają przez twój umysł, to, co odczuwasz, jest z ciebie
wyciągane i ładowane do jednostek magazynowych. I to wszystko.
Praca ta jednak jest znacznie trudniejsza niż się wydaje - w końcu
jest to psychiczny odpowiednik oddawania krwi, a przypominam, że
robisz to sześć godzin dziennie. Inna sprawa, że za tę niewolniczą
robotę bardzo dobrze ci płacą. Kwatery są wygodne, a jedzenie nie
najgorsze. W czasie wolnym masz dostęp do wszelkich rozrywek.
Jednak czujesz się tak wypluty, że naprawdę nie masz najmniejszej
ochoty na zabawę. Masz tylko jedno marzenie - dotrwać do końca
tego pięcioletniego okresu, zgarnąć swoją forsę i wynieść się stam-
tąd do wszystkich diabłów. Jeśli wyjedziesz przed terminem, nie do-
staniesz nic. Na tym właśnie polega twój status niewolnika. A mimo
to wielu pracowników Hasgarda wyjeżdża wcześniej. O ile pamię-
tam, mniej więcej jeden na pięciu wariuje w tak poważnym stopniu,
że nie jest już przydatny w boksie synaptycznym. Jeden na pięciu,
też mniej więcej, załamuje się i umiera na skutek samego stresu zwią-
zanego z przebywaniem na Mentiroso, albo niemożności przyzwy-
czajenia się do pracy w boksie. I wreszcie jeden na dziesięciu pope-
łnia samobójstwo.
Podsumowując, masz mniej więcej pięćdziesiąt procent szans,
żeby przeżyć te pięć lat bez trwałego uszczerbku na zdrowiu. Nie są
to może fakty rozgłaszane na prawo i na lewo, ale też nikt nie czyni
z tego wielkiego sekretu. Przypuszczam, że w bardziej humanistycz-
nym społeczeństwie produkcja aktywatorów Hasgarda tymi metoda-
mi byłaby zakazana. Ale musicie wziąć też pod uwagę, że aktywato-
ry pierwszego poziomu są niezwykle popularną rozrywką, a aktywa-
tory drugiego poziomu są szeroko dopuszczane przez większość
rządów planetarnych jako środki podnoszące wydajność pracy. A trze-
ci poziom? No cóż, na środki trzeciego poziomu też, jak się zdaje,
istnieje stały popyt.
Kiedy zająłem swoje miejsce w boksie synaptycznym podczas
pierwszego dnia pobytu, w sąsiedniej uprzęży przewodów dostrze-
głem Roma. Był drobnej budowy, ale za to bardzo ruchliwy. Nie-
zwykle ruchliwe były też jego bystre oczy. Mógł mieć kilka lat mniej
niż ja.
- Sariszan, kuzynie - pozdrowiłem go.
- Spodoba ci się tutaj - powiedział. - Będziesz błogosławił
dzień, w którym przybyłeś do tego cudownego świata. Mam na imię
Polarka.
- Jakub - odparłem. Wymieniłbym pewnie także nazwisko,
szczep i planetę, na której się urodziłem, ale w tym właśnie momen-
cie wstrząsnął mną nagły atak nie kontrolowanego strachu, tak silny,
że skuliłem się, chowając głowę między kolana i z trudem powstrzy-
mując się od wymiotów. To było tak nagłe, jakby jakaś nieznana
bestia, śpiąca gdzieś w głębinach planety, odwróciła sie. na drugi bok
i tym nieświadomym ruchem posłała ku mnie falę przerażenia, roz-
dzierającego moją duszę na strzępy. Było to odczucie znacznie po-
tężniejsze niż wszystko, czego do tej pory doświadczyłem. Okrop-
nie się zawstydziłem, bo drżałem ze strachu jak dziecko w obecno-
ści innego Roma, w dodatku młodszego ode mnie.
Delikatnie położył rękę na moim ramieniu.
- To się zdarza każdemu - powiedział. - Po prostu poczekaj,
samo przejdzie. Takie ostre ataki na szczęście przychodzą tylko kil-
ka razy dziennie.
- Co to jest? - zapytałem, gdy odzyskałem zdolność mowy. -
Dlaczego tak się poczułem? Jestem tu od półtora dnia, i ani przez
chwilę nie czułem się dobrze.
- Wiem - odparł Polarka - i nie poczujesz się dobrze, dopóki
nie opuścisz tego świata. Pięcioletni kontrakt?
-Tak.
- Tak jak ja. Więc spróbuj tu zapuścić korzenie i się przyzwy-
czaić. Chociaż to się nikomu nie udało.
Skrzywił się. Potem zgiął wpół. Teraz i jego dopadł atak.
- Uff- wykrztusił w końcu. - Ten świat jest przeklęty. Ten świat
jest popierdolony. Nie wiedziałeś nic o tym, prawda?
-Tak.
- Ja wiedziałem. Ale nie miałem wyboru. - Roześmiał się. -
Tak, jakby ktokolwiek miał wybór...
Ale przynajmniej wiedziałem, w co się pakuję.
Pokazał mi, jak podłączyć się do sprzętu rejestrującego. Ręce
drżały mi tak silnie, że musiał włożyć sporo wysiłku, by przypiąć je
do poręczy fotela. Przypiął je pasami. Mocno.
- Teraz jest dobrze. Musisz odrobić swój czas, wiesz o tym. Przy-
pinaj się natychmiast, jak tu przyjdziesz. Nie ma sensu tracić czasu
na darmo.
- Co powoduje to uczucie?
Wzruszył ramionami.
- Tego nikt nie wie. Niektórzy mówią, że to jakiś efekt jonizacji.
Inni, że jakiś składnik w atmosferze. Są nawet tacy, którzy mówią
o jakichś niewidzialnych i niematerialnych obcych inteligentnych
istotach, które pływają w powietrzu i uprzyjemniają sobie czas roz-
dając nam psychiczne kopniaki. Ale dla mnie to sranie w banię. Ja
myślę, że jest to po prostu wakacyjna planeta Diabła. Przyjeżdża tu
na urlop i świetnie się bawi. Wychodzi na to, że odczucia przyjemne
dla Diabła powodują u ludzi gówniany nastrój. - Zamilkł na chwi-
lę - ou! aa! Boże! Jesu Chreczuno! Melalo Ana Lilyi! - znów zgiął
się wpół. Usłyszałem jego cichy szloch i jęki. Kiedy po dłuższej chwili
wyprostował się, miał twarz bladą jak kreda, a czoło mokre od potu.
W oczach czaiło mu się coś dzikiego. Ale mimo to zdołał się blado
uśmiechnąć.
- Jak długo musisz tu jeszcze być? - spytałem
- Jestem tu od trzech tygodni - odparł. - Z pięciu lat.
Byliśmy jedynymi Romami w boksie synaptycznym i od razu
bardzo się polubiliśmy. Wkrótce też staliśmy się nierozłączni. Przy-
puszczam, że było to przyciąganie się przeciwności. Ja byłem wielki
i zrównoważony, on był malutki i kipiał energią. Ja byłem Kalde-
raszem, on był Lowara. Ja zawsze ciężko pracowałem, ba nawet
harowałem, by coś osiągnąć, a on wolał w miarę możliwości do-
chodzić do celu na skróty. Ale obaj wiedzieliśmy jak się śmiać,
mimo że naprawdę należało tam płakać. Jego śmiech był cudowny.
Gdyby tak można zapakować śmiech Polarki, z pewnością sprze-
dawałby się lepiej niż specyfik Hasgarda. Już tylko za ten śmiech
go pokochałem. I za to, że był Romem w tym paskudnym miejscu,
gdzie oprócz niego nie spotkałem nikogo mojej rasy. I to nie byle
jakim Romem. Byliśmy obaj Romami najczystszej krwi, i nie cho-
dzi mi tu o genetykę. Bycie prawdziwym Romem wymaga wiary
w pewne wyższe wartości, niż tylko ochrona własnej skóry. Weźmy
takiego Szandora. Szandor jeśli chodzi o dziedzictwo genetyczne,
jest Romem, ale mimo to nigdy nie uznałbym go za Roma czystej
krwi, chociaż jest moim własnym synem. Polarka, o tak! Polarka
jest prawdziwym Romem.
Zajęło mi trochę czasu, nim zrozumiałem, że on tam, w synap-
tycznym boksie, powoli umiera.
Usiłował ukryć to przede mną. Kiedy dopadały go fale przera-
żenia, kiedy trząsł się i szlochał, starał się jak najszybciej zwalczyć
to uczucie, wykrzywiał się zaraz w uśmiechu, mrugał do mnie poro-
zumiewawczo, opowiadał dowcipy. Nawet nie domyślałem się, jak
wielką płaci cenę za te uśmiechy i mrugania. Mentiroso wyczerpy-
wało jego siły bardzo szybko. Chciał to zachować w sekrecie. To
prawda, że cały czas wydawał się bardzo zmęczony i z trudem cho-
dził dumnie wyprostowany, ale z drugiej strony nikt z nas nie pro-
mieniował energią pod tym ciągłym bezlitosnym psychicznym bom-
bardowaniem planety. A ja nie miałem wtedy pojęcia, jak pełen wi-
goru i zapału jest Polarka w normalnych warunkach. Nie wiedziałem
więc, że ten mężczyzna, którego spotkałem w boksie synaptycznym,
już wtedy był znikającym cieniem samego siebie.
W ciągu kilku następnych tygodni stawał się coraz słabszy. Trząsł
się, zdarzały mu się upadki podczas silniejszych ataków, miał kłopo-
ty ze skoncentrowaniem wzroku, a nawet z pamiętaniem początku
zdania, zanim doszedł do końca. Wyraźnie zacząłem widzieć, że nie
wytrzyma długo. A zdarzyło mi się już być świadkiem śmierci kilku
ludzi w tym boksie.
Kiedy więc zorientowałem się w sytuacji, zacząłem rozpytywać,
jak można by mu pomóc. On sam był zbyt dumny, bym zdołał wycią-
gnąć z niego cokolwiek pożytecznego, ale byli przecież też inni lu-
dzie. Nie chciałem go stracić. Bez Polarki, jego złośliwych uwag
i jego sarkazmu, oszalałbym tam. Ale wpadłem na pomysł, co by
można zrobić.
Pewnego dnia wszedłem do boksu synaptycznego na krótką chwi-
lę przed nim i dokonałem niewielkich zmian w połączeniach prze-
wodów jego sprzętu. Nie było to takie trudne. Podłączyłem moje
elektrody do jego hełmu, a jego do mojego. Potem uszkodziłem po-
łączenie między moją cewką transformatora a jednostką magazyno-
wą. Dokonałem jeszcze kilku pomniejszych zmian. Efektem końco-
wym tych wszystkich modyfikacji było to, że wyłączałem go całko-
wicie z obiegu, a wypromieniowana przeze mnie energia neuronowa
wypełniała jego sześciogodzinną normę. Wciąż podlegał oczywiście
zwykłemu oddziaływaniu Mentiroso, ale przynajmniej nie osłabiało
go dodatkowo psychiczne ssanie maszyny Hasgarda.
Oczywiście oznaczało to, że moja norma nie zostanie wykona-
na, a prędzej czy później wyłapałyby to rejestratory Kompanii. Za-
cząłem więc odwiedzać boks synaptyczny w czasie wolnym, aby
uzupełniać braki. Trzy dodatkowe godziny rano i trzy późno w nocy.
Dawałem radę. Podstawowym problemem było wymyślanie na uży-
tek Polarki jakichś wiarygodnych usprawiedliwień dla mojego co-
dziennego znikania. Czasem byłem zbyt wyczerpany, by odpraco-
wać podwójną normę, ale starałem się nadrobić to potem, gdy czu-
łem się lepiej. Kilku innych pracowników zorientowało się, co robię
i niektórzy z nich popracowali za mnie godzinę tu, godzinę tam, by
ułatwić mi zadanie. Mimo to z czasem ja także słabłem. Ale to nic.
Polarka za to wyraźnie odzyskiwał siły.
- Co ty właściwie robisz? - zapytał mnie wreszcie kilka miesię-
cy później.
- Robię?
- Tam w boksie. Dlaczego nie czuję się już taki wyczerpany?
Dlaczego ty zaczynasz wyglądać jakbyś miał pięć tysięcy lat? Czy ty
ciągniesz mój wózek, Jakubie?
- Co masz na myśli? - zapytałem niewinnie.
- Mam na myśli to, że ktoś wykonuje za mnie moją pracę. I to
musisz być ty. Nie próbuj nawet zaprzeczać.
- Ja, no... to jest... - zawahałem się. - Cholera, Polarka, prze-
cież nie mogłem tak siedzieć bezczynnie i patrzeć jak się wypalasz!
Musiałem coś zrobić!
- A kto cię prosił? Kto dał ci prawo popełniać tak niewybaczal-
ny wszawy grzech przeciwko mojej męskości?
- Tylko posłuchajcie. Grzech przeciwko jego męskości.
- Uważasz mnie za słabeusza?
- Ja jestem słabeuszem, Polarka.
To go zaskoczyło.
-Co?
- Za bardzo mi jesteś potrzebny, abym mógł pozwolić ci umrzeć.
Tylko ty trzymasz mnie przy zdrowych zmysłach w tym przeklętym
miejscu. A ty z pewnością byś umarł, gdybym nie zrobił czegoś, by
ci pomóc.
- Ale nie miałeś prawa ...
- Prawa?
- Nie zapytałeś mnie nawet o moje pieprzone zdanie. Tak po
prostu wziąłeś na siebie odpowiedzialność za moje życie! - krzy-
czał. Żyła na jego czole nabrzmiała. - Myślisz, że jestem dzieckiem?
Że potrzebuję jakiegoś obrońcy? Że nie potrafię sam o siebie za-
dbać? Dlaczego u diabła robisz mi takie rzeczy?
I tak dalej, i dalej, głośniej i głośniej. Cała jego urażona duma
uchodziła właśnie na zewnątrz w tych gniewnych krzykach.
Ale ja też potrafię krzyczeć. Nawet głośniej niż on. A wtedy
byłem już rozgniewany bardziej niż on. Toteż zakrzyczałem go.
- Niech cię szlag, Polarka! Nie pieprz mi tu więcej o swojej
męskości, dobrze? Proszę bardzo, siadaj sobie tutaj z rękami na tej
twojej przeklętej męskości i pozwól, żeby ta pierdolona maszyna
wyssała z ciebie życie! A jak wreszcie zdechniesz z tą swoją męsko-
ścią do spółki, to ja tu dostanę świra, bo jesteś jedyną osobą, z którą
mogę pogadać! Ale dobrze. Chcesz sobie umrzeć jak mężczyzna, to
umieraj! Przykro mi, że stanąłem ci na drodze! Przykro mi. Proszę!
Łap! I bądź bohaterem!
Pokazałem mu, co zrobiłem z jego sprzętem, a potem podłączy-
łem wszystko na powrót tak jak było. Następnie włożyłem elektrody
i odwróciłem się do niego plecami. Byłem tak wkurzony, że niemal
nie odczuwałem oddziaływań Mentiroso, chociaż przepływały nie-
zmiennie przez mój umysł, jak w każdej minucie pobytu tutaj.
Minęło może pół godziny, kiedy poczułem na ramieniu rękę Po-
larki.
-Jakub?
- Nie przeszkadzaj! Pracuję.
- Chciałem ci tylko podziękować... - powiedział bardzo cicho.
Nigdy dotąd nie widziałem go zawstydzonego... i nigdy już
potem.
Nie było już oczywiście mowy o dalszym przejmowaniu przeze
mnie jego pracy. Zresztą, gdybym porobił to dłużej, sam bym się
wykończył. Ale pomogłem mu przetrwać bardzo trudny okres, na-
wet jeśli jego męskość na tym srodze ucierpiała. A on był Romem
w wystarczającym stopniu, żeby to docenić i pojąć, że czasem trze-
ba zapomnieć o swoich cennych jajach i obrazie godności, i zaak-
ceptować pomocną dłoń, jeśli naprawdę jej potrzebujesz.
Polarka jest twardy i wytrzymały, ale praca na Mentiroso może
zniszczyć każdego. I jego niszczyła, a on to wiedział. Ja zaś go ura-
towałem. Dwa czy trzy jeszcze razy, podczas naszego wspólnego
pobytu na Mentiroso, musiałem mu w ten sposób pomóc. Był wście-
kły za każdym razem, czasem nawet myślę, że dotąd mi tego nie
przebaczył, ale jednak w końcu się z tym godził. Kiedy jego kon-
trakt wreszcie wygasł, mnie pozostały jeszcze trzy miesiące, ze wzglę-
du na te wszystkie zaległości, które nagromadziłem. Został wtedy ze
mną z własnej woli i pracował na mój rachunek po trzy godziny dzien-
nie, abym mógł wyjechać wcześniej. A ja się na to zgodziłem. Mu-
siałem, aby przeżyć. I od tej pory tak już zawsze było między nami.

4
Nawet podczas tych nie kończących się godzin, kiedy to siedzia-
łem tylko w celi i bezczynnie przytupywałem bosymi stopami
na złotym podłożu, miałem wrażenie, że trwa wielka bitwa.
Prowadziłem wojnę. Świadomą, bezlitosną walkę przeciwko
temu bezwstydnemu nasieniu z moich lędźwi, które uzurpowało so-
bie prawo do zasiadania na moim tronie. Niszczyłem go przez sam
mój pobyt w tym więzieniu. Wiedziałem o tym ponad wszelką wąt-
pliwość. Raz za razem będę wysyłał swą duszę w górę, poprzez
wszystkie te piętra, i będę torturował duszę Szandora, która wije się
i skwierczy gdzieś tam wyżej. Nie wiedział, co ze mną zrobić, a ja
go zabijałem. Nie mógł mnie uwolnić. Nie śmiał mnie zamordować.
I nie mógł mnie też tutaj trzymać w nieskończoność bez wzbudzenia
przeciwko sobie gniewu wszystkich światów.
Wysyłałem swą duszę także dalej, głębiej w noc. Ciemność pło-
nęła blaskiem. Widziałem wszystkie gwiazdy ludzkości; wszystkie,
które objęliśmy we władanie.
A tam... tam, na nieboskłonie...
Ujrzałem tam Gwiazdę Romów, wysoko, pulsującą i płonącą.
Jakże ona mnie przyciągała! Odczuwałem to jak tytaniczną siłę, kon-
centrującą się na mnie i przeszywającą mnie na wskroś. Unoszącą
mnie w górę...
Wszystkie te gwiazdy, wszystkie te światy!
A jednak dla nas istnieje tylko jeden świat. Jedna droga.

5
Potem odwiedziła mnie Syluisa. Nie jej duch. Ona w swej wła-
snej osobie, pierwsza ludzka istota z krwi i kości, którą zoba-
czyłem od czasu uwięzienia. Chyba, że uważacie Szandora za istotę
ludzką. Może jednak powinniście...
Nie było wokół niej aury ducha, ale mimo wszystko wydała mi
się całkowicie nierealna. Syluisa rzadko wygląda realnie, ale tym
razem wrażenie to było jeszcze spotęgowane. Sądziłem wpierw, że
składa mi wizytę jakiś jej doppelganger. Albo coś jeszcze gorszego,
jakaś sztuczka Szandora, jakaś podstępna projekcja, jakieś sprytne
draństwo.
Realna czy nie, potęga jej urody jednak na mnie działała. Jak
zawsze. Ta sama żądza. Jej zapach, jej oczy, jej skóra, usta, wszyst-
ko... Zawsze na jej widok miękły mi nogi i czułem suchość w ustach.
Ten jej wygląd gaje, i ten złoty poblask.
(Nigdy nie mogłem zrozumieć natury tego oddziaływania, jakie
wywierała na mnie Syluisa. Oczywiście była piękna, ale na sposób
gaje, a mnie nigdy specjalnie nie pociągały ich kobiety. To była spe-
cjalność Szandora. Ja lubiłem kobiety o ciemnej karnacji, prawdzi-
we Romki. No tak, była Mona Elena dawno temu, mój jedyny wy-
skok w tamtym kierunku, ta królowa nocnych tancerek, niewiary-
godna profesjonalistka. Ale wtedy właściwie przeprowadzałem eks-
peryment. Jak mógłbym w pełni docenić walory romskich kobiet,
gdybym nie zaznał także choć jednej kobiety innej rasy. Zresztą Mona
Elena była trochę w romskim typie. Bardziej nawet niż Syluisa. Ciem-
na, zmysłowa, o świecących oczach, i nawet ten antyczny naszyjnik
ze złotych monet na jej piersiach - naszyjnik, który wciąż jest w mo-
im posiadaniu, ponieważ podczas naszej ostatniej nocy bardzo rap-
townie musiała mnie opuścić, gdy wtargnął do nas poszukujący jej
sługa jego lubieżnej wysokości Czternastego Imperatora.
Patrzyłem więc na Syluisę, sięgałem pamięcią do wszystkich
naszych spotkań i przypominałem sobie reakcje mojego ciała; ści-
skanie w gardle, pulsowanie krwi w kroczu, strużki potu, pożądanie.
Jeden jej ruch i znów się to zacznie.
Po chwili jednak dostrzegłem, że coś tu jest nie tak, a dokładnie
mówiąc dziwne było to, że wciąż potrafiłem zachować pełną kontro-
lę nad sobą. Tym razem byłem pewien, że nie obróci mnie w trzęsą-
cego się z żądzy szczeniaka jednym uwodzicielskim spojrzeniem.
Nie. Tym razem jej hipnotyczna siła nie działała na mnie. Mimo po-
żądania odczuwałem też delikatne tchnienie czegoś zdradzieckiego,
czegoś, co odpychało mnie od niej. Co zresztą potwierdzało tylko
moje pierwsze wrażenie, że nie jest prawdziwa, że przyglądam się
jakiemuś wirtualnemu stworowi.
- No? - mruknąłem. Zimno. Opryskliwie. Patrzyłem teraz na
nią, jakby była rybą w akwarium, czymś pięknym i zaskakującyi
ale miotającym się tylko za szkłem, w górę i dół, w przód i w tył.
- Czym jesteś, i czego tu chcesz?
Zmarszczyła brwi. To było tak, jakby chmura na moment przy
słoniła słońce. Musiała także wyczuć, że coś złego wisi w powietrzu.
- Nie jesteś zadowolony, że mnie widzisz? - spytała oskarżają-
cym tonem.
- A widzę cię?
- Cóż to za pytanie? To sam nie wiesz? I dlaczego pytasz, czym
jestem? Co to niby miało znaczyć?
- Dobrze. Kim więc jesteś?
-Jakubie! To ja, Syluisa!
- Naprawdę?
- Nie poznajesz mnie? Dobrze się czujesz? Jakubie, co on ci
zrobił?
- Aha, więc jesteś prawdziwą Syluisą? Przyleciałaś mnie od-
wiedzić?
- Tak. Co za problem, przylecieć tutaj z Xamur?
-1 on pozwolił ci tu wejść?
- Oczywiście, że pozwolił. Co ty właściwie próbujesz powie*
dzieć?
- Po prostu nie wierzę, że to ty. Nie wierzę, że naprawdę stoisz
tu przede mną, w tej celi i w tym momencie.
Była cała w złocie. Jej ubranie świeciło złotym blaskiem, ale
było tak cienkie, że przebijały spod niego wyraźnie pewne maleńkie
i doprowadzające do szaleństwa różowe detale ...
Złote były nawet tęczówki jej oczu. Złote były jej wargi. Wyglądała
przepięknie. Jak nagrobna statuetka antycznej egipskiej królowej.
- A więc, jak sądzisz, czym jestem? - zapytała. Jej głos był nie-
zwykle delikatny. Zazwyczaj w głosie Syluisy jest pewien ton, led-
wie wyczuwalny ale jest: ton, który przywodzi na myśl sztylet z naj-
czystszego złota.
- Myślisz, że jestem duchem? Doppelgangerem? Proszę. Pro-
szę, dotknij mnie.
Wzięła moją dłoń i położyła ją na swoim nagim ramieniu. Du-
cha nie można dotknąć. Ręka po prostu przez niego przenika. Moja
nie przeniknęła. Jakże przyjemna była jej skóra, gładka i wspaniała.
Jedwab i atłas są znacznie bardziej szorstkie.. Czułem, jak zaczyna
palić moje palce. Aha, jednak. Zaczyna na mnie oddziaływać. Jesz-
cze chwila, i będę zgubiony. Czy mogę to przezwyciężyć? Psiakrew,
nie chciałem, żeby znów mną manipulowała!
A ona naprawdę bardzo się starała. Przesunęła moją dłoń w kie-
runku pośladków. Jej piersi kołysały się pod cieniutką szatą jak dwa
dzwony. Kiedy dotknąłem brodawek, wyraźnie stwardniały. Zaczą-
łem drżeć jak młody chłopiec. Pomyślałem o tych kilku, nie tak daw-
nych w końcu, wspólnych nocach na Xamur, nocach wypełnionych
śmiechem i rozkoszą...
Ale jednak coś było inaczej. Skłamałbym, gdybym twierdził, że
jej ciało mnie nie podniecało, ale jakoś mogłem powstrzymać tę falę
pożądania. Przynajmniej tym razem.
-1 co, czy taki jest w dotyku doppelganger? - spytała.
- Najlepsze z nich są.
- Nigdy nie spotkałam aż takiego. - Przesunęła z samouwiel-
bieniem dłonią wzdłuż swych nagich ramion i się roześmiała. Złoci-
sty śmiech. Kochała swoje ciało nie mniej niż ja.
- Och, Jakubie, jak długo jeszcze zamierzasz siedzieć w tym
ponurym miejscu?
- To pytanie skieruj do Szandora.
- Zrobiłam to. Powiedział, że możesz odejść w każdej chwili.
- Tak ci powiedział?
- Musisz tylko się zobowiązać, że nie będziesz mu więcej sta-
wał na drodze.
- To mógłby osiągnąć tylko wstrzeliwując mnie natychmiast na
najbliższe słońce.
- Nie, Jakubie! - Stanęła bardzo blisko... zbyt blisko. - Ty nic
nie rozumiesz. Sądzisz, że Szandor jest jakąś bestią. Jak możesz tak
myśleć o własnym synu? Czy nie czujesz do niego miłości?
- A co ma z tym wspólnego miłość? Jest z mojej krwi i z moje-
go ciała. Ale to bestia. Bardzo niebezpieczna w dodatku.
Jej zapach zaczynał doprowadzać mnie do szaleństwa, chociaż
nigdy nie używała perfum. Tobyłjej naturalny zapach. Teraz już wie-
działem, po co tu przyszła, i miałem nadzieję, że zdołam jej się oprzeć.
- Czy Szandor przysłał cię tutaj, żebyś na mnie wpłynęła? - spy-
tałem.
- Przyszłam tu własnej woli, Jakubie. Aby pomoc ci odzyskać
wolność.
- W zamian za to, czego pożąda Szandor? Za moje oficjalne
błogosławieństwo?
- Czy to tak wiele?
- Syluiso wydostanie się w ten sposób nie jest odzyskaniem
wolności, lecz popadnięciem w niewolę. Wiesz, byłem już cztero-
krotnie niewolnikiem. Urodziłem się jako niewolnik, dwa razy zo-
stałem sprzedany w niewolę, a trzeci raz sprzedałem się w nią sam.
Nie zamierzam zostać nim po raz piąty. A już zwłaszcza nie u moje-
go własnego syna.
- Jakubie, on jest królem.
- Gówno prawda. Ja jestem królem.
- Tylko ty tak twierdzisz. Przecież siedzisz w więzieniu.
- A co się dzieje na zewnątrz? Czy ludzie wiedzą, gdzie jestem?
- Zaczynają się dowiadywać.
-I?
- Wynika z tego wiele kłopotów.
- Dobrze - ucieszyłem się. - Tego właśnie chciałem.
- Jak mogłeś chcieć czegoś takiego? Twój lud cierpi. Handel się
załamuje. Statki gubią drogę w przestrzeni... jeśli w ogóle wyrusza-
ją. Nikt nie ma pewności, kto naprawdę jest królem. Imperatora też
właściwie nie ma. Cały system trzeszczy w szwach.
- Jak dla mnie, może upaść.
- Nie mogę uwierzyć, że to mówisz!
- Syluiso, dlaczego się w to wtrącasz?
Ignorując moje pytanie, przysunęła się jeszcze bliżej. To było
preludium. Sięgnęła po pełny arsenał: kołysanie biustem, rozchylo-
ne nozdrza, lubieżne spojrzenia spod na wpół przymkniętych po-
wiek. Ocierała się o mnie, zaciskała uda, czułem na policzku jej go-
rący oddech, a jej słodkie usta były o cal od moich. Starała się. Uży-
wała swojej zawsze dotąd zwycięskiej broni, swojej ciężkiej artylerii.
To było niemal komiczne. Czy kiedykolwiek wcześniej wydała
mi się komiczna? Czy kiedykolwiek potrafiłem tak jej się opierać?
Coś najwyraźniej musiało się we mnie zmienić. Może jej praca na
rzecz Szandora przełamała urok. Zdradziła mnie. Nigdy nie potrafi-
łem obronić się przed jej oddziaływaniem, ale teraz, przechodząc na
stronę Szandora, przekroczyła niewidzialną granicę. Zmówiłem
w myślach romską modlitwę za zmarłych. Mój związek z tą złotą
żmiją umarł. Naprawdę umarł!
- Jakubie, wiesz, jak bardzo za tobą tęskniłam?
- Powiedz mi.
- Niech sobie Szandor będzie królem. Ty nim byłeś przez sto lat.
- No, nie aż tak długo.
- Nieważne, wystarczająco długo. Pozwól teraz jemu zdobyć
to, czego tak pragnie. Czy chcesz królować całą wieczność? Po co?
- Nie całą wieczność. Ale muszę skończyć pracę, którą teraz
zacząłem.
- Niech Szandor ją skończy. A my możemy wyjechać gdzieś
razem. W jakieś piękne miejsce. Na Fulero, Estrildis, albo Tranga-
nuthukę. Nie chciałbyś spędzić roku czy dwóch na Fulero, tylko ze
mną?
- Ile on ci zapłacił?
-Jakub!
- Mam lepszy pomysł. Zamiast jechać na Fulero, zostań tu ze
mną. Tutaj, w tej celi. Nie spodoba ci się pewnie jedzenie, ale poza
tym jest w porządku. Przeczekamy Szandora. Prędzej czy później
załamie się, albo ktoś go obali, a my wrócimy w tryumfie. I znowu
połączę światy. Będziemy mieszkać na Galga/i i na Xamur. Jeśli ze-
chcesz, będziesz mogła nazwać się królową.
-Co?
- Wiesz, że nie mamy królowych. Ale ten jeden raz możemy
zrobić wyjątek. Spodoba ci się, uwierz mi.
- Nie mówisz poważnie. Zrobiłbyś mnie królową?
- A dlaczego nie?
Grałem z nią tak, jak ona grała ze mną.
- Nie - powiedziała. - Powstałby o to wielki hałas. Nie możesz
wmusić Romom królowej po tylu tysiącleciach. Zresztą nie chcę być
królową. Nie chcę też, żebyś ty był znów królem. Po co ci to? To
paskudne zajęcie. Głupie i nonsensowne. Pojedź ze mną, i po prostu
zabawmy się, a cały ten kram zostawmy komuś innemu.
- Szandorowi?
- Co za różnica?
Przez moją duszę przepłynęło wspaniałe uczucie wolności.
- Ja widzę różnicę - powiedziałem.
- Daj sobie spokój z tym wszystkim.
Przesunąłem rękami po jej ramionach. Skórę miała gorącą, a mi-
mo to wydawało mi się, że dotykam posągu. Nic, żadnego pożąda-
nia. W swoim zwykłym kokieteryjnym stylu wysunęła się z moich
objęć.
- Nie odsuwaj się - prosiłem.
- Pojedź ze mną na Fulero.
- Innym razem. - Znów sięgnąłem ku niej.
-Nie.
-Nie?
- Nie tutaj. Nie w tej okropnej, małej celi.
- Powiedziałaś, że za mną tęsknisz. Nie za bardzo, jak widzę.
- Na Fulero pokażę ci, jak bardzo.
Znów zaczęła zmysłowo poruszać biodrami, wiła się, uśmiecha-
ła, wyprężała...
- Chyba odpuszczę sobie Fulero - powiedziałem miękko. - Ale
ty jedź. Z Szandorem.
Myślałem, że eksploduje. Jej oczy rozbłysły wściekłością. Przez
tę perfekcyjną piękność nagle przemknęło coś wielce paskudnego.
Nie była przezwyczajona do tego, bym się jej opierał. To się jeszcze
nigdy nie zdarzyło, a znaliśmy się już pięćdziesiąt lat. I nie miało
znaczenia, że byłem królem.
W łóżku nie ma żadnych królów. Wszyscy jesteśmy tam niewol-
nikami, i to nie innych ludzi, lecz własnych żądz, wobec których je-
steśmy bezradni. Każdy mężczyzna spotyka swoją kobietę fatalną.
Być może tak samo jest z kobietami... tak sądzę. Ale nawet takie
fatalne zauroczenie może osłabnąć, zwiędnąć i w końcu umrzeć. Tym
razem potrafiłem ją odrzucić. Może nawet uwolniłem się od niej na
zawsze.

6
Syluisa wyniosła się prawie natychmiast. Aż się trzęsła z wście-
Ikłości i nagromadzonej żółci. I prawie w tym samym momen-
cie pojawił się Walerian. To znaczy, jego duch. Zaczął biegać po
całym pomieszczeniu jak oszalały nosorożec. Nosorożec to takie
zwierzę, które kiedyś żyło na Ziemi. Napastliwe jak diabli, wielkie,
i niezbyt nadające się do spożycia. Na nosie miał róg. Nosorożec,
nie Walerian. Jeśli zaś taki nosorożec zmierzał w twoim kierunku,
najrozsądniej było zejść mu z drogi. Tak samo było z Walerianem.
- No i tylko spójrz! - zaryczał. - Złota podłoga! Złote ściany!
Co za zwariowana planeta! Nigdy nie przyzwyczaję się do Galgali.
Wszystko w tym pieprzonym złocie!
- Chcesz trochę? Częstuj się.
- Po cholerę? Kto go potrzebuje? Jakubie, byłeś kiedyś na Ziemi?
Przebiegł obok mnie cały czas porykując.
- Oczywiście, że byłeś. Tysiące razy, założę się. Wiesz, jak tam
kochali złoto? Wszystkie kobiety nosiły je na szyjach kilogramami.
I ten dźwięk ciężkich monet w kieszeniach. Owszem, na Ziemi złoto
coś znaczyło. Miałeś trochę złota i czułeś się olbrzymem. Jak jakiś
pieprzony król. Ale teraz miłość do złota znikła ze Wszechświata. Cała
ta cudowna chciwość. Cały ten grzech poszedł sobie do piekła. Wi-
dzisz, co ci ludzie z Galgali zrobili ze złotem? Zamienili je w gówno.
- Jest mimo wszytko ładniejsze niż gówno - zuważyłem.
- Ale tyle samo warte. To wstyd tak potraktować złoto. Wolał-
bym, żeby nigdy nie odkryto tej planety. Złoto było takie dobre, a te-
raz jest niczym. Sam widzisz, co się stało. Podaż i popyt. Podaż i po-
pyt. Jedyne niepodważalne prawo kosmosu.
Walerian zamilkł na chwilę, ubarwiając swoją aurę kaskadą żół-
tych i niebieskich błysków i wyładowań elektrycznych. Strasznie
męczący sukinsyn! Zdaje się, że poczuł się dumny ze swej głębokiej
myśli.
- Ładnie to brzmi, co? Niepodważalne prawo kosmosu. Ja za-
wsze znajdę najwłaściwsze określenie, prawda?
I znowu zaczął się rzucać od ściany do ściany.
- Fajna cela. Szandor ma jednak wyczucie stylu.
- Powinieneś zobaczyć tę, do której wsadził mnie na początku.
- No, w tej ci wygodnie, prawda? I to całe złoto. Może i jest
bezwartościowe, ale jest jednak piękne. Potrzebujesz klejnotów. Tro-
chę innych kolorów dla kontrastu. Za dużo tu żółtego.
Wyciągnął zza pazuchy czerwony, skórzany trzos. Niematerial-
ny niestety.
- Klejnotami mógłbym się bawić codziennie. Szmaragdy, rubi-
ny, szafiry. Tylko nie diamenty. Diamenty fajnie błyszczą, ale braku-
je mi koloru. Lubię klejnoty o ładnych barwach.
Wciąż rozprawiając, wysypał zawartość trzosa na swoją wielką
dłoń. Całe góry klejnotów. Podsunął mi je pod nos.
- Możesz nimi udekorować ściany. Oświetliłyby ci też celę.
-One są niematerialne, Walerian. Pomyśl chwilę. Nie mogę ich
nawet dotknąć. Dla mnie są tylko kolorowym powietrzem.
- O kurwa, faktycznie - powiedział zasmucony - No, to racja.
- Wolę chyba mieć prawdziwe złoto, niż niematerialne klejnoty.
Ale mimo wszystko dzięki za pamięć.
- Szlag - powiedział tylko. Oklapł wyraźnie. - Zupełnie o tym
zapomniałem. A dla mnie wyglądają tak, kurwa, realnie.
- Walerianie, jesteś duchem.
- Racja. Racja. To, w mordę, niedobrze. Bo potrzebujesz tu tro-
chę światła. Ale wiesz co, Jakubie? Jak już znowu będziesz królem,
przyniosę ci prawdziwe. Prawdziwe rubiny i szmaragdy.
- Kiedy znów będę królem? Wiesz, kiedy to się może stać?
Nie zwrócił uwagi na moje pytanie.
- Mam ich całe góry. Beaucoup - zdaje się takiego słowa użył-
by Julien? Zdobyłem pioruńsko dobry łup. Za Jerusalem Spili. To
było gdzieś między Kalibanem a Puerto Peligroso. Duży transporter
należący do... zresztą mniejsza, do kogo należał. Miał wystarczają-
co klejnotów na pokładzie, by zbudować z nich tamę na rzece. Cał-
kiem dużej rzece. - Walerian roześmiał się. -Mógłbym zatrząść ryn-
kiem, wiesz? Gdybym rzucił te wszystkie rubiny naraz, to byłyby tak
samo nic nie warte jak złoto. Tak jak zrobiłem z tymi prochami, wte-
dy gdy oskarżyli mnie przed Krisem. Pamiętasz? Wtedy, gdy zmie-
niłeś werdykt na moją korzyść. Ale nie widzę żadnego sensu w zała-
maniu na rynku klejnotów. Jednak prędzej czy później ktoś, jakiś
cholerny głupiec, zrobi to. Wspomnisz moje słowa. Jest to niestety
nieuniknione. Istnieje gdzieś planeta, na której klejnoty są tak samo
powszechne, jak złoto na Galgali.
To była wiadomość.
- Jesteś pewien?
- Powinieneś zobaczyć, co było na tym statku, który zdobyłem.
Dziesięć niewiarygodnych rozmiarów kieszeni podprzestrzennych
wyładowanych kamieniami. Całe tony wypełniające tak wielkie ko-
mory ładunkowe, o jakich nikt nigdy nie słyszał. Wiesz, co musia-
łem zrobić, aby zmusić ich do otworzenia tych kieszeni? Lepiej, że-
byś nie wiedział. Nawet ja sam nie chcę o tym myśleć. Ja zwykle
jestem bardzo uprzejmym człowiekiem. Wiesz o tym, prawda Jaku-
bie? Ale czasami, czasami...
- Powiedz mi, kiedy będę znów królem.
- Chcesz, żebym ci to powiedział?
- Przecież słyszałeś.
- Ale to jest przyszłość!
-Więc?
- Chcesz, żebym wyjawił ci przyszłość?
- Dlaczego nie? Możesz mi powiedzieć. Nikt oprócz nas dwóch
się o tym nie dowie.
- Tak, mogę ci powiedzieć. Właściwie, dlaczego nie?
- No właśnie.
- Mogę ci powiedzieć, jeśli tylko zechcę. Mogę ci powiedzieć
cokolwiek zechcę.
- Absolutnie.
- Nic nie powstrzymuje mnie przed powiedzeniem ci.
- Tak - potwierdziłem. - Więc mi powiedz.
Ale on nic nie powiedział. Wciąż tylko mówił, że mi powie.
I latał po pokoju jak oszalała rakieta. Co za zwariowany sukinsyn!
Miałem ochotę nim potrząsnąć. Potrząsnąć duchem, cha, cha.
- To jest przyszłość — mamrotał. - Nie powinniśmy mówić lu-
dziom o ich przyszłości.
- Od kiedy to przejmujesz się tym, co powinieneś?
- Może ta akurat reguła ma sens.
- Och, Walenanie daj spokój.
- Ale może ma sens.
- Powiedz mi więc przynajmniej, co się teraz dzieje na zewnątrz.
Na ten temat reguły się nie wypowiadają.
- Chodzi ci o Imperium? O Królestwo?
- Tak... - Co się działo od chwili, gdy Szandor mnie aresztował?
- Wiele się działo - odparł. Przepłynął po pokoju i zatrzymał
się tuż przede mną, przybierając w powietrzu pozycję poziomą. No-
gami denerwująco odbijał się od złotej ściany. Ściszył głos.
- Nigdy nie sądziłem, że wydostaniesz się stąd po tym szaleń-
stwe, jakim było oddanie się w jego ręce. Myślałem, że to najbar-
dziej pomylona rzecz, jaką w życiu zrobiłeś. Jakubie, jestem ci wi-
nien wielkie przeprosiny.
- Więc udało się, tak? Zadziałało?
- To nie wiesz?
Zwariuję. Wciąż ta gra w pytania i odpowiedzi. On jest nawet
gorszy niż Polarka. Polarka z góry zawsze oświadcza, że nie powie
nic o przyszłości, kiedy nawiedza. Walerian nie ma takich skrupu-
łów. Reguły nic dla niego nie znaczą. Jedyna reguła, jakiej zawsze
ściśle przestrzega, brzmi: „Rób, co chcesz, ale nie daj się na tym
złapać". Mimo więc wszystkich zakazów, Walerian mógłby ujawnić
mi przyszłość, gdyby tylko chciał. Gdyby tylko zdołał pojąć, jak
ważne jest to dla mnie w tej chwili. Ale utrzymywanie go dłużej przy
jednym temacie rozmowy było trudniejsze niż zbieranie nawozu śli-
maków salizonga.
Zdesperowany odpowiedziałem mu:
- Skąd mogę wiedzieć? To wciąż jest dla mnie przyszłość. Ja
wciąż tu jestem, rozumiesz? Wciąż jestem więźniem! I nikt niczego
mi nie mówił.
Walerian spłynął na dół i stanął w pozycji wyprostowanej, przy-
glądając mi się uważnie. Potem znów odpłynął ode mnie, i zawisł
poziomo w powietrzu.
- Zapomniałem - powiedział po dłuższej chwili. - To było głu-
pie. Ale ja jestem duchem przez niemal cały czas, i wszystko mi się
pomieszało. Straciłem rachubę, co następuje po czym. Oczywiście
ty tu wciąż jesteś i prawdopodobnie nie wiesz niczego.
- No dalej, Walerianie.
- Chcesz wiedzieć? No dobrze. Powiem ci.
- Wciąż mi to powtarzasz.
- Staram się powiedzieć.
Wziął głęboki oddech, co rozjaśniło spektrum jego aury co naj-
mniej szesnastoma różnymi barwami. A więc nareszcie moment ob-
jawienia.
- Wszystko będzie dobrze - oświadczył. - Stanie się dokładnie
tak, jak przewidziałeś.
Świetnie. Tyle samo powiedział mi Połarka. Ale nie podał żad-
nych szczegółów. Kompletnie nic, tak jak Walerian. Oni obaj chyba
się zmówili, żeby doprowadzić mnie do szaleństwa. Przytrzymałem
jednak nerwy na wodzy. Nie ma sensu krzyczeć na ducha. Po prostu
sobie odejdzie.
- Ale jak? Co to znaczy, że wszystko będzie dobrze?
- Jakubie, tego nie powinienem ci mówić. Ale znasz mnie...
-No, dalej.
- Tak tylko między nami. Zyskujesz przewagę nad Szandorem.
- Opowiadaj.
- Naprawdę nic nie wiesz?
- Niewiele. Była tu Syluisa i mówiła, że rzeczy mają się źle.
Załamanie handlu międzygwiezdnego. Statki zagubione w kosmo-
sie. I takie tam. Ale nie wierzę, by Syluisa podała mi prawdziwe
wiadomości. Opowiadaj więc.
- To są prawdziwe wiadomości. Był tam niezły bałagan.
-Był?
- Będzie. Jest. Trudno mi się połapać, co jest przeszłością, a co
przyszłością. Dla mnie to już wszystko przeszłość. Twoja przyszłość
też jest moją przeszłością. Stało się wiele rzeczy, które jeszcze się
nie stały.
- Jeśli możesz, skoncentruj się na tym. Czy prędko się stąd wy-
dostanę?
Drugie milczenie.
- Prędko?
- Tak myślę.
- Myślisz Walerianie, ty nigdy w życiu nie myślałeś. Dobra. Co
się dzieje w Imperium?
- Rozpada się - odparł, znów rozjarzając się jasnym światłem.
Teraz naprawdę się starał. - Stary Imperator jeszcze żyje. Tak, jakby
zamierzał egzystować całą wieczność. Ale nikt już nie potrafi zrozu-
mieć, co mówi. Sunteil usiłuje prowadzić sprawy Imperium, a Pe-
riandros i Naria ze wszystkich sił starająmu się przeszkadzać. I cho-
lernie dobrze im to idzie.
- Więcej.
- Więcej czego?
- Więcej informacji. Mów dalej. r
- Duch nie powinien ...
- Pieprzyć, czego duch nie powinien. Kiedy Wielki Kris uznał cię
za winnego, ja też nie powinienem był cię wypuścić. Ale zrobiłem to.
- Wiesz, że zawsze będą ci wdzięczny.
- Dobrze. Więc mów dalej.
Zastanowił się przez chwilę.
- No, jeszcze Szandor. Szandor wpadł w panikę.
Poczułem przyspieszone bicie serca. Zbliżaliśmy się do sedna.
Moja nadzieja rosła.
-Tak?
- Prawie sra ze strachu. Właśnie zdał sobie sprawę, przeciwko
komu wystąpił, i to go przeraziło. Prowadzisz z nim straszną wojnę,
wiesz? I to nie mówiąc ani słowa, i nie poruszając nawet palcem.
- Więc zrozumiałeś nareszcie?
- To zdumiewające, jak wiele osiągnąłeś tak po prostu, oddając
się w ręce Szandora. Ten twój chłopak Chorian uciekł i powiedział
wszystkim, że Szandor uwięził cię tutaj.
- Właśnie zastanawiałem się, co z nim.
- Od tego momentu Szandorowi wszystko zaczęło się walić na
głowę. Romowie bardzo się rozzłościli usłyszawszy, co z tobą zro-
bił. Zwłaszcza piloci. Zaczęli wyczyniać dzikie rzeczy na znak pro-
testu. Latali na niewłaściwe planety, robili straszne zamieszanie. Nie-
które światy są praktycznie odcięte. Clard Msat - tam się nie dosta-
niesz. I Iriarte, jak sądzę.
Chciałem krzyczeć z radości, słysząc te nowiny.
Ale czy to była prawda? Przeszłość i przyszłość tworzyły jeden
chaos w głowie Waleriana. Podobnie jak rzeczywistość, fantazje
i plotki. Zamknąłem oczy. Jakże frustrujące było to, że moim jedy-
nym źródłem informacji są dwa narwane duchy i ta złota żmija. Jak-
że chciałem zmierzyć puls Wszechświata własnymi palcami. Siedzia-
łem tu już tak długo, odcięty od tętniącej życiem Galaktyki.
Mój plan, moja strategia... przebiegłe, ale też straszliwie bole-
sne. Atak przez poddanie się. Nikt tego nie mógł zrozumieć. Wszy-
scy myśleli, że oszalałem. Wszyscy, prócz Bibi Saviny i Thivta. Ale
zdaje się, że moje szaleństwo się opłaciło. Walerian by mi nie skła-
mał. Mogło mu się co nieco pomylić, ale na pewno by nie kłamał.
Gdzieś tam są tysiące światów, miliony Romów, miliardy gaje.
Wszystko to wrzało i kotłowało się. Czy stanęliśmy na krawędzi
chaosu? Pożytecznego chaosu, który będzie fundamentem mojej
budowli?
- Podoba mi się to, co mówisz - zachęciłem go. - Kontynuuj.
- Wiesz o krisatorach?
- Powiedziałem ci już. Nic nie wiem.
- Damiano ich zwołał, żeby odwołali Szandora. Mają zamiar
usunąć go z tronu.
- Wiesz to na pewno?
- Staram się mówić w twojej teraźniejszości, nie w mojej. Dla-
tego mówię mają zamiar usunąć go z tronu.
- Usunąć?
- Tak powiedziałem.
- Aha. Więc tutaj, na Galgali, pod samym nosem Szandora ze-
brał się kris, a on nie próbuje tego powstrzymać? Albo przejąć nad
nim kontroli?
-Nie, na Boga. Kto powiedział, że to się dzieje na Galgali? Kris
zbiera się na Marajo. Zebrał się ... zbierze się? Zebrał!
- Na Marajo?
- Damiano mianował własnych krisatorów. Powiedział, że nie
ufa tym z Galgali, bo to ludzie Szandora.
Jęknąłem.
- A więc ten kris jest nielegalny?
- Tak legalny jak wszystko inne.
- Nie - powiedziałem. - To jest lewy kris. Prywatny kris Da-
miana. Czego on chce? Wojny domowej? Szandor po prostu nie uzna
orzeczenia.
- Wtedy, gdy ja stanąłem przed sądem, to też był prywatny kris
Damiana. Wtedy, gdy skazali mnie za uprowadzenie statku z Kalimaka.
Pamiętasz? Załóżmy, że też nie uznałbym orzeczenia? Załóżmy, że po-
wiedziałbym - to nie jest uczciwy proces, to jest lewy kris, kontroluje
go Damiano? I co, poprawiłoby to moją sytuację? Co by mi to dało?
- Ale to był legalny kris. To był Wielki Kris Galgali, na rany
Chrystusa! Jego orzeczenia są dla nas prawem! Ten zaś kris Damia-
na, ten kris z Marajo ... Szandor może powiedzieć, że to nie jest
prawdziwy kris, więc nie podporządkuje się orzeczeniu.
- Nie martw się. Już jest i tak po wszystkim.
- Nie, dla mnie nie jest.
- Po wszystkim! - powtórzył Walerian rozmarzonym głosem.
Znowu odpływał, układał się poziomo w powietrzu. Stawał się
coraz bardziej przezroczysty, aż wreszcie została tylko delikatna zie-
lonkawa poświata zawieszona pod sufitem.
- Wtedy było naprawdę źle - powiedział. - Wtedy, gdy przy-
wiedli mnie pod sąd.
Zaczynał wędrówkę dalej w przeszłość. Tracił koncentrację. Nie
powinienem był mu pozwolić na zmianę tematu. Jeśli raz zacznie
przesuwać się w czasy tego procesu, mogę nie być w stanie przywo-
łać go tu z powrotem.
- Jakubie, to była najgorsza godzina mojego życia. Naprawdę
cierpiałem. Pamiętasz, jak fatalna była wtedy sytuacja.
Bezmyśnie przesuwał po złotej ścianie swymi widmowymi rę-
kami, jakby chciał wyrwać jej fragment. Wydawało się, że jest bar-
dzo daleko myślami.
- Walerian - zawołałem.
- Pamiętasz? Naprawdę cierpiałem.
- Oczywiście, że pamiętam. Ale zasłużyłeś na to.
To prawda. Cierpiał wtedy. Niemal odchodził od zmysłów ze
strachu. Stał w obliczu całkowitej ruiny, i doskonale zdawał sobie
z tego sprawę. Wtedy jeden jedyny raz widziałem go w tak żało-
snym stanie. Cała brawura i pewność siebie uszły z niego, jak po-
wietrze z przekłutego balonu. Ale po co teraz do tego wracać? Mu-
siałem dowiedzieć się więcej o Szandorze, o Imperium, o wszyst-
kim, co działo się za złotymi ścianami mojej celi, a on mi tutaj
opowiada o przerażeniu i bólu, jakie odczuwał podczas tego odle-
głego procesu. Największym kłopotem z takimi egocentrykami jak
Walerian jest to, że nie potrafią skupić się przed dłuższy czas na
sprawach innego człowieka, choćby nie wiem jak ważnych.
Wciąż rozpamiętywał swój proces.
- Sposób, w jaki na mnie wtedy patrzyłeś... jakbym był wro-
giem, zdrajcą, gajo...
- Ale zostałeś ułaskawiony - przypomniałem mu. - Może byś
już stamtąd wrócił, co? Nie mogę z tobą rozmawiać, dopóki dryfu-
jesz gdzieś w tamtych czasach.
- Zdałem sobie sprawę, że mówisz poważnie, że naprawdę chcesz
postawić mnie przed sądem. I ukarać. Jakubie nie mogłem uwierzyć,
że przytrafia się to właśnie mnie.
- Zejdziesz tu wreszcie?
-1 potem wszyscy ci zeznający przeciwko mnie, moi przyjacie-
le, moi kuzyni...
-Hej, Walerianie! To już jest historia.
- Historia? - Jego głos był bardzo odległy. Czy to możliwe, żeby
nawiedzał w trakcie nawiedzania? Czyżby skoczył teraz znów do
swojego procesu i jeszcze raz go przeżywał? Zastanawiałem się, jak
często tam powraca? Jego wielka trauma. Jego gehenna.
Walerian pochwycił wtedy o jeden statek za dużo. Niewłaściwy
statek. Musiał ponieść za to karę. Ale mimo to zrobiło mi się go żal.
I w ostatniej chwili uratowałem go przed najwyższą karą, jaka może
spotkać Roma.
- Jakub? - mamrotał. - Jakub. Bałem się. Wiesz, że wtedy na-
prawdę się bałem.
- Wiem.
Teraz nie miałem już żadnych szans, by nakłonić go do rozmo-
wy o aktualnych sprawach Królestwa. Ani w ogóle do żadnej po-
ważnej rozmowy. Traciłem go.
- Czy wtedy właśnie zdecydowałeś się mnie ułaskawić? Gdy
zobaczyłeś mój strach?
- Uznałem, że wycierpiałeś zbyt wiele - odparłem.
-Naprawdę cierpiałem - powiedział z bardzo, bardzo daleka. -
I naprawdę się bałem. Myślałem, że mnie odepchniecie. Że już ni-
gdy nie usłyszę ani słowa w romskim. Że nie usłyszę już śmiechu
Roma, takiego jakim potrafi się śmiać tylko Rom. Jakubie wiesz, co
by to oznaczało. Rozumiesz, o czym mówię?
- Oczywiście, że rozumiem.
Ucichł. Prawie już nie mogłem go dostrzec. Był już tylko zaled-
wie cieniem wysoko w górze. Byłem pewien, że opuszczał mnie.
Chciałem go zabić. Zabić ducha? Sukinsyn! Przychodzi tutaj i wy-
konuje te wariackie pląsy między przeszłością, teraźniejszością i przy-
szłością, a potem tylko mnie rozdrażnia, nie przekazując żadnej waż-
nej wiadomości. Wiedziałem, że za moment zniknie. A ja nie byłem
wiele mądrzejszy niż przed jego przybyciem.
Nie. Myliłem się. Nagle znów rozbłysł pełnym blaskiem. Spły-
nął na dół, ku mnie, a jego stopy prawie dotykały złotej podłogi.
Otoczyła go kula zielonkawych iskierek. Znów rozpierała go zwykła
energia i witalność. Powietrze wokół niego jonizowało się. Staliśmy
twarzą w twarz, nos w nos. Walerian napierał na mnie.
Ta nagła zmiana zdumiała mnie.
- Jakubie! - zawołał oskarżycielsko. - Teraz twoja kolej! Roz-
mawialiśmy o strachu, tak? O moim strachu, wtedy na procesie. Ale
teraz to ty się boisz!
Wytrącił mnie z równowagi. Byłem zaskoczony, zmieszany.
W głowie zaszumiało mi gwałtownie.
Walerian wydaje się bardzo gruboskórny, ale czasem w najmniej
spodziewanym momencie może zaskoczyć zdolnościami empatycz-
nymi.
- Boję? Czego?
- Nie wiem. Może Szandora.
Potrząsnąłem głową.
- Nie. Jego nigdy się nie bałem. Nie boję się go i teraz.
- Dobrze. Tak trzymaj. Niech odwaga cię nie opuszcza.
Poczułem, że moja złość na niego znika.
- Tak. Wiem, że tak trzeba, Walerianie.
- A jednak wciąż jest w tobie strach.
A już zaczynałem znowu go lubić, a ten z tym strachem...
- Nie - powiedziałem, znowu rozłoszczony. - Nie boję się.
- Myślę, że jednak czegoś się boisz. Widzę to w twoich oczach.
- Słuchaj, Walerian ...
- Chcę ci pomóc. Powiedz mi, czego się boisz.
- Nie pomagasz mi. Wkurzasz mnie.
- Ja też raz się bałem. Możesz i ty. To w porządku bać się. Mu-
sisz tylko pamiętać, co jest strachem, a co Jakubem. Strach może
być w tobie, ale nie może stać się tobą.
Odwróciłem się do niego tyłem i zacząłem w myślach liczyć do
dziesięciu. Ek, dui, trin, cztar, pansz ...
Ale on znowu pojawił się przede mną. Nie miał najmniejszego
zamiaru odpuścić.
- Jakubie, co mi odpowiesz?
- Nie wiem, o co ci chodzi. Nic nigdy nie wzbudziło we mnie
przerażenia i teraz też niczego się nie boję.
- Nieźle brzmi.
- To prawda.
-Tak?
- Nie - powiedziałem po chwili zmienionym głosem. Coś we
mnie drgnęło. Coś się zmieniło.To było dziwne uczucie, ale niosło
ulgę. Czemu mam je trzymać w tajemnicy przed Walerianem? Le-
piej się otworzyć, pozwolić prawdzie wypłynąć... - Kłamałem.
Kłamałem. Oczywiście, że kłamałem.
Bałem się wielu rzeczy wielkich i małych, jak każdy człowiek.
Tyle, że zawsze potrafiłem opanować mój strach. Oczywiście tylko
się przechwalałem mówiąc Walerianowi, że nigdy niczego się nie
bałem.
I zaczęło też do mnie docierać, gdy już zapanowałem nad gnie-
wem i urażoną dumą, że Walerian miał rację, i nie mylił się mówiąc,
że czuje we mnie strach. Bo naprawdę była jedna rzecz, której bałem
się ponad wszystko i bałem się jej strasznie. Nie była to śmierć. Ani
Szandor. Ani samotność tu, w celi. Nie wojna domowa między Ro-
mami nawet. To było coś, czego bałem się tak bardzo, że nigdy na-
wet nie odważyłem się z nikim o tym rozmawiać. Nigdy nie odwa-
żyłem się rozmawiać o tym ze sobą! To było coś, co trzymałem za-
mknięte przez lata w najgłębszej oubliette mojej duszy.
- Jakubie, powiesz mi, czego się obawiasz? - usłyszałem głos
Waleriana.
Wahałem się. To było bardzo trudne.
- Nigdy nikomu tego nie powiedziałem.
- Powiedz mnie. Czego się obawiasz?
- Dlaczego miałbym ci powiedzieć?
- Bo być może uda mi się wyleczyć cię z tego strachu.
- Tego nikt nie potrafi.
- Ja może potrafię. Powiedz mi.
Był bardzo blisko mnie. Słyszałem trzaski i szum w jego jonizu-
jącej powietrze aurze.
Niepewnie zacząłem:
- Boję się... boję się...
- Dalej, Jakubie.
Spływałem potem. Czułem niewidzialną rękę zaciskającą się na
moim gardle, dławiącą głos.
Ale w pewnej chwili słowa zaczęły wylatywać z moich ust.
Brzmiały twardo, chropowato.
- Walerian, boję się że Gwiazda Romów jest kłamstwem!
-Co?
- Że cała ta opowieść jest tylko mitem - kontynuowałem. By-
łem zdumiony, że słyszę siebie wypowiadającego takie straszne sło-
wa. A jednak poczułem wtedy dziwny spokój. Mówiłem teraz skład-
niej, łatwiej. -Że ta czerwona gwiazda, do której się modlimy, nie
ma z nami nic wspólnego. Że nigdy nie przybyliśmy stamtąd, że nie
było żadnego wiatru słonecznego, że jeśli kiedykolwiek tam dotrze-
my, zobaczymy, że to poprostu tylko jeszcze jedna nie zamieszkana
planeta.
Walerian milczał przez chwilę. Zmarszczył brwi, zamyślił się
głęboko.
-1 tego właśnie się obawiasz?
Przytaknąłem. Poczułem się znacznie lepiej, wyrzuciwszy to
z siebie.
- Dlaczego? - zapytał.
- Dlatego, że Gwiazda Romów jest celem całego mojego życia.
Bo wszytkie te szalone czyny, jakich dokonałem, miały ten właśnie
jeden cel, którym było poprowadzenie nas znów na Ojczysty Świat,
powrót do miejsca, do którego należeliśmy, do tego jedynego miej-
sca, w którym nie jesteśmy wygnańcami, wyrzutkami i obcymi. Żyję
tylko dla chwili, w której postawię stopę na tej planecie, rozumiesz
to Walerianie? A jeśli to kłamstwo? Jeśli pewnego dnia przekonam
się, że to wszystko bzdura, że tak naprawdę pochodzimy z Ziemi,
tak samo jak gaje, że jesteśmy tylko takimi śmieszniej wyglądający-
mi gaje, którzy mówią równie śmiesznym, starożytnym językiem?
Że Gwiazda Romów powstała tylko w wyobraźni jakiegoś poety...
- Nie. To nieprawda - przerwał mi Walerian. Jego głos brzmiał
pewnie.
Urwałem, spocony, zaskoczony.
-Nie?
- Cała ta historia jest prawdziwa. Dokładnie taka, jak opisano
w Swaturze. Wierz mi. O naszym życiu tam, o wielkich miastach,
przepowiedniach, wietrze słonecznym. O szesnastu okrętach, które
odleciały w Wielką Ciemność i przyniosły nas na Ziemię.
Walerian był teraz inny. Żadnych dramatycznych póz, żadnych
krzyków. Mówił cicho, poważnie, z naciskiem. Niemal go nie po-
znawałem.
- Skąd możesz to wiedzieć?
- Bo tam byłem - powiedział. - Widziałem wypalone wzgórza.
Widziałem jałowe doliny. Jakubie, ja trzymałem w rękach spaloną
ziemię Gwiazdy Romów.
Patrzyłem na niego, nie wierząc w ani jedno słowo. On po pro-
stu mówił mi to, co desperacko chciałem ułyszeć.
- Nie mogłeś tam być!
- Dlaczego? To tylko miejsce w kosmosie, prawda? A ja mam
statek...? Co mogłoby mnie powstrzymać przed poleceniem tam?
- Ale to jest zakazane! - krzyknąłem. - To absolutne tabu. Nie
wolno nam postawić stopy na Gwieździe Romów, aż nastąpi trzeci
wiatr słoneczny, póki nie dostaniemy wezwania, póki nie...
- Jakubie, nie bądź naiwny. Niezbyt to do ciebie pasuje.
Powiedział to delikatnie, niemal czule. Uśmiechał się. Widzia-
łem jakby lekkie zawstydzenie w jego uśmiechu, ale także jakąś nie-
znośną wyższość.
Zdałem sobie sprawę, że drżę.
- Mówisz poważnie? Ty naprawdę, dosłownie i materialnie tam
byłeś?
- A czyja nie miałem zawsze gdzieś wszelkie reguły - odrzekł
cicho.

7
Odszedł, nim zdążyłem się zorientować. Początkowo myślałem,
że po prostu zniknął z widzialnego widma, ale nie; odszedł na-
prawdę. Zostawił mnie sam na sam z ogromnym zdumieniem.
W mojej duszy szalał prawdziwy tajfun. Huragan, wybuch wul-
kanu i trzęsienie ziemi razem wzięte. Resztką sił utrzymywałem się
przy zdrowych zmysłach.
Powiedziałem mu tę jedyną rzecz, o której dotąd nie ważyłem
się wspomnieć nikomu. Ba, sam starałem sieją wypchnąć z umysłu,
od dnia, kiedy ta trująca idea zaczęła kiełkować w moich myślach.
Bo budziła ona przerażenie nawet jako myśl zaledwie, a dzisiaj wy-
powiedziałem ją na głos. Ale co sądzić o tym jego małym sekrecie,
który zdradził mi w zamian?
Byłem oszołomiony. Poleciał na Gwiazdę Romów? Lądował na
najświętszym ze świętych światów, na zakazanej planecie, naruszył
świętość Ziemi Przodków? Zrobił to, zanim otrzymaliśmy wezwanie
do powrotu? Zdumiewające! Niewiarygodne! Tylko Walerian mógł
poważyć się na coś takiego. Jakże nim teraz pogardzałem! Ale też,
jakże mu zazdrościłem ...
Takie świadome bluźnierstwo! Takie lekkomyślne naruszenie
najświętszego tabu Romów! Takie całkowite wystąpienie przeciw
prawu!
„To tylko miejsce w kosmosie, prawda? A ja mam statek...?".
I powiedział mi o tym. Mnie, królowi! Powinienem za to posta-
wić go przed krisem. Nawet teraz, gdy jestem w więzieniu, wystar-
czyłoby rzucić słowo, a na zawsze byłby wygnańcem. Ukrzyżowano
by go! Rozsiekano!
Oczywiście nie postawiłbym go przed krisem.
Wiedział o tym, bo inaczej nic by mi nie powiedział. Nieważne
co robił, zawsze go osłaniałem. Był jakby częścią mnie, tą bezwstydną,
mroczną i nie poddającą się kontroli, ale jednak częścią mnie. Nie
utniesz przecież własnej ręki, jeśli korzystając z nieuwagi twojego
umysłu, uszczypnie odruchowo cesarzową w tyłeczek. A jednak...
Gwiazda Romów? Gwiazda Romów!
„Widziałem wypalone wzgórza" - tak powiedział. - „Widzia-
łem jałowe doliny. Trzymałem w rękach spaloną ziemię Gwiazdy
Romów".
Byłem chory z zazdrości i tęsknoty, z wściekłości... i z radości.
Byłem wściekły, że nie poprosił mnie, bym poleciał z nim, gdy się
wybrał na tę bluźnierczą wyprawę. Oczywiście odmówiłbym... Za-
groziłbym mu dożywotnim więzieniem, i na Boga i wszystkie demo-
ny, chyba spełniłbym swoją groźbę! Ale dlaczego mnie nie spytał?
Poleciałbym z nim. Zobaczyłbym na własne oczy, jak tam jest na-
prawdę, dotknąłbym własną ręką tego spalonego pyłu. Poczułbym to
ściskanie w gardle, w powietrze naszego świata uleciałby mój krzyk
rozpaczy.
Czy więc można się dziwić, że osłaniałem Waleriana? Był tak
samo niegodziwy jak ja. Gorzej. Ja przysięgałem stać na straży prawa.
Natomiast on zawsze postępował jak chciał, i nie dorabiał do tego ide-
ologii. Kto więc jest lepszym człowiekiem: pirat, czy hipokryta?
Gwiazda Romów.
Myślałem, że serce wyskoczy mi z piersi ze zdumienia i podnie-
cenia. Myślałem, że rozsadzi mi głowę. Chciałem płakać, tańczyć
i śpiewać.
„Widziałem wypalone wzgórza. Widziałem jałowe doliny".
Szaleństwo w mojej duszy sięgnęło zenitu, i nieświadomie za-
cząłem nawiedzać. Skoczyłem w ciemność jak rozpędzony meteor
mknący przez pustkę kosmosu. Leciałem tam i tu, tu i tam; wstecz
i na powrót, i znowu wstecz. Xamur, Megalo Kastro, Nabomba Zom,
Vietoris, nawet Stolica. Żaden jednak obraz nie miał czasu się sfor-
mować. Po prostu dryfowałem chaotycznie, przekraczając granice
czasu i przestrzeni, miotany wichurą szalejącą w mojej duszy.
Jeden obraz jednak powracał raz za razem. Na początku poja-
wiały się tylko jego strzępki, ale potem zacząłem utrzymywać wizję,
po chwili zaś wszedłem w nią, by zobaczyć, co to jest, gdzie jestem,
i kiedy. Pojawiły się twarze. Damiano. Walerian. Phuri dai. Szeregi
surowych krisatorów, siedzących w sali sądowej.
Ach, więc znalazłem się na Galgali. Tylko kiedy? Wszyscy byli
dużo młodsi. Damiano, Walerian, inni przyjaciele.
Spójrzcie. Tam, na tronie, siedzę ja sam. Wsłuchuję się w ich
słowa. I też jestem dużo młodszy. Nie chodzi tu bynajmniej o twarz,
ale oczy...
-Nigdy w życiu świadomie nie skrzywdziłem żadnego Roma. -
To mówił Walerian
Jest blady, spocony, boi się. Nawet wąsy zwisają mu żałośnie.
- Proszę sąd, by wziął po uwagę, że moja dusza zawsze podąża-
ła Drogą. Niech Bóg wyrwie mi język, jeśli skłamałem.
Wije się jak robak nadziany na haczyk.
Aha. Walerian i jego proces, przed laty, gdy postawiono go przed
Wielkim Krisem.
Wszystko zafalowało, i nagle straciłem salę sądowąz oczu. Śli-
zgałem się jak kamyk po gładkim lodzie, aż wjechałem do innej epo-
ki, i innego kwadrantu Galaktyki. Myślę, że to miejsce mogło być
Ziemią, choć równie dobrze mogła to być Barma Darma czy Duud
Szabell. Natychmiast się stamtąd wycofałem. Chciałem obserwować
proces Waleriana.
Wtedy naprawdę go przyhaczyliśmy. Nie za piractwo bynajmniej,
lecz za nieetyczne praktyki handlowe. Teraz mogłem znów obser-
wować całe to zdarzenie, kryjąc siew eterycznej kuli. Chodziło o to,
że Walerian przechwycił transportowiec wyładowany olejem belisu-
gry, który jest ważnym składnikiem wzbogacającym krew, niezbęd-
nym zwłaszcza przy operacji odmładzania. W nagłym odruchu wspa-
niałomyślności postanowił wyślizgać z interesu kartel handlujący
belisugrą i rzucił na rynek cały swój łup naraz, zamiast rozłożyć to
na wiele lat. Znalazł nawet jakiegoś brokera na Marajo. Jeśli załamie
się rynek - kombinował - znacznie potanieją operacje odmładzają-
ce, i będzie na nie stać wszystkich biedaków, którzy normalnie nie
mogli sobie na to pozwolić.
Och, ta jego poza Robin Hooda. Czasami staje się jego drugą
osobowością.
Zobaczyłem, że wstaje Damiano. Oczy błyszczały mu gniewem
i oburzeniem.
- Ten człowiek, który mieni się naszym bratem, który twierdzi,
że służy interesom Wielkiego Ludu, stoi przed nami oskarżony
o zbrodnię chciwości, ale ja uważam, że powinniśmy skazać go za
głupotę!
Rozległ się śmiech. Ja też się roześmiałem. Nie teraz, gdy byłem
tylko duchem, patrzącym na przeszłe wydarzenia, lecz jako ten drugi
Jakub, który siedział tam, na królewskim tronie. Biedny Walerian.
- Chciwego Roma można zaakceptować - kontynuował Damia-
no. - Chciwość nie jest czymś niezwykłym, i nie do końca też należy
ją potępiać. Ale głupi Rom, przyjaciele... głupi Rom jest niebez-
pieczny dla nas wszystkich. Pytam was, czy nie powinniśmy wy-
chłostać batem tej kreatury, by udzielić mu drobnej lekcji?
Biedny Walerian. Popełnił jeden wielki błąd. Przy całej swojej
wielkiej wspaniałomyślności, nieszczęśliwie przeoczył fakt, że Ro-
mowie kontrolują handel belisugrą. Jest to jeden z naszych nąjwięk-
szych sukcesów handlowych. Dzierżymy ten rynek, a to daje nam
decydujący wpływ na cały przemysł operacji odmładzających, cho-
ciaż gaje nie do końca zdają sobie sprawą, jak wiele mamy do po-
wiedzenia w tej zasadniczej dla ich zdrowia i młodości kwestii. W
jakiś niewiarygodny sposób nie zauważyli, że trzymamy ich za jaja,
a my ze swej strony wcale nie staramy się im tego uzmysławiać.
Najwyraźniej szczegół ten umknął także uwagi Waleriana.
W rezultacie, powodując załamanie cen na rynku belisugry, na-
robił wiele kłopotów kilku tysiącom swoich kuzynów, wielu też pu-
ścił niestety z torbami. Bo i niektórzy zbyt pewnie siedzieli na tej
gałęzi, nie spodziewając się, że odetnie jąrękakrewniaka. Zachwiał
również poważnie naszą pozycją w stosunkach politycznych z gaje.
Minęło wiele lat, nim tak wielka ilość taniej belisugry została wchło-
nięta przez rynek. Zawsze miałem słabość do Waleriana, ale wtedy
naprawdę zachował sięjak ostatni idiota. A jak to rozsądnie wywiódł
Damiano przed krisem, głupota Roma powinna być ukarana. Wszech-
świat zawsze karze głupotę, wcześniej lub później.
Ale nasza pozycja we Wszechświecie od początku była chwiejna,
i nie mogliśmy sobie pozwalać na luksus pozostawiania wszystkiego
naturalnym i nieuniknionym procesom, które w nim zachodziły.
- Wzywam teraz ofiary głupiej chciwości tego człowieka, aby
stanęły przed krisem, i objawiły mu szkody, jakie poniosły z powo-
du jego nieprzemyślanego działania.
Trzymaliśmy się sformalizowanej, tradycyjnej procedury.
Najpierw wniesiono przeciwko niemu bayura - skargi. Potem
musieliśmy poczekać, aż Walerian pojawi się na Galgali. I pojawił
się: na uczcie wydanej na jego cześć, nieświadomy zagrożenia. Aresz-
towano go i postawiono przed sądem. Pierwszy raz w życiu. W cią-
gu tych wszystkich lat jego pirackiej kariery gaje nigdy nie zdołali
go przyłapać. My zrobiliśmy to bez trudu. Damiano był wtedy kri-
stori o baro - przewodniczącym sądu, i wyraźnie pragnął krwi. Praw-
dopodobnie osobiście dostał po kieszeni, był więc wściekły. Nie
można mu jednak było zarzucić wyraźnej stronniczości. W końcu
jesteśmy cywilizowanymi ludźmi. Inna sprawa, że Damiano bardzo
nie lubi tracić pieniędzy. Chyba nie widział też nic nagannego w tym,
że był w pewnym sensie sędzią we własnej sprawie.
Popłynąłem przez salę sądową, wciąż pozostając niewidzialny.
Raz jednak dostrzegłem siebie, patrzącego badawczo z tronu prosto
w miejsce, gdzie czaiłem się jako duch. Czy wtedy się zobaczyłem?
Nie pamiętam.
Pamiętam za to, że proces zaczął się wtedy źle dla Waleriana,
a potem było coraz gorzej. Przysięgał wielkimi słowami, że jego in-
tencje były wyłącznie humanitarne, co zresztą w tym wypadku fak-
tycznie mogło być prawdą, ale wtedy zbyt wielu Romów straciło
zbyt wiele pieniędzy. Zaofiarował się, że wyrówna straty. No, to za-
brzmiało nieźle, ale Damiano był nieubłagany. A co z osłabieniem
naszej pozycji względem gaje, przez złamanie naszego monopolu na
rynku belisugry, hę? Jak oskarżony zamierza załatwić tę sprawę?
Krisatorzy zgodnie skinęli głowami. Rozległy się ciche szepty.
Wielu miłowało Waleriana, ale miał też mnóstwo wrogów. Nie-
którzy zarazem miłowali go i nienawidzili. W trakcie swojej pirac-
kiej działalności narobił szkód bardzo wielu romskim kupcom.
Wszystko jedno, czy w zamierzony czy przypadkowy sposób. Kri-
satorzy mieli wyraźną ochotę tym razem go przygwoździć. On wie-
dział o tym podobnie jak wszyscy zebrani.
Potem nadszedł czas nasolakh - ostateczne przesłuchania i koń-
cowy wyrok. Walerian był wyciszony i przygnębiony. Rozumiał, na
co się zanosi. A to, na co się zanosiło, było dla niego paskudne.
Mieliśmy go wykluczyć z naszego ludu. Ogłosić go marhime - nie-
czystym. Zagrozić przekleństwem wszystkich Romów, przeszłych i te-
raźniejszych, żywych i umarłych, a także każdemu, kto kiedykolwiek
by się z nim zadawał. To nie tylko pozbawiłoby go rodziny, całej
Wielkiej Kompanii Romów, ale też pozostałby bez swej załogi i środ-
ków do życia, wydany na zemstę gaje, którzy przecież polowali na
niego od dawna.
Wtedy z pewnością Walerian nie odbyłby wyprawy na Gwiazdę
Romów.
Pływałem jak upiór nad krisatorami, którzy uzgadniali werdykt.
Zawisłem nad głową Jakuba, króla. Król wydawał się znudzony. I tak
było naprawdę, bo takie procesy zawsze mnie męczyły. Stanowiły tę
część moich obowiązków, którą z rozkoszą przekazałbym w inne ręce.
Nie kończące się wysłuchiwanie średniowiecznych przysiąg, wygła-
szanie uroczystych klątw grożących potencjalnym krzywoprzysięz-
com, nieubłagane drążenie najdrobniejszych szczegółów w poszu-
kiwaniu dowodów, cały ten ogrom gniewu, cierpienia, skarg, a także
te spocone ciała...
Oczywiście rozumiałem wagę wymiaru sprawiedliwości. I nie-
nawidziłem tego. Jednak był to mój obowiązek, a ja wiem, czym jest
poczucie obowiązku. Tyle, że wcale nie muszę być zachwycony
wszystkim, co muszę robić.
Pojawiłem się tylko na mgnienie oka. I tylko wcześniejszy ja
miało prawo to dostrzec.
- Bądź litościwy - szepnąłem. Mrugnąłem też porozumiewaw-
czo i natychmiast odpłynąłem gwałtownym susem, Bóg wie, w jaki
obszar czasu i Galaktyki.
Kiedy ponownie zebrałem myśli, siedziałem znów w kucki w mo-
jej celi, a w uszach brzmiały mi, po raz tysięczny może, słowa Wale-
riana:
„Widziałem wypalone wzgórza. Widziałem jałowe doliny".
Werdykt po tym procesie, brzmiał: „winny". A karą było całko-
wite wykluczenie z ludu Romów. Odcięcie, wygnanie, ekskomuni-
ka. Nigdy żaden Rom nie mógł przemówić do niego ani słowem,
nawet jego matka, nawet jego brat, pod karą takiego samego losu.
Czegokolwiek by dotknął, miało być uznane za nieczyste i należało
to zniszczyć, niezależnie od wartości.
Jednym słowem, całkowita anatema - najwyższa z kar naszego
prawa z całąjego starożytną i apokaliptyczną surowością. Wedle pro-
cedury wyrok krisu trafił teraz do mnie do zatwierdzenia, a ja, zgod-
nie chyba z nadziejami wszystkich prócz Damiana, uznałem go za
zbyt surowy, i uchyliłem go.
W zamian zarządziłem wielką kontrybucję i ceremonialną poku-
tę. Ponadto nakazałem Walerianowi trzymać ręce z dala od romskich
statków, aż do jego naturalnego lub nienaturalnego zgonu. I odesłałem
go wciąż jeszcze wstrząśniętego, i chyba pierwszy raz w życiu poważ-
nego, ale także oficjalnie zrehabilitowanego i przepełnionego głęboką
wdzięcznością wobec mnie, na jego dalekie galaktyczne szlaki, gdzie
oczywiście kontynuował swój piracki proceder.
Damiano długo nie mógł mi darować tego aktu łaski.
- Ten plugawy drań zasłużył na dobrą lekcję - mówił. I zanu-
dzał mnie w podobny sposób jeszcze wiele miesięcy.
- Otrzymał dobrą lekcję - zniecierpliwiłem się za którymś razem.
- To za mało. Teraz będzie sądził, że może robić, co mu się,
psiakrew, żywnie podoba. Tyle że bardziej się postara, żebyśmy go
nie złapali.
- Chyba każdy tak właśnie postępuje.
- Kuzynie, zadziwiasz mnie.
- Doprawdy?
Damiano musiał skapitulować. W końcu to ja byłem królem, co
musiałem mu razy przypomnieć, nim wreszcie odszedł, narzekając
jednak pod nosem.
Jakiś czas później pogodził się z Walerianem, a nawet zainwe-
stował w któreś z jego ciemnych przedsięwzięć. To zresztą dosko-
nale pasowało do charakteru Damiana.
Inna sprawa, że Damiano miał rację co do wniosków, jakie wy-
ciągnie z tej sprawy Walerian. Uznał, że może robić absolutnie
wszystko, jeśli nie da się znowu złapać. I tak też właśnie robił.
Jakubie, „trzymałem w rękach spaloną ziemię Gwiazdy Ro-
mów".
Czy mogłem mu wierzyć?
Czy śmiałbym mu nie wierzyć?

8
Następny w kolejności wtargnął do mojej celi Szandor. Była to
jego pierwsza wizyta od długiego bądź co bądź czasu, i nieco
mnie zaskoczyła. Był tak naelektryzowany, że prawie wziąłem go za
ducha. Wprost iskrzył. Tyle że stał obiema nogami na podłodze,
a iskrzenie było metaforyczne. Po prostu kipiał gniewem i ciężko się
z nim dyskutowało.
Chodził nerwowo w tę i z powrotem, od ściany do ściany, par-
skając i prychając. Mimo niedawnej kuracji odmładzającej, ten mój
pierworodny wyglądał jak starzec. Odczuwałem mściwą satysfak-
cję widząc jak poszarzała jest jego cera, jakie ładne zmarszczki
pojawiły się na jego twarzy, jak się garbi pod ciężarem władzy.
Dzieciak, którego raptem ze sto lat temu (mogę się mylić o jakieś
dziesięć czy dwadzieścia, w tę czy w tę) brałem na kolana.
Spalał się. Trawił go wewętrzny ogień. Był świeczką, która sta-
nęła w płomieniach od końca do końca.
Tak lubią to określać Romowie Lowara.
„Świeczka płonie cała, od końca do końca". Znaczy to, że nale-
ży jej pozwolić się wypalić, bo przeznaczeniem świeczki jest spło-
nąć w całości.
Dla Lowara to stwierdzenie oznacza, że nie należy się oszczę-
dzać. Tak na przykład żyje Polarka - nie myśli w ogóle o przyszło-
ści, ale płonie w każdej chwili. Jest rozrzutny i szafuje sobą aż do
granic szaleństwa, ale płonie naprawdę jasnym blaskiem.
Między nami, Kalderszami, to samo określenie ma inny wy-
dźwięk. Jeśli pozwolisz świeczce spalić się w całości, da ci więcej
ciepła i światła, ale potem zostaniesz w ciemnościach. Więc wypal
tyle, ile naprawdę potrzebujesz, ale nie więcej. Zwłaszcza jeśli to ty
jesteś tą świeczką. A Szandor najwyraźniej zatracił się we wście-
kłym gniewie.
To było niezłe przedstawienie. Patrzyłem na nie w zachwycie.
Myślę, że sam nie odegrałbym tego lepiej. W końcu jednak zdołał
opanować się na tyle, że wykrztusił jakieś słowa, które miały sens.
Ale nawet i one z trudem wydobywały mu się z gardła.
- Twoja ostatnia szansa! Niech cię szlag! - zagrzmiał. - Muszę
okazać litość, więc ją okażę! Będę, cholera, łaskawy dla ciebie, ty
stary zniedołężniały draniu! Ale musisz współpracować, albo cię
wykończę!
- Wykończysz? A jak?
- Wykończę! Lepiej nie pytaj ja. Lepiej nie pytaj!
- Szandorku nie wyglądasz najlepiej. Chyba ostatnio nie śpisz
za dobrze...
- Przeprowadzę koronację.
- Doprawdy? Właśnie teraz?
- Przestań używać tego mentorskiego tonu!
- Staram się po prostu podtrzymać konwersację, i tyle, no a po-
za tym martwię się o twoje zdrowie. Są pewne lekarstwa. Woda z dzie-
więciu miejsc, pamiętasz? Można też spluwać w żar. To mogłaby
dla ciebie zrobić Bibi Savina. Jest jeszcze niedźwiedzie sadło. Poślij
na Marajo, zdaje się, że Polarka trzyma tam niedźwiedzie. Oko lan-
gusty, sproszkowany skarabeusz...
- Zamilknij, bo utnę ci jeżyk!
- Aha, mój litościwy Szandor.
- Koronacja się odbędzie! - Wyrzucał z siebie słowa z takim
naciskiem, jakby każde parzyło mu wargi. - Ceremonia z udziałem
dziewięciu światów. Najpierw tu na Galgali, potem Xamur, Iriarte,
Nabomba Zom, Clard Msat...
- Z niektórymi możesz mieć kłopot. Zdaje się, że z jakichś po-
wodów ostatnimi czasy statki nie lądują na Iriarte i Clard Msat.
-... a po dokonaniu obrządku na dziewięciu królewskich plane-
tach, udamy się razem do Stolicy, i staniemy przed obliczem Impe-
ratora, aby uzyskać zatwierdzenie.
- Zatwierdzenie czego?
- Moich praw do tronu. Legalności mojej sukcesji.
- Szandor, wciąż chcesz być królem? Daj sobie spokój. To cięż-
ki kawałek chleba.
- Na każdej z dziewięciu królewskich planet będziesz stał u me-
go boku, gdy phuri dai będzie mi wkładała pieczęć na szyję...
-Tak?
- Przekażesz mi obowiązki i władzę. Uczynisz to z wolnej woli
i z radością.
- Raczej z wolnej woli i z radością spędziłbym dziesięć lat w tu-
nelach Alta Hannalanna.
- Bez najmniejszego problemu mogę cię tam posłać.
- Zrobiłbyś to, nie wątpię.
- Mógłbym. A może wolisz Grań Chingada? Kopalnie Megalo
Kastro? Trinigalee Chase?
- Tylko na to cię stać? Trinigalee Chase?
- Mogę wysłać cię wszędzie. Może znów na Mentiroso? Mogę
naprawdę sprawić ci wiele cierpienia.
- Wtedy będziesz władcą jeszcze bardziej umiłowanym przez
wszystkich Romów, niż teraz.
- Bądź przeklęty!
- Może jeszcze mnie trochę postraszysz, synku? To najlepsza
zabawa, jaką miałem od kilku miesięcy.
- Trwa wojna, wiesz o tym? Rom walczy z Romem. Całe kom-
panie rozpadają się na wrogie obozy z powodu sporu o tron. I ty
jesteś za to odpowiedzialny!
-Ja?
- Przez tę próbę odzyskania tronu. Przez próbę obalenia legal-
nie wybranego i namaszczonego króla.
- Przyganiał kocioł garnkowi.
Przez moment myślałem, że jednak wybuchnie. Przemknęła mi
nawet przez głowę satysfakcjonująca myśl, że w końcu go sprowo-
kowałem. Ale nie. Szandor nigdy nie był tak opanowany jak wtedy.
Dalej opowiadał mi o koronacji, którą zamierzał przeprowadzić, i
o tym, jak będę asystował mu z łagodnym uśmiechem w chwili, gdy
włożą mu na głowę moj ą koronę. Takiego wała! Co za niedorzeczny
pomysł. Muszę pochwalić także siebie, bo również ani przez mo-
ment nie okazałem wtedy gniewu. Oto stoi przede mną mój pierwo-
rodny trawiony freudowskimi kompleksami, a ja słucham go uprzej-
mie, co najwyżej wtrącając drobne żarty, kiedy on łapie oddech.
Nawet opowiedziałem mu o Freudzie. Oczywiście nic o nim nie sły-
szał. Taki starożytny filozof gaje - wyjaśniłem. A potem sięgnąłem
do pokładów mojej wiedzy antropologicznej i wyciągnąłem stamtąd
przykłady konfliktów między ojcami a synami: Uranosa i Kronosa,
Kronosa i Zeusa, Dawida i Absaloma, i jeszcze ze dwie inne znane
pary. Wyciągnąłem też króla Leara i jego córki, co może nie paso-
wało dokładnie do sytuacji, ale było ostatecznie dość blisko.
- Czy do tego właśnie dążysz? - spytałem. - Chcesz sprowa-
dzić mnie do roli archetypu? Posiadanie niewdzięcznego dziecka
sprawia większy ból niż jad węża.
- O czym ty gadasz? - warknął. - Pomylony staruchu, ty na-
prawdę zwariowałeś!
Uśmiechnąłem się słodko.
Po tej rozmowie nic się nie zmieniło. Ja pozostałem jego więź-
niem, on pozostał kwestionowanym właścicielem trzęsącego się co-
raz bardziej tronu. Opuścił mnie z twarzą czerwoną z gniewu, mam-
rocząc swoje groźby. Mentiroso, Alta Hannalanna... machnął mi też
przed nosem Trinigalee Chase. Kto wie, rym naprawdę mógłby mnie
złamać. Na szczęście nikomu nie powiedziałem, jak bardzo boję się
tego miejsca, i dlaczego. I miałem zamiar w dalszym ciągu trzymać
to w tajemnicy aż do końca mych dni.
Mimo gróźb Szandora zachowałem pełny spokój i chłód. On zaś
kipiał wściekłością do tego stopnia, że nie próbowałem już nawet
dłużej go prowokować. Czasami twojego wroga ogarnia taki gniew,
że może zacząć działać wbrew własnemu interesowi, a w tym wy-
padku byłby to kłopot. Gdyby Szandor wykończył mnie w gniewie,
jego pozycja wśród Romów załamałaby się ostatecznie, ale ja jed-
nak byłbym martwy. Jak już powiedziałem Walerianowi na Xamur,
nawet jako męczennik bym go pokonał, ale mimo to nie pragnąłem
zostać męczennikiem.
Odszedł wreszcie, wciąż grożąc i ciskając przekleństwa. Byłem
pewien, że teraz musi się coś wydarzyć. Trzymanie mnie w mokrej
i zaszczurzonej izolatce efektów nie przyniosło, podobnie jak prze-
niesienie do tej wygodnej złotej klatki. Wżyciu już nieraz cierpliwie
czekałem, i Szandor zaczynał rozumieć, że mogę i tym razem czekać
bardzo, bardzo długo. Spodziewał się, że po pewnym czasie zmięknę
i pobłogosławię jego panowanie, ale tak się nie stało. Sądzę, że zbliżał
się już do granic swojej cierpliwości. Mógł teraz zabrać się za nieco
bardziej aktywną formę perswazji. Tortury? Pranie mózgu? Krótkie
zmiękczające podróże do nąjpaskudniejszych okolic Galaktyki?
Przygotuj się na najgorsze - powiedziałem sobie. - Coś musi
się wydarzyć.
I coś się wydarzyło. Już następnego dnia, kiedy roboty przyniosły
mi obiad, znalazłem na talerzu smażoną rybę, pływającą w delikat-
nym śmietankowym sosie. Po miesiącach karmienia jakąś obrzydliwą
papką, smażona ryba w śmietanie? Czy to są tortury wymyślone przez
Szandora? Wraz z rybą pojawiły się małe kulki ziemniaczane, obsy-
pane tartą bułką, i jakieś długie strączki błękitnawej fasolki w ostrym
sosie. Towarzyszyła temu butelka odpowiednio schłodzonego wina
i mały bochenek chrupiącego chleba.
W tym musiał być jakiś podstęp. Może to jest zatrute? Może on
myśli, że rzucę się na smaczne potrawy tak łakomie, że nie zauważę
małej ilości cyjanku? Przez następne pięć minut siedziałem i patrzy-
łem żałośnie na to wspaniałe jedzenie, obawiając się go tknąć. Po-
tem zdałem sobie sprawę, jak bardzo jestem głodny, i że z głodu
można umrzeć równie pewnie jak od trucizny. Jeśli zrezygnuję z te-
go posiłku, nie zażyję też trucizny, o ile tam jest; ale jeśli nie będę
jadł, również umrę w niedługim czasie. Sięgnąłem więc po pierwszy
kęs. To była ekstaza. Jeśli nawet jadłem truciznę, była to boska truci-
zna. Odczekałem chwilę i nic złego się nie stało. Więc następny kęs.
I następny. Do diabła, pomyślałem, to jedzenie jest zbyt dobra, by
mogło być zatrute. Zabrałem się za nie ze smakiem.
Żyłem na paskudnej diecie Szandora tak długo, że teraz mój
żołądek niemal odmówił posłuszeństwa. Naprawdę musiałem się
zmusić, żeby nie zwrócić pierwszych kilku łyków. Ale po ciężkiej
walce udało się. Znacznie pomogły w tym chleb i wino. Po chwiłi
było już nieco łatwiej.
Kiedy położyłem się spać tej nocy, wciąż zresztą zastanawiając
się, czy nie zostałem otruty, długo jeszcze rozmyślałem przed za-
śnięciem nad znaczeniem tego dziwnego gestu Szandora. To nie miało
sensu, o ile naprawdę w jakimś przypływie szaleństwa nie próbował
mnie otruć. Nie mógł przecież chyba liczyć na to, że przekupi mnie
smacznym j edzeniem?
Nie. Na pewno nie. Uznałem więc, że przyniesiono mi przez
pomyłkę obiad, który powinien dostać kto inny. Robot mógł się po-
mylić.
Zasnąłem.
Obudziłem się, bynajmniej nie struty, akurat w momencie, gdy
roboty przyniosły śniadanie. Dwie długie chpipiące bagietki o nie-
zwykle delikatnym smaku, dzban kawy, która była jak ambrozja, mały
talerzyk z białym serem i miejscowymi owocami mieniącymi się
wszystkimi odcieniami złota. Teraz naprawdę byłem zagubiony.
Muszę przyznać ze wstydem, że upłynęło następne półtora dnia,
I nim wreszcie zacząłem dochodzić do jakichś sensownych wniosków.
„Pomoc jest w drodze" - mówił mi wcześniej Polarka. - „Kiedy
nadejdzie, będziesz to wiedział. Wskazówka znajdzie się na talerzu
przed tobą".
A jakież to jedzenie przynosiły mi te roboty? Dania francuskiej
kuchni. A kto to gotuje z tak wielką pasją tradycyjne dania francu-
skiej kuchni? Julien de Gramont, pretendent do tronu Francji i pra-
wa ręka jego lordowskiej mości Periandrosa. Tak, to jasne.
W jakiś sposób Julien przeniknął do pałacu, i to on przygotowy-
wał dla mnie te wspaniałe potrawy, które zarazem były też wiadomo-
ścią. Cassoulet, ragout, saute i inne frykasy miały mnie poinformo-
wać, że moi przyjaciele są ze mną. I że pomoc wkrótce nadejdzie.

Część siódma
Szesnasty Imperator
Zaczynamy jako głupcy. Wszystko, co mamy na początku, to
instynkt, dzięki któremu wiemy tylko, która część naszego ciała słu-
ży do jedzenia, a która do srania.
Ale naszym celem na tym świecie jest walka z entropią, entropia
równa się głupocie.
Musimy zatem się uczyć. Naszym zadaniem jest przetwarzanie
informacji i wykorzystywanie ich, czyli krótko mówiąc, z wiekiem
mamy się stawać mądrzejsi.
Jeśli jestem tak samo głupi w wieku lat dwudziestu jak głupi
byłem w wieku lat dwóch, a w wieku lat stu jak wtedy, gdy miałem
ich pięćdziesiąt, to jest to niezawodny znak, że nie wykonuję moje-
go zadania. Zajmuję tylko bez żadnego pożytku przestrzeń i tracę
czas, i równie dobrze mógłbym być kawałkiem skały.
Oczywiście nadchodzi taki moment, gdy nawet najmądrzejszy
z ludzi przestaje stawać się coraz mądrzejszy, i na powrót zaczyna
stawać się coraz głupszy. Może minąć nawet dwieście lat, nim mu
się to przytrafi, ale niezawodnie przytrafić się musi. Jestem pogo-
dzony z nieuchronnością tego faktu. Oznacza on bowiem tylko, że
entropia w końcu wygra walkę, o czym wszyscy wiemy. Jednak fakt,
że prowadzimy z góry przegraną walkę, nie stanowi usprawiedliwie-
nia dla złożenia broni. Wielkim osiągnięciem człowieka jest bowiem
odwlekanie momentu klęski tak długo, jak to możliwe.

1
Nie wiedziałem, że w Imperium zaszły wielkie zmiany. Stary Im-
perator w końcu umarł, nie wyznaczając następcy, a trzej Wy-
socy Lordowie wykonywali nerwowe posunięcia. Tak więc u gaje
zapanował chaos, podobnie jak u Romów.
Odcięty od świata w mojej przytulnej celi, nie miałem o tym
najmniejszego pojęcia. Jedynymi moimi gośćmi były teraz milczą-
ce roboty, które w dalszym ciągu przynosiły mi wyszukane posiłki.
Nie odwiedzały mnie natomiast żadne duchy. Zamiast więc istot-
nych informacji dostawałem tylko supremes de volaille, noisettes
d'agneau, grenadins de boeuf... i tyłem w biodrach. A w tym cza-
sie, poza ścianami mego więzienia, cała subtelnie wyważona struk-
tura, która spajała rasę ludzką przez tysiąc lat ekspansji galaktycz-
nej, rozpadała się w gruzy, zajmowała się wielkim płomieniem chci-
wości i głupoty.
Wyobraźcie sobie! Królowie i Imperatorzy teraz, w trzydzie-
stym drugim wieku! Jakbyśmy znów żyli w średniowieczu. Pompa
i blichtr, fanfary i heroldowie. Korony i berła. Wojny o sukcesję.
Brzmi dziecinnie, prawda? Ale jaki system, zapytuję was, działał-
by lepiej? Demokracja? Parlament światów? Nie rozśmieszajcie
mnie. To może działa dość dobrze w małej skali. W jednym kraju,
powiedzmy. Spójrzcie na Ziemię, gdzie w swoim czasie nigdy nie
zdołano objąć systemem demokracji reprezentatywnej nawet jed-
nego całego kontynentu, że nie wspomnę już o całej planecie. Więc
jak można było to wprowadzić w skali galaktycznej? Dość szybk/
już potrafimy przemieszczać się po Galaktyce w naszych szybszych
od światła, podprzestrzennych statkach kosmicznych, ale łączność
między układami słonecznymi wciąż pozostawia wiele do życze-
nia. Parlament dowiadywałby się o wszystkim co najmniej z sze-
ściotygodniowym opóźnieniem. Galaktyczny prezydent nie otrzy-
mywałby informacji na czas. A są przecież setki zamieszkanych
światów. Tysiące. Sam budynek parlamentu musiałby być wielki
jak pół miasta, by pomieścić wszystkich delegatów. I wyobraźcie
sobie ich jazgot i swary.
Wszechświat potrzebuje symbolu, jakiejś takiej żywej flagi, która
trzymałaby wszystkie światy razem. Naprawdę wiedzieliśmy, co ro-
bimy, przywracając monarchię. Oczywiście wiemy, że to nie jest śred-
niowiecze i monarchia, którą ustanowiliśmy, nie przypominała wca-
le tej antycznej. Imperator przede wszystkim jest symbolem, prze-
słaniem nieustannie płynącym do wszystkich światów Galaktyki.
Samo jego istnienie mówi: „Jesteśmy ludźmi. Jesteśmy członkami
jednej rodziny". Imperator jest jak poezja, jeśli rozumiecie, co mam
na myśli. Nie przyjmujecie tego, co mówi dosłownie, ale odbieracie
wrażenie na jakimś innym poziomie zrozumienia.
Po co nam to wszystko spytacie? Po co trudzić się utrzymywa-
niem wszystkich światów razem? Dlaczego po prostu nie zezwolić
planetom na egzystencję w cudownej izolacji, na spowicie się
w ochronną szatę lat świetlnych? Wtedy można by było zrezygno-
wać z tej sztucznej i kosztownej struktury Imperium.
To właśnie jest średniowieczny pomysł. Ale nawet na średnio-
wiecznej Ziemi nie udało się go wprowadzić w życie, choć oczywi-
ście próbowaliśmy. Nie było jednak na dłuższą metę sposobu, by
całkowicie odizolować jakiś naród od innych. Jeśli próbowali tego
słabi, to prędzej czy później w nieunikniony sposób zostawali pod-
bici i wchłonięci. Silni mogli pozwolić sobie na pewien okres polity-
ki izolacjonistycznęj, ale po jakimś czasie brak dopływu świeżej krwi
kończył się zwyrodnieniem i dekadencją, a potem staczaniem się po
równi pochyłej ku ostatecznemu upadkowi. Dopiero gdy ludność
Ziemi zaakceptowała pewien stopień współzależności między naro-
dami, osiągnięto coś, co od biedy można by nazwać cywilizacją. Jak
powiedział pewien starożytny poeta gaje i: „Żaden człowiek nie jest
samotną wyspą. Każdy jest cząstką kontynentu,-cząstką całości. Je-
śli morze zabiera kamyk, Europa staje się mniejsza".
Dokładnie tak. Europa była jednym z ich najsłynniejszych kon-
tynentów, małym, ale bardzo ważnym. Ten sam poeta zresztą mówił:
„Śmierć każdego człowieka pomniejsza mnie. I dlatego nigdy nie
pytajcie, komu bije dzwon; bije on wam".
I tak jest naprawdę. To samo odnosi się do narodów. I także do
całych światów.
A teraz rozeszliśmy się i rozproszyliśmy pośród gwiazd. Zalud-
niliśmy wiele światów, sprowadziliśmy na nie zwierzęta zabrane
z utraconej, martwej Ziemi: krowy i konie, węże i ropuchy. Rozlali-
śmy się jak niepowstrzymana lawa po Wszechświecie, który prze-
cież doskonale obyłby się bez naszej obecności, i objęliśmy w nie-
podzielne władanie wielkie jego sektory.
A jednak, mimo tego naszego niewiarygodnego rozwoju, w dal-
szym ciągu jesteśmy tylko ciemnym pyłkiem na Drodze Mlecznej.
Gdyby ktokolwiek z nas został sam, byłby zgubiony. A więc się-
gamy ku sobie, my, którzy jesteśmy jak garść ziarenek rzuconych
w mroczny ocean. (Mam nadzieję, że nie przeszkadza wam, że
używam tylu metafor. Jeśli król nie może sobie użyć metafory,
kiedy przyjdzie mu na to ochota, to kto może?) I próbujemy utrzy-
mać łączność. Dlatego właśnie istnieje Imperium, dlatego właśnie
istnieje Imperator, i dlatego właśnie w momencie jego śmierci grozi
nam chaos.
Być może dostrzegliście, że przekazując wam te wielkie myśli
i uczucia, nie wspominam o różnicach między gaje a Romami. W rze-
czy samej. Są między nami różnice, gaje nawet nie podejrzewają jak
wielkie, ale są też wielkie podobieństwa i zawsze staram się o tym
pamiętać. Oni są ludźmi i my jesteśmy ludźmi. Ocean, po którym
dryfujemy, jest olbrzymi, a my jesteśmy bardzo mali, i każdy z nas
potrzebuje każdego sojusznika, jakiego tylko może znaleźć. Gajo
jest wrogiem - tak, tego nas uczą od dziecka. Ale gajo jest także
jedynym przyjacielem, jakiego możemy mieć. To bardzo kłopotliwa
i skomplikowana sprawa, jak zresztą większość spraw w życiu. My,
Romowie, zawsze byliśmy jak wyspa otoczona wielkim morzem gaje,
i gdybyśmy nie zachowywali naszej odrębności, rozmylibyśmy się
w nim i bylibyśmy zgubieni; ale także musieliśmy iść z nimi ręka
w rękę, o tyle, o ile było to możliwe, bo inaczej też bylibyśmy zgu-
bieni. Jesteśmy Królestwem poza Imperium, ale jednak stanowimy
także część Imperium. Niełatwo to pojąć. Jeszcze trudniej było to
osiągnąć.
Ale powiem wam jedno - śmierć Imperatora gaje pomniejsza
wszystkich, nawet nas, Romów.
Bo żaden człowiek nie jest samotną wyspą.

2 "
Hałas i zgiełk dochodziły z wnętrza budynku. Może tylko zmie-
niano wyposażenie, może prowadzono remont - nie potrafi-
łem powiedzieć. Trwało to cały dzień i połowę następnego, i za-
czynało wyglądać na coś znacznie poważniejszego niż przesuwa-
nie łóżka.
Ale dla mnie, w moim odosobnieniu, było to tylko następne póły
tora dnia uczty. Czas upływał mi wśród wspaniałych sosów, kremo-
wych deserów i wybornych win. Prawdziwa orgia jedzenia.
Jednak wieczorem drugiego dnia tego zamętu nie dostałem kola-
cji. Roboty w ogóle nie raczyły się pojawić, za to łoskot się zbliżył.
Teraz byłem pewien, że naprawdę działo się tam coś poważnego.
Moje niejasne domysły rychło znalazły potwierdzenie, gdy usły-
szałem kroki licznych par ciężkich butów na korytarzu, potem zaś
krzyki i syrenę alarmową, wreszcie syk miotaczy i... głuche dudnie-f
nie ciężkiej artylerii!
Przyłożyłem ucho do drzwi. Z całą pewnością toczyły się tam
walki. Ale kto walczył z kim? Nie miałem pojęcia.
W pierwszej chwili myślałem, że może Polarka i Walerian przy-
byli tu na czele armii wiernych mi Romów, by obalić Szandora
i uwolnić mnie.
O niech Bóg broni! Gdybym chciał obalić Szandora siłą, zrobił-
bym to już dawno temu, zamiast wymyślać te skomplikowane gam-
bity. Nie chciałem, by Rom podnosił rękę przeciwko Romowi.
Ale jeśli była to inwazja Romów, co tu robił, najwyraźniej wmie-
szany w to po uszy, Julien de Gramont? Oczywiste było dla mnie,
że Julienowi zawdzięczam te wspaniałe posiłki, które dostaję od
kilku tygodni. Może więc także Julien otworzył bramę, by wpuścić
najeźdźców? On i Polarka znali się jak łyse konie, jak dziwki z te-
go samego burdelu. Czyżby przygotowali coś razem? Dlaczego?
Poza tym coś mi tu nie pasowało. Julien sympatyzował z Romami,
ale przede wszystkim był człowiekiem Periandrosa, a Polarka ra-
czej nie chciałby uczestniczyć w planach żadnego z Wysokich
Lordów.
Nigdy jeszcze nie pragnąłem tak bardzo jak w tej chwili, aby
możliwe było nawiedzanie w przyszłość. Tylko pięć minut, może
dziesięć - wystarczyłoby w zupełności, żeby zobaczyć co u wszyst-
kich diabłów dzieje się w pałacu króla Cyganów. Ale na razie mo-
głem jedynie stać z uchem przy drzwiach i zgadywać, do jakich to
szalonych aliansów i konspiracji mogło tam dojść.
Nagle drzwi otworzyły się gwałtownie, i do mojej komnaty wtar-
gnęło pięciu uzbrojonych żołnierzy w jasnozielonych mundurach
Gwardii Imperialnej.
Pochodzili z Sidri Akrak. Zorientowałem się w jednej chwili.
Wystarczyło spojrzeć na ich puste, pozbawione jakichkolwiek emo-
cji oczy, na ich zamknięte na kłódkę usta, i ten rodem z Akrak-Po-
krak sposób poruszania i wszystkie stawy sztywne i ściśnięte do bólu
dupy.
Ale gdyby tych wskazówek było za mało, nosili jeszcze na ra-
mionach emblematy z jaskrawymi pionowymi pasami flagi Akrak
i wielkim szkarłatnym monogramem „P".
„P" jak Periandros, oczywiście.
Dowodząca oficer - miała na epolecie rangę falangariusa - po-
deszła wprost do mnie i zapytała charakterystycznym dla nich,
oschłym tonem:
- Twoje imię?
- Jakub - uśmiechnąłem się. - Rom baro. Rex Romaniorum.
- Jakub co?
- Król ludu Romów.
Piątka Akrijczyków wymieniła uroczyste spojrzenia.
- Zapewniasz nas więc, że jesteś królem Romów?
- Zapewniam? Jak najbardziej, psiakrew zapewniam.
- Możesz to udowodnić?
- Tak się składa, że jestem tu więźniem, i nie mam przy sobie
żadnych dokumentów, ale jeśli mi nie wierzycie, proponuję wezwać
jakiegokolwiek Roma i zapytać go, kim jestem.
Oficer gestem wskazała drzwi jednemu ze swych podwładnych.
- Znajdź Roma - rozkazała - i przyprowadź tutaj. Zapytamy go
o imię tego człowieka.
Z miasta wciąż dochodził mnie huk eksplozji.
- Skoro już czekamy - zwróciłem się do niej - może powiesz
mi, kim jesteś, i co się tu właściwie dzieje?
Spojrzała na mnie kwaśno (było to wszystko, na co może zdo-
być się Arkijczyk, gdy chce komuś okazać sympatię). Oni nie potra-
fią się uśmiechać. Jak dla mnie, to ledwo przypominała człowieka,
a jeszcze mniej kobietę. Te ścięte przy skórze włosy, te automatycz-
ne sztywne ruchy... tylko niewielki zarys piersi pod mundurem su-
gerował płeć. Natomiast to, że była człowiekiem, musiałem już brać
tylko na wiarę.
- Ja tu stawiam pytania - burknęła.
- Powiedz przynajmniej, czy jesteście rzeczywiście z Gwardii
Imperialnej?
- Służymy Szesnastemu Imperatorowi. - Była jednak na tyle
uprzejma, by udzielić odpowiedzi.
- Szesnastemu? - Wciągnąłem gwałtownie powietrze. Na to nie
byłem przygotowany. - Ale kiedy... jak... kto...
- Znałeś go poprzednio jako Lorda Periandrosa.
Z trudem złapałem oddech. A więc już po wszystkim? Cała ta
walka o tron, która nabrzmiewała od tak dawna, rozegrała się w chwi-
li, kiedy gniłem tu, w złotej klatce. I to ten Periandros ze ściśniętą
dupą został Imperatorem?
Ależ to poszło błyskiem. Dramat polityczny w galaktycznej skali
rozegrał się tak szybko, i co gorsza, za moimi plecami. Nawet nie
siedziałem na widowni i ani nie oklaskiwałem bohaterów, nie gwiz-
dałem na przegranych. A może nie oklaskiwałem przegranych i nie
gwizdałem na bohaterów? Przegapiłem całą zabawę. Czułem się wy-
raźnie pominięty.
Ale oczywiście zbytnio się pospieszyłem z konkluzjami, i by-
ły one w dodatku niewłaściwe. Walka o tron wcale się nie skoń-
czyła. Ona się dopiero zaczynała. Tyle że ja jeszcze o tym nie wie-
działem.
Na razie nurtowało mnie wiele pytań. W jaki sposób Periandros
zdołał usunąć ze swej drogi Sunteila? Co się stało z Narią? Co robili
Gwardziści Imperium w pałacu króla Romów? Gdzie jest Szandor?
Gdzie jest diuk de Gramont? Ale prędzej dowiedziałbym się czegoś
od ściany, niż od tego akrijskiego robota.
Stała tam i patrzyła na mnie z zupełną obojętnością, jak na jakiś
pokryty kurzem muzealny eksponat, zapomniany od pięciuset lat. W
tym czasie zaś jej podwładni metodycznie i powoli sprawdzali mój
nędzny dobytek. Diabli zresztą wiedzą, po co. Czy szukali jakiejś
ukrytej broni, czy może rękopisu z jakimiś skandalizującymi wspo-
mnieniami?
Zdawało mi się, że nim wrócił ten, którego wysłano po jakiegoś
Roma, minęła cała wieczność. r
A jednak kiedy wreszcie do nas wrócił, nie towarzyszył mu wca-
le Rom, lecz diuk de Gramont.
- Mon ami\ - wrzasnął. — Sacre bleu! Ach, jakże się cieszę!
Oczywiście wpadł tu z wielką werwą, całowaniem w oba policz-
ki, radosnym poklepywaniem po ramieniu, i całym tym Wielkim Ga-
lijskim Przedstawieniem.
Potem zaś odwrócił się do Akrijczyków i zaczął gestykulować
gwałtownie obiema rękami tuż przed ich nosem, wyganiając ich jak
jakieś natrętne owady.
-Won stąd! Precz! Sio! Vite! Prędzej! Salaudus! Łajdaki! Bon
Dieu de merde. Niech was szlag! Precz, precz, precz!
Falangarius spojrzała na niego z prawdziwym zdumieniem.
(Tak!!!)
- Rozkazano pilnować tego człowieka, aż...
- Twoje rozkazy brzmią - precz! Vite! Prędzej! Ty nędzna em-
merdeuse, mam gdzieś twoje rozkazy! Won! i to w podskokach!
Myślałem już, że siłą wyrzuci ją za drzwi. Ale to okazało się
zbędne. Po prostu wypchnął ją tą kaskadą obscenicznych przekleństw,
będących dziką mieszanką imperialnego, francuskiego i nawet rom-
skiego.
- Vd tefaire chier\ - darł się. - Spierdalaj ty obrzydła lesbijska
suko! Kurav tu ando muli
Akrijka uciekła, pociągając za sobą swych zszokowanych pod-
władnych.
Ja zaś opadłem jak długi na swoje wyrko. Myślałem, że umrę ze
śmiechu, po prostu umrę.
Dużo upłynęło czasu, nim mogłem coś powiedzieć.
- Czy wiesz, co znaczy - wciąż jeszcze chichotałem - kurav tu
ando muli
- Oczywiście, że wiem - odparł Julien z wielką wyniosłością: -
„Pieprzę twoje usta" - oto, co znaczy. Żałuję tylko, że ona tego nie wie.
Przymknął drzwi celi, uważając jednak, aby nas nie zatrzasnąć,
a potem usiadł obok mnie na pryczy.
-Ah.mon vieux tak wiele się wydarzyło, tak bardzo wiele! Wiesz
wszakże, że bawiłem na Galgali przez tych ostatnich kilka tygodni?
Sekretnie pracując w tym tu budynku?
- Te posiłki, które mi przynoszono, miały dość wyraźny podpis.
- Liczyłem, że to zrozumiesz. Posłałbym ci liścik, ale sądziłem,
że ryzyko jest zbyt duże. Gdyby Szandor jakimś sposobem odkrył
moją prawdziwą tożsamość... ach... już samo gotowanie dla ciebie
było ryzykowne. Ale dla robota to i tak jedno - stek ze szczura, czy
jambon a la Bourgogne en croute, mogłem więc kontynuować moją
małą grę. Ach, Jakubie, Jakubie!
- Czy Periandros jest teraz Imperatorem?
- Zatem już wiesz?
- Falangarius mi powiedziała. Ale to wszystko, co wiem. Muszę
zaś wiedzieć o wiele więcej. Co tu się dzieje? Słyszę odgłosy walki
już od wielu godzin.
- To lord Periandros postanowił uwolnić cię - powiedział Ju-
Hen. - Decyzja ta zapadła w ostatnim dniu życia Piętnastego Impe-
ratora. Gdy Imperator konał, lord Periandros zdał sobie sprawę, ja-
kim zamieszaniem, w niepewnych czasach sukcesji w Imperium, grozi
pozostawienie władzy w Królestwie Romów w rękach osoby tak
gwałtownej i nieprzewidywalnej jak twój syn Szandor. Zapewne pa-
miętasz, mon ami, że to przewidziałem, gdy odwiedziłem cię na tym
świecie ze śniegu i lodu. Ty byłeś jednak nieprzejednany w swej woli
pozostania tam, i żadne moje słowa nie zdołały cię przekonać do
powrotu. Okazuje się jednak, że potem zmieniłeś zdanie, choć nie
znam przyczyny tej zmiany.
- Zaraz po tobie zjawił się Damiano i powiedzieli mi, że Szandor
zrobił się królem. A nie było nigdy moim zamiarem otworzyć drogę
do tronu dla kogoś takiego jak Szandor. No więc wróciłem.
Usłyszałem kolejną serię wystrzałów, wcale nie tak znowu odle-
głą. Julien nie wydawał się tym specjalnie przejęty.
- Gdzie jest teraz Szandor? - zapytałem.
- Uciekł ze swoimi gwardzistami na Wyżynę Aureuse. Nasz atak
zupełnie go zaskoczył. Stopniowo przesuwaliśmy bowiem nasze
oddziały na pozycje wokół dworu i pozostały one nie zauważone.
- Tylko oddziały z Akrak?
- Tak - powiedział cicho Julien. - Nie chcieliśmy ryzykować.
- Nikt nie pomyślał zatem, by włączyć Romów do ekspedycji
ratunkowej?
- To była misja imperialna, mon ami. I wiem także o twojej awer-
sji do przelewania krwi Romów rękami Romów. Siły inwazyjne były
wyłącznie z Akrak. Prywatne wojska lorda Periandrosa.
- Ale krew Romów została jednak przelana?
Julien przyglądał mi się przez chwilę w milczeniu.
- Niestety, część Romów jest wierna twojemu synowi, Jakubie.
Bóg jeden wie, czemu, ale tak jest. Zazwyczaj też nie da się zająć
pałacu królewskiego bez pokonania oporu straży. Zapewniam cię
jednak, że robimy co w naszej mocy, aby straty były minimalne.
Minimalne. Tak. To znaczy, mimo wszystko są. Złe to wieści.
Westchnąłem.
- Ci, którzy bronili twojego syna, zostali powiadomieni, że nowy
Imperator jego królewskiej godności nie uznaje. Zaproponowano im
pokojowe rozwiązanie. Wielu złożyło broń.
- Ale niektórzy nie.
- Niektórzy nie - przyznał Julien.
- No, niech tam - powiedziałem po chwili milczenia. - Służyli nie-
właściwemu człowiekowi. Akogo Periandros uznaje jako króla? Mnie?
- Tak. Zostaniesz zawieziony do Stolicy i tam odbędzie się ce-
remonia ponownego namaszczenia. Sądzę także, że będzie niezbęd-
ny dekret Wielkiego Krisu. Ale to chyba nie stanowi problemu. Roz-
mawiałem już z Polarką i z Damianem. Jakubie, znów będziesz kró-
lem. Błagam cię tylko, abyś nie czynił jakichś żartów z następną
abdykacją.
- Abdykacją była dokładnie przemyślanym krokiem - odpowie-
działem. - Nie będzie potrzeby robić tego po raz drugi. - Przez chwilę
milczałem rozważając informacje, które przekazał mi Julien. A jed-
nak coś tu nie grało, chociaż w pośpiechu, w jakim toczyła się nasza
rozmowa, w pierwszej chwili to przegapiłem.
- Zaraz, moment - odezwałem się. - Powiedziałeś mi, że misja
ratunkowa była akcją Imperium. Ale jednocześnie powiedziałeś mi
też, że Periandros podjął decyzję, gdy Imperator jeszcze żył. I jesz-
cze, że posłał swoich prywatnych żołnierzy, by mnie uwolnili. A to
mi wygląda bardziej na prywatny interes Periandrosa niż na oficjal-
ne działanie Imperium. O co tu chodzi? Kiedy ty się tu zjawiłeś, nn
nie był jeszcze Imperatorem, prawda?
- Nie był - potwierdził Julien.
- Dlaczego mnie zatem ratował? Abym z wdzięczności poparł
jego pretensje do tronu?
-Och, Jakubie...
- O to chodzi. A jeśli ja wcale nie chciałem być ratowany? Czy
Polarka nie powiedział ci, że oddałem się w ręce Szandora dobro-
wolnie? Że dzięki pobytowi w tym więzieniu chciałem osiągnąć wła-
sne cele polityczne? Powiedziałem ci też, wtedy na Mulano, że nie
zamierzam publicznie poprzeć pretensji Periandrosa do tronu.
- Jakubie, lord Periandros już jest Imperatorem.
- A zatem Piętnasty jednak mianował następcę?
Julien potrząsnął głową.
-Nie.
-A więc, w jaki sposób Periandros zdołał zostać Imperatorem?
Co się stało z Sunteilem? I z Narią?
Julien wyglądał nieszczególnie. Był zbyt dobrym dyplomatą, by
okazać, że jest zmieszany, ale moim zdaniem był i to bardzo.
-W chwili śmierci Piętnastego - powiedział dziwnie zmienionym
głosem - lord Sunteil przebywał w układzie Haj Qaldun, aby osobiście
zażegnać niepokoje, które wybuchły na Feniksie i, jak sądzę, na Szaita-
nie. Jeśli chodzi o lorda Narię, także był zajęty niezwykle ważnymi spra-
wami na swym ojczystym świecie, którym jest, jak wiesz, Vietoris.
Zrobiło mi się przykro. A więc mój drogi stary przyjaciel Julien,
który sprzedał się już dawno Periandrosowi, przybył tu teraz po to,
by kupić mnie. Quidpro quo: Periandros mnie uwalnia, ja udzielam
mu swego poparcia, a potem z kolei on uznaje mnie za prawowitego
króla. Jedno ąuid i dwa quo, i żadne z nich nie jest dobre.
- A zatem to był zamach stanu? - stwierdziłem. - Dwaj pozo-
stali byli poza Stolicą, i Periandros po prostu szybko capnął tron.
- Parowie Imperium zatwierdzili elekcję.
- Tak samo, jak Wielki Kris Galgali potwierdził wybór Szando-
ra na króla?
- Jakub, mon cher, mon ami, błagam cię...
- No, dalej - ponagliłem go, gdy zawiesił głos - o co mnie
błagasz?
- Rozmawialiśmy już o tych sprawach na, jak nazywał się ten
świat, ten z lodem... na Mulano. Jeśli w polityce pojawia się próż-
nia, uwolnione zostają siły destrukcyjne. To, że opuściłeś tron Ro-
mów, niewątpliwa uzurpacja Szandora, twój nagły powrót do aktyw-
nej polityki, twoje uwięzienie - już to było fatalne. Śmierć Piętna-
stego Imperatora sprawiła, że sytuacja stała się katastrofalna.
W ocenie lorda Periandrosa stabilność całego Imperium znalazła się
w śmiertelnym zagrożeniu, dlatego też zadecydował o podjęciu szyb-
kich i ostatecznych kroków.
- A Sunteil? A Naria? Czy oni przystali na te szybkie i ostatecz-
ne kroki Periandrosa?
Na moment, ale naprawdę tylko na ułamek sekundy, Julien uciekł
z oczami gdzieś w bok. Ten krótki moment słabości powiedział mi
więcej prawdy niż dalsze słowa.
- Nie do końca - odparł.
- Nie do końca?
- No, w rzeczy samej, w ogóle nie.
- Żaden?
- Żaden.
- Obaj zgłaszają pretensje do tronu?
Julien skinął głową. Wyglądał tak, jakby miał wybuchnąć płaczem.
- A więc mamy nie tylko Szesnastego Imperatora, ale także Sie-
demnastego i Osiemnastego? I to równocześnie?
- Nie, mon ami. Jest tylko Szesnasty.
-1 tylko nie wiemy, który z tej trójki nim jest, tak?
- Jakubie, Imperatorem jest były lord Periandros.
- To ty tak twierdzisz. Bo jesteś jego klientem od co najmniej
sześciu lat. Ale czyjego roszczenia są bardziej uzasadnione niż rosz-
czenia Sunteila albo Narii?
- Kontroluje Stolicę.
- To już dziewięć dziesiątych praw, co? Jeśli o to chodzi, to Szan-
dor też kontrolował naszą stolicę... dopóki go z niej nie wyrzucili-
ście. A co, jeśli Sunteil załatwi to w ten sam sposób?
Julien wiercił się jak na szpilkach. Na jego nobliwym galijskim
policzku wyraźnie drgał mięsień.
- Albo obaj? - zasugerowałem. - Mogą ubić interes. Mogą so-
bie rzucić monetą, kto będzie Imperatorem, ale najpierw wyrzucą
Periandrosa na zbity pysk. I co wtedy?
- Jakubie, nadeszły okropne czasy.
- A owszem.
- Imperator chciał ci pomóc, bo wie, że ty możesz pomóc jemu.
To prawda. Wchodzimy w okres chaosu i burzy. Ty i Imperator, sto-
jąc ramię w ramię, możecie zapobiec najgorszemu.
- Zapewne moglibyśmy. Ale byłoby dokładnie tak samo, gdy-
bym sprzymierzył się z Sunteilem albo Narią.
- Jednak to nie oni cię uratowali. I nie oni są teraz w Stolicy.
Wierz mi, Jakubie, lord Periandros jest Imperatorem. Jakkolwiek
zostało to osiągnięte, taka jest rzeczywistość. Sunteil i Naria są bun-
townikami. Mają zamiar stanąć na czele powstania przeciwko panu-
jącemu Imperatorowi. Jeśli zdecydujesz się poprzeć któregoś z nich,
nie będziesz gasił tego płomienia, lecz go podsycał.
- A jeśli ja wolę Sunteila? Albo Narię?
- Ale dlaczego? Nie lubisz ich obu. Wiem to dobrze.
- Nie mogę powiedzieć dobrego słowa o Narii, to prawda. Ale
Sunteil to już inna sprawa.
- A co możesz powiedzieć dobrego o tym Feniksjanie?
- Jest podstępny i niebezpieczny, tak. Ale ma wiele uroku. Ju-
lien, Periandros nie ma go nawet za grosz. Sam chyba to dobrze wiesz.
- Urok osobisty nie jest chyba podstawowym atrybutem Impe-
ratora?
- Jako król będę musiał mieć do czynienia z Imperatorem. Dla-
czego mam się męczyć z tym tępym, sztywnym, pozbawionym krzty
humoru indywiduum, jeśli mógłbym walczyć na słowa z uroczym
i dowcipnym Sunteilem?
- To nie pora na frywolne żarty.
- Bo jestem frywolnym człowiekiem.
- Ty jesteś najmniej frywolnym człowiekiem w całej Galaktyce! -
krzyknął gniewnie i z wigorem, jakiego nie obserwowałem już od dłuż-
szej chwili. - A to, co mówisz teraz, to głupota. Periandros sam uczynił
się Imperatorem - to fakt. Ale teraz j est Imperatorem, czy ci się to podo-
ba, czy nie. Pozostali dwaj są rebeliantami. Imperator zwrócił ci wol-
ność i oferuje ci swoje poparcie podczas tej schizmy między Romami.
Możesz je przyjąć lub odrzucić. Twoja wola. Ale jeśli podasz rękę któ-
remuś z rebeliantów, unicestwiasz tę kruchą stabilność, jaką udało się
osiągnąć w tych trudnych dniach. Obyś się nie przekonał, że Imperator,
pragnąc ratować tę stabilność, sam wyciągnie rękę do kogoś innego.
- Masz na myśli Szandora? Julien, czy to jest groźba?
- To są tylko słowa realisty, nic więcej.
- Ale brzmią jak groźba.
-Jakubie,jestem twoim przyjacielem. Wieszo tym. Jak wiele już
czasu upłynęło od tych dni na Iriarte, kiedy byłeś odkrywcą planetar-
nym w Kompanii twojej żony? Byłem przy tym, jak pojąłeś za żonę
Esmeraldę. Kto stał przy tobie, gdy podawali ci chleb i sól? A kiedy
urodził się Szandor, kto miał być jego ojcem chrzestnym? Nie jestem
nawet Romem, a ty tego chciałeś! I trzymałbym go do chrztu, gdyby
zgodził się ojciec Esmeraldy. Zapomniałeś o tym wszystkim?
- O niczym nie zapomniałem - odparłem. - Natomiast dziwi
mnie twoja niezwykła lojalność wobec Periandrosa.
- Nie taka niezwykła. To jest wzajemny szacunek. Ty nie doce-
niasz tego człowieka, bo nie odpowiada ci jego akrijski sposób bycia.
- Uznał cię jako Króla Francji, czy o to chodzi?
Na policzki Juliena wypłynął ciemny rumieniec. Był bliski łez
ze złości.
- A co to ma wspólnego z tą sprawą?
- Zdaje się, że Francja jest dla ciebie ważniejsza niż jakiekol-
wiek współczesne istniejące miejsce we Wszechświecie.
Uspokoił się. Chociaż z wysiłkiem.
- Jakubie, nigdy nie zrozumiesz, czym jest dla mnie Francja. To jest
tak, jak z waszą Gwiazdą Romów. Wielkie niegdyś, i utracone miejsce,
jedyna prawdziwa ojczyzna. Czy naprawdę tak trudno ci to pojąć?
A więc wiedział o Gwieździe Romów? To mnie zadziwiło. Nigdy
dotąd nie słyszałem tej nazwy z ust gaje. Najwyraźniej Julien zwraca
pilniejszą uwagę na słowa, jakie padająpodczas prywatnych rozmów
z ust jego przyjaciół Romów, niż nam się wydawało. To, że wiedział,
zaniepokoiło mnie. Ale na razie nie miałem czasu się tym zajmować.
Rozzłoszczony odparowałem:
- Gwiazda Romów wciąż istnieje. Pewnego dnia powrócimy tam.
A twoja Francja...
- Aha, więc na tym polega różnica? Że twoja fantazja jest real-
na, a moja nie?
- Fantazja?
- Błagam cię, mon ami, nie zaciemniajmy naszej dyskusji nie-
istotnymi teraz sprawami.
- Sądzisz, że Gwiazda Romów jest mitem? Oszustwem?
Uniósł ręce w geście rozpaczy.
-N'importe, mon cher. To nie ma znaczenia. Odłóżmy tę dyskusję
na inną chwilę. Jakubie, mówisz, że moja lojalność wobec Periandrosa
jest dziwna, że jest powiązana z jego uznaniem moich roszczeń do tego
starożytnego tronu, ale tak naprawdę, to moje roszczenia nic go nie ob-
chodzą. Obchodzi go tylko Imperium. Jestem wobec niego lojalny, jeśli
użyć twojego słowa, ponieważ sądzę, że jest właściwą osobą na tym
tronie. Sądzę też, że ty jesteś właściwą osobą na twoim tronie. Bien, no
dobrze. Na razie wystarczy, mon ami. Teraz opuść wreszcie swoje wię-
zienne komnaty. Pałac znowu jest twój. Odzyskaliśmy go dla ciebie.
Szandor uciekł. Zajmij więc należne ci miejsce na swym tronie, aja
przygotuję dla ciebie uroczystą wieczerzę, aby to uczcić. A potem do-
piero poproszę cię, byś przemyślał to, co zostało tu powiedziane. Po
czym, mam nadzieję, pojedziesz ze mną do Stolicy, i pokłonisz się na-
szemu nowemu Imperatorowi. D 'accordi Zgoda? No, mon amfl Prze-
myśl to sobie. Jakubie, proszę cię, przemyśl to sobie.

3
Tym razem przeszedł sam siebie. Nawet nie chce mi się wymie-
niać tych przepysznych potraw, ani światów, z których pocho-
dziły. Nie podjąłbym się też opisu tych wszystkich rzadkich gatun-
ków win, ani też nie jestem w stanie opisać całej gamy odczuć, jakie
wzbudziła we mnie ta uczta.
Gdziekolwiek podróżuje Julien, zawsze zabiera ze sobą kilka
kieszeni podprzestrzennych pełnych delikatesów, które mogłyby
posłużyć za surowiec na kilka tuzinów sporych uczt. Tej nocy zaś
wszystkie opróżnił dla mnie. Gdyby można mnie przekonać tylko
jedzeniem, Periandros miałby już w swym obozie najwierniejszego
sojusznika.
Ale ja najpierw musiałem to poważnie rozważyć. A naprawdę
było o czym myśleć.
Po pierwsze, śmierć starego Piętnastego Imperatora. Śmierć
każdego człowieka mnie pomniejsza, et cetera... ta jednak śmierć
ugodziła mnie szczególnie. Mój kolega. Mój rówieśnik... mniej
więcej. Wielki kawał przeszłości odszedł na zawsze. Długo
i owocnie współpracowałem z Piętnastym. Wygodny, bo znany part-
ner, mój odpowiednik, moje drugie królewskie ja. A teraz go już
nie ma.
Tak naprawdę był już martwy od kilku lat, po prostu zapadał się
w zobojętnienie i niewydolność. Przez ten czas prawdziwym Impe-
ratorem był Sunteil. Zdziałał wiele dobrego, również w tych niespo-
kojnych dniach tuż przed sukcesją, a jednak w decydującym momen-
cie zrobił fatalny błąd. Ale śmierć polityczna, a śmierć dosłowna to
jednak dwie zupełnie różne rzeczy. Teraz, kiedy zdarzyło się to dru-
gie, zauważyłem różnicę niezwykle wyraźnie.
Pochodził z Ensalada Verde. Samo to powinno dać wam pojęcie
o jego wielkości i urodził się na tak mało znaczącym świecie, a zdo-
łał wspiąć się na sam szczyt Imperium. Wszyscy poprzedni Impera-
torzy pochodzili z wielkich planetarnych metropolii: z Olympusa,
Copperfielda, Malebolge, Ragnaroku, z najstarszych światów, o wiel-
kiej politycznej sile przebicia. Także jedyne dwie Imperatorki, Szó-
sta i Dziewiąta, przybyły z wielkich światów. A on, Piętnasty,
pochodził z takiej maleńkiej pobocznej planetki, która miała co naj-
wyżej z miliard mieszkańców. W dodatku urodził się w rodzinie pa-
sterza. Ale też niedługo pozostawał pasterzem... nie on.
Dopadają mnie wspomnienia z odległej przeszłości.
Przybywam właśnie do Stolicy, do centrum Galaktyki, do świa-
ta, który nawet nie ma własnej nazwy... i nie potrzebuje jej. Jestem
nowo wybranym królem. On zaś jest Imperatorem od sześciu, sied-
miu, może dziesięciu lat. Wystarczająco wiele czasu, żeby przywyk-
nąć do związanej z tym własnej chwały i głupoty otoczenia.
Widzę kryształowe schody, które ciągną się, i ciągną w górę, ku
tronowi Imperatora. I siedzi na nim Piętnasty, a po bokach ma Wy-
sokich Lordów.
Fanfary. Hałas rozdzierający uszy. Jakby stare meble pałacowe
wypadały nagle z łoskotem z jakiejś kieszeni podprzestrzennej. A ja
wchodzę po schodach... powoli, dostojnie. Powstrzymuję chęć prze-
skakiwania po dwa stopnie - wszak muszę być teraz poważny. Je-
stem już dojrzałym mężczyzną (a nawet niezwykle starym, j eśli brać
pod uwagę standardy dawnych dni), no i jestem królem.
A tam czeka na mnie Imperator, który potwierdzi mój tytuł do-
tknięciem swojego berła. Znów rozlegają się trąbki. Werble także
i... tak, jeszcze piszczałki.
- Jakub Nirano Rom, Rom baro, Rex Romaniorum! - rozlega
się wrzask milionów chyba heroldów unoszących się na migoczą-
cych obłokach wokół tronu.
W górę, w górę, w górę. Imperator siedzi i czeka. Jest bardzo
opanowany. Berło spoczywa niedbale w jego dłoni. Stojący obok
niego lordowie mają nieprawdopodobnie wyszukane stroje i bardzo
poważne miny. (To są poprzedni Wysocy Lordowie, pozostali jesz-
cze po rządach Czternastego. Teraz wszyscy już od dawna nie żyją.
Jakże musieli być wściekli, że taki pasterz z Ensalada Verde prze-
skoczył nad ich głowami wprost na tron!)
Teraz Imperator wstaje, by mnie powitać. Nie jest wysoki,
w ogóle nie imponuje warunkami fizycznymi. Nie musi. Jego umysł
jest wystarczającym fenomenem, ta zadziwiająca szerokość hory-
zontów, niezwykła głębokość myśli. Zaskakujące połączenie umie-
jętności zarówno syntezy, jak i analizy. Niewielu ludzi może się
poszczycić mistrzostwem w obu tych dziedzinach naraz. Ja sam uwa-
żam, że się do nich zaliczam. Wiecie zresztą o tym, A Piętnasty też
był jednym z takich ludzi. Nic nie umykało jego uwagi. Kiedy roz-
mawiał z tobą o szlakach międzygwiezdnych, nie tylko wiedział, dla-
czego główne szlaki przebiegają tam, gdzie przebiegają, ale też znał
nazwy wszystkich portów leżących wzdłuż szlaku, a pewnie mógł
też podać ich dane demograficzne. Budził szacunek.
Wręcza berło lordowi po lewej. Bierze z rąk tego po prawicy
puchar słodkiego wina, który zgodnie z tradycją Imperator ofiaro-
wuje królowi, kiedy król przybywa z wizytą. Wypijam łyk. A potem
on znów trzyma berło i dotyka nim obu moich ramion. Proszę, oto
jesteśmy z powrotem w średniowieczu.
- Jakub Nirano Rom - mówi. - Rom baro. Rex Romaniorum.
Wedle prawa Romów byłem już królem od momentu, gdy dzie-
więciu członków Wielkiego Krisu uczyniło nade mną królewski znak.
Ale teraz zaakceptowali mnie także gaje. To tylko formalność, ale
w tych sprawach wszystko jest formalnością.
A Imperator, który właśnie formalnie potwierdził mój królewski
tytuł, patrzy na mnie, uśmiecha się i mruga porozumiewawczo.
Piękny moment. Piękny gest... to mrugnięcie. Mówi mi tysiące
rzeczy tym jednym ruchem powieki.
Rozumiemy obaj, na czym to polega - mówi mi to mrugnięcie.
Wiemy, że to żart. Wiemy także, jak bardzo poważny. Ty jesteś wiel-
ki i ciemny, a ja drobny i jasny. Tyjesteś Rom, a ja gajo. A mimo to
jesteśmy braćmi - ty i ja. Braćmi w koronach. Tak. Jesteś mi znacz-
nie bliższy niż te pawie - lordowie u mego boku. A ja jestem tobie
bliższy niż ktokolwiek w twojej Kompanii. Tak. Tak. Tak.
Od tej chwili ja i Piętnasty jesteśmy razem uwięzieni w tym wię-
zieniu, które zwie się rządy nad Wszechświatem. Obaj będziemy trzy-
mać na swych barkach niebiosa. Wielki to ciężar, i wielka radość. To
wszystko wyczytałem w tym jednym mrugnięciu.
I tak było podczas naszych wielkich lat wspólnych rządów. Wiele
razy odwiedzałem go w Stolicy. Piłem słodkie wino z jego pucharu,
i toczyliśmy całonocne dyskusje o niezliczonych gwiazdach i krążą-
cych wokół nich światach, podejmowaliśmy wielkie decyzje i zmie-
nialiśmy kształt przeznaczenia. A czasem, gdy wymagał tego zwyczaj,
on przybywał na Galgalę. Raz nawet podejmowałem go w mojej re-
zydencji na Xamur. Wydawałem wtedy wielkiepataz/vna jego cześć,
przyjęcia tak wykwintne, że mogłyby rywalizować z tą nieszczęsną
ucztą wydaną przez Loiza la Vakako na Nabomba Zom. Tyle że te-
raz nie było Puliki Boszengra, który mógłby nam zepsuć zabawę.
W ciągu pięćdziesięciu lat współpracowaliśmy zgodnie i skutecznie,
Piętnasty i ja.
Potem on zaczaj poddawać się coraz bardziej chorobie, a ja za-
cząłem poświęcać uwagę przede wszystkim kwestii powrotu na Gwiaz-
dę Romów (za co nie mogę się winić). Toteż wiele lat minęło, odkąd
widziałem go po raz ostatni, a po wyjeździe na Mulano nawet specjal-
nie o nim nie myślałem. A teraz umarł, a ja zdałem sobie sprawę, że
jeśli możliwe jest, by Rom kochał gaje, to ja kochałem Piętnastego
Imperatora. Piszę to tutaj wyraźnie, aby wszyscy to wiedzieli.
I jeszcze jedno. W dwudziestym roku moich rządów, gdy pew-
nego dnia przeglądałem stare dokumenty mojego poprzednika, Ce-
saro o Nano, odkryłem zdumiewającą rzecz. A mianowicie, że to
właśnie sam Imperator zasugerował Cesaro, by wyznaczył mnie na
swojego następcę.
Jakie to dziwne, że Imperator gaje czyni takie sugestie. Jak dziw-
ne jest to, że król Romów bierze je pod uwagę. Piętnasty zawsze
mówił, że miał dla mnie wiele szacunku, zanim jeszcze zostałem
królem, i faktycznie otrzymałem tego dowód.
Wtedy zachowałem dla siebie to odkrycie. Ale teraz chyba nie
ma sensu już tego ukrywać. Nie ma też sensu się tego wstydzić. Pięt-
nasty miał rację - byłem dobrym królem. Cesaro o Nano też miał
rację, słuchając jego rady. Co z tego, że rada pochodziła od gajo, od
najwyższego gajo z nich wszystkich? Czy Cesaro o Nano stał się
mniejszy przez to, że go posłuchał? Czyja stałem się mniejszy przez
to, że rekomendował mnie Imperator?
Od tysięcy lat, odkąd tylko się zetknął nas los, obawialiśmy się
i nie ufaliśmy gaje, i mieliśmy ku temu powody. A oni obawiali się
i nie ufali nam z powodów, które dla mnie nie brzmią przekonująco.
Ale może część tego strachu i braku zaufania była niepotrzebna? Po
obu stronach. Dlatego też postanowiłem nie ukrywać już dłużej roli
Piętnastego w powołaniu mnie na tron. A nawet, biorąc pod uwagę
wielkie zmiany spowodowane ostatnimi wydarzeniami, uważam, że
powinna być ujawniona.
To dziwne, powiecie, że Piętnasty tak interesował się sukcesją
na tronie Romów, a zapomniał o własnym następcy. Ale mnie zapro-
ponował na króla wiele lat temu, kiedy jeszcze był zdrowy i miał
jasny umysł. Ta choroba musiała powalić go szybciej niż się sądzi,
a jej efekty były znacznie bardziej niszczące, niż się podejrzewa. Bo
znałem dobrze dawnego Piętnastego i nie wierzę, by ten człowiek,
którego znałem, tak beztrosko zostawił po sobie próżnię na tronie
Imperium. Musiał utracić zdolność do jasnego rozumowania, zanim
jeszcze podjął decyzję co do następcy tronu. Nie wierzę bowiem, by
chciał odejść pozostawiając Sunteila, Narię i Periandrosa walczą-
cych o tron.
A może, znając go tak dobrze, nie powinienem tego mówić? Może
Piętnasty wiedział, co robi nie wyznaczając następcy? Był wielkim
człowiekiem. Widział rzeczy niezwykle jasno. Sięgał daleko wzro-
kiem w przyszłość. Może widział jeszcze odleglejsze wydarzenia niż
chaos, który miał nastąpić po jego śmierci? Może patrzył już w czasy,
gdy wszystko będzie wyglądać inaczej? Chciałbym go spytać, co na-
prawdę planował. Oczywiście już go nie ma między nami. Ale pewne-
go dnia być może będę miał szansę spytać go mimo wszystko.

4
Myślałem także sporo o Szandorze. Wałęsałem się po salach mo*
jego królewskiego pałacu jak swój własny duch i myślałem o nim.
Wszędzie widziałem ślady stoczonych walk. Ktoś najwyraźniej'
starał się tu nieco posprzątać, ale ja widziałem dziury w grubych skó-
rach pokrywających ściany, widziałem ślady spalenizny na podłogach,
widziałem nawet gdzieniegdzie plamy krwi. A mimo to Szandor zdo-
łał uciec. Wszystko wskazywało na to, że nawet zabrał ze sobą niektó-
re ceremonialne przedmioty, starożytne emblematy i regalia. Widzia*
łem bowiem puste miejsca po nich. Siły inwazyjne celowo musiały
pozwolić mu uciec. Z uprzejmości dla mnie. Był bądź co bądź moim
synem. Gdyby nie to, otoczony i zaatakowany z zaskoczenia, nigdy
by się stąd nie wydostał, zwłaszcza obciążony tymi wszystkimi przed- •
miotami. Najwyraźniej celowo patrzyli wtedy w inną stronę.
Jakże się myliłem.
Muszę przyznać, że teraz tęskniłem za Szandorem. Teraz, kiedy1
go nie było, a ja byłem wolny. Wiem, że to brzmi szczególnie. Zwłasz-
cza że poznaliście już jego naturę. Ale mimo wszystko to był mój syn.'
Jego próba przejęcia władzy nie powiodła się - teraz stał się już tylko
uciekinierem, biednym wygnańcem. Nie musiałem sięjuż go obawiać...
chyba? Mogłem więc pozwolić mojej głęboko ukrytej miłości znóWi
wysunąć się nieco na powierzchnię. I mojemu żalowi. Jeśli nie ma to>
dla was sensu, nie próbujcie zrozumieć. Pojmiecie to któregoś dnia. '
Odkryłem nawet, że zastanawiam się, jak mógłbym odzyskać uczu-
cia Szandora. Chciałbym usiąść z nim w tradycyjny sposób, wypić
kawę, wino, przedyskutować sprawy, które nas dzieliły, znaleźć jakieś
wyjście, pozbyć się nienawiści, i wreszcie uściskać go na gorący, rom-
ski sposób. Tak, jakby był wciąż najwyżej dwudziestoletnim chłop-
cem, który zbłądził, a nie potworem bez żadnych zasad, który przez
całe życie kroczył drogą zła. Ale mimo to chciałem go odzyskać. Chcia-
łem, by znów stał się moim prawdziwym synem. Nawet wziąłbym go
do rządu. Tak wtedy myślałem. Taką miałem fantazję. Przecież wolno
mi pomarzyć. Nie mogę zawsze kierować się zdrowym rozsądkiem.
W końcu jednak Szandor to mój syn. Mimo wszystko.
A potem myślałem o Periandrosie.
Jak postąpić w tej sprawie? Odmówić mu? Powiedzieć Julieno-
wi, że nie mogę zaakceptować go jako Imperatora, i skontaktować
się z Sunteilem, a może nawet z Narią, i udzielić poparcia któremuś
z nich?
Dlaczego? Dlatego tylko, że po prostu go nie lubiłem? A czy
bardziej lubiłem Narię? Sunteila może i nawet lubiłem, ale czy mu
ufałem? Jakie zamiary mieli ci kłótliwi książęta gaje wobec mnie?
Dlaczego miałbym się mieszać w ich wojną domową? Znów byłem
królem. Mogłem ostatecznie podziękować za to Periandrosowi, ale
też nie byłem mu winien nic oprócz podziękowania.
Najpierw muszę odzyskać pełnię władzy w królestwie. Dopiero
potem zobaczę, jak rozwija się walka miedzy Wysokimi Lordami.
Teraz jednak Periandros dzierżył Stolicą, a zatem Periandros był
Imperatorem. Jeśli Sunteil lub Naria sią z tym nie godzili, niech spró-
bują to zmienić. To nie mój interes. Jako król potrzebowałem Impera-
tora, z którym mógłbym rozmawiać. W tej chwili Imperatorem był
Periandros. Na razie więc, i tylko na razie, będę go traktował jak pra-
wowitego władcą gaje.
Posłałem po Juliena.
- Gdy byłem więźniem Szandora - rzekłem - powiedział mi, że
był w Stolicy, i że został tam uznany przez samego Imperatora. Wiesz
coś na ten temat? Czy mówił prawdę?
- A myślisz, że mówił, mon vieux1
- Twierdził, że byli przy tym obecni Sunteil, Periandros i Naria,
ale że aktu dokonał sam Imperator.
- Stary Imperator majaczył przez cały ten okres, gdy panował
Szandor — powiedział cicho Julien.
- Tak też myślałem.
- To Naria naznaczył go berłem.
-Naria?
- Lordowie nie potrafili dojść do porozumienia. Periandros trzy-
mał twoją stronę. Zawsze uważał Szandora za samozwańca bez żad-
nych praw. Sunteil kluczył. Raz popierał ciebie, raz Szandora, a cza-
sem mówił że to, kto będzie królem Romów, nie jest sprawą Impe-
rium. Naria zaś nalegał na natychmiastowe uznanie Szandora. On ci
nigdy nie ufał, wiesz o tym. Bo pochodziłeś z tego samego świata co
on, ale ty byłeś niewolnikiem, a on arystokratą. I sądzi, że nienawi-
dzisz go za to, że w jakiś sposób winisz go za swe niewolnictwo.
- Nie lubię Narii - potwierdziłem. - Może ta jego teoria ma ja-
kieś podstawy.
- Powiedział pozostałym, że Szandor i tak zdobędzie tron Romów,
niezależnie od tego, co sądzi o tym Imperium. I dlatego uznanie go jest
krokiem korzystnym politycznie. Periandros i ostatecznie także Sunteil
nie zgodzili się. Tak więc pewnego dnia, kiedy przypadała kolej Narii,
aby pełnić obowiązki regenta, wezwał po prostu Szanora do Stolicy i po-
łożył najego ramieniu berło. Faitaccompli (rzecz dokonana, bez moż-
liwości powrotu do poprzedniego stanu - przyp. red.), jak widzisz.
- A czy dwaj pozostali zaakceptowali to?
Julien machnął ręką w kierunku ciemnego śladu po ogniu mio-
tacza na jednej ze ścian.
- Odpowiedź Periandrosa masz tutaj. Nie był zachwycony czy-
nem Narii. A Sunteil zachował swoje poglądy dla siebie. Jak to zwy-
kle Sunteil. Teraz, kiedy Szandora obalono, na pewno powie, że cały
czas był po twojej stronie.
- Tak - przytaknąłem. - Jak to Sunteil.
- A więc, mon ami"? Co zamierzasz zrobić, skoro Szandor już
został obalony?
- Pojadę do Stolicy - odparłem. - Porozmawiam z Periandrosem.
- Z Szesnastym, teraz tak musimy go tytułować.
Spojrzałem mu prosto w oczy. Tym razem wytrzymał moje spoj-
rzenie. Jego wzrok był równie chłodny i spokojny jak mój. Mój
stary przyjaciel, mój kuzyn gajo. Był częścią mojego życia dłużej
niż ktokolwiek z żyjących ludzi, z wyjątkiem jedynie Polarki. Zna-
łem go sto lat. Do czego teraz zmierzał? Czy nie wystarcza mu już,
że zgodziłem się spotkać z Periandrosem i rozmawiać z nim jak
z Imperatorem? Ale pomyślałem, że niewiele mnie kosztuje wła-
ściwe tytułowanie Periandrosa, przynajmniej dopóki jest w stanie
utrzymać ten tytuł. Natomiast dla Juliena wydawało się to istotne.
Dobrze więc.
- Tak - powiedziałem. - Porozmawiam z Szesnastym.

5
Kiedy przygotowywaliśmy się do opuszczenia wyżyny Aureusa
aby wyruszyć do portu Galgali, usłyszałenvodległe odgłosy eks-
plozji i na wschodzie zobaczyłem białe kłęby dymu. Julien powie-
dział mi, że trwają tam walki. Szandor zaszył się w jakiejś dziurze na
Wzgórzach Chrysoberyl i wciąż stawiał opór wojskom imperialnym.
Kiedyś dawno temu na Mulano - zdaje mi się czasem, że upły-
nęło już milion lat - Julien ostrzegał mnie, że moje upieranie się
przy abdykacji może doprowadzić do wojny między światami.
„Wojna to staromodny pomysł" - mówiłem mu wtedy z całko-
witym przekonaniem. - „To idiotyczny pomysł".
A teraz miałem wojnę pod samym nosem, na Galgali, w naszej
stolicy. Wojska Imperatora właśnie miały wykończyć syna Króla
Romów, właściwie w zasięgu wzroku z pałacu królewskiego. A więc
jednak wojna nie okazała się aż tak przestarzałym pomysłem, a żoł-
nierze Periandrosa nie pozwolili tak uprzejmie uciec Szandorowi,
jak to mi się naiwnie wydawało. Udało mu się wymknąć dzięki swe-
mu własnemu sprytowi, sile albo zdradzie, a oni go ścigali i mieli
zamiar zabić. Mojego syna.
Musiałem coś z tym zrobić.
Obalił mnie, to prawda, ale wciąż jednak był moim synem. Pierwo-
rodnym. Moją dumą, moją radością, mniejszą kopią mnie samego. Był
trudnym dzieckiem, nie kochał ojca, nie zgadzałem się z nim przez więk-
szą część życia. Ale jednak był moim synem. Krew zobowiązywała.
Miałem wielu innych synów i w ten czy inny sposób, w ciągu długiego
życia utraciłem ich - przez wielkie odległości, przez ich potrzebę samo-
dzielności, przez ambicje, które pchały ich na najdalsze krańce Wszech-
świata, przez kłótnie, przez śmierć... My, Romowie, jesteśmy bardzo
rodzinni. Dlatego też smutne i bolesne jest, że Rom baro, największy
z Romów, wchodzi w zimę swego życia bez żony i bez synów. A tutaj
miałem swego syna Szandora niemal w zasięgu ręki.
Pojadę do niego. Może w końcu sobie wybaczymy. A przynaj-
mniej nie będzie więcej zabijania.
A więc gdy wszystko było już gotowe i mieliśmy wyruszyć do
portu, posłałem nieoczekiwanie po Juliena i powiedziałem mu:
- Przyjacielu, najpierw musimy odbyć małą wycieczkę.
- To znaczy?
- Na Wzgórza Chrysoberyl - odparłem. - Czas zakończyć te
walki.
- Nie - sprzeciwił się. - Musimy jechać do Stolicy.
- Najpierw tamto.
-Nie.
-Nie?
- Posłuchaj mnie ten jeden raz, Jakubie. Zapomnij o Szandorze.
- Jak mógłbym? - spytałem, i opowiedziałem mu o wszystkim,
co ostatnio dręczyło moją duszę.
Julien słuchał w milczeniu, tylko patrzył na mnie z czułością i nie-
skończonym smutkiem.
- Tego właśnie się obawiałem - powiedział wreszcie, gdy skoń-
czyłem. - Obawiałem się, że znajdziesz w swym sercu miłość dla
niego, że będziesz chciał zawrzeć z nim pokój. Chciałem przyspie-
szyć nasz wyjazd z Galgali, abyś nie zdążył poznać prawdy, mon
ami. Ale teraz nie pozostawiasz mi wyboru i muszę ci ją oznajmić.
- Oznajmić co?
Milczał przez chwilę.
- Szandor nie żyje.
- Nie żyje? - powtórzyłem głupio. - Kiedy zginął? Jak?
- Wczoraj albo przedwczoraj. Użyli promienia snu. Wśliznęli
się do ich obozu okryci iluzją. Szandora złapano i postawiono przed
obliczem generała Imperium. - Mówiąc to, wpatrywał się w podło-
gę. - Twierdzą, że został zabity podczas próby ucieczki. Bardzo mi
przykro, że zasmucam twe serce, mon vieux, mon cher.
- Nie żyje - powtórzyłem raz jeszcze, nie przyjmując tego do
wiadomości.
- Decyzja strategiczna. Chyba mi wierzysz, że nie miałem z tym
nic wspólnego. Sądzono, że może być niebezpieczny. Wielka siła
destabilizująca.
- Był głupcem. Nie był w stanie niczego destabilizować.
-Nie tak wszakże wydawało się Imperatorowi, Jakubie.
- A więc to Periandros osobiście wydał rozkaz, by go zgładzić?
-Nie - powiedział Julien. Myślę, że był w tym momencie szcze-
ry. -Nie Szesnasty osobiście o tym zadecydował, lecz jego generał,
który starał się przypodobać Imperatorowi. Starał się za bardzo. Tak
sądzę. Wierz mi. Jakubie, błagam cię, uwierzy mi.
- Co to jest? - spytałem z goryczą. - Trzynasty wiek? Nawet wtedy
nie zabijano pojmanych książąt. Wracamy do barbarzyńskich czasów?
Odwróciłem się od niego, dławiony smutkiem i żalem. Szandor!
Jak ja gardziłem tym moim wyrodnym synem! Ileż on mi przyniósł wsty-
du! Ile razy życzyłem mu śmierci, setki razy każdego roku! A jednak
teraz czułem taki żal. Byłem wstrząśnięty równie mocno, jak owego
strasznego dnia na Mulano, kiedy to Damiano przyniósł mi wieść, że
Szandor, wbrew prawu i tradycji, ogłosił się królem. Gdybym wtedy
mógł go zabić przez zaciśnięcie pięści, zacisnąłbym jąbez wahania. Ale
teraz, kiedy zginął z obcej ręki, poczułem straszną pustkę w sercu.
Odwróciłem się i chwyciłem Juliena za ramię. Tak mocno, że
odruchowo chciał się wyrwać, ale nie dał rady.
- Czy był ktoś, kto uważał, że śmierć Szandora sprawi mi ra-
dość? Czy to uznanie Periandrosa próbowano w ten sposób zdobyć,
czy moje?
- Jakubie, błagam cię...
- Odpowiedz!
Julien potrząsnął desperacko głową. W jego oczach było dzikie
spojrzenie, włosy opadły mu w nieładzie na twarz, jego elegancki
wygląd ulotnił się bez śladu.
- Je t 'en prie, Jakub! Błagam, uwierz mi! Nie miałem z tym nic
wspólnego! Nic!
Widziałem, że mówi prawdą.
Puściłem go i wyszedłem w milczeniu na balkon. Długo patrzy-
łem w stronę Wzgórz Chrysoberyl.
Było tam teraz cicho. Żadnego dymu, żadnych odgłosów walki.
Skończyło się. Ilu jeszcze Romów zginęło razem z Szandorem? Ale
postanowiłem oszczędzić Juliena i nie zadawać mu tego pytania.
- Prześlij wiadomość do Szesnastego - powiedziałem po dłu-
giej chwili - że opóźnię nieco moją podróż do Stolicy. Najpierw
odbędzie się pogrzeb. A to zajmie kilka dni.
-Ale Imperator...
- Pieprzę Imperatora! Julien, mój syn nie żyje! Król Romów nie
żyje! Trzeba zrobić całun. Biały karawan... znasz zresztą ceremonię
równie dobrze, jak ja. Muzyka, pożegnanie, spalenie. Wino i posi-
łek. Gdzie jest ciało mojego syna?
-Akr...
- Odbierz je od nich. I przyślij mi tu wszystkich gwardzistów
pałacowych. Wszystko się odbędzie zgodnie z tradycją. I dopiero
wtedy, ty i ja pojedziemy do Stolicy, i staniemy przed Szesnastym.
Idź już, idź! - ponagliłem go gniewnym, niecierpliwym gestem. -
Wynoś się, Julien! Zostaw mnie samego.

6
Świat, który jest znany wyłącznie pod nazwą Stolicy; świat, któ-
iry jest centralnym punktem Galaktyki, zawsze wydawał mi się
wyjątkowo drętwy i bezbarwny. Nigdy nie mogłem zrozumieć, dla-
czego właśnie ten świat gaje zdecydowali się uczynić swoją Nową
Ziemią, siedzibą rządu, ani też niezbyt mnie to obchodziło.
Musielibyście zapytać o to gaje. Bo ja naprawdę nie rozumiem,
dlaczego umieszczono centrum Imperium na świecie takim jak ten,
jeśli w Galaktyce istniały takie planety jak Galgala, Nabomba Zom,
czy wreszcie Xamur.
Oczywiście Galgala, Xamur i Nabomba Zom nigdy do nich nie
należały. Te światy, prawem odkrywców, są nasze.
Stolica nie jest bynajmniej jakimś okropnym światem, choć nie-
co przymałym. To jedna z sześciu planet, które krążą wokół bladego
żółtozielonkawego słońca, ma umiarkowany klimat, rzeki i strumie-
nie, kwiaty i drzewa, powietrze, którym można oddychać bez spe-
cjalnego ekwipunku. Jest w miarę wygodna i spokojna. Ale jej oce-
any są płytkie, a góry niewysokie i płaskie, i nawet ptaki mają tu
wyłącznie szare i brązowe upierzenie. Ot, taki bezbarwny świat -
mały, spokojny, zupełnie przeciętny. Może dlatego gaje tak go lubią.
Ale nawet nie wysilili się, by dać mu jakąś nazwę.
Naturalnie wznieśli tutaj absurdalnie fantastyczne miasto impe-
rialne z marmuru i innych drogich materiałów. Krzykliwe barwy,
lśniące wieże, szerokie bulwary, oślepiający blask, wszędzie krysz-
tały, szmaragdy i alabaster.
Ale czego można oczekiwać więcej od gaje? Oni lubią, by wszyst-
ko było na pokaz, teatralne, przerośnięte, kiczowate.
Tyle że dla osiągnięcia lepszego efektu, powinni zbudować swoje
miasto na zupełnie innej planecie niż Stolica. Podobnie jak krater
Idradin wygląda niestosownie w swej brzydocie na tle przepięknej
Xamur, tak i miasto imperialne wygląda absolutnie bez sensu na tle
Stolicy. To tak, jakby umieścić kolosalny iskrzący się diament w ko-
ronie zrobionej z tektury.
A może jest inaczej. Może Stolica jest wielkim miejscem i tylko
ja, obdarty Cygan, niewiele wiem o prawdziwym splendorze. Może
pewnego dnia zrozumiem Stolicę lepiej niż w tej chwili. Ale na razie
wcale mi na tym nie zależy.
Mimo całej swej wspaniałości, centrum Imperium tym razem miało
w sobie coś niepokojącego. Wyglądało to tak, jakby miasto stawało na
nogi po wojnie, albo dopiero się do niej przygotowywało. Unoszące
się na niebie flagi w czerwono-zielonych barwach Piętnastego Impe-
ratora już znikły. Nowych, w barwach jego następcy, było jeszcze bar-
dzo niewiele, więc niebo wyglądało jakoś pusto. W zewnętrznym krę-
gu, gdzie kwaterowali odwiedzający miasto arystokraci, zawsze paliło
się mnóstwo oślepiających świateł i panował gwar. Teraz było tam ci-
cho i ciemno. Nigdy nie widziałem czegoś takiego. Ta ciemność za-
skoczyła mnie. Czy Stolicy nie odwiedzali już żadni lordowie? A jeśli
odwiedzali, czy nie protestowali, że brakowało ich świecących barw?
Może wszyscy wasale Imperium na razie trzymali się z dala od Stoli-
cy, dopóki nie będą pewni, że Periandros utrzyma się na tronie? Ale
nawet jeśli, to ja też byłem wasalem Imperatora. Gdzie więc były moje
barwy? Nie widziałem ich nigdzie. Może byłem jedynym gościem?
Może Periandros kazał wszystkim pozostałym trzymać się z daleka?
Może Szesnasty czuł się na tronie tak niepewnie, że nie chciał wyko-
nywać tak prowokujących ruchów, jak przyjmowanie hołdu od lor-
dów planetarnych? Ja zachowywałbym się inaczej. Właśnie w takiej
chwili zrobiłbym prawdziwy pokaz władzy i potęgi.. .jeśli byłbym na
miejscu Periandrosa. Ale -dzięki Bogu Ojcu, Matce Naturze i Świę-
tej Sarze-la- Kali - nie jestem na miejscu Periandrosa.
- Dlaczego nie ma moich barw? - spytałem Juliena, gdy rozgo-
ściliśmy się w wielkim pałacu przy placu Trzech Mgieł, który Impe-
rium przeznacza dla Króla Romów na czas jego wizyt w Stolicy.
- Jest pewien kłopot z tym świetlnymi banderami - wyjaśnił
dyplomatycznie.
- Aha, pewien kłopot?
- Zużywają zbyt wiele energii. Mamy teraz trudne i wymagają-
ce wyrzeczeń czasy, tnon ami.
- Zapomniałem. Skąpy Periandros.
- Rozkazał ograniczyć to nadmierne zaiste zużycie energii. Chwi-
lowo nie będzie świetlnych bander. Przecież to tylko kiepski pokaz,
mon vieux. Tak jak świece w twoim pałacu.
- Ale widzę, że powietrzne flagi Imperatora są w górze.
- Och kilka zaledwie - odparł Julien z nieszczególną miną. -
Musi przecież zaznaczyć swoją dostojną obecność. Ale spójrz, pro-
szę, jak niewiele ich jest, w miejsce tych setek, które unosiły się w cza-
sach naszego Piętnastego. Symboliczne minimum.
- Ja też chciałbym zaznaczyć swoją obecność - powiedziałem -
i z przyjemnością zobaczyłbym banderę.
- Cher ami... je t' implore, błagam cię...
- Tak - kontynuowałem. - Mój stary, dobry symbol: jasnopur-
purowy, pięćset metrów wysokości, mówiący wszystkim w Stolicy,
że Rom baro oczekuje na audiencję u Imperatora.
Julien czuł się bardzo niezręcznie i wcale tego nie ukrywał. Ale
zrozumiał, o co mi chodzi. Normalnie nie zwracam uwagi na takie
flagi, symbole, bandery, medale i inne tym podobne bzdury, ale to
był szczególny czas, czas wzajemnego się poznawania. Ta uprzej-
mość należała mi się od Periandrosa. Subtelnie czy mniej subtel-
nie - to już jego problem - Julien będzie musiał przekazać moje ży-
czenie swemu panu. Periandros będzie musiał zważyć na szali swoją
potrzebę ściubienia każdego obola, i tęsknotę starego króla Romów
do małej pompy i blichtru. A ja przekonam się przy okazji, do jakie-
go stopnia nowy Imperator mnie szanuje, a tym samym będę wie-
dział, na co liczyć z jego strony w czekających nas trudnych dniach.
Następnej nocy niebo pozostało jeszcze czarne. Ale już następ-
nej, gdy tylko zaszło słońce, zobaczyłem tradycyjną królewską flagę
Romów błyszczącą nad miastem.
Przynajmniej w trosce o samopoczucie gościa nowy Imperator
w niczym mi nie uchybił. Chyba że to Julien zadbał o wszystko? To
mi się nawet wydało bardziej prawdopodobne. Periandros chyba
dostałby zawału, gdyby zobaczył, jak się zabawialiśmy w oczekiwa-
niu na moich doradców, których postanowiłem tutaj sprowadzić przed
spotkaniem z Imperatorem.
Olbrzymi i wspaniały pałac był utrzymywany w nieskazitelnym
porządku i miałem na usługi całe plutony służących - robotów, an-
droidów, ludzkich niewolników, doppelgangery - służba tak liczna,
że aż było to śmieszne. O każdej porze dnia i nocy mogłem zaspoka-
jać apetyt najdoskonalszymi daniami i najcenniejszymi trunkami.
Miałem tancerki i minstreli... a także usługi innego rodzaju.
Wszystko to mnie męczyło. Po co takie tłumy? Po co ten hałas?
Zwłaszcza w konfrontacji z przyjęciem, jakie zgotował mi niedaw-
no własny syn. Nie żebym tęsknił do tych szczurów i nędznej papki
na obiad, ale to było zupełne przegięcie w przeciwnym kierunku.
Luksus wcale nie jest miły sercu Roma. To tylko gaje tak uważa-
ją. A może dręczy ich głos sumienia za te tysiąclecia prześladowań,
i starają się go zagłuszyć przyjmując w taki sposób króla Romów?
Dzień po dniu zjawiali się w Stolicy moi najbliżsi. Opowiadali
o chaosie, który rozszerzył się na wszystkie nasze światy w czasie,
gdy byłem uwięziony i - chwała bogom i demonom - o natychmia-
stowym powrocie ładu i porządku, gdy tylko gruchnęła wieść
o upadku Szandora. Lordowie gaje wciąż się spierali, ale przynaj-
mniej my, Romowie, znów otworzyliśmy gwiezdne szlaki.
Polarka przybył pierwszy, po nim Biznaga, dalej Jacinto i Ara-
magante, potemphuri dai. Nieco później dołączyli Damiano i Thivt.
Nie było Waleriana. Nie posłałem po niego, nie chciałem tu nawet
widzieć jego ducha. Nie byłoby ani mądrze, ani w dobrym smaku
zapraszać poszukiwanego Ustami gończymi wroga porządku publicz-
nego do samej Stolicy. Drobne wypróbowywanie Periandrosa to jedna
rzecz, dawanie mu prztyczków w nos, to już zupełnie inna.
Musiałem też poradzić sobie bez Choriana. Przywiązałem się
bardzo do tego młodego Feniksjanina, no, nie wstydźmy się tego,
pokochałem go jak własnego syna, i miałem zamiar powierzyć mu
pewne obowiązki w moim nowym rządzie. My wszyscy byliśmy już
chodzącymi antykami. Dla zachowania większego kontaktu z rze-
czywistością przydałby się nam ktoś urodzony w rym wieku.
Ale Chorian nie zjawił się, mimo że go zaprosiłem. Spytałem
Juliena, co o tym sądzi.
- On nie przyjedzie - powiedział krótko.
- Ale o co chodzi? Sądziłem, że statki kursują regularnie teraz,
gdy Szandor...
- Tak, mon ami, statki kursująregularnie.
Nagle poczułem gwałtowny niepokój.
- Gdzie jest zatem Chorian? Czy coś mu się stało?
- Jest cały, zdrowy i bezpieczny na Haj Qaldun, przynajmniej
o ile mi wiadomo - odparł Julien. - Po prostu nie otrzymał twojego
zaproszenia.
-Co?
- Jakubie - powiedział Julien z wyrzutem. - To było baidzo głupie.
Jak mogłeś zapraszać go tutaj? Chorian jest człowiekiem Sunteila.
Poczułem narastający gniew.
- Julien, on jest Romem! Jednym z najbardziej lojalnych i wier-
nych mi...
- Zapewne. Ale jest także człowiekiem Sunteila, Prosisz mnie
o rzecz niemożliwą, mon vieux. Flaga, proszę bardzo. Wszystko
inne - tylko poproś. Ale ktoś, kto jest bezpośrednio zamieszany w re-
belię przeciwko Imperatorowi? Jakubie! - pokręcił głową. - Bądź
rozsądny.
Byłem rozzłoszczony, ale zrozumiałem jego punkt widzenia. Król
czy nie król, tu musiałem ustąpić. To faktycznie był głupi pomysł,
aby zaprosić tu Choriana. Żałowałem tego, bo naprawdę chciałbym,
żeby tu przyjechał. Byłoby to dla niego wielce pożyteczne, gdyby
zapoznał się bliżej ze Stolicą. Pouczające byłoby dla niego też przy-
słuchiwanie się moim wielodniowym zapewne negocjacjom z Pe-
riandrosem. Ale rzeczywiście nie powinienem gozapraszać. Jakkol-
wiek oddany był mnie, pracował także dla Sunteila. Wykazałem się
bezmyślnością. Chorian musi trzymać się z daleka od Stolicy. Na
razie.
Ale miał jeszcze odegrać swoją rolę w kataklizmie, który się
szykował.

7
A więc znów kryształowe schody i, wysoko w górze, platforma
z tronem.
Ileż to już razy stałem na tej wielkiej onyksowej płycie u pod-
stawy wyniosłego tronu, i patrzyłem w górę, na władcę wszystkich
światów gaje?
Nigdy nie widziałem Trzynastego, nie osobiście. Za jego pa-
nowania szczyty władzy nawet mi się nie marzyły. Był Imperato-
rem w czasach mego dzieciństwa, ale także w czasach mojej mło-
dości. Zdawało się, że będzie żył wiecznie. Widziałem go na tysią-
cach ekranów na wielu światach: niski, zmęczony mężczyzna,
o pooranej zmarszczkami twarzy, siedzący u szczytu tej wielkiej
kryształowo-onyksowej piramidy. Kto mógłby pomyśleć, że będzie
żył tak długo?
Czternasty to już zupełnie inna historia. Młody i pełen wigoru.
Zasiadł na tronie z mocnym postanowieniem wymiecenia wszystkich
pajęczyn, które zasnuły kąty Imperium podczas nie kończącego się
panowania jego poprzednika. To za jego rządów po raz pierwszy
odwiedziłem dwór.
Szczupły, smagły mężczyzna, niemal o karnacji Roma, o miłych
złotych oczach i sympatycznym uśmiechu. Ale za tym uśmiechem
czaiła się prawdziwa siła. Pochodził z Copperfield, jak pięciu jego
poprzedników. Skłamałbym mówiąc, że dobrze go znałem, ale
spotkałem go osobiście i rozmawiałem z nim dwa lub trzy razy.
Zmarł nagle. Krążyły plotki, że ktoś mu w tym pomógł, bo w zbyt
krótkim czasie chciał wprowadzić zbyt wiele reform.
I tak nastał Piętnasty Imperator, pasterz z Ensatada Verde, w póź-
niejszych latach mój przyjaciel i partner. Mądry i dobry.
I on też już odszedł, a ja wciąż tu byłem. I stałem u podnóża
kryształowych schodów, czekając na wezwanie tego, który zwał sam
siebie Szesnastym Imperatorem, tego skąpego Periandrosa, czwarte-
go Imperatora w moim życiu. O ile to był faktycznie Imperator, a nie
tylko zbyt pewny siebie pretendent.
Czekałem na fanfary. Aha, oto były. Ale nie zagrzmiały z dawną
mocą i chwałą. To było raczej dość nędzne poświstywanie. Kolejna
mała oszczędność Periandrosa? A może po prostu bezlitosny czas
czynił wszystko tylko cieniem i odbiciem dawnych dni?
I ten głos heroldów - Jakub Nirano Rom, Rom baw, Rex Roma-
nioruml
Tytuł i imią były poprawne, ale w ich głosach brakowało tego
ognia, tej siły.
Kiedyś nawiedziłem czasy Imperium Rzymskiego na Ziemi. Trze-
ba wam wiedzieć, że Imperium gaje stara się wywodzić swą tradycję
właśnie z Rzymu, i sporo zapożyczyło jeśli chodzi o terminologię.
Zjawiłem się tam w jego ostatnich dniach, kiedy barbarzyńcy stali
już u bram. Człowiek rzadko zdaje sobie sprawę, że żyje w czasach
schyłku wielkiego imperium, czuje tylko, że rzeczy nie mają się tak
dobrze, jak ponoć było w przeszłości. Świadomość końca przycho-
dzi dopiero po fakcie. Historycy potrzebują trochę czasu, aby objąć
wszystko z większej perspektywy.
Ale ci Rzymianie wiedzieli wtedy, że to nie są po prostu złe
czasy, ale że jest to w ogóle koniec wszelkich czasów. Widziałem to
w ich oczach, w ich poszarzałych twarzach, w ich przygarbionych
plecach. Wszystko w nich krzyczało, że apokalipsa już czeka za ro-
giem.
I tu atmosfera była podobna. Wyczuwało się w niej zmierzch
imperium. Stary porządek kończył się, i Bóg jeden wiedział, co te-
raz miało nadejść. I dlatego nawet fanfary i głosy heroldów były sła-
be i chwiejne, jakby trawione wątpliwościami.
- Szesnasty Imperator Wielkiego Imperium wzywa Króla Ro-
mów do swego tronu! - zaanonsował majordomus.
I wtedy ruszyłem na te schody. Powoli. Który to już raz? W mo-
ich krokach nie było już dawnej sprężystości. Przygnębienie i depre-
sja, panujące tutaj, okazały się zaraźliwe. Postanowiłem, że wyjadę
stąd jak najszybciej, gdy skończę rozmowy z Periandrosem.
On sam, mimo dostojnych szat, wydawał się jakiś skurczony,
wychudły, przygnębiony. Periandros, jakiego pamiętałem, był pulch-
nym człowiekiem, o gładkiej skórze, i wyglądzie kogoś, kto lubi przy-
jemności życia, a nawet ich nadużywa. Było to zresztą kompletnie
mylące wrażenie. Bo w Periandrosie było tyle radości życia, co w ka-
wałku skały. Myślę nawet, że niektóre kawałki skał przewyższały go
pod tym względem. Wewnątrz tego miękkiego ciała siedziała twarda
i sroga dusza, jak krab czający się wewnątrz słodkiego owocu. Bóg
jeden wie, dlaczego oni wszyscy tacy są, ci z Sidri Akrak - cała pla-
neta obrzydliwie ponurych i oschłych typów, cierpiących na skamie-
nienie serc.
Teraz Periandros stracił nawet tę swoją sympatyczną powierz-
chowność i pozostała mu tylko jego ponura akrijska dusza.
Za jego plecami, w fotelach przeznaczonych dla Wysokich Lor-
dów Imperium, siedziało trzech innych Akrijczyków.
Mogłem podziwiać totalne przejęcie władzy, również totalne
w swej głupocie. Zazwyczaj Imperator ma tyle rozumu, aby powie-
rzyć te stanowiska obywatelom różnych, co ważniejszych światów,
rozszerzając w ten sposób swą polityczną bazę. Ale Periandros nie
wpadł na ten pomysł, chociaż potrzebował poparcia innych światów
bardziej niż jakikolwiek Imperator przed nim. On otaczał się wy-
łącznie takimi, jak on sam. Trzej jego bracia. O ile wiedzą na Akrak,
co to brat. Bo moim zdaniem ludzie tacy jak oni, raczej rodzą się
w probówkach, jak androidy. Paskudny był to widok - te trzy smut-
ne, pozbawione najmniej szych uczuć twarze, patrzące na mnie z plat-
formy tronowej.
- Radosny wielce jest to dzień, Jakubie Romie - powiedział
Periandros metalicznym głosem, który wręcz ociekał radością -
monotonny, beznamiętny, zupełnie nieludzki. - Witamy cię przed
naszym obliczem.
Naszym! - no tak. Nie omieszkał wskrzesić królewskiego „my".
Wino dla mnie było już gotowe. Wziąłem puchar z jego raje.
Nawet wino straciło swój smak. Było cierpkie i wodniste; zły rocz-
nik. Ledwie się powstrzymałem, by mu nie powiedzieć, że wino po-
witalne powinno być słodkie.
Zamiast tego wykonałem formalny gest, jaki powinien wykonać
Rom baro stojąc przed Imperatorem. Może Periandros myślał, że to
na jego cześć, ale ja robiłem to raczej na swoją cześć. Tym gestem
bardziej mój status króla potwierdzałem, niż jego status Imperatora.
Ale tego nie musiał wiedzieć.
Na jego twarzy pojawił się na moment blady uśmiech. Właśnie
okazał prawdziwe emocje! To był, jak przypuszczam, jego odpo-
wiednik serdecznego uścisku.
- Wiele ostatnio było zamieszania - powiedział, - a ja nie cier-
pię zamieszania. (Czyżby darował sobie jednak to „my"?) Ale czasy
chaosu się kończą. Korona Imperium spoczęła na naszych skroniach
(jednak tylko nie do końca się przyzwyczaił) i uczynimy wszystko,
co tylko będzie w naszej mocy, by przywrócić porządek w Impe-
rium. - Uśmiechnął sią znów półgębkiem, najwyraźniej usatysfak-
cjonowany własną przemową. - Już wiele dokonaliśmy. Na przy-
kład pomogliśmy naszym braciom Romom w ich kłopotach.
Wtrącając sią w nie siłą i zabijając mojego syna. Wspaniała po-
moc zaiste.
- Periandros, czy naprawdę myślisz, że zamieszanie się skoń-
czyło? - spytałem
Rozległy się syki. Zszokowani lordowie wymienili szybkie spoj-
rzenia. Periandros popatrzył na mnie ostro. Za późno zrozumiałem
swą pomyłkę. Tak po prostu po imieniu? Zapomniałem nawet o
„lordzie". A teraz nikt nie mógł tytułować go inaczej niż „Wasza
Wysokość", nikt, nawet ja. Były lord Periandros przybrał aurę kró-
lewskiej wielkości - Mień użyłby słowa „gloire" - Szesnastego
Imperatora.
To nie była zamierzona obraza z mojej strony. Tak mi się tylko
wymsknęło. Pamiętałem w końcu czasy, gdy Periandros po raz pierw-
szy zasiadł między lordami... wcale nie tak dawno temu.
Wiem, że to dziwaczna mała kreatura - zdawało się wtedy mó-
wić spojrzenie Piętnastego. - Ale przyda mi się.
Więc teraz dość ciężko było mi brać na poważnie tę dziwaczną
małą kreaturę, siedzącą na tronie mojego starego przyjaciela.
Dla celów praktycznych szybko pospieszyłem z przeprosinami.
Stare przyzwyczajenie, et cetera, et cetera...
Periandros wydawał się usatysfakcjonowany.
- Sami jeszcze nie w pełni przywykliśmy do naszej wysokiej
pozycji - powiedział łagodząco.
Ładnie powiedziane. Chociaż ja osobiście nie zwracałbym tak
bardzo uwagi na to królewskie „my", jak to najwyraźniej czynił Pe-
riandros.
- To musi być wielki ciężar, Wasza Wysokość - rzekłem uniżenie.
- Przygotowywaliśmy się do tego całe życie. Na moim świecie,
na Sidri Akrak, mamy długą tradycję służby dla Imperium. (Wciąż
jednak się myli z tym „my".) Siódmy Imperator, Jedenasty... a teraz
ponownie nasz świat został zaszczycony tą ciężką służbą.
Pochylił się ku mnie i spojrzał przenikliwie, jakby chciał odczy-
tać moje myśli. Boże dopomóż, gdyby to potrafił, zobaczyłby obrzy-
dzenie dla swej nędznej małej duszy, wypełniające wszystkie pory
mojego ciała. Inna sprawa, że chwilą później ja mógłbym żałować,
że nie siedzę sobie nadal spokojnie w oubłiette Szandora. Zwilżył
usta.
- A ta twoja abdykacja? Jak mam ją rozumieć?
- To była czysto wewnętrzna sprawa Romów, Wasza Wysokość.
Posunięcie polityczne, może nie do końca dobrze przemyślane.
-Aha.
- Została wycofana. Unieważniona. Jeśli chodzi o mnie i o mój
lud, nie było przerwy w moim panowaniu.
- A roszczenia twojego syna Szandora?
- Pomyłka, Wasza Wysokość. To była szalona uzurpacja, ale
teraz wszystko znów jest pod kontrolą. A wraz ze śmiercią Szandora
cała ta sprawa straciła jakiekolwiek znaczenie. Nie ma żadnych in-
nych roszczeń do tronu Królestwa Romów.
Periandros chyba naprawdę się zdziwił.
- Szandor nie żyje?
- Został zabity podczas inwazji oddziałów imperialnych - od-
powiedziałem, może trochę za ostrym tonem.
Musiał skonsultować się z lordami. Nastąpiła szybka wymiana
szeptów w twardym dialekcie akrijskim. Widać Julien mówił praw-
dę, że Periandros nie odpowiada za śmierć Szandora. Najwyraźniej
było to samowolne działanie jakiegoś nazbyt usłużnego generała.
Teraz jednak mogło mi to nieco ułatwić rozmowę z Periandrosem.
Kiedy się do mnie odwrócił ponownie, widziałem w jego oczach nie-
mal współczucie. A może cierpiał na niestrawność? Ale chyba jed-
nak to było współczucie. Potraktujmy go jak człowieka. Wprawdzie
ludzkie emocje samu obce, ale może się chociaż stara.
W każdym razie złożył mi kondolencje, a ja mu podziękowa-
łem. Powiedziałem mu, że Szandor sprawiał mi ogromne kłopoty,
ale jednak był ciałem z mego ciała, et cetera, et cetera. Szesnasty
przytaknął poważnie. Może był zafascynowany naszym starym rom-
skim zwyczajem oddawania wszystkiego za rodzinę.
Po chwili jednak, ku jego wyraźnej uldze, i mojej właściwie też,
porzuciliśmy temat Szandora i powróciliśmy do tematu władzy, któ-
ry dla nas obu był znacznie wygodniejszy.
W swój zwykły, oschły sposób wyjaśnił mi, że obaj znajdujemy
się w bardzo niepewnej sytuacji. Pomyślałem, że moja sytuacja jest
znacznie mniej niepewna niż jego, ale zostawiłem tę myśl dla siebie.
Poza tym mimo wszystko zdawałem sobie sprawę, że nie potrzeba
aż Szandora, żeby obalić króla. Nawet ktoś tak lojalny i oddany jak
Damiano mógł to uczynić, gdyby doszedł do wniosku, że jestem już
za stary i zaczynam robić nieprzewidywalne i niebezpieczne posu-
nięcia. Może nawet uzyskałby błogosławieństwo Polarki. W ludz-
kiej historii jest wiele przykładów królów usuniętych z tronu przez
swych najbardziej zaufanych krewnych i współpracowników, rzeko-
mo dla dobra kraju. Rzeczywiście, moja pozycja też nie była aż taka
niewzruszona.
- Tak. Potrzebujemy się nawzajem - zgodziłem się z Periandro-
sem.
W polityce, jak powiedział jakiś stary filozof gaje - Szekspir,
Sokrates... jeden z nich... - powstają czasem naprawdę dziwne
związki. Nigdy nie wyobrażałem sobie, że mogę potrzebować Pe-
riandrosa. Ale też nigdy nie wyobrażałem sobie Periandrosa siedzą-
cego na imperialnym tronie.
Szybko doszliśmy do porozumienia. Odbędzie się publiczna
ceremonia z całą pompą, sztucznymi ogniami i tak dalej, potwier-
dzająca moją władzę jako Króla Romów. Łącznie z dotknięciem
berłem i tym podobnymi. Zaprosi się ze wszystkich światów całą
arystokrację, zarówno, gaje jak i romską. Będzie to największy spek-
takl w tym stuleciu.
- Zapalimy także wszystkie godła i flagi? - spytałem niewinnie.
- Oczywiście - odparł Periandros. Trochę się jednak zirytował. -
Jakże można bez tego? Przecież zaprosimy całą arystokrację.
- Tak tylko pytałem.
A więc planował pełną celebrę, i niech diabli porwą koszty. Te-
raz dopiero widziałem, że naprawdę traktuje to serio, wziąwszy pod
uwagę wydatki, jakie miał ponieść. Chociaż przemknęło mi przez
myśl, że może chcieć, abyśmy i my się dołożyli. To było w porząd-
ku. Taka ceremonia powtórnego namaszczenia mogła przynieść nam
obu wielkie korzyści. Dla mnie oznaczałaby wyjaśnienie wszystkich
niejasności, jakie mogły się pojawić po tym czynie lorda Narii, kie-
dy to, działając jako regent, dotknął berłem ramienia Szandora. Dla
Periandrosa zaś oznaczałoby unieważnienie czynu Narii, a tym sa-
mym wykreślenie jego jednodniowej uzurpacji władzy Imperatora.
Wszystkie światy dowiedziałyby się, że Jakub Nirano jest znów nie
kwestionowanym i dożywotnim Rom baro, a dla Periandrosa ozna-
czało to zarazem uznanie jego władzy jako Imperatora i zwierzch-
ności przez króla Romów.
Była jeszcze jedna drobna sprawa. Ale nawet ten nie znający
ludzkich uczuć Periandros, okazał lekkie zażenowanie, gdy się z nią
do mnie zwracał. Chodziło o szpiegowanie na jego rzecz. Chciał,
aby moi romscy piloci składali mi raporty o ruchach lorda Narii i lorda
Sunteila, a ja ze swej strony miałem dostarczać te informacje jemu.
Oczywiście sformułował zdanie w taki sposób, że imiona Narii i Sun-
teila nie padły wprost. Ba, mogłem nawet zinterpretować jego proś-
bę w ten sposób, że interesują go szczegółowe dane statystyczne na
temat obrotu handlowego między światami. Aleja dobrze wiedzia-
łem, czego ode mnie chce.
- Oczywiście - odpowiedziałem. - Nie widzę przeszkód.
- A więc rozumiemy się?
- W pełni - odparłem.
Wstał i wyciągnął do mnie puchar z pożegnalnym winem. Po-
stąpiłem ku niemu, by go przyjąć, i wtedy mogłem mu się przyjrzeć
z bliska. W ciągu ostatnich kilku minut dostrzegałem bowiem coś
dziwnego, i teraz właśnie chciałem zbadać tę sprawę z mniejszej
odległości.
Zdawało mi się, że prawie niezauważalnie migotał po bokach
ciała, zupełnie tak, jakby rozpadała się jego struktura. Nie byłem
pewien, ale z tego, co widziałem, Szesnasty miał lekki kłopot z za-
chowaniem ciała w stanie materialnym. To jest charakterystyczne dla
doppełgangerów: one są tylko prawie dokładnymi duplikatami istot
ludzkich, z których są generowane, ale od chwili, gdy opuszczą ma-
trycę, podlegają postępującej degeneracji, i tylko bystre oko może
czasem to dostrzec, choć w początkowym okresie życia zmiany są
bardzo subtelne.
Czyżbym cały czas rozmawiał z doppelgangerem Imperatora?
Dyskutowałem z nim, popijaliśmy razem z nim wino, patrzyłem mu
w oczy, układałem poważne plany polityczne, i cały czas miałem do
czynienia z żałosną symulacją autentycznego Szesnastego, który do
tego stopnia stracił rozum ze strachu przed zabójstwem, że obawiał
się go nawet z ręki króla Romów? Czy siedział teraz gdzieś ukryty
i przyglądał się naszej rozmowie, a może nawet przekazywał bezpo-
średnio myśli swojemu sobowtórowi? Jesu Chreczuno, Mojsczel
i Abraham! Cóż za absurd! Co za obelga!
Ale może jednak nie miałem racji. Przyjrzałem się uważnie,
i wciąż nie byłem pewien. Może to tylko złudzenie? Może iskierki
migotały w moich oczach, a nie na ciele Imperatora? Nie mogłem go
przecież pomacać, żeby się upewnić. Wypiłem więc kilka łyków wina,
i zszedłem po kryształowych schodach.
- No? - zapytał Polarka - jak poszło?
- Mniej więcej zgodnie z oczekiwaniami. Małe pompatyczne
gówno. On naprawdę uważa się za Imperatora. A najśmieszniejsze
jest to, że ja też myślę, że nim jest. Ale jedna cholerna rzecz była
bardzo dziwna.
- Co takiego?
Powiedziałem mu o swoich podejrzeniach, że na audiencji przy-
jął mnie doppelganger Imperatora. Polarka klasnął w dłonie i roze-
śmiał się.
- Toż to cały Periandros! - krzyknął. - Może myślał, że masz
bombę w wąsach? On naprawdę chce żyć wiecznie.
- Na pewno chce dożyć do chwili, gdy Naria i Sunteil pogodzą
się z faktem, że jest Imperatorem - powiedziałem.
- Nie sądzę, aby zdołał żyć tak długo - odparł Polarka. Potrzą-
snął głową. - Doppelganger! Uwierzyłbyś?
- Nie jestem zupełnie pewien - przypomniałem mu.
- Ale to do niego podobne. Jak myślisz, czy na tę wielką cere-
monię twojego powtórnego namaszczenia też pośle doppelgangera?
Jeśli ktoś naprawdę zamierza go zamordować, to będzie to dobra
okazja.
- Zwłaszcza że zamachowiec załatwi też za jednym zamachem
wszystkich w promieniu dziesięciu metrów od niego - zauważyłem
ponuro.
Polarka zachmurzył się.
- Wiesz co, Jakubie? Może ty też powinieneś wysłać doppel-
gangera na tę ceremonię?

8
Ale wielka ceremonia ponownego namaszczenia nigdy się nie
odbyła. A Periandros przekonał się, że niezależnie od tego, za
iloma doppelgangerami się ukryje, naprawdę zdeterminowany za-
bójca i tak znajdzie sposób, by go dopaść.
Stało się to trzy dni po mojej audiencji. Zdalnie sterowany szerszeń
w jego łaźni, diaboliczny mały sztuczny owad, wtoczył mu ta> silny jad,
że zmarł wciąż jeszcze trzymając w ręku mydło. Możesz używać dop-
pelgangerów do wielu rzeczy, ale nie mogą się za ciebie kąpać.
Kilka godzin później, zanim nawet dowiedziałem się o tym tra-
gicznym wydarzeniu w imperialnej łaźni, wylądował w porcie statek
kosmiczny „Klejnot Imperium", wiozący niezwykle dostojnego go-
ścia. Oto wracał lord Sunteil, z zadziwiającym wyczuciem właści-
wego czasu, po spędzeniu kilku miesięcy na wygnaniu, czy też jeśli
wolicie, w ukryciu.
Tak, to był ten sam statek klasy Supernowa, który zawiózł mnie
z Xamur na Galgalę, kiedy leciałem załatwić drobne nieporozumienie
z Szandorem, statek, którego pilotem był Petsza le Stevo z Zimbalou,
a kapitanem, również niewiarygodnym zbiegiem okoliczności, był szy-
kowny Therione - pochodzący z Feniksa, świata lorda Sunteila.
Pierwszą rzeczą, jaką zrobił Sunteil po przybyciu do Stolicy,
było obwołanie się Imperatorem. Zadziwiająco szybko dotarła do
niego wieść, że Periandrosa nie ma już wśród żywych. W wyważo-
nych słowach Sunteil wyraził smutek z powodu śmierci lorda Pe-
riandrosa, którego bynajmniej nie tytułował Szesnastym Imperato-
rem. On sam natomiast przyjął właśnie taki tytuł. Zgodnie z jego
słowami, został Szesnastym Imperatorem natychmiast po śmierci
Piętnastego, ale niestety zatrzymały go wówczas nie cierpiące zwło-
ki sprawy w sektorze Haj Qaldum, i nie mógł osobiście zająć się cen-
tralnym rządem.
Drugą rzeczą, jaką zrobił lord Sunteil po przybyciu do Stolicy,
była desperacka ucieczka. Musiał się ratować, bo groziła mu śmierć.
Zaledwie bowiem skończył obwieszczać, że jest Imperatorem,
przybył oddział gwardzistów Imperium, by go aresztować. Sunteil
zdołał jednakjakoś czmychnąć z portu, i zniknął gdzieś w południo-
wej części miasta. To zdumiewające, że mimo iż tak szybko doszła
do niego wiadomość o śmiertelnym wypadku Periandrosa w jego pry-
watnych komnatach, Sunteil nie zdołał w porę dowiedzieć się o in-
nym ważnym wydarzeniu, a mianowicie o tym, że jego rywal, lord
Naria, także pojawił się sekretnie na planecie, i że Naria - czy też
Szesnasty Imperator, bo wolał, by tak go właśnie nazywano - zdołał
po cichu zdobyć poparcie sporej części imperialnej armii. W czasie,
gdy Sunteil wciąż wygłaszał w porcie mowę na swoją cześć, Naria
przejął kontrolę nad pałacem Imperatora i przyjął hołd parów Impe-
rium, którzy okazali się bardzo otwarci na jego argumenty, chociaż,
jak sobie wyobrażam, byli też nieco zdezorientowani.
Trochę później tego interesującego dnia, który z cała pewnością
będzie niezwykłym wyzwaniem dla historyków w następnym stule-
ciu, zmarły lord Periandros pojawił się nieoczekiwanie na ekranach
telekomunikacyjnych. Pogłoski o jego śmierci -jak nas poinformo-
wał -były nieprawdziwe. W dalszym ciągu jest Szesnastym Impera-
torem, i wzywa lojalnych poddanych, aby nie dawali posłuchu kłam-
stwom tego przestępcy lorda Sunteila, i stawili opór atakowi na pa-
łac imperialny, dokonanemu przez tego przestępcę, lorda Narię.
Jednym słowem, w barszczu były już nawet nie dwa, lecz trzy
grzyby. Prosty i zrozumiały zamach stanu Periandrosa nagle zamie-
nił się w trójstronną wojnę domową.
Fragmenty tych wiadomości zaczęły docierać do mojego pałacu
dopiero koło południa. Pierwszą rzeczą, jaką usłyszeliśmy, była prze-
mowa Sunteila w porcie. Wtedy też dowiedzieliśmy się o śmierci
Periandrosa. Polarka, Damiano, Jacinto i ja zasiedliśmy natychmiast
przed ekranem, starając się zrozumieć, o co chodzi. Nagle przemo-
wa Sunteila została przerwana, a kamera pokazała salę obrad pałacu
Imperatora. Otrzymaliśmy zbliżenie zwłok Periandrosa. Spoczywa-
ły na katafalku, owinięte błyszczącymi brokatowymi szatami. Tylko
twarz była odkryta. Kamera skupiała się przede wszystkim na tej
odsłoniętej twarzy, i była to niewątpliwie twarz Periandrosa. Wyda-
wał się autentycznie martwy.
Z dworu słyszeliśmy coraz wyraźniejsze i coraz bardziej niepo-
kojące odgłosy walki. Wyły syreny, rozległy się pierwsze eksplozje.
- Nie podoba mi się to wszystko - mruknął Polarka.
Jego postać migotała. Wiedziałem, że właśnie zaczyna nieświa-
domie nawiedzać, jak zazwyczaj czynił w chwilach stresu. Skakał
dziko przez epoki i lata świetlne, ale w realnym świecie był nieobec-
ny tylko ułamki sekund.
- Jakubie, powinniśmy stąd wiać - powiedział między dwoma
skokami. - Ci szaleni gaje zaraz zaczną się nawzajem wyrzynać, a my
tkwimy w samym środku zamieszania.
- Czekaj - powstrzymałem go - Sunteil jest wystarczająco spryt-
ny, by kontrolować sytuację. Będzie chciał spędzić w jedno miejsce
wszystkich lojalnych Akrijczyków Periandrosa, a potem...
- Patrzcie - przerwał mi Damiano zmienionym głosem, wska-
zując ekran.
Pokazała się tam twarz lorda Narii, jego purpurowa skóra, szkar-
łatne włosy i zimne, niebieskie oczy. Obwieszczała nam, że jest je-
dynym prawowitym Szesnastym Imperatorem... i nagle zrobiło się
wesoło...
- Jakub - powiedział Polarka, nawiedzając jak wściekły.
Do pokoju wjechał robot.
- Przy bramie stoi mężczyzna szukający schronienia - oznaj-
mił. - Mam go wpuścić?
Damiano roześmiał się chrapliwie.
- Pewnie Sunteil szuka kryjówki.
- Podał imię Chorian z Feniksa - powiedział metalicznym gło-
sem robot.
- Chorian?
Rzuciłem się do tablicy kontrolnej i przełączyłem kamery na
bramę.
Rzeczywiście stał tam Chorian, ciężko dyszący, spocony i prze-
straszony. Był chyba sam. Prawie wcisnął się w bramę. Posłałem po
niego robota.
- Sprawdź, czy nie ma ukrytej broni - zawołał Polarka.
- Myślisz, że posunąłby się aż do tego? - spytał Damiano.
- To jest zwariowany dzień. Każdy może zrobić wszystko. A co,
jeśli przysłano go tutaj, aby zamordował Jakuba?
Damiano odwrócił się ku mnie zszokowany.
- Na miłość Boską, Jakubie! Gdyby ten chłopak chciał cię za-
mordować, przecież zrobiłby to na Mulano.
- Sprawdźcie go mimo wszystko - powiedziałem. - To przecież
nie zaszkodzi. Polarka ma rację. To zwariowany dzień.
Ale wtedy szaleństwo dopiero się zaczynało.
Chorian, dokładnie przeszukany i przeskanowany, pojawił się
przed nami kilka minut później. Wyglądał kiepsko: rozszerzone stra-
chem oczy, trzęsące się nogi, wyczerpanie. Podałem mu środek uspo-
kajający.
- Dzięki Bogu, że jesteś bezpieczny - powiedział prawie pła-
cząc. - Nie wyobrażasz sobie, co się tam dzieje.
- Co robisz tu w Stolicy? - zapytałem.
- Przyleciałem z Sunteilem na „Klejnocie Imperium". W porcie
zaatakowali nas całą hordą żołnierze imperialni. Co za szaleństwo!
W mieście wszyscy się nawzajem mordują, nie wiem jak uciekłem...
- Spokojnie, chłopcze. Czy Sunteil został zabity?
- Nie sądzę. - Chorian wziął głęboki oddech. - Był ze swoim
ochroniarzem i chyba zdołali się wydostać. Ja przeskoczyłem przez
luk bagażowy i wyczołgałem się do składu, a potem na zewnątrz.
Biegłem tu całą drogę. Walczą wszędzie. Nie<wiem, kto. Wojska
wierne Periandrosowi, wojska wierne Sunteilowi...
-1 nie zapominaj o Narii - podpowiedział Damiano.
- Naria? - zdziwił się Chorian.
- Naria jest w pałacu - wyjaśniłem mu. - To on wysłał żołnie-
rzy, by aresztowali Sunteila. Właśnie słyszeliśmy, że proklamował
się Imperatorem. Zaraz po tym, jak pokazali zwłoki Periandrosa.
- Pokazali Periandrosa?
- Tak w szatach pogrzebowych. Wydawał się bardzo spokojny.
Zdaje się, że miał szczęście, unikając tego chaosu.
Polarka zwrócił się do Choriana:
- Czy to Sunteil stoi za śmiercią Periandrosa?
- Oczywiście. Sztuczny szerszeń w łaźni. A potem Sunteil wy-
lądował, i ogłosił się Imperatorem. Chciałem powiadomić o wszyst-
kim Jakuba, ale nie było jak. Ludzie Imperatora obserwowali was
bardzo dokładnie, monitorowali kanały łączności.
- Monitorowali kanały komunikacyjne króla Romów? - wrza-
snął rozzłoszczony Polarka. - Zasraniec! Żmija! Nie ma w nim ani
krzty godności!
- Ten człowiek jest martwy - przypomniał Jacinto.
- Nie bądź tego taki pewien - powiedział Biznaga. Wskazywał
ekran.
-Lolmiszo melalo bitoso poreskoro -zamruczał Damiano, zdu-
miony i przerażony, czyniąc znaki ochronne przeciw demonom.
W chwilę później ja robiłem to samo. Z ekranu patrzył bowiem na
nas Periandros, wprawdzie oschły i ponury jak zawsze, ale niewąt-
pliwie żywy. Ogłaszał, że w dalszym ciągu stoi na czele rządu i wzy-
wa wszystkich lojalnych obywateli, aby bez litości rozprawili się ze
zdrajcami.
- Jak to możliwe? - wyszeptał Chorian. - Szerszeń...
- Może zabił któregoś z doppelgangerów - zasugerowałem.
- Na pewno nie. Był zaprogramowany na poszukiwanie życia.
Reagował na metabolizm. Nigdy nie zaatakowałby doppelgangera.
Nie rozumiem, dlaczego Periandros jeszcze żyje...
Przerwał mu śmiech Polarki.
- On nie żyje. To jest doppelganger.
- Wygłaszający przemowę? - zdumiał się Damiano. - Doppelgan-
ger wygłaszający przemowę? Występujący z roszczeniami do tronu?
- Dlaczego nie? Jakub sądzi, że na audiencji przyjął go także
doppelganger. Ale nie jest pewien. Periandros używa jakichś dop-
pelgangerów nowego typu, i któryś z nich najwyraźniej przeżył za-
machy i próbuje zasiąść na tronie.
- Ale dlaczego doppelganger chciałby być Imperatorem? - spy-
tał Biznaga. - Przecież będzie żył najwyżej kilka lat.
- Tego może nie wiedzieć - odparł Polarka. - Może nawet nie
wiedzieć, że jest doppelgangerem. Po prostu robi to, co robiłby Pe-
riandros.
- Jesu Chreczuno, Sunto Mario - mruknąłem. - Trzech Impera-
torów naraz! I jeden z nich w dodatku nieżywy!
Ulice miasta rozbrzmiewały coraz gwałtowniejszymi odgłosami
walki. I coraz bliższymi...

9
Pod wieczór zrobiło się ciszej. Nowy kanał telekomunikacyjny
Imperium zajmował się prawie wyłącznie Narią, który regular-
nie wzywał do zaprzestania walk, ale każda transmisja była przery-
wana przez wchodzących na fale stronników Periandrosa, głoszą-
cych, że on żyje, i wciąż sprawuje władzę. Ilekroć na ekranie poja-
wiał się sam Periandros, przyglądałem mu się uważnie, starając się
stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, czy jest, czy też nie doppel-
gangerem. Ale obraz ukazujący się na ekranie nie dawał pewności.
Jeśli zamach został przeprowadzony tak, jak mówił Chorian, wów-
czas Periandros prawie na pewno już nie żył, a my mieliśmy do czy-
nienia z doppelgangerem. Tak czy inaczej, na razie rządził Naria. To
on siedział w pałacu imperialnym. Periandros, czy też jego doppel-
ganger, nie ujawniali miejsca swego pobytu. O Sunteilu od czasu
jego wielkiej mowy w porcie, nie było słychać absolutnie nic.
My zaś na razie zostaliśmy w pałacu, i czekaliśmy na rozwój
sytuacji.
W środku nocy powiedziano mi, że Julien de Gramont chce pil-
nie ze mną rozmawiać przez komunikator. Było już tak późno, że nie
czułem potrzeby pilnie rozmawiać z kimkolwiek, ale ponieważ wczo-
rajszy dzień nie był jednak zupełnie zwyczajny, wstałem niechętnie
i przekręciłem włącznik.
Julien wyglądał fatalnie. Opuchnięte oczy, bródka w nieładzie,
przekrzywiony kołnierz. Żadnych radosnych francuskich okrzyków,
żadnych wymyślnych ozdobników.
- Szesnasty Imperator - powiedział krótko - domaga się natych-
miast konferencji z Królem Romów.
- Który Szesnasty? - zapytałem wprost, nie przejmując się dy-
plomacją.
- Oczywiście dawny lord Periandros - odparł Mień zmęczo-
nym głosem.
Jak bardzo, to trwanie do ostatka przy swym patronie było cha-
rakterystyczne dla Juliena. Przecież dwóch innych pretendentów zgło-
siło już roszczenia do tytułu, a sam Periandros nie żył. Julien zawsze
bronił do końca przegranych spraw. A więc nadal musiał nazywać
Periandrosa Szesnastym. Czego można oczekiwać od kogoś, kto
w głębi duszy wciąż marzy o przechadzaniu się lustrzanymi koryta-
rzami Wersalu, jako prawdziwy następca wielkiego Ludwika XIV?
- Julien, lord Periandros został zamordowany wczoraj rano.
- To nieprawda. Rozmawiałem z nim godzinę temu.
- Z nim, czy z jego doppelgangerem?
- Nie ułatwiasz mi zadania, mon vieux.
- Julien, nie mogę negocjować z sobowtórem!
- Według mnie on jest prawdziwy i żywy.
- A to ciało, które Naria wystawił w pałacowej sali konferen-
cyjnej?
Julien wzruszył ramionami.
- Atrapa, a może projekcja? Jakaś iluzja? Skąd mam wiedzieć?
Nom d 'un nom, do kroćset! Jakub, mówię ci, że rozmawiałem z lor-
dem Periandrosem godzinę temu! On żyje i sprawuje władzę.
- Ale Naria zajął pałac - argumentowałem.
- Tak się wydaje. Jednak Imperatorem jest Periandros. Panuje
wielkie zamieszanie, ale to lord Periandros jest Imperatorem. Bła-
gam cię, mon ami, nie męcz mnie dłużej. To jest okropny dzień dla
nas wszystkich. Porozmawiasz z nim?
Skinąłem głową i Julien połączył mnie z Periandrosem. Albo tym
czymś, co twierdziło, że jest Periandrosem.
Zabawna sprawa. Przeciwności losu najwyraźniej dobrze na nie-
go wpływały. Wyglądał na znacznie mniej przygnębionego i ponure-
go niż ten Periandros, którego widziałem na tronie kilka dni temu.
Znacznie bardziej ożywiona wersja starego Periandrosa. To oczywi-
ście natychmiast wzbudziło moje podejrzenia. Jak na człowieka, który
właśnie został wyrzucony ze swego pałacu w wyniku zamachu sta-
nu, był zbyt spokojny. Przyłożyłem nos niemal do samego ekranu,
poszukując lekkiego migotania na krawędziach, które zdradziłoby
doppelgangera. Gestem też nakazałem czynić to samo Polarte i Da-
mianowi.
- Żałujemy bardzo, że zachowałeś dziś milczenie - powiedział
Periandros prosto z mostu. Jak zwykle bez najmniejszej uprzejmo-
ści. Ale nie zapomniał o królewskim „my". - Mieliśmy nadzieję,
że wydasz oświadczenie potępiające anarchię, która wybuchła
w Stolicy.
Mówił nieźle. Przekonująco. Ten jego ciężki, ponury styl. Czy
mógł być to mimo wszystko prawdziwy Periandros? Ten, który czaił
się gdzieś z tyłu, gdy ja wspinałem się po kryształowych schodach,
by złożyć hołd doppelgangerowi?
- Nie miałem wiarygodnych wiadomości o wydarzeniach
wczorajszego dnia - odpowiedziałem mu. - Zdawało mi się więc,
że najrozsądniej będzie najpierw dowiedzieć się, co jest prawdą,
a co nie. Poza tym nie wiem, czy właściwe jest, aby Król Romów
wygłaszał oświadczenia dotyczące wewnętrznych spraw Impe- 
rium.
Niełatwe pytanie. Zapadła cisza, jakby następowała u niego 
mentalna zmiana biegów. Doppelgangery tak się zachowują. Nie są
specjalnie wprawne w sztuce konwersacji... zupełnie jak Akrijczy-
cy. Nadal nie wiedziałem, co o tym sądzić.
Po chwili Periandros podjął:
- Mogłeś odegrać rolę siły stabilizującej. Wciąż nie jest na to za
późno.
Czy teraz coś mignęło? Coś zadrgało na samej krawędzi? Małaf1
trudność w utrzymywaniu struktury kości? I dlaczego, u diabła, takC
lśnił?
Zapytałem go, czego właściwie ode mnie oczekuje. Czy moje
oświadczenie przekona Narię, aby opuścił pałac? Albo Sunteila, by
wyjechał z powrotem na Feniksa?
- Gdybyś publicznie podtrzymał swoje poparcie dla nas, jako
Imperatora, wezwał swoich własnych poddanych, by nie uczestni-
czyli w rebelii i zwrócił się do zbuntowanych lordów, aby dla dobra
całej ludzkości wycofali swe pretensje do tronu, pomógłbyś przy-
wrócić porządek - odparł Periandros.
Mówił to całkiem poważnie, tak jakby wiele razy przećwiczył tę
kwestię... jakby był zaprogramowany. Starałem się brać poprawkę
na zwyczajowy sposób mówienia Akrijczyków. Ich głosy zawsze
brzmiały beznamiętne, mechanicznie i wszyscy mieli na twarzach
przyklejony taki sam niezmienny uśmiech. Nie było w ich mowie za
grosz improwizacji, poezji, ludzkiego ognia. A mimo to wątpiłem
coraz bardziej, że rozmawiam z istotą z krwi i kości.
Teraz właśnie przekonywał mnie, jak ważne jest dla nas obu,
abyśmy ze sobą współpracowali, bo obaj znaleźliśmy się w bardzo
trudnej sytuacji. Mówił, jak pożyteczni moglibyśmy być dla siebie
nawzajem jeśli chodzi o zachowanie obu naszych tronów i w dalszej
pracy nad przywróceniem ładu w Imperium. Wszystko to już oczy-
wiście od niego słyszałem. Zaczął mówić o wielkiej ceremonii po-
nownego namaszczenia, którą przeprowadzi, gdy tylko pomogą mu
się pozbyć rebeliantów z pałacu, mówił o dotknięciu berłem, o ary-
stokratach ze wszystkich światów, o wielkim spektaklu. Mówił
o wszystkim tak szczegółowo, jakbyśmy już nie dyskutowali nad tym
projektem podczas moje audiencji kilka dni wcześniej. Teraz byłem
przekonany, że mam do czynienia z doppelgangerem. Cokolwiek lub
ktokolwiek wiódł ze mną rozmowę w sali tronowej, nie był to z pew-
nością ten sam twór, z którym rozmawiałem teraz. I przebieg naszej
rozmowy nie został mu przekazany dokładnie.
Teraz zacząłem też dostrzegać inne piętna doppelgangera. Drobne
zawirowania struktury, nieznaczne zaburzenia kształtu. Było to już
dla mnie oczywiste, nawet na ekranie.
Nie przerywałem mu jednak. Pozwalałem płynąć temu potoko-
wi słów, a sam przemyśliwałem nad właściwą strategią postępowa-
nia. Nie było sensu zawierać sojuszu z doppelgangerem. Uznając
prawdziwego Periandrosa, poszedłem już na wystarczająco duży
kompromis. Ale to ostatecznie można wytłumaczyć. Był wówczas
jedynym Imperatorem w Stolicy, więc co niby miałem zrobić? Od-
mówić uznania go? Ale teraz Periandros prawie na pewno nie żyje,
a jego pretensje do tronu podtrzymuje tylko jedna lub kilka jego re-
plik, zresztą krótko żyjących i w zasadzie głupich. Tymczasem w pa-
łacu siedzi już inny lord, w dodatku uznany przez parów...
Tak, pomyślałem, muszę zwodzić tego doppelgangera., a w tym
czasie skontaktować się z Narią.
Periandros na ekranie wciąż gadał o warunkach naszego soju-
szu, który niewątpliwe zawrzemy, aleja słuchałem go tylko jednym
uchem.
Nagle otworzyły się drzwi mojego pokoju i na progu stanął Cho-
rian. Gwałtownym gestem nakazałem mu zatrzymać się poza polem
widzenia z ekranu komunikatora. Przeciskając się tuż przy ścianie,
a potem czołgając po podłodze, dotarł do mnie i nabazgrał coś na
kartce, którą pokazał mi w pośpiechu:
Me trać na niego czasu. To tylko doppelgangen Periandros nie
żyje. Lord Sunteiljest tutaj, i chce natychmiast z tobą rozmawiać.

10
Sunteil? W moim pałacu? Musiałem wyglądać na niesamowicie
zdumionego, bo nawet perorujący na ekranie doppelganger
Akrijczyka zauważył mojąreakcję.
- Dobrze się czujesz? - zapytał.
- Lekka niestrawnosć... i późna godzina. Muszę przemyśleć te
propozycje. Skontaktuję się później.
- Nie będziesz w stanie mnie zlokalizować.
- Więc ty się skontaktuj ze mną. W południe.
Wyłączyłem ekran i odwróciłem się do Choriana.
- To prawda? Sunteil jest tutaj?
- Tak, w przebraniu. Zjawił się pięć minut temu. Powiedział, że
chce rozmawiać wyłącznie z tobą.
- Wprowadź go - powiedziałem. - Szybko.
Wszedł jakiś starzec...
Ktoś odwalił kawał dobrej charakteryzatorskiej roboty. Przybysz
wyglądał na jakieś dwieście dwadzieścia pięć lat: poruszająca się
chwiejnym krokiem pomarszczona, skurczona, zgarbiona i trzęsąca
się postać, z paroma nędznymi kłakami siwych włosów sterczących
z wyłysiałej i pokrytej plamami czaszki. Człowiek kompletnie znisz-
czony przez czas, tak wiekowy, że dalsze operacje odmładzające nic
już nie mogły pomóc. W dodatku wyglądało to niezwykle przekonu-
jąco...
Ale jednak oczywiście musiała to być charakteryzacja. Nie wi-
działem wprawdzie Sunteila od jakichś dziesięciu lat, ale nie mógł
postarzeć się aż tak bardzo. Zwłaszcza że był w sile wieku, miał sześć-
dziesiąt, góra siedemdziesiąt lat.
Jedynąrzeczą, która sienie zmieniła, były jego oczy. Wciąż błysz-
czały tym piekielnym sprytem i to błyszczały bardzo żywo na tle tej
okropnej, pomarszczonej maski. To były prawdziwe oczy Sunteila.
Jego błyszczące, diabelskie, złe oczy.
- No, Jakubie - wychrypiał drżącym, fałszywie zniedołężnia-
łym głosem. - Więc wreszcie jestem starszy od ciebie.
Podszedł bliżej i pomachał przede mną starczą, wychudłą i po-
marszczoną ręką.
- Sariszan, bracie! - powiedział z chichotem, który zakończył
się ochrypłym kaszlem. - Sariszan. Dziwne mamy czasy, prawda?
Nie podobało mi się jego pozdrowienie w romskim. Nie podo-
bało mi się. też, że nazywał mnie bratem. Sunteil nie jest moim
bratem.
- Sunteilu, wyglądasz ślicznie. Musiałeś chyba mieć ciężkąnoc.
- Czy to nie wspaniałe? Błyskawiczna operacja postarzająca,
prosta odwrotność odmładzającej - mówił teraz swym zwykłym gło-
sem, mocnym i głębokim. - Wiesz, że biorą za to więcej niż za od-
mładzanie? Mnie też to zdziwiło. Ale warto było. Nikt nie niepokoi
starca. Nawet w takich szalonych czasach, jak te.
- Zapamiętam to sobie - odparłem. - Może mnie też przestaną
zawracać głowę, gdy będę wyglądał tak staro.
- Ty? Ty nigdy nie będziesz wyglądał aż tak. Powiedz mi, miałeś
kiedyś operację odmładzającą? Bo mówi się, że to twoja prawdziwa
twarz i ciało, że posiadłeś sekret wiecznej młodości. To prawda?
- Romowie nigdy sienie starzeją. My żyjemy wiecznie.
- Musicie zatem nauczyć mnie tej sztuki.
- Za późno - powiedziałem. - Wybrałeś sobie niewłaściwych
przodków. Nie ma dla ciebie ratunku. Urodziłeś się jako gajo i um-
rzesz jako gajo.
- Twardy z ciebie człowiek.
- Ja jestem miły i delikatny. To Wszechświat jest twardy. - Za-
czynało mnie męczyć jego przekomarzanie się, dlatego też spojrzałem
na niego ostro. - Ta wizyta jest dla mnie zaskoczeniem. Słyszałem, że
ukrywasz się gdzieś poza miastem. Dlaczego więc zaryzykowałeś te
nocne odwiedziny? Sunteil, czego ty chcesz?
- Negocjować.
- Ty jesteś zbiegiem, a ja królem. Negocjacje lepiej toczyć po-
między równymi.
- Jakubie, jeśli ty jesteś królem, to ja jestem Imperatorem.
- Ja bezsprzecznie jestem królem - powiedziałem chłodno. -
Mój jedyny konkurent do tronu nie żyje, a mój lud uznaje mnie za
swego władcę. Ale Imperatorem jest teraz Naria... o ile ktokolwiek
nim jest.
- Tak? Naria siedzi w pałacu, fakt. Proklamowali go na Impera-
tora pijani żołnierze, drugi fakt. Ale to, że się siedzi na tronie Impe-
ratora i wydaje rozkazy w jego imieniu, nie czyni jeszcze Imperato-
rem Galaktyki. Czy pozostałe światy Imperium będą zwracać uwagę
na to, co krzyczą pijani żołnierze na ulicach Stolicy? Tam na razie
rozumieją tyle, że sprawa tronu jest sporna, a Naria dzierż/ władzę
bezprawnie.
- A jednakjądzierży. Podczas gdy ty przemykasz się nocą opłot-
kami, i to w przebraniu.
- Chwilowo - powiedział Sunteil - Tylko chwilowo. Naria może
być usunięty równie łatwo jak Periandros.
- Czyżbyś planował kolejne zabójstwo?
- O? - Sunteil, mimo pomarszczonej i zniszczonej twarzy,
uśmiechnął się tym swoim złowrogim uśmiechem. - To Periandros
został zamordowany? Myślałem, że ukąsił go szerszeń.
- Metalowy szerszeń, którego ktoś wysłał do jego łaźni.
- Ach tak? Niezwykle interesujące? - Zerknął bystro w stronę
Choriana, który skulił się pod tym spojrzeniem, jakby chciał się za-
paść pod ziemię. - No, to podejrzewam, że Naria będzie się miał na
baczności, żeby i jemu nie zdarzyło się coś podobnego.
- Więc jak zamierzasz się go pozbyć?
- Ty mi pomożesz - oświadczył Sunteil.
Zachowałem spokój w obliczu tego bezczelnego, aroganckiego
oświadczenia. Nie było to łatwe.
- Ja mam ci pomóc? - spytałem starając się, aby mój głos od-
zwierciedlał tylko niewinne zakłopotanie. - Ale w jaki sposób?
- Twierdzisz, że jesteś królem. I podejrzewam, że to prawda.
A więc Romowie w całej Galaktyce powinni słuchać twoich rozka-
zów. A żaden statek nie poleci, jeśli Rom baro wyda taki rozkaz. To
zaś oznacza, że wszystko zamrze. Naria wówczas upadnie.
- Może.
- Nie ma tu żadnego może. Nie muszę ci chyba mówić, że Ro-
mowie trzymają Imperium za gardło. Bez handlu międzygwiezdne-
go nie ma Imperium. Jeden twój rozkaz, Jakubie - żadnych lotów
międzygwiezdnych, dopóki prawowity Imperator nie odzyska tro-
nu - i w ciągu sześciu tygodni gospodarka się zadławi. Masz taką
władzę.
Jego oczy gorzały ogniem. Nigdy nie widziałem Sunteila tak
podnieconego. Mówił o tym, co było politycznym tabu, otwarcia >/
nazywał po imieniu to, czego wszyscy woleli nie zauważać. Nie trzeba ^
było aż przebiegłości Sunteila, aby dostrzec ten ostateczny chwyt,
który Romowie mogli założyć Imperium. Moglibyśmy to zrobić, ale
nigdy nie zdecydowalibyśmy się na to. Nie odważylibyśmy się. To
prawda, że mogliśmy zamknąć galaktyczne szlaki. Ałe nas było nie-
wielu, a gaje całe mrowie. Z czasem nauczyliby się pilotować statki
w inny sposób. Gdyby Romowie się zbuntowali, nastąpiłby prawdo-
podobnie paskudny i chaotyczny okres w historii Imperium, ale po-
tem, wcześniej czy później, podniosłoby się na nogi. Tyle że wtedy
dla nas nie byłoby już w nim miejsca.
Zapadła długa cisza.
- Powiedzmy, że to, co mówisz, jest możliwe - powiedziałem
wreszcie. - Powiedzmy, Sunteil, że z moją pomocą mógłbyś zostać
Imperatorem. Chociaż nie jestem tego pewien. Jeśli Naria przetrwa
załamanie gospodarcze i utrzyma się na tronie, co wtedy stanie się
ze mną? Co stanie się z moim ludem?
- Naria upadnie w ciągu kilku tygodni, a raczej kilku dni.
-A jeśli nie?
- Jakubie, wiesz sam, że to są bezsensowne pytania.
- Niezupełnie. Ale powiedz mi jedno: co ja mogę zyskać, mie-
szając siew waszą wojnę domową? Jeśli stanę po niewłaściwej stro-
nie, unicestwię siebie i prawdopodobnie także Królestwo Romów.
Jeśli nie kiwnę palcem, rozstrzygnięcie to z Nariąmiędzy sobą, a zwy-
cięzca i tak będzie musiał uznać mnie za króla.
Mimo tej groteskowej maski, Sunteil przywołał na twarz pro-
mienny uśmiech.
- Jakubie, jeśli to ja wygram, dlaczego niby miałbym cię uznać
za króla?
Usłyszałem stłumiony wydech zszokowanego Choriana. Chcia-
łem wszak, żeby był u mego boku i uczył się trudnej sztuki polityki,
ale to był kurs dla zaawansowanych.
- Lordzie Sunteilu, to chyba nie jest groźba? - powiedziałem
ostrożnie.
- Skąd taka myśl?
- Jestem prawowitym królem Romów, wybranym przez Wielki
Kris i zatwierdzonym przez Piętnastego Imperatora. Szesnasty, kim-
kolwiek będzie, nie ma możliwości unieważnienia tego.
- Jakubie, zdawało mi się, że abdykowałeś. I że twój syn Szan-
dor został wybrany na twoje miejsce. Również przez Wielki Kris.
I zdaje się, że nikt inny jak sam lord Naria, działając w zastępstwie
Piętnastego Imperatora, dotknął berłem ramienia twego syna. Ja gdy
zostanę Imperatorem, musiałbym to tylko potwierdzić.
- Szandor nie żyje - przypomniałem mu.
- A zatem tron Romów jest pusty. Musiałbym wskazać następcę.
- A nie byłoby to rażące naruszenie naszej suwerenności?
- Jakubie, nie próbuj udawać naiwnego. Ta rola nigdy ci dobrze
nie wychodzi. A to, że Periandros wyciągnął cię z więzienia i posadził
ponownie na tronie, nie było przypadkiem rażącym naruszeniem su-
werenności Królestwa Romów? Przyznaję, że do pewnego stopnia za-
leżymy od waszych ushig. Ale nie znaczy to jeszcze, że jesteśmy
wobec was bezsilni. Wiesz przecież, że król Romów może sprawować
swą władze, tylko wtedy, kiedy jest tolerowany przez Imperatora.
-Najwyraźniej Imperator też sprawuje swojąwładzę tylko wte-
dy, kiedy jest tolerowany przez króla Romów.
- To prawda - powiedział Sunteil. Uśmiech powrócił na jego
twarz. Tym razem niezwykle dobroduszny. - Dlatego nie ma mowy
o żadnych groźbach. Nie mam zamiaru wtrącać się w suwerenne spra-
wy Królestwa Romów, ani podważać twoich praw do tronu. Po pro-
stu chcę być Imperatorem. I chcę, abyś mi pomógł.
- Powiedziałem ci już. Wiąże się to dla mnie ze sporym ryzy-
kiem. A nie widzę żadnego zysku, poza tym, że będę miał prawo
zatrzymać to, co i tak jest moim absolutnym prawem.
- Jednak coś byś na tym zyskał.
- Słucham więc.
- Gwiazda Romów - powiedział Sunteil. - Co ty na to? Udziel
mi poparcia, a Gwiazda Romów będzie twoja.

11
Musiałem odwrócić wzrok, aby Sunteil nie dostrzegł, o jaki
wstrząs mnie przyprawił. Gwiazda Romów? Skąd lord Impe-
rium zna tę nazwę?
Przez moment potężnie zawirowało mi w głowie. Poczułem, że
moja twarz rozgrzewa się, a kolana słabną. Serce zmroził mi dziki
strach.
Obawiałem się, że upadnę. To był bardzo zły moment. Czułem
się tak, jakbym właśnie wdepnął w śmiertelną pułapkę.
Po chwili jednak zapanowałem nad moimi gruczołami dokrew-
nymi i przemieniłem strach w gniew. To uczucie było bardziej teraz
przydatne, a na pewno mniej ogłupiające.
Kto, w imię Boga? Kto powiedział Sunteilowi b Gwieździe Ro-
mów? Kto ujawnił naszą najbardziej strzeżoną tajemnicę temu oślizg-
łemu gajo? Udusiłbym tego zdrajcę własnymi rękoma. Kto to mógł
być? Spojrzałem poza siebie...
Chorian! Oczywiście. Osobisty mały Rom Sunteila, jego cygań-
ski wychowanek. To on, aby przypodobać się swojemu panu, zdra-
dził mu największe tajemnice własnego narodu.
Popatrzyłem na niego wzrokiem, który mógłby rozerwać mu
duszą na strzępy. Jego twarz stała się szkarłatna. A w jego oczach
dostrzegłem żałosny wyraz... czego? Cierpienia? Zaskoczenia?
Błagania o wybaczenie, którego, jak doskonale wie, nigdy nie
uzyska?
Kiedy trochę się uspokoiłem, odwróciłem się ponownie do Sun-
teila i zapytałem napiętym głosem:
- Co wiesz o Gwieździe Romów?
- To nieistotne. Istotne jest to, że gwarantuję, że kiedy tylko
zasiądę na tronie, będzie twoja.
- To już powiedziałeś. Ale ja bym chciał wiedzieć, co masz na
myśli? Co konkretnie rozumiesz przez Gwiazdę Romów?
Sunteil zdawał się stąpać po niepewnym gruncie.
- To jest czerwona gwiazda. Z jedną planetą, która też nosi na-
zwę Gwiazdy Romów.
- Mów dalej.
- Z jakichś powodów jest święta dla Romów.
- Z jakichś powodów, Sunteil? Jakich powodów?
- Nie wiem.
- Nie wiesz?
- Skąd mam wiedzieć? To jest jakaś prywatna sprawa Romów.
Wiem tylko tyle, że strasznie chcecie ją mieć, ale nie ośmielacie tam
się udać i zająć ją, bo albo należy do kogoś innego, albo boicie się,
że my będziemy chcieli ją dla siebie, gdy zobaczymy jak bardzo
wam na niej zależy. Nie wiem i nie dbam o to. Nie wiem nawet, gdzie
ona jest. Mówię ci tylko, Jakubie, że ta Gwiazda Romów będzie twoja,
jeśli pomożesz mi zostać Imperatorem. Czy to nie wystarczy. Masz
moje najświętsze słowo.
Słowo gajo, pomyślałem gorzko. Słowo Feniksjanina.
-Nie masz pojęcia, gdzie to jest, ani co to jest, ale mi jąoddasz?
Zirytował się.
- Słuchaj. Ty mi powiesz: „Sunteilu, to właśnie jest Gwiazda
Romów", a ja ci powiem: „W porządku. Jest twoja". Gdziekolwiek
to będzie. Nieważne, kto tam teraz mieszka. Wiem tylko tyle, że dla
was posiadanie Gwiazdy Romów jest bardzo ważne. Dla mnie zaś
niezwykle ważne jest, by zostać Imperatorem. A ty możesz mi w tym
pomóc. Ja zaś mogę dać ci Gwiazdę Romów. I co ty na to, Jakubie?
Przyglądałem mu się uważnie. Wydawało mi się, że on napraw-
dę nie wie nic więcej o Gwieździe Romów. Brałem poprawkę na to,
że to był Sunteil, człowiek z Feniksa, sławny nawet między nimi z krę-
tactwa i przebiegłości... a jednak był mocno zmieszany i zirytowa-
ny, kiedy musiał odpowiadać na pytania dotyczące Gwiazdy Romów.
Mój instynkt podpowiadał mi, że tym razem był szczery mówiąc, że
to już jest wszystko, co wie. Ale i tak wiedział o wiele więcej niż
powinien wiedzieć jakikolwiek gajo, chociaż na szczęście nie było
tego dużo.
- Potrzebuję trochę czasu, aby to przemyśleć - powiedziałem.
-Ile?
- Muszę skonsultować się z doradcami... rozważyć konsekwen-
cje...
- Czy masz kontakt z Narią?
- Nie wiem, czemu miałbym ci o tym powiedzieć. Ale mówiąc
prawdę Naria nie próbował kontaktować się ze mną, odkąd to wszyst-
ko się zaczęło. Tylko Periandros. Który zresztą wciąż mnie błaga,
abym się z nim sprzymierzył.
- Periandros nie żyje.
- Ktoś, kto wyglądał zupełnie jak Periandros i mówił głosem
Periandrosa, kontaktował się ze mną bardzo niedawno. Prawdopo-
dobnie doppelganger.
- Na pewno doppelganger — odparł Sunteil. - Periandros nie żyje.
Mogę cię o tym zapewnić bardzo solennie.
- Tak przypuszczałem.
- Naria odezwie się do ciebie prędzej czy później. Prawdopo-
dobnie prędzej. Ale nie sądzę, by mógł ci ofiarować coś, co przebi-
łoby moją ofertą. Jak długo zatem muszę czekać na twoją odpowiedź?
- Niedługo - odparłem. - Daj mi się tylko zastanowić. Lordzie
Sunteil, to był zaszczyt rozmawiać z tobą.
- Też byłem zaszczycony, Jakubie.
Sunteil skinął ręką na Choriana, jakby chciał, aby chłopiec wy-
szedł wraz z nim. Potrząsnąłem głową i pokazałem palcem, że ma
zostać.
Sunteil przytaknął i starczym krokiem powoli wyszedł z pokoju.
Kiedy tylko zniknął za drzwiami, spojrzałem wściekły na Cho-
riana. Jego ciemna skóra ze strachu przybrała popielaty kolor.
- Jak to się stało, że twój pan wie o Gwieździe Romów? — zapy-
tałem bardzo cicho.
- Jakubie, on nie jest moim panem.
- Płaci ci. Wie o Gwieździe Romów. Niewiele, jak się wydaje,
ale wie. Chłopcze, jak to sią stało, że wie o niej?
- Błagam cię, Jakubie, wierz mi... - powiedział łamiącym się
głosem. - Uwierz mi, Jakubie...
-Mów.
-Jeśli coś wie... a wie niewiele.. .bardzo mało, jestem pewien,
jeśli coś wie, Jakubie, to nie dowiedział się tego ode mnie.
-Nie?
- Przysięgam. - Przeszedł na romski.
- Przysięgasz?
- Na Martiya, anioła śmierci, na opouro Dela, boga naszych
ojców, na Damo i Yehwaha, na wszystkie upiory i demony...
- Chorianie, przestań.
- Przysięgnę na wszystko, czego zażądasz. Na wszystko.
- Dobrze nauczyłeś się naszych romskich legend, co? - powie-
działem zimno. - Przestudiowałeś Swaturę, jak dobry chłopiec?
I sprzedałeś to wszystko Sunteilowi? I wszystkie co ciekawsze frag-
menty legend i mitów, tak? Dobrze ci przynajmniej zapłacił?
W jego oczach błysnęły łzy.
-Jakub! Przysięgałem!
- Ktoś, kto sprzedał Gwiazdę Romów gaje, może nawet przysięgać
naraz/o swej zmarłej matki. Tylko, jaką wartość ma jego przysięga?
- Jakubie, to nie ja! Kiedy Sunteil zaczął mówić o Gwieździe
Romów chciałem się zapaść pod ziemię, chciałem umrzeć. Przecież
on nie ma prawa nic o niej wiedzieć. Wiedziałem, że natychmiast
pomyślisz, że to ja mu to powiedziałem. Ale to nie ja! Co mogę
zrobić, żebyś mi uwierzył?
Podszedł do mnie, wysoki, przewyższający mnie o głowę. Drżał.
Po policzkach płynęły mu łzy. Czy potrafiłby udawać, że płacze?
Był Feniksjaninem, a oni potrafią oszukać każdego. W dodatku był
jeszcze Romem. Ale nie sądziłem, by potrafił udawać tak silne emo-
cje. Jest gra i są prawdziwe uczucia, i jeśli w moim wieku nie potra-
fiłbym odróżnić ich od siebie, nie miałoby już sensu żyć dłużej.
Wyszeptał głosem tak cichym, że ledwie słyszałem jego słowa:
-Jakubie, na Mulano opowiedziałeś mio Gwieździe Romówio wie-
lu innych rzeczach. A potem, kiedy czekałem na promień transmitera,
powiedziałem ci, że przy tobie wreszcie odkryłem, jak to jest mieć praw-
dziwego ojca. Pamiętasz to? Opowieść o Gwieździe Romów była two-
im podarunkiem dla mnie. Ty byłeś podarunkiem dla mnie. Myślisz, że
sprzedałbym te podarunki Sunteilowi? Myślisz tak? Myślisz?
I musiałem odpowiedzieć, niestety tylko sam sobie: Nie, Cho-
rianie, nie sądzę, że byłbyś do tego zdolny.
Głośno jednak powiedziałem:
- Wolałbym wierzyć, że jesteś niewinny, ale nie mogę.
- Jestem niewinny, Jakubie. - Nie płakał już, przestał drżeć. Może
jego własne oświadczenie wzmocniło go wewnętrznie. - Uwierz mi.
Nic więcej nie mogę powiedzieć na swoją obronę.
- Myślę, że mówisz prawdę.
- Dziękuję ci za to.
- Ale jak w takim razie twój pan dowiedział się o Gwieździe
Romów?
- Powtarzam ci: on nie jest moim panem. I nie mam pojęcia, skąd
mógł się tego dowiedzieć. Ale jeśli chcesz, spróbuję to wyjaśnić.
- Tak - powiedziałem: - To byłoby...
W tym momencie ekran się rozjaśnił i pojawił się na nim Julien.
Spytał czy chcę teraz rozmawiać z Periandrosem. Była dopiero wcze-
sna godzina poranka, a ja obiecałem mu następną rozmowę w po-
łudnie. Periandros widać nie miał ochoty czekać.
Spojrzałem przeciągle na Juliena...
I miałem już odpowiedź na dręczące mnie pytanie o to, skąd
pochodzi wiedza Sunteila.
Julien! Oczywiście! Wiedział o Gwieździe Romów. Przypomnia-
łem sobie pewną rozmowę na Galgali, kiedy mówiłem o Francji jako
o nierealnej mrzonce, a on odpowiedział mi, że Francja jest dla nie-
go tym samym, czym dla nas Gwiazda Romów: wielkim, utraconym
miejscem, jedyną prawdziwą matką. Wtedy mnie to zdumiało. Nie
rozmawiamy bowiem o Gwieździe Romów z gaje. Ale Julien jednak
0 niej wiedział. Bóg jeden wie skąd.
Może nie było to jednak aż takie dziwne. W końcu prawie całe
życie spędził wśród Romów. Kilka butelek jego czerwonego wina,
długi wieczórz jego wspaniałym francuskim jedzeniem, jakiś dobry
znajomy romski pilot, i mogła potoczyć się opowieść o wietrze sło-
necznym, utracie ojczystej planety, wyruszeniu w Wielką Ciemność
1 całej reszcie. Tak. A Julien dokładnie sobie zapamiętał naszą le-
gendę, nasze święte pisma, i wyczekał z tym na właściwy moment,
i właściwego człowieka, któremu można by to dobrze sprzedać.
Nie Periandrosowi, bo jego sestercje i tak płynęły już do jego
kieszeni, lecz Sunteilowi. Zresztą Periandros już nie żył i Julien o tym
wiedział, nieważne jak wiele doppelgangerów byłego lorda trzyma-
no jeszcze w jakichś ukrytych komnatach.
Periandros-doppelganger mógł jeszcze wygrać tą trójstronną wal-
ką, ale było to mało prawdopodobne, i Julien mądrze czynił przenosząc
swe sympatie na Sunteila. Korzystając ze sposobnej chwili, załatwiał
swój własny prywatny interes. Za to musiałem go podziwiać. Ale mimo
wszystko nie powinien sprzedawać Sunteilowi Gwiazdy Romów.
A jakiś czas temu o mało nie wpadłem w pułapkę, jaką było
myślenie o Julienie jak o Romie, prawie Romie... ale on nie był
Romem w najmniejszym stopniu. I teraz to udowodnił.
- Imperator życzyłby sobie wiedzieć - mówił Julien - czy Rom
baro miał już dość czasu, by przemyśleć wcześniejszą rozmowę.
Chciałbym sięgnąć tam w ekran i udusić go. Mój stary przyja-
ciel. Ten, który mnie uratował.
Ale zamiast dusić Juliena, zdusiłem impuls, by nie dać po sobie
cokolwiek poznać. Julien nas zdradził, no trudno. Gajo zawsze po-
zostaje gajo, nawet Julien. Należało się tego po nim spodziewać.
Szkoda już się dokonała.
Teraz miałem na głowie inne kłopoty. Prawdę mówiąc, wolałem
w ogóle nie rozmawiać z Julienem. Ani z doppelgangerem jego pana.
Odpowiedziałem mu więc, że przeżyłem okropną noc, i dlatego
nie zdołałem jeszcze podjąć decyzji w interesującej go sprawie. Li-
czyłem, że Julien załapie, o co chodzi i wyłączy się, zanim napraw-
dę wpadnę w furię. Nie załapał.
- Tysięczne przeprosiny, mon ami, ale Imperator nalegał, abym
podkreślił fakt, że czas jest niezwykle istotnym czynnikiem.
- Rozumiem to, Julien.
- Jeśli chcesz zatem negocjować już poruszone punkty, to wy-
daje mi się, że obecny moment będzie...
- Julien!
- Oui, mon vieux?
- Jaki cel ma ta kretyńska gierka? Obaj doskonale wiemy, że Perian-
dros nie żyje, i że przemawiasz tu w imieniu jego doppelgangera. Więc
dlaczego do cholery zawracasz mi głowę tym gównem? Po diabła to wma-
wianie, że doppelganger może być dobrym Imperatorem? Zwłaszcza że
w każdej chwili sam jesteś gotów przeskoczyć na stronę Sunteila!
- Na stronę Sunteila? Nie rozumiem, Jakubie, naprawdę.
- Może zrozumiałbyś lepiej, gdybym powiedział po francusku,
ale nie potrafię. Merde, gówno, to jedyne słowo, jakie znam w two-
im języku. A to, co próbujesz mi wciskać, Julien, jest bardzo merde.
To jest francuskie słowo, prawda? Więc jeśli i teraz nie rozumiesz,
to może zacznę mówić w romskim.
- Jesteś bardzo rozgniewany, mój stary przyjacielu. Co ja takie-
go uczyniłem?
Nie miałem ochoty rozgrzebywać teraz tej sprawy. Ale on mnie
irytował w chwili, kiedy naprawdę potrzebowałem spokoju.
- Nie wiesz? - zapytałem.
Cisza. Minuta prawdy.
- Jakubie, cokolwiek uczyniłem - powiedział po chwili - było
to dla dobra zarówno Romów, jak i Imperium. N'est-ce pasł Taka
jest prawda.
- Cokolwiek uczyniłeś - odpowiedziałem mu, zachowując jed-
nak ścisłą kontrolę nad swym gniewem (Bóg jeden wie, czemu) -
było to dla dobra wyłącznie Juliena de Gramont, n 'est-cepasi Cho-
ciaż może pomyślałeś też o zniszczeniach, jakie mogły się przy oka-
zji dokonać. Ale to, jak sądzę, była bardzo drugoplanowa myśl. -
Sam się dziwiłem, że udaje mi się tak dobrze opanować furię. - Po
prostu powiedz mi, kto płaci ci dzisiaj? Periandros czy Sunteil?
Cisza. Konsternacja.
- Obaj? - podpowiedziałem. - Tak. To mi bardziej do ciebie
pasuje. Teraz namawiasz mnie, bym pomógł Periandrosowi, czy też
temu czemuś, co udaje Periandrosa, a za godzinę będziesz układał
plany z Sunteilem.
- Proszę, mon ami. Zaklinam cię, nie mów nic więcej. Nie wy-
rządziłem ci żadnej szkody. Jakubie, naprawdę cię kocham. Rozu-
miesz, co mówię? To jest prawda. La verite veritable, Jakubie. Naj-
prawdziwsza prawda.
Wyciągnął do mnie obie ręce.
- Kontaktuję się z tobą teraz w imieniu Periandrosa. Chce z to-
bą rozmawiać. Prosił mnie, abym to właśnie ci przekazał.
- A więc ja cię proszę, abyś mu przekazał, że nie będę sobie
teraz zawracał głowy doppelgangerami. Powiedz mu, że może sobie
pójść pierdzieć w jakieś inne miejsce. Powiedz mu...
Widziałem po twarzy Juliena, że jest naprawdę dotknięty.
-... Nie. W porządku. Powiedz mu to, co powiedziałem ci kilka
minut temu. Że jestem po prostu zbyt zajęty, by podjąć jakąkolwiek
decyzję. Możesz go przecież zwodzić przez jakiś czas. W ten swój
sprytny, dyplomatyczny sposób.
- Aż do?
- Na zawsze - oznajmiłem zdecydowanie. - On już odpadł z gry,
więc po co mam z nim negocjować? Taki sojusz zresztą nie trwałby
długo, o czym on nawet może nie wiedzieć. Doppelgangery więdną.
Nawet jeśli on nie zdaje sobie z tego sprawy, ja o tym wiem. I nie
mam dla niego czasu. Biedny nieżywy drań. Rozumiesz? Rozumiesz,
co do ciebie mówię?
- Może jest martwy, ale ma jeszcze sporo siły.
- Chwilowo. Wkrótce będzie niczym. Muszę oszczędzać siły na
zapasy z imperatorami, którzy jeszcze żyją. Ja planuję długotermi-
nowo, Mień. A Periandros już się rozkłada. Czy o tym wie, czy nie.
-Ale dopóki żyje...
- On nie żyje. Jest zombi. Jest chodzącym mw/o. A ja chcę tylko,
żebyś go trzymał ode mnie z daleka. Z uwagi na tę wielką miłość,
którą, jak twierdzisz, żywisz do mnie.
- Jakubie, twój głos jest taki twardy. Tak wiele w nim wrogości.
- Być może wiesz, dlaczego.
-D'accord- zgodził się ponuro. - Powiem Periandrosowi, że
potrzebujesz więcej czasu na podjęcie decyzji.
- Około osiemdziesięciu milionów lat - zaśmiałem się i przer-
wałem połączenie.
Chwilę potem, lekceważąc wszelkie formy, do pokoju wpadł
galopem Polarka z aktualnymi informacjami.
- W dzielnicy Gunduloni trwają walki - zawołał już od pro-
gu. - Grupa wiernych Periandrosowi wojskowych bije się tam z od-
działami specjalnymi Narii. Żołnierze ze znakami Sunteila opano-
wali kilka ulic na południe od pałacu imperialnego. Zajmują teraz
dom po domu, zmuszając wszystkich mieszkańców do składania
przysięgi na wierność Sunteilowi. A po drugiej stronie miasta też
toczy się jakaś bitwa, ale nikt nie potrafił mi powiedzieć, kto z kim
walczy.
- Coś jeszcze? - spytałem.
- Tak, jeszcze jedno - odparł Polarka. - Naria wzywa cię do
pałacu. Chce natychmiast z tobą negocjować.

12
Oczywiste było, że i trzecia kandydatka na królewnę spróbuje
przymierzyć pantofelek. Sunteil i Periandros pokazali już stop-
ki, teraz zaś za zdobywanie mojej ręki zabrał się Naria.
Tak przynajmniej przypuszczałem.
Proszono mnie - a adiutant Narii, który przekazał tę prośbę,
wedle słów Damiana, sugerował cholerny pośpiech przy jej spełnia-
niu - o pilne przybycie do pałacu, i zabranie ze sobą nie tylko Polar-
ki, ale także phuri dai.
Spryciarz Naria starał się także o poparcie Bibi Saviny. Słusz-
nie. Mój powrót na tron mógł jeszcze nie wszędzie być uznany, ale
wszyscy bez wyjątku Romowie czcilip/iuri dai.
Odbyliśmy szybką konferencję na temat przyjęcia lub odrzuce-
nia zaproszenia Narii. I otrzymałem wielce zróżnicowane rady. Ja-
cinto i Ammagante, zawsze ostrożni, mówili o możliwości pułapki,
sztuczki, która mogła umożliwić Narii pochwycenie całej romskiej
starszyzny. Damiano i Thivt zgadzali się, że teoretycznie taka możli-
wość istnieje, ale nie sądzili, by Naria się do tego posunął. Polarka,
którego już dawno wszystko swędziało, bo siedział w jednym miej-
scu przez coraz bardziej ciągnące się kolejne dni, w ogóle nie przej-
mował się pułapkami. Był gotów zaryzykować raczej, niż zostać tu
jeszcze przez jakiś czas.
Spojrzałem na Bibi Savinę.
- Co zatem powie phuri dai?
- Czy Rom baro powinien ignorować wezwanie Imperatora? -
odpowiedziała pytaniem na pytanie.
- Tylko czy Naria jest Imperatorem? - powątpiewał Jacinto.
- Ma w ręku pałac - odparła Bibi Savina. - Jeden z pozostałych
dwóch pretendentów nie żyje, a drugi się ukrywa. Jeśli Naria nie jest
Imperatorem, to nikt nim nie jest. Idź do niego, Jakubie. Musisz.
A ja pójdę z tobą.
Przytaknąłem. Przez wszystkie te lata prawie zawsze widziałem
sprawy dokładnie tak samo jak ona.
- Przekaż mu, że będziemy tam najdalej za godzinę - zwróci-
łem się do Damiana.
- Obiecał wysłać swój imperialny samochód.
- Co to, to nie - pokręciłem głową. - Ostatnia rzeczą, jakiej pra-
gnę, to jechać teraz przez miasto pojazdem ze znakami Imperatora.
Weźmiemy jeden z naszych. Nie, weźmiemy trzy. Nikt nie poważy
się stanąć na drodze Rom baro, jeśli będzie jechał w eskorcie całej
kawalkady wozów.
Ładnie powiedziane. Ale w rzeczywistości podczas trzydziesto-
minutowej podróży do pałacu ostrzelano nas pięciokrotnie. Nic nam
się nie stało, bo mieliśmy dobre ekrany, ale mimo wszystko nie był
to dobry znak. Cała ta kanonada zalatywała dwudziestym wiekiem
i miałem uczucie, jakbym nagle cofnął się w czasie o tysiąc lat. Na-
wet bym nie przypuszczał, że tak marna rzecz jak rywalizacja o tron
imperialny, jest w stanie cofnąć gaje aż w tak zatrważający sposób
w dół drabiny ewolucji. I to tak szybko.
Wojna to przestarzały pomysł - tak mówiłem niedawno Julieno-
wi de Gramont, podczas naszej sprzeczki na lodowej Mulano.
I w chwilę później znajduj ę się w samym środku małej wojny na Gal-
gali, a teraz przyglądam się całkiem sporej wojnie w samej Stolicy.
Najpierw o stołek u nas, teraz u nich.
Ostatecznie jednak przybyliśmy do pałacu w takiej samej licz-
bie, w jakiej wyruszyliśmy.
Nawet nie mieliśmy pojęcia, kto do nas strzelał. Sądzę, że
wszystkie trzy strony mogły brać w tym udział. W takim zamie-
szaniu nikt nie wiedział na pewno, ani do kogo strzela, ani kto
strzela do niego. Prawdziwa anonimowa wojna, jak w dwudzie-
stym wieku. Jeśli już musiałem przeżywać wojnę, to wolałbym
taką średniowieczną, przynajmniej znałbym imię mojego przeciw-
nika.
Miasto było już mocno zrujnowane. Nawet się nie spodzie-
wałem, że można dokonać takich zniszczeń w tak krótkim czasie.
Kilka najwyższych wież mogło się teraz poszczycić co najwyżej
połową swej wysokości. Kupy gruzu na szerokich bulwarach cza-
sami sięgały poziomu pierwszego piętra. Nad miastem unosiły
się dymy. Gdzieniegdzie spod gruzów sterczała czyjaś ręka lub
noga...
Śmierć! Prawdziwa śmierć! Niemożliwa do odwrócenia! Egzy-
stencje przecięte w połowie, tak jak te wieże. Mężczyźni i kobiety
obrabowani może ze stu lat życia. I po co? Dla takiej głupiej sprawy
jak to, czy korona gaje spocznie na skroniach Feniksjanina, Vietor-
czyka czy może ożywionego obrazu martwego człowieka z Sidri
Akrak?
Jednak mimo tych zniszczeń, dumne znaki imperialnego splen-
doru trwały niezmienne i niewzruszone. Powietrzne flagi, symboli-
zujące obecność Imperatora w Stolicy, wisiały nad południową,
wschodnią i północną częścią miasta. Chociaż teraz były one dość
niezwykłe, jako że świeciły trzema różnymi zestawami kolorów. Nie-
które miały barwy Periandrosa, inne Narii, a jeszcze inne Sunteila.
Jeśli gdzieś na niebie te świetliste promienie nakładały się na siebie,
powstawał tam taki chaos barw, że trzeba było mrużyć oczy.
A cóż to za piękne, purpurowe światła tam, na północy, nad ze-
wnętrznym kręgiem miasta? Aha, barwy króla Romów; nareszcie na
właściwym miejscu. Rozkaz Narii? Sunteila? Teraz to było zbędne
pochlebstwo. Czy oni sądzili, że można kupić moje poparcie za parę
kolorowych światełek?
Pałac był otoczony kilkoma solidnymi pierścieniami obronny-
mi: po pierwsze, ekrany odbijające, które zresztą zalewały cały te-
ren upiorną czerwonawą poświatą. Dalej równy rząd pojazdów
opancerzonych o wszelkich możliwych kalibrach dział i laserów.
Falangi robotów. Oddziały uzbrojonych androidów. Sporo ludzkich
żołnierzy, czy też raczej, jak przypuszczałem, doppelgangerów,
stworzonych na łapu capu w tej niebezpiecznej chwili. Jeszcze ska-
nery. Latające pojazdy szpiegowskie. Dryfujące w powietrzu chmu-
ry trujących gazów, utrzymywane w odpowiednich miejscach przez
sieci sił magnetycznych, I wiele jeszcze cudownych i niedorzecz-
nych tworów najnowszej techniki. Te sklecone naprędce urządze-
nia defensywne Narii powiedziały mi wiele nie tylko o nim samym,
lecz także o obecnym kiepskim stanie bojowej sprawności Impe-
rium.
Ponad godzinę trwało przejście przez wszystkie punkty kontrol-
ne. Wreszcie stanęliśmy przed obliczem tego, który chwilowo nosił
tytuł Imperatora.
Tym razem nie było tronu ani kryształowych schodów. Był za
to olbrzymi sześcian z materiału przypominającego szkło, chociaż
pewnie nim nie był, ulokowany w jedynym nadającym się do tego
pomieszczeniu pałacu, w gigantycznej sali konferencyjnej. Ze
wszystkich czterech stron otaczał go ostrzegawczy pierścień nie-
bieskich świateł. Zaś umieszczone ponad sześcianem skanery przez
cały czas przeszukiwały komnatę. Wewnątrz tej konstrukcji sie-
dział Naria, Imperator z własnego nadania, absolutnie niedostęp-
ny dla nikogo, jak faraon z dawnych czasów, drwiący ze wszyst-
kiego, nieruchomy jak posąg, uroczysty jak bóg. Otaczała go ciem-
ność, ale jego samego oświetlały migające na zewnątrz światła,
tańczące po jego sięgających ramion szkarłatnych włosach, ciem-
nopurpurowej skórze, srogich żółtych oczach. Miał na sobie zie-
loną szatę z bogatego brokatu, której sztywny wysoki kołnierz ster-
czał za jego głową jak kaptur kobry. Nie zapomniał jednak o holo-
gramie korony imperialnej. Ten symbol władzy unosił się nad jego
głową.
Imponujące. I diabelnie śmieszne.
Widziałem, jak Polarka walczy z narastającym chichotem. Phu-
ri dai też uśmiechała się sardonicznie, ale ona często tak się uśmie-
cha, niezależnie od okoliczności.
- Jesteśmy wdzięczni, że przybył do nas Rom baro - zadeklaro-
wał Naria, powoli wymawiając każde słowo absurdalnie dostojnym
tonem. Jego głos dochodzący zza szklanej ściany rozlegał się z ty-
sięcy głośników naraz i odbijał denerwującym echem od ścian ol-
brzymiej komnaty.
Te teatralne gesty były naprawdę śmieszne! Do kogo ta napu-
szona mowa? I znów to królewskie „my". Przez kilka stuleci Impe-
rium nie tylko przeżyło, ale nawet rozkwitało bez tych wszystkich
idiotycznych póz i zwrotów. Ale oto nagle te denerwujące lordzięta
fundują sobie coś takiego, a na dodatek jeszcze wojny o tron. Było
mi ich żal. Że też muszą przydawać sobie ważności w tak dziecinny
sposób.
Mimo to wykonałem przed Narią ten tradycyjny gest powita-
nia, jakim wasal Rom baro powinien pozdrowić Imperatora, swo-
jego lennego pana. Jednak on nie ofiarował mi tradycyjnego pu-
charu z winem. Ostatecznie nic mnie to nie kosztowało, a może
mogłem coś na tym zyskać. Rzadko opłaca się być nieuprzejmym
megalomanem, jeśli jesteś przez kogoś przyjmowany na jego wła-
snym dworze. Potem wskazałem szerokim gestem szklany sześcian
i jego otoczenie.
- Smutne to, Wasza Wysokość, że niezbędne są takie zabezpie-
czenia.
- To tymczasowe, Jakubie. Oczekujemy, że pokój zostanie przy-
wrócony w przeciągu kilku dni, a może i godzin. Oczekujemy też,
że gdy tylko ugruntujemy naszą władzę w Imperium, nigdy już nie
dojdzie do podobnego chaosu.
- Miejmy taką nadzieję, Wasza Wysokość - powiedziałem
z ukłonem. - Ta wojna jest klęską dla nas wszystkich.
Cóż za nadęty drań! Widzi siebie jako zbawcę ludzkości. Odpo-
wiedzmy zatem hipokryzją na hipokryzję.
Spojrzał na mnie tym spojrzeniem zatroskanego władcy.
- Miasto zapewne bardzo ucierpiało?
- Za bardzo, obawiam się.
- Stolica jest świętym miejscem. Jak oni śmieli ją niszczyć! Po-
staramy się, aby za to zapłacili. Zapłacą za każdy zniszczony dom.
Przyglądał mi się przez moment w kompletnej ciszy. Odpo-
wiedziałem mu twardym spojrzeniem. Nie był sympatycznym czło-
wiekiem ten purpurowo-szkarłatny Naria, o nie. Wyjątkowa gadzi-
na. I niebezpieczna. To on w końcu odpowiadał za ratyfikowanie
bezprawnego wyboru Szandora, a jego postępek był równie bez-
prawny, bo stary Imperator jeszcze żył. Wnieszczęśłiwycłi żyjemy
czasach, jeśli rodzą się w nich takie Szandory i Narie.
Przemówił ponownie, a w tonie jego głosu zaszła zauważalna
zmiana. Tym razem nie był to już głos napuszonego Imperatora, lecz
podejrzliwego oficera śledczego.
- Czy wiesz, gdzie ukrywa się Sunteil?
To był dość niespodziewany strzał. Obawiam się, że dałem po
sobie poznać zaskoczenie.
- Sunteil? - powtórzyłem idiotycznie.
- Tak, były Wysoki Lord, który teraz przewodzi rebelii, co
z pewnością jest ci wiadome, przeciwko legalnie ukonstytuowane-
mu rządowi Imperium. Jest tutaj, w Stolicy. Zastanawiam się, czy
wiesz gdzie?
- Nie mam pojęcia, Wasza Wysokość.
- Żadnych plotek, nawet nie potwierdzonych?
- Słyszałem, że jest gdzieś w południowej części miasta. Nic
więcej, niestety, nie wiem.
Wyglądał teraz jak bomba, która zastanawia się czy warto wy-
buchnąć..
- A może raczej nie chcesz mi powiedzieć?
- Jeśli Imperator sądzi, że ukrywam przed nim coś...
- A więc nie prowadziłeś żadnych rozmów z Sunteilem?
To przesłuchanie zaczynało wchodzić na nowy i do tego bardzo
niebezpieczny teren. Odpowiedziałem ostrożnie:
- Nie mam pojęcia, gdzie może być Sunteil.
Co było prawdą. Inna sprawa, że nie była to odpowiedź na pyta-
nie Narii.
Pozostawił mój unik bez komentarza. Powracając teraz do swe-
go poprzedniego głosu Imperatora, powiedział:
- Jakubie, kiedy Sunteil zjawi się u ciebie znowu, uwięzisz go
i przekażesz nam. To rozkaz.
Zadziwiające. Przetaczał się po mnie jak walec.
- Toczy się wojna, i nie ma czasu na uprzejmości. Będziesz miał
drugą szansę, aby go ująć, i tym razem wykorzystasz ją.
Kiedy zjawi się u ciebie znowu?
Naria wiedział za dużo. Usłyszałem głośny wdech zdumionego
Polarki i nawet z twarzy Bibi Saviny znikł zwykły uśmiech. Uwię-
zisz go i przekażesz? Oczekiwałem, że Naria będzie mnie błagał o so-
jusz, a on tymczasem wydaje mi rozkazy.
Patrzyłem na niego z niedowierzaniem. Na moment zapomnia-
łem języka w gębie. Naprawdę.
Naria zaś dalej ciągnął srogim głosem:
- Sunteil podniósł rękę przeciwko Imperatorowi, a to oznacza,
że podniósł jąprzeciw wszystkim mieszkańcom Imperium. Jest wro-
giem każdego z nas. Jest tak samo wrogiem was, Romów, jak wro-
giem. .. jak to wy nas nazywacie?
- Gaje, Wasza Wysokość
- Gaje. Tak.
- A dlaczego Wasza Wysokość sądzi, że Sunteil ponownie mnie
odwiedzi.
- Bo to ty zaaranżujesz spotkanie.
Proste. Ja zaaranżuję spotkanie.
Szczęka opadła mi na podłogę. (To oczywiście metafora.) Na
zewnątrz-zachowałem całkowity spokój. Przyjąłem jego słowa jako
coś zupełnie normalnego. Nie mogłem mu okazać, jak bardzo jestem
zaskoczony. A jednak Naria potrafił mnie zaskoczyć.
- Aha. Bo to ja zaaranżuję spotkanie.
Powiedziałem to lekkim tonem. Po prostu powtórzyłem to, co
powinno być zrozumiałe dla każdego debila. Jakubie będziesz przy-
netą, na którą zostanie złapany mój rywal. A gdy już połknie cię
wraz z haczykiem, dostarczysz go mnie. Oczywiście, Wasza Wyso-
kość. Oczywiście.
- Spotkanie odbędzie się zapewne na jakimś dobrze wybranym
neutralnym gruncie - mówił dalej. - Zaprosisz go, najlepiej w jakąś
odległą od miasta okolicę, albo może nawet na inną planetę. Będzie-
cie omawiać przyszły sojusz między Królestwem Romów a Impe-
rium z Sunteilem jako Imperatorem. Oczarujesz go, co robisz bar-
dzo dobrze, wywabisz go gdzieś bez towarzystwa jego ludzi, a po-
tem pochwycisz go i wydasz mnie.
Miałem ochotę go oklaskiwać. Brawo, Naria!
Przemawiał do mnie, do króla Romów, jakbym był jakimś po-
I mniejszym falangariusem w jego armii.
To wymagało nie lada odwagi, wielkiej zuchwałości... i kolo-
salnej wręcz głupoty.
- A Periandros? - włączył się nagle Polarka. W jego oku do-
strzegłem szelmowski ognik. - Czy jego także mamy dla was po-
chwycić, Wasza Wysokość?
Naria pozostał tak samo nieruchomy, ale jego oczy skierowały
się na Polarkę, i nie było w nich śladu rozbawienia. Zdało mi się, że
przez komnatę przeszedł podmuch chłodnego wiatru.
- Periandros? - powtórzył. - Nie ma już Periandrosa. Nie tak
dawno ciało Periandrosa spoczywało na katafalku w tej właśnie kom-
nacie.
- Ale jego doppelganger...
Naria nakazał mu milczenie władczym gestem ręki.
- Są trzy doppelgangery Periandrosa. Na razie sprawiają trochę
kłopotów, ale to się wkrótce skończy. Przecież niedługo utracą życie
i znów staną się martwą gliną. Wrogiem jest Sunteil. Musicie zająć
się Sunteilem.
Rzucił Polarce złowrogie spojrzenie. Polarka zaś miał na tyle
rozumu, by nie próbować już więcej wtrącać żartobliwych uwag.
Naria zerknął na Bibi Savinę, która zdawała się zatopiona w śnie,
a może nawiedzała.
- Ty, starucho! Stoisz tam nie mówiąc ani słowa, a twój umysł
jest nieobecny. Co robisz? Spoglądasz w przyszłość?
Phuri dai roześmiała się zadziwiająco dziewczęcym śmiechem.
- W przeszłość, Wasza Wysokość. Myślałam właśnie o czasach,
kiedy byłam bardzo młoda i brałam udział w wyścigu pływackim
z chłopcami, z jednego brzegu rzeki na drugi.
- Ale potrafisz też widzieć przyszłość, prawda?
Bibi Savina tylko się uśmiechnęła.
- Oczywiście że potrafisz. Dzień jutrzejszy jest dla ciebie tak
samo znany jak wczorajszy. Wiedźma! I następny dzień, i jeszcze
następny. No co, starucho, zaprzeczysz? Nie możesz. Każdy wie,
jaką mocą rozporządzają wróżbiarki Romów.
- Jestem tylko starą kobietą, Wasza Wysokość.
- Starą kobietą, dla której przyszłość jest jak otwarta księga...
czyż nie?
- Czasami może i trochę dostrzegam. Kiedy drogę oświetla wła-
ściwe słońce.
- A teraz oświetla? - zapytał Naria.
I znów Bibi Savina uśmiechnęła się. To był słodki uśmiech,
uśmiech dziecka.
- Objaw nam przynajmniej - zażądał Naria - czy w Imperium
zapanuje pokój?
- O, co do tego nie ma wątpliwości - rzekła lekko phuri dai. -
Kiedy skończy się wojna, powróci pokój.
- A nowy Imperator? Czyjego panowanie będzie szczęśliwe?
- Nowy Imperator będzie panował w dobrobycie i w chwale
i ponownie zj ednoczy wszystkie światy.
- Ty stara cygańska wiedźmo - powiedział Naria niemal z czu-
łością w głosie. - Głosisz przepowiednie tak pełne radości. Ale
my nie jesteśmy naiwni. To przecież bardzo stara gra. Powiedz
swojemu słuchaczowi to, co chce usłyszeć, weź jego pieniądze,
i niech odejdzie szczęśliwy. Twoja rasa gra w tę grę już od paru
tysięcy lat.
- Mylisz się, Wasza Wysokość. To, co przepowiedziałam, nie-
koniecznie jest tym, co chcielibyście usłyszeć.
- Że nastanie pokój? Że nasze panowanie będzie pełne chwały?
A jakież to lepsze przepowiednie mogłabyś mi podarować?
Phuri dai uśmiechnęła się ponownie, ale nie powiedziała ani
słowa. Jej spojrzenie jeszcze raz powędrowało ku odległym galakty-
kom. Naria wciąż się w nią wpatrywał, jakby chciał podążać tą samą
drogą.
W mieście rozległy się naraz gwałtowne eksplozje, niektóre dłu-
gie i przytłumione, jak jakieś odległe grzmoty, inne szybkie i ostre,
i wcale nie tak odległe.
Naria nie zwrócił na nie najmniejszej uwagi. Przeniósł jednak
wzrok na mnie.
- A więc, Jakubie? Myślę, że teraz się rozumiemy.
Periandros zadał mi to samo pytanie - przypomniałem sobie -
tego dnia, kiedy szedłem po kryształowych schodach do jego tronu.
Nie zastanawiając się ani chwili, dałem Narii taką samą odpowiedź
jak jego poprzednikowi.
- W pełni, Wasza Wysokość - powiedziałem. Chociaż bardzo
w to wątpiłem. Ale przynajmniej ja na pewno rozumiałem go lepiej
niż kiedykolwiek dotąd.
- Zatem nie ma potrzeby ciągnąć tej rozmowy. Możesz odejść.
Kiedy złapiesz Sunteila, powrócisz do nas.
Żeby tak mówić do króla! Niewiarygodne. Absolutnie niewiary-
godne.
- Wtedy będziemy mieć więcej spraw do omówienia - dodał
jeszcze. - Nowy porządek rzeczy. Imperator i Rom baro. Jest naszą
intencją dokonać wielu zmian, aby Imperium mogło wejść w ten okrss
dobrobytu i chwały, jaki przepowiedziała nam stara phuri dai. I bę-
dziemy potrzebować twojej współpracy, Jakubie. Imperator i Rorr.
baro pracujący pospołu dla dobra ludzkości.
- Jak zawsze, Wasza Wysokość - powiedziałem uprzejmie.
- Doskonale. Pierwszym twoim zadaniem jest pochwycenie Sun-
teila. Dopóki to się nie stanie, nic innego nie ma znaczenia. Idź więc.
Idź już.
Władczo... tak iście po imperatorsku wyprosił nas z komnaty
gestem ręki.
- Możecie sobie wyobrazić coś takiego? - wybuchnął Polarka,
gdy już przemykaliśmy się z powrotem przez zniszczone miasto. Wyły
syreny, od czasu do czasu słychać było eksplozje.
- Mówi ci, co masz zrobić, a potem pozwala ci, odejść. Tak,
jednym ruchem palca, wyprasza króla, jakby był stajennym.
Wszędzie widniały kratery po pociskach. Gdzieniegdzie spadły
bomby ekranujące, które pokrywały całe obszary miasta czarnymi
chmurami uniemożliwiającymi wszelką łączność. Spadające pociski
wyrzucały w powietrze kaskady przepięknych złotawych iskier, jak-
byśmy mieli do czynienia nie z wojną, lecz ze wspaniałym świątecz-
nym pokazem sztucznych ogni.
- Król, stajenny... ech, Polarka dla mnie to mała różnica - uspo-
kajałem go.
- Gorzej niż stajenny! Ty nie zwracałbyś się w ten sposób nawet
do stajennego!
- Nie - przyznałem. - Ale ja to nie Naria.
W powietrzu pełno było sensorycznych wiązek pochodzących od
najróżniejszych urządzeń zwiadowczych. Szpiedzy Sunteila? Narii?
A może jakiś generał doppelgangera Periandrosa nakazał je zrzucić?
Wciąż, jak barwne tęcze, świeciły nam nad głowami, unoszące
się w powietrzu flagi trzech Imperatorów. Daleko na niebie widzia-
łem też purpurowe światło mojego herbu. Głosił on wszem i wobec,
że król Romów wciąż przebywa w swej rezydencji w Stolicy. I za-
czynałem bardzo silnie pragnąć, by to była prawda.
Polarka nadal kipiał furią. Nie mógł zapomnieć obrazy.
- Jakubie, nie złości cię takie traktowanie?
- Złości? Dlaczego miałbym się złościć? Czy przez to stałby się
uprzejmiejszy? Naria postępuje tak, jak musi.
-Łajdak! Bydlę!
- Gdybym pozwolił sobie na luksus gniewu - powiedziałem -
mógłbym stracić z oczu najważniejsze, mógłbym zapomnieć, żejest
groźnym przeciwnikiem.
- Myślisz, że naprawdę jest groźny?
- A wątpisz w to?
- To po prostu arogancki chłoptaś, rozdęty jak balon od wy-
obrażenia o własnej ważności. Ile on ma lat? Pięćdziesiąt? Sześć-
dziesiąt? Nawet nie tyle. Siedzi w tym swoim szklanym pudle i za-
chowuje się tak, jakby był ósmym cudem Galaktyki. Używapfura-
lis maiestatis, i wydaje rozkazy królom. A ty mu ustępujesz, żeby
nam pokazać, jakim to niby on jest wielkim przeciwnikiem. Jaku-
bie, nie rozumiem, dlaczego on sobie z tobą bezczelnie pogrywa,
po prostu wodzi cię za nos. Jestem zaskoczony, że tak to właśnie
rozegrałeś.
- On jest Imperatorem - powiedziałem.
- Ten śmieć? Ty go nazywasz Imperatorem?
- Dzierży pałac i kontroluje armię - przypomniałem mu. -1 bar-
dzo szybko umacnia swą władzę. Periandros nie żyje. A ten Sunteil,
co do którego wszyscy byli pewni, że weźmie sobie tron tak łatwo
jak dojrzały owoc zaraz, gdy tylko Piętnasty wyzionie ducha; ten
Sunteil, musiał ratować się ucieczką i siedzi w ukryciu. ANariawie,
jak wielu jest doppelgangerów Periandrosa; wie, że Sunteil złożył
nam sekretną wizytę dziś rano... Polarka myślę, że powinniśmy go
traktować jak prawdziwego Imperatora.
- Co więc zamierzasz robić? Uznasz go. A co z Sunteilem?
- O co ci chodzi? - spytałem.
- On przynajmniej udaje, że odnosi się do nas jak do równych
sobie. Naria traktuje nas jak psy.
- A ty wolisz pozory stwarzane przez Sunteila?
- To stan normalny - odparł Polarka. - On, podobnie jak wszy-
scy gaje, udaje, że nas szanuje, podczas gdy naprawdę boi się nas.
Dlatego że nas potrzebuje, dlatego że jest od nas zależny. Ale uda-
wany szacunek jest lepszy od nie udawanej pogardy. I dlatego wolę
Sunteila niż Narię.
- Ja też - przyznałem. - Tylko nie wiem, czy będziemy mieli
wybór.
- Wydasz Sunteila Narii?
Wzruszyłem ramionami.
- Och, Polarka, nie wiem. Ale nawet jeżeli go wydam, to nie
sprawi mi to przyjemności.
Nasza kawalkada samochodów zatrzymała się. Byliśmy u wrót
pałacu króla Romów na placu Trzech Mgławic.
Nagle naszła mnie straszna potrzeba samotności. Chciałem
znów być na Mulano, wspinać się po lodowcu Gombo, zarzucać
sieci wibracyjne na turkusową rybę przyprawową. Pragnąłem zna-
leźć się daleko stąd, z dala od wszystkich, od tych zdradliwych ję-
zyków, przerośniętych ambicji, zbrodniczych planów, hałasu, krwi
i głupoty.
Z pałacu wybiegł Chorian. Był podniecony. Pół godziny temu
bomba implozyjna całkowicie zniszczyła sąsiadujący z pałacem bu-
dynek. Pokazywał też sam pałac, paskudne rysy w jednej ze ścian,
biegnące od fundamentów aż po dach. Ci szaleńcy nie przestaną,
pomyślałem, dopóki nie zrównają z ziemią całego tego idiotycznego
miasta. Niech więc tak się stanie. Miasta ludzi są tworami tymczaso-
wymi. Niech więc upadają, pomyślałem, niech gaje niszczą sobie
wszystkie światy. Potem my się stąd wyniesiemy i wrócimy na naszą
Gwiazdę Romów, gdzie będziemy żyć w pokoju.
Tylko najpierw musimy otrzymać wezwanie.
Chorian starał się mnie przekonać, że powinienem wyjechać ze
Stolicy natychmiast, póki jeszcze kursują statki. Że powinienem le-
cieć na Galgalę, i tam, względnie bezpieczny, czekać na wynik woj-
ny domowej.
- Nigdzie teraz nie jest się bezpiecznym - powiedziałem mu. -
Zostanę tutaj.
Potem otoczyli mnie inni, zarzucając sprzecznymi radami. Ode-
słałem ich precz i udałem się do moich prywatnych pokoi. Tylko tam
mogłem się ukryć przed tym chaosem. Musiałem odpocząć, pomy-
śleć, rozważyć alternatywy.
Ale nawet tam nie mogłem cieszyć się samotnością.
Zaledwie usiadłem, gdy ze ściany wypłynęła znajoma postać
ducha Waleriana. Miał na sobie wspaniałe czerwone futro z grono-
stajowym kołnierzem, a jarzył się i błyszczał taką ilością energii, że
mógłby podpalić całą planetę. I jak to Walerian, zaczął się ciskać we
wszystkie strony, latając w połowie wysokości pokoju.
Wcale nie ucieszyłem się na jego widok.
- Ty? Tutaj? - To było najmilsze pozdrowienie, na jakie mo-
głem się zdobyć.
- Musiałem. Mimo że niechętnie mnie widzisz. Jakubie powi-
nieneś natychmiast stąd wyjechać. Ta planeta nie jest bezpieczna.
- Co ty powiesz?
- Na miłość boską, tu zaraz wybuchnie wojna! Chcesz, żeby cię za-
tłukli? Ci szaleni gaje za chwilę zaczną okładać się po łbach bombami.
- Walerianie, trochę ci się pomyliły czasy. Wojna już się zaczę-
ła. Widzisz tę rysę na ścianie? Pół godziny temu po sąsiedzku rąbnę-
ła bomba implozyjna.
- Będzie gorzej. Próbuję cię ostrzec.
- Dobrze. Co się stanie?
- Wszyscy umrą. Wiejcie stąd natychmiast. Wszyscy. Słuchaj
jestem tylko o dwa tygodnie przed tobą w czasie. Tylko tyle. Ale
w ciągu tych dwóch tygodni Stolica zamieni się w piekło. Nie jestem
pewien, co będzie dalej. Zjawię się tu natychmiast, gdy tylko do-
wiem się czegoś więcej. A teraz musisz się stąd wynosić. Zaraz! Już!
- Nie jesteś pierwszy, który mi to dziś mówi.
- Ale mogę być ostatnim, jeśli się nie ruszysz.
- To ty się rusz - powiedziałem wyczerpany. - Nawiedź Mega-
lo Kastro, dobrze? Iriarte. Atlantydę. Ja muszę zostać na chwilę sam.
Muszę przemyśleć pewne sprawy.
-Jakub...
- Idź, idź w imię Boga. Walerian, daj mi odetchnąć.
Spojrzał na mnie przeciągle i z wyrzutem, potrząsnął ze smut-
kiem głową. A po chwili już go nie było.
Pozostał jednak po nim szum i trzaski zjonizowanego powie-
trza. Nie w pokoju, lecz w mojej głowie. Nagle zdałem sobie spra-
wę, że dochodzę do kresu wytrzymałości.
Ciepła kąpiel, pomyślałem. Drzemka... kieliszek lub dwa ko-
niaku. .. i trochę spokoju.
Tak wiele czekało mnie decyzji. Opuścić stolicę, jak radzili Cho-
rian i Walerian, i pozwolić lordom swobodnie wodzić się za łby? Czy
zostać tutaj, i starać się wpływać na bieg wydarzeń? Zastawić pułap-
kę na Sunteila i wydać go Narii? Czy też rozkazać wszystkim gwiezd-
nym pilotom, by wstrzymali loty dopóki Naria siedzi na tronie? Ach,
Mulano, Mulano! Spokój, cisza, samotność!
Za oknem przeraźliwie huknęło. Cały budynek zatrząsł się tak
potężnie, że sądziłem, iż runie. Stał jednak dalej.
-Jakubie? Hej, Jakubie!
Co znowu? Zamknąłem oczy i nagle poczułem w głowie obec-
ność wszystkich cygańskich królów. Cały ich tłum; przepychali się,
starali się zwrócić na siebie moją uwagę. Rudobrody Ilika, mały
Chavula, Cesaro o Nano, i cała reszta, królowie z przeszłości, i ci
jeszcze nie narodzeni, niektórzy szeptali, inni krzyczeli. Opowiadali
mi historie przeszłe i przyszłe, wypełniali mój umysł opowieściami
o minionej chwale lub o chwale, która miała dopiero nadejść. Ale
mówili wszyscy naraz, i nie mogłem zrozumieć ani jednego słowa.
Ich oczy były dzikie, czoła lśniły potem. Błagałem ich, by zostawili
mnie w spokoju. Ale nie. Coraz bardziej się podniecali, krążyli wo-
kół, szarpali za rękawy jak żebracy, mówili o tym i o owym, i wciąż
niezrozumiale, aż wreszcie sam zacząłem wrzeszczeć w szaleństwie.
- Jakub? - usłyszałem znajomy głos, przebijający się przez ten
hałas. - Jakubie, posłuchaj mnie!
To był mój głos. W pokoju pojawił się mój własny duch.
Spojrzałem w swą twarz. Zdawała się dziwnie zmieniona, różna od
twarzy, na którą patrzyłem przez całe swoje życie. Zmieniły się oczy,
policzki, nawet wąsy. Stary Jakub, bardzo stary, ze wszystkimi przeżyty-
mi latami wreszcie wypisanymi na obliczu. A jednak wciąż silny, wciąż
pełen życia, nie przypominający w niczym tego żywego truchła, jakie
zrobił z siebie Sunteil. Bezsprzecznie był to Jakub, który przybył do
mnie z bardzo odległej przyszłości. To dawało nadzieję w tej godzinie
szaleństwa - nić mojego życia jeszcze długo nie będzie przecięta.
Niematenalna ręka tego Jakuba-ducha dotknęła mojej piersi,
jakby chciał zatrzymać mnie w miejscu. Jego twarz była tuż przy
mojej. Jego oczy patrzyły prosto w moją duszę.
- Czy Walerian już tu był? Powiedział ci, że masz stąd uciekać?
Skinąłem głową.
- Pięć minut temu, może dziesięć.
- Dobrze. Obawiałem się, że mogę się pojawić za wcześnie. Słu-
chaj mnie uważnie. Walerian się myli. Przybywa zaledwie z kilkuty-
godniowej przyszłości. Mówił ci to? Zbyt bliskiej przyszłości, by
znać wszystkie wydarzenia. Myli się, każąc ci opuszczać Stolicę.
Musisz zostać. Jakubie słyszysz mnie? Zostań tu, niezależnie od tego,
co się będzie działo! Jest niezwykle ważne, żebyś został w Stolicy.
Rozumiesz mnie?
Moja głowa pulsowała bólem. Czułem się tak, jakbym miał sześć
tysięcy lat. Ciepła kąpiel... kieliszek koniaku... spać... spać...
- Jakubie, słyszysz mnie?
- Tak. Tak. Zostać... w... w... Stolicy...
- Tak jest. Powtórz. Zostać w Stolicy, cokolwiek się stanie.
- Zostać w Stolicy, cokolwiek się stanie.
- Dobrze.
Znikł tak nagle, jak się pojawił. Kolejna potężna eksplozja za-
trzęsła fundamentami pałacu. Jeszcze jedna. I jeszcze. Podbiegłem
do okna. Niebo stało w płomieniach. A na tle języków ognia wciąż
żarzyły się kolorowe flagi trzech imperatorów.
Miałem wrażenie, że pochwycił mnie wir powietrza. Wciąż sły-
szałem przerażające odgłosy bitwy na zewnątrz. Świat rozpadał się...
podobnie jak ja. Próbowałem pozostać w całości, ale było to nie-
możliwe. Jakaś siła, której nie byłem w stanie się oprzeć, wyrywała
mnie z mego ciała. I porwała mnie jak garść rozproszonych atomów,
i cisnęła w burzę czasu i przestrzeni.
Wirowałem... wirowałem...
To było jak pierwsze nawiedzanie. Poczułem, że moja dusza pęka
na dwoje.

Część ósma
Wielka Kompania
Co zwiemy początkiem, często kresem bywa.
A sięgnąć kresu, znaczy zacząć znowu.
Kres i początek -jednym i tym samym.
I nie zaprzestaniemy naszych poszukiwań
Aż do kresu, który nastąpi w ten czas,
Gdy przybędziemy tam, gdzie się zaczęło.
I po raz pierwszy wówczas znajdziemy.
Eliot, Lekki zawrót głowy

1
Ten pałac stał na Nabomba Zom, a człowiekiem był Loiz la Va-
kako. Przynajmniej tak mi się zdawało. Niewiele miałem wąt-
pliwości co do Nabomba Zom - ile w końcu jest innych planet, na
których morze ma kolor purpury, a piasek jasnej lawendy? Ale czy
to był naprawdę. Loiz la Vakako? Wydawał się taki młody. Męż-
czyzna, którego niegdyś znałem, był w nieokreślonym wieku, ale
na pewno nie był młody. A ten tam, wędrujący wzdłuż wybrzeża
tego gorącego morza, nie wydawał się starszy niż ja sam w tamtych
odległych czasach, kiedy żyłem życiem młodego księcia w pałacu
Loiza la Vakako.
Pojawiłem się tuż przed nim - duch płynący w powietrzu nad
wilgotnym piaskiem.
Nie wydawał się zaskoczony. Jakby oczekiwał mojego przyby-
cia. Ujrzałem ten cwany uśmiech Loiza la Vakako. Przyglądał mi się
uważnie swym budzącym respekt spojrzeniem.
Był młody. Tak. Chłopiec zaledwie. Ale to był już dojrzały Loiz
la Vakako. Ta królewska prezencja. Ten surowy charakter. Ten prze-
szywający na wylot wzrok. Ten spokój, który nie oznaczał ociężało-
ści umysłowej, lecz absolutną kontrolą nad ciałem i duszą.
- Pierwszy duch dzisiaj - powiedział. - Witaj, kimkolwiek
jesteś.
- Nie znasz mnie?
- Jeszcze nie - odparł Loiz la Vakako. - Chodź. Przejdźmy się
razem. Ta planeta to Nabomba Zom.
- Wiem. Będę tu mieszkał kiedyś, gdy ty będziesz starszy, a ja młod-
szy. Będę kochał twoją córkę. I będę dzielił z tobą twą klęskę i upadek.
- Ach - powiedział cicho. - Moja córka. Mój upadek.
Nie wydawał się jednak specjalnie poruszony.
- A więc jesteś Wybranym. Jesteś królem, prawda?
- Dostrzegasz to?
- Oczywiście. Król rozpozna króla. Wyjaw mi swe imię, królu,
a będę oczekiwał twojego przybycia z wielką niecierpliwością.
- Nigdy nie znałem kogoś takiego jak ty - rzekłem. - Jesteś nąj-
mądrzej szym człowiekiem, jaki kiedykolwiek żył.
- Nie sądzę. Jestem może mniej głupi niż niektórzy. A twoje
imię, królu?
- Jakub Nirano. Rom baro.
- Ach Rom baro! I będziesz kochał moją córkę?
-1 utracę ją - dodałem.
- Tak. Utracisz... Czy potem może odzyskasz ją znowu?
-Nie.
Jego dostojna twarz posmutniała.
- A jak będzie miała na imię, stary człowieku?
Zawahałem się. To, co robiłem, było zakazane. Ale jednak mia-
łem wrażenie, zdało mi się, że żyję w czasie po końcu Wszechświa-
ta, kiedy wszystkie stare reguły przestały obowiązywać.
- Malilini - powiedziałem w końcu.
- Piękne imię. Tak. Tak ją nazwę, na pewno.
Znów się uśmiechnął.
- Malilini. A ty będziesz ją kochał i utracisz ją? To smutne, Ja-
kubie Nirano.
- Będę też kochał ciebie. - Czułem, że staję się przezroczysty.
Zaczynałem odlatywać. -1 ciebie też utracę...
I odleciałem wirując, wirując bez końca.

2
Zwierzęta, które tu widzę, są dziwaczniej sze niż można to sobie
wyobrazić. Podwójne garby, wielkie, zwisającejakby gumowe
wargi... chyba nazywano je wielbłądami. A to oznacza, że jestem na
Ziemi. Miejsce jest suche, piaszczyste. Daleko w tle wyrasta pasmo
szarych wzgórz, zdają się pochylone pod nienaturalnym kątem. Po
niezmierzonej równinie powietrzne wiry unoszą tumany piasku.
Widzę też karawanę dziwacznie ubranych ludzi. Smagli, o kru-
czoczarnych włosach, błyszczących oczach, szerokich uśmiechach.
Czarne namioty z filcu. Białe chusty na głowach, opadające także na
kark. Nigdy nie widziałem tego miejsca ani tych ludzi, ale znam ich.
Tam znajduje się przenośna kuźnia. Miechy z wielbłądziej skó-
ry, wielkie ciężkie młoty, dwóch kowali kuje rozgrzany do czerwo-
ności metal.
Dalej trzy dziewczyny kroczą ramię w ramię. Idą w ciszy, ta-
jemnicze i poważne, jak kapłanki jakiegoś nieznanego misterium.
Kobieta o pomarszczonej twarzy, która może mieć dziesięć tysięcy
lat, pochylona nad ziarnkami fasoli i wnętrznościami owcy, przepo-
wiada przeszłość jakiemuś młodemu gajo, który przygląda jej się
z szeroko rozwartymi oczami. Słyszę melodię graną na flecie. W po-
wietrzu unosi się zapach pieczonego mięsa i ostrych przypraw.
Staję się widzialny. Podbiega do mnie mały chłopiec. W ogóle
nie jest przestraszony.
- Sariszan - mówię. - San tu Rom?
Ma wielkie błyszczące oczy, przebiegły uśmiech. Jest szybki
i zwinny jak żywe srebro. Milczy i przygląda mi się uważnie.
Wskazuję na siebie.
- Jakub - mówię. Dotykam j ego chusty - diklo - moj ego nosa -
nak zębów - dand. Włosów -bal...
Chyba nie rozumie ani słowa. Teraz patrzy w naszą stronę także
kilku innych Cyganów. Stara wróżbiarka uśmiecha się do mnie i poz-
drawia gestem. Wciąż jednak jestem niewidzialny dla gajo. Podbie-
ga do nas jeszcze mniejszy chłopiec i chwyta za rękę tego, który na
mnie patrzy.
- Tu pralal - pytam. - Twój brat?
Wciąż brak odpowiedzi. To na pewno jakiś rzadko uczęszczany
zakątek Ziemi. Język tutejszych Romów musi być zuoełnie inny niż
ten, który znam.
Wyjmuję spod tuniki dwie błyszczące złote monety Imperium,
z wizerunkiem Piętnastego na awersie i gwiazdami na rewersie. Irzy-
mam je w ręce wyciągniętej do chłopca.
To są niematerialne monety, bez substancji, bez masy. Kiedy
odejdę, one też znikną jak śnieg na wiosnę. Ale chłopiec patrzy ua
nie z szacunkiem. A więc przynajmniej znają złoto.
- Z Galgali - mówię do nich. - Z gwiazd. Z czasu, który dopiero
nadejdzie.
Monety wciąż leżą na mojej wyciągniętej dłoni. Chcą ich do-
tknąć, marszczą brwi; monety są dla nich tylko złotym powietrzem.
- Naprawdę chciałbym dać wam trwalszy podarunek. Jestem
waszym kuzynem. Mam na imię Jakub.
- Jakub - szepce mniejszy chłopiec.
Wir porywa mnie znowu. Zaczynam zanikać. Chłopcy spoglą-
dają na mnie zasmuceni. Monety też zanikają...
- Jakub! - krzyczy młodszy z chłopców - Jakub!
-Aszen Davlesa - mówi nieoczekiwanie starszy w czystym rom-
skim, w momencie, gdy właśnie znikam. - Niech Bóg będzie z tobą.

3
I znów na oślep lecę dalej. Wiruję i wiruję, jakbym podróżował
transmiterem. To samo uczucie zawieszenia ponad całym Wszech-
światem, to samo uczucie lotu z miejsca na miejsce przez gęstą zupę
nicości, gdy nic nie oddziela mnie od czarnej pustki kosmosu oprócz
niematerialnej sfery mocy, cieńszej nawet niż mydlana bańka. I nie
mogę decydować o kierunku podróży, podobne jak nie mam wpły-
wu na ruch słońca.
Ate ta podróż teraz jest swobodnym lotem przez czas i prze-
strzeń. Podążałem wszędzie. Podążałem gdzieś. Nie miałem żadne-
go materialnego punktu oparcia, byłem jak pyłek na wietrze.
Muszę odzyskać kontrolę. Ale jak? Jak?

4
Mentiroso. Bezsprzecznie Mentiroso. To uczucie niewytłuma-
czalnego i niemożliwego do przezwyciężenia strachu. Ta pa-
nika narastająca w każdym organie twojego ciała. Ta bliskość nie-
przyjaznego boga, który zsyła na ciebie lęk bez żadnej przyczyny.
Ciepła woń przerażenia unosząca się w ciężkiej gęstej atmosferze.
Spójrzcie tam - boks synaptyczny Nikosa Hasgarda. Wszyscy
ci mężczyźni siedzący w uprzężach ramię przy ramieniu. Drobny,
drżący Polarka; wielki, silny Jakub. Obaj wyglądają na wyczerpa-
nych. Przygarbieni, bladzi, drżący. Opadam ku nim, ale pozostaję
niewidzialny.
Staję za ich plecami i kładę prawą rękę na ramieniu Jakuba, a le-
wą na ramieniu Polarki. Próbuję przekazać im swoją siłę. Czy to
możliwe? Duch przekazujący energię życiową dwóm żywym lu-
dziom? Spóbujemy. Sięgam w głąb swojej jaźni i znajduję pokłady
witalności. Wydobywam je z siebie i posyłam do moich rąk, do pal-
ców, i próbuję pchnąć ją dalej w nich.
Działa? Zdaje się, że usiedli nieco prościej. Ich twarze sąjakby
mniej blade. Tak. Tak. Masz, Jakubie. Masz, Polarka. Bierz. Bierz.
Bierz!
Spoglądająpo sobie. Coś siędzieje, ale oni nie mają pojęcia, co.
- Czujesz to? - pyta Polarka.
- Tak. Jakby energia płynęła z maszyny ku nam, zamiast być
wysysana z nas.
- Nie. To nie z maszyny. Z jakiegoś na pewno innego miejsca.
Gdzieś z nieba.
- Z nieba? - pyta Jakub.
Polarka przytakuje.
- Albo z powietrza. Z mgły. Kto wie? Co to zresztą jest za
różnica?
Zostanę z nimi tak długo jak będę mógł. Dzień, tydzień, miesiąc
... dla mnie to jedno i to samo. Jestem teraz poza czasem i przestrze-
nią, a oni mnie potrzebują.
Tylko ten strach ... ten strach ...
Odczuwa go nawet duch.
Czuję, jak po mnie sięga, przechodząc także z ich ciał ze zwięk-
szoną siłą. Strach, który powoduje, że twoje zęby szczękają, twoje
jaja się kurczą, mocz zmienia się w płynny lód. Ten strach jest spo-
iwem wiążącym cały kosmos, jego podstawową substancją, jego
uniwersalną matrycą. Pokonanie go jest wielce ryzykowne. Jeśli się
uda, wbijesz klin między atomy, i Wszechświat zacznie trzeszczeć
w szwach. Mimo to opieram mu się. Nie pozwolę, by nade mną za-
panował. Walczę, i to walczę dobrze, odpycham go, pokonuję, dep-
czę, miażdżę i niszczę. Jestem na Mentiroso i nie boję się. I w tym
momencie, w którym po raz pierwszy nie czuję strachu, widzę pierw-
szą czarną rysę w fundamencie świata. Dokonałem tego. Ja, Jakub
Nirano. Wbiłem pierwszy klin. A teraz rysa się poszerza. Zieje już
wielka czarna szczelina, która sięga dalej i dalej, pożerając wszyst-
ko, do czego się zbliży...
A mnie ponownie porywa podmuch chaosu.

5
Megalo Kastro... Duud Szabell... Alta Hannalanna...
Trinigalee Chase...
Vietoris, Góra Salvat, stoję u boku mojego wielkiego ojca, Ro-
manoNirano...
Megalo Kastro...
Alta Hannalanna...
Xamur... Galgala... Ziemia... Ziemia... Ziemia...
Mulano...
Alta Hannalanna...
Ziemia... Ziemia... Ziemia...
Wiruję... wiruję... bezradny... bezwolny...

5
Zima dobiega końca. Wieją już ciepłe wiatry z południa. Wkrótce
Romowie znów wyruszą na szlak. Przed nimi zielone łąki, pola
owsa i jęczmienia, zimne górskie źródła.
Końskie kopyta stukająna wciąż rozmiękłych, pokrytych topią-
cym się śniegiem drogach, skrzypią koła wozów. Wielką radość spra-
wia nam ruch, świeże powietrze, odrodzenie do życia.
Przyjechaliśmy do obozu naszych kuzynów, leżącego dalej
wzdłuż drogi. Nie znamy ich, ale to nasi kuzyni. Płonie sześćdzie-
siąt obozowych ognisk. Zapach pieczonego mięsa. Wielki patsziv,
radosna uczta, spotkanie dwóch Kompanii pośród splątanych dróg
tego świata. Nasi mężczyźni śpiewają teraz przy ognisku, wzno-
szą toasty na cześć naszych kuzynów, naszych gospodarzy. Stare
pieśni, pieśni naszych dziadów, opowiadające o podróżach z daw-
nych lat.
Pojawia się młodziutka dziewczyna o bardzo ciemnej karnacji.
Ma zamknięte oczy, może być w transie. Śpiewa. Pochodzi do niej
niewiele starszy chłopak, staje przed nią, łączy się z nią w transie.
Kiedy ona otwiera wreszcie oczy, on zaczyna wokół niej tańczyć.
Stopy biją o ziemie jakby w gniewie, ale nie ma w tym gniewu, tylko
rozkosz i podziw. Podskakuje energicznie, ale jego tors i ręce pozo-
stają niemal bez ruchu. Śpiewa dla niej. Ona się śmieje. Jego pieśń
wreszcie zamiera, stoi przed nią, patrzy, ale nie mówi już ani słowa
więcej. Wymieniają tylko nieśmiałe uśmiechy. A potem wycofują
się, ona do swej Kompanii, on do swojej... ale być może znajdzie ją
jeszcze raz, nim ta noc dobiegnie końca.
Pieczona wołowina, wieprzowina, kurczaki.
Teraz zaczyna tańczyć jakiś starzec. Uderza dłońmi o kolana,
stuka obcasami swych wysokich butów. Szybciej. Szybciej. Ręce
klaszczą. Kołyszą się ramiona. Dołączają do niego chłopcy, potem
mężczyźni, wreszcie już każdy, najpierw w kręgu, potem w wydłu-
żającej się coraz bardziej elipsie, aż wreszcie zupełnie chaotycz-
nie. Jest ich zbyt wielu, zbyt wielu, aby zachował się jakiś regular-
ny wzór.
Ach, to jest życie! Życie w drodze!
Słychać szczekanie psów. Z ciemności na skraju obozu rozlegają
się ostrzegawcze okrzyki. Wrzaski, odgłos strzału, jeszcze jeden.
- Szangle] - krzyczy ktoś. - Policja! Policja!
Jadą konno. Jadą, by nas stąd usunąć. Co takiego zrobiliśmy?
Tylko rozbiliśmy obóz. Tylko wyprawiliśmy ucztę dla naszych ku-
zynów, tylko tańczyliśmy i śpiewaliśmy. Może tutaj śpiew i taniec są
niezgodne z prawem?
- Szanglel Szanglel
Konie. Psy policyjne. Strzały w powietrze. Krzyki gniewnych
mężczyzn. Przekleństwa. Plucie. Co takiego zrobiliśmy? Co zrobili-
śmy? To chyba ten śpiew. Może taniec? Przejeżdżają przez obóz,
a my nie śmiemy podnieść na nich ręki. Bo to jest policja gaje, a my...
my jesteśmy tylko brudnymi, bezdomnymi Cyganami, którzy muszą
ostrożnie poruszać się po ich świecie.
Rozpraszamy się więc w ucieczce i tak kończy się uczta.

7
Nie mam wyboru. Jeśli będę tak gnał chaotycznie przez czas, będę
zgubiony... wszystko będzie zgubione. Taka jest cała nasza wę-
drówka. Przypadkowa, pozbawiona znaczenia. Wędrowaliśmy już wy-
starczająco długo. Czas odnaleźć sens tego wszystkiego. Muszę odzy-
skać kontrolę nad moją podróżą. Muszę zrozumieć jej znaczenie.
Kim jestem? Jestem Jakub Nirano, Król Cyganów.
Gdzie się urodziłem? Urodziłem się na Vietoris, dawno temu.
Gdzie przebywam? Wszędzie i nigdzie.
Dokąd zmierzam? Donikąd i do każdego z miejsc we Wszech-
świecie.
Czego szukam? Prawdziwego domu mojego wędrującego wciąż
ludu.
Gdzie to jest? Wszędzie i nigdzie, nigdzie i wszędzie. Zagubiony
w czasie. Zagubiony w przestrzeni. Ale przecież można go odnaleźć.
Poszukam. Myślę, że wiem, gdzie szukać.
W przeszłość ... w przeszłość ...

8
Znów porwał mnie wir, ale tym razem wyczuwam różnicę. Nie
jestem już targany przypadkowymi podmuchami wiatru. Zaczy-
nam wreszcie wpływać na kierunek mojej podróży.

9
Znam to miejsce. Nawet mimo gęstej mgły, która otacza absolut-
nie wszystko, widzę błękitne niebo, widzę jasne promienie zło-
tego słońca, widzę biel tysięcy marmurowych kolumn wokół placu.
Bardzo cofnąłem się w czasie. O tak. Ale znam to miejsce. Byłem
już tutaj. To jest Ziemia. Ziemia na początku swej historii. Utracona
Atlantyda. Wielki miasto Romów. Najpiękniejsze miejsce, jakie kie-
dykolwiek istniało na Ziemi.
Jakie ono jest spokojne. Nasze królestwo na wyspie; białe piaski
i błękitne morze. Jakież cudowne potrafiliśmy jeszcze wznosić tu
budowle. Jakie piękno i jaki porządek.
Samotnie i nie zwracając niczyjej uwagi, przemierzam długie,
proste ulice, mijam ciemnych smukłych ludzi w białych szatach i san-
dałach.
Przechodzę obok Holu Niebios i Gwiezdną Ulicą, pomiędzy
marmurowymi budowlami, idę w dół, ku morzu. Miasto lśni we mgle.
Zazdroszczę tym, którzy tu mieszkają, w tym właśnie czasie, bo oni
mogą podziwiać miasto bez przeszkód. Dla nich nie istnieje ta gęsta
mgła, ona jest czymś, co ja przyniosłem ze sobą z tych tysięcy lat,
poprzez które tu przybyłem. Tego niestety nie można uniknąć, cofa-
jąc się tak daleko w przeszłość. Ale jeśli Atlantyda, nawet częścio-
wo zakryta przed mym wzrokiem, jest tak piękna, jakaż piękna musi
być w oczach tych, którzy mogą oglądać ją w pełnym blasku dnia!
Doszedłem do wody. Po lewej ręce mam Świątynię Delfinów, czy-
stąi spokojną, arcydzieło z białego kamienia. Po prawej Fontanna Sfer,
przede mną na wprost Wielki Port. Na pierwszym planie sześć koły-
szących się na kotwicach statków, dalej jeszcze j eden płynący do brzegu
z ładunkiem złota i srebra, a także z małpami i pawiami, z kamienia-
mi szlachetnymi, perłami, pachnidłami i olejkami, winami i przypra-
wami, naczyniami z kości słoniowej i cennego drewna. Ziemia,
z wszystkimi jej bogactwami naturalnymi, należy do nas, bo tylko my
jesteśmy tu cywilizowani. Gaje, którzy zamieszkują całą resztę Ziemi,
w ewolucji stojątylko nieco wyżej od zwierząt. Wyprawiamy się więc
tam przez wody, które nas przed nimi chronię, i bierzemy z bogactw
tej planety wszystko, czego nam trzeba, a nasze statki przywożą to
tutaj, tnąc śmiało fale błękitnozielonego morza. I nasze miasto staje
się coraz piękniejsze i coraz bardziej olśniewające.
Pozostanę tutaj na zawsze. Tak właśnie postanawiam w tej
chwili.
Nieważne, że jest mgła. Nieważne, że jestem tylko duchem.
Zostanę mieszkańcem Atlantydy i będę tu przebywał do końca mo-
ich dni. Będę pił cudowne czerwone wino w tawernach i będę jadł
pieczone mięsiwa i oliwki. Nieważne, że jestem duchem i nie oo-
trzebuję wina, mięsa ani oliwek. Jestem tutaj i tutaj pozostanę, dale-
ko w głębinach czasu, ukryty we mgle, w miejscu, gdzie Romowie
są panami i nie muszą obawiać się niczego.
Ale co się dzieje? O brzeg morza uderzają fale. Dotąd gładka
jak szkło woda wali gwałtownie o marmurowe nabrzeże, cofa się,
uderza znowu, o wiele gwałtowniej...
Statki na kotwicach wznoszą się i opadają, tłuką o morze, roz-
pryskując wodę.
Ten, który widziałem dalej, nagle znika za horyzontem, potem
pojawia się ponownie, znów się zanurza, a potem podnosi.
Ziemia drży. Niebo wali się na nas.
Co się dzieje? Co się dzieje? Słyszę przeraźliwy ryk. Mgła się
przerzedza, odwracam się w kierunku tego ryku i widzę, że szczyt
górujący nad miastem stoi w ogniu, spowity czarnym dymem. Wiel-
kie marmurowe płyty odpadają ze ścian Świątyni Delfinów. Dalej
w dole widzę łamiące się jak patyczki kolumny z placu Tysiąca Ko-
lumn. Ryk narasta.
Na ulicach nie ma oznak paniki. Mężczyźni i kobiety w białych
szatach i sandałach zmierzają tylko przyspieszonym krokiem ku swym
domom. Na marmurowych jezdniach powstają szczeliny i wybrzu-
szenia. Widać pod nimi parującą, gorącą, czarną ziemię. Ze szczelin
wydobywa się para. Konie zrywają się z uprzęży i rżąc ze strachem,
pędzą przez plac targowy. Pojawia się przede mną nagle rydwan bez
jeźdźca, przelatuje przeze mnie i znika w dali.
Atlantydo! Atlantydo! A więc dziś zobaczę twój upadek!
Gdzie podziała się mgła? Chciałbym, żeby wróciła. Ale nie.
Wszystko widzę jasno, bezlitośnie jasno. Każdą rysę w marmurze,
każde pęknięcie, każdy walący się budynek.
Wciąż nie ma paniki, ale teraz słyszę ich krzyki. Błagają bogów
0 litość. Czyż nie wycierpieliśmy już dość? Czy także tutaj musi nas
prześladować nieszczęście, po tym, jak utraciliśmy nasz przepiękny
dom pośród gwiazd?
Atlantydo! Atlantydo!
Jakże żal pięknego miasta!
Żal pięknego miasta, żal jego purpury i szkarłatu, jego złota
1 szlachetnych kosztownych kamieni! W ciągu zaledwie jednej go-
dziny morze pochłonęło niezliczone skarby.
Ci, którzy byli na morzu, ci, którzy handlowali w odległych kra-
inach, nieliczni, którzy zdołali dostać się na statki - ocaleli. Ale cóż
potem znaleźli? Cóż zostało z ich wspaniałego miasta? Posypywali
głowy popiołem i płakali, krzyczeli, wygrażali bogom ...
Żal, żal wspaniałego miasta!
W ciągu jednej godziny stało się wypaloną pustynią.

10
Atlantyda nie jest jednak odpowiedzią na moje pytanie o to, gdzie
.szukać dla nas domu. Może odpowiedź nie istnieje. Znów je-
stem niesiony przez wir. Ciskany dalej i dalej, głębiej i głębiej. Nie
ma odpowiedzi. A jeśli jest, nie mam odwagi jej szukać. Lecę jak
ziarno na skrzydłach wichru, nie wiedząc gdzie. Ale nie dbam o to,
oddaję się we władanie bogów, którzy rządzą moim przeznaczeniem.
Co to za różnica, gdzie teraz podążam? Czy cokolwiek ma jakieś
znaczenie? Wszystko jest stracone, prawda? Imperium upadło. Mali,
żałosni lordowie kłócą się nad jego zwłokami i wydzierają sobie po-
żółkłe kości. Nie ma centrum, nie ma też granic. A jeśli jest tylko
chaos, jak możemy przetrwać? Romowie jeszcze raz zostaną roz-
proszeni i poniesieni podmuchem wiatru. Tak jak ja w tej chwili.
Naprzód. W dal. W głąb.
Jeszcze raz, wirując chaotycznie?
Nie, Jakubie, to błąd. Jeśli zagadka twojego życia ma rozwiąza-
nie, nie znajdziesz go dryfując bez celu. Miałeś już raz kontrolę nad
sobą, przejmij ją znów. I znów tam wróć! Wróć tak daleko, j ak tylko
się odważysz, a potem jeszcze dalej. Jakubie, wróć do źródła!
Wróć do źródła. Zaryzykuj wszystkim, bo inaczej utracisz wszyst-
ko na pewno. W przeszłość. W przeszłość. Do źródła, Jakubie.
Naprzód. W dal. W głąb.

11
Wprost do miejsca, gdzie mgła czasu jest tak gęsta i ciężka,
i otacza wszystko tak dokładnie, że widać tylko najbliższa
kształty. Mgła otoczona mgłą, skłębione masy bieli. Cały świat spo-
czywał w tym kokonie. Kokonie uplecionym przez czas. Tym razem
trafiłem w bardzo odległą przeszłość, dalej niż sądziłem, że to w ogóle
możliwe. Jeszcze nie było Rzymu, nie było Egiptu, nie było Atlanty-
dy, dalekie zamierzchłe dzieje. I nie jest to Ziemia. Nie mam poję-
cia, gdzie jestem, ale nie na Ziemi. Ziemia ma inny zapach, inne
wibracje. Może więc jestem w czasach, gdy jeszcze nie było i Zie-
mi? Może dotarłem do źródła? Czy to możliwe? Przeraża mnie ta
myśl. Szukam ciemniej szych miejsc w tej bieli. Miękkie smugi mgły
krępująmnie i otaczają. Wdzierająmi się do oczu, nosa i ust. Widzę
mgłę, oddycham mgłą, połykam mgłę. I nie ma tu niczego prócz mgły.
Czy przybyłem do miejsca, gdzie zaczął się czas?
Gdy tak patrzę niewidzącymi oczami, w blasku niewidocznych
promieni skrytego przez mgłę słońca, zdaje mi się, że widzę poru-
szające się cienie, a może cienie cieni. Może jednak coś tu istnieje,
jakaś substancja, materia? Miasto? Ten cień łuku - byłby to most?
A tamto - czy wieża? Tam bulwar? Czy drzewa też widzę? I ludz-
kie postacie? Tak. Myślę, że moje oczy zaczynają się dostosowy-
wać. Trzeba na to trochę czasu, albo może po prostu wielkiego
wysiłku woli, aby coś dostrzec w tym miejscu? Niewidzenie jest
proste, zrobią to za ciebie twoje oczy. Otwórz je, a pokażą ci mgłę.
Bo tylko tyle zobaczą tutaj twoje oczy - mgłę. Ale dostrzeżenie
czegoś wymaga cięższej pracy. Musisz pragnąć tego całą duszą. To
tak, jak w grze, w której prawdopodobieństwo jest tak bardzo prze-
ciwko tobie, że nie ma sensu obstawiać małych stawek, trzeba po-
stawić wszystko na jeden rzut kośćmi, albo odejść. A więc Jaku-
bie, chcesz zobaczyć, co tu jest? No to postaw wszystko, co masz.
Albo i przebij.
Zdaje się, że mgła się rozrzedza?
Tak. Ponad wszelką wątpliwość mgła się rozrzedza. W tym ko-
konie jest larwa. Wszystko nagle zostaje mi pokazane. I widzę mia-
sto. I widzę mosty, bulwary i wieże. Widzę też drzewa. I osoby. I słoń-
ce na niebie.
Nigdy tu nie byłem. A jednak wydaje mi się, że znam to miejsce
jak własną kieszeń. Mgła znikła już zupełnie i widzę teraz wszystko
z niezwykłą wyrazistością, ale i z dziwną, właściwą snom intensyw-
nością. .. jakbym patrzył przez powiększające szkło. Dziwne zapraw-
dę jest to miejsce. Widziałem już tyle światów, że nawet nie potrafił-
bym ich zliczyć, światów niekiedy tak dziwacznych, że ludzka
wyobraźnia zawstydza swoim ubóstwem, a jednak tu czuję coś ta-
kiego, czego nie czułem nigdzie.
Powoli i ostrożnie zapuszczam się w te dziwne ulice. Bojaźliwy
duch, badający obce miejsce. Miasto jest ogromne. Rozciąga się aż
po odległe wzgórza, do sąsiednich dolin, dalej niż sięgam wzrokiem.
Gęsto zaludnione, a jednak wiele ma też wolnej przestrzeni: place,
parki, promenady, obszary wody. Ludzie tutejsi mają ciemne, po-
ważne oczy, które błyszczą nieznaną mi wiedzą. Czarne włosy spla-
tają w wymyślne warkocze. Ich odzieniem są sznury korali, opadają-
ce swobodnie wzdłuż całego ciała.
Nie zwracają na mnie uwagi. Może nie mogą mnie zobaczyć,
a może nie interesuje ich moja obecność. Gdzie jestem? Co to za
świat? Znam to miejsce, chociaż nigdy dotąd go nie widziałem. Te
budynki, te ulice. Ulice zdają się biec prosto, a jednak przecinają się
pod kątami, które mylą oczy. Budynki są piękne, lecz nienaturalne
i obce... a mimo to znajome. To nie jest moja pierwsza wizyta w tym
miejscu, w którym nigdy dotąd nie byłem. Co to ma znaczyć? Co
próbuję powiedzieć? Słowa, które nigdy nie przychodziły mi na myśl,
ulice, które nigdy nie pojawiły się w moim umyśle jako cel nawie-
dzania ...
Słońce jest czerwone. Zajmuje jedną czwartą nieba.
Ale mimo, że nade mną świeci to gigantyczne słońce, widzę tak-
że gwiazdy, tysiące, miliony, całe morze światła w niebiosach. Nie
ma wyraźnych konstelacji, tylko światło.
I księżyce! Jesu Chreczuno, Sunto Mario, księżyce!
Są jak wysadzany klejnotami pas obejmujący niebo. Od hory-
zontu do horyzontu wiszą w osobliwym szeregu, migocą, płoną
ogniem. Siedem, osiem, dziesięć tych olśniewających księżyców...
nie, jedenaście, jedenaście księżyców, jasnych jak małe słońca. Jeśli
tak wyglądają w dzień, jaka musi być tutaj noc?
Jedenaście księżyców. Czerwone słońce. Gwiazdy świecące
w dzień.
Jedenaście księżyców.
Czerwone słońce. >
Gwiazdy świecące w dzień.
Wiem już, gdzie jestem, i ta oszołamiająca prawda przeszywa
mnie jak wyładowanie elektryczne o mocy milionów woltów. Prze-
byłem daleką drogę, i znalazłem się wreszcie w miejscu, do którego
zmierzałem przez całe życie. Mimo obaw i wahań, które wstrzymy-
wały moje kroki, dokonałem tego.
Do oczu napłynęły mi łzy. W zachwycie padłem na kolana. To
jest to miejsce! To nasz pierwszy świat. Zakazane miejsce, święte
miejsce. Stoję oto na nieruchomej osi obracającego się Wszechświata,
tu, gdzie przyszłość i przeszłość stają się jednością. Możemy nawie-
dzać każdy punkt w czasie i przestrzeni, z wyjątkiem tego jednego.
Zakazuje tego prawo, ale też leży to poza granicami naszych możli-
wości. Tak mi się przynajmniej zdawało. Tak nam się zdawało. A jed-
nak dokonałem tego. Jestem tutaj. Wróciłem do domu.
To jest Gwiazda Romów.
Jak mógłbym w to wątpić?
Oto leci ku mnie bezgłośnie Mulesko Chiriklo - ptak zmarłych,
jego oczy lśniąjasnym blaskiem. Przeszedłem przez nieznaną, zapo-
mnianą bramę, i dotarłem w to jedyne miejsce, które jest naszym
światem. Wiatry czasu poniosły mnie zaprawdę aż do początków
czasu. Mgły, które odepchnąłem, były mgłami świtu. Teraz zaś wi-
dzę z przerażającą jasnością to zakazane dla nas miejsce, miejsce,
które miało być poza zasięgiem naszego nawiedzania. A jednak tu
jestem. Dokonałem samotnie tej niemożliwej podróży.
Przeszłość i przyszłość stykają się w punkcie, którym jest teraź-
niejszość. Dla mnie nie ma teraz ani przeszłości ani przyszłości. Moje
przeznaczenie zatoczyło krąg. Koniec stał się początkiem.
Niebo nad Gwiazdą Romów wygląda dokładnie tak, jak głoszą
legendy. Czerwone słońce, jedenaście księżyców, gwiazdy świecące
w dzień. A więc bajarze okazali się wiarygodni w tej kwestii, mino
tych tysięcy lat, w czasie których przekazywana jest legenda.
Ale poza tym nic nie jest takie, jak w opowieściach. Błyszczące
marmurowe pałace - powiada Swatura. Wspaniałe wieże, obszerne
place, szerokie drogi, jasne świątynie o wielu kolumnach. Nie. Tak
wyglądała Atlantyda, a nie Gwiazda Romów. Nasz drugi dom zbu-
dowaliśmy inaczej i zapomnieliśmy o tym. Tutaj też jest pięknie, ale
styl jest inny, nie tak przytłaczający, nie tak monumentalny. Nic nie
wydaje się zbyt trwałe. Nie używajątu kamienia. Miasto utkano z de-
likatnych roślin, wszystko jest giętkie, poddaje się falowaniu powie-
trza. Owszem, są tu wieże, i mosty, i bulwary, ale kołyszą się na
delikatnym wietrze i zmieniają kształty pod dotykiem. Nic tu nie po-
zostanie, gdy uderzy wiatr słoneczny.
Podmuch wichru i niszczący płomień ... i wszystko obróci się
w popiół. Nie zostanie nic dla przyszłych archeologów, żadnych
zdruzgotanych pomników, kikutów po obeliskach, fundamentów,
murów i podłóg. Nic. Popiół. W jednej chwili. Teraz jest tu pięk-
nie. .. i pięknie też zniknie to wszystko, w mgnieniu oka, nie zosta-
wiając żałosnych ruin.
Setki ludzi przechodzą przeze mnie, zmierzając do budynku więk-
szego niż inne, który znajduje się po przeciwnej stronie ulicy. Dołą-
czam do tej żywej rzeki i wchodzę wraz z nimi, niewidzialny, nie
odkryty.
Płonie tam delikatne zielonkawe światło, ale nie widzę jego źród-
ła. Przechodzę korytarzami splecionymi z roślin i komnatami wio-
dącymi do innych komnat, aż wreszcie wchodzę do pomieszczenia
olbrzymich rozmiarów, najwyraźniej sali spotkań, w której zebrały
się tysiące mieszkańców Gwiazdy Romów.
Po drugiej stronie sali, wysoko nad podłogą, wisi coś w rodzaju
hamaka, który pełni najwyraźniej rolę tronu. Zajmuje go mężczy-
zna, który mógłby być moim bratem. Jest w nim królewskie dosto-
jeństwo - widzę je od razu, dostrzegłbym je także, gdybym spotkał
go na ulicy, a nie na tronie w tej wielkiej sali.
Jego włosy były zaplecione w warkocz, zgodnie z tą starożytną
modą, szaty miał z korali. Ale mimo tego dziwnego stroju ma moją
twarz, moje oczy. Jest moim bratem. Nie, jesteśmy jeszcze bliżsi -
jest mną.
Przemawia do swego ludu. Nie mogę zrozumieć ani słowa, ale
czuję emanujący od niego spokój. Czuję też jego siłę i opanowa-
nie. Mówi coś z wielką powagą i poważni też są słuchacze. Prze-
mowa trwa długo, a oni stoją cały czas bez ruchu. A potem w ciszy
podchodzą jeden za drugim, i dotykają ręką jego dłoni. Ta niema
ceremonia trwa całymi godzinami, nie kończąca się procesja ludzi
podchodzących do swego monarchy. Porusza mnie to widowisko,
wciąga, nie jestem w stanie oderwać się od niego. Szereg, w któ-
rym stoję, przesuwa się do przodu, a ja przesuwam się wraz z nim,
aż wreszcie widzę, że jestem już prawie na czele, jeszcze chwila
i to ja będę pierwszy. Nie mogę teraz się wycofać. Widzą mnie
wszyscy. Wielką obrazą byłoby wzgardzić błogosławieństwem
władcy, cokolwiek ono ma oznaczać. Idę więc naprzód i wyciągam
do niego ręce, a on ich dotyka. Dotyka ich, mimo że jestem du-
chem, tak jak dotykał poprzednio dłoni swych poddanych.
Dla nich wszystkich to dotknięcie było jedną chwilą zaledwie,
ale mnie zatrzymuje, mnie wciąż dotyka. Czuję niewiarygodną siłę
witalną, która płynie od niego i wnika w moje ciało. I widzę wielki
smutek i wielką mądrość lśniącą w jego oczach. Tak. Oto jest praw-
dziwy król. W każdej epoce rodzi się kilku zaledwie prawdziwych
królów, i oni wiedzą od urodzenia, kim są. Ja jestem jednym z niui,
nawet jeśli nie zawsze zachowywałem się godnie. Ten człowiek też
nim jest. Mamy teraz jedną duszę, on i ja. I kocham go za jego siłę,
kocham go za jego smutek, kocham go za jego mądrość. Kocham go
tak, jak się kocha króla. Kocham go tak, jak się kocha ojca. Kocham
go tak, jak kocha się samego siebie.
Trzyma moje ręce przez dłuższą chwilę. Zdaje mi się, że to całe
godziny.
Nie mówi ani słowa, aleja czuję, że prowadzimy bezgłośną roz-
mowę. Wiele przepływa od niego do mnie, i wiele też ode mnie do
niego. Za moimi plecami nikt się nie porusza. Równie dobrze mogli-
byśmy być sami w tej wielkiej sali. W tej iskrze, która podróżuje
między nami, są wszyscy Romowie, którzy kiedykolwiek żyli. Łą-
czymy teraz początek i koniec naszej rasy - ten król i ja. W nim jest
sens całego naszego losu, który ma dopiero nadejść; we mnie jest
sens wszystkiego, co się nam przytrafiło; przesyłamy to teraz mię-
dzy sobą. Przeszłość i przyszłość, jednoczące się w jednym punk-
cie. Którym zawsze jest teraźniejszość.
On daje mi odwagę. Zwykła śmierć niczego nie kończy -
mówi. - Jest tylko krótką przerwą. Mężczyźni umierają, kobiety
umierają, planeta umiera... ale niektóre rzeczy będą trwać. Tylko
to się liczy. I wiele jest sposobów kontynuacji. My wysłaliśmy na-
szych szesnaście statków w Wielką Ciemność. To jest nasz sposób
kontynuacji.
Ja w zamian daję mu nadzieję. Osiągnąłeś to, co chciałeś osią-
gnąć - mówię mu. - Dałeś nam szansę kontynuacji, i tak się stało.
Spójrz: oto stoję tu przed tobą - żywy dowód tego, że wciąż trwamy
na odległych krańcach czasu. Wszyscy jesteśmy częścią Wielkiej
Kompanii, wszyscy jesteśmy Romami, twój lud i mój. Jedna krew,
jeden lud. Jedna Wielka Kompania. Jesteśmy kontynuacją. Wędro-
waliśmy po odległych szlakach, bo taki los przewidział dla nas Bóg,
ale nie zapomnieliśmy, kim jesteśmy, nie zapomnieliśmy o sensie
naszego trwania. I ja jestem tu po to, by ci obiecać, że wkrótce wę-
drowcy powrócą do domu, do tego miejsca, które zawsze było na-
szym miejscem.
Ja jestem tobą - mówię mu - a ty jesteś mną.
Ja jestem tobą-mówi mi - a ty jesteś mną.
Puszcza moje ręce. A kiedy odchodzę, unoszę w sobie pełnię
tej wielkiej cywilizacji z Gwiazdy Romów -jej cjhwałę, jej trage-
dię, jej mądrość, jej poezję. Jej tragedia jest jej chwałą; jej mą-
drość jest jej poezją. To są ludzie, którzy czekają na śmierć. Wiem
już, kiedy tu przybyłem. Znaki już się objawiły, loteria już się od-
była, zbudowano już szesnaście statków i one już pomknęły
w Wielką Ciemność. To są ci, którzy pozostali, ludzie skazani na
śmierć.
Każdy musi umrzeć i dla każdego jest to koniec jego świata; ale
dla tych milionów tutaj śmierć jednego będzie zarazem śmiercią
wszystkich. Oni już pogodzili się ze śmiercią. Pogodzili się już z za-
gładą swego świata.
Ale w końcu ich trwania jest też początek. Ja jestem bowiem
emisariuszem świata, który ma nadejść, dowodem na kontynuację
ich istnienia w odległych korytarzach czasu.
Przybyłem, by im powiedzieć, że krąg zostanie zamknięty, że
wygnanie wkrótce się skończy, że ja jestem tym, który powiedzie
nasz lud do domu.
I znów jestem na zewnątrz tego wielkiego budynku splecionego
z roślin, tego pałacu ostatniego władcy Gwiazdy Romów.
Patrzę na wielkie czerwone słońce, które niemal wypełnia całe
niebo, aż wreszcie moje oczy zaczynają piec i łzawić.
O słońce, ty jesteś Gwiazdą Romów, a ja patrzę na ciebie! Drżę.
O Tchalai, Gwiazdo Cudów, o Netchaphoro, Lśniąca Korono, Nio-
sąca Światło, Znaku Boga! Ty właśnie świecisz na niebie nade mną!
Gwiazdo cudów, gwiazdo nocy i gwiazdo dnia. Gwiazdo cygańska,
do której dążymy, odkąd istniejemy. Oto jesteś ty.
Drżę, a czerwona gwiazda drży wraz ze mną.
Zdaje mi się, że jej kolor pogłębił się, a na jej powierzchni poja-
wiają się zaburzenia i wiry. To jest ostatni dzień. Powietrze rozgrze-
wa się. Czerwona gwiazda staje się cieplejsza. Puchnie, nadyma się.
0 Tchalai! O Netchaphoro! To jest ten moment. Teraz rodzi się sło-
neczny wiatr!
Romowie wylegli z domów. Tysiące, miliony. I stoją wokół mnie
na ulicach, splatają ręce, patrzą... czekają...
Ktoś zaczyna śpiewać. Ktoś podejmuje pieśń. Potem następny
1 następny. Język, w którym śpiewają, jest mi nieznany, choć musi
być to daleki przodek języka, którym ja mówię. Nie znam ani tej
melodii, ani jej słów. Śpiewają teraz wszyscy. Przyłączam się do nich.
Odchylam głowę, otwieram usta... i serce podpowiada mi pieśń.
Śpiewam głośno i czysto. Przez moment słyszę mój głos ponad in-
nymi, ale po chwili dostosowuję się do nich, łączę w jedność, w cu-
downą harmonię.
A tymczasem czerwone słońce zajmuje coraz większy obszar
nieba.

12
A potem szarpnięcie, bolesne uczucie rozrywania, wykręcania
całego ciała ...
Pęd poprzez czas, przez przestrzeń.
Kiedy otworzyłem oczy, wyraźnie poczułem zapach spaleni-
zny. Jakbym wdychał popiół, jakby samo powietrze się tliło. Czu-
łem się zagubiony. Nie widzę już czerwonego blasku Gwiazdy
Romów. Śpiew tego ostatniego dnia wciąż brzmiał w moich
uszach, ale gdzie podziali się śpiewacy? Gdzie byłem ja sam?
Dlaczego nie mogłem zostać z nimi w ostatnim momencie ich
życia?
Może zostałem. Może umarłem z nimi i teraz właśnie trafiłem
do piekła? Czy to w piekle właśnie byłem? Podróżowałem do tak
wielu różnych miejsc i czasów, dlaczego by nie do piekła?
Leżałem na wznak... chyba na łóżku. Wokół mnie znajdowali
sięjacyś ludzie.
Ich twarze były odległe, nie rozpoznawałem ich. Ich głosy brzmia-
ły jak szepty. Zawodziły mnie własne oczy i własne uszy. Wszystko
było rozmazane.
Gwiazda Romów znikła. Tylko jedno wiedziałem na pewno.
Gwiazda Romów znikła.
I ten zapach spalenizny... ohydny posmak popiołu, który dosta-
wał mi się do gardła z każdym oddechem.
- Jakub?
Cichy bardzo odległy głos. Znałem ten głos. Polarka, mój mały
handlarz końmi ze szczepu Lowara.
- Jakubie, przebudziłeś się?
A więc nie jestem w piekle. Chyba że Polarka jest tam razem ze mną.
Zdołałem jęknąć i roześmiać się cicho.
- Oczywiście, że się przebudziłem, ty idioto. Nie widzisz, że
mam otwarte oczy?
Pochylił się nade mną, niemal dotknęliśmy się nosami. Skupi-
łem wzrok na jego twarzy. Powoli zacząłem dostrzegać też innych,
rozpoznawać te anonimowe cienie za jego plecami. Kuzyn Damia-
no. Thivt. Chorian. I jeszcze inni bardziej z tyłu.
Bibi Savina? Tak. Czyżby Syluisa? Tak. Biznaga, Jacinto, Am-
magante...
Czy był tam ktoś jeszcze? Wydaje mi się, że to Julien. Nawet ten
zdrajca jest przy moim boku. No dobrze, wybaczę mu. W końcu był
moim przyjacielem. Niech zostanie. I jeszcze ktoś? Walerian? Nie duch
Waleriana, lecz prawdziwy Walerian? Jak to możliwe? Od czasu pro-
cesu nikt nie widział materialnego Waleriana. Czy wciąż jeszcze śnię?
Byłem u świtu dziejów. Widziałem Gwiazdę Romów. A teraz
powróciłem.
- O co chodzi? - warknąłem. - Dlaczego wszyscy się tu tłoczy-
cie? Co się dzieje?
- Spałeś przez wiele tyg -dni - powiedział Damiano.
-Tygodni? -Usiadłem, a raczej spróbowałem i przekonałem się,
że jestem irytująco osłabiony. Moje ręce i łokcie odmówiły współ-
pracy. Były jak spaghetti. Niech to szlag! Jednak pokonałem słabość
i usiadłem.
- Co to za świat?
- Stolica - odparł Polarka.
Potrząsnąłem głową, próbując zebrać myśli.
- Spałem tygodniami, a *o jest Stolica? Aha. Aha. Jak mogłem
spać tygodniami? Nawiedzałem ... minutę może dwie... nawiedza-
nie nigdy nie trwa dłużej.
Rozejrzałem się. Wszędzie leżały instrumenty medyczne.
- Byłem chory?
- Uśpiony - powiedział Polarka. - W głębokiej śpiączce. Wie-
dzieliśmy, że gdzieś tam jesteś. Widzieliśmy ruchy twoich gałek
ocznych. Czasami krzyczałeś coś w dziwnych jeżykach. Raz śpie-
wałeś, ale nikt nie mógł zrozumieć ani słowa.
- Nawiedzałem. Bardzo wiele miejsc.
Syluisa podeszła bliżej i wzięła mnie za rękę. Wyglądała pięknie
jak zwykle, ale teraz była jakaś starsza, smutniejsza; powierzchowny
blask gdzieś zanikł, jej piękność była głębsza, dostojniejsza.
- Jakubie, Jakubie. Tak się martwiliśmy! Gdzie byłeś?
Wzruszyłem ramionami.
- Atlantyda, Mentiroso, Xamur. Wiele innych miejsc. To nie ma
znaczenia. - Widziałem Gwiazdę Romów. - Dodałem bez słów.
- Czemu tu tak śmierdzi? Czy tylko mi się wydaj e? Czuj ę spale-
niznę.
- Bo wszystko jest spalone - powiedział Chorian.
- Wszystko?
- Było naprawdę wiele zniszczeń - wyjaśnił Polarka. - Ci sza-
leni gaje zamienili własną Stolicę w kupę gruzu w tej swojej głupiej
wojnie. Ale już się skończyła. Teraz panuje tu wielka cisza. Jakubie
powinieneś sam zobaczyć, jak to wygląda.
- Dobrze, zobaczę. Mówiąc to, zacząłem się podnosić z łóżka.
- Poczekaj. Jeszcze nie jesteś na tyle silny, żeby wstać.
- Jestem na tyle silny, aby wstać.
-Jakubie...
- Teraz - uciąłem krótko.
Wymienili zakłopotane spojrzenia. Próbowali wymyślić jakiś
sposób, by mi przeszkodzić. Nie dość silny! Do diabła z nimi wszyst-
kimi. Przełożyłem nogi przez krawędź łóżka i przerzuciłem na nie
ciężar ciała. Myślałem, że umrę z bólu. Stopy ogarnął mi płomień,
w kostkach coś się rwało, ale nie dałem nic po sobie poznać. Napie-
rałem i napierałem, dźwigając się powoli do góry. Wreszcie chwiej-
nie stanąłem. Teraz kolana wrzasnęły z protestem. Potem uda i mied-
nica. Nie stałem na nogach od tygodni. Leżałem w głębokiej śpiącz-
ce, śniłem o Atlantydzie, śniłem o Gwieździe Romów.
Nie, nie śniłem. Nawiedzałem. Byłem tam naprawdę.
Widziałem Gwiazdę Romów.
Podszedłem do okna i ogarnąłem szybkim spojrzeniem widok
na zewnątrz.
- Mój Boże -jęknąłem ze zgrozą. - Mój Boże!
Za oknem, jak okiem sięgnąć, widziałem zwały gruzów, znisz-
czone budynki, wyrwane chodniki, obalone pomniki, spalone ścia-
ny. Ten ogrom zniszczenia był niewiarygodny. Absurdalny. Niewy-
tłumaczalny. Tu i tam pośród tego rumowiska sterczały pojedyncze
ocalałe budynki. Odcinały się wyraźnie na tle tego koszmaru, nie
pasowały do tej architektury ruin. Nigdy nie widziałem czegoś rów-
nie przygnębiającego.
Wstrząśnięty odwróciłem się od okna.
- Co się tu działo? - spytałem drżącym głosem.
- To była wojna totalna. Każdy przeciwko każdemu - odpo-
wiedział Polarka. - Na początku trzy różne armie Periandrosa, Narii
i Sunteila. A potem drugi doppelganger Periandrosa zbuntował się
przeciwko pierwszemu i zaczął z nim walczyć. Wkrótce potem na-
stąpił też rozłam w siłach Narii, wreszcie pojawiła się jeszcze jed-
na armia, nie wiadomo czyja. Aż wreszcie nikt już nie wiedział,
kto i z kim walczy. Walki trwały wszędzie,< i wszystko też zostało
zniszczone. My ocaleliśmy, bo nie śmieli zaatakować pałacu Rom
baro, a wywiesiliśmy na murach twój sztandar i insygnia. Mimo to
i tak oberwaliśmy paroma rykoszetami. Jedno skrzydło pałacu zo-
stało unicestwione całkowicie. Myśleliśmy, że i na nas przyszła pora.
Ale nie mogliśmy wyjechać. Port jest zamknięty. Nie latają żadne
statki.
- Gaje - szepnął. - Po nich można się spodziewać wszystkiego.
- A ty cały czas spałeś. Już myśleliśmy, że nigdy się nie obu-
dzisz.
- Walki się już skończyły?
- Wszystko się skończyło - mruknął Polarka. - Nie ma już komu
walczyć.
- Kto został Imperatorem, :iedy to się wreszcie skończyło?
W pokoju zapadła cisza. Patrzyli po sobie zaskoczeni i zdezo-
rientowani. Polarka, Damiano, Chorian, Walerian, i cała reszta. Ode-
brało im mowę.
- No? - ponagliłem. - Czy to takie trudne pytanie? Kto jest te-
raz Imperatorem? Mówcie. Naria, tak?
- Nikt - powiedział Damiano.
-Nikt?
- Nie ma Imperatora.
To nie miało sensu. Jak to: nie ma Imperatora?
Powiedziałem to na głos:
- Jak może nie być Imperatora? Przecież było ich trzech!
- Doppelgangery Periandrosa zostały zniszczone przez jego
własne woj ska - wyj aśnił Damiano. - Konfrontacj a nastąpiła w głów-
nej kwaterze Periandrosa, dwa doppelgangery twarzą w twarz. Każ-
dy mógł wtedy zobaczyć, że prawdziwy Periandros już nie żyje, i zo-
stały tylko doppelgangery. Więc zniszczyli je oba, a potem zapolo-
wali na trzeciego i jego także zniszczyli.
Skinąłem głową ze zrozumieniem.
- A Naria? Co się z nim stało? Te jego pierścienie obronne, ekra-
ny zabezpieczające, czołgi, roboty? Szklany sześcian?
- Zabity - powiedział krótko Polarka. - Bomba plazmatyczna.
Bezpośrednie trafienie w pałac imperialny. Jakieś trzydzieści sekund
w temperaturze tysiąca stopni. Pałac nawet niewiele ucierpiał, ale
wszyscy w środku zginęli. Naria ugotował się w swoim szklanym
sześcianie.
- No to został Sunteil.
- Owszem. Przejął pałac po śmierci Narii - powiedział Cho-
rian. - Tyle że Naria zostawił po sobie pułapkę w sali tronowej. Trzy
lasery pocięły Sunteila na plasterki w chwili, gdy zasiadł na tranie.
Ukryty skaner był nastawiony na Sunteila i tylko Sunteila, wedle jego
wzorów somatycznych. - Uciekł w bok ze spojrzeniem. - Byłem tego
świadkiem - dokończył bardzo cicho.
- Nie żyją? - powtórzyłem nie wierząc własnym uszom. - Wy-
socy lordowie? Wszyscy trzej? I nie ma Imperatora?
- Ano, nie ma - potwierdził Polarka.
- To co teraz zrobią? Przecież musi być Imperator!
- Jakubie wracaj do łóżka.
- Nie ma Imperatora ...
- To nie jest nasz problem. Wracaj do łóżka. Leż i odpoczy-
waj. - Polarka był stanowczy.
- Co ty sobie wyobrażasz z tymi rozkazami? - spojrzałem na
niego srogo.
Syluisa wzięła mnie za rękę.
- Proszę cię, Jakubie. Byłeś poważnie chory. Dopiero co odzy-
skałeś przytomność. Nie wolno ci się teraz przemęczać. Proszę. Od-
pocznij trochę.
- Nawiedzałem. Wcale nie byłem chory - burknąłem.
- Jakubie, proszę.
- Czy ty wiesz, gdzie byłem? Wiesz, co widziałem?
- Zrób to dla mnie - szepnęła - Połóż się proszę. Żebym nie
musiała się martwić. Nie możemy teraz stracić i ciebie. Jeśli nie bę-
dzie ani Imperatora, ani króla ...
Spojrzałem na nich. Chciałem się wściec, skląć ich, wyzwać od
ostatnich...
Czy byłem aż tak słaby? Tak wyczerpany? Gapili się na mnie
wszyscy, stawali się bladzi, rozmazani, odlegli, nierealni. Całe to
miejsce rozmywało się w moich oczach. Tylko Gwiazda Romów
wciąż świeciła jasno i wyraźnie w moich wspomnieniach. Ten spla-
tany z roślin pałac, długi szereg milczących ludzi, król tak pełen do-
stojeństwa ... wielkie czerwone słońce, puchnące, nabrzmiewające,
coraz większe i większe ...
- Mon ami, błagam cię. - To głos Juliena. - Jutro będzie wszystko
dobrze. Ale nie możesz obciążać się nadmiernie, nie możesz brać na
swe barki ciężarów, których teraz nie dasz rady podżwignąć. Zaklinam.
- Ty? - spytałem
Jego twarz pokryła się purpurą.
- Jakubie, komukolwiek służyłem w przeszłości, teraz to nie ma
znaczenia. Teraz służę tylko tobie. I błagam cię, Jakubie. Odpocznij.
Żałosny pretendent błaga prawdziwego króla. Jutro będziesz potrze-
bował sił.
- Jutro? Jakie jutro?
Spojrzał pytająco na pozostałych. Dostrzegłem nieme przytak-
nięcie Damiana i Polarki.
- Jutro jest audiencja - mówił Julien. Przyjdą parowie Impe-
rium, nowi, ci, którzy przetrwali masakrę. Już od kilku dni dobijają
się do pałacu, błagając o rozmowę z tobą, gdy tylko odzyskasz świa-
domość. Mówią, że to sprawa niezwykłej wagi. Ty jesteś królem
a oni nie mają Imperatora. Nalegają na spotkanie. Potrzebują twojej
pomocy. Są kompletnie zdezorientowani i zagubieni.
- Parowie Imperium? Sprawa niezwykłej wagi? Zupełnie zagu-
bieni? - powtarzałem za nim ze zdumieniem.
- Może jutro to za wcześnie - ostrzegł Damiano. Ostrożny jak
zwykle. -Nie chcemy cię przemęczać. Czekali już tak długo, że mogą
poczekać jeszcze kilka ...
- Nie - przerwałem mu. - Jutro może być za późno. Potrzebują
mojej pomocy. Nie mogę tego ignorować. Wprowadź ich tu natych-
miast!
- Mon vieux, mon ami! - krzyknął Julien. - Nie dzisiaj! Nie tak
od razu! Dopiero się ocknąłeś. Niech to poczeka.
- Poślij po nich!
Polarka uniósł ręce w desperacji. Damiano, z furią malującą
się na twarzy, zacisnął pięści. Syluisa nachyliła się błagalnie nade
mną. Zobaczyłem też zatroskaną twarz Choriana, a nawet jakiś chło-
piec stojący za Chorianem, którego w ogóle nie znałem i nawet nie
zauważyłem do tej pory, potrząsał głową jakby mówił nie, Jakubie,
nie tak szybko, poczekaj aż się wzmocnisz.
Ale uparłem się. Dość było już anarchii. Jeśli byłem królem,
a byłem nim, musiałem brać się do roboty. Natychmiast. Bez
zwłoki.
- Poślijcie po nich! - zagrzmiałem.
I to był już ostatni krzyk, jaki wydałem tego dnia. Ten zryw ode-
brał mi resztę sił. Nagle zachwiałem siei zakręciło mi siew głowie.
Opadłem na łóżko. Zdaje mi się, że przez moment moja dusza chcia-
ła wyrwać się z ciała. Powstrzymałem ją, wysilając całą wolę. Zasta-
nawiałem się, czy właśnie nadeszła ostatnia chwila Jakuba, tak głu-
pio, przedwcześnie, gdy jeszcze tak wiele zostało do zrobienia. Nie!
Na wszystkie zastępy świętych i demonów! Jeszcze nie teraz! Nie
teraz! To zły moment. Głupi moment!
- Spokojnie, spokojnie - szeptał Walerian, kładąc mnie n-». łóż-
ku. - Będzie dobrze. Spokojnie, Jakubie. Dajcie mu pić, szybko! Nie,
nie wodę, idioto! Proszę, pij, Jakubie! Jeszcze trochę. To najlepszy
koniak Juliena.
Poczułem, że wraz z palącą brandy wlewającą się do moich trzewi
wraca mi życie. Ale i tak zawstydzająco dużo czasu zabrało mi za-
panowanie nad własnym ciałem, trzydzieści sekund, może minutą.
Potem uśmiechnąłem się. Mrugnąłem do nich. Odbiło mi się.
Jeszcze żyję, kuzyni, jeszcze nie teraz. Pokazałem im znakiem
Romów. Ale już wiedziałem, że parowie Imperium, kimkolwiek
byli, i czegokolwiek chcieli, będą musieli zaczekać. Musiałem za-
panować nad swoim piekielnym zniecierpliwieniem. Dzisiaj byłem
trochę osłabiony i potrzebowałem nieco więcej odpoczynku. Ostat-
nio przeżyłem ciężki okres, a nie jestem już taki młody. Taka jest
prawda.

13
Nie przyjąłem ich ani następnego dnia, ani jeszcze następnego.
Wprawdzie zajęło mi to blisko dwieście lat, ale nauczyłem się
w końcu cierpliwości. Czekałem więc cierpliwie, aż poczułem, że
odzyskałem nieco siły.
Dopiero wtedy po nich posłałem. A oni stawili się na wezwanie.
Audiencja odbyła się w głównej sali pałacu, który gaje swego
czasu, jakieś parę setek lat temu, podarowali królowi Romów na jego
rezydencję w Stolicy. Ale myślę, że nigdy nie przyszło im do głowy,
że ta sala audiencyjna bądzie użyta w taki sposób, w jaki została użyta
owego dnia.
Miała to być formalna audiencja. Ubrałem się przeto w najbo-
gatszy strój i zasiadłem na tronie, nad którym znajdowały się insy-
gnia mojej władzy: jedwabny zwój poświadczający mój wybór na
króla, srebrne berło z wyrytymi pięcioma świętymi symbolami, topo-
rem, słońcem, księżycem, gwiazdą i krzyżem; statuetka Czarnej Dzie-
wicy Sary, moja różdżka i koło losu. Wielka i prymitywna wystawa.
Oto siedzi na tronie Król Cyganów w całym swym majestacie!
- Niech wejdą - powiedziałem.
W drzwiach pojawia się jakaś demoniczna figura w dziwacznej
masce. Czerwona długa broda, zielone wyłupiaste oczy, białe rogi.
Płaszcz w błyszczące pasy, w tuzinie różnych kolorów. Przystaje,
czyni gest pozdrowienia, kłania się sztywno w pas, i zajmuje pozy-
cją po mojej lewej ręce, przy oknie.
Następny. Kobieta, gibka i szczupła. W złotej masce ze szpara-
mi na oczy. Poniżej widoczna dolna część twarzy, pokryta niebieski-
mi malunkami. Jest w szacie, która błyszczy jak chłodny ogień. Te
same gesty. Staje obok pierwszej postaci.
Co to za maskarada? Kim są te demony i wiedźmy?
Trzeci. Z kołnierza sterczą jakieś czułki, jak czarne rogi wyra-
stające z głowy w kształcie kopuły. Ukłon. I zajmuje swoje miejsce.
W pokoju panuje martwa cisza. Oczy Polarki błyszczą jak dwie la-
tarnie morskie. Damiano przygląda się ze zdumieniem, przygryzając
wargi. Duch Waleriana porusza się nerwowo, widzę tańczące wokół
niego kolorowe iskierki.
Wchodzi czwarty z parów Imperium. Głowa krokodyla, grube,
pokryte gęstym futrem nogi, w ręku widły.
Piąty. Skrzydła nietoperza, kły, pochodnia w czarnej, ozdobio-
nej długimi pazurami ręce.
Potwory i demony.
To są parowie Imperium?
Kobieta-ryba z łuskami i nagim biustem. Mężczyzna-kozioł,
parskający i skubiący futro. Jeszcze jeden z wielką ptasią głową
i barwnym upierzeniem, świecącym łagodnie własnym blaskiem.
Postać z głową żaby, postać z głową lwa.
Dziewięć potworów rodem z sennych koszmarów stoi przede
mną w półokręgu. Stoją sztywno. Co teraz? Czy rzucą się na mnie
wszyscy i pożrą mnie tak jak siedzę na swym tronie?
Sygnał. Ten z czarnymi rogami podchodzi bliżej. Klęka. Dotyka
mojej stopy.
- Wasza Wysokość — mówi. Słyszę go słabo. Głos, tłumiony przez
ciężką maskę, jest głęboki, twardy, charczący.
- Wasza Wysokość - to ten z głową lwa klęknął te»az przede
mną.
- Wasza Wysokość - mówi kobieta-ryba.
Jeden za drugim. To musi być sen. Nadszedł jakiś dziwny mo-
ment w naszym czasie i przestrzeni. Wszechświat przestał istnieć.
Duchy podróżują na wolności w materialnym świecie.
- Wasza Wysokość .. .Wasza Wysokość ... Wasza Wysokość ...
Wyjmują spod kostiumów małe przedmioty kładąje przede mną:
kulę, różdżkę, sznur złotych paciorków. A więc nie maskarada, lecz
gra? Co mam zrobić, złożyć z tego jakąś układankę? Może sam po-
winienem włożyć maskę?
Dlaczego nazywają mnie „Waszą Wysokością"? To nie jest mój
tytuł. Rom baro nie wymaga takiej pompy. Moi ludzie zwracają się
do mnie Jakubie. Ci lordowie mogliby robić to samo. Ten z głową
krokodyla wyciąga zza pazuchy coś, co wygląda jak krótki miecz
w pochwie. Polarka tężeje, widzę, że szykuje się do skoku. Powstrzy-
muję go nieznacznym gestem dłoni. Lord umieszcza przedmiot przede
mną. Pochwa jest z purpurowego aksamitu, błyszczy drogimi kamie-
niami. Lord z głową krokodyla kładzie dłoń na rękojeści schowanej
w pochwie broni i wydobywa ją powoli.
To nie broń. Wiem, co to jest. Widziałem ten przedmiot wiele
razy podczas wizyt w Stolicy. To berło, które dzierży Imperator, gdy
zasiada na swym tronie u szczytu kryształowych schodów.
Co to ma znaczyć? Co się tu dzieje?
- Wasza Wysokość, czy przyjmiesz je? - pyta ten z głową kro-
kodyla.
- Nie należy do mnie
- Będzie należeć od momentu, kiedy spocznie na nim wasza
ręka - mówi.
Odkąd ujrzałem Gwiazdę Romów, myślałem, że nic już nie bę-
dzie w stanie mnie zadziwić. Teraz jednak jestem kompletnie zasko-
czony. Co tu robią ci szaleni gaje, w tych koszmarnych kostiumach,
czołgając się u moich stóp? Co to za dziwaczna ceremonia, o której
nigdy nie słyszał żaden Rom, o co chodzi w tej procesji demonów,
we wręczaniu berła?
Czy chcą mnie zrobić Imperatorem? Mnie?
- Wszyscy poszaleliście - krzyczę.
- Wasza Wysokość - odzywa się ten z głową krokodyla.
- Wasza Wysokość - to ten z rogami.
- Błagamy Waszą Wysokość - u moich stóp czołga się ten z gło-
wą żaby.
- Wstać, wszyscy! - Patrzyłem na nich w zdumieniu. - Na nogi!
Zdjąć te obrzydliwe maski!
- Wasza Wysokość ...
- Precz z tymi maskami! Natychmiast! - Złapałem berło
i wściekle nim zamachałem. - Nie będziecie mi ty robić sabatu! Zdjąć
maski! Już!
Spojrzeli po sobie, czyniąc nieskoordynowane gesty pazurami,
łapami i skrzydłami. Konsternacja. Niepewność. Wreszcie ten z gło-
wą lwa uniósł maskę i wyjrzała spod niej twarz człowieka z Vietoris
nieznana mi co prawda. Po maską żaby kryła się ani chybi twarz
mieszkańca Copperfield - rumiana, spalona wiatrem. Ten z rogami
miał jasną skórę i blond włosy człowieka z Ragnarok. Wysłannicy
dziewięciu światów Imperium. Bez masek wyglądali absurdalnie
w tych swoicfi kostiumach, dziecinnie, głupio. Stanęli, nie wiedząc,
co robić dalej.
- Co to ma znaczyć? - zapytałem wymachując berłem. - Dla-
czego przyszliście tutaj w tych dziwacznych strojach? Co usiłujecie
zrobić?
- Tradycja - wyszeptał jeden. - To tylko tradycyjna gala, aby
lepiej wczuć się w znaczenie starożytnego, sekretnego rytu.
- Jakiego rytu?
- Obioru Imperatora, Wasza Wysokość.
Tak. Miałem rację. Oszaleli.
- Czy wyście wszyscy stracili rozum? Ja jestem Romem! Co wy
wyprawiacie? Przychodzicie z taką sprawą do Roma?
- Tron jest pusty. Wszyscy - Wysocy Lordowie nie żyją. Statki
nie kursują. Światy są bezradne - mówił ten z Ragnarok.
-Nadeszła pora, by znów zjednoczyć ludzi - dodał ten z Copper-
field. - Tylko wy, panie, możecie tego dokonać. Nie ma nikogo inne-
go. Taka była ostatnia wola Piętnastego Imperatora. Spisał ją, zapie-
czętował przed śmiercią, a ujawniono ją nam dopiero teraz, po znisz-
czeniu Stolicy. On wybrał was, panie. Ta okropna wojna to skutek
zignorowania jego woli. Oszczędź nam, panie, dalszych nieszczęść.
Nie odmawiaj wykonania testamentu Piętnastego Imperatora.
Wola Piętnastego Imperatora ...
- Wasza Wysokość! - błagali na wyprzódki.
Rozejrzałem się po pokoju. Trudno było mi stwierdzić, czy Po-
larka śmiał się czy płakał. Damiano klęczał drżąc i modlił się. Cho-
rian wyglądał tak, jakby właśnie stuknęła go w ciemię spadająca
gwiazda. Tylko Julien de Gramont był całkowicie spokojny, chociaż
w jego oczach widziałem taką ekstazę jakby właśnie patrzył na odra-
dzającą się Francję.
- Wasza Wysokość ...
Popatrzyłem na berło w mojej dłoni. Wola Piętnastego? Jesu
Chreczuno, Sunto Mario! Imperator Jakub? Ten sam człowiek kró-
lem i Imperatorem? Czy oni myślą, że jestem gajo i Romem jedno-
cześnie?
A dlaczego by nie, cholera?
Pierwszy Imperator Rom. I ostatni. Objąć tron, proklamować
jedność między ludźmi, odbudować sieć połączeń między światami.
Wysłać znów statki w przestrzeń. A potem, potem odrodzenie Gwiaz-
dy Romów, jeszcze pod moją władzą. Powrót. Ponowne zasiedlenie.
To jest znak, na który czekaliśmy. Gaje, którzy błagają Roma, by ich
poprowadził. A więc nareszcie będziemy jednością. A potem wróci-
my do domu.
- Panie, przyjmiesz tytuł? - pytają lordowie gaje sami zdumieni
tym, co się dzieje. - Czy przychylisz się do woli Piętnastego Impera-
tora? Tron Imperium czeka na ciebie, panie. Powiedz tylko słowo,
a ogłosimy, że Szesnasty Imperator został wreszcie wybrany.
- Nie - powiedziałem, i zapadła przerażająco głucha cisza.
- Nie? - szepnęli. - Nie?
Uśmiechnąłem się szeroko.
- Nie Szesnasty. To nie był szczęśliwy numer, jak mi się zdaje.
Niech już oni będą Szesnastym, wszyscy trzej. Szesnastym, Siedem-
nastym i Osiemnastym. Zdecydowaliśmy się przyjąć wasz hołd,
i ogłaszamy, że będziemy panować od tej chwili jako Dziewiętnasty
Imperator. I tak niech się stanie!
- Niech żyje Dziewiętnasty Imperator! - krzyknęli parowie Im-
perium.
- Niech żyje! - zawtórował im radośnie Chorian.
- Niech żyje! - dołączyli Julien, Polarka i Walerian.
A potem do wiwatów przyłączyli się pozostali zebrani.
- Jesteśmy wielce usatysfakcjonowani - powiedziałem, macha-
jąc łaskawie berłem ku wszystkim zebranym
To królewskie „my". Jak cudownie głupio brzmi.
Podoba mi się.

14
Zanim zostałem właściwie odziany, ceremonialnie namaszczony
i wreszcie przewieziony przez tę śmierdzącą kupę gruzów Sto-
licy do imperialnego pałacu, który zresztą stał nienaruszony mimo
zniszczeń wokół niego, zapadła noc. Gdzie tylko spojrzeć, na niebie
rozbłysły znaki nowego Imperatora.
I jeszcze raz w swoim życiu wspiąłem się po kryształowych scho-
dach, muszę przyznać, że ciężko dysząc i sapiąc. Tyle, że tym razem
na szczycie nie czekał na mnie żaden Imperator, a herold nie zapo-
wiedział mojego imienia.
Parowie Imperium zebrali się w dole i Dziewiętnasty Imperator
mógł rozpocząć panowanie.
Mianowałem pierwszych dwóch Wysokich Lordów - Polarkę i Ju-
liena de Gramont. Polarkę ze względów oczywistych. A Juliena dlate-
go, że jednak większość lordów musi być gaje, a on był moim gajo.
Na trzeciego mianuję jednego z tej grupy zamaskowanych potworów,
gdy tylko będę miał trochę czasu, aby poznać ich nieco bliżej.
Kiedy to już miałem za sobą, wydałem kilka dekretów dotyczą-
cych odbudowy Stolicy. Zrobimy to w mniej pompatycznym i napu-
szonym stylu, ale na razie nie ma potrzeby opowiadać wszystkim
o szczegółach. - Zleciłem też oraz reorganizację imperialnej gwar-
dii. Potem, już jako król Romów, poprosiłem Polarkę, by rozkazał
wszystkim pilotom, w każdym zakątku Galaktyki, natychmiast wy-
ruszyć na regularne szlaki. Jakże inaczej ci przepełnieni radością
ludzie Imperium mogliby przysłać swoich delegatów na uroczystą
koronację nowego, Dziewiętnastego Imperatora?
- No dobrze - powiedziałem wreszcie. - Wystarczy na dziś. A te-
raz wy dwaj pomóżcie mi zejść po tych cholernych schodach.
Polarka wykrzywił się w uśmiechu.
- Czy mi się zdawało, czy prosisz nas o pomoc?
- Kryształowe schody są, psiakrew, śliskie, Polarka. Chcesz, żeby
Dziewiętnasty Imperator pośliznął się i stłukł sobie dupsko na oczach
tych wszystkich pozdrawiających go parów? Weź mnie pod ramię.
A ty, Julien, idź przede mną. Jeśli Dziewiętnasty się jednak pośliź-
nie, to przynajmniej wyląduje na Królu Francji.
Oczywiście wcale nie obawiałem się, że mogę się przewrócić. Ale
sądziłem, że sprawię im przyjemność, jeśli się przekonają, że naresz-
cie zaczynam dbać o swoje zdrowie. Trzeba czasem dogadzać ludziom.
- Kto by pomyślał? - mruknął Polarka chyba po raz tysięczny
już dzisiaj. - Dziewiętnasty Imperator schodzi po schodach... i pa-
trzcie tylko, kto nim jest. ... Jakubie, wierzysz w to, że jesteś Impe-
ratorem? Czy pomyślałbyś wcześniej, że gaje mogą przyjść do króla
Romów, upaść przed nim na twarz w dziwnych strojach i maskach,
wręczyć mu berło i powiedzieć ...
- Wiem, jak to dalej szło - przerwałem mu. - Poza tym c?yta-
łem to już na swojej dłoni.
- A ja jestem Wysokim Lordem Imperium! -nie mógł się nadzi-
wić Polarka.
- Przecież ty też czytałeś to na swojej dłoni. Nie mam racji,
Polarka?
Na dole czekał Chorian. Stał przy nim ten sam chłopak, który był
w mojej sypialni, gdy odzyskałem przytomność. Ciekawe, kto to. Może
młodszy brat? Nie, nie było żadnego podobieństwa. Nawet z figury
nie przypominał długonogiego i smukłego Choriana. Był niski, bar-
czysty, o jasnej karnacji. W ogóle nie za bardzo wyglądał na Roma.
- Wasza Wysokość - pokłonił się Chorian.
- Dla ciebie jestem Jakub - poprawiłem go.
-Ale... ale...
- Jakub.
Przytaknął.
- Jest tu ktoś, kogo chciałem ci przedstawić.
Spojrzałem na chłopca.
- Twój przyjaciel? Krewny?
- Też ma na imię Jakub.
- To nie jest takie rzadkie imię.
- Jest synem twojego syna Szandora - powiedział Chorian.
-Co?
- Wasza Wysokość! - powiedział chłopiec i miałem wrażenie,
że zaraz się rozpłacze. Sam byłem bliski łez.
Upadł przede mną na kolana i zaczął całować brzeg mojej szaty
... w obrzydliwy sposób. Musiałem chwycić go za czuprynę, by zmu-
sić do wstania na nogi.
- Przestań - krzyknąłem. Chcę ci się przyjrzeć.
Nie było w nim wiele z Roma. Z wyjątkiem oczu. Oczy Szando-
ra, jasne przeszywające. Moje oczy. Poczułem lekki dreszcz biegną-
cy wzdłuż kręgosłupa.
Przyciągnąłem go bliżej, objąłem i pocałowałem na sposób Romów.
- Znaleziono go na Galgali, w obozie Szandora - wyjaśnił Cho-
rian. Przywieziono go tutaj na moment przed tym, jak przestały latać
statki, ale wcześniej nie było czasu ci go przedstawić.
- Jakub - powtórzyłem jego imię. Nie było ono znowu aż tak
powszechne, choć miało starożytny rodowód. Śmiał się i płakał jed-
nocześnie. Nazwany na moją cześć. Przez Szandora? - zastanowi-
łem się.
Przystojny chłopak w każdy razie. Pewnie ma z piętnaście lat.
Może nawet młodszy. Syn Szandora zjedna z tych kobiet gaje. Po-
szrat - półkrwi. Nie szkodzi. Odkąd zostałem Imperatorem, sam czuję
się w połowie gajo. Czas zawiesić na kołku część starych uprzedzeń.
Chłopiec ma w sobie krew obu ras. Dobrze. Nosi moje imię. Do-
brze. Ciekawe tylko, ile jest w nim Szandora? Jego energia, wyra-
chowanie, ale oby nie jego podłość. Miejmy nadzieję. Uśmiechną-
łem się.
- Jakubie, chodź ze mną. I ty, Polarka. Julien, Chorian. Potrzeba
mi trochę świeżego powietrza.
Wyszliśmy pod dach z gwiazd. Smród spalenizny był już coraz
słabszy. Minęło kilka ładnych dni, odkąd skończyły się walki. Poża-
ry dogasły. Na niebie błyszczały niezliczone gwiazdy. Rozejrzałem
siew poszukiwaniu Gwiazdy Romów.
- Widzicie ją? - zapytałem. - Powinna być tam, gdzieś na pół-
nocy.
Wypatrując uważnie, zmrużyłem oczy, zmarszczyłem brwi. Pa-
trząc wciąż tam, w górę, pr*viedziałem po cichu:
- Byłem tam, wiecie? Podczas nawiedzania. Byłem tak daleko
w przeszłości i podałem rękę królowi, ostatniemu władcy Gwiazdy
Romów. Był naprawdę wielkim człowiekiem.
Wszyscy patrzyli na mnie ze zdumieniem.
- Nie wierzycie mi? Nieważne. Nieważne. Byłem tam. Powie-
działem sobie, że nie umrę, dopóki nie zobaczę Gwiazdy Romów,
i dotrzymałem słowa.
To dziwne, że nie mogłem jej znaleźć po tym, jak przyglądałem
jej się co noc prawie całe życie. Jasna czerwona gwiazda ... gdzie
onajest?Może oczy płatają mi Figle.
- Polarka, Chorian, widzicie ją? - zapytałem.
Też nie mogli znaleźć. Staliśmy tak w ciemnościach, z zadarty-
mi w górę głowami, przeszukując niebo. Słyszałem pieśń Mulesko
Chirilko, dziwną o tej porze nocy.
- Byłem tam ostatniego dnia - mówiłem - kiedy słońce zaczy-
nało puchnąć. I powiedziałem królowi, że wrócimy, że poprowadzę
powracających. Przysięgłem mu to. I sobie też to niegdyś przysię-
głem. A teraz przysięgam wam.
- Może patrzymy w złą stronę - szepnął niepewnie Polarka.
- Zazwyczaj jest... o tam... - wskazałem - Na wszystkich świę-
tych i demony!
- Co tam zobaczyłeś? - spytał Chorian.
- Tam - pokazałem. - Teraz ją widzę. Nie jest już czemona.
Jest to ta jasna gwiazda! Ta niebieska, widzicie? To Gwiazda Ro-
mów. Zmieniona. Zaczął się trzeci okres wiatru słonecznego, rozu-
miecie?
- Nie widzą jej - powiedział Chorian.
- Tam. Tam. - Wskazywałem wyciągniętą ręką.
Patrzył. Połarka też. I mój wnuk. I wciąż nie widzieli. Próbowa-
łem ich naprowadzić opisując konstelacje w pobliżu. Nie mogłem
się mylić. W miejscu, gdzie powinna być czerwona gwiazda, jaśnia-
ła przenikliwym światłem niebieska. Nareszcie nastąpił trzeci wiatr
słoneczny. Od tej pory planeta znów stanie się bezpieczna, będzie-
my mogli na nią powrócić! Wkrótce poślę ludzi i statki... setki stat-
ków, tysiące. Jak długo trzeba czekać, aż wiatr się uspokoi? Dziesięć
lat? Sto? Dowiem się. Zapytam jutro imperialnych astronomów.
A jeśli powiedzą, że pięćset lat? Nieważne. Wtedy kto inny po-
prowadzi ludzi. Chorian? Chciałbym, żeby to był Chorian. Albo mło-
dy Jakub. A może dopiero jego wnuk? Też dobrze. O tak, dotrzyma-
łem słowa. Widziałem Gwiazdę Romów na własne oczy. I ustawiłem
nas na początku ścieżki, która niezawodnie do niej wiedzie.
A teraz? Wiele jeszcze pracy czeka króla i Imperatora. Czekają
wielki zadania, a ja je wykonam, bo jestem właściwym człowiekiem
do trudnych zadań. Zawsze o tym wiedziałem. Teraz wy też to wie-
cie, bo opowiedziałem wam mojąhistorię, która właśnie się kończy.
Choć nie kończy się jeszcze moja praca. Zobaczę niedługo, co jesz-
cze przyniesie mi życie.
To jest moja historia, i opowiedziałem ją całą.
Kapite\ Słowo, którego używają romscy bajarze, kiedy docho-
dzą do końca swej baśni. Kapite\ Opowiedziałem wam prawdę! Całą
prawdę!

Skanowanie
Skartaris
Wrocław 2004